This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.
* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
* Maintain attribution The Google watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web a[nttp: //books . google. com/]
— — Pmü
6000903608W — —
PET Lom gee—n m
po 0o
DE
EVRIPIDEORVM PROLOGORVM
ARTE ET INTERPOLATIONE SCRIPSIT
IOSEPHVS KLINKENDBERG
AQVENSIS
BONNAE APVD A. MARCVM
MDCCCLXXXI
FRANCISCO BVECHELER HERMANNO VSENER
S.
COMPENDIA
K. — Kirchhoffius
N. -— Nauckius
N. E. St. 2 Naucki Euripideische Studien W. -— Wilamowiizius
W. A. E. — Wilamowitzi Analecta Euripidea.
PRAEFATIO
Cum ab amplissimo philosophorum ordine Bonnensi anno proximo haec proposita esset quaestio, ub de Euripideorum pro- logorum arte et interpolatione quaereretur, quae tunc ea de re scripseram, benigne accepta eb praemio ornata sunt. Quam: commentalionem paucis mutatis hic propono.
Amplissimam disputandi materiam inde ab antiquitatis temporibus usque ad nostra viris doctis praebuere Euripidis prologi. Atque antiquitas hac quidem in re nihil, quantum video, fecit, nisi quod hanc potissimum itragoediarum Euri- pidearum partem maxima vituperatione persecuta est. Ipse enim Euripidis aequalis Aristophanes, ut de aliis locis taceam, Ranarum notissimis versibus formam prologorum crudeli suo Àyxv3íq perdidit, Acharn. 47 sq. argumentum eorum illepi- dum acerbissime perstrinxit. Et si Aristotelem Poet. c. 18 Euripidem et laudibus extollere et. vituperare videmus, quam reprehendit malam fabularum eius oé£xovouía» maxime ad prologos pertinere non temere conicimus. Similia fuere gram- maticorum Alexandrinorum iudicia, quorum fragmenta sparsa in scholiis legimus; quin etiam illis zrgoAoyog Evguzvióetog quasi zrocrórvzo» orationis ieiunae et insuavis videtur fuisse (Schol. Hom. O 64). |
Ubi post tam diuturnum Musarum silentium etiam Euri-
6
pides e tenebris prolatus est et iractari coepit, ilerum de pretio prologorum Euripideorum viri docti quaesiverunt et eum Sophocleis comparantes multo minoris artis esse censue- runt (Valckenaer. Diatr. IX p. 92). Unus exstitit prologo- rum Euripideorum haud contemnendus defensor Lessingius, qui tamen amore poetae nostri abreptus in prologis Euripideis artis tragicae progressum conspici in libro Hamb. Dramat. Y Stück 48. 49 acutius quam verius videtur iudicasse. Sed eodem loco Lessingius aliam movit quaestionem, qua inde ab illo tempore ad taedium usque tractata, ut libere meam senten- tiam dicam, in poeta ipso cognoscendo nihil profecimus; hanc dico quaestionem, cur Euripides in fabulis suis prologorum instrumento usus sit. Diversissimae allatae sunt a& viris doctis causae. Lessingius ipse Euripidem spectatorum animos non tam iis quae fiant quam qua ratione fianb commovere velle dicit; in qua sententia veri aliquid inesse nemo negabit. Sed Jacobsius (Nachtr. eu Sulser V p. 402) poetam epicorum morem secutum, Schlegelius (Vorles. über dramat. Kunst I p. 215 sq.) et. Hermannus (praef. Soph. El. p. X) propter fa- bularum immutationem, Firnhaberus (Jahrb. für Philol. und Paed. Suppl. X V1I p. 545 8q.) propter speetatorum ignorantiam prologos scripsisse existumarunt; postremus denique qui hac de re scripsit Commerus (De prolog. Eur. causa ac ratione. Bonnae 1864), postquam ceterorum sententias bene refutavit, Lessingianam paucis auctam adoptat (l.1. p.29). Sed egregie W. À. E. p. 202 philologos tandem aliquando ab ista quae- stione revocavit et novam viam ostendit. Euripides" inquit ,arlis tragicae libertatem legibus perquam molestis coercuit. Num eum latebat, quam fastidiose oó&£tv zQuriw0Ta uév v0 yévog &» elzev ev9vVg?. Non poterat, ridebatur enim. Sed ei facillime ita defungebatur necessario officio, nec puto veri nihil vidisse Lessingium, cum Euripidem curavisse coniceret, ne 8pectatorum animi in rebus minus gravibus detinerentur adtentionemve animi consumereni; ipsam noluisse artem ef diligentiam in aliis ponere quam quibus tragoediae vis ma-
7
nifestaretur. Sed quid legibus istis nunc opinor ne- mini non molestis Euripides voluerit, ad arbitrium quivis statuat licet: leges ipsas eum nosse decet, qui Euripidem intellegere cupit. Itaque si ego de arte prologorum Euripideorum scripturus sum, noli exspec- iare me multa de pulchritudine aut de absurditate eorum disputaturum: immo ut philologum i. e. grammaticum decet, eas studebo indagare leges, quibus Euripides in prologis componendis se adstrinxerit; unde eliam ,aestheticum" quod vocatur iudicium quam maxime pendet.
Sed ut eas quas dixi leges recte investigemus, alia sus- eipienda est opera. Sceiunt enim omnes post Phoenissas a Valekenaerio editas maximeque posi librum de tragoediae Graecae principibus a Boeckhio scriptum fabulas Euyipideas magno spuriorum versuum numero esse obrutas. Non paucas autem interpolationes ante ipsam legem Lycurgeam esse in- irusas haec ipsa lex testis est. Maxime vero prologi inter- polatorum libidini fuere expositi; nam et facillimum erat has narrationes salis plerumque pedestres scientiae frustulis au- gere, praesertim cum fabulae ipsae amplissimam rerum ma- leriam praeberent, nee desunt expressa veterum grammatico- rum testimonia (Schol. Andr. 7. Arg. Rhes.). taque opus est, ui is qui de arte prologorum Euripideorum recte volet iudicare, quam accuratissime singulos prologos percenseat et, quantum fieri potest, spuria notet tollatque. In quo opere diffüicillimo satis scio me haud pauca statuturum, quae viro- rum doctorum consensum non ferant; at multas difficultates quae adhuc neglectae latuerunt me in lucem prolaturum, nonnullas expediturum mihi persuasum est.
Ex iis autem quae supra disputavi etiam rerum ordo quo in hae commentatione usurus sum, satis apparet: con- irariam enim viam ingressus ei quam qui adhuc de prologis Euripideis disseruerunt inire solebant, primum singularum fabularum prologos temporis ratione habita percensebo et quid
in iis mea quidem sententia spurium sit, notabo; tum e pur- gatis prologis leges, quas Euripides in iis componendis secu- tus sit, i. e. artem eorum eruere studebo !).
I.
DE INTERPOLATIONIBVS PROLOGORVM EVRIPIDEORVM
De interpolationibus prologorum Euripideorum dispu- "aturo pauea mihi liceat praefari de via ac ratione qua illas indagandas esse censeo. Ac primum quidem ponderanda est totius fabulae et eius de quo quaeritur loci condicio. Nam si versus quidam cum aliis eiusdem fabulae locis aperte pu- gnant aut cum illius quae loquitur personae ingenio sive cum totius fabulae argumento non consentiunt aut nexum senten- tiarum intolerabili modo interrumpunt, eos ab Euripide, si quidem sanus fuit poeta, profectos esse non posse nemo ne- gabit. Sequitur sermo Euripideus. Tam magna enim exstat scriptorum Euripidis copia, ut quid ei licuerit dicere, quid non licuerit, certissime statui possit. Tamen hanc interpola- tionis arguendae ralionem etsi luculentissima est et philologo dignissima, valde neglegi video. Itaque ego usum loquendi Euripideum, quantum poteram, cognoscere studui. Ubi con- iraria inveni, quaesivi, quando et apud quos scriptores pri- mum usurpata appareant; qua tamen in re haud raro frustra me operam consumpsisse vix opus est monere. "Tertio loco antiquitatis testimonia commemoro. Licet enim nonnunquam ex codicum nostrorum vestigiis eb ex scholiorum interpre- tatione concludere aliam fuisse antiquitus traditam loci ali- euius conformalionem, vel menda, quae interpolatorum in-
1) Consulto in tota hac commentatione Cyclopem satyricam, unum huius generis exemplum, neglegam.
iuriis Euripidi adspersa sunt, a veleribus grammaticis esse animadversa, castigata, correcta. De locis autem Euripideis ab aliis scriptoribus prolatis hoc minime neglegendum est omnes praeter ipsius Euripidis aequales. legisse fabulas eius interpolatas.
Atque eliam causas inlerpolalionum et a quo potissi- mum hominum genere profectae viderentur studui enucleare; neque hoc, puto, mihi vilio verletur, quod, ubi res postulabat aui occasio ferebat, criticas quoque attigi quaestiones eb si- miles aliorum locorum interpolaliones nondum delectas attuli, ita ut is qui hane eommentalionem legat, certas interpola- - tionum familias facili opera possit componere.
Iam vides me in hac commentatione velle grammatieum esse; ubi bonus grammaticus sim cum magno viro losepho Scaligero opto. . — -
1l. De Alcestidis prologo.
Aleestis fabula antiquissima inter servatas Euripideas maxime castae et severae artis legibus adstricta est. Atque ui tota pressis eb acutis sententiis praecellit — vix .inveneris in ceteris fabulis diverbio Apollinis et Orci simile —, ita pro- logus brevi et clara oratione spectatores de iis edoceb rebus, quae ad fabulae ipsius actionem intellegendam scitu neces- Sariae sunt. Facili autem opera tres partes eius licet inter- noscere. V. enim 1— 7!) narrat. Apollo, quomodo Admeti do- mum venerit, 8—21 (qui, cum totius dramatis actio iis nitatur, gravissima sunt prologi pars) quid ibi Admeto et Alcestidi uxori acciderit, 22—27 se illa domo abiturum simulque Orci adventum nuntiat. — De paucis huius prologi interpolati- onibus, quas homines scioli ad poetae verba explananda ad- diderunt, disputare supersedeo; spurios esse v. 10. 16. 27 rectissime statuit Wheelerus in commentatione ,De Alcestidis et Hippolyti Euripidearum interpolationibus, Bonnae 1879" p. 11 sq., quibus quid addam non habeo.
1) Numeris utor Nauckianis.
10
2. De Medeae prologo.
Medeam fabulam superstitum Euripidearum et argumento splendidissimam et sermonis arte maxime absolutam esse om- nes clamant. Sicut autem fabula inter fabulas, ita prologus inter prologos singularem tenet locum: neque certe tantum . Freprehensionis et ludibrii concitassent prologi Euripidei, si omnes tales essent, qualis es& Medeae. Quod animadvertit Aristophanes Byrantius, qui sic in argumento: ézeuwstrou 08 jj eiafloÀr, duà và maOqIXOg Gyav. Éyevy xol. 7) &mebsoyaaía u5Ó i» varouwi^ xai và ibpc. Alque etiam luculentius quam in Alcestide iripertitum esse prologum apparet. Prima enim pars continet v. 1—16, quibus fata Iasonis et Medeae, antequam Corinthum venerunt, exponuntur; altera eaque gra- vissima v. 17—36, quibus quid Corinthi usque ad praesens tempus Iason et Medea egerit enarratur; tertia pars com- plectitur v. 37—48, quibus nutrix timores angoresque suos declarat et adventum liberorum Medeae nuntiat. — Addita- mentis autem commaculatam esse praeclaram hanc nutricis orationem iam diu viri docti cognoverunt. Initium purgandi post Musgravium fecit N. E. St: I p. 108, qui v. 40. 41e v. 979. 80 in prologum transseriptos, v. 42. 49 ab interpo- latore,fictos esse ostendit. His autem deletis praecedentes 38. 39 nullo modo stare posse probarunt G. Dindorfius (Schol. in Eur. IV p. 266) et Heimsoethius (Ind. schol. Bonn. hib. 1872/78 p. 7 sq.) Causis autem, quibus e3Jérmo:g nititur, ipse unam addam, pronomen z7»óe v. 39 tolerari non posse. Nam in prologis hanc sibi legem statuit Euripides, ut isto pronomine, ubi cum personarum aut loco- rum nominibus coniungitur, personas in scaena praesentes aut locum spectatoribus propositum de- Signaret. At nostro loco Medea in scaena non est. Quare abiciemus coniecturas, quas Suppl. 17 fecere grammaticus Byzantinus, K., N.
11
Sao, Jélovou vàvós uyvégac x9o»l
Suwo, Sélovoot vOv urrépeg y9ovt
Sawyer S9eAovoag vàvós urvégag véxvuv, quoniam corpora septem ducum ad Thebas occisorum postea demum in scaenam feruntür: amplectemur coniecturam W., qui restituta Laur. et Pal. lectione uvépc» scripsit:
S9uwya. 95shovod» vdÀ»Os uryvéguv x9owvi. :
Jam recte z&vós ad matres in scaena praesentes refertur. — Sed redeamus ad Medeae prologum. In quo cum ipse v. 86 spurium esse cognossem, magno cum gaudio vidi Wheelerum l l. p. 24 adn. 18 in eadem esse opinione. Vix ullum ad- ditamentum totius orationis habitu et structura magis re- spuitur, quam iste versus. Nam postquam affectus Medeae inde a v. 20 satis ampla oratione depicti sunt, postquam illa expositio versibus 34. 35, quos clausulae locum tenere nemo non videt, iusto modo finita est, sequitur unus versus mire elaudicans, qui quo sib animo Medea in liberos describit. — Alii quoque prologi loco agitatissimo, v. 6—16 Wheelerus ibidem salutem paravit. Difficultates illorum versuum sex- eentiens expositae sunt; spes emendandi prorsus evanuit, postquam e fragmentis Euripideis nuper repertis eos antiqui- tus eodem modo seriptos fuisse vidimus, quo in codicibus nostris exstant: Wheelerus igitur audaci sed felici impetu v. 11—15 Euripidi abiudicavit. Fateor me ipsum diu esse obnisum: nunc idem sentio quod Wheelerus. Placuisse enim Medeam Corinthiis primum (si quidem hic verus sensus est v. 12), postea displicuisse in fabula ipsa non audimus; con- sensisse antea cum marito docet v. 8, quem ideo insueto more posuit Euripides, quod non solum ad praecedentem, sed etiam ad insequentem sententiam pertinet (cf. 488 sq. 506 sq. Apollod. I 9, 27). Ad hunc igitur referendus est v. 16. Maxime autem gaudeo, quod ista coniectura evanuerunt v. 14. 15. Eiusmodi enim sententiae leguntur in capite et in fine prologorum, intra ipsos prologos nunquam. Quam legem Euripideam non ad libidinem factam, sed ex
12
ingenio et nalura prologorum profeciam es3e, ubi de arte disputabimus, apparebit.
3. De Hippolyti prologo.
Hippolyti fabulam duabus 'constare partibus, quarum altera (usque ad v. 775) Phaedrae, altera Hippolyti fatum contineat, nemo poterit negare. Tantum autem abest, ut hane contaminatlionem cum artis legibus pugnare dicam, ut prorsus consentiam cum Aristophane Byzantio, qui hanc tra- goediam vd» ngorw» appellat. *Furit enim Phaedra amore Hippolyti: repudiatur: mortem sibi eonsciscit: moriens Hip- polytum secum in perniciem trahit. Vides quam arte duae fabulae partes inter se conexae sini: prior causa et fons esi posterioris. Huie autem dramatis conformationi egregie prae- ludit prologus, aut, ut melius dicam, media prologi pars, quae continet v. 9—50. Hanc ipsam triperlitam esse facile co- gnoscis. Versibus enim 9—19 Venus enarrat, quantopere Hip- polytus se neglegat, Dianam colat; versibus 20—28 consilium Hippolyti ulciscendi prodit, quam ultionem iam diu se prae- parasse dicit. Quid autem hanc ob eausam molita sit, i. e. Phaedrae amorem, docei versibus 24—839!). Tam vides Euri- pidem prudenter etiam in prologo rebus Phaedrae eum locum tribuisse, quem in tragoedia ipsas habere voluit, ut causa essent exitio Hippolyti. Eam ob rem tragoediam nostram non Qoíógo», sed '"LvroAvro» appellavit. Praefixum autem est prologo exordium (v. 1—8), quo Venus potestatem suam praedicat, subiecta est conclusio (v. 51—57), qua Hippolyti adventum nuntiat. — De interpolationibus huius prologi et recte et acute disputavit Wheelerus l. l p. 44—48, qui his versibus obelum praefixit: 29—33. 37. 40. 42—46. 48—50. 56. 57. Velim ne neglegas iterum in versu subditicio 48 pronomen óde contra morem Euripideum usurpari. Sed ni- mis cautus fuit Wheelerus in v. 41. 47 Euripidi abiudican-
1) De v. 40—50 vide infra.
18
dis: illum sententiarum nexus et res ipsa, hunc falsum tem- pus verbi &zóAÀAvo2ot, quod e v. 39 assumptum est, damnat. — Unam autem exordii interpolationem prorsus neglexit. Inspieias v. 7. 8 |
&vegv, yàg Ó5 xà» Jud» yéveu vóÓe
vuuusyoL Xaíoovaw av9oorio» vro. Weilius haec adnotat: ,Le poéte philosophe sowriait en écri- vani ces vers. Immo nos ridemus, cum tam absurda Euri- pideis interposita videmus. Hocine dicit Venus superbia in- flata et ira concitata, qualis in Scaenam prodit? Zga4Ao 9' 07O0L qoovotOi» sig "uüc uéya: haec sententia animo eius satis digna est, duo insequentes versus dici non potest quan- tum langueant. Et si huic argumento fidem non habes, rogo: quo referes v.O deíbw dé uv9w» vàvó' aAn9euv váyo? Qui- nam sunt isti u090,? Sine dubio Venerem potentem esse deam eti adversariis metuendam, qualia leguntur v.6. Itaque v. 7. 8 delendi sunt: iterum dicto in ipso prologi corpore posito liberatur Euripides.
4. De Heraclidarum prologo.
Heraeclidarum fabulam a nostrorum temporum interpre- tibus neglectam ac paene ignoralam iacere non mirum esi; quis enim libenter tractet tragoediam, quae neque rerum in- ventione neque moribus personarum egregie descriptis neque poeticis luminibus animos legentium allicere et delectare pos- sib? .Veteres tamen non solum legerunt et excerpserunt!), sed eiiam, ut mihi quidem videtur, post Euripidis mortem in seaena viderunt. Testes sunt haud paucae interpolationes, quas ad histriones referre equidem nullus dubito?) Ut quinque
1) Multae exstant apud Hesych. glossae ex Heraclidis sumptae. 2) Nonne etiam locus Arist. Plut. 882 sq.
ópG riy) Emi roU f'üueroc xa95dovuevoy
Ixergolav Éyovra uer& vy ztcid(ov
xol vic yvvoixog* xov ÓdioíGoyt! &yzuxouc
TO» 'HoaxAtdoy» ovd! órwUy zv» Heuqílov,
14
eligam: Iolai prima ad Demophontem oratio aucta est ver- sibus 199—204 et 229—231; altera versibus 307—308 et 920-328, Maeariae oratio versibus 577—580), quorum lo- corum maxime alterum, tertium, quintum vestigia monstrare eius generis scribendi, quo uti solebant histriones, videbunt earum rerum periti. — Prologus quoque quam maxime de- pravatus ad nostram aetatem pervenit; neque ulla in re ma- gis vituperandus est Henrieus Hirzelius, quam quod tam temerarius — non, ui ipse dicit, ,ingeniose temerarius" — fuit, ut eum numerorum legibus adstringere conaretur uno versu deleto (De Eur. in comp. div. arte p.87). — Sed ante- quam ad ea quae mihi proposita sunt accedere possim, quae- siio traetanda est eum ad prologum tum ad totam fabulam pertinens; quaeritur enim, quo loco Euripides Heraclidarum Scaenam esse voluerii.
Audiamus primum ceteros scriptores, qui Heraclidarum fata memoriae tradiderunt. Anton. Lib. e. 33: O& 8 'Hgo- xÀsióot qvyóvceg ngog Znuogavra vóv Gnoéng Qqxgsarv v)v 'v6v907:0ÀtV vlc Jdvvixi)g. E0gvaOeUc 08 stéuyog ayyeAov &6íg 4dO9T0)vog nóÀsuov ngoéíAeys toig 4f975vaíow, ti ur vosg " HooxAcidag éEeÀóocot» xvÀ. Diod. IV 57, 4: "Erióvrtg . 0 (sc. oi "Hooaxáeióoi) vv cAAov nóAsov vdg &EoAoyoá- vag idéovro déEac9a. oqüg a)vo)g ovvoíxovc. lMgdstuüg dé toÀuwO0Tze vrt0065ag Jat uovo, và» GÀÀov A S9*»vaiot .... mgocsÓéEoavro vo)g 'HoexAs(Óng' xovqmucav dé ovvo)g .. eig Tot.xóogvSov mo, rvic ovi uia vijc óvoualo- Hévyg vevoastólscg. Meca ÓéÉ vivo qoóvov Evova9eUc duvQevevaev in avtovg ... Oi dé 'HoaxAcidou Bon 900vtcv aUvoig vOv ud 99nvaío» évíixnoay zagatáóe,vóv EtovoSéo.
quo, ut recte vidit Welckerus Griech. Trag. II p. 710, Heraclidarum UroxQu; commemoratur, probat hano fabulam histrionibus in de- liciis fuisse? | |
1) V. 576 plus quam ineptum, sed nihilo minus & nullo viro docto proscriptum, non numero.
15
Strab. VIII p. 877: Evova2e)g uév ovv cwgarevoac &ig Moaga3S4àva éni vo)g 'HoaxAsidag 8og99oavvwv» 14915- vaícv iovooeiro, ze0s8iv iv vj uàyp. Apollod. II. 8, 1: Zhuxóuevo, ó (sc. oí "HooxAsióat) 490v» eig i4 91)vag xai xa9e09évcag &mi vov "EMéov B«uóv n&ovy Bon9eio9at. 1497- volo. Óg ovx éxÓudóvreg avrog ngog vóÓv EvQvoOéa móAe- pov vzécovQcav xvÀ. Post mortem Eurysthei cum Heraclidae per unum annum Peloponnesum oceupassent, d&zroAuvóvreg IlsAoróvvgoov àveyognoav eig MogoOdva xoi éci xatq- xov». Philostr. vit. soph. II p. 550: zrevSovvvwv Ónuooíq vov 44 9nvaicv vóv xgvxa v0» Konpgéo, 0v avvoi anéxtewav vovg "HoaxAs(óng voü (u00 Gmoozóavra. Vides maximum testium dissensum, Pherecydes enim (Anton. Lib.) et Strabo dicunt Heraelidas Marathone fuisse, cum Eurystheus eos ex- agitaret, Diodorus Tricorythi, Apollodorus ei Philostratus Alhenis; tamen Apollodorus eos post mortem Eurysthei Ma- rathone habitasse, Diodorus Tricorythum redisse (IV 58, 4) memorat. Una autem in re omnes aut consentiunt aut certe non adversantur: praeconem Eurysthei, qui exposceret Hera-. elidas, venisse, ut ferb rerum natura, Athenas. — lam Euri- pides duo actionis loca, ut ita dicam, in fabula sua habere non potuit: eligendum ei erat inter Tetrapolin (Marathonem) et Athenas. Utram autem urbem elegerit, dicant primum ii qui hac de re scripserunt. Welckerus Griech. Trag. II p. 709: »Der Chor besteht aus ülteren Münnern, die zu den Sehwute- flehenden am Altare des Zeus Agoráos in Marathon 2u- sammengelaufen sind." — Hartungus Eur. rest. I p. 304: ,Marathone in Tetrapolide scena dramatis constituitur." Pflugkius praef. Heracl. p. 12: , Euripides supplices ad Zfi0c dyogaíov fuv consedisse dicit, qui Marathone fuisse putandus est. Nam eo loco, ut loquuntur grammatici veteres, 1 oxQvrj vov Ógauorog onmóxewot, quod docet v. 32 et v. 80.^
Tamen falsam esse hane sententiam scaenamque dra- matis ab Euripide Athenis constitutam fuisse pro certo habeo. Mittamus primum duo testimonia, quae Pflugkius ad.
16
suam sententiam defendendam attulit: inspieijamus ceteros fabulae locos, ac primum quidem ea verba, quibus Iolaus a praecone!) oppressus civium auxilium implorat:
69 Q vüg zd917vag dagóv oixoüvreg xgÓvov, duvve9! * ixéra, à ovrec dyogalov Zftóg Brioloueo3a xai ovégr walverot, zt6ÀeL v' Ovtidog xai Sed» vua.
Num opus est docere, qua in urbe haec pronuntientur? Nisi forte existumas senes clamore vocatos (cf. v. 121) Athenis Marathonem uno temporis momento currere posse. Accedunt Iuculenta veterum testimonia. Hesych.: &yogotov zftóc Beuoc* 4d31)vno.. Bekkeri Anecd. I p. 827, 9: ayogaíog Ze)g 4197- vns. xai Eguzc. p. 938, 82: dyogeioc Zevg'* flouog 1491- vQ0t», 0g éxaAeito dyogoíov Zóg. Schol. Ar. Eq. 408: dyo- paiog Zevg tTógvrau à» vjj cyooQ xai vj àxxÀgoíg (Athenis, ut fabula docet) Quod autem de senibus chori supra dixi- mus, eodem iure dicere licet de Demophonte ad Iovis Agoraei aram acéurrente (v. 120); cuius domicilium Athenis fuisse quis dubitet? Cf. v. 114. Cum illo loco coniungas v. 98.94:
*HoaxAéovo oiÓ' eici zvoaiÓeg, «9 Lévoi,
ixéva, Gé96v*) va xai ztó Asc aquyuévot, v. 197. 198:
ei ydg vÓÀ' &ovout xai Aóyovg xoavovot covc,
ov qz (cum K.) 49:5vac v&oó' àsv9épog £i, v. 275 sq.:
Ew 0à moÀAQv doeog "Apysiov Aaftiv
zayyoaÀxov ciyur devoo0 collatum cum v. 386 sq.:
elow, aóáq' oión, xai uáA ov GjuxQÓv qoovàv
&ig vdg 49)vag
1) Coprei nomen delendum est et in personarum catalogo et in fabula. Si praeconem nomine dignatus esset Euripides, comme- morasset v. 49. Scribendum: KHPYE (cf. Hiller Herm. VIII p. 446).
2) I. e. rà» A4915v«c dagóv olxovyruv xoóvov.
im.
17
et cum v. 933 sq.:
&gveuye uelLov voc Oxo qoovav mov
zéocuv 14 9àvag. Alii sunt loci, qui, etsi non expresse dicunt scaenam dra- matis Athenis constitutam esse tamen satis significant. Perle- gas velim carmen puleherrimum inde a v. 748—783, maxime v. 768 sq.:
xaxov» Ó', c. zóAÀtg, ei Efvovg
ixvijoag rt&godc oov |
xcAevouacu "foyovc — eb v. 770 sq.:
dÀÀ, * zóvwia, GO» ydo ovdac
y&g, GÓv xai móc, ác 09 uàvrO
déazt0Lv&à ve xai qoa, dieasque mihi, ubi cantatum iudices. Praeterea conferas v. 922 cum v. 975, quo Alemena eandem urbem r5vóe zóv appellat, quae ibi 9eGg (L49:«vog) xol nominata erat. — Multa alia possunt commemorari, sed ne longus sim, mitto; unum addo argumentum puto haud leviuseulum. Nonne censes Euripidem stultissimum futurum fuisse poetam, si scaenam eius tragoediae, quam ad augendos eb confirman- dos Atheniensium in bello Peloponnesiaco animos scripsisse constat, euius historiam Athenis accidisse fama ferebat, quam Athenis theatro daturus erat, si eius inquam scaenam Athenis Marathonem transtulisset? Itaque equidem non dubito, quin sj servatum esset totum Aristophanis Byzantii argumentum, haec in fine legeremus: 7 oxgvo vo) Ogaüuorog xeivau à» "4914»oug. Nam nune quoque mutilum argumentum idem egregie testatur: vd» yop zra(dov éE &moong avvouévov yijc ór' Eégva9écog Éyuv ovvo)g TÀA9ev elg 4d 9 vag xaxei Ttpo0qvyo toig Jeoig &oxye vrv GoqdAeuav Zfnuoqivrog vic 7t0ÀeGG xoatovvtoc.
Tandem aliquando post longam sed necessariam digressi- onem prologo ipsi operam impertiamus. olaus enim, post- quam in exordio (v. 1— 11) se esse &vóga quAoovyysvi) ex-
posuit, mala omnia enarrat, quae inde ab Herculis morte ' 2
18
usque ad eum diem ad servandos liberos eius perpessus sit (v. 12—47). Vix illa effatus Eurysthei praeconem conspicit liberosque, ut caveant eum, admonet (v. 48—54). Ipsa prima prologi sententia haud parvis laborat diffi- cultatibus. V. enim 2 ó uév Óíxoiog voig méAag méqvx àvno Elmsleius idem voluit significare, quod Lucan. Phars. II 383: ,Nee sibi sed toti genitum se credere mundo." "Vapulat ta- men grammatiea, quod iam diu interpreles cognoverunt. Illi igitur Euripidem haec dicentem fecerunt: ,Alter vir iustus est in proximos." Sed ne tangam illud óíxoiog voig zéAog, quod ferri posse vix credo, quis tandem Euripidem tam pueri- lia ut ósdoyuéva venditasse existumabit? Scio Orestis exor- dium non exquisitae sapientiae specimen esse: tamen hoc nostro mulio est elegantius. Melius difficultatem tollere stu- duit Reiskius, qui post v. 2 deesse versiculum suspicatur huius fere formae: - 7tQ0S9vuog, &Uévrevxvog, oU xégÓn (Are. Tamen ne illius quidem iudicium probo. Oppositae enim sen- tentiae subiectum totum v. 3 explet, cum nostrae subiectum sola verba ó uév Óixouog contineat; quare facile conicias to- tam sententiam uno versu esse absolutam. taque &»5o cor- . ruptum putandum est. Non versus restituendi, sed quid desideretur monstrandi eausa scribo: | Ó uiv Óíxot0c q g néqvxe voig réAag. cf. Ion. 1439. Or. 243. — V. 3 bono sensu caret, nisi ex Stob. flor. 10, 1 gAoic pro zróAe, restituimus; eque aoristo cvvaAAMaso. eiusdem auctoris fidem denegem. Quod autem Stobaeus v. 5 abrQ Ó' &g.otoc* ol0a Ó' ov Àóyq uad ad eandem sententiam pertinentem omittit, mihi leviusculum quidem, sed tamen non neglegendum videtur .argumentum eius rei, quae mihi absurda verba ejvq óÓ' cguctog consi- deranti satis constat: hunc versum a falsario esse additum. Certe Stobaeus nonnumquam Euripidea puriora tradit; veluti
19
in celeberrimo Danaes fragmento (326) Athenaeus IV p. 159^ el Sext. Emp. p. 668, 23 tradunt turpissimum v. 4, Stob. flor. 91, 4 omittit!) — Quae secuntur usque ad v. 18 bene procedunt; neque enim agitandum puto é5oogíLovreg v. 16, quod satis defenditur Med. 432 (vide ibi Wecklinium). Sed iterum oriuntur difficultates v. 19:
zéuzcov Órov yjc mvvSávov9? ióovuévovg
xnovxag dbourei ve xdEetoyet y9ovoc,
nóAw zQotuudv "f9oyoc ov ajuxg&» qíAmv
&y9ga» ye 9éo9at yavvo» sUtvyovv9? Gua. Sie consentientes Laur. et Pal. Palmaris est Canteri coniec- tura zrgovsi»vo» pro zrgoviug» scribentis. Sed restare diffi- cultates etiam is cognovit, qui plus quam ceteri solet conco- quere, Reinholdus Kloizius. Ac primum quidem offendit, - quod vocabulum xr5gvxog, quod a verbo zréuzrc» pendet, ita positum est, ut aut ad tópvuévovg aut ad é&ewrei pertinere videatur; tamen nunc, postquam multum de hoc loco cogi- tavi, mutare non ausim, quoniam haec diffieultas bona reci- tatione evitari potest. Dici autem nequit, quantum duo po- Stremi versus criticos vexaverint: quos in formam Euripide dignam redigere ijs non contigit neque unquam continget, quoniam infinitivus ab adiectivo ojuxoóc apud bonos scrip- tores pendere non potesl. Nemo autem quaesivit, num verba tradita aliquo modo intellegi possent. Ego certe intellego, si modo partem eorum ab interpolatore profectam iudico : urbem ostendens Árgos, amicis praepollentem, ita ut inimi- citias suscipere possit.^ ^743509o« verbum aptissimum est interpolatorum ingenio (cf. Or. 14 zróAeuo» 3éo9o. in loco interpolato), ogsxoog qiÀc» simile est commissurae yonuavcv zévmvteg El. 97; neque in infinitivi usu cautos fuisse inter-
1) Etiam contrarium accidit. Cf. Herc. 1849 cum Stob. flor. 108, 12. Utinam tandem aliquando in hane rem aocurastius in- quiratur ! .
20
polatores docet versus quem statim iractaturus sum 34. Ita- que sic scripsit. Euripides v. 21: 7zt0Àw -rQovtelvo yobvov evrUyOU»O" Gua, i. e. ,urbis suamque potestatem simul ostendens*. Qua coniec- tura &uc ad zrgovsivo», quo pertinet, facilius refertur. Ad- dita est interpolatio, ne zr0A:c et nomine et notione potestatis careret. — Missis sanis versibus 28—30 ad eum pervenimus locum, cuius recte diiudicandi causa antea de scaena huius fabulae disputavimus: 81 züong Óé ywoag "EALaÓog vqyvouevot Mago3Jóàva xai ovyxAgoov àAJóvreg x9óva ixéva, xaSetouso9o Bouuor 9«dv ztoocugeAjoaL* zredía yao vijoóe y9ovoc 35 ÓL000)g xovouxeiv Onoéug zoióag Aoyog xÀ neq Acyovrag éx yévovg Ilavótovog roígÓ! iyy)g Ovvag* c» Íxat. véguovag xAsu àv d49*vày vóvó !) aguxóusec9 Ogov. Hic igitur potissimum loeus omnes movit, ut scaenam fabu- lae Marathone esse dicerent; tamen ne hic quidem sententiae eorum favet. Certiissima enim lex est prologorum Euripideorum, ut locus actionis, quem scaena re- praesentat, semel saltem pronomine óóe notetur. Quod desideramus apud 7MaegeS«cv»o, legimus, ubi Athenae commemorantur v. 38. Itaque etiam hune locum adversan- tem in usum meum me convertisse magnopere gaudeo. Unus restat v. 80 sq. c) Ó' dx vívog yg, &) yépov, vevoamrtoluw ÉEbvouxov 1JA9eg Aaóv; quem Athenas significare neminem puto interpreiando posse evincere. Sed cum ille locus unus contra totam fabulam pugnet, aut corrigendus aut removendus est; iuvaturque eo haec coniectura, quod totum dialogum, qui prologum excipit, pessime traditum esse iam diu viri docti cognoverunt. Qua
'oy 1) Sic Laur. Pal.: ro».
jog
i
21
vero utamur medela, nunc quidem nescio; certum autem est eb hos versus et eos qui leguntur inde a 31 ab histrionibus in eam quam tenemus formam redactos esse, ui scaenam dramatis Athenis Marathonem iransferrent!) — Sed illos prologi versus multis aliis laborare difficultatibus nunc de- monstrabo. Ac primum quidem infinitivum zrooocgeAroot nullo modo ferri posse iam supra monui; Zyyog apud scrip- tores Atbicos cum genetivo eoniungitur, sive propriam habet (Eur. Herael. 815. 904 etc.) sive translatam significationem (Aesch. Suppl. 873. frg. 157. Ar. Av. 1666. Plat. apol. p. 30* leggg. VI p. 774*. Hipp. mai. p. 8043 etc.); ovyxAgoov y90va, quod ad sententiam obseurandam ad JMaega9ova adiectum videtur, significare debet ,terram finitimam", quae tamen notio non reperitur nisi apud Nieandrum Al. 1l, lin- guae Graecae depravatorem. Neque duos Thesei filios re- gnasse in Aittiea praeter hune locum alieubi audimus; immo unum fuisse totius Atticae regem egregie significat v. 114. sq.: KHP. síg Ó' dori qe gag v7)005 xai zóAecg aval; XO. | ào9Àov mevgog moig 4düuogov ó Grnoéng. At histrioni, qui seaenam Marathonem transtulit, quanto usui fuerit duos Atticae reges staluere, alterum Athenarum urbis, alterum Tetrapoleos nemo non videt?) Neque syno- nymorum zéguo»vac — go» alterum coniectura removendum iudico; nonne interpolatores idem sibi concessere Or. 18 (pw — zoÀeuov) et Ion. 22 (ggovoco — qvAexag)? Sed antequam de toto loco sententiam meam dicam, duo alii versus tractandi sunt. Versus enim 31 et 51 zt&07G Óà qyogog "EAMdÓog vyvausvot "X056 dÀijveL yc àmeottonuévot ab Euripide in eodem prologo scriptos fuisse nemo puto af-
1) Nomen Marathonis nisi v. 92 in tota fabula non reperitur. 2) xiuvov '495vàoy róvó? ópgov v. 38 ille ita intellegi voluit,
ut totam Atticam compleoteretur. Alter Atticae rex sumptus est
e v. 118 sq.
firmabit. Accedit quod v. 51 eo quo legitur loeo mirum quantum languet. Quoniam autem ipse multo magis inge- nium poeticum sapit, v. 31 e 51 fictum, hunc in falsum 1o- eum delatum esse iudicabimus. Praeterea Hirzelius l. l. rec- tissime versui 39 Óvoiv ysoóvrow dé GtQarpyeiraL Qvyn obelum praefixit: nam uti mittam structuram satis memo- rabilem eorum qui insecuntur versuum (quae tamen fortasse defendi potest) damnatur particula óé et insolito loco et in arsi posita (cf. v. 653). — Ego igitur sic puto Euripidem inde a v. 31 Iolai narrationem conformasse: 51 zóoqc [0] GAZro. yc Gneovconuévon 98 xAewvàOv 1d9qgvóv vóvó Gguxóueo9' po», i. e. ,vagantes omni terra privati pervenimus ad hos clara- rum Athenarum fines h. e. in has claras Athenas" cf. E]. 1315: yüjc zavoqag 0pov ixAeizrety. — Aeg. frg. 1: zoíav oe qouev yaiav ixAeAourvova m0ÀeL EevotoSa, vijs; vig swavgog 0goc; Post unum vel duos versus histrionum iniuria absumptos!) haec sequebantur: 99 (ixévau xc9etouscJa (fito, Seo», 40 é&yo uiv àugi voicÓs xocÀyaívcov véxvoug, 0o «U TO S3Àv smoidóg "dÀxuryy yévog éco 9e vao? vovÓ )nnyxoMcuéry. Sed Euripideis pannum duorum versuum assuit interpolator: 43 cqgle.* véag yàg nog9évovg aidovueSo OyAp meAabew xdniflapuootareci. Desiderabat enim verbum finitum participii ózgyyxoAuuévy. Recte Musgravius ézifloutoovoveiv monstrum vocis appel- lavit; non autem debebat ad coniecturam confugere in iis versibus, qui nexu sententiarum satis repudiantur. — Neque mihi possum persuadere v. 45—48 '
1) Argumentum eorum hoc fere fuit: ,Nunc autem Thesei, regis huius terrae, tutelam exspectantes."
28
"YAAog Ó' GdeAqoí 9* olat ztQsofieven yévoc
Uptovo Ozov yüc mvgyov oixiovuedo,
nv vijoó. àzw9wopuec9o no0c Bíav y9ovóc Euripideos esse. Ac primum quidem adultorum Hylli fra- irum nullum in fabula vestigium apparet; commemorantur Diod. IV 57, 2. Neque rerum, quae hie narrantur, ulla est in ceteris fabulae partibus memoria: Hyllum sociorum exer- citum sibi parasse audimus v. 664. Inscitiae autem linguae Graecae luculenta exempla sunt verba o£ot zvoeoflevtt yévog eb Ozov yZ/c zveyov oixvovusJo. Itaque etiam hos tres ver- sus abiciemus. Neque desideramus Hylli in prologo comme- morationem, praesertim cum per totam fabulam in scaenam non prodeat. Quis autem esset Hyllus, statim postquam nomen eius primum apparuil (639), discere poterant specta- tores v. 659. — E prologi conclusione iam supra removimus v. ol. Addiderunt praeterea histriones ires versus 52—354 falsi z&Jovg plenos:
cQ picog, eL9" oÀoio qo néwoc [o] àvye'
Gc rtoAÀd Ór xai vovds yevvaiq zacvei
ix voUÀs vavvoU ovóuavog pyyeuog xax, in quibus hoc prorsus intolerabile est, quod versui 52 subi- citur causa absurdissima!). Atque Eurystheum multos graves labores imposuisse Herculi notissimum esi: per praeconem ei mala nunliasse confiteor me ignorare neque scire huius fa- bulae interpreles ex silentio eorum concludo.
.5. De Andromachae prologo.
Quod iudicium Aristophanes Byzantius in Andromachae argumento de prologo huius fabulae tulit: 0 zrp0Aoyoc ooquc xai &DÀOycg cigmuévog verum iustumque esse nemo negabit. Clara enim et distincta oratione Ándromacha in Thetidis
1) Hanc fere sententiam exspectamus: ,Crudeliter enim et as- sidue nos persequimini."
24
sacello supplex assidens primum de prioribus vitae suae fatis disserit (v. 1—20), tum qua fortuna in domo Neoptolemi, quo captiva venerat, usque ad ilum diem usa sit, enarrat (v. 21—55). Tamen prologus noster nonnullis locis leviter, duobus, ut mea quidem est sententia, graviter et salis anti- quo tempore interpolatoris manum expertus est. — Ac pri- mum quidem bene perspexit Valckenaerius (ad Phoen. 1589) v. 7 interpolatoris esse; atque eo magis illi adstipulabimur, quod coniecturam probavit schol. cod. Marc. et Vat.: oi Üzcoxgizoi zóv lauflov ngocéSqxav?). — V. 11 imei vó Toolag elAov "EkAnyeg médov »abesse malit N. Equidem, quo saepius locum lego, eo magis in sententiam eius inclino. Probat enim Andromacha, quae dixerat v. 6: viv à' et vic àAAr dvazvgeorárn yv. Numquid hue pertinet indicare, quo tempore nex Astyanactis per- peirata sii, cum praesertim nemo nesciat? Praeterea post dg3íicv v. 10 graviter interpungam, quoniam inde a v. 11 Andromachae ipsius fata enarrantur. — V. 19. 20 qebyovo' ópuÀov* Geogalóg dé vuv Aeg Gecíósio» aUdQ 9edc ydg vougevuásav
misera sunt interpolatio. Quantum langueant verba qebyovo" ÜpiÀov, postquam praecessit yugic dv9gozro» non opus est multis probare. Neque minus inepta sunt quae secuntur; nam quod O3íag xoi QegcoAag cóyyogra zsdío, ad quae necessario »:» referendum est, Oerzíóevov vocantur, quomodo defendes? Gezíósiov, ut ipsa nominis forma probat, templum Thetidis significat et fuisse re vera docet schol. Pind. Nem. IV 81: j dé Oérig ayer xoi Oeonoveter vfjg D9íoc, iy9o dg: xai «ó Oevídewov iegó», dg xai Ejguuiógc i» Mvdgo- Héygp?) taque facile conicimus ipsum illud templum, in
1) Lectorem moneo v. 9 legendum esse cum Hartungo zaide J', quod aperte opponitur verbis óc» plv v. 8. 2) Cf. Et. M. s. v. 4iócxopos.
25 7
quo Andromacha supplex sedebat, Thetideum fuisse. Sed posteris temporibus circa illud templum urbs orta est eodem nomine praedita; hoc expressis verbis docent schol. Steph. Byz. s. v. Osovíósetov, Tzelzes ad Lyc. 175. Euri- pides autem scaenam huius dramatis ruri, non in urbe esse voluit (cf. v. 17. 18). Quod ad sermonem pertinet, verbi «v0à» cum duplici aecusativo coniuncti hoc unum est, quan- tum equidem sciam, in omnibus litterarum Graecarum monu- mentis exemplum). — Non minus quam hune locum con- Stat v. 45. 46 llyAsóg va yaQ wu» Exyovot ve IlyAécg oéBovow éguyvevua Nooriog yaucv
interpolatos esse. Ut primum de nexu horum veitsuum agam, coniuncti sunt cum iis qui praecedunt particula ye&g. At quod Peleus eiusque posteri templum Thetidis colunt, quae landem causa est, cur Andromacha ibi a Menelai insidiis tuta sit? "Tutam se fore ideo sperat, quod communi Grae- eorum iure qui in templa deorum confugissent sacrosancti erant. Quid praeterea sibi volunt &xyovou JIpÀéoc? Sunt, ni fallor, Achilles e& Neoptolemus, quorum iamen unus Ne- optolemus superstes esi. Maxime autem interpolatorem pro- dit vocabulum éguzvevue, quod, ubicunque legitur, ,inter- pretationem" signifieat (cf. Herc. 1137. Phoen. 470), hic idem esse debet quod uvzuo. — Multo minus certum est iudicium de duobus aliis prologi locis, quos antiquissimo tempore in- terpolatione foedatos esse et iudico et me probaturum spero. Litigari autem poterit, quid Euripides ipse scripserit. In altero horum locorum ante me haegit vir doctissimus N. E. St. II. p. 88: sanare sibi visus est deleto v. 88, in quo ite- rum ode falso usurpatum est. Tamen ego illum malum non
1) Significat aut ,dicere" (v. 1091) aut ,iubere* (v. 619). Pas- sivum idem est quod ,vocari^ (Soph. Phil. 240. 480. Tr. 1106. Eur. Phoen. 125).
radicitus evellisse puto. Primum valde displicet, quod v. 86 pronomen relativum &, quod lectum nuptialem Neoptolemi significat, refertur ad verba v&xeívnc Aéxrooa, quae pro ipsius Hermionae nomine posita sunt: ne hoc quidem poeta satis bene mihi instituisse videtur. Quid praeterea sibi vult illud iusiurandum v. 87: Zevc voÓ' eióe(g uéyac, quo, si cum N. v. 38 delemus, Andromacha quam maxime verba »v» à' éxAéAoura affirmat? Neque enim Hermiona dubitabat, quin illo tempore Andromacha a lecto Neoptolemi recessisset, quippe Neoptolemus ipse eam recusaverat (v. 80); hoc iure iurando stabiliendum erat falsum esse Hermionae crimen, quae Ándromacham artibus magieis id moliri dicebat, ut Neoptolemus se repudiaret!). Itaque praeter v. 38 maxima eadit suspicio in v. 36 et 87, neque verba a4À' ot oq zreí90 v. 99, cum non iam habeant, quo referantur, tolerari possunt. Quamobrem huc usque interpolationem pertinere iudico. Sed. ubi initium capiat, quaeritur. Cum autem iam antea vitu- peraverim v. 35, aliud addo. V. 31 dicit Andromacha se ab Hermiona oxerA(oug xoxoig agitari; quae autem illa mala sint, non satis apparet. Voluit tamen Euripides sine dubio haec duo esse: calumniam Hermionae et occidendi consilium. Itaque necessario artius coniungendi sunt v. 32 et 39, quod fieri posse puto hoe uno modo:
92 Aéys, ydg e) vw» qaguoxous xexovuuévous
383, 99. ví9nu &noida, BovAera. Oé ue wvaveiv z075)9 te Jvyavol Mevélewg ovvógQ vods.
Sed foriasse vituperabor, quod cum ]loco interpolato etiam Euripidea reciderim. Tamen optime puto me liberatum iri ab hac suspicione, si comparabo cum nostro loco gemellum, qui legitur paullo post v. 156 sq.:
óouovc xavaoyeiv ixfaAovo jug. Slug
vovgÓe, OvvyovuaL Ó' avOoi qoouaxout ois,
vndvg Ó' àxouto» Ou oé uou O.OAÀvton.
1) Non neglegenda est v. 86 v. Ll ro zrgdrov et ro zgocóty.
27
Non puto Euripidem causas odii Hermionae duobus deinceps locis tam ampla oratione exposuisse, sed in prologo unam gravissimamque, ex qua ceterae pendent, commemorasse. Ce- terum hic locus etiam meliore utitur sermone quam prologi versus: hie legimus Aéxvoa. zdàxs(vgc, illic 7u&c, hiec vaíew olxo» dv avt, ilic dóuovc xevacyetv. — Venio ad despe- ratum huius prologi locum, quem quomodo scripserit Euri- pides neque ego enucleavi neque quemquam investigaturum puto; v. dieo 49 sq., quos K. ei N. sic scripserunt:
ó yàg gvtevcac «vv» ovv duol nga
50 zrgogcqeAZoaL xoci0L v' osdév dov' do
ZsÀdpüv xov ola», 8v9a dolia Oixy»
Oiówo, uo»tag, 7 vot ic Ilv99À uoÀdv
7v5n3& GOoifo» movoóg ov 'xvivew Óixm,
&L 7:06 tà 7:00096 oqüAuav dbauitovusvog
55 SeO» magdoyow! cic vÓ Aotmóv eUpevi;.
In hac versuum scriptura omnes videntur acquiescere. Sed - vide, quoi naevi ei inhaereant. Putasne v. 50 Euripidem scripsisse zraudí v! ov0é» iov ? Quam male hoc dictum sit, animadvertit schol eod. Marc: £x zroegaAAjAov v0 avrO. vavró» yàg dU bxarépov ÓpÀovsaw vovro ydg dxólov9o» qw eizteiv oUct * ovve duoi igo stgoocoqeAr)oaL ovre TQ naui jj óà à»vayxn v09 uévQov vc vavvoAoy(ag aicio. Egre- gium mehercle fingeremus Euripidem poetam, si hanc cau- Sam probaremus. Sed ne ipsa quidem verba satis bona vi- dentur. Etsi enim non nego ovóé» eiu i.e. ,perii^ dativum admittere posse, tamen nullum in tanta huius locutionis frequentia repperi exemplum. 'H;, quod v. 52 legimus, Reiskius coniecit; quo quae efficitur sententia ita comparata est, u& cum bono usu loquendi, ne dicam cum grammaticae legibus pugnet. Neque magis placet quod Hermannus scri- psit 0c: multo melius Ov. substitueretur. Sed exhibent et codices prioris posteriorisque ordinis et scholia uno concentu lectionem 7», quam: a tot testibus probatam mordicus tenen- dam esse iudico. At novae oriuntur difficultates: sententia
per se satis bona f» zos' àg Ilv9o uoÀov qos Goifor 7ztGvQO0c, Si ad sensum respicis, coniungi debet cum voce díxg», si ad structuram verborum, cum voce ue»íag. Siatim postea ilerum haeremus. Interpretes enim,ov, quod legitur v. 53, volunt esse possessivum, quod iamen et rarissimum esi apud iragicos maximeque Euripidem!) e& versus caesura satis re- fellitur. Sed Hermanni coniectura 'xvívew scribentis causa erat, cur ad hanc interpretationem confugereni: codices prae- bent ov xreívet vel ov vívei, scholia explicant lectionem ov xvei»e,, unum autem egregie hoc testatur (ad v. 51): yo. dé ov "xzíven Oixp», iy 9 0rzov, év Ilv9oi, vuuwíav Oióco:. Nemo dubitabit, quin hoc ipsum antiquitus traditum fuerit: varia codicum lectio orta est ex Byzantina scriptura. lam vides, quam male doctorum virorum coniecturis naevi huius loci oblitterati sint. At genuina lectione restituta membra disiecta per se salis bona naneiscimur, sententiarum aptum nexum nullo modo efficere possumus. Accedunt alia. Nemi- nem qui hunc locum legit non offendit inelegans aut eorun- dem aut synonymorum voeabulorum intra minimum spatium repetitio :
50, 51 dz» ZeApv xaT olov 52 à; Ilv9& uoAo» 51 *fobía 59 Qoigov 51 £v39a Óixy» Óiówoit 58 ov 'xriven. Oixq.
Oixyv in fine versuum 51 et 53 positum est. Dices fortasse res quae hoc loco enarrentur, ita comparatas esse, ut repe- titiones evitari non possint: vide tamen, quanto melius Euri- pides rem suam gesserit v. 1106 sq., ubi prorsus eadem enarrantur: Qoify vüc »agoi9* áuapriac
-Ofxog zragaoyeiv BovAóuso9" * mrnoa yao
7zt&vQ0g 7zr01! aUtOv oluorog Óobvou Óbxmv. Praeterea ab nostro loco prorsus abhorret vocabulum Loviac
—
1) Vide Elmsl. ad Eur. Med. 925.
v. 52: voÀunc, quo explicant scholia, multo melius est. Quas ob eausas me non falli puto, si nostro loco dilatatam salis antiquo tempore sententiam Euripideam agnosco. Quoniam autem ne probabilia quidem proferre possum, verba poetae restituere non conabor!) — | Sed nondum dictum est de duobus postremis prologi versibus, quos ab Euripide alienos esse conieio. Nolo urguere argumentum horum versuum pri- oribus satis explicatum; dieat enim forsitan quispiam nos nescire quomodo Euripides praecedentes scripserit; nolo pre- mere pluralem «à zoóc9e oqGÀuora, cum de uno Neopto- lemi crimine agatur (cf. 1106: cc zágou9' Guagríag); quam maxime vitupero, quod olim Lentingius monuit, verbum éfowreioJor. notione ,deprecandi^ usurpatum. Non autem eum illo coniecturam facio: immo cum hoe vocabulum iia comparatum sit, ut, qui non polite scriberet, facile verbo zagotteic Jo. substituere potuerit, nihil mutandum, locum ipsum Euripidi abiudicandum censeo.
6. De Hecubae prologo.
De Hecuba tragoedia sic dicit Hermannus in praef. editionis suae p. XV: Insigne exemplum praebet Hecuba. Ea fabula apertissime duarum continet tragoediarum argu- menta, tempore quidem, sed non re coniuncta. Nam Poly- xenae devotio nihil commune habet cum Polymestoris faci- nore, neque aut alterum horum ex altero, aut utrumque ex una causa, ui sine allero neutrum fieri potuerit, nexum est atque suspensum." Egregie de fabula nostra iudieavit vir doctissimus, Atqui iam antea vidimus prologum Hippolyti fabulae, quae non duas actiones, sed duas partes continet, ita a poeta esse institutum, ut ad utramque partem intellegen- dam spectatores praepararei: quanto magis huius fabulae
1) Non opprimam silentio Useneri conieoturam, qui servatis versibus 49. 50 scribendum proponit: Zelqay xui! olay, ov 'xr(yt. díxnv [9&d].
80
prolegum suspicamur duas continere narraliones, quarum al- tera res ad Polymestoris ultionem, altera res ad Polyxenae devolionem pertinentes exponat. Has sane partes facile re- peries: prior procedit usque ad v. 34, inde incipit posterior. Praeterea neminem fugit v. 55—58, quibus Polydorus matrem commiseratur, a corpore prologi esse secernendos; concludit apertissime rerum expositionem versibus 51—54, quibus con- Silium scaenam relinquendi edicit. Sed eam partem quae pertinet usque ad v. 34 non unam esse iudico. Actio enim altera, quae versatur in ultione Polymestoris, eo nititur, quod iste Thracum rex Polydorum sibi commissum interfecit. Ita- que à v. 16 priorem rerum enarrationem inilium capere, quae praecedunt de genere et prioribus Polydori fatis exordium esse dicemus. Hanc igitur habes prologi dispositionem: Ex- ordium complectitur v. 1—15, prior narrationis pars v. 16 —$94, aliera v. 35 —50, conclusio v. 51—54!). — Iam quae- ritur, u&rum sententiarum ordo in hoc prologo bene procedat necne. Mihi quidem, etsi nemo editorum ullam suspicionem pronuntiavit, non videtur. Primum me graviter offendunt vy. 18—15:
vecrotoc 0 T7 llowudov, 0 xol us yc
Ünebéreuwev* ovre yàg qégew na
ovt! Éyyog olóc v' $) véo Booxíon.. Videamus sententiarum nexum. Postquam Polydorus primis prologi versibus genus suum exposuit, Priamum patrem, cum Troia in eo esset, ut a Graecis expugnaretur, ad Polyme- Storem, Thracum regem, multis cum thensauris se misisse narrat. lam iis quos tractamus versibus ad genus suum re- labitur Polydorus. Qui, rogo, defendes hune sententiarum reirogressum, puero, ne mediocri quidem poeta dignum? Si indicare volebat Euripides Polydorum minimum natu fuisse
1) Alia est de huius prologi partitione Iul. Czwalinae (De Eur. studio aequabilitatis p. 28) sententia, quam falsam esse ex iis quae disputavi apparere puto.
81
Priami filiorum, debebat v. 8; at noluit. Nonne istos 9eovag cogovc, ut eum Aristophane (Ran. 1118) loquar, scivisse putas, quae Homerus tradiderat de Polydoro Y 409: ovvexá oi nueva ztaL0L vecira vog &oxe yovouo? Sed ut ignorarent, quid referebat ad actionem intellegendam? Puerum quidem se fuisse signifieat Polydorus v. 20. Praeterea isti versus nos ' docent Polydorum a Priamo ex agro Troiano hanc ob cau- Sam esse missum, quod arma ferre nondum posset. Saluti igitur eius providebat Priamus. At nonne hoc ipsum iam significavit Euripides? Velim mihi interpreteris deícog v. 6! Et si negabis hane vim illi vocabulo inesse, doceat te Hecuba V. 768: -avyo »w iiéneuwev 0gowóQv Saveiv. Sed verba videamus, Num ingenio Euripideo dignum putas, quod éx- ztéuzteL» sine ulla causa inira novem versus ter repetitur? Interpolatoris autem ingenium praeter structuram satis pue- riem prodit 0 xoí, quod quomodo interpretarentur veteres ipsi dubitarunt. Sic enim schol. cod. Par.:: voóro ovvo vonjGstg' 07:80, TO elvai u& venyvarO» vüv a0sÀqQ», Umebé- 7zt&uUe vio y)c, Ovti voU' vovro yéyovsv alr.ov vov x- ztug3nvat. ue. Hanc sententiam suam fecit Porsonus. Ce- tera scholia plurimique Euripidis interpretes ilà explicant, ut ó idem sit quod àv 0. Ut paucis quod sentio compleetar, altera explicatio contra naturam verbi vzexzéuzsw, altera * eontra Atticum loquendi genus peccat. At dicit Weilius non maiorem difficultatem parare hane locutionem, quam vo)T' ÜreBémsuwe» vel ví oms&émsuwev; iamen ne unum quidem exemplum ex Ailica prosa vel ex tragoediae dialogo poterit afferre!). Aliud autem est o, aliud o xoí. Quam locutionem eodem modo usurparunt Attici scriptores, quo Homerus I'176: v0 xoi xAoiovoa véryxa, i. e. semper pen- det relativum a verbo transitivo. Apparet hoc Phoen. 154 $q.:
.. 1) In cantico exstat relativum illo modo usurpatum apud Soph. Phil. 142: ro uo: Eyyene r( 00( yos» vnougysiv; ad quem locum reote adnotat Buttmannus dictum esse ,more epioo". |
sim vád, w roi, c)» Óíxg O' $xovoi yXv: 9 wal .dédouxo uj exordio 0p94c 95oí. Neque multo aliter puto se ha- bere Phoen. 261 sq.: và uev zvAwoOv xÀr990 u' elosÓéEoro - di sümetsiag vsuyéov sioc uoÀsiv: 0 xal óédowxo, ur ue dixcvc» &oc Aaflóvreg ovx éxqoío' dvoiuaxtov yoóo, ubi verto: ,hoc autem ipsum est, quod mihi metum facit.' Cf. Ar. Eccl. 338. Non pondet ó a verbo transitivo uno, quan- tum scio, Homerico exemplo 3 382: v0 xai uouyayov 0géAAst. Et sic usurparunt poetae aetatis Alexandrinae: Call. ep. XI (Mein.) — Anth. Pal. VII 447, Apoll Arg. I 205. Miraris foríasse, cur cumulaverim exempla: hane ob causam feci, ut ostenderem ne recte quidem locum nostrum seriptum esse; excipi enim debebat 0 xoí a gravissimo totius sententiae vocabulo. Summo igitur iure mihi videor hos ires versus, quorum primus e v. 1132 transseriptus est, ut spurios notare; utinam etiam de eo quem nunc iractabo loco tam certa pro- nuntiare possem ! 21 émei àà Tooía 9''"Extopóg v? &róAAvcau
Vx zevoqo 9' éorío xereoxagn,
«vróg dà Bw npóg 9eodugt mivvet
oqayeig v dyuAAéng zcoud0g x uuougóvov,
25 xreivet u& xovaov vOv» vaÀainoQoY yaQty
&évog zevQQog xai xvavov ic olów acc
pe93y, Y! oxróc xovaóv i» dópoig Eyg. Nonne mecum censes inira tres postremos versus bis idem nobis dixisse sapientem Euripidem? Quid enim aliud est Xovco? xyügw aique j»' cjrOg xovoóv dv dóuoig Éyp? — Hoc Sane concedemus Ludovico a Sybel (De repeti. verb. in fab. Eur. p. 18) non molestam esse repetitionem vocabuli yovoos, quod gravissimus v. 27 accentus in voce avvóg positus sit; iamen ad iteratam sententiam defendendam haec causa non valet. Nonne praeterea vituperandum est, quod poeta verba ?»' avrog xovoóv iv ÓOuo(c yy ad enuntiatum dg olóy' &Aog ue9$x applieavit? Neque neglegendum est eadem verba forma meliore scripta legi v. 1245. Sed quid factum esse
NH . |
88
censebimus? Aut mutavit aliquis verba Euripidea aut v. 26. 27 addidit. Nunc quidem priorem sententiam rectam esse iudico. Bene enim mihi videtur adnolasse scholiasta: &évog zGvQQog' àv eigcvelq eive Bévog movQiog, Tow Ó matQu- xóg uov qíAoc; neque facile.ferimus omissa verba sig oiÓpo &Àog u&OT«ev, in quibus nihil omnino offensionis est. Itaque sic fere puto Euripidem hanc conclusisse sententiam: 26 Eévog movoqQog xoi usOTx' ig oiu aAóg. Sed procedamus ad versus insequentes, quibus maculas in- haerere mihi persuasum est. Ac primum quidem nobis valde displicet, quod Polydorus vocabulo xeipau v. 28 corpus, vo- cabulo díooc v. 31 animam suam significat subiecti muta- lione nullo modo indicata. Scio Homerum quidem non ac- eurate distinxisse inter corpus et animam, cf. 'P7158q. 4 74; apud iragicos nihil simile repperi. Verba autem op épy- pocog éuóv non possunt intellegi, nisi arte coniungas cum v. 98. 84 hoc sensu: ,corpore meo exeessi (i. e. mortuus sum)!) quamdiu mater mea in hac terra adest." Sic ultro exploditur v. 32 tourolov 10: qéyyog cicgobuevogc,
qui insuper pugnat cum v. 1, quo Polydori umbra tune, cum prologum recitat, ex Orco se procedere dicit. Magno autem cum gaudio relegimus, quod Porsonus ad hune versum adnotat: »Mira loeutio zoevoíov qéyyoc pro simplici voézov. Uno tamen exemplo se ipse Euripides defendit, Hipp. v. 275." At ostendit Wheelerus l. 1. p. 50 ab interpolatore profectum esse illum lo- eum. Nunquam igitur Euripides hac istius vocabuli notione usus est?2). Unde autem sumpserit interpolator illos tres dies, equideni non video. — Sed manet adhuc ea difficultias, quam inesse verbis xezuou et etcoc supra demonstravimus. Accedit altera, cuius me commonefecit Usenerus, praeceptor doctissi-
^
1) Sic interpretandum esse locum cognoverunt 'schol cod. Marc. et Vat. Ceterum cf. Plat. Reip. V p. 4694, 2) Diversum est El. 171 rgreíav 3uoíav; cf. Her. VI 120. 8
94
mus. Verba enim »iv 0' ózéo umvooc qiAgg "Exoflfmc dioow non possunt intellegi, nisi Polydorum in seaena pendentem specetatoribus apparuisse sumimus. Hanc autem veram esse interpretationem egregie probal versus adscriptus: «vouraito» 20g qéyyog aie gov uevog, cui scholii instar addo Poll. IV 191: eicoog Ó'Ü»v sizoig vovg xaÀcog, ot xavrovruvvau. 3E bwovg avéyeww tovc ini voU àégog pégeoDa, Óoxoi»- vog 20cc 15 9covc. Hoc autem pugnat cum primo pro- logi vocabulo 7x« maximeque cum yerbis v. 52: yeoot Ó' ixztod o» qoo7oouc:. Neque desunt alia quamvis mi- nora interpolationis indicia. Cur tandem Polydorus tam ae- eurate pronuntiat, quo tempore interfectus sit? Satis esl Scire spectatores Polydorum post Troiam captam necatum esse, quod ipse dicit v. 21 sq. Nonne insuper satis inepta est ea qua utitur temporis definitio? Praeterea verba cw dgnuccag iuóv non ostendunt elegantiam Euripideam; o£ooc de pendente Polydoro male dictum est; neque uti solebant tragici in trimeiris soluta huius verbi forma uno Aesch. Pers. v. 465 excepto!) Quamobrem cum Usenerus v. 30—34 Euri- pidi abiudieaverit, ego etiam duo versus praeeedentes num genuini sint valde, dubito. Molestissimum enim est Polydorum in scaena praesentem dicere: xezuau Ó' ém' axvZg pro vo Ó$ cOu€ uov xs&ivot. Apparet autem fictum esse totum hunc locum ab histrionibus, eum scaenam Hecubae immutareni: Euripides Polydorum in scaenam procedere voluit, illi in Scaena pendere, ut dum prologum recitaret, Hecubae gàv- vague apparerét. Tamen pessimum v. 32 postea demum ad- ditum puto, ut clare dicta etiam clariora fierent. — Cadere autem cum illis versibus etiam 54 . "dyauéuvovog, gàvraaua Oeuuaiyova! àuóv vix opus est monere?) simulque ea evanescit difficultas, cur
1) At Med. habet ?56' i. e. i36". Ergo etiam hic locus repu- gnans evanescit. 2) Hunc quoque versum delevit Usenerus. Idem monet v. 29 &Aio pro zoààoig scribendum esse.
85
tandem Hecubam in tentorio Agamemnonis versari pute- mus!) — Iierum offendimur v. 47. 48
gavQcouor. yàg, og víqov vÀQuOY vUXO,
dovÀgg zt000» rztagoi9&v iv xAvÓwviq. Falsum enim est go»noouct de corpore Polydori usurpatum; sepultura autem, quae in his versibus commemoratur, statim redit v. 50, ubi multo melius ad inferorum deos quam ad ipsum Polydorum refertur. Hos quoque versus propter verba 7zt&9ovg plena cg vàqov vÀjuco» vrvxyco ab histrionibus in- euleatos esse iudico. Quibus deletis egregie cohaerent v. 46 et 49: Hecubam enim Polyxenae immolatae corpus visuram per se satis apparet; qui fiat, ut Polydori quoque corpus visura sit, v. 49. 50 explicant. — Ceterae prologi partes bene procedunt, nisi quod v. 55—58 |
gev*
o Lijreg, Wig éx vvgavvixov dóuov
dovAso» qguaQ clóeg, c mQécoeig xaxa
OgovzeQ EU z0T'' GvtugqxoGGg ÓÉ o6
q39sige, 9eÀv vig vig nogor9" eUzcQabíag spurii sunt. Notum est enim personas iragicas ubi in scaenam venire nuntiatae sunt quam celerrime prodire, ubi . se abituras dixerunt, quam celerrime scaena excedere. Quas leges ex ipsa rerum natura profectas interdum ab histrioni- bus neglectas esse Wheelerus duobus exemplis (Alc. 238—243 ; Here. 629—636) probavit (1l. l p. 80 sq. et 66 sq.). Sed praeter argumentum horum quattuor versuum vilissimum ae vanissimum etiam ipsa vocabula accuratius exeussa falsa- rium produnt. In verbis enim jjyig &x vvgav»ixov ouo» dotÀsio» vuao cióeg abusus est locutione tragica, quoniam duas imagines prorsus diversas commiscuit. Quid vero scri- bendum fuerit poetae bene monstrant duo exempla a Weckli- nio allata El. 305 sq. $z0 ovéyaucí ve o$at04 voto fa-
l1) Legas velim Weilii adnotationem.
86
ciÀux à» x Ócouvcov et Tr. 494 sq. xa» zédq xoívagc &Exetv. óvooiot vovoig BactAuxO» àx Ósuvíiov, quibus ipse addo Aesch. Ag. 807 x&àAAu«sTov nua sicudeiv dx xeíuavog. Eur. Or. 279 2x xvudv cv yàg avd«g ov ya- Aj» ógo. Dictyis frg. 336, 7 vovc à. ix ueyíavng 0Àfag vvpav»í(dog vó uyóév óvrac. Miro etiam modo usus est verbo &»ris5xobv, quod significat ,pondus imponere alteri lanei par ponderi alterius^ et coniungitur cum aecusativo et dativo. Cf. Lue. Tragoedopod. 242: vj; d o5; goSvuiq locust TiuGig &vri0gXcOG0C yáguy. Accusativus enim gJopdá», ut recte adnotat Weilius, e verbo gSeíge: intellegi debet, loco autem dativi positus est genetivus, id quod etsi non usitatum est tamen suam habet explicationem.
7. De Herculis prologo.
Etiam Herculem in eo tragoediarum numero esse, qui- bus manus suas inipudentes admoverint histriones, scite pro- bavit Wheelerus 1l. l. p. 66, qui scaenicam interpolationem esse v. 629—636 cognovit. Tamen prologo mirum quantum pepereerunt, ita ut in numero optime servatorum habendus sit. Est autem singulari quodam modo compositus, cuius rei causa in argumento fabulae cernitur. Nam cum ad in- tellegendas insidias, quas Lycus Herculis genti parat, neces- sarium sit, ut et huius et illius fata cognoscamus, Amphitruo 7tpoÀAoytLc» ita munere suo fungitur, ut in exordio (v. 1—12) de Herculis Megaraeque uxoris origine agat, tum Herculis labores, quos usque ad eum diem exantlaverit, enarret (v. 13—25). Sequitur altera de Lyco particula item bipertita: in exordio Lyci genus et vita (v. 26—34), tum facinus, quod in patrem, uxorem, liberos Herculis committere cogitet, ex- ponitur (v. 35—43). Ad hane igitur partem prologi se ap- plieat tragoedia usque ad Hereulis adventum v. 514. Con- cluditur prologus praesenti Heraclidarum condicione explicata (v. 44—59). — Quae autem in prologum intrusa sunt tria additamenta, eorum unum sustulit N., v. 47:
87
0)» uytoi, véxye ur 9evoo! 'HoaoxAéovg. Nam si Euripides hoc loco Megaram adesse dixisset, certe idem expresse de liberis pronuntiasset. Sed cum Megarae v. 9 (Meyágag v:700«) et 14 (Meyagav v5»05), liberorum v. 42 (ot0') mentio facta esset, hic noluit. Praeterea plus quam futilia sunt verba véxva ur 9a»oo' 'HgaxAéovg. — Altera interpolatio, v. 53. 54
ztÀevoag vtuOévreg * àx yap éageayuruéyot
Óópov xoS)ue9' Gnogío ocTrolac explosa est ab Usenero, qui zt9éuevot pro vt9évreg desiderari, ébeagoayiauévou ea qua hic usurpatur notione ne Graecum quidem esse bene cognovit; verba avoir zéÓq interpola- torem provocarunt, qui v. 330 »ó» yag éxxexAnueSa in usum suum convertit. Facere autem non possum, quin cum hoc loco alterum econiungam a multis viris doctis et nuperrime a Meklero (Euripideorum p. 51) agitatum. Audimus enim in prologo Ámphitruonem cum Megara et liberis Herculis ad aram Iovis Servatoris in solo iacere, idemque confirmatur et Lyci minis v. 248sq. ei Megarae precibus v.329 sq. Sed lege versus 73—79:
ot Q^ elg &Aeyyov GAAog GAAo9ev nívvo,
€) uijteg, a)ÓQ, voL movTO G750Ti yjc;
ví 0pQ; nÓ9' pb; vQ vép à logoluévot
Uyvovoi vOv vexóvr!* àyo Óà Ódugégo
Aoyoi.s. uvJevovoca * Jovualo»!) à' orav
z)Àat yogdot, nàg oviovosi nóóo
Qg 7tQ0g 7taTQQ)oY ztQ0O7t6OOUMEVOL yÓvU. Nonne verba ózav zrbAo« Jogo. i. e. quotiens porta crepat?), significare videntur Herculis liberos domi versari? Sed etiam alis mendis illi versus laborant, quorum nonnulla cognovit Hartungus. Falso enim usurpata sunt verba etc é&Aeyyov
1) Sio recte emendavit K. 2) Cf. Lys. I 14. 17.
88
zívv0»; ac sj audimus v. 73 àÀAog GAAo9ev, v. 78 nüg, magnum esse liberorum numerum facile suspicamur: non tamen sunt nisi tres (cf. v. 474). Verba éyo óÓé Ówegégo Aoyows. uv9evovoa continent vevroAoyía» eb argumentum non tolerabile; neque debebat Amphitruo v. 98sq. Megarae id suadere, quod se fecisse his versibus aperte dixerat. Quan- iopere autem totus locus cum Megarae moriendi consilio pugnet, lector ipse velim diiudicet. Deleamus igitur hos mo- lestissimos versus, quos ab eodem hominüm genere, qui v. 629—6306- inculearunt, e v. 98— 100 fictos esse vix est quod moneam. — In tertio prologi loco explicando frustra suda- runt interpretes: — 57 voi0Uvov dv9ootowtv 1) Óvorgolio, jc ujmo9' 0crig xol uíccg s)üvovg duoi voxXot, qiÀcv &Aeyxov aUevóéocarov.
Nonne miramur, si legimus v. 58? Nonne rogamus, quid tandem Amphitruonem compellat, ut hoc ipsum votum idque tam mira forma pronuntiet? Sed, quod gravissimum est, verba giAov eAeyyov aievàéavovoy si grammaticam sequere ad sententiam 7c — tTvXot, Si sensum, ad Óvozpaéíov refe- renda sunt: neutrum bonum est!) Vides spero interpolatorem, qui tragicam dictionem imitari voluerit, non potuerit; cuius Sapientiam multo melius eií acutius expresserat Euripides v. 55.
8. De Supplicum prologo.
Pauca mihi de Supplicum prologo dicenda sunt, qui unus inter omnes nulla foedatus est interpolatione. Lucidis- sime autem disposita est haee Aetbrae oratio, neque satis possum mirari, quomodo is, qui de symmetriea Supplicum
1) Hoc ipsum animadvertit Reiskius, qui haec scribit: ,AÀut ELy yos &wevd £graros, ut ad dvozoatín redeat, aut Pi£yyov cpevde- crürov, ut ad 5c et rUyo.. Si autem Eisyyoy epeudéavezoy retineatur, debebit 3» et «yo: legi."
89:
compositione scripsit, Albertus Schmidtius (Mus. Rhen. XXIII p. 439) hac in re tam turpiter falli potuerit. Exordium enim (v.1—7) Aethrae preces continet, quibus Cereris gratiam pro Se, Theseo, terra Attica implorat; media pars (v. 8—28 dim.) condicionem matrum, quarum filii ad Thebas occisi erant, et Adrasti exponit; conclusio (v. 28dim. — 41) quid Aethra supplicum gratia eb faciat et fecerit, exponit. — Unum huius prologi locum, quem W. egregie sanavit, antea commemora- vimus; alterum ille corruptum habet, ego sanum esse iudico. Adnotat enim ad v. 81: ,,7700& corruptum. Non in Attica Eleusis primum frumentum protulit, sed in mundo Attica." At quidnam impedit, quominus primum quidem hunc Cereris 05x0», non totam terram frumentum procreasse statuamus? Tum Attica sane totius mundi prima frumentum genuit. Iam pro Atticae frugibus in illo Cereris o7x« sacra facit Aethra; quid omnino ad illam omnis terrarum orbis pertinet? — Praeterea necessarium est, ut v. 27 pro uóvov cum Reiskio seribatur u0»«. Referendum enim est ad àpq* véxvq zóAst v odO)vnvoy.
9. De Ionis prologo.
Nullius fabulae Euripideae prologus, si Iphigeniam Auli- densem excipies, virorum doctorum oculos magis ad se con- verti, quam Ionis. Et sunt sane in eo tam multa tamque aperia menda, ut, quisquis attente leget, necessario haerere debeat. Primus aulem totum prologum tractavit et difficul- tales eius in lucem protulit Schoemannus!), quem secutus Schmidius in Fleck. ann. XCIX p. 520 sq. multa quae Schoe- mannus omiserat addidit. De initio disputavit N. Mél. Gréco- Rom. II p. 636sq., de v. 8—13 Usenerus Mus. Rhen. XXIII p. 151 sq. Mihi cum ante hos duos annos huic prologo
1) Scholia in Ionem. Progr. Gryph. ad nat. regis a. 1859 — Opusc. IV p. 41 sq.
40
operam darem, persuaserat Schmidius totum Euripidi abiu- dicandum esse: nunc meliore prologorum Euripideorum co- gnitione imbutus aliter sentio. Tenemus sane Ionis prologum multis et additamentis et immutationibus posteriorum macu- latum neque ullus prologus luculentius probat, quod in prae- fatione dixi, sciolos aul suae doctrinae frustula aut ex ipsa fabula petita prologis intrusisse: tamen neque ordo genuini prologi mutatus est et multos versus aut Euripidi tribuere aut in formam Euripideam redigere certissime licet. — Mer- eurius igitur zrgoAoyiluv, postquam primis septem versibus éb genus suum et locum actionis fabulae exposuit, inde & v. 8—75 partum Ionis ei fata eius matrisque Creusae enarrat. Postremis prologi versibus 76—81 consilium e scaena abeundi Spectaloribus prodit. Vides argumentum et ordinem prologi plane Euripideum. Ac primos quidem fabulae versus ea qua in codicibus exstant forma tolerari non posse satis docuerunt viri docti; Euripideos esse nemo qui morem huius poetae novit negabit. Ut statim meam sententiam proferam: puto periisse olim casu aliquo postremas primi ei alterius versus syllabas, postea infausta Minerva esse suppletas. Delendum igitur iudico ovgavó» et voíflo» 9ecv, celera ut proba mor- dicus tenenda. Coniectura autem N. usus dubitanter versus sie restituo: "rag ó goÀxéowt. vortoiu qépo Sed» maÀoi0» olxo» &x TizavíOwv xvÀ.
Puto enim hoc vocabulum de Pleiona filia Titanum Oceani et Tethyis, matre Maiae, recte usurpari posse. Nam si Euri- pides Prometheum Tiv&vo (Ion. 455), Meropis (qui ne Titan quidem est) filiam Ttravíóa xovga» (Hel. 382) appellat, satis intellegimus non aeeuratum esse apud eum huius vocabuli usum!) Euripidem autem mairem* Maiae accurate notare noluisse ostendit ui&g v.8. — Vix quisquam dubitabit, quin Wecklinius v. 5 recte sic emendaverit:
]) Cf. praeterea hymn. Orph. XXXVI 2. Hesych. s. v. Tiravtdo.
41
xt dà 4elgo)g vovoóÓs, yij; Yv ougoAov, quam coniecturam, ui de ceteris causis taceam, etiam versus caesura commendat. — Desperatus sequitur locus inde a v. 8; euius cum prima verba optima sint et Euripide dignissima, cetera ab interpolatore dilatata esse rectissime cognovit et probavit Usenerus. Quoniam autem omnis suspicio cadit in eam partem sententiae, quae initium capit a vocabulo £v29a v. ll, haec ipsa verba interpolatoris esse iudico. Idem mihi probare videlur horum versuum consilium; scripti enim sunt sicuti v. 997 certissime spurius, ut quam accuratissime ap- pareat, quo loco Creusa Ionem conceperit, id quod apud eos spectatores, qui Athenas non noverant, necessarium videbatur: Atheniensibus et v. 036 et; nostro loco Kexgózttot ztérgoun suf- ficiebant. Itaque ego Euripidem post v. 10 sie fere perre- xisse puto: Big Koéovoav Kexporziotg nétgotg vzro.
Etiam insequens sententia (v. 14—27) amplifieatoris manum experta est; tamen genuina paene certo restituere licet. Ae primum quidem minime tolerari possunt duo obiecta versus 16 zaióc — Boéqoc, alterum participio, allerum verbo finito additum. Noli afferre fabulae nostrae v. 1597 sq.: ésrei Ó' Érxtec tóvde zr aíida xanéSov dy amapgyavowiw, ógnácavc é&c dyxáAac Egutj» xeAevet eUgo ztog9useUoot B oéquoc: magnus enim illic intercedit vocabulorum numerus, neque nexae sunt sententiae participio, sed coniunctione! Mirum quantum elaudicat v. 18 Koéovoa, falsum est et illic et v. 27 «dg Savovuevov (Savovuévo). Neque enim ut moriatur filium Creusa exponit, sed ut ab Apolline servetur (vide e. g. v. 965). Ai cum prior pars sententiae additamentis quibusdam intem- pestivis ditata sit, in posteriore inde a v. 20 ne verbum qui- dem Euripideum inesse affirmo. Ut primum res tractemus, dieturus est interpolator Creusam puero monilia serpentium Specie induisse; in canisiro haec infuisse discimus e v. 1427.
1) De Phoen. 22 vide infra. :
42
Sed prae doctrinae suae mole id ipsum, quod dicturus est, non dicit: eausam profert, cur Creusa puerum isto ornamento decoraverit. Quamobrem notam illam profert Erichthonii fa- bulam, quam ita ad suum usum immutat, ut Minervam puero duos angues adiunxisse dicat (cf. Apollod. III 14, 6. Ov. Met. II 561). De more autem Atheniensium, quem v. 24 8q. com- memorat, nihil omnino scimus. Quae secuntur, si quem sensum habent, ad vestes referenda sunt, quibus Creusa in- fantem involvebat; leguntur similia v. 1412 sq. Quam do- lendum est, quod terlium pueri ornamentum, olivae coronam, neglexit! Absurdissima aulem sunt ipsa verba: vo v6 ymye- vovc Eguy9ovtov (v. 20) nihili est, quoniam id quod narratur, Erichthonii mos esse non potuit; pgovgc — qvàAaxag !) iuxta poni non licet; éxet (v. 24) el vic (v. 25) trimetri explendi causa addita sunt; óÓgeci» à» xovomiovoig voéqeu véxva (intellege: ,monilibus ad serpentium formam factis infantes induere) nemo sanus dicit?), aAA" (v. 26) non, ut K. putat,
metrici supplementum, sed pessimi poetae pessima est sen- .
tentiarum copula. — Extrusis autem versibus 20—27 et remotis e praecedentibus iis quos antea notavimus pannis Boéqoc, Koéovoo, dg Saevotusvov, quibus addas az5veyxev v. 160, quod iuxta v. éxví9or tolerari non potest, haec fere uliro apparet versuum Euripideorum forma: 15 cc Ó' 2À9€v yoóvog, vexoU0! dv otxoug &xeí9natc [vov yóvov] eig vaUrÓ» GvtQov ovzeQ qovàcOm Seg xolÀng éy dvrimmyog eUtQÓyq?) xJxAq.
1) Sie codd. Correxit Porsonus regula sua usus qvàexe. Nihil mutandum est in turpissimo interpolatoris fetu.
2) Facere non possum, quin eiusdem certe poetae simillimum explodam additamentum:
1428 IQN. JOoonu! 49&vac, ?| véxy) ivioéqu Aéy&; KP. 'Epw9ov(ov y& roU zt&ou uiunucra. Causas addere opus non est. . . 8) Vogabulum, ut mihi videtur, nondum emendatum.
48
Sed versus 16 initium, quod ego Euripideum esse iudico, Schmidius exagitavit, Enumerans enim argümenti discrepan- tias, quae inter prologi fabulaeque ipsius narrationem ex- sistant, hoc quoque commemorat v. 949 Creusam narrari filium non domi, sed in antro peperisse. Quod autem propter lstam varietatem prologi versum vituperavit, iniuria mihi videtur fecisse. "Videas velim ceteros fabulae locos ad Ionis partum pertinentes: 944 có» zoid' 0v &rexev ibéOgxe Óc- uávo». 508 sq. tva (sc. à» a»rgoig Ilavóc) vexotod vig rag9évog, & ueA£o, Boéqogc Qoiftq mvovoig 8EO Las Solvoy $q200( v& qowíay Óoira. 897 sq. tíxro Ó' à Ovovavog co Xobg0», vÓY» poíxq uavoOc eic eü»av B GÀAU vàv ads, iva u& AéyeoL ueAéoav ueAéoug ébevEu vav Ovovavov. 1398 sq. ópQ yap Gyyog, ov&é£O «x àyo nove Kíxgomog ig &vvoo xoi Moxoag z&&9nosqeic, quocum conferas 936 oio3o Kexoo- zíag zévoac; eb 089 dvcav9" aydva Oawov yovicue9o. Qui- bus ex locis satis apparet ita finxisse Euripidem fabulae uv3o», ut Creusam Ionem filium domi natum in eodem specu quo per . vim ab Apolline stuprata erat, exposuisse diceret, quod idem pro- logi v. 16. 17 narratur. Unus pugnat locus a Sehmidio allatus 948 IL4LA4. zo? (sc. &v&xeg); vig Aoysvsu 0'; 7 uóvQ LHoy9sig caós; KP. uó»Q xov Gvvgov ovzeQ éevy9qv youorc. Sequitur, ut illos versus Euripidi abiudicemus, praesertim cum ad dialogi contextum non solum supervaeui, sed etiam incommodi sint !).
1) Si e& quae supra exposui probaveris, facere non poteris, quin etiam v. 958. 59 ab interpolatore scriptos esse existumes. Nam in antro exposuisse Creusam puerum, etsi ipsa praesente paedagogo satis significaverat (cf. 892. 899), tamen hic illis versibus deletis contra exspectationem commemorat. Interrogatio autem 7:06; in responso posita magis vitam cottidianam et comoediam sapit quam iragoediam. Of. Mnesimach. Dyscol. 4 (Mein. frg. com. G. IÀI p. 568). Praeterea pessimi sunt v. 0957 et 962, neque v. 968 habet, quo referatur. Fortasse v. 958—962 spurii eü& sic sententiae oontinuandae suni:
44
Sed ad prologum recedamus, qui inde a v. 28 Apollinis euras ui servetur infans enarrat. V. 30 xAewGv 493vÀv* oloJa yàg 95&g nóMv: Herwerdenus ,si abesset", inquit ,non requirerem". Iustam autem damnandi eausam adesse equidem vix credo neque urbis nomen additum moleste fero. At certissime delendus est v. 32 «vrQ c)» yye, aragyovout 9^ otc EyeL, quem interpolator, ne quid omittere videretur tragicus, ad- dendum existumavit. Falsarii ingenium produnt verba avrQ, quod supervacuum, ei azcoyc&vousi 9* otc £e, quod pessime expressum est. — Iterum additamentis alienis aucti sunt v. 90 8q.: | "dolio à' àyà yàg 7z9G00cv dÓcÀqQ zAexvóv dbagag xvvoc Qveyxa xoi vov zoi0a xonmiócv» £z víO9«ui vxo? voUvO' Gvanvobag xvtoc &iAuxvOv avtírtmyog, oc ópQ9' Ó zi. Mitto illud x?vog in eadem sententia eodem versus loco bis repetitum, quod subtilem poetam minime decet; hoc rogo: si Mercurius, -ut ipse dicit, canistrum Delphos allatum ape- ruit, ut infans conspiceretur, nonne infantem in canistro ia- centem templi liminibus imposuit? "Tamen idem Mercurius infantem ipsum ibi se collocasse expresse dicit. . Sed vereor, ne longus sim in ea re quae ante omnium oculos posita est explananda: apparet delenda esse verba 5veyxa xoi vOv ztcida el dvoztvobag xvvog stÀuxrOv avrínqyog, cc ópqQ 9^ Ó rais. Quamobrem sine dubio sic scripsit Euripides: "do&íeq à' &yd xyapur zQC00c» GÓsÀgQ zAexrOv ébagog xvvoc tíOzuL vaov vov0s xQnziówv En.
9651 KP. réOvnxev, à) ytgot£, 91o0iy. ixre9e(c — 959 IIAILA4. vé9ynx'; 4102Àov d! ó xaxóc oUdiy Toxtaev; 9608 KP. iwvraU9", f oUx cv &dix' Eneoyey BE Euov.
45
Vides poetam scite cavisse, ne repetitionibus spectatorum animos defatigaret: postquam v. 16 sq. Creusam infantem in eanisiro exposuisse dixit, in Apollinis oratione (v. 29 sq.) eanistrum, in Mercurii verbis (v. 86 sq.) infantem omittit. Utroque loco interpolator munere suo functus est. — Bene procedit prologus usque ad v. 50; sequitur pessimus v. 51 | Ó zig t& vO)g v&XOYtOQg OUx ÉmniovatOL
a Commero (thes. 6 post diss.) et ab Herwerdeno damnatus, in quo quam falso usurpatum sit verbum ézíovracSoi vix opus est monere. — lam finita est enarratio lonis fatorum; qui restant v. 52—56, etsi salis bono utuntur sermone !), unamque phrasin Euripidi fere propriam (óOetg' àe( v. 56) continent, propter argumentum conira ipsam fabulam miro modo pugnans servari non possunt, id quod iam diu viri docti animadverterunt. Est tamen aliquid etiam in verbis, quod impostorem convincat: &z«»ógob» Clementi Alexandrino el Luciano convenit, non Euripidi?) — Iam bene excipit versum 50 ovx olóe Goifov ovós$ uzríg! üg Eq.
v. 57: . Kpoéovoa Ó' 5) vexotoa vóv veaviav,
unde altera narrationis pars initium capit. Haec autem recte procedit usque ad v.66. Neque enim vituperandum est ver- bum cv»e£ouget», quod obiecto careat: idem habet obiectum, quod evpzrovroag. ,Eradicandi^ autem notionem, etsi in- Solita est, tamen iustissime poeta huie vocabulo tribuit (cf. v. 1044). Neve haereamus in verbo 24yoióc v. 64, quod pugnare videtur cum v. 1592, qua de re videas Schoemannum l.l. p. 225). — V. 67 iterum longa incipit interpolatio, quae usque
l) rooqc v. 52 cerle corruptum neque adhuc emendatum est. Exspectamus zrÀexegc vel simile aliquid. De verborum structura cf. Hel. 532.
2) Euripides dixit 2£«»doovo9« Phoen. 82. Suppl. 708.
8) Opusc. IV p. 56. Cur Bernhardyus (Griech. Litt. I1? 2 p. 488) vituperandum putet v. 62, equidem non video. An non hono- ratur Xuthus eo quod peregrinus Creusam uxorem accipit?
48
ad v. 75 pertinet. Initium autem spuriorum versuum notissimo illo interpolatorum more indicatur verbis, £gwrt 7zroióc», quae postquam praecessit c» &ivexo absurda sunt. Quanto autem ii quos eleci versus cum fabulae ipsius argumento pugnment, . quam insani sint v. 68. 74. 75, postquam viri doctissimi egregie probarunt, ego non iterum demonstrabo. Simul autem intellegis, quam recte prima narrationis parte (v. 8—50) Ionis, allera (57—06) Creusae et Xuthi fata usque ad eum diem enarrentur, quo fabulae ipsius actio incohatur. — Tandem ad prologi econelusionem perveni, euius primus versus 76 lu- eulentum est Euripideae originis testimonium. Sed ne finis eius prorsus conspireb cum versu praecedenti, pro vade scri- bendum propono vaya; doqvoón yoaÀAa autem puto esse yvaAc lloovgocoio commemorata in Hom. hym. in Apoll. Pyth. 215. Hes. theog. 499. Sed assuit interpolator v. 77 |
* A] € » 3 d M / vO xgav9é» cg av» éx«uaSc zoud0g not,
qui quam absurdus sit docet Herwerdenus in commentario p. 80. Mercurius, postquam prologum declamavit, ut. Venus Hippolyti, Polydorus Hecubae fabulae abit; abeundi causa nisi quod cedendum est novae personae in scaenam prodeunti addenda non est. — Denique duos postremos prologi versus damno, quorum et argumentum insulsum et vocabulum Jc metri explendi causa inepte adiectum nullam admittunt de impostore dubitationem.
Iam habes prologum Euripideum omnibus puto numeris absolutum. Paucos quidem locos interpolatorum pannis in- lermixtos certa coniectura sanare mihi non licuit; plurima iamen recte me statuisse in hoc maxime prologo mihi per- Suasum est.
10. De Troadum prologo.
. Memorabili modo coagmentata est ab Euripide Trogdum fabula. Neque enim unam actionem continei nec complures, sed singulae quasi imagines deinceps spectatorum oculis pro-
47
ponuntur; quae non alio vineulo inter se nexae sunt, nisi quod omnes ad Troiam captam et ad captarum Troadum Sorlem pertinent. Quamobrem Euripides in prologo huius fabulae facit Neptunum Troiae expugnationem et ea quae statim subsecuta sunt enarrantem (v. 8—44). In exordio quam cara sibi illa urbs fuerit, exponit (v. 1—7)1); in con- clusione eonsilium captam derelinquendi prodit (v. 45—47). — Prooemio prologi assuti sunt ab interpolatore duo versus pes- simi 183. 14:
09ev móc &vÓgOv j$oréguv xexAQoevot
Óóvostog Troc, xgvztvOv Guruioyov ÓóQv, qui quam male se habeant scholiasta cognovit, haec adno- tans: wvxooc TvvuoAOygos vOv Wrov &n0. v» Oogiro». &ueLvov yGQ zoQG và Óovga semoWdjoOor Tyov» va EvAa. "Ouyooc Óovoarsov, o ior. EvÀwov. Mira sane hoc loco no- bis praebetur doctrina, quae ab omni antiquitatis memoria prorsus abhorret. Sed scio esse quosdam, qui quo putidiorem eruditionem prae se ferat aliqua sententia, eo libentius Euri- pidi tribuant: at cur tandem Neptunus excidium Troiae multa cum ecommiseratione enarrans subito ad grammatici munus | etyma vocabulorum exponentis descendit? Praeterea verba aperte interpolatorem indicant: quo referendum sit 09e» et auditori quaerendum est et lectori; causa autem ipsa iteratur verbis xovzrzó» Guzticyov dóov, quem falsariorum usum Ion. 67 cognovimus. — Ultro fere exploditur v. 22
ot v$vÓ. éntovoovevoay "EAÀAgveg stor. Nemo subiectum desiderat. Prorsus falsum est v5»0e mA. Vidimus enim antea aceuratissimum esse in prologis Euripi- deis pronominis óóe usum: scaena tragoediae non in urbe Troia, sed in castris Graecorum est (cf. v. 32. 139. 176 eto.). Ut obiter mioneam, haec ipsa mihi videtur fuisse causa, cur Euripides v. 4 non scripserit: v7»0e Toouxyv moóAiv. Su-
l) Ante versum 8 plene interpungendum est.
48
spectum est eliam vocabulum "EAAgvec. Licet enim animad- vertere Euripidem Graecos contra Troiam profectos in hac fabula more Homerico aut 4yoiovg vocare aut L4oyeíovg (cf. v. 19. 64. 66. 71. 81. 236 etc. — 8. 94. 159. 167. 172 elc.), semel IIavéAAnvag (v. 721), ter loquentibus mulieribus Troianis Zfe«»aovg vel zfavoíóag (v. 184. 280. 747). Ubi autem "EAAgveg commemorantur, aut sunt Phthiotidis incolae (208. 267. 293) aut Graeci barbaris oppositi (764. 771; posteriori tamen loco recte a Dindorfio obelus praefixus est). Tres restant versus posterioris partis fabulae, in quibus "EAAgveg esse de- bent Graeci Troiae bellum inferentes: 868. 900. 1019; quo- rum tamen primum
aUvvOg vt& xol y9 Óogi mecovo "EÀAuxQ spurium esse adeo apparet, ui qui pluribus probet, operam mihi perdere videatur. Alter et terlius locus suspicionem non movent; statuendum igitur esi Euripidem in posteriore parte fabulae sibi non satis constitisse. — Versus qui inse- euntur 28—27
éyo 0é, wxcpaL yao Ldoysiag 96üg
"Hoag Ld 9óvog 9^, o? avvebcilov Qgvyac,
95 Aci vÓ xÀewóv iov foot v? duovg* ignuía yàp móMw Oroav Àofm xax, voosi vG vtüv Jv ovS viuGoOSo, 9éAs,
eo quo legimus loco sententiarum nexum male interrumpere perspexit Wagnerus. Valde autem eum reprehendo, quod eos . post v. 44 collocavit, v. 45—47 delevit. Quid, quaeso, in his versibus vitii est? Haud pauca autem vituperanda sunt in v. 28—27. N. enim, qui E. St. II p. 185 v. 24 delevit, bene monuit ipsum nomen Iunonis, postquam —^4oyeíoa 9ed (90g) dicta esset, supervacuum esse. Ego dico Iunonem in hac fabula omnino locum non habere: Minerva consiliis suis effecit, ut Troia dirueretur (cf. v. 10. 47. 561) eaque ipsa y.48 in scaenam prodit, ut abiectis prioribus inimicitiis cum Neptuno, Troianorum fautore, foedus ad perdendos Graecos
49
ineat. Neque recte dictum est Asízw v0 xÀswvov Diov, cum Neptunus processerit Auc» .4tyowo» dAuvoov (f&90g: recte Apollo Aleestidis v. 28: Aeíztw ueAa3ou» cvovÓe quivOTTY otéypv. Contra bene se habet, quod dicit Neptunus v. 45: dÀM, d rov! evtvyovca, yaigé uo, nli. Versus autem 26. 27 nihil habere poetici eoloris nemo negabit: prorsus fal-
sum et ineptum est viu&cSar 9éAer, cuius loco vuu&var di- - cendum erat. Mala igitur dittographia sunt v. 28—27 eorum versuum, qui in fine prologi leguntur: quamobrem maxima eum confidentia deleo. Denuo tollitur locus communis e pro- logo Euripideo, v. 26. 27. — Recte N. E. St. II p. 185 adn. versui 35
"EAév, vouiaS6io! oiyuaAorog àvdixcg
obelum praefixit; fluxit haec interpolatio e v. 872. Sed restant maiora, quae fugisse viros doctos non satis pos- sum mirari. Audiamus quae scholia v. 36 rectissime mo- neni: Gio» 5)» nó TG» npoayucro» :apüysgOou üÓvgo- Hévgv và magovta. otv ydg üv y vgayqóla v0 nGSog &lye, vóv Od wvyoOg vQ OeítQq ztoocóuaAéyevon. Putasne re vera Euripidem, «vgeyuxwvoro» poetam, tam rudi modo Speetatoribus Heceubam ostendisse? Concedendum est pluri- mos Euripidis prologos ad theatrum potissimum pertinere; ab alloqui spectatores comoediae est, non tragoediae, neque ullum in omnibus prologis nostri simile reperies exemplum !). Sed utinam sana esset haec compellatio! Duplicem exhibent codices lectionem: prior classis 'Exoeffpv xeuuévgv — yéovoav, posterior "Exaffy xeuuévg — xéovoo: ineptam esse utramque neminem puto fugiet. lam si legimus v. 88 ó&xova xéovoa rz0ÀÀà xci rzoAAdv Vrreo, necessario exspectamus, ut sententia quae sequitur relativa causae lacrimarum Hecubae exponan- tur: at, iustae causae gpotdoc Ilgíapog xai séxvo*) adduntur
1) Proxime, sed longo intervallo, accedit Hel. 1 Ne(Aov ui» | aide xcAlzaoótvo: óo«(. Meleag. frg. 519: KoeàAvdov uiv e yaio. 2) Cf. Hec. 161. 4
duae ab hoc loco prorsus alienae: Polyxenam ad tumulum Achilis immolatam, Casandram ab Agamemnone paelicem factam esse; alterius enim rei adhuc ignara est Hecuba, al- lera ne accidit quidem; itaque Hecuba de his lacrimas fun- dere non potest; audii demum v. 247 sq. et 622 sq. Recte N. E. St. II p. 126 lectionem codicum prioris ordinis 4&20e v. 40 refellit; oixzod, quod codices alterius ordinis exhibent, coniectura est ad difficultatem occultandam facta!) Acce- dunt res grammaticae. Num bene haec distributa suni: 5 coi; uév ... véOvnxe . . . Ilohv&évg, qogotdog 06 llgiauog xai véxvo? Neque salis accurate dictum videtur v0 tob Oeo) ve nogaÀutQv» v0 v! evOc(Ééc, cum sragaAsi- 7t&L» Sib ,omittere" (i. e. ,non facere" vel.,non dicere" cf. Hel. 773. 976) aut ,non recte facere" (Plat. legg. XII 951*. VI 772*), hic desideretur notio ,non curandi, non verendi" (GueAeiv, xovagpoveiv). Gravissima autem offensionis causa est in verbo yoauei, quod, quisquis audit, aut ,in matrimo- nium ducit" aut ,uxorem habet" significare arbitretur opor- iet: futurum esse istud matrimonium fabula ipsa et acholiasta docent. His igitur argumentis satis puto iustis nisus v. 36 — 44 ab Euripide profectos non esse censeo. Neque neces- sarium est, ut Hecuba in prologo commemoretur, nedum ostendatur: est inter mulieres captas quae commemorantur v. 82. 883). Ubi autem ipsa' verba facere coepit, tertio versu audiunt speetatores, quem in seaena videant, posteaque ex- presse nomen suum dicit (v. 136). Itaque servantur leges, quas de personarum nominibus sibi statuit Euripides quasque scite indagavit W. A. E. p. 202 sq.
]l. De Electrae prologo.
Summo iure Electra postremum tenet in ordine fabu- larum Euripidearum locum, neque possumus non assentiri
1) Cf. schol. cod. Vat.: yo. olxzoé, 0 xa) &utwoy. 2) Videas praeterea, quae de hoc loco disputaturus sum in ca- pite de arte prologorum Euripideorum inscripto.
bi
Schlegelio, qui eam in libro ,Ueber dramat. Kunst" I p. 281 sq. acerbissime perstrinxit, ne dicam irrisit. Tamen fa- bula mediocris pretii deterior facta est additamentorum tam larga copia, ut vix ullam magis deformatam nostra aetas viderit (Cf. W. A. E. p. 240 et 76). Cum autem meum sil prologum ad genuinam formam reducere, haud paucas spero aecurata interpretatione me ab eo abstersurum esse macu- las. — In exordio fabulae in scaenam prodit agricola, eui Aegisthus Electram uxorem dedit. Postquam primis tredecim versibus Agamemnonis et felicem et miseram fortunam ex- posuit, quae mala perpessa sit filia eius enarrat. — Ipse pri- mus versus. dq yc moAcuó» ""0yog, TIr&yov ool quasi malo omini est toti fabulae: pro 24oyoc aut corrupto aut e v. 6 falso illato aliud vocabulum appositum ad 'I»o- xov óoot substituendum est. Mihi quidem inter molem con- ieeturarum, quam procrearunt varia critieorum ingenia !), palmam ferre videtur Kirchhoffiana: « yZg yàvog maAoióv; litteris enim proxime abest a codicis scriptura et sensum prae- bet nostro loeo aptissimum (ef. Suppl. 1150). — V. 9 Svgowsi, yvvauxog 7ztpóg KAvvouuvijovQac 00A
explicaturus Weilius haec adnotat: ,Le verbe 9vroxsu a deux compléments: ngog yvvauxóg KAvraiuvnovoog et. 00Aq. Cly- temnestre tend le piége, Égisthe porte le coup mortel (?). . Jl est vrai que la version des tragiques et particuliérement d' Eschyle, est qu! Agamemnon fut tué de la propre main de son épouse. Euripide lui-méme dit aw vers 1190: & móow
. . ObvO-qkrq. Békek xazéxvay! abtóyeu, zéAexvv iv xepoitv Aafovoa. Mais on peut supposer que les deux complices frappérent à la fois.^ Sensit sine dubio Weilius hunc locum non satis planum esse; quomodo solvenda esset difficultas
1) Nuperrime locum temptaverunt Vitellius, Appunti critici 8ulla Elettra di Euripide. Torino-Homa 1880 p. 101 sq. Mekler, Euripideorum p. 68.
non perspexit. Quod enim v. 1160 sq., id ipsum dicit Euri- pides v. 9: occisum esse Agamemnonem Clytaemnestrae manu (yvveuxóg zQ0g KAvrouuvrovoag) Ai interpolator, qui for- lasse meminerat v. 916 sq., ubi Electra Aegisthum inter- fectum sic increpat: dvóga Ó' &xsaveg 0t9o175Aar0)»9' "ElÀngiuy vel Soph. El. 97 sq. et 270, invita Minerva addidit v. 10: xai vov Ovéarov zoudO0g 2fiylo9ov yel languidum ei cavroAóyo». luvit autem interpolationem ars interpretandi, qua iste grammaticus utebatur, qui zgoc KAv- vouuvpgtQac ÓoÀg ,dolo Clytaemnestrae" esse voluit!) — Male N. v. 17, qui nihil habet cur in suspicionem vocetur, uncis includens totius -sententiae symmetriam turbavit; verum vidit Steinbergius (De interpol. Eur. El. Halis 1864 p. 19), qui v. 15 Euripidi abiudicavit, in quo verba 9740 *' 'HAéxvgac 94Àog, etsi tragicum prae se ferunt colorem, tamen male usurpantur?) Etiam hic versus sine dubio grammatici fetus est. — Neque ego mihi possum persuadere v. 18 — Ztgoqíq v' &£Ówxe GDumxéuv &ig yi voégew ab Euripide scriplum esse; statim omnem abiciam dubita- tionem, si quis iustis exemplis probaverit Zrgogíq &ówxe Quxéwv cg yi» & bonis scriptoribus dici posse pro: Zrgogi« &Ouxe xouicag Owxéov cic 'yijv*). Hoc certum est non modo nihil desiderari isto versu deleto, sed etiam meliorem fieri totius sententiae habitum*). — Heclissime N. in suspicionem vocavit v. 26 u9' vq Aagoaicog véxva yevvai« véxot. Nam et prorsus idem est atque v. 22 eli scholii instar ad- 1) Eundem sensum postulat Weilius, qui in adn. crit. hanc pro- fert coniecturam, quam nemo puto probabit: ix Kivreuurmyoroes dolov. 2) De usu vocabuli 9«doc vide Iph. Taur. 171. Phoen. 88. 8) De filiabus collocandis sic dicit Homerus o 867. o 442. 4) Apparet post v. 19 plene interpungendum esse.
58
ditus versui 25, qui tamen ita comparatus est, ut omnem in- lerpretationem repudiet. — Quae ab omnibus editoribus v. 27 recepta est Seidleri coniectura fovAsvoavrog minime mihi vi- detur locum sanare; quod enim gravissimum est, Aegisthum . Electrae interficiendae consilium cepisse, non potuit participio condi magis quam promi; contrarium clamat etiam tradita quamvis viliosa lectio. Lenissima mutatione scribo: xvavetv oq! dfloUAsvo' avvóg: ciuógouv Ó' Ou uxvyo »w à5écooev .4iyioJov xepOg, oppositis marito ei uxore. — Denuo vilem vanamque expli- cationem eorum qui praecedunt versuum agnoscimus in v. 29. 30 . eig uev yàp avdga axijJuv sly OAwAóa, zaidcv Ó' iÓe.oe uz) q3ovo9ein qovg,
qui mihi damnantur vel solo vocabulo q3ovr9eín, cui in cod. Laur. glossa adscripta est peuq 3er. Haec enim huius vocabuli signifieatio Euripidis aetati prorsus ignota erat. Certissime autem gradus possunt demonstrari, quibus yJoveiv ad eam quam hie habemus notionem pervenit. Primus enim Plato substantivum q3Jovog ita usurpavit, ut ,obtrectationem (invidia ortam)" significaret; coniungit enim cum vocabulo ó,oBoÀ: apol p. 183. 28*; idem tamen verbo g3Joveit» nunquam pari modo usus est. Tum demum, postquam haec notio invaluit, per tertium gradum potuit in eam abire, quam noster locus praebei ,reprehendendi, vitupe- randi". Iam vides ad quam aetatem linguae legibus coacti descendere iubeamur: itaque v. 29. 30 certissime spurii sunt. — Vix unus intercessit versiculus 31, eum iterum opera sua detestanda functus est, ut mihi quidem videtur, idem interpolator, qui v. 29. 30 ineuleavit; his enim additis ne- cessarium erat, ut repeteretur subiectum .4ty.090g. Hac autem causa ductus damno v. 32. 33, quod e verbis ex vovóe v. 81 (i. e. postquam eixe»v à» óóuoig et xvaveiv 2fovAevocy) satis apparet tertium indicatum iri Aegisthi consilium contra Eleetram initum, Orestem hic omnino loeum non habere:
D4
ui taceam de verbis male et contorte scriptis. Antequam autem restituere possimus v. 34, spuria notanda sunt omnia quae secuntur usque ad v. 38!), qua interpolatione subab- surda misere distinentur v. 84 et 89. Verba enim ov Óy vovtó y' ibeÀéyyouou pessime sunt scripta, cum significare debeant: ,hac quidem de re ego vituperari non possum"; pro particula yé post yévog exspectamus ué»; zévmg cum ge- netivo coniunctum non est sermonis Euripidei, sed primum reperitur apud scriptorem epistulae Platonieae VII p. 332". Neque difficile est fontem huius loci indagare; videas velim v. 247 8q.:
H4. iyquóuso9", à Eeive, 9ovóowuov yàpov.
OP. dquoE aósÀgov aov. Mvxnvaiov vivi;
H.4. ovy q novo u' nAnibev éxdooew mosé. Postrema autem verba ficia sunt ex sententia Euripidea, quam legimus Phoen. 442:
7zévQg y&Q ovOiv svyev)g avQo
ei paucis mutatis Alem. frg. 96:.
QÀÀ' ovdév wbyéveun ngOc TG yoruara:
vOv yàp xixiGtov zÀoUvog elg nQuwTOvg Gyti. — Iam sublatis additamentis v. 934 in Euripideam formam re- digendus est. In quo ab interpolatoribus profectas esse ap- paret particulas ó& ó», desideratur notio uxoris. Quamobrem hane genuinam fuisse lectionem conicio:
jui» Àéxn Oíówci "HAéxvgoy?) Zyeiy?).
1) Postquam haec scripsi, animadverti Ottonem Lueders , Quaestt. de collegiis artificum scen. prolusio** (Bonnae 1869) sent. controv. II idem statuisse.
2) An Hàéxroac? Cf. Or. 20.
8) Erravit sine dubio W. A. E. p. 62 ad hunc versum adno- tans: ,"ui» d5 dídeoo. C. dà inserit C? I. scribendum igitur ex Sto- baeo ?ui» yt u97»." Neque enim Stobaeus hoc versu, sed 87 tradit y* L7», neque istae particulae in v. 84 omnino quadrant.
55 Cf. Hel. 784. 974. Soph. Trach. 27. Ut paucis sententiam meam complectar, sic puto Euripidem inde a v. 25 scripsisse: énsi dg xoi voUv' 5v qflov zoAAo0 né, 27 wvaveiv oq? éfovAsvo abvog' duóqoo» Ó' oua L5vgo ». é5éawcev .diylaJov yepog. 91 éx vdvde 5 voi0vÓ. iuzyovgoaco : . 94 dm$uiv Aéyn díówcu» HAéxzgay Eye, 39 de &o9evei dovg aa9«evi; AeBou qófov.- V. 40—42 iam Kirchhoffius in editione minore sub textum relegavit; sunt enim ex notissimo illo interpolationum genere, quo eausa, ut logici dieunt, e contrario repetitur!). Prae- ierea pronomen :» initio v. 43 positum et v. 40—42 et eos quos supra itractavimus 35—38 delendos esse clamat. — Versui 44 — pOXvvev evi nogOévog Ó' Ev! ovi ÓWj obelum praefixit N. Mél. Gréco- Rom. I p. 252; iamen vereor, ne vir doctissimus sicuti v. 17 falso loco offenderit; certe &z00.07::01g mihi & simplici prologi elocutione prorsus vi- detur abhorrere. Ac ne mutandum quidem censeo verbum goxvvev cum Weilio et Rauchensteinio: quid enim, quaeso, inest, quod iure vituperes? Nonne re vera stuprum esset?), si agricola, homo pauper ei humilis, cum Electra, regis po- lentissimi filia, concumberet? Concise igitur et optime Euri- pides agricolae mores honestos expressit; addidit interpolator, qui spectantium vel legentium ingenia verba tam pressa ca- pere non posse existumabal: 45 aioqv»vouot yao 0Àficv vOv véxva Aoflov ófoitew, ov xovabioc ysyug. Qui versus, cum per se multo minus dicant quam ii ad quos
1) Quam celerrime velim deleas turpissimos et ineptissimos versus eodem pertinentes 417—419.
2) Hanc notionem habet nostro loco verbum aloyivawy. Cf. Erechth. frg. 864,27. Ceterum non neglegenda est Kvicalae coniec- tura (Studien zu Euripides. Wien 1879. p. 49) 7c — sivq». Ego tamen non assentior.
v
56
interpretationis causa adscripti sunt, et repetito verbo oi- axvveu eb falso usu adiectivi xara Eioc ?) damnantur. Ceterum eandem fere continent sententiam versus, qui in prologi fine leguntur, 50—53. Apertum autem est v. 257 yovéag ofoiLeuv vo)g duo9c o/x n&lov
fontem esse interpolationis. — Tum e prologo nostro eicio y. 47—49
ovévo Od vóv Àoyow xndevovt! uoi
&39J10v 'Ogéotqy, et ov elc "f9yog- uoAdv
yapovc GOsÀgijg Óvovvxyeig dcowerat, qui quam male quadrent in v. 43. 44 ad honestos agricolae mores pertinentes vix opus est indicare. Addo causam gram- malicam, quam forte pusillam iudicabis. Nugquam enim memini me legere Aóyoig pro Aóy« ut sit: ,nomine, non re". Cf. locum nostro simillimum El. 1286 et Alc. 339. Cycl. 155. Here. 588. 963. Erechth. frg. 862, 183. Soph. El. 599). Post v. 15 et 32. 38 hie tertius locus est, quo falso Orestes com- memoratur. — Pauca addam de quattuor postremis huius prologi versibus, quos acerbissime perstrinxit Steinbergius ].1. p. 5 causis non additis. Mihi quoque, postquam multum de hoc loco cogitavi, eandem videntur redolere fabricam atque v. 258—261 a Luedersio damnati. Hoc certum est ipsa postrema verba xcvvóg à»9?) voiobvoc c», cum per se satis vilia sint ac minime perspicua, Euripidea esse non posse. Quomodo autem poeta prologum eoncluserit, ne suspicari quidem licet.
12. De Helenae prologo.
Nulla est inter fabulas Euripideas, quae miris nodis eventisque ita oblectet aíque attentos teneat spectantium et
l) Àn o) xere£toc est vfoíttv? —Weilius intellegi vult Aefei», quod grammatica vetat.
2) Duo quae postremo loco posui exempla eo magis notanda sunt, quod 4oygo opponitur plurali.
8) Ex N. coniectura. Laur. habet «v.
57
legentium animos quam Helena. Itaque quam maxime illam ab histrionibus fuisse adamatam, i. e. interpolatam per se verisimile est, quam opinionem W. A. E. p. 241 compluribus exemplis seite probavit!) Prologus autem, quem Helena Protei assidens sepulero recitat, primum illius (v. 1—15), tum suum genus ei fata (v. 16— 67) enarrans, cum huic interpolationum - generi locum non praeberet, ditatus est nonnullis sciolorum additamentis. In eorum numerum refero insipidum v. 5 Gpov u&v olxàv vjcov, Aiyonvov Ó' avo£,
a Luedersio damnatum, quem qui scripsit, sine dubio gram- maticus homo, abstinere non potuit, quin sapientiam suam ex Hom. à 355 petitam Euripidi obtruderet. — Non tam facili opera sanari potest damnum, quod passus est locus de Psamathes liberis:
8 ríxveL 08 véxvo Ói002 voicÓe Oca, GeoxAóuevov Ggosv', 0v. 0r 9eo)c aéfuv 10 fíov Oujveyw', evysvi; «€ zag9évov eldog, v0 jyrgóg dyAdiou, 0v c» foéqog: énei Ó' dg df» $A9ev» doaic» yáuov xaÀovoi avt5v Osovogv: và 95ia ydQ và ' ovra xai uéAÀovra z&yv 5iovoTO 15 zoyóvov Aafloboa Nuyoécc viudg za. Sie Laur. locum exhibet. Facile credo Matthiaeo vestituen- dum esse v. 11 Ei9c, quoniam ex tota sententia satis apparet duo indicari filiae Psamathes nomina, alterum infantis, | al- terum adultae. Praeterea scribo pro «ooícv v.12 non cum Reiskio cocío», sed cum N. c&oaíc, quod et usu scriptorum?) et diserto Pollucis testimonio?) confirmatur. ^ Grassatum autem esse in nostro loco interpolatorem primus vidit N.,
1) Ipse illis addo declamationem histrionis ingenio dignissimam, v. 991—995, qui fieti sunt ex eiusdem orationis v. 947 sq., 954 sq., 959.
2) Her. I] 107. 196. Xen. Cyr. IV 6, 9.
8) II 17: gei; dé* xagóvoc dgoía yay.
58
qui verba óv. — óujveyx? ut fetum aetatis Byzantinae abi- eienda esse censuit. At illis extrusis cetera non melius pro- cedunt. Audias velim Musgravium, cuius adnotationem ad v. ll nemo dignam habuit, ad quam attenderet: ,Inepta Sententia. Cur enim mairis ornamentum, quamdiu erat in- fans, magis quam postea, cum aetatem maturiorem, adepta est?" Cetera mitto. Haec difficultas etiam post Matthiaei coniecturam manet neque ullo artificio removeri potest. Voluit autem is, qui hune versum scripsit — nam Euripidem non scripsisse vix opus est dicere — hunc sententiae nostrae sub- esse sensum: Eid OvouocSeicov, 0*' «v figéqoc; cui nomini proprio non minus abrupte quam v. 9 addidit male expressam etymologiam: vó uyvoóg àyÀciouo sc. propter pulchritudinem (eidoc)!). Vides in eadem moneta et hoc et Theoclymeni eiymum esse exeusum?). — Paullo cautius de ceteris iudicabo. Offendunt enim me v. 12 verba «ooíoa you», quae post 7Brv eommemoratam prorsus supervacua sunt. Maxime autem vi- tupero, quod nomen à populo Psamathes filiae inditum (haec enim est notio pluralis xaAovoi») ei opponitur, quod infans habebat, etsi hane uerovouactav posteriore eius aetate factam esse v. 12 declarat: miscentur certe hoc loco diversa. Ut brevis sim, sic puto scriptos esse hos versus ab Euripide:
1) Vocabulum «yictouce expiscatus est e v. 282.
* 2) Necessarium est, ut omnes etymologiae, quas apud Euripi- dem legimus, accurate percenseantur; neque enim dubito, quin etiam hac in re nos interdum fallat interpolatorum impudentia. Ut exem- plum afferam: in Ionis fabula ter legimus frvuo» huius nominis v. 661. 802. 881. Putasne Euripidem tam stupidum fuisse, ut specta- tores eiusmodi repetitiones aegre ferre non animadverteret? At v. 830. 81 non solum suspectae fidei, ut ait N., sed certissime spurios esse et verb& et nexus sententiarum s&8tis docent; neque alterum locum genuinum puto, sed delendos existumo v. 800—807, quod tamen probare longum est. Cf. velim v. 660—667, 802—807, prae- lerea valde corruptos et retraotatos v. 1122— 1181.
8 wíxveL O8 véxva Óu00a voígÓs Ótuaoct 9, 10 GsoxAvusvo» Ggcsv! sevyevr; v& ztagOévov: 18 xoAo?c. Ó' avvrv Oecovógv: và Jia yap và v! ovra xoi uéAlovra navv énígvavai!) nooyóxov AafoUca Nnoéoc viuüg mapa. . Iam recte opponit poeta nomen Theoclymeni a parentibus inditum nomini Theonoae dato a populo; appellatam autem eam esse a parentibus Idotheam, quoniam ad fabulam nihil pertinet, non dicit: tamen duo eius fuisse nomina teete et caute significat. — V. 26
uoogrijs Sélovaon Ouxrregatvag Sou xpíaty,
qui post xaAAovg zégu v. 29 prorsus abundat, Herwerdenus delevit; locum e Cypriis petitum (cf. schol. Hom. 24 5), v. 95—439, spurium esse rectissime statuit Usenerus. An quid- quam cogitari potest, quod peius interrumpat fatorum Helenae narrationem, quod magis abhorreat a totius fabulae argu- mento, quam ista zig BovAevuetov expositio? Quid vero? decetne sobrium poetam v. 49 sq. naturalem belli Troici ori- ginem enarrare, antea, v. 36 sq., quod peculiare Iuppiter con- silium eo exorto raium fecerit? Egregie autem interpola- tionis initium indicatur verbis llowpov vvo&v»vov scott, quae post 44As£ávÓgg v.39 mirum quantum languent. Tur- pissimi sciolorum fetus sunt ires postremi versus, quorum primo ywwróv v& Oen vOv xocvugtov 'EAAadog
Badhamus, alteri et tertio
Qovydv Ó' dc &Àxrv ngovréS95v*) dyQ uév ov,
r0 à' üvoua vovuó», G9Aov "EAMjsw Óogoc ego Useneri coniecturam nesciens obelum praefixi De hoc
1) Ultro haec coniectura, quae fabulae argumento egregie pro- batur (cf. v. 317), se offert. 'Interpolatori necessarium erat imper- fectum substituere. "
2) Certissima haeo est Musgravii emendatio.
60
versuum pari, etsi difficultatibus minime caret, altissimum est apud interpretes silentium. Sie vertit Fixius: ,Phry- gum autem in potestate (sic!) proposita fni — non ego quidem, sed nomen meum .-— Graecis belli praemium." At verba àc aAxg» non possunt signifieare nisi ,,ad pu- gnandum" vel ,ad pugnam". Cf. v. 980: 7» ó' ig uév dÀxyjv ui x00 Gvri93) z00i. 1979: mgotgyov Ó' dg dx» od 0nÀotg j0x5jcaro. Suppl. 679: ot à' Zovgeqov stoAovg &g dÀxyv ad9Sig cg (cum W.) zagoeiflévoc. Vides quam misere contorta sib haec sententia, quae nihil novi addit versibus praecedentibus; itaque deleamus. Neque neglegendum esi v. 42. 48 mirum quantum consentire cum insipido v. 1100 a N. deleto; quare non temere conicias ab eodem homine uirumque locum esse profectum !). — Denique abiciendi sunt v. 66. 67 | cg &L xx9' 'EAAGÓ" ovoua ÓvoxAség qégc, uj uo. vó adpuá y' àv9à0' aloyóvgv ogg,
quibus Helenae consilium, quod satis expressum erat v. 65, scholii modo explicatur. Iterum oblectavit interpolatorem ovouarog eb ccpoetog rhetorica oppositio.
13. De Iphigeniae Taurieae prologo.
Huius fabulae prologus, cuius altera pars magna cum arte conscripta est, satis bene in codicibus servatur: unus enim locus, v. 15, omnibus criticorum conaminibus restitit, paucae exstant interpolationes. — lphigenia igitur postquam - v. 1—5 more Euripideo genus suum exposuit, prima enar- rationis parte (v. 6—41) quomodo per Dianam e mortis peri- culo liberata et in Taurorum terram abducta sit, altera (v. 42— 60), quid proxima nocte de Oreste fratre somniaverit, enarrat. Postquam fratrem, quem mortuum putat, libatione.
1) V. 44 sic scribendus est: AeBov ó' 8 u! 'Egurie à!» zmrvyaicow al9épos.
*
61
honorare constituit (v. 61—606), e scaena abit. —' Iam primum haereo in Calehantis verbis, quibus Agamemnoni, ui immolet Iphigeniam, imperat:
17 «o v5joó' à»àcac» 'EAMadog ovgovryíac, "yóueuvov, ov ur va?g àgoguíanc!) y9ovós, ziv üy xógm» o) "Iguyéveunv doveuuc
20 A&fBp eqaystcav: 0, vu ydg &vavtOG véxoL x&ÀAAuro» qv5o quogogp Jvosv Seg zGià' ovv i» olxoig ox KAvrawvrotoo Óduag víxvteL" tO xaÁMoTeiov sig &u' avagégcv:
Dv Xo') 0s 9). v. 17 omnes cum Fixio sic intellegunt: ,,O qui huius Graeci exercitus imperium tenes." At nunquam ovgorryía neque apud Euripidem neque apud ceteros scriptores ita usurpatur, ui ,exercitum" significet; Semper est ,munus imperatorium." Cf. Andr. 678: v5» à' iurv ovgorzyíav Aéyew. cpeAoig &» 7) muy ztÀéov. ib. 704. Si vero ovgarmyía usto modo usurpatum sumis, dici non potest, quantum langueant 'E4- AcGÓog et v200c. Cum autem versus corruptelae speciem non praebeat, equidem interpolatori tribuam, qui Agamemnonis à;ogtoogr» paullo ampliorem reddere voluerit, praesertim cum etjam aliis additamentis hanc Calchantis orationem di- latam esse intellexerim. — Postrema enim verba eius quod viros doctos non offenderunt, satis mirandum est. Plewius quidem, qui, quantum scio, unus interpretatus est?) haec dicit: Agamemnonem illo anno, quo nata esset Iphigenia, vovisse Dianae se pulcherrimum eius anni partum esse sacri- ficeaturum; postea, cum voti immemor fuisset, deam Calchantis ore sacrum poposcisse. Recte ille, quid istis verbis subesse poeta voluerit, exponit; tamen nisi adhibita divinatione ex
zu
1) Non dubito, quin sic cum K. legendum sit pro &qoguta1. Cf. cvvavuuoy verbum &ogu(tev Hel. 1247. 2) Preller-Plew, Griech. Mythologie II p. 419.
64
40 xor&oyouot uév, aqayua 0 GÀAoww. uéAet
&gonv! &onOe» vOv àvaxcóQc» Seüc. Tandem cognoverunt viri docti hos versus coniecturis sanari non posse, sed reficiendos esse cultro critico. Itaque Stede- feldtius v. 40. 41, alia via progressus Koechlyus v. 36. 38 damnavit. Sed illorum conaminibus non omnem tolli diffi- cultatem optime cognovit Usenerus. Nam si verba za ó' üÀÀe ciyQ, vr» JeOv goflovuévg ad sacrificia ista nefanda referenda sunt, id quod dubitari non potest, sequitur, ut versus ,sanissimos" 38. 39, quibus haec aperte pronuntiantur, deleamus!). In versibus autem 35. 36 insana sunt verba 036», 9:à (aut "doveuuc), &ogrg, vovvou' rc xaÀOóv uóvo», . quamobrem hi quoque interpolatori tribuendi sunt. Sie igitur Usenerus egregie locum restituil:
94 »vaoiícu. Ó' àv voicÓ. ieglav ví9qoí us,
97 «à Ó' aÀÀa oiyO, vr» 9eóv qoflovuéry. Iam bene sequitur v. 42:
& xoLvG Ó' jxe vo gégovoa qdouota
M,
Aí£Ee mgOg oi39ép', ct v& àv) v0. &av' axog.
14. De Phoenissarum prologo.
Phoenissarum prologum eum esse, in quo Euripides res narrandas quam longissime repelat, negari non potest. Quod ali poetae vitio verterunt, alii ita studuerunt explicare, ut poetam duas priores fabulas Oedipodiae Aeschyleae, Laium et Oedipum, prologo compleeti voluisse dicerent?) Neutrum mihi verum videtur. Error autem inde natus est, quod illi Phoenissas Euripideam et Septem Aeschyleam eandem fabulam esse censuerunt. Sed, ut unum illud moneam quo ad pro- logum pertinet, in Phoenissis Euripides Oedipo maximeque
1) Postmodo alia eiusdem generis interpolationum exempla in lucem proferam.
2) Cf. Commerum 1. |. p. 52 sq.
65
Iocastae graves partes tribuit; quin etiam Iocastae non minus quam Eteoclis et Polyniceis tragicam mortem videmus; neutra persona in Aeschyli fabula Thebana apparet. Iam cum Euri- pides in prologis spectatores de earum personarum fatis quae graviores partes agunt certiores facere soleat!), hoc in pro- logo non solum de Eteocle et Polynice, sed etiam de Oedipo ei locasta disseruit. Quod qui melius et elarius fieri potu- erit, quam ut Iocasta z:poAoytGovoa omnem Oedipi et filiorum eius historiam usque ad ipsius tragoediae initium ordine enarret (v. 10—83), ego non video. Itaque in nostro prologo Euripides idem fecit, quod in ceteris; hoec unum conceden- dum est singula paullo brevius enarrari potuisse. Praemissum autem est narrationi exordium de Oedipi maioribus (v. 1—9), subiectae sunt Iocastae preces pro liberorum salute (v. 84— 87). — Paucis adspersus est frologus noster interpola- tionibus; quae omnes hane ob causam inirusae sunt, ut quae omisisse videbatur poeta vel non satis aperle expres- sisse, plane pleneque dicerentur. Veluti v. 27 addidit inter- polator, quod nomen Oedipi, v. 51, quod regnum eius, v. 60, quod subiectum desiderabat; hos explosit Valckenaerius. Si- milis est v. 11 eondicio a Dindorfio damnati: vocabulum : pi&g absurde usurpatum et verba Eteoclis v. 691 Koéovr, à0sAqóv uytoóg Toxaotnc &u7s,
quo loco Creon primum commemoratur, suppositum esse pro- logi versum clamant. — Sed duobus locis, quibus Valcke- naerius haesit, puto etiam alios versus una esse abiciendos. Àe primum quidem damno v. 26
ogvoo» cidnoà xévrga Ouxetgac uéow»?)
propter verbum óiaeztí(gewv, quod apud posteriores demum scriptores (Plut. Artax. 14. Alciphr. IV 36 eic.) legitur. Sed
1) Cf. prologos Hippolyti, Herculis, Hecubae, Ionis. 2) Sic scribo pro éco», quod praeter cod. Maro. omnes ex- hibent. In Marc. postrema syllaba evanuit. b
66
haec causa me non commoveret, nisi aliud accederet: ipsum verbum zr&(gew» apud epicos poetas inde ab Homero usque ad Nonnum semper floruit, apud tragicos nusquam apparet. Hoc quoque monere iuvat constructionem illius verbi, qualem v. 26 exhibet, tolerabilem quidem esse, minime legitimam et . usitatam. — Quid de v. 52 |
xai oxjmvo' Ena9Àa vijjo0s Aaufavsu y9ovóg statuendum sit, docet scholiasta: zrag! ovóevi xeitot t0 Kma9Àa $ novo vQ Evgunióg: 096v uevaygdgovol viveg: [xai oximrQa qcgag &9Àa vjcós Aaufiva]!). v0 98 éEnc xoi cxipuQa yogog v500e oc G9Aa Aeufre. Vides veteres gramanaticos propter vocabulum é£ze94a versum mutasse, ego ob eandem causam cum Bergkio damno. Quo autem istud vocabulum, quod apud posteriores scriptores veluti Plutarchum legimus, pertineat docet Poll. III 143: xai vc uev óvouotousva óz0 vv moAÀQy Éna9Àa GSÀa xaAotc? &v xouvogc im" Gugoiv xai vovoia xoi Éníyeigo: xai yépa. De argumento huius versus hoec addendum est non regnum, Sed reginae matrimonium v. 47—49 a Creonte praemium pro- poni. — Praeterea &700T90g5, qua locasta Iovis auxilium implorat, assutus est pannus turpissimus:
86 xor Ó', ei ogg rtéqvxog, ovx à&v Boovóv vOv GUrO0» Gel Óvovuyij xaGcovávon,
abiectus ab Usenero. Decetne Iocastam post preces sollem- nes versuum 84. 85 tam indecenter Iovem alloqui? — Sed unus prologi nostri locus, quem consulto reposui, niaiore damno affectus est, versus dico 21— 23:
0 Ó' rdovij Oo)c slg ve Ülaxyetov mregQv
&o7eiQev "uiv zaiÓo, xal ors(gog Üoégoc
yvo?g váurtAdxgua vob 9600 v& vj» qvi xc. Videtur unum vitiorum animadvertisse Thomas Magister, qui ad v. 21 haec adnotat: Boxyeiov: ué91, éguvouav(oav. Aéyetot
1) Quae uncis inclusi, bene supplevit Hermannus.
67
faxxeiov xai 0 ziovoócov va0g xai vó uavtuxov, ec v0. ,ox- qeíov x&ga". Hae sunt iustae huius vocabuli notiones; ,fu- rorem baechicum", nedum ,,brietatem' nusquam significat. Neque potest apud probos scriptores drdóvos pro avro» Oudovot vel à»óidóvo, usurpari: saepissime sic loquitur Philostratus!) aliique postremae aetatis auctores. Versui 22 prorsus idem naevus inhaeret, qui lonis v. 16; praeterea absurda sunt verba zo? Jeov ve v5» gott», quoniam Laius etiam ante con- cubitum Apollinis oraculum probe novit. Apparet igitur non uno vestigio versus Euripideos, qui olim hunc locum obtine- bant, posteriore tempore retractatos et interpolatos esse. Ge- nuina autem aliqua cum probabilitate restituere neque mihi eontigit neque cuiquam fore ut contingat puto.
15. De Orestis prologo.
Etsi Orestis fabula non actiones complectitur tam di- versas quam Hecuba, tamen argumentum eius duo capita habere recte perspexit Hermannus praef. Or. p. VI. An non existumas satis futurum fuisse hoc argumentum ad fabulam insütuendam: Orestes et Electra propter necem maternam capitis damnantur; iam in eo sunt, ut supplicium subeant, cum per Menelaum subito advenientem liberantur. At voluit Euripides fabulae argumentum augere; itaque facit Menelaum advenientem, antequam Orestes et Electra damnentur: illi ab eo auxilium petunt; iam Menelaus praestare paratus esí, cum [Tyndarei verbis motus] consilium suum mutat. Damnantur matricidae; sed ut ulciscantur Menelaum, Helenam [et Her- mionam] interficere constituunt. Apollo autem insidias eorum irritas facit. Ex hac argumenli enarratione intellegis quam plurima voluisse Euripidem in hanc unam fabulam congerere. Sed ne hoc auctum quidem argumentum ei satisfecit; unum
1) Vide exempla quae congessit Olearius: Vit. Apoll. I 7 (p.8). 9 (p. 11). 17 (p. 21. II 9 (p. 57). 29 (p. 81). V 4 (p. 190). Vit. soph. I 12 (p. 496). 20 (p. 612).
68
commemoro: quattuor eum personas prorsus supervacuas in- " duxisse, Tyndareum, Pyladem, Hermionam, Phrygem!) Haec igitur fabula fusa est neque ad artis leges elaborata: idem diei potest de prologo. Incipit enim Electra Orestis lecto assidens a sententia satis vili et decantata: nullum esse ma- lum, quod non patiantur homines. Quam ut probet, exemplo ulitur auctoris generis sui, Tantali, a quo per atavos et avos suam et Orestis originem deducit (v. 1—27). Sed in hae ipsa prologi parte sunt quae silentio praeterire non possim. Haeserunt enim viri docti in verbis v. 4 xo/x oveilo vvyac. Quam protulit Hermannus interpretationem ,,non ei exprobro fortunam"'' et a sensu et a verbis repudiari existumo; necessarium enim erat, si haec dicere voluisset poeta, ut ad- dere& avr. Weili autem interpretatio ,Électre déclare - quelle ne parle point ainsi par sarcasme" à notione verbi óvétdiGs.» abhorret. Pauci sane loci sunt, quibus verbum OveudiLeuv coniungitur eum accusativo rei omisso dátivo per- sonae; ibi notionem habet ,turpe vel malum aliquid dicere". Praeter hune nostrum apud Euripidem tres inveni. Primus legitur v. 85. Rogavit Electram Helena quid et illa et frater agerel. Iam respondet Electra:
iyc né» Gvr voc zágsógoc G9Àiq vexod),
vexgoóg ydg oUtoc otvexa GuuxQüg zvvoTpe,
S$ucco' và vovtov Ó' ovx Ovcidilo xoxà. i. e. huius (Orestis) autem mala non commemoro?). Neces- sario sequitur, uli versus duos insequentes 86. 87, qui ad responsum nihil pertinent, deleamus. Misera sunt interpolatio hominis, qui, cum verba «d zovrov Ó' ovx oveidiLc xoxaà per parenthesin dicta existumaverit, ad verba éyc uv xzÀ. sen- tentiam a verbis gv ó£ incipientem addiderit. Alter locus .
1) Haec causa fuit, cur supra Tyndarei et Hermionae nomina uncis inoluderem. 2) Recte schol: cuexe? r& xax& rovtov.
69
est Tr. 430. Audivit Casandra Talthybium dicentem He- eubam, matrem suam, fore Ulixis servam. lam ipsa: 427 o) v5» dur» gre uyrég! eic OÓvooéng | fEew uéAa9Qo; nov Ó' 14z0ÀAAc vog Aóyoi, of gagiw «vvyv eig &u' ounvcvuévot avtov Javeic9a,; vGÀAa O' ovx Orco. i. e. cetera autem (mala) non commemorabo. At quaenam sunt «xÀAe (xoxà)? Unum poteris invenire, Hecubam in canis figuram mutatum iri (cf. schol). Quis praeterea Graecus vocabula ita collocavit, ut collocata habes v. 429? Quis dixit &gugvsvew stg viva? Vide quod mihi Euripidem Scripsisse persuasum esi: 499 oi gacw avvgv — saÀÀa Ó' ox Oveiduo.. Tertium exemplum praebet verbum é&&o»eddttew Phoen. 1676: ^ elóeg v0 vóÀumu' otov ébovelótosv; Prologi igitur versui hic sensus est: ,non pronuntio omi- nosum vocabulum czoxou*!), i. e. ut recte interpretatur scho- liasta: uoxagiov yag avrov xoaÀo xai ov Ovgvvyi. — Sed eliam interpolationes inhaerent huie primae prologi parti. Inspicias velim v. 11 sq.: ovtog qvveven IléAoma, vov À' vge)g éqv, q Otéuueva Envao! énéxAootv Sed &pv Gvéoty mólsuov ovr, ovyyovo 9éc9au ví váogyv avaucvoroactai us Oc? 15 £0ou0&s Ó' ovv ww» véx»' ümoxvcivag A drgeUg: "irvoíug dé — vag yàg i» uéoq auyd vvyag — ó xÀeuvóg, el Ój xÀewóg -dyouéíuvov qv MevéAsut v& Konoong ujvoóg wdegórmg amo. Quaenam sunt ai i» uéo« vvxot, quae v. 16 commemorantur ? Respondet scholion aliquod deterioris notae: é» uéoq «vac
* e
1) rvyov vocabulum in malam partem accipi docet huius fa-
bulae v. 16. Andr.:898. Herc. 1896. Suppl. 226. Tr. 104. 1201 mul- tique alii loci. .
70
Aéye, vx» ui&v vo Gvéotov vzv usvà vijc avvoU Svyavoos Ilelomsíag, dq' ng 8vexs vóv .diyuSov, vó» uou» vc Kàvvoiuvrorgag. Ecce quaesitam scholiastae a7rogoivvog in- lerpretalionem! Mihi autem persuasum est significari v. 16 inimicitias inter Atreum ei Thyestem fratrem exortas, quae versibus antecedentibus 12— 15 describuntur: sequitur, ut hos versus deleamus. Accedunt aliae causae quae dJérgoi» sua- dent. Est enim mos Euripidis naturae rerum consentaneus, ut, ubi in prologis genus personae ab avis repetit, maiores quam celerrime percurrat. Vide Iph. Taur. in. Aeol. frg. 14: "EAAg» ydo, dg Àéyovot, yiyvevat zfióg, vov 0' -dioAog noi, ^ióÀov dé Zícvgog 449ápag vs. Of. praeterea Heracl. 207 sq. et parodiam Aristophaneam Acharn. 47sq. Qui vero existu- mai hos versus bene scriptos et Euripide dignos esse, quid Graecum sit, nescit. Iuvat singula percensere. Verba « ovép- pora Envaca Weilius sic explicat: ,en filant la trame de sa - vie". At qui potest unquam ovépuua idem esse quod ,filum"? Id potius semper significat, quod circum aliquid nectitur. Melius certe interpretatus erat hoc vocabulum scholiasta: tóv Tic Goxic créqavov. At haec notio et Euripideae aetati e multis post eum saeculis ignota erat; multum apud By- zantinos ovéuua fgaciAécog commemoratur!) Euripides autem non novit nisi has notiones?): 1) vinculum alicui rei cireum- - datum (Ion. 224. 1838. 1389); 2) coronas supplicum (Suppl. 96. 479. Andr. 894); 3) coronas sacerdotum deumque mi- nistrorum (Ion. 522. Bacch. 350. Arist. Plut. 395)) ure autem vituperavit Hartungus editores, quod Sec Clotho esse illis videretur: neque enim nosse Euripidem Parcas fila dedu- centes. Quantum vero equidem ex locis collatis cognovi, Parcae apud Euripidem aut ad partum aut ad mortem per- tinent; cf. Iph. Taur. 206 sq.: Aóxiac. (Herm.) ovegodv
1) Cf. Codinum de off. pal. p. 50, 8 Bekk. 2) Semper plurali numero utitur. 3) Locus secundum schol. ex Euripide petitus.
71
ztoat0eiav WMoigo, ovvvetvovot, Sect. Bacch. 993sq.: évexe» Óó àvíixa lMoipgeu véAsga» vavooxéíguv J&ov. Alo. 11 sq.: 0» Qavciv égovoaurv IMoígag doAwoag (cf. v. 83). Paullulum tantum differt Heracl. 898 gq.: sroAÀd yag víxv&u lMoiga veAegoiÓo veio. Videntur etiam duae Parcae quarum altera dextra, altera sinistra Iovi assideat intellegi Pel. frg. 623: xÀvev' o IMoiget, Zfióg cire moagd 9góvov Gyyovávo Sedw éLouevai, Neque nostro loco tolerari potest Zu» zróÀeuo» 2éc9at.. Quod vitium veteres grammatici coniectura remo- vere studuerunt; legimus enim in scholiis: ygogeror ó8 xai "Epic, Vv! 4 5j 96d "Epig vóv zóleuov énéxAo0e Gvéavy xai "dvgsi. Tamen repudianda nobis est haec lectio, quod Dis- eordia fila deducens Homeri auctoritate, qui omnes deos énixAo Jovrac facit, defendi non potest. Interpolator autem quamquam modo dixit: ví sGgoy avauetQroac9oí ua Óci; iamen, ut est loquacissimus, abstinere non potest, quin statim pronuntiet. At quomodo pronuntiavit! Voluit 'enim v. 15 significare: ,AÀtreus Thyesti carnem liberorum illius, quos interfecerat, apposuit;^ re vera aulem significat: ,Aireus Thyesti cenam apposuit, postquam liberos (cuiusnam?) inter- fecit.^ Quomodo autem hoc laiere potuerit Weilium, cum Aesch. Ag. 1593 (1561 Herm.) afferrei, non satis possum mirari. Vides igitur locum non minus barbarum quam v. 51, quem a N. E. St. I p. 28 obelo notatum esse magnopere gaudemus). Sed deletis versibus 12—15 necessarium est, ut pro égv v. 17, quod interpolator e v. 11 assumpsit, aliud vocabulum
1) Suspecti sunt non pauci versus, qui particula 7 novam sen- tentiam praecedenti annectunt (vide W. A. E. p. 205 sq.); spurii sunt omnes, in quibus particularum coniunctio 7 xeí apparet, quam Euripides prorsus ignorat. Nondum deletum video Iph. T. 680
7 xal qovteugdag imi vodoUo. dopuaGt, qui cum praecedenti
ztgodovc de Geo 9^ aUróc elg olxovg uóvog abiciendus est.
72
substibuamus; certum mihi est scripsisse Euripidem &»a&. —
V. 21 , énionuov eig "EAAgvog "4youéuvov ava£,
in quo sic EAAgvag falsissimum est, recte delevit Usenerus.
Fietus videtur e v. 249. 50
éníonuov &rexe TvvÓagecg eig vov sJoyov
yévog S9vyatégov OvoxAség «? a»' 'EAMáÓa!). Etiam in fine exordii haereo, quo Electra sic loquitur de eausa necis Àgamemnonis:
24 Qv 0' Exav. nag9évo Aéyew
o) xaÀóv' &Q vovv &gagég iv wowdQ oxorei». Postrema verba vix possunt intellegi neque ullus interpres recte et accurate explicavit. Z€xozrei» enim infinitivus epexe- geticus est adieclivi agegéc, cui additur v» xow« i. e. in publico. Hoc igitur dicit Electra se in publico causam necis Agamemnonis non pronuntiaturam. Vides quam mala et languida sit ista sententia, maxime verbum oxorzretv. Itaque ego ab interpolatore dilatatam puto sententiam Euripidis, qui haec fere scripsit:
cv Ó' Éxoví 1! o9 xoÀóv [moénet] Aéyeuy.
Sequitur ea prologi pars, quae fundamento est toti fa- bulae (v. 28—66): edocentur spectatores de caede Clytaem- nestrae, de insania Orestis, de iudicio Argivorum, de adventu Menelai. Cum autem Euripides Helenam quoque et Her- mionam in scaenam statim producturus sit, etiam hoc expo- nitur, qui fiat ut illae mulieres in domo Agamemnonis ver-
1l) Videtur mihi ille versus postremae aetatis esse, quae eic et iy susque deque habebat. Novi unum praeterea locum eadem ma- cula adspersum, Heracl.147. Hartungus, qui unus vitium animad- vertit, seripsit àv cof, Sed locum emendare equidem propensus non sum, praesertim cum certa interpolationis vestigia accedant: versus una cum aliis huius loci spurius est. Tàmen fines interpolationis nunc non statuo: monuisse satis est.
78
sentur. In fine Electra ut domum suam veniat Menelaus exoptat (v. 67—70). — Paucis iisque iam sublatis addita- mentis hae prologi partes maculatae sunt. Nam v. 33
IIvÀéüng 9? 0g uiv Gvyxovcigyoaoton vade, apertissimi interpolationum generis exemplum, deletus est ab Herwerdeno!), v. 38
E)uevióng, ot vóvà" éfauiAAOvroL qóflg,
quo quae non dicenda erant dicuntur, a N. E. St. I p. 28. Neque audio Weilium, qui Evpevíóag ut glossam extruden- dum putai: quae seeuntur verba id iterant peiore modo quod unusquisque cum voce Jeog coniungii: uevíoug vt»
1) Tamen etiam nuno haud pauci simillimi versus, qui prae- cedentibus particula rà misere assuti sunt, ut genuini leguntur. Quattuor una oper& extrudam.
Or. 126 eq quaic, ey &v9ounowsty c uéy! &) xaxov. Contra loci ingenium addidit interpolator, qui qvo: etiam bonam esse posse sciebat:
OuTQQLOV t€ toig xaÀQge x&xrüuÉvoig. Heracl. 286 rg.a0«( u' &vayxatovot avvvoías (cum Schmidtio) ódof,
"IoÀàat, t0Ug GoUve u3j nagdo«09or loyovg*
ró uày uéyiaroy Zevg ... ...
TO GvyytVÉc r&€ xol tO nzoovqtellav xeldsc
ztg&cgcoty nz«o! guy rovGÓE zarQQuy ycowv. Quartam causam adiecit interpolator :
ró r' ela ygóv, oUnzeo dei u&iugta qpovríaai, ibid. 297 oux &ar. roUU6 zal xcÀhor yfoac
3 mergóg dG91oU x&yadSoU ntquxévo. Audias interpolatorem:
yeuciy v à&n'! Ra9Àóy (I): óc dà vxg9ec n0o9o
xaxoig ixowoavqugey, ovx PBzouyéGo
téxvorc Oyttdoc oUyey' 1dovic luzeiy. ibid. 680 — 4 réxve, y«(ost'* "Toàeug dà ztoU y£pov; Interpolator:
pmo tt frarQóc T5OÓ0 Édoac czoctarti; Numerus facile augeri potest.
14
vooypAovovoac. N. autem hac in re, videtur errasse, quod v. 34 G. Hermanni coniecturam óéuag pro tradito vocet scribentis respuit et v. 85 «' post zregwv inseruit; nam quod putat duo illa participia &0v»óércog poni non posse falsum est (cf. Suppl. 20 sq. 355 sq. 728 sq. etc), praesertim cum zsreoc» xeiva, paene in unum vocabulum ocoalescant (cf. Or. 366). Sic autem oria est corruptela, ut, cum óó0e in ó óé abiisset, verbum finitum in priorem partem sententiae intruderetur.
16. De Baccharum prologo.
Bacecharum prologus sicuti lonis tam male vexatus est ab interpolatoribus, ut quid in eo genuinum, quid spurium Sit, vix possis dignoscere; itaque Bernhardyus Griech. Litt. II* 2 p. 482 totum Euripidi abiudicat. Quoniam autem et ratio huius prologi cum ceteris bene conspirat nonnullaque in eo iusunt, quae ita Euripidem sapiant, ut quin ab eo pro- fecta sint nemo possit dubitare, operam non perdemus, si
.. eliam hunc prologum, quantum quidem fieri potest, ad ge-
nuinam formam reducere conabimur. Inveni autem in ihe- malis controversis dissertationi Chr. Baieri!) adiunctis hanc de prologo nostro sententiam: ,,Euripidis. Baccharum qui in libris hodie legitur prologus, eius non sunt genuini nisi hi versus: 1—183. 20. 26—27: 32. 34—38. 43—49. 55—63." Tamen, quoniam haec res quam maxime ad me pertinet, ipse iterum totum prologum inde ab initio iractabo; quid illi auctori reddendum sit, statim apparebit. Sie autem divisa est Liberi patris oratio, ut in exordio (v. 1—12) de genere Suo et loco actionis, tum (v. 138—54) de causis, quibus com- motus Thebas advenerit, i. e. de Cadmi filiarum et de Pen- thei improbitate disserat. Postremis prologi versibus (55— 63), de quibus postea amplius disputaturus sum, chorum Baccha- rum alloquitur. — Nullam omnino offensionis causam praebent
| 1) Animadversiones in poetas trag. Gr. Diss. Bonn. Cassellis 1874.
76
quinque primi versus: immo singula fere vocabula zó» Evgi- 7zt(deLov produnt xogaxrroo. Eo magis suspecti sunt v. 6—9, — quibus Baechus nomine, genere, loco actionis exposito quid in scaena videant spectatores indicat:
0g Ó& ucyroóc uvijua vig xeoavyiag
v00' iyy)og oixco» xai Óóucv &osízia,
vvgóueva Zfiov zvvgOg &t (Ocav qÀóya,
&J&vovov "Hoac uytép! eig iur» fou. Sie illi versus inde a Barnesio in editionibus leguntur. Itaque si hunc locum sequimur, conspiciuntur in scaena et sepulcrum Semeles et domus eius ruinae fumantes. Id ipsum hanc ob causam moneo, quod Wecklinins praef. Bacch. p. 14 uvgua et éosiztia idem esse videlur existumare; sie enim dicil: » Neben dem Palaste, wahrscheinlich auf der rechten Periakte, ist das Blstemal der Semele angebracht, rauchende Trümmer, welche wmfriedigt und. von. eimem Weinstocke umrankt sind." Hoc est oblitterare difficultates, non solvere. V. 8 praebent codices post vocabulum Zfíov particulam 7e; deleta est a . Barnesio ad metrum restituendum. Sed ne sic quidem versus sanus est. Nego enim omnino coniungi posse r6gecSat qoa. Nam illud ad ignem pertinet gliscentem multumque fumum procreantem, hoc ad flammam ad caelum ascendentem !). Quod sine dubio animadvertit is qui particulam vé inseruit. Falsus est praeterea versus insequens; nam sepulerum eli ruinae domus Semeles non sunt ?foic "Hoog, sed signa $fosoc "Hoog. Hoc silegeremus, bene positum esset adiectivum d3d- »otog; nunc in sententiam non quadrat?). Sed iam videamus, quomodo eum iis quae his versibus exponuntur ceterae fa- bulae partes conveniant. Ac primum quidem de ruinis do- mus Semeles praeter hunc locum nihil audimus: semper .05xog vel cagog commemoratur (11. 597. 623). In ipso
]) Cf. Eur. Cyol. 655. Hec. 478. Metaphorice Plut. Sull. 6. 2) Cf. similem locum Hel. 987.
76
autem sepulero Semeles flamma a Baccho postea non ex- eitatur, quod prologi loco adductus eredas, sed incenditur (Grvvevou 594 sq. 624)!). Itaque mihi quidem Euripides de fumantibus aedium ruinis nihil videtur dixisse neque voluisse, ui spectatores in scaena conspicerent; o7xóg Semeles illi suf- fielebat; posteriorum autem temporum histriones et seaenicum apparatum auxere ei eos quos dixi versus addidere. — Se- cuntur tres versus integri 10—12, quibus quae ad scaenam describendam necessaria sunt salis exponuntur: nam ne hoc quidem neglegendum est, quod, si tenemus v. 6—9, bis dein- ceps specetaborum oculi in sepulerum Semeles convertuntur, v. 5. 6 uncoóc uviua vig xegavviac vó0& (cui satis putide additur Zyy)g otxcv), v. 10 zrédov v0 06. Sed novae oriun- tur difficultates inde a v. 13, quo loco quid sit reprehenden- dum optime exposuit Usenerus Mus. Bh. XXIII p. 158 sq. Idem duas nostro loeo exstare eiusdem sententiae formas probavit et Euripidis esse v. 13. 20. 26 sq., interpolatoris v. 14—19. 21—25 docuit. Cum autem novissimum Baecha- rum editorem, Wecklinium, hane perturbati loci medelam respuere et ad Piersoni coniecturam, qui v. 20 post v. 22 posuit, confugere videam, Useneri inventum, quod unum rec- tum habeo, novis argumentis probare studebo. Ad v. 18 haec adnotat Wecklinius: ,Mit Auro'v wird gewóhnlich der Aus- gangspunkt bezeichnet. Dionysos kam von Lydien und Phry- gien, wo er erzogen war, her." Rectissime haec sibi ipse refragans monei; persona enim zrgoAoyibovoa isto vocabulo, unde in scaenam veniat, spectatoribus nuntiat. Cf. Hec. et Tr. in. Bacchum autem cum Maenadum choro, cuius quasi
1) Quae leguntur v. 597. 98 &v zrore xegevvofoloc Elie qioya Zf(ou Boovr&gc interpretes ita explicant, ut ad ignem vivum in se- pulero Semeles pertineant. Sed apertissime versus corrupti sunt sedemque vitii vocabulum £Arvre esse bene Reiskius cognovit. Utinam W. promissum, quod de hoc cantico male tractato dedit A. E. p. 208, solvat!
T]
choragus in nostra fabula est, statim ex Lydia Thebas venire docent loci ab Usenero allati v.226 sq. (233 sq. N.), 55 !), 648q.2), quibus addo v. 84 sq.: Boóuuov ztoíóa 9e0v 9«09 Zftovvaov xoz- &yovaou Oovyícv dE ógéc» 'EAAdÓog eig ev ovgógovec dyvu.àg. Unum tamen locum sibi videtur Wecklinius inve- nisse, qui irritam faciat Useneri sententiam, v. 481. 82: IIE. «À9tg dà moovo ÓcóQ! Gycvw vÓ» Óaiuova; AI. | nüg àvoyogeteu fopfiowu» vàÓ* 0gyua.
Ai minime ex eo sequitur, quod vult Wecklinius, ut Bacchus ad multas barbarorum gentes profectus sit; immo hoc rogat Pentheus: ,Primumne ad nos hunc deum inducis?" cui recte respondet Bacchus: ,Omnes barbari haec sacra colunt." 'Hà9eg autem dictum est v. 481, quia itinere opus erat, ut e Lydis ad Graecos perveniret, Bacchus; ad cultum Liberi inter barbaros ipsos divulgandum itinere opus non eral, quippe cum in barbaris versaretur. Tamen hunc locum fon- tem ei originem interpolationis prologo insertae esse pro certo habeo. Nam cum v. 482 legeretur z&àg Begfagwv, ne- cessarium videbatur singulas barbarorum gentes enumerare; adiuvabatque illam interpolationem nota de Bacchi per Asiam itinere fabula, quam Alexandri Magni expeditionibus ortam et pervulgatam esse constat5) Neque desunt inter- polationis indicia, si ad sermonem eorum quos delevit Use- nerus versuum spectas: quae tamen cum ex vetustissimis sit hoc additamentum, satis levia sunt. Nimis enim prosam
1) De hoc loco vide quae infra dicturus sum.
2) Cum hoc loco ad sententiam meam defendendam apte potest comparari Phoen. et Iph. Ául. parodus.
8) Unum testimonium non possum silentio praeterire. Arrianus Anab. VI 28 pompam Bacchicam Alexandri describens haec dicit: xol taUrG 7tQÓg uumOw rc zfiovUgov Bexys(ac. &zttixeaóm MAsEtvdoQ, Ot. xal Umào éxs(yov Aoyoc BRÀéyero xaraGcrQtwousvoy '"IydoUc zfóvvGoy ovro vr» zoÀÀq» tuc Mo(ac EnsÀ9siv. Cf. Kamp, De Ptolemaei Phi- ladelphi pompa Bacchiea, Bonnae 1864 p. 14 &q.
78
orationem sapit zrArgeig &xovoa v. 19; xoaAMzvvQyutog non est vocabulum Euripideae aetatis, quae xeAAivoyog (Eur. Baech. 1202. Suppl. 618. Arist. Nub. 1024), xeAAczveztAog (Tr. 938), xaAAivoEog (Phoen. 1162), similia dicere solebat; per- sona omissa offendit in verbis v. 24 sq.: vefoíóà' àEowagc Xoo0g Jogo» ve Óovg eig xeíon; minimeque defenditur usus iransitivus verbi &»oAoÀvtew iis exemplis quae Weck- linius attulit!) Neque vero possum illum non vituperare, quod Chr. pat. v. 1595 motus v. 20 pro tradito zroAt scripsit q490óva; quidni ceteras quoque huius loci mutationes, quas versificator iste, cuius nullà fere auctoritas est, sibi permisit, jin Euripidem intulit? Quantopere autem frigeat cum v. 20, 8i eum Wecklinium secuti ante v. 28 ad verbum fere parem ponimus, tum adverbium zrocvo», postquam tot Bacchi itinera enarraia sunt, vix est quod moneam. . Quamobrem si et fa- . bulam ipsam et editorum conamina exeutis, nulla facilior, nulla verior apparet loci huius medela, quam ea qua utitur Usenerus. — lam secuntur genuini v. 26. 27, quibus addere non dubito v. 28. 29; neque enim ullam video causam, cur eum Baiero abiciamus. At summo iure ille delevit v. 30. 31, qui damnantur puerili constructione «v otvexo — Óri y&- uovg àwevsaro et verbo é£exavydvro a& iragicorum dictione prorsus alieno; neque gloriandi, sed dicendi verbo opus erat. Addo, quod v. 31 dimidius repetitur v. 24523). — Sequitur poena sororum Semeles et mulierum Thebanarum septem ver-
1) Passiva sunt omnia. Addat fortasse aliquis Heracl. v. 401 SugnoAsireu d' &drv ueyreo» Uno hac quidem de causa non vitupe- randum. Tamen sicuti insequens & Dindorfio damnatus mea quidem sententia spurius est; idem repetit, quod duobus praecedentibus ver- sibus dictum est.
2) Recte etiam hune locum Wecklinius uncis inclusit. Multo autem plura in illam orationem misere ab interpolatoribus intrusa sunt. Nonne mirum est, quod etiam nunc Euripidei habentur v. . 229. 230?
79
sibus in codieibus nostris descripta; tamen haud pauca in- sunt menda quae omnem medelam respuant. Quid enim sibi vuli ue»víoig initio v. 38 miro modo claudicans? Quis putet Euripidem dixisse mulieres ópoc oixei»? Absurda autem vavtoÀoy(a inest in verbis z&v» v0 92Àv onéoua KoOusiuv 0sot yvvoixeg 200», quam nullum exemplum potest tutari!). Adde inauditam vocabuli éxuoivsu» notionem, quod alias idem est atque eive maiore vi pronuntiatum. Praeterea valde vituperandus est propter dov»dero» versus 88, quem Weecklinius sibi visus est sanare addita particula ve. At qui possunt Bacchae sub rupibus à»ogóqocg sedere?. Fortasse autem voluit &vogógoig ztérgotg idem esse quod d» àvogóqouc zévQOtcg; quod si est, eur non suam fecit Elmsleii coniec- turam: &»ogogovg vrat mérQoc? Sed si illam probamus, nova oritur quaestio, eur poeta adiectivum &»ógogoc addi- derit. Ut brevis sim, nulla omnino cogitari potest huius versiculi forma, in qua vocabulum &»ógogog nusquam alibi lectum?) non quodammodo offendat. Praeterea de rupibus, in quibus Baechae sedent, nihil postea audimus, nisi forte quispiam volet afferre v. 1097. Quamobrem recte Baierus v. 98, Usenerus versibus 36—38 obelum praefixit; idem ad sententiam explendam v. 35 pro 0cot bene scripsit ouo? ad- scitum e v. 37. Deleto autem v. 33 hoc quoque lucramur, quod artius inter se coniunguntur v. 32 et 35, quos coniun-
1) V. 694, quem affert Wecklinius, aut spurius es& — quod mihi verisimillimum videtur, quoniam nullam desideramus aetatum distinctionem — aut ita scribendus, ut olim coniecit Usenerus: vé«: 7zixÀe:eh Gutvyoí rt xGlvysc (Mus. Rh. XXIII p. 160). — Simillima nostri loci zevroAoyíc exstat Or. 865:
ax dà xvucroy ó vavt(low uavric Binyynlé uo Nmooéoc mooq5rue PÀeUxoc cisvó5c 9606* [0c Mor 00? slmev BRuquyoc xarcoroSstc] Versus absurdus, sed & nullo viro docto seclusus. 2) Corruptum certe non est. Üsenerus ci. x&ivre: pro qvrau.
80
gendos esse aperte indicat pronomen »w» evcag v. 32!) — Iam finita est ea prologi pars, quae poenam sororum Semeles enarrat; sed superadditi sunt quasi clausula v. 39—42. Statim nobis suspicio oboritur, tjuod horum versuum argu- mentum ita comparatum est, ut mavelis in fine tolius enar- rationis legere et sororum Semeles ei Penthei criminibus poenisque expositis. At ibi verba habemus, quae aptam efficiant clausulam: 47 dv obvex! aUtQ .9e0g yeyog dydeiEouot m&cí» ve OnfBatoucixr
quorum haec nostra sunt amplifieatio laude non digna. Duo enim continent complementa ineptissima, quorum alterum est x&b ux JéÀeu. v. 39. An quisquam etiam sua sponte zaJov uav9àvs(? Sed voluit poeta, postquam v. 89 scripsit, sie fere pergere: gevévvo ue Ovgroig Óotuov»o, tum alia absona immiscuit. Vides lepidum falsarii ingenium! Alterum exstat v. 49: 0» víxveu Zhi, verba ad taedium spectatorum auribus ineuleata. His igitur versibus abiectis ad alteram narra- lionis partem pervenimus, quae est de Pentheo. Breviter Bacchus iniuriam eius indicat et poenam minatur; quin v. 48. 49 futura itinera, quae excedunt tragoediae actionem, pronuntiat. Quare non miraberis, si dico hoc loco totius pro- logi terminum haerere. Quae inde a v. 50 leguntur, spuria sunt omnia, sed variorum et temporum et hominum fetus. — Inspieiamus singula. Traducitur oratio v. 50 miseris ver- bis devx»?g duovrov, pro quibus certe deíEcw &ucvróv scri- bendum erat. Tum miro modo redit ad priorem narrationis
l) Saepissime arte nexa interpolatores disiunxere magnusque versuum numerus hanc ob causam deletus est. Adde Heracl. 188, qui quam superfluus sit, apparebit, si illo omisso locum leges:
| inà yàp Agyovc oU uéreaS! fuiy Er,
ypo doxijceay, &Àl& qevyouty naro», mc &y duxa(oc c Muxrvatovg &yot; £4yoi yàg 8Bauev.
81 .
partem; narrantur res ad quas quid referamus in ceteris fa- bulae parlibus non invenimus. Qualia autem sunt verba! opgyi V. 5l vix potest intellegi; cv»cww obiecto personae aegre carei; uocu»cou utrum cum verbo ov»oayo an cum gGrgotrAora v coniungas, non statim apparet. Secuntur ver- Sus pessimi 53. 54, quibus bis iteratur quod v. 4 dictum eral. Inde a v. 55 melior incipit versuum ordo: Liber pater Baccharum chorum adhortatur, ut ad Penthei domum tympanis concinant. Tamen etiam hos ab Euripide alienos esse mihi persuasum est. Diffieuliatem huius loci cognovit Wecklinius,. qui haec adnotat ad v. 55: Der Einzug des DBakchenchors hat eben begonnen. Dionysos redet sie an, so- bald. er ihrer ansichtig wird. Der Chor ist sich darum über das wahre Wesen des Dionysos nicht klar und. betrachtet ihn nur als een Verkünder des Gotíes." Recte ille intellexit chorum inde ab initio fabulae, sicuti in Supplicibus, in scaena esse non posse; adesse debet tum, cum Bacchus loquitur v. 55. At quis unquam audivit chorum mutum in scaenam procedere inter personarum dialogum vel monologum? Quis de Baecharum maxime choro hoc exspectabit? Ac ne ulla reste dubitatio, parodus ipsa postulat chorum procedentem vel potius vagantem. Vide v. 68 sq.: vig 00Q; vig 00d; tig y ueAc9Qoig; &£xvosrog £ovo..- Itaque v. 55—63 Euripidei esse non possunt; ficta esi haec àzoorQog: ab histrionibus, qui chorum inter prologum in scaenam duxerunt et ante Penthei aedes statutum parodum . recitantem fecerunt. Sed insunt etiam menda, quae cer- tissima coniectura ex genuino Euripide removeri valde gau- demus. "Turpissimum complementum est ?»' eioí v. 68, ne prosa quidem oratione dignum. Et si accurate interpretaris Penthei verba v. 352 sq.: ot à d»dà m óÀLY ovtiyovtec é&uyvevoave t0» 9uÀvuogqo» Lévo», Og elaqépet voco» xouvr» yvvoibi xai Àéyy Avualvcvat, 6
8
Bacchus quod promiserat v. 62. 68, se ad Cithaeronem itu- rum, non videtur fecisse!) Male autem usurpavit is qui hos versus scripsit vocabulum zraoeógog de iis qui Bac- chum comitantur; eísi enim in ,socii^ notionem non raro abiit, tamen e radice XEZ/ fictum esse semper memores fuere Graeci?) Neque satis intellegimus, quomodo tympana pos- sint esse "Péeg ve umvooc dua ve (Bacchi) evozuora; tamen hoe fortasse toleraremus, nisi paullo post tertius appareret inventor:
120 o SeÀóuevua Kovgr- vuv La9sot ve Korg Zhoyevérogeg &vavÀot, &v9a voixógvOsg üvvooic Bvosórovov xvxÀcua : 125 vóde uow KogóBa»veg qógov. —
Iam habes Baecharum prologum interpolationibus purga- ium et ita comparatum, ut voluit esse Euripides; omnia certe continet, quae spectatoribus ad fabulam intellegendam scitu sunt necessaria. Tamen libere confiteor unum esse locum in quo mihi sententiarum nexus non salis placeat, v. 43. Con- Siderandum autem est ab hoc ipso versu novam incipere pro- logi partem, quae minus severum cum praecedentibus nexum postulet; nulla eerte cogitari potest prologi forma ab hac offensione prorsus libera.
17. De Iphigeniae Aulidensis prologo.
Agmen claudat novissima eb difficillima Euripidis fa- bula, Iphigenia Aulidensis. De cuius habitu, perturbatione,
1l) Quae de versibus 62. 68 scripsi, docentem audivi Usenerum. Idem hos versus delevit.
2) Cf. Or. 88. 1687. Hec. 616. Troad. 573. Hel. 879. Bis metaphorica significatione Euripides oum vocabulo £vvepyog coniun- xii: Med. 844. Hipp. 676.
88
interpolatione cum tam variae et inter se pugnantes latae sint virorum doctorum sententiae, vereor ne arrogantiae co- arguar, quod tiro ad hane quaestionem accedere et indoctus doctissimos nova docere: non dubitem. Sed cum ita ferat ordo huius disputationis, officium meherele subterfugere mon possum, quid sentiam de huius fabulae prologo libere edicendi. Non autem potui mihi persuadere, ut singulas singulorum opiniones referrem et oppugnarem: dig xgaufy 9&voroc. Qui cognoscere volet, eum ad Hermanni Hennigii librum ,De Iphigeniae Aulidensis forma ac condicione" (Berolini 1870) inseripbum relego. Ac mihi quidem in hac disputatione cum illo uno, qui novissimus hane quaestionem tractavit, res esto; ceteros, nisi commemorare necessarium erit, non nominabo. — De prologo igitur aut, ut accuratius dicam, de expositione — sit venia verbo! — huius fabulae (v. 1— 1063) haec docet Hennigius l. l p.46 sq.: ,Habemus igitur opinor prologum ab ipso Euripide perfectum ad ultimumque finem perductum qui ubi minime debebat manum expertus est Euripidis mi- noris versus illos 124—132 inculcantis; éxecatis (sic!) vero illis versibus nihil relinquitur suspecti, nisi in sin- gulari offendas forma. Qua in re nunquam me habebis Sectatorem, sed opponentem semper ea, quae olim docuit Her- mannus, supra passim & me indicata, ei periisse multas fa- bulas quae: quale exordium habuerint nescimus et eo tem- pore quo haec tragoedia scripta est Euripidem, ut inventi novitate placeret, ad insueta confugisse satis credibile esse. Haec si obiciemus, certe hoc impetrabimus ab eis qui prae- judicatis carent opinionibus, ut concedant in hunc prologum qui inquirunt, non posse eos qualecunque argumentum petere ex prologi forma. .... Plus autem me adsecutum esse quam profecerunt ceteri non est cur moneam, cum illos appareat mutilatia membra ignoti corporis deprehendisse, mihi conti- gerit ut prologum restituerem absolutum omnibus ex parti- bus, quod quanti momenti sit ad sententiam meam proban- dam minime me fugit." Sic plenus confidentiae Hennigius.
84
Pareamus igitur illi praecepto, quod identidem auribus nostris inculcat!) neve ullum argumentum ex singulari huius prologi forma petamus. Nam potuit sane poela compositionis legem, quam ipse sibi posuit, interdum neglegere, neque ego is sum qui Ándromedam et fortasse alias quoque Euripidis fabulas prologo iambieo caruisse negem *). Cardo autem totius dis- putationis hae in re vertitur, utrum Euripides hanc primam fabulae scaenam anapaestico diverbio et iambico prologo miscuerit, necne. . Equidem, nisi forte Euripidem fatuum fuisse iudicabis, prorsus nego. Ac primum quidem coníra naturae leges hoc pugnat, quod Agamemno, postquam senex v. 94 sq. rogavit, cur noctu epistulam modo scripserit, modo deleverit, respondet longa oratione, qua ei Helenae fata et belli Troici originem enarrat*). At audiamus, quid contra dicat Hennigius l.l. p. 41: Quoniam enim iambos novo hoc loco po- silos esse mirari non debemus, salis erit monere quae iam- bis islis contineantur, ea spectatores sciant necesse esse, praeserlim cum ea respicitur lex, quam de prologorum ratione sibi praescripsit Euripides. Quod autem illo stu- dio abreptus poeta.aliquantulum (!) laesit verisi- militudinem neque mirum est neque, id quod rec- tissime addidit Hermannus, magis nota dignum, quam quod eius generis ceteri quoque praebent Euripidis prologi^ En bella ei lepida argumenta! Quod igitur ea quae iambicus prologus continet scire debebant spectatores, insaniam committere et surdum fingere Agamem-
1) Vide L L p. 39 adn. 43 et p. 41.
2) Mirum tamen est quod dicit Hennigius 1l. L p. 39, Andro- medae «iafloigc similimam fuisse rationem atque Iphigeniae Auli- densis. Equidem non video, qui comparari possit Andromeda rupi affixa gemensque monodiam anapaesticam cum Agamemnone senem evocante et anapaestico metro cum eo colloquente.
8) Nihil ad rem facit, quod post sexaginta versus seni re- spondet.
85
nonem non dubitavit Euripides! Quam imaginem huius poetae sibi adumbraverit Hennigius, nescio. Sed Hermannum secutus similia etiam in aliarum fabularum prologis inveniri affirmat. Unum velim mihi monstret exemplum! An forte de Baechis cogitavit, in quibus chorum inde ab initio fabulae in scaena praesentem esse neque tamen quid Liber pater de se prae- dicet audire voluit? At quid de Baccharum prologo statuen- dum esset, supra vidimus. In ceteris autem prologis certe non contra rerum naturam peccat, si audiunt praesentes per- sonae quid zrooAoyibovoa dicat, veluti liberi Herculis in Hereule ei Heraclidis, chorus mulierum in Supplieibus. — Altera causa, eur anapaestos et iambos simul ferri non posse iudicem, haec est, quod post iambos ab Agamemnone decla- matos senem surdum finxit poeta: rogat enim v. 124 sq. num Achilles facile laturus sit, quod spes Iphigeniam in matrimonium ducendi se fefellerit, cum Agamemno v. 97 sq. totum hoc matrimonium fictum esse satis significaverit. Hanc dubitandi causam iustam esse etiam Hennigius ]. l. p. 36 agno- vit delevitque versus 124—132 p. 44. At si senis surditas intolerabilis est in tragoedia, eur non Ágamemnonis? Quod Si secum reputasset lHennigius, necessario etiam v. 1—48 delevisset; quibus abieelis cum non iam satis appareret, quid senex in scaena sibi vellet, etiam de versibus 115—123 et 133—163 dubitasset. — Iam vides falsa Hennigii disputatione me eo deduci, ut totum diverbium anapaesticum interpola- tori, si dis placet, Euripidi minori tribuam. Magnopere autem gaudeo, quod virum doctissimum W. idem mecum sentire video. Ille enim de dimeiris anapaesticis apud So- phoclem nonnunquam inter duas personas distributis agens haec scribit A. E. p. 198: Euripides . hoe vitio . . . immunis est. Nam Iph. Aul. 2. 3. 149 nihil probat nisi Euripidem minorem neglegentiorem maiore fuisse. Omnino enim non intellego, quomodo reiecta verissima Bremii sen- lentia, qui anapaestos ab Euripide maiore abiudicaverat, iam eo progressa sit criticorum violentia, ut prologum si quid
/ 86
aliud Euripideum repudient. Luculentum veri testimollium eliam ex sermone peli potest. Euripides vocem SvwuéAy sae- pius usurpat, sed unam novit vulgarem arae notionem: Iph. Aul 152 KvxAozcov SvuéíAa, moenia sunt, usu el vetere et probo at minime Euripideo.^ —
Sed ne temere tantum versuum numerum uno impetu Euripidi abiudicare videar, paullo accuratius ea quae in anapaestis narrantur, consideremus, praesertim eum hoc exor- dium Hennigio iudice l. l. p. 42 ,,praeclare tanquam prae- ludatur tragoediae". — Agamemno igitur postquam in scae- nam processit, senem, fidum domus suae servum, evocat:
Q noéofv, dóucv vive mágou9ey
OT6LYy6. Ille statim se venturum clamat; tamen Ágamemnoni nimis tardus videtur, quare iam eum increpat v, 3: orrevoeug!); Tandem venit servus. Exspectas certe, ut AÁgamemno, qui iam impatienter senem impulit, ut aecurreret, statim ei man- data daturus sit. Sed tantum abest, ut faciat, ut, quomodo- eunque insequentem locum diffieillimum interpretaris (v. 6— 11) .de sideribus et ventorum silentio cum eo colloquatur. Ne seni quidem in mentem venit rogare, quid se velit Aga- memno; hoe quaerit v. 12:
ví 08 a) oxQvnc éxvog aioosig,
"4yáusuyov va; neque ullo mandato aecepto monet eum v. 16: oveiyopuev égc. Agamemno autem neque paret seni neque quae ius- surus est iubet: incipit philosophari:
CnÀAQ oé, yépo»,
CnAd Ó' avÓgv Og axivÓvyov
Bíov àEenépao' ayvog dxAstje'
ro)g Ó d» ziuoig 7000» DrÀÓ. et senex non illepide de varia hominum fortuna multa cum
1) Certa haec est Dobraei coniectura.
^ 897
eo eonfabulatur. Tandem aliquando v. 34 sq. non Agamemno, sed senex rem ipsam tangit: quaerit enim ex rege, cur noctu epistulam modo scripserit, modo deleverit, modo obsignaverit, modo solverit. Multum mecum cogitavi, quomodo haec senis interrogatio apte explicari posset, neque tamen inveni. Senex enim- per noctem aut in eodem tentorio fuit cum Agamem- none: tum stulte fecit rex, quod ad senem voeandum in pu- blicum processit; aut in alio fuit: tum quid ageret Agamemno videre non potuit. Iam sequitur prologus iambicus, in cuius fine Ágamemno seni litteras tradit, quas ad Clytaemnestram deferat. Sed antea argumentum epistulae non solum signi- ficat v. 107 8q., sed etiam v. 115 sq. ad verbum recitat; cur faciat, frustra rogamus. An timuit Ágamemno, ne forte seni epistula eriperetur? Hoc si timuit, dicere debuit. At nemo qui hunc locum legit non reminiscitur loci simillimi alterius Iphigeniae (v. 759 sq.), praesertim cum nostrae v. 112. 113 prorsus fere cum illius v. 760. 761 consentiant. Ne tamen mali quid accidisse suspicemur, monet nos Weilius: ,S$ ces vers ressemblent à ceux, quon lt ici, ce n'est pas là une raison pour suspecter ces derniers." Rectissime hoc dicil; at si in Tauriea Iphigenia iusta adest ei plane pleneque ex- ponitur eausa, eur Iphigenia Oresti epistulam recitet, in Aulidensi contra minime apparet, cur senex argumentum eius scire debeat, cum hos locos insuper mirum quantum consen- lire videamus, non temere puto conicimus alterum ad alte- rius exemplum fictum esse. Sed fallor: eausam cur recitetur " in fabula nostra epistula invenisse sibi videtur Hennigius l.l p. 40: ,Namque idoneam ea quae in epistula scripta erant communieandi eausam ut in laudato Iphigeniae Tau- ricae ila hoc nostro loco habuit poeta, cum et auditores etl senem accurate vellet totam perspicere rem, quam ex eis, quae huc usque Ágamemno exposuit, nullo modo bene cognitam haberi posse facile quisque intelleget.^ Habes eun- dem Hennigium, qualem supra deprehendimus: summa ei tragoediae lex est, ut de rebus edoceantur spectatores; quo-
88 .
modo edoceantur, utrum apte an inepte, non curat. Causam enim ex ipsa iragoedia petitam, cur seni ab Agamemnone epistula recitetur, neque afferb neque unquam afferre poterit. Sed pergamus. Curare debeb Agamemno, ui quam celerrime epistula ad Clytaemnestram deferatur. At senex consiliorum domini sui non satis capax videtur: quater enim adhortatur eum Agamemno, antequam vadat (v. lll. 139. 149. 156). Neque Agamemno irascitur, ut par est, de senis tarditate Sed ipse sermonem continuat. Num hoc pulchrum et tra- goedia dignum iudicas? Neque: de versuum anapaesticorum forma unum possum praetermittere. Versus enim paroemiacus nisi in maxima animi concitatioge apud iragicos poetas nón Saepius deinceps repetitur (cf. Eur. Ion. 859—861), eomicorum hoc sibi permisit Cratinus!) At quales in nostra fabula le- gimus paroemiacos continuos et spondiacos (v. 115—116. 131 —132. 186 —137; adde v. 122) respuit ars antiqua; leguntur apud poetas christianos (v.Synes. hymn. V). Sed res tracta- turus eram, quae continentur versibus istis anapaesticis: stu- dio sententiam meam probandi etiam ad metricas quaestiones abreptus sum. Hoc autem puto me evicisse hos versus a Sano et sobrio poeta, qualis fuit Euripides, scribi non po- luisse; scripsit is, qui scaenicam ostentationem ita augere voluit, ut pro monologo Euripideo dialogum substitueret. Cum autem prologo Euripideo servato argumentum ad dia- logum efficiendum non sufficeret, facere non poterat, quin ei rebus aliunde petitis et repetitionibus diverbium suum am- plificaret. — Euripideum modo dixi prologum, quem xaz' &&oyr» itia vocamus, v. 49—114; quod probant et tota eius condicio ei singuli loci ingenium Euripideum spirantes. Sed inter- polatorem impias suas manus etiam huie prologo non ad- movisse solum, sed etiam admovere debuisse, cum anapaesto-
1) Hephaest. p. 28, 8 Westph.: Ko«rivoc 0? ày Odvactvot avvtyei avtQ lyozoero: Ziyav vvv &mac Eye avyay. xc. (cf. Meineke, frr. com. Gr. HI p. 100).
. 89
rum alteram seriem adderet, iam supra, cum de v. 112. 113 agerem, demonstravi. Atque etiam alii loci non manserunt intacti. Cum autem hie potissimum prologus difficultatibus Scateat, elsi nonnullas solvere non satis possum, tamen totum inde ab initio interpretari conabor. Nullam omnino difficultatem praebent v. 49—52; neque
in ea quae sequitur sententia
óOewval Ó' areiÀoi xai xav dÀAEAcY qóvoc
Évyíova 9, 0oTig ur) Aafo, vr» zag3évo», etsi verba audacissime iuncta sunt, haerendum esse iudico. Nam cum xoz' eAÀrAcov idem sit quod $0 Sorégov xara Saorépov, facile applicare poteris óorug je Aafou vr» nag3é- vov. — V. 57 Hemsterhusius pro tradita lectione aguor« glossam Hesychianam d9ooevoro ex Iph. Aul. petitam resti- tuendam esse putavit. Sed ut taceam de dubio hoc emen- dandi genere, mihi neque forma vocabuli, cum à39ovovoc exspectem, neque vocabulum ipsum hoc loco placet, quod probabis collatis Hec. 17. Phoen. 1079. Cycl. 292. — Ani- madvertit autem Marklandus eam in qua versamur senten- tiam scripsisse Euripidem Aeschyleam imitatum hance (Suppl. 964):
aumya»a ó8 xoi qófog u' Eye qoévag
ÓpGcai v5 ur, ÓOg&coL ve xci vUymv Ael» !). Tiaque ut plane eonspirarent inter se Aeschylus et Euripides particulam 9" post vóypc v. 56 inseruit. Ego nihil mutan- dum esse censeo, quoniam Euripides, si ad verbum Aeschylum imitari voluisset, etiam vr» vvxyg»v 9' éAeiv scripsisset. Licet autem fortasse longius procedere. Conicio enim Euripidem, ut Aeschylum, quod saepe fecit, castigaret, verbis eius in meliorem formam redactis usum esse, Nam cum apud Aeschy- lum tria videantur esse, de quibus rex Argivorum eyyavet,
1) Postremorum verborum recta est interpretatio ea quam dedit vetus schol.: xe) rov Guuqépovroc iztirvxytiv.
90 "y
Euripides tertium illud in aliam formam, quae cum senten- tiae sensu melius congrueret, redegit. — Singulari modo v. 60 verbum émegco2o. usurpatum est. Nam cum apud ce- teros seriptores ,imprecari" significet, nostro loco notionem habet ,iusiurandum «eg confirmare". Sed illud procorum iusiurandum mihi quidem finiri videtur v. 63; adscripti sunt ab interpolatore v. 64. 65:
XO7ULUTQOT6UGELY xoi xovacxawew nó
"EAAqv óuoticc fgaofopóv 9' OonAcv uéra. De posteriore versu idem docuit Hermannus, vituperatus ab Hartungo, quod causis non adiectis versum sensui explendo necessarium inutile additamentum vocasset. "Tamen nullo hos versus meliore cognomine ornari equidem iudico. Nonne mirum quantum claudicant infinitivi &miovovevocu et xa- rocxQdUeu? Nonne aegre ferimus, quod contra cuiusnam urbem proci proficiscantur, ex praecedente sententia repeten- dum est? Praeterea OztÀc» uévoa absurdum; certe scripsisset Euripides dog/!). Et quid tandem novi his versibus disci- mus? Uleiscendum enim esse non solum eum procorum, qui Helenam marito rapturus sit, sed quemlibet raptorem eius satis docent verba st zig v. 62. — Nihil omnino mu- tandum est in ea quam praebent codices versuum 66 —68 seriptura; versum autem 69
Otov 7tvoGi qégowv L4goodíroe iaa, elsi bene Lentingius 0zrot correxit, equidem abesse malim; videor enim mihi tragicae dictionis centonem depreliendere,
neque facile patitur versus praecedens maximeque vocabulum &va eiusmodi additamentum. — V. 718q. praebent codices:
dA9ov 0! ix Dovydv 0 vag 9«ag , € $ € € - 3 , » xgi»ag 00, cg 0 uv9oc &v9ouro Eye.
Clemens autem Alexandrinus, qui illum locum apposuit Paedag.
l) Rectissime Euripides u€3$' ózÀw» usurpavit Or. 579.
91
III 2, 18, habet v. 72 xoívc» et ^foyciwv. Vides hoc in versu idem accidere, quod iam saepe in spüriis locis animadver- timus: variae pullulant lectiones. Versum enim 72 ab Euripide scripbum non esse apertissime docet pronomen óóe, quod et vile est trimeiri supplementum et pugnat cum certissima lege Euripides, quae istud pronomen personis in scaena non praesentibus adhiberi vetat. Neque vero verba dg Ó uv3Joc dv9ourtov (vel Afoycicov) &yeu bene addi participio, quod locum nominis proprii Paridis tenet, quis non intellegit? Alt delelo pessimo versu etiam praecedentis verba postrema 0 vGg Oeag, si quidem cetera integra putamus, necessario Euripidi abiudieanda sunt. Multa cogitari possunt versus 71 supplementa, velut zéów» lIlegig, IHowuov yóvog, 956» xgi- 79c; semper tamen incerta manebit restitutio, nisi fausta for- tuna nova nobis suppeditaverit emendandi adiumenta. — Paullo certius sanari possunt versus insequentes:
-doxeóoiuaqy', av9ngog uev etuorov ocoÀg, xovoqQ ài!) Aauzpoc flegfBeoq xyAuóuuori
75 dgdÀv égüoav» qxev' éBavogmóocag "EÀévy» zog "Id Bovova9u, &xónuov Aafov MevéAaov: 0 06 xo9' 'EAAaÓ' oiovgroog uooq 0gxovc maÀot00G TvyóGQE( uagtvQecou, wg xov BonJeiv voici. adwovgévoic.
Haec est Laur. et Pal. consentiens scriptura a prima manu tradita. Inspiciamus primum v. 76, quem. omnes editores ita scribunt, ut codices una cum Clemente Alexandrino exhibent. Cum autem interpretari iis opus non videatur, audi qui vertat Fixius verba &xónguov Aofgov IMevéAao»: ,peregre profectum naetus Menelaum." Putasne Euripidem, si hoc dicere vo- luisset, tam absurdis verbis fuisse usurum? Nonne 2xózuov vvyov lMeveAaov scripsisset? Melius autem omnibus edito-
1) Sie scribendum est pro tradito r«.
92
ribus, quid Euripidi tribuere liceret, animadvertit gramma- tieus quidam Byzantinus. Teste enim K. ab altera manu eod. Pal.!) sie seripti sunt v. 76. 7: "EAévg» 0c "Ióyc Bovova9u! £xóguov Aofiov. Mevékaog ov» xa9* *EAAaó! olovojooc uóvoc.
Vides eorrectorem, qui intolerabilia coniectura tollere stu- duerit. Etsi autem non sustulit omnes difficuliates, unum tamen egregie vidit: &xónuov ad Helenam referendum esse. Sed antequam de v. 76 sententiam meam dicam, pauca prae- mittenda sunt de iis qui inseeuntur. Ac primum quidem metrieum vitium versus 79, quod una cum emendatione 705i- xnuévo:g in archetypo Laur. et Pal. exstitisse W-. collatio probat, monere debebat editores, ut hunc versum accuratius inspicerent; sententiam autem num pravius ei absurdius et falsius eloqui potuit poeta? Sed tempori et chartae parca- mus. Non multo meliora sunt quae praecedunt; nam oiorQàr, quod aut ,stimulare" vel ,furore exagitare" (Bacch. 32. 119), aut furere" significat (Aesch. Prom. 837), ita usurpari non posse, ut sit ,furentem ruere'^ locus Aeschyleus satis ostendit. Neque etiam, si iusta esset haec notio, verbum otovoa» in nostram sententiam quadraret. Praeterea haeremus in verbis 0gxovg zteAeLovc Tv»ódoso, quibus iusiurandum Tyndaro a - procis datum significari necesse est. Quam difficultatem vi- dit, non probabiliter sustulit nescio quis, qui Tv»ócgsq scri- bendum proposuit. Cum autem in versibus tam absurdis versemur, non coniectura temptabimus illud uóg«, quod unum eriticos vexavii; qui scripsit intellexit: ,,casu isto" i. e. raptu Helenae?) -— Deletis igitur versibus 77—79 haee oritur
1l) Ego tamen spoponderim manum interpolatricem, quam W. littera p notavit, hanc coniecturam fecisse, eandem, quae uovos pro uopp substituit. |
2) Fortasse interpolator verba sic iungi voldit: o dà, olorgrcec
uooq, xo9" 'EAA«d) ó. z. T. u. Quod si est, oloro&v iusta notione nsurpavit, verba xa$' 'EAAmó« pessime et scripsit et collocavit.
quaestio, utrum versus 76 iradita forma servari possit, necne. Mihi quidem participium Aaffw», postquam 25avognacogc prae- cessil, languere el una cum insequente sententia resecandum videtur. Puto autem me Euripidis manum restituere, si col- lato huius fabulae v. 419 zoóro» :taAoctóv Ownatcy ixórpuoc «v Scribo: *Elévgv zog "Iógc BovovaSu' &xóruov óóu, quod, si quid video, non solum cum vocabulo £xóguo», sed eliam cum é5a»egzrácac!) egregie conspirat. lam bene post v. 76 sequitur ipsa Graecorum expeditio: interpolator, quin adderet Menelai evocationem, quam omisisse videbatur poeta, abstinere non potui. — Neque celabo suspicionem, quae mihi de v. 80 incidit. Nonne postquam dictum est qZavreg dogí lautologiae simile est zevyr Aafovreg? Nam vecgg omnem eompleeli militum armaturam satis constai (cf. Troad. 11). Sed hoe fortasse tolerabile; gravius est, quod Graecis doociuv dogé aliud sonat, quam quod nostro loco exspectamus (cf. Hom. O 88. K 456. 24 484. Eur. Phoen. 1382) Atque Ari- Stoteles aut discipulus quidam eius Rhet. III 11 p. 1411* 30 Bekk. hanc afferb versus nostri formam: vovvttbSey ov» "EAÀqveg G&avisc zt00í»,
quae quin genuina sit iis de causis, quas supra exposul, vix dubitem; praesertim cum Euripidi vocabulum rovc ita in deliciis fuerit, ut comieorum ludibrium non semel provoca- verit. — "V. 88 eum Hermanno et Hartungo, qui tamen postea sententiam mutavit, deleo. Unum argumentum rectam esse hane coniecturam luculentissime evincit: 040), quod in fine versus praecedentis legimus, addi quidquam non patitur; »cvgiv ad classem Graecorum, cgzríot» ad exercitum referen- dum est (cf. Phoen. 78. Heracl. 932). — Cum ne ego quidem
1) Noli hoc lectum vocabulum, quod Euripides in suum usum procudisse videtur, neglegere: «&»« ad verba zpoós Iógc fovor«Su«, iE ad Éxdmguov douww pertinet. Legas velim Hel. 1560—1566.
94
traditam lectionem v. 84 sanare possim, ad Calchantie respon- sum accedo, quo Ágamemnonem immolare Iphigeniam iubel: 89 KoÀyoac À' ó u&vtic &x0oíq xeyonuévotg 90 aveiÀev dguyéveiav, "v &anetQ! &yo,
Voréuidu 9Ucot vij vÓÓ' oixovog nédov,
xai ztÀoU» v' £os0904 xal xava0xaqag!) Opvyov
900act, ux; 9voact Ó' ovx sivot vc. Postremum horum versuum N. rectissime delevit, cui adsti- pulatur causasque exponit Hennigius l. l p. 33 sq. Sed vereor ne ille versus etiam praecedentem secum in perniciem trahat. Puto enim hos duos ab uno eodemque homine pro- fectos esse, nisi quod prior paullo melior evasit. Certas autem habeo causas. Legas velim totam sententiam omisso v. 93; nonne tibi v. 92 mirum quantum claudicare videtur? Fal- sum autem est xoarcoxogoc GOpvydo»?); quod si dixisset. Cal- chas, plus respondisset quam quod Agamemno rogaverat, qui tamen mihi vatum ei oraculorum mos fuisse non videtur?) Verba lecta expiscatus est interpolator ex huius fabulae v. 1979. Deleto autem etiam illo versu, quem cum sequenti eadem de eausa, qua 77— 79 additum videmus, pulcherrime pergit oralio Euripidea*). — Sed quid post v. 100 retineri possit, dictu difficillimum est. Fortasse Euripidei sunt v. 101—103; tamen suspicionem movet verbum éxyevgovoJot nusquam alibi lectum. Falsus est praeterea v. 105; quod eum demonstrasset Hennigius l. l. p. 34 sq., coniectura sua
1) Sic Pal. ab altera manu; xer«cqeyés Laur. et Pal a prima manu.
2) xe«radqeyic s*Povyiv prorsus absurdum est.
3) Cf. Calchantis vaticinium Iph. Taur. 18 sq.
4) Omnino non intellego, quomodo Dindorfius, quocum facit Hennigius l.l. p. 48, orationem huius prologi magis pedestrem di- cere possit, quam aliorum prologorum. Mihi quidem haud paucis poeticis luminibus distincta videtur (cf. v. 51 sq. 70. 78 sq. 80 sq.), ita ut hunc prologum in meliorum numerum referre non dubitem.
aug rag9évo unam difficultatem removit, alteram intulit. V. autem 104, etsi per se nullam praebet offendendi causam, tamen verba zgóg ÓGuagv' iun» mutuatus esse videtur e v. 99. Hoc quidem mihi certissimum est post v. 100 clausulam aliquam addidisse Euripidem, ut dolus Agamemnonis, quo fallebat uxorem, clarius appareret. Haec igitur fere eum Seripsisse conicio: ztLÓ« yag elyov v$vOe, nogOSévov ycuo». Iam sequebatur ea prologi pars, quae nova consilia Àgamem- nonis, quibus priora irrita faceret, continebat. Hanc autem omnino immutari debuisse ab eo qui anapaestos addidit el senem in scaena praesentem finxit, neminem fugit. Sed an- tequam iudicium meum de prologi conclusione edicam, eos quos, nondum commemoravi versuum 106—114 naevos quam brevissime percensebo. Duabus de causis tolerari non potest sententia: uóvo, à 1dyauv louev, dg &yeu vàóe, KaAyag Oóvooevg MevéAeog 9": postulat enim tojv, ut Agamemno ipse voce àyc notetur, el addenda erat particula vs post Ulixis nomen !). Tautologiam, quae inest in verbis G dé xéxev9e OcAvrog i» mrvyoic Àóyq qao goi z&vva voyyeyoouuéva nemo spero nostris temporibus ferri posse affirmabit. Iterum deprehendimus illud interpolatorum artificium supra identidem castigatum, ut quod pronomine relativo dictum est postea
1) Senserunt difficultates Hoennigius, qui l. l. p. 85 adn. 23 K&lyag 1! 'Odvoatic Mevéltoc 9! scribendum proponit, et Vitellius, qui in editionis suae Introduzione p. XXXV locum sic conformat: Külyac 'Odvaatc; MevéAsog &yà 9): & d' ob xaÀdc r0r, avOu utra- YOtqu xeu m&Àv xrÀ. Neuter menda plane sustulit neque omnino tolli possunt.
96
repetatur. Concludit totum prologum versus in hoc senten- tiarum nexu insulsissimus:
7t0t0g yàp GÀÓyq Toig V' Puoic OOpotour. &. Quid tandem fides senis ad argumentum epistulae ab Aga- memnone recitandae pertinet?
Sed finem faciamus conquirendarum ineptiarum; quid Euripides scripserit, investigemus. Àc primum quidem mihi necessarium videtur, u£ commemoret Agamemno conscios esse consilii sui Iphigeniae immolandae Calchantem, Ulixem, Me- nelaum. Nam Menelaum scire apparet e diverbio eius cum Agamemnone inde a v. 317; de Ulixe idem monet Agamemno v.524. Novum autem regis consilium Euripides duplici modo conformare poterai: aut, ut in servata prima fabulae scaena res est, Agamemno tum cum prologum recitabat conscripserat epistulam ad Clytaemnestram mittendam, aut post prologum recitatum scripturus erat. Priore autem modo Euripidem fabulam instituisse ego non credo. Si fecisset, aut Apamem- noni evocandus eral senex eti de mandato edocendus — tum eadem fere, quae paullo ante spectatoribus in prologo dixerat, ad senem conversus repetere debebat simulque partem primae Scaenae Euripideae periisse statuendum est — aut senex a spectatoribus non visus e easiris mittendus erat, id quod cum legibus veteris tragoediae pugnat. Omnes autem tolluntur difficultates, si Euripidem altera ratione prologum instituisse sumimus. Quae sententia cum mea sit, finem facturus huic eommentationis parti nunc exponam.
AÁgamemno e tentorio suo in scaenam procedit et pro- logi versus 49—63, 66—68, 70—71 (v. supra), 48—76 (v. s.), 80—82, 84—91, 94—100 et complures versus interpolatoris iniuria absumptos vel retractatos recitat. 'Tum sic fere pro- logum concludit: ,Doli istius eonscii sunt Calchas, Ulixes, Menelaus. Sed filiae misericordia commotus alteram ad uxo- rem dabo epistulam !), qua, ne mitiat Iphigeniam, imperabo.
1) Vocabulum jutrayoeqo satis lectum (v. 108) in Euripideo prologo exstitisse certum est.
97
Oecculte autem perferendam tradam seni mihi fidissimo !). Quod ut fauste eveniat, di duint propitii^ Iam Agamemno in tentorium redit epistulam scripturus: interim chorus vir- ginum intrat parodumque canit. Finito cantico senex, qui in eodem tentorio atque Ágamemno versari putandus esi?), eum epistula procedit; ai vix egressus deprehenditur a -Me- nelao in scaenam irruente, qui seni epistulam eripit, ereptam solvit. Sequitur dialogus inde a v. 308.
Iam vides in ea quam modo docui exordii conforma- tione egregie omnia convenire; simulque tollitur ea difficul- tas, quae, quantum video, omni exordii formae praeter nieam inhaeret. Nam si senex ante parodum cum epistula abiit, qui tandem fieri potest, ut post longum canticum altercatio- nem eius cum Menelao in scaena videamus et audiamus? Nonne iam diu e castris excessit? Hoc autem sumere, Mene- laum et senem inter se rixantes ad castra redire neque ve- risimile mihi videtur neque probatur ullo vestigio.
II.
DE ARTE PROLOGORVM EVRIPIDEORVM
Pertractatis singulis prologis et interpolationibus eorum, quantum equidem praestare poleram, expulsis tandem ali- quando ad artem prologorum Euripideorum accedo, h. e. ut iam in praefatione monui, eas conabor definire Jeges, quas
1) Hinc ille v. 114: zGróc y&o &Aóyo roic 1! &uoic douoisiy d. 2) Hoc servavit interpolator. Cf. v. 84sq. et e& quae de hoc loco p. 87 disputavimus. 7
98
Euripides in prologis scribendis sibi posuit. Etsi autem haec pars oommentationis meae oi gravissima est et esse debet, iamen postquam singulis prologis accurate perlusiratis firmum ac solidum videtur positum fundamentum, licet mihi brevis- simo esse: nihil enim opus est, nisi ul uno quasi conspectu ea complectar, quae in singulis observavi. Ut autem generale iudieium meum iam nümc edicam, hoc est:
Prologi Euripidei omnia ea continent, quae spectatoribus ad ipsius dramatis actionem intelle- gendam scitu necessaria suni: scaenam dramatis explicant et personarum gravissimarum fata, quan- ium quidem ad ipsam fabulam pertinent, usque ad illud temporis momentum enarrant, quo fabulae ipsius actio incipit.
Prologos Euripides hoc consilio seripsit, ut spectalores ea quae dixi non per unam aut com- plures fabulae scaenas sparsa, sed perpetua orati- one secundum rerum ordinem enarrata accurate co- gnoscerent et memoria tenerent.
Fortasse haec iudicia non multum ab iis discrepare pu- tabis, quae adhue de prologis Euripideis lata sunt; quantum discrepent, statim apparebit.
Omnes prologi Euripidei tripertiti sunt.
Prima pars, de qua postea plura disputabo, exordium est varii argumenti ; media eam continet historiam, quae toti dramati quasi fundamento est; tertia, ui breviter dicam, ad personam prologum recitantem pertinet: quid faciat, cogitet, timeat, speret enarrat. Has autem tres partes in longe plurimis prologis accurate licet internoscere; adesse in Alcestide, Medea, Hippolyto; Heraclidis, Hecuba, Hercule, Supplicibus, Ione, Troadibus, Phoenissis, Iphigenia Taurica, Oreste in unaquaque harum fabularum supra demonstravimus. Tres exstant fa- bulae, in quibus prologi tertia pars tam arte cum altera iuncta est, ut separari non possit. Tamen vestigia eius fa- cile inveniuntur.
99
Andr. 42 sqQ.: óc.uazovuérg Ó' &yo ÓOojc)» zt&Qouxov Géridog eig &vàxvogov 9àccc v00' &ÀSJoUO, 2» ue xcvor Savsi».
Hel. 63 sq.: vOv zGÀa, Ó' duOv zt001v viua. Ioorvéog uvguo ztgooztzvo) voÓE ixévug, Vv' &vópi vàua Óteocon Aéyy.
Baech. 47 3q.: «v obvex' avrQ) 9eog ysycc dvóelEopot zügiv vs Onfotowi». elg à GÀAq» q90va raG»Oéyde 9éuevog cv ueraovioc zróda.
Unus Electrae prologus tertia parte omnino caret!) Neque
illud miraberis: nam agricola illius fabulae nullam aliam ob
eausam in seaenam prodit, quam ut prologum recitet; quid igitur de se praedicet praeter honestos suos mores non habet, praesertim cum consilium 6e seaena abeundi versu demum
78 sq. eapiat. Hic igitur loeus prologi adventu Electrae
quasi interrupti conclusio est. De Iphigeniae Aulidensis
prologo seio satis lubricum esse iudicium; si tamen ea quae supra disputavi probabis, exordium de Helenae matrimonio usque ad v. 71, mediam prologi partem originem belli Troici et causam Iphigeniae immolandae tractantem fere usque ad
v. 105 pertinere dices. Post hune versum absumpta est con-
elusio fortasse cum media parte artissime coniuncta, de cuius
argumento vide quae p. 96 sq. exposui.
Exordium prologi praeparat historias in media parte enarrandas. |
Hoc fieri potest triplici modo: aut praemittuntur priora fata earum personarum de quibus prologus agit, interdum eliam gentis earum, aut de se suisque fatis disserit persona 7ztQoÀoyiGovaa, praesertim eum deus est (veluti in Alc., Hipp.,
Troad., Baech.), aut si forte deficit apta historia (ut in Suppl.),
dietum aliquod in exordio ponitur. Misceri quoque nonnum-
1) Hoc dicere licet, etsi postremam huius prologi partem non Euripideam esse videri p. 56 docui. Ne Euripides quidem aliud argumentum atque interpolator hoc loco tractare potuit.
100
quam tres illos modos vix opus est monere. Ad primum autem pertinent etiam longae illae genealogiae a veteribus non minus quam a recentioribus critieis perstrietae. Videtur iamen Euripides priore poeseos suae aetate hoc vitio absti- nuisse; primum exemplum Hecuba praebet, postea magis magisque ecrebrescunt et ingraveseunt; in Oreste origines lon- gissime repetitae prorsus intolerabiles sunt.
Semper fere persona zooàoyiGovooa, ut quam celerrime a spectatoribus cognoscatur, plerumque in exotdio, certe inter prima narrationis verba nomen suum expresse dicit; si non dicit, alio modo curavit poeta, ut spectatores quemnam in scaena viderent statim in exordio intellegerent.
Ultro priore lege eximuntur earum fabularum prologi, in quibus persona prologum recitans nomen non habet, Medeae et Electrae. Tamen nutrix Medeae ut serva cognoscitur ver- bis v. 6 óéozow' Zuj, et maritus Electrae sine dubio in Scaenam prodibat veste rustica indutus. Hestant Apollo Aleestidis, quem et verbis versus 3. 4 et noto habitu maxime arcu (cf. v. 35) statim agnoscebant spectatores; Iolaus Heracli- darum, qui etsi versu demum 30 nomen suum artificioso modo orationi inserit, tamen exordii v. 6 sq. se cognatum Her- culis esse declarat; Agamemno Iphigeniae Aulidensis regia veste simulque verbis v. 50 KAvrouu»ravoa v! duy &£vvaogog sine ulla difficultate agnitus.
Quam celerrime fieri potest, locus actionis fabulae indicatur notaturque pronomine 00e. Eodem cum voeabulo coniunguntur omnes res et personae quas spectatores in scaena conspiciunt; quas non conspiciunt eae illud pronomen respuunt.
Has leges scitu dignissimas hic illic iam antea comme- moravimus. Contra primam peccaverunt omnes adhue viri docti, qui Heraclidarum fabulae scaenam Marathone esse vo- luerunt; quam sententiam falsam esse aliis causis satis me probasse existumo (cf. p. 158q.).— Etiam altera lex certissima est.-
101
Quoniam autem de rebus in scaena conspectis satis constát, non dicam nisi de personis. Quattuor sunt fabulae Euripi- deae, in quibus, dum prologus recitatur, praeter zooAoyi- Lovo«» aliae personae in seaena versantur: Heraclidae, Her- cules, Supplices, Orestes. In Heraclidis et Hercule adsunt liberi Herculis, notati pronomine 0óe Heracl. 11. 407). Herc. 42, in Hercule praeter hos Megara, cuius nomen cum eadem vocula coniunctum apparet v. 9. 14. In Supplicibus supplices quae adsunt mulieres et Adrastus eodem modo quasi mon- strantur spectatoribus v. 8. 17 (cf. p. 10 sq.). 21. 35?). In Oreste aegrotans in lecto iacet Orestes, dum Electra prologum recitat: 007 dicitur v. 35 secundum certissimam Reiskii coniecturam. Pauca addenda sunt de Troadum prologo, qui dum declamatur à Neptuno, Hecuba in seaena est (cf. v. 98) Ego tamen puto eam eum in porta tentorii Àgamemnonis torpens humi lacerei (ef. v. 188 sq.), a spectatoribus visam non esse, quae coniectura egregie convenit cum argumento et prologi et iusequentis dialogi. At histrio, Qui eam praesentem esse ani- madverterat, non satis significatam ratus v. 32. 33 contra loci ingenium digito ostendit spectatoribus?). — Contra ter- tiam legem peccaverunt Euripidis editores praeter W. Suppl. 17, interpolatores Med. 39. Hipp. 48. Andr. 38. Iph. Aul. 72.
Media prologi pars, ut iam supra identidem monui, gravissima est: eas res spectatoribus enar- rat, quibus fabulae actio nititur. Si totum drama
1) Alemen* in scaena non conspicitur, quare caret nomen eius pronomine óde v. 41.
2) Nihil valet contra meam sententiam, quod in prologo om- nino non commemorantur filii dueum interfectorum, quos in scaena adesse docet v. 106. Eiusmodi personae veteribus verae personae non erant.
3) Iphigeniae Aulidensis prologus, qui ex tradita conformatione Sene praesente ab Agamemnone recitatur, in censum venire non Potest. — Quid de pronomine 9s Tr. 22 monendum sit v. p. 47.
102
unum est, unam complectitur historiam, si duo capita habet, duas historias praebet.
Posterius contingere vidimus in Hecubae, Hippolyti, Herculis, aliquo modo in Phoenissarum prologis. Herculis prologus eo insignis est, quod alteri de Lyco narrationi novum exordium praemissum est; Hippolyti prologus, quod quattuor versibus inter duas narrationes interpositis nexus earum indicatur (cf. p. 36 et p. 12).
Media prologi pars rerum narrationem usque ad illud temporis momentum producit, quo fabulae ipsius actio incipit; nunquam ea quae spectatores postea suis oculis videbunt, enarrat iisque volupta- tem spectandae fabulae praeripit.
Haec quoque est inter gravissimas leges, quas commen- ialione mea probatas esse iudico. Pugnare videbantur Hippo- lyti, Ionis, Troadum prologi; postquam autem Wheelerus Hipp. 41 sq. delevit, ego Ton. 67 sq. et Tr. 36 sq., ut mihi quidem videor, idoneis causss motus obelum praefixi (ef. P. 46 et 49 sq.)
Unus autem est prologus Euripideus, qui futura prae- dicit, quae in fabula ipsa videbunt spectatores, Hecubae. Vide v. 42—40:
xai revbetou v000 ovd dÓcpmgrog qiÀov Éovou ngog &vOQOv' ?) renguuévy 0 ya Savsiv dósAqn» «qd dunv àv Quart. dvoiv dà maido:w Oo vexou) xovówerat u5vyo, iuo? ve vijg v& ÓvotQvov xoQTs.
Iure quaerimus, eur Euripides in hoc prologo legem suam neglexerit. Causa est duplex illius fabulae actio, quam p. 29 sq. commemoravimus. Etsi enim v. 35—41 ad Polyxenae fabu- lam, ut ita dicam, instituendam sufficiunt, tamen necessa- rium est, ut sciant spectatores, cur Polydorus antea de suis fatis tam multa disseruerit. Cum autem inter duas illas
Qm praesens vinculum non intercedat, sed ea tan-
108
ium temporis unitate quodammodo cohaereant, quae de Po- lydoro et Polyxena postea fient ei illis narrationibus ut fundamento utuntur, necessarium est illum nexum in pro- logo ipso indicari. Sed quomodo praedicta sunt futura? Tam parce et caute, ut spectatores voluptate spectandae fa- bulae minime fraudentur.. Cadit igitur omnis illa quaestio ab arlis tragicae iudicibus magno cum studio tractata, utrum Euripides eo, quod nonnunquam in prologis futura praedixerit, ariem pessumdederit necne: nunquam Euripides in prologis fabulae ipsius argumentum praedixit; si qua delibare debebat, tam tecte et caute fecit, ut nihilominus spectatores in fabula ipsa prorsus nova viderent. Quam egregie haec quadrant in poetam voacyixeracov! |
Prologi narratio nunquam inlterrumpitur re- bus alienis.
Haec enim est causa eius finalis, ut spectatores de hi- storia fabulae clare edoceat. Quamobrem Euripides in pro- logorum corpore a dictis, quibus aliis tragoediarum locis ab- undat, prorsus abstinuit!) Tres loci obstrepentes: Med. 14. 15, Hipp. 7. 8 (p. 13), Troad. 26. 27 (p.48 sq.) obelo notati sunt. — Ne eas quidem mythorum partes, quae ad rem non pertinent, unquam admisit: viri docti et ego eiecimus Hipp. 29—83, Ion. 20—27 (p. 41 sq., Hel. 85—43 (p. 59 sq.), Iph. Taur. 20 dim. — 24 dim. (p. 61 sq.), Phoen. 20. 27 (p. 65 sq.), 51. 52, Or. 12—15 (p. 69 sq.). — Tres praeterea removimus etymologias male inculeatas: Troad. 18. 14 (p. 47), Hel.9—11 (p. 57 8q.), Iph. Taur. 31—33 (p. 62 8q.).
Prologi conclusio ad personam zz goAoyíLbovoa» pertinet; aut facta aut cogitationes eius continet. Interdum ea persona indicatur, quae post prologum
1) :Reperiuntur diota in initio et fine prologorum. Prius ac- cidit in Heraclidarum, Stheneboeae (fr. 662), Orestis, posterius in Supplicum et Orestis prologis.
104
recitatum in scaenam prodit demonstraturque spec- tatoribus pronomine 00e; nunquam autem eam per- sonam zooáAoyiíGovoa alloquitur.
Nominatur insequens persona maxime in antiquioribus Euripidis fabulis, Aleestide, Medea, Hippolyto, Heraclidis, Hecuba, Ione, in recentiorum nulla. Illius autem personae &mocrgogr» obtruserunt Euripidi histriones in fine prologo- rum Heraelidarum, Heeubae, Baccharum, Iphigeniae Auli- densis!); falsariorum talia esse supra probavimus (cf. p. 23. 9o Sq. 81 sq. 87. 94 sq.).
Nonne debes mecum consentire rectam esse eam legem, quam de argumento prologorum Euripideorum in exordio huius capitis posui? Ubinam sunt istae ambages prologorum tam saepe castigatae? Immo nihil in argumento eorum inest, quod recte vituperes, nisi illud quod reprehendit antiquissi- mus prologorum Euripideorum iudex Aristophanes, longae illae generum enumerationes. — Porro si eas leges, quas de usu pronominis óde, de historiis media prologi parte enarralis, de rebus alienis omissis supra statui, ponderas, nonne hoc quoque mihi concedis Euripidem in prologis conscribendis maxime spectatorum rationem habu- isse, ut et accuratissime et facillime res ad fabu- lam intellegendam scitu necessarias et discerent et memoria tenerent? Quis tandem dubitat, quin Euri- pides prologos suos more Sophocleo conformare potuerit? At noluit; spectatorum attentionem ad ipsam fabulam nonnun- quam satis impliealam convertit; historiam fabulae modo
]) In Iphigenia Aulidensi quoniam senex secundum traditam fabulae conformationem iam in scaena versatur, paullo aliter res se habet, quam in tribus ceteris fabulis. — Novum simul hoc est ar- gumentum ex more Euripideo petitum me recte improbasse hanc prologi conformationem, ut Agamemno, cum ad prologum recitan- dum in scaenam procedit, alteram epistulam ad Clytaemnestram dandam iam scriptam manu teneat.
106
minime artificioso, sed claro et lucido neque contra rerum naturam pugnante praemisit.
Ecce fere nescii ad quaestionem de causa prologorum Euripideorum, unde profecti eramus, revertimus: soluta est, spero, firmis et, quae oculis videre licet. argumentis.
Quod modo dixi etiam magis apparebit eo, quod de prologorum cum ceteris fabulae partibus nexu nunc disputa- turus sum. Etsi scio hane quaestionem magis ad artem ipsarum fabularum quam prologorum pertinere, tamen ne quid desideretur, quam brevissime fieri potest, tractabo.
Prologum ab arte dramatica abhorrere ipsum vocabu- lum doceo docet: ut agantur res in scaena, non ui nar- rentur, postulamus. Fieri tamen potest, ut prologus artis dramaticae legibus consentaneus sit; persona enim :rgoAoyt- Lovca eo debet animi statu esse, ut ad monologum propensa sib; dis praeterea uti debet verbis, quae cum animi eius con- dicione congruentia non epicum, sed tragicum prae se ferant colorem. Quis vituperabit prologos Trachiniarum !) et Terei Sophoclearum ?
Illis autem legibus inter omnes prologos Euripideos ad- siriebus es& unus Medeae. Nutrix prologum recitat, mulier et servitii diuturnitate (v. 49) et animi fide (v. 54sq.) cum domo Aeetae coniuncta. Ipsa non ignorat, quantum beneficiorum Medea Iasoni tribuerit, quam ingratum hic se praestiterit. Videi animum Medeae iratum et mala minantem. Consolari studet; repudiatur (v. 28 sq.). Quid igitur faciat? Nihil restat, quam ut secum commiseretur dominae calamitatem, quae sua simul est, vel, ut ipsa dicit v. 57 sq., ut cum caelo et terra communicet. Salis aulem tragicee institui hanc nutricis com- miserationem omnes clamant. Proxime accedunt Hippolyti ei Supplicum prologi: Veneris ira et supplicum calamitas causae monologorum sunt. Secuntur prologi Telephi, Alce-
1) De maculis huius prologi nunc non ago.
106
stidis, Oenei, Troadum, Iphigeniae Tauricae, in quibus causam prologi declamati indagare potes: tamen verba aut omnia aut maximam partem ita comparata sunt, ut epicum, non ira- gicum poetam audire videaris. In ceteris autem fabulis ex ipsa tragoediae actione, nisi forte sophista esse voles, nullam omnino causam prologi recitati petere poteris: prorsus in Sspectalorum usum scripti sunt. Velim autem hoc animad- vertas:
Ii prologi qui optime cum ipsa fabula coeunt, omnes 8unt prioris aetatis poeseos Euripidiae. Po- Steriore tempore poeta non solum nexum internum magis magisque solvit, sed etiam externo illo vin- eulo, ut persona zoàoyíLoveo insequentem per- sonam indicaret, non iam usus est (v. p. 108 sq.).
Quo magis autem Euripides prologos prooemi- orum a fabula ipsa solutorum formam habere voluit, eo magis ipsarum fabularum argumentum auxit.
Num opus est amplius exponere, quam egregie hoc quo- que quadrel in eam sententiam, quam antea de causa Euri- pideorum prologorum statui?
Sed quoniam de arte prologorum disputamus, iuvat sum- marium addere interpolationis, qua ars obruta est.
Duo genera interpolationis grassaia sunt in prologis Euripideis: alterum, quod grammaticum voco, alterum histrionale.
Àd prius genus omnes eas refero interpolatio- . nes, quae verborum poetae interpretandorum causa additae sunt.
Omnes (praeter unum) prologi exempla praebent, pluri- mas Electrae prologus. Sunt autem illa additamenta aut ex ingenio interpolatorum profecta aut ex aliis fabularum locis petita. Quin eo procedit falsariorum loquacitas, ut, quae se dicturum non esse poeta expresse dixit, ipsi statim libere pronuntient (Iph. Taur. 38. 39. Or. 12—15). — Gravis- simae autem huius generis interpolationes sunt dicta, ety-
107
mologiae, mythologicae notitiae, quas p. 108 congessimus !). Plerumque ita intrusae sunt in verba poetae, ut eximere possis; rarius Euripidea immutata et dilatata sunt, ut spuria a genuinis certo quidem separare non liceat. Huius speciei luculenta exempla exstant Andr. 49—55 (cf. p. 27 sq.), Ion. 8— 19. 36—40 (cf. p. 41 sq.), Phoen. 21—23 (ef. p. 66 sq.). Necessario hae interpolatorum opera etiam prorsus absumpta sunt verba genuina; lacunas autem in prologis Euripideis in- veniri equidem non puto.
Histriqgnes duplici modo prologis Euripideis nocuerunt: additamenta intrusere aut ad scaenam fabulae immutandam aut ad zá&Sogc sermonis augendum. — e :
In quattuor tragoediis scaenicas mutaliones fecere hi- siriones: Heraelidarum fabulam Marathone, non Athenis agi voluerunt (interpolarunt v. 31. 32. 34—37. 39; cf. p. 20 sq.), Hecubae Polydorum pendentem in scaena, non procedentem fecerunt (interp. v. 28—834; cf. p. 33 sq.), in Baechis scaenico apparatui fumantes aedium Semeles ruinas addiderunt (interp. v. 6—9; cf. p. 75 sq.), chorum cirea finem prologi (an cum Baccho?) in scaenam duxerunt (interp. v. 55— 03), Iphigeniae Aulidensis ÀÁgamemnonem cum sene in scaena colloqui vo- luerunt (interp. v. 1—48. 115—163; cf. p. 84 sq.) Atque iisdem illis prologis verba zre&Jovc plena annexuerunt histrio- nes, quibus persona zvgoAoyttovoc insequentem alloqueretur: Heraelidarum prologo v. 52— 54, Hecubae prologo v. 55—858, Baceharum prologo v. 55— 63, Iphigeniae Aulidensis prologo (mutatis verbis Euripideis) v. 106—114. Egregie autem ac- eidit ad sententiam meam de scaenicis interpolationibus pro- bandam, ut histriones eos ipsos prologos, quibus manus suas impudentes imposuerunt, ista c7roorgogi quasi sigillo suo munirent.
1) Adde Herc. 57—59. Cf. p. 38.
ADDENDA ET CORRIGENDA
Inter ingentem scriptiuneularum et observationum Euripidea- rum molem quod nonnullae me fugerunt, nemo puto mirabitur neque mihi irascetur. Haec ab aliis praeoccupata esse sero animadverti: El. 10 delevit W. A. E. p. 206 (cf. b. l. p. 51 sq). — El. 27 ante me ci. evurog (of. h. l. p. 58) Witzschelius Zeitschr. f. d. A.-W. 1838 p. 644; cof. Vitelli App. crit. p. 76 adn. 1. :
Dum hoc opusculum typis exprimitur, Bonnae prodierunt Lu- doviei Enthoveni ;,De Ione fabula Euripidea quaestiones selectae", quibus uti non iam poteram. Magnopere gavisus sum, quod iis locis, quos ambo tractavimus, illum summa in re mecum facientem vidi. Of. velim Enthoveni p. 82 adn. 2 cum bh. l. p. 48 et adn. 1; p. 46 sq. cum bh. l. p. 58 adn. 2; p. 56 sq. cum h. l. p. 42 adn. 2.
. 82 v. 7 lege pendet pro pondet.
. 57 adn. 8 lege y«uov pro y«uov.
. 58 adn. 2 v. 10 lege 661 pro 660.
p. 64 v. 28 lege quod pro quo.
p. 75 v. 12 lego Wecklinius pro Wecklinins.
uM -
Bacch. Hel.
El. Heracl.
Herc. Iph. Taur. Ion.
Or.
Troad.
Dan. fr.
INDEX LOCORVM
PRAETER PROLOGOS TRACTATORVM
229—230 . 694. . . 991—995 . 417—419 . 147 sq. 188 . . . 199—204 . 229—231 . 242 . . 209—830 807—308 . 320—328 . 401 . 576 . . . 577—580 . 631. . 795—179 . 679—680 . 800—807 . 948—949 . 953—962 . 1428—1429 86—87 127 . 905. . . 429 —430 . 868 . 326 .
. 78 adn.
79 ,, 57 , 55 ,, 72 ,
we e P aw w^ bh9
Bonnae typis Caroli Georgi univ. typogr.
Lum M
Bonnae typis Caroli Georgi typogr. acad.
"ege