Google

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

Ἔ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.

* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

* Maintain attribution The Google watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web a[nttp: //books . google. com/]

SN HARVARD COLLEGE LIBRARY.

Sharbarb (Lollege 3Libraty

FROM THE

CONSTANTIUS FUND.

Established byProfessor E. A. SortocLs of Harvard University for ** the purchase of Greek and Latin books (the ancient classics) or of Arabic books, or of bcoks illustrating or ex- plaining such Greek, Latin, or.

Arabic books." (Will, dated 1550.)

ερεῖνοὰ I8 AL, 185.

ἫΝ DE LIBRO

ΠΕΡῚ TOY IANTA SIIOYAAION EINAI EAEYOGEPON

QUI

INTER PHILONIS ALEXANDRINI OPERA FERTUR.

SCRIPSIT

RICARDUS AUSFELD.

————— —9 45 «tt * —— — ———————

' GOTTINGAE 1887. APUD VANDENHOECK & RUPRECH T.

EA 47

. $0. UU PA v pau JU - ᾿ς ON i MEM 5 GN | APR 18 1888 | " /

MibnaR A "P Ju i. 73 .

PARENTUM MEMORIAE SACRUM.

P7 47. T,

a Qu pau χες ᾿ τὰ ὮΝ

Ν

APR 18 1888 ; - /

—

| ΙΒ ΒΑΡῪ," APA df TA t

C

e libro περὶ τοῦ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύϑερον, qui inter Phi- D lonis Alexandrini opera fertur, pauca conscribere propositum est. Id autem, quod demonstraturi sumus, librum illum a Philone non conscriptum esse, minime novum est; nam iam Frankelius 1),

1) Programm zur Eróffnung des jüdisch-theolog. Seminars zu Breslau »Frünckelsche Stiftung«, 1854 p. 32 Anm. 8, qui liber in notitiam mihi venit, cum hanc quaestionem absolvissem. Quae profert contra hunc librum, sunt haec: »Schon die Widmung im Eingange (p. 865) (ὦ Θεόδοτε' erregt Verdacht; Philo schreibt unabhángig: seine Schriften sind in einem Geiste concipirt, der sich nicht an Menschen wendet. — Die darauf folgende Benennung τὸν τῶν πυϑαγορείων ἱερώτατον ϑίασον ist in Philo's Munde hóchst auffallend und kommt nie bei ihm vor. Auch für λογυρώτατον Πλάτωνα (p.867) wird man bei Philo keine Parallele finden: er wird als τίς und zuweilen bei seinem Namen, ein oder zweimal doxuuog ἀνὴρ angeführt; jedes son- stige schmeichlerische Epithet wird vermieden. — Dass das pythische Orakel als hóchstes Kriterium der Wahrheit hingestellt wird, (p. 868: τὸ Σοφόκλειον οὐδὲν τῶν πυϑοχρήστων διαφέρον, p. 889: ov ζηνώνειον μᾶλλον ἢ πυϑόχρηστον) spricht ebenso gegen Philo's Autorschaft, als der Einwurf gegen den von Hercules und Bacchus (sic!) Beweis für den Probus liber: ,Man wird verneinen, dass Heroen hierfür als Beweis angeführt werden kónnen, da sie hóher als die menschliche Natur stehen und aus sterblichem und unsterblichem Samen gemischt sind* (p. 881). Und selbst wenn man Manches auf Rechnung der dedicirten Schrift bringen will, kann ein Philo sagen : ὁ τῶν ᾿Ιουδαέων Νομοϑέτης, ἅτε γυμνῆς ὡς λόγος ἀσκητὴς φιλοσοφίας (p. 871)? Philo denkt zu edel, um aus Rücksicht vor Menschen von seinem gótt- lichen und als Musterbild der Philosophen aufgestellten Moses in solcher Weise zu sprechen, — Auch die pedantisch demonstrative Beweisführung mit einem Major, Minor und einem ergo (p. 873. 874) widerspricht dem ganzen Wesen Philo's. Man erkennt bei genauem Durchforschen, dass hier die Schulübung eines philosophischen Tironen vorliegt: kein eigenthümlicher Gedanke, keine lebendige Darstellung, nur Aufeinanderhüufen fremder Sátze und angeführter Beispiele, und wenn Philo am Eingange der Schrift de Vita contemplat. (deren Echtheit aus dem Philo gewóhn- lichen und ganz in seiner Weise gehaltenen Ausfalle gegen den Luxus p. 895—99 hervorzugehen scheint) davon spricht, dass er über die Ess&er abgehandelt, so beziehet sich dieses auf eine verloren gegangene Schrift, aus der dieses Quod omnis probus manchen dürftigen Auszug haben mag.« Haec maximam partem recta esse non potest

— 6 —

post eum Jacobus Bernays!) a Philone eum abiudicaverunt, quorum hic, cum obiter eius mentionem iniceret, causas, cur ita existimaret, non proposuit, Frankelius autem tam pauca attulit, ut propter ipsam paucitatem nihil valeant nec mirandum sit, quod praeter Graetzium, quod sciam, nemo ei fidem habuit. Sed ne Bernaysii quidem auctoritate homines docti permoti sunt, ut accuratius in hunc librum inquirerent: immo quod tulit de eo iudicium, omnino non satis innotuisse videtur, cum etiam nunc libro simpliciter pro genuino utantur, viri illustrissimi sententiae nulla ratione habita, quae ne diutius neglecta iaceat, hanc quaestionem instituimus.

negari, sed tamen ea sunt, ut perspicuum sit, Frankelium hunc librum quamvis pro- fiteatur se accurate eum perquisivisse, paene ne legisse quidem. ^ Nos paulo et plura et graviora proferemus.

1) Ueber die unter Philon's Werken stehende Schrift »tüber die Unzerstórbarkeit des Weltalls« aus den Abhandl. der kónigl. Preuss. Akademie der Wissensch. zu Berlin v. J. 1882 p. 34 adn. I, p. 53 and. 2.

CAPUT I.

Argumenta continens ex comparatione libri cum Philonis, quae certa sunt, scriptis ducta.

Inter libros, qui sub nomine Philonis Alexandrini nobis traditi sunt, esse qui falso sint inscripti, post Bernaysii de libro περὶ ἀφϑαρ- σίας κόσμου, Lucii!) de libro περὶ βίου ϑεωρητικοῦ dissertationes inter omnes constat. Itaque, quod liber περὶ τοῦ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύϑερον una cum eius operibus ad nos pervenit, per se hoc eius fidem non augebit: ne id quidem, quod Eusebius praep. evangel. VIII c. 11, Hieronymus ca. Jovinianum II c. 14 (si quidem, quae ibi dicit: (Essaenos) super quorum vita Philo vir doctissimus pro- prium volumen edidit, ad hunc librum referenda sunt) pro Philoneo eum adferunt, cum iidem scriptores etiam librum de vita contem- plat. Philoni tribuant (Euseb. hist. eccl. lib. II c. 18, Hieronym. de vir. illustr.. Quamquam multo insigniore exemplo demonstrari potest, illorum testimoniis nihil omnino auctoritatis inesse. Initio huius libri scriptor mentionem facit prioris sermonis de malorum servitute a se compositi: illi se hunc quasi gemellum fratrem addi- turum esse. Duo illius sermonis testimonia exstant, alterum apud Eusebium, qui in enumeratione Philonis operum (hist. eccl. II 18) una cum hoc libro eum commemorat, alterum apud Hieronymum (vir. illustr.), qui eum unum de his duobus adfert; libri scripti eum non praebent, quod sane non mirum est. Neque enim ullus um- quam fuit, id quod ex hoc libro facillime intellegitur, qui inscribitur περὶ τοῦ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύϑερον ille quidem, re vera autem de utroque paradoxo et de servitute malorum et de bonorum liber-

l) Die Therapeuten und ihre Stellung in der Gesch. d. Askese. — Eine kri- tische Untersuchung der Schrift de vita contemplativa von P. E. Lucius. Strass- burg 1880.

SRarbarb (College 3Librarp

FROM THE

CONSTANTIUS FUND.

Established byProfessor E. A. SoPHoct Es of Harvard University for ** the purchase of Greek and Latin. books (the ancient classics) or of Arabic books, or of bcoks illustrating or ex- plaining such Greek, Latin, or.

Arabic books." (Will, dated 1330.)

Reed [8 Aoc, 1555.

- 8 —

tate est. Ipsum exordium tale est, quale totius quidem quaestionis et de servitute malorum et de bonorum libertate possit exordium esse, neque vero alterius: partis. Quid enim sibi vellet altero ex his paradoxis tractato tum demum exponere recedendum esse a tritis vulgi sententiis, si quis vere philosophus esse vellet, et multi- tudinem vituperare, quod ea, quae philosophi docerent, reprehen- deret atque irrideret, et inter alia, quae plerisque absurda esse vide- rentur atque ab omni ratione aliena duobus istis paradoxis enume- ratis (p. 446: ἀπὸ δὲ τῆς αὐτῆς ὀνειρώξεως τοῖς μὲν ἀμφιϑαλέσι — δουλείαν ἐπετόλμησαν ἐπιφημίσαι x. τ. λ.) homines hortari, ut philo- sophiae curandos se traderent, ut intellegerent, quam vere ista essent dicta? — Iam vide ipsam quaestionem. Incipit ab enume- ratione duorum servitutis generum (δουλεία τοίνυν ἡ μὲν ψυχῶν, ἣ δὲ σωμάτων λέγεται, in. quo hoc animadvertendum est, quod λέγεται dicitur, non ἐλέγετο): in altera homines esse dominos, in altera animi pravitatem et perturbationes. His duo libertatis genera opponuntur et exponitur non agi de corporibus, quippe quae innumerabilibus casibus sint obnoxia, sed περὶ τρόπων quaestionem esse. p. 449!). definitur, qui vere servus sit, paulo infra p. 450 longiore dispu- tatione explicatur ministeria non propria esse servitutis. In fine libri ridentur ei, qui manumissi a dominis eam ob causam se esse liberos arbitrarentur: nam licet vernae non iam sint nec famuli, nihilo secius servos esse eos hominum et cupiditatum. Haec omnia, cur in hoc libro exponuntur? Neque enim potest probari omnes malos esse servos, id quod superiore sermone effectum dicit, nisi certe definito, quid sit vera servitus et ubi, refutatisque hominum in hac re erroribus. Praeterea cur p. 452, p. 466 argumentis simul et omnes bonos esse liberos et malos esse servos probatur, cur P. 453 non satis habebat ex ἰσηγορίᾳ bonorum libertatem demon- strasse, sed alteram addit conclusionem, qua malorum servitus con- firmetur (“πὸ δὲ τῆς αὐτῆς ἀφορμῆς καὶ ὅτι δοῦλος ὃ ἄφρων ἐστὶν, ἐπι- δειχϑήσεται. “Ὥσπερ γὰρ x. τ. A)? Sin autem haec addere volebat ad prioris libri argumenta, id ei dicendum erat, quod ne verbo quidem fit, immo nusquam praeter initium προτέρου λόγου ulla fit mentio, quanquam usque quaque libertati bonorum malorum servitus oppo-

1) In citandis paginis editionem Mangeianam sequor.

— 9 —

nitur. Sed omnino non video, qui alterum possit ab altero separari, cum neque quid libertas sit demonstrari possit nisi adhibita servi- tute, nec quid sit servitus intellegi, nisi cum libertate conferatur; itaque nec Cicero neque Epictetus, quorum de hac re quaestiones habemus, rem in duas partes distribuerunt, sed una de duobus paradoxis agunt. Ex his suspicari licet non propter temporum ini- quitatem nobis non licere librum περὶ τοῦ πάντα φαῦλον εἶναι δοῦλον 1) in manus sumere, sed nullum umquam fuisse. Quae igitur apud Eusebium et Hieronymum eius testimonia exstant, cum inscriptio tantum memoretur, nihil impedit, quo minus ea profecta esse sta- tuamus ex eis, quae in initio huius libri de eo dicuntur.

Quae cum ita sint, illis testimoniis, ut par est, neglectis in librum ipsum inquiramus, quae tandem sint in eo, quae in Philonem non conveniant. Unum autem nobis iam occurrit: nam quod pri- orem illum sermonem a scriptore non satis scite fictum esse vidimus, hoc in Philonem non admodum quadrare nemo negabit, Sed hoc pusillum est nec per se dignum, quod primo loco ponatur, quem ea solum de causa obtinet, quia necessario ex iis, quae supra de initio libri disputanda erant, sequitur.

Nam ex omnibus, quae contra, hunc librum proferri possunt, summum pondus habet atque adeo momentum facit argumentum, quod ex iis locis ducitur, qui praeter cetera huic libro speciem addunt Philoneae originis, eos dico locos, qui ex Iudaeorum sacra scriptura commemorantur, quorum primum scriptorem ex Philone exscripsisse certo potest demonstrari, quos omnes eum Philoni debere veri est similimum. Primus locus exstat p. 449/50, ubi sapienti cum athleta comparato adversarii plagis non cedenti ad rem pro- bandam Amntisthenis et Iudaeorum legumlatoris dicta adferuntur: εἷς ταῦτα δὲ ἀπιδὼν Ldvrio9Évgc δυσβάστακτον εἶπεν εἶναι τὸν ἀστεῖον" ὡς γὰρ ἡ ἀφροσύνη κοῦφον καὶ φερόμενον, 7) φρόνησις ἐρηρεισμένον καὶ ἀκλινὲς καὶ βάρος ἔχον ἀσάλευτον. Ὁ δὲ δὴ τῶν Ιουδαίων νομοϑέτης τὰς τοῦ σοφοῦ χεῖρας βαρείας εἰσάγει, διὰ συμβόλων τὰς πράξεις αἰνιττόμενος, οὐκ ἐπιπολαίως, ἀλλὰ παγίως ἐρηρεισμένας ἀπὸ (ὑπὸ scribendum videtur) διανοίας

1) Mangeyus cum codice Mediceo scribere mavult περὶ τοῦ τάντα δοῦλον εἶναι φιῦλον, comparato Eusebio, qui hunc librum adfert hist. eccles. lib. II c. 18: ἐπὶ τούτοις ὁ περὶ τοῦ δοῦλον εἶναι πάντα φαῦλον, ᾧ ἐστιν ἑξῆς ὁ περὶ τοῖ πάντα σπ. εἶναι ἐλ. Sed errasse virum doctum apparet.

— IO —

ἀρρεποῦς. In sacris scriptis hoc Mosis dictum frustra quaesiveris, quam- quam ad quem locum referendum sit, in promptu est: nam Exod. 17, 12 Mosis manus protentae graves fuisse narrantur. Talis autem neg- legentia e Philonis more non est, qui cum in sacris scriptis habi- taret magnoque amore ea et magna reverentia amplecteretur, quae inde adfert, recte adfert: itaque hunc quoque locum leg. alleg. lib. III (I 96) ad verba sacrae scripturae adscripsit. Sed non in hac solum re scriptor peccavit. Nam quod dicit Iudaeorum legum ]la-: torem, cum sapientis manus graves induceret, actiones subindicare voluisse mente firma et constanti fultas, per se haec obscura sunt vel potius absurda. Quid, quaeso, tertium est, quod dicitur, com- parationis? me quidem prorsus fugit, quae inter manus graves et actiones mente firma fultas intercedat ratio. Sed ne multa lo- quamur: Philonem exscripsit eo, quod momentum facit, omisso. Momentum autem facit manus graves ab Aarone fulciri, cum ita demum intellegatur, quid in interpretatione sibi velit actiones esse οὐκ ἐπιπολαίως, ἀλλὰ παγίως ἐρηρεισμένας ὑπὸ διανοίας ἀρρεποῦς. Recte haec apud Philonem 1.l, quem locum ab hoc exscriptum esse ut intellegatur, nihil opus est nisi ut eum adscribamus: Καὶ γάρ εἶσιν αἴ χεῖρες IMwati βαρεῖαι" ἐπειδὴ γὰρ at τοῦ φαύλου πράξεις ἀνέμιοί τε καὶ κοῦφοι, γένοιντ᾽ ἂν ai τοῦ σοφοῦ faga. καὶ ἀκίνητοι οὐδ᾽ εὐσάλευτοι" 1) mag ὃ καὶ στηρίζονται ὑπό τε Παρὼν τοῦ λόγου καὶ "Qo, 8 ἐστι φῶς. — Βούλεται οὖν διὰ συμβόλων σοι παραστῆσαι, ὅτι αἱ τοῦ σοφοῦ πράξεις στηρίζονται ὑπὸ τῶν ἀναγκαιοτάτων, λόγου τὲ xoi ἀληϑείας. Mani- festum est furtum: asinus pelle leonina se induit, sed aures pro- minentes eum prodidere.

Minus aperta est res in reliquis locis, qui ex sacris Iudaeorum libris adferuntur, neque tamen difficilis; nam cum apud Philonem eadem, qua hic, interpretatione instructi inveniantur (praeter ultimum, de quo infra dicendum erit), hic autem procul dubio ex Philone exscriptus sit, veri simillimum est vel potius necessario sequitur, etiam reliquos Philoni deberi, Nam scriptorem huius libri sacram

1) His respondent, quae ad Antisthenis dictum interpretandum dicit, quae si prorsus ad verbum descripsisset, melius esset: etenim quod βαρεῖαν et οὐδ᾽ εὐσάλευτοι in unum coactis (x«i βάρος ἔχον ἀσάλευτον) praeterea φρόνησιν ἐρηρεισμένον esse dicit, illud ἐρηρεισμένον non minus ineptum est hoc loco, quam infra in interpre- tatione Mosis dicti πράξεις esse ἐρηρεισμέχας.

— II —

Scripturam ipsam non adiisse et ex primo loco vidimus et ex altero, qui p. 452 adfertur, satis elucet, ubi eadem neglegentia Mosem in- ducit ea de aliis loquentem, quae in sacris libris non ipse loquitur, sed deus de eo praedicat. Ubi enim ausus est Moses eum, qui amore dei captus esset!), deum appellare (ita, ut hominum deus esset non deus rerum naturae, quam gubernare summi patris esset)? Quanquam non dubium est, quin haec spectent ad Exod, c. 7 v. 1 (cf. 4 v. 16), sed ibi quoque Moses non de aliis loquitur, sed deus dicit se illum deum Pharaonis facturum esse: xai εἶπε χύριος πρὸς Μωυσῆν λέγων "Ido? δέδωκά σε ϑεὸν Φαραώ. | Philo hunc locum, quo saepissime utitur, semper ad verba sacrae scripturae adfert: I222: τούτοις ἕπεται καὶ τὸ IMowafjv, ónóre χειροτονεῖται ϑεὸς τοῦ Φαραώ, μὴ πρὸς ἀλήϑειαν γεγενῆσθαι, δόξῃ δὲ μόνον ὑπολαμβάνεσθαι. --- “έγεται δὲ ἐν ἱεραῖς βίβλοις 4ίδωμί σε ϑεὸν Φαραώ, τοῦ διδομένου πάσχοντος οὐ δρῶντος. ΖΔραστήριον δὲ τὸ ὄντως ὃν, οὐ πάσχον ἀναγκαίως εἶναι. Τί οὖν δὴ (διὰ Mang.) τούτων συνάγεται; ὅτι ὅ σοφὸς λέγεται μὲν ϑεὸς τοῦ ἄφρονος, πρὸς ἀλήϑειων δὲ οὐκ ἔστι ϑεὸς ὥσπερ οὐδὲ τὸ ἀδόκιμον τετράδραχμόν ἐστι τετράδραχμον κι T. À. Quae addit ad definiendum, quemadmodum Moses deus intellegendus sit, huic loco, etiamsi non prorsus respon- dent, tamen simillima sunt. Praeterea cf. I 51. 165. 581. 597/98. Atque ut etiam reliquos locos cum Philone comparemus, qui p. 454 est, locum eadem interpretatione adfert de congr. quaer. erudit. gratia, I 544: Καὶ ταύτην ηὔξατό τις ἐν ταῖς ἱεραῖς ἀναγραφαῖς πατὴρ υἱῷ, τῷ ἄφρονι Ἠσαῦ ὁ ἄριστος Ἰσαάκ. Εἶπε γάρ nov: Ἐπὶ μαχαίρᾳ σου ζήσεις καὶ τῷ ἀδελφῷ σου δουλεύσεις, λυσιτελέστατον κρίνων τῷ πόλεμον ἀντὶ εἰρήνης αἱρουμένῳ καὶ ὥσπερ ἐν μάχαις ὁπλοφοροῦντι διὰ τὴν ἐν τῇ ψυχῇ στάσιν καὶ ταραχὴν ὑπηκόῳ γενέσϑαι καὶ δουλεῦσαι καὶ ἐπιτάγμασιν ἅττ᾽ ἂν ὃ σωφροσύνης ἐραστὴς ἐπικελεύσῃ, πᾶσι πειϑαρ- χεῖν" praeterea I 125. 403. II 441. item quartus saepius apud eum occurrit, veluti de posterit. Cain. I 241: Καλεῖ δὲ (JMwvofjc) πλησίον καὶ ἐγγὺς τὸ ἀγαϑόν" οὐ yàg ἄν ἀπεῖναι (recte ἀναπτῆναι Mang. re- posuit), φησίν, εἷς οὐρανὸν οὐδὲ πέραν ϑαλάττης ἀφικέσϑαι δεῖ κατὰ ζήτησιν τοῦ καλοῦ, “ἐγγὺς γὰρ καὶ πλησίον ἵστασϑαι ἑκάστῳ" καὶ τριχῆ

1) τὸν ἔρωτι ϑείῳ κατεσχημένον χαὶ τὸ "Ov μόνον ϑεραπεύοντα" ex his animadvertendum ést alterum a Philone saepissime usurpari ad summam pietatem significandam: II 258, 33: ἑχέται καὶ ϑεραπευταὶ τοῦ ὄντως ὄντος. 11 252, 12. 264, 20. I 326, 38. 332, 43 et saepius.

— I2 —

αὐτὸν (sic Mang. codd. τριχὲν αὐτᾷγ διαιρεῖ φυσικώτατα᾽ iv γὰρ τῷ στόματί σου, φησίν, ἐστὶν καὶ ἐν τῇ καρδίᾳ καὶ ἐν ταῖς χερσί" τοῦτο δὲ" ἐν λόγοις, ἐν βουλαῖς, ἐν πράξεσι. praeterea I 541. 614, II. 406. 42r. Quod hic dicit non opus esse magno itinere pro eo, quod apud Philonem legebat, non opus esse ad caelum ascendere, propter ea, quae antecesserunt, cum ibi de itineribus per terras mariaque faciendis oratio esset, ita mutavisse putandus est. — In iis, qui praeterea insunt Iudaici loci, ex contrario. sic se habet.res, ut a Philone abhorreant: nam mihi quidem non contigit in Phi- lonis libris neque ipsam vocem ὁλοχαρπώματος neque ineptam illam, quae p. 456 proponitur interpretationem !) (οὐρανομήκεις ἐστε- λέχωσαν ἀρετάς, --- ἀϑάνατα ἔρνη, καρπὸν φέροντα εὐδαιμονίας οὐδέποτε λήγοντα, ἢ ὥς τινες, οὐ φέροντα, ἀλλ᾽ αὐτὰ ὄντα εὐδαιμονίαν, ἅ Ἰωσῆς ὀνόματι συνϑθέτῳ καλεῖν εἴωϑεν ὁλοκαρπώματα. Ἐπὶ μὲν γὰρ τῶν ἐκ γῆς βλαστανόντων κ. τ. λ.), indagare. Etiam ea, quae de Essaeorum moribus institutisque narrantur, ab iis, quae Philo de illis perhibet (apud Eusebium praep. evangel. VIII i1) discrepant. Nam cum Philo praeter cetera in iis làudet, quod (8 8) γάμον παρῃτήσαντο μετὰ τοῦ διαφερόντως ἀσκεῖν ἐγκράτειαν, huius ἐγκρατείας hic nulla fit mentio; praeterea quod hic laudi eis tribuitur, quod δοῦλος παρ᾽ αὐτοῖς οὐδὲ εἷς ἐστιν, servos apud illos fuisse Philo expressis verbis non dicit ille quidem, sed satis certe indicat, cum narrat (8 3) ἔδιεον eos κτήσασϑαι τὸ παράπον οὐδὲν, οὐκ οἰκίαν, οὐκ ἀνδράποδον, o) χωρίον x. T. λ., quod hic κωμηδὸν habitare narrantur, τὰς πόλεις ἐκτρεπόμενοι, apud Philonem (8 1. 2) οἰκοῦσι πολλὰς μὲν πόλεις γῆς ᾿Ιουδαίας, πολλὰς δὲ κώμας καὶ μεγάλους καὶ πολιανϑριύπους ὁμίλους 3).

1) ὁλοχάρπωμα, quae vox in solis sacris libris atque ibi rarissime invenitur, prorsus aliam habet vim, atque hic ei tribuit. Neque enim compositum est, quod hic vult, ex ὅλος et χαρπός, sed derivandum a χαρποῦν fruendum offerre Levit. 2, 11 (οὐ προσοίσετε im αὐτοῦ χαρπῶσαι τῷ Κυρίῳ), καρποῦσϑαι (ὁλοχαρ- ποῦσϑαι) fruendum offerri (Siras. 45, 14 ϑυσίαι αὐτοῦ ὁλοχαρπωϑήσονται καϑη- μέρα»), ut sit sacrum, quod totum offertur, et prorsus eandem habeat vim, atque ὁλοχαύτωμα, qui factum est, ut omnibus locis, ubi in aliis libris occurrit, in aliis pro eo ὁλοχαύτωμα legatur. Praeter ὁλοχάρπωμα exstat ab eodem χαρποῦν deri- vandum ὁλοχάρπωσις; e. gr. Gen. 22 Abrabam filium Isaac εἰς ὁλοχάρπωσιν ducit.

3) Accuratius inquirere, quae inter ea, quae hic de Essaeis narrantur, quaeque Philo Josephus alii de iis narrant, intercedat ratio, non huius est quaestionis. Quan-

— I3 —

Haec si recte disputavimus, — nec video quae contra dici possint —, actum esse de libro περὶ τοῦ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύϑερον nemo concedere nequit. Sed multo plura praesto sunt, neque ea parvi momenti, quae ad rem magis confirmandam liceat nobis adferre. Sunt autem haec:

Philoni non potuit in mentem venire, praesertim in libro, quem ad amicuni sive missurus esset, sive ita fingeret, Alexandriam, in qua ipse domicilium habebat, ab reliquis urbibus eiusdem nominis sic distinguere, ut p. 465 fit, ubi sunt: Ζηλωτὴς δὲ -- ἐγένετό τις Χαιρέας τῶν ἀπὸ παιδείας. ᾿“λεξανδρείαν γὰρ οἰκῶν τὴν πρὸς “ἰγύπτῳ x. t. , Sic loquitur, qui nullam habet cum illa urbe necessi- tudinem.

Sed ne Judaeus quidem fuit is, qui hunc librum scripsit, quippe qui de eis ut alienis hominibus loqueretur: p. 457: Septem sapi-

quam prorsus hoc labore supersedere non debemus, cum inde speremus aliquid nos profecturos esse ad aetatem, qua hic liber compositus sit, certius circumscribendam. Graetzius igitur, cui Frankelius persuasit hunc librum non Philonis esse, scriptorem, quae de Essaeis perhibet, Josepho debere vult, cum dicit (Geschichte der Juden von den àltesten Zeiten bis auf die Gegenwart, Band III p. 527): Auch die pseudo- philon. Schrift q. o. pr. l. hat den besonderen Zug, dass die Essáer in Dórfern wohnten und die Stádte flohen. — Die übrigen Züge des Stückes über die Essáer in dieser Schrift sind Josephus entlehnt, was sich besonders in der Zahl 4000 zeigt, die der Verf. aus Josephus (Alterth. XVIII 1, 5) genommen hat, wie er denn über- haupt seiner Diatribe tiber die Essáer Josephus' Bericht in diesem Kapitel zu Grunde gelegt zu haben scheint. Wir haben also nur Josephus als Hauptquelle über die Essáer, die pseudophilon. Schrift und Porphyrius sind von Josephus abhángig. Ad istam argumentationem, si quidem hoc nomine digna est, refutandam non accuratius inter se comparabo, quae hic et apud Josephum de Essaeis traduntur; neque enim opus est, cum vel inde, quod scriptor narrat Essaeos usque eo apud omnes, qui ibi exstitissent, tyrannos, quamvis illi in alios saevissent, magno in honore fuisse, ne- cessario sequatur hanc eorum laudationem ante Josephum compositam esse, Nam bello Judaico Romanos ne Essaeis quidem pepercisse Josephus testis est, apud quem bell. iud. II, 8, 1o haec sunt: διήλεγξε δ᾽ αὐτῶν (Eoo) àv ἅπασι τὰς ψυχὰς ὁ πρὸς Ῥωμαίους πόλεμος, ἐν à στρεβλούμενοι xai λυγιζόμενοι χαιομενοί τε καὶ χλώμενοι, καὶ διὰ πάντων ὁδεύοντες τῶν βασανιστηρίων ὀργάνων, ἵνα ἢ βλασφημήσωσι τὸν νομοϑέτην x, φάγωσί τε τῶν ἀσυνήϑων, οὐδέτερόν τι ὑπέμειναν παϑεῖν, ἀλλ᾽ οὐδὲ χολακεῦσαί ποτε τοὺς αἰκχιζομέγους ἢ δαχρῦσαε᾽ μειδεῶντες di ἐν ταῖς ἀλγηδόσι καὶ χατειρωνευόμενοι τῶν τὰς βασάνους προσφερόντων εὔϑυμοι τὰς ψυχὰς ἠφέεσαν ὡς πάλεν κομιούμενοι. — Nec veri simile est scrip- torem de industria hanc eorum vexationem silentio praeteriisse, quippe quae summae eis laudi sit.

- ὩΣ 4 —

entibus, Magis, Gymnosophistis memoratis ἔστε δὲ xoi ἡ Παλαιστίνη καὶ Συρία καλοκαγαϑίας οὐκ ἄγονος, ἣν πολυανϑρωποτάτου ἔϑνους τῶν ᾿Ἰοιδαίων οὐκ ὀλίγη μοῖρα νέμεται x. τ. Δ. Moses semel nomi- natur, reliquis locis ne nomine quidem apposito ó τῶν Ἰουδαίων νο- μοϑέτης appellatur pp. 449. 52. 56. Evolve Philonis libros, percurre omnes, ubicunque Mosis auctoritate utitur, aut simpliciter eum nomine adfert, aut ὁ πάνσοφος vel ὁ νόμους διαταξάμενος vel tale ali- quid dicit, cui respondet, quod sacros suae gentis libros nusquam τὴν "lovó, νομοϑεσίαν nominat, ut huius libri scriptor (p. 454), sed τὴν νομοϑεσίαν ἡμῶν vel ἱερὰς βίβλους vel similiter, Iudaeus enim et esse et videri vult. Prorsus autem ab eo abhorrere, quod p. 452 Iudaeorum legum lator γυμνῆς ὧς λόγος ἀσκητὴς φιλοσοφίας fuisse dicitur, iam Frankelius animadvertit.

Deinde nonnulli inveniuntur loci, qui ab iis, quae Philo de rebus divinis sentiebat, discrepant. Ille enim, cum unum deum esse crederet, Iudaeorum deum, et vehementer saepissime inveheretur cum in eos, qui deos esse negarent, tum in eos, qui plures esse eos dicerent, non potuit scribere (p. 451/52): εἰ μὴ τοῖς μὲν τῶν βασιλέων ἑταίροις ἄξιον μὴ μόνον ἐλευϑερίαν, ἀλλὰ καὶ ἀρχὴν συνομολογεῖν —, τοῖς δὲ ϑεῶν τῶν Ὀλυμπίων δουλείαν ἐπιφημιστέον, οὗ x. τ. 4. Nam quod nos consuevimus vetere e more deos dicere pro uno, quem credimus, talem impietatem nusquam in se admisit, immo tam anxius fuit in hac re, ut in libro περὶ μέϑης (I 380), ubi ex Hesiodi operibus vv. 287. 289-92 memorantur, pro Joi ἔϑηκαν ἀϑάνατοι scriberet ϑεὸς ἔϑηκεν ἀϑάνατος. Eadem de causa ab eo alienum est, quod p. 448 Sophoclis versus οὐδὲν τῶν Πυϑοχρήστων διαφέρον, p. 470 Zenonis dictum οὐ Ζηνώνειον μᾶλλον ἢ Πυϑόχρηστον esse dicitur, quod p. 462 Herculis exemplo allato conceditur exemplis heroum, quippe qui mixto et divino et humano semine sint nàti, hominum libertatem non probari vel quod paulo infra dicitur heroibus τὸ κλέος ἐν τοῖς φυτεύσασιν ἀκούσιον esse. Vide modo, quem ad- modum Philo de heroibus loquatur: de congr. quaer. erudit. gratia I 521: κακοπραγίας, αἷς τοὺς ἀδομένους παρ αὐτοῖς ἥρωάς τε καὶ ἡμιϑέους λόγος ἔχεε χρήσασθαι. leg. ad. Gaium II 557: ἤρχετο γὰρ ἐξομοιοῦν τὸ πρῶτον τοῖς λεγομένοις ἡμιϑέοις ἑαυτόν. de praem. et poenis II 409: ubi narravit, quae de Triptolemo ferebantur eum draconibus vectum per omnes terras frumento donasse mortales

— 15 —

glandibus usque eo vescentes, τοῦτο μὲν οὖν, ὥσπερ πολλὰ καὶ ἄλλα,. τοῖς εἰωθόσι τερατεύεσϑαι οἷον πλάσμα μύϑου ὃν ἀπολελείφϑω πρὸ σοφίας σοφιστείαν καὶ γοητείαν πρὸ ἀληϑείας ἐπιτετηδευκόσιν. | Atque ne quid praetermittamus ex iis, quae huc faciunt, quod p. 463 duo athletae narrantur ἐν ἀγῶνι ἱερῷ non prius destitisse, quam uterque. mortuus esset, Philo te monet de agricult. I 317: ἱεροὺς μὴ νομίσῃς ἀγῶνας, ofc αἱ πόλεις ἐν roig τριετηρίσιν ἄγουσι, ϑέατρα ἀναδειμάμεναι πολλὰς ἀνθρώπων δεξάμεναι μυριάδας. --- 318: τούτων μὲν δὴ τῶν ἀγώνων πρὸς ἀλήϑειαν ἱερὸς οὐδεὶς κἂν πάντες ἄνθρωποι μαρτυρῶσιν. de praem. et poenis I 416: λέγω δὲ ἱεροὺς (ἀγῶνας) οὐ τοὺς mag ἄλλοις νομιζομένους" ἀνίεροι γὰρ οὗτοί γε x. τ. 4. Praeterea adfero ut a Philone aliena ποινὰς illas (p. 446 εἰ μή 1401 ποιναῖς ἐλαύνοιντο ϑανατῶντες) εἰ Τυχὴν καὶ ἀγαϑὸν δαίμονα (p. 451) Quanquam animadvertendum est scriptorem consulto in Sophoclis versu (p. 448) pro Iovis, quod invenerat, nomine ϑεὸν substituisse, neque enim Sophocles ϑεὸς ἐμὸς (sic cod. Med. vulg. ἐμοὶ) ἄρχων, ϑνητῶν δ᾽ οὐδείς scripsit sed Ζεὺς ἐμὸς ἄρχων ϑνητῶν δ' οὐδείς cf. Nauck frg. 684. Etiam in ea argumentatione, qua ex amicitia, quae sapientibus cum deo est, efficitur eos esse liberos (p. 451/52), inde, quod deus ἕἔται- θεῖος esse dicitur, suspicari licet in eo, quem exscripsit libro, Iovis nomen exstitisse, cuius illud epitheton proprium est. cf. Welcker, griech. Gótterlehre II p. 203.

Aliud est, quod scriptor Graecorum et philosophorum et poe- tarum auctoritate saepissime utitur, Mosis et Iudaeorum sacrae scripturae obiter tantum hic vel illic mentione iniecta, et paene omnia, quae adferuntur ad rem probandam exempla, e Graecis sumpsit. Hoc enim a Philonis ratione prorsus abhorret, qui totus in Iudaeorum sacris scriptis versatur et quod ad rem et quod ad exempla attinet, qui Graecos poetas parcissime memorat, philo- sophorum auctoritate, quamvis eorum libros exscripserit, non saepe utitur, atque si ea utitur, multo saepius dicit, veterum aliquem haec dixisse vel tale aliquid, quam ut, quod in hoc libro usque quaque fit, eos nominet !), qui exempla e Graecis paene nulla sumpsit. Certe, quod

1) Hoc Platonis, cuius scriptis praeter ceteros usus est, exemplo demonstrare liceat: bis eum nomine adfert: I 29. 32 sed I 5: ὅπερ καὶ τῶν ἀρχαίων slzé vog. 169: dí παρ᾽ Ἕλλησι φιλοσοφοῦντες. 348: ὡς ἔφη τις. 358: ὡς ὁ παλαιὸς λόγος. 408: λέ- γεται. 555: τοῦτό τις καὶ τῶν ἐπὶ σοφίᾳ ϑαυμασϑέντων --- ἐφώνησε. 558: παγχάλως

— (τό —

in hoc libro Pythagoreorum coetus ἱερώτατος, quod Plato ἱερώτατος (sic enim cum cod. Mediceo pro λιγυρώτατος scribendum videtur) dicitur, tantos Graecis honores tributos apud Philonem frustra quaesiveris. 'Jegóc ei Moses est, ἱεροὶ sacri suae gentis libri. Quan- . quam non tam ingrato animo fuit, üt eos non laude aliqua afficeret, quod tamen semper ita facit, ut tomen non adiciat (Lacedaemonios: deter. potiori insidiatur: I 216: ἔν τινι τῶν εὐνομωτάτων πόλεων ἔϑος εἶναί φασιν τοιοῦτον. Zenonem Eleatam ib. I 224: φασὶ γοῦν ἤδη τινὰς τῶν σοφῶν τροχιζομένους x. τ. À. Stoicos I 107: οἱ δοκοῦντες ἄριστα φιλοσοφεῖν ἔφασαν x. τ. À. 456: τοῦτο δέ ἐστι παρὰ τοῖς ἄριστα φιλοσοφήσασιν ἀδόμενον τέλος. 583: ἢ οὐχὶ καὶ μέχρι νῦν τῶν φιλοσοφίᾳ. τετελεσμένων elaí τινες, οἱ λέγουσι x. τ. λ.1) praeterea cf. locos de Pla- tone collectos) aut si adicit, tum non ipse eos laudat, sed apud suos eos magno honore florere dicit vel tale aliquid (Heraclitum I 503: οὐ τοῦτ᾽ ἐστιν Ü φασι Ἕλληνες τὸν μέγαν καὶ ἀοίδιμον παρ᾽ αὐτοῖς Ἡράκλειτον 3). Socratem 1629: τὸν τρόπον τοῦτον Θάρραν μὲν “Εβραῖοι, Σωκράτην δ᾽ Ἕλληνες ὀνομάζουσι. καὶ γὰρ ἐκεῖνον ἐγγηρᾶσαί φασιν τῇ περὶ τοῦ γνῶϑι σαυτὸν ἀκριβεστάτῃ σκέψει). Unum Homerum nomine nominato simpliciter laudat I 405 ὁ μέγιστος xai δοκιμώτατος τῶν ποιητῶν Ὅμηρος, in quo tamen alia res est, cum poetas Iudaei sibi non vindicaverint.

Sed Philonem Graecos magno in honore habuisse communis est opinio, quae cum duobus potissimum vel potius solum libris nitatur, et hoc, quem nunc tractamus, et sermonibus qui sunt de providentia, iam quid de illis nobis videatur, ne quis eos contra nos adferat, dicendum est, quanquam accuratius in eos non in- quisivimus. Sed non necesse est diligenter perquirantur ad id qui- dem intellegendum Philonem eorum auctorem non esse. An est,

τις τῶν πάλαι σοφῶν. 623: ὡς εἰπέτις. 11. 134: φασὶ γάρ τινες οὐχ ἀπὸ σχόπου. de parent. colend. A. M. 26, ubi idem Platonis dictum, quod in hoc libro adfertur, ὡς ἔφη τις. Quod Frankelius dicit eum semel vel bis apud Philonem dóxspuov ἀνδρα appellari, illos locos indagare non contigit.

1) Ex his vides eum Stoicis philosophiae palmam tribuisse, quod tamen ita intellegendum est, ut optimi sint inter Graecos philosophos, nam vera sapientia ei solus Moses erat instructus.

3) Zeller hunc locum non recte attulit (Philos. d. Gr. III 2* p. 343 adn. 7), cum id, quod maximi momenti est, παρ᾽ αὐτοῖς omitteret,

— 17 —

qui sibi persuaserit, Philonem a se impetrare potuisse praesertim in quaestione de providentia instituenda, ut totus ad Graecorum et philosophorum et poetarum auctoritatem recurreret, ut Mosis sui in quaestione ipsa nulla ratione habita, in transitu eum bis memo- raret, ut summos Graecis honores tribueret (e. gr. p. 79. Parme- nides alii divi, Pythagoreorum coetus, id ipsum quod inprimis nos in hoc libro offendit, sacer appellatur) nec singulis solum, sed toti Graeciae? De ea enim in altero libro haec sunt: Euseb. praep. evangel. p. 398 d. 399a: Τῆς 0 Ἑλλάδος οὐ κατηγορητέον, ὡς λυπρᾶς καὶ dyóvov: πολὺ γὰρ κἀν ταύτῃ τὸ βαϑύγειον. Εἰ δ᾽ ἣ βάρβαρος διαφέρει ταῖς εὐκαρπίαις, πλεονεκτεῖ μὲν τροφαῖς, ἐλαττοῦται δὲ τοῖς τρεφομένοις, ὧν χάριν oi τροφαί. ἹΜόνη γὰρ ἡ Ἑλλὰς ἀψευδῶς ἀνθρωπογονεῖ φυτὸν οὐράνιον καὶ βλάστημα ϑεῖον ἠκριβωμένον, λογισμὸν ἀποτίκτουσα οἰχειούμενον ἐπιστήμῃ. Τὸ δ᾽ αἴτιον " λεπτότητι ἀέρος 7) διάνοια πέφυκεν ἀκονᾶσϑαι. — Διὸ κατὰ τὴν βάρβαρον ἔρνη μὲν ταῖς εὐτροφίαις καὶ στελέχη περιμήκιστα καὶ ζῴων ἀλόγων σφόδρα τὰ γονιμώτατα, νοῦν δ᾽ ἥκιστα γεννᾷ, Haecine ego putem Philonem scripsisse, eundem Philonem, qui suam gentem ex omnibus excellentissimam esse pu- tabat, qui Graecorum sapientiam ex libris suae gentis fluxisse con- tendit?!) Atque ut alia adferam, in quibus offendi, quod in illis libris ad significandum divinum numen promiscue et deus et dei usurpantur, talem impietatem Philonem anxie declinare supra vidi- mus; praeterea poteratne Philo Alexandrinus haec scribere, Aucher p. 83/84: »Disce tamen quod dico tibi, certius, civitates aspiciendo; istas enim singuli principes antiqui condidere: Theseus Athenas — et Alexander Macedo nominatissimam Alexandriam iuxta Aegyptum?:?« poteratne Philo Iudaeus Mosem et Iudaeos ut alie- nos homines inducere??) — Quanquam his, quae libros illos per-

1) I 503: οὐ τοῦτ᾽ ἐστιν ὃ φασιν Ἕλληνες τὸν μέγαν καὶ ἀοίδιμον παρ᾽ αὐτοῖς Ἡράκλειτον κεφάλαιον τῆς αὐτοῦ προστησάμενον φιλοσοφίας αὐχεῖν ὡς ἐφ᾽ εὑρέσει καινῇ; παλαιὸν γὰρ εὕρημα Μωσέως ἐστὶ τὸ ix τοῦ αὐτοῦ τὰ ἐναντίᾳ τμημάτων λόγον ἔχοντα ἀποτελεῖσϑαι. -- 1 65: EU καὶ ὁ Ἡράκλειτος κατὰ τοῦτο Μωσέως ἀκολουϑήσας τῷ δόγματι. φησὶ γάρ x. τ. Δ. 1.251: ἀφ᾽ ἧς καὶ τὸ Στωιχὸν ἐβλάστησε δόγμα. I 691: λέγουσι γὰρ τῷ ᾿Αβραὰμ οἱ κατιδόντες αὐτοῦ τὸ ἀστεῖον βασιλεὺς παρὰ ϑεοῦ εἶ σὺ ἐν ἡμῖν, δόγμα τιϑέμενοι τοῖς περὶ φιλοσοφίαν διατρίβουσιν --- οἴ. I 87. -

3) Aucher p. rr. Iudaeorum legislator Moyses. p. 39 nihil nisi Moyses, sed eodem loco ita de Iudaeis loquitur, ut appareat, eum non esse in eo numero: Nonne

e^

Ausfeld. . 2

— I8 —

currentes collegimus, rem confectam esse non ausus sim profiteri, sed illi quoque accuratiore quaestione egent.

Iam autem ad hunc librum redeuntes circumspiciamus, quae praeterea a Philone aliena sint. Offendimus igitur in adiectivo λεωφόρος, quod hoc in libro prorsus contrarium in modum usurpatur, atque ille eo utitur, Hic enim (p. 445) idem significat, quod δημώδης καὶ πεπατημένος, quae vera eius vis est, et λεωφόροις ὁδοῖς opponitur ἀτραπὸς ἄβατος Ἰδιώταις, id est philosophiae via. Philoni autem λεωφόροι ὅδοὶ ex contrario eae sunt, quibus philosophi proficiscuntur, quae ad caelum ducunt, viis asperis ac salebrosis, quibus vulgus proficiscitur, oppositae: I 16, I 34 ἑπόμενος αὐτῷ (τῷ πατρὶ) xor ἴχνος ταῖς ὁδοῖς, ἃς ὡς λεωφόρους ἀνατέμνουσιν ἀρεταί, 1 137: Ἤρξω — ἀπὸ τῶν φϑειρομένων γῆς σωμάτων, τελευτήσεις δὲ πάλιν εἷς ἐκεῖνα, τὴν μεταξὺ τοῦ βίου τρίψας ὁδὸν οὐ λεωφόρον, ἀλλὰ τραχεῖαν, βάτων καὶ τριβόλων κεντεῖν τε καὶ τιτρώσκειν πεφυκότων μεστήν. 1 232. 244. 255. 294. 316. 407. 482. 523. II 2. 39. 188. 330. 346. 364. 383, quibus e locis apparet, Philoni λεωφόρους ὁδοὺς non eas esse, quae λαὸν φέρουσι, sed quae λείως φέρουσιν.

Postremo, ut ex re ipsa argumentum ducamus, alia est libertas, quam Philo sapienti tribuit, alia, quae hic de eo praedicatur. Sapiens enim, qui hic inducitur, Stoicorum sapiens est, se ipse contentus, tanta instructus animi magnitudine, ut omnia in se posita habeat, cui nihil deest, undique perfectus, invictus, beatus etc, quae omnia Philo, cum non tanta humanae virtutis fiducia esset instructus,

et Iudaei legem circumcisionis libero arbitrio elegerunt? Lex enim mentis imperat eis, non genethlialogia. — Si ergo diversis temporibus Iudaei prae se ferunt ex utero natalitium et nihilominus una est illis ratio vitae etc. Atque, si quid video, Ber- nays idem de illis libris suspicatus est, cum 1. l. p. 34 ad verba: »Moses heisst nur der Gesetzgeber der Judaeer: man erhált den Eindruck von einer Anerkennung, die ein Fremdartiges dem Vf. abgewinnt« adnotaret: »Ébenso in der gleichfalls nicht von Philo herrührenden Schrift quod omnis probus liber c. 5 etc, (haec sola causa est, quam contra hunc librum protulit). — Auch de providentia I 22, p. 11: Iudaeorum legislator Moses.« Neque enim video qui illos libros adferre potuerit, nisi persuasum habebat eos non Philonis esse. Quae Diels, Doxogr. p. p. 3, 4 de priore libro exposuit: »disserentium personarum nomina et quae ad dialogi speciem pertinebant exsecta, argumenta ac ne ea quidem plena excerpta esse«, ea constare, etiamsi illos libros Philoni abiudicamus, apparet, quanquam mira illa inter priorem librum et Pseudoplutarchum consensio facilius explicari poterit.

— I9 —

nemini nisi deo ipsi tribuere ausus est, (de Cherub. I 154: μόνος ὁ ϑεὸς ἀψευδῶς ἑορτάζει. Καὶ γὰρ μόνος γήϑει καὶ μόνος χαίρει xoi μόνος εὐφραίνεται καὶ μόνῳ τὴν ἀμιγῆ πολέμου συμβέβηκεν εἰρήνην ἄγειν. ᾿λυπός ἐστι καὶ ἄφοβος καὶ ἀκοινώνητος κακῶν, ἀνένδοτος, ἀνώδυνος, ἀκμὴς, εὐδαιμονίας ἀκράτου μεστός. de nom. mutat, I 606: πολλὴ δὲ ἄγνοια νομίζειν τὰς ϑεοῦ ἀρετὰς τὰς ἀρρεπεῖς καὶ παγιωτάτας χωρῆσαι ψυχὴν ἀνθρώπου δύνασϑαι" ἀγαπητὸν γὰρ εἴκόνας αὐτῶν χτήσα- σϑαι δυνηθῆναι πολλοῖς καὶ μεγάλοις ἀριϑμοῖς τῶν ἀρχετύπων ἐλαττουμένας x. t. 4. de Abrah. II 29: ἐπίλυπον μὲν γὰρ τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος καὶ περιδεὲς — ἄλυπος δὲ καὶ ἄφοβος καὶ ἀμέτοχος παντὸς πάϑους 7) τοῦ ϑεοῦ φύσις, εὐδαιμονίας καὶ μακαριότητος παντελοῦς μόνη μετέχουσα. de septen. II 280) cui respondet, quod nos monet, ut nostris viribus desperatis ad deum totos nos adplicemus, cum ipsi nihil boni nec velle nec cogitare possimus (leg. alleg. I 132: ἄριστον οὖν τῷ ϑεῷ πεπιστευ- κέναι xoi μὴ τοῖς ἀσαφέσι λογισμοῖς καὶ ταῖς ἀβεβαίαις εἰκασίαις et saepissime idem docet) Non ex nostri animi robure libertatem nobis oriri vult, sed ex deo eam pendere (1 112. I 326: Πολλάκις μέντοι καὶ τελειωθέντες τινὲς ἀτελεῖς évouíoOmoav, τᾷ παρὰ τὴν ἰδίαν προϑυμίαν, ἀλλὰ μὴ κατ᾽ ἐπιφροσύνην ϑεοῦ βελτιωθϑῆναι δόξαι. AOI. 458. II 38: τὴν τοῦ σοφοῦ βασιλείαν ὀρέγει 9tóg). Tale quid in hoc libro frustra quaesiveris, in quo, praeterquam quod sapientum libertas ex amicitia, quam cum deo habent, demonstratur, quodque ut eum ducem sequamur bis obiter admonemur, nulla omnino dei ratio habetur. Non deus est, sed virtus, in qua cardo versatur.

2*

t-test m

CAPUT II.

Argumenta continens ex libro ipso ducta. De fontibus libri.

Sed iam finem faciamus conquirendi, quae in hoc libro a Phi- lone abhorreant. Licet enim hic numerus augeri possit, tamen et ea, quae gravissima sunt, collegisse nobis videmur, neque omnino talia quicquam valeant, si quis eis, quae de Iudaicis locis exposuimus, ad fidem nondum perductus sit. Iam aliam quaerendi viam in- gressuri sumus. Haec omnia enim, quae huc usque disputavimus, et demonstrantes scriptorem Philonis libros exscripsisse, et colli- gentes, quae insint in libro ab illo aliena, quamvis nobis persuasum sit satis valere ea ad fidem libro abrogandam, tamen fatendum est, non necessaria esse, sed potius, ut ita dicam, accidentia, cum totus liber per se spectatus tam misellus sit, ut ob ipsam nimiam deformi- tatem nullo modo a Philone compositus esse possit. An est, qui librum alienis e fontibus nullo consilio nullaque ratione compilatum Philoni audeat tribuere? Hanc autem eius condicionem esse altera huius quaestionis parte demonstrare propositum est.

Atque primum quidem apparet Iudaicos locos, quos maximam in partem e Philone desumptos esse supra vidimus, omnino ex hoc libro removendos esse, cum aut nullo sententiae detrimento deesse possint, aut, id quod ad maiorem eorum partem pertinet, sen- tentiarum nexum interrumpant.

Primum locum, ubi Mosis adfertur dictum sapientis manus graves esse, ne in se quidem esse aptum iam vidimus, cum dictum ei, quae addita est, interpretationi non respondeat. Sed fortasse non tam neglegenter, ut supra diximus, quam stulta quadam sollertia, illud, quod momentum facit, manus ab Aarone fulciri, scriptor omisit. Nam supra de eo erat oratio, sapientem constantia

— 2] —

sua adversarios devincere, quam ad. confirmandam sententiam Antisthenis adfertur illud δυσβάστακτον εἶναι τὸν ἀστεῖον. Quodsi Mosi id solum tribuit sapientis manus esse graves, in hoc dicto idem inesse vult. Sed cum istam interpretationem addebat, non solum ineptias in se admisit, sed omnis similitudo ita evertitur, cum in interpretatione non de ea agatur gravitate, qua adversarii humi sternuntur, sed de ea, quae mentis eget adminiculis. Eiecto autem hoc loco nihil desiderari apparet. |

Iam ad alterum locum accedamus, qui exstat p. 452 in ea argumentatione, qua ex amicitia, quae sapientibus cum deo est, eos liberos esse colligitur: »Quid, qui deorum amici sunt, ei nonne liberi sunt existimandi? An regum amici non solum liberi sunt, sed imperii participes, qui autem dis sunt cari sapientes, servi erunt, qui propter amorem in deum pari ab hoc affectu honorati reges regum sunt, ut poetae dicunt? Audacius etiam Iudaeorum legum- lator eum, qui amore erga deum inflammatus esset, deum dicere ausus est, hominum vero deum etc. Licetne igitur eum, qui hoc tanto privilegio gaudet, servum dicere, qui etiamsi divinae sortis non ipse particeps est, tamen propter eam, quam cum deo habet amicitiam necesse est beatus sit?« In his Mosis dictum cum inter- pretatione postea inculcatum esse manifestum est, quippe cuius nulla in hac conclusione habeatur ratio. Quae enim est ista τοσαύτη προνομία, qua sapiens fruitur? Ex Mosis, quod proxime ante- cedit, dicto exspectaveris in eo eam sitam esse, quod deussit. At id ipsum expressis verbis negatur (ὃς & καὶ ϑείας οὐκ ἠξίωται μοίρας), sed hoc solum ei conceditur privilegium τὸ φίλῳ χρῆσϑαι ϑεῷ, ut artissime cohaereant verba ἄρα ἄξιον τὸν προνομίας τοσαύτης τετυχηκότα δοῦλον x. τ. À. cum iis, quae ante Mosis dictum de sapiente pronun- tiantur, eum propter amorem in deum pari ab hoc affectu honorari, Alia est causa; cur Mosis dictum inculcatum esse existimandum sit, quod ibi sapientis tantum in deum amor premitur, nulla men- tione facta dei erga eum amoris, ex quo tota ista conclusio profi- ciscitur,

. Tertius locus p. 454 exstat, ubi Zenonis illud: nonne vapulabit malus, si probo contradixerit, revocatur ad ea, quae in Iudaeorum legibus de Isaaco narrantur Esao filio praedicante fratris eum ser- vum futurum esse, Bene enim ilum perspexisse summum esse

— 22 —

bonum malo homini servitutem, ut suo arbitrio privatus ad bonàm frugem reduceretur. Hanc narratiunculam apte additam esse non potest negari. Licet enim Zeno ipse, cum diceret οὐκ. οἰμώξεται ὁ φαῦλος, ἐὰν ἀντιλέγῃ τῷ σπουδαίῳ, nihil voluerit dicere nisi, quod in verbis ipsis inest, nonne verberibus dignus est malus, si iis, quae sapiens dixit, contradicere ausus sit, tamen ita illud dictum contra multitudinem defenditur, quasi idem sit atque ἐπ᾽ οὐδενὲ μᾶλλον oi- μώξεται ὃ φαῦλος ἢ τῷ μὴ πειϑαρχεῖν τῷ σοφῷ, cui defensioni apte ista narratio respondet, quanquam ea remota nihil desideratur.

Eo certiora in quarto loco inveniuntur vestigia, cur inculcatus sit, quippe qui contra ea, quae proxime antecedunt pugnet atque adeo contraria doceat. An non prorsus inter se haec duo discre- pant, homines vituperare, quod virtutis causa nulla neque per terras neque per maria itinera faciant, deinde pergere: Sed non longo itinere nec magnis navigationibus opus est ad virtutem inveniendam, quippe cuius radices in nobis sint sitae et c.? Malum autem arti- ficium, quo scriptor usus est, ut hunc locum ad ea, quae antecedunt, adjungeret, iam supra detegimus. Itaque et hic sacrae scripturae locus et ea, quae de cultura radicum virtutis!) exponuntur, quae cum eo artissime coniuncta sunt, ut postea inculcata sunt rele- ganda usque ad verba ὧν δὲ εἰκὸς ἦν ὑστερίζειν ἵμερος καὶ πόϑος ἄπληστος, quibus eiectis verba φρονήσεως δὲ ἢ σωφροσύνης ἕνεκα γῆ μὲν ἀπόρευτός ἐστι ---, πελάγη δὲ ἄπλωτα x τ. Δ. aptissime excipiuntur verbis διὰ τοῦτο πλουσίων μὲν καὶ ἐνδόξων καὶ ταῖς ἡδοναῖς χρωμένων μεστὴ γῆ καὶ ϑάλαττα κ. τ. λ.

Nec minus aperta res in Essaeis est. Moribus eorum institu- tisque copiose descriptis iam dicit se singulorum virorum exempla propositurum esse, ut quae certissima sint testimonia, quibus verbis ad Calanum transit. Ex his exspectaveris hunc esse exemplorum ordinem, ut primum πλήϑη bonorum virorum adferantur, deinde

l) Hanc similitudinem eidem Philoni debere videtur, quippe apud quem saepius occurrat: I 304 de agricult.: xol γὰρ γὴν μεταλλεύουσε καὶ τὰ πελάγη διαβαίνουσι καὶ τὰ ἄλλα πώντα ὅσα εἰρήνης xol πολέμου ἔργα δρῶσιν, ὕλας ἀφϑόνους, ὡς βασιλέδι, ἡδονῇ πορίζοντες, οἱ γεωργίας μὲν ἀμύητοι ψυχικῆς, ἢ σπείρουσα καὶ φυτεύουσα τὰς ἀρετὰς καρπὸν δρέπεταε τὸν εὐδαίμονα βέον az αὐτῶν. de praem. et poen. II 410: Ἔνιρι μὲν οὖν τὰ ἐλπίδος σπέρματα ἢ ὡς πολέμιοι τὰς ἐν τῇ ψυχὴ κακίας ζωπυρήπαντες ἐνέπρησαν, ἢ ὡς ἀμελεὶς τέχνης τῆς γεωργικῆς ὑπὸ ῥαϑυμίας διέφϑειραν.

— 23 —

singuli viri memorentur, Sed hic ordo, quem scriptor indicat, rei ipsi non respondet, cum iam ante Essaeos singuli viri testes citati sint, septem illi, quos Graecia tulit, sapientes, ut necessario iste transitus falsus sit. Iam si tenemus ante Essaeorum laudationem Gymnosophistas in universum memoratos esse, post eam Calanum, qui nobilissimus est Gymnosophista, adferri, quid statuendum sit, in promptu est. Essaei ab interpolatore inter Gymnosophistas et Calanum interpositi sunt, ad quos cum Calanus iam non posset simpliciter adiungi, isto transitu usus est.

Sed Iudaico hoc quasi fuco quodam absterso multum abest ut liber integer sit et aliquo modo perfectus, qui, ut supra diximus, alienis e libris compilatus est, ita tamen, ut scriptor uno libro quasi fundamento usus pannis eum aliunde desumptis vestiret. Hunc igitur librum quantum possumus restituamus, quae ab eo aliena sint, una cum iis quae compilator ad singula conglutinanda de suo addidit removentes, id quod supra in Iudaicis locis fecimus.

Initio libri scriptor dicit se hunc de bonorum libertate librum - adiungere libro, quem de malorum servitute composuisset!) Hoc fictum esse supra vidimus, cum liber de utroque paradoxo sit; sed id etiam vidimus repugnare illa verba ipsi exordio, quippe quod eiusmodi sit, ut duorum una paradoxorum possit exordium esse neque vero alterius. Postea igitur ad exordium addita sunt, quod eis remotis apte et pulchre a Pythagoreorum praecepto incipit. Ani- madvertendum autem est ista, quae compilatori tribuimus verba, Philonis dicendi moris simillima esse, qui eadem consanguinitatis metaphora usus libouum de humanitate ad librum de pietate ad- jungit: τὴν δὲ εὐσεβείας συγγενεστάτην καὶ ἀδελφὴν xoi δίδυμον ὄντως ἑξῆς ἐπισκεπτέον, φιλανϑρωπίαν, librum de iustitia ad librum de con- cupiscentia: περὶ μὲν οὖν τῆς ἡγεμονίδος τῶν ἀρετῶν - εἴρηται πρό- τερον, νυνὶ δὲ περὶ τῆς ἐπιτηδευούσης ἀδελφὰ καὶ συγγενῆ ταύταις δικαιοσύνης λεκτέον: Sed omnino saepius ea utitur: I 376. 521. II 256. 310. 350. 414 et c. Haec autem similitudo magis etiam

1) Similiter in libro περὲὸ ἀφϑαρσέας xoouov, si quidem eum cum hoc tristi opere comparare licet, se habet res, ut scriptor nobis promittat librum, quo rem altera ex parte illustraturus sit, quem codices nostri non praebent; quanquam illum librum nihil impedit, quominus in lucem prodiisse statuamus, itaque Bernays eum temporum iniquitate intercidisse censet.

— 24 —

apparebit in iis, quae infra ut a compilatore addita notanda erunt, ut non dubium sit, quin idem homo, qui Iudaicos locos, quos maximam partem ex Philone desumptos esse vidimus, inculcavit, totum librum consuerit.

Sed plura ex exordio removenda sunt, ut integrum sit. Lau- dato Pythagoreorum praecepto: ne quis incedat per viam publicam, quod qui vere usque eo philosophiae studuissent, suum fecissent, λόγων καὶ δογμάτων ἰδέας constituentes, a quibus impuris abstinendum esset, qui impuri sint intellegendi, definitur: »Impuros autem dico et qui eruditionis omnino sunt expertes et qui simulatione sapien- tiae formam eius corrumpunt.« Sequitur prorsus abrupte orationis forma quae dicitur recta nonnullorum quae apud philosophos (Stoicos) iactabantur paradoxorum irrisio, quae est a verbis πῶς γὰρ οὐκ ἐχτόπια καὶ ϑαύματα ὄντως usque ad verba roig δὲ ἐκ τριγονίας στιγματίαις, πεδότριψι καὶ παλιμβόλοις ἐλευθερίαν 1) atque terminatur verbis ἔστι δὲ τὰ τοιαῦτα, ὡς ἔφην, πρόφασις ἀνθρώπων x, τ. λ., quae spectant ad ea, quae supra de volgi stultitia exposita sunt, Haec autem irrisio mihi valde suspecta est, primum, quod prorsus abrupte incipit neque ullo verbo multitudo inducitur, cuius hoc de philo- sophis iudicium scriptor esse vult. Deinde vero in ipsis invectio- nibus offendi, quarum tantus est ardor et spiritus, tanta gravitas, tam acerbo simul et urbano sale conditae sunt, ut vix credideris haec eo consilio composita esse, ut despectae multitudini tribue- rentur, sed ut potius ex hominis ingenio profecta esse vide- antur, qui ipse philosophorum vanas iactationes summo sibi odio habebat. Quo tendam, apparet. Rem autem conficient verba πῶς δὲ o) παράλογα καὶ γέμοντα πολλῆς ἀναισχυντίας ἢ μανίας ἢ — οὐκ ἔχω τὶ λέγω (διὰ γὰρ ὑπερβολὴν οὐδ᾽ οἰκείων ὀνομάτων εὐπορῆσαι ῥάδιον) ztÀovotovc μὲν ὀνομάζειν x. τ. À. Haec enim verba ea sunt, ut non nisi unius certique hominis, qui ipse pro sua parte loquitur, esse possint. Atqui hic pluribus tribuuntur vel potius toti hominum generi, unde sequitur, ut totus iste locus, cuius unus est sonus idemque color ad verbum alieno e libro inculcatus sit, — Qui

1) roig δ᾽ éx τριγενείας στιγματίαις, παιδότρειψε xal παλαιοδούλοις libri: corr. Wilamowitzius: »vocabulum τριγονέα Pollux VIII 85 (ex Aristotele vel potius lege Attica). πεδότρεψ Phot. s. v. παλέμβολος item Phot. cf. Sueton. de conviciis.

P. 145 Fres. παλαιόδουλος reperitur infra p. 468, sed post ἐκ ro«yor(ag inepte poneretur.«

— 29 —

ille liber fuerit, si quaerimus, ex hoc fragmento id quidem suspicari licet eum compositum esse ad philosophorum auctoritatem minu- endam: certius eum definire nondum possumus. Recte autem haec a nobis disputata esse et eo confirmatur, quod remoto isto emble- mate una videlicet cum verbis ἔστε δὲ τὰ τοιαῦτα x. τ. 4. a compila- tore additis apte sententiae se excipiunt nec quidquam desideratur, et quod verba, quae ita compilatori tribuenda sunt, simillima sunt eis, quae Philo de congr. quaer. erudit. gratia I 523 de corrupto sen- suum iudicio dicit: γυμνάζει δὲ ἡμᾶς (Ῥαχὴλ) — πάντων κατα- φρονητικῶς ἔχειν --- ἃ περίβλεπτα καὶ περιμάχητα ὃ πολὺς ἀνθρώπων ὄχλος κρίνει δεδεκασμέναις μὲν ἀκοαῖς, δεδεκασμένῳ καὶ τῷ τῶν ἄλλων αἰσθήσεων δικαστηρίῳ.

Exordio restituto ad alteram libri partem, qua scriptor exempla contineri vult, accedamus, cum inde proficiscentes commodius nodum exsoluturi esse nobis videamur, quam si antea priorem partem, quae argumenta continet ex re ipsa ducta, explicemus. — Ubi igitur expositum est, cur tam parvus sit numerus bonorum virorum, τὸ ὀλίγον adfertur: testes citantur septem, quos Graecia tulit, sapientes, non quin plures tulisset et ante et post illos, sed horum memoriam aut longo tempore obliteratam 6558 1), aut invalescente eorum, apud quos vivant, neglegentia obrui; ex Persis citantur Magi, ex Indis Gymnosophistae (Essaei) Calanus. Deinde ποιητῶν καὶ ovyygoqéov testimonia adferuntur vel potius unius Euripidis testimonium, qui in Syleo fabula Herculem inducit Syleum, cuius per emptionem servus fit, omni modo irridentem. Huc usque omnia sunt plana et apta, cum, quae sequuntur, nullo modo accomodari possint. Iterum enim proponuntur exempla, quae cum contra omnem ordinem addita sunt, cum supra ab exemplis ad testimonia poetarum trans- itus factus sit, tum ab iis, quae ante memorata sunt, exemplis prorsus aliena. Omnia enim e Graecis sunt sumpta, supra autem, cum septem sapientes memorarentur, expresse negatum est praeter illos alios e Graecis nominatim posse adferri, ut necessario his

1) xol ἄλλων πρότερον καὶ αὖτις ὡς εἰχὸς, ἀχμασάντων, ὧν ἡ μνήμη, παλαιοτέρων μὲν ὄντων μήκει χρόγων non, quod codices praebent, οὐκ ἠφαγίσϑη, nam tum eorum nomina exstarent, sed ἠφαρίσϑη, ut non iam possint nominatim adpellari neque testes citari, Ut horum vetustiorum memoria longo tempore ἠφανίσϑη, sic recentiorum contemptione ἐξαμαυροῦται.

— 26 —

exemplis alius fons statuendus sit. Ne vero quis dicat Herculis ex- emplum tam arte cum Zenone et Anaxarcho, qui proxime se- quuntur, cohaerere, ut una cum illis ab exemplis, quae antecedunt, segregandum sit, ea ipsa, quibus coniunguntur, verba claudicant. »Sed fortasse, inquit, obvertat quis exemplis heroum, quippe deorum satu sint editi!), hominum libertatem non probari?) Hoc conce- dendum est, sed non fuerunt heroes Zeno Eleates et Anaxarchus etc.« Haec ita sunt dicta, quasi ante Herculis exemplum adlatum esset, Sed, verum si quaeris, non Hercules εἰς πέστιν testis citatus est, sed Euripidis τῆς τῶν σπουδαίων ἐλευϑερίας μαρτυρία proposita. Compilatori igitur iste transitus tribuendus est, neque impedit, quod exemplorum ordini omnino non respondet, quoniam exempla, quae ante Herculem memorata sunt, omnia ex hominibus sunt de- sumpta: nam talibus eum scrupulis immunem fuisse et ante vidimus, cum de transitu, quo Calanus ad Essaeos adnectitur, disputaremus, et post videbimus. Una autem cum hoc transitu etiam exclama- tionem illam post Zenonis Anaxarchique exempla: αὗται γέμουσαι ϑράσους αἱ εὐτολμίαι x. v. A. ei attribuendam esse intellegitur.

Hoc igitur primum est, quod teneamus, ea, quae post Her- culem proponuntur exempla, ab iis, quae antecedunt, esse segre- ganda. Sed hoc non multum proficimus, cum in altera, ut ita appellem, exemplorum parte ingens omnium rerum sit perturbatio: neque enim solum exempla proferuntur, sed conclusiones argu- menta adhortationes nullo sententiarum ordine et nexu intermixta sunt: quin exempla inter se prorsus sunt contraria. Ac primum quidem, ut chaos ad ordinem ducatur, omnia ea segregemus, quae inter exempla nullum habent locum, quae sane multa sunt. Fuc igitur referenda est ea, quae p. 466 post gallos gallinaceos pro- ponitur conclusio: καὶ μὴν οὐδ᾽ ἐκεῖνο τις τῶν ἐπὶ βραχὺ παιδείας ἅψα- μένων ἀγνοεῖ x, τ. À. deinde ea, quae post Argus navis laudationem abrupte incipit adhortatio, quae est a verbis (p. 468) ἐπανατάσεων

1) Similiter Cicero de off. I 118, postquam Herculem laudavit e duabus illis viis Virtutis viam eligentem: hoc Herculi, Iovis satu edito, potuit fortasse contin- gere, nobis non item etc. (Max. Tyrius III 8 TY λέγω Διόνυσον ἢ Ἡρακλέα; μῦϑοει ταῦτα, ἡρωϊκὰ ταῦτα. Τὸν Σωχράτη λέγω.)

3) μείζους γὰρ ἢ κατὰ ἀνϑρωπένην φύσιν γενομένους (ϑεοῖς add. Wila- mow.) Ὀλυμπίοις ἁμειλλᾶσϑαι.

— 27 —

δὲ καὶ ἀπειλῶν usque ad verba τὸ δυσάλωτον xai μὴ εὐκαταφρόνητον δείκνυται. Item quae proxime sequitur captio (vehementer cor- rupta) quae est usque ad versus ἐγὼ δ᾽ ἐμαυτοῦ x. τ. À. praeterea Theognidis versus cum interpretatione simul cum irrisione quae nullo sane sententiarum nexu sequitur eorum, qui mahnumissi id- circo se liberos esse putent, Haec omnia brevi manu sunt remo- venda et tribuenda, quod ratio dictat, ei auctori, cui quaestionem compilator debet, ita ut ea exscripta, quae omisisse eum poenitebat, adderet, Plura autem de eis suo loco dicemus.

Iam igitur ad exempla accedere liceat, e quibus ea primum colligamus, quae scriptor miro mentis errore ex libro desumpsit, quo homines admonebantur, ut libertatem (id est eam, quae vulgo putatur) omnibus rebus mortique ipsi anteponerent, quae igitur ex libro desumpsit, qui prorsus contraria docebat, atque ipse sibi pro- posuit docere. Fuc autem pertinent omnia, quae p. 467 profe- runtur, quae haec sunt: »Magnae autem, quam habet libertas, laudis foedaeque quae adhaeret servituti turpitudinis testes sunt priscae illae et longaevae civitates et gentes, quae tanquam immortales sunt inter mortales, quasque errare non est veri simile. Nulla paene contio habetur, in qua non agatur de libertate, continua bella Graecia et barbaries gerunt, qua alia de causa, nisi ut libertatem tueantur? Qua propter etiam in pugnis duces militum animos hisce fere solent inflammare: Servitutem, gravissimum malum, quae nobis imminet, depellamus, libertatem autem amplectamur, qui fons est beatae vitae, unde omnia bona manant, (Qua propter Athenienses, Graecorum acutissimi — quod enim in oculo pupilla aut in animo mens, hoc in Graecia Athenae — quando pompam ducunt Cereri et Proserpinae, nullum servum adhibent, sed sua ipsi manu omnia faciunt. Nuper vidi!) in theatro, cum Euripidis ab histrione reci- tarentur versus hi: τοὐλεύϑερον yàp ὄνομα x. τ. À. omnes spectatores surgere et conclamare laudantes et sententiam et poetam. Admiror etiam Argonautas, qui nullum admittebant servum ne ad necessaria quidem ministeria — si quidem poetas audire volumus, sed quidni

1) Quod se ipsum illud vidisse fingit, hoc non auctori, sed compilatori tribu- endum videtur, quippe cui hic exempla adferendi modus vehementer placuerit: 449 ἤδη ποτὲ εἶδον iv ἀγῶνε — 451. ἐγὼ γοῦν ἐϑεασάμην πολλάκις. 462. παλαιστὰς οἶδα x«l παγχρατιστάς x. τ. À.

— 28 —

eos audiamus, qui sint populorum praeceptores?!) Quin etiam Argo navis ipsa non passa est a servis se intrari.« Citatur Aeschyli versus (qui huic uni debetur) — Admiranda est stultitia hominis, qui non dubitat in eodem libro Graecos barbarosque laudare, quod continua de libertate bella gerant, Athenienses Argonautasque praedicare, quod nullo in honore vernae et stigmatiae apud eos versati sint, nos autem usque quaque adhortari, ut ne continuo servos dicamus, qui a plerisque ita habeantur, sed respiciamus mores. Ad eundem περὶ ἐλευϑερίας librum (hoc enim titulo liceat nobis eum significare) dubio procul revocanda sunt, quae p. 463 proferuntur exempla, pueri Laconis?), qui se ipse interimere male- bat, quam servorum ministeriis fungi, Dardanidum, quae pueros, ne servitutem paterentur, interfecerunt (Polyxenae?): nam de liber- tate in iis agitur, quam homines putant. Nec potest obverti, haec omnino non exempla esse intellegenda, sed proponi, ut inde ut a minore ad sapientem ut ad maius conclusio fiat, ut apte in libro de sapiente proferantur. Nam cum in ea quae addita est, con- clusione: »Ergo in mulieribus et pueris tantum erit libertatis stu- dium, ut pro ea mortem voluntariam occumbant, ii vero, qui ex mero sapientiae fonte hauserunt, non continuo liberi erunt?« cum in hac igitur conclusione libertatis duae notiones confundantur, non admodum veri simile est, haec scriptorem in libro de sapientis libertate invenisse, sed maiorem habet speciem veri, eum ad exem- pla ex alio libro desumpta conclusionem illam non satis scitam

1) παιδευταὶ γὰρ οὗτοί γε τοῦ σύμπαντος βίου (καὶ) καϑάπερ ἰδίᾳ γονεῖς παῖδας (παιδὸς codd.) χαὶ οὗτοι σωφ ρονίζουσι»". Mangey.

3) Hoc exemplo etiam Seneca usus est ep. 77, 14: Exempla nunc magnorum virorum me tibi iudicas relaturum? puerorum referam. Lacon ille memoriae traditur impubis adhuc, qui captus clamabat »non serviam« sua illa Dorica lingua et verbis fidem imposuit: ut primum iussus est servili fungi et contumelioso ministerio — δᾶ- ferre enim vas obscaenum iubebatur —, inlisum parieti capuf rupit.

3) Polyxenae exemplum cum iis, quae antecedunt, non esse coniungendum monuit me Wilamowitzius: nam γύναια satis a Dardanidum exemplo munitur, herois huc non facit, porro agitur de hominibus libertatem morte redimentibus, at Polyxenae utique moriendum est. "Videtur autem esse tribuendum non compilatori, sed lectoris alicuius curiositati; neque enim τραγῳϑδός hic dicit, sed τραγικός, neque Euripidis nomini illud addi aut opus aut ex more eius. At Hecuba omni aetate legebatur, ediscebatur; proclivis ergo interpolatio.

— 29 —

addidisse, — Fortasse autem dixerit quispiam una cum his exem- plis etiam Xanthios illi libro tribuendos esse, quod negaverim, cum Xanthii non pro libertate moriantur, sed ut fidem servarent erga defunctum principem, ut nullum in libro περὶ ἐλευϑερίας habeant locum, sed a scriptore additi esse videantur. — Praeterea ea, quae p. 466 de gallis narrantur et de Miltiade ex eodem fonte esse hausta veri est simillimum. | Quanquam enim aliquo modo galli, qui mortem potius patiuntur, quam ut cedant adversario, παρα- δείγματα adferri possunt libertatis, quae est in sapiente, tamen ex ea quae addita est narratiuncula, qua Miltiades, Persarum rege tota Asiae iuventute ad Graeciam devastandam proficiscente 1), civium animos certamine gallorum instituto tantopere narratur in- flammasse, ut arreptis armis in pugnam ruerent nec tela nec vul- nera curantes, dum modo in libera patria humarentur, apparet, ex libro haec desumpta esse, quo non sapientis libertas praedicabatur, sed ea, quam homines putant. Eodem nos ducunt lonis versus (hoc uno loco servati), quibus in gallo laudatur, quod ϑάνατον δου- λοσύνας προβέβουλε. Quae sequuntur verba: τοὺς οὖν σοφοὺς τί οἰόμεθα; οὐκ ἀσμενέστατα δουλείας ἀνταλλάξεσϑαι τελευτήν; x. τ. À., qui- bus illa exempla ad sapientem adhibentur, compilatori tribuenda esse apparet, nec minus, ea inepta esse. Nam si sapiens liber est, καὶ ἂν μυρίοι τὰ δεσποτῶν σύμβολα προφέροντες ἐπανατείνωνται, id quod ea, quae sequitur, interrogatione demonstratur, qui idem δουλείας ἀνταλλάξεται τελευτήνὺἡ Θεά non potest non in ineptias de- labi, si quis librum de libertate cum libro de libertate sapientis coniungit. — Minus aperta res est in iis, quae ante puerum La- conem exstant, conclusionibus, quibus ex athletarum mortis con- temptione concluditur, multo magis sapientes pro libertate esse

1) Hoc in Miltiadem non quadrare apparet, pro quo Themistoclem exspecta- veris, praesertim cum de eo similia ferrerentur Aelian. var. hist. II 28 Ὅτε Θεμιστοκλῆς ἐπὶ τοὺς βαρβάρους ἐξῆγε τὴν πολιτικὴν δύνκμιν, ἀλεκτρυόνας ἐϑεάσατο μαχο- μένους * οὐδὲ ἀργῶς αὐτοὺς εἶδεν "ἐπέστησε δὲ τὴν στρατιὰν καὶ ἔφη πρὸς αὐτούς" AAA οὗτοε μὲν οὔτε ὑπὲρ πατρίδος οὔτε ὑπὲρ πατρῴων ϑεῶν, οὐδὲ μὴν ὑπὲρ προγονικῶν ἤρίων καχοπαϑοῦσιν οὐδὲ ὑπὲρ δόξης οὐδὲ ὑπὲρ ἐλευϑερέας οὐδὲ ὑπὲρ παίδων ἀλλ᾽ ὑπὲρ τοῦ μὴ ἡττηϑῆναι ἑκάτερος μηδὲ εἶξαι ϑατέρῳ τὸν ἕτερον. “περ οὖν εἰπὼν ἐπέρρωσε τοὺς ᾿4ϑηναίους. Sed cavendum est, ne mu- temus, nam facile potuit fieri, ut duo bella duoque viri confunderentur.

— 30 —

morituros. Nam quod de morte agitur pro libertate subeunda hoc ad librum περὶ ἐλευϑερίας nos ducere videtur: qui enim pro liber- tate morietur sapiens, qui utique liber est, sive servus est sive civis? At, obvertes, sapiens nonne tum pro libertate moritur, si mortem suscipit, ne quid coactus faciat et invitus? Hoc concedendum est, ut rem potius in ambiguo relinquam, hoc unum addens, quae in priore conclusione in sapiente praedicantur, magnam habere cum Philoneo sermone similitudinem, ut compilatori tribuenda videantur: p. 462 τοὺς δὲ τὸν ἀόρατον νοῦν γυμνάζοντας iv ἑαυτοῖς, ὃς ἀψευδῶς ἄνθρωπός ἐστιν οἶκον ἐπιφερόμενος τὸ αἰσθητὸν εἶδος. Philo I 301: ἄνθρωπος δὲ ὃ ἐν ἑκάστῳ ἡμῶν τίς ἂν εἴη πλὴν ὁ νοῦς; 335: τὸν ἐν ἡμῖν πρὸς ἀλήϑειαν ἄνϑρωπον, τουτέστι τὸν νοῦν. 533: τῷ νῷ, ὃς, κυρίως εἰπεῖν, ἀσϑρωπός ἐστιν ἐν ἀνθρώπῳ. — Y 197: οὐκ οἰκία ψυχῆς τὸ σῶμα; 630. τὸν συμφυᾶ τῆς ψυχῆς οἶκον τὸ σῶμα.

Iste autem, quem statuimus, liber περὶ ἐλευϑερίας nobis iam notus est: magnum enim illud, quod in exordio detegimus emblema, quod ante diximus necessario ad librum revocandum esse con- scriptum ad minuendam philosophorum auctoritatem, quis dubi- tabit, quin ex eodem libro sit desumptum? Ita etiam intellegitur, cur in illo fragmento duo de civitate bonorum malorumque exilio, de bonorum divitiis malorumque paupertate paradoxa interroga- tionis forma uberius exploduntur, tertium autem quod est de liber- tate, quod etiam mirabilius quam illa dictum est, mutata orationis forma paucis vituperatur nec tam irridetur, quam omnino propo- nitur, Ex exordio libri ista desumpta sunt atque duo priora para- doxa ea solum de causa «enumerantur, ut ad tertium ducant, de quo plura scriptor expositurus est.

His ad ordinem redactis restant Zeno et Anaxarchus, praeterea Diogenes, Chaereas, Theodorus quique ab iis longe remotus est, Bias Prienensis, quos apte sapientum libertatis testes adferri non potest negari. Nihilo minus tamen ex eo, quem restituturi sumus, libro de libertate sapientum removendi sunt, cum exemplis primo loco positis repugnent. Nam si recte supra iudicavimus ex expli- catione, quae exemplorum enumerationi praemissa est, ludaicum illum locum quaeque ex eo pendent esse eicienda, necessario 86- quitur, ut explicatio ipsa ab interpolatore aliunde desumpta sit. Quodsi exscripta est, sine ulla dubitatione ad eundem fontem, ad

— 31 —

quem quaestio, revocanda est. Ergo etiam exempla, quae proxime eam sequuntur, ut his, quae restant, exemplis alius fons statuendus sit. Quanquam Zenonis quidem et Anaxarchi adeo vigebat me- moria!), ut haud sciam an non sit opus certo fonte. Diogenis autem, Chaereae, Theodori, Biantis dicta, cum in una eademque re versentur, in παρρησίᾳ adversus potentiores praestanda, ex libro aliquó desumpta esse videntur, quo eius modi facete dicta collecta erant. — Quae de Diogene narrantur, eadem praeter illud de homine muliebri morbo occupato dictum?) Cratetis ep. 349), paulo brevius apud Epictetum IV r1, 114 seqq. cf. Stobaei floril. III 63 — Chae- reae illud “4 ἰγυπτίοισιν ἄνασσε x. τ. A. hic, quantum scio, unus tradit. Theodorum regi Lysimacho, cur Cyrenis expulsus esset, interro- ganti respondisse, idem sibi contigisse quod Baccho Semeles filio, etiam Plutarchus de exil. 16 narrat, apud Diogenem idem respondet Lysimacho, cur Athenis sit eiectus, quaerenti. Comparasse autem se illum cum Hercule ab Argonautis ex Argo nave exposito, id nus- quam alibi inveni: quanquam eodem simili Aristoteles politic. Γ I284a utitur, ubi de ostracismo agit. — Quae de Biante narrantur, eum ἀπειλοῦντι Κροίσω μάλα καταφρονητικῶς ἀνταπειλῆσαι͵ ἐπεσϑίειν τῶν κρομμύων, αἰνιττόμενος τὸ κλαίειν, ἐπειδὴ δάκρυα κινεῖ 7) κρομμύων βρῶσις, apud Diogenem I 83 hoc idem regi Alyatti respondet: πέμψαντι (λυάττῃ) πρὸς τὸν Βίαν, ἵνα ἥκῃ παρ᾽ αὐτὸν ᾿Εγὼ δὲ, φησίν, ““λυάττῃ κελεύω κρόμμυα ἐσϑίειν, ἴσον τῷ κλαίειν, | Apud Plutarchum, conviv. sept. sapient. c. IO Pittacus regem Alyattem iubet χρόμμυα καὶ ϑερμὸν ἄρτον ἐσϑέειν. — Verba autem, quibus a Xanthiis ad Diogenem transitus fit, compilatori esse tribuenda apparet. »Atque hi quidem, inquit, tyrannicorum inimicorum immanitati se eripientes mortem praetulerunt gloriosam humili vitae: ii autem, qui servati sunt for- tunae beneficio, animo constanti eam sustinuerunt, Herculem imi-

1) Ipse Philo, qui admodum parcus est in Graecis exemplis ponendis, Zenonis exemplo utitur, ita tamen ut suo more nominatim eum non appellet, cf. p. 16.

3) Hoc praeterea apud solum Clementem paed. III 3, 16. 261 P inveni.

3) Ibi primus tantum ex tribus Homeri versibus, qui hic adferuntur, memoratur, quo similem in modum Seneca utitur ep. 63 1. 2: Nec sicci sint oculi amisso amico nec fluant. — Duram tibi legem videor ponere, cum poetarum Graecorum maximus ius flendi dederit in unum dumtaxat diem, cum dixerit etiam Niobam de cibo cogitasse?

— 32 —

tantes etc.« | Claudicare haec nemo non sentit. Quid enim sibi vult dicere: quibus autem fortuna concessit, ut viverent, fortiter tyran- norum acerbitatem tulerunt? Qui sunt, obsecro te, illi, quibus for- tuna hoc concessit? Nonne omnes sunt homines, qui pro libertate non mortui sunt? At hi non omnes τλητικῶς ὑπέμενον, sed plerique summisse et humiliter. Sana essent haec, si sapientum antecederent exempla morte voluntaria tyrannis sese eripientium, sed nec Xanthii sapientes fuere nec puer ille aut mulieres. — Praeterea etiam sen- tentiae quae Chaereae quaeque Biantis dictis adlatis proferuntur inter se simillimae illi tribuendae erunt. Quae post Biantis dictum praeterea addita sunt verba z«g' ὃ τοὺς διχόνους x. τ. À propter Theognidis versus addita esse manifestum est.

Praeter haec igitur exempla in altera libri parte, si rectum vidimus, iidem fontes distinguendi sunt inter se contrarii, quos in exordio detegisse nobis videmur. Idem autem de priore libri parte dicendum est, quanquam ibi res non admodum est difficilis, cum compilator contentus argumentis, quae in libro de sapientis liber- tate invenerat, pauca tantum ex altero fonte addidisset, quae facile separantur, eam dico argumentationem, qua p. 450/51 demonstratur, ὅτι οὐχ αἱ ὑπηρεσίαι μηνύματά εἶσιν δουλείας, quae sic procedit: »Mini- steria non propria esse servitutis, testes sunt milites!), qui in iti- neribus, ut se iumentaque sustentent et alant, nullum laborem fastidiunt, qui fossas ducunt, naves aedificant, quaecunque ad bellum opus sunt, sua manu faciunt, testes sunt pauperes?), qui inopia omnium rerum coacti sordida et humilia artificia exercent, testes altera ex parte servorum illi, qui ingenuorum muneribus funguntur, sed tamen servi sunt, ut omnino non sit mirum, si quis duriore fortuna coactus ad ministeria descendat, quae servi praestare solent. At, inquies, alteri oboedire libertatis est detrimentum?). Cur ergo

1) τοὺς γὰρ στρατευομένους ἰδεῖν ἐστον αὐτουργοὺς ἁπάντων (Wilamowitz. ἅπαντας codd.).

3) ἔστι δέ τις καὶ xor εἰρήνην πόλεμος τοῦ (Wilam. τῶν codd.) ἐν τοῖς ὅπλοις οὐκ ἀποδέων.

3) Sic codicum verba graviter corrupta sine dubio intellegenda sunt: ΤΊ οὖν ϑαυμαστὸν, εἰ καὶ xarà τὸ ἐναντίον [ὁ ἐλεύϑερος add. Wilam.] ὀλίσϑῳ τῆς (τις Mang.) εὐτυχίας δουλικὰς χρείας ἐπιτελεῖ; τῷ (r0 Mang.) δὲ ὑπαχούειν ἑτέρων (ἑτέρῳ Mang.) τὴν ἐλευϑερίαν ἀφαιρεῖται. | Sed. fugit Mangeyum δὲ ferri non

&

liberi parentibus oboediunt, discipuli magistris? Nemo enim libenti animo servit. Omnino parentes liberos non iuberent sibi aliquid ministrare, si id servitutis esset proprium.« Haec, quid ih hac quaestione sibi velint, non satis perspicio. Quid enim, quaeso, demonstratur? non detrimentum facere libertatis eum, qui necessi- tate coactus δουλικὰς χρείας ἐπιτελεῖ, sicuti altera ex parte sint, qui servili loco nati ingenuorum muneribus fungantur, nihilominus tamen sint servi. Liberi igitur et servi, quos homines putant, inter se opponuntur, neque quidquam ista disputatio ad sapientem valet, cuius ad libertatem sitne servus sitne ingenuus nihil interest. Itaque removenda est ex libro de libertate sapientis atque collocanda in libro περὶ ἐλευϑερίας, ubi apte eam collocari et sententiae ipsae docent, et magnus qui est inter hanc argumentationem et Atheni- ensium Argonautarumque laudationem consensus. Hic enim docemur ὑπηρεσίας non proprias esse servitutis, exempli gratia milites esse αὐτούργους ἁπάντων, o) μόνον τὰς πανοπλίας κομίζοντας, ἀλλὰ καὶ ὅσα πρὸς τὴν ἀναγκαίαν χρῆσιν ὑποζυγίων τρόπον ἐπηχϑισμένους: in Atheniensibus laudatur, quod omnia, quae ad pompam pertineant, ipsi faciant, servos non admittentes, πρὸς εὐδοξίας xol τιμῆς, ὅπερ ἐστί, τὴν ὑπηρεσίαν τιϑέμενοι, Argonautae laudibus tolluntut, quod σύμπαν ἀπέφηναν ἐλεύϑερον τὸ πλήρωμα, μηδένα μήτε (μηδὲ scri- bendum) τῶν εἰς ἀναγκαίας ὑπηρεσίας προσέμενοι δοῦλον, ἀδελφὸν ἐλευϑερέας αὐτουργίαν ἐν τῷ τότε ἀσπασαμένων. Quae exempla tam arte cohaerent cum hac argumentatione, ut nullo modo ab ea separari possint, quae quid sibi voluerit in illo libro apte Euripidis illis versibus: τοὐλεύϑερον yàg ὄνομα παντὸς ἄξιον, κἂν σμίκρ᾽ ἔχῃ τις, μεγάλ ἔχειν νομιζέτω 1)

exprimitur. Videtur autem, ut eum inculcaret, permotus esse verbis (p. 449 init.) o? πολλοὶ κακοὶ τῶν πραγμάτων ὄντες αὐτοὶ κριταί, οἵτινες ἐκ τῶν χρειῶν δοκιμάζουσι τὸν δοῦλον, εἰς τὰς ὑπηρεσίας ἀφορῶντες, δέον εἰς τὸ ἀδούλωτον ἦϑος male intellectis, ibi enim χρεῖαι et ὑπηφεσίαι eandem habent vim, quam δεσποτικὰ γράμματα,

posse, pro quo exspectaveris ἀλλά, ut haud sciam, an lacuna sit statuenda hunc fere in modum explenda: [ἀλλὰ τὸν δουλικὰς χρείας ἐπιτελοῦντα ὑπακούειν ἀνάγκη,] τῷ δὲ ὑπαχούειν ἑτέρων τὴν ἐλευϑερίαν ἀφαιρεῖται. 1) Ex Auga, cf. Stob. Floril. 49, 3. Nauck frg. 277. Ausfeld.: 3

— 4 —

cum hac argumentatione e contrario doceamur, inter ὑπηρεσίας et δεσποτικὰ γράμματα discrimen esse faciendum. — Praeterea non in- veni in hac libr parte, quae a quaestione de libertate sapientis aliena sint. Neque in epilogo sunt, quae quidquam offensionis praebeant.

Restat igitur ut argumentum eorum, quae ex nostra dispu- tatione libro περὶ τοῦ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύϑερον tribuenda sunt, enarremus, quae omnia, cum paradoxon illud unum sit ex iis, quae - Stoici contra opinionem vulgarem de sapiente suo praedicaverunt, quod quidem ad rem ipsam attinet, ad eorum disciplinam revocanda esse cum per'se apparet, tum adhibitis aliis scriptoribus intelle- gemus. lam igitur illa videamus:

»Pythagoreorum illud: ,ne quis incedat per viam publicam' 1), qui vere adhuc philosophiae studuerunt, suum fecerunt?), vulgaribus opinionibus contemptis constituentes λόγων xai δογμάτων ἰδέας 8), a quibus impuris abstinendum est. Impuros autem dico et, qui eru- ditionis omnino sunt expertes, et qui simulatione sapientiae formam eius pulchritudinemque corrumpunt.« Ab eadem sententia ne multi- tudinem in quaerenda vita beata ducem sequamur Senecae incipit liber de vita beata, »Quicum lumen intellegibile cernere nequeant prae animi oculorum hebetudine, quasi in nocte quadam vitam degentes fidem non habent illis, qui in luce vivunt, quaeque iis narrant de rebus in lumine solis conspectis, vanos errores et nugas esse ducunt.« Huius similitudinis Platonem auctorem esse nemo nescit, qui rei publ. libri & initio eam proposuit. »Debebant autem, ut ii, qui corporis morbis cruciantur, auxilium a medicis petunt, sic

1) Hoc dictum saepius invenitur cf. E. Maas, philolog. Unters. III p. 97. praeterea adfero Clement. strom. V 31, 664 P. Jamblich. protrept. p. 328. alludit Callimachus, epigr. 28:

ἐχϑαίρω τὸ ποίημα τὸ χυκλικόν, οὐδὲ χελεύϑῳ χαίρω τίς πολλοὺς ὧδε χαὶ ὧδε φέρει.

3) χαταπειϑεῖς γενόμενοι τῷ προστάγματι λόγον αὐτό, μᾶλλον δὲ ϑεσμὸν ἰσούμενον χρησμῷ ὑπετόπησαν: pro λόγον propter ϑεσμὸν νόμον scribendum videtur.

8) ἀτραπὸν ἄβατον ἐκαινοτόμησαν ἰδιώταις λόγων xol δογμάτων, ἰϑέας καταστείλαντες: sic editores, post ἐδεώταες distinguendum esse docuit me Wilamo- witzius.

ili philosophiae magistris se curandos tradere.« Prorsus in eadem sententia Ciceronis Tusc. disp. libri III exordium versatur: Quid- nam esse, Brute, causae putem cur, cum constemus ex animo et corpore, corporis curandi tuendique causa quaesita sit ars atque eius utilitas deorum immortalium inventioni consecrata, animi autem medicina nec tam desiderata sit ante quam inventa, nec tam culta posteaquam cognita est, nec tam multis grata et probata, pluribus etiam suspecta et invisa? et quae sequuntur usque ad 8 7. Philo- sophorum autem cum medicis comparatio, quo iam Democritus!) usus est quaeque apud Platonem saepius occurrit, saepissime apud Stoicos?) invenitur, qui a Cynicis eam accepisse videntur, quos vehementer hanc comparationem amplexos esse nemo nescit. »Nam cum invidia secundum Platonem extra divinum chorum sit, ϑειότατον 8) autem et χκοινωνικώτατον sit sapientia (Diog. VII 123 κοινωνικὸς γὰρ φύσει [ὃ cogóc]), omnes ea benigne recipit τοὺς ποτίμων διψῶντας λόγων 4) meraeque doctrinae infundens largos rivos ad sobriam ebrietatem perducit?), cuius ubi imbuti erunt praeceptis, tum in- tellegent, se usque eo degisse vitam non vitalem vehementerque in-.se ipsi invehentur. Operae igitur pretium est, iuventutem suam

1) Clemens, paedag. I 2, 6. 100 P: ἱἑητριχὴ μὲν yàg χατὰ zfnuoxouor σώματος νόσους ἀκέεται, σοφίη δὲ ψυχὴν παϑέων ἀπαιρέεται.

3) Seneca, ep. 50, 4 seq. 53, 9 seq. 94, 17. 104, 18. Alios locos collegit P. Wendland, Quaestiones Musonian. Berol. 1886 p. 12. p. 33.

9) ἐπειδὴ δὲ — - φϑόνος ἔξω ϑείου χοροῦ ἵσταται, ϑειότατον καὶ κοινωνικώτατον, σοφία, συγκλείεε μὲν: post ϑειότατον δέ add. Wilamowitzius et sic vertimus: »syllo- gismus enim hic est: quidquid divinum est, invidia caret, maxime divinum est sapi- entia, ergo omnes admittit. apparet in propositione minore requiri δέ. «

4) cf. Plat. Phaedr. p. 243 D ἐπεϑυμῶ ποτίμῳ λόγῳ oiov ἁλμυρὰν ἀκοὴν ἀποκχλύσασϑαι.

5) εϑύειν τὴν νηφάλιον ἀναπεί""ει μέϑην: hoc oxymoron, quod apud Phi- lonem saepe occurrit, alibi invenire non contigit, quanquam eius non proprium esse et hic locus docet — nam supra docuisse nobis videmur exordium nullo modo a compilatore Philonis imitatore compositum esse — et similia apud alios inveniuntur: Plutarch. conviv. sept. sapient, c. 13: αἱ Μοῦσαι, καϑάπερ κρατῆρα νηφάλιον, ἐν μέσῳ προϑέμεναι τὸν λόγον. — Περὶ ὕψους p. 37 (Jahn): Demosthenem docuisse ὅτε χὰν βαχχεύμασι νήφειν ἀναγχαῖον. Lucian. Nigrin. p. 14 οὕτω σοι καὶ αὐτὸς ἔνϑεος x«l μεθύων ὑπὸ τῶν λόγων περιέρχομαι" xci μὴν τοῦτό γε οὐ μεϑύειν ἀλλὰ νήφειν χαὶ σωφρονεῖν ἐστιν.

3*

in eruditione exercere, in qua et adolescere et consenescere pul- crum est. Nam ut nova vasa!) saporem eorum, quibus primum imbuta sunt, diu servant, sic quae pueri discimus, ea ita inhaeres- cunt in mentibus, ut nunquam nos deserant.«

Sequitur quaestio: »Haec hactenus. Iam, quid sit, quod quae- ritur, expediamus, ne nominum ambiguitate decipiamur, sed re, de qua disputaturi sumus, definita argumentis eam probemus«?). Hunc transitum compilatori tribuendum esse nemo non. concedere debet, cui prima libri verba ab illo ad exordium addita esse persuasum est: neque enim sic poterat scribere, nisi qui, antequam exordium institueret, proposuerat, de qua re librum conscripturus esset. »Ser- vitus igitur et in animis et in corporibus dicitur, et sunt corporum domini (δεσπόται) homines, animorum nequitia et cupiditates. (Eadem servitutis divisio apud Diogenem VII 121/22: τὴν ---- δουλείαν στέρησιν αὐτοπραγίας (εἶναι). Εἶναι δὲ καὶ ἄλλην δουλείαν τὴν iv ὑποτάξει —, py ἀντιτίϑεται ἣ δεσποτεία). ltem libertatis duo sunt genera, alterum corporis ab hominibus liberi, alterum animi liberi a cupiditatibus. Corporis libertas in casu sita; de ea igitur non quaerimus, sed de animo vacante omni perturbatione et cupiditatis et metus et volup- tatis et aegritudinis. Haec animi perturbationum partitio, qua etiam Philo utitur, apud eosdem Stoicos in honore erat?) (Diog. 110. Cicer. Tusc. IV ir et saepius) Missam igitur faciamus libertatem, quam plerique putant, et quaeramus eum, qui vere liber est, qui solus imperium sui habet, καὶ ἂν μυρίοι γράφωσι δεσπότας ἑαυτούς *).«

1) ὥσπερ γάρ φασε τὰ κενὰ (sic Editi codd. Med. et Aug. Mangeyo teste recte xaya) τῶν ἀγγείων ἀναφέρειν (— φέρει Wilamow.) x. τ. 4. Quod ad sen- tentiam attinet, Mangeyus adfert: Hor. ep. I 2, 69: quo semel est imbuta recens servabit odorem testa diu. praeterea adfero Quintil I, xz, 5: natura tenacissimi sumus eorum, quae rudibus annis percepimus: ut sapor, quo nova imbuas, durat.

3) τὰς ἀποδείξεις εὐσχόπως ἐφαρμόττωμεν: p. 449. ἁρμοζόμενος, 304 ἁρμόττον: item Philo promiscue utitur his verbi formis: ἁρμόζειν e. gr. I 519, 21. 332; 19. 340, 32. 342; 42. 541, 41. —TT€(Y: I 330; 21. 332; 12. 342, 24. 539, 6.

3) A Platone eam accepisse videntur, apud quem mihi occurrit Phaed. 83 B ἡ τοῦ ὡς ἀληϑῶς φιλοσόφου ψυχὴ-ἀπέχεται τῶν ἡδονῶν rt xol ἐπιϑυμιὼῶν καὶ λυπῶν καὶ φόβων. Symp. 207 E χαὶ μὴ ὅτι κατὰ τὸ σῶμα, ἀλλὰ xol κατὰ τὴν ψυχὴν οἱ τρόποι τὰ ἤϑη, δόξαι, ἐπιϑυμίαι. ἡδοναὶ, λῦπαι, φόβοι, τούτων ἕκαστα οὐδέποτε τὰ αὐτὰ πάρεστιν ἕχάστῳ, ἀλλὰ τὰ μὲν γίγνεται, τὰ δὲ ἀπόλλυται.

4) cf. p. 466: ἐξ ὧν ἐναργέστατα παρίσταται τὸ μήτε τινὰ τῶν σπουδαίων ϑοῦλον εἶναι, καὶ ἄν μυρίοι τὰ δεσποτῶν σύμβολα προφέροντες ἐπανατείνωνται.-

Ad haec conferre liceat, quae apud Philonem, de post. Caini I 252, leguntur, τοῦτο δ᾽ ἐστὶ τὸ δογματικώτατον, ὅτι ó σοφὸς μόνον ἐλεύϑερός τε καὶ ἄρχων, κἂν μυρίους τοῦ σώματος ἔχῃ δεσπότας. Pleniorem hanc paradoxi formam a Philone servatam alibi mihi occurisse non memini,

»Exclamabit enim Sophoclis illud: Deus mihi princeps, nemo mortalium, nam re vera is solus liber est, qui deum ducem sequi- tur!) (mea autem sententia non liber tantum, sed ceterorum dux, res terrestres sibi subiectas habens [ἐπιτετραμμένος τὰ mtoíycia]). Sed quaestionem de sapientis principatu in aliud tempus differamus, nunc de libertate quaerere propositum est. Εἰ δή τις εἴσω προελϑὼν τῶν πραγμάτων ἐϑελήσειε διακύψαι, γνώσεται σαφῶς, ὅτι x.7.A.).« Verba, quae uncis inclusimus, compilatori tribuamus oportet eisdem de causis, quibus verba, a quibus incipit liber, ei tribuenda erant: neque enim quaestio de principatu sapientis a quaestione de eius libertate dirimi potest, cum, si sapientes soli liberi sunt, insipientes omfes servi, necessario sequatur, ut illi in hos imperium habeant, Itaque etiam hoc libro simul et libertas sapientis et principatus demonstratur: (p. 450: πρὸς οὐδενὸς οὖν ἀναγκάζεται ἅτε καταπεφρονη- κὼς μὲν ἀλγηδόνων --- νόμῳ δὲ φύσειυς ὑπηκόους ἔχων πάντας ἄφρονας. Ὅνπερ γὰρ τρόπον αἰγῶν μὲν ---- αἰπόλοι --- ἀφηγοῦνται x. τ. À. p. 453/54 mali admonentur, ut sapientibus oboediant. p. 470 in consummatione quaestionis: qui virtutibus vitia superavit, is τῷ ἀδουλώτῳ καὶ τὸ ἀρχικὸν προσείληφε.) Adde quod Philoneae est consuetudinis ad signifi candas res terrestres ipsas adiectivo περιγείου uti: de sacrif. Abelis et Cain. I 165: — τὸν σοφὸν ἰσότιμον κόσμῳ ὁ ϑεὸς ἤγαγε, τῷ αὐτῷ λόγῳ καὶ τὸ πᾶν ἐργαζόμενος καὶ τὸν τέλειον ἀπὸ τῶν περιγείων ἀνάγων ὧς ἑαυτόν. Οὐ μὴν οὐδὲ ὅτε τοῖς περιγείοις x. τ. Δ. 1 642, 8. 641, 40. II 213, 8. 226, 20. — Apud eundem εἰσω διακύπτειν, ut hic usur- ' patum, saepius invenitur: e. gr. II 62, qui locus huic est simillimus:

1) Stoicorum hoc esse praeceptum notum est: locos si quis quaerit, adfero: Epictet. diatr. I 12, 5: εἰ γὰρ μή εἶσι ϑεοὶ, πῶς ἔστι τέλος ἕπεσϑαι ϑεοῖς. ib. 30, 4. τέλος δὲ τί; τὸ σοὶ (ϑεῷ) ἀκολουϑεῖν cf. IV 1, 89. — Seneca, vit. beat. 15, 5: habebit illud in animo vetus praeceptum: deum sequere. ep. 16, 5: haec (philosophia) do- cebit, ut deum sequaris, feras casum. Benef, IV 25, 1: propositum est nobis se- cundum rerum naturam vivere et deorum exemplum sequi. M. Anton. XII 27. ὅσῳ φιλοσοφώτερον τὸ-ἑαυτὸν-ϑεοῖς ἑπόμενον ἀφελὼς παρέχειν.

εἶ γοῦν βουληϑείη διακύπτειν εἴσω τις τῶν πραγμάτων, εὑρήσει —. II 412. — »Libertatem autem, verum si quis quaerit, nihil aliud esse in- veniet nisi potestatem omnia per se agendi (ὅτε οὐδὲν ἄλλο ἄλλῳ συγγενὲς οὕτως ὡς αὐτοπραγία ἐλευϑερίᾳ).« Stoicorum hanc libertatis definitionem esse testes sunt Diog. 121: εἶναι γὰρ τὴν ἐλευθερίαν ἐξουσίαν αὐτοπραγίας, τὴν δὲ δουλείαν στέρησιν αὐτοπραγίας. Plutarch. Stoic. repug. c. 20 (verba Chrysippi): τῆς τε αὐτοπραγίας καὶ ὀλιγο- πραγμοσύνης ἀστείων ὄντων. — Philo ea utitur de Joseph. II 51: εἰ δὲ ἤδεις, ὅτι αὐτοπραγία μὲν ἐλευϑέρῳ (οἰκεῖον addendum videtur, quod, cum sequatur οἰκέτῃ, facile intercidere poterat), οἰκέτῃ δὲ ἀλλό-: τριον. »Ergo in malis ea non potest esse, quippe quibus multa sint impedimento, φιλαργυρία, φιλοδοξία, quArdovía.« | Haec vitiorum tri- partitio saepius in hoc libro invenitur: p. 450: ἄκρατος γὰρ αὐτοὺς (reges) ἄγεε καὶ εὐμορφία x. v. À., ἵνα τὰς ἀργύρου xoi χρυσοῦ καὶ τῶν σεμνοτέρων 1) ἐπιϑυμίας παραλείπω. p. 456: Διὰ τοῦτο πλουσίων μὲν καὶ ἐνδόξων καὶ ταῖς ἡδοναῖς χρωμένων μεστὴ γῆ x.v.À. — Praeterea mihi occurrit apud Epictetum, frg. XIII Schweigh: οὐδεὶς φιλοχρή- ματος καὶ φιλήδονος καὶ φιλόδοξος, καὶ φιλάνθρωπος, ἀλλὰ μόνος ὁ quAÓ- καλος. apud Plut. Stoic. Rep. 33: οὐδεὶς γὰρ φύεται ἀνθρώποις πόλεμος ἄνευ κακίας" ἀλλὰ τὸν μὲν φιληδονία, τὸν δὲ πλεονεξία, τὸν δὲ φιλοδοξία τις ἢ φιλαρχία συρρήγνυσιν, cum alis vitiis enumerantur ib. c. 34: δῆλον μὲν ὅτι σχέσεις αἱ κακίαι xoi τὰ νοσήματα, φιλαργυρίαι, φιληδονίαι, φιλοδοξίαι, δειλίαι, ἀδικίαι" κινήσεις δὲ μοιχεῖαι x. τ.λ. τούτων οἴεται Χρύσιπ- πος οὔτε μικρὸν οὔτε μέγα παρὰ τὸν τοῦ Διὸς λόγον εἶναι, ex quo loco videmus, apud Stoicos ista nomina in usu fuisse, cuius rei etiam Stobaeus testis est eclog. phys. et eth. (Wachsmuth) II 174: ὑπὸ — τὴν ἐπιϑυμίαν ὑπάγεται τὰ τοιαῦτα" ὀργὴ καὶ τὰ εἴδη αὐτῆς — ἔρωτες σφοδροὶ καὶ πόϑοι καὶ ἵμεροι καὶ φιληδονίαι καὶ φιλοπλουτίαε καὶ φιλοδοξίαι καὶ τὰ ὅμοια praeterea Diog. 115: ὡς δὲ λέγεταί τινα ἐπὶ τοῦ σώματος ἀρρωστήματα --- οὕτω κἀπὶ τῆς ψυχῆς φιλοδοξία καὶ φιληδονία καὶ τὰ παραπλήσια 3). — »Bonum virum autem nihil est

1) id est gloriae etc. similiter Cicero parad. V. 3: Quid? iam illa cupiditas, quae videtur esse liberalior, honoris, imperii, provinciarum, quam dura est domina!

3) Plato parcius ἀλόγου partis animi duo ponit genera (R. P. 580 E. 581 A. seqq.), genus φιλοχρήματον καὶ φιλοχερδές et genus φιλόνεκον xol φιλότεμον (cf. 347), pecuniae enim et voluptatis cupiditates separari non posse censet, quoniam homines pecuniam quaerant non nisi voluptatum adipiscendarum causa.

quod impediat, qui omnes animi tumultus coercet pedemque in iis ponit tanquam in athletis in certamine prostratis, nec paret, quae- cunque improbissimi animi domini imperant, propter flagrantem libertatis amorem studiumque, cuius proprium est omnia ex suo arbitrio agere.« Utrumque et cupiditates dominos appellare!) et sapientes comparare cum athletis Stoicorum, quanquam eius modi comparationis exemplum, ut, quem admodum hic, animi partium inter se pugna cum athletarum certaminibus conferatur, apud unum inveni Senecam, de ira II 14, 4: Quid ergo? non incidunt causae, quae iram lacessant? Sed tunc maxime illi opponendae manus sunt, nec est difficile vincere animum, cum athletae quoque in vilissima sui parte occupati tamen ictus doloresque patiantur, ut vires cae- dentis exhauriant. — Adiectiva αὐτοκέλευστος καὶ ἐθελουργός, ut hic coniuncta (διὰ ζῆλον-ἐλευϑερίας, ἧς τὸ αὐτοκέλευστον καὶ ἐϑελουργὸν κλῆρος ἰδιος)ὺ inveni apud Philonem, de monarch. lib. 1. II 220: ἐπαινέσας - ὃ ϑεὸς τὴν ἀριστείαν αὐτοκελεύστῳ καὶ ἐϑελουργᾷ σπουδῇ γενομένην. --- »Laudatur apud quosdam (id est in eo cui haec omnia compilator debet libro) senari huius auctor: τίς ἐστι δοῦλος, τοῦ ϑανεῖν ἄφροντις ὥν; quod bene perspexerit, nulla re magis animum subigi, quam mortis metu. Sed tenendum est, non satis esse mortem contemnere, sed paupertatem et infamiam et do- lores pro nihilo putare oportet omniaque, quae plerique in malis ducunt.« Haec omnia, (sententiam integram cum versu) a Chry- sippo pendere Plutarchus nos docet, apud quem de audiendis poet. 34 B. haec sunt: Τὴν δ᾽ ἐπὶ πλεῖον τῶν λεγομένων χρῆσιν ὑπέδειξεν ὀρθῶς ὁ Χρύσιππος, ὅτι δεῖ μετάγειν καὶ διαβιβάζειν ἐπὶ τὰ ὁμοειδῆ τὸ χρήσι- μον. Ὅ τε γὰρ Ἡσίοδος εἰπὼν x. τ. À. —. Καὶ πάλιν τοῦ Εὐριπίδου λέ- yovroc: Τίς δ᾽ ἐστι δοῦλος τοῦ ϑανεῖν ἄφροντις ὦν; ὑπακουστέον, ὅτι καὶ περὶ πόνου καὶ νόσου τὰ αὐτὰ εἴρηκεν. — Mortis autem inprimis

1) Cic. parad. V c. 1: tum incipiat aliis imperare, cum ipse improbissimis dominis, dedecori ac turpitudini, parere desierit. Seneca, ep. 37, 3: Humilis res est stultitia, multis affectibus et saevissimis subiecta. Hos tam graves dominos interdum alternis imperantes interdum pariter dimittit a te sapientia, quae sola est libertas. ep. 92, 3I. Nemo liber est, qui corpori servit. Nam ut alios dominos, quos nimia pro illo sollicitudo invenit, transeas, ipsius morosum imperium delicatumque est. Epictet. IV 1, 86 — μή το ἁπλῶς τὴν ἐν ἡμῖν ἀχρόπολιν xai τοὺς ἐν ἡμῖν τυράννους ἀπο- βεβλήκαμεν. Quanquam hic dicendi usus latissime patebat cf. Sophoclis celeberri- mum illud de senectute dictum. Plat. R. P. 329 c.

— 40 —

metu libertatem tolli etiam Seneca nos docet: ep. 26, 9: Qui mori. didicit, servire dedidicit. ep. 74, 3: nisi hic (mortis) timor e pectore eiectus est, palpitantibus praecordiis vivitur. ep. 77, 13: vita, si moriendi. virtus abest, servitus est. ep. 80, 5: libera te primum metu mortis: ila nobis iugum imponit. Praeterea adferre liceat Epictet. III 26, 38. 39: τὶ δὲ καὶ τὸ πέρας τῆς νόσου; ἄλλο τι ἢ ϑάνατος; dg οὖν ἐνθυμῇ, ὅτι κεφάλαιον τοῦτο πάντων τῶν κακῶν τῷ ἀνθρώπῳ καὶ ἀγεννείας καὶ δειλίας οὐ ϑάνατός ἐστι, μᾶλλον δ᾽ ὃ τοῦ ϑανάτου φόβος; Ἐπὶ τοῦτον οὖν μοι γυμνόζου" ἐνταῦϑα νευέτωσαν οἱ λόγοι πάντες, τὰ ἀσκήματα, τὰ ἀναγνώσματα" καὶ εἴσῃ, ὅτε οὕτω μόνως ἐλευϑεροῦνται οἱ ἄνθρωποι, »(Contemnere oportet, quae plerique in malis ducunt) qui pravo iudicio servum esse idem esse putant atque ministeria ex- hibere, cum mores respicere deceat. Nam is servus est habendus, qui humili et abiecto animo sordida negotia contra voluntatem suscipit: is autem, qui tempori praesenti res suas accomodat neque quidquam, cum acciderit, ut inauditum novumque admiratur!), sed bene perspecto divina quidem aeterno ordine frui, mortales autem res quasi in undis et tempestatibus iactari, nihil antequam evenerit, non evenire posse arbitratur et, quaecunque acciderunt, fortiter fert, is sapiens est et liber.« Priori definitioni hominis vere servi respon- dent, quae apud Ciceronem parad. V c. 1 leguntur: Non enim ita dicunt eos esse servos, ut mancipia, quae sunt dominorum facta nexo aut aliquo iure civili, sed, si servitus sit, sicut est, oboedientia fracti animi et abiecti et arbitrio carentis suo, quis neget omnes leves etc, — esse servos? Ad alteram confero Cic. Tuscul. V 81 : Sapi- entis est — proprium — nihil ita exspectare quasi certo futurum, nihil cum acciderit, admirari, ut inopinatum ac novum accidisse videatur. Senec. ep. ΟἹ, 14. 15: Formetur animus ad intellectum patientiamque sortis suae et sciat nihil inausum esse fortunae, ad- versus imperia illam idem habere iuris quod adversus imperantes, adversus urbes idem posse, quod adversus homines. Nihil horum indignandum est: in eum intravimus mundum, in quo his legibus vivitur. ep. 107, 4. tranq. anim. II, 5: Quidquid enim fieri potest, quasi futurum sit, prospiciendo malorum omnium impetus molliet —. Sciebam in quam tumultuosum me contubernium natura duxisset.

—— — —

1) μηδὲν καινὸν ἀπ᾽ (ἐπ᾽ Wilamowitzius) ἀνϑρώπων εἶναι νομίζων.

— 4I —

Epictet. IV το, 6: τὸ δὲ φιλοσοφεῖν τί ἐστιν; οὐχὶ παρασκευάζεσθαι πρὸς τὰ συμβαίνοντα; οὐ παρακολουϑεῖς οὖν, ὅτι τοιοῦτόν τι λέγεις" ἂν ἔτι ἐγὼ παρασκευάσωμαι πρὸς τὸ πράως φέρειν τὰ συμβαίνονται, 8 ϑέλει, γινέσϑω; — Quod divinarum rerum ordo σάλῳ καί κλύδωνι opponitur, in quibus mortales res feruntur, similiter Cicero dicit N. D. II 56: Nulla igitur in caelo nec fortuna nec temeritas nec erratio nec vanitas inest contraque omnis ordo, veritas, ratio, constantia, quae- que his vacant ementita et falsa plenaque erroris, ea circum terras infra lunam, quae omnium ultima est, in terrisque versantur. — »Quare non cuivis imperanti oboediet, quaecunque instrumenta do- loris intentat, sed animo forti exclamabit (νεανιευόμενος δὲ ἀντικη- οὐξει) : Πίμπρα x. T. 4. Vidi aliquando (suo more hoc se ipsum vidisse compilator fingit) athletas plagis adversariorum resistentes hac ipsa constantia eorum impetum írangere, ut ad extremum vic- tores discedant. Hoc idem in sapiente contingere dico, eum con- stantia, qua in proposito susceptoque consilio permanet, adver- sarium fatigare, prius quam quidquam contra voluntatem faciat.« — Apud Philonem leg. alleg. lib. III (I 127) non solum iidem versus iisdem paene verbis antecedentibus adferuntur, sed etiam, ut hoc loco, sapiens cum athleta confertur plagis adversarii non cedente: ὥσπερ yàg ἑτέρως τύπτεται ὁ ἀϑλητὴς καὶ ὃ δοῦλος, ὃ μὲν xa9^ ὑπόπτωσιν ἐνδιδοὺς πρὸς τὰς αἰκίας καὶ ὑπείκων, ὃ δὲ ἀϑλητὴς ἀντέχων καὶ ávri- στατῶν καὶ τὰς ἐπιφερομένας ἀποσειόμενος ---, οὕτως ὁ μὲν ἀλόγιστος, ἀνδραπόδων δίκην ἑτέρῳ ὑπείκει καὶ ὑποπίπτει ταῖς ἀλγηδόσιν — ὁ δ᾽ ἐπι- στήμων, ἀϑλητοῦ τρόπον μετὰ δυνάμεως καὶ ῥώμης καρτερῶς ἀντιβὰς πρὸς τὰ ἀλγεινὰ πάντα ἀντιπνεῖ, ὡς μὴ τιτρώσκεσθαι πρὸς αὐτῶν, ἀλλ᾽ ἔξω διαφορεῖν (ἐξαδιαφορεῖν Mang.) ἕκαστον. Καί μοι δοκεῖ νεανι- ευσάμενος ἂν ἐπιφωνῆσαι τὸ τραγικὸν πρὸς τὴν ἀλγηδόνα οὕτως: Πίμπρα x. t. 4. Quid ergo? haec ex Philone desumpsit compilator, an in libro de libertate sapientis invenit? Sed facile intellegitur a Philone haec non pendere, cum alia sit, quae hic, alia, quae apud illum proponitur comparatio: apud illum de dolore agitur ferendo, hic de frangendo impetu hominum sapienti infestorum; apud illum tertium, quod dicitur, comparationis in resistendo positum est, hic in supe: rando, ut hae duae comparationes primo obtutu inter se simillimae multum tamen discrepent!). Itaque quod et apud Philonem et hic illi

1) Accedit quod scriptura versuum, quae hic est, a Philone discrepat: Phil.

— 42 —

versus una cum comparatione sapientis cum athleta adferuntur, id for- tuito factum est. — Prorsus eadem autem comparatio, quae hic, in Senecae libri de const. c. IX 5 est: Sic in certaminibus sacris plerique vicerunt, caedentium manus obstinata patientia fatigando: ex hoc puta genere sapientem eorum, qui exercitatione longa ac fideli robur perpetiendi lassandique omnem inimicam vim consecuti sunt; prae- terea cf. eiusdem ex libris de ira locum p. 39 adlatum. — 3»Ad quae respiciens Antisthenes bonum virum molestam esse sarcinam dixit!) (quod dictum, quantum scio, hoc uno loco servatum est?). — A nullo igitur cogitur sapiens, quippe cum dolorem contemnat, : contemnat mortem legeque naturae omnes insipientes sibi subiectos habeat. Nam quemadmodum gregi pastore opus est, sic hominibus rectore et gubernatore. Gubernatores autem sapientes sunt. Quod enim Homerus reges populorum pastores dicere solet, hoc nomen natura bonis vindicat, cum illi pascantur potius, quam pascant, qui vino forma aliisque illecebris pelliciantur, boni nulla re capiantur, sed moneant etiam et castigent, si quos viderint voluptatis laqueis

γῆ v ἄνω elg αἰϑέρα hic γῆ δ᾽ ἄνω εἰς οὐρανόν. ἀπαντλῆσαι. (quod Go, in σε mutato pulcherrimum est) — ἀπαντῆσαι. πηι] quod πέγουσακ pro πένων apud illum legitur, cum ἀλγηδών appelletur, de industria mutavit.

1) δυσβάσταχτον εἶναι τὸν ἀστεῖον: Num iam Antisthenes adiectivo ἀστεῖος ad significandum virum probum usus sit, mihi valde dubium est, quanquam certi quidquam de eo docere non possum. In reliquis eius, quae mihi praesto erant frag- mentis ἀστεῖος pro σοφῷ mihi non occurrit, neque omnino, quod sciam, apud scriptores quarti saeculi illud adiectivum sic usurpatur. Ex lexicis nihil discimus, nisi quod Aristophanes Byzantius ὀνόματα ἡλικιῶν s. v. ἀστός (Miller, Mélanges [1868] p. 432) in universum haec dicit: ἔνεου δὲ τῶν φιλοσόφων τὸν ἀστεῖον ἐπὶ τοῦ φρονέμου x«l ἀγαϑοῦ ἀνδρὸς τάττουσι. lllos autem philosophos Stoicos esse intellegendos haud scio an ex Ciceronis ad famil. lib. III ep. 7 colligere liceat, ubi haec sunt: Quaeso, etiamne tu has ineptias, homo mea sententia summa prudentia, multa etiam doctrina, plurimo rerum usu, addo urbanitate, quae est virtus, ut Stoici rectissime putant, ullam Appietatem — valere apud me plus quam ornamenta virtutis existimas.

?) Antecedunt haec: ἀλλ᾽ ἄπιστον ἴσως τοῖς μὴ πεπονϑόσιν ἀρετὴν (— τῇ cod. Med.) τὸ λεγόμενον, καὶ γὰρ κἀκεῖνο τοῖς τοὺς παγχρατιαστὰς οὐχ ἰδοῦσι. γέγονε δὲ οὐδὲν ἧττον 8m ἀληϑείας. Pro πεπονϑόσιν ἀρετήν, quod inauditum est, Mang. scribi iubet πεπογϑόσι πρὸς ἀρετὴν, quod aliter non potest intellegi nisi ut sit: desiderio vel amore virtutis affectis, Wilamowitzius (προσ)πεπονϑόσε ἀρετῇ.

inplicatos« !) Unum sapientem esse regem Stoicorum est paradoxon notissimum: νόμῳ φύσεως autem regnant, quod naturae est potiori- bus deteriora submittere: Cic. R. P. I 51: in optimorum consiliis posita est civitatum salus, praesertim cum hoc natura tulerit, non solum ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus, sed ut hi etiam parere summis velint. .Senec. ep. 90, 4: naturae est — potioribus deteriora submittere: mutis quidem gregibus aut maxima corpora praesunt aut vehementissima. — inter homines pro maximo est optimum. animo itaque rector eligebatur (apud primos mortalium) - ideoque summa felicitas erat gentium, in quibus non poterat poten- tior esse nisi melior. Epict. I 29, 14: τὸ κρεῖσσον ἀεὶ περιγινέσϑω τοῦ χείρονος. cf. ITI 22, 101. — Sapientes digniores esse, qui popu- lorum pastores appellentur, quam reges, quos Homerus ita appellet, idem Philo de agricult. I 306, nisi quod pro natura τὸν γνομοϑέτην substituit: οὕτω γοῦν σεμνὸν καὶ λυσιτελὲς νενόμισται τὸ ποιμαίνειν, ὥστε τὸ μὲν ποιητικὸν γένος τοὺς βασιλέας ποιμένας λαῶν εἴωϑε καλεῖν, ὃ δὲ γνομοϑέτης τοὺς σοφοὺς, ot μόνοι πρὸς ἀλήϑειαν βασιλεῖς εἰσιν. Quod reges, qui tum essent, ne se ipsos quidem regere posse dicuntur, similiter Cicero de fin. III 75: rectius enim appellabitur (sapiens) rex, quam Tarquinius, qui nec se nec suos regere potuit, rectius magister populi — quam Sulla, qui trium pestiferorum vitiorum luxuriae, avaritiae, crudelitatis magister fuit. praeterea cf. parad. V.

Huc usque in universum edocti sumus, quid sit libertas, qualis, - in quem cadat. lam in libro, ex quo haec omnia desumpta sunt, quaestio videtur translata esse ad sapientem fortunae malignitate servitute oneratum: nam ad hunc sententiarum nexum tres quae sequuntur conclusiones illi libro tribuendae nos ducunt:

»Si quem vides sub corona venire, cave idcirco eum servum esse credideris: neque enim emptione aut dominus fit is, qui emit, aut servus, qui emitur, cum saepissime filii a patribus redimantur, a filiis patres, sive a latronibus capti illi sive ab hostibus iure belli, quos naturae leges, his quae apud nos valent firmiores, liberos pro- nunciant. Videre etiam licet multos rem in contrarium vertentes dominos fieri eorum a quibus empti sunt. Ego quidem saepissime

1) νουϑετεῖν δὲ μᾶλλον x«i (κολάζειν add. Wilamow.) ὅσους ἂν αἴσθωνται πάγαις ἡδονῆς ἁλισκομένους.

— 44 —

vidi (uti solet, se ipsum hoc vidisse fingit compilator) ancillas ser- monis suavitate et venustate formae dominorum animos expugnare, ut nihil illi imperantibus recusare, nihil negare auderent. Σημεῖον δέ" ϑεραπεύουσιν, ἱκετεύουσιν, εὐμένειαν ὡς παρὰ τύχης καὶ ἀγαϑοῦ δαί- μονος αἰτεῖσϑαι γλίχονται καὶ παρορώμενοι μὲν σφαδάζουσιν, εἰ δὲ αὐτὸ μόνον τὸ βλέμμα ἵλεων ϑεάσαιντο, γεγηθότες ἀνορχοῦνταιι« | Eadem et apud Epictetum inveniuntur et apud Ciceronem, nisi quod hic pro an- cillis omnino de mulieribus loquitur, apud illum in dissertatione περὶ ἐλευϑερίας, lib. IV 1, 15 seqq.: ἐκεῖνο δέ μοι εἶπέ" οὐδέποτ ἠράσϑης τινός; οὐ παιδισκαρίου; οὐ δούλου. οὐκ ἐλευϑέρου; Τί οὖν τοῦτο πρὸς τὸ δοῦλον εἶναι ἢ ἐλεύϑερον; Οὐδέποθ' ὑπὸ τῆς ἐρωμένης ἐπετάγης οὐδὲν ὧν οὐκ ἤϑελες; οὐδέποτέ σου τὸ δουλάριον ἐκολάκευσας; οὐδέποτ᾽ αἰτοῦ τοὺς πόδας κατεφίλησας ; — Τί οὖν ἄλλο ἐστὶ δουλεία; Νυκτὸς οὐδέποτ᾽ ἀπῆλϑες ὅπου οὐκ ἤϑελες : ἀνάλωσας ὅσα οὐκ ἤϑελες; εἶπάς τινα οἰμώζων καὶ στένων; ἠνέσχου λοιδορούμενος, ἀποκλειόμενος ; — 21 τάλας, ὅς γε καὶ παιδισκαρίου δοῦλος εἶ καὶ παιδισκαρίου εὐτελοῦς, τί οὖν ἔτι σαυτὸν ἐλεύϑερον λέγεις; apud Ciceronem in parad. V c. 2: An ille mihi liber, cui mulier imperat, cui leges imponit, praescribit, iubet, vetat, quod videtur? qui nihil imperanti negare potest, nihil recusare audet? Poscit, dandum est: vocat, veniendum est; eicit, abeundum, mina- tur, extimescendum, Praeterea cf. Senec. ep. 47, 15. — Nisi forte is, qui leonem emit, idcirco dominus eius appellandus est, quem ne adspicere quidem torve audeat? Quid igitur? sapienti nonne dicemus difficilius esse iniungere servitutem quam leonibus, cum illi corporis viribus nitantur, sapiens animi nitatur viribus infracti?« — Haec conclusio, quamvis cum eis, quae antecedunt, quod quidem ad sententiam attinet, arte cohaereat — nam hic item agitur de eo, qui per leges humanas servituti obnoxius re véra domini ipse do- minus est —, inepte tamen a compilatore adiuncta est. Ita enim ad leones transit, quasi hac similitudine ea, quae supra de ancillis exposita sunt, magis explicentur. Αἱ non ancillae conferuntur leonibus, sed sapientes. ]

Quae sequuntur, captiones sunt, quales Stoicorum disciplina summo studio amplectebatur: »Libertatem autem, quae in sapiente est, etiam ex aliis licet intellegere: Nemo servus beatus est, quippe qui nullius rei nec sui ipsius compos sit, sapiens autem beatus, cum virtute instructus sit et ornatus, in qua omnia sunt posita, ut ne-

— 45 —

cesse sit!) qui sapiens sit, eundem esse liberum.« ---- ὅτι αὐταρκης ἡ ἀρετὴ πρὸς εὐδαιμονίαν (Cic. par. V) unum esse ex Stoicorum paradoxis nemo nescit. — Sequitur argumentum ex amicitia, quam sapiens cum deis habet, ductum, quod p. 21 enarravimus. Similli- mum autem est, cum ex eadem sapientis cum deis amicitia profi ciscatur, argumentum, quo apud Diogenem VI 72 Diogenes Cynicus demonstrat omnes res esse sapientis: Πάντα τῶν ϑεῶν ἐστι" φίλοι δὲ τοῖς σοφοῖς οἱ Jtoí* κοινὰ δὲ τὰ τῶν φίλων" πάντα ἄρα τῶν σοφῶν. »Praeterea, ut ex urbibus eae, quae a paucis vel a tyrannis re- guntur, in servitute sunt, quae autem leges sibi constituerunt, liberae, sic hominum 11, qui cupiditatibus reguntur, servi sunt, qui ad legem vivunt, liberi. Vera autem lex est recta ratio, quae cum divina sit et immortalis, miranda est stultitia eorum, qui Solonis et Lycurgi leges satis fuisse dicant ad servandam Atheniensium et Lacedae- moniorum libertatem, rationi, qui quasi fons est omnium legum, hanc vim non tribuant, ut liberos reddat eos, qui ei pareant, sive iubet aliquid sive vetat.« Quod νόμος ὀρϑὸς λόγος esse dicitur, qui aut προστάττει aut ἀπαγορεύει, Stoicorum hanc definitionem esse testes sunt Stob. ecl. II 191/92: τόν τε νόμον σπουδαῖον εἶναί φασι, λόγον ὀρϑὸν ὄντα, προστακτικὸν μὲν ὧν ποιητέον, ἀπαγορευτικὸν δὲ ὧν οὐ ποιητέον. Cicer. N. D. II 79: lex, quae est recti praeceptio pravique depulsio. cf. Plut. St. Rep. c. r1. Philo, de migr. Abrah. I 456: νόμος δ᾽ οὐδὲν ἄρα ἢ λόγος ϑεῖος, προστάττων ἃ δεῖ καὶ ἀπαγο- ρεύων ἃ μὴ χρή. cf. de praem. et poen. II. 417.

»Maximum autem argumentum ducitur ex aequa loquendi liber- tate, qua omnes boni inter se utuntur.« Adferuntur duo versus, quos apud alios se invenisse compilator ipse indicat?), cum diceret φιλοσόφως ἐκεῖνά φασιν εἰρῆσϑαι. »Ut igitur sui quaeque ars studiosis libere de se colloquendi facultatem tribuit?), eandem vita dat eis, qui rerum ad eam pertinentium sunt periti. Atqui in probis haec

1) (ὥστε add. Wilamow.) ἀναμφιβόλως καὶ ἐξ ἀνάγχης ὁ σπ. ἐλεύϑερός ἐστιν.

3) alter etiam in M. Antonini comment. lib. XI invenitur.

5) Καϑάπερ οὖν ὁ μουσικὸς λόγος ἅπασι roig ἐπιτετηδευχόσι μουσικὴν ἰσηγορίας τῆς ἐν τῇ τέχνῃ μεταδίδωσι: ex analogia eorum, quae sequuntur, ὁ ἐν τῷ βίῳ νόμος- ὥσπερ γὰρ ὁ κατὰ μουσικὴν νόμος -- οὕτως οὐδ᾽ ὁ βιωτικὸς νόμος hic quoque pro λόγος νόμος scribendum videtur.

peritia est et sunt nonnulli eorum liberi, ergo etiam ei, qui cum iis aequa lege colloquuntur. Nemo igitur probus non est liber. — Ex eadem autem aequa loquendi libertate probari potest, omnes malos servos esse. Ut enim iis, qui artis alicuius imperiti sunt, non licet ex aequo disputare cum iis, qui eius sunt periti, idem in vita fit. Atqui omnibus, qui liberi sunt, legibus conceditur, ut ex aequo disputent (et sunt nonnulli bonorum liberi) et sunt mali vitae rerum imperiti, probi periti. Nemo igitur malus liber est, sed servi sunt omnes.« Philosophiam vivendi artem definire, qua ex def: nitione duae hae conclusiones proficiscuntur, Stoicorum!) esse nemo nescit. Paene eadem autem argumentatio, quae hic concluditur, apud Epictetum IV r, 117 est: — οὕτως ἐφ᾽ ἑκάστης ὕλης τὸν &u- πειρον τοῦ ἀπείρου κρατεῖν πᾶσα ἀνάγκη. Ὅστις οὖν καϑόλου τὴν περὶ βίον ἐπιστήμην κέκτηται, τί ἄλλο ἢ τοῦτον εἶναι δεῖ τὸν δεσπότην; — Quan- quam ea, qua hic proponuntur forma, illas conclusiones non inte- gras esse, nemo negabit, qui paulo accuratius eas consideraverit. Ac primum quidem priorem videamus: Servis non licet libere loqui. Atqui, quod in reliquis artibus fit, ut iis, qui periti sint artis ali- cuius, aequa inter se colloquendi libertas detur, eadem lex in vita valet. Sapientes autem omnes rerum ad vitam pertinentium periti sunt. — exspectaveris, quod ratio docet, sine mora sic concludi: ergo aequam de vita colloquendi libertatem habent, ut omnes sint liberi. Pro eo libertatis notionibus inter se diversis permutatis se- quuntur haec: et sunt nonnulli sapientes liberi (ex iure civili), ergo etiam ei, quibus licet ex aequo cum iis colloqui, ut omnes sapientes . liberi sint, (id est ex iure naturae) Quid statuendum sit in hac re, in. promptu est, Verba καὶ εἰσί τινες αὐτῶν ἐλεύϑεροι, ὥστε καὶ ὅσοι τούτοις ἰσηγορίας μετέχουσιν, quae absurde conclusionem perturbant, a compi- latore inculcata sunt, quem duas libertatis notiones non potuisse distin- guere supra satis superque satis vidimus. — Difficilior res est in altera interrogatione, quae sicuti nunc quidem est, prorsus perversa est, cum sic procedat: Ut in reliquis artibus, sic in vita nemini rerum ad

1) Locos si quis quaerit praeter Epicteti quem adtulimus locum, conferat Cic. Tusc. II 12. fin. III 4 ars est enim philosophia vitae. Seneca ep. 95, 7. Stob. ecl. II 120. ἀρετὴν περὶ ὅλον οὖσαν τὸν βίον τέχνην.

eam pertinentium imperito ex aequo de his rebus cum iis disputare licet, qui ea scientia instructi sunt, Atqui omnibus, qui liberi sunt, legibus conceditur ex aequo inter se colloqui. "Tertia propositio est: et sunt nonnulli proborum liberi, cuius propositionis nulla ratione habita sequuntur haec: Sunt autem mali vitae rerum im- periti, probi periti (prior igitur propositio, quae erat vitae imperitis non licere ex aequo cum peritis disputare, ad malos probosque ad- hibetur) Nemo igitur malus liber est, sed servi sunt omnes. Haec enim altera propositio erat, libertatis propriam esse aequam loquendi potestatem, ut, quibus ea potestas non concedatur, servi sint ne- cessario; malis autem ut imperitis non conceditur: ergo servi sunt. Nihil aliud igitur de probis ut sumatur, ratio postulat, nisi hoc: peritos esse eos rerum ad vitam pertinentium, quae propositio suo loco exstat, cum ea, quae nunc tertia est, nonnullos proborum esse liberos, nihil prorsus faciat ad rationem concludendam, immo male eam interrumpat et pervertat. Quae cum ita sint, eicienda mihi videntur verba: xai εἰσί τινες τῶν σπουδαίων ἐλεύϑεροι, non ut addita a compilatore, sed a lectore aliquo vel scriba curioso illo quidem nec tamen satis subtili, qui ea ex priore argumentatione repetiverit. — »Zeno audacius etiam: nonne, inquit, vapulabit malus, si probo contradixerit? (Ergo malis cum bonis aequa loquendi libertas non est) Plerosque bene scio hoc dictum derisuros esse, qui, si accu- ratius inquirent, veritate eius attoniti intellegent, nihil magis esse dolendum, quam non auscultavisse sapienti etc.« Hanc vulgi casti- gationem, quam paucis tantum indicavimus, qua ea, quae de ἰσηγορίᾳ disputata sunt, concluduntur, exordii simillimam esse manifestum est nec necesse erit singulis demonstretur.

»Mihi quae huc usque dixi sufficerent ad rem probandam, sed qui medicorum mos est, ut morbo vario varia opponant medica- menta, sic ea quoque, quae paradoxa esse putantur propter rei novitatem necesse videtur argumentorum serie inter se connexa pro- báre.« Hanc similitudinem de suo proposuerit compilator an in fonte, quem exscripsit, invenerit, haud scio an non diiudicari possit, quanquam verba rà μὲν οὖν λεχϑέντα πρὸς τὴν τοῦ ζητουμένου δια- σύστασιν ἔμοιγε ἀποχρῶντα ἦν illius esse contenderim, cum spectent ad verba, a quibus incipit quaestio, illi tribuenda. — Iam proponuntur duo syllogismi, qui pulcherrimi sunt nec apud quemquam alium

peritia est et sunt nonnulli eorum liberi, ergo etiam ei, qui cum iis aequa lege colloquuntur. Nemo igitur probus non est liber. — Ex eadem autem aequa loquendi libertate probari potest, omnes malos servos esse. Ut enim iis, qui artis alicuius imperiti sunt, non licet ex aequo disputare cum iis, qui eius sunt periti, idem in vita fit. Atqui omnibus, qui liberi sunt, legibus conceditur, ut ex aequo disputent (et sunt nonnulli bonorum liberi) et sunt mali vitae rerum imperiti, probi periti. Nemo igitur malus liber est, sed servi sunt omnes.« Philosophiam vivendi artem definire, qua ex defi nitione duae hae conclusiones proficiscuntur, Stoicorum!) esse nemo nescit. Paene eadem autem argumentatio, quae hic concluditur,

apud Epictetum IV r1, 117 est: — οὕτως ἐφ᾽ ἑκάστης ὕλης τὸν &u- πειρον τοῦ ἀπείρου κρατεῖν πᾶσα ἀνάγκη. Ὅστις οὖν καϑόλου τὴν περὶ βίον ἐπιστήμην κέκτηται, τί ἄλλο ἢ τοῦτον εἶναι δεῖ τὸν δεσπότην; — Quan-

quam ea, qua hic proponuntur forma, illas conclusiones non inte- gras esse, nemo negabit, qui paulo accuratius eas consideraverit. Ac primum quidem priorem videamus: Servis non licet libere loqui. Atqui, quod in reliquis artibus fit, ut iis, qui periti sint artis ali- cuius, aequa inter se colloquendi libertas detur, eadem lex in vita valet. Sapientes autem omnes rerum ad vitam pertinentium periti sunt. — exspectaveris, quod ratio docet, sine mora sic concludi: ergo aequam de vita colloquendi libertatem habent, ut omnes sint liberi. Pro eo libertatis notionibus inter se diversis permutatis se- quuntur haec: et sunt nonnulli sapientes liberi (ex iure civili), ergo etiam ei, quibus licet ex aequo cum iis colloqui, ut omnes sapientes . liberi sint, (id est ex iure naturae). Quid statuendum sit in hac re, in promptu est. Verba καὶ εἰσί τινες αὐτῶν ἐλεύϑεροι, ὥστε καὶ ὅσοι τούτοις ἰσηγορίας μετέχουσιν, quae absurde conclusionem perturbant, a compi- latore inculcata sunt, quem duas libertatis notiones non potuisse distin- guere supra satis superque satis vidimus. — Difficilior res est in altera interrogatione, quae sicuti nunc quidem est, prorsus perversa est, cum sic procedat: Ut in reliquis artibus, sic in vita nemini rerum ad

1) Locos si quis quaerit praeter Epicteti quem adtulimus locum, conferat Cic. Tusc. II 12. fin. III 4 ars est enim philosophia vitae. Seneca ep. 95, 7. Stob. ecl. II 120. ἀρετὴν περὶ ὅλον οὖσαν τὸν βίον τέχνην.

eam pertinentium imperito ex aequo de his rebus cum iis disputare licet, qui ea scientia instructi sunt. Atqui omnibus, qui liberi sunt, legibus conceditur ex aequo inter se colloqui. Tertia propositio est: et sunt nonnulli proborum liberi, cuius propositionis nulla ratione habita sequuntur haec: Sunt autem mali vitae rerum im- periti, probi periti (prior igitur propositio, quae erat vitae imperitis non licere ex aequo cum peritis disputare, ad malos probosque ad- hibetur). Nemo igitur malus liber est, sed servi sunt omnes. Haec enim altera propositio erat, libertatis propriam esse aequam loquendi potestatem, ut, quibus ea potestas non concedatur, servi sint ne- cessario; malis autem ut imperitis non conceditur: ergo servi sunt. Nihil aliud igitur de probis ut sumatur, ratio postulat, nisi hoc: peritos esse eos rerum ad vitam pertinentium, quae propositio suo loco exstat, cum ea, quae nunc tertia est, nonnullos proborum esse liberos, nihil prorsus faciat ad rationem concludendam, immo male eam interrumpat et pervertat. Quae cum ita sint, eicienda mihi videntur verba: xai εἰσί τινες τῶν σπουδαίων ἐλεύϑεροι, non ut addita a compilatore, sed a lectore aliquo vel scriba curioso illo quidem nec tamen satis subtili, qui ea ex priore argumentatione repetiverit. — »Zeno audacius etiam: nonne, inquit, vapulabit malus, si probo contradixerit? (Ergo malis cum bonis aequa loquendi libertas non est) Plerosque bene scio hoc dictum derisuros esse, qui, si accu- ratius inquirent, veritate eius attoniti intellegent, nihil magis esse dolendum, quam non auscultavisse sapienti etc.« Hanc vulgi casti- gationem, quam paucis tantum indicavimus, qua ea, quae de ἰσηγορίᾳ disputata sunt, concluduntur, exordii simillimam esse manifestum est nec necesse erit singulis demonstretur.

»Mihi quae huc usque dixi sufficerent ad rem probandam, sed qui medicorum mos est, ut morbo vario varia opponant medica- menta, sic ea quoque, quae paradoxa esse putantur propter rei novitatem necesse videtur argumentorum serie inter se connexa pro- bàre.« Hanc similitudinem de suo proposuerit compilator an in fonte, quem exscripsit, invenerit, haud scio an non diiudicari possit, quanquam verba τὰ μὲν οὖν λεχγϑέντα πρὸς τὴν τοῦ ζητουμένου δια- σύστασιν ἔμοιγε ἀποχρῶντα ἦν illius esse contenderim, cum spectent ad verba, a quibus incipit quaestio, illi tribuenda. — Iam proponuntur duo syllogismi, qui pulcherrimi sunt nec apud quemquam alium

tam bene servati. Alter eorum inde proficiscitur, quod sapiens omnia φρονίμως faciat (quod incipit a verbis λέγεται τοίνυν οὐκ ἀπὸ σκοποῦ, cum ita significetur ex alieno libro haec desumpta esse, sine dubio compilatori tribuendum), alter ab eo, quod nihil invitus. Apud Ciceronem in parad. V c. r hi duo in unum conflati sunt: »Quid est enim libertas? Potestas vivendi, ut velis. Quis igitur vivit, ut volt, nisi qui recte vivit? (ὅ δὲ ὀρθῶς πόντα ποιῶν — ἐξουσίαν σχήσει πάντα δρᾶν καὶ ζῆν ὡς βούλεται. Qu δὲ ταῦτ᾽ ἔξεστιν, ἐλεύϑερος ἂν εἴη.) Quae sequuntur posteriori syllogismo respondent: qui gaudet officio — cuius omnia consilia resque omnes, quas gerit, ab ipso profi ciscuntur eodemque referuntur nec est ulla res, quae plus apud eum polleat quam ipsius voluntas atque iudicium: — Soli igitur - hoc contingit sapienti, ut nihil faciat invitus, nihil dolens, nihil co- actus. Quod etsi ita. esse pluribus verbis disserendum est, illud tamen et breve et confitendum est, nisi qui ita sit adfectus, esse liberum neminem. — Iam ad singula transeamus: Quod igitur, qui gooví.cc omnia facit, is etiam εὖ omnia facere dicitur, ad hoc con- ferre liceat Stob. ecl. II 198: τὸν σποιδαῖον — navi εὖ ποιεῖν, κα- ϑάπερ φρονίμως x. τ. Δ. ad ἀνυπευϑύνως ib. II 222: xai μόνον εἶναι τὸν σοφὸν βασιλέα —. τὴν γὰρ βασιλείαν ἀρχὴν ἀνυπεύϑυνον εἶναι (cf. Diog. 122). ad ἀναμαρτήτως Diog. l. l. ἔτε καὶ ἀναμάρτήτους (εἶναι τοὺς σοφούς). Cic. Tuscul. V 81: Sapientis est enim proprium nihil, quod paenitere possit, facere. Ad definitionem libertatis praeterea : Cic. off. I 70: (libertatis) proprium est sic vivere, ut velis. Epictet. II, 1, 23: — ἄλλο τί ἐστιν ἐλευϑερία ἢ τὸ ἐξεῖναι ὡς βουλόμεθα διεξάγειν ; IV. 1, 1: ἐλεύϑερός ἐστιν ὁ ζῶν ὡς βούλεται" ὃν οὔτ᾽ ἀναγκάσαι ἐστὶν οὔτε χκωλύσαι οὔτε βιάσασϑαι, οὗ αἱ δρμαὶ ἀνεμπάδιστοι, αἱ ὀρέξεις ἐπιτευκτικαὶ, αἱ ἐκκλίσεις ἀπερίπτωτοι: quae igitur profert ad defini- endum, quid sit vivere ut velis, respondent posteriori syllogismo, quo liber sumitur, ὃν μὴ ἐνδέχεται μήτ᾽ ἀναγκάσαι μήτε κωλύσαι. Eadem libertatis definitione usus est ib. 128: ó ἀκώλυτος ἄνθρωπος ἐλεύϑερος" ὃν δ᾽ ἔστιν ἢ κωλύσαι ἢ ἀναγκάσαι ἢ ἐμποδίσαι ---- δοῦλός ἐστι. I 12, 9: ἐλεύϑερος γάρ ἐστιν, ᾧ γίνεται πάντα κατὰ προαίρεσιν καὶ ὃν οὐδεὶς δύναται κωλύσαι. Pyaeterea adferre liceat Plut. compend. libri Stoicos 4. poet. absurd. dicere. c. 1: ὁ δὲ τῶν Στωικῶν σοφὸς ἐγκλειό-- μενος οὐ κωλύεται καὶ κατακρημνιζόμενος οὐχ ἀναγκάζεται. — ὀρέγεσϑαε et τυγχάνειν vel ἀποτυγχάνειν, ut hic, apud Epictetum sescenties con-

iuncta inveniuntur, quae verba latine interpretans Cicero R. P. I 28: quis — quemquam putet potentiorem quam illum, qui omnia, quae expetat, consequatur? — Distinctionem autem, quae hic proponitur, actionum. bonarum malarum mediarum sive indifferentium Stoicorum esse notissimum est. Quod ἀδιάφορα definiuntur ea, πρὸς ἃ καϑάπερ ἐπὶ πλάστιγγος ἧ διάνοια ἰσορροπεῖ, δεδιδαγμένη μήϑ᾽ ὡς ὁλκὸν ἔχουσι δύναμιν ἐνδιδόναι, μητ᾽ ὡς ἀποστροφῆς ἀξίοις δυσχεραίνειν, haec una est ex duabus rerum mediarum definitionibus, quas Stoici duobus generibus distinctis proponebant, quae una apud Diogenem 104 in- veniuntur: ΖΔιχῶς δὲ λέγεσθαι ἀδιάφορα, ἅπαξ μὲν và μήτε πρὸς εὐδαι- μονίαν μήτε κακοδαιμονίαν συνεργοῦντα, ὡς ἔχει πλοῦτος x. T. λ. - Ἄλλως δὲ λέγεσϑαι ἀδιάφορα τὰ μήτε ὁρμῆς, μήτε ἀφορμῆς κινητικά, ὡς ἔχει τὸ ἀρτίας ἔχειν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς τρίχας ἢ περιττάς x. τ. À. cf. Stob. ecl. II 142.

Iam altera quaestionis pars incipit, qua res exemplis illustratur: »Cum autem sint quidam a Musis alieni, qui, cum rationes neque- ant percipere, quibus demonstratur, quales res in universum sint, quaerere soleant, qui aut fuerint aut sint tales, quales fingimus viros, his respondendum est, et ante nos fuisse, qui inter suos vir- tute excellerent solum deum ducem sequentes et secundum legem, id est secundum rectam rationem viventes, et nunc esse, nec, quia ipsi libertate egeant, idcirco etiam reliquos homines eadem con- dicione uti.« — Similiter Seneca ep. 104, 25: quid est, obsecro te, Lucili, cur timeat laborem vir, mortem homo? totiens mihi occur- runt isti, qui non putant fieri posse, quicquid facere non possunt, et aiunt nos loqui maiora, quam quae humana natura sustineat. — Deum ducem sequi et secundum rectam rationem vivere, quae supra iam vidimus Stoicorum esse praecepta, coniuncta, ut hic, pro- feruntur apud Philonem de migr. Abr. I 456: τοῦτο δ᾽ ἐστὶ τὸ παρὰ τοῖς ἄριστα φιλοσοφήσασιν ἀδόμενον τέλος, τὸ ἀκολούϑως τῇ φύσει ζῆν" γένεται δ᾽ ὅταν ὃ νοῦς --- κατ᾽ ἴχνος ὀρϑοῦ λόγου βαίνῃ καὶ ἕπηται ϑεῷ. M. Anton. ΧΙ 29: πρόσιϑι ἐπὶ τελευταῖον, τὸ ἕπεσϑαι τῷ λόγῳ καὶ τῷ 9e), — »Neque vero magna sapientum agmina prodeunt, et quia bona sunt rara et quod boni, cum videant, se hominum vitam corrigere non posse, quamvis id efficere velint, κοινωφελὲς γὰρ 7 ἀρετή (Diog. 123: κοινωνικὸς γὰρ φύσει (ὃ an.) καὶ πρακτικός), sece-

Αυδζεῖ ἀ, : 4

— $0 —

dant, ne et ipsi vitiis et erroribus inficiantur!)« —- Priori causae respondent, quac Seneca de const. VII 1 dicit: Non est, quod dicas ista, ut soles, hunc sapientem nostrum nusquam inveniri. Non fin- gimus istud humani ingenii vanum decus nec ingentem imaginem falsae rei concipimus, sed qualem confirmamus, exhibuimus et ex- hibebimus, raro forsitan magnisque aetatum intervallis unum. Neque enim magna et excedentia solitum ac vulgarem modum crebro gignuntur. cf. ep. 42, 1. — Idem Seneca saepius nos docet, sapi- entis esse, ex hominum tumultu in se ipsum recedere, ne vitiorum impetu obruatur (e. gr. ep. 7), et in eadem sententia est Platonis R. P. lib. c, cap. X. »Nostrum autem esset latebras illorum in- vestigare eosque implorare, ut nos ad bonas fruges reducerent 3). Nunc vero propter pecuniae aviditatem nullum neque terrae neque maris angulum non perquirimus et c., sapientiae autem aut forti- tudinis aut iustitiae aut temperantiae causa (i. e. bonos viros ut quaeramus, a quibus haec discamus) nemo terram ne perviam qui- dem peragrat, nemo mare ingreditur omnibus anni temporibus na- vibus repletum?). Itaque divitibus, inclutis, voluptariis mare et terra referta, proborum autem genus rarissimum.« — Similia de hominum pravis studiis apud Philonem de migr. Abr. I 470: 24éyovo: γοῦν ὥς ἐστιν ἄτοπον ἐμπόρους μὲν καὶ καπήλους γλίσχρων ἕνεκα κερδῶν διαβαί- νειν τὰ πελάγη καὶ τὴν οἰκουμένην ἐν κύκλῳ περιιέναι ἅπασαν μὴ ϑέρος, μὴ χειμῶνα, μὴ πνεύματα βίαια --- μὴ τῶν ἄλλων ὅτιοῦν συνόλως μέγα ἢ μικρὸν ἐμποδὼν τιϑεμένους" τοῦ δὲ καλλίστου καὶ περιμαχήτου καὶ μόνῳ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων οἰκειοτάτου, σοφίας, μὴ οὐχὶ ϑάλατταν μὲν ἅπασαν περαιοῦσϑαι, πάντα δὲ γῆς μυχὸν ἐπέρχεσθαι, φιλοπευστοῦντας, εἴ nov τι καλόν ἐστιν ἰδεῖν ἢ ἀκοῦσαι καὶ μετὰ σπουδῆς καὶ προϑυμίας τῆς πάσης ἰχνηλατεῖν, ἄχρις ἂν ἐγγένηται τῶν ζητουμένων καὶ ποϑουμέ- νων εἰς ἀπόλαυσιν ἐλϑεῖν. Aliunde se haec mutuatum esse ipse in- dicavit verbo Aéyovo:*), videtur autem ex Stoico aliquo libro de-

1) ὡς μὴ τὴ ῥύμῃ τῆς φορᾶς, χαϑάπερ ἀπὸ (ὑπὸ scribendum) χειμάρρου βίας κατασιυρὴῆναι.

?) ἀντέ πολέμου -- εἰρήνην --- καὶ τὴν τῶν ἄλλων ἀγαϑῶν ἀφϑονίαν περιρρεομένην ἐπαγγείλαντες Wilamow. ἀπαγ -- codd.

8) τὰ xa9' ἑχάστην ὥραν τοῦ ἔτους ναυχλήροις ἐχπλεόμενα: ἐπιπλ. Wila- movwitzius.

4) quod Mangeyus nulla necessitate in λογέσαι mutari vult.

— κι —

sumpsisse cum propter ea, quae in proximis in homine quaerenda esse dicit — unam εὐπάϑειαν adfero, de qua cf. Zeller III 13 p. 268 —, tum propter ea, quae de mundo quaeri iubet: nam Stoici mun- dum ζῷον appellabant, Stoici mundum ἡνωμένον esse dicebant (Zeller ib. p. 169) et δεσμὸν esse ἑνώσεως 1), praeterea cf. Seneca ep. 110, 8-9. — » Τὸ δὲ ὀλίγον, εἰ καὶ σπάνιον, οὐκ ἀνύπαρχτονι« | Adferuntur septem sapientes, Magi, Gymnosophistae, Calanus?). In hoc laudatur, quod Alexandro, qui eum in Graeciam secum ducere volebat et nolentem se coacturum esse minabatur, tam fortiter responderit, praeterea eius de eadem re epistula ad Alexandrum missa adscribitur?) In hunc cadere Zenonis illud: facilius esse utrem demergere spiritu intentum, quam virum probum cogere, ut invitus aliquid faciat. »Immotus enim et invictus est animus, quem recta ratio firmis ra- tisque decretis corroboravit.« — Haec sunt exempla, quae libro de libertate sapientis tribuenda esse nobis videntur. Recte autem nos iudicavisse vel eo confirmatur, quod exemplorum series aptissime Zenonis dicto concluditur.

Sequuntur testimonia: Libertatis autem, quae in bonis est, testes sunt poetae et scriptores, quorum sententiis Graeci et Barbari inde a pueris nutriti erudiuntur et corriguntur.« |. Commemoratur Hercules, qui est in Euripidis Syleo, qua ex fabula nonnulli versus citantur, qui praeter primum fragmentum hoc uno loco exstant.

1) M. Anton. VlI 9: πάντα ἀλλήλοις uztléxeras xoà ἡ σύνδεσειες ἱερὰ x«l σχεδόν τε οὐδὲν ἀλλότριον ἄλλο ἄλλῳ. Συγκατατέταχται γὰρ καὶ Ovyxoo- μεῖ τὸν αὐτὸν κόσμον κ. τ. λ.

3) οὗτος - οὐ μόνον ὑπ᾽ ἐγχωρίων, ἀλλὰ καὶ πρὸς ἀλλοφύλων (καὶ add. Mang.) ὃ δὴ σπανιώτατόν ἔστιν, ἐχϑρὼν βασιλέων ἐθϑαυμάσϑη.

3) Duas has eiusdem rei narrationes esse paulo diversas nemo non videt: nam prorsus supervacuum erat Alexandro epistulam mittere de eadem re, quam praesenti denegaverat. Praeterea dictum (quod huic uni debetur), multo facetius est, quam epistula, cuius fragmentum apud Clementem exstat. Strom. IV 7. $86 P: 'vóow of φιλόσοφοι àstavdQo λέγουσι τῷ Maxtdósi σώματα μὲν μετάξεις ἐκ τόπου εἷς τόπον, ψυχὰς δ᾽ ἡμετέρας οὐκ ἀναγχάσεις ποιεῖν ἃ μὴ βουλόμεϑα. Πῦρ ἀν- ϑρώποις μέγιστον χολαστήριον, τούτου ἡμεῖς χαταφρονοῦμεν. Epistulam autem sic emendavit Wilamowitzius: οὐχ ἔστε βασελεὺς οὐδὲ ἄρχων (ovre codd.) — λόγοις ἔργα παρ᾽ ἡμῖν ἀχόλουϑα x«l ἔργοις λόγοι, βραχεῖς μὲν, ἀλλὰ με- γάλην (ἄλλην codd.) ἔχουσι δύναμιν, Zenonis dictum (Wachsmuth, de Zenone Citiensi et Cleanthe Assio comment. I p. 7): ϑᾶσσον ἄν βαπτίσαι — ἢ βιάσαιτο τὸν σπουδαῖον ὅστιςοῦν (ντινοῦν codd.) Mangeyds: βαπτίσαιο — βιάσαιο.

4*

— $2 —

Plura autem testimonia videtur ille liber non exhibuisse, cum verba, quibus Euripidis testimonium concluditur, ea sint, quibus apte omnino testimonia concludantur, quanquam certi quidquam non adfirmamus: »Merae igitur sunt nugae tabulae emptionis, quam dicunt, si quidem validioribus eorum, qui per eas in servitutem abeunt, viribus evertun- tur, infirmiores illae chartis non scriptis, quae quidem tineis, temporibus, situ consumantur.« Simillima autem sunt his, quae supra (p. 452) de legibus dicta sunt: νόμος δὲ ἀψευδὴς ὃ ὀρϑὸς λόγος οὐχ ὑπὸ τοῦ

ἫΝ

δεῖνος ἢ τοῦ δεῖνος ϑνητοῦ φϑαρτός, ἐν χαρτιδίοις ἢ στήλαις ἄψυχος ἀψύχοις, ἀλλ᾽ ὑπὶ ἀϑανάτου φύσεως κ. τ. λ.

Iam adferamus, quae praeterea ex altera huius libri parte ad librum illum de sapientis libertate sunt referenda, Sunt autem haec: p. 466: »Et vero ne illud quidem est qui ignoret, etiamsi leviter litteris imbutus est, pulcrum esse libertatem, servitutem turpe, pul- cra autem esse bonorum, malorum turpia. Ex his luce clarius est neque bonorum quemquam esse servum, etiamsi sescenti instru- menta possessionis ei intentant, neque insipientium quemquam liberum, etsi Croesus sit aut Midas aut rex Persarum.« Τοῖς μὲν σπουδαίοις πάντα τἀγαϑὰ ὑπάρχειν, τοῖς δὲ φαύλοις πάντα τὰ κακά, (Stob. ecl. II 55), Stoicorum esse hanc doctrinum nemo nescit. Ex verbis autem, quibus conclusio fit, cum spectent ad quaestionis initium (p. 448: τὸν ἀψευδῶς ἐλεύϑερον ἀναζητῶμεν, ᾧ μόνῳ τὸ αὖτο- κρατὲς πρόσεστι, καὶ &v μυρίοι γράφωσι δεσπότας ἑαυτούς), haud scio an non falso suspicatus sim, in hanc interrogatiunculam in illo libro quaestionem exiisse: nec potest negari eam apte quasi cumulum argumentis de sapientis libertate congestis accedere. — Praeterea huc pertinet ea quae p.468 invenitur adhortatio: »Probra autem et minas, quae quidam sapientibus viris intendere solent, pro nihilo ducamus idemque respondeamus, quod Antigenidas tibicen, qui cum aliquis artis aemulatorum ira inflammatus dixisset, se eum emp- turum esse?), tum, inquit, tibia canere te docebo. Sic bono viro ei, qui cum empturus est, respondendum: tum sapientiam doceberis, mi- nanti exilium: omnis mihi terra patria, minanti pecuniae privatio- nem: paucis contentus sum (ἀρκεῖ μετρία βιοτά μὸι Euripid. fragm. 885 Nauck), minanti plagas atque mortem: non sum inferior

1) Talia nemini nisi servo minari quis potest, ut necesse sit interciderint verba, quibus illum servum fuisse indicaretur.

athletis, qui obscuris virtutis simulacris inflammati utrumque fortiter ferunt. Animum enim, cui imperium corporis est, ita habeo corro- boratum, ut omnes dolores superet. — Cavendum igitur, ne talem bestiam capias, quae non robur tantum, sed ipsa specie horribilis, quam sit inexpugnabilis et non contemnenda prae se fert.« — Deinde quod nullo transitu facto ne per particulam quidem ullam propo- nitur argumentum: »Asyla servis ad ea confugientibus incolumi- tatem praebent et loquendi libertatem, qua saepe ita utuntur, ut dominis non pares, sed superiores sint, et illi; quamvis nobili loco sint nati, propter malam conscientiam servi videantur, cum ipsi ex loci sanctitate corporis libertatem sibi assumentes animi ostendant mores liberos et. ingenuos. (Quanto magis libere loquetur sapiens !), nisi quis tam stultus est, ut dicat loca quidem fiduciam praebere, virtutem autem neget, sine qua loca nullam omnino sanctitatem haberent. Adde quod ii, qui in asyla confugientes ex loco solam sibi securitatem assumunt, multis aliis rebus exagitari possunt, mu- lieris. corruptione, liberorum infamia, deluso amore, cum, qui ad virtutem confugiunt, hi contra omnes perturbationes sint muniti. Qua qui instructus est constantia, confidenter ei profiteri liceat, alios quidem fortunae casibus succumbere, ἐγὼ δ᾽ ἐμαυτοῦ x. τ. À. (versus hoc uno loco servati).« — Tum Theognidis duo, qui poetae nomine non nominato citantur versus cum interpretatione: »τὸ yàg πλάγιον καὶ ποικίλον καὶ ἀπατηλὸν ἦϑος ἀγενέστατον, ὥσπερ τὸ εὐϑὺ καὶ ἄπλαστον καὶ ἀνύπουλον εὐγενέστατον, λόγων βουλήμασι καὶ βουλη- μάτων λόγοις συνᾳδόντων.« Cui interpretationi respondent, quae p. 461 versibus zíunzg« x. τ. 4. memoratis adduntur: τῷ yàg ὄντι ϑωπεία καὶ κολακεία καὶ ὑπόκρισις, ἐν οἷς λόγοι γνώμαις διαμάχονται, δουλοπρεπέσ- τατα, τὸ δὲ ἀνόϑως καὶ γνησίως ἐκ καϑαροῦ τοῦ συνειδότος ἐλευϑεροστο- μεῖν εὐγενέσιν ἁρμόττον. — Postremo ad quaestionem revocanda sunt, quae proxime de servis manumissis sequuntur: »Ridiculi sunt ei, qui manu missi a dominis propterea se liberos esse arbitrantur: etenim etsi famuli non iam sunt nec vernae?), tamen servi sunt cum homi-

1) argumentationem, uti nunc est, absurdam restituit Wilamowitzius, cum ad- didit (πέσῳ μῶλλον ἐλευϑεροστομήσει ὃ σπουϑαῖος) εἰ μὴ λέων οὕτω τίς ἔστεν ἀλό- γέστος x. τ. À.

3) οἰχέταε μὲν γὰρ ovxt9' ὁμοίως (ἄν) εἶεν οἵγ᾽ ἀφειμένοι, δοῦλοε δὲ xal μαστιγίαχε πάντως (Wilamow. πάντες codd.).

num tum cupiditatum«, quae res Diogenis facete de eius modi homine dicto illustratur, quod, quantum scio, hoc uno loco exstat. — Eodem autem argumento utitur Epictetus IV t, 33 seqq.: ^O δοῦ- Aog εὐθὺς εὔχεται ἀφεθῆναι ἐλεύϑερος. “Τὰ τί; — ὅτε φαντάζεται μέχρι τοῦ νῦν, διὰ τὸ μὴ τετυχηκέναι τούτου, ἐμποδίζεσϑαι καὶ δυσροεῖν. Ἄν ἀφεϑῶ, φησιν, εὐθὺς πᾶσα εὔροια, οὐδενὸς ἐπιστρέφομαι, πᾶσιν ὡς ἴσος καὶ ὅμοιος λαλῷ —. Εἶτα ἀπηλευϑέρωται" καὶ εὐθὺς μὲν οὐκ ἔχων ποῖ φάγῃ ζητεῖ τινα κολακεύσει --- ἢ καὶ εὐπορήσας ἄνθρωπος ἀπειρόκαλος πεφίληκε παιδισκάριον καὶ δυστυχῶν ἀνακλαίεται καὶ τὴν δουλείαν ποϑ εἴ x. t. 4. praeterea adferre liceat Horat, sat. II. 7, 75 seqq.:

Tune mihi dominus, rerum imperiis hominumque Tot tantisque minor, quem ter vindicta quaterque Imposita haud umquam misera formidine privet?

Iam eo perventum est, ut epilogum enarrare possimus, quem arte cum initio quaestionis cohaerere nemo non videt: »Neglectis igitur vanis vulgi erroribus neque civibus, qui nominantur, civitatem aut libertatem tribuamus, neque vernis aut empticiis servitutem (cf. p. 448: ἀνελόντες οὖν ἐκποδὼν τὰς προφασιστικὰς ἐλευϑερίας καὶ τὰ φύσεως μὲν ἀλλότρια, δόξης δὲ ἠρτημένα ὀνόματα οἰκοτρίβων ἢ ἀργυ- ρωνήτων ἢ αἰχμαλώτων x. τ. λ.) sed rerum, quae ad corpus pertinent, nulla ratione habita (p. 447. 5j μὲν γὰρ [ἐλευϑερία] ἀδείαν σωμάτων ἀπεργάζεται, ἧ δὲ x, v. À. —. τὸ μὲν οὖν πρότερον οὐδὲ εἷς ζητεῖ) animi naturam perscrutemur. Nam si quis voluptati obnoxius est aut laetitiae aut metui aut aegritudini (p. 448: ἀλλ᾽ ἔστιν ἣ σκέψις περὶ τρόπων, οὕς oór ἐπιϑυμίαι οὔτε φόβοι οὔϑ᾽ ἡδοναὶ οὔτε λύπαι κατέζευξων), servus est, qui vero virtutibus vitia profligavit, praeter libertatem etiam imperium est assecutus (εἶ δὲ φρονήσει μὲν ἀμαϑίαν, σωφρο- σύνῃ δὲ ἀκολασίαν, δειλίαν δὲ ἀνδρίᾳ καὶ πλεονεξίαν δικαιοσύνῃ κατηγωνί- σατο: quattuor virtutes praeterea p. 456 enumerantur: nam quod etiam p. 457 inveniuntur, compilatori ilum locum tribuimus: quattuor vitia p. 454/55). Eos autem, qui neque libertatis iam sunt participes neque servitute oppressi, primum pro lacte teneris cibis, ἐγκυκλίοις disciplinis, dein gravioribus virtutis praeceptis eru- diamus!), ut perveniant ad summum finem a Zenone tamquam ex oraculo editum, qui est naturae convenienter vivere.« — Quod ad

1) τεϑηνοχομητέον ἐπιτάττοντας (ἔνταττ --- vulgo) Wilamowitzius.

ἐγκυκλίους disciplinas attinet, Zenoni non placuerunt: nam ἔνιοι - ἐν πολλοῖς κατηγοροῦντες τοῦ Ζήνωνος, πρῶτον μὲν τὴν ἐγκύκλιον παιδείαν ἄχρηστον ἀποφαίνειν (Diog. 32), sed εὐχρηστεῖν καὶ τὰ ἐγκύκλια μαϑή- ματά φησιν ὃ Χρύσιππος (ib. 129). Quod lacti illae comparantur, virtutis praecepta firmioribus cibis, eadem similitudine Philo utitur de congr. quaer. erud, gratia I 521/22: οὐχ ὁρᾷς, ὅτι καὶ τὸ σῶμα ἡμῶν οὐ πρότερον πεπηγυίαις xoi πολυτελέσι χρῆται τροφαῖς, πρὶν ἢ ταῖς ἀποικίλοις καὶ γαλακτώδεσιν ἐν ἡλικίᾳ τῇ βρεφώδει; Τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ τῇ ψυχῇ παιδικὰς μὲν νόμισον ηὐτρεπίσϑαι τροφὰς τὰ ἐγκύκλια καὶ τὰ xaJ ἕκαστον αὐτῶν ϑεωρήματα" τελειοτέρας δὲ καὶ πρεπούσας ἀνδράσιν ὡς ἀληϑῶς τὰς ἀρετάς, praeterea de agricult. I 301: Sed . Philonis eam non propriam esse.ita ut, quod hic exstat, id com- pilatori sit tribuendum, cum per se apparet, cum non alte sit petita, sed paene de trivio sumpta, tum ea usus est Paulus apostolus I Cor. 3, 2: γάλα ὑμᾶς ἐπότισα καὶ o) βρῶμα cf, Hebr. 5, 12, 13. I Petr. 2, 2. Alibi eam mihi occurrisse non memini, quanquam non his solis locis eam exstare mihi persuasissimum est.

Hic est liber de libertate sapientis, quem quod ex hoc qui Philonis nomine fertur libro περὶ τοῦ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύϑερον, quantum in nobis erat, eruimus, operae pretium fecisse nobis vi- demur, cum ita librum habeamus, qui non solum omnibus numeris sit Stoicus, sed etiam quaedam praebeat ad Stoam revocanda, quae apud alios non inveniuntur, quae ut enumeremus, sunt haec: argu- mentum, quod demonstratur ὅτε οὐχ ἡ πρᾶσις κύριον ἀποφαίνει τὸν πριάμενον (p. 451), sapientis cum leone comparatio (ib.), argumenta, ex amicitia sapientis cum deo, atque ex comparatione hominum cum civitatibus petita (p. 452), duae quae ex ἰσηγορίᾳ proficiscuntur interrogationes (p. 453), duo illi pulcherrimi syllogismi (p. 454), argumentum inde quod libertas bonum est ductum (p. 466), eaque quae ex asylis libere loquendi fiduciam praebentibus proficiscitur conclusio (p. 468/69), adhortationes (p. 468); quanquam non tanta sumus litterarum scientia, ut praefracte audeamus negare hoc vel illud etiam apud alios inveniri.

Quibus temporibus ille liber sit conscriptus, certius non possu- mus definire, nisi eum post Chrysippum, cuius fragmentum inest,

— $96 —

et ante hunc librum, quem medio fere primo p. Chr. n. saeculo compositum esse infra videbimus, in lucem prodiisse, id est ante- quam Epictetus et Musonius florebant. Certius libri περὶ ἐλευϑερίας, quae vulgo putatur, ex quo praeter hunc Stoicum fontem plurima compilator petivit, non aetas solum, sed etiam patria circumscribi potest: nam quod ἀγορανομέα inter λειτουργίας enumeratur (p. 446 ἀγορανομίας καὶ γυμνασιαρχίας xoi τὰς ἄλλας λειτουργίας), hoc ad Asiam nos ducit, ubi invalescente Romanorum imperio agoranomiam in aedilitatis formam transiisse, ita ut cura ludorum cum ea coniun- geretur, ex lapidibus suspicari licet (cf. R. Haederli, die hellen. Astynomen und Agoranomen vornehmlich im alten Athen, 15. Suppl. d. Jahrbb. f. class. Philologie etc.).

- — ——— —M—

CAPUT III. De auctore eiusque aetate.

Iam autem totum librum, cuius hae potissimum partes sunt, videamus, quae de auctore eius atque de aetate, qua fuerit, sint iudicanda. Atque primum quidem quod ad eius aetatem attinet, ante vidimus eum non solum Philonei sermonis fuisse imitatorem, sed totos pannos ex eius libris surrepsisse, ut ita terminum, ante quem fuerit, habeamus. Nec alter terminus latet, cum supra, ubi de Essaeis disputavimus, satis demonstravisse nobis videamur, ista non nisi ante capta Hierosolyma scribi potuisse. Itaque Philonis temporum fere aequalis fuisse statuendus est, cui respondet, quod p. 464 Xanthios — nam hoc exemplum compilatori ipsi tribuendum esse supra docuimus — narrat οὐ πρὸ πολλοῦ mortem voluntariam obiisse. Quod ad nationem eius patriamque attinet, eum Alexan- drinum non fuisse id quidem certe scimus (v. p. 13): nec Iudaeum eum fuisse veri simile est, quoniam de illis ut alienis hominibus lo- quitur et, si vis, quoniam insunt in hoc libro, quae scribere homini vere Iudaeo religiosum esset. Sed aliquo modo cum eis coniunctus fuerit necesse est: nam et Philonis libros legit paulo postquam editi sunt, et allegoricam illam vocis ὁλοκαρπώματος interpretationem Iudae- orum propriae, de suo, quod quidem videtur, addidit, et in Sophoclis versu pro Iove ϑεὸν substituit, fortasse etiam in eo quod ex sapi- entis cum deo amicitia ducitur argumento, id quod non praeter- mittendum est, quamvis reliquis locis Graecorum de dis opinionibus se adcommodaverit, et Essaeorum, quod magni est momenti, certam

habebat notitiam. Atque hac ipsa de causa, quod illorum mores 4 **

institutaque copiosius describit, haud scio an prope a veri simili tudine aberrare videamur, si eum in Syria domicilium habuisse sta- tuimus. Si autem quis inde, quod Xanthios non ita notos laudibus tollit, concludendum esse existimet, eum Asianum fuisse natione, non repugnaverim. Plura de eo non habeo, quae dicam, nam quod liber sub Philonis nomine venditatur, sitne ab ipso mala fraude falso inscriptus, an, cum nullo nomine inscriberetur, propter eos qui insunt Iudaeorum sacrae scripturae locos propterque sermonis similitudinem Philoni tributus, id: nec diiudicare audemus, nec nobis haec res ullius momenti videtur.

Altenburgi Typis officinae aulicae Piererianae (St. Geibel & Soc.).

s.

"1

Vim

3 2044 085 145 64