Google

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.

* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

* Maintain attribution The Google watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web a[nttp: //books . google. com/]

Le 0.28)

TRarbarb (Lollege SLibrary

FROM THE

CONSTANTIUS FUND

Established by Professor E. A. SoPnocLzs of Harvard University for '*the purchase of Greek and Latin books, (the ancient classics) or of Arabic * — books, or of books illustrating or ex

plaining such Greek, Latin, or Arsbic books." (Will, dated 1880.)

Severinus Hammer

yj

Contumeliae, quae in Ciceronis in- vectivis et epistulis occurrunt, quate- nus Plautinum redoleant sermonem

CRACOVIAE. SUMPTIBUS ACADEMIAE LITTERARUM CRACOVIENSIS. APUD BIBLIOPOLAM SOCIETATIS LIBRARIAE

1905.

Le y.0. 4487

RD » AOL [

qu 5d ^ AUG 16 1907. LI BRART Cerrar toas. aao

Seorsum impressum e Tomo XLI Disserationum philologicae Classis Academiae Litterarum Cracoviensis.

Cracoviae. — Tipis Universitatis Jagellonicae, provieore J. Filipowski.

uv

LÀ

Contumeliae, quae in Ciceronis invectivis et epistulis occurrunt, quatenus Plautinum redo- leant sermonem.

Scripsit Severinus Hammer.

Ciceronis invectivas qui accuratius perlegerit, facile concedet oratorem haud raro extra moderationis et continentiae cancellos egredi et potius omnia temptare, ut quacumque ratione adversarium suum voce obturbet et defigat, quam ut vero et sincero rerum statu eognito et perspecto nonnihil de nimia violentia detrahat et, sicubi alba invenerit, ea ab atris non infuscata esse patiatur.

Iam vero hodie Ciceronem nemo a partium studio liberum fuisse autumabit: nam ut cetera facta praetermittam, quae animum admodum ventosum sibique inconstantem arguunt, ipsum illud per- vulgatum odium Vatinianum non sane intimis accusatoris medullis eonceptum esse vel ex eo coniecturam facias, quod post severas illas inveetivas vix duorum annorum spatio interiecto ipse defensoris partes susceperit.

Si igitur eius momenti rationem habebimus Ciceronem quoque nonnunquam tragoedias agere in nugis, vel certe vitia, quae adver- saris exprobrat, supra modum exaggerare et indignationi suae laxiores permittere habenas, tum quoque omnes calumnias omniaque convicia et maledicta, quibus obruit inimicos suos, maximam partem tantummodo Axepsuíx; esse intellegemus, quae videlicet rhetorico eius apparatui non ingrata additamenta erant.

Nune id agitur, unde Cicero suas contumelias hauserit. Hanc quidem quaestionem solvere non est difficile, si compertum habes omnes maledictiones à sermone vulgari suam originem trahere.

4 Dl SEVERINUS HAMMER [180]

Itaque verisimilimum est Ciceronem quoque ad hune uberrimum fontem confugisse eiusque viva et iugi aqua suos rhetoricos tumores irrigasse et quodammodo refrigerasse. Neque omnino mirandum est oratorem familiaritatis quodam vinculo cum poétis et scriptoribus coniunctum esse, quorum opera sermonis vulgaris et ecottidiani effgiem prae se ferunt. Ipse enim in epistulis propius ad eum accessit eiusque simplicitatem feliciter imitatus est.

Comoediam vero sermonis vulgaris divitias luculentissime prodere satis est notum superque. Unde in hae disputatiuncula opprobria Ciceroniana cum Plautinis comparare mihi proposui — attamen statim hoc loco admoneo me etiam alia poésis genera ,per humum repentia^ — quae haud raro maledictis abundant — non prorsus neglexisse, sed praecipue Lucilium et Catullum, tum passim Horatium, Martialem, alios adscivisse, quo imago plenior et clarior fieret. Praeterea Aeschinem et Demosthenem inspiciendos esse censui, qui conviciis haudquaquam abstinuerunt iisque contra sese invicem vel eontra adversarios suos usi sunt !). Oratoribus Graecis praecipue antiquam Atticorum comoediam contumeliarum copiam suppeditasse haud inepte contendas. Itaque quibusdam locis etiam ex Aristophane aliisque comicis exempla deprompta attuli.

Ut quidem rationem, quae inter Ciceronem et Romanorum comicos scriptores intercesserit, recte aestimemus, adnotandum est oratorem prae omnibus poésis generibus summam oblectationem e comoedia cepisse. Nam ex epicis po&tis tantummodo Homerum et Ennium satis cognitos habuit; lyricis autem carminibus minime eum studuisse jam per se patet, si rationem habemus eius animi sicci, rhetorices vinculis constricti et propterea obdurati. Satis erit admonere Ciceronem Catulli, ingeniosissimi Romanorum vatis suique aequalis, qui in disertissimum Romuli nepotum lepidum nec, credo, insulsum carmen confecit, ne uno quidem loco mentionem fecisse. — Ex tragicis Graecis Euripidem ?), illum philosophum magis et rhetorem

!) Iro Bruns: Das literarische Portr&t der Griechen im V u. VI Jahrhun- dert vor Christi Geburt, p. 584 sqq. et p. 552 sqq. demonstravit & Demosthene novum morem in invectivis introductum et maxime excultum es8e, nempe res adversarii privatas notandi eumque maledictis congerendis omni defensionis ratione privandi (cf. orationes in Stephanum, Cononem, Aeschinem habitas) Idem illud Ciceronem factitasse initio huius disputationis commemoravi.

*) Cf. ex. c. epist. ad fam. XIII, 15, 2: Itaque ab Homeri magniloquentia confero me ad vera praecepta Eügptibov.

[181] CONTUMELIAE D

quam entheum poé&tam, scilicet propter ingenii similitudinem diligentius quam Sophoclem et Aeschylum leetitasse videtur!) |

Restat, ut de Tullii studiis, quae in comoediam contulit, pauca dicam..Et profecto non valde quis a veritatis via declinet, si Cice- ronis de vetere, quam dicunt, Graecorum comoedia iudiciis accuratius perpensis oratorem praeter Aristophanem et Epicharmum fere cum nullo alio posta aret&orem familiaritatem contraxisse putet. Quin etiam in Aristophanis comoediis non tam magnum studium collocabat et licet eum leg. 2, 37 facetissinum veteris comoediae poütam appellaverit, attamen simplici eiusdem et aspero dicendi genere manifesto nonnunquam offendebatur et solum ex eorum, quos secutus est, auctoritate Aristophani antiquae comoediae palmam dedisse videtur. Longe aliud et quidem maiori studio innixum de recenti, quam vocant, comoedia Cicero iudicium tulit. Quam haud dubie magis de fabulis Latinis ex Graecis conversis, quam ex ipso fonte novit, etsi pro certo paene affirmare possumus saltem Menandri, de quo loqui semper multum gaudet?) notitiam assidua lectione eum assecutum esse. Propterea nemo mirabitur, quod Cicero Teren- tium, illum ,dimidiatum Menandrum" fortasse propter sermonis suavitatem et subtilem morum notationem 5) ita adamavit, ut eum etiam aliquot versibus a se ipso elucubratis honestaverit; haec enim in notissimo illo Ciceronis in Terentium carmine legimus:

Tu quoque, qui solus lecto sermone, Terenti, Conversum expressumque Latin& voce Menandrum In medium nobis sedatis vocibus ecfers

Quidquid come loquens atque omnia dulcia dicens.

Multo pauciores loci Caecilii admirationem testantur ideo, quod eum malum Latinitatis auctorem *) putabat, quamquam altera ex parte non dubitat eum summum ecomicum appelare, cf. opt. gen.

!) Cf. de ea re I. van Heusde: Cicero qeUozÀdtov pag. 90 et E. Lange; Quid cum de ingenio et litteris tum de poétis Graecorum Cicero senserit (Halis Sax. 1880), p. 55 sqq.

*) Cf. opt. gen. 6; 18, fin. 1, 4; ibid. 1, 7.

*) Cf. Varro Sat. Menipp. nr. 899 Buech: Terentius in ethesi poscit palmam. Ad hane opinionem firmandam relego ad Cic. de orat. 2, 326, ubi Terentii Andria et ad Caton. 6D, ubi eiusdem poétae Adelphi summopere laudantur. Cf. praeterea Att. VII, 8, 10.

*) Att. VII, 8, 10.

6 SEVERINUS HAMMER [183]

$ 2: Lieet dicere et Ennium summum epicum poé&tam, si cui ita videtur et Pacuvium tragicum et Caecilium fortasse comicum.

Quaeritur denique, quid de Plauto Cicero senserit. Quod de hoe Romanorum seenae sine dubio perfectissimo auctore vix tribus quattuorve locis aliquantulum dieat, est profecto quod miremur. Plautus scilicet saepe tam libere fabulas Graecas vertisse videtur, ut colore et habitu fabulae Graecae attenuato sui ingenii vestigia magis imprimeret. Praeterea Plautus iis ipsis virtutibus, quas in Terentio Cicero admirabatur, caruit. In illo igitur potissimum anti- quitatem et priscam vim sermonis gravitatemque magni aestimavit !), tum indolem quandam nativam, quae in eonviciorum usu et iocandi genere — non illo quidem semper urbano et faceto?) sed naturali quodam lepore insigni — apud hunc lascivum Thaliae alumnum elucet. Ex iis locis, quibus de Plauto agitur, unus quasi ad rem propositam pertinet. Dicit enim Cicero off. 1, 104: Duplex omnino est iocandi genus: unum illiberale, petulans, flagitiosum, obscenum; alterum elegans, urbanum, ingeniosum, facetum. Quo genere non modo Plautus et Atticorum antiqua comoedia, sed etiam philoso- phorum Soeraticorum libri referti sunt.

Equidem idcirco hunc locum nullo modo silentio praetereundum esse putavi, puod mihi Cicero non sine aliqua eausa hanc senten- tiam pronuntiasse videtur. Nemo est enim, quin intellegat, Cicero- nem hic baud recte iudicasse; nam vix dici potest Plautum ve- teresque Atticorum comicos priore illo, quod statuit, genere iocandi abstinuisse. Sed orator — nisi me omnia fallunt — cum apud Te- rentium inopiam verborum, quibus inimicos suos inveheretur, videret 5) ideoque Plautum sibi adeundum esse putaret, ex consulto a veritate deflexit, ut ementita comoediae auctoritate convicia sua non solum excusare sed etiam in iis adhibendis urbanitatem *) sibi tribuere posset Longe vero absum, ut hane sententiam etiam atque etiam premam, sed fortasse alius quoque locus illum supra citatum aliqua ex parte explicabit. Nam in oratione pro M. Caelio hoc loco (8, 6),

1) de orat. 8, 44: Plauti oratio antiquitatem redolens.

?*) off. 1, 104: Plautus urbanus et facetus.

*) Notum est Terentium, exceptis aliquot vulgaribus maledictis, quae ple- rumque substantiva in — o exeuntia efficiunt ex. gr. nebulo, verbero, omnino prae- pareum esse in contumeliis adhibendis.

*) Cf. epist. ad fam. VII, 32, 2: Urbanitatis possessionem, &mabo, quibusvis interdictis defendamus; in qua te unum metuo, contemno ceteros.

[183] CONTUMELIAE 1

ubi istum oratorem, à L. Sempronio Atratino de vi accusatum, impudicitiae crimine expedire conatur et remisso supercilio in eius- dem iuvenili intemperantia conivere videtur, ita pergit: sunt enim ista maledicta pervolgata in omnis, quorum in adulescentia forma et species fuit liberalis; sed aliud est male dicere, aliud accusare 3): accusatio crimen desiderat, rem ut definiat [hominem ut notet] argumento probet, teste confirmet; maledictio &utem nihil habet propositi praeter contumeliam: quae si petulantius iactatur convitium, si facetius urbanitas nominatur. — Itaque hic etiam illa distinctione utitur et alterum cavillationum genus quamvis non aperte, attamen satis evidenter probat. Non sane admodum hoc altero genere Cice- ronem notabilem esse, ex iis, quae sequentur, intellegemus.

Atque haec quidem hactenus. Nune ad rem ipsam accedo. Sed antehac in universum dicendum est Ciceronem in hae quoque re, praecipue in orationibus rhetorem tantummodo perraro dissimu- lare potuisse. Plerumque enim non satis habet unum vel aliquot maledicta iuxtim componere, sed ea eum adiectivis maximam partem in superlativo gradu positis coniungit et omnino fere semper acri veneno adversarium laedit et perfundit. Tum etiam figuris rhetoricis: exclamationibus, interrogationibus, similibus, praecipue tamen abstrac- tis (scilicet his omnibus in malam partem adhibitis) eius invectivae scatent. In epistulis re vera magis est elegans et facetus, saepius verborum lusui studet et, quemadmodum comici facere solent, nova iocosaque vocabula fingit.

Quoniam abstracta primarium quasi locum in contumeliis à Cicerone usurpatis obtinent, optimo iure ab iis initium capiam, Satis constat linguam Latinam verbis abstraetis imprimis esse

!) temperare mihi non possum, quin similem Demosthenis (de cor. 123) sen- tentiam afferam: é£yà Aotboplav Xavnyopiae toUtt Ütagépstw fjyoUpot, ví vl» xavzyoplav dBoejuav! iy&v, dv dv xolg vópiotg slolv al vuuplat, vv 86 Aotboplav fAagonulag, &c xack TÀw aüvGv qatv tólg dày Sois xspi &X)XAov cupaivet Aévewv. Postea dicit orator iudicia non eo consilio esse a maioribus instituta, ut adversarii sese invicem maledictis obruerent .— dAAX'tva dEeAévy eopiev, àv cte, boopeoe 0t voy &ver cv nA. Haec verba ad Aeschinem pertinent, qui Aotiboplav xol zpornAaxtcuov secundum Dem. de cor. 12 cri- minibus praemittebat, aliter atque ipse (Cf. de cor. 11), qui se non esse quolbopov affirmat (de cor. 126). Haec asseveratio non impedivit tamen Aeschinem, quominus talia suo adversario obiceret de fals. leg. 8 extr.: SwzerfAexe yàp slg faq pito xoi AotQoplac duis oüx &u.ol póvov AotbopoUgsvog, &ÀXà xal toig aÀAotg. Nos sine ira et studio AÁeschini in hac quidem re adstipulari possumus; eonferatur Midiana et Ivo Bruns l. l. pag. 571 sq.

8 SEVERINUS HAMMER [184]

locupletem. Itaque nihil mirum, si in sermone vulgari — praecipue autem apud Plautum —- abstracta pro eoncretis adhibita!) et blau- ditiarum et maledictorum vicem vel maxime explent.

Illud prius xpocpovf4stov genus, cuius tantae sunt partes apud, comicos?) et lyricos *) Romanorum scriptores, etiam apud Ciceronem saepius occurit. Severo quidem oratori qui nunquam ullius puellae amore deperibat, sermone amatorio opus non erat*€. Nempe cum aliquando importune accidisset, ut ille ipse, qui iure meritoque de Be asSseverare posset: ,me vero nihil istorum ne iuvenem quidem movit unquam", cum eadem Cytheri in convivio accumberet, quae sub Lyceoridis mutato nomine ut primi Romanorum elegiaci amasia in memoria omnium saeculorum haeret — in epistula ad Paetum data (9, 26) confusus iocis et dicteriis sese excusare studet et e vestigio Aristippi Socratici exemplum praetendit, qui, cum esset obiectum habere eum Laida, ,habeo'", inquit, ,non habeor". Et tamen etiam Cicero ruminatur talia dicta iisque compellat suam Terentiam, suam Tulliolam, suum filiolum aut suos amicos 5). Cf. mea lux epist. ad fam. 14, 2, 2. — Tullia lux nostra ibid. 14, 5, 1; cf. Plaut. Capt. 864. Catull. 68, 132, 160. Prop. II, 14, 29; 28, 59; 29, 1. Ov. am. IL 4, 25; II 17, 23 trist. III 3, 52.

meum disiderium epist. ad fam. 14, 2, 2 — mea disideria ibid. 14, 2, 4. — Cf. Catull. 2, 5. Hor. c. I 14, 18.

mea vita epist. ad fam. 14, 2, 3; 14, 4, 1 — ibid. 10, 12, 5; 11, 5, 3: rei publicae causa, quae mihi vita mea est carior. — ibid. 14, 7, 1: Tulliolam, quae nobis nostra vita dulcior est. — ef. Plaut.

1) De absractis, ut: apparitio, censio, cognitio, quae contemptim personis his muneribus fungentibus adduntur, cf. R. Fisch, Archiv. V (1888) p. 61, 65, 66 — tum Woelfflin, Archiv. V, p. 492.

7) Cf. V. Hoelzer: De poesi &matoria & comicis Atticis exculta ab elegiacis imitatione expressa. Marpurgi Catt. 1899.

*) Cf. René Pichon: De sermone amatorio spud Latinos elegiarum scripto- res, Paris. 1902.

*) Haud ignarus tamen erat Cicero harum virtutum, quibus lepidae puellae excellunt. Cf. Att. 9, 10, 2: sicut év toi, ?poxxóií; alienant immundae, insulsae, in- decorae; cf. Catull. 10, 6: scortillum non sane inlepidum, neque invenustum; v. 33: sed tu insulsa...

5) quamquam haec, quae sequuntur, a quaestione proposita abhorrere viden- iur — tamen, ne de ea re in appendice tractarem, prima occasione oblata hoc loco omnia proferre constitui.

[185] CONTUMELIAE 9

Cas. 13b, Stich. 583. Catull. 45, 13; 65, 10; 68', 155; 104, 1; 109, 1. Prop. II 3, 23; II 20, 11; II 26. 1. Ov. am. II 15 21.

animae meae epist. ad fam. 14, 8, 1 — vos meae carissimae animae ibid. 14, 14, 2 — "Terentiae et Tulliae, duabas animis suis (tt. ibid. 14, 4; ef. anime mi Plaut. Asin. 664, Most. 336.

Tulliola deliciae nostrae Att. 1, 5, 8 — TT'ulliola deliciolae nostrae Att. 1, 8, 3.

Piliae salutem dicas et Atticae deliciis atque amoribus meis Att. 16, 6, 4 — Pompeius nostri amores Att. 2, 19, 2.

Rufum mel ac delicias tuas epist. ad fam. 8, 8, 1.

Cf. Plaut. Most. 15, Pers. 203, Trueul 921. Catull. 2, 1; 3, 4; 6, 1; 32, 2 (deliciae).

Plaut. Bacch. 115, Cure. 357, Poen. 207. Catull. 6, 16; 10, 1; 15, 1; 21, 4; 38, 6; 40, 7; 45, 1 (amores). |

Plaut. Bacch. 18, Most. 825 (mel) Cas. 135 (mea mellilla) — spes reliqua nostra Cie. epist. ad fam. 14, 4, 6; cf. Plaut. Bacch 17. Ov. Her. 19, 144.

Ceterum concedendum est Ciceronem semper, cum de proximis loquatur, apertius et nudius animi sui sensum exprimere. Ita scribit ad Att. 1, 18, 1: ,ita sum ab omnibus destitutus, ut tantum requietis habeam, qnantum eum uxore et filiola et mellito Cicerone consu- mitur. Àt iam ex his perspicimus, oratorem in elocutione iustum modum tenere parum didicisse. Adi. ,mellitus^ aptissime de oculis Iuventi Catullus!) ponere potuit — non aeque Cicero. Minus me offendit Att. 16, 6, 2: cur ocellos Italiae, villulas nostras, non video? cf. Catull. 31, 1: Paene insularum, Sirmio, insularumque ocelle. — Plane nobis Catullum vel elegiacos in memoriam revocant talia enuntiata: epist. ad fam. 16, 27, 2:... tuosque oculos etiamsi te veniens in medio foro videro, dissuaviabor. Of. Catull. 48, 1—2 mellitos oculos tuos, Juventi, | siquis me sinat usque basiare; id. 9, 9 iucundum os oculosque saviabor — vel epist. ad fam. 14, 4. 1:.. si haec mala fixa sunt, ego vero te quam primum, mea vita. cupio videre et in tuo complexu emori. Of. Prop. 1, 10, 5: cum te complexa morientem, Galle, puella.... Ov. rem. 654: perque gradus molles emoriatur amor.

Sed iam vera lenocinia verborum sunt ista superlativa, quibus Cieero prodige utitur; cf. epist. ad fam. 14, 4, 6: mea Terentia,

3) 48, 1; 99, 1, cf. 3, 6; 21, 11.

10 SEVERINUS HAMMER [186]

fidissima atque optima uxor et mea carissima filiola — ibid. 14, D, 2: mea suavissima et optatissima "Terentia — ibid. 16, 7, 8: sua- vissimae Atticae. Att. 4, 9, 2: Ciceronem suavissimum, cf. epist. ad fam. 14, b, 1. Att. b, 9, 3 Cicero... modestissimus, et suavissimus puer. epist. ad fam. 14, 7, 3: Cicero bellissimus. ad Q. fr. 2, 5, 4: mi carissime et suavissime frater, cf. ad Q. fr. 3, 4, 6. ad Q. fr. 2, 14, 2: mi optime et suavissime frater, cf. ibid. 3, 7, 2; 8, 9, 9. ad Q. fr. 3, 6, 4: mi suavissime frater. cf. Att. 1, 15, 1 — ad Q. fr. 3, 8, 6 mi carissime frater. epist. ad fam. 16, 21, 2 mi duleissime Tiro.

Haec superlativa et alia ómeppoMxóg dicta optimam irridendi materiam obtulerunt Catullo, eui orator a teneris, ut ipse dicit (epist. ad fam. 1, 6, 2), unguiculis erat cognitus. In notissimo illo carmine (49) pervenuste OCieeronis dictionem imitatur et illudit. Ut iam silentio praeteream quinque illa superlativa!) et v. 7 ,quanto tu optimus omnium patronus", quibus verbis sine dubio piam Caecinae (in epist. ad fam. 6, 7, 4) admirationem in risum vertit — animum attendas, quaeso, ad v. 2 et 93: quot sunt quotque fuere, Marce Tulli, quotque post aliis erunt in annis. Haec locutio occurrit etiam in c. 21, 2—3 et 24, 2—3. Nonne Catullus his verbis Ciceronem lacessit? cf. p. red. ad Quir. 16, Lael. 83 et epist. ad fam. 11, 21 1: Di isti Segullio male?) faciant, homini nequissimo omnium, qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt.

Hae exseeratione, enumeratis blandis vocibus, maledictorum *) agmen aperimus. Incipio ab abstractis. Inter haec saepius repetuntur: portentum, prodigium, propudium, immanitas:

Ver. I 15, 40 o portentum in ultimas terras exportandum. epist. ad fam. 10, 32, 3 cum huiuscemodi portento res mihi fuit. Pis. 4, 9 a fatali portento prodigioque reipublicae; cf. C. Caesar Caligula O R fr.4) p. 577 M. illud palaestrieum prodigium.

Plerumque vis contumeliae vocabulis portentum, prodigium

I) Cf. Casimirus Morawski: Catulliana et Ciceroniana (Cracov. 1903) p. 5 sqq.

*) Cf. Att. 15, 15, 1 L. Antonio male sit — Catull. 3, 13: at vobis male sit, malae tenebrae. Dem. de cor. 267 xaxov xaxóx 9&ol axoAé£cttov (cf. de cor. 180, Aristoph. Equitt. 2, Nubb. 554). — In exclamatione: o factum male de Alexione Att. 15, 1. 1; cf. Catull. 8, 16: o factum male! o miselle passer.

*) Cf. Gustav Hoffmann: Schimpfwürter der Griechen und ROmer, Berol. 1898

*) Oratorum Romanorum fragmenta laudavi secundum H. Meyeri editionem

(Turiei 1842).

[187] CONTUMELIAE li

vel monstrum iuxta positis augetur: Verr. II, 32, 79 quod unquam huiuscemodi monstrum aut prodigium audivimus aut vidimus. Verr. IV, 21, 47 quod hoc monstrum, quod prodigium in provinciam misimus? Catil. 2, 1, 1 & monstro illo atque prodigio. Phil. 13, 21, 49 monstra quaedam ista et portenta sunt reipublicae

Voc. monstrum legimus praeterea: Cael 5, 12 neque ego umquam fuisse tale monstrum in terris ullum puto tam ex contrariis diversisque et inter se pugnantibus naturae studiis cupiditatibusque conflatum (de Catilina) — ad Brut. 2, 2, 3 magnum illud monstrum in republica est.

Immanis !?), immanitas. Pis. 14, 31 immanissimum ac foedissi- mum monstrum. Att. b, 16, 2 monstra quaedam non hominis sed ferae nescio cuius immanis. Verr. V, 56, 145 quoddam novum monstrum ex vetere illa immanitate. "Verr. IIT, 26, 64:... quae immanitas.

Propudium. Phil 14, 38 erudelissimis exemplis interemit pro- pudium illud et portentum.

Cf. Plaut. Baech. 579, Cure. 190, Poen. 272 (propudium).

Ter. Eun. 656, 860. Verg. Aen. b, 849. Hor. oc. I, 31, 21, Lact. de mort. persecut. c. 38 (monstrum). Plaut. Poen. 273 monstrum mulieris. Ter. Eun. 696 monstrum hominis. Cic. Att. 8, 9, 4, Aristoph. Vesp. 1036, Pae. 759: «épx;; cf. Aesch. Otesiph. 111 pvc Yuvaixos vÉxyx cÜvvewy YoveOotw ÉotxÓva, &XXX cvÉpuca.

His conviciis subiungo ut sensu proximum: omen Phil. 4, 4, 10 et iam ad alia transeo, veluti: pestis?) pernicies, furia, labes tempestas, calamitas.

Phil. 4, 3, 7 omnia arma... contra illam pestem esse capienda cf. Phil. b, 6, 18; 10, 4, 9; 10, 11, 23. Verr. I, 38, 96; IIL 26, 64 Catil. 1, 12, 30; 2, 1, 2. Vatin. 14, 33. Pis. 1, 3; 24, 50. epist. ad fam. 10, 28, 1 — praeterea Verr. IIL, 54, 125 huius importu- nissimae pestis. Catil. 1, 5, 11 quod hane tam taetram, tam horri- bilem tamque infestam reipublicae pestem totiens iam effugimus In plurali numero: Phil. 8, 3, 9 omnes Cafones, omnes Saxae cete- raeque pestes, quae sequuntur Antonium. Cf. Vatin. 3,6; 7, 18; 10, 25;

!) Cf. ad Q. fr. 1, 1, 27: immanibus ac barbaris nationibus. *) ,pestiferi cives", saepe & Cicerone usitata formula. Cf. Lact. de mort. persecut, c. 8 libido in homine pestifero, c. 27 pestiferum illud agmen.

12 SEVERINUS HAMMER [188]

14, 33. Phil 10, 11, 23 — Att. 9, 10, 4; epist. ad fam. 5, 8, 2 (quaedam pestes hominum).

In detestationibus: Phil. 6, b, 12 malam quidem illi pestem. Phil 13, 21, 48 quin tu abis in malam pestem malumque cruceia- tum !)? ef. Plaut. Ásin. 288, 415: ad malam rem. Epid. 78: abi in malam rem maximam. Asin. 940: i in crucem, 459: abi in malum eruciatum. Baceh. 638, 902, 977: in malam crucem abi. Cas. 611: in maximam malam crucem. Cure. 611: quin tu is in malam erucem. Most. 850 abin hine in malam crucem? Poen. 347 i dierecte in maximam malam crucem.

Voc. pestis opprobrii loco apud Plautum nusquam inveni, semel apud Terentium (Adelph. 189), saepius apud Catullum: 77,5 eheu nostrae crudele venenum ?) vitae, eheu nostrae pestis amicitiae. Cf. etiam Catull. 44, 11 sq. orationem in Ántium petitorem, plenam veneni et pestilentiae legi — 76, 20: eripite hane pestem perniciemque mihi — 69,9: erudelem nasorum interfice pestem.

Pernicies. Verr. I, 1, 3 labem atque perniciem provinciae Si- ciliae, id. Mil. 84 — cf. M. Valerius Messala Corvinus in O R fr .D10 M. propter hane tabem atque perniciem domus totius, Plauti Asin. 133: perlecebrae (idem Asin. 151; Baceh. 1167; Cist. 321; Men. 371; Truc. 184, 759), permities adulescentum, exitium. Most. 9 erilis pernicies. Ter. Ad. 188: Leno sum, pernicies communis adulescentium (idem Plaut. Pseud. 364). Catull. 27, 6 lymphae, vini pernieies. Hor. epist. 1, 15, 31: pernicies et tempestas barathrum- que macelli; tum cf. o9ópo; Aristoph. Equitt. 1152, Thesm. 535; Dem. 13, 24 — 6óAs9po; Soph. O. R. 1343; Aristoph. Thesm. 860, Eccl. 934, Lysistr. 320; Dem. 9, 31. 18, 127. 23, 202 — Joué; Dem. 25, 80.

Labes, tempestas, calamitas, furia, scelus.

Verr. L 13: labem... cef. Vatin. 10, 25; Pis. 1, 3; 24, 56 — praeterea: Verr. I, 13, 40: iam vero quomodo ego illam labem, igno- miniam ? calamitatem *) totius ordinis conquerar. Verr. L, 38, 96

') Cf. Sempr. Gracch. O R fr. p. 246 M. eo exemplo instituto dignus fuit, qui malo (sie!) cruce periret.

*| Cf. Catull. 14, 18, 9 Caesios, Aquinos, Suffenum, omnia colligam venena

,) Cf. Pis. 29, 53: o familiae.... paterni generis dedecus — Phil. 11, 14, 86: Antonios.... Romani nominis probra atque dedecora. Cf. Att. 16, 7, 4 — Plaut. Mil. 428: viti probrique plena — Catull. 28, 15: opprobria Romuli Remique Armtoph. Acharn. 855: óveóo; — Hom. Il. 8, 43: Xofs.

*) Cf. Catull. 14, 23: saecli incommoda, pessimi poetae — Aà95 Soph. El. 301, Philoct. 622. Idem significat: plaga Cic. Att. 2, 1, 10.

[189] CONTUMELIAE 13

per omnes partes provinciae te tamquam aliquam calamitosam tem- pestatem pestemque pervasisse demonstro. Vatin. 14, 33 sed appel- larisne nominatim pestem illius anni, furiam !) patriae, tempestatem rei publieae. Vatin. 17, 40: taeterrima furia. Pis. 37, 91: Poena et Furia soeiorum, cf. Pis. 4, 8. epist. ad fam. 1, 9, 15: illa furia muliebrium religionum; ef. ad Q. fr. 3, 1, 11, Hor. sat. 2, 3, 141 et Plaut. Cas 592, Mercat. 981, 983: larva.

Seelus, ef. Verr. I, 15, 40; Pis, 24, 56; Phil. 11, 5, 10. Cum his ef. Plaut. Pers. 408: labes popli — "Trin. 553 hospitium est calamitatis — Amph. 556, Bacch. 1176, Mil. 827, Most. 217, Pers. 290, 666, 7143, 1983, Pseud. 1302, Rud. 506, 993, 1001, 1007: scelus. Cure. 614, Mil. 1434, Trueul 621: scelus?) viri. Pers. 192: scelus tu pueri es. Baech. 829, Cure. 234, Mil. 404, Pseud. 446, 1054: scelerum eaput — adde: flagitium hominis Asin. 473, Cas. 551, Men. 489, 709 — stabulum flagitii Trucul. 587 — flagitii flagrantia Rud. 733.

Odium. Hae eontumelia vellieat Cicero Vatinium "Vatin. 16, 99: si es odium publieum populi, senatus, universorum hominum rusticanorum 5); etiam Antonium epist. ad fam. 12, 1, 1:.. ut tantum- modo odium illud hominis impuri et servitutis dolor depulsus esse videatur — cf. Plaut. Cure. 191: odium me vocas. Poen. 392, Truc. 210, 320: odium meum. Poen. 352: ecee odium meum. Bacch. 820, 822: terrai odium. Rud. 319: deorum odium — pico; Soph. Antig. 160, Philoct. 991 — guíequx Soph. El. 289.

Sequuntur convicia, quibus homines infimi et sordidissimi no- tantur: eaenum, lutum *) faex, sentina, tenebrae, sordes.

Vatin. 7, 17: tu emersus e caeno, Vatin. 9, 28: intolerandus ex caeno nescioqui atque ex tenebris tyrannus, Pis. 6, 13: eaenum, Phil. 5, 6, 16 illam impuritatem caeni fuisse, Pis. 25, 69 ex argilla et luto fictus Epicurus, Pis. 26, 62: o tenebrae, lutum, sordes5) — adiectiva: Ver. III, 3b homo luteus, IV, 32: luteum negotium, Pis.

1) adi. furiosus epist. ad fam. 11, 18, 2; 12, 3, 1. ad Q. fr. 1, 1, 9. ad Brut. 2, 2, 8.

*) Cf. Pseud. 817 teruntur synapie scelera.

?| Cf. Catull. 14, 8: odissem te odio Vatiniano.

*) Cf. A. Otto, Archiv. IV (1887), p. 29.

5| Cf. Att. 4, 18, 1 iudicum sordes et adi. Att. 8, 4, 2: reo cuiquam tam humili, tam sordido. Cf. Att. 9, 9, 3; 12, 237, 1; 15, 3, 1. epist. ad fam. 13, 86, 1. ad Q. fr. 1, 1, 11; 1, 2, 6.

14 SEVERINUS HAMMER [190]

1, 1 ista tua lutulenta vitia, Pis. 12, 27 lutulente Caesonine; of. Plaut. Pseud. 366: caenum, Bacch. 384: ut eum ex lutulento caeno propere hine eliciat foras, Most. 4059: germana inluvies!)... hara?) suis | caeno xoxpov commixte, Pers. 406sq.: lutum lenonium | com- mixtum caeno sterculinum *) publicum, Poen. 826: neque tam luteus, neque tam caeno eollitus, Most. 1167, Pers. 406: lutum, Capt. 326: scio multos iam lucrum lutulentos homines reddiderit, Mil. 325: quia ludo luto, Poen 157 sq.: sed lenone istoc... | non lutumst lutulentius, Trueul 854: blitea et luteast meretrix, Catull. 42, 13: o lutum, lupanar*) His adde: Novatiani de cibis Iudaicis ed. G. Landgraf et C. Weyman in: Archiv. XI (1898) p. 233, ,: reprehendit utique eaenosam et luteam et gaudentem vitiorum sordibus vitam — tum Aristoph. Equitt. 899: àv» xómpet; 5, Eccl. 317: xompexto;, Vesp. 1184: &vào xompooAóYoc, Equitt. 307: & fopgopováoah.. Eodem sensu usurpatur adi. BósAupóg Aristoph. Ach. 289, Equitt. 198, 303, Nubb. 446, Ran. 460, Aeschin. Tim. 47, Dem. 8, 271 cet., góeAupóvavo; Dem. 19, 225; 230. Cf. Cie. Verr. 1, 94: homo avarissime et spurcissime, Lucil.*) 137: spureus homo, Hor. sat. ITI, 5, 18: spurcus.

Faex, sentina, quisquiliae. Verr. L 39, 99: ex ea faece lega- tionis, epist. ad fam. 7, 32, 2 quoniam tanta faex est in urbe, Att. 1, 16, 11 apud sordem urbis et faecem, Att. 2, 1, 8: in Romuli faece, ad Q. fr. 2, 4, D nam apud perditissimam illam atque in- fimam faecem populi; ef. Plaut. Trin. 297: faecei mores, Aristoph. Nubb. 296: «puyoda(uovs; et Vesp. 1809: (£oxac) veomAoUvt cvy.

Cie. Catil. 1, b, 12: exhaurietur ex urbe magna et perniciosa sentina rei publieae, Catil. 2, 4, 7: o fortunatam rem publicam, si quidem hane sentinam urbis eiecerit, Att. 1, 19, 4:... et sentinam urbis exhauriri, Att. 1, 16, 6: Talnam et Plautum et Spongiam et ceteras huiusmodi quisquilias — idem. Sest. 94, — cf. «&$«pyx Aristoph.

1) Cf. Cic. dom. 53 eluvies — Att. 9, 10, 7 colluvies.

*) Cf. Pis. 16, 37 Epiecure noster ex hara producte non ex schola.

*) Cf. Cas. 114 ex sterculino effosse — Mil. 89 stercoreus — Cic. de orat. 8, 164: stercus.

*) Cf. Ter. Phorm. 378 ain tandem carcer? Similiter Lucilius ex inc. lib. 1155 (L. 141 M.): carcer, vix carcere dignus. Naevius ap. Paul. 29 e voc. lustrum creavit subst. lustro. Ad voc. lupanar cf. M. Niedermann, Archiv. XI (1898) p. 2371.

*) Bimiliter Cyprianus contumeliose Coprianus appellabatur.

*) Spurcos ore Lucil. 11, 368.

[191] CONTUMBLIAE 15

Plut. 454, Eupol. 117, Aeschin. Ctes. 211, Dem. 18, 128. 21, 185. 198 et purgamentum Petron. sat. 74.

Opprobria, quibus immensa quaedam et inexhausta cupiditas et avaritia vel libido — nee non voracitas — perstringitur, sunt: gurges, vorago.

Verr. III, 9, 283: qui, ut ipsa non solum vita, sed etiam cor- pore atque ore significat, immensa aliqua vorago est aut gurges vitiorum turpitudinumque omnium. Phil. 11, 5, 10: primum Lucium fratrem: quam facem, di immortales: quod facinus! quod scelus! quem gurgitem! quam voraginem! Pis. 17, 41: nam ille gurges atque helluo, natus abdomini!) suo. Pis. 18, 41: vos geminae vora- gines scopulique?) rei publicae. Similiter Pis. 4, 9 nominat eum Cicero bustum rei publicae?) — neque aliter dictum est templum Castoris, quod Piso reddidit: castellum forensis latrocinii, bustum legum omnium ac religionum (Pis. 5, 11). Scilicet prorsus alio sensu usurpat Plautus vetus bustum de sense deerepito, cui voc. respondet: & vóufs Aristoph. Lys. 372, &ujvys 7ópfis Michaelis Pselli (in: Ein Sehmühgedicht des Mich. Psellos ed. Leo Sternbach Stud. Vindob. XXV, 1908 p. 17 v. 122); cf. Lucian. Mort. Diall. 6, 2: £udjuyóv cta vkpov. ÀÁr. apud Kock. III, p. 600 fr. 1672: vuufoyépov. Aristoph. Vesp. 1370: &oxeo m0 SOufou mecov. Aristoph. Vesp. 1365: copó;. Aristoph. fr. 198 K. cop£JA: — cooónAwqxvo;, copomA$s in Milleri: Mé- langes... p. 423 — capuli decus Plaut. Asin. 892 — silicernium Ter. Ad. 587.

Sed frustra quaesivi apud Plautum locutiones, quae supra ex Cicerone allatis locis responderent *). Itaque tantum ad similia relego. Ex. c. Plautus in Cure. v. 123 gulam vinolentae vetulae nominat barathrum 5) sq. v. eloacam 5. Praecipue tamen Lucilius homines

!) Cf. Ter. Eun. 460 abdomini hunc natum dicas. Cic. Seat. 110 insatura- bile abdomen — Pis. 17, 66 solet oculorum et aurium delectationi abdominis vo- luptates anteferre.

7) Cf. Ambros. expos. in Luc. VIII 16 p. 443, 17 Sch. scopulis duriores peremptores.

*) Cf. Prop. 1, 1, 27: quoties civilia busta Philippos canerem.

*) Cf. Lucil. 30, 1002: o Publi, o gurges.

* Cf. Hor. ep. I, 15, 81: barathrumque macelli. In Plauti Men. 988 domus meretricis voc&tur saltus damni, Bacch. 368 ianua Orci. Amph. 1029 compellatur servus: ulmorum Ácheruns. Epid. 988 commemorantur montes mali.

9) Cf. Sen. Excerpt. Controv. l. 8 p. 427: memini me intrare scholas, cum recitaturus esset in Milonem Cestius, ex consuetudine sua miratus dicebat: Si Thrax

16 SEVERINUS HAMMER [192]

y«svpu.Xoyou; inseetatur. Cf. L. p. 9, IT, 73 vivite lureones !), come- dones?) vivite, ventres. Lucil. L. p. 92, 20—29, 846: omnes man- donum?) gulae. Cf. Cic. Att. 13, 31, 4: o gulam insulsam! Hor. sat. IT, 2, 40 gula; ibid. II, 7, 111 gulae parens. Sen. ep. 108, 14 gulam ac ventrem; 114, 2b gulam ventremque. Martial 1, 20, 3 venter gulaque. Novatian. l.l p. 237,, miseros divites, quibus ad imperium ventris et gylae servientibus....

Lucil. L. p. 95, 30, 872: illae gumiae vetulae improbae ineptae; idem p. 109, 30, 1001. Cf. Cic. fin. 2, 8, 24 et Stowasser, Archiv. VIII (1892) p. 444. Ceterum cf. ambestrices Plaut. Cas. 778 — ganeo Cie. Catil. 2, 4, 7; Naev. apud Paul. 29; Ter. Heaut. 1034; Tac. ann. 16, 18 — helluo Cic. Pis. 10, 22; 17, 41. Phil. 2, 26, 65; 13, b, 11. Ter. Heaut. 1033 — sacco Cic. Att. 7, 13, 5 — saturio Plaut. Pers. 108 — catillo Paul. 44, 12. Permulta exempla Atticorum comoedia exhibet: cf. y4cvo Ar. Avv. 1604, Thesm.816 — y&cvoov Rann. 200 — &yyXecTvoy&ovop Ávv. 1696, yepoyxevopes (tit. fab. Nieoph. p. 778 K.) — y«cvpip.zoyo; Ár. fr. 12 K. — yXcypov Pao. 194 — céy)»; Pac. 1008, 1120 — n?ovévày; Nubb. 1198 — x&fatso; — &nXnovo; Cratin. fr. 103 K.

De Cleone dicit Aristoph. Equit. 248: q&payt 5), x&puB3i &precyic (ef. yacvooy&oufiót; apud Cratin. fr. 397 K.). Hie rursus ad Ciceronem revertor. Phil. 2, 27, 67 haec legimus: quae Charybdis5) tam vorax? Charybdim dico? quae si fuit, animal unum fuit: Oceanus, me dius fidius, vix videtur tot res tam dissipatas, tam distantibus in locis positas tam cito absorbere potuisse.

Adi. vorax eodem sensu (de homine avaro, eupido) atque Cicero utitur Ovidius Met. 8, 830. Apud Catullum hoc epitheton plerumque hominem pathicum significat. Cf. 29, 2 et 10, ubi de Caesare loquitur:

essem, HFusius essem; si p&ntomimus essem, Baothyllus essem; si equue, Melissio. Non continui bilem, exclamavi: et si cloaca esses, maxima esses.

1) Cf. Plaut. Pers. 419 — lurchinabundus Caton. inc. libr. fr. 49 — lurcho Serv. Aen. 6, &.

*) Cf. Varro apud Non. 98, 20; Paul. 58, 6, 7 — congerrones Plaut. Most. 931, 1049, Pers. 89, Trucul. 101. Cic. Att. 2, 7, 3: epuloni Vatinio. Plaut. Pers. 100: coepnlonus.

') mando — edax, quod voc. occurrit &pud Cic. epist. ad fam. 9, 20, 2; 23, 1.

*) Cf. ut«p& oxouyt Kann. D71 (de Hyperbolo).

5| Cf, si quid prodest, Catull. 64, 156: quae (sc. te genuit) Syrtis, quae Scylla rapax, quae vasta Charybdis? et Cic. Verr. V, 146: non enim Charybdim tam infestam neque Seyllam nautis...

[193] CONTUMELIAE 17

nisi impudieus et vorax et aleo!) — 57, 8 magis vorax adulter — 33, 4 culo voraciore?); cf. Aristoph. Ach. 119: à GeppyóflouAov mpoxcóv B upqu£ve.

Cum voracitate saepissime vinolentia coniungitur. Cieero ut delicata convivia?) (cf. Att. 2, 14, 1) ita etiam potandi aviditatem *) contemnit. Cf. ,ebriosus" et ,ebrius^ Catil 2, 10; Sest. 20; Phil. 2, 61. 3, 3b — vinulentus furor epist. ad fam. 12, 26, 4 — com- bibones epist. ad fam. 9, 25, 2 — cf. Lucil. apud Non. p. 38, 12 et Aristoph. Lysistr. 1227: cuumóvac — vapolwoc Ach. 981, Vesp. 1300 — quAoxóvz; Vesp. 79; Eupol. fr. 208 K. — 4 uvatxeg à mwovíova mat Aristoph. Thesm. 735 — merobiba atque multibiba Plaut. Curc. 77. Comici viris 5) plerumque vinolentiam ignoseunt: cf. Aristoph. Vesp. 79 sq. aUvg ye ypnovóv iori &vOpüv 1j vócog (so. elvat piXoxóvav). Immo voe. dóxvoróvr; (Phrynich. fr. 69 K.) et xpouvoyuvgoXfoxtc (Ar. Equitt. 89) significantur viri qui propter id ipsum, quod aqua se ingurgitant, mentis incitatione et motu carent") — cf. notos illos Cratini versus (fr. 199 K.):

olvóg cot yaXpievrt TÉÀet vxyU« Ürmo6 &ot9 à Üómp 9& míwev oüUày àv vÉxot copóv.

Etiam Aeschines talia proferre ausus est sec. Dem. fals. leg. 46: o)0£v Saupxozóv, à &vOps; "Admvatou uj vaovà bol xxl Nauocüéve Ooxciv obvo; uiv Yàp U8wp, byà Ob olvov mívo.

Sed nolo ab eo, quod proposui, longius digredi. Restat unum substantivum abstractum, quod hoc loeo afferendum est: malum. ,Malum interiectio est irascentis^ adnotat Calpurn. ad Ter. Heaut.

!) Hoc sane nimis fervide est dictum et in memoriam revocat Cic. Phil. 3, 86: impuris, zmpudicis, alestoribus servire. Áleo est forma vulgaris; cf. Naev. apud Paul 29, Pompon. apud Non. 147, 3. Cieero tantum forma urbana: ,aleator* utitur et omnino haec subst. in-o exeuntia evitare conatur.

*) eodem sensu: vorare Catull. 80, 6; 88, 18.

3) Cf. Cato O. R. fr. p. 72 M.: qui ventrem suum non pro hoste babet, qui pro republica non pro sua (sc. re) obsonat cet. Plut. vit. Cat. 9 talia verba or&tori tribuit: cow 5k Üxéprayus xaxov —»xoU 5' Áv«, Éqn, »GGpua totUtey jj nÓÀet yívoxo yprswiov, o9 co perato AatuoU xoci Boufuwev xdv Óno tfe yactpog xatéysvate.

*) Cf. cognomina apud Romanos: Briso, Culleo, Mero.

5) Sed nunqu&m mulieribus. Permulta exempla apud Aristoph. Cf. etiam Cato O. R. fr. p. 77 M.: si vinum bibit, si cum alieno viro probri quid fecit, condemnatur.

*| Cf. Otto, Archiv. IV (1887) p. 35b.

18 SEVERINUS HAMMER [194]

IV, 3, 38. Haec interiectio semper enuntiatis interrogativis Inter- ponitur. Of. Cic. Verr. L, 20, 54; II, 17, 43. Phil. 1. 6, 15; 10, 9, 18. Att. b, 20, 1; 9, 18, 3. Saepissime haec interieetio apud Plau- tum occurrit: cf. Amph. 403, 592, 604, 625; Aulul. 429; Bacch. 612, 696; Capt. 531; Cas. 91, 262, 472; Epid. 710; Men. 390, 793; Merc. 185; Mil 446; Most. 6, 34, 368; Poen. 261; Pseud. 242, 1295; Stich. 597; Rud. 492, 945; Trucul. 62, 801, 930. Duobus tantum locis apud Plautum respondet ,malum" graeco vocabulo 70 xxxóv (Aristoph. Ach. 156, 829; Vesp. 1483; Pac. 181; Avv. 931, 992): Most. 191: Pro Iuppiter, nam quod malum versatur meae domi illud? Rud. 319: deorum odium atque hominum, malum, mali viti probrique plenum. Cf. Lact. de mort. persecut. c. 40 Licinium quasi malum metuentes.

Itaque enumeravimus abstracta, in sermone vulgari primas, ut ita dicam, partes agentia, quorum usus etiam apud Ciceronem late palet. Sed iam supra admonui neminem, qui ad Ciceronis con- tumelias indagandas studium suum conferat, oblivisci debere ipsi cum rhetore rem esse, qui accurate rhetoricis regulis orationem suam conformet, neque unquam adeo suae magistrae dignitatem despiciat, ut vulgaribus vocibus nimis saepe admiscendis eius severitas et gravitas oblitteretur. Itaque ubi iustum putavit adversarii vitam et delicta tristissimis verbis depingere, non a rhetorico apparatu alie- num esse censuit tantummodo in universum vitia enumerare (quae mirum in modum et Catilinae et Vatinio et Verri et Antonio com- munia repperit), ne nimiis conviciis ingerendis oratio libelli eriminosi speciem prae se ferret. lta explicari possunt innumerabilia fere abstracta, quibus vitia reorum continentur et notantur. Nemo quidem non facile intelleget, quare simplici et minime exquisito dicendi genere excellens Plautus in hac re tantum paucissima exempla in medium proferat. Apud eum occurrunt plerumque vocabula, quibus servorum doli atque astutiae significantur, ex. c. turbas dare Pseud. 957, turbellas facere Pseud. 1057, 1091, sycophantia Pseud. 740, 806, fabrica Pseud. 366, sutelae Capt. 692. Contra Demosthenes et Aeschines non secus atque Cicero hoc genere abstractorum abundant. Cf. ex. gr. Aesch. Tim. 10b: 4XA& cobro &wrl vv mwavpév Tepleovt B8eAupla, cuxopxvria, Soáco;, cpup?, Dex, &va(bnx, v0 uX Emiovracóat bpuOpuXv Eni cot; aicypo. Of. Tim. 60, 65, 71, 88, 92, 107, 172, 179, 182. fals. leg. 1, 4, 11. Dem. Timocer. 172, 177, 182, 186, 195; Arist. 201 cet. Nunc ex Tullianis invectivis et epistulis nonnulla

(195] CONTUMELIAE 19

exempla proferam, quantum per huius dissertatiunculae angustias fieri potest.

div. in Caec. 2, 6 ut homo singulari cupiditate, audacia, scelere praeditus... Verr. I, 2, 6 de impudentia singulari — infra: pro cetera eius audacia atque amentia. Verr. I, 12, 33: ut aliquam partem de eius impudentia reticere possim. Verr. III, 53, 122: idem absens de istius scelere, improbitate, audacia testimonium dieat? Verr. V, 25, 62 huncine hominem! hancine impudentiam, iudices! hanc audaciam! Catil. 1, 1 quem ad finem sese effrenata iactabit audacia? Catil. 1, 4, 8 convenisse eodem complures eiusdem amentiae sce- lerisque socios. Of. Dem. Timoer. 177 extr. aipsüeig 9 &mi «ova TWgocE(Aero c0U'voy vOv TkvvOV vOv xaxàv xowovóv. Catil. 2, 1, 1 Cati- linam furentem audacia, scelus anhelantem. Catil. 2, 5, 11 cum luxuria nobis, cum amentia, cum scelere certandum est. Vatin. D, 13 quaero abs te primum universe, quod genus improbitatis et sce- leris in eo magistratu praetermiseris? Vatin. 9, 18 leges, quae in Gracchorum ferocitate et in audacia... Pis. 31, 76 vestrae fraudes, vestrum scelus, vestrae criminationes insidiarum mearum. Phil. 2, 2, 4 o incredibilem audaciam! o impudentiam praedicandam! Phil. 2, 21, 68 o audaciam immanem! Phil. 3, 5, 18 tum statuistis etiam intra muros Antonii scelus audaciamque versari. Phil. 3, 7, 18 o admirabilem impudentiam, audaciam, temeritatem. Phil 8, 7, 21 quam M. Antonii non solum audaciam et scelus, sed etiam inso-

"lentiam superbjiamque perspeximus. epist. ad fam. 12, 8, 1 scelus affinis tui Lepidi summamque levitatem et inconstantiam aetatis... —- de pet. cons. 54 in qua multae insidiae, multa fallacia, multa in omni genere vitia versantur, multorum arrogantia, multorum male- volentia, multorum superbia, multorum odium ace molestia ferenda est — cf. Att. 9, 8, 4; 3, 15, 4; 6, 2, 9; 1, 14, 1; 9, 10, 3; 10, 4, 2; 11, 10, 1; 11, 21, 1; 13, 10, 3. de pet. cons. 10. epist. ad fam. 12, 10, 1; 12, 10, 4; 12, 15, 1; 15, 4, 10. ad Q. fr. 1, 2, 14; 2, 14, 2; 3, 2, 2; 3, 9, 1.

Ista fortasse sufficient. Nune ad alteram dissertationis partem transeo, ubi accuratius inquirere libet in cetera maledicta, quibus Cicero in suis invectivis et epistulis utitur. Sed certus quidam ordo — quod satis perspieuum est — nullo modo hic servari po- terat. Primum maledicta Plautinis simillima affero.

Notum est Plautum, ut qui ipse humili genere natus et fortunae iniquitatem per magnam suae aetatis partem expertus esset, praecipue

9e

20 SEVERINUS HAMMER [196]

servorum vitam moresque optime cognitos habuisse. Prorsus alienum a re proposita erat exemplis hane sententiam firmare et Plautini sermonis summam ubertatem, quam in hac provincia administranda praestitit, laudibus efferre, postquam iam Lorenzius in prooemiis, quae Plauti fabularum editionibus!) praemisit, diligentissime rem tractavit. Hoc solum commemorandum est Plautum plurima male- dicta a poenis, quibus servi afficiuntur, tum etiam ab instrumentis, quae ad hoc adhibentur, repetere. Sicubi igitur apud Ciceronem similia deprehendimus, ibi Plauti imitationem agnoscamus necesse est.

Frequentissimum convicium, quod huc pertinet, est: furcifer?); cf. Plaut. Amph. 285, 539; Asin. 484, 485, 6177; Capt. 562, DT; Cas. 139; Mil 545; Most. 69, 1172; Poen. 784; Pseud. 189, 349; Rud. 717, 996. Cic. Vatin. 6, 15; Pis. 7, 14; Deiot. 26.

Alterum opprobrium, ab eius denomimnatione repetitum, qui poenas exsequitur, est: carnifex.

Cf. Plaut. Amph. 376, 422, D18, D88; Asin. 483, 697, 892; Most. 1114; Pers. 547, 747; Bacch. 687, 785, 816; Merc. 618; Pseud. 686; Rud. 882. Cic. Pis. b, 11 — cf. Verr. I, 3, 9: erudelissimum carnificem civium sociorumque. Verr. V, 4b, 118: aderat ianitor carceris carnifex praetoris, mors terrorque sociorum et civium. Verr. V, 49, 129: te suum carnificem nominans. Of. Helv. Cinna O. R. fr. p. 328 M.: sub te adulescentulo carnifice. Ter. Àndr. 182, 651, 852; Eun. 670. Novatian. l.l. p. 237,4: carnifices salutis ventrem et gylam. Lact. de mort. persecut. c. 31 officiorum omnium milites, vel potius carnifices 5).

Alia e servorum lingua deprompta maledicta sunt: verbero Plaut. Amph. 180, 284, 519, 565, 1029; Asin. 416, 485, 625, 669; Capt. D51; Cas. 380; Cure. 196; Merc. 189; Mil. 322, 500, 1056; Most. 1113; Pseud. 360, 1046, 1025. 'Ter. Phorm. 684, 860. Cic. Att. 14, 6, 1. C£. xévrpov Ar. Nubb. 450 — qu«covtyíz; Equitt. 1228; Lysistr. 331, 1240; Rann. 501 — mastigia Plaut. Amph. fr. 1; Capt. 600, 659; Cas. 361, 446; Curc. 567. Ter. Ad. 781 — litte-

1) Cf. Pseud. p. 29 sqq., Most. p. 39. |

*) Apud Plautum occurrit etiam: trifurcifer Aul. 326, Rud. 7834, quocum cf. tpirparog apud. Ar. fr. 411 K. Etiam triverbero et trimastigia eruerunt e glossis. Guil. Heraeus, Archiv. X (1896) p. 5183 et G. Landgraf, Archiv. IX (1894) p. 398 sq.

*) Multus est in conviciis adhibendis Lucifer Calaritanus, de quo cf. Archiv. JI] 1 sqq. 285.

[197] CONTUMELIAE 21

ratus!) Plaut. Cas. 401. Cic. off. 2, 25, cf. evwpuaxvix; Ar. Lys. 331. Eupol fr. 159 v. 14 K.; fr. 216 v. 2 K. In Milleri Mélanges p. 42D: coxty«v, míDuv, xtO(cye, waAqoAo; (cf. Aeschin. fals. leg. 40: 40 xxAQkoXov) Aeschin. fals. leg. 79 nominat Demosthenem: &vóprxobdÓs; xai uóvow baTwyuévo; aovÓuol — plagiarus Cic. ad Q. fr. 1. 2, 6. Sen. tranqu. 8, 4; of. &vópamoDwh; Ar. Thesm. 818, mango Luoil. apud Non. 274, 15; Sen. ep. 80, 8 — fugitivus Cic. Verr. III, 61, 156; Catil. 2, 9, 19. Plaud. Pseud. 363; Cas. 397; Cure. 290 (dra- petae). Of. 3o0Xo; Ar. Vesp. 1187, fr. 4 K., Dem. 20, 181 — SoDsuua Soph. Ant. 700 — servus?*): Plaut. Pers. 420 (perenniserve); servuli sordiduli Poen. 270 — verna Plaut. Amph. 1033, Luoil. p. 117, 30, 1063 L.

Haec convicia satis dilucide Plautinum exhibent colorem. Nune pergimus ad alia, quae plerumque Plautum nobis in memo- riam revocant. Scimus enim Ciceronem multa narrare de veneficis, parricidis, siecariis, nebulonibus, gladiatoribus, latronibus ceterisque .pestibus et rei publicae incommodis — haec sane cupidius et .aestuosius, quam ut omnia vera esse credamus. Ex. gr. Phil. 18, 11, 26 dicit or&tor de Antonio:... et ut venefica haec liberetur obsi- dione? cf. hic Plautum: venefieus Amph. 1043, Pers. 218, Rud. 987, 1112 — venefica Epid. 221, Trucul. 762 — tervenefica*) Bacoh. 818 — trivenefica *) Aulul. 86. Catil. 2, 4, 7 haec legimus: Quis tota Italia veneficus, quis gladiator) quis latro, quis siccarius 5) quis parricida, quis ganeo, quis nepos... inveniri potest... Voc gladiator, latro, praedo conviciorum loco saepissime a Cicerone usur- pantur. Cf. Catil. 2, 11, 24 gladiatori illi confecto et saucio. Vatin. 15, 37 illius tui certissimi gladiatoris (sc. Olodii) Pis 9, 19: cum illo bustuario gladiatore. Phil 18, 11, 26 contra orudelissimi gla- diatoris amentiam. Of. Phil. 2, 3, 7; 3, 7, 18; Db, 4, 10; 5, 12, 32; 6, 2, 8. epist. ad fam. 12, 2, 1; 12, 22, 1. ad Oet. 9.

1) Cf. Ar. fr. 6& K. Zayuiev $5 B7góc dat cq moAvrpáuguacoc.

*) De Antonio dicit Cic. epist. ad fam. 12, 8, 2: dominum (sc. Caesarem) ferre non potuimus, conservo servimus. Epist. ad fam. 8, 16, 9 dictus est Ant.: Pseeade (s2 servo) natus.

*) Cf. p. 196 not. Ad voc. veneficus cf. qapuaxóg, Ar. Equitt. 1405, Ran. 788, fr. 684 K.Dem. 25, 80 — «apuaxiz, Dem. 25, 79.

*) Simili modo nominat Antonius Ciceronem: lanistam Phil. 18, 19, 40.

5) Cf. epist. &d fam. 19, 8, 1. ad. Brut. 1, 17, 1. de petit. cons. 8.

22 SEVERINUS HAMMER [198]

Latro. Catil 1, 13, 33 latrones Italiae. Vatin. 6, 15 Vatinii latronis ac sacrilegi!) Pis. b, 11 Clodius nominatur: latro. Phil. 18, 12, 26 fortis, ut aiunt, latro. Phil. 14, 10, 27 princeps latronum duxque?) Cf. Phil. 3, 11, 29; 5, 6, 18; 5, 11, 30; 8, 3, 9; 11, 2, 4. Att. 7, 18, 2; 14, 10, 1. epist. ad fam. 10, 5, 3; 10, 6, 1; 10, 15, 1; 10, 15, 4; 10, 23, 3; 12, 2, 2; 12, 12, 2; 12, 14, 1; 12, 15, 2; 12, 15, 7; 16, 27, 2. ad Brut. 1, 2, 1; 1, 11, 1 — cf. C Caesar Calig. O. R. fr. p. 577 M. ut dirum nomen latronis taceam. Liv. 40, 9: latro atque insidiator.

latrocinium. Phil 4, 6, 15 Antonii nefarium latrocinium. Att. 4, 9, 3 homines ex omni latrocinio Clodiano noíissimos. epist. ad fam. 12, 25, 6 Antoniano latrocinio. ad Q. fr. 2, 1, 83: de toto furore latrocinioque P. Clodii. Of. Att. 14, 10, 2; 15, 183, 4 et. Xfov« Dem. 2, 19. 10, 34.

Primum vocabulum et quidem hoc sensu, quem ex Cicerone novimus, Plautus nusquam adhibuit ?); alterum in comoediis Plautinis proprium signifieatum habet et militem mercennarium designat, ef. Cure. 548, Mil. 74, 949, Poen. 663, Stich. 135, Baech. fr. 20, unde latrocinare — J«x*peoew Mil. 499. Scilicet Plautus, cum hoc substantivo utebatur, nunquam de eiusdem etymo cogitabat ut ex. e. Varro, qui (de L. L. VIL, 52 M.) iuxta tres etymologias com- ponit: a latére, latére et A&vpov — merces. Plautus non etymologiae sed usitatissimi huius vocabuli sensus rationem habuit et latronum nomine praedones illos mercennarios appellabat, illos milites gloriosos rapaces et fraudulentos, quibus saepe tumida et ridicula nomina imponit. Itaque Poen. 704 latrocinari — praedari. Apud Ciceronem de utraque huius verbi significatione cogitari potest ^).

Praedo. Verr. I, 18, 46 hic navis illa praedonis istius — cf.

1) Cf. Plaut. Pseud. 351, Rud. 706.

*) Cf. epist. ad. fam. 10, 14, 1 nobilissimi latronum duces — ad Brut. 1, b, 2 latronum duces.

*) Hoc facile est intellectu. Cicero enim memoria tenuit praeclaram illam gladiatorum et servorum seditionem, quam Spartacus a. 78 ante Chr. natum movit. Unde etiam Spartaci nomen munere convicii fungitur: cf. Phil. 4, 6, 1b est... omne certamen cum fpercussore, cum latrone, cum Spartaco. Phil. 13, 10, 22: o Spartace! quem enim te potius appellem? Simili modo voc. ,pirata^ Ciceroni recordatio obtulit celeberrimae illius victoriae, quam Pompeius de praedonibus maritimis reportaverat.

*) Cf. Fr. Vogel, Archiv. XII (1901) p. 424, Aug. Zimmermann, Archiv. XIII (1908) p. 416.

[199] CONTUMELIAE 23

Verr. I, 58, 152; L 59, 154; II, 57, 141; IL, 15, 184; IIL 32, 76; V, 21, Db. Phil 18, 14, 29: fregi adiuvantibus vobis exsultantis praedonis audaciam. Cf. Tac. Ann. 3, 13 desertor et praedo. Eodem sensu usitatum est apud Ciceronem voc. pirata. Verr. IV, 10, 23: isti praedoni ac piratae. Verr. V, 26, 64 pirata iste. Cf. Ver. V. 25, 64; V, 26, 65; V, 21, 10. Phil. 13, 8, 18: archipirata. Cf. Plaut. Men. 1015: vos scelesti, vos rapaces ?!), vos praedones. Voc. ,pirata" hae significatione praeditum apud Plautum non exstat.

Fur Cic. Verr. I, 9; III, 187; V, 4. Pis. 38; cf. Plaut. Asin. 421, 681; Aul. 322, 326, 633, 768; Capt. 1018; Cas. 720; Pseud. 365; Rud. 881; Stich. 766. Cato O. R. fr. p. 79 M. fures privatorum furtorum in nervo atque in compedibus aetatem agunt, fures publiei in auro atque in purpura. Ter. Eun. 776, Lucil. 320, 356 (ibid. sectorem), 698, 701: confectores cardinum. Catull. 33, 1. Hor. sat. II, 7, 72 — homo furacissimus Cic. Pis. fr. 4 — furunculus Pis. 56 — adi. tagax Att. 6, 3, 1. Catullus de Pisonis ministris dicit: Porei et Socration, duae sinistrae Pisonis, ef. Cic. Verr. IL 27 cohors tua illa tua manus fuit. Plaut. Aul. 554 cum senis manibus (coquus) Cic. Att. 14, 20, 5: Quintus filius, ut scribis, Antonii est dextella et Quintil 6, 3, 69: Cicero per allegoriam M. Coelium melius obieientem erimina quam defendentem, bonam dextram, ma- lam sinistram habere dicebat. Cf. 6o Ar. fr. D7 K. — :xAMérrg; Equitt. 1252; Vesp. 953, 1227; Pac. 402; Thesm. 1112; Eccl. 438, fr. 201 K. — feAavvtoróuo; Ar. Rann. 772, Ecphant. fr. 4 K., Teleclid. fr. 15 K,, Aeschin. Ctes. 207. Plaut. Trin. 862: sector zonarius — Aexobóvo; Ár. Avv. 491, Thesm. 817, Rann. 772. Catull. 33, 1: fur balnearius — cf. grassator saepe apud Cic. — erro Verg. Dir. 70; Tib. 2, 6, 6; Hor. sat. II, 7, 113.

Hoc loco veluti in transcursu aliquot maledicta attingam, quae haud magni sunt apud oratorem momenti. Admodum vulgaria et trita sunt: seurra, nebulo, nepos, histrio, alia.

Verr. IIL, 62, 146: qui te seurram improbissimum existimari vult, qui a seurris semper potius gladiator, quam scurra appellatus sit. Cf. epist. ad fam. 9, 20, 1; 9, 21, 3. ,Seurra^ apud Ciceronem et Horatium (ex. c. sat. L 5, 51 sqq.) parasitum ?) significat; contra

!) Cf. Cic. epist. ad fam. 7, 8, 2: reliquos primum in ipso bello rapaces — rapinator Lucil. II, 60. *) Cf. &ànteambulo Mart. 2, 18, 5; 83, 7, 2; 10, 74, 3.

24. SEVERINUS HAMMER [200]

apud Plautum (ef. Epid. 16, Most. 15, Poen. 612, Pseud. 407, Trin. 200 sqq. Stich. 196 sqq.) — hominem urbanum et ,famigeratorem", cf. Catull. 22, 12. Ar. Vesp. 188: exwzcTóX; — Onto de re rust. 5, 2: ambulator, idem O. H. fr. p. 132 M. spatiatorem atque fescenninum.

Nebulo!) cf. Phil 2, 29, 74, Att. 1, 12, 2; 2, 9, 1; 6, 1, 25; 6, 3,7; 15, 21,3. Scipio Afric. Maior O. R. fr. p. 7 M. Ter. Eun. 269, 717, 18b. Lucil. 14, 392; 20, 509. Hor. sat. I, 1, 104); L 2, 12, ep. I, 2, 28.

Nepos Cic. Catil. 2, 4, 7, Att. 6, 2, 9. Hor. ep. L, 15, 36; IL, 2, 193.

Nugator?) Cie. Att. 6, 1, 15, Scipio Áfric. Maior O. R. fr. p. 7 M. Lueil 20, 509; 30, 867 — nugax*) Cic. epist. ad fam. 8, 15, 1. C. Titius O. R. fr. p. 20b M. Cic. Att. 6, 3, D: amicos habet meras nugas, cf. Plaut. Poen. 348: nugae merae (de puella). Cic. ad Q. fr. 1, 2, 2, 4: ego nugas maximas omni mea comitate complexus sum Nymphontem... cf. Cic. Sest. 8 24, Mil. 8 55.

Histrio 5. Cie. Att. 1, 16, 12 consul histrionis similis — de pet. cons. 10: cum histrionibus et cum gladiatoribus ita vixit. Of. mirmillo Cic. Phil. 3, 31. 5, 20. 6, 10. 13. 7, 17. 12, 20. Schol. Iuv. 8, 200 — ardalio Mart. 2, 1; 4,18 (cf. A. Sonny, Archiv. X (1896) p. 381).

salaco Cie. epist. ad fam. 7, 24, 2 —

sannio Cic. epist. ad fam. 9, 16, 10; cf. c&vvac Cratin fr. 337 K., Sannio nomen lenonis in Ad. Ter. — tum dorici mimi personas: Z«vvupiev, Zawxc, Sannio.

baro$) militaris vox sollemnis, cf. Fisch. l. l. p. 62. Cic. Att. D, 11, 6. epist. ad íam. 9, 26, 3. fin. 2, 76. div. 2, 144 —

7) Cf. lucifigus Lucil 14, 392 — lusciosus apud Plautum, quod respondet gr. voxváA ox].

*) vappam ac nebulonem. Cf. Cassius Severus O. R. fr. 549 M. vappa.

*) Apul. met. 5, 29: nugo et corruptor. Cf. gerro Plaut. Trucul. D51, Ter. Heaut. 10383 — xóf3Xog Ar. Equitt. 450, Hann. 1015, Plut. 279 — AZpo; Xenarch. fr. 7 K. — parasitus Plaut. Most. 871 — xóAat Aesch. Ctes. 77, Dem. 18, 296 cet.

*) Cf. G. Landgraf, Archiv. X (1896) p. 225 sqq.

5) Cf. B. Fisch: Subst. personalia &uf-o-onis, Archiv. V (1888) p. 56 sqq. ubi plurima subst. et cognomina in-o exeuntia congesta sunt; ibidem p. 223 sqq W. Meyer: Das lat. Suffix -o-onis. Praeterea cf. Aug. Zimmermann: Die lat. Per- sonennamen auf -o-onis, Árchiv. XIII (1903) p. 225 sqq.

*) Contraria notio est: veterator Cic. ad Q. fr. 2, 11, 4; cf. Lucil. 29, 761: veteratorem illum ac vetulum lupum Annibalem.

]201] CONTUMELIAE 25

cf. bardus Plaut. Pers. 170, Baceh. 1088, Epid. 421 — brutus Cic. Att. 6, 1, 25; 14, 14, 2.

Nunc rursus aliquantulum digrediar necesse est, ut de aliquot maledictis nonnulla proferam, quae apud Ciceronem inveniri nemo mirabitur, si oratoris animum rei publicae amore ardentem repu- tabit. In hac re Plautus tantummodo perraro in comparationem vocari poterat.

Praecipue igitur cives seditiosos et regni affeetatores Cieero exagitat eosque nominat: parrieidas, hostes rei pnblieae, proditores paíriae, tyrannos.

Vox parricida!) apud oratorem varias habet significationes. Ex. c. Mil 7, 17 eum significat, qui parentibus mortem obtulit?) (ef. S. Rose. 25, 70; orat. 30, 107) et respondet Plaut. Pseud. 362: parrieida. Haud ab re erit unum loeum e Cicerone ipso afferre, qui similia eontinet: Vatin. b, 11 legimus: Licet impune per me parietes [in adulescentia] perfoderis, vicinos compilaris, matrem werberaris 5). Hic statim cf. Plaut. Pseud. 963: perforator parietum *), Asin. 563: ubi parietes perfoderis, in furto ubi sis prehensus et Pseud. 305: verberavisti patrem atque matrem.

Plerumque tamen hoc maledicto civium liberorum interfectores *) et patriae proditores notantur. Of. Vatin. 15, 35: estne igitur patriae certissimus parricida? Phil 4, 2, b: hostem illum et latronem et parrieidam patriae. Phil. 11, 9, 21 cum a populo Romano pestiferi cives parricidaeque desciverint. Phil. 12, 6, 13 huic igitur im- portuno atque impuro parricidae; ef. Catil. 1, 12, 29; Phil. 8, 3, 8, 183, 19, 42. 13, 9, 21. Att. 10, 10, 5. epist. ad fam. 10, 23, 3; 223, 5. 12, 3, 1; 15, 4. ad Brut. 1, 15, 5. ad Oet. 6.

Hostis. Catil. 1, 13, 33 hostes patriae. Catil. 2, 6, 12 ut per- ditum eivem ae non potius ut importunissimum hostem. Vatin. 11. 26 impurissime [et perditissime] hostis. Phil. b, 8, 21: taeterrimum

1) Cf. Woelfflin, Archiv. XII (1901) p. 171 sq.

*) Raepe in Atheniensium legibus haec formula occurrit: d&v wg; aou; tfc XaXOgtos vOv vovéov, cf. Dem. Timocr. 108 — xa«tpoAola; Timocr. 102.

*) ad Q. fr. 1, 2, 4 matricida. Idem Lact. de mort. persecut. c. 2.

*) vot epó4 0c; Ar. Nubb. 1327, Rann. 778, 807, Plut. 869, 909, 939, 1142 — ef. Dem. 54, 87 «otyou; tolvuv Dtopóttovteg xol zalovts; Toug &mavrvtac et Catonis locutionem O. R. fr. p. 148 M. vecticulariam vitam vivere.

5) Cf. Lact. de mort. persecut. c. 16: non pusillum homicidam; ibid. c. 30 manifestas homicida.

26 BEVERINUS HAMMER [202]

et crudelissimum hostem. Cf. Catil. 2, 8, 17. Phil. 7, 3, 10; 4, 11; 4, 13. 13, 9, 21. epist. ad fam. 12, 183, 1. ad Oct. b, 7 (quater de Antonio).

Proditor. Vatin. 3, 7 si ego te perditorem et vexatorem rei publieae fero. Vatin. 10, 25 qui duo nefarios patriae proditores, domesticos hostes, legibus exterminarat.

Nonne haee in memoriam revocant Aristoph. Vesp. 474 sq.: d jucóüwue xal vi uovxoyxg &pGv xai Guvàv Bpaoióy — cf. Dem. de eor. 135: m«oolóvgv slvai xai xaxóvouv — ibid. 137: aüTóg Om$pys cj qct: xarv&oxorcos xai meoA£puoc vij varvpiót — ibid. 61: vooSovóv xax Sopo0óxcv xal $eoig by 9oOv — cf. de cor. 47; 184. Ar. Vesp. 411: &vÓpz paoóxoAw, Acharn. 290: dà mpoóóva «7. wxv0l9o,. Plaut. Rud. 50: urbis proditor. Hoc sane interest inter oratorum et comieorum dieta, quod illi ex animo loquuntur, hi autem ridendi causa amoto ludo seria quaerunt.

Tyranni denominatione plerumque Verres vexatur. Verr. I, 32, 82: cum te in oppidis et civitatibus amicorum non legatum populi Romani, sed tyrannum libidinosum erudelemque praebueris. Ver. III, 10, 25: utrum praetoris iustitiam in socios an in hostes victos insani edictum atque imperium tyranni. Verr. V, 44, 117: non de praetore Siciliae sed de nefario tyranno fieri iudicium arbitratur.

Etiam Caesar et Antonius; cf. Att. 7, 20, 2. 8, 2, 4. 10, 1, 3. 10, 4, 3. 10, 12 b, 1. 15, 3, 2; 20, 2. 14, 5, 2. 14, 6, 2. 14, 9,2. 14, 14, 2. 14, 14, 4. 14, 17, 60. 16, 14, 1. epist. ad fam. 12, 1, 2. 12, 12, 2. ad Q. fr. 1, 1, 9. ad Brut. 1, 4, 5.

Similiter Graecorum comiei Periclem nominabant «5:xvvov; of. Cratin. fr. 240 K.: Xx4ow 3£ xal mpecBuysvre Kpóvo; &XXQAowt payévet péytovov vGxvEvov. T0pxvvov T).

Nune in alium descendimus campum, in quo Cicero nulla ex parte comicis cedit. Hi enim saepiuscule ab animalibus?) opprobria petunt. Àpud Ciceronem maxime usitata epitheta, quae ad hoc genus pertinent, sunc haec: animal, belua, pecus.

Verr. I, 16, 42: aut ad quam spem tam perfidiosum, tam im- portunum animal reservetis? Pis. 9, 21 complexus es funestum

1) Cf. Plaut. Pseud. 682 tyranne (hoc loco Pseud. parastragoedat) Apud scriptores ecclesiasticos hoc maledicto minime offendimur: cf. Lact. de mort. per- secut. c. 1 tyrannorum nefaria et cruenta imperia, c. 2. exsecrabilis ac nocens ty- rannus (sc. Nero), c. 31 o dementissime tyranne, ef. c. 6 et 49.

7) Cf. cognomina, quibus sermo Latinus large copioseque est instructus: Stellio, Buteo, Muto, alia.

[208] CONTUMELIAE 21

ilud animal ex nefariis stupris, ex civili cruore, ex omni scelerum importunitate conceptum. Pis. fr. b quae te beluam ex utero non hominem fudit. Pis. 1, 1 Iamne vides, belua. Pis. 4, 8 cum hac importuna belua. Phil 4, b, 12 sed cum immani taetraque belua. Phil. 6, 3, 7 sed ut de importunissima belua cogitare. Phil. 7, 9, 27 taetram et pestiferam beluam. Of. Verr. V, 42, 109 (bis) Phil. 8, 11, 28. 8, 4, 13. 10, 10, 22. 12, 11, 26. 13, 3, b. 13, 10, 22. Pis. 9, 19 ego istius pecudis!) ac putidae carnis consilio... Pis. 29, 12:.. istius impurissimae atque intemperantissimae pecudis caeno et sordibus inquinavit. Phil. 2, 12, 30: sed stuporem hominis vel dicam peeudis adtendite. Phil 8, 3, 9 atque etiam homines agrestes, si homines ill ac non pecudes potius. Cum his of. Plaut. Bacch. 55: mala tu es bestia?) Most. 569, Trin. 902: belua. Most. 607 sqq.: neque ego taetriorem beluam vidisse me umquam quemquam quam te censeo. Most. 619, Rud. 543: impurata belua. Hor. ep. I, 1, 76: belua multorum es capitum. Lact. de mort. persecut. c. 4 exsecrabile animal Decius — ibid. c. 39 animal nefarium —- ibid, c. 2 ut ne sepulturae quidem locus in terra tam malae bestiae (sc. Neroni) fuit. Eadem locutione utitur Lact. de tyrannis scribens ibid. c. 4 et c. 9 de Maximiano Galerio: inerat huic bestiae naturalis barbaries et feritas; cf. c. 16, 25, 32, 39, 42 — divinarum autem Instit. lib. V, c. 11: illa est vera bestia — c. 23: postea vindicaturum se in eos Deus pollicetur et exterminaturum bestias malas de terra. Cf. c. 2 et lib. VI ec. 9. Beluas etiam eos nominat lib. V, e. 11, lib. VI, c. 17. Adde: $*píov Ár. Equitt. 273, Nubb. 184, 1286, Vesp. 28, 448, Lysistr. 468, 1014, Eccl. 1104. Dem. 24, 143. 265, 8. 31. 68. 95. 35, 8. Aeschin. fals. leg. 20, Ctes. 182 — xvdààaXov Ar. Vesp. 4, Lysistr. 476 — xwóxX &vxu$ Cratin. fr. 288 K. — x$vo; Ar. Thesm. 10338. ' Praeterea certorum animalium sive conspicua sive credita vitia saepe ad sales transferuntur ?). Hoc conviciorum genere et Graecorum et Romanorum eomoediam, ut ita dicam, madere, inter omnes constat.

T) Cf. xpóBa:a Ar. Nubb. 1203, Cratin. fr. 43 K., Dem. 25, 40. Plaut. Trucul. 269: pudendumst vero... pecus (sc. mulieres); cf. Bacch. 1128, 1139. Propert. III, 16, 8. Hor. sat. I, 3, 100, ep. I, 19, 19.

*) Cf. Adam &BSieph. Miodoiski: De usu vocabuli "bestia' apud scriptores Latinos inde & temporibus Plauti usque ad exitum saeculi II post Chr. Cracov. 1886.

*) Magnam copiam invenimus apud Novatian. l. 1l, p. 283.

28 SEVERINUS HAMMER [204]

Quatenus ilis Cicero contra inimicos suos usus sit, ex exemplis cognoscemus.

Canis!) apud antiquos impudentiae et animi abiecti exemplum habebatur. Ut iam omittam voc. xóov, quod apud Homerum passim hoec sensu occurrit (cf. Il. 6, 344, 356; 8, 423; 21, 481 — xuvüymu Il. 8, 180; 18, 396. Od. 4, 140; 11, 423), ,canis^ Plaut. Amph. 680; Ter. Eun. 808; Catul 42, 17; Hor. epod, 6, 1. sat. I, 7, 25; II, 2, 56 — omnino ad comicos relegandum esse censeo, qui hoc epitheto praecipue hominum mordacitatem et malitiam notant; cf. Ar. Equitt. 415, 1025, 1030, Pac. 482 cet. Archipp. fr. 6 K,, Plaut. Baech. 1146: mordax canis. Cas. 320 canis (sc. eri uxor) Curc. 508: apage istanc caniculam (sec. Planesium) Men. 838: rabiosa femina canis (sc. uxor Men; cf. v. 936.

Apud Ciceronem haec vox nonnihil a sermonis comici usu et consuetudine recedit. Ex iis locis, quos infra laudo, perspicuum est oratorem hoc maledicto homines quidem abiectos, sed eosdem aollertes et cuiusdam potentis nec non periculosi turbatoris asseclas, lacessere. Verr. I, 48, 126: multa sibi opus esse, multa canibus suis, quos cirea se haberet. Verr. III, 11, 28: Quid? ista cohors quorum ho- minum fuit? Volusii haruspicis et Cornelii medici et horum canum, quos tribunal meum vides lambere *). Verr. IV, 19, 40: apponit de suis canibus quendam. Verr. IV, 21, 47: qui simul in oppidum quodpiam venerat, immittebantur illi continuo Cibyratici canes, qui investigabant et perserutabantur omnia. Cf. Verr. IV, 13, 30, ubi Cicero sollertiam horum hominum cum canibus venaticis comparat et Soph. Aiant. 7, sq.: t9 O6 c'ixg£os | xuvó; Aaxaívgc Gc cw sÜpwos Q&cw. Pis. 10, 283: Clodiane canis; cf. Átt. 6, 3, 6: Gravius est quidam, cui quum praefecturam detulissem Bruti rogatu, multa et dixit et fecit cum quadam mea contumelia P. Clodii canis.

Aliud convicium Cicero Pisoni Caesonino affigit, quem propter stupra nefanda?5) (cf. Pis. 18, 42) admissarium nominat Pis. 28, 69 Cf. Plaut. Mil. 1112, Sen. N. Q. I, 16, 2 — equus Hor. sat. II, 7, DO — xoówmnzo; Ar. Nubb. 1070 — & eau.96ox. Nubb. 1298 — octtoxoóoxv -Nubb. 1300.

Eundem Pisonem 30, 73, ubi alto supercilio eos despicit, qui

1) Cf. C. Weyman, Archiv. XIII (1903) p. 267. *) Cf. sublingio Plaut. Pseud. 870. *) Cf. Catull. 47, 4 verpus praeposuit Priapus iste.

[205] CONTUMELIAE 29

suum poé&tieum ingenium in dubium vocare ausi sunt et in celebrato illo versu: ,cedant arma togae, concedat laurea laudi" facetias et iocos exercebant, ille, credo, in poósi Aristarchus nequaquam autem Phalaris!) acerbe alloquitur:asine. Cf. Att. 4, D, 3: scio te voluisse et me asinum germanum fuisse — Plaut. Pseud. 135: neque homines magis asinos umquam vidi; cf. Àul. 230, Ter. Heaut. 877, Ad. 936, Hor. ep. I, 13, 7—9. Plaut. Cist. fr. 39 vetus canterius, Mil 216 eanterie. Catull. 88, 3 mule?), nihil sentis. Ár. Avv. 1328: «x&v yao BoxSóc cvi vw; Goxsp ovo. Hermipp. fr. 9 K.: óvoz xav&-puoc (sc. Pisander).

Homines deformes vel malitiosi simii nominantur; cf. Cic. epist. ad fam. b, 10a, 1: simius, non semissis homo (sc. Vatinius) — epist. ad fam. 8, 12, 2... quam illius simiae vultum subire (sc. Áppii) — epist. ad fam. 7, 2, 3 hiec simiolus (de Bursa quodam). Cf. Plaut. Pseud. 744, Mil. 505, Most. 886 cet, Ter. Eun. 496, Hor. sat. I, 10, 18 — zíxo; Ar. Ách. 120, Pac. 1065, fr. 394 K., Phrynich. fr. 20 v. 1 et 39 K. — xéoxoj Aesch. 2, 40 — vernam ac cerco- pithecon Lucil. 30, 1063.

De infima plebis faece haec dieit Cicero Att. L 16, 11: quod illa eoneionalis hirudo aerarii, misera et ieiuna plebecula?9); cf. BóeXAoAdouyt, Cratin. fr. 44 K.

Opprobrium, quod ad homines avaros et cupidos pertinet, est: volturius, qui quasi signum aviditatis ab antiquis perhibebatur. Haec contumelia a Cicerone Pisoni inuritur Pis. 16, 38: appellatus est hic volturius ilius provinciae, si dis placet, imperator. Of. M. Aemil. Seaur. O. HR. fr. p. 209 M.: nefarius vulturius patriae parricida, infra: vulturius rei publicae. Plaut. Trin. 101, Capt. 844, Mil. 1044, Trucul 2, 3, 16. Catull 68, 124; 108, 4. Mart. 6, 62, 4. Sen. ep. 95, 43. Novatian. l. l p. 283,: quis accipitrem aut milvum aut aquilam (sc. cibum faciat)? sed odit raptores violento scelere vi- ventes. Quis vulturem? sed exsecratur praedam de aliena morte querentes. Origen. (Rufin) hom. in Lev. 7, 8 (IX p. 311 LJ: ego

!) 80, 73 quoniam te non Aristarchum sed Phalarin grammaticum habemus. .*) Cf. Plant. Most. 790 sq. et Cic. epist. ad fam. 10, 18, 8: Ventidiique mulionis eastra despicio (ef. Lucil 30, 1105: malus ut quartariu (- mulio mer- cennarius) Cf. agaso Serv. Aon. 8, 470 — equiso Varro. L. L. 8, 14. 10, 28. Haec subst. praecipue &d negotium inhonestum pertinent. Contra stuporem signi- ficat: asellio apud Anomym. praed. haer. 1, 69 (Migne 53, 610), cui opponitur: vulpio Àpul. de mag. 86. *) Cf. Hor. ep. II, 1, 186: nam his plebecula gaudet.

30 SEVERINUS HAMMER [206]

puto et illos in his (aquila, vultur) nominari, qui alienis incubant mortibus et arte quadam vel fraude testamenta subiciunt. huius modi enim homines vultures et aquilae merito appellantur velut mortuorum cadaveribus iuhiantes.

Videlicet iam aterrima bili istum Pisonem!) exercere orator sibi proposuit, si eum etiam hoc cognomine appellavit, quod aptius ad Verrem referri potuerit. Nam Pis. 9, 19 ita dicit: consulem ego tum quaerebam, consulem inquam, non illum quidem, quem in hoc maiali invenire non possem.

Hoe modo quasi viam mihi praemunivi ad ea convicia trac- tanda, in quibus adhibendis Cicero urbanitatem quandam quaesivit eamque se assecutum esse sine dubio persuasum sibi habuit. Satis idoneam oecasionem oratori Verris nomen obtulit. Neque enim diffieile est similitudinem, quae inter nomen proprium ,Verres"^ et óuvupoy verres (— porcus) intercedit, perspicere. Hunc verborum lusum Cicero plurimis locis iactat.

Div. in Caec. 17, 07: sed repente e vestigio ex homine, tam- quam aliquo Cireaeo poculo, factus est Verres. Ver. I, 46, 121: alii etiam frigidiores erant, sed, quia stomachabantur, ridiculi videbantur esse, cum Sacerdotem exsecrabantur, qui verrem tam nequam re- liquisset. Verr. IL, 78, 191: videtis Verrutium? videtis extremam partem nominis, caudam ?) illam Verris, tamquam in luto demersam esse in litura? Ver. IV, 24, D3 nam nos quidem quid facimus in Verre, quem in luto volutatum totius corporis vestigiis invenimus? Verr. IV, 43, 9b: velut in hae re aiebant, in labores Herculis non minus hunc immanissimum Verrem, quam illum aprum Erymanthium referri oportere. — Ceterum etiam apud Plautum Mil. 1059 sq. Pa- laestrio suo ero praesente paulo acerbius de eo loquitur: nisi huic verri adfertur merces, non hic suo seminio quemquam porcellam impertiturust. Cf. Hor. ep. I, 4, 16: Epicuri de grege porcus.

Restat, ut notum illud ius Verrinum eommemorem?) ,Ius" scilicet etiam intinctum (£uBauuux) significat. Verr. I, 46, 120: quorum

*) Etiam Catullus, proinde atque Cicero, haec duo capitslia vitia Pisoni exprobrat: immensam libidinem et sordidam avaritiam: cf. carm. 98 et 47.

*) cauda verrina est additamentum &d nomen ,Verres*, quod in ,Verrutius" mutatum est.

*) Priusquam hanc de animalibus particulam absolvero, comparationem unam, quam Cicero satis apte explicuit, afferam. Vatin. 2, 4 haec legimus: re- . pente enim te, tamquam serpens e latibulis, oculis eminentibus, inflato colle, tu-

[207] CONTUMELIAE 31

alii, id quod saepe audistis, negabant mirandum esse ius tam nequam esse verrinum (ex ambiguo dictum). Similiter Plautus iocatur, cf. Pseud. 196 sq.: Aeschrodora, tu quae amicos tibi habes lenonum aemulos | Lamios, qui item ut nos iurando, iure malo quaerunt rem | audi cet. Poen. 586: hodie iuris coctores non sunt qui lites creant. Epid. 523: legum atque iurum fictor, conditor eluet; cf. Varro de re rust. III, 17, 4: hos pisces nemo cocus in ius vocare audet.

Sed ne quis forte Ciceronem in solo Verris nomine dicaci- tatem suam profudisse putet, ilico adnotandum est oratorem persaepe verborum lusum exercere, interdum etiam e comicorum consuetudine nominum propriorum etymologiis studere, tum quoque mythologi- earum personarum nomina et epitheta ad vitia suorum inimicorum designanda adseiscere. Cf. Att. l1, 16, 3 nudi equites tribuni non tam aerati quam, ut appellantur, aerarii. Att. 1, 16, 10 regem appellas quum Rex tui mentionem nullam fecerit Att. 13, 46, 1 Pollex quidem, ut dixerat ad idus Sextiles, ita mihi Lanuvii pridie Idus praesto fuit, sed plane pollex, non index. Att. 14, 14, 2: ista culpa Brutorum? minime illorum quidem, sed aliorum brutorum. Att. 16, 5, 4 o dies in auspieiis Lepidi lepide descriptos. epist. ad fam. 1, 2b, 2 vereor ne in catonium QCatoninos. epist. ad fam. 8, 9, 1 Curionem prorsus curionem, cf. Plaut. Aul. 565 — epist. ad fam. 12, 25, 1 Minotauri id est Calvisii et Tauri.

Comice ficta vocabula.

Att. 1, 16, 14 quocopqTéov et istos consulatus flocci facteon. Att. 9, 10, 6 ita sullaturit animus eius et proseripturit!). epist. ad fam. 3, 1, 2 (ad Appium): puto non invita Minerva esse factu- rum, quam quidem ego, si forte de tuis sumpsero, non solum IIa3A&0z, sed etiam 'Ammóx nominabo. epist. ad fam. 3, 7, D: ullam AÁppietatem aut Lentulitatem valere apud me plus cet. ad Q. fr. 3, 1, 9: immortaliter gaudeo.

Allitteratio et annominatio.

Att. l, l, 1l sine fuco ac fallaciis. Att. 1, 16, D quos fames magis quam fama commoverat. Att. 4, 18, 2: amisimus omnem Suceum et sanguinem civitatis. Att. 7, 9, 4 non legis sed libidinis

midis cervicibus intulisti. Cf. Plaut. Pers. 209: tamquam proserpens bestiast bi- linguis et scelestus. Poen. 1033: bisulsi lingua quasi proserpens bestia. Aulul. 41: cireumspectantrix cum oculis emissioeiis.

1) Cf. Woelffüin, Archiv. I (1884) p. 4128.

92 SEVERINUS HAMMER [208]

tuae. ad Q. fr. 1, 3, 3: quem ego ferus ac ferreus cet. ibid. 2, 6, 2: mi optime et optatissime frater. de orat. 2, 61, 249 quid hoe Naevio ignavius.

Etymologiae.

Phil. 2, 25, 62: tum existimavit se suo iure cum Hippia vivere et equos vectigales Sergio mimo tradere; cf. Àr. Nubb. arg. 8—10: Quid et Oeo»; Phil. 3, 6, 16: tuae coniugis bonae feminae, locupletis quidem certe, Bambalio!) quidam pater, homo nullo nu- mero: nihil illo contemptius, qui propter haesitantiam linguae stupo- remque cordis cognomen ex contumelia traxit. — Loquitur hoc loco orator de M. Fulvio, Fulviae patre eiusque cognomen videlicet a gr. voc. PoufaAó; deducit, cf. Martyrius Gr. lat K. 7, 167, 12 bambalo: VeXXxovf. Phil 11, 12, 3: lumen et decus illius exercitus paene praeterii, T. Annium Cimbrum, Ljysidiei filium, Lysidieum ipsum [graeco verbo] quoniam omnia iura dissolvit; cf. ea, quae Lysistrata Ar. Lys. v. 1105 de se ipsa profert. Postremam, quam memoravi, Ciceronis consuetudinem haec exempla illustrabunt:

Clodiam, erga quam orator semper infesto animo fuit, nominat Medeam?) Cael. 18, Clytaemestram Cael. apud Quint. 8, 6, 53; praeterea foéwuSo; epitheto eam vellicat Att. 2, 9, 1; 12, 2; 14, 1; 22, b; 28, 3. Of. Plaut. Cas. 230: mea Iuno. Prorsus alio sensu nominat Cicero Octavianum Iunonium puerum et matris partum aureum ad Ooet. 6.

loci causa appellatus est Caesar epist. ad fam. 8, 15, 2: Ve- nere prognatue; libidinis — Verres: homo venerius (saepius). Of. Plaut, Mil. 1421: Venerium nepotulum. lronice dicit de Clodio Att. 2, 4. 2: iste sacerdos Bonae deae. De Verre dieit Verr. V, 56, 146: Cyclops alter, multo importunior. Eundem cum Seylla et Charybdi comparat, cf. p. 192.

Antonium denique propter intemperantiam QCatamitum nomi- nat?) Phil 2, 81, 77. Of. praeterea Att. 7, 1, 9: germanus Larti- dius — homo sagax — epist. ad fam. 7, 21: mi Testa (ad Tre- batium, qui erat iuris consultus).

1) Cf. V'axXc, Ar. Ach. 1150, Bombomachides Plaut. Mil. 1, 1, 14, BeétoAc, Aeschin. 1, 126—164; 2, 99. Sonny, Archiv. X (1896) p. 366.

*) Et Palatinam Medeam sec. Curium Portunatianum in Arte rbetorica p. 92 ed. Capperon.

*) Etiam Cytherium & Cytheri, qua&e foit Antonii amasia.

[209] CONTUMELIAB 33

Nune ad ea maledieta venio, quibus Cicero suorum adversa- riorum eultum et habitum, corporis vitia, tum vitam moresque exa- gitat. In eorporis vitia et defectus comici poétae variis modis iocan- tur!) Refertae sunt huius generis conviciis Lucili saturarum reli- quiae. Etiam Catullus, in cuius carminibus cottidiani sermonis et simplicitas et lepos mirum in modum coaluerant, nequaquam hanc provinciam respuebat. Nihil mirum, si Cicero quoque in his con- tumeliis usurpandis animo suo indulsit, quia hoc modo inimici de- bilitatem et hebetationem — quae vitia plerumque vitam immode- ratam sequuntur — plane et aperte ante omnium oculos ponere poterat.

Itaque Pisonem Pis. 14, 32 nominat abiectum hominem ac semivivum, similiter 9, 19 eiectum cadaver, 38, 82 abiectum hoc cadaver. Cf. Plaut. Pers. 283: morticine. Lucil 2, 51 vix vivo homini ac monogrammo ?), 6, 210: si nosti, non magnus homo est, nasutu', macellus, 19, 491: rugosi passique senes. Phrynich. fr. 69 K.: Moucóv cox£Aeró, Sannyrion. fr. 2 K. «óv &mó Axvalou vexpóv (de Meleto) Ar. fr. 149, 150 K. &3opotva: (vv. 10 et 16)

Alia eius vitia ita describit Pis. 1l, 1: non enim nos color iste servilis, non pilosae genae, non dentes putridi deceperunt. Cf. Catull. 16, 10 sed his pilosis, qui duros nequeunt movere lumbos. Mart. 2, 36, D: crura pilis horrida. Lucil. 9, 283 sq. quod deformis senex arthricus ac podagrosus | est, quod maneu' miserque, exilis, ramice magno — 22, 520: insignis varis cruribus et petilis (—tenuis). Ov. ars IIL, 272: arida nec vinclis crura resolve suis. Catull 97, 6 nam sine dentibus est: os dentis sesquipedalis.. Plaut Cas. 549 ilius hirqui improbi edentuli, Men. 864: vetulum, olentem, eden- tulum. Lucil 3, 82: bronehus Bovillanus dente adverso eminulo hie est | rhinoceros velut Áethiopus — 17, 472: verrucam, naevum [dictum] dentem eminulum unum | compernem aut varam fuisse Amphitryonis acoetin — ef. vo9ó;, Ar. Acharn. 7105.

1) Cf. ex. c. capito Plaut. Pers. 60, Cic. nat. deor. 1, 29, 80. Pericles propter capitis sui magnitudinem saepe & comicis Graecis illuditur, cf. ó cytvoxéqaAo; Zex, Cratin. fr. 71 K. — xzo&wo; (ex Kockii coniectura) Cratin. fr. 111 K. — xipaÀmytpfvae Cratin. fr. 240 K. — xsodatog Eupol. fr. 98 K. Eius caput: x&9ai, ivbaxdx)tvog Teleclid, fr. 4& K. Hippocratis fili appelantur xpoxéeaAot ab Ar. fr. 112 K. Latinus sermo vulgaris iam ipsa nationis natura propensus erat ad huius- modi convicia adhibenda, cf. cognomina: Naso, Chilo, Cilo, Dentio, Dorso, Fronto, Glabrio, Grandio, Strabo.

7) monogrammus -— macie pertenuis, cf. Lucil. 97, 638.

34 SIVRRINUS HAMMER [210]

Oris et alarum foetidus odor saepius ab antiquis notatur. Of. Pis. 6, 18: et cum ore isto foetido taeterrimam nobis popinam in- halasses. Pis. 9, 20 aut conlegae tui contaminatum spiritum. Simi- liter Verr. IIL, 9, 23 postremo ut odor Apronii taeterrimus oris et corporis, quem (ut aiunt) ne bestiae quidem ferre possent. Cf. Plaut. Merc. 574 sq. ieiunitatis!) plenus, anima foetida. Lucil. 11, 363 spurcos ore — et Cic. Att. 2, 1, 1 ubi orator Plautinum versum (Most. 273): ,Quia ecastor mulier recte olet, ubi nil olet" repetit: Tua illa.. tamen erant ornata hoc ipso, quod ornamenta neglexe- rant et, ut mulieres, ideo bene olere quia nihil olebant, videbantur. Ceterum cf. ex. gr. Plaut. Pseud. 716: hircum ab alis (sc. sapit). Catull. 69, 6 valle sub alarum trux habitare caper — 71, 1 Sicui iure bono sacer alarum obstitit hircus, v. 6 illam affligit odore — 31, D putare ceteros hircos — cf. Hor. epod. 12, b; sat. L 2, 21, ep. I, 5, 29 — oov xxóv àv uxcyxAGv | mxToó; vocyxcxiou Ar. Ach. 802 sq. — qox»; ócu3;v sciysv (de Cleone) Pac. 758.

Pervulgata erat struma Vatinii; cf. Vatin. 16, 39 strumae denique ab ore improbo demigraverunt et aliis iam se locis eonlo- earunt. Of. Sest. 65, 13b, Att. 2, 9, 2 et Catull. 52, 2: sella in curuli struma Nonius sedet.

Quanti apud veteres momenti cultus habitusque corporis fuerit, satis patet e Phil. 13, 2, 4: ora vobis eorum ponite ante oculos et maxime Antoniorum: incessum, aspectum, voltum, spiritum, latera tegentis alios, alios praegredientis amicos. Quem vini anhelitum, quas contumelias fore censetis minasque verborum. Cf. praeterea Pis. 4, 8 (Clodium) hominem impurum ac non modo facie?) sed etiam oculo tuo dignissimum. Phil. 11, 3, 7 furentis introitum Do- labellae, vocem impuram atque os illud infame. Phil. 2, 27, 68 dis penatibus os impurissimum 5) ostendere. — Unde os idem atque impu- dentia significat, cf. Verr. IV, 29, 66: os hominis insignemque im- pudentiam cognoscite. Pis. 26, 63: os tuum ferreum. Phil. 5, 6, 16 sed illud os, illam impuritatem caeni fuisse, ut hos iudices legere auderet. epist. ad fam. 5, 10a, 2: si mehercules Appii os habe- rem. epist. ad fam. 9, 8, 1 nosti enim profecto os huius adoles-

1) Cf. Cic. epist. ad fam. 10, 2, 2: ieiuni hominis.

*) Cf. Att. 1, 18, 2: cavillator genere illo moroso, quod etiam sine dicacitate ridetur, facie magis quam facetiis ridiculus. Contra Cael. 27: Cesennius non tam auctoritate gravi quam corpore.

*) fauces impurissimae ad Q. fr. 1, 1, 19.

[211] CONTUMELIAE 3b

centioris Ácademiae. Cf. Catull. 42, 17: ferreo... ore. Plaut. Mil 189a: os habet, linguam.

De sexto Catilinae ,subsentatorum^ genere haec Cicero narrat Catil. 2, 10, 22: Postremum autem genus est non solum numero, verum etiam genere ipso atque vita, quod proprium Catilinae est, de eius dilectu, immo vero de complexu eius ac sinu, quos pexo capillo nitidos, aut imberbes aut bene barbatos videtis, manicatis et talaribus tunicis, velis amietos, non togis, quorum omnis industria vitae et vigilandi labor in antelucanis cenis!) expromitur. — Huc trahi possunt: Plaut. Trucul 609 moechum malaeum oeincinnatum. Asin. 627 cinaede calamistrate. Asin. 808 sq.: minimi mortalem preti | madidum, nihili, incontinentem.

Alio sensu Catull. 10, 11 ,unctius eaput^ adhibet, nempe de florentibus cuiusvis rebus?); cf. Cie. Verr. IL, 22, 54: ut ab illis ipse unctior abiret.

Barbulas suorum aequalium Cicero etiam aliis locis vellicat. Cf. Att. I, 16, 11: barbatuli iuvenes commissatores coniurationum, Att. 1, 14, D: coneursabant barbatuli iuvenes, totus ille grex Cati- linae et Cael. 14, 33, ubi insuper maiorum consuetudinem longas barbas promittendi laudibus effert: si illo austero more ac modo, aliquis mihi ab inferis excitandus est ex barbatis illis; non hac barbula, qua ista delectatur, sed illa horrida, quam in statuis antiquis atque imaginibus videmus 5. — Nam omnino imberbes et vulsi pueri delicati erant; cf. Catull. 61, 141 sqq.: diceris male te a tuis | un-

;) De erescente in diem luxuria, quae praecipue in cenis splendidis con- stabat, cf. Liv. 39, 6. Contra eam saepe Cato vociferabatur, cf. O. R. fr. p. 91 sqq. M. Cf. Catull. 47, 5 sq. vos convivia lauta sumptuose | de die facitis. Ter. Ad. 965 adparere de cie convivium. Hor. sat. II, 8, 8 de medio potare die; cf. gr. &o'hu£pag mlvtv et Lact. de mort. persecut, c. 18: illumne saltatorem temulentum, ebriosum, cui nox pro die, et dies pro nocte. Cicero saepe lacessit eos, qui nimis genio suo indulgent, cf. Pis. 6, 13: in illo ganearum tuarum nidore atque fumo. Non aliter in Plaut. Most. v. 5 Grumio Tranionem alloquitur: exi, inquam, nidor, e culina. Cf. Cato O. R. fr. p. 70 M.: effeminatis, qui magiras facerent. Hor. sat. II, 7, 69: popino — Novatian, l. l. pag. 238,: videas ergo talea novo genere adhuc ieiunos et iam ebrios non ad popinam currentes sed popinam 8e- cum circumferentes. Itaque C. Sempr. Gracch. O. R . fr. p. 231 M. honori sibi tribuit haec: versatus sum in provincia; nulla apud me fuit popina, neque pueri eximia facie stabant.

*) Cf. Catull. 29, 22: uncta patrimonia.

*) Huic loco non refragatur alius Verr. II, 25, 62, ubi de miseris Sicilien- sibus Cic. loquitur, qui ,sordidati, maxima barba et capillo^ Romam advenerunt.

36 BEVERINUS HAMMER [212]

guentate glabris marite | abstinere et Plaut. Aul. 402 quam volsus ludiust; etiam Lucil 30, 977: imberbi androgyni, barbati moecho- cinaedi (&xpocóóxqvov!) Si tamen ipse Plautus ,hirquinam barbam" (Pseud. 950) irridet, sine dubio hoc e Graecorum eómicorum more facit; itaque recte Lorenzius adnotat in Graeco exemplari foríasse voc. oqqvozoyov (cf. Poll. IV, 143 sqq.) exstitisse; cf. Àr. Rann. 966: cxXmwyoAoyyumQvkóc, Platon. fr. 142. K.: «óv ómqvófiov.

Ex illo Ciceronis loco, quem supra citavi, perspieimus orato- torem, quippe qui etiam in rebus vestiariis laudator temporis acti exstiterit!) manuleatas tunicas dedecori esse existimare. Prisci enim Romani toga sola amicti fuerunt. Simili modo Plautus (ef. Poen. 1298 et 1308, Pseud. 717 sqq.) tunicas longas et demissicias tan- tummodo mulieris aut viri effeminati proprium amictum esse cen- suit. Etiam Martialis multa verba facit de ,molestis^ tunicis, cf. X, 6, 1; 25, 5; 81, 4. XI, 10, 5. XIV, 143 — tunicata quies X, Dl, 6. Cf. Lucil. 1, 34 praetextae ac tunicae, Lydorum opu' sordidulum omne. — In extremo hoc capite iuvabit haec verba P. Cornelii Sei- pionis Aemil. adnotare (O. R. fr. p. 181 M): Nam qui cotidie un- guentatus adversum speculum ornetur, cuius supercilia radantur, qui barba vulsa feminibusque subvulsis ambulet, qui in conviviis adolescentulus cum amatore, cum chirodota tunica interior accubuerit, qui non modo vinosus, sed virosus quoque sit: eumne quisquam dubitet, quin idem fecerit, quod cinaedi facere solent?

Nonnulla negotia Ciceroni despectui fuerunt; ef. Att. 6, 1, 15 TTurpionem sutorium et Vettium mancipem. Servos omnes antiqui scriptores contemnunt. De convicio ,servus", similibus iam supra locuti sumus. Quoniam ,barbari^ aeque contemnebantur, adiectivum ,barbarus^ saepe & Cicerone eum synonymo ,inhumanus^ coniungi haud mireris: ex. c. Att. 11, 2 — cf. Plaut. Bacch. 121. Ad Q. fr. l, 1, 19 legimus: nisi forte me Paconii nescio cuius, hominis ne Graeci quidem ac Mysi aut Phrygii potius quaerelis.. Cf. Myso- rum ultimus Flacc. 65, Mucóv £cy«vo; Magnet. fr. b K. — phrygio Plaut. Men. 426, 469, 563, 6283, 681; Aul. 508 — babylo Ter. Ad. 916 et ea, quae ad voc. ambro, pytho adnotaverunt R. Fisch l. ].

t) Cf. praeclara illa Catonis verba O. R. fr. p. 146 M.: Neque mihi aedifica- tio, neque vasum, neque vestimentum ullum est manupretiosum, neque pretiosus servus, neque ancilla. Si quid est, quod utar, utor; si non est, egeo. Suum cuique per me uti atque frui licet. Vitio vertunt, quia multa egeo, at ego illis, quia nequeunt egere.

[213] CONTUMELIAE 81

p. 61, 88 et Sonny, Arehiv. X (1896) p. 366 (qui ambro a áo deducit).

Sardi venales epist. ad fam. 7, 24, 2. Opifices omnes secun- dum Ciceronem in sordida arte versantur (off. 1, 100), cf. Att. T, 2, 8: nam de altero illo minus sum admiratus, operario homine.

Alia negotia:

Att. 2, 1, 12 neque te in tocullionibus habebam — cf. Lucil. 15, 435: sacer ille tocoglyfos. Ar. Equitt. 248: «eXóvr. De voc. gladiator", ,aleator^ cf. pagg. 197 et 193, not. Hic addo Catil 2, 23: in his gregibus omnes aleatores, omnes adulteri, omnes impuri impudiecique versantur.

Mores hominum pravos Cicero permultis adiectivis consectatur, quorum apud eum immensa est copia. Quoniam igitur dissertatiun- cula haee nimis crevisset, si accuratius rem tractare in animum induxissem, tantum quod necessarium mihi visum est, attuli.

Agmen dueunt homines perditi, profigati, scelerati, impii, alii. Non a re erat admonere superlativa!) hic pleno, ut ita dicam, flu- mine ferri.

perditus ?), ef. Catil. I, 13; 23; 2D; 271. IL, 8; 11; 29. III, 15. IV, 5; 8; 22. Vatin. 21; 40. Phil. I, 5. II, 7; 91. III, 1; 25. V, 13; 29; 32. XI, 9. Verr. I, 15; 20; 21; 28. IIL, 5; 65; 127; 1834. Att. I, 16, 9. VII, 3, 5; VII, 7, 6; VII, 13a, 1. VIII, 2, 3. IX, 19, 1. X, 8, 6; X, 12b, 1. XIV, 11, 1; XIV, 13, 2; XIV, 17, 3. epist. ad fam. I, 9, 11; I, 9, 21. X, 18, 3; X, 21, 1; X, 21, b; X, 23, 6; X, 27, 1. XII, 2, 1; XII, 14, 3. ad Brut. II, 2, 3; II, 5, 2; IL 5, 5 — cf. ex. c. Plaut. Pseud. 147: neclegentes, perditi, inge- nio improbo.

profligatus, ef. Verr. I, 76. IIL 65; 127. Phil III, 1. ad Brut. I, 17, 4

naufragus, cf. Catil. IT, 24. Phil. XIII, 3 (naufragia)

desperatus Catil. IT, 10. II, 5: conlectam ex senibus despe-

1| Cf. Demosthenis Midianam.

*) Nonnunquam coniungitur cum voc. ,egens*", cf. Att. 10, 8, 6; ad Brut. 2, b, 5. Talem hominem describit Lucil. 6, 203: cui neque iumentum est nec servus nee comes ullus cet. Cf. Catull. 98, 1 sqq.: Furi, eui neque servus est neque area | nec cimex neque araneus neque ignis. Homines perditi, improbi opponuntur sem- per ,bonis*, xaAÀci; xxya9o4, de qua re cf. Thadd. Sinko: De Romanorum viro bono, Cracov. 1908.

98 SEVERINUS HAMMER [314)

ratis, ex agresti luxuria, ex rusticis decoctoribus !). Cf. Catull. 41, 4: decoetoris amica Formiani. Fusius de talibus hominibus Att. IL, 14, 6: ille alter uno vitio minus vitiosus, quod iners, quod somni plenus, quod imperitus, quod &mpxxTóvxTo;, sed voluntate ita xayéxvw. De pet. cons 28: ut homo nequam, iners, sine officio, sine ingenio, cum infamia...

audax, cf. Verr. I, 17. IV, 111. Catil. II, 10; 13. Phil. I, 6. IL 43. III, 141. V, 13. VI, 2. VIIT, 16; 21. Att. III, 8, 1. VII, 3, D. ad Q. fr. II, 4, 1 — cf. C. Licin. Macer O. R. fr. p. 477 M: hominem nostrae civitatis audacissimum, de factione divitem, sor- didum, maledicum acceusabo (se. Vatinium)

petulans Att. IL 4; II 15 — cf. Plaut. Ámph. 366, 985. Asin. 812, 521. Aul. 745. Pseud. 276. Epid. 149.

sceleratus Verr. II, 117. Catil I, 23. IIL 16. Pis. 74; 90. Phil. LI, 5. II, 9; 85. III, 9. IV, 12. V, 6. IX, 15. X, 7. XL 16. XIII, 1; 28. Att. IX, 15, 5. X, 4, 1. XL, 16, D. epist. ad fam. I, 4, 2. X, 21, 6. XI, 13a, D. XIL 14, 6; XII, 15, 7. ad Brut. I, 2, 2; I, 10, 2; L 15, 10 — cf. Plaut. Epid. 369, Pers. 27b — scelerosus Lucil. 1, 25.

seelestus Phil. VI, 11 — cf. Plaut. Amph. 348, 561. Poen. 382. Pers. 751. Mil. 366. Asin. 424. Aul. 419. Catull. 8, 15; 10, 15. Seelestus apud Plautum saepe infelicem hominem designat (cf. Lorenz. com. ad Most. 352). Haec significatio inde exstitit, quod talis homo dis hominibusque invisus esse habebatur, cf. Cic. Phil. IL 65. VIIL JO. Plaut. Mil. 318 — $0 £y9pó; Ar. Ach. 934, Nubb. 581, Lys. 397 cet — saepissime apud oratores Graecos.

impius Verr. L 47. Phil. IT, 2; 65. IIL, 9. VI, 17. VIII, 16. XI, 6; 16. XIL 15. XIIL 1. XIV, 15; 32. epist. ad fam. X, 6, 9. ad Brut. IL, 10, 4; L 15, 5 — cf. Plaut. Pseud. 957. Lact. de mort. persecut. c. 3, Db, 23, 28, 29.

improbus Verr. L 23; 48; 77. IL 91. Catil IL, 32. III, 6. Vatin. 19; 34; 36. Phil. VII, 5. Att. I, 13, 3; 14, 1; 16, 7; 19, 1; 19, 8; 20, 2. IL, 6, 1; 19, 4; 21, 3. VI, 4, 1. VIL 2. 8; 11, 4; 28, 1. VIII, 11 D, 7. IX, 1, 3; 15, 5. X, 1, 4; 8 A, 1. XIV, 14, 1. XVI, 15, 1. epist. ad fam. I, 9, 11; 9, 14. V, 2, 7. X, 21, 4.

3) Cf. Scip. Afr. Aem. O. R. fr. p. 184 M.: sed tu plus tertia parte pecuniae paternae perdidisti atque absumpsisti in flagitiis; cf. Sen. dial. 12, 14, 2: quae pa- trimonia... exhauriunt. Novatian. l. l. p. 234, exedens patrimonium cum pudore.

215] CONTUMELIAE 99 .

XI, 28, b. XIL 5, 3; 15, 3. XIV, 1, 2. XVL 11, 3; 12, 2. ad Q. fr. L 1, 7; 1, 12; 1, 41; 4, 1. IL 3, 4. de pet. cons. 12. ad Brut. I, 10, 2; 11, 1; 16, 11. II, 2, 3 — cf. Plaut. Amph. 571, Aul. 58, Bacch. 552, Cas. 119, Pseud. 178, 597, 1208, Mil. 802, Rud. 662, Epid. 566. Catull. 57, 1 sq. Lucil. X, 334. XI, 340; 800. XXIX, 7103.

nequam Verr. IL, 83; 144. III, 30; 84. Cael. 10. Phil. II, 61; 67; 10; 17; 18. Att. I, 12, 2; 16, 3; 16, 6; 19, 5. IV, 13, 2. VI, l, 20; 2, 2. X, 18, 1. XII, 38, 1. XV, 18, 3. XVI, 14, 2 — cf.

Lucil. X, 334. XXX, 1083; 1100. | praeterea: parvi enim preti est, qui nihili!) est ad Q. fr. I, 2, 14 — Plaut. Cas. 98, Cure. 167: haud magni preti — non se- missis homo Cic. epist. ad fam. V, 10a, 1. Lucil. IX, 294: nummi opus atque assis. Cic. Phil. IIL, 16 homo nullo numero.

malus?) cf. Att. I, 16, 7. VI, 2, 8. X, 1, 4. ad Oct. 8. Lucil X, 3384 — saepe Plautus. — malevolus Cic. epist. ad fam. V, 9, 1, ef. bovinator (— malitiosus) Lucil XI, 350.

Homines mobiles et ventosi nominantnr: leves (levissimi), cf. Att. L 14, 1; 16, 6. VI, 3, 1l. epist. ad fam. I, 06, 2. III, 10, 1. ad Q. fr. L 2, 4. ad Brut. I, 15, 9. Ventosissimus epistad fam. XI, 9, 1.

. Nune aliquot maledicta afferam, quae ingenii stuporem et stultitiam designant.

Saepius Cieero adversarium suum compellat epitheto: amentis- sime, cf. Verr. I, 7; 48; 158. III, 40; 126. IV, 18. V, 11; 47. Phil. II, 42. V,91. XL, 9. Att. VIL 10, 1; 17, 2 — amens Att. VII, 11, 1. epist. ad fam. XIL 2, 1. XIV, 14, 1 — insolentissimus epist. ad fam. VIII, 12, 3 — fatuus*) Att. VI, 6, 3 — insanus Átt. IV, 6, 2; cf. Lucil. XV, 428: insanus homo et cerebrosus, Plaut. Men. 517, 819 homo insanissume; cf. Cic. Verr. L 102 homo stultissime et amentissime, Phil. IL, 20 omnium stultissime et Plaut. Merc. 211: stultissime, Amph. 907 nisi stultior stultissimo.

Similia sunt: Verr. V, 121 quis tam fuit illo tempore ferreus, quis tam inhumanus. Catil. IV, 3 nec tam ego sum ille ferreus, cf.

!) Cf. Att. I, 19, 4.

3) Cf. Naev. apud Paul. 29 pessimorum pessime — xaxóv xdxtctt persaepe apud Aristophanem.

?) ineptus ad Q. fr. III, 8, 4. Att. II, 20, 6. IV, 15, 6 — scopae solutae (de L. Caesare) Att. VII, 18b, 2.

40 SEVERINUS HAMMER [216]

Catil IV, 12. Att. XIIL 30, 1. epist. ad fam. XV, 21, 3 et gr. voc. ou)$oto; ex. c. Hom. Il. 24, 521: ejogóv vó co Trop.

importunus Verr. I, 113. Catil IV, 12. epist. ad fam. V, 9, 1. IX, 21, 3. XII, 12, 2 — cf. Plaut. Merc. 44 leno importunus, Asin. 62 fateor eam esse importunam et incommodam.

Rusticum Cieero neminem appellat!) quia ipse semper agri- culturam summis laudibus effert (cf. Cato c. 15, 51 sqq; off. I, 8. 151). Aliter Plautus: cf. Pers. 169: pro barda et pro rustica, 'Trucul. 246, 263: agrestis, unde ortus est titulus fabulae , Agroecus"; Catull. 36, 19: pleni ruris et inficetiarum — rustieus Lucil. 1086; Hor. ep. I, 2, 42. II, 2, 39 — &wygoixo; Ephipp. fr. 28 K., Lucian, Dial. mar. 20, 3. 7, 14 cet.

Iam in eo sum, ut hane disputatiuneculam ad umbilieum ad- ducam. Restat, ut in eiusdem calce aliquid de iis opprobriis dicam, quae Ciceroni morum depravatio obtulit. Orator enim, quod quidem ad mores pertinet, re vera per totam suam vitam anima candida fuit omnesque sordes et impuritias aversabatur. Propter id ipsum eo impensius in eos invehebatur, qui his vitiis cooperti erant. Itaque detegit praecipue illas sordes adulescentiae?) et libidinosae ac deli- eatae iuventutis (Att. L 19, 8), quibus Piso, Vatinius, Ántonius in- signes erant, ef. Vatin. 10; 11; 13. Ex. c. Vatin. 11 legimus: atque illud tenebricosissimum tempus ineuntis aetatis tuae patiar latere? 8 13: sed ex tuis tenebris extraham... cf. Plaut. Trin. 239 latebri- colarum hominum corrumptor.

Antonium nominat hominem impotentissimum atque intempe- rantissimum epist. ad fam. X, 1. De Clodio dicit de pet. cons. 9: educatus in sororis stupris. De Clodia Cael. 49: ut non solum me- retrix, sed etiam proterva meretrix proeaxque videatur. Etiam COly- taemestram quadrantariam vocat et in triclinio coam in cubiculo nolam Cael. apud Quint. 8, 6, 53; cf. Cael. 26, 62.

Similia de Verre accipimus Verr. IV, 71: in istius lenonis turpissimi domo. Hane contumeliam Cicero sine dubio ex Plauto petivit, cf. Rud. 653, quo loco 'Trachalio, postquam in praecedentibus versibus lenonis impuram vitam moresque descripsit, ita concludit: uno verbo absolvam, lenost: quid illum porro praedicem. Cf. Pseud. 364.

,) Cf. tamen rusticus et agrestis Phil. 10, 22.

,) Cf. Sempr. Gracch. O. ER. fr. p. 247 M. pueritia tua adolescentiae tuae inhonestamentum fuit, adolescentia senectuti dedecoramentum, senectus reipublicae flagitium.

[217] CONTUMELIAE 41

Iam videmus Ciceronem valde admiratum esse Plauti sagaci- tatem eiusque ingenii acumen, quod comicus poé&ta optime osten- derit in personis lenonum fingendis: Oappadocis (in Cureul), Lyci (in Poen), Dordali (in Persa) — praecipue Ballionis (in Pseud.) Of. Cie. Phil. II, 6, 15. Qua de re seripsit Lorenzius in prooem. Pseud. p. 18, not. 16.

Ad libidinem notandam Cicero nonnunquam etiam deminutiva usurpat: ef. ex. gr. muliercula!) Verr. III, 31; 78. V, 63; 86; 100. Similiter Plautus Truc. 309: meretriculis, Poen. 1286: lenunculum.

Ilum Clodium imberbem et effeminatum nominat Cic. Att. I, 16, 10 pulchellum puerum. Att. II, 1, 4; 18, 3; 22, 1 Pulehellum — ef. Catull 79, 1: Lesbius est puleher. Non aliter L. Sempr. Atra- tinus Coelium pulchellum Iasonem appellavit (O. R. fr. p. 486 M.). Voe. moechus occurrit epist. ad fam. VIII, 7, 2 — perductor Verr. I, 12, 33; cf. Plaut. Most. 845.

Nune ad adiectiva nosmet convertamus necesse est, quibus orator, ut diximus, maxime abundat. Etiam atque etiam usque ad nauseam repetuntur: taeter (taeterrimus) impurus, turpis, foedus, impudieus cet.

taeter, cf. Phil. XI, 1; 12. XIIL 2. Att. IX, 9, 2. X, 12a, 1. XVI, 11, 6. epist. ad fam. X, 14, 2; 19, 2. ad Q. fr. IL, 11, 2. ad Brutt. IL, 4, 3. Cf. Plaut. Most. 593.

turpis, ef. Att. IIL, 15, 4. VIL, 21, 3. VIIL 3, 3. IX, 9, 38; 12, 2. X, 8, 2; 8, 4; 12a, 1; 16, 3. XV, 3, 1; 27, 3. epist. ad fam. XIL, 4, 1. de pet. cons. 8. Att. XV, 10, 1 legimus: quid turpius? quid foedius? quod munus in republica sordidius? cf. Att. VIII, 3, 3: quid foedius? Att. XVI, 1, 1 quidquamne turpius? Att. IX, 10, 3 quid eorum victoria crudelius, quid funestius? Att. IX, 14, 2: ecquid acerbius, ecquid crudelius? Att. VIII, 2, 3: hoe miserius, hoc turpius quidquam? — tum: Att. XVI, 7, 6: hoc vero nihil turpius; cf. Att. IT, 19, 4. VIIL, 2, 2. ad Q. fr. IIL 1, 24. Att. VIL 2, 8 quo nihil mihi visum est sceleratius. Att. VII, 11, 3 tum nihil absurdius. Att. VII, 13a, 2 nihil esse timidius

1) Alia deminutiva, quae contemptum exprimunt, sunt: homullus Pis. 59 — homunceuli epist. ad fam. IV, D, 4, cf. Q. Caecil. Metellus O. R. fr. p. 274 M; Plaut. Capt. 51, Rud. 1645 — &vbpaptov Ar. Ach. D17.

Vetulam sane et multarum nuptiarum Cic. epist. ad fam. XIII, 29, 1 (of. mi vetule epist. ad fam. VII, 16, 1 sed in bonam partem) — cf. Lucil VII. 234 sq. vetulam atque virosam | uxorem. et Plaut. Most. 269.

42 SEVERINUS HAMMER [218]

constat, nihil perturbatius, cf. Att. L, 14, 5; 18, 4. V, 1, 4; 21, 12. VI, 3, 2; 1, 2. VIL, 2, 8. VIIL 11, 4. X, 13, 1. XII, 11, 1. epist. ad fam. XII, 4, 1. ad Q. fr. IIL 4, 1; 9, 1 —

foedus Att. VIL 26, 3. VIIL, 9 3. X, 4, 8 —

impurus Verr. I, 69. IIL, 75; 140; 161. Phil. I, 5. II, 58. III, 12; 15. Att. IX, 15, 5. XII, 38, 2. XIII, 38, 1. epist. ad fam. XII 1, 1. ad Brut. I, 15, 4 — cf. Plaut. Asin. 472, Men. 853, Bacch. 884, Pseud. 304, Pers. 687, Cure. 128, Rud. 751. Lucil. XXVI, 597 — impuratus Lucil II, 59; 63, saepe apud Plautum — &x&$a«orog; ouvo; Dem. f. leg. 199. De Verre legimus Verr. II, 78, 192: At homo inertior, ignavior, magis vir inter mulieres, impura inter viros muliercula. Simili modo C. Scribonius Curio (sec. Suet. Caes. c. 49 — cf. O. R. fr. p. 353 M.) Caesarem ,quadam oratione omnium mulierum virum et omnium virorum mulierem appellat". Cf. Phereerat. fr. 106 K.: oüx àv &vho yàp 'AXoufidUmc, óc; Soxet, | &vho dmxcüv YuvauxGv iov vOv. Aesch. Tim. 111: mpóvspov O'Zv xoi &óvóc AscOcuxvvos Yuvi) 3 9 «uv T(uxpyoc oóroci. His addo Suetonii verba (Caes. c. 49 — cf. O. R. fr. p. 380 M): praetereo actiones Dolabellae, in quibus eum (sc. Caes.) Dolabella pellicem reginae, spondam interiorem regiae lecticae et Curio stabulum!) Nicomedis et Bithynicum fornicem dieunt.

impudens, cf. Phil. IT, 40; 99. VIL 3. Att. II, 1, 8. V, 21, 12. VIL 2, 6; 6, 2; 9, 4; 17, 2. XVI 2, 1l. epist. ad fam. XI, 21, 8. XII, 30, 1. XVL 11, 2. ad Brut. I, 18, 5 — cf. Plaut. Amph. 818, Mil. 1402, Cas. 97, Men. 710, Pers. 40, 827 — impudicus, cf. Phil. III, 12. ad Oct. 10. Plaut. Asin. 475, Pseud. 348, Rud. 115.

In his acquiescam. Ex omnibus exemplis, quae mihi praesto fuerunt, commode concluditur Ciceronem multa e sermone vulgari hausisse convieia et maledicta. E rhetorum ampullis addidit solum tumorem, cuius rationem et naturam in prooemio huius disputatiun- culae explieabamus.

1) Cf. stabulum flagitii Plaut. Trucul. 587.

—— 2 — 0m om

*

ulli!

i

TRUE

'-

Bus M LU M