,-*^w *^-

>%:.., <^,

v^M w-'- f^: n: cs t^fi

WW

Wit. ||P. Imi m.' '1

.*i*L*^i

»,..m.iiji::*

»"*«*-

* '^ .t.l:

c	H^	1^
HI	^lyROI	w
■	iP^	|C^B^i|M

i«T-#f^f

J^LiilL*::.

"ijiV.;.' --ifcri.: '--(Si. •-;•.

*..*.,*.,*;. j^^si:*' : i' ,

• K,

'» m »f

#**%

Bit,: «■■«■»;,

t-**^*:*

i

Li

M

'^-'' m

y:^

'wvW^^ Wy^'^V)

.n^luUh

\ r

V !>,'

Jj

'wi^^^'^v^:

k

MM

Ai

v"*/vv:

^v^V, vvy

^ REESE LIBRARY

S OF THK

UNIVERSITY OF CALIFORNIA

'Received

PA

6105

V.125

TT-^T

Southern Branch of the

University of California

Los Angeles

Form L. I

This book is DUE on the last date stamped below

Form L-9-15m-8,'26

M. ACCII PLAUTI

COMCEDI^

EX EDITIONE J. F. GRONOVII

CUM NOTIS ET INTERPRETATIONE

IN USUM DELPHINI

VARUS LECTIONIBUS

NOTIS VARIORUM

RECENSU EDITIONUM ET CODICUM

ET

INDICE LOCUPLETISSIMO

ACCURATE RECENSIT^. VOLUMEN PRIMUM.

7

LONDINI :

CURANTE ET IMPRIMENTE A. J. VALPY, A. M. 1829.

Digitized by the Internet Archive

in 2008 with funding from

IVIicrosoft Corporation

http://www.archive.org/details/delphinclassics125valp

CONSPECTUS

EORUM QU^ HAC EDITIONE

CONTINENTUR.

Jac. De L'Qjluvre Epistola Serenissimo Delphino Dissertatio de Vita et Scriptis M. Accii Plauti

e Jo. Ph. Paraeo De Plauto et ejus Scriptis veterum Auctorura Tes

timonia ....

De Plauto et ejus Scriptis Auctorum recentiorum

Testimonia ....

Explicatio Signorura, quibus Varr. Lectt. tam Mss

quam Edd. indicantur . M. Accii Plauti Amphitruo Asinaria Aulularia Fam. Stradae Excursus in Aululariam M. Accii Plauli Capteivei . Curculio Casina Cistellaria . Epidicus Bacchides . Mostellaria Menaschraei

Pag. 1

25

32

38

43

153

239 323 331 419

481 561 605 675

781 873

iv CONSPECTUS.
	Pag.
M. Accii Plauti Miles Gloriosus .	. 963
Mercator .	. 1075
Pseudolus	. 1157
Poenulus .	. 1253
Persa	. 1355
Rudens	. 1423
Stichus	. 1531
Trinumraus	. 1587
Truculentus	. 1671
Fabularum Fragmenta	. 1741
NoTyE Variorum in Amphitruonem	. 1767
Asinariara	. 1791
Aululariam .	. 1810
Capteivos	. 1827
Curculionem	. 1853
Casinam	. 1875
Cistellariam .	. 1899
Epidicum	1911
Bacchides	1933
Mostellariam	1954
Menaechmos	1980
Militem Gloriosam .	2005
Mercatorem	2036
Pseudolum .	2052
Poenulum	2077
Persam	2103
Rudeutem	2118
Stichum	2138
Trinummum	2155
Truculentum	2176
Fragmenta .	2196
Recensus Editionum M. Accii Plauti .	2203
CoDicuM Mss. qui in Bibiioihecis
Britannicis asservautiir	2240
Index ......	i

S E R E N I S S I M O

DELPHINO.

Adest Marcus Accius Plautus Latinus comicus vetus- tissimus, Serenissime Delphine, auctoritate Patris tui Christianissimi Regis, in tuae partem institutionis invitatus. Si ratio generis apud te et sanguinis haberetur, est rusticus Plautus : si dignitatis et ordinis, est Plautus molitor ; immo molitoris servus : et hoc utroque nomine nonne exclusissi- mum esse oportet a contubernio tuo regio conspectuque Plautura? Sed bonorum est principum, unum genus no- bilitatis agnoscere, quod non successionum et generis gra- dibus censetur, sed quae se probat, et industria, et doc- trina, et insigni aliqua laude coelestem ; non solas digni- tates admittere, quae hominum suffragio arbitrioque de- feruntur, sed eas inprimis, quae constant divino quodam animorum principatu. Quin et Plauti discipulus Publius Terentius, a te jam benigne exceptus, comicus et ipse, et olim servus, spem facit magistro, suam operam, ab optimo principe, non esse rejiciendam.

Quominus sit hie fastidio principi molitor, et quotquot sunt, genere quidem obscuri, sed industria sua clari, ani- madvertet Serenissimus Delphinus, Deum, apud Eth- nicos, perinde atque in Ecclesia utraque, et Veteris Testa- menti et Novi, selegisse obscuros per sese viros, in quibus miracula sapientiae suae demonstraret, inventa humano ge-

Oeljih. et Var. CUis. Pluut. A

2 EPISTOLA.

neri tradcrct utilissima, efficeretque industria, qUara aut opibus quibusvis aut dignitatibus illustriores ; a Sarcinati- bus Arpinatibusque, apud Ethnicos^ ut ab opilionibus piscatoribusque, apud populum suuni, proecipuam pendere voluisse human! generis institutionem.

Sine dubio mirum videbitur, Serenissime Delphine, in homine uno, eoque rustico, eoque molitore, tot lingua- rum esse notitiam ; Graecae, cujus florcs omnes in Ro- manam transtulit; Punicae, cujus opes superatis Cartha- ginensibus fecit suas ; ipsa Persica, quae toto ferme orbe a Romanis divisa est, rainime ignota fuit ; Latinaj vero et patrias, nonne amoenitates omnes aut comparavit aut fecit? Admiraberis omnium monumenta historiarum huic esse perspecta, urbiiim nationumque mores, conditionum om- nium fortunarumqiie characteres adeo esse cognitos, uno verbo, in disciplinis et artibus omnibus nihil esse imper- vium, statuesque in eo divini cujusdam luminis aliquid esse coelitus illapsum, et divino quodam magisterio Plau- tum non humano esse instructum.

Non pigeat igitur purpuratum tyronem audire molitorem, Serenissime Delphine: Plauti raolitoris pistrinum, sae- culls omnibus, schola fuit elegantiae eruditionisque Ro- manae; in eo PrincipesCivitatis, Consules, Imperatoresque sederunt auditores. In aula ipsa Gallica, non nunc primum conspicitur Plautus; ejus praeceptis et institutis informatus Ludovicus Duodecimus, populi pater est appellatus ; Pro- prasceplor Delphinianus Jacobus Corbinellus Florentinus Henrico Secundo rcgnante, et ipsi Delphino, et reliquae proli regiae, etiam foemineas Plautum proposuit ; Uno verbo, quicquid habuit hactenus Theatrum Regium eruditi et fes- tivi, id Plauto debet acceplum. Quin et Comici, etiam celeberrimi, mutato tautura titulo et lingua, fabulas inte- gras puras putasque exhibuerunt: quid est Avarus Comici koc nostro saeculo celeberrimi, cujus fatum etiammim luget scena regia, nisi Aulularia Plauti ?

Auctor hie tantus, Serenissime Delphi ne, tamque egiegius, plus sibi ex tua institutione pollicelur, quam ex

EPISTOLA. 3

institutionc victoris ac Principis nationum populi, Ca3sa- rum et Augustorum. Nimirum sanguis ille tuus, Sere- NissiME Delphine, qui per totregum venas, annis octin- gentis ferme totis, in te confluxit, usu regnandi diuturno a communi generis liumani conditione, quasi vindicatus, he- roicus factus est totus. Ex illo eximia ilia species corpo- ris, adolescensque majestas, et imperio forma digna ef- florescit; animus vero ille regiaj naturas fortuna^que par, omnibus verbis, factis, nutibus vires suas exerit, et coeles- tera originem longe lateque demonstrat. Heros ille Home- ricus inter puellas diu latere potuit incognitus ; sed spolia- tum ornamentis omnibus dignitatis tuae, tuoque illo comita- tu, qui regio haerede dignus est, dcstitutum, et quavis veste tectum, tua te prodet natura eximia, et regera te, aut prolem regiam, aut certe utroque titulo dignissimum suadebit.

Ad regiam illam uaturara, Serenissime Delphine, etiam is cumulus t'eiicitatis accedit, ut, quoniam Pater tuus Rex Christianissimus, Filiura te sibi simillimum genuisse intelligit, et imperio te parem, et imperium tibi par, efficere omni ratione contendat. Eo uno conailio, et intus regnum pulcherrimis legibus informat, et foris castrenses nuUos labores recusat, in recuperandis Lmperii limitibus, quos aut fraus aut vis externa confudit, GaUicique nominis honore viudicando : sed nihil tarn antiquum fuit Patri Sa- picntissimo, quam ut institutio se tequa digna, id est Re- gia, id est heroica contingeret. Ostendit Rex Christianis- simus in tua informatione, quanta esse debeat in quovis subdito iostitueudorum cura liberorum. NuUus unquam fuit in toto Regno quocum minore sit actum indulgentia, quam cum tenero Principe, cum unico Filio Regis, cura Heerede regni. De Principe fecit te discipulum quibusvis magistris morigerum ; nihil cum iis retinere voluit Princi- pis, nisi antecellendorum quorumvis doctrina et industria discipulorum necessitatera, quantum sanguine et digni- tate antecellis. lllis ipsis temporibus, diebus, et horis, quibus alia juvcntus regni, etiam severiori subjecta disci-

4 EPISTOLA.

plinae, relaxare mentem solet, labori incumbis ; nullae tibi sunt horae succisivae, sed succisivi labores ; est unus, pro laboris levamento, labor ; est una a labore recreatio, laboris mutatio.

Ad opus informationis tuas regiae urgendum, Serenis- siME Delphine, adjutorem sibi et Vicarium Pater tuus Ducem et Parem Franciae Montauserium adjunxit, morum tuorum et studiorum Moderatorem, virum omni praedicatione dignissimum, omnium in toto regno praedica- tione celeberrimum, virum moris antiqui et antiquae in omnibus fidei, quem ex aequo semper commendaverant et fortitudo in armis et raeliorum literarum amor ; pietas vero et ipsa antiqua, sine fuco, et quae constat reverentia vera Numinis, et morum integritate summa ; sed, quod inprimis optandum visum est patri, severitas ejusmodi liberalis, qualem oportet afFerre ad institutionem principis, cui metus est, ne generis sui regii conscientia et futurae po- tentiae, molestiorem reddat institutionem, et ad otium de- liciasque per sese traducat. Videlicet existimavit Rex Sapientissimus, in eo quodammodo esse oportere oma- menta regia, cui committeret regium adolescentem institu- endum, et omni genere laudis eminere debere supra ce- teros eum, cui incumberet ilium informare, qui aliquando, praerogativa sanguinis sui, supra ceterorum mortalium sortem emineret. Hie patrio animo affectuque erga te assumto, tum, cum te sicut haeredem coronae apud te veneratur, ad excolendam praeclarissimam indolem tuam sic tecum agit, ut cum gregario discipulo, nisi quod me- titur peccata omnia dignitate tua, neque naevum ullum tarn egregiae indoli adhaerescere patitur. Virtutes tibi nullas proponit nisi heroicas, et tantum non vitio vertit quod non est summum, quod est tibi cum aliquo commune. Denique ea est ejus gloria moderatori Christiano Regiae prolis prae- stantissima, quod nullus hoc toto regno hac aetate sit can- didior, innocentior, et magis Christianus.

Praeceptorem vero qualem et ipse pater Christianissimus praefecit, Seren. Delphine? nimirum eum, cujus esset

EPISTOLA. 5

lenitas tanta et humanitas, ut humanitates ipsas tibi redde- ret, ut ita dicam, humaniores : adeo studiorum molestias tenero principi levaret; cujus esset et eloquentia tanta ut quidvis principe dignum posset insinuare.

Ingenio tanto Priiiceps, tam felici indole, raoribus tam coramodis, sub oculis patris tanti, tanti diligentia modera- toris et praeceptoris, ratione studiorum tam bene instituta, labore tam assiduo, quantos progressus in literis et omni virtute fecisse existimandus est? Reminiscentiae Platonicae propemodum fecisti fidem, adeo antevertisti velocitate in- genii diligentiam prajceptorum omnium ; nullum est ullius curriculum disciplinae quod non celeritate animi tam facile percurreris, quam radius solis immensitates aeris et quasvis tenebras sine opera pervadit. Est et ejusdem Philosophi opinio, esse animabus nobilioribus alas quasdam, a Deo datas, quibus supra ceterarum nisum conatumque longis- sime evolent ; instar illius avium regina?, infra te tantum ceteros ingenii laude et eruditionis, quantum nativitate, vides.

Olira indignatus est Princeps Adolescens, Serenissime Delphine, quod magister in lucem edidisset ac fecisset publica, quae privatim tradidisset ; veritus, videlicet, ne quis in regno patrio regium haeredem doctrina adaequaret : sed te tui praestantia ingenii ab hoc metu praestat immu- nem ; etiam in iis, quae tibi sunt cum aliis coram unia, adeo vis emicat ingenii, ut aliis lucem tribuere, a te acci- pere videantur Musae ipsae, quia de montium incolis aulicas, de sordidulis purpuratas facis, quando regio tuo contu- bernio excipis, quasi vioem redditurae, tota te sua cumu- lant divinitate. Uno verbo, Carolo Septimo decessori Patris tui et tuo laudem praeripis et nomen Recte insti- TUTi, praerepturus propediem et titulos illos eximios, Pii, JusTi, Sapientis, et, qui omnes continet, Magni, Phi- lippis, Carolis, Henricis, Ludovicis, uno Patre excepto, quem aequasse, heroicum est, superasse, divinum.

Verum haec sunt mentis exercitamenta, quae non expec- tant aetatem, Sereniss. Delphine; sed statim atque

G EPISTOLA.

vires corpoii cum aetatc accesserunt, quanta diligcntia, quanta item felicitate eas exercuisti, in iis omnibus, quae, aut ad statum corporis informandum, institutione digna Principe, digna regnatura, aut ad militias rudimenta prima condisceuda ?

Dc Rege Macedone narrant, Serenissime Delphine, quod praeclara de filio fuerit auguratus, quia in equo vi- disset cum nonnuUa dignitate sedentem. Quod est exer- citiorum tuorum liberalium, quo non liceat dc te augurari preeclariora ? Quaudo et ipse sedes in equo ; quando lan- ceam tenes ct vibras, in oculis, in ore, in vultu denique toto, Martins ardor quidam emicat, alacritasquc ilia gene- rosa, quae satis innuit, quantus in armis futurus sis, et quam hostibus Gallici nominis invidisque formidolosus ; jam jam ad illorum videris incitari fatum ; victoria jam jam tibi manus tendere gestit triumphosque commonstrare.

Dici non potest, Serenissime Delphine, quanta inde laetitia patri, spes Galliae, orbi admiratio, oriatur. Legati regum diversissimarumque gentium finitimarum et longin- quarum, sparsam de te apud suos famam, maximara qui- dem esse, sed veritate longe minorem, reversi ad dominos suos, non laudibus, sed admirationibus praedicant. Etiam invidi glorias Gallicae gratulantur patri tanto tantum filium, tanto filio patrem tantum, Gallico noraini tantam felici- tatis successionem, juvenis adhuc patris et adulti jam filii, quasi soli sol, sicut sub polo utroquc, nulla interposita nocte, succedat, et perennis jam orbi lux orta sit universe.

Sic pater tuus imperio te parem effecit, Serenissime Delphine, ut jampridem capessendae auctoritati snmraaj par sis; hoc patri similis, qui vix quinquennis ad regni gubernacula accessit, et felicitate praestitit puer ac propc- modum infans, quod jam virtute et sapientia pracstat, adul- tam assecutus majestatem, ut non tu regno, sed tibi regnum deessc videatur. Immo citra coronam, sceptrum, solium, et purpuram, jam exerces principatum, quem tibi defert orbis universus, ct ingenii et doctrinal, regiarumque virtutum et regiorum omnium ornament orum.

EPISTOLA. 7

Uno vcrbo, pater tuiis Rex Christianissiraus, Serenis- SIME Delphine, aequitatem armorum suorum comitem esse perpetuam voluit ; ratus id esse, aiU barbarorum, im- perium sola libidine dominandi viribusque metiri, aut arabitionis Romanae, adversus finitimos populos caasas belli, si verae absint, fictas comminisci : sed conferat limi- tes imperii sui, quo, et potentia ejus, et virtus, et felicitas pervenire potuerint; consequetur id quidem quod vix veteres ulli optare ausi sunt, sed nunquatn iraperium tibi par comparabit; orbis tibi terrarum, quantus quantus est, iostitutioni tarn regiae, tarn heroicse, minime respondeat.

Itaque satis non poterit sibi gratulari Plautus, Serenis- SIME Delphine, si comoedias ejus legeris, et in tuarum partem oblectationum eruditarum venire non dedigneris ; plusque sibi accedere inde gloriee arbitrabitur, quam cum triumphator Carthaginis, atque adeo Africae universae victor populus, earum de Theatre Romano editarura sederet spectator applauderetque. Obliviscetur, enimvero, obli- viscetur generis sui originisque Plautus, factus, contubernio tuo et gratia, de rustico urbanus, de molitore aulicus. Ejus praeceptis et institutis id quidem assequeris, quod in libero populo praeclarissimum est, ut, quod imperare possis, suadeas ; ut sit nemo, qui magis resistere possit orationi, quam legionibus apud hostes, quam auctoritati apud tuos- Sed quantum accedet a Plauto lucis orationi tuatj et splen- doris, tantum ex te in Plautum refundetur.

Quod si, Principe Latiuitatis oblato, memet meo cum munere benigne exceperis, Seren. Delphine, et jam inde hoc, quasi quodara vectigali literario, subditum me tmmi, si non rex, at certe et Naturae et Salicis legibus reg- naturus agnoveris, fructum studiorum meorum uberrimum, suavissimum, amplissimum tuero consecutus.

JAC. DE L'(EUVRE.

U,NITEE,S7TY C '

DISSERTATIO

DE

VITA ET SCRIPTIS

M. ACCI PLAUTI, E JOANNE PHILIPPO PAR^EO.

PoSTQUAM Comoedia Graeca ad Latinos derivata est, in ea Livius Andronicus primum inclarescere coepit, deinde Naevius Campanus. Huic in agendi facultate successisse fertur M. Accius Plautus, in cujus vitam et scripta paulo accuratius nunc inquirere animus est.

Dictus initio fuit Urabrica, hoc est, sua lingua, non Plautus, sed Plotus, arTsyavomug : propterea quod planis foret pedibus, teste Grammaticorum optimo Pompeio Festo.

Oriundus ex oppido Sarsina (Parrhasius aliique Far- sinam nominare malunt) Umbriae regionis clarissimo, cujus Geographorum aquila Strabo meminit lib. v. in haec verba: * Tusciae applicatur ex parte Orientis Umbria, quae ab Apenninis incipit, et ultra etiam ad sinum Adriaticuni. Hi enim a Ravenna inchoantes propiora deinceps tenent Sarsinara, Ariminum, Senam, Camarinum.' Et Plautus ipse in joco patriam suam prodidit Mostell. iii. 2. 83.

Tr. Quid? Sarsinatis ecqua est? si Umbrara non habes.

Nobile scilicet municipium fuit Sarsina, in fide olim splendidae et nobilissimae familiae Caesiorura, in quo natus

FR/EFA'llO. 9

cjuoque Plauti popularis Caesius Sabimis : et, si credendum est viris in omni historia exercitatis, eadem patria fuit D. Francisco, quem alii Assisio e Spolletana valle, Umbriae oppido, prognatum commemorant. Secessum praeterea Romanorum amoenissimum fuisse doctissimus Poeta ad Nympham scripsit in haec verba.

Sic montana tuos semper colit Umbria fontes. Nee tua Baianas Sarsina malit aquas. Idemque ut mellis lactisque copiosissimum promtuarium praedicavit alibi de villa Faustini cujusdam, Fert ille ceris cana cum suis mella Metamque lactis Sarsinate de Sylva. Cui consonat gravissimus Poetarum Silius, 1. vui. versu 461. His populi fortes, Amerinus, et armis

Vel rastris laudande Caraers, his Sarsina dives

Lactis. De tempore eo, quo Umber hie Vates primam vitae usu- ram accepit, aut deseruit, magna inter doctos est dissensio : ita ut quid hie statuere tuto possim, vix inveniam. Con- stans tamen plerorumque est sententia, in scena eum flo- ruisse quintodecimo anno postquam bellum secundum Punicum, in quo quindecies centena millia hominum peremti, inceptum esset; quando nimirum Rom. Impp. Poenos vincere coepissent.

Nunc si ad calculum referas orbis, vixisse et floruisse dixeris anno mundi creati termillesimo septingentesimo sexagesimo nono ; ante Christum natum ducentesimo primo ; Urbis conditae quingentesimo quinquagesimo; Olympiadis vero Graeccrum centesimae quadragesimae quartae annotertio. Roniae vero mortuum, calculo eodem, quem de vita modo posuimus, servato, constabit anno conditi orbis terrarura termillesimo septingentesimo octuagesimo secundo ; Olym- piadis centesimae quadragesimae nonae anno tertio; non multis annis post Ennium, nobilem ilium Poetam Rudium : anno U. C. quingentesimo sexagesimo nono ; Coss. Rom. P. Claudio, et C. Portio, Censore Catone: iis ipsis tem- poribus, quibus in Republ. P. Scipio, M. Cato, et Fulvius

10 PRiEFATlO.

Nobilior excellebant, post Cethegi et Tuditani Consulatum anno vicesimo, quingentesimo vero trigesirao secundo postquam Romulus Urbis Romas fundator morte defunctus esset. Denique si quis ha3C etiam non nescire flagitat, millesirao anno post Ilii Trojani direptioncra. Ex quo, calculis ita inter se collatis, intelligitur summura illud inge- nium, adhuc dum florente aetate, vix cum quadragesimum attigisset annum, morte esse extinctura.

Ceterum qualis de facie fuerit Plautus noster, quam- quara sui imaginem graphice admodum nobis in Fabulis suis depinxit, tamen curiose anquisivi liactenus, nee vero certi quid compertum habere potui. Probabilis videtur eorum sententia, qui in persona Pseudoli ipsum Plautum describi conjiciunt his versibus :

RufFus quidam, ventriosus, crassis suris, subniger,

Magno capita, acutis oculis, ore rubicundo, admodum

Magnis pedibus.

In Glossis antiquis nescio quid legitur : Plautus ; /Sapwco- To?. Si quid sit, Surdastrum Plautum fuisse oportet. Quod non crediderim in tanta libertate jocandi. Alii leg. fiugueo- wof, quod esset hebetiori visu. Altera tamen Physiogno- monia nihil repugnat generi aut conditioni Poetae nostri. Nam cum de ortu raajorum ejus monumenta vetustatis inquiro studiosius, invenio e servili prosapia oriundum et humili admodum genere prognatum. Quod e vulgatissimo illo verbo, quod apud Minutium scriptorem sacrum occur- rit, perspicuum fit, quo Plautinae prosapiae hominem abjec- tum et vulgarem innuere voluerunt. Hie vero liceat mihi cum Poeta exclamare : ' ut ingenium ingens ignoto latet hoc sub corpore ! ' Ingenio namque fuit perurbano et fa- ceto, qucmadmodum omnes, quotquot de eo scripserunt, testantur, adeoque ex ejusmet scriptis baud obscure, qua fuerit indole et natura, conspicitur.

Fabularum studio vehementer flagravit, in quo doclissi- mos quosque Graecorum, Diphilum, Philemonera, Denu)- philum, Menandrum, Eubulum, Siculum Epicharmum, Aristophanem, aliosquc sibi ad imitandum proposuit : hac

rR/EFAT?0. 11

spc fretus, fore, ut corum fieret quam simillimus, quos sibi ipse delegerat ad imitandum. Neqiie profccto cuin fclellit opinio. Admodum enim adolcscens omnes eos, qui in Fa- bulis scribendis florerent, non adaequavit solum, sed factum etiam, ut ' equis illis,' ut Poeta canit, ' praecurreret albis.' Atque hisce non pauci magnorum virorum, quorum dein- ceps testimonia proferam, suflVagantur.

Ceterum in hac sua Comoedias scribendi ubertatc quaestui dicitur habuisse suas Fabulas, ita ut mercaturam exercere non dubitavit, quae cum votis suis et commodis non per omnia respondisset, omnisque pecuniae, quam e Fabulis suis acquisivisset, jacturam fecisset non exiguara, Romam, omnibus rebus exliaustis, venit, ubi ob quaerendum victum quotidianum, sive, ut alii malunt, ob annonae caritatem, ad molas manuarias, seu trusatiles, qiias vocabant, exempk) forte commotus Menedemi, Asclepiadis, Cleanthisque, trium prudentissimorura Philosophorum, pistori suam ope- ram locare coactus fuit. Interim tamen in iisdem pistrinis tres Fabulas, quas commentatus fuerat, Satyrionem, Ad- dictum, et tertiam quandam, sicut Poeta Naevius duas in carcere, spe lucri, vendidit. Atque hinc ortum esse existi- mo, quod aliqui cognomentum Asinii Plauto attribuerunt, ut ex variis Mss. aliisque antiquitus cusis est observare.

De definito Fabularum numero auctores mirum quantum variant. Alius enim dicit, scripsisse Plautum Fabulas vi- ginti unam, alius quadraginta, alius centum. Quin immo Varronianis temporibus centum et triginta quinque Comoe- diae sub Plauti nomine in vulgus passim fuerunt sparsae. Homo tamen eruditissimus L. iElius Stilo quinque et vi- ginti Plauti foetus germanos esse existimavit : e quibus Varro unam et viginti, quae ideo etiam Varroniana3 usur- patae, selegisse fertur, propterea quod dubiosae non essent, sed omnium consensu Plautinae esse censerentnr. Verum 'quot capitum vivunt, totidem millia sententiarum ; ' id- circo flarama et aqua in gratiam coibunt facilius, quam ut ambigua Criticorum factio in unum hac dc re conveniat. Quarc et nos nodum in scirpo quacrcrc noiumus, sed viginti

12 PIliEFATIO.

illas Fabulas, Grammaticorum decretis acquiescentes, quas temporum injuria nobis reliquas fecit, tamquara genuinam Plautini ingenii imaginem suspiciemus, atque admirabiraur. Et quid id ni faciamus merito ? Quis enim Plautinas Fa- bulas, ' vitae imitationem, speculum consuetudinis ' (id quod Cicero de unaquaque Comoedia asseveravit) * verita- tisque imaginem vocitare dubitet ? ' sermo illis inest Lati- nus, verba non abjecta, res compositae ad retrioris Antiqui- tatis Geniura et mores quam diligentissime. Quid ? an tu uUum locum in tota Philosophia reperiri existimas, quem Plautus non uno ad minimum exemplo illustraverit ? Quod si dubitare velis, adi Electa nostra Plautina, quae seorsum collegimus. Praeterea quam facete omnia salseque quae- cumque scripsit commentatusve est a Plauto in lucem sint producta, quanta urbanitate dictio ejus efflorescat, ipsum Plautum testem habemus locupletissimura. Haec enim Cycnea morientis fuit cantio, apud Agellium lib. i. cap. 24. Postquam est mortem aptus Plautus, Comoedia luget : Scena est deserta : hinc ludus, risusque, jocusque, Et numeri innumeri simul omnes coUacrumarunt. Idem sensit Oratorum maximus TuUius Cicero. ' Du- plex omnino,' inquit, ' est jocandi genus ; unum illiberale, petulans, flagitiosum, obscoenum : alteram elegans, urba- num, ingeniosum, facetum ; quo genere non modo Plautus et Atticorum antiqua Comoedia, sed etiam Philosophorum Socraticorum libri referti sunt.' Neque aliter judicavit divus Hieronymns : * Post noctium,' inquit ille, ' crebras vigilias, post lacrymas, quas mihi praeteritorum recordatio peccatorum ex meis visceribus eruebat, Plautus sumebatur in manus.' Atque eo nomine a Rufino Plautinae eloquen- tiae sectator appellatus fuit.

Quod si igitur hie nulla delectatio ostenderetur, sique ex Plautinis facetiis voluptas nulla peteretur, nunquam tot ac tanti viri animum suum amoenitatibus hujusmodi reficien- dum Plauto tradidissent. Hoc eos dicendi genus delecta- bat, illud afficiebat. Perelegans nimirum, et cum gravitate salsum; non forensium solum actionum, sed omnium ser-

PR^FATIO. 13

monum condimentura judicaverunt. Ad siimraam, iie agam de singulis, Plautum ipsam Suadae medullam verissime dixeris. Dictio namque Plautina, tota quanta quanta est, est ipsa Latinitas. Non hie obscuritas verborura domina- tur, non barbaries pugnat, non voces absonae, etinconditae ; sed puritas vincit sermonis, verba mira suavitate veluti in cratere Philotesio concordant, Atticismi gloriose trium- phant. Quod si auctoritatibus singula firmanda et asse- renda mihi fuerint, testem adducam virum maximarum re- rum peritissimum Agellium, qui Plautum non dubitavit nominare *ipsum linguae atque elegantiae Latinas princi- pem, verborumque Latinorura elegantissimum artificem :' et Macrobium summum in omni genere auctorem : * Animad- vert©,' inquit, * duos, quos elegantissimos antiqua aetas tu- lit, Comicum Plautum, et Oratorem Tullium, eos ambos etiam ad jocorum venustatem ceteris praestitisse. Plau- tus quidem ea re clarus fuit, ut post mortem ejus, Comoe- diae, quae incertae ferebantur, Plautinae tamen esse, de joco- rum copia, noscerentur.' Est et M. Varro Togatorum doc- tissimus, qui vel solus Plauti osoribus asininam possit pellem detrabere. Hie enim e sententia ^Elii Stilonis, tan- quam ab ipso Apolline admonitus, palam edixit. * Ipsae,' inquit, 'Musae si Latine loqui voluissent, ipso Plautino genere usae fuissent.' Quod Varronis Oraculum in nume- ros sic redactum est :

Si Musae vellent uti sermone Latino,

Eligcrent numeros, Plaute, salesque tuos. Istis et haec Doctorum praeconia consonant: quod Plau- tus sit ipsa Musa decima : Romanae linguae lex quae- dam : Musarum et gratiarum hortus : optimus loquen- di Magister: omnium Poetarum ingeniosissimus, politissi- mus, festivissimus : Latina Siren : Auctor elegantiae : pater jocorum, risuum, facetiae : quodque inter omnes Latinas elegantia3 scriptores familiam jure ducat meritissimo.

Facessant proinde longe ab hinc, et ad Morboniam mi- grent, quicumque Accianam lectionem aliis supercilioso admodum ausu dissuadere satagunt. Moveat illos potius

14 PR.EFATiO.

gravissimorura viroium cxempliim, qui tanliim Poetam in magno semper hoiiore habuerunt. Quid enim censemus judicasse olim M. Varronem, L. TElium Stilonem, Aureli- um, Q. Fabiiim, Macrobium, Agellium, Servium, Papirii Boethi tratrem L. Sisennam, Asperum, Aruntium, Celsum, Scaurum, Flavium, Caprum, aliosque quos passim com- mentariis suis illustrasse Comicum nostrum, magnisque in deliciis semper habere solitos, legimus? Nee vero hoc gravissiraorum hominum de Plauto judicium obscurari ullo modo potest : quin potius consentiente doctissimorum virorum calculo magis ac raagis confirmatur. Inprimis omni laude dignissima est vox ilia Hermolai barbari, qui literas humaniores ab opica barbaric primitus liberavit. * Plautus/ ait ille, * eminentissimus Poeta, et qui tot saecu- lis in supremo stetit, nee in comparationem venit ; nee in ordinem se cogi patitur/ Et tamen in ordinem redigere conatus est Volcatius Sedigitus, qui de Latinis Poetis hanc tribuniciam tulit sententiam :

Multos iucertos certare hanc rem vidimus,

Palmam Poeta) Comico qiioi deferant.

Eum meo judicio errorem dissolvam tibi ;

Ut contra si quis sentiat, nil sentiat.

Caicilio palmam Statio do Comico :

Plautus secundus facile exsuperat ceteros. Hie quamvis non primas, secundas tamen Plauto inter fa- bularum scriptorcs honorifice tribuere non dubitavit.

Jam minirae admittendos puto illos, qui contentione in- stituta (id quod Afranium, itemque Asulanum quendam, aliosque factitasse legimus) Comicum Afrum Sarsinati nostro, judicio nescio quo, longe prsetulerunt. Qui si justa prius trutina omnia examinassent, tubam cum tibia se com- parasse ipsimet facile animadvertissent. Nam quidem carte Terentium Afrum huic nostro longe esse inferiorem, inde manifestum est, quod elegantias suas, si non omnes, plerasque saltern non sibiipsi peperit, sed ita mutuatus est, ut alterius quasi plumis sese cohonestarit. Atque hinc est quod Lavinius, Poeta non ignobiljs, Terentium ' furem

PRiEFATIO, 15

Plautura' lion dubitavit appellarc: teste adco ipso Tercn- tio Prologo Eunuchi. Recte ; nam ut rursum, alius qui- dam non insulse judicet, ' Plautus, ex potissima parte tantum, quantus est, fecit Teientium.' Placuit omnino judicium doctissimi Hieronymi Gebuvileri, qui fabulas ali- quot Plautinas cum Commentariis Pyladis Brixiani in lu- cem edidit Argentinae, anno mdxiv. Ita enim scribit : ' Terentii Comoedias non rejicio, verum quara Phcebus ceteris astris lumine, tam Plautus Terentium longe pras- cellit Latinitate. Quicquid enim scommatum et salium illic reperias, id totum ex Plautina depromtum est officina. Quocirca non temere cognomentum Plautinae Simiae Teren- tius meruit :' idem sane Caesar de Terentio sensit his verbis : Lenibus atque utinam scriptis adjuncta foret vis Comica ! ut aequato virtus poUeret lionore Cum Graecis, neque in hac despectus parte jaceres : Uuum hoc maceror et doleo tibi deesse, Terenti. Quid hie desideratur ? non hac destituitur varietate Plau- tus ; sed abundat, sed prajgnans quasi est. Modo namque assurgit, modo submittit: nunc protrita, nunc grandiora dicit : proponit vitia et castigat : locos communes virtutura et vitiorum adraiscet, tanquam aliud agens, quando hoc ip- sura unice agit : omnia denique tanquam sale venustissirais jocis aspergit. Ad summam, veteris Comoediae acerbi- tatem cum novae suavitate temperat.

Accedit eodem testis locuples M. Varro, cujus hoc cir- cuiafertur judicium : * Cascilius in Argiimentis palmam pos- cit ; in Ethesi Terentius ; in Sermonibus Plautus.' Ecce Terentianae lectioni antefertur dictio Plautina ! sufiragatur item J. Lipsius, vir in omni literatura longe potissimus. * Terentium/ inquit, * ipsum amo ; admiror sed Plautum magis : uterque adolescentibus in sinu, in manu, in oculis sit. Conferantur etiara, si placet, inter se ; tantum Plauto Terentius ne praeferatur.'

E quibus liquido pcrspicitur, quseexcellentia, quae Plau- ti sit dignitas. Profecto, ut nemo pictor est inventus, qui Apellcn^ vinceret, Veneris imaginem ita eleganter depin-

16 PR^FATIO.

gentem, ut oris pulchritude formae inchoatae reliqui cor- poris superandi spem reliquis auferret ; sic neminem esse arbitror, qui scribendi genus Plautinum, quod omne tulit punctum, quanturavis doctus, adaequare, nedum superare possit.

Facere hie non possum, quin in gratiam eloquentiae stu- diosorum certis argumentis demonstrem, lectionem Plauti- nam nihil omnino, quod nonnulli arbitrati sunt, officere fa- cundiae Tullianae ; sed earn potius raultis modis adjuvare. Audi igitur ipsum eloquentiae Romanae Patrem Tullium. ' Finitimus est quidem,' inquit Cicero, * Oratori Poeta, cu- jus virtutes omnes persequitur, cum numeris sit astrictior, omandique generibus socius, ac paene par.' Magnifica vero vox, et magno viro ac sapiente vel maxime digna ! quae, si suo aestimetur honore, et gravitate, excellentem Poeticae facultatis speciem atque formam nobis adumbrat. Nam cum nihil tarn cognatum sit mentibus nostris, quam numeri atque voces, quibus modo excitamur, et languescimus, modo incendimur, et lenimur, mox ad hilaritatem, mox ite- rum ad tristitiam deducimur ; summa ilia vis carminibus, atque adeo comcediis aptior, non neglecta (ut mihi videtur) est a Plauto nostro. Nam ut raonumenta ejus ad nostram prolata aetatem satis superque testantur, ea fuit in agendis comoediis dulcedine, ea suavitate, qua perfunderet animos, ut recordationem concinnitatis suae cum delectatione con- junctara, aculeos etiam quandoque relinqueret in animis eorum, a quibus esset auditus. Atqui cum in tota elo- quentia nihil praestabilius sit, quam posse dicendo tenere hominum coetus, raentes allicere, voluntates impellere, quo velis, unde rursus velis, deducere ; an tu Comoediae banc laudem praeripies? an eam plane obteres? nihil minus. Tantum abest, ut laudibus Comoediarum, hac in parte ob- scuritas aliqua adteratur, ut etiam plurimarum palmarum facile nobilissima sit : quis enim vel Lysippus corporis ima- ginem melius ccelo effinxit, vel quis Apelles corporum li- neamenta ac formas contemplatus est exquisitius suoque penicillo expressit felicius, quam ingenia et mores ho-

PR.llFATlO. 1.7

minum effinxernnt Comoedire? quis aniraornni motus? in qiiibus ad fidem faciendam plus etiam qnam in argumento- rum pondere, positum est momenti ; qiiippe iis, qui bene tractati (teste Cicerone) admirabilem faciunt eloquentiam. Quis, inqiiam, aiFectus cum lenes illos sive mites, turn ve- hementiores seu concitatiores, in quibus potissimum regnat oratio, illis ipsis Comoediis tractavit commodius, atque ad naturam cujusque, et fortunara, et ostatem, observata in singulis decori ratione, accommodavit rectius? Introdu- cuntur a Comico ab segritudine contabescentes, ferventes avaritia, luxu perditi, insani amore, ambitione tumidi, ex- pectatione suspensi. Quid? annon licet ora ipsa cernere iratorum? an non eoium, qui aut libidine constricti, aut metu commoti, aut voluptate nimia gestiunt, quorum om- nium vultus, voces, raotusque quam potest evidentissime permutantur, atque ita permutantur, ut ab iis Oratori vis maxima existat in hominum mentibus, vel ad iram, vel ad odium, aut dolorem incitandis, vel ab his iisdeni permotio- nibus ad lenitatem misericordiamque commovendis ? Ve- rum quid in re non incerta longiore utor oratione ? quove argument© dissuadere aggredior diutius? Ut eloquentiam Ciceronis nullo modo impediri, sed juvari vel maxime Plau- tino sermone deinceps credant adolescentes, certe qui- dem ipse Cicero, ne longius discedamus, ' Flexanimam ' semper suam existimavit orationera, si collustrata esset exemplo aliquo comico : propterea, quod hac ratione ef- ficti hominum mores in alienis personis, expressaque imago vitae quotidianee, accenso quodam quasi lumine, videri con- spicique plane paulo ante posset. Hinc nota ilia fabella Casciliana, in oratione qua bona S. Roscii contra L. Syl- la3 dominantis potentiam defendit: hinc ilia in oratione Ceeliana, alia in Miloniana : quibus fabulis ad animos ho- minum impellendos usus est. Nee vero minorem vim at- que utilitatem ad impellendas mentes salis atque urbanita- tis esse omnino arbitror. Saepe enim numero lepore res graviores magis elevantur venusto, quam contentione, licet gravissima, confringuntur. Jam vero Plautum nostrum fa-

Del\>h. et Var, Clas. Plant. . B

18 PR/EFATIO.

cetiis reliquis longc excelluisse, quis ignorat ? Vicerunt er- go joci facetiaeque eloquentiara verbosam. Immo vero fa- cultas dicendi secuta est: ceterum cum orator omnem suam operam, curam, et diligentiam in nulla fere alia re collocare soleat, quam ut in dictione sua sermonis elegantia eniteat, haud scio melius, an ullibi, prasterquam apud Co- micum, verborum ilia mundities atque elegantia, quam ora- tor studiose observat, eminentior sit, magisque conspicua : pereleganter enim Poeta ait :

Mortales immortales flere si foret fas ; Flerent Divse Camoenae Na^.vium Poetam. Ita qui postquam est Orcino traditus thesauro Obliti sunt Romae loqui lingua Latina. Etenim si musae ipsae, quod antea dixi, Plautino voluerunt loqui sermone, si Roraanae linguae lex quaedam est Plau- tus, si Romana loquendi figura in Plauto efflorescit, si de- nique nulla elocutionis ligura a Gramraaticis tradi potest, cnjus apud Plautum non exeniplum petatur ; ecquam ejus dictionem putabimus ? an hac festivitatc Plautina ac lepore ullam scriptioneni conditiorem reperiemus ?

Sunt tamen qui aures mihi scalpuriunt, etnescio qua freti audacia Plauti laudes non modo verbis, sed reapse extenu- are mollireque suis conanturdicteriis. Ethi vel antiquiores sunt, vel recentiores. Inter veteres Plauti contemtores familiam ducit Horatius Flaccus, qui tale, seu serio seu joco, in Plautum efliutivit cavillum :

At nostri proavi (inquit) Plautinos et numeros et Laudavere sales ; nimium patienter utrumque, Ne dicani stulte, mirati ; si modo ego et vos Scimus inurbanum lepido seponere dicto, Legitimumque sonum digitis callemus et aure. Ecce exortus est antesignanus omnium obtrectatoruni Plauti Horatius; cujus e ludo tanquam ex equo Trojano innumeri sanniones egressi sunt. Hinc clamosus alius corax, Terentianus ille Aristarchus, cui in Plautum au- dacter, ne quid gravius dicam, base talia pronuntiare non erubuit: * Haec Plautina sunt,' inquit, 'cum iniisdemlonga

PR/EFATIO. 19

sit disputatio, sed mire a Terentio proferuntur ad ejus ex- emplum, et, quod est plus, carent Plautinis nugis.' Quibus e recentioribus consonat nescio quis Minturnus, qui insulse * lion pauca insulsa in Plauto nostro reperiri ' vehementer adraodum disceptavit. Sed quid tandem ? an ista patienter adeo in Plautum quotidie dici patieraur? nihil minus. Sub- linendum est os eruditulis istis audaculisque Zoilis, ut cum se cicadam ala corripuisse animadverterent, palino- diam canere incipiant. Sed ne longior sim, quam necesse est, justoque magis excandescam, sententiam illam Hora- tianam, in qua raulti sese ad insaniam usque jactitarunt hucusque, probabilibus, uti spero, argumentationibus refel- 1am. Laudeut ergo, quicumque velint, Horatium dictionis Plautinae arbitrum, laudent judicium ejus gravissimum, ad- mirentur etiara, modo et ipse tuto assentiri queani iis viris, qui mihi videntur, quasi quaedam platanus satis spatiosa, ad opacandum hunc locum, patulis undiquaque diffusa veritatis rarais : Varroni puta, ^lio Stiloni, Macrobio, Agellio, sexcentis aliis, quorum supra mentio facta, neque id, ut opinor, injuria: quandoquidem enim constat Hora- tium fuisse hominem iracundum, judicium hoc ejus tanti non videtur faciendum, quod scilicet ex prsecipitato affectu sic temere effudit. Sed sic agam. Aut Horatius veritatem hac in parte dissiraulavit, aut Poeta non fuit. At Poetara fuisse Horatium praeconio domestico edicit ipse Horatius :

Spiritura Phoebus mihi, Phoebus artem

Carrainis, nomenque dedit Poetas. Atqui Poeta,' ut Plautus noster monet, * cum fabulas cepit sibi, quaerit quod nusquam est gentium.' Et Lucillius, antiquus et nobilis ille Satirarum scriptor, dixit : ' Pergula pictorum ; veri nihil, omnia ticta.' Ex quo illud intelligitur, Horatium Flaccum, cum banc tulisset sententiam, subven- tanea velut anicularum deliramenta peperisse. Et quid mirum est? Nam idem prorsus judicium praeposterum valde tulit de Laberio et Choerilo, Poctis praestantissimis ante Horatium. Archelaum quippe legimus, numisma aureum pro singulis versibus Choerilo numerasse. Scilicet id verum est, quod dici solet !

20 PR^FATIO.

Tres mihi convivse prope dissentire videntur,

Poscentes vario nimium diversa palato. Itaque iit rex Atheas religiosissimo sanctissimoque se obsfringebat juramento (jurabat enim per Aquilonem et Acinacem) se equi hinnitum potius, quam Ismeniae tibicinis Greecorum praestantissimi modules malle audire ; (quo quid absurdius?) sic Romulus, cum ceteri alerentur Ambrosia et Nectare, rapis vesci maluit. Nee invenuste proverbio dici solet. * Prseterit asparagos, ut edat carduos asellus.' Simili mihi ratione judicium illud Grammaticelli mangonis- que, nescio cujus Minturni, coereeri reprimique videtur posse,

Sed missis istis Plauti contemtoribus, de iis aliquid dicam quoque, qui dictare non erubescunt, juventutera Chris- tianam lectione Plauti Comoediarum plurimum corrumpi ; redolere item antiquitatem obsoietam ; et denique dictionem Plautinam esse corruptam, in pravumque planitus conver- sara : negligcndam igitur, et ab omni lectione arcendos hu- raaniorum literarum studiosos. De prioribus ut primo dicam, non sum nescius D. Augustinum omnem suam asta- tera gravissime detestari, quam in lectione profanorum auctorum desumsit. Neque hoc etiam diffiteri possum, in Comoediis Plautinis introduci sajpe raeretrices procaces, avaros lenones, parasites edaces, adolescentes dissolutos, senes stultos, veteratores, et fallaces servos, mores mollis- simos, Massilia dignos vel Tarento, jocos denique non facetos, sed obscoenos, tanquam e Suburra, aut Velabro, Tuscoque Vico oriundos. Sed quid tum ? an propterea e manibus adolescentum hiimaniorum excutiendus est is, qui tot annis, tot saeculis in doctissimorum virorum oculis, qui in manu sinuque tiiit perpetuo ? minime gentium. Si enim in his inest aliquid probri, quod capiat incautos, nemo ta- men tarn inconsideratus erit judex, quin id non Plauto, sed Comoedias imputandum et dicat et sentiat. Atqui ne huic quidem jure tribui posse fatebitur is, qui consideraverit, esse illam imitationem vitae, speculum consuetudinis, ima- ginem veritatis. Nimirum in hac bona ratio cum perdita, mens sana cum amentia, optima denique spes cum omnium

I'R^FATIO. 21

rerum desperatione ut plurimum confligit : adeoque a tot ac tantis tiirpissimis sceleribus praeclarissimae virtiitcs quasi supeiantur. Quae cum ita sint, mihi id Iiominum genus Comoediae ideo irasci solitum, quod vida et mores depra- vati ibi continentur, simile videtur illis mulierculis, quae ipsae turpes et deformi prasditae vultu cnm sint, speculo suo irascuntur, quod formosam sui iion referat imaginem. Quapropter qui petulantiam, fraudationem, sceltis, turpitu- dinem, libidinem, avaritiamque sibi in Comcedia, tanquam in speculo, proposita non asgre modo ferunt, sed et ira sto- machoque idcirco ardent ; his hoc do consilii, ut ne peccent, certo persuasi, ab omni Comcediaj immitiore morsu tum demum se fore immunes. Et si hanc ob causam Plautus legendus non esset, quod yitia perstringit; quis quaeso Homeri Iliada, quis ejusdem Odysseam, hinc inde vario- rum hominum vitiis sceleribusque conspersam, in unum coUegisset? quis unquam legisset ? Non minus enim quam Plautus noster vitia saepius taxat, adulterium videlicet Paridis, Circes, Calypsus, Veneris ; intemperantiam proco- rum; scelera alia. An Augustus Virgilium, Didonis et ^^neae amores lascivos pertractantem, tanto unquam ha- buisset in honore ? nee Aristophanis Comoediee, satis non nuUibi flagitiosse, a Chrysostomo fuissent absque flagitio tanta lectitatae diligentia et accuratione. D. Hieronymus signandus nigro calculo, quod Plautina lectione tantopere delectatus fuit? Ciceronem denique, non semper Vestae pedissequos imitatum, quis sequeretur? Quis Juvenalem? Horatium? et quid multis? abjiciendae epistolae D. Pauli, Gentium illius doctoris ; quibus praesertim introducit flagi- tium horrendura incestus ; Ethnicorum nefanda scelera, cane pejus et angue fugieuda! quin immo tota Scriptura sacra perpetua foret obliteranda oblivione, omnique aetati, ad Catonum severiorum normam de vitiis fugiendis, conticcs- cendum. Sed et illi ipsi liberiorum morum Aristarchi hisce facile assentiunt, qui, ut Poiita canit, ut plurimum.

Curios simulant, et Bacchanalia vivunt. Quemadmodum igitur sacrarum Literarum monumenta non

22 PR^FATIO.

idcivco videntur vitia recensere, ut ea imitemiir, sed (quod optimum est) ut aliena insania ad nostram utilitatem frua- raur, ita Poetarum scena, Comicorum scelera (quorum messem undiquaque maximam licet metere) tanquam in speculo eminentiore depingit, ut peccatorum turpitudine propalara conspecta, hominibus terrorem incutiat; contra ad pietatem sedulo colendam excitet. Nam quid causae fuisse putamus, cur Demodocus ille Phaeacensis Martis et Veneris amplexus decantavit ? an quod adulterio adulare- tur ? non, non ; sed quod cauteriura libidini adhibere cupe- ret. Et si (ut lex vult Julia) * non verba mcechantia, sed ipsa facta puniuntur/ quis Plauto jure succenseat? facit cnim id suo quodam jure, si puerilia quaedam et indecora adducit in Theatrum, banc, ut opinor, ob causam, ut hac ratione homines vel solo recogitatu mores improbos amit- terent. Quare ut vina opposita vinosum facilius proritant ad bibendum, quam abstemium ; ita libertas ilia in Comoe- dia animnm nequam et improbum incitare facile potest: castum virum et integrum non potest. Non immerito ideo ctiam Poetarum lectio immenso alicui mari comparatur ; in quo licet scopuli sint acuti, vada etiam difficillima, non tamen cautus idemque diligens nauta ad ea navem suam impellit : pari ratione in Poetarum libris sunt scopuli qui- dam, ad quos cum impelli non expedit, vir bonus strenue praetervehitur : non secus atque socii Ulyssis, qui, ut Sire- num dulcissima modulamina devitarent, aures sibi cera liquefacta obturarunt ; atque ne blandimentis illis ad libi- dines allecti naufragium facerent, scopulos praetervolarunt. Recte igitur etiam Livia viros nudos nihil differre castis foeminis a statuis dixit. Cumque in studiis nostris nihil aliud praeter delectationes queeramus, quid impediat, quo- minus jocos ejusmodi facetiasque urbanas severioribus nos- tris studiis admisceamus, ut ita animus ex forensi strepitu reficiatur, et aures convicio defessae nonnunquam conquies- cant? Nee vero propterea Plautinas fabulas abjiciendas censeo, licet maculae quaedam iis, vel sui vel saeculi vitio, inspersae inveniantur. Ut enim vinum generosum, vinum

prjEfatio. 23

esse nuUomodo desinit, etiamsi guttis aliquot aquae sit com- mistuin ; ita nee splendorem suum et gratiam Plautum nos- trum aliosque Poetas apud doetos, etsi humani quid inter- venit, amisisse arbitror. Sed de his haetenus : apud bonos enim satis tela objecta retorta videntur esse ; malis autem nihil satis, quamvis Achilleis pugnes argumentis, potest disputari.

Antiquitatem vero Plautinae dictionis quod attinet, uti- tnr Plautus iis verbis in scena, quae conveniente loco sin- gulis rebus et personis sunt attribuenda. Cum res describit serias, heroicis utitur verbis : cum ridiculas, facetis : cura antiquas, antiquis verbis utitur: et sic porro alia. Apposite igitur Tullius, qui quaedam Plautina in deliciis habuisse perhibetur, inquit : ' cum audio socrum meam Laeliam, eam sic audio, ut Plautum mihi, aut Naevium, videar audire.' Ecquis novera illas Musas, ecquis Apollinem praesidem Musarum culpabit, quod verbis obsoletis locutus interdum fuit? nemo profecto; nisi et me juxta atque ilium fallit omnis ratio. Quod si itaque Musae cum Plauto (uti jam saepius commonefeci) loqui voluerunt, facessat hinc novi- tas ilia delicata, seseque quam citissime reprimat: contra nisi cum Musis loqui inhonestum aut indecorum quis judi- cet, antiquitatem illam nobilem et vere Latinam, quotquot rectioribus studiis imbui satagunt, unice admirentur imi- tenturque.

Postremo minime quoque ferendum esse arbitror eorum accusationem, qui Plautum ita esse corruptum, ita depra- vatum affirmant, ut neque legi neque intelligi (ita clami- tant) a quoquam amplius possit. Id etsi forsitan negari plane non potest, non tamen Plauto naevi isti ascribendi sunt ; sed iis potius, qui elegantissiraam ejus purissimam- que imaginem tantopere deformarunt. Ad haec, licet ante saecula aliquot adeo deturpatus fuerit Comicus hie ; opera taraen atque industria nostra, uti confidimus, tam nitidae ejus factas sunt Comoedias, tam illustris lucubrationibus nostris redditus est is, qui etiamnum in tenebris jaceret, nisi veteris Musarum alumni coramiserti, omncm maculam

24 PR.EFATIO.

ita ab divino corpore abstersissemus, ut eum porro jam quivis, quamvis mediocriter doclus, nuUis aliis adminiculis adjutus, sed (quod aiunt) proprio Marte, et legere possit et inteliigere. Ut igitur tandem Dissertation! huic meae Plau- tinae finem imponam, facere non possum, quin in gratiam humaniorum adolescentum, eomm, inquara, qui non indili- genter, immo vero quandoque nimis superstitiose, ne quid gravius dicam, in Plauti lectione esse solent, coronidis loco subjiciam admonitionem perqaam salutarem et prudentem magni illius Plautopoli, Joannis Passeratii.

* Quadruplicera/ inquit regius interpres, * cautionem adhibeant ingenui adolescentes in evolvendo Plauto. Pri- mum, si quaj verba ridiculi causa confingit, ut muita pro- cudere solet,vel si qua jungit audacius Aristophanis more, ea Comicae putent esse licentia^, neque sibi pennittant. Deinde si qua occurrent obscoeniora, ut lasciva fuit scena illorum temporum, nuilam inde concipiant turpitudinis maculam, sed per ea sic incedant, quasi per mediam Subur- ram properent ad sobrium Vicum, aut ad aliquod Pudicitiae sacellum. Praeterea, nimis prisca verba, et fere desita, sibi tantum supponant, ad cognitionis oblectationem : ut elegantes consueverunt homunculi antiqua vasa, sigilla, et numismata, quae recondita delectant, neque depromta inter quotidianam supellectilem detcruntur. Scirpos deni- que vitent et Plautinarum quaestionum cruces, in quibus videmus frustra se torsisse viros doctissimos M. Varronem, JElios, Galium, et Stilonem, Ateios, Capitonem et philo- logum.' (Adderem ego decumanam cohortem Criticorum nostri saeculi, si crambem illam, quam lerumnabili meo labore in castigando Plauto devorare coactus fui, jam nunc recoquere allubesceret.) ' Cetera omnia meo bono peri- culo studiose consectentur; quae siTuerint assecuti, non erit quod alium Latini sermonis fontem ad hortulos suos irri- gandos desiderent.'

Atque tantum de vita et scriptis Plauti nostri e monu- mentis veterum aliorumque hoc tempore commentari libuit.

DE PLAUTO ET EJUS SCRIPTIS VETERUM AUCTORUM

TESTIMONIA.

Vano Pannenone, apud Noniiim, in Poscere, i. e. acci-

pere.

In Argumentis Cgecilms poscit palmam, in Ethesin Terentius, in Sermonibus Plautus.

Cicero lib. i. de Officiis.

Duplex omnino est jocandi genus : unum illiberale, petu- lans, flagitiosuni, obscoenum: alterum elegans, urbanum, ingeniosum, facetum; quo genere non modo Plautus noster et Atticorum antiqua Comoedia, sed etiam Philosophorum Socraticorum libri sunt referti.

Idem Tuscul. Quaest. lib. i.

Serius Poeticam nos accepimus : annis enim fere coccx. post Romam conditam Livius Fabulam dedit, C. Claudio Coeci filio, M. Tuditano Coss. anno ante natum Ennium, qui fuit major natu, quam Plautus et Nasvius.

Idem lib. in. De Oratore, ex persona L. Crassi.

Equidem cum audio socrum meam Lceliam, (facilius enim mulieres incorruptam antiquitatem servant, quod multorum sermonis expertes ea tenent semper, quae prima didicerunt,)

26 TESTIMONIA

earn sic audio, ut Plaiitum mihi aut Naevium videar audire.

Idem lib. De Republ. apud Augustinum De Civ. lib. ii. cap. 9.

Sed Periclem, cum jam suae civitati maxima auctori- tate plurimos annos domi et belli praefuisset, violari versi- bus, et eos agi in Sceiia, non plus decuit, quam si Plaiitus noster voluisset aut Nasvius P. et Cn. Scipioni, Caecilius M. Catoni maledicere.

Idem Catone majore, ex ejusdem persona.

Quam gaudebat Bello suo Punico Naevius! quam Trucu- lento Plautus ! quam Pseudolo !

Idem Epistol. Famil. lib. ix. Epist. ad Papirium Psetum.

Sed tamen ipse Caesar habet peracre judicium: et ut Servius, frater tuus, quern literatissimum fuisse judico, facile dicevet : Hie versus Plauti non est, hie est: quod tritas haberet aures notandis generibus Poetarum, et con- suetudine legcndi: sic audio Caesarem, &c.

Volcatius Sedigitus de Poetis Comicis, apud Agelliura lib. XV. cap. 23.

Multos incertos certare banc rem vidimus, Palmam Poetae Comico quoi deferant. Eum meo judicio errorem dissolvam tibi ; Ut, contra si quis sentiat, nil sentiat. Cascilio palmam Statio do Comico. Plautus secundus facile exsuperat ceteros. Dein Naevius, qui servet, pretio in tertio est. At si quid quarto detnr, dabitur Licinio : Attilium post Licinium facio insequi. In sexto consequetur hos Terentius. Turpilius septimum, Trabea octavum obtinet. Nono loco esse facile facio Luscium. Antiquitatis causa decimum addo Enniuni.

DE PLAUTO. 27

Pliiiiiis Nepos lib. i. Epist. IG.

Legit mihi nuper epistolas, quas uxoris esse diccbat: Plautura vel Terentium metro solutum legi credidi.

Quintil. Inst. Orat. lib. x. cap. 1.

In Comoedia maxime claudicamus: licet Varro dicat, * Musas (L. iElii Stilonis sententia) Plautino sermone locu- turas fuisse, si Latine loqui vellent.'

Agellius Noct. Att. lib. i, cap. 7.

Plautiis verborum Latinorum elegantissimus, in Amphi- truone dixit : ' Numero mihi in mentem fuit.'

Idem lib. in. cap. 3.

Verum esse comperior, quod quosdara bene literates homines dicere audivi, qui plerasque Plauti Comoedias curiose atque contcnte lectitaverunt, non indicibus ^Elii, nee Sedigiti, nee Claudii, nee Aurelii, nee Accii, nee Mani- lii, super his Fabulis, qua? dicuntur ambiguce, credituros, sed ipsi Plauto moribusque ingenii atque linguae ejus ; hac enim judicii norma Varronem quoque esse usum videmus : nam praster illas unam et viginti, quas Varronianae vocan- tur ; quas idcirco ceteris segregavit, quoniam dubiosae non erant, sed consensu omnium Plauti esse censebantur ; quasdam item alias probavit, adductus stylo atque facetia sermonis Plauto congruentis : easque jam nominibus alio- rum occupatas Plauto vindicavit : sicuti istam, quam nuperrime legebamus, cui est nomen, * Boeotia :' nam cum in illis una et viginti non sit, et esse Aquilii dicatur, nihil tamen Varro dubitavit, quin Plauti foret; neque alius quisquam non infrequens Plauti lector dubitaverit, si vel hos solos versus ex ea Fabula cognoverit : qui quoniam sunt, ut de illius more dicam, Plautinissimi, propterea et meminimus eos et adscripsimus. Parasitus ibi esuriens haec dicit :

Ut ilium Di perdant, primus qui horas reperit, &c.

28 TESTIMONIA

Favorinus qiioque noster, cum * Nervolariam ' Plauti legerem, quae inter incertas est habita, et audisset ex ea Comoedia versum hunc,

StratCce, scmpedpe, strativolee, sordidae ; delectatus faceta verborum antiquitate meretricum vitia atque deformitates significantium : Vel unus hercle, inquit, hie versus Plauti esse haiic Fabulam satis potest fidei fecisse. Nos quoque ipsi nuperrime cum legeremus * Fre- tum ' (nomen est id Comoedise, quam Plauti esse quidam non piitant) baud quicquam dubitaviraus quin Plauti i'oret, et omnium maxirae genuina, ex qua duos bos versus ex- scripsimus ; ut historian! quaereremus oraculi arietini :

Nunc illud est. Quod arietinum responsum magnis ludis dicitur: Peribo, si non fecero ; si faxo, vapulabo. Marcus autem Varro in libro * De Comoediis Plautinis' primo verba haec ponit : ' Nam nee ' Gemini,' nee * Lenones,' ncc * Condalium,' nee ' Anus' Plauti, nee 'Bis compressa,' nee 'Boeotia' unquam fuit, neque adeo "Ay^oiM^, neque * Commorientes ;' sed M. Acutici.' In eodem libro Var- ronis id quoque scriptum est, Plautium fuisse qucmpiam Poetam ComcKdiarum : cujus quoniam Fabulam Plauti in- scriptae forent, acceptas esse quasi Plautinas: cum essent non a Plauto Plautinas, sed a Fiautio Plautiana^. Feruntur autem sub Plauti nomine circiter centum atque triginta. Sed homo eruditissimus L. /Elius quinque et viginti esse ejus solas existimavit : non tamen dabinm est, quin istae, et quae scriptae a Plauto non videntur, et nomini ejus adducuntur, veterum Poetarum fuerint, et ab eo retractatse et expolitae sint : ac propterea resipiant dictum Plautinum. Sed enim ' Saturionem ' et ' Addictum/ et tertiam quan- dara, cujus nunc niihi nomen non suppetit, in pistrino eum scripsisse Varro et plerique alii memoriae tradiderunt, cum pecunia omni, quam in operis artificura Scenicorum pepererat, in raercationibus perdita, inops Romara redi- isset ; et ob qua^rendum victum ad circumagendas molas, quae trusatiles appellanlur, operara pistori locasset. Sicut

DK PLALITO. 29

do Naevioquoque accepiraus, Fabulas eimi in carcerc duas scripsisse, ' Hariolum ' et * Leontem,' &c.

Idem lib. vii. cap. 18.

Plautus homo linguae atque elegantiae in verbis Latinae princeps.

Idem lib. xvii. cap. 21.

Ac deinde annis fere post quindecim, bellum adversus Poenos sumtum est: atque non nimiura longe M. Cato Orator in civitate, et Plautus Poeta in sceua floruerunt.

Idem lib. xix. cap. 22.

Quando Plautus, linguae Latinae decus, ' delitiam' quoque kviKoos dixerit, pro ' delitiis :' ' Mea,' inquit, * voluptas, mea delitia.'

Macrobius Saturn, lib. ii. cap. 1.

Et jam priraum animadverto duos, quos eloquentissimos antiqua setas tulit, Coraicura Plautum et Oratorem Tul- lium, eos ambos etiam ad jocorum venustatem ceteris praestitisse. Plautus quidem ea re clarus fuit, ut post mortem ejus Comoediae, quae incertse ferebantur, Plautiuee tamen esse de jocorum copia noscereutur.

D. Hieronymus in Epist. ad Pammachium.

Haec est Plautina elegantia, hie lepos Atticus, et Musa- rum, ut dicunt, eloquio comparandus.

Idem Epist. ad Pammach. De opt. genere interpretandl.

Terentius Menandrum, Plautus et Caecilius veteres Co- micos interpretati sunt. Numquid haerent in verbis, acnon decorem magis et elegantiavn in translatione conservant, quam veritatem interpretationis ?

Idem ad Eustochium, De custodia Virginitatis. Itaque miser ego Iccturus Tullium jejunabam. Post

30 TESTIMONIA

noctium crel)ras vigilias, post lacrymas, quas mihi praeteri- torum recordatio peccatorum ex imis visceribus eruebat, Plautus sumebatur in manus.

Idem adversus Ruffinum.

Audio praeterea te quaedam de epistola meaphilosophice carpere, et hominem rugosae frontis adductique supercilii Plautino in me sale ludere, eo quod Barrabam Judaeum dixerim praeceptorem meum.

Idem in Eusebii Chronico.

Olymp. CXLV. Plautus ex Umbria Sarsinas Romas mo- ritur, qui propter annonae difficultatem ad molas manuarias pistori se locaverat ibi, quoties ab opere vacasset, scribere Fabulas solitus et vendere.

Ruffinus in D. Hieuonymura.

Cum ad haec omnia quae supra diximus, etiam illud addatur, ubi ccssat omne commentum, quod in monasterio positus in Bethlehem ante non multo tempore partes Gram- maticas executus sit, et Maronem suum, Comicosque ac Lyricos et Historicos auctores traditis sibi ad discendum Dei timorem pueris exponebat :

paulo post :

Quaero, si vel Flaccus tuus, aut Maro, si Plautus Co- micus aut Terentius certe, si aut Satiricus quis, &c.

Idem ibidem.

Sic, dum totus Plautinae et Tullianae cupis eloquentiae sectator videri, oblitus es, quomodo Apostolus omnem Ecclesiam, &c.

Idem ad Domnionem.

Puto quod puer legeris Aspri in Virgilium et Sallustium Commentarios, Vulcatii in Orationes Ciceronis, Victorini in Dialogos ejus, et in Terentii Comoedias Praeceptoris mei Donati, aeque in Virgilium, et aliorum in alios, Plau-

DE PLAUTO. 31

turn, Lucretiura, Flaccum, Persium, atque Lucanum. Argue Interpretes eorum, quare non unam interpretationcm secuti sint, et in eadem re quid vel sibi vel aliis videatur, enu- merent.

D. Aurel. August, lib. ii. cap. 12. De Civitate Dei.

Indignum videlicet fuit, ut Plautus aut Naevius Publio et Cneo Scipioni, aut Caecilius M. Catoni malediceret : et dignum fuit ut Terentius vester flagitio Jovis opt. adole- scentium nequitiam concitaret.

C. SoUius Sidon. Apollinaris Panegyrico ad Anthemium Augustum.

Qua Crispus brevitate placet, quo pondere Varro, Quo genio Plautus, quo flumine Quintilianus !

Idem Carmine xxiii.

Et te, tempore qui satus severo Graios, Plaute, sales lepore transis.

Servius Honoratus ad i. iEneid.

De numero librorum nulla hie quaestio est, licet in aliis inveniatur auctoribus ; nam Plautum alii dicunt scripsisse Fabulas viginti unam, alii quadraginta, alii centum.

DE PLAUTO ET EJUS SCRIPTIS AUCTORUM RECENTIORUM TESTIMONIA.

Josephus Scaliger. Plautum emendatum dare, non cujusvisest: et cujus est, ejus et magna laus est.

Lelius Patavinus.

Mihi decretum est, dum literae et artes bonae florebunt, floridam semper eorum famam futuram, qui in Plautinis Fabulis, Musanim, ut Veteres et minime suspecti judices voleljant, eloqiiio comparandis, studium et industriam suam posuerunt.

Caelius Rhodiginus.

Plaiitus Poeta doctissimus juxta et festivissimns. Certe non superficiaria est ejus eruditio, sed intercutanea pror- sus, et quaj vulgaria specie saepissirae faliat.

Jul. Caesar Scaliger.

PJautinae dictionis genus non est nostrum emendare, qui illi sane barbari sumus: aut si Latini, Latini certe illius benelicio. Numeros non desideramus. Antiquas dicendi figuras non nisi inepti carpere ausint. Erant enim Romae turn Atticismi, quos curiosius saeculum postea est asper- natum.

Joach. Camerarius. Prseclare et utiliter opera sumitur ab iis ; quorum pro-

TESTIMONiA DE PLAUTO. 33

vincia est literarum doctrina, in explicatione Plautinorum scriptoiTim, pra^cipue si Latina lingua discenda sit. Plau- tina enira scripta quo minus cura quasi concinnata, et arte elaborata sunt, eo manifestius et certius in his, proprietas et natura Linguae Latinae conspicitur, &c.

Hadr. Turnebus. Plautus valde elegans Latinusque Comicus.

P. Victorius.

Plautus eruditus Auctor ; ac rairum in modum sermoni Latino utilis.

Jacobus Sadoletus.

Plautus fortasse licentior ; sed tamcn, quid eo ad locu- pletandam Latinam orationem, et facilitatem sermonis, copiamque verborum potest esse utilius ?

Ci. Chifletius.

Meliore Antiquitatis Auctore non utimur, quam Plautus est, ille Musarum sermone locutus.

J. Lipsius. Plautus ille scriptor est, qui puritatem, qui proprieta- tem serraonis suppeditet : ille qui urbanitatem, jocos, sales, et earn Atticorum Venerem sufficiat, quam fmstra in reli- quo Latino quaeras.

Idem.

Plautus illud delicium, ille, ut sic dicam, pullus Ro- manas Musae, in literarum quasi penetrali est, quo nonnisi initiati accedant; et qui a se spernat prolanum vulgus et arceat.

Idem. Plautus decima Musa.

Idem. Nemo Plautum amat, quern non raelior Musaet Phoebus.

Delfh. et Var. Clas. Phut. C

34 TESTIMONIA

Idem. Plautus Musarum ct Gratiamra hortus.

Obert. Gifanius. Optimus loquendi Magister, Plautus.

Isaac Casaubonus.

Ingeniosissimus et facetissimus Poetarum Plautus.

Job. Meursius.

Qui Plautum Comcedioe Latliit^ parenlem despectui ha- bent, de Apulei raihi prosapia videntur : id est, inter Asi- nos praecipui ; nam aureus ille fuit.

Gerb. Voss. Instit. Orat. lib. iv. cap. 19.

Atque etiani in deliciis turn fuerit is, quern dixi, Plautus, cujus dictionem tantopere celebrat antiquitas. Sed huic Varronis judicio (vide supra testimonium Quintiliani) non uno modo occurrisolet. Nicolaus Loensis vir doctissimus in Epiphyllidon libvis arbitratur eiim hoc loco per ser- monem inteliigere facetias, idque propterea, quia Plautinos sales a proavis laudari solere etiam Horatius dicat. Eo autem modo sermonem pro facctiis dicere autumat, quo Graeci et eornm imitatione Plautus identidem appellant logos. Sed ut libere dicam, inficetum hoc vereque logos arbitror ; ac adeo ridiculus, ut si ayiXoLiTog ille Crassus au- disset, baud aliud fuerit facturus, quam quod egit, cum asinum vidit comedentem carduos. Facilius eidem assen- sero, cum sermones ita interpretatur in altero Varronis loco, qui adducitur e Parnienone, ubi sic scripserat, ' in argumentis Ceeciiius palmam poscit : in ^'5;o-<v Terentius : in sermonibus Plautus.' Quo loco etiam doctissimus Andreas Schottus per sermones inteliigi sales putavit. Interim nee hujus loci sententiam penitus assequuntur: quod ut pareat, scito opus, tria in comoedia spectari : primum arguraenti inventionem ac olaovoixlxy sive oidiiiem : deinde to ^9ixov, sive homiiium mores, qui pro persona cnjusque, si uspiam sane

DE PLAUTO. 35

in comoedia, apte exprimi clebent : tertio autem loco $/5a(r(v seu ehcutioi/em, quae non verba modo, sed etiam liuvoixv respicit. In primo horum ait Varro Caecilium vinceie, in altero Terentium, in tertio Plautum. Ex quo eadem co- gnosciinus, causam non esse, cur, cumeodemLoensi, pro argumentis rescribaraus TraSscnv. Quanquam id aliquando non displicuerit mihi : nimirimi propter ilia ejusdem Var- ronis quaj ex quinto de L. L. Charisius adducit : ' rfif^ niilli alii servare convenit, quam Titinnio et Terentio : 7ra5») vero Trabea ct Attilius et Cascilius facile moverant.' Nunc non tanti illud videtur, ut idcirco assensum accommodem Loensi. Nam nihil prohibet, quo minus idem Caecilius et argumentis et ciendis afFectibus vicerit. Nee ea est affinitas inter duo hsec vocabula argumenta ei pathe, ut verisimile fiat, errore librarii alterum alterius locum occupasse.

Vidimus de lis, qui, ne Varro prajclare adeo de Plauti stylo sensisse videatur, verba ejus inlouge aliam sententiam deflectunt. Venio nunc ad istos, qui illud quidem agnos- cunt in sermone ab eo Plautum omnibus praeferri : sed hac parte togatorum doctissimum esse audiendum negant; quippe hominem antiquarium, qui passim pa^ne desitis usus sit ; ui^ inprimis cognoscimus ex fragmentis ejus quae apud veteres Grammaticos leguntur. Atque addunt, ideo eum ab auctore dialog! de causis corruptee eloquentiae, una cum Sisenna annumerari illis, qui cum antiquo, quam cum ajvo suo loqui maluissent. Nempe eodem ilium morbo laborasse \ olunt, ac principem Historicorum Crispum Sallustium : qui et ipse veteri epigrammate incessitur, quod verba sua sub- legerit Porcio Catoni : cujus dictio dura ac horrida, Cice- ronis etiam judicio, fuit. Atque liunc in modum disserunt illi : qui si non a'.iud volunt, quam aurea aatate, quam dixi, Oratoii magis convenisse dictionera Ciceronis vel Cacsaris, quam Plauti et aequalium : equidem lubens iis suilragor. Nam Tullii temporibus sermo vetus multum erut mutatus : Orator! autem, cui saepe in populo orandum erat, non alia utendum oratione fuit, quam popular! atque usitata. ^oque sic e! Plaiitus erat lex linguae Romanae, ut lima eidem esset

36 TESTIMONIA

Terentius, vel si quid Terentio turn cnltius foret Quare ut Plauti astate, Musae (sic more vetcrum loqui liceat) ser- mone noa alio usurag erant, qiiam Piauti: ita dicere liceat, Terentii temporibus Terentiano more locuturas fuisse : ac aetate Ciceronis et Caesaris, si sermonem cum Romanis serere vellent, Tullii, Caesaris, et aequalium more, id fuisse facturas. Nee enim Dearum (ut sic dicam) fuisset incultius loqui, quam hominum elegantiorum. At quis nescit aurea horum aetate, mag^is excultam fuisse linguam Romanam, quam secundo bello Punico, cum Musas in rudi ilia et effera Romuli gente, pedem prirnum posuissent? Sed ista licet fateamur non inviti, non tamen consequi ex iis puta- mus, quod colligere hinc conantur. Quod ut liqueat magis, tria hccc tempora distinguemus: illud, quo Plautus fuit ; alterum, quo Cicero florebat ; et praelerea tertium, quo nos sumus. Plauti aetate ne Oratorem quidem dedecebant archaismi et voces illas antiquas, quas apud Comicum hunc legimus. Sic enim turn loquebantur. Ciceronis vero aetate ea locum amplius in Oratore non habebant : attaraen non usque adeo consuetudini astringebantur hi, qui non dice- rent, sed scriberent; atque eruditis magis scriberent, quam vulgo. Nempe uti necesse non est, ut vasa, quibus utimur, formam semper habeant usitatam ; sed eliani Vetera delec- tant, dummodo mundities adsit, ita, qui scriberent homi- nibus doctissimis, non semper aversabantur antiqua, modo rem pure ac proprie exprimerent. Nostro vero aevo, ni fallor, etiaro plus aliquanto licet Latiue dicturo : quia non amplius in populo (postquam ne in Latio quidem Latine loquuntur) sed in consessu fere doctorum dicendum est. Quamobrem minime eos audimus, qui Varronem, Crispum, atque alios optimi £evi scriptores, eo nomine culpant, quia non plane sequantur consuetudinem sui temporis: multoque minus eos audimus, qui adTullianam phrasin omnia exigunt, quae hodie scribuntur. Nee enim tam inops est lingua Latina, ut uno solum modo aliquid Latine dicatur. Multa bona apud Tullium, sed etapud Plautum : in quo Romano- rum doctissimi summam agnovere sermonis castimoniani.

DE PLAUTO. 37

Eoque persuasissimum habemiis, juventuti, postquam na- tivum ilium vultum, veraque Latini sermonis lineamcnta, imbiberit e fonte Tulliano, non modo Terentium, Caesarem, alios, qui propius ad Tullium accedunt, sed Plaiitum etiam multum diuqne esse versandum. Tantum judicium in de- lectu desidero. Primum in archaismis, et paene desitis ; quae nee ubique nee semper locum habent, ut superius satis diximus. Deinde in iis, quae Comicus ille finxit ad risnm captandum. Multa enim apudeum decore dicuntur a servo aut lenone, quas, si orationi nostrae inserantur, reddamus eam protritam ac plcbeiam. Quale est cum servus ait, * exspuere lacrymam.' Suntque apud eum compluria hujus generis, quag extra scenam non habeant locum : nisi forte cum familiariamicosermone vol epistola visum erat paulura nuffari.

759^8

EXPLTCATIO SIGNORUM

QUIBUS VARR. LECTT. TAM MSS. QUAM EDD. INDICANTUR.

CODICES MSS.

A. Codex Ambrosianns pal'mpsestns. Inde fragmenta liacfe-

nus inedita emit Augelus Mains, Mediol. 1815, In eo Co- dice desuut Amphitriio, Asinaria, Auhilaiia, et Cinculio. Super Plautinis hodie extat scripta Veteiis Te^tamen- ti particula. Fnit Ambrosianns, vel alter simllis. Codex iile arcbetypns, unde ceteri Mss. onines sunt descripti, uti Mains est subodoratus. Etenim in Casin. v. 4. post vers. 3. Editiones et Mss. nonnulli hoc scriptnm exlii- bent, * desunt octo versus.' Atqui in Codice Anibrosiano non desunt versus octo, vernm septem extant, ita divisi, nt spatium octo versuum implere videantur. Ex eodem INIs. emit INIaius fragmenta Vidulariir, cujus titulum ad Truculenti calcem exhibet Ms. quidam Palatinus, uti testantnr VV. DD. apnd Fabricium in Bibliotb. Lat. i. p. 13. ed. Harles. Angl. Codex Anglicanus, quern contulit Pontanus in edit. Am.

. stel. 1G20. 24mo.

B. 1. 2. Codices duo quondam penes Burneium, hodie in Museo

Britannico asservati. Prior signatur in Catalog. 228. B. f. Posterior 227. C. d. Uterque est Membranaceus.

C. Codex quem primus contulit Camerarius, dein Parens. Ab

Heidelberga ad Romam migravit, inde dictus Palatinus ; posteaadsedespropriasrediit.LectionesejusTaubmannus indicat signo Cam.' at Parens, ' V. C Est 3Ienibrana- cens. Hodie quideni integer, primitus nou nisi fabulas octo priores continebat, donee a scriba alio dnodecim posteriores fuerint adjecta?.

C 2. Codex alter, quo Camerarius est usus. A Pareo desig-

natur ' Decurt. ;' quia duodecim solummodo posteriores fabulas continet.

^' Codex penes Georgium Dyerum, cui dono legavit Askewius.

Est Membranaceus.

Fr's. Codex Frisingerianus, a Rittershusio collatus, teste Pareo,

Frut. . Fmterianus.

EXPLICATIO SIGNORUM. 39

G. Codex Gnelpherhytianus in Membraiiis. Desinil in Epidic.

V. 2. 28.

Gu. Gudianus in Membr, Incipit in Aniphiir. desinit in

Epidic. V. 2. 28. Knjus Codicis nientionem fecit Grono- vius, sed lectiones ejus nusquain coiunieniorat.

H. Helmstadiensi.s. Est Cliaitaceus.

Her. olini penes Desideriuni Hei alduni.

Hur. Hiiraltensis ap/uii Lambinuni.

HI. 1. 2. Codices Haileiani duo in IMeinln-. Prior signatnr 2634,

posterior 4704. In ntroqiie insunt Supplenienta, qua? pri- mus ctlidit Satubucus e INls. suo et Langianis. Cum B. 2. pleruniquc consentit HI. 1. Ceteri Harleiani signati 2454, 217G, 2776, 3439, 5285, si ve Membranacei si ve Cliartacei, sunt viiioris nota*.

J. Codex, olim penes Hadrianuni Jnninm, Chartaceus. Hujus

lectiones edidit Bosclia signo ' Leid. C

L. 1. Leidensis in Membr. Incipit in Asin. i. 3. 7. desinit

in Truer.!, i. 3. 102. Hie signatur a Bostiia, ' Leid. B.'

Lg. 1. 2. 3. Codices tres olim penes Carolum Langium.

Lgg. Langiani (lnlne^.

Lm. I. 2. Codices duo apud Lambinr.m, quorum allernter fuit, ut

videtnr, Hur,, alter vero Clericauus.

Lips. Codex Lipsiensis in Membr.

M. Monacensis in Membr.

Ml. 1. 2. 3. 4. RIss. quatuor apud Just. Lips, in Antiq. Lect.

Mm. Ms. apud Meursium in Exercitatt. Critt. i. Cui tamcn

paruin tribuit Botliens, utpote nusquam a Meursio satis accurate descripto,neque utile quicquam ostentanti,quod non rf'ijertum fuerit in Jmitina editione, cujus apogra- phuin sese modo non fateri visus e.>t.

PI. 1. 2. 3. 4. 5. G. Codices sex Palatini. Omnes sunt accurate a Pareo collati, et Grutero, cui Lectiones varias, miituo acceptas, refcrt Taubmannus, ediditque signo ' Excerptd Palatina.'

Pll. I'alatini omnes.

Ps. Codex penes olim Panluni Ste{)liainim, a Goldasto collatiis

cum prioribiis ali(|uot tabulis, teste Pareo.

S. Codex penes Samburum, qui primus inde snpplevit versus

plus ducentos. Eodeni codice nsus est Jovianus Pon- tanus, teste Sambuco.

V. 1. 2. 3. Vossiani tres, in J.Ienibr. Prior orditur ab Aulul. ii. 2. 12.

desinit in Epidic. ii. 2. GO. posterior incipit ab Anipli. I. 3. 43. et finitur in Aululaiia. Apud Boscliam V. 2. notatur ' Leid. A.'

Ex liis omnibus longe major pars Codicum nonuisi octo tantum priores fabulas continent, nempe B. 2. D. G. Gu. H. HI. 1. 2. J. Lg. 1. 2. 3. M. V. 2. .Sex vero exhibet V. 1. ; duodecini C. 2. D. ; nnodeviginti 4. ; viginti

40 EXPLICATIO SIGNORUM.

C. B. 1. Lips.; at A. fragtmenta septemdecim fabiilarum exliibet. Lecti- ones Varias e C. C. 2. P)l. Fris. Fnit. et Mm. edidit Parens, et, e Gniteii schedis, Taiibmannus ; e Lg. 1. 2. 3. et S. Plantimis in edit. Antv. 1560. ; e G. H. M. Botheus; e J. L. V. 1. 2.3. Bosciia in Captivis solumniodo ; e Lips. Heiniannus in Libro de Metr. Ipsi deuique lectiones insigniorcs cc'i- diinuseB. 1.2. HI. 1.2. etD.

LIBRI IMPRESSI.

Ven. 1. Fol. 1472. In Pra>fatione testatnr Georgius Merula Alex-

andrinus octo piiores li:biilas diu e tenebiis esse in liicem vindicatas, duodecini vero reliqnas non nisi quadraginta demuni ab illo tempore aiinis ; et perqnara scite conjicit omnes Codices de uno veliiti archetypo esse descriplos ; et testatnr se in recognoscendis Bacch. Mustell. Me- naech. Milit. et Mercat. libros co'ntnlisse de corruptis exemplaribus factos ; at septeni ultimas simplices et in- tactas a censoribus fuisse. Daventr. Fol. 1482. Hanc editionem citat Fruter. in Verisimil.

Videtur eadem esse atque Tarv. fol. 1482. quae niera principis est repetitio. Med. 1. |Fol, 1490. In bac editione interpolatas esse Plantinas fa-

bulas Taubmannns statuit. Ven. 2. 4to. 1495. Hujiis editionis, qua; repetitio est, ufi videtur,

prascedentis Med., Botbeus varias lectiones excerpsit. Ven. 3. Fol. 1499. Hanc editionem aliquoties commenioratTanbm.

Med. 2. Fol. 1500. Haec editio, qiiam Taubm. ct Botb. allegant,

prima exhibuit supplemeutnm illiid ad finem Anlnlariie. Bon. Fol. 1503. Ad bunc annum nonnulli referunt editionem,

quae, neque anno ncque loco commemoratis, prodiitcum correctione Hermolai Merulae, Politiani, et Beroaldi, et cum multis addiiionibus. Brix. Fol. 1506. Hanc editionem citat Taubmannns et vilipendit.

Arg. 1. 12mo. 1508. H. cd. Taubm. et Parens citant.

Parni. 1. Fol. 1510. H. ed. citat Taubm.

Arg. 2. 4to. 1511. In hac editione, qua nonnisi Aululariam conti-

net, Codreus Urcaeus suum snpplementum edidit. Charp, 8vo. 1513. Haec editio sibi vindicat Aululariae Supple-

mentum, quod reapse debetur INIed. 2. Junt. 8vo. 1514. 1522. Una et eadoni editio, non f jusdem anui :

prima exbibuit Baccbidis Suppleiiientmu. A*rg. 3. 4to. 1514. H. ed. quae non nisi quiuque priores fabulas

continet, Botbeus contiilii. en. 5. Fol. 1516. H. ed. usurpavit Parens.

i: X P M C A T I () S 1 C N O RUM.

41

Veil. 6. Bas. 1.

Pur. Parm. 2. Bas. 2,

Antv.

Bas. i.

Lamb. Donz. Taubm. 1. Taubni. 2. Parci 1. Parei 2. Amst.l.

Gruter.

Parei 3. Amst. 2. Boxli. (Jronov.

Ernest.

Briinck. Both.

4to. 1522. H. cd., (juap Ahiina est, citat Both.

8vo. 1523. ' Malu' Brixiensis pcjor soboles,' teste Taub- inanno.

Fol. 1530. H. ed. allegat Both. Est R. Stephaiii secunda.

8vo. 1533. H. ed. citat Parens.

8vo. 1551.1552. Editio Cainerarii, qui primus Mss. Pala- tines contulit.

ISmo. 1566. HapcPlantiniaca exhibuit prima e Mss. Sam- buci et Langii Supplcmenta, necnon noliilas Turnebi et Hadriani Juiiii.

8vo. 1508. Hanc Ca'lii Secundi Ciirionis esse dioit Parens, quani, Neciiiionis iitpote, deridot Taubni.

Fol.l57G. 1587. Haec editio est sa'pe vepetita.

12ino.l589.

4to.l005. ) ^ . . ,

ir^... i Has editiones ipse recensuit Taubni. 4to. 1612. } '

8V0.1610.

4to. 1619. H. ed. est repetitio praccedentis.

24mo. 1G20. In hac editione Jo. Is. Pontanus Ms. Angli-

canum contulit. 4to. 1621. Ha c est repetilio Taiibmaiinianae ; quam post

mortem Taubmanni edidit Gruter. cum Praefatione et

Notarum Suc-pleinento, in (piibus vclieinenter in Pareum

invehitiir ; cujus avriKoyia et anoKoyia extat in Analect.

Plautin. editis in Gruteri Laini)ade sive Face Artiuin Li-

beraliuinT. vii. 8vo. 16 11.

12mo, 1635. 1061. Recensio Heinsiana sine notis. 8vo. 1645. 1662. Huic edition; insunt iiotulac Jos. Scaligeri. 8vo. 1604. 1069. 1684. Hariiin editionufii primam dua; se-

quentes repetiverunt, forma typorum ex Italica in Roma-

nam, nti dicitiir, mutata. 8vo. 1760. Hiec editio est Gronoviana? repetitio, adjectis

tamen notulise Gronovii Lect. Plautin. asterisco notatis. 8vo. 1788. 8vo. 1809.1816.

COMMENTATORES.

Acidalius. Libri vigintidiviuationuni et interpretationnm Plautinaruni,

Francot'. 1607. 8vo.— Gruter. Lamp. Art. Liberal. T. vi.

Alciatus. Eruditorum aliquot virorum de {.;oma;dia et Comicis ver-

sibus commentationes, itemqueiii Plautum annotationes, et alia, quibus totus fere Plautiis explicatur. Basil. 1568. 8vo.

42 COMMENTATOR t:S.

Brantiiis. Nota; breves in Plantimi in Gruter. Lamp. Art. Lib.

T. VII. Bnscliius. DecimationumPlaiitinanim Pentades. Paris. 1521. 4to.

Castalio. Observati(.nnn) Decad.

Corblnelhis. Nota; ineditee sunt ascriptiE ad oras edit. Antvorp. lis

usns est Jacobus Opcraiiiis in edit. Paris. 1G79. 4to. Dissaldanis. Aniniadversiones ad Plaiitum. Salnnir. 1011. 8vo.

Doiiza. Centnrionatiis sive Plautinarum e\plicationuni Libb. 4.

12mo. Lugd. Kat. 1587. et Francof. 1G02. Frnterns. ^'e^i^ilnili^m Libb. ii. Antverj). 1584. 8vo.

Culiebnus. Qiitcstioncs Plautina-. Paris. 1583. 8vo. — Gruteri Lamp.

Art, Lib. T. in. Gruterns. Siispicionum Libb. ix. Witteberg. 1591, Svo.

Latinius Latinns. Biblioiheca Sacra et Profana, Sive Observationesin Sacros

et Profanos Scriptores. Rom. 1G77. Fol. Lipsiiis. Anticpiarnm Lectionnni Libb. v.

Menrsius. Cnrae Plautina?. Lugd.Bat. 1598. 8vo.

Palmcrius. Spiciiegia in Gruter. Lamp. Art. Lib. T. v.

Pistor. Aniniadversiones inedita> apnd Taubmanniim.

Popma. De Hifferentiis Verboruni,Libriquatuor; et deiisu antiquae

locutionis Libri duo. Giess. 1018. 8vo. Reltcrus. Censura in aliquot loca Plauti in Gruter. Lamp. Art*

Lib. T. VII. Rhndiginus. Lectionum Antiquaruni Libri. Bas. 1542. Fol.

Scioppius. Suspectaruni Lectionum Libb. v. Norimberg. 1597. Svo.

M. ACCII PLAUTI

AMPHITRUO.

DRAMATIS PEPtSON/E.

SosiA, Servtis. Jup PITER, Deus. Amphitruo, Dhx militaris. Blepharo, Arbiter. M E RC u R I U S, Prologtis. Alcumena, Uxor Amj)hiiruoms.

THE!^SALA,7 . .,,

Bromia, i

ARGUMENTUM.

In faciem vorsus Ampliitnionis Jiippiter, Dum belliiui gereret cnm Telebois hostibus,

Cum Amphitruo bcllum gereret adversus Teltboas suos hostes, Jupiter mutalus

* Plauti Asinii Pocta Clarissimi Amphitrio PI, 1. L^g. Alii Mss. Asini; B. 1. n. Poeta: CI. Ampli. HI. 1. PL Po. Comici CI. Veil. 1. PI. Comici CI.

1 Amphitriunis versus Frh. versus Amphitrionis C. PI. 1.2. 4. Aniphitrinnis Juppiter versus HI. 1. vorsus Am. PI. 3. 5. a 2da man. PI. 6. a pr. ni. Lgg. Veil. 3. luppitcr C. PI. 4. Ven. 1. Jupiter Pll. cjuinque, H. Yen. 3. Joppiter

NOT^

1 Amphitruonis'\ Codd. alii habent in sciiptione Romana literani Gra;-

Amphitruonis, alii Amphitryonis. Utii- cam ij letinneinnt. Ratio posterio-

qne vetiistissinii. Ratio prioris scrip- lis scriptuiEe est, quia j/ Graecuni pii-

turae est, quia Amphitruo Graece est misLatinre liuguaj sapcuiis, ut « La-

'hjx<pnpvwu. Moris autem fuit priorum tintuu elatum, deinceps ut i pronnn-

Latini sernionis scriptornm ut v Grae- tiatuni est ; inde et in scriptionc litc-

cum u Latino verterent; posteriores rarum pcrmutatio.

44

ARGUMEN TA.

Alcmenam tixorem cepit usurariam. Mercuiius forniam Sosiae servi geiit Absentis: liis Alcmena decipitur dolis. Postquani redire veri Amplsitriio et Sosia, Uterqiie ludiintur dolis minim in modum. Hinc jiirgiuii), tuimiltiis, uxori et viro. Donee cum tonitru voce niissa ex aRthere, Adiilternm se Jiippiter cont'essus est.

10

in ejus specicm, abusus est Alcmena ejus uxore. Mercurius indu'it vuUum Sosice scrci. Ampliiti yonii absentis. Alcmena circumvenitur his artibus. Fostquani Amphitrtjo el Soda reversi sunt ab exeicitii, ulerqiie luditur fraudibus Jovis et T\Ieicarii mirismodis. Hinc oriuntiir altercntiones et turba inter virum Anijihi- tiyonem ef Alcmenam K.Torem; douce Jupiter confessus est se esse adulteruin, missa voce e ccelo cum tonitru.

Lgg.— 2 gerit G. Thelobois C. PH. quatuor ; Theholois Larg. Thelebois PI. 1. 2. Telobois Ven. 1. Telebois\en. 3.— 3 Hie, nt a!il)i, Mss. variant inter Alcumenam el Aklvumena)n et Alcmenam. cepit C. Pi. :}. 5. capit PH. quatuor, Ven. 1. usurariam cepit uxorem HI. 2. — 6 veri C. Pt. 3. \'en. 1. viri PH. qiiin.pip. —7 deluduntur C. PH. quinqiie, Ven. 1. luduntur Pi. 6. deluditur G. dolis abest a Pi. 1. 2. et HI. 1. a pr. ni. in mirum modum C. Pi. 3. 4. inii-um in modum Pi. 1. 2. 5. deluduntur in viirum modum niavult Both. — I) emissa 1. 4. emissa ab HI. 1. superscripto ex.

NOTiE

Juppitei"] Codd. antiquis est Jupi- ^eu Taphia; insnisp, crant tres ab te.r, modo per nnuni p, modo per duo Amphitryone expugnatae, Tapliias, pp; uiniiruni quia dua; priores sunt Arnobia, et Prionessa. breves in Jupiter, necessitate nunie- 3 Uxorem usurariam] Uxor iisura-

roruiu plerumcpie a poetisgeminatnm pp, in prosa item oratione a librariis inerudiiis gcminatum est.

2 Telebois] Teleboa Acarnania; re- gie. Aristot. ' In Acdrnanuni poli- teia quandam Acarnanije partem Cu-

ria est, qua; nsu accipitur. Tribus enim niodis uxor habebatur, ' usn,' ' confarreatione,' ' coenitione.' Con- junctio qua; 'nsu' tiel)at, erat omnium minima, utpote qua; ad tempns erat, ant ad Hbitum conjunctorum. ' Con-

retes habent. Spectantem vero in farreatio' erat propria Sacerdotum, occasum plagani Lelegis tenent, re- dicta quod in eoruni nuptiis 'libum' Hquam iude Teleboa'.' A Thebanis pra'ferretur'farreiim.' 'Cotimtio'indi- non longe distabanl Teleboa-, si terra viduani tori bonorumqne omnium so- iter esset, si mari longissimc : circiun- cietatem coutinebat. Jupiter dicitur ennda enim erat tola Peloponnesus Alcmenam 'uxorem' babuisse ' usn- et Achaia. Ratio autem, cur cxpe- rariam,' (|uia ex ea genuit Herculem. ditioneni non suscipit terra Ainplii- Porro bonesto ' uxoris' nomine tegit tryo, est quia et superandiis erat (Eva. Poi'ta adulterium Jovis : neqne enim mons intermedins, et Teleboa; insii- uxor conjugata poterat legibns Ko- las oblinebant, ad quas non erat ac- nianis esse alterius ' usuraria.' cessns nisi navibiis. Teleboides et CVyuf] A 'capio' dicitur et 'cepi' sine Taphia; dicta; sunt insiHa?, et incohc diphthongo,et'coepi'cum dipbtbongo, earum Teleboie et Tapliii, a Teleboa S Tumultus~\ Cic, ' Quid est enim et Tapliio filiis Neptuni et Hip[)0- aliud tuniultus,nisiperturbatio tanta, hoes, ut supra in Argumento hujus nt ni;i)or tiinor oriatur ? Unde etiam .bulaj dfximus. Teleboides autem, nomen dictum est tumultus.*

AIIGUMENTA.

45

ARGUMENTUM, UT QUIBUSDAM VIDETUR, PRISCIANI.

Jmore captus Alciimenas Jnppiter,

Miitavit sese in ejus formani conjiigis,

Pro patria Ampliitiuodmnceinit cum hostibiis ;

/fabitii Mercuriiis ei siil)servit Sosiu-:

/s ailvenienteis, servuni ac (lomimim, fnistra liabet. 5

Tiirbas iixori cift Anipliitrtio : atque invicfiii

Raptant pro mrechis. Biepharo capliis arbiter,

L'^tt'rsit, non quit, Amphitnio, deccrnce.

Oinnein rem nosciint : geminos Alcnifiia enititnr.

Jupiter incensns amove Alcmcnce sesc converi.it in specicm Amphytrionis ejus mariti, inteiea dum Amphitryo gevit bellum ailcerstis 'rclchoits pro patria ; Mercuriiis sub/o;v«rt Svsice servi Ampliitryoiiii ei ministrat. I s illudit hero Ani- phitryoni et servo Sosiiv reversis. Ampldinjo movct rixus s\\\s kxoj'j Alciiienfr. Sese accusant invicem adultcrii. Bkpharo iiavarfhiis Anipliitryoiiis delectus ari»i<er jiirgii non potest statuerc, liter sit Amphitryo. Amphitryo, Alcinena, et Biepharo denuini detegunt omnem veritatem rei. Alcmenu parturit geminos pueros, videlicet Herculem conceptiun ex Jove, et Iphiclum ex Am- phitryone.

1 Alcumenas C. H. 1. alii omnca Aicumence ve\ Alchumencc ; at M. ntiam- qiie lectionem conjiingit, Alcmena as. — 2 in formum ejus C Pll. et reliqui Mss. et Edd. princ. prapter B. 1. in formam illins. — 3 cernit C. PI. 3. G. et in marg. PI. 1. 5. Ven. I. ccrtat H. M. PI. 1.2. .'i. in textn, et HI. 1. e pr. m. — 5 advenientis Mss. et Edd. princ. exceptis Lgg. advenientem. uc RIss, ct Ven. 1. Jiocco Med. 2. probante Gnlieim. vice/cH\h-a. — 7 mecliis C. Pll. ma- chis B. 1. Ven. 1. Variant Mss. inter Biepharo, Blefaro, Bleffitro, et Blefnrio. -^8 d(?c«nere C. Pll. quinqiie, Ven. 1. discernere Fl. 3. Meursius vult L'ter sit Amphitruo, non quit decernere.

1 Amnre Alcumenas'] Pro aniore 'frustra esse' est, falli. Sunt diiae

Alcnienas, u inserto necessitate nu- inerorum et versus. ' Alcmenas' pro, Alcnienes, Genitivus antiquns Dori- cus. Dores enim pro 'AXKjj.r)vr], tjs, di- cebant 'kKKix4]va, as. Nffivius, ' Bicor- pores gigantes filii terras.' Virg. ' Ni- hil ipsa nee auras. Nee sonitns nie- mor.' 'Terras' pro, terrae ; 'auras' pro atirse, et etianuium ' paterfami- lias' Dnrismi sunt. Ut Alcmena dicta est a-Kh Tr]s aA/cil?, a robnre, abea dictus est Alcides ejus filius Hercules.

phrases Plautinae. ' Frustra esse ' est etiam Sallustii.

6 Invicem raptanf] ' Rapere ' et de- rivatum ab eo ' raptare,' est fjns, qui aliiim obtorto collo traliit in judi- cium.

8 Decernere~\ Nonnullus legit dis- cernere ; quod idem est.

9 Omnem reni] Camerarins, ut stet versus, piitat ex duabus vocibus unam esse conllandam, truncata prima omn...rem. Malini voces invcrti rrui

3 Cernit cum hostibus] 'Cernit' pro ^ omnem: quam conjecturam adjuvat

'decernit.' A ' cerno ' fit 'cernilo,' Lambinus, qui vocem banc o/nncm a

et a 'cernito"certo,'frequeiitativum raargine in contextum descendisse

de frequentative. <> pntat.

5 Frustra habet'\ Frustratnr. ' Frus- Enititur'] Donatns : ' 'Eniti' est, la-

tra habere aliquem' est, fallere ; et horarc, quasi conatu sit opus.'

46 M. ACCll PLAUTI

ALIUD ARGU.MENTUM CAMERARII.

HuJLS Coma'diee arjjii men turn est in granditate qiiadam adniodum ridicu- Inm. Tiadrixit cniin PoetaTiagicuni argiimcntumin Scenani Comicam. At- qiie est tabula ilia nota, Joveni adamasse Alciimenam, quae esset nuptacnm fratre patruele Amphitrnone. Fnitenini, secundum poetas, Jovis et Danaiis filius Perseus, et cum hoc nupta Andromeda Cephei tilia;liorumque filii Al- cajus, StiioneluSjMestor, Electryon, et filiaGorgophone; Alciei autem filius Ampliitruo; etElectiyouis Alcumena ex filia Pelopis,quam fuisse aiuntap- pellatam Lj'sidicen. Cam autem interfecissct Electryonem clava in bovem niissa invitus Ampliitruo, contulit se cum uxoreThebas, desponsa quideni sibi ; sed ciii promisisset juratus, se prius velle ulcisci caedem fratrum ipsiiis, quam nuptiis ejus potiretur. li fuerant aTaphiis, qui et Telebox, interemti. Adversus hos profectus, qua nocte, bollo confecto, rediit, ea coucubuerat cum Alcumena Jupiter ; de quo Hercules ; concubitu autem viri, Ipbicles rouceptus fuit. Sed Plautus tempora etremcommiscuit, et fabulis involvit. Nainapud luincdccimo mense post nuptias revertitur Amphitruo, relicta gravida domi uxore, Jupiter autem tribus noctibus in unam congestis, qua nocte Thebanura solum attigit Ampliitruo, eadein ex Alcumena volupta- tem capit, quam pra-gnantem fecisset mense ante septimo : atque ea inio posteapartuet humannm et Jovialem foetura enisa fuit. Haec autem habent iusertas varias ac multipiices ludificationes et frustrationes et errores, qui- bus cum singular! festivitate dilatatur argumentum. Et est fabula haecin- primis referta facetis dictis atque jocis. Resagitur Thebis.

PROLOGUS.

MERCURIUS.

U T vos in vostris voltis mercimoniis Emundis vendundisque me laetum lucris

Mer. Sicnt n]datis ut ego vobissim propitius, et ut vos cumulem qucestu, quando

1 vnltis C. Pll. quatuor ; voUis PI. 3. 5. B. 1. mercemonUs Ven. 1.— 2 VV. DD. teste Gulielmo malunt <«<os; Klockius, teste Taubm. /ojfum lucris. — 3

NOT^

1 Foshis] Pro ' vestris :' et etiam- 2 Latum lucris] ' Laetus Mercii-

unm retinemus 'nostris'a 'nos,' ut rius,' est * propitius Mercurius,' ut e

est 'vestris' a 'vos.' contrario apud Propertium, ' tristes

Voltis] Pro 'vultis;' lingua Um- Dii,' irati, iniqui, infeusi, dicuntur. bronim vertitw in o; hoc patet ex tu- Emundis ^iidu7idis] Pro 'emendis,

mulis et monumentis illius regionis vendendis.' Retinuere banc scrip-

vetustissiniis. Porro Plautus erat tionem et elementa ' repetunda?,' * ge-

Umber. rundia,'alia.

IN AMPHITRUONEM PROLOG U.S.

47

Afficerc, atque adjiivare in rebus omnibus:

Et lit res, rationesque vestrorum omnium

Bene expedire voltis, peregreque et dorai, 5

Bonoque atque amplo auctare perpetuo lucro,

Quasque incepistis res, quasque inceptabitis :

Et uti bonis vos vostrosque omnis nuntiis

Me afficere voltis : ea afteram, ea ut nuntiem.

Quae maxime in rem vostram communem sient : 10

(Nam vos quidem id jam scitis concessum et datum

Mihi esse ab Diis aliis, nuntiis prajsim et lucro :)

Haec ut me voltis approbare, annitier

Lucrum ut perenne vobis semper suppetat:

emitis et venditis vestras merces ; et ut lohis ferum opem in qtiibusvis negoliis : sicitt vultis me extiicare plane /oris et domi negotia, et codices accepti et ex- ])ensi, vestrum omnium, et ut vos Incupletem semper in rehus qiias iiiclioavistis, et quas inclioabitis, quccstu et justo et copioso ; sicut vultis uti ego vos oh- lectem et omncs vestros jucundis nuntiis ; et ut ego ad ros deferam et annuntiem. ilia qua spectant pntissimum ad vestrum commune emolumenium : (neque enim ignoratis ccteros Deos 7nilii tribuisse et dctulisse, ut prcesim lucro et 7iuntiis:J sicut vultis ut ego rutu faciam ilia, et alluborem ut quccstus jugis ac-

adficcre C. et Mss. omnes ; PI. 3. affrice supeiscripto re. — 4 vostrorum C. PII. quinque, Lj"?. vestrorum H. 2. Vrn. I. vestrmnVl. 5. Both, uti vice ut. — 5 pcregrique C. B. 1. uteiqiie e pr. m. Lgg. PI. 4. 5. a 2da ni. Ven. 1. peregre PH. qiiatiior, Boii. que omittit PI. 5. — (i bonuque C PI. 4. que deest in Pil, qiiinqiie, B. 1. Ven. 1.^9 me ciclcre vult Fruter. niox legit <?a uti, nbi Pa- rens <'rt9?(e w< cum Jnnt. Aig. 3. Ven. G. Par. ut G. omittit. Mox variatur liic nt alibi in nuntiem et nunciem. — 10 communem extat in C. B. 1. PI. 3. in niar^. Ven. 1, deest in PH. reliqnis : mox nostrum Lgg. — 12 ab C e pr. ni. PI. 3. a PI. 1. 2. G. — 13 adprntmre C. 1*11. approbare B. 1. Gruter. conjicic adprosperare, Mciirsius appropare, i. e. appropertirc ; Merula ad Ennii Annal. 1, ii'lnuccre ; Goldastiis adjuiere. adnitier C. PI. 3. 4. G. ad nitier PI. 5. ac nitier Pi. 1. 2. probante Grutero ; enitier G. quod fuit et nitier judice Bollieo. —

NOT^

4 Ut res, rationesque bene e.rpedirel 'Res' sunt 'negotia domestioa,' et ' rationes' sunt ea quaj in commenta- rios et codices accepti et expensi a niercatoribnsiefeiuntur. Itaque 'ex- pedire rationes,' est aut 'definire,' quid tibi debeatur, quid debeas ; aut ' accipere,' (juod tibi debeatur, quod debeas dare. Conturbatffi igitur ra- tiones sunt, quando liinc debeas, il- linc debeatur, aut non vel quid de- beatur, vel quid debeas liquet.

5 Peregre [Peregri] Pro ' peregre.'

Cliarisius : ' Perrgri, in loco ; peregre, ad locum significat.'

12 Nuntiis prcesim et lucro] Hopc sunt duo Mercurii officia. 'Ueorum nuntium' appellat Horatius ; unde 'Epp.?is ab ep4ai (\ico ; alspque esse in pedibus lingiinlur, quod in nuntiis laudeturceleiitas. AMercurio epf.uxiov veteres lucrum a niercatoribus in ccnniune [lositum appeliabant. Et Persius, ' Salivam Mercurialcm,' li- bidinem iucri vocat ; et Koivhs 'Ep^u^s erat lucrum inter plures di\ideiiduni.

/J

48 M. ACCn I'LAUTI

Ita huic facietis Fabulae silentinm, 15

Itaqiie eequi et justi hie eritis oranes arbitri.

Nunc cujiis jiissu venio, et quamobrem venerim,

Dicani : simulque ipse eloqiiar nomen meum.

Jovis jiissu venio : noraen Mercurii est mihi.

Pater hue mc misit ad vos oratum mens, 20

Tametsi pro imperio vobis quod dictum foret,

Scibat facturos : quippe qui intellexerat

Vereri vos se et luetuere, ita ut aequum est, Jovem :

Verum profecto hoc petere me precario

A vobis jussit leiiiter dictis bonis. 25

Etenim il!e, cujus hue jussu venio, Juppiter,

Non minus quam vostrum quivis formidat mahim :

Humana matre natus, liumano patre,

crescat semper: sic prastabilis atteniionem huic fahnlce, ut silis anicti judices aqui et justi. Amhc aperiam mamlnto cujus venio, et quare renerim: et una proferam ipse meum nomen. Venio imperio Jovis: mihi est nomen Mer- curii, Mens pater me misit hue ad vos rogandos, qvanquam non euni latebat vos esse acturos qua; vobis dicerentur, si mandaret ; utpole qui noverat vos se revereri ft meiuere Jovem, sicut est par : sed mihi mundavit me a vobis contendere precibus hoc urbanitcr et verbis blandis. Nam ille Jupiter, cujus imperio venio hue, 7ion metuit minus adversa, quam quilibet vestrtan. Neque est par admirari, sisibi

14 suppctat C. teste Grnteio, at suhpetat teste Pareo ; suppetat G. H. Bon. superel I'll, qiiinque, Fiis. B. 1. Yen. 1. supperetVl. 1. — 16 ita Fniter. mavnit. —17 quojus H. L.7g. vid. ad 26.— 19 Mercurii B. 1. Yen. 1. Mercuri C. Pll. quinque ; Mercurio PI.. 5. citatis Virgil. ' <iii nunc cognomen Iiilo' el 'ciii nomen ftsylo Roiiianiuii est.' — '23 se delere viilt Friiter. sese B. 1.- — 26 quoJHs C etMss. vetustiores, cujus recentiores. Hoc semel momiisse sufficiat. hie jussu C. e pr. nj. hucjuisu c 2da, iiti Lgg. Yen. 1. jussu hue Pll. quatuor, B. 1. hue deest

NOT;E

13 Approbare'\ Alii adprosperare : metuit scrvns.'

alii appropnre, pro ' approperare,' i. 24 Precario^ Est precibus et pre-

e. 'accelerare.' Nam Yeteres ' propo' oando ohtinere, non siiadendo ant

et'propero:' ' lanibo' et 'lambero :' iniperando. Donatns: ' Petimus, prv-

' blato ' et ' blatero.' rario ; poscimus, pro imperio; postu-

1.5 Fabulcc] Fabnla est appellatio /nniHS, jure.' Seneca: 'homo est pre-

communis cnjusvis dramatis, sive carii spirltns.'

tragcediie, sive comoedia?, sive tragi- 25 Dictis bonis] Alludit ad banc

coiuoediap : hie pro conKpdia. proverbialem formulam in sacrificiis

16 Itaque] Alii ita, sine conjunc- solitam usurpari, ' bona verba.'

tione. Catullus: 'Cui dono lepi(ii:m, 26 Etenim ille Juppiter] De scenicn

novum libellum?' Pro ' et lepidiim, loquitur, non de ca>lesti ; alioquin

et novum.' impiiim fuerit.

23 Vereri] Donatns, 'Ffjcfur liber,

IN A.MPHITRUONE.M I'ROLOGUS. 4&

Mirari non est aequum, sibi si praetimet.

Atque ego quoque etiam, qui Jovis sum filius, 30

Contagione mei patris metuo malum.

Propterea pace advenio, et pacem ad vos aflfero,

Jiistam rem et facilem esse oratam a vobis volo:

Nam juste ab justis Justus sum orator datus.

Nam injusta ab justis impelrare non decet: 35

Justa autem ab injustis petere, insipientia 'st.

Qiiippe illi iniqui jus ignorant, ncque tenent.

Nunc jam hue animum omnes ea quas loquar advortite.

Debetis velle quae velimus : meruimus

Et ego et pater de vobis et republica. 40

Nam quid ego memorem, ut alios in tragoediis

Vidi, Neptunum, Virtutem, Victoriam,

metuit, utpote procreatus genitrice humana et genitore huinano ; et es;o qui sum Jilins Jovis, formido quoque incommoda contngione mei patris. Idcirco advenio hue cum pace, et ad vos affero pacem. Volo a vofns rogare rem aquam et expediiam. Nam ego qui sum Justus, sum missus ad rogandum res Justus ah justis. Nam dedecet obtineri injusta ab justis. Est autem insipientia rogare justa ah injustis. Nam illi injusti non nnscunt cequitatem, neque observant. Nunc convert ite universi hue mentem. Debetis velle ea qua; volumus. Snmus bene meriti de vobis, et ego et pater. Nam quid referam me vidisse alios Deos in Tragoediis, Neptunum,

inPl. 3. 4. HI. l.~29 permitet B. 2. pre timet PI. 5.— 30 at ego PI. 2. B. 1. HI. 2. et, post rasuram,B. 2. et HI. 1. e pr. m. etiam dcest in PI. 1. Ven. 1. — 31 Ita C. Pll. quinqiie, Fris. mece matris PI. 6. M. Veu. 1. Inde Grnter, emit Mai(B matris. — 32 Ita C. pacem advenio B. 1. Ven. 1. pacem ad vos venio PI. 5. pace advenio ad vos, pacem ad/ero Both, fcro viilt Acidal. — 33 ora- tam C. PI. 4. Exc. B. 2. stipersciipto a ; Ven. 1. oratum Pll. quin(]ue, B. 1. Bon. — 34 Ita C. Pll. ab injustis B. 1. ad justos legit Ac-idal.— 35 justa ab in- justis Fris. injustam ab injustis HI. 1. injusta ab injuslis HI. 2. jam injusta vult Grnter. cnm PI. 3. impetravi C. PI. 6. Fris. Frut. B. 1. G. H. Ven. 1. impe- trare Pll. quinqne. — ^37 7iulliC et Mss. omnes i//i ; Veu, 1. ilia. — 38 animum ad ea, omisso omnes, Pll. B. I. Ven. 1. at C animum omnequce, omissis ad ea. loquar C. dicam B. 2. M. — 39 et supra meruimus C. — 40 repupUca L<;g. — 41 NonnuUi, teste Larnbiuo, alias. Id summit Botli. — 42 et victoriam h^g. — ii

NOT/E

29 Prffitimft] ' At mens sibi conscia malum, facti Praemetuens adhibet stimulos.' Metuo malum] Verbera, pistrinum,

Lucret. pncnas quales dant dominis servi con-

31 3Iei patris] Vulgatie editiones tumaces. Plauti liabent, ant meie matris, aut 32 P«c-t] Quasi pacate, adveridum, Maia matris ; sed Mss. Codd. liabent, per pareui, amice, benevole. mei pains: quam lectionem fulMt vs. 34 Oralor] legator, precator.

27. in quo et ipse Jupiter formidat

Delpli, et Var. Clas. Plaut. D

50 M. ACCII PLAUTI

Mortem, Bellonara, commemorare quae bona

Vobis fecissent ? quis benefactis meus pater,

Deorum regnator, architectus omnibus. 45

Sed mos nunquain illic fuit patri meo,

Ut exprobraret quod bonis faceret boni.

Gratum arbitratur esse id a vobis sibi,

Meritoque voi)is bona se facere quae facit.

Nunc quam rem oratura hue veni, primum proloquar ; 50

Post Argumentum hujus eloquar Tragoediae.

Quid contraxistis frontem ? quia Tragoediam

Dixi futuram banc? Deus sum: commutavero

Eandem banc, si voltis : faciam, ex Tragoedia

Comoedia ut sit, omnibus iisdem versibus. 55

Utrum sit, an non, voltis ? sed ego stultior,

Virtutem, Victoriam, Martem, Bello7iam,jactare beneficia, qu<s vobis exiiibuissent ? omnium quorum beneficiorum meus pater Deorum priticeps ejctitit auctor. Sed meo patri fuit nunquam ejusmodi consuetudo, ut exprobraret ea beneficia, qua exhiberel bonis : arbitratur se accipere a vobis beneficium qnando grati estis, et se Vobis exhibire merito beneficia, qucB vobis exhibet. Nunc dicam primum rem quam veni Hue rogatum. Postea exponam argumentum ftiyus Tragcedice. Quid adduxistis vulttim, quia dixi hanc Fabulam fore Tragadiam. Sum Deus: commutuvero hanc eandem, si vult is: faciam ul evadat Comadia e Tragcedia ser- vatis oinnibus iisdem versibus. Vultisne ut sit Comoedia an non sit ? Veruni

heneficiis G. — 45 Parens deum e Bas. 2. et Lamb, architectus CPU. qiiinqiie, B. 2. HI, 2. architector PI. 2. Fnit. B. 1. HI. 1. Inde architecton eniit Lam- bin, roliat. Mostell. et Poennl. — 46 nunquamilli C. Pil. Lgg. unquam fuit illi

B, 1. Mo\ fuit meo patri PI. G. Lgg. emendat Fruter. Sed ille mos nunquam fuit patri meo. — 47 quot bonis Fiis. qua bonis G. H. uti Poiitanus, fortasse ex Angl.— 48 datum vult Acidalius, ratiim Colerus, gnatum Lambinus. — 49 fecit

C. facit PH. — .50 C. inter lineas, et G. quam ob rem: max oratam PI. 2. dein G. veni, loquar. — 51 proloquar Pi. 5. B. 1. Ven. 1. — 54 eadem G. H. mox in Lgg. ex deest. — 55. comwdiam PI. 1. 2. HI. 1. M. mox siet PI. 5. et iisdem PI. 1. 2. G. M. Ljrg. at C. supr. lin. hisdem, uti PI. 5. et, e 2da n)., Hl.'l, e pr. etjamisdem; B. 2. eiiam hisdem: mox vorsibus C. PI. 1. 3. B. 1. — 56 at non

NOT^

51 rrrtg-a?riicZ'] Tragoedia est, in qua nomine tragoediap.

Indunt Dii,reges,{)iincipes. EstPoe- 55 Comadia] Jubet spectatoribns

nia dramaticnm illustrem tortunam, Mercurius ut ne frontem adducant,

sedinfelicem, gravietseveraoratione et comoediam se afferre in scenam.

repraesentans. Itaque adduxernnt Comoedia autem est Poema dramati-

frontem spectatores Araphitryonis, cum civium ac vulgi artiones stylo

quando non ad jocos, sed ad seria se populari repra?sentans, aspersis sali-

vocatos a Plauto animadverterunt eo bus ac jocis.

IN AMPHITRUONliM PROLOGUS. 51

Quasi nesciam vos velle, qui Divus siem.

Teneo quid animi vostri super hac re siet.

Faciara ut commista sit Tragicocomoedia :

Nam me perpetuo facere ut sit Comoedia, 60

Reges quo veniant et Di, non par arbitror.

Quid igitur? quoniam hie servos quoque parteis habet,

Faciam, sit, proinde ut dixi, Tragicocomcedia.

Nune hoc me orare a vobis jussit Juppiter,

Ut conquisitores singuli in subsellia G5

Eant per totam caveam, spectatoribus.

Si cui fautores delegates viderint,

Ut his in cavea pignus capiantur togae.

ego sum amentior, qtmsi ignorem vos velle, ego qui sum Deus. Nod qua; sit vestra mens de ca re; faciam, ut sit Fabiila, commixta ex Tragadia et Comcedia. Etenim non arbitror esse cequum me facere, ut Fabula, in quam veniant Reges et pa, sit tantum Comadia. Quid ergo? Quia senms habet etiam partes, faciam ut sit Tragicocomoedia, ut dixi. Nu7ic Jupiter mihi mandavit, ut a vobis Togarem id ; aenipe tit conquisitores spectatorum eant singuli in singula sub- sellia per universam caveam, ut si deprehenderint aliquos qui summissi fuerint, ut cuiquam faveant, uti iis delrahant togas pro sua mercede in ipsa cavea.

PI. 1. 2. an we G.— 62 pares Ven. 3. mox habet C. B. 1. H, M. deest vox in PlI. Giiiter. vult servus quoqueparet. In PI. 1. extat var. lect. servis.~Oi faciam hanc proinde Ljjg. mox trugicomoedia C. HI. 2.-65 Fniter. ut delere voliiit, cui obsequitur Both.— 67 fautores C. PI, 2. 5. favitores Pll. quatuor, G.— 68 is C. e 2da m. iis e pr. m. his Pll. B. ]. Yen. 1. Fruter. vult uti iis, Douza ut ab his.

NOT/E

59 Tragicocomoedics] Patet ex de- ab iis qui essent et peritiores, et

finitione, turn tragcediae, turn comce- atate graviores, et anipliores dig-

diae, quid sit tragicoiuoedia; mixta nitate.

enim est ex utraque. Tamen tragico- Singulil Aut dicendum ' singli ' pro

nioedia tantum dicitur, quod illustres singuli, ut dicitur 'vinclum' pro

personae in ealudantjDii, reges, prin- vinculum, aut ' conqueestores ' pro

cipes, non quod tristes exitus liabeat, conquisitores: versus id exigit. ut tragoedia : habet enim laetos, ut 66 Caveam] Tria erant spectacu-

comoedia. loram loca, Circus, Cavea sive Amphi-

65 Con(/!(i5i7ores] Erant ii.quibus id theatrum, et Scena sive Tlieatrum:

unum incumbebat, ut observarent pro Theatre et Amphitheatro Cavea

iitrum essent conduct! mercede lau- accipiatur ; et Cavea dicebatur, quod

datores liistrionum, qui sno applausu essent cava loca et fornices sub Am-

praeirent applausui muititudinis ini- phitheatro,

peritae, et sic in inimeritos palmam 67 Fautores [Favitores'] Fautores :

et victoriam derivarent. Volebant cavitores, cautores : cavitio, cautio. enimvero plausum ilium ortum habere

52 Rl. ACCII PLAUTI

Sive qui ambissent palmam histrioiiibus ;

Seu cuiquam artifici, seu per scriptas literas, 70

Sive qui ipsi ambissent, seu per internuntium,

Sive adeo aediles perfidiose quoi duint,

Sirempse legem jussit esse Juppiter;

Quasi magistratum sibi alterive ambiverit.

Virtute, dixit, vos victores vivere, 75

Non ambitione, neque perfidia : qui minus

Eadem histrioni sit lex, quae summo viro ?

Virtute ambire oportet, non favitoribus.

Sat habet favitornm semper, qui recte facit :

Si illis fides est, quibus est ea res in manu. 80

Jupiter voluit esse eandem legem Us, qui aut amhiverint palmam pro histrionibus, ant pro quoiis artifice, vel per literas scriplas, rel per sese, vel per internuntium ; sice adeo JEdiles tribuerint cuiquam fraudulenter, atque Us qui amhiverint, magis- tratum, aut sibi, aut alteri. Dixit vos esse victores virtute, non ambitione aut fraude. Quiire eadem lex non erit posita histrinni, quce summo viro? Oportet nmbire virtute, non fautoribvs. Qui facit recte, habet semper satis fautorum : si habeatur fides illis in poiestate quorum ea res est. Jupiter milii imperavit quoque,

Capiatur PU. M. accipiatur H. capiatur pignus B. 1.— G9 ambiissent Arg. 3. si vero qui ambisset vult Fniter.— 70 Sive quoiqxiam vel cuiquam Mss. et Edd. piinc— 71 Totns versus deest in Ven. 1. ipse ambisset C. Pll. quatnor, B. 1. ambissent PI. 3. 6. e pr. ni. Fniter. viilt site ipse ambisset : h^g. sive qui am- bissent.—72 cedibiles C— 73 si similem rem ipse in legem C Pll. quinque ; si simileminrem ipse in I. PI. I. 2. HI. 1. Lipsins vult sirempse in lege esse, Doiiza et G niter, sirempse in legem, collat. Asin. i. 3. 81. Sirempse Plauto primus restituit Fniter. advocatis Festo et Sosipatro.— 75 duxit pro var. lect. PI. 4. in marg. vivere C. Bon. inuere PI. 1. 5. 6. sine vos ; innuere, omisso vos, B. 1. Ven. 1. innuere PI. 3. et vos e 2da ni. Ven. 3.-79-82 Hi vensns legunlnr post 87 in G.— 79 habet C. ex emend, priniitus habere.—SO in illis, omisso si,

NOTjE

70 Seu cuiquam artifici] Scenici Ar- 72 JEdiles] ErantMagistrattis qno-

tifires erant Chorus, Cantica, Salta- rum erat aedes publicas, tum sacras

tiones, Tibia" paves imparesque, apiid tum profanas, rurare, annonam, hides

Cireronem. publicos : et fide interposita, pnb-

Seu per literas] Tres modi ambS- lice pollicebantur se palmam sceni-

end^ palnias notantnr, per literas, cam immerenti histrioni non esse

per internuntium, per praevarica- datnros.

tionem ;nimirum qui poterant palmam Duint] Id est, dedcrint.

consequi, quia omnium optime hide- 73 Sirempse legem] Similem reipsa

bant, pacta mercede de industria legem; solenne verbum veteribus le-

minus bene ludebant, ut locum face- gislatoribus, a siremps. ventei quocuui conveiierant.

IN AMPHITitUONKM PROLOGUS. 63

Hoc qiioque etiam raihi in mandatis dedit,

Ut conquisitores fierent hislrionibus,

Qui sibi mandassent, delej^ati ut plauderent;

Quive, quo placeret alter, fecissent, minus,

Eis ornamenta et corium uti conciderent. 85

Mirari nolim vos, quapropter Juppiter

Nunc histriones curet: ne miremini.

Ipse banc actum' st Juppiter Comoediam.

Quid admirati estis? quasi vero novum

Nunc proferatur, Jovem facere histrioniam. 80

Etiam histriones anno cum in proscenio hie

Jovem invocarunt, venit : auxilio eis fuit.

Praeterea certo prodit in Tragcedia.

Hanc Fabulam, inquam, hie Juppiter hodie ipse aget,

Et ego una cum illo. Nunc animum advortite, 95

Dum hujus argumentum eloquar Comcediae.

Haec urbs est Thebae : in illisce habitat aedibus Amphitruo, natus Argis ex Argo patre. Qui cum Alcumena est nupta, Electri filia.

ut crearentur co7tquisitores histrionxim, qui praceperint ut delegati sihi plauderent, ct qui fecerint ut alter placeret minus, jussit Jupiter ut iis proscindutur et restis et pellis. Nevobis videatur miruin quainobrem Jupiter curam geral nunc hislrionum : 7ie miremini hoc. Jupiter ipse est acturus hanc Comcediam. Quid miramini'/ quasi vero sit inauditum hactenus Jovem exercere scenicam: quando histriones in- vocaverunt Jovem in hoc proscenio, al) anno, venit : prabuit opem. Prulerea Jupiter sine dubio habet locum in Tragoedia. Jupiter ipse, inquam, exhibtbit hie hodie hanc Comoediam, et ego simul cum illo. Nunc advertite mentem interea dum afferam Argumentum hujus Fabulct. tJac urbs est Theba. Amphilryo procreatus Argis ex patre Argo habitat in illisce tectis. Alcmena filia Electryonis,

Pi. 3. Veil. 1. si in illis Valla et Lamb.— 81 mihi ille Arg. 3. inox dederat Ven. G. Par. Bas. 4. Inde Both. Hoc quoque etiam dederat miin mandatis, uti Con- quisitores.— 84 placerent C. PI. 2. 4. M. fecisset C. V\.A. fecisse Pll. quiiique. — 85 ejus C. Pll. eis Lamb, voluit, iion Tanbm. Mox ora, menta Lajlius Pata- viniis, teste Pareo. — 87 hunc ystrionibus curet G. — 90 jovem etfucere B. 1. mox histrionam PI. 1. — 91 PI. 1. anno cum posteriu, ex emend, posterno ; Meiirsius voluit Nannio in proscenio hie — Etenim Naviov sive Uavviuv meretiix fuit, (|1uie TpoffK-{\viov cognominabatur, teste Antiphane apnd Athen. xiir. nitde su.a haiisit Harpocrat. et Suid. Et sane G. exiiibet annio, necnoii Ven. 3. inter emendationes Saraceni, wajiio. — 92 isC. Ven. 1. his B. 1. — 93 ctrteG. — 95 vos nunc Ven. G. Both.— 97 Thebce C. PI. 3. e 2da ni. Thcbe Pll. quinciue.- 98 Ita C.

NOTiE

91 Anno'] Ante annum.

54 M. ACCII PLAUTI

Is nunc Amphitruo praefectu'st legionibiis : 100

Nam cum Telebois bellum est Thebano poplo.

Is priusquani hinc abiit ipsemet in exercitum,

Gravidam Alcumenam uxorem fecit suam.

Nam ego vos novisse credo jam, ut sit pater meus,

Quam liber harum rerum multarum siet ; 105

Quantusque amator siet, quod complacitum est semel.

Is amare occoepit Alcumenam clam virum,

Usuramque ejus corporis cepit sibi,

Et gravidam fecit is earn compressu suo.

Nunc, de Alcumena ut rem teneatis rectius, 110

Utrinque est gravida, et ex viro, et ex summo Jove.

Et meus pater nunc intus hie cum ilia cubat :

Et haec ob earn rem nox est facta longior,

Dum ille, quacum volt, voluptatem capit :

Sed ita assimulavit se, quasi Amphitruo siet. 1J5

Nunc ne hunc ornatum vos meum admiremini,

est nupla cum illo. Ilk Amphitryo est nunc propositus exercitui. (Nam populo Thebano est bellum cum Telebois.) Ille ipsemet Amphitryo, antequam est profectus hlnc ad exercitum, fecit gravidam suam uxorem Alcmenam. (Porro ego arbitror vos non ignorare qualis est Jupiter meus pater ; quam indulgeat libenter rebus ama- toriis; et quanto amore prosequatur id quod placuit semel.) Isccepit amare Alcme- nam inscio viro Anipbitryone, et cepit usuram ejus corporis, et eam fecit gravidam suo concubitu. Nunc, ut intelligalis clarius ea quce ad Alcmenam spectanl, ilia est prcegtians ex duobus patribus, et ex Amphitryone wiaiito, et ex summo Jove. Meus pater cubat nunc in cedibus cum ilia, et idcirco hcec nox est facta productior. Interea dum ille capit voluptatem cum ea cum qua vuU capere ; sed ille sese com- posuit sic, quasi esset Amphitryo. Nunc ne vos admiremini meum hunc ornatum,

Pll. B. 1. Argus Bon. et sic Nonius V. Argns.— 101 est bellum C.VU. qiiinque, B. 1. Ven. 1. bellum est PI. 2. populo B. 1. HI. 1. Ven. 1. poplo Bas. 2.— 103 gravidam uxorem fecit Lgg.ipse/m<Hl. 1. M. fecit uxorem \a\t Fruter.— 104 Ita CPU. quinque ; credo, sinejaw, PI. 2.— 105 libenter PI. 1. liber arum rerum voluit Fruter. coilat. Mercat. iv. 5. 31. et Mil. iv. 2. 25.— lOGsJef ejus, quod placitum G. Q. a. quom vel quumquid compl. est semel Arg. 3. Ven. 6. Par. Bas. 3. Inde Both, eflfecit, Q. a. sit, quod c. e. s.— 107 occepit C. coepit PI. 5. clam virum C. clam viro B. 1. Ven. 1. 7iamque viro PH.— 109 is ahest a PI. 6. eam is fecit G. isfeeit H. eampse \\.\\t Fruter.— 114 ilia C. PI. 4. 5. B. 1. Ven. 1. iHe Pll. quatuor, HI. 2. quantum H. illam quam volt G. Hie ilia Arg. 3.-116 ornatum

NOTiE

101 PopJo] Pro populo : unde ver- rum] Quam libenter Jupiter indulgeat naculum nostrum j)eiy)/e. Corbinel. rebus venereis et uxoriis : idque di-

104 Vt sit] Id est, qualis sit. cit, quia niox de muliere gravida.

105 Quam liber hartim rerum multa-

IN AMPHITRUONKM PROLOGUS. 55

Quod ego hue process! sic cum servili schema,

Veterem atque antiquam rem novam ad vos proferam :

Propterea ornatus in novum incessi modum.

Nam mens pater intus nunc est, eccum, Juppiter : 120

In Amphitruonis vortit sese imaginem,

Omnesque eum esse censent servi, qui vident :

Ita versipellem se facit, quando lubet.

Ego servi sumpsi Sosias mihi imaginem,

Qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum : 325

Ut praeservire amanti meo possem patri :

Atque ut ne, qui essem, familiares quaererent,

Versari crebro hie cum viderent me domi.

Nunc cum esse credent servum, et conservum suura,

Haud quisquam quaeret qui siem, aut quid venerim. 130

Pater nunc intus suo animo morem gerit :

Cubat complexus, cujus cupiens maxume est.

Quae illi ad legionem facta sunt, memorat pater

Meus Alcumenae : at ilia ilium censet virum

quoniam ego veni hue sic cum veste servili, vobis proferam res vetuslas sub nova veste. Idcirco prodeo indutus ratione nova ; nam ecce Jupiter meus pater est nunc in (cdibus, sese convertit in similitudinem Amphitryonis, et omnes famuli Amphi- tryonis, qui eum conspicantur, censent esse Ampliitryonem : adeo Jupiter mutat facile speciem quando placet . Ego mihi induxi formam Sosice servi, quiprofectus est ad bellum cum Amphitryone, ut possem servire meo patri amanti : el ne famuli Amphitryonis qticererent qui essem, quando me cernerent crebro versari hie domi. Nunc quando arbitrabuntur me esse servum, et suum conservum, nullus quaeret quis sim, aut quare venerim hue. Pater obsequitur nunc sua libidini in cedibus ; cubat complexus earn quam deperibat. Rleus pater narrat Alcmence ea qua sunt gesta illic in exercitu : ilia existimat aduUerum, cum quo versatur, esse suum maritum.

hunc PI. 6. — 117 servili C. ex emend, primitus servidi, quod pro var. lect. habet PI. 5. schema servoli vuit Melissiis, teste Taubm. Citat Cliaris. p. 117. Hue ego processi cum servili schema ; Priscian. quoque p. 679. et Nonnins V. ipsa, servili schema. — 120 t eccum C nnde Grnter. en eccum. — 134 at deest in

NOT.E

117 Schema] Pro scliemate: no- mem' appellat Joveni : quas antem

men primae pro nomine tertiae. Sclie- forilias asciverit, habet lioc disticho:

ma est ornatus scenicus. Z«us kvkvos, ravpos, aaTvpos, xpvrhs,

123 Versipellem'] Nata vox ex Apo- 5i' tpura AiijSr/s, Eiipu-nris, 'Amdirv^,

logis, in quibus beiluae subinde mu- ^avdrts. Taurus, olor, salyrusjit et au-

tant pellem ad alias decipiendas. rum Jupiter, ardens Europen, Leden,

Tertull. de pallio vocat pallium * ver- AntJopen,Danaen, siforme.' Martian. Cap. 'versifor-

00 M. ACCII PLAUTI

Siium esse, quas cum moecho est : ibi nunc mens pater 135

Memorat, legiones hostium ut fugaverit :

Quo pacto sit donis donatus pluiimis.

Ea dona, quaj ilJic Amphitruoni sunt data,

Abstulimus : facile mens pater, quod volt, facit.

Nunc hodie Auiphitruo veniet hue ab exercitu, 140

Et servus, cujus ego banc fcro imaginem.

Nunc internosse ut nos possitis facilius ;

Ego has habebo hie usque in petaso pinnulas ;

Turn meo patri autem torulus inerit aureus

Sub petaso : id signum Amphitruoni non erit. 145

Ea signa nemo horum farailiariura

Videre poterit : verum vos videbitis.

Sed Amphitruonis illic est servus Sosia,

A portu illic nunc cum laterna advenit.

Abigam jam ego ilium advenientera ab aedibus. 150

Adest: ferit. Operae pretium hie spectantibus

Jovem atque Mercurium facere histrioniara.

Nunc meus pater refert, ut fuderit copias hostium, quo pacto sit affectus plurimis jiramiis. (Ahslulimus en pramia qucefuerunt delata ibi Atnphitryoni. Meus pater iigit facile qvod vult.) Nutic Amphitryo revet tetur Iwdie hue a castris, et Sosia ejus servus, cujus ego prafero speciem ; sed ut possitis facilius nos secernere ab inviceiii, e^oferam semper has peunas inpileo, et meus pater geret funiculum auretim suhpileo. Amphitryo non prceferet hanc nntum. Nullus hmumfamulorum poterit animadrcrtere illas notas, std vos digunscetis. Sed adest Sosia servus Amphitryo- ttis : ille advenit nunc a portu Persico cum laterna ; ego ilium arcebo nunc ab cedi- hus adcenientem : prasto est, pidsat. Oportet Jovem et Mercurium obire nunc his- trioniam hie coram spectatoribus.

C. Pll. Lgs;. — 137 donis sit nonnulli teste Pareo, et sic Roth. — 141 hanc ego Arg. 3. Botli. fg-o omittit H. — 142 hu7ic et vos voliiit Fniter. — 143 hnbeo HI. 1. Lgg. niox hie deest in C. Pll. B, 1. Yen. 1. dein piuulus C. e pr. ni. at e 2da pinnulas, wti V. 1. pennulas PI. 6. B. 1. — 144 torrulus C. Fris. HI. 1. toru- lus PI. 3. 6. B. 1. thondus PI. 5. tortulus voluit Aleuisius, quasi a torquendo : quocum facit iiota in maig. B. 1. Torulus quoque ornamentum est, quod pedibus supponilur, ianquajn torquis et circulus quidam, qui suram circumdent. — 146 ho- runcce Bas. 2. Both. — 149 nunc illuc Med. 2. niox PI. 1. adderit ; PI. 2. aderit ; HI. 1. venit ; Bas. 3. hue advenit ; Both, laternad, ubi mnlta de illo d (inali. — 150 venientem PI. 1. 2. — 151 adeste; erit Pahiier.

NOT^

144 Torulus aureus] Id est, fiinicu- retur : ' torulus,' quasi tortnlns. Ills aureus: terns est dictus lectus, 149 Cum laterna] Quia nox erat,

quod torj^, id est funibus, suspende- immo trinoctium.

AAIPHITRUONIS ACT. I. SC 1. 67

ACTUS PRIM! SCENA PRIMA.

SOSIA, MERCURIUS.

Qui rae alter est audacior homo? aut qui me confidentior ? Juventutis mores qui sciam; qui hoc noctis solus ambulem. Quid faciam nunc, siTresviri me in carcerem compegerint? Inde eras e promptuaria cella dopromar ad flagrum ; Nee caussam liceat dicere mihi, neque in hero quicquam auxilii siet ; 5

Nee quisquam sit, quin me omnes esse dignum deputent : ita

So. Quis est tnagis impavidus, aut magis intrepidus me ? qui cognitis moribui juventutis Tliebanae incedo incomitatus hac noctis hora? Quid agerem nunc si Tresviri me conjecerint in tincula ? Educar ilUnc eras quasi incus e promt uaria cella, ut verberihus subjiciar : neque mihi dubitur copia perorandcB causa, neque erit aUefuid prasidii in domino Ampliitryone, neque existet ullus ex omnibus, qui

1 Me alterum deest in C. PH. B. 1. HI. 1. Ven. 1. et Priscian. p. 1323.-^.2 ohambulem Lgg. — 3 si nunc Prise. 1. c. probante Meursio. — 4 Cras quasi C. interpolatoris nianii quasi supersciipto. e promptuaria C. Pll. Bon. e promp- taria B. 1. Ven. 1. depromptaria HI. 1. de promtuaria M. — 5 mihi deest in Arg. 3. mox H. auxilium. Hermann, de Metr. p. 103. legit — auxili siet — deputent,

NOTyE

2 Juwnfuhs mores.] Juventutis The- apud Athenienses, vel Tresvirorum banie videlicet, quae grassabatur noc- apud Ronianos, ordineni et auc- tu, et infestos latrociniis vicos sic toritatein obtinerent, incertum est. reddebat, nullus ut nisi audacissimus Porro Plautus consultohuncerrorem per eos itare secure posset. adniittit contra rationem adminis-

3 Tresviri'] Metum sibi esse opor- trandee publics? rei Tliebanoruni, turn tere dixit a grassatoribus nocturnis quia servi rudes sunt reruni ; turn vel superior! versu, hoc sequenti ne et niaxime quia volebat carpere juven- ipse grassator habeatur, et hoc no- tutis Ronianae licentiam.

mine Tresviris poenas det, sibi esse 4 Promptuaria cella] Est locus in

tiinendum innuit. Apud Athenienses quo condunlur et e quo promuntur

erant Undecimviri pari auctorilate res quaa ad usum familiarem perti-

cum Tresviris Romanis. Munusautem nent. Qui prjeest promptuariae cel-

Triumvirorum erat praeesse carceri- Ize ' promuscondus ' appellatur. In

punire damnatosjcognosceredefurtis. eo positus est jocus, quod quemad-

Tresviri antem Romanihabebant sin, niodum incus depromitur e promp-

guli octo lictores, quorum erat ani- luaria cella, ut subjiciatur malleis,

madvertere in reos judicio Tresviro- ita subjiciendus sit Sosia verberi-

rum condeniuatos. Qui Magistrafus bus. apud Thebanos, vel Undecinivirorum

58 M. ACCII PLAUTI

Quasi incudem me miserum homines octo validi caedant: ita

Peregre adveniens hospitio publicitus accipiar.

Hasc heri immodestia coegit, me qui hoc

Noctis a portu ingratis excitavit. 10

Nonne idem hoc luci me mittere potuit ?

Opulento homini hoc servitus dura est?

Hoc magis miser est divitis servos :

Noctesque diesque assiduo satis superque est.

Quo facto, aut dicto adest opus, quietus ne sis. 15

Ipse dominus dives operis, et laboris expers,

non existimet me esse meritum. Qmre octo liclores rohusH me verberabunt infeli- cem, quasi incudem. Sic excipiar illo hospitio publico revcrsus a longe. Violentia (iominime compitlit eo. Hie mc ejecit invitum a portu hac hora noctis. An non potuit ipse me mittere interdiul Servitus quae exhibetur domino diviti est prop, terea molestior, et mancipium locuplelis est idcirco miserius, quod dominus dives habet semper in promtu aliqnid quod mandet servo aut faccre aut dicere, ne quies- cat sertus. Ipse herus ditatus a servis, immunis a lubore, arbitratur se posse agere

—6 quinonVUd. B. 1. HI. 1.— 7 homines et validi desunt in PI. 1. 2. mox itaque B. 1. HI. 2. Post h. v. inculcant v. 19. Nee aquum, Sfc. C. PI. 1. 2. B. 1. —8 puplicitus Lgg. Versus 6. 7. 8. in Anapaestos dispesciiit Hermann, de Metr. p. 393.-9 Ita C. PI. 5. at coait Pll. quinque, B. 1. G. M. de vss. 9— 20. vid. Hermann, de Metris p. 459.— 11 hoc deest in PI. 1. 2. 3. mox luci C. et Charis. p. 182. lucis Pll. B. 1. Ven. 1. Meursitis viilt lucu, coUat. Mer- cat. 2. 1. 31. Cisteli. 2. 1. 53. et Terent. Adelpli. 5. 3.— 12 hcec B. 1. PI. 2. 3. 4. 5. Veil. 1.— 13 H. v. delere vnit Gulielmus.— 15 dictod Parens, probante Both, mox sies B. 1. Pi. 1. 2. siet HI. 1. unde firmatiir Scaligeri sit.— 17 Vice

NOT^

7 Homines octo] Id est, ' octo Lie- clare patet, verba accommodanda tores.' Appellat nno verbo ' iiomines sunt. Quod facile praestiteris, si am- octo,' nt appcllantnr supra Tresviri. putes pleonasmos hoc ferme modo: Pergit errare consullo Plautus, et ' Servns domini divitis est hoc magis Thebanis tribuere ' quod Romanornm miser, quod dominus habet semper erat. opera quae mandet servo facienda, ne

8 Hospitio publicitus accipiar]Mor\a servns sit quietus. Ipse dominus di- erat apud veteres, tum Graecos, tnm ves citra laborem arbitratnr se posse, Komanos, ut qui peregre reveiteren- quicquid Iiomo potest, optare.'

tur, pra.sertini publica re gesta pros- li Assiduo] Non est adverbium,

pore, publico et hospitio et convivio sed nomen, significatque opulentuni.

excipercnlur. Jocus est in iiospitio: Cicero : ' Ciun Lex ^lia Sentia assi-

sic enim appellat carcerem. duo vindicem assidnum esse jubeat,

9 Heri immodestia] Vernaculo suo locupletem jubet locupleti: locnples vertit indiscretione Corbinellus. enim est assiduus : appellatns ab aare

12 Opidento homini] Hie, et octo dando;' quasi dicas ' ab asse dando.'

versus con^equentes obscuri quidem IG Dives operis] Virg. ' dives opum

sunt, si scrupnlosius verbum verbo variarum.' reddere volueris ; sed sensui, qui

AMI'IIITKUONIS ACT. I. SO. 1. 09

Quodcunqiic homini accidit libere, posse retur :

^quom esse putat: non reputat laboris quid sit:

Nee, aequom anne iniquom imperet, cogitabit.

Ergo, in servitute expetunt multa iniqua : 20

Habendum et ferendum hoc onus est cum labore.

Me. Satius est me queri illo raodo servitutem, hodie.

Qui fuerim liber, cum nunc potivit pater

Servitutis : hie, qui verna natus est, queritur.

Sum vero verna verbero. So. numero mihi in mentem fuit,

Dis advenientem gratias pro meritis agere, atque alloqui. 26

Nas illi, edepol, si merito meo referre studeant gratias,

quicquid libeat. Exislimat id essejuslum : non curat quid operee sit in eo, nee at- tendit utrum mandet justa vel injusla. Igitur plura injusta accidunt in servitute. Est sustinendum et gerendum hoc onus cum molestia. Mer. Esset (squius me de- plorare hoc pacta servitutem, ego qui fuerim hodie liber, et quern pater sutijecit modo servituti: hie tamentatur qui est proereatus verna. Ego vero sum verna ministerio quod exhibeo patii. So. Profecto mihi venit in animum, ut reversus ego referam gratiam Diis pro meritis, atque salutem. Sane per cedem Pollucis, si illi velint re- pendere gratias meo merito, mittant quempiam hominem ut mihi eontundat strenue

posse retur PI. 2. poseeretur. — 20 expectant B. 1. snperscripto ' a\. expetunt ;' HI. 1. expetunt, et var. lect. expectant. — 21 onus C. et pro var. lect. opus, qnain in textii exhibent B. 1. PI. 6. et Edd. princ. — 22 inillo PI. 2. nulla Pll. qiiinque, B. 1. — 23 Ita C. at pro var. lect. potuit, quam habet PI. 2. potius Pll. quinque, B. 1. Ven. 1.— 25 verbero C. B. 1. Ven. 3, verbo Pll. Ven. 1. nunc vera mihi C. PI. 3. 4. 5. 6. B. 1. Ven. 1. Nonius numero, quocum facit G. num eri : mox Ven. 1. mente ; PI. 1.2. et nunc mihi ut in mentem; HI. 1.

NOT^

23 Potivit Servitutis'] A ' potio ' ve- abstinent a nequitia, et ne flagris qui- teri activo. Nunc ' potior ' deponens dem temperare possunt a scelere, tantum est in usu : ' potior ' autem illi turpitudini servitutis novam tur- fere de bonis, non de malis et servi- pitiidinem addunt. 'Sum verna, quia tute. videor ministerio quod exhibeo patri,

24 Verna] Est qui e servo natus. et verna, et verbero.'

Viliores autem sunt servi qui sunt In mentem fuit] Id est, * venit.'

nati, quam facti : in his enim manere Non haec modo in Plauto phrasis fa-

potest mens libera, in illis a natura miliaris, sed et Ciceroni, pro Lege

inolita servitus. Manil. ' Quura vestros portns in

25 Sum verna verbero] In servis prasdonum potestatem fiiisse sciatis.' etiamnatisesse potest iuterdum mens Ratio hujus syntaxeos inde petenda liberalis, atque adeo libero homine est, quod ' sum' pro ' eo ' et ' venio' digna : tales fuerunt Tyrones Cice- ferme ponatur, et nos Galileo verna- ronis,et Phaedri Augusti. Sedsaepius culo dicimus, J'ai et6 <X Rome, pro sunt nequam, et quasi ad verbera ' ivi.'

facti. Qui autem nonnisi flagris im- 27 Edepol] Sen ' Edepol,' per M- minentibus accedunt ad opus, aut dem sen per Templum Pollucis, muli-

CO M. ACCII PLAUTI

Aliquem hominera allegent, qui mi advenienti os occillet probe : [irrita.

Quoniam bene quas in me fecerunt, ingrata ea habui atque Me. Facit ille, quod volgo baud solent, iit quid se sit dig- num sciat. [vium

So. Quod nunquam opinatus fui, neque aUus quisquam ci- Sibi eventurum, id contigit, ut salvi potiremur domum. Victores victis bostibus legiones reveniunt domura, Duello extincto maxumo, atque internecatis hostibus; Qui multa Thebano populo acerba objecit funera, 35

Id vi et virtute militura victum atque expugnatum oppidum

est, Imperio atque auspicio heri mei Amphitruonis maxume.

denies advenienti, quia non nccepi animo grata eorum beneficia. Mer. Hie agit id quod alii non consueverunt vulgo, ut ag7W8cut quid sit dignum se. So. Nobis evenit id quod nunquam arbilratus sum, nee quivis alius civium nobis eventurum, ut reverteremur domum incolumcs. Copia repetunl victrices domum, dehcllatis hosti- bus, confecfomuximo bello, et trucidutis hostibus. Ilia urbs, quce attulit exitium tristissimtim, est subacia atque capta impetu et fortitudine militum, potissimum imperio et auspieio mei heri Amphitryonis. Ornavit suos cites spoliis, et prijediis,

el nunc mihi vero in m, ptinctis notato et: dein vetiit PI. 6. — 28 occiletPl. 1. 2. teste Grutero, ocillet, teste Pareo ; B. 1. oscillet. — 29 bo7ta quae PI. 3. uti B. 1. pro var. lect. bene qu^cPll.quinqiie ; bene quiC. — 30 solet G. M. mox sciantP\. 2. Her.— 32 Ita C. Fi is. PH. quinrine, PI. 4. e 2da m. B. 1. Yen, 1. domi Bon. et B. 1. pro var. lect. Hoc voluit Doiiza. — 34 quod internectisVl. 3. 4. 5.6. G. H. M. et B. 1. ubi quod abest ; inleremtis PI. 5. — 35 quod PI. 3. 5. B. 1. uti voluit Meursius, edidit Both, udjecit V\. 5. — 36 victum C e 2da ni. vinctutn e pr. m. at ncutra vox adest in PI. 1. 2. mox PI. 2. 3. est oppidum. — 38 qui

aOTM

eribus virisque commune jusjuvan- tnr lioc loco innuere Sosia bellum

dum: ' jEcastor' fceminis tantum, fuisse Tliebanis cum Telebois : tamen

* Hercle ' viris familiare. bellum erat Argivoi um in ultionem

28 O.S- occiWet] ' Occilio' ab ' occo,' injuriae Electiyoni Argivornm Regi

quod est ab a>,Micultura sunitum illata?, in quo bello Thebani erant

verbum,et significat glebasocca com- tantum inter auxiliares copias. Eun-

minuere, ne trudentis sese e terra se- dem errorem admittit, seu prudens,

getis mucronem obtundant. sen imprudens Sosia in Creonte :

34 £)ufWo] Quasi ' duorumbelliun;' neque enim agebatur de stabiliendo iinde etiamnum 'perduelles ' appel- regno Thebanorum, sed de recupe- lantiir hostes. ' Perduellionis rei,' randa praedaabElectryoneet Argivia hostes, aut principis, aut patriae; et ablata.

'Duellona' olim Bellona. Funera acerba} Virg. ♦ Et ftinere

35 Qui multa Thebano populo} Vide- mersit acerbo.'

AMPHITRUONIS ACT. I. SC. J. 61

Praeda atque agro adoreaque aflecit populares suos,

Regique Thebano Creonti regnura stabilivit suum.

Me a porta piasmisit domum, ut haec nuntiem uxori suae : 40

Ut gesserit rcmpublicam ductu, imperio, auspicio suo.

Ea nunc meditabor, quo modo illi dicam, quum illo advenero.

Si dixero mendacium, solens meo more fecero.

Nam quom pugnabant maxume, ego fugiebam maxume.

Verumtamen quasi aftuerim simulabo atque audita eloquar.

Sed quo modo et verbis quibus me deceatfabularier, 46

Prius ipse mecum etiam volo hie meditari : sic hoc prolo-

quar : Principio ut illo advenimus, ubi primum terram tetigimus, Continuo Amphitruo delegit viros primorum principes : Eos legat : Teleboisjubet sententiam ut dicant suam. 50 Si sine vi et sine bello velint rapta et raptores tradere, Si quse asportassent, reddcrent; se exercitum extempio

domum

et frumento lionorario, confirmavitque Creonti regi Thebano sunm imperium. Ain- phitryo me prcBmisit a portu ad cedes, ut referam hcec sucb conjugi, qitemadmodum administrarit negotium jmblicum suo regimine, sids imperils, auspiciis : nunc re- petam animo quo paclo illi commemorubo ea quando advenero itluc. Si protiilero mendacium, faciam ita ut soleo mea consuetudine. Nam quando illi dccertabant acerrime, turn ego fugiebam veiocissime. Attamen fingam quasi affuerim, et edi- cain ea quw uudivi. Sed volo meditari nntea mecum quo pacta ant qua ratione oporteat me verba facere. Referam luce hoc modo : Initio, statim atque advenimus illuc, statitn atque terram attigimus, Amphitryo delegit e vestigio viros praxipuos: eos mittit legatos: mandal aperiant suam ipsins mentem Telebois : si velint dedere bona Electryonis rapta, sine vi et sine bello, si restiluant quae abstulerunt, se e

prffdaVen. C— 39 Creoni C PI. 1. 2. Creonti Pll. qnatiior, B. 1.— 41 tuni super fg-o extat in C. e 2da ni. — 43 Ita Pll. B, 1. at C. verum quasi adftieriiii tamen.—i6 decet Pll. 1. 2. 3.-47 Ipse prius B. 1. — 52 reddere C. post rasmani.

NOT.E

38 Adoreal Veteres Romani oni- incolae, sen Acarnaniac, sen Boeotiap,

neni agiorimi proventum 'adoream' finitiniarumque insulannn, dicti a

appellabant, qnam quoniam victori- Teleboa et Tapliio Hippotlioes et

bus militibus duces tril)uere soliti Neptuni filiis.

essent, hinc laus bellica crepit appel- 51 Rapta et raptores] Spolia, ab

lari * adorea.' ' Adoris ' penultiinani Electryonect Argivis ablata, etTele-

nunc corripit, nunc pioducit, et boas, qui rapuerant. In hoc et fides

' adorea' antepennltiuiam, quia olini historiae laborat : nam spolia apud

' adus,aderis'dicebatur, cnjiis penul- Pliiloxenum deposita jam recuperata

tima e, mutata in o, retinet quauti- fueiant et restitutaElectryoniab Am-

tatem. piiitryone.

50 Telebois] Qui et Tapliii erant

62 M, ACCll PLAUTI

Reducturum, abituros agro Argivos, pacem atque ocium Dare illis : sin aliter sient animati, iieque dent quae petat, Sese igitur summa vi virisque eorum oppidum expugnas- sere. 55

Haec ubi Telebois ordine iterarunt, quos praefecerat Amphitruo : raagnanimi viri freti virtute, et viribus Superbi, nimis ferociter legates nostros increpant. Respondent, bello se et suos tiitari posse : proinde uti Propere de finibus suis exercitus deducerent. 60

Heec ubi legati pertulere, Amphitruo castris illico Producit omnem exercitum : contra Teleboae ex oppido Legiones educunt suas, nimis pulchris armis praeditas. Postquam utrinque exitum est maxuma copia, Dispertiti viri, dispertiti ordines : 65

Nos nostras more nostro et modo instruximus legiones. Item hostes contra legiones suas instruunt. Deinde utrique imperatores in medium exeunt Extra turbam ordinum ; colloquuntur: simul Convenit, victi utri sint eo praelio, 70

vestigio reduchirtim domum copias, Argivos exccssuros agro, illis couccssuros pacem atque otium ; si vera sint aliter affecti, neque exhibeant qua petat, sese expugna- turum esse statim eorum urbem summa vi, immissisqne viris. Quando illi, quos Am- phitryo delegarat, renunliarunt h<ec sigillatim Telebois, fort issimi viri confisi forti- tudine, et elati viribus, res])ondent nimis arroganter nostris legatis: reponunt se posse sese defendere et suos armis ; et idcirco ut educunt velociter copias de suis fini- bus. Statim atque legati nuntiaverunt lieec, Ampldtrtjo profert repente omnes co- pias: ex adverso Teleboce proferiint ex urbe suas copias instructas armis valde ele- gantibus. Postquam proditum est hinc inde maximo numero, distributi milites, dis- tributi ordines ; nos instruximus nostras capias, pro nost7-a consuetudine et arbitrio: eodem pacto hostes dirigunt suas copias ex adverso. Postea utrique duces prodeunt in medium extra ordiiies confertos, colloquuntitr una, convenit ut ii, qui fuerint

— 53 habituros agros Pll. 1. 2. 3. 4. 5. B. 1. — 55 expugnasse Pll. et C. e pr. m. e 2da expugnassere ; B. 1. expugnaturum esse , at in inarg. ' al. expugruisse.' — 58 superbe C. Lag. superbi Pll. B. 1. niox ferocitus Lgg.— 59 se suosque Lgg. et se et PI. 4. B. 1. et deest in C. Pll. quinqtie.— CO de suis finibus C. PI. 6. B. 1. H. M. — 61 e castris B. 1.— 63 reducuyit C. e pr. m. seducunt e 2da, — 65 Pal- mer e vet. cod. Distributi viri, diribiti ordines; Herald, e Ms, sno disposili ordines. — 66 nostros Both. — 68 utrinque, et mox colloquutum, Lgg. et Serv. Ful- densis teste Goldasto : uterque PI. 2. utrique exeunt imperatores in medium B.

NOT^

53 Ocium Dare'] Virg. ' otia fecit.' alibi, * reconciliasso,' ' amassc' 55 Expugnassere'] Ab ' expugnasso,' 66 More nosti-o et modo] Horat. pro * expugnavero :' ' impetrasso ' ' more niodoqiie.'

AWPHITRUONIS ACT. I. SC. 1. 63

Urbem, agrum, aravS, focos, seque uti dederent.

Postquam id actu' est, tubaj utrinque canunt : contra

Consonat terra : clamorem utrinque efferunt.

Imperator utrinque hinc et iliinc Jovi

Vota suscipere, hortari exercitum : 75

Pro se quisque, id quod quisque potest et valet.

Edit ; ferro ferit : tela frangunt : boat

Coelum fremitu virum : ex spiritu atque anhelitu

Nebula constat: cadunt volueris vi et virium.

Denique, ut voluimus, nostra superat manus : 80

Hostes crebri cadunt: nostri contra ingruunt.

Vicimus vi feroces.

Sed fugam in se taraen nemo convortitur.

Nee recedit loco, quin statim rem gerat.

Aniraam omittunt priusquam loco demigrent : 85

Quisque uti steterat, jacet, obtinetque ordinem.

superati hoc certamine, traderent civitnfem, regionem, altaria, pennies, et te. Postquam id est factum, tuba clangunl hinc inde ; terra consonat ; attollunt vocent ex utraque parte ; uterque dux creph iiuncupare mtaJovi; x\tt\m(\\ie hinc et il- iinc incitare copias ; quisque prcestat pro se id quod valet et potest ; ferit ferro; tela edunt fragorem ; caelum rcsonat fremitu homimim; nuhes surgit ex spiritu et anhelitu; corruunt vi rulnerum et impressione nosirarmn virium : demum nosier exercitus vincit, quemadmoduin optabamus ; hostes funduntur passim ; nostri ex ad verso irrumpunt ; superaiimus clati viribns. Attamen nullus capessit fugam, ne- que relinquit locum ?<t stans dtcertet ; antequam cedant de statione, oppetunt mor- tem; quilibet sternitur in eodem loco in quo depugnaverat,retinetque suiim ordi-

I. — 70 utriqueH. 1. — 73 Consonant ferra Scriver. inox clamoremque C. at que abest a PH. — 76 Voces id — valet pro spiiriis habet Palmer, et iiiox legit Fcedit ferit —fragunt. — 78 spiratu Lgg. spiritus B. 1, PI. 2. 3. 5. 6. et PI. 1. e pr. m. niox atque deest in Pll. B. 1. et Veii. 3. Med. 2. Arg. 3.— 80 vnlumus Pli. B. 1. et (;. 6 pr. 111.— 80, 81 Versus disponunt /3', a, Jiint. Ven. 6. Par. probante Botlieo. — 82 vicinius voliiit Grnter. vifero vicimus nn\\% Codd. Leid. teste Hermamio de Metr. p. 209.— 83 fuga PI. 2. mox Lamb, et Palmer hi ce.— 85 abmittunt PI. 4. obmiltunt G. H. amiltur^t PI. 1. et M. e 2da m. iiti voluit Doiiza.— 86 ut C. Pll. B. 1. Lips, probat Douza.— 88 itiducere se PI.

Mor^

71 Dederent] Tit. Livius qua for- sua potestate ? Est. Deditisne vos

mafieretdeditio notat : ' Rex iiiterro- Populumque Collatiiiiini, urbem,

gavit, Estisne vos Legati Oratores- agios, aquam, terminos, dehibra,

que missi a Populo Collatino, ut vos utensilia, diviiia humaiiaque omnia,

Populumque CoUatinnm dederetis.' in nieam Populique Romaui deditio-

Sunius. Estne Populus Coliatinns in nem ? Dediraus. Et ego recipio.'

64 M. ACCIl PLAUTI

Hoc ubi Amphitruo hems conspicatus est,

lUico equites jiibet dextera inducere.

Equites parent citi : ab dextera maxumo

Cum clamore involant, impetu alacri : 90

Foedar\t et proterunt hostium copias jure injustas.

Me. Nunquam etiam quicquam adhuc verborum est prolo-

cutus perperam : [est, pater.

Namque ego fui illic in re proesenti, et raeus, quom pugnatum So. Perduelles penetrant se in fiigam: ibi nostris animus

additus est : Vortentibus Telebois, telis coraplebantur corpora ; 95

Ipsusque Amphitruo regem Pterelam sua obtruncavit manu. Haec illic est pugnata pugna usque a mane ad vesperum : Hoc adeo hoc commemini magis, quia illo die impransus Sed pra?lium id tandem diremit nox interventu suo. [fui. Postridie in castra exurbe ad nos veniunt flentes principes : Velatis manibus orant, ignoscamus peccatum suum : 101

nem. Qunndo Amphilryo vidit hoc, illico mundat equitibus tU a dextrn cornu in- vadant. Equites obsequuntur veloces. Irrumpunt a dextra cum maxima vocife- rnlinne, obtvuiicnnt et pessundant jure exercilum ivjustum hostium, impetu alocri. Mer. NiiUum adhuc protulit verhum falsum : nam ego fid illic in hue pugna: et meus palei\ quatidn est certutum. So. Hostes se conrertnnt in fugam. Tunc ani- mus acccssil nostris, Tclebvis cedentibus. Corpora complebantur jaculis, et Am- jihitryn ipse interfecit regem Pterelam sua manu. Hoc certamen incruduit a mane ad vesperam. Recordor livjns rci hoc magis, quia fui inccenatus illo die. Ve- rum nox diremit denique illud certamen suo adventu. Die sequenti primates la- crymantes veniunt ex urbe in castra, precantur manibus obvelatis, «< condonemus

6. Lami). conjicit invadere vel irruvere, Mernia probante, Palnifr vero imm- dere. — 90 volucri Ms. Pirckheimeri, teste Picarto, et G. M. impetuque Ras. 2. et Lamb.— 91 invisas voliiit Meiirsins.— 93 Nam ego PI. 3. 4. 5. 6. B. 1 . HI. 2. iiiox piignatns Ven. 1. lit videnir. — 94 meus animus Yen. I. — 95 complentur PI. 1. 2. HI. 1. — 96 obtruncat HI. 2. et HI. 1. e pr. m.— 97 a manu ttsque ad PI. 1. 2. HI. 1. Alii, \esleI'areo,ab usque mane ad ; deest M.s^j/e in HI. 2. — 98 Hac adeo PI. 5. mox hoc altertim deest in PI. 3. B. 1. HI. 2. — 99 interruptu HI. 2.

NOT^

101 Velatis manibus] Qni pacem ramos.' Unde Neotericns aliquis

iogal>ant, piiFferebant raninni olivse, existimavit Iciiendiini esse vitlatis

de quo pendebant conipluics flocci manibus, non velatis. Ideo autem et

lanae, ita ut his tegeretnr manns. olea et floenis lan.e snnt insignia

Virgilius : ' Ciii me foi tuna precaii, pacis, quia nihil his moUins. Et vitta comtos voluit pratendere

AMPHITRUONIS A.CT. 1. 8C. 1. 65

Deduntque se divina humanaque omnia, urbera et liberos. In ditionem atque in arbitratiim, cuncti, Thebano poplo. Post ob virtutem hero Amphitruoni patera donata aurea est, Qui Pterela potitare rex solitus est. Hajc sic dicam herae. Nunc pergam heri iraperiuin exequi, et me domum capes- sere. 106 Mk. Atat! illic hue iturus est: ibo ego illi obviam. Neque ego hunc hominem hodie ad aedis has sinam un-

quam accedere : Quando imago est hujus in me, certum est hominem eludere. Et enimvero, quoniam formam cepi hujus in me, et statum, Decet et facta moresque hujus habere me similes item. Ill Itaque me malum esse oportet,callidum, astutum admodum, Atque hunc, telo suo sibi, malitia a foribus pellere. [agat. Sed quid illuc est ? Coelum aspectat : observabo quam rem So. Certe adepol scio, si aliud quicquam est quod credam, aut certo sciam, 115

suam culpajn ; et se dedunt, cuncta sacra et pro/ana, civitatem et liberos in potesta- tern atque in arbitriuin populo Thebano. Postea est oblata patera anrea meo hero Amphitrijoni ob virtutem : narrabo hcec ita herce. Nunc pergam impkre manda- turn heri, et me conferre in cedes. Mer. At vera ille ingressurus est hue, ego me conferam obviam illi, neque ego patiar uUatenus hunc hominem accedere ad has cedes ; quoniam hujus species est in me, stat hidificare hominem. Etenim quia indui me ejus imagine et statura, oportct me reprasentare etiam actiones et mores hujus si- miles. Quapropter est necesse me esse insigniter nequam, versutum, dolosum, et eum arcere ajanuaper nequitiam, quae est telum quo solet arniari. Sed quid est hoc? Speculatur coelum. Attendam quid faciat. So. Sa>ie per cedem Poltucis scio,et credo pro certo, si est aliud quicquam quod credam et sciam, Deum noctis

at interventu 'pro \diV. lect. — 103 in prius abest a PI. 5. 6. mox deditionem PI. 4. G. dictionem HI. 2. dein arbitrium PI. 1. 2. 3. HI. 1. 2. Lgg. in alterum oraittunt. — 104 est aurea Mss. omnes et edd. princ. — 105 poare C. e pr. in. < superscripto ; potitare B. I. F.xc. mox abest r^.r a PI. 1. 2. in C. su- perscriptum; potareB. 1. HI. 1. 2. Lgg. Ven. 1. 3. Bon. — 107 hoc PI. 2. e pr. m. hone e 2da ; Pll. quatuor hunc; illic illuc Yen. 1. 3. Bon. HI. 1. ex emend, mox ego abest a PI. 1. 2. — 108 deest ego in HI. 1. mox nunquam Ven.

1. 3. — 109 est hodie eludere Lgg. — 110 qui formam HI. 1. — 113 suo sua PI. 1.

2. 3. 5. B. 1. HI. 2.— 114 illud HI. 2.— 115 si quicquam est aliud HI. 1. 2. Lgg. "Ven. 1. 3. Bon. mox quid C. dein certe PI. 1. 2. 3. 5. denique scio PI. 2.— 116

NOTvE

113 Telo suol Suo ipsius telo, ut sua culpa: // se coupe la gorge de son vs. 171. ' suo ipsius jumento,* id est, propre couteau,

Delph. et Var.CUts. Plant, E

66 M. ACCII PLAUTI

Credo ego hac noctu Nocturnum obdormivisse ebrium. Xamneque se Septentriones quoquam in coelo commovent, Neque se Luna quoqnam mutat atque uti exorta estsemel. Nee Jugulae, neque Vesperugo, neque Vergiliaj occidunt. Ita statiin slant signa : neque nox quoquam concedit die. 120 Mr. Perge, nox, ut occepisti ! gere patri morem meo : Optumo optume optumam operam das : datam pulchre locas. So. Neque ego hac nocte longiorem mevidisse censeo:

ohrutumsotimo et vino hac nocte. Nam neque Septemtriones commovent se quo- quam in ccelo, neque Luna se mutat a loco in qxio est orta semel, nee Orion, nee Lucifer, nee Pleiades, occidunt ; adeo signa stunt in stationibus, neque tenebree concedunt in ulla parte lumini. Mer. Procede, nox, ut instituisti ; obsequere meo patri, navas optime optimum operam Deo optima, collocas egregie munus. So. A'e- que ego existimo me vidisse noctem productiorem Jmc nocte, prater unam similem,

obdormisse C. PI. 3. 4. B. 1. ohdormuisse PI. 6. dormivisse HI, 1. — 117 se deest in HI. 1. 2. — 118 motat statque vnit Passerat. atque vbi HI. 2. — 119 neque jugulce HI. 1. 2. jugula Junt. et edtl. recentiores, probanle Botlieo, qni, post alios, citat Varron. L. L. vi. 3. p. 81. ' Apiid Plautum, Neque jugula neque vesperugo neque vergilice occidunt, jni^ula signum est, qnod Acciiis appellat Oriona, cum ait ' citius Orion patefit ;' liujtis signi caput dicitnr e stellis qua- tuor, (]iias infra duae clarae, qnas appellant luimeros, inter quas, quod vide- tur jiigiilum, unde Jugulse dicta.' Hunc Varronis locum citat margo B. 1. et legit quod Quintus Accius...cicius...patefent, ex tribus stellis. ..inter quia vide- <«r...omisso unde. — 122 optime optumo Ven. 1. 3. Bon. Junt. Both, mox des

NOTiE

116 Nocturnum'] Stella Veneris. saepe videret, Commisit noctes in sua

119 Jugula;'] Festus: ' Jugula, s^teWa. vota duas.' Seneca in Agamemnoae est Orion dicta, quod amplior sit ce- dicit Herculeni non una nocte fuisse teris, quasi nux juglans.' procreatum, sed quota non notat :

120 Statini] Stando fixe. ' Violentus ille nocte non una potnit Die] Pro diei. Virgilius: 'Libra creari.' Propertius etiam et ipse

die somnique pares ubi fecerit ho- Poeta diligens : ' Jupiter Alcmense

ras.' geminas requieverat Arctos; Et cce-

12i Hac nocte longiorem] T)i\ us Hie- luin noctu bis sine Rege fnit.' Ly-

ronymus notat fuisse tantum ' gemi- cophroni Hercules, rpiffeATjcoset Tpwcr-

nani noctem,' adversus Vigilant. ' Li- Trfpos \eaiu, leo trinox : Justino Mar-

bere proclamabis te esse aut Mercu- tyri, rptea-nepos 'A\KeiSris : et Statins

rium, propter nuuimorum cupidita- appellat ' ternocteni Herculeam :'

tern, aut Nocturnum, juxta Plauti vulgo dicitnr * trinoctium Hercu-

Amphitryonem,quodormiente in Ale- leuni :' apud Arnobiuni ' novem noc-

menas adulterio duas noctes Jupiter tes sunt :' apud Clementem Alexan-

copnlavit, ut magnzefoititndinis Her- drinum item: 'Jupiter pater nocti-

cnles nasceretur.' Ovidius idem ca- bus vix novem nnam potnit prolem

nit : ' Ipse Deum genitor, ne te tara extundere, concinnare, compingere.'

AMPHITRl/ONIS ACT. I. SC. 1. 67

Nisi item unam, verberatus quara dependi perpetem. Earn quoque edepol etiam multo hoec vicit longitudine. 125 Credo edepol equidem dormire Solera ; atque appotura Mira sunt, nisi invitavit sese in coena plusculum. [probe. Me. Ain' vero, verbero? Deos esse tui similes putas? Ego pol te istis tuis pro dictis et malefactis, furcifer, Accipiam ; modo sis veni hue ; invenies infortunium. 130 So. Ubi sunt isti scortatores, qui soli inviti cubant? Hasc nox scita 'st exercendo scorto conducto male. Me. Mens pater nunc pro hujus verbis recte et sapienter

facit, [sequens.

Qui complexus cum Alcumena cubat amans, animo ob- So. Ibo, ut, herus quod imperavit, Alcumenaenuntiem. 135 Sed quis hie est homo ? quem ante aedeis video hoc noctis ?

non placet. [tem venit.

Me. Nullus est hoc meticulosus aeque. So. quem? inmen- lUic homo hoc denuo volt pallium detexere. [pvuriunt.

Me. Timet homo : deludam ego ilium. So. peril ! dentes

in qua tota dedi pwnas subjectus flagris. Per adem Pollucis hac superat multo quoque etiam illam longitudine. Profecto puto Solein ubdormirc, atque mero madi- dum egregie. Fallor nin sese proluit largius. Mkr. Aisne cero,7nastigia? Arbi- traris Deos tibi esse similes 7 Per Pollucem te excipiam, furcifer, pro istis tuis verbis etfactis. Adesdum hue, si vis, reperies malum. So. Ubi su7it isti qui donniunt soli iniquo animo? hce.c nox est commoda exercendo scorto male conducto. Mer. Meus pa- ter qwi cubat nunc complexus Alcmenam, obsequens animo, facit recte et sapienter, ex dictis hujus. So. Pergam ut referam Alcmence id quod meus herus mild mandavit. At quis est homo ille quem conspicio ante cedes hac hora noctis? non placet, Mer. £st nemo perinde timidus atque hie. So. Quem video, venit in animum, ilium homi- nem velle iterum texere meuin pallium. Mer. Homo trepidat: ego ilium deludam.

C. — 124 pependi Mss. omnes et edd. princlp. dependi venit e typonim erra- to, ut videtur.— 125 tincit PI. 5. 6. B. 1. H. HI. 1. 2. Ven. 3. Bon. quod volnit Douza. — 126 equidem edepol HI. 1. — 127 mirum Bon. — 128 similes tut HI. 1.— 129 te abest ab HI. 1.— 131 soliti PI. 3. 4. B. 1. HI. 1. et HI. 2. e pr. in. Ven. 1. 3. Bon. solite Parei ed. 1. probante Botheo ; mox inniti B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. et PI. 4. ex emend. Rlockins vnit solitimidi. — 132 sita HI. 2. — 133 paler meus HI. 2. — 135 riupliem HI. 2. — 137 inetuculosus C. PI. 5. mox quom C. Pll. 3. 4. u. 6. quid M. dein milii in mentem PI. 1. 2. H. — 138 hoc deest in B. 1. mox PI. 1. 2. denique ; HI. 1. deique vult in textu, in marg. e m. 2da dein voluit : mox detexere C. post rasiiram, dexterce PI. 3. 4. 5. B. 1. H, 1. 2. Ven. 1. 3, Bon. destra PI. 6. Bernardus Saracen, Venet. primus

NOTiE

125 Vicit longitudinel SopbocK vm^.

68 M. ACGII PLAUTI

Certe advenientem me hie hospitio pugnae accepturus est. 140 Credo misericors est : nunc propterea quod me mens herus Fecit ut vigilarem, hie pugnis faciet hodie lit dormiam. Oppido inteiii. obseero herele quantus et quam validus est ! Me. Clare advorsum fabulabor : hie auseultet quae loquar. Igiturmagis modum in majorem in sese eoncipiet metum. Agite, pugni : jam diu 'st quod ventri vietum non datis : 1 46 Jampridem videtur faetum, heri quod homines quatuor In soporem eollocastis nudos. So. forraido male, [Sosia. Ne ego hie nomen meum commutem, et Quintus fiara e Quatuor viros sopori se dedisse hie autumat : 150

So. Perii: denies pruriunt. Sane ille me excipiet advenientem hospitio sub sii:;no pugnce. Credo est kumaniis, et qiioniam mens herus toluit ut ego vigilarem nunc, hie efficiet hodie pngnis ut dormiam. Plane perii. Quceso per Hercidem quam procerus est et quam. robustus! Mer. Loquar dare ex ndverso. Hie audiet quce dicam, et ita eoncipiet timorem in sese in majorem modum. Agite, o pugni ! est jam diu quod non suppeditatis cibum ventri ; videtur esse factum a longo tempore quod die hesterna conjeci:itis in soporem quatuor hotnines spoliatos. So. Pertimesco magnopere ne mutem hie meum nomen, et evadam Quintus e Sosia. Hie dicit se

texere legendum statuit ex antiqiio Cod. — 139 tibimet PI. 2. et e pr. m. PI. 1. mox perii C. e 2da in. proh HI. 1. 2. 5. C. et ex emend. Pi. 1. 3. Bon. pro denies B. 1. plidentis PI. 2. proh pUdentes PI. 4. pol denies Ven. 1. 3. mox proriunt HI. I. 2. — 140 pugni vitit Douza, pugneo Acidal. Both. — 142 obdor- miam B. 1. G. Junt. Ven. 6. Par.— 144 cluia B. 1. H. 2. Lgg. Ven. 1. 3. dare HI. 1. a stiperscripto; mox avorsum C at Y^M. vorsum aut versum uti B. 1. HI. 1. et edd. princ. — 145 modnm morem C. PI. 4. et e pr. m. PI. 1. nbi e 2da modum majorem, ut Pll. quatuor, Ven. 1. 3. Bon. majorem modum B. 1. majorem in modum, HI. 1. Lgg. modum^ morem'i; Acidal. vult Igitur demum magis majorem in sese.— \A9 ex HI. 1. — 150 duros C. — 151 si colo ('. B. 1. Pli. quinque, Ven. 3. si colo PI. 3. HI. 1. sic colo H. his nunc jam sic colo

NOT/E

140 Me hospitio pugnce accepturus rum in iraponendis nominibus, ut fer-

esf] Moris semper fuit ut insignian- me quintus diceretur puer, et dein-

tur aedes aliquibus picturis, quae in- ccps vir factus, quod natiis fuisset

currant in prajtereuntium ocnlos, et quintus, interdiim et Quintius, Sex-

quifi domiciiia civium qucerentibus tus, Sextius, Septimus, Septimius.

iiidicio sint. Ad bunc morem alhidit Hie jocatur Sosia, et vereri se testa-

jocHs Sosia?, quo innuit se esse sub tur, ne in posternm, non Sosia, sed

signo pugna, vel polius, pugnis exci- Quintus appelletur, quando caesus a

pienduin, id est, a Mercuric pngnis Mercurio dormiet cum quatuor, quos

sugiilandiim. a se sopori datos seu interfectos glo-

149 Quintus fiam'\ Erat apud Ro- riatur Mercuriiis. iiiauos non iufrequens usus numeio-

AMPHITRUON(S ACT. I. SC. 1. 69

Metuo ne numeriira augeam ilium. Me. hem! nunc jam

ergo: sic colo. So. Cingitiir, certe expedit se. Me. nonferet quin vapulet. So. Quis homo? Me. quisquis homo hue profecto venerit,

pugnos edet. So. Apage, non placet me hoc noctis esse : ccenavi modo : Proin tu istam coenam largire, si sapis, esurientibus. 155 Me. Haud malum huic est pondus pugno. So. peril!

pugnos ponderat. [servaveris.

Me. Quid si ego ilium tractim tangam ut dormiat ? So. Nam continuas has tris noctes pervigilavi. Me. pessumura Facinus ; nequiter ferire malam male discit manus, [est Alia forma oportet esse quem tu pugno legeris. 160

dedisse sopori quatiwr hnmines. Mefuo ne migeam illutii numerum. Mer. Igitur ilium excipiam sic modo. So. Accingitur, profecto se cnmparat. Meh. Nonferet quin pulsctur. So. Quis homo? Mer. Certe quisquis homo venerit hue, edet pugnos. So. Apage, non libet ederc hnc hora noctis: modo cwnavi : itaque appone, si vis, istain coenam esurientibus. Mer. Huic pugno non est tarn malum pondus. So. Perii: ponderat pugnos. Mer. Quid si ego ilium tangam leniter ut dormiat. So. Non est opus: nam duxi has tres noctes conlinuas insomnes. RIer. Est nequissi- mum facinus: manus novit percidere male malam, Oportet esse mutato vultu quem

HI. 2. go si colo HI. 1. at in niarg. sic do : si tolo G. sic volo Bon. Jijnt. Ven. 6. Par. Bas. 3. Lamh.— 1.52 Ita C. Ven. 3. Bon. forel Pll. B. 1. HI. 1. 2. Ven. 1. — 153 homo esB. 1. et HI. 1. ubi fs punctis deletur; niox profectus vult Doiiza; dein pugno sedet C. at B. 1. HI. 1.2. Pll. qninqne Lgg. edat ; PI. 6. edet; Bon. edcet. — 156 est pugno pandits B. 1. est pondus huic pugno HI. 2. — 158 continuo Lgg. mox astrisYea. 1. dein pessum C. PI. 4. e 2da m. It^g. pessimum P\. I. 5.G. fessum PI. 2. — 159 nequit C. et HI. 1, e pr. m. nequiter B. 1. PI. 1. 5.G. et 3. e 2dani. nequiter e pr. neque PI. 4. mox gliscit PI. 4. ex emend, oiini discit. Gruter voliiit pessUnum est Facinus nequiter, ferire maledicis manus, Bollieo romprobante ; Douza maladiscis, manus; Doii- zae til. mala discit manus, Palnur pessum ii ; Facinu'st nequiter ferire malam; male discis, 7mutus. — 160 esse oportet HI. 1. Lgg. Ven. i. 3. Bon. mox pugne

NOTiE

152 Cingi(?<r] David. ' Indutus est nes fele.sque, tracta leniter a capite

Dominus fortitudineni, et prtfcinxit ad caudam manu secnndis pilis. Iro-

se.' Et Lucas: ' Sint limibi vestiL nia, 'tractim tangere,' pro ictii gra-

praecincti.' vi atfligere.

157 Tractim tangani] Tractim tan- 160 Quem tu pugno legeris] Id est,

gere, est mulcere niolli et ex[>licata assecutus fueris, et percusseris. manu, ut nos ferme demulcemus ca-

70 M. ACCII PLAUTl

So. Illic homo me interpolabit, meumque os finget denuo. Me. Exossatum os esse oportet, quem probe percusseris. So. Mirum ni hie me quasi muraenam exossare cogitat. Ultro istunc, qui exossat homines : perii ! si me aspexerit- Me. Olet homo quidam malo suo. So. hei! numnam ego

obolui ? 165

Me. Atque baud longe abesse oportet ; verum longe hinc

abfuit. So. Illic homo superstitiosus est. Me. gestiuntpugnimihi. So. Si in me exerciturus, quaeso in parietem ut primura

domes. [fui.

Me. Voxmihiad aures advolavit. So. nae ego homoinfelix Qui non alas intervelli: volucrera vocem gestito. 170

tuferieris pugno. So. Ilk homo me interpnlahit, et finget de novo mevm os. Mer. Oportet OS ejus, quem tu bene percusseris pugno, esse sine denlibus. So. Mirum si hie non meditatur mihi eximere ossa quasi murancc. Apage istum qui ossa commi- nuil hominibus. Interii, si me conspicutus fuerit. Mer. Profecto homo mittit odorem suo damno. So. Hei! num ego mitto odorem! Mer. Atque oportet eum non abesse longe, sed abfuit longe hinc. So. llle homo valicinatur. Mer. Pugni mihi gestiunt. So. Te obsecro ut eos exerceas primum in parietem, si eos es adhi- biturus in me. Mer. Vox mihi advolavit ad aures. So. Cerle ego fui homo in- fortunatus, qui non eripui peniuis : habeo vocem pennatam. Mer. llle homo sibi

Doiiza, Palm, et Lamb, qui viilt et IcBseris. — IGl tne homo HI. 1. — 162 Ita C. PI. 3. Ven. 1. esse os PI. 1. 2. os omittiint Pll. ties, B. 1. HI. 1. 2. Bon. exossuatum vult Colviiis ad Apollinar. iii. 13. — 163 ne C. B. 1. PH. quatnor, Ven. 1. ni PI. 5. 6. In Pl.fnit nie pr. m. teste Giutero.— 164 istucCB. l.HI.

2. Pll. quinqne ; istic PI. 6. HI. 1. ex emend., Ven. 1. 3. Bon. probante Meur- sio. — 165 quidam homo HI. 1. niox numquum C heus nunquam obolui PI. 1. 2. numquam obolui absque hei PI. 6. nunqnnm obolui sine ego B. 1. HI. 2. Ven. 1.

3. Bon. nunquam abolui Yi\. \ . nunquam ahlui PI. 4. nunquam obolui ego Lgg. Camer. viilt heu mihi quianam ; Both, hfi, nunquidnam obolui. — 166 hie longe B. 1. longe hie HI. 1.— 167 PI. 1. e pr. ni. suspiciosus, uti PI. 2. HI. 1.— 169 advolabit C. mo\ ut ego PI. 1. 2.3. B. 1. HI. 1.— 170 voce gestio Lgg.— 173

NOTiE

161 Me interpolabit^ Nonins : ' In- dam, ut eximerentur spinae. <er/>y/a)e est immittere et interponere, 167 Superstitiosus] Moris erat apud

et novam forniam e vetere fingere : Veteres ut superstitioni tiibiierent

tractum ab arte fullonica.' quicquid ad auspicia, augnria, vati-

163 Quasi muranam] Mura^nae sic cinia, astrologiam, et oninem, qua-

spinae eximebantur ; primum baculo que vcrsum patet, diviuandi artem

diu multunique ca^debantur, deinde pertineret. premebantur manu a capite ad cau-

AMPHITRUONIS ACT. I. SC. 1. 71

Me. Illichomo a me sibi malam rem arcessit jumento suo.

So. Non equidera ullum habeo jumentum. Me. oneran- dus est pugnis probe. [nunc nauseo.

So. Lassus sum hercle e navi, ut vectus hue sum : etiara

Vix incedo inanis ; ne ire posse cum onere existumes.

Me. Certe enim hie nescio quis loquitur. So. salvos sum, non me videt. 175

Nescio quern loqui autumat : mihi certo nomen Sosia est.

Me. Hinc enim mihi dextera vox auris, ut videtur, verberat.

So. Metuo vocis ne vice hodie hie vapulem, quae hunc ver- berat : [torpeo.

Me. Optume eccum incedit ad me. So. timeo : totus

Non edepol nunc ubi terrarum sim scio, si quis roget: 180

Neque miser me commovere possum prae formidine ;

Ilicet, mandata heri perierunt, una et Sosia.

Verum certu'st confidenter hominem contra colloqui,

Igitur qui possim videri huic fortis, a me ut abstineat manum.

Me. Quo ambulas tu, qui Vulcanum in cornu conclusum geris? 185

nccersil malam rem suo jumento. So. Profecto nullum habeo jumentum. Mer. Est onerandus naviter pugnis. So. Per Herculem sum fessus e navi, ex quo sum delatus hue. Nauseo eliamnum ; vix gradior vacuus vnere, ne arbitreris me posse ambulare cum pondere. Mer. Enimtero nescio-quis fahulatur hie. So. Sum sal- vus, nonme conspicit. Dicit Nescio-quem fabulari. Profecto mihi est nomen So- sia, non Nescio-quis. Mer. Enimvero vox mihi pulsat aures a dextris, ut videtur. So. Vereor hodie ne loco vocis qua pulsat hunc hominem, ego pulser. Mer. Op- time ; ecce uccedit ad me. So. Pureo ; totus obtorpesco. Per adem Pollucis, si quis a me postulet nunc ubinam gentium verser, ignoro, et nequeo me commovere prcB pavore. Jam jussa Domini evanuerunt, et simul Sosia. Sed stat conferre sermo- nem audacter cum homine, ut queam huberi ab illo animosus, ut coerceat pugnos a me. Mer. Quo vadis, tu qui fers ignem inclusum in lateriia cornea? So. Quare

lapsus PI. 1. mox sum deest in G. dein hercle, navi Lamb, probante Both. — 175 certe equidem PI. 5. — 177 enim deiet Botli. dextera vox mihi B. 1. mox vos HI. 2.— 180 Ita C. PI. 6. scio ubi roget B. 1. HI. 1. PI. 3.4. Ven. 1. 3. Bon. scio ubi sim roget HI. 2. scio ubi roger PI. 1. 2. 5. — 181 commonere vult Coler. — 182 Ita C. illic enim B. 1. HI. 1. 2. Pll. qiiinque, Ven. 1.3. iilic sine enim PI. 6. — 183 certo est Ven. 3. Bon. mox alloqui vel colloqui C. PU. utrumque HI. 1. — 184 Alii omittunt igitur, alii cum Grutero a me. — 186

noim:

183 Qui Vulcanum in cornu geris] Qui ignem in laterna claustim geris.

72 M. ACCII PIwVUTl

So. Quid id exquiris tii, qui pugnis os exossas hominibus? Me. Servos esne, an liber? So. utcunque animo collibi-

tum est meo. Me. Ain'vero? So. aio enim vero. Me. verbero. So.

mentiris nunc [jam]. Me. At jam faciam ut verum dicas dicere. So. quid eo

est opus ? Me. Possum scire quo profectus, quojus sis, aut quid

veneris ? 190

So. Hue eo: herimeisum servos, nunquidnunc es certior? Me. Ego tibi istam hodie scelestam comprimam linguam.

So. baud potes : Bene pudiceque asservatur. Me. pergin' argutarier? Quid apud hasce sedis negotii est tibi? So. immo quid

tibi'st ? Me. Rex Creo vigilesnocturnos singulos semper locat. 195 So. Bene facit : quia nos eramus peregre, tutatu'est domum :

percontaris id, tu qui excutis denies hominihus pugno? Mer. Esne sercus an liber? So. Utut placet meo animo. Mer. Dicisne verol So. Dico enimvtro. Mer. Verbero. So. Mentiris nunc jam, non verbero. Mer. Sed efficiam modo lit confitearis me loqui vera. So. Quid tibi opus est eo? Mer. Possum cognnscere unde venis, ad quetn pertineas, aut cur veneris ? So. Ve?iio hue, sum servus mei heri, esne jam doctiori Mer. Ego tibi comprimam hodie istam flagitio^am linguam. So. Nequis, nam custoditur recte et caste. Mer. I'roscqueris nugari] Quod ne- gotium est tibi apud hacce tecta? So. Immo quid est tibi? Mer. Rex Creo col- locat semper siiigulis noctibus cxcubias. So. Facit bene: quoniam nos aberamus

Ita B. 1. in niarg. pro var. lect. in textu pugnis exossas homines uti PI. 6. HI. 1. 2. Ven. 1.— 187 es abest a C. B. 1. Lgg. HI. 2. PI. 3. 4. et PI. 1. e pr. m. et HI. 2. e 2da. Vcn. 3. Bon. niox utrunque B. 1. unde firmatur con- jectiira Lanibini utrumcunque. — 188 HI. in textu, mm queris; in marg. metitiris: mo\ jam abest a Mss. — 189 fatiam PI. 1. B. 1. niox discas PI. 1. 2. 3. 6. B. 1. HI. 2. Ven. 1. 3. Ben. In HI. 1. s punctis deietnr.— 191 7nei abest a C. PH. B. 1. HI. 1. 2, Ven. 1. 3. Bon, mox es nunc HI. 1. — 192 scelestam C. teste Grutero ; sceleste teste Pareo, uti PH. B. 1. Lgg. HI. 1. 2. At scelestam Ven. 1. 3. Bon.— 193 Ita C. Ven. 1. 3. Bon. argmnentarier Pli. B. 1. Hi. 1. 2.— 194 quod HI. 2. et ex emend. B. 1. mox negotium G. H. Lips. B. 1. HI. 2.

Ven. 1. negotii (sic) HI. 1. — 196 erramus Ven. 1. 3. mox domi C PI. 3. ad

NOTiE 188 Me. Verbero. So. Mentiris bero verberonis,' sient accipit Mer- nunc] Sosia fingit se vocabidnm hoc, curius ; sed pro verbo ' verbero, ver- ' verbero,' non pro nomine ' ver- beras' accipere.

AMPHITRUONIS ACT. I. SC. 1. 73

At nunc abi sane, advenisse familiares dicito.

Me. Nescio quam tu familiaris sis: nisi actutum liinc abis,

Familiaris accipere faxo baud familiariter.

So. Hie, inquam, habito ego, atque honinc servos sum. Me. at scin' quomodo ? 200

Faciam ego hodie te superbum, nisi hinc abis. So. quonam modo?

Me. Auferere, non abibis, si ego fustera sumpsero.

So. Quin me esse hujus familiae familiarem prasdico.

M E. Videsis, quam mox vapulare vis, nisi actutum hinc abis !

So. Tun' domo prohibere peregre me advenientera pos- tulas? 205

Me. Haeccine tua domu'st? So. ita, inquam. Me. quis herus est igitur tibi?

So. Amphitruo, qui nunc prasfectu'st Thebanis legionibus ;

Qui cum nupta est Alcumena. Me. quid ais? quod no- men tibi est ?

longe, custodivit domi ; sed nunc abiprofecto, nuntia domesticos adventasse. Mer. Miror quantum tu sis familiaris ; nisi ahcesseris statim, dabu operam ut familiaris excipiaris minime familiariter. So. Ego maneo hie, inquam, et sum servus Am' phitryonis et Alcmena. IMer. Sed scisne quo pacto ego dabo operam ut sis elatus hodie, nisi absistas hinc ? So. Quonam modo? Mer. Auferere, non abibis; si ego arripuero baculum. So. Quin affirmo me esse domesticum harum adium. Mer. Cogita, si vis, quantum cupias modo verberari, nisi velociter excedis hinc. So. Contendisne tu me arcere tectis recertentem a longe? Mer. Estne hcec tua domus? So. Eliam, inquam. Mer. Quis est ergo tuus herus? So. Amphitryo, qui est nunc prapositns copiis Thebanis, cum quo Alcmena est conjugata. Mer.

niarsj. et Lgg. — 197 aut C. e pr. m. post rasnram at : mo\ familiarem G. Her. M. Pll. I. 2. 3. B. 1. et HI. 1. supersciipto s.— 198 tu abest ab HI. 2. PI. 5. quantum Pll. cjuinque, B.l. Yen. 1. 3. et HI. in textu, in inarg. quamtu. — 199 Ita C. PI. 3. Yen. 1. accipieris PI. 1. 2. HI. 1, in textu ; accipiere PI. 4. 5. B. 1. HI. 2. et HI. 1. ex emend. Yen. 3. — 200 Ita Lgg. horum Pll. quinque, B. 1. HI. I. 2. mox sum servus PI. 5. de'in at at Ji. I. postiemo ^uo sine ?no</o Mss. fere omnes et edd. princ. — 201 nisiactutum hinc C. Pll. quinque ; nihinc PI. 1. — 203 quin med hujus esse vult Canier. — 204 quern HI. 1. in text, quam in inarg.— 205 Ita Pll. turn C. mox dono B. 1. — 210 isluc vult Douza — 212

NOTiE

201 Faciam ego te stiperbum'] Su\ier- sublimis gloriatnr. Mercurius tot

bus est et liabetur vulgo qui pedes niinatur Sosiae plagas, ut sit domnm

ire dedignatur; sed aut equo, aut referendus inter manus honiinum. curru, aut humeris hominum ferri

74 M. ACCII PLAUTI

So. Sosiam vocant Thebani, Davo prognatum patre.

Me. Nas tu istic hodie malo tuo corapositis mendaciis 210

Advenisti, audaciae coluraen, consutis dolis.

So. Immo equidem tunicis consutis hue advenio, non dolis.

Me. At mentiris etiam : certo pedibus, non tunicis venis.

So. Ita profecto. Me. nunc profecto vapula ob mendacium.

So. Non edepol volo profecto. Me. at pol profecto in-

gratiis. 215

Hoc quidera profecto certu'st, non est arbitrarium. So. Tuam fidem obsecro ! Me. tun' te audes Sosiam esse

dicere. Qui ego sum? So. peril ! Me. parum etiam, prasut futu-

rum est, praedicas. Quojus nunc es ? So. tuus; nam pugnis usu fecisti tuum. Pro iidi Thebani cives ! Me. etiam clamas, carnufex ? 220 Eloquere, quid venisti? So. ut esset quern tu pugnis

caederes. Me. Cujuses? So. Amphitruonis, inquam, Sosia. Mc.

ergo istoc magis, Quia vaniloquus, vapulabis : ego sum, non tu, Sosia.

Quid dicis ? Quod nomen est tibi ? So. Thebani nuncupant Sosiam procreatum Davo patre, Mer. Certe tu venisti hue hodie tuo damno, columen audacics, con- cinnatis mendaeiis, consutis fallaciis. So. Immo sane veiiio hue vestibus consutis, non fallaciis. Mer. Mentiris etiam : profecto veiiis pedibus, non vestibus. So. Etiam sane. Mer. Nunc sane da pcenas propter mendacium. So. Certe per cedem Pollucis nolo. Mer. Scd per Polluccm vapulabis sane invitus. Hoc qnidem sane est certuni, non tibi est arbitrarium. So. Obteslor tuam fidem. Mer. Audesne tu affirmare te esse Sosiam, quandoquidem sum ego? So. Interii. Mer. Dicis adhuc minus quam est futurum. Ad quern pcrtines jam? So. Ad te ; nam me fecisti tuum usu, pugnis. Heus! fidi cives Thebani. Mer. Vociferaris adhuc, sceleste? Effare cur accessisti? So. Ut esset quemtu ferires pugnis. Mer. Ad quern per tidies? So. Ego sum Sosia servus Amphitryonis, inquam. Mer. Igitur dabis poenas propterea quod es mendax: ego sum Sosia, non tu. So. Dii prastent

consuntis HI. 1.— 215 ingratis C. PU. B. 1. HI. 1. 2. Ven. 1. 3. Bon.— 219 quid quoins nam pugnus usum B. 1. e pr. m. quid quojus HI. 1. — 220 fidem maliint Palmer et Meursiiis : quibnscum facit G. fide, i. e.fid'e, uti edidit Both, niox clamat Ven. 3.— 221 loquerc Ven. 6. probaute BoUi. ibid, essem B. 1.— 224 ut

NOT^

219 Usu fecisti tuum] ' Usu facere, capere, usucapio. Usucapio reriim est nonienclaturae juridicae, ut usu- mobilium, praescriptio immobilium.

AMPHITRUONIS ACT. I. SC. 1. 75

So. Ita dii faciant, ut tu potius sis, atque ego te ut ver-

berem. Me. Etiara muttis? So. jam tacebo. Me. quis tibi he-

ru'st? So. quem tu voles. 225

Me. Quidigitur? qui nunc vocare ? So. nemo; nisi quem

jusseris. Me. Amphitruonisteesseajebas Sosiam. So.peccaveram: Nam Araphitruonis socium nae me esse volui dicere. Me. Sciebam equidem nullum esse nobis, nisi me, servom

Sosiam. Fugit te ratio. So. o utinam istuc pugni fecissent tui ! 230 Me. Ego sum Sosia ille, quem tu dudum esse ajebas mihi. So. Obsecro per pacem liceat te alloqui, ut ne vapulem. Me. Immo induciae parumper fiant, si quid vis loqui. So. Non loquar nisi pace facta, quando pugnis plus vales. Me. Dicito, si quid vis, non nocebo. So. tuae fidei credo?

Me. meae. 235

So. Quid, si falles? Me. tum Mercurius Sosiae iratus siet. So. Animum advorte : nunc licet mihi libere quidvis loqui.

»iCf ut tu sis potius Sosia quani ego, ut te verherem. Mer. Etiam obmunnuras ? So. Mox silebo. Mer. Quis est tiius herus? So. Is quem tu cupies. Mer. Quid igitur ? quomodo appellaris nunc '> So. Nemo, nisi quem mandaris . Mer. LHcebas te esse sercum Amphitryonis, So. Erruveram ; nam certe volui dicere me esse socium Amphitryonis, Mer. Profecto ego sciebam nobis esseneminem jni- nistrum nomine Sosiam, nisi me ; animus te fugit. So. Utinam tui pugni me fu- gissent quoque ! Mer. Ego sum ille Sosia, quem tu mihi dicebas te esse modo. So. Obtestor per pacem, liceat te alloqui ita ut non cccdar. Mer. Immo inducicB jiant tantillum, si cupis dicere aliquid. So. Non addam verbmn, nisi sancita pace, quoniam plus potes pugnis. Mek.. Die si vis quid, non feriam. So. Me committo tucs fidei. Mer. Mece? So. Quid si decipies? Mer. Tum Mercurius sit in- festus Sosi<x, So. Adhibe mentem ; mihi licet nunc dicere libere quidlibet. Ego

te HI. 1.— 225 muctis PI, 4. mutis B. 1.— 226 quem tu B. 1.— 228 socium ne C. PI. 2. 3. 4. ?ie abest a PI. 1. 5. G. socium certe B. 1. et Lips, piobante Heiin. de Metr. p. 88. sociennum Camer, voluit; socium met vel wtcd e vet. Cod. legisse videtur Scriver. — 229 scibam PI. 2.— 230 o abest a B. 1. HI. 1. — 231 quem te Aig. 3. Junt. Yen. G. Par. Lamb. — 232 obsecro ut per B. 1. HI. 1. Veil. 1. 3. Bon. ita quoque Both. — 235 si omittunt Arg. 3. Junt. Both, —

NOTiE

233 Inducice] Varro : ' Sunt belli paucorum dierum.' feiiae.' Agellius : 'Pax castrensis

76 M. ACCII PLAUTl

Amphitmonis ego sum servos Sosia. Me. etiam denuo ?

So. Pacem feci, foedus feci, vera dico. Me. vapula.

So. Ut lubet, quod tibi lubet fac, quoniara pugnis plus

vales. 240

Verum, ut ut es facturus, hoc quidem hercle baud reticebo

taraen. Me. Tu me vivus hodie nunquam facies, quin sim Sosia. So. Certe edepol, tu me alienabis nunquam, quin noster siem : Nee nobis praeter met alius quisquam est servos Sosia, Qui cum Amphitruone hinc una ieram in exercitum. 24.5 Me. Hie homo sanus non est. So. quod mihi praedicas

vitium, id tibi est. Quid, malum ! non sura ego servos Amphitruonis Sosia ? Nonne hac noctu nostra navis hue ex portu Persico Venit, quae me advexit? nonne me hue herus misit meus? Nonne ego nunc hie sto ante sedis nostras ? non mihi est

laterna in manu ? 230

Non loquor? non vigilo? non hie homo modo me pugnis

contudit?

sum Sosia sertus Amphitryonis. IMer. Etiam iterum. So. Feci pacem, ferii fcedus. Facio verba. Mer. Da pcenas. So. Ut placet, age quod vis, quandO' quidem prcestas virilius. Scd quicquid es aclurus, tameii profecto per Herculem non silebo id. INIer. Dum tu rives, nunquam assequeris ut noti sim liodie Sosia. So. Sane per eedem Pollucis tu non me fades alium, ita ut non sim noster. Neque est alius quisquam serrus Sosia prater me, qui profectus eram hinc ad bellum una cum Amphitryone. Mer. Hie homo 7ion est sanus. So. Dlihiaffingisillud vitium quod est in te. Quid ! malum ! Ego non sum Sosia serrus Amphitryonis ? Nonne nostra navis, qucB me rctulit,huc reversa est hac node ex pnrtu t'ersico? Meus herus nonne me misit hue ? Nonne sto ego nunc hie ante nostras cedes? Mihi non est laterna in manu? Non loquor? Non vigih? Hie homo non me percussit modo pugnis? Fecit

210 ?«/)<>< utrobiqnePU. Ven. 1. Bon. quod tibi Lgg. Bon. — 241 «< semel B. 1.— 242 vivos C. PI. 3. HI. 1. e pr. m. e 2da vivo ut HI. 1. Bon. PI. 5. uti PI. C. es delet Both, ita HI. 1. hodie liio.— 243 deest tu in HI. 1. — 244 nee noster Gulielm. e Mss. Lgg. nt vidttnr. — 245 ivi hero tneo i7i cxercitu Canier. voltiit ; exerdtus PI. 4.— 240 non est saiius G. H. M. B. 1.- 247 sum abest a PI. 1. 2. HI. 1. 7wnne ego servus PI. 3. 4. 6. nonne sum serrus PI. .5. 7iun>ie ego servus A/n, B. 1. no7ine ego s. s. Both.— 248 Ita C. at wos^ra e p. P. navis PI. 1. 2. 3. HI. 1. node omisso hue PI. 4. 6. hue abest a B. 1. Ven. 1.— 249 adduxit B. I. — 250

NOTiE

248 Portu Persico^ Portiis in Mari Poetae : nam Persae longo post Am- Eiiboico,non longe aThebis, dictus a phitryonem tempore in Graeciam ir- Persainm classe, quae inibi in ancho- ruperunt. ris fuit ; in quo et est anachronismus

AMPHITRUONIS ACT. I. SC. 1. 77

Fecit hercle : nam etiam misero nunc malae dolent.

Quid igitur ego dubito? aut cur non introeo in nostram

domum ? Me. Quid, domum vostram? So. ita enimvero. Me. quin

quae dixisti modo. Omnia ementitus. Equidem Sosia Amphitruonis sura. 255 Nam noctu hac soluta est navis nostra e portu Persico : Et ubi Pterela rex regnavit, oppidum expugnavimus : Et legiones Teleboarum vi pugnando cepimus. Et ipsus Amphitruo obtruncavit regem Plerelam in praelio. So. Egomet mihi non credo, quum illaec autumare ilium

audio. 260

Hie quidem certe, quae illic sunt res gestae, meraorat me-

moriter. Sed quid ais, quid Amphitruoni a Telebois datum est? Me. Pterela rex qui potitare solitus est, patera aurea. So. Elocutus est. Ubi patera nunc est? Me. in cistula Amphitruonis obsignata signo est. So. signi die quid

est ? 265

per Herculem : nam malce mihi dolent infelici etiamnum. Quare ergo ego kcrsito, et quare non ingredior in nostras cedes? Mer. Quid? veslras cedes? So. tta enimvero. Mer. Qiiin ementitus es universa qvcs locutus es modo. Frnfecto ego sum Sosia servus Amphitryonis. Natn nostra navis est soluta e portu hac nocte ; et cepimus urbem in qua rex Pterelas regnavit, et expugnavimus copias Teleboarum pugnando vi, et ipse Ampliitryo confecit regem Pterelam in certamine. So. Non mihi credo egomet, quando ilium audio die ere ilia: hie quidem profecto narrat ad unguem ea quce sunt facta ibi. Sed quid dicis, quid est datum Amphitryoni a Te- lebois? Mer. Crater aureus quo Pterela rex consuevit biberc. So. Dixit: ubi est jam patera? Mer. Est in cistula communita sigillo Amphitryonis. So. Die

nunc isto C. ex emend. — 251 nonne hie HI. 1. mox 7nodo abest a G. Ven. 2. Med. 2. Bas. 3. Both.— 252 misere G. Inde Both, misero misere ; at delent male Arji. 3. Jimt. Ven. 6. Par.— 254 nostram Pi. 1. 2. 3. 6. B. 1. Ven. 1. 3. Boii. HI. 1. at in marg. vostram: ibid, quinque dixisti C. e pr. m. queeque Pll. B. 1. Lgg. G. H. HI. 1. quceque edixti vult Gnlielm. qucecunque Ven. 1. Bon. — 255 mentitus es H. — 258 vi piinctis circiimdatnr in C. expngnando Pll. G. H. pro vi PI. 1. 3. in e pr. ni. in expugnando B. 1. HI. 1. — 260 hcec B. 1. illcec ilium autumare Men. I. Hon. — 262 Telebois hosiibus H. a Telebois datum hostibust Both.— 264 Ita C. PI. 4. 6. eloquere ubi PI. 1.2.3.5. Her. B. 1. et HI. in text, alterum in marg. ibid, est alterum deest in Lgg. patera aurea H.

NOTiE

252 Hercle] Est et alius liistrionis Herculem jiiratnr. anaclironismusconsultns inconsultus- 258 Vi pugnando] Non pactione.

ve : nam, Herciile nondiim uato, per

78 M. ACCII PLAUTl

Me. Cum quadrigis Sol exoriens. Quid me captas, ear-

nufex ? So. Argumentis vincit : aliud nomen quserendu' est mihi. Nescio unde haec hie spectavit. Jam ego hunc decipiam

probe : Nam quod egomet solus feci, nee quisquam alius afFuit In tabernaculo, id quidem bodie nunquam poterit dicere. 270 Si tu Sosia es, legiones quom pugnabant raaxume. Quid in tabernaculo fecisti ? victus sum, si dixeris. Me. Cadus erat vini ; inde implevi hirneara. So. ingressu'st

viam. Me. Earn ego, ut raatre fuerat natum, vini eduxi meri. So. Mira sunt, nisi latuit intus illic in iliac hirnea. 275 Factum est illud, ut ego illic vini hirneam ebiberim meri. Me. Quid nunc? vincon' argumentis te non esse Sosiam? So. Tu negas med esse? Me. quid ego ni negem, qui

egomet siem ?

(juod est signum ? Mer. Sol oriens cum quadrigis : quare me tentas, scelesie ? So. Me superat iiidicHs, emendicandum est uUud nomen: non video unde hie specn- lalus est ilia : ego hunc cnpiam bene jamjam: nam nulla modo poterit referre quod quidem egi egomet solus in tentorio, nee affuit quisquam alius. Si tu es Sosia, quando copies decertabant acerrime, quid fecisti in tentorio ? Sum victus si elocutus fucris. Mer. Erat cadus vini, ex eo implevi hirneam. So. Iniit viam. Mer. £go earn depromsi vini pari, ut fuerat ortum a vile. So. Miror nisi ille sese abscondit in ilia liirma. Illud est factum ut ego siccavcrim ibi hirneam vini tneri. Mer. Quid nunc? Superone te ralionihus te non esse Sosiam? So. Tu negas me esse Sosiam? Mer. Quare non negem, quandoquidem sum ego? So. Juro per

mox cistella PI. 5. G. H. M. B. 1. Inde Botli. emit cisfellula.— 267 ticit C. me vincit B. 1. HI. 1.— 273 cirneam PI. 3. et ex eineud. PI. 1. et 4. HI. 1. Ita qiio- qiie Nonius ; cyrenum H.ctjrneam B. 1. et mox similiter : ibid, ingressus tu tnam C. ingressusjam PH. HI. 1. Yen. 1. 3. Bon. est abest a B. 1.— 274 Ita C. PI. 3. 4.6. ut in remfuerat PI. 2. ut matri PI. 6. earn matre ego ut PI. 1. iibi mafre est e manu lecensoris post ra^nram. ibid, eduxcram meri Lgg. et lihri Gulielmi : nnde nialit vini eduxi eram meri ; Acidal. eduxi'clam mei-i. — 275. 6 Ita C. HI. 1. PH. j8'. a', versibus transpositis. — 276 est abest a B. 1. Ven. 1. Bon. Junt.. probanle Both, mox abiberani Lgg. — 277 vicero HI. 1. — 278 me deesse C. me

NOTjE

273 Hirneam'\ Genus vasis vinarii : ram ferret. Sic nivQapos, quod sca- * Hirnea,' seu ' Imea,' olini ' Er- rabeo similis ; cymbium, quod cymbae. nenm,' ■Kapct tJ> vpvfov, quod avis figu- Scalig.

AMPHITRUONIS ACT. I. SC. 1. 79

So. Per Jovem juro raed esse, neque me falsum dicerc. Me. Ategoper Mercurium juro, tibi Jovem noil credere: 280 Nam injurato scio plus credet rnihi, quam jurato tibi. So. Quis ego sum saltem, si non sum Sosia ? te interrogo. Me. Ubi ego Sosia nolira esse, tu esto sane Sosia. Nunc quando ego sum, vapulabis ni hinc abis, ignobilis. So. Certe edepol, quom ilium contemplo, et formam cog-

nosco meam, 285

Quemadmodura ego sura (saepe in speculum inspexi) nimis

simil' est mei. Itidem habet petasum, ac vestitum: tam consimil' est

atque ego. Sura, pes, statura, tonsus, oculi, nasum, vel labra, Malas, mentum, barba, collum : totus ! quid verbis opu'st ? Si tergum cicatricosum, nihil hoc simili est similins. 290 Sed quom cogito, equidera certo idem sum qui semper fui. Novi herum : novi aedis nostras : sane sapio et sentio. Non ego illi obtempero quod loquitur ; pultabo foris.

Jovem me esse Sosiam, neque me dicere mendacium. Mer. At ego juro per Mer- cwium, Jovem non tibi fidem habere ; nam scio turn inihi crediturum mugis inju- rato, quam tibi jurato. So. Quis sum ego tandem, si ego non sum Sosia ? a te pelo, Mer. Quando ego noUm esse Sosia, tu esto sane Sosia : nunc quoniam ego sum Sosia, dabis pcenas, furcifer, nisi absislas hinc. So. Per adem follucis quando ilium considero, et intueor in eo meam specicm, sicut ego vidi stepe in spe- ctdo, est valde similis mei. Habet eundem pileum et eandem reslem ; adeo est si- mitis mihi sura, pes, statura, tonsus, oculi, nasus, dens, labra, mala, mentum, barba, collum ; totus. Quid est opus verbis? Si ejus dorsum est plenum vibicibus, est nihil similius hue similiiudine. At quando ego reputo, profecto ego sum pro certo idem qui stmper fui. Novi herum, novi nostras cedes, profecto sum sanus et prteditus sensu. Ego non illi credo, quicquid dicat, feriam fores. Mer. Quo

esse PH.— 279 me esse Pll. Yen. 1. mox me deest in PI. 1,2. 3. 4.-281 credere PI. 1.2. 3. crederet PI. 4. — 283 esse nolim vult Taubni. piobat Both. — 284 niabibis PI. 1. 2. HI. 1 niox ignominis, i. e. sine nomine, Botli. — 28.5 quomodo ilium C. mox et abest a PI. 5.-286 sum deest in Ven. 1. 3. Bon. mox simile est in C. similis est Pll. — 287 tam simile est mihi PI. 1. HI. 1. tam similis est ; itu PI. 4. — 288 »)((*■(( labra PI. 5. 6. Lgg. Palmer vult nasum bella labra; nasum deiis labra Her. nasa veil. B. 1. Ven. 1. 3. Bon. iwsavt HI. 1. — 289 collus ISoiiius et B. 1. colum Bon. — 290 circatricosus PI. 2. ibid, hoc simile B. 1. HI, 1. Ven. 1. — 291 sed quomodo C. sed cum ego PI. G. ibid, sum idem G. — 295

not;e

294 Quadrigas Jovisi Velocissimas lucrem currum Jovis' appellat. Ca- esse oportet. Herat i. Od. 34. ' vo- tall. ' Non si Pegaseo ferar volatu.'

80 M. ACCII PLAUTI

Me. Quoagiste? So. doraum. Me. quadrigas si nunc

inscendas Jovis, Atque hinc fugias, ita vix poteris effugere infortunium. 295 So. Nonneherae mea? nunciare, quod herus meusjussit, licet? Me. Tuse si quid vis nunciare : banc nostram adire non

sinam. Nam si me irritassis, hodie lumbifragium hinc auferes. So. Abeo potius. Di imraortales, obsecro vostram fidem! Ubi ego perii? ubi immutatus sum? ubi ego formam

perdidi ? 300

An egomet me illic reliqui, si forte oblitus fui ? Nam hie quidem omnem imaginem meam, quae antehac

fuerat, possidet. Vivo fit, quod nunquam quisquam mortuo faciet mihi. Ibo ad portum, atque haec uti sunt facta, hero dicam meo. Nisi etiam is quoque me ignorabit ; quod ille facial Jup-

piter. 305

Ut ego hodie raso capite calvus capiara pileum.

vadis? So. In meas ades. Mer. Si conscendns nunc currum Jovis, atque aufu- gias hinc, ne sic quidem valueris effugere malum. So. Nonne licet re/erre mea iierce quod meus herus imperavit? Mer. Si cupis referre tua herjp quippiam, refer; sed non pafiar te accedere ad hanc nostram heram ; nam si mihi moveris bilem, abscedes hodie hiuc fractis lumbis. So. Abeo potius. Dii immortales ! obsecro vostram fidem ! Ubi ego perii? ubi sum immutatus? uhi ego perdidi for- mam ? An egomet reliqui illic, nisi forte fui oblitus ? Nam hie quidem possidet omnem meam imaginem. Mihi evenit, adhttc vivo, id quod nunquam quisquam mihi faciet mortuo, quando praefertur imago. Revertar ad portum, atque nuntiabo meo hero quemadmodum hctc sunt gesta ; nisi is non nosset etiam quoque ; quod Ju- jnter annitat, ut ego suscipiam hodie hie pileum, capite raso.

poteris e pr. in. e 2da potis HI. 1. — 298 lumbifrangium C. et Pll. fere omnes. HI. 1. Ven. 1. — 301 me abest a PI. 1. 2. — 302 meam C. ex emend, oliin tuum. —303 ut C. PH.— 304 dicam hero B. 1.

NOTiE

303 Vivo fit quod nunquam quisquam 306 Raso capite calvus capiam pileum']

faciei moriuol Mihi vivo prcefcrtur Seivi qui maniimittebantiir, capite

imago mea in Mercurio, videlicet raso, pileum accipiebant in Templo

quod nunquam quisquam faciet mor- Feronia?, quae Libertorum, et Varro-

tuo, Hlpote ignobili et vili mancipio: ni Libertatum Dea Fidoniaque nun<

nam nobilibus tantum, qui efferebaa- cupata est. Scalig. tur, praeferebantur imagines.

AMPHITRUONIS ACT, I. SC. 2. 81

ACTUS PRIMI SCENA SECUNDA.

MERCURIUS.

Bene prospereque hoc hodie operis processit raihi.

Amovi a foribus maxumam molestiam,

Patri ut liceret tuto illam amplexarier.

Jam ille illuc ad herum quoin Amphitriionem advenerit,

Narrabit servom hinc sese a foribus Sosiam 5

Araoyisse. Ille adeo ilium mentiri sibi

Credet; neque credet hue profectum, ut jusserat.

Erroris ambo ego illos et dementias

Complebo, atque omnem Amphitmonis familiara.

Adeo usque satietatem dum capiet pater 10

lllius, quam amat : igitur demum omnes scient,

Quaj facta. Denique Alcumenam Juppiter

Rediget antiquam in concordiam conjugis.

Nam Amphitruo actutum uxori turbas conciet,

Atque insiraulabit cam probri : turn mens pater 15

Earn seditionem in tranquillum conferet.

Nunc de Alcumena, dudum quod dixi minus,

Hodie ilia pariet filios geminos duos ;

Alter decurao post mense nascetur puer

Mer. Hcbc res mihi vert'd hodie rede feliciter que. DepuU ingentem molestiam a limine, ut liceret mco ■patri umplexari secure Alcmenam. Quaniio Sosia advene- rit illuc ad herum Ampliitryonem, illi referet sese repulsum aforibm ah altero Sosia servo ; Amphitryo autem putubit ilium sibi mentiri, neque credet Sosiam venisse hue, sicut mandaterat. Ego injiciam in mentem utriusque, et in universam domum Amphilryonis, errorem et amentiam, usque eo dum pater fruatur ad satietatem ea, quam deperit, Postea omnes intelligent quce sint facta a Jove. Et Jupiter revoca- hit Alcmenam in prislinam pacem cum Amphitryone. Nam Amphitryo concitabit modo seditionem adnersus conjugem, atque earn accusahit stupri. Meus pater redi- get eas turbas in concordiam. Nunc Alcmena, quod nondum dixi de ea, pariet hodie duos filios geminos; alter puer Iphiclus nascetur decimo mense postquam conceptus

I prospere hoc Acidal. operis delet Both. — 4 nam ille B. 1. Bon. niox jam cum HI. 1. — 5 narravit C. superscripto b. — 6 amovisse illis Lgg. — 12 Alcmena B. 1. — 15 insimulavit C. mox prohri PI. 5. 6. proprium C. e pr. m. e 2da pro- brium, uti B. 1. Lgg. PI. 2. 3. et 1. 4. e pr. m. — 16 earn C. jam Pll. qnin- que, HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. ipsam PI, 6. illi in B. 1. Bon. — 17 diximus PI. 1. 2. 3. 5. Ven. 1. B. 1. et HI. 1. in textu, in marg. dixi minus. — 23 jam Delph. et Var. Clus. Plaut. F

82 M. ACCII PLAUTI

Quam seminatus, alter mense septnmo. 20

Eorum Araphitruonis alter est, alter Jovis.

Verum minori puero major est pater.

Minor majori: jamne hoc scitis quid siet?

Sed Alcumenae hujus honoris gratia.

Pater curavit uno ut foetu fieret ; 25

Uno ut labore absolvat arrumnas duas,

Et ne in suspicione ponatur stupri,

Et clandestina ut celetur suspicio.

Quanquara, ut jam dndum dixi, rescisset tamen

Amphitruo rem omnem. Quid igitur? nemo id probro 30

Profecto ducet Alcumenae. Nam Deum

Non par videtur facere, delictum suum

Suamque culpam expetere in mortalem ut sinat.

Orationem comprimam : crepuit foris.

Amphitruo subditivus, cecum, exit foras, 35

Cum Alcumena uxore usuraria.

fist: alter HeTcu\es septitno mense, Ille est filius Amphitryonis,Mc Jovis. Ve- rum minori nuiti puero est major pater, et majori natii minor. Tenetisne jam quid sit hoc ? Sed paler providit ud tuendum honorem Alcmeua, ut anibo pueri ederen- tur uno partu ; ut liberetur duolius dolorilms uno labore, ut suspicio stupri non cadat in cam, et ut toJlatur suspicio occulta concnbitus furtivi. Tametsi Am- phitrijo, ut dixi jampridem, cognoscet omnem rem. Quid ergo? Nullus sane ver- tet id dedecori Alcmence : nam non videtur aquum Deum committere id, ut patiatur suum peccatum et suam culpam recidere in hominem. Coercebo linguam. Janua strcpit. Ecce Amphitnjo supposititius prodil forus cum Alcmena conjuge usu- raria.

nescitis hoc B. 1. quid sciet Bon. — 24 hujusce vnlt Giuter. mox oneris HI. in marg. e 2da in. — 25 crcavit H. — 26 absolceret Jiint. Ven. 6. Both. — 27 H. V. delet Both. — 28 sed eland. H. susceptio Lamb, hue itio Pistor ; citat Donat. ad Ter. Adelpb. 4. 5. 32. Et clandestina ut celetur consuetude; unde emit Scioppins co«sMe<Jo, allegatis Festi verbis; ' ConsuetionemPlautaa pro consuetudine dixit.' — 30 agitur C. mox sciant Bon. — 33 suamque ?U . . . mortalem sinat C. Ven. 1. Bon. Arg. 3. probante Bothio. — 35 subdiiicius Ven. 1. 3. Bon.— 46 lucet Lgg.

NOTiE

19 Alter decumo'\ Ad hunc versum hunc Poctani, quod fingat eodeni die

et sequentem non videtur satis at- Alcmenam et concepisseet peperisse.

tendisse Gerardus Joannes Vossins, 25 Fitee^] Prima longa, quasi^jcref.

scriptor alioqiiin diligentissimus, in 27 Suspicio] Secunda longa.

libro Institutionum snarum poetica- 36 Usuraria] Prolog, vs. 108. rum 2. cap. 3. quando repreliendit

AMPHITRUONIS ACT. I. SC. 3. 83

ACTUS PRIM! SCENA TERTIA.

JUPPITER, ALCUMENA, MERCURIUS.

Bene vale, Alcumena ; cum rem communem, quod facis. Atque imperce, quaeso ; menses jam tibi esse actos vides. Mihi necesse est ire hinc ; verum, quod erit natum, toUito. Al. Quid istud est, mi vir, negotii, quod tu tarn subito

dome Abeas? Jup. edepol, baud quod tui me, neque domi,

distaedeat : 5

Sed ubi summus imperator non adest ad exercitum, Citius, quod non facto 'st usus, fit, quam quod facto 'st

opus. Me. Nimis hie scitus est sycophanta, qui quidem meus

sit pater. Observatote, quam blande mulieri palpabitur, Al. Ecastor, re experior, quanti facias uxorem tuam. 10

Jcp. Vale bene, Alcmena, cura fortunas communes, sicut facis, et tibi parce, obsecro. Animadvertis nunc menses tui partus esse cxplefos. Oporlel me proficisci hinc; sed eniitri id quod nascetur. Alc. Quid rei est illud,mi marite, quod tu excedas e tectis tarn velociter? Jup. Per adem Pollucis, non excedo quasi me tcedeat tui, neque familice. Verum quando maxinms Dux non est in copiis, accidit scepius id quod non oportet fieri, quam id quod decet. Mer Profecto meus pater est sycophanta nimium facetus : videte quam blande demulceat mulierem. Alc. Per adem Castoris animadverfo revera quo loco habeas tuam conjugem, Jup.

2 at quin perge C. Pll. B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. esse exactos PI. 5. exactos esse HI. 1. — 3 natum quod erit B. 1. HI. 1. — 4 istuc C. Pll. B. Ven. 3. — 5 discedat PI. 2. B. 1. niox domatis, i. e. 5<ip.aTos, vult Giilielm. — 7 fit HI. 1. Ven. 1.3. Bon.— 8 hie abest a B. 1. sit metis Pll. G. B. 1. Ven. 1. 3. Bon. probat Both. — 9 observatote eum Hoth. ob metinm ; quam hlandiri usus heram HI. 1. in marg. palpabitur mulieri PI. 1. — 10 te experior C. Pll. B.

NOTiE

2 Imperce^ ' Parce labor!,' et lis, indicio sese parentes ejus esse profi- quae vicino partni nocere possunt. tobantnr et officia patris vehiti pol-

3 Quod erit nattim, tollito] Infantes iicebantnr. Statins: ' Meus ille mens; dim simnl ac erant nati, hunii depo- tellnre cadentem Excepi, et vinctuni nebantur : patev vero aut mater, aut genitali carmine fovi.' Qui non tol- si quis alius esse vellet loco patris et lebatur, pro abdicate et projectitio matris nascenti infanti, ab humo tol- erat. Taubm.

lebat, et in sinnm conferebat. Qno

84 M. ACCII PLAUTI

Jup. Satin' habes, si foeminarum nulla 'st quam asque di-

ligam ? Me. Edepol, nae ilia si istis rebus te sciat operam dare. Ego faxim te Araphitruonem esse malis, quam Jovem. Al. Experiri istuc mavellem me, quam mi memorarier. Prius abis quam lectus, ubi cubuisti, concaluit locus. 15 Here venisti media nocte, nunc abis : hoccine placet? Me. Accedam, atque banc appellabo, et supparasitabor

patri. Nunquam edepol quemquam mortalem credo ego uxorem

suam Sic efflictim araare, proinde ut hie te efflictim deperit. Jup. Carnufex, non ego te novi ? abin' e conspectu meo ? 20 Quid tibi banc curatio est rem, verbero, aut muttitio? Quoi ego jam hoc scipione. Al. ah ! noli. Jup. muttito

modo. Me. Nequiter pene expedivit prima parasitatio.

Estne satis, si est nulla mulierum quam amem perinde atque te ? Mer. Per adem Pollucis, si Jiiuo cognoscat te navare operam istis rebus amatoriis, ego pepigerim certo,futurum ut 7nalis esse Amphitryo quam Jupiter. Alc. Mallem mihi exhi- beri illud, quam mihi did. Repetis exercilum antequam locus lecti, in quojacuistif incaluerit : heri rerersus es media nocte, jam projicisceris : idne te delectat ? Mer. Accedam, atque hanc alloquar, et again partes parasiti paterui. Per adem Pollucis ego puto neminem unqunm fuisse mortalem qui prosequatur tarn ardenter suam uxorem, quam hie te prosequitur. Jlp. Furcifer, an ego non te nosco 1 Abisne a meo conspectu? Quid tu euros hanc rem, flagrio, aut hiscis ? Per Polliicem ego tibi hoc tacwZo ja/rt ... comminuani caput. Alc. Ah/ noli. Jlp. Facjamvel verbum. Mer. Prima parasitatio ferme male successit. Jup. Sed quod tu loque-

1. Ven. 1. 3. Bon, te abest a G. re debetiir Doiizje — 12 Ita C. at PI. 1. 2. ed. ni in ista furtis rebus ; PI. 3. ed. nulla furtis r. e pr. m. iiti B. 1. at e 2da ilia, uti PI. 4. 5. 6. H. M. furtiris G. Ven. 1. 3. Bon. si fictis Lamb, we si ilhi furtiris rebus Meursius ; frutis rebus Scriver. — 13 paxim Meiirs. mox malis esse HI. — 15 lecti ubi concubuisti PI. 1. 2. lectus ubi concub. PI. 6. lectus ubi accub. PI. 5. concaiuerit B. 1. — IC heri C. Pll. eri B. 1. — 17 super- asitabor B. 1. — 18 Versus deest in Bon. — 19 ecflictim C. e 2da m. e pr. affliclim, uti PI. 1. HI. 1. efictim PI. 2 — 21 muttito Pll. mutito B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon.— 22 quolego B. 1. Pll. quinqne, H. M. Ven. 1. C. e 2da m. erasa literula inter o et ?; coUigam hoc PI. 6. quo legam pro var. lect. PI. 1. quem pol ego volnit Canier. aut ledo HI. 1. in textu, in inarg. quo lego. Ven. 3. Bon. quoi ego. — 23 expetivit Lamb, mox prima hcec par. H. M. et HI. 1. ex

NOT^

13 Egofaxim'\ Alii Paxim pro ' pepigerim,' je gage, je mets en fait.

AMPHITRUONIS ACT. I. SC. 3. 85

Jup. Verum quod tu dicis, raea uxor, non te mihi irasci

decet. Clanculum abii a legione : operam banc surripui tibi : 25 Ex me primo prima scires, rem ut gessissem publicam. Ea tibi omnia enarravi. Nisi te amarem plurimum, Non facerem. Me. facitne ut dixi? timidam palpo per-

cutit. Jup. Nunc, ne legio persentiscat, clam illuc redeundum est

mihi ; Ne me uxorem praevortisse dicant prae republica. 30

Al. Lacrumantem ex abitu concinnas tu tuam uxorem.

Jup. tace. Ne corrumpe oculos; redibo actutum. Al. id actutum

diu 'st. Jup. Non ego te hie lubens relinquo, neque abeo abs te.

Al. sentio. Nam qua nocte ad me venisti, eadem abis. Jup. cur me

tenes ? Tempu'st : exire ex urbe, priusquam luciscat, volo. 35 Nunc tibi banc pateram, quae dono mi illic ob virtutem

data 'st, Pterela rex qui potitavit, quem ego mea occidi manu, Alcumena, tibi condono. Al. facis ut alias res soles.

ris, mea conjux, non debet te reddere iratam mihi. Veni hue ab exerciiu occulte ; aurvipui liaiic nocteni in tiiam gratiam, ut acciperes prima ex me primo, quomodo administrassem rem communem ; tibi ea retuli universa: nisi te diligerem multum, non facerem. Mer. Agitne sicut monui'f Adulator demulcet agram animi. Jup. Nunc, ne copies resciant, mihi revertendum illuc occulte, ne dicant me antepo- suisse cnnjugem patria'. Alc. Tu concitas lacrymas tua conjugi ex discessu. Jup. Site, nefceda oculos lacrymis ; revertar modo. Alc, Id modo est diu. Jup. Ego non tedesero hie, neque abeo abs te ultra. Alc. IntelUgo. Nam projicisceris eadem nocte qua reversus es ad me. Jup. Quare me retines ? Est tempus. Volo excedere de civitate antequam illucescat. Tibi do, Alcmena, hunc craterem, quo bibit rex Pterela, quem ego inierfeci mea manu ; hie mihi oblatus est in prtemium ob fortitudinem. Alc. Facts hoc, «( soles facere alias res. Per tedem Castoris,

emend. — 24 tu abest a Junt. Arg. 3. Ven. G. Par. moxmecum HI. in textii, in marg. »nj7u ; Voss. 2. mecum, probante Gron. — 25 subripuiC. — 28 palmo P II. B. 1. HI. 1. in textii, in niarg. palpo. — 29 prtesentiscat B. 1. — 30 mi Douzae Fil. pro re B. 1. — 31 Merciirio tiibuit, non Alcmenae, Both. — 32 id actum B. 1. — i$5 tempus exire C Ven. 1. 3. Bon. mox lusciscat C. e pr. ni. e 2da lucescat uti PH. Bon, — 36 nunc ibiBoth. — 38 do HI. 1. in lextu, in oiarg. condono.-^

86 M. ACCII PLAUTI

Ecastor condignum donum, quali'st qui donum dedit. Me. Iramo sic condignum donum, quali' est cui dono

datu'st. 40

Jup. Pergin' autem ? nonne ego possum, furcifer, te per-

dere ? Al. Noli amabo, Ampbitruo, irasci Sosias caussa mea. Jup. Faciam ita ut vis. Me. ex amore hie admodum

quam Scevus est! Jup. Nunquid vis? Al. ut quom absim, me ames, me

tuara absentem tamen. Me. Eamus, Amphitruo : luciscit hoc jam. Jup. abi prae,

Sosia : 45

Jam ego sequar. nunquid vis? Al. etiam: ut actutum ad-

venias. Jup. licet. Prius tua opinione hie adero: bonum animum habe. Nunc te, nox, quas me mansisti, mitto, ut cedas die. Ut mortalis inluciscas luce clara et Candida. Atque quanto nox fuisti longior hac proxuma, 50

est munus dignum eo, qui id dat. Mer. Imo est miinus dignum ea, cui datur. Jup. Pergisne vera ? Nonne possum ego, furcifer, te perdere? Alc. Noli, obse- cro, Atnphitryo, iriisci Sosia: causa mea. Jup. Faciam ita ut vis. Mer. Quam amor reddit hunc iracundum ! Jup. Visne mandare aliqnid? Alc. Ut tametsi absim, nihilondnus nte diligas absentem. Mer. Proficiscamur, Amphitryo, dies illucescitjam. Jup. Prcei, Sosia ; ego jam scquor. Visne mandnre aliquid ? Alc, Jta ut revertaris celcriter. Jup. Faciam ita ut optas ; ero hie prius tua expecta- tione : esto bono animo. Jam te dimitto, nox, quce me cxpectasti, ut facias locum luci, ut illustres homines lumine splendido et limpido ; et quanto extitisii productior,

39 quale est C. qtialis est Pll. qiiinque, Ven. 1. 3. Bon. qmlis sine est PI. 3. cut' est Nonius.— 44 me tuam te ubsente HI. 1. Ven. 1.3.— 45 luciscit Lgg. et C. e pr. ni. e 2da lucescit iiti Pll. G. H. M. hoc abest a PI. 1. 2. hie Pl. 6.— 46 actum B. 1. — 47 Lgg. oniittunt tua, mox supplant habe nunc. — 48 me abest a B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. mox uli Taubm. piobante Both, dein concedas HI. 1.— 49 morlalibus Pll. Lgg. B. 1. G. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. mox Ulucescat

NOTiE

44 Nunquid vis] Discedentium et vous dortne le bonjour. Adieu, an lien

valedicentium formula, quasi sit el- de dire, Je vous recommande d Dieu ;

lipsis horum vcrborum, Num quid vis Allez d Dieu.

mandare? Num quid vis amplius ? 50 Atque quanto nox^V t planus fiat Ellipses etiam in salutatiouibus nos- locus hie, comparandum herculeum tris et discessu urbano crebra; occur- trinoctium cum nocte quae id ante- runt. Bon jour, an lieu de dire, Je cessit, et die quae inter noctcm illani

AMPHITRUONIS ACT. II. SC. 1. 87

Tanto brevior dies ut fiat faciam, ut eeque disparet,

Et dies e nocte accedat. Ibo, et Mercurium subsequar.

onox, nocte qua; prcBcessit, efficiam ut dies qua' praecessit lianc diem, sit tanto contractior liac (lie quas jam illiiccscit, ut pares sitis, et lux uccrescat aqualiter e ienebris: ibo^ et subsequar 3Iercurium.

Acidal. lit! HI. 1. superscripto tamen ^.—51 H. v. ahest a PI. 3. dispar PI. 6. H. M. Yen. 1. 3. et HI. 1. post ra.»u\am. face jam, ut teqite disparet Griiter ; dispare Meiirs. ut aque dispnrcs Et dies ct nox accedant Pistor. ■ — 52 Et dieset nox Veil. 1. 3. lion, sequar Acidal.

NOT/E

et hoc trinoctium intercessit. Man- noctium, ut aeque sint disparia et

datautem Jupiter diei, qua? illiicescit trinoctium quod praecessit, et trihe-

post trinoctium, ut tantum distet Ion- inerum quod illucescit. Uno verbo,

gitudine a die quae antecessit trinoc- ut fiat unus dies ex duobus diebus et

tiujn, quantum abfuit trinoctium a una nocte media, sicutfuerat una nox

nocte suprema quae antecessit tri- ex duabus noctibus et uno die medio.

ACTUS SECUNDI SCENA PRIMA.

AMPHITRUO, SOSIA.

Age i tu secundum. So. sequor, subsequor te.

Am. Scelestissimum te arbitror. So. nam quamobrem ?

Am. Quia id quod neque est, neque fuit, neque futurum est,

Mihi praedicas. So. eccere, jam tuatim

Facis, ut tuis nulla apud te sit fides. 5

Amp. Age tu, veni post me. So. Seqiwr, te subsequor. Amp. Existimo te esse ne^uJssimjtm omnium mortaliuni. So. Quare? Amp. Quoniam mihi narras id quod nee est, nee fuit, nee est futurum. So. Per Cererem, agis nunc tuo more,

1 secundus B. 1. PI. 1. 5. 6. Hl.l. ex emend. Ven. 1. Bon. i tu Sosia sequor PI. 2. e pr. m. e 2da secundus. secundus subsequor Pi. 4. secundo Lgg. se- cundu vult Palmer, mox Bon. tion std subsequar te. — 2 ah quamobrem Arg. 3. Ven. 6.-4 ecce rei am C. ecce rem jam B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. PH. quinque ; ecce autem Pi. 5. iuatim Nonius; tu autem C. PH. B. 1. Ven. 1. 3. Bon. — 5 facts tuis uti fides sit Both.— 7 abscidam C. PI. 2. 3. 5. absidam PI. 1. —

NOTiE

2 Nam quamobrem'] Ob quantnam 4 Tuatim'] Tuo more ipsius. Adver- rem ? biuin a ' tu;' ' Ipsatim' ab ' ipse.'

88 M. ACCIl PLAUTI

Am. Quid est? quo modo? jam quidem hercle ego tibi

istam Scelestam, scelus, linguam abscindam. St), tuus sum : Proinde ut commodum est et lubet, quidque facias : Tamen, quin loquar haec uti facta sunt hie, Nunquam ullo modo me potes deterrere. 10

Am. Scelestissime, audes mihi praedicare id, Domi te esse nunc, qui hie ades? So. vera dico. Am. Malum ! quod tibi Dii dabunt, atque ego hodie

dabo. So. Istuc tibi est in manu : nam tuus sum. Am. Tun' me, verbero, audes herura ludificari ? 15

Tun' id dicere audes, quod nemo unquam homo antehac Vidit, nee potest fieri, tempore uno. Homo idem duobus locis ut simui sit? So. Profecto, ut loquor, ita res est. Am. Juppiter te

perdat. So. Quid mali sum, here, tua ex re promeritus? 20

Am. Rogasne, improbe, eliam, qui hidos facis me?

ut nullam habeas Jidem tuis servis. Amp. Quid? quo pacta? Per Herculem,o nequam! ego tibi amputabo modo istam nefariam linguam. So. Sum tuus: idcireo age quid vis, sicut est opportunum, et placet, Niliilomiiius nunquam potes me twi- pedire quominus referam hcec, quemadmodum sunt gesta illic. Amp, Impurissime, audes mihi affirmare id, nempe te esse nunc domi, te, qui ades hie ? So. Loquor vere. Amp. Malum ! quod Diitibi infligcnt, et ego injiigam hodie. So. Istud est in tua pot estate : etenim sum tuus. Amp. Audesnc tu,fiagrio, illudere mihi, qui sum tuus herus? Audesnc tu affirmare id quad t)ullus unquam honw conspexit hac- tenus, neque potest esse, ut idem cxistnt uno tempore una inAluobus locis. So. Profecto res se habet sicut dico. Amp. Jupiter te perdat. So. Quam poenam promerui, o here, quam adhibeasjam in me. Amp. ^ mene postulas adhuc id, sceks-

8 comnwdum siet lubet C. Exc. PU. B. 1. Lgg. Ven. 1. 3. quidquid Pll. H. M. B. 1. quicquam Ven. 1. 3. Bon. — 12 prcedico B. 1. — 13 di tibi B. 1. — 14 nam ego tuus H. M. — 15 ludificarier HI. 1. PI. 1. 2. Ven. 1. 3. Bon. ludi- facere Brnnck. — 16 turn id PI. 2. mox audes dicere B. 1. — 18 simitu Lipsius e Ms.— 19 res ita est C. Pll. B. 1, Lgg. G. H. M. Ven. 1. 3. Bon.— 21 ludijicas

NOTyE

20 Tua ex re] Hoc loco loquitur mat quod quisque servorum piomeiu- Sosia, quasi sit penes Amphitiyoncm eiit: et hoc est quod appellat Sosia thesaurus ptenarum, de quo depro- ' e tua re,' id est, ' e thesauro tao.'

AMPHITRUONIS ACT. II. SC. 1. 89

So. Merito maledicas mihi, si id ita factum est.

Verum baud mentior, resque uti facta, dico.

Am. Homo hie ebrius est, ut opinor. So. utinam ita

essem ! Am. Optas quae facta. So. egone? Am. tu istic, ubi

bibisti ? 25

So. Nusquam equidera bibi. Am. quid hoc sit hominis ! So. Equidem decies dixi : Domi ego sum, inquam ; Ecquid audis? et apud te assum Sosia idem. Satin' hoc plane, 30

Satin' diserte, here, nunc videor tibi locutus Esse? Am. vah ! apage te a me. So. quid est negotii ? Am. Pestis te tenet. So. nam cur istuc dicis? Equidem valeo, et salvos sum recte, Amphitruo. Am. At te ego faciam hodie, proinde ac meritus es, 35

Ut minus valeas, et miser sis. Salvos domum si rediero. jam Sequere sis, herum qui ludificas dictis delirantibus :

te, qtii Hindis mihi? So. Compreceris male mihi, si id est gestutn sic: sed minime mentior, et aperio quemadmodum res, o here, est acta. Amp. Hie homo est temulentus sicut arbitror. So. Utinam essem ejusmodi. Amp. Optas ea qucB su7it acta. So. Egone? Amp. Tu ipse, Ubi potasti? So. Profecto ego niUlibi potavi. Amp. Quails homo est hie ? So. Profecto ego tibi repetivi decies. Ego sum in tuis adibus, inquam : audisne ? et assum apud te idem Sosia ego ipse. Tibine videor nunc, here, dixisse id satis aperte, satis manifeste ? Amp. Vah! abiame. So. Quare? Amp. Intemperiw te agitatit. So. Quam- obrem dicis id l Profecto ego valeo, et sum salvus bene, Amphitryo. Amp. At ego daho operam hodie, ut tu valeas minus, et ut sis infelix, si repetivero domum in- columis. Sequere me nunc, si vis, tu qui illudis hero tuis deliramentis, qui venis

B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. — 22 dicas male merito HI. 1. C. ita inter lin. e m. 2da ; si res non ita facta est HI. 1. PI. 1. 2. H. M. si non id factum est ita PI. 3. si non itaf. PI. 5. si non ita idf. G. B. I. si non id itaf. Lgg. nisi id itaf. Acidal. si ita id Ven. 1. 3. Bon. — 25 optas C. et PI. 3. e 2da ra. opta Pll. quinque, B. 1. — 29 et quid C. PI, 1. 2. ecquid PI. 3. 5. et quicquid PI. 4. supr. lin. equidem PI. 6. — 31 nunc bis Ven. 1. 3. — 33 quid istuc est PI. 5. quid est istud quod dicis G. quid istuc dicis Ven. 1. 3. Bon. — 35 ego abest a PI. 1. — 37 «t domum B. 1. — 38 sequere sic B. 1. HI. 1. Ven. 1. — 42 in tergum vult

NOTiE

27 Decies] Numerus certiis pro in- centies :' quod nos reddimus veraa- certo, id est, ' saepius;' alias ' sex- cale, millefois.

90 M. ACGll PLAUTI

Qui quoniam herus quod imperavit, neglexisti persequi. Nunc venis etiara ultro irrisum dominura : quae neque

fieri 40

Possunt, neque fando unquam accepit quisquam, prefers

carnufex. Quojus ego hodie in tergo faxo ista expetant mendacia. So. Amphitruo, miserrima istaec miseria est servo bono, Apud herum qui vera loquitur, si id vi verura vincitur. Am. Quo id, malum, pacto potest, nam mecum argumentis

puta, 45

Fieri? nunc uti tu hie sis et domi: id dici volo. So. Sum profecto et hie et illic. Hoc cuivis mirari licet. Neque tibi istuc mirum magis videtur, quam mihi. Am. Quo modo? So. nihilo, inquam, mirum magis tibi

istuc quam mihi. Neque, ita me Dii ament, credebam primo mihimet So-

siae, 50

Donee Sosia, ille egomet, fecit sibi uti crederem.

nunc ctiam ultra ludificatttm herum ; quia neglexisti implere id quod dominus man- davit. Dicis,furcifer, ea qua neque possunt fieri, neque ulUis unquam audivit fan- do. Ego curabo hodie uthcec mendacia recidant in tergumtuum. So. Amphitryo, est hcEc calamitas siimma boni scrvi, qui vera loquitur apud dominum, quando Veri- tas opprimitur vi awctor'itaUs herilis. Amp. Quo pacto id potest fieri? malum/ nam disputa mecum rationibus. Volo a te milii aperiri id, quemadmoduni tu sis hie in via ct in ineis adibus. So. Sane sum et hie et illic. Licet cuivis mirari id; et Hind non tibi upparet 7nagis stupendum, quam mihi, Amphitryo. Amp. Quo pacto ? So. Istud, inquam, nihilo tibi videtur magis admirabile quam mihi. El initio non habebamfidem mihimet Sosicc, ita me Dii ament, usque eodum egotnet

Lamb, et sic G. espectant P\. i. 6. ista spectant PW. qmUwr. ista espectent PI. 1. snpr. lin. cxspectant B. 1. spectent in text., in niaig. expetant HI. 1. — 44 verba C. Pil. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. vi C. at B. 1. P1.4. G. et e pr. m. 1. 2. 3. si is in verum ; si is in rero PI. 5. is vi verus Lgg. si is in snperscripto id vi HI. 1. — 45 potcs PU. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. et C. ubi ex eadem in. putes ; mox putas B. 1. PI. 1. 5. Ven. 3. at puta C. Ven. 1. Bon. uti Nonius. — 48

NOTiE

41 FaHdo] Passive accipitnr, id est, quod incantetur: ' uritque videndo

quod nuuqnam audivi quemquam fa- Fcemina,' non quod videat, sed quod

ri: Virgilius, ' Cautando rumpitur videatur: active apud eundem: 'Quis

acguis :' non quod cantet anguis, sed talia fando temperet a lacrymis ?'

AMPHITRUONIS ACT. U. SC. 1. 91

Oidine omne uti quidque actum est, dum apud hostes

sediraus, Edissertavit : turn forraara una abstulit cum nomine ; Neque lac lacti magis est simile ; quam ille ego similis

est mei. Nam ut dudum ante lucem a portu me praemisisti

domum. 55

Am. Quid igitur? So. prius multo ante sedis stabam

quam illo adveneram. Am. Quas, malum, nugas! satin' tu sanus es? So. sic

sum, ut vides. Am. Huic homini nescio quid est mali mala objectum

manu, Postquam a me abiit. So. fateor : nam sum obtusus

pugnis pessume. Am. Quis te verberavit? So. egomet memet, qui nunc

sum domi. 60

Am. Cave quicquam, nisi quod rogabo te, mihi responderis. Omnium primum iste qui sit Sosia, hoc dici volo.

Sosia me coegit ut sihifidem haberem. Exposuit sigillatim universa qua sunt ges- ta interea dum commorati sumus apud hostes : turn abstulit speciem simid cum no- mine, et lac non est similius lacti, quam ego, qui est ille, est similis mihi. Nam statim atque me dimisisti a portu ad tuas (sdes multum ante lucem. Amp. Quid igitur ? So. Stabum ante tuas ades diu antequam adveneram illuc. Amp. Ma- lum ! quw nugcE ! esne tu satis sapiens ? So. Sum ita vt vides. Amp. Nescio quid veneni est injectum huic homini mala manu, ex quo discessit a me. So. Fa- teor; nam sum pessime exceptus pugnis. Amp. Quis te pulsavit?' So. Egomet memet qui sum nunc in luis adibus. Amp. Vide ne mihi respondeas quicquam, nisi id quod a te petam. Primum omnium volo dici id, quis sit iste Sosia? So.

inagis viirum Legg. — 52 quidquid'PW, B. 1. H. et Bentl. ad Ter. Evin. v. 4.48. quicque C. ut quidque Lgg. quicquam Yen. 1. 3. Bon. Utrunique HI. 1. — 53 attulit Legg.— 54 lactis Pll. Piikheini. M. lade lacte Lgg. lacte lactis B. 1. simile est C. — 56 stabat Her. uti HI. 1. ex emend. — 57 utut Ven. 1.— 61 rogo

NOTiE

55 Pramisisti domum'\ Interea dum sagee objiciunt saRpius manu quam

Sosia loquitur, et haec verba connee- cantn et verbis, licet plerumque in

tit continue spiritu cum his, * prius spargendis venenis verba adhibeant

nuilto,' et Ampliitryo iratus loquitur ad decipiendos incautos. VirgilLus

dicitqne : ' Quid igitur !' utrumque notat : ' Spargere qui som-

58 Mala objectum mami] Venena nos cantuque manuque solebat.'

92 M. ACCII PLAUTI

So. Tuus est servus. Am. mihi quidem uno te plus etiara

est qiiam volo : Neque postquam sum natus, habui nisi te servum Sosiam. So. At ego nunc, Amphitruo, dico, Sosiam servum

tuum 65

Praeter me alterura, inquam, adveniens faciam ut oflfendas

domi, Davo prognatum ; patrc eodem, quo ego sum : forma, aetate

item. Qua ego sum : quid opu'st verbis? geminus Sosia hie

factu'st tibi. Am. Nimia memoras mira. Sed vidistin' uxorem meam? So. Quin introire in aedis nunquara licitum est. Am. quis

te prohibuit? 70

So. Sosia ille, quern jamdudum dico, is qui me contudit. Am. Quis istic Sosia est? So. ego, inquam. Quoties

diccndum est tibi? Am. Sed quid ais? num obdormivisti dudum? So. nus-

quara gentium. Am. Ibi forte istum si vidisses quendam in somnis Sosiam. So. Non soleo ego somniculose heri imperia persequi. 75 Vigilans vidi, vigilans nunc te video, vigilans fabulor.

Est tuus servus. Amp. Prqfecto mihi est plus servonim qitam telim, quamvis te baberein unum; et ex quo sum natus, non habui servum Sosiam nisi te. So. Sed ego dico nu7ic, Amphitryo, quando venies, dabo operam ut reperias Sosiam tuum servum alium a me, inquam, procreatum Davo patre, eodem paire quo ego sum na- tus, specie, estate qua ego sum. Quid opus est verbis? Tuits Sosia hie evasit gemi- nus. Amp. Narras nimis admirabilia. Sed vidistine meam uxorem? So. Quin nunquam fuit concessum ingredi domum. Amp. Quis te impedivit ? So. Ille Sosia qucm dico jampridem, ille qni me contudit pugnis. Amp, Quis est ille Sosia? So, Ego, inquam; quoties tibi dicendum est? Amp. Sed quid ecis? Nonne mox obdormivisti? So. Nullo modo. Amp. Hoc a te peto, ut videam titriim forsan vidisses in somniis ilium nescio-quem Sosiam. So. Ego non assuevi obire somniando mandata domini ; conspexi vigilans, sicut te conspicio

Lgg — 62 hoc deest in Lgg.— 67 dabo preegnatum Lgg.— 72 tibi deest in Hi. 1. — 73 die dum vult Dissaldaeus, gentium Sosia Ven. 1.3. Bon.— 74 si is- tum vides B. 1. PI. qiiiuque ; si istum vidisli PI. 6. — 76 fabtdabor Ven. 1.

NOTiE

75 Somniculose heri imperia persequi] David. ' Neque dormitet qui custodit te.'

AMPHITRUONIS ACT. H. SC. 2. 93

Vigilantem ille me jamdudum vigilans pugnis contudit.

Am. Quis homo? So. Sosia, inquam, ego ille. Quaeso, nonne intelligis ?

Am. Qui, malum, intelligere quisquam potis est ? ita nugas blatis.

So. Verum actutum nosces. AM. quern? So. ilium nosces servum Sosiam. 80

Am. Sequere hac igitur me: nam mi istuc primum exqui- site est opus.

Sed vide ex navi efferantur quae jam iraperavi omnia.

So. Et memor sum, et diligens, ut quae imperes com- pareant.

Non ego cum vino simitu ebibi imperium tuum.

Am . Utinam Di faxint, infecta dicta re eveniant tua ! 85

nunc vigilans, fabulor vigilans, ille me pulsavit jampridetn pugnis vigilantem. Amp. Quis homo? So. Ego, inquam, ille Sosia. Obsecro, nonne capis'i Amp. Estne aliquis, malum ! qui possit capere ? Adeo effutis nugas. So. Verum co- pies mndo. Amp. Quem ! So. Nosces ilium servum Sosiam. Amp. Sequere me igitur hac ; nam primum mihi est opus ut instituam qucestionem de hac re. Sed cura ut exportentur e navi universa qua mandavi modo. So. Et sum memor et solici- tus ne pereant qua mandas. Ego minime hausi cum vino tuum mandatum. Amp. Utinam Diifaciant ut tua verba sint infecta in tuum commodum.

fabulabar \ en. 3. Bon. — 78 Kum me H. non me HI. 1. Ms. Scriverii, Ven. 6. Par. Bas. 3. Both. — 79 qiiisq. intell. Lgg. blactis Pll. quinque, B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon.— 80 nosces inquam ilium B. 1. HI. 1. Pll. H. M. Ven. 1. 3. Bon. — 84 simul PI. 1. 2. 4. 5. 6. — 85 rete veniant C. recte veniant B. 1. Lgg. Pll. quinque, Ven. 3. Bon. recta veiiiant PI. 2. et HI. 1. e pr. m. recte eveniant Ven. 1,

ACTUS SECUNDI SCENA SECUNDA.

alcumena, amphitruo, sosia, thessala. Satin' parva res est voluptatum in vita, Atque in aetate agunda,

Alc. Nonne voluptates sunt res admodum exiguce in vita, si coniparentur cum

1—81 Hos versus Bacchiacos aliter disposuit Bothins, aliter Herraannus de Melr. p. 297. Mutationes propter nietruni factas longum esset enarrare.

94 M. ACCII PLAUTI

Praequara quod molestum est : ita cuiqu.e comparatum

Est in aetate hominum ;

Ita Dis placitum, voluptatem iit raoeror comes conse-

quatur: 5

Quin incommodi plus malique illico assit, boni si obtigit

quid. Nam ego id nunc experior domo, atque ipsa de me scio,

cui voluptas Parumper data 'st : num viri mei mihi potestas videndi fuit Noctem unam modo : atque is repente abiit a me hinc

ante lucem. Sola hie mihi nunc videor, quia ille hinc abest, quera ego

amo praeter omnes. 10

Plus aegri ex abitu viri, quam ex adventu voluptatis cepi. Sed hoc me beat saltem, quod perduelles vicit, et domura Laudis compos revenit : id solatio est. Absit ; dummodo Laude parta domum recipiat se : ferara et perferam usque

Us qucE sunt acerba ? In ea nimiruyn DH sic stntuerunt, tit dolor comitetur I'olupfa- tern. Quod si contigit nonnihil jucunditati, statiin succedit plus molesticB et acerbi- tatis. Facio perieulum kujus rei domi, et ipsa intelligo ex meipsa. Nam quam brevis est voluptas qua: mihi contigit ! Mihi licuit modo videre meum maritum per unam noctem, et is discessit hinc repente a me ante lucem. Mihi videor nunc esse sola hie ; quia ille, quern ego amo supra omnes mortales, abest hinc. Hausi animo plus doloris ex ejus discessu, quam senserum voluptatis ex ejus adventu. Sed saltern id me reddit felicem, quod debellavit hostes, et repetivit domum cumulatus gloria, id me consolatur. Absit ; dummodo se recipiat domum quasita gloria, patiar et

De Plaiitinis nnmeris est ampliandnin. — 5 diis est placituyn B. 1. Lgg. HI. 1. votuptati Gniter ex edd. vctt, — 6 HI. 1. doni — quod; nti BI. 1. e pr. ni. ex emend, boni — quid: Lgg. quod. — 7 nunc abest a B. l.niox de me. — 9 repen-

tino Both, advocate Charis. p. 193, — 10 quam C. qm PIl. quinque, HI. 1. quoniam PI. 6. — 12 sed deest in Ven. 3. hoc modo beat 4gg. — 13 in solatio PII. 6. Ven. 1. 3. Bon. revenit solatii est Lgg. — 14 belli clueat C. ad cram, intns belli redeat, uti PI. 5. 6. Bon. belli reducat PII. quatuor, et HI. 1. et B. 1. su-

NOTiE

1 Res voluptatumi Id est, voliipta- Manilius: ' Et snbtexta malis bona

tes; PiirasisGraeca, xpw" ■^'^"^Soi'aij/. sunt; lacrymaeque sequuntiir Vota,

Aristophanes, tJ) xpvfJ-". tSiv wKrav, necincnnctisservat fortunatenorem.'

' noctes.' David. ' verba fraudnm,' 7 Experior domo] Id est, domi,

i. e. frandes. hnjusrei exeniplum; ' domo,' otKodfv,

5 Voluptatem] Lncret. * INIedio de nt dicitnr oJ'Koflej' 6/xopTus,'domesticii9

fonte leporum Snrgit amari aliquid.' testis,' id est, vocatns domi.

AMPHITRUONIS ACT. II. SC. 2. 95

Abitum ejus animo forti atque obfirmato : id modo si raer- cedis 15

Datur mihi, ut meus victor vir belli clueat, satis Mihi esse ducam. Virtus praemium est optimum : Virtus omnibus rebus anteit profecto. Libertas, salus, vita, res, parentes,

Patria etprognati tutantur, servantur: 20

Virtus omnia in se habet : omnia assunt bona, quern penes

est virtus. Am. Edepol me uxori exoptatum credo adventurum do- mum, (Quae me amat, quam contra amo,) praesertim re gesta bene, Victis hostibus, quos nemo posse superari ratn'st : Eos auspicio meo atque ductu primo coetu vicimus : 25 Certe enim me illi expectatum optato venturum scio.

perpetiar semper mente constanti atque infracta ejus discessum. Dummodo mild contingat id prcemii, ut mens conjux prcedicetur superioi- in hello, arbitrabor esse satis mihi. Virtus est optitiia ^nerees, virtus antccellit omnibus rebus. Libertas, salus, vita, divitice, parentes, cicitas,Jilii defenduntur, propugnantur. Virtus con- tinet universa in se. Universa bona adsunt ei in quo est virtus. Amp. Per cedem Polhicis, conjido me adventurum domum expectatum conjugi ; {nam et ilia me amat, et ego illam amo vicissim ;) potissimum prceclare gesta re, triumpliatis hostibus, quos nullus existimaDit posse projiigari: ens superavimus primo congressu meis auspiciis atque imperiis. Equidem habeo pro certo, me venturum, expectatum cupide ab ilia.

perscripto redeat, Ven. 1. 3. belli se reducat Lgg. — 15 modo si mercedis desnnt in Bl. 1. si merces HI. 1. in textn, in marg. sat mercedis. — 10 detur B. 1, — • 17 dicam'B. 1. HI. 1. Ven. 1. opimum vult Lamb.; delet Both, vii'tus opti- mum.—\Q res et parentes C. Pll. H. M. B. 1. Lgg. HI. 1.— 20 et patria H. M. et Hl.l. — 21 sese Lgg. Lips, et HI. 1. ex emend. Ven. 1. — 23 inductu C. Pi. 1. 2. HI. 1. ductu Pll. quatuor, B. 1. inducto Lgg. — 26 optatum\Qa. I.S.Bon.

NOTyE

16 Cluea(\ Cluo a k\vcc, audio, ha- aedificant, viituti omnia parent.'

beor. 25 Auspicio ?neo] Ethnici dim nihil

IS Virtus omnibus rebus anteit} Ci- nisi auspicato snscipiebant, ac prae-

cero: ' Ea enim hominemjungit Deo, sertim in bellis. Idcirco in eorum

et ejus tanta vis est, nt omnia si ex castiis erat semper ' aiigiirale,' sen

altera parte ponantur, ne appareant locus in quo sumebantur augui ia.

quidem.' Primo ccetu} Id est, primo coitn,

20 Tutantur} Passive. prima coilione, primo congressu utri-

21 Virtus omnia in se habet} Sallus- usque exercitus ; ' coetus' et 'coitus' tins : ' Quae homines arant, navigant, ab eadem origine.

96 M, ACJCH PLAUTl

So. Quid me non rere expectatum araica3 ventnrura meae? Al. Meus vir hie quidem est. Am. sequere hac tu me.

Al. nam quid ille revortitur, Qui dudura properare sese ajebat ! an ille me tentat sciens ? Atque si id volt experiri, suum abitum ut desiderem, 30 Ecastor raed baud invita se domum recipit suam. So. Amphitruo, redire ad navem meliu'st nos. Am. qua

gratia ? So. Quia domi daturus nemo est prandium advenientibus. Am. Qui tibi istuc in mentem venit ? So. quia enim sero

advenimus. Am. Qui? So. quia Alcumenam ante afidis stare saturam

intellego. 35

Am. Gravidam ego illanc hie reliqui quom abeo. So. hei

peril miser ! Am. Quid tibi est? So. ad aquam praebendam eommodum

adveni domum, Deeumo post mense, ut rationem te dictare intellego.

So. Quid! non arbitraris me venturum exoptatum inece amica? Alc. Profecto hie est meus vir. Amp. Tu sequere me hac. Alc. Quare rerenit ille? Ille di- cehat modo sese accelerare. Mene tentat ille ultro ; aut vult experiri quemadmo- dum exoptemejus discessmn? Per Castorem sese recipit in suas cedes, me minime repugnante. So. Est satius nos repetere naves. Amp. Qua de causa? So. Quia nemo appositurus est cibu7n in cedibus, nobis advenientibus. Amp. Quare id tibi venit in animum? So. Quoniam advenimus sero. Amp. Quare? So. Quoniam video Alcmenam pransam stare ante cedes. Amp. Ego illam reliqui hie gravidam, quando profectus sum. So. Hei I interii infelix! Amp. Quid est tiOi? So. Adveni tempestive domum ad ministrandam aquam decimo mense exacto, sicut au-

— 27 qui me non expectatum rere Ven. 1. 3. Bon. — 30 si id absnnta B. 1. id si Yen. 1. 3. Bon, — 32 redire Amph. HI. 1.— 33 est nemo B. 1. — 34 nunc istuc C. Pll.B. l.Hl, 1. Lgg. Ven. 1. 3. Bon.— 36 qziam habeo Pll. 1. 3. 5. 6. Lgg.— 37 eommodum abest a B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. — 38 ductare vult Lamb.

NOTiE

37 Ad aquam prabendam'] Suae par- est decimo mense quidem, non per- tes erant seivis singulis. Sosia mi- fecto, sed incepto. Tertullianus : nistrabat aquam familise Amphitryo- ' Legitima nativitas ferme decimi nis. mensis iogressus est.'

38 Deeumo post mense"] Lnnaris men- Ut rationem te dictare intellego] A sis est octo et viginti dierum : partus vostre compte.

AMPHITRUONIS ACT. II. SC. 2. 97

Am. Bono animo es. So. scin' quam bono aniino sim ? si

situlam cepero, Nunqiiam edepol tu mihi divini quicquara creduis post

hunc diem, 40

Ni ego illi puteo, si occepso, animara omnem intertraxero. Am. Sequere hac me modo, alium ego isti rei allegabo, ne

time. Al. Magis nunc meum officium facere, si huic earn advor-

sum, arbitror. Am. Amphitruo uxorem salutat laetiis speratam snam, Quam omnium Thcbis vir unam esse optimam dijudicat, 45 Quamque adeo cives Thebani vero rumificant probara. Valuistin' usque ? expectatusne advenio? So. baud vidi

magis Exspectatum : eum salutat magis baud quisquara, quam

canem.

dio ex te. Amp. Esto aquo animo. So. iScisne quam sim wquo animo? iSi sumsero situlam, per adem Pollucis, nunquam mihi tu comwittas quicquam sa- cri ex hac die, nisi ego cduxero omnem aquam ex illopxdeo, si incepero semel. Amp. Sequere hue modo, ego ilemamlabo istam provinciam alii servo, ne formida, Ai.c. Existimo me facturam esse nunc melius meum officium, si earn obeiam huic. Amp. Amphitryo Uctus salutat suam conjugem exoptulam, quam maritus avbitratur esse unam optimam omnium niiiliermn quae sunt Thebis, et quam cives Thebani prcedi- cant esse vere bonatn. Semperne valuisti? Revertorne exoptatiis'i So. Nonanimad- verti e.rpectationem ; nemo enim salutat magis quam canem. Amp. Gaiideo quando

probante Botb. — 39 jam cepero C. PH. Lggj. B. 1. Ven. 1. 3. Bon. illam G. — • 40 divinoB. 1. — 41 occepso Nonius et Pll. quatuor e 2cia m. occepto C. P!l. animo animam B. I. — 42 alligaboC. PI. I. 2. 4. 6. Ven. 1. 3. Bon. et HI. 1. e pr. m. — 43 magis nunquam Lgg. nunq. jam M. niox faceres Cfacerem Pll. quinqne, B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. facere V\. 2. dein st abest a C. — 4.5 Thebes viri unam. ...dijudicant G. dij.opt. Lgg. — 46 rumiferant Nonius et PI. 1. e 2da m. rumificant PI. 4. B. 1. Lamb. I. 2. rerorum mificant C. PI. 3. modo miroVX. 1. e pr. ni. rero miro PI. 2. vero mirorum PI. <>. vero rum mirificant Lgg. vero miro rumiferant probum HI. 1. — 47 expectatun C. B. 1. PI. i et e 2da m. Pll. 3. 4. e pr. cxpectatum, nt Ven. 1. at Ven. 3. Bon. expectatus advenio. — 48 magis deest in Ven. 1. 3. Bon. — 49 tepulcre Lgg. Ven. 1. 3. Bon. ascipio

NOTJE

40 Divini] Alibi : ' Neque divini, duit.' Duaruni rernm est idem quod neque mihi humani posthac accre- divini et huraani, ut supra, duas.' Alibi: ' Neque Bellona mihi Creduis] Credideris; plirasis Plan-

unquam neque Mars creduat.' Alibi: tina: quasi dicat, ' ne in divinis qui- ' Nunquam edepol quidquam homo dem mihi fidem habueris.' mortalis posthac duarum rerum ere- 41 Occepso'] Occepero.

Detph. et Var. CIhs. Plant. G

f58 M. ACCII PLAUTi

A.iM. Et cum te gravidam, et cum pulcliic plenam aspicio,

gaudeo. Al. Obsecro ecastor, quid tu me deridiculi gratia 50

Sic salutas ? atque appellas quasi dudum non videris, Quasique mine primum recipias te domum hue ex hostibus, Atque me nunc proinde appellas, quasi multo post videris ? Am. Immo equidem te, nisi nunc hodie, nusquam vidi

gentium. Al. Cur negas ? Am. quia vera didici dicere. Al. baud

a^quum facit, 55

Qui quod didicit, id dediscit. An periclitamini Quid anirai habeam ? sed quid hue vos revortimini tarn

cito? An te auspicium commoratum est ? an tempestas continel ? Qui non abiisti ad legiones, ita uti dudum dixeras ? Am. Dudum ! quam dudum istuc factum est ? Al. tentas ;

jam dudum, pridem, modo. GO

Am. Qui istuc potis est fieri, quasso, ut dicis, jaradudum,

modo ? Al. Quid enim censes ? te ut deludara contra lusorem

meum. Qui nunc primum te advenisse dicas, modo qui hinc abieris ?

te cotispicio et gravidam et fcetam pulchre. Alc. Qiicvso per adem Castoris, quare me saliilas tu ita ad ludificandiim me ; et me cowpellan, quasi non conspex- eris a longo tempore, et quasi advenias hue domum nunc primum ab hostibus? Amp. Immo profecto ego non te conspexi usquam terrarum, nisi nunc hodie. Alc. Quare negas? Amp. Quoniam scio hqui vera. Ai,c. Qui obliviscitur eorum qua> novit, nnn facit rede. Facit isne periculum mecc mentis? Quare vos repditis hue tarn celeriter? Nonne auspicia te retardarunt, aut tempestas retinet ? Quare nonprofectus es ad legiones, sicut dixeras pridem? Amp. Dicis me dixisse pridem! ex quo tempore d'lxeram iUud? D'lch, Illud est gestum ! Alc. Me ten- tas ; jampridem. Amp. Quomodo id potest fieri, obsecro, sicut affirmns quod te ci- dcrim jamdiidiim et niox ? Alc. Quidnam exislimas? Pulasue te a me ludifi- cari vicissim, qui me ludificas, quando ufiirmas te advenisse nunc primum, qui pro- fectus es hinc max ? Amp. Hcec profecto narrat deliramenta. So. Quiesce

C— 52 quasi qui B. L L?g. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. hue abest a G.— 53 Hoc disticlion rejicit Muretus (V. L. x. 13.) neque reperiri ait in suo vet. cod. — 57 vos oniitiit Ven. 1. — 58 anne[ausp. Lgj:. mox Commonitum B. 1. ante te Ven. 1. — 59 ita ri Ven. 1.— GO tentas quasi dudum modo H. — 63 nunc hinc (sic) B. 1. somniat C. et PI. 5. e 2da m. somniet Pll. quinque, B. 1.

AMPHITRITONIS ACT. II. SC. 2. 99

Am. Haec quidem deliramenta loquitur. So. paulispcr

mane, Dum edormiscat unura somnum. Am. quae ne vigilans

somniat. G5

Al. Equidem ecastor vigilo, et vigilans id quod factum est

fabulor. Nam dudum ante lucem et istunc et te vidi. Am. quo in

loco ? Al. Hie, in aedibus, ubi tu liabitas. Am. nunquam factum

est. So. non taces? Quid si e portu navis hue nos dorraientis detulit ? Am. Etiam tu quoque assentaris huic. So. quid vis fieri? Non tu scis, Bacchae bacchanti si velis advorsarier, 71 Ex insana insaniorem facies, feriet saepius ? Si obsequare, una resolvas plaga. Am. at pol quin certa

res Hanc est objurgare, quas me hodie advenientem domum Noluerit salutare. So. irritabis crabrones. Am. tace. 75

parumper usque eodum edormiscat unum somnum. Amp. Nonne ea somniat vigi- lans ? Alc. Per cBdem Castoris vigilo, et loquor vigilans id quod est actum, nam te vidi et istum mulio ante lucem. Amp. Tn quo loco ? Alc. Hie in (edibiis in quibus tu manes. Amp. Nunquam est actum. So. Non siles? quid si 7tavis nos detulit hue a portu dormientes ? Amp. Tu quoque huic assentiris? So. Quid vis fieri? Ignorasne tu id adagii ; Quod si contendas oblnctari Bacchae Bac- chanti, ex ainente facies amentiorem, nos pulsabit aciius; si cedas, earn vin- ces, uno ictu accepto ? Amp. Verum per PoUucem est constitutum hanc incre- pare qua: nolait me salutare advenientem domum. So. Exasperabis crabrones.

nusquam PIl. B. 1. Lgg. HI. 1. probat Palmer. — 64 pavUsper mane Am- phitryoni continual B. 1. — 65 quw vtique ne B. 1. — 66 est abest a B. 1. — 68 tu abest a B. 1. — 69 e deest in Lgg. — 71 sis Ven. 3. — 72 feriet abest a B. 1. fieret HI. 1. — 73 obsequar funare C. Unde conjicit Parens codiceni ilium esse descriptum ex archetypo majnscuiis literis picto; obsequaris Pll. B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. Mox una te absolvas pi. Miiretus ; unarem solvas pi. Pistor. Dein ^Mi C. L?g. quin Pll. B. 1. — 74 adjurgnre B. 1. Ven. 1. 3. odjurgare Bon. — 75 scabrones B. 1. crabrones HI. 1. — 76 rogare abest a Ven. 6. Par.

NOTiE

65 Quee ne vigilans somniaf] Rela- amente reddes amentiorem, ex irata fu-

tivuin pro denionstrativo pronomine, riosam. Nimirum crabrones irritati

* quaene vigilans somniat,' pro ' haecne sjeviunt niagis. Plinius : * Crabrones

vigilans somniat?' Lncret. ' Et vigi- sylvestres in arborum cavernis de-

lans stertis.' g>'"t, hyeme conduntur; vita bin>a-

75 Irritabis crabrones^ Alcmtnam ex turn non transit. Ictus eorum hand

100 M. ACCII PLAUTI

Alcumena, imum rogare te volo. Al. quid vis rogare?

roga. Am. Num tibi aut stultitia accessit, aut superat superbia? Al^ Qui istuc in mente est tibi, mi vir, percontarier ? Am. Quia salutare advenientem me solebas antidhac. Appellare itidem ut pudicas suos viros, quae sunt, solent. 80 Eo more espertem te factam adveniens offendi domi. Al. Ecastor equidem te certo heri advenientem illico Et salutavi, et valuissesne usque, exquisivi simul. Mi vir : et manum prehendi et osculum (etuli tibi. So. Tun' heri hunc salutavisti ? Al. et te quoque etiam,

Sosia. 85

So. AmphitruG, speravi ego istam tibi parituram filium : Verura non est puero gravida. Am. quid igitur? So. in-

sania. Al. Equidem sana sum, et deos quaeso, ut salva pariam

filium.

Amp. Sile. Alcmena,volo ate percontariunum. Alc. Quid vis percontari? per- ctmtare. Amp. Nonne aut amentia te invasil , aut superbia effert? Alc. Quid tibi versatur in unimo, ut roges illud, mi ntarite? Amp. Quia constieveras antea me siilutare advenientem, meque compellare quoque, ut consueverwit compellare suos maritos tixores qua sunt pudicce. In meo adventu te reperi alienam ab isto more. Ai,c. Per adem Castoris ego et te saiulnvi heri hie illico statim atque advenisti, et una percontnta sum utnim semper recte valuisses, mi mariie,et cornprehendi manum, et tibi tidi osculum. So. Tune salutatiiti hunc heri? Alc. Et te quoque etiam, Sosia. So. Amphitryo, ego speravi istam tibi parituram filium, verum non est pragnans puero. Amp. Q«a»e est gravida ? So, Amentia. Alc. Sine dubio ego sum sana, et rogo deos vt pariam filium salva ; sed tu dabis magnas poenas, si hie

Bas. 3. roga, re)'og-a viilt Meursius. — 77 nunc tibi Lgg. HI. 1. — 7SmentemP\. 5. Lgg. HI. 1. mente C. B. 1. PU. quinqtie ; luox mi vir ex me H. — 79 quia sal. C. quin si sal. Pll. quia si sal. 3 HI. 1. Veu. 1. niox anted hue C. e 2da m. ante hac e pr. uti Pll. — 82 equidem C. e 2da m. e pr. quidem uti Pll. — 84 ad- prehendi H. probante Bolh. niox reluli PI. 4. detuli Pll. quinqiie, B.l. Lgg.

Ven. 1. detuli (sic) HI. 1. — 85 et abest a B. 1. — 89 malum magnum PI. \. C.

NOTiE

teineie sine febri est. Auctores sunt binorum fuisse altentionem in inter-

ter novem punctis interfici homi- rogando sic exprimeie, ut est in Pro-

ueni.' pheta, ' nianda, remanda, expecta,

70 Quid vis rogare? roga^ Alii, reexpecta.'

quid vis roga reroga : id est, ' quid vis 84 Teluli] A *tulo' anti(|UO * te-

inteiroga, et ledintenoga.' Meui- tuli ' et ' tuli,' quod ' fero ' quasi nui-

sius Sabinismum esse dicit, et Sa- tuum accipit in prseterito.

AMPHITRUONIS ACT. II, SC. 2. 101

Verum tu magnum malum habebis, si hie suum ofilcium

facit ; Ob istuc omen, ominator, capies quod te condecet. 90

So. Eniravero praegnanti oportet et malum et malum dari, Ut quod obrodat, sit, animo si male esse occoeperit. Am. Tu me heri hie vidisti ? Al. ego, inquam, si vis de-

cies dicere. Am. In somnis fortasse. Al. immo vigilans vigilantem.

Am. vae misero mihi ! So. Quid tibiest? Am. delirat uxor. So. atra bili per-

cita est. 95

Nulla res tarn delirantis homines concinnat cito. Am. Ubi primum tibi sensisti, mulier, impliciscier? Al. Equidem ecastor sana et salva sum. Am. cur igitur

praedicas Te heri me vidisse, qui hac noctu in portum advecti sumus? Ibi coenavi, atque ibi quievi in navi noctem perpetem. 100

fungatur suo officio ; accipies quod tu commcreris, oh isttid omen, o ominator ! So. Proculduhio oportet dari ■pragnanti et dolorem et malum, ut ei sit i/uod obrodat, si inceperit deficere animo. Amp. Tu tne vidisti heri? Alc. Ego, inquam, si vis me repetere decies. Amp. In somnis forsitan. Alc. Immo ego vigitayis vidi vigiiantem. Amp. Vce mihi infelici! So. Quid est tibi? Amp. Uxor desipit. So. Incilata est atra bile, nulla res efficil tarn celeriter homines deliros. Amp. Quando animadverlisti primum bileni atram te implicare, mulier? Alc. Per Castorem ego sum sana el salva. Amp. Quare igitur dicis te me vidisse heri, qui sumus adcecti hac node in portum ? Canaci ibi, et quievi ibi in navi tola node,

malum, annum PI. 2. et HI. 1. e pr. m. mox officium suum B. 1. — 90 oh istuc a me nominator C. B. 1. Ven. 1. Pll. at amens PI. 1. HI. 1. e pr. ni. nomluabor, HI. in text, in marg. omen ominator, nti Ven. 3. Bon. — 91 priignati C. Pll. Lgg. praegnanti B. 1. PI. 2. e 2iia m. H!. 1. Ven. 1. 3. iiiox oporlttit B. 1. alterum et abest a Pll. semel et malum B. 1. HI. 1. op. mal.da Ven. 1. 3. Bon.— 93 tun B. 1.— 97 tibi omittit Ven. 1. 3. mox implicurier H. —

NOT^E

90 Ominator] Qui ilicis me esse fee. de doloiibus partus, alteriim de tain insania. nialo piinico accipiendum. Malum

91 Pnegnanti^ Alii prcegnati, O- enlni punicum abigendis prapgnan- lim praegnas, infas, animas, damnas, tiuni fastidiis bonnm.

pro praeguans, infans, animans, dam- 96 Homines delirantes concinnat] Lu- nans. cret. ' ConsueUido concinnat anio-

Malum et >nalum'\ Uniini malum rem.'

102 M. ACCII PLAUTI

Neque meum pedem hue intuli etiam in asdis, ut cum ex-

ercitu Hinc profectus sum adTeleboas hostis, eosque ut vicimus. Al. Immo raecumccEnavisti, etraecumcubuisti. Am. quid

id est? Al. Vera dico. Am. non quidem hercle de hac re, de aliis

nescio. Al. Primulo diluculo abivisti ad legiones. AM.quomodo? So. Recte dicit: ut couimeminit, somniura narrat tibi. 106 Sed, mulier, postquara experrecta es, prodigiali Jovi Aut mola salsa hodie, aut thure comprecatara oportuit. Al. Vae capiti tuo ! So. tua istuc refert, si curaveris. Al. Iterum jam hie in me inclementer dicit, atque id sine

male? 110

Am. Tace tu. Tu die, egone abs te abii hinc hodie cum

diluculo ?

veque intuli udhuc hvc pedem in cedes, ex quo discessi hinc cum exercitu ad Tele- boas liostes, et ex quo eos debellavimus, Alc. Immo coenavisti mecum et ciihuisti mecum. Amp. Quid est id? Alc. Dico vera. Amp. Per Herculem non dicis vera de hac re ; nescio de aliis. Alc. Profectus es ad exercitum primo diluculo. Amp. Quomodo? So. Dicit recte; sicut commeminit. Sed, mulier, quia exci- tata es, oporlehnt a te plncalutn hodie Jovem prodigialem aut mola salsa aut thure. Alc. Va tuo capiti. So. Tua interest airare istud. Alc. Hie mihi obloquiiur iterum, atque id impune. Amp. Site tu. Tu die, Nonne excessi hinc a te hodie cum

102 prosecutus Lgg. niox eosque ut volumus, vicimus B. 1. HI. 1. — 103. 4 In- ter lios duo inseritur apiid Noniiiin, V. Ingredi, alter versus Nihil te pudet, scelcsla, populi in conspectum ingredi, — 104 7W7i de hac quidem hercle re B. 1. HI. 1. Yen. 1. 3. Bon. hercle re aliis Lgg. — lOG commeminit C. e 2da ni. e pr. comniinit, nti PL 1. 3. 4. Yen. 1. coninit Lgg. Communit PI. 2. commnnit HI. in iQxt. commeminit in marg. connivet, vult Palmer, et Pontanus. — 108 tuo

NOT^

107 P rod igiali Jovi'] Prodigiorum nime molitis sale admixtis, ut memo- depnlsori : Gra;ci anorpinatov, npcicT- riani tuerentur rudium illoruni teni- Tioj/ appellant. poium quibns homines vescebantur

108 Blolasalsa] Id est, moUtura sal- fnigibus integris, arte nondum exco- sa, Nonienmolap,(|na franguntiir fru- gitata et tVangendarum earnm, et in gi-^,\}\o molitis frugibus. Mola autem panem compingendarnm. Graecifru- salsa dicitur quod frugibus molitis ges illas integras ov\as et ovKoxvras sal admisceretur : frugibus molitis, appellabant. Porro a »io/a est immo- sale admixtis, aspergebantur victi- lare,\. sacrifcare.

mac. Graeci frugibtis integris et mi-

A!\IPHITRUONIS ACT. II. SC. 2. 103

Al. Quis igitur nisi vos iiarravit mihi, illi ut fuerit prae-

lium? Am. An etiam id tu scis? Al. quippe quae ex te audivi:

ut urbem maxumam Expugnavisses ; regemque Pterelam tute occideris. Am. Egone istuc dixi ? Al. tute istic, etiam astante hoc

Sosia. 115

Am. Audivistin' tu me narrare hoc hodie ? So. ubi ego

audiverim ? Am. Hanc loga. So. me quidem praesente nunquam fac- tum est, quod sciara. Al. Mirum quin te advorsus dicat. Am. Sosia, age ; me

hue aspice. So. Specto. Am. vera volo loqui te: nolo assentari mihi. Audivistin' tu hodie me illi dicere ea, quae ilia autumat ? So. Quaeso, edepol, num tu quoque etiam insanis, cum id

me interrogas, 121

Qui ipsus equidem nunc primum istanc tecum conspicio

simul? Am. Quin nunc, mulier, audin' ilium ? Al. ego vero ;

ac falsum dicere. Am. Neque tu illi, neque mi viro ipsi credis? Al. eo

fit, quia mihi

diluculo? Alc. Quis igitur mihi retulit nisi vos, ut certamen fuerit illic? Amp. Scisne til quoque id? Alc. Utpote qiice accepi a te sicut expugnnvisti mnximam urbem, et tu interfeceris regem Pterelam. Amp. An ego dixiistud? Alc. Tu dixisli, hie astante quoque hoc Sosia. Amp. An tu audiiisti hodie me illi dixisse ea quae ilia affirniat :" So. Ubi ego audiverim? Amp. Pete ab Alcmena. So. Ego non recordor a te unquam narratum esse belluni Teleboicum, me prasente. Alc. Non miror si Sosia ni/jJZ dicat contra te suum hcrurn. Amp. Age, Sosia! aspice me hue. So. Specto. Amp. Volo te loqui vera: nolo te inihi adulari. Tune audivisli hodie me illi dicere qua ilia arhitratur? So. Obsecro, ptr adem Pollucis, num tu insanis etiam quando me interrogas de hac re, qui quidem ipse conspicio istam nunc primum una tecum? Amp. Illumne audis tu, mulier ? Alc. Ego vero audio, et loqui falsum. Amp. Tu non illi Jidem hubes, neque ipsi mihi

isiuc Acldal. niox nisi curav. Lamb, aliis tribuit. — 112 ibi ut Lgg. illud tit Pll. quinque, HI. 1. illud absque ut fuerit PI. 2. — 113 etiam aliest a B. 1. HI. 1. G. an et id Aig. 3. Ven. G. Par. Bas. 3. piobante Botb. niox quippe qui C. probante Palmero. — 115 tute istuc Meursius vult ; istac B. 1. — 116 hac Lgg. ^118 hue me Lgg. — 120 illi deest in Ven. 1. at ille in Lgg. — 121 quando id PI. 1. 2. quoniam Pll. quatuor, B. 1. quom me id rogas Lgg. — 122 ipsos primum tecum Lgg. — 123 quid nunc PI. 3. G. H. qui nunc C. Lgg. Voces ego

104 AI. ACCII PLAliTI

Pliirimum credo, et scio ista heec facta proinde ut pro-

loquor. 125

Am. Tun' me heri advenisse dicis ? Al. tun' te abisse

hodie hinc negas ? Am, Nego enimvero, et me advenire nunc primum aio ad

te domum. Al. Obsecro, etiamne hoc negabis? te auream pateram

mihi Dedisse done hodie, qua te illic donatum esse dixeras? Am. Neque edepol dedi, neque dixi : verum ita animatus

fui, 130

Itaque nunc sum, ut ea te patera donem : sed quis istuc tibi Dixit? Al. ego quidem ex te audivi, et ex tua accepi

mauu Pateram. Am. mane, mane obsecro te : nimis demiror,

Sosia, Qui illaec illic me donatum esse aurea patera sciat. Nisi tu dudum banc convenisti, et narravisti haec omnia. So. Neque edepol ego dixi, neque islam vidi, nisi tecum

simul. 136

Am. Quid hoc sit hominis ! Al. viu' proferri pateram?

Am. proferri volo.

maritol Alc. Non illi credo, neque tibi, quia mild fidcin hnbeo phirimum, et scio ista esse fiesta perinde utque ego refero. Amp. An tu dicis me rerersum esse hcril Alc. An tu negas te cxcessissc hodie hinc? Amp. Nego enimvero, et dico me accedere domum ad te tiunc primum. Alc. Qua so, negahisne quoque hoc, te 7nihi dono dedisse hodie pateram auream, qua dixisti te donatum esse illic 1 Amp. Per cedem Pollucis, neque dcdi neque dixi, sed fui sic paratus, et sum ita ?iunc, ut te donem ea patera, Sed quis tibi dixit id ? Alc. Equidem audivi ex te, et accepi pateram ex tua munu. Amp. Mane, inane, te rogo, Sosia, Valde demiror quomodo hccc sciat me esse donatum patera aurea, nisi tu non adivisti hanc, et retulisti universa hcec. So. Per crdem PoUucis, neque dixi, neque hanc vidi, nisi una tecum. Amp. Qua mulier est here Alc. Vime proferri pateram?

crcdis sunt in niarg. C. absunt a PIl. Lgg. B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. — 125 hue deest in Lgg. Ven. 1. — 126 hodie deest in HI. 1. Ven. 1. 3. — 127 egu enimvero ^'en. 1. Bon. inox ut me HI. 1. dein a te B. 1. — 133 dcm'rnor C. admiror Pll. Hi. 1.— 134 illi me M. — 138 tute Pareus, pro-

NOTvE

137 Quid hoc sit hominis] ' Homo ' pro ' nniliere.'

AMPHITRUONIS ACT. II. SC. 2. 105

Al. Fiat. Tu, Thessala, intus pateram proferto foras, Qua hodie mens vir donavit me. Am. secede hue tu, Sosia. Enimvero illud praeter alia mira rairor maxume, ]40

Si haec habet pateram illam. So. an etiam id credis, quae

in hac cistellula Tuo signo obsignata fertur ? Am. salvura signum est?

So. inspice. Am. Recte, ita est ut obsignavi. So. quaeso, quin tu istanc

jubes Pro cerrita circuraferri ? Am. edepol quin facto est opus. Nam base quidem edepol larvarum plena est. Al. quid

verbis opu' est ? 145

Thess. Hem tibi pateram : eccam. Am. cedo mihi. Al.

age, aspice hue sis nunc jam,

Amp. Volo pro/erri. Alc. Fiat; tu, Thessala, ingredere, affer hue pateram qtia meus maritus me affecit hodie. Amp. Secede hue tu, Sosia; enimvero miror valJe illud inter cetera admirabilia, si ha-c habet illam pateram. So. An credis udhuc hoc? Hanc porta in hac cistella obsignata tuo sigillo. Amp. Signum eslne inte- grum? So. Aspice. Amp. Est recte sicut obsignavi. So. Obsecro, quare tu nan mandas istam luslrari, utpotejactatam Cerere iratal Amp. Per cedem Polhi- cis est faciendum illud. Nam per cedem Pollucis est plena intempcriarum. Alc. Quid est opus verbis? Hem tibi pateram : ecce. Amp. Da mihi. Ai.c. Age,in-

bante Both, credis id HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. — 141 illam credis id qua in hac cistula Lgg. abest id a C. Pll. et in ab H. quam in hac Ven. 3. Bon. — 142 ferunt Ven. 1. 3. Bon. — 144 cerritam B. 1. niox quid B. 1. et HI. 1. e

pr. ni. quin e 2da, qui Ven. 1. 3. qui facto C. Lgg. qm PI. 1. 2. mox ferto J. B. Pius. — 145 plena sunt Lgg. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. — 146 Thess. personam delet Gruter. mox credo PI. 1. 2. C. et HI. 1. e pr. m. Ven. 1. 3. Bon. re-

NOTiE

138 Intus pateram] Quae intus est, tern fiebat, circumlatis et tteda et

rh ivrbs iroryipwv. suJphure.

144 Pro cerrita] Cerrita pro Cere- Quin facto est opus] Baptista Pius

rila, extrito e medio: Ar}fxvrpiaKo\ hahet farto. ' Fartum ' aulem erat

appeilantur aGraecis. Nonius: ' Cer- genus sacriticii in Instrationibus ad-

riti et Larvati, male sani, aut Cere- hiberi soiiti : unde ' Strufaitarii '

ris ira et larvarum incursione animo dicti, qui illud ferebant.

vexati ;' Cicero sumit pro ' insano ' 145 La/uarum p/en«] A Laribus lar-

ad Atticum : ' Nunquani autem cer- vae dicuntur : sed duo fenne genera

ritior fuit quam in hoc negotio,' id putabant esse Lariuni ; aliud benig-

est, insanior. nam ac beneficum ; aliud noxium et

Circumferri] Est verbum pontifi- pestiferuni : quod alio nomine Lenui-

cale pro, lustrare. Lustratio au- res appellabant. Lemures autem e-

106 M. ACCII PLAUTl

Tu, qui, quae facta, inficiare : quem ego jam hie convincam

palam. Estne haec patera qua donatus illi? Am. summe Juppiter Quid ego video ! hsec ea est profecto patera : perii ! Sosia. So. Aut pol haec praestigiatrix mulier multo maxuma est, Aut pateram hie inesse oportet. Am. agedum, earn solve

cistulam. 151

So. Quid ego istam exsolvain ? obsignata'st reete : res gesta

est bene. Tu peperisti Amphitruonem, ego alium peperi Sosiam : Nunc si pateram patera peperit, omnes cougeminavimus. Am. Certum est aperire, atque inspieere. So. vide sis signi

quid siet : 155

Ne posterius in me culpam conferas. Am. aperi modo : Nam base quidem nos delirantes facere dictis postulat. Al. Unde base igitur est, nisi abs te, quae mihi dono data

est? Am. Opus mi est istuc exquisito. So. Juppiter, pro Jup- piter ! Am. Quid tibi est? So. hie patera nulla in cistula 'st.

Am. quid ego audio? 160

tuere tu qui negns a te gesta ; ego te convincam jam hie aperte: estne hccc patera quafuisti affectus in billo? Amp. Summe Jupiler / quid ego aspicio? Sine duhio est eadem patera. Occidi, Susia! So. Aut certe liac fcemina est multo maxima renejica, aut oportet hanc pateram inesse hie. Amp. Agedum aperiistam cistel- lam. So. Quid istam resignabo e;io] Est recte ohsignaca ; hme est. Tu peperisti Amphitryonem, ego peperi alium Sosiam: nunc si patera peperit pateram, sumus cuncti congeminali. Amp. Stat aperire et inspieere. So. Vide si vis, quale est sigillum, ne postea refundus crimen in me. Amp. Resigna modo ; nam h<ec cona- tur nos reddere deliros suis verbis? Alc. Unde est igitur ha:c patera qua mihi data est, nisi a tef Amp. Est mihi opus exquisito hoc. So. Jupiter ! proh Jupi- ter ! Amp. Quid est tibi? So. Nulla est patera in cistella. Amp. Quid ego

liqui crede, iiti Lgg. niox inspice HI. 1. dein scis HI. 1. e pr. m. — 147 hie abest a B. 1. HI. 1.— 148 illic B. 1. HI. 1. Ven. 1.— 150 multo mulier C— 156 trans- feras Ven. 1. 3. Bon. — 1.58 quoi, i. e. a quo, INIenrsiiis vult. — 159 mihi est id Lgg, pro abest a B. 1. HI. 1.— 160 tibi deest in B. 1. HI. 1.— 161 actum nisi

NOT/E

rant Manes et Umbrae eoruni qui ex- tem genus honiinum vexarent, noctii cessissent e vita, qiiodam crimine sese efferreut, et ex sana mente ob- contaminatae, quae ctiam post nior- viosdejiceient.

AMPHITRUONIS ACT. II. SC. 2. 107

So. Id quod verum est. Am. ac cum cruciatu jam, ni ap-

paret, tuo. Al. Haec quidem apparet. Am. quis igitur tibi dedit?

Al. qui me rogat. So. Me captas, quia tute ab navi clanculum hue alia via Pra3curristi, atque hiiic pateram tute exemisti, atque earn Huic dedisti, posthac rursus obsignasti clanculum. 165 Am. Hei mihi ! jam tu quoque hujus adjuvas insaniam : Ain' heri nos advenisse hue ? Al. aio, adveniensque illico Me salutavisti, et ego te, et osculum tetuli tibi. Am. Jam illud non placet principium de osculo : pergam

exequi. Al. Lavisti. Am. quid postquam lavi ? Al. accubuisti.

So. euge ! optime. I70

Nunc exquire. Am. ne interpella ; perge porro dicere. Al. Coena apposita est : coenavisti mecum : ego accubui

simul. Am. In eodem lecto? Al. in eodem. So. hei ! non placet

convivium. Am. Sine modo argumenta dicat : quid, postquam coena-

vimus ?

audio? So. Id quod est verum. Amp. Sed cum tuo cruciatu, nisi adsit jam, Alc. Sane hcoc patera apparet. Amp. Quis igitur tibi dedit? Alc. I lie qui me rogat. So. Tentas me capere verbo, quia tu prcecucurrisli hue occulte ab navi alia via, et depromsisti pateram ex ista Vistula, et earn dedisti huic, postea obsig- nasti rursus occulte. Amp. Hei mihi! tu opitularis nunc quoque hujus amentice. Dicisne vero nos advenisse heri hue? Alc. Dico, et me salulasti adveniens statim, et ego te, et tibi tuli osculum. Amp. Illud principium de osculo non placet jam. Per- gam te prosequi narrantem. Alc. Lavisti. Amp. Quid feci postquam lavi ? Alc. Accubuisti. So. Euge, optime : exquire jam plura. Amp. iVe interturba ; prosequere praterea narrare. Alc. Apposita est ccena : coenavisti mecum : ego accubui simul. Amp. In eodem lecto? Alc. In eodem. So. Hei! hoc convi- vium non placet. Amp, P«t£ie jam Mf ajferaf sfgna eoium quae affirmat. Quid

B. 1. Ven. 1. 3, Bon. nisi C. Pll. B. 1.— 163 interrogat B. 1 — 161 prce- cucurrisli HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. Lamb, mox tute abest a Lgg. — 167 venisse Ven. 1. 3. Bon. — 168 detuli B. 1. tulit ibi PI. 3. me salulasti et osculum dedisti mihiet et ego tetuli HI. 1. — 169 Sosiae tribuit Both, dein Amphitnioiii, /;trge exsequi : ubi perge debetiir Mureto V. L. x. 13. — 172 concenasti G. cocenavisti HI. 1. M. concoenasti BoUi. — 173 ci Ven. 1. 3. — 174 dicat C. e 2da m. e pr.

108 M. ACCII PLAUTI

Al. Te dormitare aiebas : mensa ablata est, cnbitum hinc

abiimus. 175

Am. Ubi tu cubuisti? Al. in eodem lecto tecum una in

cubiculo. Am. Perdidisti ! So. quid tibi est? Am. haec me modo

ad mortem dedit. Al. Quid jam amabo? Am. ne me appella. So. quid tibi

est? Am. perii miser ! Quia pudicitias hujus vitium me bic absente est additum. Al. Obsecro, ecastor, cur istuc, mi vir, ex te audio ? 180 Am. Vir ego tuus sim ? ne me appella falso falso nomine. So. Haeret haec res: siquidem haec jam muHer facta 'st

ex viro. Al. Quid ego feci, qua istaec propter dicta dicantur mibi ? Am. Tute edictas facta tua, ex me quaeris quid deli-

queris ? Al. Quid ego tibi deliqui, si, cui nupta sum, tecum fiii? 185 Am. Tun' mecum fueris ? quid iliac impudente audacius? Saltern tute, si pudoris egeas, sumas mutuum.

postquam canavimtis? Alc. Dicebas te dormitare. Remota est tnensaf ahivmus hinc cuhitum. Amp. VIA cubuisti? Alc. In eodem lecto tecum una in cubiculo. Amp, Perdidisti. So. Quid tibi est? Amp. H<ec me tradiditjammorti. Alc. Quid jam, qucesu? Amp. Ne me allaquare. So. Quid est tibi? Amp. luteiii infelix ! quoniam est illatum vitium ejus castitati, me absente. Alc. Quccso per Castorem, marile, quare audio illud ex te? Amp, Ego sum tuus marilus? Seme appellafalso /also nomine. So. Hcec res non sibi constat, siquidem famina evasit fcemina ex viro. A i.e. Quid ego commisi quocirca hcec milii dicanlur ? Amp. Tu ipsa aperis tuu fncta. Quaris a me quid peccaveris? Alc. Quid ego pcccuvi hi te? Fui tecum, cui s^un nupta. Amp. Tune fuisti mecum? Quid audacius ilia impudente? Hi careas pudore, saltem sume mutuum ab aliquo. Alc. Illud scelus

did/.— 175 cubatum PI. 3. 4. B, 1.— 176 tu abest a G. niox lecto deest in Yen. 1. 3. — 178 miser deest in Lgg. — 179 hinc G. H.— 181 sum e pr. m. HI. 1. inox falso bhC. semel Pll. B. 1. HI. 1. Yen. 1. 3. Bon. falsa /also J i\nt. Yen. G. Par. Bas. 3. probantibus MeursioetDoiiza. — 185 H. vs. deesse videtur in Lgg.— 186 tu 7necum PI. 5. mo\fueras G. H. et Hi. 1. e pr. lu. — IS'J capere

NOTiE

182 Heecjam mulier'] Quia Amplii- Ainpliitryonem esse ninlierem,si non tryo negatcsse virinn Alcinenae, cap- est vir. tat inde jocum Sosia, et concludit

AMPHITRUONIS ACT. II. SC. 2. 109

Al. Ishic facinus, quod tu insimulas, nostro generi non

decet. Tu si me impudicitiae captas, non potes capere. Am. Proh Di immortales ! cognoscin'tu me saltern, Sosia? So. Propemodum. Am. coenavin' ego heri in navi in portu

Persico? 191

Al. Mihi quoque assunt testes, qui illud, quod ego dicam,

assentiant. Am. Qui'^ testes'^ Al. testes. Am. quid testiculare ? Al.

etiim uno sat est. Nee nobis prasente aliquis nisi servos Sosia affuit. So. Nescio quid istuc negotii dicam, nisi quispiam est 195 Amphitruo alius, qui forte te hie absente tamen Tuam rem curet, teque absente, hie munus fungatur tuum. Namque de illo subditivo Sosia mirum nimis est. Certe de istoc Amphitruone jam alterum mirum est magis.

quo tu arguis nostrum genus, non convenit tiostro sexui; situ mihi insidiaris ut deprehcndas ream impudicitice, non poteris me invenire ream. Amp. Proh! Dii immortales! cognoscisne tu me saltem, o Sosia! So. Propemodum. Amp. Cce- navine ego heri in portu Persico ? Ahc. Adsunt quoque mihi testes qui confir- went illud quod ego dicam. Amp. Qui sunt \l\i testes ! Alc. Adsunt, inqnani, testes. Amp. Quid testes prcedicns? Alc. Re vera unus sujficit. Neque ullus adfuit, nisi Sosia. nobis prasentibus. So. Nescio quid rei isiud dicam, nisi est aliquis alius A mphitryo, quiforsitan curet tuas res te absente, et obeat tuum munus; nam est nimis suspicienduni quod pertinet ad ilium Sosiam subdilitium ; nunc sane est alterum magis suspiciendtim id quod pertinet ad istum Amphitryonem. Nescio

non pofes viilt Mnretns. — 190 cognostin B. 1, mox tu me Sosia saltem B. 1. HI. L Veil. 1. 3. Bon. — 193. 4 Hoc distichon abest a Mss. omnibus, servatur a Nonio v. Absente.— i95 nisi si C. PI. 3. 5. 6. Lgg. G. H. B. l.~195. 6 est e fine vs. piioiis ad initiuni posterioris niovit Both. — 19G alter G. niox hinc M. hie deest in Lgir. et HI. 1. a pr. m. — 198 qui 7iimis mirum est PI. 1. 2. 5. mirum est yninus vnlt Muret. V. L. 10. 3. mirum nimist Acidal. nti C. PlI. ties : nimis est mirum B. 1. nimis mirum est HI. 1. in text, at in niarg. minus. —199 H. vs. omittunt Lgg. de hoc Ven. 1. 3. Bon.— 199. 200 Distichon

NOT^

194 Nobis prcesente} Prasentc et ab- ' raro ' a ' raru?,' ' modo ' a * modus,'

scnte sunt preepositiones duae, ad 'assiduo' ab ' assidnus :' sic ' prae-

nientem Donati, et significant idem sente ' a ' piassens,' 'absente' ab

ac coram et sine; vel adveibia, ad ' absens ;' et in CatuUo, ' inspiranti

nienteni alioruni. Fiunt auteui duo nobis,' pro 'insplrantibus nobis.* ilia adveibia a sexto casu, sicut haec,

UNIVEESITl )

110 M. ACCII PLAUTf

Nescio quis praestigiator banc friistratur rnulierem. 200 Al. Per supremi regis regnum juro, et matrem familias, Junonem, quam me vereri et metuere est par maxume, Ut mi, extra unum te, mortalis nemo corpus corpore Contigit, quo me impudicam faceret. Am. vera isthaec

velim. Al. Vera dico, sed nequicquam, quoniam non vis cre- dere. 205 Am. Mulier es, audacter juras. Al. quae non deliquit, decet Audacem esse, confidenter pro se et proterve loqui. Am. Satis audacter. Al. ut pudicam decet. Am. tu verbis

probas. Al. Non ego illam mihi dotem duco esse, quae dos dicitur : Sed pudicitiam, et pudorem, et sedatum cupidinem, 210 Deum metura, parentum amorem, et cognatum concordiam ; Tibi morigera, atque ut munifica sim bonis, prosim probis. So. Nae ista edepol, si baec vera loquitur, ex amussim est opturaa.

quis veneficus ludificntur hanc muUerem, Alc, Juro per regnum regis supremi et Junonem matrernfamilias, quam est aqmnn me vereri et timere, ut nemo mortalis extra te solum contigit corpus corpore, quo me rcdderet impudicam. Amp. Opta- rem isthcec vera. Alc. Dico vera, sed incassum, quia non vis credere. Amp. JEs viulier, juras audacter. Ai.c. Decet cam, qua non peccavit, esse audacem, et loqui pro se confidenter et constanter. Amp. Satis audacter. Alc. Ut decet castam. Amp. T« /jro//ns te esse castam tT)7/i5. Alc. Ego non existimo illam esse mihi dotem qua dicitur dos ; sed pudicitiam, et pudorem, et moderationem cupiditatis , nietum Deorum, amorein parentum, et concordiam cugnatorum, ut tibi sim obsequens, et larga in probos, prosim probis. So. Prof ecto isla per cedem Pollucis est recta

hoc tribnitnr Amphitryoni in B. 1. — 200 H. vs. Ampliitryoni tribuitnr in Junt. Ven. G. — 202 pars maxima Lgff. — 205 necquiquam C. Lgs;. — 206 qua: nee Lgg. — 207 esse, et Jiint. Ven. 6. Par. Bas. 3. — 208 condecet Both, mox tu abest a B. 1. G. H. in verbis proba's C. PI. 1. 2. 3. in verbis probas B. 1. HI. 1. Ven. 1, 3. Bon. Pit. ties ; Gniter vuli ain ; verbis proba es ; Acidal. ut te verbis probas. — 209 dico HI. 1. e pr. ni. — 210 et sedatum et H. Both, sedatumel. — 211 et concordiam H. — 212 ut abest a PI. 1. 5. 6. ut munificas inC. — 213 verahcec

NOTiE

206 Mulier es] Tibiillus : * Ne ju- cedit animus quern proposnit fer- rare time: Veneris perjuria veiiti minum ; Sed difficulter continetur Irrita per terras et freta summa fe- spiritus, Integritatis qui sincere con- runt.' scius, A noxiornm premitur insolen-

Quce non deliquit] PhiEdTus: * Ex- tiis.'

AMPIIITRUONIS ACT. II. SC. 2. Ill

A.M. Delenitus sum profecto ita, ut me qui sini nesciam. So. Amphitruo es profecto : cave sis ne tu te usu per- duis : 215

Ita nunc homines immutantur, postquam peregre adve-

nimus. Am. Mulier, istam rem inquisitam certum est non amittere. Al. Edepol me libente facies. Am. quid ais ? responde

mihi. Quid si adduco tuum cognatum hue a navi Naucratem, Qui mecum una vectus est una navi : atque is si denegat Facta, quae tu facta dicis, quid tibi aequura est fieri ? 221 Nunquid causam dicis, quin te hoc multem matrimonio? Al. Si deliqui, nulla causa est. Am. convenit. Tu, Sosia, Due hos intro : ego hue ab navi mecum adducara Nau- cratem. So. Nunc quidera praeter nos nemo est ; die mihi verura serio, 225

ad uvguem, si hac loquitur vera. Amp. Profecto ita sum menle nhalienatus, ut ignorem qui sim. So. Profecto es Ampliitryo. Vide si vis, ne tu Ic amiseris usu; sic homines immutantur jam ex quo ndvenimus peregre. Amp. Mulier, constitu- tum est animo non pratermittere hanc rem inquisitam, Alc. Per cedem Pollucis fades me luhente. Amp. Quid dicis? Responde mihi. Quid, si adducam hue e navi Naucratem tuum cognatum, qui vectus est una navi simul mecum, atque si ille negat ea accidisse qua: tu loqueris uccidisse, quid est par tibi fieri? Numqiiid habe- bis causam qua impediat quominus te repudiem? Alc. Si deliqui, nulla est causa. Amp. Convenit inter nos : tu, Sosia, due Ims i7itro, ego adducam mecum NaucrU' tern e navi. So. JSunc profecto est hie nemo prater nos, die mihi verum serio. Ec-

Arc. 3. — 214 delinitus C. ex emend, olim deliratus; PI. 1. et e pr. m. PI. 2. et e 2da m. PI. 4. et Pll. reliqiii delinitus, nti B. 1. — 216 omnes immutamus Scliiopp. probante Both. — 217 islanc C. ex emend, olim istam, uti Pll. B. 1. mox amittier Lgg. adir.itlere HI. 1. — 220 est navi HI. 1. e pr. m. — 224 du-

NOT^

214 Delinitus sum'] Deceptiis sum ficat, ' si vis :' et id urbanitatis gra« carminibiis niagicis. Videlicet ve- tia.'

neficorum est ofl'erre exitiiim in po- Usu perdius [Usuperduis] Usuper-

culo melle condito, et cantu aures das: ' usnperdere' autem respondet

tenere dum vita petitiir. ' usncapere' et ' usnfacere siuun.'

215 Cave sis] Donatus : ' Quia im- 224 Due hos] Forte captivos quos perativa verba sunt contiimeliosa, de Telebois ceperat Anaphitryo. addebaot Veteres ' sis,' quod signi-

112 M. ACCII PLAUTI

Ecquis alius Sosia intu'st, qui mei similis siet ?

Al. Abin' hinc a me digrms domino servus. So. abeo, si

jubes. Al. Nimis ecastor facinus mirum est, qui illi collibitum

siet Meo viro, sic me insimulare falsum facinus tarn malum. Quicquid est, jam ex Naucrate cognato id cognoscam

meo. 230

fjuis est alius Sosia in cedibus, qui est similis milii? Alc. Abisne hinc a me servus digitus domino. So. Abeo, si mandas. Alc. Per tsdem Castoris est res valde mira, quomodo veniret in mentcm meo viro sic me accusare falso crimine tarn malo ; quicquid est jam, accipiam a Naucrate meo cognato.

cam HI. 1. — 226 alter G. mox me is similis C. — 228 conlitum C. PI. 1. 2. tt HI. 1. e pr, ni. collalum Lgg. — 230 quicqttid id est HI. 1. Ven. 1. 3. Bon.

ACTUS TERTII SCENA PRIMA.

JUFFITER.

Ego sum ille Amphitruo, cui est servus Sosia, Idem Mercurius qui sit, quando commodum *st. In superiore qui liabito ccenaculo : Quin interdum fio Juppiter, quando lubet.

JuP. Ego sutn ille Amphilryo, cujus servus est Sosia, qui est ipse Mercurius, quando milii conducit : habito in ccenaculo supremo, et evado tionnunquam Jupiter

1 cujus est PlI. G.M. B.l. et e pr. m. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. — 2 quum HI. 1. — 3 sccenaculo vult Meiirsiiis ; cenlunculo Lipsius ad Senec. Epist. 80. —

3 /m superiore qui habito ccenaculo'] lis esse ascensuni. Grapcis vTrep^uv,

'Coenaculuni' ei at locus tegulis pro- et Evangelists; Marco cap. ult. avii-

xiinus, in quo tenniores personie ha- yeov. Porro lusns est in hoc vocabu-

bitare sclent, qua appellabantnr lo : nam si Plaulus intelligit de vero

oliui 'coenacularii,' a cojnacuZo. Fes- Jove, significat caiwrn, quod est, utita

tus dicit incoenaculanon gradibus, ut dicam, ' coenaciiliiin Dei;' si de his-

in inferiores contignationes, sed sea- trione, est suprema domiis pars.

AMPHITRUON[S ACT. Ill, SO. 1. 113

Hue autem quom extemplo adventum apporto, illico 5

Amphitruo fio, et vestitum immuto meuni.

Nunc hue honoris vestri venio gratia,

Ne hanc inchoatam transigam Coraoediam ;

Simul Alcumenae, quam vir insontem probri

Amphitruo accusal, veni, ut auxilium feram : 10

Nam mea sit culpa, quod egomet contraxerim.

Si id Aleumenae innocenti expetat.

Nunc Arophitruonem memet, ut occoepi scmel,

Esse assimulabo, atque in horum familiam

Frustrationem hodie injiciam maxumam. 15

Post igitur demum faciam res fiat palam,

Atque Aleumenae in tempore auxilium feram,

Faciamque ut uno fcetu, et quod gravida est viro,

Et me quod gravida 'st, pariat sine doloribus.

Mercurium jussi me continuo cousequi, 20

Si quid vellem imperare ; nunc hanc alloquar.

quando placet ; ubi primum me confero hue, evado statim Amphiiryo, et commuto meam veslem. Nunc prodeo hue ad vos honore prosequendos, ne relinquani hanc Comcediam imperfectam. Uno tempore veni ut feram opem. Alemence, quam Am- phiiryo ejus marilus accusal stupri innocentem. Na7n si crimen quod ego commisi recidat in Alcmenam mnoxiam, id mihi verlatur vitio : nunc capiam siinilitudinem Amphitryonis, ut feci una vice, et iiniuiitam huL /wdit maximos errores in horum familiam ; sed deinceps curabo ut res pateat, et opittdabor Alemena tempestive, et providebo ut pariat sine dolore, unopartu, et Iphicliim quo est gravida ex Amplii- tryone, et Herculerii quo est gravida ex me. Mandavi Mercurio ut me consequa- tur e vestigio, ut ei prcecipiam si quid velim. Nunc hanc alloquar.

5 nunc autem Lgg. Ven. 3. Bon. mox quo C. PI. 4. 5. 6. B. 1. Bon. quo exemplo PI. 1. 2. 3. et HI. 1. e pr. in. Ven. 1. 3. advento, e porta vult Acidal. adventum apparo Both. — 7 noslri HI. 1. e pr. m. — 10 venio Both, mox darem H. — 11 /* HI. 1. — 12 si ad C. Pll. — \i familia Lgg. — 15 hodie abest a B. 1. totus versus deesse videtur in Lgg. initium C. initiam PI. 1. iniciam PU. reliqui ; injiciam B. 1. — 20 sequi Lgg. continuo mesequi HI. 1.

NOTtE

8 Ne hanc inchoatam transigamj Id est, relinqtiam imperfectam,

Delph, et Var. Clas. Plaut. H

114 M. ACCII PLAUTl

ACTUS TERTII SCENA SECUNDA.

ALCUMENA, JUPPITER.

DuRARE nequeo in aedibus; ita, me probri,

Stupri, dedecoris a viro argutam meo !

Ea quae, sunt facta, infecta refert, ac claraitat :

Quae neque sunt facta, neque ego in me admisi, arguit :

Atque id me susque deque esse habitnram putat. 5

Non edepol faciam : neque me perpetiar probri

Falso insimulatam : quin ego ilium aut deseram,

Aut satisfaciat mihi ille, atque adjuret insuper.

Nolle esse dicta, quae in me insontem protulit.

Jup. Faciundum est mihi illud, fieri quod illaec postulat.

Si me illam amantem ad sese studeam recipere : 11

Quando ego quod feci, factum id Amphitruoni obfuit,

Atque ille dudum mens amor negotium

Alc. Non possum manere in cBdibus: oportetne me sic insimulari a meo viro, flagitii, impudiciticE, infamia ? Nurrat ea non esse acta quce sunt acta, et vocifera- tur ; reprehendit in me quce neque sunt perpetrata, neque commissa a me; et arbi- tratur me esse laturam id non ita graviter. Per cedem PoUucis non committam neque feram me accusari /also stupri. Sane aut ego eum relinquam, aut se purgabit apud me ; et adjumhif prccterea se nolle dixisse m qu-^ yKjiuUt i,i mc innottnlem. Jup. Oportet me implere id quod ilia optat fieri, si ego velim recipi ab ilia amans, quoniam id, quod ego commisi, nocuit Amphitryoni; et ille meus amor movit jam-

3 Ita e conject. Caraer. facta infecta re est cl. C. f. infectave acclamitat PI. 1. 2. 5. H. et HI. 1. e 2da m. /. intectave accl. PI. 3. /. infecta re accl. PI. 4. G. B. 1. Ven. 1. Bon. /. infectane accl. PI. 6. /. infecta restat, cl. Lgg. prob. Gulielm. /. infecta esse accl. Ven. 3. /. infecta esse acclamitat vult Gronov. collat. Ciircul. ii. 3. facta infectad esse occl. Both, infacta M. 5. adque susque C. me si isque HI. 1. mox habiturum G. — 6 neque edepol H. M. — 8 satisfaciet HI. 1. ex emend, ille abest a Junt.— 10 ilia: B. 1.— 13 illi Arg. 3. Junt. Ven.

NOTiE

1 Probri] Id est, adulterii. Ge- quelque chose.

uus pro specie. Neque euira gravius 8 Satisfaciat mihi] Duplex erat

in mulierem piobrum cadere potest, purgandi modus, aut jusjurandum,

quam adulterium. aut palinodia. Jurisjurandi exem-

2 A viro argutam meo] Supple, pa- plum est paucis post versibus. Pa- tiar, feram. Omissa vox ad expri- linodia erat, quando coram testibus mendum affectum animi graviorem. qui leeserat injuria, dictitabat se nolle

5 Susque deque] Idem quod Graecis dictum aut factum. iiha<fiopuv, ne fnire pus grand estat de

AMPHITRUONIS ACT. IH. SC. 2. 115

Insonti exhibuit ; nunc antem insonti mihi

Illius ira in banc et maledicta expetent. 15

Al. Et, eccum, video, qui rae miseram arguit

Stupri, dedecoris. Juf. te volo, uxor, colloqui.

Quo te avortisti ? Al. ita ingenium meum est :

Inimicos semper osa sum obtuerier.

Jup. Heia autem inimicos! Al. sic est, vera praedico : 20

Nisi etiam hoc falso dici insimulaturus es.

Jup. Nimis verecunda es. Al. potin' es ut abstineas ma-

nura ? Nam certo si sis sanus, aut sapias satis, Quam tu impudicam esse arbitrare et praedices, Cum ea tu sermonem nee joco, nee serio 25

Tibi habeas, nisi sis stultior stultissumo. Jup. Si dixi, nihilo magis es, neque esse arbitror; Et id hue revorti, uti me purgarem tibi. Nam nunquam quicquara meo animo fuit aegrius, Quam postquam audivi, te esse iratam mihi. 30

pridem lites huic innocenti. Nunc vero ejus iracundia et conritia conjecta in illam, recident in me tninime ream illoruni. Alc. Sed ecce conspicor ilium qui me accu- sat infelicem probri et dedecoris. Jup. Volo te alloqui, o conjux! quare te aver- iisti a mef A%.c. ATptie nviinus est vcrinde a versus : odi semppr cnntueri meos inimicos. Jup. Eia vero diets inimicos ! Alc. Est sic; pronuniio quod res est, nisi es dicturus etiam hoc esse falsum. Jup, Es nimiutn pudica. Alc. Abstine- bisne manum ? etenim proculdubio si sis sanus, et satis sapias, tu non institues ser- monem, neque serio, neque joco, cum ea quam tu putas et clamas esse corruptam, nisi sis amentior amentissimo. Jup. Si dixi, nihilo es tnagis, neque puto esse, et idcirco reversus sum hue, ut me excusarem apud te. Nam nihil unquam tuli animo iniquiori quam postquam intellexi te esse iratam mihi, Quare dixisti ? inquies: ego

6. probant DissaW. Gronov. Both.-~l5 expectent HI. l.—\8quotedC. PH. quonam te Cam. mox avertisti nunc Arg. 3. Jimt. Veil. G. advortisti Lgg. — 19 semper meos osa HI. 1. osa sum semper Yen. 1.3. Bon. — 21 Jure M. mox diti C. — 22 iracunda, quod vohiit Lamb, exhibet G.— 24 arbitrcris C. PH. qua- tuor, HI. 1. arbitrare PI. 1. 2. mox perdicas HI. 1.— 25 cumfulu C. B. 1. PI. 4. confatu PI. 1. 2. cum fatus PI. 3. Ven. 1. 3. Bon. confatus HI. 1. con- ficto PI. 5. cum fatua PI. 6. nee loco C. PH.— 26 nisi si sis C. absque si PH.— 27 neqtieego esse C. hgg.—29fugit Bon.— 30 audivit te C— 31 didix-

NOT/E

20 Heia autem inimicosi Viros, a ' Ferat jacentes in terram oculos ; quibus divortio discessissent uxores, adversus officiosum salutatoiem in- ' inimicos ' appeHabant. humana potius quam inverecunda

22 Nimis verecunda es] Seneca : sit,'

116 M. ACCn PLAUTl

Cur dixisti ? inquies ; ego expediam tibi.

Non edepol quo te esse impudicam crederem :

Verum periclitatus animum sum tuum.

Quid faceres, et quo pacto id ferre induceres.

Equidem joco ilia dixeram dudum tibi, 35

Ridiculi causa : vel hunc rogato Sosiam.

Al. Quin hue adducis meura cognatuni Naucratem,

Testera quern dudum te adducturum dixeras

Te hue non venisse ? J up. Si quid dictum est per jocum,

Non aequum est id te serio prgevortier. 40

Al. Ego illud scio quam doluerit cordi raeo.

Jup. Per dexteram tuam te, Alcumena, oro, obsecro.

Da mihi banc veniam: ignosce; irata ne sies.

Al. Ego istaec feci verba virtute irrita:

Nunc quando factis me impudicis abstines, 45

Ab impudicis dictis avorti volo.

Valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas.

Juben'mi ire coraites ? Jup. sanan' es ? Al. si non jubes,

tibi aperiam. Per adem Pollucis non dixi id quo crederem te esse impudicam, sed feci periculum tui animi ; quid ageres et qua ratione induceres in animum id per- peti; porro ego tibi dixeram dudum joco ad ridendum, vtl roga id ab hoc Sosia. Alc. Quare tu non adducis hue nieum cogiiatum Naucratem, quern direras dudum te adducturum testem, te non venisse liucf Jup. Si dictum est aliquid per jocum, non est par te accipere serio. Alc. Ego sensi quantum mild fuerit grave. Jup. Te oblestor per tuam dexteram, Alcmena, da mihi hunc veniam; puree, ne sis irata. Alc. Ego feci h(Bc , confulavi hcec verba virtute ; nunc quoniam conjiteris me non esse ream factorum impudicorum, volo me prcestare immunem a verbis impudicis. Vale, habe tibi tuas res, redde meas. Visne mihi adjungere comites? Jup. Esne

isti C. unde Pareusernere vult id dixisti ; at di lineola subduxit 2da manus. — 33 sum animum HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. — 35 etquidem B. 1. HI. 1. — 39 si qui- dem B. 1. — 41 ilium C. et PI. 3. 4. e pr. ni., e 2da illud, uti PH. reliqui. — 45 abstineo viUt Acidal. abstinensH. — 48 ire abest a Lgg. mox in iisdetn sinibo. —

NOTiE

47 Valeas, tibi habeas res tuas] For- 48 Juben' ire comites] Moris sem-

mnla solvendi raatrimonii ex xii. per fuit, ut siiinmo genere Matronae

Tabb. ' Si vir ab iixore divertit, ux- nunquam incomitatae processerint in

ori suas res sibi habere jubeto, eiqne publicum, non solum quia id facit ad

claves adimito.' Cic. Philip, u. ' Mi- earum amplitudinem, verum etiam

mam iliam suam suas res sibi habere quia non dcsunt testes vitae et mo-

jussit:' ex xii. Tabb. 'claves ade- rum. Hiit,' ' cxegit,'

AMPHITRUONIS ACT. III. SC. 2. 117

Ibo egomet, comitem Pudicitiam duxero.

Jup- Mane, arbitratu tuo jusjurandum dabo, 50

Me meam pudicam esse uxorem arbitrarier.

Id ego si fallo, turn te, summe Juppiter,

Quaeso, Amphitruoni ut semper iratus sies.

Al. Ah! propitius sit potius. Jup. confide fore.

Nam jusjurandum verum te advorsum dedi. 55

Jam nunc irata non es ? Al. non sum. Jup. bene facis.

Nam in hominum aetate multa eveniunt hujusmodi :

Capiunt voluptates ; capiunt rursum miserias ;

Irae interveniunt ; redeunt rursum in gratiam.

Verum irae si quae forte eveniunt hujusmodi, 60

Inter eos rursum si reventum in gratiam est.

Bis tanto amici sunt inter se, quam prius.

Al. Primum cavisse oportuit rie diceres,

Verum eadem si isdem purgas, mihi patiunda sunt.

Jup. Jube vero vasa pura adornari mihi, 65

Ut, quae apud legionem vota vovi, si domum

Redissem salvus, ea ego exsolvam omnia.

Al. Ego istuc curabo. Jup. evocate hue Sosiam :

Sana? Alc, Si non ndjungiSjproficiscar, ibo egomet sola, ducam Pudicitiam comi- tem. Jup. Ne abi, interpnnam jusjurandum tuo arbitratu, me censere meam conjugem esse castam. Nisi id dicam vere, tum te obsecro, summe Jupiter, ut sis semper iratus Amphitryoni. Alc. Ah! sit potius propitius. Jup. Crede fore ; nammisi verum jusjurandum prote; non es jam irata? Alc. Non sum. Jup. Agis recte ; nam complura accidunt ejusmodi in vita hominum ; capiunt voluptates, capiunt rursus dolorem; irce ingruunt, redeunt rursus in gratiatn: sed si uliquce irce ejusmodi contingunt fortasse inter eos, si redeunt in gratiam, sunt iterum amici inter se altero tanto quanto antea. Alc. Primum oportuit videre ne diceres ; sed si idem eadem excuses, mihi ferenda sunt, Jup. Manda vero mihi comparari vasa pnra, ut ego persolvam omnia ilia vota quce nuncupavi in bello, si repeterem domum incolumis. Alc. Ego curabo illud. Jup. Evocate hue Sosiam, accersat Blepha-

49 comitem mihi Pud. Lgg. G, H. M. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. duxero P. mihi Both.— 52 falso Lgg.— 54 confido G. B. 1.— 64 isdem C. PI. 1. 6. Pll. reliqui iisdem; in Lgg. deest iisdem. — 65 odornari B.l. — 69 mea manu HI. 1. in text.

NOTyE

62 Bis tanto] Idem quod ' altero sacrifiGioruni usus non adhibentur. tanto.' Hinc Terent. in Andr. ' A- Purum interdum ' simplex' accipitur, mantium irae, amoris redintegratio ut argentum ' puruni * est oppositiim est.' * caelato,'

65 Vasa pura] Quae in alios quam

118 M. ACCII PLAUTI

Gubernatorem qui in mea navi fuit

Blepharonem arcessat, qui nobiscum prandeat. 70

Is adeo irapransus ludificabitur :

Quom ego Amphitruonem collo hinc obstricto traham.

Al. Mirum quid solus secum secreto ille agat !

Atque aperiuntur aedes : exit Sosia.

ronem gubernatorem qui fuit in mea navi, qui prandeat nobiscum. Huic adeo illu- detur incotnato, quando ego abducam hinc Amjthitryonem obtorto collo. Alc. Mi- rum quid ills dicat solus seorsum. Sed aperiuntur cedes: Hosiajuodit.

— 70 accerscat HI. 1. in text.— 71 dolis addit J. Gulielm.

ACTUS TERTII SCENA TERTIA.

SOSIA, JUPPITER, ALCUMENA.

Amphitruo, assum: si quid opus est, impera: imperium

exequar. JuP. Optume advenis. So. jam pax est inter vos duos? Nam quia vos tranquillos video, gaudeo et volupe est raihi, Atque ita servora par videtur frugi sese instituere : Proinde heri ut sint, ipse item sit : voltum e voltu cora-

paret : 6

Tristis sit, si heri sint tristes : hilarus sit, si gaudeant. Sed age, responde : jam vos redistis in concordiam ?

So. PrcBsto sum, Amphitryo: si tibi est opus quopiam, manda, impleho man- datum. 3vp. Advenis opportune. So. Pax interceditne inter vos duos, obsecro? Aam vos cerno quietos ; idcirco lator, et id mihi est jucimdissimum ; et videtur cequum ut bonus servus sese sic componat, ut sit ipse perinde atque est herus ; com- ponat suum vultum ex ejus vultu ; sit moestus, si heri sint mcesti ; si sint Iccti, late- tur. Sed age, responde, vosne rediistis in concordiam ? Jup. Derides me, qui scis

2 opportuned Both, quo teste in Terent. Heaut. (127.) Mss. Berol. et Helmstad. legiint optime vice opportune. Optimo optinie vult Taubm. at quaso duos Camer. Ciim Botlieo facit HI. 1. oportune in text, at optime in marg. — 5 Hem ipse C. — 6 Ita C. tvisles si fuerint PI. 1. HI. 1. fuerini si tristes PI. 4. 5. 6. in omnibus heri omisso ; testis sit fuerint si B. 1. mox hilaris B. 1. heri

AMPHITRUONIS ACT. III. SC. 3. 119

JuP. Derides, qui scis haec jam dudura me dixisse per

jocum. So. An id joco dixisti ? equidem serio ac veio ratus. Jup. Habui expurgationem ; facta pax est. So. opturae

est. 10

Jup. Ego rem divinara intus faciam, vota quae sunt. So.

censeo. Jup. Tu gubernatorem a navi hue evoca verbis meis Blepharonem, ut re divina facta mecum prandeat. So. Jam hie ero, quura illic censebis esse me. Jup. actu-

tum hue redi. Al. Nunquid vis quin abeam jam intro, ut apparentur

quibus opus ? 15

Jup. I sane, et quantum potest parata fac sint omnia. Al. Quin venis, quando vis, intro : faxo baud quicquam

sit moras. Jup. Recte loquere, et proinde diligentem ut uxorem

decet. Jam hi ambo et servos et hera frustra sunt duo,

me dixisse hoc per jocum. So. An dixisti hacjoco ? Equidem arbitrabar te dicere seno ac vere. Jup. Me excusani, pax integrata est. So. Bene est. Jup. Ego faciam intro rem divinam, sicut vovi. So. Ita seniio. Jup. Tu voca hue meis verbis Blepharonem gubernatorem navis, ut epuletur mecum, peracta re divina. So. Jam ero hie quando putabis me esse illic. Jup. Revert ere hue statim. Alc. Est- ne aliquid quod impediat quominus ingrediar, ut instruantur qua sunt necessaria. Jup. I certe, et quantum in te erit,fac universa sint comparata, Alc. Quin venis intro quando voles, dabo operam ut nihil sit morce, Jup. Dicis recte, et perinde atque decet uxorem diligentem quce diligit virum. Jam hi ambo et servus et hera

si Ven. 1. 3. Bon, — 8 deridesne, qui scisjamdudum hac me dixe Both. 7ne a PI. 1. dudum a PI. 2. et hcec a Lgg. absuiit. — 10 Alcniena? tribiiunt Lgg. fcaft. exp. — 12 Lgg. e navi hucavocabis meum ; G. ex navi. — 14 jam abest a B. 1. — 15 jubeam H. appareturVen. 1.3. Bon. opus est Pll. — 16 potes HI. 1. PII. B. 1. et,post rasuram, C. mox fac ut sint B. 1. Hl.l. pates parata facta Ven. 1. potis fac parata Ven. 3. Bon.— 17 reni Pll. G. M. B. 1. HI. 1. Post h. V. alter e Nonio in voce Exjurare inseritur, ' Quando islliaec omnia exjiiiasti te niilii dixe per jocum.' Deest in Mss. et edd. princ. Extat primum in Brix.

NOT^

11 Vota quce sunf^ Votus, vota, immolassent, partes quasdam seciim votum, adject. ' res quae sunt votae.' domum asportarent, vocatisque pro-

13 Ut re divina facta mecum pran- pinquis et amicis, quasi in signuni dcat'\ Moris erat religiosi apud Vc- coinmunionis et aniiciti% ex iis con- teres, ut ex ipsis victiniis quas Diis vescerentur.

120 W- ACCll PLAUTI

Qui mc Amphitiuonem rentur esse : errant probe. 20

Nunc tu divine fac hue assis Sosia.

Audis quae dico, tametsi praesens non ades :

Fac Amphitruonem advenientem ab aedibus

Ut abigas quovis pacto, fac commentus sies.

Volo deludi ilium, dum cum hac usuraria 25

Uxore nunc mihi raorigero, haec curata sint,

Fac sis : proinde adeo, ut me velle intellegis :

Atque ut ministres mihi, cum mihi sacruficem.

sunt delusi, qui arbitrantur me esse Amphitryonem : errant insigniter. Nunc tu, ccelestis Sosia, assis hue, audis qua dico, quamvis non ades prcesens : fac quavis arte ut arceas ab eedibus Amphitryonem jamjam adventantem : fac ut comminiscaris fallaciam. Volo te ilium ludificari. Da operam ut hcec finnt interea dum mihi mo- rem gero cum hac uxore usuraria ; prcesta id sicut intelligis me velle, et ut mihi mitiistres, quando mihi sacrijicabo.

—19 amnio HI. 1.— 22 hue fac C Pll. B. 1. prases C— 23 hue adv. Aig. 3. Jiiiit. Aid. Both.— 24 pacto facto fac HI. 1. fac omittit G. cum mentus C— 25 Lgg. diludi ilium hmlum; at vice dum cum C. edum.— 26 nunc C. etPl. 3. e pr. m., a 2da nunc deest, lit in Pll. reliquis, et B. 1. wxo/em PI. 3. mox sient

^ aOTJE

21 Divine Sosia] Id est, Mer- 2G Morem gero mihi] Genio meo ruri : ad difFerenliam terrestris So- obsequor. siap, id est veri.

ACTUS TERTII SCENA QUARTA.

MKRCURIUS.

CoNCEDiTE atque abscedite, omnes de via decedite ; Nee quisquam tam audax fuat homo, qui obviam obsistat

mihi.

Mer. Secedite unicersi una, et ahsistite; desistile de via, neque ullus homo sit jam adeo temerarius, ut obstet obviam mihi. Etenim per Hercukm quare non

1 discedite HI. 1. — 2 non quisquam Lgg. fuit PI. 4. e pr. ni., e 2da fuat, sii- persciipto sit; fuerat PI. 6. Palmer e cod. Nee quisquam tanto ausufuat: Gruter

NOT;E

2 Fuaf] Fuam, fuas,. fuat, sit quae ab eo enascuntnr tcmpora, vel fiat; unde ' fiii,' praeterit. et

AMPHITRUONIS ACT. 111. SC. 4. 121

Nam mihi quidem, hercle, qui minus liceat Deo minitaricr Populo, ni decedat mihi, quam servulo in Comoediis ? Ille navem salvam nunciat, aut irati adventum senis : 5 Ego sum Jovi dicto audiens, ejus jussu nunc hue me afFero. Quamobrem mi magis par est via decedere, et concedere. Pater vocat me, eum sequor, ejus dicto imperio sum au-

diens : Ut filium bonum patri esse oportet, itidem ego sum patri. Amanti supparasitor, hortor, asto, admoneo, gaudeo. 10 Si quid patri volupe'st, voluptas ea mihimulto maxuma'st. Amat ? sapit : recte facit, animo quando obsequitur suo : Quod omnes homines facere oportet, dum id modo fiat

bono. Nunc Amphitruonem volt deludi meus pater ; faxo probe. Jam hie deludetur, spectatores, vobis spectantibus. 15

mihi peritide concedatur numini minari plehi, nisi mihi faciat viam, quam manci- piolo in Comadlis? Hie refert aut ratem incolumem, aut adventum senis irati. Ego ohtempero Jovi ; me confero nunc hue illius imperio ; quapropter est cequius absistere de via, et una cedere. Pater me accersit, eum comitor, ohtempero illius mandato, sicut decet natum esse obsequentem patri ; ego sum ejusmodi erga patrem. Obeo vices parasiti pro patre amante, impello, assum, commonefacio, lator : si quid uffert voluptatem patri, ea voluptas mihi est jucundissima, dat operam amori, sapit. Facit bene, quando morem gerit sua libidini : necesse est eum facere id quod uni- versi nu)rtales faciunt, dummodo idjlui recta raiione. Nunc meus pater optat ludi- ficari Amphitryonem : prastabo id naviter; ille ludijicabitur mox, spectatores, vobis

Suspic. III. 11. voluit n. q. tanti ausus. — 4 ut decedat Ven. 1. 3. Bon. decebut

B. 1. — 5 aut abest a C. Pll. mox ingrati vu!t Acidal. — G Jovis B. 1. — 7 mihi

C. Pll. H.— 9 ego ago C— 10 subpararisitor C— 13 flat C— 15 deludetur

NOTyE

3 Hercle'] Risum captat Comicus currit in Mercatore ad herum Cliari- usurpato jurejuraiido in eum quinon- niim, ut nuntiet Pasicompsam Clia- dum natus est. Neque enhn est liis- rini amicam a patre Demiphone esse trionis tantam adhibere diligentiam visam in navi. Dinacium servos nun- in ratione temporuni et judicio. tlat Panegyri herje suae in Sticho

4 Servulo in Comcediis] Patet ex Epignomum Panegyris maritum ex hoc versu et sequenti, Amphitryo- Asia reversnm, in anchoris esse in nem, Comoediam non esse primam portu. EtTranio in Mostellaria mm' exhibitam a Plauto, sed ad minimum tiat Theuropidis senis adventum in- quartam. Nam et Mercatorem, et expectatum.

Stichum, et Mostellariam hoc loco 13 Dum id modo flat bono'] Dum in notat esse exhibitas. Nam Acanthio eo nihil committatur contra leges.

122 M. ACCII PLAUTI

Capiam coronam mihi in caput, assimulabo me esse e-

brium, Atque illuc sursum ascendero : inde optume cispellam vi-

rum. De supero, quum hue accesserit, faciam ut sit raadidus

sobrius. Delude illi actutum sufFeret suus servos pcenas Sosia. Eum fecisse iile hodie arguet, quae ego fecero hie : quid id

mea ? 20

Meo me aequum est morigerum patri, ejus studio servire

addecet. Sed eccum Amphitruonem ; adv^enit: jam ille hie deludetur

probe, Siquidem vos voltis auscultando operam dare. Ibo intro, ornatum capiam, qui potis decet. 24

Dein sursum ascendam in tectum, ut ilium hinc prohibeam.

cernentibiis. Mihi imponam coronam in caput, simuUibo me esse temulentum, et ascendam in ilia tecta sursum. Ita dispellam illinc egregie hominem. Quando adveneril hue, efficiam ut siccus sit madidus ab alto. Postea ille Sosia ejus manci- pium dabit modo pwnas. Ille eum reprehendet hodie eum perpetrasse quceego per- petravero hie. Est par me esse obsequentem meo patri, oportet me obtemperare ejus voluntati. Sed adest Amphitryo, advenit, ilium ludijicabor mox egregie, si desi- derails navarc operam audirndo. Ingrediar, induam vestem quce cat convenientior y deinde ascendam sursum, ut ilium arceam hinc.

spectatoribus HI. 1. e pr. m. adspectantibus G. inspectantibus Hermann, de Metr. p. 161 — 16 capud B. 1. — 17 escendero C. scis pellam C. PI. 4. et 6. e pr. m., e 2da cispellam ; cxpellarnVll. reliqui, et HI. e pr. ni. G. aspellamli. M. uti voluit Bentl. ad Terent. Heaut. ii. 3. 20.— 18 hue abest a B. 1. Post h. vs. inserere alteruin apud Noniiim in 3Iatella vult Pistor, Ne tu postules urnam tibi aqua ivfundi in Caput. — 19 Ille B. 1. — 20 quom eum B. 1. mox id abest a Mss. et edd vet. quid est mea PI. 1. 2. et, pro gl., PI. 4. — 24 potis Steph. et Lips, potes Lgg. potius Mss. ceteri etedd. vet.— 25 deinde C. Lgg. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. susum C.

NOTiE

16 Capiam coronam] Coronam flo- 18 Madidus sobrius] Lusus ia \GTho ream gestabant potantes et Graeci et ' madidus.' ' Madidus' enim aqua ex- Romani ; rati videlicet odoribus re- tus aspersuni, et vino intus plenum tundi ebrietatem. Athenaeus pluri- significat. Hie extus tantum futunis businlocisdeilliscoronis. est Ampliitryo, aspersa ab alto per

17 Cispellam] Dispellam; quasi Mercurium aqua, intus siccus etje- citra pellam, et dispellam. junus futurus.

AMPHITRUONIS ACT. IV. SC. 1. 123

ACTUS QUARTI SCENA PRIMA.

AMPHITRUO.

Naucratkm quem convenire volni, in navi non erat: Neque domi, neque in urbe invenio quemquara, qui ilium

viderit. Nam omnis plateas perreptavi, gymnasia et myropolia : Apud emporium, atque in macello, in palaestra atque in

foro. In medicinis, in tonstrinis, apud omnis aedis sacras : 5

Sum defessus quaeritando ; nusquam invenio Naucratem. Nunc domum ibo, atque ex uxore banc rem pergam ex-

quirere, Quis fuerit, quem propter corpus suum stupri compleverit. Nam me, quam illam quaestionem inquisitam hodie amit-

tere, Mortuum satius est. Sed aedis occluserunt. Eugepae ! 10

Amp. Naucrates, quem volebam adire, non erat in navi ; invenio nendnem neque in adihus neque in civitate, qui eutn conspexerit. Etenim vagatus sum per cuncta compita, gymnasia, taberna<t unguentarias ; apud mercatum, et in macpllo, in paias- tra atque in foro, in medicinis, in tonstrinis, apud omnes cedes sacras. Sum de- fatiffatus pervestigando, mihi occurrit nuUihi Naucrates. Nunc pergo ad cedes, et persequar percontari a conjuge hanc rem, quis extiterit juxta quem sese contamina- verit stupro. Etenim prastat mortem oppetere, quam prcetermittere hodie illam qucestionem sine examine. Verum occluserunt domum. Eugepoe ! hoc fit perinde atque

4 atque in pal. vult Acidal. — 8 fuit Arg. 3. Aid. — 10 euge HI. 1. — 12 alte-

NOTiE

J Naucratem'] Pro Naucrates. Hel- ciis in quem edulia omnis generis

lenismus. Virgilius: ' Urbem quam conferebantur, et venalia propone-

statuo, vestra est,' pro, nrbs quam bantur.

statno, ant quam urbem statuo. Palccstra'] Locus, in quo cursu,

3 Gymnasia] Palaestrae in quibus lucta, et aliis ludis adolescentcs ex- uudi exercebantur. ercebantur.

Myropolia] A jxvphv * unguentum,' Foro'] Hie de Curia et locis in qui- et irctf\e« ' vendo;' id est, tabernas bus judicia ferebantur. unguentariae, Parfumeurs et Apoti- 10 Eugepa'] Id esf, optime, in- caires. terjeclio adhortantis, hie ironice

4 Macello] Sic dictus Romae lo- dicta.

124 M. ACCIl PLAUTI

Pariter hoc fit, alquc ut alia facta sunt: feriam foris. Aperite hoc : heus, ecquis hie est ? ecquis hoc aperit os- tium?

cetera jam facta sunt. Pulsaho januam. Paiefacite hoc,heus! ecquis est hie? ecquis patefacit hanc januam ?

mm hoc abest a B. 1. et HI. 1. e pr. m.

ACTUS QUARTI SCENA SECUNDA.

MERCURIUS, AMPHITRUO.

Quis ad foris est? Am. ego sum. Me. quid ego sum?

Am. ita loquor. Me. tibi Juppiter Dique omnes irati certo sunt, qui sic frangas fores. Am. Quo modo ? Me. eo modo, ut profecto vivas aetatem

miser. Am. Sosia. Me. ita sum Sosia, nisi me esse oblitura ex-

istiraas. Quid nunc vis? Am. sceleste, at etiam quid velim, id tu

me rogas ? 5

Me. Ita rogo. Pene effregisti, fatue, foribus cardines. An foris censebas nobis publicitus praeberier ? Quid me aspectas, stolide ? quid nunc vis tibi ? aut quis

tu es, homo ?

Mer. Quis st at ad ostium ? Amp. Ego sum. Mer. Quid? ego sum. Amp. Ita dico. Mer. Jupiter et cuncti Dii sunt sine dubio infensi tibi, qui frangis sic januam. Amp. Quo modo ? Mer. Eo modo, ut proculdubio degas vitam infeli- cem. Amp. Sosia. Mer. Ita sum Sosia, nisi arbitraris me mei esse oblitum. Quid vis jam? Amp. Improbe, tu a me postulas quoque quid petatn? Mer. Etiam peto. Propemodum comminuisti cardines ostii, amens. Nonne existimabas nobis esse suppeditandas de publico ? Quid me aspicis, stulte ? Quid tibi vis nunc ?

1 quis ego B. 1. G. H. Both, mox ita deest in Lgg.— 2 frangis B. 1.— 4 ob- litum censeas Lgg. — 5 quod velim B. 1. — 6 effregistis C. — 8 aut tu qui B. 1. —

AMFHITRUONIS ACT. IV. SC. 2. 125

Am. Verbero, etiam quis ego sim me rogitas ? ulmorum

acheruns. Quern pol ego hodie ob isthaec dicta faciam ferventem fla-

gris. 10

Me. Prodigum te fuisse oportet olira -in adolescentia. Am. Quidum? Me. quia senecta aitate a me mendicas

malum. Am. Cum cruciatu tuo isthaec hodie, verna, verba funditas. Me. Sacrufico ego tibi. Am. qui ? Me. quia enim te

macto infortunio.

aut quis es tu homo ? Amp. Flagrio, a me sciscitaris etiam quis ego sim? Mors virgarum, quern per PoUucem ego reddam hodie excandescentem verberihus, propter ista verba, Mer. Est necesse te extiiisse quondam profusum in juventute. Amp. Quare? Mer. Quia a me rogas infortunium in senili estate. Amp. Verna, pro- fers hodie ista dicta. Mer. Ego tibi lito. Amp. Quo pacta? Mer. Quia te macto infortunio.

9 sum M. — 11 pro dignum Lgg. mox adulescentiam C. — 12 quidamC. mox se- nectcB Lgg. — 14 infortunio abest ab HI. 1.

NOTiE

9 Ulmorum acheruns'] Id est, vo- pliitiyo qnodinnrbanius loquatiirser-

rago ulmearum virgarum, sprvus qui viis ejiis Sosia, sipiit existimabat, hic

adeo nequani est, ut in eo caedendo quasi inurbanitatis depiecatus invi-

condendae sint ulmi integrae in ejus diam, se sacrificare ait Amphitryoni :

tergo. ' Acheruns' et ' Achero' est qui honos ceteros omnes antecellit:

mortis mortuorumque domicilium, ab sed verbum interpretatus, ad risum

a privative, et x«'pi^ ' gaudeo,' quia concitandiini se sacrificare ait infor-

infernus est ubi ' habitat luctus,' ut tuniuni pro victima.

ait Virgil. fliacto] ' Macto Deos,' pro macto

13 Verna'] Servus domi, a domes- Diis, dicebant Antlqui. Unde Plau- ticis servis natus. tinus jocus, * te macto infortunio,'

14 Sacrufico ego tibi] Offensus Am- pro, tibi macto.

126 AMPHITRUONIS SUPPOSITA.

SUPPOSITA.

Am. Tun' me mactes, carnufex? nisi formam Dii hodie meam per-

duint, Faxo ut bubulis coriis onustus sis, Saturni hostia. Ita ego te certo cruce et cruciatu mactabo : exi foras^ Mastigia. Me. larva umbratilis, tu me minis territas? Nisi hinc actutum fugias, si denuo pultaveris, 5

Si minusculo digito increpuerint fores, hac tegula

Amp. Miliine sacrijkns sic, furcifer? nisi Dii mihi adimant hanc formam qiiatn prasfeio, curabo ut obruaris scuticis bubulis, o hostia Saturni. Sic sine dubio ego te conjiciam cruce et cruciatu, Egredere foras, verbero. Mer. Larva nocturna, tu mihi vis timorem injicere tuis minis ? ISisi absistas hinc veto- ciier ; si pulsavcris fores iterum : si impuleris fores vel extremo digito ; tibi com-

t^**.^*.****

Hapc Siipposita desunt in Mss. et edd. vet. Ea Bon. nescio unde, exhibet longealiter, quani in aliis editionibiis recentioris aevi disposita. Linea trans- versa indicat finem versiculonim in Bon. quoties haec ab aliis discrepat. Ea omnia Botbins in metra redigit aliter in textu, in notis aliter. Quoniam vero nonduin liquet, utrum ea sint revera, necue, Plautina, denietris curiose anquirere est snpervacanenm.

1 In margine B. 1. nibrica scriptum exhibet, ' Hie fortassis deficinnt sep- tem versus, qui in exemplari antique videbanturdefieere.' Exiisseptem manus recentior hns qiiinqne adievit niargini HI. 2. Am. Tu me mactes camifex, nisi formam di Iwdie meam \ Perduint faxo ut bubulis coriis onusis | Saturni hostia. Me. Larva umbratilis me minis tentas | Ni hinc fugias. Am. Si denuo pultaveris I Si minusculo digito fores increpuerint | omissis verbis At ego certe cruce et cruciatu mactabo | Exi foras mastigia \ quae sic scripta exhibet Bon. quinque lis prsefixa, quibus subjicit Hac tegula . . . expuas | . perdiunt Bon. — 2 coris

NOTtE

1 Formam Dii perduint] Alludit ad Interminatur exitium Amphitryo So- fabulas, in quibus homines in ipso sise ; quasi domi ad id educato ; id- aestu ant iracuudiae aut doloris aut que in convitiuni Carthaginensium amoris formam exuunt humanam, dicitur, utpote cum quibus belium alienam induunt. Innuitque Ampiii- erat Romanis, quando exhibita est tryo daturum sibi poenas Sosiam, Amphitryo.

nisi repente Deorum potentia mute- 4 Larva umbratilis'\ Apuleius :

tur. ' Larvalis forma,' id est, larva et

2 Saturni hostia] Carthaginenses umbra, vel umbra larvae, quae per iratum sibi Saturnura placabant hu- sese ' umbra est,' quasi dicas ' una- manis hostiis et suis liberis ; sed tan- bram umbrae,' aut ' larvani larvae.* dem victi vi nature furtivos pueros Ad contemtum Amphitryonis jam educabant suoruni loco, et gladiis im- senis, et noctu occursantis, ut vulgo piae religionis pro suis subjiciebant. occursant et ' umbra;' et ' larvae.'

AMPHITRUONIS SUPPOSITA. 127

Tuum deminuam caput, ut cum dentibus linguam excrees. Am. Tun', furcifer, meis me procul prohibessis eedibus ? Tun' meas pulsare foreis? hasce illico toto demoliar cardine. Me. Pergin? Am. pergo. Me. accipe. Am. sceleste, in herum ?

si te hodie apprehendero, 10

Ad id redigam miseriarum, ut semper sis miser. Me. Bacchanal te exercuisse oportuit, senex. Am. qui dum ? Me. Quando tu me tuum servom censes. Am. quid? censeo? Me. Malum tibi : prseter Amphitruonem, herum novi neminem. Am. Num formam perdidi? mirum quin me norit Sosia. 15

Scrutabor : eho die mihi, quis videor ? num satis Amphitruo ? Me. Amphitruo ! sanusne es ? Nonne tibi prsedictum, senex, Bacchanal te exercuisse, quom qui sis, alium rogites ? Abscede, moneo : molestus ne sies, dum Amphitruo Cum uxore, modo ex hostibus adveniens, voluptatem capit. 20 Am. Qua uxore? Me. Alcumena. Am. quis homo? Me. quo-

tiens vis dictum ? Amphitruo,

minuam caput hac tegula quam teneo, ut exspuas linguam cum dentibus. Am. Furcifer! tume summoves ameis teclis? Tu me vetas pulsare fores? Ego statim earum convellam omnes cardines. Me. Pergisne pulsare fores ? Am. Pergo. Me. Accipe aqiiatn qua te aspergo. Am. Nequam, conjicis aquam in herum; si te tenuero hodie, te redigam eo miseriarum, ut sisfuturus perpetuo miser. Me. Oportet Bacchum te agitasse hodie, o senex! Am, Quare? Me. Quiatupulas me esse tuum servurn. Am. Quid 7 censeo te esse meum servum ? Me. Infor- timium tihj accida.t: esTO non novi alium herum quam Amphitryonem. Am. An amisiformam? Mirum est Sosiam non me noscere. Me scrutabor. Heus tu, So- sia. Die mihi si non sum Amphitryo ? Quis tibi videor esse? Nonne sum satis Amphitryo? Me. Es Amphitryo? Esne sanus? Nonne tibi dixi, o senex, te esse jactatum a Baccho, quando petis ab alio qui sis ? Abscede, crede mild : ne sis mo- lestus, interea dum Amphitryo reversus a Telebois capit voluptatem cum uxore. Am. Cam qua uxore? Me. Cum Alctnena. Am, Quis? Me. Amphitryo. Quo-

Bon. — 6 increpueris vult Acidal. — 8 prohibes Bon. — 9 ptdtare Bon. mox Am. hasce Bon. — 10 in hac | Si Bon. — II. ud id te Arg. 3. mox miser \ Bon. — 12 exe- ruisse Bon. mox quida7n \ Bon. — \i nam mihi herum prceter Amphytrionem n.7i. | Bon. — 15 perdidi? quum me minus Bon. — 18 Bacchus bacchanal excravisti Bon. — 19 abscede Bon. — 21 quis iliic Iwmo | Bon. mox dictum vis Bon. — 22 sies |

NOTiE

10 Accipe] Vs. 17. A. iii. Sc. 4. non Bacchantes, id est, furoribus a

tegula appetitum, sed aqua aspersum Baccho immissis incitatae ffleminae.

conjicere est, ubi sic ait Mercurius ; Nam Veteres existimabant immitti

* faciam ut sit madidus sobrius :' ' Ac- furorem in homines a * Baccho, Ce-

cipe,' id est, accipe aquam qua te rere, et Luna : a Baccho incitati,

aspergo. Bacchi ; a Cerere, Cereriti, Cer-

12 Bacchanal] 'Bacchanal' erat riti, Ceriti: a Luua, Lunatici dice- locus in quo vulgo commorabantur bantur.

128 AMPHITRUONIS SUPPOSITA.

Herus meus ; molestus ne sies. Am. quicum cubat?

Me. Vide ne infortunium quseras, qui me sic ludifices.

Am. Die quaeso, mi Sosia. Me. blandius; cum Alcumena. Am. in eodemne

Cubiculo? Me. imo, ut arbitror, corpore corpus incubat. Am. vas misero mihi ! 25

Me. Lucri 'st, quod miseriam deputat. Nam uxorem usurariam

Perinde est prsebere, ac si agrum sterilem fodiendum loces.

Am. Sosia. Me. quid, malum, Sosia? Am. non me novisti, verbero ?

Me. Novi te hominem molestum, qui ne emas litigium. Am. adhue

Amplius; Nonne ego herus sum tuus Amphitruo? Me. tu Bac- chus es, 30

Hand Amphitruo : quoties tibi dictum vis ? num denuo ?

Meus Amphitruo uno cubiculo Alcmenam complexu tenet.

Si pergas, eum hie sistam, neque sine tuo magno malo.

Am. Cupio accersi. Utinam ne pro benefactis hodie patriam,

iEdeis, uxorem, familiam cum forma una perduam ! 35

Me. Accersam equidem ; sed de foribus tu interea sis vide.

ties vis did ? Amphitryo, meus herus ; ne sis molestus. Am. Cam qua cubat ? ME. Vide ne tibi accersas infortunium, tu qui illudis mihi sic. Am. Die amubo, mi Sosia. Me. Tu loqiieris jam WandJMs? Cubat cum Ale menu. Am. Cubatne in endem cubiculo ? Me. Immo, tit existimo, contingit corpus corpore. Am. Vee mihi infortunalv .' Mt. Eat res /ruatuoau, tiKu.ni, ui /jiiroTur esse daninosam. Nam commodare uxorem usurariam est perinde ac si loces fodiendum agrum sterilem. Am. Sosia. Me. Quid vU,7nalum, interpellato tarn siepe Sosia? Am. Tu non me nosti, carnifex? Me. Te novi hominem molestum qui moves litem ultro. Am. Pergis pori'o maledicere : nonne sum Amphitryo tuus herus? Me. Tu es Bac- chus, non Amphitryo. Quoties vis tibi id repeti? Num vis iterum idem repeti ? Meus Amphitryo tenet Alcmenatn in suo cubicido. Si pergas esse molestus, sis- tarn eum hie, neque faciam citra luum magnum damnum. Am. Velim vocari ilium Amphitryonem. Utinam perdam hodie patriam, penates, uxorem, fami- liam, et formam, in prcemium recte factorum. Me. Accersam equidem Amphi- tryonem. Sed vide ut discedas quampriuium a foribus, interea dum accerso

Bon. — 23 sic abest a Bon. — 24 blandiris Bon. uti vult Gruter ; mox eodem cu' biculo I Bon. — 26 lucrum est Bon. miserie Bon. — 27 praberier Bon. — 28 malum abest a Bon. nosti Bon. — 29 quire. ..litigium \ Bon. — 30 non ego ... Amphytrio \ Bon. — 31 vis abest a Bon. — 32 Amphytrio intus unocomphxu Ale. te \ sine meus Bon. complexus vult Doiizae fil. — 33 hue eum Bon. — 34 nt veniat pro benefactis hodie dii faciant \ Bon. — 36 videbis [ Bon. — 37 jamque volabat Bon. uiox id con-

aOTJE

30 Tu Bacchus es] Id est, non so- chus. Et ipse furor Baccliicus, !um Bacchans es, verum etiam Bac-

AMPHITRUONIS SUPPOSITA. 120

* Credo jam quae volebat sacrificia ad epulum conduxit.* Si molestus sis, evades nunquam, quin te sacruficem.

Ampliitryonem. Credo Jovcin jatn perduxisse usque ad epulum sacrificia, qua dixerat velle sili fieri. Si pergis esse molestus, nunquam evades quin te mactem.

ducier | lion. Totiim versum rejicit Acidal. — 38 fueris Bon.

NOTyE

51 Credo ja?n] Sosia seciim Iiunc na in ajdes ingicdittir, nt indiilgeat

veisiim profert, cujus sensiis pendet amoribtis, qnos sibi iinos proponebat

a vs. 13. A. III. Sc. 3. ' Ut re divina Jupiter, qiiibns qiiando satis Mercu-

facta' (Biepharo) ' mecum prandeat.' rio indulsisse videtiir, dicit ipse Mer-

qiiasi dicat : Jam puto patrem Jo- curius : ' Credo jam Jovem sacrificia

vem sibi sacrificasse, et jam epnla- obtiilisse quai habebat offerenda, et

turn esse cnm Blepharone. Quod di- esseepulatum, .sicut epulaii sibi pro-

cit jocando Mercurins, quia Act. iii. posuerat, potitus videlicet amoribiis

Seen. 3. Jupiter, sumta forma Am- Alcnienae, quia sacrificia sola, quas

phitryonis, niandaverat Sosias ut ac- unas epulas sibi in hac fraude propo-

cerseret Blepliaronem, sacrificia et suit.' epulas pararet ; interim cum Alcme-

AMPHITRUO, ELEPHARO, SOSIA.

Di vostram fidem ! quee intemperisc nostram agunt familiam !

qu92 raira Video, postquam advenio peregre ! nam veru' est, quod olim est

auditum Fabularier, mutates Atticos in Arcadia homines,

Am. O Dii, Xe&iov testram fidem ! qua furice vexant nostram familiaml Qiue portenta conspicio, rcversus peregre? Profecto id quod quondam dictum est in Fa- bulis, est terum, homines Atticos fuisse mutatos in Arcadia, et exinde fuisse hel-

I pitomperie Bon. familiam | Bon. — 2 peregre \ Bon. Num verum quod Bon. jam verum vult Acidal. — 3 fabularier \ Bon. anticos vult nescio quis in marg.

NOTiE

3 Mutatos Atticos in Arcadia] Grae- tini Supplement! non de mutationi- eia et Greeciae regie non ignobilis Ar- bus fabulosis, sed de veris loquitur ; cadia, fuit veluti theatrum quoddam quas frequentes in Arcadia conligisse amplissimum a Poetis constitutum Auctor est Evanthes apud Plinium metamorphoseun, sen rautatiouum lib. viii.cap.22.de Lycanlhropis, qui fabulosarum: taraen Auctor Plau- induunt lupinam peiremjdepositafor- De^/jft. et Var. Clas. Plaut. I

130 AMPHITRUONIS SUPPOSITA.

Et ssevas belluas mansitasse, nee unquam denuo parentibus 4

Cognitos. Bl. quid illuc Sosia ? magna sunt, quae mira preedicas. Ain'tu alterum te reperisse dotni consimilem Sosiam. So. Aio. Sed heus tu, quom ego Sosiam, Amphitruonem Amphi-

truo, quid scis an Tu forte alium Blepharonera parias? o Di faciant, ut tu quoque Concisus pugnis, et illisis dentibus, id impransus creduas. 9

Nam ego, ilie alter Sosia, qui illic sum, me malis raulcavit modis. Bl. Mira profecto : sed gradus condecet grandire : nam ut video, Expectat Amphitruo, et vacuus mihi venter crepitat. Am. et quid

aliena Fabulor? in nostro olim Thebano genere plusquam mira memo- rant, Martigenam ille aggressus belluam magnus Europse qusestor, an- guineo

luas cruiieles, neque postea vnqitam fuisse cognitos suis 'parentibus. Bl. Quid est id, o Sosia! prodigia qua tu pi adieus sunt stupenda. Dicisne te invetiisse aute ja- niiam Ainpliilryonis alterum Sosiam iibi simUeyn. So. Aio: sed licus lu quando- quidem ego Sosia peperi alterum Sosiam, et Amphitnjo [>eper'it alterum AmphitryO' nem : quis scit an tu Blepharo non parias alium Blepharonem ? O Dii/acianl ut credas id incicnatus perinde ac ego, conlusus pugnis alterius Blepliaronis, et illisis dentibus : nam alter Sosia, ille qui est idem ac ego, me nffiixit pes.sime. Bl, Pr'^edicas admiru- bilia sine dubio. Sed oportet accderure gradiiin : nam Ampliitryo expectat, sicut video, prceterca renter vacuus mihi creput. Amp. Sed quid commemoro externa? Re- J'erunt contigisse plusquam stupenda in noslris Thebis. Cadimis ille magnus investigator sucb sororis Europie adorlus serpentetn genitorem homiamn Martio-

ed. AliJ. in Mus. Brit. — 4 beluas | Mansisse Bon. — 5 cognitos | Bon. prce- dicas j Bon. magna mira sunt qua pr. Acidal. vnlt. — G alium reperiisse Bon. — 7 Ain ais immo et ego et Amphytrionem Amphytrio | i-'uto pcperimus forte tu alium Blefnronem paries, odii faciant | Ut Coticisus '^Ban. — 9 elisis vel elisus vnlt Acidal. — 11 grandire eo condecet, ut video Bon. — 12 crepitat \ lion. — 13 ge- nere I Bon. — 14 beluam ] Bon. exquisitor Bon. — 15 perit j Et iliac pugnuta

NOTiE

nia hnmana, ad certiim tenipns. In- nati sunt milites, dicitur Martigena,

nuit hoc loco illis Lycantliiopis se non qtiod procreatiis sit a Marte, sed

essesiniilem Amphitiyo, ulpote igno- quod ab eo procreati sint milites;

turn suis tamiliaribus ab redibus ex- quasi dicas, Maitioruni honiinum ge-

torreni. nitorem. Porro quo pertineat hrec

12 Quid aliena Fabulor] Hie Auctor Fabula hoc loco ab Auctoie Snpple-

Snppleuienti non satis attcndisse vi- menti allata, non video. Niniiruni

detur Aniphitryonem non esse The- conqueiitur Aniphitryo quod ignotus

banum, sed Arcadem et Arcadici ge- sit suis. Non male igitur Sosiam cum

neris. Lycanthropis confert ; at male cum

14 jl/dHJg-enaw] Serpens Thebanus, dentibus serpentinis, qui evadunt bo-

cujus e dentibus a Cadnio seminatis mines.

AMPHITRUONIS SUFPOSITA. 131

Repente hostels peperit seminio : et pugnata iliac pugna 15

Frater trudebat fratrem hasta et galea : et nostise auctorem gentis Cum Veneris filia angueis repsisse tellus Epirotica Vidit: de summo summus Juppiter sic statuit, sic fatum habet. Optumi omnes nostrates, pro claris factis, diris aguntur malis. Fata istsec me premunt, pertolerarern vim tantam, cladesque 20 Exanclarem impatibiles. So. Blepharo. Bl. quid est? So. nescio

quid mali suspicor. Bl. Quid? So. videsis, herus salutator oppessulatas ante foreis

graditur.

rum semine illius dentinm procreacit hostes, et frater incurrebat in fratrem hasta- tus et galeatus in certamine repente cornmisso. Et Epirus vidit eundem Cadauiin conditnrem gentis nostra Thehance serpere luinii cum Heimiona sua rotijnge, Jilia Veneris inutatuin ^>^ serpcntem cnn\ uxore. Summus Jupiter sic decrerit in ccelo ; sic fata voluerunt. Omnes Thebani etiam optimi afficiuntur crudelibus sup- pliciis pro recte factis. Ilia fata comninnia me urgent. Perferrem tantam vim malorum, et exantlarem eludes intolerandas, si piidor conjiigis esset salvtis. So. Hens til, JSie/>/t«ro. Bl. Quid vi%? So. Auguror nescio quid incommodi. Bt. Quid angiiraris? So. Vide si placet: eoce herus Aniphitryo obamhulat ante suas fores occlusas, s'xcnt salutator ^oXen\\ox\im. Br,. Nihil est, obambutut

pugna Bon. — IG galea | Bon. — 17 cum pulcra Veneris filia \ Repsisse avguem

tellus vidit epijrotkica. | Sic de summo summus Juppiter statuit. sic factum habet Bon. — 19 Homines murtis nptimis...duris anguntur Bon. — 20. 21 De Fata usqne ad impatibiles omnia absunt a Bon. — 22 id salutator oh pe:;ultus fores

NOT^

\6 NostrcB auctorem geniis] Cadmns , Tliebanos fingiintnr a Poetis una et

missus ab Agenore nt Europam soro- calaniitosi Heroes extitisse et inno-

rem qua?reref, condidit Tliebas ; tan- centes : quia virtus attrita malis ma-

dem mutatus est cum Hermiona con- gis magisqiie splendescit.

juge in serpentein. 21 Exanclarem] Pro * exantlarem.'

\8 Juppiter sic statuit] Agnoscit Nonius in verbo £xantZa?(? sen ira;aM-

Amphitryo nutum voluntatis divi- tlare laudat hunc versum ut Planti-

n<p, a (|uo pendent nniversa, et cui num : sed eum ant Nonius a qnodam

decet hominem tt hominum princi- Grammatico acccpit ut Plautinnni,

pern, qualis erat Amphitiyo, nltro aut Auctor Supplementi ante tem-

subjici, etiam cum adversa et gravia pora Nonii ilium supposuit.

immittit immerentibus. 22 Herus salutator] Salntatores

Sic fatum habet] Veteres vim Fato- erant, qui fores potentiorum obsi-

rum esse tantam existimabant, tit debant, et ut diligtntiam significa-

Deos etiam, Deorum<]ue principem rent, multo ante lucem ad limina ve-

Joveni, eorum esse legibus astrictos niebant, expectabantque usque eo

crederent. dum paterenf, et interea obanibiria-

19 Optumi omnes] Revera apud bant.

132 AMPHITRUONIS SUPPOSITA.

Bl. Nihil est, famem expectatobambulans. So. curiose quidem :

foreis enim Clausit, ne prsevorteretur foras. Bl. oggannis. So. nee gannio,

nee latro. Si me audias, observes ; nescio quid secum solus, puto, 25

Rationes colligit: quid meraoret, hinc excipiam, ne propera. Am. Ut metuo, ne victis hostibus Di partam expungant gloriam. Totam miris modis nostram video turbatam familiam. Turn vero uxor vitio, stupro, dedecore me plena enicat. Sed de patera miru'st : erat tamen signum obsignatum probe. 30 Quid enim ? pugnas pugnatas prolocuta, et Pterelam oppugnatum, Nostris occisurn manibus fortiter : atat ! novi jam ludum : Id Sosise factu'st opera, qui me hodie quoque preesentem ausit Indigne praevortier. So. de me locutus, et quee velim minus. Hominem ne congrediamur, quseso, priusquam stomachum de-

texerit. 35

Bl. Ut lubet. Am. si ilium datur hodie mastigiam apprehendere ;

ostendam quid sit

expectando famem. So. Diligenter quidem facit : nam fores junxit, ne fames antevertcret ejiressa. foras, Bl. Oggannis. So. Nee ogganio,necohlatro, Oh- scrva Amphitryo7ie7n, si mihi credis : vicditatur secum nescio quid solus : puio eum subducere uliquas rationes : aiiscultabo hinc quid dicat, mane. Amp. Quam metuo, ne Dii praripiant gloriam quam mihi peperi, debcllatis hostibus. Video nniversam nostram familiam turbatam mirum inmodum, turn vet maxime uxorem qucB me ene- cat, plena vitio, stupro, dedecore. Sed satis mirari non possum quomodo patera in ejus mantis venerit. Nam erat opfime obsignata : quid enim adeo siupendiim est, quam quando recensuit pugnas a nobis cotnmissas, ct Pterelam oppugnatum et interfectum nostris manibus for liter? Sed noci jam fraudem. Id gestum estfraude Sosia', qui ausus est hodie me antevertere, et ingressns domiim, jnncto ostio, me arcere ab zedibus indignissime. So. Verba facit de me : sed dicit quce nnlim did ab eo. Obsecro ne congrediamur cum honiine illo antequam detexerit qxiid habeat in ani?no. Bl. Faciam ut lubet. Amp. Si hodie incenero ilium furcife-

Bon. — 23. 24 Nihil mea et famem special obainbulare, dum obambrdabat j So. Curiose quidem fores nostras clausit ne pr. fo, | Bon. — -25 audins | Bon. — 26 colligit I Bon. quid dicat de loco excipiumus Bon. — 27 e.vpugnent Bon. — 29 tum vero absunt a Bon. — 30 mirum sigmim tamen erat designalum probe I Bon. — 31 Quis etenim pugnas pugnatas et Pterulam \ Nostris expug- natum occisurn fortiter manibus \ At at novi jam id Sosice factum opera | Qui ...prcEvortier | Bon. — 34 So. De me loquitur et qua minus velim j Quasone congrediamur priusquatn...3on, — 35 decoxerit Douza, dejecerit Acidal. con- jicinnt. — 30 Vice Ut lubet Bon. Consistam. mox apprehendere j Bon. —

NOT.tE 23 Famem expectat] Cicero : ' So- tumque esset ex eo, quare id face- cratem ferunt, cum usque ad ves- ret, respondisse, se, quo melius coe- pei am contentius ambulaiet, qua^si- naiet, opsonai e ambulando famem.'

AMPHITRUONIS SUPPOSITA. 133

Heruni faliere, minis et dolis incessero. So. audin' tu ilium ?

Bl. audio. So. Illsec machina meas onerat scapulas : compellemus sis homi-

nem. Scin' quid vulgo dici solet? Bl. quid dicturus sis, nescio : Quid tibi patiundum, fere hariolor. So. vetu'st adag^iura, Fames

et mora 40

Bilem in nasum conciunt. Bl. verum quidem e loco compellemus Alacre. Amphitruo. Am. Blepharonem audio : mirum quid ad

me veniat. Opportune tamen se offert, ut uxoris facta convincam turpia. Quid hue ad me Blepharo ? Bl. oblitus tam ciio, quam diluculo Misisti ad navim Sosiam, ut hodie tecum conviverem ? 45

Am. Nusquam factum gentium: sed ubi illic scelestus? Bl. quis?

Am. Sosia. Bl. Eccum ilium. Am. ubi? Bl. ante oculos : non vides ? Am.

vix video pras ira, adeo me istic

rum, ostendam ilii quid sit decipere herum, dolis et minis prosequi. So. Audisne tu Amphitryotiein f Bl. /ludio. So. Ilia tempestas impendet meis cervicibus : con- veniamiis, si placet, honiimm. Scisiie quod vulifo solet dici? Bl. Nescio quid dicturus sis : auguror ferine quid tibi ferendum est. So. Fames et mora bilem in nasu concitant. Bl. Cnmpellamus eum alacriter ac Icetl ex hoc loco. Ileus tu, Amphitryo. Amp. Audio Blepharonem. Quare venit ad me ? Profecto advenit opportune, ut deprehendam turpitudinem uxoris Alcniena;. Quare venis hue ad me, Blepharo? Bl. Ohlitusne es tam cito te misisse Sosiam ad naiem primo dilu- culo, ut tecum hodie epularer? Amp. Noil niisi Sosiam usquam gentium. Sed ubi est ille nefarius? Bl. Quis? Amp. Sosia. Bl. Ecce kominem. Amp. Ubi est? Bl. Non eum vides ante oculos? Amp. Non video prcB iracundia;

— 37 hicesscre \ Bon. viilt Douza faliere dolis et tninis. — 38 machina | Bon. sed eum compellemus. \ Sic inde quod vulgo. ..solet \ Bon. — 39 sis abest a Bon. 40 Faciendum ariolor \ Bon.— 41 conciunt \ Verum: ideo hominem compellabo: amphytrio \ Bon.— 43 Facta uxoris Bon.— 44 ad abest a Bon. niox cito \ Qui Bon.— 45 ad 7iavim absnnt a Bon. mox convenirem | Hon.— 4G Nusquam id factum sed illic scelestus ubi Bon.— 47 vix pra ira video \ Adeo Bon. — 48 sacri-

NOT^E

40 Fames et mora Bilem in nasum con- tiis copiosior, didnctis naiibus et

cjimt] Bills niotiis est iracundia: unde ore. Igitnr hoc adagio Auctor Sup-

' bilem movere.' Iracundia autem plementi dicit fameni et nioram alla-

ideo in naribns deprehenditur, quia tam coenae, bilem Amphitryoni mo-

qiiando 'difficili bile tumet jeeur,' ut vere. Seneca: ' Vetus dictum esr,

optimus Poeta loquitur, calore inti- ' Alasso rixam quaeri :' a;que autem

nio fervet pectus, ad quern ventilan- et ab esuriente et asitiente, et ab oni-

dum et refrigerandum ducitur spiri- ni honaine quem aliqua res urit.'

134 AMPHITRUONIS SUPPOSITA.

Hodie delirum fecit : Jie te sacruficem, nunquara evades.

Sine me, Blepharo. Bl, ausculta, precor. Am. die, ausculto :

tu vapnla. So. Qua de re? num satis tempori? non ocius quivi, si me 50 Dsedaleis tulissem remigiis. Bl. abstine, quseso ; non potuimus Nostros grandius grandire giadus. Am. sive grallatorius, sive Testudineus fuerii, certum 'st niihi hunc scelestum perdere : En tectum ! en tegulas ! en obductas fores ! en ludificatura herum ! En verborum scelus ! Bl, quid mali fecit tibi? Am. rogas? ex

illo 55

Tecto exclusum foribus, me deturbavit eedibus. So, egone ? Am. Tu. Quid minitabas te facturum, si istas pepulissem fores ? Negas, sceleste ? So. quin negem ? en testis ampliter, quicum

venio :

adeo ille me dejecit a sana meiite. Nunquam ejfugies quin te mactem hifortunio. Sine me jugiilare Loinineni, Blepharo. Bl. Ausculta, obsecro. Amp. Die, ausculto. Tu da panas. So. De quo peccato? Nonyie sum rcversus satis relo- citer. Non jwtuissem iter con ficere celerius, si habuissem alas Dadali. Bl. Abs- tine mamim a Sosia, Ampliityro, obtcstor: riequicimus accelerare magis gradum. Amp. Sive ejus gradus t'lierint tani gramlef. quam grallatorum, siie testudniei, decrevi perdere hunc nefarium. En tectum! en tegulas! en fores ocdusas! en he- rum irrisum ! en verba scelesta ! Bl. Quid mali tibifecit? Amp. Rogas? Sum- viovit ab illis a dibits, ub illo tecto. So. Egone? Amp. Tu ipse quid minitatus es te facturum, si attigissem illasfores ? Negas, sceleste, te niilii esse uiinitatum ? So. Quare nonnegarem? En testis locvples eornm C|iiae dico, quocum reverter.

ficem I Bon. — 49 me abest a Bon. mox pracor | Bon. — 50 nonfacis in tempore I Bon. mox quasi dedaleis vie Hon. — 51 remigiis \ Bon. — 52gradus | ...gradato- riiis Bon. — 53 mi'ii | Bon. — 54 tegulas | Bon. — 55 r-ogas | Bon. — 56 edibus. \ So. Egone. Am. negas sceleste. So. nego. en testis ampliter \ Quocum, internie- diis omissis, Bon. — 5S quid ni negem vult Douza. — 59 ducerem | Bon. — 60 gen-

NOTiE

51 Dadalcis tulissem retnigiis] Id tibns, afque in his superstantes, ad est,alis. Virgilius: ' Volat ille per siniilitndinem crurnni ejus generis aera magnum Remigio alarum.' Vera gradiebantur utique, propter difficul- liistoria esse creditur, quod velis, non tatem consistendi.' Audio in qui- alis fugerit Minois Cretensium Regis busdani Galliae iirbibus, ac praeser- iracundiam Daedalus. ' Remigium' tim Campanite, quae non sunt stratae dicitur ' alarum' a principe Poeta; lapidibus, usum esse grallarum ad quia sicut remis mare nautae, sic itandum per vicos, propter lutum aves aeremalis verberant et pergunt. dilatius et altius. ' Grallatorius gra-

52 Grallatorius] Festus : ' Gralla- dus' est grandis ; ' testudineus' tar- toves appellautur Pantomimi, qui dus et brevis,a ' testudinibus,' qua- ut in saltatione imitarentur yEgipa- rum tarditas cuivis cognita transit in lias, adjectis perticis,furculas haben- adagium.

AMPHITRUONIS SUPPOSITA. 135

Missus sedulo, ut ad te vocatum ducerem. Am. quis te misit, Furcifer? So. qui me rogat. Am. quando gentium? So. dudum,

jam pridem, modo, 60

Ubi cum uxore domi redisti in gratiam. Am. Bacchus te irritassit. So. Nee Bacchum salutem hodie, nee Cererem. Tu purgari

jusseras Vasa, ut rem divinam faceres : et hiinc me accersitum mittis, Ut tecum prandeat. Am. Blepharo, dispeream, si autintus adhuc

fui, Aut si liunc miserim. Die, ubi me liquisti ? So. domi cum Al-

cumena conjuge. 65

Ego a te abiens portura vorsus volito, hunc tuis verbis voco. Venimus, nee te nisi nunc video postea. Am. scelestum caput ;

cum uxore ? Nunquam abis, quin vapules. So. Blepharo. Bl. Amphitruo,

mitte hunc mea gratia,

missus modo ut vocarem, ct ad te ilium adducerem. Amp. Quis te misit, scelestc ? So. Idem fyiu a me pf<?< a quo missus sini. Amp. Quando te misi ? Dudum, jampridem, modo, quando rediisti in concordium cum uxore in cedibus. Amp. Baccliicus furor te incitat. So. Non salutari hodie Bacchum nee Cererem. Tu mandaveras purgari vasa ut sacrijicares : tu me misisti ut hunc accerserem ad cae- nandum tecum. Amp. Blepharo, Dii me perdant, si aut adhuc ingi-essus sum do- mum, aut si hunc ad te miserim. Die, ubi me liquisti? So. Te reliqui domi cum Alcmena conjuge. Ego dimissus a te, convolo ad portum. Invito Blepharonem tuis verbis. Venimus, ncque te vidi ex illo tempore nisi nunc. Amp. Scelestum caput, cum uxore icliquisti ? Non effugies quin des pcenas. So. Blepharo. Bl. Amphitryo, dimitte hominem mea gratia, et me audi. Amp. Ecce dimitto.

Hum I Bon. — 61 redisti ignotam \ Bacchus Hon.— G2 ceror em. | Tupurgan Bon. iibipurgarivtt\{Gv»tvr,nipu7-gari Sriopp. — 63 divinam rem ut faceres | Bon. — 63 misserasv'ic.emittisBon. prandeat \ Bon. — 6Adispersam.Bon. — 65miseram \ Bon. — 66 ego abest a Bon. abiens | Bon. — 67 caput j Bon. — 68 vapules | Blepharo

NOTiE

60 Dudum, jampridem, modo'] Id est, ret quod de eadem die loquatur.

est modo, dudum, jampridem : in Q2 Nee Bacchum salutem] Qn'xa. Am-

quo ' modo' est particula expletiva, phitryo dixit Sosiam furore Bacchico

et nihil {'erme significat. Itaque est esse incitatum, respondet Sosia, id-

dudum, jampridem, quasi dicat id que a parte : Si Bacchus aut Ceres

quod nos vernaculo nostro, il y a sic furorem immittunt hominibus,

d^ja long-temps, qu'il y a long-temps, noliiii eos sahitare, adorare, colere.

Quod ad diuturnitatem teniporis sig- invocare, utpote Deos noxios et nia-

nificandam ab Auctore Supplenienii leficos. afiertur, quam vere vel ex hoc appa-

136 AMPHITRUONIS SUFPOSITA.

£t me audias. Am. en mitto, quid vis loquere. Bl. istic jam

dudum mihi Maxuma memoravit mira : prsestigiator forte aut veneficus 70

Hanc excantat tibi familiam : inquire aliunde, vide quid siet. Nee ante hunc excruciatum raiserum facias, quam rem intellegas. Am. Recte mones : eamus, te advorsum uxori etiam advocatum

volo.

Loquere quicquid volueris. Bl. Iste mihi dixit stupenda quae contigeriint apud te. Credo aliquis veneficus el prastigiator incantat luam familiam. Inquire ali- unde. Vide quid sit : neque excrucia hunc miserum Sosiain antequam dei>rehende- risrem. Amp. Mones sapientei: Volo etiam te esse in his advocatum adversus uxor em Alcmenam.

Amphytruo desiint a Bod. mox hunc modo inea Bon. — C9 audias | mox jam et mihi destint in Bon.— 70 maxima \ Bon. forte prccstigiator Bon. — 71 tibi deest in Bon. — 72 excrutiatum hunc Bon.

JUPPITER, AMPHITRUO, SOSIA, BLEPHARO.

Quis tarn vasto impete has foreis toto convolsit cardine?

Quis ante sedeis.tantas tamdiu turbas concitat ? quern si comperero,

Telebois sacruficabo manibus. Nihil est, ut dici solet.

Quod hodie bene suecedat mihi. Deserui Blepharonem et So-

siam, Ut cognatum Naucratem convenirem ; hunc non reperi, et illos

perdidi. 5

Jup. Quis convulsit nostras fores totis cardinibus Uinto impetu? Quis movet jamdudum tantus furbas ante cedes? Si hunc deprehendero, eum mactaho Manibus Telehoarum. Nihil est quod mihi suecedat /elicit er hodie. Deserui Blepharonem et Sosiam, ut adirem meum cognatum Naucratem : non inveni hunc : illos perdidi :

1 ipse (ttBon. — 2 concitat | Bon. mox comperio Bon. — 3 ynnnibus \ Bon. — 4 mihi I Bon. mox desenu Bon. — 5 Naucratem | Bon. — 6 habene | Bon. mox deest

NOTiE

3 Telebois sacruficabo manibus'] Hinc tium qui in bello ceciderant : quod

apparet, si Supplcmento huic non- erat quasi quoddam commuuis huma-

nulla auctoritas et fides, victorum mo- nitatis officium. rem fuisse, placare hostiis Manes hos-

AMPHITRUONIS iSUPPOSlTA. 137

Sed eos video : ibo advorsum, ut si quid habent, scisciter. So.

Blepharo, illic qui Ex eedibus, herus est, hie vero veneficus. Bl. proh Juppiter. Quid intueor ? liic non est, sed ille Amphitruo. Istic si fuat, Ilium sane non esse oportuit, nisi quidem sit geminus. Jup. Eccum cum Blepharone Sosiam; compellabo hos prius.

Sosia, 10

Tandem ad nos ? esurio. So. dixin' tibi hunc veneficum ? Am. Immo ego hunc, Thebani cives, qui domi uxorem meam Impudicitia impetivit, per quern teneo thesaurum stupri. So. Here, si tu nunc esuris, ego satur pugnis ad te volito. Am. Pergin', mastigia? So. abi ad Acheruntem, venefice. Am.

men' veneficum ? 15

Vapula. Jup. quae, hospes, intemperise, ut tu meum verberes ?

Am. tuum ? Jup. meum. Am. Mentiris. Jup. Sosia, i intro : dum hunc sacrufico, fac pare-

.tur prandium. So. Ibo. Amphitruonem, arbitror, ita comiter Amphitruo

sedeoscerno: ibo ohviam, ut petam ab tis si habent aliquid quod dicant. So. Heus lu, Blepharo, ille qui prodit ex adibus est mens herus Amphitnjo, hie vero est veneficus. Bl. Proh Jupiter, quid video? Hie /lomo, qiieni inveiiimus ante aedes, non est Amphitryo, sed ille qui procedit ex aedibiis. Si hie est Amphi- tryo, profecto non est ille qui prodit ex jedibiis, nisi sit geminus. Jup. Ecce Sosiam cum Blepharone : compellabo hos prior. Sosia, tandem rcversus es ? Esu- rio. So. Tibine dixi hunc, quern ante sedes \nven\mns, esse veneficum? Amp. Immo ego dico hunc esse veneficum, o Thebani cives, qui implevit meam uxorem im- pudicitia, teneo auctorem stupri. So. Here, situ esuris nunc, ego venio ad te satur pugnis. Amp. Pergisne, mastigia? So. Abi, venefice, ad Acheruntem. Am. Vocasne >ne veneficum? Vapula. Jup. Qua; furia; te incitant, a< tu verberes meum servum? Amp. Tuum? Jup. Meum. Amp. Mentiris. Jup. Sosia, ingredere : dum macto hunc, cura ut apponatur ccena. So. Ibo : arbitror Amphi- tryonetn, qui erat ante eedes, esse excipiendum tarn urbaniter ab illo Amphitryone

scisciter in Bon. — 7 veneficus \ Bon. — 8 quid ego video Bon. mox Amphytrio \ Bon. — 9 nisi sit gemimis | Bon. — 10 prius | Bon. — 13 impadivit, {\m.&\apcedere, vult Douza. Post h. v. alium inseri vult Gulielni. e Nonio v. Vulgare, ' Cai- que med absente corpus (uxor) vnlgavit suum.* — 14 Here tu esuris Bon, — 15 venefice | Bon. — 16 intemperite J Bon.moxverteresBon. — \1 mentiris \ Bon. — 20

NOTyE

13 Impudicitia impetivit~\ Alii im- tendant; sed revera stylus est Plau-

pedivit : quam scripturam fulciunt tinus, non Plauti.

auctoritate Nonii, quo et id efficiunt, Thesaurum stupri] Nonius : * Pessi-

ut hanc Scenam esse Plautinam con- mac rei copia tbesaurus did potest,'

]3S AMPHITRUONIS SUPPOSITA.

Accipiet, ut duduni memet ego ille alter Sosia Sosiam.

luterea dum isti certant, in popinam devortundum 'st mihi: 20

Lances detergam omneis, omneisque trullas hauriam. Jup. tun'

me Mentiriais? Am. mentiris, inquam, meee corrupter familiae. Jup. Ob istuc indignum dictum, te obstricto collo hac arripiam. Am. Vse miscro mihi! Jup. at id prsecavisse oportuit. Am.

Blepharo, suppetias mihi. Bl. Consimiles sunt adeo, ut utri assim, nesciam : rixara tamen, 25 Ut potest, dirimam. Amphitruo, noli Amphitruonem duello per-

dere ; Linque coUum, precor. J up. hunc tu Amphitruonem dictitas? Bl. Quid ni? unus olim ; nunc vero partus est geminus. Dum tu vis esse, alter quoque esse forma non desinit. Interea quseso collum linque. Jup. linquo : sed die mihi, vide-

turne tibi 30

Istic Amphitruo? Bl. uterque quidem. Am. proh summe Jup-

piter ! ubi hodie

qui prodit ex a'dibiis, ut e^o Sosia, qui erani ante cedes, excejn nlUrum Sosiam ledciintein e navibus. Jntercn dum illi lixantur, est viihi comedendum aliquod in popinam : detergam omncs lances, et exhauriam omnes pateras. Jup. Dicisne 7ne menliri? Amp. Mentiris,inquam, cnnlaminator mea familia:. Jup. Ego te hac rapiam, ohtorto collo, ob istud vei'bum contumeliosum. Amp. Va-mihi i))felici, Jup. At oportcbat te cavere ab iis antca. Amp. Blepharo, auxiliare mihi. Bl. Sunt adeo similes, ut non possim slatuere utri adsim : tamen dirimam certamen ut potero. Amphitryo, noli perdere Amphitryonem pugna. Dimitte collum, precor. Jup. Dicis hunc esse Amphitryonem] So. Quidni dicam ? Atitea erut unus Amphitryo, nunc alter procreatus est. Interea dum contendis te esse Amphitryo- nem, alter ille Amphitryo nihilominus pr<e/ert formam. Interea, quaso, dimitte Amphitryonem. Jup. Dimitto: sed die mihi, Hicne tihividetvr esse Amphitryo? Bl. Ulcrque mihi videtur esse Anipiiitryo. Amp. Proh summe Jupiter! ubi

interea deest in Bon. — 21 tcgulas auriam \ Bon. — 22 falsis ] pro familia- Bon. — 2idiripiam \ Bon.— 2Aantea id. ..oportuit j Bon.— 25 «(/po | Bon.— 26 dirimam \ Bon. — 27 hunc Amphytrionemdictas | Bon. — 20 mihi \ Bon. — ilquidem\ Bon. —

NOTiE

21 Omneisque trullas hauriam'] ' Trill- trulla,'pro vaselevando ventriaptum.

la' varie a variis accipitur ; sed in eo Juvenalis : 'Si tiuUa inveiso crepi-

couseniiuut omnes, esse vas capien- turn dedit aurea fundo.' Nonius :

dis liquidis idoneuui. Pro poculi ge- ' Pollubrum quod Gracci, nos li iiUam

nere Horatius : ' Qui Veientanuni vocamus.' solitis potare diebus Canipana solitus

AMPHITRUONIS SUPPOSITA. 130

Mihi formam adimis! pergo quaerere : tune Amphitruo ? Jup. tu

negas ? Am. Pernego, quando Thebis, prseter me, nemo 'st alter Am- phitruo. Jup. Immo, prseter me, nemo; atque adeo, tu Blepharo, judex

sies. Bl. Faciam id, si queo, signis palam : tu responde prius. Am.

lubens, 35

Bl. Antequam cum Taphiis a te pugna sit inita, quid mandasti

mihi? Am. Parata navi, clavo hsereres sedulo. Jup. Ut si nostri fugam facerent, illuc me tuto reciperem. Am. Item aliud, ut bene nummatum servaretur marsupium. Jup. Quae pecuniae? Bl. tace sis tu ; meu'st quserere : scisti

numerum ? 40

Jup. Talenta quinquaginta Attica. Bl. hie examussim rem enar-

rat; et tu,

mihi ademisti hodic pristinam furmnm? Pergo inlerrogare. Esne tu Amphitryo? Jup. Negasne? Amp. Pernego, quandnquidcm est nulliis Amphitrtjo Thebis, prater me. Jup. Immo est nullus Amphitryo Thebis, prceter me : atque adeo tu, Blepharo, esto noster amboruni arbiter, Bl. Aperiam id, si possum, indiciis. Tu qui eras ante jamiam, responde prior. Amp. Faciam libenter. Bl. Quid viihi imperasti antequam certamen commisisti cum Taphiis 1 Amp. Ut teneres sedulo gubernaculum navis. Jup. Ut si nostri cupesserent fugam, me reciperem illuc tuto. Amp. Mandavit etinm alterum, nempe ut servaretur marsupium num- mis plenum. Jup. Qua pecuniae inerant in marsupio? Bl. Tace, si vis,tu; meum est interrogare : Scisne numerum! Jup. Erunt quinquaginta talenta At- tica. Bl. Hie narret rem adamussitn: tu vera die quot erant Philippei? Amp.

i^adimislMon.Tf.ox Jvp. pergequarere. Am. tun' \nU Aci(]A\. — ^5 pernego | Boii. mox alter deest in Bon. — 34 adeo tu desunt in Bon. — 35 respondet tu prius | Bon. — SGinnita \ Bon. mox deest miAi | in Bon. — 38ut abestBon. — 39 a/iuJmt Bon, — 40 perania Bon. niox deest tu in Bon. quarere | Bon. — 41 quadrinta Attica \

NOTtE

32 Mihi formam adimis] Non ad- ' Talentum ' dicilnr ' Atticum,' ab emit formam Aniphitiyoni Jupiter, Attica regione in qua in nsu erat, ad quia nihilominns iiabet formam Am- ditferentiam talenti Euboici, cujus phitryonis Amphitryo, etsi siniilem erat usus in Eiibcea potissimus, ac sumserit Jupiter. Sed ideo id dicit praeserlim Thebis. Porro duplex Amphitryo, quia sic a suis excludi- erat talentum Atticum, unuin mag- tur, quasi metamorphosi aliqua et tium, alterum parvum : de ejus pon- mutatione pristinae format factus es- dcre iiiulti mulla : quando enim ma- set aut bellua aiit quidvis aliud. jores nostri plurimum desudarunt,

41 Talenta quinquaginta Attica] ut, cui pecunini nostrae responderet,

140 AMPHITRUONIS SUPPOSITA.

Jup. Quot Philippe! ? Am. duo milia. Jup. oboli vero bis toti-

dem. So. uterque Rem tenet probe, intus in cruraena clausum alterum esse oportuit. Jup. Attende sis : hac dextera, ut nosti, regem mactavi Pterelam; Spolia ademi; el pateram qua ille potare solitus est, in cistella 45 Pertuli : dono uxori mesa dedi, qui cum hodie domi lavi, Sacrificavi, cubui. Am. hei mihi! quid audio? vix apud me sum: Vigilans quippe dormio : vigilans somnio, vivus et sanus intereo; Ego idem ille sum Amphitruo, Gorgophones nepos, imperator The-

banorum : Et Creontis unicus, Teleboarum perduellis : qui Acarnanes 50

Et Taphios vi vici, et summa regem virtute bellica. lUisce prsefeci Cephalum, magni Deionei filium. Jup. Ego idem latrones hostes bello et virtute contudi. Electryonem perdiderant, nostrse et germanos conjugis, Achaiam, iEtoliam, Phocidem, per freta Ionium et JEgeum et

Creticum 55

Erant duo millia Philippeorwti. Jup. Totidein oboli erant bis totidem. So. Uter- 'jue tenet probe rem. Oportet alterum fuisse inclusum in crumena. Jup. ExpectUf si vis: inferfeci regem Pterelam hac dextra, ut novisli, ademi spolia, et attuli in cistella pateram qua ille solitus est bibere : dono dedi mete uxori, aim qua lavi hodie, sacrificavi, cubui. Amp. Hei mihi! quid audio? V ix sum apud me : nam dor - mio vigituus : somnio vigilans ; pereo virus ct sanus. Ego sum idem Amphitryo ille, nepos Gorgophones, d"X Thebunorum, amicissimus Creontis Regis Thebano- rum, hostis Teleboarum, qui superavi Acarnanes et Taphios niea virtute, et Regem eximia fortitudine militari. Prcefeci Cephalum Deionei filium Telebois a me victis. Jup. Ego idem coercui latrocinia hostium virtute bellica. Perdiderant Electryonem et fratres nostrce tixoris. Vastabant Achaiam, JEtoliam, Phocidem vugati per mare Ionium, JEgeum, et Creticum, crudeliiate piratica. Amp. Dii

Bon. — 42 7nilia \ Bon. — 43 probe \ Bon. niox alterum clausum Bon. — 4.5 est | Bon. — AG dedi | Bon. — il cubui | Bun. mowix apprime sum vigilans | Bon. — 48 somnio et sanus intereo \ Bon, — 49 geraphonis nepos \ Theb. imp..,inimicus \ Te- leborum perduellis: qui | Bon. ubi desiint Acarnanes Et Taphios. — 52 lUi isti preluli caphalum magni acionis Bon. — 53 idem deest in Bon. — 54 Electionides perdiderat nostra germanus Bon. — 55 phocida aoniam per freta Bon. — 56 vagans

THOTJE

demonstrarent, vix eornm aetate AQ Gorgophones nepos} ^^ epos 'hoc

elapsa, pretiiim pecuniae nostrse nni- loco non ita proprie : Gorgoplione

tatuni retento nomine novae pecunije, enini erat amita Aniphitruonis, Per-

semper quaestioni locus fuit. Hie sei et Andromedas filia. Porro ' ne-

Auclor Supplementi de magnone an pes' diciturde prole, quae recta linea

de parvo talento loquatur, non notat. ab alio descendit.

AMPHITRUONIS SUPPOSITA. 141

Vagati, vi vortebant piratica. Am. Di immortales! mihimet Non credo, ita omnia, quae facta illic, examussim loquitur: vide, Blepbaro. Bl. unutn superest : id si fuat, Amphitruones fitote

gemini. Jup. Quid dicas, novi: cicatricem in dextro musculo ex illoc vol-

nere Quod mihi impegit Pterela. Bl. earn quidem. Am. apposite.

Jup. Viden ? en aspice. 60

Bl. Detegite, aspiciam. Jup. deteximus, vide. Bl. supreme

Juppiter, Quid intueor ! utrique in musculo dextero, eodem in loco, Signo eodem apparet probe, ut primum coivit cicatrix rufula, Sublurida. Rationes jacent, judicium silet, quid agam nescio.

immortales ! non covfido mild ipsi : adeo commemorat accurate omnia qncB sunt gestu illic: tide, Blepharo. Bl, Unum restat ut id sit. Estate duo Amphitryones. Jup. Novi quid dicas : nimirum Inqueris de ilia cicatrice quam haheo in musculo bracliii dextri, ex illo vulnere quod Pterela mihi ivfiixit. Bl. Loquor de ea. Amp. Loqueris commode. Jup. Eamne vides? Ecve illam, aspice. Bl. Dete- gite eam, ut earn aspiciam. Jup. Deteximus, conspice. Bl. Supreme Jupiter, quid intueor! Cicatrix apparet dare in tnusculo bracliii dextri utriusque, eodem in loco, eodem signo, quemadmodum incipit ohduci subrufa et sublivida. Rationes tuerent, judicium est anceps, nescio quid slatuam.

vertehat pyratica [ Bon. mox immortales jam mihi non credo, ita hie omnia Quce factasunt ex Bon. — 58 deest Bkpharo in Bon. — 59 novi | Bon. mox absunt cica- tricem i7i dextro musculo a Bon. — CO Pterela \ Bl. Hoc equidem Bon. — 61 En as- pice vice detegite Bon. mox deteximus, vide tlesunt in Bon. — 62 utrique minus- culo I Dextro. ..probe | Bon. — 63 tonuit cicatrix... sublurida \ Bon. — 64 Jacent rationes^ silet judicium, quid dicam nescio Bon.

142 M. ACCII PLAUTI

ACTUS QUARTI SCENA TERTIA.

BLEPHARO, AMPHITRUO, JUPPITER.

Vos inter vos partite : ego abeo, mihi negotium est. Neque ego unquam usquara tanta mira me vidisse censeo. Am. Blepharo, quaeso, ut advocatus mihi assis, neve abeas.

Bl. vale. Quid opu'st me advocate? qui utri sim advocatus nescio. J UP. Intro hinc eo. Alcumena parturit. Am. perii miser. Quid ego ? quera advocati jam atque amici deserunt. 6 Nunquam edepol me inultus istic ludificabit, quisquis est. Nam jam ad regem recta me ducam, resque ut facta est

eloquar. Ego pol ilium ulciscar hodie Thessalum veneficum. Qui perverse perturbavit f'amiliae mentem meas. 10

Sed ubi ille 'st? intro edepol abiit, credo ad uxorem meam.

Br,E. Vos disceptate rem inter vos; ego aheo, mihi est negntium. Neque ego puto me vidisse unquam ullibi tarn slupenda. Amp. Blepharo, ohsecro ut mihi sis p(Uronus,et ne abcns. Bi,e. Vale. Quid opus est me patruno ? Non video utri sim patrnnus. Jup. Vado hinc in cedes: Atcmena parturit. Amp. Interii infe^ lix ! quid ago, quern patroni atque yiecessarii relinquuiit . Per adem Pollucis,iste quicumque tandem est, nullo modo illudet mihi impune. Elenim me conferam recta ad Regem Creonteni, et edicam sicut res est gesta. Per <sdem PoUucis, ego repe- tam ultionem de illo prastigiatore Thessalo, qui evertit funditus mentem mece fa- milia. Sed ubi est ille ? Per cedent PoUucis, ingrcssus est in cedes, puto, ad con-

1 vos istcec partite G. HI. I. Ven. G. parcite C. — 2 nsquam bis B. 1. — 3 quceso te ut Lgg. — 4 est abest a C, inox qutn utri HI. 1. Lgg. Ven. 1. 3. Bon. iiti viilt Gnliebu. Post h. v. Gulielm. inserit Qui nequeo veslrorum uter sit Amphitruo decernere e'Nomo v. Decernerc.— o intro ego hinc B. 1. G. H. HI. 1. Ven. I. 3. Bon.— 6 quid ago C. PI. I. 2. 3. 4. (teste Botheo, nam de iis silent Gruler et Parens) necnon Ven. 1. 2. 3. Med. 2. Bon. conjicit Grnter quid ego ago quemque, Bothius quid ego quid ago. — 7 bidijicavit C. Ven. 1. 3. Bon. — 8 nam abjicit Gniter, alii est uti Botii. mox loquar B. 1. G. — 11 illic B.

NOT^

1 Partite'] ' Coniponite.' De con- nem, officiis maiitioccupatls, ad Alc-

troversia quam in postremo inter nienam partiirienteni ingreditnr.

ntrninque Ampliitryonem fingit mo- 8 Regem] Creontem Tliebanornm

tarn, id dicit. Regem.

5 Intro hinc eo] Jnpiter sic, qnasi 9 Thessalum] Thessali veneficiis de-

probasset se esse vei iini Aniphitryo- diti, nisi sit liic nomen proprium.

AMPHITRUONIS ACT. V. SC. 1. 143

Qui meThebis alter vivit miserior? quid nunc agam ? Qucm omnes moitales ignorant, et liidificant, ut lubet. Ceitum 'st, introrumpam in ajdibus, ubi quemque hominem

aspexero, 14

Sive ancillam, sive servom, sive uxorem, sive adulteium, Seu patrem, sive avora videbo, obtmncabo in aedibus.J Neque me Juppiter, neque Di omnes id prohibebunt, si

volent. Quin sic faciam uti constitui : pergam in aedibus nunc

jam.

Jugetn. Quis est alius Thebis infortunatior me? Quid moliar nunc, quern cuncti homines ignorant et irrident, ut placet ? Est certum iirumpere in a'des, in quibus (luemcumque animadvertero, sice seyvum,, sii-e famulam, sive conjugcm, sive mce- clium, sive patrem, sive avum deprehendam, obtmncabo; neque Jupiter, neque universi Dii impedient, si volent, quominus id perpetreni sicut proposal. Vudo nune in cedes.

1. — 12 quis me B. 1. niox quidnam ngam Ven. 1. 3. Bon.^ — 14 qucmquam B. 1, — IG videbo sive avom B. 1. uti vult AcLdal.

ACTUS QUINTl SCENA PRIMA.

BROMIA, AMPHITRUO.

Spes atque opes vitas meas jacent sepultae in pectore, Neque ulla'st confidentia jam meo in corde, quin amise-

rim; Ita mihi videntur omnia, mare, terra, coelum, consequi, Jam ut opprimar, ut enicer ; me miseram ! quid agam

nescio. Ita tanta mira in aedibus sunt facta ; vae miserae mihi ! 5

Bro. Spes et prasidia mece vitte jacent extinctcB in animo, neque est ulla fiducia jam in mea mente quam non perdiderim. Universa, mare, terra, cwlum videntur me oppugnare, ut me obruaiit, ut me extinguant infclicem ! Nescio quid moliar, adeo multa sunt gesta stapenda in adibus. Va mild miserce ! animus deficit. Ve-

1 dapes atque B. 1. Pll. Hi. 1. Ven. 1. 3. spes C. Bon.— 2 meo deest in B. 1. G. HI. 1. Lgg. Ven. 1. 3. Bon.— 4 jam ut enicer G. et ut en. H. Arg. 3.

144 M. ACCn PLAUTI

Animo raale'st; aquam velim ! corriipta sum, atque ab-

sumta sum. Caput dolet, rieque audio, neque oculis prospicio satis. Nee me miserior foemina 'st, neque ulla vidcatur magis. Ita heras meae hodie contigit. Nam ubi parturit, Deos sibi

invocat, Strepitus, crepitus, sonitus, tonitrus : ut subito, ut propere,

ut valide tonuit ! 10

Ubi quisque institerat, concidit crepitu. Ibi nescio quis

maxuma Voce exclamat : Alcumena, adest auxilium, ne time : £t tibi, et tuis propitius coeli cultor advenit. Exurgite, inquit, qui terrore meo occidistis prae metu. Ut jacui, exurgo. Ardere censui aedis, ita tum confulge-

bant. 15

Ibi me inclamat Alcumena. Jam ea res me horrore afficit.

Urn aquam. Sum pci-dila ati/ue cnnfecta. Caput dolet, neque audio, neque video satis oculis, nee est mulicr calamitosior me, neque ulla est magis infelix. Hoc con- tigit hodie mecE herce. Nam quando parit, implorat Deos sibi; audilur strepitus, crepitus, tumult us ; tonitru quam repente, quam celeriter, quam rehementer deto- nuit ! Ubi quivis stetcrat, corruit strepitu afflictus. Tum nescio-quis inclamat ita alia voce : Alcmena, adest auxilium, ne formida ; Kex Olijmpi descendit et pro te et pro tuis. Expergiscite, ait, qui cnrruistis a me perterrefacti. Exsurgo de loco in quo afflicta eram. Putavi tecta conflagrare ; adeo splendida erant tunc temporis. Ibi Alcmena me vocut, tum id me perculit terrore, metus herilis prcBtalet, accurro velociter ut resciam quid velit. At video ilium edidisse in

Ven. 6. — 6 atque abest a G. Lgg. — 7 capud B. 1. mox doleo G. — 8 nee mise- rior me Lgg. — 9 contingit Ven. 3. mox sibi abest ab Arg. 3. Ven. 6. — 10 toni- trus C. mox propere dctomnt Lgg. tonit vnlt Camerar. — 11 steterut Lgg. — 14 >neo abest in M. me cecidisli G. M. cecidistis HI. 1. concidistis H. corruistis Lgg. — 15 fulgebant Ven. I.S.Bon, confulserant vult Camerar. — 16 me prior deest in B. 1. et e pr. m. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. mox percutil HI. 1. e pr. m.

NOTiE

6 Animo male 'st] Id est, deliqui- graviorem, qiiemvis animi affectum ;

um animi sentio, animus deficit, ininio et cor male affectum, ex motu

Donatus : ' Animo male fieri dicitur, aliquo noxii hunioris.

cum ictu alicujus nioeroris perculsus Aquam velimi Aspersa aquarecrea-

animus non sustiuet corpus, sequi- tur animus deliquio laborans.

turque ruina membroriim.' Addere 9 Deos sibi invocat] In puerperio

potuisset Donatus, ad ictum moeroris Juno Lucina invocari solita.

AMFHITRUONIS ACT. V. SC. 1. 145

Herilis praevortit metus : ocyus accurro, ut sciscam quid

velit : Atque illam geminos filios pueros peperisse conspicor ; Neque nostrum quisquam sensimus, cum peperit, neque

prae vidimus. Sed quid hoc ? quis hie est senex, 20

Qui ante aedis nostras sic jacet? numnam hunc percussit

Jnppiter ? Credo edepol : nam, proh Juppiter ! sepultus est, quasi sit

mortuus. Ibo et cognoscara quisquis est. Amphitruo hie quidcm

est herus meus. Amphitruo! Am. perii ! Br. surge. Am. interii ! Br.

cedo manum. Am. quis me tenet? Br. Tua Bromia ancilla. Am. totus timeo, ita me incre-

puit Juppiter. 25

Nee secus est, quam si ab Acherunte veniam : sed quid tu

foras Egressaes? Br. eadem nos formido timidas terrore im-

pulit : In aedibus, ubi tu habitas, nimia mira vidi. Vae mihi

lucem duos geminos pueros filios, neque quisquam nostrum sensil quando edit, neque frcEvidimus. Sed quid hoc? quis est hie senex qui sic slernitur ante nostras cedesf An Jupiter hunc perculit? Credo per cedem PoUucis; nam proh Jupiter ! tat fu- sus quasi sit mortuus. Accedam, et videbo quis sit. Profecto ille est meus herus Amphilrijo. Amp. Perii. Bro. Expergisce. Amp. Occidi. Bro. Cedo ma- num. Amp. Quis me comprehcndit ? Bro. Tua ancilla Bromia, Amp. Totus pcrhorresco, adeo Jupiter me perterrefecit. Non est secus quam si revertar ab in- /'cm. Sed quare existi foras? Bro. Idem terror nos labefaclavit trepidas ter- rore. Vidi prodigia stupenda in adibus in quibu^ tu habitas. Vce mihi Amphi-

— 17 Exilis Lgg. mox deest ocyus in Ven. 1. 2. 3. Med. 2. Bon. jwertit in eotus accurro C. prav. me ocius PI. 1. prteo. motus ocius ace. PI. 2. PI. C. e m. 2da metus ; e pr. me ocius uti PI. 3. 4. 5. B. 1. dein sciam Nonius in ' Piae- veiterc.'— 19 providimus C. Lgg. Pll. quinqiie; pravidimus PI. 5. pervidimus HI. 1. — 20 Sed hoc quid Ven. 1. 3. Bon. — 22 sit abest a Lgg. — 23 cognoscoC. niox desnnt hie et est in Lgg. necnon est herus meus in Ven. 1. 3. Bon. at nonnisi est in C. Pll. HI. 1. at PI. 3. 4. Amph.. . quid herus meus. — 25 tremo PI. 6. HI. 1. — 26 est omittnnt Lgg. quasi si C. mox foras te B. 1. — 27 Egessa es C. mox formido male tim. PI. 5. — 28 tu ubi Lgg. Ven. 1. 3. Bon. Delph.etVar.Clas. Plant. K

146 M. ACCII PLAUTI

Amphitruo, ita mihi animus etiam nunc abest. Am. age-

dum expedi. Sciu' me tuum esse herum Amphitruonem ? Br. scio. Am.

viden' etiam nunc ? Br. scio. 30

Am. Hsec sola sanam mentem gestat meorum familiarium. Br. Immo omnes sani sunt profecto. Am. at me uxor in-

sanura facit Suis foedis factis. Br. at ego faciam, tu idem ut aliter

praedices Amphitruo, piam et pudicam esse tuam uxorem ut scias. De ea re signa atque argumenta paucis verbis eloquar. 35 Omnium primum Alcumena geminos peperit filios. Am. Ain' tu geminos? Br. geminos. Am. Di me servant.

Br. sine me dicere, Ut scias tibi tuaeque uxori Deos esse omnes propitios. Am. Loquere. Br. postquam parturire hodie uxor occce-

pit tua, Ibi utero exorti dolores, ut solent puerperae : 40

Invocat Deos immortales, ut sibi auxilium ferant,

tryo ! mens deficit etiamnum. Amp. Agedum explica rem. Cognoscis me esse Amphitrynyiem tuum hentm? JjRO, Cognosco. A7>ip, Videsne etiamnum? Bro. Video. Amp. IIcec sola meorum domesticorum habet mentem sanam. Bro. Immo cuncti sapiunt prociddubio. Amp. Sed conjux me adigit ad insaniam suis obscoetiis facinoribus. 13 ro. At ego assequar tit ipse dicas aliter Amphitryo, ut cognoscas tuam conjugem esse sanctum, casiam : edicam indicia atque testimonia de ea re bre- viter. Primum omnium Alcmena protulit geminos filios. Amp. Dicisne iu gemi- nos? Bro. Geminos. Amp. Dii mihi/avent. Bro. Sine me dicer e,ut intelli- gas omnes Deos tibi esse amicos, et tua conjugi. Amp. Loquere. Bro. Postquam tua conjux coepit hodie parturire, ibi dolores egressi utero, ut consueverunt puerpe- ra, implorat Deos immortales manibus lotis, capite involuto, ut sibi prabeant opem.

— 29 Ji««c deest in B. 1. — 30 unde B. 1. vide Yen. 1. 3. Bon. — 31 saccam C. sarcam PU. B. 1. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. sacream G. H. M. sartam Lgg. uti Lamb, voluit ; sagam Tiiineb. siccam Canierar. mox mentem C. Bon. at abest a Pll. HI. 1. dein mearum C. Pll. 1. 2. 3. 5. 7neam PI. 4. B. 1. mea PI. 6. HI. 1. Ven. 1. 3. Bon. — 32 insanum sanum B. 1. — 33 tu idem desiint in Lgg. — 34 tuam esse Lgg. HI. 1.— 39 Eloquere B. 1. HI. 1. Lgg.— 40 Ubi Pll. G. HI. 1.

NOTiE

3G GfTninos] Tacitus: ' Nulli Ro- Drusuiu gemiua stirps simul edita.' manorum summi fastigii viio ante

AMPHITRUONIS ACT. V. SC. 1. 147

Manibus puris, capite operto : ibi continuo oontonat

Sonitu raaxumo, aedis primo ruere rebamur tuas.

^des totae confulgebant tuae, quasi essent aureae.

Am. Qiiaeso absolvito hinc me, exemplo quando satis de-

luseris. 45

Quid fit deinde ? Br. dum haec aguntur, interea uxorem

tuain Neque gementem, neque plorantem nostrum quisquam au-

divimus : Ita profecto sine dolore peperit. Am. jam istuc gaudeo, Ut ut erga me merita est. Br. mitte istliaec, atque haec

quae dicam accipe. Postquam peperit pueros, lavere jussit nos : occoepimus. Sed puer ille quem ego lavi, ut maguus est, et multum

valet ! 51

Neque eum quisquam colligare quivit incunabulis.

Ibi statim tonat mgenti strepilu. Primo arbitrabamur luam domum concidere, universcE tuce cedes collucebant quasi essent aurece. Amp. Obsecro, dimitte me hinc celeriter, quando satis deriseris. Quid uclicm est postea ? Bro. Interim dum hcec aguntur, nemo nostrum audivit tuam conjugem aut ejulantem aut lacrymantem: sic profecto I'didit partum sine dolore. Amp. Jam lator de illo, quicquid sit de me commerita. Bro. Prcetermitte ista, atque audi hcec quce loquar. Postquam edidit jmeros, nos imperavit lavare ; sumus ohsecidi. Sed quam infans Hie quem ahlui e$t magnus / quam validus ! nullus poluit ilium colligare incunabulis. Amp. Comme-

Ven. 1. S. Bon. — 42 tonat Lgg. — 45 absolve ergo B. 1. jne hinc Lgg. quum satis HI. 1. — 46 Quid sit C— 49 est deest in Ven. 1. 3. mox atque quce dico, sine ac- cipe, Lgg. — 50 lavere PI. 3. et Nonius in voce ipsa ; lavare C. Pll. quinque,

mOTJE

42 Mani^MS ;)ttjjs] Illotis etpedihus enmbebant sen in genua, seu toto

et manibus, ad aras et sacra acce- corpore, seu in genua et vultum,

dere nefas erat. ' Purae' autem postea manum dextram ori admove-

manus dicebantiir, quae flumine vivo bant, turn osculum inprimebant ori

abluebantur. Viigilius : ' Donee nie numinis ; denique considebant. Ab

flumine vivo Ablueio.' ' Puras' a osculo manus et signi dicta est prae-

sceleie manus in oratione Christia- seitim adoratio. Aperto vero ca-

na Paulus appeliat, 'levantes puras pite Diis tiibus, Saturno, Herculi,

manus.' Honori, supplicabant.

Capite opcrto'\ Hie adorantium erat 52 Incunabidis] Hoc differunt ' cu-

ritus. Accedebant ad signaDeoiuni nae ' ab 'incunabulis,' quod ' cuna;'

capite opeito, mox a dextris conver- lectus sit puerilis; ' incunabula'

tebant sesc in gyrum, delude pro- strata, in voUicra, fasciae, operimenta;

148 M. ACCII FLAUTl

Am. Niraia mira memoras : si isthaec vera snnt, divinitus

Non metuo quia meee uxori latae suppetiae sient.

Br. Magis jam faxo mira dices. Postquara in cunas con-

ditu'st, 55

Devolant angiies jubati deorsum in impluvium duo Maxumi : continue extollunt ambo capita. Am. hei mihi ! Br. Ne pave : sed angues oculis omnis circumvisere. Postquam pueros conspicati, pergunt ad cunas citi. Ego cunas recessim rursum vorsum trahere et ducere, 60 Metuens pueris, mihi formidans : tantoque angues aciius Persequi : postquam conspexit angues ille alter puer, Citus e cunis exsilit, facit recta in anguis impetum : Alterum altera apprehendit eos manu perniciter. Am. Mira memoras: nimis formidolosumfacinuspraedicas; Nam mihi horror membra misero percipit dictis tuis. GG Quid fit deinde ? porro loquere. Br. puer ambo angues

enicat.

moras nimis stupenda. Si lure sunt vera, non timeo ne non latum sit auxilitim con- jugi. Bro. Efljciam mox ut fat ear it esse niagis suspicienda. Postquam positus est in cunis, duo serpentes immanes descendunt ah alto per itnpluvium ; continuo eri- gunt umbo caput. Amp. Hei mihi! 1>ho. Postquam sunt intuiti pueros, con' tendunt cito ad incunabula. Ego amovere et ahducere cunas retro ultra citroque metuens pueris : formidans mihi, serpentes incurrere tanto ardentius. Postquam ille alter puer ridit serpentes, exsilit statim e cunis, facit impetum recta in serpentes, invasit velociter eos alterum altera manu. Amp. Refers stupenda ! dicis factum nimis metuendum ; nam horror mihi percellit artus ad tua verba. Quid Jit deinde ? Die prcEterea, Bro. Puer elidit duos serpentes. Dum hcec gei^untur, inclamat

Ven. 1. 3. nos, ut has accedimus, occcepimus Bon. — 55 cunis HI. 1. — 56, 57 in compluvium duce MaxincB B. 1.— 59 cunas cricti G. — 60 rursum deest in Yen. 1. 3. sursum pro rursum PI. 3. in niarg. vicissim rursum prorsum Arg. 3. Ven. 6. Par. Bas. 3. iiti voluit INIeiirs. in Critic. Arnob. c. 4. — 62 angues ille alter puer conspexit PI. 2. HI. 1. angues Hie alter puer vidit timuit PI. 1. — 63, 64 Ver- sus transponiint (sic 0, a.) C. PII.B.l. HI. 1. Ven.l. 3. Bon.— 63 rectum G. —64 Alterum alter PI. 3.4.6. Hi. 1. Ven. 1. Bon. Alterum alterum PI. 5. Alter alter PI. 1. vox iitraque deest in PI. 2. mox prehendit C. dein manu ahest a Pll. B. 1. perniciter manu HI. 1. — 65 3Iira prodicas.. . memoras facinus HI. 1.

NOT/E

promiscue tamen nonnunquaiii acci- 'incunabula' seorsim.

piuntnr. Idem Plautiis in Trucu- 56 Impluvium'] Qua deorsum area

lento: ' Fasciis opus est, pulvinis, domus lumen admittebat, atque adeo

cunis, incunabulis ;' ubi ' cuni;' et pluviam, ' impluvium ' dicebatur.

AMPHITRUONIS ACT. V. SC. 1. 149

Dum haec aguntiir, voce clara exclamat uxorem tuara. Am. Quis homo ? Br. summus imperator Divum atqne

hominum Juppiter. Is se dixit cum Alcumena clam consuetiim cubilibus, 70 Eumque filium suum esse qui illos angues vicerit : Alterum tuum esse dixit puerum. Am. pol me baud poe-

nitet. Scilicet boni dimidium mihi dividere cum Jove. Abi domum, jube vasa pura actutum adornari mihi, Ut Jovis supremi multis hostiis pacem expetam. 75

Ego Tiresiam conjectorem advocabo, et consulam Quid faciundura censeat ; simul banc rem ut facta est elo-

quar. Sed quid hoc? quam valide tonuit! Di obsecro vostram

fidera !

tuam conjugem toce clara. Amp. Quis homo? Bro. Jupiter summus princeps Deoruin atque hominum. Is aperuit se habuisse cnnsuetudinem furtivam cum Ale- menu, eumque puei-um esse suamprolem ({uijugulavit illos serpentes. Dixit alterum puerum esse tuum. Amp. Per Pvllucem hand me pcenitet nimirum partiri cum Jove bona ex cequo. Proficiscere domum. Impera mihi adornari stafim vasa pura, ut jilacem supremum Jovem cum pluribus victimis. Ego accersam Tiresiam vatem, ct percontabor quid existimet esse agendum. Una tempore pradicabo hanc rem, ut est/acta. Sed quid hoc? o quam tonuit valide ! Dii obtestor vestramjidem.

pradicas /acinus B. 1. Ven. 1. 3. Bon. formidosu7n Ven. 1. — 6S unus voce H. mox inclamat vult Donza. — 70 vice clam, B. 1. HI. 1. clara ; mox Scaliger vult cubitibus. — 71 argues vicerit illos HI. 1. — 72 dixit esse tuum PlI. B. 1. Luc. ease tuum dixit HI. 1. Ven. 1. 3. Bon.— 73 Si licet C. et PI. 6. Scilicet Fll. quinque. — 77 censet G. pro loquar B. 1.

NOTyE

76 Ego Tiresiam c. advocabo'] Spe- Tiiesias vates fuit, sed longe post

cies pro genere, quasi dicat, ' Tire- tempora nati Heiciilis, videlicet bel-

siani aliqueni advocabo, divinandi lo Tiojano iloniit. Itaque ct Iiic ana-

aite apprime instiucfuni.' In quo et chronismus est. id notandum, quodThebauus quidem

150 M. ACCII TLAUTI

ACTUS QUINTI SCENA SECUNDA.

JUPPITER.

Bono animo es, assuai auxilio, Amphitriio, tibi et tuis.

Nihil est quod tiraeas : hariolos, haruspices

Mitte omnis : quae futura et quae facta, eloquar,

Multo adeo melius, quam illi, cum sira Juppiter.

Priraum omnium Alcumenae usuram corporis 5

Cepi, et concubitu gravidam feci filio.

Tu gravidam item fecisti,quom in exercitum

Profectus. Uno partu duos peperit simul.

Eorum alter, nostro qui est susceptus semine,

Suis factis te immortali afBciet gloria. 10

Tu cum Alcumena uxore antiquam in gratiam

Redi. Haud promeruit, quamobrem vitio vorteres.

Mea vi subacta est facere. Ego in coelum migro.

Jup. Est 0 <t quo animo. Prcesto sum auxilio, Amphilryo, tibi et tuis. Est niliil t/uod pertimescas. Noli vocare ullos hariolos nut haruspices : uperiam qua sunt futura ct quce facta; multo adeo discrtius quam illi; quandoquidem sum Ju- piter. Primum omnium hnhui consuetudinem cum Alcmena, et consuetudine est facta prccgnans puero ; est facta etiam gravida ex te, quando ivisti ad helium: edidit geminos una uno partu : alter eorum, qui procreatus est 7iostro sanguine, te cumulabit sempiterna gloria suis factis. Tu rcvertere in pristinam concordiam cum Alcmena conjuge. Hand dignafuit, quamobrem tribueres crimini quod fecit: est coacta facere men vi : ego repcto caelum.

1 B. 1. ndsum, AmphitTuo, auxilio ; Lgg, auxilio tuo. Both. 2. delet pMmjs, — 2 Taubin. I. 2. uriolos, haruspices; C lutriolos haruspices. — 3„B. I. atque facta. — 4 C. quomsum; Pll. 1. 2. 5. 6. HI. 1. qui sum; Pll. 3. 4. qm sum; Ven. 1. Bon. cum sutn; Aid. Juiit. quum sum. — 5 HI. 1. usurariam. — 6 Ccepi: ex Aid. Jiint. Corpi, et Lamb.— 7 Tu g. ila B. 1. HI. 1. a m. pr. Ven. 1. Bon. quom hinc in Aid. Jiint. — 8 Uno parto C. a ni. ju. duo peperit Aid. et in marg. duos edidit. — 9 Lgg. qui eonceplus. — 13 Mea subactasl Lgg. M. vi subacta' si Aid. Juut.

NOTiE

2 Hariolos] Dictus ' hariolns,' qna- 3 Mitte omnis'] Id est, omitte vo- si farioliis a fando, sen aperiendo res care, sen ne voca : neque enim voca- occiiltas. verat ut dimittere posset.

Haruspices] Donatus ; ^ Haruspcx 13 1/fa ri] Mcntitnr liic Jnpiter in ab liaiuga derivatiir, qua; est liostia, gratiam Alcmena:; neque enim co- al) liara, in qua concludilur ct scr- "da est, sed delusa imagine Amphi- vatur.' tryonis, quam Jiipitcr assumsit.

AMPHITRUONIS ACT. V. SC. 3. 151

ACTUS QUINTI SCENA TERTIA.

AMPHITRUO,

Facia M ita ut jubes, et te oro promissa ut serves tua. Tbo ad uxorem intro ; missum facio Tiresiam senem. Nunc, spectatores, Jovis summi causa clare plaudite.

Amp. Faciam sicut prcecipis, et te obsecro ut stes tuis ■poUicitationibus, Ingre- diar ud conjugem, non vocabo senem Tiresiam. Tandem, spectatores, edite mag- num plausum summi Jovis gratia.

1 Facio Lgg.— 2 C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. fatio ; PI. 5. Aid. Jnnt. Lamb. Taub. 1. faciam; B. 1. 2. HI. 1. 2. Ven. Bon. Taub. 2. 3. Both, et recentt. facio. — 3 C. clara; nnde Taubman. conj. clare applaudite ; Lgg. caussa plaudite, omisso clare.

NOTjE

2 31issum facio Tiresiam senem'\ Id cujus erat scenam claudere, dici so- est omitto vocare, non vocabo. litum.

3 Plaudite'\ Solenne verbum ab eo,

M. ACCII PLAUTI

A S I N A R 1 A

DRAMATIS PERSONS,

LiBANUs, Serviis. Dem/ENETUS, Senex. Argyrippus, Adolescens, Clever ETA, Lena. Leonida, Servus. Philenium, Meretrix. I) I A BOLUS, /Ido/escens. Parasitus. Artemona, Uxor. Mercator. Grex.

argumentum, ut quibusdam vioetur, prisciani.

^manti argento filio auxiliarier Sub imperio vivens volt senex uxoiio. /taqiie ob asinos relatiim pretiiini Saurea -Viiinerarier jussit servolo Leonidse.

Senex Denirenetiis vivens sub legibus uxoris Arfemonse, optat favere amoribus Aigyrippi Jilii data pecunia, Itaque Demaenetns mandat sovo Pellao, qui afferebat pretium asinorum Saurcw, a quo illos emerat, numerari ilium peciiniam

* Hoc Argumentum id C. HI. 1. B. 1. 2. Pll. positum est post Piologum. 3 Itaque ab asinis B. 2. 1. relatum pt C. Saurea deest in Ven. I.— 4 A'

umc'

aOTJE

2 Sub imperio uxorio] VvfaiKOKparovixti/os.

154 ARGUMENTA.

Ad amicam id fertur : ccdit noctem filius. 5

Rivinus aniens ob praereptam mnlierem ; Is rem omnem iixori per Parasituiii nuntiat. ^cciinit uxor, ac viiuui e lustiis rapit.

LeonidcB suo servo. Ilia pecunia defertur ad Pliileninm amicam Argyrippi. Cnnsentit Argyrippus Philenium esse una nocte cum Demeeneto patre. Dia- bolus rivalis et patris et filii, iratus ob prareplam amicam Philenium, detegit omnem rem Artemonae uxori Demaeneti per sutim parasitum. Artemona advolat, ac trahit Demcenetum maritum e lustro.

rari jussit C. Pli. B. ]. 2. HI. 1. 2. Ven. 1. 3. Lamb. Both, servo HI. 1. B.

1. 2. Ven. 1. 3. Lamb.— 6 Rivimiis B. 2. Rivalis Pi. 3. a m. sec. et vulgg. ante Taub. Ruimus C. Pll. 1. 2. Rivinus HI. 1. 2. B. 1. Pi. 4. 5. 6. ob rnptam PI. 6. B. 1. 2. Hi. 1. 2. Bon. Ven. 1. ob re reptam C. Pll. 1. 2. 3. 4. 5. Rivinus a. est ob raptam conj. Bartli. in Advers. v. 8.-7 It, rem omnem, Sfc. J. Gul. contra omnes codd.— 8 C. ac v, ejus trisria ; HI. ac v. ^us triste ; HI. 2. B. 1.

2. Ven. 1. Bon. Pll. 1. 2. 3. 4. 5. ac v. ejus triste agit ; PI. 6. tristem; Both. ex lustris rapit. Pro rapit al. ap. Pareuuj trahit.

aOTM

5 Cedi/noc/«n] Sic honeste res tur- illis nter derivet in suas segetes

pis obvelatnr. aquam, inde nata metapliora. Cice-

G Rivinus] Rivalis, avTit-n^^oi. Pro- ro : 'O Dii ! quqm ineptus! qnam

prie dicuntur 'rivales,' agricolae quo- seipsum amans sine rivali!' rum agros aqiiap, intermediae rivus 7 Is rem ornnem] Alii, It, rem cm'

dividit et rigat; et ut ferme rixa est vem.

ALIUD ARGUMENTUM CAMERARII.

Hujus Comoediae et nonien et argnmentum leve atque jocosum, et tola, quemadmodnm in Prologo dicitur, ridicula res est. Sed ingens turpitude et nefaiium flagitium hac fabula exponitiir, societatis scelestae, et eornm, quae auimadversione acerrima digna, non solum impunita essent legibus, sed jocis etiam verborum vulgo celebrarentur. Atque haec est horribilis ira Dei, quae impielatem ita ulciscitur, ut in omnia pessima illam facinora mere, et delicias facere in gravissimis delictis patiatnr. Id quod debemus in his ludis diligenter cognoscere : ita in seria etiam illi duceut cum aliqua utilitate nostra, &c. Ad rem: In hac fabula, volente et jubente patre, argentum a se aufertur, quod detur filio amanti ; ea lege, ut filius patri apud amicam locum esse patiatur. Mirifice autem ludunt adolescentem servi, parta pra?da. Et finis continet pudendam criminationem uxoris, educentis e lustre virum suum.

M. ACCn I'LAUTI IN ASINARIAM I'ROLOGUS. 155

PROLOGUS.

Hoc agite sultis spectatores, nunc jam.

Quae quidem mihi atque vobis res vortat bene,

Gregique huic, et dominis, atque conductoribus.

Face jam nunc, tu praeco, omnem auritum poplum.

Age nunc reside : cave raodo ne gratiis. 5

Attendite hac modo, spectatores, si placet, quod quidem mihi cedat /elicit er, et vobis, et huic cwtui scenicoriim, et dominis et conductoribus liUtrionuni. Tu, pra- 'co,fac modo universam plehem attentum. Age jam, factis spectatoribus attentis : consede, vide nunc ne taceas et resideas sine mercede. Jam aperiam quamobrem

1 Hoc a. si vultis C. Pll. 3. 4.5. 6. B. 2. Hoc a. si roltis B. 1. spectatores si voltis HI. 1. spectatores si vultis Pll. 1. 2. mmc lam Cam. Lamb. Both. — 2 Viilgg. verlai bene ; Lpg. vortat bene. — 3 Gregi alqui huic HI. 1. Gregique huic et d. et cond. conj. Both. Gregique et dominis et cond. Both, in ed. 1, Gregique et dominis atque cond. Both, in ed, 2. et cond. B. I. B. 2. a ni. sec. noiiniilli Lgg. ac cond. B. 2. a in. pr. domino viilgg. ante Gnit. — 4 Eccejnm B. 1. Pll. sex, Lgg. Ven. 1. Bon. Eace jam C. Exci jam J. Giil. Face jam nunc tu, prceco, Ifc. rcstituendiim monet Both, et sic legit Gnit. in ed. iilt. populum B. 1. Ven. 1. Bon. — 5 Rivin. legit, caue meis ne ingratiis; P-isserat. cave modo ne ypv^ris' C. negratis; Pll. sex B. 1. 2. HI. 1. Ven. ne gratis ; Bon. ne graxis ;

NOTiE

1 Hoc agite'\ Id est, ad hanc coinoediam aninios attentos piapbete : loqnendi formula qua nti solebant qui sese ad sacrificandiiin accinge- bant apiid ethnicos, ad iinperandam atteutionem : hinc a sacris ad seria et attentione digna tianslatiim dic- tum, ' Hoc age,' ' hoc agite,' id est, ad ea quae agnntur nunc aninios ad- vertite. * Aliud agere ' est contra- rium.

Sultis] ' Si vultis ' est forma lo- qnendi qua lenitnr imperandi modus,

Jibus, quorum erat cura srenicorum spectac-ulorum, et iis qui ludos e sua re exhibent ; qui donnoient la Com^' die an peuple.

4 Face] Alii Exci, id est, excita. Alii, Ecce ; sed Ecce propagatum a veterum codicum et manuscriptorum errore, in quibus Eace pro Face, mu- tato F majuscule in E ; quod Eace est perperam emendatum Ecce.

5 Reside : cave modo ne gratiis] Id est, gratis. Jubet modo silerc prae- conem, et uno tempore homiiiis notat

'agite,' in quo est nonnihil auctori- cupiditatem, quasi dicat : Vos, prae-

tatis, quod repugnat urbanitati.

Jam] Jrt/ndissolutioiie poetica pro- nimtiaudum ut sit i vocalis et pes iambus ; nam versus est senarius.

3 Gregique] Soil, histrico, id est, conioedis.

Domiyiis, atque conductoribus] jEdi-

cones, nee gratis clamatis, nee gratis tacetis. Quo alludit Cic. ' Nee mi- rum si is qui vocem venalem habue- rat, ea quae voce quaesierat, magno sibi quaestui fore pntabat.' Hie vero admonet Comicus, ne praeco merce- dem expectet ut taceat. Martialis:

156 M. ACCII PLAUTI

Nunc, quid processerim hue, et quid mihi voluerim,

Dicam ; ut sciretis nomen hujus Fabulas.

Nam quod ad argumentum attinet, sane breve 'st.

Nunc quod me dixi velle vobis dicere,

Dicam : Huic nomen Graece est Onagos Fabulae. 10

Demophilus scripsit, Marcus vortit barbare.

Asinariam volt esse, si per vos licet.

Inest lepos ludusque in hac Comoedia.

Ridicula res est, date benigne operam mihi,

Ut vos item alias, pariter nunc. Mars adjuvet. 15

prodierim hue, et quid mihi proposuerim. Hue proressi, ut teneretis nomen hujus Comadicp. Etenim quod special ad argumentum, sane est contractum. Jam pate- faciam id quod dixi me vellc vobis patefacere : nomen hujus Comoedia est ' Ductor asinorum.' Demophilus composuit, IHautus interpretatus est lingua Romana. Vult appellari '■Asinariam,' si per vos illi concedatur. Est in hac Fabula festivitas et ludus, est res risu digna. Attendite hanc benigne. Oro Martem ut vobis sit prcEsidio nunc, sicutfuit alias.

PI. 1. a ni. sec. ne cratis ; al. ne gravis. — 8 Nam quod arg. B. 2. breve est 15. 1. 2. — 9 HI. 1. dicere dicam Huic,8fC. — 10 Greece onagrost fabulce Lgg. C. Bon. Onagro est PI. 2. 6. B. 2. onago Pll. 1.3.4. B. 1 . H. Onogo G. Onagost Ven. 1. Both — 11 Diphilus PI. 2. 4. Diphilos s. M. Attius J. Gul. Macrus B. 1. HI. I. Ven. 1. Pll. 1. 3. 5. Maccus C. Macus PI. 6. M. Accius Lgg. Grut. Parens, vcrtit B. 2.— 13 Idem lepos B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon — 14 Ridicu- laria edd. qnaedam vett. Ridicula C. B. 1. 2. HI. 1. 2. Pll. sex, Ven. I. Bon. al. — 15 Ut vos, ut alias Both. I. Ut vos, item ut alias Both. 2. pariter nunc me ars adjuvet conj. Gul. Canter. Nov. Lectt. ii. 20. invitis Lamb, et Grutero.

iHOTJE

' Vis, garrnle, qnantutn Accipis ut quos esse scena fingitur, erant ' bar-

clames, accipere ut taceas?' Alii le- bari ' Romani, et Romanis Graeci.

gnat graxis A graxo, quod aKpafco, cla- ' Barbarus * autem hoc loco significat

TOO. Lucret. ' Aut niorbo delirantes un Stranger.

prograxe fenintur.* 15 Ut vos ... Mars adjuvet] Kst zd-

10 Est Onagos [Onagost] "Ovayos et jnratio reiigiosa, quasi dicat : Sicut 6vriyos, asinorum ductor. Onagost, id vos dabitis operam, sen attente au- est, Onagos est. dietis, precor ut vos etiam Mars ad-

11 Barbare] Latine. Graecis, apud juvet. Ut pro sic.

ASlNARliE ACT. I. SC. 1. 157

ACTUS PRIMI SCENA PRIMA.

LIBANUS, DEiMiENETUS.

Li. SicuT tuum vis unicum gnatum tuae

Superesse vitaB, sospitem et superstitem :

Ita te obtestor, per senectutem tuani,

Perque illara, quam tu metuis, uxorem tuam :

Si quid raed erga tu hodie falsuin dixeris, 5

Vt tibi superstes uxor aetatem siet :

Atque ilia viva vivus ut pestem oppetas.

De. Per Deum Fidium quaeris : jurato mihi

Lib. Sicut exoptas tuum filium unicum tibi esse superstitem, salvum el incolu' mem, sic te obsecro per Deum Fidium, per tuam senectutem, et pt-r ilium conjugem quam tuformidas adeo, ul mihi verum dicas ; si mihi protuleris hodie quippiam falsi, yrecor ut uxor tibi sit superstes diu, et ut vivus dispereas ilia viva, Dem. Ro^us

1 B. 2. gnatum tuum; sed in mar^. tua. — 2 Super est B. 2. — 3 Hie versus deest in Pll. 1. 2. 3. 4. 5. G. B. 2. Yen. 1. Ita ted obtestor HI. Ita te o. turn Parei 2. Lamb, illud turn ejecit Grut.— 5 Pll. sex, met erga; B. 1. 2. H. 1. Ven. 1. Bon. me erga hodie. — 6 B. 1. 2. HI. 1. wtate siei.—l B. 1. viva nimis ; et sic B. 2. inter liiieas. opperas Ven. 1. — 8 Per Deumfidem G. Per Dium Fi- dium Parei 2. Per Deum Jidem, ut tu quarts Both, in noiis ; Per Deum fidem, qua qumris Both, in textu ; qu<e quarts Lamb, fidium quceris video jurato Lgg.

NOTiE

1 Sicut tuum'] Fingit Poeta inchoa- ad fiigiendam elisionem vocalis, ut tarn orationem in postscenio,et venire nos dicimus, a-f-ii t/it, est expletiva in scenani herum et servum colic- pronuntiationis ergo posita, ad Aigi- quentes. Hoc patet ex verbis De- enduni hiatum, a-ii dit.

niaEneti, qui testatur se adjuratum a 6 Ut tibi] Ellipsis, pro precor ut

Libano per Deum Fidium, versuS. tibi.

2 Superstitem] Cicero : ' Qui totos ^tatem] Nonius, cetatem ; id est, dies precabautur et immolabant, ut diutissime, a-ternum, adverbialiter sui liberi sibi superstites essent, su- positum. Donatus: ' tamdiu quam pcrstitiosi sunt appellati : quod no- longa est astas.'

men postea latins patuit.' 7 Pestem] Mortem crudelem.

3 Ita te obtestor] Ellipsis phraseos 8 Per Deum Fidium] Hac prap- inlegrae, ut mihi verum dicas. El- missa adjuratione uetas erat fallere lipsis vero haec est acconimodata cuivis tanquam jurato. Fidius autem servili timori exprimendo Libani sibi erat Jovis filius. Aibs vibs 'Hpa/<A^y, a pistrino metuentis. quia interdum apud Grxcos v sona-

5 Med erga] Erga me, id est, me- bat ut diganiraa TEolicum, et ut v cum. In med erga est expletiva consonuiu apud Latinos : hinc vl5i0s

158 M. ACCII PLAUTI

Video necesse esse eloqui, quicquid roges,

Ita me obstinate aggressus, ut non audeam 10

Profecto, percunctanti quin proraam omnia.

Proinde actutum istud quid sit, quod scire expetis,

Eloquere : ut ipse scibo, te faciam ut scias.

Li. Die obsecro hercle serio, quod te rogem.

Cave mihi mendacii quicquam. De. quin tu ergo rogas?

Li. Num me illuc ducis ubi lapis lapidem terit? 16

De. Quid istuc est? aut ubi est istuc terrarum loci?

Li. Ubi flent nequam liomines, qui polcntam pransitant.

De. Quid istuc sit, aut ubi istuc sit, nequeo noscere,

Ubi flent nequam homines, qui polentam pransitant. 20

Li. Apud fustitudinas ferricrepinas insulas,

per Deum Fidium : animadverto mihi, tanquam interposito sacramento, aperiendum esse quicquid postidaveris. Tti me aggressus es adeo pertinaciter, ut non audeam non tibi efferre universa qua flagitas. Atque adeo dicito statiin quid sit id quod yiosse exoptas : enitar ut tu teneas, sicut ipse teneo. Lib. Eloquere serio, qucBso, per Herculem, id quod te rogo. Vide ne mihi admisceas aliquod mendacium. DeM. Cur non postulas tu igitur? Lib. Nonne me deducis illuc uhi lapis premit lapi- dem? Dem. Quid est illud, aut ubinam gentium est illud ? Lib. Ubi nequam homines qui edunt polentam, lugent. Dem. Non possum concipere quid sit id, aut in quo loco sit illud, ubi lugent homines improhi qui edunt polentam. Lib. In insulis fustium ictibus et crepitatione Jerri sonantes, ubi loru boum mortuorum concidunt

— 9 B. 1. 2. loqui; Bon. aeloqui. H. rogas. — 10 Ita me o. aggressus es B. 1. — 12 B. 1. 2. HI. Both, istuc quid sit; Ven. L Bon. istuc quid est ? — 14 Die o. ercle C— 15 B. 2. tug", rogas; B. 1. igitur rogas.— 17 B. 1. HI. Ven. 1. Both, aut ubi istuc est. — 18 Hunc vs. oniittit, et qiiatuor seqq. ita transponit Both. 21. 22. 19. 20. pransitant, aut B. 2. rb aut est a m. sec. pinsitant C. PI. .5. pro V. I. et Lamb. — 19. 20 Hi versus desiuit hie in B. 1. 2. Insenintiir in G. H. Pll. Ven. 1. Bon. Parei 2. post vs. 33. Pro pransitant, C. Med. 2. Lamb, pinsitant. — 21 Fustidinasf. crepidinasPU. I. i. 5.6. B. 1. Ven. I. Bon.

NOTiE

nt <f«54(5x' hinc 'Fides.' Simnlacrnm est; ut in pistrinis nostris, quorum

Fidii Dei erat ejusmodi : erat Amor immobilis est quae subjicitur; sed ea

puerili vultu, qui habebat ad dexirain quae imponitur, niovetur. Piauti tem-

Honocem, a laeva Veritatem, Roma- poribus nonnisi lacerlorum viribus

na vesle. Aspiciebant se invicem vertebantur molae ; nunc aut vento

Honor et Veritas, etjunctas habe- aut aqua.

bant dextras. 18 Polentam] Servile edulium fac-

10 Aggressus"] Ellipsis, ' es.* turn ex farinahordacea, aqua subacta,

15 Mendacii] Ellipsis, ' dicas.' et igne concocta et indurata.

16 Lapis lapidem terit] Pistrinum Pransitant] Alii pinsitant. liguificat, in quo mola molae subjecta 21 Fustitudinas] Verbum a Plauto

ASINARIiE ACT. I. SC. 1. 159

Ubi vivos homines mortui incursant boves.

De. Modo pol percepi, Libane, quid istuc sit loci,

Ubi fit polenta, te fortasse dicere. Li. ah !

Neque hercle ego istuc dico, nee dictum volo. 25

Teque obsecro hercle, ut, quae locutus, despuas.

Dk. Fiat, geratur mos tibi. Li. age age usque exscrea.

De. Etiamne? Li. quaeso hercle usque ex penitis fauci- bus.

De. Etiam? Li. amplius. De. nam quousque ? Li. us- que ad mortem volo.

De. Cavesis malam rem. Li. uxoris dico, non tuam. 30

homines viventes. Dem. Per Pollucem novijam, Libane, quis sit ille locus, et te inlelligere forsitan locum in quo fit polenta. Lib. Ah! per Herculem neqiie ego dico ill, neque volo dictum : et te obtestor per Herculem ut perspuas ea quw dixisti. Dem. Perspuo ; tibi obtempero. Lib. Age per spue continuo. Dem, Adhucne? Lib. Obsecro per Heiculem continuo ex imis fuucibus, Dem. Adhuc? Lib. Amplius. Dem. Sed quousque despuam? Lib. Volo usque ad interitum. Dem. Cave, si placet, ne tibi contingat bifortunium. Lib. Intelligo interitum conjugis,

fustitudineas f. crepidinas Pll. 2. 3. fustidinias f. crepidenas G. fustidineasf. ere- pidi^ias H. M. fuscidimas f. crepidinas Hi. — 23 Modo percipi B. 1. 2. istuc fit loci B. 1 — 24 Ubi sit Pll. 2. 3. 4. 5. 6. C. B. 1. Parei 2. Li. Athth B. 2. Li. ahe C. Pi. 4. H. Li. at at PI. 2. et cod. Bartli. Li. ha Pll. 3. 5. Li. ath ath HI. 1. Li. hat Lgg. Li. at Both.— 25 C. ergo istuc a m. pr. M. Hi. 1. B. 1. Parei 2. Both, neque d. volo. — 26 Teque o herclce C. Idem codex inter lineas, qui locutus ; Pll. que locutus. — 27 C. Pll. excrea ; B. 1. Parei 2. excrea. Etiam amplius. He. Namque, Sfc. vs. 28. oniisso. Vs. 28. deest etiani in B. 2. —28 HI. Pll. Lgg. G. H. Ven. 1. Med, 2. Bon.a^e quceso . . .faucibus. Etiam amplius; M. Lamb. Taiib. an. 1620. Etiam amplius. Both, legit et distinguit: Iti. Age, qucBso hercle, usque ! De. Ex penitis faucibus ? Li. Etiam amplius, —

NOT^

factum ex ' fustis,' idque ad risum illigata converteretur ab iis qui ad

movendum. pistrinum damnati essent.

Ferricrepinas] A ' ferro' et ' crepo,' 22 Mortui boves] Enigma. Ubi lo-

quia ferreae servorum compedes et ris corio bubulo accisis caeduntur ter-

catenae crepant, et sonitum edunt. ga servorum.

Verbum item in Plautina oiRcina cu- 26 Despuas] In signum odii ac con- sum, temtus etiamnum despuimiis.

J7«sui!as] Molas intelligitqujB in me- 28 Penitis] Id est, imis. Voca-

diopistrinopositae,speciemquandam bant veteres penitum quod intlmum

praebent insularum. Praeterea alUi- esset. Uude et ' penum ' et ' pena-

dit ad deportationem reorum, quae tes' dicebant. Catullus: ' Flamina

ferme in insulas fiebat. Fustitudinas penita.'

insulas appellari putavero, quod fus- 30 Malum rem] Id est, pistrinum

te graviori seu vecte raola superior vel lora arcessere.

160 M. ACCII PLAUTI

De. Dono tc ob istuc dictum, ut expers sis metii.

Li. Di tibi dent, quaecumque optes. De. redde operam

mihi : Cur hoc ego ex te quaeram ? aut cur miniter tibi, Propterea quod me non scientem feceris ? Aut cur postremo filio succenseam, 35

Patres ut faciunt ceteri ? Li. quid istuc novi est ? De. Equidem scio, jam filius quod amet meus Isthanc meretricem e proxumo Philenium. Estne hoc, ut dico, Libane ? Li. rectam instas vlam. Ea res est : sed eum morbus invasit gravis. 40

De. Quid morbi est? Li. quia non suppetunt dictis data. Dr. Tune es adjutor nunc amanti filio? Li. Sum vero, et alter noster est Leonida. De. Bene hercle facitis, et a me initis gratiam. Verum meam uxorera, Libane, nescis qualis siet? 45

von tuum. Dem. Propter id verbutn, tibi concede ut sis immuiiis a timore pistrini. Lin. Dii tibi prabeunt quicquid exoptes. Dem. Audi me vicissim. Quid est quod ate pet am] mriim mens ti litis amet,qtiandoquidem %c\o^ aut quare tibi iratus sim, propterea quod non mi detexisti ejus amores? Demutn quid increpubo meum natuin, Slant increpant alii patres? Liu. Quid est illud novi? Dem. Profecto ego scio meum filiuin amare nunc PhUenium, illam meretricem vicinam : idne est sicut loquor, Libane ? Li B. lugrederis rectam vium, id est ita, sed gravis morbus eum invasit, Dem. Quis morbus est? Lib. Quia munera non respondent pro- missis. Dem. Esne lu nunc opitidator filio amanti? Lib. Sum vero et alter so- cius noster Leonida, Dem. Agitis recte per Herculem, et bene meremini de me:

30 Cave scis HI. — 32 G. quodcumque optas. — 33 Cur hoc ex te Lgg. Cur ergo ex te B 2. sed hoc est in marg. Cur ego ex te HI. 1. Vss. 19. 20. hie insenintnr in B. 2. HI. I.— 34 Ms. Both. G. HI. 1. Ven. L Med. 1. 2. Bon. Arg. 3. me nescientem; B. I. me nesciente. — 30 Post hiinc vs. G. et Both, inserunt versuin Cy. Demiror, Ifc. — 37 i^l. i. filius quidem amet meus ; Lamb, nialit, ^/tum ^uod amet meum ; Both, /f/ins quoad amet meus. — 39 Estne ut dico hoc B. 2. rectam ut instas viam Parens; rectam instas via}n Pll. B. 1. 2. HI. L 2. Ven. 1. Bon. — 40 B. 2. sed morbus eum. Post hiinc versiini inseritur vs. 28. in B. L HI. I. et al. — 41 Voc. data est in lituia in B. 2.-42 HI. amanti nunc. — 45 Cam.

NOT/E

32 Di tibil Hoiat. ii. Sat. 8. 75. respondendo rogatis.

' Tibi Di queecumque preceris, Coni- 33 Cur hoc .. . quceram'] Paralipsis,

moda dent.' utrnm filins mens amet.

Redde operam] Vicem postulat De- 41 Non suppetunt dictis dotal Non

niaenetus a Libano in auscultando et respondent.

ASINARIyE ACT. I. SC. 1. 161

Li. Tu primus sentis, nos tamen praenoscimus.

De. Fateor earn esse importunam atque incommodain.

Li. Posterius istuc dicis, quam credo tibi.

De. Omnes parentes, Libane, liberis suis.

Qui inihi auscultabunt, facient obsequelam : 50

Quippe qui mage amico utantur gnato et benevolo:

Atque ego me id facere studeo : volo amari a meis,

Volo me patris mei similem, qui causa mca

Nauclerio ipse ornatu per fallaciam,

Quam amabam, abduxit ab lenone mulierem. 55

Neque puduit eum id aetatis sycophantias

Slruere, et beneficiis me emere gnatum suum sibi.

sed i/rnoras qualis sit mea uxor. Lib. Tu sentis primus, tamen nosconjicimus. Dem. Conjileor earn esse molestam atque intolerandam. Lib. Loqucris id serius quam credidi. Dem. Universi parentes, Liba7ie, qui me audient, morem gcrent nunc suis liberis. Nam hac ratione hahebunt filios magis amicos et benevolos : atque ego studeo facere id. Volo diligi a meis : volo esse similis meo patri, qui ipse mei gratia vestimentis amatoriis abduxit a lenone per dolumfaminam quam depcribam. Neque eum puduit ea estate qua erat provectus, adornare sycophantias in meain

qualis sit ; Lgg. Pll. C. et edd. vptt. qualis siet. — 46 Cam. nos tamen inde nos- cimus ; C. Lajg. nos tamen in pretio siimus ; Taiib. con j. nos tamen in prima sumus ; PI. C. nos tamen pronoscimus ; Pll. 1. 2. 3. 4. 5. HI. 1. 2. B. 1.2. Veil. 1. Bon. edd. veit. nos tamen prcEtioscimus.—50 Qui m. auscultant HI. B. 2. facient obse- quentiam Sial. Glut. Both, facient obsequellam C. 1^1. 2. Parti 2. /. obsequelam jam Taiib. /. obsequelam HI. 1. B. 1. 2. Pll. 1. 3. 4. 5. 6. et edd. vett. — 51 Kl. 1. utantur amico; Lsg. B. 2. benivolo. — .53 Volo mei patris me B. 1. 2. HI. 1. Volo me patris sitniletu LgS' — 54 N auclero Tn\\h. iV«Mc/er?o omnes codd.— 55 B. 1. 2. HI. 2. a lenone; Bon.aleone. — 56 B. 2. id cBtatis eum. — 57 B. 2.

NOTiE

45 Meam uxorem'\ Pro 'mea uxor.' ma salva sis, et seciinda tu secimdo Hellenismus Coinicis familiaris. salve in pretio, lertia salve extra pre-

46 Pranoscimvs^ Alius legit in ve- tiiim.'

teribus exemplaribiis, po«o.scimi(s, pro 54 Nauclerio oinatu] Mil. Glor. iv.

' postnosciimis,' ut est ' pomeridia- 4. Palaslrio dicit Pleiisippo : ' Fa-

niim,' ' ponicerium:' id est, tu primus eito ut venias hue ornatu nauclerico,

sentis, nos postea sentimus. Alii co- Causiam habeas ferrugineam, ciilci-

dices liabent, nos tamen in pretio sci- tam ob oculos laneam, Palliolum ha-

mus ; quasi dicat : Tu in primo pre- beas ferrugineuni : (nam is colos tha-

tio sentis qualis sit uxor tua ; nos ta- lassicu'st :) Iil conuexuin in humero

men ipsi aliquo in pretio, sive loco et la^vo, exaffilato hi achio, Pracinctus

tempore, id sentimus. Nam cum di- aliqui, assimulato quasi giibernator

citnr ' primo,' ' secundo,' ' tertio,' fies.' ' Exaffilato brachio,' id est,

intelligitiir pretio, loco, numero, exerlo et exj)lirato pallio, ordine. In Pienulo : ' Primum pri-

Delph. et Var. Clas. Vlaut. L

162 M. ACCII PLAUTI

Eos me decretum est persequi mores patris.

Nam me hodie oravit Argyrippus filius,

Uti sibi amanti facerem argenti copiam : 60

Et id ego percupio obsequi gnato meo :

Volo amori obsecutum illius, volo amet me patrem.

Quanquam ilium mater arete contenteque habet,

Patres ut consueverunt : ego mitto omnia haec.

Praesertim cum is me dignura, quoi concrederet, 65

Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet :

Cum me adiit, ut pudentem gnatum aequum est, patrem ;

Cupio esse amicae quod det argentum suae.

Li. Demiror quid sit, et quo evadat, sum in metu.

De. Equidem scio jam, filius quod amet mens. 70

giatiani, et me emere sibi suinnfilium beneficiis. Stafuiinsistere iis moribus mei patris. Nam Argyrippus me rogarit hodie %it sibi darem pecuniam amanti : et ego exopto in hoc morem gcrere mcofiUo, Volo obtcmperare illius amori, volo ut me amet patrem, tametsi mater tenet ilium striate contenteque, sicut patres soliti sunt. Ego prertereo universa Ikfc, quoninm prcesertim tile me judicavit dignum cui confi- deret, non possum non laudare ejus ingenium : quando me convenit patrem, sicut est par facere filium ingcnuum ; opto illi esse pecuniam quam deferat sues amiccB. Lib. Nescio quid sit hoc, etpertimesco ne id vertat male. Dem. Profecto ego novi

emere et me beneficiis ; H. hencfactis. — 58 Eos me decretu'st Lgg. Bon. — 59 Agy- rippus Ljrg. Argirippus B. 2. Argyrippus C. PII. B. 1. HI. 1. al.^ — 60 Ut sibi

B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon.— 62 Volo a. ejus obsecututn Both. 1. 2.-63 Lgg.

C. G. H. Parei 2. arte c. habet.— 6i P. ut consuerunt B. 2. C. PII. 1. 2. 3. 4. 6. P. ut consueverunt B. 1. HI. 1. PI. 5. P. et consueverunt Bon. — 65 P. quo mi- nut me Lgg. quoi concrederet habuit B. I. quoi crederet Ven. 1. Bon. quoi con- crederet habuit me HI. cui cum crederet : habuit me B. 2.^66 Habere hnminem e.i. decet B. 1. Habere honorem, S^c. B. 2. HI. decet ingenio Lgg. — 67 Quoniam me, fyc. B. 1. 2. HI. ut prudentem B. 2. tequom'st Lag. — 69 Hiinc versiim om- nes codd. Parei liuc collocant: malint vero nonnnlli transfene supra post vs. 36. — 70 Hiinc vs. dispungendiim censet Grntenis, cum supra vs. 37. lo- cum suum liaheat, hicque tantum turbet. Schjp. Epist. v. 15. vs. 67. ad 71.

ita ordinal : Cum me . . . patrem. Lib. Demiror metu. De. Equidem . . .

mens. Cupio esse . . . suce. Lib. Cupis id, Sfc. B. 1. 2. HI. Ven. 1. Bon. jawi scio.

fiOTJE

62 0^sfci(/M»i] Sub. ' esse.' Passive ter matres indulgeant ? illi exercita- pro ' obsecnndatum esse.' rijubent liberos ob studia obeiinda

63 Arete contenteque habel^ ' Con- mature ; feriatis qunque diebus non tenia vita,' id est, altenta, niinime patiuntur esse otiosos, et sudorem remissa; parce et duriter agere cum illis, inferdum lacrymas cxcutiiinf, et filio, tractare, ediicare, alere filium. matres fovere in sinu, continere in

64 Patres ut consueverunt] Seneca; umbra volunt.'

' Non vides quanto aliter patres, ali- 70 Equidem] Idem versus est 37.

ASINARI^ ACT. I. SC. I. 163

L[. Ciipis id, quod cupcrc te nequicquam intcllego.

Dotalem servura Sauream uxor tua

Adduxit, cui plus in manu sit quara tibi.

De. Argentum accepi, dote imperium vendidi.

Nunc verba in pauca conferam, quid te velim. 75

Viginti jam usu'st filio argenti minis.

Face id ut paratumjam sit. Li. iinde gentium?

Dk. Me defraudato. Li. maxumas nugas agis.

Nudo detrahere vestimenta me jubes.

Defrudem te ego ? age sis, tu sine pennis vola. 80

Tene ego defrudem, cui ipsi nihil est in manu ?

Nisi quid tu porro uxorem defraudaveris.

De. Qua me, qua uxorem, qua tu servum Sauream

jam meum jilium amave. Lib. Optas id quod intelligo te optare incassum, Tua uxor adduxit Sauream servum administrkm sua dotis. Dem. Accepi pecuniam ab iixorft, vendidi auctoritatem maritalem dole. Nunc contraham paucis quid velim te. Meo filio est opus nunc viginti minis argenti. Fac ut id sit jam numeratum. Lib. Unde gentium? Dem. Decipe me. Lib. Dicis magnas nugas. Mandasmeadi- mere vestes nudo. Tene dej'ruudem ego ? age, si placet ; vola sine alls. Cui nihil est, niliilipsiin potestate, nisi tu adetneris prius aliquam pecuniam uxori. Dem. Tu circumvent me quacumque rations potuer is, quacumque uxorem, quacumque Sauream

— 71 Lgg. cupere necquicquam. Ven. 1. intelligo.— 73 OMu.tjV in quihnsdam edd, vett. Adduxit C. Pll. HI. 1.2. B. 1. 2. Ven. 1. 2. 3. Bon. et recentt. in manu est Bon. — 7G B. 1. 2. usus est. — 77 Face ut id B. 1. — 78 3Ie defrudeto H. Pll. 1.4. B. 2. M.S. Me defraudato V\\. 2. 'i. 5. 6. C. B. 1. HI. Ven. I.Bon. — 80 Defrudem ego te Lgg. Defraudem te ego B. 1. HI. 1. al. ap. Pareuni ; Defrudente ego B. 2. Defrudem te ego C. et Pll. fere omnes. — 81 Tene ego de- fraudem B. 1. HI. cui nihil ipse est B. 2. im manu Bon. — 82 Nisi quod B. 1. HI. 1. defrudaveris B. 2. Lgg. PI). 1. 2. 3. et PI. 4. in margine ; defraudaveris Hl.B. 1. C. Pll. 4. 5. 6. Ven. 1. Bon.— 83 Qua me arte C. de glossa. qua tu

NOTiE

Orntenis idcirco censet expungen- ris imperium haberet maritns, in do-

diim. Qnidni repetere pater potuit ? talem minime iiabebat.

72 Dotalem servum^ Erat servus 76 Minisi Mina erat librarum Tii-

qni in niariti potestate non erat, sed ronensinniseptenidecim cum semisse.

nxoris tantnm, et tractandae doti pe- Petebat ab Argyrippo leiia viginti

culiari praepositns. Anlo Gellio ' re- niinas : nolebat poUiceri Argyrippus:

ceptitins.' Dotalis servus dabatur ux- demum victiis amore Pliilenii, Argy-

ori ad administrandam dotem : in eum rippus in tertia scena pollicetur.

niaritus nullum exercebat imperium, 80 Defrudem'} Nonius : ' Defrn-

neque in pecuniam uxoris dotalem. dare est friictum niinuere, vel per

Servus ille dotalis vocabatnr' excep- tVaudem aliquid eximere.'

tus,' quia cum in ceteros servos uxo- 83 Qtia me] Qua, id est, parlira :

104 M. ACCII PLAUTI

Potes, circumduce, aufer ; promitto tibi Non ofFuturuni, si id hodie efFeceris. 85

Li. Jubeas una opera me piscari in acre, Venari autem rete jaculo in medio mari. De. Tibi optionem sumito Leonidam. Fabricare quidvis, quidvis comrainiscere. Perficito argentum hodie ut habeat filius, 90

Arnicas quod det. Li. quid ais tu, Demaenele? Quid si forte in insidias devenero ? Tu redimes me, si me hostes interceperint? De. Rediman), Li. turn tu igitur aliud cura quid lubet. De. Ego eo ad forum, nisi quid vis. Li. i ; etiamne am- bulas? 95

serviim. Aufer, tihi pnlliceor me non tibi obfuturum, si perfeceris id hodie. Lib. Maudes eodem pacta me piscari in u'ere, v«-n(iri vera reti jnculu in alio mari. Dem. Sumito tibi Leonidam adjutorcm ; architecture quidlibet, excogila. Perjice hodie lit filius hiibeat pecuniam (juam del umica. LiB. Quid dicistn, Demanete? Quid, si incidero forte in laqueum? Si hustes me deprehendeiint, tu me redimes? Dem. Redimnm. Lie. Turn tu ergo cura aliud quid vis. De>i. Ego prqficiscor ad fo- rum, nisi vis aliquid prtelereu. Lib. Pergcquinpergis? Dem. Audisne adhucl

atriensem servum Sauream. — 84. 85 Lfjg. promitto T^'on offuturum, si hodie; G. obfirmaturum; iinde Both, in edd. I. 2. emend. Nunc ohjirmaturum .... ecfe- ceris ; C. etiam efeceris, a m. pr. tibi deest in omnibus codd. ap. Pareum. — 86 G. aerem.—Sl Voc. rete deest in Pll. 1. 2. 3. 4. .5. B. 1. 2. HI. 1. 2. G. H. M. Ven. 1. Aid. Jnnt. Arg. 3. retiacido Bon. Med. 2. unde Both. conj. reticulo ; edidit tamen, V. autem jnculod in, Sfc. — 88 Leonida B. 1. Ven. 1. Bon. — 89 F. quidvis cotn. B. 1. — 90 Perficitote conj. Cam. et sic edidit Both. Perficito Pll. sex, C. B. 1. 2. HI. 1. 2. Ven. 1. Bon, al.— 91 B. 1. quid tu ; HI. quid agis lu.— 92 Hie vs. deest in B. 2. G. M. Pll. 1. 2. 4. 5. 6. exiat tamen in C. PI. 3. a ni. sec. B. 1. HI. 1. Ven. 1. Bon. Hac tantum liabet H. Quid si insidias devenero.— 9^ Tun' B. 1. HI. C Pll. 1. 2. 3. 4. C. Bon. Tum B. 2.-94 B. 1, 2. HI. cura aliud ; G. et Both. 1. 2.aliquid cura. G. M. Aid. Junt. Arg. 3. Both, quod lubet.— 95. 96 Eo ego B. 1.2. Hi. I. 2. Ven. 1. Bon. Verba, Li.

NOT^

ut ' qua mares,' * qua foeminae ;'' par- oni a tribune militnni.' Vegetius:

tim mares," partini fcemiiia?.' ' Optiones ab ' optando ' appellati,

87 Venari auteirt] Dai). Heinsius, qiiod antecedentibus aegritudine pree-

Venari avem, expuncto t. peditis, hi tanquam adoptati eornm

Retejaculo~\ Unefonde, svrte defile t atqiie vicarii solent uni versa curare.'

de pecheur. Livius ' Hdiiitorcni,' item ' siibcentu-

8S O/)<J0Hcw] Fcstns : ' Optio qui ilonem' \oc:it,vn stibslitut.

nunc dicitnr, antea appellabatiir ac- 95 Etiamne ambulas] Qmn amhn]&s.

census. Is adjutor dabatur centuri- In Cur. ' Etiam tu taces, quin tu ta-

ASINARliii: ACT. I. SC. 1. 165

De. Atquc audiu' etiam ? Li. ecce. De. si quid tc volam,

nbi eris? Li. Ubicumqiie libitum fuerit anirao meo. Profecto nemo est, quern jam dehinc metuam, mihi Ne quid nocere possit : cum mihi tua

Oratione omnem animum ostendisti tuum. 100

Quin te quoque ipsum facio liaud magni, si hoc patro. Pergam quo occoepi, atque ibi consilia exordiar. De. Audin' tu ? apud Archibulum ego ero argentarium. Li. Nempe in foro ? De. ibi : si quid opus fuerit. Li. me-

minero.

Lib. Ecce audio. Dem. Si cupiam te facere aliquid, ubi eris? Lib. Ubicum- que placebit meo aniino : certe est nemo quern timeam nunc dehinc ne possit tnihi nocere in ulla re : quando mihi ostendisti omnem tuam mentem tuo sermone: si per- petravero id, non faciam quoque magni te. Pergam quo inslitiii, atque inibo ibi concilia. Dem, Audisne tu? Ego ero apud Archibulum argentarium. Lib. Nempe in foro? Dem. Ibi, si quid opus fuerit. Lib. Meminero. Dem. Najuit

i ; etiamne ambulas? De. Atque audin etiam? hi. ecce. deswnt'wl.^^. Botliius edidit : Li. Etiamne ambulas? De. Atque audi etiam! Li. Ecce! De. Ubi eris, si quid te volam? B. 1. 2. De. fiet ne ambula Atque audin etiam; HI. 1. fiet ne? ambula Atque audin etiam ; Ven. 1. Bon. Ar^. 'd. fiet : ne ambula. At- que audi etiam ; G. Atque audi etiam. B. 2. si quidem te- — 97 B. 1. lulntum crit ; fl\. C. PU. libitum er it ; B. 2. luhilum animn tuo profecto nemo est. Alii inetri causa, libitum fuverit ; fit sic edidit Both. — 98 Quern jam B. 2. C. — 99 H. 2. HI. Pll. mihi possit cum tua oratione. — 100 Omnem a. o. tuum B. 1.2. Hi. V' eii.

1. Bon. al.— 101 B. 1. HI. I. Ven. Bon. faciam. B. 1. si hoc pot ero 102 H. 2.

quo capi, a. i. exordiar consilia. — 103 Archibulum B. 2. — 104 De. N. i.f. Li.

NOTiE

ces.' Gniteriis, Ei, ei, ne ambula, id fenori occnpabant, emebant, vende-

est, I, 1, ne ambula. Increpat seni- bant, aiictlnnem et omnia negotia ex-

lem tarditatem ; •ambulare' eniin ercebant, deque bis omnibus rationes

est feiine remisse euntis, ' ire ' est conficiebant. Ex eoruni scriptura

contento cursu peigentis. nascebatur obligatio omnium sine sti-

103 ^r»e«(a)'j«m] Cujacius officium palatione. Usura els debentur ex.

argentarioium sic describit : ' Fuit sola praescriptione ; etqnidem besses

dim in civitatibns certum corpus, eorum munia, qiue varia sunt, variis

sive (ru(7T7jjua argentariorurn, quorum qnoque appellationibus designantur;

erat publicum officium : tabernas et nam et niensarii dicuntur, et mensu-

mensas cum a;re in foro positas babe- larii ; et nummiilarii, et argentarii,

bant. Apud mensas pecuniae depo- et argentariae mensse exercitores, et

nebantiir, permutabantur, emeban- apyvpoTrpdrai, sive argenti distractores,

tnr, vendebantur. Quod est Latine collybistaB, cermatistee, coactores,

cambire, Giaece avTa/xei&effTai. Per sive coUectarii.' eos pleriqne pecuniam credebant, et 104 Si quid CPUs'] Est formula of-

166 M. ACCII PLAUTI

De. Non esse servus pejor hoc quisquam potest, 105

Nee magis versutus, nee quo ab caveas a^grius.

Eidem homini, si quid recte curatum velis,

Mandes : moriri sese misere mavolet,

Quam non perfectum reddat quod promiserit.

Nam ego illud argentum tam para turn filio 110

Scio esse, quam me hunc scipionem contui.

Sed quid ego cesso ire ad forum, quod inceperam?

(Ibo,) atque ibi manebo apud argentarium.

esse servus ullus nequior hoc, nee versutior, nee a quo difficilius caveas. Si oples aliquid procurari, manda id illi. Mallet sese perire misere, quam uon reddat ahso' latum quod poUicitus sit. Nam ego certo st'o illud argentum tam paratum filio, quam me conspicere hunc baculum quern teneo in manu. Sed quid ego cessopergere ad forum quod institueram ? Ibo, et manebo ibi apud trapezitam.

ibi: s.q.o.f. De. metnenlo Non esse B. 2. Be. N.i.f. Li. ibi: s. q. o.f. De. meminero Non esse B. 1. B. 2. a ni. sec. HI. 1. Ven. 1. Bon. N. i. forum G. et Both, ihi deest in G. — 105 Non e. servos B. 1. hoc pejor B. 2. Lgg.— lOG Non m. vorsutus B. 2. egrius C. — 111 Li. Scio esse B. 1. scipionem hunc HI. conili C. a ni. pp.— 112 Li. Sed quid Ven. 1. Si ego quid HI. 1. B. 1. quo inceperam G. et Both. 1. 2. quod inca'peram C. quod inceperam PH. B. 1. 2. HI. 1.2. Ven. 1. Bon.— 113 Jho deest B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. Pil. sex, C. G. M. H. Lgg.

NOT;E

ferenda; ac spondeudac operae. Cice- tns si quid opus esset.' Quo et allu- 10 : ' Eral enim, si meministi, in con- dit Maitialis : 'Si quis opus fuerit, sulatiis petitione per te uiihi poUici- scis nie non esse roganduin.'

ACTUS PRIMI SCENA SECUNDA.

ARGYRIPPUS.

SicciNE hoc fit? foras eedibus me cjici? Promerenti optume hoccine pretii redditur? Bene merenti mala es, male merenti bona es.

Arc. Ilane vera mecum agitur? Itane ego ejiciar ex adibus? Hacne gratia refertur bene merito? Es mala bene merito ; es bona male merito. At es mala

1 Siccine hoc Jit foris Lgg. S. k. fit foras B. 1. Hiccine k. fit foras Bon.—

ASINARI^ ACT. I. SO. 2.

167

At malo cum tuo: nam jam ex hoc loco

Ibo ego ad tresviros, vestraque ibi nomina 5

Faxo erunt : capitis te perdam ego et filiam,

Perlecebrae, pernicies, adolescentum exitium.

Nam mare baud est mare, vos mare acerrimum.

Nam in mari repperi, hie elavi bonis.

Ingrata atque irrita esse omnia intellego, 10

Quae dedi, et quod benefeci : at posthac tibi,

Male quod potero facere, faciam, meritoque id faciam tuo.

cum tuo damno. Etenim nunc ex hoc loco ego pergam ad trestb-os, et faciam ut ves- tra nomina sint ibi scripta inter nomina reornm : ego te accumbn crimine cajii- tali, et perdam et te et natam Pliilenittm, pellices, labes, exitium juventulis. Nam pelagus non est lam pelagus, quam vos estis pelagusprofundum. Nam inveni in pe- lago dicitias, hie feci naufragium. Animadverto universa miinera qua dedi, et beneficia quce contuli, cullata ingratis, et perdita : serf deinceps tibi faciam id quod potero facere male, et prcestabo id tuo merito. Ego per Pollucem te rcdigam eo

A At malo tuo Lgg. PI. 5. et PI. 3. a ni. pr. — 5 B. 1. rostra; HI. nostraq;. — 6 Faxo erunt capitis : te, ^c. Bon. — 7 Perlecebris, perniciis al. ap. Paieiini contra codd. Pellecebra B. 1. HI. 1. vnitties, sive pernuties, aut permities C

et Pll. obsciira enim scriptura est. adolescenlium B. 1. 2. HI. 1. G. H. M. ' quo recepto in ordinem, deletoque verbo exitium, habemiis Creticum ver- snm, qnaies sunt vicini.' Both. — 8 B. 1. HI. 1. hand mare est. Lgg. acerrU' mum. — 9 B. 1. hie ccelavi ; B. 2. hie celavi. — 10 Both, inrataesse, — 11 Ven. I.

NOTiE

4 At malo cum tuo] Phrasis obvia lis qui denuntiarent alicni non latii- ros impnne quae perpetrarent : quasi dicat, sed non impune feres.

Ex hoc loco] E vestigio.

5 Ibo ego ad tresviros] Erant pcense constitutae in meretrices et lenas ali- quaE, ut patet ex hoc loco, quarum arbitri erant tresviri, de qnibus su- pra: quod et hoc patet True. iv. 2. ' Adversum legem accepisti a pluri- mis pecuniam.'

Vestraque ibi nomina] Moris erat, ut qui alium deferret ad judieem, antea rei nomen apud ipsum judieem scriberet.

7 Perlecehrce] 'Pellices;' undo in quibusdam exemplaribus est pellece- brcc, a ' per ' et ' illecebrae ;' pellices, a 'per ' et ' illices.' Festus: ' Pelli-

cere est in fraudem sensim perdnce- re.' ' Peliicere ' est a ' lacio,' et ' la- cio ' a ' lax,' id est, fraus.

8 Vos mare] Horatins : ' fretis acri- or Adriae.' Idem : ' Ah miser. Quan- ta laboras in Charybdi ! ' Cicero : ' Syrtis' patrimonii, el ' Charbydis ' bonorum.

9 In mari] In mercatura facienda. Elavi bonis] Ellipsis, me, id est,

' Nihil mihi reiiqui factum est.' ' E- iuere' est decoquere siibstantiam. InSticho: ' Eiuamus hodie peregrina omnia:' id est, absumamus, liguria- mns. ' Eiuere ' dicebantnr qui in balneis in qnibus erant stabula ne- quitiae et voluptatum, divitias pro- fundebant. Hie de tempestate in- telligi vult.

108 M. ACCII PLAUTI

Ego pol te rcdigam eodem unde orta es, ad egestatis ter-

minos. Ego edepol te faciam, ut quae sis nunc, et quae fueris, scias. Quae priusquam istam adii, atque amans ego animuni

meum isti dedi, 15

Sordido vitara oblectabas pane, in pannis, inopia. Atque ea si erant, magnas habebas omnibus Dis gratias. Eadem nunc, quom est melius, me, cujus opera est, ignoras,

mala. Reddam ego te ex fera, fame mansuetem, me specta modo ! Nam isti quod succenseam ipsi, nihil est : nihil quicquara

meret. ' 20

Tuo facit jussu, tuo imperio paret : mater tu, eadem hera es Te ego ulciscar, te ego ut digna es, perdam, atque ut de me

meres. At scelesta viden' ut ne id quidem me dignum esse existu-

mat,

unde es orta, nempe ad ultimos terminos inopia. Ego per Pollucem duho operam Ht scias qua sis nunc, et qua fueris: anlequnm ego adii istmn, atque adject meum mentem isti, tnlembas vitam pane atro, pannis laceiis iuduia. pra rgeslufe, et si erant ilia, habebas inagnus gratias omnibus Diis. Nunc ex quo es facta fnluna- tior, ipsa mei oblivisceris, beneftcio cujus tibi sunt omnia. (J nequam, ego efficiam ut sis ex feroci lenis fame. Aspice me modo ; nam non est cur irascar isli ipsi I'hileuio. Nihil meretur, fecit tuo mandatu, nbsequilur luo imperio. Tu es mater et eadem doniina. Ego ulciscar te, ego perdam te ut es digna, et ut mereris de me. Sed ridesne ut nefaria ne putat quidem me esse dignum quern conceniat, cum quo

Bon. benefici. C. ac p. tibi ; Pll. Lgg. B. 1. 2. HI. 1. 2. at p. tibi.— 13 Lgg. Edepol ego te in egestatis termino. — 14 HI. 1. edepol faciam. B. 1. nunc quai fueris; Lgg. nunc et fueris.— 15 Cod. Bartli. G. et HI. 1. atque aniens ego } vac. amans deest M.— 16 B. 1. HI. 1. in panis ; sic etiaiii PI. 1. 2. 3. 4. G. et in panis K. 2. Sordide Both. 1. operariim vilio ; ita taiiien est in G. inpanis INI. et Both, et sic legendiim monet J. Lips. Antiqi). Lectf. v. 15. — 18 B. 1. quovis opera est. — 19 B. 2. ego te, sputio lelicto. Pll. 2. 5. C. PI. 4. a m.

pr. Venet. 1. mansuttam ; codd. Burtli. Pll. 1. 3. 6. Lgg. M. H. G. mansue' tern; Bon. mausuem.—20 Nam i. quid B. 1.2. HI. C. Pli. Ven.l. Bon. Lacnna est ante succenseam in B. 2. ipsi n. est B. 1. — 21 B. 1. 2. tui imperio. Lgg.

NOT/E

W Sordido ... pane'} Panem ilium veste carentem. caniniim appellat Jiivenalis: • Etfar- 18 fgnoras] Siiniilas me tibi esse

ris sordes niordere canini.' Teren- ignotnm. tins appellat • panem atrnm.' 19 Mansuetem} Virgil. ' manus pa-

/« pnnnfs] Nonnulli legnnt ni/)annis, tientem:' quasi dicaf, assiietuni ma-

\ino verbo ; vocat aiiteni ' inpannem,' nui.

ASINARI/E ACT. I. SC. 3. 1G9

Quern acleat, quern colloquatur, cuique irato supplicet : Atque eccam illecebra exit tandem ; opinor hie ante ostium Meo modo loquar qua3 volam, quoniam intus non licitum est mihi. 26

sermnnem instituat, et cui se prahent supplicent irato. Alque ecce ilia insidiosu prodit tandem: arhitror fore ut verba faciain hie ante januam nrbilratu meo quae oplem, quoniam mihi non licet facere in adibus.

era cs. — 22 Te ego pol ulciscar B. 1. — 23 At s. videm B. 2. — 24 C. conlocaiur. — 25 B. 1.2. operiar hie ante host ium ; Ven.l. exiit ; HI. 1. exit: tandem opi^ nor, if c. Ven. 1. Bon. host ium ; BoXh. hue ante ostium, — 20 Voc. quce volum desunt in PI. I. quw volim quaedam vett.

NOTiE

26 Meo modo] Meo arhitratu.

ACTUS PRIMl SCENA TERTIA.

CLRiERETA, ARGYRIPPUS.

Unumquodque istoium verbum nummis Philippeis aureis

Non potest auferre hinc a me, si quis emtor venerit.

Nee recte qu£e tu in nos dicis, auruni atque argentum me-

rura 'st, Fixus hie apud nos est animus tuus clavo Cupidinis.

Cl. Si quis mercator venerit et voluerit emere a me, totidem numeratis au- reis Philippeis singula ista verba qiiaa a te dicta sunt, o Argyiippe ! 7ioji atiferat. Ea verba, quce tu profers adversnm nos, sunt puruni aurum et argentum. Tiia mens

3 B. 2. tu inos dicis, B. 1. 2. merum est. — 4 Lgg. nos animus ; Both. «/ii-

NOTiE

1 Nummis Philippeis] Pliilippeoriim regis est inscripta, et nonien. niinimonim ciijusvis nietalii magniis 3 Nee recte qua tu in nos dicis] Id

irsiis fiiit apud veteres, etiam Roma- est, qn» in nos nialedicis. nos, ad Piauti tempora. Dicti sunt 4 Clavo Cupidinis] Necessitatem

Philippei a Piiilippo, quod in altera peccandi notat consnetudine inoli-

parte esset imago Piiiiippi Macedo- tarn. Horalius • jugum ai-nenni' ap-

num regis iinpressa, nt nos jam Ludo- pellat : 'Sic visum Veneri, cui placet

vicos habenius, quia imago Ludovici impares Formas atque animos sub

regis, ant Carolos, quia Caroli item juga aenea Saevo mittere cum joco.'

170 M. ACCII PLAUTI

Remigio veloque quantum poteris, festina et fuge. 5

Quam magis te in altum capessis, tarn asstus te in portum

refert. Ar. Ego pol istum poititorera privabo portorio. Ego te dehinc, ut merita es de me et mea re, tractare exe-

quar : Quom tu me, ut raeritus sum, non tractas, quae ejicis domo. Cl. Magis istuc percipimus lingua dici, quam factis fore. Ar. Solus solitudine ego ted atque ab egestate abstuli : 11 Solus si ductem, referre gratiam nunquam potes. Cl. Solus ductato, si semper solus quae poscara dabis. Semper tibi promissum habeto hac lege, dumsuperes datis.

est hie defixa apud nos clavo amoris. Propera etfuge quantum valehis remis velisque, quo magis proveheris iti altum, eo magis cBstus te refert in portum. Arc. Ego per Pollucem non dabo portorium isti portitori. Ego pergam tecum agere deinceps, ut mereris de me et meis rebus. Quandoquidem tu non agis mecum sicut sum me- ritus, qua ejicis ex cedibus. Cl. Sci7nus te proferre illud magis ore quam pectore. Arc. Ego unus te vindicavi ab solitudine et innpia. Si te linbeani units nequis unquam rependerc grates. Cl. Habehis unus, si prcebeas unus semper qua a te petam. Habe semper id quod tibi polliceor ea conditione, ut vincas alios muneribus.

mus tuos clavo est. — 5 HI. poteris, sed corr. potes. B. 1. festina fuge. — 6 Non- nulli codd. capsis; C Pll. capessis. Lgg. te portum; PI. 1. te in portum ferat ; et a m. sec. refert. — 7 Both, in ed. sec. conj. Edepol. . , .prit: ego por- torio.— 8 B. 1. de me: et mea re. — 9 Quo7iia7n tu me B. 2. HI. Quoniatn tu me mcritus ut sum B. 1. qua eicis C. G. H. qua ejicias Both. — 11 B. I. 2. HI. Pll. t; atque. — 13 Ms. Barth. poscat, ipso piobante Advss. viii. 9. — 14 B. 1. ha-

NOTyE

5 Remigio veloque'\ Synonymiim J?s<ms] Motiis crescentis decres- proverbiiim, ' remis velisque.' Et centisque maris, quia est instar fer- apud Ciceronem, ' ventis reniisqne,' ventis.

id est, snmma velocitate, Horatius: 7 Portitorem'] Ciceroni, 'pnblica-

' navibus atque Quadrigis petimus luis,' un traitant.

bene vivere.' Cicero: ' velis equis- Portorio] Cic. ' Vectigal quod ex-

que decertare.' igit publicanus ;' la taille. Hie est

6 Quam ?nagis] Particula cui re- pretium vecturEe in aqnis, et dicitur spondere debet ' tarn magis.' Igitur Grapce <p6pfTpov, vavXuv.

est ellipsis 'magis' inter 'tarn' et 8 Tractare exequar] Pergam tecum

' apstus ;' * tam majjis aestus.' agere, Je te traiterai d Vavenir.

In altum] Id est, in altum mare, en 12 Ductem] Amatorium vocabu-

haute mer, en pleine mer. lum. Salluslius tamen ait, ' ductare

Capessis] Nonius, 'inimittis, pro- exercitum.' vehis.'

ASINARIiE ACT. I. SC. 3. 171

Ar. Qui modus dandi ? nam nunquam tu quidem cxpleri

potes. 15

Modo quod accepisti, baud multo post aliquid quod poscas,

paras. Cl. Quid modi 'st? ductando, araando, nunquamne expleri

potes ? Modo remisisti, continuo jam ut remittam ad tc rogas. Ar. Dedi equidem quod mecum egisti. Cl. et tibi ego

misi mulierem. Par pari datum hostimentu'st, opera pro pecunia. 20

Ar. Male agis mecum. Cl. quid me accusas, si facio offi-

cium meum ? Nam Deque usquam fictum, neque pictum, neque scriptum

in poematis,

Arg. Quis est finis prcehendi? Nunquam enim tu potes satiari. Si aliquid acce- pisti, statim quceris quod petas. Cl. Quis est modus? Ductando, amnndo, nun- quam potes satiari ? Misisti modo, statiinflagitas ut ad te remittam. Arg. Pra- bui sane id quod a me petivisti. Cl. Et ego tihi misi Philenium ; rcmensa sum heneficium heneficio , par pari, opera pro pecunia. Aug. Agis male mecum. Cl. Quid me accusas, sifungor tneo officio ? Nam neque ullo in loco fictum neque ad- umbratum, neque Uteris mandatum in carminibus, ubi leva, quce cupit esse bona,

bcto: hac, &-C.—15 Quis modus M. Qui modust Junt, Argent. 3. Both. 1. dando Acidal. et Botli. 1. — 16 31odo quidem Bon. et al. ap. Pareiini ; Modo quom Junt, Arg. 3. Both. Modo quid PI. 5. Modo quad C. M. Fll. 1. 2. 3. 4. 6. Lgg. B. 1. 2. HI. Ven. 1. aiiquid post edd, qnaedam vett. — 17 Q. modi est B. 1. 2. Qui modest G. H. Quid modi est ductando Both. 1. 2. Pro ductando, nonnulli coiij. ductandi ; &\. dando. — 19 B. 2. mecum quod e. Cl. et ego tibi. Ven. 1. nisi mulierem. — 20 Nonnulli codd. hostimentum est; et sic Both. — 21. 22 Cl. quid me accusat . . . nee pictum Ven. 1. accusas? . . . meum Namque neque u. . , . pictum neque scriptum B. 1. Namque nee fictum usquam neque dictum neque scriptum HI. Namque usquam neque dictum, neque scriptum Pi. 1. Namque usquam neque pic- tum neque scriptum PI. 2. Nam usquam neque p. neque s. PI. 3. Namque usquam neque p. n. scr. PI. 4. officium meum Neque pictum neque fictum neque sc. usquam in p. est Pll. 5. 6. at PI. 1. in marg. nee fictum; PI. 3. 4. in niaigine, neque

NOTiE

20 Par pari] Proverbialis formula, inennt ; et hostia victima est, quia ea

' Tu dedisti pecuniam, ego Phile- Dii hostiantur, id est, eequi et propitii

niuni.' fiunt.'

Hostimentu'st] Festus : ' Est bene- Opera pro pecunia] Labor pro niag-

ficii pensatio ; red'iiostire est, gra- nitudine mercedis. On vous en donne

tiam referre; nam et hostire pro a;- pour votre argent. ' Da operam ' sig-

quare posuerunt.' Nonius: 'Host!- nificat, audi, auscnlta ; quasi dicat,

nientum est ifiijuamentum ; unde hos- 'collabora mecum,' in dicendo, ' ue

tes dicti, qui ex acqua causa pugnam turba.*

172 M. ACCII FLAUTI

Ubi lena bene agat cum quiquam amantc, quas frugi esse

volt. Ar. Mihi qnidem te parcere aequum est tandem, ut tibi

diirem diu. Cl. Non tu scis, quae amanti parcet, eadem sibi parcet

parum. 25

Quasi piscis, itidem est amator lenae, nequam est, nisi re-

cens. Is habet succum, is suavitatem : eum quovis pacto con-

dias ; Vel patinariura vel assum ; verses quo pacto lubet. Is dare volt, is se aliquid posci : nam ubi dc pleno promitur, Neque ille scit quid det, quid damni faciat : illi rei studet : Volt placere sese arnicas, volt mihi, volt pedissequas, 31 Volt famulis, volt etiam ancillis : et quoquc catulo meo Subblanditur novus amator, se ut quom videat, gaudeat. Vera dico : ad suum quemque hominem quaestum esse

aequum est callidum. Ar. Pcrdidici isthasc esse vera, damno cum raagno meo. 35

agat bene cum quoquam amatore. Arg. Demum est profecto par te mecum agere indiilgentius, ut tibi durem diu, Cl. Ignoras earn lenam qua; indulget amanti eandcm parum siln indulgere? Amator lence est similis pisci, est nequam, nisi sit recens ecliicliis aqna. Js habet succum, is suavitatem : quovis pacto cum condias ; site in patina coctum, sice tostum, amatorem verses quomodo roles. Ille vuU dare munera, ille. vult ut a se petatur aliquid. Nam quando deproinitur de divite, nescit neque quid det, neque quamjacturam faciat, incumbit in earn, I'em tinam : oplat pla- cere amicte, vult mihi placere, vult placere pedissequce, rult placere servis, vult placere etiam ancillis. Novus amator blanditur etiam meo catulo, ut quando catii- Ins liinatorem videat, gestiat. Dico vera: par est quemque hominem esse astutum ad suas utilitates. Arg. Didici hccc esse vera cum meo magno damno. Cl. Per

fictum. Both, edidir, Nam neque fictum usquam, neque pictum, nee scriptum. — 24 Lgg. aquomst tandem. — 26 Lgg. itidemst. — 27 Is habet sucum Lgg. Mox, Acidal. distint;iiit, condias Vel patinarium, vel assum verses. — 28 B. 1. vorses. — 29 B. 1. HI. 1. ipse aliquid. H. nam tibi; Ms. Barth. qiiem citat Advers. VIII. 9. nam ibi; et sic Both. 1. 2.— 30 B. 1. et Hi. 1. qui id det.—il C. arnica.

Tertiiirii volt forte oniissnm est in ed. Ernest. Lgg. pedisseque 32 Grnt.

\egii, etiam ancillis et coquo,et catulo meo; Lgg. volt ancillis, et quo que ; CPU. 1.

NOT.E

23 Qu(B frugi esse voW] Quae suis tnr ne nimis petat ab amatore sno. ntilitatibiis consnlit. 34 Ad suum qiiastum esse callidum']

24 Durem diu"] Inter trita adagia. Item paroemia qnani nos veinaciilo

25 Qua: amanti parcet] Quje vere- nostro reddimus, t7r!Cs'o«6/Je /)a*.

ASINARIiE ACT. I. SC. 3. 173

Cl. Si ecastor nunc habeas quod des, alia verba perhibeas: Nunc quia nihil habes, maledictis te earn ductare postulas. Ar. Non meum est. Cl. nee meum quidem edepol, ad te

ut mittam gratiis. Verum aetatis atque honoris gratia hoc fiet tui : Quia nobis lucro fuisti potius, quam decori tibi. 40

Si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo. Ar. Quid, si non est ? Cl. tibi non esse credam ; ilia alio

ibit tamen. Ar. Ubi illaec quae dedi ante ? Cl. abusa : nam si ea du-

rarent raihi, Mulier mitteretur ad te : nunquam quicquam poscerem. 45 Diem, aquam, solem, lunam, noctem, haec argento non

emo : Castera quaeque voluraus uti, Graeca mercamur fide. Quom a pistore panem petimus, vinum ex oenopolio.

ccdein Cantoris, si habeas jam quod des, dicas alia verba ; nunc quia niliil habes, vis ductare amicam pro maledictis. Arc. Non est mens mos. Cl. Nee mens mos, per adem Pollucis, wt ad te mittam Phileiiiiini sine mercede. Sed hoc fiet causa tucE atatis et honoris, quoniam nobis fuisti lucro potius quam honori tibi. Tibi do- nabo si»e mtrcede hanc noctem honoris gtatia, si mihi numerentur in manum duo tnlenta urgenti, i)ra£>iiinte [tecuma. Arc Quid si non est pecunia. ^ Cl. Credam tibi non esse, tamen ilia alio ibit. Arc. Ubi sunt ilia qua dedi antea? Cl. Usu consumta sunt: nam si ilia durarent, mulier mitteretur ad te, a te postularem ni- hil. Non emo hac pecunia, diem, aquam, solem, lunam, noctem. Emimus, prce- sente pecunia, cetera quibus volumus uti : quando petimus panem a pistore, vinum

2. 3. 4. 6. quoque. — 34 Lgg. aquomst. — 36 Sic ecastor B. 1. Ven. 1. quod dies B. 1. prohibeas B. 1. 2. HI. 1. G. H. M. Ms. Bavih. PH. Ven. 1. iinde Barth. conj. prahibeas. — 37 HI. Pll. 1. 2.6. Ven. 1. tu earn; Lgg. meam. J. Gul. ductare meam postulas. — 38 C. Pll. Ven. 1. Bon. gratis. Voc. edepol deest in Lgg. — 41 Si mihi dederis G. dantur deest in Pll. sex, et B. 1.— 42 HI. 1. et Lgg. gratis dono. — 43 B. 1. credam ilia: alio; Lgg. et Bon. credam ilium alio. — 44 Ven. 1. nam si durarent. — 45 HI. 1. in marg. et Junt. nee te quicquam. — 47 Catera qua vol. Lgg. C. Pll. B. 1. H. 1. Ven. 1. Bon.— 48 C. a m. pr. ex

NOTiE

47 Gra'cafide] Flnxac fuernnt olini quia fingitur scena hnjus Comoediae

admoduin fidei Graeci : idcirco Gi2e- esse apud Giaecos. Unde Aiisonins :

ens Gripco non fidebat, nisi piassenti * Nobiscum invenias KaTevanria, si li-

et numerata pecunia : tamen id dici- bet uti non Porua, sed Grceca fide.' tur a Plaulo in landeni fidei Greecee,

174 M. ACCII PLAUTI

Si aes habent, dant mercem : eadem nos disciplina utimur, Semper oculatas nostrae sunt manus, credunt quod vident. Vetus est, Nihili cocio est : scis cujus ? non dico amplius. 51 Ar. Aliam nunc mihi orationem despoliato praedicas : Longe aliam, inquam, prsebes nunc atque olim, cum da- bam : Aliam atque olim cum illiciebas me ad te blande ac bene-

dice : Tum mihi aedes quoque arridebant, cum ad te veniebam, tuae. 55

Me unice unum ex omnibus te, atque illam amare, aiebas mihi.

ex annpoUo, dant mercem, si argenttim illis dafur ; vos utimur eadem ratione ogrndi. Nosires manus sunt semper oculatce, credunt quod vident. Est vetus (lictuni, Tar- dus dator est nihili facieiidiis : scis cujus lei datorem intelligo, non dico ampli- us. Arc. Apud me habes nunc alium svrmonem postquam sum despoliatus ; liabes, inquam, longe alium nunc quam quondam quando dabam, aliutn quam alias quando me pclliciebus ad te blandis ac bonis verbis : tum tttce cedes mild arridebant quoque. Quando veniebam ad te, mihi dicebas, te me amare unice unum ex cunctis, et illam

cepolio ; quadam edd. vett. ex hermopolio. — 49 B. 1. dant mercedem. — 50 Sem- per occulatce sunt inanus nostra HI. 1. iS. occultatcc sunt m.n. B. 1. S. occulatce 7nanus sunt nostra C. Semper oculatce sunt m, n. G. et Pll. tnanus sunt nostra Lgg. et Both. 1. 2.— 51. 52 V. e. mihi nihili coaclio est. scis quovis! Non dico amplius. Ar. Aliain . . . predicas B. 1. sic HI. 1. nisi qnod lial)et cujus et di- spoliato ; C. nihil coactio est. scis cuju ? non, Sfc. PI. 1. V. e. inihi nichili cohac- tio scius coins non, Sfc. Pll. 2. 4. V. e. mihi. nihili coactio est scis cujus? non, SfC. AI. Cotio, cauiio, cocio. Lgg. Aliam mihi nunc. — 54 Lgg. me blande, omissis

NOT^

51 Nihili cocio] Pendet luijiis ada- gneurs. ' Arilator ' sive ' arrilator '

gii vis ab iis qiise antecedunt et sub- est qui ana data eniturit, et praesente

sequnntur. Sic aiitem Muretus : caret pecunia. A'cunctaudo,' 'cunc-

' quasi dicat lena : Vetus dictum es- tio,' hoc a ' cuclio ' veteii, unde per

se, Nihili cautionem sive syngrapham alias aliasque niutationes fit 'cocio

aut chirographum, niultoqiie tutius cocionis.' Alii legunt Nihili coactio,

ac cautius agere eos, qui iiumeratam id est, Nihili facie pecuniam, ad quam

pecuniam sibi in uianum dari volunt.' solvendara aliquis cogendus est. Alii

Cocio pro ' cautio : ' ut ' aula ' pro cocio, a' coquo :' quasi dicat : Si nihil

' olla.' Glossaria, ;U6Toi3oA7) est cocio; habemus quo vescanuir, non indige-

fierdlioXos et fierdiroAos, Dardanarius, nius ad coquenduui et condlendum. cociutor,arillator. Festus : • Coctiones 51 Scis cujus] Lambinus: Si cacus

dicuntur a cunctatione, quod in emen- est : * Cocio caecns,' ' Cantor caeciis ;'

dis vendeudisque mercibus taide ve- frustra enini cavet. niant ad justi pretii fineni.' Bargui- 54 Benedice] Adulationibus.

ASINARI^ ACT. I. SC. 3. J75

Ubi quid dederam, quasi columbae pulli in ore amba3 mco Usque eratis : meo de studio studia eraut vostra omnia. Usque adhaerebatis, quod ego jusseram, quod volueram, Faciebatis ; quod nolebara ac vetueram, de industria GO Fugiebatis, neque conari id facere audebatis prius. Nunc neque quid velim, neque nolim, facitis niagni, pes-

suraae. Cl. Non tu scis ? hie noster quaestus aucupii simillimu'st. Auceps quando concinnavit aream, offundit cibum. Aves assuescunt. Necesse est facere sumtum, qui quae-

rit lucrum. 65

Saepe edunt: semel si captas sunt, rem solvunt aucupi : Itidem hie apud nos : aedis nobis area est, auceps sum ego, Esca est meretrix, lectus illix est, araatores aves :

Pliileiiinn), Ubi dederam nonnihU, utraque pendebatis semper a meo ore, quasi pulli columbee. Universa vestra studia pendebant a meo studio. Semper adhare- batis, prastabatis id, quod ego mandaveram, quod volueram; dcclinubatis, data opera, ea qua nolebam ac vetabam. Neque audebatis conari id facere autea : nunc neque facitis magni, pessimce, aut quid velim, aut quid nolim. Cl. Tu nescis. Nos- trum lucrum est simillimum aucupii : quando auceps comparavil aream,objicit escam : aves assuescunt. Est necesse eum qui qucerit qucestum, facere sumtum. Ares stepe edunt: si semel sunt captce, resarciunt sumtum aucupis. Idem ecenit apud nos. Nostra! cedes sunt area, ego sum auceps, meretrix est esca, lectus est illicium, ama-

ad te. B. 1. alque benedice. — 56 Me unicum B. 1. 3Ie unice unicum HI. 1. — 58 1>. I. vestra.— 59 B. 1. HI. 1. quod volueram faciebatis. — 60 Quod n. ac v. de i. fugiebatis B. 1. HI. 1. nolebam quod vetueram Lgg. nolueram ac vetueram H. nolebam aut vetueram M. et HI. 1. iinde Both. 1. 2. nolueram aut vetueram. — Cl HI. 1. audiebatis.—62 B. 1. nee nolim. Ven. 1. magni pessime.—Gi B.l. simillimus est. — 04 Anceps B. 1. Bon. con cinuit aream Lgg. concinavit C. Pll. 1. 2. 3. e. effundit B. 1. Hi. 1. Ven. 1. Bon — G6 B. 1. HI. 1. Ven. 1. Bon.

NOTiE

57 Columba pulli] Columbae non fuit, ne dicam profusus, tam benignns

rostro ad pullos suos escam deferunt, adversus subditos, ut Pater Popiili

sed voratam in os suorum pnlloruni niereretur appellari. Habiiit et illud

regenint. Currulionis : ' Qui homo mature qnjp-

65 Necesse est facere sumtum, qui sivit pecuniam, Nisi earn mature par-

qucerit lucruni] Ludovicus xii. rex sit, mature esurit.' Gallorum hoc semper in ore habebat, 68 Illix est] Nonius: 'Illix et

et quibusvis inculcabat, auctore Ar- illex sic discernuntur : ab illiciendo

naldo Ferrono Burdigal. de Rebus fit illix ; illex vero est a quo lex uon

Gestis Gallornni lib. in. Ceterum, servatur.' nullus unquam rex tam magnificus

176 M. ACCII PLAUTI

Bene salutando consuesciint, compellando blanditer, Osculando, oratione vinnula, venustuia. 70

Si papillam pertractavit, baud est ab re aucupis. Savium si sumsit, siiraere eum licet sine retibus. Haeccine te esse oblitum, in ludo qui fuisti taradiu ? Ar. Tua ista culpa est, quae discipulum semidoctum abs

te amoves. Cl. Kemeato audacter ; mercedem si eris nactus : nunc

abi. 75

Ar. Mane, mane, audi : die quid me a^quum censes pro

ilia tibi dare, Annum hunc ne cum quiquam alio sit. Cl. tene? viginli

minas. Atque ea lege, si alius ad me prius attulcrit, tu vale. Ar. At ego: est etiam, priusquam abis, quod volo loqui.

Cl. die quod lubet.

torefi sunt aves : consuescunt salutando bene, compellando blande, osculando, orati- one ilkcchrosa, jucunda: si contreetacit jtapillnm, id non est longe ab ojfuiu aucu- pis: si libavit osculum, licet eum sumere sine retihus. Hoccine te esse oblilum, qui fuisti tatndiu in ludo? Arg. Est ista tua culpa, qua- amandas n te discipulum seniiinstitutuin. Cl. Revertare audacter, si eris nactus mercedem: jam abi. Arg. Mane, mane, ausculta: loquere quid putas cequum me tibi dare pro ilia, ne sit cum quoquam alio per aniinm. Cl. Nonne vis esse tecum, 1 viginti minns com. para, et ea cojidilione, ut si alius ad me ntlulcril prius, tu vale. Arg. At est ad- huc aliquod quod ego volo tibi dicere, priusquam abis. Cl. Loquere quod placet.

si sunt captce. — 67 Ititidem C. ego sum B. 1.— 08 C. inlex est. — 70 Oscullando PI. 3. nt corr. Acidal. Auscultando Both. 1.2. venula H. vinula HI. 1. PI. 4. G. M. Bon. Med. 2. Jnnt. Arg. 3. vinnula atque venustula B. L et Ms. Sam- biici ; venuscula PI. 2. 1. 6. vinnula venusfida- edd. qiisedani vett.— 71 S. p. pertraclabit Lgg. C. Pll. B. 1. HI. 1. V'en. 1. Bon. al. red aucupis conj. Botli. id forte excidit in ed. Ernest. — 72 Suaeium HI. 1. B. 1. Pll. plerique, Ven. 1. Bon. Savium C. Lgg. — 74 Ven. 1. Bon. abs te semoves. — 75 B. 1. mercedis sieris; alii codd. ap. Parenm, mercedem ubi eris; HI. 1. C. Pll. Lgg. Ven. 1. Bon. mercedem si eris. — 76 B. 1. audi die: quid, l(c. — 77 Ven. 1. Animum hunc. B. 1. aliosiet. C PH. sex, B. 1. HI. 1. Lgg. Ven. 1. Bon. tune?—7S Lgg.

NOT/E

60 Bene salutando'] Passive, bene id est, rincinno, niolliter flexo.' Por-

salutati. lo vinnula a ' vieo,' cingo, uiidc ri-

70 Vinnula] A ' vinno,' id est, cin- juen, de I'osier. cinno,niolliter tlexo. Isidorus : • Vin- 71 Ilaud est ab re aucupis] Utile est

nnlata vox est lenis et mollis, atque aucupi. flcxibilis : et vinnnlata dicta a vinno,

ASINARIiE ACT. I. SC. 3. 177

Ar. Non omnino jam perii : est reliquum quo peream

magis. 80

Habeo, unde istiic tibi quod poscis dem : sed in leges meas

Dabo, ut scire possis, perpetuum annum hunc raihi uti

serviat, Nee quenquam interea alium admittat prorsus, quam me,

ad se virum. Cl. Quin si tu voles, domi servi qui sunt castrabo viros. Postremo ut voles nos esse, syngrapham facito afteras. 85 Ut voles, ut tibi lubebit, nobis legem imponito: Modo tecum una argentum afferto, facile patiar cetera. Portitorum siraillimae sunt januae lenoniae Si affers, turn patent : si non est quod des, aedes non pa- tent. Ar. Interii, si non invenio ego illas viginti minas. 90

Et profecto, nisi illud perdo argentum, pereundum est mihi. Nunc pergam ad forum, atque experiar opibus, omni copia: Supplicabo, exobsecrabo, ut quemque amicum videro : Dignos, indignos adire, atque experiri certura est mihi.

Arc. Non peril plane ; superest al'updd quo peream magis : habeo unde dem quod poscis ; sed dabo in meas conditioties, ut possis scire ut mihi serviat totum hunc annum, nee interea admittat prorsus quenquam alium virum ad sese quam me. Cl. Quin, si tu voles, castrabo viros qui sunt servi domi. Denique sicut cupies nos agere, refer in syngrapham. Prcescritie nobis leges quas voles, tit tibi placehit. Afferto modo tecum pecuniam, sinam facile riliqua. JatiucB lenonice sunt similli- mcE portitorum: si affers, turn tedes patent ; si non est quod des, ades non patent. Arc. Perii, nisi ego invenioillas viginti minas; et sane nisi amitto illam pecuniam, est mihi pereundum. Pergam nunc ad forum, et conabor quaerere pecniiinni omni ope et industria. Obtestabor, precahor ut videro quemque amicum. Mihi propo-

alius ea ad me. — 79 Atqve est etiam B. 1. — 80 Both. 1. 2. reliqiiom, iit sit Pa?on quai'tiis. HI. 1. PI. sex, el Ven. 1, quod peream. — 81 B. 1. istuc quod poscis. Lgg. leges eas. — 82 Dabo ut s. poscis Ven. I. perpetum B. 1. — 83 Neque quen- quamH. I. Ne quenquam Lgg. — 84 HI. 1. qui servi. — 87 C. a ni. pr. adferito. — 88 Ar. Portitorum, &;c. B. 1. HI. I. Bon. simillumcB C. Portuum simillumce Both. 1.2. — 89 HI. 1. B. 1. quod des non patent. — 91 Lgg. nisi ego illud. Botb. (lelet Th illud. — 92 Palm, experiar opibus omnibus copiam. — 94 HI. 1. atque ex-

aOTJE

81 In leges meas Dabo'] Meis con- integio.

didonibiis et pactis, ad meum arbi- 85 Syngrapham] Tabulas ntrlusque

triiim. inanii conhignaias.

82 Perpetuum annum] Id est, anno 94 Experiri] hi est, adire cum pe. Delph. et Var. Clas. Plaut. M

178 M. ACCII PLAUTI

Nam si rautuas non potero, certum est sumam foenore. 95

situm est adire dignos indignosque, atque experiri. Nam nisi potero invenire mu- tuas, est cerium sutnerefanore.

peririer; Ven. 1. et Bon. atque experire. — 95 Nam si mutuo Nonius; Nam si mutuas C. PI. sex. certumst Lgg.

NOT;E

riculo repulsap. Virgilius : ' rursus- r6)cos, nnde Cicero: 'Non habebam

que procos irrisa priores Experiar.' te in tocullionibus,' a roKvWiwv, id

95 Mutuas] Mutuum est quod sine est, foeneratorculus, a t6kos. foenore datur. Fcenus dicitur Graece

ACTUS SECUNDI SCENA PRIMA.

LIBANUS.

Hercle vero, Libane, nuuc te meliu'st expergiscier,

Atque argento comparando fingere fallaciam.

Jam diu est factum quam discesti ab hero, atque abiisti ad

forum, Igitur inveniundo argento ut fingeres fallaciam. Ibi tu ad hoc diei tempus dormitasti in otio. 5

Lib. Per Heradem, Libane, est satius te excitari jam, et comminisci dolum ad comparandam pecuniam. Jampridem abiisti ab hero, atque veiiisti ad forum, ut eomminiscereris fraudem ad reperiendam pecuniam. Tu dormitasti ibi ad hanc

1 PH. 1. 2. 3. 4. 6, B. I. HI. 1. non te melius vel ; Ven. 1. non te mttiust; PI. 5. Pi. 3. a ni. sec. 7iunc te melius vel. — 2 C. fingere te ; Bou. fingere non, Hunc versum delet Botli. — 3 Ven. 1. Bon. factum est. HI. 1. Bon. quom. B. 1. HI. abisli forum ; Ven. 1, Bon. abisti ad forum. — 5 B. 1. ad otium. —

NOT;E 4 Tgitur'] Id est, idcirco, ea gratia.

ASINARI^ ACT. II. SC. 1. 179

Quin tu abs te socordiam oranera reice, et segnitiem amove,

Atque ad ingenium vetus versutiim te recipis tuura.

Serva herum : cave tu idem faxis, alii quod servi solent.

Qui ad heri fraudationera callidura ingenium gerunt.

Unde sumam ? qiiem intervortam ? quo banc celocem con- fer am ? 10

Impetritum, inauguratum'st : quovis admittunt aves.

Picus et cornix est ab laeva ; corvus porro ab dextcra.

Consnadent: certura hercle est, vostram consequi sen- tentiam.

Sed quid hoc, quod picus ulmum tundit? non temera- rium 'st :

horam did otiosus. Quin tu amove a te et repelle socordiam, atque repete iuam veterem mentem. Conserva herum: tu facias id, quod alii servi consueverunt, qui habent animuin versipellem ad decipiendum herum. Unde accipiam ? Quern cir- cumveniam? Quo conferam hanc navim? Est ratum et consuUum. Aves niittunt quovis garritum. Picus et cornix est a sinistra, corvus prceterea a dextra: con- suadent: per Herculem est constitutum sequi vestram sentenliam. Sed quid est hoc? Quare picus tundit rostro ulmum? Non est fortuitum : per Herculem,

G Edd. vetf. et Both. I. 2. reicis ; Lg^. recipe; C. Pll. reice; B. 1. HI. 1. rejice. Botli. delet copiilain et. — 7 Noimnlli omittiint pronoiuen te, quod ta- nien habent C. Pll. sex, B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. al. — 8 Ljjg. care tu item. — 10 Pll. cclo esse conferam. — 11 Inpetritum C. Pll. amittunt C. considunt L<jg. — 12 Picus, cervix est ab Iceva Lgg. parra pro porro C. a m. sec. quod re* cepit Parens. — 14 Ven. 1. ulmum tondit ; Nonius, haut temerarium'st ; et sic

NOT/E

6 Socordiam , . . segnitiem] Dona- inquirendum, vel extis vel sortibns,

tus : ' Segnitia ad agendum, socordia impetrito ; ciim solenni ritu peragen-

ad consideranduin.' dum, sacrificio. Quo etiani oslen-

10 Celocemi Navigium velocins, toiuni ac fulgurum deiiuntiationes quod a celeritate ' celox ' dicitur, proctirantnr.' Sic ' artitum' pro ' ar- quodque annectitur navibus grandio- tatum,' ' dolitum ' pro ' <iolatuni.' ribiis. Celocem conferam, id est, rem Inauguratuni] Id est, augurium ac- ad optatnm exiluin perducere cona- turn est et consmltum, res coiisulta bor. Celox, Gra>ce Ke\Tjs, «€'a?jtos. est.

11 Impetritum'] Id est, impetratum. Admittunt aves] Id est, consilium Firmum ac securum ; verbiim est an- approbant, et ratum faciunt siio gar- spiciorum. Val. Max. 'Priscoetiam ritu. ' Admittere,' ' addicere,' ' ini- instituto rebus divinis opera datur, petrire,' auguralia verba. Festns : cum aliquid commendandum est, pre- 'Aves admissiva; dicebantur, quje oatione ; cum exposcendiim, voto ; consulentem juvarent.'

cum solvendum, gratulatione ; cum

180 M. ACCII PLAUTI

Certe, hercle, ego, quantum ex augiirio auspicii intel- lego, 1^

Aut mihi in mundo sunt virgae, aut atriensi Saureae. Sed quid illuc, quod exanimatus currit hie Leonida ? Metuo, quod illic obscaevavit meae falsae fallaciae.

quantum ego intelligo ex auspicio, aut mihi erunt virgce, aut Saureee atriensi. Sed quart hie Leonida contendit illuc exhausto spiritu ? Timeo ne ilk afferat malum omen meis dolis.

B. 1. — 15 Certe h. quantum, oniisso pronomine, B. 1. ex augurio auxpicioque Merula; iinde Both. 1. ex auguriod auspicioque ; Both. 2. ex augurio auspicid. Ven. 1. intelligo.— \G Surea B. 1.— 17 Sed dpest in Lgg. examinatus Ven. 1. currit hue B. 1. HI. 1. Ven. 1. Bon. 1.— 18 PI. 1. obscenavit ; P11.2. 3. 4. 5. 6.

C. inter lineas, et Leg. observavit ; B. 1. oscenavit ; HI. 1. ohsenavit ; Ven. 1. et Bon. obsccennrit ; Botli. obscacatit ; al. ap. Lang, ohsccenum. NonnuUi ap. Pareum, false fallacice.

NOTiE

15 Ex aug-HTJo auspicii] ' Angurinm' censnni reponebant. Prinuis erat

ab avium gairitii, ' anspiriuni ' ab servorum. ' Atriarius ' fermeiiltimns. avium aspertn dictum, inde lei de- 18 Obsccevavit^ A ' scaeva,' id est,

serend* vel ineundje consilium cap- omen. ' Scseva ' autem est bona vel

tabant. mala. Nonius : ' Scaeva autem et bo-

IG Atriensi] ' iEditimns ' etiam na et mala dicitur : bona scaeva, bo-

dictus ' atriensis,' al) ' atrio ' in qtio numomen; mala$caeva,malumomen.'

ccenabant veteres, libabant Diis, et ' Obscaevare' est, malo esse omini.

ACTUS SECUNDI SCENA SECUNDA.

LEONIDA, LIBANUS.

Le. Ubi ego nunc Libanum requiram, aut familiarem filium, Uti ego illos lubentiores faciam, quam lubentia'st? Maxuniam praedam et triuraphum eis affero adventu meo,

Le. Ubi ego inveniam Libamim aut filiumfamilias, ut ego illos reddam latio- res latitia ipsa ? eis apporto meo adventu mnximam prcedam et triumphum, quan-

1 Ubi nunc, omisso pronomine, Lgg. Libanum nunc C. Ubi nunc ego L. Pll. 1. 2. 3. 4. G.— 2 Ut ego C. Pll. sex, Hi. I. B. 1. Ven. 1. Bon. Ubi ego nonnulli

ASINARIiE ACT. II. SC. 2. 181

Quando mecum pariter potant, pariter scortari solent. Hanc quidem quam nactus praedam, pariter cum illis

partiara. 5

Li. Illic homo agdis compilavit, more si fecit suo. Vae illi, qui tam indiligenter observavit januam. liR. ^Etatem velim servire, Libanum ut conveniam raodo. Li. Mea quidera hercle opera liber nunquam fies ocyus. Le. Etiam de tergo ducentas plagas praegnantis dabo. 10 Li. Largitur peculium, omnem in tergo thesaurum gerit. Le. Nam si huic occasioni tempus sese subterduxerit, Nunquam edepol quadrigis albis indipiscet postea : Herum in obsidione linquet, inimicum animos auxerit. Sed si mecum occasionem opprimere hanc, quae obvenit,

studet, 15

doquid em potant mecum una, solent scortari una. Dividam profeclo una cum illis hanc pradnm quam reperi. Lib. Ille homo compilavit cedes, si fecit suo more. Vce illi qui observavit tam negligcnter ostium. Le. Felim servire longnm servitutem, ut alloquar modo Libanum. Lib. Per Herculem, nunquam eris liber cclerius meo adjumento. Le. Numerabo etiam ducentas plagas tuinidas de tergo sumtus. Lib. Prodigit peculium, fert omnem thesaurum in tergo. Le. Nam si occasio elapsa sit e mnnibus, per a'dem PoUucis nunquam assequetur postea qitadrif>is albis. De- seret herum in obsidione, eriget animos hostium. Sed si velit occupure hanc oc- casionem qua oblata est, ille afferet mecum maximas divitias conjunctascum summo

ap. Pareuni. — 4 B. 1. pariterque scortari. — 5 Hanc idem iionnulli ap. Pareiim. — 7 Cam. obseravit ; PI. obversavit. — 8 /Etate B. 1. HI. 1. C. qui conveniam B. 1. — 11 L. peculium omne C Pll. HI. 1. B. 1. Ven. 1. Bon. L. peculium, omnem in tergo thenurum Lgg. thensaurum C. — 12 PI. 2. sese subter dederit ; PI. 3. sese subter duxerit ; et ab al. m. subterduxerit ; PI. 5. sese subduxerit. — 13 Ex albis, nonuiilli feceiunt Argis. Lgg. indepiscet, — 14 Ms. Barth. linquet postea inimi-

NOT/E

7 Observavit] Ad januam civitim volnptatem et seivitiite, et seivitiitis lautionim collocabanlur cnstodesser- quasi qiiodam veciigali, plagis nimi- vi, queniadmodum etiamniim Helve- rum de tergo uumeratis. Servilis tii. jocus.

8 JEtatem] F.llips. preepositionis 13 Quadrigis albis] Jovis et Solis 'per;'aiit Hellenismus. Donatiis : quadriga?, albae et cita?. Hyperbole. ' JEtatem, pro tamdiu quam longa est 14 In obsidione linquet] Allfgoria a aBtas.' re militari, id est, in discriniine lin-

10 Plagas prcegnantis] Plagjp prte- quet Argyrippum perdendae, videli'

gnantes sunt plagas tumentes, seu vi- cet, Pliilenii. Auxerit inimicornm

bices: porro optat Leonida Libanum Cleapretae et Diaboli animos. convenir*', paratus rediuiere banc

182 M. ACCII PLAUTl

Maximas opimitates gaudio efFertissimas Suis heris ille una mecura pariet, gnatoque et patri : Adeo ut setatem ambo ambobus nobis siiit obnoxii, Nostro devincti beneficio. Li. vinctos nescio quos ait. Non placet: metuo in commune, ne quam fraudem t'rausus

siet. 20

Le. Peril ego oppldo, nisi Libanum invenio jam, ubi ubi

est gentium. Li. Illic homo socium ad malam rem quasrlt, quem adjun-

gat slbi. Non placet : pro monstro extemplo est, quando qui sudat

tremit. Le. Sed quid ego hie properans concesso pedibus, lingua

largior ? Quin ego banc jubeo tacere, quae loquens lacerat diem. 25 Li. Edepol hominem infelicem, qui patronam comprimat! Nam si quid scelesle fecit, lingua pro illo pejerat. Le. Approperabo, ne post tempus praedae praesidium

parem.

gaudio etfilio et patri, suis heris : adeo ut ambo nobis sintfutiiri obstricti ambobus in atirmtnt, quando ajfecerimus hoc beneficio. Lib. Commcmorat nescio quos ligrttos : non placet: vittuo ne cnmmiscrit aliquam faHnciam qua no« irivolvat nmbos pwiia communi. Le. Ego occidi plane, yiisi invenio jam Libanum, ubi ubi sit terrarum. Lib. Ille homo qucerit sodnlcm quem sibi adjungat ad poenam. Non placet : est stupendum, quando ille qui sudat, tremit. Le. At quid ego hie tardus sum pedibus, velox verbis? Quin ego pracipio linguain tacere, et minime consumere diem garriendo. Lib. Heu, per adem Pollucis, infelicem hominem qui opprimat patronam ! Nam si fecit aliqaid male, lingua pejerat pro illo. Le. Ac-

cos. — 15 Nonnnllas edcl. vett. qua. — 10 li. 1. HI. 1. offertissimas ; quidam codd. Pll. affertissimas. — 17 h^^. et gnato,et patri. — 18 ^.\.ut atate. — 20 Edd. qiiee- dam vett. et Both. 1. 2. sit; HI. 1. B. 1. 2. C. Pll. Ven. 1. Bon. Lgg. siet.— 21 V\.5.etsciam ubi est; B. 1. jam ubi est. — 22 Illic h. solium C. — 23 Bon. pro monslra. Pll. 1.2.4.5. C. omittiint to (jimnrfo ; qiiod tainen C. Iiabet supra linpani ; al. Iiabent quando qui persudat tremit; vol, pro monstro ex emplo est, quando qui, S^c. sive, pro monstro est, quando pcrsuadeat tremit ; Lgj;. exemplumst. — 24 PI. 4. B. 1. cutn cesso. — 26 Heu, edepol edd. quaedam vett. Heu deest in Lgg. B. 1. HI. I. 2. C. Pll. Ven. 1. Bon.— 28 At properabo Lgg 29 Qucb i.

NOT/E

20 Fraudem frausus} Festus, ' frau- 28 Post tempus prad<E] Id est, post

dein commiserit.' belliim snppetias.

ASINARI^ ACT. II. SC. 2. 183

Li. Quae illaec praeda est? ibo advorsum, atqiie electabo

quicquid est. Jubeo te salvere voce summa, quoad vires valent. 30

Le. Gymnasium flagri, salveto. Li. quid agis, custos car- eens ? Le. O catenarum colonc ! Li. O virgarum lascivia ! Le. Quot pondo ted esse censes nudum? Li. non edepol

scio. Le. Scibam ego te nescire : at pol ego qui te expendi

scio. Nudus vinctus centum pondo es, quando pendes per

pedes. 35

Li. Quo argument© istuc ? Le. ego dicam, quo arguraento

et quo modo. Ad pedes quando alligatus es asquum centupondium, Ubi manus manicae complexae sunt, atque adductae ad

trabem, Nee dependis, nee propendis, quin malus nequaraque sis. Li. Vae tibi ! Le. hoc testamento servitus legattibi. 40

celeraho ne post teinpus pi-adce comparem prccskliiim. Lib. Qua; est ilia pradal Ibo obvittm atque elicinm ab eo quicquid est. Julieo te salvere, I>eoni(!a, mns;na voce, quoad vires possunt. Le. Salce, gymnasium flagri ! Lib. Quid faci.i, eustos carceris? Le. O civis colonic catenarum! Lib. O cujus feriendo teigo verbera delectantur adeo ! Le. Quo pondere putas tu te esse, quando es midus! Lib Per adem Pollucis, nescio. Le. Ego sciebam te ignorare: sed per Pollu- cetn ego scio, qui te expendi. Es centum librarum, quando nudus et vinctus pendes per pedes. Lib. Quo signo arguis id? Le. Ego dicam quo signo et quo pacto : quando es alligatus pedibus, es centum librarum justarum, ubi manices complectun- tur manus, et astrictte sunt ad trabem, nullum habes momentum nisi mail viri et improbi. Lib. Diite perdant. Le. Servitus tibi legat testamento [tG\A\i\on^m

pro edest Lg^. — 31 Gimnasium C. quid ais C. in marg. quid au LgR.— 32 Ojur^ garum Ven. I. — 33 Quot virgarum pondo edd. qiiaedam velt. te esse HI. I. C. Lgg. nudum censes HI. — 34 Sciebam ego te nescire, verum ego qui Lgg. Sciebam etiam HI. 1.— 36 C. PI. 3. 4. 5. et quomodo. — 37 PI. 5. quando alligatus es, cequum centum pondo es ; ceteri Pll. et Lgg. adiigatus es ; C. adligatus est ; B. 1. HI. I.e. \ en. l.^on. centum pondium. — 38 HI. 1. arfucit.— 39 Neque d. ne- que p. Ven. 1. Bon. quin m. n. sies Ven. 1. — 40 Fe tibi C. hocce testamento edd.

tiOT/E

29 Electabo] Eliciam. 39 Nee dependis, nee propendis] Id

38 Manica] Nonius : ' Manicap snnt est, nullam unciani habes viri probi.

vincula qnibiis manus vinciimtiir.' 40 Vce] Id est, illud vas.

Manicles, menottes.

184 M. ACCII PLAUTl

Li. Verbis velitationem fieri compendi volo.

Quid istuc negotii est? Le. certiim est, credere. Lt.

audacter licet. Le. Sis amanti subvenire familiari filio, Tantum adest boni improvise, veriim commistum malo. Omnes de nobis carnificum concelebrabuntur dies. 45

Libane, nunc audacia usus est nobis inventa et dolis. Tantutn facinus modo inveni ego, ut nos dicamur duo Omnium dignissimi esse, quo cruciatus confluant. Li. Ergo mirabar, quod dudum scapula? gestibant mihi, Hariolari quae occeperunt sibi esse in mundo malum. 50 Quicquid est eloquere. Le. magna est praeda cum magno

malo. Li. Siquidem omnes conjurati cruciamenta conferant, Habeo opinor familiarem tergum, ne quaeram foris. Le. Si istara firraitudinem animi obtines, salvi sumus.

qiiam niilii optas. Lib. Voh conlrahi paucis verbis velitationem. Quid est id? Le. Dicrevi comniittere ttuc fidci. Lib. Potes credere secure. Le. Si vis siic- currere Jiliofiimilins aiminti, sionmutn bonuin sese offert nobis ex improviso : sed boniini ilhicl delutnm est malo. Carnifices erunt semper celebres snpplicio sunito de nobis. Lihane, nunc nobis opus est comparata audacia et dolis. Ego com- tnentus sum modo tantum /acinus, ut simus dicendi umbo dignissimi omnium in tjuos cruciatus omnes ingruant. Lib. Pro/ecto udmirahar quod jampridem scapuUs mihi pruriebant. Nimirum ilia; dicinabant esse malum sibi paratum. Narra quicquid est. Le. Est ingens prada cum ingcnti malo. Lib. Si unicersi conju- rati conferant cruciamenta, habeo, ut ego arbitror, tergum domi pruprium, ne quce- rum foris unnuum. Le. Si habes ilium constantiam animi, sumus salvi. Lib.

qnaedam vetf.— 41 Verbivelilationem Meiirs. Exercc. Crit. cap. 1. nt respon- deat GiEeco Xoyoixaxia' et sic eduiit Both, compendia B. 1. HI. 1. PH. Ven. 1. Bon.— 42 Quid istud C. certust Lgg. audactir licet sis B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon.— 43 Amauti B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon.— 44 B. 1. HI. 1. de improvis'o v. commixtum. — 46 Le. Libane B. 1. HI. 1. — 47 B. 1. HI. 2. PH. sex, Vt n. I.

Bon. 7nodo invcnio ego; G. nunc inveni ego ; Botli. 1. 2. modo ego inveni.

48 Lsg. dignissumi.—50 Hariolarique C. Ariolarique B. \. HI. 1. Ven. I.

51 Quicquid id est Parei 2.— .52 Nonniilla- tiiij. ante Pareiiin 2. conjuratim, con- tra omnes coild — 53 H. o. familiare HI. I. B. 1. C. Pll. sex,G. H. Ven. I. Bon. familiarem M. el sic cital Nonius.— .54 Si i. forlitudincm \en. 1. Si i. firmitudo Bon. oplines HI. 1. et in niarg. ujlres; C. fortitudinem animum offe-

NOTiE

41 Feii7a<wnf»j]Gra'ce AoYo/iaxiW, iitaribiis.' Nonnulli rec6Js-re/i<a<iowcjn

a • velitibus,' id est, arniatnras levis unam vocem faciunt.

militibns, quasi ' velites ' a levitate. 43 Sis^^ Si vis.

Festus : ' Advelitatio, jactatio qua;- 53 Familiarem tergum] Tergus, ter-

dam verborum, figuiata ab baslis ve- gi, olim mascuUnuni.

ASlNARIyE ACT. II. SC. 2. 185

Li. Quin si tergo res solvenda est, rapere cupio publi- cum : 55

Pernegabo atque obdurabo, perjurabo denique.

Le. Hem ! ista virtus est, quando usu'st qui malum fert fortiter.

Fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum.

Li. Quin rem actutum edisseris ? cupio malum uanciscier.

Le. Placide ergo unumquidque derogita, ut acquiescam : non vides 60

Me ex cursura anhelitum etiam ducere ? Li. age age, mansero

Tuo arbitratu, vel adeo usque dum peris. Le. ubi nam est herus ?

Li. Major apud forum 'st, minor hie est intus. Le. jam satis est mihi.

Li. Tum igitur tu dives es factus ? Le. mitte ridicularia.

Quin si res est pendenda tergo, cupio habere puhlicum tergiim. Pernegnbo atque obdurubo, perjurabo denique. Le. Hem! est ilia virtus quae, quando opus est, fert coiistariter malum : qui fert constanter malum, idem postea fert bonum. Lib. Quin enarras rem continuo ? volo invenire malum. Le. Itaque pete sigilla- tim omnia ut obsequar : nonne animadvertis me ccgre trahere animam ex cursu? Lib. Die, die, expectatero utvolueris, etiam usque eo dum animam effles. Le. Vbi- nam est herus? Lib. Major natu est in foro, minor est hie domi. Le. Est satis nunc mihi. 1,\b. Jam tu es ergo factus locuples? Le. Omittejocum. Lib. Omit-

ras. — 55 Q.s. t. resolvenda est B. 1. Ven. 1. Bon. Q. s. ergo resolvenda est C. — 56 Pernegabo ac perdurabo G. et Both. 1. 2. pejurabo denique HI. 1. a ni, sec. pejeiabo denique Lgg. — 57 B, 1. quando usui est.— 58 Fortiter qui malum H.

1. Mox B. 1.2. Lgg. Pll. ties, potilur bonum. — 59 Q. r. a. edisseras Lgg. Q. r. a. edisseris B. 1. C. Pll. 1. 2. 3. 5. 6. HI. 1. Ven. 1. Bon. al. Quin actutum rem edissertasj. Giil. et Bolh. 1. 2.— 60 Placide igitur HI. 1. in niarg. unum- quodque HI. 1. 2. B. 1. 2. Ven. Bon. unumquidquid Both. 1. 2. derogitato Pll.

2. 5. derogita H. G. M. C. HI. 1. B. 1. 2. Vatt. Lgg. Pll. 1. 3. 4. 6. Ven. 1. Bon. erogita edd. quaedam vett. et Both. 1.2. — 61 HI. 1. etiam trahere ; Lgg. anhelitum trahere.— 6i Pll. et al. satist. — 64 Tun igitur B. 1. Turn tu igitur e$

^OTJE

57 Hem ! ista virtus est] Cicero : ' Sa- ciis : 2w€tc2i' avSpCcv eVri, vplv yti'tcrBai

pientis est qiilcqiiid honiini accidere to. bvax^pVy irpovorjaat fiii yevrjTai, av-

possit, id pianiediiari ; feieiidum Speluv Sh yev6fj.eva tv (pepeadai. Intelli-

modice esse si advenerit. Majoris gentium viruru7n est, priusquam adce-

oiiinino est consilii piovidere, ne quid niunt incommoda, providere ne eveniant ;

tale accidat ; sed animi non minoris furtium, si erenerint, composite et mo-

fortiter ferre, si venerit.' Sic Pitta- derate ferre.

186 M. ACCII PLAUTI

Li. Mitto : istud quod afFers aures expectant meae. 65 Le. Animum adverte, ut ajque mecum haec scias. Li. ta-

ceo. Le. beas. Merainistin' asinos Arcadicos mercatori Pellaeo Nostrum vendere atriensem ? Li. memini : quid turn

postea? Le. Hem ! ergo is argentum hue remisit, quod daretur

Saurese Pro asinis : adolescens venit modo, qui id argentum attulit. Li. Ubi is homo 'st? Le. jam devorandum censes, si

conspexeris. 71

Li. Ita enimvero : sed tamen tu nempe eos asinos praedi-

cas Vetulos, claudos, quibus subtritae ad femina jam erant

ungulae. Le. Ipsos, qui tibi subvectabant rure hue virgas ulmeas. Li. Teneo : atque iidem te hinc vexerunt vinctum rus.

Le. memor es probe. 75

Verum in tonstrina ut sedebam, me infit percontarier,

to, MecB aures nuscultant id quod renuntias. Le. Adhihe mentem, ut inielligas hcec pariler mecum. Lib. SUeo. Le. Gratissimuin mihi facis. Recordarisne nostrum (ttriensem vendidisse asinos Arcadicos mercatori Pellao? Lib. Recor- dor : quid deinceps? Le. Hem! itaque idem remisit hue pecuniam, ut numerare- tur Saurea pro asinis. IHox adolescens tenit, qui atlulit eam pecuniam. Lib. Vbi est is homo? Le. Jam exist imas devorandum, si in conspectum venerit. Lib. Ita sane : atlamen scilicet tu loqueris de his asinis velustis, claudis, quorum unguex sunt jam sublrit<v ad femora. Le. Eosdem qui pro te afferebant hue rure jlngella ulmea. Lib. Recordor: el ipsi te tulerunt constrictum hinc rus. Le. Recordn- ris bene: sed cum sederem in tonstrina, incipit me percontari, numnam cognoscam

dices factus edd. qiiecdam vett. tu deest in PI. 2. dives est /actus Lgg. — 65 HI.

1. B. 1. Veil. 1. Bon. istuc quod.— 06 A. advorte B. 1. HI. 1. beas me HI. I.

67 Meministi HI. 1. archadicos m. pelleo B. 1. Alii sic ordinant: Mercatori vendere pel. nostr. Atr. Both. 1. 2. asinos Ar. mere. vend. Pell. air. nostrum?

68 Ven. 1. tunc postea. — 69 Em pro Hem, est a m. sec. in C. — 70 Lgg. HI. 1,

2. B. 1.2. Ven. 1. Bon. qui argentum. — 71 \oc. jam deest Langianus. HI. 1. B. l.cen^eres. — 72 Both. \. 2. sed temetum. Nempe eos asinos pradicas. — 73 Hi. 2. substructa ad femina ; PI. 1. subtritce eram ad fwminina erant, et corr. ine- rant ; PI. 6. non agnoscit Thjam. Al. pro/t7?nHa,liabent /tminrt ; Ven. l.fa- mina.— 75 Ven. 1. Bon. idetn. Lgg. H. Both. 1. 2. memoras probe 76 B. 1. H.

NOT^

07 Pellao] A Pella urbe Macedo- ni, a quo ' Pellaeus juvenis ' dicitnr a nla', celebrinataJibiisAlexandii Mag- Juvenali.

ASINARI^ ACT. II. SC. 2. 187

Ecquem filium Stratonis noverim Demaenetum ?

Dico me novisse extemplo, et me ejus servom prsedico

Esse, et aedis demoustravi nostras. Li. quid turn postea?

Lr. Ait se ob asinos ferre argentum atriensi Saureaj 80

Viginti minas ; sed eum sese non novisse hominem qui siet:

Ipsum vero se novisse callide Demaenetum :

Quoniam ille elocutus haec sic. Li. quid turn ? Le. aus^

culta ergo ; scies. Extemplo facio facetum me, atque magnificum virura, Dico me esse atriensem : sic hoc respondit mihi : 85

Ego pol Sauream non novi, neque qua facie sit scio: Te non aequum est succensere : si herum vis Demaenetum, Quem ego novi, adduce : argentum non morabor quin feras. Ego me dixeram adducturum, et me dorai praesto fore. Ille in balineas iturus est, inde hue veniet postea. 90

Quid nunc consilii captandum censes? die. Li. hem istuc

ago Quomodo argentum intervortam, et ad ventorem, et Sauream .

filium Stralonis Demanetum? Statim affirmo me noxnsse, et pro; me fero me esse ejus famulum, et ostendi nostrum domuni. Lib. Quid deiiiceps? Le. Dicit se ufferre atriensi Saurece pecunium viginti minus pro asinis ; at sese minime novisse qualis sit homo, ipsum autem se novisse optime Demcenelum : cum ille elocu- tus esset id Lib. Quid turn? Le. Audi igilur, intelliges. Illico me-

met compono ut hominem scitum et lautum: aio me esse atriensem, Ita mihi re- posuit : Equidem minime noci Sauream, et nescio quo vultu sit. Non par est te irasci mihi, si pecuniam minime luimerem : si placet, voca dominum Dcmanelum quem ego novi: non per me stabit quominus accipias pecuniam. Ego poUicitus eram me adducturum et me ajfuturum domi. Ille profectus est in balneas, postea reverietiir illinc hue. Quid consilii e.ristimas capicndumjam? Elnquere. Lib. Hem id medilor, qua ratione intervertam pecuniam, et udvenientem, et Saureain: id ne-

1. PlI. 1.3.4. 6. Ven. 1. Bon. meme infio percunctaris ; C. memed ; PI. 3. in rnarg. meme infit percontarier, quod et PI. 5. habet in textii. PI. 2. meme infit percontari. — 79 Essedecedis Bon. — 80 Bon. ferre piecum. — 81 Viginti mnas Am. 3. Both. 1. 2.-82. 83 Tianspositi sunt in C. Pll. B. 1. HI. 1. Cum ille elocu- tus hccc sit HI. 1. Quoniam tamen ille elocutus hac sit B. 1. Qm PI. 2. C. Quo- niam Pll. 4. 5. 0. Quoni Pll. 1. 3. Quid tu Lgg.— 85 Dico med Both. 1. 2. esse deest HI. 1 . B. 1. atriensem Sauream B. 1. — 87 Te non ccquom mi est edd. qns- dam vett. mi deest in B. I. 2. HI. 1. 2. C. Pll. Lgc Ven. 1. Bon. Sis h. De- menetum Both. 1. 2. — 88 Edd. qnaedam vett. adducere ; omnes oodd. adduce. — 89 Ego me dixi herum adducturum Acidal. — 90 B. 1. 2. HI. 1. Pll. Ven. I. Bon. balneas; Lgg. C. balineas. Both. 1, 2. ilurust. — 92 Q. argento C. PI. 4. Both.

NOT;E

91 Istuc ago] Provcrbialis formulzi, id est, in eo sum lotus, &c.

188 M. ACCII PLAUTI

Jam hoc opus est exasciatum : nam si ille argentum prius Hospes hue affert, continuo nos ambo exclusi sumus. Nam me hodie senex seduxit solum, seorsum ab asdibus : Mihi, tibique intermiuatu'st, nos futures ulmeos, 96

Ni hodie Argyrippo viginti essent argenti minae. Jussit vel nos atriensem, vel nos uxorera suam Defraudare: dixit sese operam promissam dare. Nunc tu abi ad forum ad herum, et narra haec ut nos acturi

sumus. 100

Te ex Leonida futurum esse atriensem Sauream, Dum argentum afFerat Mercator pro asinis. Le. faciam

uti jubes. Li. Ego ilium interea hie oblectabo, prius si forte adve-

nerit. Le. Quidais? Li. quid vis? Le. pugno malam si tibi

percussero, Mox cum Sauream iraitabor, caveto ne succenseas. 105

gotii est jam inchoalum. Nam si ille hospes apporlat hue prima pecuniam, statim ejiciemur uterque. Nam hodie senex me seorsum nb aliis du.iit ab ccdibus, mihi interminatus est tibique nos futuros ulmeos, nisi Argyrippo essent hodie viginti tnina argenti. Imperavit nos defraudare vel atriensem, vel suam conjugem : dixit sese dalurum suam operam promissam. Jam tu proficiscere ad forum et ad herum, et refer quomodo acturi sumus illud. Te e Leonida futurum esse atriensem Sau- ream, dum Mercator afferal pecuniam pro asinis. Le. Prastabo ut jubes. Lib. Ego interim ilium detinebn, si forte advenerit prius. Le. Quidais? Lib. Quid tis? Le. Si te percussero mala pugno, quando simulabo me mox Sauream, vide

1. 2. adveclorem ut B. 1. advectorem HI. I. Pll. adventorem saureamque LgjI. et advectorem et Sauream Ms. Barih. et Both. 1. 2.-93 HI. 4. B. 1. Ven. I. Bon. exasceatum ; Lgg. PI. 2. exasseatum ; PI. 5. exancleatum; al. exasciandum ; Both. 1.2, exasciato, ut conj. Acidalius. — 95 Bon. senes seduxit ; al. vett. senex abduxit ; omnes vero codd. seduxit. C. sorsum ; Lgg. me senex sorsum. — 96 B. 1. intinninalus est ; sed in marg. interminatus est. Verbiim est delet Both. — 97 Nisihodie qiijedam vett. essent viginti Lgg. C. Pll. al. essent argenti mince viginti B. 1. Ni Argyr. essent vigiyiti argenti mince hodie. — 99 Bolh, 1. 2. sese dixit o. promise am ; Cjiiaedam vett. dixit operamsese. Palmer. Spicil. p. 090. promiscam; G. C. Pll. B. 1. 2. HI. Ven. Bon. promissam. — 100 Edd. quaedam vett. adque forum. Mox nos dt^est in.Ven. 1. Bon. et al. vett. herum, narra uthcec nos Lgg. —102 C. Pll. B. I. 2. Lgg. HI. 1. Ven. I. Bon. ut jubes; et sic edidit Both. — 104 Sed quid ais edd. quffidam vett. Sed abest ab omnibus codd. — 105 Mox

NOT/E

93 Exasciatum] Id est, rudiore 96 Ulmeos] Flagris nlmcis conci-

opera inceptum, ebauchi. dendis.

ASINARI/E ACT. II. SC. 3. 189

Li. Hercle vero tu cavcbis, ne me attigas: si me tagis,

Nae hodie malo cum auspicio nomen commutaveris.

Le. QucBso ajquo anirao patitor. Li. patitor tu item cum

ego te referiara. Le. Dico ut usus fieri. Li. dico hercle ego quoque ut fac-

turus sum. Le. Ne nega. Li. quin promitto inquam hostire contra,

ut merueris. 110

Lr. Ego abeo: tu jam scio paticre : sed quis hie est? is est. llle est ipsus : jam ego recurro hue : tu hunc interea hie

tene. Volo seni narrate. Li. quin tu officium facis ergo, ac fu-

gis.

ne cBgreferas. Lib. Per Herculem tu videris, ne me tangas. Si me tetigeris, nee commutaveris hodie nomen cum siitistro augurio, et ne fias Sanrea pro Leonida. Le. Rogo, patere ultra. Lib. Patere tu, quando ego rursus te vicissim percutiam. Le. Doceo ut opus est fieri. Lib. Dico per Herculem etiam quemadmodum fac- turus sum. Le. A'e recusa. Lib. Quin polliceor, inquam, pur pari referre ut merueris. Le. Ego proficiscor : tujam ut scio feres. Sed quis est hid Est is, est ille ipse. Jam ego revertor hue interim. Detine hominem hie : cupio recensere seni. Lib. Quin facis tu igitur officium, et abis.

quom Sauream Both. I. 2. suscenseas C— 106 B. 1. 2. HI. 1. G. H. M. Bon. ne niealtingas,si me sapis ; PI. 5. Jimt. Aid. ne me attingas, si sapis ; Ven. l.si me sapis ; Al. si me taxis, vel si me faxis, vel time faxis. — 107 A'e hodie C. Ven. 1. Br.n.— 108 Pll. 1. 6. B. 1. tu idem.— 109 Dico ut ut Ven. 1. ut est usus PI. 5. Ht uti usus PI. 2. usust C— 110 Le. Nega B. 1. HI. 1. Vet. I. commemine- ris HI. 1. in inarg. — 111 B. 1. Ven. 1. tujam patiere. B. 1. HI. 1. is est ille jam ipsus. — 113 HI. 1. Ven. 1. al. vett. quintvum officium; Lgg. B. 1. C. Pll. Bon. tu officium. C. B. 1. Pll. Ven. Bon. hacfugis.

ACTUS SECUNDI SCENA TERTIA.

MERCATOR, LIBANUS.

Mk. Ut demonstiatae sunt mihi, hasce aedis esse oportet,

Mer. Necesse est ea ipsa esse tecta in quibus dicitur Detnanetus manere ; nam 1 Chlamidatus, Libanus, hasce adis Lgg. iilasce cedis edd. quzedam vett.

190 M. ACCII PLAUTI

Demaenetus iibi dicitur habitare, I puere, pulta,

Atque atriensera Sauream, si est intus, evocato hue

Li. Qiiis nostras sic frangit fores ? ohe, inquam, si quid audis.

Me. Nemo etiam tetigit; sanusnees? Li. at censebam attigisse, 5

Propterea, hue quia habebas iter : nolo ego fores conservas meas

A te verberarier : sane ego sum amicus nostris aedibus.

Me. Pol, baud periculum est, cardines ne foribus effrin- gantur.

Si istoc extemplo tu omnibus, qui quaerunt, respondebis.

Li. Ita haec morata est janua: extemplo janitorem 10

Clamat, procul si quera videt ire ad sese calcitronera.

Sed quid venis? quid quaeritas ? Me. Demasnetum vole- bam.

Li. Si sit domi, dicara tibi. Me. quid? ejus atriensis ?

Li. Nihilo mage intus est. Me. ubi est? Li. ad tonso- rem ire dixit.

mihi sic indicala sunt. Investiga, o puer, pulsa et accerse hue atriensem Sauream, si est domi. Lm. Quis comininuit sic nostra7njanuain? Ohe! ai(>,sinon es sur- dus. Mer. Nidliis certe puhavit : insanisne ? Lib. Exislinntbain te pidsasse, quoniamhac faciebas viam. /Egre fero a te pulsari nostrum januam, meam con- servant. Certe ego umo nostras (fdes. Mer. Sane nun est verendum, ne convel- lantiir cardines januarum, si tu reponas sic cunctis, qui quterunt. Lib. Hre fores sicfaclcB sunt : accersunt janitorem statiin, si quern cernunt a longe calcihus infestis accedere ad sese. At qiice causa via? quid quceris? Mer. Animus eral alloquit Demtenetum. Lib. Noii est domi: si esset,tiln dicerem. Mer. Quid? estne ejus atriensis? Lib. Nihilo magis domi est. Mer. Ubi est? Lib. Dixit se

eedes B. 1. — 5 Edii. vett. sanusne es tu? Th tu abest ab omnibus diiroaiapliis Paiei et Langii.— 6 V«n. 1. Bon. quia hue. — 7 Both, delet rh adibus ; et meas in tine antecedeiitis versus huic praeponit. — 8 C. Pll. 1. 3. efringantur ; C. a m. pr. rfrangantur. — 9 Pll. sex, et HI. 1. exemplo tu omnibus ; Lgg. B. 1. Ven. 1. Bon. exemplo omnibus. B. I. respondebis janitor. — 10 Ita hac est morata HI. 1.— U Lgg. B. 1. HI. 1. C. Pll. Bon. ad se.— 12 Demanesta B. 1. Demenesta HI. 1. — 13 B. 1. H. 1. dicam tibi ho71 est. Me. quid ejus, Sfc. — 14 Nihilo magis Ven. 1. mage habent omnes codd. przeter Pll. 3. 5. qui ex-

NOTiE

11 Calcitronem'] Calcibws infestuiu.

ASINARI^ ACT. II. SC. 3. 191

Me. Cum venisset, post non rediit ? Li. non edepol : quid volebas ? 15

Me. Argenti viginti minas, si adesset, accepisset.

Li. Qui pro istuc ? Me. asinos vendidit Pellaeo mercatori

Mercatu. Li. scio : tu id nunc refers ? jam hie credo eum affuturum.

Me. Qua facie vester Saurea est? si is est, jam scire po- tero.

Li. Macilentis raalis, rufulus, aliquantum ventriosus, 20

Truculentis oculis, commoda statura, tristi fronte.

Me. Non potuit pictor rectius describere ejus formam.

Atque hercle ipsum adeo contuor, quassanti capite incedit.

Li. Quisque obviam liuic hie occesserit irato, vapulabit.

Siquidera hercle ^acidinis minis aniraisque expletus in- cedit, 25

Si me iratus tetigerit, iratus vapulabit.

ire ad tonsorem. Mer. Ex quo tempoie icit? annonret'ersus est? hiB. Minime pro/ecto : quid cupiebas? Mer. Si adesset, numerasscm viginti minus argenti. Lib. Pro quo isludl Mer. Vendidit asinos Pellao mercatori in foro pecuario. Ljb. IntelUgo : tu uffers jam pecuniam: speru ipsum advcnturum modo hue. Mer. Quo vultu est vester iSaitrca? Cognoscere polero modo, si est is. Lib. Ge- nis cavis, subrufus, aliquantulum prominente ventre, vculis infestis, fronte adducta, commoda proceritate. Mer. Pictor nequit 7nelius depingere ejus formam. Per Herculem, et, ut ita dicam, ipsum specto : incedit capite nutante. Lib. Quicumque huic occurrerit, hie irato dabit poenas. Siquidem per Herculem incedit etutus Herculeis minis et animis, si iratus mepercusserit, iratus percutietur.

Iiibent magne. — 1.5 Cum venissem post non rediit PI. 5. Cjtm renisset, post rediit PI. 4. additiim tamen habei rb mm supra lineam ; et supra venisset, notalum ivisset ; et ad oram, Ante venisset in tempore sumtum. Al. ap. Parenni, Li. non edepol. Me. 7ion? Li. quid, 8fc. Aid. liabet etiam. Cum ivisset. — 18 HI. 1. tu nunc id. Bon. credo ad futurum. — 19 Q. f. noster HI. 1. B. 1. Ven.l. Q.f. roster C. PI. 4. Q. f. 7iossunt PI. 2.— 20 B. 1. rufulis. B. 1. HI. I. aliquantulum. Hi. 1. ventricosus. — 23 Li. Atquc HI. I. plerique Pll. Ven. 1. Bon. contuor adeo HI. 1. quansanti C. quassunte Pll. casanli coriecto- les. — 24 Quisquis HI. 1. PI. 5. huic occesserit Lgir. Hi. 1. plerique Pil. huic accessei'it B. 1. — 25 Eacidinis C. Caddis Lg{(. cachidinis B. 1. niimus animus- que C. a m. pr. — 2G B. 1. retigerit. Edd. vetf. Iiic iratus vapulabit ; illiid hie in DuUis extat codd.

NOTiE

18 Mercatu'] Nonius, ■ Locus est in vocata est a Spartiano ' prolixa,' a quo agitur mercatura.' Ellipsis, in. Suetonio*eminens,'a Livio ' eximia :'

21 Commoda staiura] Id est, me- qui minore, ' exiles,' ' breves,' et * mi- diorri. Senum erat pedum; voca- nore statura' dicti. batur et ' niiiitaris : ' quae excedebat, 25 Eacidinis minis] Id est, quam-

192 M. ACCII PLAUTI

ACTUS SECUNDI SCENA QUARTA.

LEONIDA, MERCATOR, LIBANUS.

Le. Quid hoc est negotii ? neminem meum dictum magni-

facere. Libanum in tonstrinam ut jusseram venire, is nuUus venit. Nae ille edepol tergo et cruribus consuluit baud decore. Me. Nimis imperiosus est. Li. v£e mihi hodiel Le. sal-

vere jussi Libanum libertum ! jam manu emissus? Li. obsecro te. 5 Le. Nae tu hercle cum magno malo mihi obviam occes-

sisti. Cur non venisti, ut jusseram, in tonstrinam? Li. hie me

moratu'st. Le. Siquidem hercle nunc sumraum Jovem te dicas deti-

nuisse,

Le. Quid est hoc ? Nemo paret meis mandatis. Tmperaveram Libanum venire in tonstrinatn : is non venil : certe ille non bene consuluit tergo et cruribus. Mer. Est miruin in modum iinpolens. Lib. Me miser urn hodie ! Le. Plurimam salu- tern dixi Libnno liberto. Jamne manumissus? Lib. Oblestor te. Le. Tu per Hercidem mihi occurristi cum magno in/ortunio. Quare non tenisti in tonstrinam, ut imperaveram? Lib. Is me detinuit. Le. Siquidem per Herculem jam dices

I Quid hoc sit Lgg. C. Pll. B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. Both. 1. 2. Quid hoc negotii'st edd. qna^dam vett. nemo B. 1. magnum facere B. 1. Ven. 1. Bon. — 3 Ne C — 1 B. 1. vehe ; C. ve. Nonnulli codd. jussim. — 5 Lgg. manu mis- sus. Al. ap, Pareiim, a tnanu ne emissiis obs. te. — 6 B. 1. accessisti. — 7 Ven. 1.

NOTyE

vis esset Achilles ipse, si me tangat, 2 Nullus venit] Cic. ' Philotimns

vapiilabit. Horat. ' Pelid<Te stoma- nullus venit.'

ciium cedere nescii.' 5 Libanum libertum] Exprobrantis

1 3Iugnifacere'\ Quia servns atiien- est heri vox, quod Libaniis cgerit,ab-

sis quendam in servos ceteros olitine- sente hero, sic, quasi fiiisset libertns,

bat prinripatum, Leonida psendo- et non servns : est ficta iracundia

Sanrea denegata imperils suis reve- psendo-Saureae.

rentia couqueritur. 6 Occessisli] Obviam accessisti.

ASINARIiE ACT. IF. SC. 4. 193

Atque is precator assiet, malam rem effugies nunquam. Tu, verbero, imperium raeum contemsisti ? Li. peril!

hospes. 10

Me. Quaeso hercle noli, Saurea, mea causa hunc verberare. Le. Udnam nunc stimulus in manu mihi sit ! Mr. quiesce

quaeso. Le. Qui latera conteram tua, quae occalluere plagis. Abscede, et sine me hunc perdere, qui semper ira incendit. Cui nunquam unam rem me licet semel praecipere furi, 15 Quin centies eadem imperem, atque ogganniam: itaque jam

hercle Clamore ac stomacho non queo labori suppeditare. Jussin', sceleste, ab janua hoc stercus hinc auferri? Jussin' columnis dejici operas aranearum ? Jussin' in splendorem dari bullas has foribus nostris ? 20

summum Jovem te detinuisse, atque is si deprecator sese offerat, declinabis nunquam jtestem. Tu, tnastigia, aspernatus es meum imperium. Lib. Perii, huspes. Mer. Rogo per Herculem ne verberes hominem mea causa. Le. Utinam mihi esset nunc fustis prce manibus! Mer. Quiesce, rogo. Le. Quo contererem tua latera qua occalluere virgis. Recede, et me patere hunc conficere, qui mihi creat semper iracundiam, cui latroni nunquam contigit me pracepisse vel unum, quin centies jubeam, atque occinam eadim. Itaque nequeo jam per Herculem pur esse molestice clamoris et stomachi. Imperavi tibi, sceleste, amoveri hinc hoc stercus ab aditu? Imperavi tibi decuti columnis telas aranearum? Imperavi perfricari hos

memoratus est. — 12 V. mihi stimulus HI. 1. — 13 Qui latere 'Bon. occaluere C Pll. 1. 5. 6.— 14 Abscede hac sine B. 1. 2. H). 1. Ven. 1. Bon. me ira B. 1..2. HI. 1. Ven. 1. Bon. incendit ira edd. quaedani vett. — 15 Cui unquam Ven. 1. Bon. licet prcecipere B. 1. — 16 Quin centiens C. Quin cenciens Pll. 1. 2. 5. 6. eandem HI. I. Ven. 1. Bon. a1. ap. Pareum. itaque hercle Pll. sex, Lgg. B. 1. 2. HI. 1.— 17 Clamore atque HI. labore Ven. 1.— 18 B. 1. HI. 1. Bon. hac ja- nua. Edd. quaedam vett. hocce.— 19 C. Pll. 1.2. 3. 4. Ven. 1. deici; Pll. 5.6.

NOT;E

13 Occalluere'] Gniterus sciibit oc- dabantur a servis scopariis. On les

caluere per nnuni I, sed majnsculnm : ^curoit. Veteres Roman! ornabant et

quod eiat apud veteres in'iisn, nt in fores suas sigillis Deoruin vel fictlli-

media voce literani majusculain pro bus vel apneis. Haec ornanienta vo-

duplici litera scril)erent. cabantur 'antefixa,' ' autepegmenta.'

18 Stercus] Servi erant scoparii, a In Kalendatio sno veteres faustos In-

* scopis.' faustosque dies clavis dislinguebant

20 BuHa*] Capita clavornm,qualia in valvis, etiam annos et intervalla cernuiitur etiamnnniordine disposita temporiim clavis notabant, unde 'die- in valvis potentioriini, in splendorem tator clavo pangendo.'

Delph.etVur.Clas, Plaut. N

194 M. AGCII PLAUTI >

Nihil est : tanquam si claudus sim, cum fusti est ambu-

landum ; Quia triduum hoc unum raodo foro operam assiduam dedi, Dura reperiam qui quaeritet argentiim in foenus : hie vos Dormitis interea dorai, atque herus in hara, haud aedibus,

habitat. Hem ergo, hoc tibi. Li. hospes, te obsecro, defende.

Me. Saurea, oro 25

Mea causa ut mittas. Le. eho, ecquis pro vectura olivi Resolvit? Li. resolvit. Le. cui datum est? Li. Sticho

vicario ipsi Tuo. Le. vah! delenire apparas : scio mihi vicarium esse, Neque eo esse servom in gedibus heri, qui sit pluris quam

ille sit. Sed vina quae heri vendidi vinario Exasrambo, 30

Jam pro iis satisfecit Sticho? Li. fecisse satis opinor : Nam vidi hue ipsum adducere trapezitam Exaerarabum.

clavos buUatos valvarum noslrarum? Nihil prof uit : est mihi incedendum semper cum haculo ad te cogendura ad laborem, quasi essem claudus: quia hoc una ver- satus sum in foro, ut invenirem qui quarunt pecuniam in foenus ; interim otiamini hie domi, atque herus tester manet in slabulo, et non in cedibus. Hem igilur hoc tibi! Lib. Ilospes, te obtestor, defende. RltR. Saurea, precor ut ponas iram mea causa. Le. Eho aliquis solvit pro vecto alivo ? Lib. Resolvit. Le. Cui datum est? Lib. Sticho ipsi tuo vicario. Lk. Vah! incipis placare. Scio mihi esse vicarium, quo nullus est ser-vus in cedibus heri, qui valeat pluris. Sed Exce rambus vinarius numeravitne Sticho pecuniam pro vino quod vendidi heri? Lib Existimo fecisse satis : nam vidi ipsum Exarambum adducere hue argentarium.

dejici; al. ap. Paieiim, dejicier. B. \. in marg. nraneorum. — 21 B. L 2. HI. 1. cum fuste est; Ven. 1. Bon. cum fustist ; pro quo Lgg. cuju stist. — 22 Qua- driduum hoc Ven. 1. Bon. dedi absetis cdd. quaedam vett. rh absens in nullis reperitur codd, — 23 B. 1. quceriter par argentum; edd. quaedam vett. qiueri- tent. Lgg. in fadus, — 24 Botli. 1. 2. haud cede. — 25 Lgg. ospes. — 26 B. 1. provectura olim ; Lgg. vecturam olivi ; Ven. 1. vectura olim. — 27 Resulvi. Le. cui datust Lgg. Rem solvit. Li. Solvit. Le. Quoi, Ifc. Botli. 1. 2. — 28 Lgg. HI. 1. delinire. Ven. 1. Bon. mihi scio. HI. 1. vicarium non esse. — 29 Neque esse servon B. 1. Neque esse servom Ms. Bavth. M. C. PH. HI. 1. Ven. 1. Bon. Botli. 1. 2. qui pluris sit quamde ille est Both, pluri B. 1. ille est edd. vett. ille sit Lgg. C. PH. — 30 Sed vina quceri vendidi C. Lgg. Pll. exerambo Lgg. C. Pll. 1. 2. 4. 6. Exarambo Pll. 3. 5. qnomodo et C. paulo post. Sarambo Casaub. — 31 Jam pro is C. Jam pro his C. a m. sec. B. 1. 2. HI. 1. — 32 Nam v. hunc G. M. B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. adducere et rapere Pll. 2. 5. 6. B. 1. 2. HI. 1.

NOT^

30 Sed vina qua heri vendidi vinario Pro, Sed Exasrambus vinarius satis- Exarambo, Jampro iis satisfecit Sticho] fecitne Sticho pro vino quod ei ven-

ASINARIiE ACT. II. SC. 4. 195

Le. Sic dedero: prius quae credidi, vix anno post exe^i. Nunc satagit : adducit domura etiara ultro, et scribit num-

mos. Dromo raercedem retulit? Li. dimidio minus opinor. 35 Le. Quid reliquom ? Li. aiebat reddere quam extemplo

redditura essct: Nam retineri, ut quod sit sibi operis, efficeret, locatuni. Le. Scyphos quos utendos dedi Philodamo, retulitne ? Li. Non etiara. Le. hem, non? si velis, da, commoda

homini amico. Me. Perii hercle ! jam Iiic me abegerit suo odio. Li. heus

jam satis tu, 40

Le. Utinam sic dedissem semper. Nam eorum quce dedi antea, vix pretium tuli, anno iiitegro ex'dcto. Nunc siitisfacit : adducit etiam nltro domum trapezitani Exaerauibiini, et spondet apiul euni tabulis consignatis se peniniam (iatiinim intra terapus certum. Dromo mercedemne retulit? Lib. Aitnlit dimidiam partem, ut puto. Le. Quande afftret alteram partem? Lib. Dicebat se redditu- rum illico earn qucB sibi reddita esset : se vero retineri, idfucerel opus quod pro te faciendum susceperit. Le. Scyphos quos commodavi Philodamo, reddiditne ? Lib. Nondum. Le. Hem! non retulit? Si velis, da, mutuum prabe amico. Mer. Perii per Herculem! iste me modo abiget sua iracundia. Lib. Heu !

Ven. 1. Bon. ila Exarambum Pll. 1. 4. Ven. Bon. PI. 3. ad. et rapere extra ram- bum; ac deinde ex emend, add. ac rapere ipsuni Exaramlmm. Lgg. Exerambum. —33 B. 2. HI. 1. C. Pll. 1. 2. 4. 6. Vtn. Bon. priusquam credidi; PI. 5. quod credidi ; Seal, prius qua credium, — 34 HI. I. etjam ultro. Edd. queedain vett. etrescribit; Lgg. C. Pll. B. 1. 2. HI. 1. \en. I.Bon, et scribit.— 35 Domo Lgg. et retulit HI. 1. — 36 C. a m. pr. aiebat. Seal, rrdilum esset. Edd. quae- dani vett. sibi redditum esset; sed illud sibi abe.st ab omnibus codd. — 37 Aid. Jiint. operis sibi. C. Pll. B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. Aid. Jiint. locatum effi- ceret— 38 Philodomo B. 1. Fhiledomo HI. 1 — 39 B. 1. HI. 1. M. G. H. /jm 7iM7ic ; unde Both. conj. hem, non? Nunc si, Sfc. Pll. 1. 3. a m. sec. da ac- commoda ; et sic edidit Parens ; da ac commoda PI. 2. 4. G, et PI. 1. 3. a m. pr. do commoda B. 1. HI. 1. PI. .5. C si velis accommoda Ven. I. Bon. si velis dare, accommoda, \e\ si velis aded commoda a], vett. — 40 Lg^. jam satis Audin'.

NOTiE

didi heri? Non absiinile est hoc ver- tam Exaerambo pecnniam. Exaranf

naculi nostri, Ndtre vin, I'a-t-onpai^? bus trunsporte d Saurea cc que le ban-

34 Scribit nummos'] Trapezita de- quier luidoit.pour d^meurer quitte dSau-

bebat pecuniam Exaerainbo, Exae- rea,

rambus Sanreze. Exaerambns addn- 35 Mercedemi Le lo'dage de quelque

cit trapezitam ad Sanreani. Trape- chose.

zita pro nomine Exaerambi, cui de- 38 .Styp/ios] Eadeinorationls forma

bet, scribit nomen Saureae, et polli- qnae supra, cetiir sese redditurum Saureae debi-

196 M. ACCII PLAUTI

Audin' quae loquitur ? Le. audio, et quiesco. Me. tan- dem opinor

Conticuit : nunc adeam optumum est, priusquam incipit tinnire.

Quam raox mihi operam das? Le. ehem, optume : quam- dudum tu advenisti?

Non hercle te provideiam, quasso ne vitio vortas,

Ita iracundia obstitit oculis. Me. non mirum factum est. 45

Sed si domi est, Demaenetum volebam. Le. negat esse intus.

Verum istuc argentum tamen mihi si vis denumerare,

Repromittam istoc tibi nomine solutam rem futuram.

Me. Sic potius, ut Demaeneto tibi hero praesente reddam.

Li. Herus istunc novit, atque herum hie. Me. hero huic praesente reddam. 50

caphne tu jam satis qua dicit? Le. Capio,et quiesco. Mer, Denique^ut opinor, conticuit. Tempus est ut adeam nunc antequam incipit obstrepere. Quiim alien- tionem mihi jam prabes, Saiirea f Le. Ehem, bene: quamdudum tu advenisti? Per Herculem minime te animadverteram, ita ira obcacavit oculos. Mer. Non mirum videaiur. At Demcenetum volebam alloqiii, si domi est. Le. Negat esse domi : attamen si vis numerare illam pecunium, repromittam te solutum fore hoc syngrapha. i\Ier. Immo polius rogo ut tibi numerem coram hero Demaneto. Lib. Herus cognovit istum, et iste herum. Mer. Reddam huic, prasente hero.

Edd. qiia?dani vett. heu jam satis tu. — 42 B. 1. ad earn. Akl. optumu'st ; Lgff. optumust priusquam incipiat. — 43 Both. 1. 2. mi operam. Akl. Jiiiit. Both. 1. 2. Le. Hem, optume. — 44 Non ercle C— 45 Lgj;. obslit. C. Fll. sex, occulis. HI. 1. factust; Ak\. factu'st.—i6 Demenetun HI. 1. nrgant Ms. Barth. G. M. B. 1. Pll. sex.— 47 HI. 1. Pll. Lgg. dhiumerure.—4S B. 1. 2. H!. 1. Lgg. Pll. C. Ven. 1. istoc nomine, oniisso pionomiiie tibi. — 49 ^'oc. hero delet Both. — 50 Enis qiiidam codd. et edd. vett. aut herum hie B. 1. Hi. 1. Me. Ego hoc prasente reddam Lgg. ero huic prasente te reddam C. a m. sec. et edd, vett.

NOTvE

45 Obstitit oculis] Mu obstit. Ve- luni, sen locus ad standnm. ' Metiri '

teres eniiii dicebant 'obstire' pro et' metari 'etiammini in nsu.

' obstare : ' ' artire ' pro ' artare : ' 48 Repromittam'] Je te donnerai ma

'inipetrire' pro * impetrare : ' ' ne- quittance. Pollicitus eras redditu-

gire ' pro ' negare.' Ovidius : ' qiiiE rum te pecuniam : reddis tabiilas de

pars adnionet, abstit,' pro'abstat:' quibiis constet te mihi reddidisse de-

' prostitntum' pro ' prostatiitnm : ' id bitani pecuniam. Tabulae illse sunt

est, qiiee stat ante hipanar, sen statio- repromissio, nenipe qua proniittis non

nem merelriciam. ' Vestibuhim ' pro repetiturum. ' vestabuluiu,' id est, grande stabu-

ASINARIiE ACT. II. SC. 4. 197

Li. Da modo meo periculo ; rem salvam ego exhibebo : Nam si sciat noster senex fidem non esse huic habitam, Succenseat, cui omnium rerum ipsus semper credit. Lk. Non magni pendo, ne diiit ! si non vult : sic sine astet. Li. Da, inquam: vah! formido miser, ne hie me tibi arbi-

tretur 5.5

Suasisse, sibi ne crederes : da, qufeso, ac ne formida. Salvum hercle erit. Me. credam fore, dum quidem ipse

in manii habeo. Peregrinus ego sum, Sauream non novi. Li. at nosce sane. Me. Sit, non sit; non edepol scio : si is est, eum esse

oportet. Ego certe me incerto scio hoc daturum nemini homini. GO Le. Hercle istum Di omnes perduint : verbo cave suppli-

cassis. Ferox est, viginti minas meas tractare sese. Nemo accipit ! aufer te domum : abscede hinc, molestus

ne sis.

Lib. Da modo meo periculo, ego ■precsiaho rem salvam: nam si noster senex rescis- cat Hon esse adiiihitam fidem illi, cui ipse credidit semper res omues, irascatur. Le. Non tnngnifacio si minus vult, linque liominem sic stare. Lib. Cedo, inquam: vah vereor infelix f ne isle existimet me tibi auctorem fuisse, ne sibi crederes, Cedo, quaso, ac ne time, Per.Herculem in tuto erit. Mer. Arbilrabor fore in- terea dum quidem teneo in manu. Peregrinus ego sum, non novi Sauream, Lib. At nosce profecto. Mer. Sit, non sit, per cedem PoUucis nescio. Si est is, oportet esse eum, Profecto ego unum scio, me non daturum homini ignolo. Le. Per Herculem omnes Dii disperdant istum. Cave, Libane, ei supplicaveris vel verbo, Insolescit quod tractet viginti minas qua; ad me pertinent. Non accipio, abi domum .

' Quidam huic pro hoc siimnnt : ahsnrde.' Pareus. — 51 C. et plinimi Pll. periclo .... exibebo. — 52 C. a m. pr. finem non esse. Lgg. habitam huic. — 53 Suscenseat C Pll. quoi o. r. i, s. credidit C. qui o. r. i. s. credidit Lgg. HI. 1. B. 1. 2. Ven. 1. Bon. qui o. summam rerum i. s, credidit PI. 5. qui o. r. ipsius s, credidit Pll. 1. 2. 3. 4. G.— 55 C. vahe! miserne Veil. 1.— 56 Edd. qiia^dam vett. ah ne formida, contra omnes codd. — 57 Pll. I. 6. dum ipse quidem in manu habeo; PL 1. a m. sec. dmn id in manu habeo; PI. 3. G. et C. a m. sec. habebo ; M. ipse quidem m. habeo. — 59 B. I. cum esse; HI. 1. quom esse oporteat. — Gl C. a in. pr. perdunt ; Ven. 1. Bon. per- diunt ; Lgg. HI. 1. 2. B. 1. 2. Pll. C. a in. sec. perduint, — G3 N. accepit B. 1. 2. H. 1. C. Pll. Ven. 1. Bon. acceptet al. ap. Pareuni. B. 1. 2. Hi. 1. ne sies, —

NOT/E

51 Meo periculo] A mes risques. cis ' suminatn.' Snetoniiis ' actores '

Rem salvam exhibebo] J'en suis ga- vocat : alii ' procnratores,' ' dispen- rant. satores.'

53 Cui omnium rerum] Ellipsis vo-

198 M. ACCII PLAUTI

Me. Nimis iracunde. Non decet superbum esse hominem

servum. "4

Li. Malo hercle jam magno tiio nunc isti nee recte dicis. Impure, nihili, non vides irasci ? Lk. perge porro. Li. Flagitium hominis, da obsecro argentum huic, ne male

loquatiir. Me. Malum hercle vobis qugeritis. Le. crura, hercle,

ditfringentur, Ni istum impudicum percies. Li. peril hercle! age im-

pudice, Sceleste, non audes mihi scelesto subvenire ? 70

Le. Pergiii' piecari pessumo? Me. quee res? tun' libero

homini Male serviis loquere? Le. vapula. Me. id quidem tibi

hercle fiet, Ut vapules, Demaenetum simulac conspexero hodie. In jus voco te. Le. non eo. Me. non is? memento. Le.

memini.

Absiste longe, ne sis importunus. Mer. Fads nimis iracunde: dedecet hominem qui servus est, siipcrbire. Lib. Per Hercitlem luo isti mnledicis magno damno. Nequam, rilissime, non animndverlis excandescere? Le. Abi igilur. Lib. Flagitiosissime omnium hominum, rogo, numera pecuniuin huic, ne maledicat. Mek. Per Herculem vobis accersitis pestem. Le. Per Herculem comminuentuf crura, nisi vocaveris istum impudicum. Lib. Actum est de me per Herculem, pessime ; non audes mihi auxiliari mifero? Le. Pergisne supplicare nequissimo? Mer. Quid hoc est? Tune servus m(dedicis homini libero? Le. Da pcenns, Mer. Per Herculem id tihi accidet ut plectaris, statim atque videro hodie Dem<B- netum. Te voco in jus. Le. Non eo. Mer. Non is ? Recordare. Le. Recor-

64 HI. 1. hominem esse.— 65 PI. 1. nunc islic recte; PH. 2. 6. nunc inline recte; PI. 4. nunc istine reeled ; PI. 5. Ven. 1. Bon. nunc isluc recte ; PI. 1. a m. sec. nunc istine recte ; Aid. Jnnt. 7iunc isti ne recte; J. Giil. Lsg. ni isti ne recte; B. 1. isti nee recte ; Both. 1.2. ni isti nee recte.— G& Impurcn bili Ven. 1. Impure Inli Bon. Impure nobili num margo ed. Aid. penes editorcin ; Im- pure nobili non B. I.— 67 B. 1. nee male.—GS, C. PH. B. L 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. diffringeniur : age impudice.—m PH. Ms. Bartli. G. M. B. 1. HI. 1. Ven. I. Boil, percuties ; H. pernitics. Verba, ageimpndice, desnnt hic in C. Pil. B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon.— 70 HI. 1. H. Ven. I. Bon. Med. 2. Aid. Junt. Aia;. 3. sceleste subvenire. — 71 Ven. 1. homine. — 72 HI. 1. B. 1. 2. G. H. V. tibi quidem. Lgg. hercle tibi fiet.— 7 A C. 7iun lis. B. 1. HI. 1. Le.

NOTiE

65 Nee recte] Alii ne recte. Sallustius, ' non jure,' ' ne jure,' male.

ASINARIiE ACT. II. SC. 4. 199

Me. Dabitur pol supplicium mihi de tergo vestro. Le.

vae, te ! 75

Tibi qiiidem supplicium, carnufex, de nobis detur? Me.

atque et jam Pro vestris dictis maledictis poenae pendentur mihi hodie. Le. Quid, verbero ? aiu' tu, furcifer? hemm nosmet fugi-

tare censes ? I nunc jam ad herum, quo vocas jamdudum, quo volebas. Me. Nunc demum? tamen nunquam hinc feres argenti

nummum, nisi me 80

Dare jusserit Demaenetus. Le. ita facito, age ambula ergo. Tu conturaeliam alteri facias, tibi non dicatnr? Tam ego homo sum quam tu. Me. scilicet ita res est.

Le. sequere hac ergo. Prasfiscini hoc nunc dixerim, nemo etiam me accusavit 84 Merito meo ; neque me Athenis est alter hodie quisquam, Cui credi recte a^que putent. Me. fortassis ! sed me tamen

dor. Mer. Per adem Pollucis mihi duhit poenas vestra cute. Le. Dii te perdant : tibi luetur quidem supplicium, carnifex, de nobis! Mer. Atque etiam poena mihi persolventtir hodie pro vestris dictis maledictis, Le. Quid,flagrio? Dicisne tu, sce- lestef Existimas nos declinare herum ? I nunc ad herum ad quern vocas, jampridem ad quern volebas ire. Mer. Nunc tandem ? Tamen ne unum quidem efferes hinc num- mum argenti, nisi Demcenetus me imperarit dare. Le. Facila: age perge,tu facias contutnelium alteri, non tibi dicatnr ? Ego sum tam homo quam tu. Mer. Scilicet res ita se habet. Le. Vade hac igitur. Absit verbo invidia : affirmarim id nunc: nemo etiam me accusavit merito meo, neque est Athenis nunc alter quisquam cui exisiiment dari aque tuto. Mer. Forsitan : altamen nunquam assequeris hodie

memento. — 75 Lgg. mihi supplicium. Le. vce, vw. — 76 B. 1. tibi carnifex. B. 1. 2. HI. 1. Veil. 1. Bon. atque etiam. — 77 Pro dictis vestris maledictis Lgg, Pll. C. B. 1. HI. 1. Veil. 1. Bon. pwne Bon.— 78 Lgg. nos fugitare.— 79 Ei nunc C— 80 HI. 1. hinc nunquam, — 82 HI, 1. fades. — 84 Projiciscin hoc dixe- rimus Pll. 1. 2. 6. HI. 1. Ven. 1. Projicisci te dixerimus B. 1. Bon. Perficis- cini hoc nunc C. a m. pr. Projicisci hoc dixerim PI. 3. Projicisci in hoc dixerim PI. 4. Proficisci ted PI. 5.-85 B. 1. 2. HI. 1. PI. 3. 4. 5. C. Ven. 1. Bon. alter est; Both. 1. 2. jne alter est Athenis.— 86 Both. 1. 2. fortasse. B. 1- 2.

aOTJE 84 Pro'Jlscini] Adverbiiim depre- bitrabantur arcere nescio quod fasci- cantis invidiam propiiae vcl alienffi num a Diis ininiissuin in eos qni de landis niniiae : quod nos vulgo : ' Ab- se superbius sentirent et loqneren- sit verbo invidia.' Sed cum piidorem tur. Fascinnm pnto non aliud fuisse nnum levamiis hoc dicto, veteres ai- quam vanitatis et airogaatiae.

200 M. ACCII PLAUTI

Nunquam liodie induces, ut tibi credam hoc argentum

ignoto. 87

Lupus est homo homini, non homo ; quom qualis sit non

novit. Le. Jam nunc secunda mihi facis : scibam huic te ca-

pitulo hodie Facturum satis pro injuria : quanquam ego sum sordidatus, Frugi tamen sum, nee potest peculium enumerari. 91

Me. Fortasse! Le. etiam nunc dico : Periphanes Rhodo

mercator Dives, absente hero solus mihi talentum argenti Soli annumeravit, et mihi credidit, neque deceptus in eo. Mk. Fortasse! Le. atque etiam tu quoque ipse, si esses

percunctatus 95

Me ex aliis, scio pol, crederes nunc quod fers. Me. haud

negassim.

vt tibi credam id argentum ignoto. Homo est lupus homini, non homo, quando non inteltigit qualis sit. Le. Jam nunc viihi facis 7iova convitia: putabam te facturum satis hodie mihi pro contumelia. Tametsi ego sum teste illoln, nihilominus sum frugi, quod peculium non potest CEstimari satis. Mer. For sit an. Le. Etiam hoc addo : Periphanes Rhodius, mercator locuples, solus numeravit soti, et mihi credi- dit, talentum argenti, absente hero, neque eumfefellit sua opinio, Mer. Fortassis, Lib. Atque etiam tu ipse quoque, si esses a me percunctatus ex aliis, scio profecto crederes nunc quod geris. IMer. Haud negaverim.

HI. 1. Yen. 1. Bon. tamen me.—S9 Lgg. C. facis: cibam huic; B. 1. 2. HI. PI. 4. Veil. 1. Bon. hoc te ; PI. 2. secunda inde f. scibam hoc; PI. 6. feram me facis scibam hoc. Al. secunda mihe acis, vel, secundas mihi jacis. — 90 C. soV' ditatus. — 92 Both, delet dico. — 93 Th dives in C. additnr praecedenti versui et vs. 94. incipit Annumeravit. Ita quoque Lgg. Pll. sex, B. 1. 2. HI. 1. 2. Ven. 1. Bon. et sic edidit Both. — 95 B. 1. tu quoque, si, l^c. C. percontatus. — 96 Pll. 1, 3. 4. 5. 6. B. 1. HI. 1. quod nunc fers; C. nunc quod id fers; PI. 2. qui nunc fers ; Lgg. quod id fers ; al. ap. Pareum, 7mnc quo id fers.

aOTJE

88 Lu/ms est homo homini] Seneca: sine addito est, significat 'talentum ' Ab honiine homini quotidianum pe- parvnm : ' quoties • magnnni talen- liculnm.' turn ' dicitur, valet mille trecentas

93 Talentum argenti] Mille quin- duodecim libras nostras cum decern quaginta libras. Quoties talentum assibus.

ASlJJARliE ACT. III. SC. 1. 201

ACTUS TERTII SCENA PRIMA.

CLE^RETA, PHILENIUM.

Cl. Nequeon' ego te interdictis facere mansuetam meis '? An ita tu es animata, ut qui expers matris imperii sies ? Ph. Ubi piem Pietatem, si isto more moratam tibi Postulera placere, mater, mihi quo pacto praecipis? Cl. An decorum est adversari meis te praeceptis? Pn.

quid est? 5

Cl. Hoccine est pietatem colere, matris imperium mi-

nuere? Ph. Neque quae recte faciunt culpo ; neque quae delin-

quunt amo. Cl. Satis dicacula es amatrix. Ph. mater, is quaestu'st

mihi: Lingua poscit, corpus quasrit, animus orat, res monet.

Cle. An non possum ego temansuefaceremeis vetitis 1 An es tu sic affecta, utpote qua; sis immunis a regitnine materno ? Phi. Quomodo propitiam habeain Pietatem, si orem earn ut tibi grata sim informata istis moribus, qua ratione mild imperas? Cle. Decetne te repiignare meis mandatis ? Phi. In quo repugno ? Cle. Hocne est veuerari pietatem, labefaclare auctoritatem maternam? Phi. Neque condemno ea qucB matres recte faciunt , neque approbo quce male. Cle. Es amatrix satis ver- bosa. Phi. Mater, in eo positus est mens quastus, lingua postulat, corpus qucerit,

1 Nequeon' te interdictis mansuetam facere Lgg. ted interdictis Parei 2. rb d non est in codd. — 2 Lgg. C. Pll. B. 1. 2. Ven. I. Bon. matris expers. Jo. Brant, al. ap. Pareum, et Both. 1. 2. imperiis. — 3 Ven. 1. 2. morata tibi. — 5 Lgg. advorsari; et mox edd. qiiaedani vett. pro quid est, habent quidem. — 8 B. 1. est quastus mihi; HI. 1. Ven. questus mihi est; Bon. mater es :

NOTiE

1 Facere mansuetam'\ ' Mansnefa- tern,' est Deam Pietatem placare : cere,' ' domare,' ' cicurare,' nietaplio- Pietatem vero offensam piitat Phile- ra ducta aferisanimalibiis, qnai arte nium, si Aigyrippo amatori suo ini- feritatem dedisciint. Est vox Cleae- quior fiierit et dnrior.

retae lenae, Pliileninm meretricem in- 7 Neque quce delinquuni]\A est, pa-

crepantis, quod tarn parum profece- rentes. Pliileninm non esse obtem-

rit in meretriciis frandibiis condis- perandnni parentibus niinime recta

cendis. praecipientibus dicit.

2 Ut qui expers] Id est, ut quae. 8 Dicacula] Donatus : ' Dicaces

3 Piem Pietateni] ' Piare Pieta- dicti, qui salibus jocosis maledicunt.'

202 M. ACCII PLAUTI

Cl. Ego te volui castigare, tu mi accusatrix ades, 10

Ph. Neque edepol te accuso, neque id me facere fas exis-

tumo. Verum ego meas queror fortunas, quom illo quern amo pro-

hibeor. Cl. Ergo una pars orationis de die dabitur mihi. Ph. Et meam partem loquendi, et tuam trado tibi. Ad loquendura, atque ad tacendum tute habeas portiscu-

lum. 15

Quin pel si reposivi remum, sola ego in casteria Ubi quiesco, omnis familiae causa consistit tibi. Cl. Quid ais tu, quam ego unam vidi mulierem audacis-

sum am ? Quoties te vetui Argyrippum filium Demaeneti Compellare aut contrectare, coUoquive aut contui? 20

Quid dedit ? quid deportari jussit ad nos ? an tu tibi

mens rogat, occnsio invitat. Cle. Ego te volebam corrigere, htme accusas. Phi. Per adem Pollucis neque te accuso, neque puto aquum esse me exequi quodjubes, sed dolco meam vicem, quando proh'ibcor ejus consuetudine quern depereo. Cle, Jgi- tur mihi relinquctur unus locus dicendi in die. Phi. Tibi cedo meas partes iji lo- quendo, el Inas. Tu habeas stimulum et principutum ad loquendum et ad silendutn. iSane si deposuero et ego remum, sola in casteria quievero ; omnes rationes domestic ca:Jluere desinent. Ci.e. Quid ais tu? quam ego semper unci urnim fceminam auda- cice singularis? Quoties prohibui ne vucitares, aut apprchenderes, aut confabulareris, aut aspiceres Argyrippum filium Demcenetil Quid donavit ? Quid maiidavit ad nos

questus mihi est. — 9 Both, e conj. Acidalii, animus hortat. — 10 B. 1. velim, C. B. 1. 2. HI. Pll. sex, Ven. 1. tu mihi.— II B. 1. Pll. 3. 6. neque me id. Al. ap. Lang, neque fas esse id me facere existimo. — 13 Ergova pars C. — 15 Lgg. partisculam.—l6 B. 1. 2. HI. 1. Pll, 1. 3. 4. 5. 6. Ven. 1. Bon. Aid. Junt. al, vett. reposui ; PI. 2. C. Lgg. Parei 1.2. et recentt. reposivi. Qutpdam edd. vett. in cisteria. — 17 Both. 1. 2. familice omnis causa; edd. qnaedam vett. omnis familia cassa c. tibi, «t rh tibi sit irapeKKov. Pro tibi. Aid. in marg, lia- bet cibi. — 18 HI. 1. vidi ego unam; Ven. 1. quam unam vidi ; B. 1. mulierem audacissumam vidi. — 19 Quotiens B. 1. HI, Ven. 1. Bon. <e i;o<«i Parei 2. et

NOT^

15 PortiscjUuni] Nonius: ' Portis- niagister triremis, qnem nos verna-

ciilus proprie est hortator remigum, ciiio nostro, cow»7«. Phileniiim Cleee-

id est, qui eandem pergulam tenet, retam poriisciilo crudeli coniparat.

qnaa portiscnlus dicitur, in qna ex- 16 Casteria] Nonius : ' Casteria,

Ciirsum et exhortamenta moderatur,' locus ubi cum navigatio conquiescit,

' Portiscnlus ' est et stimulus quo ur- rerai et gubernacula conquiescunt.' get remiges uiagister triremis, et ipse

ASINARliE ACT. HI. SC. 1. 203

Verba blanda esse aurnm rere? dicta docta pro datis?

Ulfro amas, iiltro expetessis, ultro ad te arcessi jubes.

Illos qui dant, cos derides: qui deludunt, deperis.

An te id expectare oportet, si quis promittat tibi, 25

Te faclurum divitem, si moriatur mater sua?

Ecastor nobis periculum magnum et familiar portenditur.

Dura ejus expectamus mortem, ne nos moriamur fame.

Nunc adeo nisi mihi hue argenti affert viginti minas,

Nae ille ecastor hinc trudetur largus lacrumarum foras. ;]0

Hie dies summu'st apud me inopiae excusatio.

Ph. Patiar, si cibo carere me jubeas, mater mea.

Cl. Non veto ted amare, qui dant, qua amentnr gratia.

Ph. Quid si hie animus occupatu'st, mater, quid faciam ?

mone. Cl. hem ! Meum caput contemples, siquidem ex re consultas tua. 35 Ph. Etiam opilio, qui pascit, mater, alienas oves, Aliquam habet peculiarem, qui spem soletur suam.

afferri? An tu existiinas orationem suavem pro auro mero esse accipiendam, sermo- tietn accuralnm pro muneribus? Ultro diligis, ultro prosequeris, imperas ultro ut ad te veniat, illudis illis qui afferunt viunera, perdite amas qui irrident. Si quis tibi ■poUiceatur se fact ur urn te locupletem, si sua mater intereat, anjuvat te id operiri? Per adein Castoris ingens periculum nobis impendet et familia:, ne nos di^wreamus inopia, dum optamus ejus exitium. Itaque nisi Argyrippus mihi numeret viginti minas argenti, per cedem Castoris ille prodigus lacrymis solis excludetur hinc foras. Perinde facio excusntionem paupertatis, atque diem supremum. Pm. 3Iea 7nater, si mandes me privari cibo, /era. Cle. Minime prohihco te amare eos qui porrigunt ea quorum causa diligantur. Phi. Quid si mens irretita est, mater? quid moliar? dace. Cle. Hem! aspice meum caput : sane agitur de tua re. Phi. Custos avium etiam, 6 mater, qui ducit gregem non suum, habet qitandam ovem propriam qua

sic C. a m. pr. Agyrippum ligg. — 20 B.l. contracfare. — 22 HI. aurum esse. — 23 PI. 5. expetiscis ; C. expetescis. HI. 1. C. Pll. sex, Yen. 1. Bon. al. accer- si. — 24 Seal. Illi qui dant. C. PU. B. I. 2. HI. Bon. qui deludunt dederis. — 25 An ted expectare Lgg. — 26 B. 1. HI. 1. C. Pll. sex, Ven. 1. Bon. moritur. C. Ven. 1. Bon. mater tua. — 27 Ecastor periclum magnum familice portenditur Both. 1. 2. — 28 Demeneti si expectamus Ms. Fris. B. 1.2. HI. 1. Ven. I. Bon. —30 Ne C. largos C. largus sex PH.— 31 Pll. sex, B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. summcB est. Voc. apud me desunt in aliquot Pll. — 32 B. 1. C Pll. 2. .5. 6. me jubes ; HI. 1. jubes me; Pll. 1.3.4. tne jubeas. — 33 Non vnto ted C. Non veto teWX.l. B. 1. quaque a. gratia edd. qiiaedam vett. — 34 Lgg. occu-

NOT/E

37 Peculiarem'] Varro : ' Peculate- niilias sunt in peculio.' riae oves sunt quae servis aut filiis fa-

204 RJ, ACCII PLAIJTI

Sine me amare unum Argyrippum, animi causa, quern volo. Cl. Intro abi: nam te quidem edepol nihil est impuden-

tius. Ph. Audientem dicto, mater, produxisti filiara. 40

pascat suam expectationem, Patere me diligere solum Argyrippum, quern amem animi gratia. Cle. Ingredere dotnutn : nam per adem Pollucis nihil est tain prnjligati pudoris quam tu. Phi. Mater, habes Jiliam obsequentem.

pnttist quid, mater.'— ^6 C. a id. sec. o mater. B. 1. alienas otis. — 38 Agyrip- pnin Lgg.

NOT.E

40 Produxisti] Matris est ' produ- cus Plautinus, in amphibologia po« cere,' seu ' procreaie ; ' lenaB est situs. ' pioducere,' sen * prostituere.' Jo-

ACTUS TERTII SCENA SECUNDA.

LEONIDA, LIBANUS.

Le. Perfidive laudes gratiasque habemus merito magnas, Cum nostris sycophantiis, dolis, astutiisque, Scapularum confidentia, virtute ulmorum freti. Qui advorsum stimulos, laminas, crucesque, compedesque,

Le. Euge, debellavimus legioncs, copias, et exercitus padagogontm nostrorum Ai temoiije, Sanreae, et loiarionim cnidelissimorum, qui norunt tani bene nos- trum tergum, itt qui toties unerarerunt nostros humerosplagis ; nixi nostris fraudibus,

1 Edfl. quaedam vett. merito Diis.— i PI. 6. et PI. 1. pro v. 1. ubiariim ; Lamb, humerorum; al. armorum. — 4 Advostium, omisso Qui, edd. quaedani

NOTiE

1 Perfidice laudes'\ 'AvaKoXovBov de ant latentes, ant express) ; id inter-

industria factum, ut exprimat afi'ec- pretationis est exefjiii.

turn servi ia?titia exultantis, quod 3 Virtute ulmorum] Quasi dicaf,

Mercatore liiso subdiixerit viginti ' fiducia humerorum ulmis paria,'

rainas Saurea;. Sed ea est natiira sen ' ulmorum virtute.' Induratis

Istitia>, et alius cujusvis mentis af- enim hnmeris nata erat fiducia ad

fectus, ut quamvis in perturbata ora- perferenda verbera, si fraus detege-

tione erumpat, tamen attentius in- retnr. AVn, virtute humerorum; alii,

spicienti appareant nexus orationis virtute armorum, ah ^ avmns.'

ASINARI^ ACT. III. SC. 2. 205

"Nervos, catenas, carceres, numellas, pedicas, boias, 5

Indoctoresque acerrimos, gnarosque nostri tergi.

Qui ssepe ante in nostras scapulas cicatrices indiderunt :

Eae nunc legiones, copise, exercitusque eoruni,

Vi, pugnando, perjuriis nostris, euge, potiti.

Id virtute hujus collegae, meaque comitate 10

Factum est. Li. qui me vir fortior est ad sufl'erendas

plagas ? Le. Edepol virtutes qui tuas nunc possit collaudare, Sicut ego possim, quae domi duellique male fecisti. Nae ilia edepol pro merito nunc tuo meraorari multa pos-

sunt. Ubi.fidentem fraudaveris, ubi hero infidelis fueris, 15

Ubi verbis conceptis sciens libenter perjuraris, Ubi parietes perioderis, in furto ubi sis prehensus, Ubi s£epe causam dixeris pendens adversus octo Astutos, audacis viros, valentes virgatores.

versutiis, technis, perjuriis, fiduciaque humerorum induratortimverberibusdimicavi- mus fortiter contra virgas,laminas, cruces, compedes, nervos, catenas, carceres, nu- mellas, pedicus, boias. Illud autem gestum est forlitudine hujus socH, meaque ur- hanitate. Lib. Quis est conslantior me ad tolcranda verbera? l,E. Per adem Pul- lucis, qui valeatjum celebrare tuas virtutes, sicut ego possim, et quce male fecisti in pace et bello. Per adein Pullucis possunt nunc enumerari ilia pro tuo merito, ride' licet ubi fefelleris confidentem tibi, ubi violaveris Jidem datam hero, ubi pejernris sciens verbis solennibus ullro, ubi perfoderis parietes, ubi sis interceptus in Intro- cinio, ubi sapius defenderis causam pendens contra octo viros callidos, audaces, ro-

vett. lamminas L^g. C. cruces compedesque B. 1. — 6 Indoctores acerrimos B. 1. HI. 1- Tortoresque Bon. Intorloresque Lgg. Inductoresque, vel In doctoresque, vel Indoctores al. — 8 Hce ne nunc PI. 1. 2. 6. H(E rumc nunc PI. 4. lice nunc cum PI. 5. Pro eurum, C. Pil. forum ; al. ftirum ; al. fuerunt, et imitant, Eas nunc. Both, legit: Eas nunc legiones copias exercitusque, forum Vi, S^c. — 11 Faclust Lgg. — 12 B. 1. Pll. sex, Ven. 1. alifeqiie qua'dani edd. possis. — 13 iS. e. possum Lgg. B. 1. quce domi duelli qua Veu. 1. Bon. — 14 Both, merito tuo, (\eleio nunc. — 16 B. 1. lubentior perjuraveris ; h'^^. I. pejuraris. — 17 U. p. pcrforaverishgg. — 18 B. 1. duxeris. — 19 Astutus Lgg. audaces v. valtntis F>.l. HI. 1. al. pro aitducis, habent artiios, vel artatos, vel limaces. Ven. 1. Bon.

NOTvE

6 Indoctores'] Preeceptores nioro- ductores, fictum a Planto vocabulum

SOS ac plagosos strenuos virgatores arch tov KXoyytiov, a strepitu virgarum. notat, et sub eornm nomine lorarios, 9 Potiti] Passive, id est, in potes-

qnorum erat heri imperio et judieio tateni venenint : quasi dicat, ' potiti

in facinorosos servos et mastigias ani- snnt a nobis exercitus.' niadvertere. AVii indoctores : alU in- VJ Astutos] Alii arlitos. Festiis,

206 M. ACCII PLAUTi

Li. Fateor profecto ut praedicas, Leonida, esse vera. 20

Verum edepol nae etiam tua quoque raalefacta iterari multa

Et vero possunt : ubi sciens fideli infidus fueris :

Ubi prehensus in furto sies, et manifesto verberatiis :

Ubi perjuraris : ubi sacro manus sis admolitus :

Ubi heris damno, molestias, et dedecori sajpe fueris : 25

Ubi creditum tibi quod sit, tibi datum esse pernegaris:

Ubi arnicas, quam amico tuo, fueris magis fidelis :

Ubi saepe ad languorem tua duritia dederis octo

Validos lictores, ulraeis aftectos lentis virgis.

Num male relata est gratia ? ut collegara collaudavi ! 30

Le. Ut raeque teque maxume atque ingenio nostro decuit.

Li. Jam omitte ista, atque hoc quod rogo responde. Le.

rogita quod vis. Li. Argenti viginti rainas habesne? Le. hariolare. Edepol senem Demasnetum lepidum fuisse nobis. Ut assimulabat Sauream med esse, quam facete ! 35

bttstos, lorarios. Lib. Confiteor sane, Leonida, esse vera qua narras, verum possunt etiam commemorari, et vere complura tua criinina, ubi scietis fueris infidus fido, ubi sis deprehensus in furto, et publice vergis suhjectus, ubi pejeraveris, ubi admo- veris munum sacris, ubi fueris sapius detrimento, molestia et pudori dominis, ubi pernegaveris tibi esse commissutn quod sit tibi datum, ubi fueris magis fidus arnica quam tuo amico, ubi reddideris duritia tergi languidos persape octo strenuos virga- tores urmatos virgis ulmcis flexilibus. An male rduli gratiam? quam apposite pradicavi collegam ! Lk. Sicut decet maxime meque teque, atque nostros mores. Lib. Nunc pratermitte hcec.et responde' Ids qua postulo. Le. Postulaqua volueris. Lib. Habesne viginti minus argenti? Le. Divinas. Per cedem Pollncis senem De- manetum nobis fuisse facetum ! quomodo fingebat me esse Sauream ! quam festive!

jurgatores.— 21 Pll. 1. 2. 3. 4. 6. C. B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. ni etiam. Lgg. tua facta. — 23 Ubi prensus Lgg. Ubi prtensus C. furto scies Ven. 1. et deest in Both. 1. 2. — 24 Ubi pejuraris Lgg. — 25 Ubi eris B. 1. C. — 20 Ubi creditum, quod sit tibi datum Lgg. Ubi c. quod sit datum tibi B. 1. HI. 1. Pll. 3. 4. Ubi c. quod tibi sit datum Pll. I. 2. 0. Ubi c. quod sit tibi esse pernegaris PI. 5. — 27 Lgg. amico fueris, omisso prononiine. — 28 HI. 1. langorem. C. duricia. — 29 Bos. affectus, i. e. caesus ; sed omnes codd. servant affectos. — 30 HI. 1. B. 1. Ven. 1. Bon. omittunt ut.— 32 G. H. B. l.Both. 1. 2. quidtis.—ib HI.

NOTvE

' arlibiis instrnctns.' ' Ars ' prinium ciirsu, saltu. 'Artiti ' igitur « virgato-

significavit robur corporis, quod in res' sunt robusti, arte caedendi ia-

artibus seu artubus situm est, et os- structissinii. tendebatur in cestu, pugna, pugilatu.

ASINARIiE ACT. III. SC. 2. 207

Nimis aegre risutn continui, ubi hospitem inclamavit.

Quod se absente mihi fidem habere noluisset.

Ut niemoriter me Sauream vocabat atriensem !

Li. Manedum. Le. quid est? Li. Philenium est ne haec

quae intus exit ? Atque Argyrippus una. Le. opprime os : is est : etiam

subauscultemus. 40

Lacrumantem lacinia tenet lacrumans : quidnani esse di-

cam ? Tacite auscultemus. Li. attate ! raodo hercle in mentem

venit. Nimis vellera habere perticam. Le. quoi rei? Li. qui

verberarem Asinos, si forte occeperint claraare hinc ex crumina.

ubi increpavit hospitem quod renuisset mihi credere se absente, iiimis cegre tenui risum. Quomodo me appellabat memoriter Sauream alriensem ! Lib. Manedum. Le. Quid est? Lib. Estne h(sc Philenium quie domo exit cum Argyrippo? Le. Contine linguam : is est: sabausculte7mis. Lugens haret lugenti lacinia. Quid est quod liiget ? Audiamus taciti. Lib. Attate! Per Herculem id venit jam in animum : utinam haberem perticam ! Lk. Cur ? Lib. Ut pulsaretn asinos, si forte coeperint rudere in crumena.

1. C. Pll. 3. 4. 5. me esse ; Pll. 1. 2. 6. quamfacete me esse ; Pll. 3. 4. 5. quern facete; Ven. 1. quam facere. — 36 Nimis a. r. contini Both, ex antiquis edd. JEgre nimis edd. quaedam ante Lang, nbi ospitem Lgg. — 37 Quod sese Reiz. et Both. 1. 2. Q. se habente HI. 1. voluisset B. 1. noluisset tamen Parei 2. et ah vett. — 40 Griit. Suspic. iii. 7. et Both. 1. 2. exit, atque Una Argyrippus? Le. Opprime OS ! est : clam subauscultemus. hgc^. Atque Agyrippus. CPU. sex, OS opprime. Mox, etiam deest in Pll. sex, C. B. 1. 2. Ven. 1. Bon. — 41 B. 1. in inarg. lacruma ierit lacrumas. Edd. quaedam vett. quid id nam. — 42 Boxh. Tace tu. B. 1. 2. HI. 1. Ven. Bon. at at ; Pll. Lgg. atat modo ; edd. vett. atat enim hercle. — 43 C. quo cui veil PI. 1. quoi reii? Pll. 2. 3. 4. 5. 6. cui rei? Lgg. quo verberarem. — 44 B. 1. 2. HI. 1. PI. C. ex crumena; PI. 2. excrw minam,

NOTiE

38 Memoriter'l Id est, meditate, et pars insignis togae. non ex tempore et tnmultuarie. 44 Asinos^ Metonymia rei pro pre-

41 Lacinia'] Est vestis angulus, et tio.

208 M. ACCII PLAUTI

ACTUS TERTII SCENA TERTIA.

ARGYRIPFUS, PHILENIUM, LIBANUS, LEONIDA.

Ar. Cur me retentas ? Ph. quia tiii amans abeuntis egeo. Ar. Vale. Ph. aliquanto amplius valerem, si hie ma-

neres. Ar. Salve. Ph. salvere me jubes, quoi tu abiens affers

morbum. Ar. Mater supremum mihi tua dixit, domum ire jussit. Ph. Acerbum funus filise faciet, si te carendum est. 5

Li. Homo hercle hinc exclusu'st foras. Le. ita res est.

Ar. mitte quaeso. Ph. Quo nunc abis ? quin tu hie manes ? Ar. nox si

voles manebo. Li. Audin' hunc? opera ut largusest nocturna? nunc enim

est

Arg. Quare me retines 7nodo ? Phi. Qitoniam amans indigeo, te proficiscente. Arc. Valeas. Phi. Si non abires hinc, valerem aliquanto melius. Arg. Salve. Phi. Optas me salvam cui tu discessu arcessis cegritudinem. Arg. Tua mater mihi re- nuntiavit ullimum vale. Imperaiit ut irein domum. Phi. Indicet natce exequias acerbas, si oportet privari te. Lib. Per Herculcm homo ejectus est furas. Le. Ita seres habct. Arg. Dimitte rogo. Phi. Quoproficiscerisjaml Quid tu non ma- nes hie? Arg. Nocte si cupias, manebo. Lib. Intelligisne tu hunc ? Videsne quam sit prufusus laboris nocturni? nam hie est occvpatus 7iunc de die; nimirum est

1 Cur me retentas nunc edd. vett. rh nunc abest ab omnibus codd, — 2. 3 Hi versus transpositi sum in HI. 1. ah quanta amplius Grut. valerem si hie Lgg. abies offers Bou. abiens offers Lgg. C. PI. 3. effers PI. 4. Pal. veio sextus ter- tium versuui omisit. — 4 HI. 1. tua mihi. — 5 Bon. /acit. — 6 Lamb, extrusu'st ; Bon. hie exclusus est. — 7 Quo oho quin, fyc. Lgg. Quomodo B. 1. mane B. 1. mox si B. 1. C. Pll. Yen. 1. Bon. — 8 Audin' tu hunc Parei 2. et al. vett. mox in iisdem, nunc enim hie est. Pronomina tu et hie desunt in omnibus codd. — 9 Solon

NOTiE

4 SupTemuml Cadavere in cineres nus, respondebant contenta voce,

redacto in funeiibus Romanorum, et ' Valf : ' et vocabatur illiid ' vale su-

ceteris peractis, pi\pfica alta voce in- premum.' Virgilius : ' Condimus et

clamabat, ' 1, licet.' Virgilius vocat magna supremum voce cienius.' Su-

iilud ' I, licet,' ' novissima verba :' premum igitur signiticat, ' supremum

' Lustravitque viros, dixitque novis- vale:' unde quadrat quod reponit

sima verba.' Ad vocem illam, ' I, li- Pliilenium, * faciet filiae funus.'

cat,' omnes qui coraitati fuerant fu- 7 Nox manebol Nocte, aut noctu.

ASINARI^ ACT. III. SC. 3. 209

Negoiiosus interdius : videlicet Solonem,

Leges ut conscribat, quibus se populus teneat : gerrae. 10

Qui sese parere apparent hujus legibus, profecto

Nunquam bonas frugi sient, dies noctesque potent.

Le. Nae iste hercle ab ista non pedera discedat, si licessit.

Qui nunc festinat, atque ab hac minatur sese abire.

Li. Sermoni jam finem face tuo ; hujus sermonem acci-

piam. 15

Ar. Vale. Ph. quo properas? Ar. bene vale: apud

Orcum te videbo. * Nam equidem me, jam quantum potest, a vita abjudicabo. Ph. Cur tu obsecro immerito meo me morti dedere optas ? Ar. Ego te ? quam si intellegam deficere vita, jam ipse Vitam meam tibi largiar, et de mea ad tuam addam. 20 Ph. Cur ergo minitaris tibi te vitam esse amissurum? Nam quid me facturam putas, si istuc quod dicis, faxis?

alter Solon, ut componai leges quibus plehs obtemperet. Niigce: qui sese accingant ad obsequendum placilis ejus, liifueriut nunquain bonce frugis, pergrceceyitur diebus et noctibus. Le. Certe hie non recedat ab hac vel pedem, si dimitlatur, qui properatjam, el minitatur sese discedere abilla. Lib. Facjum finem tuce orationi : hiijns verba re- cipiam. Arc. Vale. Piir. Quo jiergis? Arc. Bene vale: levidebo ininferis: etenim ego me sejungamjam a vita studio, quantum in me erit. Phi. Quare, amabo, cupis tu me immeritam dedere morti? Arc. Ego te morti dedam? immo si videam carere luce, jam ipse tibi impertiar meam vitam, et adjiciam tute de mea. Phi. Quare ergo minitaris te tibi erepturum esse vitam? Quidnam arbitraris me acturam, si egeris

est B. 1. 2. HI. 1. Pll. 1. 4. 5. 6. Ven. 1. Bon.— 10 Pro gerrcB, nonnulli codd. ap. Pareuin, gerere, — 13 A'^e iste C. Bon. — 15 Edd. quaedam vett. hujus s. aucupem ; codd. vero omnes act"j;ji«m. — 16 Parei 2. et al. vc\t. quo 7iunc prO' peras? contra onines codd. apud horcum Ven. 1. Bon. apud orchum C. Pll. 1. 2.3. quo properas? orcumh^g. — 17 Nam e. jam me B. 1. po<es edd. vett. — 19 HI. 1. intelligo ; Bon. intelligam. — 22 Nam quid de me HI. '{.facturum edd.

NOTjE

9 Solonem'] Solon legislator Atlie- Quae crates, qnoniam pellicidae sunt niensls et siiis legibus et sua ipsius et transmittunt facile aciera oculo- gravitate nobilis. Ironia est, quando mm, inde sermones futiies, in quibus cum eo confertur Argyrippus insig- est nihil ferme solidi ac gravis, gerrae nis adolescens levitatis. vocantnr.

10 Gerrce] Id est, nugae. Unde, 17 Abjudicabol Id est, separabo. 'gerrones,' 'congerrones.' Propria Translatio a judicum sententiis, qui sunt iliac crates qiias pedibus suis reos a vita abjudicant, id est, e vita supponuut qui aedificaiit domos, et cjiciendos judicant, et morti adjudi- quorum altius e terra surgit opus. cant.

Delph. et Var, Clas. Plaut. O

210 M. ACCII PLAUTI

Mihi certum est, eflScere in me omnia eadera quae tu in te

faxis. Ar. O melle dulci dulcior mihi tu es. Ph. certe enim tu

vita es Mihi: coraplectere. Ar. facio lubens. Ph. utinam sic

efferaniur ! 25

Le. O Libane, ut raiser est homo qui amat! Li. immo

hercle vero, Qui pendet, multo est miserior. Le. scio, qui periculum

feci. Ciscumsistamus : alter hinc, hinc alter appelleraus. Li. Here, salve : sed num fumus est hsec mulier, quam

amplexare? Ar. Quidum? Li. quia oculi sunt tibi lacrymantes, eo

rogavi. 30

Ar. Patronus qui vobis fuit futurus, perdidistis. Li. Equidem hercle nullum perdidi : ideo, quia nunquam

ullum habui. Le. Philenium, salve. Ph. dabunt Di, qnoe velitis, vobis. Li. Noctem tuam et vini cadum velira, si optata fiant.

id quod commemoras ? Statui in animo committere eadem qua tu commiseris in te. Arc. O tu mihi esstiavior melle suavissitno. Phi. Enimvero tu mihi es vita, Am- plexare, Arc. Facio lubens. Phf. Utinam ita sepcliamur ! Le. O Libane, quam homo, qui amat, est in/elix ! Lib. Immo vero per Herculem qui pendet, est Itmge'in- felicior. Le. Novi ; nam expert us sum rem. Ambiamus ! Unus hinc et alter il- line vocemus. Lib. Here, salve, AtnumqnidiUa mulier quam amplecferis, est fumus? Arc. Quare? Lib. Ideo id rogavi, quia tu habes oculos lacrymis pie- nos. Arc. Amisistis ilium patronum quern vos eratis habituri. Lib. Ego per Herculera amisi neminem, quia nunquam habui ullum. Le. Philenium, ave. Phi. Dii vobis donabunt qua optatis. Lib. Si vota sint rata, cupiam dormiie te-

vett.— 23 Mihicertusthf^g. omnia tandemq^iceB. \.li\. 1. Ven. 1. — 24 O m. dulce B. 1. 2. HI. 1. certe nam tu Bon. vita es mihi B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. — 25 Complcctere B. I. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon.— 26 O Libane, Libane ed, Grut. 1612. • Ha>c dictio in nullo Ms. neque Pll. neque Lgg. geminatur.' Pareus. —28 Circumstemus B. 1. 2.-29 B. l.funus est.— SO B. 1. 2. HI. 1. tibi sunt. B. 1. 2. HI. 1. C. a m. pr. sex Pll. Ven. 1. ego rogavi.— 32 Pll. 2. 3. 4. 5. 6. ullum hui ; edd. vett. habuvi, vel liabivi; PI. 1. C. habui.— Z3 Lgg. salve, sed.

NOTyE

25 Efferamur] Pars ftineram, pro ninr sepulcro.' * Efferre ' autem toto apparatu: quasi dicat, 'sic com- ' mortuum,' erat, a limine domus ; tnoriamur, sic efferamur, sic conda- 'deferre' ad sepulcriini.

ASINARIiE ACT. III. SO. 3. 211

Ar. Ver?3um cave faxis, verbero. Li. tibi cquidem, non

mihi opto. 35

Ar. Turn tu igitur loquere quod lubet. Li. hunc hercle

verberare. Le. Quisnara istuc accredat tibi, cinaede calamistrate ? Tun' veiberes, qui pro cibo habeas te verberari ? Ar. Ut vestrae fortunae meis preecedunt, Libane, longe. Qui hodie nunquam ad vesperura vivam ! Li. quapropter

quaeso? 40

Ar. Quia ego banc amo, et base me amat: huic quod ego

dem, nusquara quicquam est. Hinc med amantem ex aedibus delegit hujus mater. Argenti viginti minae me ad mortem appulerunt,

citm unamnoctem, et cadum vini. Arc. Vide nefeceris verbum, flagrio. Lib. Ego profecto non opto mihi, sed tibi. Arc. Turn tu verba fac ergo qua: voles. Lib. Per Herculem libet pulsure Leonidam. Le. Quis patiatur id, impudice, ca- laviistrate? Mene excipies, tu eui sunt pro cibo verbera? Arg. Quam vestra sors longe prcBstat mece, Libane, qui nullo modo vivam hodie ad vesperam! Lib. Quare, amabo ? Arg. Quia ego hanc depereo, et hcec me deperit, et nihil prorsus hubeo quod ego huic offeram. Hinc hujus mater me exclusit amantem domo : viginti mince argenti

— 36 C. ercle. — 37 C. cinede. Ven. 1. Bon. tibi accredat. — 38 Turn verberes Bon. — 39 Ut nostrcB B. 1.2. HI. 1. — 40 Hodie qui edd. vett. Qui hodie Lgg. C. Pll, HI. 1. B. 1. 2. Ven. 1. Bon. usque ad vesperum Ven. 1.— 41 B. 1. 2. HI. Lgg. C. Pll. sex, Bon. huic quod dem. C. et Lgg. nunquam. — 42 Hinc me cla- mantemJi. 1.2. Ven. 1. PH. Hinc me clamore ed. Griit. Hinc me amantem HI. L exegit PI. 5. delegit B. 1. 2. HI. 1. C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. Ven. 1. Bon. deligit, vel abegit, vel dejecit al. — 43 Edd. quaedam vett. me modo ad mortem ;

NOT^

34 Noctem tuami Propter aflSnita- larii voti: Libanus officii ergo et de-

tem duanim syllabarura le et li, qui- nierendi domini, minatnr Leonidie

bus incipiunt Leonidas et Libanl no- verbera, ita ut tamen jocando faciat

mina, et quibus notantur eorum in quod animadvertit Argyrippus, ut

hac fabula personaj, permutationem patet ex lis quae suhjicit idem Argy-

personarum a librariis irrepsisse pu- rippns, Ut ut sif, parum interest

tavero. Itaque liaec verba credide- ulruni Libano an Leonidaj tribnas

rim esse Leonidae, non Libani, ut baec verba, nisi ratio operis clamare

Leouidas sunt liaec superiora vss. 33. videatur.

' Philenium salve,' quorum continua- 36 Verberare'\ Libet Leonidam prop-

tio esse videtur iliud v. 34. 'Noctem ter temerarium ejus volum, quo optat

tuam.' Nam subirascitur Leonidae nnam Philenii nocteni, verberare.

propter haec verba Argyrippus. Leo- 42 Ex cedibus delegit] Vro ' de\eg?k-

nida deprecatur a se invidiam teme- vit/ id est, ablegavit, ejecit.

212 M. ACCII PLAUTI

Quas hodie adolescens Diabolus ipsi daturus dixit:

Ut banc ne quoquam mitteret, nisi ad se hutic annum to-

tura. 45

Videtin' viginti minaj quid pollent, quidve possunt ? lile, qui illas perdit, salvus est: ego, qui non perdo, pei-eo. Lf. Jam dedit argentum? Ar. non dedit. Li. bono ani-

mo es, ne foimida. Le. Secede hue : Libane, te volo. Li. si quid vis. Ar.

obsecro vos, Eadem istac opera suavius est complexes fabulari. 50

Li. Non omnia eadem seque omnibus, here, suavia esse

scito : Vobis est suave amantibus complexes fabulari : Ego coraplexum hujus nihil moror. Le. meum autem

haec aspernatur. Proinde istud facias ipse, quod faciamus, nobis suades. Ar. Ego vero, et quidera edepol lubens : interea, si vide-

tur, 55

Concedite istuc. Le. vin' herum deludi ? Li. dignu'st

sane. Le. Vin' faciam ut me Philenium praesente hoc amplexe-

tur?

me adegeruvtjam ad interitiim, quas adolescens Diabolus affirmavit ipse se daturum esse hodie, ut non lianc mitteret ad queiiquam nisi ad se toto hoc anno. Animadver- titiiine quid ralent et quid possunt viginti mince ? Ille qui iltas amittit, est incolu- mis ; ego, qui 7ion amilto, intereo. Lib. Jam numeravit pecuniam ? Arg. Non numeravit. Lib. Esto aquo animo ; noli mctuere. Le. Secede hue, Libane, te volo hue. Lib. Die si «/((/«/(/ risdicere. Arg. Profecto malini vos complexos confabu- luri, quam sic coUoqui ut facitis. Lib. Disce, here, omnia eadem non esse omnibus perindejucunda: vobis estjucundum, utprte amantibus, complexes loqui. Ego non euro complexum hujus. Le. Hwc vero Philenium coniemnit meum. Itaquefac ipse id quod nobis suades. Arg. Ego vero facio, et quideni ullro. Interim, si placet, concedite hue. Le. Visne illudi hero ? Lie. 31eretur sa7ie, Le. Visue ut efficiam ut Phile-

PU. sex, med ad mortem ; C. me ad mortem. — 44 Ven. 1. Bon. ipse. Lgg. Vatt. C. Pil. 2. G. PI. 1. a ni. pr. et PI. 3. a m. pr. ipsi daturas; B. 1. Pll. 4. 5. PI. 1. a ni. sec. PI. 3. a ni. sec. ipsi daturum; al. ipsa daturus; vel, daturum ipsi se ; vel, ipse se daturum. — 45 C. a ni. sec. nequoiquam. — 46 Pll. 1. 2. pol- lent q. pnssint. — 47 Hie qui edd. qiiapdam vett. — 49 hi. quid vis PI.l. HI. 1. — 51 Hie versus abest ab omnibus Pll. et hie et sequens desunt in B. 1. Non eadem omnia Ven. 1. B. atque omnibus C. Ven. 1. Bon. — 53 HI. 1. spernatur, — 54 Proinde istuc B. 1. 2. HI. ]. facias, Jiobis quod faciamus suades Lgg.— 55 Ego v. equidem B. 1. — 5G Pll. sex, C. et B, 1. dignum esi. —

ASINARIiE ACT. III. SC. 3. 213

Li. Cupio liercle. Li;:. sequere bac. Ar. ecquid est sa-

lutis? satis locuti. Le. Auscultate, atque operam date, et mea dicta devorate. Primum omnium servos tuos nos esse non negamus : 60 Sed si tibi viginti minae argenti proferentur. Quo nos vocabis nomine? Ar. libertos. Le. non pa-

tronos ? Ar. Id potius. Le. viginti minae hie insunt in crumina. Has ego, si vis, tibi dabo. Ar. Di te servassint semper, Custos herilis, decus populi, thesaurus copiarum, 65

Salus interioris hominis, amorisque imperator. Hie pone, hie istam colloca cruminam in collo plane. Le. Nolo ego te, qui herus sis mihi, onus istuc sustinere. Ar. Quin tu labore liberas te, atque istam imponis in me. Le. Ego bajulabo : tu, ut decet dominum, ante me ito

inanis. 70

nium me complectatur coram eo ? Lib. Volo sane. Le. Sequere me hac. Arg. Q«« spes est salutis ? Satis rerborum. Le. AudUe,et adhihefe mentem, accipile avicle viea verba. Prima, minime negamus nos esse tuosjamulos. Scd si tibi ostendari- tur viginti mince ar!>enti, quo titulo nos ornabis? Arg. Libertos saliitabo. Le. Non pati-onos? Arg. Id saliiis. Le. Viginti mince insunt hie in ista crumena. Ego tibi has daho, si cupis. Arg. Dii le servent semper : prcesidium heri, orna- mentum populi, thesaurus npum, salus humana vitce, et arbiter amoris. Depone hie, colloca hie plane istam crumenam in humeris. Le. Ego nolo te, utpote meum herum, ferre istud onus. Arg. Quare non tu te vendicas a labore, et imponis istam cniine' nam mihi ? Le. Egoferam ; tu, ut dignum est domino, i ante me sine onere. Arg.

58 Pll. 2. 3. 4. 6. equidem salutis satis elocuti ; B. 1. equidem salutis satis locuti ; Pll. 1. 5. equid est salutis? sutis elocuti ; HI. 1. Lgg. ecquid salutis satis locuti; Yen. I.Bon, ecquid salutis locuti ; edd. qiiaedani vett. satis locuti jam? ecquid est salutis? — 59 Oscultate PI. 2. data ... devoi-ato etld. vett. Auscultate .. . date . . . devorate C. Pll. 1. 3. 4. 5. C. HI. 1. B, 1. 2. Ven. 1. Bon.— Gl Si tibi Pll. sex, B. 1. 2. HI. 1. Sed tibi si C a m. sec. iSVrf tibi argenti viginti mines si proferentur Lgg. — 62 B. 1. libertos num ve patronos. — 63 B. 1. hie sunt in crumena; Gnit. hie insunt in hac crumina. — 65 C. et Varcx 2. thensaurus. — 66 iS. i. corporis Pll. sex, B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. et sic Longol.— 67 Edd. qusdam vett. cruminam colloca, contra onines codd. — 69 Lgg. libera, atque

NOT/E

63 Crumina'] Nonius: ' Biilga est pendere. foUicnlus oninis, quam et crumenam 70 Ego bajulabo] 'Bajiilare' est,

Veteres appellaiunt; et est sacciilns ferre humeris: ' portare,' qua? jiinien-

a rachio dependens;' unde ' crn- tu imponuntiir. meua' videtur dici anh ruv Kpefiav,

214 M. ACCII PLAUTI

Ar. Quid nunc? quid est? quin tradis hue erurainam

pressatum herum? Le. Hanc, cui daturus banc, jube petere atque orare me-

cura. Nam istuc proclive est, quod jubes, me plane collocare. Ph. Da raeus ocellus, mea rosa, mi anime, da raea vo-

luptas, Leonida, argentum mihi ; ne nos dejunge amantis. 75

Le. Die igitur me tuum passerculum, gallinam, coturnicem, Agnellum : hoedillum me tuum die esse, vel vitellum : Prehende auriculis, compara labella cum labellis. Ar. Ten' osculetur, verbero ? Le. quam vero indignura

visum est ! Atqui pol hodie non feres, ni genua confricantur, 80

Ar. Quidvis egestas imperat : fricentur, da nunc quod oro.

Quid nunc ? Quid est ? Quin das crunienam qua; premat hue herum 7 Le. Manda hanc cui hanc exhibiturus jiostulare el exorare a me : etenim collum tttum est proclive, in quo mandas me collocare quasi in piano. Piii. Da mihi pecuniam, mi ocelle ; da, mea rosa ; da, mi anime ; da, mea voluptas, Leonida : ne nos disjunge aman- ies. Le. Die ergo me tuum passerculum, gallinam, coturnicem, agnellum: airitre- hende auriculis, componelahra cum lahris. Arc. Tene osculetur, mastigia? Le. Quam vero videtur indignum ! Atqui per Pollucem non accipics hodie, nisi tenueris genua. Arc. Inopia cog it facer e quid tis: teneantur: da jam quod rogo. Phi.

istam pone ; ed. Grnt. 1G12. istam penis in me. — 70 Ven. 1. ante te. — 71 B. 1. quin tradas hac crumena imprcssatnm herum ; HI. 1. quin tradis hue crumena imprcssatum herum; Lug. pressatam cere; (". pressatum erum ; V\. \. erumina impressatum herum ; Pll. 4. 5. erumina imprcssatum senem ; PI. 3. hac erumina impressatum henim ; al. cruminam are pragnaniem ; vel, cere pressatum. — 72 Istanc edd. qiia;dam vett.— 73 Ven. 1. quod Jules plane.— 7i Dam. o. da ■mea Parei 2. et al. vett. mi anime, da mea in iisdeni ; mi anime, mea B. 1. 2. HI. 1. C. Pll. Lsg. Ven. 1. Bon.— 76 B. 1. quoturnicen.—7S Prende auriculas B. 1. auriculas etiam Ven. 1. Bon. HI. 1. labella labellis Lgg.~- 79 B. 1. indig- num visum est 80 Atque pol B. 1. Al pol non feres, quin genua eonfringantur

Lgg. eonfringantur C. cunfrincantur PI. 1. eonfricentur Pll. 5. G. et PI. 3. a m. sec. confricantur Pll. 2. 3. 4.— 81 Quid vis? Pll. 2. 5. dant quod C. dane quod

NOTiE

73 Proclive'] Ostendit qnam painni ribiis eripiet.'

tiituni sit dare pecuniam Ai^yiippo; SO Ni genua confrieantur] Moris

nam qnx sunt in proclivi posita, vici- erat, et est etiamnnm, ut quorum ani-

iia sunt rniniE. mos flectere aggrederentur, genibus

78 Prehende auriculis'] Solebant ve- provoluti, ipsi genua compreliende-

teres enni quern carissimum lial)C- rent.

bant, auriculis apprebensis, deoscu- 81 Quidvis egestas imperat] Hora-

lari. Tibuli. ' Oscula compressis au- tius : ' Magnum pauperies oppro-

ASINARIyE ACT. III. SC. 3. 215

Ph. Age, mi Leonida, obsecro I'er amanti hero salutem. fledime istoc beneficio te ab hoc, et tibi erne hunc isto ar-

gento. Le. Niniis bella es atque amabilis : et si hoc asset meum,

hodie Nunquam me orares quin darem : ilium te oraremeliu'st. 85 Illic hanc raihi servandam dedit : i sane, bella, belle. Cape hoc sis, Libane. Ar. furcifer, etiam me delusisti? Le. Nunquam hercle facerem, genua ni tarn nequiter fri-

cares. Agesis tu in partem nunc jam hunc delude, atque amplex-

are hanc. Li. Taceas, me spectes. Ar. quin ad hunc, Philenium,

aggredimur, 90

Virum quidera pol optumura, et non similem furis hujus. Li. Inambulandum est : nunc mihi vicissim supplicabunt. Ar. Qu^so hercle, Libane, sis herum tuis factis sospitari, Da mihi istas viginti minas : vides me amantem egere.

Age, mi Leonida, amabo, fer opem domino amanti, redime te ab hoc isto pretio, et erne hunc ista pccunia. Le. Es admnJum pulchra, et amore digna: et si hoc ad me pertineret, nunquam me rogares hodie quin concedevem. Jam est conducibilius tibi te hunc rogare. Hie mild hanc dedit custodiendam. I sane, pulchra pulchre. Accipe id, si vis, Lihane. Arc. Furcifer, me delusisti etiam? Le. Per Hercu- lem non facerem, nisi confricares adeo male genua. Age si vis tu, jam illude huic nunc tna vice, atque hanc complectere. Lib. Sile,me aspice. Arg. Aggredia- mur hunc, Philenium, virum sane bonum, et non similem huic fur i. Lib. Deambu- landum est : jam me implnrabunl meavice. Arg. Rogo per Herculem, Libane, si vis salvum esse herum tuis factis, da mihi istas viginti minas: cernis me indigere

a1. ap. Parenm. — S3 C. benefitio. HI. istoc argento, — 85 Nunquam morarem PI. 4. B. 1. 2. HI. 1. N. rcmorarem Pll. 1. 2. PI. 3. a m. sec. Ven. 1. Bon. JV. memorarem PI. 3. N. morarer PI. 5. N. remnrares PI. 6. N. meo rarts C.' — 86 C. a ni. pr. dedit, et sane ; et sic ouines Pll. B. 1. 2. HI, 1. Ven. 1. Bon. Leila bella B. 1. — 87 Cape hoc, hoc sis Lgg. et jam me Ven. 1. Bon. — 89 Edcl. qiiaRdam vett. hunc complexare. — 90 Ven. 1. Vtoii. quin adhuc ; B. I. quin ad hue. — 93 Pll. 3. 5. scis crnm ; B. 1. scis herum ; PI. 1. sic herum; PI. G. hospitari sis ; PI. 4. sis ermn ; rh sis deest in PI. 2.-94 HI. 1. vides me arnica ante mtrgere ; Pll. sex, Ven. 1. Bon. vides meam ante mergere ; C. vides meii ante me gere ; PI. 1. a tn. sec. vides me meam ante mergere ; B. 1. vides me

NOT/E

biium, jubet Quidvis et facere et valet septemdecim libras cum dimi- pati ; ViMutisque viani deseiit ar- dia : itaque viginti minas sunt tie- duse.' centae quinquaginta librae.

94 Viginti minas} Mina, seu mna,

2lf) M. ACCII I'LAUTI

Li. Videbitur, factum volo, redito hue conticinio. 95

Nunc istanc tantisper jube sis petere atque orare mecum. Ph. Araandone exorarier vis te, an osculando? Ll. Enimvero utrumque. Ph. ego obsecro te, et tu utnira-

que nostrum serva. Ar. O Libane, mi patrone, mihi trade istuc. Li. magis

decorum'st, Libertura potius, quam patronum, onus in via portare. 100 Ph. Mi Libane, ocellus aureus, donum decusque amoris, Amabo, faciam quod voles, da istuc argentum nobis. Li. Die igitur me anaticulara, columbam, vel catellum, Hiruudinem, raonedulam, passerculum, putillum.

utpote amantem. Lib. DcViberahitur, fiat. Revertere hue cum noctescet. Jam vianda si lubet id ista paulis]ier a me petal et oret. Phi. Placelne te rogari aman- do, an osculando ? Lib. Immo vera utrumque. Phi. Ego te rogo, et tu custodi utrumque nostrum. Arc. O Libane, mi patrone, trade mihi istud. Lib. Est (Equius libertum bajulare onus in via, quam patronum. Phi. O Libane, ocelle pre- tiose, munus ornamentumque amoris, obsecro, faciam quod lubebit, da nobis isfani pecuniam. Lib. Appella me ergo anaticulam, columbam, vel catellum, hirundinem.

ante mergere ; edd. qua-datn velt. vides Mithram ante mergere. — 95 B. I. fac- tum nolo. Pll. 2. 3. 6. conlinuo ; L^'jj. conticino ; C. conticinno ; B. I. 2. HI. 1. PlI. 1.4.5. conticinio. — 96 Nunc islam 7iunc t. jubes \cn. 1. jubes petere C. Pll. Lgg. B. 1. 2. Yen. 1. Bon. jube petere HI. 1. atque o. meum Ven. 1. — 97 Pro vis te, C. a ni. [)r. juste; edd. (]u<¥dani ve(t. te vis. PI. 3. an oscultando. — 98 Immo vera HI. 1. B. 1. 2. Pll. 1. 2. 3. 5. 6. Ven. 1. Bon. Enimvero obsecro et tu Ljig. Imo in numero utrumque PI. 4. ergo obsecro C. Pll. sex; ego obsecro et tu HI. 1. B. 2. Ven. 1. Bon.— 99 O Libane mihi HI. !. B. 1. 2. C. Pll. 1. 2. 3. 4.- 6. Ven. I. Bon.— 101 O Libane Ven. 1. Bon. al. vett.— 103 Die i. mihi te B. 1. Ven. 1. Die ergo mihi tibi HI. 1. aniliculam Pll. 3. 4. B. 1. aneticulam C. a m. pr. ariticulam PI. 5. aviculam Pi. 6. me tuam niiiculam Lgg. tibi aviculam al.— 104 C. PI. 4. Exc. Lgg. monerulum ; C. a m. sec. Pll. 1. 2. 3. 5. 6. monedulam. Lgg. HI. 1. B. 1. 2. Ven. 1. 'Qon. putillum passerculum. — 105

NOTiE

95 Conticinio^ ' Conticininm,' pri- setiir sexns iiterqiie. A ' putus ' fit

ma pars noctis, a silentio dictum. ' pntlllus ' et ' putilla,' Gallis ' mere-

104 Monedulam] In Neustria nos- trix jnvenis.' ArJjitrati sunt nonnulli

tra appellanuis ' cornicem clltella- ' prEpputium' dici a ' praeputando,'

riam,' une corneille b&tce ; quia vide- quod praeputaretur Juda?is. Sed per-

licet supra iitraniqiie alani est aniplior perani, quia ' praeputium' habet * pu*

iiota cinericia,siniilis clitellis. Oiim longuni, deinde Latinis fuit nomen

vocabant Gallice c/i«cas. ' pr-.vputii' antequam notum esset

Putillum] A 'piitns' aut ' potus' nomen Jnda;!. lg\tnr prceputium est

dicitur ; unde Gallis petit. Est et irpo-irSaeiov Graece, et Plautus nihil

* putus'aut ' potus' a 7r({o-0T7, et7r({<T0os, aliud significat hoc loco quam ' voca

prceputium, pars ilia corporis qua can- me tuuni amatorculum.'

ASINARIiE ACT. III. SC. 3. 217

Fac proserpentem bestiam me, duplicem ut habeam lin-

guam, lO.j

Circumdatoque me bracliiis : meiim collum circiiraplecte. Ar. Ten' complectatur, carnufex? Li. quam vero indig-

nus videor ! Ne istuc nequicquam dixeris tam indignum dictum in me : Vehes pol hodie me, siquidem hoc argentum ferre speres. Ar. Ten' ego vehaui? Li. tun' hoc feras argeutum hinc

aliter a me ? 110

Ar. Peril hercle ! si verum quidem est decorum, herum

vehere servom, Inscende. Li. sic isti solent superbi subdomari. Asta igitur, ut consuetus es puer olim : scin' ut dicam ? Hem sic : abi : laudo : nee te equo magis est equus ullus

sapiens. Ar. Inscende actutura. Li. ego fecero : hem! quid istuc

est? ut tu incedis! 115

monedulam, passerculuin. Da ut ego sim serpens, ut habeam duplicem Unguam, et me cinge lacertis : complectere meum collum. Arc;. Tene complectatur, fur cifer? Lib. Quam vero videor indignus! Tu ne miseris hoc verbum tam indignum in me impune. Per PoUucem me porlahis hodie, si tu speres hanc obtinere pecuniam, Aug. Tene portabo ego? Lib. Tune obtinebis aliter a me hanc pecuniam? Arg. Nullus sum sane. Si verum. quidem est honestum ab hero portari servum, inscende. Lib. Ita superbia horum hominum frangitur : asta ergo, ut solebas quondam cum puer eras. Capisne qua; dico ? sic ambula : bene est, Ncque est ullus equus sa- pient ior te equo. Arg. Inscende celeriter. Lib. Ego fecero : hem! quid is I ud

Fac proserpente HI. 1. Fac edvplicem hgg. bestiam e duplicen PU. bestiam du- plicem Bon. — lOG Circiidatorque C. a ni. pr. Circundafoque brachiis Lgg. Cir- cumdato me HI. I. circumplectere HI. 1. B. 1. 2. — 108 C. Lgg. ncquiquam ; Grut. an. 1612. necquicquam. Haec dixeris tam indignum desunt in Lgg. dic- tum tu in me edd. qneedam velt. — 110 Turn hocferasB. 1. argenium aliter Lgg. B. I. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. — 111 Peri Ven. I. Periijam illice homo meos hie lumbos flocco habebit. Hercle, si, 8fc. Paiei 2. e cod. Angerii Biisf|iiel)ii. Pro fiocco habebit, al. defloccabit. B. 1. 2. HI. 1. est quidem ; Parel codd. si verum quidem decorum; al. verum si quidem est eriim. B. 1. 2. HI. 1. servom. — 112 Pll. sex, C. HI. 1. B. 1. 2. Ven. 1. 2. Bon. sic istuc. Lgg. edomari. — 113 Lgg. stabin' ut dico. — 114 Pll. sex, Hem sic age. PI. 1. te est equ magis. PI. 3. magis es equus. — 115 B. 1. Ascemle. B. 1. Pll. 3. 6. tit tu idem is ; Pll. 1. 2. 4. 5. ut tu inde is; Pll. 3. 6. ut tu vide, a ni. sec. vide is Ven. 1. ut tumide, vel tumide

NOTiE

105 Fac proserpentem bestiam] Est latet in liis verbis virus turpissimae

insignis obscoenitas in his et sequen- libi<iinis ipso serpentino veneno jii-

tibus verbis : ciiin enim optat habere ventnti fnnestiiis. Aristotcles ' du-

duplicem linguam, instar serpentis, plicem linguam ' tribuit serpentibiis,

218 M. ACCtI PLAUTI

Demam hercle jam de ordeo, tolutim ni badizas !

Ar. Amabo, Libane, jam sat est. Li. nnnquam hercle

hodie exorabis. Nam jam calcari quadriipedera agitabo advorsum clivum, Postea ad pistores dabo, ut ibi cruciere currens. Asta, ut descendam nunc jam in proclivi, quanquara ne-

quam es. 120

Ak. Quid nunc ? quoniam arabo, ut est libitum, nos umbo

delusistis, Datisne argentum? Li. siquidem mihi statuam et aram

statuis, Atque ut Deo mihi hie immolas bovera : nam ego tibi Sa-

lus sum. Le. Etiam tu, here, istunc amoves abs te, atque ipse me

aggredire ? Atque ilia sibi quae hie jusserat, mihi statuis, supplicas-

que ? 125

estf Quomodo nmbulas? Sane mndo de tiio mferam hordeo, nisi procedas siiblatis ad numerum pedibus. Arc. Obsecro, Libane, jam sai is est. L\B. Per Her culem non id amsequeris hodie : ctenim jam compellendus est mild quadrupes admoto cal- cari adverso dico, deindc tradnm ducendum ad pistriniim, ut vexeris ibi currendo. Sta ut pedem ponain 7iunc jam in prono : tametsi es improbus. Arc. Quidmmc? Quiiniam nobis ambobus illitsislis ad libitum, prccbetis pecuniam? Lib. Uabo, si mihi erigitis imugiitem et allare, et mihi mactalis bovem, ut numini: nam ego sum tua Salus. Le. Quin arces istum a te, here, atque ipse me aggrederisl et mihi

is al. vett. ut incedis Lgg — 116 PI. 1. HI. 1. tollutim; PI. 4. de o. tuo ut kin- nibadizas, et supra lin. tolutim; PI. 5. ut tnllutim vadizas ; B. 1. etiani vadizas. — 118 PII. 1. 2. 3. 4. 6. C. HI. 1. Veil. 1. Bon. quadrupedo ; PI. 5. quadnipedu. —119 Turn postea edd. vett. Tum deest in B. 1. 2. HI. 1. C. Pll. sex, Ven. 1. Bon. al.— 121 C. Pll. 1. 3. 6. quoniam amabo. B. 1. 2. HI. 1. C. Pll. sex, Ven. 1. Bon. Aid. .hint, nos delusistis, oniisso amho ; quam voceni primus invexit Gi litems. Lgg. habent. Nunc? quom delusistis nos, ut est libitum. Amabo datis argentum ?~]22 HI. 1. B. 1. 2. et aras.- 123 B. 1. mihi imolas.— 124 Etiamnehere Lgij. amove B. 1. HI. 1. me ipse Glut, aggredere B. 1. HI. 1. Ven. 1. Bon. et sic Acidal.— 125 Parei 2. nunc supplicasque ; rb nunc deest

NOTiE

' bisnlcani' Plinins, ' trisnlcam' Vir- gradarii eqxu, haquen^e. Ba5ifa> et

giliiis. ' Linguis micat ore trisnlcis.' PaSurrits, a jSaSijj/.

110 Tolutim] Voliitini et glomera- 118 Q«rt(/n(;)ef/ema^»7aZ»o] Virgilius :

tim. Virgilius : ' Insnltare solo et ' Spnniantenique agilabat eqnnni.'

giessns glonieiaie snperbos.' Idem, * agitator aselli,' id est, ver-

Badizas} Est proprinm tolutarii et berator.

ASINARI/E ACT. III. SC. 3. 219

Ar. Quern tc autem Deum nominem? Le. Fortunam at-

que Obsequentem. Ar. Jam istoc es melior. Li. an quid est olimhomini sa- lute melius? Ar. Licet laudem Fortunam, tamen, ut ne Salutem cul-

pem. Ph. Ecastor ambas sunt bonae. Ar. sciam ubi boni quid

dederint. Le. Opta id, quod, ut contingat, tibi vis. Ar. quid si

optaro? Le. eveniet. 130

Ar. Opto annum hunc perpetuum mihi hujus operas.

Le, impetrasti. Ar. Ain' vero? Le. certe, inquam. Li. ad me adi vi-

cissim, atque experire. Exopta id quod vis maxume tibi evenire, fiet. Ar. Quid ego aliud exoptem amplius, nisi illud cujus ino-

pia'st, Viginti argenti commodas minas, hujus quas dem matri? 135 Li. Dabuntur: animo sis bono face : exoptata obtingent. Ar. Ut consuevere, homines Sains frustratur et Fortuna. Le. Ego caput huic argento fui hodie reperiundo,

concedis illaqucs imperaverat pro se Libanus, et supplicas? Arc Quern vero Deum te appellabo? Le. Fortunam et Obsequentem. Arg. Jam melior es isto. Lib. An est aliquid quod melixis sit homini salute? Arg. Tametsi sic pradico Fortu- nam, ut non vituperem Salutem. Phi. Sane utraque est bona. Arg. Resciscam quando dederint aliquid boni. Le. Roga id quod cupis ut tibi contingat. Arg, Quid si optavero? Le. Continget. Arg. BJiiiicupio operas hujus continuo hoc anno, Le. Obtinuisti. Arc Aisne vero? hE. Aio enimvero. Ij\b. Veni ad me vicissim, et periculum fac. Roga id quod volueris inaxime tibi conlingere. Arg. Quid ego exoptem aliud amplius, nisi id cujus inopia laboro ? Prabes viginti minas argenti quas numerem hujus matri. Lib. Dabuntur, fac sis cequo animo, exoptata contingent. Arg. Salus et Fortuna fallit homines, ut mos est. Le. Ego fui hodie auctor re- periendte hiyus pecuni<e. Lib. £g^o/«j pes ad earn quaerendam. Arg. Frofeclo

in omnibus codd, — 126 Q. autem Deum teB. 1. nominem Deum edd. quaedam vett. Fortunam. Ar. at quam edd. vett. obsequelam in iisdem ; Bon. obsequellam. — 127 B. 1. HI. I. et qntpdam edd. vett. est ho mini ; rh olim extat in C. et Pll. sex. — 132 Ad me adis B. 1. Ad me adsis PI. 3. Ad me advicissim C. A me vicissim Lgg. — 134 B. 1. quovis inopia est. — 135 B. 1. 2. H. 1. quinqne Pll. Ven. 1. Bon. hujus quidem matri; C, hujus quasdam matri. h^g. commodes. — 136 HI. 1. B. 1. Pll. 3. 4. 5. Ven. 1. Bon. sis bono: facile, Sfc. Pll. 1.2.6. animo sis bono facie; C. face opt ingere ; quidani ap. Parenm, faciem. Ven. 1. Bon. obtigent. — 137 Ut consuere B. 1. C. Pll. sex, Ven. 1. Bon. — 138 Lgg,

220 M. ACCII PLAUTI

Li. Ego pes fui. Ar. quia nee caput, nee pes sermonum

apparet. Nee quid dieatis, nee me cur ludatis scire possum. 140 Li. Satis jam delusum censeo: nunc rem, ut est, eloqua-

mur. Animum, Argyrippe, advorte sis ! pater nos ferre hoc jussit Argentum ad te. Ar. ut tempore oportuneque attulistis ! Li. Hie incrunt viginti minaa bonee, mala opera partaj: Has tibi nos pactis legibus dare jussit. Ar. quid id est

quaeso ? 145

Li. Noctem hujus et ccenam sibi ut dares. Ar. jube

advenire quaeso. Meritissumo ejus quae volet faciemus, qui hosce amores Nostros dispulsos compulit. Le. patieris, Argyrippe, Patrem banc amplexari tuum ? Ar. haec facile faciei ut

patiar. Leonida, curre obsecro ; patrem hue orato ut veniat. 150 Li. Jamdudum est intus. Ar. hac quidem non venit.

Li. angiporto

non apparel aid caput aut pes in vestra oratione : nee possuju capere quid dieatis, 7iec cur me eo)ireniutis. Lib. Existimo jam satis irrisum : aperiamus nunc rem qualis est. Adhibe, si placet, animum, Argyrippe: paler imperaiil ut nos ad te deferremus hanc pecuniam. Arc. Et advcxislis tempestive opportuneque. Lib. Hie insunt viginti mina:, bonce quidem, sed porta; malis artibus: jussit ut ad le deferrentur certa lege. Arg. Quid id cst,rogo? Lib. Ut sibi des noclem hujus et cwnam. Arc. Manda ut veniat, rogo ; agamus quod placebit merito, utpote qui instnuravit nostras hosce amores depulsos. Le. Sines, Argyrippe, tuum pa- trem amplexari hand Arg. Hcvc efficiet ut sinam cequo animo. Leonida, prope- ra, obsecro, ora i>alrem ut veniat hue. Lib. Jampridem est domi. Arg. Non

fui huic argento.—UO C. quin ne caput. C. PH. B. 1. 2. HI. 1. Ven, 1. Bon. sermonis. — 140 Ne quid Yen. 1. nee cur me deludatis HI. 1. — 141 H\. nunc res ut est ; al. ap. Paienm, rem ut est nunc. — 142 Agyrippe Lgg — 143 Ad te argentum Lg?.— 14.5 Quid id quccso B. 1. — 140 Jube venire Lgg. — 148. 149 Lgs. compulit. Ar. Hac facile, Ifc. HI. 1. 15. 1.2. Bon. compulit. Le. Hoc faciei facile, 4-c. Ven. 1. discipulos compulit. Le. Hoc faciei facile, Sfc. Verba, patieris, Argyrippe, desunt in omnibus codd. Parei : vs. vero 149 Patrem hanc a. tuam, ^c. extat in C. et Pll. sex ; sed C. a ni. pr. habuit hoc facile.— 150 B. 1.

NOT;E

138 Ego caput] Donatns. ' Caput 139 Ego pes fui] Basis, fiindamen- origo et snmiiia ciijusqiie rei est.' tuni.

Propert. ' Non ego iieqiiitiie dicerer 147 Bleritissumo ejus] ' Meritissu- esse caput,' id est, dux, signifer, prin- mum ' est substantivum, ut patet ex ceps ad ncquiliam. genitive sequent! ' ejus.'

ASINARI/E ACT. IV. SC. 1. 221

Iliac per hortum circuit clam, ne quis se videret

Hue ire familiarium : ne uxor resciscat, metuit.

De argento, si mater tua sciat ut sit factum. Ar. heia !

Benedicite : ite intro cito : valete. Le. et vos araate. 155

quidem venit hue. Lib. Circuit clam iliac angqiorto per hortum, ne a quo- plant familiarium videatur quamlo hue venit : vcretur ve uxor coiiJioscat : si enim tua muter noverit quod sit factum de argento. Arg. Heia ! benedieile. lie domum velociter : valete. Le. Et vos amate.

oralo hue. — 151 G. ne venit. — 152 B. 1. 2. HI. 1. C. Pll. sex, circumit clam, B. 1. 2. HI. 1. C. Pll, 1. 2. 3. 4. 5. riJtnt.— 153 HI. 1. ne uxor resistat.—m De argento enim si edd. vett. De argento enim ni al. De argento, si Lgg. HI. 1. B. 1. 2. CPU. Ven. 1, Bon.— 155 Guelpli. Benedicito. B. 1. 2, HI. 1. Et nos amate.

NOT;E

154 Heia! Benedicite] Ev(prifj.e~iTe' las comprecationes, ne eas Dii face- contrarinni, p\a<Tip7]/j.eiv, male precari. rent ratas, et inprimis sanguine et Reformidabant veteres inprimis uia- gencre conjunctoium.

ACTUS QUARTI SCENA PRIMA.

DIABOLUS, PARASITUS.

Di. Agedum, Istum ostende quern conscripsisti syngra-

phum Inter me et amicara et lenam: leges perlege. Nam tu poeta es prorsus ad eam rem unicus. Pa. Horrescet faxo lena, leges cum audiet.

DiA. Agedum deprome ilium syngraphum quern conscripsisti inter me el ami- cam et lenam. Ferhge leges. Etenim es arlifex omnino unicus in Us rebus. Par. Efficium ut lena exanimetur quando accipiet leges. DiA. Age obaecro, perlege a

1 Edd. vett. conscripsti.—2 B. 1. et leges pellcge ; HI. 1. leges pellege.— 5 C.

NOT/E

1 Syngraphum] ' Syngraplins ' et 3 Ad eam rem unicus'] ' Umciini ' ' syngrapha' est tabula (|uam plures est egregiuni, pi£cclarnm, singulare. subsci ipseiunt. ' Chirograplnun ' est Festus : ' Sardanapalus rex Assyrio- pvivata sciiptura unius exarata manu rum fuit unicae luxuriap.' Cicero, ' in et subsignata. queni illud elogium uuicnni.'

222 M. ACCII PLAUTI

Di. Age qiiaeso, mi, hercle, translege. Pa. audia'? Di.

audio. ^

Pa. Diabolus Glauci filius Cleaeretae Lenaj dedit dono argeoti viginti rainas, Philenium ut secum esset noctes et dies Hunc annum totum. Di. neque cum quiquam alio qui-

dem. Pa. Addone ? Di. adde : et scribas, vide, plane et probe. 10 Pa. Alienum hominem intromittat neminera. Quod ilia aut amicum aut patronum. Di. neminem. Pa. Aut quod ilia amicae suas amatorem praedicet. Fores occlusae omnibus sient, nisi tibi. In foribus scribat, ' occupatam esse se.' 15

Aut quod ilia dicat peregre allatam epistolam, Ne epistola quidem uUa sit in ajdibus. Nee cerata adeo tabula: et si qua inutilis

capite ad calcem. Var, Audisne? BiA. Attdio. Par. Diahnlus, filius Glauci, numeravit viginti iniiias argenti Cleexretce lencr, ut Philenium sit secum diebus et voctibus toto hoc anno. DiA. Neque cum quoquam alio. Par. Adjiciumne ? DiA. Adjice, ct da operam ut scrihas plane et probe. Par. Inducat neminem alium hominem, quern hac uidamicumaut patronum appellet. DiA. Neminem. Par. Aut quern luce dicat amatorem suet amica. Fores sint clausa; omnibus, nisi tibi. Scri- bat in foribus ha-c verba, ' Occupata sum.' Ne luce dicat epistolam redditam a longe, sit nulla epistola apud earn, neque tabula cera obducta. 6'i sit aliquapiclura

mi ercle; pro quo nonnnlli ap. Paremn, hasce, vel dare. — 6 Niclauci filius clerete Diabolus HI. 1. D. niclauci filius cleretce B. 1. Ven. 1. Bon. Claiici C. Pll. 2. 6. Niclauci Pll. 1. 3. 4. Nudaci Fl. 5. Cleret(E C. et Pll. sex.— 7 Both, delet dono.—O HI. 1. quicquam.— 10 Lgg. B. 1.2. HI. 1. Ven. 1. Bon. ut scribas. B. 1. plane. Etiam probe. — 11 Hominem alienumque edd. quaedam vett. — 12 Lgg. B. 1.2. HI. 1, Ven. 1. Bon. aut patronum neminem ; PI. 5. aut patronum nominet. In qnibusdam editis additnr, patronum suum ad se. — 13 B. 1. 2. HI. 1. Lgg. C. Pll. sex, Ven. 1. Bon. ilia amica. Lgg. non agnosciint rh sua. A\. ap. Pareum, amicam suam, aut surorem praedicet. — 14 G. H. M. C. Pll. sex, B. 1. 2. Hi. 1. Ven. 1. Bon. Parei 1. 2. Both. 1. 2, sint.— U PI. 2. et Ven. 1. occupatum. Post banc versnm Pll. sex, C. B. 1.2. HI. 1. Ven. 1. Bon. insenint vs. 149. superioiis scenap. Hoc faciei facile HI. 1. Hac faciei /«ciie B.l. Hie faciei facile Ven. 1. Bon.— 16 B. 1. illatam.— 17 Pll. sex, et B. 1. ulla quidem sit ; edd. qusedam vett. ulla uspiam sit ; Both. 1. 2. ulla siel.

NOT^

18 Nee cerata] Propertiiis : ' Me remove : quid imagine muta Carpe- juvenem facies pictap, me niimina lae- ris? hoc periit Laodamia niodo,' Ha- dunt.' Veretur videlicet Deos habere bebat Sichaei viri stii imagiuem Dido, rivales. Ovidius : ' Si potes et ceras teste Viigilio. Sic eoruiu qtios im-

ASINARI^ ACT. IV. SC. 1. 223

Pictura sit, earn vendat: ni quatriduo

Abalienarit, quo abs te argentum acceperit, 20

Tuus arbitratus sit, coraburas, si velis.

Ne illi sit cera, ubi facere possit literas.

Vocet convivam neminem ilia ; tu voces.

Ad eorum ne quem oculos adjiciat suos.

Si quem alium aspexit, caeca continuo siet. 25

Tecum una postea seque pocula potitet.

Abs ted accipiat, tibi propinet, tu bibas.

Ne ilia minus, aut plus quam tu, sapiat. Di. satis placet.

Pa. Suspiciones omnes abs se segreget,

Neque illaec uUi pede pedem homini preraat, 30

Cum surgat, neque in lectum inscendat proxiraum,

Neque cum descendat, inde det cuiquam manuni.

inutilis, earn vendat: nisi abalienarit intra dies quatuor a quibus acceperit pecuniam abs te, conjicies in ignem, si volueris. Ne illi sit cera in qua possit scribere epis- tolas. Eadem invitet neminem convivam : tu invita. Ne conjiciat suos oculos in tillum eorum. Si viderit quempiam alium, sit statim oculis capia. Postea potet tecum pariter : pocula accipiat abs te, propinet tibi, tu bibas. Ne ilia minus, aut plus quam tu, sapiat. DiA. Placet satis. Par. Amoveut omnes suspiciones a se, neque ilia terat cuipiam homini pedem suum pede, cum surget ; non uscendal in lec- tum vicinum ; neque cum descendet, inde prcebeat cuiquam manum, ne det cuiquam

— 18 Necerata Ven. 1. Bon. et si qua; Both, 1. 2. e conj. Reizii. — 19 C. HI. 1. Ven. 1. Bon. vendat ni quadriduo ; Fll. sex, et B. 1. vendat in quadridua ; PI. 1. a m. sec. vendat ni quadridua; PI. 5. a ni. sec. vendat in quadriduum ; Lgg. vendat ni in quatriduo. — 20 Fll. 1.2. 6. Abalienavit quod ex te; PI. 3. Abalienant quidem ex te ;P\.A.Abalienarisquoexte; B. 1. 2. HI. Bon. quod ex te; M. Ven. 1.2. Med. 2. Arg. 3. Aid. Jiint. quo ex te. B. 1 . receperit. — 22 Ne ulla Ven. 1 . Bon. possit facere M. Both. 1. 2.-23 B. 1. 2. HI. 1. Pll. 1. 2. 4. 5. 6. et PI. 3. a in. pr. Ven. 1. Bon. neminem illam. — 24 Ad forum Lgg. Pll. sex, C. B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. ne qua B. 1. ne cuiquam G. ne quemqnam Both. 1. 2. adicial C. PI.

1 25 HI. 1. aspexerit — 26 Pll. 1. 2. C. poda potitet; C. a m. sec. Pll. 3, 4. a.

G.pocla potitet ; PI. 1. a m. pr. poca potitet ; edd. quaedam vett. utia poscat, aque pocula potitet.— 27 Pll. sex, B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. Adstet. Both. 1. 2. tum bibat. — 28 Nee ilia B. 1. Na ilia Bon. — 29 Suscipiones Both. 2. abs te HI. 1. — 30 Edd. quaedam vett. ulli sua pede. C. pra:mat.—^ I Cum surget B. 1. ConsurgatNen. 1. Bon. nonin lectum. al. ap. Pareiiin B. 1. inscendat. — 32 B.

aOTJE

pensiiis anoamus, imagine delecta- subanditnr ' poculis potnm.' ' Simiil'

mur. autem ' poscere potnm,' ' slniul bi-

26 Potitetl Alii malunt poscat. bere,' sunt indicia anioris. •Poscere' autem est vocabulum in ZO Pede pedem] 0\\d\as: ^\e\\e \a-

conviviis adhibere solitum, et in po- tns digitis, et pede tange pedem.' lu-

tationibus. * Poscere majoribus ' dicia sunt amoris.

224 M. ACCII PLAUTI

Spectandum ne cui annulum det, neque roget.

Talos ne cuiquam homini admoveat, nisi tibi.

Cum jaciat, Te, ne dicat : nomen noniinet. 35

Deam invocet sibi, qnam lubebit, propitiam,

Deum nullum : si magis religiosa fuerit,

Tibi dicat, tu pro ilia ores, ut sit propitius.

Neque ilia ulli homini nutet, nictet, annuat ;

Post, si lucerna extincta est, nequid sui 40

Menibri commoveat quicquam in tenebris. Di. optumum

est : Ita scilicet facturam : verum in cubiculo Derae istuc : equidem illam moveri gestio. Nolo habere illam causam, et votitam dicere.

annulum videndum, neque postulet a quoqnam liomine neque admoveat cuiquam ta- los nisi lihi. Quando millet manu talos, ne dicat, Te iiivoco, appellet nomen: invocet Deam quam volet sibi propiliam, scd 7iullum Deum. Si fuerit magis pia, tibi dicat ut tu pro ilia roges, ut J'aveat : neque luce nutet, sternutet, conniveat ulti homini. Si lucerna extinguitur, ne ullum membrum moveat in tenebris. DiA. Bene est si itafecerit : scd excipe illud, quando erit in cubiculo, nam volo moveri ibi, et nolo illam habere hunc prcclextum, ut sese dicat ream voti. Par. Capio:

1. 2. HI. 1. desccndel. — 33 G. neque cuiquam ; Aig. 3. ne cuiquam; Aid. Jiint. 7ie quoiquam. C. Pll. 1. 2. 4. 5. 6. anulum ; PI. 3. «ni<Wum.— 34 B. 1. neque cui- quam.—25 Cumjaceat B. 1. 2. HI. 1. PI. 1. 2. 4. C. Ven. 1. Bon. Cumjaciet ai. ap. Paretim. tcne dicat HI. 1. et sic Menrs. — 36 Deam sibi invocet Ven. 1. Bon. al. vett. libelnt Yen. 1. Bon. propicius C. — 37 Both. 1.2. si m. r.fuverit, e conj. Reizil. — 39 B. l.tdli hominum inutet. Lgg. PI. 6. innuat. — 40 Post id si Pll. 1.2. 3.4.5. B.1.2. HI. 1. Lgg. Ven. I.Bon. Post id lucerjia PI. 6. extincta sit Ven. 1. extinctast Pll. sex, C. — 41 Membri sui com. Ven. 1. Menbri com. C. opttimst C. Lgg.— 43 De me istuc Ven. 1, Both. 1.2. illanc. — 44 Nolo illam habere Both. 1.2. etvetitumG. M.Bolh. 1.2. etvetitamPW. 1.2. i. 5. 6. et votittam,

NOT^

35 Te, ne dicat] Quando antiqni valem possum non ego ferre Jovem.*

talos jaciebant, solebant appellare 39 Nutet} ' Niitaie ' capite, ' nlc-

nonien ejus qiiem plnrinii faceient, tare' oculis, 'indicate' digitis, 'in-

ac potissimum amarent. Diaboliis nuere' naiibus, labiis, superciliis di-

non veretur ne qiienivis alinni appel- citnr.

let in jaciendis talis: nimiiun enim 44 Votitam'] Id est, veto quo se

fuerit inipudens et prcfessi amoris; obstrinxit, et religione prohibitam ;

scd ne jaciendo dicat tantiim ' te,' quia poUicita est futurum, nt non se

tacito nomine ejus quern invocet, sed loco moveat, id est, a cubiculo non

dicat, • te Uiabole invoco,' et non ' te discedat. Inde per cavillationeni

invoco' tantum, ne lateat sub illo negat Diabolus esse oportere Phile-

' te ' nomen alius amatoris. nium sine motu in cubiculo. Sunt

37 Deum nullum] Propertius : 'Ri- sordes vere hoc loco diabolicas.

ASINARIyE ACT. IV. SC. 1. 225

Pa. Scio: captiones metuis. Di. verum. Pa, ergo, iit jubes, 45

Tollam. Di. quid ni? Pa. audi reliqua. Di. loquere, audio.

Pa. Neque ullum verbura faciat perplexabile.

Neque ulla lingua sciat loqui nisi Attica.

Forte si tussire occoepsit, ne sic tussiat,

Ut cuiquam linguam in tussiendo proferat. 50

Quod ilia autem siraulct, quasi gravedo profluat.

Hoc ne sic faciat: tu labellum abstergeas

Potius, quam cuiquam saviura faciat palam.

Nee mater lena ad vinura accedat interim, '^

Nee uUi verbo male dicat: si dixerit, 55

Ha3C multa ei esto, vino viginti dies

Ut careat. Di. pulchre scripsti : scitum syngraphum !

Pa. Turn si coronas, serta, unguenta jusserit

pertimescis fallacias verbonim. DiA. Dicis vere. Par. Ergo erudlam ut mandas. DiA. Cur non? Par. Accipe cetera, DiA. Die, inteUigo. Par, Ncque mittat ullum dictum anceps, neque noscat loqui lingua, nisi Attica : siforsi- tan tussire cceperit, ne sic tussiat, ut ostendat cuiquam linguam. Si vero ilia Jin- gat se gravedine lahorare, hoc ne sic facial: tu absterge potius labellum, quam])rce- beat cuiquam osculum : nee mater lena accedat interea ad vinum, nee convicium. di' cat uUi vel verbo. Si dixerit, esto poena, ut abslineat vino viginti dies. DiA. Bene scripsisti.^ Quam elegans syngrapha ! Par. Tunc temporis si mandavit aneillce

vel votutam, sive votictam, C— 46 HI. 1. eluquere. — 47 Pll. sex, Ven. 1. Bon. perplexibile ; B. 1. audiat perplexibile ; al. ap. P ai eum, jaciat perplexihile. — 49 B. 1. luscire occcepit. Veu. 1. Bon. nee sic. B. 1. ne sic lusciat. — 50 Ut cuique Pll. 1. 2. Lgg. Ut quoiquam Aid. Jiint. Both. 1. 2. Ut quiquam al. ap. Pareum. proserat C PI. 4. Parei 1, 2, quod placebat Glutei o et Scioppio Susp. Lect. V. 19. — 51 Q. i. haud simulet PI, 4. a m. sec. B. 1. HI. 1. pra>Jluat PI. 6. profuat Pi. 4.-52 C. a m. pr. absterguas.—bi Pll. 1, 3, 4. 5. B, 1. 2, HI. 1, Ven, 1. Bon. salcium; PI. 2. salivura; PI. 6. salivium. — 55 Nee illi v. vale Lgg. malo Ven. 1. — 56 Hcee mulcta Bon, Hcec mulla esto Lgg. — 57 C. H, 1. B. 1. 2. Pll. I. 2. 3. 4. 5. Ven. 1. Bon. scriptes ; PI. 6. scriptas ; Lgg.

aOTJE

45 Captiones'] Cic. * Captiones dia- plexe loqui.' Plautns, ' perplexim

lecticae, captiosum genus interro- lacessum oratione.' Perplexus, ire-

gandi.' 7rAe7^eVos.

47 Verbum perplexabile'] Nonius : 5-1 Ad vinum accedat] Nee interea-

' Figuratuiu, quod aliud auuiatur, duiu conipotubimus, si lena accedat

aliud sentiatur.' Terentius, ' per- ad uos, nee couvicietur ulli.

Deli>li.etVar.Clas, Plant. P

226 M. ACCII PLAUTl

Ancillam ferre Veneri aut Cupidini,

Tuus servus servet, Venerine eas det, an viro. 60

Si forte pure velle habere dixerit.

Tot noctes reddat spurcas, quot puras habuerit :

Haec sunt non nugae : non enim mortualia.

Di. Placent profecto leges : sequere intro. Pa. sequor.

sii(e, ut offerat Veneri aut Cupidini coronas, sertn, unguenta, fiiiis servus observet eas, ne det Veneri, an viro. Si dixerit forte velle se caste vivere, spurca sit tot nnctibus, quot fuerit pura. Hac non sunt nugce. Etenim non sunt funeralia. DiA. Certe leges mihi probantur. Sequere domum, Vav.. Sequor.

scribis. C. singraphum. — 58 Lgg. ungenta. — 59 Ancillam suam edd. qn2edam vett. — 60 Tuus observet Veneri ne, fyc. Aid, Jiint. T. s. servet: Veneri: ne, Ij-c. B. 1. ea det Lgg. H.— 01 Se forte Cumer. puras Aid. Jiint.— 62 Tot reddat Camer. omisso rcf noctes, quod tamen servant omnes codd. Al. ap. Parenm, quot p. habuverit. — 63 Lgg. mortalia ; al. ap. Pareum, mortuaria, vel mor- taria,

NOT/E

61 Si forte pure"] INIatronae et mere- meretrice Diabolo noctes, quot fue- trices seciibabant oliiii a vlris et ama- runt piira^. Propertlns; ♦ Votivas toribus per decern dies integros, an- noctes et milii redde decern.' teqiiam ad sacrificandnm aut Cereri 63 Nugce] 'Nugae' sunt mortualia aut Isidi accederent. Id Latin! pure seu carmina praeficarum in funeribus : habere sese appellabant, Graci ay- 'nugae' et 'neniae' idem sunt: et viveiv, ayvws ex*'"- TibuU. ' et pure 'nugae ' dicuntiir passim de rebus in- secubuisse toro,' utilibus, qnales sunt lacrymae in fu-

62 Tut noctes reddat spurcas} Para- neribus; necessitati enim naturte pa- situs statuit tot esse dependendas a rendum est, et semel moriendiim.

ACTUS QUARTI SCENA SECUNDA.

DIABOLUS, PARASITUS.

Di. Sequere hac: egon' haec patiar? auttaceam? emori Me malim, quam haec non ejus uxori mdicem. Ain' tu ? apud amicam munus adolescentuli

DiA. Vent hue. Eg one f cram hac? aut silebo? Dispeream potius, quam non aperiam hac ejus conjugi. Aisne tu? Obeas pares juvenis cum amica? Excuses

1 HI. 1. ego ne hac; Vet. 1. ego hac. — 3 Ain tu apud amicam? Ven. I.

ASINARI^ ACT. IV. SC. 2. 227

Fungarc? uxori excuses te, et dicas senem ?

Praeripias scortum amanti, atque argentum obicias 5

Lenae? supplies clam domi uxorera tuam?

Suspendas potius me, quam tacita tu haec auferas.

Jam quidem, hercle, ad illam hinc ibo, quam tu propediem.

Nisi quidem ilia ante occupassit te, effliges scio,

Luxuriae sumtus suppeditare ut possies. 10

Pa. Ego sic faciendum censeo : me honestiu'st,

Quam te, palam banc rem facere, ne ilia existumet

Amoris causa percitura id fecisse te,

Magis quam sua causa. Di. at pol qui dixti rectius.

Tu ergo fac ut illi turbas, lites concias, 15

Cum suo sibi gnato unam ad amicam de die

te uxori in miituis officiis conjiigalibus, et dicas senem? Eripias scortum filio amanti? Atque offeras lenm pecuniam? Spolies occulta tuam uxorem domi? Me suspendas potius quam tuferas hac impune. Modo per Herculem ibo hinc ad illam quam tu ad summnm inopiam rediges brevi ut scio, nisi ilia te anteverterit, vt possis facere satis sumtibus luxurice. Par. Ego existimo Ha agendum, honestius est me pervulgare publice hanc rem quam te, ne ilia putet te fecisse id incitatum amore magis quam sua causa. Dia. At per Pollucem cum dixisti melius. Igitur tu per- fice, ut illi concites tumuUum, discordiam, quod potet cum suo ipsius filio juxta unam

Bon. adulescenti C. et pleriqne Pll. — 4 Fungare uxori excuses te? B. 1. — 5 Pll. 2. 3. 4. 5, 6. et HI. I. objicias.—6 B. 1. supiles ; C. suppeiles ; Pll. 1. 4. Lgg. suppeiles ; Pll. 2. 5. supplex. — 7 Suppendas C. potius tu me Lgg. tacita tu B. 1. 2. HI. 1. H. M. G. C. Pll. sex, Ven. 1. Bon. al. fit abest Aid. Jiint. Arg. 3. Both. 1. 2. — 8 B. 1. ad illamibo, HI. 1. ibo, atque propediem. C. pro- bediem. — 9 Nisi quid ilia HI. 1. te deest in G. ecfliges Both. 1. 2. occupas si te effliges C. affliges al. ap. Pareum.— 10 Luxuriose B. 1. — 11 Ego sic faciundum B. 1. 2. H. M. Med. 2. Aid. Jiint. Arg. 3. Both. 1. 2.— 14 At pol quin Pll. sex, G. H. M. B. 1. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. Med. 1. 2. Arg. 1. 2. 3. Aid. Jiint. al. vett. item Both. 1. 2. dixisti B. 1. 2. C. Pll. sex, Ven. 1. Bon.— 15 Tu e_ face G. codex Meursii, et Both. 1. 2. conscias B. 1. concinnas Lgg. — 16 Ven. 1^

NOTvE

7 Tacita'] Passive, 'qnam haec a me na fiebat vespere, Plautus noster in

taceantiir.' Alias active: Cic. ' ta- Milite dixit, ' vespere suo vivere,' id

cita corporis fignra ;' id est, quae ta- est, ccena vespertina. Vespertinam

cet. illam horam nonam notat fnisse Mar-

16 De die] Enpleinjour. Qui de die tialis : * Imperat exstructos frangere

convivabantur, habebantnr intern- nonatoros;' id est, ccenare. Satur-

perantiores, solito coenas tempore mi- nalibns diebns ccena incipiebat a

nime expectato. Nimirnm legitima multa luce, ut helluandi esset spa-

convivii hora apiid Romanos erat tium. post soils occasum. Itaque quia coe-

228 M. ACCII PLAUTI

Potare, illam expilare jam. Pa. ne me raone. Ego istud curabo. Di. at ego te opperiar domi.

a7nicam, fota die, illam expilare jam. Par. I^oli me admoiiere : ego curabo istud, DiA. At ego te expectabo domi.

"Bon, una ad, Ifc. ita Lips. — 17 PI. 6. PI. 5. a m. pr. Potitare illam expilare jamemore; PI. 5. a m. sec. C. Pll. 1.2. 3. 4. H. B. 1. 2. HI. Yen. 1. Bon. jam emone ; PI. 1. Potiare ; Pll. 1. 2. 3. 4. C. Portare ; Potitare etiam Ven. X. Bou. Potare expilare clam al. ap. Parenm ; clam etiam J. Gnl. Both. 1. 2. Ne me mone G. IVI.--18 Ego istuc Lgg. B. 1. 2. HI. 1. Bon. Both. 1. 2.

ACTUS QUINTI SCENA PRIMA.

ARGYRIPPUS, DEMtENETUS.

Ar. Aged UM, decumbamus sis, pater. De. utjusseris.

Mi gnate, ita fiet. Ar. pueri, mensam apponite.

De. Numquid nam tibi molestum est, gnate mi, si haec

nunc mecum accubat ? Ar. Pietas, pater, oculis dolorem prohibet, quanquam ego

istanc amo. Possum equidem inducere animum, ne aegre patiar, quia

tecum accubat. 5

Arg. Agedum, pater, accumbamus, si placet. De. Sic fiet, mi fill, ut volueris. Arc. Servi, sternite mensam. De. Estne tibi durum, mifili, sihcec accubat jam mihi? Arg. Pietas, pater, vetat lacrymas oculis : tametsi ego istam diligo. Pos- sum certe a me impetrare, neferam indigne quod decumbat tecum. De. Decet ado-

1 Age d. sis Lgg. C. Age cubamus B. 1. HI. Ven. 1. Bon. Agedum accu- bamus PI. 5. pater utjusseris B. I. — 2 M. ita fidet ; Lgg. ita fiat. — 3 C. ?«o- lestus est. Ven. 1. Bon. mi gnate. B. 1.2. HI. 1. Ven. J. Bon. si hac mecum accubat ; Lgg. IM. H. G. molestumst hac mecum una accubat ; C. Pll. sex, si hac nunc mecum una accubat. — 4 Pietas patris pater B. 1. istanc ego amo G. —

NOTiE

1 Decumbamus'] ' Discumbere ' est qui videt quod invidet. Terentius : convivarum, ' decumbere' aegroto- * Vin' facere quod tno viro oculi do- rum, leant .^' id est, quod invito animo vi-

4 Oculis dolorem prohibet] Dolor deat tuus vir. ille non oculorura est, sed aniuii ejus

ASlNARlvE ACT. V. SC. 1. 229

De. Dccet vcrecundum esse adolescentera, Argyrippe.

Ar. edepol, pater, Merito tuo facere possum. De. age ergo, hoc agitemus

convivium Vino et serraone suavi: nolo ego metui, amari mavolo. Mi gnate, me abs te. Ar. pol ego utrumque facio, ut

seqiium est filium. De. Credam istuc, si esse te hilarum videro. Ar. an tu

esse me tristera putas ? 10

De. Putem ego? quern videam aeque esse moestum, ut

quasi dies si dicta sit. Ar. Ne dixis istuc. De. ne sic fueris, illico ego non

dixero. Ar. Hem! aspecta: rideo. De. utinam, male qui mihi

volunt, sic rideant ! Ar. Scio equidem quamobrem me, pater, tu tristem credas

nunc tibi ; Quia istaec est tecum : atque ego quidem, hercle, ut verum

tibi dicam, pater, 15

Ea res male habet : ac non eo, quin tibi non cupiam quas

velis : Verum istam amo : aliam tecum esse equidem facile pos-

sim perpeti.

lescentem esse verecundum, Argyrippe. Arc. Per cedem Pollucis, pater, possum concedere iuis meritis. De. Age igitur, celebremus hoc convivium vino et oratione /estiva. Ego nolo timeri abs te, mi Jili ! mah diligi. Arg. Per Pollucem ego prcBsto utrumque, ut par est natum. De. Credam id, si conspexero te tectum. A RG. Tunc existimas me esse mwstum ? D e. Ego arhitrabor, utpote quem videam esse perinde tristem atque si causa tibi capitalis dicenda sit. Arg. Ne dixeris id. De. Ne sic egeris, statim ego dicere desinam. Arg. Hem! vide: rideo. De. Utinam, qui mihi infensi sunt, sic rideant / Arg. Video prof ecto, pater, quare tu existimes me moestum esse nunc propter te, quia hac est tecum; atque ego qui- dem, per Herculem,ut tibi dicam vcre, pater, eares est indecora.ac nonidcircodico id, quod non tibi exoptem qua cupias,sed depereo istam. Certe possim ferre aquo

8 Vino ut sermone amari volo Lgg. Unio et Pll. 2. 5. 6. Vino ut sermoni C. B. 1. Ven. 1. Bon.— 10 Credo edil. quiedani vett. hilarem B. 1. Ven. 1. Bon. video tristem, omissis intennediis, Lgg. si ego te esse M — 11 Nonniilli ap. Pareum, moestum, quasi, omisso t^ ut. — 12 Ne dixeris B. 1. 2. Pll. sex, Ven. 1. Bon. Ne si fueris HI. 1. Nee sic fueris B. 1. Ne sic, fueris ilico C — 13 Hem specta Lgg.— 14 B. 1. M. V. et Both. 1. 2. parens. Ven. 1. me pater tristem.— \5 Quia istast in qnibusdain ap. Parenm. ego equidem H. HI. 1. — 16 Eares me male Lgg. C. Pll. sex, B. 1. 2. HI. I. Bon. at non B. 1. HI. 1.

230 M. ACCII PLAUTI

De. At ego banc volo. Ar. ergo sunt quae exoptas:

mihi quae ego exoptem volo. De. Unura hunc diem perpetere, quoniam tibi potestatem

dedi, Cum hac annum ut esses, atque amanti argenti feci co-

piam. 20

Ar. Hem istoc me facto tibi devinxti. De. quin te ergo

hilarum das milii?

animo aliam qiiamvis esse tecum. De. At ego volo hanc habere. Arc. Igitur tibi sunt quee exoptas ; ego volo qua mihi exoptem. De. Concede mihi hunc diem unum, quia per me tibi licet ut sis aim hac totum annum, et suppeditavi pecuniam amanti. Arc. Ah! me obstrinxisti tibi. De. Cur igitur non te das mihi latum et alacrem ?

quia tibi M. G. qui tibi H.— 17 Lgg. esse facile. H. M. G. B. ]. 2. HI. 1. Ven. 1. Bon. possum, quod recepit Both. — 18 Lgg. qua: optas. Mox ego deest

in B. 1. et H.— 20 B. I. 2. HI. 1. annum esses 21 B. 1. 2. HI. 1. C. Pll.

sex, Ven. 1. Bon. devinxisti. Mox Quia te in nonnullis ap. Pareum ; Quin ergo te B. 1. hilarem HI. 1. Ven. 1. Bon,

ACTUS QUINTI SCENA SECUNDA.

ARTEMONA, PARASITUS, DEMyENETUS, ARGYRIPPUS, PHILENIUM.

Art. Ain' tu, raeum virum hie potare, obsecro, cum filio ?

Et ad amicam detulisse argenti viginti minas ?

Meoque filio sciente id facere flagitium patrera ?

Pa. Neque divini, neque mi humani posthac quicquam

accreduas, Artemona, si hujus rei me esse mendacem inveneris. 5

Art. At scelesta ego, praeter alios meum virum fui rata

Art. An dicis, amabo, meum maritum bibere hie cum nato, et attulisse viginti minas argenti ad amicam, et patrem id perpetrare scelus, conscio meo nato ? Par. Deinceps me audias in re nulla neque diiina neque humana, Artemona, si deprehen- deris me esse mendacem in hac re. Art. At infelix ego, arbitrabar meum maritum

1 Scin tu B. 1.— 2 Etiam ad M. B. 1. Etjam ad conj. Both — 3 C. a m. pr. scienti. — 4 C. Pll. sex, B. 1. neque mihi. — 5 Arthcmona B. 1. HI. me rei Bon. mendacem me esse HI. 1. Hie versus deest in qnibusdam libris. — 6 Ah scelesta B. 1. Hl.1.2. 3. 5. A scelesta PI. 4. Ha scelesta PI. G. alias B. 1. HI. 1.

ASINARI^ ACT. V. SC. 2. 231

Siccum, frugi, continentem, amantem uxoris maximc.

Pa. At nunc dehinc scito, ilium ante oranes minimi mor-

talcm preci : Madidnm, nihili, incontinentem, atque osorem uxoris suae. Ari'. Pol ni vera ista essent, nunquani faceret ea quae

nunc facit. 10

Pa. Ego quoque, hercle, ilium antehac hominera semper

sum frugi ratus. Verum hoc facto sese ostendif, qui quidem cum filio Potet una, atque una amicam ductet decrepitus senex. Art. Hoc ecastor est, quod ille it ad coenam cotidie. Ait sese ire ad Archidemura, Chaeream, Chaerestratum, 15 Cliniam, Chremem, Cratinura, Diniam, Demosthenem. Is apud scortum corruptelae, et liberis lustris studet. Pa. Quin tu ilium jubes ancillas rapere sublimem domum ? Art. Tace modo : nae ilium ecastor miserum habebo.

Pa. ego istuc scio Ita fore illi, dum quidem cum illo nupta eris. Art. ego

censeo 20

Eum etiam hominem aut in senatu dare operam, aut clieu-

tibus :

prater ceteros mortales sobrium, temperantem,pudicum. Par. Atjaminlellige deinceps eum hominem esse nihili, si quis muxime deditum vino, vilem, impudicum. et inimicum sua conjugis. Art. Fer Pollucem nisi hcec ita se haberent, nunquam committeret ea qua committit nunc. Par. Ego etiam per Herculem semper existi- mavi hucusque eum virum esse moderatum ; sed qualis sit, aperit hoc scelere, cum bibit simul cum nato, et ductet simul amicam senex capularis. Art. Idcircn per adem Castoris est, quod ille it ad ccnnam singulis diebus, et ait sese ire ad Archida- mum, Chaream, Cherestratum, Cliniam, Chremem, Cratinum, Diniam, De- mosthenem, et idem animum adhibet corruptelw et publicis lupanaiibus u])ud mere- trices. Pah. Cur nan tu imperas ancillas ilium tollere sublimem domum? Art. Site jam: per adem Castoris ilium reddam infelicem. Par. Ego nosco ita futu- rum, quamdiu quidem eris nupta cum illo. Art. Ego existimo eum etiam homi- nem aut studere rebus for ensibus, aut clientibus, et defessum labor e for ensi dormire

PH. sex. frugi rata B.1.2. HI. 1. Ven.l. Bov. frugirata PIl. sex, C.fuvi rata Both. 1. 2.-7 Siccum continentem Lgg.— 8 Pll, 2. 5. 6. Ven. 1. mortales. C. Lgg. Pll. 1. 3. 4. B. I. 2. HI. 1. Bon.— 10 Pol ni ista vera C. Pol nisi ista vera Pll. 3. 4. — 11 Lgg. semper frugi ratus. — 12 B. 1. qui quicquid est cum; Lgg. esse oslendit quid est cum. — 13 Polal Lsg. Potitet una; una amicam B. 1. P. una unam amicam HI. 1. unam amicam etiam Ven. 1. — 14 HI. 1. illud it. PI. 1. quottidie. — 15 Chaream, Charesteum al. ap. Parenni. — 16 Cralinium, Cliniam, Oem. HI. 1. Cliniam Dem. etiam Ven. 1. Cluviam Dem. PI. 1. De- mosthenem Dumiam B. 1. Climiam Dem. Bon. Dineam Dem. -dl. ap. Pareiim. — 17 B. 1. HI. 1. curruptela. Al, ap. Pareum, et liberis,— VJ Parei 1. 2. al.

232 M. ACCII PLAUTI

Ibi labore delassatum noctera totam stertere. lUe opere foris faciundo lassus noctu advenit : Fundura alieniim arat, incultum familiarem deserit. Is etiam corriiptus, pon*o suum corrumpit filium. 25

Pa. Sequere hac me modo, jam faxo ipsum bominem ma- nifesto opprimas. Art. Nibil ecastor est quod facere mavelim. Pa. mane-

dum. Art. quid est ? Pa. Possis, si forte accubantera tuum virum conspexe-

ris, Cum corona amplexum amicam, si videas, cognoscere? Art. Possum ecastor. Pa. hem tibi horainem. Art.

perii ! Pa. paulispcr mane. 30

Aucupemus ex insidiis clanculum quam rem gerant. Ar. Quid modi, pater, amplexandi facies ? De. fateor,

gnate mi. Ar. Quid fatere? De. me ex amore hujus corruptum

oppido. Pa. Audin' quid ait? Art. audio. De. egon' ut nou

domo uxori meas Subripiam in deliciis pallam quam habet, atque ad te de-

feram ? 35

tola node. Ille lassus in opere faciendo foris revertitur de node, colit agnim alie- num, relinquit domesticum inaratum. Is etiam corruptus deinde corrimipit sunm natiim. Par. Sequere me hac, jam efficiam modo ut occupes in flagranti delicto ipsum hominem. Art. Nihil est per <Edem Castoris quod malim assequi. Par. Manedum. Art. Quid est? Par. Poles cognoscere tuum viarituni, si forte vi- deris accubantem cum corona, et ampledentem amicam, siintuearis 7 Art. Pos- sum per cedem Castoris. Par. Hein ecce hominem. Art. Nulla sk;«. Par. Sine paululum : obserremus clam ex insidiis quid faciant. Arg. Quousque tan- dem, pater, amplerabere? De. Fateor, fill. Arg. Quidfaferis? De. Me in- censum essemiruni in modum hujus amore. Par. Audisne quid dicit? Art. Au- dio, De. Egone possim tenere manum, ut non suffurer domo ab uxore togam quam

\ett. ilium mecasi or. B. 1. H. 1. habeo.— 21 Lgg. B. 1. 2. HI. 1. Pll.sex, C. Veil. 1. Bon. hominem in. — 24 Pll. 1.2. 6. aut incultum; al. ap. Pareum, in- cidtu. — 23 PI. 2. Is met corruptus ; PI. 6. Is porro corruptus. C. Pavei 1. 2. al. xelt. corrupit fllium. Post hiinc versum iionnulli iiiserunt, Quin etiam me miseram famosam facit fingitiis suis. — 26 C. a m. pr. hac modo. Pll. sex, C. manufesto. H*c vox deest in Lgg. — 29 B. 1. 2. HI. 1. si rideris.^iO Possim edd. queedani vett. Em tibi hominem Lgg. — 33 Pll. sex, C. amore corruptum

NOTiE 23 Opere foris'] Agriculturae allegoria ad obvelandas res aniatorias.

ASINARIiE ACT. V. SC. 2. 233

Non edepol conduci possum vita nxoris annua.

Pa. Censen' tu ilium hodie primum ire assuetum esse in

ganeum ? Art. Ille ecastor suppilabat me, quod ancillas meas Suspicabar, atque insontis miseras cruciabam. Ar. pater, Jube dare viuum ; jamdudum factum est, cum primum

bibi. 40

De. Da puere ab summo ; age, tu interibi ab infimo da

suaviura. Art. Perii misera! ut osculatur carnufex, capuli decus. De. Edepol animam suaviorem aliquanto quam uxoris

meae. Ph. Die amabo, an fcetet anima uxoris tuae ? De. nau-

team

unice amat, et ad te affcram 7 Per adem Pollucis malim vitam mew uxoris produci uno anno, quam non surripere. Par. Existimas tu ilium nunc primum ire ad lu- panar? Art. Per cpdem Castoris ille mihi surripiebat ea quce putabam mild sur- ripi ab ancillis, et animadvertebam in infelices innocentes. Arg. Pater, manda propinari vinum : jampridem factum, cum primum potavi. De. Da, serve, ab sum- mo lecto, age interim tu das suavium ab imo triclinio. Art. Nulla sum, infelix ! quomodo furcifer capularis amplectitur ! De. Per cedem Pollucis spiritiim multo amaniorem quam spiritum mecE co7ijugis. Phi, Die, obsecro, an spiritus tuce con-

oppido. Vatt. et hips, coireptum ; al. ap. Parenni, amor e hu jus c. esse oppido. ■ — 34 Egon' domo Lgg. — 35 Subrupiam C. et Parei 1. 2. — 36 Edd. qujEdani \eit. possint. — 37 Edd. qtia°dani vett. illunc hodie ; B. 1. hodie ilium. Mox esse deest in Ven. 1. assuetum ire in ganeum B. 1. — 39 C. cruciebam. — 40 Jubet HI. 1. — 41 B. 1. tu introabi. C. da suvium. — 44 B. 1. anfatel. HI. I. uxori. —

NOTiE

36 Vita uxoris annua"] Si quis niihi 42 Capxdi decus] Nonius : * Capn- spondeat fore ut niea uxor intra an- Ins a capiendo; nam sarcopliagum, num nioriatur, si non ei snffiner pal- id est, sepulcrum, veteres capulum lain quam amat ; nolini polliceri id, dici voluerunt, quod corpora capiat,' quamvis nihil niihi sit oi)tatius quam Festus : ' Capulum et manubrium mors nxoris. gladii vocatur, et id quo mortui effe-

37 Ganeum] Vvvuov, fornix. Do- runtur, utrumque a capiendo dictum : natus : ' Veteres ganeum tabernam sane a capulo fit capularis.' Porro meritnriam dixerunt, airh ras yas, 'capuli decus' dicitnr Demaenetus, tout' effTj TTis jris, quod ea sint in ter- id est, ornamentum iuiplendo capulo ra, non ut coenacula, supra terram.' aptum,

41 Ab summo] Medius erat inter 44 Nauteam] Nonius :' Nautea est

filium et Phileniuni Demanetus : aqua de sentina, a nautis dicta.' Fes-

inandat libari pocula ab Ajgyrippo, tus: ' Nautea lierba est granis nigris

et oscula ab PLilenio. qua coriarii utuntur, dicta quasi nan-

234 M. ACCII PLAUTI

Bibere malim, si necessura est, quam illam oscularier. 45 Art. Miser ecastor es. Pa. mecastor dignus est. Ar.

quid ais, pater ? Art. Ain' tandem ? edepol nae tu istuc cum raalo magno

tuo Dixisti in me : sine ! venias modo domura, faxo ut scias Quid pericli sit dotatae uxori vitium dicere. Ar. Ecquid matrem araas? De. egone ? illam nunc amo,

quia non adest. 60

Ar. Quid, cum adest? De. periisse cupio. Pa. amat

homo hie te, ut praedicat. Art. Nsb ille ecastor foenerato funditat : nam si domum Redierit hodie, osculando ego ulciscar potissimum. Ar. Jace, pater, talos, utporro nosjaciamus. De. maxime. Te Philenium mihi, atque uxori mortem : hoc Venerium

est. 55

jugis grave olet ? De. Malim potare sentinam, sinecesee est, quam illam osculari. Art. Per adem Castoris esinfelix. Par. Per Castorem nieretur. Arg. Quid diets, pater 1 Art. Aisne demum ? Per cedem Polliicis certe tu dixisti id adver- sum me cum tuo magno periculo : sine : revertere mox domum, efficiam ut intelligas quid periculi sit convicium inferre conjugi amplioris dotis. Arc. Numquid diligis matrem? De. Equidem illam amo nunc, quia non adest. Arg. Quid, cum ad- est? De. Velim interiisse. Par. Hie homo te amat sicuti dicit. Art. Per cedem Castoris dicit hcec mngno fvenore : nam si rerertatur hodie domum, ego pee- nas sumam potissimum fcetidis osculis. Arg. Conjice, pater, talos lusorios, ut deinde miltamus, De. Invoco plurimum te mihi ut faveas, Philenium, et letum

45 Edd. quapdam vett. quam illanc. ' Hie versus in omnibus Mss. nostris ponitnr post vs. 49. ita lamen, ut singuli fere libri notent, non siio loco scriptiim : sed per errorem detiirbatum <)e sede liac sua.' Pareus. si necesse sit HI. 1. — 46 Ecastor dignus est B. 1. Hie vs. deest in Bon. Decern, vs. scilicet 46 — 56 desiint in Ven. 1. — 47 B. 1. HI. 1. ne tu isthcec. B. 1. al. ap. Pareum, magno malo. — 48 Bon. domui,f. ut sciam. — 49 Pll. 3. 4. 5. 6. B. 1. 2. Hi. 1. Bon. eonvitium ; PI. 6. a ni. pr. facere pro dicere. — 50 ' Hie vs. in C. et Pll. sex collocatur post vs. 45. Bibere malim, Sj-c. sed cnni onines codd. scribanim ncgligentia hoc loco prodant, res ipsa loquitur, rectius liuc col-" locari ; nam idem hie vs. una cum vs. 45. Bibere malim, Ifc. iterum in om- nibus Mss. inciilcatur post vs. 56. Pueri, plaudile, l^c. cum obelismo, non Ruo loco esse scriptum. In iisdem libris scribitur ecastor, non mecastor.' Parens. Ego nee illam Bon. — 51 Lgg. te hie. — 52 Ne C. Bon. here funditat Parei 1. 2. et al. vett. iliac funditat al. — 54 Tace . , .jaceamus Bon. — 55 B. 1.

NOTiE

sea permutatione t in s.' 55 Venerium^ Qnatnor tali erant,

49 Vitium dicere'\ Id est, convi- et quatnor jactus talorum. Primus

cinra. jactus erat Venerius ; secundus, Ca-

ASlNARIiE ACT. V. SC. 2. 236

Pueri, plaudite, et mihi ob jactum cantharo mulsum date. Art. Non queo durare. Pa. si non didicisli fullonicam, Non mirandum est : in oculos invadi 7iii)ic est optiraum. Art, Eji^o pol vivam, et tu isthaec hodie cum tuo magno

malo Invocavisti. Pa. ecquis ciirrit pollinctorem arcessere? GO Ar. Mater, salve. Art. sat saluti 'st. Pa. mortuu'st

Demaenetus. Tempus est subducere hinc rae : pulchre hoc gliscit prae-

liura. Ibo ad Diabolum, mandata dicam facta, ut voluerit, Atque interea ut decumbamus suadebo, hi dum litigant. Post eum demum hue eras adducam ad lenani, ut viginti

minas 65

covjugi : hoc est Venerium. Servi, plausum edife, et mihi fundite mtilsum de can- tharo ob jactum felicem. Art. Non possum durare. Var. Si non didicisti artem dvrandarum vestium fullonicatn, non itu miror : est jam opporlunum invadere in ejus oculos. Art. Per Potlucem ego vivam, et tu invocasti hodie hanc meretricem cum tuo magno damno. Par. Ecquis currit ad vocandianvnguentariiimferatem? Arg. Mater, are. Art. Sat saluti est. Par. De Demceneto actum est, nunc me subducam hinc. Hcec pugna initur pulchre, ibo ad Diabolum, nuntiabo factum sa- tis mandatis sicut voluit, et interim auctor ero ut prandeamus, intereadum hi rixan- tur. Tandem postea eum adducam ad lenam eras, ut ei numeret viginti minas, ut

HI. 1. Lgg. C. et plerique PH. uxoris. B. 1. Venereum, — 56 HI. 1. cantaro. — 57 Non queo B. 1. 2. HI. 1. Ven.l. Bon. Pa. Now dedicisti B. 1.— 58 Lgg. B. 1. 2. HI. 1. Bon. invadi optimum es<.— 59 B. 1. 2. HI, 1. et tuishac ; C. PI. 3. 4. 5. 6. et tu is hcEc; Ven. 1. Bon.ff tuhishcBc ; PI. 1. tuis hodie hinc cum; PI. 2. et tuis hodie hoc cum. Acidal. et isthanc, scil. Pliileniiim. — 60 Invocasti C. Pll. sex, B. 1. 2. HI. 1, Ven, 1, Bon. et quis currit pol lictoremVU. polUctorem Lgg. B.l.accersfreB. 1.2. HI. Ven. 1. Bon.— 61 B. 1. Pll. sex, HI. I. Ven. I. Bon. sic sulutas ; C. Parei 1. 2. al. sat salutis. — 62 Tempus subducere B. 1.2. HI. 1. C. Pll, sex, Ven. 1. Bon. me pulchre: hoc Bon. — 64 HI. 1. et Lamb, dis- cumbamus. — 65 Poste demum C Post dowjum Lgg, Post demam Ven. 1. Bon,

NOTiE

nis ; tertius, Basilicas, Regius, Her- sensnm : se enim impatientem morsB

cnles; et qiiartns, Vulturins, Vene- esse foeniina dictitat, liic, qiia^i dicat

rins erat qiiando tali qnatnor eraut non posse densaie paniios, leponit

omnino dissiniiles. Canis, quando earn non didicisse fuilonicam ; quia

erant omnes siniili facie. Hercules, fuUonica dnrandornm pannorum est.

quando duo tali una erant facie, et 60 Pollinctorem'] Nonius : ' Pollinc-

duo altera. Vulturius, quando unus tores sunt qui mortuos curant : a ve-

erat unius faciei, et tres alterius. teri verbo pollincere, niortuum cu-

57 Non queo durare] Parasitus liaec rare.' Quasi dicat lioc loco Parasi-

verba Artemonze rapit in alieuum tus, periit, iuteriit Demaenetus.

236 M. ACCII PLAUTI

Ei det, in parte hac amanti ut liceat ei potirier. Arg:yiip{)us exorari spero poterit, ut sinat Sese alteinas cum illo nodes hac IVui : nam ni impetro, Regem perdidi : ex amore tantura est homini incendium. Art. Quid tibi hue receptio ad te est meum virum? Ph.

pol me quidem 70

Miseram odio enicavit. Art. surge, amator ; i domura. De. NuUus sum. Art. immo es, ne nega, omnium pol

nequissimus. At etiam cubat cuculus : surge, amator; i domum. De. Vag mihi ! Art. vera hariolare : surge, amator; i

domum. De. Abscede ergo paululum istuc. Art. surge, amator;

i domum. 75

De. Jam obsecro, uxor. Art. nuncuxorem me esse me-

ministi tuam? Modo, cum dicta in me ingerebas, odium, non uxor eram. De. Totus perii ! Art. quid tandem? anima foetetne

uxoris tuae ? De. Murrham olet. Art. jam surripuisti pallam, quam

scorto dares?

Diabolo concedafur amanti Philenio frui ex parte. Spero fore tit Argyrippus pos- sit exorari ut patiatur Diabolum esse cum Philenio alternis noctibus : mnn nisi ob- tineo, pcrilain nulricium, tantus est ardor amoris in homine. Art. Qiiare recipis hue meum virum apud te? Phi. Per PoUucem me enecat fastidio. Art. Age surge, amator ; i domum. De. Sum perditus. Art. Immo es omnium scelestis- sitnus, ne nega. At cuculus jacet adhuc : i, surge, amator; i domum. De. Va vdhi! Art. Vera divinas: expergisce, amator, i domum. De. Abscede igitur paulisper istinc. A.rt. Surge, amator ; i domum. He. Jam obsecro, uxor. Art. Nutic recordaris me esse tuam vxorcm? quando inferebas dicta injuriosa in me, eram mox odium, non conjux. De. Totus perii. Art. Quid tandem? anima ttxoris tuce fcetetne? De. Olet myrrham. Art. Tu surripuisti pallam quam

Postea demum hunc edd. quzedam vett. — 66 Lamb, in partem, contra omnes codd. hac ut amanti liceat potirier B. 1. HI. 1. potierier C — 67 Agyrippus Lgg. — 70 Quid tibi hunc C. Q. t. hanc Ven. 1. — 71 M. hodie enecavit B. 1. M. hodie enecabit HI. 1. Pll. 3. 4. Ven, 1. Bon. M. odio enicabit C. M. enecabil Pll. 1. 6. M. hodie necubit Pll. 2. 5. M. o. enicabit Lgg. — 72 Pare! 2. ne negato. C. ne nega ornium. — 74 Vehe mihi B. 1. arilatur in quibusdani libris. — 75 C. paulum. — 76 hgg. esse invenisli tuam. — 77 li\. ingerebas odio. — 78 Quid anima

NOTiE

73 Cuculus'\ Ex Aristotele, est avis Demaenetus in alieno cnbili depre- quse in nido alieno parit, ova ponit. henditur.

ASINARI^ ACT. 'V. SC. 2. 237

Ar. Ecastor quin surrepturum pallam promisit tibi. 80 Art. Non taces? Ar. ego dissuadebam, mater. Art.

bellum filium ! Istoscine patrem aequom mores est liberis largirier ? Nihilne te pudet ? De. pol, si aliud nihil sit, tui me, uxor,

pudet. Art. Cano capite te cuculum uxor ex lustris rapit. De. Non licet manere, (coena coquitur.) dum coenem

modo ? 85

Art. Ecastor ccenabis hodie, ut te dignum est, magnum

malum. De. Male cubandum est: judicatum me uxor adducit do- mum. Ar. Dicebam, pater, tibi, ne matri consuleres male. Ph. De palla memento, amabo. De. juben' banc bine

abscedere ? Ph. Immo intus potius: sequere hac me, mi anirae. De.

ego vero sequor. 90

Art. I domum. Ph. da saviura etiam prius quam abis.

De. i in crucem.

dares scorto ? Arg. Per cedem Castoria quin minatvs est se tibi surrepturum pal- lam. De. Non taces? Arc Ego dissuadebam, mater. Art. Lepidum filium ! Estne cBquum patrem communicare isios mores liberis? Nihilne te pudet? De. Per Pollucem si nihil est aliud, me pudet tui, uxor. Art. Uxor te rapit ex lustris c«- cidum capite cano. De. Noti potes modo abstinere maledictis dum coenem? coqui- tur coena. Art. Per cedem Castoris ccenabis hodie, magnum malum, ut est aquum. De. Est cubandum male ; uxor me adducit domum condemnatum. Arg. Tibi di- cebam, pater, ne afficeres injuria matr em. Phi. Recordare de palla, quaso. De. Mandasne hanc abscedere hinc? Phi. Immo potius intus: sequere me hac, mi anime. De» Ego vero sequor. Art. / domum. Phi. Da savium adhuc ante- quam abis. De. I in crucem.

fcetet uxoris Lgg. — 79 Mirrham olet Ven. 1. Bon. Mirram olet HI. 1. Mirra oletB.\. — 80 Ecastor qui hg^. B. 1. HI. 1. C. Pll. sex, Ven. 1. Bon. pro. misit sibi B. 1. — 83 Nihil nee te B. 1. Nil ne te Lgg. aliud nisi sit Ven. 1. Bon. 7ne pudet Lgg. — 84 Lgg. uxor lustris rapit ; Piirei 2. u. ex lustris domum rapit, contra omnes codd. — 86 E. cenahit PI. 4. ut dignum est Pll. se.\, C. Lgg. HI. 1. B. 1. 2. Ven. Bon. ut dignus est al. ap. Pareum. — 87 Bon. indi- catum me, i^c. PI. 6. uxor ducat; Douza abducit. — SB B. 1. pater, ne, IfC. oniisso pronomine. — 90 B. 1. potius sequere hanc: memini anime ; HI. 1. potius sequere hac : memini anime ; Ven. 1. etiam anime. HI. 1. sequar ; edd. quaedam vett. Ego sequor, omisso r^ vero. — 91 Da suavium HI. 1. Lgg. priusquam ab iis C. De. malum crucem edd. quaedam vetl.

238 M. ACCII PLAUTI ASINARI/E ACT. V.

GREX.

Hic senex, si quid, clam uxorera, suo animo fecit volup', Neque novum, neque rairum fecit, nee secus quam alii

Solent. Nee quisquam est tam ingenio dure, nee tam firrao pectorc, Quin ubi quicquam occasionis sit, sibi faciat bene. Nunc si voltis deprecari huic seni ne vapulet, 5

Kemur impetrari posse, si plausum sic clarum datis.

Grex. Si hic senex facit aliquid quod ohlectet animum, clam uxorem, neque fa- cit novum, neque mirum, neque secus quam alii solent. Nee est ullus animo tam duro, nee pectore tamfirmo, quin sihi benefaciat, quando aliqua occasio sese offert : nunc si vultis jam deprecari verhera ab hoc sene, arbitramur posse impetrare, si datis plausum perinde clarum, atque ego.

1 Pll. 1. 2. 3. 6. B. 1. et C. a m. sec. uxore ; HI. 1. uxorem suam. C. Pll. sex, Ven. I. fecit voluptatis. — 4 Quin u. quaqiie B. 1. siet, sibi faciei. — C Lgg. posse. Sic plausum clarum ; al. si plausum, sic clarum ; et sic Pll. sex, et C a m. pr. si plausum si clarum C. a ni. sec. hic plausum B. 1. si plausum clarum Parei 2. al. vett.

NOTiE

G Sic clarum"] Videttirhoc loco Grex Et edideritis plausum tam clarum et plausum edidisse ipse, ut ipse praeiret altum, quam uos edimus. plausui spcctatorum : quasi dicat :

M. ACCII PLAUTI

AULULARIA.

DRAMATIS PERSONS.

Lar, Prologus.

EucLio, Senex.

Staph Y LA, Jnus.

EUNOMIA, Mulier.

Megadorus, Senex.

Strobilus, Geminus servus.

Anthrax, 7^ . ^ > Loci.

CONGRIO, 3

Pythodicus, Servus. Ly CON IDES, Adolescens. Ph^dra, Puella.

ARGUMENTUM.*

Senex avarus vix sibi credens Eiiclio, Domi suae defossam niultis cum opibus Aulam invenit, nirsumque penitus conditam

EucUo senex avarus reperit ollam defossam in suis cedibus plenam muUis divi- tiis, et rursum earn condit penitus exanimatus timore, amens, earn servat, et vix

* Hoc Argumentum in edd. vett. postponitur sequent!. 1 HI. 1. 2. credit; B. 2. vix s. credentes. Cod. Vienn. ap. Barth. Heuclio. — 2 B. 1. 2, HI. 1. 2. cum multis ; Both. D^ossam multis cum opibus domi sua.

NOTiE

3 Aulam] Festus : ' Aulas antiqui dicebant, quas nos dicimas ollas, quia

240 ARGUMENTA.

Exsangnis, amens, servat. Ejus filiam

Lyconides vitiarat: iuterea senex 5

Megadoriis, a sorore suasiis diicere

Uxorem, avaii gnatani deposcit sibi.

Diirus senex vix promittit, atque aulae tiinens,

Domo sublatam variis abstrudit locis.

Insidias servos facit hujus Lyconidis, 10

Qui viiginem vitiarat ; atqiie ipse obsecrat

Avonciilum Megadorum sibimet cedere

Uxorem amanti : per doluin mox Euclio

Cum perdidisset, aiilam insperato iiivenit,

Lagttisque natam collocat Lyconidl. 15

sibi credit. Lyconides adolescens, filins Antimachi et Ennomiae, per vim np- presserat Phajdriara ejus jiliain. Interea senex 3Iegadorus, suasus ah Kwnonna. sorore, matre Lyconidis, ducere uxorem, petit Jiliam Eiiclionis avari. Senex difficilis vix spondet : et nutuens ollce, earn aufert domo, et abstrudit in variis locis. Strobilus, servus Lyconidis adolescentis qtd corruperat virginem Phae- dr ia.w, slruit insidias; atque ipse Lyconides rogat Megadorum avunculum, ut sibi cedat virginem quam amat. Mox Euclio itivenit insperato oltam quam amiserat per dolum, et Icetus collocat Lyconidi natam.

■ — 5 HI. 1. am. sec. vitiavit ; C. viciavat. — 7 Ms. Vienn. ap. Barth. Adv. XXXI. 6. depescit. — 10 Both, servus hujus facit. — 11 Cod. Vienn. et HI. 1. ut que obsecrat. — 13 Cod. Vieun. Heuclio; et sic ubique. — 15 Idem codex, co/- ligut.

not;e

DullaD) literam geminabant.' matrimonium.' Sic Graeci, iKSiSwiri,

15 CoUocat'\ Ellipsis, pro collocat in pro tvphs ydfAov SiSuxrt.

ARGUMENTUM, UT QUIBUSDAM VIUETUR, PRISCIANI.

Jrji.A.M repertam auri plenam Euclio

Vi suniroa servat, miseris affectus modis.

iyconides istius vitiat filiam.

Folt banc Megadorus indotatam ducere :

Lubensque ut facial, dat coquos cum obsouio. 5

Euclio, agitatus incredibili solicitudine, servat anxie ollam plenam auri, quam invenit. Lyconides corriimpit ejus Jiliam: BLgadorus vult earn ducere sine dote: et vt Euclio earn det lubenter, dat coquos cum obsoniis. Euclio metuit suo auro : abs-

1 G. avari plenam ; Parei 2. Aid. Jiint. Med. Arg. auri plenam domi ; sed domi abest a C. PU. sex, M. G. H. Hi. 1. 2. B. 1. 2. Yen. 1. Bon. Hinc Both.

NOTiE

2 Miseris affectus tnodis'] ^gritudine animi, inquies, amens.

ARGUMENTA. 241

AwTQ formiiiat Eiiclio; abstnidit foris. TJeque oniiii inspects, cornpressoris servulus Id siirpit. Illic Eiiclioni rem lefeit, Ab eo donatur auro, uxore, et filio.

irudit foris. Servulus Lyconidh id snrripit, omni re perspecta. Lyconides de- tegit Eitclioni ubi sil aurum. Lyconides donulur ab Eudione auro, uxore, et filio quern pepererat Piiaediia.

ediilit, avarus plenum auri. — 3 Liconides C. vitiarat HI. 1. a m. ser,— G Pll. 4. 6. C. ahstridit. C. B. 1. fores; G. Lgg. forns.—7 Re omni cod. Vienn. HI. 1. 2. B. 1. 2. Lgg. C. Pll. sex, Ven. 1. Bon. Aid. Junt. Med. Arg.— 8 Id suhri- -pit HI. 1. 2. B. 1. 2. Id surripit cod. Vienn.— 9 Ab eo et donatur B. 1. et felix HI. 1. a m. pr. sed corr. filio,

NOTyE

8 Surpit] Pro surripit. Horatius : ' Quae me surpuerat niilii.'

ALIUD ARGUMENTUM CAMERARII.

NoMEN Fabulae inditiim a re, qnae negotium et variat, et reddit copiosio- rem expositionem. Ea est olla plena auri, reperta ab Euclione in domo paterna. Hnjus senis avarissimi et parcissimi filiam, vi noctii adolescens Lyconides conipresserat. Itaque instable partn, cum puellam amaret, et avunculo desponsam esse cognovisset, rem omnem matri indicat ; et per banc impetrat, ilia sibi ut nubat. Interea senex de auri cnstodia delitias facere, et illud tamen amittere : bine illas turbse querelarum, et error confessionis, factae injuria?. Tandem adolescens de servo suo cognoscit, quid de olla sit factum. Atque hactenus Plautina ad nos pervenerunt. Ex proposilo autem argumento intelligi potest, turn et aurum redditum seni, et illnm animo mutatuni fuisse, et dotatam filiam tradidisse Ljconidi. Haec Codrum persecutum esse accepimus, expositione sua, et illius versus esse, qui vulgo feruntur. Noster quidem Fabricius indicavit quapdam Roniae reperta, quibus supplerentur haec deficientia : sed ne ilia quidem satis Plautina, neque causa, cur adjici vellemus, visa fuit. Proponitur imago sordidae parsimoniac et morositatis in Euclione. Nam et boc vitium senile est. Quo ipso qiioque indicatur, una cum aetate intelligentiam animi minui. Perverse enim certe fit, ut tum maxinie studeatur rei, cum jminime ad usumlongi teniporis spes relinquitur.

Delph. et Var. Clas. Plant.

242 M. ACCII PLAUTI

PROLOGUS.

LAR FAMILIARIS.

rSE quis miretur qui sim, paucis eloquar.

Ego Lar sum familiaris, ex hac familia,

Unde exeuntem me aspexistis : banc domum

Jam multos annos est cum possideo, et colo

Patrique, avoque jam hujus, qui nunc hie habet: 5

Sed mihi avos hujus obsecrans concredidit

Thesaurum auri clam omnis : in medio foco

Defodit, venerans me, ut id servarem sibi.

Lar. A'e quis ignorei quis sim, dicam breviter. Su7n Lar domesticus hujus familicE, ex qua me videtis procedere. Jam multi anni sunt, ex quibus mei juris est, et servatur a me hcec familia pro patre el avo Imjus hominis qui habitat nunc in ea. Verum hujus avus, odditis precibus, mihi commisit thesaurum auri, nemine conscio; et veneratus me ilium condidit in medio loco, in quo est focus mihi con-

1 Cod. Vienn. qui sum. — 2 Ego sum lar HI. 1. et sic citat Priscian. vi. p. G92. Putsch. — 3 Unde et ewitem B. 1. adspexisti cod. Vienn. — 4 Edd. quaedam vett. mult us annus est, contra omnes codd. annos quom PI. 2. B. 1. cum colo et possideo Lgg. et color Acidal. et Goeller in editione sua Auliilariae, Coloniae ad Rhenuin, 1825.— 5 Patri avoque HI. 1. 2. B. 1. 2. Pll. 1. 4. 6. C. Patriquo- que jam PI. 2. Patrique avoque hujus Lgg. omisso jam. Nonius p. 664. 57. citat, Patri avove higus, 8fc. — 6 Sed mi avus HI. 1. B. 1. 2. et HI. 2. a m. pr. — 7 Auri thesaurum H. G. M. Both. 1. 2. Thensaurum C. Pll. sex, Parei 2. —

NOT.E

1 IMiretur^ Donatus : ' Veteres multus annus est.

'miror' cum 'unde' pro'nescio' 7 In medio foco] 'Focus' locus erat

ponebant ; nam admiratio ab igno- in mediis aedibus, Lari sacer, in quo

rantia descendit.' ignis servabatur jugis. Nee erat id

2 Lar sum familiaris] Lar, Hetrus- Euclioni peculiare ; nam in omnibus ca vox, quae 'principem' significat. ferme aedibus erat ejnsmodi focus, Familiaris dicitur, quod sua cuique In hunc injecit Mutius manum dex- Lari familia custodienda crederetur. teram apud Porsenam Hetruscorum Greece, Lares, ©eol KaroiKiSioi, Dii do- regem, qua combusta, coactus uti si- mestici. nistra, dictus est 'Scsevola,' quasi

4 Jam multos annos est] Pro, jam ' Scaeva vol a.'

nuiUi anni sunt. Sic vernacnlo nos- 8 Venera7is] Id est, orans. Hora-

Xio d'lchnus, II y a jdusieursann^es, pro tius : ' Ac venerata Ceres, ut culmo

lis sont plusieias amines. Alii putant surgeret alto.' Id est, orata. archaismum esse multos annos est, pro

IN AULULARIAM PROLOGUS. 243

Is quoniam moritur, ita avido ingenio fuit,

Nunquam indicare id filio voluit suo : 10

Inopeinque optavit potius euni relinquere,

Quam euni Thesaurum commonstraret filio.

Agri reliquit eii non magnum modum.

Quo cum labore magno, et misere viveret.

Ubi is obiit mortem, qui mihi id aurum credidit, 15

Coepi observare, ecqui majorera filius

Mihi honorem haberet, quam ejus habuisset pater.

Atque ille vero minus minusque impendio

Curare, minusque me impartire honoribus.

Item a me contra factum est : nam item obiit diem. 20

Is ex se hunc reliquit, qui hie nunc habitat, filium

Pariter moratum, ut pater avusque hujus fuit.

Huic filia una est : ea mihi cotidie

Aut thure, aut vino, aut aliqui semper supplicat :

secratns, ut ilium sibi custodirem : quanquam ille migrat c vita, tamen est animo tarn avaro, ut nunquam voluerit ostendere filio suo, et muluerit eum relinquere ege- num, quam Hit detegere eum thesaurum. Ei reliquit agrum non magnum quo viam toleraret difficile et molesle. Quando is qui mea fidei commisit hoc aurum, functus estfato, cccpi videre uirum ejus filius mihi de/erret majorem honorem quam ejus pater detulisset. At vero ille coepit me honorare minus minusque multo, et irnpendere viinus reverentiee. Contra ego fui talis adversiis eiim, qiialis fuit adversus me : mortuus est etiam, et reliquit ex se hunc filium, qui mnnet nunc hie, similibus moribus instructum, atque fuit hujus pater et avus. Hie habet unam filium Phaedriam. Ea mihi offert semper singulis diebus aut thus, aut vinum, aut alia

^*'-r*^^*'*****-^

9 Is quando HI. 2. B. 1. 2. PU. 1. 2.3. 5. C. Ven. 1. Bon. Med. Aid. Jont. Arg. 3. Goeller. Is quom Lpg. IsqmC. PI. 4. — 10 B. 1. id voluit filio, T<p suo omisso. — 11 Inopem optavit cod. Vienii. — 12 Quam id thes. cod. Vienn. commonstrare PI. 6. Vienn. Goeller. conmonstraret PI. 1. — 13 B. 1. 2. HI. 1. 2. ei non.— 14 Qui cum Lgg. Bothe 1. 2. et Gceller.— 16 HI. 1. 2. B. 1. et edd. vett. ecquid ; PH. 2. 3. ecqui, ut correxit J. Gul. Qnaest. in Anl. cap. 1. et qui C. observare qui majorem Ldgg. Nonius p. 6G6. 13. citat, et quid em majorem fili- um Mihi honorem habere. Gnelph. quam ejus. — 18 HI. 1. vero minusque imp, minus. — 19 Nonius p. 556. 53. citat, minusque impertire ; et sic Lgg. — 20 HI. 1. a m. sec. et Lgg. nam idem. C. Pil. 2. 4. die. — 21 Cod. Vienn. ^/i«s. — 22 Nonius p. 696. 33. citat, ut pater atque avus ejus fuit. — 24 Vienn. B. 2.

NOT^E

13 Agri . , , modumi Agri mensu- genus honoris, utpote quod Diis unis ram, agrum. Horatius : 'Hoc erat in defertur. Virgilius, ' Perfecto laetus votis ; modus agri non ita niagnus.' honore,' id est, sacrificio,

17 HonoretnJ 'Honor' hie de sa- 2i Aut thure, aut vino] Laribus nihil crificio, quod est prEestantissinmni offerebalur, nisi quod vita careret ;

244 M. ACCII PLAUTI

Dat mihi coronas : ejus honoris gratia 25

F^ci, thesaurum ut hie reperiret Euclio,

Quo earn facilius nuptum, si vellet, daret.

Nam compressit earn de summo adolescens loco.

Is scit adolescens quae sit, quam compresserit :

Ilia ilium nescit, neque compressam autem pater. 30

Earn ego hodie faciam, ut hie senex de proximo

Sibi uxorem poscat : id ea faciam gratia,

Quo ille eam facilius ducat, qui compresserat.

Et hie qui poscet eam sibi uxorem senex.

Is adolescentis illius est avunculus, 35

Qui illam stupravit noctu, Cereris vigiliis.

Sed hie senex jam clamat intus, ut solet.

Anum foras extrudit, ne sit conscia.

Credo aurum inspicere volt, ne surreptum siet.

munera : mihi imponit serta. Effeci ejus famcB causa, ut hie Euclio thesaurum inceniret, ut eam collncaret libcralius, si liheret. Namjuvenis inpriniis nobilis eam compressit. Isjurcnis novit <]uam compresserit: ilia ilium ignorat, el pater nescit eam fuisse compressam. Ego pevficiam hodie ut hie senex vicinus eam petal sibi conjugtm. Id ejficiam idcirco, ut ille qui compressit earn, ducat lubentius: el hie senex (jui eam petet sibi conjngem, est avunculus illius juvenis qui illi vitium ititulit noctu ill vigiliis Cereris. Verum hie senex vociferatur jam domi pro tnore sua. Ejicit foras anum, ne sit conscia thessauri a se iuvenli. Puto geslit visitare au- rum, nefuerit ablalumfurto.

aut aliquid; B. 1, HI, 1. 2. aut aliquo.— 27 Quo illam C. PI. 4. Both. 1. 2. Quo ille eam PH. 1. 2. — 30 Vienii. compressum autumat ; Lgg. etiam autumat.—» 31 Eam deest in Vienn. de proxumo B. 1.— 31 B. 1. poscit.

NOTiE

qualia sunt thus, vimim, roroncP, flo- Iiiee a miilieribns jejunis : quod qui- zes, et alia. ' Siipplicaie' autem est dem flagitiis dabat locum. Unde vei bum rebus sacris conseciatum ex- Plautinaiu prudentiam in fingendo priuiendis. videre licet. Vocabantur hac sacra

36 Cereris i-igiliisi Vigiliae Cereris QefffiotpSpia, agitabantur uoctu, et auiota oniiii

AULULARIiE ACT. I. SC. 1. 245

ACTUS PRIMI SCENA PRIMA.

EUCLIO, STAPIIYLA.

Eu. Ex I, inquam, age exi : exeundum hercle tibi hinc esto

for as, Circumspectatrix cum oculis emissitiis, St. Nam cur me miseram verberas? Eu. ut misera sis, Atque ut te dignam mala malam aetatem exigas. St. Nam qua me nunc causa extrusisti ex a^dibus ? 5

Eu. Tibi ego rationem reddara, stimulorura seges ? Iliuc regredere ab ostio : illuc sis : vide, ut Incedit. At scin' quo modo tibi res se habet? Si hodie hercle fiistem cepero, aut stimulura in manum, Testudineum istum tibi ego grandibo gradum. 10

St. Utinam me Divi adaxint ad suspendium

EucL. Egredere, inquam, age egredere: per Herculem tibi excedendum est foras hinc, 0 specnlalrix cum oculis curiosis. St. Quarc me cadis infeliccm ? Eltl. It sis infelix, atque ut tralias agram senectutem dignam te, scelesta. St. Qwtm- obrem me ejecisti nunc domo? EucL. Tibi afferam causam jam, seges vlmoriim? Abi illuc ab ostio: illuc si vis: vide ut tergicersulur. At scisne quo pactu res tuee se habent? Per Herculem si arripuero baculum hodie, aut nervum in manum, ego productiores efficiam tuos istos passus tardos. St. Utinam Dii me compellant ad

1 Botli, et Goeller delent hinc et foras, legentes hercle est tibi ; et sic Lgg. — 2 Circumspectatrix inisiciis Lgg. emissiciis B. 1. C. — 3 Nam me cur C. a ni. pr. — 5 Nam me qua causa C. Parei 2. nunc deest etiam iu Lgg. Nam qua nunc me PI. 3. Nam qua me causa PI. 6. Nam qua nunc causa edd. quiedair. vett. Nam me qua nunc al. ex his cedibus HI. 1. his ex cedibus HI. 2. B. 2. ex- trusisti his cedibus B. 1. — 6 Tibin ego B. 1. reddam rationem HI. 1. — 8 HI. 1. se habet se. Lgg. modo res. — 9 Voc. hercle deest in C a m. pr. et /lorfie noii legitnr in Lgg. — 10 B. 1. tibi hodie grandibo ; Lgg. et C. tibi ego gradibo ; et sic edidit Pareus ; grandibo Pll. sex, HI. 1. 2. B. 2. et edd. vett. — 11 Vett.

NOTjE

2 Oculis emissitiis] 'Emissitii' di- nectus, ' boua et pulchra' juvenilis cuntur ocidi, quasi ad exploianduni dicitiir.

missi. Sic et sagarnm veneficarnm- 6 Stimulorum seges] Id est, digna

que ociili dicuntiir 'emissitii,' quasi in cnjiis corpore perpetno defigan-

nonnihil eniittant quo inficiantur ea tiir stimuli, ut segetes defiguntur

in quae conjiciuntur. In vetulas au- in agio.

tern, qnalis est Stapliyla, vulgo cadit 11 Adaxint] Pro ' adegerint,' ve-

suspicio veneni. tus praeteriluni, ' ago, axi,' pro ' egi '

4 Malam atalcm] 'Malaaptas' se- hcteroclito. Festus: ' Axitiosi facti-

246 M. ACCIl FLAUTI

Potius qiiidem, qiiam hoc pacto apud te serviam.

Eu. At ut scelesta sola secum murmurat!

Oculos hercle ego istos, improba, efFodiam tibi,

Ne me observare possis, quid rerum geram. 15

Abscede : etiam nunc : etiam nunc : etiam : ohe !

Istic astato : si liercle tu ex istoc loco

Digitum transversum aut unguem latum excesseris,

Aut si respexis, donicum ego te jussero,

Continuo hercle ego te dedam discipuiam cruci. 20

Scelestiorem me hac anu certe scio

Vidisse nunquam : nimisque ego banc metuo male,

Ne mihi ex insidiis verba imprudent! duit,

Neu persentiscat, aurum ubi est absconditum :

Quae in occipitio quoque habet oculos, pessuma. 25

Nunc ibo ut visam, est ne ita aurum ut condidi.

Quod me solicitat plurimis miserum modis.

funem potius (fuidem, quum ministrem libi hoc modo. EuCL. Sed quomodo nefaria secum commurmurat sola ! Ncquam, per Herculcm ego tibi eruam istos oculos, ne valeasme explorare,qmdfaciam. Ahi : etiam nunc : etiam nunc : etiam. Ohe! consiste istic. Per Herculem si tu processeris ex isto loco, vel transversum digi- tum, vel latum unguem, aut si retro conjeceris oculos usquedum ego tibi mandaroy per Herculem ego te reddam statim discipuiam cruci. Intelligo certe me nunquam vidisse nequiorem hoc anu : et ego pertimesco magnopere, ne me decipiat insidiose imprudentem, neu subodoretur quo iti loco aurum est occultum : hac habet oculos in occipitio etiam ncqiiissima. Nunc proficiscar ut visam utrum aurum sit sicut abs- condi, quod me sulicito animo esse cogit magnopere miserum. St. Per Castortm

ap. Gceller, Aid. Junt. adassi)it. — 12 Potiusq quidem B. 1. — 16 Verba €h'a»» nunc desiint in C, Pll. 3. 5. et ohe HI. 1. ohe nunc DoiizJi, Acidal. GcbUer. Abs- cede.'-etiam nunc !-etia}n nunc! Sta. Etiamne? Eu. OAe Both. 1.2. — 17 Is- tic adesto HI. 1. 2. B. 1. 2. H. M. Pll. sex, Veii. 1. Bon. Aid. Junt. Med. 2. Aig. 3. al. vett. atusto C, Istuc adesto G. etiam nunc htic ut asta, istoc loco Lgg. — 18 Aid. Dignum. Lj;g. trajiscorsum . . . . excedes ; al. ap. Lang, delent

excesseris 19 Aut si respexeris HI. 1. 2. B. 2.-22 HI. 1.2. B. 1. hanc ego.

HI. 1. metuo malum. — 26 Kdd. qiicPdam vett. Douz. et Gceller, sit ne ; PI. 6. est ne aurum. HI. 1. B. 2. ut condidit — 27 ' Hnuc versum inter et seqnentein

NOTyE

osi dicebantnr, cum pliires una quid re ' passim pro * orare.'

agerent, facerentqne. 'Axit' au- \s Digitum transversumli La largeur

tern antiques dixisse, pro ' cgerit,' du doigt.

manifestum est. Unde ' Axites' mu- 20 Discipuiam cruci] Id est, Pen-

lieres, sive Dii, dicebantnr una agen- debis a cruce, ut discipula a magis-

tes.' tra, quae te doceat literas, et unana

17 Astatol Id est, stato : 'adora- maxime, nempe I.

AULULARI/E ACT. I. SC. 2. 217

St. Nee nunc mecastor quid hero ego dicam meo

Malas rei evenisse, quamve insaniam,

Queo comminisci : ita miseraui me ad hunc modum 30

Decies die uno saepe extrudit aedibus.

Nescio pol qua3 illunc hominem intemperiae tenent ;

Pervigilat noctes totas : turn autem interdius

Quasi claudus sutor domi sedet totos dies.

Neque jam quo pacto celem herilis filiae 85

Probrura, propinqua partitudo cui appetit,

Queo comminisci : neque quicquam melius est mihi,

Ut opinor, quam ex me ut unam faciam literara

Longam, meura laqueo collum quando obstrinxero.

nee ego possutn assequi animo nunc quid mali accident meo hero, et quce vecordia prapcipiteni agat : videlicet me ita ejicit ex adibus miseram persicpe decies intra ttnum diem. Non capio per Follucem qua amentia incitet ilium hominem. Agit insomnis totas noctes. Tutu autem inlerdin, quemadmodum claudus sutor, sedet domi totis diebus. Nee possum fingere animo qua ratione occultem dedecus jilice heri mei, cujus partus jamjam adest. Neque est quicquam mihi satius, ut exis- timo, quam ut faciam ex me unam lileram longam, quando inseruero laqueo meum collum.

Gill. Qujest. in Aul. c. 1. ista incnicabat, qiise tanqiiam ad hanc fabulam per- tinentia laudantnr Nonio, et Fiagmentis a nie iiiserta sunt : Nee node nee diu quietus unquam earn (1. eram) nunc dormiam. Hiijiis ea loci non esse, vel metruni est imlicio.' Bothe, — 28 Nee numen ecastor Pll. 1. 2. 4. B. 2. me ecas- tor HI. 1.2. B. 1. Non enim mecastor Parei 2. al. vett. Noe num mecastor C. Noji num mecastor C. a ni. sec. Non enim ecastor Lgg. et sic Gul. e niembra- nis ; Ne nunc mecastor H. a m. pr. et G. Nee nunc mecastor Pll. 3. 5. Nenum mecastor Goeller. — 30 B. 1. Lgg. H. ita me tniseram. — 31 G. M. extrusit. — 32 B. 1. qucB ilium h. in temperice. — 3G HI. 1. paritudo, et in maig. partitudo. — 38 Palmer. Spicileg. p. 671. conj. ut uv am faciam, h. e. pensilem. — 39 Low- gum laqueo collum B. 1. HI. 1. a ni. sec. Longam laqueo collum Pll, sex, C. Lgg. Aid. Junt. al. vett.

NOT/E 38 Literam Longam] I intelligit, quod suspendio mortua repraesentabit Staphyla.

ACTUS PRIME SCENA SECUNDA.

EUCLID, STAPHYLA.

Eu. Nunc defaecato demum animo egredior domo, Postquam perspexi salva esse intus omnia.

£ucL. Postquam animadverli cuncta esse bene constituta domi, nunc exeo foras

248 iM. ACCII PLAUTI

Redi nunc jam intro, atque intus serva. St. quippini

Ego intus servem ? an ne quis eedes auferat?

Nam hie apud nos nihil est aliud quassti furibus: 5

Ita inaniis sunt oppletae alque araneis.

Eu. Mirum quin tua nunc me causa faciat Juppiter

Philippum regera aut Dariura, trivenefica.

Araneas mihi ego illas servari volo.

Pauper sum, fateor, patior : quod Di dant fero. 10

Abi intra, occlude januam : jam ego hie ero.

Cave quenquam alienum in eedis intromiseris.

Quod quispiam ignera quaerat, extingui volo,

mente tandem quieta. Repete nunc jam domum, alque custodi qua sunt intus. St. Quid ego cuslodiam ? An ne quis auferat domum ? Etcnim fares habent nihil aliud quod auferaut hinc a nobis, tarn ctdes sunt plence inanitate et araneis. EucL. Venejicarum cxitiosissima, tnirum quod Jupiter me von facial tui gratia Philippum Regem, aut Darium. Ego cupio mihi custodiri illus araneaii^ : sum inops, non diffiteor: patienter fero: quod Dii dant, nccipio. Ingredere,JHnge ja- nuam, ego ero jam hie. Vide ne receperis domum quenquam alienum. Quoniam

I Nunc defecate C. dommn M. — 2 Postquam conspexi cod. Vienn. ap. Bailh. Adv. xxxviiF. 8.-3 Quippe nihil idem codex et HI. 2. Quippe nil HI. 1.

B. 1.2. M. H.G. Yen. 1. lion. Med. 2. Arg. 3. Aid. Junt. Both. 1.2. Goeller. — 5 Voc. aliud deest ap. Non. p. 736. 26. questi C— 6 Ita inanis Hi. 1. Lgg. aragneis Vienn. — 7 Lanibinus tua me, oniisso tu nunc; et sic H. ap. Both. causa me faciat B. 1. me deest in Aig. 3. nunc servant HI. 1. 2. B. 1. 2. Vienn.

C. Fll. sex, Yen. 1. Bon. Aid. Jnnt. Med. 2. Arg. 3.— 8 Dareum Lgg — 9 HI.

1. B. 2. mihi illas.— 12 HI. 1. 2. H. 2. G. inades; Weun. mihiicdes.—Vi Quid si quispiam i. qucerit? Eu. Extingui HI. 1. B. 1.2. Lgg. M. Yen. 1. Bon. Med.

2. Aid. Jnnt. Arg. 3. Quod si quispiam i. qucerit? Eu. E. volo Pll. sex, H. HI. 2. Quod quispiam i. quarat, e. v. C. et Vienn. Quid si quisquam i. qucerit

NOTiE

1 DefcEcato] Qnemadmodum fapci- 10 Patior'] Magni animi vox, et

bus infuscaturviniini, ant aliiid quid- supra vires Enclionis. Cic. * Qnis

vis liquidum ; sic mens cnris, metn, enim non landet patientia paiiperta-

et quovis cnpiditatis nietu. Qute tis ornatos?' Seneca :' Cui cum pan-

fseces si resederint, liq\iidiun viniim, pertate bene convenit, dives estl

pellucidnni, qnietnmqiie fit. Non qui parum habet, sed qui plus

5 Qucesli] Pro ' qn*stns.' cnpit, pauper est. Modus divitia-

6 Inaniis'] Inaniae, inaniarum, pro mm primus est, habere quod necesse 'inanitate.' est; proximus, quod sat est, id est,

8 Trivenefica] Mnlieres ejusmodi commodum.'

vocabantur sagae, simulatrices, fxop- Quod Di] Hesiodns : MtjSs wot'

(puTpiai, fictrices, veratrices. oh\op.ivT]v ireviriv dvfjLo<pB6pov av^pl Te'8-

9 ilrnneassen-ari] Boni ominis esse Aa0' oveiSifeiv fxaKapav SSo'tv aliv iSv- arbitrabantur veteres, si aranea ab rwv. Ne cui pauperiem savam,peslem- superioribus filo suo coram descen- que animorum Objicito, ut proprium: deret. namque est donum ilia Deorum.

AULULARIiE ACT. 1. SC. 2. 249

Ne causse quid sit, quod te quisquam quseritet. Nam si ignis vivet, tu extingucre extempulo. 15

Turn aquam aufugisse dicito, si quis petet. Cultrum, securim, pistillum, mortarium. Quae utenda vasa semper vicini rogant, Fures venisse, atque abstnlisse dicito. Profecto in sedes meas me absente nerainem 20

Volo intromitti ; atque etiain hoc prsedico tibi. Si Bona Fortuna veniat, ne intromiseris. St. Pol ea ipsa credo ne intromittatur cavet : Nam ad aedis nostras nusquara adiit, quanquam prope est. Eu. Tace, atque abi intro. St. taceo, atque abeo. Eu. occlude sis 25

Fores ambobus pessulis : jam ego hie ero. Discrucior animi, quia ab domo abeundum est mihi. Nimis hercle invitus abeo: sed quid agam, scio.

sunt qui quarant ignem, rolo extingiii, ne sit quicquam quo quivis le conreniat. Nam si ignis vivat, tu morieris e vesligio. Si quis postulet aquam, die earn aufu- gisse. Die fures venisse, ct furatos fuisse cultrum, securitn, pistrillum, mortarium, vasa quce vicini petunt utplurimum commodato. Sane cupio nullum excipi domum meam, me absente. Etiurn id tibi mando, si bona Fortuna sese off'erut, ne recepe- ris. St. Per Pollucem puto quod ea ipsa metiiit ingredi : etenim nunquam subiit ades nostras, tametsi vicina est. EucL. Sile, el ingredere. St. Silco, et abeo. EuCL. Junge, si vis, januam lUroque pessulo. Mox ego ero hie. Angnr animn, quia mihi excedendum est domo : per Herculem magnopere invitus projiciscor, te-

G. 14 Nee HI. 1. quo te vet. cod. Menrs. — 15 Lgg. et ed. Carpent. tu extin-

gue extemplo ; C. et Pll. sex etiam, extemplo ; HI. 1. ex templo, — 16 Tuaqunm Lgg. aufugisse. Sta. Dicito, ^-c. B. 1. am. sec— 17 Sta. Cultum securum B. 1. a 111. pr, Sta. Cultrum securim B. 1. a m. sec. et Ljrg. pistellum C. et Parei 2. pistillum sex Pll. HI. 1. 2. B. 1. 2.— 18 Lgg. rogitant.—V.) Furem •Vienn.— 20 P. in adibus meis H. M. G. Hi. 1. 2. B. 1. 2. Vieiin. Yen. 1. Bon. Med. Aid. Jiint. Arg. 3. al.— 21 H. 1. 2. B. 1. 2. atque hoc eliam.— 22 G. ve- niet; M. venerit.—2i Nam ad cedes HI. 1. 2. B. 1. 2. prope sit HI. 1.2. V\. 0. M. est deest Pll. 1- 2. 3. 4. 5. G. H. B. 1. 2. Vpii. 1. Bon. Aid. Juiit. al. vett. quoquam G. quaquam PI. 1. teste Gronovio, Aid. Jnnt. Arjr. 3. nunquam adit quaquam propet Lgi;. unde Gronov. conj. nunquam adiit quaquam prope ; Both. nunquam adit quaquam prope.— 2S C. si quid ; Bariii. Adv. xxviii. 8. legit,

NOTiE

22 Bona Fortuna'] Plures Fortiinas 24 Quanqiiam prope est] Fortunce

adorabaiit veteres, in qiiibus erat templum noii longe aberat ab Eu- Bona, quae nee gravis, nee incon- clione : quod videtur innuere Sla- stans, sen aestuaiia dicitur : liaec rvxn pliyla. eupiiros.

250 M. ACCn PLAUTI

Nam noster nostrae qui est magister curia?,

Dividere argenti dixit nummos in viros: 30

Id si relinquo, ac non peto, omnes illico

Me suspicentur, credo, habere aurum domi.

Nam non est verisimile, hominem pauperem

Pauxillura parvi facere, quin nummum petat.

Nam nunc quom celo sedulo omnes, ne sciant, 35

Omnes videntur scire, et me benignius

Omnes salutant, quam salutabant prius.

Adeunt, consistunt, copulantur dexteras :

Rogitant me ut valeam, quid agam, quid rerum geram.

Nunc quo profectus sum ibo, postidea domum 40

Me rursum, quantum potero, tantum recipiam.

rinn id agendum est : etenim magister nostrcB curia monuit se divisuiiim esse pe- cuniani viritim. Si id negligo, ac non accipio, quillbet stalim me suspicabunfur, ut puto, habere aurum in adibus : nam non est verosimile hominem inopem adeo parvipendcre pauxillum, ut non petat nummum. Sane cum nunc video diligenter ne quis sciat, omnes videntur scire, et omnes me salutant humanius quam salutabant antea. Accedunt, consistunt, jungunt dexteras, sciscitantur a me quomodo valeam, quid agam, quid rei faciam. Jam ibo quo profectus sum, deinde revertar ud cedes rursum quam cclerrime potero.

'st I quid. — 30 Ascon. ad Cic. Verr. i. 8. argenti nummos dixit. — 32 Ne suspi- centur \ienn.—Z A Aculal. et Gfleller, numUm pro genitivo; B. 1. etiain nu' mum; C. qui num.—\0 C. Lgg. Pll. 3. \. 6. Vienn. Ven. 1. Bon. Med. 2. Aid. Jiint. Aiff. 3. al. velt. post idem; Pll. 1.2.5. HI. 1. post itidem ; ai. post item. — 41 Vienn. recipio.

NOTJE

29 Nostra magister curice'] Populus Romano loquitur Plaiitns. Triginta

Ronianus dividebatur in tribiis, et sex curiae erant Ronianornm. Grae-

qiiaeqne tribus in curias, cjuibus erat cis rpiTTvapxai vocabantur magistri

situs magister, qui curaret, dirigeret, curia, et rpiTrvs, tribus. Magister

tribueret. Quanquam Graecum est curiae. Ciceroni, ' curio.'

argumentutn, et Grseca scena, more 30 In rjjos] Kar' &vipa, viritim.

ACTUS SECUNDI SCENA PRIMA.

EUNOMIA, MEGADORUS.

Eu. Veliim te arbitrari me ha3c verba, frater,

EuN. Volo te in animum inducere hoc, frater, videlicet me proferre hac verba

AULULARIiE ACT. II. SC. 1. 251

Meae lidei, tuaeque rei hoc causa Facere, ut aequom est germanam sororem. Quanquara hand falsa sum, nos odiosas haberi. Nam multum loquaces merito omnes habemur, 5

Nee rautam profecto repertam ullara esse Hodie dicunt mulierem ullo in saeculo. Verum hoc, frater, unum tamen cogitato, Tibi proxumam me, mihique item esse te. Ut asquom est, quod in rem esse utrique arbitremur, 10 Et mihi te, et tibi me consulei e et monere : Neque occuUum id haberi, neque per metum mussari, Quin participem pariter ego te, et tu me ut facias. Eo nunc ego secret© te hue foras seduxi, Ut tuam rem ego tecum hie loquerer familiarem. 15

Me. Da mihi, optuma foemina, manum. Eu. ubieaest? quis ea

mecE fidci gratia et tiice utiUtatis, siciit par est facere sororem germanntn : tarnetsi non me fiigit nos esse odio. Nam jure putamur omnes verbosiores esse, et sane di- cunt hactenus nullam mulierem esse repertam miitam in idlo saculo. Attamen, frater, recordare hoc unum, me tibi esse proximam genere, et te sic mihi esse similiter. Est par, et te mihi consulere, et me tibi, et monere eorum qua existima- mus vertere in commodum alterutrius. Neque oportet haberi illud occultum, neque per metum taceri, quo mimis te faciam illius participem, et tu me facias pariter. Ego te seduxi foras clam, ut ego disserercm tecum hie de tua re familiari. Me. Cedo mihi manum, optima feemina. Eun. Ubi est ilia? Qucenam est quce est

1 Herman. Doctr. Metr. p. 307. et Goeller, medhac. — 2 Meai fidei, tuaique iidem. hoc deest in B. 1. 2, HI. 1. 2. PI. 5. C. a m. pr. Lgg. et Lips. Ed. Carpent. et al. vett. rei quicquid hoc est ; Aid. Jiint. hoc vel hoc. Al. hac, vel hac.—'6 Causa f.ut ut eequom'st Hi. 1.2. B. 1. 2. Ven. 1. Bon. Aid. Junt. Med. 2. Arg. 3. Goelier. — 5 Passer, multiloquaces ; C. Pll.sex, Hi. 1. 2. B. 1. 2. Ven. 1. Bon. al. vett. multum loquaces.— 7 C. in slo. Post hiinc vs. libri viulierem addunt, teste Goelier. — 8 V. hoc tamen unum frater cogitato HI. I. ■ — 9 Goelier, esse item te. — 10 Ita cequum edd. qii£edam vett. contra omnes codd. — 11 C. omittit pronomen mc. — 12 Neque id occultum M. G. Neque o. id h. tibi Herman, et Goeiier. — 14 Goelier, foras te hue. — 15 Pli. 4. 6. Hi. 1. a ni. sec. Aid. Junt. al. velt. familiariter. — 16 Hem da mihi Herman, et Gctl-

NOTyE

5 Multum loquaces] Alii multiloqua- loqiientium quod celatum veiint.'

ces, uno verbo, quod n-oAiJAaAous Grae- Ennius : ' Namque decet mussare

ce. Ammian. lib. xxii. utitur voce bonos.' Festus: 'Mussare tractuni

' mnltilaudus,' i. e. muitorum laude a niutis, qui cum dicere conantur

dignus. aliquid, 'mu' tantum proferunt.'

12 Mussari] Nonius: 'Mussare est 16 Quis ea Est 7iam] Pro, quaenara

boniinum occulta et depressa voce ea esti

252 M. A ecu PLAUTI

Est nam opturaa? Me. tu. Eu. tune ais? Me. sine- gas, Nego. Eu. decet te equidem vera proloqui. Nam optuma nulla potest eligi : alia alia Pejor, frater, est. Me. idem ego arbitror, nee tibi 20

Adversari certura est de istac re unquam, soror. Eu. Da mihi operam, amabo. Me. tuaest; utere Atque impera, si quid vis. Eu. id quod in rem tuam Optumum esse arbitror, te id admonitum advento. Me. Soror, more tuo facis. Eu. facta volo. Me. quid est id, 25

Soror? Eu. quod tibi sempiternum salutare Sit procreandis liberis, ita Di faxint, Volo te uxorem doraum ducere. Mi;, hei occidi !

optima? Me. Tu. Eun. Tune dicis? INIe. Si negas, nego. Eun. Profeclo oportet te dicere venim ; nam nulla potest eligi optima; alia est alia deterior, fra- ter. Me. Ego arbitror idem, nee volo tecum contendere de ista re unquam, soror. Eun. Da mihi operam, i-ogo. Me. Mea opera est tua. Utere, atque jube, si vis, aliquid. Eun. Venio te admonitum ejus quod existimo esse optimum in tuum commodum. Me. Agis tuo more, soror. Eun. Volo facta. Me. Quid est id, soror? Eun. Quod sit tibi salutare in perpetuum procreandis liberis, Dii sic fuciantjVolo te ducere uxorem domum. Me. Hei occidi! Eun. Quare? Me.

ler. Eu. Ubi east C 17 Quis ea est HI. 1. 2. B. 1. 2. si negas nego C. HI. 1.

2. B. 1. 2. Aid. Jiiiit. al. vett.— 18 Decet equidem HI. 1. 2. B. 1. 2. Pll. 5. 6. Dedecet equidetn PI. 1. Decet quidem PI. 3. G.M. Nocet enim PI. 4. — 19 Nam nulla Goeller, omissa voce optuma. — 20 Alia alia pejor HI. 1 . 2. B.l. 2. Ven. 1. Bon. Aid. Jiint. al. vett. est frater Lgg. HI. 1. Verba «£c <i6i desunt in G. Both. 1. 2. 7iec me tibi Goeller. — 21 Advorsaiier B. 1. Lips. Goeller. Adrorsari Lgg. nunquam G. nuquam Lgg. soror, quid vis? HI. 1. 2. B. 1. 2. H. G. M. Pll. sex, Ven. 1. Bon. Med. 2. Aid. Jiint. al. vett.— 22. 23 HI. 1. tuast m. utere atque imperassis si quid vis; B. 1. tu ast utere atque imperassis ; Lips, impera sis; G. M. utere, eloquere atque ; Pll. plerique, tu astute re atque impera sis ; M. impefrassis. — 24 B. 1. te man i turn ; HI. 1. a ni. sec. id te admonitum ; Goeller, ted id admonitum ; Pll. 1. 2. 4. C. C. G. te id monitum ; M. H. te monilum; Both. 1. 2. ted admonitum. — 25 Goeller, ttio facis more. C. facto ; Douza et Goiller factum. — 26 Voc. salutare deest in Lips, — 27 G. H. C. Pll. sex, HI. 1. B. 1. liberis procreandis. Mox, Douza, Me. Ila Di faxint.

NOTiE

26 Salutare] Antequam dicat qnod 1\Ie. Ila Di faxint. Eun. ProcJ'ean-

sequitur, procreandis liberis. Euno- dis liberis volo te uxorem ducere domnm.

miae Megadonis dicit, ita Di faxint: 27 Ita Di faxint] Snbjiciendafaus-

et continua oratione dicit Eunomia, tae precatioui responsio.

Volo te uxorem domum ducere. Quasi 28 Uxorem ducere] Sine addilo

sit : quod tibi sempiternum salutare sit. idem significat ac ' ducere uxorem

AULULARI/E ACT. II. SC. 1. 258

Eu. Quid ita? Me. quia mihi misero cerebrum excutiunt Tua dicta, soror : lapides loqueris. Eu. heia, hoc face, 30 Quod te jubet soror. Me. si lubeat, faciam. Eu. in

rem Hoc tuam est. Me. ut quidem emoriar, priusquam ducam. Sed his legibus, si quani dare vis, ducam : quae Cras veniat, perendie foras feratur, soror. His legibus quam dare vis, cedo, nuptias adorna. 35

Eu. Quam maxuma possum tibi, frater, dare dote: Sed est grandior natu : media est mulieris astas. Eam si jubes, frater, tibi me poscere, poscam. Me. Num non vis me interrogare te ? Eu. immo si quid

vis, roga.

Quia tua verba, soror, mihi excutiunt cerebrum misero; loqueris saxa. EuN. Eia, fac id quod tibi suadet soror. Me. Si lubeat, faciam. EuN. Id cedet in tuum commodum. Me. Cedet in meum commodum, si peream, anlequam ducam. Sed si vis dare aliquam, eam ducam his legibus, nempe qute veniat cras, perendie fe- ratur foras, soror: da mihi quamlibet ea lege, instriie nuptias. EuN. Possum tibi dare, frater, cum quam maxima dote : sed est grandior natu. JEtas mulieris est media, eam petam, si vis me peter e pro te, mi frater. Me. Vistie te a me interro- gari ? EuN. Immo interroga, si vis, aliquid. Me. Qui ducit uxorem domum

Eu. Volo te, Sfc.—2S Heia occidi C.—29 HI. 1. am. pr. quiamiscro. — 31 Lgg. Pll, sex, G. M. HI. 1. 2. B. I. Si jubeat faciam ; et sic Doiiza. — 33 His legi- bus sed si Goeller. Hie vs. deest in Lips. G. H. Med. Aid. Junt. Arg. — 34 HI. 1. B. 1. perinde.—i6 Quam maximum B. 1. 2. Pll. I. 2. 3. 5. 6. Yen. 1. Bon. al. vett. Quom ma.xima al. ap. Pareum : tibi dare, frater, dotem HI. 1. 2. dare tibi, frater, dotem B. 1. dotem etiam PI. G.— 38 Lgg. tibi posceres. — 39 A'«mna»rt Goeller, ut conj. Bothe; Non nam M. Num nam HI. 1. 2. te dtest in HI. 1. a m. pr. si quid vis rogitare, roga PI. 3. si quid vis rogare, roga

NOT>E

domum.' Porro 'ducere uxorem' 34 Perendie] Dies qui erit crastino

dicitur a ceerinionia qua sub nocteni, proxlnuis, quasi uno peremto die in-

prseviis taedis ardeniibus, velata mu- termedio, apres-demain ; iude peren-

lier domum mariti deducebatur. A dinare.

deductione ilia ^ duci uxor,' a velo Foras feratur'] Id est, efferatur,

'nnbere' dicitur, et a t^dis multaa consecratum exequiis significandis

aliae metaphorae ad signandum con- verbum. Nimirum non deprecatur

jugium ducuntur. tonjugium Megadorus,modo interpo-

29 Mild cerebrum excutiunt] Virgil, sita una die, ' efferatur uxor.' * Ef- * gravior ne nuntius aures Vulneret.' ferre' autem significat per eliipsim,

30 Lapides loqueris] Durus est et efferri domo in tumulura. Grnece asper seriuo. Contra Aristophanes, e/c(;)epeH', e^erre; dicuntur et e/c^op«(, p65a fx e/fjoTj/cas, rosas nrihi lucutus es. exequice.

254 M. ACCII PLAUTI

Me. Post mediam aetatem, qui mediara ducit iixorem do- mum ; 40 Si earn senex anura praegnantera fortuitu fecerit, Quid dubitas, quin sit paratum nomen puero Postumus? Nunc ego istum, soror, laborem demam, et diminuara tibi. Ego virtute Deura et raajorum nostrorum, dives sum satis. Istas magnas factiones, animos, dotes dapsiles, 45 Clamores, imperia, eburata vehicula, pallas, purpuram. Nihil moror, quse in servitutem suratibus redigunt viros. Eu. Die mihi, quseso, quis ea est, quam vis ducere uxo- rem? Me. eloquar.

post mediam cetatem, si senex fecerit forte fortuna cam anum gravidam, quid dubi- tas, quin nomen pueri sit futwum Postumus? Ego tibi demam nunc ilium labo- rem, et diminuam ; ego sum satis opulentus virtute Deorum et nostrorum majorum. Hon euro illas magnas factiones, animos, dotes amplas, acclamationes, imperia, eburnea vehicula, pallas purpureas, qua redigunt homines in servitutem sumtibus. EuN. Die mihi, obsecro, qualis est ilia quam vis ducere uxoremJ Me. £di-

Pl. 5,-40 C. L?g. H. qui media ducit 41 HI. 1. 2. B. 1. 2. et edd. veft.

fortuito ; et sic ap. Festuni, p. 148. 4. Lgg. pragnantem fecerit anum fortui- tu ; Goeller, prcegnatem. — 42 Festus ibi(U his nomen ptieris. B. 1. Lgg. et PI. 5. Posthu)nus.—4i H. 1. 2. B. 1. PI. 3. a ni. pr. PI. 1, et PI. 4. a ni. sec. Mon. Ven. 1. Bon. degam; B. 2. Cam. al. ap. Lamb, demam. — 44 Go-ller, et majorum nostrum. — 45 Idem, dapsilis ; PI. unns, dapsilas, quod recepii Bolhe; et sic edd. qnaedam Nonii p. 657. 34. ubi tamen aliaB dapsiles. Voc. animos non leaitur ap. Non. ibid. — 46 C a m. pr. vehicula ; rh vehicula dcest iu Pll. 1. 2. 3. 4. 6. palas HI. 1. a m. pr.^47 C. rediguntur. — 4S Die mihi, si audes, quis ea est, Sfc. Priscian. xiii. p. 9G0. Putsch, et ed. Krelil. p. 567. uou vero,

KOT/E

40 Mediam atatem'] Cicero : ' Ea ptileius. Virgilius, ' tua postuma

jam constans requirit aetas, quae dici- proles,' id est, nata post aliam pro-

tur media.' Eleganter mediam asta- lem.

tem descripsit Seneca in CEdipo : 44 Virtute Dcum'] Formula modes- hoc enim rogante, ' Quae spatia mo- tiae religiosae deprecantis a se suis- ' riens Laius vitae fuit ? Primone in que meritis laudem rei prospere ges- aevo viridis an fracto occiditr' re- tae, nata ex conscieiitia infirmitatis ponit Jocasta, ' Inter senem juve- bumanae. nemque, sed propior seni.' 45 Factiones] Sallustius : ' Inter

42 Postu7nus'] Non Posthumus cum bonos amicitia, inter nialos factio.' insita aspiratione, significat ' postre- Dapsiles] Aa^piXys, largus. Ante- mum:' at a vetusto, ' citer,' 'citi- quam Latina lingua eam copiam pa- mns ;' ab 'inferus,' 'infinius;' sic a ravisset vocnm, qua imperanle Au- ' posterns' fit 'postimus,' sen ' pos- gusto floruit, commodato plura ac- tumus.' 'Postumam spem' dixit A- cepit a Graeca.

AULULARIiOL ACT. II. SC. 2. 255

Novistin' hunc senera Euclionem ex proximo paupercu-

lum? Eu. Novi, hominem haud malum mecastor. Me. ejus

cupio filiam 50

Virginem mihi desponderi : verba ne facias, soror. Scio quid dictura es : banc esse pauperem : haec pauper

placet. Eu. Di bene vertant. Me. idem ego spero. Eu. quid !

me nunc quid vis? Me. vale. Eu. Et tu, frater. Me. ego conveniam Euclionem, si

domi 54

Est : sed eccum: nescio unde sese homo recipit domum.

cam: novistine hunc pauperem senem Euclionem vicinum ? Eun. Noti, hominem minime malum, per cedem Castoris. Me. Cupio mihi desponderi ejus filiam vir- ginem, Ne quid dicas, soror: novi quid sis dictura, esse hanc pauperem. Hcec pauper placet. Evn. Dii bene vertant. Me. Ego spero idem. ILvn. Quid? quid me vis nunc? Me. Vale. Eun. Vale et tu, frater. Me. Ego conveniam EucH-^ onem, si est domi, Sed ecce nescio unde homo sese recipit domum.

Die mihi, sodes, ut citafur a Gronovio. — 49 Nostin hunc PI. 6. Goeller. Nosti hunc Pll. 1.2. e proxumo B. I. — 50 HI. I. me ccastor ejus. B. I. Me. Cupio ejus. — 51 Lgg. despo7isari.—52 Scio quod Lgg. et edd. quaedam vett. pro- bante Sciopp. Snsp. Lect. p. 198. — 53 Lgg. variant. Parei 1. 2. Boihe 1. 2. Goeller, numquidme vis? HI. 1. Eu. Quid me nunc vis? HI. 2. quod vis?

NOTyE

53 Di bene vertant] Cotnprecatio pia et fausta a veteribus iisiirpari solita.

ACTUS SECUNDI SCENA SECUNDA.

EUCLIO, MEGADORUS.

Eu. PRiESAGiBAT mihi animus, frustra me ire, quom exi- bara domo.

EucL. Animus mihi dictitabat quando prodibam ex adibus, me ire incassum.

^OTJE

1 P)-<Esagibat animus'] Cic. "Sa- dicitur ' praesagiie,' id est, futura gire,' sentire acute est. Exquo'sa- ante sentire. Inest igitiir in animo gae' anus, quia miilta scire voliint, praesagitio extrinsecus injecta, atque el 'sagaces' dicti canes. Is igitnr, inclusa divinitus.' quia ante sagit quam oblata res est,

25(> M. ACC'II PLAUTI

Itaque abibara invitus : nam neque quisquam curialiuni Venit, neque magister, quern dividere argentum opoituit. Nunc donium properare piopero : nam egomet sum hie;

animus domi est. Me. Salvus atque fortunatus, Euclio, semper sies. 5

Eu. Di te ament, Megadore. Me. quid tu? recten' atque

ut vis vales ? Eu. Non temerarium est, ubi dives blande appellat pau-

perem. Jam illic homo aurum me scit habere, eo me salutat blan-

dius. Me. Ain' tu te valere? Eu. pol ego baud a pecunia per-

bene. Me. Pol si est animus aequus tibi, satis habes, qui bene

vitam colas. 10

Eu. Anus hercle huic indicium fecit de auro : perspicue

palam est : Cui ego jam linguam praecidam, atque oculos efTodiam

domi. Me. Quid tu solus tecum loquere? Eu. meam pauperiera

conqueror.

Itaque discedebam invilus: nam neque venit quisquam curialium, neque magister quern oporlebat parliri argentum. Nunc acnelero i-epetcre domum : nam ego sum hie, animus domi est. INIe. Sis semper salvus atque feli.v, Euclio. EucL. Dii te ament, Megadore. Me. Quid tu? Valesne rede, atque ut optas? EucL. Non est inconsulto quando opulentus compellat blande pauperem. Ilk homo scit jam me habere pecuniam: idcirco me salulat blandius. Me. Dicisne te valere? Euci.. Per Pollucem ego minime perbene valeo a pecunia. Me. Per Pollucem, si tibi est a7iimus crquus, hahes satis quo degas bene vitam. EucL. Profecto anus huic in- dicavit aurum : patet plane. Ego huic exscindam modo linguam, atque effodiam oculos domi. Me. Quid tu loqueris solus tecum ? EucL. E.Tpostulo de mea pan-

1 C. a m. pr. quom exigebam, — 2 Ita abibam HI. 1. a m. pr. — 9 Ego pol B. 1. — 10 Pol si animus Lgg.— 11 HI. 1.2. B. 1.2. hoc indiiium. — 13 Meam p.

NOT^

5 Salvus sies"] Saltitantis formula. 10 Pol si est cequus'] Lucretius :

6 Di te ament] Formula resalutan- ' Divitiae grandes hominisunt, vivere tis et remetlentis iirbauitate urbani- parce TEqno animc'

tatem. Satis habes] Hoc Megadori verbo

9 A pecunia] Quod ad pecuniam et arbitratur Euclio Megadorum rescire

crumenam spectat. aliquid de olla.

AULULARl.E ACT. II. SC. 2. 257

Virginem habeo grandem, dote cassam, atque illocabilem, Ncque earn queo locare cuiquani. Me. tace : bonum habe

animum, Euclio : 15

Dabitur : adjuvabere a me : die si quid opus est, impera. Eu. Nunc petit, quom pollicetur : inhiat aurum ut devoret. Altera manu fert lapidem, panem ostentat altera. Nemini credo, qui large blandu'st dives pauperi. Ubi iiianum injicit benigne, ibi onerat aliquara zamiam. 20 Ego istos novi polypos, qui sibi quicquid tetigerint, tcnent. Me. Da mibi operam parumper : paucis, Euclio, est quod

te volo De communi re appellare, mea et tua. Eu. hei misero

mihi ! Aurura mihi intus harpagatum est : nunc hie cam rem volt,

scio,

pertate. Habeo virginem adultam, sine dote, quce non potest coUocari matrimonio, neque possum collocare cuiquam. Me. Tace: esto bono animo, Euclio : dabitur : adjuvabere a me: loquere: si quid opus est, impera, EucL. Rogat nunc qiiavdo promittit : inhiat ut absorbeat pecuniam. Altera vianufert lapidem, altera ostendit panem: conjido nemini diviti qui est blandior pauperi. Quando injicit leviter ma- num, tunc imponit aliquam nwlestiam. Ego novi istos polypos, qui tenent quicquid occuparunt. Me. Audi me tantispcr. Est quod te volo alloqui paucis de re com- muni mea et tua, Euclio. EucL. Hei mild iii/elici ! Aurum 7nilii raplum est in

qucror Lgg. — 14 Filiam habeo, Sfc. Varro de L. L. iv. p. 5. — 15 HI. 1. bonum animum habe. — 16 C. adjubabere. Lgg. et Gceller, quid opust. — 19 HI. 1. 2. B. 1. 2. blandius est. — 20 C. PI. 4. inicit. Lgg. ibi o. a. ^riixia. HI. 1. a in. pr. zama; C. Pll. sex, HI. 2. et HI. a ni. sec. zamiam; HI. 2. in marg. ^rifiiav B. I. zaniam; B. 2. ci(;amid. — 21 €. qui vibi ; Pll. 1. 3. 4. H. M. B. 2. quiii ibi; Pll. 2. G. et ed. Camer. quin ubi ; PI. 5. qui quicquid, omisso sibi ; HI. 1. 2. B. 1. qui ubi ; G. nunc ibi ; Uouza, qui ubi quid tetigerint, tenent ; H. et Lgg. tetigerunt ; et sic HI. 1. a in. sec. — 22 Nouiiis p. 782. 37. legit: Da mihi operam parum, si opera est, Euclio, id quod te volo, — 24 Voc. ijitus deest ia

NOTiE

14 Dote cassatn"] Graece, &irpoiKou, infert. Zafxia, pro ^-ouiu, Dorica dia-

indotatam. lecto, tnulcia, damnum. Hypallage

Illocabileni] 'AveK^Scrtixov, quae om- est, onerat zamiam, pro ' onerat za-

nino nuptiti tradi non potest propter mia paiiperem.' Sic in Horatio,

iuopiani. ' classes aqnilonibiis aicet,' pro, ar-

18 Altera manu] Translatum ab iis cet a classibiis aquilones.

qui canes, porrecto pane, illiciunt, 21 Polypos] Polypus a pedum nu-

quibus accedentibiis, saxnm illidant. mere dictns, quod quid invaditiis suis

20 Manum injicit] Manum cum pedibus nunqnam diniitlit : avaros

manu copulat. ct rapaces poeta inniiit.

Onerat zamiam] Id est, damnum 24 Harpagatum] Natuui vocabu-

Delph. et Var. Clas. Plaut. R

258 M. ACCn PLAUTI

Mecum adire ad pactionem : verum intervisam domura.

Me. Quo abis ? Eu. jam ad te revortar : namque est quod visam domum. 20

Me. Credo edepol, ubi raentionem ego fecero de tilia,

Mihi ut despondeat, sese a me derideri rebitur.

Neque illo quisquam est alter hodie ex paupertate parcior.

Eu. Di me servant, salva res est : salvom est, si quid non perit. 30

Nimis male timui : priusquam intro redii, exanimatus fui.

Iledeo ad te, Megadore, si quid me vis. Me. habeo gra- tiam.

Quaeso quod te percontabor, ne id te pigeat proloqui.

Eu. Dum quidcm ne quid perconteris, quod mihi non lu- beat proloqui.

Me. Die mihi, quali me arbitrare genere prognatum ? Eu. bono. 35

Me. Quid fide? Eu. bona. Me. quidfactis? Eu. ne- que malis, neque improbis.

aditnis: ulcirco hie vult inire mecum pactum de ea. Sed interea pergam domum. Me. Quo7iam prqficisceris? Evch. Jum redibo ad te ; nam est quod videam domi. iN! E, Per tedem PoUucis credo t/uod qutindo ego/eci mentionem dejilia, ut mild col- locet, arbitrabitur a me derideri sese, neque est ullus alius hodie parcior illo, propter inopiam. TLlcl. Dii m.e servant : est res salva: est salvum, si quid non pent, {'e- ritus sum nimis male : priusquam reversus sum domum, fui metu exanimatus. Re- deo ad te, 3Iegadore, si vis me quid. Me. Ago tibi gratias. Obsecro, ne te pigeat dicere quod a te postulavero. EucL. Dum quidem non a me postules quod mihi non libeat edicere. Me. Die mihi quali genere pulas me procreatum. Elcl. botio. Me. Quid de fide] EucL. Bona. Me. Quid de factis? EucL. Neque inalis,

B. 1. nunc deest in Lgg. — 25 Vet. cod. INIeurs. et edd. vett. domi; HI. 1. 2. 15. 1. 2. C. Pil. domum. — 26 Quo nunc abis edd. vett. nunc non est in codd. Quonam abis Acidal. et Goeller. nam esfque visam domum B. 2. nam quod visam domum est B. 1. — 27 Credo hercle Hi. 1. B. 1. 2, ubi ego fecero de filia mentionem B. 2. fecerbn Liig. — 29 C. partior. — 30 Idem codex, salva re est — 31 Idem codex, redi. — 33 Lgg. quod te percontabor proloqui. PI. 6. Iitinc vs. plane ouiisit. — 35 B. 1. arbitrere.—Z6 HI. 1. a m. pr. neque malum neque imprubum. —

NOTiE

lum abHaipagone, et hoc ab opirafco, niissio nuptiarnm futurarum. Qui

rapio. poscit, 'mentionem facere;' qui re-

Eam rem"] Helleuismus, pro ' ob spondet, ' repromittere ' dicitur.'

earn rem.' Non abludunt verba GrcPca ixvrjarhs

27 Mentioneni] ' Mentio ' et ' repro- et p.vria-Tfia, maritus, marita.

missio' stipulationis uxoriae verba 29 £.r/;aM/jer^a^e] Ex omnibus pau-

sunt. Unde Florentinus Jurisconsnl- peribus, ex pauperum ordine. tus, * Sponsaliasunt mentio et repro.

AULULARI/E ACT. 11. SC. 2. 259

Me. yEtatem meam scis ? Eu. scio esse grandcm, itidem

ut pecuniam. Me. Ccrte edepol equidem te civem sine mala omni ma-

litia Semper sum arbitratus, et nunc arbitror. Eu. aurum huic

olet. Quid nunc me vis? Me. quoniam tu me, et ego te qualis

sis, scio : 40

Quae res recte vortat, mihique, tibique, tuaeque filiae, Filiam tuam mihi uxorem posco : promitte hoc fore. Eu. Heia Megadore, baud decorum facinus tuis factis

facis, Ut inopem atque innoxium abs te, atque abs tuis me irri-

deas. Nam de te neque re, neque verbis merui, ut faceres quod

facis. 45

Me. Neque edepol ego te derisura venio, neque derideo: Neque dignum arbitror. Eu. cur igitur poscis meam gna-

tam tibi ? Me. Ut propter me tibi sit melius, mihique propter te et

tuos. Eu. Venit hoc mihi, Megadore, in mentem, te esse homi-

nem divitem, Factiosum ; me item hominem pauperum pauperrimum. 50

neque iinprobis. Me. Nosti meam cetatem ? Eucl. Novi esse provectam, quern'- admodum pecuniam. Me. Per adem Pollucis ego ratus sum semper, et reor nunc, te esse civem sine ullu mitlitin. Eucl. Hie adoratur aurum. Quid me vis nunc? Me. Quandoquidem ego intelligo qualis tu sis, et tu intelligis qualis ego sum, peto tuam filiam uxorem : qua res vertal bene, et mihi, et tibi, et tucefilia. Pollicere id fore. Eucx,. Hei, Megadore, non facis rem convenientem tuisfactis, ut ludifices me egenum atque innncentem erga te atque erga tuos: warn non meritus sum de ie, neque factis, neque dictis, ut ageres quod agi:<. Me. Neque per adem Pollucis ego venio derisum te, neque derideo, neque duco esse cequum. Eucl. Quare ergo tibi poscis meam filiam ? Me. Ut tibi sit melius propter me, et mihi propter te et tuo». Eucl. Id mild venit in unimum, Olegadore, te esse hominem locupletem, prcepoten- tem, me vera esse hominem inopem prceter ceteros mortaks. Nunc si tibi collocs'

37 HI. 1. grandiorem, hg^.itemuf. — 38 Lgg. uon habent rh equidem. B. 1. omni mala. — 39 h^<^. hie olet. — 41 li. I. vortant. — 42 Lgg. uxorem pnsco mihi. —43 Eia L-.'g. Hei Pll. sex, HI. 1. 2. B. 1. Si B. 2.— 45 Lgg. HI. 1. 2. B. 1. 2. uti faceres. — 48 B. 1. 2. prop te et tuos. — 49 Venit hoc M. in mentem H. 1. V. h. mihi in mentem Meg. PI!, sex et B. 2. Venit hoc mihi in Megadoro mentem Lgg. — 50 H. 3L G. B. l.HI. 1. me item esse hominem ; B.2. me in te esse

260 M. ACCII PLAUTI

Nunc si filiam locassim meam tibi, in mentem venit,

Te bovem esse, et me esse asellum : ubi tecum conjunctus

siem, Ubi onus nequeam ferre pariter, jaceam ego asinus in luto: Tu me bos magis baud respicias, gnatus quasi nunquam

siem. Et te utar iniquiore, et meus me ordo irrideat. 55

Neutrubi habeam stabile stabulum, si quid divortii fuat. Asini me mordicibus scindant, boves incursent cornibus. Hoc magnum est peiiculum, me ab asinis ad boves tran-

scendcre. Me. Quam ad probos propinquitate proxime teadjunxeris, Tam optumum est: tu conditionem banc accipe: ausculta

mihi, 60

Atque earn desponde mihi. Eu. at nihil est dotis quod

dem. Me. ne duas. Dummodo morata recta veniat, dotata est satis.

vero meam filiam, in ineiitem induxi te esse hovem, et me esse asellum ; quando co- pulatus s^^m tecum, quando non potvro ferre una onus, ego asinus lapsabo in luto: tu bos me despicies non magis quam si nunquam natus sim: et te utar iracundiore, et homines mecB sortis subsannabunt me. Nullibi liabebo stabulum stabile, si acci- dat aliquod dissidium: asini me concidant morsilms, botes incursent cornibus. Hoc est magnum discrimen, mc dcvenire ab asinis ad boves. Me. Quam te jjropius ad- junxeris ad boves, tunto melius est : tu accipe hanc conditionem, atque ausculta mihi, atque earn mihi desponde. Elcl. Sed est nulla dos quam dem. Me. Ne des. Dummodo veniat bonis moribus ornata. est satis dotata. EucL. Idcirco

paup. pauperrimum. Alii rh esse oinittimt. — 51 B. 1. meam locassim tibi. — 52 Lgg. et me assellum, oinisso esse. — 54 B. I, Pli. 3. 5. G. quam si nunquam siem ; Lgg. quam nunquam siem; Pll. 2. 4, C. quasi n. siem ; PI. 1. respicias magis quam si nunquam siem. — 55 HI. 1. nequiore, et in niaig. iniquiore. Idem codex a m. sec. der ideal. — 56 Neutriobi B. 1. 2. Neu ut ruri Lgg. divorti B. 1. C. Pll. 2. 4. Pll. 1. C. a 111. pr. divortii fiat PI. 5.-57 A. m. mordicus Lgg. C. Pll. 2. 3. 5. 6. B. 1. Ven. 1. Bon. et ai. ante Aldnni ; tnorsibus Pll. 1. 4. HI. 1. a m. .sec. inordicibus, et mordicus, et itiorsicus, HI. 1. in niai g. mordicibus etiam Nonius p. 503. 14. A. m. mordicitus Grnl. et Gceller. — 58 Pionomen me deest in quibusdam edd. vetl. quod tamen servant omnes rodd. periclum me cod. Menrs. — 59 B. 1. maxume te. — GO Voss. 1, ausculta mihi iiroderis atque. — 61 B. 1. dotis fidem; B. 2. HI. 1. 2. Pll. sex dotis quidem. Lgg. ne duas ne. —

NOT^

50 Si quid divorlii'] ' Divoitium' est est, denies, in Plautina officina cusa conjugiim a se invicem, sen volun- vox.

taria, sen lege et judicio, irrogata 58 Ab asinis ad botes'] A panpertini

discessio. ordine ad divitutn affinitatem pro-

57 Mordicibus'] A 'mordices,' id ninipere.

AULULARI7E ACT. FI. SC. 2. 261

Eu. Eo dico, ne me thesamos reperisse censeas.

Me. Novi, ne doceas : desponde. Eu. fiat: sed pro Jup-

piter ! Non ego disperii ? Me. quid tibi est? Eu. quid crepuit

quasi ferrum modo ? 65

Me. Hie apud me hortum confodere jussi : sed ubi hie est

homo? Abiit, neque me certiorem fecit : fastidit mei. Quia videt me suam amicitiam velle, more hominum facit. Nam si opulentus it petitum pauperioris gratiam. Pauper metuit congredi : per raetum male rem gerit. 70 Idem quando illaec occasio periit, post sero cupit. Ev. Si hercle ego te non elinguandam dedero usque ab ra

dicibus, Impero, auctorque sum, ut tu me cuivis castrandum loces. Me. Video hercle ego te me arbitrari, Euclio, hominem

idoneum, Quern senecta eetate ludos facias, haud merito meo. 75 Eu. Neque edepol, Megadore, facio : neque si cupiam,

copia est.

dico id ne putes me invenisse thesnuros. Me. Scin, ne doceas, deaponde. EucL. Sed proh Jupiter, non ego peril? Me. Quid est tibi? EucL. Quid crepuit modo quasi ferrum? Me. Hie mandavifodere hortum apud me. Sed ubi est hie homo? Abiit, neque me fecit certiorem, Spernit me ; quia animadvertit me amhire ejus amicitiam, ftcit more hominum. Nam si dives it rogatum gratiam inupis, pauper formidat coUoqui. Non bene consulit suce fortumc per timorem: ipse, quando ilia occasio corruit, postea sero optat. EucL. Per Herculem si ego non dedero te elinguandam vs(iue ab radieibus, demando auctorque sum, ut tu me loces castran- dum cuiris. Me. Per Herculem ego te animadverlo opinari, Euclio, me hominem idoneum quern ludifeceris provecta wtate iinmeritum. Eucl. Per adem Pollucis neque facio, Megadore, neque si cupiam, possum facere. Me. Quidnutie? Etiam

63 Eo dico, cam lacuna HI. 1. thensauros C. etPII. sex; al. thesaurum. — 05 Nun ego B. 1. Num ego C. PI. 3. HI. 1. a ni. sec. HI. 2. Ljig. disparii 15. 2. quod crepuit C. — 60 Both. 1. 2. confodiri jussi. Lgg. C. Iiinc est homo ; Giiit. t'oiij. hinc est homo, quod recepit Parens. — 07 Nonins p. 703. 40. non awiioscit pro- nomen 9«e. — 09 N. si opulentoYi. \.'2. — 70 P. m. congrediri Aciiial. Gceller. ppmelum Hi. 1. malam rem Lgg. remmale B. 1. malem B. 2. — 71 B. 1. perit. — 72 \i.\. elingandam ; li,2. clinguanda. — 73 B. I. ut me qnoi vis ; HI. 1. 2. li, 2. ut me cuivis. Lgg. non agnoscunt particulam ut.—7i Video te hercle

NOT/E

65 Quid crepuit] Hoc dicto irniui. gadoro, timens suo Uiesanro. pit in aidei suas Euclio, relicio Me- y'^t't

262 M. ACCII PLAUTI

Me. Quidnunc? etiara mihi despondes filiam? Eu. ilHs

legibus. Cum ilia dote, quara tibi dixi. Mr. sponden' ergo? Eu.

spondeo. Me. Istuc Di bene vortant. Eu. ita Di faxint : illud facito

ut meraineris Convenisse, ut ne quid dotis mea ad te afFerret filia. 80 Me. Meraini. Eu. at scio, quo vos soleatis pacto per-

plexarier. Pactum non pactum est, non pactum pactum est, quod

vobis lubet. Me. Nulla controversia raihi tecum erit : sed nuptias Hodie quin faciamus niim qu£ie causa est? Eu. immo

edepol optuma. Me. Ibo igitur, parabo : nunquid me vis? Eu. istuc.

Me. fiet: vale. 85

Heus, Strobile, sequere propere me ad macellum strenue. Eu. Illic hinc abiit. Di immortales, obsecro, aurum quid

valet !

mihi despo7ides filiam ? Euct.. Illis legibus, cum ilia dote quam tibi dLvL Me. Spoiidesne igitur? Eucu Spoiideu. Me. Diiverta7it bene illud. Evch. Diifaciant ita. Fac ut recorderis te dc illo convenisse tnecum, ut mea filia non ujferret tibi ullam dotem. IVIe. Recordor. Elcl. Sed nuci quomodo vos consueveritis per- plexaii. Pactum non est pactum, pactum non pactum est, quando vobis lubet. Me. lyUii erit 7iulla lis tecum: sed nam aliqua causa est, quominus celebremus hodie nuptias? EucL. Immo per crdem Pollucis, optima. Me. Ibo ergo, parabo : num vis me aliquid? Eucl. Istud. Me. Fiat. Vale. Heus, Strobile, sequere me ce- leriter strenue ad macellum. Eucl. Ille abiit hinc. Dii immortales, rogo, quid

arbitrari HI. 1. ego te arbitrari B. 1. te deest in C. Video ego te hercle Pll. 1. 3. 5. Video hercle ego te arbitrari PI. 6.-77 B. 1. HI. 1. etiam despondes mihi. — 79 Meg. Di bene vortant. Eu. Ita Di faxint ; illud facito, Sfc. Acidal. et Greller. ex edd. Florent. et Colon. Deinde Acidal. tu illud facito; sed iu in niillo nee Ms, legitur, neqne edito. Ita Di faxint. Eu. Illud, Sfc. Pll. Lgg. scito pro facito C. a in. pr.— 80 Leg. mea adferat filia ; HI. 1. mea ad teafferat. —81 Lgg. quomodo soleatis.— 82 Vet. cod. Mems. pedum.— 8 i Hodie ut facia- mus Lgg. numqua causa HI. 1. a ni. sec. Acidal. e cod. Flor. et Col. quod re- cepit Goeller. Immo pot Osann. Anal. p. 215. et Goelier. optxme PI. 5. B. 1. —85 Eu. Istuc fiet. Vale HI. 1.2. B. 1. 2. C. Pll. sex, Ven. 1. Bon. al. ante

NOT^

81 Perpkxarier'l Id est, perplexe, nectere orationem. et ad incautioies ciiciimveuieiidos

AULULARIiE ACT. II. SC. 3. 263

Credo ego ilium jam inaudisse, mihi esse thesaurum dorai : Id inhiat, ea affinitatem hanc obstinavit gratia.

valet peatnia? Ego puto ilium inauiUvisse jam mihi esse thesaurum domi, inhiat huic, idcirco ambit perlinaciter hocfcedus.

Acidalium :_^(»< Lgg.— 86 C. sfrennue.—SS Edd. qua?dam \ctt. jam ilium, contra onines codd. inaudivisse HI. 1. a m. sec. et Nonius p. 766. 9. audicisse HI. 2. mihi t.csse domi HI. 1.

ACTUS SECUNDI SCENA TERTIA.

EUCLIO, STAPHYLA.

Eu. Ubi tu es, quae deblaterasti jam vicinis omnibus, Meae me filiae daturum dotem? heus Staphyla, te voco : Ecquid audis ? vascula intus pure propera atque elue. Filiam despondi ego : hodie nuptiim huic Megadoro dabo. St. Di bene vortant : verum ecastor non potest: subitum

est nimis. 5

Eu. Tace, atque abi : curata fac sint quom a foro redeam

domum :

EuCL. Ubi es tu, quce jam rcsignasti omnibus ticinis, me daturum dnicm mea filia? Heus, Staphyla, te voco : audisnel accelera eluere vnsa in adibus. Ego despondi filiam: dabo nuptum hodie huic Megadoro. St. Dii bene vertant : sed per Castorem non potest fieri : est id nimis repentinum. Eucl. Site, atque profi. ciscere. Quando repeto domum a foro, fac sint omnia parata, et occlude ades. Ego

1 C. Lgg. deblaltavisti ; F\\. 4. 6. P\. 1. a m. sec. deblattravisti ; PI. 2. et PI. 1. a 111. pr. delatravisti ; PI. 3. a m. pr. blaterasfi ; a m. vero sec. deblate- rasti ; PI. 5. dilatrasti ; HI. 1. deblacterasti ; H!. 2. et Hi. 1. a m. sec. deblac- teravisti; B. 1. deblateravisli ; B. 2. deblatravisti. — 2 I\Je niece B. 1. 2. HI. 1. 2. — 3 Y'\.\.V{. pure para ; VW.'I. 5. pure prcepara.—A Pli. sex, HI. 1. 2. B. 1. 2. C. hodie ego huic nuptum, — 3 Lgg. verum castor . . . subitum nimis. — 6 Pa-

NOTyE

i Vascula intus pure propera'} Id est, Propera nctive. Virgilius : * pulcliram

Propera eltiere vasa. Sacrifioatiiri properet per viilnera mortem.'

veteres non solum vasa ad sacrifican- 4 Despondi] Communis dictio cui-

dum necessaria eluel>ant, verinn eli- vis rei despondendae; sed niiptiis

am puri eliiebaiit, id est, ante expi- qtiasi sponsioni praestantissimaa ac-

ati seu aqua niunda, seu sacrificio. commodata.

2G4 M. ACCII PLAUTI

Atque occlude sedes : jam ego hie adero. St. quid ego

nunc agara? Nunc nobis prope adest exitium, mihi atque herili filiae : Nam probrum atque paititudo prope adest, ut fiat palam. Quod celatum est, atque occultatum usque adhuc, nunc

non potest. 10

Ibo Intro, ut herus quae iraperavit, facta, cum veniat,

sient : Nam, ecastor, malum moerorem metuo, ne mistum bibam.

udito jam hie. St. Quid agam ego nunc ? Nobis impendet certus intcritus nunc, mihi el fiVue heri : nam stuprum et partus instat, ut sese aperiat. Quod fuit tec- tum (dque operluin hactcnus, non potest nunc latere. Ibo in cedes, ut quundo herus venict, h<ec, (jua; demandavit, sint instructa : nam per (edem Castoris vereor ne bi- bam malum mwrorem mihi propinatum.

rei 2. et al. VPtt. quam aforo; omnes vero codd. quom a foro. — 7 Atque con- clude HI. 1. hie ero B. 1.2. Quid ?i«nc, omisso pronomiiie ego, L^g. Quid ergo nunc C— 9 C. Nunc; Pll. sex, Nam. HI. I. a m. pr. et HI. 2. paritudo. HI. 1. ut ptilamfial. — 10 Quod c. atque occultatum est Lgs;. HI. 1. 2. B. 2. Pll. sex, C et edd. vett. — 11 Edd. qiia'dam vett. ut hcec qua; C. Pll. sex, ut crusqiue. G. cum rcniel ; H. cum venient. — 12 Groiiov. conj. mcnrore, qnod recepit IJotlit". Mo\,i]. minixtum ; undo Parens i/nw?(.r<MTO ; Pll. 1. 2. 3.4. 5. »ie mistum; PI. 0. uempe mixlum ; Grnt. ap. Sciop. Susp. Lert. p. 199. ne tnuslim bibum ; Scloppiiis ipse, malum meracum metuo ne mistutn bibam; al. 7ie ami/slim bibam.

ACTUS SECUNDI SCENA QUARTA.

STROBILUS, ANTHRAX, CONGRIC*

St. Postquam opsonav herus, et conduxit cocos, Tibicinasque hasce, apud forum, edixit mihi, Ut dispartirem opsonium hie bifariam.

Stro. Postquam herus opsonacit et conduxit coquos et has tibicines apud forum, mihi mandacit ut diriderem hie opsonia in duas partes. Co. Per Herculem non

* His personis C.addit, Phrusium, Exflesium, Tibicince II.

NOTiE

1 Conduxit cocos] Moris erat, ut troniiis coquos appellat coctores. et mine est, nt qiiibiis non esset satis 2 Tibicinus] Moris etiam tnni nt

rei ad iiabcndos coquos privatos et symplioiiia in nupliis adiiiberelnr. familiares, in foro conducereut. Pe-

AULULARIiE ACT. II. SC. 4. 265

Co. Mc quidem, hercio, dicam palam, non divides. Si quo tu totum mc ire vis, operam dabo. 5

An. Bellum et pndiciim vero prostibulum popli. Post si qiiis vellct (c, hand iion vclles dividi ? Co. Atqni ego istuc. Anthrax, aliovorsum dixeiam, Non istuc quod tu insimulas. St. sed herus nuptias Meus hodie faciet. Co. cujus diicit filiara ? 10

St. Vicini hujus Euclionis e proxumo. Ei adeo opsonii hinc dimidium jussit dari, Cocum aiteruni, itidenique alteram tibicinam. Co. Nempe huic dimidium dicis, dimidium domi ? St. Nempe sicut dicis. Co. quid? hie non potcrat de suo 15

Senex o sonari filia3 in nuptiis? St. Vah ! Co. quid negotii est ? St. quid negotii sit rogas ?

»ne divides, loqiiar apertc: tibi ohsequor, si tu vis me ire aliquo integrum. An. O bellum ei caslum jiroatibulum pie bis ! tamen si quis te vellet ditidere, nolles dividi? Co. iSVd ego dixerum id alio sensu quam tu interpretaris, o Anthrax ; non in earn partem quain tu reprehendis. St. Sed tneus herus celebrat hodie nuptias. Co. Cujus ducit filiaml .St. Euclionis hiijits senis vicini proximi : idcirco jussit ei tradi dimidium opsonii, alterum cocum, et itidem alteram tibicinam. Co. Nimirum dicis esse dandum dimidium huic, et dimidium domi? St. Nempe quemudmodum dicis. Co. Quid? Hic senex non poterat opsonari de suo in nuptiis svue ftlitc'! St. Vah! Co. Quid rei est? St. Pttis quid rei sit ? Pumcxnonest peiinde

1 Codd. omnes obsonavit. — 2 Tibiciiias hasce C. — 4 Me tu qnidem Paipi 2. Gneller, et al. vett. sed tu deest in oimiibus codd. hercle, hic tarn palam HI. 1.2. B. 1. 2. Lips, hercle {dicam propalam) non, Sfc. Botlie. — 5 PI. G. quo tu tectum me.— 6 Pll. sex, HI. 2. popidi. HI. 1. ppli. Pro vero Lgs;. Iiabent verum. — 7 C. haul ; PI. G. a m. sec. aut non ; PI. .5, hand vero ; B. 1. Pll. I. 3. 5. G. velles divum ; PI. 4. et PI. 1. a in. sec. cZu'u/h.— 8 Huic versui in Monac. persona Strobili piaefixa est manu veteris correctoris. Atque HI. 1. C. Pll. sex ; Atque ego atrax HI. 2.-9 Nunc B. 1. HI. 2. HI. 1. a m. pr. istud B. 1. 2. HI. 1.2. quo tu Both. 1. 2. el Greller. — 10 Cuivis B. 2. Quovis B. 1. ducct HI. 1. a ni. sec. Li;g. Goeller. — 11 Euclionis senis Parei 2. et al. vett. sed senis abest ab omnibus codd. — 12 B. 1. obsomnii. Aiil. Gell. in. 14. legit, hinc jussit dimidium. — 14 Nempe deest in edd. qiiibusdani vett. ducis B. 1. 2. HI. 1. a ni. pr. Pll. sex, omnes Lambini, Ven. I.Bon, al. vett. domum Both. 1. 2. Goeller. domui Lgg. — 15 Nempe ut dicis HI. 1. a ni. sec. — 16 Senex suce

NOTJE

4 3Ie non divides'] Jociis est sum- cus est : nam Strobiliis mandabat

tus ex Congrionis coqui nomine, quo dividi opsonia et coquos, ita ut iinus

nomine est etiam piscis queni nos eiim altera parte opsonioruni sit apud

vernacnlo nostro appellamus tm con- ]Megadorum,et alter cum altera apud

gre. Dicit igitnr se esse opsonium Enclionem. Congrio rapit dictum

mininie dividenduin ac secaiuhim, Strobili in jocum, et ait non esse se

quamvis sit Congrio : nee abs re jo- dividendum, quasi Strobilus secari

266 M. ACCII PLAUTI

Pumex non seque est aridus, atque hie est senex.

Co. Ain' tandem ita esse ut dicis? St. lute existuraa.

Quin Divum atque hominum clamat continue fidem, 20

Suam rem periisse, seque eradicarier,

De suo tigillo fumus si qua exit foras.

Quin cum it dormitum, follem sibi obstringit ob gulam.

Co. Cur? St. ne quid animal forte amittat dormiens.

Co. Etiamne obturat inferiorem gutturem, 25

Ne quid animae forte amittat dormiens?

St. Haec mihi te, ut tibi me aequom est credere.

Co. Immo equidem credo. St. at scin' etiara quomodo ?

Aquam liercle plorat, quom lavat, profundere.

Co. Censen' talentum magnum exorari potesse 30

aridtis atque hie senex. Co. Dicisne tandem Ha esse sictit affinnas ? St. Tu ex- istima per teniet : quin vociferatur cuntiniio Jidem Deorum atque homimnn suam rem periisse, seque everti bonis, si fumus exeat foras de suo titione. Quin quando proficiscitur cuhilnm, oblif^at gulam follis. Co. Quarel St. Ne forte dormiens amittat aliquem fiatum follis. Co. Obluralne etiamfoHem inferiorem, neforsilan dormiens amittat aliquid spiritus? St. Est par te mihi credere in his sicut tne tibi. Co. Immo credo. St. At scisne prcelerea quo pacta est sordidus? Per Hcrculeni lugct aquam profundere cum lavat manus. Co. Pulasne posse obtineri

obs. Acidal. sed sute in nnllo est neque scripto neqiie cdito libro. — 18 C. non eque. — 19 Aint ita Pll. Ain. tandem? Str. Ita est,Sfc. Parens. — 20. 21 Hi vss. transpositi sunt iu HI. 1. 2. B, 1. 2. C. Pll. H. M. G. Ven. 1. Bon. al. J. Gill. Qui divum HI. 2. B. 2. Suam rem piisse, atque e. ipsum HI. I. et sic B. 2. sed ipsum deest ; Quam rem perisse seque, Sfc. HI. 2. — 22 De suo ligello HI. 1. am. see. et sic Non. p. 559. 560. qnocl Tni neb. Adv. vi. 24. praelulit. De suo tigillo onines alii codd. et edd. vett. suo deest in qnibusdani edd. — 23 G. INI. edd. vett. et Gceller. follem obstringit, omisso pronomine. B. 1. ob- strinxit ; B. 2. obstringat. Quidain pro gulam le£;nnt tolem. — 24 Nonius p. GOG. 35. neque quid immiltat aninue dormiens. Cf. Priscian. v. p. G49. Pntscli. forte deest B. 1. 2. — 25 Etiamne obturas Nonius p. 601. 21. — 26 Turn nequid, Sfc. Parei 2. et al. vett. Turn deest in omnibus codd. animai Voss. Hie vs. non extat in G., et Bolbe unris incliisit ut spiirinm. — 27 C. N(c mihi. Lgg. ut tibi cpquom ; Acidal. sicut tibi me aqvum ; Bothe, //. in. ted, ut tibi med, eequom; Aid. me cequomst credere, credo; Acidal. vero emend. Hoc rnitte : id ut mihi te, tibi me cequum est credere. Crede ; HI. 1. 2. C. Pll. 3. 4. 5. G. credere, credo. — 28 Acidal, Str. At scin' etiam ? Coc. Quid 7nodo? — 29 Aquam plorat hercle C. Parei 2. al. vett. Aquam hercle plorat Pll. sex alii(|iie codd.— 30 PI. 5. exorari posse; C. PH. 1. 2.3. 4. exo- rari potest. Pll. 1. 2. 3. 4. a ni. sec. PI. G. a m. pr. duo Lamb. HI. 1. 2. B. 1. 2. exorari potesse. Both, exorarier, omisso potesse; Bentl. ad Te-

NOTiE tnedinin vellet Congiionem. tat. Cicero : * in rusticis nioribus, in

18 Pumex non ceque est aridus] Pro- victu arido, in hac lionida incnlta- verbialis formula parsimouiam uo- que vita.'

AULULARI/E ACT. II. SC. 4. 267

Ab istoc sene, ut det, qui fiamus liberi ?

St. Famem hercle utendam, si roges, nunquara dabit.

Quin ipsi pridem tonsor ungues demserat ;

Collegit, omnia abslulit piaesegmina.

Co. Edepol mortalem parce parcum praedicas : 35

Censen' vero adeo esse parcum et misere vivere ?

St. Pulmentum pridem ei eripuit miluus :

Homo ad praetorem deplorabundus venit :

Infit ibi postulare, plorans, cjulans,

Ut sibi liceret miluum vadarier. 40

Sexcenta sunt, quae memorem, si sit otium.

Sed uter vestrorum est celerior? memora mihi.

magnutn talentum ab isto sene, ut det quo famus liberi? St. Per Ilerculem si postules famem, ut ea uiaris, nuiiquam dubit, quin to7isor ipsi secuerat jampridem ungues: collegit omnia prcesegmina, abstulit. Co. Per eedem Pollucis prcedicas hominem parcissimum : censesne vero esse adeo parcum, et esse pauper em ? St. RJilvus eidem abstulit olim pulmentum: homo deplorabundus venit ad pratorem: ait lugens, ejnlans, poslulnre ibi ut sihi liceret dicerc vadimonium milvo. Sunt sex- centa qua referam, si liceret per otium. Sed uter vestrum est velocior? narra

rent. Phorm. iii. 3. 2. scribit exorari potest. — 31 Ab hoc sene? ut det, Sfc. Bentl. ibid. Ab sejie istoc etiii. qnapdam vett. — 33 Ed. Paris. Carpent. <om- sori. — 35 Brix. et Parni. morlalem prteparcuut pradicas. Al. ap. Parenm, perseparcum. — 36 J. Gnl. esse pai'um. — 37 Edd. qnaedam vett, pridem eid eripuit ; al.;}. ei deripuit ; C. a m. pr. p. ei ripuit. — 38 Non. p. 770. 58. venit deplorabundus ; HI. 1. 2. B. 1. 2. PlI. sex, Ven. Bon. al. plorabundus devenit ; C. plorandus devenit, — 39 C. a m. pr. ejulas. — 41 Secenta Lgg. Sescenta C. —

NOTiE

30 Talentum 7nagnum'\ Apud Atti- niilno.'

cos talentum duplex, magnum et par- 39 Postulare'] Primnm qui sese ad

vum. Parvum quarta parte erat litem accingebat, ' scribebat postu-

magno minus. Hoc octoginta, illud lationem,' live requeste, in qua postu-

sexaginta constabat minis ; sexcentis labat ut eum quem in libello postula-

unum, alterum octingentis coronatis. torio scripscrat, liceret vadari. Prae-

Coronati autem triginta quinque so- tor subseribebat, ripondoit la requcte.

lidis Turonensibus sunt aestimati. Plinius Junior : ' Sedeo pro tribu-

31 Qui fiamus liberi] Sev\\, nume- nali, subnoto libellos, conficio tabu- rata interdum pecunia, dominis suis las.' Hoc ultimo significatnr jndici- nianiimiltebantur. um.

37 Miluus] Per Siaipetri;/, ut et pau- 40 Vadarier] Jurisconsultis, ad-

cis post versibus miluum. Ovidius journer.

eadem utitur dissolutioiie : ' Ut vo- 41 Sexcenta sunt] Numerus certus

lucris visis rapidis^ima miluus extis.' pro incerto Gallis nostris, 11 y amille

Horatius: ' Adulteretur ut columba chases.

268

M. ACCII PLAUTI

Co. Ego, lit multo melior. St. cocura ego, non furem

rogo. Co. Cocum ego dico. Sr. quid tu ais? An. sic sum, ut

vides. Co. Cocus ille nundinalis est, in nonum diem 45

Solet ire coctum. An. tun' trium literarum homo Me vituperas? fur, etiam fur trifurcifer.

mihi. Co. Ego, ut multo melior. St. Ego pelo cocum, non furem. Co. Ego dico cocum. St. Quid ais tu? An. Sum sicut cernis. Co. Ille cocus est nun- dinalis: snlet ire coctum in nonum diem. An. Tu homo trium literarum me vitu- peras? Fur etiam fur trifurcifer.

42 Sed u. vostrum B. 1. S. u. vestrorum B. 2. H, 1. a m. pr.— 43 Ego m. melinr Lgg. — 44 Cocum ergo Aciclal. Gceller. — 45 Festiis p. i:i2.30. Cocus nnndin ille est. — 46 Turn trium C. a m. pr. Tu trium Lgg. B. I. 2. HI. 1. 2. et Camerar. —47 iVe viluperas? etiam HI. 1. Me v. fur? Str. Etiam B. 1. Scena quiuta huic scenae subjiingitiir in B. 1. HI. 1.

NOT/E

45 Cocus ille nundinalis] Octo die- bus in opere noctiiino positis, riistici in uibes vicinas uono ibant ad leges de novo latas cognoscendas, ad mer- catiiui et judicia. * Nundinalis cocus' per contenitiini toiqiietur in enm qui vilioribiis personis, atqiie adco

almnm Aurora extiilerit.' Jnslioia- nus ait, in nonum diem fieri fxvrifxas, sen memorias niortuorum, quae voca- banlur ' novemdiales,' fiebat hoc die coena qtiae ab Apnleio ' feralis;' ' si- licerninin' a Tertnlliano. Festus ' cecum nundinaiem ' appeliat ' fera- palatis minime delicatis, conveiiiret. leni,' • novcmdialcm,' id est, dignum Est et * nnnilinalis cocus,' qnico(|uit qui coquat crenam mortuis, qui nee cibos nono die in parentalibus nior- mordent nee gustant. Acutissimus est tuorum. Nimirum Komanis, non an- antem jocus defixus in Congrioneni : te diem nonum fiebant parentatio, quasi dicat, quod alibi Plautus in ludi, epulae, inscriplio. Donatus : Pseudolo, ' Quin ob earn rem Orcus * In fiinere nonus dies est quo pa- recipere huiic ad se noluit, Utesset rentalia concluduntur.' Et Poeta : hie qui mortuis coenam coquat.' ' Prajterea si nona diem mortalibus 4G Trium literarum homo^ Fur.

ACTUS SECUNDI SCENA QUINTA.

STROBILUS, ANTHRAX, CONGRIO.

St. Tace nunc jam tu : atque agnum hinc uter estpinguior.

Stro. Site tu nunc jam, el die tantum uter horum agnorum est pinguior. Co-

1 HI. 1. 2. PI. 4. uictumi hunc uter; PI. G. agnum hunc horum vtcr ; Lsg.

AULULARI^ ACT. II. SC. 5. 269

Co. Licet. St. tu Congrio eum sume, atque abi

Intro illuc, et vos ilium sequ imini :

Vos ceteri illuc ad nos. An. hercle injuria

Dispertivi.sli : pinguiorem agnuni isti habent. 5

St. At nunc tibi dabitur pinguior tibicina.

I sane cum illo, Phrygia: tu autem, Eleusium,

Hue Intro abi ad nos. Co. o Strobile subdole,

Huccine detrusisti me ad senem parcissumum ?

Ubi, si quid poscam, usque ad ravim poscam prius 10

Quam quicquam detur. St. stultum et sine gratia est

Ibi rectc facere, quando quod facias perit.

Co. Qui vero? St. rogitas? jam principio in sedibus

Turba istic nulla tibi erit : si quod uti voles,

Donio abs te afFerto, ne operam perdas poscere. 15

Hie apud nos magna turba, ac magna familia est,

Patet. St. Tu, Conq;rio, sume eum subito, et infroi illuc, et tos sequamini ilium Euclionis domum. Vns alii, venite ad nos apud Megadorum. An. Profecto in- juste divisisti : isti habent agnum obesiorem. St. Sed jam tibi dabitur tibicina obesior. I cum illo, Phrygia : tii vera, Eleusium, ingredere hue in nostras ades. Co. O Strobile, callide mene detrudes sic ad senem jiarcissimum ; apud quern, si pos- tules aliquid, postules usque ad raucedinem antequam detur quicquam'] St. Es amens et ingratus : quis te ajficiat beneficio, si perdit sic id quod dat ? Co. Quo- modo igilur? St. Rogas? Primum nulla erit tibi turba in istis icdibus ; sifuerit opus aliqua re, affer a tuis cedibus, ne ludas operam, si poscas. Est magna turba hie apud nos et magna familia, supellex, aurum, vestimenta, vasa argentea: si ali-

agnum uter ; B. 2. al. ap. Camer. Aid. Jtint. agnum horum uter. — 2 Parei 2 et al. vett. sume actutum tibi; serf liae duas voces, actiitum tibi, desunt in codd. — 5 Dispartivisti B. 1. H. pinguiorem C. — 6 C. et Paici 2. dabitur tibi ; PH. sex, Hi. 1. 2. B. 1. 2. tibi dabitur.— 7 Phrygia in litma Hi. 1. frugia B. 1. 2. Elusium HI. 1. Eleusum C. ium autem Elusium ligK- — 8 Vett. edd. abi turn ad nos; Aid. Jiint. abidum ad nos. — 9 Huccine detrusti Acidal. et Gopller. — 10 HI. 1. B. 2. PH. sex, poscamus ad aram poscamus; sed HI. 1. in niarg. iiabet ravis ; Lgg. iwscamus qua ad aram poscamus ; alii Lgg. PH. 1. 4. a m. sec. Non. p. 577. 19. poscamus ad ravim poscamus ; C. poscamus qua ad ravin poscamus ; B. 1. poscamus ravin poscamus ; Non. p. 696. 11. poscas usque ad ravim poscas. — 11 Stullus et sine g. es Pll. 1. 2.3. 4. B. 1. HI. 1. a m. pr. Stulttim est s. g. est Pll. 5. 6. Sfultus est C. G. H. M. PI. 4. et edd. vett. Stultiim est et s. g. Doiisa Fil. et Gceller.— 12 Tibi recte Pll. 1. 2. 3. 4. B. 1. 2. HI. 1. 2. al. ap. Tauljm. Te ibi Acidal.— 13 Quid vero HI. 1. a m. sec.— 14 Turba istuc B. 1. si quid B. 1. Lgg. C. Pll. sex, al. si qui Both. 1. 2.— 16 Hie autem

NOT^

12 Ibi [tibi] recte facere] Id est, ex- cias recte. Ellipsis gemina, quae no- tremae deinentiae est tibi recte facere. tat aifectum aniuii incitatiorem. Quod facias perit] Id est, quod fa-

270 M. ACCII PLAUTI

Supellex, auriim, vestes, vasa arg^entea: Ibi si perierit quippiam, (quod te scio Facile abstinere posse, si nihil obviam est,) Dicant, coci abstulerunt ; comprehendite, 20

Vincite, verberate, in puteum condite. Horum tibi istic nihil eveniet: quippe qui Ubi quid surripias, nihil est. Sequere hac me. Co. se- quor.

quid perierit (a quo credo te posse facile abstinere, si nihil est obviam) diccnt, coci abstulerunt , comprehendite, constringite, verberate, pracipitate in puteum. Nihil hurum tibi accidtt hie: videlicet ubi est nihil quod suffureris. Sequere me hac. Co. Sequor.

apud nos B. 1. 2. HI. 1. Lgg. Both. 1. 2. alteinm magna deest in C. Pll. sex ; atque familia HI. 1. a m. sec. — 18 Ubi si Pll. 4. 5. periveritil. perierit Pll. 1. 3. per vim vierit Pi. 2. pervenerit Pll. 4. G. si quid perit Pi. 5. quod te scio Facere, ^c. B. 1.— 23 Ubi nihil est Hi. 2. Ubi quid 7iihil est sequere HI. 1. B. 1. 2. sur- ripiat C. Voss. 3. Jtinlau. subripit Voss. 1. Haec vox surripias deest in PJl. sex, Voss. 2. et Gud.

NOT.«

18 Qiiod te scio'] Jociis est in Stro- alibi passim, bilum contoitiis, utpoie seivum fii- 21 In putenm} Caicerem intelligit laceiii : quod pro sicut positiiin, iit profnndiini.

ACTUS SECUNDI SCENA SEXTA.

STROIilLUS, STAPHYLA, COCI.

St. Heus Staphyla prodi, atque ostium aperi. St. qui

vocat? Str. Strobilus. St. quid vis? Str. hos ut accipias

cocos, Tibicinamque : opsoniumquc in nuptias.

Stro. Ileus, Staphyla, regredere, et aperi januam. Sta. Quis me vocat? Str. Strobilus. Sta. Quid vis? Str. Ut admittas hos cocos, et tibicinam,et op-

mOTJE

3 Opsowium] Opsowmm dicitnr qiiic- men usii venit lit pro solo pisce,

quid coqiiitnr, ab ti^ov, quod ab otttoi, taiiqiiam delicatissimo cibo, accipia-

coquo, quic(|uid una ciini pnne come- tur : unde apud Joan. Evang. vi. 9.

ditur, quicquid in niacello venit. Ta- legitur 5uo h^apia' apiid Matth. et

AULULARI/E ACT. II. SC. 7. 271

Mej^adorus jussit Euclioni haec mittere.

St. Ccredne, Strobile, has factiiri nuptias ? 5

Str. Qui ? St. quia temcti nihil allatuai intellego.

S I'R. At jam afferetur, si a foro ipsus redierit.

St. Ligna hie apud nos nulla sunt. Co. sunt asseres?

St. Sunt pol. Co. sunt igitur ligna ; ne quaeras foris.

Sr. Quid? impurate, quanquam Vulcano studes, 10

Coenaene causa, aut tuai mercedis gratia,

Nos nostras aedes postulas comburere i

Co. Haud postulo. Str. due istos intro. St. sequimini.

sonium ad nuptias. Blegadorus mandavit mUtere hccc Euclioni. St a. Suntne ce- lebraturi has nuplias Cereri? Str. Qui? Sta. Quia video nihil aWitum vini. Str. Sed afferetur modo, quaiido 3J('gadorus redierit a foro, Sta. Nulla sunt ligmi apud nos. Co. Sunt asseres? Sta. Sunt per PoUucem. ilo. Ergo sunt ligna ; ne quceras foris. Sta. Quid ais, impure, qiianquam servis Vulcano Deo? An cwnce gratia, aut tuce mercedis, vis nos incendere nostrum domv.m 1 Co. Nolo. Str. Introduc istos. Sta. Sequimini.

3 Tibicinam obsoniumqne HI. 1. a m. pr. — 5 Cererin HI. 1. 2. Veil. 1. Bon. al. vett. Cererim B. 1.2. Cererin' S. eslis facturi Palmer. Spicil. Cererin mi S. hi sunt facturi Maciob. Sat. iii. 11. istas facturi Meuis. — 6 Str. Qua B. 1. — 7 HI. 1. a m. sec. si jam a foro. — 11 Ccenave Lgg. C. PI. 4. Pll. 2. 3. a m. pr. et edd. vett. Cancene Pll. 1. 5. G. et PI. 2. 3. am. sec— 13 Hi. a iii. pr. intro sequimini.

NOTiE

Marc. VI. 38. et Lnc. IX. 13. 5^0 ix^uas bidinoso dicitur, qiiain de alio qnovia

legas, Ab ' opsoniis' dicebanttir ' op- facinoroso.

souomi' aidiles, qnoniiu erat cura QuanquamVulcajio studes'\ Coc'i ere-

aedulioruni in macello. bro ad ignem, bine studere dicuiitur

5 Cererine] Servins : ' Alind est Vulcano, nisi snbsit bis verbis jociis

sacrificium, aliud nuptias celebrare, in servuiu semper paratum ad incen-

in quibns revcra vinum adliiberi ne- dendani domnm : ignis antem est, in-

fas erat;' sed Ambarvalia cum vino jectum metallum de irapuro redde?e

celebrabantur. puruui.

10 Impuruie] ' Impure ' tam de li-

ACTUS SECUNDI SCENA SEPTIMA.

PYTHODICUS.*

Curate ; ego intervisam quid faciant coci :

PvTH. Curate interim : ego ohservabo quid faciant coci. Est cura maxima ut

* Pro Pythodicus Lgg. habent Fitodicus.

272 M. ACCil PLAUTl

Quos pol lit ego hodie scrvem, cuia maxuraa est :

Nisi unum Iioc taciam, ut in puteo ccenam coquant,

Inde coctam sursum subducemus corbulis.

Si autem deorsum comedent, si quid coxerint, 5

Superi incoenati sunt, et coenati int'eri.

Sed verba Lie facio, quasi negotii nihil siet,

Rapacidarum ubi tantum siet in aedibus.

eo8 observem hodie: nisi curem hoc unum ut coqnant ccenum in imo puteo, ct educamus inde in altum corbulis quando erit cocta : si vera comedent deorsum qua coxeritnt, sane superi erunt incanuti,et inferi canati. ScdhicJ'abuhr, quasi nihil mihi sit negotii in trdibus in quibus tot sunt rapaces.

1 HI. 2. CO intervisum. — 3. 4 Nonius p. 710. 35. cennm coquam ; Inde coc- tam, Sfc. L'.'g. Inde c. subducemus corbulis sursum; edd. quaedain velt. Coctum inde; C. PH. sex, al. Inde cnctam sursum, Sfc. Edd. qiiaidam vett. deducemus, contra onines codd.— G Edd. vett. et HI. 1. in litiira, sint ; Lgj;. C. Pll. HI. 2. B. 1. 2. al. sunt.— 7 Sic verba B. 1. 2. Pll. sex, Yen. 1. Bou. al. vett. et sic Douza.

NOTiE

6 Superi inccenati] Ludit in verbis 8i?rt;jrtcJdar«»i] PatronymicumPlau- superi, inferi: quasi dicat, tarn absiir- tinum a ' rapax,' ' rapacidae;' ut ab dum sit quam si superi, id est, vivi, *;Eaco,"il£acidae,' a ' Scipioiie,' ' Sci- incoenati siut, etin/eri, id est, niortui, piada-;' quasi sit faniilia quaidam coenati. fuium.

ACTUS SECUNDl SCEXA OCTAVA.

EUCLIO, CONGRIO.

Eu. VoLUi animum tandem confirraare hodie meum,

Ut bene haberem filiae nuptiis.

Venio ad macellura, rogito pisces: indicant

Caros ; agninam caram, caram bubulam,

Vitulinam, cetum, porcinam ; cara omnia : 5

EucL. Tandem voliii hodie in nnimum meum inducere, ut me haberem liberaliter in nuptiis filice . Venio ad maccllum, rogilo quanti sint pisces. Cotisiituunt pre- tium carum piscibus, carum agnina, carum bubulte, carum vitulincc, ceto, porcina,

1 V. tandem animam HI. 1. animum tandem confirmarem B. 2. — 2 Ut bene me haberem fiUai in nuptiis Voss. Botb. 1. 2. habere me C. a ni. sec. JUiiE me in nuptiis Arg. 3. in nuptiis B. 1. mece me filice in nuptiis vett. quaedam edd. sed

AULULARI.Ii ACT. II. SC. 8. 273

Atque eo fuerunt cariora, ass non erat.

Abeo iratus illinc, quoniam nihil est qui emam.

Ita illis impuris omnibus adii manum.

Deinde egomet mecum cogitare inter vias

Occepi : festo die si quid prodegeris, 10

Piofesto egere liceat, nisi peperceris.

Postquam lianc rationem cordi ventrique edidi,

Accessit animus ad raeam sententiani,

Quam minimo sumtu filiam ut nuptum darem.

Nunc tusculum emi, et hasce coronas floreas : 15

Ha3C imponentur in foco nostro Lari,

Ut fortunatas faciat gnatae nuptias.

Sed quid ego apertas asdes nostras conspicor ?

Et strepitus est intus : numnam ego compilor miser ?

Co. Aulam majorem si potes, vicinia 20

ciincta cam. Et fuerunt eo cariora, quod non erat pecunia. Me proripio iratum hinc, quoniam est nihil quo emam. Sic illis impuris valedixi. Deinde occcepi cugi- tare egomet mecum per vias: si prodegeris aliquid die festo, oportebit egere die profesto, nisi parens fueris. Postquam altuli hanc rationem cordi et ventri, mens descendit in miam sententiam, ut collocarem filiam quam minimo sum- tu: emi nunc thus et has coronas floreas. Hac imponentur nostro Lari in foco, ut faciat nuptias fortunatas filia. Sed quid ego conspicor nostras cedes apertas? Et est strepitus intus: an compilor infelix? Co. Pete, si potes, ollam majorem vi-

rh mecB abest ab omnibus codd. Parei.— 5 Vitilinam Ljrg. — 6 Atque ea E. I. cariora quia as Lgj;. Alii quo pro quia.— 7 Iratus illinc abeo Ls;g. Abeo illinc iratus edc). vett. est nil G.— 8 Ita illis illam impuris omil>usV\.Z. Ita illis imp. ominibus PI. 5. Ita ilium HI. 1. a ni. pr. lllam illis \\\. 2. Ita ill' B. 2. udivi manum Both. 1. 2. abii inanis HI. 1. in niarg. abii in anis PI. 3. inter lineas.— 10 HI. 1. prodtgeris.— II ProfectoHl. 1. nisi riisi B. 1. priore cxpuncto; ubi B.2. et in niarg. jiisi am. sec— 12 Post hanc Hi. 1.2. B. 1.2. ventri cordique Lgg. Gceller — 15 Nunc thusculum emi hoc, et coronas Priscian. p. Gil. Piitscb. Hunc tusculum B. 1. 2. HI. 1.2.— IG Htec imponeuntur C. Hac imponantur Pi. 3. Hoc imponetur PI. 6.-18 Si quid apertas edd. quipfiain vett. Si quid ego apertas oinnes codd. et edd. post P^ireum. cedis C. fores nos- tras PI. 1. et inter Wneas cedes. — 19 Edd. vett. numnam compilor. — 20 Edd. vett. sipote; Botlj. 1. 2. Doiiza, al. si potest ; omnes codd. si potes. B. 1. 2.

NOTiE

6 jEs} Apud Romanes perinde at- loco Plautns, atcpie nos vernacnla

que apud nos, etiamnum nnniniis aj- nostra, Je baise les mains a Messieurs

reis comparabantur vulgo edulia ; les Bouchers, et d Mesdames les Haran-

quia aptiores sunt ciiivis parando op- geres. Nam verbum hoc serio dic-

sonio et componendo pretio. turn obsequii testificationem, joco

8 Adii tnanuni] Idem significat hoc fraudatam expectationem notat.

Delph. et Var. Clas. Plaut. S

274 M. ACCII PLAUTI

Pete : hasc est parva, capeie non quit. Eu. hei mihi.

Peril hercle ! aurum rapitur, aula quaeritur.

Nimirum occidor, nisi ego intro hue propere propero cur-

rere. Apollo, quaeso, subveni mihi, atque adjuva: Confige sagittis fures thesaurarios : 25

Cui in re tali jam subvenisti antidhac. Sed cesso prius quam prorsus perii, currere ?

cinia, hcec est angustior, non potest capere coquenda. Eucl. Hei mihi! per Her- culem perii: expilntur aurum, qucerilur olla : scilicet inter imor, nisi ego accelero celeriter currere hue intra. Apollo, obsecro, auxiliare mihi, alqiie confige sagittis fures mei thesauri. Mihi subvenisti jam antea iii re simili. Sed cesso currere antequam prorsus occidi?

HI. 1. a m. pr. HI. 2. viciniam. — 21 Pole h. p. est HI. 1. B. 1. Hei miser HI. 1. parva est, ei mihi Lgg. — 22 Perii hodie Brix. Perii Dii J. Giil. — 23 N. occidi H. Pll. 1.2. 5. G. Lgg. nisi ego hue intro propero currere B. 1. Pll. sex ; propere deest etiam in HI. 1. — 25.26. ' Hos vss. sedein inutare jussit Bothe : nee male, nee neresse videtur.' Gteller. jam deest in B. 1. in re talia subvenit antidhac C. subvenitur PI. 1. ante hac HI. 1. 2. B. 2. et Pll.

NOTiE

23 Propere propero] Celeritate pe- appeliat.

duni liiijiis ver>ns exprimitiir ciirsus 25 Sagittis'] Sua cuiqne Deorurn

senis, qnem avarilia sua, seu stimu- arnia tribuuntur: sed inpriniis Apol-

lus, praccipitem agit. lini sagittae : puto quud radii soils

24 ApoUo] Apollinem, quasi nialo- ab eo, quasi qusedauj sagittae, niit- rnm depulsorem, ad praesidium suuin tnnlur.

ACTUS SECUNDI SCENA NONA.

ANTHRAX.

Dromo, desquama pisces : tu Machaerio Congrum, muraenam exdorsua, quantum potes ; Atque omnia, dum absum hinc, exossata fac sient. Ego hinc artoptam ex proxumo utendara peto

Anth. Dromo, deme squamas piscibus: tu detrahe pellem congro et murence quam velocissime poteris, atque da operam lit universis ossa eximantur, intereadum absum hinc. Ego eo petitum mutuant artoptam a Congrione apud Megadoruin.

1 Dromades quam aspicis B. 2. C. piscis B. 1. ' Pll. fere omnes banc scenam connectunt cum praecedenli.' Parens. — 2 HI. exossa, et in niarg. exdorsua. — 3 C. Pll. quinque, Lgg. exossata sient ; HI. 2. exossata fac sient. Hie versus

AULULARIiE AC'l'. III. Sr. 1. 275

A Congrione : tu istum gallum, si sapis, 5

Glabriorem reddes mihi, qiiaiu volsus ludiu'st. Sed quid hoc clamoris oritur hinc ex proxumo ? Coci hercle, credo, faciunt officium suum. Fugiam Intro, ne quid hie turbae fiat itidem.

Tu, si sapis, mihi reddes hunc gallum glabriorem quam est Lydius depilatus. Sed quis clamor auditur hinc ex vicinisl Credo profecto coquos implere suum officium : accelerabo intrare, ne turba hicfiant pariter.

«leest io HI. 1. — 4 Ego hie arctoUam B. 1. 2.-6 Glabrionem Pll. 1, 3. 4. 5. 6. PI. 2. a ni. pr. Lydius est B. 1. a m. sec, lidi' est B. 2.-8 Sed quid hoc C. et Pll. sex. — 9 HI. 1, ne quid turbce itidem fiat hie mihi ; HI. 2. ne quid t. hie itidem fiat mihi ; B. 1. ne quid turbce hie itidem fiat ; B. 2. ne quid turba hie itidem fiat congrio.

NOTiE

4 Artoptam} Coqiiinaiiiim instni- gentes nonnullas certis rebus, et ad-

mentiira coquendis placentis ido- dictiores ceinimiis et aptiores; aut

neuni: une poSle dfrire: une poele d. ad exemplum Lydorum instituti, In-

bignets: sartago. dos obibant, Lydii vocabantur, qui-

6 Volsus ludiu'st] Adolescentes qui bus quo gratiores erant spectatori-

aut a Lydia vocabantur ad ludos, at bus, barba convellebatur radicitus.

ACTUS TERTII SCENA PRIMA.

CONGRIO.

Opt ATI elves, populares, incolae, accolae, ad venae omnes. Date viara qua fugere liceat, facite totae plateae pateant. Neque ego unquam, nisi hodie, ad Bacchas veni in Bac- chanal coquinatura,

Co. Carinsimi cices, populares, incolce, accolce, adrence universi, facite viam qua possim fugere ; facite ut totce platece pateant. Ego arbitror me incidisse in Bac- chas et Bacchanal, et nou in cullnam, ad coquendum, adeo me male exceperunt

1 Optati vires C. Optati jures al.— 3 C. a m. pr. Pll. 4. 5. 6. Bachinal. C. et

NOTJE

2 Date viatn] His verbis additis 3 Bacchas] Bacchae a Baccho dic- summovebant tnvbam obviain inagis- tae. Tertio quoque anno Orgia, seu tratibus lictores, addito tantum ma- saltationes et cursus, celebrabant in- gistratus nomine, ' Date viam Con- gentibus clamoribus et thyrsis, seu suli,' ' Date viam Praetori,' &c. baculis, obvios quosque furiosae pul-

276 M. ACCH PLAUTI

Ita me miserum et meos discipulos fustibus male contude-

runt. Totiis doleo, atque oppido peril, ita me iste habuit senex

gymnasium. 5

Neque ligna ego usquam gentium praeberi vidi pulchrius : Itaque omnis exegit foras, me atque hos, onustos fustibus. Attat, perii hercle ego miser! aperit Bacchanal : adest: Sequitur: scio quam rem geram : lioc ipsus magister me

docuit.

fustibus, et meos discipulos. Totus doleo, et plane ijilerii, adeo Euclio sese exercuit in me verberando. Neque ego vidi usquam terrurum ministiwi pulchrius ligna. Tfaqne me ejecit foras, atque omnes hos oneralos fustibus. Atut ego inierii per Herculem, infelix. Aperit locum buccharum. Adest: sequitur. Scio quid agam : fiigiara. Magister ipse me docuit hoc.

Fest. coquitatiim; HI. 1. coquatum. — 6. 7. Hi versus destint iiic in B. 1. 2. et HI. 1. Itaque omnis B. 2. exigit HI. 1. a m. pr. — 8 At at p. h. miser, ah perii! Bacchinul iioiimilli codd. ap. Pareiiin ; Atat ego perii hercle ego B. 1. Atat p. ego miser hercle B. 2. Vss. 6. 7. hie inseruutiir in B. 1. 2. — 9 HI. I. quam ge- ram rem.

NOTyE

sabant. Hue alltidit Congrionis ora- quo pltires juxta habitant.

tio. 8 Bacchanal] Locus et spatium

5 Gymnasium] Flagri videlicet. quod clanioribus suis infestabant

6 Prceberi] Preebere, irapexeiu, unde B.icclia!, aut etiam sacrarium et ady- vapoxoi. Horat. I. Sat. 5. ' Proxiuia tuiu Bacclii. ' Virginal' a Prudentio Campana ponti quae villula, tectum locus in quo virgines commorantur: Prasbuit, et parochi, quaj debent, unde ' Virginalia' dici possunt coe- ligna salemque.' Unde translatum nobia virginum.

ecclesiasticum verbiim, Parocliia, 9 Docuit] Fugere quando inseqni-

Paroisse: nisi sit a napoiKia, locus in tur.

ACTUS TERTII SCENA SECUNDA.

EUCLID, CONGRIO.

Eu. Redi, quo fugis nunc? tene, tene. Co. quid, stolide,

clamas ? Eu. Quia ad tresviros jam ego deferara tuum nomen. Co.

quamobrem ?

EccL. Revertere. Quo fugis jam? tene, tene. Co. Quid vocifernris, stolide ? EuCL. Quia ego jam deferam tuum nomen ad tresviros^ Co. Quapropter?

AULULARIvf; ACT. HI. sc. 2. 277

Eu. Quia cultrum habes. Co. cocum decet. Eu. quid

comminatus Mihi ? Co. istuc malefactura arbitror, quia non latus fodi. Eu. Homo iiullus est te scelestior qui vivat hodie, 5

Nequecui egode industria ampliusmale plus lubensfaxim. Co. Pol etsi taceas, palam id quidem est : res ipsa testis

est. Ita fustibus sum mollior miser magis, quam uUus cinsedus. Sed quid tibi nos, mendice homo, tactio est ? quee res ? Eu. Etiam rogitas ? an quia minus quam aequom erat feci ? Co. Sine : at hercle cum malo magno tuo, si hoc caput

sentit. 11

Eu. Pol ego baud scio quid post fiat, tuum nunc caput

sentit. Sed in eedibus quid tibi meisnam erat negotii, Me absente, nisi ego jusseram ? volo scire. Co. tace

ergo.

EucL. Quia habes cullrum. Co. Decet cocum habere. Eucl. Quare mihi com- minatus es? Co. Arbitror male me fecisse, quod non defixi in latus. Elcl. Est nullus homo nequior te, qui vivat hodie, neque cui ego male fecero lubenlius data opera. Co. Per PoUucem etsi taceas, id profecto patet : res ipsa est testis. Adeo contritus sum fustibus, ut simjam mollior ullo cinado. Sed quare nos pulsasti, vien- dice homo? Qua res? JiucL. Etiam mgas? An quia pulsavi 7ninus quam erat par ? Co. Sine me. At per Herculem cum tuo magno malo, si liocce caput sentit. Eucl. Per PoUucem ego nescio quid fiat postea de tuo capite. Sentit nunc. Sed (juidnam negotii erat tibi in meis cedibus, ut, me absente, veiiias in eas injussus?

1 Eucl. Dedi Lgg. — 2 HI. 1. a ni. pr. iris viros ego ; hgg.Jamperfero nomen tuum; HI. 1, 2. B. 1.2. eliam nomen tuum. — 3 Acidal. quin comminatus, omisso signo interrogaiidi; quid cominatus C. PU. l.i a. 6. quid eo mittatus a\. — 4 C. et Pll. istud. HI. 1. qr. non I. fodi. — 6 Neque quoi Lgs;. 7nali G. malis H. libens C, et sex Pll. — 7 Pol etsi tu taceas HI. 1. a in. sec. — 8 Nonius p. 487. 23. mollior magis quam ullus cinccdus ; B. 1. magis miser; nonnulli submolior ; et sic Both. 1. 2. sum deest in HI. 1.— 9 Sed tibi quid HI. I. B. 1, Sed quod tibi Lgg. qu(B res est t dd. qua^dani vett. est deest in C. et Pali, sex. — 10 Bothe rogas. Lgs. erat (pquum.— II Lgg. magno malo tuo; C. Pll. 3.4. 5. G. B. 1. malo tuo magno. Pll. 1. 2. non liabent rb at. Edd. qufpdam vett. hocce caput, contra onines codd. — 12 Nonnnlli ap. Paieimi, post fuat. Hie versus deest

NOT/E

2 Tresvirosl Tresviri, judices ca- taculis assuetnm,iit pluiiinum volup.

pitales. Supra in Aniphitr. latins. tatibus deditnin erat, juvenes effce-

8 Cinadus'] Cinaedi apud Romanos iiiinali, sive sallationibus darent ope-

erant juvenes, quorum erant flexiles ram, sive non, cinaedi sunt appellati

inprimis artus ad saltationem. Quo- a Kivi<», moveo.

niam vero hoc genus theatris et spec- 11 Caput sentii} In hoc versii caput

278 M. ACCII PLAUTI

Quia venimus coctum ad nuptias. Eu. quid tii, malum, ciiras 15

Utrum crudum an coctum edim ; nisi tu mihi es tutor?

Co. Volo scire, sinas an non sinas nos coquere hie coenam?

Eu. Volo scire item ego, meee dorai meane salva futura?

Co. Utinam mea mihi modo auferam, qusB attuli, salva !

Me haud pcenitet, tua ne expetara. Eu. scio : ne doce, novi.

Co. Quid est, qua prohibeas nunc gratia nos coquere hie coenam ? 21

Quid fecimus ? quid diximus, tibi sequius, quam velles?

Eu. Etiara rogitas, sceleste homo, qui angulos omnis

Mearum aedium et conclavium mihi perviam facitis ?

Voln scire. Co. Site ergo. Quia venimus coctum ad nuptias. EucL. Quid eu- ros tu, malum, utrum edum crudum an coctum, nisi tu es meus tutor ? Co. Volo scire, patiarit an non patiaris nos coquere hie ccenam. EucL. Ego volo item scire vtrum mea bona sint futura salva in meis ledibus. Co. Utinam auferam modo salva ca quce attuli! non euro tua expetere. EucL. Scio, ne doce, novi, Co. Quid est'/ Qua causa nos prohibeas nunc nos coquere kic coenam? Quid feci- mus? Quid diximus tibi sequius quam velles? EucL. Etiam rogitas, nequam homo, qui mihi facitis pervios omnes atigulos mearum cedium et conclavium 1 Non

in B. 1. 2. HI. 1. 2. et sex Pll. — 14 B. 1. volo ego scire. — 15 Goeller, quid ma- lum, omisso pronomiiie tu. — 16 Ego utrum Reiziiis ; Ego utrum7ie Herman. Docir. Metr. p. 455. coctum ego edim Lgg. coctum edam HI. 1.2. B. 2. Ve- rum c. an coctum edum B. 1. — 17 Lgs^, sinas item sinas ; HI. 2. Volo scire an non, Sfc. Verba, an non s. n. c. h. coenam? Volo scire, desiint in HI. 1. — 18 Volo scire ego item HI. 1. 2. C. Pll. sex, Parei 1. 2. al. vett. item ego B. 1. mea domi mea salva futura B. 1. 2. Pll. sex; ?neane deest HI. 1. 2. — 19 Hie versus Canierario miiiilns videbatiir, sed ita legitiir in omnibus codd. pra>ter HI. 1. qui exliibet Utinam mihi mea. — 20 3Ievm haud pcenitet Camer. Me haud penus est B. 2. expectam C. Pil. sex ; sed PI. 4. super me haud, liabet mea vt. Qnidam editores, I\Ie apud penes est ; alii, Mea haud cesus (ve\ usus} est, ne tua expetam; vel, tua ne expetam. — 21 Lips. B. 1. Both. 1. 2. Greller, pro- hibes. — 22 HI. 1. 2. B. 1. 2. Pll. sex, Ven. 1. Bon. Gceller. secus quam; C. sequi vsquam ; Kittersli. ap. Sciopp. Susp. Lectt. p. 200. conj. secius quam ; Lgg. tU'iseu cuiquam non velles. — 23 Parei 2. et al. vett. qui a. hie omnis; sed hie abest ab omnibus codd. — 24 C. et onmes edd. ante Camer. pervium ; PI. 3. per viam ; PI. 5. et PI. 4. a ni. sec. per via; Lgg. conclavium perviu7n, oiiiisso mihi; HI. 1. 2. B. 1. 2. Pll. 1. 4. 6. servant perviam; Diss, perviam

NOTiE

sentit, id est, si nllns est mihi sensiis nnde ' poenitentia,' tarn de pcenis quae

lionoris, Je veux que vous me preniez ab ecclesia imponuntur ad expianda

pour une bete. In sequent! versu ra- criniina, quam de dolore mentis. Ita-

pit in jocum, si hoc caput sentit, et que hoc loco nihil aliud innuitEnclio-

dicit Congrioni ejus ' caput sentire,' ni Congrio, quam si vernaculo nostro

dolorem videlicet ictuum modo a se diceret, Je me tnets bien en peine de

inflictonmi. ce qtd vous appartient, et de le dhirer, 20 3Ie haud pcenitet] A. ' poena' est,

AULULARIZE ACT. III. SC. 2. 279

Id ubi tibi erat negotium, ad focum si adesses, 25

Non fissile haberes caput : merito id tibi factum est.

Adeo ut tu meam sententiam jam jam noscere possis.

Si ad januam Imc accesseris, nisijussero, propius.

Ego te faciam raiserrimus raortalis uti sis.

Scis jam meam sententiam ? quo abis ? redi rursum. 30

Co. Ita me bene amet Laverna, te jam, nisi reddi

Mihi vasa jubes, pipulo hie difleram ante aedis.

Quid ego nuncagam? nse ego edepol veni hue auspicio

malo. Nummo sum conductus: plus jam medico mercede opus

est.

haberes caput fissile, si adesses ad focum ubi tibi erat negotium : tibi factum est id merito, Adeo ut jamjam tu possis noscere meam meiitem ; si accesseris propius ad januam, nisi mandavero, ego faciam ut tu sis miserrimus omnium niortU' Hum: tenesne jam meam mentem? Quo abis? Revertere rursum. Co. Ita La- verna me amet bene : tiisi mandas mihi reddi mea vasa, te differam hie convicio ante cedes. Quid agamego nunc? Per cedem PoUucis ego veni hue malo augurio. Sum conductus nummo : jam plus opus est nummo in mer cedem medici.

facis. — 25 PlI. sex, sic adesses ; Lgrg. partim, si non adesses. — 26 Non fixile B. 1. Non fixille B. 2. Non fissile sic Paiei 2. et al. vett. sed sic deest in om- nibus codd. Non fissilea H. inerito id factum est (no L£;g. — 27 Adeo ut meam GtEller. jam non geininalur in C. Pll. sex, HI. 1. 2. B. 1. 2. Pro quo PI. 4. liabebat a in. pr. idem. — 2S Si ad j. hoc J. Gul. hoc tanien servant onines codd. — 29 Douza, mortalium. — 31 Ita bene HI. 1. a m. pr, Lavernea PI. 2. — 32 Lgg. C. popido ; V\\. 2. 4. a m. sec. PI. 3. a m. pr. et edd. vett. pipulo ; HI. 1. piputlo, GcEller, differam hie. Edd. vett. te ante; sed pronomen te deest in omnibus codd. Post bunc versnni inseruntnr in Hi. 1. versus 17. 18, sue loco oinissi. — 33 B. 1, ncB cedipol, omisso pronomine ego. — 34 B. 1. Pll. 3. 4. .5. 6. plus jam medio ; Pll. 1. 2. plus jam media. HI. 1. a ra. pr. medico opus est.

NOTiE

31 Laverna^ Dea a furibns invo- cium, auctoritate deceinviroriim, fie- cari solita. Horatius : ' Pulclna La- bat ante aedes bujus qui fraudis esset verna, da mihi fallere ; Da justum reus,adbibitis testibus. sanctumque videri.' Apud Gracos 33 Auspicio main] ' Auspicinni ' ab praxidice Dea, sen potius caput avibus aspiciendis : mala anteni ans- Desp, quia oorpore carebat reliquo. picia a malis avibus : aves enini aliae

32 Pipidn differam] Id est, nonien nialae, aliae bonae in auspiciis.

tuuni longe lateque spargam. Pipii- 34 A'Hwmo] Quando nummus dici-

lus est exsibilatio liominis, qui, quod tnr sine addito, nummus intelligitur

nullis tabulis convinci potuisset, fiau- aureus, qui quideni duobus nnmniis

dem fecisset. Quod quidein convi- aureis nostris fere asquivalebat.

280 M. ACCIl PLAUTI

ACTUS TERTII SCENA TERTIA.

EUCLIO, CONGRIO.

Eu. Hoc quidem hercle, quoquo ibo, mecum erit, mecura

feram, Neque istuc in tantis periclis unquam committam ut siet : Ite sane nunc jam intro omnes, et coci, et tibicinse. Etiam introduce, si vis, vel gregem venaliuni. Coquite, facite, festinate nunc jam quantum lubet. 5

Co. Temperi : postquam implevisti fusti fissorum caput. Eu. Intro abi ; opera hue conducta est vestra, non oratio. Co. Heu senex, pro vapulando, hercle, ego abs te raerce-

dem petam. Coctum ego, non vapulatum dudum conductus fui. Eu. Lege agito mecum, raolestus ne sis: i, et coenara co-

que, 10

Aut abi in malum cruciatum ab aedibus. Co. abi tu modo.

EucL. Per Herctilem qnemcumqiie in locum ibo, licpc olla erit mecum: neque commilam unquam ut id rerselur iti tantis periculis. Intnite prnfecto nunc jam universi, ct coqui, et tibicina. Introduc adhuc, si vis, vel gregem renalium : co- quite,facite, ■properute nunc jam quantum lubet. Co. Tempesiive, postquam onerasti fustibus istorum caput, EucL. Ingredere, vestra opera est conducta, non oratio. Co. Hen senex! ego per Herculem a te postulabo mercedem pro iclibus. Jampri- demfui conductus ad coquendum, non ad verbera. EuCL. Contende mecum judicio, ne sis molestus : i, et coque ccenam, aut excede ab cedibus in malum cruciatum. Co. Ahi tu modo.

1 Parei 2. et al. vett. ibi nunc; sed nunc deest in omnibus codd. — 2 Nutic

islud B. 1.— 3 Ita C, Pi. ]. a m. pr. Pll. 2. 4. 6. HI. 1. jam nunc Hi. 1

4 Eliai/i introduc te PI. 4. Etiam hue introduce Parei 2. et al. vett. hue extat in nullo rodd. — 6. 7 Hon perii abi. Ev. Abi opera, oniissis intermediis, HI. 1.2. Hem perii. Ev. Abi opera V>. 1.2. Hem perii ubii opera Pll. sex, C. et edd. vett. Lacuna siipplettir in C. ad orani manu antif|iia. Verbnm est deest in Ljrg.— 8 Hem senex Hi. 1. a m. sec. Eu senex C. — 10 Lgg. H. M. HI. 1. Both. 1.2. ne sis, aut ccenam ; B. 1. ne sis; et.

NOT/E

10 Lege agito] Est, actionem in- 11 In malum cruciatuml Id est, in

tendere, intenter un proces : ex prae- malam crucem. Est imprecatio atro-

scripto Legum xii. Tabulariun et Ju- cissima. ris Civills.

AULULARI/K ACT. HI. SO. 4. 281

ACTUS TERTII SCENA QUARTA.

EUCLIO.

Illic hinc abiit. Di immortales, facinus audax incipit, Qui cum opulento pauper homine coepit rem habere aut

negotium, Veluti Megadorus tentat me omnibus miserum modis : Qui simulavit, mei honoris mittere hue causa cocos, Is ea causa misit, hoc qui surriperent misero mihi. 5

Condigne etiam mens me intus gallus gallinaceus. Qui erat anui peculiaris, perdidit paenissume. Ubi erat haec defossa, occoepit ibi scalpurire ungulis Circumcirca: quid opus est verbis? ita mihi pectus per-

acuit : Capio fustem, obtrunco gallum, furem manifestarium. 10 Credo ego edepol illi mercedem gallo pollicitos cocos. Si id palam fecisset: exemi e manu manubrium. Quid opus est verbis? facta est pugna in gallo gallinaceo. Sed Megadorus meus affinis eccum incedit a foro.

EucL. Illic ubit hinc. Dii immortales, orditur facinus audax, qui pauper capit habere negotium aut rem cum homine locuplete, velut Megadorus tentat me miserum omnibus modis: qui Jiuxit mittere hue coquos mei honoris gratia, is misit idcirco ut mihi surriperent infelici hoc awvm. Meus gallus gallina- ceus, qui erat peculiaris Staphylce, me etiam perdidit prorsus intus. Occce- pit scalpere unguibus circum locum in quo hcec olla erat defossa. Quid opus est pluribus verbis? Mihi adeo movet bitem : capio baculum, obtrunco gallum, furem manifestarium. Per adem Pollucis ego credo cocos pollicitos mercedem illi gallo, si patefecisset id. Eripui coqiiis amam fiirandi e manu. Quid plura? Expug- navi gallum gallinaceum. Sed ecce Megadorus meus affinis venit a foro. Non

1 ^SS- puuper cepit rem habere aut; al. pauper homo cepit rem habere aut. PI. 4. a 111. pr. agere pro habere.— 3 Velut HI. 1. B. 1. Lgg. Vult IJ. 2. Veluti me Gftller. me deest in Parei 2. et al. veft. — 5 Is mea causa edd. qiiEFdam vett — 6 Voss. intus me. — 7 C. anui peculiaris p. penussime, — 8 Nonius p. 581. 37. scalpurire unguibus. Hi. 1. a ni. sec. scaljiturire ; PI. 5. scalpere; PI. 6. scalpulire, postea deletis u et I. — 9 Sunt qui legant ira mi pectus. — 11 Credo edepol M. H. G. edepol ego Lgg. — 12 C. Pil. H. ex manu ; Meiiis. manubium.

NOTJE

10 Furem manifestarium'^ In mani- verbiale, qnod aliter effertnr, si an- festo furto deprehensnm. sam prsescidisse dicas : et utrunique

12 Exemi manubrium] Dictum pro- occasionera notat.

282 M. ACCII PLAUTI

Jam hunc non ausim praeterire, quin consistam et collo- quar. 15

ausim hunc praterirejam, quin consistam et confabuler.

—13 HI. 1. C. Pll. 1. 2. 6. gallinatio.—l& B. 1. a m. pr. ausww, HI, 1. am.pr. el eloquar ; B. 1. et proloquar.

ACTUS TERTIT SCENA QUINTA.

MEGADORUS, EUCLIO.

Me. Narravi amicis miiltis consilium meum

De conditione hac. Euclionis filiam

Laudant : sapienter factum et consilio bono.

Nam, meo quidem animo, si idem faciant ceteri

Opulenliores pauperiorura filias 5

Ut indotatas ducant uxores domum :

Et multo fiat civilas concordior,

Et invidia nos minore utamur, quam utimur:

Et illae malam rem metuant, quam metuunt, magis :

Et nos minore sumtu simus, quam suraus. 10

Me. Narrnvi multis ex meis amicis meum consilium de hac conditione uxoria, Prtrdicani filiam Euclionis : dicunt a me factum sapienter, et bono consilio: nam meo quidem animo, si rcliqui faciant idem, ut lucupletiores viri ducant domum t/.r- ores filias tenuiorum sine dote, et urbs evadat longe magis concors, et nos erimus obnoxii minori invidice quam sumus, et illce timeant magis malam rem, quam ti' ment, et nos faciamus minores sumtus quam facimus. Id est utilissimum maxi-

1 Narravi a. meis cons. edd. qnapdam vett. midtis tamen servant omnes codd. — 2 De c. ac Euclionis filia Giut. et sic plane legitiir in B. 1. Pll. 3. 5. PI. 1. a m. sec. Al. De cond. hac Euclionis filiie.—^ HI. 1. factum sapienter. — 4 Hl.l. inter lineas ficerent. — 6 Edd. quadam vett. uxorem, contra omnes codd.— 8 Lgg. C. Pll. sex, B. 1. minore nos; B. 2. minorem nos, am.pr. — 9 Hi. I. mitius quam metuunt. In omnibus Pll. C. et Lamb, est magis ; unus

NOTyE

2 Conditioned Id est, conjnnctione * Conventa conditio dicebatur, cum quae vinculo matrimonii intercedit. primus sermo de nuptiis, et earum Unde solennia repudii verba erant, conditione, Labebatur.' 'conditione tua non utor.' Festus :

AULULARI^ ACT. III. SC. 5. 283

In maxnmara illuc populi partem est optumum.

In pauciores avidos altercatio est.

Quorum animis avidis, atque insatietatibus,

Neque lex, neqiie tutor capere est qui possit modum.

Namque hoc qui dicat. Quo illaj nubent divites 15

Dotatce, si istud jus pauperibus ponitur ?

Quo lubeat nubant, dum dos ne fiat comes.

Hoc si ita fiat, mores meliores sibi

Parent, pro dote quos ferant, quara nunc ferunt.

Ego faxim muli, pretio qui superant equos, 20

Sient viliores Gallicis cantheriis.

Eu. Ita me Di amabunt, ut ego hunc auscullo lubens.

Nimis lepide fecit verba ad parsimoniam.

Me. Nulla igitur dicat, Equidem dotem ad te attuli

Majorem multo, quam tibi erat pccnnia. 25

Enim mibi quidem aequom est purpuram atque aurum dari,

mcp parti populi, Superest contentio cum paucis cupidioribus dicitiarum, quorum animis aiidis et insatiabilibus neijue lex nequc tutor est qui possit ]>onere limites. Nam si quis dicat : Cui nubent ilia; diritcs dotal ce, si slutuitur id jus tcnuioribus? Nubant ubi placeat, dummodo arros;aiitia ex dote won eas comitetur. Si hoc fiat sic, sibi comparent meliores mores quos ferant pro dote, quam nunc ferunt. Ego faciam ut muii qui vincunt equos pretio, sint viliores cantheriis Gallicis. EucL. Ita me Dii amabunt, ut ego hunc audio lubenter : habet orationem nimis festivam ad exprimendani parsimoniam. Me. Itaque nulla dicat: Profecto ego ad te attuli dotem multo ampliorem quam tibi erat pecutiia : nam pur est profecto ut

Lg. habet minus. Hie vs. deest in B. 1. — 11 In maxima illecp. parte est opti- ma HI. 1. B. 1. 2. Pll. Li maxumam illcec optumum Lgg. — 12 In pauciori avidis B. 1. 2. Hi. 1. Pll. 1. 2. 5. 6. In pauciore avidis Pll. 3. 4.— 13 Lgg. avidis nee veins. C in satietatibus. — 14 Lgg. C. Pll. 4. 6. PI. 1. in maig. sulor capere ; Meurs. legit, tutor pacere ; al. cavere, vel parcere, prapter cotld. — 15 Neque hoc B. 1. 2. HI. 1. 2. Pil. 1.2.3. 4. G. quod dicat Pi. 4. Cumille HI. 1. am. sec. Al. Quoi nice; vel, Quoi lubeat; n. d. d. ne fuat comes; vel, Nam quod qui, absque codd. aiictoiitate.— 16 Dotata es B.l. 2. C. Pll. 1. 2. 3. 4. 5. Dotata HI. 1. Dolatce illud Lgg.— 17 Quo jubeant B. 1. 2. HI. 1. 2. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. Ven. 1. Bon. Quoque jubent C. Vl, 5. Quoque lubeant C a.w.pr. — 18 Hue ita si edd. qiufidani vett. fiet B. 1. HI. 1. — 19 Pariant HI. a ni. pr. — 20 Ego /. mulli HI. I. Ego f. nulli in qiiibnsdam vett.— 21 Pll. 1. 2. 3. .5. 6. canieriis. — 22 Ita Di me B. 1. auscultabo HI. 1. a ni. sec— 23 B. 1. 2. C. Pll. sex, ad

NOT;E

21 Gallicis cantheriis} Cantherius hoc distat ab eqiio, quod majalis a esi eqnus sectns. Addncebantiir au- verre, capus a gallo, vervex ab ari- tem eqni hujusmodi e Gallia, non ita etc,' magni pretii. Festus : ' Canthetiiis

284 M- ACCII PLAUTI

Ancillas, mulos, muliones, pedissequos :

Salutigerulos pueros, vehicula qui vehar.

El'. Ut matronarum hie facta pernovit probe !

Moribus praefectura mulierura hunc factum velim. 30

Me. Nunc quoquo venias, plus plaustrorum in aedibus

Videas, quam ruri, quando ad villara veneris.

Sed hoc etiam pulchium est, pree quam ubi sumtus petunt.

Stat fullo, phrygio, aurifex, lanarius :

Caupones, patagiarii, indusiarii, 35

Flammearii, violarii, carinarii,

mihi des purpiram atqve aurum, ancillas, mulos, muliones, pedisseqiws, pueros ad salutem fcrendam, vehicula quibus vehar. El'CL. Ut hie tenet penitus facta ma- trnmiruin! Optarem prajici hunc moribus muherum. Me. Nunc unde unde venias, videos plus curruum in ledibus, quam ruri, quando veneris ad villam. Sed hoc est veljucundum prce eo quod fit quando sumlus repetunt : nam astatfullo, phrygio, au- rifex, lanarius ; caupones patagiarii, indusiarii, flammearii, violarii, carinarii, aut

parsimonia}n.—26 Enim non mihi HI. 1. a ni. sec— 27 HI. 1. mullos mnlliones. Pll. 5. C. pedissequas.—2S Saluti gerulosB. 2. C. Sandaliger ulos cou). Voaza, Lgg. ferar pro vehar; HI. 1. tehat ; B. 1. vehant.— 29 L<,'g. oniittunt tJ) /i/c. ^30 Codd. Lambini oniitlunt /ac/um; quod tamen exUibent omnes Pll. C. HI. 1.2. B. 1. 2. Yen. 1. Bon.— 33 HI. 1. a in. pr. B. 1. pukherrumum ; B. 1. pulcrum; L,gs. polcrum. B. 1. prce q. divisim ; B. 2. perquam. — 34 Voc./u//o est in litiira in Hi. 1. Phullo PI. 4. phyrgio C. PI. 4. Unarms C. a m. pr.— 35 Ci- niflones qiiaedam edd. ap. Parenm. indusiarii Pll. 2. 3, indusarii B. 1. inclusa- rii PI. 5.-36 Flnmmarii H. M. C. Pll. sex, et B. 1. H»c vox deest in B. 2. coriarii Non. p. 705. II. at p. 790. 19. citat carinarii; B. 2. carrinarii. Al. ccerinarii, de quibiis Ovid. Art. Am. in. 164. vel callularii, a colore caltulae. —

NOT^

28 Salutigerulos] ' SaUitigernli ' de aliis qnibusvis qui emta a se de-

dicebantur pneri qui niittebantur ad nuo vendunt. Igitnr sunt, caupones

salutandum et ad rogandum vale- patagiarii, caupones indusiarii et

retne amicus, unde fortasse verna- flammearii, &c. cnlo nostro, valet. Patagiarii] Qui vcndebant patagia,

id" Moribus prafecium mulierum] E- id est, clavos aureos illustrandis vcs-

rant apud Griecos constituti viginti, tibus mulieruni, et forte couserendis

qui mulierum ornatui praeessent, 7u- et comniittendis fibularum loco, ut

vaiKOKdffnot dicti. Cicero: 'Necve- jam lautiores nodes habent argen-

ro mulieribus pra?fectus praepona- teos, deauratos, boutons d'orfivrerie. tur, qui apud Gra?cos creari solet ; Indusiarii] Nonius: ' Indusium

sed sit censor, qui viros doceat mo- vestimentum est quod corpori intra

rari uxoiibus.' plurimas vestes adiiaeret.'

Z\ Phrygio] Vnhrodeur. \'\Tg\\'m&: 36 Flammearii] Flammeum lutei

' Picturatas auri sub tegmine vestes.' coloris peplum, une hharpe,une cappe,

35 Caupones] Non de lis lantum qui Festus : ' Flammeum est luteum teg-

vinum emlum revendunt; sed etiam men quo matronae velabantur.'

AULULARIiE ACT. HI. SC. 5. 285

Aut manulearii, aut murobathrarii,

Propolas, linteones, calceolarii,

Sedentarii sutores, diabathrarii,

Solearii astant, astant molochinarii, 40

Petunt fullones, sarcinatores petunt.

Strophiarii astant, astant semizonarii.

Jam hosce absolutes censeas: cediint, petunt.

Trecenti cum stant phylacistae in atriis,

Textores, limbolarii, arcularii ducuntur: datur 45

manulearii, aut murobathrarii, propola, linteones, calceolarii, sedentarii sutores, diabathrarii, solearii aslant, molochinarii aslant, fuUones petunt, sarcinatores pe- tunt, strophiarii astant, semizonarii astant. Jam pules istos dimissos: cum alii accedunt, petunt. Cum trecenti phylacislce stant in atriis, iextores, limbolarii,

37 Aut mamillearii, aut mirobatharii B. 1. manuelarii C. PH. 2. 4. 6. manulearii PI. 1. manuelarii PI. 3. mammiellarii PI. 5. murubanarii, vel cinobntrarii Lgg. myrobrecharii cod. Meurs. Arj;. 3. murrobathrarii C. Pll. 5. ndrubatarii PI. 5. G. A\, murobathrarii, vel, mirebrecharii. — 38 ProbolcB B. 1. PropolctUnteones C. cakeonarii PH. 1. 3. 4. 5. 6. carceolarii PI. 2. calcohirii PI. G. a m. pr. cal- teolarii C — 39 Quidani codd. Sedentarii sutates ; PI. 3. siitades ; PI. 4. suca- tes; C. am. pr. sutares ; HI. 1. sudates ; C. et Pll. 1. 2. 3- G. diobathrarii ;

B. 1. diobatharii ; B. 2. a id. pr. diobathariis ; HI. PI. 4. cliobatharii ; IM. 1. a m. sec. et PI. 5. dijobaltharii.—AQ Solarii PI. 5. moloci narii C. Pll. 1. 2. 4. 5. 6. Pt PI. 3. a m. sec. — 41 Petunt ciniflones cod. Meur.s. quod rece|)il Cal- ler. Vnlgo fuUones ; sed hi jam memorati sunt vs. 34. — 42 B. 1. 2. HI. 1.2.

C. Pli. sex, semisonarii. — 44 Treceni constat Pll. 2. 3. Tercentum adstunt PI. 5. Traceni cum stant PI. 6. Trecenti constant HI. 1. et ab al. m. cum ad slant ; Tercenli cum stant al. ap. Pareuin. — 45 C. linbuarii; Pll. sex, HI. 1. 2. B. 1. 2.

NOTiE

Violarti] Qui violaceo colore ves- Attulit, et pretio ingenti dat priiui-

tes inficiunt. tu' paucos.'

Carinarii'\ Qui cerino colore infici- 39 Diabathrarii'] Calcei GrjEci ge-

iint pannos. Nam cera Dorice Kaphs nus diabalhrum.

dicitur, quae alias Ktiphs, couleur de 40 Molochinarii'] Qui coloreni mls-

cire, cet ad purpnram inclinantem, qualis

37 Manulearii] Qui vestes manica- est ille malvarum, qua; fxo\6xa'i di» tas vendunt : unde ' manuleata ves- cniitnr, cramoisi.

tis' toga est manicata. 42 Strophiarii] Strophium est fas-

Murobathrarii] Unguentarii, seu cla pectoralis muliertim. Nonius :

qui vestes suavihus odoribus imbu- ' Fascia brevis, quee virginalem pa-

unt. pilhuum tumorem cohibet.' Catull.

38 Propolcc] Est a pro praepositione 'Non tereti strophio lactentes vincta Latina, et TtwKeai, vendo, non a irph papillas.'

prappositione Graeca. Alioquln pro 44 P/ii//flcis<«] Custodes niancipio-

in propola esset breve, quod taiiien rum in ergastulis.

est longum. Sic Lucilius : 'Sicnti 45 Limbolarii] Qui limbo vestium

cum ficus primus propola recentes eras pra?texunt et muniunt : lii^bus

286 M. AOCII PLAUTl

^s: jam hosce absolutes censeas.

Cum incedunt inl'ectores crocotarii ;

Aut aliqua mala crux semper est, quae aliquid petat.

Eu. Compellarem ego ilium, ni metuam ne desinat

Meraorare mores mulierum : nunc sic sinam. 50

Me. Ubi nugigerulis res soluta est omnibus,

Ibi ad postremum cedit miles, aes petit.

Itur, putatur ratio cum argentario,

Impransus miles astat, aes censet dari.

Ubi disputata est ratio cum argentario, 5.5

Etiam plus ipsus ultro debet argentario.

Spes prorogatur militi in aliura diem.

Haec sunt atque aliae multae in raagnis dotibus

Incommoditates, sumtusque intolerabiles.

Nam quae indotata est, ea in potestate est viri. 60

arcularii indiicuntur. Datur argentum. Jamqite putes hosce dimissos, quando accedunt infeclorcs crocotarii, aut est semper aliqua alia mala crux qua Jiagitet aliquid. El'CL. Ego ilium compellarem, ni metuam ne desinat commemorare mores mulierum. Nunc sic sinam verba f'acere. Me. Quando res est soluta cunctis nugarum architeclis, ad postremum Wii/c! accedit. Petit argentum : statur, putantur rationes cum trapezila: miles astat impransus, sperat sibi dandum <es. Quando rationes disputatce sunt cum argentario, ipse niaiitiis etiam debet ultro plus argentario; procrastinatur spes militi in ulium diem. Hcec sunt incommoda atque multa alia in magnis dotibus, et sumtus intolerabiles. Nam uxor qucB indo'

limbuarii. PI. 3. dicuntur. Edd. quaedara vett. his datur JEs, omisso ducuntur. — 46 Viiljio ante Pareiim, jamque hos. — 47 Turn HI. 1. a m. sec. crocatarum B. 1. 2. — 49 Compellem Goeller, e conj. Acidalii. Pll. 1. 2. ni metuam desinat. — 51 Ubi nvgivendis G. PI. 4. a m. sec. Pll. 3. 5. B, 1. ed. Tarvis. 1482. Tar- lac. Aid. Jimt. al. vett. et Lamb, et sic Nonius p. 5GG. 9. — 52 Gamer, redit miles. — 54 Mdes impransus HI. 1. 2. B. 1. 2. C. Pll. sex, Lgi.'. Ven. 1. Bon. — 55 Ubi dispuncta'\\ai\X\\. — 5(i Lamb, et Bothe delent jj/ms. Post hiinc versum Parens et al. inserunt, Pro illis crocolis, strophiis sumlu uxorio, qui versus so- lius Nonii anctoritate iiititur. — 58 Hw stint Lgg. — 59 Pll. plerique, intollere-

NOT/E

ille olim purpureus. singulis pro proportione census exi-

47 Crocotarii~\ Qui vestes croceas gebalnr. Ab hoc ea quae assignata

fariunt. erat, attributum dictum. Ab eo quo-

52 Miles'] Tribules singuli nonnihil que quibus attributa erat pecunia,

Romae pensitabant anniiatim in sum- ut militi reddant, tribuni aerarii dic-

tus publicos, ct a tribubus dicebatur ti. Id quod attributum erat, <es mi-

' tribiitum.' Varro : ' Tributum die- litare: hoc est, quod ait Plautus,

turn a tribubus, (juod ea pecunia, qua? ' Cedit miles, aes petit.' ' a populo imperata erat, tributim a

AULULARl/E ACT. III. SC. 6. 287

DotatfB mactant et malo et darano viros.

Sed eccum affinem ante aedes : quid ais, Euclio ?

tata est, est in potestate viri: dotatee uxores mactant viros et malo et damno. Sed ecce affinem Euclionem ante cedes. Quid ais, Euclio ?

rabiles.— 60 Namque H\. 1.—61 Nonius p. C78. 10. citat, Do date niactantem malo et damno viros. — 62 C. Pll. sex, Acidal. Goeller. quid agis; edcl. vett. quid agitur.

ACTUS TERTII SCENA SEXTA.

EUCLIO, MEGAUORUS.

Eu. NiMiuM lubenter edi sermonem tuum.

Me. Ain' ? audivisti ? Eu. usque a principio omnia.

Me. tamen, E meo quidem animo, aliquanto facias rectius, Si nitidior sis filiae nuptiis.

Eu. Pro re nitorem, et gloriam pro copia 5

Qui habent, raeminerint scse unde oriundi sient. Neque pol, Megadore, mihi, neque cuiquam pauperi,

EuCL. Devoravi aiiribus tuam orationemnimium libenter. Me. Dicisne? Au- divisti? EucL. Unitersa usque ab initio. Me. Attamen e mea quidem sententia facias melius, si sis aliquanto lautior in nuptiis filice. Eucl. Qui habent nitorem pro re familiari, et gloriam pro copia, recurdentur unde sint oriundi. Per ccdem PoUucis, Megadore, res familiaris won est melius instructa apud me, aut apud

I N. I. di audivi sermonem C. a ni. pr. N. I. audivi s. tuum HI. 1. 2. B. 1.2. Pll. sex, Sambuc. odi s. tuum Acidal. — 2 An audivisti HI. 1. B. 1. C. a in. sec. An audistis B. 2. E tamen Meo, S^c. Goeller et Acidal. contra omnes codd. —

3 Tamen et meo HI. 1. quid aliquando idem codex ; paulo f. rectius Gccller. —

4 Lgg. si es filice ; Acidal. Si n. sies in filice ; Pll. Sis n. filice ; Goeller, Ji- liai ; HI. I. nuptiis filice. — 5 Prcs re . . . prce copia Gceller ex emend. Scioppii Susp. Lect. p. 181. et pro copia gloriam Lgg. — 6 Lgg. Hl.ani.pr. meminerunt.

NOTiE

5 Pro re nitoreml Quasi dicat Eu- bus. Tibull. ' Nam mihi cum magnis olio Megadore : Suades railii ut lau- opibus domus alta niteret.' Horati- tior sim in nuptiis fiiiae : vis videli- us : ' Ue» ubi magna nitet domino cet de me dici, quod nitorem quae- sene.' ram, et non opes, et fastum pro opi-

288 M. ACCII PLAUTI

Opinione melius res structa est domi.

Me. Immo est, et Dii faciant uti siet,

Plus plusque istuc sospitent quod nunc habes. 10

Eu. Illud mihi verbum non placet : Quod nunc habes.

Tarn hoc scit me habere, quara egoraet: anus fecit palam.

Me. Quid tu te solus e senatu sevocas ?

Eu. Pol ego te ut accusem merito meditabar. Ma. quid

est? Eu. Quid sit, me rogitas? qui mihi omnis angulos 15

Furum implevisti in aedibus misero mihi: Qui intromisisti in aedibus quingentos cocos, Cum senis manibus, genere Geryonaceo : Quos si Argus servet, qui oculeus totus fuit,

quenquam egenum, qvam jiutant. Me. Immo est, et Dii faciant ut sit diuliini, fortunent magis magisque id quod hahes nunc. E'JCL. Illud dictum non mihi placet : Quod habes nunc. Hie scit me habere thesaurum, tanquam egomel : Sta- phyla itidicuvit. Me. Quare te segregas tu solus de senatu? EucL. Per adem Pollucis ego meditabar merito quemadmodum ego te accusem. Me. Quid est? EucL. Me 7-ogas quid sit? qui mihi inftlici implevisti omnes angulos furibus ; qui apud me induxisti quingentos coquos in cedes cum senis manibus genere Geryo'.is, quos si Argus, quern Juno addidit quondam custodem loni, servet, qui fuit totus

— 7 B. 1. 2. necquoiquam ; C. neque quisquam. — 8 C. melius reslructa est. — 9 Griit. conj. Immo est, immo est ; edd. quipdam, Immo est diu, et Di,&^c. sed illiid diu in nullo codice est, iiec ed. vet. Lgg. ut sit ; B. 1. et al. Lgg. ul siet. — 10 Plus plusque sosp. istuc C istuc non lialunt Pll. — 11 Illud v. non mihi placet B. I. — 12 Tarn hie seit Pll. 3. 5. Tarn hie scit cod. Camer. Biix. al. vett. et Gceller. Prononien me deest in Hl.l. ' Hie vs. oh siniilem tirniinationeni toD /lafces, in omnibus edd. fuit omissus; sed extat in C. et Pll.' Pareus. — 13 Lgg. so- lum e senatu ecocas ; C. e senatus evocas. — 14 Acidal. conj. ut te accusem medi- tor. Meg. Menetu? quid est? C, accussem. — 15 Quid sit rogitas B. I. Quid si me r. B. 2. omnes B. 1. a ni. pr, — 16 Furum in cedibus implevisti HI. 1. — 17 Qui mihi intromisisti HI. 1. B. 1. 2. Qui intromisti Lgg. Pll. 1. 2. Qui immisisti edd. qneedam vett. — IS HI. 1. geryoncco ; C. Pll. 4. 5. gerronaceo ; Pll. I. 2. geridnatio; PI. 3. gerionio ; Pi. G. gerioniaco,etam. \n\ gerioneo. — 19 Quo si

NOT;E

8 Res structa] Horat. ' et stiiictis paniee fabnloso, cui corpus triplex,

in altnm, Divitiis potietur haeres.' sena bracliia.

11 Non placet] Graphica descrip- 19 Argus oculeus] In eo tot erant

tio senis siispiciones ex vocula cap- oculi, ut videietiir er.se unus oculus.

tantis: putat enim Euclio protiitum Unde Graecis iroi'OTrTTjs dictus. Non

esse secretiim suum de olla et anro. absimili phrasi Ovidius dicit Famani

13 E [de] senatu] Id est, de coetn. ' totam esse ex aere sonanti,' vel ' ex

18 GeryoJiaceo] Geryone rege His- ore sonauti.'

AULULARI^ ACT. III. SO. G. 289

Quern quondam loni Juno custodem addidit, 20

Is nunquam servet : prosterea tibicinam, Quae mihi interbibere sola, si vino scatet, Coiinthiensem fontem Pirenem potest. Turn opsonium autem ! Me. pol vel legioni sat est. Etiam agnum misi. Eu. quo quidem agno, sat scio, 25 Magis curiosam nusquam esse ullam belluam. Me. Volo ego ex te scire qui sit agnus curio. Eu. Qui ossa atque pellis totus est, ita ut cura macet. Quin cxta inspicere in sole etiam vivo licet, Ita is pellucet quasi laterna Puuica. 30

Me. Casdundum ilium ego conduxi. Eu. turn tu idem opturaum est

oculeiis, nunquam servet. PrcBterea tibicinam, quce sola potest siccare fontem Pi' renem Corinlhiensem, si scafet vino. Turn autem opsonium. Me. Per PoUuceni hoc opsnnium vel satis est legioni. Misi quoque agnum. Euct,. Quo quidem agno sat scio esse nusquam ullam belluam tnagis curiosam. Me. Ego volo scire ex te ijuis sit agnus curio. EucL. Qui est totus pellis et ossa, ita aret cura, quin etiam illi vivo licet inspicere exta in sole. Is pellucet sicut laierna Carlhaginiensis. Me. Ego ilium conduxi occidendum. Eucl. Turn est bonuiu, ut tu idem loces cfferen-

Hl. 1. Quod si Priscian. vr. p. 686. Putsch. occuleusC. — 20 Quern condamTi.

1. Yoni Pll. 1. 2.— 21 C. prarea.—22 PH. 3. 4. 5. 6. Lgg. HI. 1. scat eat ; Lamb. Turneb. Goeller, sca<((^ — 23 PyreneuYen.l. Pirineum C. et Pireneuni Tarvis. 1482. et Pirceneum HI. 1. Pyrenem Biix. — 24 Acidal. autem pol vel, ^c. B. 1. Lgg. Pll. sex, C. a m. pr. Me. Pol vel leoni ; B. 2. Me. Polleoni ; al. autem vel leoni. C. a m. pr. sata est. — 25 Ac'ulal, 7nisi quo, S^c. et sic B. 1.

2. scio saiis HI. 1. a m. sec. — 26 31. Curionem Donz. Botli. 1. 2. GojUtr. Pll. 1. 2. pro nusquam hahent haud ; PI. 6. nnii habet tdlum. — 27 Volo ex ted ego scire edd. quaedam vett. contra onines codd. quid Pll. sit a curiosus HI. 1. et C. et PI. 3. a ni. sec— 28 Quia ossa C. Pll. 1. 2. 4. 5. 6. ac pellis Lgg. B. 1. HI. 1. 2. Pll. C. Ven. 1. Bon. et Nonius p. 771. est totus HI. 1. crura macet edd. qiisdain vett. ita curam cegei C. a m. pr. iia cura magei PI. 1. ita cura mage PI. 2. ita cura macrct PI. 5. — 29 Quin extra B. 1. in solee vivo C. a ni. pr. evivo C. a ni. sec. et vivo Pll. sex, B. 1. HI. 1. etiam vivo edd. quaedam vett. — 30 Pll. 3. 4. 5. 6. lacerna; C. lanterna. — 31 Nonius p. 539. 53. Ccedendum co.'i-

NOT^E

20 loni} lo Inaclii filia, commissa 'Curionem agnnm Plautus pro ma-

Argo ciistodienda ocnleo a Junone. cro dixit, quasi ciiia macruisset.'

23 Pirenem'] Pons Acrocoiinthi, 29 Rxla] Sunt cor, jecur, pulmo,

dePlirygia tibicina bibacissinia. Hj- et nobiliora viscera,

perbole. Exta inspicere in sole] Cedrenus de

26 Curiosam] In quo impinguando Leone Inii)eratore narrat, quod 'sive cura incredibilis collocata est. ante, sive post, cum ignis esset, per

27 Agnus curio] Id est curiosus, ventreui ejus ac dorsum pellucebat.' cura factus niacilentus. Festus : 30 Laterna Pmiica] Laternas Puni-

Delph. et Var. Clas. Plaut. T

290 M. ACCil PLAUTI

Loces efferendum : nam jam credo mortuus est.

Me. Potare ego hodie, Euclio, tecum volo.

Eu. Non potem ego quidem hercle. Me. at ego jussero

Cadum iinum vini veteris a me afferrier. 35

Eu. Nolo hercle; nam mihi bibere decretum est aqiiam.

Mr. Ego te hodie reddam madidum, sed vino, probe,

Te, cui decretum est bibere aquam. Eu. scio quara rem

agat. Ut me deponat vino, eam afFectat viam : Post hoc, quod habeo, ut commutet coloniam. 40

Ego id cavebo, nam alicubi abstrudam foris. Ego faxo, et operam et vinum perdiderit simul. Me. Ego, nisi quid me vis, eo lavatum, ut sacruficem. Eu. Edepol nae tu, aula, multos inimicos habes,

dum ; nam, credo, est jam mortuus. Me. E^o rolo potare tecum hodie, Euclio. Eucr. Per Ilerculem ego quidem voti potabo. Me. Sed ego mandavero afferri a me vnum cadum vini veteris. EvCL. Nolo per Hercidem: nam mihi decretum est bibere aquam. Me. Ego te reddam hodie ebrium egregie, sed vino, te qui statuisti bibere aquam. Eucl. Novi quid moliatur, init earn viam, nimirum ut me sternat vino, ut postea thesaurus eat in aliam coloniam. Ego videbo ne id fiat : nam abs' condam alicubi foris. Ego faciam ut perdat et operam et rimim una. Me. Ego eo lavatum ut sacrificem, nisi me vis aliquid. Eucl. Per tedem Pollucis, olla,

duxi ego ilium. Lamb, pro conduxi vnlt legi locavi. Lgg. optumst ; PI* 5. optu7num 'st ; C optimus est. — 33 Edd. quspdam vett. tecum h, Eu- clio volo. — 34 mehercule edd. quaedam vett. At jussero B. 1. — 35 HI. 1. am. pr. ad me afferrier. — 36 HI. 1. B. 1. 2. aquam est. — 37 B. 1. 2. si vino ; Pll. sex, omnes Gnit. H. M. G. C. a m. sec. al. si vivo ; Lgg. madidum vino probe. — 38 Tibi an decretum B. 1. HI. 1. cod. Mems. PI. 3. Tibi cui de- cretum C. Pll. 1. 2. 4. G. B. 2. HI. 1. a m. sec. Tibi tibi bibere decretum est PI. 5. Al. Tibi qui, vel Tibi cur, vel Te cui, teste Pareo — 43 HI. 1. vis me. —

NOT^

cje erant, ut hinc conjicere est, in- tiis, ut ' oleum et operam.'

primis pellucidap. 43 Lavatum] Institiitum erat vete-

35 Vini veteris] Vetustas viniim riim, ut si quid gravioris inomenti

semper commendavit, praesertim susciperent, qualis est coliocatio fi-

apud senes. lite, a sacrificiis ordirentur, quo De-

39 Ut me deponat] Id est, ut me um haberent propitium, neque illoti niniio vino sternat. ad aras et sacrificia accederent.

40 Coloniam] Metaphora ducta a 44 Inimicos habes] Ollani, et aurum coloniif deducendis in eas regiones, olia contentum alloquitur. Rogatus quae aut essentantea incultae, aut ar- Diogenes 'cur esset aurum palli- mis Rouianorum occupatae. dum,' respondit, 'quia multos liabe-

42 Operam et vinum] Dicit Plan- ret insidiatores.'

AULULARIiE ACT. JV. SC. 1. 291

Atque istuc aurum, quod tibi concreditum est. 45

Nunc hoc mihi factum est optumum, ut te auferam

Aulam in Fidei fanum : ibi abstrudam probe.

Fides, novisti me et ego te : cave sis libi,

Ne tu in me mutassis nomen, si hoc concreduo.

Ibo ad te, fretus tua. Fides, fiducia. 50

habes multos inimicos, ct istud aurum quod tibi est concreditum. Nunc est mihi optimum factu, ut te deferam, o olla, in templum Fidei: abscondam recte ibi. Fi- des, me novisti, et ego te. Cave tibi, si vis, ne tu mutaveris nomen iii me, si con- fido hoc. Proficiscar ad te. Fides, fretus tua fiducia.

45 C congreditum, — 46 'Lgg. facto; Both. 1. 2. Greller /acfu. Both. 1. 2. rt edd. qnaedam vett. ut auferam; Goeller, ut ted auferam. — 47 Ted Aula Both. 1. 2. Aula Goeller, et sic legitur in HI. 1. Aidam omnes alii codd. ibi te abs- trudam M. Both. 1. 2. Vid. Davis, ad Cic. Leg. ii. 16. — 49 Ne tu immutassis edd. quaedam vett. — 50 Hie vs. abest a PH. 4. G.

NOTiE

46 Factum est optumum] Sumtum fuisset religione loci conimunien- ex veteri formula edictorum, Et vous dum.

ferez bien. 48 Care] Interminatur convicium

47 In Fidei fanum'] iErarium Ro- Fidei, et monet de Fide infidani esse maniim erat in -cede Saturni, prorsus appellandam, ni creditum sibiaurnin quasi adversus hominum cupiditatem custodiat diligenter.

ACTUS QUARTI SCENA PRIMA.

STROBILUS.

Hoc est servi facinus frugi, facere quod ego persequor:

Nee morae molestiaeque imperium herile habeat sibi.

Nam qui hero ex sententia servire servus postulat,

In herum matura, in se sera condecet capessere.

Sin dormitet, ita dormitet, servom sese ut cogitet. 5

Stro. Id est officium boni servi, facere quod ego conor, ne mandatum heri im- pleatur cum mora et molestia. Nam servus qui sibi proponit servire hero ex animi sententia, debet esse velox iw rebus hcrilibus, tardus in suis: si dormitet, ita dor- mitet, ut cogitet se esse servum. Nam qui sercit hero amanti, quemadmodum ego

1 B. 1. 2. et edd. qnsedam vett. proscquor. — 2 Ne mora B. 1. 2. HI. 1. — 3 Hunc et antecedentenii vs. trausposuit Gneller. sertire servos HI. 1. — 4 HI. 1. am. pr. campescere. — 5 Lgg. si dormitet; C. a m. pr. dormitut ; HI. 1.

292 M. ACCII PLAUTI

Nam qui amanti hero servitutem servit, quasi ego servio. Si herura videt superare amorem, hoc servi esse officium

reor, Retinere ad salutera : non eura, quo incumbat, eo impel-

lere. Quasi pueri, qui nare discunt, sciroea induitur ratis. Qui laborent minus, facilius ut nent, et raoveant ma-

nus : 10

Eodem modo servom ratem esse amanti hero aequom censeo, Ut toleret, ne pessurn abeat, tanquam * * Herile imperiura ediscat, ut quod frons velit, oculi sciant ; Quod jubeat, citis quadrigis citius properet persequi. Qui ea curabit, abstinebit censione bubula, 15

seriHo, si videt amove superari hcrum, arbitror id esse servi officium retinere ad sulutem, non euin impclkre co quo propendet. Quemadmodum ratis scirpea subji' citur pueris qui discunt nature, ut laborent minus, ut natcnt facilius, et moveant vinnus ; eodem modo censeo esse aquum, servum esse ratem hero amanti, ut toleret, ve corruat pessum, condiscat imperium heri ; ut oculi intelligant quid velit frons, acceleret implere velocius velocibus quadrisis id quod pracipiat herus. Qui curabit

et ila dormitet. — G HI. 1. servit servitutem. — 7 B. 1. officium esse reor, — 8 Lgg. et C. 710U enim. Pll. 1. 2. 3. quo incubat. — 9 Quasi pueris Fll. 3. 5. B. 1. Both. 1. 2. inducitur Pll. sex, C. a ni. pr. B. 1. 2. scirpo in- duetur ratis Fest. p. 204. -iS.— 10 Qui laborant HI. 1.— 12 Ut toller et YW. \. C. Vt coleret ne p. Iiuhcat Pll. 1. 2. non ut ;». abeat PI. 5. haheat etiani PI. 4. et Pi. 3. a ni. pr. Omnes codd. et edd. hiiiic vs. mancuni liabent, nt sit la- cuna post tanquam, qiiam explere tentavil Lambiuus, addens, tanquam catupi- rates tnaris. liotlie edidit, Quasi pueris qui nare discunt, scirpea induitur ratis: I Vt toleret, ne pessum abeant, et uti facilius moreunt manus : | Eodem modo ser- vom ratem esse amanti hero cequom censeo ; \ Tamque imperium ediscat, ut quod frons velit, oculi sciant. — 13 B. 1. HI. 1. ut q. non os velit, Al. ap. Pareiim, non hos, in eos, nam os, nam hos. — 14 Quod lubet HI. 1. ciciu properet C. prose- qui B. 1. et HI. 1, a ni. pr. — 15 C. censeone ; Pi. 5. censeone bibula ; HI. 1.

NOTiE

8 Quo inanjibat^ Cicero : ' Satis catapii-ates maris, vel tanquam catapi- est homines imprudentia lapses non rateria. Isidoro, KaTanfipTiT^ip, tinea erigere : urgere vero jacentes, aut cum tnassa plumbea qua tnaris altitudo ppEecipilantes impellere, certe est tentatur.

inliumannm.' 14 Citis quadrigis] Celeritatis sin-

9 Scirpea ind. vans'] Siibjicicbatnr gnlaris e\empliini crebro in quadrigis puero natare niolieiiti, ' fasciculus positum ; quia in hidis publicis ere- scirpeus,' ut jam ciicurbitiJe. Est bro qtiadrigae obversabantur.

inde id Horatii, ' sine cortice nare.' 15 Censione bubuhi] Pro 'censnra

12 T««gHum] Sequitur lacuna quam Ixibula,' aut ut melius ' vindicta bu-

Laiubinus explendani putat, tanquam bula,' quani nunc 'neivum bubulum '

AULULARI^ ACT. IV. SC. 2. 293

Nec sua opera rediget nriquam in splendorem compedes. Nunc heius mens amat filiam hujus Euclionis pauperis: Earn hero nunc renuntiatum est nuptum huic Megadoro

dari. Is speculatura hue raisit me, ut, quae fierent, fieret parti-

ceps. Nunc sine orani suspicione in ara hie assidam sacra. 20 Hinc ego et hue et illuc potero, quid agant, arbitrarier.

ea, non senliet sciiticas bubiilas, nec rediget in splendorem unquam compedes sua opera. Nunc mens hirus amat filiam hujus Euclionis pauperis : nunc renuntia- tum est hero earn dari nuptum huic Megadoro. Is me misit hue speculatum, ut fieret certus eorum quce fierent. Nunc ussideho hie in ara sacra, jwocul ab omni suspicione. Hinc ego potero specidari hue et illuc quid agant.

B. 1. censeo nebulula ; B. 2. censeo nebuhulum, — 16 HI. l.am. pr. compendes. — 18 li\.\. Megadori. — 19 HI. 1. htic misil. B. 1. particeps fieret ; C. a m. |)r. furet particeps. — 21 Hinc ego hue edd. quaedam vett.

NOTiE

vulgo dicimiis, U7i nerf de bceuf, une pitis nonnuUis, eaeque in aperto non- ^Iriviere, wne laisse de cuir de bceuf. nunqiiam.

20 Ara] Eiant arae in viis et com-

ACTUS QUARTI SCENA SECUNDA.

EUCLIO, STROBILUS.

Eu. Tu modo cave cuiquam indicassis, aurum meura esse

istic. Fides. Non metuo ne quisquam inveniat: ita probe in latebris

situiu est.

EucL. Tu modo, Fides, vide ne indicavcris meum aurum esse hie : non metuo ne quisquam reperiat : adeo est bene sepultum in latebris. Per adem PoUueis Hie

1 B. 1. 2. HI. 1. C. a m. sec. cave quiquam. Pll. et C. a m. pr. quicquam. —

NOTiE

1 Cave c, indicassis] Hinc Fidei, quia Fides tecta esse debet et velata. nianu pannoinvoluta, sacrificabalur ;

294 M. A ecu FLA DTI

Edepol nae illic pulchram prasdam agat, si quis illam invenerit

Aulam onustara auri : verum id te quaeso ut prohibessis. Fides.

Nunc lavabo, ut rem divinam faciam, ne affinem morer, 5

Quin ubi arcessat nie, meam extemplo filiam ducat domum.

Vide, Fides, etiam atque etiam nunc, salvam ut aulara abs te auferam.

Tuae fidei concredidi aurum : in tuo luco et fano modo est situm.

St. Di iramortales ! quod ego hunc hominem facinus audio loqui ?

Se aulam onustam auri abstrusisse hie intus in fano. Fi- des, 10

Cave tu illi fidelis, quaeso, potius fueris, quam mihi.

Atque hie pater est, ut ego opinor, hujus, herus quam amat.

Ibo hinc intro : perscrutabor fanura, si inveniam uspiani

Aurum, dum hie est occupatus : sed si repperero, o Fides,

Mulsi congialera plenam faciam tibi fideliam. 15

auferat egregiatn pradntn, qui invenerit illmn ollam plenam auri: ventm te rogo, fides, ut caveas id. Nunc luiabo ut oheum rem divinam, ne retardem Megadorum iiffineni (juomiuus ducat extemplo domum meuni filinm , quando me accersct. Vide ttiam atque etiam nunc. Fides, ut auferam ahs te ullam sulram. Commisi aurum tu<B fidei, sepultum eat nunc in tuo luci) et fano. Str. Dii immortales, quam rem audio ego loqui hunc hominem, condidisse se hie intus in fano ollam refertam auro ! Fides, cave, quceso, ne tii illi fueris fidelis potius quam mihi. Et est hie pater, ut ego arbitror, ilUus \\rg\n\s quam ineus herus amat. Ibo hinc intro: perlustrabo templum, si inveniam uspiam aurum dum hie est occupatus. Sed si reperero, o Fides,

2 HI. 1. ut quisquain. — 3 L<rg. polcram pro pulchram. HI. 1. d m. pr. si quis eam; edd. qnaBdani vett. et CJreller. si qui illam. — 5 Nunc laudo HI. 1. — 6 Both, et Greller delent pionomen me. Wox meam deest in HI. 1. a m. pr. ex templo li. 1.2.— 7 HI. 1. ct nunc atque et nunc ; Lag. etiam nunc salvam abs te aulam ut auferam.— 8 B. 1. id in tun luco; HI. 1. in tuo luco meum et fano mo sitit est ; ubi luco est inter lineas ; Ga-ller est situm. Edd. Florent. et Colon, non agnosciintrb »jo</o.— 10 HI. 1. abstru.xisse ; B. 1. obtrusisse. Ari- dal, in fano Fide ; Farm, et Goeller, in fano fidts ; C. PH. sex, HI. 1. 2. B. 1. 2. in /((no Firfei.— 11 Lgg. potius eris.—\2 Edd. qiiffidam vett. herus meus ; sed illud meus abest ab oniiiibus codd.

NOT/E

15 Congialem'] Congiiis erat sexta- tier. riorum sex, trois pintes : sextarius, Faciam] Libabo, sacrificabo.

chopine : unde, seniisextarius, demise- Fideliam] Vas in quo colores dilue-

AULULARI.E ACT. IV. SC. 4. 295

Id adeo tibi faciam : verum ego mihi bibam, ubi id feccio.

tibi fundam fideliam congialem flenam mulsi. Id adeo tibi faciam: scd ubifecero, id ego bibam mihi.

aOTJE

bantiir: unde ' dnos parietes de ea- etiam quo bibatur largitis. dem fidelia dealbare :' hoc loco est

ACTUS QUARTI SCENA TERTIA.

EUCLIO.

NoN temere est, quod corvos cantat mihi nunc ab laeva

manu. Semel radebat pedibus terram, et voce crocibat sua. Continuo meum cor coepit artem facere ludicram, Atque in pectus emicare : sed ego cesso currere.

EuCL. Nan est fruslra quod corvus mihi cantat nunc a lava: scalpebat nemcl terram pedibus, et crocitabat sua voce. Statim meum cor coepit facere artem ludi- cram, et subsilire in pectore. Sed ego cunctor currere.

1 Hjec Scena sequent! subjiingitiir in HI. 1. B. 1. 2. Pll. sex. Nonius p. 740. 17. cantat nunc mihi; et sic Hi. 1. a leva idem cod. manu deest in B. 1. manum exliibet B. 2.-2 Simul PI. 5. Pll. 3. 6. a m. sec. C. et edd. qua-darn vett. ita qiioque citat Nonius p. 508. 40. chrocibat PI. 6. crohinubat ¥'\. \. crocitabat HI. 1. et PI. 1. a m. sec. groccibat B. 1. PI. 3. Pro sua, Both, et Greller habent fera. — 3 Continuo mecum C. a ni. pr. et Parei 2.

NOTyE

1 Cortos] Corvi, pica\ buboues, sinistra cava praedixit ab ilice cor- &c. aves mail ominis. nix.'

Ab lava] A lasva si comparerent 3 Artem facere ludicram] Moveri

aves, anspicium credebatiir sinis- gravius in peciore. Quod accidit trum et infaustura. Virgil. ' Sirpe prae nietu graviore.

ACTUS QUARTI SCENA QUARTA.

EUCLID, STROBILUS.

Eu. For AS, lumbrice, qui sub terra erepsisti modo,

EucL. Foras, lumbrice, qui irrcpsisti viox sub terra, qui nusquatn appa-

29G M. ACCII PLAUTI

Qui modo niisquam comparebas : nunc, qiiom compares,

peris. Ego edepol te, praestigiator, miseris jam accipiara modis. St. Qiite te mala crux agitat? quid tibi mecum est com-

mercii, senex? Quid me afflictas? quid me raptas ? qua me causa ver-

beras ? 5

Eu. Verberabilissime, etiam rogitas ? non fur, sed trifur? St. Quid tibi surripui ? Eu. redde hue sis. St. quid tibi

vis reddam ? Eu. rogitas? St. Nihil equidem tibi abstuli. Eu. at iliud, quod tibi

abstuleras, cedo. Ecquid agis ? St. quid agam ? Eu. auferre non potes.

St. quid vis tibi? Eu. Pone. St. equidem pol, te datare, credo consuetum,

senex. 10

Eu. Pone hoc sis: aufer cavillam: non ego nunc nugas ago.

rehas max: nunc, quando appares, periisti. Per ceclem Pollucis, o presstigiatnr, ego te exdpiam jam modis miseris. St. Qkcc mala crux te agitat ? Quid negotii est tibi mecum, a senex ? Quid me afflictas ? Quid me truliis I Qunre me pulsus? Evch. liogas etiam, verberibus dignissime, nou fur, sed trifur ? St. Quid tibi suffuratus sum ? Elcl. Redde hoc, si vis. St. Quid vis tibi reddam? EuCL. Rogas ? St. Profecto ego nihil abstuli a te. EtCL. At cedo illud quod pro te abstuleras. Quid agis ? St. Quid agam ? EucL. A'oJi potes auferre. St. Quid vis tibi? JLvcl. Depone. St. Per Polluccm credo te consuetum datare, senex. Eucl. Depone hoc, sir is: aufer cavillationes: non ego nugor nunc. St.

1 Foras,foras G. Camer. Both. 1. 2. Goeller.— 2 Quim. n. comparebas, modo compares, peris, IM. Qui non comparebas modo G. Qui nusquam comparebas mo- do, modo quom compares, peris Both, nunc euin compares HI. 1. — 3 Ego pol te Lgg. prestrigialor C. jam jam HI. — 6 Edd. quupdam vett. etiam rogas. Lgg. oniittnnt etiam.— 7 C. subrijiui.— S C. a m. pr. ahstoli. HI. 1. At tibi illud q' abstuleras; C. abstoleras. — 9 Htec quid C. Voss. 1. He ecquid aliqui Lgg. Hem quid edd. qnaedam vett. Ecquid reliqtii Lgg. onines Pll. HI. 1. 2. B. 1. 2.— 10 St. Di quidem pol C. Pll. 3. 4. 5. B. 1. 2. Di quid pol Hi. 1. id qui-

NOTjE

1 Lumbrice'] ' Lnmbricu?,' vermicu- positive ' verberabilissimns ' per ana-

lusestquiquideni profertseseabimo. logiam fit ; sed licentiaconiica. In-

Strobilus, turn cum non compareret terdiim in veinacnlo nostro hnjusce-

antea, sicnt lumbricus e tena, sese modi facimus snperlativa, sed non

aperit.et ab Eiiclionecernitnr. Liim- sciibimiis. Sic dicimus ' bellissime,'

bricns etiam dicitnr noviis homo e- ' grandissime,' &c.

mersiis ad honores. 10 Datare'] Vox obscoena.

6 rc)-6f?-a6(7tssjw(;] A' verberabilis' II Cari/Zani] ' Cavil lari ' est jocis

AULULARIyE ACT. IV. SC. 4. 297

St. Quid ego ponam ? quiii tu eloquere quicquid est, suo

nomine. Non hercle equidem quicquam sumsi, nee tetigi. Eu. os-

tende hue manus. St. Ilem tibi ! Eu. ostende. St. eccas. El . video : ase

ostende etiam tertiam. St. Larvae hunc atque intemperiae insaniaeque agitant

senem. 15

Facisne injuriam mihi, an non ? Eu. fateor, quia non

pendes, maxumam. Atque id quoque jam fiet, nisi fatere. St. quid fatear tibi? Eu. Quid abstulisti hinc ? St. Di me perdant, si ego tui

quicquam abstuli. Eu. Nive adeo abstulisse vellem. Agedum, excutedura

pallium.

Quid ponam ego? Qitin eloquere tu quicquid est suo nomine. Per Herculern equi- dem non quicquam sumsi, nee tetigi. EucL. Ostende mihi manus. St. Hem tibi unain ! EuCL. Os^^nrfe alteram. St. Eice ambas. Elcl. Video: age ostende adhuc tertiam. St. Larvce atque intemperia et insanicp. vexanl hunc senem. Mi- hinefacis injuriam, an nun ? EucL. Fateor me tibifacere magnam injuriam, quia non pendes: atque id jiit jam quoque, nisi fateare. St. Quid tibi fatear? EucL. Quid abstulisti liinc ? St. Dii me perdant, .si ego abstuli quicquam quod ad te pertineat. Evcl. Aut si velkm abstulisse : agedum txculias pallium. St. Tuo

dem conj. Parens, data re B. 2. Hie ver.siis deest in qiiibusdain edd. ante Parenm. — 11 Qiiirdain fdd. vett. caviUum. — 12 Quid ergo Lgs. — 13 Lgir- non nercle quicquam. \i\.\. onde hue. — 14 Hem tibi ostendo : eccas HI. 1. H. PI. 5. Hem tibi ostendi eccas B. 1. 2, etiam etiam B. 1. 2. — 16 Facio, quia, S^c. Doiiza. Haec verlia, quia non pendes, non sunt in Lgg. non perdes B. 1. 2. — 17 Atque deest in Lgg. — 19 Neve ado HI. 1. Nive a. a. vellem. Eu. Agedum Gceller.

NOT.E

certare : tricis forensibus ' cavillaii' Strobihim, esse de genere Geryona-

est legnleiorum, * caveie' juiiscon- ceo senis manibus. Hie tertiam ro-

siiltorum. gat, visis duabns.

11 A'Mg-as]'Nugae' et 'naeniae' idem; 15 Larvw] A Laribns dicebantur

in Asinaria Plautiis : * liae snnt non movtuoruin genii niali, qui hoc a La-

nngae : non enim mortalia.' N^niae ril)us diffenint, quod lii certis sedi-

aiitem carmina sunt incondita, a prae- bus addicti saiutares sint, illi sedi-

ficis dim in exequiis cantari solita. bus inrertis vagentur. Dicuntur et

In aliis auctoribus nugse interdum lemures, quibus infestje sunt nonnan-

opponnntur seriis, ut levia soiidis. quam et aedes et vioe.

14 Ostende etiam tertiam] Ridicu- 18 Di me perdant] Imprecationis

Inm quo Euclio id quod edixerat an- formula, tea, confirmat, servos, et inprimis

298 M. ACCII PLAUTI

St. Tuo arbitratu. Eu. ne inter tunicas habeas. St. tenta

qua lubet. 20

Eu. Vah, scelestus, quam benigne! ut ne abstulisse intel-

legam. Novi sycopbantias : age ! rursum, ostende hue manum Dexterara. St. hem ! Eu. nunc lasvam ostende. St. quin

equidem ambas profero. Eu. Jam scrutari mitto : redde hue. St. quid reddam ?

Eu. ah nugas agis, Certehabes. St. habeoego? quidhabeo? Eu. nondico:

audire expetis. 25

Id meura quicquid babes, redde. St. insanis : perscru-

tatus es Tuo arbitratu, neque tui me quicquam invenisti penes. Eu. Mane, mane : quis illic est, qui hie intus alter erat

tecum simul? Perii hercle ! ille nunc intus turbat : hunc si amitto, hie

abierit. Postremo jam hunc perscrutavi : hie nihil habet : abi quo

lubet. 30

arhilratu. EuCL. Ne habeas intra tunicas. St. Tenta qua roles. Eucl. Vah! sceleste, ({uam uUro ! nnvi sijcophantias, ut nnn animadverlam te abstulisse: age rursum, ostende hue manum dextram. St. Hem ! Eucl. Nunc ostende Icetam. St. Quin equidem profero ambas. Eucl. Mitto jam scrutari: redde hue. St. Quid reddam? Eucl. Vah! nitgaris: prafecto habes. St. Hnbeo ego? Quid habeo? Eucl. Non dico, optas audire: reslitue id quicquid habes meum. St. Desipis, perscrutatus es tuo arbitratu, neque invenisti quicquam quod sit tuum penes me. Eucl. Mane, mane: quis est ille alter qui hie erat tecum intus? Perii hercle! Ille turbat nunc intus: si dimit to hunc, hie abierit. Denique hunc excussi jam:

minime adeo G. M.— 21 Vah scelestissimus HI. 1. B. 1. 2. abstulisse quid B. 1. intclligam quid HI. 1.— 22 G. rursus ; quod recepenint Botlie ef Goeller. hanc manum HI. a ni. sec— 23 En. El. Nunc, <^-c. HI. 1. a ni. pr. Em C. profero deest in Lgg. profecto PI. 2.-24 An nugas HI. 1. B. 1. 2. PH. sex. Ha nugas C. Acmigas, omisso agis, Lgg.— 25 HI. 1. B. 1. 2. audire et petis.—26 Illud quod tneum /latcs Lgg.— 27 Lgg. pctnes.—2S C. Pli. 1. 2. 4. 5. 6. quis hie in- tus ; HI. 1. 2. B. 1. quis intus hie ; B. 2. quis it uc intus ; edd. qiiirdam vett. quis ille intus alter, contra codi\ — 29 Edd. quiedain vett. si omit to ; B. 2. hunc si admitto! Bothe hinc abierit.— iO Nouius p. C64. 46. hunc jam jter-

NOTiE

22 Sycophnntias] A (tvkov et (jyaifoi ne quis ficus ex urbe efferret, et accuso. Lege cautum erat Athenis, poena in inobsequentes posita. Qui

AULULARI/E ACT. IV. SC. 5. 299

Juppiter te Dique perdant. St. baud male agit gratias. Eu. Ibo hinc intro : atquc illi socicnno tuo jam inter-

stringam gulam. Fugin' hinc ab ociilis? abin' hinc, an non? St. abeo.

Eu. cavesis te videam.

hie nihil hahet : abi quo placet. Jupiter omnesque Dii te perdant. St. Hand agit male gralias. Eucl. Jbo hinc intra, ibo atque interstrivgam jam gulam illi tuo socio. Fugisne hinc ab oculis? Abisne hinc, an non? St. Abeo. Eucl. Cave si vis ne te videam.

scrutavi, nihil habet ; Pll. 2. 3. Tiihili habet.—^l Juppiter te Dique omnes perdant. Eu. Haud male agit gratias C. 07««(S ileest in Lgg.— 32 Ibo inlro AU\. Jwut. hinc servant omnes codd. et eiid. ante Aldtim. Ibi hinc intra Lgg. illi socio Pll. 1. 2. 4. 5. PI. 6. a ni. pr. et HI. 1. a m. pr. intus stringam B. 1. interfingam B. 2. — 33 Fug e hinc HI. 1. a ni. pr. Cave sis revidcam }&i.n\\. 1. 2. Cave re- videam GcBller ; Cave si te videam B. 1. 2. HI. a in. pr. videam mortuum ties codd. ap. Pareum.

NOT^ qiiempiatn ficns extulisse, sen meri- phanta appellabatnr : dcinde de solis to, sell immerito, deferebat, syco- caUiraniatoribus dictum.

ACTUS QUARTI SCENA QUINTA.

strobilus. Emortuus ego me mavelim leto malo, Quam non ego illi dem hodie insidias seni : Nam hie jam non audebit aurum abstrudere. Credo referet jam secum, et mutabit locum.

Stro. Ego malim me emori malo fato, quam ego non struam hodie insidias illi seni: namque hie nun audebit jam abstrudere aurum. Credo referet jam secum, et

1 Hei mortuum PI. 6. unus Lg. Mortuum B. 1. EmortuumH\. I. Hen tnorluum ceteri Pll. Hem mortuum celei i Lgg. Hec mortuum M. Ecmortuum Both, et Gceller. Iceto malo Lgg. et C. a m. pr. Iccla malo HI. 1.— 3 Namque hie edd. vett. Botb. Gotller. Jam hie non audebit HI. 1. Nam hie jam omnes Pll. jam deest in edd. quibusdam vett. abstrudere B. 1. — 4 Credo hoc efferet B. 1. 2. C. hoe feret HI. 1. 2. Pll. Lgg. edd. vett. C. hcec feret C. C. eeferet

NOTjE

I Leto malo} Hoc aliis verbis * bona mors ' et bonesta bonis et ho- 'malam crucem' appellavit. Porro nestis est in votis.

800 M. ACCII PLAUTI

Atat foris crepuit ! senex eccum aurum effert foras, 5

Tantisper hie ego ad januam concessero.

mutabit locum. Sed foris crepuit. Ecce senex effert aurum foras. Ego conces- sero hue tantisper ad ostium.

Sciopp. Susp. Lect. p. 115. Both. 1.2. Gwller. — 5 C. aurum ecfert; omnes Pll. aurum jfert, sive effert ; B. 2. aurum fert. Totuni h. I. e Nonio p. 673. ita legit Sciopp. Susp. Lectt. p. 31. Atat foris crepuit: sed (vel et) fano egreditur foras, Tantisper hie ego ad januam concessero. Hinc ex occulto sermo- nes satos suhlegam. Cctller conj. Atat foris crepuit! e fano egreditur foras. Hinc ex occulto stans sermonem subkgam. Tantisper hitic ego ab janua con- cessero.

ACTUS QUARTI SCENA SEXTA.

EUCLIO, STROBILUS.

Eu. FiDEi censebam raaxumam multo fidem

Esse : ea sublevit os mihi pgenissume.

Ni subvenisset corvus, periissem miser.

Nimis hercle ego ilium corviim ad me veniat, velira,

Qui indicium fecit, ut ego illi aliquid boni 5

Dicam: nam quod edit, tarn duim, quam perduim

Nunc, hoc ubi abstrudam, cogito solum locum.

Sylvani lucus extra murum est avius,

Ei'CL. Existimabam esse habendum jidem multo maximam Fidel : ea me decepit penitus. Nisi Corvus succurrisset , interiissem infelix. Per Herculem ego velim nimis ilium corvum qui indicavit, ut veniat ad me, ut ego illi dicam aliquid boni. Nam perderem id quod illi darem ad manducandum. Nunc cogito hoc, solitarium locum in quo occuUabo hoc aurum. Est extra murum lucus Sylvani, avius, oppletus

1 Fide MeuTs. apxatKcvr ct sic Gceller. — 2 C. ea subluit ; PI. 6. B. 1. earn sublevit ; Pll. 1. 2. 4. Esse earn snbluit ; HI. 1. a m. pr. ea sublivit. Pll. tres, ptenussime ; qnwdani edd. pleiiissimc. — 3 Nisi B. 1. perissem B. 1. 2. HI. 1. — C B. 1. nam quicquid dicat tandiu ; HI. 1. lam diu ; B. 2. nam quo dedit tarn diu; C tarn dium quam pcrdium; Pll. omnes, quo dcdit lam diu est, quam perditum. —7 HI. 1. obstrudam S S. lacus C. S. locus PI. 2. est aulus C. B. 1. 2. HI. 1.

2 Sublevit] Moris est in eos qui colore illinitur, vnlgo illuditiir. dormiunt, quid vis audere; idem in G Tarn duim, quam perduim'] Pro, eos qui liebetiori sunt ingenio. ' Os tam perduim, quam duim. snblinere ' idem significat atqiie ' il- 8 Sylvani lucus] Sylvanus Deus ludere:' iis enim quibus os quovis sylvarum et lucorum.

AULULARliE ACT. IV. SC. 7. 301

Crebro salicto oppletus : ibi sumam locum. Certum est, Sylvano potius credam, quam Fidei. 10

St. Euge! euge ! Bi- me salvom et servatum volunt. Jam ego illic praecurrara, atque iiiSceadani aliquam in ar-

borem : Indeque observabo, aurum iibi abstiiidat senex. Quanquam hie maneie herus me sese jusserat, Certum est, raalam rem potius quaeram cum lucro. 15

crebro salicto : sumam ibi locum. Certum est credere potius Sylvano, quam Fidei. St. Euge, euge, Dii volunt me salvum et servatitm. Jam ego pracedam illuc, et conscendam in aliquam arborem, et inde speculabor in quo ubstrudat aurum. Tam- etsi herus mandaverat me sese expectare hie, constitui apud me qucerere lucrum etiam cum periculo.

a 111. sec. Hie vs. et sq. desnnt in HI. a m. pr. — 9 C. a ni. pr. ubi sumam. — 10 Certust Lgg. Fide Botli. Gceller.— 11 Fuge, fuge B. 1. C. Pll. sex. salvon B. 1. — 12 PI. 6. procurram ; C. percurram. HI. I. in arborem aliquam. Lgg. Pll.1.2. 6. oniittuiit in. Pll. 3. 5. aliqua in arborem.— l^ i/uyue HI. 1.— 14 C. Pll. sex, al. me eras ; Lgg. H. M. me herus. — 15 Certust Lgg. queram C.

ACTUS QUARTI SCENA SEPTIMA.

LYCONIDES, EUNOMIA, PH/ILDRIA.

Ly. Dixi tibi, mater: juxta rem mecum tenes. Super Euclionis filia : nunc te obsecro, Fac mentionem cum avunculo, mater mea : Resecroque, mater, quod dudum obsecraveram.

Ly. Tibi dixi, mater : scis rem perinde atque ego dejilia Euclionis : nunc ie ob- testor, confer cum meo avunculo, mea mater: resecratiune solvo, o mater, quod pri-

1 HI. 1. justa. — 2 Lgg. omittunt nunc— 4 Resecro <e B. 1. 2. Pll. 1.2. Re- secroque te HI. 1. Reobsecroque PI. 5. Re ohsecroque Lgg. Hunc vs. aine ter-

NOT/E

3 Fac mentionem'] Id est, poslula diccret de vitio Phapdriae illato: Phaediiam mihi in niatiiiiioniiini. nunc, quoniam est tempiis aperiendre Vide not. in act. 1. 2. lei, solvit: perniittit EunomJEe ut

4 Resecroque] Obsecravcrat jam- dicat. Obsecrabant, inleiposito no- dtidum Lyconides matreiu, ne quid mine alicujiis Dei : idcirco nefas erat

302 M. ACCII PLAUTI

Eu. Scis tute, facta velle me, qua? tu velis; 5

Et istuc confido a fratre nie impetrassere.

Et causa justa est, siquidem ita est ut prasdicas,

Tc earn compressisse vinolentum, virginem.

Ly. Egone ut te advorsum mentiar, mater mea?

Ph. Peril, mea nutrix ! obsecro te, uterum dolet. 10

Juno Lucina, tuam fidera ! Ly. hem, mater mea,

Tibi rem potiorera video : clamat, parturit.

Eu. I hac intro mecum, gnate mi, ad fratrem meum,

* Ut istuc quod tu me oras, efficiam tibi,*

Ut istuc quod me oras, impetratum ab eo auferam. 15

Ly. I, jam sequor te, mater: sed servora meum

Strobilum miror ubi sit, quern ego me jusseram

dem nbsecraveram. EuN. Nosti tu me velle fieri quce tu opfes, et confido me im- petrattii'um istud a fratre, Et ratio est aqua, siquidem est sicut pradicas, te ebriuin cognovisse earn virginem. Lv. Egone ut mentiar adversum te, o mea ma- ter? Ph. Perii, 0 men nutrix ! te obtestor. Uterus dolet. Juno Lucina, tuam fidem! Ly. Hem! mea mater, video rem tibi facilior cm, clamat, parturit. EuN. Introi hac mecum, gnate mi, ad meum fratrem, ut tibi prtcstem istud quod tu a me postnlas, ut consequar ab eo illnd quod me rogas. Ly. /, jam te sequor, mater : sed miror ubi sit servus meus Strobilus, quem ego jusseram me expectare hie. Nunc

tium locant Both, et Gneller.— 5 Edd. ante Aid. facta velle ceque tu velis ; HI. 1. B. 1. vellem <cque velis ; Pll. 1. 2. 3. 4. 6. B. 2. et C. vellcm uque tu velis; PI. 5. velle7n ceque quce tu velis. — 6 Lgg. B. 1. confido fratre ; C. Pll. 3. 5. 6. Ven. 1. confido fratri. B. 1. HI. 1. impetrare. — 8 Te cam oppressisse HI. 1. a in. sec. in marg. vinulenlum C. — 9 Egone te Lgg. Vide Non. p. 613. 30. — 10 Lgg. uterum doleo ; B. 2. PI. 4. a m. sec. Pll. 1.2.3. 5. uterus dolet. Nonius p. 013. 50. non habet pronomen te. — 12 Hie versus deest in HI. 1. a m. pr. — 13 Ei hac intra Lgg. C. a ni. pr. / deest in Pall, hac deest in aliis ap. Pareuni. —

14. 15 Edd. vett. C. Pll. 3. 4. 5. 6. B. I. Ut istuc quod me oras, efficiam tibi, impetratum ab eo auferam, nisi quod iidem onines uno veisu cuncta inciuiiant. Pll. 1. 2. non liahent ilia, impetratum ab eo auferam. Ed. Paris. Ut istuc quod me oras ofiicium tibi impetratum ab eo auferam; et sic C. nisi quod pro ofiicium habet efficiam. Parei 1. Ut istuc quvd tu me oras impetratum ab eo aver tarn ; Parei 2. Ut istuc, quod me oras, efficiam tibi; impetratutn ab eo auferam. Vs.

15. deest in B. 2. HI. 2. Nihil de his duobus vss. habent Lgg. nisi haec, quod me oras efficiam tibi impetratum. — 16 Jam sequor Lgg. HI. 1. C. a m. pr. B. 1. 2. Jam ego sequor edd. vett. ego deest in PH. sex. mater mea Lgg. —

NOTiE

violare obsecralionem. Id in Asina- 11 Juno Lucina] Donatiis : ' Juno

ria videre licet, in qua Libanus he- Lucina, Jnnonis lilia, Graecis El\(l- rum fuerat obtestatus per Deum Fi- fiwa dicilur.' Juwo a' juvando ' dicta : dei. Resecrabant quando religione Lucina, quod ejus opera veniant in obsecrationis liberabant. ' lucem ' partus.

AULULARI^ ACT. IV. SC. 8. 303

Hie opperiri : nunc ego mecum eogito.

Si mlhi dat operam, me illi irasci injurium est.

Ibo intro, ubi de capite meo sunt coniitia. 20

ego statuo mecum, si niihi dat operam, est injurium me illi irasci. Introibo ubi ineuntur consilia de mea vita. '

19 Sed mihi HI. 1. a m. pr.

NOT^ 20 Comitia] In rebus publicis trac- tractiini id quod dicit Lyconides. tandis liabebantur coniitia : inde

ACTUS QUARTI SCENA OCTAVA.

STROBILUS.

Pici divitiis, qui aureos montes colunt.

Ego solus supero : nam istos reges eeteros

Memorare nolo, hominum raendicabula.

Ego sum ille rex Pliilippus : o lepidum diem !

Nam ut dudum hinc abii, multo illuc adveni prior, 5

Multoque prius me collocavi in arborem :

Indeque expectabam ubi aurum abstrudebat senex.

Ubi ille abiit, ego me deorsum duco de arbore ;

EiFodio aulam auri plenam : inde ex eo loco

Str. Ego supero solus divitiis Picas, qui tenent monies aureos : nam nolo com- memorare istos alios reges, mendicahula homimim pi ae me. Ego sum ille rex Plii- lippus: 0 diem jucundum ! Nam q^tando modo excessi hinc, adveni multo prior illo, meque collocavi in arborem, indeque speculabar ubi senex conderet aurum. Ubi ille abiit, ego descendo sensim de arbore : effodio ollam plenam auri, Inde video

1 Dites B. 1. 2. Pll. 1. 2. 3. 5. PI. 4. a ni. pr. Picis divitiis C. Picas Dou- za. — 5 C. abi, et a m. sec. abii. Edd. quaedam vett. illo veni. — 7 Pll. 3. 4. B. 1. spectabam ; Pare! 2. espectabam ; al. Inde aspectnbat. B. 1. Pll. sex, C. au- rum ubi, Lgg. aspectabam aurum ubi. — 8 Nonius p. 645. 51. abit, e. m. duco deorsum ; Sciopp.Susp. Lectt. p. 183. abiit, e m. duo deorsum. Lgg. ex arbore. —9 Exfodi PI. 6. HI. 1. Exfodio C. Pll. 3. 4. inde deest in PI. G. utor ex colo

NOTiE

1 Pici] Nonius: ' Picos veteres ro apud Arimaspos in Scytliia. esse voluerunt, quos Graeci ypinas Aureos monies] Mela: 'In Scytliia appellant.' Vocat Herodotus xp^'^'o- Europsea Rhipaeis montibus affini ^i/AaKax, dicitque esse magno nume- egesto terraeauro incubant gryphes.'

304 M. ACCII TLAUTI

Video recipere se senem : ille me non videt ; 10

Nam ego modo declinavi paulum me extra viam. Attat ! eccum ipsura : ibo, ut hoc condam domum.

senem recedere ex eo loco : ille me non. videt ; nam ego me averti modo pauUspej' a via. Atat ! ecce ilium : ibo domum, ut abscondam hoc aurum.

PI. 3. inde exeo illico Video, Sfc. J. Gul. quod in textuni recepit Both. — 11 Nam ego no HI. 1. C. Fll. 4. 5. G. modo deest in Pll. 1. 2. paulum deest in L^g. Nam ego non me d. paulum Both. 1.2. — 12 Alal senem eccum edd. quze- daiii vett. Atat eccum L^g.

ACTUS QUARTI SCENA NONA.

EUCLID, LYCONIDES.

Eu. Peru ! interii ! occidi ! quo curram ? quo non curram ? Tene, tene ! quem ? quis ? nescio, nihil video, caecus eo ;

atque Equidem quo earn, aut ubi sim, aut qui sim, nequeo cum

animo Certum investigare : obsecro vos ego, mihi auxilio, Oro, obtestor, sitis, et hominem demonstretis, qui earn

abstulerit, 5

Qui vestitu et creta occultant sese, atque sedent quasi

sint frugi.

EucL. Perii, interii, occidi/ quo vadam? quo non vadam? Tene, tene! quem? quis? nescio, nihil video, eo cwcus, atque equidem non possum invenire cogitutione quo cam, aut ubi sim, aut qui sim. Ego vos obtestor, sitis mild auxilio, oro, rogo ut demonstretis hominem qui earn abstulerit ; qui sese coiidunt teste atque fuco, atque

1 HI. 1. quo nunc curram, a m. sec. — 3 HI. 1. aut ubi sum, a m. sec. C. Pll. B. 1. 2. veibo Nequeo oidluiilur versuiu quaituiu. Vide Heini. Doctr.

NOT/E

2 Tetie, <ene] Vox inseqnentiiim fa- et cretatanim miiltiis erat Romre in cinorosoSjUt nos vernacule, (/neic, ur- exequiis,in candidatu niaglstratiium, rele. et aliis : et lioc indicio caiididati iiio-

G Creta] Usus albariim vestiiun rum iuiioceuliam piofitebantiir.

AULULARI/E ACT. IV. SC. 9. 305

Quid ais tu? tibi credere certum est: nam esse bonum, e

vultu cognosco. Quid est? quid ridetis? novi omues, scio fures esse hie

complures. Hera, nemo habet horum ! occidisti : die igitur, quis ha-

bet ? nescis ! Heu me miserum, miserum ! perii male perditus ! pessume

ornatus eo 10

Tantum gemiti et malae moestiliae hie dies mihi obtulit, Famem et pauperiem : perditissimus ego sum omnium in

terra. Nam quid mihi opus est vita, qui tantum auri perdidi, Quod custodivi sedulo ? egomet me defraudavi, Animumque meum, geniumque meum : nunc eo alii laetifi-

cantur, 15

Meo malo et damno : pati nequco. Ly. Quinam homo hie ante aedis nostras ejulans conque-

ritiir moerens ? Atque hie quidem Euclio est : est, opinor, oppido ego in-

terii ! palara est res.

sedent quasi sint boni. Quid ais tu ? Statui apud me tibi credere; nam vultu cog- nosco esse bonum. Quid est ? quid ridetis? Novi omnes. Scio esse hie complures fures. Hem ! nemo horum habet ! occidisti ! Die igitur quis habet ? Nescis ? heu me miserum ! infelicem ! iitterii male perditus! Eo sordidatus, tantum hie dies at- tulit gemitus et malce mcesliti<E,famis et egestalis : ego sum perditissimus omnium mortalium. Nam quid mihi opus est vita, qui amisi tantum pecunia, quod ser- vavi dilig enter 1 egomet me defraudavi, et meum animum et meum genium: nunc alii eo Itetificantur meo malo et damno : nequeo pati. Ly. Quinam hie homo mce- stus conqueritur ante nostrum ostium? Atque hie quidem Euclio est, opinor : atque

Metr. p. 411. Lips. Elect, i. 13, et Galler ad !i. 1.— 5 C quis earn; at PII. omnes, qui eam. — 7 PII. 1. 2. et PI. 4. a m. sec. te vultu; Lfjsr. C. PI. 6. et voltu. — 8 C quod ridetis. B. 1. novi orans ; edd. vett. novi homines, Lg?. hie esse. — 9 Em C. et noiinulli PII. di igitur Lgg — 10 Heu me miserum perii G. et B. 1. Heu me miserum male perii HI. 1. a ni. pr. Heu me miserum misere C a m. sec. et sic edidit Pareus. perditus penissume L^'g. ;u'ss»h(/s edd. quaedani ante Pareum. — 11 T. g. et mali B. 1. 2. PI. 3. 4. 6. T. g. mali mcestiti<eque Nonius p. 758. 41. et sic PI. 5. T. g. mali et meestitia mihi hie dies obtulit Mercer, e Mss. T. gemilice C. a m. sec. T. gemit ne meslitite C. a m. pr. T. genite et m. inest hie PII. 1. 2. optulit C. — 12 Greller, perditus penissume omnium. — 13 Lgg. opust vita. — 14 Quod concustodivi C. ego met met fraudam HI. 1. me fraudavi M. G. H. B. 1. 2. — 16 Meurs. legit patirinequeo ; G. nequeo

NOTiE

16 Pati nequeo"] Alii patiri, ut alibi ' gradiri,' ' moriri.' Delph.elVar.Clas. Plaut. U

306 M. ACCII PLAUTI

Scit peperisse jam, ut ego opinor, filiam suam : nunc mihi

incertura est, Quidagam? abeam an maneam? anadeam? anfugiam?

quid agam edepol nescio. 20

ego plane perii : res patefacta est. Scit jam suam filiam peperisse, ut ego arbitror. Nunc incerfum est quidfaciam ? Abeam an maneam ? an adeam 1 anfugiam 1 Per tedem PoUucis nescio quid agam.

pati. — 17 Q. ho hie an HI. 1. (sdes B. 1. — 18 EucUo'st ut opinor C. Pll. Parei 1. 2. Euclio est ut opinor HI. 1. B. 1. Euclio est, oppido sunt res Lgg. palam 'st res C. Pll. HiE ties voces desiint in Parei 2. — 19. 20 Botha edidit: nunc mi incertum est, Abeam an maneam, adeam an fugium. Quid again edepol nescio ; Gceller. nunc mild i. est. Abeam an muneam? fugiam an adeaml quid agam, edepol nescio; Bentl. ad Terent. Phorm v. 1. 10. Quid agam? abeam an maneam? adeam anfugiam? Verbuin nescio deest iu Lgg. Quid agam ha- beam C.

ACTUS QUARTI SCENA DECIMA.

EUCLIO, LYCONIDES.

Eu. Quis homo hie loquitur? Ly. ego sum. Eu. immo

ego sum miser, et misere perditus, Cui tanta mala, moestitudoque obtigit. Ly. animo bono es. Eu. Quo obsecro pacto esse possum ? Ly. quia istuc fa-

cinus quod tuum Solicitat animum, id ego feci, et fateor. Eu. quid ego ex

te audio ?

EccL. Quis homo loquitur hie? Ly. Ego sum, EucL. Immo ego sum miser et misere perditus, cui tot calamitates et vicerores evenerunt. Lv. Esto cequo ani- mo. EucL. Quomodo, quceso, esse possuni? Ly. Quoniatn ego feci illud f aci- nus quod angit tuum animum, et ego fateor, EucL. Quid ego audio ex te? Ly.

1

1 Ly. ego su7n, miser, Eu. immo ego sitm et misere Acidal. et Gceller. — 2 Quoi B. 1. vicestitudo optigit edd. velt. et Goeller.— 5 Id quod versum C.

NOT.E

2 Animo bono es] Hinc ars poetas multos versus. Frustratio est et er- elucet : nam Euclio de oUa loquitur, ror jucundisslmus.

et Lyconides de Phaedria ; idque per

AULULARI.E ACT. IV. SC. 10. 307

Ly. Id quod veruni est. Eu. quid ego emerui, ado-

lescens, mali, 5

Quamobrem ita faceres, meque meosque perditura ires

liberos ? Ly. Deus impulsor mihi fuit, is me ad illam illexit. Eu.

quo modo ? Ly. Fateor peccavisse, et ine culpam comraeritum scio. Id adeo te oratura advenio, ut aninio aequo ignoscas mihi. Eu. Cur id ausus facere, ut id quod non tuum esset tan-

geres? 10

Ly. Quid vis fieri? factum est illud. Fieri infectum non

potest. Deos credo voluisse : nam ni vellent, non fieret, scio. Eu. At ego Deos credo voluisse, ut apud te me in nervo

enicem. Ly. Ne istuc dixis. Eu. quid tibi ergo meam me invito

tactio est? Ly. Quia vini vitio atque amoris feci. Ev. homo auda-

cissume, 15

Id quod est verum. EccL. Quid ego connneruimali, ojuvenis/ qumnobrem ita mecum ageres, et perderes et me et meos liberos? Ly. Deus me impulit hue, is me pellexit ad illam. Eucl. Quomodo? Ly. Confiteor me peccavisse, et scio me commeruissc culpari: id adeo advenio te rogatum, ut mihi condones ceijuo animo. Eucl. Quare ausus es tangere id quod non erat tuum I Ly. Quid visfievi? Illud est factum, nequit esse non factum. Existimo Deos voluisse : nam scio nisi vellent, non fieret. Eucl. Sed ego existimo Deos voluisse ut te enecem apud me in vin- culis. Ly. Nedixerisid. Eucl. Igitur quare tetigisti meam me invito? Ly. Quia feci culpa vini et amoris. Eucl. Homo audaclHsime, impudens, tene ausum

Pol quod verum est G. verum 'st Pll. ego emerui adulescens Lgg. et vett. quid ego de te merui Donz. quid ego merui Pll. 3. .5. 6. — 6 C. a ni. pr. el Pll. sex, per- ditumiri, — 7 Edd. (|iiaei]am ante Paveam, mihi inpulsor. HI. 1. mihi iinpidsor. — 8 F. me peccavisse C. et Pll. I. 2. 3. 4. tne hanc cidpam vett. edd. — 9 H. et B.

1. exoratum advenio; Lgg. oratum venio.— 10 B. 1. ttium non esset; G. M, tuom non esset. — 11 Pronomen illud deest in Lgg. infestum B. 1. — 13 Galkr, apud tne te. Acidal. conj. ob te, i. e. propter te, tua causa. C. Pll. sex, B. 1.

2. enecem; Lgg. enicem. — 14 Ne i. dixeris B. 1. 2. mea tne B. 1. tactio'st C. —

NOT.^

7 Deus impulsor'l Etlmici utcum- quo incliiduntur pedes, manus, et ip-

que suorum scelernm, et inprimis sum collum.

impudiciti2e, conscientiam leniebant 14 Tibi ergo meam me i. tactio es<]

hoc erroie quo existiniabant ad ea Id est pecuniam, pro ' tu tetigisti

Deos esse impulsores. De Cupidine meam pecuniam.' Plu asis Plauti pro-

Plautus liic loquitur. pemodum unius.

13 Nerval Nervussignificat fenum

308 M. ACCII PLAUTI

Cum istacin' te oratione hue ad me adire ausum, im-

pudens? Nam si istuc jus est, ut tu istuc excusare possies. Luce claro deripiamus aurura matronis palam. Post id, si prehensi sumus, excusemus, ebrios Nos fecisse amoris causa : nimis vile 'st vinum atque

amor, 20

Si ebrio atque amanti impune facere, quod lubeat, licet. Ly. Quin tibi ultro supplicatum venio ob stultitiam meam. Eu. Non mihi homines placent, qui, quando male fe-

cerunt, purgitant. Tu illam scibas non tuam esse : non attactam oportuit. Ly. Ergo quia sum tangere ausus, baud causificor quin

earn 25

Ego habeam potissimum. Eu. tun' habeas me invito

meam ? Ly. Haud te invito postulo : sed meam esse oportere

arbitror. Quin tu eam invenies, inquam, meam illam esse oportere,

Euclio.

ud me adire hue cum hac oratione? Nam si est istud cequum, ut tu possis excusare sic istud, diripiamus palam luce clara aurum matronarum : postea si deprehensi su- mus, excusemtis nos, ijiiod nos fuerimus cbrii propter amorem. Vinum est nimis vile, et utnor, si licet ebrio atque amanti facere impune quodlil>et. Ly. Quin accedo deprecatum veniain ob meam stultitiam. Eucl. Homines non mihi probantur, qui, quando peccaverunt, sese excusant. Tu sciebas illam non esse tuam, non opor- tebat altingere. Ly. Igitur quia attsus sum tangere, non recuso quominus eam halieam potissimum. Eucl. Tune habeas meam, me invito? Ly. Haud postulo te invito; sed arbitror oportere esse meam. Quin tu invenies, Euclio, inquam, illam

16 Cum isfac te B. 1. 2. Pll. 1. 2. 3. 5. 6. Cum isfac in te C. Ven. 1. Bon. Cum istac re PI. 4. — 17 Lgg. est, vtl istuc ; Parei 2. ut sic tu istuc ; verba sic et istuc (lesnnt in C. Pll. I. 3. 4. 5. 6. et tu istuc liabet PI. 2. — 18 Luce clara HI. 1. B. 1. 2. C. Pll. sex, Leg. Ven. 1. Bon. Aid. Jniit. Luce claro Nonius p. 602. Luci claro Gneller. Vide Bentl. ad Terent. Ad. v. 3. 55.— 19 C. et PI. 3. prensi. Mox, G, fuerimus ; Lgg. prensi suuius ; dUqnot edd. simtis. — 20 Non Lgg. ville'st PI. 3. vil' est Ljig. vile est B. 1. 2.-22 Edd.qnredain vett. advenio. — 24 B. 1. Jion actractari; B. 2. non attractari ; Pll. I. 2. obtrec- tare; al. Pll. attractam, sive ottrectari, sive uttrectari ; Lgg. non taclum.

NOT.E

18 Luce claro] ' Lnx ' ambigui ge- omnium inipunifatem ebrio.

neris. 28 Quin Ik earn] Qui civem Roma-

20 Nimis vile'l Id est : non potest nam vitiarat, aut earn indotatam du-

satis emi vinum, si dat facinorum cebat, aut dotabat.

AULULARI/E ACT. IV. SO. 10. 309

Eu. Nisi refers. Ly. quid tibi ego referam ? Eu. quod

surripuisti meum. Jam qiiidera heroic te ad praetorcm rapiam, et tibi scribam

dicam. 80

Ly. Surripio ego tuum? unde? aut quid id est? Eu. ita

te amabit Juppiter, Ut tu nescis? Ly. nisi quidem tu mihi, quid quaeras,

dixeris. Eu. Aulam auri, inquam, te reposco, quam tu confessus

mihi Te abstulisse. Ly. neque edepol ego dixi, neque feci.

Eu. negas ? Ly. Pernego immo : nam neque ego aurum, neque istaec

aula quae siet, 35

Scio, nee novi. Eu. illam, ex Sylvani luco quam abs-

tuleras, cedo. I, refer: dimidiam tecum potius partem dividam. Tametsi fur mihi es, molestus non ero : i vero, refer.

meam esse oportere. Eucl. Nisi refers, Ly. Quid ego ad te referam? EucL. Quod jam surriiniisti meum. Per Herculem quidem te rapiam nd prcetorem, et tibi scribam litem. Ly. Ego surripui tuum? Unde? aut quid est id ? Eucr,. Ita te amabit Jupiter, ut tu nescis? Ly. Nisi profecto <u mihi dixeris quid qiue- ras. EuCL. A te reposco ollam auri, inquam, quam tu mihi confessus es te abstu- lisse. Ly. Neque ego dixi, neque feci. EucL. Negas? Ly. Pernego immo: nam neque ego scio, nee novi, neque aurum, neque quce sit ista olla. EucL. Cedo illam quam attuleras e luco Sylvani : I, refer, partiar potius tecum dimidiam par- tem, Quanquam mihi es fur, non ero molestus : i vero, refer. Ly. Tu non es

Vid. Aiil. Gell. N. A. i. 7.-28 B. 1. esse oportet,—29. 30 Hos vss. transpo- niint Acidal. et Goeller. quod tibi surripuisti meum M. ne si ego tibi surripuisti quidem hercle te ad pratorem Lgg. hercle ad prcetorem PI. 5. ad deest in Pll. 1. 2.— 31 Surripui B.1.2. Pll. sex, H. M. Parei 2. Gceller. Surripio amis Lg. C. Ven. 1. Bon. Surripuin ccteri Lgg. aut quid est id HI. 1. te ambit C. et Pll. 1. 2. 4. a m. pr. — 32 HI. 1. qui quaras. — 33 Edd. qiifdani vett. quam turn. — 34 B. 1. cedepol d('.i7.— 35 B. 1. immo neque aurum ; B. 2. imo nanque ego au- rum. Verba neque ego desiint in HI. 1. Mox, Acidal. istanc, vel istam aulam, C que siet, — 36 Nescio Hi. 1. ex non agnosciint Lgg. et C. a m. pr.— 37 Lgg. dimidiam, — 38 Herald, legit e IMss. non ero furi: refer ; et sic Pll. sex, B. 1. 2. HI. 1. et Aid. Junt. Both. Greller, edd. Camer. priores. Falso Parenm notare argnit Gniterns, in C. initio fnisse furi, atqne ex interpolatione fac- tnni ivero, sive fucro. Immo, ait, illud vero totum est sine correctlone, so- lum prima litera scalpellum passa est, adeo ut verisimile fiat fuisse initio

NOTiE

30 Scribam dicam^ Kal ffo\ ypi(pM diKjjv, tibi lUem intendam, Jc t'uctionncrui.

310 M. ACCII PLAUTI

Ly. Sanus tu non es, qui furem me voces : ego tc,

Euclio, De alia re rescivisse censui, quod ad me attinet. 40

Magna est res, quam ego tecum otiose, si otium est, cupio

loqui. Eu. Die bona fide: tu id aurum non surripuisti? Ly.

bona. Eu. Neque scis quis abstulerit? Ly. istuc quoque bona.

Eu. atque id si scies. Qui abstulerit, mihi indicabis? Ly. faciam. Eu. neque

partem tibi Ab eo, quiqui est, inde posces: neque furem excipies?

Ly. ita. 45

Eu. Quid si fallis? Ly. turn me faciat quod voltmagnus

Juppiter. Eu. Sat habeo : age nunc loquere quid vis. Ly. si me

novisti minus,

sanus, qui me appelles furem. Ego putabam te rescivisse de alia re, quod ad me special. Euclio, est magna res, quam ego opto loqui tecum otiose, si otium est. EucL. Die bona fide : tu non surripuisti id aurum? Ly. liona. EucL. Neque scis quis abstulerit? Ly. Istud quoque bona. EucL. Atque mihi indicabis qui abstulerit, si id scies? Lv. Indicabo. EucL. Neque posces inde partem pro le ab eo, quiqui sit, neque excitiies furem ? Ly. Ita. Eucl. Quid si fallis Jidem? Ly. Turn magmts Jupiter faciat quod volet. Eucl. Sat habeo: age loquere nunc quid vis. Ly. Si me non novisti, neque quo genere sut7t procreatus ; hie Megado-

faero, qiioniodo erat in Lgg. ex his aiitem ita enotatiim : mihi es molestus, non ego fuero, refer; alii eonim, mihi es molesttis, non ego furi. — 40 Herald, quw ad me adtineat ; B. 1. quce ad me attinet. — 41 C. si ocium'sf. — 42 Ly. bona non HI. 1. B. 1. 2. Pll. sex.— 43. 44 Pll. sex, HI. I. B. 1. 2. Eu. Istuc quoque bona atque si scias abstulerit, Neque scis qui abstulerit, ynihi indicabis. Ly. fa- cium. C. a 111. pr. Ly. Istuc quoque bona. Eu. Atque ut si sciesque abstulerit ; postea factum, Atque id si scies qui, Sfc. Edd. vett. neque id scis, quis abstule- rit. G. indicassis. — 45 Tibi ab eo quoi sit indipisces B. 1. Tibi ab eo cuique est inde posces B. 2. cui sit indipisces PI. 1. a m. sec. HI. 1. cuiquam est inde jwsces PI. L a 111. pr. cuicumque est PI. 5. cuiquam est dinipisces Lgg. Pll. 2. 6. 5. C. Nonius p. 556. 59. citat, Nee partem tibi adeo cui sit indipisces, neque furum excipies; at p. 051. 21. Neque partem ab eo, qui qui est, inde posces, neque furem excipias. Vet. quoque ed. Rlours. H. M. G. indipisces. Mss. aliquot Nonii, inde posces. C. ct PI. a ni. pr. expies. — 40 Eu. Id fallis B. 1. 2. HI. 1. It fallis C. a m. pr. Id si fallis Pll. sex ; Si id fallis PI. 1. a m. pr. Si fallis

NOTjE

42 Die bona Jide'\ Formula qu<e exigimus. etiamnnm viget aimd nos, qua rei 45 Inde poscesj' AlW indipisces.

veritatem sacraraento iuterposilo

AULULARI^ ACT. IV. SC. 10. 311

Genere qui sim gnatus : hie mihi est Megadorus avonculus : Meus fuit pater Antimachus: ego vocor Lyconides : Mater est Eunomia. Eu. novi genus: nunc quid vis? id

volo 50

Noscere. Ly. filiam ex te tu habes. Eu. immo eccillam

domi. Ly. Earn tu despondisti, opinor, raeo avonculo. Eu. om-

nem rem tenes. Ly. Is me nunc renuntiare repudium jussit tibi. Eu. Repudium, rebus paratis, atque exornatis nuptiis? Ut ilium Di immortales omnes Deaeque, quantum est, per-

duint, 55

Quem propter hodie auri tan turn perdidi, infelix, miser. Ly. Bono animo es, et benedice : nunc quas res tibi et

gnatae tuas Bene feliciterque vortat. Ita Di faxint, inquito. Eu. Ita Di faciant. Ly. et mihi ita Di faciant: audi nunc

jam. Qui homo culpam admisit in se, nullus est tarn parvi

prett, 60

Quin pudeat, quin purget se: nunc te obtestor, Euclio, Si quid ego erga te imprudens peccavi, aut gnatam tuam,

rus est meus avunculus: Antimachus fuit meus pater: ego vocor Lycovides: Euno- mia est mater. Eucl. Novi genus: nunc quid vis? Volo id noscere. Ly. Tu habes ex tejiliam. Euci,. Immo ancillam domi. Ly. Tu cam despondisti, arbi- iror, meo avnnculo. Eucr,. Tu scis omncm rem. Ly. Is me Jussit tibi renuntiare repudium. Eucl. Repudium, rebus cumparatis, atijue nuptiis instructis? Ut om- nes Dii immortales Deteque ilium perdaut, quantum est, propter quem perdidi ho- die tantum auri infelir, miser. Ly. Eslo bono animo, et benedic. Nunc I'es quce tibi bene vertant etfeliciter, die Dii faciant sic. Eucl. Dii faciant ita. Ly. £f Dii mihi faciant ita: audi nunc jam. Est nullus homo tarn parvi pretii, qui admi- sit culpam in sese, quin pudeat, quia excuset sese. Nunc te obsecro, Euclio, ut mihi ignoscas, si quid ego peccavi imprudens erga te aut tuam jiliam, et eam mihi

PI. 6. a ni. sec. et Lgg. — 47 M. et G. quodvis.—i8 Genere quo sim HI. 1. Lgg.

Greller 50 C. a ni. pr. id roto.— 51 Noscere ex te M. G. Goeller. Noscere

filiam B. 1. 2. e cillam C. Pll. 1.2. 3.4. 5. eccillum PI. C— 52 Lv. .Jam tu HI. 1. B. 1. 2. meo av. opinor HI. 1. — 53 Is me repudium nuc reniiciarc jossit HI. 1. Is nunc me Lgg. Greller.— 54 Eu. Repuduum B. 1. Nonius p. 543. 20. hiinc citat versuni sine ulla verboruin discrepantia. — 55 C. et Pll. sex, per- diunt. — 57 Lgg. et Goeller, benedice nunc, qua, 8fc. C. que res. — 58 B. 1. wr- tant.— 59 Lgg. audi jam, omisso adverbio nuMC— CO Lgg. 7«m//«s iam, omisso est.— 61 B. 1. 2. Goeller. quin p. sese.— 62 Ut quod erga te B. 1. Uli si quid

312 M. ACCII PLAUTI

Ut mihi ignoscas, earaque uxorcm mihi des, ut leges ju-

bent: Ego me injuriam fecisse filiae fateor tuae, Cereris vigiliis, per vinum, atque impulsu adolescentiae. 65 Eu. Hei mihi! quod facinus ex te ego audio? Ly. cur

ejulas? Quern ego avom feci jam ut esses filiae nuptiis : Nam tua gnata peperit, decumo meuse post : numerum

cape : Ea re repudium remisit avunculus causa mea. I intro, exquire, sitne ita, ut ego praedico. Eu. perii op-

pido ! 70

Ita mihi ad malum malae res plurimae se agglutinant. Ibo intro, ut quid hujus veri sit, sciam. Ly. jam te se-

quor. Haec propemodum jam esse in vado salutis res videtur. Nunc servom esse ubi dicam meum Strobilum, non re-

perio.

des urorem, ut leges prcpcipiunt. Ego confiteor we fecisse injuriam tucefilicB vigi- liis Cereris, per vinum, nt(]ue impulsu (tdolescenti(E. EucL. Hei mihi! quod faci- nus ego audio ex te ? Ly. Cur ejtdns ? Quern ego feci hodie ut esses jam atus in nuptiis filicE ; nam tun fiUa peperit dccimo mense post: vumerum cape: ea re avun- culus remisit repudium mea causa. I intro, exquire utrum sit ita uti ego pradico. EuCL. Occidi oppido, ita plurima malce res me circumstant. Introibo ut scium quid veri sit hujus. Ly. Jam tc sequor. H(EC res videtur esse ferme jam in vado salutis. Non reperio nunc ubi putcm meum servum Strobilum esse: hie operior ad'

erga te C. a m. pr. Ut quid ego erga te Pll. 1. 2. 4. 5. Ut qui erga te PI. 6. Ut quod ego erga te B. 2. — 63 Id mihi edd. qiiapdam vett. contra omnes codd. mihi uxnrem des B. 1. juheant Pll. ties. — 64 Pll. sex, Lgg. C. B. 1. fitia fe- cisse ; B. 2. Jilia fateor fecisse tua. — 66 Ei mihi C. Lgg. ego ex te audio edd. qiiaedam ante Pareiini. curre i. vias B. 1.2. curre eirias C. curre in rias Pll. — 67 Queiii ego aron B. 1. Quem hodie ego, ifc. edd. quzedam vett. contra omnes codd. — 68 Nonius p. 628. 10. decimo. — 70 / intus PI. 4. Intro C. a w. pr. Pll. 1. 2. 3. / intro HI. 1. 2. B. 1. 2. Pll. 5. 6. et PI. 3. a m. sec. exquere B. 1. Pll. 3. 4. / intro, exqucrre vet. cod. Meurs. et Prisciau. i. p. 561. Putsch. exqucere etiam PI. 2. et H. — 71 Edd. queedam vett. sese. — 72 B. 1. ve si sit ; B. 2. ne si sit; Lgg. viri sit ; PI. 5. G. et vett. rei sit; Botlie, terumsit;

aOTIE

70 Exquire'] AVu exquare. vado, id est, in securitate; nam tit

72 Hujus veri sit] Alii, quid hujus in profundo pericuUim, in vado secu- rei sit. ritas.

73 In vado salutis} Donatus : In

I

AULULARIyE ACT. V. 313

Nisi etiam hie opperiar tamen paiilisper ; postea intro 75 Hunc subsequar: nunc interim spatium ei dabo exqui-

rendi Meum factum ex gnatoe pedisequa nutrice anu: ea rem

novit.

hue paululum, postea subsequar hunc intro. Nunc interim ei dabo tempus invcsli- gandi meumf actum ex pedissequa filice nutrice anu. Ea novit rem.

Pll. 1. 2. 4. 6. vesisit. — 73 Nee B. 1. invado B. 1. 2. — 76 Hinc subsequar Lug. exquirenti PI. 1. — 77 C. pedissiqua; Lgg. pedisequa: an vera novit; B. 1.2. Pll. sex, nutrice: an vera novit; C. an verurn novit.

ACTUS QUINTUS.

STROBILUS, LYCONIDES.

St. Di iraraortales, quibus et quantis me donatis gaudiis ! Quadrilibrem aulam auro onustam habeo : quis me est di-

vitior? Quis me Athenis nunc magis quisquam est homo, cui Di

sint propitii? Ly. Certo enim ego vocem hie loquentis modo me audirc

visus sum. St. Hem ! Herumne ego aspicio meum? Lv. video ego hunc Stro-

bilum, servum meum ? 5

St. Ipsus est. Ly. baud alius est. St. congrediar. Ly.

contollam gradura.

St. Dii immortales, quibus et quantis gaudiis me donatis! habeo oUam quadri- librem plenum auro: quis est locupletior me? Quis homo est Athenis nunc quis- quam, cui Dii sint 77iagis propitii quam mihi? Ly. Ego visus sum me audire hie vocem loquentis. St. Egone aspicio meum herum ? Ly. Egone cemo hunc Stro- bilum meum servum? St. Est ipse. Ly. Haud est alius, St. Congrediar.

1 Acidal. quibus med oneratis gaudiis. — 2 Lgg. ego habeo. B. 1. quis est me. — 3 Edd. queedani ante Paieum, usquam, pro quisquam. — 4 Personam notatio- nem oniittiint B. 1. 2. et Lgg. inodo deest in edd. qnibnsdam vett. et mox Hem, pro quo tres Pll. heri. — 5 Lgg. video hunc Strobulum servum meum? Ipsus, 3fc. alteram ego deest in G. videon ego mmc B. 1. videon ego hinc Lamb. video ego nc \i\.\. nunc etiain PI. 4. — 0 Ipsus est, hnud alius est: congrediar Lgg. slue persouaniin notdtioue. Pll. sex et C aliud. Mox, est deest iu

314

M. ACCIl PLAUTI

Credo ego ilium, ut jussi, eampse anura adisse, hujus nu-

tricem virginis. St. Quin ego illi me invenisse dico banc praedam, atque

eloqiior ? Tgitur orabo ut manu me mittat : ibo atque eloquar. Repperi. Lv. quid repperisti? St. non, quod pueri cla-

mitant, 10

In faba se repperisse. Ly. jamne autem, ut soles, delu-

dis? St. Here, mane, eloquar, jam ausculta. Ly. age ergo

loquere. St. repperi hodie. Here, divitias nimias. Ly. ubi nam? St. quadrilibrem,

inquam, aulam auri plenam. Ly. Quod ego facinus audio ex te? St. Euclioni huic

seni surripui.

Ly. Accelerabo gradum: ego pttto ilium adiisse eampse anum nutricem hujus virgi- nis, ut imperavi. St. Cum ego illi dicam me invenisse hnnc prcedam, ntque eloquar? I^ilur orabo ut me mnnumittat : ibo atque eloquar. Reperi. Ly. Quid reperisti ? St. Non quod pueri clamitant se reperisse in faba. Ly. Jamne autem deludis, ut soles ? St. IJere, mane, eloquar : jam attende. Ly. Age ergo loquere. St. In- reni hodie, here, nimias opes. Ly. Ubinam ? St. Ollam, inquam, quadrilibrem, jdenam auri. Ly. Quid ego audio ex te ? St. Surripui huic seni Euclioni. Ly.

diiobus Pll — 7 Credo ilium ego H. 1. Ly. Credo, Sfc. Lgg. Goeller. earn adse anum B. 1. 2.-8 Veibnm dico deest in HI. 1. a m. pr. Edd. qusedam vett. eloquor ; sed Fll. et C. liabent eloquar.— 9 C. ut m. mee mittat ; iinde Pareus, ut m. me emittat ; B. 2. ut me manu mittat. ]\Iox, in quibiisdam codd. iboque atque eloquar; et sic B. 1. 2. eloquor L^'g.— 10 C. a m. pr. quod reperisti. — 11 B. 1. jam nunc ut soles. Pro deludis, Palmer. Spicil. p. 6G3. legit delicis ; al. me ludis. — 13 Repperi quia here divitias magnas ; et niox quadrilibrem au- lam, omisso t<J) inquit, Lgg. Repperi hodie here B. 1. Here divitias miras HI.

NOTvE

9 Manu me mittaf} Me libertate minimis rebus, qualis est ille vermi- donet. Nam dominus apprehende- cuius.

bat servum aut capite, ant hnmero, aut manu, et hsc soleniiia verba niit- tebat : ' Hnnc liominem liberum esse volo ;' et manu dimittebat.

11 In faba se repperisse] Curculio- neni videlicet, vel INIidam, verniiru- lum in fructibus nasci solitum. In- nuit hoc loco Stroliihis suam iilam laetitiam non esse pueri Istautis in

13 Quadrilibrem'] Quatuor libra- rum. Libra Graece xWpa, r in 0, ut in reperpov terebra. Libra vulgo nos- tro dicitur Ziico?!. Ulrnm autem 'li- bra ' IiEBC nova respondeat veteri, quJEStio est hoc difficilior enodatu, quod eodem nomine diversum plane mensura; genus expriniatur.

AULULAR[yE ACT. V. 315

Ly. Ubi id est aurura ? St. in area apud me: nunc volo me emitti manu. 15

Ly. Egone te eniittam manii, scelerum cumulatissime ? St. abi here, scio

Quam rem geras: lepide, hercle, animum tuum tentavi: jam

Vt eriperes, apparabas : quid faceres, si repperissem?

Ly. Non potes probasse nugas: i, redde aurum. St. red- dam ego aurum ?

Ly. Redde inquam: ut huic reddatur. St. ah, undo? Ly. quod modo fassus es esse 20

In area. St. soleo, hercle, ego garrire nugas: ita loquor. Ly. at scin'

Quomodo? St. vel hercle enica, nunquara hinc feres a me.

Uhi est aurum ? St. In area apud me : vunc volo me manumitti. Ly. Egone te manumittam, cumulatissime scelerum? St. Abi: scio, liere, quam rem geras: le- pide per Ucrculem tentavi tuum animum: jam apparabas tit eriperes: quid faceres si invenissem? Ly. Nequis probasse tiugas: redde aurum. St. Ego reddam au- rum ? Ly. Redde, inquam, ut reddatur huic. St. Ah unde? Ly. Quod es fassus tnox esse in area. St. Cerle ego soleo garrire nugas : ita loquor. Ly. At scisne quomodo ? St. Vel eneca per Herculem, nunquam feres tunc a me.

1. a m. sec. — 14 Quo ego C. a m. pr. — 15 Ubinam B. 1. manu 7ne e7nitti Gccl- ler ex emend. Acidalii. — IG C. cumulatissume. — 17 C. Parei 2. tempiavi. — 18 Lgg. et viilgg. si non reperissem. — 19 Lgg. nugas: redde. — 20 C. B. 1. 2. non agnoscinit partictilam ah. PI. 1. vide quomodo ; Pll. 2. 3. 4. 5. G. vide quod modo. — 22 li. 2. hinc /eras. Hie finem fabnlae faciiint onines Pll. et C. ((ni iiiilliim addit ' Explicit,' siciiti ceteris falinlis omnibus suhjiir.gi solet. Quin- tus actus deficit. Huclenus reperta hcec fabula B. 1. Aulularia non est iota B.

2. Imperfecta fabula Aid. In margine ed. Aid. penes editorem hi exaiati sunt versiciili manu antiqua :

Nunquarn hinc feres a me. Ly. tion occidam, sed crnciabo diu

Quotidie, ut pereas scepius, ni aula mens statim habeal socer,

Unde uxori mece det dotenu St. ain vero tuu'st socer

Hie Euclio ? JEdepol gratulor, et lubens aurum dabo,

Sed jube sim liber : erunt festiviores nupticr.

Ly, De istoc post videro, soceri arbilratu, Vos plaudile.

NOTiE

16 Scelerum cumulatissime^ Depre- libertas in jus civitatis vocabat, quo catur a se Lyconides injuiiam con- non donari sceiestus, nisi a scelesto cessaj libertatis lioniini nequam, quia putabatur.

31G AULULARIiE SUPPOSITA.

S U P P O S I T A.*

Quid hie quondam pervious addit ?

Non feramn' unquam ? St. quod non habeo. Ly. efFeraris cave, Nisi actutum seni id auri redditio est. St. sive perpensus ferar Libitinarius, sive poUinctorius efferar, nunquam dabo nisi fodiam Noviter arrogiam. Ly. vah capiti tuo ! St. immo senis et capiti Et pectori, qui auri tantum perdidit. Ly. quis repperit? 6

St. Quem repperisse vis. Ly. qui in area illud subreptum ha- bere Autumat. St. quam pulcre tibi, here, eonniverent oculi, si id Factum fateor ! ludo : quod lusi tecum, non par est identidem Serio vortier. Ly. at nunc jam ne me irritassis, i, et aurum 10 Redde : susque deque baud agites. St. here, id si reperibitur, Certum est geminam te lanceara confitentem icere. Ly. i, et

redde. St. Vis crassum? Ly. i, et redde. St. atat incassum quoeritas. Ly. I, et redde : ego ad senem propero, ut quid comitiis Proxumis videam. Senex aulam auri perdidit, Megadorus 15 Repudium renuntiat. Filiam peperisse vitio reseiit. St. hero Meo, quantum ego video, nemo est benignior. Alii non quod Inventum est non oeeulunt, modo negant : occulunt vaniloqui. Sed aliud post aliud si qua sit opportunitas, harpagatum Volunt, si Eleusinie sit, facilera Deam creduant ; si Cotytto : 20 Non videre quem batuat. Ita neque amicis, neque eognatis, Neque Dis parcunt, dum bene parcant sibi : istic quidem, Ne miserum facial senem, aut illius familiam opulentam, Auri aulam, grandem, onustam, plenam, referri jubet.

i

* Sequuntnr snpplementa duo miUilae in fine fabulae, qnornm prius non cxhibet solum ed. Medici. 1500. Caipentar. 1513. Giypii. 1540. Colon. Lon- golii et Hervag. 15(38. sed invenit id etiam in cod. sue Ms. et a Planto ipso profectum censet IMeuisiiis Exc. Crit. 1,

1 Nonius V. ' Pervico,' hie quidem p. custodem addidit ; Aid. p. 1409. et qui earn ed. exprinuint, hie (juidam, Sfc. Paris. 1511. pervicus totidem addit. — 2 Mediol. ne efferaris eave.— 5 Boih. vce capiti tuo.— 7 Q. r. vis? Mediol.— 12 Medio], cotifitente — 13 Mei\\o\. aint massum ; Meurs. correxit, atat incassum. — 17 Mediol. hodic video.— 20 Volunt. Si ElcusincE Mediol. cuduunt conj. Bolhe. Cotytis Mediol.— 21 Mediol. quod batuat.

»

AULULARI/E SUPPOSITA. 317

Ut se facial olim miserum, atque suam familiam. Ast ego par- tem 25 Impartiri malim, unde redimar. Quod vortet bene, pious A sinistris cantitat, qui auri custos hercle olim traditur. Ibo, et aulam referam : quod illaic mihi bene avis occinat.

SUPPLE MENTUM AULULARIJE.

ANT. CODRO URCERO,

ITALO SCHOLASTICO ET PROFESSORE BONONIENSI, AUCTORE, QUI VIXIT SUB IMPP. SIGISMUNDO ET FRIDERICO III. AUG.

STROBILUS, LYCONIDES.

Quadrilibrem aulam senis, quam non habeo. Ly. ferani,

Velis nolis ; cum te quadrupedem strinxero :

Et herniosos testes ad trabem tibi

Divellam appenso. Sed cur in fauces moror

Hujus scelesti ruere ? et animam protinus •♦S

Cur non compello facere iter prseposterum ?

Das, an non ? St. dabo. Ly. des ut nunc, non olim volo.

St. Do jam : sed me animam recipere sinas te rogo.

Ah ah ! quid, ut dem, poscis, here ? Ly. nescis, scelus ?

Et aulam auri plenam quadrilibrem mihi 10

Audes negare, quam dixti modo

Te arripuisse ? heia, jam ubi nunc lorarii?

St. Here, audi pauca. Ly. non audio : lorarii,

Heus,heus I

* * * Ly. Feram, sive velis, sive nolis, quavdo alligavero siciit quadrupedem ad palum, et jiissero divilli (ihi pendenti testes herniosos. Sed quid moror involare in fauces liujus nefarii ? et cur non cogo ejus animam exire sta- tim per poslicam ? Dasne an non? Sr. Dalm. Ly. Volo ut des nunc, non olim. St. Do jam: sed te rogo, sine me respirare. Ah ah! quid poscis, here, ut dem f Ly. Nescis, scelestel et audes mihi negare olbun quutunr Ubrurum plenam auro, quam dixisti modo te surripuissc? Heia, ubi sunt lorarii ? St. Here, audi panca. Ly. Non audio : Lorarii, hens, heus.

318 AULULARIiE SUPPOSITA.

LORARII, LYCONIDES, STROBILUS.

Lor. Quid est? Ly. parari catenas volo. St. Audi, quseso, post me ligare jusseris Quantum libet. Ly. audio : sed rem expedias ocyus. St. Si me torqueri jusseris ad necem, vide

Quid consequare : primum servi exitiura habes : 5

Deinde, quod concupisces, ferre non potes. At si me dulcis libertatis prsemio Dudum captasses, jamdudum votis fores Tuis potitus. Omnes Natura parit liberos,

Et omnes libertati natura student. 10

Omni malo, omni exitio, pejor servitus : Et quem Juppiter odit, servom hunc primum facit. Ly. Non stulte loqueris. St. audi reliqua nunc jam : Tenaces nimium dominos nostra setas tulit :

Quos Harpagones, Harpyas et Tantalos 15

Vocare soleo, in opibus magnis paiiperes, Et sitibundos in medio oceani gurgite : Nullae illis satis divitiee sunt, non Midse, Non Croesi : non omnis Persarum copia

Explere illorum Tartaream ingluviem potest. 20

Inique domini servis utuntur suis, Et servi inique dominis nunc parent suis : Sic fit neutrobi, quod fieri justum foret. Penum, popinas, cellas promtuarias

Occludunt mille clavibus parci senes. 25

Quae vix legitimis concedi natis volunt,

Lor. Quid est? Lv. Volo distrivgi catenas. ST.Audi,qua!so,posteajubebis me ligari quantum volueris. liM. Audio : scd expedi celeriler quid tibi velis. St. Si jusseris me torqueri ad necem, ride quid assequare. Primum, hnbes exitium servi: deinde non poteris accipere ollam quam optas. At si me captasses mercede grata libertatis, jampridcm esses compos votorum. Natura -parit omnes homines liberos, et omnes student libertati a natura. Servitus est pejor quovis malo et quo- vis exitio : et Jupiter facit servum ilium quem odit. Ly. Non loqueris stidte. St. Accipe 7iunc cetera : nostra atas tulit heros nimium avaros. Soleo illos vocare Harpagones, Harpijias et Tantalos, pauperes in magnis opibus, et sitietites in medio oceuno : nulla divitiee sunt satis illis, non Midte, non Crasi: won omnes copies Persarum possunt explere illorum ingluviem Tartaream. Domini utuntur inique suis servis, et servi obtemperant male suis dominis. Sic non utrobique fit quod aquum esset fori. Senes avari claudiint mille clavibus penum, popinas, cellas promtuarias. Servi furaces, versipeUes, callidi reserant ea qua: sunt clausa mille

AULULARI^ SUPPOSITA. 319

Servi furaces, versipelles, callidi,

Occlusa mille clavibus sibi reserant ;

Furtimque raptant, consumunt, liguriunt,

Centena nunquam furta dicturi cruce : 30

Sic servitutem ulciscuntur servi mali

Risu jocisque. Sic ergo conclude, quod

Servos fideles liberalitas facit.

Ly. Recte quidem tu, sed non paucis, ut mihi

PoUicitus. Varum si te facio liberum, 35

Reddes, quod cupio? St. reddam : sed testes volo

Adsint : ignosces, here; parum credo tibi.

Ly. Ut lubet; adsint vel centum ; jam nil moror.

St. Megadore, et tu Eunomia, adeste precor, si libet.

Exite : perfecta re mox redibitis. 40

clavibus, quce vix parei senes volunt concedi natis legitimis. Furtlm raptant, co7i- sumunt, liguriunt, qui si aganttir in crucem, nunquam fateantur centesima furta. Sic mali servi ulciscuntur servitutem risu jocisque. Ergo sic concludo, quod libera- litas reddit servos fideles. Ly. Tu quidem recte perorasti : sed non paucis, ut eras pollicitus. Sed si te facio liberum, reddesne quod cupio ? St. Reddam : sed volo testes adsint : ignosces, here; parum credo tibi. Ly. Ut lubet; adsint vel centum, jam nihil moror. St. Megadore, et tu, Eunomia, adeste, precor. Si libet, exite : redibitis mox, re perfecta.

MEGADORUS, EUNOMIA, LYCONIDES, STROBILUS.

Me. Qui nos vocat? hem Lyconide. Eu. hem Strobile, quid est? Loquimini. Ly. breve est. Me. quid est? St. vos testes voco. Si quadrilibrem aulam auri plenam hue afFero, Et trado Lyconidse, Lyconides me manu

Mittit ; jubetque juris esse me mei. 5

Itane spondes ? Ly. spondeo. St. jamne audistis hoc Quod dixit? Me. audivimus. St. jura enim per Jovem. Ly. Hem quo redactus sum alieno malo ! Nimis procax es : quod jubet, faciam tamen.

Me. Quis nos evocat ? Hem Lyconide ! Eun. Hem, Strobile, quid est? Lo- quimini. Ly. Breve est. Me. Quid est? St. Vos voco testes, si ajfero hue aulam quadrilibrem auri plenum, et trado Lyconidce, Lyconides mc manumiitit, et jubet me esse mei juris. Spondesne ita? L\. Spondeo. Sr. Jamne audistis hoc quod dixit? Me. Audivimus. St. Jura etiam per Jovem. Ly. Hem! quo red- actus sum alieno malo ! I^imis procax es. Faciam tamen quod jubet. St. Heus

320 AULULARI/E SUPPOSITA.

St. Heus tu, nostra aetas non multum fidei gerit : 10

Tabulae notantur : adsunt testes duodecitn :

Tempus locumque scribit actuarius ;

Taraen invenitur rhetor, qui factum neget.

Ly. Sed me cito expedi sis. St. hem silicem tibi,

Ly. Si ego te sciens fallam, ita me ejiciat Diespiter 15

Bonis, salva urbe et arce, ut ego hunc lapidem. Satin'

Jam feci tibi ? St. satis : ut ego aurum apportem, eo.

Ly. I Pegaseo gradu, et vorans viam redi.

tu, nostnan scECulum non multum fidei habet : consignanlur tabula, adsunt duode- cim testes, actuarius scribit tempus et locum ; lamen invenitur causidicus qui neget factum. Ly. Sed expedi me celeriter, si vis. Ut. Hem ecce silicem accipe. L\.Si ego te fallam, Diespiter ita me ejiciat bonis, salva urbe et arce, ut ego hunc lapidem jacio. Tibine jam satisfeci > Sr. Satis : eo ut aurum apportem. L\. I Pegaseo gradu, el redi vorans viam.

LYCONIDES, MEGADORUS, EUNOMIA.

Ly. Grave est homini pudenti morologus nimis

Servus, qui sapere plus volt hero suo.

Abeat hie Strobilus in malam liber crucem,

Modo mihi apportet aulam auro puro gravem ;

Ut Euclionem socerum ex luctu retraham 5

Ad hilaritatem, et mihi conciliem filiam.

Ex compressu meo novam puerperam.

Sed ecce redit onustus Strobilus : ut reor,

Aulam apportat : et certe est aula, quam gerit.

Ly. Servus qui plus cvquo sapit, et qui vult videri magis sapere quam suus herus, est admodum mulestus Iwmini verecundo. Hie Strobilus abeat in malam crucem, poslquam manumisero, modo ad tne ajferat ollam plenum auro puro, ut abstergam lacrymas EucUonis snceri, et eum cum'ulem gaudio, el ineam gratiam Vh^edr'ix ejus filicE, qua peperit nuper ex meo compressu. Sed ecce revertilur onustus Strobilus. Ut reor, affert ollam: et certe est olla, quam bajulat.

STROBILUS, LYCONIDES, MEGADORUS, EUNOMIA.

St. Lyconide, apporto inventum promissum tibi, Aulam auri quadrilibrem : num serus fui?

St. Lyconide, ad te apporto id quod inveni, sicut pollkitus sum ; nimirum ollam

AULULARIiE SUPPOSITA. 321

Ly. Nempe : o Dli immortales, quid video, aut quid habeo ?

Plus sexcentos Philippeos ter et quater.

Sed evocemus Euclionem protinus. 5

quadriUbrem auri. Num desii esse seiTUs? Ly. Nempe. O Dii immortales, quid video, aut quid teneo? Plus ter aut quater sexcentos Philippeos. Sed evoce- mus Euclionem protinus.

LYCONIDES, MEGADORUS, EUNOMIA, EUCLIO, STROBILUS.

Ly. O Euclio, Euclio ! Me. Euclio, Euclio ! Eucl. quid est?

Ly. Descende ad nos : nam Dii te servatum volunt.

Habemus aulam. EucL. habetisne, an me deluditis ?

Ly. Habemus, inquam : modo, si potes, hue advola.

EucL. O magne Juppiter ! o Lar familiaris, et 5

Regina Juno, et noster thesaurarie

Alcide, tandem miserari miserum senem !

Oh, oh, quam Igetis, aula, tibi amicus senex

Complector ulnis, et te dulci capio osculo !

Expleri nequeo mille vel complexibus. 10

O spes, o cor ! luctum depulveians meum.

Ly. Auro carere semper duxi pessumum

Et pueris, et viris, et senibus omnibus.

Pueris prostare cogit indigentia,

Viros furaii, mendicarier ipsos senes. 15

At multo pejus est, ut video nunc, supra

Quam quod necesse est nobis auro opulescere.

Heu quantas passus est eerumnas Euclio,

Ob aulam paulo ante a se deperditam !

Eucl. Quoi meritas referam grates? an Diis, qui bonos 20

Ly. O Euclio, Euclio! Me. Euclio, Euclio! Eucl. Quid est? Ly. De- scende ad 7ios: nam Dii te volunt ivcolumem. Habemus tuam aulam, Eucl. Habetisne, an me deluditis? Ly. Habemus, inquam: modo, si potes, hue advola. Eucl. O magne Jupiter! o Lar/amiliaris, et Regina Juno, et noster thesaurarie, Alcide, tandem te miseret calamitosi senis. Oh, oh, olla, quam te complector latis ulnis amicus senex, et te occupo dulci osculo ! Neqtieo expleri vel mille complexilnis. O spes ! 0 cor ! mihi abstergis luctus. Ly. Semper duxi esse pessimum et pueris, et viris, et senibus omnibus auro carere. Indigentia cogit pueros prostare, viros furari, senes ipsos mendicare. Sed est multo pejus nobis, ut animadvcrlo nunc, di- tari supra quam quod est necesse. Heu ! quantas cerumnas passus est Euclio prop- ter ollam quam perdiderat paulo ante ! Eucl. Cut referam meritas gratias? An Delph. et Var. Clas. Plant. X

322 AULULARI/E SUPPOSITA.

Respectant homines ? an amicis, rectis viris ?

An utrisque? utrisque potius. Et primum tibi,

Lycouide, principium et auctor tanti boni,

Hac ego te aula auri condono : accipias libens :

Tuam banc esse vole, et filiam meam siraul, 25

Prsesente Megadoro, et sorore ejus proba

Eunomia. Ly. et habetur, et refertur gratia,

Ut meritus es, socer exoptatus mihi, Euclio.

EucL. Relatam mihi satis putabo gratium.

Si donum nostrum, et me ipsum, accipias nunc libens. 30

Ly. Accipio, et Euclionis volo mea sit domus.

St. Quod restat, here, nunc memento, ut sim liber.

Ly. Recte monuisti : Esto merito liber tuo,

O Strobile, et turbatam jam intus ccenam para.

St. Spectatores, naturam avarus Euclio 35

Mutavit : liberalis subito factus est.

Sic liberalitate utimini vos quoque :

Et, si Fabula perplacuit, clare plaudite.

D lis, qui respectant bonos tiros? an amicis, rectis viris? an utrisque? Utrisque potius. Et primum te, Lyconide, qui es priiicipium et auctor tanti boni, ego te dono hac ollii auri : accipe lubenter : volo hanc esse tuam, et meam filiam simul, prasenle Megadoro, et sorore ejus proba Eunomia. Ly. Et habeo gratiam, et re- fero, ut meritus es, Euclio, socer mihi exoptate. EucL. Putabo mihi satis relatam esse giatiam, si accipias nunc libens, et nostrum ynunus, et meipsum. Ly. Accipio, et volo domus Euclionis mea sit. St. Quod restat, here , memento nunc, ut sim liber. Ly. Recte monuisti: Esto liber tuo merito, o Strobile, et para intus nunc ccenam turbatam. St. Spectatores, avarus Euclio mutavit naturam : subito factus est liberalis. Vtamini etiam liberalitate: et si Fabula placuit, plaudite clare.

EXCURSUS I.*

AD I. 1. 38. 39.

FAMIANI STRADiE

ROMANI PR^LECTIO PLAUTINA If. De Plautina litera disputatio.

Sunt, qui nullam certain liferam desigiiari pufent, sed ciiaiacteres solito graiidiores atque palmares, ut possint ab omnibus procul legi. Ita par eruditorum nobile, Dionysius Lambinus et Adr. Turnebus Adv. xxiv. 31. Sunt qui non dissimili ratione literas interpretentur, quae nominibus prze- poni Solent, et capitales appellantur. Alii, in quibus nomen profitetur suum Joseph. Castalionis Observ. Ciit. ii. 9. literam L; alii Graecam A; alii T esse Plauto literam longani arbitrautur. Sed primos acriter insectatur J. Lipsius de Pronunc. c. 8. tanquam oblitos Romanorum moris, apud quos olim minusculae, quibus nunc utimiir, usurpatae non fuere notee. Sed imnie- rito eos carpit mea quidem sententia. Neque enini ignoraverunt illi, unum Quiritibus fuisse scribendi genus : sed cum scirent, illud potuisse aut pro- duci grandibus et niaxiniis literis, ut ait Cicero, et cubitum longis, ut hidit Plautns Poeu. iv. 2. 15. Rud. v. 2. 7. aut minutis literulis, ut loquitur idem Cicero ; existimarunt Plautinuni jocum ad aliquam ex literis cubitalibus esse referendum. Potius convicio Lipsiano vapulare debuerantsecundi, qui longam Plauti literam primum in unaquaque sententia characterem, et vel- uti ductorem elementarii agminis interpretantur. Nee minus aberrant, qui ad L confugiunt, cum figuram hujus literas non magis pedibus expri- mant, qui pendent, quam qui suis liumi vestigiis insistunt. Nam qui ad flexum obstipumque collum id forte referreut, invertere deberent elemen- tum. Addite, quod isti imperite sentiunt, L sicut apud nos, ita apud vete- res fuisse ceteris longiorem, siquidem, uti dicebam, literae olim Romanis quadrata; ac pares erant. Nee mihi sententiam suam satis probant, qui hominem pendentem divaricatis cruribus cum A comparant, quasi eadem utriusque tigura sit. Hi enim non videntur inter hominis partes enimierare caput et pectus, quas in A non reperiunt. Doctius interpretamentuni est Coelii Rhodigini A. L. x. 8. qui ad elementum T Plautinas ambages ait re- ferri oportere : quia qui pendet, ejus plane literae reddit imaginem. Pen- dulum enim libratumqne corpus lineam a summo ad imum productam expri- niit, tignum vero aut trabs, ex qua laqueus demittitur, transversum literae

* Ex editione Franc. Gceller, Colon, ad Rhen. 1825.

324 FAM. STRADiE EXCURSUS

diictiim fingere videtnr. Atqiie Iiinc est, quod jndicio vocalinm Lucianns torn. X. p. 70. ed.Bipont. facete indncit 2 obloquenteni adversns T literara furacem ac dignam quae siippliciiim in sua figura sustineat atqne in crucem ac furcas, quas ipsa expriniit, extollatur. Sed haec, quanquani erudita, non tamenostendunt, Tliteram esse longani eminentemque, quod ad Plauti jocum explic-andum necessarium erat. Quare longe iii*, qnos adhuc nominavi, per- spicacius liomo omnium oculatissinius J. C. Scaliger de Causis L. L. x, 40. a quo mutuatus idem videtur J. Lipsius, unum vidit inter elementa charac- terem ceteris proceriorem ac pendentis staturaa accomniodatum, I literam loquor, qurB ex gemino I I sa;pe ab veteribus contrahebatnr in unum I ac supra ceteros apices literanim extendebatur. Ut grapbice quidem videatur referre eum, qui se ipso productior obiongiorqne sit, dum rectus pendet. J. Palmerius in Spicil. p. 671. sic legendum judicavit : quam ex me id uvam faciam, aut literam Longam. Quod ut ridiculum commentum traducit Gru- terus in ultima sua editione, quae ' venenorum omnium pyxis Pandorae al- tera.' Verum quamvis haec ita se habcaiit, ingenioseque dicta sint omnia; tamen ex animo nunquam avelli potuit injecta pridem suspicio insignioris alirujus mendi, quo locus ille vitiatus frustra viros doctissimos in islhapc dissidia velitationesque distulerit, donee me Hieron. Aleander conjectura in h. 1. sua niirifice confirmavit. Etenim hie, quod przeter alia indecorum ei videretiir, anum et servam argutari de re lite'raria, literatisqvie tantnm viris cognita, admonuit me, queni in Plautina ilia litera haerentem animad- verterat, ut viderem, numqnid alio transferri posset Plauti jocus, et alter- utro ex his modis loqui, aut, neque quicquam melius est mihi, Ut opinor, quam ex me ut uvam faciam linea Longa, mi laqueo collum qiiando ohstrinxero. Sic enim non niodo personae decorum servatiir, siquidem muliercularum potius est, uvam ad donicsticos usns filo suspendere, quam literas facere, sed etiam ad nomen 2Ta</)v\^, h. e. wia, quo nomine anus ilia vocabatur, alluditur. Id quod insolens Plauto non esse, ex noniinis significatione jocum captanti, quis ignorat ? Aut, quoniam literam et longum constantissime legitur, hoc in libris nianu exaratis, illud ubique, minore literarnm varietate : neque quic- quam melius est mihi, Ut opinor, quam ex me ut uvam faciam ad literam, Longum mi laqueo collum quando obstrinxero. Nempe ad literam, et noniinis sui simili- tudinem Stapbyla ut uvam faceret, si se pendulam demitteret. Quae con- jectura ut siniillima vero videatur mihi, fariunt profecto tum, quod ea locu- tio ab uva ad suspendium translata plane Plautina est. Sic enim ipse alibi Poenul, I. 2. 98. cum adolescens servum alloquens dixisset, ' Ausculfa mihi modo ac suspende te ;' respondentem audit servum, 'Siquidem tu es mecum futurus pro uva passa pensilis :' tum quod ' longani lineam ' lego in banc sententiam apud Colum. viii, 11. 15. dum ' ligato pede,' inquit, 'longa linea, gallina custoditur;' tum denique quod fili flexus circa racemi caput, ac nodi complicatio, uvjeqne demissio multo melius rem ipsam objicit oculis, quam cujuslibet literae conformatio. Post banc Stradae disputationem jam iuclinat animus eo, ut legam, Ut opinor, quain ex me ut uvam faciam linea Longa, mihi laqueo collum quando obslrinxero>

IN AULULARIAM PLAUTI. 325

EXCURSUS II, Ad 11.4,28.

De hiatu in pentheminieri senarioruin a Planto adtnisso Osaniii disputatio in Anal. Crit. p. 113. sqq.

Hoclocosemel taugam hiatus apiid Latinos iisiim,qiiem,cnm hac in re a viris doctis diversissinias in seutentias discedi animadverterini, fusius alibi dahi- tiir locus examinandi : nunc id solum agendum, ut hiatiim in pentlieinimeri admissum defendam, qneni etsi non Terentio, certe Plauto concedenduni jam vidit Bentleius ad Ter. Eun. in. 1. 18. Apponam exenipla, quae innu- meris fere locis augeri possunt, evidentia aliquot, quibus rem nunc volo non tarn iliustrari, quam confiimari. Ampli. Prolog, vs. 89. * Quid aduiirati estis? quasi vero novum.' Botliius, estis admirati. Aulul. ii. 4. 28. ' Immo equidem credo. An scin' etiam quoniodo ? ' iv. 6. 13. ' Indeque ob- servabo, auruni nbi abstrudat senex.' Post observabo Botliius de sno adjecit, ego. Capt. i. 1. 6. ' Estne invocatum, an non ? Est planissume.' iibi Bossclia dedit, Estne invocatum, an non est ? est planissume. Curcul. III. 16. ' Edepol nae ego hie me intus explevi probe.' vs. 28, ' Nam ilia; catapultae ad me crebro commeant.' vs. 45. ' Quia vestimento, nbi obdor- mivi ebrius.' Cas. Prolog, vs. 51. ' Pnellam exponi : adit extemplo ad mu- lierein.' i. 4. ' Quasi umbra, quoquo ibis tu, te persequi.' Bothe </«oqMO(/. n. 8.35. 'Tibi et Chalino : ita rem gnatam intellego,' Cist. i. 3. 33. ' Pepe- risse gnatam, atque eam se servo illico.' Botiie, servulo e loco. ii. 3. 9. ' Extimuit tum illo ? Horret corpus, cor salit.' vs. 31. ' Servate me Di, obsecro. At me perditis ;' etsi legere posses Divi. ii. 5. 61. ' Quid istuc est verbi? Ex priore muliere.' Bothe, verbi est. vs. 75. ' Ego eam projeci : alia inulier sustulit.' Bothe, miilier alia, vs. 76. 'Ego inspectavi : herus hauc duxit postibi.' Bothe, duxit herus. Poen. ii.8. ' Iratus : vetui exta prosicarier.' Bothe, exta vetui. Rud. iii. 6. 21. ' Ego hunc scelestum in jus rapiam exulem.' Reiz. Scelestum rapiam jam in jus. Hiatum contra Botliius bene expulit Aulul. in. 6. 33. ' Potiire ego hodie, Euclio, tecum volo.' Neque aliter Bothe in ed. minore. Cas. iv. 1. 10. ' Vestitus laute exornatusque auibulat.' Bothe, Vestitus, exornalus laute, obambulat. Vet. Cod. Cam. ut vulgo. Pall, teste Pareo, Vcsiilus laute exornatus obambulat. Alii, in his Helmst. lauteque. Legerim, Vestitus lauteque exornatus am- bulat.

EXCURSUS III. Adii, 4. 33.

C. A. Bottigeri de tonstrinis veterum ad Sabinam excursus p. 330. sqq.

Vel nomina Kovpehs et tonsor, pra;ter vocabula inde ducta, satis probant, proprie a tondeudis capillis profectum esse totum negotiiim, quod reccntio- rum linguEB ei, qui barbicr dicitur, tribuunt, nomen duceiites a voce barba- rica, ' barbatorius,' quae tamen vox jam in lingua rustica apud Petronium

326 FAM. STRAUiE EXCURSUS

reperitnr. Cum enim veteres turn Grzeci turn Romani multo priiis atque frequentius capillos circum circa caput tonderentur, quam niovem ex Ori- ente et ^gypto ad Graecos aetate Alexandii ^ traditum barbae ponendae seqiie- rentur ; longe prius fuerunt, qui capillos quani qui barbam tonderent. Ve- lumtamen haec tota disquisitio, specie quidem levior, sed ad mort-s et histo- riani artium niinime spernenda, ad nanationem de vario barbae radendae usu pertinet, cui quidem post Hotomanni de Barba libelluni multa addi poterunt (v. Fabric. Bibliogr. Antiq. p. 850. sq.). sed adhuc opus desidera- tnr, quo et ex doctrina antiquitatum varius ille usus et quam vim liabuerit in mores cultumque hominum, exponatur. Caremus omnino libro, quo de technologia veterum et opificiis exponatur, qui ope Onomastici Pollucis et Anthologiae Graecae si conscribatur ; praeclare hoc argumentum tractari possit additis Beckmanni et Schneideri ad singula hujus discipiin<E obser- vationibus. Hoc quidem loco ista sufficiant : Negotium tonsoris apud veteres multo gravioris momenti erat, quara apud nos, quoniam antiquig temporibus viri quotidie fere mane in tonstrinis cultui corporis et munditia: operani darent; domi enim neque pectine, neque speculo, neque cetero apparatu curando corpori utebantur.'> Hinc magni illi hominum et aiiorum et garrulorum praecipue conventus in toDstrinis."^ Sed apud veteres tensor idem, ut etiamnum in Anglia hinc illinc usu venit, capillos ornabat, barbam tondebat, idem ungues prsesecabat. Lautioribus tantum liominibus appa- ratus ei cultui accommodatus domi fuit ; iidem propriis ad illam rem curan- dam servis utebantur. Quin etiam speculum multi tantum in tonstrina reperiebant, in qua tonsuram capitis inspicerent."! Triplex erat tonsorura opera, ut primum capillos tonderent, cui operae non tarn forfices adhibe- bant, quam cultris variae et magnitudinis et aciei capillos per pectinem ton- debant.* Itaque Lucianus, ubi apparatum tonstrinaB describit, inter alia magnam copiam cultellorum memorat, neque apud Pollucem, qui duobus locis instrumenta tonsorum enumerat, nisi cultri tonsorii leguntur. V. Polluc. II. 32. X. 140. et Lucian. adv. Indoct. c. 29. toni. in. p. 124. ed. Bip. In- primis memorabile hoc est, quod pro pulcherriraarum una tonsurarum quae habebatur (tonsura autem solus tunc temporis capillorum ornatus fuit) /ii'o ndx^pa, i. e. tonsura unius cultri, dicehatur. V. Aristoph. Acliarn. vs. 849. Sed etiam bini cultri coiuponebantur, ut quasi forficis usum praeberent. Hoc erat dnrXv ixaxaipa tonderi, ut ait Pollux, n. 32. V. Vales, ad Hesych. t. ii. p. 599. 14. Cr.iier autem tondendis capillis appellabatur tpaXls, sive sim- plex fuit (Pollux X. 140.) sive duplex, unde quod instrumentum nos schee- ren dicimus, ortum est. V.Jacobs, ad Anlliol. vol. ii. P. i. p. 171. Solenne autem vocabulum fuit judxo'pa (v. Lucian. Pise. c. 46. 1. 1. p. G13.) unde vox scheere, omissa prima syllaba, facta esse videtur. In tonsura autem, ut pa- tet ex Horat. i. Sat. 3. 31. et i. Epist. 1. 94. maxime spectabatur aequalitas.

» V. Chrysippi fragm. ap. Athen. adire.

xiii. 2. p. 565. A. B. V. Bagueti " V. Casaubon. ad Theophrast.

Comment, de Chrysipp. p. 267. sqq. Charact. 1. xi. p. 137.

^ V. Artemidor. Onirocrit. i. 23. '' Plutarch, de Audit, c. 6. t. vii. p.

p. 23. ubi disertis verbis dicitur, om- 140. Hutten.

nem virum venustiorem tonstrinas « V. Lobeck. ad Phryn. p. 60.

IN AULULARIAM PLAUTI. 327

Conf. Salmas. de Coma p. 23. sq. ideoque tonsores artis peritiores post ton- sos capillos, qui forte capilliili eminerent, eos diligentissime sublegfbant, quam operam Pollux ii. 34. ■KapaKiy^adai dictam docetJ Alteium negotinm fuit baibfE ciiratio, quae si fieret, tonsores vetenim quoque mantile, ut in usu turn erat, villosum intonsumqne, quo detergeietur qui tondebatur, humeris circumdabant. Quod mantile quia constabat lino non tosto, wfx6\ivov Graeci dicebant. V. Plutarch, de Garrul. p. 511. 4. Plautus lusu allegorico ap- peliat • involucre' Capt. ii. 2. 17. V. Casaubon. ad Athen. p. C98. et Mer- curial. V. L. vi. 2. p. 324. Tertium denique, cui operam dabant, unguium lesectio in manibus, (nam pedum quidem in balneis resecabantur,) cui rei propria nomina ouvxi^eiv, aTroruxiT*'" indiderunt. V. Aristoph. Eq. vs. 70G. ibique Schol. Pollux ii. 14G. et Kulin. ad Polluc. vii. 165. Sed postea dis- crimen hoc statutum est, ut oyux'T*"' esset, ad prcesectum. vnguem exigere ; anovvxi^eii', ungues preesecare. V. Meurs. ad Phrynich. Eclog. p. 12G. sq. Cui operae qui cultelli adhibebantur appeilati sunt owxtcTTripia. Pollux x. 140. ibique Jungerm. Hue facit jocosa apud Plautura Euclionis avaritiae de- scriptio Aulul. ii. 4. 34. ' Quin ipsi pridem tonsor ungues demserat, Colle- git, omnia abstiilit praesegmina,' nbi Gruterns oblitus est, vel tenuissimum tonsoris ad ungues prtesecandos opera usum esse. Hinc Martialis cinae- dum quendam, qui operam illam tonsoris variis eniplastris pissinis superva- caneam sibi reddiderat, ' quid facient ungues ?' interiogat, i. e. quis tibi ungues resecabit? V. epigr. iii. 74. ibique Ramirez, p. 272. Hinc Tibullus, nbi effoemiuatum ilium Maratiiuni describit i. 8. 11. 'ungues' memorat ' artificis docta manu sectos,' ubi v. Broekhuys. Jam sensus intelligetur epigrammatis Martialis in cultrum tonsorium : 'ferramenta tonsoria' xiv. 36. Magis etiam qui memoretur dignus est Insus in tonsorem Eugathem Phaniae in Anal. t. ii. p. 53. 6. ubi totus apparatus capilloruni illius con- cinnatoris recensetur. In illo etiam panniculus pili de pileo usu jam de- trito memoratur ad cultrum abradendiim, quern Toup. Emend, ad Suid. t. in. p. 451. Lips, errat, cum pileum tonsoris shaving cap intelligit, neque verum vidit Jacobs, in commeutariis ad h. 1. ceteroquin lectu dignis- simis.

EXCURSUS IV. Ad IV. 9.9.

De toga Candida Lipsii dissertatio in Elect. 1. 13.

De colore vestium apud Romanos itemque de candidatis, sordidatis, palliatis non satis plana hodie res est. Ego paulo uberius dicam, quam qui ante me : et quicquid in his arduum aut clivosimi explanabo exorsus rem a capite, et quod Aristophanes ait, airh ^aX^idoov.

Romanis in vestitu placitum reperio colorem album, sive quia is, ut Plato alibi vult, lastitias proprius et Deorum: sive potius agrestis ilia et

f Ceterum constat ex Plutarchi modo te tondeam ?' interrogate soli- libello de Garrul. p. 510. 11. lonso- turn esse. rem priusquam opus faceret, ' quo

828 FAM. STRAD^ EXCURSUS

prima gens, spretis accersitis coloribus, lanae nativiim retinnit i. e. album. Iti« toga Romanornm alba et tunica fuit, et calcei, et omnis qnotidiana vestis. Toga, inqiiain, alba. Titinnius, poeta vetus, ' Qui in togis candidis sunt, tunicis sordidis.' A. Gellius N. A. iii. 4. ' eumque, cum esset reus, Deque baibam desisse radi, neque non Candida veste uti, neque fuisse solito cultu reonim,' de Afiicano dicit. Plautus Cas. ii. 6. 9. * At candidatus cedit hie mastigia,' de Olympione, qui jam libertus. At liberti novi in toga apparebant, i. e. communi civiiim veste. TeituUian. de Resurrect. Carnis : ' Sifamuliim tuum libertate mutaveris, et vestis albae nitore, et aurei annnli honore, et patroni nomine, ac tribu mensaque honoratur.' Toga igitur alba. Statins in Sylvis, * Albentique humeros indiixit amictu,' albenten* amictum togam appellat virilem, ab eodem colore Gra?cis modo \6wVj mode ad discrimen pra;lext?B, dictam oKo\evKT\v. Eandem circum^cripsit Persius : ' totaque impune Suburra Permisit sparsisse oculos jam candidus umbo.' Candidus umbo synecdochice, pais pro ipsa veste. Nam umbones in toga agnoscit TertuUianus de Pallio, et describit eos eleganter. Apu- leius lib. xi. in palla. Martialis etiam album coloreni togae aliquot locis dat, nt, ' Et toga non tactas vincere jussa nives ;' item, ' Non amet banc vitam, quis(|uis me non amat, opto : Vivat et uibanis albns in offitiis.' Al- bus non ad pallorem, sed ad vestem : quoniam officia bac anteambulonum ID toga alba. Ideo Jiivenalis, ' niveosque ad frzena Quirites.' Et exempla plura sunt, quae mox opportune reddam. Objiciunt ista : Si togae vulgo alb?e, cnr qui prensabant induebantur toga Candida, ut bac quasi nota in- tellisi ft excerni possent a reliqua pkbe? Respondeo : albi coloris togas vulgo fuisse, non candidi. Albus color nativus lanae est ; candidus proprie splendens ille et qui est ab arte. Ideo Polybius \afxirpai' dicere maluit petitorum togam quam Aewiijv et Latiue commode earn dixerimus splenden- tem. Seneca, * Non splendeat toga, nee sordeat quidem.* Spernit enim a sapiente liunc colorem eximie candentem. Subtilia base videniur ? Sunt vera. Nam petitores non contenti insito lanse colore cretain addebant in vestem ut candesceret, inimo splenderet. Hac ergo nota discreti a vulgo et dicti candidati. Isidorus, ' Fit toga addito quodam crelae genere can- didior.' Persius hue alludens, ' quem ducit hiantem Cretata ambitio.' Livius IV. 25. ' Placet tollendae ambitionis causa tribunos legem promul- gate, ne cui album vestimentum addere petitionis causa liceret. Parva nunc res, et vix serio agenda videri possit, quae tunc ingenti certamine patres ac plebem accendit.' Eniendo, ' ne cui album in vestinientuni ad- dere,' auctoribus libris et sententia ipsa, quoniam non alba vestis inter- dicta (absurdum id), sed additio albi in vestem, i. e. cretip.

Objiciunt item de diebus festis. Romani, inquiunt, salteui per dies festos in veste alba erant : non ergo quotidianas togas censendiim Candidas. Hora- tius, ' Ille repotia, natales, aliosque dierum Festos albatus celebret.' Xiphilinus die celebri Romae ob ingressum Tiridatis maxime ait, fonmi im- pletum bominibus fuisse; dimidium ejus populus candidatus et laureatus centnriatim obtinuit ; dimidium exercitus splendide armatus. Laiinus Pacatus in Panegyrico ad Theodosium, 'Quid ego referam festum liberae nobilitatis occursum ? conspicuos veste nivea scnatores?' Vopiscus iu Flo-

IN AULULARIAM PLAUTI. 329

riano, * Tantum illiid dico, senatores omnes ea esse laetitia elatos, iit domi- biis siiis omnes albas hostias ca^derent, albati sederent.' Persius, ' negato Jupiter hoc illi, quamvis te albata rogarit.' Sed expedio me ab hoc nodo et dico noil aliud fuisse in eo more, quani lit per dies privatiin aut piiblice laptos togas recentes sumerent et usu nonduin sordidas aut obsoletas. Pollux I. 25. id expriniit, virb veovpy^ ffroKyJ, virh yeoir\vyi7 iadriTt. Clare discimus ex Prudentio ad Syinniachum, ' Exultare patres videas, pulcher- rima mundi Lumina, conciliiinique senum gestire Catoinini Candidiore toga, niveum pietatis amicuin Suniere :' et ex Ovidio Fast. i. 80. ' Vestibus in- tactis Tarpeias itur ad arces : Et popnlus festo concolor ipse suo est.' Ecce ait 'vestes intactas,' et bene Persius in re simili, 'recentes:' 'Sci- licet hoc populo pexusque logaque recenti Et nafalitia tandem cum sardo- iiyche aibus Sede leges celsa.' Color enim ille a principio in omni toga niveus habendo sordes trahebat et squalorem : quod in vulgata toga ferebant, non ferebant per dies festos. More plane gemino moribus nostris. Inde est, quod per ludos apud Martialem et alios candidal! leguntnr: inde quod apud Plau- tnm Anlularia scribitur, ' Qui vestitu et creta se occultant et sedent quasi sint frngi.' In homines, nisi fallor, tenuiores, qnibus cum copia mutandic toga? non esset; tamen ut nitidi et melioris fortunae apparerent, sub dies ludorum togulam suam ineretabant. Potest et referri ad servos, qui nt liberos mentirentur, fortasse cretam addebant in vestem, ut in cavea fallerent permixti. Nee Romani solum in laetitia aut in sacris adhibebant hunc colorem, sed etiam, ut observatum mihi, externi. Liv. xlv. 20. de Rhodiis : ' Inter multas Asiae Gra-ciaeque legationes Rhodiornm raaxime legati civita- tem converterunt. Nam cum priino in veste Candida visi essent, (quod et gratulantes decebat, et, si sordidam habuissent, Ingentium Persei casum praebere specieni poterant,) postquam consulti,' &c. Suetou. Aug. c. 99. de iEgyptiis : ' Forte Puteolanuni sinum praetervehenti vectores nautaeque de navi Alexandrina, quae qnidem tunc appulerat, candidati coronatique et thura libantes fausta omina et eximias laudes congesserant.' Propter has togas albas fullonum apud veteres creberrimus nsus ; rarus tinctorum : fullonum, qui maculas scilicet ac sordes e toga einebant, et addito sulfnre ac creta iteruni eam candefacicbant. Adi Plinium de iitroque H. N. xxxv. 15. et 17. Comcediae plenJE fullonum, testes togata?. Et eorum munus expressit eleganter Titinniiis apud Noniuni : * terra haec est, non aqua Ubi tn solitus argutarier pedibus Cretam dum compescis vestimentaque lavas.' Argutationem pedum vocat id quod Seneca ' fulloniiim saltum.'

i\lba igitur toga, et ea quamdiu communi in usu, discrimen nullum inter cives fait a colore vestis, nisi quod divites, munduli, elegantes semper in toga sua a fullone nivea, vulgus fere sordidiores essent, togisqne magis pallentibus, ac, ut proprie dicani, obsoletis. Ideo Seneca Ep. cxv. per sor- didos intelligit vulgum : ' Mirari quidem non debes,' inquit, 'corrupta ex- cipi non tantum a corona sordidiore sed ab hac turba quoque cultiore. Togis enim inter se isti, non judiciis dissident.' Ait diserte, ' togis.' Sed et viri illustres ac nobiles rei facti per dies judicii sumebant banc togam sordidam, posita nivea, ut niiserabiliores essent in veste plebeia. Itaque rei in sordi-

330 EXCURSUS IN AULULARIAM PLAUTI.

bus esse dicnntnr ant sordidati, non piillati, ne quis erret; qni color tantum fnnehris. Viri etiam graves ac rigid! non amabant exiniium ilium cando- rem, et ab hac re simia ilia apud Herat, i. Ep. 19. 13. ' Exiguaeque togae simulat tesquore Catonem,' Recta ilia lectio. Male vulgo, textore. Duo enim lauti homines amabant in toga laxitatem et candorem, spreverat utrunique Cato arcta toga contentus et ea sqnalenti. Id enim Horatio ' tesquor :' sed vide Feam ad h. 1. Haec olim. Multa republica et iniperio labente mirum quantum mutaverit vestis.

M. ACCII PLAUTI

CAPTEIVEI.

DRAMATIS PERSON/E.

Ergasilus, Parasitus. Hegio, Senex.

LORARIUS, "^

Philocrates, \Captivi.

Tyndarus, j

Aristophontes.

PuER Hegionis.

Philopolemus.

Stalagmus.

Grex.

ARGUMENTUM, UT QUIBUSDAM VIDETUR, PRISCIANI.

Captus est in pugiia Hegionis filiiis. ^liiim qnadiimum fiigiens servus vendidit. Pater captives commercatur Alios,

Pliilopolennis JiUus Hegionis captus est in certamine ab Eliensibns. Stalag- mus servus ejusdeni Hegionis fugitivus vendiderat antea alterum filiuni Hefjio- nis, nomine Papgnium sen Tyndarum. Hegio emit captives EUcnses eo consi-

* Incipit fabula Captivorum Plauii C. non Captcivorum ; neqiie aliter est in omnibus Pll.sed Argumenti d/cpoo-TiX's arguit,non aliter scribenduni a.pxo-"<oiS' Inscribitur Cuptividuo in V. 2. 3. J. Captivi simpliciter in B.1.2. HI. 1. V. 1. Captives Plauti Canierarius pntabat intercidisse, liuic autem, quze ad uos pervenit, Comcediae titulnm fuisse Captivi duo.

1 Captus fuit Canier. Captu'st Bossclia in ed. sua, Amstel. 1817. Egionis HI. t, — 3 Aleos C. Parei 2. Alios Pll. alteros edd. queedam ante Pareuni. —

NOTiE 3 Aliosl Id est Elios, ab nrbe Elide.

332 ARGUMENTA.

ranliim stndens, uti natum recuperet.

Et in ibiis emit oiim amissiim filinni. 5

Is suo cum domino veste versa ac nomine.

Ft amittatur fecit : ipsiis plectitnr.

Et is rediixit captum et ftigitiviim simul,

Jndicio cnjiis alium agnoscit filium.

lin, ut recuperaret Philopolemum &\\nm filium: et inter illos captivos emit impru- deas filium Tyndarum, quern amiserat olim. Tyndariis /«tjY wt Philocrates dominus dimittatur, versis nominibus ac vestibus. Ipse dat pcenas pio Pliilocrate domino. Piiiiocrates r(;d(/cj< Pliilopolemuni, et Stala^nuim s.ev\nva fugitivum cum eo : cujus fngitivi indicia cognoscit Tyndarum alium filium.

4 HI. 1. B. 1.2. ut natum; edd. quaedam vett. uti natum suum ; Lgg. uti gnatum reciperet ; Arg. recuperet suum. — 5 Et inibi HI. 1. H, C. Pll. Lgg. al. ap. Bossch. Et interibi edd. quaedam vett. Et mild al. ap. Langiuni. — 9 HI. 1. a ni. sec. coius; V. 3. ejus. Hi. 1. J. cognoscit.

NOTvE

5 Etinibus] Pro ' iis.' 'Is'enim, tise declinationis in is, in dativo et secundum analogiam nominum ter- ablativo plurali debet habere ibus.

ALIUD ARGUMENTUM CAMERARIl.

FABur-iE buic nomen Captivi duo. Inter Plautinas onines liaec et argu- mento et expositione optima est et elegantissima. Ipse etiam poeta banc conimendat ut pnblice scriptam. Miiltsque bonae sententiae in hac in- sunt, et eximitK fidei exemplum servi erga berilem filium. Cum enim bellum esset inter iEtolos et Elienses, capitur Philopolemus ^Etolus, He- gionis filius, itemque Eliensis Philocrates. Hunc Hegio una cum servo Tyndaro emit, quod speraret, posse aliqua permutatione captivorum, re- cuperare se filium suum. Sed inter dominum et servum convenit, ut ser- vus 86 dominum esse simularet. Ita dimissus aestimatus Philocrates ut servus, rediit in patriam. Fraude detecta per alterum captivum Aristo- phontem, vehementissime irascitnr senex, et Tyndarum compedituni in lapidicinas conjicit. Hie erat filius ipsius, furto surreptus eetate puerili a servo. Interea revertilur Philocrates, et adducit filium Hegionis, et servum etiam ilium furem. Itaque agnitus Tyndarns in libertatem et fa- miliam suam restituitur. Argumentum ita est snmtum quasi res geratur in y£tolia.

IN CAPTEIVUM PROLOGUS. 333

PROLOGUS.

Hos quos videtis stare hlc captives duos,

Illi qui astant, hi stant ambo, non sedent.

Vos vos mihi testes estis me venim loqui.

Senex qui hie habitat, Hegio est hujus pater.

Sed is quo pacto serviat sno sibi patri, 5

Id ego hie apud vos proloquar, si operam datis.

Seni huic fuerunt filii nati duo,

Alterum quadrimum puerum servus surpuit,

Eumque hino profugiens vendidit in Alide

Patri hujusce: jam hoc tenetis? optimum est. 10

Negat, hercle, ille ultimus : accedito.

Si non ubi sedeas locus est, est ubi ambules.

Quando histrionem cogis mendicarier.

Ego me tua causa, no erres, non rupturus sum.

Vos qui potestis ope vestra censerier, 15

Hi gemini captivi, Philociates et Tyndanis, guos conspicitis hie stantes, illi ambo qui sta7it, slant, non sedent, Vos vos appello testes me dicere verum. Senex qui manet hie est Hegio pater hujus Tyndari. Ego aperiam voMs quomodo est Tyndarus servus sui patriSy si attente audiatis. Hie senex hahuit duos natos, Phi- lopoleniiiiii el Tyndarnm. Mancipium Stalaginus siiffurutus est allcrum puerum Tyndaiiim, quatuor annis nntum, arreptaque hinc Juga, eum vendidit in Elide patri hujusce FhWocratis. Intelligitis nunc id 1 Bene est. Profecio ille qui in ultima area est, negat audire. Accede: si non est spatium in quo sedcns, est in quo ambules. Quandoquidetn adigis histrionem ad inopiam, ut qui gratis aiidis, ego non mihi ilia rumpam propter te: ne ignores, Vos qui poteslis in censum re-

1 ISIosquosVW. 1.2. 4.5. G. hie stare Lgg.— 2 Jlli qui stant H.U.m, 1.2.3, 4. 6. V. 1, J. B. 1. HI. 1. quidemslant PI. 5. G. qui stunt instant L. 1.— 3 Hoc vos C, a in. sec. et Parei 2. Hos vos C. a ni, pr.— 4 L. 1. qui habitant ; Lgg. habitat hvjus est pater.— 6 Id ego id hie B. 1. pi^oloquor Y. 'S.—S Alium V. 1. Bosscli. al. vett. subripuit V. 1. Pil. HI. 1. surriput B. 1. surriipuit Lgg. C. Parei 2.-9 Eu7n hinc Lgg. fugiens V. 2. 3. J. in Aulide Hi. 1. B. 1.

2, Pll. in Alida Lgg.— 10 Hujusce patri Bossclia. — II Sed negat h, se illic Arg.

3. Negat, mehercle, i, u. discedito Bosscha.— 13 C. Pll. 1.2. 3. hystrionem ;

NOTyE

1 Hos quos videtis] Pro ' hi quos,' 15 Vos qtii potestis .,, eenserier^Vos

non solum Plauti, verum e«iam Te- quibus est satis divitiarum, ut in

rentii, et omnium illius sscculi scrip- censum referri possitia. Qui censu

torum, estj ut relativum et antece- carebant, civitatis jure cxcludeban-

dens, quemadmodum substantivum tur, necjue a censoiibus quinto quo-

et adjectivum casu eodem efferant. que aiiuo ut C8et«rlceasebantur, sen

EESTTY ) IFC

334 M= ACCll FLAUTI

Accipite reliquom : alieno uti nihil raoror.

Fugitivus ille, ut dixeram ante, hujus patri,

Domo quern piofugiens dominura abstulerat, vendidit.

Hie postquam iiunc emit, dedit eiira huic gnato suo

Peculiareni : quia quasi una aetas erat. 20

Hie nunc domi servit suo patri, nee scit pater.

Enimvero Di nos quasi pilas liomines habent.

Rationera habetis, quomodo unura araiserit.

Postquam belligeiant J^toli cum Aliis,

Ut fit in bello, capitur alter filius. 25

Medicus Menarchus emit ibidem in Alide.

Coepit captives commercari hie Alios,

ferri testris opibus, audile cetera. Non euro placare ahalienatos. Hie Stalagmns fugitivus, sicut dixeram antea, vendidit Theodoroinedi Pliilocratis patri, dami- vum quern surripuerat aufugiens domo. Hie Tlieodoroinedes postquani coemit hunc, dedit suo filio Pliilocrati peculiarem, quia erat fere eadem cetas. Hie minis- irat jam suo patri domi, nee pater scit. Nam Dii nosjactant homines veluti pilas. Tenelis qua ratione perdidcrit unum. Intereadum /Etoll bellum gerunt cum FJien- sibus, alter Hegionis//»<s Philopolemus capilur sicut in bello accidit. Medicus Menarchus emit eum ibidem in Elide. Hegio instituit commereium Eliensium

V. 2. histrio7ies. PI. 2. medicaricr. — 17 Lgg. Fugitives. HI. 1. J. ut ante dixe- ram.—1% V. 2. 3. J. Domino. In L. 1. et Lgg. deest qiiem. C. a m. pr. profu- gens. — 19 V. 2. dedit ei. Nonnullaj edd. non agnoscunt huic. — 22 Est vera. Di V. 1. 2. 3. L. 1. Ast vero di Lgg. Est vero divos PI. 6. Est vera Svptas PI. 5. Est vero dives PL 3. Est vero dinos PIL 1. 2. 4. Enim vero Di C. Et vero Di nos B. 1. Est vero nos Dii HI. 1. homines deest in J. — 21 Alidis V. 1. Lgg. Aulidis HI. 1. B. 1. V. 2. 3. L. 1. J. PH. Aliis edd. quffidam vett.— 25 Uti Jit Bosscha. Ut in bello fit edd. vett.— 26 Merenchus V. 2. in aulide HI. 1. B. 1.

NOT.E

in Instrnm et censum referebantur. ludus puerorum. Interrogafus jEso-

22 Di nos quasi pilas homines habent] pus, quid agerent Dii, respondit,

Festus : 'PilaD et effigies viriles et cos to. /u-lv oiKoSoixelv raSe Kara^dWeiv,

niuliebres ex lana Compitalibiis sus- struere et destruere.

pendebantur in compitis, quod hunc 24 ^Etoli] .'Etolia Graeciae regio,

diem festum esse Deorum inferoruni, Epiro, Acarnaniae, et Locris con-

quos vocant Lares, pntarent ; qui- termina.

bus tot pilap, quot capita servorum ; Cum Alas'} Alii cume. Veteres di-

tot effigies, quot essent liberi, pone- cebant * cume,' 'tame,' ' quame,'

bantur ; nt vivis parcerent, et es- pro ' cum," tarn, 'quam ;' et aliquan-

sent bis piiis et simulacris contenti.' do d interserebant, 'cumde,' ' tam-

Unde forsitan Lares pingebantur de,' ' quamde.'

cum pila in mami. Plato dictitabat 27 Alios] Elis, regie Graeciae in homines esse Qfuv aOvpfj-aTa, Deo- Peloponeso, et nrbs quae est re- rum ludus. Alius appellat Tralyvia, gionis caput.

IN CAPTEIVUM PROLOGUS. 335

Si quem reperire posset, cum quo mutet suum

Ilium captivura : hunc suum esse nescit, qui domi est.

Et quoniam heri inde audivit, de sumrao loco 30

Summoque genere captum esse equitera Alium,

Nihil pretio parsit, filio dura parceret,

Reconciliare ut iacilius posset domum ;

Emit hosce de praeda ambos de quaestoribus.

Hice autem inter sese hunc confinxerunt dolum, 35

Quo pacto hie servus suum herum hinc amittat domum.

Itaque inter se commutant vestem et nomina.

Illic vocatur Philocrates, hie Tyndarus.

Hujus illic, hie illius hodie fert imaginem,

Et hie hodie expediet banc docte fallaciam, 40

Et suum herum faciet libertatis compotem,

Eodemque pacto fratrem servabit suum,

Reducemque faciet liberum in patriam ad patrem,

Imprudens : itideraque ut saepe jam in multis locis

captivorum, ut inveniret quempiam qucm commutaret cum filio caplito apitd Elien- ses, Ignorat Tyndarvxm (jid est domi, esse suum filium. El quia accepit heri hinc captum esse equitem Eliensem illustri loco, nobiLissimo sanguine, nidli parcit sumtui, ditm recuperet filium, ut posset revocare domum ; emit a qucestoribus hos duos de prada. Hi vero machinati sunt hunc fraudem inter scse, qua ralione hoc mancipium dimitiat hinc ad patrem suum dominum. Quocirca commutatis inter se vestibus etnominihus, ilk appellalur Philocrates, hie Tyndarus. Hujus Hie, hie gerit hodie habitum illius, et hie e.rplicabit cullide hodie Hlam asiutiam, et reddet Pliilocratem suum domitium compotem libertatis. Eodem tnodo erit salutaris suo /r«<ri Philopolemo, rcducetque liberum in patriam /Etoliam ad patrem. He^\o- iiem inscius : ci itidem ut plerumque etium in compluribus locis non desunt qui

in Alide Lgg. — 27 C. PlI. conmercari; Lg». commer care, —28 PI. 2. cum qui ; V. 3. J. quo cum ; rb cum deest in L. 1. et Bosscli. — 29 Ilium captivum smim Lgg — 30 Parews, ittd audivit, ecodd. C. et PH.— 31 HI. 1. B. 1. V. 3. J. nntis Lg. Pil. 3. 5. equitem allum ; V. 1. equitem aleum ; L. 1. militem alium; V. 2. et nonnulli Lgg. equitem alterum ; PH. 1. 2. M. mUitem altum; Pi. (j. equitem alium.— S2 Vox parsit e.st in litura in HI. 1.— 33 L. 1. faciiius est.— 34 Emit hosce ambos Lgg. umbo PI. 1. in niaig. H. M. V. 2. J. B. 1. Hi. 1. a quastoribus PI. 2.-35 Hisce J. V. 1. 2. C. a ni. pr. PlI. hunc deest in HI. I . B. 1. V. 2. L. 1. J.— 3G Quo p. is M. B. 1. HI. 1. a ni. sec. PH. V. 2. 3. L. 1. Quo p. his C. a m. pr. servos C. V. 2. 3. L. 1. servos servom J. sevum herum M. — 37 J. V. 3. inter sese. L. 1. ac nomina. — 40 HI. 1. a ni. pr. hanc iulam fallaciam.—A2 C. servavit.—U PH. HI. 1. B. 1. 2. V. 2. 3. L. 1. J. G. H. M.

NOTyE 34 Quastoribus'] Inter alia munia divenderent, quorum pretium in aeia- id erat quaestoruni, ut spolia hostiuni riuni publicum confenent.

336 M. ACCII PLAUTI

Plus insciens qiiis fecit, quam prudens boni. 45

8ed inscientes sua sibi fallacia

Ita compararunt et confinxerunt dolum :

Itaque hi commenti de sua sententia,

Ut in servitute hie ad suum maneat patrem :

Ifa nunc ignorans suo sibi servit patri. 50

Homunculi quanti sunt ! cum recogito,

Haec res agetur nobis, vobis Fabula.

Sed etiani est, paucis vos quod monitos voluerim.

Profecto expediet, Fabulae huic operam dare.

Non pertractate facta est, neque item ut cetera) ; 55

Neque spurcidici insunt versus immemorabiles ;

Hie neque perjurus ieuo est, nee raeretrix mala,

Neque miles gloriosus. Ne verearaini.

Quia bellum iEtolis esse dixi cum Aliis.

afferant plus emolutnenti imprudent es, quam scientes. Sed inscientes sic concinna- runt, et architectati sunt fruudtm. Itiique hi invenerunt suo 3Iarte, ut it7ius ma- neat servus apud suum patrem. Sic ministrat nunc ignarus sua- sortis suo patri. Quanti hoinines sunt asthnandi ! si bene reputemus iiobisciini eonini sortem, id a nobis reprcesenlabilur nt res gesta, quamvis est /alula. At est praterea cujus vos mnnuerim. Sane utile crit audire attente hanc Fabulam. Non constat stylo I'ulgari et solito, non sordet cat minibus impudicis de memoria abolendis. Abest hinc impudiciti(E minister infidus, non infame scortum, non miles injlaiits. Ne mirum videatur, si 7nonui esse bdhim JEtolis cum Eliensibus : pugnw committeU'

itidem et scepe. Mox, jam deest in Lgg. — 45 HI. 1. a m pr. quid fecit, Edd. qiicedam vett. quatn sciens. — 46 HI. 1. fallacia dolum. G. sed hi inscientes. — 47 V. 1. confixerunt. Lgg. dolis ; rh dolum deest hie in HI. 1. — 50 Itaque nunc HI. 1.— 51 B. 1. quom~[yro cum. HI. 1. B. 1. 2. PlI. 1. 2. 3. 4. 5. V. 2. J. G. M. H. et cod. Bartli. rem cogito ; PI. 6. rem cognito. — 53 Edd. quaedam vett. quod monitos vos volnerim. — 55 Nam V. 3. J. PlI. 1. 6. HI. 1. — 56 Neque spur- cidi HI. 1.— 57 Hie nee L. 1. pejurus Lsg.— 58 HI. 1. B. 1. C. a ni. pr. glori' osus esse ne vtreamini ; Lgg. gloriosusne vereamini. — 59 Alidis'Lgg. C. Aididis

NOTiE

55 Non pertractate] Id est, nova crobius : * Impiidica et praetextata

fabula est: quasi dicat, nunc pri- verba jacientis.' Alii pcrac<a<e, id est,

mum luditur htcc fabula. Non repe- jnvcuiliter, lascive. Nam ' peractati '

titur ut aliiF, qua; jam spectatae sas- olini juvenes dicebantur. Lucilius

plus reponuntur. Alii prtetextate, apud Nonium, ' Inde peractate chla-

id est, scuriiliter. ' Praetextatum ' mides ac barbula prima.' Idem,

pro obscceno veteres ponebant. Au- ' Turn ephebum quendam, quem vo-

lus Gellius ; ' Non pratextatis, sed cant peractaluui.' puris honestisqne verbis,' &c. Ma-

CAPTEIVORUM ACT. I. SC. 1. 337

Foris illic extra scenam fient praslia. 60

Nam hoc paene iniquum est comico choragio,

Conari do subito nos agere tragoediam.

Proin, si quis pugnam expectat, lites contrahat :

Valentiorem nactus advcrsarium

Si erit, ego laciam ut pugnam inspectet non bonam : 65

Adeo ut spectare postea omneis oderit.

Abeo. Valetc, judices justissimi,

Donii, bellique, duellatores optumi.

iur illic foris extra tlieatrum. Hoc enim est propemodtim inconveniens apparalui comico, si aggrediamur de repente exhibere trngcediam. Ilaque si quis desiderio ienetur piigncB, moueat rixain. Si incidat in hoslem robustiorem, ego efficium ut spectator sit certaminis non ita jucuudi, adeo ut vereatur dcinceps spectator esse cujusvis pugncE. Abeo. Falete, judices CBquissimi, pace et armis strenuissimi duces,

Pll. HI. 1. B. 1. 2. esse deest in HI. 1. B. 1.— CO V. 2. fiant.— 61 Lgg. et Bossch. iniquom'st.— G2 V. 1. J. HI. 1. B. 1. 2. de siibitontos; V. 3. de siibi- tentos. C. Pll. Tragceidiam. — 63 Proinde PH. 1. 2. 6. expetat V. I. expetet V. 2. spectet Lgg. — 65 Sin erit HI. a m. pr. B 2. J. ego faxim iionnulli vett. ut p. cernat Bos. — 66 Pll. sex, C. omnis.

NOTyE

61 Choragio'] Est apparatus sceni- institiitiis. Ciioragiuni auteui tragi- cus exhibendis tragcediis et comctdiis cum differebat a comico.

ACTUS PRIMI SCENA PRIMA.

ERGASILUS.

JuvENTUS nomen indidit scorto mihi, Eo quia invocatus soleo esse in convivio.

Erg. Juvenes tne insignierunt nomine scorti, propterea quod consuevi esse inio-

1 Juv. indidit scorto mild nomen L. 1. — 2 Lgg. in convicium.—^ C. aio ;

^OTJE

2 Invocatusl Est jociis in hoc vo- non invocabant parasitoinm. ' luvo- cabulo : amatores enim in conviviis catns ' autem, quia significat et quern invocabant amicanim nomina, sed invocant, et quem uon vocant ; id-

Delph. et Var. Clas. Plaut. Y

338 1\I. ACCII PLAUTI

Scio absurde dictum hoc derisores dicere,

At ego aio recte: nam in convivio sibi

Aniator, talos cum jacit, scortum invocat. 5

Estne invocatum, an non? est planissume.

Verum, hercle, verum nos parasiti planius,

Quos nunquam quisquam neque vocal, neque invocat.

Quasi mures semper edimus alienum cibum.

Ubi res prolatae sunt, cum rus homines eunt, ^ 10

Siraul prolatae res sunt nostris dentibus.

Quasi cum caletur, cochleae in occulto latent,

Suo sibi succo vivunt, ros si non cadit :

Item parasiti rebus prolatis latent

catiis in ccenis. Intelligo ens qui rident detorquere hoc verbum aliorsiim : itt ego contendo id apposite did. Nam amans invocut scortum quando miltit talos. Invocatur, an non/ Iiivocatur sine dubio. Hoc constat per Hercukm: sed in nobis parasilis magis constat, qui neque rocati, neque invocati, obligurimus semper ccenam alienam, reluti mures. Quando judiciu stint procrastinatd ; quando potcntiores proftciscuntur rus, uno tempoi'e res sunt procrastinates nos- tro ventri. Quemadmodum cum astus est, limaces sese continent in tentbris, victitunt suo projuio humore, si ros non depluat ; sic parasiti abscondunt se in

quod tamen ainbigiie scribitiir, quasi clio ; ad oram l!al)et, nt dico ; quod le- tinent Pll. sex. dico HI. 1. 2. B. 1. 2. V. 1. 2. 3. L, 1. J. natn scortum in HI. I. B. 1. 2. Pll. V. 1. 2. L. 1.— .5 Sibi amator HI. 1.2. B. 1. 2. Pll. C. scortum deest PI. 5. V. 3. inrocat scortum HI. 1.— 6 V. I. 2. 3. L. 1. J. Lgg. Pll. HI. 1. B.1.2. an 7ion planissume ; C. an non plantissime. Vs. G. 7. 8. desiint hie in HI. 1. sed inseruntnr post vs. 10. — 7 Verum h. vera PI. 1. PI. 3. a ni. sec. Ve- rum h. vere V. 2. — 8 J. nee vocut, nee. — 10 Voc. rus deest in L. 1. — 12 Quasi cum calent B. I. calent est in litiira in Hi. 1. calcetur Lgg. cocclea C. code PI. 6. coclea Pll. 1. 2. 3. 4. 5. occleo Lgg. L. 1. V. 1.— 13 Lgg. C. PI, 1. a m. sec.

NOT;E

circo Ergasiliis ' invocatum ' se di- jaciebanlnr tali ad sortiendas biben-

cit, non qiiod iiivocetiir, sed quod di vices, titpote voliiptati servientes.

non vocetur. ' Invocaie ' est, nsur- 3 Derisores'] Triplex parasitorum

pare alta voce nomen ejus queni genus : Derisores, plagipatidae, seu

invocant, quando jacinnlur tali Lacones, et adulatores, qui vel ex

ad sortiendam vicem bibendi, hoc suo nomine satis cognoscuntur: nam

ferme modo : ' Ergasile, te iuvoco.' derisores erant, qui, ut asymboli

Id fieri solebat ab aniatoribus qui ccenarent, risum e re quavis capla-

invocabant nomen amicarum, tan- bant : plagipatidas erant ii in quos

quani Nuuiinum et Venerum sua- licebat quidvis audere: adulatores

rum, ad hunc fernie modum : 'Te erant subdoli et vani admiratores et

invoco, mea Piiileniism,' si jaceret factorum et dictorum ejus ad cujus

talos Argyrippns scoita et parasiti niensam sedere liccret.

ad convivia vocari soliti ; et invo- 14 Rebus prolatis] Est rei in aliud

cari soliti iidem in conviviis, qusndu tempus translatio. Igitur res para-

CAPTEIVORUM ACT. I. SC. 1. 339

In occulto, miseri viclitant succo suo, 15

Dum ruri rurant homines quos liguriant.

Prolatis rebus parasiti venatici

Sumus : quando res redierunt, inolossici

Odiosicique et multum incommodistici.

Et hie quidem, hercle, nisi qui colaphos perpeti 20

Potis parasitus, frangique aulas in caput,

Vel ire extra portam trigerainam ad saccum licet.

Quod mihi ne eveniat, nonnullum periculum est.

Nam postquam meus rex est potitus hostium,

Ita nunc belligerant vEtoli cum Aliis. 25

Nam ^tolia haec est : illic captu'st in Alide

latihulis justilio indicfo, infelices ritam tolerant suo succo, Interea homines quos possU7it parasitari, luri commorantur. Parasiti suttius famelici, ca'nis piocrasfina- tis : sed cum res redeunt, vonices, odiosique, et valde importuni. Et hie profecto eundum est ad saccum extra portam trigeminam, iiisi qui parasitus est, potest per- ferre alapas, et offerre caput frangeudis ollis. Est quoddam periculum ne hoc mihi accidat, postquam meus nutritius in potestatem venit hostium, Ita JEtoli bellum gerunt jam cum Eliensibus. Nam est hcec JEtolia, Philopolemus filius

svco, HI. 1. si non codit, — 15 Csuosuco; hga:, suco suo. — 16 hgs. Ugurriant, — 17 HI. 1. B. 1. 2. C. Pll. sex, V. 1.2. 3. J. \-enatici canes ; L. 1. venaticique canes,— 19 PI. 4. C. V. 1. 3. J. incomodestici ; Pll. 1. 2. 3. 5. G. Lgg. HI. 1. 2. B. !. 2. incommodestici.— 21 Potest Pll. sex, V. 2. 3. L. C J. HI. 1 . B. 1. 2. Pates V. 1. C. — 22 Vel extra portam Bossch. L. 1. poram C. a m. pr. ad sac- culum J. HI. 1. 2. B. 1.2. Pll. 1. 3. 1. 5. C. «jti! saculum PI. 2.— 23 Lamb. periculum est nunc. — 24 Nam pol postquam PI. 5. — 25 Aulidis HI. 1. B. 1.2. Pll. sex, V, 2. 3. L. 1. J. aliis Lgg. Alidis C. V. 1.— 26 V. 2. 3. J. HI. 1. B. 1.

NOTyE

sitorum prolatap, siintcoenae procras- modo, Plantina vocabula.

tinatJE, sen jiistitium dentiuin, esu- 20 Colaphos perpeti] Parasiti ho-

riales feriap. mines, alioqiiin libeii, quo lantiiis

17 Venatici'] Tam homines quam ccenarent, quidvis patiebantur, nt eanes venation! dediti minus sunt servi et vilia mancipia : et hi plagi- obesi propter exercitationein ere- patidae.

bram, atque adeo famelici inprimis, 22 Portam trigeininam] Porta Os-

unde Data proverbialis similitudo tiensis trigemina, a tribus Horatiis

Ga\\\c,a, affam{^ comme un chasseur. et Curiatiis trigemina. Extra banc

18 Molossici] Canes allati ex Mo- portam obsidebant vias meudici cum lossia regione Epiri, iiigluviei pro- saccis, in quos mittereni quicqnid fnndiB : inde coniparatio cum para- erogaretnr.

sitis. 24 Rex] Reges appellabant para-

19 Odiosici] ' Odiosicus ' ab odio- siti eos a quibus alerentur, idque, ut so: ' incommodisticns ' ab incom- videre est, per adulationern parasiti-

340 M. ACCII PLAUTI

Philopolemus hujus Hegionis filius

Senis, qui hie habitat : quae sedes lamentariae

Mihi sunt: quas quotiescumque conspicio, fleo.

Nunc hie occepit quaestum hunc filii gratia 30

Inhonestum, maxume alienura ingenio suo.

Homines eaptivos commercatur, si queat

Aliquem invenire, suum quieiim mutet filiura.

Nune ad cum pergam : sed aperitur ostium,

Unde saturitate saipe ego exii ebrius. 35

hujus Hegionis senis, cvjus adest domus, comprehensus est in Elide : quod quidem dumiciUum mihi gemitum extorqttet. Quoties video hoc, collacrijmor. Hie insti- tmt hoc commercium Uliberale, et maxime aliemitn a suo ivgenio, in giatiam sui flii. Coemit vivos hello captos, ul possit hnbire quempiam quocum permutet suum fitium. Jam ibo ad euin : sed reseratur janua, ex qua ego excessi scepe temulen- tus et satur.

illic est captus in HI. 1. 2. B. 1. 2. Pll. Aulide.— 27 Philopolemeus h. Egionis C. Egionis Lgg. — 29 Lgg. aspicio.—a\ Inhonestum, et maxime Lge- — 33 B. 1. V. 2. Pll. C. qui commutet ; Fl. 1. a ni. sec. qui cummutet ; V. 1. 3. L. 1. quicum mutet; J. quicum commutet. HI. 1. qui cu commutet . — 34 Pll. sex, C. hosli- um. — 35 G. M. et Both, exivi.

NOT/E cae germanam soiorem : et hi adiila- inter hapc verba ostendit spectatori- tores. bus facicm tlieatri, in qua repraeseii-

26 Nam JEtolia hwc est] Parasitus tabalur yEtolia.

ACTUS PRIMI SCENA SECUNDA.

HEGIO, LORARIUS, ERGASILUS.

Hii. Advorte animum sis tu: istos eaptivos duos.

Here quos emi de praeda, de quaestoribus,

His indito catenas singularias ;

Istas majores, quibus sunt vineti, demito.

He. Audi, Lorarie, injice catenas singulas singulis captivis quos mercatus sum heride spoliis hoslium a qucestoribus : aufer illas graviores, quibus sunt constricti.

1 j4 cor <<> Lgg. Advorte animum: sis tu istos, Sfc. L. 1. Advorte animum sis : tu, ^c. J. V. 2. duo G 2 Heri Pll. C. G.— 4 L. 1. vineti devincito ; J. tincli

CAPTEIVORUM ACT. ). SO. 2. 341

Sinito ambulare, si foris, si intus volent: 5

Sed uti asserventur magna diligentia.

Liber captivus avis ferae consimilis est :

Semel fugiendi si data est occasio,

Satis est : nunquam post illam possis prendere.

Lo. Omnes profecto liberi lubentius 10

Sumiis, quam servimus. He. non videre ifa tu quidem.

Lo. Si non est quod dem, mene vis dem ipse in pedes?

Hk. Si dederis, erit extemplo mihi, quod dera tibi.

Lo. Avis me ferae consimilem faciam, ut praedicas.

He. Ita ut dicis : nam si faxis, te in cavcam dabo. 15

Sed satis verborum est : cura quae jussi, atque abi.

Er. Quod ego quidem nimis quam cupio tit impctret ;

Nam ni ilium reel pit, nihil est quo me recipiam.

Nulla juventutis est spes : sese omnes amant.

Hie demura antiquis est adolescens moribus: 20

Concede incedere, si luhcat sen /oris, seu domi. At vt custodiantur, singulari opus est vigilantia, Solutus capticim est similis avi minime c'icuri : si via iipertu est semel evadendi, sufficit. Nequeiis eum tenere deinceps. Lor. Suie diibio sumiis universi lubentius liberi, (juam servi. He. Non tu sane mihi videris ejus- modi. Lor. Si non habeo quod impendain, sinisne ut me dem in/ugam? He. Si aufugeris, liubebo statim plagas quas tibi largiar, LoR. Efudnm similis avis fercE, evolabo quemadmodum dicis. He. A'on ita male ; namsi fugeris, te inclu- dam in caveam. Sed f^t satis dictum : cura quce imperavi, et proficiscere. Erg. Equidem quam magnopere exoptout id assequatur: 7iam uisi recipiut Philo- polemxan, non est quo me recipiam. Nulla est spes in juvenluie ponenda: quivis sese amant : una verba ille juvenis est vetustis moribus, Nunquam exiiilaravi

dimilto.—7 V. 1. C. Pll. 1. 2. 3. 4. avis fere; L. 1. animus ferre.— 9 PI. 6. post ilia; C. postilld ; V. 1. G. Aid. Jiint. I5ossch. poslilla. Hl.l. prehendere ; v. 1. pralendere. — 10 Ha>c usque ad non videre Hegioni tribiiiintiir in V. 1. 2. 3. L. 1. J. — 1 1 C. novi de re ita ; HI. tu ita qtiidem. Pll. et C. Iiaec et totiim versiim seq. attribiuiiit Lorario. — 12 HI. 1. ipse impedes. — 14 V, 1. 2. L. 1. J. Pll. sex, Lgg. ut pradixisti ; C.vt pdixisti ; V.3. ut prcedisti. — 16 J. est verborum.— 17 Quod quidem ego HI. 1. 2. B. 1. 2. PH. sex, C. Liig. V. 1. 2. S. L. 1. J. inpetret J. impei'et C. et PI. 1. 2. 3. 4. .5. Haec omnia usque ad vs. 20. L. 1. Hegioni tribuit. — 18 L. 1. V. 3. quod me. — 19 Nulla est spes juven- tutis V. 1. 2. 3. L. 1. B. 1. Pll. sex. C. Nulla est j. spes HI, 1. Nulla spe'i esl juventutis 3. — 20 HI. 1. B. 1. 2. V. 1. 3. L. 1. 3. adolescens est; C. est adhu-

NOT/E

12 Si non est quod dem] Si non ha- voce : nam ' cavea ' et septum est beo quod dem tibi ad me redimen- includendis avibus contextum, et dum, me dabo t'ugw, ut me redi- custodia letinendis liominibus facta, mam. nos vernacule cachot.

13 /n cat'fa/n da&o] Liisus est in Lac 20 Antiquis est adolescens moiibus']

342 M. ACCIl PLAUTI

Cujus nunquam voltum tranquillavi gratiis.

Gondigne est pater ejus moratus moribus.

He. Ego ibo ad fratrem, ad alios captivos meos :

Visani ne nocte hac quippiam turbaverint.

Inde me continuo recipiam rursum domum. 25

Er. JEigre est mihi, hiinc facere quaestum carcerarium,

Propter sui gnati miseriam, miserum senem.

Sed si ullo pacto ille hue conciliari potest,

Vel carnificinam hunc facere possum perpeti.

He. Quis hie loquitur? Er. ego, qui tuo moerore maceror,

Macesco, consenesco, et tabesco miser. 31

Ossa atque pellis sum misera macritudine.

Neque unquam quicquam me juvat quod edo domi :

Foris aliquantillum etiam quod gusto, id beat.

f^ratis ejus animum : ejus pater est similibus institutis ornalus. He. Ego pro- Jiciscar ad fratrem, ad meos alios capticos: videru ne egerint uliquas turhas hac nocte. Hinc uno tempore repetam rursum domum. Ekg. Est mild permuleslum, ijuod infelix senex inslituit commercium captivorum, propter cnptuitatem suijilii. Veruni si ille potest revocari hue ulla ratione, possum pcrferre hunc exercere vel carnificinam. He. Quem audio hie? Erg. 3Ie qui discrucior tuo dolore, ma- cesco, deficio, et cnnficior infelix. Nihil sum nisi ossa et cutis deploranda made. Neque unquam quicquam quod manduco domi, me dclectat : id quod comedo foris.

lescens.— 21 HI. 1. 2. B. 1. 2. J. V. 3. tranquillavit ; et .sic V. 1. a m. .sec. gratiis V. 1. 3. gratis V. 2.-22 C. pater est HI. 1. B. 1. V. 1. 2. 3. J, Bossch. — 23 Edil. qnapdam vett. atque alios. — 24 C. quipiam. — 2G Egre est . . . que- stum C. — 28 Sed sin ullo li. I. Sed si illo HI. 1. a m. pr.— 30 Quis loquitur HI. 1. B. 1. V. 1. J. — 32 C. a m. pr. Paiei 2. V. 3. Bosscli. sum iniser a ; Lgg. sum tnisere a; J. sunt misera.— 5i J. uliquatitulum. Lgg. non agnoscunt rh

mOTJE

Quia ' antiqui mores ' erant a fiico tiqiionim, alii alia dicunt ; sed veia

alieniores, siniplicioresque. Idem germanaqiie ratio est, quia homo a

in Triiiiimmo : ' Antiquis vivito mo- Deo ad Dei iiiiaginem factiis, quo

ribiis.' Virgiiiiis: ' Piisca et caiia vicinior est fonti suo et aiictori Deo,

fides.' Terentiiis : ' Homo antiqua hoc simplicior, candidior, iunocen-

virtute et fide.' Cicero : ' Homines tior.

antiqtii, qui ex uatura sua ceteros 2G Qucestum carcerariwn] Hinc ap- fingerent.' Idem: ' In qua mulicre parel vile fuisse et iniionestnm cap- vestigia antiqui officii remanent.' tivornm servorumque commercium, Tacit. ' Piso vultu habituqne moris ut nunc eqnorum. antiqui, et recta aestimatione seve- 29 Carnificinam facere^ Odio sunt rus.' Ennius : * Moribus antiquis et contemtui carnifices, ut fuerunt res Stat Romana, virisque.' Quare semper, autem laudatiores fuerint mores an-

CAPTEIVORUM ACT. I. SC. 2. 343

He. Ergasile, salve. Er. Di te bene ament, Hegio. 85 He. Ne fle. Er. egone ilium iion fleam? egone non

defleam Talem adolescentem ? He. semper sensi filio Meo te esse amicum, et ilium intellexi tibi. Er. Turn denique homines nostra intelligimus bona. Cum quas in potestate habuiraus, ea ami.simus. 40

Ego, postquam gnatus tuus potitu'st hostium, Expertus quanti fuerit : nunc desidero. He. Alienus cum ejus incommodum tam gegre feras, Quid me patrem par ("acere est, cui ille est unicus ? Er. Alienus ego ? alienus ille? ha, Hegio! 45

Nunquam istuc dixis, neqiie animum induxis tuum. Tibi ille unicu'st, mihi etiam unico magis unicus. He. Laudo, malum quom amici tuum ducis malum. Nunc habe bonum animum. Er. eheu ! He. huic illud

dolet,

adhuc suave est tantisper. He. Ergasile, salve. Erg. Dii te dilignnl bene, Hegio. He. Noli lacrymari. Erg. Egone non ilium deplorabo? Egone non lugcam ejusmodi juvenem? He. Semper animndverli te esse amicum tnei filii, et 7iovi tuum ilium esse. Erg. Quando privati su7nus iis (jiiontm compotes fuimus, turn deinum agnoscimus nostra bona. Postquam tuus Jilius venit in potfstatem hoslium, ego agnovi quanti fuerit : nunc ejus desiderio teneor. He. Quandoquidem alienus tam doles ejus vicem, quid est lequum me teslavi patrem, cui est unicus '! Erg. Alienus ego? alienus ille? Ah Hegio! nunquam dixeris istud, neque induxeris in tuum animum. JIabes utiicum, habeo magis unicum unico. He. JEstimo, quia exis- tinuLs malum amici esse tuum malum. Nunc esto bona mente. Erg. Elieu ! He. Id

etiam. — 35 Ergo sile salus C. Egio Pil. sex, C. — 36 Egone ilium fleam ? HI. 1. B. 1. 2. L. 1. J. V. 2. Pll. sex, C. ego me non defleam HI. B. 1. 2. L. 1. J. V. 2. Pll. sex.— 37 FIl. ties, adulescentem.—VJ. 40 Hi versus in V. 1. 2. et L. 1. Hegioni tiibuuntiir. — 41 HI. 1. B. 1. potitus est. C. ostium. — 45 V. 1. L. 1. Pil. 1. 4. G. all hegio; Lgg. alienus: a Hegio; iiiterjeciio deest in PI. 3. — 4G L. 1. dixeris; V. l.induxisti. — 47 HI. 1. B. 1. unicus est. Edd. qiiiedam vett. qui mihi est unico. — 48 Lgg. el al. ap. Bossch. t/icis. — 49 Heu HI. 1. J.

NOTiE

89 Turn deni</ue] Expressnm ex So- 44 Unicus] L'^«icHS non diritur qui

pliocle in Ajare,Ot yap KaKolyviifjLaicri unus sit sine fratre, sed qui unice di-

TOYa^bi/ x^po'" "Exoi'Tes, ovKXcratri irpiv lectus. Gra-ci wn/cum dicunt d7a7r?j-

Tis iKfidAij. Mali qui habent in manibus t6v. Salomon de se in Proverbiis,

bona, non agnoscunt donee amiserint. ' Cum tener esseni et unicus coram

Horatius : ' Virtntem incohimem odi- matre:' plnres enim erant filii Da-

mus ; Sublatiun ex oculis quierimus vid ex Bersabea.

jnvidi.' 49 Huic illud dolet] Ha;c ad spec-

344 M. ACCH PLAUTI

Quia nunc remissus est edendi exercitus, 50

Nullumne interea nactus, qui posset tibi

Remissum, quern dixti, imperare exercitum ?

Er. Quid credis ? fogitant omnes banc provinciani

Quoi obtigerat, postquam captu'st Philopolemus tuus.

He. Non pol mirauduni est, fiigitare banc provinciani. 55

Multis et multigeneribus opus est tibi

Militibus: primura dum opus est pistoriensibus ;

Eorum sunt genera aliquot pistoriensium :

Opus paniceis, opus placentinis quoque,

Opus turdetanis, opus est ficedulensibus : GO

Jam marilumi omnes milites opus sunt tibi.

Er. Ut saepe summa ingcnia in occulto latent !

hk iniqun animofert, quia cxercitalio edendi est ninic inlermissa. Nullumne nac- tus es uiterca qui posset tibi iustaurare excrcitationevi quamdixisti in(erinissa>n? Erg. Quid drbitraris ? 'Omnes declinant hoc munus, juistquam tuus Philopolemus, cui conti^^erat, cttplus est. He. Per Pollucem non mirum si fugitant hoc munus. Conducendi sunt multi et multi generis homines, Primo est opus pistorihus : sunt quadam genera pistorum. Opus panijicis, opus eiiam placentariis, opus turdonnn mercatoribus, opus jicedular urn, jam omnes coqui 7naritimi tibi sunt opus. Erg. Ut

He heu B. 1, — 50 V. 3. B. 1. edundi remissus; HI. 1. remissu est edundii, — 51 Lgg. nactus es ; Bosi-ch. nactus; L. 1. nafus. — 52 hgg. C. qucm dixit; L. 1. quern dixisti ; PI. 3. quern riix, tine vocis omissa. — 53 V. 2. fugitant ho- mines. V. 3. hnnc omnes— 5i Quod HI. 1. B. 1. 2. V. 1. 2. 3. L. 1. J. PH. sex, C. tuus ilelet Bo>scli. — 55 B. 1. V. 3. fui;itare mirandum est. — 56 B. 1. Voss. 1 . 3. multis generibus ; Leid. 1. duo PH. multis gentibus. Lgg. opu'st tibi, — 57 Meiirsii codex et PI. 3. primo dum. Lgg. V. 1. 2. 3. L. I. J. C. PH. sex Pistorensibus — 58 HI. L B. L V. 1. 3. nliquot genera. Lgg. G. H. M. Pisto- rensium. — 59 Opus est paniceis PI. 5. O. p, est L. 1. J. Lgg. — CO O. lurdenta-

NOT/E

tatores conversus Hegio. Placentinis] Planum est et patro-

56 MuUigenerilius . . .. Militibus] nymicinn, et allnsio.

Id est, servis ad niinistrandum men- CO Turdetanis] Tnrdetani Gadiiim

sis, qui Promocondo dure et impera- accnla>, a tuniis Grive.

tore ultro citroque commeant cum Ficedulensibus] Patronymicnm a

variis annis convivalibns. Ficednla avicnia, quae, ut ipsum so-

57 Pistoriensibus] Pistoriiim oppi- nat verbum, ficos edit utpluriinuni. dum Italiap, unde per allusionem ad Piroine,

incolas liujus Uibis patronjmico vo- 61 Maritumi o))ines] Inde et patro-

cabulo pistores expriniit. nymica fingere potest quilibet a pis-

59 Paniceis] Et patronymicum jo- catoribus, a piscibus. culare est.

CAPTEIVORUM ACT. 1. SO. 2- 345

Hie qualis imperator nunc privatus est !

He. Habe modo bonum aniinum : nam iilum confido

doniuni In his diebus rae reconciliassere. (J5

Nam eccum hie captivum adoleseentem Alium, Prognatum genere snmmo, et sumniis divitiis : Hoe, iJlum me mutare, confido tore. Er. Ita Di Deaeque faxint. He. sed num quo foras Vocatus ad coenam ? Er. nusquam, quod seiam. 70

Sed quid tu id quaeris? He. quia mihi est natalis dies; Propterea te vocari ad coenam volo. Er. Facete dictum. He. sed si pauxillum potes Contentus esse. Er. nae perpauxillum modo: Nam istoc me assiduo victu delecto dorai. 75

He. Age sis, rogo. Eii. emin' tu ? He. nisi qui meliorem

afleret.

plerumque excchce animce latent in nbscondito ! dux stat inter priratos. H e. Esto jam aquo animo. Ndin sperofore ut emu ego revocarero ilomiim intra Iws dies. Etenim ecce mihi est hie wlolescens captivus Eliensis, ortus illustti fumilia et am- plissimis opibus : sperofore ut ego eum permittem cum illo. Erg. Ita Dii Dece- que facianl. He. Verum invitatusne es ad convivium aliquod foras ? Erg. Nulla modo sane, quod norim. Sed quare a me pet is tu id? He. Quoniam hie mens est natalis dies : idcirco cupio te inviiare ad convivium. Erg. Jucunde dic- tum! He. Sed si potes esse contentus paucis. Erg. Cei'te perpauxillo fuero : nam delector isto victu quotidiano dumestico. He. Age si vis rogo. Erg. £m- tumne vis ? He. Nisi qui meliorem conditionem afferet. Erg. Quce conditio

nis HI. 1. B. 1.— Gl Jawjnm J.— 01 Voc. modo deest in V. 1. 3. J. HI.l. B. 1.

— 65 Nonniilli Pll. reconciliasse.— (J6 HI. 1. hie captum, et captivum in marg. adoleseentem capteivom V. 2. 3. adoleseentem alium captivum Doiiniilli Lg?. cap- tivum hie Pll. hie eceum a. captivum B. 1. — G9 Ljrg. quo fucras ; HI. 1. sed num quoque foras. — 70 Vocatus es ad PI. 1. a m. sec. PI. 3. a ni. pr, nusquam pot, quod seiam Aid. Jnnt. nusquam equidem, quod edd. quaedam vett. nusquam, quod equidem Bosseli.— 71 Sed q. dum id HI. 1. V. 2. 3. J. Sed q. diu id V. I. L. 1. quia dee^t in B. 1. mi natuli'st Bossch. — 72 HI.l. ud cenam te vocari ; C. a ni. pr. vocari ail te nam ro/o. — 74 Pll. 1. 2. Contenctns ; C. Contemjitus. Lgg. ne per pauxillum.— 75 C. meas si duo viclu.~76 V. 1. 2. 3. L. 1. J. HI. 1. B. 1.2. roga. HI. 1. emplum nisi quis ; B. 1. emplum nisi qui. Pll. sex, C.

NOT/E

63 Hie qualis imperator] Ergasilus tiir, et qiiibiis potest Ifetiiiae signis,

jocum joco remetitur, et statim iin- niaxime vero ccena celebret.

peratoreni Hegionein saliitat, nt cum 70 Rogo [roga] Conveniiones sen

eo ccenet. scripto consignata?, sen verbo tan-

71 Natalis dies] Mos semper ftiit, turn expressae, certis verbis constant.

lU quivis natalis diei niaxinic recoide- Itaque roga, id est interroga. Em-

346 M. ACCII PLAUTI

Er. Quas niihi atqiie amicis placeat conditio niagis ?

Quasi fundura vendam, raeis me addicam legibus.

He. Profundum vendis tu quidem, baud fundum raihi.

Sed si vcnturus, terapori. Er. hem ! vel jam otium est. 80

He. I modo, venare leporem : nunc erira tenes.

Nam meus scruposam victus commeat viam.

Er. Nunquam istoc vinces me, Hegio ; ne postules:

Cum calceatis dentibus veniam tamen.

He. Asper meus victus sane est. Er. sentisne esitas? 85

He. Terrestris coena est. Er. sus, terrestris bestia est.

He. Multis oleribus. Er. curato aegrotos domi.

arrideat phis mihi atque amicis? Quasi in vendendo fundo me subjiciam meis conditionibus. He. Tu sane mihi vendis profundum ventrem,non fundum agri: sed si tentpestive veneris. Erg. Hem! vel jam otium est. He. I sane, venare leporem, nunc uccipitrem habes ; nain tnea coena constat cibis minime delicatis, et duris. Erg. Nunquam me superabis hac ratione, Hegio, ne expectes : tamen adero cum dentibus calceatis. He. 3Ieus cibus est prnfecto non mollis. Erg. Comedisne vepres? He. Est ccena terrestris. Erg. Aper terrestris est /era. He. Vescor oleribus. Erg. Curam agrotorum gere domi. Numquid vis? He.

cmtum. — 77 Quern C — 78 Bossch. et edd. qiiaedatn vetf. vendens. HI. 1. a m. pr. meisque adicum ; Leid. 1. J. meis me ubdicam — 79 Pruh fundum HI. 1. B. 1. h^i. L. 1. J. V. 1. 3. hand fumum Lgg.— 80 Lgg. temperi. Hi. I. B. 1. emulis jam ocium est ; J. emulis jam otium est ; PI. 2. emlis j. o. est ; Hi. 1. in niarg. filius j. o. est ; PI. 1. a m. pr. em Us jam octiitm est ; V. I. sikis jam o, est, — 81 Immo Lgg. venire Pi. 5. venare est in litma in HI. 1. itym cenes HI. 1. yrim cenes V. 3. iiim canes B. 1. ilim cenes J. irini tenes V. 1. Lug. ilirims tenes L. 1. ithim tenes al. Lgg. PI. 2. ytim tenes V. 1. PI. 1. yrim tenes PI. 4. ilim tenes Pll. 3. G. retim tenes PI. 5. — 82 Nuni meus Lgg. Nommeus al. Lgg. Non mens V. 1. 2. 3. J. Non meum L. 1. commetat V. 1. 2. 3. Lgg. B. 1. HI. 1. in marg. et Bosscli. conmetat C. Pll. 1.2. 4. 5. commutat PI. 3. — 83 V. 3. istec. C. Hejo, — 84 Cum calciatis B. 1. V. 3. Nam calceatis Seal. Cum calca- <?s J.— 85 est sane HI. 1. B. 1. sentisne? hcesitas HI. 1. B. 1. V. 2. 3. L. 1. J. et liiEC verba Hegioni tribimnt. V. 1. sentisne? essitas. — 87 M.holeribus C.

NOT^E

tioneni enim ordiebantnr ab his ver. tis, res erat emtoris quasi consignatis

bis, 'Emisnef Quod cum effera- tabiilis.

tur per interrogationem, quando ]\Ielioremafferet]S»p[)]e ' condhio-

Hegio ad parasitiim ait, rog-rt, id est, nem.' Ellipses ejusinodi vnlgo fiunt

die mihi, Eniisne ? jocus in parasi- in iis quce adeo crebra sunt, ut imo

tuni, qui se proponat venaieni pro verbo intelligantur. Non est absimi-

coena. le id vernaculi nostri, On m'en donne

Emin' tu] INIoris erat ut in ven- davantage, supple d'argent. dendo quopiam, qui venderet clara 79 Profundum] Id est, ventrem. voce diceret eintori, ' Emisue f' re- 81 Erim [cirim] teiies] Accipitrem.

sponderet enitor, ' Emtum :' et his 87 Multis oleribus] Ex parasiti re-

duobus verbis ultro citroque prola- sponsiouepatet curates illis tempori-

CAPTEIVORUM ACT. 11. SC. I. 347

Nunquid vis ? He. venias tempori. Er. raemorcm moncs. He. Ibo intro, atquc intus subducani ratiunculam, Quantillutn argenti mihi apud trapezitam siet. 90

Ad fratrera, quo ire dixeratn, mox ivero.

Adesto tempestive. Erg. 3Jones memorem. He. Introibo, atque suhduca7n intus nonnuUam ralionem, quantum mihi sit ■pecunia apud urgentarium. Modo prnficiscar adfratrem, quo dixi me iturum.

Haec verba Ergasilo tribunntiir in L. 1. et V. 3. — 88 Lgg. C. tcmperi. — 90 Quantulum HI. 1. mild deest in V. 1. mi V. 1. 2. L. 1. J. Bosscli. trapeze- tarn Lgg. fuet, pro siet, V. 1. — 91 C. Pll. sex, HI. I. B.l. 2. mox iero.

NOT/E

bus aegrotos oleribiis et herbis. 90 Trapezitam] Trapezitae dabatnr

89 Subducani ratiunculam] Digitis pecunia, quo foenus majus esset, vel nuinerabo. tanquam depositum.

ACTUS SECUNDI SCENA PRIMA.

LORARII, PHILOCRATES, TYNDARUS.

Lo. Si Dii immortales id voluere, vos banc aerumnam

exequi, Decet id pati anirao aequo : si id facietis, levior labos erit. Domi fuistis, credo, liberi :

Nunc servitus si evenit, ei vos morigerari mos bonu'st, Eamque herili imperio ingeniis vestris lenem reddere. 5

Lo. Si Dii immortales statuerunt vos perferre hunc mcerorem, oporlet earn tale- rare mente <rqua : si pra:stetis id, molestiu erit tolerahilior. Fuisiis liberi apud vestros, ut credo. Nunc si servitus uccidit, est recta frugi ei vosmet subjiccre, et earn efficere suavem vestra industria, parendo tiUro mandato domini. Oportet

1 Si deest in HI. I. B. 1. 2. L. 1. V. 1. 3. hanc vos V. 3. volverunt vos hanc Lgg. — 2 Pll. sex, HI. 1. B. 1. V. 3. J. csquo animo.—i Servitus nunc L. 1. V. 3. si eveniet L. 1. bonus est Hi. 1. B. I. 2. — 5 Eamque et herili V. 1. 2. 3.

SOTJE

2 Levior] Horatius :' Durum : sed belium, concordia ; cetera, qnornni levins fit patientia, Quicqnid corri- Adventii manet incolnmis natura abi- gere est nefas.' tntiue: Hiuc soliti sunius, ut par est,

4 Evenit] Lucret. ' Servitinni con- eventa vocare.' tra, libertas, divitiaeque, Paupertas, 5 /ieri/t imperio] Curtius :' Regnm

348 M. ACCII FLAUTI

Indigna digna habenda sunt, herus quae facit. Ph. oh!

oh ! oh ! Lo. Ejulatione haud opus est: oculis raul'^'im raiseriam

additis. In re mala animo si bono utare, adjuvat. Ph. At nos pudet, quia cum catenis sumus. Lo. at pigeat

postea Nostrum herum, si vos eximat vinculis, 10

Ant solutos sinat, quos argento emerit. Ph. Quid a nobis metuit ? scimus nos Nostrum oflicium quod est, si solutos sinat. Lo. At fugam fingitis : sentio quam rem agitis. Ph. Nos fugiamus ? quo fugianius ? Lo. in patriam.

Ph. apage : haud nos id deceat 15

Fugitivos imitari. Lo. immo edepol si erit occasio, haud

dehortor.

vos existimare ea esse jitsta, qua herus gerit injiiste. Phi. Oh! oh! oh! Lo. Non est ingemiscendum : adjicitis luctum luctiii. Si sit mens cotislans, adjuvuhil in ad- versis. Phi. Sed nos pudet, quoniain sumus in vinculis. Lo, Sed nostrum dominum pigeat modo, si vobis adimut vincula, et paliatur eos quos 7nercatus est pecunia,esse solutos. Phi. Quid a iwhis meluit? scimus nos quod est nfficium nostrum, si sinat solvi. Lo. Scd medilamini fugiim : inlelligo quid violiamiiii. Phi. ?^^os fugiamus? Quo fugiamus? Lo. In patriam. Phi. Apage! dedecet nos imitari fugitivos. Lo. Immo per adem Pollucis, si erit locus fugce, non deterreo. Phi. Concedite

J. L. I. HI. 1. B. \. 2. Pll. sex, C. et herile imperium Bosscli. — 6 Oi, eoi, ei Bossch. oho, hoh V. 2. 3. C. PI. 2. oho, oh V. \. PI. 4. ho, ho L. 1. ohoh Pll. 3. G. oh, oh J. ho, hoh Lgg. oh, oh, oh, PI. 5. — 7 V\ 1. J. opus est multa. Ocu- lis tnuitu misera cuditis ; L. L o. est multa. O. m. miradicis ; V. 1. C. Lgg. o. est multa. Oculis multa miraclitis ; V. 3. o. est multa. O. m. tniracuditis miraditis; HI. 1. o. est multa: oculi multa mira cuditis ; B. 1. PI. I. a m. sec. Pll. 3. 4. 5. o.est: multa oculis multa mira cuditis ; PI. 6 7nolta multa miseria cuditis; PI. 2. Ejulaticem: aut o. est multa oculis multa: miradicis; Ven. 1. Bon. multa mira dicis ; al. mustatn miseriam additis. Alii aliter. Vss. 7. 8. transpositi sunt in HI. L— 9 C cum catenatis; P\\. se\, cum catenis ; Parei L 2. quia concatenati sumus. C. ad pigeat; Lgg. at pigebit. — 10 N. erum C. Pll. sex. i-os iam si Bosscli. — 11 Haud svlutos V. 3. sinalquequos L. 1. — 14 At fugiamfugitis J. V. 1. 2. 3. L. 1. HI. I. B. 1. 2. fu^ilis Lgg. scioquam J. HI. 1. B^ I. 2. Lgg. agitis J. V. 1. 2. 3. L. 1.— 15 Voc. apage deest in J. HI. 1. B. 1. haud nos decet J. HI. 1. B. 1. haud id nos decet V. I. L. 1. haud nos nos deceat

NOT;E dncumqne dementia non in ipsonim rent, ingeniis sita est. Obseqiiio niodo, sed etiam in illorum, qui pa- mitigantur iinperia.'

CAPTRIVORUM ACT. II. SC. 3. 349

Ph. Unum exorare vos sinite nos. Lo. quidnam id est ?

Ph. ut sine his arbitris Atque vobis, nobis detis locum loquendi. Lo. Fiat: abscedite hinc: nos conccdamus hue : sed bre-

vem orationem incipesse. Ph. Hem istuc mihi certum erat: concede hue. Lo. abite

ab istis. Ty. obnoxii ambo 20

Vobis sumus propter banc rem ; cum, quae volumus nos, Copia est, ea facitis nos compotes. Ph. Secede hue nunc jam, si videtur, procul ; Ne arbitri dicta nostra arbitrari queant : Neve permanet palam haec nostra failacia. 25

Nam doli non doli sunt, nisi astu colas, Sed malum maxumum, si id palam provenit. Nam si herus mihi es tu, atque ego me tuum esse servum

assimulo, Tamen viso opu'st, cauto est opus, ut hoc sobrie, sineque

arbitris. Accurate hoc agatur, docte et diligenter. 30

Tanta incepta res est : baud somniculose hoc

nobis implorare a vobis unum. Lo, Quid est hoc? Phi. Ut nobis prabeatis licentiam cnlloquendi sine his testibus atque vobis. Lo. Esto, migrate hinc ; nos pergamus hue ; sed instituite confubulationem brecem. Pur. Hem! mild propo- nebam hanc brevitatem olorari. Vcni hue, Tynddre. ho. Abile ab istis. Tyn. Vobis sumus uterque derincti, quando conceditis quod nos rogamus, et nos ejus facitis compotes. Phi. Secede hue nunc jam Innge, si placet, ne testes audianl nostra verba, et ne detegatur noster dolus. Nam dolus non est dolus, nisi instrua- tur collide. Sed est ingens labes, si id pateat. Nam si tu es mens herus, atque ego jingo me esse tuum servum, tamen est videndum et cavendum ut id geratur accu- rate, perite, et strenue, et sine testibus. Res tanta est jam institula, non est ge-

V. 3. — 16 F. i. apage\l\.\. — 17 Lgg. C. Pll. sex, /usee. L. 1. arbitris coepit. — 19 J. V. 3. hinc vos conced. Lgg. V. 3. incepisse ; al. incipisse. — 21 Lgg. quam volumus ; C. Pll. 1. 3. 4. 5. 6. cumque volumus ; PI. 2. cuique volumus. — 22 Ver- biim £sf deest in PI. 4. J. et Hl.l. am. pr. est ea delet Bossch. Primum copia facitis PI. 6. — 25 Lamb, pro manet. Mox palam delet Bosscli. — 26 J. HI. 1. ni astu coles ; C. et Pll. tie?, ni astu colas ; Hl.l. a ni. sec. colas. — 27 J. HI. 1. pnlam id. — 28 Bosscli. tu mild es. C assundlo ; Y. \. 2. J. servum esse. — 29 V. 1. 2. J. cauto est opus ; L. 1. V. 3. cauto opus est; B. 1. viso opus est, cauto opus est ; HI. 1. viso opus est, cauto est opus. JNIox hoc deest in HI. i . am. pr.

NOT/E

23 Secede hue mine jam^ Pliilocra- convertlt ad Tyndariim, ita ut lora- tes avertit a lorariis orationem, ct rii n)inime aiidiant.

350 M. ACCII PLAUTi

Agendum est. Ty. ero, ut me voles esse. Ph. spero.

Ty. Nam tu nunc vides pro tuo caro capite,

Carum ofFene meum caput vilitati.

Ph. Scio. Ty. at scire memento, quando id, quod voles,

habebis. 35

Nam fere maxima pars morem hunc homines habent :

quod sibi volunt, Dum id impetrant, boni sunt: sed id ubi jam penes sese

habent, Ex bonis pessumi et fraudulentissumi Sunt : nunc ut te mihi volo esse, esse autumo. Quod tibi suadeam, suadeam meo patri. 40

Ph. Pol ego te, si audeam, meum patrem nominem ; Nam secundum patrem tu es pater proximus. Ty. Audio. Ph. et propterea saspius te, ut raemincris,

moneo.

rendum id osciianter. Tyn. Ero ut voles me esse. Phi. Spero. Tyn. Nam tu nnimadvertis me ohjicire nunc mtvm cnjmt exitio pro tuo capite. Piii. Ani- madverto. Tyn. At recordare te aiiimadvertere id, quando habebia id quod tibi proponis. Nam maxima pars Iwminum consuerit ; sunt boni dummodo conse- quanlur id quod contendunt : sed statim atquc habent id in sua potcstate, evadunt ex bimis nequissimi et pcrfidissimi. Nunc exislimo te esse ejusmodi erga me qualem optem. Suadeam meo patri id quod tibi siiadeo. Put. Per PoUncem ego te appeUem meum patrem, si audenm ; nam post patrem mihi es proximus. Tyn. Audio. Phi. Et idcirco te moneo scepius ut recorderis : ego non sum luus

sine arbitris edd. quzedam vett. — 30 Accurate agaiur J. et Bossch. — 33 Lgg. capile caro. — 34 V. I. 2.3. L. 1. et Bossch. me meum. — 35 Bosscli. at scire turn — 36 Nam pars maxima fere homines habent hunc morem : quod volunt sibi Bosvch. habent homines J. quod si volunt B. 1. a ni. pr. quod volunt sibi HI. 1. ■ — 67 ijO»>cii. sunt boni. Mox, jam deest in V. 3. id ubi penes iam Bossch. poenes Lgg. — 39 Fiuiit Bossth. nunc, ut mihi te volo, esse autumo HI. I. B. 1. 2. C. Pll. sex, V. 1. 2. 3. J. L. 1. Bossch.— 40 Edd. vett. suadeo.—A\ Pll. sex,

THOTJE

36 Maxima pars . . . homines'] Pro cuiant.' Callimaohns : Tlpiv ti \a0e7v

'honiimim.' Enallage. Cicero vocat (pi\fov(ri, arap aruy^ovai \al36vres. An-

' hos astiitos et ingratos.' Catullus : tequam recipiant, amanf ; frigent post-

' Qui dum aliquid cupiens animus quam reccperint.

przegestit apisci, Nil metiiunt jmare, 40 Suadeam meo patri] Proverbiaiis

nihil promittere parcunt. Sed simul forumla ejus qui cuipiam salutare

ac cupidae mentis satiata libido est, consilium aperit. Dicta nihil metuere; nihil perjuria

CAPTEIVORUM ACT. 11. SC. 1. 351

Non ego herus tibi, sed servus sum : nunc obsecro tc hoc

unum, Quoniam nobis Di immortales animum ostenderunt suum, Ut qui herum me tibi fuisse, atque esse nunc conservutn

velint ; 46

Quod antehac pro jure imperitabam meo, nunc te oro per

precem. Per fortunam incertam, et per mei te erga bonitatem pa-

tris, Perque conservitium commune, quod hostica evenit raanu, Ne me secus honore honestes, quam ego te, cum servibas

mihi, 50

A.tque ut qui fueris, et qui nunc sis, meminisse ut memi-

neris. *^

Ty. Scio qiiidem me te esse nunc, et te esse me. Ph.

hem ! istuc si potes Memoriter meminisse, inest spes nobis in hac astutia.

herus, sed servus. Nunc rogo te hoc uninn, quia D'dimmortales nobis patefecerunt quid vellenl, et se voluisse, me fuisse tuuin herum, atque velle nunc me esse tuum conservum : quod nntea mandabam pro meo jure, nunc te rogo idem per sortem inconstantem, et per bonitatem mei patris erga te, jierque conservilium commune quod accidit hostiii manu, ne me ajficias majori rererentia, quam ego te, quando mihi ministrabas ; atque, ut recorderis, recordari qui fueris, et qui sis nunc. Tyn. Intelligo profecto me esse nunc tuum herum, et te esse meum servum. Phi. Hem! si potes recordari istud, est nobis spes in hac astutia.

C. V. 1. 2. 3. L. 1. J. si teaudeam.—4^ HI. 1. J. te scBpius.—4i B. 1. V. 3. sed tibi servos sum: nunc te obsecro ; rh sed deest in L. 1. — 45 Di im. nobis V. 3. L. 1. J. HI. 1. B. 1. 2. — 46 L. 1. cs.se non conservum. — 47 HI. 1. a m. pr. non agnoscit pro. Parei 2. nunc oro, oniisso prononiiiie. — 48 Edd. quiEdani veit. ted erga. — 50 V. 1. 2. L. 1. HI. 1. li. 1. PH. C. Bossch. honestes, quam qnom. B. 1. 2. Hl.l. serviebas. — 51 L. 1. qui fuerit. HI. 1. nunc sies. — 52 V. 3. hero istuc.

NOTJE

47 Per precc?n'] Deam. Homerus : niimeu est instabile.

Kal yap re Airat Aihs Kovpai fxeydXow. 49 Conservitium] Bonornni nialo-

Nampreces suntfilia Jovis magni. rnmqne coniniunio et societas augct

48 Per fortunam incertam'] Fortnna conjuDctioneni et amicitiam.

.152 M, ACCII PLAUTI

ACTUS SECUNDI SCENA SECUNDA.

HEGIO, PHILOCRATES, TYNDARUS.

Hk. Jam ego revertar intro, si ex his quae volo exquisivero. Ubi sunt isti, quos ante aedis jussi hue produci foras ? Pii. Edcpol tibi ne quaestioni essemus, cautum intellego; Ita vinclis custodiisque circumraoeniti sumus. He. Qui cavet, ne decipiatur, vix cavet, cum etiara ca-

vet. 5

Etiam cura cavisse ratus est, saepe is cautor captus est. An vero non justa causa est, ut vos servem sedulo, Quos tarn grandi sira mercatus praesenti pecunia? Ph. Neque pol tibi nos, quia nos servas, aequom est vitio

vortere : Neque te nobis, si abeamus hinc, si fuat occasio. 10

He. Ut vos hie, itidem illic apud vos meus servatur filius. Ph. Captus est? He. ita. Ph. non igitur nos soli igna-

vi fuimus.

He. Ego redibo modo in cedes, si ab its petivero ea quce volo. Ubi sunt isti quos mnndavi adduci hue ante cedes? Phi. Per ccdem PoUucis animadverto a te esse provisuin nc essemus quarendi, adeo circumventi sumus vinculis et prcesidiis. He. Qui videt ne/tdlatur, vix vidit q^iando etiam videt ; quando etiam arbitratus est se cavisse, plerumque is observator fallitur. An vera non est justa ratio cur vos cus- todiam diligent er, quos end pecunia numerala tarn numerosa? Phi. Per cedem PoUucis neque par est nos tibi vertere vitio, quia nos custodis ; neque dtbes nobis vertere vitio, si evadamus hinc, si occasio sese ojferat. He. Ut meus filius cuslo- ditur illic apud vos, itidem vos hie. Phi. Tenemus hominem? He. Etiam. Phi. (\os non extitimus ergo uni imbelles? He. Secede hue ; etenim sunt qua;

1 Jam revertar 3. ex iis L. 1. inquisivero ecld. queedam vett. — 2 Pll. cedes, HI. 1. jossi. — 3 ProDonien tibi deest in J. ne in questione C. PI. 5. ne questione V. 1. 2. 3. L. 1. Pll. 1.2. 3.4.-4 V. 1. B. 1. circummuniti ; HI. 1. a m. pr. circum muniti ; L.l. circummoniti. — 6 BossrU. ratu'st ; M. sapius cautor. V. 1. raptus est. — 7 Edd. ql^^edalu veli. cur vos ; et sic Lamb. — 8 J. sum, B. 1. 2. HI. 1. J. prcesentia pecunia, — 9 Neque ccdipol HI. 1. J. equom slultio vortere C. a ni. pr. cequum stultio PI. 1. a ni. pr. et PI. 2. stullio etiam V. 1. scultro L. I. stultitice Pll. 3. 4. 5. 6. V. 2. 3. J. HI. 1. B. 1. 2.— 10 HI. 1. a m. pr. si fiat. — 11 C. aput. — 12 Lgg. C. a m. pr. V. 1. ignari ; L. 1. non ignavi nos soli fui-

NOTiE

4 Circummoemti'\ Pro ' circummu- * pcmcerium ' post ' moeros,' id est niti' siiimis ; anticjne dicttim oe pro ' ninros.' M, ' moeri ' pro ' muri ; ' tinde mansit 10 Fuat] Ab antlquo ' fuo, fiiis :'

CAPTEIVORUM ACT. il. SC. 2. 353

Hk. Secede hue: nam sunt ex te quae solo scitari volo, Quarum rerum te falsiloquum mihi esse nolo. Ph. non ero. Quod sciam : si quid nescivi, id nescium tradara tibi. 15 Ty. Nunc senex est in tonstrina: nunc jam cultros atlinet. Ne id quidera involucre injicere voluit, vestem ut ne in-

quinet. Sed utrum, strictimne attonsumm dicam esse, an per pec-

tinem, Nescio: veium si frugi est, usque admutilabit probe. He. Quid tu? servus ne esse, an liber mavelis? memora

mihi. 20

Ph. Proximum quod sit bono, quodque a malo longis-

sime. Id volo : quanquam non multum fuit molesta servitus : Nee mi secus erat, quam si essem familiaris filius. Ty. Eugepse ! Thalem talento non emam Milesium :

opto accipere a tc uno, et nolo te esse falsidicum in Us rebus. Phi. Non ero, quod sciam : si alujuid ignorcm, tibi dicam me id nescire. TvN. Jam senex est in tonstrina, tenet jam Pliilocrates/or^ces ; ne voluit quidem sese succingere invo- lucro, ne fadet indumenta. Verum ignoro ulruin attondeat an ad cutem, an ad jiectinem. Sed si supit, decurtahit penitus. He. Quid tu? malisne esse servus, an liber ? Die mild. Phi. Volo id quod sit finitimum bono, et quod remotissimum a malo : quamvis servitus minitne fuit incommoda : neque mild fuerit secus quam si essem jitius familiaris, Tyn. Eugepce ! non mercatusfuero Tlialetem Sliiesium

fnus. — 13 Lgg. V. 1. 2. 3. J. L. 1. quce ex te solo. — 14 Quorum HI. 1. fatsilo. qum C. falsum loquutn V. 3. falsiloquum nolo Lgg. mild te esse L. 1. — 15 Quid sciam L. 1. si quod V. 1. 3. nescivo C. a m. pr. tradam tibi id nescium L. 1. — 10 CPU. in tostrina. PI. .5. cultros acidt ; a\. cultros atteret, \e\afferet. — 17 Ne is quidem Dissakl. sc. Philocr. injicere est in litiira in Hi. 1. inicere C. PH. 1. 2. 4. ut deest in J. — 18 V. 2. strictumne. V. 1. ad tonsorem. C. adton- surum. — 19 Lgg. /(Mg'i'sf. \.\. amutilabit ; C ndmutilalabit probe. — 20 Lgg. servos.— 21 Codd. qninque Gronovii, H. M. G. bonum. — 23 Nee mild C. et sex PH.— 24 Euge pol talem HI. 1. PI. 1. a in. sec. PI. 6. a m. sfc. V. 1. 3. Euge po talem PI. 4. V. 2. J. Euge ol talem Pi. 6. a m. pr. Euge ob talem PI. 5. L. 1. Euge ho talem PJ. 2. Euge pe talem PI. 3. Euge petalem tanknto C.

NOTiE

unde manet * fui,' et quae ex illo Longa et elegans aliegoiia Hegionis praeterito sobolescunt tempora : a senis, ad qneni emungendiim accin- ' futnm,' ' futnrns.' gimt scsejuvenes duo, Pliilocrates et

12 Non . . soli ignavi fuimus] He- Tyndarns. Hie seoisim et solus se- roicis illis teniporiijus, ant vincen- cum loquitur.

dum erat aut moriendiini ; capi aut 24 Thalem talento non emam] Gra- fugere, ignavia; Iribnebatnr. tulatur astutire doniini sui Pliilocra-

16 Nunc senex est in tonstrina] tis, qui seivuni simulat, et eum sapi- Delph. et Var. Clas. Plant, Z

354 M. ACCII PLAUTI

Nam ad sapientiam hujus niraiiis nugator fuit. 25

Ut facete orationem ad servitutem contulit !

He. Quo de genere natu' st illic Philocrates? Ph. Poly- plusio :

Quod genus illic est unum pollens atque honoratissiraum.

He. Quid ipsus hie? Quo honore est iilic? Ph. sum- mo, atque ab summis viris.

He. Turn igitur ei cum in Aleis tanta gratia est, ut prae- dicas, 30

Quid divitite, sunt ne opiraae ? Ph. unde excoquat se- vum senex.

He. Quid pater ? vivitne ? Ph. vivum, cum inde abiimus, liquimus.

Nunc vivat, nee ne, id orcum scire oportet scilicet.

nno talento : nam ille fuit nimis insulsvs, si conferatur cum hvjus sapientia. Ut accommodavit festive sermonem ad servitutem! He. De qua gent e ortus est hie Philocrates? Phi. Pohjplusiu : qua una gens est potcns illic et honnratissbna. He. Quis ipse hie? qua gente est illic'] Phi. Summo et a summis viris. He. Turn ergo quoniam ei est tanla gratia apud Elienses, ut dicis, qua sunt divitia? suntne piiigues ? Phi. Unde senex e.rcoquat sevum. Be. Quid, jxiter? vivitne? Phi. Qiiando inde profecti sumus, reliquimus vivum: sed si vivat nunc,necne,

Euge obthalem B. 1. Etigepel Thalem Lgg.— 25 Arg. Nam is ad. L. 1. V. 2. 3. Parei 2. al. vett. Bohscli. hujus ille. V. 1. J. HI. 1. nimis.— 26 Lgg. servitiutn. —27 Philocrathes C. poliplusio L. 1. polifrusio J.— 28 HI. 1. est illic. Mox, pollens deest in Lgg.— 29 Quid ipsius L. 1.— 30 Auleis Pll. Aliis edd. vett. Medio). Arg. 3. Aid. Junt. et Bosscli. cum in aliis est tanta gratia ut HI. 1. B. 1. V. 1.— 31 Pll. 1. 2. 5. L. 1. V. 2. C. optuma ; J. V. 3. insuntne optumce ; Pll. 3. 4. insunt optume ; PLC. ne insunt optume ; V. \. insuntne optume ; et in L. 1. post optumo! statim sequuntur verba, unde abivimus liquimus, S(c. quae Pliil. tiibuuntiir, cum reliqua intermedia desiint, Pll. pleriqne et C. exquoquat. HI, 1. sebum.— ^2 G. abimus. J. reliquimus ; C. a ni. pr. linqui-

NOTiE

entla Thaleti Milesio, iini e septem et sumere Tyndarum pro Philocrate.

illis GriEcise sapientibus, tanqnani 29 Ab sumtnis viris] Hector apud

meronugatori, anleponit. Naevium : ' Laetus sum laudari me

25 Ad sapientiaml En eomparaison. abs te, pater, laudato viro.'

Terentius : ' Niliil ad nostrani hanc' 31 Unde excoquat sevu7n senex] Ut

Cic. ' Nihil ad Persium.' ostendat esse opinias senis divitias,

27 Polyplusio] Quia ex re qualibet quasi allegoria sumta ab iis qua? sunt

auguriuin aucupantursenes. Ad de- praepingnia, non solum ait opimas

cipiendum Hei;ionem Philocrates ge- divitias, sed etiam manare ab iis, et

nus fingit quod divitiarum copiam circumfluere sicut liquatum sevum. notat. Hinc enare incipit Hegio,

CAPTEIVORUM ACT. II. SC. 2. 355

Tv. Salva res est: philosophatur quoque jam, non men-

dax modo est. He. Quod erat ei nomen? Ph. Thesaurochrysonicochry-

sides. 35

He. Videlicet propter divitias inditum id nomen quasi

est. Ph. Immo edepol propter avaritiam ipsius, atque auda-

ciam. Nam ille quidem Tlieodoromedes fuit germano nomine. He. Quid tu ais? tenaxne pater ejus est? Ph. immo

edepol pertinax. Quin etiam ut magis noscas : Genio suo ubi quando sacru-

ficat, 40

oporlet inferos scire id scilicet. Tyn. Res est Integra, est jam non solum meyidax, sed etiam philosophatur. He. Quod nomen hahebat ? Phi. Thesaurochrysonico- chrysides. He. Nimirum illud nomen trihutum est veliiti propter opes. Phi. Immo per cedem PoUucis propter ejus avaritiam et audaciam, Etenim ille quidem fuit vero nomine Theodoromedes. He. Quid ais tul Ejus pater estne parcus? Phi. Immo per adem Pullucis parcissimus : quin etiam ut cognoscas inagis.

mus. — 33 At nunc C. a ni. sec. et edd. vett. — 34 Edd. qnsdam vett. omiftnnt jam. Hie vs. Hegioni tribuitur in V. 3.-35 Quid V. 2. Thesauro chrisonico chrisides B. 1. Tliensaurochrysonicochrusides C. a m. pr. Theurochrysoniochry- sides L. 1. Thesaurocrypsonicochrysides al. ap. Pareum. — 36 V. 1. 3. HI. 1. 2. B. 1.2. id nomen qitasi inditum est ; J. quasi indicium est. — 37 Pil. 1. 3. 4. 5. 6. L. 1. G. avaritiam ejus: edd. vett. atqtie ienadajn.— 38 Nam illi V. 1. 2. 3. L. 1. J. Pli. sex, HI. 1. B. 1. 2. Nam illic C Lgg. Iheodoromides HI. 1. a m. pr. — 39 L. 1. V. 1. ejus pater est ; verbum est deest in PI. 6. J. perartinax L. 1. pertenax G.— 40 Pll. 3. 5. qiiandoque sacruficat ; Lgg. et al. ap. Paieiira

NOTiE

35 Thesaurochrysonicochrysides^ No- conscientia divitiarum, propter affi-

men item et eodem confictiun consi- nitatem pronuntiationis, ad decipien-

lio, qnod thesaurum, aurum, etvictori- dum senem. Alii vs. 37. adducti scri-

am significat. Alii scribiint T/ifsauro- bendiim pntant Thesauro-cryps-onico-

chrys-onycho-crysides : in quo nomi- chi'ysides: ut insit condendi verbum ;

ne est unguis significatio, ut note- nam est avari KpiirTfiv robs Brjaavpovs,

tur hominis avaritia. Untie vs. 37. propter avaritiam, et vikSv Swa<T6ai

' propter avaritiam.' Alii Thesauro- r^ xp^<^Vf propter audaciam quam

chryso-nico-cry sides, in quo nomine afferunt diviliae praegrandes.

e&tvictorice nomen, ut patet per vs.37. 40 Ge7iio suo sacrujicaf] Genius pro

' audaciam.' Ego facile crediderim Lare accipitur utplurimum. Ei sa-

Pliilocrateni abuti consulto utroque crificabant veteres sub nomine Genii,

nomine, et unguis ad significandam non Laris, quando lautius erant cce-

' avaritiam,' et victori(B ad notandam naturi. Hinc ' genio indulgere,' ' de-

' ferociam ' quam parit in honiine fraudare genium.'

356 W. ACCII PLAUTI

Ad rem divinam quibus est opus Samiis vasis utitur, Ne ipse Genius surripiat: proinde aliis ut credat vide. He. Sequere hac me igitur : eadem ego ex hoc, quae volo,

exquassivero. Philocrates hie fecit, hominem frugi ut facere oportuit : Nam ego ex hoc, quo genere gnatus sis, scio : hie fassu'st

mihi : 45

Haec tu eadem si confiteri vis, tua re feceris : Quae taraen scito scire me ex hoc. Ty. fecit oflScium hie

suum. Cum tibi est confessus verum : quanquam volui sedulo Meam nobilitatem occultare, et genus, et divitias meas, Hegio: nunc quando patriam et libertatera perdidi, 50 Non ego istunc me potius, quam te metuere, aequum

censeo. Vis hostilis cum istoc fecit meas opes aequabiles. Memini, cum dicto hand audebat ; facto nunc laedat licet.

quando litat suo Genio, utitur vasis Samiis quibus opus est ad rem divinam, ne Genius ipse suffuretur : proinde vide quotnvdo conjidnt aliis. He. Sequere me liac ergo : ego pelicero eadem qua: volo ex hoc. Hic Philocrates egit ut decebat agere hominem bonum : nam ego accipio ab eo qua gente procrealus sis: kic mihi con- fessus est : consulueris tuce fortuna ; tu visfateri hccc eadem, qua scis tamen mc accepisse ab hoc. Tvn. Hie functus est suo officio, quando tibi confessus est ve- rum : quanquam volui diligenter dissimularc meam nobilitatem et originem, et meas capias, Hegio : quando amisi patriam et libertalem, ego non existimo esse par, me timere ilium potius quam te. Vis hostilis fecit meas copias aquales cum hoc. Re- corder quando minime audebat Icedere dicto, nunc licet Icedere facto. Sed videsne ?

omittuDt qtiando ; Pll. 1. 2. ut quando s. al. sibi quando s. — 41 HI. 1. V. 1. 3. J. Bosscli. opus est. — 42 V. 2. alius et credat ; L. I. alius ut credat inde. — 43 iS. me hac V. 3. quod volo V. 1. — 44 P. hic fecit officium suum, id, Sfc. Lgg. oportet Parei 2. oporteat edd. vett. — 45 Nam ex hoc quo genere gnatussis : sis: scio L. 1. ex /iocdesuut in V. 1. natns sies HI. 1. fasstts est C. Pll. HI. I. — 46 Edd. vett. et Bossch.<Maere; HI. 1. tuabre; G. tua in re ; Botli. tuam in rem ; Aid. Jnnt. tua ex re. — 47 Lgg. ine scire. J. facit. — 48 Cum t es L. 1. qiiem volui HI. 1. B. 1. Pll. 3. 6. V. 3. J. qua7n volui L. 1. nonnulli Lgg. C. Pll. 1. 2. 4. quod volui Pi. 5. qtiom toZid al. Lgg. quam quam volui al. ap. Pareiim; qua; volui Y. 1. — 50 Edd. vett. oniittunt nunc ; V, 1. L. 1. J. HI. 1. B. 1. 2. omittunt quando. Mox et deest in L. 1. — 51 Aon e. istuc V. 1. eccum censeo L. 1. — 52 L. 1.

NOT^

41 .9(i>Hiis rasis] Fictilia. ejus verbis utitur ad decipienduin

.'>:} Mtmini] Tyiidarus seivus per- Hegioneni. sonani Ueii Philocratis sustinet, et

C.4PTEIV0RUM ACT. II. SC. 2. 357

Sed vidcn' ? Fortuna humana fingit artatque ut lubet : Me, qui liber fueram, servum fecit: e suramo infiraum. 55 Qui imperare insueverara, nunc alterius imperio obsequor. Et quideni si proinde ut ipse fui iniperator familiag, Habeam dominum, non verear ne injuste aut graviter mihi

imperet. Hegio, hoc te monitum, nisi forte ipse non vis, volueram. He. Loquere audacter. Ty. tarn ego fui ante liber, quam

gnatus tuus. 60

Tarn mihi, quam illi, libertatera hostilis eripuit manus. Tam ille apud nos servit, quam ego nunc hie apiid te

servio. Est profecto Deus, qui, quas nos geriraus, aiiditque et vi-

det.

Sors res humanas tractat volvitque ut placet: me reddidit servum, quifueram liber: imum e summo : qui solitus fueram dominari, nunc obtempero mandato alterius. Sane si hahemn dominum similem milii, quundo ipse fui dominus familiiB, non timeo ne Hegio mihi imperet injuste aut dure : volueram te admonere liujus rei, nisi forte id tibi est molestxim. He. Die audacter. Tyn. Ego fui antea tam liber quam tuus jilius : exercitus hostium illi eripuit libertutem, sicul mihi ; ille servit apud 7ios, tanquam ego servio nunc hie apud te. Est sane Dcus qui audit et

quom istoc. — 54 HI. 1. 2. B. 1. PH. arctatque ; Meurs. aptatque. Hie versus deest in L. 1. — 55 Voc. servum deest in HI. 1. a m. pr. — 56 HI. 1. C. Pll. 1. 4. M. Lgs;. et eiid. vett. iusueram ; PI. 2. inscieram; PI. 5. constieveram. — 57 Equidem J. V. 3. — 58 HI. 1. a coirecloiis maDU, non verebor. — 60 hgg.fui

NOT.E

54 Hunjona] Id est 'res huinanas.' sum Pectoris antra tegunt. Cernit

Salliistiiis : 'Fortuna plerasque res Deus omnia praesens.' Silius :' Idem

ex libidine sua agitat.' Caius Plinius justiti* cultor: quactimque capesses,

Secundus: ' Huic omnia expensa, Testes factorum stare arbilrabere

huic omnia feruntur accepta; et in Divos.' Livius : ' Dum pro se quis-

tota ratione mortalium sola utramque que Deos esse, et non negligere hu-

paginam facit.' Vide in editione mana, fremunt.' Ibid, de Manlio

Delphiniana in ipso Auctore i. 7. Torquato : ' Est coeleste Numen, es

63 Est profecto Deus^ Sophoci. E- niagne Jupiter.' Id nsurpabant Etli-

lectraj^EffTi jM67as eV ovpavcf Zcus, 6s nici ad calamitatum solatium, et ad

((pcapd irdvTa, Kol KpaTvvei. Est magnus deprecandam injuriam. Sallustius

in coelo Jupiter, qui videt universa et ad Czesarem: ' Namque mihi pro

continet. Item : "Eari Si'ktjs d(b9a\p.hs, vero constat, omnium mortalium vi-

So-Ttsirai/fl' 6pa. Est oculus qui videt uni- tam divino nuniine invisi : neque bo-

versa. Jiivencus lib. Hist. Evang. 'Nil num neque malum facinus pro nibilo

aJiseateDeoloquimur;nilabditaclau- haberi, sed ex naturadiversa praemia

358 M. ACCII PLAUTI

Is, uti tu me hie habueris, proinde ilium illie curaverit : Bene merenti bene profuerit, male mereuti par erit. 65 Quam tu filium timra, tarn pater me mens desiderat. He. Memini ego istoc : sed faterin' eadem quae hie fas-

su'st mihi? Ty. Ego patri raeo esse fateor summas divitias domi, Meque summo genere gnatum : sed te obtestor, Hegio, Ne tuura animum avariorem faxint divitias meae : 70

Ne patri, tametsi unicus sum, decere videatur magis. Me saturum servire apud te sumtu et vestitii tuo, Potius quam illi, ubi minime honestum est, mendicantem

vivere. He. Ego virtute Deum et majorum nostrum dives sura

satis. Non ego omnino lucrum omne esse utile homini exis- timo. 75

Scio ego ; multos jam lucrum luculentos homines reddi- dit.

videt qua: nos agimvs. Is sicut tu mecum egeris hie, perinde curabit ilium illic. Bene profuerit bene merito, erit par male merito. Mens pater me desiderat, tan- quam tu desideras tuum filium. He. Ego recordor hoc, sed faterisne eadem quce hie mihi/assus est? Tyn. Ego fateor meo patri esse summas opes domi, .meque genitum summo genere. Sed te rogo, Hegio, ne mece opes reddant tuum animum avariorem, ne tametsi sum urticus, putet pater magis decere me servire tibi, minime carentem cibo apud te e tua re, et vestibus a te traditis, quam vivere mendicum in patria,ubi minime honeste est sic vivere. He. Ego sum satis locuples gratia Deorum et majorum nostrorum. Ego non puto quemvis qucestum esse utilem homini. Ego scio, quastus effecit jam plures homines illustres. Est eliam in quo

liber — C4 Is uti me J. HI. 1. a m. pr. habueritis J. ilium hie L. 1.— 65 C. uni- ca. d'lctlone pareril. — 66 L. 1. V. ^. me pater mens ; rb me deest in HI. 1. a m. pr.— 67 31. ego istac L. 1. G. M. fassus est C. Pll. sex, HI. 1.— 69 G. Me quoque summo. C. optestor.—7i P. q. illic HI. 1. B. 1.2. J. V. 3.— 74 L. 1. nostrorum. — 75 Voc. omnino est in litura in HI. 1. omne lucrum Bossch. ex- istumo PI. ^. — 76 In L. 1. jam deest; sed in V. 1. reperiiur post homines. C

NOTiE

bonos malosqne sequi.' quando dederit, necesse sit postea

72 Me saturum] Teobtestor,o He- me vivere in summa inopia ; tametsi

gio,ne meae divitiae te reddant magis ejus sum tilius unions, tamcn me si-

avarum, efficiantque ut a patre petas net potius vivere apud te in servi-

majus pretium ad me rediraendum, tutequidem, sed saturum, id est, pane

quam dare polerit. Nam si tantum et cibis minime carentem, et vestitu,

pretium petas in me redimendo, ut quam in libertate apud patrem in

CAPTEIVORUM ACT. II. SC. 2. 359

Est etiam, ubi profecto damnum praestet facere, quam lu- crum.

Odi ego aurura: multa multis saepe suasit perperam.

Nunc hoc animum advortito, ut ea quae sentio, pariter scias.

Filius mens illic apud vos servit captus Alide : 80

Eum si reddis mihi, praeterea unum nuramum ne duis:

Et te et hunc amittam hinc : alio pacto abire non potes.

Ty. Optumura atque aequissimum eras, optimusque homi- num homo es.

Sed is privatam servitutem servit illi, an publicam ?

He. Privatam medici Menarchi. Ph. pol hie quidem hu- jus est clieng. 85

Tam hoc quidem tibi in proclivi, quam imber est, quando pluit.

prcBstet facere damnum quam lucrum : ego odi aurum ; suasit plerumque plura plu- ribus incassum. Nunc adhibele mentem hue, ut intelligas etiam quid scntiam. Mens filius captus est in Elide, serrit illic apud vos. Si mihi ilium reddis, prater eum ne dederis unum nummum, dimittam hinc et te et hunc. Nequis demigrare hinc alio modo. Tyn. Rogas reclissimum ctjustissimum, esque opt imus omnium hominum, Verum serrit illic servitutem privatam, an publicam > He. Privatum apud Menarchum medicum. Phi. Per Pollucem hie profecto est cliens hujus. Hoc quidem tibi est tam in proclivi, quam est imber quando pluit. He. Fac ut is

PI. 4. httiUentos ; Pll. 1. 6. loculcntos.—78 L. 1. multis sese ; J. multa seepe multis.— 19 Nunc hue HI. 1. J. Hue hoc L. I. Aid. Jiint. advorte V. 2. 3. J. L. 1. Pll. advortite C. V. 1. Nunc animum hue advorte edd. quaedam vett. — 80 F. m. illucY. 2. Aulide Pll. sex, HI. 1. B. 1. 2.— 81 L. 1. unum minimum. —82 L. I. amittam: hinc alio, Sfc.—S^ O precium atque L.. 1. omnium homo es J. esses homo V. 1. es homo Pll. sex, G. et edd. vett.— 84 Sed is servitutem servit illic privatam HI. 1. J. illic B. 1.2. V. 3.-86 Tam hoc tibi Lgg. in-

NOTiE

patria mendicantem, id est, in summa Majorem turbam punitornm repe-

egestate. ries.' Hesiod. Mr; kuko. KfpSaivfiV

77 Est etiam] Terenliiis : ' Pecu- KaKo. KipSea, h' Uri^aiv. Ne male lu- niam in loco negligere, niasimum in- creris : mala lucra aqualia damnis. terdum est lucrum.' 84 Privatam servitutem] Liberti

78 Aurum : multa multis suasit] qui viris pnblicis minlstrabant, ut e- Phaedr. ' Periculosum semper repu- rant sacerdotes et magistratus, ap- tavi lucrum: Sed dicis, Qui rapu- pellabantur 'servi,' non a condi- ere divitias, habent. Numeremus tione, sed ab officio et opere. Hi agedum> qui depreliensi perierint : ' publici servi.'

860 M. ACCII PLAUTI

He. Fac is homo ut redimatur. Ty. faciam : sed te id

oro, Hegio. He. Quidvis, dum ab re ne quid ores, faciam. Ty. au-

sculta dura, scies. Ego me amitti, donicum ille hue redierit, non postulo. Verum, te quaeso, ut aestimatum hunc mihi des, quem mit-

tam ad patrem, 90

Ut is homo redimatur illi. He. immo alium potius misero Hinc, ubi erunt inducise, illuc tuum qui conveniat patrem: Qui tua, quae tu miseris mandata, ita, ut velis, perferat. Ty. At nihil est, ignotum ad ilium mittere: operam lu-

seris. Hunc mitte, hie omne transactum reddet, si illuc venerit. Nee quenquam fideliorem, neque cui plus credat, potes 96 Mittere ad eum, nee qui magis sit servus ex sententia: Neque adeo cui tuum concredat lilium hodie audacius. Ne vereare, meo periculo hujus ego experiar fidem, Fretus ingenio ejus, quod me esse scit erga se benevo-

lum. lOO

He. Mittam equidem istunc aestimatum tua fide, si vis.

Ty. volo;

homo redimatur. T\N. Faciam, sed te ohsecro, Hegio. He. Quid vis agnm, dummodo nihil ores ab re. Tyn. Audi, accipics. Ego non rogo me dimilti usque eo dum ille reversus sit ; sed te ohsecro ut mihi des hunc postqunm astima- veris, ut mittam ad patrem, ut is homo redimatur iUic. He. Itnmo tnisero pntius alium hinc illuc, ubi erunt inducia, ijui adcat tuum patrem: qui perferat tua man- data, qua: tu miseris sicut relis. Tyn. Sed nihil assequaris si ad ilium miltas incognitum : pcrdideris operam : mitte ilium, hie univcrsa perjiciet, si pervenerit illuc ; neque potes ad eum mittere ullum fideliorem, neque cui magis covfidut, neque qui sit servus magis ex sententia, neque adeo cui covfidut hodie Pliilopolemuin tuum filium securius. Ne/ormida : ego probabo ejus fidem meo perictdo, confisus ejus industria, quia scit se amari a me. He. Si vis ego mittam istum ceslimatum,

proclive C— 87 Fac sis vSciopp. Facis jiinctim C. PH. 3. 4. .5. homo deest in L. 1. sed te oro id HI. 1. sed id te oro B. 1.— 88 V. 1. 2. 3. J, L. 1. PU, 3. 4. 5. 6. twn scias;C. ttim scias, al. tu scies; al. ap. Pareiini, auscultandum scies.— 89 Pll. 2. 3. .5. 6. C. V.2. donee cum. L. 1. illic hue— 90 Edd. vett. quceso te. C. cestumatum ; V. 1. 2. 3. J. L. 1. extumatum, sive exlimalum V. 1. L. 1. des hunc quem.—9\ Ut his V. 2. illic V. 1. 2. 3. J. L. 1. —92 Pll. 1. 2. L. 1. V. 3. coMifwii.— 93 H. M. HI. 1. 2. B, 1. 2. C. Pll. sex, V. 1. 2. 3. J. L. 1. et edd. vett. qua tu jusseris.—9a Bossch. hie transactum reddet omne; rh hie deest in HI. 1. a m. pr.— 96 Ne quenquam C— 97 C. ne qui.— 9S Nequi twnn Lgg. tuum deest in PI. 6. J. suum liabent C. L. 1.— 99 Pioiiomen ego deest in L. 1. experiar vicem fidem V. 2. via fidem Parei 2. vice fi.dem C. Lgg 100 Bossch. et edd. vett. med esse scio ;

CAPTEIVORUM ACT. II. SC. 2. 3G1

Qaara citissirae potest, tarn hoc cedere ad factum volo. He. Num qua) causa est, quin si ille hue non redeat, vi-

ginti minas Mihi des pro illo? Ty. optima immo. He. solvite is-

tum nunc jam, Atque utrumque. Ty. Di tibi omnes omnia optata affe-

rant, 105

Cum me tanto honore honestas, cumque ex vinclis eximis. Hoc quidera haud molestum est jam, quod collus collaria

caret. He. Quod bonis benefit beneficium, gratia ea gravida est

bonis. Nunc tu ilium si illo es missurus, dice, demonstra, prae- cipe, Quae ad patrem vis nuntiari: vin' vocem hue ad te? Ty.

voca. 110

te sponsore. Tyn. Volo id fieri quam velocissime poferit. He. Esfne aUqua causa cur mihi des viginti tninas pro illo, si ille non redeat hue 1 T\n. hnmo est optima causa. He. Solvite istum nunc jam, atque utrumque. Tyn. Cuncti Dii tibi apporlent omnia propitia, quaiido me afficis tanto honore ; cumque eximis ex vincuiis : hoc sane non est acerbum quod collum caret collari. He. Beneficium quod exhibetur bonis, parit bona et gratiam. Si tu missurus es nunc ilium illo, die, ostende, nmnda qua vis nuntiari palri. Vis vocem hue ad te ? Tyn. Voca.

V. 1. 2. 3. L. 1. HI. 1. 2. B. 1. erga sese ; J. med sese sciet erga sese. — 101 HI. 1. a m. sec. B. 1. Pll. C. istum ; in HI. I. a ni. pr, et J. isiunc deest. Pll. I. 2. 3. 5. 6. exlumatum. L. 1. si vis tua fide. — 102 V. 1. hoc credere. — 103 Nunc qucE V. 1. Nunquam causa B. 1. Nunc qua edd. vett. — 10 4 Q.optuma; Fll. sex, V. 1. J. L. 1. optume. — 105 Atque utrinaue HI. 1. a m. pr. optata ferant Lgg. V. 2. Pll. sex, C. B. 1, optata omnia ferant V. 1. 3. J. L. 1.— 107 PI. 5. oniittit jam. Lgg. collario caret. — 108 Edd. qiiaedaiu vett. ac gravida. —

109 Huuc tu C. si illi es V. 3. die Bosscli. doce, monstra, prcecipe Diss. —

110 Quod ad L. 1.

NOT;E

102 Cedere ad factum] Perduci ad 108 Q"od f'onis henefif] Id est, be- eflFectiini. Alii accedere. Deficiiim est gratia gravida et praeg-

103 Num quce causa] Stipulationis nans bonis, formula.

3G2 M. ACCII PLAUTI

ACTUS SECUNDI SCENA TERTIA.

HEGIO, PHILOCRATES, TYNDARUS.

He. QUiE res bene vortat mihi, meoque filio,

Vobisque: vult te novus herus operam dare

Tuo veteri domino, quod is velit, fideliter.

Nam ego te sestimatum huic dedi viginti minis;

Hie autem te, ait, mittere hinc velle ad palrem, 5

Meum ut illic redimat filium: rautatio

Inter me atque ilium ut nostris fiat filiis.

Ph. Utroque vorsura rectum est ingenium meum.

Ad te adque ilium : pro rota me uti licet.

Vel ego hue vel illuc vortar, quo imperabitis. 10

He. Tute tibi ea tuopte ingenio prodes pluriraum.

Cum servitutem ita fers, ut ferri decet.

Sequere: hem tibi hominem. Ty. gratiara habeo tibi,

Quom copiam istam mihi ct potestatem facis :

He. Qucb res mihi ccdat feliciter et meo filio, et vobis! Ego Hpgio, tuns no- tus dotninus, volo te obtemperare fideliter tuo pristino hero Pliilocrati in lis qua voluerit; nam eg:o te dedi huic astimatum viginti minis. Hie autem dicit optare te miltere hinc ad siiitm patrem, id redimat illic meitm filium, ut fiat commutatio nostrorum filiorum inter me et ilium. Phi. Ego habeo animum paralum ad om- nia. Tu et ille potestis uti vie sicut rota. Ego volvar vel hue vel illuc quocumque mandabilis. He. Idcirco tu tibi es plurimum utilis tuamet industria, quando sic toleras servitutem vt oportet ferri. Sequere hac: hem tibi hominem. Tyn. Tibi ago gratias quod mihi exhibes istam licentiam et facultatem, ut ego remittam hunc

1 L. 1. vortant. — 3 Lqg. fideliter velit. — 4 L. 1. extumatum dedi hue; J. dedi hinc ; Bossch. tededi astumatumhuic viginti, Sfc. — C L. 1. ut ille. — 7 Lgg. fuat filiis ; J. HI. }. filiis fiat.— 8 Utrobique C. a m. sec— 9 At te V. 1. L. 1. C. HI. 1. et noniuilli PH. ac te al. Pll. J. V. 3. Ad te atque ad ilium V. 1. Ac me PI. 6. ad ilium C. a m. sec. pro rata HI. 1. — 10 V. 1. hue ut illuc. V. 3. L. 1. imperabis. — 11 Bossch. tibi a, L. 1. tu aptc ; Lgg. tuapte plurimum. HI. 1. a m. sec. et C. prndis. — 12 Bossch. uli ferri; edd. vett. utiferre; C. Pll. HI. 1. B. 1. 2. V, 1. 2. 3. L. 1. J. ut ferri.— U Sequere hac Bossch. Sequere

NOT«

9 Pio rota me uti] Ut rota quamvis tendo.' in partem volvittir, sic Philocrates 11 EaJ Sub. 'ratione :' qnarc, id-

morigernm se pollicetiir, et abitiiin circo. reditumque veloceni. Versutus a' ver-

CAPTEIVORUM ACT. II. SC 3. 8G3

Ut ego ad parentes hunc remittam nuntium, 1-5

Qui me quid rerum hie agitem, et quid fieri velini, Patri meo ordine omnem rem illuc perferat : Nunc ita convenit inter me atque hunc, Tyndare, Ut te aestiraatum in Alidera mittam ad patrem : Si non rebitas hue, ut viginti minas 20

Dera pro te. Ph. recte convenisse sentio. Nam pater expeetat, aut me, aut aliquem nuntium, Qui hinc ad se veniat. Ty. ergo aninmm advortas volo, Quae nuntiare hinc to volo in patriam ad patrem. Ph. Philoerates, ut adhuc locorum feci, faciam sedulo, 25 Ut potissimum quod in rem recte conducat tuam. Id petam, id persequarque corde et animo atque viribus, Ty. Facis ita, ut te facere oportet : nunc animum advor- tas volo : Omnium primum salutem dicito matri et patri, Et cognatis, et si quem alium benevolentem videris, 30 Me hie valere et servitutem servire huic homini optumo,

nuntium ad parentes, qui perferat omnia ordine ad meum patrem, quid faciam hie et quid velim fieri. Sic convenit nunc inter me atque hunc, Tyndare, ut te mittam (Estimatum in Elidem ad patrem : si non repeias hue ut numerem viginti minas pro te. Phi. Audio recte convenisse : nam pater operitur aut me, aut quendam nun- tium qui veniat hinc ad se. Tyn. Igilur cupio adhibeas mentem ad ea quce nplo perferre hinc in patriam ad patrem. Phi. Philoerates, faciam diligenter, ut feci hucusque temporis, ut postulcm id quod facial potissimum rede in tuas utilitntes, et persequar id corde, et animo, et viribus. Tyn. Agis sicut oportet te facere : nunc cupio adhibeas inentem. Primum omnium die salutem patri et matri et cog- natis ; et si videris aliquem amicum, die me incolumem esse, et servire hie servi-

en tihi HI. 1. PI. 5. Sequere em tibi C. — 15 C. ad p. meos hunc ; Pll. 2. 5. M. ad p. hinc. — 16 hfig. rerum agilem, — 17 J. rem perferat. — 19 Aulidem Pll. in deest Lgg. — 20 V. 2. 3. L. 1. J. reditus ; Pll. reditas, vel redditas ; C. in margr. redeas. — 21 Demprodote L. 1. censeo V. 3. — 24 Qucb te n. J. HI. 1. hie volo HI. 1. hinc volo J.— 25 Philoerates deest in Pll. sex, HI. 1. B. 1. V. I. 2. J. L. 1. — 26 Edd. quaedam vett. oinittiint paiticnlam recte. — 27 liossch. id- que persequar; L. 1. Pll. 2. 4. 5. id prosequarque ; PI. 3. id persequar ; PI. 1. caret voce id. B. I. corde animo. Lgg. et auribus ; C. V. 1. atque auribus. — 28 L. I.ut facere. — 29 O. primo HI. 1. a m. pr. patri et matri HI. 1. B. l.V. 2. 3. J.— 30 13. 1. L. 1. V. 1. 2. J.etquem; HI. 1. et illisquem.—U V. 2. huic ser-

NOTiE

20 Rebitas'] Vetus et obsoletnm eo, vado, rebito, redeo. veibum a * beto,' quod forte a Baiv,

364 M. ACCII PLAUTI

Qui me honore honestiorem semper fecit, et facit.

Ph. Istuc ne praecipias : facile raemoria memini tamen.

Ty. Nam quidera, nisi quod custodem habeo, liberum me

esse arbitror. Dicito patri, quo pacto mihi, cum hoc convenerit 35

De hujus filio. Ph. quae memini, mora mera est mone-

rier. Ty. Ut eum redimat, et remittal nostrum hue amborum

vicem. Ph. Meminero. Hr. at quamprimum poteris, istuc in

rem utrique est maxurae. Ph. Non tuum tu magis videre, quam ille suum gnatum

cupit. He. Meus mihi, suus cuique est carus. Ph. Numquid

aliud vis patri 40

Nuntiari? Ty. me hie valere, et tute audacter dicito, Tyndare, inter nos fuisse ingenio baud discordabili : Neque te commeruisse culpam, neque me advorsatum tibi : Beneque hero gessisse morem in tantis aerumuis tamen : Neque med unquara deseruisse te, neque factis, neque fide. Rebus in dubiis, egenis: base pater quando sciet, 46

tulem hide nptimo domino, qui me honore afficit in dies singidos magis magisque. Phi. Ne admoneas me istius rei, memini facile memoria. Tyn. Etenim cxistimo mc esse liberum, nisi quod habeo custodem. Die patri quomodo mihi convenerit cum hoe dc ejus filio. Phi. Est perdere tempus me admonere eorum qua recordnr, TVN. Ut eum redimat et remittat hue pro nobis ambohus. Pm. Recordubor. He. Sed illud est utrique in rem mnxime id agere quam citissime poteris. Phi. Tu nan cupis magis videre tuum Jilium, quam ille suum. He. 3Ieus mihi est cants, suus est cuique. Phi. Nnmquid ris nuiitiari aliud ? Tyn. Me hie valere ; et tu dicito audacter, Tyndare, nos fuisse animo minime discordi, neque te meritum fuisse culpam, neque me tibi advcrsalum fuisse, et te bene obtemperasse, quamvis constituto in tantis arumnis, me nunquam te destituisse neque factis neque fide in rebus adversis inopibus. Quando pater aceipiet hac, Tyndare, quomodo fueris af-

tire. — 33 V. 1.2. L. 1. J. non pracipias. — 34 Nam equidem Lamb. — 35 Arg. 1514. et Both, cum hoc mihi. HI. 1. 2. B. 1. L. 1. V. 1. 3. J. convenit. — 36 Lgg. qui memini; Hi. 1. J. qua: ego memini mora est me monerier ; L. 1. V. 2. mora me est ; V. 3. H. qucs ego memini mora mera est me monerier. — 37 HI. 1. J. hue nostrum. — 38 L. 2. J. V. 2. poteris: istuc in rem ufrique ; V. 1. 3. poteris: istuc in rem ulique ; eiid. quaedam vett. tarn in rem. — 39 Lgjr. ille suum deside- rat.~AO In J. deest aliud; in L. 1. lis. — 43 L. 1. Nee te ; in J. et V. 2. te deest. PI. 1. commeruisse qiiippiam ; HI. 1. B. I. Neque c. c. te. Lggr- adver- satum mj/ti.— 45 Neque me HI. 1. B. 1. Pll. unquam deest in L. 1.— 46 HI. 1.

CAPTEIVORUM ACT. II. SC. 3. 3G5

Tyndare, ut fueris aniraatus erga suum gnatum atque se, Nunquam erit tarn avarus, quin te gratus emittat manu : Et mea opera, si hinc rebito, faciam ut faciat I'acilius. Nam tua opera et comitate et virtutc et sapientia 50

Fecisti, ut redire liceat ad parentes denuo ; Cum apud liunc confessus es et genus et divitias meas. Quo pacto emisisti e vinclis tuum herum, tua sapientia. Ph. Feci ego ista ut comraemoras : et te meminisse id

gratum est mihi. Merito tibi ea evenerunt a me : nam nunc, Philocrates, 55 Si ego item memorem quas me erga multa fecisti bene, Nox diem adimat : nam si servus mens esses, nihilo secius Mihi obsequiosus semper fuisti. He. Di vostram fidem, Hominum ingenium liberale ! ut lacriimas excutiunt mihi ! Videas corde amare inter se: quantis laudibus suum he- rum 60 Servus collaudavit ! Ph. istic pol baud me centesiraam Partem laudat, quam ipse meritus est, ut laudetur laudi- bus.

fectus erga smim filium et se, nunquam erit tarn avarus, ut non te manumitiat gratis. Et si reversus fuero hinc, factum meopte Blarte, ut faciat lectins. Nam fecisti tua industria et humanitate et virtute et sapientia, ut liceat reverii rursus ad parentes, quando confessus es apud hunc et genus et meas capias: quomodo eduxisti evinculis tuum herum tua sapientia. Phi. Ego feci ista, ut commemoras, et mihi jucundum est te meminisse id. Ea tibi evenerunt merito a me : nam nunc, Philo- crates, si ego commemorem etiam multa beneftcia quibus me affecisti, nox adimat lucem, Narn si esses 7neus servxis, nihilominus fuisti semper tnorigerus. He. Dii vestram fidem ! animum ingenuum hominum ! ut mihi exprimunt lacrymas! con- spicias inter se diligere corde: quantis laudibus servus affccit suum herum ! Phi. Per Pollucem ille minime me laudat centesimam partem, quam ipse est promeritus

L. 1. hoc pater. — 47 Tyndarusl,.!. a^^Me se desiint in J. — 48 Non erit L.l. gratis M. V. 2. 3. C. J. L. 1. H.— 49 J. P!l. sex, hincredibo; L. 1. hucredibo; V. 2. C. hue redito.—5^ Quo facto legi malit Lamb, tuum herum desunt in L. 1. — .54 V. 1. istas. In L. 1. deest id. — 55 L. 1. tibi ea evenerunt tibi a me. — 56 Si ego in te Hi. 1. J. H. G. M. qucs erga me fecisti bene L. 1. bono Pont.— 58 Obsequiosus mild fuisti semper Bossch.- — 60 HI. l.inter sese. V. 1.2. 3. L. 1. B. 1. quantis lauduvit ; in V. 3. supersciiptiim est laudibus. — 61 €. a ni. pr. H. G. M. HI. 1. 2. B. I. V. 2. 3. L. 1. J. etedd. vett. pd istic mc haud.—G2 P.

aOTJE

53 Emms<j [Em!S<i] Emisisti. invicem. Piopertius : ' luter noslae-

60 Amare iiitcr se] Voyez-vous teiiiui amantes." comme Us s'entr'aiment ? Liter se, est

36(> M. ACCII PLAUTI

He. Ergo cum optume fecisti, nunc adest occasio

Benefacta cumulare, ut erga hunc rem geras fideliter.

Ph. Magis non factum possum velle, quam opera experiar

persequi : 65

Id ut scias, Jovem supremum testem laudo, Hegio, Me infidelem non futurum Philocrati. He. probus es

homo. Ph. Nee me secus unquam ei facturum quicquam, quam

memet mihi. Ty. Istaec dicta te experiri et operis et factis volo: Et quo minus dixi, quam volui de te, animum advortas

volo : 70

Atque horunc verborum caussa caveto mihi iratus fuas. Sed te quaeso, cogitato, hinc mea fide raitti domum Te aestimatum, et meara esse vitam hie pro te positam pig-

nori. Ne tu me ignores, cum extemplo meo e conspectu absces-

seris, Quom me servum in servitute pro te hie reliqueris ; 75

celebrari laudibus. He. Igitur quoniam fecisti rede, adest nunc occasio cumulan- dorum rede factorum, ut geras rem fideliter erga hunc. Phi. Non possum op- tare id fieri tain velociter quam persequar reipsa. Ut scias id, Hegio, appello tes- tem supremum Jovem, me non futurum infidelem Philocrati. He. Es bonus vir. Phi. Neque me acturum secus unquam quicquam quam memet mihi. Tyn. Volo te experiri ista promissa et ufiiciis et factis ; et animadvertas, quctso, me quo mino- ra dixi de te quam volui, eo plura esse exhibitiirum : et vide ne sis iratus mihi propter ea verba. Verum te obsecro, cogita te dbnitti domum hinc astimatum me sponsore, et meam vitam esse oppignoratam pro te. Ne tu mei obliviscaris, quando abscesseris repente a meo conspectu, quando me deserueris hie servum in servitute

laudet L. 1. — 63 L. 1. ergo opt. quom. — 65 L. 1. prosequi. — 66 B. 1. V. 1. 2. 3. L. 1. J. C. Pll. 2. 3. 5. 6. testem do.— 67 L. I. fidelem.— 68 Pll. sex, Cam. pr. J. V. 1. non agnosciint quicquam. Max, quam deest in L. 1. — 69 Isthcrc te dicta B. 1. te expcrire C. me experiri H. J. opera HI. 1. B. 1. V. 1. 2. 3. L. 1. J. Lgg.— 70 Et quod minus Pll. 1. 4. 5. 6. V. 1. B. 1. Et quidem minus PI. 3. dixi deest in HI. 1. a ni. pr. quam noliii Pi. 2. — 71 Atque horum HI. 1. 2. B. 1. 2. Voss. 1. 2. 3. J. L. 1. Pll. cave mihi Aid. Jiint. cave tu mi Bosscli. — 72 In V. 1. deest cogitato. V. 1. 2. 3. L. 1. J. hinc te mea.— 7^ Te deest in J. esse hie vitam L. 1.— 74 Lgg. quin extemplo. 3. et Hi. 1. a ui. pr. meo conspectu,

NOTyE

66 Testem laudo] Nonins : ' Lau- 74 Ignoresl Ne faites pas semblant dare significat prisca lingua noini* dene me point connoitre, nare, appellareqiie.'

CAPTEIVORUM ACT. II. SC. 3. 367

Taque te pro libero esse diicas, pignus deseras :

Neque des operam, pro me ut hujus reducem facias filiura.

Scito te hinc minis viginti aestimatum mittier.

Fac fidelis sis fideli : cave fidem fluxam geras.

Nam pater, scio, faciet, quse ilium facere oportet, omnia. 80

Serva in perpetuum tibi amicum me, atque hunc inventum inveni.

Haec per dexteram tuam, te dextera retinens manu,

Obsecro, infidelior mihi ne fuas, quam ego sum tibi.

Tu hoc age : tu mihi herus nunc es, tu patronus, tu pater :

Tibi commendo spes opesque meas. Ph. mandavisti sa- tis. 85

Satin* habes, mandata quae sunt, facta si refero? Ty. satis.

Ph. Et tua et tua hue ornatus reveniam ex sententia.

Numquid aliud? Ty. ut quamprimum possis, redeas. Ph. res monet.

pro te : neque ducas te esse liberum, destituas pignus : sed enitaris nt facias re- ducem filium hujus pro me: scito te niitti hinc cestimatum viginti minis. Da ope- ram sis fidelis fideli, cave ne sis fide fiuxa- Nam pater, scio, geret cuncta quw oportet ilium facere. Serva me tibi in perpetuum amicum, atque tibi comparn hunc Hegionem jam comparatum. Hac rogo per tuam dextram, te retinens manu dex- tra, ne mihi sis infidior, quam ego tibi sum. Tu age hoc : tu mihi es nunc herus, tu patronus, tu pater: tibi commendo meas spes et opes. Phi. Satis pracepisti : eslne satis si faciamqucB sunt impe rata? Tys. Satis. Phi. Hue revertar orna- tus eX tua sententia. Numquid vis aliquid aliud? Ttn. Ut repetas quam celev'

omissa prjepositione. — 75 Quom servinn J. — 76 V. 1. J. HI. 1. B. 1. non agnoscnnt rh ducas. V. 1. 2. 3. C. J. HI, 1. B. 1. et sex PII. desideras.— 77 At- que des HI. 1. B. 1. L. 1. J. V. 3. me hujus hujus C. — 78 Scio V. 1. L. I . mitiere V. 1. — 79 Fac fidele sis fidelis BosscU. fac fidele : sies fidelis HI. 1. Facfidele fideli G. — 80 V. 3. nuric scio pater ; V. 1. nunc patrem ; J. nunc pater. — 81 Serva tibi in HI. 1. 2. B. 1. H. M. V. 1. 2. 3. L. I. J. Pll. G. Serva tibi imperpefuum C. Mox, hmic deest in Lgg. — 82 L. 1. relrahis manu. — 84 Edd. qiiaedam vett. tu mihi herus meus es ; Bossch. tu mihi nunc mens herus es. L. 1. tu prolinus ut pater. — 86 L. 1. mandata si refero. — 87 Et tua hue Pll. V. I. J. L. 1. HI. 1. B. 1. Lgg. oneratus HI. 1. B. 1. — 88 L. 1. tu quamprimum redeas;

NOTjE

76 Pignus deseras] Tyndarum, qui tibi devinctntn henim tnis officiis,

quidem pignus et obses pro abeunte sic singulari beneficio devincias arc-

Pliilocrate. tins.

81 Inventum inveni'] Fac ut jam

368 M. A ecu PLAUTI

Hr. Sequere me, viaticum ut dem hinc a trapezita tibi : Eadem opera a prsetore sumam syngraphum. Ty. quem

syngraphum ? 90

He. Quera hie ferat secum ad legionera, hinc ire huic ut

liceat domum. Tu Intro abi. Ty. bene ambulato. P[4. bene vale. He.

edepol rem meara Constabilivi, cum illos emi de praeda a quaestoribus. Expedivi ex servitute filium, si Dis placet. At etiam dubitavi hos homines emerem, an non emerem,

diu. 95

Servate istum sultis intus, servi : ne quoquam pedem EfFerat sine custode : ego apparebo domi. Ad fratrem modo captivos alios inviso meos. Eadem percontabor, ecquis banc adolescentem noverit. Sequere tu, te ut amittam, ei rem primum praevorti

volo. 100

rime potueris. Phi. Res horfatur. He. Sequere me hinc, ut tibi dem viaticum a trapezita : eodem tempore accipiam syngraplium a prcetore. Tyn. Quem syn- }:;raphtim ] He. Quem hie ferat secum ad legionem, ut huic liceat ire domum. Tu abi intro. Tyn. Ambidnto bene. Phi. Bene vale. He. Per cedem Pollucis consului recte meis rebus, quando illos emi a quastoribus de prada. Expedivi filium ex servitute, si Diis placet. At dubitavi etiam diu utrum emerem hosce homines, an non emerem. Servi, servate istum intus, si vultis, ne eat quoquam sine custode. Ego jam pmficiscar domum. Ad fratrem invisam max meos alios captivos. Percontabor eodem tempore, ecquis novit hunc adolescentem. Tu sequere, at te dimittam. Volo ante omnia consulere ei rei.

rh ut deest in HI. 1.— 89 Pll. C. V. 1. 2. 3. L. 1. J. HI. 1. H. M. non agnos- ciint rb hinc. — 90 HI. 1. B. 1. J. V. 3. a p. sumas. — 91 HI. 1. huic hinc ire ; rh huic deest in J. ah legione V. 1. domum deest in L. 1. — 92 Tu modo ahii V. 2. — 93 Y. 2. 3. J. HI. a m. pr. ilium emi; B. 1. quom ilium. — 94 J. de servitute. — 97 Ecferat C. jamjam ego edd. vett. et Bosscli. — 98 HI. 1. i7ivisa meos alios ; rh alios deest in J. alios in viso meos B. 1.— 99 Bossch. ecqui. Mox, hunc deest in J. HI. 1. B. 1. et sex Pll. — 100 Voc. rem deest HI. 1. a in. pr. rei vero habet a m. sec.

NOT^

99 Eadein] Sub, ' opera: ' eodem tempore.

CAPTEIVORUM ACT. III. SO. 1. 369

ACTUS TERTII SCENA PRIMA.

ERGASILUS.

Miser homo est, qui ipse sibi quod edit quaerit, et id

aegre invenit : Sed ille est miserior, qui et aegre quaerit, et nihil invenit. lUe miserriraus est, qui cum esse cupit, quod edit non

habet. Nam, hercle, ego huic diei, si liceat, oculos efli)diara

libens, Ita malignitate oneravit omnes mortales mihi. 5

Neque jejuniosiorem, neque magis efFertum fame Vidi ; nee qui minus procedat, quicquid facere occeperit. Itaque venter gutturque resident esuriales ferias. Ilicet parasiticae arti maximam in raalam crucem ! Ita juventus jam ridiculos inopesque ab se segregat. 10 Nihil morantur jam Laconas imi subsellii viros.

Erg. Homo qui quarit ipse quod manducet, et id reperit difficile, est infelix, verum ille est infelicior, qui et quarit cegre, et reperit nihil. Ille est infeiicissimus qui,' quando esurit, non habet quod manducet. Nam per Herculem ego eruam lubenter oculos huic diei, si liceat, adeo instruxit universes homines nequitia ad- versusme: neque conspexi jejunioremneque pleniorem esurie ; neque cui succedat minus quicquid instituerit agere. Igitur venter et gutlur agitant ferias esuriales. Licet ire arti parasiticce in malum crucem maximam ! adeo juventus smnmovet jam a se eos qui movent risum et egenos. Aspernantur nunc parasilos, viros Laconibus

1 Lgg. L. 1. Bosscli. qui ipse quod. V. 1. L. 1. HI. 1. edal.—2 L. 1. sed et ille est. — 3 Bosscli. cupit esse. B. 1. HI. 1. am. pr. L. 1. V. 1. J, edat. — ^4 Pro- nomen ego deest in L. 1. HI. 1. a ni. pr. B. 1. si licet edd. quaBdain vett. — 5 V. 3. oneravert. — 6 C. ecfcrtum ; Pll. sex, L. 1. V. 1. 2. J. effraction. — 7 L. 1. ne qui ; V. I. nee qui ; G. H. M. Sarrac. V. 2. 3. J. nee cui ; Bossch. 7iec quoi. — ^8 Ita venter Bossch. — 9 Licet Pll. sex, V. 1. 2. 3. L. 1. J, in deest HI. 1. B. 1. V. 1. 2. 3. L. 1. J. / licet parasitica ars Heins. — 10 L. I. jam ju- ventus. Lgg. inopes ab se. L. 1. V. 1. 2. 3. J. HI. 1. B. 1. Pll. sex, C. ab sese. — 11 Nihil jam mor. V. 2. Lacones L. 1. V. 1. 2t 3. J. uni subselli C.

NOTiE

7 Nee qui minus'] Qui pro * quo.' sic venter et guttur ab edendo ces-

8 Resident esuriales ferias] Id est, sant.

agitant sedendo. ' Residere ' active 9 Ilicet] Id est, licet arti nostrai

positum. Esuriales autem feri(s di- ire in crucem, aut valeat ars nostra, cnutur, quia qnemadmodtini festis 11 Laconas] Larones solebant pue-

diebus ab opere cessantet quiescunt, ros et adolescentes crebro et publice Delph. et Var. Clas. Plaut. 2 A

370 M. ACCII PLAUTI

Plagipatidas, quibus sunt verba sine penu et pecunia. Eos requirunt, qui, libenter cum ederint, reddant domi. Ipsi opsonant, quae parasitorum ante erat provincia. Ipsi de foro lam aperto capite ad lenones eunt, 15

Quam in tribu aperto capite sontes condeninant reos. Neque ridicules jam teruncii faciunt : sese omnes amant. Nam ut dudum hinc abii, accessi ad adolescentes in foro: Salvete, inquam : Quo imus una, inquam, ad prandium ?

atque illi tacent. Quis ait? hoc, aut, quis profitetur? inquam: quasi muti

silent : 20

Neque me rident. Ubi coenamus J inquam, atque illi

abnuunt. Dice unum ridiculum dictum de dictis melioribus,

similes, imorum lectorum, plagarum patientes, quihus sunt verba sine penu et pe- cunia. Qucerunt eos, qui, quando manducavint, reddere possint domi. Parant ipsi upsonia, quod erat antea munus parasitorum. Ipsi commeant de foro ad leno- nes, capite perinde detecto, atque condemnant reos in tribu, capite detecto; neque aslimant tribus imciis eos qui risum movent. L'niversi sese amant. Nam quando excessi pridem hinc, conveni juvenes in foro : Salvete, inquam ! Quo pergimus simul, inquam, ad ccenaml Atque illi silent. Quis dicit illuc? aut quis polUcetur ccenam ? alloquor. Tacent velut elingues, ne irrident quidem me. Ubi coenabi- muSf inquam ? Atqui illi abnuunt. Profero unum verbum facetum de acutioribus

Pll. 2. 3. 4. 6.— 12 Plagipalhidas HI. 1. B. 1.— 13 HI. I. a m. pr. cum ederunt ; C. comederint. — 14 V. 3. quod parasitorum ; HI. I. a m. pr. opsonia, quce para- torum. — 15 C. Pll. sex, lenon es ; PI. 4. a m. pr. leones. — 16 In tribu quam cdd. vett. et Bossch. Quin in tribu L. 1.— 17 PH. 3. 4. 6, L. l.Hl. 1. B. 1. tarn, pro jam. PI. 4. terrunci ; Pll. tres trunci. HI. 1. B. 1. V. 2. 3. J. quam sese. — 18 Namque ut Bossch. accessit V. I. ad deest in V. 2. L. 1. — 19 G. et Bossch. Quo imus una, ad prandiutn? — 20 Quis agit hoc HI. 1. B. 1. V. 2. 3. J. Pll. 1. 2. 3. 4. 5.— 21 L. 1. a« illi; rh illi deest in Lgg.— 22 Dico unicum

NOTJE

verberibus concidere, ad eos ad pa- liberatione.

tientiam indurandos. Laconas ap- 12 Plagipatidas'] Qui plagas ultro

pellat parasites, id eet, ad omne con- patiiintiir : idem quod Lacones. tumeliarum genus t'actos homines. 15 Aperto capite] Nonnisi invuluto

Imi snbsellii viros] Parasiti in ulti- capite etiam Ethnici in loca inho-

ma subsellia, imo.>qne accumbentium nesta ingiediebantnr. Parasitiis hoc

mensae lectos siiminovebantnr per notat corniptos sjecnli sni mores, contemtnm. Imi etiam subsellii di- 17 Ne teruncii faciunt] Id est, tri-

ciintur in ordine suo omnium minime bus unciis. Pretium certuin prover-

spectati. Cicero: 'Res longi sub- bialiter pro incerto. sellii ' est, quae multorum indiget de-

CAPTKIVORUM ACT. III. 8C. 1. 371

Quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier. Nemo ridet : scivi exteniplo rem de compacto geri. Ne canera quidem irritatam voluit quisquara iraitarier. 25 Saltern, si non arridercnt, dentes ut restringerent. Abeo ab illis poslquam video me sic ludificarier. Pergo ad alios, venio ad alios, deinde ad alios : una res. Omnes compacto rem agunt, quasi in velabro olearii. Nunc redeo inde, quoniara me ibi video ludificarier. 30 Item alii parasiti frustra obambulabant in foro. Nunc barbarica lege certum est jus meum omne persequi. Qui concilium iniere, quo nos victu et vita prohibeant ; His diem dicam, irrogabo multam: ut mihi coenas decern Meo arbitratu dent, cum cara annona sit : sic egero. 35 Nunc ibo ad portum bine : est illic mihi una spes cce- natica :

verbis quibus consueveram antea consequi epulas in mensem integrum : nemo ridet. Intellexi slatim id fieri, veluti de composito : ne unus quidem voluit imitari canem iratam : si non arrident, quin saltern stringunt dentes. Postquam nnimadverto me ludificari, sic discedo ah iis, demigro ad alios, deinde ad alios: est eadem res. Cuncti genint id ex compacto, velut in tabernaculo in quo est oleum venale. Jam revertor inde, quoniam animadverto me ludificari ibi. Sic celeri parasiti ; versabantur incassum in foro. Nunc statui persequi omne meum jus lege Komana ; dicam diem iis qui iniv ere consilium, quomodo nos arceant victu et vita: lata in eos, infiigam pcenam, ut mihi parent decem cwnas ad meum nutum, quando annona erit cara. Sicfaciam. Nunc proficiscar hinc ud portum. Mihi affulget illic spes

edd. quasdani vett. — 23 Qui s. Douz. Quibus s. dico HI. 1. ante epulas Lg?. — 24 C. et sex Pll. rem conpacto. — 25 Nee canem V. 2. 3. J. — 26 V. 2. arri- dent.— 27 HI. 1. videro. — 28 Demum ad alios V. 3. — 30 V. 2. ^.J.ctimme; L. 1. inde, inde cum video ; HI. 1 . cum me ibi videro ; B. 1. quom me ibi video. — 31 V. 2. L. 1. obambulant. — 32 Nunc barhara V. 2. lege deest in HI. 1. a ni. pr. oinne meum J. HI. 1.— 33 Qui consilium L. 1. J. V. 1. S.qui nos G. — 34 Pll. 5. 6. mulctam; PI. 2. tnulta.—35 HI. 1. siel.—i6 In J. et HI. 1. est

NOTyE

25 Canem irritatam'\ Nudat dentes riis ad arcendum calorem solis. Pa-

canis irritata, qnamvis sine joco : id rasitiis conqiier4tiii' de jtivenibus,

optaret sibi exhibeii saltern ab ju- quibus est eadem agendi ratio ; et

ventute parasitus. rejiciendoruni jiaiasitornm, quasi

29 Quasi in velabro olearii] Qui res facta conspiratione, voluntas,

easdem venales proponunt, earn sibi 32 Barbarica lege] Id est, Komana.

legem indicunt, ut eodem pretio di- Fingit enim I'lautus in GraRcia banc

vendant. ' Velabrum olearii' nihil exbiberi Fabulam. Erat autem Ro-

est aliud quam quod superjicilnr, ma' lex, ut ne qiiis auctoritate pri-

tabcrnaculi in niodum, oleo et olea- vata conventum celebraret. Parasi-

372 M. ACCII PLAUTl

Si ea decollabit, redibo hue ad senera, ad coenam asperam.

una ccenandi : si eafefdlerit, repetam hue ad coenam insuavem apud Hegionem.

deest : mi illicit. 1. »zi/u deest in Lgg. — 37 'Qo&ich. decolahit ; PI. 1. deco- laudabit ; PI. 2. decollaudabit ; PI. 5. decollapsit ; lacuna est in PI. 3.

NOT/E

tiis reosjuvenes dicit hiijus sceleiis, lo appendebant crumenam. Suetonio

utpote qui in parasites, quasi con- ' siiccollare,' hiimeris subire. 'De-

ventii liabito, consplrarint. collare' aliis est 'colluni abscin-

37 DecoUahit] Nonius: * De colic dere.' Aliis cum uno I, decolabit, a

deponet.' Dfco?ia/(i<, id est, de colic liquoribns sumtum qui defluunt per

decidat, cadat. Veteres enim de col- coUun.

ACTUS TERTIJ SCENA SECUNDA.

HEGIO.

Quid est suavius, quam bene rem gerere bono publico?

sicut ego feci heri, Cum emi hosce homines: ubi quisque vident, euntobviam, Gratulanturque eam rem : ita me miserum restitando, Retinendoque lassum reddiderunt.

Vix ex gratulando miser jam eminebam. 5

Tandem abii ad praetorem : ibi vix requievi : rogo syn-

graphum :

He<;. Quid est jitcundius quam administrare recte negotium in honum publi- cum, quemadmodum egi hcri, quando mercatus sum illos homines ? Stutim atque omnes me conspiciunt, veniunt obviam, gratuluntur eam rem. Sic me defatigave- runt infelicem, in me sislendo retinendoque. Vix surgebam jam infelix ex gratu- lando : tandem profectus sum ad pratorem. Vix consedi ibi ; rogo syngraphum.

1 Bossch. Aere/m. — 3 Lgg. L. 1. V. 2. 3. rescitando. — 4 Retinendo Bossch. lapsum V. 2. — 5 H. Vix e grat. PI. 5. eximebam. — 6 Tandem adii edd. qua-

NOT.E

5 Miser] Miserum se ipse vocat, niittunt sese, deniisernntqne semper quod complexu et gratulalione ami- homines ; unde cum resurgunt, ' erai- coruni retentus ac defessus sit. nere ' dicit poeta.

Eminebani] Inter saiutandum de-

CAPTEIVORUM ACT. III. SC. 3. 373

Datur mihi : ilico dedi Tyndaro : ille abiit domum. Inde ilico revortor domum, postquam id actum est, eo : Protinus ad fratrem inde abii, mei ubi sunt alii captivi. Rogo, Philocratem ex Alide ecquis omnium noverit? 10 Tandem hie exclamat, eura sibi esse sodalem : dico esse

eum Apud me : hie extemplo orat obsecratque, eum sibi ut

liceat Videre : jussi ilico hunc exsolvi : nunc tu sequere me, Ut quod me oravisti, impetres, eum hominem ut con-

venias.

Mihi dalur : illico dedi Tyndaro: ille migravit domum. Inde statim reverter do- mum, postquam id gestum est ihi : prolinvs ego commeavi ad fratrem, ubi sunt mei alii captivi. Peto num quis eorum norii Pliilucratem Eliensem? Tandem hie exclamat eum esse suum sodalem. Dico eum esse apud me : hie statim rogat obtestaliirque ut sibi liceat eum intueri. Mandavi statim hunc exsolci. Nunc tu, sequere me, ut consequaris quod me rogacisti, ut alluquaris hominem.

dam vett. — 7 Bossch. rogo s.mi: Datur: illico, Sfc. — 8 V. 3. HI. 1. tres PlI. ed. pr. prcevortor ; V. 2. pervortor. — 10 Lgs. P. Alide. Bossch. norit. — 11 Tandem deest in H. G. M. B. 1. a m. pr. HI. 1. 2. L. 1. J. V. 2. 3. et edd. vett. Hie aristophaties exclamat B. 1. dico eum esse HI. 1. B. 1. — 13 Piono- inen tu deest in L. 1.

ACTUS TERTII SCENA TERTIA.

TYNDARUS.

Nunc lllud est, cum me fuisse, quam esse, nimio ma- velim :

Tyn. Nunc ita se res habel, ut malim me esse mortuum, quam vivere : nunc spes,

1 Nunc illuc HI. 1. a m. pr, quor me fuisse, quam ego nemo mavelim L. 1. nemo

aOTJE

1 Nimio mavelim'] Alii, nimio ma- liter tradidit direre : et ' volim ' ta- volim. 'Mavolim' et ' volini ' an- men pro ' velim' proferebant antiqui.' tiquitiiSjO retenta, sicut retinuit 'no- Cicero: 'Quo facilius id quod di- lim.' Priscianus : ' Pro ' volam,' cere volinius, inlelligere possit.' 'velim' auctoritas uon irrationabi-

374 M. ACCIl PLAUTI

Nunc spes, opes, auxiliaque a me segrcgant, spernunt-

que se. Hie ille est dies, cum nulla vitae raese salus sperabilis est : Neque exilium exitio est; neque adeo spes, quae mihi hunc

aspellat metum : Nee mendaciis subdolis mihi usquam mantellum est

meis : 5

Nee sycophantiis, nee fucis ullum mantellum obviam est : Neque deprecatio perfidiis meis, nee malefactis fuga est: Nee confidentiae usquam hospitium est, nee diverticulum

dolis. Operta quae fuere, aperta sunt : patent praestigiae. Omnis res palam est : neque de hac re negotium est,

quin male 10

Occidam, oppetamque peslem, heri vicem meamque. Perdidit me Aristophontes hie, qui intro venit raodo. Is me novit : is sodalis Philocrati et cognatus est.

opes, prasidia, recedunt a me, contemnuntque . Hie dies est ejusmodi, uljam nulla salus uffulgeat, neque apparet, quo declinem exitium. Neque adeo est spes ulla qua depellat a me metum : neque mihi est usquam pratextus meis callidis menda- ciis, nee occurrit ullum velamentum sycophantiis et fucis, neque excusatio meis fraudibus, neque est declinalio malefactis: neque est usquam perfugium audacia, neque diverticulum fullaciis : ea qncefuerunt tecta, sunt retecta ; prastigice patent ; omnis res est palam: neque est quicquam quod impediat quominus dispeream male, et oppetam mortem pro me et pro meo hero. Hie Aristophontes, qui mox ingressus est, me perdidit : is me novit : is est socius Philocrati, et cognatas. Neque Salus

viavelim etiam Leg. J. V. 1.2. 3. — 2 V.2. sperant segregantque me ; P\.4.sperant' que me ; HI. 1. B. 1. J. V. 1. 3. L. 1. spernuntque me. — 3 B. I. salus s. est mecum. G. Hie est ille dies, quom . . . salus superabilis, oniisso est. — 4 C Pll. sex, exitio 'si. Mox, metumdeesi in HI. 1. B. 1. expellat PI. 5. cispellat Parens.— 5 Neque edd. qiiaedam vett. Nee subdolis mendaciis »n. tt. integnmentum 'st. Bosscli. in- tegumentum cod. Meldens. ap. Lamb, tegmentum V. 2. lu J. deerat hie ver- sus, sed alia nianiis ascripsit. — 7 Neque precatio HI. 1. B. 1. J. V. I. 2. 3. L. 1. — 9 Opera L. 1. — 10 Bosscli. hac de re. — 11 Bosscli. meam, om'\sso rtp que. — 12 HI. 1. B. 1. 2. Lgg. Pll. sex, C V, 1. 2. 3. J. L. 1. qui venit modo intro —

NOTiE

4 Exilium e.xitio est] Id est, qua velandis aniiuo animique vitiis ido-

evadam exitium, sive ab exitio. Exi- iienm.

Hum hie est ' exitus.' 7 Neque deprecatio perfidiis] ' De-

6 Mantellum] Pahidamenti genus precari ' apud oratores, est cnm fa-

tegendo et occultando corpori ap- cinus confitetur reus, sed veniam ro-

tum, translatum ad prEetextiim, ob- gat.

CAPTEIVORUM ACT. III. SC. 4. 375

Neque jam Salus servare, si volt, me potest : iiec co-

pia est : Nisi si aliquam corde machinor astutiam. 15

Quam, malum! quid machiner ? quid comminiscar ? max-

umas Nugas ineptiasque incipisso. Haereo.

ipsa me valet servare, si cupiat : nee est facultas, nisi comminiscnr quandam fnlUtciam in animo. Quam, malum ! Quid excogilem ? Quid invcitiatn ? In- cipio maximas nugas ineptiasque. Hcereo.

14 Sahis me C. Pll. servare Salus Bossch. — 15 Neque si V. 3. Nisi si meo Bninck. Bosscli. al. meo deest in omnibus codd. in L. 1, deest qiioque si. V. 2. cordis. — 16 Qua malum Lgg. Quod malum PI. 2. quidem machinor Pll. 1. 2. qui machiner PI. 3. quid machinor L. 1. — 17 PI. 5. inceptias incepisso ; V. 1. C. Mediol. 1500. Arg. 1514. incipisse ; L. 1. aliquot Lgg. G. H. incepisse ; Aid. ineptiasque huud dubium est, me ccepisse horreo. PI. 6. Paiei 2. horreo.

14 Neque jam Salusi Hyperbole est est interjectio impatientis animi. Af-

quae innuit tarn funditus fortunas fines sunt interjectiones, illlberales

esse eversas, ut fiustra Salus ipsa quidera, sed apud nos plus aequo usi-

snc«Minat. Xa.t3d,diable ! peste !

16 Quam, malum] Malum hoc loco

ACTUS TERTII SCENA QUARTA.

HEGIO, TYNDARUS, ARISTOPHONTES.

He. Quo ilium nunc hominem proripuisse foras se dicara

ex aedibus ? Ty. Nunc enini vero ego occidi: eunt ad te hostes, Tyn-

dare. Quid loquar ?

He. Quo nunc ille homo se suhduxit ex adibus? Tyn. Nunc enimvero ego in- terii: hostes veniunt ad te,Tyndare. Quid dicam? Quidloquar? Quidnegabo?

1 Quo im nunc Bosscli. Quo nunc ilium V. 3. foras dicam Lgg. — 2 V. 2. J.

NOT/E 2 Eunt ad te hastes] Quasi dicat, Tyndarc, tiiels-loi bien sur tes gardes.

37G

M. ACCII PLAUTI

Quid fabulabor ? quid negabo ? aut quid fatebor ? mihi Res omnis in incerto sita est : quid rebus confidam meis ? Utinam te Di prius perderent, quam periisti e patria tua, 5 Aristophontes, qui ex parata re imparatam omnem facis. Occisa est base res, nisi reperio atrocera mihi aliquam

astutiam. He. Sequere : hem tibi hominem ! adi, atque alloquere.

Ty. quis homo est me hominura miserior? Ar. Quid istuc est, quod meos te dicam fugitare oculos,

Tyndare? Proque ignoto me aspernari, quasi me nunquam no-

veris ? XO

Equidera tarn sum servus, quam tu : etsi ego dorai

liber fui, Tu usque a puero servitutem servivisti in Alide. He. Edepol minime miror, si te fugitat, aut oculos tuos, Aut si te odit, qui istum appelles Tyndarum pro Phi-

locrate. Ty. Hegio, hie homo rabiosus habitus est in Alide. 15 Ne tu, quod istic fabuletur, aures immittas tuas ; Nam istic hastis insectatus est domi matrem et patrem.

aut quid cmfitear ? Omne negotium est posilum in ancipiti. Quid credatn mees sorti ? Utinam Dii te perdidissent nntequam perderes putriam, Aristophontes, qui efficis ex re instituta rem confusam ! hac res est eversu, nisi comminiscor quandum Jallaciam immanem. He. Sequere. Hem! tibi hominem: adi, atque alloquere. Tyn. Quis est homo miserior me hominum? Ah. Quid est illud, quod fugitas sic meos oculos, Tyndare, meque contemnis quasi ignotum, quasi me nunquam noveiis? Equidem sum tarn captivus quam tu ; etsi ego fui liher domi, tu serristi servitutem in Elide usque a pueritia. He, Per adem Pollucis non miror, si a te declinat, et a tuis oculis,aut si tc nversatur, qui eum appelles Tyndarum pro Philocrute. Tyn. Hegio, hie homo creditus est rabiosus in Elide ; ne tu adhibeas tuas aures ad ea qu(B isle garril ; elenim iste persecutus est domi patrem et matrem telis. Et Hie

HI. 1. a 111. pr. G. H. vero occidi, omisso pronomine. — 3 Lgg. aut fatebor. V. 1.2. 3. L. 1. J. mihi res. — 4 V. 2. om?ns incerto, omissa piaepositione. — 5 J. proprius perderint ; HI. 1. B. 1. J. V. 1. 2. 3. L. 1. quam peristi ; Bossch. per- derent prius, quam peristi e patria, omisso tua.— 6 V. 3. HI. 1. a m. pr. ed. Tarvis. 1481. re imparatam rem omnem ; V. 1. 2. L. 1. J. C. Pll. 2. 3. 4. 6. im- paratam.—! Voc. aliquam deest iu L. 1.— 8 C. em tibi; L. 1. en tibi; V. 2. hunc tibi. Bosscli. adi, et alloquere; HI. 1. a ui. pr. arfi atque eloquere. L. 1. est hominum, omisso pronomine.— 9 Edd. qua?dam vett. oculos dicam fugitare ; Aid. dicam sic fugitare, Sfc— 12 Lgg. servivisti Alide. — 13 M. miror minime. HI. 1. B. 1. J. V. 2. G. M. is si fe.—\5 Noii. rubidosus. Lgg. est Alide.— \6 V. 1. J. istuc. HI. 1. in aures.— 17 HI. 1. V. 1. J. patrem et matrem. — 18 Et

CAPTEIVORUM ACT. III. SC. 4. 377

Et illic isti, qui sputatur, morbus interdum venit.

Proin' tu ab istoc procul recedas. He. ultro istum a me.

Ar. ain', verbero. Me rabiosura ? atque insectatum esse hastis meum me-

moras patrem ? 20

Et eum morbum mihi esse, ut qui me opus sit insputarier ? He. Ne verere : multos iste morbus homines raacerat, Quibus insputari saluti fuit. Ty. atque Aliis profuit. Ar. Quid tu autem, etiam huic credis I He. quid ego

credam huic ? Ar. iosanum esse me. Ty. Viden' tu hunc, quam inimico voltu intuetur? concedi

optumum est. 25

Hegio, fit quod tibi ego dixi : gliscit rabies : cave tibi. He. Credidi esse insanum exteraplo, ubi te appellavit

Tyndarum. Ty. Quit! suura ipse interdum ignorat nomen, neque scit

qui siet.

morbus ilium corripit nonnunquam, qui levatur sputo. Proinde tu absiste longe ab isto. He. Ultro istum a me. Ar. Dicisne, mastigia, me rabie percitum ? et dicis me persecutum esse cum telis meum patrem, et mihi esse eum morbum quem oportet curari sputo? He. Ne pudeat te istius iiiorbi : iste morbus vexat multos homines, quibus fuit salutare insputari, Tyn. Atque fuit saluture Eliensibus. Ar. Quid? tu etiam huic hubesjidem? He. Quid huic credam igitur ? Ar. Me esse demenlem. Tyn. Cernisne tu hunc, quam intuetur vultu torvo'f est bonum absistere. Hegio, id fit quod ego tibi dixi: rabies invadit : cave tibi. He. Arbi- tratus sum eum esse vecordem, statim atque te appellavit Tyndarum. Tyn. Quin ipse ignorat suum nomen aliquando, neque scit, qui sit. He. Sed etiam dicebat te

ille isti L. 1. isli deest in quibnsdam edd. vett. — 19 Bosscli. pmcul abscedas. Lgg. ain verbiverbio. — 20 Lgg. insectatum hastis. HI. 1. hastis esse. — 21 V. 3. Et eum mihi morbum. HI. 1. a ni. pr. Lgg. et Bosscli. esse, qui. — 22 HI. 1. iste 7noribus. Mox, homines deest in C. — 23 V. 2. sputari. HI. 1. B. 1. V. 2. 3. L. 1. J. C. et nonniilli Pll. atque his ; aliquot Lgg. et Pll. et V. 1. a m. pr. utqui Us ; reliqui Lgg. atque eis. — 24 Quid autem L. 1. huic etiam V. 2. — 25 Voc. in- tuetur deest in V. 1. oplunmst Lgg. — 26 L. 1. J. V. 3. sic quod ; V. 1. sit quod ; V. 2. si quod. Edd. qiiaedani vett. ego tibi dixi; H. M. Aid. Jnnt. oniittiint prononien ego. — 27 Voc. extemplo deest in Lgg. ubi te desnnt L. 1. apellavit C. — 28 Quia suum C. Pll. sex, V. 1.2. L. 1. interdum ipse B. 1. ipse deest in

NOTjE

18 Qui sputatur, morbus] Comll'iaVis Pono instinctii nescio quo despiii.

est, sen Herculeus, ad ciijus arcen- mns,si aut pntie aliqnod vtilnus cou-

dani contagionem despuendnm esse spiciinns, aut telro aliquo odore oc-

censebant inedici, si qnis in eum in- cupaniur.

cideret qui hoc raorbo jactaretur. 26 Gliscit] Id est, augescit, ignes-

378 M. ACCII PLAUTl

He. At etiam te suum sodalem esse aiebat. Tv. baud

vidi magis. Et quidem Alcmceo, atque Orestes, et Lycurgus postea 30 Una opera mihi sunt sodales, qua iste. Ar. at etiam,

furcifer, Male mihi loqui audes? non ego te novi ? He. pol planum

id quidem est Non novisse, qui istunc appelles Tyndarum pro Philocrate. Quern vides, eum ignoras : ilium nominas, quem non

vides. Ar. Immo iste eum sese ait, qui non est, esse : et qui vero

est, negat. 35

Ty. Tu enim repertus, Pbilocratera qui superes veri-

verbio ! Ar. Pol, ego ut rem video, tu inventus, vera vanitudine Qui convincas : sed quoeso, hercle, agedum aspice ad me.

Ty. bem. Ar. die modo,

esse suum socium. Tyn. Nunquam vidi hominem ; Alcmceo, atque Orestes et Ly- curgus, sunt mei sodales periiide atque iste. Ar. Sed etiam, furcifer, tu audes male loqui de me? ego non te 7tovi? He. Per Pollucem id pmfecto est apertum, te nun novisse eum quem appellas Tyndarum pro Philocrate. Ignoras eum quem cernis, nominas ilium quem non cernis. Ar. Immo iste dicit sese esse eum qui non est ; negat vero se esse qui est. Tyn. Tu enim inventus es qui vincas Philo- cratetn sinceritate in verbis ! Ar. Per Pollucem, ut ego animadverto, tu es repeV' tus qui vera dicentem vincas vanis diclis. Sed agedum per Herculem, aspice ad me,quceso. Tyu. Hem! Ar. Die jam, negas te esse Tyndarum? Tyn. Nege,

HI. 1. a m. pr. et J.— 29 At etiam suum te HI. 1. Ac etiam V. 1. 2. L. 1. au- divi Di magis J. V. 3. O, audivi, Di, ynagis Lgg. audivi Dii magni HI. 1. B. 1. audivi Dimagni al. ap. Bossih — 30 Alcitwus HI. 1. B. 1. nonnulli Pll. V. 2.3. Alcineus L. 1. Alciunus J. Alcmeus C. V. 1. Alcmceus Lgg. Alcious PI. 4. Al- cynous PI. 5. Horestes HI. 1. B. 1. LicurgusC. Pll. 2, 4.— 31 Tua opera edd. quasdam veit. qua et iste HI. 1. a m. sec— 32 Male mihi I. mihi audes C. non ego novi HI. 1. a m. pr. num ego novi J. phannm, vel phanom codd. ap. Bossch. phan'o Hi. 1. phamnn B. 1.— 33 Voc. istu}ic deest in HI. 1. L. 1. V. 2. 3. J. ap- pellas V. 2. J.- 3'> Lgs:. esse: qui. Mox, vero deest in J.— 36 Turn enim L. 1. V. 2. Philocrates q. s. verba L. 1.— 37 Pol, ut rem J.— 38 Quid V. 2.-39 Tu

NOT;E cit. Est a Graeco yKla-xofiai, appeto. mus, Ampliiarai et Eriphils filins, Virgil. ' acceuso gliscit violentia imperio patris matrem interemit. Tiirno.' Alter, Agamemnonis et Clytemnas-

30 Alcma-o, atque Orestes, et Ly- trae filiius matrem necavit. Lycur- curgus] Tres furiosi insigues. Pri- gus Thracius, quia vitibus excisis in

CAPTEIVORUM ACI". III. SC. 4. 379

Te negas Tyndanim esse? Ty. nego inquam. Ar. tun'

te Philocratera esse ais ? Ty. Ego inquam. Ar. tune huic credis ? He. plus

quidem, quam tibi aut mihi : 40

Nam ille quidem, quem tu hunc memoras esse, hodie hinc

abiit Alidem Ad patrem hujus. Ar. quem patrem, qui servus est ?

Ty. et tu quidem Servus et liber fuisti, et ego me confido fore. Si hujus hue reconciliasso in libertatem filium. Ar. Quid ais, furcifer ? tun' te gnatum memoras liberum ? Ty. Non equidem me Liberum, sed Philocratem esse aio.

Ar. quid est? 46

Ut scelestus, Hegio, nunc is te ludos facit ! Nam is est servus ipse, neque praeter se unquam ei

servus fuit. Ty. Quia tute ipse eges in patria, nee tibi, qui vivas,

domi est, Omneis inveniri similes tibi vis : non mirura facis. 50

inquam. Ar. Tune dicis te esse Philocratem? Tyn. Ego, inquam. Ar. Cre- disne huic tu, Hegio ? Hk. Magis profecto quam tibi aut mihi. Nam ille quidem quem tu loqueris hunc esse, abiit hodie hinc in Elidem ad patrem hujus. Ar. Quem patrem, qui est servus ? Tyn, Et tu quid e7n fuisti servus et liber, et ego spero me fore liberum, si reduxero in libertatem filium Hegionis. Ar. Quid ais, fur- cifer ? Tune dieis ie natum liberum ? Tyn. Ego profecto non dico me esse libe- rum, sed esse Philocratem. Ar. Quid est quod hie nefarius, Hegio, te ludificalur nunc ! nam is ipse est servus, neque unquam ei fuit servus prceter se. Tyn. Quo- niam tu ipse es innps in patria, nee tibi est domi quo vivas, vis cunctos reperiri libi

negas te T. esse? tun' te, S^c. Bossch, tu te HI. 1. B. 1. V. 1. te tu L. 1.— 40 Ego me Bossih. tu hinc HI. 1. — 41 V. 1. 3. L. 1. J. quem tu mem. esse ; in HI. 1. B. 1. deest hunc. In V. 1. Alidem deest. — 44 Si hujus hunc C. V. 1. hue deest in Pll. 1. 2. — 45 J. tuum te g. m. liberium ; Aid. gnatum esse huic m. liberum. — 47 Hegioni huic issle Doiiz. nuric iste V. 1. 2. 3. L. 1. J. — 48 Pll. V. 2. 3. L. 1. J. HI. 1. B. 1. prater eum quisquam ei; Voss. 1. prceter eum quam ei ; sed ei deest in C. a m. pr. — 49 Lgg. C. domi'st. — 50 Omnis C. V. 1. 2. 3.

NOTiE

Thracia, et abrogato vini usu, Bac- ostendit servos fnisse apiid vcferes

chum offenderat, in furorem actus sicnt beliiias, in qiiibus nulla cma

est. est geneaiogiiP, quo patie sint, et

42 Quem patrem'] Id Aristophontis cujus prolis auctores.

380 M. ACCII PLAUTI

Est miserorum, ut malevolentes sint atque invideant

bonis. Ar. Hegio vide sis, ne quid tu huic temere insistas

credere. Atque ut perspicio, profecto jam aliqnid pugnae edidit. Filium tuum quod redimere se ait, id neutiquam mihi

placet. Ty. Scio te id nolle fieri : efficiam tamen ego id, si Di

adjuvant. 55

Ilium restituam huic, hie autem in Alidem me meo patri. Propterea ad patrem hinc amisi Tyudarum. Ar. quin

tute is es ; Neque proeter te in Alide ullus servus istoc nomine est. Ty . Pergin' servom rae exprobrare esse, id quod vi hostili

obtigit? Ar. Enimvero jam nequeo contineri. Ty. heus ! audin' quid

ait ? quin fugis ? 60

Jam illic hie nos insectabit lapidibus, nisi ilium jubes Comprehendi. Ar. crucior. Ty. ardent oculi : fune

opu' st, Hegio. Viden' tu illi maculari corpus totum maculis luridis ?

similes : non facis mirum, est infelicium ut sint ynalevolcntes atque invidi divitihus. Ak. Vide, si vis, Hegio, ne tu pergas huic credere temere ; et, ut animadverto, jirofeclo jam machinnlus est aliquid : quia dicit se redimere tuum jilium, id nulla modo mihi plncef. Tyn. Intelligo te nolle id fieri ; tamen usseqimr id ego, si Dii opitulcntur : il iini huic rcddam, hie vera me reddet meopairi in Elide ; idcirco di- tnisi hinc Tyudarum ud patrem. Ar. Quin es tu ipse, neque est ullus sercus eo nomine in Elide prater te. Tyn. Prosequcrisne exprobrare me esse servum, id quod accidil viribus hostium? Ar. Profecto non possum me continere. Tyn. Heus! audisne quid ait? quin fugis? Itle nns insequetur modo lapidibus, nisi inundas cum leneri. Ar. Crucior. Tyn. Oculi scintillunt : opus est funibus, Hegio : animadvertisne tu corpus unicersutn uspersum 7naculis luridis? Atra bilis

J. L. 1. HI. 1. B. 1. edd. vett. invenire L. I. J.— .51 L. 1. invident.—52 Vide sis Hegio Bosscli. — 53 Atque ut perficio V. 2. dcdit Sciop. — 54 V. 2. quo redimere ; L. 1. quem redimere ; H. twmi qnud se redimere ait, id ne utiquam, ifc. HI. 1. 2. B. 1. J. id ne innuam mihi. Bossch. delet mihi. — 55 Scio id te J. Di audiunt L. 2.-57 L. 1. V. 2. hinc admisi. L. 1. tute es. — 59 J. servo e.rprobare id. —60 L. 1. PI. 2. heus quid ugis ; HI. 1. B. 1. V. 1. 2. 3. J. heus tu quid agis? —61 B. 1. L. 1. V. 2. inseclabitur. C. Pll. Lgg. nisi illunc.—62 L. 1. J. V. 2.

NOT.E

63 Maculis luridis^ Croceis, quia 'liira' esl peliis crnda et mininie

CAPTEIVORUM ACT. 111. SC. 4. 381

Atra bilis agitat hominera. Ar. at pol te, si hie sapiat

senex, Atra pix agitet apud carnificem, tnoque capiti illuceat. 05 Ty. Jam deliramenta loquitur : larvte stimulant virum. He. Quid? quid si hunc comprehendi jusserim? Ty. sa-

pias magis. Ar. Crucior lapidem non habere me, ut illi mastigiae Cerebrum excutiam, qui me insanum verbis concinnat

suis. Ty. Audin' lapidem quaeritare? Ar. solus te solum volo, Hegio. He. istinc loquere, si quid vis, procul tamen

audiam. 71

Ty. Naraque edepol si adbites propius, os denasabit tibi Mordicus. Ar. neque pol me insanum, Hegio, esse

creduis, Neque fuisse unquam, neque esse morbum quera istic

autumat.

vexat hominem. Ar. Sed per Pollucem si hie senex sapiat, pix atra te ogitabit apud carnificem, infvndeturque tuo capiti accensa. Tyn. Nunc delirat, intempe- rice prcecipitant hominem. He. Quid? quid si mandaverim hunc cupi? Tyn. Recte feceris. An. Crucior me tion habere lapidem, ut excutiam cerebrum illifur- ci/ero, qui fingit me esse insanum suis dictis. Tyn. Audisne eum quariUire lapi- dem? Ar. Volo te aWomn solus solum, Hegio. He. Luquere istinc, si vis nli- quid; tamen accipiam a huge. Tyn. Nam per cedem Pollucis, si accedas propius, tibi eximet nasum ex vultu dentibus. Ar. Neque per Pollucem credas me esse de- mentem, Hegio, neque extitisse unquam, neque esse morbum quern isle dicit : sed

3. opus est ; C. et V. 1. fit opu'st. — 63 L. 1. maculis liridis. — C4 V. 2. si hoc agita senex. J. sapit. — 65 Atra pix agitet te HI. 1. agitat L. 1. V. 2. Atra p. apud c. agitet Bossch. — 67 Hercle quid si HI. 1. B. 1. se.x Pll. Lg:g. sapis V. 2. — 69 V.2. qui insa7>um. — 72 V. 2. B. 1. si habites ; HI. in Mtnra, si abdites ; HI. 1. in niarg. siadhitcs. Mox,in eodem, os densabit ; B.l. os desannnbit, — 73 Mordicibus PI. 4. insanum me V. 3. J. Hegio deest in V. 2. L. 1. — 75 J.

NOTiE

tincta, quae celeriter lutea fit. Hie aut bonae mentis expertia, a ' lira,'

color est hominiim furore percito- sea siilco agri, qui, nisi rectus est,

rum. delinis esse dicitiir.

64 Atra bilis] Hiijiis qnarti linmo- Laiva] Lemiires, mali daemones, ris peccatiim est vpcordia. Finiip, idem sonant. His terreri di-

65 Atra pix] Liuiit in verbo atra, cebantnra menie sana dejecti, Porro pix in mactandis servis adhi- 72 yl(///i<es] Accedes :' adbito,' ve- bebatnr, et de capite accendebatiir. tiis verbum, ut 'rebito,' a ' be{o '

66 Deliramenta] V^erba ioconcinna, veteri, unde est 'dubito.'

382 M. ACCII PLAUTI

Verum si quid metuis a me, jube me vinciri : volo, 75

Dum istic itidem vinciatur. Ty. immo enim vero, Hegio»

Istic, qui volt, vinciatur. Ar. tace modo : ego te, Phi- locrates

False, faciam, ut verus hodie reperiare Tyndarus.

Quid mi abuutas ? Ty. tibi ego abnuto ? quid agat, si absis longius ?

He. Quid ais? quid si adeam hunc insanum? Ty. nugas ludificabitur ; 80

Garriet quod neque pes unquam, neque caput compareat.

Ornamenta absunt; Ajacem, hunc cum vides, ipsum vides.

He. Nihili facio, tamen adibo. Ty. nunc ego omnino occidi;

Nunc ego inter sacrum saxumque sto ; nee, quid fa- ciam, scio.

He. Do tibi operam, Aristophontes, si quid est, quod me velis. 85

si metuis aliquid a me, manda me constringi. Volo, modo iste similiter constrin- gatur. Tyn. Immo enimvero, Hegio, isle conslringatur qui vulf. Ar. Sile modo, ego efficiam hodie, Tyndare, ut reperiaris falsus Fhilocraies, Quure mihi innuis ociilis? Tyn. Ego tibi inmio? Quid faciat, si distes longius? He. Quid diets? Quid si accedam ad liunc amentem? Tyn. Effutiet nugas ; proferet ea in quihus non appareat neque pes neque caput. Nisi quod desunt vestimenta, quando cernis hunc, cernis ipsum Ajacem. He. Non euro, tamen accedam. Tyn, Nunc ego peril funditus, nunc ego sto inter sacrum et saxiim, neque scio quid agam. He. Te audio, Aristophontes, si est aliquid quod me velis. Ar. Audies

melius a jube, C. vincire. — 77 Pll. sex, C. a m. pr. V. 1. 2. 3. L. 1. J. HI. 1. B. 1. 2. ego Philocrates. — 78 Veibuni faciam deest in L. 1. rh longius in V. 1. 2. 3. L. 1. J. HI. 1. R. 1. a seq. vs. ad fiiiem luijiis retractiim est. — 79 Quid mihi C. et sex Pil. obnutas V. 2. — 81 Lamb, quo neque ; al. ap. Pareum, quoi neque. — 82 Ortamenta adsunt HI. 1. V. 1. 2. Jlorta menta absunt Pll. sex, v. 3. J.— 83 Nihil V. 3. omnino ego V. 1. 2. 3. L. 1. J.— 84 L. 1. intra. HI. 1.

NOTiE

79 Ab)iutas'\ ' Abnutare ' est innu- praeceps furore et amentia. Alii, ar-

ere aliquid non esse dicenduiu aut menta, faciendum. 84 Inter sacrum saxu7nque sto^Vro-

81 Garriet quod neque pes unquam, verbium a foederum ineundorum cse- neque caput'\ Absurda eft'ntiet ; in rimoniis: feriebatnr enim saxo porca quibus neque finis initio, neque me- in capite : unde ' ferire foedns.' Qui diuni utrisque coliaeieat. igitur porcam * saxumque inter stet,'

82 Ornamental Vestes et arma necesse est feriri. In eo autem po- Ajacis absunt ; sed adest Ajax ipse, silum est proverbii acumen, quod

CAPTEIVORUM ACT. III. SC. 4. 383

Ar. Ex me audibis vera, quae nunc falsa opinare, Hegio. Sed hoc primum me expuigare tibi volo, me insaniam Neque tenere, neque mi esse ullum morbum, nisi quod

servio. At ita me rex Deorum atque hominum faxit patriae com-

potem, Ut istic Philocrates non magis est, quam aut ego, aut tu.

He. eho! die mihi, 90

Quis igitur ille est ? Ar. quem dudum dixi a prin-

cipio tibi. Hoc si secus reperies, nullam causam dico, quin mihi Et parentum et libertatis apud te deliquio siet. He. Quid tu ais? Ty. me tuum esse servom, et te raeum

herum. He. baud istuc rogo. Fuistin' liber? Ty. fui. Ar. eniravero non fuit, nugas

agit. 95

Ty. Qui tu scis? an tu fortasse fuisti meae matri obstetrix, Qui id tam audacter dicere audes ? Ar. puerum te vidi

puer. Ty. At ego te video major majorem : hem rursum tibi !

ex me vera qua arhitraris nunc esse falsa, He^io : sed primum volo me purgare tibi de his, me neque insanirc, neque mihi esse morhum, Jiisi servitiitis. Sed rex Deo- rum et hominum nunquam me restituat patrice, si iste est magis Philocrates, quam aut ego, aut tu. He. Eho! die 7nihi quid est igitur ille ? Ar. Quem tibi dixi pridem a principio. Si reperies hoc secus ac dico, sit nulla causa quin caream pa- rentibus et liberlate. He. Quid dicis tu? Tvn. Me esse tuum servum, et te esse meum herum. He. Non peto id : fuistine liber? Tyn. Fui. Ar. Certe non fuit; nugatur. Tyn. Quid scis tu? Fuistine fnrsitan obstetrix mea matris, qui audes dicere id tam audacter? Ar. Te vidi puerum puer. Tyn. Sed ego te video major majorem. Hem ! id tibi repono. Noli curare meas res, si agas recte :

saccum saxumque. — 85 L. 1. si quidem est. — 87 Sed istoc Bossch. Sed hcec V. 1. 3. J. HI. 1. 2. B. 1. expugnare L. 1. V. 3.-88 L. 1. esse nullum.~S9 Atque ita L. 1. V. 2. J. Atque me HI. 1. a m. pr. ac hominum V. 2. L. 1. HI. 1. B. 1. — 91 Quis i. illic est Lgg. Quis illic ergo est L. 1. a principio tibi desunt in V. 2. quam dudum a principio dixi tibi V. 3. — 92 Vor. reperies deest in L. 1. — 93 C. a ni. pr. et L. 1. delinquio. — 95 PI. 3. vero non fuit. In V. 2. desiint nugas agis ; V. 3. nugas ait. — 96 Quid tu L. 1. obstili'ix C— fl7 Quod tam id L. 1. — 98 J. HI. 1. major video. V. 3. hem tibi rursum; V. 2.

NOT;E ' dispendio nostro alii pacem ineant//""^ '" poi^ ^ nos dipens.

384 M. ACCII PLAUTI

Meam rem non cures, si recte facias : nura ego euro tuam ? He. Fuitne huic pater Thesaurochrysonicochrysides? 100 Ar. Non fuit: neque ego istuc nomen unquara audivi ante

hunc diem. Philocrati Theodoromedes fuit pater. Ty. pereo probe. Qnin quiescis dierectum cor meum ! I, ac suspende te. Tu sussultas, ego miser vix asto prae formidine. He. Satin' istuc mihi exquisitum est fuisse hunc servum in

Alide, 105

Neque esse hunc Philocratem? Ar. tam satis, quam

nunquam hoc invenies secus. Sed, ubi is nunc est? He. ubi ego rainime, atque ipsus

se volt maxume. Tum igitur ego deruncinatus, deartuatus sum miser Hujus scelesti technis, qui me, ut lubitum est, ductavit

dolis. Sed vide sis. Ar. quin exploratum dico, et provisum hoc

tibi. 110

non c^o euro tuas. He. Thesaurochrysonicochrysides fuitne ejus pater ? Ar. Non fuit, neque ego audivi unquam ante hunc diem illiid nomen. Pater Philocratis fuit Theodoromedes. 'I'yn. Pereo plane. Quare non qtdescis, o cor? Quid sic agitaris? I, et tc suspende. Tu suhsilis, ego infclix vix consisto pra metu. He. Nunc satis jam compertum hunc fuisse servum in Elide, neque hunc esse Philo- cratem? Ar. Adeo satis, ut nunquam invenies secus. Sed ubi est nunc Philo- crates ? He. Ubi ego minime, atque ipse se vult maxime. Tum igitur ego dedn- latus sum, membratim discerptus, infelix, fraudibus hujus nefarii, qui me circum- venit ut voluit. Sed vide si vis. Ar. Quin tibi dico exploratum et compertum

rursus tibi materialis est Non cures. — 99 J. ne cures. — 100 Fuit num hie V. 2. Thesauro-Chrysonico Chrysides Lgg. Ceteii codd. variant ut snpra ii. 2. 33. — 101 V.3. audivi hunc. — 102 Voc. pnter deest in HI. 1.— 103 Quin quiesce tu dierecte Lamb. Quin quiesce Bossch. die ereptum . . . suspendere te V. 2. die ejectum L. 1. die erectuni cor meum ac s. te B. I. cor meum die enatum ac s. te HI. 1. cor meum dierectum J. die rectum V. 1. die erectum V. 3. meum ac C. Pll. ■ — 104 Tu suffultum Lgg. — 105 Satin' exquisitum mihi istuc est fuisse servum in Alide hunc Lgg. isdic deest in L. 1. V. 2. J. HI. 1. B. 1. mihi deest in L. 1. fuisse deest in V. 2.— 106 HI. 1. B. V. 2. 3. L. 1. J. Lgz. invenies hoc— 107 Sed ubi nunc V. 3. — 108 PI. 5. ergo erumnatus ; B. 1. J. V. 3. ego erumnatus; L. 1. ego herum natus ; V. 3. ego eririatus dearmalur ; HL 1. ego erupnatus. —

NOTtE

103 Dierectum cor] Id est, cor, en- parabili, ' di,' et * erectns,' quod ac- jus motus est erectus et incitatns. cidit in velienienti nietu. Vox composita a praepositione iuse-

CAPTEIVORUM ACT. III. SC. 4. 385

He. Certon'? Ar. quin nihil, inquam, invenies magis hoc

certo certius. Philocrates jam inde usque amicus fuit mihi a puero puer. He. Sed qua facie est tuus sodalis Philocrates ? Ar. di-

cam tibi : Macilento ore, naso acuto, corpore albo, et oculis nigris, Subrufus aliquantum, crispus, cincinnatus. He. convenit. Ty. Ut quidem, hercle, in medium ego hodie pessume pro-

cesserim. 11 G

Vae illis virgis miseris, quae hodie in tergo morientur meo ! He. Verba mihi data esse video. Ty. quid cessatis com-

pedes Currere ad me, meaque amplecti crura, ut vos custodiam ? He. Satin' me illi hodie scelesti capti ceperunt dolo? 120 Illic servum se assimulabat, hie sese autem liberura. Nucleum amisi, reliquit pigneri putamina. Ita mihi stolido sursum vorsum os sublevere ofFuciis.

hoc. He. Certone ? Ar. Quin nihil reperies unquam tnagis certum hac re- Philocrates fuit semper mens amicus jam inde usque a pueris puer. He. Sed quo vultu est tuus socius Philocrates ? Ar. Tibi dicum, ore viacilento, naso acuto, cor- porealbo, et oculis nigris, subrufusaliqnantulum, crispus, cincinnatus. YiTS.. Convenit — Tyn. Ut quidem ego per Herculem venerim hodie in medium in/auste. Vce illis in- felicibus virgis qua morientur hodie in meo tergo! He. Video me esse delusum. Tyn. Quid cessatis compedes accedere ad me, amplectique mea crura, ut vos servem ? He. Illi nequam caplivi mene satis circumvenerunt hodie dolo ? Ille se assimulabat servum, hie sese autem liberum ! Perdidi nucleum, relictum est in pignus putamen. Sic me suspendere stolidum naso in omnem partem fraudibus. Hie sane nunquam irri-

110 L. 1. dicta et prov. tibi hoc. — 111 J. et HI. 1. a m. pr. unquam invenies; L. 1. inquam invener is. — 112 In L. 1. mi/ii deest. — 113 L«»g. tuus socius. — 115 S.aliquantulum L»si- — 116 Ut q. ego, hercle, in m. ego \ .2. — 118 V. mihi esse dicta V. 2. — 120 Santin C. capiti V. 2. et C. a m. pr. captivi edd. qiiapdam vett. — 121 Illic servom sese L. 1. V. 2. 3. J. — 122 Nuculeum Lgg. Pll. reliqui HI. 1. in litura, C. PI. 2. PI. 1. a m. pr. V. 2.— 123 C. versum ; Pll. HI. 1.

NOTiE

122 Nucleum amisi] AUegoricnm tinet e in ' oppignero.' proverbium, pro decepto lerum cor- Putamina] Sunt quae sunt resecan-

ticibus et specie. Alii nuculemn, ut da, ut verbum sonat ipsum, quibus olim ' tempulum,' ' templum,' et eti- ' putatis,' purae putaeque res ma- amnum * periculum,' 'periclum,' nent. ' vinculum,' ' vinclum.' 123 Offaciis} A 'fuco.'

Pigneri] Vetus pro ' pignori.' Re- Delph. et Vur. Clas. Plaut. 2 B

386 M. ACCII PLAUTI

Hie quidem me nunquam irridebit. Colaphe, Cordalio,

Corax, 124

Ite istinc, atque efFerte lora. Lo. num lignatum mittimur?

debit me. Colaphe, Cordalio, Corax, ite istinc, et afferte lora. Lo. num mitti- mur ad concidenda ligna ?

B. 1. 2. V. 1. 2. 3. L. 1. J. OS deest in L. 1. hos V. 1. J. suhlivere HI. 1. 2. B. 1. 2. Pll. C. a m. pr. officiis HI. 1. vorsutis os sublevere offuciis J. Gulielm. — 125 Ite istuc V. 1. 2. 3. L. 1. J. atque hcec ferte V. 1. 2. 3. L. 1. J. HI. 1. 2. B. 1.2. ligatum L. 1.

ACTUS TERTII SCENA QUINTA.

HEGIO, TYNDARUS, ARfSTOPHONTES.

He. Injicite huic manicas mastigiae.

Ty. Quid hoc est negotii? quid ego deliqui? He. rogas?

Sator sartorque scelerum, et messor maxume.

Ty. Non occatorem dicere audebas prius?

Nam semper occant prius, quam sarriunt rustici. 5

He. At lit confidenter mihi contra astitit!

Ty. Decet innocentem servom atque innoxium

He. Immittite velociter vincula manibus hujus flagrionis. Tyn. Quid rei est illud? Quid ego peccavi? He. Postulas? sator arti/exque scelerum, et messor maxime. Tyn. Non dixisti prius occatorem? nam agricolw occant semper prius- quam sarriunt. He. At ut mihi astat audacter ! Tyn. Oportet sercum inno-

1 Inicite C. Pll. sex ; Injicite actutum Aid. Jiint. Ven. 1518. &c. actutum deest in Pll. C. V. 1. 2. 3. J. L. 1. et in omnibus edd. ante Aid. manicas huic Bossch.— 2 Quid hoc'st V. 1. 2. 3. L. 1. J. al. Quid est L. 1. negoti V. 1. 2. L. 1. J. rogitas V. 2.-4 Non deest in Pll. sex, L. 2. Lgg. dtbebas prius Lgg. V. 2. 3. J.— 5 Namque semper HI. 1. a m. sec— 6 At confidenter J. et

NOT/E

3 Sator sartorque'] Hinc patet ex more Plautus ludere voluerit affini-

Plauti sententia 'sartoreni' dici, non tateduarum vocum sa<oret sartor,

solum a ' sartiendo,' verumetiam a 5 Occant] ' Occare ' est, grandi-

' sarriendo,' id est, sarculo inutiles ores glebas comminueie, ut neobsint

herbas convellendo. Vernacule sar- germinanti et surgenti segeli, et quo

cler. Quasi ' sariitor :' nisi (juod suo semen contegatnr.

CAPTEIVORUM ACT. III. SC. 5. 387

Confidentem esse, siiura apud herum potissimum.

He. Astringite isti sultis vehementer manus.

Ty. Tuns sum, tuas quidem vel praecidi jube. 10

Sed quid negotii est, quamobrem succenses mihi?

He. Quia me meamque rem, quod in te uno fuit,

Tuis scelestis falsidicis fallaciis

Delaceravisti, deartuavistique opes.

Confecisti omnes res ac rationes meas. 15

Ita mi exemisti Philocratem fallaciis.

Ilium esse servom credidi, te liberum.

Ita vosmet aiebatis, itaque nomina

Inter vos permutastis. Ty. fateor, omnia

Facta esse ita, ut tu dicis, et fallaciis 20

Abiisse eum abs te, mea opera atque astutia :

An, obsecro hercle te, id nunc succenses mihi ?

He. At cum cruciatu maxumo id factum est tuo.

Ty. Dum ne ob malefacta peream, parvi aestimo.

Si ego hie peribo, ast ille ut dixit, non redit : 25

At erit mihi hoc factum mortuo memorabile ;

Meum herum captum ex servitute, atque hostibus

centem et innoxmm esse aiidacem, apud suum herum potissimum. He. Covslringile arctissime, si vuUis, manus. Tyn. Sum tuus.mandaamputari etiam eas qtta sunt tucB. Sed quid rei est, quamobrem irasceris mihi ? He. Quoniam me concidisti, et meas res, quantum fuit inte uno, et dilaceravisti meas opes tidsdulis mendacibus: confecisti omnes meas res ac rationes. Ni7nirum viihi subduxisti Philocratem fraudibus: existimavi ilium esse servtim, te liberum, sicut vos ipsi dicebatis ; et id- circo permutastis nomina inter vos, Tyn. Confiteor cuncta esse gesta sicut tu loqueris, et eum discessisse abs te fraudibus, mea opera et calliditate : an te rogo mihi irasceris idcirco? He. Sed id commissum est cum tuo maximo cruciatu. Tyn. Non est mihi tanti, dummodo non peream propter scelus. Si ergo peribo hie, quia ille non revertitur, ut est poUicitus, hoc mihi erit gloriosian, quando ero murtuus, effecisse mea morte ut mens herus cuptus ab hostibus, recertatur vin-

HI. 1. a m. pr.— 8 HI. 1. suum esse.— 10 Pll. sex, HI. 1. B. 1. 2. V. 2. 3. J. L. 1. tu has, pro tuas. — 11 Sed quid negoti'st Bosseli. Hie vs. deest in L. I. — 12 L. 1. J. V. 3. HI. 1. 2. B. 1. 2. te in ?<no.— 14 Hie et duo seqq. vss. de- snnt in L. 1.— 16 Ita 7nihi HI. 1. B. 1. C. Pll. sex, J. V. 3. et emisisti J. V. 3. B. 1. — 17 C credi. — 18 L. 1. itaque nomina vos ; V. 2. ita vos nomina; V. 3. HI. 1. itaque vos nomina. — 19 L. 1. V. 2. fateor omnia ita. — 20 Facta esse ut dicis L. 1. V. 1. HI. I. ut dicis C. Pll. 1. 2. 3. 4. B. 1. Facta esse ut dicis ita J. — 22 J.idimumnunc. — 23 J.id unumfactum.—2'l Bossch. parvi id ceslumo; edd. quaedam vett. parvid cestimo ; V. 1. 2. 3. L. 1. J. B. 1. Lgg. C. Pll. par- vi iestumo ; HI. 1. parvi extumo.— 25 Si ergo Gvonov. Si ego V. 1. 2. 3. HI. 1.

388 M. ACCII PLAUTI

Reducem fecisse liberum in patriam ad patrem,

Meumque potius me caput periculo

Praeoptavisse, quam is periret, ponere. 30

He. Facito ergo ut Acheranti clueas gloria.

Tv. Qui per virtutem peritat, non interit.

He. Quando ego te exemplis excruciavero pessumis,

Atque ob sutelas tuas te morti misero,

Vel te interisse, vel perisse praedicent, 35

Dum pereas, nihil interduo, dicant vivere.

Ty. Pol si istuc faxis, haud sine poena feceris,

Si ille hue redibit, sicut confido afFore.

Ar. Pro Di immortales! nunc ego teneo: nunc scio

Quid sit hoc negoti : meus sodalis Philocrates 40

In libertate est ad patrem, in patria: bene est:

Nee est quisquam mihi, aequo melius cui velim.

Sed hoc mihi aegre est, me huic dedisse operam malam.

Qui nunc propter me, meaque verba vinctus est.

dicatus ex servitute el hostium manibus, in patriam ad patrem; et ego maluerim objicere vieum caput discrimini, qnam is periret. He. Fac ergo ut celebreris fatna apud Acherontem. Tyn. Qui cadit ob virtutem, non cadtt. He. Quando ego te mactatero modis crudelissimis, et te demisero leto propter tuasfraudes, laU' dent te quod vel cecideris,vel perieris: dummodo pereas, non impedio quominus dicant te vivere. Tyn. Per Pollucem si feceris illud, haud fades sine poena., si ille revertetur hue, sicut spero fore. Ar. Pro Dii immortales J Ego novi nunc, scio 7tunc quid sit id rei. Meus sodalis Philocrates est jam liber apud patrem in patria: bene est, neque mihi est ullus cui perinde bene velim. Sed hoc mildest acerbum, me attulisse illam calamitatem huic qui est jam constrictus mea causa.

2. B. 1. 2. ast ut ille dixit L. 1. reddibit HI. 1.— 27 Voc. captum deest in L. I. — 29 M. pocius capud HI. 1. me deest etiam in V. 3. captum Lgg. — 30 Per- optavisse PI. 5. Pracipitasse P\. 2. — 31 Pll. sex, V. 1. 2. 3. J. ducas giomm; L. 1. ducat gloriam; Lgg. habent etiam gloriam. — 32 Non. et Seal, perbitat. Bossch.js non. — 33 Q. ego ex exemplis HI. I. pessumis excruciavero V. 1. 2. 3. L. I. J. HI. 1.2. Pli. sex, C. Lgg.— 31 L. 1. ob stultitias.—36 Pll. sex, C. Hi. 1. 2. B. 1. 2. Lgg. V. 1. 2. 3. L. 1. J. nihil interdico.—Sl Pol si istud L. 1. V. 2.— 38 V. 1. B. I.e. Pll. 1.2. 3. 4. 6. ffsicu<; HI. 1. V. 3. J. ct sic; V. 2. L. 1. Lgg. et sicut c. afforet. — 40 C. negotii. — 42 Nee quisquam est HI. 1. B. 1. C. PW. cui melius HI. 1. B. 1. V. 3. J.— 44 Qui propter J.— 45 Votuin' C.

NOTiE

31 Acherunti] Adverbium in Ache- 36 Interduo] Id est, ' interdo,' a lunte. veteii ' iluO;' quod a Sow, do. Unde

Clueas'] A ' clueo,' idem quod kAvoi, ' diiint,' ' peiduiiit.' Nihil interduo, audio. nihil interest.

CAPTEIVORUM ACT. III. SC. 5. 389

He. Vetuin' te quicquam mihi hodie falsum proloqui ? 45 Ty. Vetuisti. He. cur es ausus mentiri mihi? Ty. Quia vera obessent illi, quoi operam dabam : Nunc falsa prosunt. He. at tibi oberunt. Ty. optunie

est. At herura servavi, quem servatum gaudeo : Cui me custodem addiderat herus major meus. 50

Sed malene id arbitrare factum ? He. pessurae. Ty. At ego aio recte, qui abs te seorsum sentio. Nam cogitato, si quis hoc gnato tuo Tuus servus faxit, qualem haberes gratiam? Emitteresne, necne, eum servom manu ? 55

Essetne apud te is servus acceptissumus ? Responde. He. opinor. Ty. cur ergo iratus mihi es? He. Quia illi fuisti, quam mihi, fidelior. Ty. Quid? tu una nocte postulavisti et die, Recens captum hominem, nuperum et novitium, 60

Te perdocere, ut melius consulerera tibi, Quam illi, quicura una a puero aetatem exegeram?

tneorumque verborum. He. Nonne vet ui te miki dicere quicquam falsum? Tyn. Vetuisti. He. Quare es ausus mihi mentiri? Tyn. Quia vera nocuissent illi cui serviebam : nunc falsa prosunt. He. At tibi nocebunt. Tyn. Bene est: sed conservavi herum quem lector servatum, cui meus herus major, ejus pater, me ad- junxerat custodem: arbitrarene id esse crimen? He. Nequissime. Tyn. Sed ego dico optime, qui aliter sentio alque tu. Nam cogita si aliquis titorum servo- rum fecerit hoc tuo filio, quam gratiam haberes ? Emitteresne manu eum servum, necne? Is servus essetne acceptissi?nus apud te? Responde. He. Opinor, Tyn. Quare igitur es iratus mihi? He. Quia illi fuisti fidelior , quam mihi. Tyn. Quid? tune postulavisti ut me adduceres servum rudem ac novitium, et nuper em- turn, ut te perdocerem tuis praceptis uno die et una nocte, ex quo sum tecum, ut tibi melius consulerem, quam illi cum quo traduxeram vitam a pueris? He. Ita-

V. 1. Vocavin PI. 2. Votavin L. l.P\. i. Notavin P\. 4. ah a.], m. Vetavin Pll. 1. 3. 5. 6. V. 2.3. J. Votuint, vel Vetavi, Lg?.— 46 Vetavisti Pll. 1. 3. 4. 5. 6. V. 2. 3. J. Volavisti C. L. K Vocavisti P\. 2. Notavisti PI. 4. ab al. m. ausus es L. 1.— 48 J. V. 3. optumum est ; at est deest in V. 2. L. 1.— 49 Atque herum V. 2. Et herum L. 1.— 51 Sed mule ne HI. 1. B. 1. fac- tum arbitrare C. Pll. sex, Hi. 1. 2, V. 1. 2. 3. L. 1. factum est, arbitrare J.— 52 C. Lgg. sorsum; Pall, sex seorsum.— 55 V. 1. eums. tuum manu. — 56 V. 1. is servus apud te. In L. 1. desiint apud te. — 57 Responde deest in eodem cod. ingratus mihi es B. 1. tres Pll. Bossch. L. 1. al. ap. Par. et Pont, iratus m. es C. Pll. ties ; iratus es mihi HI. 1. J. — CO Voc. nuperum deest in V. 1. nupe- rum etiam nov. HI. 1. nuper et C. nuperum novitium Merc, nuperum et novi- tium B. 1. Pll. sex.— 61 Te perdocerem HI. 1. a m. pr.— 62 C. Pll. sex, al. ap.

390 M. ACCII PLAUTI

He. Ergo ab eo pelito gratiam istam : ducite,

Ubi ponderosas, crassas capiat compedes,

Inde ibis porro in latomias lapidarias. 65

Ibi quom alii octonos lapides efFoderint,

Nisi cotidianus sesquiopus confeceris,

Sexcentoplago nomen indetur tibi.

Ar. Per Deos atque homines ego te obtestor, Hegio,

Ne tu istunc hominem perduis. He. curabitur. 70

Nam noctu nervo vinctus custodibitur,

Interdius sub terra lapides eximet.

Diu ego hunc cruciabo, non uno absolvam die.

Ar. Certumne est tibi istuc 1 He. non moriri certiu' st.

Abducite istum actutura ad Hippolytum fabrum, 75

Jubete huic crassas compedes impingier :

Inde extra portam ad meum libertum Cordalum,

In lapicidinas facite deductus siet :

Atque hunc ita me velle, dicite, curarier,

Ne qui deterius huic sit, quam quoi pessume est. 80

que Jlagita a Philocrate istam gratiam. Ducite Tyndarum ubi oneretur compedi- hus gravibus, crassia : inde ibis praterea in lapicidinas, ubi quando ceteri eruent octo lapides, nisi quolidie extiahas duodecim, tibi erit nomen Sexcentoplagus, quia sexcentis plagis oiieraberis. Ar. Ego te obsecro per Deos atque homines, ne tu perdas istum hominem. He. Aon perdetur : nam servabitur noclu constrictus nervo, interdiu effodiet lapides sub terra: ego hunc mac tabo lent e, non perimum uno die. Ar. Estne tibi conslitutum id? He. Non est certius mori. Abducite subito ilium ad Hippolytum fabrum, mandate huic injici graves compedes: inde curate ut deducatur ad meum libertum Cordalum extra portam in latomias: et nuntiate me velle sic curari hunc, ne in aliqua re hubeatur pejus quam qui deter-

Bosscli. HI. 1. 2. R. 1, 2. una puero. C. etatem.—6i C PI), sex, HI. 1. B. I. al. ap. Bossch. gratiatn istam ; hgg. hanc gratiam. — G5 P\\. ires ibi porro. Alii ap. Par. rh porro plane oniittiint, sed contra codd. — 66 HI. 1. B. 1. V. ]. 3. L. 1. Lgg. effodiunt ; C. Pll. se%,ecfodiunt ; \^\\^on\..effoderint ; al. effodint, vel effodent. Voc. Ibi et effodint desnnt in V. 2.— 67 Nisi cotidianus sesque opus C. Nisi quottidianus sex qui opus HI. 1. — 68 Sescentoplago C. Sescento plago Lgg.— 69 L. 1. ac homines ergo te. — 70 Voc. hominem deest in HI. 1. perdas, om'isso curabitur, V. 2. — 71 L. 1. custodietur. — 72 Interdiu HI. 1. B. 1. PU. sex, V. 1. 2. 3. L. 1. J.— 73 Diu hunc ego Lgg. V. 1. 2. C. Pll. sex, a), non numeroV. 2. Totus vs. deest in L. 1. curabo, pro cruciabo, J, — 74 Voc. tibi deest in qnibusdam vett. edd. extat vero in C. Pll. sex, V. 1. 2. 3. L. 1. J. HI. 1. 2. B. 1. non moricertiu' st desnnt in V. 2. non mori certius est HI. 1. B. 1. non m. cercius est C. non emori L. 1. — 75 Lgg. fabrum Hippolitum. — 78 V. 1. C. diductus. — 79 Atque hunc me ita velle Bipont. Bosscli. et al. itn me velle V. 1. 3. C. J. itaquc hunc ita me velle V. 2. Atque hunc me velle ita d. cruciarier h.

CAPTEIVORUM ACT. III. SC. 5. 391

Ty. Cur ego te invito me esse salvora postulem ?

Periculum vitae meae stat tuo periculo.

Post mortem in morte nihil est, quod raetuam, mali.

Etsi pervivo usque ad suramam aetatem, tamen

Breve spatium est perferundi, quae miuitas raihi. 85

Vale atquc salve : etsi aliter ut dicam, meres.

Tu Aristophontes, de me ut raeruisti, ita vale,

Nam mihi propter te hoc obtigit. He. abducite.

Ty. At unum hoc quaeso, si hue rebitet Philocrates,

Ut mihi ejus facias conveniundi copiam. 90

He. Periistis, nisi hunc jam e conspectu abducitis.

Ty. Vis haec quidem hercle est, et trahi et trudi simul.

He. Illic est abductus recta in phylacam, ut dignus est.

Ego illis capteivis aliis documentum dabo,

Ne tale quisquam facinus incipere audeat. 95

Quod absque hoc esset, qui mihi hoc fecit palam.

Usque offraenatum suis me ductarent dolis.

Nunc certum est nulli post haec quicquam credere.

rime. Tvn. Non est quod ego expectem vie esse salvnm, te invito? Discrimen mece vita est conjunctum cum tucB vita periculo. Niliil est mali in morte post mortem quod timeam: et si pervixero usque ad extremam senectutem, tamen spa- tium est breve patiendi qua mihi minitaris. Vale atque salve, tametsi mereris ut loquar aliter. Tu, Aristophontes, sic vale ut merilus es de me: nam id mihi tua culpa obtigit. He. Abducite. Tyn. Sed id obsecro unum, ut si Philocrates re- vertatur hue, ut mihi facias facultatem ejus conveniendi. He. Periistis, jiisijam hunc abducitis a conspectu. Tyn. Est hac vis quidem per Herculem et rapi et impelli una. He. I He raptus est recta in custodiam, ut meretur: ego docebo illos alios caplivos, ne quisquam audeat aggredi tale facinus. Nam nisi fuisset hie Aristophontes, qui mihi patefecit hanc Tyndari et Philocratis fallaciam, esset sem- per aliquis captivus qui me ludijicaretur. Nunc constitutum est nulli conjidere in,

1. me deest in Gronov. — 80 Ne quid PH. sex, al. ap, Bosscli. — 81 HI. 1. pos- tulem salvum me esse ; J. postulem salvom me esse. — 82 C. Pll. sex, V. 1. 2. 3. L. 1. J. Lgg.tuo Stat ; HI. I. B. l.in tuo stat.—Si In J. L. 1. V. 3. distingiiitur post mortem. Heiiisius Advers. p. 46. pro in morte, Ipgit in sorte. — 84 Etiam si HI. I. supervivo C. pervivo PH. sex. — 87 L. 1. ut de me, — 88 Namque mihi Lgg.T^gue deest in C. et Pll. omnibus. Nam propter te hoc obtigit 7niEo^sclia. obtingitV.2. — 89 B. 1. si hue redicet ; HI. 1. Pll. sex, al. ap. Bossch. si hucre- ditet ; C. si hue rebitet. — 90 Ut mi Bossch. conveniundi potius L. 1. — 93 Al. ap. Par. abductu 'st. — 96 L. 1. facit palam. — 97 Usque offerre naium HI. 1. B. 1. Pll. 1. 2. 3. 4. 5. al. ap. Bossch. Usque ofere natum C. Usque ofere gnatum PI.

NOT;E 89 Rebitet] Redeat. 93 Phylacam] Custodiam, Graecum.

392 M. ACCII PLAUTI

Satis sum semel deceptus: speravi miser

Ex servitute me exemisse filium. 100

Ea speselapsa est: perdidi unum filium

Puerum quadrimum, quem mihi servos surpuit:

Neque enim servom unquara repperi, neque filium.

Major potitus hostium est : quod hoc est scelus !

Quasi in orbitatem liberos produxerim. 105

Sequere hac : reducam te ubi fuisti : neminis

Misereri certum est, quia mei miseret neminem.

Ar. Exauspicavi ex vinclis : nunc intellego

Redauspicandum esse in catenas denuo.

posterum. Su7n satis fraudatus semel, infelix ; aperavi me eduxisse filium e servi' tute. Ea spes est elapsa. Amisi unum filium, puerum quadrimum, quem senms mihi fur at us est; neque eiiim inveni unquam servum neque filium: major venil in manus hostium. Quid hoc est 7 Quasi ediderim in lucem liberos in orbitatem. Sequere hac : te reducam ubi fuisti. Constitutum est misereri neminis, quando- quidem neminem miseret mei. Ar. Mea sors me eduxit ex vinculis, nunc eadem me relrudit denuo in vincula.

6. Usque oferenatum Lgg. — 100 Ex servile C. Ex sertitute exemisse Lgg. —

101 Hie vs. deest in B. 1. L. 1. elabsa C. a m. sec. perdidi meum filium J. —

102 C. Pll, sex, HI. i. B. 1. sunv>wjt.— 103 Neque eum al. ap. Bossdi.— 104 J. HI. 1. B. 1. quid hoc scelus?— 105 B. 1. V. 'i. fitios perduxerim ; HI. 1. J. filios produxerim. — 106 HI. 1. a m. \>r. ncmini. — 107 hgg. cerium 'st. rhmei siiperscriptnm est in C. a mann recentiori ; al. ap. Par. mis miseret. — 108 Deest in C— 109 B. 1. V. 2. in calenis.

UOTJE

108 Exauspicavi] ' Exanspicare ' le cesserint. ' ReHanspicavi,' id est, est, auspicium snmere. ' Redanspi- malo auspicio hue veni, ideo ad vin- care,' repetere auspicia,si prioia ma- cula redeo.

ACTUS QUARTI SCENA PRIMA.

ERGASILUS.

JuppiTER supreme, servas me, measque auges opes.

Er. Jupiter summe, me tueris amplificasque meas opes, et mihi adjicis maxi-

1 Jupiter summe L. 1. Voss. 2. J. suppreme C. meas usque augens opes L. 1.

NOTiE

1 Auges opes] Vita parasitica est nni ludo, obiectationi, potationi, epulis iDhiare.

CAPTEIVORUM ACT. IV. SC. 1. 393

Maxumas opimitates opiparasquc offers raihi : Laudem, lucrum, ludum, jocura, festivitatem, ferias, Pompam, penum, potationes, saturitatem, gaudium : Nee quoiquam homini supplicare nunc certum est mihi, 5 Nam vel prodesse amico possum, vel inimicum perdere. Ita hie me amoenitate amoena amcenus oneravit dies. Sine sacris haereditatem sum aptus effertissumam. Nunc ad senem cursura capessara hunc Hegionem, cui

boni Tantum affero, quantum ipse a Dis optat, atque etiam

amplius. 10

Nunc res certa est, eodem pacto ut comici servi solent, Conjiciam in collura pallium, prirao ex me hanc rem ut

audiat :

mas copias uberesque, pradicationem, qu<Es/um, jucunditatem, exullalionem, Iceti' tiam, otium, celebritatem, supellectilia, potationem, saturitatem, gaudia, et mihi constilutum est pendere a nemine. Nam vel possum prodesse amico, vel nocere ini' mico. Sic hie dies jucundus me obruit jucunditate jucunda. Adeptus sum hare- dittttem copiosissimam sine sacris. Nunc ingrediar iter ad hunc senem Hegionem, cui affero tantum boni, quantum optat ipse a Diis, atque amplius etiam. Nunc res est certa: circumponam humeris pallium eodem pacto ut consueverunt servi

— 2 B. 1. PI. 1. optimitas; Pll. 2. 4. optimates; HI. 1. optumates ; PI. 3. ophi- mates; Pll. 5. 6. opimatas ; Aid. optumitates. — 3 HI. 1. J. ludum, lucrum. L. 1. festivitates.—i L. 1. potationem.— 5 Pll. 1. 2.4. 6. HI. 1. B. 1. et Bossch. me nunc certum. Al, ap. Par, omittunt nunc. Pronomen me deest in V. 1. — 7 Ita me hie J. Ita hoc me V. 2. oneravi mihi V. 2. oneravit mihi L. 1. V. 1. 3. HI. 1. B. 1. C. Pll. 1. 2. 3. 4. oneravit dies mihi HI. 1. a m. sec. PI. 5. dies amenus oneravit mihi PI. 6. In PI. 4. superscriptnm, ^ hie, i. e. dies.' In C. estjWte mcenitate, et supra lin. pictum a. — 8 Sine saccis B. 1. sum adeptus HI. 1. B. 1. Pll. et Lgg. — 9 V. 2, capessam ad hunc ; edd. qiiaedam vett. Nunc cur- sum ad senem, Sfc. Post hinic vs. B. 1. inserit vs. 101. sc. ult. act. iii. Et spes, Sfc. — 10 Bossch. contra redd, ipse a Dissibi optat ; C. ipse adis optat ; al. ap. Par. ipse adipisci optat ; Pll. omnes, Prising. HI. 1. 2. B. I. 2. ipse a Dis optat. —11 Nunc certa res est HI. 1. B. 1. Pll. sex, C. V. 1. 2. 3. J. L. 1.— 12 Pll.

NOTjE

2 Opiparasque] Festus: ' Opipa- et ad eum ad quern transibat heere-

rum, magnarum opum apparatum.' ditas, transibant et ' sacra.' Unde

5 Homini supplicare^ Quia hoc fere phrases, ' transire in gentera et sa-

mortales sibi proponunt, cum poten- era:' ant, ' haereditas cum sacris,'

tiorum praesidium ambiunt, ut sibi et vel ' sine sacris.' ' Sacra' autem ilia

suis prodesse possint, et ininiicis no- non fiebant sine sumtu. Itaque ' sine

cere. sacris haereditatem adipisci,' est quod

8 Sine sacris'] Id est, sine sumtu. nos yeraacnle, heriter sans charge. Nam cuivis familiae erant sua ' sacra,' 12 Conjiciam in collum pallium] Quo

394 M. ACCII PLAUTI

Speroque me hunc nuutiura astern ura adepturum cibura.

comici, ut accipiat prima ex me hanc rem : et spero me adepturum escam sempiter- nam oh hunc nuntium.

qninqiie et C. Coniciam. Bosscli. ex me primo rem hanc. — 13 Speroque me oh hunc Bosscb. Sp. me oh hoc B. 1. et HI. 1. a m. sec. nuntium aviternum Bossch.

NOTyE

expcditiores essent comici servi ad antea : alii etiam genu tenns togam

obennda dominornni niandata, rejec- succingebant, unde phrasis Scriptii-

to ia utrunique hnmenim pallio in rae Sacrae, ' succingeie liimbos,' id

scena versabantiir; pallio, inqiiam, est, seseconiparare ad agendum et ia-

qno et lacerti et manus tegebantiir cedendiim.

ACTUS QUARTI SCENA SECUNDA.

HEGIO, ERGASILUS.

He. Quanto in pectore hanc rem meo magis voluto,

Tanto mihi aegritudo auctior est in animo.

Ad ilium modum sublitum os esse

Hodie mihi ? neque id perspicere quivi ?

Quod cum scibitur, per urbem irridebor. 5

Cum extemplo ad forum advenero, omnes loquentur:

Hie ille est senex ductus, quoi verba data sunt.

Sed Ergasilus estne hie, procul quem video ?

Collecto quidem est pallio: quidnam actum 'st?

Er. Move abs te moram, atque, Ergasile, age hanc rem.

He. Quanto magis repeto id in animo, mihi est tanto 7najor dolor, me esse lusum hoc modo hodie, neque potuisse agnoscere id : quando hoc scietur in urbe, irridebor. Extemplo cum advenero in forum, omncs loquentur : Ille se- nex est lusus, hie deceptus est. Sed estne ille Ergasilus, quem video procul? Est quidem pallio collecto, Quidnam est acturus ? Er. Kumpe omnes moras,

1 In PI. 3. annectitnr liaec scena siiperiori. HI. 1. B. 1. V. 2. 3. hanc meo magis rem. — 2 C. et PI. qninque egriiudo.- — 3 C. subitum. — 4 Hodie decst in J. Voss. 2. 3. L. 1. HI. 1. 2. B. 1. sublitum os esse hodie Lgg. mihi os esse al. ap. Lang, os esse mi hodie? Neque id, c^c. Bossch. — 5 Quod com C scibitur jam Bosscli. ex ingenio. scribitur li\. 1. a m. pr. — 6 Lgg. pervenero. — 7 Lgg. doctus sunt data; Hi. 1. a m. sec. dictiis; Pli. omnes ductus; C. a m. pr. duc- tus quo. Ai. ap. Par. quos. Donsa doctus, ill in Lgg. — 8 Lgg. est h. p. q. nequeo; Bossclia, ire video. — 9 HI. 1. 'R.X.est quidem; ita qnoqne J. — 10 C. apste; Bosscli. abs te m. omnem, Ergasile, atque age; L. 1. at pro atque. —

CAPTEIVORUM ACT. IV. SC. 2. 395

Eminor interminorque, ne quis mi obstiterit obviara : 11

Nisi qui sat diu vixisse sese homo arbitrabitur.

Nam qui obstiterit, ore sistet. He. hie homo pugilatum

incipit. Er. Facere certum est : proinde ut omnes itinera insistant

sua, Ne quis in hac platea negoti conferat quicquam sui. 15 Nam meus est balista pugnus, cubitus catapulta est mihi. Humerus aries : turn genu ad quemque jecero, ad terram

dabo. Dentilegos omnes mortales faciam, quemque offendero. He. Quee illaec eminatio est? nam nequeo mirari satis. Er. Faciam ut ejus diei locique, meique semper memi-

nerit : 20

et age hoc, Ergasile. Minitor, interminitorque, ne quis obstet mihi in via, nisi iUe qui existimabit se vixisse satis diu. Nam qui erit obvius, dabo vultum in ter- ram. He. Hie homo orditur pugilatum. Er. Constitutum est dare operam ut universi prosequantur iter institutum: ne quis conferat de quoquam suo negotio in ha£ platea: nam meus pugnus est balista, meus cubitus est catapulta, huinerus aries : turn ad quemcumque impressero genu, dabo in terram : efficiam ut universi mortales quos offendero, habeant suos denies colligendos. He. Qua interminatio est ilia? Nam nequeo satis mirari. Er. Efficiam ut recordetur semper hujus

11 Eminor atque interminor Bossch. obstiterit mihi obviam L. 1. — 12 Nisi quis satis HI. 1. B. 1. C. Fll. omnes, V. 1. 3. et J. arbitratur C. arbitrabitur Pll. sex. — 13 Lgg. incipiscit. — 14 Certum est facere L. 1. proin ut J. perinde V. 3. — 15 L. 1. negotiis conferant; C. negotii conferat. — 16 C. pallista ; Pll. 1.2. hasilesta; Pll. 3. 4. 5. 6. alii codd. balista. Mox, mihi deest in HI. 1. B. 1. L. 1. J. V. 2. — 17 Umerus C. quemcumque jecero V. 3. C. PI. 5. V. 3. ad quern iero alii Pll. icero Aid. ut quemque icero Bossch. ad quemque jecero V. 1. 2. J. genus ad quemque offendero L. 1. — IS Denti Iccos PI. 6. Dcnti decos PI. 3. Dentiloquos PI. 5. quemque offendo B. 1. quemcumque offendero Pll. 1. 5. 6. HI. 1. quemquem offendero al. ap. Par. — 19 Quce illec C. coeminatio V. 3. — 20 L. 1.

NOT^E

10 Age hanc rem] Erat formula complicatis pngnis.

conciliandae attentionis, cnm res di- 16 Balista^ Machina bellica excn-

vina ageretnr. ' Hoc age,' iinde haec tiendis in hostes lapidihns idonea.

snmta, et in aliis rebns usnrpari soli- Catapulta erat ad conloiquenda tela,

ta,' Age hanc rem,' idem. Sed duo haec nomina deinceps pro-

13 Ore sistet} Id est, sistet png- misciie sunt accepta.

num meum, colapho in os inipacto : 17 Aries] Machina bellica lignea,

nut, sXernaLm : Je lui ferai donner du everlendis moenibus apta : feriebat

nez en terre. feno arniata, in modum et figuram

Pugilatum incipit] Ut pugil sese ad capitis aiietini, unde nomen accepit. pugnani accingit, explicatis lacertis,

396 M. ACCII PLAUTI

Qui mihi in cursu obstiterit, faxo vitae is exteraplo obsti-

terit suae. He. Quid hie homo tantum incipissit facere cum tantis

minis ? Er. Prius edico, ne quis propter culpam capiatur suam. Continete vos domi, prohibete a vobis vim meam. He. Mira edepol sunt, ni hie in ventrera sumpsit confi-

dentiam. 25

Vae misero illi, cujus cibo iste factu' st imperiosior. Er. Turn pistores scrophipasci, qui alunt furfure sues, Quarum odore praeterire nemo pistrinum potest : Eorum si quojusquam scropham in publico conspexero, Ex ipsis dominis, meis pugnis exculcabo furfures. 30

He. Basilicas edictiones, atque imperiosas habet. Satur homo est : habet profecto in ventre confidentiam. Er. Tum piscatores, qui praebent populo pisces foetidos, Qui advehuntur quadrupedanti crucianti canterio : Quorum odos subbasilicanos omnes abigit in forum, 35

diei, et loci, et mei : qui occurrerit mihi in cursu, efficiam ut is extemplo ierit con- tra vitam. He. Quid hie homo incipit facere cum tantis minis ? Er. Edico prius, ne quis in me incidat sua culpa: continete vos do7ni, prohibete meam vim a vobis. He. Hcec sunt mira per adem Pollucis, nisi hie duxit spem explendi ven- tris. Vce illi infelici cibo, in quern hie /actus est propensior ! Er. Tum pistores scrophipasci, qui alunt sues furfure, odore quarum nemo potest praterire per pistri' num, si conspexero scropham eujusquajn eorum in publico, excutiam pugtiis meis fur- fures ex dominis ipsis. He. Condit edicta regia, atque plena auctoritatis : est homo satur : habet certc in ventre confidentiam. Er. Tum piscatores qui vendunt populo pisces fwlidos, qui appurlantur equo claudo, cid est pes triplex, equites dis- crucianti gravitate incessus, qicorum odor arcet quosvis, qui sub basilica ambulant

v. 1. 3. HI. 1. B. 1. ut hujus diei ; sic Pll. omnes.— 21 C. opstiterit. Mox, is extemplo desnnt in B. 1. extemplo deest in HI. 1. L. 1. Qui mi in c. o. f. vita is obst. Bossch.— 22 Voc. tantum deest in HI. 1.— 23 Prius dico edd. quadam vett. — 24 L. 1. omittit a vobis.— 26 Lgg. et Pll. quinque factus est impensior, ut malint Meurs. Scaliger. aliique. Pronomen illi deest in L. 1. iste deest in J.— 27 Bossch. /Mr/uri qui alunt, ex conjectura Voss. de Anal. i. 42. furfure C. et Pll. omnes. — 28 HI. 1. odorem.— 29 Earum si quo vis quam niargo ed.

Bossch 30 Ex ipso abdomine Palm. Ex ipsis dnis, vel dominis, Pll. omnes et

C— 31 Pll. 3. 6. L.I.J. ediliones.—i2 L. 1. in ventrem.—^S C. PI. i. feti- dos; V. 3. fetulos.—Z'l PI. 3. et C. crucia<i.— 35 C. subbasilica nos; V. 3. Hi. 1.

aOTJE

31 Basilicas edictiones'] Regia edic- caballus tripes, et claudicans, et a. ta. rnmnostis, et ruptus terga verbere.

34 Crucianti canterio] Ausonio, est Lucilio, ' succussarii.'

CAFTEIVORUM ACT. IV. SO. 2, 397

Eis ego ora verberabo sirpiculis piscariis :

Ut sciant, alieno naso quam exhibeant molestiam.

Turn laiiii autem, qui concinnant liberis orbas oves.

Qui locant caedundos agnos, et duplam agninam danunt,

Qui petroni nomen indunt verveci sectario ; 40

Eum ego si in via petronem publica conspexero,

Et petronem et dominum reddam mortale.s miserrimos.

He. Eugepe ! edictiones asdilitias hie habet quidem :

Mirumque adeo est, ni hunc fecere sibi ^toli agorano-

mum. Er. Non ego nunc Parasitus sum, sed regum rex regalior : Tantus ventri commeatus meo adest in porta cibus. 46 Sed ego cesso hunc Hegionem onerare laetitia senem ?

in foro, ego eis feriam os scirpiculis piscariis per ora, ut sentiant quam moles- tiam inferant naso alieno. Turn lanii qui efficiunt oves oj-bas agnis, qui conducunt agnos quasi cadendos ; sed dant carnem altero tanto vetustiorem ugnina, qui tri- buunt arietibus nomen vervecis sectarii; si ego conspicatus fuero arietem in via publica, reddam et arietem et duclorem miserrimos mortaUum. He. Eugepce ! hie quidem habet eJicta cedililia, et est mirum adeo, nisi JEtoli fecerunt hunc suum eedilem rerum venalium. Er. Ego non sum nunc parasitus, sed rex magnificentis- simus regum : adeo mag7ius est commeatus ciborum in portu pro meo ventre. Sed ego cunctor cumulare hunc senem Hegionem gaudio, quo homine nemo est perinde

B. 1. PH. sex, sub basilica nos. C. V. 2. L. 1. J. Pll. 2. 5. 6. et PH. 1. 3. 4. a m. pr. abegit.—36 Eis ergo L. 1. V. 1. surpiculis L. 1. V. 1. C. Pll. omnes, al. ap. Bosscli. serpiculis edd. vett.— 39 C. angnos. HI. 1. a m. pr. datiunt.—AO V. 2. induunt v. festario. — 43 Euge Pll. omnes ; Euge pe V. 3. Eugepa C. edilicias habet hie in eodem cod. quidem habet HI. 1. B. 1. — 44 Mirum adeo J. Etoli C. —46 C. portucibus; quidatn PH. porticibus. — 47 Sed ego concesso L. 1. Iceti-

NOTiE

35 Subbasilicanos'] Otiosos homines, am appellantnr rusticani, qiioniam

qui in eedificiis publicis, audiendis vulgo rndes et intraciabiles sunt,

narrandisque nuntiis passim operam Verveci sectario'} * Vervex secta-

dabant. ' Subrostranos ' appeilat rius ' est, sectus aries, un rnouton,

Tullins,a ' rostris ;' quaB erant apud 43 Edictiones cvdilitias] Edicta ae-

Romanos, quod ' basilicas' apud Grae- dilis, minoris videlicet et plebeii, cu-

cos. Tales apud nos sunt, qui uno eo- jus erat slatuere de rebus venalibus.

denique consilio apud palatium con- Alii aediles erant, qui majoresetcuru-

veniunt juridicum. les erant. Hie ludit in verbo, et 'e-

M Petroni] ' Petrones ' arietes dilis ' est ab *edo,' non ab ' aedibus.'

sunt, quorum, quoniam prasdura est 44 Agoranomum] Idem erat apud

caro, coctuque difficilis ac esu, et Alheuienses, qui apud Romanes aedi-

quodammodo petrea, ' Petrones ' lis. dicuntur, a ' petra.' ' Petrones ' eti-

398 M. ACCII PLAUTI

Qui homine adgeque nemo vivit fortunatior.

He. Quae illasc est laetitia, quam illic laetus largitur mihi ?

Er. Heus, ubi estis ? acquis hoc aperit ostium? He. hie

homo 50

Ad ccenam recipit se ad me. Er. aperite hasce ambas

fores, Priusquam pultando vel assulatim foribus exitium affero. He. Perlubet hunc hominem colioqui. Ergasile ! Er. Er-

gasilum qui vocat? He. Respice. Er. Fortuna quod tibi nee facit, nee faciei, Hocmejubes: sed qui est? He. respice ad me, Hegio

sum. Er. oh mihi ! 55

Quantum est hominum optumorum optume, in tempore

advenis. He. Nescio quem ad portum nactus es, ubi coenes ; eo

fastidis. Er. Cedo manum. He. manum? Er. manum, inquam,

cedo tuam actutum. He. tene. Er. Gaude. He. quid ego gaudeam ? Er. quia ego im-

pero : age gaude modo.

felix. He. Qucb est ilia latitia quam hie Icctus mihi affert? Er. Heu! ubi estis vos? ecquis aperit ostium? He. Hie homo se recipit ad me ad cocnam. Er. Aperite hasce ambas fores, antequnm cis affero exitium, eas comminuendo frusta- . tim. He. Ferlubet alloqui hunc hominem. Ergasile ! Er. Quis vocat Ergasi^ lum? He. Respice. Ek. Hoc me imtndasfaeere quod fortuna nee aget nee egit. Sed quid est ? He. Respice ad me, Hegio sum. Er. Oh mihi quam bene est ! optime omnium hominum, advenis iempestive. He. Naetus cs nescio quem ad portum ubi coenes, idcirco axpernaris. Er. Da manum. He. Manum? Er. Tuam manum, inquam, cedo jam. He. Accipe. Er. Gaude. He. Quare gau- deam ego? Er. Quia ego majido, age, gaude modo. He. Per Pollucem mieror

tiam senem HI. 1. B. 1. Icetieia C. — 48 Qui homine hominum adaque V. 2. in margine, et edd. qiia>dain vett. Quo homine adteque Lgg. Qui homine omnium V. 2. Voc. hominum noii apparet in Voss. 1.3. L. 1. J. C. Pll. sex, HI. 1. B. 1. — 50 Hcus, lieus HI. 1. estis vos edd. qnaedam vett. sed rh vos abest ab omnibus codd. hoc deest in HI. 1. L. 1. pro quo J. Iiabetft/c. — 51 Recipit ad cw- nam J. HI. 1. — 52 V. 2. C. et Pll. sex, vel assultatim ; Pll. 4. a ni. see. vel asulatim. Gruter. delet vel. — 53 Hergasile C. — 54 Respice weBossch. — 55 Pro- noraen mihi deest in Pll. quis est V. 2. 3. L. 1. quid est J. V. 1. respice, Hegio sum Bossch. sed ad me extant in omnibus codd. L. 1. babet ego sum, et omit- tit oh. — 5G HI. 1. a m. sec. optimo in tempore. Voc. udeenis iuchoat vs. seq^

NOT^

54 Respice} Id est, retro aspice, spondet Ergasilus non ita cum He- quod ejus est qui jam prseteriit. Re- gione fortunam agere, quia aspicit,

CAPTEIVORUM ACT. IV. SC. 2. 399

He. Pol, moerores mi antevortunt gaudiis. Er. noli

irascier, 60

Jam ego ex corpore exigarn omnes maculas moerorum tibi. Gaude audacter. He. gaudeo, etsi nihil scio, quod gau-

deam. Er. Bene facis: jube — He. quid jubeam? Er. ignem

ingentem fieri. He. Ignem ingentem ? Er. ita dico, magnus ut sit. He.

quid ? me, volturie, Tuan' causa a^deis incensurum censes? Er. noli irascier. Juben' an non jubes astitui aulas? patinas elui? 60

Laridum atque epulas foveri foculis ferventibus ? Alium pisces praestinatura abire ? He. hie vigilans

somniat.

antevertit mea gaudla. Er. Noli irasci, ego jam tibi abstergam omnes mcerores ex corpore. Gaude audacter. He. Gaudeo, etsi nescio cur gaudeam. Er. Be- nefacis. jube — He. Quid jubeam? Er. Accendi luculentum focutn. He. Lii- culentum focuml Er. Dico ut sit luculentus. He. Quid? vidturie, existimasne me incensurum meas ades tua causa ? Er. Noli irasci, mandas an non raandas ollas stare ad ignem, abstergi patinas, imponi laridum et epulas foco ardenti, alios jyroficisci ad emendos pisces? He. Hie somniat vigilando. Er. Alios pa-

in C. Pil. sex. — 57 Nescio quein tu ad Bossch. — CO P. m. mihi C. et Pil. sex. gaudium HI. 1. Pro noli irascier, qiiod omnes fere codd. exhibent, non ita 'st scieslegitnr itiedd.qnibusdam vett. nnli deest in V. 3. — 61 Pro exigam, quod servant omnes codd. Parens dat eximam, Dousa et Gulielm. eluam. — 62 Ego gaudeo, etsi HI. 1. quid gaudeam L. 1. V. 2. 3. et Lgg. — 64 Quid me volt uri HI. 1. B. 1. al. ap. Bossch. C. Pil. 1. 2. 3. 5. 6. volet uri PI. 4. quid in eo volt vrier al. ap. Par. voluri V. 3. quid me Volturi al.- — 65 C. et PlI. omnes eedis; niargo ed. Bossch. me cedis. — 67 Lardum C. a m. pr. Laridum vero a ni. sec. ut

NOTiE

nonrespicit; favet semper, nnnqnam vultnr sit avis longe voracissima. praeterit. 66 Astitui aulas'] Constitui in pe-

63 Ingenteml ' Ingens ' est idem ac des ad focnm.

immensns : Graece, Tpiffniyiarus. Te- 67 Foculis] Alii legunt coculis.

rent. ' Magnas vero agere gratias * Coctila' aiitem sunt vasa anea, qna-

Thais mihi?' Gnato Parasitnsrespon- Ha sunt quae a nobis dicuntur coque-

det, 'Ingentes.' Ad quod Cicero: mar.

'Satis erat respondere ' magnas : ' 68 P»VES<ina<um] Festus : ' Praesti-

'ingentes,' inquit. Semper auget as- nare apud Plautum est emere, et e-

sentatio id, quod is, cujus ad volun- mendo tenere.'

tatem dicitur, vnlt esse magnum.' Vigilans somniaf] Lucretius: ' Vi-

64 Volturie [vultxiri] Pro vulturie. gilans stertis.' Vulturiuni vocat Ergasihim, auod

400 M. ACCir PLAUTI

Er. Alium porcinam, atque agninam, et pullos galli-

naceos ? He. Scis bene esse, si sit unde. Er. pernam atque op-

thalmiam, 70

Horeeum, scorabrura, et trigonum, et cetum, et mollem

caseum? He. Nominandi istorura tibi erit magis quam edundi copia Hie apud me, Ergasile. Er. mean' me causa hoc censes

dicere ? H E. Nee nihil hodie, nee multo plus tu hie edes, ne frustra sis. Proin' tu tui quotidiani victi ventrem ad me afFeras. 75 Er. Quin ita faciara, ut te cupias facere sumtum, etsi ego

vetem. He. Egone? Er. tute. He. turn tu mi igitur herus es.

Er. immo bene volens. Vin' te faciam fortunatum ? He. malim, quam miserum

quidem. Er. Cedo manum. He. hem manum. Er. Di te omnes

adjuvant. He. nihil sentio. Er. Non enim es in senticeto, eo non sentis : sed jube 80

rare porcinam, et agninam, et pvllos gallinaceos? He. Scis edere delicate, si esset unde parares. Er. Pernam et ophthalmia, horcBum, scomhrum, et trigonum, et cetum, et mollem caseum? He. Tibi erit magis copia nominandorum istorum opsoniorum, quam comedendorum apud me. Er. Existimasne me loqui hcec mei gratia? He. Tu edes hodie aliquid hie, nee tmdto plus solito,ne erres. Itaque affer ad me ventrem qui contentus sit victu quotidiano. Er. Quin efficiam ut optes te facere sumtum, quanquam ego vetem. He. Egone ? Er. Tu. He. Turn tu es ergo meus herus, Er. Immo amicus. Visne reddam felicetn? He. Malim sane quam infelicem. Er. Do manum. He. Do manum. Er. Cuncti Dii tibi opitulentur. He. Sentio nihil auxilii. Er. Quia non es in senticeto,

in Pll. omnibus. Al. ap. Par. ebulas pro epulas; et mox coculis pro foculis. — 69 Alium porcinas HI. a m. pr. — 70 Voc. atque deest in V. 3. ophthalmia C. et Bossch. optalmiam PI. 1. apthalinum PI. 2. obtalmiam Pll. 3. 5. optalmia PI. 4. optalimam PI. 6. ophlhalmiam J. V. 1. L. 1. — 71 Lgg. trigonum cetum. — 74 V. 1. nee milii. V. 2. hie tu edes. L. 1. nee f. sis; HI. ne/.sies; C. et Pll. nef. sis. — 75 Quotidiani proin tu tui Lgg. coctidiani C. — 76 L. 1. te ut cupias ; V. 3. ut recupias ; V. 2. ut te tu cupias, quod recepit Bosscli. — 77 Pro tute, J. HI. 1. B. 1. V. 1. 2. 3. C. et Pll. quinque habent tune, cum nota interrogationis; al. ap. Par. tu nee ; L. 1. tune? Igitur mihi herus es. — 79 L. 1. en manum; in- terjectio hem deest in HI. 1. adjuvent V. 1. Haec verba, nihil sentio, in C. et

aOTJE

70 Opthalmiam] PUnio' oculatam ' 80 Senticeto'l Digna parasite allu- quod appellatio Grstca sonat. sio ad ' sentio.'

75 Victi] Pro * victus.'

CAPTlilVORUM ACT. IV. SC. 2. 401

Vasa tibi pura apparari ad rem divinam cito,

Atque agnuin afterri proprium, pinguem. He. cur? Er.

ut sacrufices. He. Cui Deorum? Er. raihihercle: nam ego tibi nunc

sum sumraus Juppiter. Idem ego sum Salus, Fortuna, Lux, Laetitia, Gaudium. Proinde tu Deum huncce saturitate facias tranquillum

tibi. 85

Hii. Esurire mihi videre. Er. mihi quidem esurio, non tibi. He. Tuo arbitratu facile patior. Er. credo, consuetus

puer. He. Juppiter te Dique perdant. Er. te, hercle, mihi

sequom est gratias Agere ob nuntium : tantura ego nunc porto a portu tibi

boni. Nunc tu mihi places. He. abi stultus, sero post tempus

venis. 90

Er. Igitur olim si advenissem, magis tu turn istuc diceres. Nunc banc laetitiam accipe a me, quam fero : nam filium Tuum modo in portu Philopolemum vivom, salvom, et

sospitem

idcirco 7ion sentis. Verum mandd tibi comparari vasa pum ad rem divinam, et celeriter afferri agnuin pinguem. He. Quure? Er. Ut sacrifices. He. Cui Denrum? Kr. 31ilii per Herculem. Nam ego tibi sum summus Jupiter. Idem ego sum Salus, Fortuna, Lux, Lcetitia, Gaudium. Proinde tu tibi reddes hunc- ce Deum propitium. He. 3Iihi videris esurire. Er. Equidem mild esurio, non tibi. He. Patior facile te esurire tuo arbitrio. Er. Credo, consitevisti pati a puero. He. Jupiter et Dii te perdant. Er. Per Herculem par est te mihiagere gratias ob nuntium, adeo est magnum bonum quod tibi ajfero nunc a portu. Nunc mihi places. He. Abi, stulte, venis ad ccenam exacto tempore. Er. Ergo si olim venissem, turn tu diceres id magis. Nunc accipe a me hanc lalitiam quam ad te affero. Nam vidi modo in naci publica in portu tuum filium Philopolemum vivum,

Pll. sex adliEeicnt versni seq.— 80 HI. 1. eho non sentis.— 81 Edd. qiieedam vett. appararier ; C. et Pll. sex, apparari. — 82 V. 2. affe.rre. Pro proprium, Seal, legit propere. — 83 V. 3. nam ego nunc tibi; V. 1. 2. J. nam ego tibi nunc; voces nunc sum desiint in L. 1. summus sum HI. 1.— 84 J. lux, vita, latitia. HI. 1. et gaudium. — 85 Proin, tu Bosscli. et sic HI. 1. B. 1. Deum hunc HI. 1. B. 1. tranquillum facias HI. 1. — 87 Verba Tuo arb. ^c. tribuiintiir Erpasilo in codd. credo deest in L. 1. J. V. 2. et Pll. 1. 2. 3. 4. 5. credo consultus PI. 6. — 88 C. mi cequom. — 90 Non tu mihi pi. abi edU. vett. sero deest in Camer. extat tamen in C. et Pll. sex — 91 HI. 1. magis tutum — 93 Tulum modo V. 2. Delph. et Var. Clas. Plant. 2 C

402 M. ACCII PLAUTI

Vidi in publica celoce, ibideraque ilium adolescentulum Alium una, et tnum Stalagmum servom, qui aufugit dorao. Qui tibi surripuit quadrimum puerum filiolum tuura. 9i> Hi:. Abi in malam rem: ludis me. Er. ita me amabit

sancta Saturitas, Hegio, itaque suo me semper condecoret cognomine, Ut ego vidi. He. meum gnalum? Er. tuum gnatum, et

Genium meum. He. Et captivum ilium Alidensem? Er. fiu tov ' AttoKKw.

He. et servolum 100

Meum Stalagmum, meum qui gnatum surripuit ? Er. v^

Tav Kopuv.

He. Jam diu? Er. vij rav UpumaTr^v. He. venit? Er. He. Certon'? Er. vr, tuv fpgoixj-ivuim. He. vide sis. Er.

V^ TO 'AXuTplOV.

salviim et incolumem, et ibidem ilium alium adolescentulum una, et tuum servum Stulagmum, qui aiifugit domo, qui tibi surripuit tuumjiliolum, puerum quadrimum. He. / in malum crucem : ludijicaris me. Er. Ita sancta Saturitas me amet, Hegio, et ita me afficint suo nomine, ut ego vidi. He. Meum gnatum? Er. Tuum filium et meum Genium. He. Et ilium captivum Eliensem? Er. Per ApolUnem. He. Et meum serculum Stalagmum, qui sunipuit meum filium? Er. Per Sorcam coloniam. He. Jampridem? Er. Per Prceneste. He. Venit? Er. Per Signiam. He. Eslneverum? Er. Per PArusfnonaw coloniam. He. Vide si vis. Er. Per Alalreum colonisim. He. Quare juras tu per urbes bar-

salvom, sospi^em Bossch. — 94 V. 1. 2. J. L. 1. celote. — 95 Edd. vett. fugit ; C. et Pll. onines, aufugit. — 97 I in malam Lanibin. et al. ap. Par, et sic Bossch. saturmias C. satietas Pi. 5.— 100 Matonapollo HI. 1. B. 1. — 101 HI. 1. we ten- coran ; B. 1. na tam coram; Lgg. v/j ray l,6pav. — 102 Ain tu edd. vett. ne ten p'>nestrcm Hi. 1. me tam praneste B. I. ne tan sigeam HI. 1. nee tam sigeam V. 2. B. 1. — 103 Hi. 1. ne tan frusinonen ; B. 1. na tan frusinonem. V. 1. ne

NOTM

97 Sancta Saturitas'] Ita fit nt pro herciile,' ' ejuno,' ' equiiine,' 'ecere/ Dils Deabusque sint nobis qnae cete- ' epol,' ' ecastor.' lis anteponimus. Non absiniile est 101 N?; tuu KSpav [SSpav] Pro tV» illud Pauli, ' quorum Dens venter jEolica dialecto. Sora colouia earn- est,' et illud aliud optimi poetap, paniap.

' Nos facimns fortuna Deam.' Pa- 102 N^ rav Upaivf(TT7}v'] Praeneste,

rasiti Dea, ' sanrta Saturitas.' iirbs Campaniae.

100 Ma rhv 'AirSWoi] Per Apolli- N^ TOf ^Lyviav] Signia, urbs Cam-

nem. Quod veteres Graeci jua et v^ paniae.

proponebaiit, Latinis erat me et e. 103 Nij ray ^povcrivaiva] Fru&iiione,

Sic ' iiK castor,' ' mediusfiditis,' ' me- urbs Campania.

CAPTEIVORUM ACT. IV. SC. 2. 40^

He. Quid tii per barbaricas urbes juras ? Er. quia enim

item asperae Sunt, ut tnura victum autumabas esse. He. vae aetati

tuae. 105

Er. Quippe quando mihi nihil credis, quod ego dico se-

dulo. Sed Stalagraus quojus erat tunc nationis, cum hinc abiit? He. Siculus. Er. at nunc Siculus non est: Boius est*

Boiam terit. Liberorum quserundorum causa, ei, credo, uxor data est. He. Die, bonan' fide tu mihi istaec verba dixisti ? Er.

bona. 110

He. Di imraortales, iterum gnatus videor, si vera autu-

mas. Er. An tu dubium habebis, etiam sancte cum jurem tibi?

laricas? Er. Quia sunt etiam aspera, ut dicebas esse tuum victum. He. Vcb tucB alati. Er. Quippe quia non mihi credis, quando hquor sedulo. Vcrum cu- jus nationis erat Stalagmus, quando abiit hind He. Siculus, Er. Sed nun est nunc Siculus ; est Boius, terit Boiam. Credo, ei data est uxor ad quarendos libe- ros. He. Die, Erga^WQ, dixistine hcec verba serial Er. Serio. He. Dii im- nwrtales! videor natus denuo, si dicis vera. Er. An in dubium revocabis etiam,

tan alatrinam ; V. 2. we tarn alatrium ; V. 3. re t^v aliterium ; B. 1. na tarn aliterium ; HI. 1. ne tan alaterium ; Bosscli. v)] Tav'AXaTpiov Lgg. vy^jhaKd.- Tpiov al. ap. Lang, ne tam alatrion. — 104 Quid tu barbaricas, omisso per, J. HI. 1. B. 1. enim ipsa item HI. 1. eriim ita aspera B. 1. enim Hem asperce C. et Pll. sex. enim asperce Lgg. — 106 V. 2. Quippe quum. L. 1. nihil mihi. Pro- nomen ego deesl in V. 2. — 107 V. 1. L. 1. nunc nationis ; J. nationis tunc cum; HI. I. tunc n. tunc cum. — 108 Cujus est nunc. Sicujgiic e bolus boiam terit HI. 1. et a m. sec. boiam; B. 1. Qnoitis et nunc. Par. Si quoiuslTc e bolus boiam terit ; V. 2. Pll. sex, Cujus et nunc. Er. Si cujus nunc est; L. 1. Cujus etiam nunc. Si cujus est ; J. Cujus tuam nunc. Si ciii nunc est bolus boiam ; Voss. 1. Sicinus et iiunc Sicinus non est, bolus est boiam; V. 3. Quojus et nunc. Si cujus nunc est : bolus et boiam ; C. Si cujus. Er. et nunc si cujus non est. ' Siculus . . . At 7iunc Siculus non est] Ita a recenliorilnis cdi solet ; mihi tamen magis pla- ceret veterum edd. lectio : Quojus et nunc. Er. Si qunjtis nunc est.' Bosscha. —

NOTiE

N^ rh 'AXdrpiov'] Aletiiiium, Cam- antem est vel loinm biibulum, vei

paniae oppidiini. collare ferreiini.

105 Vec cEtali tuce] Imprecatio. Terit] Id est, in splendorem dat.

108 Boius est; Boiam terit} AWua'io l\0 Bonan' Jide] Erat illiiis tempo- ad Boios Galliae populos, ' Boia' ris jiisjurandiim.

404 M. ACCII PLAUTI

Postremo, Hegio, si parva jurijurando est fides,

Vise ad portum. He. facere certum est: turn intus cura

quod opus est. Sume, posce, prome quidvis : te facio cellarium. 115

Er. Nam, hercle, nisi mantiscinatus probe ero, fusti

pectito. He. -Sternum tibi dapinabo victum, si vera autumas. Er. Unde id ? He. a me meoque gnato. Er. sponden'

tu istud? He. spondeo. Er. At ego tuum tibi advenisse filium, respondeo. He. Cura quam optume potes. Er. bene arabula et red-

ambula. 120

qvando tibijurabo religiose? Detnum, Hegio, si fides est parva jurejtirando, perge ad porlum. He. Constat facere, tu cura in adibus quod opus est, sume, posce, prome, quid plural Te conslituo mcum cellarium. Er. Elenim vero certe nisi divinavcro rede, pecte me fuste. He. Tibi decernam victum sempiternum, si dicis vera. Er. Unde id? He. A me et nieo filio. Er. S pond esne istud? He. Spondeo. Er. At ego tibi respondeo tuum filium advenisse. He. Cura quam optime potes. Er. Bene ambula, et revertere.

109 C. data'sl.—U2 Ain tu HI. 1. Lgg. C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. J. V. 2. V. 1. cum ego HI. 1. B. 1. C. et Pll. sex ; quom ego V, 1. 2. 3. L. J.— 1 13 Egio C— 114 Viserat porlum V. 1. certum'st Lgg. tu intus HI. I. B. 1. opus sume Lgg. — IIG Hegioni liiinc vs. tiibunnt V. 1. 2. 3. L. 1. J. mantinntus PI. 2. manti- cinatus Pll. 3. 5. et L. 1. mantisie 7iatus PI. 6. et siiperscriptum, ' i. e. valid- natus;' at Pi. 4. siiperscriptuni liabet mentibus ; Lgg, mantissinatus ; J. V. 1. 2. 3. mantiscinatus. L. 1. V. 2. 3. probe hero fuisii petito ; C. a m. sec. fusti pledilo; Pll. 1. 2. 3. 5. 6. HI. 1. B. 1. fuisti petito; PI. 4. fuisti pectito; Lgg. et C. a m. pr. fusti pectito; V. 1. probe ero, fusli pectito. — 117 Edd. vett. dapinabo cibum ; Samb. tibi dabo victum; HI. 1. B. 1. Lgg. C. Pll. sex, al. tibi dapinabo victum. — 118 Lgg. sponde. Heg. Spondeo; C. sponde tu istud; Pll. 1. 2.3.5. spo7iden' tu istud. HI. 1. tu isluc. — 119 Pronoiiien tibi deest in J.— 120 PI. 5. et deambula.

NOT/E 116 Mantiscinatusl A p.dvris fac- tiiani parasiticam. turn, quod vatem significat. Sed et 117 Dapinabo victum"] Est fictum a

alliidit ad nianticam asseclam perpe- ' dapibiis ' verbuni.

ACTUS QUARTI SCENA TERTIA.

ERGASILUS.

Illic hinc abiit : mihi rem summam credidit cibariam.

Er. Ille migravit hinc, mihi credidit rem summam cibariam. Di iimmortales !

1

CAPTEIVORUM ACT. IV. SC. 4. 405

Di immortales, jam ut ego collos praetruncabo tcrgoribus ! Quanta pernis pestis veniet ! quanta labes larido! Quanta sumini absumedo ! quanta callo calamitas ! Quanta laniis lassitudo ! quanta porcinariis ! 5

Nam si alia memorem, quae ad ventris victum conducunt,

mora est. Nunc ibo ad prasfecturam, et jus dicara larido ; Et quae pendent indemnatae pernae, eis auxilium utferam.

ut ego prcecidammodo colla tergoribus ! quanta peslis uccidet pernis! quanta tabes larido! quanta absumedo sumini! quanta calamitas callo! quanta lassitudo laniis! quanta porcinariis ! Nam si memorem cetera qua conducunt ad victum ventris, longus/uero. Nunc ibo ad pra-fecturam, et dicam jus larido ; et utferam auxilium eis pernis qua: pendent indenmatce.

1 Illinc hie L. 1.— 2 HI. 1. B. 1. V. 2. 3. J. L. 1. Di immortales, ut ; V. 1. jam ut. HI. 1. B. 1. V. 1. 3. pertruncabo ; L. 1. detruncabo tragonibus ; Lgg. detruncabo tergoribus. — 3 Duo Pll. laritudo. — 4 Q. s. ahsximendo HI. 1. L. 1. V. 2. 3. Q. s. assumendo B. 1. — 6 Nam alia si HI. 1. Nam si a. admemorem V.I.— 7 Nuncibout p. HI. 1. B. 1. C. Pll. 1.2. 3. 4. J. L. 1. V. 1. 3. Nuncibo in mcam p. Bossch. Nunc ibo ad meant p. Pi. G. Nunc ibo ad p. PI. 5. et Lgg, — 8 HI. 1. in dempnate ;pnis auxiliu ; B. \. indemnate pernis auxilium. Verba, pernis auxilium habent etiam Lgg. V. 1. 2. 3. L. 1. J. PH. sex, perne auxi- lium C.

NOT;E

2 Collos'] Colla. pnignum,' est quod nos dicimus hhi- 4 Callo] ' Callus * seu ' calluni a- ?^^e.

ACTUS QUARTI SCENA QUARTA.

PUER HEGIONIS.

DiESPiTER te Dique, Ergasile, perdant et ventrem tuum, Parasitosque omnes, et qui posthac coenam parasitis da- bit. Clades calamitasque, intemperies modo in nostram advenit domum.

PuER Heg. Jupiter et Dii te perdant et tuum ventrem, Ergasile, et omnes parasitos, et qui dabit deinceps coenam parasitis. Clades et calamitas, intemperies

1 Haec scena in Pll. tribus addltur praecedenti ; non item ceteris. Erga- sile deest in HI. 1. a m, pr. te et Ergasile desunt in J. — 2 PI. 5. post hcec ; C. post hanc ; sed rh ?i expunctum est a ni. recentiori. — 3 Cladis Lgg. C. Cla- des Vl\. intemperies, calamilasque Lgg, Cladis calamitas: qua intemp. a\. ap.

40(> M. ACOIl PLAUTI

Quasi lupus esuriens, metui ne in me faceret impetum. Nimisque, hercle, ego ilium male formidabam : ita frende-

bat dentibus. 5

Advem'ens deturbavit totum cum came carnarium. Arripuit gladium, praetruncavit tribus tergoribus glandia. Aulas, calicesque omnes confregit, nisi quae modiales

erant. Cocum percontabatur, possentne seriae fervescere. Cellas refrcgit oranes intus, reclusitque armarium. 10

Asservate istunc, sultis, servi : ego ibo, ut conveniam

senem. Dicam, ut sibi penum aliud ornet, siquidem sese uti

volet.

incidit mox in cedes nostras. HIetui ne faceret quoque impetum in me, quasi lupus esuriens! Per Herculem, ilium pertimescebam nimis male, adeo ringebnt dentibus. Suo adventu everlit iolum carnarium cum came. Arripuit gladium, abscidit glan- dulas a tribus tergoribus siiilibns ; confregit cuncfas ollas et calices, prater eas qucB nan erant unius modii. Sciscitabatur a coquo, utrum possent series toco im- positae fervescere: perfregit intus omnes cellas, reclusit armarium. Asservate istum, si vultis, servi. Ego ibo ut adeam senem. Dicam ut sibi adoruet alium

Par. Clades, calamitasque intcmperiesque al. ibid, sed ultimum que in nullis codd. extat. Mox, L. 1. venit. — 4 V. J. metuit ut in. Bosscli. et edd. vett. in me quoque ; sed rb quoque di-est in V. I. 2. 3. L. I. J. HI. 1. B, 1. C. Pll. 1. 2. 3. 4. 5. 6. et edd. recentt. — 6 A. decribavit Lgg. al. ap. Par. A. modo de- turbavit Aid. A. deturbavit C. Pll. sex, HI. 1. B. 1. Voss. 1. 2. 3. J. L. 1.— 7 HI. 1. B. 1. V. 2. Pll. 5. C. pertruncavit ; C. PI. 1, 2. 3. 4. detruncavit ; Lgg. ^rcBtruncavit. Pro tergoribus, quod servant HI. 1. B. 1. C. Pll. sex, V. 1.2. 3. J. tragotiibus e\\uhet Jj, I. tegoribus Tavn. pecoribus l,^mh. — 8 ' C. confrin- git ; nnde non nemo divinat confrigit jejune.' Par. confringit etiam Lgfj. — 9 V. 2. 3. L. 1. J. HI. 1. possent ne seri refervescere ; B. 1. possent nee seri refer- vescere. — 10 Cellas infregit HI. I. — 11 L. 1. asserrare istum si voltis servi. — 12 V. 3. poenam alium , . . valet ; V. 2. si quid est sese. — 13 Nam hie q. ut ador-

NOT/E

7 Glandia] ' Glandium,' pars suis, 8 Modiales] Id fernie fit etiamnnm

sen sylvestris, sen domestici, qna col- ab insignibns nepolibus, qui calices

lum cum capite comniitiitur. A et cyallios conf'ringunt, qui non vi-

' glandulis ' qn* subsunt, dictum, dentiir satis capaces ad explendani

Haec in deliciis erat Romani?. Pli- bibemli libidinem. nius ; ' Neqne ex alio animali nume- 9 Seria] Saloir. Erant seriae fic-

rosior materia ganeaj : quinquaginta tiles ut plurimum. Non conlentus

prope sapores, cum ceteris singuli. parasitus depioniere frusta suiiia e

Hinc censoriarum legnm paginje in- seriis, totas seriasvult foco imponi. terdictaque coenis abdumina glatidia,' 12 Penum] Hie, haec, hoc penus,

Ac. hoc penum.

CAPTEIVORUM ACT. V. SC. 1. 407

Nam hie quidetn ut adornat, aut jam nihil est, aut jam nihil erit.

penum, si volet uti penu. Nam, ut hie sese nccingit, aul nunc est nihil doini, aut modo erit nihil.

net at J. n, e. aut, ^x. V. 2. sed aut jam L. 1 . Nam hie q. vt ornat J. Nam hie q. ut adornat V. 1. 3. quidem ornat HI. 1. a m. pr. quidem ut ornat HI. 1. a m. sec.

ACTUS QUIXTI SCENA PRIMA.

HEGIO, PHILOPOLEMUS, PHILOCRATES.

He. Jovi Disque ago gratias merito magnas,

Quom te redueem tuo patri reddiderunt,

Quomque ex miseriis plurimis me exemerunt,

Quae adhuc te carens, dum hie fui, sustentabam :

Quomque hunc conspicio in potestate nostra, 5

Quomque hax reperta est fides firma nobis.

Satis jam dolui ex animo, et cura me satis

Et lacrymis maceravi. Hoc! satis jam audivi

Tuas serumnas, ad portum mihi quas memorasti.

Hoc agamus. Philoc quid nunc, quoniam tecum servavi

fidem, 10

Tibique hunc redueem in libertatem feci? He. fecisti, ut

tibi.

He. Merito ago magnas gratias Jovi et Diis, quod te restituerunt redueem tuo patri, et quod me vindicarunt ex plurimis calamitutibus quee perluli hueusque pri- vatus te, dum fui hie, et quando eonspicor hune in nostra potestate, et quando fides Philoeralis est inventa inviolnhilis erga nos. Satis dolui jam ex animo, et me satis offlicluvi solicitudine et lacrymis. Satis audivi jam tuas cerumnas, quas mihi narravisli ad portum. Nunc agamus hoe. Philoc. Quid fades nunc, quia ser- vavi Jidem, et tibi feci hunc redueem in liberlalem? He. Effeeisti, Philocrates, ut

2 HI. 1. a m. pr. rediderint ; C. reddcrunt. — 3 HI. 1. B. 1. e miseriis. — 4 Qui adhuc V. 2. Quas, dum te carendum hie fail Bipont. et al. ap. Par. Qute adhuc te carens B. 1. HI. 1. 2. PI. sex, C. aliiqne codd. — 5 Q. huricce Bosstli. — G Q. hujus reperta idem ; reperta est hac L. I. firma in nobis PI. 2. — 7 Sati dolui ex animo jam Bosscli. et me eura Hi. 1. J. satis et Bosscli. — 8 Lacrymis maceravi. Oh jam satis audivi tuas Bossch. Oh! satis, Ifc. eUam Bipoiit. Hoc s. jam audivi desiint in V. 2. Hie PI. 2.-9 Erumnas C. apud portum V. 2. L. 1. J.

408 M. ACCII PLAUTI

Philocrates, nunquam referre gratiam possim satis, Proinde ut tu proraeritu's de me et filio meo. Phi log. im-

mo potes, Pater, et poteris, et ego potero : et Di earn potestatem da- bunt, Ut beneficium benemerenti nostro merito muneres. 15

Sicut tu huic potes, pater mi, facere merito maxume. He. Quid opu'st verbis ? lingua nulla est, qua negem quic-

quid roges. Philoc. Postulo abste, utmihi ilium reddas servom,quem

hie reliqueram Pignus pro me, qui mihi melior quam sibi semper fuit : Pro benefactis ejus uti ei pretiura possim reddere. 20

Hk. Quod benefecisti, referetur gratia, id quod postulas, Et id, et aliud quod rae orabis, impetrabis : atque te Nolim succensere, quod ego iratus ei feci male. Philoc. Quid fecisti? He. in lapicidinas corapeditum

condidi, Ubi rescivi mihi data esse verba. Philoc. vae misero mihi ! 25

Propter meum caput labores homini evenisse opturao. He. At ob cam rem mihi libellam pro eo argenti ne duis.

nunquam libi queam referre satis gratiam, ut tu prottieritus es de me et meo filio- Philop. hnmo potes paler, et poteris, et ego potero, et Dii dabunt hanc potestu' tern, ut muneres munus benemerenti nostro merito, sicut tu huic potes facere merito maxime, pater mi. He. Quid opus est verbis? Est nulla lingua qua negem quicquid postules. Philoc. Abs te rogo ut mihi reslituas servum quern hie reli- queram pignus pro me, qui mihi fuit semper melior quam sibi, ut possim ei reddere pramium pro ejus benificiis. He. Referam gratiam quod me affecisti munere, impetrabis quod postulas, et id et aliud quod me rogabis, atque nolim te succensere mihi, quod ego iratus eifeci male. Philoc. Quidfecisti ? He. Dedi in latomias vinctum compedibus, ubi rescici mihi esse data verba. Philoc. Vce mihi infelici! labores evenisse optima viro propter me. He. Sed non mihi dabis libellam pecunia

HI. 1. B. 1. mihi deest in L. 1. J. HL 1. B. 1. quas deest in V. 2.— 12 V. S. referrere. L. 1. Ven. et Both, gratias. HI. 1. satis possim. — 13 Camer. ^^jo meo; sed meo deest in H. M. G. C. et Pli. sex : deleiit itaqne Bossch. et Both. — 14 Pi potestatem Gryph. Aid. Jiint. Bossch. et Both. — \5\'.2.bene meriti. — 16 HI. 1. merito facere. — 18 Bossch. ut mi ilium ; Both, ut mi illunc. — 20 Voc. ei deest in C. Pll. sex, V. 2. L. 1. J.— 21 L, I. V. 2. 3. J. refertut. L. 1. quid benef— 22 L. 1. HI. 1. B. 1. J. pro atque habent et ; item V. 2. sed sine te. In J. est a me ; B. 1. quo me. — 23 Noli V. 2. L. 1. J. qui ego V. 2. quod ego ret iratus L. 1. — 24 PI. 6. lapididinas, — 28 Gratis ut sit a me HI. 1.

CAPTEIVORUM ACT. V. SC. 2. 409

Gratis a me, ut sit liber, abducito. PuiLOcedepol, Hegio, Facis benigne: sed quaeso, hominem ut jubeas arcessi.

He. licet. Ubi estis vos? ite actutum, Tyndarum hue arcessite. 30 Vos ite intro : interibi ego ex hac statua verberea volo Erogitare, meo minore quid sit factum tilio. Vos lavate interibi. Phi lop. sequere hac, Philocrates,

me intro. Phi log. sequor.

pro eo oh earn rem, Hahete a me gratis ut sit liber. Philoc. Per cedem PoUucis, Hegio, facis benigne. Sed obsecro ut mandes accersi hominem. He. Licet. Ubi estis vos? Ite velociter, arcessite hue Tyndarum. Vos ite intra. Interim ego volo sciscitari ex hoc stipite cadendo verberibus, quid sit factum de meo ftlio minore. Vos lavate interim. Philop. Sequere me hac intro, Philocrates. Phi- loc. Sequor.

Gratis ut sit ab me V. 2. J. tecum abducito Lambiii. aducito V. 2. J. C. Pll. 1. 4. 6. adducito L. 1. PI. 2.— 30 Ubi vos estis Bossch. accersite C— 31 Prono- men ego deest in HI. 1. vervecea Pll. sex, HI. 1. B. 1. L. 1. J. V. 3. ververce avolo V. 1. vervelia, sine volo, V. 2. ververea C. ververe a volo Lgg.— 33 Vos I. inter ibo C. PI. 2. et Pll. 1. 4. a m. pr. Vos I. introibi Lgg. Vos I. intus ibi L. 1. Vos I. interibi Pll. 3. 6. V. 1. 2. 3. HI. 1. B. 1.

NOTiE

27 Libellam argenti] Id est, ne ' assem ' et ' libellam.'

teruncium quldem, id est, nihil. Mi- 31 Statua verberea'} Homo qni ver- niiiiani pecuniae partem dicebant beribns induruit.

ACTUS QUINTI SCENA SECUNDA.

HEGIO, STALAGMUS.

He. Age tu illuc precede, bone vir, lepidum mancipium

meum. St. Quid me oportet facere, ubi tu talis vir falsura autumas ?

He. Age tu, procede illuc, bone vir, mi lepide serve. Sta. Quid mihi facien- dum est servo, si tu doniinns ejustnodi vir dicis falsum? Nunquam ego fui

1 J. lepidum. — 2 Bossch. /ace7'e oportet. V. 2. ubi talis, omisso pronomine tu.

aOTJE

2 Quid me oportet facere] Argnmen- ' quid mirum si mendax sum ?' Men - turn a minori ad majus. 'Si herus dacem autcni Hegioneni probat, quod meus est mendax,' inquit Stalagmus, ab eo vocetur ' bonus vir,'

410 M. ACCII PLAUTI

Fui e^o bellus, lepidus, bonus vir nunquara, ueque frugi

bonae, Neque ero unquam : iie tu spem ponas me bonee frugi

fore. He. Properaodum ubi loci fortunae tuae sint, facile intelle-

gis. 5

Si eris verax, tua ex re facies, ex mala meliusculara. Recta et vera loquere : sed iieque vere, neque recte adhuc Fecisti unquam. St. quod ego fatear, credin' pudeat, cum

autumes ? He. At ego faciam ut pudeat: nam in ruborem te totum

dabo. St. Eia credo ego, imperito plagas minitaris mihi. 10

Tandem ista aufer, dicque quid fers, ut feras hinc quod

petis. He. Satis facundu''s: sed jam fieri dictis compendium

volo.

bellus, festivus, bonus rir, neque boneie frugi, neque ero unquam: ne tu speres me fore probum. He. Vides facile quo loci devenerint iucB fortunes. Si vera dixeris, efficies ex tua re, qua est mala, meliusculam. Die recta et vera: terum neque recte neque vere fecisti hncusque unquam. Sta. Existimasne quantum pudeat quod ego fateor, quia diets? He. Sed ego efficiam ut pudeat: nam efficiam ut erubescas totus sanguine. Sta. Eia: ego exislimo quod mihi minitaris verbera inexperto, Dcnique amitle minas, et aperi quid tibi velis, ut accipias a me quod postulas. He. Satis disertus es: sed volo rem contralii paucis verbis. Sta. Fiat

Mox, salsum autumns conj. Dan. Heinsiiis. — 3 'Post liunc vs. in Ms. Ensta- diensi qiiidam versuni liiiiic reperenint, Atque ubi ego fui in lapicidinis bonus vir : neque fru^i bonce. Sed putem e<;o errore exsciiptoiis hue suffarciiiatnm ex sc. 4. 1. 3.' Pareus. — 4 PII. sex, V. 1 . 3. J. neque spem ; V. 2. ero nunquam, ne- que spem; al. ap. Par. ne tuin spe. Totus versus deest in L. 1. — 5 Post hunc vs. legitur in Hi. 1. Atque ego ubi fui in lapidicinis bonus vir nunquam neque frugi bonce. Vide supra ad vs. 3. — 6 Aid. Jnnt. Grypii. Bosscii. tuam rem facies. Pll. 1.2. exte. — 7 Recte et reraTarvis. Ven. 1. Aid. Junt.Grypli. Bossch. item Voss. 1. 2. 3. L. 1. J. loquere mihi Hossch. mihi loquere Lanil)in. — 8 Pll. 9«id ego. V. 3. fateor, c. p. c. autumas ; al. ap. P.ir. cum tu autumes. — 9 C. in rumo' rem ; Pll. sex, V. 1. 2. 3. L. 1. J. roborem. — 10 HI. 1. B. 1. ego imperito ; pro- nomen ego deest in Gronov. — 11 C. a m. pr. die qui id fers ; Voss. 1. 2. 3. J. L. 1. T?\\. die quid fers.— \2 Satisfaciundus : sed HI. 1. B. 1. Satis facundus, sed fieri, omhso rf jam, Aid. Junt. Grypli. jam vero extat in omnibus codd.

NOT^

8 Quod ego fatear] Non pudet fa- tern, qui si non vultu ob pudorem, teri quod tu affirmas. saltern humeris ob vibices rubeat.

9 In ruborem] Jocus in impuden-

CAPTKIVORUM ACT. V. SC. 2. 411

St. Ut vis, fiat. He. bene morigerus fuit puer : nunc non

decet. Hoc agamus : jam animum advorte, ac mihi quas dicam,

edissere. Si eris verax, tiiis rebus feceris meliusculas. 15

St. Nngae istaec sunt : non me censes scire quid dignus

siem ? He. At ea subterfugere potis es pauca, si non omnia. St. Pauca effugiam scio : nam multa evenient, et merito

meo ; Quia et fugi, et tibi surripui filium, et eura vendidi. He. Cui homini? St. Theodoromedi in Alide Polyplusio Sex minis. He. pro Di immortales! is quidera hujus est

pater 21

Philocratis. St. quin melius novi, quam te, et vidi sae-

pius. He. Serva, Juppiter supreme, et me et meum gnatum

mihi. Philocrates, per tuum te ingenium obsecro, exi : te volo.

ut postulas. He. Fuit puer bene morigerus: nunc non decet. Simus toti in hoc uno ; et mihi qua; rogabo si vera dixeris, reddideris tuas res paulo meliores. Sta. Sunt ist(B nugce: nonne existimas me intelligere quid commeruerim? He. Sed potes declinare pauca, si non uni versa mala. Sta. Arcebo pauca, scio : nam plura evenient et meo merito, quia et fugi, et tibi suffuratus sum tuum filium, et eum vendidi. He. Cui ho7nini? Sta. Theodoromedi in Elide Polyplusio sex minis. He. Pro Dii immortales ! is quidem est pater hujus Philocratis. Sta. Quin novi melius, et vidi scepius quam te. He. Jupiter supreme, serva wu7u et me et meum gnatum. Philocrates, obsecro te per tuum genium: exi: te volo.

—13 QuidvisfiatY. 1. 3. L. 1. Bossch. fui puer 3.— \i HI. 1. B. 1. V. 1. 3. J.

Pll. 2. 3. 4. 5. (J. C. adcorte hac mihi ; PI. 1. advorle hoc mihi ; HI. 1. a m. sec. et V. 2. advorte hue mihi. — 15 Both, tua ex re fades ex mala meliusculum ; Bossrh. tuis ex rebus feceris meliusculas; Aid. Junt. Giypli. tuus res feceris me- liusculas; PI. 4. et Canier. e tuis rebus ; V. 3. HI. 1. a ni. sec. et Bossch. tuis ex rebus; V. 1. 2. L. 1. J. Pll, 1. 2. 3. 5. 6. C. HI. 1. B. 1. tuisrebus.—l6 Nu- gce ista liacY. 1. num me HI. 1. B. 1. nnn me Hi. 1. a in. sec. quidignus Hi. 1. quod digmim siet L. 1. num me . . . qui dignus siem J. — 17 Pro potis es, C. lialiet potisses ; HI. 1. a in. pr. potis est.- 18 Hie versus deest in Hi. 1. B.l. etV.3. Vide ad vs. 20. Pauca efficiam HI, 1. B. 1. V. 1. L. 1. J. Pauca effugio V. 2. — 20 Quoi homini? Aid. Junt. Grypii. Bossrh. Botii. Theodoro medico C. Pll. sex, V. 1. 2. 3. L. 1. J. Theodoromedi Aid. Junt. Grypii. et receiiK. in deest in Lgg. in Aulide Aid. Junt. Gryph. in Alide TroAuTrAoyo-i^ Both. Po>t hiinc vs. inseitiis est vs. 18. in Hi. 1. B. 1. V. 1. 2, L. 1. J. Hie PI. 5. deficit.— 23 Jupiter summe L. 1. V. 1. Juppiter suppreme C. et me meum V. 1. — 24 Pll. 3, 4. HI. 1. B. I. V. 2. Z.i.per tuum genium ; V.l. L. 1. Pll. 1. 2. 6. C. per tuum ingenium.

412 M. ACCII PLAUTI

ACTUS QUINTI SCENA TERTIA.

PHILOCRATES, HEGIO, STALAGMUS.

Ph. Hegio, assum : si quid me vis, impera. He. hie

gnatum meum Tuo patri ait se vendidisse sex minis in Alide. Ph. Quamdiu id factum est? St. hie annus incipit vice-

simus. Ph. Falsa memorat. St. aut ego, aut tu : nam tibi qua-

drimulum Tuus pater peculiarem parvolum puero dedit. 5

Ph. Quid erat ei nomen ? si vera dicis, raemora dum mihi. St. Psegnium vocitatu 'st: post vos indistis Tyndaro. Ph. Cur ego te non novi ? St. quia mos est oblivisci ho-

minibus, Neqiie novisse, cujus nihili sit faciunda gratia. Ph. Die mihi: isne istic fuit, quem vendidisti meo pa- tri, 10 Qui mihi peculiaris datus est, hujus filius ? He. Vivitne is homo ? St. argentum accepi, nihil curavi

ceterum. He. Quid tu ais ? Ph. quin istic ipsu 'st Tyndarus tuus

filius,

Pnr. Adsum, Hegio : si vis me aliquid, manda. He. Hie ait se vendidisse in Elide sex minis meum filium tun patii. Phi. Quamdiu id est factum? Sta. Hie annus vicesimus incipit. Phi. Dicit falsa. Sta. Aut ego, aut tu dicis : nam tuus pater tibi addidit puero pnrvulum quadrimum, peculiarem servum. Phi. Die mihi igitur quod nomoi ei erat, si dicis vera. Sta. Vocatus est Piegnium, postea ros dedistis Tyndaro. Phi. Quare ego non te novi? Sta. Quia est mos hominibus oblivisci, neque novisse cujus gratia nihili sit facienda. Phi. Die mihi, illenefuit istic, quem vendidisti meo patri, qui mihi additus est peculiaris, hujus filius? He. Is homo vivitne? Sta. Accepi pecuniam, ceterorum nihil curavi. He. Quid dicis tu? Phi. Quin iste est ipse tuus filius Tyndarus, ut quidem hie indicat

1 Ego adsum V. 2. — 3 C. et Lgg. vicensimus ; Pll. 1. 2. 3. 4. 6. vigesimus. — 6 Quod erat HI. 1. B. 1. J. V. 1. 2. 3. L. 1.— 7 Pecninm PI. G. C. Pecnion PI. 3. in maig. Primum vero in textu ; Pecimum PI. 2. Pccinium PI. 4. Pegmium edd. antiq. vocatus est V. 2. J. vocatu'st C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. indidistis HI. 1. B. 1. — 8 Cur ego non Parens, mos oblivisci hominibus est HI. 1. obliviscier V. 3. — 10 Verbnni fuit deest HI. 1. a m. pr. — 11 Brnnck. et Bosscli. datus est? St. Istic, hujus filius.— li V. 2. quinistuc. — 15 B. 1. educatus est ; verbum est

CAPTEIVORUM AC!T. y. SC. 4. 413

Ut quidem hie argumenta loquitur : nam is mecum a puero

puer Bene pudiceque educatu 'st usque ad adolescentiam. 15 He. Et miser um, et fortunatus, si vos vera dicitis : Eo miser sum, quia male illi feci, si gnatus meu 'st. Eheu ! cur ego plus minusque feci, quam asquum fuit ! Quod male feci, crucior : modo, si infectum fieri possiet ! Sed eccum, incedit hue ornatus haud ex suis virtutibus. 20

signa: nam is educatus est mecum puer a puero usque ad adolescentiam bene pudi- ceque. He. Sum et fortunatus et infortunatus, si vos dicitis i-era: idcii'co sum miser, quia illi malefeci, si est mens filius. Eheu ! cur ego feci plus minusque quam par fuit! Crucior modo quod ego malefeci, si possit fieri infectum, Sed ecce accedit hue ornatus haud ex suis 7neritis.

decst in HI. 1. a ni. pr, ad adulescentiam Ljrg.— 16 L. 1. Et miser et fort, sum; V. 2. si vera dictites ; L. 1. J. Pll. 1. 2. 6. sivera dictetis; V. 1. si vera dicetis; V. 3. si vera diceres ; PI, 3. si veradiclitetis ; al. ap. Par. si vera dictatis; HI. 1 . B. 1. C. Pi. 4. si vera dicitis. — 18 Heheu quom ego plus m.f. illi quam aquom Aid. Jiint. Eheu quam C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. Eheu quom Lgg. V. 1.3. L. 1. Heu quont J. V. 2. illi quam habet etiam Bosscli. plus minusve Briinck. plus mali, minus boni Lambin. Hie vs. deest in HI. 1. — 19 Qui male V. 2, Quam male y. 3. fieri posset HI. 1. B. 1.— 20 C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. ortiatus audax suis virtu- tibus; V. 1. ornatur audax suis virtutibus ; L. 1. V. 2. 3. HI. 1. B. I. ornatus audax suis viribus.

NOTiE

15 Bene pudiceque"] Ea est prseci- 19 Cruciorl Sed infectum esse non piia edncatioiiis pueiilis laus, si ' pu- potest quod factum est, baud ex suis dica ' sit. virtutibus, id est, meritis.

ACTUS QUINTI SCENA QUARTA.

TYNDARUS, HEGIO, PHILOCRATES, STALAGMUS.

Tyn. ViDi ego multa ssepe picta, quae Acherunti fierent

Tyn. Ego vidi plerumque multos cruciatus depictos, qui infligerentur in in«

1 Acheronli V. 2. 3. J. L. 1. sub Acheronte Aid. Junt. Gryph.— 2 Eaedem

NOTJE

1 Acherunti'} Patet liinc illis tern- mortem mactantur; idque ad aver- poribus depicta fnisse in tabulis sup- teudos a vitio homines, plicia, quibus reorum animee post

414 M.*ACCII PLAUTI

Cruciamenta ; verum enimvero nulla adaeque est Ache- runs,

Atque ubi ego fui in lapicidinis. Illic ibi demum est locus,

Ubi labore lassitudo omni 'st exigunda ex corpore.

Nam ubi illo adveni, quasi patriciis pueris aut mone- dulae, 5

Aut anates, aut coturnices dantur, quicum lusitent :

Itidem hcec mihi advenienti upupa, qui me delectet, data est.

Sed herus eccum ante ostium, et herus alter eccum ex Alide

Rediit. He. salve, exoptate gnate mi. Ty. hem! quid, gnate mi ?

Attat, scio cur te patrem assimules. esse, et me filium : 10

Quia mihi, item ut parentes, lucis das tuendas copiam.

feris: sed nulli ivferi &unf similes lapicidinis a quibus prodeo. Est ille locus in quo omnis defatigatio suscipienda est memhris. Nam uhi accessi ad hunc locum, quemadinodum dantur aut monedultB, aut anates, aut coturnices pueris patriciorum, quibuscum lusitent ; itidem hie malleus mihi datus est advenienti ad vie oblectan- dum, Verum ecce herus ante jamtam, et ccce alter herus reversus est ex Elide. He. Salve, gnate mi exoptate. Tyn. Hem! quid, gnate mi? Atat, scio cur fingas te esse patrem, et me filium : quia mihi tribuis facultatem intuenda lucis.

cdd. nullus adaque 'st, contra omiies codd.— 3 Atque ego ubi L. 1. V. 3. in la- pricidinis C. ibi erasiim est ex HI. 1. illic demum'st Lgij. — 4 C. Pll. 1. 2. 3. 4. C. HI. !. B. 1. Aid. Jiiiit. Grypli. est omnis ; Bossch. lassilttdo'st exigunda; V. 1. 2. 3. L. I. J. lassitudo'st omnis exigunda. — 5 Particiila aut deest in HI. 1. a ni. pr. monenda Lgg. C. Pll. 1. 3. 4. 6. monerlula PI. 2. — 6 Aut unites C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. aut contranices PI. 6. a coturnices C et a m. sec. quis cum HI. 1. qui cum V, 3. J. — 7 Itidem mi hac L. 1. /. hue mihi Aid. Jnnt. Gryph. /. mihi hoc V. 1. 2. 3. /. mi hue J. quce me delectet PI. 3. Aid. Junt. que mihi dellectet PI. 2. qui me delectem PI. 1. V. 3. ut conj. Doiisa ; et sic edidit Bossch. que me delectem PI. 4. qui me delecter PI. 6. qui me delectat V. 2. L. 1. qui me delectat C. HI. 1. B. I. J. data'st Lc;?. V. 1. 2. 3. L. 1. J. C Pll. 1. 2. 3. 4. (i. Yen. 1. 2. Bon. Aid. Junt.— 8 Sed hernm V. 1. 2. 3. J. L. I.— 9 Redit C. V. 1. 2. 3. J. L. 1. Ven. 1. Bon. Aid. Junt. salve tu Bossch. hunc qui gnate mi L. 1. V. 2.— 11 Qui mihi J. V. 1. Aid. Junt. itidem ut J. tuendi Lgg. —

NOTiE

7 Upupa'] Jocns sunitus ab oblec- neo.

tamentis pueiilibus u;j«y)a dicitur, et 11 Lucis tuenda'] Id est, intnendae.

de ave Imjus nominis hupe, et de li- Poiro parentnni est edere in lucem

gone, cujns forma non absimilis res- liberos, ut Hegio e tenebris lapitidi-

tro upnpino eruendis lapidibus ido- narum edit Tjndaruiu.

CAPTEIVORUM ACT. V. SC. 4. 415

Ph. Salve, Tyndare. Ty. et tu, quojus causa banc a^rum-

nani exigo. Ph. At nunc liber in divitias, faxo, venies : nam tibi Pater hie est ; bio servus, qui te huic bine quadrimum sur-

puit, Vendidit patri meo te sex minis : is te raihi 15

Parvolum peculiarem parvolo puero dedit. IHic indicium fecit: nam bunc ex Alide hue reducimus. Ty. Quid, bujus filium? Ph. intus cecum fiatrera ger-

manum tuum. Ty. Quid tu ais? adduxtin' ilium bujus captivum filium ? Ph. Quin, inquam, intus hie est. Ty. fecisti edepol et

rccte et bene. 20

Ph. Nunc tibi pater bic est : bic fur est tuus, qui parvom

bine te abstulit. Ty. At ego bunc grandis grandem natu, ob furtum, ad car-

nifieem dabo. Ph. Meritus est. Ty. ego edepol meritam mereedem

dabo. Sed die oro : pater mens tune es ? He. ego sum, gnate mi.

sicut parentes. Phi. Salte, Tyndare. Tyn. Et tu, cujus gratia perfero hunc arumnam. Phi. Sed jam faciam ut venias liber in divitias: nam hie est tuus pater, hie servus qui te surripuit huic quadrimum, et te vendidit meo patri sex minis : is te dedit mihi parvulum parvulo puero. Ille fecit indicium : nam hunc revocavimus ex Elide hue. Tyn. Quid, hujus filium 1 Phi. Ecce est in adibus tuus frater germunus. Tyn. Quid dicis tu? Adduxistine ilium ejus filium capti- vum? Phi. Quin, inquam, est in adibus. Tyn. Fecisti per cedem Pollucis et recte et bene. Phi. Nunc hie est tuus pater : hie est tuus fur, qui te abstulit hinc parvum, Tyn. Sed ego dabo hunc grandem natu grandis ad carnificem, ob furtum. Phi. Meritus est. Tyn. Ego per cedem Pollucis dabo huic prcemium meritum. Sed die, rogo, esne tu meus pater? He. Ego sum, gnate mi. Tyn. Nunc demum

14 y. 2. huic hunc. HI. 1. B. 1. C. Pll. 1. 2. 3, 4. 6. surripuit .—In Vendidit te patri meo sex L. 1. Vendidi patri Ahi. Vendiditque al. vett. vieo sex HI. a ni. pr. Lgs- isle mihi L. I. V. 1.— 17 Pll. 1. 2.3. 4. G. reduximus ; margo cd. Gronov. adduximus.~l9 HI. 1. addiixistin ; C. Pll. 1. .S. aduxtin ; L. 1. J. au- distin ilium. V. 1. 2. 3. HI. 1. B. 1. C. Pll. 1. 2. 3. 4. C. Veii. 1. 2. Bon. filium captivum.— 21 HI. 1. pater h. est: fur tuus qui.— 22 At ego nunc H. M. G. V. 1. 2. 3. L.I.J. Pll. 1.2. 3. 4.6.C. Ven.l.2.Tarvis.Alil. /tint. At ego hunc HI. 1. B. 1. C. a m. sec— 23 Ergo edepol C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. V. 1.2. 3. J. Aid. Junt. Gryph. merito meritam Lambin. et Bossch. huic meritam al. vett. Totiis vs. Tyndaro tribiiitur in V. 1. — 24 Bossch. tune pater es mens? He. Ego is sum.

416 Rl. ACCII PLAUTI

Ty. Nunc demum in memoriam redeo, cum mecum co-

gito, 25

Nunc edepol demum in memoriam regredior, audisse me Quasi per nebulam, Hegionem patrem meum vocarier. He. Ego sum. Ph. compedibus, quaeso, ut tibi sit levior

filius, Atque hie gravior servus. He. certum est principium id

praevortier. Eamus intro, ut arcessatur faber : ut istas compedes 30 Tibi adimam, huic dem. St. cui peculii nihil est, recte

feceris.

ego redeo in memoriam, quando cogilo mecum ; nunc demum redeo in memoriam per cedem FoUucis, me audivisse quasi per nebulam 7neum patrem vocari Hegionem. He. Ego sum. Phi. Rugo ut tuo jilio eximantur compedes, et addantur huic servo. He. Constitum est inde incipere : introeamus tit arcessatur faber, ut tibi adimam has compedes, et dem huic. Sta. Recte feceris homini, cui nihil est peculii.

contra omnes codd. — 25 Hie vs.deest in G. Nunc ego Camer. recogilo Osann, Anal. Crit. p. 200. et sic edidit Bosscli. Ceterum ex hoc et seq. versii, trans- posilione veiboium, unum conflavit Bothiiis, hoc niodo, Nitnc edepol demu?n in memoriam regredior, qiiom cogito. — 26 Voc. edepol deest in J. audissem me C — 27 J. et V. 2. HI. 1. meum patrem. Pro vocarier, quod servant Lgg. Hi. 1. B. 1. C. Pil. 1. 2. 3. 4. 6. V. 1. 2. 3. L. 1. J. H. G. M. Ven. 1. 2. Bon. Med. 1. 2. Aid. Jiint. Gryph. nominarier legitur in edd. qiiibiisriam ante Par. — 28 Bossch. te quceso. L. 1. levior sit. — 29 Qiia>dam edd. ante Bossch. principio ; et sic Lanibin. id principium pravortier B. 1. V. 3. prima id prevortier HI. 1. — 30 Pll. 1. 2. 6. accersatur. C. compedis. — 31 C. a in. pr. peculi.

NOTiE

27 Per nebulam^ Translatio a sensu lagmus quod Hegio dandas esse com-

ad sensum : videnius per nebuiani} pedes dicat: ' Recte,' inquit, ' fece-

non andiuius. ris : nam niihi uon erat peciilium.'

31 Peculii nihil esf] Jocatur Sta-

CATERVA.*

Spectatores, ad pudicos mores facta heec fabula est. Neque in hac subagitationes sunt, ncque ulla amatio,

Grex. IIccc Fabula accommodata est moribus castis, o spectatores! neque in hac sunt motus iiiverecundi, neque ullus amor, nee suppositio pueri, nee dcfraudatio

* Grex V. 1. 2. 3. L. 1. J. Aid. Junt. Gryph. Caterva C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. HI. 1. B. 1. Ven. 1. 2. Bon. Recitator margo ed. Gronov.— 2 C. Pll. 1.

CAPTEIVORUM ACT. V. SC. 4. 417

Nec pueri suppositio, nee argenti circumductio,

Neque ubi araans adolescens scortum liberet clam patrem

suiira. Hujusmodi paucas poetae reperiunt Comoedias, 5

Ubi boni meliores fiant : nunc vos, si vobis placet, Et, si placuimus, neque odio fuimus, signum hoc mittite : Qui pudicitiae esse voltis praemium, plausum date.

ftecunicB : neque ubi adolescens amans manumittat meretricem clam suum ■patrem. PoetcB reperiunt paucas Comoedias hujusmodi, in ifuibus boni fiant meliores. Nunc si hac Comoedia vobis placet, et si odio non fuimus, vos date hoc indicium : qui vultis dari pramium pudicititr, date plausum.

2. 3. 4. 6. J. L. 1. V. 1. 2. 3. Ven. 1. 2. Bon. Aid. Jiint. subitcB cogitationes ; Lgg. subigitationes. — 3 Bosscli. aut argenti, contra onines codd. — 4 Lgg. adu- lescens suum patrem ; B. 1. L, 1. clam suo patre ; HI. 1. clam suo patrem pretio ; C. PH. 1. 2. 3. 4. 6. V. 1. 2. 3. J. clam suum patrem. — 7 Et placuimus HI. 1. a m. pr. — 8 L. 1. esse vobis premimhii.

NOT^

7 Signum] Quo apparet placuisse Fabulam. Signum autem hoc plausus est.

Del ph. et Var. Clat. Plant. 2 D

M. ACCII PLAUTI

C U R C U L I O.

DRAMATIS PERSONS.

Pahnurus, Servus. Ph^dromus, Adohscem. Lena, Anus.

P L A N E S I U M , Virgo .

Capfadox, Letm.

Cocus.

CuRCULlo, Parasitus.

Lyco, Trapezita.

Choragus.

Therapontigonus, Miles.

ARGUMENTUIM, UT QUIBUSDAM VIDETUR, PRISCIANI.

CuRCULio missus Pli5cdronii it Cariam, Ut petal argentiim: ibi ille eludit annnlo Rivalem : scribit atque obsignavit liteias.

Curculio parasitus Phadromi proficiscitur in Cariam, ttt roget pccuniani a quopiani sodali siio. Curculio siiffuratur annulum ejus ricnlis, Tiieiapoiitigoni niilitis, in Caiia. Scrihit literas, et obsignat eodem annulo. Qiiando Lyco

1 Aid. Jiint. missus a P. it in Cariam ; Gulielni. missu P. it in Cariam ; Lgg. H. G. M. C. Pii. 1. 2. 3. 4. G. missus P. it Cariam. Parens vero e Lgg. ciiat missu. — 2 H. M. G. C. PII. qiiinque, HI. 1. B. 1. non agnoscunt pronomen ille. Pi. 2. elludit. C. anulo.— i Aid. Junt. al. vett. ct Both, obsignat.— ii HI,

NOTvE

1 It Cariam'] Id est, ' in Cariam.' abfuisse Epidauro, qiiaj est iirbs Pe- Caria est regio Minoris Asia?, inter loppnnesi.nisi quatridiio : quod diffi- Lyciam et loniani, nunc Lango. Ex cile est statuire de Caria Minoris hac Fabula colligere licet Cariam non Asiae.

420 M. ACCII PLAUTI

Cognoscit signum Lyco, iibi vidit, mililis:

Ul amicani tnittat, pretium lenoni dedit. 5

X,yconem miles ac leiionem in jus rapit.

/psus sororem, qnam peiibat, repperit:

Oratu cujus Plitedromo niiptum locat.

trapezita videt signum Therapontigoni, id slatim agnoscit, el numeral Cappadoci lenoni pretium, ut Planesium ainicam Tlieraponligoni dimittal. Theniponligo- nus vocal in jns Lijcnnem Irapez'itam, el ^enonew Cappadocem. Tlierapuntigo- nus agnuscil Planesiam, quam deperit, fsie swnm sororem. Plunesiim 'Iheia.' pontigouuni fratrem rogat, ul tradalur nuplum Phadrovio.

I. a 111. sec. ct lenonem. — 7 HI. 1. B. 1. qua; peribal.

ALIUD ARGUMKNTUM CAMERARII.

Hujus Comoedice argumentum est temie ac simplex, in sola parasiti frande fortuita paiilo pleniiis. Nam introdiiciliir adolescens amans puellam, a lenone avaro quam ille quidem ledimeret, nisi pecvinia decsset. Hanc in Caria se posse niiiluo suinere sperans, mittit ilio parasitnm sunm, qni petal. Is pecnniam quidem, qnam mutuo accipiat, reperit nullam : sed annulnm in potii suffnratni mililis, a quo fueiat ad ccenam invitatns. Atque nt de eodem cognoverat, quod emisset puellam a lenone, et pecu- niam sitam esse apud trapezitam, consignat annulo militis literas, cas- que trapezitze reddit, atque opera liujns, mnlieiem abducit, tanquam a milite missus. Venit postea miles, et se circumventum, inque ira et in- dignatione mulierem illam soiorem esse siiam cognoscit. Itaque petenti haec datur Pliasdromo: et a lenone triginta minre exiguntur. Res geritur Epidauri.

ACTUS FRIMI SCENA PRIMA.

PALINURUS, PH^DROMLS.

Pa. Quo ted hoc noctis proticisci foras

Pa. In quem locum contendis lam proi-ecla node, cum ilia vtste et cum hoc

1 Quo led hac noctis C. Quo lehac noctieP\l.2.5. 4, Quo te hocnoclisPl. 6. Quo led hoc noctis PI. 1. Quo te noctis HI. I. sed hoc insertum est inter lineas

CURCULIONIS ACT. 1. SC. 1.

421

Cum istoc ornatu, cunique Imc pompa, Pliaedromc ?

Ph. Quo Venus Cupidoque imperat, suadetque amor.

Si media nox est, sive est prima vespera :

Si status condictus cum hoste intercedit dies, 5

Tamen est eundum, quo imperant, ingratiis.

Pa. At tandem tandem. Ph. tandem es odiosus mihi.

Pa. Istuc quidem nee bellum est, nee memorabile :

Tute tibi puer es : lautus luces cereum.

apparatv, Phcedrome? Ph. Quo Venus Cupidoque jubet, el amor imilat, Sive est media nox, sive advesperascit, sive occurrit dies constitutus, denunliatus pere- grino, tamen ire oportet, etiain invito, quo jubent. Pa. Sed demum demum. Ph. Demum es mihi invisus. Pa, Id profecto nee est puUhrum nee laudabile. Tu tibi

a mami reoentiori. — 3 Quo V. Cupido imperat C. Pll. 1. 2. 3. 4. Lgg. Quo V. Cupidoque imperat PI. 6. imperant Aid. Jiiiit. Arg. 3. — 4 Sivetnedia eHd. qiiae-

dain vett 5 Voc. condictus est in littira in HI. 1.— 6 C. Pll. 1. 2. 3. 4. C. HI.

1. B. 1. quo imperat. B. 1. ingratus ; HI. 1. a m. sec. ingratis.—S HI. 1. neque b. est, neque. — 9 Tute t. p. es lautus : luces, Sfc. C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. Aid. Junt.

NOTiE

2 Cum istoc ornatii] Suns erat ania- a • rector,* ' mensoris ' a ' niensor.' toribiJs apparatus, lit eo uno dignos- 3 Cupido^ Nonius: ' Cupido et

ceres a ceteris, sicut snuni erat pere- Amor idem significare videntur: sed grinoruni, nautarnm, &c. Exeoap- est diversitas. Cnpido enim est in- paratu amatorio erat, quod fax cerea consideratae necessitatis; Amor, judi- et funalis iis pra^ferretur, praeirent cii. Plantus in Cnrcnlione discrevit, servi qui vinum et jentaculum fer- et vim ejusdem discretiouis expres- lent Veneri : quod vocat Palinnrus sit.'

4 Si media] Si pro ' sive,'ut ' iii ' pro ' nive.'

5 Status . . . dies] Festus: ' Status dies est qui jndicii causa est constitu- tus cum hoste, id est, peregrino : e-

' pompam.'

Phitdrome] Est dactylus in Plauto, atque adeo penultima est correpta, quanquam descendat a ^aiopojfios Graece, cujns est penultima produc- ta. Ratio est, quia Latini in pronun- jus enim generis ab antiquis liostes

tiatione vocum secuti sunt accentum Graecarum a quibus essent factfe. Sic dixerunt ' I'dola,' ' Trigouus, ' ' Pliilippus, ' ' A'ratus. ' Et quia in pronuntiatione penultima est bre- vis, fecernnt et brevem in quantita- te Prudentius, Ausonius, Sidonius. Sic * Sidonius,' ' Marsiam,' * Euri- piileui,' quia accentus in Gra'cis est

appellabantur, quod erant pari jure cum populo Romano: atque liostire ponebatur pro apquare.'

9 Tute tibipuer es : lautus] In appa- ratu nuptiali erant piieri elegantes et forma et vestibiis, qui lucem pr«- ferrent sponsis. Hie sibi ipse lucem niinistrat Pliaedromus.

Luces cereum] Hell, per cereum.

in penultima. Contra ' Nestorem,' Cereum prcefers tibi lucentem. Cic. •Htct6iem,' temporibus Plauti dix- ' Praelucere bonam spera,' praferre, erunt, decepli analogia * rect6ri8 ' ostendere.

422 M. ACCII PLAUTI

Ph. Egon' apicularum opera congestura non feram, 10

Ex dulci oriundum, melliculo dulci meo ?

Pa. Nam quo tc dicam ego ire? Ph. si tu nie roges,

Dicam, ut scias. Pa. si rogitem, quid respondeas ?

Ph. Hoc ^sculapi fanuvn est. Pa. plus jam anno scio.

Ph. Huic proxumum illud ostium occlusissimum. 15

Salve : valuistin' usque, ostium occlusissimum ?

Pa. Caruitne febris te heri, vel nudius tertius?

Et heri coenavistine ? Ph. deridesne me ?

Pa. Quid tu ergo insane rogitas, valeatne ostium ?

Ph. Bellissimum, hercle, vidi et tacilurnissimum. 20

Nunquam ullum verbum muttit : quora aperitur, tacet :

Cumque ilia noctu clanculum ad me exit, tacet.

Pa. Nunquid tu, quod te aut genere indignum sit tuo

Facis, aut inceptas facinus facere, Phaedrome ?

ipse es minister, scitus prcefers faccm. Ph. Egone non gestarem quod gesserunt pnrrulce apes secretum e suavi cera, svari melli jneo anncse? Pa. Quonam offir- mabo ego te vadere? Ph. Si tu a me petas, uperiam quo intelUgas. Pa. Si posta- km, quid reponas? Pii. Adest templum JEsctdapii. Pa. Novi id jam twiplius anno. Ph. Hac janua jiinctissima huic contigua. Sidve, limen optime junctum, sanumne fuisti semper? Pa. Febris tene desernit hesterna die, vel a duobus diebus? Et epulatusne es hesteriia luce? Vii. Hindis mihi? Pa. Quare igilur, amens, tu poslulas, valeatne ostium? Ph. Per Hcrcidem, animadverti putclierri' mum, et secreto aptissimum ; nunquam effert idlum dictum: silet cum panditur: et cum ilia egreditur ad jne occulte node, muta est. Pa. Nvnne tu agis quod alienum sit a te, aut a tua prusapia, aut auspicaris quoddam crimen, Plitedrome?

Al. pro lautus legunt duucus ; al. Tute tibi, puere, lautus luces, ^c— 10 Ego G. el Both.— 11 Boih. melculo dulci.— 12 Nam te, quo HI. 1.— 14 jEsculapii Aid. Jiint. Giyph. al. vtlt. plus anno Lgg. plusium anno al. ap. Lang.— 15 Pll. 3. 4. occulissimum ; Lgg. oculissimum.— 16 Festns, Lgg. et edd. wedlse, ocuitssi- inum, i. e. carissiiimni ; piobaiit Tniiieb. H. Steph. J. Doiisa, et inpiimis Miiret. oclusissimum Ah\. usque deest in Hl.l. B. 1.— 17 Iniitne febris Palm. heri nudius HI. 1. al. ap. Par.-20 C. Pll. I. 2. 3. 4. HI, 1. B. 1. H. M. hercle vide; ita quoqne Ms. Boxhornii ; Bel. ergo vide PLC Bel. ergo unde G.— 21 Pll. 1. 2. 3. 4. 0. H. M. tnittit; Lgg. C. muttit.— 22 Quomque Camer. Quomilla C. PH. 1. 2. 3. 4. 6. Aid. Junt. Giypli.— 23 C. et ires Pll.g:enm.—

NOT/E

15 Occlusissimum} Alii, oculissi- non' febris caret eo.' Valuisti7ie,osti-

mum, id est, carissiinuni in ocnlis. urn? et Caruitne te febris? orationes

n Caruitne fc'hris te] Oialionem insulsa; a.nbap. Palinurus porro sub-

insulsam domini sui Phaedromi irri- notat verba heri siii esse hominis, aut

det Palinnrus alia oratione lidicula ex febri, aut ex largiori ccena deli-

perinde: nam dicitur 'caret febri,' rantis.

CURCULIONIS ACT. I. SC. 1. 423

Num tu pudicae cuipiam insidias locas ? 25

Aut quam pudicara oportet esse ? Ph. nemini.

Nee me ille sinit Juppiter. Pa. ego item volo.

Ita tuum conferto amare semper, si sapis,

Ne id quod ames, populus si sciat, tibi sit probro.

Semper curato ne sis intestabilis : 30

Quod amas, amato testibus praesentibus.

Ph. Quid istuc est verbi? Pa. caute ut incedas via.

Ph. Quit! leno liic habitat. Pa. nemo hinc prohibet nee

vetat, Quin quod palam est venale, si argentum est, emas. Nemo ire quenquam publica prohibet via. 35

Dum ne per fundura septum facias semitam, Dum tete abstineas nupta, vidua, virgine.

An tu insidiaris alicui casta: ; aut ei quae debet esse casta? Ph. NuUi, neque ille Jupiter me patittir facer e. Pa. Ego opto eliam: coUoca semper sic tuum amorem, si consultus cs, ne si plebs condiscat id quod amas, tibi sit dedecori. Vide semper ne evadus indignus qui testeris: ama quod amas, adkibitis testibus. Ph. Quodnam est hoc dicti? Pa. Quo nitaris via prudenli. Ph. Quin leno hie manet. Pa. Nullus prohibet neque vetat, quominus emas hie quod est venale coram, si habes pecuniam. Nemo impedit quenquam ire regia via. Modo nnn aperias iter per agrum clausum: modo temet contineas a nupta, vidua, virgine, juventute, et ptieris

24 C. incaptas.—25 C. PH. 1. 2. 3. 4. 6. pudice.— 26 HI. 1. B. 1. C. Pll. 1. 2. 3.4. 6. esse oportet.— 27 Ne me irriserit Jup. Lgg. Parens vero ex Lgg. sirit: et sic edidit Both, e conjectura Giiil. ct Mnrcti.— 28 Lgg. amorem, nt conj. Muret. amare H. 1. B. 1. C. Pll. omnes.— 31 H. 1. B. 1. C. Pll. 1. 2. 3. 4. 6. ama testibus.— '^2 In HI. 1. et B. 1. verbi deest. PI. 3. caute incedas, omisso ul. ' M. C. lata ut incedas.' margo ed. Gronov. — 33 PI. 0. nemo hanc ; C. ne- mo hie; Pll. 1. 2. 3. 4. nmio hinc. — 34 Lgg. palam 'sL Mox, pro emas, HI. 1. amas.— ^5 \h\. prohilict publica via ; al. ap. Par. publica vetat via ; C. et V\\. quinqiie, publica prohibet via.—Z7 Dum te H. M. G. C. Pll. quinque —

NOT^E

28 Tuum amare] Pro tnnm amo- Prohibitorla edicta pratonim. ' V^e-

reni, ut in bono poeta, ' Scire tuum tare ' est, dictis resistere. Porro hanc

nihil est.' Hellenismns. Nos verna- oratio Paliniui qiiam parum conve-

culo nostro dicimus, ton s^avoir, sal- niat cum lege Dei, statiin agnoscit

tern in nostra poesi. Christianus. Neque enini satis est

30 Intestabilis] Ei cui inusta erat * abstinere a nupta, virgine, vidua,

nota infamiae, testimonium dicerenon juventute et pueris liberis,' sed ab

licebat, nee testamentum morieuti omni prorsus libidine, cujus stabula

condere. videtur Iiac apeiire oratione Palinu-

33 Prohibet] ' Prohibere ' est, a- rus. vertere et impedirc ne quid fiat.

424 M. ACCII PLAUTI

Juventute, et pueris liberis, ama quid lubet.

Ph. Lenonis has sunt aedes. Pa. male istis eveniat.

Ph. Qui? Pa. quia scelestam servitutera serviunt. 40

Ph. Obloquere. Pa. fiat maxunie. Ph. etiam taces?

Pa. Nerape obloqui me jusseras. Ph. At nunc veto.

Id uti occepi dlcere ; ei ancillula est.

Pa. Nempe huic lenoni, qui hie habitat ? Ph. recte tenes.

Pa. Minus formidabo ne exedat. Ph. odiosus es. 45

Earn volt raeretricem fc\cere : ea me deperit.

Ego autem cum ilia facere nolo mutuum.

Pa. Quid ita? Ph. quia proprium facio: amo pariter

simul. Pa. Malus clandestinus est amor, damnum 'st merum. Ph. Est, hercle, ita ut tu dicis. Pa. jamne ea fert ju-

gum? 50

Ph. Tam a me pudica est, quasi soror mea sit : nisi

ingenuis, ama gukquid placuerit. Ph. Hac est domits lenonis. Pa. Male istis accidat. Ph. Cur? Pa. Quaniam subjkiuntur sertiluti scderatce. Ph. Oblo- queris. Pa, Faciam lubenler. Ph. Non titcebis? Pa. Nimiriim mihi statim imperasli ut obloquerer. Ph. At nunc veto. Sed accipe nunc sicut ccepi hoc aperire: hubet ancillulam. V A. Scilicet hie leno qui hie mnnel? 1'h. Bene tenes. Pa. Mi- ■nus pertimesco ne effiuat nienioria. Ph. Odiosus es. Cupit eamprosiituere : eu me perdite antat, ego vera nolo habere mutuam illam. Pa. Quare? Ph. Quiavolo habere peculiarem. Redamo pariter illam. Pa. Amor occuUus est nequam, e&t mera pernicics. Ph. Est, per Herculem, ita ut tu affirmas. Pa. Jamne cuiquam viancipata est ? Ph. Est adeo casta ex mea parte, quam si sit mea soror, nisi si

38 Particula et deest in qnibnsdam edd. ante Par. — 39 Lenonis hcec sunt H. et Both. — 41 Edd. qiia-dam vett. etiam tu taces; sed illiid tu exniat ab omni- bus codd. — 43 Inducias occepi PI. 6. Inducias. Pa. Occepi Pll. 1. 2. 3. 4. HI. 1. B. 1. Ph. £i Pll. qiiatuor, HI. l.B.l. <>?« a), ap. Par. ancillola hgg. Si in- dulias occ. die. H. Sed ita ut occ. conj. Muretiis. — 44 Both, malit, qui hie habet.—45 Nimis formido Pll. 1. 2. 3. 4. G. Aid. Jiint. Minus formidabo H. Lgg. HI. 1. B. 1. C. 7ie exeodat PI. 3. ne cxcidat H. et Both, ne exedat C. Pll. 1. 2. 4. 6. HI. 1. B. 1. ne excadat al.— 47 Boxliorn, cum illo. PI. 2. 3. facere volo ; Lgg. nolo facere.— 50 Est ita hercle ut dicis HI. 1. B. 1. — 51 PI. 6.

NOT^

45 Ne exedat] Si teneo pnellam, arbitror, cum par voluntas accipitur

minus metuo ne exedat, id est, voret et redditnr.' leno. 50 Jamne ea fert jugum'] Pro ' ma-

47 Facere nolo tjiutuum'] C\c. ' Q[\o(i trinionio ' acripiliir: luide ' conjux,'

autem ita scribis pro miituo inter nos * conjiigiiim,' nietaphoriciim nomen

animo, quid tu exislimas esse in ami- ab illis belluis sumtum, quae cum es-

citia mutuum, nescio : equidem hoc sent antealiberas eisolulaejugo sub-

CURCULIONIS ACT. I. SC. 1. 425

Si est osculando quidpiam impudicior.

Pa. Semper tu scito, flamma fumo est proxuma.

Fumo comburi nihil potest, flamma potest.

Qui e nuce nucleum esse volt, frangit iiucem. 65

Qui volt cubare, pandit saltum saviis.

Ph. At ilia est pudica, neque dnm cubitat cum viris.

Pa. Credam, pudor si cuipiam lenoni siet.

Ph. Immo ut illam censes? ut qua3que illi occasio est

Surripere se ad me, ubi savium oppegit, fugit. 60

Id eo fit, quia hie leno aegrotus incubat

In ^sculapii fano, is me excruciat. Pa. quid est?

Ph. Alias me poscit pro ilia triginta minas.

Alias talentum magnum ; neque quicquam queo

^qui bonique ab eo impetrare. Pa. injuriu's, 05

Qui, quod lenoni nulli'st, id ab eo petas.

Ph. Nunc hinc parasitum in Cariam misi meum,

est paulo impudicior osculis. Pa. Pio certo haheto jlammam esse semper proximam fumo. Nihil potest consumi fumo, potest flamma. Qui cupit cumedere nucleum nucis, frangit nuceyn: qui vnlt cubare, incipit a suaviis. Ph. Sed ilia est casta, necdum cubat cum viris. Pa. Credam, si sit lenoni alicui pudor. Ph. Immo qualem censes ilium esse? Quando sese offerl occasio sese surripiendi, ut veniat ad me, statim atque dedit osciilum, fugit. Id fit, quoniam leno ager cubat hie ?n templo JEsculapii: ille me enecat. Pa. Quare? Ph. Modo a me petit triginta minas pro ilia, modo magnum talentum, neque ;<««.<«»« ohtinere ab eo quicqun7n justi ac recti. Pa. Injuriam facis homini, ut qui ab eojiagites id quod in nullo lenone est. Ph. Jam misi meum parasitum hincin Cariam, rogatum pecuniam mutuam

quatn si soror ; Lgg. pudica, quamsi soror. — 55 Lgg. nuculeum. — 56 Pll. 1. 3. a m. sec. pangit s. suavium; PI. 2. prandit s. suavium ; Pll. etiani reliqiii, et HI. 1. suavium ; B. 1. savium ; Lgg. pandit s. suavius. — 58 H. G. Both, et B. 1. si quoiquum; edd. vett. si quoipiam ; Lsg. si cuipiam ; HI. 1- si pudor cuiquum, — 59 Immo quid censes nonniilii ap. Par. Alii pro illam hdbenl ilium ; oiiines vero fodd. servani illam censes. — 62 7m Esculapi C. — 65 Hi. 1. B. 1. et inargo ed. Gronov. ex scriptis, injurium est. — 66 Ph. Quid? Pa. Quod Pll. 1. 2. 3. 4. C. HI. 1. B. 1. Aid. Juiit. Qui quod I. nulli es C. a ui. sec. quod quod petas

HOTJE

jiciiintiir, ut hominibus esse utiles Quo fit uteorum responsa essent fere

possint. niera somuia. Virgil- ' cassarum ovi-

53 Flamma'] Exactae piulicitiae est, «ni sub node silenli Peliibus incu-

neqne ferre, neque inferre ullum libi- buit strati^, somnosque petivit.'

dinis indicium vel levissimuin. CI TuUnlum magnum] Valet cen-

Gl Incubat In JEsculapii fano] Mo- turn uiiuas ; niinae, centum drachmas,

ris erat ut passim in Deorum templis Mina valet septemdeciai libiasTuro-

cubarent, quorum opemexpectareut. nenses cum semisse.

4'26 M. ACCII PLAUTl

Petiturn argentum a meo sodali mutuura :

Quod si non affert, quo me vortam nescio.

Pa. Si Deos salutas, dextrovorsum censeo. 70

Ph. Nunc ara Veneris haec est ante horum fores.

Me inferre Veneri vovi jam jenfaculum.

Pa. Quid? an te pones Veneri jentaculo?

Ph. Me, te, atque hosce omnes. Pa. turn tu Venerem

voraere vis ? Ph. Cedo, puere, sinum. Pa. quid facturus? Ph. jam

scies. 75

Anus hie solet cubit?\,re custos, janilrix, Noraen ei est lenae, multibiba atque merobiba. Pa. Quasi tu lagenam dicas, ubi vinum solet

a meo sodali. Nisi appoiiat, nescio quo me vertam. Pa. Si salutas Deos, existimo te verlenduin esse in dexleram. Vn. Hoc allure Veneris est jam ante horum limcn. Vovi jam ine offerre jentaculum Veneri. Pa. Quid ? ponesne te ante Venerem pro jentaculo? Ph. Me, te, et hosce omnes. Pa. Tum tu vis Venerem vomere? Ph. Da poculum, puer. Pa. Quid fades? Ph. Jam intelliges. Velula solet hie culiitare, et custodire januam. Vacatur nomine lena tnullum bibens, et mnum bibens. Pa. Tu dicas quasi lagenam, in quam vinum laudatissimum consue-

Lgg. — 67 HI. 1. in curiam; Gronov. in Curiam. — 71 AI. ap. Par. heic est. L?^. et C. horunc fores. — 72 Enim inferre al. ap. Par. — 73 Ita Angl. Pontani. Quid antcpones Veneri a jentaculo HI. 1 . B. 1. Veneri a jentaculo PlI. 1. 2. 3. 4. 6. Veneri jentaculi PI. 1. am. sec. Veneri alentaculo C. et intra Uncus, lentacu- lum; al. ap. Par. Ven. pro jentaculo ; vett. ap. Botli. Venerei. — 74 HI. 1. B. 1. tun tu Venerem. — 7ii Pro puere, quod servant Pll. qiiinqne et C. pure legitiir in qiiibusdani edd. vett. — 76 Anus hie recubare sulet HI. 1. B. 1. Ven. 1. Bon. Aid. Junt. cubare solet C. solet cubare al. ap. Par. — 77 Nomen est, omisso r$ ei, HI. 1. B. 1. C Pll. quinqne, H. G. M. Ven. 1. Bon. Aid. Jiint. Both, leene C, — 78 Q. tu lagcenam ducas Lgg. ubi vinum Chium Solet esse HI. 1. B. 1. C.

NOTiE

70 Dfxfroforsuw] Qui Deos venera- 75 Sinum"] Vasis genus ventrio-

bantur, versus dextrani sese conver- sum.

tebant. ' Salutare Decs,' est adora- Puere'] Puer. Varro: ' Primo gra-

re Deos, venerari. Tacitus, ' adora- du usque ad annum decimum quin-

re vulgum,' pro ' salutare vuigiim.' turn pueri sunt dicti, quod pnri sint

72 Inferre Veneri jentaculum] atque impuberes.' Unde ' pullus ' a

Quia csculentaet potulentafert lenae ' purus.'

et Planesio Pliaedroinus, dicit Pali- 78 Quasi tu lagenam] Anus vino

nuro seferre Veneri jentaculum. Per dedita dicitur ' lagena,* ut ab aucto-

Venerem'\nX(:\\ig\tP\auesi\un.Jentacu' ribus corpus nostrum ' nter,' ' cor-

iuw est primus diei cibus, ferme usur- tex,' ' foUis.' Varro: ' Sic invitata

patus ab solis pueris. ' Siirgite, jam anima corpoream corticeni facile re-

vendit pueris jentacula pistor.' Mar« linquit.' tial.

I

CURCULIONIS ACT. I. SC. 1. 427

Chium esse. Ph. quid opu'st verbis? vinosissuma est,

Eaque extemplo ubi vino has conspersi fores, 80

De odore adesse me scit, aperit illico.

Pa. Eine hie cum vino sinus fertur ? Ph. nisi nevis.

Pa. Nolo hercle: nam istunc qui fert, afflictura velim :

Ego nobis aflerri censui. Ph. quin tu taces?

Si quid super illi fuerit, id nobis sat est. 85

Pa. Quisnam istic fluvius est, quem non recipiat mare?

Ph. Sequere hac, Palinure, me ad fores : fi mihi obsequens.

Pa. Ita faciam. Ph. agite, bibite, festivas fores ;

Potate, fite mihi volentes propitise.

Pa. Voltisne olivas, aut pulpamentum, aut capparim? 90

Ph. Exsuscitate vostram hue custodem mihi.

Pa. Profundis vinum: qna3 te res agitant? Ph. sine.

Viden' ut aperiuntur aedes festivissimae?

Num muttit cardo? est lepidus. Pa. quin das saviura.

vil ivfundi. Ph. Quid necesse est verbis? Est vino dcdilissima : et cum primnni infudi vimim huic junuce, txlemplo scit me adesse per odorem villi, reserat slatim. Pa. Eine datur cum vino hie sinus? Ph. Ferliir, nisi vetas. Pa. Nolo per Herculem : nam oplem hunc qui fert afflictum cnsu. Ego existimnvi nobis appor- tari. Ph. Quin lu obnmtescis'/ si illi superfuerit aliquid, nobis sufficit. Pa. Quodnam hoc flumen est, quod mare non cbibat ? Ph. Veni hue, Pulinuie, post me ad ostium, sis wi/ii morigerus. Pa. Sequor. Ph. Agile, bibile, /estiva limina, potate, estate mihi benevolentes, faventes. Pa. Vultis olicas, aut pulpamentum, aut capparim? Ph. Exsuscitate mihi hue vestram custodem. Pa. Effundis vinum: qucefuria te vexunt? Ph. Site: aspicisneutjanuafestivissimaaperitur? Num cardo strepit? est scitus. Pa. Quinjigis suavium. Ph. Tace ; absconda-

Pll. 1.2.3.4. 6.-79 Quid opus est C. et quinqne PH.— 80 Vnv. extern puh ; Pll. qiiinqiie, C. HI. 1. B. 1. extemplo; HI. 1. vino jam conspersi. Mox, Par. forts; C. fores.— 82 Hei ne HI. 1.— 83 PI. G. num istuc quid.~S5 C. snt'st. — 8G Quid nam HI. I.— 87 Pll. quinqne, si mihi uhsequeris ; eil. Par. si mild ob- se'iucns.— 89 Pll. quinqne et C. site mihi. HI. 1. mihi vos volentes.— 90 G. aut pulmentum, ut legi jnssit Seal, probante Bentl. ad Terent. Eiin. in. 1. 36. Muretus delebat aut utruiiique ; bis taiiien extat in HI. 1. B. 1. C. Pll. 1. 2. 3. 4. G. capparinFX. I. cnpaium Pll. 2. 4. capani H\. I. caparinmV\.6. cajui- rim B. 1. Pi. 3. C— 91 H. hanc custodem.— Q'i Vidin C. Vide ut Both.—

NOTiE

Vinum Chium] Ex insula Chio jEgeei et eas ornare floribus.

maris allatum. 90 Vollisne olivas] Herum irridet

87 Fi] Id est, esto. Horat. ' fi Palinurns.

cognitor ipse.' 91 Quin das savium] Foribus, vide-

88 Bibite] Solebant amatores, et licet irrisio. eifundeie meruni ad fores amicarum,

4*28 M. ACCII PLAUTI

Ph. Tace : occultemus lumen et voceni. Pa. licet. 95

vius lumen, et vocem premamus. Pa. Licet.

94 Non mutit cardo PH. quinqne.— 95 Voc. lumen deest in HI. 1. a m. pr.

ACTUS PRIMI SCE.VA SECUNDA.

LENA, PHiEDROMUS, PALINURUS.

Le. Flos veteris vini meis naribus objectus est.

Ejus amos cupidam me hue prolicit per tenebras.

Ubi ubi est ? prope me est : evax habeo. Salve, anime

mi, Liberi lepos : ut veteris vetusti cupida sum ! Nam omnium unguentum odor prae tuo, nautea est. 5

Tu mihi stacte, tu cinnamomum, tu rosa, Tu crocinum et casia es, tu bdellium : nam ubi

Le. Odor vini veteris perrenit ad meas nares : ejus desiderium me prolcclat hue in tenebris: Ubi ubi est? Estju.rta me: profecto teneo. Salve, mi anime, deli- cia- Bacchi, quanto desidcrio Icneor vetusti vetustioris .' Nam odor omnium aroma- turn est scniina pra tuo: tu mihi Jlos myrrha, tu cinnnnwmum, tu rosa, tu croci- num et casia es, tu bdellium : etenim in eo loco in quo effusum es, ego peroptem me

2 Ejus amorVU. omnes,C. M. Arg. 3. Alii. JuiU. — 4 Jioth. vetusta. — ?II. quinqne, C. HI. 1. B. 1. odor. HI. l.Jituo. Fll. 1. 2. 3. G. nau: ?\\. 2. 4. tu cinnamum. — 7 Tu crock HI. 1. Tucrocum H. G. Pll. 1.

-5 H.odos; Pll. quinqne, C. HI. 1. B. 1. odor. HI. l.ptuo. Fll. 1. 2. 3. G. nausea.— 6 C. Pll. 2. 4. tu cinnamum.— 7 Tu crock HI. 1. Tucrocum H. G. Pll. 1. 2. 3. 4. G. Tu crocinum Lgg. et C. Tucroceum B. 1. tu telium C. PI. C. tu pdellium Pll. 3. 4. et C. ill niaig. tu tlulium PI. 1. tu pitheliuni HI. 1. et Lg'g. tu ptellium ;

NOT^

1 Flos veteris vini] Id est, odor vi- et armiger.'

ni, vel vinuin exquisitis«imnni, et, ut Veteris vetusti] ' Vetus, veteris,' et

ita dicani, omnium viiioi um flos. Sic ' vetiislum, vetusti,' id est, viiiiiui ve-

dicitiir 'flos a>talis,' 'flos geiitis,' tiistissinium. ' flos ainicorum,' &c. G Stacte] Tlieopbr. ' Latex oleumve

2 Amos] ' Colos,' ' vapos,' * nidos,' e cinnamomo et myriha iiicisa su- ' odos,' ' lepos,' ut etiaiiinnm ' flos.' dans.'

4 Liberi lepos] Vano : ' Hilaritatis Cintiamoyyinm] Aiouna fragiantissi-

seminaiium, medela aegriludiuum. ' nuim. ' Cinnamum ' et ' cinamnm.' AthenjEUS : ' Vinum, lac Veneris.' 7 Crocinutn] E ' croco, ' unguen-

Apuleius: ' Vinum Veneris liortalor turn.

I

CURCULIONIS ACT. I. SO. 2. 429

Tu profusus, ibi ego me pervelim sepultam.

Sed cum adhuc naso odos obsecutus es meo.

Da vicissim meo gutturi gaudium. 10

Nihil ago tecum : ubi est ipsus ? ipsum expeto

Tangere, invergere in me liquores tuos

Sino ductim : sed hac abiit, hac perscquar.

Ph. Sitit haec anus. Pa. quantillum sitit ? Ph. modica

est, Capit quadrantal. Pa. pol, ut tu praedicas, 15

Vindemia haec huic anui non satis est soli. Canem esse banc quidem magis par fuit : sagax Nasum habet. Le. amabo, cuja vox sonat procnl ? Ph. Censeo banc appellandam anum : adibo : redi, Et respice ad me, lena. Le. Imperator quis est? 20

Ph. Vini pollens, lepidus Liber, Tibi qui screanti, siccae, semisomnge AfFert potionem, et te sedatum it.

sepultam. At quoniam odove afflatus est tantum mens nasus, pcrfimde etiam gau- diomeumguitur : nihil te moror : ubi est ipse odor? Exopto ipsum levere, patere ut infundamjiigiter in rneum gullur tuos tatices. Sed accessit hac, occurram hac. Ph. Hcec vetula sicca est. Pa. Aliquatttum sitit/ Ph. Eit parco cnntenta : skcat ya^ octo et qnadrnginta sexlariorum. Pa. Per Pollucem, ut tu dicis, Inte- gra vindemia non sufficit huic uni vetulce. Prastitit sane illam esse canem : sunt illi nares sagaces. Le. Obsecro, quce vox auditur a longe ? Vh. Exist imo eain esse arcessendam vetulam. Conveniam. Revtrtere hue, et aspice ad me, lena. Le. Quis mihi imperat? Ph. Vinipotens, festivus Bacchus, qui lild propinat vinum sitibundce, screanti, insomni, et accedit ad ie sedandam. Le. Quam remo-

B. I. tu pthelium.—9 C. Pll, 1. 6. odos obsecutus est ; Pll. 2. 3. 4. odos subsecu- tus es.~ll C. vibi est.— 12 HI, 1. invergc ; Pil. 1. 6. inungere 13 Sine duc- tim C. Pll. qiiinque, B. 1. et Dousa; Sinodotim HI. 1. a ni. pr.— 14 Slat hac HI. 1. a m. pr. quantulum sitit PI. 2. quantillum sitit Lgg. C. Pll. 1. 3. 4. 6. — 15 Lgg. et HI. 1. ut pradicas. — 16 Lgg. luec anui non sufficit solo.— 17 Lgg. quidem par — IS Both, quoia vox — 20 Pll. 3. 4.0. me hue lena ; sed illud hue

NOT;E

13 Sino] E sino, vase vinario. bonne femme a un peu soif.

Ductim] Tout d'un trait, awvevajl, 15 Qundrantal] Vas iiniiis pedis

sans reprendre halcine. in qiiadinm, quod octo et qiiadragin-

14 Quantillum sitit] Scriptnm ciim ta sextarios capit : ' ainplioia ' Grae- interrogatioue; sed cominodiiis cilra ca ab ansis, qnibus iitiimque tolleba- interrogationem : (|uasi iinus dicat, tiir.

La bonne femme a soif; et alter, qtiod 18 Nasum] Olim geneie neulro.

tit, aliis verbis ferine idem, Out, la

430 M. ACCII PLAUTI

Le. Quam longe a me abest? Ph. lumen hoc vide. Le. Grandiorem gradum ergo fac ad me, obsecro. 25

Ph. Salve. Le. egon' salva sim, quae siti sicca sum ? Ph. At jam bibes. Le. diu sit. Ph. hem tibi anus Ic-

pida. Le. Salve, oculissime homo. Pa. age, effunde hoc cito In barathrum : propere prolue cloacam. Ph. tace Nolo huic maledici. Pa. faciam igitur male potior. 30 Le. Venus, de paulo paululum hoc tibi dabo, Hand lubenter : nam tibi amantes, propinantes, Vinura potantes dant omnes : mihi baud S3epe Eveniunt tales haereditates. Pa. hoc vide, ut Ingurgitat impura in se raerum avariter, 35

Faucibus plenis! Ph. perii hercle ! huic quid primum

dicam Nescio. Pa. hem istuc, quod mihi dixti. Ph. quid id

est? Pa. Periisse ut te dicas. Ph. male tibi Di faciant.

tusame? Ph. Aspice hanc facem. Le. Accede ergo passu majori ad me, ama- ho. Ph. Salce. Le. Simne salva? Exastuo siti. Ph. At bibes stalim. Le. Q nam lovgutn id }?im[ Ph. Accipeid.jucundavelula. Le. Salve, vir suavissi- me. Pa. Age inverge id celenter in gurgitem: iniple vehciler voraginem. Ph. Site, (Pgrefero huic did cutivitium. Pa. Inftigam ergo ei potius malion. Le. O Venus! tibi propinalm puntm vini de pauco, non ullro : etenim amnlores UbaU' tes tibi quando bihunt, offcrunt cuncti mcruin ; non frequenter mihi contingunt fjustnodi bona. Pa. Jd aspice, quomodo scelesta vorat avide vinum in se ioto gutfure ! Ph. Occidi per Herculem ! quid prius elnquar huic, ignore. Pa. Hem ! id quod mild locutus es. Ph. Quid est illud ? Pa. Ut cla.

deest in Pll. 1. 2. C. Lgg. quis es PH. — 23 Par. et al. vett. et sitim sedatum it ; illud sitim extat solum in C. ab aliena nianu. — 24 Canier. abest a me ; C. Pll. qninque, aliique codil. a me abest. — 25 G, ergo gradum Lgg. — 26 HI. 1. salva siem. — 27 Al. ap. Par. en tibi, sc. quod bibas ; et sic Lambin. hem tibi C. et qninque PH.— 29 H.tace modo.—il Pll. 4. 6. C. paululum hie ; Pll. I. 2. 3. paululum hoc.^^^ C. dant homines, el in niargine omnes. At Pll. nnllus babet vel omnes, vel homines. Omnes deest etiam in HI. 1. B. 1, Al. Vinum danunt omnes, contra codd. — 34 Veniunt edd. quapdam ante Par. Eve7iiunt C. Pil. qninque, aliique codd. — 3G Plenis faucibus HI. 1. B. 1.— 38 Perisse HI. 1, —

NOTiE

28 Oculissime] Id est, carissinie 29 Barathrum'] Festns: • Bara- in oculis. Catullus : ' Anibobns mi- thrum Grseci appellant locum prse- bi quae carior est ocnlis.' ' Oculitus cipitem, unde emergi non possit. amare,' impensissiue amare. Dictum ab eo quod est $apvs.' Herat.

I

CURCULIONIS ACT. I. SC. 2. 431

Pa. Die isti. Le, ah! Pa. quid est? ecquidlubet? Le.

lubet. Pa. Etiara mihi quoque stimulo fodere lubet to. 40

Ph. Tace, noli. Pa. taceo : ecce autera bibit arcus ;

pluet Credo hercle hodie. Ph. jamne ego huic dico ? Pa.

quid dices ? Ph. Me periisse. Pa. age dico. Ph. anus audi: hoc

volo Scire te, perditus sum miser. Le. at pol ego oppido Servata : sed quid est, quid lubet perditum 45

Dicere te esse? Ph. quia id, quod amo, careo. Le. Phsedrome mi, ne plora, amabo : tu me Curato ne sitiam, ego tibi, quod amas, jam hue adducam. Ph. Tibi na3 ego, si fidem servas mecum, Vineam pro aurea statua statuam, quae tuo 50

Gutturi sit monimentum : qui me in terra aeque Fortunatus erit, si ilia ad me bitet, Palinure ? Pa. edepol, qui amat, si eget, misera afficitur

mes te occidisse. Ph. Dii te perdant ! Pa, Die isti. Le. Ah! Pa. Quid vis? Ecquid lubet? Le. Lubet. Pa. Mihi placet eiiam te scindere stimulo. Ph. Site, noli. Pa. Silco: ecce vero Iris petal : existimo per Herculem futuruni ut pluat hodie. Ph. Huicne dico ego nunc / Pa. Quid dices? Ph. 3Ie perdi- tum esse. Pa. Age effare. Ph. Ausculta, vctula, id opto te intelligere ; peril infelix. Le. Per Pollucem en ego incolumis viaxime. Sed quid est ? quid lubet affirmare te interiisse ? Ph. Quoniam eo privatus sum quod dcpereo. Le. Phce- drome mi, noli lacrymari, obsecro: tu vide ne ego sitiam, ego jam tibi adducam hue id quod deperis. Ph. Certe ego tibi afferam vineam pro aurea statua qua sit tuis faucibus monimentum, si mihi sis fida. Quis erit sic beatus ut ego in vita, si hac ad me venial, Palinure ? Pa. Per cedem Pollucis amator, si inops est, e.rperitur

40 Lgg. fodere te. — 41 Pn.Tacemodo. Pa. Taceo, §-c. Lgg.— 42 B.l.jamiie huic dico ; HI. l.jamnehuic ego dico. — 43 Me perisse HI. 1. — 44 Lgf^.perditis- simus sutn. — 45 B. 1. et qninque Pll. quodjubet; HI. quod lubet. — 46 HI. 1. quia eo quod. — 47 P/wdrome C. et quiiiqiie Pll. — 48 C. sJdrt/«.— 49 Tibi ne ego C. et Pll. omnes. — 51 Lgg. qui me interea. — 53 C. qui emat. HI. 1. rniseru ef-

NOT^

* barathrum niacelli ' helliio, qui quic- tial. ' Casuras alte si rapit Iris aquas.' quid in niacello est, vorare possit. Plautus hie notat cnrvani senectute

41 Bibit arcus] Virgil. ' bibit in- aiuini et arcuatam, et una bibacissi- gens Arcus.' Propert. ' Purpureas mam. pluvias cur bibit arcus aquas?' Mar-

432 M. ACCII PLAUTI

yErumna. Ph. non ita res est : nam confido Parasitum hodie adventurum cum argento ad me. 55

Pa. Magnum inceptas, si id exspectas, quod nusquam'st. Ph. Quid si adeam ad fores, atque occentem? Pa. si

lubet, Neque veto, neque jubeo: quando ego te video Immutatis moribus esse, here, atque ingenio. Ph. Pessuli, heus pessuli, vos saluto lubens, 60

Vos amo, vos volo, vos peto, atque obsecro, Gerite amanti mihi morem : amoenissumi Fite causa raea Lydi barbari, Sussilite obsecro, et raittite islanc foras, Quae mihi misero amanti ebibit sanguinem. 65

Hoc vide ut dormiunt pessuli pessumi. Nee mea gratia coramovent se ocyus. Respicio, nihili meam vos gratiam facere. Sed tace, tace. Pa. taceo hercle : quid est? Ph. sentio

sonitum.

luchwsam calamiluiem. Ph. Res non i(a se hnbet : nam spero parasitum adventw rum ad me hodie cum pecunia. Pa. Hloliris rem magnam, si experiris id quod tiusfjuam gentium existit. Ph. Quid si acccdam adjanuum, atque cantem ante earn ? Pa. Si placet, 7iec prohibeo, nee impero : quonium ego te animadcerto esse instilulis aliis et menle, here. Ph. Pessuli, heu pessuli, vos salututos volo ultro, vos diligo, vos exopto, vos rogo et ohteslor, estate morigeii mihi amanti. .lucundissimi evadite mea gratia, Lydii llalici ; saltate rogo vos, atque hanc dimitlite foras, quce mihi ebibit sanguinem infelici amanti. Vidcs ut obsurdi sunt maligni pessuli, neque sese subducunt celeriter mea causa. Video vos flocci facere meam amicitiam. Sed site, sile. Pa. Taceo per tlerculem : quid est? Ph. Audio crepitum. De-

ficit ; et a m. sec misera effietur. — 54 C. rest est. — 59 Lgg. moribus esse atque ingenio. — 61 Vos amo, vos colo HI. 1. a id. sec. — 62 Idem codex a m.pr. aman- tissimi. — 63 Site HI. 1. B. 1. Lidi C. — 64 Subilile B. a m. pr. Sussilite Lgg. — 66 Voc. pessuli deesl in qnibiisdam vett. — 68 Perspicio Lambin. Respicio C. Pll. quinque, HI. I. B. 1. Ven. 1. Bon. Aid. Junt. Gryph.— 69 'St, tace, lace Lanibiii. Pro quid est, B. 1. habel quidem ; et sic C. et quinque Pll. —

NOT.E

60 PessiUi] Moris erat apiid anti- tii, quae prima liico symplioniee an-

quos ut amicarum fores inscriberent diiintur. Les serenades et les aubades.

laudibiis, corouarent floribiis, asper- 63 Lydi barbari] Lydii erant.sal-

gerent vino, occantarent. Pers. ' dum tationibiis deditissimi, et iis utplti-

Chrysidis iidas Ebriiis ante forts ex- rimiim in clioieis histriones uteban-

tincta cum face canto.' Mos iile nee- tiir. Barbari dicuntur, id est, Ita-

diini apud nos desiit : liinc quae noc- lici.

CURCULIONIS ACT. I. sc. 3. 433

Tandem edepol mihi moiigeri pessuli fiunt. 70

nique per adem Pollucis pessuli mihi obsequuntur, 70 C. tnihi morieri.

ACTUS PRIMI SCENA TERTIA.

LENA, PLANESIUM, PH/EDROMUS, PALINORLS.

Le. Placid e egredere, et sonitum prohibe forum, et cre-

pitum cardinum : Ne quod hie agimus, herus percipiat fieri, mea Planesium. Mane, suffundam aquulam. Pa. viden' ut anus tremula

medicinam facit? Eapse merum condidicit bibere, foribus dat aquam quam

bibant. Pl. Ubi tu es, qui me convadatus Veneriis vadimoniis? 5 Ubi tu es, qui rae libello Venerio citavisti ? ecce me. Sisto ego tibi me, et mihi contra itidem te ut sistas

suadeo. Ph. Assum : nam si absira, baud recusem quin mihi male

sit, mel meum. Pl. Anime mi, procul amantera abesse baud consenta-

neum est.

Le. Prodi placide, ulque impedi crepitumjanuce, et viurmur cardinum, ne domi- 71US sentiat fieri hie quod gerimus, mea Planesium. Sine, instillavero purum aqua;. Pa. Aspice quemudmodum vetula tremens miscet medicamenta : ipsa novit pntare vinum, invergit aquam januce quam potet. Pla. Adesdum qui mihi dixisii vadi- monium amatorium? Adesdum qui me vocasti tabulis amatoriis? Prcesto sum. Ego memet offero tibi, atque hortor ut te offeras obviam etiam mihi. Ph. Adsum : nam si non adsim, non deprecabor a me quodtis malum, mel meum. Pla. Anime mi, non est aquum profecto amantem distare longe. Ph. Palinure, Palinure.

1 G. et strepitum. C. cardium; Pll. qiiinqtie cardinum. — 2 Neque quod C. a in. sec. — 3 Lgg. Mane, mane. C vidin ; Pll. quinque viden. — 4 E. m. quom didicit al. ap. Par. condidit HI. 1. a m. pr. condidicit C, et quinqne Pll. — 6 Ubi es tu HI. 1. et niox citasti. Hie vs. deest in Lgg. H. M. G. C. Pll. 1. 2. 3. 4. In Pll. 1. 3. scribitnr ad marg.— 7 Sisio udes contra HI. 1. te deest in HI. 1. B. 1.— 8 Assu7n, si absim Lgg.— 9 Anime me HI. 1. a m. pr. Anime mi,

NOTiE

5 Vadimoniis] Convadatus, vadi- et ilicet vs. 30. a foro translata ad tnoniis, libello, citavisti, sisto, sistas, res amatorias verba uota sunt. Delph. et Var, Clas. Plaut. 2E

434 M. ACCII PLAUTI

Ph. Palinure, Palinure. Pa. eloquere : quid est, quod

Palinurum voces? 10

Ph. Est lepida. Pa. nimis lepida. Ph. sum Deus. Pa.

immo homo baud raagni preti. Ph. Quid vidisti, aut quid videbis magis Dis aequipara-

bile? Pa. Male valere te, quod mihi aegre est. Ph. male mihi

morigerus, tace. Pa. Ipsus se excruciat, qui homo quod amat, videt, nee

potitur dum licet. Ph. Recte objurgat : sane baud quicquam 'st magis quod

cupiam taradiu. 15

Pl. Tene me, amplectere ergo. Ph. boc etiam est, quam-

obrera cupiam vivere. Quia te prohibet berus, clam bero potior. Pl. prohibet,

nee prohibere quit. Nee probibebit, nisi mors meum animum abs te abaliena-

verit. Pa. Enimvero nequeo durare, quin ego herum accusem

meum: Nam bonum est, pauxillura amare sane, insane non bonum

est : 20

Verum totum insanum amare, boc est, quod meus berus

facit.

Pa. Die: quid est quod Palinurum appellas? Ph. Est /estiva. Pa. Nimis festiva. Ph. Sum Deus. Pa. Immo homo es parvi/aciendus. Ph. Quid con- spexisti, vcl quid conspicies quo propius accedam ad Deos ? Pa. Quod insanias, hoc indigne fero. Ph. Tace, viihi immorigerus. Pa. Homo qui conspicit quod deperit, nee fruitur dum licet, se excrueiat ipse. Ph. Bene obslrepit. Profecto nihil est quod ardentius exoptcm dudum. Pla. Tene me, amplectere ergo. Ph. Id est etiam cur optem vivere : quoniam domimts vetat , fruor inscio domino, Pla. Nee vetat, vec vetarc valet, nee vetabit, tiisi letum sejunxerit nieam mentem abs te. Pa. Profecto non possum temperare, quominus ego insimulem dominum meum. Etenim bonum est amare parum sapienler ; non est bonum, insipienler : sed amare prorsus insane, id est quod meus dominus committit. Ph. Reges servent sua scep-

me procul G. et M. procul quidem amantem edd. qua?dam vett. rh quidem nus- quam conspicitur in codd. — 11 Lgg. i>n>no hand; C preli ; PlI. p^ci ; HI. 1. B. 1. precii. — 13 HJale vales ere quod al. ap. Par. te quidem mild a\.ih\d. — 15 HI. I. aut quicquam est ; C. aut quicquam 'st ; Pll. quiiique haud q. est. Dou- za, quod c. jamdiu, — 17 Quia te herus prohibet Aid. Junt. Gryph. et Both. —

NOTiE 21 Insanum'] Insaae.

CURCULIONIS ACT. I. sc. 3. 435

Ph. Sibi sua habeant regna reges, sibi divitias divites : Sibi bonores, sibi virtutes, sibi pugnas, sibi praelia : Dum mihi abstineant invidere, sibi quisque habeant quod

suum est. Pa. Quid tu ? Venerin' pervigilare te vovisti, Phaedro-

me ? 25

Nam hoc quidem edepol haud multo post luce lucebit.

Ph. tace. Pa. Quid taceam ? quin tu is dormitum? Ph. dormio,

ne occlamites. Pa. Tu quidem vigilas. Ph. at meo more dormio : hie

somnu'st mihi. Pa. Heus tu mulier : male merere de immerente inscitia

est. Pl. Irascere, si te edentera hie a cibo abigat. Pa. ili-

cet. 30

Pariter hos perire amando video : uterque insaniunt : Viden', ut raisere moliuntur! nequeunt complecti satis. Etiam dispertimini ? Pl. nulli est homini perpetuum bo-

num. Jam huic voluptati hoc adjunctum est odium. Pa. quid

ais propudium ?

tra, opulenti opes, sibi honores, virtutes, sibi pugnas, sibi certamina, dummodo non mihi invideant, conservet quilibet quod ad se pertinet. Pa. Quod tu votum 7iU7icu- pasti te pervigilatim. Veneris celebraturum, Pliadrome ? Etenim hoc caelum per adem Pollucis mox illustrabitur lumine. Ph. Sile. Pa. Quare silebo ? Quare tu non is dormitum? Ph. Dormio; ne obloquare. Pa. Tu profecto excitatus es. Ph. Sed dormio ut soleo, hie mihi est somnus. Pa. Heus tu mulier! amentia est male mereri de immerito. Pla. Moleste feras, si hie te depellat mensa coenantem. Pa. liicet. Video hos perire amando : uterque insaniunt : . . . . Pl. NuUus homo perenni felicitate fruitur. Hac molestia hanc sequitur jucunditatem. Pa. Quid

21 Verbum est deest in HI. 1. — 23 Non. sibi pugnas, sibi moenia. — 24 HI. 1. et B. 1. sibi habeat quisque. Lgg. suum 'st. — 25 Quin tu HI. 1. — 27 HI. 1. B. 1. ne acclamites. — 28 HI. 1. meomS, i. e. modo. Douza, hcec somnu'st, sc. Planes. hie som. C. et qainque Pll. — 29 HI. 1. B. 1. mereri. — 32 Vidin C a m. pr. ne- que queunt PI. C. nee queunt al. ap. Par. — 33 Etjam C. a m. sec. dispartimi- ni M. et Botb. homini, HI. 1. — 34 Hie vs. deest in Pl. 3. hoc adjectum est Pl.

NOT^

22 Sibi sua habeant regna"] Est lu- artis. culenta amplificatio, in qua utinam 30 Ilicef] Pro ire licet. Vox erat esset tantum moris boni, quantum est praetoris judicia dimittentis.

436 M. ACCll PLAUTI

Tun' etiam cum noctuinis oculis, odium me vocas? 35

Ebiiola, persolla : nugas. Ph. tun' meam Venerem vitu-

peras? Quod quidem mihi polluctus virgis servus sermonem

serat. At nae tu, hercle, cum cruciatu raagno dixisti id tuo. Hem tibi maledictis pro istis : dictis moderari ut queas. Pa. Tuam fidem, Venus noctuvigila! Ph. pergin' etiam

verbero ? 40

Pl. Noli, amabo, verberare lapidem, ne perdas manum. Pa. Flagitium probrumque magnum, Phaedrome, experge-

facis : Bene monstrantem pugnis caedis, banc amas : nugas meras.

diets, infame scorlum? Tune vocas me molestum, tu cui sunt oculi bubonis? Ebri- ola, larvula, nugacula. Ph. Tune maledicis mece amica ? Quod quidem manci- pium concisum virgis mihi ogganniat. Sed per Herculem tu id attulisti tuo magno infortunio, Ecce id tibi persolvo pro istis convitiis, ut queas ubstinere probris. Pa. Adeslo mihi, Venus, qu<e noctu vigilas. Ph. Addisne quid adhuc, mastigia? Pr.A. Nc percutias saxum, rogo, ne elidas manum. Pa. Committis, Phcedrome, ingens scelus et pudendum ; percutis pugnis recte monentem, et hanc deperis : nugas

1, rb est deest in C. — 35 Turn e. c. nocturnis B. 1. Tun' e. c. nocturnis HI. 1. nocturnis etiam quinqiie Pll. noctu in is osculis C. a iii. pr. — 36 Ebriola perso- let nugeC. a w. pr. Ebriola persolve HI. I. E, persolaB. I. Turn meam B.l. — 37 Quern quidem HI. 1. a in. sec. B. 1. al. ap. Par. Quod mihi quidempolu- fus P\\. 1.2. Quod quidem mihi pollitus P\. d. pollutus P\. 6.—S8 HI. l.B. 1. dixisti tuo, omisso tc^ id. — 39 Heus tu edd. qna-dam vett. Hem tibi HI. 1. B. 1. C. et qiiinqne Pll. — 40 Venus noctu vigila B. 1. et sic legit Tuinehiis ; Ve- 7IUS hem noctu vigila HI. 1. — 41 HI. 1. ne perdis. — 42 Magnum flagitium pro- brumque HI. 1. B. 1. et Pll. qninque ; Flagitiumque probrumque magnum edd.

NOTyE

34 Propudium'] Id est, profligati ciili sacra sumta metaphora. pndoris. 40 Noctuvigila] Venus noctuvigila

35 Noctuinis oculis] Laus octilorum dieitiir, quod tenebras amet, utpote vertitur in probrum ab Palinuro. furtis aptas, et pudoris quasi quod- ' Glauci ' enim et ' noctuini oculi * dam velamen. Istis compositionibus apnd Graecos, apud quos est scena, gaudebant veteres, ad imitationeni ut apud Romanos ' nigri,' erant in Graecoruni: sed sermo Romanus non pretio. est tam aptus ad compositiones.

36 Persolla] Diminut. personula; ' Noctiluca ' Luna; somnus ' inter- petitesotte. vigilus ;' canes ' levisoiiini.' * Mar-

37 Polluctus virgis] Id est, refer- vigila' cianiabant jamjam commissu- tus, cnmulatus virgis. Ab ara Her- ri praelium duces.

CURCULIONIS ACT. I. sc. 3. 437

Hoccine fieri, ut immodestis te hie moderere raoribus ? Ph. Auro contra cedo modestum araatorem : a me auruni

accipe. 45

Pa. Cedo mihi contra aurichalco, cui ego sano serviam. Pl. Bene vale, ocule mi : nam sonitum et crepitura clau-

strorum audio, iEdituum aperire fanum : quousque, quaeso, ad hunc mo-

dum Inter nos araore utimur semper surrepticio? Ph. Minime : nam parasitum misi nudius quartus Ca-

riam, 50

Petere argentura : is hodie hie aderit. Pl. nimium con-

suhas diu. Ph. Ita me Venus amet, ut ego te hoc triduum nunquam

sinam In domo esse istac, quin ego te liberalem liberem. Pl. Facito ut me memineris : tene etiam, priusquam hinc

abeo, savium. Ph. Siquidem, hercle, mihi regnum detur, nunquam id

potius persequar. 55

meras canis. Idne fieri par est, ut te geras coram cupiditate immoderata? Ph. '^ffer econtra unum amatorem moderatum, numerato auro : accipe a me aurum. Pa. Profer mihi econtra aurichulco uppenso, cui ego ministrem sapienti. Pla. Bene vale, cor nteum: nam exaudio sonitum et crepitum claustrorum, custodem templi aperire templum ; ad quod tempus, rogo, usurpamus ambo sic semper umo- rem furlicum ? Ph. Nequaquam. Etenim misi a diebus quatuor parasitum in Curiam, qucesitum pecuniam: is redibit hodie hue. Pla. Procrasiitias diutius. Ph. Ita me amet Venus, vt ego te patiar nunquam tribus hinc diebus manere in istis cedibus, quin ego te in Ubertatem asseram. Pla. Fac ut recordcris. Accipe etiam osculum antequam hinc proficiscor. Ph. Per Herculem si mihi offeratur

vett. Flagitium prohrumque magnvm C. et L^jf. — 44 Edd. quaedam vett. im- modestis hie te modereris ; Lgg. immodestis hisce modereris; Pll. 1. 3. immo- destis hie te moderere ; Pll. 2. 6. i. hie te mordere ; Pl. 4. C. et HI. 1. a m. pr. i, te iiic 7nodereris. — 46 A\. oricalco. — 48 Edituum a. f. q. queso C. — 50 Acidal. Minima, sc. temporls spatio. — 53 Gold, liberali liberem, sc. cansa ; liberalem liberem C. qiiinque PH. HI. 1. B. 1. — 54 Facito ut memineris HI. 1. B. 1. Pro

NOT/E

46 Aurichalco] Du laiton. Melius 48 Mdituumi Ab * apde tnenda :'

' orichalcnm,' quam ' anrichalcum.' quod ait Varro. Apud nos, margnil-

Horat. * Tibia non, ut nunc, oriclial- Her,

CO vincta.' 53 Liberalem liberem'] Pleonasmus ;

438 M. ACCII PLAUTI

Quando ego te videbo? Pl. hem, istoc verbo vindictara

para. Si amas, erne: ne rogites; facito ut pretio pervincas tuo. Bene vaJe. Ph. jamne ego relinquor? pulchre, Palinure,

occidi. Pa. Ego quidem, qui et vapulando et somno pereo. Ph.

sequere me.

imperium, nunqtiam accipiam litbentius id, quam ego videbo te. Pla. Ehem ! para vindictam hoc verbo piastito : redime, si amas : ne rogites amplius : facito ut su- peres quemvis pretio. Bene vale. Vh. Jamne ego deser or? Palinure, jucunde perii. Pa. Equidem pereo ipse vapulando et vigilundo. Ph. Sequere me.

tene, quod firmant qninque Pll. alii ap. Par. habent tolle. — 56 Al. ap. Par. ehem; Pll. quiDqtie et C. hem. — 57 B. 1. et HI. 1. a m. pr. ne rogitas. — 58 Bene vale jam HI. 1. ego relinquor pulckre? C. — 59 Voces sequere me de- siint in C. extant tamen in quiuque Pll. HI. 1. B. 1. H. M. G.

NOTiE

quasi dicat, liberem libertate. Alia 5(i Vindictam para] Vindicta erat enim esse potest liberatio, ut a peri- bacillus, quo feriebautnr qui manu- culo, ab a.'re alieuo. niittebantur.

ACTUS SECUNDI SCENA PRIMA.

CAPPADOX, PALINURUS.

Ca. Migrare certu'st jam nunc e fano foras,

Quando ^sculapi ita sentio sententiam,

Ut qui nihili f'aciat, nee salvom velit.

Valetudo decrescit, accrescit labor.

Nam jam, quasi zona, liene cinctus ambulo. 5

Ca. Constitui excedere jam ex templo. Nam animadverto sic placere Mscula- pio, utpote qui aspernatur meas preces, et sanare non vult. Vires minuuntur, mor- bus augetur. Etenim jam sum succinctus liene, quasi quodam cingulo : credasme

2 Esciilapii C. — 4 Valitudo Lgg. — 7 HI. 1. nisitnedius, omissowe; B. 1. nisi

NOTyE 5 Quasi zona, liene cinctus] Revera ut exterius zona, visciis illud interius abdomen cingit,

CURCULIONIS ACT. II. SC. 1. 489

Geminos in ventre habere videor filios.

Nihil metuo, nisi ne medius disrumpar miser.

Pa. Si recte facias, Phaedrome, auscultes raihi,

Atque istam exturbes ex animo aegritudinem.

Paves, parasitus quia non rediit Caria. 10

Afferre argentiim credo : nam si non ferat,

Torraento non retineri potuit ferreo,

Quin reciperet se hue esum ad praesepim suam.

Ca. Quis hie est, qui loquitur? Pa. quojam vocera ego

audio? Ca. Estne hie Palinurus Phaedromi ? Pa. qui hie est

homo 15

Cum collativo ventre, atque oculis herbeis ? De forma novi, de colore non queo Novisse : jamjam novi : leno est Cappadox.

gesture in ventre geminos filios : unum titneo, videlicet ne disrumpar medius. Pa. Si facias bene, Phccdrome, audias me, atque ejice ex menle illam molestiam. Anxius es, qitoniam parasitus non reversus est ex Caria. Spero allaturum esse pecuniam : nam si non afferat, mm potuit illic impediri vinculis velferreis quominus repeteret hue esum ad suum stabulum. Ca. Quis hie est qui loquitur? Pa. Cujiis vocem audio ? Ca. Estne hie Palinurus semus Phaedromi ? Pa. Quis est hie homo cum ventre protento, et oculis luridis ? Formam novi hominis, non possum nosse colorem. Jam novi : leno est Cappadox. Convenio hominem. Ca. Salve, Pali-

me medius. — 10 C. redit Caria; HI. 1. rediit ex Caria. — 12 HI. 1. a m. pr. reti- neri poterit. — 13 Lgg. esum hue. HI. 1. C. ad prasepe suum; cod. Camer. urf prascepe suum, tesie Groiiov. in marg. ad presepe suum PI. 3. ad tormentum suum Pll. 1. 2. ad prasepim suam Nonius ; ad prcesepem suum PI. 1. a m. sec. — 14 HI. 1. cojam vocem audio, oniisso pronomine ; Pll. qtiinqiie, B. 1. Ven. 1. al. vett. quojam vocem audio ; C. quojam v. ego audio. — 15 C. am. sec. quis hie ; Pll. quinqiie, HI. 1. B. 1. qui hie. — 16 Concollativo Vl\. qulnque. — 18 Capa-

NOTiE

12 Tormento .,,. ferreo] Macliinae pii.' Hoc vocabnlo movetur in pa- bellicae rudentibus contortls conten- I'asitos contemtiis, et in eos qui iiifro debantnr, quo giavior asset eariim in admittunt : illi enim beiliia;, hi bei- muros hostiles impressio. A * tor- liianini niitiitii innunntnr.

qneo/ ' torquiinentiim," tormentum.' 16 Collativo ventre] Distentus ven-

Unde ' contorquere ' tehim, pro vi- ter, lit pr2e<;nantis. Festus : ' Mag-

brare. no et turaido: quia in euni omnia e-

13 Prasepim suam] ' Praesepes, dulia conferanlur.'

praesepisj' aut 'praesepis, praesepis;' Oculis herbeis] Virides oculi moi-

' prasepe, praesepis;' ' praesepia, bum indicant, praesepiae ;' ct ' pra?sepium, praese-

440 M. ACCII PLAUTI

Congrediar, Ca. salve, Palinure. Pa. o scelerum caput, Salveto : quid agis ? Ca . vivo. Pa. nempe ut dignus es. 20 Sed quid tibi est? Ca. lien necat, renes dolent, Pulmones distrahuntur, cruciatur jecur, Radices cordis pereunt, hirse omnes dolent. Pa. Turn te igitur morbus agitat hepatarius. Ca. Facile 'st miserum irridere. Pa. quin tu aliquot dies 25

Perdura, dum intestina exputescunt tibi. Nunc dura salsura sat bona 'st, si id feceris. Venire poteris intestinis villus. Ca. Lien dierectu 'st. Pa. arabula, id lieni optumura 'st.

nure. Pa. O scelerum caput, salveto. Quidfacis? Ca. Vivo. Pa. Nimirum ut mereris. Sed quid tibi est ? Ca. Lien perimit, reyies dolent, pulmones distra- hu7itur, cruciatur jecur, pereunt radices cordis omnes, hires dolent. Pa. Turn te igitur vexat morbus hepatis. Ca. Facile est viiserum jocari. Pa. Quin tu per- fers aliquot diebus usque to dum intestina tibi compuiruerint. Nunc dum salsura satis bona est, si id feceris, vendi pnteris vilius intestinis adenitis. Ca. Lien dis- tentus est. Pa. Ambula, id lieni salubre est. Ca. Omitte ista, rogo, atque repo-

dox Pll. qiiinqiie, et C— 19 Congredior HI. 1. a m. sec— 23 C. Pll. 1. 2. 3. a 111. sec. chir(E omnes; PI. 1. a m. pr. HI. 1. throe otnnes ; HI. 1. a in. sec. chrie omnes; B. 1. PI. 2. a in. pr. Pll. 4. 0. crie omnes. — 24 PI. 3. epatriarius, et a m. sec. epatarius ; C. Pll. 2. (i. et PI. 1. a ni. sec. epatiarius ; Lgg. hepa- tiarius. — 2G Dura dutn i. putescant al. ap. Par. Perdura C. Pll. qiiinr|ue, HI. 1. B. 1. exputrescunt Pll. 2. 6. cxputescant Lgg. — 27 HI. 1. B. l.etquinqiie Pll. saltura; C. salsura ; Al. ap. Par. Nondum salsura s, b. est, ni id, ifc. — 28 C. a m. pr. rilibus ; Pll. quinqiie et C a in. sec. vilius. — 29 Lien direptus li\. \. Lien disrujytus R. 1. Pll. 1. 3. Lien dirruptus PI. 2. Liendieructus C. Lien du- ruptus PI. 4. Lien diruptus PI. G. Lien dieructns Lgg. Lien diruptust codd.

NOT^

23 Hira'} Festiis : ' Hira quae di- turn ubiqne idem est ac ' in crnceni

miniitive dicitiir liilla, quam Graeci actus.' Hoc loco lien est ita dis-

dicunt vrJTTiv, intestiniim est quod tractiis ac distentns, ut videatur esse

jejunum \ocant.' in cruceni actus. Aliis disruptus, di-

26 E.rputescunt] Cicero : ' Ut non riiptus. inscite illnd dictum videatur in sue, Ambula, id lieni opiumum'st'] Cel-

animain illi pecudi datam pro sale ne sus : ' Vitium lienis quiete augetur,

putisceret.' exercitatione niinnitur.' Id experi-

28 F<?nJrepot<;)-is] Id est, si intesti- entia comprobatum narrat Plutar- na tua condiantur, salsura erunt te clius Laoniedontis Orchomenii, qui toto cariora. Hoc dicterio nequi- in expugnando lienis vifio cursor e- tiam Cappadocis vellicat. vadit pra?stantissinHis. Idem et Ora-

29 Dierectus] Dierectus apudPldU' tori Demostheni contigit.

Cl/RCULIONIS ACT. II. SC. 2. 441

Ca. Aufer istasc quaeso, atque hoc responde quod rogo. 30

Potin' conjecturam facere, si narrera tibi,

Hac nocte quod ego sornniavi dorraiens ?

Pa. Vah, solus hie homo 'st, qui sciat divinitus.

Quin conjectores a me consilium petunt:

Quod eis respondi, ea omnes slant sententia. 35

ne hoc quod rogo. Potesne interpretari, si tibireferam, quod ego sornniavi dormiens hac nocte ? Pa. Vah ! hie homo est unus qtii novit diviriare. FMam ipsi conjec- tores me consulunt : quicquid eis edixi, omnes manent in mea sententia.

Lambini. — 31 Potin* tu HI. 1. a m. sec— 32 Hac noctu Aid. Jnnt.

NOTiE 33 Sciat divinilus] Divinus, ndur-qs. rosque divinos.' Hoc dicit Palinurng Horatius : ' Imbriutn divina avis im- de seipso, velut admota ad pectus niinentum.' Idem, ' divina fiitnri.' nianti, ad se demonstrandum : quasi Martialis : ' Non sum divinus.' Ci- dicat, Te moques-iu? Iln'y aquePa- ceio : ♦ Falli sperat Chaldaeos, cete- linure qui y entende quelque chose.

ACTUS SECUNDI SCENA SECUNDA.

COCUS, CAPPADOX, PALINURUS, PHiEDROMUS.

Co. Pali NU RE, quid stas? quin depromuntur mihi, Quae opus sunt: parasite ut sit paratum prandium, Quom veniat? Pa. manesis, dum huic conjicio somnium. Co. Tute ipse, si quid somniasti, ad me refers. Pa. Fateor. Co. abi, deprome. Pa. age, tu interea huic somnium 5

Co. Quid stas, Palinure? Quin mihi proferuntur quw sunt necessaria, quo coena apponntur parasito cum revenerit 1 Pa. Expecta, si placet, usque eo dum explico hujus somnium. Co. Tu ipse consulis me, si quid somnii fuerit. Pa. Confiteor. Co. Proficiscere. Pa. Age, tu refer huic interim somnium: tibi sup-

2 Lgg. sunt parasito, ut sit parasito. — 3 Conveniat C. et Pll. quinque. dum

NOT/E

4 Admere/ers'\ ' Referre ' est ver- conjectores. bum narrandis somnis proprium apud

442 M. ACCII PLAUTI

Narra: meliorem, quam ego sum, suppono tibi.

IVam quod scio, omne ex hoc scio. Ca. operam ut det.

Pa. dabit. Ca. Facit hie quod pauci, ut sit magistro obsequens. Da mihi igitur operam. Co. tametsi non novi, dabo. Ca. Hac nocte in somnis visus sum viderier, 10

Procul sedere longe a me ^sculapium, Neque eum ad me adire, neque me magnipendere Visu'st. Co. item alios Deos facturos scilicet. Sane illi inter se congruunt concorditer. Nihil est mirandum, melius si nihil sit tibi : 15

Namque incubare satius te fuerat Jovi, Qui tibi auxilium in jurejurando fuit. Ca. Siquidem incubare velint, qui perjuraverint, Locus non praeberi potis est in Capitolio. Co. Hoc animum advorte : pacem ab ^sculapio 20

pono pro me, peritiorem me. Etenim quicquid scio, scio illo magistro. Ca. Sed audiet. Pa. Audiet. Ca. Hie prcestat quod panci praestant, ut sit morigerus suo magistro. Audi me ergo attente. Co. Quanquam non nosco te, audiam. Ca. Putnbam vidcre dormiens hac nocte JEsculapium sedentem longe a me, neque eum accedentem ad me, neque magnifacientem me. Co. Oportet te scire alios Deos facturos idem: sine dubio illi consentiunt una inter se. Xihil tnirum, si me- lius non te habeas: inelius fccisses si excubias egisses in templo Jovis, qui tibi auxi- lio fuit pejeranti. Ca. Profecto si excubias illas agant, qui perjuri fuere, non potest esse satis loci iii Capitolio. Co. Hue adhibe mentem ; postula pacem ab

huic conitio C— 4 HI. 1. me referes.—6 C. subpono.—S HI. 1. B. 1. C. Pll. quinqiie, et Lgg. magistro obsequens ; edd. quaedam vett. magistro suo obse- quens.— 9 HI. 1. B. 1. et quinqiie Pll. et si non novi. Al. ap. Par. vovi. — 10 Hac noctu Aid. Jiiiit. visus sum tuerier Lambin. v. s. viderier C. Pll. quin- qne, HI. 1. B. 1. — 13 Visum est B. 1. et HI. 1. a in. sec. — 16 Leg. incubitare. Prononien te deest in C. a m. pr. — 17 Tibi qui auxilio G. Qui tibi auxilio HI. 1. Lgg. Pll. 1. 3. 4. 6. Quid tibi auxilium PI. 2. Qui tibi auxilium C. Tibi quiauxiliumj. tulit al. ap. Par. Qui tibi in j. auxilio B. 1. — 20 Hue HI. 1. B. 1.

NOTiE

6 Narra'] ' Narrare ' est idem ac vernm Capitolium. ' referre.' 20 Pacem ab JEsculapio Petas] Id

16 Jovi] Vide not. i. 1. 62. est, veniam. ' Pacem ' aiitem ' pe-

19 In Capitolio] Capitolium dim tere,' est hominis, qui cum reus sit

dicebatur quodvis templum insignis nonnullius delicti, antequam qnic-

magnitudinis. Alioquin lapsus esset quam roget a Deo, reconciliari cum

poiita in hoc verbo, ut qui scenam eo debet: alioquin frustra rogaverif,

Epidauri esse fingat, ubi non erat ut hostis ab lioste.

CURCULIONIS ACT. II. sc. 3. 443

Petas, ne forte tibi eveniat magnum malum.

Quod in quiete tibi portentum 'st. Ca. bene facis :

Ibo atque orabo. Co. quae res male vortat tibi.

Pa. Pro Di immortales, quera conspicio ! qui illic est?

Estne hie parasitus, qui missu'st in Cariam? 25

Heus Phoedrome, exi, exi : exi, inquam, ocyus.

Ph. Qui istic clamorem tollis? Pa. parasitum tuum

Video occurrentem, ellum usque in platea ultima.

Hinc auscultemus quid agat. Ph. sane censeo.

Msculapio, ne forte tibi accidat ingens malum quod est objectwn tihi in somnie. Ca. Recte facis: ibo atque deprecahor. Co. Quod tibi infauslum sit. Pa. Pro Dii immortales ! quern video? Quis ille est? Estne hie parasitus qui missus est in Cariam ? Heus prodi, Pluedrome ! prodi ! prodi ! prodi, inquam, velociter. Ph. Quis est qui ita clamorem tollit ? Pa. Prospicio tuum parasitum accurren- tem. En ilium usque ab extrema platea, Hinc observemus quid facial. Ph. Certe censeo.

Ven. 1. Bon. Aid. Jiint. Grypli. — 25 C. et qninque Pll. Estne Parasitus. C. missus est in Chariam ; Pll. qiiinqne, missus est in Cariam. — 26 Ph. e.ri, exi in- quam Pll. quinque. Hi. 1. Ph. exi, exi qunm ocyus B. 1. ocyus deest in C. — 27 Qui istinc HI. 1. Quid istic B. 1. — 28 Video currentem G- et Both. Video occurrentem C. et quinque Pll. Vide occ. B. 1. et HI. 1. a m. sec. Vidi ecc. HI. 1. a m. pr. — 29 Hinc a. quid ait Seal.

NOTyE

22 Portentum 'st} Portentum a ' per- periciili adventare a longe, idque pro- tendo.' ' Portentiis, a, iim,' ' Por- digioso aliquo signo, quod movet tendere' autemest, significare allquld ante malum mail metum.

ACTUS SECUNDI SCENA TERTIA.

CURCULIO, PHiEDROMUS, PALINURUS.

Cu. Date viam mihi, noti atque ignoti, dum ego hie offi-

cium meum Facio : fugite omnes, abite, et de via secedite : Ne quem in cursu capite, aut cubito, aut pectore offendam,

aut genu.

CoR. Pandite mihi spalium, cogniti atque incogniti, dum ego fungor meo officio : fugite cuncti, absistite et declinate de via, ne in quempiam capite in itinere incur-

1 Date mihi viam Hi. 1. — 2 Lgg. et Both, abite, de via, — 3 C. et PI. 4

444 M. ACCn PLAUTI

Ita nunc subito, propere, et celere objectum 'st mihi nego-

tium. Nee quisquam sit tarn opulentus, qui mihi obsistat in

via, 5

Nee strategus, nee tyrannus quisquam, nee agoranomus, Nee demarchus, nee comarclius, nee cum tanta gloria, Quin eadat, quin capite sistat in via de semita. Turn isti Graeci palliati, capite operto qui ambulant. Qui incedunt suftareinati cum libris, cum sportulis, 10 Constant, conferunt omnes sermones inter sese drapetae : Obstant, obsistunt, incedunt cum suis sententiis.

ram, aut cubito, aut pectore, ant genu ; adeo repente, velociter, et celeriler mihi nunc demandatum est negotium. NuUus sit tarn dives qui occurrat mihi in via, nee im' perator, nee ullus rex, nee cedilis, nee tribunus plebis, nee vicimagisler, nee alius si- milisconditiunis, quin corruat, quin tavgat terrain capite. Turn isti Graci palliati, qui incedunt capite intoluto, qui cummeant cum libris, onusti cum sporlulis, adstant, miscent coHoquia fugititi : obstant, obsistunt, obambuUint cum suis effatis. Hos

incursu ; PH. 1. 2. 3. 6. in cursu. — 4 / nunc subito et propere Lgg. et Both, aut c, 0. est nes^otium mihi HI. 1. — 5 Nee quisquam 'si C. et (|uinqiie PH. Nee quis- quam estHl. 1. B. 1. — 7 C. chomarcus. — 8 PH. 1. 4. G. in viam de semita; PI. 2. de via in semita ; PI. 3. et C. in via de semita. — 9 Tum istic Pll. quinqiie, et C. in quo etiam Grati. — 10 Pll. qtiinque, cum liberis. — 11 C, conserunt ser- mones; et a m. sec. conferunt, quod tirmant Pll. quinque. Mox, HI. 1. B. 1.

NOT^E

6 Strategus'] Dux, impeiator, prae- 9 Grteci palliati] ' Pallium' Graecis, tor, e Grapco factum. ' toga' Latiiiis fuit.

Agoratiomus] iEdilis rerum vena- Copiteo/jerto] Interduin vel necog-

liuni; praefectus foro et annonap. noscerentur, vel ut caloreni, vel

7 Cotnarchus] Piaefectus vico, sea etiam ut fiigns arceient, reducta in vicimagister. caput lacinia pallii amhulabant.

8 Capite sistat] Ne levatus a me, Molliorum erat curiosius caput con- in caput praeceps affligatur: lui met- tegere.

tre la tele ow il a les pieds. ' Capite 10 Suffarcinali libris] Parasitica

sistere ' est idem atque catoniio sns- comparatio ; nam ab ediiliis est ' suf-

pendi, la tete en has, ' Catomium' farcinaie ' quod idem cum ' farcire.'

autem est vinculum, quo pedibus in ' Libri ' enim sub axilla pallioque

altum versis, dejectoque capite, rei positi, tumidioiem exhibent homi*

suspendebantur. nem : quod ' farcimen ' in eduliis ' far-

In via de semita] Id est, Si niilii oc- ciendis' facit.

currat in semita quam inivi, et se- 11 D/vipe/ts] LevitasGraecoram hoc

quor, supplantatum dejiciam ir> caput vocabulo notatur, quod incertis sedi-

in viam, sen in alterutram regionem bus et stationibus vagari delectaren-

viee, quae hinc inde est juxta se- tur. A Bpt/xw, mitam.

CURCULIONIS ACT. II. SO. 3, 445

Quos semper videas bibentes esse in Thermopolio : Ubi quid surripuere, operto capitulo calidura bibunt, Tristes atque ebrioli incedunt: eos ego si offendero, 15 Ex unoquoque eorum exciani crepitum polentarium. Turn isti qui ludunt datatim servi scurrarum in via, Et datores, et factores omnes subdam sub solum. Proinde se domi contineant, vitent infortunio. Ph. Recte hie raonstrat, si imperare possit: nam ita nunc mos viget, 20

Ita nunc servitium 'st : profecto modus haberi non potest.

conspicias perpeiuo bibere in cauponis: quando quippiam suffurati sunt, bibunt call- dum involuto capite, ambulant tristes atque titubanies : ego si in eos incidero, ex- primam a singulis crepitum polentarium. Turn pessumdabo omnes servos istos scur- rarum, qui colludunt pila in vicis, qui dant pilam, et qui recipiunt. Iluijue maneant apudse, declinent pernkiem. Ph. Hie ostendit bene se dominum esse posse. Nam vsus nunc sic invaluit. Mac servilutis ratio est : sane in officio non potest contine-

C. et quinque Pll. in^pr se. C. trapetcB.—\3 PI. 3. Ubentes esse; cod. Lipsii lubentes esse ; Pll. 1. 2. 4, 6. C. HI. 1. B. 1. et PI. 3. a m, sec. bibentes esse. B. 1. HI. 1, in hermopolo ; C. et PI. 6. in hermopolio ; PI, 3. in thermoptdio, cum glossa, ' iibi venditur viniim calidura ;' PI. 1. a m. sec. in cenupulio. Botliius edidit e cod. Lips, et H. Quos videas semper lubentes esse in thermopolium. — 14 Ubi quom sorbuere calidum, operlo capitulo bitutit Aciflal. in marg. ed. Gio- nov. Ubi quid surripuere HI. 1. B. 1. C. et quiiiqne Pll. — IG B. 1. ejiciam ; HI. 1. citiam ; Pll. qiiinqiie eiciam ; C. extiam ; edd. qiiaedam vett.exculiam ;

Lgg. exciam. — 17 Tum istos Lgg. dadatim C. datatim Pll. quinque 18 Et

datores et fautores Long, in marg. ed. Gronov. — 19 Proin se domi C. et qnin- que Pll. vitent infortunia C. quinque Pll. HI. 1. B. 1. et margo ed. Gronov. ex Mss. — 20 Pont, in marg. ed. Gronov. si impetrare possi}it ; al. ap. Par. se

NOTiE

13 Thermopolio'] Ubi cibi calidi et nisi parasitus, aut parasitica scurrili- inoUiores apponuntur. Alii liermopo- tate nominet urbane et lioneste.

lio. Forsitan sub signo Mercurii erat 17 Ludunt datatim] Id est, pila.

caupona. Datores, ceux qui servenl ; factores,

14 Operto capitulo cal, bib. Tristes] ceux qu'on serl. In ' faciiones' di- Quodoper/omoUes, quodca/)ifM/oleves videbantur ' factores,' Factio, une notantur; quod caiidMm iitonf, volnp- par tie ; ' ludere datatim,' servir ; tuosi; quod tristes aftectata gravi- ' rapt im,' joMe/; ' expulsim,' repous- tate, iidiculi, ser et renvoyer. ' Ludere datatim,*

16 Crepitum polentarium] Flatnm Rletapli. iS" entr'envoyer la balle.

ventris ex comesta polenta natum. 19 Vitent infortunio] Id est, cave-

' Polenta' autem erat farina hordei ; ant infortunio. AVu infortunia.

cibus Stoicornm Philosophorum quo- 21 Ita nunc serviiiutn 'st] Tales

tidianus, ut delicias in cibis vitarent. nunc servi sunt. ' Crepitus ' est in vocibus quas nemo.

446 M. ACCII PLAUTI

Cu. Ecquis est, qui inihi commonstret Phoedromura genium

meum? Ita res subita est : celeriter mihi hoc homine convento est

opus. Pa. Te ille quaerit. Ph. quid si adeamus ? heus, Curcu-

lio, te volo. Cu. Quis vocat? quis nominat me? Ph. qui te conven-

tum cupit. 25

Cu. Haud magis cupis, quam ego te cupio. Ph. o mea

opportunitas ! Curculio exoptate, salve. Cu. salve. Ph. salvom gaudeo Te advenire : cedo tuara mihi dextrara : ubi sunt spes

meae? Eloquere, obsecro, hercle. Cu. eloquere, te obsecro, ubi

sunt meae ? Ph. Quid tibi est? Cu. tenebrae oboriuntur, genua inedia

succidunt. 30

Ph. Lassitudine, hercle, credo. Cu. retine, retine me, ob- secro. Ph. Viden'ut expalluit! datin'isti sellam, ubi assidat, cito, Et aqualem cum aqua? properatin' ocyus? Cu. animo

male est.

ri. Cur. Quis mihi ostendat Phtrdromum, meum Deum? Negotium adeo instat, oportet conveniam liunc hominem velociter. Pa. Ille te qucerit. Ph. Quid, si ac- cedamus? Heus, Curculio, te volo. Cur. Quis appellat ? Quis me nominat? Ph. Qui exoptat te alloqui. Cur. I^on desideras magis, quam ego desidero. Ph. O mea felicilas! Curculio optatissime, ave. Cur. Salve. Ph. Lcetor te reverti iticolumem: da mihi tuam manum : ubi sunt spes mece argentariae ? Die, rogo, per Herculem. CuR. Die, te obtestor, ubi sunt spes mece cibariae? Ph. Quid habes? Cur. Tenebra obcwcant, genua supplicantur. Ph. Lassitudine per Herculem ex- istimo. Cur. Susline, susline me, Togo. Ph. Cernisne ut expalluit? Date isti sellam, ubi sedeat celeriter, et aqualam cum aqua. Accelerate velociter. Cur.

imperare posse; P\. -i. se imperare possit. — 23 Ita res subita 'st C. et quinqiie Pll, opus est HI. 1.— 26 Pll. 1. 3. 4. 6. et C. oportunitas ; PI. 2. Hl.l.B. l.al. opportunitas. — 28 HI. 1. sunt opes mecs. — 29 C. et quinque Pll. ted obsecro ; pronomea te deest iu Hi. 1. te obsecro B. 1.— 30 Hi. 1. B. 1. getiua media. —

NOTiE

20 Opportunitas] Dea. indicia sunt fatiscentis corporis et

30 Succidunt] Lucretius : ' Caligare valetudinis. oculos, sonare aures, succidere artus,'

CURCULiONIS ACT. II. sc. 3. 447

Ph. Vin' aquam? Cu. si friistulenta est, da obsecro, her- cle; obsorbeara.

Ph. Vae capiti tuo ! Cu. obsecro, hercle, facite ventum ut gaudeara. 35

Ph. Maxume. Cu. quid facitis, quaeso? Pa. ventum. Cu. nolo equidem mihi

Fieri ventulura. Ph. quid igiturvis? Cu. esse, ut ven- tum gaudeam.

Ph. Juppiter te Dique perdant. Cu. perii, prospicio pa- rum,

Os araarum habeo, dentes plenos, lippiunt fauces fame,

Ita cibi vacivitate venio laxis lactibus. 40

Ph. Jam edes aliquid. Cu. nolo, hercle, aliquid : certum quam aliquid raavolo.

Animus deficit. Ph. Visne aquam? CvR. Si frusta innatent esc\\\ea{a, prabe, precor, absorbeam per Herculem. Pii. Dii te perdant ! Cur. Oblestor per Her- culem, facite ventum ut gaudeam. Ph. Maxime. Cur. Quidagitis, rogo? Pa. Ventum. Cvr. Nolo equidem milii concitari ventum. Vh. Quid vis igilur? CuR. Edere, ut gratuler mihi de meo adventu. Ph. Jupiter Diique te perdant ! Cur. Interii! hebescuntoculi, amarescitos, dentibus est cerugo, fauces surdescunt inedia; adeo la.ra sunt intestina cibo vacua. Ph. Comedes modo aliquid. Cur. Nolo per Herculem aliquid ; 7nalo certum ^wam aliquid. Ph. Immo si scias ijucb super-

34 Lgg. da, hercle, omissa voce obsecro. Mox, quEedam vett. edd. absorbeam; C.quinquePll. HI. I. B. \ . obsorbeam.—35 Hi. l.B.l. ventum mihi ut. — 39 Edd. (\nxdi{u> veil, dentes blennos ; HI. 1. B. 1. C. et quinque Pll. dentes plenos. — 40 Ita cibi vacuilate C. et quinque Pll. lassis lactibus Hi. 1. B. I. quinque

NOTjE

34 Frtistulenta'] Frustis escnlentis morcrassior qui oculos occupat, pru-

tnixta. rigine molestus. Revera in inedia

39 Osamaruni] Vasest qnod Graeci insidet faucibus piiniis liunior aliquis appellant kucttij' xo^'jSoxo!', quo fel perinde molestus nausea quam mover, sese insinuat in stomacbuui ad titil- quam lippitudo est oculis. landam famem : sed propter inediam 40 Laxis lactibus] Hae lactes plu- ex stomaclio amarities exurgit ad ralis numeri. Dictae a ' lacio ' anti- lingua? radicem. Hie Plautum me- quo, quod intestina sint quae cibum dicum agnosce. alliciant. Quas sint ilia intestina, non

Dentes plenos'] AlW blennos, a fiXf^va, conveniuut niedici. Hoc loco su-

mucus, id est, sordidos et impeditos mnntur pro toto ventre varuo et

carie et rubigine : quo alludat ad {»endente. Alii lassis lactibus. Sed

ferrum, quod nisi deteratur usu, idem apud antiques lassis et laxis,

rubigine sordescit. Ita dentes para- ut ' adassint ' et ' adaxint.' * Lactes '

sitici. significat etiam la kcle du poi&son,

iippiunf/aaces] * Lippitudo' est hu- quod masculorum est, ut sunt ova

448 M. AOCII PLAUTI

Ph. Iramo si scias, reliquiae quae sint. Cu. scire nimis

lubet Ubi sient: nam illis conventis sane opus est meis den-

tibus. Ph. Pernam, abdomen, sumen, suis glandium. Cu. ain' tu

omnia haec? In carnario fortasse dicis. Ph. immo in lancibus: 45 Quae tibi sunt parata, postquam sciimus veniurum. Cu.

vide, Ne me ludas. Ph. ita me amabit, quam ego amo, ut ego

baud mentior. Sed quo te misi, nihilo sum certior. Cu. nihil attuli. Ph. Perdidisti me. Cu. invenire possim, si mihi operam

datis. Postquam tuo jussu profectus sum, perveni in Cariara. 50 Video tuum sodalem, argenti rogo uti faciat copiam. Scires velle gratiam tuam ; noluit I'rustrarier, Ut decet velle hominem amicum araico, atque opitularier : Respondit mihi paucis verbis, atque adeo fideliter.

fuerint. Cur. Utinavi notum esset uhi sint ! nam necesseest profedo meos denies illas reliquias convenire. Ph. Pernam, abdomen, tiber,jugulum suis. CuR. Di- cisne tu cunctu liac esse? Nnrras forte esse iti carnario. Ph. Immo inferculis tibi paratis, quando novimus te venturum. CuR. Cave me irrideas. Ph. Sic me a7net quam ego depereo, ut ego niinime mentior. Sed nihilo sum certior de his quce fecistiin Curia. CuR. f^ihil attuli. Ph. Perdidisti me. Cur. Possim repe- rire, si me attente audiatis. Postquam discessi hinc tuo mandato, perveni in Ca- riam. Video tuum socium : oro ut commodet pecuniam. Dicas eum optare de te bene mereri : noluit spe inani ducere, ut decet amicum hominem velle amico et opem ferre. Mihi reposuit breviter, atque adeo fideliter ^ item sibi esse quod tibi est.

Pll. et C. — 41 C. aliquit mavolo. — 42 Idem cod. requice. — 44 Voc. sumen de- est in HI. 1. B. 1.— 16 C. a ni. sec. HI. 1. B. 1. Pll. 3. 4. 6. scimus ; Pll. 1. 2. et HI. 1. a m. sec. scivimus ; C. a m. pr. sciimus. — 49 C. Pll. 1. 3. 4. 6. HI. I. B. 1. possum; PI. 2. possim. Mox, si mihi operam datas Grut. datis habent HI. 1. B. I. C. et qninqiie Pll. duis al. ap. Par.— 52 Scire velles HI. 1. B. 1. Si ire vellet PI. 2. Scires relies PI. 1. Scires velle C. PH. 3. 4. «. nolint PI. 1.— 53 Ut d. vellem HI. 1. opitulariler edd. quaedam vett. optulariter Lgg. —

NOTiE fceminanim. ratio, etad versumSS.patetluculenta

.50 Cariam] Regio Asiae Minoiis, ilia, et Plauto digna. juxta Masandrum. Hinc incipit nar-

CURCULIONIS ACT. II. sc. 3. 449

Quod tibi est, item sibi esse magnain argenti inopiam. 55 Ph. Perdis rae tuis dictis. Cu. immo servo, et servatura

volo. Postquam mihi responsum est, abeo ab illo moestus ad

forum Me illo frustra advenisse : forte aspicio militem : Aggredior hominem : saluto adveniens. Salve, inquit mihi, Prehendit dextram, seducit, rogat quid veniam Cariam. GO Dico me illo advenisse, animi caussa: ibi me interrogat Ecquem in Epidauro Lyconem trapezitam noverim ? Dico me novisse : quid lenonem Cappadocem? annuo Visitasse: sed quid eum vis? quia de illo emi virginera Triginta minis, vestem, aurum : et pro iis decem coacce-

dunt minae. 65

Dedisti tu argentum ? inquam : immo apud trapezitam si-

tum est. Ilium quera dixi Lyconem : atque ei mandavi, qui annulo

meo Tabulas obsignatas attulisset, ut daret operam, Ut mulierem a lenone cum auro et veste abduceret.

summam inopiam pecuniae. Ph. Enecas me tuis verbis. Cur. Immo servo, et vo- lo servatum. Postquam mini respondit, discedo ab illo ad forum, iristis me venisse illo perperam: forte video militem : aggredior hominem. Salve, ait mihi: appre- hensa manu seducit, petit quce mihi causa adventus in Cariam 1 Aio me venisse illo oblectationis gratia. Hie a me sciscitatur ecquem cognoscam Epidauri Lyconem argentariiim? Dico me novisse. Quid lenonem Cappadocem? Annuo vidisse. Sed quid eum vis? Quia emi de illo virginem triginta ininis, vestem, aurum; et addun- tur decem mina pro iis. Numerasti pecuniatn? dicam. Immo apud ilium argenta- rium sita est, quern nominavi, Lyconem, et imperavi ut daret operam ei qui obtulis- set literas obsignatas sigillo meo, ut redimeret virginem a lenone cum auro et veste.

54 Mihi respondet Both.— 55 Quod tibi esset Both. Quod tibi 'st A\d. J ant. — 57 Aid. Jiiiit. responsust. Diss, abeo ab iilo ad forum, mwstus Me illo frustra ad- venisse. — 60 Prendit Aid. Jant. Both, dexteram Both. — 61 Dico me illo ve- nisse C. a m. pr. sed corr. advenisse, iiti in cpiinqiie Pll. et Lgg.— 62 Both. trapezitam Lyconem ; Lgg, Lyconem tntpezetam.—G^ Capadocem C. — 05 Mnis triginta G. cod. Menrs. edd. qiiicdam vett. et Both, et pro his M. HI. 1.

B. 1. et C. — 6G Lgg. trapezelam. — 67 Liconidem C. Pll. 1. 2. 4. 6. anulo C

68 Meo tabellas Lgg. G. M. al. ap. Both, et edd. antiq.— 69 Ut mulierem ille quaedam edd. ante Par. sed ille deest in Hi. 1. B. 1. C. quinqtie Pll. et Lgg.

NOT/E

62 Epidauro] Urbs Ptlopoiitiesi.

Delph, etVar.Clas. Plaulm. 2F

450 M. ACCII PLAUTI

Postquam hoc mihi narravit, abeo ab illo : revocat me illico, 70

Vocat ad coenam : religio fuit, denegare nolui.

Quid si adeamus, ac decumbamus ? inquit : consilium placet.

Neque diem decet me morari, neque nocti nocerier.

Omnis res parata'st: et nos, quibus paratum est, assumus.

Postquam coenati atque appoti, talos poscit sibi in ma- num : 75

Provocat me in aleara, ut ego ludam : pono pallium :

llle suum annulum opposuit: invocat Planesium.

Postquam 7nihi narravit hoc, recedo ab illo: revocat me statim, invitat ad convi- viutn: nefas esse putaii iion ire, recusare nolui. Quid si adeamus, ac mensce accum- bamus? inquit. Sententia arridet : neque enim parasitum invitatiini retardari decetacoena, ulla hora aut diei autnoctis. Omnis cwna instructa est: et nos adsu- mus quibus est instructa. Postquam comedimus atque bibimus, talos petit sibi in manum : invitat ad ludendum secum in aleam. Depuno pallium ; ilk suum sigil-

— 71 Vocat me ad HI. 1. B. 1. denagare C. — 72 Quid si nunc adeamus, etHU 1. a in. sec. Quid, si abeamus, decumbamus Both, et decumbamus G. ac decumb. HI, 1. am. ytr. B. 1. M. H. Quodsi adeamus ac decumb. C. Quid si audeamus ac decubamus PI. 1. Quid si adeamus et decubamus Pll. 2. 3. 4. 6. abeamus lua- lit etiam Brantius. — 74 Omnes res paratas omnes et nos B. 1. HI. 1. Omnes res paratas et nos HI. 1. a ni. sec. paratas eliam C. et Pll. et omnis nos Pll. — 75 Lgg. atque poti. — 77 lUe suom a, opposivit Both, opposivit etiam Donza. anulum Lgg. animulum C. et in marg. annulum. Pll. 2. 3. 4. 6. C. HI. 1. B. 1.

NOT/E

71 Religio fuit] J'ai fait conscience, sunt taxilli nostri,qnos veinacule vo-

73 31e morari] Moris erat ut non- camus dez, nisi qnod duo coalescant

nisi sub vesperam, eamque provec- in unuin, et in utraque parte extrema

tarn, cibum caperent antiqni: alio- vacent piinctis. In uno latere punc-

qnin si de nimia die coenarent, vitio turn unum est, qnod vocatur * Canis,'

illis vertebafur. Hie parasitus pro- sen ' Canicula.' Haec ' damnosa Ca-

titetur se non morari dieni ; id est, nicula ' dicitiir a Persio ; quia qui

non curare dlesne sit adhuc mul- jactaverat, converso in caniculam

tus, necne : neque si injuriam fa- talo, nummum unum sine lucre de-

ciat nocti, ut qui usurpet de die ponebat, seu addebat pignori vic-

cibum, nocte sola adventante capi- torias e ludo. Ejus oppositum latus

endum. septena puncta continet, et ' Venus '

75 Talos poscit] ' Talus' proprie seu ' Cous' dicebatur. Conversus in

est ossiciilinn quoddani pedis anirna- cam partem talus jus dabat in num-

lium bisulcorum. Vulgo virgunculee mos sex sortis lusorii,et in damna ca-

arietinis cum sphaerula lusitaut, sed niculae. Ternarius ' Chius,' et qiia-

niilla coinpuuclis nota. Hie est ossi- ternarius ' Senio ;' quia lucri num-

culum quatuor lateribus detritum, ut Dios quatuor hie, ille tres tribuebat.

CURCULIONIS ACT. II. SC. .3. 451

Ph. Meosne amores? Cu. tace parumper: jacit voltorios

quatuor. Talos arripio, invoco almam meam nutricem Herculera. Jacto basilicum : propino magnum poculum : ille ebibit : 80 Caput deponit : condormiscit : ego ei subduco annulum. Deduce pedes de lecto clam, ne miles sentiat. Rogaat me servi, quo earn? me dico ire, quo saturi solent. Ostium ubi conspexi, exinde me illico protinam dedi. Ph. Laudo. Cu. laudato, quando illud quod cupis, efFe-

cero. 85

Earaus nunc Intro, ut tabellas consignemus. Ph. num

moror ?

lum deponit: invocat Planesium. Ph. Meamne amicain? Cur. Sile tantisper: jacit quatuor vuUurios : sumo talos: invoco meam almam nutricem Herculcm. Jacto basilicum: misceo victo militi magnum poculum: milts siccnt, cubat, indormiscit. E^o ei surripio sigillum : detraho pedes clam de strata, ne miles sentiat. Petunt a me servi, quo vadam ? Dico me ire quo bene pransi consueverunt. Ubi vidijanuam., ego inde me dedi in fugam protinus illico. Ph. Laudo. CuR. Laudabis quando prcEstitero id quod optas, Eatnusjam intro, ut obsignemus tabulas. Ph. Num

M. H. G. al. opposuit ; Pl. 1. apposuit. — 78 Lgg. vulturios; C. volturios. — 79 Lgg. nutricem Herculeam ; PI. 6. nutricem liercle ; al. ap. Par. nutricem Cerem, pro Cererem; al. nutricem Hwrem, — 80 Jactobasilicum Pll. 1. 3. Jacto pasiliscum C. Jacto basilicum HI. 1. B. 1. Pll. 2. 4. 6. — 81 B. 1. quom dormis- cit ; HI. 1. cum dormiscit. — 83 Rogitant G. et Bolli. ego dico me ire HI. 1. B. 1. et quinqiie Pll. ego me dico ire M. et Both, dico me ire C. — 84 B. 1 . exiii me ; HI. 1. exivi me. — 8.5 C. et qiiinque Pll. ecfecero ; al. ap. Pareum, exefece- ro.—86 Pll. 2. 3. C. tabulas; Pll. 1. 4. 6. tabellas. Pll. qiiiuque, HI. 1. B. 1.

NOTiE

• Dexter Senio ' dicitur a Persio, epiiliitn praebebatur temiioribus civi-

quia faustissiiuus erat post Venereni bus, in quibus erant parasiti. Alii

Humerus. nutricem lierem. Festus : ' Herein

78 Jacit voltorios quatuor] ' Vultu- Martiam aiitiqui accepta lisereditate rius ' idem est cum ' Cane.' Jactus colebant, quae a nomine appellabatur iufaustus sic dictus, quod canis instar haeredum, et esse una ex Martis co- et vulturis voret substautiam ludo mitibus putabatur.'

deditoruni. 80 Jacto basilicum [basiliscum'\ 'Basi-

79 Nutricem Herculem] Moris erat, liscus' jactus idem est qui ' Venerius,' ut alibi notavimus, ut qui talos jace- quaudo videlicet fades nulla jacto- rent, Deum aliquem invocarent, ut rum talorum quatuor conveniret. jactus esset felix. Sic milites Mar- 83 Quo saturi solent] Honeste dic- tem, amatores Venerem aut amicam. tum, pro ad exouerandam, sen alvum, Parasiti invocabant Herculem, (juia seu vesicam.

Merculi decimas offerebant, e quibus 84 Protinam] Protinus.

452 M. ACCII PLAUTI

Cl. Atque aliquid prius obtrudamus, pernam, suraen, glan*

dium : Haec sunt ventri stabilimenta, panem et assa bubula, Poculum grande : aula magna : ut satis consilia suppetant. Tute tabellas consignato : hie ministrabit: ego edam. 90 Dicam quemadmodum conscribas : sequere me hac Intro.

Ph. sequor.

retineo ? Cur. Atque voremus antea quippiam, pernam, sumen, glandium. Hcec sunt ventris stabilimenta, panis et assa bubula, grande poculum: olla capacissimu : ut non desint consilia. Tu consigna literas : hie mild serviet: ego comedam: do- cebo quomodo scribas. Sequere me hac intra. Ph. Sequor.

non moror ; C. et Leg. num moror. — 87 Nonnulli ex Festo emend, prius obs- trundamus ; C. et quinque Pll. prius obstrudamus. — 88 B. 1. HI. 1. a m. sec. Mm. Med. 2. Arg. 3. Junt. pane; Aid. panis; C. et quinque Pll. panem. — 90 Tu tabellas Lgg. HI. 1. Tute tabulas C. Tute tabellas C. a m. sec. et Pll. quinque ; Tu Tabulas Ven. 6. Tu consignato tabellas Both, hicmihi Camer. et Pareus ; sed illud mihi deest in C. Pll. quinque, HI. 1. B. 1.

NOTiE

88 .S<aWi»ien<a] Id est, fundamenta. Panem'] Veteres ' pane' neutrum, Horatius : ' Deficient inopem vcnaE; et ' panis ' tfferebant. Nonius: ' Pa- te, ni cibus, atque Ingens accedat nis consuetudine njasculino genere stomacho fultura ruenti.' dicitur, neutro Plautus Cuiculione,'

ACTUS TERTIUS.*

LYCO, CURCULIO, LENO.

Ly. Beatus videor : subduxi ratiunculam, Quantum oeris mihi sit, quantumque alieni siet. Dives sum, si non reddo eis, quibus debeo : Si reddo illis, quibus debeo, plus alieni est.

Ly. hum videor felix : subduxi rationes quantum habeam pecunia, quantum- que sit alieni. Dives sum, si nun restituo lis quibus debeo : si restituo illis quibus

* ' Censent nonnulli in hoc Actu pluresScenas desiderari: sed consensus omnium Mss. refiagatur.' Pdieus. — 2 Lgg. alieni est; al. ap, Pareum, aiienj

NOTiE

1 Beatus] Dives. enum est quod nos aliis deltemus : aps

2 Xris tnihi] Ulpianus : ' JfLs ali- sunm est quod nobis alii debent.'

CURCULIONIS ACT. III. 453

Verum, hercle, vero cum belle recogito, 5

Si magis me instabunt, ad pra^torem suffeiam.

Habent hunc morem plerique argentarii,

Ut alius alium poscant, reddant nemini:

Pugnis rem solvant, si quis poscat clarius.

Qui homo mature quaesivit pecuniam, 10

Nisi earn mature parsit, mature esurit,

Cupio aliquera emere puerum, qui usurarius

Nunc mihi quaeratur : usus est pecunia.

Cu. Nil tu me saturum monueris: raemini et scio.

Ego hoc affectum lepide tibi tradam : tace. 15

Edepol nae ego hie me intus explevi probe,

Et quidem reliqui in ventre cellas uni locum,

Ubi reliquiarum reliquias reconderem.

debeo, plus alieni aris est. Verum enimvero quando serio mecum reputo, si me ur- gebunt, patiar potius ad pratorem trahi, Compluribus trapezitis mos est ut mutuo accipiiint alius ab alio, reddant nemini : Solvant controversiam pugnis, si quis pe- tat altiori voce. Qui cito comparavit argentum, nisi eo parce utatur cito, cilo esurit, Statui emere quempiam puerum usurarium: opus est mihi et pecunia. Cuu. A'e tu adhorteris me bene ccenaturn: memini et scio. Ego tibi prcestabo lepide hoc offi- cium. Site. Per tedem Pollucis ego me egregie explevi in his adibus. Et qui- dem, servavi in ventre unam cellam in qua reponerem reliquias reliquiarum. Quis

inest ; HI. 1. B. 1. C. et qiiinqne Pll. alieni siet. — 4 Ven. 6. Junt. Grypli. ali- enVst ; Lgg. C. Pll. qiiinque, HI. 1. B. 1. alieni est. — 5 Verum hercle vero viros convellere cogito Both. V. h. non convellere cogito B. 1. V. h. enimvero convellere cogito H. 1. Fl. 3. V. h. enim non convellere cogito H. convellere cogito Pll. 1. 2. 4. 6. compellere cogito edd. qn<edam vett. cum velle recogito Lgg. V. h. vero convellere illis cogito Ven. 6. cum vere recogito Donza ; vero cum belle re- cogito est ex emend. Giilielmi. — C Si magis mi al. ap. Parernn ; Si w.. »ne C. et qiiinque Pll. — 7 Voc. plerique est in litura in HI. 1. — 9 Pll. quinque a ni. pr. rem soleant. Mox, Pll. 1. 3. 4. G. HI. 1. B. 1. et Lamb, poscat dwius ; Lgg. C. poscat clarius. PI. 2. destituitnr tarn voce clarius, quam durius. — 11 Nisi eee Lan)b. parsat C. — 12 Pll. quinqiie usurariis ; correciiim tainen in nonnullis — 17 Et deest in PI. 2. Et equidem C. et Pll. 3. 4. 0. Et quidem

NOTyE

6 Me instabunt] Uigebunt. inagnificus, Vel hoc uno intelliget

10 Qui homo] Una haec est senten- Serenissimiis Delphinus nianns le-

tia Plaiitina, qiiam praeter ceteras gias non abhorrnisse a contrectalione

hahebat in ore pater ille popiili Lu- hiijns nostri niolitoris.

dovicns xn. Francoruni rex. Quae II Earn parsit [parcit]Pro dparcit.

quanquani vldetnr esse hominis in re 12 Puerum, qui usurarius] Piier, quo

sua, sen tuenda, seu etiani augenda seu ntatur, sen abutatur ad certum

inpiimis diligentis et attenti ; tamen tempus, ut in Amphitryone uxorem

nuUus unquam extitit priaceps tain usurariam dixit.

454 M. ACCII PLAUTI

Quis hie est, qui operto capite ^Esculapium

Salutat? attat! quem quaerebam : sequereme: 20

Simulabo quasi non noverira : heus tu ! te volo.

Ly. Unocule, salve. Cu. quaeso, deridesne me?

Ly. De Coclitum prosapia te esse arbitror :

Nam ii sunt nnoculi. Cu. catapulta hoc ictum est mihi

Apud Sicyonem. Ly. nam quid id refert raea, 25

An aula quassa cum cinere effossus siet?

Cu. Superstitiosus hie quidem est: vera praedicat :

Nam illaee catapultae ad me crebro commeant.

Adolescens, ob rempublieam hoc intus mihi

Quod insigne habeo, quasso, ne me incomities. 30

Ly. Licetne inforare, si incomitiare non licet?

Cu. Non inforabis me quidem : nee mihi placet

Tuum profecto nee forum, nee comitium.

est ille qui veneratur Msculapium capite obvelato ? Atat ! is est quem qucerebam : sequere me: fingam me minime nosse. Adesdum : te tola alloqui. L-v. Ave, o Codes! Cur. Amabo, ludificarisne? Ly. De genere Coclitum te natum puto : nam illi sunt unius oculi. CuR. Id mihi infiictum est tormetito apud Sicyonem. Ly. Quid mea interest, an sit ereptiis cum cinere olla comminuta? CuR. Profecto hie divinat, vera renunliat : etenim ista cutapultce vibrantur frequenter in me. Obsecro, adolescens, ne me voces in comitium, et vituperes, quoniam illam notam insignem gero quam acccpi pro republica. Ly. Licetne vocare in forum, si non li- cet vocare in comitium? Cur. Non me vocabis in forum, neque tuum forum et tuum comitium placet. Verum si poles indicare hunc quem quaro, me afficies

PI. I. — 19 Esculapium C. — 20 Yen. C. atat pot quem. Verba sequere me desunt in Lgg. — 22 Unioculi Lgg. Uneocule C. et quinque PH.— 23 De caelitum B. 1. pro sapia HI. 1. prosapientia C. prosapia Pll. quinque. — 24 Nam hi sunt HI. 1. C. Pll. quinque, Yen. 6. Junt. Grypli. jtctum est inihi C. — 25 Apud Sijcionem C. — 26 An aula qua sa C. a m. pr. — 27 Suspiciosus HI. 1. — 28 Nam illacce edd. queedam vett. Nam ilhec Lgg. C. Pll. quinque, HI. 1. B. 1. Ven. 1. Bon. Ven. 2. 6. Junt. Gryph. — 29 Al. ap. Pareum, hoc incussum est mihi. Pronomen mihi deest in Lgg. hoc intus mihi C. quinque Pll. HI. 1. B. 1. Ven. C. Jnnt. — 31 Licetne informare HI. I.— 32 HI. 1. B. 1. C. Pll. quinque, 7iec mihi placens.

NOTiE

23 De Coclitum prosapia'] Horatius, coclites vocabantur: qui parvis ntris-

revera Codes, propter virtutem sin- que, ocellae sive ocelli.'

gularem, auctor fuit prosapiae cla- 30 Incomities] Id est, ' ad comitia

rissimje apud Romanes, de qua qui vocare.' Festus : ' Incomitiare signi-

nascerentur, etiam cum binis oculis, ficat, tale convitium facere, pro quo

nihiloniiniis Cnclites appellabantur, necesse sit in comitium, hoc est, in

Varro : ' Codes quasi odes, qui conventiim venire.'

unum haberet oculum.' Plinius : 32 Inforabis] Ad forum vocabis. ' Qui altero lumine orbi nascerentur,

CURCULIONIS ACT. III. 455

Sed hunc, quem quaero, commonstrare si potes,

Inibis a me solidam et grandem gratiam : 35

Lyconem quaero trapezitam. Ly. die mihi

Quid eura nunc quaeris? autcujatis? Cu. eloquar.

Ab Therapontigono Platagidoro milite.

Ly. Novi edepol nomen : nam mihi istoc nomine,

Dum scribo, explevi totas ceras quatuor. 40

Sed quid Lyconem quaeris? Cu. mandatum 'st mihi,

Ut has tabellas ad eum ferrem. Ly. quis tu homo es ?

Cu. Libertus illius, quem omnis Summanum vocant.

Ly. Summane, salve: qui Summanus? fac sciam.

Cu. Quia vestimenta, ubi obdormivi ebrius, 45

Summano : ob earn rem me omnes Summanum vocant.

Ly. Alibi te meliu'st quserere hospitium tibi :

Apud me profecto nihil est Summano loci :

Sed istum, quem quaeris, ego sum. Cu. quaeso, tune is es

Lyco trapezita? Ly. ego sum. Cu. multam me tibi 50

Salutem jussit Therapontigonus dicere,

Et has tabellas dare me jussit. Ly. mihin'? Cu. ita.

Cape, signum nosce : nostin'? Ly. quid ni noverim?

magno et insigni beneficio: quaro Lyconem argentarium. Ly. A]Hri mihi quare eum quarts jam? out cigas es? Cur. Aperiam. Venio ab milite Therapontigono Platagidoro. Ly. Per cedem Pollucis novi hoc nomen : nam dum scribo, explevi hoc nomine quatuor paginas integras. Verum quare quceris Lyconem ? CuR. Mihi imperatum est, ut ad eum deferrem has literas. Ly. Quis es tu ? Cur. Libertus il- lius, quetn cuncti appellant Summanum, Ly. Salve, Summane. Qui ? Summanus? fac noscam. CuR. Quoniam quando obdormivi temvlentus alicnbi, rapio vestimen- ta eonini qiiibuscum dormivi, sicut Summanus : idcirco cuncti me appellant Sum- manum. Ly. Prastat te parare do7nicilium alibi. Sane non est locus pro Sum- mano : sed ego sum iste quem quaris. Cur. Esne tu ille Lyco nummularius? Ly. Ego sum. Cur. Therapontigonus mihi maridavit ut tibi dicam salutem, et imperavit me dare has literas. Ly. Mihinc? Cur. Ita: accipe, agnosce sigil- lum. Agnoscisnel Ly. Cur non noverim? in quo miles clypeatus dissecat ense

— 33 Al. ap. Pareum, neque forum. — 36 Lgg. trapezetnm.—Al C. mandatu'st mihi; PH. qiiinque, mandatum est. — 42 C. ad eum ferret ; Pll. qiiinque, ad eum ferrem. — 43 Ven. 6. Junt, quem omneis ; al.vett.9uem homines; C. et qiiinqiie PW.quem omnes. — 44 HI. 1. B. 1. quid suminanus. Lgg. face sciam. — 45 Qui vestimenta B. 1. ubi obdormivit ebrius Seal, ubi obdormivi ebrius C. PH. quinqiie, HI. 1. B. 1. Lgg.— 50 Lgg. trapezeta. — 51 B. 1. ore dicere.— 5i B. 1.

NOTiE

43 Summanum'\ Snmmus niaDiiim tonis more.' ' Siibmanare ' est ' sub Dens Pluto. Unde ' summanare ' est manes ducere.' Videtur hie jocum ' lapere.' ' Summani,' id est, ' Pin- captare ex aliusione * inanus.'

456 M. ACCII PLAUTI

Clypeatus elcphantum ubi machaera dissicit.

Cu. Quod istic scriptum est, id te orare jusserat, 55

Profecto ut faceres, suara si velles gratiam.

Ly. Concede, inspiciara quid sit scriptum. Cu. maxima,

Tuo arbitratu, dura auferara abs te id quod peto.

Ly. Miles Lyconi in Epidauro hospiti suo

Therapontigonus Platagidorus plurimam 60

Salutem dicit. Cu. meus hie est, hamum vorat.

Ly. Tecum oro, et quaeso, qui has tabellas afferet

Tibi, ut ei detur, quam istic emi virginem,

Quod te praesente istic egi, teque interprete,

Et aurum, et vestem : jam scis, ut convenerit. 65

Argentum des lenoni: huic des virginem.

Ubi ipsus? cur non venit? Cu. ego dicam tibi:

Quia nudius quartus, venimus in Cariam

Ex India : ibi nunc statuam volt dare auream

Solidara faciundam ex auro Philippeo, quae siet 70

Septempedalis : factis monumentum suis.

Ly. Quamobrem istuc ? Cu. dicam: quia enim Persas,

Paphlagonas, Synopeas, Arabas, Caras, Cretanos, Syros,

elephantem. Cur. Iste mandaverat a te rogare ut faceres quod est scriptum istic, si velles esse ejus amicus. Ly. Concede, videbo ijidd sit scriptum. Cur. Maxi- me, ut voles, dummodo consequar abs te id quod poslulo. Ly. Miles Theraponti- gonus Platagidorus dicit plurimam salutem Lyconi suo hospiti in Epidauro. CuR. Hie est 7neus, deglutit hamum. Ly. Rogo te, et obtcstor, ut detur ei qui tibi afferet has lileras, ea virgo quam emi hie, quod feci istic te prasente et te adjutore, ut detur etiam aurum et vestis. Scis jam ut convenerit: da pecu- niam lenoni : da illi virginem. Ubi est ipse ? quare non venit ? CuR. Ego tibi uperiam. Quuniama tribus diebus venimus in Cariam ex India, ubi rult dare nunc statuam auream snlidam fundendam ex auro Philippeo, quce sit septempedalis, ut sit monumentum suorum praclare factorum. Ly. Quare istud? Cur. Dicam. Quia ipse Fersas, Paphlagonas, Synopeas, Arabes, Caras, Cretanos, Syros, Rhodiam

nostin' nostra.— 5i HI. 1. B. 1. tibi machccra diligit ; Lgg. ubim. descicit; C. ubimachera dessicit ; PIL 1. 2. G. tibi m. dissicit. — .S6 Perfectum conj. Brantiiis. — 58 C- dum adferam; unde Parens conj. dum abferam, \. e. auferam, iiti legi- tiir in HI. 1. B. 1. et qninqiie PH.— 61 Yen. G. cumeus hie est — 67 HI. 1. ego dicam tibi hodie. — 73 Sinopas HI. 1. B. 1. C. et quinque PH. Sytiopas Lgg.

NOTiE

5A Dissicit] Dissecat, antique die- a •cum' et 'do, das;' non * condo, turn, ut in usu est ' condo, coudis/ condas.'

CURCULIONIS ACT. III. 457

Rhodiam atque Lyciam, Perediam et Perbibesiam,

Centauromachiam, et Classiam Unomaminiam, 75

Libyamque oram omnem Conterebroraiam,

Dimidiam partem nationum usque omnium

Subegit solus intra viginti dies.

Ly. Vah ! Cu. quid mirare? Ly. quia enira in cavea si

forent Coiiclusi, itidem uti pulli gallinacei, 80

Ita non potuere uno anno circumirier. Credo, hercle, te esse ab illo : nam ita nugas blatis. Cu. Immo etiam porro, si vis, dicam. Ly. nihil moror : Sequere hac; te absolvam, qua advenisti gratia. Atque eccum video. Leno, salve. Le. Di te araent. 85 Ly. Quid hoc, quod ad te venio? Le. dicas quid velis. Ly. Argentum accipias, cum illo mittas virginem. Le. Quid, quod juratus sum ? Ly. quid id refert tua, Dum argentum accipias ? Le. qui monet, quasi ad-

juvat.

atque Lyciam, Perediam et Perbihesiam, Centauromachiam, et Classiam VnO' mammiam, Libyamque, et oram omnem Conterebromiam, dimidiam partem natio- num usque omnium subeg it solus intra viginti dies. Ly. Vah! Cur. Quid ad- miraris? Ly. Quia si essent inclusi in cavea, %it pulli gallinacei, non possent ita circumiri uno anno. Credo per Herculem te pertinere ad ilium, adeo deblateras nugas. Cur. Immo adhuc plura dicam, si placet. Ly. Non euro ista : sequere hac : exequar ea propter quce advenisti : et ecce eum video. Salve, leno. Le. Dii te ament. Ly. Scisne quarc ad te venio ? Le. Die quid velis. Ly. Accipe ar- gentum, mitle virginem cum illo. Le. Quid, quod juravi traditurum virginem Phcedromo ? Ly. Quid tua interest, dummodo accipias pecuniam ? Le. Qui mo-

Arabes HI. I. B. C. et quinqne Pll. Arabos margo ed. Groiiov. — 74 RhodiaC, Rhodiam quinqne Pll. et perheliam HI. 1. B. 1. Perrehdiam et perheblesiam C. rediatn et Perheliam PI. 6. Perhediam et Perheliam Pll. 1. 2. 3. Perediam PI. 4. Perediam et Bibesiam Ven. 6. — 75 Pi. 4. et classem iinomanniam. — 76 Conteno- bromiam C. cum terebromia PI. 3. et PI. 4. a m. pr. cum terrebromia PI. 6. Contenebromiam Lgg. Conterebromiam Pil. 1.2. et PI. 4. a in. sec. — 78 C. so- lus interea. — 80 C. et quinqne Pll. ut pulli. — 82 Gnil. te esse ab illo jam : ita enim nugas. If c. C. qninqne Pll. HI. 1. B. 1. alii codd. nam ita ; hgg. illo: ita nugas blattis ; HI. 1. blactis. — 84 C. ted absolvam. Lgg. qua venisti. — 90 HI.

NOTjE

74 Perediam et Perbibesiam vino feracem, ant Baccliosacram, qui

Conterebromiam'^ Fictae snnt a poeta ' Bromins' appellatnr. Festus:'Per-

voces. Duae prioiae faciles, ultima ediam et Perbibesiam Plautus qnan-

ab assiduitate bibendi dicitur ' bro- do dixit, intelligi voluit cupiditatem

mia trita et contrita regio.' Per edendi et bibendi.' ' bromiam ' intelligit, aut regionem

458 M. ACCII PLAUTI

Sequimini. Cu. Leno, cave in te sit mihi mora. 90

net, quasi adjuvat. Sequimini. Cur. Cave, leno, ne me retardes.

1. siet morari mihi ; B. 1. Pll. 1. 2. 4. 6. sit morari mihi; C. mora mihi. Voces, sit mihi mora, desunt in PI. 3.

ACTUS QUARTI SCENA PRIMA.

CHORAGUS.*

Edepol nugatorem lepidum lepide hunc nactu'st Phae-

dromus. Halophantam an sycophantam hunc raagis esse dicam

nescio. Ornamenta, quae locavi, metuo ut possim recipere : Quanquam cum istoc mihi negoti nihil est: ipsi Phaedromo Credidi ; tamen asservabo : sed dum hie egreditur foras, 5 Commonstrabo, quo in quemque hominem facile inveniatis

loco,

Chob. Per cedem PoUucis Phadromusinvenit pulchre hunc nugatorem festivum. Nescio utruin halophantam an sycophantam a]ti)elUm. Vereor ne non possim recipere ornamenta qiuc locavi, quamvis nihil mihi est rci cu7n illo. Credidi Phccdromo ipsi : tamen custodiam. Ferum intereadum hie prodit foras, judicabo in quo loco reperia- tis facile quemvis hominem, ne laboret plus junto, si velit convenire quempiam vel

2 Kalophantam Pll. 1. 2. 3. 6. et C. a m. sec. Kalophantem C. a m. pr. OJo- phantam pro var. lect. in PI. 1. Halophantam PI. 4. a m, pr. Halophantam Gro- nov. Alopantam al. ex Festo. Hunc halophantam an sycophantam esse magis Lambin. hunc magis hoc esse HI. 1. B. 1. hunc magis dicam nescio, omisso r^ esse, Ven. C. Jnnt. hoc magis hunc esse PI. 4. magis esse dicam C. Pll. 1. 2. 3. 6 — 3 Pll. I. 2. 3. 4. 6. C. HI. 1. B. 1. et Lgg. metuo haud possim.— 5 Pll. 1. 4. 6. regreditur ; C. egreditur, — 6 Voc. facile deest in HI. 1. 2. B. 1. Ven. 1. 6.

NOT^

* Choragus] C horagus, ut Grdecum /)a7i<am: * Halapanta significat omnia

sonat, est qui ducit cliorum. Chorus mentientem; airh rrjs a\7jy, id est,

autera est id quod ant dicitur aut 7rAd>7js, et aTravra.' Sed visum est aliis

canitur inter duos actus. Est et qui melius Halophantam, irapa tV S^«,

e re sua cliorum conducit, sen scenam quo notet impostorem marinum; sicut

exhilarat clioro conductis histrioni- per sycophantam, irapa, rb (tvkov, urba-

bns. Hie choragus est, qui locat num. Jamjam enim Curculio rever-

ornamenta scenica histrionibus. sus mari ex Caria.

2 Halophantam} Festus legit Hula-

CURCULIONIS ACT. IV. SC. 1. 459

Ne nimio opere sumat operam, si quem conventum velit, Vel viiiosum, vel sine vitio : vel probura, vel improbura. Qui perjurum convenire volt hominem, mitto in comitium. Qui mendacera et gloriosum, apud Cloacinae sacrum. 10 Ditis, damnosos maritos sub basilica quaerito. Ibidem erunt scorta exoleta, quique stipulari solent : Symbolarum collatores apud forum piscarium : In foro infimo boni homines, atque dites ambulant : In medio propter canalem, ibi ostentatores meri : 15

Confidentes, garrulique, et malevoli supra lacum. Qui alteri de nihilo audacter dicunt contumeliam, Et qui ipsi sat habent, quod in se possit vere dicier. Sub veteribus, ibi sunt qui dant, quique accipiunt fcenore. Pone sedem Castoris, ibi sunt, subito quibus credas male : In Tusco vico, ibi sunt homines, qui ipsi sese venditant : In Velabro vel pistorem, vel laniura, vel aruspicem, 22 Vel qui ipsi vortant, vel, qui alii subvorsentur, praebeant.

vitiosum vel sine vitio, vel bonum vel malum. Qui vull adire hominem perjurum, mitto in comitium : qui mendacem et superbum, apudfanum Cloacina : qucero stib basilica maritos dites profusos. Erunt ibidem meretrices exoleta, et qui solent facere sti- pulationes : qui conserunt symbolas apud forum piscium : boni homines et dites ex- patiantur in foro imo : in medio, juxta canalem, sunt in eo loco ostentatores meri, confidentes, garruli, et malevoli supra lacuyn. Qui inferunt aliis contumeliam de nihilo, et qui ipsi habent satis quod possit did vere in se. Sub veteribus tabernis $unt qui dant et recipiunt fcenore. Pone cedem Castoris sunt quibus tu male des pecuniam extemplo. Homines qui sese vendunt ipsi, sunt in vico Tusco : ii qui vel fraudant ipsi pistorem, vel lanium, vel aruspicem, vel qui adjuvant alios in iisdem

Bon. Junt. — 9 Al. ap. Pareum, ito in comitium. — 10 B. 1. apud clonic sacrum. — 12 Lgg. exstipulari ; C. quinqiie Pll. HI. 1. B. 1. stipulari. — IG Confiientes C. — 18 HI. 1. B. 1. quid ipsis possit ; Lgg. C. Pll. 4. 6. quod in se possit ; PI. 3. quod ipsus possit ; PI. 2. quod ipse possit ; PI. 1. quod ipsi possit. — 20 Gruter. delet cedem. — 23 HI. 1. a ro. sec. ut subvorsentur ; C. et quincjue Pll. vel qui alii subcersentur ; Aid. Junt. subversandos ; al. ap. Pareum, subvertendos. —

NOTiE

9 Comitium] Locus habendis conii- 12 Exoleta] Festns : ' Exoletns qui tiis designatus. olesceie, id est, crescere desiit.'

10 Cloacina sacrum] Piimi Roroani 15 Canale7n] Festus : ' Canalicolas cum in cloaca reperlsseut effigiem, forenses homines panperes, diet! quod quam esse numinis aibitrabantur, ei circa canalem fori consisterent.' eodem loci aram struxerunt, et Cloa- 23 Vortant] Id est, versuram fa- cinam appellarunt. ciunt ; id est, aes alienum, coDtracto

11 Sub basilica] Unde subbasilica- aere alieno, alio dissolvunt. ni, basilicanus, basilicarius.

460 M. ACCU PLAUTI

Ditis, damnosos maritos apud Leucadiam Oppiam. Sed interim fores crepnere : linguae moderandum est mihi. 25

fraudandis, in Velabro. Apud Leucadiam libertam Oppiorum sunt mariti divites prodigi. Sed intereafores creptiere. Parcendum est linguce.

24 Hunc vs. pro gloss, habet Pareus. Extat tamen in codd. C.HI. 1. B. et quinque PII. Operiam PI. 1. a m. pr. et PI. 2. namque apud Lecadiam Opium PI. 6. Oppiam iu C. et reliquis PH. item in PI. 1. a ni. sec.

NOTiE

24 Leucadiam Oppiam] Intelligit quas erat static maritis niaiis. forsitan aedes Oppii cnjusdam, ad

ACTUS QUARTI SCENA SECUNDA.

CURCULIO, CAFPADOX, LYCO.

Cu. I TU pree, vivgo : non queo, quod pone me est, servare. Et aurum, et vestem omnem suam esse aiebat, quicquid

hasc haberet. Ca. Nemo it inficias. Cu. attamen meliusculum est mo-

nere. Ly. Memento promisisse te, si quisquam banc liberali Caussa manu assereret, . mihi omne argentum redditum

i", 5

Minas triginta. Ca. meminero : de istoc quietus esto;

Cur. Proficiscere tuante, otirgo! nequeo observare quod est pone me. Dicebat miles et aurum et omties ejus vestes, et quwcumque ilia possideret, ad se perlinere. Ca. Nemo negat. Cur. Verumtamen est melius admonere. Ly. Recordare te esse pollicitum, si atiquis illam in libertutem assereret, mihi reddendum omnem pccuniam, videlicet triginta minas. Ca. Recordabor : esto quietus de hoc; et

1 Prodi virgo C. Prode virgo ab al. m. a tertia vero mann, Ei tu pra virgn; particiila jirce deesi in quinque PII. Ei tu prode virgo cod. Camer. in marg. ed. Gronov. nequeo Lgg. — 2 C. ap. Pareum, cuique hac haberet ; Camer. in marg. ed. Gronov. cuiquam ; et sic Lgg. quicquid hie haberet PH. 2. 3. 4. 6. quicquid ha:c haberet PI. 1. HI. 1. B. 1. esse deest in qiiibnsdam edd. ante Pa- leum ; extat vero iu C. PII. quinque, HI. 1. B. 1.— 5 Causam HI. 1. B. 1. red- ditum Jiri C. et PI. 1. argentum fri, exclusa voce redditum, PI. 2. redditum fieri Pll. 3. 4. reditum fieri PI. G.firi redditum Lgg.— 0 Mss. Camer. in marg.

CURCULIONIS ACT. IV. SO. 2. 4G1

Et nunc idem dico. Cu. et commeroinisse ego hgec vo-

1am te. Ca. Memini, et mancipio tibi dabo. Cu. egon' ab lenone

quicquam Mancipio accipiam ? quibus sui nihil est, nisi una lingua, Qui abjurant, si quid creditum est : alienos mancupatis, 10 Alienos raanumittitis, alienisque imperatis ; Nee vobis auctor ullus est, nee vosmet estis ulli. Item genus est lenonium inter homines, meo quidem animo, Ut muscae, culices, pedesque, pulicesque, Odio et malo et molestiae : bono usui estis nulli. 15

Nee vobiscum quisquam in foro frugi consistere audet. Qui constitit, culpant eum, conspuitur, vituperatur: Eum rem fidemque perdere, tametsi nihil fecit, aiunt. Ly. Edepol lenones, meo animo, novisti, lusce, lepide. Cu. Eodem, hercle, vos pono et paro : parissumi estis

iibus. 20

nunc dico idem. Cur. Et ego volam te recordari hujus rei. Ca. Recordor, et iihi dabo quasi de mea re. Cur. Accipiamne ego (juicquam a lenone, quasi sit id ejus ? qui nihil fiahent nisi linguam, qua negant perjurio, si est creditum aliquid. Capi- tis manu alienos, mitlitis manu alienos, dominamini in alienos ; et nullus est qui vobis vendat rem suo periculo, nee vosmet venditis ulli vestro periculo. Lenones sunt inter homines, meo quidem judicio, veluli muscce, et culices, et pediculi, et pu- lices. Estis odio, et molestice, et incommodo, nulli bono usui, nee quisquam frugi audet versari vobiscum in foro : qui consistit vobiscum, culpatur, conspuitur, vitu- peratur: dicunt eum amittere rem et fidem, etiamsi agit nihil. Ly. Per cedem Follucis lenones novisti meo animo, lusce, festive. Cur. Per Herculem, vos repo- no et refero in eundem numerum. Vos estis simillimi us. li certe venules sunt in

ed. Gronov. meminero de istoc, quietus esto. — 7 Qiiidam codd. ap. Pareiim, ego hoc; pronomen fg-o deest in aliis.— 8 Edd. qua^dam veit. egon ut ab le- none; Lc;g. egone ab lenone. — 9 31. occipiam C. Pll. 3. 4. 6, 31. accipiam Pll. 1. 2. — 10 Quid a. si quid Pll. quinque ; Qui a. si qui C. el Lsr<?. — 12 Nee vobis adactor HI. 1. a ni. pr. ullu'st C. 7iec v. testis Parens et al. vett. nee v. estis C. quiuque Pll. HI. 1. et B. 1.— 14 Uti muscceque edd. quaedam vett. Vt muscce, culices Lgg. HI. 1. B. I. C. et quinque Pll. — 16 Nee quisquam vobiscum HI. 1.— 17 C. a in. pr. et quinque VU. conspieilur ; Cam. sec. conspuitur. —20 C. Pll. 2. 3. 4. Lgg. B. 1. hibus ; et sic legit Priscian. ibus HI. 1. Pll.

NOTJE

8 3Iancipio dabo] ' Mancipio dare ' enain perjurio negare. Virgil. ' abju-

alicui, est ita dare, ut quod erat antea rataeque rapinae.'

dantis, deinde fiat accipientis, et 12 Auctor tdlus est] Auctoris est

evictionis periculuni in se recipere : rem periculo suo vendere, vendre

vendre avec garantie- avec garantie,

10 Abjurant] Abjurant est, rem ali- 20 Iibus] Id est, iis.

462 M. ACCII PLAUTI

Hi saltern in occultis locis prostant, vos in foro ipso. Vos foenore, hi male suadendo, et lustris lacerant homines. Rogitationes plurimas propter vos populus scivit, Quas vos rogatas rumpitis : aliquam reperitis rimam : Quasi aquam ferventem, frigidam esse, ita vos putatis

leges. 25

Ly. Tacuisse mavellem. Ca. au ! male meditate male

dicax es. Cu. Indignis si male dicitur, maledictum id esse dico: Verum si dignis dicitur, benedictum 'st, meo quidem animo. Ego mancipem te nihil moror, nee lenonem alium quem-

quam. Lyco, nunquid vis ? Ly. bene vale. Cu. vale. Ca. hens

tu, tibi ego dico. 30

locis absconditis, vos in foro ipso. Vos voratis homines fanore, hi male suadendo interimuni in lustris. Populus rogavit complures leges propter vos, quas vos per- fringitis rogatas, quando invenitis nonnuUam rimam: vos existimatis leges ita sese habere, ut aquam viodo ferventem, jam frigidam. Ly. Mallem tacuisse. Ca. Auh ! es contumeliosior, et accedis hue meditatus ad maledicendum. Cur. Si ma- ledicatur immeritis, existimo id esse maledictum: verum si dicitur meritis, est benedictum mea quidem mente. Ego non euro te esse prcedem, nee quenquam alium lenonem. Lyco, visne aliquid? Ly. Vale bene. Clr. Vale. Ca. Heus tu!

1. 6. iihus Ven. 6. Junt. Gryph. et recentt. — 21 His C. nnde Parens conj. Hii, tit exlat in PI. 1. in voro ipso C. — 23 Lgg. scivit populus.— 25 ' Hee duas voces, frigidam esse, extant quidem in omnibus Mss. nostiis ; sed planissime videntur otiosae.' Parens. Idem sentit Brantins. ita v. p. legem Lgg. — 26 Ta- cuisse mallem Lgg. C. HI. 1. B. 1. hand vel in male meditantem B. I. Pll. 1. 4. 6. haud in male meditantem maledicaris PI. 2. haud in male vel meditantem HI. I. an male meditate maledicaxes C. haud in male meditantem male dicassis Ven. 6. Jnnt. Brix. Gryph. al. vett. Au! in male meditantem maledicaxes al. ap. Lang. au male meditare Lgg. — 27 Lgg. maledictum esse, hamh'in. esse duco ; HI. 1. B. 1. C. et quinque Pll. esse dico. — 30 Num quid me vis, oniisso nomine Lyco,

HOTJE

23 Rogitationesli Tribunitias leges, male dicassis. Dicassis pro dixeris.

plebisciia. Veteribus enim ' dicere ' et ' dicare;'

25 Quasi aquam ferventem^ Compa- ' lavere ' et ' lavare,' unde ' lavi ' in ratio siimta ex trivio, sed apposita. praeterito ; ' tonere ' et ' tonare ; ' Aquam x'ldeWcetfervetitem tangere ne- ' boere ' et ' boare.'

mo audet ; frigidam factam nemo for- 29 Mancipem te] ' Manceps,' prses, niidat. Leges recens latse, formida- fideijussor, caution. Pollicetur em- biles; vetustae spernnutnr. tori se periculum pr£estiturum : g^a-

26 Male meditate male dicax es] Alii rantie. et melius, Haud in male meditantem

CURCULIONIS ACT. IV. SC. 2. 463

Cu. Eloquere, quid vis? Ca. quaeso, ut banc cures, bene

ut sit isti. Bene ego istam eduxi meas domi et pudice. Cu. si hujus

raiseret, Ecquid das, qui bene sit? Ca. malum. Cu. tibi opus

est hoc, qui te procures. Ca. Quid, stulta, ploras? ne time ; bene, hercle, vendidi

ego te. Fac sis bonge frugi sies : sequere istum bella belle. 35

Ly. Summane, numquid nunc jam me vis? Cu. vale at-

que salve ; Nam et operam et pecuniam benigne praebuisti. Ly. Salutem raultam dicito patrono. Cu. nuntiabo. Ly. Numquid vis, leno ? Ca. istas minas decern, qui me

procurem, Dum melius sit mihi, des. Ly. dabuntur : eras peti ju-

beto. 40

Ca. Quando bene gessi rem, volo hie in fano supplicare. Nam illam minis olim decem puellam parvolam emi. Sed eum, qui mihi illam vendidit, nunquam postilla vidi: Periisse credo : quid id mea refert ? ego argentum habeo. Quoi homini Dei sunt propitii, lucrum ei profecto obji-

ciunt. 45

egntibidico, CvR. Die quid vis? Ca. Rogo,ut cures hanc,ut sit bene isti. Egoedu.- cavi bene et pudice istam mece domi. Cuk. Si te miseret ejus, quid das, qno sit laute ? Ca. Malum. Cur. Et tibi opus est hoc quo te cures melius. Ca. Quid lacrymaris, insana ? ne metue ; ego te care vendidi, per Herculem. Da operam ut sis bonce frugi. Sequere hunc belle. Ly. Summane, mihi vis aiiquidjam? CuR. Vale et salve ; nam prabuisti liberaliter et operam et pecuniam. Ly. Dicito patrono multam sa- lutem. Cur. Nuntiabo. Ly. Visne aliquid, leno? Ca. Numera decem viinas, quibus me procurem, intereadum sit melius. Ly. Dabuntur: eras manda peti. Ca. Quandoquidem bene gessi rem, volo sacra facer e hie in templo : nam emi illam puellam parvulam olim minis decem. Verum nunquam vidi postea eum qui mihi illam vendidit; credo periisse: quid mea refert ! Ego habeo argentum. Dii ob- jiciunt lucrum sine dubio ei homini, cui sunt faventes. Nunc dabo operam rei divi-

B. 1. Lyco, num quid me vis HI. 1. ego tibi dico HI. 1. — 31 C. et qiiinqne PII. bene sit isti; al. ut bene sit isti. — 33 Ecquod das quod bene Lgg. Equid das quod bene HI. 1. et ut bene in niarg. qui me procurem al. ap. Pareiim ; qui te procu- res C. et qninqiie Pll. — 35 Fac sis bene HI. 1. B. 1. bona: HI. 1. in maig. — 37 HI. 1. bene prabuisti ; et in niaig. benigne. — 39 Num quid me vis HI. 1. a m. sec. — 40 Al. ap. Pareum, melius sit; C et qiiatuor Pll. melius fit. Pll. quin- que dabunt. — 43 HI. 1. B. 1. vendidit illam, — 44 Perisse HI. 1. quid mea refert

464 M. ACCIl PLAUTI

Nunc rei divinae operam dabo : certum est bene rae curare.

ncc. Deliberatum est me bene tractare.

G. — 45 Cui h, dii HI. 1. obiciunt quatuor PU. C HI. 1. lucrum est profecto op- tumum Palm, et Lgg. — 46 C. quinque Pll. et B. 1. certum sit ; HI. 1. certum scit ; Ven. 6. JuDt. Giypli. al. vett. certu'st ; al. certum'st.

ACTUS QUARTI SCENA TERTIA.

THERAPONTIGONUS, LYCO.

Th. Non ego nunc mediocri incedo iratus iracundia ;

Sed eapse ilia, qua excidionem facere condidici oppidis.

Nunc nisi tu mihi propere properas dare jam triginta minas,

Quas ego apud te deposivi, vitam propera ponere.

Ly. Non edepol nunc ego te mediocri macto infortunio : 5

Sed eopse illo, quo mactare soleo, quoi nihil debeo.

Th. Ne te raihi facias ferocem, aut supplicare censeas.

Ly. Nee tu me quidem unquam subiges, redditum ut red- dam tibi,

Nee daturus sum. Th. idem ego istuc quom credebam, credidi

Te nihil esse redditurum. Ly. cur nunc a me igitur petis? 10

Th. Scire volo quoi reddidisti. Ly. lusco liberto tuo,

The. Ego sum nunc incitatus non mediocri ira ; verum ea ilia qua soleo exscin- dere urbes. Nunc nisi tu acceleras mihi numerare celeriter triginta minas, quas ego deposui apud te,festina oppetere mortem. Ly. Per cedem Pollucis ego macto jam te malo non mediocri : verum eo ipso quo soleo mactare eum cui debeo nihil. The. Nee te prabeas mihi elatum, aut existimes me tibi futurum supplicem. Ly. Ntc unquam tu me cages ut tibi restituam jam restitutum, nee sum daturus. The. Quando ego tibi credebam illud, idem credidi te redditurum esse 7iihil. Ly. Quure ergo a me postulas nutic? The. Cupio 7wsse cui reddidisti. Lv. Tuo liberto

2 ligs- Sed eopse quo. Pll. c\\\\n(\ne qua excidilionem ; al. ap. Pareuni, ^ua exscidionem ; C qua excidionem. — 3 Both, legendnm censet, properas danere triginta. — A C. aput te. C. Pll. qninque, HI. I. B. l.Ven. 1. Bon. Ven. 6. Brix. al. vett. deposui. HI. 1. B. 1. propera deponere. — 6 Sed eapse ilia qua HI. 1. B. 1. et quinque Pll. eopso C. Sed eopso illo quo Pll. 2. 6. a m. sec. quoi non debeo HI. 1. a m. sec. — 7 Ven. 6. Jmit. Gryph. hatid supplicare; C. quin- que Pll. HI. 1. B. 1. aut supplicare.— \0 Lgg. qur nunc. — 11 Lusco, quasi no-

NOTyE

1 Iratus iracundia] Atticisinus priniis Roinanae linguae saeculis usitatus.

CURCULIONIS ACT. IV. sc. 3. 4G5

Is Summanum se vocari dixit : ei reddidi.

Qui has tabellas obsignatas attulit. Th. quas tu mihi ta-

bulas ? Quos tu mihi luscos libertos? quos Summanos somnias? Nee mihi quidem libertus ullu'st. Ly. facis sapientius, 15 Quam pars latronum, libertos qui habent, et eos deserunt. Th. Quid fecisti ? Ly. quod mandasti, feci tui honoris

gratia ; Tuum qui signum ad mo attulisset, nuntium ne spernerem. Th. Stultior stulto fuisti, qui iis tabellis crederes. Ly. Quis res publica et privata geritur, nonne iis crede-

rem ? 20

Ego abeo: tibi res soluta 'st recte: bellator, vale. Th. Quid valeam ? Ly. at tu aegrota, si lubet, per rae,

aetatem quidem. Th. Quid ego nunc faciam ? quid refert me fecisse regibus, Ut mihi obedirent, si hie me hodie umbraticus deriserit?

cocliti : is dixit se appellari Sum7tianum : ei reddidi qui attulit has tahulas obsig- natas. The. Quas tabulas mihi nanas ? Quos libertos coclites, quos Summanos mihi navras tu? Equidem nullum habeo libertum. Ly. Agis sapientius quam plerique milites qui habent libertos, et eos deserunt. The. Quid fecisti? Ly. Feci quod imperasti, tui honoris causa, ne viderer aspernatus nuntium qui ad me attulisset tuum signum. The. Fuisti amentior amentissimo, qui habuisti Jidem iis tabulis. Ly. Nonne haberem jidem iis quibus res privata et publica administratur ? Ego proficiscor : res tibi est soluta recte. Vale, miles. The. Quid valeam? Ly. At tu tEgrota per me licet, si lubet, et totam wtatem quidem. The. Quid agam ego nunc? Quid prodest me adegisse reges, ut mihi obtemperarent, si hie imbellis me ludificatus fuerit hodie ?

men propriiim, Lgg. Ven. 6. Jiint. — 12 Ecld. queedam vett. et Both, eji reddi- di; C. Pll. quinqiie, HI. 1. B. 1. ei reddidi.— IS Pronomen mihi, quod servant C. HI. 1. B. 1. et qiiinqiie Pll. deest in add. quibiisdam vett. tabellas H. M. Ven. 1. 2. Med. Jnnt. — 14 Tu mihi Lgg.— 15 Ven. 6. Junt. Gryph. libertu'st ullus ; HI. 1. B. 1. Lgg. C. et qiiinqiie Pll. libertus idlu'st. — 16 Quam pars le- notium HI, 1. B. 1. C. quinque Pll. Med. 2. Ven. 1. Bon. Ven. 6. Junt. Arg. 3. — 17 Quid feci, quod C Quid /ecis^i quinque Pll. HI. 1. gratiam C. — 19 H. G. M. et Both, qui his tabulis. — 20 HI. 1. B. 1. non eis ; C. non is — 21 Ego ha- beo tibi res solutas recte HI. 1. B. 1. C. et Pll. quinque, Ven. 1. Bon. Med. 2. Arg. 3. Ven. 6. Junt. Gryph.— 22 Both. Quivaleam? C. si juvet per me ; HI. 1. Pll. 3. 6. H. si vives per me quidem cetatevi ; B. 1. Pll. 1. 2. M. si vivis per me quidem etatem ; PI. 4. si vivet per tne quidem cetatem. — 24 C. obadirem ; Pll. quinque, HI. 1. B. 1. obedirent. HI. 1. a ni. pr. U7nbratus.

NOTiE

16 Latronum'] Id est, militum. 24 Umbraticus'] Vox et per con-

21 Bellator, vale] Lyconis trapezi- temtum dicta de trapezita, qui pro-

tac ad bellatorem Tlierapontigonum cul ab armis in umbra vivit; miles

vox risu plena, admixto contemtu. in luce et gloria.

Delph. et Var. Clas. Plant. 2 G

466 M. A ecu PLAUTJ

ACTUS QUARTI SCENA QUARTA.

CAPFADOX, THERAPONTIGONUS.

Ca. Quoi homini Diisunt propitii, ei non esse iratos puto*

Postquam rem divinam feci, venit in mentem mihi,

Ne trapezita exulatum abierit, argentiim ut petara :

Ut ego potius coraedim, quarn ille. Th. jusseram salvere

te. Ca. Therapontigonoplatagidore, salve : salvus quom ad-

venis 5

In Epidaurum, hie hodie apud me nunquara delinges salera. Th. Bene vocas : verura vocata res est, ut male sit tibi. Sed quid agit mcum merciraonium apud te ? Ca. nihil

apud rae quidem. Ne facias testes : neque equidem debeo quicquara. Th. quid

est? Ca. Quod fui juratus, feci. Th. reddin', an non, virgi-

nem, 10

Priusquam te huic raeac machaera? objicio, mastigia? Ca. Vapulare ego te vehementer jubeo : ne me territes :

Ca. Non existimo Deos esse infensos ei homini cui favent. Postquam obivi rem dicinnm, mihi venit in animum ut petam pecuniam nb ai's^entario : ut ego potius comedam quam ille. The. JSIandacermn te salvere. Ca. Therapontig"no}dntngi- dore, S(dve : quando advenis salvus in Epidaurum, non delinges satem hodie apud me. The. Invitas urbane : sed es vucatus ad infortunium. Sed quid facit apud te puella quam mercatus sum ? Ca. Puetla nihil facit apud me : ne uppclles testes ; neque deheo quicquam. The. Quid est? Ca. Feci quod juravi me facturum. The. Restituisne virginem, furcifer, anteqiiam te obtrunco hoc meo gladio. Ca. Ego te jubeo poenas dare ingentes, Ne me territes: ilia est abducla : te sic exci-

1 Quoi hominum G. PI. 2. homini dee^t in PI. 4. — 3 Ne trapezeta Lgg. exul- latum C. a ni. pr. et Pll. qiiinc]ne ; exulatum C. a m. sec. ut petal B. 1. et HI. 1. a ni. pr. — 4 Edtl. qnaedam vett. jusserim ; C. qninqne Pll. HI. 1. B. 1. jusse- ram.— 5 Theraponligone Platagidore G. M. H, et Both. — 8 Sed quid agat HI. 1. Sed quod agit B. 1. Sed quid agit C. et tres Pll. apud me quidem desuiit in Lgg.— 11 PI. 3. et C. obicio. C. machera.— 12 C. PI. 4. am. sec. Pll. 1. 6.

NOTJE

5 Salvus quom advenis'] Ellipsis, quo Somnins Capito refert, turn dici ' gandeo.' Voussoiezle bienvenu. For- solitnm esse, cum vellent minantibiis inula gratulantium de aniici adventn. significare, se eos negligere et non

12 Vapulare] Festus: ' Vapnla Pa- curare, freios jure libertatis.' Lex piria, in proverbio antiquis fuit: de enim Papyria, id est, in Papyrium

CURCULIONIS ACT. IV. sc. 4. 467

Ilia abducta est: tu auferere hinc a me, si pcrj^es mihi Male loqui profecto : quoi e^o, nisi malum, nihil debeo. Th. Miliin' malum minitare ? Ca. atque edepol non mi-

nitabor, sed dabo, 15

Mihi si pergis molestus esse. Th. leno minitatur mihi ? Meajque pugnae praeliares plurimaj obtritas jacent? At ita me machaera et clypeus

Bene juvent pugnantem in acie : nisi mihi virgo redditur, Jam ego te faciam ut hie formicae frustillatim difierant. 20 Ca. At ita me volsellae, pecten, speculum, calamistrum

meum Bene me amassint, meaque axicia, linteumque extersum; Ut ego tua magnifica verba, neque istas tuas magnas minas Non plurisfacio, quam ancillam meain, quae latrinam lavat. Ego illam reddidi, qui argentum a te attulit. Th. quis is

est homo ? 25

pinin, ut sis auferendus alienix 7nanibus, si perges mihi esse molestus : eso non tibi debeo aliiid, nisi in/tntunium. The. Mihine minitaris maluinl Ca. Et per adem Foltucis nun modo ininitubor, sed infiigmn, si pergis mihi esse incommodttt. The. Leno mihi minitatur, et mea certnmina crtienln innumera jacent conlemta ? Sed macheera et clypeus ita me bene juvent decertnntem in acie; nisi mihi restituitur virgo, ego te jam cnncidam adeo minutatim, vt formicie te differant. Ca. Sed vie volsellfp, pecten specxdum, calamistrum, forfices, et linteum ad extergendum me, ita bene anuiverint, ut ego nonfacio pluris tua magnifica verba, neque istas tuas mag- nas minus, quam ancillam meam qua lavat latrinam : ego reddidi puellam ei qui attulit argentum ate. The. Quis est is homo? Ca. Dicebat sese esse Summa-

jubeho ; Pll. 2. 3. videbo ; PI. 4. a ni. ))r. jubeo. — 13 Ilia abdncia 'st hgg. — 14 3Iale eloqui Pll. 1. 2.4. 6. C. Hi. 1. Male loqui PI. 3.— 1.5 Edtl. qiise- dani vett. non minitor ; C. et qiiinqiie I'll, non minitabor. — 17 Mi'cb pugncB Lgg- prelia res B. 1. Meaque pugnce et pralia, et res plurimce Lamb. — 18 Paiei 1. et aliae edd. et clypeus, et lorica, et cassida juvent. — 20 HI. 1. a m. pr. frustulatum. Forte hinc f. f. deferant : et sic roiij. Scriver. — 22 Sed amassint C. a ni. t>r. Sed me a. C. a m. sec. et quinqiie Pll. exicia Pll. 1. 2. 4. 6. axicia C. et PI. 3. extersui edd. qiiEedam vett. extersum C. et qiiinqne PH.— 23 HI. 1. magnas nugas. — 25 Lgg. argentum attulit. HI. 1. ad

NOT^E lata, fuit, ne quis in hominem libe- confictum. riiin qnicqnani anderet. 22 Axicia [exicia] Forex quo se-

17 Pugna praiiares] Quibus oppo- cantiir capilli. ' Exicaie,"exsecare :' niintur velitationes, dejustes combats, alii excutia, scops parvae, des brasses,

18 At ita me machccra et clypeus} des vergettes.

Formula jurandi, etjniaudo affirman- 24 Latrinam,} Lavatrinam, latri-

di, usitata militibus. nam. ' Latrina ' est balneum priva-

21 At ita me vohella} Juramentum turn, lenonium, ad exsibilandiiin militare

4G8 M. ACCII PLAUTI

Ca. Tuum libertum sese aiebat esse Summanum. TH.me-

um? Attat ! Curculio, hercle, verba mihi dedit, quom cogito. Is mihi annulum surripuit. Ca. perdidistin' tu annulum ? Miles pulchre centuriatus estexpuncto in manipulo. Th. Ubi nunc Curculionem inveniam ? Ca. in tritico fa-

ciliirae 30

Vel quingentos Curculiones pro uno faxo reperias. Egoabeo: vale atque salve. Th. male vale ; male sit dbi. Quid ego faciam? maneara an abeam? siccine mihi esse

OS oblitum? Cupio dare mercedem, qui illunc, ubi sit commonstret mihi.

num, ttmm liberlum ? The. Meumliherlum? Atat ! Curculio, per Herculem, mihi dedit verba, quando ego reputo. Is mihi suffurutus est annulitm. Ca. Tune perdidisti annulum ? Miles centuriatus est in manipulo expuncto. The. C^bi reperiam vuric Curculionem? Ca. In tritico facitlime efficiam ut invenias vel quingentos Curculiones pro uno. Egoabeo : v<dc, atque salve. The. Male vale : tibi sit male. Quid faciam 1 Mancam an proficiscar? Siccine mthi esse illusum ? Cupio dare mercedem ei qui mihi indicet ubi ille sit.

teattulit; B.l. ad fe afulit.— 26 EHd. qnaedam vett. cum codd. HI. 1. et B. 1. C. et Pll. qiiinque, esse aiebat sese. — 27 At curculio HI. 1. mihi verba dedit HI. I. B. 1.— 28 C. subrupuit. Lgg. prabuit. Ca. perdidist in annulum. — 29 Parei 1. pulchre excenturiatu'st ; C. pulchere centuriatus est ; Pll. quinque, pulchre centuriatus est. — 30 C. facillume. — 33 Quod ego,..sicine C.

NOTyE

29 Miles centuriatus'] In centuria ' pittacia,' ' breves,' ' laterciilum,'

scriptiis et ascriptiis. ' matricnlam,' referebanlur. In eas-

Expuncto in inanipulo'] Centnriati dem tabulas referebant nomina mor-

milites, sen script!, expungebantnr, tuonim, et notabant una 6. quia est

onles cassait, quando discedere a mi- initium Bdvaros, mors. Unde et reo-

litia cogebantur. Lecti niilites in rum froiiti inurebatur 6. ut victimis

tabulas et codices, quos vocabant justitiaj debitis.

ACTUS QUINTI SCENA PRIMA.

CURCULIO.

Antiquom poetam audivi scripsisse in tragoedia, Mulieres duas pejores esse, quam unam : res ita est.

CuR. Accepi veterem poetam scripsisse in tragoedia, duas mulieres esse nequiores

CURCULIONIS ACT. V. sc. 2. 469

Verum mulierem pejorem, quam haec arnica est Phaedromi, Non vidi, neque audivi, iieque pol dici, nee fingi potest Pejor, quam haec est : quae ubi me habere hunc conspicata

est annulum, 5

Rogat unde habeam : quid id tu quaeris ? quia mihi quae-

sito 'st opus. Nego me dicere : ut eum eriperet, manum arripuit mordicus* Vix foras me abripui, atque effugi : apage istanc caniculam.

una. Res se habel ita. Verum non vidi ncquiorem mulierem hac amica Phcedro- mi; neque audivi, neque per Pollucem dici potest, nee fingi deterior hac. Statim atque vidit me habere hunc annulum, rogat unde habeam. Quare tu rogas id? Quia mihi opus est quasito,inquit Planesium: recuso aperire. Arripuit mordi- cus manum, ut eum eriperet. Vix me proripui foras, et avfugi. Apage istam

1 Lgg. audivi pol. — 4 HI. a m. sec. neque p. d. neque fingi; HI. 1. am. pr. nee p. d. nee fingi. — 5 HI. 1. quam hac est me quce ubi hunc habere ; C. med ha- bere.—8 HI. 1. B. 1. C. et qiiinqiie Pll. arripuit. HI. 1. a ni. sec. atque au- fugi. HI. 1. Lgg. apage istam caniculam.

NOTyE

5 Quce ubi me habere hunc'] Hinc 8 Caniculam'] Sic Planesium virgo

incipit a.vayv(iipia-p.hs, id est, agnitio, appellatnr, ()iise adhibitis dentibiis ut qu2E in theatri disciplina vocatur ver- canis, annulum ab Curculione extor- uaculo nostro le dinouement. quere conata est.

ACTUS QUINTI SCENA SECUNDA.

PLANESIUM, PH^DROMUS, CURCULIO, THERAPONTIGONUS.

Pl. Ph^droiVie, propera. Ph. quid properem ? Pl.

parasitum ne amiseris. Magna res est. Ph. nulla est mihi: nam, quam habui,

absumsi celeriter. Pl. Tene. Ph. quid negotii est? Pl. rogita, unde is-

tunc habeat annulum:

Pla. Phadrome, accelera. Ph. Quid accelerem? Pla. Ne passus fueris abire l-'arasitum. Est magna res. Ph. Nullam habeo : nam absumsi velocissime omnemrem quam habui. Pla. Tene Curculionem, ne fugiat cum annulo. Ph. Quare ? Pla. Roga unde habeat istum annulum : meus pater portavit istum.

2 Acidal. Pl. celeriler Tene, Ifc. — 3 Teneo C. et quinqiie Pll. negoiiist

470 M. ACCII PLAUTl

Pater istum rneus gestitavit. Cu. at mea malertera,

Pl. Mater ei utcndum dederat. Cu. pater tuus rursum

tibi ! 5

Pl. Nugas garris. Cu. soleo : nam propter eas vivo fa-

cilius. Quid nunc? Pl. obsecro, parentesne meos mihi prohi-

beas? Cu. Quid? ego sub gemman' abstrusos habeo tuara matrem

et patrem ? Pl. Libera ego sum nata. Cu. et alii multi, qui nunc

serviunt. Pl. Enimvero irascor. Cu. dixi equidem tibi, unde ad

me hie pevvenerit. 10

Quoties dicendum est? elusi militem, inquam, in alea. Th. Salvos sum : eccom, quem quaerebam : quid agis, bone

vir? Cu. audio. Si vis tribus bolis, vel in chlamydem. Tii. quin tu is in

raalam crucem Cum boletis, cum bulbis : redde etiam argentum, aut virgi-

nera.

Cur. Sed per PoUucem soror mea tnntris. Pla. Mater ei commodaverat. Cur. Tuus pater rursum tibi commoduverat .' Pla. Nugaris. Cur. Soleo : nam id- circovivofacilius. Quid nunc? Pla. Obsecro,yruliibeasne mihi meos parentes? CtiR. Quid ? egone habeo tuam matrem et patrem inclusos sub gemma ? Pla. Ego sum nata libera. CuR. Et alii mulii, qui serviunt nunc. Pla. Enimvero irascor. CuR. Eipiidetn aperui tibi unde hie inciderit in meas manus. Quoties est dicendum? Fefelli militem, inquam, in alea. The. Sum salvus : ecce quem qucerebam. Quid agis, hune vir? Cl'R. Audio. Si tis ludam tribus jactihus talornm, vel in chlamydem. The. Quin tu is in malam crucem cum boletis et bulbis: redde mihi jam pecuniam, aut virginem. Cur. Quam pecuniam, quas tri-

Lgg.— 4 Paler isiunc HI. 1. gestavit qninqiie Pll. gestitavit Lgg. et C. ac pol mea Parei 1. sed illiul pol nei- in (;. ncc in Pll. ullis. reperitiir.— 5 Leg. pater ejus. Gnu. et Bipoiit. rursum mihi; C. pater lois risutn.— 7 C. et Pll. quin- que, parenlisne.—8 C. gemma.— 12 B. 1. HI. 1. a m. pr. eccom qucerebam, onusso T^ quem. — 13 HI. l.B. 1. velim chlamydem. C. tu eis in. Lgg. Suus

11 Elusil Donatiis: ' Eliidere est descendens, qiialem nunc subjiciimt

gladiatoriim, cnni vicerunt, et liido eqiiites no.stri balteo, et quam vora-

finem imposueriint.' miis nostra Wngw^, juste-aii-corps, e\-

13 Tribus bolis] b6\os, jactus. que ad arcendani pliiviani siiperjici-

Chlamydem] ' Clilamys,' vestis mi- unt pallium. Vel in chlamydem, s»\)p\e

lilaris stiictioribus manicis ad genua ' ludam/ id est, in tuam vestem niili-

CURCULIONIS ACT. V. SC. 2. 471

Cu. Qdod argentum, quas tu mihi tricas narras ? quam tu

virginem « 15

Me reposcis? Th. quam ab lenone abduxti hodie, scelus

viri. Cu. Nullam abduxi. Th. certe eccistam, video. Ph.

virgo base libera est. Th. Mean' ancilla libera ut sit? quam ego nunquamemisi

manu. Ph. Quis tibi banc dedit raancupio? aut unde emisti? fac

sciam. Th, Ego quidem pro istac rem solvi ab trapezita meo. 20 Quam ego pecuniam quadruplicem abs te et lenone auferam.

cas mild narras tu? Quam virginem a me repetis tu? The. Quam abduxisti hodie a lenone, scelesti^sime vir. Cur. Nullam abduxi. The. Profecto ecce illam video. Ph. Utec virgo est libera. The. Meane ancilla, ul sit libera, quam. ego nunquam manumisi ? Ph. Quis tibi dedit hanc mniicipio, aut unde emisti ? fac intelligam. The. Equidem solvi pecuniam pro ista a meo argentario : quam pecuniam ego auferam a te et ab argentario, interposita poena quadrupU. Ph.

trihus polus in chlamidem, — 14 Cum bollis, cum Inillis hs,^. Cum bolis cum bullis reddes argentum B. 1. Cum bolis cum bullis redde etiam HI. 1. reddin etiam argentum aut virginem Doiiza. Cum boleis C Cum bolis cum bulis PI. 2. Cum hoUis cum bulis PI. G. Cum. bolis eliani reliqiii Pll. redde etiam C. et Pll. qniii- qiie. — 15 HI. I. B. 1. quns mihi tricas. — IG HI. 1. a lenone. — 19 C. mancipio. — 20 Parei 1. istac resold ; C. et Pll. quinque, rem solvi. — 22 Qui scies C.

NOTiE

tarem : Je vous joiierai voire ju.ste-au- Scelus viri] Scelestissime vir. Me-

corps. tonymia est adjuuctaE; vocis pro siib-

14 Boletis] 'Boletiim' est species jecta, ' sceleris ' pro ' scelesto.' Et fungi. A ' biilbo ' fit ' boleliim.' 'Bill- sita est amplificatio insignis in hac bus' antem est radix rotunda tnni- voce: quasi dicas, Non est tarn sce- cata. Alliidit ad ' bolos ' superioris lestus quam ipsum scelus. Hoc con- versus. Vulgus crassiiis abundat ejus- vitium crebro contorqnet in Pisones modi annotiiinationibus. snos, Claudios, Gabinios, Catiiinas

15 Tricas narras] Nos vcrnacule, Tullius.

tricherie. Lucilius : ' Hie tricosu' 19 Dedit mancupio] Quis tibi hanc

boviuatorque ore improbu' duro.' sic vendidit, ut in se periculum evic-

16 3Ie reposcis] Id est, a me repos- tionis receperit? Quivousl'avendue cis. Me accusativi casus est: nt avec garantie?

' rogo te,' pro ' rogo a te.' Qua; ver- 21 Pecuniam quadruplicem] Lex e-

ba, quoniani affinia sunt, nisi quod rat, ut qui in manifesto furto depre-

hoc est supplicis, iliud imperantis, hensus esset, poena quadruplici mul-

affinem eiiani babent syntaxim. taretur.

472 M. ACCII PLAUTI

Ph. Qui scias mercari furtivas atque ingenuas virgines, Ambula in jus. Th. non eo. Ph. licet te antestari?

Th. non licet. Ph. Juppiter te male perdat: intestatus vivito. Cu. At ego, quem licet, te. Ph. accede hue. Th. servora

antestari ! vide. 25

Cu. Hem ! ut scias me liberum esse. Th. ergo ambula in

jus : heus tibi ! Cu. O cives, cives ! Th. quid clamas? Ph. quid istum

tibi tactio est? Th. Quia mihi libitum est. Ph. accede hue tu ; ego ilium

tibi dedam, tace.

Veni ad judicem, ut condiscas emere rirgines furto ahlatas, et natas liberas. The. Nolo ire, Vu. Licetne mihi appellare testes? .The. Non licet. Ph. Jupiter te male perdnt! tive ijitestatus. CiJR. Sed ego adsum, o Pl\2Edrome ; potes me vocare testem. Ph. Veni hue, ut amiciilain apprehendam, o Ciirciilio ! The. Oportetne servum te testem sistere? Vide. CuR. Hem! ut intelligas me esse liberum. The. Igitur vini ad judices. Hem tibi alapa! Cur. O cives, cives! The. Quid vociferaris? Ph. Quare cum pulsas tu? The. Quia mihi libet. Ph. Veni hue tu, miles, ego tibi Curculionem dedam : tace. Cur. Phce-

a m. sec. et qnatiior Pll. Qui scias PI. 2. et ingenuas HI. 1. a m. pr. — 23 Edd. vett. licet antestari,— 2i Te male Jupiter HI. 1.— 25 HI. 1. te licet; pionoiiien te deest in li. 1. et PI. 4. Ph. tu accede PI. 4. HI. I. B. 1. serum

antestari C 20 HI. 1. B. 1. hem tihi.—21 Cives, cives C. omissa inteijee-

tioue ; quid istunc HI. 1. B. 1. et Parei 1. quid istum C. et qtiinqne Pll. — 2b Q.

NOTiE

22 Qui scias mercari furtivas atque liaereditas non est testamento adita, ingenuas virgines] Qui quempiam ' intestatus' appellatiir. Cicero: 'In- quem sciebat liberum, ant alienum testate moritur,' id est, non scripto servum, emebat retinebatque domi, testamento, ' Intestabilis ' dicitur qui vocatus est ' plagiarius ;' quia lege neque testimonium dicere, neque re- Flavia plagis afficiebatiir. Hoc loco cipere potest. Et erat gravis nota Phaedromus interminaturpoenam pla- infamiae homiui libero, ut qui in con- gii Therapontigono, ut qui commer- ditionem servilem descendisse vide- cium instituat personarum liberarum retur. Horatius : • uter aedilis fuerit, in Planesio. vel Vestrum praetor, is intestabilis et

23 Licet te antestari] Visne ut tes- sacer esto.'

tes vocem, quibus constet quemad- 25 Accede hue] Et auriculam ap-

modum recusas in judicium venire ? preliendam ; quia testes, auricula

Non licet] Quia videlicet nullus apprebensa, nionebantur, et in jus

adest liber. Porro non licebat ser- veniendum, et eoruni quae vidissent

vum testari. aut audissent, recordandum.

24 Intestatus vivito] Et qui moritur 27 O cives, cives] Solebat ille cui nullo confecto testamento, et cnjus vis aliqua fiebat, si ruri ageret, 'ju.

CURCULIONIS ACT. V. sc. 2. 473

Cu. Phaedrorae, obsecro, serva me. Pii. tanquam me ct Genium meura.

Miles, quaeso ut mihi dicas, unde illunc habeas annulum,

Quern parasitus hie te elusit. Pl. per tua genua te ob- secro, 31

Ut nos facias certiores. Th. quid istuc ad vos attinet?

Quseratis chlamydem et machaeram banc, unde ad me per- venerit.

Cu. Ut fastidit gloriosus ! Th. mitte istum : ego dicam omnia.

Cu. Nihil est, quicquid ille dicit. Pl. fac me certiorem obsecro. 35

Th. Ego dicam: surge: banc rem agite, atque animum advortite.

Pater mens habuit Periphanes. Pl. Periphanes !

Th. Is, priusquam moritur, mihi dedit tanquam suo,

Ut aequom fuerat, filio. Pl. proh Juppiter!

drome, obsecro, serva me. Pii. Te servabo tanquam me, et meum Genium. Mi' les, obsecro ut mihi aperias unde habeas ilium annulum, quern hie parasitus tibi surripuit. Pla. Te rogo per tua genua, ut nos facias certiores. The. Quid il- lud spectat ad vos? Quceratis etiam unde hccc chlumys et machwra pervenerit ad me. Cur. Ut ferox est et superbus .' The. Dimitte Curculionem, V\\£drome : ego patefaciam omnia. CuR. Quicquid loquitur miles, est nihil. Pi,A. Obsecro, fac me certiorem. The. Ego dico : surge: hoc agite, et animadterlite. Mews pater Periphanes habuit. Pla. Periphanes! The. Ille ante quam moriatur mihi tradidit, tanquam suo Jilio, ut par erat. Pla. O Jupiter! The. Et iste me

Ml. luhitum 'st C 29 C. tamqua jne.— 30 HL I. unde ilium.— i\ Quo edd. qnae-

dam vett. Quern C. PII. qiiinqiie, HI. 1. B. I. — 32 HI. 1. ad nos pertinet,el in marg. attinet. — 35 Lgg. C. quinque PII. et Parei 1. quod ille dicit. — 36 Ego d. surgite Ven. 6. Jiinl. al. vett. Ego d. surge C. PII. qninqiie, HI. 1. B. 1. — 37 Periplanes Lgg. C. Pl. 3. Peripanes Pll. 1. 2. Periphanes PU. 4. C. —

NOTyE

bilare:' si vcro Romap, ' qniritare,' mm esse Curculionem furem annu-

qiiod est, ' Quirites conclamare,' ait lariuni.

Donatus, seu ' in aiixilium vocare.' 29 Tanquam me et Genium meum'\

28 Accede hue tu'] Hoc loco videtur Alii tanquam met Genium meum, id est,

redire in gratiam cum Therapontigo- meum met Genium, supple ' servat.'

no Pha^diomiis, quo in gratiam suae Met et mcd pro we. Alii, et melius,

Planesii placide loget, et discat unde tanquam met Genius meus.

habeat annulum signatorium. Ilaque 37 Pater meus habuit Periphanes]

poUicetur Tlierapontigono so deditu- 'AvayvwpL(riM6s,

474 Af. ACCII PLAUTI

Th. Et iste rae haeredem fecit. Pl. pietas mea, 40

Serva me, quando ego te servavi sedulo. Frater mi, salve. Th. qui credara istuc ego ? cedo. Si vera memoras, qua? fuit mater tua ? Pl. Cleobula. Th. nutrix quae fuit ? Pl. Archestrata. Ea me spectatum tulerat per Dionysia. 45

Postquam illo ventum est, jam ut me coUocaverat, Exoritur ventus turbo : spectacula ibi ruunt : Ego pertimesco: turn ibi me, nescio quis, arripit, Timidam atque pavidam, nee vivam, nee mortuam : Nee, quo me pacto abstulerit, possum dicere. 50

Th. Meministin' banc turbam fieri? .sed tu die mihi, Ubi is est homo, qui te surripuit ? Pl. nescio. Verum hunc servavi semper mecum una annulum. Cum hoc olim perii. Th. cedo ut inspiciam. Cu. Sa- naa' es. Quae isti committas ? Pl. sine modo. Th. pro Juppiter! Hie est quern ego tibi misi natali die. 56

Tam facile novi, quam me : salve, mea soror.

scripsit haredem. Pla. IMea Pietas, tuere me, quoniam ego te servavi sedulo. Mi frater, salve. The. Quomudo ego crednm istiid? Die, quee fuit tua mater, »i vera memoras? Pla. Cleobula. The. Quce fuit nutrix? V la. Archestrata. Ea me tulerat per Dionysia, ad spectandos ludos, Postquam ventum est itluc, cum me collocasset ibi ad spectandum, turbo venti exoritur. Turn ornumenta thea- tri corruunt : pertimesco : turn nescio qui me comprehendit ibi trepidam atque territam, semianimem ; nee possum dicere quomodo me abripurrit. The. Recor- darisne quomodo ista perturbatio acciderit? Sed tu, die mihi, ubi est hie homo qui te surripuit? Pla. Nescio: sed servavi semper hunc annuhnn una mecum. Perii olim cum hoc. The. Da ut inspiciam. Cur. Esne saun, Planesium, qua com- mittis amiulum fidei inilitis. Pla. Sine modo. The. Pro Jupiter! est ille quern ego tibi misi die natali. Nvvi tam bene, quam me novi. Salve, mea soror.

42 HI. I. B. 1. ego istuc. — 45 Dinnisia C. — 47 C. spectacla ; HI. 1. speclatoret isti ruunt; B. I. speclatores ibi ruunt. — 48 HI. 1. tuni tibi nescio quis me. — 51 Meministi istanc turba. H. et al. ap. Parenni. Meministin' hanc C. et

NOTvE

45 Dionysia"] Festi dies Baccho Spectacula'] Moris semper fiiit, ut

sacri, in festis tliebus, ant mmdlnis et mer-

47 Exoritur ventus turbo] Apiileiiis : catibus celebribiis exiiiberentiir spee-

' Turbo dicitnr, qui repeutinus flati- taenia; quia tuni freqiientiores cele-

btis prosilit, et omnia tiubat.' Lucre- brantur conveulus, et spectatorum

tins : ' Veutus versabuudiis.' turba major.

CURCULIONIS ACT. V. sc. 2. 475

Pl. Frater mi salve. Ph. Deos volo bene vortere

Istara rem vobis. Cu. et ego nobis omnibus ;

Tu ut hodie adveniens coenam des sororiam : GO

Hie nnptialem eras dabit. Ph. proraittimus

Th. Tace tu. Cu. non taceo, quando res vortit bene.

Tu istanc desponde huic, miles : ego dotem dabo.

Ph. Quiddotis? Cu. egone ? ut semper, dum vivat, me

alat. Th. Verum hercle dico, me lubente feceris. 65

Et leno hie debet nobis triginta minas. Ph. Quamobrera istuc? Th. quia ille ita reproraisit

mihi : Si quisquam banc liberali asseruisset manu. Sine controversia omne argentum reddere. Ph. Nunc eamus ad lenonem. Th. laudo. Ph. hoc prius

volo, 70

Meam rem agere. Th. quid id est? Ph. ut mihi banc

despondeas. Cu. Quid cessas, miles, banc huic uxorem dare? Th. Si haec volt. Pl. mi frater, cupio. Th. fiat. Cu.

bene facis.

Pla. Salve, mi frater. Ph. Cupio Deos vohis verlerc bene hnnc rem. CuR. Et ego cupio ut tu vuhis des omnibus hodie cceuum, sorore reperta in tuo adventu: Phcedromus ditbit eras nuptiahm. Ph. PolUcemur. The. Sile tu. Cvr. Non sileo, quill res vertit bene. Bliles, doponde tu I'hcedromo istam: ego dabo dotem. Ph. Quid dotis? Cur. Egone? ut me nutriat semper dum vivet. The. Per Herculem dico verum: egeris me lubente: et hie leno nobis debet triginta minas. Ph. Quare id? The. Quoniam tile mihi sic restipulatus est, si quisquam hanc asseruisset manu ut liberam, ut redderet sine controversia omnem pccuniam. Ph. Eamus jam ad lenonem. 'J"he. Volo. Ph. Volo prius agere mecum meam rem. The. Quid est id? Ph. Ut mihi hanc despondeas, C'dr. Quid moraris, miles, huic dare hanc uxorem ? The. Si hcec vuU, Vl\, Mi frater, opto. The. £«to.

Pll. qninqne. Memini istanc,,. turn die Both. — .59 Istam rem nobis C. — CO Tu ftot/ie HI. 1. a i». sec— 63 Voc. tniks deest in B. 1. et in HI. a m. pr.— G.5 C. et qiiiiique Pll. me jubente.— 66 Th. Sed hie leno Pist. et F^arei 1. Et lemt hie C. et Pll. quinqiie.— 67 C. et Pll. tiuinqiie, i(a re promisit ; edd. quaedain ante Paiemii non liabent rhita. — 69 C. et Pll. ties redderet; duo Pll. reddere.— Hi Ph. hie prius PI. 6. Veu. 6. Junt.— 72 Lgg. huic

NOT^

60 Ceenam des sororiam} ' Ccena so- ginqiio. roria,' quts soiori repertae datiirJ 67 ife/jromisii] ' Reproniittere ' est, * adventoria,' quae advenienti e Ion- stipulanti promittere, hoc raodo •

476 M. ACCII PLAUTI

Ph. Spondesne, miles, mihi banc uxorem ? Th. spondee Cu. Et ego hoc idem unum spondeo. Th. lepide facis. 75 Sed eccum lenoaem, incedit, thesaurum meura.

Cur. Rede. Ph. M thine spondes hanc uxorem? The. Spondeo. CuR. Et ego spondeo hoc idem unum. The. Facis festive. Sed ecce leno, mens thesaurus, pergit hue,

dare, omissa voce uxnrem. — 74 B. 1. spondesne jnihi miles hanc. — 75 Et ego liuic cibum una spondeo edd. quapdam vett. Et ego hoc C. et qiiinqiie Pll. — 70 Sed eccum leno al. ap. Pareum ; Sed eccum lenonem C. et quinqtie VU.incudit Lgg. thensaurum C.

NOTjE

'Sponden' ? Spondeo. Promittis? Pro- 76 Thesaurum meum"] Id est, tri- niilto.' ginta minae in ejus potestate positae.

ACTUS QUINTI SCENA TERTIA.

CAPPADOX, THERAPONTIGONUS, PH^DROMUS, PLANESIUM.

Ca. ARGENTARiismalecredi, qiiiaiunt, nugas praedicant ; Nam et bene et male credi dico : id adeo hodie ego exper-

tus sum. Non male creditur, qui nunquam reddunt ; sed prorsum

perit : Velut decem minas dum hie solvit omnis mensas transiit. Postquam nihil fit, claraore hominem posco : ille in jus me

vocat : 5

C4. Qui dicunt committi pecuniam male trepezitis, dicunt nugas ; nam con- tendo committi et bene et male, id adeo ego periclitatus sum hodie. Non male cominitlitur iis qui nunquam restituunt ; sed perit omnino ; sicut dum hie numera- vit decem tninas, cunctas tnensas adiit. Postquam est nihil, Jiagito hominem cla'

2 Nam etiam bene B. I. Nee bene, nee male al. ap. Pareum; Nam et bene C. quinqne Pll. et HI. 1. ego deest in C. extat tamen in Pll. qninqiie, B. 1. HI. 1.— 3 Nam male HI. 1. sed prosum PI. 3. sed prorsum C. HI. 1. B. 1. Pll. 1. 2. sed prorsus edd. qusedam vett. — 4 Quin decem Lgg. Vel ul decem C. Velut hie decem al. ap. Parenni ; Vet decem minas Lambin. Voces hie et mensas desunt in HI. 1. hie deest in B. 1. qui, pro mensas, habet mensis. — 5 HI. 1. ctamorem.

NOT/E

5 Clamore hominem posco] Id ' pipu- delicet is cni debebatur, ante a-des lum ' antea vocavit Plautus, quo vi- debitoris, conceptis verbis, praesen-

CURCULIONIS ACT. V. sc. 3. 477

Pessume metui, ne mihi hodie apud praetorem solveret.

Veram aniici compuleiuiit, roddit argentum domo.

Nunc domum properare certum 'st. Th. heus tu leno, te volo.

Ph. Et ego te volo. Ca. at ego vos nolo ambos. Th. sta, sis, illico,

Atque argentum propere propera vomere. Ca. quid rae- cum est tibi? 10

Aut tecum? aut? Th. quia ego ex te hodie faciam pilum catapultarium :

Atque ita te nervo torquebo, itidem uti catapultae solent.

Ph. Delicatum te hodie faciam cum catello ut accubes,

Ferreo ego dico. Ca. at ego vos ambo in robusto car- cere,

Ut pereatis. Th. collum obstringe, abduce istum in ma- lam crucem. 15

Ph. Quid? quid est? ipse ibit potius. Ca. pro Deum atque hominum fidem !

more: ille me vncat injudicum: magnopere timui ne mihi solveret hndie, facia cessiotie coram 'prwlore. Sed nostri amici communes compulerunt ut Lyco redderet pecuniam e suo. Nunc libet ire vclociter dnmum. The. Ileus tu, leno, te volo. Ph. Et ego te volo. Ca. Sed ego vos nolo ambos. The. Stn, si vis, illico, et accelera ccleriter reddere argentum. Ca. Quid rei est tibi mecum, aut mihi te- cum? The. Quaniam ego faciam hodie pilum catapultarium ex ie, et te ejiciam fune, sicut solent catapulta. Ph. Efficinm ut mollis cubes hodie cum catello, ego dico ferreo. Ca. Sed ego efficiam ut vos ambo pereatis in carcere, 71071 in molli, sed in valido. The. Trahe collo ohstricto, adduc eutn 171 7naluin cruciatuvt. Ph. Quicquid est? ipse ibit potius ultra. Ca. Pro Jidem Deorum atque ho7)iinum!

— 6 HI. 1. ne minis hodie ; B. 1. ne memini hodie. — 7 Qtiidam codd. reddct ; al. redderet; C. qninque PH. HI. 1. B. 1. reddit ; edd. qtiaedam vett. reddi- dit. Voc. domo noil legiliir in Pll. — 9 Al. vos volo; C. quinque Pll. HI. 1. B. I. vos nolo. — 11 Mi; quia ex te hodie faciam Lgg. HI. 1. a ni. pr. — 12 C. et quinque Pll, ut catapultw. — 14 B. 1. anibos ; HI. 1. a m, pr. amaio. — 15 Lgg. astriTige. HI. 1. C7'ucem ego dico. — 16 Quicquid al. ap. Paieuni. — 17 Arg. 1.

NOTiE

tibus testibus, debitorem compella- tori licebat conjicere debitorem, nisi

bat. a'S intra dies triginta redderet a jii-

6 Apud prcBtore7n solveret'\ Id est, dicio lato. foro cederet : quod est compendium 13 Catello'] Festus: ' Catellus, ge-

aeris a'lieni <lissolvendi. nus quoddam vinculi, qui iiiterdum

12 Nei-vo] Ferrnm quo et collum canis appellatur : a catena, cateila,

et pedes includebantur, ' nervus' ap- catellun).' pellabatur. In vincula autem credi-

478 M. ACCII PLAUTf

Hoccine pacto indemnatum atqiie intestatum me arripi ? Obsecro, Planesium, et te, Phasdrome, auxilium ut feras. Pl. Prater, obsecro te, noli hunc condemnatum perdcre. Eene et pudice me domi habuit. Th. baud voluntate id

sua: 20

^sculapio huic habeto, quom piidica es, gratiam : Nam si is valuisset, jam pridem, quoquo posset, mitteret. Ph. Animum advortite, si potis sum hoc inter vos com-

ponere. Mitte istunc : accede hue, leno : dicam meam sententiam : Siquidem voltis, quod decrero, facere. Ca. tibi permitti-

mus : , 25

Dum quidem, hercle, ita judices, ne quisquam a me argen-

tum auferat. Th. Quodne promisti ? Ca. qui promisi ? Ph. lingua.

Ca. eadem nunc nego. Dicendi, non rem perdendi gratia, haec nata est mihi. Th. Nihil agit : collum obstringe homini. Ca. jamjam

faciam ut jusseris.

hoccine modo me arripis indemnatum ct intestatum 7 Rogo, Planesium, et te, Phce- drome, ut feras auxilium. Pla. Prater, te quasu, noli perdere hunc cmdemna- <Mm jiidicio pra-toris : me sercacit domi bene el pudice. 'Ihe. Si es pudica, id habes non ex ejus arbilrio, sed gratia liujus jEsculnpii : nam si fuisset sanus, jam- dudum misissct quocumque pntuisset. Fh. Anitnadverti.le si possim coniponere vestram controversiam. Dimitte hunc : accede hue, leno: aperinm meam mentem, si vultis agere quod decrever». Ca. Tibi conccdimus, dummodo per Herculem ita statuas, ne quisquam auferat a me pecuniam. The. An quod pollicitus es ? Ca. Quo pacta pollicitus sum? Ph. Lingua. Ca. Nego nunc eadem. Hac mihi tributa est loquendi causa, non amittendce rei. The. Nugattir, constringe collum homini. Ca. Max faciam ut prcecepisli. The. Quotiiam es vir bonus,

inanleslatum ; C. qninque Pll. HI. 1. B. 1. Yen. I.Bon. Ven.e. Jiint. a1. intes- tatum. Bipont. ahripi. — 19 Fiis. Ven. 1. Veil. 6. Jmit. indemnatum ; C. qiiin- <)iie Pll. HI. 1. B. 1. condempnatum. — 21 Pll. oinnes, quod pudica; C. quom pudica; al. vett. quem pudica. — 22 Pronomen is deesl in quiiKine PH. HI. B. 1. Ven. 1. 6. Jiint. al. vett. extat vero in C. quoque posset HI. 1. B. 1. — • 23 HI. 1. et Lgg. advorle si possum; al. ap. Vareyim, Annnadvortite, si potis- sum; C. et qninque Pll. advortite, si potissum.— 2i Mttle istuc C. Mitte istunc qninque Pll. HI. 1. B. 1. Leno cleest in HI. 1. B. 1. — 27 Quodne prumisisti C. Pll. 3. 4. 6. Quodne promisti Pll. 1. 2. et PI. 4. a ni. sec. promisi lingua eadem Lgg. quod promisi al. ap. Pareum. — 28 Ditandi Acidal. Dicendi C. qninque

NOT^

17 Tntestatum] Teslibiis minime 19 Condemnatum'] Alii indemnatum. convictum.

CUROULIONIS ACT. V. sc. 3. 470

Th. Quando vir bonus es, responde, quod rogo. Ca. ro<;a

quod lubet. 30

Th. Promistin', si liberali quisquam banc assereret manu, Te omne argeutum redditurum? Ca. non coramemini di-

cere. Th. Quid? negas? Ca. nego hercle vero : quo praesente?

quo in loco ? Th. Meipso praesente, et Lycone trapezita. Ca. non ta-

ces ? Th. Non taceo. Ca. non? ego te floccifacio, ne meter- rites. 35 Th. Meipso praesente, et Lycone factum est. Ph. satis

credo tibi. Nunc adeo, ut tu scire possis, leno, meam sententiam : Libera haec est, hie hujus frater est, haec autem illius

soror. Haec mihi nubet : tu Imic argentum redde : hoc judicium

meum est. Th. Tu autem in nervo jam jacebis, nisi mihi argentum

redditur. 40

Ca. Hercle, istam rem judicasti perfidiose, Phaedrome ; Et tibi oberit : et te, miles, Di Deaeque perduint ! Tu me sequere. Th. quo sequar ego te ? Ca. ad trape*

zitam meum,

responde quod peto. Ca. Postula quod lubet. T>IE. Esne poUicilus te redditu- rum omnem pecuniam, xi quisquam assereret Phmesium ut in^enuam. Ca. Non recordor me dixisse. The. Quid? negas? Ca. Nego per Herculem : quo prce- sente? quo in loco? The. flleipso prcesente, et Lycone trapezita. Ca. Non sites? The. Non sileo. Ca. Non? ego floccifacio te, ne me terreas. The. Meipso prasenie, et Lycone, actum est. Ph. Tibi satis coufldo. Nunc adeo, ut tu queas tenere meam mentem, leno ; hcpc est libera, hie est ejus frater, hac vero ejus soror: hipc mild nubet: tu redde illi pecuniam. Hwc est meu sententia. The. Tu vero jacebis jam in 7iervo,7iisi mihi redditur pecunia. Ca. Per Hercn- lem judicasti perfidiose hanc rem, Phadrome, et tibi nocebit: et te, miles, ])ii Deceque perdant ! Tu, sequere me. The. Quo ego te sequar? Ca, Ad meiun

Pll. HI. 1. B. 1. hcec gratia quinqne Pll. — 30 HI. 1. vide pro responde. — 31 Pro- misistin Pll. qiiinque; Promistin C. — 32 C. non conmeni. — 34 j\Ie prcesentc HI. 1. B. 1. — 35 Alii, non ego te, Sfc. — 40 Tu a. in nervom qninqiie Pll. Tu a. in nervo C. HI. 1. B. 1. — 43 Edd. qua?(lani vett. ergo te ; al. egolum; HI. 1. B. 1. C. quinqne Pll. Veil. 1. Bou. Veil. G. Jiiiit. ego te. Lgg. trapczcta. —

480 M. ACCII PLAUTI CURCULIONIS ACT. V. SC. 3.

Ad praetorem : nam inde rem solvo omnibus, quibus debeo. Th. Ego te in nervom, baud ad praetorem hinc rapiam, ni

argentura refers. 45

Ca. Ego te vehementer perire cupio, ne tu me nescias. Th. Itane vero ? Ca. ita hercle vero. Th. npvi ego hos

pugnos meos. Ca. Quid tum? Tn. quid tum? rogitas? hisce ego, si tu

me irritaveris, Placidum ted hodie reddam. Ca. age,. ergo, recipe actu-

tum. Th. licet. Ph. Tu, miles, apud me coenabis : hodie fient nuptiae. 50 Th. Quae res bene vortat mihi et vobis. Spectatores,

plaudite.

nummularium, ad prcptoretn : nam capio inde unde solvam rem quibus debeo. The. Ego te rapiam in nervum, non ad pratorem, nisi refers argentum. _ Ca. Ego ex- opto vehementer te perire, ne tu meam mentem ignores. The,' llane vero? Ca. Sic per Herculcm. The. Ego navi Tios meos pugnos. Ca. Quid tum ? The. Quid turn? rogas? Si tu mihi bilcm moveris, ego te efficiam hodie mansueiiim hisce. Ca. Age igitur, accipe modo. The. Licet. Ph. Tu, miles, coenabis apud me : celebrabuntur hodie nuptice. The. Qucb res mihi rertat bene et vobis. Plaudite, spectatores.

44 Pist. resoho omnibus ; al. resolve omnibus ; C. PH. quinq>ie, rem solve omni- bus.— 45 Ego te in nervo H. C. Pll. quinqne, HI. 1. B. 1. Particula ni est in litina in HI. I. — 4G HI. 1. a tn. pr. ne tu me scias. — 49 P. te hodie HI. 1. B. 1. C. et Pll. quinqne, — .'51 HI. 1. B. 1. variant. B. 1. AucTOu: Spectatores, plaudite ; C PH. 2. G. et vobis ! Spectatores. Plaudite! Plaudite!

NOT/E

46 Ne tu me nescias] Alii tie tu me lim ' antiqni dicebant pro ' clam,' nt noceas. Me pro ' mi,' sive ' mihi.' Sic ' nis ' pro ' nobis;' ' sam ' pro ' su- ' nis ' olim pro ' nobis.' Festus : ' ' Ca- am ;' ' im ' pro ' eum.' '

I

L 007 625 725 2

SOUTHERN

nriiVER'-' '

iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii

AA 000 404 900 3

'W4^^

^v^vv^;

■•^:M

h-j^-' V'

J *. V V V ^'

M#

«"<«••

,.,(*) *ii*

'-^^ssip^yv,'

r.^^:^',

ri^

'^

^^HV.*^

Lt^^lll

*jj^^^^yS^^\	5 ■ ^'- t		. d£i
^^^K	t jajL' 1	^ -
;ffi^i^	li^-~ " ^uifti	^1?	.-; '^
|Bp?^^	iP^.
^^^'"^	^^^		W'
Mfei ':.'l	IWf^':''	trv*	B ^
•'a.«'»*.'£.'Srgy»	f w"		^R^ W
^liaLC'fpJp		^5 V	'■ ■^' W !l^; k-"y'
iM^sBKiWs ^iw^ ^	-.■it^?^y*'i	»i.ii	id^^i?^

■''■^1' *fisl-i^

ky'^V;?'

l^lwbfelfeSi^iiiv.

^•:-;vV

-^^^y^^g^^'

.^. ,^*>«-,,

ji .*.#

■■•^^^■'^... •*<«»* ■

B«.r;>^:',

' mm

li

W 'iSt"

MiM

M .21 .?:

'>!«fe ><^^ . ^M.. imi. '->tM

*,,^^^i,^^*^€^Cj

'} .^ ^ ^ '"^ '^

j|# '.^a'

''*' #

%mm:m^

.^PLfcii- w. ^JBi

' M «

^*^1^^?^*rrf^

»^-«**^*j^

t'f

w n *■ ^c-'r-s^

^, ''%rsW^##^##^#.F^*^^

w-wm"w^

¥*ym^**y^k^fe^i

M . *•

W W^W^^

W"^

■F*'m.-J!r

^wrtr ]

^^

» w

'A'tl

I^Bv'^n;^	■Iv
	^
	He^^^p

wyiiFsrft-^fefl^*^

^■t.l

i^MiiM^M'M,

A.*^„^x..^'^,^

w-ir gy

^■. i^

te.'.rfe;^.k..,^

:. r'-*^ ^F^.;

1&> "Tas;.T ■Ife.^nia^ Ife

*JiJi.*.

,,-

^..M

WJtJLjiZ^:€^Mj£M

■^J%*4r

i*:M M.

-ti «« »

^^€^w's m

t.

M.^j*^.

r	I
1 1 1 i 1
mmmammt- ,
TT
■ iM:HH
■ ■■■
1 1 1 1 1
■.H ■
^^

€.UM

m/ m ■»

^m 14^^-. .M^-^m^.

M.M:M.M^M..M

l^-*!!*^?^^

J...^^.^:4^..

■^^.0^"^^^

# -P

^•^ -^ ;#, ^^ ?if ,^