I '5v m. m
|
KM |
% M U hht |
<^A
M'
,'^r'
X'^rrmMA.r
.C''
Ut.- PA 6105
UNIVERS]--V24_
V.171
UJelphi n c 1 a ssl c s , z/Ia-cssions No. '^
K. \
Southern Branch of the
University of California
Los Angeles
Form L I
G\o5
This book is DUE on the last date stamped below
Form L-9-157n-8,'26
Digitized by tine Internet Arciiive
in 2008 witii funding from
IVIicrosoft Corporation
littp://www.arcliive.org/details/delpliinclassics171valp
PUB. TERENTII AFRI
COMCEDI^ SEX.
VOL. ill.
Delph. tl Var. Clus. Tcrcnf
SQ^^n^
'PA
V. \1\
NOTiE VARIORUM
IN
P. TERENTII AFRI COMCEDIAS.
EX EDITIONE AMSTELOD. 1680. 8vo.
NOT^ VARIORUM
IN
P. TERENTII AFRI COMCEDIAS.
ANDRIA.
JElm DoxATi V. C. OratorisUr- Bis RoM.E, CoMMENTARius] Commen- tarium hunc, qui JEVio Donato Oratori ttrbis Romse adscribitur, sic qiddem illius esse censeo, ut integriurem muUo eum olim extitisse mea quidem opinio sit ; qualem autem Jiuiic habemus. Collecta- nea po<jus «i-e Excerpta dicenda esse, quam ipsissimum Donati oyus. Id quod arguere vidcntur frequentes asterisci, et quod totiens eadem repetuntur, nonnulla etiam pnrum dilucide expliccntur. Quiii ctiam Hieronymns Comment, in Ecdcs. cap. 1. attestalur, Donatum prcccepto- rem suum, cum versiculum ilium, Nihil est dictum, quod non sit dictum pii- us, intcrpreturelur ; Pereant, dixissc, qui ante nos nostra dixeiunt. Quw sane verba in hisce Commentariis jiunc minime Uguntur. Dein, qua ex Probo et aliis hie adferuntur, quis ncgnret ea coUecloris potius studio, quam Donati judicio inscrta esse ! Prater hunc cnim et alios plures cerium est in Tcrcntium Commeut'tria cdidisse : Euanthium, pu- ta, Aruntiuiii Colsum, Fiavium Ca- prum, Helcniuin Acronem, Asprum, Probum, Nigidium, et, si vera lectio, Adcsioncni. De Eiiantbio, Kufinus Grammaticus de Ulelria Terenlianis:
Euanthius in commentario Terentii de fabula, hoc est, de comcedia, sic dicit. Reliqnos Charisius Sosipater et Donatus ipse in hisce Cwimentariis laudant. At quidquid sit, contenti si- mus hocCatone,qui ex tantorum naufra- gio solus pcricnlum qualiter qualiter evasit. Lindenbrogiiis.
P. Terentii Andria] Aiunt non ita olim scriptum fiiisse, sed, Andria Te- rentii, ita ut noiiien Fabuke pijepo- neretur nomini Poetap, quia, scilicet, nondum inclaruissetTereiitins. Quod et falsuni est et nug;atoi ium, ac istis capitibus dignuni. Deinde ante banc Fabulani alias dedcrat Teientius, quod nemo ante me animadvertit, et uno verbo niox ostendani. Deinde, quid istbuc ? Andria Terentii, et Te- rentii Andria, qui differunt? Ride igitur. Tamcn Georgius Fabricius id a librariis neglectum fuisse ([ueritur. Causam, credo, illi pra;bueruiit ex- cerpta ilia Pseudo-Donati, quels ego interdum niiiil video insulsnni magis. Id quod veriini esse ostendani cum in Urbcm venero.et locuplctom aliqucm Typogruplium niilii uancisci datum fuerit. Ncque cnim nunc Commen- tarius scribimus. Grandi acre opus
Detph. el Var, Clas.
Terenl.
3 T
102G
NOT^, VARIORUM IN
est, ct otio opimo ; qiuT? gcncia liaiul facile hie crcsiMint. I'aber.
Titulus, siu Didasailia] I'soiido-Do- natns Tituliiin vocat, luleiprctes G iKcoium Pootanim Didascaiiam aiit Didascalias appollitant. Olim aiitem, lit ex sclioiiis doctonim liomimim dis- ciimis, idea Tituli Coinrediis aut Tra- ga'diia piipfigcbannir, lit inde lec- tores scirent quae dicaiii modo. Eiat ca longe inaxiina; utilitatis ; nam ex CO appaiebat ([iio tempore, qua occa- sioiie actiu esseiit Falnila;. Il)i Ma- gistratiimn nomiiia, si Arclionfes illi, sivc /iZdiles, sen Consides essent, no- tari nios erat. Eanim Didascalianuii pliiiima, eaqiie satis exprcssa, vesti- gia exstant in piiscis illis GiceciiE Doetoribus. Sed hoc in piimis do- lendtini, quod ex omnibus illis Di- dascaliis nidla hodic snpercst, qua: pro vera et germana liabcri possit : nam ne lis quidem Tercntian-.e ad iios integrae perveneriiut, id quod fa- cile probare possimus. At quod de Fabulis dico, et earuni Didascaliis, id ego de iis tantum Fabulis intcUigi velim, qua^ ad celebritates dierura festorum, ad Cerealia, ad Megalesia, ad Dionysia, ad Floralia, &c. perti- uerent ; aliter, nulla; Didascaliae. Ratio est qiiod cum approbatione Magistratuum non edebantiir omues Fabuls. At qu.E ad dies festos cou- celebrandos edebantur, ilia: vero in -aedibus summoruin Magistratuum prius agebantur, quam vilis ple- beculae aures carum recitationc pas- cerentur. In eain rem Tcrentius satis idoneus testis esse possit, in Eunuclii prologo, ubi de nescio quo nialevolo vetcri I'oeta, (Lusc. Lanu- vino,) sic scribit : ' Nunc quam acturi sumus, Menandri Funuchum post- quam illdilcs emerunt, Perfccit sibi nt inspiriiindi esset copia. Magistra- tus cum ibi adesset, occepta est agi,' &CC. Hocaddoetiam : In illis Didasca- liis notalum fuisse pretiam, quod Poti- ta ex oirario accepissct, ut ex illis bo- diernis cxcerptis disccre est. Inter-
dum in iis cpioque honorum mentio fiebat, tanniarum, floruni, ungucnto- niui,\'c. in(»ra;c-ia, scilice t, ubi thea- ti icnm illud genus lioncstum ; non Ro- ma;. Dein (|uis Musicic Modus, sea Nomus, in agenda Fabula adhibitns fuisset. Nomina etiam Actorum, qui Principes Gregis fuissent, in iis sig- nari solebant. Sed cur in iiis Didas- caliis, sen Titulis Latinis, Aldiles Consulibus pnvponuntur ? Quia lu- dornm publicorum cura ad jlidiles INlajores, seu Curules, pertinebat. Consulum tainen iis etiam nomina ad- dita, idque ncccssario; neque eniin anni Roinani per TEdiles, sed per Consules numerabantur. Verum de his satis esto: ' Quod dixi minus, id omnes facile viderint.' Idem,
Modos fecit] Gall, dicas, ^t lamu- sique de cette Comedie. Alibi pro, modos fecit, scriptum est, modulavit. Idem.
Flaccus Claudii] Ante Muretum le- gebatur, C/audJi^/ius; pessime. Nam iste Flaccus debuit esse libertus, non ingenuus. Histrionica enim apud GriECOS quidem, in honore erat, ita ut et Actores Comcediarum inter- dum legationes ad Reges obirent; (in vita Philippi ;) Romac infaniis erat, nisi in Togatis, et, ut videor notasse, in Atellanis ; quae probrosse non crant, aut valde fallor. Idem.
Tihiis j)aribus] De tibiis paribus, imparibus, dextris, sinistris,Serranis, Lydiis, &c. olim egit Donatus, J. Scaliger, P. Victorius, Paulus Ma- nutius, ct nuper Salmasins. Isaacus quoque Casauhonus aliquid de isto argumcnto aitigit in illo optimo li- bello de Satyra et Satyrica. Sed adeo inter se diversa apud eos repe- rias, ut quamvis ea din niultumque legeris, aliquid tamen semper desi- deres. Scilicet vidisse et audisse oportuit tibiaruin illarum formas, ge- nera, et harmonias ; absque eo sit, nihil certi constituas. Contentus ita- que magnos virus indicasse per quos aliquatenus in co negotio proficiatur,
TERENTII ANDR. PROLOG.
1027
Line abeo, nhi et te et me etiam mn- sico cantu oblectavero.
Ad Palladem Minervam,
Cerebri lifjiior pateriii, Pallas Attica, Mollis medulla, sanguen et succus
Jovis, Qu<E nee deam, nee feminam, matrem
cies, Te, Diva, merito vates sapieiitem vo-
cant : Qua; olim tumentes cum videres buc-
culas, Nitidosque ocellos nimio tendi spi-
ritu, Irata in undas tibiam projeceris. O bene, quod illam nigris merseras
aquis! Bene, quod volueras esse nullam ti- biam, At, qui profundo sustulit niersam
vado, Debebat ille consuta gula emori, Debebat ille Marsyae fatuni oppe-
tens, Siccasque arenas tabo irrorans visce-
rum, Pellem boanti praibuisse tympano, Tantuui ilia Doctis tibia concinnat
mali. Salve itaque, o Pallas, unici germen
Jovis, At vos perite, vos perite, tibiae. Fabcr.
Tola Gracu] Nil attinuit diccre, tola, et delcnduni est, ut alibi. Om- nes enim 'I'erentii Comoedive sunt to- tan Grsccae, imo totae Atticae, id est, nihil ill iis ex consuetudine et mori- bus Komanorum admistum vidcas : (nam olim orravit Donatus, qui alien- bi tale alicpiid sibi animadvcrtisse visus est :) at plerairpie Plauti Ta- bulae, etiamsi Grapcse ilia; sunt, ta- mcn totaK (Jraicsc non sunt. Idem.
M. MarceUii, C. Suljucio Co.ss.] Hie dicebatur C. Sulpicius Galius, ille ipse de quo in vita Terciilii apud Suctoninm. Ille tt ipso est, de (|uo Cicero in Hriito. Alter dicebatur M. CI, Marcellus. Ulriusque consulatus
incidit in annum Urbis dlxxxvii. Ceterum qui banc Fabulam piimani esse inter Terentianas putant, (et sic credi ab omnibus video,) illi falluntur. Annon ita scriptum in Prologo Andriae est? In prologis scribundis vperam abutitur. Id ita est. Abutitur autem, ut ex Plaulo et Jurisconsultis constat, nihil aliud est, quam, consumit. Qui autem potest fieri, ut in prologis scribun- dis operam suam ahuti dicatur, qui nullam ante Conioediam scripserit? Falsum itaque est Andriam inter Te- rentianas Fabulas priraam esse. Nil ego istis Didascaliis facile credo, nil Suetonio, nil Pseudo-Donato ; at Te- rentio, alia res. Illi fides debetur, certe ubi de se agit; neque enim de- cipi potuit ; alii potuerunt. An, pu- tas, ipse diceret se plures scripsisse Prologos qui nullam prius Comoediani edidisset? Faber.
In Prologum. Constat senariis lani- bicis sive trimetris: ubi in 11. vs. Faiirnus ct aliir^ argumcnto rpitruAAa- )3ws legunt, eliso u per syncopen, Guyetus transpositione sanat fe;s«f« sicut et in 15. metrum emendat: quando alii primum pedeni Bac- chiuni tolerant : id isti v-> — . Pro- logis Terentianis non est proposi- tum, ut argumentum fabulae nar- retur, sed nl partim studia Poiita; conmiendeutur, partim criminationi- bus adversariorum, id est, Luscii La- nuvini sive Laviniirespondeatur. U- traque res singular! Pot-tae ingenio artificio<|ue peragitur. Sed de priore paucis agendum puto. Rlultum erat commendationis eo tempore in no- mine et studiis Potita; : itaque Soi- piones etiain et Lsclii duccbant sibi laudi, si, banc artem eos coluisse, publicc constaret. Hinc et statim niagnifice ab initio audilur illud ; ' Potita, cum primum unimum ad hcribcnduui apptilit ;' itenique altc- rum; 'in his I'oiita nomen profile- tur suum,' ac ejus generis plura : et
1028
HOTJE VARIORUM IN
stiuliiini «iiioqnc tnm nobilc s'*ruIo roinimiuiaUir, nc mi ornandos po- puli mores lefeiliir : * Nolite sineie |)cr vos artoiu niu^icnin Kccidere ad paiicos :' iiec dignationis pariim inserta opportune sententia liabct : ' ill medio omnibus Palinam esse po- sitam, qui artcm tractant mu>icam.' lugenium et doctriuaui suam ne com- niendare, quamquam actoris voce, ipse videretur, industri-.v et studii nomine potissimum censeri voluit : spectatoribus antem et auditoribus onine de succcssu laboris sui judi- cium transcripsit. Quae res inprimis lionorifica populo, de modestia insu- per Potitae et civili animo abunde testabatur : cum pra?sertim ad ?equi- tatem jndicantium, tanquam ad tu- tissiinum adversus maledicos pra^si- diuni, se confugere non perfmictorie ubiquc demonstret : sed et illud non parum ad favorem promerendimi po- tnit : quod non alias se scribendi caussas liabere, quam ut dclectaret pariter ac prodesset, magna assevera- tione profitetur. Nam quod dc fame iu prologo Pliormionis inseritnr, ad propositum advcrsarii pertinet, qni criminando fabulas Terentii lioc ef- ficercstudebat,' uta studio ad famem lejiceretur :' quod, reniota orationis invidia, tale est, sicut dc Poiita actor testatur : futunim scilicet fuisse, si criniina adversarii vahiissent, ' Ut in otic esset potius quam in negotio.' Actoris etiam iaudes, Poiitic pro- sunt: prarscrtim senis, diu ad popu- lum clari, qnom, iit auctoritatem sibi in scena tribueret (prol. Hec.) non dcdcciiit : cum Poi-tam ipsum vix quicqiiam magis, quam dissimu- latio auctoritatis, decere videretur. Ca^terum, quae criniini dabantur Poiila" ab adversariis, liii'c fere sunt: primo, quod Gra^cis suffiiraretur, qnitquid scriberct ; dcindc, *|uo(l amicorum potius ingcnio, quam suo adjutarfctiir ; denirjue quod tcntii ora- ttooe et ucriptura levi uteretur, Hxc
disporsa per prologos, aptius fuerit simul UDsci. In primo criminc nnilo ta cgregia occurrunt: de imilatione, quam furti miniuic accusari posse, erudite Poiita ostendit. I^xempla ponemus ante rationes : quibus, si et niulla et antiqua sunt, facile popu- his acquicscit. Na^vium ergo, Plau- tum, Eiininm, veteres dcni(|ue Te- rentius ait boo factitasse, quod vitio Laviuius ipsi dederat. Ita Cicero se dcfendit : (lib. i. de fin. cap. 3.) ' (iuaniquani si plane sic verterc.ii Platomin et Aristotelem, ut verW- runt nostri Poiita^ fabulas ; non male, credo, mererer de mcis civibus, sed ad eorum cognitionem divina ilia in- genia transferrem : sed id neque feci adliuc, nee milii tamen, ne faciam in- terdictum puto : locos quidem quos- dam, si videbilur, transferam, et maxime ab iis, quos modo nominavi, cum inciderit, ut id apte fieri possil : ut ab Homcro Eunius, Afranins a Menandro solet.' Et quidni liceret, ex alicna lingua in suam transfurre qua"dam,(cuni prajsertim non exignan artis lioc sit,) cum Isocratcm fcrant, teste Plutarclio, panegyricum suum e Gorgiap, et Lysive scriptis, eadem lingua compositis, transtulisse? Prox- imum est, ut animus imitatoris spec- tetur : agnosci veiit an latere cum imitatur : si dissimulat, furtum vide- ri possit, lion iniitatio: se auteni nun- quam hoc non confitcri, ostendit Te- rentius. Apposite Cicero in Uruto (c. 19.) 'Nee vero tibi aliter videri debet : qui a Nacvio vel sumsisti multa, si fateris ; vel, si negas, snr- ripuisti. Et M. Seneca suasoria 3. 'hoc' (Nicetis ingcnium) * dicebat Gallio, Nasoni suo valde placuisse ; itacjue fccisse, quod in multis aliis versibus Virgilius fecerat, non sur- ripiendi caussa, sed palaui imitandi: hoc animo ut vcllet agnosci.' Ad- scribam et Plinii verba ex praefa- tione admirandi operis : 'Scito,' in- quit, ' confercntem auctores me de-
TERENTII ANDR. PROLOG.
1029
pieliendisse a jiuatissimis et proxi- iiiis veteres tianscriptos ad verbiini, neqiie nominatos ; non ilia Virgiliana virtute nt certaient,uon Ciceroniana simplicitate, qui in libris de Republi- ca Platonis se coiiiitem profitetiir, in consolatione fiiitp, Ciantorem, in- quit, sequor: item Panaetium deof- ficiis : obnoxii profecto aninii, et infelicis ingenii est, deprebendi in furto nialle, qiiam rautuum reddere, cum praesertim sors fiat ex usura.' Ex his uon tantum intelligitur, quid furti nomine suspectanduui sit, quid non : sed etiam alia ratio subminis- tratur, quae non minus ad Terentii defensionem pertinet : qui uon audet equidem dicere, se certasse cum Graecis, quos imitator, (quamquam de successu hujus rei nemo erudite cogitans dubitare velit ;) sed personas ijuasdain ait transtulisse ex Graecis in Latinas fabulas, et quidem antequam alius earn mnteriem prceoccupasset ; aut locum ab alio omissuin sibi desumsisse ; aut etiam, ex duabus Cotnadiis, quce convcnere, in unam conduxisse ; aut dcnique, argumentum, quod in Graca simplex crut, duplicasse: haec omnia scilicet ingenii et artis hand paruni luculentasimt tcstimoniaapud peritos censores : quii)us no approbandain quidem verbosius lianc caussam esse, oratorii vere consilii est, quod cen- suit. Ue altero crimine in Vita Poiitai agitiir. De oratione autem sive stilo, in quo sublimius aliquid dcsidcrant, <|ui nodum in scirpo quaMiint, ante diximus, cuui judicia vetcrum adfer- rcntur ; et sa'pius in postcrum dice- mas. Nunc ilia verba considcrari volumus, cum dicit : ' Nam in prolo- gis gcribendis opcram abutilur, Non qui argnmenlum narret, sed qui ma- levoli Veteris poL-ta^ malediriis re- spondeat.' Dccrcverat Tert^niius, nunquam argumentum in prologo narrare ; sed in parte fabnhr, id est, in protasi : quos autem darot prolo- gos, extra fabulam oos consliluere.
Id enim aptius, et ad venustatem no- vaa Comcediffi accommodatius videba- tur. Verum quod artis caussa fecit, qua; jubet ttcicto eV roh wpdyfj.aariv ffxiroiilv, id oratorie ad necessitatem retulit: turn ut excusatius suam a maledictis adversariorum famam tu- eretur, turn ut citra jactantiam, non sine dissimulatione, quae saepe pars modestiae est, a consuetudine twu iri- Aou npo\oyt^6vTaiv discederet. Resdig- na ingenio uostri Poetee, nee praeter- eunda. Boeclerus.
1 Fo'eta quum primum animum ad smbeuduni appulit^ Principiuni fac- tum est a commendatione personae, quod prudens, quod honestus Teren- tius. Et honore niajore Poetam po- tius, quani Terentium dixit : ut ilium hoc ipso, de quo laborat, nomine or- naret. Donatus.
Poeta quuin primum] Omnis hujus prologi intentio hoc agit, ut novo Poetae. veniam paret, etteteri odium : et ut, quam niaxime niodestum mi- nimcque errantem Terentium probet. Idem.
Poiita quum primum animum ad scri- hendum uppulit] Sensus hie est : Pro- posuerat quidem Poi-ta noster, ut in Prologis argumenta narraret : sed hoc imputat Lucio Laviuio adversario, qui eum facere non peruiisit, quod proposuerat, maledictis suis ad re- spondendum euadem provocans. Idem,
Appulit] Appelkre proprie dicitur, cum ex pelago aut freto quis ad litus accesserit. Virgilius: ' Hinc me di- gressum vestris Deus appulit oris.' Idem.
Appulit] In secunda lectione at- tulit fuit : sed appulit ma-iis : nam postca sic, Aiiimum ad tt.vorem appulit. \il<tin,
2, Id nignti] iModo pro molestia et cura; non labore. iJonalus.
3 I'opulo vt plucerent] Ut, nc non significat ; nee est modo conjuoctio. Idem.
lOlJO
NOTiE VARIORUM IN
I'opulo ut placercnt] I't qtias fecis- set fabulas, ex populo placercnt. Far- nabius.
Fubulas] Ad fccisset retulit/«6«/(M, lion ad placercnt. Et est figuia syl- lepsis. Donatus.
l\i-isset'\ Bene fecisset, non scrip- ais3et. Uiide et Poiitie aiih ToDnoielr, ui est, a faciendo dicli sunt. Sic Virpilius: * Pollio et ipse facit nova carmina.' Idem,
4 y^cJitin aliter multo itilcllii^it] Sic Virgilius : ' Major rcriini niilil nasci- tur ordc' Et: * Majus opus nioveo.' Non enim lioc sc elegisse dicit, sed quasi ex ordine ipso natum sibi esse. Idem.
Inlelligit] Quod crediinus plcrnm- que t'alsiini : quod intcUiginius, cer- tum est. Aliter auteni, contra signi- licat. Virgilius : 'Diis aliter visum.' Idem.
VtTum aliter multo intelligit] Adco uec praparavcrat, nee inienderat fjiiemquam laedere, ut spe t'alsus, la- cessitusque hoc faciat. Idem.
5 Nam in prolosiis scribu7idis] Opera enim, quam inPrologo locatam opor- ttiit ut argumentuin narraret, necesse liabct abiiti, id est, aliter quam insti- tuerat inipendere in caluiunia; de- pulsione, ut diluat maledicta male- voli Poi'tae Luscii Lavinii, quern ta- men non nominat. Cautimi qiiippe erat, ne quis in theatro proscinderc- tur. I'amabius.
(Jpcram nbutitiirl De hoc loco ac- tum modo est ad 'I'itulum. Faber.
Operam nbulitnr] Utimur fructibus rei, qii'.c ab amantibus salvo usii no- bis subministratnr. Abulimur, quan- do deperdimus et rem et frurtum. Nam USUI est ager, domiis : abusui viniim, oleum, et ca;tera hnjusmodi. Cicero: 'Non debet' fin(iuit) ' ea mulier, cui vir bonorum suorum usiim fructum legavit, cellis vinariis et ole- ariis picnis reiictis, putarc id ad se pertinere : nsus enim, non abiisns, Irgatus C8t: ca inter se sunt contra-
ria.' Hivc in Top. Donatus.
Operam abidilHr] Arcliaice. Plant. ' Nosquc aurum abusos.' Baccliid. Act. 11. Seen. 3. ' Hoc argentMm ali- bi abutar.' Persa Act. ii. Seen. 2. hoc est, utendo consnmam, inquit Turncbns I. i. c. 8. et ab illo Parens. Farnahius.
0 Qui] Qui valet ut : ut narret, ut respondeat. Idem.
Argumentuui narret] Quod vere pro- logi est oflicium. Donatus.
Qui] Pro ut : ergo non est modo pronomen. Idem.
Sed qui mnlevoli veteris Poeta] Pri- minn a natiira, malevoli : deinde a tempore, vcl ab invidia, veteria : a signo anmulationis, Poette. Idem.
7 Veteris] Vttus plerumque ad lan- deni ; interdum ad vifuperationem, ut hie et alibi, Vetus, veternnsus .senex. Idem.
Veteris] Pro cariosi et quasi ran- cidi posuit, atque ideo malevoli, non criminibus, sed maledictis. Quid atitem inter malediclum et crimen in- tersit, docet Cicero in Tusculanis. Idem.
Veteris] Ratio invidia?. Idem. Poetce] Causa insectationis. Idem. Maledictis] Criminatio adversarii. Ide7n.
Veteris Poeta] Quia 8ene\ Lucius cdebat fabulas, adolescentulo tunc Terentio. Et eleganter, ' Malevoli vpteris maledictis :' commendatio Poetaj a persona adversarii. Idem.
Respondeat] Excusatio responden- lis, quod non obsistat, sed respon- deat. Idem.
H Nunc quam rem vilio denl] Utrum, nunc animadvertile : an, nunc vitio dent. Et oratoric quasi miiltos facit, cum nnum supra dixerit. Ul Virgi- lius : ' Desiste nianum committere Tencris.' Idem.
Nunc quam rem vitio] I'ropositio est. Idem.
Quam] Qualem. Idem.
Vitio dent] Vitupcrcnt, culpent.
TERENTII ANDR. PROLOG.
1031
Vituperare, est mala vitio dare, et etiam bona. Donatiis.
Advortitel Legitiir et attendite. Un- de manifestiun est, et advortite, et at- tendite, non esse plenum, nisi addide- ris animum. Idem.
9 Jlenander fecit Andriani] Narra- tio est. Et piopiie fecit : scribit enim Terentius, qui verba adiiibet tantum : faclt Menander, qui etiam argumentum componlt. Sed siepe ad laudem Terenti'i : fecit, pro eo, quod est, transtulit. Idem.
Andriani et Perinthiam'] Comredias Graecas ; ab Andro insula Maris ;^- gaji una Cycladum, et Perintlio Me- tropoli amplissima in era Proponti- dis inter Byzantium et Callipolim, Leunclavio Heraclea, hoc est, Pan- tiro. Farnabius.
10 L'tramvis^ Prima scena Perin- thiae pene iisdem verbis quibus An- dria scripta est ; cantera dissimilia sunt, exceptis duobus locis, altero ad versus xi. altero ad versus xx. qui in ntraque fabula positi sunt. D(matus.
Qui itorit unam, amhas noverit] Omnem rem uno versu noverit. Id. L'tramvis] Uecst harum. Idem.
11 Non ita dissimili sunt] Ordo, Ita non S(mt. Ergo ita subilistinguen- dum. Idem.
Non ita dissimili sunt argitmnrto] Ita, pro valde et caute. Potuit enim dici, Quomodo ergo sunt dujc dissi- mili oratione f Idem.
Ila] Ne Menandrum culparc vi- deatur, Ita adjunxit, quod laudis est. Idem.
Sed tnmen] Discretio est a supcrio- ribiis, et est ai'aK6\ovdov : non enim supra posiiit quidem. Idem.
Nun ita sunt dissimili uri^umento, sed tamen, ifc] .Sic ordinaiida verba sunt : (Ila sunt nnn dissimili, i^c.) (ial- lice dixeris : tanl I'intrii^uc en est sembluhle, ijnoy que d'nillenrs Ic slile et la composiliun nc tii: rcssnnhlcnl pas. Apud Vctcrcs, tamcn interduni crat
superfluuni, aliquando idem valebat ac mndo, aut tantum; id quod obser- vari poterit. Faber.
Non ita dissimili sunt argumento, sed tamen^ Ex argumento eliditur u, per syncopam, ut sit argmento, sicut ex legumen fit tegmcn, ex tegumentum tegmentum, ex salsamentum salnien- tum. Faernus.
12 Oratione ac stylo"] Oratio in sen- su est, stylus in verbis. Oratio ad res refertur, stylus ad verba. Stylu non est in tempore, sed prolata ora- tione. Oratio autem est in cogita- tione et in prolatu. Orationem in sententiis dicunt esse, stylum in ver- bis, argumentum in rebus. Ergo in pot'uiate oratio est. Donalus.
13 Qu(e convenere in Andriam] Ap- parct non de industria, sed casu esse translata ea,quae de Perintliia in An- driani eodem sensu iisdemque verbis perscripta fuerunt. Idem.
QucB convenere in Andriam] Unam ergo non diias transtulit. Idem.
Qucc convenere in Andriani] Quae apta et commoda fuerunt in Andriam Latinam,non Grjecam, fatetur trans- tulisse. Sed quare se oncrat Teren- tius, cum possit videri de una trans- tulisse ? Sic solvitur, Quia conscius sibi est, primani scenani de Perintliia esse translatani, ubi senex ita cum uxore loquitur, ut apud Terentiiim cum liberto: at in Andria Menandri solus senex est. Idem.
15 Id iati vituperant factum] Isti, ad reprchensionem sumitur personae : in- terduni rei reprebensionem signifi- cat : ut Virgilius ;' ' Quid petis istis ?' Idem.
Vituperant] Vitium rei parant. Id.
In eo disputant] Istud, in eo. Gal- lice vertas : Ft Id dcssus ; vei, Et quand ces Doctcurs sont sur cette ma- tiere, ih prelnulent prouver qu'on ne doit jamais dc deu.v Coviediea Greques en I'aire une Lati/ie. I''aber.
Disjiutant] Imuiorantur, calumnian" tur, argumenlantur. Donatus.
1032
NOTyn VARIORUM IN
Id isti riluperant factum, utquv in to disputant] Vel abjecto il ex id, ca svllnba per synalu-plieii oliditiir, vel ex isti s cliso, prior ejus dictionis syllaba bievis fit: iit prinms pes sit aiiapxstus : vel vitupcrant fit trisylla- biiin, eliso c, per syncopen : quod ali- qui iiialiint. I'aernus.
Disputant] Dissentiunt, ex dis ctpu- tant. Faniabius.
IG Contaminavi] Propiie conlami- nare est, iiiaiiibus Into plcnis aliqiiid attingere : et contaminare attingere est et polliieie. Virgiliiis: ' Linquere poliiitiim iiospitiiini,' id est, contami- iiatiini. Doiiatus.
t'ontaminari] Tangi et volinqni pol- liita iiiami, ac per hoc veliit f'a'dari ant niaciilari, ut ipse ait: ' Ne lioc gaudiuiiicontaminet vitania?gritiidine aiiqti)!.' IJe/n.
t'ontaminari non decere] Id est ex niiiltis iinam non decere facerc. Id.
Cuntaminari non decere Fabulas] T, Liviiis contaminare et confundere una simid jnnxit, ncque id seinel, ubi de conjugiis plel)eiornm cum familiis no- bilioribiis egit. Contagitum, conta- gimen, contamcn, coiitamino. At- tago, attagi, attagitum, attagimen, attainen, attaniino. Justinus lib. XXXI. ' Ncquis illas attaininaret :' id est, utiigeret, vel, ut liodie dici- mus, altingeret. Faber.
CoiUaminari] Commisceri raistas et inter se cont'usas fcudari. ' Multas contaminasse Grifcas, dum facit paucas Latinas :' Prolog. Heaiitont. ' Ne hoc gaudiiim contaniinctur vitae xgritudine aliqua.' I-'arnab.
17 I'aciunt na] Ne quidani corripi- unt, et cum interrogatione proniin- tiant : qiiidani producunt. Quorun) alii ne pro nee accipiunt, id est, non. Alii ne pro ralde, ut : Ne ego Iwmo sum infelix. Et Cicero: ' Ne illi ve- heihenter errant.' Et hoc melius : nam statim infert : Qui cum kunc, Ifc. Donatus. fadunt ne] Ita scribenduro, non
faciunt wc. Livius, nt opinor, ex La- tinis primus, hac particula nee, male usus est. Earn quidcm millies usur- pat Plautus, sed nunquani sine ali- quo ex pronominibus adjuncto. Ita et ea usum esse Ciceronem, corape- rior,7i« tu, nw nos, na islf, nw vos, nee illi, &c. Nempe sub Tiberio sua edidit Livius, ut ex eo apparet, quod alicubi dicat, se audivisse de Divo Augusto, &c. At Latinitas, germana ilia, inquam, et pura Latiuitas, jam tunc retro sublapsa ruebat ; (|uod patrum nostronim memoria pulcre sensit Victorius, hodie pauci sen- tiunt. Faber.
Faciunt ut iiihil intellegant] Est ist- luic ex optima ilia veteri Latinitate, pro, nihil intelligunt. Cicero et Plautus locis infinitis ; et Terent. alibi. Idem.
Faciunt no; intelligendo ut niliil inlel- ligant] Haec particula, nee, ubicunque apud auctores invenitur, pro valde, vel pro o quam, non fere in ullo libro nee antiquo nee recenti, per diph- tliongum scripta invenietur, sed per e purum:ita(|ue etiamlegisse et scrip- sisse videtur Donatus, dicens, ' Hanc parliculam ne, liic et correpte cum interrogatione prouuntiari, et pro- ducte acci|)i posse, pro valde :' ubi nulla de diplitliongo mentio est, sed tantiinuiiodo de correptione ct pro- duclione syllabae : quod si quis con- tendat,liaucparticulam Gra-camcsse; et idcirco Graeco more scribendam, negaverim ego niilii liqucre an GriKca sit: cum praesertini in Latino ser- mone diversam a Gra'ca significa- tionem obtineat : postremo et Uona- ti auctoritatem ct omnium librorum fidcm opponam. Caeterum qtiod Donate melius videtur, ne, pro valde accipi, considercnt observatores lin- guai Latinap, an ea particula in hac ipsa significatione usurpari possit sine alicujusadjunctionc pronominis. Nam et in exemplis ab Donato ad- ductis, et in iis, quee nus observavi-
TERENTII ANDR. PROLOG.
1033
mue, liJFC particula post se aliquod liabet pronomen : ut, ' Ne isti vehe- iiienter errant.' Et, ' Ne iste hand mecom sentit :' nee quenqiiam fallat exemplnm Liicilii infra ab Dooato adductnm, ' Ne in arce bovem dis- cerpsi masinifice, inqiiit:' nam tie quern in arce ex libris scriptis legen- dum est. Faernus.
Ne] Nimis, nuilUni], plnrimum. Idem.
18 Qui cum hunc accusant, TStevium, PUtutum, Etinium Accusant] In singii- lis magna emphasis auctoritatis : sed ordo non est servatus. Enniiis nam- que ante Plautnm fait : sed quod est summte auctoritatis, Ennium ulti- mum dixit. Donatus.
Qui cum hunc] Terentium, inquit, specialiter accusantes,nesciunt se bo- nis omnibus nialedicere, quos ille imitatur : et argumentum est ab ex- eniploet auctoritate. Idem.
20 Quorum, ^c] Cum quibus er- rare negligenter maviilt, quam male- volorum ignobilem sectari curiosita- tem. Famab.
Neglif^entiam] Hoc loco, negligen- tia siimitur pro ea scribendi aut dis- ponendi argument! ratione, qua; sit libnrior paulo, et prasceptiuncularum secnra, ita ut ex duabus interdum Comotdiis id sumas, cjuod uni conve- niat, et tibi ad cam csseaptiim videa- tur. Id enim estdequo agitur in hoc Proiogo. Faber.
22 Dehinc ut quiescant] Recte: nam quiesccre ille dicitur, qui est in- 6oiens ct incjuietus. Donatus.
Porro] In futurum, dixit. Idem.
Moneo] Terribiliter dixit. Cirero: Moneo: pra:dico,unte denuntio. Libe- ratns culpa, eliam terret, alibi etiam criniinatiirns adverHarios. Idem,
24 Favetc] Jam ad auditores con- vertitur, a f|uibu8 favorem capiat. Idem.
Favete] Quasi dicat, Hoc adversa- rii faciunt. Vo8 autem, quod in vo- bis est, favetc. Vos ergo favorem fa-
cite. Et adeste, non ut absentibus dicit, quippe qui corporibus praesto erant : sed, iutenti estote, favete, si- lete. Sic et pontitices dicunt, Fa- vete Unguis. Favete verbis. Unde Virgilius : ' Ore favete omnes.' Do- natus.
Favete] Rituale. ' Favere Unguis, Hoc verbuni, non ut plerique existi- mant, a favore trahitur : sed impera- tur silentium, ut rite peragi possit sa- crum, nulla mala voce obstrepente.' Seneca de Beata Vita cap. xxvi. 'Quod multo magis,' Sec. Farnabins.
Adeste] Animis, scilicet, auxilium, praebete : ut advocatus reo dicitur adesse. Donatus.
JEquo animo] Ab honesto. Et rem cognoscite. Ajusto. Cognoscite. Per- noscite. Sic dixit, Cognoscite ut per- noscatis, quemadmodum in Hccyra ; * Orator ad vos venio ornatu prologi, Sinite exorator sini.' Idem.
Rem cognoscite] Interpretes non notant, lioc verbum esse propriuni fori et judiciorum ; ncque id liic tan- tum, sed et in Proiogo Eunuchi, et alil)i ; sic, cognitio, et cognitor ; Hora- tius, Cicero, Plinius Secundus ; ' ade- ram in cognilione,' &c. Faber,
25 Ut pernoscatis] Ab utili. Dona- tus.
Ut pernoscatis] Alii ex Ms. Ut per- unseat is, id est, Poiita. Farnabins.
Spei] Spcs, et sperare, verba sunt media? significationis, id est, quie nee bonum significant nee malum. Spe- rare eniui, est proponere sibi aliquid evcntiiruni, qualeciinque illud sit. Et errant graviter omnes omnino Grammatici, et quotquot vidcrim fi- gurarum Ulietoricarum tractatores, qui dicant esse catadiretiu (sen abusionem) in lioc Virgilii versu : 'Hunc ego si potui lautum .sperare dolorem ;' ct apud iuipiirissimum Sa- tyrogru|thum : ' (juartanam sperantl- bus agris.' Nulla ibi catacliresis est: tATTiT cnini,(tt ^ATTifoi, sic apud Grae- cos suniuntur ; ({uud latissimc ad ma-
J 034
NOTiE VARIORUM IN
jorem Terontinni ostcndaii). Hire res taiiu'ii minus ol)scMvata cftVi-il iit permulti anti-liac firavnint, lioilk-- que erront, in explicationc versus il- lins, qui Ininc I'rologuin claudit; de quo jam. I'ubvr.
licllitiuum] Sunt qui pro rt'//iV/i/«- rum aci'ipiant: ut sit sensns, Do liac fabtila sumito specimen, nt sciatis an Cfftervp vobis spoctaiulai sint. Nam postnunhun dictum alio prologo, ' A- lias cojinostis ejus, (juivso hanc nos- citc.' Donntus.
lielliiiuiun] Quasi diceret, Postre- raiim : ergo advcrbium est, id est, rh XoiirSv, Sed sive lioc reliufuum dicit, sive rcUiquum pro relli(jtwrum, gcnii- nalo u scribitur. Idem.
26 De integro] lUruni denuo, an ex integris Grajcis? Idem.
Quas faciei comadias} Syllepsis, nt supra, ad verbuni enim/«cj<?<declina- vit, non ad spectanda sint. Idem.
27 Spcctanda] Pioprie, ut fabulae, id est, probandae. Idem.
Spectnndce an exigendcc sint vobis prius'l Th exif;erc,est explodere, exsi- bilare, ut in Prologo Hecyrac, ' No- vas qui exactas,' et alibi : at, Tt» pri- us, signiiicat potius. Itaque Pa-
la^i explicatio, ca voro nullins est prctii. In nota superior! t'ontem ip- sum crroris aperui. Quod autem qui- tiaui dicuiit do Judicibus Fabularum, id sane verum est; et tres, quatuor locos c\ Aristoplianc in cam rem ali- quando producam. Scd hoc qui<lcni loco, do illis Judicibus non agitur. Addit enini Poeta (vuhis). Ergo non illis quinque Judicibus quels usus in Graecia fuit, non Koma;. Illu<l etiam (jmus,) de quo supra, possit et in sensu recepto sunii ; ut prius explo- sa fiierit Fabulaquamspectata ; quod ipsum et Terentius ipse sibi iiiter- dum evenisse testatus alicubi est. Faber.
Exigendcel Excludendae. Donatua.
ExigendcB sint vobis prius^ Exclu- denda", quia displicent, ex mente ip- sius Terentii, qui suaj ipsius senten- tiae promus condus opt. v. Hecyrac l^rolog. * Novas qui exactas feci ut inveterasccrent,' et mox, ' Partim sum earum exactus: partim vix ste- ti :' ut ut Pareo placet e.xaminanda, a Censoribus scilicet, qui Alhenis constituti de Comicis et Comoediis judicandis. Farnabius.
ACTUS I.
ScEVA I. Versus sunt trimetri iam- bici. Undecimus, nt sustentctur ere- tico, nihil opus est : nam vcl trisylla- bum contractionc fit -rh serviebas, vel, antique, servibns legitur. Quintusde- cimus levari potest, si rh et in finem praecedentis rejiciatur, et rh fuisse 5i(TavXXd^s legatur. Decimus nonus incipit a proceleusmatico : praecipu- us labor in 2.3. quern duris remediis pleri(|ue (vide Faernuni) Gnyetus emendatione sustcntant. In 38. rh vt, etiam nostri Mss. tres constantcr retinent: ila ut/acillimc : ut creticus ^it loco quarto. De 39. ita Priscia- DUb lib. I. ' Apud Latiaos hoc idem u
invenitur pro nihilo in metris, et maxime apud vetustissinoos Comico- rum, ut Terent. in Andria: ' sine in- vidia laudem invcnias et amicos pa- res.' Est enim iambicum trime- trum, quod nisi, sineinvi, pro tribra* cho accipiatur, stare versus non po- test :' sed melior est emendatio, quam post alios Guyetus secutus est : juxta Prisciani obscrvationem potu- isset, et a proceleusmatico incipere : sine invidi-a luu- S^-c. In .02, pro dein, Ms. Academic Argentoratensis et iiterqne mens liabent dehinc. In vs. ()G. pro ejusmndi, Ms. Acad. Arg. et ineoruni alter, habeut hujusmodi: in
TERENTH ANDR. ACT. I. SC. I.
1035
iisdem vs. 67. abest rh tamen : ita enim legitur : nam qui cum ingeniis conjiic' tntur hujusmodi neque commovetur ani- mus in ea re turn scias, Sfc. In priori irujuam codice prima nianti erat turn: quod postea aliqiiLs in tamen uiutavit : ita tamen ut pristiniK lectionis vesti- gia cernantiir. In 7G. Ires nostri Mss. habent : Quid igitur obstat cur n.v.f. testaturque Faerniis in omnibus li- bris post quid rh igitur reperiri, prtE- terqiiam in Vaticano et Basilicano, quorum auctoritatem metri causa ipse secutus est. Vs. 93. i-ultu adeo modesto, adeo venusto, Sfc. consensu codicum merito retinetur, quam- quam Priscianus 1. xiv. legat : adeo modesta, adeo venusta, Sfc.
Hanc scenani, illtistris et bonac narrationis exeraplum habere, omnes vident, et Cicero indicavit, i. de In- vent. 19. et 11. de Orat. 80. Non parum autem ornatur narrantis mo- ribiis, quos Poeta valde conspici vo- luit. Th iyKaraaKivov aai ivSidaKevoi/ rrii SiTfYnmus admirabile est : conse- runtur omnia causis, et probabili re- rum consecutione ; ornanlur figuris, invalescunt sententiis, asseverautur moribus, illustrantur evidentia, pro- ut partes negotii ai)poscunt: ut cae- cus, certe ineruilitus sif, qui in ipso limine Inp-opiKqv Svvafniv nostri Poiita; non aniinadvertit. Etiam ubi a.Tr\ws narrare vidctur, figura simplicitalem attollit, aut tractatu ornatuque vici- no permutat. Ut in illis : placuit : despitndi : hie nuptiis diclus est dies: rh avmoixov tt/j Xe^oDS, ct t-xpedita absolutio, cui dis!ioiuta oratio servit, viri'H et gratiam adduiit. Ita, cum seqiiitur, ' Fere in diebus paiicuiis, quibus \v<EC acta sunt, Clirysis vicina liu-c moritnr,' .siinpiicitas narrationis, SosijE iiTiKpiau iirKptiivTiiJLaTiK^ cxcipi- tur : in (jua eo |)liis ligiirip. est, quo minus sccpiitur (jiiod conjccerat, cx- pcciatam rem fecit, dum errorcin su- nm spcctatorilius trailit; non statini, ucc »imul,.sed di.spcnsato senilis nar-
rationis artificio postea opportune dissolvenduni. Legi omnino hie de- bent verba Ciceronis ex ji. de Orat. ubi ostendit non omnem narrationem debere brevem esse. ' Ut ilia,' in- quit, ' nam is postquam excessit ex ephebis, quam longa est narratio? mores adolescentis ipsius, et servilis percunctatio, mors Chrysidis, vultus et forma, et lamentatio sororls, reii- qua, pervarie jucundeque narrantur. Quod si hanc brevitatem queesisset, ' efFertur, imns : ad sepnlcrum veni- nuis ; In ignem posita est ;' in his de- cern versiculis totum conficere po- tuisset : quamquam hoc ipsum, ' ef- fertur, inius, ' concisum est ita, ut non brevitati servitum sit, sed magis venustati. Quod si nihil fuisset, ni- si, ' in ignem posita est,' tamen res tota cognosci facile potuisset, sed et festivitatem habet narralio distincta personis, et interpuncta sermoiiibns : et est probabilius, quod gestum esse, dicas, cum, quemadmodum actum sit, ex])onas : et niulto apertius ad iutel- ligendum est, si sic consistitur ali- quando ac non ista brevitate percur- ritur.' Sed faciendus est annotandi modus. Bceckrus.
1 Vos isthcec'] Cavendum tibi est ab explicatione Tliomaj Farnabii, qui nuper Terentium in Britannia edidit. hlhccc enim baud dubie sunt opsonia, olcra, pisciculi. Sec, Curare autem sape verbum est ad culinam perti- ncns, et in illo genere proprium. Te- rent. Plant. Fuher.
Vos islliac intra aufcrte] In hac see- na hac virtus est, ut argumenti iiarra- tione actio sccnica vidcatur, ut sine fas- tidio tongus sermo sit, ac senilis oratio. Donatus.
Vos isthax] Jlac scvna pro urgumcn' ti narratione pruponilur, in qua funda- menta fabuUc jni.iuntur : ut rirlute I'oe- la:, sine officio prologi, vcl Otuiv anh fxri- Xuvffs, et perioclutni comadiw populus tencai, el res agi magis, quam narrari videalur. Idem.
103G
NOTiE VARIORUM IN
Vos isth(pc intra niiferte: ahite^ Molliter letentnrus ct expertiinis Sosiani, iiiipenit ut renuuieat : aitdit etiaiii caiisam aliis abciiiuli, (iicoiido Istluecintro nuferte: lie siispicioiipin injiciat,Sosiam conunimicaiuli secre- ti causa roinansisse. l",t bone Anferte: Auferimus eniin ca, (|uac ciiiii fastidio cerninms : r\rimus ea, qiiw cum lio- iiore tractaimis . Deinde ([iiasi rc- spicientcs increpat, diceiulo Abite, Abite, concitatins legendmn est: quia et respectantes propeiaiit, et discei- nit a Sosia. Sosiee persona protatica est : non eiiim usqne ad finem pcrse- verat, ut est Davi in Pliormione, in Hecyra Piiilotidis et Syrae. Idem.
Vos islhac intro atif.] Quaeritur col- loqnio Simonis cum Sosia principi- nm: ut caeteri servi edulia t'ereiites abire jubeantur, Sosia autem reti- neatur: cujus erroie in conjiciendo, et desiderio in pernoscendo, prima in tlieatro expectatio movetur, ipsaque productione au<;etur. Baclerus. Vos] Servi. Farnubius. htcec intro anferte] Scil. Onera, merces credo, auiaea, tigna, aliumve apparatiim ad simulandas nuptias. Neqne enim placet quod uno ore oni- nes adt'erunt intcrpvetes, de oi)souiis et re culinaria : cum Davo infra Act. II. Seen. 2. suboluerit, Nuptias non cobaerere, quia paululum obsonii. Idem.
2 Adesdum] Ades, im|)erativuin est, dum itapiXKov : est enim productio, et adjectio syllaba> ; ut Ilhodum ud me, Paucis te volo. Deest coUoqui verbis : et est figiira ellipsis. Donatus.
Dictum putii] Ad hoc rrspondet, ut agi res videatiir, queniadmodtim sufira diximus. Lhm.
3 Nempe ut curentur] Diligenter co- quantur. Curatio, proprie inedico- runi est: cura reliqiiorum : sed co- quina, incdicinae famiilatrix est. Id.
Ho'c] AfiKTiKus. Idem. Nempe ut curentur] Deest vis: ut Bit, nempe vis. Idem.
Imo aliud] Bene ivrfBriKtv rh Into : ct deest vulo. Idem.
4 Men ar.t] Ars airh ttjs aperris dic- ta est per syncopam : opexT) autem virtus est. Virtutis vero qiiatiior ge- nerales sunt partes ; Pnidentia, Jus- titia, Fortitiido, et Teniperantia: sed Prudentia, in miiltis rebus descondit. Idem.
Efficere] Facere, est in opere es- se : sed efficere, perfectionem desig- nat. Idem.
5 Nihil istac npvs est arte] Mire ait : arte opus non est, sed opus est ar- tibus. Idem.
G Sed lis quas semper in te intcllexi sitas] Ipse bic signatissime ostendit, niultas variasque artes esse, id est, aperas, quae virtutes intelliguntur. Idem.
Sed iis] Zeugma, a superiore,quod subauditur, artibus. Sitas, constitu- tas, positas. Idem.
7 Fide et taciturnilate] Fides, est comniendatoruni fida exccutio vel observantia : Taciturtiitas vero, ob- servantia' genus, in silentio constitu- ta, et in celando secreta. Quaorit autem taciturnitatem, ne prodat Pamphilosecretum, quod ei commen- datiirus est. Fidem, ad complenda : taciturnitatem, ad ceianda mandata. Idem.
Frpecto] Expecto, desidero : ut Virgiiius : ' l:^xpectate venis.' tdem.
Quid velis] Deest, scire : nam si dixisset, (yuod velis, niliil desiderasset. Idem.
8 Eg-o postqiiatn] Commendatio per- Fonae potiiis, quam servi : ne contra filiiim Icvi servo aliquid committi in- deeore videatiir. Idem.
Tc emi a ;j«riu/«] Tale est, ' J*arvu- lum ego te, Jugiirtba:' apud Sallust. Idem.
A parvulo] Non enim a parvo, sed a parvulo. Scis] Hoc est, a parvnlo scis. Semper] Continuationem signi- ficat semper. Idem.
9 Justaet Clemens] Ita dixit justa:
TERENTII ANDR. ACT. I. SC. I.
1037
ut alibi, ' Non necesse Iiabeo omnia pro meo jure agere.' Quid enini uon justnni domino in servum r Justa, in qua nihil iniqnum jubetur: Cle- mens, in qua etiam de justo niiiltum remittitur. Idem.
Apud me justa'\ Id est, moderata, aequalis : cui contrarium ait Virgili- iis, ' Et iniqno poudere rastri.' Et: 'Injusto sub fasce viam duiii carpit.' Nam qui jiistam, debitam nimc dici piitant, nihil atterunt ad juvaudam sententiam. Idem.
Clemais fuerit servitus'] Libertatem imputaturns, cleiuentem intulit servi- tutem. liiein.
Justa aervilus] Hoc explicavi ad Rhetoreni Longinuin scribens ab- liinc aliquot annis ; ncque vero ser- vitus hoc loco (iicitur Justa, eo niodo quo ab Jurisconsultis dicitur ; nil mi- nus : Justa, est lenis, moderata, sine omni asperitate duniinorum. Vide ibi plura quai ad rem faciunt. Faher.
Sertitus] Mire servilutcm pro domi- natu posuit. Sic Salhistius, ' Dein servili imperio P. C Donnlus,
10 Feci e serco ut esses ULertus mihi'} Dulceni libertatem fecit operatione et tractatione veritoruni, dicendo, ex servo libertiini : non eniu) tantani lia- beret gratiam, si dixisset, /(?ci liberlus ut esses : quam si dicat, /eci c servo ut esses libertus: ac si quisdicat, /eciut es- ses sanus: non tantani haberet gratiam, quam si dicat, feci ut ex agro sanus eases. Et mihi, empliasim habet : quod mihi libertiis factus si$, uon fi- lio. Autideo mi/ii additum est: quia libertug ad aliquid dicitur. Et bene milii, noil filio, id est, ne pertimesce- rel filiiim, cui nee liberti niunus dc- beat. Idem.
E «ert;c»] Mire addit e servo: ut vim l>eneticii exprimeret. .Sew, feci e servo ut esaes liberlus mihi. I line Virgillus : ' Nympha, decus fluvio- rum, animo giatissima nosiro, Scis, ut tc cunctiii utiaui, quaicumijuc I^a- tinse Magnaninii Jovia lugratum an-
cendere cubilc, Praetulerim, coelique libens iu parte locarim.' Idem.
Feci, e servo ut esscs^ 'Eyu cr' IfrijKo 5ov\ov ovr' iXevdfpop. Menander. Faniab.
Liberlus mitii] Libertus est, quern quis e servitute ad civitatem Rom. perduxit. Ulp. Idem.
11 Liberaliter] Bene: quia omnebo- num libero aptum est, malum servo. Idem alibi, ' Factum a vobis duriter immisericorditerque : atque etiam si est, pater, dicenduni niagis aperte, illiberaiiter.' Et bene admouuit, cur dederit beneficium, eadem et nunc ofRcia qujesiturus. Nunc enim dicit artificiose, quia supra ait, ' Ni- hil isthac opus est arte.' Donatus.
Servicbas'i Bene imperfecto tem- pore, non pel fecto usus est : ut os- tendat, enm poluisse sibi etiam at- que etiam servire : quale est illud Virg. * Atque omnes pelagique mi- nas, coelique ferebat Invalidus.' Ut ostendat eum, quamvis invalidus es- set, tanien a-lhiic potuisse laborem exercitiuiiique terre. Idem.
12 Suinmum prtlium] Libertatem dicit. Idem.
Persolri tibi] Quia pretium dixerat, persolvi dixit proprie. Idem.
Persolvi tibi] iModeste pretium red- dituin dixit, uon beneticium eroga- tuni. Idem.
iSunummi jirimumi 'k-yaQwv aoi doKei J/ iKevdfpia tI fj.4yi(TTov, Arrian. Epist. 3. 2G. Farnubius.
13 In metnoria habeo] Hoc est, non sum ingratus. Pius dixit, in memoria habeo, quam si dixisset, scio. Nam quae scimus,pos8umns oblivisci : quaj vero memoria' conimendamus, nun- quam amittinius. Donatus.
In memoria ttubeo] Gralus agnosco. Farnubius.
Hand muto faclum] Vcnuste: non mc pncnitet : nam bi (piid p(t:nitcret, infectum vcllc dicebnnt : an secundum jus,(|uod advor.ius libertos ingratos est, ut in scrvitulcm rcvoccntiir P scd
1038
NOTyE VARIORUM IN
Itoc non convcnjt sencni diceic. Lc- sitiir et inuHo, hoc est, dumiio, rcpre- hendo, qinxi si est, intcllifjeietiir, lion noUeiii lactiini. Nemo euini po- test tactmn, infVctuni reildere. Sed ad vcrl>ialitoi' dixit : lit dicimus,' nol- lein factum,' ' nollcm liuiic cxitiim.' Ergo hand mulo factum : non pa'uitet me t'acti. Domdus.
Haud muto factum] Non itaqiie fac- ti nie poiuitet: neqiie enim per gva- titudincni taam liabeo, cur infcctiun velim. Liberti in<;rati in servitiitem revocabantiir. Sneton. Claud. Valer. Max. I. n. c. G. Alex, ab Alex, l.iii. c. 20. Farnabitis.
14 Si til/i quid feci, aut /aiJo] Et tccisse se, et adliuc facere ostendit, (juamvis cum maim niisisset. Vona- tiis.
Gaudco Si tibi quid feci, autfacio quod ;)Jacea<]Kelicitatis est, ut eaqiia> fac- ta et facieiida simt, grata sint. Quid, proaliquid. Idem.
15 Adversnm <e] Apud te, ct penes te. Idem.
Adtersum'] Sine dubio prappositio est. Adcersus participiiim potest es- se, ab eo quod est adverlo, sicut alibi. Ergo adversum te dixit, pro apud te. Idem.
16 Nam isltuEC commemoratio Quasi exprobi-atio est, immcmoris beneficii] Donatus, ' sunt,' inquit, ' qui ad be- neficium referunt immemor: lit nie- morcm Junonis ob iram : ut sit sen- sus: Istiiiec commemoratio, quasi est exprobratio immcmoris beneficii, id est, cnjus nemo nieminerit.' Hoc niagno applausu hactenus a Lexico- graphis et interpretibus acceptum defensumque est : iit esset scilicet immemor beneficium, iStfifTjaros (vepye- oia: ostendit taiiien ipsum locjucndi genus, quo Donatus utitur, fiiisse, qui et aliter acciperent ; imo apud plerojquc aliter acceptum esse voca- bulum. Nonansit sane aliquis dicere, exprobratio immcmoris b. id est, liomi- nit ingrati,qui nun meminiril beneficii:
de boc enim diibitandum ci'at, an ita Latiiic diccretur. Nam quibus expro- bratio v>>t vituperatio, eodem tendnnt ill persona ; quanivis syntaxin emen- dare cupiant. Non igitur exigua ratione ususcst Fr. (}uyetus,ut Icge- ret, immcmori b. v. 1. Eugrapliius ta- incn non videtur dubitasse de phrasi vnlgata» lectionis, quando annotat: 'licneficionim commemoratio cum ostenditiir, ingrati exjirobratio dici- tur.' 'Exprobratio ingrati,' et ' expro- bratio immemoris,' una pliiasis. De- niosthcnis sententiam irapaAATjAov, cum similibus Fr. Fabricius, Lin- denbrogius, et alii annotavcnint. CiE- teruin Sosias huic sententias dictat (nam et postea yvwfxoKoyu) primo qiiidem liberale ingenium, quo iiber- tatem meruit; deinde praesens affec- tio, cum ingrati cxpiobrationem ani- mi de piincipio orationis senis tarn alte repetito pcrtimesceiet; dcniqne patroni ingenium, cui oratione sua sidfragatur: nam qui approbat alte- rius dicta, quid aliud, qiiam scnten- tiam ab illo acceptam absolvit aut repetit? Ita cum pater laudaret fill- uin, quod ex studiis juvenilibus mo- dum teneret, opportunum Sosiae eiat sententiam succinere, ' nt ne quid nimis :' cum ingenium filii ad promc- rendam liominum voliintatem et ami- citiam factum describeret, jam dicta erat, qua; subjicitur sententia, ' ob- spquium amicos parit:' cum bones- tam orationem filii fateretur, si ser- vatam a se diceret,quae perire vole- bat, non ex ingenio Sosiaj sententia, sed ex institute colloquii sententias forma nascitur : 'si ilium objurges, vitie qui auxilium tulit,' &c. Sunt- que liac sententive fere SeSr]fj.o<rifv/ji.t- pm: (piales et facilius dicuntur, et libentius in tlieatro aiidiuntur. Bee- clerus.
Nam istcpc commemoratio, ifc] Th Se Tcts tSios evepyfcrlas avafj.tixvri(TK(iv fxiKpov Zuv Hfj-oiov i<TTi Toi 6v(iS(^(iv. Demostiit Ctesipb. Farnabiua.
TERENTII ANDR. ACT. I. SC. I.
1039
17 Exprobratio] Exprobratio est commenioratio beneficii cum enume- ratione factorum. Dotuttus.
Quasi exprobratio] Kecte ostendit, se in memoria habere. Sunt qai ad beneficiiim referiiut, Iinmemor: ut, Memorem Junonis ub irain : ut sit sen- sns, Isthajc conimemoratio, quasi est exprobratio inimemoris beneficii : id est, cnjus nemo nieminerit. Idem.
18 Quiji tu tnio verbo] Uno ver- bo, uno a^iwfiaTi, una sententia. Nam a^tufxa sententia est, vel enun- tiatio, uno verbo nexani continens ct perfectam intelligentiam ; d|i&>/ta enini constat ex nomine et verbo. Sed hie, quod est d|io/ua : Loc est, ' Has bene ut adsimules nuptias :' ergo omnis virtus, adsimulatio est. Idem.
Quin tu uno verba'] Una senttMitia : «t in Adelphis: ' Non meuni illud verbum facio, quodtu IVIitio Bene ac sapienter dixti dudum : vitium com- mune omnium est, Quod nimiiim ad rem in senecta attenti sumus.' Nam male inteiligit qui putat, adsimules, verbum significare. Idem.
19 Itafaciam] Hoc est, uno verbo dicam : et quod verbum proniittit, ibi dicit, ' Nunc tuum officium est, has bene ut adsimules nuptias.' Idem.
20 Quas credis esse has] Syllepsis. Idem.
21 Cur simulas igilur] Virgilius : * Et quK tanta luit Ilomam tibi causa videndi ?' Idem.
22 Eo pacta] P«c<o, modo, q\ioniam anteccdit pactum, modus seciuitur. Ergo ab eo quod praecedit, id quod Bcquitnr, dicit : ' Et gnati vitam, ct consilium meiim cognosces : et quid facere in liac re.' Nam ista; divisi- oncit sunt. ' Onati vitam :' quoniam dicturus est, 'Nam is postqnam ex- cessit ex eplicbis, Sosia.' ' Consilium mcum:' quia di(-turus est, ' Et nunc id oi)cram do.' ' 12t(|Mid facere inhac re te velim :' (|uia dictums est, ' Nunc tuum est otficium.' * Et gnati vitam, ct consilium nieum Cognosces,
et quid facere in hac re te velim.' Tripartita distributio. Donatus.
Eo pacta] Partitur apud Terentium breviter et conmiode senex in An- dria, qnae cognoscere libertum vnlt : Eo pacta et 1. gnati vitam, et 2. consi- lium meum cognosces, et 3. quid facere in hac re te velim. Vide Cic. ii. de Oratore. Farnabius.
Et gnati vitam] Vitam filii in duas partes dividit in narratione : in ante actam bonara, et prajsentem malam. Et incipit mala ibi, ' Interea niulier quaedam.' Et bene actaj vitte narra- tio ad earn rem valet, nt ostendat, quam Justus dolor patri sit spe de- cepto. Donatus.
24 Nam is] Neccssario is positnm pro nomine : avarpopa ad illud gnati vitam: nam si non posuisset hoc pro- nomen, Sosia erat intelligendus. Idem.
Nam is] Paniphilus. Idem.
Post([tiam excessit ex ephebis] Ephe- bia prima aetas adolescentiai est, ado- lescentia est extrema pueritiae. Ex- cessit ex. Cum sufficeret uniini. Idem.
Excessit ex ephebis] 'E^eXQwi' «| «(f>^- Pti)v Xenoph. 1. a. Ephebus autem est qui ad pubertatis annos pervenit : quasi inl ri^rjs, quae prin)a est pars adolescentia;, extrema pueritia. Far- nabius.
25 Liberius] Liberius, non est com- parativus gradus : non enim potuit libere ante vivere, dum aetas, metus, magister proliibebant. Ergo deest aliquanto: ut sit, aliquauto liberius. Donatus.
Liberius vivendi] Deest ei. Idem.
Liberius vivendi fuit potestas: nam antea] Sunt qui dictionem vivendi, eliso ex ca, v, medio, in duas syllabas contraliant: quod per synizesin fieri posse supra diximus : nos etiam ita siistcntari versum pulamiis, si vcl ex potestas, s medium abjiciatur; vel ex liberius eliso c, per synropam fiat li- briuH : sicut ex aspirins, faceremiis a«prius : ex dexterius, dextrius : ita librius, erit dactylus abjecta e, more vcteruni : dictio autcm fuit, una
1040
NOT.Ii VARIORUM IN
fit syllaba per synlzesin, ut ssepc. Fal'rnus.
20 Qui scire] Scimus quod certuin est: Mcscimus quaj adluic iiiceita de- sideramus. Idem alibi, ' Forma in tencbiis nesci iion quita est.' Dunatiis.
27 Mt'tiis, magister] Magistcr \yji- dagogus. Idem.
Dum (ctas, mctus, magister jiruhibe' bant] yEtas sub pa-dagogo seu custo- de, rjXiKla TraiSaycttyovixfi'Ti, hoc verbo- rum tractu notatur : quasi mctuens paedagogum. Plant. Haccliid. i. 2. 40. ' Jam excessit mihi a;tas ex nia- gisterio tuo.' In qua fabnla Plauti, tota ilia disciplinje severitas descii- bitur. Vide praesertini Act. iii. Sc. 3. vs. 17. &c. Backrus.
Magister prohibebant] Paedagogus custos. ' Cum primum pavido ciistos mihi purpura cessit,' &c. Pers. Sat. V. Farnabius,
Ita est] Intercidit Poeta, ne solus Simo loqueretur : caeterum non erat respondendi locus necessarius. Do- natus.
28 Quod plerique ovines] Haecadjec- tio dicitur, in prime posita loco : ad- jectiones vero, ant in prima parte orationis, aut in ultima adjiciuntur. Hie ergo jderique, ex abundantia po- situm est : omnes vero, necessario ad- ditum est. Et alibi, ' Calesces plus satis.' In ultimo; sicut, ' Interea loci, interibi.' Attendenda est sane locutio, Quod phrique omnes. Aut enim quod in qua vertendum est, ut sit, Qua- plcrique omnes. Aut quod ad singula eornin studiorum adjungen- dum erit, ' Equos alere, canes ad ve- nandum.' Aut certe erit figurata lo- cutio, ut est illud : ' Si quisquam est, qui placere se studeat bonis Quam plurimis, et minime multos la'dere : In his poeta hie nomcn profitetur suum.' Et alibi, ' Aperite actutum ostiimi.' Idem.
Plerique omnes faciunt] 'Apxa.'i(TtJ.hs est. Nam errant, qui pUrique napiK- Kov intelligunt : aut qui subdistin- guunt [ileriquc, et sic ioferunt omne$ :
hoc enim pro una parte orationis dixcre vcteres. Eodcm modo GraecL ■ndfj-iroWa, ct Latini ' plus satis.' Nae- vitis in bello Punico, I'leriqiie omnes sjibiguiiiur sub suum judicium. Figu- rate 'I'ercnlius : irapthKov rcfi apx«(<rju^. ' Quod ploricjue omnes faciunt,' pro, quiu faciunt plerique adolescentuli. Idem.
Plerique omnes faciunt] UiniroWoi, irXfiui'fs, 01 irdvrfs. Locutio Attica. I'urnabius.
Adolescentuli] Bene diminutive, ut propter ajtatem facile ignoscatur. Donatus.
Adolescentuli] ' Imberbis jnvenis, tandem custode remoto, Gaudet equis canibusque et aprici gramine campi.' Horat. ad Pisones. Farnubius.
30 Aut equos alere, aut canes ad ve- nandum] Si et equos ad venandum a- lunt, quomodo et canes ? quod multi docti improbant : et dicunt separata esse : et ad venandum extra orationem, pro ad venatum : ut ' Venatum M- neas, unaque miserrima Dido.' Do- natus,
Equos alere aut canes ad ven.] De studiis adolescentum Attirorum, Iso- cratis pra?sertiin ex Areopagiiica lo- cum, cum aiiis testimoniis, annota- runt Fr. Fabricius et Lindenbrogius. Hodic, isti aetati canes, equi, palae- stra adhuc in pretio sunt: at philo- sophia vel spernitur, vel perfunctorie tractatur. Bceclerus.
Canes ad venandem] ('anes venati- cos, ut Leones ad frccna, id est, frae- natos : servum ad limina, id est, atri- ensem : ad manum, ad pedes, Sfc. vena- tus autem t^j TroKffiiKrjs fi6pi6v iart, fj.u?iAovBf HKtiv. Austid. Farnabius.
Ad philosophos] Ellipsis pulcbra et familiaris Terentio. Nam possumus subaudire, audiendos sive sectandos. Dotiatus.
Ad philosophos] Vitium est : quia dixit, ad aliquod sludium. Aut si ad Philosophos : separanda locutio est, sic ut aninium adjungant ad Philoso- phos. Idem.
TERENTII ANDR, ACT. I. SC. I.
1041
31 Hortim ille nihil egregie] Est er- go figurativum : quod esset rectum, Quaj pleriqiie omnes faciunt adoles- centuli, horum ille nihil egregie pra;- ter caetera studebat. Idem.
Egregie\ Egregium dicitur, quod ex grege eligitur : sed hie egregie, valde, nimis : non est ergo ad laudem posi- tum. Haec, iiiquit, ut caetera, simi- liter studebat. Idem.
Prceter c(etera] Mediocriter: ergo non extenuavit rem, sed ad laudem retulit. Idem.
33 Gaudeham] Non dixit landabam, sed gaudebam. Laudat enim etiani alienus. Gaudet qui pater est. Idem.
Non injuri(t'\ Intempestive Sosia re- spondet : sed prndentia tantse sen- tentix compensavit importunitatem. Idem.
Non injuria, ^c] Observa auctori- tatem sententiae, ex nexu et figura: ad approbationem {non injuria) ut caussa infertur, non sine apparatu asseverantis : nam id arbitror apprime in vita esse utile, lt ne qlid nimis. Ita vs. 40. ' Namque hoc tempore' (hie accessus est ad sententiani) 'ob- sequiiimamicos, Veritas odium parit:' ubi producitur contrarii adjectione, quod uno mcmbro sigiiificari poterat : vs. autem 115. argumenti forma per ratiocinationem a coutrario insurgit sentcntia : 'Nam si ilium objurges, vita: qui auxilium tulit ; quid facias illi, qui dederit damnum ant malum r' nbi inierrogatio non minimum vi- rium liabet ad asseveranilum. Quod attinet ad t^ /zrjSe*' &yav, prxter lau- datos ante, ploriqnc abunde de hac sentcntia scripserunt. Baclerus.
31 Ajiprimc] Adjectio est confir- mationis. Damdus.
ft] Aflmirabiliter dixit. Idem.
Vt ne quid nimii] Senttntia non in- congrna servo, cpiia est pervulgata, et non refertur ad pcrsonnin dumiui di- centis : et de quo dicitur : an n.agis quia Soiiia; convenit cjusniodi cha- racter in verbis? Idem.
Delph. ct V'tr. Clus. Tcr
Ne quid nimis] Deest agas: iit sit, Ne quid nimis agas. Idem.
Ne quid nimisl Tb /UTjSej/ yap &yav, &yav fie Tepnei. Antholog. Farnabius.
35 Facile omnes perferre] Latens ar- gumentatio est, qua filium ad mere- tricem commeasse errans pater, non ad corruptelam, sed ad obsequium amicorum crediderit. Donatus.
Pcrferre ac pali] Ferre, est cum certo tempore : Perferre finem ex- peclat eft'ectus. Feruntur onera, et sustinentur supplicia. Idem.
Perferre] Mediocriter stultos odio- sosque. Idem.
30 Cum quibus erat cumqiie] Figura Tfi.ri(Tis. Idem.
Dcdere] Plus est dedere, quam con- sentire: queniadmodum in bostiiim potestatem hostes se dcdunt. Dedere ergo, pertinacibus. Idem.
His sese dedere] Dedere se et obse- qui superioribus : non adversari pa- ribus, non se praiponere inferioribus. Idem.
37 Eoi~um obsequi studiis] Conimo' diorum, scilicet. Idem.
Eomm obsequi studiis] Talem esse Pamphilum, adjuvat aigumentum fa- btilas, simul et Charinuni. Idem.
38 Ita] Deest faciens, volens, a- gens. Idem.
Ita facillime sine invidia] Sallustius: ' Et cum omnes gloria antoircl, om- nibus tamen charus esse.' Idem.
39 Invenias] Secunda persona pro tertia: uX, 3Iigrantcs cernas. Idem.
40 Nam hoc tempore obsequium ami- cos, Veritas odium parit] Improbatur a Sapientibus liaec sententia. Nam obsequium assentator debet, verita- tem amicus: sed in theatro dicitur, non in schola. Idem.
Hoc tempore] Ut nunc sun' mores, scilicet corrupt!. Excusatcjuc pro- verbium, ' Obsequium aiuicos, Veri- tas odiimi parit,' cxaminat Cicero: ' Sed nescio (|uomodo verum est quod in Andria familiaris mens Tj-rentius dixit ; Obsequium aniicos, &c.' Lae ent. 3 U
1042
NOT/E VARIORUM IN
liiis Ciceronis. i'dnKiliiits.
-II (Hntaiuiuin iimicos] Hii- versus j)cr imiiropcriiim est. Dintulus,
]'eriliii ihUuiii parit] l>'alsviin est au- tein qiiod Cicero dixit obsequium pri- iniiin ilixisse Tercnliuni : cimi ct Plaiitus et Nivviiis ante dixeriiit; ct est senteiitia napdSo^os, et inagis tlica- tro apta, qiiani officio, de qua Tul- liiis iiiulta dixit. Idem.
Obseiiuium amicos] Scntentia pro- babilis inagis, quam neccssaria et lio- ncsta. Idem.
Obsaiuium amicos, Veritas odium pa- rit] Qui aliqnani hie Pocttc cnlpam agnosciint, et sententlam mininie probam esse arbitrantiir, ccrte alias res agiint: neque eniui senteiitia est ex lis, qna^ decernnnt, qnid fieri opor- teat ; sed ennntiat, quid fiat, ex mo- ribiis temporinn : quid clarius ilia ■7rpoff6r]Krj : hoc tempore? quid clarius, quam de populari ilia et inter adoles- centes usitata, non de perfccta ami- citia, sermonem esse? quomodo fa- cile liceat inter homines agitare, id est, awSiaydyeiv koI ffvvSn^fxepfvcrai, non quousque virtus perfici queat, sermo est. Itaque nee Cicero negat hoc fieri, cum hoc dictum explicat in Laplio (c. XXIV. et xxv.) sed ad id vocat nos, quod in vera amicitia fieri debet : qnaj veritatem non excludit, obsequium autem comitate non as- sentatione metitur. Non opus fuisset igitur, ut Donatus, tanto conatu os- tenderet, ' sentcntiam banc proba- bilem magis, quam necessariam esse et honestam.' Bceclerus,
42 Iiilerra] Interea est, cum Labet instantiam superiorum actorum. Do- iiatus.
Mulier quadam'] Sic dixit, non quasi ignoraret nonicii ejus, paulo post Chrysidcm nominatiirus : sed ideo, ut gratam expectationem faciat, si- raulque Icctorem avidum nominis reddat. Ut Virgil, paulo post nomi- naturus ait, ' Ecce manus juveuem iuterea post terga revinctum.' Idem.
Interea 7)iulier'\ Ilic digressio est : nam proposuit (inati vitam diccre. Idem.
Abhinc trienniiim] Artificiose dixit triiniiinm, cum posset plus minusve temporis poncre : ut sit veiisimile, unum annum fnissc pudicae parcaqiie vitae : sequentem, conditionis acccp- tae : tertium, mortis. Primo ergo anno ignorata est domus Chrysidis Pamphilo : secundo Glycerio cogni- tus : tertio, nupsit Glycerium Pam- philo, et pariter invenit parentes. Idem.
43 Hue vicirmc] Vicinice itapiKKov: hue loci, vel liuc locorum. Legitur et linic ricinicB. Idem.
44 Inopia, et cos^natormn vegliffentiali Laudatis Paniphili moribus qui mox ducet uxorem, superest ut futura; quoque matrona?, id est, Glycerio, probitatem debitam pro persona red- dat : qua; quia lionesta nunquam esse poterit, si sic earn constet ante nup- tias impudicam ductam esse, partim defendenda, partim laudanda est Chrysis, cum qua commorata est : quam quoniam necesse est meretri- cem fateri, in conditione turpissimi nominis nuiltum sumitur excusatio voluntatis. Idem.
Et cognatorum'] Hie nos jam parat ad Critonis advcntum. Idem.
Inopia et cognatorum negligcntial In gratiam Glycerii, Poetam in dimi- nuenda qua;stus nieretricii invidia operosum, cum de Cbryside loquitur, recte notat ]3onatus. Bceclerus.
Cognatorum negligentia] Leges j»- bebant AtticaB, ex cognatis proxi- mum et ditissimum inopem cognatam aut duccre, aut ipsi dotem dare. Far- nabius.
45 Egregia'] Id est, eminenti prae- stantique. Donatus.
Atque atate integra] Integra est aetas, qua in flore cousistit, cui neque addendum jam sit, neque quidqnam adhuc sit imminutum : ut Virgilius: ' Integer a;vi Ascauius.' Et cootulit
TERENTII ANDR. ACT. I. SC. I.
1043
duo ad qiisEStiim ineretriciiiin con- griia. Idem.
Mtate integral In ipso aetatis flore, Farnabius.
46 Hei rereor, ve quid Andria adpor- tet mall] Andria: mire : audivit enim excessisse ex epliebis Paniphiluni, illatamque mentiouem niulieris pe- regrinae, adulescentulae pulchrae. Do- natus,
A'e quid Andria] Eleganter, ex Andio. Andria, nomen ostendit et mulieris et fabula?. Et bene, Adpor- tet: quia /jortare ignotis est. Idem.
47 Primum hue] Defendit, ut dixi- nius, vitam Chrysidis, ut potuerit apud earn recte morata esse Glyce- rium, quaj ex argumento niatrona erit. Idem.
Primum hac pudice] Bene hcec qui- dem, id est, ilia quas coacta est. Idem.
Duriter] Contra rationem regiiiae : debuit enim dicere Jure, ab eo quod est durus. Et tamen est differentia. Est enim duriter, sine sensii laboris : dure autem, crudeliter : illud, ad la- borem : lioc, ad sisvitiam relatnm est. Sed dure in aiterum : duriter in nos aliquid facimus. Idem.
48 L/ina ac tela] Subdistingue tela: finis enim est laboris. Idem.
Victum qucerilans] Ut Virgilius, ' Cum foemina primum, Cui tolerare colo vitam, tenuique Minerva, Impo- litura ciuerem et sopitos suscitat ignes.' Deinde finem laboris intulit, non cibum, sed victum. Cibusen\m est, qui etiam delicatis praebetur. Vietus, in parvisaridisque alimoniis est con- stitiitus. Unde Virgilius, ' Victum infeliccm, baccas lapidosaque coma, Dant rami.' Et post tantuni laborem, victum, non cibum dixit: ut Virgilius, * At patiens operum, parvotpie as- sucta juvenilis.' Et non (yutt.rcn.s, sed quaritans, dixit, (iucerit tuim, (jui ad plenum et per|)etuiim rcponit : (Jua- ritat, qui vix qiiotidie inqiiirciido victum invcnit. Idem.
Lana ac tila viclum] ArtificioHC, ut videatur pudicc apud earn futura
materfamilias educari posse, quam mcretricem necessitas fecit. Idem.
49 Scd postquam amans] Aniator fin- gere potest. Amans vere amat. Id.
50 Units et item (dter] Post unum duo, ex quibus, alter, ut sint tres ; inquit enim post, ' Nam hi tres turn simul amabant:' lit, ' Alter ab unde- cimo.' Ergo alter, non est secundtis, sed tertius. Idem.
Unus et item alter] Id est, plures : quaestus jam meretricius factus est. Idem.
Ut inf^enium est omnium hominum] Alia defensio Chrysidis : ut quee ante fecerat ipsius sint : quee postea pec- caverit, natural hominum adscriban- tur. Idem.
51 Proclive] Proclive est porro in- clinatum, vel prouum inclinatumqne. Idem.
52 Accepit conditionem] Cum uno quaistus non est: cumaltero nonest: cum ninltis fit. Idem.
Conditionem] Conditio est pactio, certam legem in se continens. Idem.
Qucestum occipit] ' Qiia?stum indig- num facit corpore.' Plaut. in Poenu- lo act. II. SC. 3. Farnabius.
54 Perduxere] Invitum isse Pani- philuni his verbis significat. Perdu- cuntur enim necessitate coacti. Hoc etiam verbum judices pronunciare Solent. Et hoc est quod supra ait, < His sese dedere, eoruni obsequi studiis.' Donat.
Perduxerunt illuc secum] Secuni duxerc, ut secum esset. Idem.
Ut una essit, meum] Et prodiicte legitur esset, ut cibum caperet : et corrcptc, ut alibi : ' Esseni una qua cum ciipiebam, Antipho.' Idem.
Una esset] Simul, id est, una cibum caperet. Idem,
55 Kgomet conlinuo mecum] Rene mecum: ut appareat nihil temere constitutiim, vel prolatiiin foras ; hoc ipsiiiii satis (jua'situm esse, ijiiod 8tatiiit de faisis iiiiptiis, et ini'ensua esset filio. Idem.
ICgomel continuu mreum] Decst vol-
1044
NOTiE VARIORUM IN
vebam, cosritabam, vcrsabnni. Idem.
Cerle] Sine dnbio : pro cerlo cap- tiis est : iSiotTKTjuos. Idem.
Captiis est] Tonetur tt irietitur: ex translatione feianim, atqiie voua- tus. Idem.
Capitis est] Sallustiiis : ' Sin captus pravis cnpidiiiibus.' Idem.
Captus est] Tenetur, irretitur, trans- latuni a feranim venatu, aiit etiani arena, ubi Retiarins cum Mirmiilone componitur. Farnab.
56 Habet] Id est, viilneratns est. Habct enim qui percnssus est : et proprie de gladiatoribus dicitur ; quia prius alii vident, quam ipsi sentiant, se percusses. Donattis.
Habet] Sic dicitur de eo qui letha- liter vuhieratus est. Virgiiius : ' Hoc liabet, iiaec meiior magnis data victi- ma divis.' Ergo quid sequitur cap- turn, nisi occidi? Idem.
Habet] An utique et hoc suiiitnm est ab arena ? ubi gladiatori letliali- ter vuhierato insultat adversarius, aut acclaniat populus, Hoc habet : ita et hie lethali amoris vulnere percus- sns est. An sensu quo senex mox puerum rogat, ' Quis heri Cbrysidcin liabuit?' ' Habeo,' iuquit Aristippus, ' Laida, non iiabcor a Laide.' Farnab.
Observabam mane] Mane adverbia- liter. Donatus.
Observabam] Deest tamen, hoc est, quamvis captus erat, et ba;c tamen observabam. Idem,
57 Rogitabum] Non rogabam, sed rogitabam: quia sedulo faciebat. Idetn.
58 Die, sodes] Die, iniperativum est : ideo temperavit injuriam blan- diuiento, sodes: est autcni, si audes ; nt sis, si vis : nam delirat qui auoi fTJy, interprctatur sodes. Idem.
Die sodes] Exhortantis est vox, Amabo, Rogo. Idem.
Quis heri Chrysidem habuit? Nam AndricE illi id erat nomen] Opportune nomen intulit Chrysidis. Et bene illi: quasi dicat, quam tu Andriam nomi- nasti. Idem.
Nam Andricc illi id erat nomen] At-
tico more, percgrinae muHeri apatria nomcn imposuit. Et simul celcbrat nomcn Conuudix, dicoiido, Ex Andro comminravit : et nunc, Nam Andrice illi id erat nomen. Idem.
61 Eho, quid Famphilus] Primo sic cgit, ut de Panipiiilo qua?rere videretur: ad ultinium adjecit nomen ne quid reliqui facerct. Idem.
Quid? symbolam dedit] Subdislin- gue, Quid ? ut sit vox qnairentis, quid dicat de Pamphilo. Idem.
Symbolam dalit] Mire : nulla pro Pamphilo negatio facti est posifa, sed per puerileni simplicitatem om- nia gesta narrata sunt: et quidem taciturn est, non celatnm : sed ut non factum esse ita videatur. Idem.
Symbolam dedit] Symbolam lego ex lib. Vaticano et Basilirano et aliqui- bus aliis: ita et Plautus in Curcu- lione : ' Symbolarum collatores apud f'oriim piscarium:' item in Epidico : ' Sine meo sumptu paratae jam sunt scapuiis symbol* :' et in Sticho : ' Ea- deni symbolam dabo: et jnbebo ad Sangarinum coenam coqui.' Fa'ern.
Symbolam dedit] Symbolam erai;t pecuniae quas erogabant singiili ad coenam collatitiam epavot, unde et cce- na collatio dicebatur : ' Ego vero, in- quit ille, quoniam collectam a convi- va, Crasse, exigis.' Cic. de Oratore lib. II. a (Tv/xPiWd). Farnab.
62 Canavil] Cetera in gestu sunt quajreiitis, quid dicat de Pamphilo, nee invenientis. Donatus.
Item alio die] Item, similiter : et vide, diligenter tempus adjectum, quasi non sufficeret unns dies. Idem.
63 Comperiebani] Vide si non ver- ba patris sunt, et de rebus veuereis circa filii mentionem agentis. Idem.
Nihil ad Pamphilum quidquam] Tlap- f\Kov : nam abundat ^uirf^Haw: nam, nemo quisquam, non dicitur. Idem.
64 Speetatum] Ad Pamphilum, non ad exemphim refertur : et spee- tatum, probatum. Idem.
65 Et magnum exemplum coniinen- tier] 'T7rfp;3o^^ laudis. Pamphilusex-
TERENTII AN DR. ACT. J. SC. I.
1045
emplum continentije. Idem.
66 \am qui cum} Qui, animus scil. aut certe liomo subandieudiiin. Idem.
Cum ingeniis] Ingenia pro homini- biis posuit. Idem.
Conjiiclatur] Id est, atteritur. Con- flictatio est tactus corpoium invicem, et collisio. Idem.
Nam qui cum ingeniis confiictatur ejusmodi] Negat Muretus videre se quooam modo versus stare possit Ratio est, at opinor, quod Bacclieus in quinta regione fit {tur ejus) modi. Sed duplici via rem impeditam expe- dio. Nam et, ut intra observatum fuit, R finale olim elidebatur ; atque ita fueritspondeus persynizesin : ex- empliim pereuntis R, liabes paginae 68. ' Nuper, ejus frater aliquantum ad rem estavidior.' Dein et hoc quo- qne fieri potuit, ut scripserit Teren- tius, nou ejusmodi, sed eimodi ; quod me apud Veteres memini legere ; at- que ita vel anapaeslus fuerit, vel iam- bus per synizesin, Faber.
Nam quicum ingeniis conftict.l Hujus «ententi£ vis et opportunitas, ex af- fectu ttieatri a^stimari debet. Athe- nis, id est, loco taui corrupto, qiiot- quot confluxissent patres, illis rh kuB- 6\ov Aeydfievov suae cuique fortunae expcrimento in animum descendere debuit : quotidiana educationis vitia, rara incorruptiu discipline exempla in oculis, et quotiens sermoue per- stringeretiir, ita in aniniis erant, ut vel doleret (juisque sequiora, vol nie- iiora optarct. liocdcr.
Conjlictiilur ejusmodi] Atteritur, sol- licitatur, conversatur cum ejusmodi liominibus, nequc corrumpitur inter- oa. U.«itatius adliibetiir vox ista circa valetudincm. ' C^onilictari iniqiia va- Ictudine.' Plin. lipist. ' Coniliclalas morbis.' Sueton. Claud, r. ii. Ic'jilur ct conjiictat, versus gratia ut in I'lior- mione, act. v. seen. 2. rarnah.
67 Ncque commovftur] Utrum ani- muH, an homo ? Donnt.
Neque commovelur animus] IJtrum
deest fjus? An ordo est, qui animus cum ingeniis confiictatur ejusmodi, neque commovetur in ea re tamen : avuKoKovOov : eo quod non praemisso licet, vel quamquam, subjecit tamen. Sallustius : ' Atque edita undique, tribus tamen cum muris et magnis turribus.' Idem,
68 Suce vitce modum] Bloderatio- nem, regimen. Idem.
69 Cum id milii] Cum, id est, praa- terquam quod. Idem.
Turn una oreomnes] Omnes,ne pater amore falli videretur : et ideo mox ait, ' Bene dissimulatum araorem, et celatum indicat.' Idem.
Turn uno ore onvtes omnia bona dice- re] Qui omina substituunt, nulla co- dicum auctoritate juvantur: nee ani- madvertunt aliquid detralii sic de ivepyeCa, quam habet frequentatio ver- borum. Explicatio porro duplex af- fertur: prima, quod omnes omnia bona de Pamphilo dixerint: altera, quod omnes omnia bona dixerint eu- (p-qfj-ovvTes et Simoni gratulantes, feli- cemque eum, quod mox sequitur, praedicantes, ob ingeninm filii et mo- res : haec enim laus Pamphili est vs. 71. placet posterior intcrpretatio : nimis autem et ineruditum et a scope alienum fuerit, forlunas de divitiis hie accipere, cum Scoppa. vs. Chris* tomath. Boecter.
70 Bona dicere ifc] Einpr^fjiuv, ItEta et fausta pradicare ; unde Scoppa legit omina, id est, Ista precaban- tur, gratulati milii talem fiiium. I'ui- nub.
Laudate forlunas meas] "Eix(paTtKwrt- pov fortnnas, quam fortunam: et de more, ut, * Qui tetanli talem geuuere parcntes i' Et, ' Vade, ait, o felix nati pietate.' Et Plautus : * Forlu- liulus (|ui ilium ediixit sibi.' JJonat.
TZ line fiima] yVn vere laudatus sil, siiitjnla lixc pro argunicntis sunt ; et cxcuoatio est, nou esse stuUitia I'alsum, sed iinpuisiun. Idem.
Impulsus] Bene inqmlsus: ultro
104G
notjE variorum in
enim venire iin pulsus est, qui daret contra otticiuui soceri. Idem.
73 i'nicttm iitiatam suam] Abundat quidoni suam, sed tanien asseveran- tius est. Idem.
Unicami^uattim] Quid si tredioniul- torum t'llioruin ? at unicani. fdem.
74 Cum dote summa] Quid si pau- per est ? at cum dote suuima. Idem.
75 Placuit] Cuui pronuntiatione, jylacuit. Idem.
Placuit] ^uvTOfxia : adco bona con- ditio fuit, ut q nam vis ultro objicerc- tur, tauicn statim placeret. Idem.
Despmuli] Ex veteri more, quo spondebat cliani petitoris pater : un- de sponsus ct sponsn dicitur. Idem.
Despondi] l*roprie. Nam de spon- so dicitur, quia spondct pueliae pater: despondet, aiioiescentis. Idem.
Hie dictits est dies] Utrum consti- tutus ? andicatus? ut, ' Junoniinfer- nee dictus sacor.' Idem.
7G Quid obstat cur non vera; Jiant^ In omnibus libris post quid est dictio igitur, prffiterquam in Vaticano et Basilicano, qui eani in contextu non habent, quorum auctoritatem sequor, maxime propter versum. Faern.
78 Chrysis] Comnicniorat nuncqua; esset Cbrysis. Donat.
Vicina liicc] Supra enim ait, ' Ex Andro commigravit hue viciniiu.' Idem.
Vicina hccc] 'hvaixvi)(ns. Idem.
O factum bene] Animadverte, ubi- que a Poeta sic induci comicas mor- les, ut cum ad neressitatem argu- ment! referantur, non sint tamen tra- gical. Nam aut nieretrix sumitur, aut senex, aut de diiabus simui uxo- ribus una uxor. Itaqiie biijusmodi obitus, aut mediocri tristitia excipi- lur, aut etiam yaudio. Idem.
() factum l)enc] Quasi qui <iixerit, ' Vereor ne quid Andria apportet mali.' Idem.
79 Beaati] Artificiose quidem gau- dium subjecit, ne mors in com(i;dia, luctus in tragcedia pcrsouarct. Idem.
Meiui a Chrtjside] Mciuo ilium dico, qui niiiii ipsi aU()uid t'acturus est. Timeo ah ilh, cujus causa possum ali- quid mali pati, etiani si ipse niliil in mc mali consulat. Idem.
Melnia t'krijside] 'Apxat(rfi6s. Idem.
80 Unit aderat frequens] Ut supra, ' Cum quibus erat cumque una, his sesc dedere.' Idem.
Aderat frequens] Possnmus enim adesse, et frequentes non esse, si prajsentes non adliairemus his, qui- bus adsnnius. Et frequens, nt miles apud signa. Idem.
81 Curahat tina funus] Funus, est pompa cxequiarum : dictum a funali- bus. Etcnim noctu efFerel)antiir, propter sacrorum celebrationcm di- iirnam. Idem.
Curabat nna funus] Ut non potuerit in exequiis videre patrem. Idem.
I'unns] Funebrem pompam, appa- ratum, ritus : vide tit. Funus, in In- dice nostro Poetico. Farnah.
Interim] Descriptio est hujus rei, quae ad narrationem pertinet snpe- riorem. Donatus.
82 Nonnumijuam conlacrinnabat] II- lis enim niagis causa flendi fiierat, qui, quam amabant, amiserant: hie amore propter suam Glycerium con- lacrumabat, qui alienis iachrymis suas commodabat. Idem.
Placuit turn id mihi. Sic cogitabam] Ita supra: ' Gaudebam ' vs. 33. et ♦ cum id mihi placuit' vs. 69. Judi- cium patris de filio convenienter sig- navit, quod ne temerarium aut caecum videretiir, antea consensu famae, nunc ratione et officio fulcitur, addit gra- tiam figura sermocinantis, familiaris huic generi moratarum et evidentium narrationum. Adducit Cicero locum liunc (ii. de Orat. 40.) nbi ostendit, quomodo f.r viinore comparatio peta- tur. Epistola autem 7. lib. ix. rh, ' quid hie mihi faciei patri?' aTro(p0ty- fxariKccs ad spem accommodat, quam de invalescente unius e dominantibus potcntia conceperat more erudite-
TERENTIl ANDR. ACT. I. SC. I.
1047
mm, qui ex Grsecis Latinisque poetis subinde aliquid in ore habebant, et ad praesentia negotia eleganter apta- bant. Beecler.
83 Sic co^itabam] Ac si diceret, hoc cogitabam : sensiim tantiira co- gitationis dicere debuit : sed quia sic cogitabam dixit, ipsum gestuni co- gitantis exponit, et dicitur (xiit.-r\<iis. Donat.
Hie parva consuetudinis causa] Hoc est, convivii tantum : et quia dixerat puer, hoc solum egisse Pamphilum, nihil aliud, ' Symbolam dedit, coeiia- vit.' Idem.
Hie parvcB consuetudinis'] Citantur hi versus a Cicerouis Antonio lib. ii. de Oratore, exemplum argumenta- tionis a Minori. Fnrnab.
84 Tarn fert familiariter] Id est, graviter : nam qua; nobis sunt fami- liaria, gravia sunt animo nostro. Fa- miliuriter, quasi faniiliaris: an potius familiariter. Donat.
85 Quid hie mild faciei patri] Mild, circa me. Et postquam mild dixit, pondiis intulit nominis, dicendo patri. Idem.
Quid hie mihi] Vide quam vcnuste lepetierit Inc. Idem.
Quid mild hie faciet patri] Citatur et hoc hcmistichiuMi, ' quid mihi hie faciet patri f' Episl. Famil. ix. 1. 7- Epist. Farnab.
8G Hcec ego putabam] Putare est ejus, qui siniplicitate pectoris aber- ravit. Cicero: ' Non putavit, lapsus est.' Donat.
Hac ego putaham] Cum adhuc nihil peccationis ostenderit, tamen dolor in t'litura prorumpit: ut, ' Et gencr auxilium Priamo Phrygibusque fere- hat.' Idem.
Hiimani ingenii] Circa Clirysidcni. Idem.
87 Mansueti] Circa aniicos. Idem.
niansuctiquc animi officia] Galileo, Vefftt d'un bon nalurcl. Tribus <|ua- tuor locis officium a Tcreiitio in hoc significatu suintum esse Bcio. Apud
Ciceronem non memini me tale quid observare. Faber.
88 Egomct quoque] Ut et ipse Pam- philus, ant etiam ego, quern minus crederes. Donatus.
Ejus causa] Ejusdem mansuetudi- nis et humanitatis, et ejus Pamphili. Idem.
In fuHus prodeo] In funus (in pom- pam exequiaruni) quod a funalibus dictum est, et uncis vel cuneis can- delabrorum, quibus delibuti funes, et [in genu] cerei fomites infiguntur. Idem.
89 Nihil suspicans etiam mali] Bene suspendit auditorem. Idem.
Etiam] Alia est suspensio audien- lis, et excusatio alia. Idem. Etiam] Adhuc. Idem. Hem] Perculsi ac nietuentis. Idem.
90 Effertur] 'EKcpfperai. Graecuni est: quod vitans Virgilius, ne dice- ret effertur: inquit, ' Turn corpora luce carentum Exportant tectis, et tristia funera ducunt.' Efferri pro- prie dicuntur cadavera mortuoruiu : et ire proprie ad cxequias. Virgil. ' Ite, ait, egregias animas, quae san- guine nobis Hanc patriam peperere.' Idem.
Effertur: imtis: interea inter mulie- res] Continuatur haec pars narratio- nls vs. 100. ' funus interim procedit,' &c. inserta interim opportune de- scriptione Glyccrii luculenta, non a pulcritudine tantum format, sed a modestia etiam morum : quod I'lituro socero maxime spectandum fuit. Poiita hie una eadcnuiue opera, (Jly- cerlo existimationeui bonam, Pani- philo veniam, Simoni consilium (si agnitio scilicet accederet) pra^parat. IJwclerus,
Effertur] Narratlonem banc bene moratam et ad pcrsuadciidum ac- comniodatam laudat Cicero : ' Nam is postcpiam cxcessit ex cphebis, (juam loMga est narratio P mores adolesccniis, et servilis percontatio, mors Cbrysidis, vultus et forma et
1048
NOTili VARIORUM JW
l.imentatio soroiis, ielii|iia pervaric ct jticunde iiiiiianliir. Quod si liaiic breviiateni qna^sissct,' EffiMtiir,imiis, ad sppiilcrmn veiiinius, In ii;ncni |io- sita est,' in his fcic decern vcrsiculis totiiiu conticcre potuisset. Quan- qnam hoc ipsum, ' Eflertur, imus,' concisum est ita, ut non brcvitati servitum sit, sed venustati. Quod si nihil fuissct, nisi ' In ignem posita est,' tamcn res tota cognosci facile potuisset :' lib. de Oratore. I'aniab.
91 Unatn aspicio'] Ex consuetudine dicit, unain, ut dicinius, ' Uuus est adolescens :' toUc unam, et ita fiet ut sensui nihil desit: sed consuetude niirautis non erit expressa. Unam ergo T<5 lSi<AiTi(rfjtai dixit : vel unam, l)ro quadani. Vonatus.
92 lurma et tultu] Et hie duo sunt, et aelas et forma, quibus additur pu- i\i)r : quia meretrix non est. Idem.
J'onna ct vttltu] Forma iinmobilis est et naturalis : vultus niovetur et tingitiir. Idem.
Et tultu, Sosia, adeo modesto'] Quia forniae laudatio cum nieretrice com- niissa est, progreditur artifex Poi-ta ad laudanda ea, quae honestiora sunt, quani forma. Idem.
Et tidlu, iS'osiu] Quid hie deest, ut earn niiruni dignetur Simo, nisi sola cognitio i et formam probat in puelia Pamphili pater, et niatronalem mo- destiam miratur in vultu, et venusta- tem stupet. Nonne ergo jam cerni- nius hoc praestruxisse Terentium, ut cum Chremetis filiam esse cognoverit Simo, banc potius eligat, quam Phi- lumenam, nurum? quanquam ex so- roris pulchritudine, et amore Chari- ni, et Davi laudatione; id ipsum quoque probe monstraverit nobis. Idem.
Vultu] Haec laus adjnvat, post cog- nitionem, futaram niirum. Idem.
93 Adeo modesto, adeo lenusto] Mo- deslus, ad probitatem vultus et mo- rum pertinct: venustus, ad natiiram corporis. Atque adeo sibi vultum
fingerc nmiti possunt : formam tietno. Idem,
Ut nihil supra] ''E\Mi\pts Terentiana : nam non necesse est subjuugere duos versus. Idem.
94 Quia turn milii] Excusatio ne- cessaria. Idem.
Prater celcrai] Id est, plus quam ceterae. Idem.
96 Honcsta ac liberali] Iloncsta, ad formam, liberali, ad vulttmi retulit. Idem.
98 Pcrcussit] Hoc est, suspicio, vel aliquid tale. Idem.
At at] Interjectio admirantis. LUm.
Atat] Ita scribi debet, at at, sic enim Graeci ; qui per duplex T scri- bunt tamen. Sed, aut valde fallor, aut hoc loco, propter nietrum, scribi oportct, at at at; ut alibi apud nos- tri'.m hunc, et apud Plautum .saepius. Faber.
Atat ! hoc illud est] Haec vox atat, priore syllaba et producta et correpta invenitur : quod ex eo factum reor, quia cum antiqui banc dictionem per duo t, in medio scriberent, ea syllaba positione longa erat : subtracto vero altero t, per parellipsin, brevis fie- bat. Sed hoc loco quanta sit prior syllaba nihil refert : ex posteriore vi- detur versus laborare, cum t in fine corripiat syllabani : sed sustentatur ex veterum licentia, quibus eliam l)roducebat. Livius Andronicus in Odyssea : ' Cum socios nostros man- disset impiiis Cyclops.' Ennius: ' It cques, et plausii cava concutit ungu- la terram.' Idem : ' Omnis cura viris uter esset iuduperator.' Item : ' In- fit, O cives, quae me fortuna fero sic Contudit indigno bello, confecit acer- bo.' Faernus.
Attat ! hoc illud est] Sub. sic co- gitabam: aut: cgomct continno nie- cum, nt supra: ceterum ilia: 'Hoc illud est : bine illx lacrimae: hac ilia est misericordia :' animum senis sol- licitudine perturbatum ostcndunt: multum eoim bic repetitio, et inter*
TERENTII ANDR, ACT. 1. SC. I.
1049
pretatio potest: in qua ipsi gradus ad aoimos spectatorum movendos va- lent: hoc illiid est, scilicet ilia mise- ricordia, ejusque iudices ' lacrimae : quas communi huiiianitati datas cre- (lidi :' siibest enim tacita mtcUectionis fis^ra, amorem Pamphili liinc colli- gendum esse. Horatius ad prover- biale schema transtnlit Epist. lib. i. 19. ' Hinc illae lacrimae.' Bcedenis.
Hoc illud^ AeiKTiKov ejus rei est, quam in animo conceperamus. Vir- gil. 'Hoc illud germana fuit.' Dona- tus.
99 Hinc illce lachrtjma] Hinc, ex liac causa. Idem.
100 Quam timeo] Non videtur ad- luic Sosiae pleuiini amoris argumen- tum : adeo pendet ad ea quae dictu- rus est Simo. Idem.
Etadas} Id est, exeas, vel perve- iiias. Idetn.
FtMua procedit] Funus a funalibus dictum est, ut supra notavimus : et est funus, pompa exequiarum, Et bene, funus procedit, nos sefiuimw, dixit, quasi post ipsam nioritiiri : un- de exequicB dicuntur. Funus interim procedit] 'A.(Tvv5erov. Idem.
101 Ad sepulchrum] Sepukkrum kut' ajrritppauTtv dicinius, quod sine re pul- chra sit: an quod ibi sine pulsu sint, id est, niortui ? an quod illic animae a vivis sepeliantur, id est, separeu- turr Et sepulchrum dixit fuUirum, non quod jam esset. Sepulchrum enim a sepeliendo dictum. Virgilius pro- prii;, ' At pius Apneas ingenti mole sepulchrum Imposuit.' Idem.
102 In ifpiem positn est] 'EAAen/zij : non eiiim est qua. Et mire : cum fu- nus supra dixcrit. Idem.
In if;iiem jiosita est] Varies gentium mores in condcMidis huinandi.sipie cor- poribus defunctorum vide a pud Cic. I. Tusc. (Ju'cist. Alex, ab Alexandre, lib. II. cap. 3. dc Exetjuiis, funcbri apparatu, ponipa ct ritu, adi Indicein nostrum poeticum tit. Funus. Farua- biui.
Flelur] Hie bene impersonaliter, fleturab omnibus: extremaenim quaa- que mortuorum onines commovent ad lachrymas. Donalus.
Hac soror] Id est, quam dixi esse sororem Chrysidis. Idem.
103 Adflatnmam] Innuit affectum sororis, uude omnes vinceret: cae- teri enim flent, haec flammae se inge- rit. Virgil. ' Extinctum nynipliae cru- deli funere Daphnim, . . . Atque Deos, atque astra vocat crudelia mater.' Donatus.
104 Ihi turn exanitnatus] A volun- tate, a facultate, a suramo ad imum, ubi sunt dicta et facta, ibi est irddos, et mire ibi. Idem.
Ibi turn cxanimatus, ifc] Quo minus antea suspicatus erat Simo de amore Pamphili, eo magis turn reruni argu- meutis victus perdoluit, itaque cres- cit orationis evidentia : ciijus rh iv- SidcTKevov Kot StaTinrcuTiKhu Donatus hie egregia annotatione prosequitur : ' A voluntate,' &c. * Onmia signi6canler,' ikc. In quibus ipsis verbis magnam significationeiu esse, lecte Idem ob- servat. Bacler.
105 Bene dissimulatum] Bene, raul- tnm : an quasi dolens, quod etiam ne- gaturus sit Chremeti, dixit bene? Do- natus.
Indicat] Omnia significanter : non ostendit, inquit, sed indicat: non ac- cedit, sed accurrit, non vestem aut manus, sed medium mulierem, non tenet, sed complectilur : et quia his tribus rebus inducitur in alictijus rei gestiooem persona : affectu, facto, dicto. Affectus est, quod ait, Ibi tum exanimutus Pamphilus. Factum, quod ait,' Accurrit, mediam mulierem cnmpleclitur . Dictum, quod ait, Mea Ghjcerium, inquit, quid atfis? cur te is prrdilum ? Idem.
Indicat] Indicium propric est orisct linguu- : factis ergo in.licat : non enim dixit, umo. Idem.
lOG Accurrit] Virgilius: ' Interiora domus irrumpit liniina, et altos Con-
1050
NOT.E VARIORUM IN
scciulit riiribunda lojjos.' Idem.
107 Mca Glijccrium] 3Iea, (jnnsi aniator. IJcm.
Glijccrium} (Jiiasi fumiliaiis dixit. Idem.
Quid agis] Quasi pertiirbatus. Id.
Curte is perditiim] Quasi consola- turus. Idem.
108 C't consiietioii facile amor cm cer- neres] IVIiie, noii suspicareris dixit, sed cerneres: et est oido, nt facile cerneres : sed cerneres, sicut supra, ' Laudem invenias et amicos pares.' Donatus.
109 Rejccit sc in eum} Objicitur ei quod a Glyceric factum est: ut, Quis enini niKjuam tarn palam de iionore, tam veliementei- de salute sua con- tendit, quam ille atquc illius amici, lit ne ha-c milii dtlatio detur ? Idem.
Rejecit se in eum flens ; quam /ami- Uariter'] Neque aniplius eiient in liu- jus loci interpretationo, sic ilium dis- tingui et interpunjji cuiavi ; nam istud, familiariter, iion debet jungi cum, fiens, sed cum, rejecit de ; et verba sic ordinanda. Turn ilia flens re- jecit se in eum familiariter. Gallice dicas : Elle se renversa sitr tuy fort familierement. Neque enim consue- tum ilium amorem ex eo cognovit se- nex, quod Glycerium lanientaretur in funere Clirysidis (quid enim aliud ? una cum ilia usque a tenclla cPtate semper vixerat,) non ex eo, inquam, sed quod se in Pampliilum tam fa- miliariter rejecisset. Emenda igitur versiones Gallicas. Faber.
110 Quid aw] Non interrogantis, sed mirantis est. Donatus.
Quid ais!] Ita scribi jussi in locis poeneinfinitis, in quels antebac punc- tum inlerrogativum positum fuerat, cum notula admirationis ibi necessa- ria sit. Hoc monco, nequis opera- rum Typograpliicarum ncgligentia to- ties peccatum fuisse arbitretur. In excerptis c Donato liuic loco adscrip- tum fuit : QUID AIS: non inlerro'^an- Hi, sed mirantis est. In genere Comico
nisi bene descripti libri fuerint, per- eat scnsus nccesse est. I'aber.
Iratus atquc agrc ferens] Iratus, culpa ccgre ferens, quia pra;ter spem, Donatus.
Redco hide iratus, atque cegre ferens: nee satis ad ohjurgandum caussa:'] Ob- scrva gradus, (juos scrvavit Pocta, in Patre, et viro humane a>quoque: ex conjectura solicitudo oritur : ' Per- cussit ilico animum :' sequitur ex re- rum iudiciis mista dolori iracundia : redeo inde iratus atque cegre ferens : proximum erat, ut objurgatio filii ex- pectaretur : sed in viro et patre tam moderato, banc ratio distulit : * Nee satis ad objurgandum caussae : dice- ret quid feci, quid commerui, aut peccavi, pater?' (Ms. Bibliotb. Ar- gent, quid merui aut quid peccavi), ttc. quam ergo honesta oratione filius declinare objurgationem potuisset, ne Chremetis quidom criminatio pro- movit : invenit a?quitas patris aliam rationem, unde ne hcec quidem satis vehemens causa ad objurgandum vide- retur : id quod spectatoribus suavi fiilj.7\(Tfi ostenditur : donee denique manifesta injuria (detrcctati scilicet, si forte, imptMii patrii) veram objur- gandi cavsam suppeditaret. Bwclerus.
111 Nee satis] Mire expressit in- dulgentiam patris ergafilium. Erat, inquit,. causa : sed pro amaritudine objurgationis non erat satis, hoc est, non idonea videbatur. Donatus.
Nee satis ad objurgandum'] Deest habui, vel erat. Virgilius : ' Nec sat rationis in armis:' et hie, erat, vel habui, deest ad sententiam. Idem.
Diceret] Deest enim. Idem.
112 Quid feci] Mire fiduciam praetulit argumento, quod est in se- quenti versu. Idem.
Quid feci, quid commerui, aut pecca- vi] Alj^rja-LS a majoribus ad minora. Et feci quasi facinus dixit. Facere enim quis et homicidium dicitur. Commerui, minoris culpae est : PeC' eavif raulto minoris et levioris. Id.
TERENTII ANDR. ACT. I. SC. I.
1051
113 Qua sese] Illic, niea Glyceri- um : hie pronomen dixit. Mira dis- siiniilatio, tanqnam illara prceter pe- riciiliim nesciat. Idem,
QucB sese volitit in ignem uijicere pro- hihui] Et Donatiis et oinnes libri script! Tereutii ita coUocaiit : quce sese ill ignem injicere voluit, prohibid. Faerniis.
Qua: sese in ignem inicere voluit pro- hibid] Meoriim alter, et Biblioth. Argent, codices, proicere, habent. Bceclerus.
1 15 Sam si ilium'] Argumentiim per ratiocinationem a contrario : ut si dicas : ' Viro forti pracmiiim debe- tiir, sidesertori poena constittita est.' Donatus.
Tulit] Pro attuiit. Sed ninlta sig- nificat. Et alias pertulit : Yirgilius : ' Non tulit banc speciein fiuiata mente Choroebus.' Alias sustulit, ut idem : ♦ Omnia fert atas, animiim quoque:' \)\0(iu/ert. Idem.
UG Jlli] Pro illo. Idem.
Dcdciit damnum out vialum] Dam- num, rei est : vialum, ipsius liomiuis. Idem.
Quid facias illi, qui dcderit damnum aut malum] Priscianiis lib. x\iir. Graece vertit : ri hu iroiiicrois tKiivcf, ts Upa 5«5wKa)S rj ^riixiav f/ KdKdv, ut su- pra vs. 97. ' qua; sit rogo,' ti's &pa ui) : et vs. 100. * quam timeo, quorsnni evadat,' (ita enim legit) iis SeSoiKairo't &pa airo|3airj. liceclerus.
117 Venit Cliremes] Argumcntum ex conjcctiira, de testibus. Et mire supra, *Lltio venit ad me.' Ergo hie causa jtisli doloris ostenditur, quia dolet etiam Cliremes : nam po- tnit, non daturus filiam, non venire. Donalus.
Postridic ad me, clamilans] Ut sine dilatione sciri posset : et clamilans, indigtiantis est : ut ' Clamant omncs.' Idem.
118 Indignum /acinus] Distinguen- dnni, ut per se inliliigatur indi;;niim t'acinns ; ct ipse dolcat Pampiiilum
corrumpi. Ide-m.
Comperisse] Ergo ab aliis : ut ap- pareat verum quod ait, Turn uno ore omnes: et, Hac fama impulsus Chre- mes. Idem.
Indignum f acinus comperisse] Deest se; incertaqne distinctio. Idem.
Pampiiilum] Cum eraphasi dixit, id est, pudentem et bene moratum. Et nee amicam, sed pro uxore. Mire ergo, quasi non hoc doleat quod amet, sed quod pro uxore habeat. Et si- mul excusatur filiam denegaturus so- cer. Donatus.
119 Ilanc peregrinam] Hanc cum contemptu dictum at, et peregrinam, ut alibi: 'Adeone est deniens ex per- egrina ?' nam hoc nomine meretrices etiam nominabantur. Idem.
Peregrinam] Male andiebant pere- grinae, tanquam meretrices, Farna- bius.
Ego illud sedulo] Quanlo aftectu pater factum, quod viderat, negabat ! Donatus.
Sedulo] Quomodo sedulo, si nega- bat ? an sedulo, ut Sosiae ? id est, sim- pliciter. Idem.
Sedulo] Quia non semel negavit, vel ille institit.
120 Pactum] Inipersonaliter. Id. Negare factum] Otficium patris, et
simul per hoc expressio probatiouis. Idem.
Illc instat factum] Piautus, ' In- stare factum:' similis est apxatffp.6s. Idem.
Instare factum] Vctuste, id est, in- stat diccre factum esse. Idem.
Denique] Quid denique ? ad sum- mam properat, ct ad fineni dicto- rum. Idem.
Denique] Id est, postremo. Idem.
121 Discedo] Proprie : non enim abeo. Unde discessio. Idem.
Ut qui se neget] Probavit, quod non volebat senex, Sosiai : adluic super- est ut ostendat, quod non sit iras- ccnduin, quit) juste irascatiir. Idem.
122 AoH lu ibi gnalum] 'A.iro<Tiuinf-
]052
NOT/E VARIORUAf IN
(Tjj, vcl ellipsis : ilecsf, invasisti, ob- jurgasti, aclortns cs. Idem.
123 Ad objurtiunduvi] Iiiciisandum, inclainandimi. Idem.
121 Tute his rebus] Modo non addi- dit, diccrct. Tdcin.
125 Prujic adcst] Prnpe adsiint nnp- tia; : in pioxiinosimt iiieta- liberlatis: et ideo avidiiis voliiptaiia sub finem carpenda sunt. Ideyit.
Prope adest] Dictus est dies niip- tiis : prope est cum aniore et fide conjugali vivendiini : liceat interea ineo arl)itratu, libero ac amatorio, vivere, atque hoc ex licentia inoiuni Atticorum, srena sequent!, ' Dnm tempus ad earn rem tnllt, sivi, ani- mum ut expleret suuni,' I've. Farna- bius,
Quum alieno] Quum, pro quo; hoc enim significat (juum. Donatns.
120 Mco 7ne vivere inlerca modo] Meo modo, niea vohintate, meo arl)i- trio. Idem.
Quis if(itur relictus est objurgandi lo- cus] In prima sede diceres esse Paea- neni quartum : (id est, ties breves et unam longam :) at non est ; nam vel S eliditur in prima syllaba, vel R in quarta. Itaqnc ant erit Anapaps- tus, aut, si mavis, Proceleusmaticiis ; qui et in lambo locum habet. Sed istius nil opus est : nam in IMs. Ri- vii optime Icgebatur, Qui igilnr ; veteres autem ssppissime illud qui, pro QUIS, nsurpabant : octo et pliira exempla sunt apud Terenlium. Fa- her.
Relictus est objurgandi locus] Mire objurgandi: tanquam incensus pater in filium videretur : nam supra coin- motus, plus per aTro(TuloTTr)cnv significa- verat. Donatus.
128 >St propter] Hoc erat secun- dum in divisione, ' Et consilium nie- um cognosces.' Idem.
Si propter amarem] Initium consilii sni demonstrandi. Idem.
Nolit] Legitur et nollct. Idem. [In nostris Var. Lectt. pro I^otet lege
Nolet.]
129 Ab illo animadtertenda injuria] Nota participiuni a passivo : unimad- vertenda, castiganda, vindicanda est. Donatus.
Ab illo injuria^ Qtiam facit, non qiiani patitur. Idem.
Ea primum animadvert enda] Ut jam hoc sit peccatum, quod rccusat nup- tias, non quod peccat adolescens. Ideo ergo primum dixit, animadver- tenda injuria est, vindicanda, exe- qucnda est. Et bene eu ab illo dixit injuria : certissimam enim notat per- sonam, quae debeat pro injuriis p<E- nas solvere: quod si dixisset, /njuri- am ejus, afx^i^oXlav fecissct, utrum quam passus est ab alio, an quam ip- se aliis intulit. Idem.
130 Et nunc id] Hie reddit quod dixerat, Consilium meum cognosces. Idem.
Id] Id est, propter id. Idem.
Et nunc id operam do] Don. hie red- dit quod dixerat. Consilium meum cognosces : postquain scil. gnati vita erat exposita : sicut vs. 141. ' nunc tiiuni est officium,' &c. ad illam ter- tian) partem de propositis pertinet : ' et quid facere in liac re te velini.' vss. 22. et 23. Bceclerus.
131 Vera] 'Avridtrov: quia falsa dixit, intulit rera. Donatus.
133 Nunccum nihil obsint doli] Vi- detnr legcndum, obsunt, non tamen muto : ouincs enim libri habent, ob- sint. Fai-rnus.
Consumai nunc, cum nihil obsint doli] Incassum perdat, absque damno meo. Farnabius.
134 Quem ego credo manibus ped. S;c.] Ob^ervn frequentationem verborum in describcnda |)ravitate Davi, quae statim ab initio iioscenda erat. Hunc enim sensuni ; 'adversuni me stude- bit omnia facere Davus,' quam ope- roseextulit : quem ego credo facturum omnia, (ubi rh ego non est otiosum,) quo studio, quo conatu? manibus pe- ditmsque : nondum sufficit proverbia-
TERENTII ANDR. ACT. I. ,SC. li.
1053
lis amplificatio; additur o&nixe, quod * instanter contra conantem,' Donate inteiprete, veliit ob oculos ponit: quo consiljo fructuque ? non tam ut obsequalur gnato meo, (nam id pro- babile de servo erga herilera filium occurrebat,) quam offeudeudi heri causa, quod extremze improbitatis est : sed asseverata gravitas est in his : magis id adeo, mihi ut incommodet, quam ut obsequalur gnato: ubi ipsa voce incojnmodandi, nocendi lubidi- nein signari Donatiis vidit : quae ut efficacius ostenderetur, admiratione Sosia-, elicitur sententiae gravissimae i-Kiaippxyiatxa: mala 7neHS, malus ani- mus, de quo vide Chrestoraatli. in Anini. Baeclerus.
Manibus pedibusque] Proverbiale, id est, omnibus membris. Donntus.
Manibus pedibusque obnixe omnia]" 0(r- cov ovvarai x^P'^^"'''^ irocrivTe, Ka\ trfieVei. Horn. II. V. TTavffvSlri II. II. Farnabius.
Obnixe] Cum conatu, instanter con- tra conantem. Donatus.
135 Magis id'\ Id, propter id. Idem.
Incommodet] Noceat, incoramodum afferat. Idem.
Mild ut incommodet'] Non enim, in- quit, prodest filio amare meretricem. Idem.
Mihi ut incommodet] Naturale est servis odisse dominos : quos metu- uDt oderunt : quot servos, tot liabe- mus hostes, genus gratuito malum, ToTs ht<rit6rai.i 6.i\ ix^P^" ""^ ■iro\ffj.iov, K&v XP^"'''"'''^ 5f(T7ruTa(S SovXevuiffiv. Marcellin. in Hermogenem. vid. 47. Epidt. Scnecae. Farnabius.
130 Quaprnpler] Mire Sosia inter- rogat, quasi nulla causa sit faiieudi dominuni. Donatus.
137 l/fWarnrna J Voluntas, est mens, etiam ratio. Donatus.
Mala mens] Argumcntum a natura, et an aliquis sine causa malus, an ab impulsionc. Idem.
Mala mens] Quia dixit, IMagis ut lxdat,quam ut pruiiit. Idem,
Mala mens] Ex malae mentis fonte profluunt malae iniaginationes, mala voluntas, consilia prava, operationes mala?, Farnabius.
Quern quidem ego si sensero] 'Avoaui- ■mjcTis est, gravissimam poenam osten- dentis. Donatus.
140 Exorandits] Legitur et expur- gandus. Si expurgandus, lege cui, non qui: quia cui perq veteres scrip- sere. Idem.
Con/ore] Ab eo quod est covfit, id est, perficitur, futurum tempus infi- nitivi modi confore, id est, perfec- tuni iri. Sic in Adelphis, ' Veruni quid ego dicam ? hoc confit quod volo.' C'o)i^c/i, id est, perfici : unde confectum negotium dicitur, vel conftc- ta res: quje ad plenum perficitur. Virgilius: ' Nunc qua ratione quod instat, Contieri possit, paucis, adver- te, docel)o.' Idem.
141 A' line tuum est officium] Hoc ad illud tertium respicit, quod dixit, ' Et quid facere in bac re te velim.' ' Has bene ut adsimules uuptias : per- terrefacias Davuni :' hoc erat terti- um de his, qux dicturum se promise- rat. Idem.
Adsimules] Hoc est unum verbum. Adsimuhs: quod dixit, 'Qnintuuno verbo die, quod est quod me velis.' Idetn,
142 Perterrefacius] Venuste et Poeticc. Idem.
Observes fiUum] Observatio in dua- bus rebus est, in obsequio et specu- lando. Idem.
144 Curaho] Ut coquus : et supra sic, ' Nempe ut curentur recte haec' Idern.
I prce] Figura avcurrpoipii, quod nos prai dicimus. Idem.
I prce, sequar] Victorianus liber, sequnr: quod magis videtur consue- tudiui scrmonis accommodatum. Fa- emus.
ScENA II. Constat hac scena lam- biris senariis ct octoiiariis, ((piibus in- terjicitur dimeter horizon,) cum tro-
1054
NOTyE VARIORUM IN
diaicis, 10. et 11. vs. alter ex Ms, iiieis ita liabet : Speranles jam amoto metu inti'ieii oscHuntcs opprimi Poasf, tiec esse spatiiiin cugitttndi ad dlstur ban- Jus ttuptias. Alter pro interea, inter pra'lVrt : siciit et Argentoratensis ; in quo secimda nianii delete rh inter factum est interca. Idem Codex Arjjeiit. vs. 11. we csset nobis spaciuiii cogitandi ad dist. nupt, INIeonim al- ter : ne nobis esset sp. male. v. Guyet. vs. 19. tres Mss. iiostri liabent : dehinc postulo, sive tcquum est, Dave, te oro, ut rcdeat jam in viam: placet coUocatio verborum. lidem vs. 21. pro eepit liabent ccperit: uniis, accepit, vs. 33. et 84. ut edidimns. Donatus pro hoc, hand : quern sequitur Faernus. vs. 20. hue quid sit ; in IMs. Argentor. glossema in textum irrepsit : Hoc quid sit nescio, S. si quceras dicam om- nes, Sj-c. Hd'clcrus.
1 Nan dubium] S'arrationejam habi- ta, persona Sosia non erat necessaria : ergo subsistit senex, per quern agenda sunt reliqua. Donatus.
Non dubium] Ad hoc certiis indu- citur Simo, ut magis perturbetur inopinata consensione Pamphili ad ducendam uxorem, et praeterea nihil agat cum Cliremete de tradenda fdia, confirmandisque nuptiis. Idem.
Kon dubium est, quin, ^-c] Hinc cnim verius est, scenam ordiri. Cer- tus autem inducitur senex, ut magis confundatur postea, ubi alitcr eve- nire sentiet : TrpoutKopoixovvrai yap rad- ra Tjj iiTiTdaet. Vide Don. Boeclerus.
2 Ita modo Davum timere sensi] Non recessit de loco senex : Sensit ergo ante, qiiam cum Sosia loqui ccc- pisset. Donat.
Ita tnodo] Argnmentum quod supra, ab eo quod nostri faciunt. Modo: ante quam cum Sosia loqui cocpisset Simo. Et Davus non recte scribitur, Davos scribcndum : quod nulla litera vocalis geminata unam syllabam fa- cit. Sed quia ambiguitas vitanda est Dominativi singularis et accusativi pluraiis, neccssario pro liac rcgula
digamma utimur, et scribimus, Da- Fus,serFus, corTiis. Donatus.
1 l\Iirabar hoc] Hie locus est, in quo Davus insinuatur, speclatoribus niulta gesturus. Idem.
Si sic] Sic, pro leviter et negli- genter, quod Graci o'lirus dicunt : significat autem ouTtoy, id est, sk ; et est de bis, ()ua' adjuvanda gestu sunt: ut tantillum puerum: et, Hujus non faciam. Idem.
Semper-lenitas] Sic scribendum per subunionem, (Grapci xxplv vocant). Ita Plautus in Persa dixit nmic- homiues, id est, qui nunc vivnnt: Ti- bulius, antecoHias, pro capillis qui non sint amplius. Catullus, oiim-/Mrores: Virgilius ante-malurtim, quae, prius to- Icrata fuerunt. Multa alia id genus alibi cougessi; adLucretium, opinor. Faber.
Lenitas] dementia, facilitas : cui contraria, asperitas et difficultas. Et heri semper lenitas. An semper-lenitas? ut sit u(pev. Lucretius, 'Semper flo- rentis Homeri.' Donatus.
Semper lenitas] Ac per hoc simulata usque nunc lenitas : nam nemo in divcrsis actibus semper lenis est : nisi forte fictus assimulator et calli- dus. Idem.
Semper lenitas] Sine differentia est importuna lenitas. Idem.
Heri semper lenitas, ^t.] Falluntur oninino cimi Donato qui rh semper lenitas per vcp' tv copidant : trajectio verborum est, ut recte Guyetus no- tat. Bceclerus.
Semper lenitas] Per u4>' Ix' jungi vo- lunt, ut sit continuata et usque nunc simulata lenitas, in subsidio latens, opportuuitateni erumpendi captans. Farnabius,
5 Quorsu7n evaderet] Ad quam par- tem erumperet. Et cvadere est per quamcumque dilHcultatcm ad aliquid pervenire. Donatus.
7 Verbum fecit] Non dixit litigium aut rixam, sed verbum. Ista; exigui- tates asseverationes dicuntur : et cum pronuntiatione, ut intelligatur,
TERENTII ANDR. ACT. I. SC. 11.
1055
ne verbiim qiiidem. Idem.
Neriue ill ffgre tulit] Hoc est semper lenitas. Idem.
8 Faciefl Subandiendum verhum: etest facitt persona tertia, pro prima. Idem.
Fitcief] Id est, irascetur, denuncia- bit, loqiietur. Idem.
Sine tiio magna malo] Id est, com- minabitur tibi, et minas contemnes, lit ad poenas pervenias. Idem.
9 Id toluit] Aut absolute accipien- dum id : aut id, quomodo sic, de- monstratio est, nt magis gestu quam sensu intelligatnr, ut supra diximus. Idem.
Nee opinanfes] 'T(|)eV. Idem.
Dttci] Ducereest expectationelongi temporis malum proletare : vel induci, ut feraj in retia. Idem,
Falso gaudio] Velut ex ira, et vitaj senis iracundia. Idem.
Falso gaudio'] Adi Senecam Epist. Lix. ubi mala gaudia et falsa gaudia excutiuntur. Farnabius.
10 Amoto vietu] Ista singula sunt : etumoto metu sic dixit, quasi melns sit corpus brutuni, quod cum moli- mine movetur. Donatus.
Oscitantcs] Oscitatio est animi otium et securitas, dictum ab ore ciendo, id est, commovendo. Oscitantes, secu- ri, id est, nihil providentes. Idem.
Oscitantes opprimi] Al. inter oscitan- tes: hoc est, secures ac negligentes. ' Deliberatuni est,' inquit Agellius, ' de nota ejus, qui ad ccnsorcs ab amico advocaius est, et in jure staus clarc nimis ac sonore oscituvit. At- qiie milii, prope ut plecleretur fuit; tanquam illud indicium vagi animi foret et liiillncinantis, atque lliixae et apertx secuiilatis,' \c. iv. 1. 20. c. Famahius.
11 Cogitandiad dislurbnndas] Miran- da locutio: ut si dicas, Cogitat ud dicendum. Donatus.
I'i Astute] Hoc et gestu, et vultu 8ervili,et cum agitationc capitis dixit. Idem.
Carnife.x] .\nt excarnificans domi- nam, aut ipse dignns carnifice, ut caro fiat, id est, lanietur, Lucilius : ' Career vix carcere dignus.' Idem.
Neque provideram] Providentia du- plex est ; aut enim animo, aut oculis provideraus. Idem.
Hents est, neque providerani] Omnes fere libri provideram : licet aliter Donatus : provideram autem pro porro videram. Plautus in Asina- ria : ' Non hercle te provideram.' Faermis.
13 Hem] Quasi correptio totins corporis. Donatus.
Ehodum] Nutus est, intentionem auimadversionemque deposcens ejus, cum quo vult loqui. Idem.
Ehodum] Dum irap4\Kov est hoc loco. Idem.
Quid hie volt] More servili, et ver- nili gestu, sic enim vocatl a dominis servi vultuose agunt. Idem.
Qua de re] Negautis vim habethaec interrogatio : plus est enim qua de re, quam nihil. l<lem.
Kugus] Hoc cum interrogatione in- dignautis. Idem.
Hem quid est ? ifc. quid hie vult ? qua de re] Digna sunt lisec, qua? explicen- tur : cum Davus conspecto hero per- turbatus ad spectatores dixisset, he- rus est neque providei-am, adhuc dissi- mulat, visum sibi esse herum, donee ad vocem vocantis circumspectat et quasi nescius, a quo vocaretur, hem, quid est? inquit: imde heru3 denuo; ehodum ud me: quasi dicathuc specta, ego te vocavi .- turn Davus, demur- murat secum : quid hie vult? itaque lierus iterum : quid ais ? id est, quid tu murmuras ? respondet ille : qua de re? id est, nihil equidem : ut arci- pit Donatus : ita vis verhorum ncgat, forma intcrrogat, nt possit locus esse Simonis instantia;: mgas? sub. qua de re te locpii putem : et jam velut ex abrupto, ipiid i|)sc cum Davo velit agere, infcrt : vicum gnatum rumor est amare : qui rumor quia in popuio
105G
NOTvE VARIORUM IN
esse intelligitiir, Davus clmlcmli oc- casioncni cuptans, id jiopultis curat scilicet, iiiqnit, id est, quasi pnputiis de amoic iiniiis adolesccntuli sollici- tiis csset. Sed instat itenun scnex : hoccinc a!^is,un won? pra:cidere volciis omnein elabeiidi occasionem, attcn- derc aniiniim jiibet, et ad vein re- spondere, unde constrictiis Daviis, ego vero isluc ago, inquit : et siimilans attentiouein singidarem, cum Simo rem ipsani coeptaret dissciere, in ig- iiorantiain et adniirationem compo- situs, ait : hoc quod sit, sub. non inteliigo : in qua siniulatione perstat, donee sr.iis intenuiiiatione excuti- tnr. Ciiifcr oinnino ad principiiim hujus astus, id est, ad iliain Davi tergiversationern, act. ii. so. G. pr. Gailus interpres ita accipit ilia: quid uis, id est, quid videtur tibi? qua de re? id est, de qua re loqueris, here, aiit interrogas, quid niilii videatur ? rogas? meum gnatum rumor est amare : id est, an tu hoc nescias? rumor in- cedit per urbcm, filium meum seduc- tum anioii op'.ram dare : rh id popu- lus cu7-at sc'Ucet, Cicero proverbiali scheniate usurpavit ad Attic, lib xm. ep. 34. Bocclerus.
14 Meum gnctum i-umor est amarc'] Mire apud servum dissimulat id, quod ja;n probavit. Donat.
Meum gnatum rumor est amare'] Gra- viter constanterque senex nondum se fatetur credere, nee verum scire: ne amittat vim vindicaturi, si resci- erit. Idem.
Id popubis curat scilicet] Quia runii- geratio populi est : sed hoc aversus ab illo coutumaciter : sic Virgilius : ' .Scilicet is Sujjeris labor est.' Sci- licet semper cum upoovda ponitur. Idem.
Id populus curat scilicet] Quasi vero id populo curan sit, de filii tui amore ruiriigcrare vel rnniiftTare, ut loqui- tur IMautus Amphilr. ii. act. 2. sc. rarnubius.
1.5 Hoccine agis] Agis, ij est, au-
dis. Alibi sic, 'lice age umbo.' Plautus : * Hoc agite sultis Specta- tores nunc jam.' Pronuntians simul de»!ionstrative, vcluti aurem suam tangens, Donatus.
Isthuc] Decst ago, vel audio. Idem.
S. Hoccine agis an non ? D. ego vera isthuc] Non abs re fuerit hoc loco dicere, quod jam dicturus sum ; nempe inc apud nicliores Latinita- tis scriptores sunii pro meus, at iSTE pro Tuus. Primap persona? est Htc, secundiE autem isiii, vol IST- Hic. Ejus rei tarn niulta apud Te- rentiuni et Plautum rxempla sunt, ea ut coUigere pigeat. Itaque si lo- cus hie Terentii mihi Gallice con- vertendus esset, non dicerem ut nu- peri intcrpretes ; Pensetu bien d ce que TV dis? imo autem sic verterem : Pensc-tu bien & ce que je dis ? atque ita, si Davus sic responderet ; Ego vero isthuc ; id ego ita converterem-: Ouy vrayement, je pense a ce que vous dites. Herus interrogat per hoc, at servulus per isTiiuc respondet. Faber.
Sed nunc ea me exquirere, iniqui pa- tris est, Hfc] In banc orationem Simo- nis, oninenique ejus in tolerandis amoribus indulgentiam, Hivius non perfunctorie inveliilur: merito : sed meminisse tamen debemus, banc tem- poris non honiinis labem f iiisse. Quo fit ut baec orutio, vera aestiniatione, iiegligentis et nimium blandi; pro moribus temporum, leuis et mansueti patris liabeatur : itaque non aliter Laches locjuitur in Hecyra iv. 4. 62. &c. adde Chremetis orationem Heaut. I. 2. 32. <lc. et III. 1. 34. 6cc. At si quis ex Poiita sciscitatus esset, an hie ' inepJa lenitas patris etfacilitas prava,' qualem in Adelphis Micioni dedit, notaretur,non dubium est, quin negasset. INIuretus ad dpuvtiav con- fugit: ha-c hie locum sane habere nequit. Ad moris Attici infamiam referenda sunt omnia : adversus quem talis querela locum habct, qualem
TERENTII ANDR. ACT. I. SC. II.
1057
Isocrates in Aieopagitica, melioretn antiqiiioiis asvi disciplinam conipa- rans, instituit. Praetextintiir interim, ut tieri solet connptis civitatis luori- bus, honestiora vocabula. Simoenim, hie specieni qiiandam juris effingit; cui postea iitilitatem siiperindiicit : agnovit utrunique Donatiis : nam ad ilia verba, ' iniqui patris est,' anno- tat: * Iniqui est, si nunc velim quae- rere actus liberos adoiescentis :' qua- si scilicet, postquani excessissent ex ephebis filii, liberius vivendi potes- tas, ut superiore scena dixit, patris
non ad luxuriam. Sivi autem distin- gue : est autem sivi, modo, permisi, cessavi. Sivi, antique. Aliter in Adelphis: ' Non sivit egestas facere hoc nos.' Idem.
18 Nunc hie dies aliam vitain ad/ert'] Hoc est, recte, et severe, et inexora- biliter denuutiat. Aliam vitam, pro diversani et contrariam. Sic et Vir- gilins : Diis aliter visum est. Idem.
Nunc hie dies] Hie dies babent om- nes iibri scripti, et Donatus. Fu'ernus.
Nunc hie dies aliam vitam ad/ert, alios mores postulafl Cicero, more suo, ad
imperio et auctoritati ipso jure limi- consilia de Rep. accommodat Epist. tes poneret. Quando autem Simo Famil. xii. 25. ad Coruificiuni : ' Ac- addit, ' sivi aniroum ut expleret suuni,' cipio excusationem tuam de Sempro-
Donatus, ' niira ratio,' inquit, ' cur siverit, ut et hoc quod permisit, ad bonau) frugem permiberit,non adlux- nriam.' Subest in his tertium sche- ma, temprtris usque ad raatrimonium definiti brevitiis: quas cum patribus obtentui sumpta esset.fiiiis in titulum juris placuit, ut ex iilis videre licet : ' Tiite ipse liis rebus finem pra;scrip- sisti pater, Prope adest, quum alieno more vivendum est milii. Slue nunc roeo me vivere intereamodo.' Bacle- ru3.
Ea me exquirere] Scena prasce- dente * Prope adest, cum alieno,' &c. et scena i. act. 2. et seen. vi. act. 2. Furnab.
16 In'uiui patris est] Iniqui est, si nunc velim qua-rere actus liberos ado- iescentis. Donatus.
Nam quod nniehac fecit] i'ro ayite UeeCf consuetudine magis, (juain ra- tione dicitur. Idem.
Nihil ad me] Id agit, ut supcrius consilium se scrvare ostcndat. Idem.
17 Dum tcmpus ad eam rem tulit] Absolute: <-t deesl «c ; ut sit, Dum tempus hc pru'buit : quia supra dixit, * Tute his rebus linem pra;sciipsti pa- ter.' Idem.
Sici, unimum ut expleret suum] Mira ratio cur sivcrit, ul <;I lioc rjuod per- iui»it, ad bouam frugem pcrmiscrit,
nio : neque cnim statuti quid in tanta perturbatione habere potuisti : nunc hie dies aliam vitam ati'ert, alios mores postulat, ut aitTerentius.' Bce- clerus.
Nunc hie dies aliam vitam ad/ert] Ci- tat hunc versum Cicero 1. xii. 25. Epist. Famil. ''AAAos /Si'oj, &Wtj Siana, Prov. apud Zenobium. Furnabius.
19 Postulo, sive cequum est, te oro Dave] Correctio addita, non tam elpaiveiap spectat, quam vim jubendi intendit. ' M.ijor enim ad impctran- dum vis est, eum rogare, qui possit jubere;' ut hoc Servii verbis dicara ad G. JEn. v. ' Idem orans mandata dabat.' Bceclerus.
Sive aquum est] Epanorthosis ama- ra. Furnabius.
Te oro Dave] Gravius illud fecit, nomcn ap|)cllando. Donatus.
(It rcdeat jam in tiam] Jam modo tarditatis est signum: et in i-iam dix- it, (|uasi qui dcvius sit, et errarit a recta via. Idem.
Ut redeat jam in viam] Provcrbi- ale. Idem.
Sive aquum est] 'ZiravApOaio'ii. Idem.
20 Hoc quid sit] 'EAAtii^is : deest cnim quarts. Idem.
21 Ila aiunt] Ila-c crcdunt ct lo- quuntur uuiversi : et est trcpidacon- t'essio, cl quasi inviti rcsponsio: ut
Delph. et Var. Clat.
Tercnt.
3 X
10.^
NOT^ VARIORUM IN
in Hcantont. Ila credo: monentc jiatre filnini. Idem.
Turn si qitis mnp^istruvi] Meracpopt- Kws. an quia cl pivdagogusest magis- ter r iit (Jeta in Pliormione, ' Me filiis relinqniint quasi niagistrum.' Idem.
Ad cam rem] Id est, supra earn rem : hoc est, super amorem. Idem.
Improbum] Cujus opera ct consilio improbo scducatur,ut Pampliilus tno. rarnabins.
22 Animum eegrotum] Pro ecgrum, nam animus Jeger, corpus afgrofuni. Donatus.
Ipsitm animuin agrotum ad detcrio- rem partetn plerunique applicat] Scili- cet, ut fiifiriaet Horatiana, Epist. i. 8. se indicet homo talis, mente minus validus, quam corpore toto :*Nil au- dire volo, nil discere, quod levet a- grum; Fidis ofiendor medicis, iras- cor amicis ; Cur me funesto prope- rent arcere veterno r Quae nocuere, sequor : fugio qua; profore credam,' Bceclerus,
JEgrotum, ^c] Stoici cupiditates et affectus animi raorbos esse senti- iint. Cic. Tusc, Qua>st. Farnabius.
23 Hem] Interjectio est irascentis. Donatus.
Davus sum, non CEdipus] Multiplex contumelia : potest enini senera quasi sphingem dixisse, id est, deformem inonstrique similem : potest etiam inhumanum et ferum, ut sphinx. Po- test etiam per QLdipum se ultorem promittere futurum, atque oppresso- rem sapientise senis. Idem.
Davus suvi, non (Edipus] Facele se negavit (tdipum, nt senem sphinga esse confirniet, non Qidipum, Imi- tatiouum duo sunt genera: quandain necessitas, quandam introducit vo- luntas. Idem.
Nun CEdipus] Si Latine pronun- ties, genitivus (Edipi t'aciet, si Grace, CEdipodis. Idem.
Davus sum, non Oidipus] Servus sum barbarus et simplex ; non Qidi- pus, qui anigmata et perplexa pro- blemata possim solvere: vide quid
no8 ad Thebaida Scnecae 1 1 9. vers. Ow fidvTts etfiL r'cKpai'rj yvwvai cra<pws. Eu- ripid. CEdipo coryeclore est opus. Far- nabius.
24 Sane quidem] Sane, valide : quia qui sanus, et validus est. Donatus.
25Si sensero] Comniinatio, et fit pronuntiatio, ut in singulis verbis ar- deant minze. Idem.
Hodie] Non ad fempus non ple- num, sed ad comniinationeni refertur : lit Virgilius : * Nunquam omnes ho- die moricmur inulti.' Et dies pro nocte accipitur : ut hoc ipsum, ' Nun- quam omnes hodie raorieniur inulti.' Idem.
Si sensero hodie quicquam, ^pc] Haec /caTOTrATjIu supra (sc. i. vs. 37.) coepta, et correctione repressa, nunc absol- vitur. Bceclerus.
Si sensero] ' Precibusque minas re- galitei- addit.' Ovid. ii. JMetani. 'Im- perium, promissa, niinas confundit in unum.' Farnab.
26 Quofiant minus] Quo minus, hoc est, quo impeditius. Donatus.
27 Aut telle in ea re ostendi quam sis callidus] Pkrique libri, et in iis om- nes antiqui, ostendi quam sis callidus. Faernus.
28 Verberibus ccesum te Date in pis- trinum] Vult in pronomine et nomine exagitare comminatione servum, ne quid relinquat iracundiae. Donatus.
In pistrinum] Ad molam trusati- lem : vide act. in. sc. 4. Farnabius.
Dedam] Dare, est quod repetas ; Dedere, est ad perpetuum. Damus, et amicis : Dedimus, tantum bostibns. Donat.
29 Ea lege atque amine] Lege, ad homines : amine, ad rem divinani re- fertur : id est firmamentum, per hu- mana et divina. Omen autem est, quicquid ore dicitur. Idem.
Ea lege atque amine] Bene Ugt at- que omine, quia leges auspiciis serva- lis ferebantnr. Ergo sic intellige, quasi dixerit, ea lei;e et conditione. Et antiqui auspicate omnia faciebant, quae rata esse vellent. Idem.
TERENTII ANDR. ACT. I. SC. II.
1059
Ea lege atque amine, vt si te inde ex- em. ego pro te molam] Obscure, nee noD aliena quaBdam, hie annotat Do- natus : ea lege atqne omine, &c, i. e. ea conditione, ut si te inde exenie- rim, ea exemtio sit niihi pistiini omen, et ego sc. pro te molam : qu£e Gnyeti expositio placet. Bceclerus.
Ea lege atque omine] Leges ipsie auspiciis ferebantiir. Neque Deo- rum solum voces observaverunt, sed etiam hominnm, quie vocant omina, &c. Cicer. i. de Divinatione, Farn.
30 An nondum etiam] Quartum -rrap- i\Kov, quia abnndat etiam. Donatus.
Quid? hoc intellextin ? an nondum eiiitm ne hoc quidem] Plaut. Amphitr. Ji. 1. 30. 'Satin' hoc plane, satin' diserte nunc videor tibi locutus esse?' Ceterum in h. 1. Terentiano, frequen- tibiis verbis ivipyna inest: cni quadrat responsio Davi simiii fVeqnentatione verborum : ' Inio callide: ita aperte ipsam rem modo locutus es:' insu- per ; ' Nihil circuit, usus es.' Bcecle- rus.
31 Ipsam rem] Ipsam rem, id est, Toluntatem suam, aut interminatio- nem suam : hoc est, pistrinum et poenas serviles. Donatus,
Nihil circuitione] Nihil, pro non. Circuitione, periphrasi. Idem.
Nihil circuitione] Nulla ambage verborum. I'arnabius,
Usus es] Legitur et u.«or c«. Donat,
32 Vbivis facilim] Admonitio. Id. Ubivis facilius] Cicero : ' Non est
in hac causa pcccandi locus uUus.' Idem.
33 Bona verba quaso] Hie in tip«- w/oest (b<pijfju(Tfx6s. Quasi dicat, me- liora loqucre, rogo te : ergo cum ad- monitione, IJona verba, inquit, rogo. Dunat.
Bona verba qu<rso] KiKfrfuxti, (\i<pi)iu- aov id est, noli qu:rso niaie oniinari, i. e. noli ea pntare aut loqui dc hcr- vo tuo, qua'>i is te delu<iuiu cupiat : 'Prorsus a me opinionem banc tiiam nw amotam volo,' ut infra loquitur,
act. II. sc. 1. vs. 30. Quod autem Si- mo excipit, irrides ? Nannius in Mis- cellan. accipit, pro adularis, palpum obtrudis, et comparat hue vs. 20. act. III. sc. 2. irrideor. Potest et ita in- telligi, ut ilia ipsa siinulatio innocen- tiae, eixpTiij.ta'ficp Davi significata, seni occasionem dederit, per iudignatio- nem de irrisu hoc iuterpretandi, qua- si dicere voluerit : derides nie, si putas, me nequitiae tuae ignarum, te- que pernegando (eh<l>iiijnffp.hs enini ille non simpliciter, sed cum affectu ne- gat) innoxium videri posse : unde sequitur statim : nihil me fallis, ovSiv p.e XavQdvois t^v, ex Menandri versu vvv Se ohZiv \e\Tj6ds fie ti.v, ut Donatus monet. Irrides? interrogatio affectum addit : de sensudictimi est. Bceclerus.
Bona terba quiEso'\ 'E,h<piiiu<T(xbs oku-k- TiKos. Farnabius.
Nihil jne fallis] Non te ignoro, non me dccipis. Sic Menander: vvv 5^ oitiv \eK7]dds /ue &v. Donatus.
Nihil me fallis] Figura est eWrtvur- ti6s' a loco oii^iv fxe XavOdvois &v. Idem.
Fallis] Lates, ut sit oWeV /ue XeAr/Oar. Idem.
Nihil me fallis] Nihil, pro etiam nunc. Idem.
34 Neque tu haud dicas, tibi non pradictum] Duae negativjB faciunt unam affirmativam ; tres negativas pro una negativa accipiuntur : ut hie, Neque haud non. Salliistius, ' Haud impigre, neque inultus occi- ditur:' vera ergo lectio est, Neque tu fuiud dicas. Quod plurimi non Intel- ligentes, hoc dicas legunt. Idem.
Neque tu hoc dicas] Vera lectio, Neque haul dicas; est enim quintiim irap^XKov. Plautus in Kacchid. ' Ne- que haut siibditiva gloria oppidum arbitror.' Idem.
Neque tu haud dicas, tibi non pradic- tum] I>st istliii'C lectio, si quid in hoc gencre niilii crcdi '.r(|uuni est, plane falsa. In ('od. JMs. quo oliui INIurctus umis est, sic legi-batur : Neque tu hoc dicas tibi non pradictum. Qnani
1060
NOTiE VARIORUM IN
ejjo lectionem r o voriorem esse aibi- tror, quod in liac ipsa Fabiila ita plane lociitiis est Teicntius, act. iii. sc. 2. * Ne tii hoc niilii posteriiis di- cas, Davi factum consilio ac dolis.' Scio quid ad haec scribal Vetiis In- terprcscum tribiis suis itegationibus ; sed, piofecto, Vetiis ille luterpies non est Donatiis, qiieni olim Romx docentein audiit D. Hieronymus. Faber.
Neque tu hoc divas] 0. 1. s. neque tu hoc dicas. Vaticanus, hoc dices, quod idem est : nam antiqui dices pro di- cas effcrebant : solus Donatus lejrit, haut dicas, quern et sequimur. Fa- emus.
Neque] NDj/ Se ovSiv \f\r]9o.s /xf &v, Menander. Farnabius.
ScENA III. Constat haec scena iani- bicis octonariis et senariis : vs. 3. in Argent, et nno ex meis Ms*, sic legi- tur : gj/«? si non astu jirovidentuy, aut me aut herum pessum dabunt. lidem In V8. 7. oniittunt rh in: vs. 9. omnes ties Mss. retinent rh me, ut bacchius sit quarto loco : in 10. pro accedit, duo babent accidit. vs. 20. ita in nostris omnibus scribitur, ut et plerisque aliis libris scriptis, teste Faerno : ut sit tetrameter trochaicus liyper- catalecticus. Emcndant autem alii, et in trinietrum ac dinietrum iam- bicos dividunt, ita : Mihi quidem non hercle Jit verisitnili- : Atque ipsis commentum placet . Aliter codem me- tro Guyetus, quem vide vs. 21. duo ex Mss. nostris addunt trunsfero : at ego hinc me ad forum transfero : glos- sam scilicet in textum : v. Don. Bae- ckrus.
1 Enimvero, Dave] Ilic hrevis et co- mica deliberatio est, magna exspeciatione populum renim imminentium commotu- ra, melu et cura astuantis Davi consi- derutione proposita. Donatus.
Enimvero, Dave] Omnis persona aut ab altero commeiidatur, aut hc ipsam populo commenilat, aut ct ab altero et a se ipsa: ut hie Davi, et per
Simonem supra descripta est, iibi di- cit, 'Mala mens, malus animus :' et hie per se, duni hoc gestu ac sermone agit ac disputat secum. Idem,
Enimviro, Dave] Enimvero signifi- cationem habet niniium permoti at- que irritati animi. Cicero, * Hie tum alius ex alia parte. Enimvero ferendum hoc non est: vocetur mu- lier.' Idem.
Enimvero, Dave, nihil loci est segni- tice neque socordia] Ex Plauti sumsit Asinaria ii. 1. 6. ' Quin tu abs te socordiam omnem reice et segnitiem amove, Atque ad ingenium vetus ver- sutum te recipis tuum: Serva he- rum.' Ha;-c scena deliberationem habet, fotius summam negotii com- plexam : de consilio Simonis, et amo- ribus Pamphili : quin etiam vs. 15. <S:c. ea pars argumenti, quia absol- venda erat fabula, aflertur: sed, ne quid in protasi aliennni fieret, pro commento spernitur. Protasis enim ita argumentum tabulae tractat, ut reserventur in catastrophen eae par- tes, quibus errores, in Epita.«in conji- ciendi, absolvi possunt. Nihil autem aliud, quam negotii magnitudinem Davushic demonstrat, nee dura, quid consilii velit capere, expedit : sed ad Pamphilum festinat, cujus res age- batur. Bceclerus.
Segmlia] Ad agendum. Donatus.
Socordia-] Ad considerandum. Id.
ScgnilicB, neque socordia] Segnitiae, inquiunt, ad agendum: socordiae ad considerandum. Farnabius.
2 Quantum modo] Quantum, pro in quantum. Donatus.
3 Quce si non astu] Exhortatio a periculo. Idem.
Providentur] Provisio rerum duas significationes habet. Providemus e- nim nobis tam bonum, quam malum. Malum, sicut si quis eminus veniens, telum providerit atque sic cavcrit. Ergo hie Providentur, caventur, vi- tantur. Et nuptias velut undam na- vigio imminentem fecit : quod si quis
TERENTFI ANDR. ACT. I. SC. III.
1061
undam ex adverso venientetn prora non exceperit, demersus undis in pessum abit : est ergo metapbora. Idem.
Me aut herurn] Her urn hie, berilem filiuin. Idem.
Herum] Herilem filium, Pamphi- lum. Farnabius.
Pessum dabunt] Perdent pessum, i. e. ad pedes, ad imum prsecipitabunt, KaTaPuei(rov<Ti. Mergent ftinditus. ' Servum ego ratem esse amanti he- ro, aequura censeo ut toleret, ne pes- sum abeat.' Plaut. Aul. iv. 1. ' Qua- si in piscinam rete qui jaculum pa- rat : Quando abiit rate pessum, tuni adducit sinuui.' Plaut. Trucul. act, I. 80. 1, Idem.
4 Pamphilumne adjulem, an auscul- ten seni] Semper deliberativa verba habent qucndam sonuui, per quern exitus rei demonstratur: ut hie os- tendit, se Pamphilum magis adjutu- runi, quani verbis senis obtemperatu- rum. Donatus.
5 Si ilium relinquo] Partiiim trac- tatus, quae supra sunt, Panipliiltimne adjutem, an auscultem seni. Idetn.
Vitae ejus timeol Ut alibi, Sijre, tibi timui male. Idem.
Ejus rite timeo] Vita, apud Teren- tium dice, novem aut decern locis, significat, iion id qiiod Gallice sonat, sed quietem, tranquiilitateni, bonani existiniationein, et qua; sunt eadem, aut his i«iinilia. At in ca re sunt qui intrrduin errant, ut valde periculo- tuni est antirpios scriptores intcrpre- tari, et cos sermone nostro lucjuentes facerc. ' Id satis est monuisse scinel ; tu cetera per te Ipse memor faciii potcris cognoscerc cura.' Fuber.
Sin opUulor] Opem ferre dicitur in malis rebus, et iis qui de salute dubii sunt : ut, ' For opcm, serva me ob- secro.' Opitulor et opitulaiio dicta ab opem tollendo, hoc est, ferendo. Donatus.
IIuju$ minas'\ Subauditur, timco. Idem.
Sin opitulor, hujus minas'\ Servus hic non sinit venire in partem deli- berationis obsequinra hero debitnm, sed periculum et formidinem pnenEe : honestius deliberat Pamphilus i. 5. 26. et 27. Bceclerus.
Cui verba dare] Verba dare, falla- cia est : et illud spectat, Nihil me fallis. Donatus.
Difficile 'st] Non dicit, impossibile est. Ergo ostendit, partem se sequi, quae pro Pamphilo est. Idem.
Primum jam] Primo, inquit, jam infensus est senex : deinde a Pam- philo gravida est Glycerium. Idem.
Primum jam] 'T<pev : est enini ava- (TTpo(p^, pro jam primum. Idem.
De amore hoc] Hocamore, sic, qua- si cum tsedio et reprehensione ejus amoris loquatur. Idem.
7 Me infensus] Scilicet de amore filii, senex nie servat, et re vera ti- mendus est. Idem.
Servat] *i/\(xtt€i. Idem.
Ne quamfaciam] Hoc ad illud spec- tat, ' Turn si quis magistrum cepit ad earn rem improbum.' Idem.
9 Quo jure, quaque injuria] Prover- biale hoc est : qualia sunt, fas et ne- fas, nolis velis. Idem.
Qua jure, quaque injuria, preecipitem i)i pistrinum dabit] IMelius in cditionc Gabriehs Faenii, sic : Qua jure, qua- que injuria, preecipitem Me in pistrinum, dabit. Neque versus suos numeros eo minus habuerit. Nam synizesis fuerit in postrema syllaba hujus vo- cis injuria. Scio quidem in editi- one Rlureti abesse istud INIe; sed et hoc non ignoro, Murelum multa sihiin ilia sua editione permisisse ut versus molliores faceret. Hic illi mos fuit. Faber.
Quo jure quaque injuria] Kal StKaiws KahiKwi, Aristophanes in Pluto : ubi Scholiastes : ami rov, iravrl Tp6Tt<f' oirrcDS 'hrriKot. Donatus : ' Proverbi- ale est : cpialia sunt, fas et nefas, no- lis velis.' Addc eundcm ad illud Adcli)h. V. y. 'justa injusta i)rorsus
7 r; '^
S92
1062
NOTiE VARIORUM IN
omnia,' itc. liaclerm.
Quo jure, quaqtie injuria^ Plaut. Rndent. IV. 4. • Quoniodo habeas; jure, an injuria:' noster in Adelph. seen. ult. ' justa, injiKsta.' Sic' fas, nefas ;' ' fanila, net'anda ;' ' scis, hc- scis ;' 'velis, nolis.' rarnahitis.
Pistrinum dabit] Infra, Act. iii.sce- na 4. Iihm.
10 Ad hcecl In ipsa re major est difficiiltas, qnia gravida est Giyceri- um. Donatus.
Site istauxorl FA hoc cum quodani tsedio ct indignatione stouiachi inter- rum pit. Idem.
Sive ista uxor,sive arnica est, gravi- da c Pamphilo est] Janus Giiillehnius ante me conjecit scribcndum esse : Si ista uxor, sive arnica est, ^c. Ita tiet ut in metro nihil sit inipedimenti. Sic autem veteres loqui solebant. Ennius : ' Si vivimu', sive morimiir.' Piautus : ' Si media nox est, sive est prima vesperae.' Sed et 'I'erentius ipse, ut nequid Plauto ant Ennio egeas, sic infra locntns est, And. i. 5. 57. ' Si te in gerniani fratris di- lexi loco, Sive hapc te solum semper fecit maximi.' »S't in prima oratio- nis parte ponebatur, Sive in secunda, ut, ni, nive, S(c. Faber.
12 Operce pretium audaciainl Dici- tur de mirificis et laiidabilibiis : nam et ea qua magna sunt, etianisi mala, tamen miramur : quia libcnter audia- mus : et hoc pretium est opera-, id est, audicndi. Et audaciam proprie dixit, ut in Eunucho, ' Audaciam me- retricum specta.' Idem.
13 A'am inceplio est amentium, hand amanliutii] Amabant veteres de prox- imo similia dicere : nt Cicero, 'Mi- nus charum putavit foie de aruiario, quam quod de sacrario fuisstt abla- tnm.' Et quidem si in verbis sunt, TtapopLoiov dicitur : in nominibus, -napo- voixa/ria. Idem.
Amentium, hand amantium] Paro- nomasia. I'arnabius.
14 Quidquid peperisset] Majorem
reprehensionem sonaf, quidquid pe- pcrisset: paritur enim aut mascnlus, aut fnemina : et solet justior esse causa tollendi, si marem uxor pepe- rit; sed nimii amoris est, non expec- tare quid tollas. Donalus,
Dccrevcru7tt] Decernere est de mag- nis rebus certam proferre scDtenti> am : unde etiam Senatua decretwn. Idem.
Tollere] l\Ias ntique foret aut fa-- mina, pro legitimo partu decreve- runt suscipere ; non exponent pro illegitinio. Nrque n. hie locum ha- bet mos ille tollendi infantcm de ter- ra, aut opo Dearum Opis atque Le- vana : \\de act. iv. seen. 5. infra, ct Eunuch, act. v. sc. 5. Farnahius,
15 Et Jinffunf] Argument! partem narrat : et non credit futura esse quvc dicit, ut siipersit locus errori. Kt/altaciam, et quandam ; ne verisi- milis sit ipsa fallacia totius contemp- tionis et vilitatis, Donatus.
10 Fuit olim] Modo totius summa; argumentum populo narratur: sed ut restet aliquid ad errorem, abroga- tur fides. A SirrpiaaTtKai ad fiifiririKhv transit. Idem.
18 Is obiit mortem'} Plene dixit, quod nos obiit tantum. Virgilius, ' Morte obita quales fama est voli- tare figuras.' Idem.
19 liecepisse orbam, parram] Par- lu/n propterea adjecit, ut fiat verisi- mile, non posse earn facile suos ag- nosreie. Idem.
I'abula] Redit ad narrationem. Idem.
20 HJilii quidem hercle non fit veriai- mile: atque ipsis commentum placet] Ita in omnibus fere libris invenitur ordiiiatus hie versus, itaqiie impres- sit iiobortiis Stephanus: est autem versus tetrameter trochaicus liyper- catalecticus. luiernus.
Atque ipsis] Atque pro tamen : ut sit, tamen ipsis commentum placet; quod comminiscuntur probaiit. Do- natus.
TERENTII ANDR. ACT. I. SC. IV.
1063
31 Sed Mysisl TlapouTKeiAi alterius seen*. Idem.
HJysis] Semper autem nomina co- micoruni servorum, aut a nationibus sunt indita, ut Mysis, Syrus : aut ex accidenticjiis, ut Lesbia, veliit ebriosa, a Lesbo insula, quae est fe- rax sua^issiini candidissimique vini : aut a moribus et vernilitate, ut Pseu- dolus: aut ex negotio, ut Chrysalus: aut ex qualitate corporis, ut Tliyla- cus (an Chylacus) aut ex specie tbr- mjB, ut Pinacium. Idem.
Ego hinc me ad forum] Vultuose hoc proDUDtiatur : ut desit, pergam, aut ducam me. Idem,
22 [In nostris VV. LL. attribue illam lect. \e pat. de hac imprudenter opp. secundo Guelf.]
ScE.vAiv. Hfficscena constat Tio- chaicis quadratis catalecticis, et du- obus postremis octonariis lanibicis, e Mss. unus, 3. quoque facit larabi- cum octonariuni, ita: * Nee est satis digna, cui coinmittas prime partu raulierein :' v. ultimo habent nunc, pro num. Bceclerus.
1 Audivi, Archilis] llccc sunt in- ventionis PocticcB, ut ad olKovoiJ.iav facetuB aliquid addant : nam o'lKovofua est ut accersatur obstetrix, et cunveni- alur Pamphilus: facetia scribentis in his verbis est, quod Arcliilis cnmpolri- cem poiissimum adducijubet. Donatus.
Archillis] In omnibus liijris Mss. Faerni hoc nomen scriptum fuit per unicum 1; idque, meo jiidicio, opti- me ; et ita apud Plautiim in Trucu- lento act. ii. sc. 5. in fine lambict septenarii. Faber.
Audiii, Archti'isl Frequenter hoc niodo Tertnlius compendium facit, ut cgrediens lo(|uatur persona de eo, quod eHt gcstura : et sinuil daccal, quid ab altera gcstum sit. Donntm.
Audiri, ArcliiliK, jamdudum, Lesbium adduci jubcs] V iriiw jawdudum audivi, Aiijamdudum jubca, incerla distiiictio est, et sunt qui jamdudum, jam pri- mum intcUigant: ut, Jamdudum sa-
mite pcenas. Idem.
Archills] Per unum I in omnibus 1. s. est: et, per i in penuitima. Fa- emus.
Audivi, Archilis] Videtur haec Ar- chills obstetrix fuisse, quam nos nu- tricem siccam vocamus, cujus otficium erat, ut ex Hieronymi Epistola Se- lect. 9. lib. II. discimus * assidere lectulo, obstetrices adhibeie lan- guenti,' &c. Farnabius.
2 Sane pal] Sane, multum ; alias, pro valide : namque validus est, qui multum rerum neccssariarum babet ad salutem. Donutus.
Sane pal ilia temulenta est mulier, et temeraria] Versus est Trochaicus, in quo pol ilia, tribrachus est, eliso uno 1, ex ' ilia,' pol autem corripitur exem- plo Ennii : ' Nee pol homo quisquam faciet impune animatus.' Faernus.
Temulenta] Producit primam sylla- bam te. Donat.
Temulenta] Vinolenta, hoc est, ebri- osa : quia temelum vinum dicitur : uude abstemius sobrius. Dictum au- tem temetum ab eo, quia tentet men- tern. Temulenta, vino : Te>neraria, natura. Idem.
3 Nee satis di^na cui committas] Be- ne in conclusione ilia specialiter pro- bavit, dicendo non idoneam, cui committatur primus partus mulieris. Sed mire signateque dixit committas: etenim commifiimus magna, et qua: salutem in dubio habent. Idem.
Nee satis digna] Duas res, nee pa- rieutem, ntc primo partu. Figura hvo 5i' ivus' ut Virgiliiis : ' Non me tibi Troja Externtnn tulit.' Et, ' Duui domus /iineaj Capi toil immobile saxum Accolet.' Idem.
4 Tatnen earn adducam] Redit ad illud, quod vi ooarta. Donatus.
Tamcn cam adducam, i)f.] \'r. Giiye- tus vult Arckilin hac lo(|ui, ut esset : tamcn earn ad<luri volo : unde Mysis cxciperet : importunilatem spectale anicultr, ifc. Sed cgrcdientibiis, et intro loqucnlibus personis ad uoti
J0()4
NOTTE VARIORUM IN
rgrediontcs, non rcspoiulcil solot fere. Arcliilis lia-c ut anicula ro- iiiica, vinosa dcsoribitiir. VM aiiteiu
ypdtSlOV olKOVphv, i) OlKfTlKhv ^ o^v, ' Alli-
ciila tlonieslica et aciis,' I'ollncis, lilt. IV. oiiom. cap. 19. l)e ol)steliicc in- fra flicefur. liackrus.
Importunitaliin] Importiinitasncqiie loci iieque teniporis lialiet cominodi- tatcm. Donuttis.
AnicuhF] Archills scilicet. litem.
5 Quia compotrix] In vnltn renian- sit oratio : deest enim per figiiiam eXXtii^if, ' ideo illain viilt arcessiri.' Idem.
Dii datefacultatem, ohsecrn] Dii Gc- niales, Niiptialcs quineine, Jupiter adultiis, Hyinenaeus, Juno adiilta. Venus suadelii, Diana Lticina : vide qnvE nos ad Seneca' Medeani v. 1. Bceclerus.
G In iiliis] Utriini in aliis mulieri- biis, an in aliis rehnsr' Donatus.
In aliis potius peccandi locinn] Utrum in uliis mulierihus, an in aliis rebus? ita dubitat Donatus. Tu non dnbita, res intelligi ; hoc sensu : si ebrietas ejus et tenieritas omnino innoxia sem- per esse neqnit, in alia potius re of- fendat, quatn in negotio, ctijus causa nunc accersitur : in oratione enim persona?, cui, ut est captus ancilla- rum, honestos mores et probos Poeta dedit, sensus hiimaniorsumendus est. Bceclerus.
7 Exanimatum] Exanimatus, est perturbatiis. Virgilius : ' Exaniniata sequens impingeret agniina mnris.' Exanimus, mortuus. Idem. ' Corpus ubi exaninium positiim Pallantis A- cestes.' Donatus.
Vereor quid siet] Quid, ob quid, propter quid sit exanimatus. Aiit aliter : quid siet, id est, quid sit ne- gotii. Sed quidam putant quid pro quare : nt Quid veniant, Aut decst, potest: ut sit : quid esse potest. Idem.
8 Num quidnam] Comicum est et Tereutianum. Idem.
A urn quidnam] Quum,exemptis num
ct nam, sufficere ad intcrrogationem potuisset quid. Iiiem.
ScENA V. Hiec scena satura est, ex trocliaicis ct ianihicis non nnius generis. Qu<« antem Gabriel l''aernus annotavit de variis lectionibiis, in noslris quoque Mss. coniparent : ita- que nihil attinct rcpctere : vs. 14. om- nes nostri habent : rcpetor repudia- tus : sed leuior est nuincrus editae lectionis : in vs. 15. qui est septena- rius trochaicus, onmes interponunt TO et : aliquid monstri alunt : el ea qun- niam yicmini obtrudi potest. Fr. Fabri- cius Mureti judicium in distinguendis hujus scenae versibus praefert : qui tameii non pauca sibi pcrmisit, pras- ter Mss. anctoritateni.
Deliberatio I'aniphili iracundia et dolore recent! tumultuosius incipit : niox a patre in Chrenietis affinitatem ilectit ; ita tamen, ut reenrrat ad priorem querelam, non iniquitatem jam sed negligentiam patris incusans : donee hie quoque impetus velut ad obversantem aniuio paterni uominis reverentiain frangitur; et post hanc Comicam napaaKfiAjv, fidem Glycerio servandam esse argumentis declara- tur. Eugraphius satis perspiciie de- signavit : ' Hajc scena deiiberationem habet, quae talis est. Adolescens amans, qui proniisit se eam [quam amabaf] ducturum uxorem, a patre cogitur ut alteram ducat : deliberat quid faciat. Hie omnes deliberativae partes sunt, et ab ipso qui deliberat percurruntur: vennn quoniam optima deliberatio est cui alius persuasor acceditj'iidcirco Mysis ancilla prae- sens invcuitur, ut ejus aspectu fa- cile in unam partem, memoria domi- nse ejus et sui amoris, possit incum- bere; quippe cum hie ex una parte pater sit, cujus imperium filius debet implere; ex alia parte amor, qui vin- culo sui animum adolesccntis astrin- git.' Sed, qui hie occurrunt loci, de jure parcntum et liberorurn, in con- trahendo matrimonio, in Chreslonia-
TERFNTIl ANDR. ACT. I. SC. V
1065
thia attingentiir. Baeclcrus.
1 Iloccine est] Hie indueitnr adoles- ccntis anitnus circa nuptial : ut ex niag- niludine ejus ingens gaudium compare- turinfinefahuUi', cognita Glycerio : et simul id ugitur, ut magis magisque per My^idem Pamphilus excitetur ad resis- tendum patri nuplias indicenti. Dona- tus.
Hoccine est] Ab iraciindia et doloie crepit. Iracuiidia descendit ex inju- ria : Dolor ex miseria. Idem.
Iloccine est humanum facttim] Quasi deliberatio est : in qua duae partes sunt : una patris, altera amicae : pro suasore Mysis est. Principium ab inveciione: in qua primo ut hominem accusal, deinde ut patrem. Idem.
Hoccine est] Hoc est dilatare ora- tionein, ne diceret (jnod fecit: et est perversa aH^ricrts, a majoribus descen- dens ad minora, per ampliiicationem accusationis. Idem.
Factum aut inceptuvi] In aliis, fiutu aut incoejUu, fuit. Idem.
Hoccine est officium] Officium al) ef- ficiendo, ab eo quod quaeritur quid efficere in eo unumquemque conve- niat, pro conditione persona?. Idem.
Hoccine est humanum factum, aut in- ceptum? hoccine officium patris] O, I. s. et Donatus geminat verbuni est, hoc niodo, hoccine est officium patris ? Ve- tustiora vero excniplaria et hie, et ubique, hocine per unum c, habent : ita nulla dubilatio est quin hocine in casH recto et accusative primam cor- ripiat, sicut pronoinen hoc, undc hocine compositum est, teste I'robo, corripit : quemadinoduni usurpavit et Virgilius, sivc illc Ovidius sit, in lusi- bus I'riapcis : ' Kt vos hoc ipsuin quod niinamur, invitat:' et HIautus in AnIidaria: ' Nunc hoc ubi abstru- dam cogito solum locum :' erit eigo hie versus 'J'fjrentii, octonarius. I'acr- nui.
Officium patris] Ad supcriora refe- rendum p. 371. (i;illice: list ce l<\ le fTocidi dun pere? Et mux, (olficium
liberi hominis :) Le procidi d*un hon- nete homme. Faber.
Hoccine est humanum factum, ^-c] Non bene Eugraphius : ' Indigna- tionem divisit, ut accusaret primo homines, deinde patrem.' Melius Donatus: ' Principium ab invectione : in qua primo, ut hominem accusal, deinde, ut patrem :' id est, conqueri- tur, Simonem neque ex hominis ne- qne ex patris officio secum egisse. Bceclerus,
2 Quid ilhid est] Potest hie esse monometer, aut pra»cedenti applica- tus facere eum pentametrum iambi- cum. Sed, quia haec genera inusitata Terentio sunt, potest esse octonarii iambici initium elisione i ; et d, ex illud, item d, ex quid est, quod mox sequitnr. Faemus.
Quid est, si non hoc] Sic dicimus de his, quae necessario lioc sunt, quod dicimus. Donatus.
Si non hoc] Hoc cum stomacho dic- tum, quasi aliquo contradicente non esse contumeiiam. Cicero, ' Quid est,quaEso,Metelle,judiciumcorruin- pere, si hoc non est ?' Idem.
Pro Deum atque hominum, Sfc] Si octonarium acatalectum esse velis, ut qui sequuntur, necessario scriben- dumtibiest: Pro Deum fidcm atque hominum, Sfc. Et t5 Deum in unam syllabam contractum fuerit, ut d)OS est. Fabei\
Pro Deum atque hominum fidem, quid est si nnn hac contumelia est] Omnes fere libri etiam antiqui, cum Donato, ita collocant, si hac non eontumelia est. Faiirnus.
3 Uxorem decrerat] Decerncre, est de niagnis certam profcrre scnten- tiam. Donatus.
Uxorem decrerat] Propositio inju- ria;. Idem.
Decrerat] Testatnr Murctus repe- rissc sc ill uno et altero Ms. Decre- vit, quod ct dc se atHrmat Faiirnus. Ea autem scriptura jure plactiit Mil- reto. Non euim dc priuiu illo faci-
lOOG
NOTiE VARIORUM IN
iindanim niiptiaruni consilio asihir; Sfd tie secniulo, qiioil pater tain re- pente, tain tlosiibito ccpit. Faher.
L'sorciit dccrerat sesc mihi hodu'\ It a liber Victoriaiins; alii fere omnes, €t Doiiatiis, dca'evifat ; pancissiiiii d£crevU, atqne hi leccntissinii. Fu'er- nus.
A'onne oporluit prascisse me anie^ Oportuit, scilicet a<l patrein rct'ert. Nam ncc sic conscntirein ad niiptias; sed fac nie vciie, Noiine oportuit prte- scissc me ante! Dolet atitein se spa- cium non liabuisse consilio. Et ante abundat, ant ccrte pra, cnra sufficiat tcisse. Donatns.
4 Nonne prius commuiiicatum opor- tuiQ Qtiaiu de stomacho repetitiim est oportuit ! Et de more, prascisse me ante. Preescisse proprie ad eiim refertnr, hoc est, Pamphilum. Idem.
Communicatum] Quod ncque hujus proprium est, neqiie illius. Idem.
Commutiicatum] Quia nnptiarum non omnis potestas in patre est. Idem.
Nonne prius communicatum oportuit'] Naptiaiuiu quippe potestas non om- nis in patre est, quarum sponsiones fiebant, vel inter ipsos qui nuptias contracturi erant; vel inter patrem pnellae et adolescentem, vel inter iitriusqiie parentes. Quo sanctum foret niatrimonium, consponsioncs parentnra sine liberorum adstipula- tionc nullius liaiiebantur roomenti. Qnanqiiam non tam corum consensus requireretur, quam ne justa de causa possent coutradicere. Hotom. Far- nabius.
5 Quod verhum] Verbum pro a^ioifxa. more suo posuit : id est, uxorem dare, quod ait. Donalus.
G Quid Chrtmes] Transit a patre nunc, et ad socerum redit: rb quid non ad Chremetein dicitur; sed ad ilium traiiseuntis est, et non consi- derantis quid dicat. Idem.
Quid ( liremes] Irascitur patri, qnod co(;at : Chremeti, quod non neget uxorem. Nove dolet, non odio ba-
beri, non repndiari. Idem.
Qui dcnegaral se, ifc.'] Non latuerat Pampliilnm, rcpudiasse Cbremeteni. Unde et Davus ait, ' Qui postea quam audierat non datum iri filio uxorem suo.' Idem.
Commisnurum] Putaverat nuptias, et Clireinetem niutare sententiam. Idem.
Se commissurum mihi gnatam suam uxorem] Nondum mutarat consilium Chremes : quod facit infra act. in. so. 3. sed ex oratione patris Pamphi- lu8 colligit mutasse. Farnabius.
Quid Chremes? qui dencg. ifc] Do- natus : ' Irascitur patri quod cogat Cliremetem, quod non neget uxorem.' Mirum tam diu tolerari vitium raa- nifestum. Tu lege : irascitur patri, quod cogat: Chremeti, quod 7ion neget uxorem: nihil verius : et sic quadra- bunt, quae sequuntur, ' nove dolet, non odio haberi, non repndiari :' so. a Chremcte. Boeclerus.
7 Id mutacit] Nove dixit id: -rh id eiiim ad denegarat. Donatus.
Id mutai'it, quoniam me immutatum^ napSixoiov. Nam quoties verba sunt, 'nap6fioiov dicitur : quoties nomina, vapovoixaxrla. Idem.
Gnatam suam vxorem: id mutuvif, quoniam vie immtitatum tidet] Multi libri, inter quos Victorianus, pro quo. niam quia habeut : quod malim ; ut versus sit trochaicus ut prxcedens. Faenius.
Quoniam me immutatmn videt] Atqui falsum est immutatum fuisse Pam- philum ; quod nuper elegantissimus Interpresuotavit; illeenim perpetuo et constanter Glycerium suam ama- vit. Qui igitur i/nm«<a<usdici potest? Nam ex usu Lzt\n'\t aih rh immutatm baud unqnam significet, non mulatua; quod et ipsum agnoscit vir politissi- mus, (loquor de Interprete triumCo- nioidiarum, ne quis de verbis meis erret:) idque adeo cum me olim tor- «i9sct, hoc cogitavi deiiique, (et nunc verissimum puto ac certissimum,) ri
TERENTII ANDR. ACT. I. SC. V.
1067
immulalum, hoc qiiidem in loco, sig- nificare immutabilem, firmum, et con- stantem. Nam, quod in priniis ani- madvertendiim, saepe ita fit, nt bujus- raodi nomina, qua? a participiis pas- sivis fiant per compositionem, ea non rein ipsam factam significent, sed, si atisim dicere, possibilitatem, aut poten- tialUatem; ignosce, et Gramniatici in- terdum, et Dialectici tam belle loqui cogiintur. Exempla ad earn rem o- tiose possunt colligi. En tibi unum et alteram : Immotus pro immobilis: in/ectum pro eo quod fieri nequit: in- victus, pro invincibilis ; invisus, pro in- vuiliilis; indomitus, ytroindomabilis. Ita et immut(dus, pro immutabilis. Haec, spero, non improbabit vir elegantis- simus. Faber.
Quia me immutatum tidel'] Eugra- phius : Id est, mutatum : res autem ipsa postulat, ut accipiaraus non mu- tatum ; i. e. in amore Glycerli con- stantem. Bwclerus.
8 Ilane obstinate] Obstinate facere est aliquid in alterius malum cum co- natn facere persevpranter, et in alte- rius pernicicm nimis niti. Donatus,
AbstraluU] Magna vi vcrbi et pro- prietate usus est : nnde illud est, * Iphitus et Pelias mecum divelllmur inde.' Idem,
Abstrahat] Magna indignatione nsns est; tanqtiam Cliremes non tam filiai constiltum velit, qiiam leesum Pam- philiim. Idem.
Ut me a (Uycerio miserum abstrahutl Epitiietrxles-ignavit scnte,nliam,quani extnlit Arisloteles ii. Rlietor. rh 5ia- (Tra/rBat dirii ruv (piKuv Kal (T\jv{]Q<iiv, i\t(u>6v. liatclerus.
10 Adfon' liominem] Alia exclama- tio e«t advcrsnm soccnim. Ncminem pntat cs'-e in goncre Immano ita in- felicem ut sc : qiio<l est commune omnium, qui in aliquo mrr.rore consis- tnnt. Ita(|iie non se, gcd conditio- nem humanam dolct : et queritur na- turn esse quonquam qui posHit esse tam miser ut ipse est, ac per boo sc.
Donatus.
Adeon" hominem'] Amatorie: amorc nominato exiluit in gemitus. Sic Vir- gil. ' Aut si lux alma recessit. Hec- tor ubi est?' Idetn.
Intenustum aut infelicem] Invenustus est sine venere, id est, sine gratia, quern omnes respuant repudientque pulclirap, et quem deformes appetant. Idem.
Invenustum aut infelicein] Invenustus, cui dispiicens objicitur : Infelxx, cui placens negatur. Idem.
Invenustum esse] Venustus dicitur, cui Venus formse la?tos afHavit ho- nores, cui dictionis aut gestus con- ciliavit gratiani ; invenustus contra. Hie autem significat infortunatum. Venus n, in talorum jactu felicissima est. Quod fit ubi canis, ternarius, quaternarins, et senio simul appa- rent, victoremque pronunciant. Cui frequens favet Venus iira(pp6SiTos, id est, venustus, cui non favet, invenus- tus (iicitur, uti hie in amoribus, nude addit infclicem, ava(t>p6diTos. Apollo apud Lucianimi. Farnabius.
Aut infelicem quetiquam ut ego sum"] Adeo se miserum dicit, quod sibi re- pudiare non licet : nt propter se doleat Lumanura genus, in quo sit aliquis tam miser. Virgilius : ' Heu cadit in quenquam tantum scelasi' Donatus.
Ut ego svm?] 'AvomoXouBov est ut: quam enim inferre debuit, non ut. Idem.
11 Pro Deum] Quam ferveat in- dignatione, hinc aspice, quod fre- quenter exclamat. Idem.
Pro Deum] Alia exciamatio est ad- versns socerum. Idem.
Pro deum atque liominum fidcm! nulion' ego] H;rc verba, proh deum atquc hominum fdem, in nuillis 1. 8. recentibus invoniuiitur snpcrius sita, et hi versus ordinati ut infra: Itane olistinnte opiram d<tt, ut me a GUjcerio misiruiii abntrahat ? \ Pro deum atque komxnum Jidem: quod »i fit, pereo/un'
1068
NOT/E VARIORUM IN
ditus. I Adeonhomiiiimcsseinvenustum, aut infeliccm qutmiiunm ut rs;<i sum 1 \ Nullon ego Chremctis paclo udjitiilntiin effugcre jHitcro } \ Qml iinnlis contemp- tun, sprctus, facta, transacia omnia : hem. qua onliuationc versiium piimi duo et ultimus essent trochaici cata- lectici, tertiiis et quartus acatalcctici : nobis tanieii piobatur collocatio ver- bonim vulgata, qua; cadcm invenitiir in omnibus antiquis libris : ita ut, Quod si Jit, pereo fuitditiu<i, sit trimeter iambicus : Pro Deum atque homimim fidem, dimeter trocliaicus. Faernus.
12 Effugere] lu totum fiigere. Do- natus.
13 Quot modis contemplus, spretus] Si Chremcs spretus, intelligemus Pampliilnm dicere, quod operam de- derit, ut se repndiaret Cliremes : ut supra dixit, ' Mutavit quia me im- niutatum vidit.' Idem.
Quot modis contemplus] Chremes an Pampiiilus? Idem.
Facta, transacia omnia] Proverbiale est in id negotii, de quo niliii supersit ad agendum. Facta autem a Pam- philo : transacia etiara a Chreraete. Idem.
Facta transacia omnia] Donatus : ' Proverbiale est,' \c. Erasmus in Proverbiis inter sollennes JCtorum formulas refert : adducto loco Cice- ronis e Catil. iii. cap. C. Bceclerus.
Transacia omnia] Formula a foro ducta, in pactis et contractibus. Farnabius.
14 liepudiatus repetor] Quasi et Ijzec injuria sit, repudiare et repe- tere. Et tale est in Eunucho, exclusit, revocat. Donatus.
Aisi St id est] Conjecturale argu- mentum. Idem.
15 Aliquid monstri alunt : ea] Du- plex contumelia, et monstri et aliquid: minus enim esset, aliqund monstrum. Sic, ' Quid hominis uxorem babes r' Et mutavit genus, dicendo ca; quo- uiam fftmina est. .Sic in Eunucbo, ' Taces, monstrum lioniinisf' non die-
turns cs?' Idem.
Aliquid vwnslri alunt: ea] Dum monstrum dixerat, ea subjunxit, tnn- quam non verbis, sed sentcntiac ser- vicns. Idem.
flionstri alunt] Monstrum alitur, ubi quid occuiti vitii latere significa- mus, hand scio an inde sumpta Me- tapli. Quod monstra ob pudorem clanculum alantur. Erasm. Farnab.
Nemini obtrudi] Mire oblrudi, quasi invito et totum cum iracundia. Oh- trudi, infringi, impingi. Donatus.
16 Iluradme] Dotem amator non cogitat : et ad vilitatem trabit, quod ultro venit, et quod se repetit Chre- mes. Idem.
Itur ad me] Qnasi ad hostem. Plau- tus in Pseudolo: ' Itnr ad me.' Et Virgiiius : ' Simul ense relioto Ibat in Euryalum propere.' Idem.
Oratio hac] Etiam j)auca verba veteres orationem dicebant. Idem.
17 Nam quid ego] Quasi dicat. Quid ego de patre dicam, qui alienum ac- cusaverim Chrenietem. Idem.
Nam quid ego] Redit ad patrem, in quo nove lioc accusat, negligenter euin agere, quod nolit fieri. Idem.
Nam quid ego nunc dicam de patie ? ah] Versus est dimeter iambicus, si ex quid, d elidatur. Faernus.
18 Tantamne rem] Snmmam voti ac nuptias. Donatus.
Praleriens modo] Hie osteuditspe- cialiler quid peccaverit. Idem.
Praleriens modo mihi apud forum, ifc] Donatus: ' Undique conflatur excusatio' [lege accusatio: ita enim volant praecedentia, redit ad patrem, in quo hoc accusat, Ifc] ' Ex facto, quod praleriens ; ex tempore, quod modo ; ex loco, quia in foro ; ex modo et ex verbis, uxor tibi ducenda est:' scilicet per partes ostendit, quid es- set, negligenter agere tantam rem. Est sane in his niira ivfpyaa : mox rrapwlla. /xi/xriTiicp veluti interpretando accendit Pamphilus magnitudinem doloris, per inopinatam exaggeratio-
TERENTII ANDR. ACT. I. SC. V.
10G9
nem inferens : id mihi visus est dicere, abi citn et suspende te : ubi celeritas admirabilis, tanqiiain in praeceps raoe- rentem rapereanimum videtur: qnam elementa literarum, numeri vocum, sententiae absolutio, nimiiim quantum perficiunt: haec consternatio stiipo- rem animo induxit ; obstupui : stupor inclusit vocem; obmutui. Pudeat illo?, qui langnorem in Terentio snspicari potuenint. Baclerus.
19 Ducenda] Mire dwcenda; semper hoc genus declinationis necessitatem Qsteudit : ut Virgilius : * Et pacem Trojano ab rege petendum.' Sallus- tius : ' Agendum, atque obviam eun- dnm est.' Donatus.
20 Abi cito, et suspevdete] Ad Hodie, Cito retiilit : ad Uxor tibi ducenda est, Suspettde te. Idem.
Abi cito, et suspende te] Ex Plauti Paennlo : ' Abi domum, et suspende te :' act. i. sc. 2. Farnabius.
21 Obstupui: censen' ullum me ver- hum potuisse proloqui^ O. 1. s. ita collocant, obstupui: censen' me verbum potuisse ullum proloqui? qua ratione versus est trocbaicus, ut ceteri: at- que is quoque qui proxime seqnitur, si ejus prima syllaba praecedeuti ap- plicetur. Vaticanus et Decurtatus obslipui habent, quemadmodum et alibi Bembinus ; et apud Virgilium antiquissimus liber Romanus. Fa'ev- nuH.
22 Ineptam saltern, falsam] Duo comparantur in defensionem, aut vera aut ad tempus accommodata. Ineptum est, quod a quovis reprehend! potest. I-'ulsum quod etiam pruden- tem possit fallere. Donatus.
23 Quod si ego rescissem] Si mecum communiraftset prius. Idem.
Quid facerem] Ipse se repreiiendit. Idem.
Quid facerem] ''tvo<popd. Idem.
21 Ut hoc ncfacirem] Tarerem : et nota, facemn, pro tacerem. Idem.
Aliquid J'ucnem, ut hoc ne facerem] la Lac tradactioue census est obscu-
rior. Donatus ita aocipit, ut putet hoc dici : aiiqiiid facerem, ne tacere miiii ad baec necesse foret; ut ne hoc facerem, id est, ut ne tacerem. Alii hoc volunt significari : aliquid fecis- sem, ut ne hoc facerem, id est, ut minime ducerem, quam pater mihi obtrudit: aliquid fecissem quo banc necessitatem ducendee uxoris efFu- gissem. Per ambages conquerenti- bus familiares scilicet indicat, se fuga sibi consulturum fuisse : nam eo pro- greditur amantium irdOos in Comcedia. Non placet illud Donati de tacendo. BfEclerus.
Ut hoc ne facerem] Ne ducerem aliam uxorem quam Philumenam. Fariiabius.
Sed nunc] Deliberatio, et partes ejus. Donatus.
Sed nunc, quid primum exequar] Hac- tenus querela desaeviit: nunc status ad consultandum capitur, proposito negotio ex utraque parte. Ab una parte stat : ' Amor et misericordia hnjus,' Glycerii sc. statim enim pon- dus contribuit in banc lancem, cum misericordia (in qua et justitiee et hu- manitatis nomina insunt) se moveri ostendit, quo minus amatam desti- fuat; sed hoc postea oratoria copia et efficacia tractabit, nunc in alteram partem aninuim traliit, ' nuptiarum solliciludo, tum' (hoc momento enim ilia pra>gravatur) ' patris pudor;' nee qualiscuncjue patris, sed indulgentis- simi: quod ex ore filii ingens testi- monium attollitur descriptione, qui me tarn hn., ifc. cui honestissimi ge- neris irdOos adjungitur : eine ego ut ad- verser? heu mild! donee conficiatur illud poene incredibile, in aniante, et adolescente, et obstricto : incertum est, quid afratn. Hie opportunum erat, Mysidem intervenire: quae et hacte- nusiidam proCJIyceriosollicitudinem, tlieatro ; et nunc, non sine succcssu cousilii, Pamphilo approbat: in cu- jii8 oratione, pcui.trabilis ilia instan- tia, quid uou cfficerelP cum, post
1070
NOT/E VARIORUM IN
rciiovata fidei piguora, pergit me- tucie : fuiud vcnar, si in te soln ((jiii- dani cod. Ipibent S'llum) sit situm: scd rim ut fjueas /are : ct, assevcratiiis iteinni reliiiionom (irmaiitePampliilo, cum ditfidere non aiiderct, nietuere uou desisiit, id est, denuo exhoitari aniautefli : unum hoc scio, hanc merilam esse,ut memor esscssui: deniqiie adacto, ut arcana quoqne facieudaj fidei com- muiiicaret, Pampliilo, ita discedit, ut qu2B non ultra qiiam speraret : ita spero quidem quid est effodere ani- mum, et vcrsare, et possidere, si hoc non est? Quani sit porro accurate facundus Paniphilus, in locis houes- tatis tractandis, ut deuique conficiat, scelus esse, si nunc patri pareret, longum fuerit enarrare : et fuit dili- gentior Iioc loco Donatus j queni vide. Boeclerus.
25 Tot me impediunt cura, ^■c.'] Cum versus sit octonarius iambeus credo scribendum esse: Tot me me impe- diunt cura, tfc. Quod et elegantius est. Sin minus, scribe, med, more apud veteres recepto. Faher,
Diverse traliunt] Pro, in diversa trahunt. Donatus.
26 Ainor, misericordia] Haec crato- ria sunt, cum unum negotium in uiul- tas distraliimus partes. Idem.
Amor'} A necessario. Idem.
Miscricordia] 'Airh tov alcriov. Idem.
Misericordia hujus] 'AfKpt^oKia. Id.
Nuptiartim sollicitudo] A perturba- tione. Quibus colligit, consuleie se non posse. Sollicitudo est, quae in- haeret mentibus. Svllicitatio qua: ab alio fit. hUm.
27 Turn patris pudor'] 'Afj.fpi$oKia. Id.
Quime tarn] Explanatio, in quo pu- dendum sit sibi apud patrem. Et ad illud spectat, Tide his rebus finem prascripsti, pater. Idem.
Qui me tarn leni passus est animo] Atqui accasabat eum. Sed amator est. Idem.
Qui me tarn lent passus est animo usque udhuc] Seen. 1. Induitam filio
ad tcmpus liccntiam cxcusat pater : et sc. 2. idem : ' Dum tempus ad earn rem tniit, sivi aniinum ut exple- rct suum,' et act. u. sc. 6. ' Dum li- cituni est, duraque aatas tulit.' Fur- nabius.
28 Ei tie e/T"] Pronomon hoc vim qualitatis habet: et est, An tali, tarn bono. Donatus.
Egone ut advorser] Videtur incli- nasse, ut secundum patris animum consislat : sed amore ad incerta ite- rum devolvitur. Idem.
29 Quorsum accidat'] Ad quam rem, quo versus. Idem.
Hoc incertum quorsum accidaf} O. fere libri hunc ordinem verborum ha- bent, incertum hoc: qua melior com- positio est: versus est trochaicus, aut etiam octonarius iambicus, ut proximi, si in quorsum accidat non fiat Synaloppha. Fa'ernus.
80 Sed nunc peropus esf} Calliditati foemineae et astutiae sententia hare congruit. Donatus.
Cum ipsa} Ipsa, nunc domina mea. Idem.
Adversum huncl Apud hunc : ut alibi, * Et id gratum fiiisse adversum te, habeo gratiam.' Idem.
Adversum hunc loqui] Apud hone : ut act. I. sc. 1. ' Et id gratum fuisse adversum te, habeo gratiam.' Farnab.
31 Dum in dubio est animus] Trans- latio iiac est a mole alicujus ponde- ris, quze anteqnam in Idco sederit, cum incerta pendet, facillime com- movetur. Donatus.
Hue illuc impelliturl Omnes libri antiquiores, et Donatus, hue vel illuc. Faiirnus.
Paulo momenta hue vel illuc impelli- tur] Translatum a statera, cujus exa- Diinatio per linguam bilancis, parvi ponderis momtnto hue vel illuc in- clinat. Achilles Tatius 1. sc. tV i/zw- XV eiCxo'J *'''^ Tpvriv-qs i\wlSos Kal (p6- fiov. Farnabius.
32 Quis hie loquitur'} Hoc secum de- inde conversus, ut vidit, Mysis, salve.
TERFNTII ANDR. ACT. I. SC. V.
1071
Donatns.
Suite'} Difficile est aliiid invenire verbum, quod sic decliuetur, Salve et salvete: qiiippe hnjus verbi per modos est rara declinatio. Idem.
Quis hie loquitur'] Principium Te- rentiaaum in jungendis persouis. Idem.
O salte'] O, interjectio optantis ad- ventum, ant repente percuisi. Idem.
Quid agit] Amatorie et faniilrari- ter non addidit quae. Virgiliiis : ' Quse mihi reddat earn, vel eo me solvat amantem.' Idem.
Rogas'] Lenta quaedam et liistis est responsio, et dolore plena. Idem.
33 Laborat e dolore'} Duplicem la- borem Glycerii esse dicit, unum parlitudinis, alterum curve et sol- licitiidinis nuptiarum PampLili. Idem.
Laborat e dolore] Callide aggreditur jnveneni; nam utrunique propter iU lum perpetitur et dolorem et soiici- tudineni. Idem.
Atque ex hoc] Mysis, quai contra patreni suasiira est, iucertum iiive- niens Pampliilum, facile ad se con- verlit mentione donunae su£e, et maxiine quod addidit, cur illam aegram esse dicat: quare statim per- fectiim est quod voiebat, ut dicat PampLilus, Egone istuc conaii quam ? Idem.
31 ConstitiUtB] Nee addit, apatre: sed invidiose, quasi et a PauipLilo &int coDstitutae. An timet in uego- tio P Idem.
Conslilula nujilia] A patre tuo. Famabiwi.
In hunc diem] Idem enim dies est quo placnerant dcstinatae nuptia;, quamvis Chremes renuutiaverat ct supra, ' Hie uuptiis dictus est dies.' Donatus.
Turn uutim] Turn, praeterea. Ter- tiam sollicitiidincm habere Glycc- rium ne deseratur a Pampliilo. Idem.
SoUicila est] SoUicUudo reruni in- certaruni niagis est. Idem,
Quod in liunc dietn, ifc] Hie cerlior
metus est, et gravior. Idem.
35 Egone istuc conari] Idee sic Pampbilus, quia ilia invidiose non deserere cogaris, dixit : sed, deseras. Idem.
Ego ne istuc conari] Non perficere, sed conari velle aliquid ad scelus, ef- fectio est, etiam si non potest fieri : bic enim voluntas, non factum dam- natur: ut Virgilius, ' Ausi onines immane nefas, ausoque potiti.' Idem.
Conari] Levius est conari, quara facere. Idem.
Egone isthuc conari queam] Hoc loco conari est cogitare : Cicero. Teren- tius in Phormione, act. i. sc. 2. ' At ego obviam conabar tibi.' Gal- lice : Et moi je songeois <l vous alter troucer. Faber.
36 Egone propter me] Magna vis est iu pronominibus : et diversasunt, et singula, et non praecipitantur, nee dicuntur uiio spiritu : sicnt in Eunu- cho, ' Egone illam, qua; me, quae il- ium r' Qua ilium, deest, aniat : qua: me, deest, non amat. Donatus.
Egone] Snadenter : subauditur ut fieri sinam. Idem.
37 Qua mild suum animum] Ab ejus beneficiis. Idem.
Suum animum] Quantum ad arao- rem pertinet. Idem.
Atque omnem vitam] Hoc est, ut maritum speraret. Idem.
Vitatn] Id quod dicebam modo, $071 hontieur, ifc. Faber.
Qua; mihi suum animum, atque om- nem vitam credidit] Argnnienta a con- scquenti. Si earn deserit, hac sub- jiciuntur. Donatus.
38 Quam ego animo egregie caram] Egregie, pra;ter cetcras, id est, ni- uiis. Idem.
39 Bene ct pudice] Hie illud solvi- tur, Lana et tela cictum quarilans: ut hoc pracstriiat, beiicet pmlici.- Glyce- riiini esse tducatain, Lami it tila vie- turn quaritana. Et nun pertinet ad argunifntnni, nisi post vitam Glyce- rii intcliigas. Idem,
1072
NOT/E VARIORUM IN
lient ct pudicc"] Ab lioncsto. Idem.
Bene et ymlice ejus doctnin] Hanc sententiam quasi de excniplo probat : nam bene eihicata est a Clirysidc, qua; priiiio piidire vitam, parce ct dtiriter agebat. Idem.
40 i'oactum egeslate] Propferea quod Cbrysis, irtopia et cognatonini negligcntia coacta. Idem.
Coactum egestate'\ Non paupertate, sed egestate : cui contrarium, Inopia, et cognatorum negligentia. Idem.
Coactum egestate] Inopia et cogna- torum negligentia coactum, ut de Chryside dictum seen. 1. Farnabius.
41 Ilmul vercor] Acuit animum a- dolescentis contra patrem, cujus etiam nomen grave est. Donatus.
Haud tereor, si in te solo sit situm] Lego, vereur, id est, vererer ; se(|uitur enim sit, pro esset. Ita semper Te- rentius. Fabei\
42 Sfd tim ut queas] Hie, vereor subauditnr. Ut, pro ne non posuit : ut sit, Sed vereor ne non queas vim patris ferre. Et ne non possis, non damnatio est, verum adolescentis provocatio in contemptum patris. Donatus.
Adeon' me ignavum] A verisimili. Idem.
Ignarum] Quod adversum necessi- tatem proferendum fuit, id primimi dixit, adesse sibi virtutem : qua se- quuntiir, ad fidem pertinent. Ita pro tempore contemptum patris pro fortitudine habet. Idem.
Ignavum] Ignuvus est, qui vim non potest ferre, qui non est perseverans. Idem.
43 Adeon' porro ingratum] Potto conjunctio est expletiva, alias ad- verbium temporis. Idenu
Ignatum et ingratum] At/|r)(Tiy est : inhumanum aut ferum post subjecta dixit. Idem.
Adeon' porro ingratum, aut inhuma- num] Mira omnis conversio. Non enim dixit, Adeon' me obsequentem patri existimas, adeo gratum, adeo
plum, adeo mansuctum r Ita ainatO' ris per omnia servat conditiones, nt oratorie hoc cogatur, scclus esse si pareret nunc patri. Idem,
■i 1 (It ncque me consuetudo] Non or- diium rcddit ; ferum enim rrddit ad ntatisuef urn, i\\\od etiam fera; niansues- ciint. Idem.
Consuetudo, neque amor, veque jmdor'] Antitlietornm airdSocns. Consuetudo ad ferum, Amor ad inhumanum, PudoT ad ingratun). Ftirnalnus.
Neque amor] Ad illud, inhumanum. Amor namque vehenientio est in ho- mines. Virgiiius : ' Quid juvenis, magnum cui versat in ossibus igneni Durus amor?' Donat.
Pudor] Ad ingratum retulit. Idem.
Ut neque me consuetudo, neque amor, neque pudor] PutojDonatnm hanc anS- 5o(Tiv, ' ad superiora' ut vocat, bene notasse : ut consuetudo, advcrsus fe- ritatem ; amor, adversus humanita- tem ; pudor, adversus ingratum ani- mum, ponatur : x""''M^s Hermogeni dicitnr. Boeclerus.
45 Commoveat, ncque communeat] Aij^Tjcris est ad niajora. Donatus.
Commoveat, neque, Sfc] Autonoma- sia. Farnabius.
Ut servem fidem] Exquisite : non dixit, ut contemnam patrem. Dfmat.
46 Unum Iwc scio] In eodem haeret, ut excitet jnvenem : neque audire se fingit quod dicit. Idem.
Unum hoc scio] Vide quam callida sint, quit a Myside subjiciuntur, ad irritandam promissionem Pamphili : qua;fardentem incendantmagis : nam dixit ille omnia, quibus cogitur ser- vare fidem : sed de nierito ejus aut nihil dixit, aut parum. Idem.
Unum hoc scio] Quasi hoc dicat, Quid tu facturus sis equidem nescio, aed unum scio. Idem.
Ut memor esses svi] Invidiose, qnasi oblito : adeo commovetur hoc dicto Pamphilus. Idetn.
Ut memor esses sui] Rene praiterito : quoniam qua: pri^terita auut in re-
TERliNin ANDR. ACT. I. SC. V.
lo:
cordatioDC magis lachryniabilia sunt : lit Virgilins : ' Cui parvus Iiiliis, Cni paler, et conjiix, quondam tiia dicta, relinquor ':' Idem alibi, ' Per caput liocjuro, per quod pater ante sole- bat.' Idem.
47 O Mysis, Mysis~\ Priuiuni vo- candi, alteruni incrtpaudi est. Idem.
Etiamnunc scripta] Id argumentiiui est, qnani viva; niemor sit, qui etiam morluaj verboruni memineril Chrysi- dis de Glyceric. Idem.
48 Scripla ilia aicta, Sfc] 'Y^yyiypait- ran Tois (jypiai. Pindar. 10. Olymp. Farnaliiiis.
49 Jam /erwie] Ferme, adverbium est festinantis. Donntus.
Moriens me tucat] E\ tempore pro- bavit locutam vera esse, non ficta et siniiilata: nam qui sani sunt, spe longioris vita: adulaiitur. Virgilius, ' Et ilulreis moriens rcminiscitur Ar- gos.' Idem.
Jam ferme moriims] Affectus a tempore, quod postrema vox erat. Idem .
50 Accessi ; vos semoler ; nos soli] Figura> propriiE 'rerentiaiiiP, a<TvvSe- Tov KOI QWfiMs. Vos semola,', deest eslis: nos soli, deest remunsimm : nt est illud, Egone illam, qua: ilium, qua: me? Idem.
Vo» seiiiotcE : nos soli] Habuit fidem, quod soli tuimns, (piod nemo testis : ail tiiDuil, no boc pater ante tirma- tuni umoreni ccgiiosr eret r Idem.
Incipit] Dccst dicerc. Prseparatio, rt quasi vestiixibiin orationis est. Inceptin dicilur oralioniv, qua; longa lacitiirnitatc, meditate graviterquc I)rot'ertiir : ut Virgilins, ' Tuni pater omnipotens, rerum cui sunima potes- las, IiiKl.' Idem.
Accemti ; tos svmoLa ; nos soli ; inci- pit] Kst lia-c talis partiuin brevitas, qua; loiigam tamen eflicit sumiiiain, sed !iinc vilio: ut enim oxpcctatain magis faceret TrpontamoTrniiav fuixyfr ik'i)v, q\iic sc(|uitur, prodiicit cum atf<;ctu principiiiin. li(i:<U:Tiis .
Delpli.el V'ar.Vtuf. Tin
51 Mi Pamphile] Mi/nTjais per wpoff- wjroTTouav et principium a blandi- niento. Donntus.
Mi Pamphih] Imiti.tus est etiam blandimentum Cbrysidis. Idem.
3Ii Pamphile] Vide redditam voci morientis tiensis intervallis interrni)- tam orationeni, ntpote lasso anlieliiii iiiterveniente. Idem.
IIujus formam atnue aiatem] Amat compendium lassiludo. Formawenini diceudo, pujcliritudincm significat : alalem, quod parva. Idem.
Hvjus formam atque cetatem] Du- plex causa commendationis, forma elcetas: ut supra, 'Forte nnani as- picio adolescentulam, forma,' &c. Idem.
52 Utraque inutiles] Legitiir et uti- les. Idem.
Nee clam te est, quam illi utraque res inutiles] Oniues fere 1. s. quam illi nunc lUrceque res inutiles. Duo tan- tuin, scilicet Vaticanus et Basilica- niis, itemqne Donatus et Eugrapliins liii'C liabent sine dictione, 7Ys : quod et placet : utraque enim refcrtur et ad formam et ad a-tatem : itaqne legendum, quam illi nunc utraque in- utiles: ita Stat versus, qui aliter ad- missa diclione nuiic, impeditus est. Fuernus.
Quam illi utrceque res imttilcs] Al. quam illi nunc utraque inutiles et ad pudic. * Lis est cum forma magna pudicilia" :' et Juvenal. ' Itara est adeo Concordia forma' atquc pudici- tiae,' Sal. x. Farnaliius.
53 Ft ad pudicilutm] Propter for- mam dixit. Donntus.
Et ad rem tutnndam] Propter ata- tcm. 'ArrdSoirtj. Itlem.
El nd tutandam rem] O. I. s. et Do- natus ita collocani, el ad rem tutan- dam. Fai:rnus.
51 Quod tc per] (Jitod, propter (piod : ut. Quod <«; per sujieros. Kt est ordo, propter cpiod te oro. Donip-
Ills.
I'er hanc dexlrum] Tenet eiim, nt nl. 3 V
1074
NOTiC VARIORUM IN
apparet. likm.
Per hnnc dexlram] Fiilei ct fedcris ineinbnini. Ad inainini iit conven- tio. Idem.
FA inganuni] Legitur et genium. Idem.
Ingenium tuuni] Quod qiiidam Ic- gciiduiii contendiint, (iV»(Hm, id liaud uecesse est. Nam piius illiid et versus et scnstis admittiint. Faber.
Quod ego per hanc te dexlram oro, ct getiium tiiuin] O. I. s. ct Doiiattis ita collocant, (yuoci eg-o te per hanc: quod vero sequitur, et genium, in omnibus libris, itenique Donato ct Eugra- phio est, el ingenium : quod et veisui magis convenit : exponcmus autem ingenium, id est, naturam ; quam cum laude intelligendo, tanto magis qua- drabit, ut sit per tuam stabilem con- stantemque naturam, per tnum pro- bum et amabiie ingenium : ut ct in- fra de Pamphilo, ' Quandoquidem ipse est ingenio bono :' elidetur au- tem in scansione, d, ex qtiod : ut quod ego te sit anapa^stus. Faernus.
Per hanc dextram, et ingenium tuum] Ingenium liabent plerique libri : nee mutari debet. Horatius in simili ob- testatione, genium adiiibet : ' Quod te per genium, dextramque, Dcos- que penates Obsecro et obtestor.' JBceclerus.
Dexlram oro, et ingenium tuum'\ Foederis et fidei pignus. * Per ego has lacrymas, dextramque tuam te.' Dido Virgiliana iv. i'En. Farnabius.
55 Per hujus solitudinemi Legitur et soliciludinem, Donatus.
56 Obtestor'] Obtestatio dicitur, quando eum adjuramns, qucm roga- mus. Oramus per eas res, propter quasrogamus. Virgilius, ' per cver- »ap, genitor, fumantia Trojze Excidia obtestor.' Idem.
Te obtestor] Sextum irap(\Kov' dixit enini jam, ' Quod ego te per Lane dextram oro.' Idem.
A'e aba le hanc segreges, neu descras] Ad fidcm, ne segreges, retulit: ad
solitudinem, ne deseras : hoc est, ne aliam ducas, aut amare desinas, eti- amsi aliam ducas. Idem.
Ne abs te hanc segreges] Quasi ip- sam iiianu tenens. Hanc, propter formaiu ct ;rtatcm. Idem.
Segreges] Hoc verbum simplex fieri non potest. Neu deseras, postre- mo. Idetn.
57 Si te in germani] Sic tunc dici- mus, quando pra;stitimus aliiiuid, et tamen nolumus exprobrare : ut Vir- gil. ' Si qua tiiis unquam pro me pater Hyrtacus aris Dona tulit.' Et alibi : ' Si bene quid de te merui.' Idem.
In germani fratris] Non fratris .so- lum, sed etiam germani. Idem.
Germani fratris] ' Sororem esse aiunt Clirysidis.' Simo, seen. 1. Far- nabius.
Si te in germani fr. S^c] Tlapiauais sua- vissima ; ut niox vs. 01. ■naponoioiais' cum sententia loci confer. Hec. iii. 3. 29. Ike. Baclerus.
58 Sive te hac solum] Si aut te mihi pra;tulit, aut nullum alium noverit aniatorem in domo nieretricis. Dona- tus.
Site hac te solum] Aliqni libri, inter quos Vaticanus et Basilicanus, item Donatus et Priscianus sic collocant, sive te here solum: et stat versus, si iu te hac non fiat synaloeplia : erit enim sive te, dactylus. Quod vero sequi- tur, sfm/jer/ipcjf jno-TJ/ni, omnes rccen- tes libri liabent, /ed< maximum, et ita etiam Priscianus citat : infra quoque in eisdem recentibus legitur, maxi- mum feci Chreme: sed utrobique in antiquis, ma.rimi. F'aernus.
59 iMorigera] Hoc quasi auianti iitiie fuit. Virgilius: ' Fuit aut tibi quidquam Dulce meum.' Donatus.
Morigera] * j^iltas et corpus tcne- rum, et morigeratio. Haec sunt ve- nena formosarum mulierum.' Afra- nius in Vopisco. Farnabius.
60 Te isti tirum do] Hsec, utdixi- nius, et singula sunt, ct non prarci-
TERENTII ANDR. ACT. II. SC. I.
1075
pitantnr, nee dicuntur uno spiritu. Donatus.
Te isti viitim do] Apparet quod junctisdextiis haec dicebat : ideo et, Per luinc dextram te oro. Idem.
Amicum] Potest enini et maritus esse, et non amicus, sed affectu ma- riti retnlit amiciim. Idem.
Virutn] Ne segreges. Idem,
Amicum] Ne deseras. Idem,
Tutorem] Quasi orbce. Idem.
Patrem] Quasi parvae. Idem.
Palrem] Ad iilud quod ait, Et ad pudwitium. Idem.
Te isti tirum do, amicum, tutorem, patrem] Douatus erudite : ' Hapc et singula,' Sec. oratoiie autem unura ]iic per multadicitur : maritum enim voluit sigiiare. Similis locus act.iv. SC. 3. vs. 2. 3. et 4. quae ex Homero sumpta Donatus ibi aunotat. Bcecle- rus,
61 Bona nostra tibi hcec permitto, et tucE mando fidci] Conclusio per man- datura et obtestationem efficax satis. Donatus.
Bima nostra] Haec verba quasi supeWectilem suam ostendentis sunt. Idem.
Bona nostra] Hoc est, Ad rem tulan- dam. Idem.
Bona nostra hac] Peculium, supel- Iccfilem. Farnabius.
Tibi permitto, Ifc] Tanqnam juste atqne legitime heredi, fiduciariu. Idem.
62 Ilanc mild in munum dat] Con- firmatiL- sunt legitime nuptix per in manum convciitioncm. Kt mire hanc: uon, /luju.s manum. Donatus.
Mors continiw ipsam occupat] Quo magis memorem esse oportet eoruin, post (jUit: ilia nihil locuta est. Idem.
03 Accept] Projirie, (|uasi uxorem.
Idem.
Acceptam servabo] Conclusit par- tem deliberationis suae per electio- neni. Idem.
04 Sed cur tu] Corripit, quod abeat ab ilia. Cur, non interrogantis, sed corripientis est et increpantis quod Glycerium deserat. Idem.
Obstetricem] Quee opem tulerit pa- rienti, obstelrix dicitur : unde et par- turientes, Per opem, clamant. Idem.
Sed cur tu ahis ab ilia 1 M. obstetru cem accerso. P. propcra] Versus est trimeter iambicus : sed exabis elitlen- dum est s, et in quinta sede dactylu.s collocandus. Fa'ernus,
65 Propcra, atque audin"!] Et in- terrogatio quo eat, et revocatio, ad argunientum magni amoris accedit. Donatus.
Verbum unum cave de nuptiis] Deest dicas : figura c/VAeiil/is. Idem.
De nuptiis] Non quod hodie futn- ras nescierit Glycerium : sed (juod illas hodie indixerit pater filio, cum supra et Pamphilo et Glycerio dis- turbata; viderentur, quia sunt con- stitut'.e in ininc diem. Idem.
Cave] Annotant quidani cave bic corripicndum esse. Idem.
06 Ne ad morbum hoc ctiam] Ite- rum (\\fi\f/ts : deest enim, accedat. Idem.
JNe ad morbum hoc etiam. M. teneol Versus est iambicus dimeter catalec- ticus: nam quod alii huiic supplent ex insequcnti sceii:i,ut, quid ais Byrria, perficiat senarium, primum bac or- dinatio versuum in nullo libro iuve- nitur : deinde versus (pii setiuuntur, impediti rpmanent, ut non facile cerium eis genus possit assignari. Fa'ernus.
ACTUS II.
ScENA I. Haecq\iO(|UC Bcena natura ordinato : in qua re, Murcto itcrun* c»t ex lambiris et trocliaicis, rata- palniam dcfcrt Fr. r'abricius : to lecticis tt acatalecticis: metro varie quod optiniis libris ille usub sit. Al-
1070
NOIVE VARIORUM IN
que Iioc qiiidcm an ita se liabcat, iion iiiiiiK rito ilisqiiuoiidiim sibi Franc. Gnyetns cxistiniavit. Ccrtt* tamnnil- ta in niotris Ton ntianis, contra om- nium alitiuando Codicnm auctoiita- teni, iniiiiutavit Muretus, ut tbrtasse iiiagis jiiobandi sint, qui vcl vitiosuni nietnim, iibi coilices consentiunt, le- tineie, (|uani tantuni sibi licentiiE snmcre iiistituerunt. vs. 2. duo Mss. nostri Iiabent, e Davo ; tertiiis ex Drtco. vs. 4. unns : Itissuscura et con- fecttis. vs."!. 5. ct 0. duo Mss. qwrninm von potest feri, quod vis, id vclis quod possit : teitius : quvniam iwn potest fieri id quod eis, id velis quod possit ! circa 7. pbirimus labor; vide Faernuni, qui nihil niutaie audet ; et Guyetuni, qui duos tacit et emendat : nnus ex Dostris codicibus habot, nt reliqui : sicut edidimus : duo autcm : qui is- tum amorcm ah animo moveas tuo: vide etiani Antcsignani cditionem. vs. 11. pro agif, duo piivferunt, ait. vs. 13. pro prod(tt, omnes nostri protrahat, vs. 17. pro rem, omnes, crucetn; quod rectum arbitror. vs. 21. unus : ita aiunt. vs. 26. duo 7ninc te per amicitiam et amorem ohsecro. vs. 30. duo : liberi esse puto hominis. vs. 31. omnes : pro- inereatur. et vs. 3G. cujus. vs. 37. scire, non sciri. Boeclcrns.
1 Quid ais Bijrfia'\ In hoc colloquio altera pars ostenditur fahnlce. Siqui- dem Andria ex duorum adolescentum j)avoribus f^audiisque componitur, cum fere solum Hecyram Terenlius ex unius comwdiii adolescent is ejfecerit, Donatus.
C. Quid, Sfc.'\ Mas pcrsonas Teren- tius addidit fabulai, nam non sunt apud TNIenandriim, ne Tpayii{wrei)ov floret, Piiilumenam sprelam relin- quere sine sponso, Pamphilo aliam ducente. Idem.
Quid ais Byrrhia] Mihi imposuit judicium Erasmi, qui lizec verba (Quid ail Byrrhia ?) putavit esse finem versus praccdfutis ; id quod verisi- mile non est. Nam, si rem conside- res, unde Cliarinus andire potuit pos-
trema Mysidis verba? Quamobrem extrouius versus sccnsc superioris fuerit dimeter Iaml)eus catalecticus, et Actus inccptus erit a monomctro; cui siibjicitur octonariuslambcus aca- talectus, cujus generis et ii sunt qui post ilium leguutur. lutber.
Quid (lis, ^r.] I'^x verbis Charini ap- paret Byrriam nunliasse iiuptias fu- turas cinn l^ampbilo : nee adducilur tamen, ut stalim credat, et acconi- modet animum. Sirpius ergo repe- tit iiitcrrogando. VA bene ilia, velut amatorie de certa loqncretur per- sona. Sic Virgilius : ' solam nam perfidus ilic Te colere, arcanos etiam tibi credere sensns.' Ergo non ;'Ene- as, sed illc. Et item bic, non Phi- lumenn, sed ilia dixit. Donatus,
Quid ais, Byrria'] Miratur magis, quam interrogat, vel potius indigna- tur. Idem,
Quid ais, Byrria ? daturne ilia hodie Pamphilo nuptuml O. 1. s. banc collo- cationem babent,(/rt<ur>ie illuPtwiphilo hodie: et infra, mode c Davo, ut etiam Donatus legit, non de Davo: quae ve- ro paulo infra sequuntnr, ita et apnrt Priscianum citantem liunc locum li- bro xviii. et in omnibus Tcrentii 1. s. collocata sunt, Quoniam non potest id fieri quod vis, id velis quod possit. Qua collocatione constituta, versus ita or- dinanius : Ch. Quid ais Byrria? da- fume ilia Pamphilo hodie nuptum? B. sic est. Cif. Qui scis? B. apud fo- rum viodo e Davo audivi. Ch. va mi- sero mihi, Ut animus in spe, atque in timore, usque antehac attentus fuit, Ita postquam adempta spes est, lassus, cura confeclus slupet. B. Quaso edepol Charine ; quoniam non potest id fieri quod ris. Id velis quod possit. Ch. ni- hil volo aliud nisi Philumcnam. Ut pri- mus et (juintus liujus sccnvr, versus, sint troebaici tetrametri acatalectici, scxtus catalecticus, secundusoctona- rius iainbicus, contracto audivi in duas syllabas : item tertius ct quar- tu8. B. Ah: quanta satius est te id
TERENTII ANDR. ACT. II. SC I.
1077
dare operam, Qui isfutn amorem ex ani- mo amoveas tuo, Hos duos versus unum taiituni trochaicuni aoatalecti- cuin putamus esse, rcjecta priuia ejus syllaha iu fiueiii piaredentis versus, detractoque in scansione pro- Domine tuo: quod subditiciuin puta- mus, et tamen ob reveientiam oiuiii- um libroruru, in impiessione leliiie- nius : aliter hi duo versus adeo impc- diti sunt, nt non facile cnjus sint generis, agnoscatur. Fatrmis.
Quid (lis, Byrrhia'] Consilium senis de Pamphilo ad iixoreni duoendnni adigendo, etiam Cliarino mature in- notescere, argumentic-ausa, debebat : is ergo, ut prinium ex servo coguo- visset, quid pararetur, anxius aniini ad Pampliiiiiiii properat; quo fauii- liariterutebatur. OuiEruut ergoaliqui cur Cliarinus iiusqiiani se ronsciinn auioris Hanipliili eiga Glyceriuni os- tendat, homo sndalis et amicus: et propterea existimant factum, ut nihil ex auxielate Charini relaxaretur : quod fuluruni erat, si ei constarct, Pamphihmi alio aniore occupatum esse : possitque ad hunc sensuni tia- hi, quod act. ii. sc. G. vs. 13. dam dieitur aniasse, et ne infamiw sibi cs- eet, aivisse. Ex diverso; non jiotiiit latere Chariniun, quam assidue iu domuni Clnysidis ventitarit Pamphi- lus, caquc definicta, amorem (^lyce- rii in funere ijise proiliderit : adeo ut Chr«»me& mox, velut ex comniuni fa- ma, coiiifxrisge se dicat, Pniiiphilum pro uxori; hdhere Itnnc peref^rinum: vide oin- nino Donatum ad ilhi verlia. Jam, (jiiando ('hariims in iJavmn incicjiat act. IV. sc. 1. vs. 42. ' Eho, die inihi, si onmc.s himc corijectuni in niijiiias inimici vellenr, quod nisi hoc consi- lium darcnt?' nmituni decedcl de vi objurgationis, si ab ignaro amorum Pampiiili lia'C verba profn-jscanlur : ct 8cena iu'-ctpiciitc, (,'hariuns audit Pam|>liiii querclain et cum Mysidc, dc Glycerio, sermoncB, non tanquam rem novam, scd probe sibi notam.
Videatur ifaqne id timuisse Chari- nus, vim ut posset ferre Pampliilus, ct patris imperium detrcctare : turn nee illud ad fidem difficile erat Pani- piiiluni fecisse, aut facturum esse, quod sa>pe adolesccntes solebant ; ut ab ejusmodi amore, ad nuptias turn auctoritate patria, turn suo quo- dam consilio, revocari se pateretur : hjec ad anxietatem Charini excitan- dam et alendani satis momenti ha- bere potuerunt. Quod enim nullam Imjus re.i mentioneni facit, neqne in primo colloqiiio,nequc injurgio, dua- bus de caussis factum videri potest : quarum altera ad rh iruBos Charini, ciii nihil aliud nisi Philumena in ore erat, altera ad rationem pertinet ; nullum enim hinc argumentum peti polerat, quo Pamphilus a nuptiis avelleretnr : nee decebat Charinum, ingcniiuin et lionestum adolcscentem, aperte siiadere Painphilo, ut amori potius quam pudori patris obseque- rclur. Fiebat enim saepe, nt diximus, et fieri dcbere vidcbatur, ut ab anio- ribus ad nuptias, adolesccntes tradu- ce rentur. Scd liac utcunque ani- niadversa et existimata erunt, hand in magiui equidem ponam discrimine. Backrus.
C. Quid Ills, Byrrhia} Ne Philume- na, n Pampliilo repudiata, oninino sprcta ct dc>erta vidcretur, ad ple- narn ConKtdia' Catastrophen intro- ducitur alter aniator. Farnahius.
Sic est] Hoc cum indignatione sto- maciii (licit. Donutns.
2 Qui scis] Non vnlt enim verum cs>e. Qui.' qtiatenus i nnde hoc scisr' Idem.
Apud Jorum] De loco. J)e tem- pore, Modo. De persona, de Data. Idem.
Apud forum c Duro audiri] Plurima dixit ad coidirmandum Jlyrria, (juan- do inlcrrogalns est, a loco, a tem- j>orc, a persona. Idim,
Apud forum modo e Dnvo audiii] Uonatus bene jubet observari Pocl<E
1078
NOT/E VARIORUM IN
uosiri acciirntain dilijiciitiam in oin- oibiis brcvitate nonniinqiiain adniira- bili absolutaiii, qiiando no^at : ' Plu- rima dixit,' i&:c. Bcrchrus.
Vir wjj.s'cro] Taiidein aliqtiando per- victiis pst lit crcderet. Donatus.
V<r] Iiifcrjcctio in his rebus quas cxecraninr. Idem.
3 Ut animiiH in spe atque in timore, Sfc] ITiic usque animus sustinebatur a^qnius inter spcm et tiniorem ; jam vero spoi nervo inciso labascit, con- »ilii aiixiliiqiie inops torpet, tanquam arciis antebac intentus, nunc spc de- plorata, laxiis flaccessit. Farnabius.
Usque aiilehnc] Id cst,anteqnani tua verba audirem. Et duas praeposi- tioncs posnit, iit diritur: sed una est lantiim, veiut adverbinm, non jam pr.vpositio. Nulla prrrpositio prap- posiiioni adjungi separatim potest. Unque ejiisniodi est, ut sine aliqua prsppositione raro inveniatur. Dojia- tus.
Attcntvs fuiti Ut attentus audire diritur. Idem.
4 Lassus cura, confecius, stupet] Lnssus cura, ex prseterita spe: nunc confectus, id est, sic vulneratus, ant percussus, nt sanari non possit. Id.
Lassus, cura confectus stupet] Lassus, adempta attentione. Cura confectus ; confirmato timore. Stupet, abjecta spe. Idem.
5 Quccso adepol] Objurgantis est Qu<Bso, vel etiam rogantis. Idem.
Qwmiam non potest] Consolalio ad id, quod fieri non potest, snadens. Idem.
Quoniam id fieri, quod vis, non po- test] Citat hunc Terentii locum An- gustiniis 1. XIV. de Civitate Dei, c. 15. et I. de vita beata. Crito infra act. IV. 8C. 5. Ut quimus, quando vt tolumus non licet : ov Suvifj-fvos t Be- A€n, 6(\rjs h Svvoffat. Farnahius.
G Id relis, quod possit] Proverbialc. Doniiliis.
S'ihil aliud] Hoc magis gemitu amatorio, qnani ut respondcrct Byr-
riip, dicit : quasi magis Philiimenam velit, qiiam vitam et luconi. Idem alibi, ' In eo nie oblecto, 8olum id est cbarum iiiilii.' Non eniin dixit, Nullam volo aliam, (|uani Pliiliinie- nani : sed nihil volo aliud : quod inti- nituin est. Iilem.
Nihil aliud] Apud Tcrentiiim flagi- tiosiis ailolesccns insana flagrans cn- pidine, Nihil volo aliud, et Augustiu. I. XIV. c. 8. Farnabius.
7 Qui istum] Qmj, proiit. Donatus.
Ex animo amorcas] Legitiir, ex cor- de ejicias. Idem.
9 Facile omnes, cum valemus, Sfc] Pertinet hue ilia apud Ciceronem disputatio (in. Tnscul. cap. 29.) quando Grantor dolori cedcndum putat : ' premit enim,' inquit ' atque instat, nee lesisti potest. Itaque Oi- leus ille apud Sophoclem, qui Tela- nionem antea de Ajacis morte conso- latus esset, is cum andisset de fato suo, fractus est : de ciijus conimntala mente sic dicitiir: * Ne vero tanta praeditus sapientia Qiiiscjuam est, qui aliorum ariiniiiam dictis allevans Non idem, cum fortuiia mutata- im- pelum Convertat, clade ut subita frangatur sua, Ut ilia ad alios dicta et praccepta excidant.' ' Gra'coriim Poetaruni in banc rem sententias col- legit Muretus V. L. i. 7. lioeclerwi.
Facile omnes, cum vakmus, ^c] Tba- les interrogatus, quid esset ditficiili- mum ? res()ondit : eavrw yvoivai : quid farilliiniim? d^AAoi viroTiOfo-dai. Laertiiis."A7rai/T€$ icTfiev els rh vovdert'ii' <To<po\, Avroi 6' a/xap^dvovrts ov yivdaito- fieu. Menaiider. 'Paov wapaivtlv fi iraffAf' ra Kaprrepeiv. Idem. 'T7(7)s poaovvra l>a<TTa TTfis Tis vovderu. Idem. Farvnb.
10 Tu si hie sis] Hoc gestu scenico melius comnif-ndatur. Nam haec magis spectatoribiis, (|uam Icctoribiis scrip- ta sunt. Hie ergo, se ipsiim osten- dens, dicit : et est hie pronomen. Do- jiatus.
Hie sis, aliter senlias] AfucriKus se ipsiim indigitans, vel hie, mco loco.
TERENTII ANDR. ACT. 11. SC. I.
1079
Famab.
Age age ut lubet'\ Adversus liaec non liabuit qiiod loqiieretiir : et est perniissio reprobaniis ea qiias consen- tit. Doiiat.
Sed Pamphilum] Sed, inceptivum, pro atqne eccum Pamphilum : ut Salliistius, 'Sed Metelliisin vulnere.' Hoc non discretiviini : lit si dioas, sapiens, sed miser : liic enim discie- tivuni erit. Idem.
Sed Pamphilum video] Haecper diro- ffTpo<pr]v fingiintur. Idem.
11 Omnia eccperiri] Idem alibi : * Omnia priiis experiri, quam armis, gapieniem decet.' Virgiliiis banc po- fnit sententiani : ' Ne quid inexpci- tuin fnistra moritura relinqiiat.' Id.
12 Ipsum hunc] Bene ipaum, quasi anctoreni et principem: ret'ertur eti- am ad dignitatem. Idem.
Orubo : huic snpplicabo] Oramus quvE bona sunt : Supjilicnmus in adversis niagis, vel cum laclirymis. Idem.
Hunc orabu, huic supplicabo] ProcK- mia sunt petilionis, quibus ostendit Poeta raiionem, qua nova et impro- ba res tamen petitnr. Idem.
Amorem huic iiarrabo meum] Non studiiiin aut voluntatcm, sed amo- rem. Nee petani, sed narrate dixit: totum magnifice. Idem,
13 Ut uliquot saltern prodat dies] Saltern, desperatis rebus soiam pe- tentes saliitem, boc verbo utiniiir. Prodat vcro, proferat, prolatet, dif- ferat. Lucilius in quinto,' An porro prodenda dies sit r' Jdem.
Prodat dies] Protraiiat, proferat. Famabius.
1 1 Inlerenftet a/i</ui</],Talc est boc, quale illiid, * IiUcrea aliqiiid accidet boni.' Sed nibil ilium di\is<>c poi-ta per servuni osteudit, dircndo; Id aliquid nihil est. Diiiiatiis,
I'iet alii]uiil] It supra, fmpetrabo. Idem,
Interea Jict alii/uid] Infra plenius act. II. RC. 3. vs. 2t. ' Interea ali- quid accidcrit boni :' qui loom dc
sensu et usu hnjus formulaa non sinit dubitare. Vehementer cupientes etiam ubi sperandi causa ademta vi- detur, in spera revolvuntur, utut in- certam et obscuram. Apud Plautum in Mercatore u. 4. 24. 'Invenietur, exquiretur, aliquid fiet.' Boeclerus.
15 Adioji' ad eum] Consuetudine magis, quam ratione dicitur : unuin enim ad abundat. Donatus.
Quidni? si nihil impetres] Aut, Quid, nisi nihil impetres, ut te, Sfc. In utro- que idem scnsus est : sed superior per eipwyflav, inferior per simpliceni explanationem, solvitiir. Et si quid- ni legitiir, subaiidiendum, adeas : ut sit, Quidni adeas .-' ut si nihil im- petres, te arbitretur paratum nioe- chum, si illam duxerit. Idem.
Si nihil impetres] Impetres, per utr- T(po\oyiav dictum videtur, pro petas : quoniam petilionem saepe impetra- tio seqiiitur. Idem.
17 Abin' hinc in malum crucem cum suspicione istac, scelus] Libri Vatica- nus et Victorianus, Abin hinc, licet deinde ex abin, abrasum utrobique sit n : przeterea hi duo, et alii omnes fere I. s. in malum rem liabent: qua lectione admissa versus, qui aliter stare non potest, est troclmicus cata- lecticus. t'aernus.
Malum rem, &(c.] Exitiimi,in cru- cem, supplicinm te digiitini, ad cor- vos. Famabius.
18 P. Charinum, Sfc] Non impe- rite Panipliilum priorem loqiii fecit, sed ut Hdiiciam det Cliarino loqnen- di : quod et Virgil, eleganter, ' Hens, inquit, juvenes, monslrate, mcaium Vidistis »'i quam hie crrantem forte sorornin.' Ad hoc prior iiicipit Pamphilus,utad confessiunem Cliari- no minus claii>a pra; piidore sit via. Donatus.
\'J Adie vcnio] Ali(|ui libri scripli, et in iis aiiti(|ui et PrisciaDUS, Ad te advenio. Fai-rniis.
Ad te venio, apcm, salutem, auxil. cons, expel.] Kheloricc ct copiose hie
lObO
NOIVL VAKIORUM IN
agit. Principiiim criim vim pra^n- di habet : <td (e rciiio, ac. aili-enii). .V/w/M prinio loco iioniinat, j:mi scili- cet tlespcralam, iMNi a I'ainpliilo iccl- (lerolur; ct ciiin ca Sutits : pciire onirn destiiiuvcrat, nisi omnia oxpeito, no- va spes aftiil^eiet : nitxUiuin indc, ant siraiiiiis id fieri |>os.sir, consilium, ncc petit sed expctit. Kesponsio Pam- phili vs. 20. 7ieque pol coHsilii locum ha- bco, ncquc (luxilii copiani, ox mente Do- nati, conditionem ejus desciibit, fpii et amans et miser esse I, snisqne ipse rebus ncc cousilio, in pertiirbatione aniiui, nee anxilio, in tanta fortunx turba snperesse posset, liaclerus.
Salutcm, auxilium, cunsilium expe- tens] Ut in petitionibus fieri solet, benericiiim petens, ntitnr parlilnis deliberativa*.. Donatus,
( 'onsitiuin expetc ns] ICIeijantpr: f|iio- niani demons et improbiim est (piod petit, novissirauni posiiit consilium ; III si non possit concedi, vol consili- um expctat ad sanandam dementi- am. Cicero, ' Tu da saliitem, qui spem dedisti.' Idem.
20 Neque pol consilii locum habeo, nti/ue auxilii copium] A pud amaiitcm neque consilii t'acultas : apudinopem neque copia auxilii. His duobus os- teiidit etiam sese amatorem. Ne- que pol consilii locum liabeo, quia amo : ueque auxilii, quia sum miser. Idem.
Neque pol cotisiliis locum huheo] (). I. s. Donatus et Euj;rapbius con.s//i4.- et ita Uobertus Sieplianus impressit. Faerntc'<.
Neque pol ronsilii locum liuheo'] Ab amantc nullam consilii facultatem, a misero et inope nullam auxilii copi- am exspectes, ' Magis(|ue ei adeo con- siliariiis bio amicus est, quam auxili- arins.' Plautus in Truculento act. ii. sf.-.l. Famab.
21 Sed istuc quiduum est] Hoc si non adderet, locus confitendi amoris (;iia- riiio uullus fuisset. Donatus.
Uodie uxortm duds] Vide mil am
iiitirrogationem ante confessionem. Idem.
Aiunl] De ca re dicimus quaui vo- iiimiis esse falsam. Idem.
22 Si id J'acis] Nihil prius, qnam se morituruni dixit, pudenda dictu- rus. Indc datum est, ut ille instan- tiusqua^ieret causam. Idem.
Hodie pimtrcmum] Plus dixit, quam si dixisset, Morior hndie. Id<;m.
Uodie poslremum] A necessario : quia, vivere non potest. Et postre- mum advcrbiiim est. Idem.
Si id fncis hodie poslrcm. me tides] Servantur gradus semel instituti ; spem expetcbai ; lioc illo responso Pampbili, uiunt, itorum imminiita, ad consilium pereundi aut profugicndi revolviiur, quod bac verbonim ani- bage nofatur, cui confeiii nicictur locus in Pbormione act. iii. sc. 3. vs. IG. &c. Subinde cum Pampbili de niiptiisaniiniim perspexisset, cum spe, s(diis redil : vs. 33. rcddidisti uni- HiMm:iil)i Donatus: ' Plus dici non potuitfde 'anxilio' et ' consilio'dein- ceps agitur, sooiata opera, etiain in scena seqnente. Bceclerus.
2.S Vereor dicere] Eloqui me velat vereciindia. Farnaldus.
24 Sponsam hie tunm] Nulla cunc- tatione Byrrbia, sod farete, Tra^Priffla. servili jjaratissime narrat. Donatus.
Spon.'Um hie tuam amat] (!allide et sponsam, et amat: hoc est, nee adbuc uxor tua est, neque aliquid admisit, quia amat tantum. Idem.
Na istehaud] Na, valde : ut ot Ci- cero, N(e illi Vihcmenter errant. Sen- sus liic est, Non id anjat quod amo, nee id odio babet quod odi : boc est, Valde iste, inquit, non nu-cuni sen- tit: id auuit (|Uod Oi^o odi. Idem.
N<e istc haud mecum senlit] Nee, val- de : aut, ut quidam volunt, o quam. Lucilius in x. ' Na; in arce bovem discerpsi magnifice,' in(|uit. Idem.
2.11 Nam quidnam amplins tihi cum ilia fuH] Artiticiose personam ex- prts-Mt Terentiiis, nuptias recusan-
TERKNTII ANDR. ACT. II. SC I,
1081
tern : et siniiil rb -trpiirov virgini ser- vavit. Idem.
Num quidnmn ampliu.s tibi cum ilia fhit, ifc] Piidori serviit, consiietiidi- iieni veneream iiotaudo : sequitiir : quam vellein : s^nb, tibi aliquid anipli- us fiiisset cum ilia : ut scilicet essct causa recusnndcE, quod Donatus anno- tat. Bceclerus.
2G Quam vellein] Utique ut esset causa recusanda?. Donatus.
Quam vellem] Utinam esset ! quo iiiilii illius recusandas daietur causa. Farnab.
Per amicitiam] Suam et Pampliili. Donatus.
Et per amorein] Suntu t.intuni circa virginem. Idem.
Au/ic tc per amicitiam et per amorein obsecru] Per anii( iiiam, ' suain et Pam- pliili :' per amoreui, ' suum tantiim circa virginem.' Donatus. Interpres Gallus synonyniiam agnoscit, per amicitiam et amoreni nostrum, id est, quo inter nos amamus. Uonati ex- positio, oro te per amorein Philumeno', nihil hie efficacise videtnr habere. Caeterum ha;c petitio Cliarini affec- tum et arlem servat : obteslalione pra;missa, gradus facit, ut si id, quod imice cupicbat, impetrari ncfjuiret, kot' 4iriTpoin)v, aliud tanqnam ultiuiuin etqualecunque levamentum despera- tionis rogaret. Bceclerus.
27 Ut tie ducas] Sufficeret dixisse, ne ducus. Donatus.
Dalx) equidem uperam'] Plus illi pro- misit, quam iiie poposcit. Idem.
Daho ctjuidein operain] I'ronuutiati- one levandum est. Plus enim dixit, dalw operam: quam si diccrct, non du- cam. Idem.
A<m poles] Dcest, fieri, et hoc ad patrem retulit. Idem.
2H Aul libi nuptite ha sunt cordi] Hoc ad I'aniphilum pertinet, non enim unum et idem est : nam si idem fXRet : nuplia; hti' sunt tihi cnrdi, su- pervacuiim esset additum. Idem.
Cordi] Animn, acut';. Idem.
C'ordi] Repetitio interrogatoria ' cum indignatione. Farnabius,
Saltern aliquot dies profer] Primo quie majora sunt petit: postrenio quae ex his videntur minima : et hoc arte: ut ' Incute vim ventis, sub- mersasque obrue pnppes.' Et ad postremnm, ' Aut age diversas, et disjice corpora pontc' Donatus.
29 Profer] Prolata, produc, differ. Idem.
Profer] Prolala, differ, protrahe : supra hac eadem scena; ' Credo, im- petrai)0, ut aliquot saltem nuptiis prodat dies : Iiiterea fiet aliquid, spe- ro.' Farnabius.
Aliijuo] Aliqun dixit, ut exilium es- set iucertum. Donatux.
Audi nunc jam] C'orreptio impatien- tis, qui non sustiueat audire de ex- ilio. Idem.
Audi nunc jam] In hoc versu ji/m est dissyllabum, ut alibi ; itacpie scribe, iam. Sed liaec vox in vevsione Galli- ca omiiti non debet ; idem enim est ac si diceret Pampliilus : Nunc, postquam tamdiu iocutus es, tandem audi. Faber.
Audi nunc jam, ^c] Donatus cor- reptionem hie agnoscit, tanquam im- patientis, qui non sustineret audire de exilio, id est, tan(|uam a Pam- phiio, non sustinente audire de ex- ilio, factam. Serviunt et ha^c verba asseverationi, qua mox emincntem sententiam infert, ut Charinum de suo animo certum reddat. Adde sententiam ■napoKK-riXov Adelph. iv. 3.1. de eadem lioiiestate circa officio- rum comniiinicationem. lioeclerus.
30 F;;o, Chnrine] Senteutia% quze ex pronominibus incipiunt, seria sem- per, sed vera promittunt. Virgilius : ' i\Ic natam nulli veterum sociare procornm Fas erat.' Donatus.
Ff^Of (harine, niutiqnam officium] Seusus hie est, Non puto, inquit, ho- minem liberum, qui, cum nihil prst- stet, liaberi graliatn sihi po^cat; ergo cum tibi nihil (iricstem, nolo milii
1082
NOTyE VARIORUM IN
giatias aj^as : iion oniin tiii causa tugio, quod, priiisi|iiain me peteres, niagis nuli'bani durerc, qu.iin tu cti- {)i». Idem.
Ncutiijiutm] Una pars est oiationis, pro iiL'(|uat|uaui. Aut alio nioilo di- citiir.
Cum is niliil proincrcal] Id est, pra'Stet : ut Virgilius : ' Unique sui luemoies alios fecere inerendo.' Kt, • Nnnquam regina iiegabo Pronieii- tani.' E contrario ladit : ' Quid com- nieriii. aut peccavi, pater ?' Idem.
i>fliciiim esse liheri puto] Deest dic- tio Iwininis, quae in oiDiiibus est I. ». et ill plerisque ita collocata, ojfficium libcri esse hominis puto: quo modo etiani melius procedit trochaiciis ; ' li- beri'autem 'hominis' intelligendum, lion ejus modo qui non est servus, sed ct qui nobilitate et bona cxisti- niatione inter suos cives censetur. Jiiveualis : ' Tu tibi liber lionio, et regis conviva videris, Captum te ni- dore suie putat ille culiua;.' Cicero libro primo Officiorum : ' Nihil est agricultura melius, nihil uberius, ni- hil didciiis, niliil homine libero dig- nius.' i'a'ernus.
Officium liheri esse hominis puto] Hie sumitur officium pio actione, ut in gcholis loqnuntur. Gall. Ce u'esl pas tme action d'lionnesle liomiiie. At liljeri est dissyllabum. Fuher.
yeutiquam officium libevi] Neque iogenui hominis esse arbitror officii gratiam admittere, nbi nihil pra^- stiterit, piomeritus fuerit. Ego nihil prxsto ; nou eiiiin tui causa Philume- naenuptias I'ugio, sed Glycerii, quam intinic et roiistant<r anio. Furnalius. 31 t'um is nihil promereat] iMcrcri, est alujuid inercedis pro labore sii- mere: cum dicimus, \ihil meretur, hoc intelligitur, nihil mercedis dignus est acciperf. Donalus.
Cum is nihil prumereat] Laboret, vel nicreatur, vel mercedis petere de- beat: ut, 'Quid nieret niacha;ra?' PlautU3 iu Pseudolo. Idem.
Id gratia; apponi sihi] Addi in gra- tiam suam, id est, sibi gratiam me- re re. Idem.
3'2 iXiiptias effugerc] Interposita distinctione, vultuosc hoc dicitur, hoc est cum gistii. Idim.
33 ficddidisti animum'\ Plus dici non potuit. Idem.
Aut tu, aut hie Bijrrhia] Hie Sfitcrt' Kw^ quasi cfficaciorem ostendit : er- go ad comparationem allerius ret'er- tur. Idetn.
3 1 Facite, fingite, invenite, efficite] Fit, quod verum est. Fingitiir, (\\\t>d falsiim est. /ni'en/tur, ne temere fiat. Invenite ergo, agite dicit post cogita- tionom. Idem.
Efficite'] Id est, in eflFectum per- ducite. Sallustiiis, ' Nam et priiis- quam incipias, consulto ; et ubi con- sulueris, mature facto opus est.' Idem.
Facile, fingite, invenite'] Mire ex- pressit Pauiphili animum nuptias me- tuentis, cui quicquid dixerit, pariim est. Idem.
Facite, fingite, invenite, iff cite] Rhe- torice contorquet verba ; ad animum Pamphili assevcratius demonstran- dum : in quibus tamen non oportet MTTTo^uye'iv. liuckrus.
3.5 Ego id ngam, rnihi qui ne detw] Non dixit, <'_^o non instaho tit ducam: sed quod est amplins. Et rccte : utri- usque opera opus. Non enini con- tinuo ducet Charinus, si non duxerit Pamphilus. Donatua.
Qui detur] Qui pro quemadmodum. Idem.
Ne mihi] Veteres frequenter ne pro non dicebant. Idem.
Mihi qui ne detur'\ Qua ratione mihi non detiir. Farnahius.
Sat liaheo] Sic antiqui pro sufficit, sat halico dicebant : an vel abnudat ? Donatus.
30 CuJHS consilio frctus sum] OIkovo- (/.iKws hie Davi in hac fabula partes designantur : quo eliam Byrria; con- teutio spectat; tauquam et inutiiis,
TERENTH ANDR. ACT. II. SU. II.
1083
et tristia tantiini nuntiantis : recte enini Donatus ea, quee nihil opus sunt scire, ad Scenae principium re- fert ; ubi Byrria tiisti nnntio Cliari- niim extenuerat : qui aft'ectus in hecc verba duravit. BcecUrus.
At lu hercle] Deest, adfers, dicis, Duntias. Donatus,
S7 Nisi ea qua] Hoc est, ' Daturne ilia ho()ie Pamphilo nuptum ? By. sic est. Ch. qui scis ? By. apud fornm modo de Davo audivi.' Quod memor est Chaiinus se non llbenter audisse. Idem.
Fugin' hinc] Comminantia est, et abigcntis a se. Idem.
Ego vero, ac lubeus] Nemo luben- ter fupit, nisi coactus necessitate. Hie etiam lubens dixit, quod est lu- benttr. Idem.
ScENA II. Haec scena constat tro- chaicis septenaiiis, sive tetiaroetris catalecticis. Qiiicquid vaiiie lec- tioois Facrnus annotavit, in nostiis qnoque Mss. riperitur : pr*terea alia sunt quaedam diveisa, quae non opefae pretiiim est annotate : vs. ult. pro etsi habent nostri tametsi ; pro me,mea: vs. 22. fiustia substitui vo- cetn sitspectio eruditi prideni monu- erunt : vs. 28. intra aspexi, unus e meis habet : v. Fr. Fabric, vs. 7. abeo retinent oinnes nostri : vide au- teni Donatum et Fr. Fabric,
Nanatiouis Davi rb iyKmiciKevov per arijumenta et rationes ac conjec- turas ; iteni(|ne th ivSida-Ktvoi' per fi- guraaet mores, non indlliijenter Do- natus signavit, opportunis locis. Bce- elerua.
1 Di boni] Hcec scena consilium con- linet prrsonarum, ad quas maxime per- tinet Hrpnmentuin. lit kic est Iocuh in quo, ut Jicri sold, fortuna, mixta riljus dispositis, miiKnuH lurlws ilnl. Donatus. IM honi, liinti quid parlo] Son nii- rnn« (luod insoienliiis Davus cxultat, qui, ut Simo direbat, tiniidiis fuit, ut ipse Davus, etiam dcsperavit ex niip- tiaruui tcrrorc, quas nunc fulsa.iconi-
perlt. Idem.
Di boni, boni qttid porto] Ex proximo repetivit bis : sed tamen alterum no- minaiivo plurali, alterum genitive singulari dictum est. Idetn.
Di boni, boni quid porta] Accurate observata i^dij. Davi subtile : cni ex tenui aut nullo apparatu suboluerat simnlari nuptias. Pamphili sibi con- stantis honestum. Cliarini socordis leve et bumile. Farnabius.
Quid porto] Non solum corpore, sed etiam aninio portamus tarn bona quam mala. Sic alibi, * Ne quid An- dria apportet mali.' Donatus.
2 Ut metum in quo nunc est, adi- mam, atque expleam animum gaudio'] Ordine locutus est: prius enim me- tum adiniere, sic denium gaudio per- fundere. Hie ordo etiam in laude servatur. Idem.
3 Xescio quid] Deest propter : ut sit propter nescio quid. Idem.
Quid] AdverbiaJe. Idetn.
5 C Audin iu ilium] Interruptus sernio, alio interloquente. Farnabius.
Exaiiimatum] Perterritum, pertur- batum. Donatus,
6 Sed ubi quaram] Nunc in omnes se partes versat, quaereus quo dirigat cursnm. Idem.
7 Abeo] Videtur quasi constitisse, deinde quasi elegisse quo pergaf. Habeo per h inveni : legitur et aheo : uti merito illi dicatur, liesiste. Idem.
Quis homo est qui me? o Pamphile^ Ante videt, quam compleat oratio- nem. Idem.
8 Te ipsum quaro, euge o Charine, ambo opportune, vos volo] Nee Dona- tus, nee I. ». liabent o interjcctio- nem, et stat versus oniittendo fa- cere synaloepliam, in teipsum, vel dia- solvendo diplilbongum in quaro. Faernus.
Eu!;e, Charine] l-'.tige, modi) pro in- terjeclioiie posilum est. Donalim,
<jppiirtune\ Dccst, adcstis: non, op- portune vos volo. Idem.
'J Dave, pcrii] Proprium est doleu-
1081
NOT.F, VARIORUM IN
(ibiis, pra?fcslinnic ad indicanda qiiiv dolnit. 'ATToXoi'.uffla. Habet noii- indliini afl'octtim quod addidit, Duce. Idem.
Dmc, pnii, ititcrii] Hive veiha Cliariiio Doiialtis adsciibit : et bono. I'lwrHus.
Quill til] Quin, iiiodo pro inio, alias, cur non : Doiiatus.
10 Mill (juidem hercle] Vidctnr Clia- rinus pliu dixissc, Pcrii, (|iiani Piini- philu!:, Ucu quidem hcrclc certe in dii- (lio cs't rita. Scd non est boc : plus enini Paiupbilus dixit : namcjiii vivit non potest inteiiisse: is a litem qui vivit, vitain potest in tiubio Iiabere. Ideo et jiiravit hercle: et atKrnians jusjinanduni, certe addidit. B^ne eerie: quasi illud intciii, fal.suni sit. Ita Panipliilus plus fecit, perituruni se esse dicendo, (juasn Cliariiiiis in- teiiisse. Idem.
Miu ijuidim hercle] Donatus his ad- dit adverbium, cirte, et ties libii ve- tiistiores. Fiiernus.
Hercle certe] Geminatio assevera- tioni serviens. Ita -Kdw a(p65pa. apiid Ai'istopliaiiem, in Pluto : ulii Sclioli- astes antiquus : oVt avvridfs 'AttlkoIs Trapa.Wr]\a riOfvai rh. IcroBui'v.i.ixivi'Ta, SriXovrai Si iu rt i^ afjLCpoTfpwv. ovtus ex*' '^"■^^ "T^i Tvxov iffws. Bceclerus.
In duliio vita ext] Id (|uod dictum autea, mon repos, ma joie, ^c. nisi sit liypei'bolc ainatoria. Faber.
FA tu quid, scio] iNIira compendia, quae contraliit Poeta loncitudiiie ta- bular : nee taniei) perdit atrcetiis iier- sonaruiu. Donatus.
Et lu quid] Deest tinieas. Idem.
Et tu quid scio] Iideiii libri, el quid lu. Faiirnns.
II Et id scio] 'Ev vwoKpiiTft : tan- qiiam dicat, nihil est. L)i»iiitu.s.
Et ill scio] Lei^itiir etsi scio. Idem. - Et id scio] AlTirmat Donatus eliain legi et si scio; et ita habeiit oniiics vetustiores libri. Faermis.
Ilodie] Tempus addidit, tanqnani rem scieiis. Donalun.
Ohlundis] Sappc rcpetondo diccre, <di(uu(lire est: traiislatio a fabris, qui sa'po repetiint tuiideiido aliquid mallcMi, et idem obtunduut et hebe- taiil. Idem.
(H/tuiidis,tameLsi] Potest esse oj'o- arpuipi) : scd siiiceriii.s est et melius subdisiingueie. Idetn.
Ohlumlis, tamelsi intelUffo] Eadem sajpius repeteiido niilii aiires obtun- dis ; iimtaplioi a a piigilibus qui cre- bris eestnuin ictibiis Antagonistarum aures ol)tuiuhuit, vel etiam a fabris {|ui fen uiu malleis tuiidunt hebetant- (jne. Farmthius.
12 /(/ paves] Deest ob, ut sit, ob id : hoc autem I'amphilo dirit. Dona- tus.
Tu autem, ut ducas] Pro, ne non, ut posiiit. Hoc Chaiino. Idem.
13 Alque islucipsum] 'E,v inroKplaei. Ille (.nini hoc idem dixerat cum ex- claiuiitione: quod quasi vanum con- teuinit. Idem.
Me viae] Utrnm, la>tus sum ? an, me specta fidei datorem ? ut did so- let, me habe, me respice. Idem.
Me vide] JMe respice, a me salutem exspecta. Furnabius.
11 Ohsecro le, quampritmtin me li- bera miserum metu] Cum precibus et tempos admiscuit. Et bene libera, peif'ecia enim seciiritas liberatio no- niinatnr. Donatus.
Hem] Ecce : denionstratio est fac- ti. Idem.
l.> Uxorem libi non datjam Chremes] Oratorie a siinima capit: ciijus par- tes, miiltis diccntur. Idem.
Jam non dot] liene jam.: quod si noil dixisset, intelligei( t Paniphiliis, vel poslea Chremeteiii filiam esse da- tiiriim. Sed addito juin, plena secu- ritas est : j«;K enim renuntiatio est perpetuitatis. Idem.
Uxorem lihi jam non dat] lidem li- bri vetustiorcs etaliqiii alii, et Dona- tus, ita collocant, tibi non dat jam. Faernus.
i>cio] I-ra;paratio est auditorls ad
TRRENTII ANDR. ACT. H. SC. II.
1085
earn narrationera, qiioe ostendit ar- giimenta falsarura niiptiarum. Dona- tus.
16 Me prehendit] Pro prendit. Ad- dita aspiratione geininavit syHabam. "Ex prehendit dixit, quasi vitantem ac fugientcni. Idem.
Ait tibi] Ait proprie : quia contem- nenda dicuntur. Idem.
Ait tibi uxorcm dare se] Conjectu- ram facit ex raalis, quae praecpsse- runt. Idem.
Ait tibi tixorem dare se] Dicit cur primo crediderit veras, dicturus sub- inde cur falsas. Idevi.
Vxorem dure se] O. 1. s. dare sese ; ita erit trocliaicus acatalecticus. F«er- nus.
17 Item alia 7nuUa'] Rene distulit narraiioneni, ne si aiuUrent Ciiaii- nus et Byriia, de^iiiant dolos struere adversum vigiiantissiniuin senem. Donatiis,
Item alia multa] (.lomnioda narratio a necessariis tantum. ]\Iinas autein senis pra'termisit, ne cnrrumpeiet bona qua^ nnntiahat. Idem.
QiuB nunc nan est nurrundi locus] Non vult dicere, quam minaciter secum egerit .«enex, qnanujue instet nuptiis, ne Cliariiium I5yrriain(|ue de spe dejifiat, (|nos vult secum adniti, ne uxorein Parnpliilus ducat. Idem.
QucB nunc] Argnincntum est, (|ua?- lere potuis.-'e euui qui -il tertius: nam timor curani parit. Idem.
\ttrrimdi locus] ^lodo teiupns, s^pa- tium. IiU'in.
Locus] Tcnipu.s, ><patium. Fitrna- bius.
18 Pruperans pircurro] Vide (|uan- tum dixerit, I'roptruui ct percurro, ut continualiiincui cmii'hus o»tunderct. Dovalus.
19 Ubi te non invenio] (Jbi, modo non est adverbinni iut'i,!<cd tcni|)oris, pro postijuiim. Idem.
Ubi tr non imeuin, ibi] A suiumo ad imuni divisiuncs, quibus dicta et
facta oontinentur : sub quorum ge- nere sunt species nunc dictorum, nunc factorum, cum consideratione rerum personarunique. Idem.
20 Nusqunm] Deest, vidi. Idem. Video Byrrium] Deest servum: et
recte : dixerat cnim, ' Apud forum modo de Davo audivi,' Idem.
Hujus video Byrriam] Ciiarini vi- deo servuni. Farnubius.
21 Rno:o: negat vidisse] Mira bre- vilas, et imitanda. Donatus.
23 Pnululum obsoni] Hinc est quod ait, ' Nimium parce facere sumptum.' Idem.
Obsoni] Oi)sonium est pulmentum, ant qnicquid ultra panem et vinuin adjicitur in cibum. Persa? ad pa- nem niliil addebant, przeter nastur- tium, Xen. Socrates cum ad vespe- rum contentius anibularet, rogatus, quid ita faceret, respondit, se obso- nare ambulando famem. Cic. Tusc. Quiest. V. vide infra. Furnabius.
Ipsus tristis : de improviso nuptice] INIire : et moraliter : ex bis enim, qua? facta non sunt, docct quid fe- cisse debcret : et, de improviso nup- tia, j)ronuncian(lum. Donatus.
24 Ego me continuo] Et bene, con- tinuo ad Cluemem: ut si ab utroque hoc fierct, esset vera suspicio Davi. Idem.
Ego me continuo] Deest, duco. Con- snetudinc dictum est. iWftnriKws. Idem.
Egomet] Una pars orationis est. Idem.
Chremem] Chremem et Clircmelem, ut Darcmvt Dnrclem. Idem.
25 (ton illo udcenio] (). I. s. Dona- tus, cum illuc. F.iernus.
Soliludo ante ostium] Sifjna ab bis (pias sunt, (lua; non esse deceret. Donat.
.lam id gaudeo] (Juasi adversum et. non consentieiilem i'ampliiliim exci- tat ad traudiimi r.plitiasua. Id(m.
.Jam id tfaudeo] Sic Virgilius, ' Chim vciiii, auliL-is jam se rcgiiia super-
10S6
NOIMi: VARIORUM IV
bis,' Idem,
2»> Wct/f (/iris; /icci,'.] \'tiltu cniin- ciandiiin. Hoc ili<'it I'ainphiliis. /J.
iMuneo^ At paitiin lcni|u)ii}. fuisli. Idem.
Interea] Teinpoiis longi significa- tio. Idem.
Introire neniinem'\ A non faotis. Id.
27 Exire Jieminem] Quid si iiitiis crant? idvo ah, cxire iwininem. Idem.
28 A'JAJ/ oniuti] 'Apxaio^fJ-is. Sic Sallustius, ' Erjio Seiiati decreto ser- vicndiimne sit.' Jdiin.
A'f/ii/ vrnati] Nnlliini appaiatiim, qui niipiiis conveniat: adi act. ii sc. 6. Farnuhius.
Tumulti] Arcliaisinus, pro ornatus tumuUus: qnartaMiiflexionis. Idem.
29 Signum] Proprle pro argunien- to. Domitus.
Num videntur'] A consequentibtis argunientiim. Idem.
30 Non o}jinur] Ille opinionem ac- comniodat tantuiii, liic iiiultiini tri- biiit conjectiiris. Idem.
Son opinor] Qtioniam argiimenta snntet conjectnra?, opinor dixit. Nam coutra opinionem, certa res est, quae autem opinanuir, putamus : qiiai pu- tamns, incerta sunt. Idem.
Opinur, nurras^ Uene a prima ad secundam personam. Idem.
31 Ltiam imerum] Etium pro prOR- terca. Idem.
Chremi] Sic Cliremi, ut Ulyssi et Achilli. Idem.
Inde abiens puerum conveni Chremi'] Nota convenire, pro, incidere in ali- quem: et ita Gallice verti debuit : En revenunt de-lu, j'mj rencontray le vaht de Chremes, qui portoit, Sfc. Ejus sig- nificationis e\etu{>liim in Eiinuclio leperies. Fnlier.
32 Olera et pisciculos minutos] Siif- ficeret diminutive piscicidos <li.\isse, quod sic, minutus dixit: et pretiiim, obolo esse emptos : quae est ultima immmonim significatio. Sunt enim genera miniitonim piscinm, quae mag- no veneant. Hie ergo etiam ex pre-
tio vilissimos pisces significavit. Et, quid si minutos, sid omnibus? Sent dixit, ut obsouationis ostenderet cau- sail). Diiuatus.
Olcrii it pisciculos] Quod supra ge- net alitcr,' |ia(iluluin obsoni :' hicspe- cialiter dixit. Idem.
Et pisciculos, Sfc] 'Ayopdffas fis robs yd/uLovs' Ai$avu>rhv ojSoAoD Tors 660?$, &c. 'H;U?;' 5e To7s 6v7}to7s iirpidix-qv kw^Iovs. Athen. I. vii. c. 17. Omnia opsonia oi//o appellaiitur : solus tameii piscis obtinuit tandem, nt cSil/ov siinpliciter cum dicitur, piscis intelligatur. Ca- saubon. in Athenaeum 1. vii. c. 17. Farnabius.
In ccenam sent] Mire seni, ciijus est major cura domi. Donntus.
Nullus] Pro, non, ut alibi, ' Nuilus dixeris.' Idem.
33 Dure hodie tua opent] O. 1. s. hodie Dave. Faernus.
Ac nullus quidem] O. 1. s. ac nullus q. Idem.
34 Quid ita] Una pars orationis, Donatus.
Ridiculum caput] Pro toto liomine : nemo enim ore contenipto ox aliis niembris liominem veiit significare : et est (TvveKSoxv TpSiros. Idem.
35 Quasi necesse sit, si huic non det, te illam uxorem ducere] Ostendit ev- eu,u7)/ua vitiosum hoc esse, in quo, altero subiato, non nece&sario alte- runi reiinquatur. Idem.
3G Nisi vides, nisi senis amicos oras, ambis] Hoc laborat Davus, queiuad- niodum Philumenara Charinus pro- priis laborilius prouiereatur uxorem. Idem.
Nisi vides, nisi scnis amicos oras] Artificiose Davus Charinum excitat, ut, si fieri possit,adjnveturnegotium Pampiiili, diim ille sibi providet. Id.
Nisi vides] Provides, Idem.
Nisi vides, ^c] Non tantiim dili- gentiam Charini incitat Davus, ip- sumque in banc partem argumenti conficicndam trahit; sed etiani anio- liri bine cupit, ut cum Pamphilo
TERENTII ANDR. ACT. II. SC. III.
1087
novi rationem consilii inire sine ar- bitris posset. Bceclerus.
Ambis] Magnarum rernm deside- riura et appetilns, amhitio dicitiir : Confirmata re a factis et a personis deliberativa nascitur. Donaius.
ScENA III. Constat scena, qiiam aliqni codices cum supeiiore conjiin- giint, trochaicis, nt ante ; et deinde lanibicis sen. et octon. In vs. 5. tres nostri Mss. post ' transferet ' ponunt omnem: ex glossa, ut arbitror. vs. 10. omnes, egone. vs. 11. suadere noli hoc: unus, hac. vs. 17. pro hocce, omnes, hoc. vs. 22. omnes, invenkt inopem. vs. 28. omnes, alia.
Persuadet Davns Panipiiilo, ut pa- tri dicat, se ductiirum esse Chre- metis filiam : ita enim fore, ut bo- nestati satisfecisse videatur, ut se periculo, turbis, difficiiltatibus sinuil et semel explicet ; ut patris consilia confundat, sibique securitatem pa- ret : quod magnas instar utilitatis habendum. Arte auteni tractat, dif- ficiiltate et turbis ostensis, antequam proniat consilium; mixtis etiani, ut penetrabiiius moveant, argunientis. BcBclerus.
Quid igitur, ^c] In Mss. qnibus- dam coutinuatur iixc scena cum pree- cedente. Farnabius.
Quid igitur sibi toll pater'] Hcbc icena deliberationem continet Davi et Pamphili. Donatus,
1 Igitur] lii^nc igitur : si enim fal- «s sunt nuptia>, quid cogitat P 8to- macbose etiam hoc dixit sibi toll: Vjrgilius, * (jiiid vult concursus ad amncni r ' Idnn.
ti^o diciim <i7/i] PraEter figuram, consilium nuta in his : dum sollertian: suam ct quandam quasi fii<Twt<jlav Davus hoc lotjuendi gcnere com- meiidat. liackr.
2 Si id] Id, ob id, propter id. Do- nutu*.
Quia non del tihi uxorem Chremcs] Complnres \i\)n,dal. Fairnus.
3 Seque id injuria] Id est, usque
adeo injustus sibi videbitur ut se injustiti'cE ipse condemnet. Donaius.
4 Perspexeriti Perspicere est ad plenum et perfectum videre. Idem.
Priusquam tuum ut sese habeat ani- »(«;«] Trajectio verborum minime insolens npus rh crx'JM"''"'^*"' TbvAo7o»'. Minus familiariter innp^aTw KaO' inrtp- Biffiv adhibetur in vss. 27. et 28. ' Hanc fidtm sibi, me obsecravit, qui se sci- ret non desertinum, ut darem.' Or- do enim est, quod Donatus jam nota- vit : ' Ut hanc fidem sibi darem, me obsecravit, qui se sciret non desertu- rum :' vel : ' Obsecravit nie, ut sibi darem hanc fidem, qui sciret, me non deserturum se :' quo genere noster tamen parcius utitur, et vix sine ra- tione : quje neque iiic deesse videtur. Bceclerus.
6 Turn ilia turbce'] Th illce ad terro- rem retulit. Donaius.
Quid? vis patiar] Hoc est, patiarne tixoreni ducere ? Idem.
Quid vis paliar] Sunt qui quidvis, pro, quicqtiid evenerit, intelligant : quia dixcrat, ' Adeon' me ignavum putasr' Alii proniintiant, ut sit sen- sus, Quid me vis facere ? an ut hoc patiar, uxorem mihi dari ? Idem.
Quid ? vis patiar?] Al. quidvis? pa- tiar? Farnabius.
Pater est, Pamphile] Hoc vultuose pronuntiandimi est, et mire paler dixit : ut ipso nomine videatur ha- bere auctoritatem : et veluti dormitan- tem et oblitum poteslatis paternae his tribus excitat ; Pater est, Pam- phile, difficile est, hcec sola est mulier. Donatus.
Pater est] A necessario argnmen- tum. Idem.
Pater est, Pamphile: difficd'est, turn here sola est tnulicr] Sua^ione^l hanc ita tractari, jam cctplmus dictre, ut animus Pamphili, periculi nietu terri- tus, admittat (onsilium : itaijue hie quo brevius, co validius, nccessitati juris periculinn facti conjungit: velu- ti per summani, undiquc et ab omni
1088
NOT.'K VAKIORUM IN
parte conspicu iidain : noii minus an- teni hie pioniintiatio ac viiltiis ^es- tiisq\ie fiiiatlcntis 7i» -KiOavhv absolvit, qiiain ipsa oratiu : vide el IJonatttni. \\]i$ aulcni,qiin> Ijievitis nniu" si<jiiaii- tnr, slatiiii i^rp/TiTiKoiis suhjicilur ile- inoiist ratio peiiciili, dc ejccliunc v\ ()|>piilo : qiin taii<|iiani ictii I'aniphili aninuis olVossiis,,u6ri wdOovs ixii-ititikov, (jiciat? inquit : quod cum itcriim af- lirmaret Davus, jam consilium de periciilo vitando, in quo dcmonstrato tantiis terror iiirrat, idlro exitctit : Ccdo i^itur, tjiikl J'ltciam, Dave ? Hwc cum revera vim suasionis iiiKrcdlaii- tiir, actiouis tainpii Comicit gratia vel- Hti ad irapaaiciv^iiv stnuinttir: sicut et, p^opo^ilo mox coiisilio, die te duc- turuin, interturbat l^auiphilus, ut ar- gumeiita potenlius inleraiitur, quod contentius resistit iile. Bcedcrus,
Pater est, Pamphile] Patri adver- saii importunum est: vim ncqne pa- reiiti iicque patria? afferre oportet : ex Platonc Cicero i. 1. 9. Epist. Fa- mil. Farnabiiis.
7 DiffuiVesl] Hoc est, resistere, contradiccre, Pamphilo difficile, per- niciosum Glyceric. Donatus.
Difficile estyA-Kocridnnijms cum vultii. Deest resistere. Idem.
Sola] Sine auxilio, ac per lioc de- serta. Sola autem, sine defensori- bns propriis : et sola et mulier dixit. Idem.
Dictum ac faclumi Proverbium ce- leritaiis : id est, cilo. Idem.
fnvenerit] Pro inveniet. Conjunc- tive modo pro indicativo nsus est : ct est iionesta locnlio. Idem.
Dictum factum']'' .KfjLo. tTros, O/tio (pr/ov; actutum. I''arnal)ius.
8 Quamol/iem ejiciat opjddo] Callide ad ejus periculuni se convertit, cui plus ainator timet, quam sibi : ideo vincitur statim. Ajjparet autem Da- vum male suadere : qui tum caveat Pamphilo : cum maxime formidat stneni. Donatus.
Ojtpido] Ex civitalc. Idem.
Fjicinl] Miraturc et stnpet. Idm.
Cito] Illo admirante, liic etiam con- firmavit : addidit et tcmpus celerita- tis. Idem.
y Cedo] Singularis tantiim niimeri est : cxtera pluralis, ut Salve salvete. Idem.
Die te ductnrum'] Pronnntia die : quasi rem facilem ct nullius praejudi- cii. Id.
Die te ducturum] Hoc est, quod ab initio nitcbatur. Idem.
Die te ductnrum] Consilium (piidem callidum ; sed quod Pamphilum in- scientem in discrimeu conjiciat. Far- nabius,
10 Egone dicam] Tb Ego in<pacnv habet : hoc est, vcl quern non opor- teat dicere, vel quem non conveniat fallere, atque mentiri. Donatus.
Cur non] Non interrogat, sed faci- litatem rei ostendit. Idem.
Nun(iuam] Plus habet negationis, quam non. Idem.
1 1 Ex ea re quid fiat vide] 'Airh tt) j ifx^dcreus. Idem,
1 2 Ut ah ilia excludar, hue coneludur] IMire banc cum pronomine significat, diccns ah ilia. Illi nee sexu'n serva- vit, ne uxor esse videatur. Et ex fe- rarum translatioiie conc/i/rfur dixit : ut alibi, '('onclusam hie habeo uxoretn sa^vam.' Idem.
Ut uh ilia excludar] 'Ev viroKpi<rti i nam aliud infert atque intelligit Da- vnm dicere. Idem.
Ut ab ilia excludar, hue conclu 'ar] 'Ei'€'p7€iaest in his verbis snavissiuia : quam auget ixlfirjats: pertiuit hue illud Aristotelicum,7rpbo/i,uaTa!»'TC.DTa7roieTi', Zcra irfpyovvra ai)fj.aivii. lixcludi enim et concludi non tantuni translatio- nem, sed evidentiam liabent. Bcecle- rus.
I luc concludar] In Philumenaennp- tias. Farnabius.
13 Nempe hoc sic esse] Conjectura atque divinatio, an hoc, an illud ven- turum sit. Donatus.
Nempe hoc sic esse ojnnor] Ab iinita-
TERENTIl ANDR. ACT. II. SC. HI.
1089
tioDe(/u/fi)7(r<seDinidicitiir)deducitur. i9 Ne is] Chienies scilicet. Do- Idem, natus,
Nempehoc] A possibili. Idem. Ne is mufel] Ad consilium redit,
Nempe hoc opin. diet. pair, ^-c] ^Ev et conjnngit eventum. Idem.
wjTOKpiVei stepeet niiilta dicnntmapud 20 Palri die velle : ut, cum velit]
Nostrum : nam id est poesi drama- ticae aptissimum et pa?ne perpetuum ffXVf'f'- BeeJerits.
15 Cedo] Cedo singiilai iter tantiim : caetera pluraliter. Donatus.
Cedo, quid jurgabit] A'o utili. Idem.
Hie reddes omnia] Hie adverbiiiin loci non est, sed adverbium temporis : tit Virgilius : 'Hic annis gravis atque animi maturus Aletbes.' Idem.
Reddes] Facies, restitues. Idem.
16 Incertu ut sient] Hic est even- lu8. Idem.
17 Sine omni pericio] Hoc est, sine dnceuda Pliiiiimcna. Idem.
Sine omni peviculo] N isi legas per i- clo, et ex omni m elidas, impeditus est versus. Faernus.
Scilicet ne seciiriis, quod non sit Clirenies datnrus filiam suam, paivi faciat iram patris, et negct uxoreui dticeie, iitpote fretiis, nemiuem a- linm sibi commissuium conjiigeni. Idem.
21 Nam quod tu speres] Sunt qui pro speres, timeas habeant : ut sit, Nam quod tu timeas, scilicet aliam datnrnni. Idem.
Nam quod tu speras] Liber Vatica- nus et Donatus, speres. Faernus.
Propulsabo] Hoc est, causam ina- nem esse monstrabo : id est, osten- dam niliilominus te esse ducturum aliam uxorenj, etiam si banc non dux- eris. Idem.
Propulsabo] Eleganter, pro eo quod
18 Nee tu ea causa minueris] Hoc est repellam. Idem, est, quod supra, Id mulavit, quoniam Propulsabo] Quod enim tu speras
me immutatum lidet. Donatr.s. tibique persuades non futurnni, ut
Nee tu ea causa] Cjuia proraiseris ie qiiisquaru tibi ita morato filiam com-
esse ducturum. Idem. mittat suam, facile refutabo. Indo-
Nec tu ea causa minueris] Omnino tatam potius tibi pater dabit, quam
ft incnda est vox, auctoritate et con- sensu Mss. codicun). Accedit locus ■irapdWnKos nostri Poelee in Hecyra IV. 3. 10. ubi vox minuendi ita usur-
te apud Glycerium corrumpi siual ; Plant. ' Neqiie ilium, me vivo, cor- rumpi sinam.' t'arnabius.
Vxorem his moribus dabit moho] Ne
patur. Sensushic est : nee tu ea causa; alteram quitrat. Donatus.
id est, quia promiseris te esse ductu- rum ; minueris h(BC qucE facis ; id est, tilyceriuoi I abere desinas ; ne is (id C8t, Ciiremes) mulct suam sentcntiam; id est, riirsus tibi filiam suam dare ve- lit. Nannitis in Rliscellancis mallet:
His moribus] Deest aliquid : ut sit, his moribus agenti, aut his moribus pra?dito. Idem.
Nam quvd tu speres, Propulsabo fa- cile: vxorem, his moribus, dabit nemo] Ditficultas posita est in ilia voce
timueris hac qua facis: iC est, ob (I'ropulsabo) quam ideo per literani
haec : %cd bene se (uetur .'ententia quam dixi : cliam Donato et Eugra- phio probata, quamvis n.inus explica- te proposita. liwclirus.
Ntc tuea,ifc.] 'in interca, ne sen- tenii.ini suam mutet Cbremes, lia'c <)n:i' facis mutare noli, vive tuis nio- nbii", amiC'im frcqucnta. N.iniiius legit iimvrrnlutc teusu. fartiabius.
Dit,,h. el Var. Clm
majoi'em (>cribi curavi, ut iutclligere- tur, referii cam ad Panipbiluui, qui apud se cogilans hoc diccrct (Pro- pulsabo ;) id est, omnia |)atriscousilia cludani facile ; nam ila liccnter, ita dissolute vivaiii, ut nemo mibi filiam kuam velit committHro. Ad ea re- spoudi't DavtiR, Iwtpem inwniet pa. liut,6;c, quaki dicere4,8i id cogitas, Tercnl. 3 Z
1090
NOT a: variorum in
Pamphilc, in co mnltuni f.illcris ; ca Tia pcriculum iioii |>ro|)iii.snl)is ; nam pater paiipcrciilain |)otiiiM |Hiellani tibi parabit, quaiii te coi'iunipi siiiat. Faba:
AVim quod In spcras propitlsaho juciU', ifc] Torsil liic locus ernditos. Doiia- ttts, pro spercs, limc(Lt habere quos- daiii ; Eiinraphiiis, rh spcrarc pro //- inert' per aKvpo\oytai' accipi, ait. Ni- hil est iiiiitaiuiiini ; ni»i quod rh speras T(j» speres pryctuliiiius, Mss. nostris Siiffragantibiis. Sensiim operose Fr. Fabriciiis exposuit. Nos paucis no- tanius, qtiodam (inasi x^acrixi^ Invc ita dici : 7iain (juod tii speras, qua una spe niteris, pmpulsabo facile ; id est, repel- lain, ret"utabo, ostendain nihil esse, quo niti possis. Nunc rcsimiitur prills, et expli'tur fiijUTjTiKwy ; scilicet hoc speras, lioc tecum auimo aj^itas : uxoieni his jnoribus agcnli mihi, id est, abbi animum amoribus deditum ha- bcnli, dahit nemo: seqtiitur ret'iilatio liujus argumenti sive spei, dc (|ua dixerat, prupiUsabo facile : nam pater tuus inveniet inopem potius indotatam, eamque tibi coUocabit, (juam tc aniorc meretricio apud Glyceiium porro cnryamju sinat. Superest, utosteiida- tur connexio cum su|)erioribus : nam quod tit speras, scilicet recnsarido iiup- tias, liocqne indicio, vel eliam ad- juncta contcssione anioTis er>j;a (Jly- ceriuii), ostcndendo, tuum animuu\ avclli uon posse, satis tutum te fiitu- rum, eo (piod nemo filiam suam velit in niatrimonium dare liomini aliis anioribus irrelito : id nihil esse ostendam; accendetur enim potius aniiiHis patris, ut te ai> amorc mei'e- tricio quamprimum abstrahat, (juae- sita quacunque couditione, iSlC. lice- cleru.s.
2'i Inremet inopctn] 'Tiroc^opa, ((ptK- riKois. Sed nee iuopem qua'rat. Do- natug.
Inrenicti Sunt qui kot' a.vdviro(popa,v dici ptitant, Intenici inopem. Idem.
Dabil nemo: inveniet inoitem potius
quam te turrumpi sinnt'] Ex dabit t <>lidoinr, ut sit anapu>stus in prima: si quis tamen conlraiiere velit to po- tius in pyrrichium, non repugtio. i'aernus.
23 Negligetitem feceris] Hoc est, etiam in paratis nuptiis. Donatus.
24 O/Jojsus] Ex otio, hoc est, secu- rus. Idem.
Aliam oliosns qtia:icl'\ O. I. 3. Dona- tus alia. Fai-rnus.
Interen aliquid honi accident] Scili- cet ne (piajrendo inveniat. Votiatus.
Interca aliquid] Mortem patris ado- Icsceuti in delicto pro bono servus ostentat. Idem.
Acciderit] Et ad causam rcfcrtur : et rerte quia mortem patris bonum deuuntiat. Idem.
Acciderit] Nota acciderit etiam pro bono et ab hoc et apud veteres fre- qucnlatimi. Idem.
Inierea aliquid acciderit boiii] Blor- tcm patris subindicari Donatus pu- tat. Boeclerus.
25 ilaud duhium] Plus intulit,quam est interrogatus. Donatus.
Iiiducas] In eadem translatione per- mansit, quia supra dixit, Hue conclu- dar. liona olKovojxla, ut mox juste Davo succenseat Pamphilus. Idem.
Quin taces? P. dicam] Cur non se- curus es? significat jam nunc taccre, securum esse, ut in Adelph. ' Tace, cgomci couveniaui I'amphiluni.' Et iileo ilk, ut consentire dicenti Quia faces videretur, ait, dicam, ut scias ilium, non silentium, sed securita- tem imperasse. Idem.
Quin taces] Correptio est silentium prjEcipientis, de co duntaxat, ne ti- nieat de nuptiis : id est, esto securus : nam tacere, securi est. Idem.
20 Puerum autem] Videtur hoc illi coil trarium esse, quod dixit,'Quicqu id peperisset <lecreveriiiit toUere.' Sic ergo solvitiir ; Quod ibi servus cum stomadio dixit, hie tantiim, Pamphi- lum vereriiiidc lociituni accipimus. Id.
I'uerum autem ne resciscut] Aut di-
TERENTH AN DR. ACT. II. &C. I V
1091
vinat : aut pucrum pro qiiolibet sexu: sobolem, hoc est, t'cetuni: ut, 'Quic- quid peperisset, (lecreverunt toUere :' ut Graeci pueros TCiSas: Homerns, TlpiaiiOi ripia^oio Te TToTofs : etHoratiiis: ' Dicani et Akiden, puercsque Le- dae.' Idem.
Cautio est] Cautione opus est, hoc est, cavendimi est. Idem.
Pueruin autem ne resciscat mihi esse ah ilia cautio est} Milii magis placet fx ilia, quod in inultis libris, praeser- tini antiquioribus, If gitur. Fa'ernus,
Cautio est] Cato opus est : caven- dum est. Farnabius.
27 Nam pollicitus sum] Prnmissio et poUicilatio eandeni vim habent : sed pollicitatio majoris asseverationis est. Donatus.
Suscepturum] Act. i. sc. 3. supra. Et Eunuch, act. iv. sc. G. Fumuhius.
Hanc Jidem] Ordo est : ut banc fidem sibi darcm, nie obseciavit, qui se sciret non desertunim. Donatus.
29 Curabitur] Non curahu, sed im- personaliter, cum difficultatc : quod quasi aiduum esset, et grave, osten- dit. Idem.
ScE.NA IV. Senariis lambicis con- stat: vs. 4. Mss. meorum unus habet rationem: nt et Argentoratensis; sed seciinda manu ; ante enim fuit, oratio- nem: vs. 5. omnes : qua diff. le.
Qu.Tp ad fabiilae rationem liic perti- nent, in dissertatione Andriae prai- niissa tetigimus. lieeclerus.
litviso] Hire scena nodum itijiclt er- roris fabuta, et periculum comicum. I'licit etiam execulioncm consiliorum. Donatus.
1 lO-ri%o quid agunt,aut quid cuptent contilii] Quid nifant, auribus o|)Us est: ■npiis rh quid cajitenl consilii, prudcntia et sagacilate: et quod supra dixit, nonprtnituit idem repeterc,' observes filiiim, quid agat, quid consilii cum illo captct.' Quod enim prudent(;r dic- tum fufrit,nan piget rcpitere. Actio tamen ex liiH tribiis consistit, cogita- tionc, dlcendo, gerendo. Idem.
Jteviso] Kedco ut vidcam. Idnn.
Quid uganl] Quid rcspondcant, quid dicaut. Idem.
Quid agant, aut quid captent consilii] Retulit ad id quod supra act. i. sc. 1. dictum est: ' observes fiiium, q\iid agat, quid cum illo consilii captet.' Baclerus.
2 Hie nunc non dubitat] Non dixit, senex, aut pater : sed Hie, cum odio, quoniam animo adverse loquitur. Do- 7ialus.
3 Venit meditalus alicundc] Terror ol)jurgaturi patris, hortatio est ad promittendum Pamphilo, quodjube- tur. Idem.
Ex solo loco] Solo, deserto, ubi nie- ditari facilius possit. Ide)n.
Venit meditatus alicunde ex solo loco] Ex Menandro sententiam explicat Donatus ; euperiKijv dvai <pacn Tr\v fprj- fiiav 01 ras o(pp\js aipovrts' i. e. plliloso- plii. Bcsclcrus.
JMeditatus alicunde, iSfc.] 'E<r/cf^;ueVoy. EoperiKijv ehai <pacn r^v ipr^ixlav. In secessu et silentio consilium. Farnab.
4 Orationem] Orationem dixit, quod quasi ad plenum cogitari potuisset, qnippe meditatus ex solo loco. Me- nander, eupeTuc^v iivai <pa<n tV 4pTjfiiav 01 ras 6(ppvs a^pomes. Donatus,
5 Differat] Distnrbet, et in diver- sum ferat. Virg. * Atque arida differt Nubila :' hoc est: in diversum rapit, dissipat. Et in Adclphis, ' Mi- seram me ! differor doloribus.' Idem.
Qua differat te] Libri IJasilicanus ct Decurtatus, qui differat : et ita etiam in Victoriano et Vaticano emendatum. Faernus.
Qua differat te] Qua consilia dis- tnrbet tua, tequc in diver>um rapiat. Adelpli. ' differor doloribus :' act. iii. sc. 4. Farnabius.
Apud te ut sies] Non, nc timcat, cavet Davus,sed nc amore a consilio suo alienctur Pampliiius. Donatus.
Apud te sics] I'ra'paiatiis sis; ciu contrurium est, Son sum apud me. Idem.
fi Modo ut jiossim] Lt, pro ne uon. Idem.
1092
NOTiC VARIORUM IN
Modo ut poss'm] A possibili, Pos- siin apiul ivie cssf. Idem.
Moth ul possim] Hie versus ita Ics'i debet iuldita dictione D<irt', ox o. I. S. et Donate, Modo ul possim Dave. D. Crede iriquam hoc mild I'amphile: eliditiiv t ex ut. Faoriiiis.
7 Ai(«<7«/i>« hodic] Ab iitili cvctitii. J^unquam, plus asseverationis liabet, quam won: ut Virgilius, ' Nunijtiani onines hodie moricniui inulti.' Do- natus.
Commutaturum'] Jwrfi'mm habitu- nim ; hoc est eiiiui verba commutare. Idem.
Commufaturum verlnim] Altercatii- rum. Sic in Phormioue, ' Tria iion comniutabitis verba inter vos liodie :' hoc est, dabitis atque accipictis, id est, jurgabilis. Ego puto commutare verba boc esse, pro bonis dictis mala ingerere : hoc est, iracundia in male- dicta compeili. Idem.
Tecum committaturum] Altercatnrum, pro bonis dictis mala ingesturnm : in Phormione act. iv. sc. 3. ' ut est ille bonus vir, tria non comniutabitis verba hodie inter vos.' I-arnabius.
ScENA V. Senarii sunt: vs. 8. nostri Mss. nunc iiostrce timeo i>arti: vs. 12. omnes : ab uxore excidit: vs. 14. unus : nulla »ie in re decrt ease cuiqiiom lionuni fidem : alter omittit, ctdq.
Byrriae quarta persona in hac sce- na, non admiscetur tamen : notat Uonatus: ut custodiatur sc. iihid ' ne quarta loqui persona laboret.' liouchrus.
Herus me rciiclis rebus] Vide quam mire, quum omries connulto consilio sibi agere viileantur, tamen omnes rerum exitu inopinnto ludificantur, et Simo, et Davus, tt FampUilus, ct Clutrinus, et ipse Byrria. Donatiis.
1 Hervs me relictis] Ad hoc venit Byrria, ut in errorem conciliet Clia- rinnm : et in hac scena qiiatuor pci - 8on<E iine implicatione intellectus lo- <)«nntur. idem.
Herut me relictis rebui] Imponitnr
manus rebns, cum pcrficitur id quod ccvperit : ut Virgilius : ' Iniponit re- gina nianum.' Relin(iuuntur vero res, cum iinpcrfectae relinquuntur. Item Virgilius; 'Atque opcre in medio defixa rcliquit aratra.' Idem.
Relictis rebus] Adeo pra:posuit hoc negotii rebus omnibus. Idem.
Ilerus me relictis'] Adverte niiruni poi'ta- artificium,quum omnes consul- to consilio sibi agere videantur, onines tamcn rerum exitu inopinato ludifi- cantur, ct Simo ct Davus, et Chari- ni!S et Pamphilus, et ipse Byrria. I'arnabius.
2 Hodie obserxare] Observatio du- plex est, vel captionif, vel obsequii. Diinat.
3 Id propteren] Nccesse est aut alterum esse supervacuum, aut prop- teren post accipiendum. Idem.
Id propierca nunc hunc renientcm se- quor; Ijisnm adeo prasto video, S^c] Ilunc, id est Simonem. Ipsum, id est Pamphiluni. Scio qui in inter- pretatioue Gallica hie erraveriut, ut et in Notis Latinis : sed nominibus parco. Faernus quoque liic et lap- sus est, qui ipsum esse Cluemetem dicat. Unde autem omnium error ortus est ? ex eo scilicet quod hunc tt ipsum extra omnem proprietaiom, aut certc ditfprentiam, legerint. Fub.
4 Hue af^am] In gestu est: nam est figura corporis, observantis quid agatur. Donalus.
Hoc agam] Riluale a sacrif. et au- guriis sumpiuni, in quibus saccrdos aut pra?co alia voce exclamabat : Hoc age: qua; vox eos qui inleres- sent monebat, ut ad rem, quie agere- tur, lota mente vacarent. f'urnubiui.
.5 Utrurnqne] Et Davum et Pam- philuni. Donatus.
Seven] Obscrva. Farnahius.
G Quasi de iniproriso rrspice] Inter- est ejtis qui repente as|iexerit : nam videbilur nihil dolose locuturus: ut, ' mapnam respexit ad urbcm.' Donat.
De improviio] Scilirct, ne mediiata iiit'.'liigitt tv.in iiut>uih!>c consilia. id.
ti:rcntii an dr. act. ii. sc. v
1093
7 HoJie tixorem ducas, ut dixi,volo'] Nolo et volo, niniis inipcriosa et sii- perba dictio est: ut alibi, ' Pisces caeteros piuga, Dromo. Congnim is- tum raaximiim in aqua siuito ludere Paulisper : ubi ego venero, exossabi- tur : Prlus nolo.' Idem.
8 Nunc nostvte parti timeo'] O. fere 1. s, ita collocant, miuc nostrce timeo parti. Faeruus.
9 Usquam erit in me mora] Recu- Fantis est magis, quain non volentis : conseuslo ea segnis ac tepida, si pe- nitus consideres. Donatus.
Hem] Pcrcuisus hoc di(-to Bynia, inteijectione niagis, quam verbo ex- claniavit. Idem.
Neque islhic neque alibi usquam tibi erit in me mora] Donatus : ' Kecusan- tis est niagis, qnani non volentis,' &C. Non debuit tam nianifestuni mendnni adliuc tolerari. Lege oninino ; ' Non recusantis est inagis quam volentis,' &c. Puto autem de cetero, Gram- niaticnm hie \e-KTo\oye7v' nam de inente quidera Panipliili non est quod dicatiir: res enim dnbitaiione caret: forma autem orationis plenam et promfam asseverationem habet ; id- qne et oliwvofjiia poscebat : (|ua con- slitutum erat, ut diccret se ducturum nxorein. Scd et alibi hoc genus lo- ciitionis indubiam promt! aiiimi sig- nificationem iiabet. Bceclerus,
10 (>hmuluit'\ Si mo. I-'arnubius. Quid dixit] Nota hie Hyrria; per-
Aonain qiiartam, scd non admixtam. IJonatui.
1 1 Qiiitm istuc, quod poalulo, inipetru] Nimin obscquentor locutus est pater. I't {Misluto, pro jiibeo : ct Impetro, |)ro extorqueo. Posfulo, juste volo. I'ctimus enim procario: Poscimns imperiose : I'o^tulamus jure. Impe- tro, pro cum im|)etr«in. Idem.
12 Sum rerun] Id est, veridicus : ut faUus, pro fdhidirus. Idem.
Sum verus] Hoc Davus submiHsa voce, ronversus ad I'arnphilum. I'arnabiuH.
I'xore cxcidit] (Jadere ipc dicuntur,
qui levati animo, a summo ad infe- riora labiiutur. Vxore, hoc est, nia- trinioiiio ac nugitiis. Donatus.
Uxorc excidit'] Quod Graeci dicunt, i^iiticnv Koi airervxiv. Idem.
Excidit] 'E^erreffe, airervxe' ut caus- sa cadere dicimus. Farnabius.
14 NuUane in re esse homini cuiquam Jidem] Non in nullis terris, sed neque
in terris, neque in persona: ut Virgil. ' Nusquani tuta fides :' cum in amore fracta esset ab eo, ' Quern subiisse humeris coufectum aetate parenteni !' Alibi Terentius, ' Cujus tu fidem iu pecnnia p^rspexeris, Verere ei ver- ba credere? ubi quid mihi lucri est Tefallerer' Donatus.
Nullane in re esse homini cuiquam Jidem] Donatus: ' Non, in nullis ter- ris,' (ic. Tb aii{?7Ti(ct)»' T7)s (ppdaews notare voluit: quod et verbis fre- quentatur: nullane in re; et mox ho- mini additur rh cuiquam. Boeclerus.
15 Illud verbum] Id est, prover- bium et sententiu : et sic veteres verbum pro sententia. Donatus,
10 Omnes sibi melius] Sic alibi, Proximus sum egomet mihi. Idem.
Omnes sihi melius malle esse quam alteri] Nullum fere librum invcnias hac coUocatione verborum, sed ple- ros(|ue ea quie infra scripta est, Omnes sibi esse melius malle, quam al- teri. Vaticanus et IJasilicanus, omiies sibi malle melius esse quam ulleri, nu- niero etiam meliore. I-Vernus.
Omnes sibi malle melius esse quatn nlleri] Kx Kuripide repetit senten- liain Pclrus Victorius in V. L. addc I'.rasm. in Cliil. Nam in Medea P;u- dagogi versus ille : ws tus tis ainuv rod TTtAoj p.a\\oi/ <l>i\u, qui a ScllO- liaste Gra>co crixo^ Trapoipuwdris dici- tiir. liwclerus.
Melius esse, quam alteri] Has tu iau- rhv fioAAov ToC irtAas <pt\t7. Ell rip. IMedea. 4>iAe» 5' iamov TrAtioi' oi/Sits uvifva. Meuiiuder. I'amabius.
17 I'.i^o illam vidi] Hie rorrigitur a Poi tu, (|uud per iracundiam dixit i'ainpLilus, ' Aliquid nioustri uluut.'
1094
ISOTiE VARIORUM IN
Drnatus.
Forwa, lioua] Distinsjuitiir. Iilcm.
Liiu illaiii ridi virp;ini'iii : forma bona memini tidere] Distiiigiiatiir post villi, lit viri;incin ad inscqiieiilia ictcraliir, hoc iiiodo, vgo illain ridi : deiiitle siib- •latur, rir^incin forma bona memini tiderc. Fai-inus.
Ego illam vidi, Ifcli Facnuis ita viilt distiiigui: E^o illam vidi: Vir- g-inem forma bona memini ridere. Alii ita: L'go illam vidi Virginan: forma bona memini videre. Doiiatuni appa- rel distinxissc, nt posuiniiis in edi- tionc nostra. Bwclrrus.
18 Memini videre'] Ant nicnior aiim me vidissc : ant memini ridere, lioc est, inteHi{jo, scio : ant memini quod viderim. 31emini videre, pro vidisse, Ennius : ' INIemini me turn fieri pavi- diim.' Alibi sic, 3Iemini videre, non probare. Donatus.
Quo ceqiiior'] Hoc est, qiiare seqnior Pampliiio, bcnevolentior, non iratiis, vel minus iniqiiiis. Idem.
19 In somnis] Pernoctem : ait Virg. ' Libra dies somni(|ne pares nbi fece- rit lioras.' Piautus, ' Miris niodis ludos faciiint lioniinibns, miris(|iie exemplis omnia in soninis.' Alii in- tomnis, vigilans; sed melius ()cr noc- tem. Idem.
Qiiam ilium amplecti] Dicit nunc quod vul<!;o dicitur, ' cum ilia manere, cum ilia dormire.' Idem.
ScEXA VI. Senariis constat haec scena: vs. 8. tres IMss. nostri propter hujusce hospita consuetudinem : v. Faern. vs. 10. unus : ctenim ip.su.s secum earn rem recta putavit via. Faernus delet rh recta; quasi via hie sine epiliicio stare posset et valere. Sed exempia parum conveniiint Iniic loco : vs. 11. tinus : ca sibi res essel : vs. 10. unus : nubtrislia nliquantulam visus est milii : vs. 17. unus: nihil est propter banc rem sed est, quod succenseat tihi: rh luccenacat, etiam alius habet et Dona- tus, qui ita legit : sed e.st quod tibi BUccenseal : vs. 10. unus : nit tc nimium perpnrce f. ». cVc. ubi to perparcc ex
vs. 21. liuc illatum est : alius : te »ii- mium ait puree faceresitmptitm: vs. 20. duo: vi.x, inquit, drachmix est obsona- tns decern: teriius : vix, inqtiit, est obson. draclitnis decern: vs. 21. duo: nnnfilio vid. &c. : vs. 20. onmes: quid hie cult vet. s. Bceclcrus.
Flic nunc me credit] Haic scena dolns cnntinet utriusque persimce, quibus utra- que capit, et capitur luiro nwdo, Dona- tus.
1 Ilic nunc me credit aliquam sibi follaciam] Davus ita videlur locpii, ut
nullus 'spectator audiat : sed lioc ait, ut velit audiri a sune. Idem.
2 dralia] Gratia vetcres pro causa ponebant. Idem.
3 Quid Davus narrat} Videtur illi blandius locutus esse. Idem.
JEque quicquam nunc quidem] Bene nunc quidem: similiter nunc nihil, ut paulo ante, cum dixit, * Id populiis curat scilicet.' Idem.
jJUque quicquam nunc quidem] Hoc est, nihil. Idem.
4 Nihil ne? hem] Hem interjectio est irati, adversium eum, qui neget se aliquid lociituin esse : simul quid sit ' /T^qiio quicquam nunc quidem,' senex explicat, cum ait, Nihil? Et est evcp7ifj.icrp.bs antiquorum, pro nihil. Idem.
Nihil prors us] Id est, ncque pror- sus. Nihil prorsus dicitur, in quo nulla est ambiguitas: et est confir- matio npganlis. Idem.
Atqui expectabam quidem] Kxpecla- vius lam boua quain mala. Speramus bona. Idem.
5 Prater spem erenit] Prater, pro contra, ut, I'rceter a;lalemtnam.\i\G\n.
Hue male habet virum] 'EipwviKm virum dixit defcssum senein. Modo enim liramjoculariter dixit. Idem,
Virum] Ad vitupcratiouem cum ironia : ad laudcm vero sine ironia. Idem.
Preeter spem, ^c] Hoc Davus aver- sus a sene. Farnabius.
0 Polin' esverujn] Integrum, jwh's- ne, id est, potcs: ut Virgilius, ' Nee
TEKKNTII ANUR. ACT. II. SC. VI.
1095
potis lonios flticfus .a?qiiare sequen- do :' et deest illi es. Est euiin nomeii pulin : et facit, potis, polior, potissimus. Donatus.
i\i7«/ facilius] 'Ae\ Kpa.Tt(XT6i> icrri ToArj^ \4yeiv. Menander. Furna' Oius,
7 Num illi inoleslte quippiam] Quip- piam, significatioueni niiiiiniiE rei lia- bet. Donatus,
8 Propter hospitte hujusce consiietu- ilinem^ Haec omnia pronominibtis bene mollita sunt, eteniin atrocia sunt, si cum suis uomiiiibiis iiuda ponantur. Et hujusce hospitcs, non meretricis : et coiisuetudinem, non aniorcm dixit : ita omnia extenuat, ut Daviis audeat confiteri. Idem.
Propter hospitce hujusce consuetudi- nem] O. 1. s. qiios vidimus, et Dona- tus, liabent hanc collocationein,pro/)- ter hujusce hospita consueiudinem : ii- troqiie mode scanditiir versus elisi- one V, ex propter, et dissolutione diphtliongi in voce hospita:. Faeinus.
9 Aut si adeo, hidui esl ant tridui] Bene, aut si adeo : ne si oninino ne- garet, cur igitur trist is est ilk f dice- ret. Donatus.
Bidui aut tridui e.'it] O. 1. s. et Do- natus, bidui est uut tridui: ita et me- lius versus procedit. Faernus.
Bidui esl, aut tridui] Ovid, dc Re- medio Amoris 503. ' Intrat amor mcntes usu, dediscitur usu.' Fartia- Lius.
10 SolUcitudo] Propter turbatio- ncni. IJunutus.
Nosti] In significationeni multo- riim, qiiiE compendio t'acimus, .Vos- tin' dicimus. Idem.
11 Itecta ripulavit tin] Ucputavit, retractavit : quia putarc, purt;are «'st : nude et arhorvs, et riles puture diii- luus. Idem.
Via] Consilio, ratione. l<lim.
Eteuim earn secuiii rem recta reputn- til via] Non ita iiabmt I. ii. scd Ixic inodo, Flenim ipms secnm ram rem recta nputaril via: scd 8cnariu<t ini- ^cditni iHt, quetn nos cxpediinnt
delendo dictionem, recta: quze nee est in libro Vaticano, nee ponitur a Donato, qui via, exponit consilio, ratione : nee ab Euirrapliio, cujus liiEC verba sunt : Ma, id est, ratione : nt Virg. ' Inveni germana viara :' liaec ille: ita et INI. Tullius libro De Claris Oratoribus, 'Via,' inquit, ' et arte dicere :' et ad Atticuni : • Utor via:' item lib. ii. de Nalura Deo- rum : ' Vim participem rationis at- que ordinis, tanquam via progredien- tem.' Faernus.
12 Laudo] Senex inducitur, et cre- dit. Donatus.
Dum licitum est] Deest, per te : hoc est, dum tu permisisti. Et mire utitur verbis senis : ipse enim su- pra dixit, ' Dum tcmpus ad earn rem tulit, sivi, auimum ut expleret suuin.' Idem.
Dum licitum est] Sic veteres et pla- citum, ct puditum dicebant: quae nos, plucuit, pudiiit. Idem.
Dumque cetas fuUt] Dum esset aetas immatura nuptiis. Tulit, duo signifi- cat : attulit, et abstulit, passus est, et pertulit. Idem.
Dum licitum est illi, Ifc] Ex niente et verbis ipsius senis, supra ii. seen. Farnahius.
13 Turn id clam] Bene clam, quia nunc liquido apparet, l»ami)liilnm voluntatem propositiimque mutasse. Donatus.
Cuvit, ve unquam infamia: ea res sibi esset] Mire utitur senis verbis : ipse eniiu supra dixerat, ' Dum tempus ad cam rem tulit, sivi, animuni ut ex- pleret suum.' Idem.
Tum id clam, ifc] Caute, si non caste. Farnahius.
1 5 Nunc uxore opus est] Uuasi de- nuiili:iti<i est qua'dam necessitatis seni imposit;e. Donatus.
Auimum ad u.rurcin nppnlil] Etbcnc ajipulil, (juasi nb jaot'itidiu; (juctuum, I't marini ii-stus : has enim tenipes- tales habet auior. Et sic diril, Ad uxorcm animum appulil ; ut »upra, ' Animum ad .^cribeudtini ajipulil.'
lOfKJ
NOI'.'E VARIORUM IN
Idem.
16 Suhliisds visui rWj Sitli, tenipe- ramentiiiii fst |)li'n;e piomiiitiationis: lit siilttrislis, suhridct, noii ad pleniiin tristis nut tiilct : iit confessioiioni eliceret. Idem.
Subtristis visas est aliquantuluin mihi] Mire servatiim e.^t in adole.^- cente libero rb -npevuv, et in aniaturc rh irtdavSv. Nam et lioiiesto jiiv«;ni non congrncbat vcrsipellis viilliis : et in aniatore absnrtliiin fnerat, iii,!?e- niiani celare tiistitiain. Itaqiie nee ad pleuiiin tristis fiiit, quia dixit ' Celanda res erat :' nee ^audiinn fneritf, quia ingenium et amoris no- cesrtitas in tristitiam retrabrbat. Id.
Subtristis visits est esse uliqiutntu- lum mihi] Aii<|iii libri et Donatus, visus est tiliquatilulum mihi. Faeinu-'.
17 Scd est qiwd libi succensit] Quod ille a sunnno ud imum op|)0>iiit, bic caHs;« dciivitioneni opposnir. Dona- tus.
Qtiod succensct libi] Succenstre, po- tioris est. Succensere, in re gravi et jnsta irasci. Idem.
Sed est quod succenset libi] Anti- quissinii libri iioc verl)iiin succenseo, Don per duo c, sed per s, &c. babenr. Fa'ernus.
Quod suerenset libi] Al. quod suc- censeal tibi : sed vetat lex l^edia. Fnmabius.
18 Quidnitm enl > puerile est : quid est f nihil : qiiin die quid esf] Pro quid est .' scribendum quid id est ? nam fersus trimeter esf, ut qui ilium co- mitantur. Fuber.
PueriV est] Apparet Davum nunc qiiaerere qnid respondeat : etad (pinm rausam derivct aversa suspicionc tris- titiam Pampliili, quam aniniadvertit senex. Dnnulus.
PueriV est] Utrum niagis idee sus- pendit, ut ^enex audire desideret : an (|uia necdum commentus est cau- sam, eontra rependeudiui proposi- tion i senis ? Idem.
A'iAJ/J Videiur invenire non powc. Idem.
19 Ait nimium jmrce fueert sumptum] Mire ipsum dicere \elui\ fecit, et ni- mium, et parce. Idem.
N imium parcc fncere] Pcpercit, nc dicerct sordide. Idem.
Me nc] Perturbati indicium est, quia se ipsum pronomine ostendit. Idetn.
Ail iiimium parce f. s. ipc] Tentan- tur arcana senis servili calliditate : quae obtentum videtur liabcre ex cousuetudine Comica, qua et alias servi, cum res seria agitur, de victii cogitant, et ventri opportuna loquun- tuf. Backrus.
20 Obsonatus est decern] Vaticanus et nonnuili alii, est obso7iatus. Faer- nus.
21 Xumjilio, ^-c] Leges Sumptii- arise nuptiis aliquid de rigore remi- serunt, convivia et saltationes indul- serunt : vide in Plutarcbi Sympo>ia- cis caput, in quo tractatur, Sia ri irKflarovs iv ydfiois inl rb 5e?ir«'oi' koAoS- (Tiv. Furnabius.
22 Meorum aqualium potissimnm] JEq'ialium retate, putissimum digni- tate : etenim potis, putior, polissimus tacit. Donatus.
23 Et quod dicendutn hie siel] Bene hie, ubi non sit adolescens. Idem.
Et, quod dicendum hie siel] Gall. soil dit enlre nous, ifc. Faber.
21 Tu quoque pcrpurce] l^ene quoque: quasi dicat, Cum ille peccet, quod piierililcr snccenseat : tu quoque peccas, perparce niniitim faciendo sumplimi. Donatus.
Tu quoque perparce nimium'] Et per- parce, ct nimium, cum sufficeret unum. Et nimium, vituperatio est: ut, Ne quid nimis. Idem.
j\«n laudo] Et quia perparce, et quia nimium. Nam parce agere, laudi.s : nimium, peccati. lit magna moder- atione, non laudo, dixit potius, quam vitupero. Idem.
2) Commovi] Iileo commovi, quia argumenta dixit seni, quibiis proditur non esse veras nuptias. Idem.
Commovi] Supra solicitavi dixit,
TERENTII ANUR. ACT. III. SC. [.
io;)7
modo eoinmovi: ct commovi dicit apnd se, ut spectator andiat, non senex. Idem.
Commovi] Hoc tacite et apiul se. Farnabius.
26 Qtiidnam est hoc rei] Verba sunt .secuDi cogitantis senis, aiit de his qiiaB nunc lociilus est Davus, aut de adventu niulieruiu, quae in scenain veniunt. Donalus,
Quidnam line est rei] Pulsatus est senex aiguinento falsaruni nuptia- rum, paululum obsonii : tanquain se illiideret Davus. Idem.
Quidnam hie lult veterator sibi] Ve- terator est vetus in astutia, et qui in omni re callidus est. Et hi duo ver- sus ostenduut, puUatuni esse seneni ar^uuiento falsarum nuptiaruni : ilio argumento quod ait, paululum obsonii: tauquam se illuderet Davus. Sunt ergo verba, ut diximus, secum cogi- tantis senis, aut de iiis quae nunc
Davus locutus est, aut de adventu mulierum, quiP. in scenani veniunt modo. Idem. <
Quidnam hie volt reterntor sibi] O. 1. s. et Donatus, quid hie volt. Faernus,
Quidmim, <^c.] Atque haec senex raussat, a Davo aversus. Farnabius.
Veterator sibi] Vetus in astutia, qui omni in re callidus est. Mancipitini veteranuni et vafruni, technis et dolis diu ac probe exerci latum. Idem.
27 Nam si hie est muli quicqiiain] Si promissa non compleverit Parapbilus* Donatus.
Illic est huic rei capidl Caput, est origo et snroma uniuscnjusque rei: ut Virgil. ' O Latio caput horum et causa iiialorum.' Idem.
Illic est huic rei caput"] Priscianus lib. XII. citat huuc locum, ut osten- dat, illic ab illice per annKow^v factum servare accentum. Boeclerus.
ACTUS III.
ScENA I. Senarii sunt. vs. 9. in nostris ita legitur : sed sequere me in- tra, ne in mora illi sies cum opus sit, sequor : to. cum opus sit, tres habent ; nisi quod unus siet : dc cetero unus : sed sequere intus, ne, Sfc. vs. 12. om- nes : quixl hie sensisse se ait 1 vs. 13. duo : hcee pr. aff.jnm ah hoc mihi fall. vs. 18. duo : divisa lemporibus Dave hire libi. vs. I'J. onnics : nun immemor e» disc.
(juinquc hie sunt personx : sed IMysis ct Lchbia inter se, non cum ceteris locjuuntur ; (ilycerii intus cla- mantis vox auditur. liceckrus.
Ita pol quidem res est] In Ituc seena noto modo cessanle Davo, J'allitur Simo per nimiam soi^acitalcm suam. Siniul in h(ic scena id uffit poela, ut ad nuptias faciendas ma(;is arccndatur Simo: ct quadam industrin, quadnm velul casu ereninnt : ut nunc suspicio senis. In mnltis enim oUovofiia cumicorum poelu-
rutn ita se habet, ut casu putet spectator venisse, quod consUio scriplorum factum sit. Donatus.
1 Ita pol quidem res est, ut dixti, Lcsbia] Ex hoc semione, qucm ha- bent ingredieutes, scenae api)aret principium: quod enim auditur, non quod incipitur, initiiim dicuut. Idem.
Ita pol quidem] Productio est nar- rativa, ad explendum modo potius jusjurandum. Idem.
Ut dixti] Et dixti, et dixisti legitur. Idem,
2 Fidclem hand ferme] Fidelem ma- luit, ()uam^i/«i« diccre : /iJ«m enim honestius dixisset. Ferme pro taciic posuit : ct ferme, facilitatem signiti- cat, quia sunt advcrbia extciuiatio- iiis. Idem.
Invenius] .Scciindam pro tenia per- sona posuit ; pro xnveninl quis, vcl invcnirc ponsit : ut Virgilius : ' Mi- grantes cernas, totaquu ex tirbe ru-
1098
NOT.E VAyilOIlUM IN
cntcs.* Idem.
Fidclitn hitiul firmc niuliiri inrr)i. fir.] Nota vaiioiatcin in Nostio poe- ta : (iiii eaiuii-in querelani, de incoii- staiitia ct pcrfidia anialoniiii tractat, etiain act. iv. jc. 3. item in Adolpliis III. 2. 32. I've. Hfc. I. 1. 1. it omiii- iio adde C'atiilliuii,(|ui potenter liiuic afli'ctiiin inovit Caiiii. Argon. G5. Baclenis.
3 Ab Atidria c.tt iincilta hcvc] Simpli- citcr dixit ab Andria est, pro Aiidri.e est : nam et iisu sic diccrc solenins. Ergo ab Andria est, lioc est, Andriaa favet, Andria2 est: nt cum dicimns, Ab ill'j est, hoc significamus, illi favet, illi acconiniodat suftVaginm. Donutus.
4 Scd hie] Semper Sed contraria; sententia; significatio est. 12t bene hie, ut osicndat de illo fuisse sermo- nein. Idem.
Hem] Interjectio est accipientis verba, ct admirantis. Idem.
ii L'dnttm nut hie siirdns, nut hac tnutaftietasit] Coinice et facete. Ant hie siirdus, (\\u audire non pos^it : aut hac inula faeta sit, ne possit dicere. Idem.
Aut hie surdus, ant hac muta fnela sil] 2u\A7;vJ/ir per genera. Idem.
G Jussit toUi] Ilac est (ides : sus- cipi filios iegitimos t'aciiint parentes. r.t snblatio niairis est : patris toi- lere. Uonat.
Sam quod peperisset, jussit tolli] Ad iionestatem fiitiiri matrimonii perti- nebat, iioc non seniel inciilcaii. ISce- clcrus.
TuUi] IldiicarL a patre agnitnm pro le<^iti(iio ; non tanqnam spnrinni exponi : supra act. i. so. 3. Fartiabius.
Jujrpiter ijuid ei;o awi/io] Bene rtir- sum addncitiir ad despevationem se- nex IMysidis vcrl)is. Dnnatvs.
7 Actum est] In sumnia rerum dcspe- ratione ponitur, Actum est, Iticct, Pir- iiili. Ha-c res seeundum jus civile diritur : in quo cavetnr, ne quis rem actam apnd jndices repelat. Sic ip- se Id Plioriiiioiie, ' Actum, ainnt, ne
agas.' Idem.
H lionum in<!;enium] Ingcnium, na- turam. Idem.
10 Quid hoc] Secnm scnex ^AAeiir- TiKws' deest eiiim, ret est. Iden).
11 Adeon' est ? demens e.r pereirrina] "EWdfpis per airo<nu)7r7](nv , ajjta cogi- tanti : reliquum autem sic pronun- tiat, quasi reperto consilio. Et bene ndeo: quia tani deniens est, quod aniat ex pcregrina, id est, ex mere- trice. Mulicrcs enini pcregrina", in- honeslae ac nieretrices babebantur. Sic ipse alibi, ' Saniia mibi mater fuit, ea liabitabat Kbodi.' Et servns, ' Potest laceri hoc quidem :' hoc est, meretricem liabuisse te matrem vcri- simiie est. Idem.
Dcmens] Mentis sanitate defurba- tus, cmota mente : ■7rapd(ppwi'. Farnab,
Kx pcres;rina] 'Airoa'iu>iTr](ns' deest enini, ut filium suscipial? aut aliquid lale. Douaius.
Ex peref^rina] Male audiebant pcr- egrina?, tan(|nam nieretrices : act. i. sc. 1. Furnabius.
12 Vix tandem sensi stolidus'] Pul- cbro colore inducto, poeta ostendit non minus falli suspiciosum, <piam qui stulius est : buic enim Veritas fallaria videtur, dum nimis est acu- tti? ac perspicax : et hoc est, quod ab eventu fingit poeta: non enim in Davo est, sic errare nunc seneni. Donutus.
Vix tandem sensi stolidus] Quinque sunt sensus, quorum duos, visum et auditiim, magis seusibiles habemns, quain i>erora. Unde Cicero, ' Non solum videam, sed etiani audiam, planeque sentiam :' quasi ad tactum rctulit, quo otiam pecora impellun- tur ad sensum. Duabus ergo rebus scimus : aut ratiociuatione, aut sen- su : quibus maxinie pryestanius cae- teris aniiiialibus. Ergo senex se non sensu, non ratiorinatione scnsisse, sed vcluti calcaribuset slimulis punc- tiim. Idem.
Vix tandem sensi sinlidus] Donatus
TERENTll ANDR. ACT. III. SC. I.
10^9
hie ostendit artem Poeta, qui sua silji sagacitaie imposiiisse seuem, ne- mine doliim strueiite, fecit : iinde et T'2-y eiiffweruv Kcd Setvwu epyov signa- tiir, qiiando prinnipia ipsa iiiceptio- nesqne compitliendere videtiir se- nex in istis: ' btec primiira milii ab hoc adfeitur fallacia,' ic. Sed qii<e de sensibus affert, irepiepya sunt. Bee- citrus.
13 HcBc prtmHm]Satis se sagacem se- nex ostendit, quando piincipia ipsa inceptioiiesque compreliendit. Donut.
Hac priinum] Bene primuni: quasi ex multis, quas paraverat Daviis contra Chremeteni. Idem.
Hoc] Dave. Farnabius.
14 Quo] Qua re. Donatus.
13 Juno Lucina fer opem : serva >«<•] Juno Lucina, Jtinoiiis filia, Graecf ElxiOvia, Latini Ni.ro.i dicunt : Juno a juvando dicta, Lucina ab eo quod in lucem producat. Et geinina vota sunt, ut et partus et pariens servc- tur : nam fir opem, propter partuni, stTvii mc, pro|>ter parieiilein dicitur- Donalus.
Jano Lucina fer opem : serva me ob- secro] Nota, lioc versu totideni ver- bis uti ouines puerperas in Comoe- diis, nee alias iuduci loqui in prosce- nio, nam iiaec vox post scenani tolli- tur. Idem.
Fer opem] Propter quod Lucina est : indc obstetrix, quod opem tule- rit. Idem.
Serta me obsecro] Hoc extra etiam banc potpstatem Junoni attribuitur : quainquani illam Mcnunder Dianain ap|iellet, et htc sentiat in liucolicis Virg. Idem.
Juno Lucina fur opem ! scrra mc ob- «ecro] Totidem verbis bal)elur infra Ad. III. 4. 41. Apud Plant. Aubii. IV. 7. 11. 'Juno Liicitia luam fulcni !' Kcprchensus cki autcm Poi'ta N os- ier, quod in Coniftdia palliata Ro- mano LuciniP nomine nsus sit: ipiem dcfcnditScaiigcr l'o> I. Hi), vi. cap. :{. sed melius Tnrn(bu!<, laiidatus Taub-
nianno ad Plant. 1. et Fr. Guyetns ad 1. .\delph. Risnni autem non respon- sionem meretur, qui hie interrogat : ' Quare Terentius Glycerium facit semel tantum Junonis Lucinae opem implorare, cum Lucinam ter a pa- rientibus vocari solitam, dicatHora- tins V Bccclerus.
Juno Lucina] Praeses pnerperii, Diana, Ilitlivia. Juno Lucina, dea Nixia, qiiaui itivocabantpuerperae ad opem ferendam: ' Rite maliiros ape- rire partus, Leuis Ilitliyia, tucre ma- tres :' Hor^t. in Carni. seculari. Per prolepsin poeiicara, Luciuae noraen invocatum a Grseca, fieri exoisat Jul. Seal. 1. VI. Poet. c. 3. Farnabius.
IG Hui, tarn cito] Tamcito, nt faci- litatem partus ostendat incredibilem. Turn cito, ad repreheusiouem. Dona- tus.
Ridiculum] Ad irrisionem : et in- spice, ridiculum, adverbium sit, an nomen ; ut sit, vide hominem ridicu- lum: sed adverbium est magis. Idem.
Ridiculum: )Histq.] In Donati coiu- mentario, cni multa: sunt assutai in- eptiae, hie dubitatur, utruni nomen sit tI) ridiculum, an adverbium : et, si nomen sit, exponi debere ait, ridicu- lum iiominem, sc. vide : omnino autem (lubio caret, nomeu esse, non tamen suppresso hominis vocabulo supplen- (lum ; se<i,ridiculutn sc. est negotium ; res ridicula est. Bceclcrus,
17 iVon sat commode divisa sunt] Confusa sunt tibi omnia, inquit : nee unumquodque suo tempore geritur : qua re |)roderis. Donatus.
i<on sal] Non satis. Idem.
is Dicisa sunt] Digesta et compo- bita,et dislributa. Idem.
Temporibus] Id est, per tcmpora. Idem.
IMiUin'] Adhiic Davus non pcrci- pit : et bene : quasi dicat, cum ille loquatur, ill'.i- agant. Idem.
10 A urn immvmorcs discipuli] Dis- ci|>uli iMyttis, Le!il)ia, el Pamphilus, unifies per quos agitur fallacia. Bene
1100
NOT.K VAUlOIUni IN
crj^o di^ripulns impcritos ostendit, ct magistnim Daviini : quia supra ilixit, ' Timi si (jtiis inagistiiiiu copit ad ram rem impi'ul)iim.' Idem.
yum iinmeinores discipuli?] Itascii- bcndiim omniiio est, non aiiteni, im- tnemor es discipuli? et sic Galiirc vcr- teiuhim : Vos Acteurx n'ont ffiiere de memoire; Esi-ce f/w'o/i otthtie ai tot son voile? Cela ne s'lipjuUc pas etre hom- me de Theatre. Discipuli Actoies sunt, Doctor est poijta. Sed alias lisec a nobis otiosiiiis. Interpretos nostri hie domiitarunt. Actores ve- ro, quod ipse poene omisi, sunt Les- bia et Glyceriuin. Doctor auteni est Davus. Nequis vero adversari velit, haec ex exceptis Donati audiie potest: Discipuli, \c. 'Alii nomi- nativi,' &c. Moxibi scriptum est : ' Et ,i)ene,' &c. Respicit autcm locum qui est act. I. sc. 2. vs. 21. • Turn si quis magistrnm,' &c. Ex quo apparet euin locum a inultis male intelligi. Faber.
Num. immemor es discipuli] Alii hie Pamphilum significari putant disci- pulum : quiaDavuR magister. Nam noinina ad aliquid sunt, discipulus et n)agister : et U\nv discipuli, genilivus est singnlaris casus. Alii nominativi pluralis putant : ut discipulos dixe- rit, omnes per quos agitur fallacia, secundum illud : ' Turn si quis niagis. trum cepit ad cam rem improbum.' Donatus,
Num immemor es discipuli ?] Deest, nunc. Et bene discipuli: quia ipsum niagistrum supra fecit. Idem.
Num immemor es discipuli ?] Eugra- phius sine interrogatione accipit : non immemor es discipuli, Fampliili sc. cu- ju» magistrum Davum etiam supra appellitaverat senex. Donatus in- terrogationem retinet, sed duas lec- tiones proponit : 1. num immemores discipuli ? sc. tui ; Mysis, Lesbia, CJlycerium, Painphilus : num tuis pra-ceptis non obsequunlur recte et ordine? num, per imperitiam out
oblivionem offendunt in iis,qna! man- dasti ? duui nimirum tempora non recte obnervant : 2. num immemor es discipuli? id est: num discipuli tui Pamphili oblivisci potes ? an non semper de eo cogitas, atque, ut tiiis obsequatur praeceptis, operam das? lioeclerus,
i-,"i,'(» i/uid narres, ncscio] Quasi fabu- lani. Donatus.
Ego quid narres, nescio] Semper ita respomiet Davus seni, tanquam non intelligat quid loqi:atur. Idem.
20 Iliccine me si impiiratum] Red it ad illam scntentiani, ' Simul sc«'lera- tus Davus, si quid consilii habet, ut consumat nunc, cum nihil obsint doli.' Idem.
21 Adortus esset} Adorlus dicitur, qui ex iusidiis repente invadit : dic- tum ab eo, quod corpora aggredien- tium exurgant subito alque incres- cant. Idem.
Adortus] Aggressus. Omnia hjec ex translatione maris dicta sunt /te- Ta<popiKa)s. Idem.
22 Nunc hujuspericlo fit] Sub. Da- vi, qui tergo pcunas pendet. Boeder.
Nunc hujus] Virg. IEi\. vn. ' Nunc milii parta quies, omnisque in limine portus.' Farnabius.
In portu natigo] In Iranquillo, in la- do, in tutu: ut alibi noster. Idem.
ScENA II. Metravaria sunt. Trocha- ic! et iambici misti : senarii et octona- rii, acatalectici et cafalectici : de qui- bus vide Glareanum, Antesignannm, Fr. Fabricium. vs. 2. ties nostri Mss. signa esse ad sidutem. vs. 4. unus : quod juasidare ei bibere. alius: quodjussiei dare bibere : tQVtixis: quod jusai ei date bibere.vs.O. unns : peredecastor scitus pucr est e Pamphilo not us : alter: per ecastor scitus puer natus est e Pumphi- lo: tertius : per ecastor scitus jmer est natus e Famphilo. vs. 9. omnes: vel quis hoc non credat, qui le norit, unus etiam postea omittit rh esse. vs. 15. unus nicorum : eerie hie hercle nunc ipsus sefullit, hand ego ; edixin id tibi '/
TERENTII ANDR. ACT. III. SC. J[.
1101
ArgentoratcBsis : certe ercle mtnc ip- sus (to ipxiis est a seciuida niauii ; videtur fuisse ipsum) se faltit, hand e^o: dixin tibi. vs. 18. duo omittunt e^o; interposita copala : ct quid agam haheo. vs. 20. omnes : assimularier. vs. 32. duo ; jam priux. vs. 38. duo pro abstrtixit, \iahent extraxit. vs. 41, om- nes : et id spero adjutores deos, uniis interponit, ex glossa scUicet, habebis: V. Fr. Guyet. vs. 51. unus : atque adeo Chremelem in ipso tempore eccum ipsuin obtiam : alter : atque adeo ipso tempore eccum ipsum obviam : tertins : atque adeo in ipso tempore eccum ipsum ob- viam Chremctem: Jan. Guliclmiiis le- git : atque adeo tempori ipsum eccum obviam Chremem. Fr. Fabriciiis et Goveaniis : atque adeo in tempore eccum ipsum obtiam Chremem: quod minori niutatioue conficitur. Baclerus.
Adhuc, Archillis] In hac scena spec- la, quam scite expressa sit consuetudo medici, vcl tnedicce cgredienlis ex cr^ri domo. Nam veniens, de negotiis ejus loquitur: alliens, de morbo: et btrc sunt prater olKovofiiav , quae dicuntur evprlj- /ttoTo. Donatus.
1 Adhuc, Archillis] Sic vetcres scribehant adhuc, qiiando incerti fu- tnrarum rerum, ex praesentit)us firine nuntiabant : qnod est genus certis- »inia2 promissionis ct cauta^. Idem.
Adhuc, ArchiUis, qua: udsolent, qua- que oportet"] Mcdicina ant in raliono, aut in consuctiidine, aut in exem- plis. Adsolcnt ergo consnetudinis est : oportet rationis. hhm.
Adhuc Archil, i^c] Possis et hie di- cero, hui tarn cilo ! vix ingressa ad parturicnteni Lchbia obstctrix niox cgrcditur : sed haic condonari scrip- toribus faliitlanim piito ad absolven- dam f'ai)ulani'. valcatqiie liic illtid I'laiitinum : ' .Sir qtioqne fatis longa; fabnl;r.'
Nulat Donatns, scite a Poeta ex- primi consucttidinem medici ant nic- «lica>, in oiationt; Lesbia', obstftrici- i>u« cnim et Llpianus artcni attribnit 1. I. I'r. dc Vculni In.'ipic. tauqiuin
' qujE medicinani exbibere videntnr,' 1. r. §. sed et obstetr. de extraord. cogn. Athenis permissuni iis hoc erat, pudoris et necessitatis cansa. Pcrtinet hue locus PoUucis extrenio libro quarto ; 8i5o?cr( (pap/xaKia at fialax TttTs SixrTOKoufrats, 6 rTAaTaii' \4yti : ita hie potionem niedicalain otferri puer- perae jubet. Bceclerus.
Oporlent] Arch, sic Heautontim. act. iii.sc. 2. ' Haec factaab illoopor- tebant, Syre.' Adsnlent consnetudi- nis est : oportent rationis. Al. leg. oportet. Farnabius.
2 Signa ad salulem esse] Deest ha-- rentia ant pertinentia : sic in Hean- tontimor. ' Atque h'<ec sunt ad vir- tutem omnia.' Ergo absolute dixit, nt desit aliquid tale ; unde et nos dii cimus, Quid ad rein? vel, Quid ad me? Donatus.
Signaad salutetn] O. 1. s. et Dona- tus, signa esse ad salutem. Faernus.
3 Nunc primum fac, istcec ut lacet] ImperitiaB notantes Menandrnm, aut Terentiiun, ipsi ultro imperiti inve* niimtur: nam Kovcrare avT^v dicens, a consuetudine non recessit : cuni lavisse, aut non lavisse dicimus, a parte totum significantes. Et Teren- tius propius ad significationem ac- cessit, istac dicendo, ne pudenda nominaret. Et sunt qui adhuc Ar- cliillis correptionem esse nimium sol- licitaj nutricis putent, quod ego non proI)o. Donatus.
Fac istcEc ut lavet] Istac quap ex puerperio sordebant. Quidam istac, ipsam pnerperam dicunt: sic enim et Menander, Xovcrare ainriv rdx'OTa : sed imperitias accusantur, quod non continuo soient post puerperium la- vare, sed dicbus omissis. Idem.
Istac ut lavel] Turn (\\ivp ex puer- perio sordebant ; lum ipsam pnerpc- ram ; sic finim Menaiub r, Knitrart alrrnv rdxtirra. ' Postquam pcperit pueros, lavare ju?<sit nos.' Plant. Aiiipli. act. I. SC. 5. et Trucnl. act. i. .ic. 2. vide Mcuninm dc puerperio. rarnahius.
1102
NOT v.; V,V RIORUM IN
I Quodjussi ei dure bibcrc, et quan- tum im]wravi, dali] (.'oiisiietiuliiic ina- ti\'^, (luaiu ratione dixit, pro, Date ci )wtionetu. Luciliiis in sexto: 'Date bibere stimmo.' Nam duo verba .ic- tiva niillain habent sij^nificatioiiein sine noiuine, ant pronominc : ut si dicas, Dicfacere. Donattis.
Quodjussi ci dare bihcre, et quantum vnitcravi date] Et <iualitatein et mo- diuii M'i dixit. Idem.
Quod jussi ei dare bilierel Invenio eiiiciuiatum, date bibere, queniadmo- diiin et Donatus legit ; alii liabeiU dari bibere; ut Vaticamis et Deciii- tatiis : in aliis quoqne antiquis ita eineiidatiun est. Fa'crnus.
Quodjussi, ei date bibere] Quodjussi ei dare bibere legunt alii, citantqne ex Lucilio, ' date bibere suiniuo :' et Cliarisiiis, ' Jubebat bibere dari.' Fumabius.
5 3Iox ego hue] Vide ut auctorita- jtem et jactantiain niedicorum iiiiite- tur, diceiido, quodjussi; et non suf- ficitbat ; sed etiaui, impcrati dixit : simiil, hi'C qure solent niedici pro- mittere frequenter, Mox ego hue rever- tar. Donatus.
Mox ego hue revertar] Aliqui libri, et Donatus, reverter. Faeriujs.
G Per ecastor scitiis puer natus est Pamphdo] Vex Castorein et Pollucem ornativa sunt jurandi, apta faniinis. Donatus.
Per ecastor scitus puer natus est Pam- philo] Prisrianus lib. xiv. ita citat : Pcrcastor scilus puer est natus Pamphi- lo: et iu liuuc niodiim omnes fere Terentii 1. .s. babent, et aliqui Do- nati. Vaticanus tanien et alii antiqui Iiabent Per ecastor, sine diphtbongo, ut et Edepol. quani lectionem secpii- niur constituendo anapvvsturn in pri- ma hiiJMS versus : correpta antepze- nultima in peraecaslor. Facrnns.
Per ecastor scitus puer est natus Pam- philo] M. I'crecastor, id est, peraedem Castoris, jusjurandum fremineum ; adepol viro et freminae commune Afrell. 1. II. c. C. Farnabius.
Scitus] Elcgans, pulcher ; quern Graei K6aixiov tliciiul. Quod eniui quis .seit,lioc$cituui et pulclirum. Et est 5«iip«(ris : nam ordo est, Persciltts ecastor. ut iu Hecyra : ' Per pol quam paucos rcperias merctrieibns fideles evenire amatoies :' ut sit, perquam paucos. Et'uatuscst Pampliilo:' ut Virgilius : ' Queni Dardanio Anclii- sae Alma Venus Pbrygii gcnuit Si- niocintis ad undam.' Donatus.
Scitus puer] Satis obstetrici est, adiiue ineertum aevi, et, ut ita dicam, a niatre sauguinoientum, non pul- clirum (quod ipsum nimium videretur cito) dicerc, sed scitum pronuntiat. Ideo subblanditur, ut operaa preliuni majus accipiat. Idem.
7 Dcos quccso ut sit superstes] Super- stes nuncsalvus : alias superstites sunt senes et anus : quia a^tate multis superstites jam delirant. Untie et suparslitiosi, qui deos timent nimis : quod signum est deliramenli. Idem.
Deos quicso, ut sit superstes] Recens nalis bene precandi formula. Farna- bius.
Quandoquidem ipse est] Quando et Cum interdum sunt conjunctiones causales : et quando pro quoniam, et pro quia intclligimus. Donatus.
Quandoquidem ipse] Transit a puero ad ipsnm Pampbilum. Idem.
9 Vel hoc quis non credat] 'Elpuvfla. est : Vel, mode est disjuncliva con- junctio, sed pro etiam posita : ut apud Virgilium : 'Vel Priamo miseranda manns.' Et, * Carmina vel crelo possunt deducere lunam.' Et bene, vel hoc : subaudias, exceptis illis quas reprehendit supra. Idem.
Abs te esse natum] Et ortum legitur, nt sit instructum, commentuni, et compositiini. Idem.
10 Non impcrabat coram] Coram, ad certas personas refertur. Palam ad omnes. Idem.
Non imperabat coram, Ifc] Mire sua placet sibi sagacitate Simo, quando suspcctans vera, falsis ultro decipi-
TERENTII ANDR. ACT. III. .SC. II.
1103
tur. Baclerus,
(ju id opus facto esset, puerperw'\ Esset impersonative cJicitur. Donufus.
Opus facto esset , puerpercci Dativiis casus est, iit sit, ipsi pueipeiee coram non imperabat, quid facto opus esset. Sic enim dicimiis, ' Quis vis tibi faci- ain f ' Idem.
Puerpcra] Omnis quje peperit, puerpera, irpuroToKos, quas primum. Et noil quod pueruni, sed quod filium pe- perit, puerpera dicta est. Et apud veteres puer puellus, puera puella. Id.
11 Illis quce sunt intiis] Aigumen- tum ex eo quod non taclum est, cum fieri potuerit: et ex eo quod factum est, cum fieri non oportuerit. Idem.
Intiis, clamnt de tia] Ut ex Horatii pracepto, Epist. ad Pisones : ' Nee tamen intns Digna geri, promes in scenain :' ad Glycerii invocationem, scena praecedenti, 'Juno Liicinafer opem ;' apponitur vox inlus in JM. plu- rimis : apud Plautum ' intus coiifici- unt negotiiim ' s<rpe, etnoster in ult. liiijusconi(i;diiv,'iiitus despond ebi tur, intus transi<{etur :' Ita et egredienti- bns moris erat, illos qui erant intus alloqui, si quid opus dicto aut facio esset. Farnabius.
Clamnt de rm] Mire clamat, quasi dicat, nialuit clamarc, qiiam sine la- bore intus imperare. Donittus.
\2 () Dave, itan contemnor ubs te, i(c.] Dcscribit cum afi'ectu et fif^iira coiitnmeliam, a sua et servi persona, facloque : f|Uod sine piidore fia-^itii aperte licruin conti-nuiere ac ludi- brio habere niliil vcreatur : irpuc-nKd Of Tois VfTToet firi oKvyupuv : 'nihil minus ciiim infcrioriinis convenit, qiiani siipcriorcs contemiiere,' ut Ari.stotclcH inqnit, cum irascciidi cansas exequiti'r. (Uhetor. ii.) lice- ckruK.
Ilanr contemnor alis te\ Hoc est ns- (pie adeonc ronleniiiorf vaidc con- temnor? Ttmnor aiitem (ir.vcnm cut, id est, cador ct rijicior,Trapa. rh t(h- yonai: nam vtterusifwio dicebaut sine
pra?positione. Donatus.
Ilane tandem kioneusi Indignatio est ad a^stiiiiationeni revocantis ejus dicia vel facta, a quo contemnitur quis. Idem.
Idoneus'\ Aptus et ei rei natus. Idem.
13 Tibi videor quern tarn aperte] Ex omnibus fere I. s. legend um est, tibi videor esse: aliter non staret octona- rius. Facrnus.
Aperte fallere] Ado 5t' eVos, etfallere, et aperte. Donatus.
14 Saltern accurate] Mire saltern : quod ponitur in desperatione reruni. Prime enim fuerat liortatus Davum, ut iKin conaretur fallere. Idem.
Saltern accurate] Zevyjxa. a snperi- ore, fallere incipius : autcerte cryXXijiJ/is fallere incipias. Idem.
Saltern accurate] Saltern accurate fallacias te intendisse oporluit. Far- nabius.
Certe si resciverim] Et utnim pro cum resciverim : aii quia stultum nie putas P Donatus.
1.5 Certe hercle nunc hie sc] Hoc ita dicitnr, ut audiat spectator, non ut Sinio. Idem.
Certe hercle, ^c] Aversus a sene ad spectatores, hiec, et voce snbmis- sa, uiide tacuisse videtiir seni quae- renti quid tacesl Farnabius,
Edixin' tibi] Hie illud reddit, ' Edi- co tibi lie temere facias.' Donatus.
Kdixin tibi"] Supra act. i. sc. 1. vs. 33. ' Sed dico tibi ne temere facias.' Backrus.
1') luterminidus sum] Pro niinatns sum. i'l.iiitus in Auliii. ' l^rajtfrea ti- bicinam, quie mihi interbibcre .snlu, si vino scateat, Corinthicnseni fon- tem et Pyrcnaum potest.' Donatus.
Num reridf.s] Veretur liber, metuit serviis : et dcest es: apta ellipsis irahccnti. Alibi, ' Non sinniltateni iiipain rcvercri r' Idem.
Quid relulit] Rctulit. profiiit, *rl interfuit : et jiroilucit re syllabam ; ct est Bcnsus : Sic contcmpsisti, quasi
1104
NOT/L VARIORUM IN
tibi non comminntiis sim. Tilcm.
IS Tcnco, nuid erref] Hoc dixit, noil ut Sin)o,setl iit sptctator niiiliat : lioc deniqne stiiex probat, dicens Davo,QMi<"""s' Idem.
Et quid egf> ngnm hitbeo] El (Hiid lespoiuieam scio. Idem.
Tcnco, quid errel quid ego again ha- 1>€o: quid taceal] Melius apud Dona- tiim : Teneo quid errct : et quid ngam hahco, &;c. Possit etiam Icgi, id qnod certtim pulo : FA quid ego agam hahco. Turn esset Pioceleiisinaticiis in qnar- ta sede, quid eg. ag. ha. ; id eniin in hoc metii genere licet. In qtiinta aiitein Anapaestus erit ; in quo nil uovi est. Fuber.
Teneo quid crret, quid ego again ha- heo: S. quid faces] O. 1. s. et Donatus, et quid again hahen. l-'aernus.
Teiico quid errct cl qttid agam habeo] Engrapliiii.s: ♦ Intellexit Davus, mu- lierum con^.iliu^l lioc fcneni suspi- caii ; quod iilas ad teirendas iiuptias videantur isla simiilare: idcirco vult comniodaie consensum, quo domino suo error augeatm.' Clare : Teneo quid errei, id est, jam inteiligo quid suspicetur, scilicet, meo et mulie- rum consilio partum siniulari, ad dis- turbandas nuptias : itaqtie liunc ejus errorem non uiinuam ant toUani, sed consensum conimodando aiigebo, sive responsionibus nieis efficiam, ut ma- gis confirmetur in aiiimo ejus ha-c suspicio, hie error : liuie externpora- li astutiw sua* applaudit, quid agam habeo. Haic dum secum Davus con- stituit, Sinio, f/Kid taces, inquit ? cur mihi non rcspondes ? turn Davus : quid crcdas? repettns verbuin Simo- nis,et pronuntiationo adjuvans ; dix- erat enim Simo : Credon' tibi hoc? Breclerus.
19 Quid credas] Propter quid, aut propter quam rem, ant (juo mo- do, aut propter quid. Donatu.i.
Quid crcdas] Repetit verbum ejus quod ait, Credon' : quare adjiivan- dum (ironnntiHlionc est. Idem,
Quasinon tibiri7tunliatii] Nnntiata. Compositiim pro siinpliri. Idem.
licnunciata sint] Nunciata. Ter, inquit Seal, in hac scena |)onit Te- rentius, renuuciare, pro aperte signi- ticare vcl nunciaro. Proprie enim renunciare est referrc, quid actum sit, aut vclit aliquis. Farnabius.
20 IHihin' quisquam] Favet sibi ho- nex in eo, quod se vult pcrspicaci- orem videri. Donatua.
S.Mihin quisquam? Da. eho,un tnte intellexti hoc assimulari. S. inrideor] Plerique libri scripti, inter quos anti- qui, habent assim7darier : et stabit octonarius, si mihin in unam sylla- bam contrahatur: item e/w,quod per synaioephen elidatur. Faernu3,
Eho ! an tiite] Eho mode interjec- tio est adniirantis, alias ad so vocan- tis, * Ehodum ad me.' Donatus.
Eho an iute intellexti, Sfc] Fr, Guy- etus legit : eho non tute, id est, annon. V. not. ejus. Sensus certe eo tendit, etianisi t6 an retineatur, Bceclerris.
Irrideor] Hoc earn vim habet, nt velit significare, sibi prorsus nihil de hac rennntiatuni esse. Idem.
21 Remintiutum'st. nam qui, ^c] Possis haec ilaaccipere: cum Siuio interrogassot, credon' tibi hoc; nunc prpcrisse hanc e Pamphilo? mininie scilicet sibi credibile hoc fieri signifi- cans, Davus arrepta occasione au- gend! erroris, quid credas, inquit, aut ex me requiras, cui hoc dudum nunti- atum hand dubie est, fore, ul partHS simuletur : cnmque senex ncgaret factum, id est, nihil sibi quirquani Iiac de re ex quotjuam cognilum per- tenderet, Davus astute in admiratio- nem compositus, qui posset f;eri, ait, nt tibi bffic incideret snspicio,si nemo aliquid renuntiasset ? unde senex: nihil debes mirari : qui f nim iucidis- flet haec suspicio ? quia te noram, et ad nuptias disturbandas omnia factu- ruui, satis sciebani: tuus ergo hie do- lus est ; tiia terhna, quicquid hie simulatiir. Hoc vultu gcstnqiie Da-
TERENTII ANDR. ACT. HI. SC. II.
1105
vus pernegat : ct ad illiul KufxiKhv delabitiir : non satis me pernosti eiiam, ({ualis sim Simo : quod cinn Simonem de fide et prolntate veilet intelligere, spectatores non poterant nou de cal- liditatc et veisiitia lioininis, hoc ipso tempore heriim decipientis accipere: unde facetiis Comicis origo. Haec paulo operosius: quia vidi, pleraque confundi hoc loco. Bceclerus.
Nam qui] Qui uude. Donatus.
Tibi incidit suspectio] O. 1. 8. etiam vetustissimi suspicio scriptum habent per c tantum : nee timenduni versui, antepenultima enini hujns vocis lon- {;a est. Martialis: ' Oblinitur mini- mae si qua est suspicio rimae.' Fa'er- uus.
22 Quasi tu dicas] Dicas, pro cre- das : non enim dicimus, nisi quod cre- dimus : ab eo quod sequitur, id quod praecedit : figura /ueToArjij/ij, a poste- rioribus ad prioia. Idem alibi, ' Au- dacter dicito.' Et alibi, ' Foeneralura istud beneficium pulchre tibi dices.' Id est, credes, scies, senties. Dona- tus.
23 Etiam quails'] £<{am pro adliuc : utVirgilius, ' Ida.'umqne etiam ciu- rus, etiam arma tenenlem.' Idem.
24 Ef;one te] Duobus istis prono- minibiis ostendit sc scncx scire om- nia. Idem.
Sed si quid narrare occcrpi] Occcepi melius, qiiam incepi dicitiir ab occi- pio : est enim occepi, quasi caput rci iiislitui. Idem.
2.> I-'ulsu] I'ote.st et (IpuviKius faUo pronuntiari : potest et fnlso luqucris dici : nt Sulliistins, ' Faho queritur de natura sua Imnianuni genus.' Kt vocalitulis causa bic dixit, ut stdulo, oplttlo, cerlu: rpiasi beduic, opiate, cerlc. Idem.
I'aisu] I'ruiiuntiutioliic tifxtiviiat/ in- dicarc debet. Mirum vero, si fallar ita de tc opinando, fallarias tiias ^u^'pcctandol scilicet miiii non satis causa- est, ciirccn^fam Ic niihi verba dare, (piotiens narrationcm occipis ! Ihlph.elVliT.Has. Ti
Guyetus adscripsit : j'ui/ ^rand tort! ah que cela est faux ! Bceclerus.
Falso] Irouice. Farnabius.
Nihiljam mutire audco] Ennius, Ncc dice, ncc facio. Unde ct mutos dici- mus. Quod Graeci (t)94yy((r6ai. Do- natus.
26 Neminem peperisse hie] Neminem dicendo, niajorem confirmationem fecit non solum Glycerium non pepe- risse, sed etiam neminem. Et hie dicendo, ostendit domum, Et est we- minem, nullum hominem. Et uota in fffiminino geuere etiam neminem posi- tum. Idem.
Neminem peperisse hie] Neminem in foeminino liic usurpari vides. Far- nabius.
27 Mox deferent puerum] Quasi di- cat, nobis. Donatus.
28 Id ego jam nunc tibi renuntio] Fingit se prodere, quod ipse faclurus est : ut non credat stnex ab eo fieri, quod praedixerit fore. Idem,
Id ego jam nunc tibi renuntio here fu- turum] Re syllaba, apud veleres in- terduni abundat : ut niodo renuntio, pro niintio, et Cicero, ' iienuntiatur niilii.' Idem.
Renuntio] Quasi secretiim consili- um: ut supra Renuntiatum est. Idem.
29 Ne tu hoc posterius dicas] O. I. s. quotquot sunt, habent ne tu hoc mi- hi posterius dicas : mihi autem non uti- que Davo intclligendinii est, scd ea vox ex consuetudinc sermouis estad- dita : ut in Pliormionc, ' Qui mihi ubi ad uxorcs veulum est, tum fiunt ge- nts :' versus eel trochaicus ut ceteri, sed hypercatalecticus. Fai-rnwi.
Uavi factum consilio aal dolm] (^oni- niodiiis, et magis cinn invidia dixit, Duvi, quam si mco dixi.sset : ut Vir- giiius : cum Turnus inrusaretur, dix- it, ' Nulla mora in Turnu.' Dona- tus.
Ne tu hoc mihi posterius dicas, Davi
factum consilio ac dolis] Hunc vcrsum,
(pii est octonarius lambicus j)crrcc-
tcij, ct qui tamen satis impeditus est,
rtnt. i A
1105
Nor.K VARIORUM IN
sic nietiri (iflicimis : ^i t' li<ic\milii ]w\slriu' di\ca<t Dti\vi fu\ctum con \sili' ac I dolis. I loc :ul ca rcfoieiulnm qua? iiit'eriiis pui>itii sunt in tructati- uncnla dc inetiis. Faher.
30 Pinrsus a me] Prorsus, quasi porro versus : quod Gi'ivci fxaKpaf di- cunt. Dtniatus.
Prorsus a vie] Quidam prorsus, pro quare i)Osituni pntant. Ego pro co quod est ouuiino. Sunt qui conjunc- tioncni velint esse. Idem.
Prorsus n vie ophiionevi hanc Ixuonego esse avwtam volo] In 1. s. etiani anti- quis nielior collocalio et elogantior conipositio est ; esse ego amvtam volo, stabit autcm trocliaicus, si tuam una sit syllaba, qwx per synal(Cj)liani ab- jicialur. Pu'cnius.
Opi7imievi hanc tumii] Ilanc tunvi, cum taniio dixit, hoc cst,niniis moies- tau), uimis suspicacem, niniis accu- sal riceni. Sic dixit Ikihc Uuim, nt Hie de apibus, Vere swi. Et, ' Solein(|ue suuin, sua sydera norunt.' Et in A- delphis, 'Jam vero oniitte Uemea tuam istam iracundiam.' Donutus.
31 Ainiiei, et credii] Locus commu- nis, an laniiu credendum sit. Et bene subjunxit, credo, non enim audisse, statim credere est. Idivi.
Mulla concurrimt simul] Restat e- nim, ut luultis concurrentibiis sigiiis, una conjcctura contletnr. Idem.
Mulla concurrimt simul, Ice.] ' Ex inultis conctirrcntibus signis conjec- turam constat : et a summo ad imum, et ex factis et dictis, et ex rebus at- que personis siimit argumenta :' ita Doiiatus tI iyKaTaTKiuuv hujiis loci notat : opus enim erat argunientis ad iustruendum doUiin, ct decipicndunt seuem : qui conjccluram hanc nunc/u- cio, id est, quare, (iiiibiis rejjus : vs. 33. invenlum eslfalsum sc. ut tn, Simo, credis, ejus enim errore utitiir IJavus vs. 3.0. el pueruvi ut ad/errei simul. (ialius interpresad obstctricein retti- lit : tsimplicius videtur, ad ancillam referre : ' ut pucrum simul utieiii tu-
rarct Mysis, (puT! oiistotricem arcor- situm inissa crat :' liacc Davns ad Si- nionem : infra act. iv. sc. 4. ad Clire- mctem alia techna suppositioneni partus viilt argucre, quasi vidisset ipse pridic aliquid dcferri in domuni CJlycerii. Baclerus.
Mulla concurnint simul] Adverte quani sorio et sobric laboret Davns a se suspicionem omncm amovere, quam doctis dolis, teclmisquc artifi- ciose consutis seni os oblinat. Ex rebus ante Simoni notis ant suspec- tis : (liabuisse Pampli. pro nxorc banc pcregrinam, gravidam ex co dictani, Mysidem missam acccrsituni obstetricem, Glycerium pcperisse :) qujE omnia cum simulata ct falsa esse insimulet, conjecturam ctiam facit habere cos in animo puenim suppo- sititium deferre ante senis ostium ad disturbandas nnptias, quas apparari audicrant. Farnabius.
32 Jam primum hac se e Pamphilo gravidum dixit esse : inventmn est J'al- suvi] Secundum quod credit senex. Et a summo ad imum, et ex factis, et ex dictis, ct ex rebus atquc personis sumit argnnipnta. Donatus.
33 Posl<juum videt nupliasdomi appa- rari] Eieganter oinisit, in cujnsdomo. Donutus,
34 3Iissa'st ancilla illico] Quod Gra-ti dicunt avrdOtv (v4p.<p6r). Nam loci significatio est, etiam brevitatcm temporis notans. Idem.
35 Puerum id adferret] Infra art. IV. sc. 5. ' Quemne ego heri vidi ad- ferri vcsperi i" Farnabius.
3G Hoc nisi fit, nihil moventur nup- lia] Inepte expiicant, qui dicunt, id est, nonjiromovenlur. Sensusest: Nisi hoc fit, (piod dixi futurum, sc. ut puerum su|)positiim videas ostentari, niliil erit, (piod niovebit, id est, per- turbabit, diffcret, irritas reddet has nnptias. Bene Galliis Scholiastcs in tertio excmpl. edit. Antesignani: Tenez pour assure, que si les noces nt sont IroubUes pur ce mxtycn, qu' dies ne
TERENTII ANDR. ACT. III. SC. II.
1107
le seronl point par aucun autre. Boecl.
Nihil moventur nHi>tia:'\ Non peitnr- hantur niiptiiE. liluvaUur, diflenui- tur. Donalus,
Nil moventur nupticc] Non pertur- bari posse nuptias credunt. Farna- bius.
Quid ais cum intellexeras id consilii capere] Quaqna se verleret Daviis, obvium iufestiimqiie invenit seneni; et taraen ita versiite it obviain, ut cliam comprehen^us elabatur. Do- natus.
Quid ais? cum intellexeras] Dimeter trechaicus cata'.ecticus. Fa'ernus.
37 Cur non dixti extemplo Pamphilo] CalpjE conviucit eiini, quod revelaii- da reticuisset. Donatus : ' Qtiaqua se,' &c. Baclerus.
38 Quis i^tur eum ub ilia abstraxit] Non frigide intiilit, dixisse se : scd Cum magna asseveratione: eta6s<ra.rii proprie, ut supra, ' Me a Glycerio niiserum abatraiiatr' et, ' Divellimur inde Ipliituset Pelias meciuii. 'Dona^
Quis igitur eum] Hoc sic audien- dum est, quasi dicat, Dixi. Idem.
39 Miscre hanc] Misere, valde, ni- mis. Idem.
Nunc sibi uxorem expetit'\ Oratorie, pro eo quod est, uon recusat, expetit. Idem.
40 Id mihi da negotii] De projec- tione pneri pro foribus. Idem.
Id mihi da negotii] Ut caveatur ab appositione pueri ante ostium. Idem.
Id mihi da negotii] Ut tilium tuum in officio et boncsto nuptiarum pro- posito retincam ; atque omnia barum consiba et macliinas intcrvortam. Farnabius.
Tu tamen idem] Idem abundat. Apud vetcrcs, Tamtnidem, integrum f'uit : nnde apud no«, tandem, el tamen natum est : sic et idem et eorundem dic-tiim. Donatui.
Tu tamen idem ] Tamen idem, aut pro tamen positum est, aut proiandt-ni : nt sit, 7k tandem has nuptial pergc facere ita ut facts. Idem.
41 Et id spero udjuturos deos] lu an- tiquis libris est, adjuluros: in recen- tibus babent adjulores. P'aernus.
Et id spero adjuturos deos] Quam ex Mss. quibusdam adducit lectionem Rivius et id spero adjutores dcos,neqv\G placet. Farriabius.
42 Quud parato opus est] Diserte et Latine dixit. Quod parato opus est. Donatus,
43 Non impulit me, hac nunc omnino ut crederem] Non impulit, non persua- sit, non perfecit, ut crederem Gly- cerium peperisse. Et cum dixit om- nino, ostendit quaedam se credidisse, in quibusdam jam esse circumven- tuni. Mire autem cautum capi in- ducit seneni, ut crederet, quod Gly- cerium non peperisset. Idem.
44 QucB dixit sint vera oinnia] Quas postea dixit Davus. Et bene omnia: ut appareat scnem niulta credere vera esse, quae Davus dixit. Idem.
45 Multo maximum] Multo etiam comparativis autiqui adjunxeruut. Idem,
46 Quod mihi pollicitus est] Pollici' tatio, multarum reruni promissio. Idem.
47 Gnato uxorem] Subanditur, ul det. Idem.
48 Quid alias] Pro cur alias, alio tempore. Idem.
Quid alias malim, 8fc.] V. Cbresto- matli. in alias, liccclerus.
51 Atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam] Numerus et sensus pulchre constat boc raodo : utique cnim, per boc pronomen, ipsum, in- telligimus Cbremetem : quem jam Si- mo convenirc vellc se dixit: nee ab CO q!ii secum loquitur, exigi debet, nt omnia voce exprimat ; scd aliquid tacito sensui suo relinquat. Donatus tamen videtur addcre Clircmeni, in fine bnjns versus: qua; dictio et in nliquilius libris Tcrcntii est: mihi tauH'n magis probanlur exomplaria, qua; earn non lialirnt. /■'a'irnus.
In ipso tempon] In ipsa u|iportuni-
1108
NOT/E VARIORUM IN
tat'', ill ipso aificiilo. Domittts.
Lccum ipsum obviam Chrcinelcm] Continiio muliivit decrmatloiicin : lit, Jubio Chrniictcm. Idem.
Chtcmem] Optimo constat niniu'ius et sensus absipic foret ullinius liic pes Chremcm, i|ui a Donate vidttur ailditus: qtiain tamen voceni non ajiiioscunt plurlmi Mss. et cxenipla- ria. Farmibius.
ScENA HI. lanibici sunt seiiarii et octouarii acatalectici, cum diinetro : vs. 1. ex Mss. nostris uniis : Jubeo Chrem. C. o ie ips. quccrebam Simo. Sy. Et ego tc, ifc. vs. 2. idem : aliquot me adierunt, ex te uudilnm qui uicbant jiliam mcam hodie ntibcre iito gn. vs. 3. duo: tun': umis, tu. vs. 4. onines : (ju- sculta pauc'is: rb ego et quod iinus omittit. Vide Guyeti not. vs. 0. oiii- ues : per ego tc dcos oro. vs. 7. iinus : qua inccpla a parvuUs. vs. 10. omnes : ul pro tUi. vs. 12. iiniis : quasi te hoc orando impctrare a me oporteat. vs. 14. duo : si in re est utr. v. f. accersiri jube. vs. 23. umis : reintegratio. vs. 27. omnes : reducant. vs. 30. duo : deinde fac. vs. 31. unus : tibi hoc ila videtur: alter ita tibi videtur. vs. 36. unus: disscnsio. vs. 48. omnes: atque eccum. Bruclerus.
Jubeo Chremeleiri] IIccc congressio duorum scnum ud tale periculum adi- git fabulani, ut id non tideatur con- silio, scd crentu posse vitari, cventus est Critonis prasentia ; nam nunc ex falsis fitnt vires nuplicc, Donatus.
I Jubeo Chremctem'] Firnie aliquid jiiberc, velle est. Jubeo ergo, volo, et deest, salvere: quod exprimitur ab alterius personac interveutii, ut Vir- giliu.«, ' Kcddique viro promissa ju- liebat.' VX utraKrivTiKws : quia qui dicit salve, jubet. Volumus enim aiiinio: jul)cnius vcrbi*. Idem-
Juleo Chremetcm} Duorum scnum conpressu et consensu in id discriinen adieitnr fabula, ut non videatur con- «ilio aut arte vitari posse. Importu- nilate Simonis exoratur ndtis CLre-
nics, versutia Davi vacillat penc in- tcritiua. Furjinbius.
Jubeo Chremetcm] So. Salverc. Idem.
()! ti' ipsum quccrcbttm] Placabilis ct Icuis amicus per totani fabulam indiiciiur Chromes, ut cof^nilioni ad ultininni interesse j)ossit. Donntus.
Oplatu advenis] Oplalo, adverbium est : lit Virgilius, ' Ac velut optato ventis.' Idem.
2 Aliquot me adiere'\ Aliquot, hoc est nee raulti, nee pauci. Adiere, non accesserunt : quia aditus arduus diffi- cilisque est. Ergo adiere, quasi im- portune, et interpellantes adierunt. Sic alibi, ' Byrria quid tibi videtur P adcon' ad eum ?' Idem.
Ex tc auditum] Ut est, De Davo modo audivi. Idem.
Ex te auditum'] Ergo non rumor, sed Veritas. Idem.
3 /(/ viso] Ob id viso : deest te: ut vi.so, ad videndnm venio. Idem.
Tune, an illi ijismiianll Tu insanis, si dixisti : illi insaniunt, si non au- dita referunt. Idem.
Tune, an illi insaniant] In antiquis libris est, tun an illi in. I'aernus.
Tune, an illi insaniant] Tu, si dixisti, illi, si non audita referunt. Farnabius.
4 AuscuUa pauca'} Alii leg. ' Au- sculta paucis.' Idem.
Paucin] Et paucis, et pauca legitur. Donatus.
Et quid ego te velim'] A docilitate. Idem.
6 Per te deos oro] Ordo est, te per deos oro, ut Virgil. ' Per ego te has lachrymas.' Idem.
Per ego te deos oro] Pronomen ego, non fere est in antiquis libris: nee ponitur a Donato : qua dictione sub- lata bene procedit senarius, alias impcditus, nisi quis ex per r elidat. FaiJrnus.
Per te deos oro et nostr. amic] Imi- tatiir Horat. Satyr, ii. 4. * Hocte Cati per amicitiam divosque rogatus, Ducere me auditum perges quocun- que memento.' Backrm,
TERENTII ANDR, ACT. HI. SC. III.
J 109
Pin- te deos oro, Sfc] Obtestatio valida, per divina atqiie hiimana, per ca qiiaj sunt cliaiissima, amicitiain aiitiqiiam, liberos, eoriuiiqiie saliitem ex deplorata sartain tectam. Farna- hius.
Et nostram amicitiam ChremesJ Le- gitur et Chrvme. Donatus.
7 QiKC incepla a panus, cum atata adcrevit simuQ Mire autein, incepla a parcis cum (elate, lit ostendat, noii niiper coitani amicitiam, sed anti- quam, lit, ' Veterem Auchisen ai^no- vit aiiiicum.' Idem alibi, ' Nequc eniin noviis iste Dianae Veiiit amor.' Donatus.
Adcrevit] Ut supra, Adcurate. Ad pra;po!>itioue utitiir tamiliariter. fd.
Adcrecit] Hinc'N'irgiliiis, ' Crescent ilia;, crescetis amores.' Idem.
8 Et gnatum meum] Ineptum est sic adjurarc aliquem, ' Per saluteni filii mei, ut facias id (juod te rogo.' Sed huie etiani subjungit : cujus tibi, i)c. Idem.
El gnatum meum'] Vidit Donatus, ineptum fore si quis ita obtestetur alterum, per aalutcm filii mei, ut fncius id quod te rogo: itaquc subjuiigi ait, cujus tibi poled. Isy. Sed nimiruin oratorio, cum gnulam Chremctis uni- cnm appellasset, filium »uum conjun- ^it, lion tantuni ut sponsnm oliiu propter virtutes ultro ei destiiiatmn, sed nunc ut servandum hoc matrinio- nio per benifinitatein Ciirenietis, qiuu liic oinnino atteudcnda est: ad euni enim loquitur Siino, (pii non passurus csset, aniici filiiun coriumpi. Bacle- rus.
y ('ujun tibi iinleslas summa servandi ilatur] In tua est incpiil |>olestate, et tuus est: Ir.L'C ergo obtestntiu dicilur, cum per cas res adjuramus ali(|iieni, do (piibus agitnr causa. Ut, ' Iliaci cineres, rt flamma estrcma nicoriiui.' Idem alibi, * Per evcrsa; gcnilor luruaiitia 'I'roja: l!\ci(lia, obteslor.' DonaluH.
10 I 'I nuplia- fucrani fiiliiru-, fnvil]
iJreviter et Latine. Et hoc genus compositionis veleres non mutabant. Idem.
Xe me olisecr(i] Pro, ne obsecres. * TO) e\T]UiCfxON MllAiNANEK EMN- MAcOU. [t'urtasse a vero non abest, si legatw, t^ kWi\VL(Tp.(p' MtJ A-iTciveue, /ut) iidxov.) Idem.
11 Ne me obsecra] Vox plena cha- ritatis et officii, vcnini sub hac condi- tione, si quod petitur justuiu sit ct ex aM|uo utile utrique. Farnabius.
12 Quasi hoc te orando a me impe- trure oporteut] Hicc plena vox est et charitatis et officii : quod enim ami- cus ab amico [)etit, justum esse de- bet, nee pro eo quod non est justum supplicare oportet. Donatus,
13 Aliuui esse censes iiunc me ulque ulim, cum dubam] Non personae, sed rei conditio est commutata. Idem.
f}lim, cum dabam} Non dicimus, cum durem. Virgilius, ' Tuni decuit, cum sceptradabas. En dextra (ides- que.' Et nota olim pro nuper. Idem.
14 Si in rem est utrique] To; ^(xniptp Tv\\uyi<Tixf prave proposuit, ut rccte rcplicaret. Hie syllogismus negati- vus dicitur: nam in secnndo A^ju/xar* ncgat fjuod prius dixit. Idem.
Si in rem est utrique] Ab utili argu- mcntum. Uterque duobus constat, lienc utrique, mihi et tibi : non, alteri utile, alteri inutile. Idem.
Si in rem est utrique] Ita antiqui libii ut in vulgata: iionnulU vero, ct cum iis Donatus, in re: sane et apnd nurtores, ubi in impressis est in rem, fire reperias in scriptis, in re. Facir- nus.
15 Sed si ex ea re] Id est, nuptia- rum : mutavit nuuicrum, ex plurali hingularcm, Fiant, ct Ex en re. Doua-
tllS.
IG Vtriquc, id oro te in commune ut consxdas] (). I. ». id te oro liabent : id le oro autetn non fiet synaUepha : quod vero sequitur, Donatus legit, in commune cousule : cpuid parvi rcfert uti'j niodo dicatur. Fiumus,
1110
NOTiC VARIORUM IN
In comnmne conaule] Id est, ex le- qiiali provide. Donatus.
17 Quiisi ilia ttia sit, PdmphJlique ego sini pata] Nota snavissiniam va- rietatcin : noii dicit, quasi tiia sit, et ille mens. Llcm.
18 Itiio ita volo] Quia utile est, quia iu rem est. Idem.
Itaque postulo'] Itnque, modo duae partes orationis sunt : ut in Hecyra, * Itaque nos una inter nos setatem agere liceat.' Idem.
19 Neqiie postitlcm'] Quia ' postulo ' praitulit. Idem.
20 IrcB sunt inter Glyceritim et gna- turn] Hoc laito vultu pronuntiat Si- mo : et hoc a possibili est : loquitur enim apud eum, ex quo audiverat, Pamphilum pro nxorc liabere lianc peregrinani. Idem.
Audio^ Elpwvela, Idem. Audio, Sfc] Cliremes de voluntate officiosa satis testatus erat : sed hu- nianitateni suani fraudi sibi esse non vuit: itaque, cum Sinio instaret, ad- inirabundus, quid est, inquit ? sc. quod tu mibi ad suadendam rem tani peri- culosam alferre novum possis ? et mox : auilio; ironice : /aiwte; adiuic clarius : et cum sententia eodem tendente : quid amantium irtis niibi niemoras, quje amoris integratio est ? Iterum : ' tibi ita boc vidctur, at ego,' &:c. denique ' isfuc periculiim in fdia fieri grave est :' quam senten- tiam usque ad proverbii auctorita- Icm Donatus cvciiit : quas omnia in- duxit I'oiita, ne Cbrcmes imprudcn- tia potius, quam bonitate et oi)se- (juio, Simonis pctitioni veniam de- dissc ad extrenium viderctur. liwclc- rus.
Audio^ Negligenter dictum. /Vn- nubius.
21 Fabidal Et liie paulo sapicntior induritur, et minus obnoxius dolis. Donatus.
'■Z'i. Profecto iic e«<] Pro/icto, confir- maiio est. Idem.
2u Arimnlium ira amoris intcgratin
t's<] Sententia -yvwjiwK);, in qua a spe- cie rcceditur, et iu omnes aliquid dicitur : trapoi^ia. est aiitcni, sine nuc- tore sententia. Idem.
Amantium irce amor in] Expressit Tcrentius illud Mcnandri. 'Opyi] (l^iKowuv oXlyov Iffxia XP^^""- Atque liujusinodi dissidiola, qua* nonnun- quam incidunt inter aniicos, modo absit amaritudo, quasi renovant ami- citiam, excusso diuturnan consuetu- dinis tanlio. Quod eleganter indicat niimus ille, ni fallor, Publianus. ' Discordia fit charior concordia.' Erasmus. Plautus item in Amphi- tryone, act. ni. sc. 2. ' IrsE interve- niunt, rcdeunt rursum in gratiam : verum irae si quae eveniunt hujusmo- di, inter eos rursum si reventura in gratiam est, bis tanto amici sunt in- ter se, quam prius.' Agatbonisresp. de suis cum Pausania dissidiis lege apud iElian. ii. Var. Hist. Farnabius. Integratio'] Instauratio. Donatus. Amoris reintegratio cst'\ Antiqui li- bri, et aliquot alii, et Donatus liabeut integratio. Faernus.
24 Id te orn] Deest oh id: ut Vir- gilius : ' Quod te per superos oro.' Donatus.
Ante eamus, 8fc. Uxorem demus'] ijdiKws, inquit Donatus : ad amicum scilicet virum tam bumanum, fami- liaritaiis et fiduciae erat, ita loqui tanquam de communi negotio. Bw- clerus.
20 Priusquam harum'] Invidiosiiis, harum, qnum una sit: sic Eunucbo, ' Non perpcti meretricum couluine- lias.' Donatus.
27 licducant animuni] lidem anti- qui libri reducunt. Faiirnus.
Animum agrotum ad miser icordiam] Hoc ut supra, Ipsum animum wgrolum ad ditiriorem partem npplicat. Dona- tus.
2« Uxorem demus] 'HBikus : ut in
Heantontim. ' Quo modo minimo pe-
riculo id demus adolfscentulo.' Idem.
20 J^t conjugio liberali devictum] An-
TERENTII ANDR. ACT. III. SC. IV
nil
tiqua lectio devinctum. Fai'rniis.
30 D thine facile] Aliquot libii, in- ter qiios Vaticamis, Dein. Idem,
31 Tibi ita videtur] 'fibi ila hoc ti- defur est ia o. I. s. Idem.
32 Neqiie ilium hanc perpetuv] 'A/x- (pi^oXlav de industria posuit, aut utruniqiie signifiiat. Donalus.
33 Aisi periculumfeceris] Pciiculum, tentainenttiin. ('icero, ' Tiite melius peiiculum feceris.' Idem Terentiu.s, ' Fac periculum in liteiis.' Idem.
34 At istuc periculum in filia fieri, grave est] Meniorabile dictum, et id quod merito in proverbium cesserit. Idem.
At istuc periculum in filia fieri grate est] Ita ut posiiimus ordinandiis est Lie versus ex 1. s. eliditur autem s, ex istuc : ut at -dstuc, sit anapxstus. Faemus.
30 Quod Di pmldbeant] Tlapeydiffis per fv(^fj.iafj.6v. Donatus.
Discessio] Divortium quod vel adul- terii vel veneficii causa priniuni per- mittebatur apud Rom. mox etiam sterilitatis, a. u. uxxiii. Sp. Car- vilius primus divortium cum iixore fecit. Repiidii formula erat, Condi- iione lua non utor : Divortii : Res tuas tibi habeto, vel Res tuas tibi ugi- ti), tandem levioribus de caiisis fac- tum est, unde a Simone incommodi- tns tantum et discessiu dicitur. Farna- bius.
37 At si corrigilur] Alter est syllo- gismu5 per contraria A^/u/xuTa, etipse negativus. Donutus.
ZH Frincipio, amico fitium] Frinci- pio, nee intulit, *tcu«(/o. Uoiiatns.
Amico filium] Ab lionestu, Amico fiiium. Idem.
HeUitueris, et filia invcnics virum] Krgo ai'UKijf^ooOoi' duplex. Idem.
40 Quid istic] Concedenli!., et vfl- uli victi vcrbuni : tanqiiamsi dicciet, quid! et aburidul i.i^Mc. \'el putius, quid inluc, bignificat liomiiicm de iocu ac de bcnteiitia decederc : ut c con- traiiu, pcTslare ac rcaislcrc dicitur,
qui aliquid negat. Idem.
Quiil istuc? si istuc unimum induxti esse utile] Ex libris auticiuis, et Do- nate, lego quid istic? deinde in iisdeui libris et omnibus aliis sequitur, 5* ita istuc. Faiirnus.
Si istuc animum induxti] Legitur et animum induxisti: scd illud plenum est : hoc per/ueTaTrAocr/ioi) cruyKoirriu di- minuitur. Donatus.
41 Nolo tibi ullum, ifc] Per me non stabit, quin commodo fruaris omni ex auinii tiii sententia : babes me ad omnia officia promptum et paratum. Farnabius.
44 Ipsus mihi Davus dixit] Com- mendatio testis : ut, ' In foro niodo de Davo audivi.' Ergo ipsus, quasi qui maxime sciat. Donatus.
47 Tute adeo] TlapfAKerai adeo mo- do, etabundat: ut Virgilius, 'Tuque adeo, quem mox qux sint babitura deorum Concilia, incertum.' Idem.
Tute adeo jam ejus audies verba] In libro scripto inveni ita ut sequitur collocatuni, qua collocatione et Ro- bertus Steplianus impressit, Tute adeo jam ejus verba audies : ita versus aliter impeditus procedet, et qui- dcni cum iambo in quarta .sede, si tanien vox ejus monosyllaba fiat. I'a'ernus.
48 Atque eccvm] Eccum, quasi ecce cum. Veteres dixerunt, cecum, ec- cujus, elluni ; quod apertius siguificat ecce ilium, et obscurius ellum. Dona- tus.
iSVd eccum video ipsum forus] (). I. s. et Donatus, atque cecum. Faijruus.
StENA IV. lambici sunt tetraiuetri acatalectici : an et catalect. et hj per- catal. niisceantur, v. Faer. Antesig- nan. Fabric. Glarcan. dimeter uniis. vs. 2. rh uxor trcs nostri I\Iss. Iiabunt. vs. .'». duo : ei;one istue facercm ? vs. 0. pro, '/"i(i i* omnes : quid ist I vs. 7. duo : co^'no«(i : ct ante, uihib : jam tibi fid. vs. 10. onus: Fgo nunquam istuc quiri iut<lligere: «liio : nunquam isluc quivi inlrlligcrc. vs. 13. onincs : gnatavi
1112
NOT,^ VARIORUM IN
gnato ut (kt urn. vs. M. tlno : uptume inquum factum at. vs. 22. nnns pro jam, ita perturl). omnia, vs. 25. onirics ; hem astutia. vs. 27. uniis : tit'nuim csset ali<iHid mihi, ipto mepiacip. darcm. Per- son;!; Iniic sccnic \irascribiintiir : DuiHs, Simo, Chrcmes ; ex quo Typo- graplii en ore factus est Cliarinus.
Falsum est antcm omnino, quod in Douati commentario ad inifmni liii- jus sc. inseritiir : 'Locus est,' tS:c. Nulla adiuic TrapaKfxij Tijs «irtTO(r«a)r eogitari potest hoc loco : res ipsa loquitur. Baclcrus.
Davm] Davus ut rcctc scrHiatur, Davos scribemliim est : quia nulla litera voculis geminata vnam facit syUiiba>n_ Scd quia amhiauitas vitanda est uomi- valivi sitigidaris et accusativi pluralis, necessario pro hue rc^ula dif!:amma iiti- mur, DaFus, serFus, Fulgus, curFus. Donatus.
1 Adtciham] Locus est, in quo jam ad discrimcn niali jwrducta comadia, in meliorem partem jam incipit inciuiare. Idem.
Ad te ibam] Resciscit Davus con- silia sua omnia in conlrarium esse versa : uude apud scncs licet bene dissimulct, sese tanicn pcr<litus atque (lesperabundus damnat. Farnabius.
Adccsperascit] Noctu uxor duccba- tur doniuni. Idem.
3 Ego dudum nonniliil terilus sum Dave abs te] Semper gravis inceptio orationis, qua; exordium sumit a pro- nomine ego : ut, ' Ego te qudD plurima fando ' et, ' Ego postquam te cmi a parvulo.' Donatus.
Ego dudum] Adverbia tcmporis ant certa sunt, ut iiodie, eras; aut incerta, ut dudum, nuper. Itaquc incertis certum additur tcnipus : ut jam dudum, nunc nuper. Idem.
Nonnihil veritus sum Dave ahs te] Breviter, pro veritus ne quid abs te fieret : sic "t supra, ' Heu metui a Cliryside.* Et Cicero, ' Quod prc- ratus sum a diis immortalibus :' pro CO quod est, quae a dii? pctii, prcca-
tus eos. Idem.
13. Ad te ibam. S. quidnam est ? D. Cvr uxor nan accersitnr? jam, adresper- ascit. S. audin tu illutn ? Ego dudum nvnnihil veritus sum Dave abs te, ne faceres idem] Donatum super iioc loco consideranti apertissime liquet le- gisse euin sine illis verbis, ne faceres idem: sic enim ait, Nonnihil veritus sum Dave ahs te. Breviter, pro veritus ne quid abs te fieret; sicut supra, ' Ei metui a Cliryside :' liaec Donatus : sed verbis illis deinptis quoniodo versus ordiuari possint, uescio : (juare queniadmodiini in im- prt'ssis est, relinquenius; ita ut lie- niisticliiuni compleat imperfectuni versum priecedentis sccnae : ut sit tetrameter catalecticus : qui vero sequitur liypercatalecticus, et qui l)ost liunc est acatalecticus, omnes iainbici. Faernus.
1 Quod volgus sertorum solet] Totura cum extenuatione protnlit, tanquam qui satisfactiim voluerit Davo, ob coniprobataui fidem ejus. Donatus.
Volgus servoruvi] Servi plerique omues, astuti, versuti, ad fraudan- duni hcrum callidi, ad coniminiscen- das fraudes et fallacias iugeuiosi : oderunt enim quos nietuunt, neque enim amori bene convenit cum ti- more ; unde proverbium illud citat Seneca Epist. 47. ' Totideni esse liostes, (juot servos. Non liabenius iilos liostcs, sed facimus,' &C. Farna- bius.
.5 Ego istuc facerem] Onines fere 1. s. habent egon : ita etiam melius procedit octonarius. Faernus.
7 Nam propemodum haheo jam tibi fidem] Uidicula dilatio ejus rei, quaj jam dudum nota est auditori. Dona- tus.
Nam propemodum hubeo jam] Hoc est, prope r/wdum : cujus accusativus est a modus. Idem.
Nam propemodum haheo tibi jam fidem . Tandem agnnsti qui stem] Duas has vocula8transpone,sic :jam /iij, idque
TERENTII AXDR. ACT, III. SC. IV.
111^
propter metnim. Si minusfacies, in tine pro, agnusti, legendiim ; cognosti, 111 et in nonnullis editionibus legitur. Sed alitid est, agnoseere, aliud, c>g- nmccre. Id iisus el ratio ostendunt, persuadent. Fabei:
Habeo jam Jidem] Dictionera tibi, quae interciderat, ex fide o. 1. s. resti- tae hoc modo, habeo tibi jam fidem. Faernus.
S Sed ea gratia] Gratia, pro causa posiiit, nove. Dunatus,
9 Sic est res] Quod Graici dicuut, ouTwi «x*'' Idem.
Sic est res] Anliqui lihri et aliqui alii, et Donatiis, sic res est. Faernus.
10 Vide! nunquam istuc quivi ego int.] Arte poetae factum c.st,utla3te- tiir nunc Davus, et velal in sinu uau- deal, quo magis ex comniutatione leruDi inopinata moxdoleat: 'Hem numuatn perimus?' i>:c. ad specta- tores sc. sicut et vs. 13. ijiiidnam aw dio : et occidi ; quod tanien obscure exaudiit Simo ; et postea : 'Ego vero solus!' nam et hoc secum ad spectatores conversus dolenter dicit. liceclerus.
Nunquam quid ego istuc intelligere] O. I. s. ita collocant hajc verba : Numquam istuc quivi rgo intelligere: niimero et compositione nicliore. /•'aerfttts.
Callidum] 'Versutos appello, quo- rum celeriler mens versatur : calli- dos autcm, quorum tanquam uianus fi|)crc,sic animus usu calluit.* Cic. in. do Natura Deoium. Farnabius.
1 1 Ut hinc te jmsi inlruirc] (). I. s. introire jussi. Fai-rnus.
12 Iliin, numnam jicriimus] Antiqui iibri, et Donatus, yierimuj ; more Te- rentii: qui hoc verbiim in pra;terito per unum i scribcbat, teste Probo. Idem.
Hem, ^c] Hxc avcrsus, ct apud 9C. ['arnabiuH.
Sumnam] Nam Tta^iKKiTox, ut in qnimam. Donatiis.
Surrii qua lu iludum narratli inihi]
Post narro, adde pronomon huic, quod in omnibus est 1. s. Faernus.
13 Quidnam audio] Legitur et au- diam. INIenander enim sic ait, t/ 017 iror' aKoviTd) ; Do7}<ttiis.
Occidi: optime] Bene usiis est Trapo- fioicf, occidi et optime, ut similitudine faileret audientcm. Idem.
Occidi optime] H*c ita conjungun- tur in commentario Donati, cum iwiKpiaei : 'Bene usus est,' &c. Nee irap6iJ.oiov est occidi et optime; et ma- nit'estuui errorem miror qui tarn diu toleraverint edilores. Anuotavit ha?c verba, quisquis est, non ad occidi et optime, sed ad, oro vixque id exoru . non opus est verbis in re manifesta : nisi quod de animadversionibus Do- nati passim viliatis, suppletis, infec- tisque sa"pe nioneri possumus. Ba- clerus.
Optume] Uapofioiop, occidi, optime, ut similitudine soni faileret audien- les. Farnabius.
14 Per hunc] Chremetem scilicet. Donatus.
Nunc per hunc nulla est mora] Id est, Chremetem, SeiicnKSis, ut \s. 11. op- portune hie Jit mihi obviam : de eodem. Bceclerus.
15 Ibo : at que hue reyiuntio] A'aric, ibo et renuntio. Donatus.
IG Nunc te oro, Dave] Te, id est, per quem stat summa negotii. Et modo magis vcre rogat, (piam tunc cum ait, ' Dehinc postulo, sive <t- (|uum est, te oro, Dave :' ibi enim iracundia latet, cum dixit, 'Sive ajquum est.' Idem.
Fffecisli has nuptias] Non fecisti : est oniui fffieere, perficere faciendo. Va bene has: quarum causa laboro. Idem.
17 Ego vcro solus] Aiivoia. Et hoc ad increpalioncm dicit, non ad con- firmationem. Idem.
Solus] Id est, cui non assenticbat I'auipliilus. Idnn.
I'urro] In futuruni, dcinceps : fu- turi tenipotis advcrbium : vcl adhor-
1114
NOT/E VARIORUM IN
tanti> : ut, Pi»ro, Quiiitcs. Idem.
Liiitcir] I^aboia : (piusi difficile Mt, ct coiiutii .sit opus. Jdem.
18 Jtcrcle scdulo\ I'rodiictiones sviiit Comici .styli, ad fucuiu oiationis j)Oti(ic. IJcin.
Putes nituc] A possibili argunicn- tuni. Idem.
Dum uniimis irritatus est'] Quia dix- crat, 'Irae sunt inter Glyceriuni et guatuni.' Irritatus est, comniotus, ira provocatns, ut in IMiormione. Duci- tur auteu) verbiim a cauibus, qui rc- strictis dentibus lianc literam r inii- tautur. Idem.
19 Quicscas'] Id est, conquiesce : iniperativi modi, ne injuiiosuni vide- letur. Idem.
Quiescns] Pro quiesce : aut deest volo, aut facito. Idem.
Age i!;ituy] Age, die: ut est, Egi, atque oravi tecum: aut adverbium est Lortandi. Idem.
Mlrum nidomicst] Existimationeni intulil, incertum fiigiens. Idem.
3Iirum vl dotni est] Compositum est, quasi, lioc est minim, ni donii est. Caute servus callidam interio- gatioueiu senis paratus excepit. We- inor simulata; discoidia; cum arnica, fingit, nou se alibi eum esse suspicari, (jtiam domi. Idem.
20 DUam eadem illi] In aliis itidcm scriptum est: quod si est, ynoitem accipiamus. An ergo idem pro item ? Idem.
Ibo ad eum, atque eadem hwc, qua tibi dixi, dicamitidtmilli] Hoc vultSimo : qua; tibi dixi de Chremete iterum orato atque cxorato, ut snam gnatam filio meo det uxorcm, eadem dicam illi. ut sciat nuptias liodie futuras. Baclerus.
Nidlus sum] Pius est nullum esse, quani periisse : nam qui perit, vei cor- pus babet reliquum : qui vero nullus e8t,ita non est, ac si natufi non sit. Donalus.
Julius sum] De mc actum est, pe- 1 ii, pcnitus iuterii ; AuKu'i 5' doli' oiii'tv
ovSafiuv. Eurip. ex Ipliigenia in Trtu- ris. Thv ouK ovTa fxuWuv ^ /n»j5eVa. Sophocles in Antigone. Fartiabius.
'21 Ilinc] Id est, ex hoc loco. Do- mitus.
Pistrinum] Ubi, niolis jumentorum scrvorumque opera circumaclis tVu- ges comminuebanfur; in pistrinaser- vi, ad pcenas detnisi, molebant. Far- riabiiis.
Recta jiruficiscar via] Bene recta, nt corporis impulsionem lucrifaciaiu . aut recta, ut nou cam ad precatorem, aut ad Pampliilum. Et bene Proji- ciscur : Proficisci cnim in rem ajgrani ac ditficilem dicinnis. Et recta via; plana dixit, non tantum recta. Do- iiatus.
22 Nihil est preci loci relictum] Sub- jungit ergo caiisas cur proficiscatur in pistrinum. Idem,
Nihil est preci] Quod pradixit se- nex. Idem.
Nihil est preci loci relict.] Propter niiuas senis, supra act. i. sc. 2. vss. 28. et 29. unde etiam pistrini men- tionem hie facit. Bceclerus.
Preci loci relictum] Dativo hoc uti- tur etiam, in Phormione, act. iii. sc. 3. Farnnbius.
Jam perlurbavi omnia] Allocutio, in qua quid metuat, quid velit, niaui- f'estinn est. Donatus,
23 Ilerum fefelli] Haec enumeratio causarum est, qua magnifice exagge- ravit errores suos. Idem.
Coitjeci] Nee immisi, scd covjeci : quod inipetum et injuriam significat. Idem.
llerilem filium] Tov Tp6(pt(jio)>. Idem.
24 Feci hodie] Nee solum feci, ve- rum etiam addidit tempus, hodie: ut ne diecula quidem ejus sit, quod fe- cerat, mali. Idem.
Inspernnte hoc, atque invito] Inspe- rnnle el invito, duplex offcnsio. Idem.
Inspcrunte hoc, atque invito Pamjilii- lo] Donatus: ' Insperante et invito, duplex offcnsio:' videtur ad Pam- philum letuHsse utramquc voccij-.
TERENTII ANDR. ACT. III. SC. V
1115
Alii Tt» itisperante hoc ad Sinionem refenint. Bceckrus,
Hoc] Sinione. Farnablus.
25 Hem aatutias] Bona flpaivfia. Pliiraliter duxit uitiitias, quasi is qui abuudet astiitiis, ut ei una iioa suffice- ret. Donatus.
Hemastutia'] De consensu librorum nostrorum diximus. Apparet et Eu- grapliium ita legisse. At Donatus : astulias legit, et ai/^JiriKws iuterpreta- tur. Bcederus.
Hem aslutia\ Hera, qiionam mea evasit astutia! Al. astulias. Faina- bius.
Hem, astutia ! ^c] Ita qua5dani edi- tiones. iMalim, Hem, astutias! ut in aliis. Erit autem synizesis in sectin- do pcde. Elegantlor ad scnsum b^ec scriptura est. Faber.
27 Utinam mihi esset aliquid] Non dixit gladium, aut laqueum : ne esset tragicuni. Ergo expressit bene, di- cens, ' Quo me nunc pracipitem da- rem.' Donatus.
ScENA V. lambici octonarii aca- tal. 14. reliqui 4. trocliaici teiram. catalect. vs. 1. Ms. unus : ubi illic e^t scelia: alter: ubi est illic scelus? omnes : qui me hodie pcrdidit. vs. 2. duo : jure mihi obtigisse: unus: mihi jure obtig. vs. 4. varie scribitur. vs. 5. duo : lioc nunc si devilo malum, vs. 0. duo : sed quid ego nunc dicam p. vs. 7. duo : qui sim potticitus. vs. 9. om- nes : dicam aliquid me jam intent, vs. 10. omnes: ohe, et: tuia con-siliis. vs. 12. unus : hoc tibi ut crcdam egn /. alter : fwc tibi tis ego ut cred. f. ter- tius : ho tibi ego ut cr, vs. 13. duo : tu rem impeditam et perditam restitunsl hemquofretuA tiem. vss. 15. ttlO. unus: (/uid meritus es? crucem: $ed sine paul, alter: quid est merit wi ? crucem: sed sine PnmphUe, nd mc ut redenm. vs. 17. OQinos : cur rum lutb. sp. vs. 18. iinns : namque lioc tempus prcccavere mihi me tntmet, hnud tc ulcisci sinil : alter : nanuiuc hoc tempus nwuct iiracuverc mi- hi mc, hauil Ic nk. s. IJ(Lclcrus,
Ubi illic est scelus] Hiec scena, cujus perturbationis esse dcbeat, ctitim supra po'eta prcEstruxit, quum ad conseiitien- dum Davi consilio tardum Pamphiluw faceret. Donatus.
1 Ubi illic est scelus] Accns-iiio. Id. Ubi illic est scelus] Niniium terri-
bile est, saevire antequara videas eum, contra qiie:ii irasceris. Lkm.
Ubi illic est scelus, qui me perdidit] Ad intellectiin), non ad verba rede- git : et est figura (tuWtj^J/is per genera, Virgilius, ' Pars in frusta secant.' Sed hie figura est per uumeros : nam quia scelus scelestus intelligitur, mo- do qui subjnnxit, non qjiod. Idem.
Ubi illic scelus est qui me perdidit ? D. peiii. P. atque hoc confiteor] Muiti 1. s. et Donatus, ubi illic est scelus : est autem versus trochaicus catalecti- cus, contracto per synizesin, con^eor, in dactylum. Fa'emus.
Scelus est] Scelestus : abstractum proconcreto: cum respectu ad sen- sum, qui sauus, genere licet videatur peccatuni : vide syllepsiu in Gram- niatica nostra. Famabius.
2 Jure obtigisse] Interpone prono- men mihi, ex omnibus 1. s. ut sit, jure mihi obtigisse, quod et sensus exigit et ratio versus, qui est trochaicus hypercatalecticus, vel forte acatalec- ticus, si ex quidem m elidatur, ut in quinta sede sit anapaestus. Fa'emus.
Tarn iners] Sine arte, id est, sine apeTTJ. Donatus,
Tarn nulli consilii] Una pars orati- ouis cat, nulli consilii: nos, nullius et soUiLs: rccte autem vetcres, nulla nulli, solo soli, decliuabant. Idem.
Tam nulli consilii] 'ApxatKws, |)ro nullius, bis Priscianus ex])licat lib. VI. et XIII. lincclertLS.
Nulli consilii] Arcliaice, [)ro nul- litLs : qua super voce, ut rl aliis ojus- dcm generis, rousule candem Gram- mat. Farnubius.
3 Me commisissc] Non commen- dassc: »cd, (ommisisse. (.'ommitlimu.i cnim qua; ruui magno pcriculo volu-
IllG
NOTJE VARIORUM IN
iiiii<> esse scrvata. Donatus.
I'uiili] Levi: nam a vase, c|UO(l/a- lile dicitnr, cjiiod nun dcponiint nii- iiistri sacroium, (juoil est aciito tiin- do,ct patuloorc, eocine instahile est. Virgil. ' Coiisiliis habitus iioii fiitilis author.' Idem.
FutUi] Levi et vano, qui quictiuid m buccam veueiit, efiiitit, pliuus rimaium. Metaplioi a dueta a vase fu- lili, quo utebaulur in sacrificiis Ves- ta;,ore patulo,fuudoacuniinato,(|uod stare nou posset, qnin aqua statiin otfundeietur : piaculmu auteui erat, si acjua ad sacra liausta, in tena po- neretur. Farnabius.
4 E]ff<t prctium ob stuUiliivn /tro] Ergo pretium et praiuiium gencrali- ttr pro bene aut male facto redditur : scd discernitur ita : nam pretium pro stultitia, est poena ; pretium pro Nirtute, Looor est et lucrum. Do- nutus.
Pretium ob atultitiam'] Sic Plautns locutus est, ' Pretium ob asinos :' pro: asinorum pretium. Virgil. 'Rem luagnam, pretiumque morai fore.' lit alibi, ' Ilium Tydides alio pro ta- libus ausis AftVcit pretio :' et est figu- ra fK\(i\pis' Ht apud Virgil. ' Invi- disse deos patriis ut redditus oris.' litem.
.5 Posthac incolumem sat sciofore jnc] Sic dicere solemus in niagno pcriculo positi : nunquam nos peric.litaturos, si illud pericuium potuerimus eva- dere. Idem,
I'osthac] Audacter se incolumem in futurum promittit fore, cum vita liominis tarn variismultisque sit i)eri- culis conterta: sed liocdicit : Sic, in- quit, periclilor ; si hoc evasero, scio me non postea periclitaliirum. Ale- nander sic : Jo/ eths *ETrEI OTK AN A^O.^TM^^E * (Fortasse sic legeii- dum: 'Evdfv aTro(pfvyuv, ovk Uv airoKoi- Mii- irore') et est sensus, Tam difficile t-st hinc evadere, ut qui liinc evasc- lit, vidcatur ininiortalis futurus. Id.
0 Sed quid eg-o] Donatus ct alitpii
lihri, inter (pios antiqui, nam quid ego. Faiirn.
Dicitiii pntri] Bene pntri, non Si- moui : ut de auctoritate iiujiis nomi- uis sunmms terror exsiirgat. Donatus.
Modo qui sunt pollicitns] Modo, mi- re: ettiiiiu majoreni vim habent re- ccntiura promissa. Idem.
7 Qui sum pullicitu.s] Oratorie: me- lius puUicitus sum dixit, quam si pro- misi diceret. Idem.
Qua Jiducia] Qua ftducia, ad perso- nam suam retuiit: et Jiducia mo<lo inipudentiam significat. Idem.
8 Nee quid mr nunc facium, si:io\ Nos, quid faciam, veteres autem me addebant. Et nota faciam, cum ab- lativo casu. Ablativus casus, jne. Id.
Me^ De me. I'arnabius.
Atqtie id uffo sedulo] Id quzcro, lioc est, ut inveuiam quid faciam. Do- luUus.
9 Dicam aliquid jam inventurum'] In aliquibus libris est, jam me: in aliqui- bus, et inter hos, Vaticano, et IJasili- cano, solummodo est, me. Faerniis.
Aliquam producam morani] Produc- tcm Icgitur et producam. Significat autcm diff'eram, protendam, prola- tem. Donatus.
10 1'. Oil. D. visus sum. P. ehodum bone vir, quid ais .' viden me tuis cnn- siliis] Et Vaticanus et omnes alii li- bri quos vidi, non o/tsed ohe, habent: pro quo tamen libenter legerini, oho: qua; inlerjectio est exclaniantis irati : ut et in Adelphis, ' Oho, scis et pa. teiis?' Sed sive o/ie sive o/to legas, est ha;c dictio necessaria sustentau- do octonario : ita ut olie sit spon- deus : ex quid vero d abjiciatur, ut in (piinta sedc sit tribrachus ; luis una syllaba sit; consiliis creticus ; utrumque per synizesin. Fa'ernus.
Eliodum bone vir] Gravis interroga- tio, ct minanlis cum iracundia. Et hoc elpiDViia prosequitur, cum omne genus contumelia: leve in cun> dici- nius, in quern fcrimur iracundia. Do. jiatus.
TERENTII ANDR. ACT. III. SC. V
1117
Viden' me] Hoc est, nunquul iic- gare potcs ? Idem.
11 Impeditum esse] Tniprditus est proprie, qui ita pedes liabet illiijatos, ut progredi iiou possit. Sed liic ad negotiiim retulit. Idem.
Impeditum esse] Implicitiim, intri- catum, pedibus quasi illigatuin, ut progredi non valeam. Farnahius.
At jam eipediam] Non se defeiidit, sed emendatunim promittit : et bene ad impeditum, expcdiam retulit : duo promisit simnl : et tempus cum cele- ritate, et effectum. Donntus.
12 Imo melius spero] Bene melius comparatlvo est usus, quasi hoc bo- num sit, illud melius. Idem,
Furci/er] Furcifcri dicebantur, qui ob leve delictum rogebantur a domi- nis, ignominia; magis, quam siippli- cii causa, circa vicinos furcam in collo ferre, subligatis ad earn mani- bus, et praedicare peccatum suuni, sinuilque summonere c3Rteros, ne quid simile adiniltant. Itaque et Cicero de servo, ' Quid inde furci- fer r quo progreditur f Idem.
Furci/er] Adi Eunucb, act. v. sc. 2. Farnabius.
13 Tu rem impeditum et perdiltim re- stituas] Multum progressuscsi, iw/ie- ditam dicere ■ modo perditam dixit. Seosus hie est, Integram perdidisti, et perditam restituasr Dunatus.
Tu] Hoc est, qui integram expedi- tamque tiirbasti. Idem.
Quo/retus gicm] Est memor se ante dixi^se, Davum video, cujus consilio fret us sum. Idem.
Hem quofretus stem] Versus, ct ser- mo exigit sum, ut ct alicubl scriptum inft-nimus. Faernui.
14 Qui me hodii ex Irunquill. re coti- jec] Plautus Captiv. in. 4. G. • (iai ex parata re imparatam omncni fa- CIS.' liaclerus.
!.'( Hoc esse Jitturum] Utabillarx- cludar, hue roncludar : el vide (|uo nie iiiducas. Ihmatus.
An von Ji.Tt hoc eime,i[c.] Hi qua-
tiior postremi versus Biint Trochaici ; quare aliter scribendi. Secundus sic : iSed puulum sine ad me ut redeam, ijc. Quartus autem : Namque hoc tempus, (fc. Et sic in Edit. Faernl. In fine tertii versus scribe : ut volo, non, uti. Nescio autem quid visum RluretoiHe- rit, ut bonos Trocliaicos transf'ornia- rit in lambeos, per syllabicas adjec- liones ; nisi quod iioc illi solenue erat. Faher.
Quid meritus] Scenze Atticap ar- coniraodatum. Athenis enim convictj capitalis facinoriset condemnati uuU lo expresso supplicio, interrogabari- tur quid se meritos putareut: illi, mi nilsericordiam movendam in majus suam po-nam jestimabant. Quod quia non fecit Socrates, sed pcenae loco, ut c.\ publico in Prytaneo aleretur, respondit, ad cicutara damnatus per- iit, sed a gloria propter scientiam et virtutem non perivit. ' Carcerem,' inquit Seneca, ' Intravit, ignominiain ipso loco detracturus, neque enim poterat career videri, in quo So- crates erat. consol.' ad Helviam. ' Quem intrando purgavit, omnique honcstiorem curia reddidit.' Sen. 1. II. de Benefic. 27. FurnalAus.
(iuid meritus es] Aliqui libri et in Ills antiqulores non habent verbuui cs, quod nee a Donato quidem poiii- tur. Fa'ernus.
Crucem] plena satisfactio fst,con- fessio pcccati sine recusatione po na- runi : nam niitiores eos rcddimus, quibus vultu opera pretium pro (\^- lictls nostris oft'erimus. Virgilai«, *n(|uidem mcrui, nt-c deprecor, in- quit.' Donatus.
IG Sed paululum sine ad me ut re- deam] (). I. s. ct Donatus, sed sine paululum: quod vero seqnitur in li- bri.s anti<|uiuribus et j>k'ris(|uc aliis Cht blue particula ut ; est aiitcni ver- sus trochaicus, ut (|ui occpinntiir. Faernus.
Ad me vt rtdcam] Redirc ad se dici- tui, qui animum rccipit, et scdctu
UlS
NOr.E VARIORUM IN
mentis. Virijilius, ' Victiis rcilit ad se:' ct hie dc corporc dixit. Ad se nntcm rcdit, qui aniens esse desistit. Dotitttus.
Dispiciam] Dispiccrc, est disqni- rere consilium ; Despicere, deorsuin ttspiccrc. Idem.
Ilei mihi quum turn hnheo up.] Plant. IMensechm. ii. 2. 29. ' Hcti mihi cum nihil est, illi qui homini diminnani caput.' ISackrus.
FA mihi, cur nou habeo tempus] Om- iies antiqui libii hahent, cum von hdlico : cum enim etiam iudicativo temiioris praesentis jungitur, ut ct in Pliormionc: ' Peccaudi cum ipse de
se finem non facit.' Fatinus.
17 Cur non luibco spalium] OlKovofiia. Donatus.
18 Namque hoc temjnts, prcecavere] Sic Virgilius, 'Scd motos prse^tat componeie fliictus,' Et est (rv\\ri\l/is' illud enim cogit, hoc sinit. Idem.
Namque hoc tempus] Et hie quoqne o. 1. 8. et Donatus hoc tempus hahent : ut et exigit ratio trochaici. Fa'ernus.
PrcEcuvcre mihi me, haud te ulcisc] Sententiam hanc Tacitus ita extulit XI. A. 31. ' Secuiitati antequam viu- diclai consulenduni :' vide infra Eu. IV, 6. 24. Uceclerus.
TERENTII ANDR. ACT. IV. SC. I.
1119
ACTUS IV
ScEXA t. Versus sunt varii: niisti ex lambis et Trochaicis : dc quibns vide interpretes supra laudatos, et Guyetuin.
Hnjus Scense versus, qui et per- tiirbati et valde iuipediti sunt, exa- niinavere Goveanus, Julius Scaliger, et Erasmus. Nihil ipse mutavi ; et facile erat tamen ex ista materia octonarios facere vel senarios ; sed illi versus non essent Terentii, Fa- ber.
Vss. 3. et4. nostri onincs: gaudeat et comjMtret : duo omittunt rh alienis. vs. .5. duo : iino id est pessimum genus hominum. vs. G. omnes, ut cdidimus. vs. 7. omnes : post ubi teinpus est pro- missa iam perfici. vs. 9. nnus : res pre- mit eos. vs. 10. duo, ut edidinins. vs. 14. nnus : ubi opus non est : alter: ubi non locus est. vs. 10. omnes: ingeram tnuila mala : unus addit illi : ct mox : (ilijue si aliquid d. a glossa. vs. 20. omnes : seducere ; duo : his dictis. vs. 23. omnes : nonne: duo: esse satis lioc solidum visum est g. vs. 26. duo: qunntasqiie is. \s. ^5. omnes: nondiim scis. C scio equidcm illam ducturum esse te. vs. 37. omnes, ut edidimus. vs. 39. omnes habent : interturbat om- nia: uuus big tantum nouieu Davi. vs. 41. rb scio duo omittunt : om- nes; quitiuscullacerini ei, ut cdidimus. Scnarius erit si tu et conirahas in unam syliabam. vs. 42. dwo : factum est hoc Dave? D. factum: ubi to est ctiam tertiiis omitlit. vs. 47. omnes: ttiigrediamur. vs. 48. unus : quia suc- cesail prima parum: alter: quia primo successit parum. Argent, proccssit. vs. 49. oniues; non posse i. a.s.huc converti malum. v<>. .'>0. duo : ai parum Hucced. q. u. vs. :>7. omnes : tute, s(m1 divcrso positu. vs. .OH. omnes, ut filidiinus. vs. 7i'.). omnes: hem. sed mane : concrepuil a (Jl. o.
Charini qnerelam, iliustre pliiloso- phiae et eloquentiae Terentiana speci- nien, egregia annotatione et para- phrasi prosecutus est Guyetus. Boo- clcrns.
Hoccine credibile esf] Elegans per- turhalio, in qua inter se Simn, Pamphi- lus, Davus, Charinus, Byrria, Chre- mes, 07nnes omnibus redduntur ojffinsi. Donatus.
1 Hoccine credibile esf] Et incredi- bile est, inquit, et nefandum : e con- trariocnim abinterrogatione quadam incipiunt, qui niniis irascuntur: ut et illnd,' Hoccine humauuni factum?' Et totum hoc in pronuntiatioue est : hoc enim genus interrogationis vim negandi exprimit. Idem.
Hoccine credibile est] A generalitate incipit, ut Cicero, ' Quam facile scr- pat injuria et peccandi consuetude, quam non facile reprimatur, videte, judices.' Idem.
Hoccine credibile' st] O. 1. ». et Donatus, hocine est credUnle. Faiir- nus.
2 Cuiquam ut sict] Singulari et phirali numero respondet. Donatus.
Cuiquam ut siet, ut inalis gaudeant] Cum dixisset cuiquam, intulit nume- rum pluraicm : ut alibi, 'Si quisquam est, qui placere se studeat bonis Quam piniimis, ct mininie multos Iredcre : In his poi'ta hie nomen profitetur suum.' Idem.
3 Ut malis gaudeant] Legitur ct gaudeat. Idem.
Ut malis gaudeat] Vaticanus liber et IJasilicaniis, et Donatus, g-ai((/cun<. Faernus.
Atqiie ex incommodis alUrius, sua comparent ul commoda] Hoc est, non intelligunt commoda sua, nisi ex al- Icrius iiicouunodis ca a-stimavcrint. Diinalus.
L,v incommodis aUcrius] Et liic gau-
IIOO
NOT.'E VARIORUM IN
ilcatil suliaiidiliii. lilim,
Lx incommodis Hllcrius sua ul corn- parent cummoda] Livius, siinili stn- tciilia tlixit : * ex iiiconimodo alicno siiaiii occasioiieni petcie.' iv. 58. Bocclerus.
4 6'Mrt comparcriQ Hoc 'est, acqui- raut, vcl sestiniciit, nietiautur. Dunn- ius.
AUerhts, sua compnret ut commoda] Particulnm, vt, post sua, ex o, I. s. collocannis : comparcnt autern scribi- niiis ex Donate et diiobiis antiquis libris patilo ante addiictis. Faenius.
5 Id ne est verum ? imo id genus] Alii sic, Verum est; lioc genus lio- niinuin hominem se probavit esse, cum mains sit : ct sic contra h6c, Imo non hominem, sed pessimum hominem se probavit. Donatus.
Idne est verum ? imo id ffenus] Parum accusaverat, dicens. Id ne est verum hominum genus ? et ideo addidit, Imo id genus hominum est pessi- mum : ut hoc facere, non hominis JBodo sit, sed pessimi liominis. Idem.
Id ne est verum'\ Inanes nugae quae- dam in comnuntario Donati ad li. 1. leguntur. Alii Scrvium auctorcni secuti sine causa, verum liic intcr- pretantur aquum. RIelius Guyetus: quem vide. liwclerus.
Verum? ifc] 'AXriOifov non verum tantum, sed justuni et probum signi- ficat, Priscian. 1. xvii. Farnabius.
Immo id genus hominum ed pessimum, in] Ita legendum, immo, id est, genus hotninum pessimum: ita Donatus et o. 1. s. in quibus tamen extremorum verborum alia collocalio est, quam in Donato: i)articulam autcni in, non Jiuic versui sed sequenii altribuiint. I'aernus.
0 In denegando viodu] Mudo, juo taiitumuiodo. Donatus.
Quis pudor paululum adesl] Adest pudor, ne deuegcnt, non adest, ut et pra-ftent. Idftn.
In dcncgando modo i/ui, pudor est paululum] Scfipsiuins ex Donato, et
o. I. R. pudor ])aululum adest. Faiirnus. In denegatido modo, ^r.J Modo, cum j)ctcrctui (juid ab iis, promitlcbanl: puduit quippc iiegarc : j im ubi bene- ficium verbis iuitiiin n- cnmprobandi tumpus adest, produut animi sui malignitattm et vecordiam : ' homi- nem alterius iiiconimodo suum com- mudum augerc, magis est contra na- turam quam mors.' Cic. Offic. Sed adi Plutarchum lib. Trepl 5u(rwjr»as. Farnabius.
7 Post ubi tempiis] Decst est : ut sit, tempits est. Donatus.
Promissa est jam perjici] Antiqui libri, et aliqui alii non liabent verbum est ; cum quibus et Donatus concor- dat. Faiirnus.
8 Necessario se aperiunt] Mire ait neccssario, quia natura sunt tales: nc- cessitas autem in natura est consti- tuta. Donatus.
Aperiunt] Mire, aperiunt: quoniam tunc cum promittebant, mali erant : sed latebat malitia intra pectoris al- titudineni. Idem.
Turn necessario] Interponimus ver- bum coacti ex o. 1. s. et Donato. Faenius.
9 Fa timent, ct tamen res cogit dcne- gare] P.is numero .subauditur dene- gare. Kt melius timent, qiiam si di- ceret, pudet cos: nam timor est ctiam nialorum : pudor, tantum bonoru)n. Donatus.
Itcs] Malitia scilicet, tanquam mali sint ad rem, quam prastare non pos- sunt. Idem.
FA tamen res cogit dcnegarc] In nullo 1. s. praterquam in Victoriano, banc lectioncm invenio, sed ila, et tamen res cos premit dcnegarc: sic et apud Donatum, licet alia collocalione : ari- ti()ui sane libri non habciit prono- nien, eos. Facrnus.
10 I hi turn impudentissima eorum oi-atio'st\ (). 1. 8. ita collocant : eorum impudentissima. Idem.
11 Qais tu csf quis milii es?] Quis tu es, ad diguitatem refer lur ; nuis
TERENTII ANDR. ACT. IV. SO. I.
1121
mihi es, ad necessitudinem : id est, fiater, aiit cognatus. Et hiec verba mollia sunt dictii, sed aninio aspera, Donatus.
Cur meam tibi] "EKAetil/is. Idem, 12 Heus pioxinms sum] Heus signi- ficatio est inodo nominis, ad iiilen- lionem considerationemque revocan- di. Idem.
Proximus sum egomet mild] Id est, charior mihiinet ipsi sum, quam quis- quani alienus. Idem.
I'roximus] Cliarus, benevolus : et hoc est quod ait supra, 'Quo aequior sum Pampliilo, si se illani in somuis, quam ilium amplecti maluit.' Inde j/roximi et propinqui diciintur, qui no- bis eburi esse debent. Idem.
Proximus] Supra act. ii. sc. 5. 'Ora- nes sibi malie melius esse quam al- teri :' (pi\os aim^ iras 6.v6pwTros (pvaa id-rL. Plato de Legib. Tunica pallio propior est, et "^^w Kfrifj-ris ijyvov. Arist. Moral, ix. Amicitia et chari- tas a seipso incipiunt. I'arnubius.
Attamen ubi fides est] In plerisque I. 8. etiam antiquis non liabetur ver- bum est, itaque id delevimus. I'a'eruus. Ubi fides] O Jupiter! ubi est fides? Phorni. ' Sero. bate est fides?' Nero cum sibi manus intulisset, irrumpente quasi in auxilium Tribuno. Suetonius. I'arnubius.
13 Si roges] Abundat, si rvges: sed ildiKws additum est. Donalus.
I^'ihil pudet] Pudor est niali facti : verecundia recti et bonesti. Ei go mire posuil. Idem.
Hie ubi opus est] Salvo pudore. Id, 11 Aon verentur, ifc] Non vere- cundantur : antca, ubi opus non erat, nrmpe in promittcndo, vitioso quo- dam pudure, non audebant polliceri quod pofitea non erant pru;stituri. ' Plericpie sunt, ([uos cum niliil rc- fert, pudet ; ubi piidcndnni est, ibi descrit pudor.' I'laut. Epidic. act. II. HC. 1. I'nrniibius.
lUic] I'bi promiscraut. Uonntwi. lUic, ubi nihil opus est, ibi] Illic et Delph. et Var, ('las. Ti
ibi, aptum irascenti repetitionis ge- nus. Idem,
Illic] Legitur et illi. Idem.
Ubi niliil opus est] Ubi nondum promiserunt, ibi verentur; quod ait supra, ' In deuegando modo quis pudor est paulum.' Idem.
15 Adeamne ad euiii] Hie locus de- liberationis est, an adeat ad Pani- pbilinn : et unum ad abundat, et nioraliter verba Cbarini sunt posita. Idem.
Injuriam] Pro, de injuria. Idem.
E.vpostulem] Expostulatio est adver- sus eum, quern incusamus : nam ex- postulare, est querelain apud eum ip- sum deponere, de eo ipso qui fecit injuriam. Postulare autem, querelam diccre de altero apud alteruin. Idem.
16 Ingeram mala muUa] Quasi tela, ita se dicit ingesturum mala. Idem.
Atque aliquis dicat, Niliil promoverisl Hoc dicit, Etsi existat aliquis qui milii dicat. Quid profeceris ? respon- debo, Multum. Idem.
Atque aliquis dicat] Irati mores ex- pressit, quibus dulcis vindicta est : quique instar solatii haljent Kvnelu Tovs AvTTowTas' itaque mullum Cliari- no videtur, si molestus fuerit Pam- pliilo, atque in eum siniin doloreni per convitia evomuerit. Sed ad bunc impetum irati, opportune Pocta ob- jecit confessionem et excusationem Paniphili, dolenter et acinose lactam vs. IS. cui quamquam Cbarinus iro- niam acerbani reponerct, custodivit tamen Pampbilus specimen innocen- tis aninii, <|uando cum fiducia, quid tandem? inquit. quid me putas ac dicis tandem voluisse invcnire ut libe- rasse fideu), quam tibi dedi, videri posseni? item: Quiil istitc est? et, falsus cs. omnia, (juanlum ad me, bona fide gesla sunt, aliunde turba intervenit nostro negotio. quod inox scicd, si impcrare tuo afi'eclui et aii- scullare vcli", quae dicam. liaclcrus, 17 Mullum] Non subjunxil, quo modo multum? std, illiid faciam. rent. t Ii
1122
NOTyE VARIORUM IN
Donatus.
MuUum] Siibanditur, promovero. Idoni.
Hlolestus eerie ei fucro'] Transitiim fr.cit diccndo, 3Jokstus certe ci fuero. Iioc est, si nihil aliud promovero, certe ei molestus ftiero. Idem.
Atque aniino morem gessero] Erit fnictus iracundife ex vindicta. Et per iraciindiam atque tiirbationem non invenit quod sit niultum : aliud erfio invenit ; luolestus certe ei fuero. Tdcm.
18 Chariiie, et me, et te] Mire et artificiose fecit, Pampliilum prioreni alloqiii, ad perfringendain iracun- diani Charini : aiioquin si prior voci- ferari potuisset, tragica exciamatione Hsus fiiisset. Donatus.
Iinpntdens'l Defensio aJj impruden- tia : etenini nisi bonae esset conscien- tiae, nunquam diceret, te perdidi, pur- gatnrus. Idem.
19 Itane imprudens] Impi-ndens, dis- tingue : et attende, hoc ilium repe- tere, quod indignatur magis, quasi audierit imprudens, et non audierit I'eliqua. Idem.
Itane impnidens] Quia articulus omnis defensionis per concossivam qualitateni lioc dicto est constitiitus : idcirc-o hoc ipsuni Charinus per iu- firniationcni repetit, hoc cupiens eri- pere Pamphilo^quo ille inaxime niti- tur. Idem.
Incenta est causa] Orator negare factum non potuit, Deque defendere, recte factum esse : confugit itaque ad purgationem, quae excusiat factum esse non voluntate, sed iniprudentia. f'arnabiua.
Solvi.stijidem] Ironice. Idem.
20 Quid tandem? ctiam nunc me sub- ducere istis dictis jmstulas'] L. s. recen- tes seducere iiabent : antiqui vero, du- ceie, quod et placet: ita versus est txochaicus ut praecedens, et sequen- tes : ducere antem, falsa spe subau- dienduni, nt in Pliormione : ' Ut phaleratis dictis ducas mt.' rdernus.
Ducere istis'] Blandis dictis delini- tum inrdyfiv: &yei <t( Koltptpa t^s {nvhi, <pa(7\i>, (\K<»v. Lucian. dial. Jovis et Junonis. I'arnahius.
21 l'vst(iunm me amnre dixi, compla- cita est tibi] Vide ingeniiini oemulae suspicionis, quic liic compendio pro- niit, quicquid in pectore Charini tur- barum conciverat. Bceclerus.
22 Qui tuum animum] Legitur et cum. Donatus.
23 I'alsus es] Mode participium est, id est, fallcris : si Pamphilus id dicit. Si voro conjungitnr, pro fal- lax accipit\ir. Idem.
Falsus es] Falleria, qui sic de in- genio nieo jndices. Farnabius,
Hoc solidum] Solidnm, plenum, ido- neuni, integrum. Donatus.
24 Nisi me lactasscs] Produxisses, oblectasses, induxisses,quaB significa- tio frustrationem ostendit. Lactate, est inducere in aliquam voluptatera, a lactando, unde et oblectare dicitur. Idem.
Lactasses amantem] Metaph. a ma- tribus. infra act. v. sc. 4. ' sollici- tando et pollicitando eorum animos lactas.' Farnabius.
25 Habeas] Permissio animi irati. Donatus.
Habeas] Permissio cnm indigna- tione. Farnabius.
liabeam] Ut supra, ' Aut si tibi bae nuptiae sunt cordi. P. cordi?' Donatus.
Quantis in mails verser miser. Quan- tasfjue hie suis consiliis mihi confecit solicitudines] Elpocvela, ut supra, * Cn- jiis consilio fretus sum.' Et cum »er- «er protulerit,co?i^fJa< debnit inferre: est ergo avuKvAovdov. aut ut illud, ' Principio, aniico iilium restitues, tibi gencrum firmuni, et filiac, inve- nies viruni.' Idem.
26 Con/ecit] Legitur et conflavit. Donatus.
SoUicitudines] Perturbationes. Id.
27 Mens cami/ex] Id est, in me carnifex, qui me torserit. ut alibi,
TERENTII ANDR. ACT. IV. SC. t.
1123
Deo irato meo: hoc est, in nie irato Deo. Idem.
Si de te exemplum capW^ Utrum, si te imitatur : an si de te esigit pcE- nasf ut ipse alibi, * Uterque exem- pla in te edent.' sed melius, te imita- tur, accipiraiis. Idem.
De te si exemplum capil] Credamne, Donatdin hauc dubitatiouem propo- suisse: ' Utnim, si te imitatur; an, si de te pcenas exigit r' Quam diver- sumestenim quod subjicitur: ' Uter- que exempla in te edent?' Apage nugas. quas et Eugrapiiiiis reroxit. Hoc dixit Cliarinus : quid tam rairum fuerif, si servus tuus tuo exeniplo adversum te utatnr ; id est, tibi earn fidem praestet, quam tn praestas aiiis; sive tali te niactet epgritudine, quali tu alios, id est, me? vim accipit sen- tentia ex eo quod dominorum mores servi facile imitantur. Boeclerus.
28 Ilaut istuc dicas, si cogTioris^ Nosti enim : sed si cognoris, uon ita dicas. Dotialus.
29 Cum patre altercasti] Ab iis quae acta sunt, ad ea qua^ facta non sunt. Idem.
Cum patre altercasti] Legitur et al- tercatus ea. non enim alterco dicimus. Idem.
30 iVec te quivil hodie cogere] Hoc argumentum attuiit ex iis, quue non sunt facta, cum fieri debucrint. Idtm.
31 Imo eluim] Propterea et ani- plius. Idem.
Imo eliam] Decst, audi. Idem.
Quo tu minus .few arumnas mcas : lur. nujilice mm n]tparaljajttur milii) Quo, id est, quod, et deest, audi, vel accipe: nt wit, quod, vel quoniam minus scis. Vel quo, id est, ex quo, aut q\iarc. Aat ccrte erit scnsuH, cum liujusniodi tamen subauditinno, Imo etiam quo tu minus scis a-rumnas meat, eo ma- gis audi. Aut, Imo etiam Irju nuplix non parabantur niibi, quo ipso miiuis tu Bcis a-rumnas mcas. id eHl, faUie nuptiae crant : quie res te fallit magis, irasciquc niihi cogit merilo. Idem.
Imo etiam, quo tu minis scis ar. mens. Sfc] Donatus non satis expedi- vit senteutiaui. Faiit tamen consen- sus omnium Mss. codicum, ut, erudi- tam sane, Fr. Guyeti euiendationem amplecti vix audeam. Puto ilia ver- ba, quo tu minus scis <er. meas, in ira- jectione hac, veluti TrapevderiKws acci- pi debere, ad hunc moduin: imino etiam hce nuptia non apparabantur mihi ; quo 7ninus tu scis arumnas meas, id est, inmio longe gravius est infortunium meum quam tu putas. tu enim existi- mas, patrem voluisse mihi serio uxo- rem dare, cum me de ea re appella- vit. is vero niinime id constituerat. quod quia tu ignoras, necesse est, eo minus tibi notas esse aerumnas raeas. qui scilicet, ut mox dicam, fraude servi ex re tranquilla prorsus in periculum ingens praecipitatus sum. Boeclerus.
32 Ha: nnptice] Legitur et hcec nuptiiE: sic enim veteres dixeruut. Donatus.
Non apparabantur] Apparari cum dativo casu semper cladem et perni- ciem significat. ut Virgilius, ' Mihi sacra parari.' Doiuitus.
34 Scio, coaclus tua toluntale es] Post scio interpouimus prouomen tu, ex 0. I. s. et Donato. Faernus,
Coactus tua voluntate] Hasc est ac- cusatio : ille enim cxcnsat per im- prudentiam : hie arguit voluntatem : hoc ergo dixit : eo gravius, cpiod nul- lo cogeute peccasti. Donatus.
(.'uaclus tua voluntate csYEkuv atKov- Ti 5e 6vyi(^. Horn. II. Farnabius.
3G Cur mc enecas] Excrucias. Do- natus.
Nunquam deslitit inslare, suadcre, orare, ifc.\ Recte notat Donatus, dicta esse hie qu'<v'cun(|ue dici potucrunt : suasioni adjuncta; prcccs niagnain vimliabeni ; sed miiificc auxit utium- (pic iuslautia dc.-cribenda ; nunqunin dciftitit inslare suadcndo sc. orando- que ; et, usque adeo donee p. IJccclc- rus.
1124
NOTiE VARIORUM IN
37 liistare, suudire, orare] Quia dixit, insliirc, suadirc, orare, non plus diccic posset, qiiando iiiliil potest esse. Donatus.
lyistare ut dicerem esse ducturum patri] Onmes quidem libii liabcntme esse ductnnnn, sed impedita est ratio scaiideudi, nisi aut ex diccrcm in ab- jicias : aut legas sine verbo, esse, ut Donatus. Fu'irnus.
39 Quis homo istiic] Sc. fecit : niox rh interturbut non tantum retinet, sed explicat Donatus. Vox Plautiua est in Bacchid. iv. 4.51. ' Ne intertur- ba:' sed fateor, mihi non idem videri quod Donato de vi vocis hoc loco. Judicet peritus lector. Bceclerus.
Davits] Davus, cum admiratione pronuntiandum. Donatus.
Interturbut] Ueerat et hie, nt Da- vus diceret ; sed plus intnlit, inter- turbat. Et inter, modo non mediocri- ter significat : est enim adauctiva particula, ut interfectus, interemptus. IModo post: ut; ' Hunc inter fluvio T yberinus amcEno,Vorticibus rapidis, et mnlta flavus arena, In mare pro- rumpit.' Idem.
Omnia] Aposiopesis. Illud inter- turbat irrepserat ex annotationibus. Famabius.
40 Nescio] Quia irascitur Davo, dixit Nescio, alioquin scit. Donatus.
Nisi mihi deos satis sciofuisse iratos] Deest, quia : ut sit nisi quia. Idem.
Nisi mihi deos satis] Diis invitis aut iratis nihil prospere evenire, nihil feliciter geri, semper fuit hominuni opinio, ' Memini relinqui me, Deo irato mco.' In Phorm. act. i. sc. 1. ' Iratis natus paries Diis.' Horat. Sat. 3. I. II. ' Diis iratis, geiiioque sinistro.' Pers. Sat. 4. ' Diis iratissi- mis.' Plant. Pcen. act. II. Famabius.
42 Factum est hoc] Non quod non credat, interrogat : sed quod incre- pet. Donatus.
Factum est hoc Dave] Omnes libri aniifjuiores, Factum hoc est Dave? Faernus.
43 At tibi DI] At, principium in- crcpationi aptum : ut Virgilius, * At tibi pro scelere.' lit Horatius, * At o dcorum quisquis in caelo regis Ter- ras ct hinnnuuni genus.' Donatus.
44 Fho, die mihi] Eho, interjectio est intentionem audientis exposcens. Idem.
Die mihi] Semper tJ) die iniAi, injii- riosuni est: ut Virgilius, ' Die mihi Danioeta, cujum pecus?' Idem.
45 Quod nisi hoc consilium darent] Cum odio hoc pronuntiandum est : ideo conjectum dixit. Idem.
46 Deceptus siun] Concessio. Idem. Deccptus sum at non defat.] AtivSTfin
Davi Poiita res maxinie necessarias in tractatu ncgotioruni conjunxit, constantiam in pertendendo, et for- tunam in promovendo. Deceptus sum, at lion defatii^atus : sequitur quod proprium est rov itivoo : ' Hac non successit, alia aggrediemur via :' at- que hinc forma sententiaj ronvincen- tis,etad exenipla communis vitae pro- vocantis : 'Nisi id putas,' (q. d. ab- surde id et contra experientiam pu- taretur,) 'Quia primo successit pa- rum, non posse jam ad salutem con- vert! hoc malum :' fortuna enim, praesertim fidentibus et constantibus aeqiia, sa:>pe res in contrariinn com- inutare solet, &c. Ilhid, scio, quod Charinns, ct immo etiam, quod Pam- philns interponit, fipuviKa. sunt. Bce- clerus.
Deceptus sum] Tld,\iv oZv aixuvdvoiv t'l dpx^s SevTtpwv iiravairSStffaixfv. eaquai prima experientia parum successe- rant, secunda nonnunquam conimo- dius eveniuut. Sturtpuv ajxeiv6vwv. nL\. Arist. A sacris videtur ortum; in quibus, si prima victima non essetli- tatum, iterabant sacrum, siiccida- neam immolantes. Famabius.
Scio] Th Scio, non ad deceptionem, sed ad defatigationem reddit. ergo cum ilpwvda sonandnm. Donatus.
47 Hac non successit] Deest, quod conabamur : et proprie dc bono sit
TERENTII ANDR. ACT. IV. SC. I.
1125
dicitur. Idem,
Alia aggrediemur via] Vel adoriemur, id est, eniteniiir. Adoriri proprie dicitur repente ex insidiis aliquem invadere. Idem.
52 Hoc tibi pro servitio debeol Mera- \TiTrTUiws vel nfjiiivvfxiKitis, ServHium pro servitute posuit : ut, 'Servitio enixe tulimus.' Idem.
53 Conari manibus, pedibus, noctes- que et dies'] Ad id intulit, quod ait supra, ' Quem ego credo manibus pedibusque obnixe omnia facturum.' Et accusative casu sine intermissione significat, Nodes et dies. Idem.
Manibus, pedibus] 'T-repfioMKuis. Id.
3Ianibus, pedibus] Extremo conatu atque discrimine, assidiia et iudefa- tigata diligentia. Farnabius.
55 Tuum est si quid prater spem evenit igiwscere] Ex J. s. interpone post evenit, pronomen mihi. et stat senarius si tuum et mihi monosyllaba fiant. Fa<h~nus.
Prater spem evenit] Evenit, produc- tum magis : quia hoc perpetuo non vult I'ampliilo accidere. Ergo eve- nit, noD autcni evenit media correpta. Donulus.
•Si quid prater spem evenit, mihi ignosc.] Hie enim proprius sequitatis in ignoscendo locus, unde Eustratio (ad VI. Eth. Aristot.) dicitur r) ttjj iititiKt'xai t{iy, (TuyyvcoixovtKws StariBe- fi(yr] trpbs Ta SoKovvra aufxirinrdv a^ov- Xrjra iv raTr trpd^fcrtv. expiessit Nero apiid Suetouiuni ad judices ccrtaini- luuii, ck-ganter : (c.'Zi.) 'Omnia se facicnda tecisse, .scd cventum in ma- nii esfic fortunsp : illoo, ut Napientes et doctos viros, fortuita dtberc ex- cludere.' liaderus.
50 I'arum succedit quod ago] Si nos- trum est, ofiicia pra;bere : at nos- trum non est, fortunani posse prae- starc. Et bene, tuccedit, ut (|uod agimus, ostendat successus esse for- tunae. Donulus.
I'arum succedit quod ngu] rtilis son- tentia pro sapicntc contra fortunam.
Idem.
Parum succe-^sit quod ago] Victori- anus, et aliqui alii libri etiam antiqui et Donatus, parum succedit. Faernus.
Sedulo] Id est, ex animo, et sine dolo. Donatus.
57 Vel melius tu aliud reperi] Non fere invenias librum scriptum in quo non legatur vel tute : vox vero aliud non est in aliquibus libris, inter quos Victoriano. ut et versus exposcit. Faernus.
Me missum face] Id est, noli uti opera mea. Donatus.
58 Cupio : restitue in quem meaccep, loc] Plant. Mil. Glor. iii. 1. 107. ' Hand facile te in eundem rursum restitues locum.' Cupio sc. te mis- sum facere : sed prius me restitue in locum in quo me accepisti. Bacle- rus.
Restitue, in quem me accepisti locum] Sensus Lie est, Omnia mihi integra et salva redde, qualia tibi tradidi consulturo, vel quum nihil promisis- sem patri. Donatus.
Restitue in quem me accepisti locum] Omnes antiqui libri, restitue quem a me accepisti locum, ita legit et Eugra- phius. ita videtur legisse et Donatus. nam q nam vis aliter verba Terentii citet, tamen in expositione sic dicit: ' Omnia mihi integra et salva redde, qualia tibi tradidi consulturo:' quse verba Donati optinie quadrant cum restitue mihi locum, Faernus.
Restitue in quem me accepisti /oc'um] Omnia mihi integra et salva redde, restitue me in statum quo prius, ut loquuntur vulgo. Farnabius.
5'J D. Faciam. P. at jam hoc opus est. D. hem scd mane, concrepuil a Glycerio ostium] Post Ilcm nullaiu videtur habere signilicationeni diclio scd. quare licet reclariiantibus omni- bus libris accedimus seuleiitiic I\Iu- reti Ugeiitix, st, i\\\x nota silentii est. ita etiam optiu)C procedentc octona- rio iambico. Faernus.
Hem! 'st, mane] Hoc quasi inci-
112(5
N01M3 VARIORUM IN
picntis, dcinonstiaiitisquo, aliqnid iiovi se invciiisse. Donatus.
Ilcm. sed tiiiiiie, concrep.l Davus, iirgoiito I'ampliilo, iit expediret, si quid liaberet consiiii, alio veitere aniiiHiiii adolcsceiitis conatiir. sed \\\c instat : 7iiliil ml le,sc.. ille foriiim sonitiis. turn ergo deniiim Davus, ad id, qnod Pamphiliis dixerat, at jam opus est, respondet^sed ciiin dilatioiie : qucero, id est, id jam ago, in eo sum lit excogitcm, inveiiiam remediiiiii. Pamphiliis dilationem castigat, ct il- lud prills jam siiiiin pertendit: hem nunccitie demum? donee citra amba- ges et tergiver^ationem Davus : ' At jam hoc tibi iuventum dabo.' Ita Poeta circumduxit affectum Pamplii- li rcmediinn cupientis, cui nihil satis festinabatur. ita sc. seq. vs. 21. 'jam hoc o|)us est. D. quin jam habeo.' Baeclerus.
Crepunt a Glycei-io'] Vide Adeiph. act. II. sc. 3. Fariiabius.
60 Niliil ad ie] Haec enini ad co- gitantem nihil pertinere oportuit.Do- natus.
Nuticcine demum] Pro denique. Id.
At jam hoc tibi inveyitum dabo] Con- silium scilicet, quo in pristinum lo- cum restituaris. Idem.
ScENA II. lanibiri sunt octonarii catalectici. vs. 8. e ftlss. Argent, po- tuerat. vs. 18. onines : in proclire (jnod est. vs. 19. duo : fortises. vs. 24. om- nes : hiiic vos amolimini. ubi rh vos nimis pra-fracte Palmerius amolitur. vs. 30. dno: age ego venium. vs. 31. duo rh me habent, sed diverso po- situ. liaderus.
Jam, ■ubi tibi ei-it] In scena hue, in- stauratio est adhorlationis Pumphili per IMysidem. Opus est enim cxiiortari rursus adolescentem, ne sub pat r is op- pvessione frangalur. Donatus.
1 Jam ubi idn erit] Opportune rur- sus jpstuante Paniphilo, amica- nieii- tio objicituV per Mysideni, ne suc- cunibat ad nn])tias patri, quamvis promiserit patii se ducturum conju-
gem. ad versus qnani difficultaten, quia ipsius persona non sufficit, id agit, ut ad Giycerium modo adducat Pamphilum: cujus afl'ectum excitat, non ex eo solum, quod eum pnella vocat: sed etiam quod desiderat eum vidcro. Idem.
Ubi ubi erit] Ubi ubi, in prima parte vim suam tenet, in posteriore pro- ductionem : ct est qucmadmodmn ut ut, qua qua, unde mtde : pro ubicun- que, utcunque, quacunque, nndecnn- que. Idem.
Jam, ubi nbi erit, inventum tibi cura- bo] Non solum se addiicturam pro- misit, sed et tempus addidit. Et bene tibi, quasi anianti. Idem,
Jam] Mysis ad Pamphilum addn- cendiim missa, accensas in animo adolesrenlis Hammas amoris oratione sua ventilat. Davus novum initcon- siliiini. ^Oos Pamphiii facile, mansnc- tnm, simplex : Davi audacissiunim et proniptum : Charini amore ccecum. Farnabius.
Vli ubi erit] In egressu conversa alloquitur Giycerium infus. Idem.
2 Auime mi] Mollis oratio et foe- minea, miiliis iuiplicnta blandlnientis. Ait enim, ' Tu modo, anime mi.' Mi, pro mens. Donatns.
3 P. 3Iiisis. M. quid est] Hmc. ver- ba onniia in Vaticano et ali(|uibus aliis personae Pamphiii ascribuutur: qnod vero sequitur, mild te offers, ita collocatum legilur, te miki offers: est autcm utroque modo iambicus tetra- mrter ratalecticus, si quid per dialy- sln dissyllabum fiat. Fa'ernns.
4 Orure, ^c] Priscianus lib. Xii. ita citat: ' Orare jussit hera si se ames, ut ad se venias.' liaclerus,
.5 Hoc malum] Amor mens, aut Giycerii soiicitudo, quam nescire oportuit nuptias. Donatus.
Hoc malum integr.] Sollicitudo sc. de nuptiis : declarant vss. 6. 7. 10. liwclcrvs.
Integrascit] Integratur, quod ad in- tegrum redit, quod repetitur, quod
TERENTII ANDR. ACT. IV. SC. II.
1127
instauratur. Virgilius, ' Ramoque se- dens miserabile carmen Integral.' Doiiatus. G SoUicitarier'] Perturbari. Idem.
7 Quod mihi apparwi] Apparari, ad horroreni et timorem refertur : et dativo casui subjiinctuni, cladem et perniciein sigiiidcat : ut Virgilius, ' Mihi sacra parari.' Idem.
8 Qiiibusquidein quam facile poterat^ Antiqiii libri potueval. Faerniis,
9 Age, si hie non insanit satis] Hie excitus, comprirait Chariiuini, ne to- menta iracundin" Pamphilo praebe- ret. Aut, si poenitet te, quantum hie sua sponte insauit. Donatus.
Si hie non insanit satis] Elpwveia est, ant laus ad mitigandum Panipbi- luD). Idem.
Age si hie non insanit sua sp.] Heri objurgatiouem et reprehensiones fert Davus, Cbarini castigat : eipoij/eiaqua- dam exprobrans, quod irritatum per se satis Pampliili animura suis quo- que querelis incenderet. Bwclerus,
Itistiga] Igni fomenta,flauimaj ole- um, ' oleum adde caniino." Hor. 1. II. Sat. 3. commotum irrita. Farnab.
10 Ea res est] Id est, nuptias ap- parari scnsit. Donatus.
Ulysis] Asseveralio est, si a no- mine ejus incipias, cum quo loquc- ris. Idem.
11 Per omnes tihi adjuro deos] Ad, auctiva particula est : nt admirabili- ter, valde mirabiliter. Idem.
Adjuro] El lioc superest, amissa Udc ut adjuraiidum sit. Idem.
12 Inim. omnes horn.] Kecte Dona- tus honcstatem ToD^flour liic agnoscit, quod patrcm in bac oratione non no- minarc, «<d siguificare voiuerit Pani- pliiliis. In 8C(picntibuH, coiijugis at- fcctum scnteuliosc ct graviter, ad rationcui argunuiiti ri'tulit: hanc mi- hi expel, ^t. Uttclcrni.
Omiien homines] !Mira vrrccundia : omnci homines nialuit diccre, ut in bis quoquu parentet signiticaiel, (|uam apertc dicerc patrcm, cujus mctu
promisit nuptias. et est contra illnd, Sed vim ut queasferre. Donatus.
Omnes homines] Ita dixit de uno, hoc est, patre, Omnes homines : ut idem alibi, ' O caelum, o terra, o ma- ria Neptuni.' Nuiicquid et cclum Neptuni est? non utique : sed omnia liaec maria voluit esse, ut Virgilius: ' Omnia vol medium fiant mare.' Id.
13 Contigit] Quod vix evenit, con- tigisse dicilur. Idem.
Cunveniunt mores] Recte : et id quod raatrimonium firmat. Idem.
Vulcant] Hoc est, abeant, rece- dant, quia et discedentibus et mor- tuis, vale dicitur. ut Virgilius : ' Sal- ve ajternum mihi maxime Palla, lE- ternumque vale.' Vel potius t^J eixjrri- ixifffjiic, cum male optatnrus esset, considerato patre, irapa5rf|a)s locutus est : et non dixit, quod intenderat, ' pereant.' Et attende quam moderate pluraliter dixerit, cum significaret patrem. Idem.
Valeant] Renuntiationis et impre- cationis est verbum. Idem.
Valeant] Abeant, facessant. Re- nunciationis est, nonexecrationis, nc male optet etiam patri. Farnabius.
14 Qui inter nos dissidium volunt] Anliquissimi libri discidium per s, et c, scriptum babent ; uude conjicimus a discindo venire discidium, sicut ab excindo cxcidium. quod ita esse ipsa vocabuli hujus significatio ostendit. nsurpatur euim et hie et alibi apud auctores non pro discordia, in quem sensum necesse esset hoc nomeu ac- cipi, si a dissideo veniret, sed pro separatione violenta, el abruptione duorum inter se conjunctorum. quod et hie ipse locus probat, et ille in Hecyra : ' Nequc mea culpa hoc cve- nissc discidium, id testor dcos.' Et Cicsronis ad Atlicum libro (piarto: ' Acerbissime discidium nostrum tu- lisse.' Faemus.
llanc nisi mors, mihi adimet nemo] r,l>ii valeant, banc, nisi mors, nemo adimet. Conccssio hie est, hoc cnnn
1128
NOT/K VARIORUM IN
per concessioncm (licilnr. Vonnliis.
//(IMC, tiisi mors, tnilii adiiiu't 7iemo] Peiscverat, ne dicat pater: pro, Non adimet pater, lihin.
15 /w'.siyiisco] Spiritiini revocat scn-
SUS. Jtllllt.
licsipiico'] Ut supra act. i. 8C. 5. » Rcdilidisti aiiimum.' Farnabius.
Non ApoUinis'} ' IIkc ex Oraculo Apolliiiis Pythii edita tibi pnta, nihil potest esse vcrius.' Cic.ad Bnituin Epistol. 2. Idem.
Magis veruin'i Aut magis verum, ant veritts dicinuis. Donatus,
10 Ut ne pater] Ut nc, pro ne non. Idem.
Per mc stetissc] Stetisse, hoc est, esse, ut Virgil. ' Desertaque nionlis Stat donius.' Aliter plenum est. ut idem, ' Slant et Juniperi, et castanc-iB hirsut'.r.' Aliter liorret. ut, ' Slant luiniiia llanima.' Et Lucilius, ' Stat i>cntil)us fundus.' Idem.
Per me stetis.'se] Hoc est, per me factum esse, ne fierent nuptiae. Id.
18 In proclivi quod est] Quod factu facile est, pronum, declivc, praeccps. Farnabius.
19 Quis videor? viiser, Hfc] Dona- tus hie oratiouem interniptain Davi verbis continuat iilo, furtises: quasi Pamphilus constantiam suam proba- ri concupiverit, cum interrogaret Charinum : quis videor? Cliarinus au- tem comparatiouem sua; fortuna: iu- terposuerit, antequam T<f miser t6 furlis conjnngeret. Fr. Guyetus, eru- dite sane, eandem Poet« artem for- tius expedit. vide notas ejus. liwcler.
Miser ceque, atque ego] Bene, atque ego: quia hie amore vexattir. Et intulit napdZo^ov. Nam volebat Pam- philus sibi dici, et fortis : quod iili tamenmox dicetur. Hie igitur aliter respondet, atque interrogat Pamphi- lus, idco quod videat impossibile esse, palam resistere parenti. Donat.
Fortis es] Primus nioneo hie esse errorem. Legendum, AT/ortis es. Id et sensus postulat, et probat Vete-
rum auctorilas ; quod a neniine ani- jnadversimi usque adhuc fuisse de- miror. En tibi illam auctoritatem : In veteribus Excerptis liarc verba h'guntur : Miser jf.qve atque ego. Bene, atque ego, quia liic amore vexutur ; et intulit parudo.xon. Nam volebat Pam- philus sibi did, ET FORTIS ES : quod illi lumen mox dicetur, Ha!C in Excerp- tis e Donato. Ergo apud majorcs nostros hie locus non ita logebatur uthodie ; nam scriptum saltem fuerat ET fortis; sed profVcto in Excerp- tis error est ; qui enim ilia nobis consarcinavit, scripserat, non et for- tis Es, sed, at fortis es ; hoc sensu, scilicet: Fateor, inquit Charintis, esse te miserum itidem tit ego sum ; at tu fortis es, ego autem infirmior paulo, Faber.
20 Scio quid conere] Sensus est, Scio quideui quid coneris : sed an efficere possis, iiescio. Donalns.
Scio quid conere] Si ]'ani]>hili est persona, cum elpoovila dicitur : si Cha- riui, simplex laudatio est. sed si Pauipliili est, hoc significat quod su- pra, ' Ex unis geniinas niihi confides nuptias,' Sed non esse personam Pamphili, ex subjectis ostendilur. Idem.
Scio quid conere] Frustra Donatus putat, luec alii quam Pamphilo tri- buendaesse. cetera cxplicalio placet. livsclerns.
21 Iluic, 71071 tibi habeo, ne erre.i] Deterret etiam nunc Chariimm, ut et ipse adjuvet Davum, ne Pamphilo nubat Philuniena. Et eodeiu sensn utitur Davus adversus Charinum, <|U0 supra, ' Quasi necesse sit, si huic non dat, te illam iixorem du- cere.' Donatus.
Iluic, 7ion tibi habeo, >ie erres] Vel ut etiam pro se Cliarinus sentiat, hoc (licit. \'el ut solent servi con- timiaciores advcrsum amicuin doini- ni, quia nuper a Charino accusatus est: vel quia, et quid dicat non ha< bet, et videt laceadum non esse. /</.
TERENTII ANDR. ACT. IV. SC. II,
1129
22 Sat habco] Quia dilatio facta est. Idem.
C. Sat haheo. P. quid fades cedo. D. dies mihi ut sit satis vereor^ Ita liaec colloca ex 1. s. dies mihi hie xtt satis sil vereor. et versus procedit, qui est ejiisdeni generis cum siiperiore, aliter impeditus est. Fa'ernus.
Vt sit satis] Ut, pro ne non. Do- natus.
23 Ne vacuum esse me'] Ne, pro ne- diim. aut adverbium est prohibentis : ut sit, ne non. Salhistius secundo libro, ' Ne ilia tauro paria siut,' pro nediim. Idem.
24 Proinde hinc los umelimini] Amo- liri dicuntur ea, quae cum magna dif- ficultate et molimine sumnioventur ct tolluntur e medio, sic dixit quasi odioso et molesto. Discedere dicitur, qui facile abit e medio : Amolitur, qui vix rccedit. Idem.
Proinde hinc vos amolimini] Moles- turn impedinientum ex rei magnitu- dine jacentis in medio, et idee impe- dientibussc dixit, ilmo/t'^'itniAuic, non, abite. Idem.
Proinde hinc vos amolimijii] Spe in- jecta etiam domino iniperat servus callidus. Idem.
Proinde hinc vos atnolimini] Consi- liis meis et expeditioni gravis ac mo- lesta est haec vestra apud nie mora, quin amovete vos, si fieri potest. I'arnabius.
Nam mihi, Ifc] Utrum boc vere di» cit, an fingit, qui adliuc consilium non invenit ([uod narrate possit. Do- natun.
25 Ilanc] Glyccrinm scilicet, et cum miserationc piiell a, /uinc. Idem.
Quo hinc te iigis] Ut tarditatcm disccdentis ostendat. /Ig'ere^^c enim et tardi ct tristes dicuntur. Sic Vir- giiins, ' Amissis reniis atque ordino debili.s uno, Irrisam mwc liouorc ra- tem Sergeitus agebat.' Idem alibi : ' Kccc gubernator scse I'aliiiurus age- bat.' Idem.
Quo hinc tcagia ?] Admouitio Ui^cc*
dentis, ut solet. nam a quo discedere desideramus, admonemus eum quo vadat, vel quo eat. Id facere per interrogationem admonetDavusCha- rinum, ut ipse abscedat Cbarinus, qui nunc ultimus remanet. Idem.
Quo hinc te agis] Adinonitio obli- qua ad baerentem non sine tJedio Cbarinura, ut discedat stupidus : aguntur enim bruta. Farnahius.
Verum vis dicam] Pro initio sedulae narrationis boc sumimus. Ac sic re- spondet Cbarinus, tanquam qui intel- ligat, non dicere velle Davura quo eat : sed id agere ut abscedat. Do- natus.
Verum vis dicam 1 immo etiam nar- rationis incipit mihi iniiium] Sensum Donatus et Eugrapbius tarn obscure aggressi sunt demonstrare, ut vix in- terpretis partes satis b. 1. tutentur. Hoc autem videntur voluisse dicere : cum Davus amoliendi Cliarini causa, interrogasset, ' Quid tu, quo hiuc te agis?' atque is, non auimadverso Davi proposito, nescio quam narra- tioncm vellet incipere, (id enim notat prooeniium ; ' Verum vis dicam?') Davus, immo etiam, respondet, narra- tionis incipit mihi initium. rejiciendo ejus narrationem scilicet, ut inteni- pestivam ct importunam. sicut Eu- grapbius quidem putat. sed Donatus videtur existiniasse, bapc postrema submisse et lente a Davo dici, in Cha- rinum. Ego prius illud Cbarini, rcrum vis dicam? gestu et pronuntiatione adjiivandum arbitror, non tarn ut di- cere vellet, quo se aj^eret, sive quo iturus cssct, quaui ut suani causam denuo rommendare Davo tali exor- dio ^AAfiTTTiKtf) studeret. Davus, qua erat sollcrtia, immo eliam, inquit, jam scio quo tendas : jam narrationis tu«(bac ciiiui voce solli-nne illud ex- ordium pcrstringit) incipit mihi iui' Hum. nude Cbariiiuni, (juod cum ap- |(aratu voluerat dicere, coufessionc Tui) ndOov\ in compendnmi niittit, ct tjuid me Jidl intcirogat. q. d. ante-
1J30
NOIVK VARIORUM IN
qnam hino discecium, ex tc volo rlis- cer«, i|ui(l spci !>it iiiiiii r»li(|iium tibi(]iic caiisiim ineam comniPiidare. tu potis crticore, ii( ducaiii Pliilume- uam. liaxhrus.
20 ?>'arrali<inis incipit mihi inilituii] Narralionis, scilicet, quo cat. quia, Vcniiu vis diaim, velut procEmiuin iiairatiui cs-t. Donalus.
Quid me Jiet ?] Quid igitur? inquit. quid do nie fiet ? Ab eo hoc, quasi a jocaiite, pronuiuianduui est. nam sic illi iniprudens respondet. Idem.
Quid mc Jicl] De Pliiluniena d»- cenda. Idem.
27 Eho tu impndens'] Propria Cha- rino dixit impndens, quasi insoiila et multa poscenti. (|uippc qui et spon- sam alienam petere ausus sit, et non satis habeat, per Davuin sibi moram pra^slitaui Pamphili niiptiaruni. Id.
Quod tihi dicculam addo] Dieculam, horain. et est tmoKSpiafia. Dieculam, hoc est, teinpusculiiui : et sumitur ab eo, quod est Iksc dies. Diecula, mo- ra, et quasi parva dies, et diectdam, in qua scilicet anihias, quantum po- teris, ad ducendaai Philumenam. Vult enim se Davus adjuvari per Charinum et Byrriam, Idem.
28 Pvomoteo] Differo. Idem, Prumoveo nuptius] Memoriter Da- vus : scit enim ilium his verbis pe- tisse, * Saltern aliquot dies profer, dum proficiscar aliquo, ne videam.' Cujus rei oblitus Cliarinus, etiam ut ducat uxorem, petit. Idem.
Promoveo niiptias] Protraho, differo. Farnabius.
29 Ct ducam'] Scil. fac quieso, ef- fice: sequitur : ridiculum. Donatus suba\idit hominem: al. caput: actio autem et gestus facil, ut idem sensus emergat qui ante, elio tu impudens, &c. negare vult quod rogatur Davus, ut intcndat Charini industriam. Boecl.
Ut ducam] .Sc. Philumenam. Far- nabius.
liidiculum] Deest, hominem. Dona- tus.
Si quid potcris?] An sub. sc. meam causam juvare ? an irtpiflipaaTiKus: si (|uid potciis venire, id est, si quo mo<lo potoris venire ? Uceclcrus,
30 Attamen si <]uid] Sc. habueris : hoc enim pra<cessit : repetit mux: 'si quid, domi cro,' id est, si quid ha- bueris, et ad me renuntiare volueris. Idem.
Age, veniam] Vix concedentis, vix consentientis est, Age, veniam. Donatus.
31 Dum cxeo] A Glycerio scilicet. Idem.
Dum exeo'] Sc. ex domo Glycerii, in qnam nunc ingrediebatur. Bade- 1-us.
Ita facto opus est] Lege ex ratione versus et libro scripto, ita facto est opus. Faernus.
ScENA III. Senarii sunt Iambic!. vs. 5. Mss. omnes : dolorcm. vs. 8. unus : malitia at([ue astutia. alter: memoria atqiie industria. Argentora- tensis, memoria aique astutia. vs. 9. omnes: quidnam incepturus es? vs. 13. unus : quia si opus sit ad herum jure- jurando mihi. alter : quia forte si opus sit ad herum jurejurando mild. Argent. quia si forte opus siet ad herum jusjuran- dum mihi. sed rh jwjnrandum, prima sui parte est a secunda manu. vs. 17. omnes: quid est? vs. 18. unus : repudio quod consilium primum intend. Bnecler.
j\ j/ii/HC esse proprium cuiquam] Hac scena adminislratinnem doli habet, quo Jit ut deteireutur Chremes filium suam Pamphilo dare. Et vide von minimas partes in hac comcedia Mijsidi atti-ibui, hoc est, persona fceminecE : sive hac per- sonatis viris agitur, ut upud veteres ; sive per mulierem, ut nunc videmus. Donat.
1 Nihilne] Ne, adverbium percunc- tantis. Idem.
Nihilne esse proprium cuiquam] Om- ne quod habcmus, aut mutunm est, aut proprium. Ergo proprium, per- petuum: ut Virgilius, ' Propria hsec si dona fuisscnt.' Ergo nihil nobis proprium esse potest, quod enim non
TERENTII AN DR. ACT. IV. SC. 111.
1131
foil, nee esse qiiidem potest, aiit quod eripi potest, non est nostrum: nisi Ula qii« eripi non possunt, ut sa- pientia, justitia, prudeutia: quae for- ttioa neqiie dare, neqiie eripere ciii- quam potest. Et simiil hoc ipsum et a re, et a persona hie ostendit. A iCy!^ihilne esse proprium? A persona, Cuiqtiam, proprium, perpetnum, non temporale ae niutuum. Iilem.
Proprium cuiquam] Pecniiare, per- petuiiDi, siiicernm. nt infra act. v. sc. 5. ' Cum sciam, nihil esse in vita proprinm mortal! datum.' Lucil.apud Non. lib. XXVII. Be'/Soioj/ ovSiv iv /3iy 5oK€< irtKeiv. Menander. Farnabius.
Dl listratn fiJem] Admirantis ad- verbium emu exclamatione. Fidem dixit opera et auxilium : ut, ' Tyr- ihenaiiique fideni.' Donatus.
2 Sumiiium honum esse] Mire, pro pleno. Et neutro extulit, summum bonum. Idem.
3 Amicum, amatorem, liruni] Ami- cus, auimi est : Amator vero, corjjo- ris. non euim continue auiator est, qui bene vnlt. ut, Dido amavit (|ui- dem /Eneam : sed non et arnica fuit, quze ait, "■ Non potui avulsum divel- Icre corpus, et undis Spargere.' Et item Catullus, ' Cogit amare magis, 8ed bene velle minus.' Et est hie ofilicium et blandimentum. Amato- rem et virum dixit ad discretionem : ut per ea qux enumerat, maritum ostenderet. Idem.
4 Paratum] l'ar<itum dixit ad om- nes afl'ectus, quicunque de proximo esse poshunt, et nia\ime ad Homeri- cam sentenliam respexit : "E/crop, arap av fWi iiTTi Trar^p Koi Tr6Tvia firrrrip, 'H5e Koiriyvriroi , ffv it fwt BaXtpbi irapaKohr]^, Idem.
Vtrumcifo] Id est, Pampliilo. Id.
iS'unc mi%rra quern cnjiit luborem] Cum ailmiralionc pronuntiat </Mf/H, et cum exciainalione tpiadam. Idrm.
Quern cftjiit duUtrem] Muiti libri srripti, etiam auiupii, liabont, ryi/rwi capH Inborcm? ita legit et Donatus,
licet variare videatur, ita Eugra- phius, qui hie laborem accipit pro do- lore, sic ut periculum pro tenipta- meuto. Fa'ernus.
5 Dolorem'\ Dolorem distinxit pro- be ; et post intulit separatim quod seqnitur, ' Facile hie plus mali est,' in dolore et metu scilicet amittendi, 'quamillic boni,' in voluntate reti- nendi. Donatus.
Facile hie plus mnli est, quam illic boni] Facile, adverbiuni confirmantis est, id est, liquido et manifesto. Ve- teres dicebant, /aci?f, pro certo. Ut Cicero, ' lUius eivitatis facile prin- ceps.' Idem.
Facile hie plus mali est] Plus mult, in dolore et metu, ut diximus. Idem.
Facile hie plus mali est] Certe plus doloris exoritur a metu amittendi, qnani fuit gaudium in voluptate et spe potiundi. Farnabius.
Quam illic boni] In summo bono. Dieit enim, ex bonis quae bona existi- niauius, plus nos mali capere, cum aut amissuros nos crediiuus, aiit amit- timus : quam boni, cum habennis. Donatus.
Quam illic boni] Id est, in amico, amatore, et viro. Idem.
6 Mi homo, quid istuc obsecro est] Ex IMysidis verbis, quid Davusfaciat, deuionstratur. Idem.
Quid istuc obsecro est] Involutum puerum portabat Davus: et ideo di- eit mulier : ' Quid istuc obsecro est ?' Turn ille evolvit puerum, et pro- fert: quern postquam expedivit, turn ilia dixit, ' Quo portas puerum t' Id.
7 Quo portas puerum] (jlycerii in- fantcm involutum profert in scena Davus, trailitque aucillfp, quasi pue- rum mater ante Simonis fores exponi curasset. Farnabius.
Mijsus, nunc opus est] H.re scena actno^a est. magis enim in gestu, quam in orationc est constilula. Do- natus.
Mysis, Hunr opns cut] Properaiitis ct impeusc agentis Davi verba men-
1132
NOTTE VARIORUM JN
strnntur. Idem.
Mysis nunc opus est, ^-c] Sc. ad id quod scquctur, lit or.Uioni nieac siib- sorviao verbis : id ciiiin inter .np- paratiiin doli di.stiilit in seqncntia. liacckrus.
H Lxprompta'] In nicdinin prolata. Donatus.
I-'.xprovipttt memoria] Vt videantiir non ex composite et studio pra-medi- tati dolnni liunc dolare, sed ex tem- pore omnia facere ac dicere. ut niox sc. 6. * Panluin interesse censes,' &c. Farnabius.
Expromta memoria alque afitidia] Pro memoria le<»cndum oinnino mali- tia, qua voce nulla est ad hanc rem aptior. Sic in lii)ro Vaticano scrip- tum, sic in Basilicano; sic et Eu- grapliius legerat in suis exemplari- bus : id et Faernus monuit, et Faiir- num nemo audiit. Ipse autcm audio, et sequor libens. Faber.
Memoria atqiie astutia^ Memoria, ut praBcepta Davi retineat. Astutia, ad agendum strenue quae imperet. Donatus.
Memoria] Simpliciter magis, nt memor sit Davi pr-.Fceptorum. Et memoria, modo pro intclligeutia. nt Virgilius, ' Instanius tamcn immemo- res.' Idem.
Memoria atque astutia] Liber Vati- canns et Basilicanus, pro memoria babent malitia. et aliqui alii, ita legit et Eugrapliius. in aliquibus corrupte legitur militia. Faernus.
1 1 Ex ara hinc sume verbenas tibi] Ex ara, scilicet Apollinis, quern OTiKiov RIenander vocat, ant quod Apollini comoedia dicata est : in cu- jus bonoreni aram constituebant, coma-diani celebrantes. Apollini er- go couiotdia, Libero patri tragddia. Donatus.
Sume verbenas tibi^ Verbena, quasi herbence, rediniicula sunt ararum. Idem.
Tibi] Th tibi, quasi gestum quen- dam ct niotuni stooiacbantis babct :
itt alibi, Quid vis tibi? Et tibi sume, dixit : non, tibi subslerne. Idem.
Ex ara sume verbenas] Verbena, sunt omncs licrba: frondesque festae ad aras coronandas. vcl omnes herbae frondesque ex aliquo loco puro de- cerptap. Verbena antem dictsp, qnasi herbence, sic Menander * KOAE|IAC- (TMVPPTNACXXHCAleTelNe.* Id.
Ex ara hinc sume] In scena, inqnit Jul. Scalig. I. Poet. c. 21. dira; fue- runt ar;e ; Dextra Bacclio in tragoe- dia: A|>olliui in Conioedia. Sinistra, ei cui flebant liidi. in ils aris ver- benee iniponebantiir Apollini, ut est in Aiidria Terentiana, Jjaccbo l»e- derai. Farnabius.
Verbenas tibi] Verbena est hpofio- rg-vT] : sagmina prisci vocabant. Hac de loco sacro Capitolii sumpta coro- nabantur feciales, et Pater patratus, fcudera facturi aut bcllum indictnri : hoc nomine et omnes sacras frondes appellantur. Idem.
12 Quamobrem id tute non /acis] Tute tunc dicitur, cum pronomen ad earn revocatur personam, a qua su- niitur. ut verbi gratia, cum dicimus, ' Tu lege ;' ille nobis respondeat, ' Cur tute non legis.' Donatus.
13 Quia, si forte opus sit ad herum jurandnm mihi] Sic locutus est ut ex-
piicari atque intelligi non possit. aut enim deest jus, ut sit jurandum pro jusjarandum : ant (ut vulgo dicitur) juramcntum. Et opus est Mam rem: non opus est ilia re. Idem.
Quia si forte opus ad erum jurandum niihi] Post opus deest verbum sii, ()uod in omnibus scriptis est, et vide- tur necessarium. Faernus.
Quia si ojms sit ad her. ^c] Duo agit poi'ta : primo, ut specimen ser- vilis calliditatis ostendat ; deinde, ut SiaffvpriKws traducat. Cavillationes istie in jurejurando non dissolvunt, sed distringunt perjuriura. quod pro- posito pcjerandi constat, itaque an- cilla, nova reli^ionis exprobratione, vctereu) malitiam nunc quoque se
TERENTII ANDR. ACT. IV. SC. IV.
1133
agnoscere hand obscure indicat. Maeclerus.
14 Ut liquido ■possini] Liquido, pure et nianifeste. Nam quae sunt pura et defaecata, liquida sunt. Donatns.
Liquido possini] Sincere, pure, sine exceptione, aut conscientiae scrupulo. Famabius.
15 Nova nunc relig^io] Bene, jusju- randiiin metuere servum, monstri simile est. Donatus.
Nova nunc religio] Servum nolle mentiri, nova religio est. Idem.
Nova religio} In servo et subita. Idem.
Nova iiunc religio] Hunc versum citat Augnstin. i. 1. c. de ordine. Farnabiwi.
Cedo] Porrigentis est manuni. Do- natus.
l(i Porro intelligas'] Porro, modo adverbiura est ordinis : alias tempo- ris. Idem,
17 Pro Juppiter. M. quid] Addatur verbum est, ex o. I. s. ita ex quid d eliso, factaqiie synalotpha, versus procedet. Fa'ernus.
SjwnscB pater intervenit] Mire non dixit, Chremes : ne quum dixisset, quis Cliremes ? riirsus hie responde- ret, gponsx pater, et non teniere lioc facit poeta ; nam promiserat se re- diturnm domum Chremes, ' Domum modo iho : ut apparentnr dicam ; atque hue renuntio.' Donatus.
18 liepiidio consilium quod primum intendernm] Antiqui libri ita collo- cant, reimdio quod consilium p. i. Faiir- nus.
Quod primum intcnderam] Verbum a veiiatorihus translatum, qui retia intcndunt ad fcras captandas. Quia ergo parat (Jircmem et Simonem fallere, inlendcitim dixit. Vel a sa- gittis atqup arm. Donatus.
I'J \escio quid narrcs] FJcnc nnrpM. Narrate enim aliena, et (puc noljis non 'lunt neccssaria, dicini<i<t. I'lcw.
ICgo quoqu4j] ]^^t^^i ah quoque : <niia ct Chremes venicbaf. Idem.
20 Th ut suhservias] Recte, ut sub- servias, dixit, non enim tantuni lo- quitur Mysis, quantum Davus. Idem.
21 Orationi, ntcumque opus sit ver- bis] Tuis verbis orationi meae. plura enim loquetnr Da\us, inde orationi dixit, ilia subsequetur, ideo verbis. Idem.
Vide] Cauta esto, intellige, specta. Idem.
23 Quod niea opera op. sit v.] Vide- tur recto casu accipiendum : ob quod mea opera opus sit vobis. alii sexto casu malunt. Baeclerus.
Aut lu plus tides] Si sapis, intelli- gis. Donatus.
24 Manebo] Nam dum ejus astutiit opus esse dixit, itenique oratiojii verbis sutserrire jussit, manere etiam voluit. hinc respondet ilia : manebo. Boecle- rus.
Remorer commndum] Remorer, re- tardem, retineam. Remorari a remo- ra pisce minutissimo, qui naves re- tinet. nam Graece ix^vv^s vocatur. Donatus.
ScENA IV. Senarii sunt lambici, nisi quod in uno et altero varietas codicum dubitationem alTert. vs. 11. duo Mss. nostri : qui hie n. at. videam. vs. 12. omnes : diclurane es quod rogo ? vs. 16. omnes : mulier si faciat mere- trix. v. Faern. vs. 20. omnes : cvjus nostri? vs. 34. duo non habent ri Chremes. vs. 37. unus : jamnunc ego in medium viam. vs. 42. omnes : eho obs. vs. 45. unus : an kic tn omnia ? alter : hac tu omnia, tertius : ha non- dum omnia, vs. 50. ut edidimus. vs. 51. unus: uttigas: duo, attingas. vs. 54. omnes, oniisso t^ hem, tantum, pradiceres, vs. 55. omnes : pnululum. Bccclerus.
Tleverlor] Adest nunc ipse Chremes, cujus causa srena fraudihus instructa est, nc promissas compleut nupiias. Do- natus.
1 Revertor] Siimnio artificio C'hre- nif;t(Mi> circunivenit Davus, quo iiluiu a nupliis delciieai. Famabius.
1104
NOT/E VARIORUM IN
2 Vt jubeam accersi'] Rpcte juheam : quia siimniu putestas nuptiaiuin in patre pnelhi! est. Dunatus.
['tjnbcitm ncccfsi] Sr. sponsam ot cogiiatos ill doniiim Simoiiis. Hwck- rus.
Sed nuUl hoi'] Non iiiterrofrantls, sed mirantis et non intellijicntis est. et apparel eiiin non oculis piiiis, qiiam corporis oftVnsii puerum sen- sisse lateiiteiii. Dumitus.
3 Fuer herde es<] Ornativa parti- cuia est llercle. Idem.
fliuliey] I\Iagi» quam Mysis. Idem, Mulicr. tun' upposuisti] Annotatur apiid Donaliini : ' Mulier niagisquam Mysis.' Sed quoniodo potest hoc dici,ciini Cliremes ignoraverit, ciijus esset liiL'c ancilla, neduin quo voca- rctur nomine ? itaqne postca demum agnoscit Glycerii aiiciilani esse. vs. 17. ' Ab Andria est ancilla liaec, quantum intelligc' Boeclerus.
Uhi illic est] Davum quaerit, qui nunc abscessit, ut et ipse de foro venire videatur. Donatus.
4 Non milii respondes] Bene, non respondes. Se enim inemor est veti- tain qiiidqnam dicere, nisi subserviat orationi Davi. Idem.
5 Relu/uit homo me] Mire hominem, Don Datum dixit : ut etiam si audiat Cliremes, incertam personam liomi- nis audiat, non Davuni. Idem.
Homo] Davus,qui recesserat, ntde foro venisse videatur; namcpie hoc agit, ut ipse videatur simplex et ig- narus, atque ut Pamphili amor pro- datur Chrenieti. Farnabius.
Di voxlrum fidem!] Adverbium ad- mirantis cum exclamatione. Donatus.
G Quid turbo: eat upud forum] Hit'C verba sunt venientis de foro. Idem.
Quid illic hominum litigant] Legitur et litigut. Idem.
7 2'um annona cara est] Comminis- centis est potius, quam alicui refe- reiitis. Idem.
Quid diatm aliud] Hoc post specta- tores. Idem.
Quid dicum aliud neacio] Hsc ad spectatnres conversus dicit. suam- qne ipse technam indicat. in theatro enim onuies omnia resciscunt : ita ni, quae personal collocjufiites se in- vicem celaiit, spcctatoribns patere deboant. liusclerus.
8 Cur tn obsecro hie me solum] 'Airo- crtcoTnjcrix tertia. Donatus.
Cur le obsecro, ^-c.] Aposiopesis, ob- strut ntc illi os Davo et inulta simul interrogante. Farnabius.
Fabula] Fabulani se dicit audire, qui rei principium rationeuiqiie igno- rat. Donatus.
9 Eho] Eho interjectio est vel principium animadversioiiem in se poscentis, ant repente cerneutis. Id.
10 Quern igitur rogem] Post ^wfm, o. 1. 8. habenl pronomcn ego : quod in scansioue in unam syllabam con- trahendum, et per synabepliam abji- ciendum est. Faernus.
11 Qui hie neminem alium video] Callide affirmat non sibi visum Chre- mem, cum et preeviderit veuientem, et pra!sentem videat. Donatus.
Qui hie neminem alium video] Ita ct Donatus ; sed o. 1. s. Terentii videam. Faernus.
Qui hie neminem alium video] Dissi- nnildt sibi visum Chremetem. Farnab.
Rliror unde sit] Miror veteres cum iinde, pro nescio ponebant. nam admiratio ab ignorantia descendit. Plautus, ' Ne quis miretur qui sim, panels eloquar.' Donatus.
Miror unde sit] Dilutum nimis esse videtur Donati rh nescio, quo miror unde explicat. Davus enim admi- labundus vultum cogitantis pra;fert, et inquirere se oslendit, unde sit hie puer. liaclerus.
12 Dicturan ijuod rogo] Liber Vic- torianus, dicturan es : alii omnes, dictura ne es, itaque Priscianus citat ibro XV. versus autem sustentatur vel abjeetione s ex es, vel d ex quod. primo niodo, secundus pes erit ana- paestus, tertius iambus; alteiosecun-
TERENTII ANDR. ACT. IV. SC. IV.
1135
dns erit iambus, tertiiis anapaestiis. Faei-nus.
Au] Interjectio consternatae niu- lieris. Donnlus.
Concede ad dexteram'] Et bene dex- <eram. sinistra enini venit Chiemes: et non vult proximum ei Cbrenietem, scd juxta. supra enim dixit, ' Ego qiioqiie hinc dextera venire nie ad- siniulabo.' Donatus.
Dextei'am] A sinistra enim stabat Clirenies, quem omnia audire nonduni vnlt. alia quippe clare, alia dici jiibet suppresse. Farnabius.
13 Delirus: non tute ipse'] Deest, eum niilii dedisti. Sed et supra, et nunc interturbat Davus, ne niuiier totum dicat. Donatus.
Nun tute ipse] Subniissa voce. Id.
Verbum si mihi unum] Accommo- date comminatur Davus : peue enim IMysis universa narrabat. Idem.
Verbum si milii] Hoc ipse voce sub- missa. I-'arnubius.
14 Praterquam quod te rogo] Hoc est, sensim, et ut senexsentiat, pro- nuntiari potest. Donatus,
faxis, cave] Gestu comminantis est, et vultu : ut suspendcret conimi- nationem, deinde interret gCBtum. Ordo, Cave faxis. Idem.
l.'j Male dicis] Cum conteinptu io- qucris, convitium t'acis. Apparet ergo, Maledicis lentius esse dictum, ijuum subjuiigit, Die clare. Idem.
Male dicis] Nove Male dicis pro comminatiune posuit, qnuin pro con- vitio solrat poni. Nisi forte, quia contunu-liii- genus est comminatio. Quidam putunt esse unani personam, Davi scilicet, dictum supcrius INIysi- dis, non satis manifestum Clircmi, in malcdicti fiimilitiidinem derivantis. Idem.
ilnde est 1 die clare] Hie cxprcssius dixit. Idem.
Undc est! die clare. M. a vobin] Non fere inveniaslilmirn ulluni scrip- turn, (|ui non liahcat, a nobis : <pieni- admudum etiam Donatus legit, ita
dicens, ' Quia,' &c. Cetcrum qui « vobis legunt, ex eo falsi sunt, quod unde est, acceperunt pro, cujus est, qnod si ita intelligeretnr, jam il- lud quod infra dicitur, ' Cedo, Cu- jum puerum hie adposuisti ?' ut geminatum, supervacaneum esset. Duo ergo Davum interrogare dicen- dum est, unum nude sit puer, id est, ex cujus domo exportatus, ad quod Mysis respondet, a noifis, id est, ex donjo nostra : ut revera erat: al- teruni, Cujiim puerum adposuerit ante aedes Simonis : ad quod ilia respondet, Pamphili : quod vero Davus INIysidem, cum respondisset, a nobis, impudentiiB insimnlat, ad id respicit, quod infra dicturus erat, ' Quem ne ego heri vidi ad vos ad- ferri vesperi ?' in eo enim videri vnlt earn accusare, qnod puerum, ut ipse vult ciedi suppositiim Glycerio, ad- posuerit ante ffides Simonis, tauquam filium Pamphili. Fu'ernus.
A fobis] Quia u vobis parum intolll- gebatur, hie addidlt niorein meretri- cis, ut vel sic iutelligatsenex. Donat.
13. 14. 1.5 Lentius quiedam a My- side et Davo dicuntur : quibus rap- tiin ad occultandam fraudem inges- tis, Davus instat interrogando : tmde est, die clare ? rb mule dicis, qnod pra^cedit, aliqiii Davo tril)uunt, teste Donate, sed cum alitor, quam ille facit, explicandum fuerit. quasi sci- licet illud, deliras, non tute ipse? Mysis clare dixeiit ; dictitpie veritatem Da- vus in susi)i('ionem malcdicti a dc- l)reliensa et irata muliere verterit. Tota hac scena est actuosa : et plu- rima oslendit vultu, gestu, pronuntia- tione. liwclerus,
10 Mirum vero] Sxpe ad tlpwv(iai> relerlur. Donatus.
Impudent er mulier si facil] IJono ordineloculusest. priuio enim, causa inipudintiif natura est, deinde con- ditio. Idem.
Miruin vero, imjiuil.] Elpcuvfia est, sed cum indignationc coujuucta, cpix
113G
NOT.E VARIORUM IN
eninipit vs. 18. Bcvclerus.
17 Ab Amlria est ancilla hecci Effe- cit quod volcbat Daviis. nam intcl- lexit Clucincs, ex qua sit Pampliilo natus puer. Donattts.
IS Adcone vidcmur vobis esse idonei] Idoneits est aptus ad omnia, et bona, et mala. Idem.
Adeon] Adcone, an adcone ad euni ? Idem.
19 In quibiis sic illudatis'] Et illudo in te, septiino casu: et illudo tc, accu- sativo dicimus. sed in primo super- vacuum est : ut sit, quibus illudatis. Idem.
Ve/ii in tempore'\ Cum provisus sit, intervenisse putat. Idem.
Veni in <c/n;)ore] Opportune, nos sine prscpositione dicimus, tempure et tempori. Idem.
20 Propera adeo puevum tollere] Hie versus clare dicitur : sequens, ne se- nex audiat, presse. Idem.
21 Cafe quoquam ex istoc excessis loco] Necessario Davus retinet Mysi- dem. noudum enim omnia audivit Chremes, nondum comperit unde sit mulier, et puer de quo susceptus sit. Excessis, pro excedas : ut /axis, pro facias. Idem.
20. 21] Clare jubet puerum tolli Davus: cui cum parere Mysis vellet, non audicnte sene, mane, inquit, cave quoque, 8fc. BcEclerus.
Care, ^-c] Hoc ipse voce submissa. Farnabius,
Excessis loco'] Excesseris, excedas. Idem.
23 At etiam ro(,rns] Rursum jurgium repetit, et turbuleutam orationem. Donaius.
24 Cedo] CeJo idem significat quod die, et da mihi. Ergo repetitionem significat, non supervacuam oratio- nem, et est dictum cum qiiadani fidu- cia, et contemptu ejus, cum quo ser- mo est, interrogantis aiiquid. Idem.
25 3Ii(to id quod i>cio] Hoc lentius et snbmisse. Idem.
20 Veslii. cvjusf noslri? Pamphili,
S)X,j t5 nostri etiam Donatus et E«» grapiiius agnoscunt. interrogat an- tem crebrius, ut nomcn Pampliili Cliremcti inculcetiir. qui etiam statiin hoc audilo, vcluti iu plenam rei noti- tiam doductus, recte cf^o semper^ in- quit, /((ifi /«/s nuplius. J$(eclerus.
llcm! quid? Pamphili] Apparct muiierem vestri et Pamphili lentius pronuntiasse,<iuam Davus vellet : et ideo nunc repctisse nomen nostri et Pamphili. Donatus.
Hem ! quid ? Pamphili] Duas res operatur Davus simul, ct utignarissi- nuini se ostendat, et ut Pampliilus nominetur. Et argute repetit nomen Pamphili ; quasi per indiguationem, ut soceri auribus, adolescentis nomen inculcet. metuit enim, ne non audiat velut senex. Idem.
Pamphili] Repetit nomen Pamphi- li quasi cum indignatione : verum ut id diserte audiat Chremes. Farnabius.
27 Recte ego semper fu^i liasnuptias] Et hie efficit quod voluit Davus, ut Pamphili Chremes puerum esse cog- noscat, et recuset generum. Donatus.
Has] Id est, hujusniodi. Idem.
28 Ofacinus animadvertendum] 'Atto- aiiiirriats quarta. Donatus.
Quid clamitas !] Clamavit enim Da- vus, ut puerum audiret Chremes. Idem.
29 Qucmne ego hen vidi ad vos ad- /er/i fcsperi .'J Vult negando irritare muiierem ad confirmanda quae vult. Idem.
Quemne ego heri vidi ad vos afferri vesperi] Id est, cum ne quern, <S:c. au- dacimendacio urget Mysidem ad ve- ritatem proferendam. quod cum ilia coepisset facere, impudentem ejus audaciam accusando, respondet : re- rum, id est, verum est quod dixi. expcctabatur repetitio oculati testi- nionii, ego vidi. a quo diiapsus de in- dustria Davus, uidi, inquit, Cantharam suffarcinatam. unde noudum coufici- tiir, quod dictum erat. nequc sane hoc confici volcbat. sicut ex toto
TERENTII ANDR. ACT. IV, SC. IV.
1137
mimo apparet. Dicendum tamen Libera'] Qu?e testiinonium super aliquid erat, qiiod a corniptis Attico- veropaitu peiliiberent, natiini sc. ex rum moribiis non abhorreret. in qui- Glycerio, iion allatum. Farnabius.
bus crimen suppositi partiis non adeo insolitum fiiisse, festive Aristophanes ^(<DfJ,lp5e7 ia Qeffficxpopia^omMS. Baclerus.
Quemna ego,ifc.] Supposititium in- niiit infantem adlatnni. Farnubius.
30 O liominem aiidacem] Exclamatio Mysidis, testimonium veritatis est. Donatus.
Verum vidi Cantharam suffarcina- tarn] Vide infirmum argiinientuni : prius, vidi puerum affcrri, dixit, post, non puerum, sed Cantkuram suffarci- natam : Cantiiara, nomen est anus. £t hoc dicit,ut leviter redargnat Mysi- dem, non at vincatur. hoc enim vi- disse se innuit, Canlharam suffarcina- tarn, non puerum portantem. Idem.
Laiiiluiram suffarcinatam] Anum crassHDi et sufiarcinatam, ut quae puerum ana attnlerit, quem Pamphi- li filinm esse pratenderent. vid. Adelph. act. ii. sc. 1. Pet. vero Nan- ning,utetF. Lindenbrog. canlharam leg! Tolunt, ex recepto Athenis more cxponendi qiiicqnid natum uolbnt in firtjlibusvasis, cor bibus,aut sport u lis. X^pMSf vel KfiKvois. Aristot. \ii. I. Polit. c. IG. Aristopb. in Ranis dc CEdipode exposito. Callimacbus Hymn, in Jovem. Farnabius.
Suffarcinatam] Proprium est anibus safTarcindtag esse, ut Persius, ' Pan- nucia Baucis.' Et Plautiis, 'Dolia- rem, claudam, cr.-tssani.' Donatus.
32 Cum in pariundo aliquot ad/ue- runt librrtr] Indiciiiin secuta confir- niatio est, »|iiain expressit Davi re- futatio. Supefcst ctiam ut et con- cludatur etrectus dob, ntgante Cbre- metc sc daturum filiam : (|uod sub- iude pfficit Davuh doJo. Idem.
Aliq^iot libera] Nee pauca*, ncc niultffi. Idem.
Libera] Totimonia bljcra contra servuin. Et hoc proprium T»:rcntii est. nam de Komanomore hoc dixit. Idem,
33 Ne ilia ilium] Ne, valde. Cicero, ' Ne illi veliementer errant.' Donatus.
Ne ilia ilium] Cbremetera scilicet. Idem.
31 Chromes si posituyn puerum] 'Ev vnuKpimi. Et est /ui/irjcris. transit enim a niixto ad imitativum characterem. Idem.
Chremes, si posilum puerum] Mif/.-qcns, quando aliqua verba sic pronuncia- mus, ut vana videantur. Idem.
Chremes si positum p. ifc.] Scil. ita ratiocinatur, qua? hoc incepit. juimi- Ti/cws. nam haec figura in dramatico genere, pra;sertim ut quidque actuo- sius exhibetur, perpetua est. ita uiox vs. 41. ' Coactus legibus earn ux. ducet.' Bcpclerus.
36 Non hercle faciei] Bene enim de se tertiam personam fecit, ut supra, * At nunc faciet.' Donatus.
Ut ill sis sciens] Eloquenter, sic enim veteres pro scias dixere. Idem,
37 Ni puerum lullis] O. 1. s. nisi, Faernua.
In medium viam protolvam] Bene in medium viam : quia ante fores positus jacebat. Donatus.
38 Teque ibidem pervolvam in luto] De proximo irapSixoiov rtpetit. El quando nomina sunt, Tcapovo/xaala : quando verba, irapofioiov dicitur. Id.
Pervolvam] Id est, porro volvam : et dolo quidem minatur, quod facturus non est : verum scdulo id agit, ut jam pncr tollatur e medio, siniul euni servat Chremeti, nt ipse recusct ge- nerum, non nt a quo(|uani pasMis videatur injuriam. Idem.
Provolvam] Nanuius legit proluam. tan(|uam scropbani in volutabro. Far- itubius.
39 Tu pot homo non es sobrius] So- //riH*, est haiiii- mentis, quasi .sebrius, hoc est, ab cbrio scparatus, secretus, scparatus ab iis (]ui disccrountur. Donatus.
Dclph.el Var. Clui.
Tcrenl.
4 C
1138
NOTi: VARIORUM INT
Fallacia alia aliam trudil] Provrr- hium. ciii siibjacot, inemorem menda- cim esse oportirr. Idem.
41 Civem Atiicam essehanc] Transit ad imitalionem. hlcm.
Legibus] Lex erat : 'H fiiaadiiffa, ^ ydfxov, fl ddvarov alpdaOw tov ^laara- fiffov. Farnah'nts.
42 Eho] Intcrjectio estconturbatae mnlieris. Donntus.
Eho obsrcro] Donatiis legit nu, (Ji- cens esse inteijeclionem perturbataD mnlieris. Falrnns.
43 Joculiirinm in malum'jF, contrario pro gravi, et niolosto, ac iiimio. Joeu- laiiiun igitur kut' am'Kppacnv. Dona- tun.
4 1 Quis hie loquitur ? o Chreme, per tcmpus adrenis'] Prinripinm loqnendi Davits Clirenieti dat, perfectiiriisqiiac ipse conatns est. Idem.
Per tempus adrenis'] Idem est per tempus, quod in tenii)oic : aiit certe per tempus, tempeftive. Idem.
O Chreme, per leiupus adcenis'] As- tute, quasi eum nunc piimiini videiit. Idem.
45 Audivi omninl Omncs fere libri, et in his jileriqne antiqiiiornm, audivi jam omnia, versu ctiani id postnlante.
Fa'crnns.
Ah, ne tu omnia'] Ant ne pro non legitnr. ant ne tu otnnia, ut Jieprnduoa- tnr, et accipiatnr pro non. Donatus.
Tu omnia] Andisti, subaiiditnr. Idem.
46 Audistin' ohsecro? hem] Exnltans Davns infert, et incnlcat, frequenter repctendo. Idem.
Audistin ohsecro? hem] Difficile crc- dendo, affirniat se non scivisse pra- senteni Ciircmetem, ut liac confirnia- tione niliii ilium de se faciat suspi- cari. Idem.
47 In crucialum] Non in crnccm, sed cruciatnm. Idem.
48 Hie ilk est] Cum ifji>pd(r(i, quasi vir magnus : sed hoc, Ciircmetem ostcndens, dicit cum dpuveia. Idem.
Ilic ille est] Libri omnes et Do-
natus, hie est ille, ct rh hie pvapce- denti versui in scansions attribuitnr. Fa'ernus.
Hie ille est] Ciirenies /car' i^ox^iv. Farnahius.
Non te credns Davum ludere] Vir- gilius : * Non Diomcdis equos, non currus crrnis Aciiiiiis ?' Donatus.
49 Mi sene.x] liene sene.v, quia quasi alicnior est, et ignotus Mysidi. Idem .
Mi] Suppalpafio muliebris. Idem.
50 Nori remomnem. sed est Simo in- tus? D. est] L. s. o. novi omnem rem: particnia vero sed non est in anti- quis libris: versus autem est dimeter iambicns, Fa'ernus.
51 Ne me attingas] Quapdam os- tendnntur apcrte in comcediis ; quae- dani ex aliis personis intelliguntur. Donatus.
Altigas] Ah attigo pro attingo. post Chremetis egressuni Davns gestiens pras lactitia ludos facit Mysidi et blanditias. Farnahius.
Si pttl Glycerio non omnia hcec] 'Airo- o'iciTTjffis tertia, quod alienaj personae interventn roticcatur. Fiunt antem o.iro<Tico7j'{]a'€Ls, id est, reticentia% tribus niodis. Ant enim tacet |>erse ipsnm, et ad alium transit : et est prima, aut tacet, nee ultra aliquid dicit : et est secunda. aut alterius interventu porsonae silct : et est tertia. Dona- tus.
52 Nescis quid sit actum] Nescis plerumque dicitur ei, non qucm vo- lumus redargucre imperitiae aut ig- norantiap, sed quem faccre volnmus ut velit libenter audire. Idem.
Quid sciam] O. I. s. qui sciam. Fa- emus.
53 Alio pacta hdud pot. f. utscirel h. q. v.] His verbis omne fraudis mys- terium rcvelavit Poeta : quod tis rh SriAovf rriv ffvvQtmv ruv irpayfx6.Tuv Stu- diose facit. liaxlerus.
54 Ut sciret here qiue volumus. prtedice- res] Hunc versum sustentamus disso- lutione ex diplithongis, alterius quae
TRRENTII ANDR. ACT. IV. SC. \
1139
in hoc vevsu sunt. Faernus.
Hem prtediceres] Th hem non rcpe- litur fere in Mss. Uaqiie Gabr. Faer- nus dissoliitione (lijilithongi siisten- tandiim esistimat versum. ceteri, nietri causa, t2. hem libenter admise- runt, quoruni exemplum an debue- rim sequi, nescio : sed secutns sum. ita lanien ut nihil pcrtendendum ac ne contendendum quideui, existi- niem. Boederus.
55 Paulum interessci Nove, pro niultum. Et est raTreivuats o^X'/M"- Donatus.
Ex animo oinniu, ut fert naiura, fa- eius] Figura eV€|i777)(ris. Nam quid est ex aniino, nisi, ut firt natura? Et haec senlenlia a Terentio e^aTTj^on- Kus prolata est, quani Menander ivt- SfucTLKus posuit. Idem.
56 Ut/ert natural Hoc est,naturalis et ingenita actio. Idem.
An de industriu] Id est, scicntia et providentia. ea enim quw discimus et scimus, opcralione genita et indus- tria quadaui scimus. ut Virg. ' Et cui piitre solum (uaniquc hoc imitumur arando.)' Idetn.
ScEN A V. Senaiii sunt lambici. vs. 2. omnes iNIss. nostri: <jU(C sesc inhonestc optacit iiarare hie divitias potius, Sfc. vs. 0. omnes : consobrinus. vs. 8. unus gemi- nat rb hem. vs. 9. omnes: Satin rccte? nusne ut q. ai. vs. 12. unus prima nia- nu attuli. v. Fr. Guyet. vs. 14. om- nes : semper ejus dicta est hccc (ha-c csl) alqne hubita est soror. vs. 18. om- ne« : amicuin et di^cns. ejus. vs. 22. nnus : uptime hospes pol morem nnti- (juum Crilo obi. duo : opt. h. pol CV. antiijuum morem oblnits. Htcclerus.
I In hue hidiihtssc plaieu'] In hoc loco persona nd catitnlrupheu machinata,nunc loquitur, i^am hie Crito- nihil argu- irunto debet, nisi absolutionem crroris ejus : simul ex verbis suia, quam pravis, quam inodeslns, quamque Justus sit, os- tendit. Donutus.
In hue hnbitasse'\ Non hnbitnrc : sed quia niortua est, habilasse dicit.
Idem.
In hac, IfC.'] Uapaa-Kivj] ad Catastro- phen fabulae, ex interventu Critonis. Farnabius.
Platea] Grcpci irXaTf'iav dixerunt, quam nos plateam dicimus. Secun- dum forniam ejusuiodi, MrjSerai' et Medeam, (nrov'Silov et spondeiun scri- bimus. Donatus.
2 Qua sese inhimeste aptavitl Optarc, est unum de duobus eligere. Virgili- us, ' Pars optare locum tecto.' Idem.
QucE se iiikoneste optavit parare hie divitias] Ex o. 1. s. et Donato gemina- mus pronomen se ; pro parare autem, parere habent omnes libri antiquiores et aliqui alii, tam Terentii, quam Prisciaui hiinc locum citantis. atque ita ratio versus requirit. divitias au- tem per synizesin, coiiuntibus vel du- abus priuiis syllabis vel duabns ex- tremis, contrahitur in crelicum. ita remauet iambus in line, atque lioc niodo sa'pe ab Terentio et Plauto nsurpatur \\2ec dictio. Faernus.
Quee se inhoneste optavit parere hie divitiasi Male. Legendum, ut in aliorum editionibus, et Faerni max- ime, QucB se se inhonestc optavit parere hie divitias. In editione Murctiest: Qua se inhoneste optavit parere hie ditias. Vitiosus est in prime pede, nisi si nulla est synalcepha. Ccteruin divitias in fine versus est trisyllabnm, per synizesin. Nam illud ditius Go- veani, quod probat Muretus, hand equidem probem, etiamsi dicatnr dites pro divites, et dilior pro divitior, et ditare, et Dis Pater pro Plutonc (ira?cornui : hu'C nihil sunt. Uetur niodo unicuni excmpluui, ipse manus dcdero. Uein nihil necesse est, ut jam dixi ; figura enim versum expe- dit. Fuber.
Quae se inhoneste, {fc] Qu.e patri- am, ])aupertatcm, pudicitiam tugit. Farnabius.
Parare hie divitias jiolius] Animo hcrcdis dixit parare divitias. Dona- tus.
1140
NOTyE VARIORUM IN
3 Qunm in pairin] Piinnim dolet Ciito, i]iio(i niLTctrix fuit Chiysis. sci-uiulo progro.'.sii.s, quriitiir «|nod nioiiua est. Et iiota quod tria dixit Crito contempsissc Clirysideiu : pa- triam, honestatein ot iiaupcitateni. Tb TTpinov ciiAm scrvatiim cut gravi viro, quuni illmn sobrina? piidct. sinini hie ostcnditurejiis generis fnisse Ciirysi- dem, \\t qiia> probe vivere potiierit, nisi, ut ait, necessitas cogeret. Idem.
Quam in patria honeste] 'AvTiOfTov priinum. Idem.
In patria honeste pauper vivere} His verbis a poeta jam iioiiestiis indiici- tar Crito, et dignus cui credi opor- teat. Idem.
Pauper vivere] Ad illud reddidit, ' Sed inopia et cognatorum negligen- tia coacta.' Idem.
Potius quam in patria paupera vivere] Hanc lectionem planissime iniprobo. Scribenduni pauper : sic olini Dona- tiis, sic Probiis, sic et Servius, sic et Priscianiis legerunt ; sic denique et Faerniis in Mss. invenit. Faher.
Potius quam in patria honeste] Ita et Donatiis, et antiqniores libri Te- rentii, sed omnes alii, potiits quam honeste in patria. Faernus.
4 Ea ad me lege redierurit bo7ia] Hie jus tractavit dicendo reditrunt: quia in faniiliain redcnnt, si noii est lieres de proximo, ant ex testamento. Do- natus.
liana] Redire dieitnr haereditas, quEE tnni prinuun deferlnr. in fami- liarii redeunt, si non est lucres de proximo, aut ex testamento. Farnab.
5 Perconter] luterrogatio est, cui iiecessario respondetur, aut etiam, aut non. Perconfatio, cui nihd lioruni. Ut si quis dicat, Ubi habitabat Cliry- siK, dicatnr, Ecce hie. Percontatio, lit si quis dicat. Cur adultcriiim com- niisisti ? Simul etiam modeste et ma- ture, et de se nihil intcrrogaturus, cnepit a blandimenti>:. Donalns.
6 Esl ne hie Crito sobrinus Chrysi- diit] Sohrini sunt consubrinoruni filii :
nam sic dicit Menandcr: verum ut alii putant, de sororibus nati, ut sint sobrini, quasi sororini. Idem.
7 SalvhS sis, Critu] Sulcus, asscve- ratio salutantis est, non quasi respon* sio. Idem.
8 Ilane Chrysis? hem] Non nunc interrogat, sed coramiseratur: et ita spquebatur ut diceiet, periit. sed niagis gemitus siguificat, quod minus dixerat. Idem.
Nos quidem pal miseras perdidit] Hie intelligitur, supra subaudiendum per- iit. Nam pro periit, hffic reposnit, perdidit. Idem.
Itan Chrysis ? ifc.] In verbis Crito- nis sub. periit. ad quod Mysis, cum aflFectu, ejus morte afflictam domum ostendit. Baclems.
9 Quid vos? quo pacta hie] Pro- gressio loquentis ad interrogandum. Id esl, puto, inquit, qiiod ilia periit: vos auteni quo niodo ? Donatus.
Quo pacta hie] Sigiiificatio eat pe- regrinantis. Idem.
Quid vos, quo pacta hie? satin recte ? nos ne? sic] Ratio versus exigit ut satine lejatur. qn<c vox non minus quam satin Terentio est familiaris; aut in pacta non fiet synalapha. ex satin vero n elidetur. quae omnes liccntias ccssarent, si legcretur, sa- tine. Fal-rnus.
Quo pacta, H^c] Agltis. Farnabius.
10 Xosne'/ sic, ut quimus, aiunt, quando, ut volnmus, non licet] Et ad pnvsentis, et ad prreterita; vita; ex- cusationem pertinet ista responsio, qua purgatur voluntas Chrysidis in qud-'stn iiierc'tricio. Caecilius in Plo- cio : * Vivas nt possis, quando neqiiis lit velis.' Donatus.
Ut quimus aiunt, Ifc] V. Fr. Gnye- tiini. vult diccre: non satis ex vote. Sed fcreoda nobis est sors nostra, qux oratio ad pra^sentes tiirbas spec- tat, qiuB nonduu) patiebantur ani- mum muliercularum ronsistere. Do- natus putaf excusationcm et praesen- tis ct praetcrila! vita.-, quantum ad
TERENTII ANDR. ACT. IV. SC. V
1141
qncpstum Chrysidis meretriciiini, hie strui. Beeclerus.
L't quimus] Tmixw yap olx ^^ OiKajxiv oAA' (Lt dwdixeOa, ' Vivas ill possis, qiiando nonqiiis ut vciis.' Caecilius in Plotio. Farnubius.
11 Quid Glycmum? jam hie suos^ Convenit hereditatem peteiiti, con- venit judici futiuo, de pliiribus inda- gare. Ergo recte et ordine qnaesivit, Quid Ctirysis? quid vos ? quid Gly- cerium? Donatus.
12 Utinam] Novo geneie exopta- tioiiem pro nogafione intnlit. Donatus.
Hand auftpicato hue me appuli] Id e<t, inaospicatus, quod non esset auspicatus. et usitatura veteribus sic dicere, si quid aiiquando aliter eve- nisset, quani velleut. Idem.
13 Nunquam hue telulissem pedem] Virgilius: ' IMene efferre pedeni mo- nitor te posse relicto Speiasti?' Et, ' Ferte simul Faunique pedem, Dry- adesque puellae.' Sed Critici adno- tant, alienius esse a ciiaractere co- iiiico, tetulissem pedem. Idem.
Telulissem pedeml ' Qui hue in hanc itrbem pedem nunquam intro tetuli.' Menach. act. ii. sc. S. I'amalmis.
14 Semper enim ejus dicla est here (ttque httbita est soror'] Aut veris crc- dendum est, aut ctiam falsis, quas tamcn invcteravciint. Hiiic Cicero, ' Ita habcantiir, itaque dicantur.' IJahilit ergo plus est, quam credila. Donatus.
.Semper ejus] A possibiii et utili. Idem.
Semper enim ejus dicla est hcce utquc habila est soror] Hie versus varie le- gitnr. Vaticanus et Hasilicanus sic: Semper enim dicta est esse hac, atque hahila tst soror. Alii oiniies: Semper ejus, Sfc. Donatus vcio, qucm et se- quimiir: Semper euim dicta est (jus htcc atque habila est Moror. versus aii- teui Stat, contracto ejus in unam syl- laliam longani. I'aernus.
Semper enim diet. iV<-"-] Auiino licrc- •li"<, ut Holjririus, vciicrat, ul ab iiiitio
scenae ostendit. nunc expendit facul- tatem totius negotii, sive difficultates oi)ieclas, judicio viri prndentis considerat : primo, quod comniuni errore Glycerium habita Chrysidis soror, in possessione bonoruni esset : qua iWus fuerunl, possidet. itaque communis ilia et fama et opinio pro ipsa stabat, tanquam proxima he- rede, deinde expendit, quam sit pe- regrino arduum, Atheuis litigare, quod ad corruptum judiciorum nio- rem spectat, quem etiam alibi Poeta noster KoifxaiSu. tertio conjicit (non sine o'tKovofxia, quae omnia iu dramate ad avaraa-iv refert) jam aliquem esse Glyccrio amatorcni, quem ipse ami- cum honestius, et dcj'cnsorem, si judi- cio experienduni sit, designat. Ex his diflicuitatibus, etiam famaj snw, cujus preecipua tali viro cura est, metuit, atque sic ad honcstatem trans- it. Posse enim fieri ait, ut Syco- phanta et mendicus dicatur: qui cum excidisset suis, aliena appeteret bona, honesta oralio : sed adliuc honestior, qua se ipsum judiccm nictuit, neque ab aninio suo impctrare potest, ut jus suuni persequatiir cum incommodo inulieris orba; et deserta», quee pa- rentes suos nondiim reperisset. sum- niam rei, inquit, complectar : ipsam despuliare non licet. Ita animum here- dis, quem jure attulerat, icquitate singiilari ductus ouiittit. ut in euni conveniat illud Poetw, ' Non illo niclior quisquam, nee amantior anpii ^'ir fuit.' liaclevus.
15 Nunc me hospilem lites sequi] Mire dicit me, cum ijiKpaau, id est, senem et remotuni a litibus. llunpi- lem, id est, peregrinuni. Liles s,qui, id est, pauperem. totum per f/xcfxiaiv. Domilus.
10 Qunm hie viihi sit facile alque utile] Id est, dUficile el inutile : et est romicum. Idem.
Lites scqui, ijc] Super Chrysidis bonis, quai possidet Glycerimn, re- pelendis. J'anuibius.
1142
NOT/E VARIORUM IN
19 Grandinsculu jam] A<1 partem ittatis n-fi'itur irramlis, id est, graii- ilis natii est. IVlnjor aiitrin, genera- liter, et a<l .snniniaiii a-tatis rcfertiir, et ad coinparationein a:tatis pariter positniii est. Domitus.
20 Sycoplumtaiii] Hoc est, qiuini in ine roiiveiiimit lites. Idem.
SijcGphitntnm'] liciie, syco}ihaiititm : quia bonani caiisam liabct, nihil aliiid timet qiiam convitia. Et sycophan- tain subdistingue : et sic infer seqiien- tia. Idem.
Me sijcophantam hcrcditatem perse- qui] Invidiosiiis est hcreditales ; ut apud Donatiim le!;itur scena qiiarta actus ([iiinti. Fa'iinius.
Sycnphantnm] Calumniator; vililiti- gator. Kal (TVKo(f>dvTris €v6vs 6 rb rpt-
fidlViOV "EX'*"' K0\6?Tai, KtlV a.SlK0V/J.fl>OS
rvxi). Menandcr yewpy^, sed vide
act. V. sc. 1. infra. I'aniuhiii.'i.
21 Turn ipsam drspollare 7ton Ucet^ Ab lioncsto. et bene, quia nihil siium liabet, nisi Cluysidis. Donatus.
22 Antiiiiium obtines] Antiquum ab- solute dixit : ut aqiiwn aiit bonum, (|nod aniiqui solebant: ant eerte per t\\(i\l/ii>, id est, morcm el ingeniiim. Idetn.
2S Due 7ne ad ean:, quundo hue veni, ut videnm'] Vel hoc incput, ut videam. CUT atitem ut videam? quia timet, et est ordo, Due me ad earn, wt videam, quando hue veni. Idem.
21 Videat senex] IJene senex. Simo eniiii cu!u Chremete est. propter hoc videri non vnlt, ne ejus utatur apnd socerum testimonio, rem esse Pam- philo adversus Giycerinm : et rursiis nuptix confirmcntur. Idem.
ACTUS V.
Scena i. Trochaic! sunt tetrame- tri catalectici. vs. 2. nostri Mss. om- nes : incepi adiie. vs. 4. omnes : imo cnim 7iunc quam max. &(c. vs. G. om- nes : vides quam iuiq. .s. p. St. dum id efficias,q,c. vs. 9. duo : at rogitas? vs. 11. omnes : fdiam ut darem. v. F'aiirn. vs. 20. omnes: neuter lumprcescnserat. Boeclerus.
1 Satis jam, satis, Simo] Ilac scena qffieiorum disccptationem continet, pa- trum inter se de officio amicorum, et patertia pietate traetantium. Donatns.
Satis jam, satis] Heec veluti qnse- dam controversia est : namque injii- riarnm reus fit Simo, contradicitnr per conjeclnram, falsum esse quod intendit : cum Pamphilus neque amet, neque ex eo natus sit filius : et adlii- betur derivatio causap, qua dicitur meretricem ista omnia esse molitam, ail distiirbandas nuptias. Donatus.
Satis jam, satis] Bene, negaturus fiiiam, purgat prius oflicium suum tin fiilb promissi : ct idtro accusal ipsum. Idem.
Spectata] Probata, ut Virgilius ait, ' Rebus spectata juventus.' Idein.
Satis jam Simo satis, Sfc.] Quia nii- tem ubique et placidum Chremetem fecit poiita, igitur hie qnoqne de suo prius periculo contjueritur, (|uod adi- verit studio obsequeiidi Simoni, ejus- que petitioni gratilicandi : donee no- va et importuna Simonis instatitia pcrniotus, aperle eum accusat ob injuiiam : praimissa prius denionstra- tione |)alhetica immodesti et officia d vitae ac amicitiai male ralioriuantis animi : ' Vide quan) iniqnus sis prae studio, dum efticias id quod cupis ; Neque modum benignitatis, neque quid me ores, cogitas.' et graviter et modcste luec dicuntur : nee sine figura, qua majorem iiiiquitatis cul- j)am, non ad proposituui, sed ad in- togilantiam refcrt : ' Namsi cogites, remittas jam me onerare injiiriis.' Inde sequitur versibus sex accusatio, Ijrevi anibitu, copiosa vi, conclusa, non sine affectibus : ' Ut rogitas ? perpiilisti me' (quod importuni erat)
TERENTII ANDR. ACT. V. SC. I.
1L4:3
' lit homini adolescenliilo' (ciini qiio- tlaru contenitii) ' in alio occiipato a- niore, abliorrenti ab re iixoria' (in quo jaminiquitasversatur,siiiiatrinioii!iim ejus offeratiir lionesta? virgini,qiii me- letriiios amores, iit putabat, seii ini- tiiis eloquebatiir Cliremes, conjugio praeferl) 'filiam darem in seditioneni atqiie incerias niiptias.' hoc enim citra veiienientiani, signate tamen, osteudi poterat atqtie debebat. nnde et causa prasgravatur liaec injuria : ' Ejus la- bore atque dolore gnato ut niedica- rer tuo.' Novus iniquitatis titulus, ipso naturali jure infamatns, si ex aniici, inio alterius cnjusvis hominis infortunio tua comparare conimoda sluileas. Sed (ita pergit Chrenies) vide quo inea me bonitas, et nimiuni amicis obsequendi studiuni, iudux- erit! quod a neniiue te opoitebat im- petrare, a me 'impetrasti.' rem mag- namet mihi non immeritosempersus- I)ectani 'incepi' tamen, etad exitum proinovcre connisus sum, ' duni res tc- tulit. nunc non fert.' consumtis con.si- lii>et remediisniliilaliudrcstat, quam ut tuum infortunium tute 'feias.'non enim ita amat filius luus, ut avelli per matrimonium idlo niodo (juoat. ' Illam hinc civcm esse aiunt : puer natus est : nos missos face.' cumula- vit denique et festinavit, quse Pam- piiilimi alibi attinerent, liinc expedi- rent, adeoque, quod nunc agebatur, atlinitatem banc dissolvercnt. liacUr. Satis jum, ^-c] Arris cxpostulatio Cliremetis cum Simone. Et plana nuptiaruni renunciatio. ' Spectatiim satis et donatiim rude.' Hor. 1. E- pist. I. I. I-'arnabius.
3 Ohscqui libi] Cons((|uinnir, iii- (|uiunt, Atudio; ubsc(|uiiiiur oHicio, persc(|iiimiir injuria ; prnse(|Miuiur ordinc; assequiniur voto. Idem.
4 Imo e)iim nutu: quiiin mitxime nhs tc poHlulo] Kcnunliaie aflinitati (;Imc- n'.etem, ant pariiiu adliuc intclligit Simo, ant subtilitcr dissimidat, ut ad tideu) proniissi liomincni compellat.
Donatiis.
Imu eniin\ Enim-napiKKov est figura. Idem.
Immo enim quam maxime nbs te pos- tulo, atque 010, Chreme] O. I. s. immo enim nunc quam maxime. Donatus vero, nunc cum maxime. ita et Eugra- phius. et ita legeuduni est. superest ut versui consnlatur : cpiod ita fiet, si vel in immo, priore correpta per parellipsin, piiuius pes sit anapaes- tiis: vel ex enim al)jecto m,dactylus. Fa'ernus.
5 Initum] Coeptuni, ab ineundo: unde et initia quo(|ue dicta. Donattts.
6 Quod cupis} Quod velis. Legi- tur et, quod jubes. Idem.
Studio] 'All! ne nie obsecra. Qua- si vero hoc te a me impetrare opor- teat.' supra act. iii. sc. 3. Farnabius.
7 Neque modum benignitatis, neque quid me ores, cogitas] Id est, non co- gitas, aut quantum de benignitate ainoris exigendutu, ut praesuiiienduni sit: aut quam sit injpossibile, quod pelis. Donatus.
S Remitias] Rcmiltas, pro mittas. Idem.
y Perpulisti me, ut homini adolescen- tula] HifC est tota accusatio. Idem.
Homini adolescentulo] Sic Sallustius, ' Occultans se tugurio mulieris an- cilla'.' Idem.
Perpulisti me, Sfc] Ut ut pericnium in filia fieri grave sit, tuo tamen ut obsequcrer studio, precibus tuis ex- oratus, pene illusi vitam tilias; quam prope coiijeceram in nuptids incertas et divorliuni. supra act. ill. sc. 3. Farnabius.
II Fitiam darem] Invidiosc ; non, promi tte rem, iii(|uit, sed darem, quaii- tiiin ill te est. Donatus.
Filiam darem in Sidilioucm atque in- certas 7iuptias\ O. I. ». ft Doiialiis, filiam ut darem. quod si rccipimiis, particula ut, vel liic, vel supra, su- pertliiil. et tantuiu ad niajorem ex- prcssioncni posita est ; prietcrea oin- iicH fcrc 1. s. ct maxime antiqui lia-
(144
NOlMi VARIORUM IN
lieiit, (iNyHC in iiirnias. qua locfione ;i(lmissa, in iihiicit'iuliim in sriiiisiono «<«t. lit in Eiiniiclio: ' In lianc iios- trani phitcani.' I'a'ernns.
13 l>iiin res tetulit] C(]ii)|)Ositnni pro siniplici est tctitUl, ct altins (jiiuni ficcot comiciini cliaracteiein, dictum viiletnr, Donatus.
Ferns] Ei rb (pipov at (pfpet, <pfpe «ai <p4pov, &c. Pallada Antliologia, lil). I. Fiiitiabius.
15 Per ego te deos oro] Defensio ]iev ronjectnram. et est oido, Per deoi te oro es;o. Donatus.
Per ego te dcos oro, .^-c] Ncgatio- nem suaui Sinio prece niiinit, et ad- liuc de fallacia conficta, Cliienicti peisuadeie vult: ipsam personanun vilitatem pro ari;nniriito Iiabcns!, ' nt ne illis aniniuin indncas crt-dere, <jui- hns id maxinio utile est, ilium esse quam deteiriruiun.' id est, merotrici- bns, seivis, aiicillis. naiu ah his viip- tiaruin grntiu, id est, ad distnrbandas, de cjuibus aginins, iiuptias, ' lute sunt licta alque incopta omnia, ubi ea causa, quamobreui liaec t'aciunt, erit adeinpta his, desintnt :' id est, ubi nnptiis Pamphiii cum Pliiiumena confectis, non ciit, (piod spereut se confictis istis dolis posse proficere, evanescent omnia: enientiri Ir.i'c ta- lia et in vulj^us edcre desinenf, rum sibi nil prodesse amplius mendaciiim videbnnt. Jiaclerus.
16 Quibiis id maximc utile est] Ar- gumentuni a persona, Quibus id ma.vi- me utile est. A causa ratiocinaliva. Donaltis.
17 Suptiaruin gratia] Cum tua filia cavendaruni et cum Glycerio confi- ciendaruni. Furnabius.
18 Ubi ea causa, i/uamobrem hac fa- ciunt] 'AvaKoXovOov. nam non intulit ob quam causam, cum supra dixerit ea cauM. sed <juasi dixerit, Ubi ea res : intidit, fjuamobrem livfc faciuiit. Donatus.
Ubi ea causa, quatmbrem hac /n- ciunt] Aut rem abundat, aut causa.
Idem,
i;> ErraSy Sfc."] Portend it, quod dixerat, Chremcs, iirgetque Simo- nem, ut expcdire se ex tempore ne- qucal ; itaque Poiita Davuni, et mox Pauipliilum adducit, ut Simoni mi- nuatur paulatim de fallacia suspicio, ni; Cliremeli molcstus esse pergat. rctinc'bitnr tamen in scena Cbrciues, partim ad temperandam Simonis ira- cundiam ; partim et pra;ripue ob ag- nitionom (ilycerii I'llije. Ueeclerus.
C. fc'rr«.s', (Km JL>«i'o egomet ridijur- gantem ancillam. S. Scio. C. at I'cro voltn] Istud scio, vulgo male ac- cipitur; nam cum illi vcteres scio dieebant, plerumque idem erat ac si dixissent (logi, somnia, nuga', fabu- la-) Gallice, Bagatelles. Cela s'ap- pelle rien. Ce sont dcs chansons. Id vcrum esse et alia satis ostendtint, lege mode. Id etiam Clueujetis re- sponsio satis probat : At vero voltn. Gall. II ne /out point dire, bagatelles, c'estoit tout de bon. Ny la servante, nij ie valet, ne s^avoient point encore que je fusse-lii. Faber.
Cum Davo, S^-c] Modo sc. iv. prae- cedentis actus. Farnabius.
20 V^ero vidtu] Quasi dixerit Simo, simulabat ancilla. Donatus.
Cum ibi me adesse neuter turn prcu- senseral] Credit, aut etsi visus a My- side erat, tauien ignorabatur esse ('hrenifcs; donee diccret Davus, ' Hie ille est, non te credas Davuni ludere.' Idem.
Cum ibi me adesse] Turn deest, ut sit integrum, Turn, cum. Idem.
21 Davus dudum prcedixit mihi] Hie ostcnditur (|uod vidit caliidus Davus, ut prcediceret fulurum seni id, quod ipse erat facturus. Idem.
Davus iludum, ^c] Supra act. in. sc. 2. Farnabius.
22 Nescio quid] Deest Proptei- : ut sit. Propter nescio quid, aut nescio pro qua re : ut sit adverbiale. Donat.
Ac volui] Ac, pro contra quam. Idem.
TERENTII AN DR. ACT. V. SC. H,
1145
Et nescio quid tUn sum oblitus lioilie, ac vului dicere] Donatiis : nescio quid id est, propter quid, ac volui id est, contra quam tolui. ita esset dsiplex ellipsis: nescio quid, id est, nescio ob quid : et ac volui, id est, secns ac volui, quod porro explicatur, contra quam volui. IMelius hoc sane quam altero illo mode, qui uonnuUis pia- cuit ; nescio quid lihi sum oblUus liodie dicere: ac volui, id est, et quideni vo- lui dicere, destinaverani dicere. qua- si ita in donium suum invitaret et at- tractum vellet, ut nunc audiret,quod antea non pruEdictuni crat. Viden- duin tameii, an non sit, ac volui, ut vului, sicut volui. Noster Heaut. ii. :j. 24. animwi te ers:a idem ac fuit, id est, ut fuit, sicut fuit. nam cum ex- plicant, qui fuit, non ad si^nificatio- ncm TOO ac respiciunt, sed ad sen- sum, qui illo quoque modo procedit. Hoc loco igitur sensus csset : nescio quamobrem aut quomodo oblitus hodic sum tibi dicere id, sicut volui, sicut des- tinaveram, Bcuclerus.
ScENA II. Trochaicis tetramctris catalecticis et Senariis lamliicis sce- ua constat, vs. 3. duu Mss. mei : ttdcenlum ad tcmpus. quod nonnemo pro participio accipit. male, inelior est omuino lectio, Iwmincm, adventum, tempus, ut figurate distribuatur, tern- pestivus hominis adtentus, s. ojiportu- nus. v. Donat. vs. 5. duo : o Simo. vs. C. unus: omnia jam aunt apparata. v». 7. oinoes : is enimvero kmc nunc nbest. vs. 8. unus : cliam hoc tu re- sponde, quid tibi istkic neg. alter lueo- runi : etiam tu hoc respondc inilii, quid ist. t. n. Argeiituratunsis etiani liabet, risponde, vs. 'J. duo : tibi ego. tertius : tibi ergo. vs. 10. oinnes ri crucior miser Davo tribuuut; nisi (|uod Ar- gentoratenscm stcuuda manus cor- rexit. vs. 11. oniiies : nencio quin scntx, item, pro ra/i«, caulus. vs. 18. Arjjcn- tor. Glyccnum civtm esse Allicani. mci duo, ut edidinius. vs. 20. diversa trajcctio vcrborum. vs. 22. duo : «
qtiicqiiam invenics me mentilnm. unus : tnc inien. ment. vs. 24. omnes : tu cura adserv. vs. sicut in Mss. Palatinis in- venit Pareus. vs. 25. duo : jam ego pal liodie, si vivo, tibi Dave ostcndam. unus insuper ante to hodie interponit furcifer. Bceclerns.
Animo jam nunc olioso esse impero'\ II<EC scena principium indicii et ira- cundiam senis ctniinet : atque in ea vehemenltr e.rprimitur consuetude pn- tris ac domini offensi et itidignanlis, Donatus.
1 Animo jam nunc otiosol ExuUans egreditur Davus, niintians prona esse omnia ad securitateni. Et otioso, securo : quia negotiuni, sollicitudo est. Idem.
Impero] Pro volo. An ut statim fiat, tan()uani illud quod imperatur ? Kt impero, superbe dixit, sunimum cnim indicium securitatis est super- bia. Idem.
Animo nunc jam otioso] Ut major videatur turba, qua; excipit Davum, securus inducitur, et tanquam re con- fecta exultans. ita enim solet Pol'ta. Itaque oratio gestientis statim inter- stinguitur indignantis Simonis suspi- cione : unde egreditur 1 nam e doiiio Glycerii egrediebalur. id quod nie- rito suspectum Simoni fuit. unde mox pcrturbatio Davi : ' Herus est, quid agam r' Bceclerus.
Animo jam nunci Iiisolcntem ct triuuipliantcin gaudio Davum jubet Siuio iratiis vinciri atque in pistrinum abripi. I'arnabius.
Olivso] Securo et tranquilIo,ut Eun. V. act. :J. seen. Idem.
2 I'nde egreditur] Hie non in- terrogat ; sed cum admirationc, vcl mugis cum indignatione dicit. Donatus.
Mi'o prusidio atque hospitis] Id est, Animo jam nunc otioso esse impero. Idem.
Alquc hos])ili»] Scilicet Critonis. Idim.
Mco iiTimidio, ^c] Mca hoc factnm
1146
NOr.K VARIORUM IN
opera, at(iue Critoiiis ailventii. Far- nabius.
3 Fgo comiiwdiorem Iwminem] Hie Davus adiniratiir, qiioil in ipso arli- ciilo pcriciili siipcrvinerit Ciilo. Do- nalus.
l''go commodiorcin kominein, advcn- titm, lemiius nun vidi] Potest enim ct conniioiiiis esse qiiis, et alieno tem- pore siiperveniie potest : et coinnio- (liim ill liomiiie est. set! et oppoiln- nns nialuin ctiani aiiventiiiu habere potest. Nam commndum, in iioniine est: adeentus, in faeto ejus: tcmpus in oppoitnnitate facti. Commodiorem h(ymineni, adccntitm, tempus, avWri^pis. Idem.
4 Sceltis, quemitam hie landdl'] Non est Ilk soliecisnius : ad sensnm enini, lion aii verba lespexit : elenini prop- ter sensiis verba sunt : non propter verba sensus. Idem.
Scelus] Scelestus, supra act. iii. seen. 5, Faruabius.
Omnis res est jam in vado] In vado, in seciiritate. nam ut in profundo |ierienlimi est: ita in vado secnritas est. Proverbiale, In vndo, in tuto. Donalus.
In vado] In tuto, eitra discrinien. a natantibiis vel navigantibus siinip- tuin. Furnahins.
5 Quill flff«)/t] IMns est dicerc, quid ogam, quam coi;itare de fiiga. Donal.
Salve bone rir] 'Eipuvfta major est qi;am increpatio. quiim enim omne genus criminis ab(|uis superaverit : tunc excliisi, eipuvfia landanius. Idem.
Bone rir] Ironia. Furnabius.
Hem] Intcrjectio perturbati est. Donatus.
O nosier Clireme] Noster dicendo, latenter significat CJIyceriiini filiani Ciircmetis esse inventam. Idem.
O nosier Chremes] Argutius hie quam vcrius Donatus aniiotat : ' Nos- tir dicendo,' &c, \oster blanilinien- tum est, ut 8a>pc alias, nee Davus lum scire potuit, filiani Cliremetis c-)»;c, Mox : ' Omnia apparata jam
sunt inlus,' sr. in domo nostra, quan- tum ad I'ampiiilum attinet. nam su- pra (act. in. sc. 4.) dixcrat senex : ' Domum niodo ibo, ut ap|>arentur dicam.' Davus ergo, dissimulandi causa, omnia jam apparata esse ait ; uhi rules accerse, sc. sponsam Philu- mcnam. sed interfatur seiicx ringens : curasti probe, sicut et illud (piod se- (luitur, iracunda ironia est : bene sane. de (|uo intolerai)iles nugae in Dunati couinientario leguntur : bene sane ; ralide, quia qui sunns est, idem et vali- dits. <|uis credal Uonatum ba.>c serip- sisse ? Uccclerus.
6 Omnia apparata jam sunt intus] Quia infecta sunt de paralis. Donatus.
Curasti probe] Probe, memoriter, ut solet. su[)raenim dixerat senex, * Imo abi iiitro ; ibi mo opperirc : et quod parato opus est, para.' Idem.
7 LI bi voles, accerse] Ubi, pro quan- do; non est enim loci, sed temporis ad verbi 111)1. Idem.
Bene sane] Valide, quia (jui sanus est, idem et validus. Idem.
Abest] l^ro deest. Idem.
Ii(7ie siine, id cnimvero hie nunc abest] Omnos fere 1. s. et Donatus habent hincnunc abest : item Kugraphius, qui hoc ita exponit. Id enimcero. a. sohim. hinc nunc abest, id est, pueUa. Fa'er- nus.
Idenimvero hie nunc abest] Bene, id. vide Guyet. Jiui^raphius eliam ita legit, et explirat : hoc enim solum jam deest, ut ipsa puellu debeat evocuri. liccclerus.
Is enim vero] Pampliilus. Farnu' bins.
8 FAiam tu hoc respondes] Deest, an non. Donatus.
Etiam tu hoc respondes] Eliam, aut hortatio est, aut conjunctio. Et vide quanta dixerit,et</MJ</, elistic, ettibi. Donatus.
Istic] Apud Glycerimn. Farnubiits.
Mihine] Quando non sumus parati ad respondendum, duccndo tempus eludimus. Donalus.
TERENTII ANDR. ACT. V. SC. II.
1147
^[ih^ne] Apparet ita tnrbai i Daviiin moc'o, coii.-ilio poetae, nl onines amit- tat fallacias : et oppressiis prodat Pampliiluni, duin maliiiu coniinus peihoirescit: totunique hoc ex ar- giiniento est. Vult enim jam poeta catastrophen fieri. Idem.
Mihin ? mihine? modo introii. Cum tuo gniito Vila] Qiiarn evidenter et «V tjdfi tergiversationein servi peitiir- bati expressit ? qua tanien proditiir Pamphilus, omnisque jam fallaciis fides abrogatnr. Sed mire Poeta Clireinetis urbanam elpaiviiav Imic turbjE inserit, ut Daviis, cum hero jam loqui non audens, occasionem arripiat alio vertr-ndi sermonem, et qua? ex Critone andiverat comme- morandi. quod, recollecto animo, astute facit : ut eievare videretur, quae certa esse credebat. Bceclerus.
9 Modo inlroii] Hoc signum, per- tnrbatum induci ob conscientiam IJavuni. Donatus.
Modo introii] Consternatus Davus, et non iu proniptu habeiis quid re- spondeat, eadem repetendo, aliud quanj interrogabatur respondcndo, vacillat ; de nique ut se excuset, Pam- phihim accusat. Farnabius.
10 Cum tuo gnato nnu] Servi excu- satio, filii accusatio est. et hoc quasi a perturbato dicitur servo : sed con- silio poi-la; ad exitnm teslinantis et resoiutionem fabulw. Donatus.
Anne ist intu.s Pamphilus] Causa irae vclicnicntior inventa est. Idim.
11 -Von <u dijr<i, ij-c] Supia act. iii. seen. 2. Farnabius.
12 Sunt] Nulla rationc dicit, sunt: sed nc nihil respondeat, nam tiirba- tut est, Mtpote oppressns. Donatus.
Quid ilium renses] Deest, propter : ut sit, propter quirl ilium esse cen- ses? Idem.
Cum ilia liligal] ('hremcti convcnit hie sermo : hoc i-nim irridct : qui et supra dixit, ' Amantium irie, amoris intfgratio est,' ct sic hoc (licit, ut alibi, ' Credo, ut fit, niiscra pric
aniore exclusit banc foras.' Idcnt.
Cutn ilia litigat] Irridet Simonem Chremes, quia dixerat ; Irce sunt inter Ghjccrium it gnutum. Idem.
Cum ilia litigat] Aniara Ironia. Farnabius.
13 Imo veroindignum, Clireme] Bene ad eum loquitur, qui est a nuptiis deterrendus: vel qui non interturbet ora-ionem suam, vel quern etiam sibi precatorem destinet. Ita loquitur quasi haec sit causa, cur sit Pamphilus iugressus : quod quasi ei lis iutenda- tur a Critoue hospite ducenda; uxo- ris, quani civem Atticam vitiaverit. Donatus.
Imo vero, Sfc] Causam reddit, cur Pamphilus intus sit. Farnabius.
14 S'cscio qiiis sencx modo renit] Bene, ncscwquM;etenim si notus esse t, videretur gratiticari, id est, gratiosus esse testis et minus verus. Donatus.
EHum] Veteres, quod nos ilium di- cimus, vel ellum, vel oUum dicebant. quamvis ellum quidam ecce ilium velint intelligi : tanquam pro ipso doniuni Glycerii ostendat Davus, di- cens, Ellum, quasi en ilium, est enim, ut alii volunt, pronomen : ut alii ad- vcrbium demonstrantis : nam prono- men hujusmodi veteres sic profere- bant, illc, ellns, ollus, sed (ut diximus) adverbium conipositum ex pronominc videri potest : ut sit, en, vel ecce il- ium. Idem.
Confidens] Confidentem hie pro con- stanti non mala significationc posuit. Idem.
Catus] Callidus, doclus, ardens, TTopo TO Kaiiiv. nnde Cato dictus, in- geniorum etcniin igneus vigor esse videtur. Idem.
Catus] Prudens, cordatu'. Farnab.
15 Quantitis pnlii] Ad magnitudi- ncm refcrtur iiuantivis, nun ad par- vitatem pretii. Kt lotuui oratorie. scitc enim loculus est. Sed interest inter quamvis ct (juanliiis. nam alte- ruin conlemptionis, alterum laudis. Donatus.
1148
NOIMC VARIORUM IN
( uwi faciem tideas] Horatius liabuit ill animo Satyr, ii. 3. ' At(iui viiltns erut iniilta ct privclaia ininanlis.' Uaxlcrus.
10 Tiislis] Ad laudcm iiiteidiim suniitnr, non ad aniai-itiidiiicni,<)2A<{j. Cicero ; ' Judex tristis et integer.' Donatus.
18 Glyccrium sc scire civem esse At- iiaun] Jiene : constaiiter ct ea (juaj lociitus est scire se dixit. Idem.
Alticam] Viros, 'M-qvaiovs, miilie- res, 'Attikos appellari aiictor est Ku- stathins. Farnabius.
19 Dromo, Drnmo] Commotns ira ct <lolore niiiil dixit : nisi ()iiod lora- riuni repeteiido sa'pius vocat. Dona- tus.
Verlum si addidcris'] Rene, fpii om- nia pi^sente socero contra nuptias loquitur. Idetn.
20 Audi obsecro] Fienimque a ver- bcrandis, vcl indulgentia loquitur, vcl mora. Idem.
Sulilimem] Id est, in sublime, per altuni. Idem.
Snl>limem hunc intro rape q. poles'] Plaut. Asinar. v. 2. 18. ' Quin tu ilium jnbes anrillas rajjcre sublimem domuni.' Baeclerus.
Sublimem kunc] Sublatum, nt ter- rani non tangat. Farnabius.
Quatitum potes] Hoc est, celerrimt^ : quia seaniores se ostendunt servi ad puuiendos collibertos, scilic. mora veniam captantes indignantium do- minorum. Donatus.
21 Quia lubet] Hoc sensn et supra dictum est, ' Aut si libitum fuerit, causam ccperit, quo jure, (|uaque in- juria.' Idem.
Quia lubet] Davo dicit. Idem.
Quia luhct] ' Stat pro ratioue volun- tas,' Juven. 6. Sat. ubi servum cruci atfigendnm jubet mulier imperiosa. Famiibius.
Rape inquam] Hoc Dronioni. Do- nuliw.
22 Si quicquam mentitum invenies, occidilo] Hie plus dixit, ubi enim
verhera supra dixit, nunc occidiio. Idem.
2S Commolum] Cituni, celereni. Idem.
Ego tc cnmmotum reddam] Don. ci- turn, celcrem: <pia; res nonnuilissuspi- candi causam dedit, quasi ad Uromo- neni lia'c, veliiti cun(tanteni,diccren- tnr. sed non dubito ad Davum dici : qui cum supra vliosus incessissct, aliosque animo otio'^o esse jussisset, senex, ego jam te commolum icddam, inqnil. sicut Heatit. iv. 4. 8. dicitur : dormiunt ; ego pol istos cominovebo : an alludit ad labores pistrini, in quod post vincula et vcrbera dcdcndus erat r Fr. Guyetus tamen emendat comtum, et erudite explicat. Ba- clerus.
Tu lamen] Delenda est vox tu, et distinguendum est post tamen, ut ad cam interrogationem Davi, tamen tt si hoc verum est ? respondeat Sinio, tamen, Deinde subdat ad Dromo- neni, cura adservandumvinctum. Finer - nus.
24 Quadrupedem] Utrum ligatura*. genus sic dicitur, quadrupcs ? an quadrupedem, ut feram ? an quadru- l)edem, id est, cum pedibus et mani- bus ? an quadrupedem, pro servo ac fugitivo i)osuit? Sic Virgilius, 'Sau- cius at quadrupes nota intra tecla refugit.' Donatus.
Constringito] IMire : ne quid fiat tra- gicum in coma'dia, ustpie ad vincula ira progreditur : nee quicquam ten- tat ulterius. Idem.
Quadrupedem] Manibus ac pedibus colli<;atis : erat ctiam Kv(pwi'tanhs apud Atlicnienses supplicii genus, (|uo colla cippis incurvarentur pes- sum, ne possent caput erigere, quad- rupeduniinstar inclinati. Farnabius.
2i) Si vivo] Qui certa minari vo- lunt; incertau) faciunt vitani suaui. Donatus.
20 Herum quid tit pericli fallere] Herum et patrem cum ingenli pro- nuntiationc dixit. El alibi, * Nam
TERE>'T1I ANDR. ACT. V. SC. III.
1149
qui meiitiri, ant fallere insuerit pa- trem, atit Audebit, tanto magis aiule- Lit ceteros.' Idem.
27 Et illi patrein] Sc. Pamphilo ostendam, quid sit pericli, s. quantum sit periculum, patrem fallere. Boecle- rus.
Ne s<Bvi tantopere] Ne imperative magis quam conjunctivo adjungitiir. nt Virgilius, ' Ne saevi, magna sacei- dos.' Donatus.
28 Pietatem gnati] "EXXetil/ts. deest enim vides, aut quid tale. Et est flpcn'ela, pro impietate. Et vide in- vidiam, quasi parricidam accnsantis. Don enim pudorem dixit, sed pieta- tem. Idem.
Pietatem gnati] ElUpnis. videsne, quaenam sit pietas gnati r Iron, quan- tum dtstet a pietate. Farnabius.
29 Tantum laborem capere] IvWrpf/is. assiimendum est enim extrinsecus me. Labor, pro molestia. Donatus,
28 et 29 jNIagni affectus amant el- lipses, et abruptas orationes. pieta- tem gnati, sc. vide, contrarium autem iutelligit, impi<ini filium suum esse indignano. tantum laborem capere ob tal. Jil. id est ; tantumne laborem me capere, tantam eerumnam, ob talem filium? 8c. annon indignnm est? &c. Baeclerus.
ScENA III. Constat Senariis lambi- cis ft Trochaicis tetrametris catalec- ticifi. vs. 5. omnes Mss. noslri : o in- gentem confid. vs. 6. omnc^ : pudet. vs. 7. omnes : vide num eju.i color si pud. sign. vs. 10. duo : atudvat. vs. 11. om- ne» : hem modo ne, Ifc. vs. \o. omnes : ited quid ago. vs. IG. omnes : menm se- neetvtem. vs. 10. et 17. omnes, ut edidimiis. vs. 23. ct 21. nnus : at tn- men Simo audi. S. cuo audiam'! quid nudiam Chreme? C aUnmm dicat. ,S. age dicat, i(-c. alter : tnvdem Simo audi. S. audiam ? quid ego audiam, o t'hremes? ifc. terlin* : at turn Simo audi. S. audiam 7 quidnam audiam Chreme? C. attamen dicat »inn. vo. 27. omnes, at cdidimus. vs. 29. omnes :
sine me ut expurgem. vs. 31. omnes : qnidvis cupio. dno : comperiam. vs. 32. duo: puuiutum. Boccierus.
Quis me rult ? perii] Hie accusati^j est : qucB solcitur dffensione, in eo quod ad amorem pertinet, per concessiouem ; in eo quud ad Critonis personam, per conjecturam. Donatus.
1 Quid ais omnium] 'A'Troaiiair/ims tertia, et est ad deformationem per- sonae. Et est irati familiaris airotrtcu- Trrjffts, quum pro dignitate peccali non inveniat convitium. Idem.
Quid ais] Non interrogantis, sed invehentis ; et est eAAei^^js, multa significans, in eo quod ait, omnium. Idem.
Quis me vult, ijc] Flagrante inpri- mis iracundia parentis adversus fili- um, opportunus adhibetur moderator Cbremes. de qua re Donatus : ' Arti- ficiose interponit loquentem Clire- nietem, queni volens usque ad cog- nitionem filiae suaa retinere, non facit irasci Pamphilo ob contemtum filiae suae (alterius sc. Philumenae) et post- lioc abire de medio.' Et Cliremes quidem iracundiam patris in filium temperat, revocando ad rationem at aequitatem ; quasi dicat; cuicunqite etiam nocenti defensionem dandam ; in quo ipso subest pudor quidam, ut intelligeret Simo,se prater decorum incautius etierbuisse : deinde, veluli expleta vindicta, satis jam pttnaruin esse, scilicet in tam gravi oi)jurga- tione, aurea ilia, nieritoque laudata sententia ostendit : ' Pro peccato niiigno, paulum supplicii satis e.st patri.' quod jam Plautus palri pla- cato dcderat in Mostellar. v. 2. V.i. ' Si hoc pudcl, fecissc sumtum, sup- plirii habeo satis.' Pamphilns ipse, dcmisitiiis se gercndo, confilendo, pccnitudinem el auimi cruciatum pr'<r sc f'ercndo, iracundiam patris expiig- nare contendit. Vide onmino, qujc Aribtoteles habct ii. Kliet. quando ra ■npai'ifTixii et ttji* Trpaiiiitriv tractat : atquc confer cxemplum Noslri in
1150
NOTvE VARIORUM IN
Pliormionc v. 1). l]ccchrus.
Quid nis omtiium] Sub. pessimc. /(/.
Omnium] I'essinie, sceleralissiiiic : Apo>ioi)Csis, ex ira. rarnabins,
2 Mule /oi/i/i] Convitiari. Idem.
3 Quasi (juicquam in hunc jam gra- riiis did pDSsiet] Unain (]iu)d fecit, quain qiiod pcccavit. Dnnalus.
Giacius did possil] Uoiiatns sup- plet : 'quain quod fecit, quam quod peccavit.' Videtur autem hoc di- ccre : cum CIucmics snbmonuisset, non esse mnlcdictis agendum cum filio, sod dcmonstratione peccaii uten- dum ; Simo, quasi quicquam in hunc jam grai-ius did possit, jiiquit, id est, quasi in liominem lamen noccntem peccari posset male dicendo : quasi non eo usque flagitiis suis proccsse- rit, ut nihil jam in eum nimis grave aut niinis durum dici quoat : graviim dicere, t^v uirep^oXV ttjs ivntix-t^ffed's fere apnd bouos sciiptores notat. Uaclerus.
4 Ain' tandem] Quffiiit Probns, ain' qu2p pars oratiouis sit : et an una sit. est autem ain' quasi aisne, Et mire, quasi ipse dicat, quod Davus dixerat. Ergo ain, percontativum verhum est. Donatus.
Tandem] Pro tamen. Idem.
Ain' tandem, ^c] Irascenti et jur- ganti convcnit abrupta interrogatio: qua significarc vult, Davum pridem allegatum, utementiretur, Giycerium civem esse Atlicam : unde nunc, audes ne, inquit, hoc dicere scilicet, quod tuo allcgatu mode sceleratus Davus apportavit ? ita scena seq. Critonem statim adoritur : ' Eho tu, Giycerium hinc civem esse ais r' Bccclerus.
PrcEdicanl] Artificiose pro dicunt posuit : adt'o in hac re vehementer coraniotus scnex hoc ipsum repetit, /(a pradicant, per iracundiam. Et ila est iv i)dtt, ut repetantur verba, in qnibus arguitur impudentia. Do- JintuH,
5 Ha prctdicant] Potest et sine in-
terrogatione legi, et pronunliatione adjuvari. et hoc vult Donatus, cum annotal : ' Artificiose pro,' iSic. Bw- c tents.
i> ingentcm confidentiam] Et confi- dentiam modo pro audacia est cum impiobitate. ut iti I'hormione, Homo conjidens. Aliter liic supra confidens, j)ro constant! et gravi. Ergo con- fidentia interdum in bona significa- tione, interdum in mala ponitur, sed fiducia semper in bona. Donatus.
G T^um cogitat quid dicat ? num facti pigct] Aniens est qui nesciat quid dicat, amentior, quem non poeniteat facti sui. Idem.
Sum cogitat qitid dicat] Quia inju- riarum sc alligat. Idem.
Num facti piget] Quia dicit ' praedi- cant :' non ' dicunt.' et ut solent iras- centes, averlit orationeni a secunda ad tertiam personam : ab ea cum qua loquebatur, ad aliam. Idem.
Nwn cogitat, quid dicat, Sfc] Accu- satio Simonis hue tcndit, quod Pani- philus offirniaverit animum, sive ob- stinate operam det, ut Giycerium nxorem ducat, id exaggeratur, tam- quam contra mores et leges civitatis, itemque contra voluntarem patris, cujus in hoc negotio przecipua aucto- ritas esse deberet, susceptum. ana- plificantur ista, dum tribuit Pam- pliilo inipudentiam in verbis (quia falsa asseverare nihil vereatiir) et vultu (quia non erubescat) et animo, qui nee probri nietu a tali consilio queat retineri. agit hoc, brevi sed efficaci comprehensione rerum ver- borumque : figuris ad excitandum, cumuiandum, augendum pertinenti- l)us. nam dc ratiocinatione jam dic- tum est. Bwclerus.
7 Num ejus color pudoris signum us- quam i7idicat] Signum, est parva quap- dam siguificatio, indicans totius rei qualitatem. Donatus.
Num ejus color pudoris signum us- quam tndicat] Patcrno animo dicit. Nanique patribua velle erubescere
TERENTII ANDR. ACT. V. SC. III.
1151
filios, pudentesqae esse, familiare est: cni contrariiun est, ' Enibuit, salva res est.' Hoc ergo dicit : Nee timet, inqnit, nee eniiii pceiiitet, nee pudet. Idem.
Num ejus color, Sfc] Numnaru eni- buit? ecf|nis illi pudoris color, atqne virtutis tiuctura in facie apparet? Famabius.
8 Imjxjlenli] Nimis potenti. vel ceite debiii et devicto. Donalus.
Impotenti] Sui modeiamen uon ha- benti. Famabius.
9 Civium morem atque legem, ct sui tolunlatem patris] Tiia contempta sunt, mos, lex, imperiuni patris, Du-
IMtUS.
Prater cicium moron] Prceler con- tra nunc significat. hkm.
Legem] A Pericle lalain, qua rau- tiira, notlios eos esse qui non ex duo- bus Atlieniensibus nati cssent, pro- lemque illam, honorum, magistra- tuum, et civilium commoditatuui, adeoqne conjugii minime capaccm videri. Plutarcli. in Pericle. Farna- bius.
10 Tamen] Quum non dixerit quam- vis, 8ubjecit, tamen : et figura est aycucSKovdov. Donntus.
11 Me miser um] Initium defensio- nis, deploratio calaniitatis et mi^e- rise : quia in anioreni cuipani renio- vet a voluntate sua, quum pater, quod amat filius, vitium mentis dicat esse, non impulsiim Dei. Idem.
Modone id demum sensti, I'amphile] (>)mprobatione ostendit eum esse niiserum. Demum auten), sigtium est tardit.iti*. Et sentire dicitnr, rpii vix colliRit so, vixque aniniadvprtit : nt alibi, ' Vix tandeui sensi stolidus.' Idem.
12 Olim isiuc,oli)n] Oiyiirgatio est, quo<l dictum est olim. confirmationeui autem per rcpctiiionem osiendit. Ut Virgilius : * Divum incleninntia, di- vum, Has evcrtit opes.' Idem.
(Him i%tuc, olim, cum tin an. ind. Sfc.'] Faruiide descrihit pcrvicax animi
proposiluni, s. Inbidinem animi. Con- fer supra II. 1. 6. ice. et Eun. ii, 3. 28. et 29. Bwclerits.
13 Aitquo paclu] Qnoquo modo. Dotialus.
14 Accidit'] Evenit, fuit. Idem.
15 Sed quid ego] Proprium est pa- rentibiis, iiidi<;natione velut abjicere curain iiiiorum, quum destoniachati fuerint. Idevi.
Sed quid ego] *'E\A.€ti|/(s per airociw- irrjaiv, scilicet pronioveo. Idem.
10 Cur mcitm seneclutem] Non me, sed nicam senectutem : quod plus est et niiserabilius, dicit. Donatus.
SolUcito] Sollicitam reddo, id est, contristo et perturbo. Idem.
18 Imo habeat, valeat] Non irasci- tur ut pater, sed dissimulat ut alie- nus : quia vehementer dolet. Et ha- beat, subauditur illam. Idem.
Imo haheat, Ifc] Tales indignan- tium mores etiam alibi signal Noster, V. Hcc, III. a. 61. sed iradririKuTfpoy Ad. I. 2. 51. et 53. Bceclerus.
Imo haheat, Sj-c] Epitrope, quasi re- nunciar.iis. h'arnabius.
Mi pater] Mi, mens, et principium factum a couciliatione persona?. Do- natus.
19 Quasi tu hujus indigeas patris] IIiijus ostendens se dixit, nt Virgi- liu-i, ' Est hie, est animus liicis con- temptor.' Idem.
20 Dnmiis, uxor, liberi inventi] Mira gravitate sensus elatus est. nee de jMenaudro, sed proprium 'J'erentii. Et liberi inventi dicit, (juuni unus esset : sed invidiosius /(/^eri. Et inrfn^i, non genili ; secundum illud, * Hoc ego scio, neminem peperisse hie' Domus addidit, non liipanar. l'2t oratorie de uno pluraliter loquimur. Idem.
21 Vieeris] Verbum est ejus, qui vix sibi extorquet, ut abjiciat curaui. I-t proprium patribus, ac familiare iratis. Idem.
Vieeris] Te penes sit victoria: sed Cadmi'a. Farnnlius.
22 I'ater, licetne pauca] 'J itubans ct
llo2
NOT.i; VARIORUM IN
I ;i'bntions oralio piiilorc ct cou.scieii- tia. Uunutus.
Paler, licctiu ;)ai(i.<i] Tb ptilcr iiou sine enipliasi pronuntiaiidiiin est, lit Hcc. i\. 3. (i. lioc est iiiiiiristiis (irii>- cis, nphi vXilova oIktov Koi tfxtpaffiv toTs <pv<rtKois ovd/xaai xp'JcOc". Itaqiio ali- qiiotics in satisfactione Paiiipliili re- petitiir vox. Jiwderus.
24 Aifc dicat : sinn] Hoc totiim iion ex aiiimo pcnnittcntis, sed emu slo- iiiacho paticntis est. Donatus.
25 Ego vie aniare hanc, fnleor'] 'A/j.- <pt^o\ia TTis 4pufj.4vr]s. Idem.
Ilaiicfatcor] Et bene /whc dicit, nou ' Glycei iiim,' ciijiis nomine oft'eiiditiir seuex: nee ' pcregrinani,' ignoniiniara scilicet vitans. Idem.
Si id percare est, fateur id quoque] ISoli, inqiiit, me acciisare quia amo. anianlcm enini nemo acciisat, nt fc- bricitantem nemo acciisare potest cur febricitet. Sed amaie, inquit, si jHiias esse peccatiiin, fateor etiam nie lioc peccasse. Rlire igitur, et subdel'endit culpam : et assensus iia- to est. Donatus.
Si id peccarc esf] Peccare dicit : quia amor Deus est, uon voliiiUas. Idem.
Fateor quoque] Peccare me scil. Idem.
Fnteor id quoque'\ ' Vilia sua con- fiteri, sanitatis indicium est.' Sene- ca 53. Epist. 'Numen confessis ali- qiiod patet.' Ovid. xi. Metam. lar- nahius.
20 Tihi, pater, me dedo'] Bene dedo, quasi iiostilia ct contraria volenti, nam deditio in lioste fieri solct. Do- ttatufi.
Qtiidvis oneris impoue : impera'] luxe- ciitiis est translationem oneris, di- eendo, impone, nl poterojham. Idem.
27 Vis me uxorcm ducerc 7 hanc trii amitttre] Et quod iiniim est, duo fecit : ut ostendatse nou posse f'erre. Idem.
Hanc risnmillcre] Ex i;w elidenduni est, !•, ut sit trucLaicus. expcditiiis
tamrii mdii videretur si legcretur, tnitlerc. I'aerniis.
Ut ptitcni, f('rum'\ Obsequium sine voliintatc ustendit: et multiim valet sub CiiriMnetis prassentia banc COH'- t'essiu, ad recusaudas iiiiptias. Dona- tus.
2b Ul ;ie] Pro nt non. Idem.
Allegatum] Adliibitiiin. Mem.
Ilutic scnem] C.ritonem scilicet. Et non Critonem, sed seuem dicit: nt de liac appellatiune pondiis adjiceret testimonio. Idem.
Allegatum^ Subornatum. Farnahius.
30 JEquum pnstulat : da veniam] Ar- tificiose interponit loquentcm Chre- metem : quern volens usque ad cog- nitionein filiae siize retinere, non fa- cil irasci Pamphilo ob conteinptiim filia; suae, et post hoc abire de medio. Donatus.
Da veniam^ Concede, indulge. Id. Sine te hoc exorem] Id est, ut me purgem, non adducam. Idem.
31 Ab hoc mefalli comperiar] O pa- terna pietas ! ipse accusatoi est, et redargui se ciipit. Idem.
32 C Pro peccalo magna paululum supplicii satis est patri] Peccat versus, nam debet esse Trocliaicus. Scribe, pauliim. Faber.
Paululum supplicii] Supplicium dicit ipsum aecusationem. Donatus.
Paululum supplicii] Paululum item Eugrapliius, qui super lioc loco ita dicit ; ' Advcrbia frequenter fiunt nomina cum pro casu accipiuntur ; ut paululum, et sati.'.' Hoiatiiis, ' Jam satis nivis niisit pater.' Fu'er- nus.
ScENA I V. Constat scena Trocliaicis tetraiiutris cataieclicis ; el lambicis tetrainetris acatal, vs. 3. duo M.ss. nostiiroei omiltunt ; omnesantem ita distiiiiiuunt : Cu, salvtts sis Chrcmcs. Ca.Quid iu Ath. Ifc. vs. duo: et tu ns'^as. omncs : quadcre? vs. 7. om- iies : hoc Jac. vs. 12. duo: bonus est hie fir. vs. 17. omnes : si mihi perget q. vs. 19. unus : n.cgo qua dico. duo:
TERENTII ANDR. ACT. V. SC. IV.
1153
dixi. vs. 20. omnes : Atticus quidain (dim nace fracta apud Andrum ij. est. vs. 25. et seq. nt edidimiis, omnes habentjpraeter paucnla diversae scrip- tiirae, quae non est operae pretiiini aoootare. vs. 30. omnes ut edidimns. vs. 34. omnes : q. de illo s.f. vs. 36. omoes : sane istain multis modis tuam inv. g. vs. 39. nt edidimus. vs. 45. Argentoratensis : jamdudunt res re- duxit ipsa (prima manu erat ipsam) in gratiam tuam. jNIei duo : jaindu- dum res rcduxit me ipsa jam in gratiam tuam. lideni 47. nisi quid pater ait aliud. P. nempe ut tu. S. id scilicet. At- gentor. non liabet, ut tu. vs. 51 . nnns : P. qui non potest? S. quia aliud habet ex stse et magis. alter : quia habet aliud ex sese et majus. vs. ult. unns non lia- bet rh liunc. BtEclerus.
Mitte orare'\ Hie in scenum progre- ditur Crito: in cujus veihis non modo ipse promittit ; sed eliam quod ct Pain- philus dixerit, demonstratur. Et Ida omnis error uperietur fahuUe. Doiiatiis.
1 Mille orare. una karum qucEtis caiiw] Famphilo dicit. et diccndo una harum, ostendit niiiltas esse cansas : etiam pares magnitudine esse, dicen- do qua-tis. Idem.
Mitte orare'\ Exoraverat Famplii- liis patrern, ut liceret addiiccre Cri- tonem. ad ilium curriculo contendit, atque lit edissererct apud patreni, epiaR ad agnitioiiem (jlycerii pcrtine- rent, rogavit. i« eigo inter acccdeii- dum officiose pollicetiir, sibi lianc rem non iinas ob raiisas coramenda- tam esse debere. liacleru.i.
Mille oraTe'\ Post errorcs, iras, alicrcationcs Catastrophe prospera. [•'nrnithiuH.
Milte orare] Pampliilum in via al- joqiiitiir. Idem.
3 Aiidrium ego (ritonrm tideo] Ro- iinm initiiim agnitiiri filiani. Ilaijnc coiiipcndii can!4a, non laborat de ag- nitione [tersonjc Critoni'*, ut ab eo facile doccri po.'isit. Donatus.
Andriitm ego, Sfc] AgDOscit Clirc- mes vcttrein amiciim ct hospitcin
Delph. et Var. Clas. Ter
Critonem. Farnabius.
Sulcus sis, Chreme] Ne laboiet ad persuadendum, miro compendio po- etae, jam Crito notus est Chremi. Donatus,
4 Quid tic Athenas, insolens] Inso- lens, insolitus, insuetus. Cicero, ' Mo- veor etiani loci insolentia.' Sallus- tins, • Insolens veraaccipieudi,' In- solens et arrogans intelligitur. Qui praeter iegeui agit humanam et natii- raleni, insolens dicitur. Cicero, ' In victoria, quae natura insolens et su- perba est.' Idem.
Insolens'] Insolitus, insuetus. F«r- nabius.
Erenit] Pudet fateri propter here- ditatem vcnisse. Et vide ipsiiui esse, qui dixerit supra, ' Clamitent nie sycophantam, Lereditates persequi.' Donatus.
Evenil] Ut hue venirem. v, Guyet. fy suis venu par rencontre, c'at cos d'uvanture. Gall. Bceclerus.
5 Ch. Ilic? S. men quaris? eho tu Glycerium hinc civem esse ais] Ita in omnibus vetustioribiis libris et ali- quot recentibiis. sed hiiic trocbaico diinetiendo neeesse est diplitliongum dissolvere in quaris. in Glycerium vero non facere nitimae syllabx col- lisioneni. Faernus.
0 Paratus advenis] Hoc esl, subor- natiis, et compositus dolo. Dunalus.
7 Tune impune hoc /ucia'>] Mire acri- ter Critonem aggrcssus, dilatavit in- cusationem, et generalo fecit virtute oratoria, qua; huv6Trjs dicitur. Idem.
Tune hie] Id est, Atlienis, ubi de- licta vindicantiir. Idem.
Tunc hie liomin. adoksc. ^x.] Ata irdv- ruv -rh 5fivov TOO \6yov firaipd, ut Gric- cidiccrent. tanqiiam in couvictiini et compertum llagitii, tutic i/h/zmhi /i<fc facias? inrrepat. et jam tiuiiiiis par- titione quodamniodo mtiilipiicat, le- nocinii cuju.s<lam Critonem insiniu- lans: quod cxacgerat et a loco, (hie, iilii lr<;cs bono in usii,) et ab artate, ct ah honcstate filii siii qiiani scdiicti arte lenonia, ct ab illccebris peinua- ent. "1 D
1154
NOT^ VARIORUM IN
sioniim ac pollipilationiim; ct ab liy- jierliolici (losniptione facti, quasi pins quain leiiociiiimn vollct ohjiccre. accciiit iiitorrogatio tain instaiitcr et iracmule facta : turn, lit niajiis vide- rctnr crimen, homines adolescent iilos, ike. nominat, cum de uno sernio es- set. Bceclcrus,
8 In fraudem illicis] Illigas. undo Virgilius, * Terua tibi ha'c piimum triplici circunidata filo Licia circiini- do.' Licia enini dicta sunt, (piasi ligia. Donatus.
9 Eontm animos Inctas'^ Hinc etiam ohlecttitio dicitnr. Idem.
Lactus] Quasi teneros animos. Lnctare, est dulcedine aliqua tencic, ad pcrsuasionem inducere : unde et delectare et ohieclare diciuius. Idem.
Lactas'\ Demulces. supra act. iv. seen. 1. ' Lactasses amantem, et falsa spe prodnceres. rarnalnus.
10 Ac meretricios arnores mtptiis con- ghitinas] Vide oratoiic agi. ut gravi- us Critoneia aecuset Simo, nunc de- fendit filium, quem dudum increpa- verat. Donatus.
Ac meretricios amores] Pejus Icno- cinio crimen ingessit : non amicam facere de meretrice, sed conjugem. Idem.
yupfiis congltitinas] Hoc gravius est lenocinio. Idem.
11 Metuo ut svbstet hospes] Ut, ne non. Lucil. ' Tuain ut niemoriam retineas.' Et bene hospesa'H, non /to- mo, vcl Crito. est enim ipso nomine causa diffidcntiap. Idem.
Ut substet hospes] Ne non siibsistat Iiospes. Farnabius.
12 Non ita arbilrere] Id est, non arbitreris. Donatus.
Bonus hie vir est] Cum pondere et distinctione infereudum. Idem.
Hie tirsit bonus] Ilic, per dpuveiav, nee virum, nee bonum esse dixit. Idem.
Hie tir sit bonus] Mire poJita, cum oportueril Critonem inimiciorem Chrenii esse quam Simoni, sic rem indncit, ut notior ei sit contra quem
maxime vcnerat, atqne ab eo deFen- datur, rnagis tU res progredi ad ca- tastroplien possit. Idem.
13 In ipsis nuptiis] In ipso articulo nuptiarum. Idem.
14 lU reniret antehac nunqnam] Pleruniqiie casus imitatur industri- am : et hoc sa?pe fit, ut etiam sedulo facta, siut suspecta. Idem.
15 Ni metuum patrem, habeo pro ilia re eum quod moneam probe] Vide omni- no Guyeti expositiouem, qua? proba est. i-h monerc est iiic submoiicre. p»'o j7/(j re, id est, de ilia re. quid respon- dendum sit scilicet. Bccclerus.
IG Sijcophanta] Hoc est, quod mi- nime voluit sibi dici Crito. nam ita locutus est supra, ' Clamitent me sy- copliautam, bereditates persequi.' Donatus.
iSyeophanta] Vetitum caricas in At- tica nasrentes exportare. Cum veto multi furtim avehere deprelienderen- tur, delatores qui illos ai>ud judices accusarent, vocatos principio Syco- phantas. Athenapus Deipnosoph. c. 2. Cum e ficuum mercatura, vini, olei, tributa colligerenfur ac porto- ria, et mnlctarentiir, qui ea non soU vissent, coactores appellatos fuisse Sycophantas. Ibidem. Alia originis nomina babes apud Plutarch, in So- lone et interpret. Aristophanis in Pbilo. Farnabius.
Hem] Principium iracundise. audi- vit enim quod maxime vitabat : nam ut supra, ' Clamitent me sycophan- tam.' Donatus.
Sic Crito est hie: mitle] Hie Clire- mes traducit ilium ab iracundia, di- ccndo sic esse eum. JNIenander : oS- TWi avT6s io'rii'.* Et recte : quia na- turae iguosciliir, voluutati non item. Idem.
Sic Crito est, Sfc] Sic homo est. Eunuch. III. act. 1. sc. iracundiis, bc. ovroDs aiirSs tariv. iMeuander. Farna- bius.
n Si mihi perf^it , (ju<e tull dieere] Graviter, mature. Donatus,
Si mihi pergit, Sfc] Piaut. Asinar.
TERENTII ANDR. ACT. V. SC. IV.
1155
11.4. 82. 'Tu contiimeliani alteri facias, tibi non dicatiirr' Baclerus.
Si mihi permit, ^t.] '(hnrolov k eiVrj- <Tdafxos,To76i'K'4-iraKov<Tais. Hoin. II. u. plura super boc adagio, vide tipud £rasni. Cbiliad. Farnabius.
18 E^o istac moveo, aul curol Est enim sjcophantae perturbare rem bo- natu, et curare nialani. Hoc igitur d'lcit cam mroKpiffei, Ego ha;c turbo, aut co£;ito, qiiemadmodiiiii tu dicis, Simo. Donatus.
Non tu tuum malum <equo animofe- res] Non filium, sed aniorcni in fill- um significat. An quiairatus est ? Et quxritur, an conveniant ha?c verba Pampliilo veniente. Imo enim con- veniunt : nam qnanto magis dissimu- lat favorem, tanto plus acquirit lidei ad ea quse loquitur. Idem.
Non tuum malum aquo ani mo feres] Explicatins eadem sententia Hec. IV. 4. 27. ' Non tute incommodam rem, ut quteque est, in animnm indu- ces pati V Aristophanes &i<yfw<pop, oAA' airrbs 076 a6v iariv oiKdcDV <pfp(. Duo vult sententia bai'c : non tantuni, quae accidunt incomnioda, ferenda, (quod Euripidi est TavayKa7a rod ^tov (pfpftv,) sed etiam per se ferenda, id est, aliis nullam inde molestiam ex- hlbendam. Bceclcrus.
19 Nam ego quce dixi vera an falsa audieris jam sciri potest] Liber Beni- binus liabet, nam efioquce dico, quod etiam uiaf,'is <|nadrat : nam si ntifjue jam dixisset, quid 0|>us erat itenim dicerc, ca qua; jam dixisset r idcir- co in przpscns tenipus ait, nam e^o qxucdico; in futurum auteni vera «k faUa audterU. sane in lil)ro Hemliino erat audirrim. quod forte malum sen- sum non liabet. l-'nirnus.
Jam Hciri potest] Addidit ct Iciiipo- rii ccleritaieni, et magna niaturitate dixit. Donnlut.
W Atiicui quidam olirn] \\\f.c pars arRumenti est : cpjiv ct siijira jam dicta. Idem.
Apud Atidrum rjtctuH e%t] Liber
Benibinus, ad Andrum. Faernns.
21 Forte appUcat] Applicat, proprie de uaufrago in litus ejecto atque egenti. Donatus.
22 Primum ad Chrysidis patrem] Quid est; primum ? an quia postea mortuus est t Idem.
Fabulam inceptat] Aut ad conioedi- am retulit fabulam : quia fabula co- mrcdia : et quia argumeutum quasi tabulae narratur. autcerte ad irrisio- nem narrationis dicit. etenim olim fabulae proprium ; ut Horatius : ' O- lim Rusticus urbanum mnreni mus paupere fertur Accepisse cavo, ve- terem vctus hospes amicura.' Idem.
23 Itane vera? obturbat] Si snbdis- tinguit, inttrslrepit accipe : si non distinguit, £ifr;i( intelligas. Idem.
Itane vero obturbat] Potest, itane vera, subdistingui : et sic cum commi- natione inferri, obturbat. Idem.
Turn is mihi cognatusfuit] Sc. Chry- sidis pater. Beeelerus,
24 Ibicgo auiiiviex jVZojJMagna con- firniatio veritatis est. Donatus.
Ibi ego] Id est, apud Chrysidis pa- trem. Baclerus.
26 Is ibi mortuus est] Idem liber, cum quo omnes alii fere concordant, ita ordinatos habethos versus : Is ibi mortuus est. Ch. ejus nomen? Cr. no- men tarn cito tibi? Phania. Ch. Hem perii. Cr. verum hercte opinor ftiisse Phatiiam.hoc certo scio, Rkamnusium se ajebat esse. Ch. 0 Juppiter. Cr. eadem fucc Llirc/ne Mulli alii in Andro turn audivere. Ch. utinam id sit, quod spe- ro : eho die mihi Quid eam tum ? sunm ne esse ajcbul ? Cu. non. Ch. fiijam igi' turf iln. fratrisfiliam. lambici octo- narii sunt, (|uonim in primo ejus mo- nosyllabum est.sccundi prima syllnba fini prHCtdcntis adjungitiir. in quar- to audirrre trisyllabnm est. in quin- to, ex quid d abjicitur. cant vcro monosyllabum »'st. Fa'ernus.
'Stimen lam cito tibi] Non ncgantis rst, vcd difficile sc dicturuiu ostcn- dit. Donatus.
1156
noTjT; variorum in
Phania] Hoc Ha ilicit Crito, nt ne- luoaiidiret : scilicet ndhiic diibitnns, an ipse sit. Idem,
2f) Hem] Sunt qui piitant, Sinio- nem diccre, irasrentcm fiiio, Crito- ncni siil)nionenti. Idem.
Peril] Hoc Pnmpiiihis post iracnn- dlain patris. An Clnemis est dolcn- tis, vel ad ejns mentionem, vel quod in filiam pene pcccarat. Lkm.
Verum hercle ophwr] Hoc adlinc cunctanter est dictum : et ideo indi- get confiimatione. Idem.
Vei-um hercle opinorf.] Potest sub. nomen. v. Donat. de Distinct. Pers. et Giiyet. licederns.
27 Rhamnusium se] Piraeus et Rhamnus, et catena hujuscemodi, niaritima Atticae oppida intelligenda sunt. Rhamnus pagus Atticai est. Donatiis,
Rhamnusium] Rhamnus erat pagus in agio Attico. Strabo 1. ix. Farna- bius.
28 Multi alii in Andro] Hoc tesli- vwnium ccecum dicltur. Testimonio- rum enim modus duplex est : et mani-
festus et ccEcus. Manifestus est, qui certos testes, et praesentes habct. Cacus, in quo niultitudinem aut ci- vitatem dicimus scire, ut Cicero : ' Testis est tota Sicilia.' quod tamen audicnteni consteruat. Est etiani in caco jusjurandnm, tabulae, absentes- que personzp. Donatus.
Cnjum igitur] Vctiiste, cujam, quod omnibus gt-neribus et casibus servit. Idem.
29 Quid earn turn? stiamne ajehat esse] Id est, quam earn turn ajebat esse, suamnc r liwclerus.
30 Arrif^e aureis, Pamphile] Trans- latio a perudibus. qiiibus verbis iu- tendit, accipiciidam esse vocem. Do- 7iatus.
Arrige aureis, Pamphile] Hoc Simo videtur dicere. Ut alii putant, ipse »ibi Panipiiilus. Idem.
Arrigeaures Pamphile] V. Donat. et Guyet. Bwderu)!,
31 Noram, et scio] Noram Phaniain. scio fratrcni fuisse. Ergo et ad per- sonam et ad rem rctulit. Donatus.
32 Uleque in Asiam persequens, pro- fciscilur] Bene in Asiam, ubi bellum non crat, sed in Oreecia. Et perse- quens dicit, perseverationem sequen- tis ostendens. Perscquitur enim qui non desinit sequi. Virgilius, ' Quae te sola, puer, multis e matribus, ausa Perscquitur.' Idem.
34 Vix sum apud me] Hoc est argu* mentnm, sapientibus ia>titiam vehe- mcntem in bonis moderandam : cund unusquisque gaudens ita perturbe- tur, ut apnd se ipsum jam non sit. Idem.
Vix sum apud me] Non sum apud me, magis consuetudine quam ratione dicitur. Aut forte sic dicit, quasi abierit animus, et rursus redierit. Idem.
Ita animus commotus est ine tu] Duo carnifices futurarum rerum sunt, spcs et nietus. Dolor enim et gaudium prapsentium rerum sunt. Virgil. 'Hinc metuunt cnpiuntque : dolent gau- dentque : nee auras Respicinnt.' Sed dolorem hie in laetitia non posnit. et mire ordinem scrvavit, sic enim se haec invicem sequuntur. Et affwSe- THIS distinguendum est, spe, gaudio, nt separatim inferantur. Idem.
35 Ulirando] Mirando, dum rairor. et est participium. Idem.
36 Ne istam multis modis tuam] Non multis modis inveniri gaudeo, sed tuam inveniri. Alii, 7nuUis modia tuam inveniri gaudeo : non, inveniri gaudeo. Hie jam redit in graliam Simo cum filio : nisi forte patrem socerum appellat. ut Turnus apud Virgilium, ' Et nos tela, pater, fer- rumquc baud debile dextra Spargi- mus.' Sed quomodo infra dicit, * Quid restat, pater f" an reslat ideo, quia hiec jam niajor pars recouciliationis est P Idem.
A'e istam] Ne niniis. Cicero, * Ne isti vehemuuter errant.' Sallustius,
TERENTII ANDR. ACT. V. SC. IV.
1157
* Xe ista nobis niansnetudo et miseri- cordia.' Idem.
Multiinod.'] Multis raodis. Farna' bius.
Gaudeo] Gaudemus nostris : gratu- lamur alienis. Ut Salliibtitis, ' £t ei voce magna vehenienter gratulaban- tur.' Donatus.
Credo pater] Incertum, utrnni, cui gratulatiir, Sinio sit, qiiaiuvis Pam- pbiliis respondeat, potest enim Cbre- mes et pater videri. Idem.
Credo, pater] Sic respouderi solet dicenti, gaudeo. Idem.
37 At milii unus serupulus ttiam re^at] At, discretivuiu est superio- rum dictoruin. Scrupulus a scriipo lapide dictiis, lapillus niininiiis. nam uimis molestac sunt pedibus scrtipu- losffi viae, ut Virgilius, 'Scrupea tiita lacu nigro, neinoninnjiie tenebris.' Idem,
FAiam] Pro adbuc. Idem. Scrupulus ttiam reslat] Diibiuiu qiioddani non ita magnum superpst. Scrupulus dim. a scrupo, lapillus qui ort'eudit pedes, bine pro re molesta, difficili, anxia capitur Duiiat. sed Nannius a scriptulo seu scrupulo, vigesima quarta tiucia' parte, sump- tarn vult Mctaplioram, Chrcmeti in filia examinanda satisfieri pleno pon- dere, nisi quod unus scrupulus desit, nomen sc. nou convenire. Farnabius. 38 Dinnus ei cum tua retigione odium] Aut accusativus pro ablative casu est positu-i, pro odio. aut se- paratim odium legendiim ei^t, ut sit, dignus qui male babtaris, Donatus.
Digniu e» cum tua religume odium] Ita Donatus, et apud Fai-rnum liber Bcmbinus, ac Vaticanus. Rccte dici, exemplit Plaiitinis ostcndit Pasra- siiiR Grosippus, sc. Caspar Scioppius in Grammatica Pbilokupbica (p. :iO.; nt sit, dignus aliquid, id est, ad ali- quid. Baeclerus.
Religione] Tarn flolicita disipiisitio- nc, superstitione. Farnnhitia.
Nodum in mrpo quaria] Scirpua, pa-
lustris res, et levissima. Lucilius in primo, ' Nodum in scirpo insane fa- cere vulgus.* Est autera scirpus, sine nodo, et levis junci species. Alibi ipse, ' Reddunt curatura junceas.' Plautiis, ' Scirpea inducitur ratis.' Donatus.
Scirpo quteris] Scirpi snnt junci leves et enodes, ut scribit Alciatus : nodum in scirpo qnasrit, qui in re minime dubia dubitandi occasionem quaerit. Plautiis in Menapchra. act. ii. sc. 1. idem babet proverbium : ' No- dum in scirpo insane facere vulgus.' I.ucilius. Farnabiui.
40 Id quaro] liiirsus Crito obJivio- sus est, utpote alieuarunj rerum. Do- natus.
41 Voluplati ubstare] Nunc l;£titiae et gaudio. Idem.
42 Ileus Clireme] Ileus dicendum erat, quia (Mnemes Critonem intiie- batur. Idem.
43 Ex ipsa uudici millies] Duas res ostendii Pampliilus, et quod verura sit quod ex ipsa s*pe audierit, et quod sit Glycerium. Idem.
Omnes iios gaudere hoc, Chreme] Aut hoc correpte, aut hoc producte : ut sit, bac re gaudere. Et gaudere nos- tris est, ut supra adnotavimus: alie- nis vero, gratulari. Sallustius, ' Et ei voce magna vebenienter gratula- bantur.' Plus est ergo gaudere, quam lu'tari. Idem.
44 Quid restat, pater] Hoc est, ne irascaris. Idem.
4o O lepidum patrem] In quo lepo- ris est plurinnuu, lepidus dicitur. Nam lepos est venustas. Donatus.
47 Nempe, scilicet] I^empe et Scili- cet dicentcs, manu vel vultu dotem significant, quod niox intelligit Clirc- mes. Alii i-rrh tov scilicet, Cbremctis personam t'aciunt. Idtm.
Dos I'ampliile est] Id est, Pamplii. lo pro iixure dabuntur decern talenta. Idem,
4H Accipio] Illc nisi dixissct, acci- pio, do8 non esset. datio enim ab ac*
1158
NOT.li VARIORUM IN
ceptioue conliiniiitiir : nee potest vi- facile vcniam Davo impetrare possit
deri liutimi id, {|iiod iion sit acccp- tuin. Ill till.
L'lii)] Eho iiic adniiratio est iii- teiitiouis, ad id quod dictiiri suniiis.
JiUlH.
ab CO, qiiippo (|ui jam etiaiii jocetur. Painphiliis aiitcin dixerat, non juste : illc sic rcspondit, quasi dixerit, non dili$;cntei- vinctus est. ¥A haud ita JHssi: sic eiiint piwccpeiat, ' Quadru-
60 Hide admoncs, Davo ego isthiic pedoiii const riiii;;ito.' Idem.
dedamjam negoti. Non potest] Istud dedere ncgotiiim ttliciii niihi cxcniplum videtur plane singulaic. Longe eniin aliud est, dure : aliud dedere. Scri- berem : licctc admones, Davo islliuc jam daho negoti ; non potest. Sed, ut dixi, liivc dubitatio miliicst, ant con- jcctura, si voles. Faher.
Hi S. Age fiat. 1*. at matwa'] Error est. Scribenihun oinnino, At (ma- ture). En tibi exemplinn in Eunn- clio act. II. sc. 1. P. I'iet. Ph. at mature. Et lioc eerie ita esse debet: Fiet mature, non atiteni, <S:c. Faber.
ScENA \. Sunt Trocliaici tctra- metri catalectici. Muretus Iambi-
Dedam jam] Addidit et temporis cos miscet : vs. 1. unus Ms. reviso.
celeritatein. Donattts. duo : forsitan. vs. 2. omnes : 7Jon pU'
51 Qui] Quamobrcm. Idem. tare hoc. vs. 5. omnes : si nulla agri-
52 A'(»»i recte vinctus est] Id est, tudo. vs. G. unus ; sed quern ego mihi non juste. Sed liic ad causani retu- potissiinum optem nunc hoc ciii nurrem lit, tion recte: senex vero, ad rem re- dari. alter nieorum : sed q. e. m. p. tulit. Idem. exoptem nunc cut here narrem duri.
Vinctus est] Festivum est, quod Argentor. sed q. e. m. p. exopt. cvi
a.TTpu(iZoia)Tus infertiir ad majus nego- tiuni sc. Respondet Pamphilus pa- ter non recte vinctus est, q. d. pater
nunc hoc narrem dari. vs. idtitn. rh esse abest ab omnibus. Bcecierus.
Proviso quid agat Pamphilus] Ilac
non crediderim serio te loqui, id est, seena alteruin generum Chremeti com-
non putem recte, id est, serio et vere parat : ne aut Chnrinus tristis recedat,
vinctum esse, itaque Simo, haud ita aut nun provision videretur Philumena.
jussi inquit, sc. nt paruni serio vinci- Donatus.
retur, nt non recte vinciretur. quod 1 Proviso quid agat] Hoc colloqui-
cum dicit, Ko/fwcws alludit ad iinperia um post couipendium fabula induci-
sua : quadrupedein enini constringi, tur : ut una narratione etiam nego-
adeoque accuratissinie vinciri jusse- tium ("liarini transigi possit. Idem.
rat. litre siuiplicissinia expositio, cui Proviso quid agat] Dupliciter res
cur ali(iuis ceteras praeferat, nihil ab oculis spectatorum moventur: aut
causa- est. liaclems. eniui fntura promittuntur, aut facta
A'oH rfc^e cinc/ws c.s7] Jusserat enim narrantur. Proviso, duo signiticat,
qnadrupedeni vinciri niodo seen. 2. et provideo et procedo. Idem.
hujus act. ludit in anibiguitate too 2 At mihi nunc sic esse hoc vcrum
recte. Farnabius. lubet] Sic delicate pronuntiandum
Haud ita jussi] Quia (juadrupedem est, et separatim distingucnduni. Id.
8trin;:i jusserat, quasi recte ac dili- At mihi nunc sic esse hoc verum lubet]
genter. Et hoc ipsum non vacat. Sensus liic est : alii putcnt, ut volunt:
nam jam jocniariter loqui, et minus ego autem verum esse confirmo, quod
irascentis est, et placabilis animi. mihi lubet verum credere. Idem.
Donatus.
Haud ita jussi] Eleganter lusit ad &fu|>(0oA.iaf, et »iniul ostendit, qnam propitiuB sit Pampliilo putcr, et quam
At mihi nunc sic esse hoc rei um I.] "EfxipouTis est in rif nunc. Laetitiae cnim pra-sentis exultationeni cxpri- mit. ita in Eunuclioiii. 5. 3. ' Nunc
TERENTII ANDR. ACT. V. 8C. VI.
1159
est profecto,' &c. ubi idem iraOos sig- natiir. Bceclerus.
3 Ego Deorum vilam propterea sem- pitemam esse nrbitror] Onine quod ha- bemus autem nintniini est, aut pro- prium. IMiitinim est quicqiiid ad tenipus habenius, nee postmodum uostnitn ftituriini est, ut uxor, doimis, villa, servi, et cetera in hunc niodum: Proprium, nt virtns aninii, et boniim serapiternum. qiiod proprie de Diis dicitur. non enlra aliunde venerunt, sed apud se ipsos sunt semper. Et Epicurum seciitns hoc dixit. Pro- prie ergo de Diis senipilernnm dici- tur. Nam inter sempiternum et per- petuum hoc interest : quod sempiter- num ad deos, perpeluum proprie ad homines pertinet. Donatus.
Ego Deorum vifain propterea] Hanc sententiam totaiu JNIenandri de Eii- nucho transtuiit. ct hue est quod di- citur, ' Contamiuari non decere fa- bulas.' Idem.
Ego deorum ritam] Nou dixit, qnod scit : sed quod verum putet. Et est S6yna 'EinKovpHov, quod a ceteris phi- losophis repudiatur, de otio Deorum ac perenni voluptate. DotuUus.
Ego vilam deorum] Tovro rh ^fif rh KaKovp.tvoi' ©eaii' oK-qOws IBiov. ApoUo- doru6. ' Deorum vitam adepti su- mus.' Hea\itont. act. iv. sc. 3. ' Im- niortaiis ero, si altera talis crit. Nam(|iie Deos didici securum agere 2cvum,' &c. ex schola Epicuri. lio- rat. G. S. 1. I. Earnahius.
4 Proprite iunt] Perpetuas, sempi- temap, qua: nun sunt accommodatae ad tcmpiia, ac niutua-. sic et supra, ' Niliilne esse proprium cuiquamr' Donalua.
Propricp aunt] Peculiares et pcrpe- tua : ' Propria liii-c si dona tuissent.' Virg. JEi>- M. lie Marcello, cui diu- tnrna vitae nsura nci;ata. Sempiter- num ad Deos, perpiluum proprie ad homines. Earnuhim.
5 iS'j nulla tcgriludo liuic gaudin] Sci- licet secundum supradictam senten-
tiam, Si propria, inquit, hsec fuerit voluptas, Deus sum. Donatus,
6 Sed quem ego potissimum] Bern- binus liber et multi alii hsc ver- ba sic collocata habent, Sed quem ego mihi potissimum exoptem nunc, cui hcec narrcm dari? ita trochaicus, aliter impeditus, procedit. Ceterum liber Bembinus pro exoptem, habet oplem. Fatirnus.
7 Quid illud gaudii esf] In aliis, Davi persona infertur. Donatus.
8 Nam hunc scio mea solide solum gavisurum gaudiu] 'Apxa'icrpjis. Idem.
Solide solum] Figura -rrapSp-oiof. Id.
ScENA VI. Trocliaici sunt tetra- metri catalectici. vs. 1. duo Mss. quisnam homo est. Argentor. quisnam hie est. Idem vs. 2. glossara inseruit : cei-te nescio. id enim subauditnr in aliis. vs. 3. et 4. onincs, ut edidimus. vs. 6. unns : pater am. summus est nobis. alter : p. a. est sum. n. vs. 10. unus : adi- bo et colloquar. alter: adibout coll. kv- geni . adibo colloquar. omnes:o Charine. vs. 1 1. unus : hem audistin. ceteri omit- tunt rh hem. onnies rif secundis addunt rebus, sed diverso positu. vs. 14. om- nes : apud Glyc. unus omittit, fiac. vs. 17. omnes : quod restat. duo ante rh plauditc habent hoc signum GG. Argentor. valete et plaudite, absque hoc signo praivio. Subjiciunt omnes: Caliopius reccnsui. Bceclerus.
PamphiluH ubinam hie est] In hoc actu mira arte ea qua restunt de Comoe- dia breviter cxplicantur, et designantur duorum sociorum binw nuptia-. Donatus.
1 Pamphilus ubinam hie est ? P. Dave. D. quisnam homo est] In affec- tu gaudentis I'amphili, et Davi gra- tulationc, coguitiunem reruui Cha- rino priebuit : cujus persona parce ulitur post compeudiiiin. Idem.
I'ampkihts ubinam hie est] Davns, c quailrupi-de rcdilitus bipe-, id est, viucniis exutus gratulatur I'amphilo pruspcras nu|itias. (^Iiariiu) nc quis la;to dcHtituatur exitu, spes bona duccndi Philumcuam facta feliciter.
IKiO
NOT.i; VARIOIU'M FN
I'.trnahiiis.
Pave. D. i/tiisnain homo est? Sfc] Do- iiatiis : ' In ati'ectii, <!vo. ciijiis pcisoiia parcc tititiir pos^t (leg. propter) coni- pendiiiin.' Talis conipciulii speci- men niox est ctiani vs. 8. 11. I'i. JJiecltrus.
'2 Sid (/«<(/ inilii conlij^crit scio] Scio, id est, peiscnsi. DotuUiis.
3 Kt quidiin ego] Rctnlerat Simo. .'•npra sc. 1. ' vinctiis est.' I''arnulnus.
More hnminum] Iluminum abiiiidat. Dona t us.
.More hnmiuum evcnit, ul id quod s'lm nuclii.t mail] Quia fama niali cclerior, qnani boni, id est, ut facilius mala, <|iiani bona niinticntiir. Ad hoc ergo dixit, (jiiod ille prior scierit quod esspt vinctus, quani ipse cognitam Cilyceriuni cognosceret. Idem.
It quod, ifc] Velocior ficti pravi- <]ue csi t'ania, quam nuncia veri ac boni, Farnaf)ius.
5 Mea GIffcerium shds parentes rep- pirit] Hapic ita narrantur Davo, ut • adem opera etiam Cliarinus audiat. l)onntu<!.
0 I'ater amicus summus] Ha;c om- nia, nt diximus, propter Cliarinuni dicuntur, ut audiat. Idem.
Amicus summus] Deest ejus. Ident.
7 Sum ille somniat ea, qua vifriluns nduil] Hinc Virgilius, Eel. vrii. ' Credimus? an qui amant ipsi sibi Fomnia fingunt r' Idem.
8 DesiHc] Compendium attiilit. Do- nalus.
9 Solus est quern diligunt dii] Dic- tum erat proverbiale, quo ct alibi usns est Terenlius plus seinel, ter, quater. Faher.
10 Conloquar. P. quis homo est? Chnrine in tempore] Stat versus, si vel ex consequar r, vcl ex quis s, eli- datnr. Idetn.
1 1 liene factum] A gratulatione crepit. Idem.
Omnia] Compendium. Idem. A'^e,me in tuis serundis relms respice] Hsc sunt quee absolute dicuntur, et
♦ St commoniiio. Sunt enim qui feli- citate elati, ne lespicerc (juideni ve- lint amicos. Kt rcspicerc, est proprie retro aspicere. Id est, queni prapce- tlis felicitate, non obliviscaris. Idem.
12 Thus est nunc Chremes] Lucilius in sccnndo, ' Nunc prator tuus est, nieus si discesserit homo Gentilis.' Idem.
13 Atque adeo longum est nos ilium e.rpecture] Quia ct audacter et artifi- ciose binos amores duorum adoles- centium, et binas nuptias in una fa- bula machinatus est: et id extra praiscriptum Menandri, cujus Comce- diam transferebat : idcirco aliiid in proscenio, aliud post scenam retulit : ne vel justo longiorfieret, vel in ean- dem propter rerum similitudinem co- gercntur. Idem.
11 Sequere hac me iiitus ad Glyce- rium] Jam post scenam itur : quia ulterius in proscenio nihil agitur. Id.
Tu Date ubi domum] Hi versus, uf- quo ad ilhim, ' Gnatani tibi nieam Plii- lumenam uxorem,' negantur Terentii esse : adeo ut in pliiribus exemplari- bus bonis non inferantur. Idem.
Tu Dace abi Domum] Donatus : ' Hi versus,' &c. Habes eos apud Guyetum, quein vide. Bceclerus.
1.5 Qui nuferant eam] Kite nanique virgo nuptui data siniiilabatur ex gremio niatris, ant ea si deesset, ex proxiina necessiludine rapi, cum ad virum transferebatur ; quod ea res tcliriter Koniulo suisque cessit, Sa- biiias rapientibus. Farnabius.
16 Ne expecletis] Mire dicit, laten- ter se laudans : quo verbo avidum adhiic atidiendi populum, adeoque cupidiim et intentum ostendit, ut fi- nem Comoediae eveni-sse nonsenserit. Donatus.
A'e expcctetis dum exeunt hue, inlus despondebitur, Intus transigctur, si quid est quod restet. Pi.auditk] Isiha?c verba .S'j quid est quod restet, non dp,, bent divelli a proximis: imo etiam, cum illis unice juncta sunt et cupu.
TERENTII ANDR. ACT. V. SC. VI.
1161
lata. Absque eo sit, isthiic tiansigC' tur solitarium fiierit ; et non est ta- nien. Hiinc enim ordinem verba ha- bent, Si quid est iiuod restet, id trans- igetur intits. Dices, Quid taudem re- stare possit? annon absoluta Fabula est i* an habes quod arguas ? Absoluta est, inquam, et suos nuraeros habet Fabula ; nihil arguo ; scd tamen et aliquid restat. Primum, petitio Cri- tonis, ad quein lege veniebat here- ditas Clirysidis postquam Phaniuni agnita erat non esse illins sorer. Deinde et aliiid etiam ; id nenipe qnod attinebat ad Charinum, qui Phi- lumcnae uuptias tani ardcnter ambi- bat. Supererat ergo aliquid, et recte additum a Poeta, Si quid est quod restet. Quamobreui miratus sum nu- per quod milii in Gallica Interpreta- tione ostensum est; idque eo etiam niagis, quod antiques Terentii Inter- pretcs earn rem planissime explicasse sciebam. Sicautem eum locum verte- rem : Apres cela, Messieurs, n'attendez plus. lis ne viendront point icy. On va /aire le inariage dans le logis ; Et $'U reste encore quelque autre chose, cela »e vuidera dans le logis aussi. Ilia autem verba ideo a nie bis posita fuere, dans le logis, quia et Terenlius ipse bis posuit, Intus ; (juod, ut opi- nor, in scriptore prudentissimo po- tuerat observari. Ceterum sic Lec- tores credere vclim ; haec me non
nialigno aliquo obtrectationis studio scribere, sed ideo tantuni, nequis tam elegautem Doctissirai viri Interpre- tationem legens, interdum,quod fieri facile potest propter famani ipsius, et amplissimam exislimatiouem, la- batur. Faber,
17 Intus trnnsigeiur, si quid est quod restet] Artificiose poeta liereditatis justam petitionem ex Critonis per- sona priEtermisit, qua; ei Glyceric cognitajiire tribuebatur : ne vel par- vo rei Critonis tractatu, aut detVau- datione Glycerii infiiscaretur finis fabulae ad laetum exitum spectans. Idem.
Si quid est quod reslef} Quia narra- tione dignum non est, quod Cbarinus rogat. Idem.
n. plaudite'l Faernus in anliquis libris liaiic notani reperit. quam Pe- titus existimat coaluisse ex duplici oo (ireeco, quasi notare voluissent 6 OXA.0S. non uno modo intirmari po- test bac conjectura. nihil certius puto, quam literam G fuisse, quas gregem notaret. habetur ilia geminata in duobus nostris codicibus Mss. ea forma, qua Longobardicus character utitur. Grex vorabulum scenicum. Plautus AsinariiE Prologo : ' Hoc agite...Gregique huic et dominis at- que conductoribus Face jam nunc tu prxco oninem auritum popiilum.' V, Cluestom. v. Grex. Boederus,
1162
nottE variorum in
EUNUCHUS.
l'noi.o(u:s. Senarii sunt. vs. 5. Mss. iiosiri oniDos : ixistimai'U esse, sic exist iiiict, sciat, prtcsumai ; nisi quod Arjjcut. cxtiinttvH, et exlimet. duo ilia verba scitit prusum. etiani in aliis codicibus glosseniate intrusa, Facr- nus jam moniiit. vs. 7. onuus, ut eili- diniMs. vs. 10. «luo: nfijue a tliesauris scr. Ar<»entor. aluue dc tliesauris sum- sit, vs. 12. unus : (juam dicat ille. alter : quam illi qui pet. rh illi etiain Argeii- toiateiisis, sed sccunda nianu piae- feit. vs. 11. oinnes : fraudetur. vs. 17. omncs: cotidonubuntur. scd in Argen- tor. secunda nianu vs. 19. ut edidi- nius. vs. 24. Argent, ct nihil di.risse tcrb. vs. 41. onines, ut ed. Backrus.
Didascalin] Munui superiiis, omis- siim fuisse in Iiac Didascalia pre- tium, quod Tercntio ab jlidilibus nu- meratuui est. Vide exccrpta ex Do- nato. I'aber.
Persona: mutce] In recentioribns libris Strato ponitur inter pcrsonas niutas; male. An quia Miles Glo- riosus sua narrans fdcinora, de Stra- tone Elephantarclio, (Livius diccret Magistruni JClepliantorum,) queui et ipsa eliam Heinsiana Kditio militis servum tacit, alicjuid dc Stratone dix- it, (qui tamcn Atlienis non erat,) idee inter personas tlieatri collocari de- buit Strato? Quin et Sannio bine quoque ixcludeiidus fuit ; nam, ut in Comsdia est, ' Solus servabat domi,' dum alii in theatro sine sanguine beliigcrabant. Sod cur et Pyrrliinn regeiu non fccere personam mutani ? Nam in liac ipsa Fabuia aliquid de Pjrrlio Hcriptum rcperias. In An- dria, ubi inter personas miitas scri- buntur Chrysis ac Niceratus, ilium et illam sustuli ; nam et bona ilia Chrysis nulla tunc erat, ct Niceratus
in actione Fabuhe nullum oninino locum liabuit. Nounullue cditioucs in eadcm Comredia et Cliuiaui po- nunt et I'liaulrum, quia scilicet illo- rum mentio (it in narratione Simouis. Sed quam illi in actione Fabulx par- tem liabuerunt ? Nuliam. Idem.
Si quisquam est, qui placere, ijf.] At- tendenda poetie cupia, quod in tot prologis de eadeni causa iisdein fere sententiis, variis verbis utitur. Donat.
Bonis quam pluriiuis] Commendat personam. Idem.
Quam plurimis^ Una voce et con- junctim scribi debet, quamplurimis, non divisim. Erravit /ICniilius, Fer- rettus, et post ipsum Muretus, qui illius sententiam probat. Ft post Muretum nonnulli ; ante illos auteni Eugrapliius, ante Eugrapliium No- nius Marcellus. Multi, inquiunt, id est, mali (scilicet ita Ura'ci). Scd dormitaverc omnes. Quumplitrimi op- ponuntur minime mullis. Satis in pra;sens istliuc esto. Faber.
Bo7iis quam plurimi.'i] Super his ver- bis ita Eugrapliius: ' Bonis quam pluriinis qtiidam intelligunt, quam plurimi.s bonis, nos intelligamiis ex- trinseciis plurimos, nihd aliud posu- isse nisi malos. boni enim admodum patici sunt, ita quod dixit in numero plurimis, qualitatem potius declara- vit.' raiirnus.
Qui placere sc, ifc] Qui placere studeat bonis potius quam malis ; et subauditur;w<i«s. sic Plautus ; ' Cer- ium est mori, quam liunc pati leno- nem in me grassari.' Kiidens, act. III. sc. 3. BovKo/x iyit) \ai)v a6ov ffJ-fif- vai,fi aTToKiffdai. Horn. II. Iliad. ©cAcd irpovoias CTaKayfilv if rvxts Tridov. Far- nabius.
2 Plurimis, Sfc] ' In dissensione
TERENTII EUNUCH. PROLOG.
11G3
civili, cum boni plus quam miilti va- lent.' Cic. de Rep. 1. vi. Idem.
Et minime multos terfcre] 'AtnidtTov irpuiTov, Donatus.
3 In his Po'eta hie nomen pmfitetur suHtn] Cum dixisspt, quisquam, intuUt in his, et alibi, ' Ciijus inox niaxime est consiinilis vestium, hi se ad vos apjilicant.' Idem.
Nomen, Sfc.} Translatio a mllitibus, qui noniinain militiam dant. Farnab.
4 Tu7n si quis] Bene, si quis : cum L. Lavinium significet, ue vel ipsum a se Ijcsum esse fateretur. Et Turn, praeterea : ut ' Turn canit Hesperi- dum.' Donatus.
Si quis] Lavinium innuit. cujus ca- luniniis respondit in prologo Andriae. Farnabius.
Inclementius] Pro inclementer : ut, * Jam senior, sed cruda Deo, viridis- qne senectus.' Donattis.
5 Existimet] Pro existimavit. Id. G Responsum, non dictum esse] De-
est ei, ut in Plioruiione, * Si quis quid reddit, magna babenda est gra- tia.' Idem.
Aon dictum esse] Superius dictum participiuni est : inferitis, nomen. A quo etiau; dicaces dicuntnr, qui joco- sis salibns maledicunt. Idem.
Responsum, non dictum esse] Figura TrXoKT). nam dictum niodo bis nunuTO posituni, supra nomen significat, in- fra ()articipium. ut in Heaiitont. ' In qucm quidvis liarum reriim convenit, r]ua> Auiit dicta in stultum.' Idem.
Quia lusil prius] I'riur, quod est in Hcuibino ct Vaticano, mihi niagis probatur. Faernwi.
7 Qui bene vertendo] Bene, pro val- de. I'.t Vertendo, in lingnam Lati- nam transferendo. I'iautus, ' Ver- tit bill bare.' Aut rcrlendo, corruui- pcudo. Donatun.
Qui bene rcrlendo rl rns dencribcndn mnle\ Lego ex libro Hi-nibino, <t tits- dcm ncribendo male ; ut sit nensiis : elegit illc quidcin bonas quas vcrte- let, sed easilein male scrip^it. quern
sensum confirmat insequens versus : Ex Gracis bonis, Latinas fecit non bo- nas: est et haec lectio in libro Victo- riano, licet is pro scribendo habeat conscribendo, ita legit et Eugraphius sic dicens: bene vertit, de Grceco in Latinum: male scribit, male verba com- ponit. Faiernus.
Qui bene vertendo, et ens describendo male] Varie laborant eruditi in hoc versa explicando. nee Donatus quic- quam expedit. Nannius auterabene prolixa oratione de vitio et laude interpretum ita disserit, ut sensum liujus lori tainen reliquerit ambi- gunm. Fr. Fabricius t6 describere ad dispositioiiem refert. Faernus : elegit ille quidam bonns quas vcrteret, sed easdem male scripsit : sed Latini- tas vix patitur, ut bene certere, sit, bene eligere vertenda. Fr. Giiyetus ab emendatione pr-tesidiuni repetivit. Nihil autem forte lioruni est, in quo aliquis possit satis tuto arquie«cere : quin aniplius sibi cogitaudiim putet. in eo tamen Guyetuni seqiii placet, quod vix persuadeor, Luscio bene verlendi laudem a Nostro tribui. Boeclerus.
Qui bene, ^■c.'] Bene ad verbnra transferendo, sed disponendo male. ' Se mirari non niodo diligentiam, sed ctiam solertiani ejus a quo csseut ilia dimensa atque descripla.' Ly- sander de Cyro, apud Cic. de Seuect. Farnabius.
9 Idem Menandri Phasma nunc nu- per dedit] Tu avrh apparet |>rontintia- tum, (|uasi hoc ipso adnionnerit spec- tatorciu, quam turpitcr et imperite lufic fabula scripta sit. Et bene, nunc nuper: ut ex vioinitatc facti oslendat, nihil esse diccndum, quam displicuerit li.rc conicedia L. Lavinii : propterea cpiod res recens sit,etom- nes meminerint. Phasma autem, no- men est fabubv iNIeuaudri : in qua noverca superducta arlolescenti, vir- ginein, cpiaui ex virino tpiodam con- ccperat, fiirliiu cdiictani, cum babe-
11G4
NOT^ VARIOBUM IN
ret in lateliiis apiul viciimm proxi- luuiii, hoc inodo scciini habcbat assi- due niillo conscio. I'arietem, qui niedius inter domuin niariti ac vicini fuerat, ita pert'odit, ut in ipso trans- itu sacrum locum esse simularet. Cunique transitnni intenderet sertis ac fronde fclici, ri-ni divinam sai^pe faciens, evocabat ad se virginew. Quod cum aniniadvertissct adoles- cens, prinium aspectu pulchra; virjui- nis, velut numinis visu perculsus ex- iiorruit : unde Pluisma jst nonien fabulK. delude paiilalim re cognita, exarsit in aniorcm puclla? : ita ut remediuui tanta^ cupiditatis, nisi ex nuptiis, non repcriretur. Ita ex com- niodo matris ac virginis, et ex voto aniatori.«, conscnsuque patris, nup- tiarura cclebratione finem accipit fabula. Ufrum erijo hoc dicat, quod totani fabulain transferendo, laeserit L. Laviniiis : an hoc tantum, de quo repreliendat, sed bis signis velit os- tendere, queni dicat vitiose Tliesau- nwn composuisse; ut in Th^sauro sit culpa, non in Phasmate? Donatus.
A'unc uuper dedit] A'?*/»<?r, ex illis verbis est, (|uae veteres propter ani- biguitateu) cum adjectione profere- bant. nam nisi adderct : nunc: hoc nuper, olim, pridem, et jam signifi- cassef. Donatm.
Idem Menandri Phasina nunc nuper dedit] Hanc fab" lam totam damiiat, ut apparet, siienlio ; The.saurum yero, non totum, sed ex uuo loco. Idem.
Pluuma nunc, Sfc] Comoediam, cu- jus argumentum satis loogum retert Donat. I'uruitbius.
10 Atque in Thnauro scripsil, can- $am dicere] Thensaurum Latin! veteres secundum Gntcos, sine n litera pro- ferebant. Donatus.
Atque in Thesnuru scripsit, caiuam dicne, i(c.] Prius de verbis aliqua uotabimus. Thesaumm (Oricravphv) po- tiu8 quam theniauvum, quod posterio- ris MLCuli est, scribi oportere, et Do- ziatui tnonuit, et Gujetus merito in-
culcavit. Interpunctio sive ita fiat, cuusnm diccrr prius unde pelilur, aurum quurc sit suum ; sive, causam dicere prius unde petitur aurum, quare sit su- um: sensus tamcn mutandus non est. qui talis est : prius eum unde petitur, id est, rcum causam dicere, quare thcsanrum suum esse contendat, quam ille (|ui petit (actor) demon- strasset, nude sibi vindicaret thesaii- rum, sc. cur thesaurus ipsi deberetur. unde petitur, id est, is unde petitur, reus est : qui petit, petiior, actor.
Objicit ergo Terentius Luscio La- vinio adversario s<io, quod in Conioe- dia cui Thesauro tituluin dedit, ordi- neni juris et consuetudinem jiidicio- riim perverterit : in eo, quod renm primoloco causam dicere fecerit, an- tequam actor intentioncm suam pro- basset. Sicut autem Luscius ille Lavi- nius Phasma suum ex Menaudro trans- tulerat; ita idem in Thesauro fecis- se rolligitur, cum sciamus Menandri drama hoc vocabulo extitisse. Quod autem hie praepostere in Thesauro factum arguitur, illud nequaquam ad Menandri Thesaurum pertinet, sed ad Luscii Laviuii. qui ex bonaGra'ca fabula, non bonaui fecit Latinam. Nee tVustra hoc niouemns.
Sed apponemus hue totam cansam ex Donato et Eugraphio. DonatiUxc est annotatio : 'ArguitTerentius, quod Luscius contra consuetudinem litigan- tium, defensionem ante accusationem induxerit. Hujusmodi enimest Luscii' (uota, non Menandri, qui aliter ordi- naverat) ' argumentum. Adolescens, qui rem familiarem ad nequitiam pro- degerat, servum mittit ad patris mo- niimentum, quod senex sibi vivus niagnis opibus apparaverat, ut id aperiret, illaturus epulas, quas pater post annum decimum caverat sibi in- ferri.' (hoc ipso baud dubie consilio- ut reperiretur thesaurus.) ' Sed eum agrum, in quo monuraentum erat, se- nex quidam avarus ab adolescente cmerat. Scrvus ad aperieudum mo-
TERENTII EUNUCH. PROLOG.
11G5
nomentum anxilio nsiis senis, ihesau- rum cum epistola ibidem reperit. Senex thesaurum, tanqiiam a se per tumuitnm hostilera illic defossura le- tinet, et sibi vindicat. Adolescens judicem capit : apud qtiem, prior se- nex, qui aurnm retinet, causam suam sic agit : Athenienses, bellum cum Rhodiensibus quod fuerit, quid ego Lie praedicem ? et caetera ; quae contra naturani jurisque consuetudinem po- yita argumenta notat Terentius, quod ille ordo potior erat, ut adolescens prior proponeret causam, qui petitor inducitur.' Addit niox de eodem er- rore Lu^cii : ' nam possessorem fecit priorem agere, quam petitorem : quod abiiorret a consuetudine juris et litiiim.' Hxc Donatus. Eugraphius ita exbibet argumentum comcediae Luscii : ' Quidara agrum vendidit. illic habebat patrium monumentum, in quo ihesauros emptor in venit, coni- perit venditor :' (nam ita Irgendum est:) 'in judicium venitur. utique ex ratione et ex consuetudine prior lo- qni debet ille, qui petit. Petitor au- tern hie venditor est: ut secundo loco respondeat, a quo petitur, hoc est emptor. At contra Luscius La- vinius fecit ; ut prior loqueretur, un- de petitur, quam ille qui petit.' Ad banc causam, exjure civili Romano, cnjus peritissimus est, hare annotavit Clarissimus vir Jo. Hcnr. Schrote- rus : ' Emtor, a quo, tanqunm reo, thesaurus petebatur, causam dicebat, ob quam suns esset; ()uia scilicet a se ipso, et in suo repertus esset, I. un. C. dc tite.saur. atque id quidem, prius quam venditor, qui petebitt et actor erat, propoiiuerat, cui probatio incnmbebat, unde in patrium monu- mentum ii thesaurus j)ervcnissct. quod nisi aliunde potui<tsct constare, dcbc- bat venditor ad cxhibendum agere, ut vel ex signatura nummorum, lice- ret aliquid colligere. I'cre/. num. 11. in 1. I. C. de tiiesaur. quanxpiam sc. in hoc casu ctiam prxsuiutio, (luud
ipse pater monumentum id extrux- erat, pro eo pugnasse videatur, the- saurum verum non esse, ut qui ig- notum dominum jam minime haberet, 1. XXXI. §. 1. de A. R. D. et mansisse ejus, cujus autea fuerat, licet perdi- tus hactenus, et ab eo, ad quem per- tinebat, non ablatus. 1. lxvii. R. V. nam jus possessionis ei, qui eurn con- didit, non videtur perenilum. et quod nostrum est, sine facto nostro ad ali- um transftrri non potest, 1. xi. de R. I. Quapropter non imraerito repre- henditnr Poeta, qui contra naturam ordinis et negotii, ante petitorem, in scena fecit causam dicere reum, cui tamen sutficere debuisset, quod pos- sidebat, 1. 1. §. 6. uti possid. cui etiam velut possessori actio ultro, id est, ut prior ageret, nunquam dari poterat. d, §. 6. nam in controversiis rerum corporalium actio negatoria, per quam negetur res actoris esse, prodi- ta non est, §. 2. in f. Inst, de Action.' Epistolam, quam adolescentis vendi- toris pater una cum thesauro depo- suerat, hand dubiecum ipso thesauro retinuisse senem emtorem, intelli- gendumest. alioquin futurum erat,ut res controversia careret. Vidit sane servus adolescentis epistolam thesau- ro additam, sed antc()uam inspecta esset et exhibita, senex ementiri po- tuit, se pecuniiE custodiae causa de- positae illam addi(lis;.e, ut constaret, quis et quo fine deposuisset. Potuit postea, spatio dato, et supponere aliam epistolam. Deposuerat autem pater adolescentis illic thesaurum, ne filiiis statim ut hereditatcm pater- nam adisset, prodigeret omnia, fore eiiim spcrnbat, ut absumcndi libidi- nem mitigaret ratio et a?tas. itacjuc decem annos intcrpoui voluit, ante- quam tilius rescisceret, sicut in ar- gumcnto apud Donatum amplius ex- ponitur. \'ide etiam, (|u;r magnum quondam nostr;c Academiu! orna- meutum Caspar ISitschius, Jurecon- tullUH, dc Thesauris parte priorc et
1U)6
NOT.'E VARIORUM IN
posteriorc, annotavit. Bcrckrun.
Tlunaiiro, Ifc] Alia IMeiiandii fa- biila, in (|iia piwposteie iiuliicit ro- uin ai:entt'ni ante petiloicni, qui pos- cel».it thisaurmn patris siii in nioni- lucnio romlituni, ft a reo ablatuni. J'armibiiis.
11 Piiiis,undcpctiluraurum'] Vndc, a qno. Viij;iliiis, ' (Jenns nnde Lati- nuni.' Nam possessoreni fecit prio- rcm agcre, qtiam petitorem : quod abliorret a consuetuiline et juris et litium. Donatus.
12 Quum ilk qui petit] Deest rficnt. Idem.
Qui petit] Id est, petitor. Idem.
Qnnm tile qui petit] Esset recta lo- cntio si diceret, quam petitorem: ant qunm ilium qui petit. Sed quum ille, nialnit: ut subaiidianius causam dicat, jier ^iiryixa a superioie fignralum. Idem.
Quam ilium qui petit] Liber Benibi- nus ac Vaticanns, et Donatus, quam ilk qui babent. qua iectione stante iU* lie trcs dictiones anapsestum faciunt, ^ correpta priore syliaba in ille; petit vero iambus est, posteriore item cor- repta more veternm. Fa'tinuis.
14 Di'liinc] Si loquatur. D(matus. ?^'e Jrustretur ipse se] Vlapa TrpocrSo-
kIw dicitur : sed post addit. Idem. Aut sic cogilct] Si taceat. Idem.
15 Vefuuctus jam sum] Sx'/^a Sto- voias, i]6owota. id est, omni labore Jiberatiis sum, auctoritate jam contir- mata ct inviolabili. Idem.
Defunclus jam sum] Id est, jam e{;i fabulas meas: aut jam destiti peri- clitari in edcndis com(t:diis : aut certe, jam edidi ciuam tu reprehen- dis fabuiam. Idem.
Defunctus jam sum, niliil est quod dicat milii] Non sit, inquit, de suis vitiis securus propter vctnstaiem, nihilominus enim a nie rcprehende- tur. Idem.
Defunctus jam, ifc] Mifir^ffts defen- dcntis se Lavinii. Januludum cine- ritiu sum, defunctus labore et discri-
mine turn scenae, turn popnli: nihil est quod miiii objiciat Terentius. far- tuibius.
IG /.« ne ernt, moneo] Sx^M"** ^"'it^- Kfia. Donatus.
Is ne erret] Respoudet Poiita nos- ter. I'anmbius.
17 Qua- nunc condonabitur] Sic in Pbormione, ' Argcntum quod babes, condonanius te.' Nam et dono abla- tive casni jungebant veteres, condono vc-ro accusative. Donatus.
Condonabitur] Quae in prsEsenti condono ilii. Pherm. act. v. sc. 8. • Argentum quod babes, condonamus te.' Plant, frequens. Sed phrasin banc explodit Jul. Seal. Poiitices lib. VII. c. 2. partis 2. imputatqne Eras- nio. acriter interim tuetur lectionem, condonabuntur. Scazontas sc. inter- seri quandoque, probat multis ad- ductis e\emplis Piauti. idque fieri varietatis gratia et excitandi specta- tores. Farnabius,
19 Nunc quam acturi sutnm] Obli- qua narratio facti est, secundum ca- sum accusativum. Donatus.
Nunc quam acturi sumus] O. 1. s. quam nunc, qua collocatione admissa, priniambiijus versus syllabam praRce- denti versui in scansione appbcabi- nius. Faernus.
20 Postquam cediles emerunt] Mire, cum ordo melior videretur, si sic diceret: Postquam aediles emernnt, quam nunc acturi sumus, perfecit sibi ut inspiciundi esset copia. Eme- runt autem, niediam corripe. nt, ' Matri longa decern tulerunt fastidia menses.' Donatus.
Postquam JEdiles emerunt] Ergo vi- tium est in lambico ? Nil minus ; nam iili veteres penultimam plnra- lem tertia; persenac fecere commu- nem ; id quod olim ad Pliaedriim et P. Syrum probavi satis. Fal>er.
jlidiles] /lidilibus curae erant urbis aedes, annona, ludi solcnnes et stati. publico, interdum sue suniptu ludes edebant. Farnabius.
TERENTII EUNUCH. PROLOG,
1167
Emerunfi Penultimam defciulit Tuniehiis I. xviii. c. 2. Idem.
21 Fer/ecit] Mire, quasi difficile et illicituni. Donatus.
23 Exdamat, furem, non Po'elatti] Mire repreheudit ante vitiiim, qiiara de causa maiedicti dicat. Idem.
Exdamat, furem, non Poetam'\ Ad- buc nulla rejirehensio est : si (luidem licet transferre de Graeco iu Lati- Dum. Idem.
24 Et nihil dedisse verbortim tamen] Aut, neminem fefellisse : aiit, nihil apposuisse de sno. Idem.
Et nUiil dedisse verbnrum tamen] Aut neminem fefellisse : dare enim verba, decipere est. Quia qui rem expec- tat, et nihil praeter verba invenit, de- ceptiis est. uode alibi, ' Verba istaec sunt:' et e contrario, * Rem cum vi- deas, censeas.' Autaliter: nihil ad- didisse de stylo suo Terentiiim. Id.
23. et 24. Fabulam dedisse, et ni- hil dedisse rerborum tamen] Donatus: • Aut, neminem fefellisse, aut nihil ' apposuissede suo.' placet pritis. Ba- derus.
Et nil dedisse] Et nihil de suo stylo dedisse tamen. Farnubius.
25 Colacem esse] A koKov cihus dic- tum refert Athenaus lib. vi. Deip- nosoph. 18. cap. parasilus itidem a (TtToj. Idem.
20 Parasiti personam inde ahlatam] Et hoc mire: non versus objicit, sed personam esse translatam. quid stul- tins, aut calumniosius dici potest ? Donatus.
27 I'eicaium imprudevlia est] Id est, ignorantia: ut imprudcns harum rc> rum. non culm xtuititia. Idem.
Si id est piccalum, pcccatum impru- dentin est Poeta] I'rimo negat pcc- catum, deinde conccdit et purgat. Idem,
I mjrrudenltii] Ignorantia, non im- peritia. Idem.
Si id pcccntum] UXoicfi. Nam pccca- tum supcrius, nomcn est : et se- quens, participium. Et primo negat,
peccatum, deinde si peccatnm est, purgat id ipsum veniali qualitate ab imprudentiiE partibus. Idem.
Imprudentia est] Ut sexto ab hoc verbo, Farnabiits.
28 Non qui furtum fucere studuerit] Antiquissimi libri quo habent, non qui. quo autem pro quod exponen- dum. Fa'ernus.
32 In Ewiuchum suam] Ad fabu- lam, non ad lioniinem rctulit. ut Vir- gilius, ' Centauro iuvehitur magna.' Donatus.
Eunuchum suam] Fabulam respexit, aut coiuoediam. Synthesis. Farnabius.
34 Latinas scisse sese] Haec lectio placet mihi propter versum. quamvis 0. 1. s. non habeant nisi unum, se ; et in Bembino, ubi geminatum erat, pos- terius sit deletum. Fa'ernus.
Id vero pernegat] Annis tamen pro- pe XL. ante banc fab. editam obie- rant Nievius et Plautns. Farnabius.
35 Qund si personis iisdem uti aliis non licit] In Beuibino est, iisdem huic uti non licet, quarum lectionum utra melior sit, statuere nescio. interim vulgatam tenebimus. Fa'ernus.
30 Qui majris licet currentes serros scribcri'] Ego potioreui arbitror lec- tioneni, quani continet liber Bcmbi- nns, currentem servum; ut et in Heau- tontim. ' Ne semper servos currens.' Idem.
Currentes, i^c] Subjecta base, per- sonaa et fjdr] Comoidiarutu. ' Teren- tius meretriccs malas, avaros lenones, tristes senes, edares parasitos com- memoravit.' Viclorinus iu Cir. Uhct. I. 1. ' l)um servus fallax, durus pa- ter, improba lena, J2t nuMetrix t'lierit blauda, Menander erit.' Ovid. I. Amor. 15. elcg. Farnabius.
37 lionas matrunas] Ul Nausistra- tam. Donatus.
lionas nuilronas /.] ERregius locus, quo inrSOfutt KwfUKT] snnunalini cxhibc- tur. Addi; llurat. Epist. ii. 1. ' As- picc I'laiilus, (juo parto partes tutc- tur amantis cpliebi, Ut patris attcnti,
11()8
NOTiE VARIORUM IN
lenuiiis ut insidiosl : Qiiantiis sit Dor- seuuiis edacibiis in parasitis.' Bade- rus.
SIcretriies malas] Ut Thaidem at- quc Haccliidcm. Sic est in Heau- toiit. ' Scortari crebronoluiit, noliint crcbro convivarier.' Et aitificiose ostendit oiiincni niateiiam coinico- rniii. Douatus.
38 Parasitum] Ut Gnatonem. Id.
Gloriosuvi niiliteni] Ut Thrasouem. Idem.
Gloriosum militetn] Facere subaudi- tiir. Idem,
86 Fal'i per seiTum seneni] Ut De- meam tt Sinioneni. Idem.
40 Amare, ndisse, suspicari] Mire a personis ad gcsta ciiin varietate transitiini fecit. Oiiine eiiiin quod in orationem vcnit, vol persona, vel fac- tum est. Idem.
Odisse'\ Quia odere non est Lati- niim. Idem.
41 A'uUum cat jam dictum, qtiod non dictum sit] 2x^/ta '^'^yo", "'A.o/c/j. Nam Dictum, bis positum : ut superius peccatum diversa significat. Idem.
l^ullum est jam dictum quod non die- tumsit prius] l^ocusest in Kcclesiaste Salonionis cap. i. ' Quid est quod fuitr ipMim (|uod erit. Et quod fac- tum est, ipsuin (jiiod iiet ; et non est omne rectus sui) sole.' Ad ea post- quam D. Hicronynius dixit quod nihil atlinet iiuc transferre, sic scri- bit; ex editione Frobenjana : Hide quid simile sententia; et Comicus ait : ^'ihil est (jam) dictum, quod non sit dictum prins ; undc preceptor meus Donatns, cum ipsuin vcrsiculum ex- poneret, I'ereaut, iiKjuit, qui ante nos nostra dixcnmt. Quod si in scr- monibus nihil novi dici potest, quanto inagis in administratioue niundi,qua: ab initio sic pei fccta est, ut requies- ceret Deus ab operibus suis in die septima i' Haec I). Hieronymus. Sed autequam quidquain dico, enicnda liunc locum, el lege : qui u/> initio sic Perpectus ebt, ifc. agitur enim non
dc administratione, scd de perfec- tione mundi. Nunc ad rem. Vellem equidem aliud 1). Hieronymus scrip- sissct; nan» profecto et Magister et Discipnius crrarunt. Ingeniose dic- tum a Donato fuit, fateor, et ut Do- natum deccbal facere, rlietorem pra;- clarnm, et primarium in suo illo genere, sed crravit tamen Donattis), aut errare voluit, ut locus tarn ele- ganti dicto dari posset. Nam totuin hoc Terentii nihil est aliud quam re- ductio ad absurdum, ut vulgo in Lo- gicis loquuntur ; sic: non licet uti persona niilitis, nee i.enis, inquit Ve- tus malevolus Poeta, &c. Non licet characteras personarum sequi, servi, videlicet, matronae, meretriculae, pa- rasiti, &c. Non licet denique afFcc* tus ipsos in Fabula ponere, ut odisse, amare, suspicari, qua; omnia sunt omnibus seculis communia. Id vero si aduiiltendum fuerit, inquit Teren- tius, hoc quoque concliidaturnecesse est, et perridiculum ac perquam absurdum ; Nihil hodie dici posse quod non dictum sit prius. Addo ad hoc : Naturam ethabitum argunientationis satis dcnionstrat \\\\\d denique ; quod animadverti debuerat, neqiie tcimere transiliri. Nam ex pauculis demen- tis quot lingua;? Quot aj)p('llationes, quot verba, <&c. Quot particula;, ex. clamutiones ? Et ea tamen omnia fmiri possunt et concludi? At vero cogitationes et formie ac figurae cogi- tationum, ilia; vero apud unum Deum fiiiiri, apud homines non possunt ; non magis quam effecte omnia cor- pusculorum ; aut, ut qtiidam loquun- tur, materia; prima;, aut mixtiones omnium numerorum, si quisque nu- merus proprietatem suam liabeat, &c. Verum liac missa faciamuo. Interim, hoc notari possit ; Hnnc Donati locum apud hodicrnum Do- natum non reperiri. Dices, id for- tasse Donatus in continua oratione e suggestu rocitaverat. Fieri potuit ; sed an putas tain elcgaos dictum in
TERENTIl EUNUCH. ACT. I. SC. I.
1169
Commentarios non fuisse translatu- luinr Noil ego quidem. Faber.
Nullum est, Sfc] ' Praeceptor meus Donatiis,' inquit Hieronyniiis in c. i. Ecclesiastic!, ' cnui ipsnm hunc ver- siculiini e.vponeret: Pereant, inquit, qni ante nos nostra dixerunt.' Far- nahius.
42 Vus cogiwscere, alque ipioscere] SxW' ^oyov, irapSfioiov, Donatus.
43 Qua' veteres factitarunt, sifaciunt
novi] Et varie dixit, factitarunt et faciunt, et cum magna defensione Terentii, semelfacientis id quod saepe veteres. Idem.
44 Animadvertite] Nos iWenrriKus dicinius a(/ce>'<i<e, quod veteres plene, animum ndvertite. Idem.
45 Quid sibi Eunuchus velit'\ 'Apxa'iir- ixhs, velit sibi. ut alibi, 'Nam proli Deum atque bominum fidem, quid vis tibi, aut quid quseris P' Idem.
ACTUS I.
ScENA I. Senariis constat liac scena. vs. 1. duo Mss. nostri : nttm adeam? tertius : non adeam? ne nunc earn quidem? \*.6. oranes : perficies. vs. 10. unus : illudet. vs. IG. rb tu duo oinittunt ; quorum unus, postulas. VE.22. omnes, ut ed. vs. 24. unus : accusabit. duo, accusabis. omnes, ft dabis ei. vs. 25. duo : o in i7idign. f. vs. 29. omnes, quam queas. BfEclerus.
Hicc vero Comoedia est quae docto luterprete, nee docto taiiluui, scd et valdc ingenioso, opus liabet. Caroli Noni temporibus prodiit Vtrsio Jani Antonii Baifii, astricto sermone, Car- mine dimetro acatalecto, et liyper- catalecto (Gall, dcs Vers de huicl il neuf). Sed hodie vel ignoralur, vcl negligitur, alioqui et exemplariarara sunt. In decent aut duodecim locis erravit Intcrpres ; in ceteris omnia bene et commode, et sane ingeniosc. Itali quotpie (non loqiior de versione ilia qua; Veneliis prodiit) Eunucbum in vulgarem sermoncm oonvertei unt. Scd illi Fabul.e alium fecere titulum ; nam apud eos dicitur la Mora, in ilia inlerpretalione multum est boni, fateor; »ed ita res interpolata fuit, ut sa;pe Tcrentinm in Terentio non iDvenias. Ul ut sit, liomo fuit inge- niosus, (|ui lianr nobis Conxi'diam Ncapolitano liabitu dedit. Vellcm ne tot dicta proverbialia liaberct. Sed is Italornm sanpc mos est. Fubcr. Delph. el Vur. Clus. Trr
Quid igitur faciam^ In hue irpoTaaet exemjtlum proponitur, quum nun sua potestatis sit, qui amat : quam supiat, qui non amat, neque aliter affeclus est. Donatus.
1 Quid igitur faciam^ Aia\oyi(rixhs, erxVa Siafoi'os. Apparet et multa ta- citum cogitasse adolesceniem, et tandem in lia?c verba prorupisse. Igitur, pro deinde. Ut Plautus in Amphitryone : ' Sin aliter sient ani- mali, necjue dent quae petat, sese igitur simima vi, virisque, eorum op- pidum expugnassere.' Idem.
Quid igitur faciam'] Menander, (ha T'nroi-r](Tw i .Sic Virgilius, ' Heu quid agam ?' Et est ZiaKoyuTfibs perditae mentis post multam frustra cogita- tioneni. Idem.
Non earn, ne nunc quidem'\ Hoc videtur non esse contrarium : sed est. Nam dubitat utrum meretricis satis- factionem expectet : an illam omnino non quaMat. Idem,
Non earn, ne nunc quidem] Non cam, I'robus distinguit. Jungunt qui se- cundum Menandri cxemplum legunt. Idem.
Quid igitur faciam? 4'c.] Ex medio amoiis argumcnto iniliiim repelitur, ill ()U0 mira arte aflectum a-groti aiuore animi exprimit I'oela. exclusus eral; inde revocatus auiator, per soli- tan amaulium iras. Iiiuc op|)orlunum er^t, delibcrarc ; an injuria cxclusiu- rnl. 4 E
nro
SOrJE VARIORUM IN
Ills, ail Maiulimentiini revocaiitis potius uttcmii, pait'sset. Expiessit et intorprotalus est iiobili iniitatiniic siimmaiii hiijiis sccn-.e Hoiatiiis Sat. II. 3. ' Ainator Excliisiis qui distat agit ubi 8CCUI11, cat an iion,Quo recli- turiis erat iioii accersitiis, et hzeret Invisis fbribus ? iicc nunc, cum me vocet nltro, Arcedam!" an potius me- diter finire dolores < Exclusit ; revo- cat : redeam ? non si obsecret. ecce Servus, non paulo sapicntior, O here, <]ua: res Ncc modnni babet, neque consilium, ratione niodoqneTractari nou vult. in aniorc hive sunt mala: bellum,Pax niisum.ha'c si quis tem- pestatis prope ritu Mobilia, et ca;ca tluitantia sorte, laborct Reddeie cer- ta ; sibi niliilo plus explicet, ac si Insaniie parct certa ratione modo- que.' Addendiis est Persius Sat. T). Cicero de Nat. Deor. iii. 29. ad levi- tates Coniicas refcrt : ut et Lucretius libro IV. quae ab aliis jam producta sunt loca. Baclerus.
Quid igitur, ^-c] Adi Horatiura, qui hunc locum tianstulit. * Amator Exclusus,' &c. 3. Sat. ii. lib. Adi et Persii Sat. 5. Farnabius.
2 Comparem^ Constituam : nt, Quam inique comparalum est. Dona- tuf*.
3 Non pcrpcti mcrelricum contume- lias] Sic in Andria, ' Priusqnam lia- rtim scelera et lacrimae confictai do- lls.' Cum uni sit iratus, de omnibus queritur. Idem.
4 Exdnsit: revocat] Utrumquc in- juriam fecit ex verbo, dicendo, Ex- clusit potius, quam, non admisit. et, revocat potius, quam, petit ut redeam, quod erat moileratius. Idem.
Redeam ? non, si me obHecrcll Vides ergo snperiorem partem dubitationis in eo fiiisse, ut rofjatus redirct : in- feriorem, ut ne rogalus quidcm. Id.
Non, si me obsecret] llene de ea, quae lotum proterve agens, exclusit et revocat: non petal, nee roget, nee oret, icd obsecret, inquit : quod
Iiorum omnium in majorem partem est ultimum. Idem.
5 Si ijuidem hvrcle possis] AtaKoyiff- ixh? quasi ad allerum : ut, ' Nescis hen perdila, necdum Laomedonteas sentis perjuria gentis.' Idem.
Nihil prius, neque fortius] Deest, est. ut, * Multum ille et terris jactitus ct alto.' Et prius modo ad laudem, non ad ordinem pertinet. nt .Sallustius, ' quae prima mortales ducunt.' Et ipse in Heautont. ' Et suavia (|uje essent, prima habere.' Idem.
Prius, neque fortius] Melius, prae- stantius. Th ^i\Tiov, koI rh Ttixiiirepov, TrpSrfpov rfj (pvcru 5o/ceT. Aristot. in Ca- tcgor. Furnabius.
6 Naviter] A naviductum, aqua in alto nullum divcrsorium est. Dona- tus.
Neque perficies gnaviter] Plautina ilia hue pertinent Trurul. ii. 5. 12. ' Male quod mulier facere incepit, nisi id efficere perpetrat,' &C. et vs. 16. ' Nimis quam paucae efficiunt, si quod occeperint bene facere.' Bee- clerus.
7 Atque,nbipatinonpoteris,SfC.] Pal- nierius homo fuit ingeniosus ; at hoc loco, diim se doctum haberi vult, se derideiiduni propinavit. De illo alias, in Comnicntariis. Hoc unum dicam: non intellexit quid sit producta peri- od us. Fuber.
8 Infccta pace]'''Efiupaa'is per jaera^jo- piv. Donatus.
9 Indicans te amare] Non verbis in- dicans ut alibi, ' Ibi tum exanimatus Pamphiliis Bene dissimulatum amo- rem, et celatum indicat.' Idem.
Actum est ! ilicel ! peristi !] De jure translatum. Actum est, ad Ultro ad earn venies, relatum est : Ilicet, ad Indicans tc amare: Peristi, ad Ferre non posse. Idem.
Ilicet] Semper in fine transactae rei ponitur. Idem.
Ilicet] De judicio. Idem.
Peristi] 'Tnep^oX-fi. Idem.
Peristi] De supplicio. Idem.
TERENTII EUNUCH. ACT. I. SC. I.
1171
10 Eludetl Eludere proprie gladia- toium est, cum vicerint. Cicero, ' Qiiam dill etiam furor i.«te tniis eludet?' Eludere, est fineni liido ira- ponere. Idem.
11 Proin tu] Ut exin et exinde, sic proin et prninde dicitnr. Idem.
12 Here, qua res, ^c] Concessiim est in Palliata poetis coniicis, servos domiiiis sapientiores fingere : (|uod idem in Togata non ferre licet. Dona- tus.
Earn consilio regere non potes] Nunc domino servus est sapientior: quia nee amator, nee amans. Ut idem in Andria, ' Facile cranes cum valemus, recta consiiia aegrotis damns.' Idem.
Here qua res, fyc.'] Donatus liic : ' Concessum est,' &c. quae res forte hue parura facit. Servus aij Horatio etiam non paulo sapientior h'lc nomina- tor hero, propter -irdOos lieri, quod facit, ut ratio omnis succumbat agri- tudini animi, quat res infra apud Nos- trum Poetam satis declaratur. De cetero servi vetuli adolescentibus in Comocdia suasores fere inJucuntur. Ubi iterum nulla annotatione opus est, servos esse sapientiores doniinis. cum prasertini de cailiditate servo- rum, nnnquam de prudentia Noster agat ; quantum autem ad heros majo- res, id est, ad patresfaniilias attinotj permittit sane Terentius, ut inter- diim a servis illi fallantur, (nunquam prudentiaB sed fallaciaium ope et vcrsutia.j plerumquc tamen illos aut succnniberc,aut nietuere facit. iterum ergo non est o])us dicere : servos in Conuediis palliatis dominis sapien- tiores esse. H;cc ad Donati anuota- lioncm.
(ju;intum ntlinct ad rem ipsam, Cicerri iterum hoc loco ntitur ad de- monstrandum animi levitatem Tus- cul. IV. 35. I'lauluH autem amoris in- coramoda execpiitur omnium (•.o\uo- fissiiup, in IVIercat. i. 1. 18. * Nam amorem h?cc cnncia vitia seclari ho- lent, Cura, a-gritudo, nimia<|iie ek-
gantia, &c. Sed amori accednnt eti- am heec, quae dixi minus, Insomnia, aerumna, error, terror, et fnga. In- eptia, stultitiaqne adeo, et temeiitas, lucogitantia, excors immodestia, Pe- tnlantia, cupiditas, malevolentia ; In- hapret etiam aviditas, de.sidia, injuria, Inopia, conturaelia, et dispendiiim, Multiloquium, pauciloquium.' Bee- clerus.
Here quce res, fyc.'] Servus non pan- lo sapientior. ' O here quae res,' Horat. Sat. dicta. Farnabius.
Consilium neque modum] Amor ex lis affectibus est, quorum virtus regu- la esse non potest : mediocritas an- tem et modus affectionum a virtiite dcpendet, &c. Aristot. ii. 1. Ethic. Nicom. 6. c. Idem.
14 In amore heec omnia insunt vitia] Du* pra?positiones, in amore insunt. Donatus.
In amore, Sfc] ' Amorem haec ciinc- ta vitia sectari solcnt, Cura, acgritu- do,' &c. vide prologum Mercatoris Plautin. * In amore et ira, jurgia, preces, exprobratio, satisfactio,' &c. Tacit. An. 13. Fumabius.
15 Inducice] Inducia, sunt pax ill paucos dies, vel quod in diem dentur, vel (piod in dies otium pra;beant. Donntus.
Helium, pax rursum] Ut supra in Andria, ' Amantium irap, amoris into- gratio,' erat. quod de communi vita dictinn, apud Plaiitum, ad amantes prircipuc pertinet, Ampliitr. iii. 2. 57. etc. ' Nam in liominum a-tate multa eveniunt hujusmodi ; Capiunt voluplates, capiunt rursuui misc. rias, Iras intcrveniiiiit, rcdcunt rur- sum in gratiam. Verum ir:r si quae forte eveniunt hujusmodi Inter cos, rursum si re ventum in gratiam est, His tanto amici sunt inter bc, <|uam prius.' licrclcrus.
Id Par rursum] Bene, lit conso- laretiir, iiltimam i)arteni posuit. I)o- naluH.
Hue si lu pontulis] Id est, si velis,
117-2
NOTiE VARIORUM IN
vel coneris. Idem.
17 Sihilo plus agas] lil est, nihil aga!>. /(/('Hi.
19 lit quod nutic] I'lo, qua-, lit sit conscqnens, ' lure vcil)a.' sie in An- driii, ' Qiiod pleriqnc onines facitint adolescfntuli, Horum ille nihil egre- gie.' Idem.
20 Egone illmn? qiue ilium? qua Hie] Familiaris eAAen(/is irascentibns, nam singula sic coniplentnr, Egone illam non uleiscar? quiv ilium recepit? quiv exchisit me ? (\{\x non admisit? Etenim necesse habet, nee potest conipiere oiationem, qui et secum lo- quitur, et doloi c vexatnr. Nam amat iiroa-Ki-irricnv nimia indignatio. ut Vir- gilius, ' Quos ego — sed motos prxstat coiiipouere fluctus.' Idem.
Ei^unc illam ? t'^-(;.] Snpplet hanc orationeni Douatus. et jiixta suani eniendaiionem Guyelus. Bwclerus.
Egune illam, Ifc] Egone illam ade- am ? quie ilium mihi ptictulit? quae mesprevit? quae me heri non admi- sit r Farnabius,
21 Sent iet qui virsim] Possis inter- pretari illo Horatii Epod. 15. ' O do- litura mea multnm virtute Neaera ; Nam, si quid in Flacco viri est, Non feret assiduas potiori te dare noctes.' liceclerus.
22 IIcBc lerfca] Verha ifupaTiKois. Dixit, qua; scilicet nihil etfectura siut. Donatus.
Me hercle una falsa lucrymula, quam oeulos terendo misere vix vi expresserit] Expressio ad ad^ricriv ducens. et non vera, sed falsa : et non lucrima sed lacrymula : et non ullroftcns, sed ocu- los terendo : ct non facile, sed vi : et non, exstillaverit, sed expresserit. sic Virgilius, ' Captique dolis lachrymis- que coactis.' Idem.
Una falsa, ifc.] Juvenal, Satyr. 13. ' Docta oculos vcxare humore coacto.' Eamahius.
23 Quam oculos terendo misere, vix vi ixiiresscvil] Totum sensuni verbis significaDtibus protulit : ut, ' Striden-
li niiserum stipula disperdere car- m(!n.' Et : ' Una dolo divum si foe- niina victa duorum est.' Donatus.
21 Et Ic ultro uccusubis] Si hoc di- cere voluisset, rectum erat ut dice- ret, et te ipse accusabis : quare melior niihi vidctur ea lectio, quae est in Bcmbinoct tribus aliisantiquis libris, et omnibus fere aliis : et te ultro accu- sabit : ut sit ultro pro, insuper : ut non modo Thais minas Pha^driie una lacrimula restinctura, sed insuper eum accusatura dicatur. Fa'ernus.
Et dabis ei ultro suppL] Ut in illo summi Poetap : 'Ireiteruni in lacry- mas, iterum tentare precando Cogi- tur, et supplex animum submittere aniori.' Bceclerus.
Ei dabis, ^-c] Vide act. v. seen. 8. Farnabius.
[Per ' Sic,' quod invenias ad h. I. in nostris VV. LL. intelligc id quod legitur in textu Westerhovii.]
2.5 Nunc ego et illami Nunc, id est, sero. ut Virgil. ' Nunc scio quid sit amor.' Et, ' Nunc augur Apollo, Nunc LyciJE sortes.' Donatus.
27 El prudens, sciens'] Prudens est, qui intelligentia sua aliquid sentit Sciens. qui alicnjus indicio rem cog- noscit. Ergo prudens, per sese : sciens, per alios. Idem.
28 Vivus,vidensque pereo] Mire et nove, Vitus pereo : et propterea sic dixit, ut intelligamus, occidor : et vi- vus, quasi sapiens et sentiens. Idem.
Vivus, r.idensque pereo'] Bene addidit videns, nam vivus perit, qui etiam dor- miens opprimitur : videns autem,qui vigilans vim patitur et perit. Nam vi- dere, pro vigilare posuit, ut etiam Vir- gilius, quum desilentiodicit/Jamque videnti Sanguineis frontem moris et tem|)ora pingit.' Ergo vivus, non mor- luu< : videns, non dormiens. Idem.
Prudens, sciens, viv. vid., Sfc] Savo- iroieT iuipotentia irddov^ iptuTiKov, quan- do succnmbit ratio, id qnod Proper- tio, sine aniplificatione, est nulla vi- vere consilio. Sed et to Sifxfrpov 'Afaic-
TERENTII EUNUCH. ACT. I. SC. H.
117:3
ffotnetov apiidSclioliastem Aristoplia- nis hue potest accomniodai i ; /coi fiai' vofjuai Koii licdvofxai. cum ratioue enini iasaoiuiit quodammodo, et pugnaiitia loquuntur hi tales, ut apud Ovidium (Metamorph. vii. 1.) ' Sed trahit iu- vitam nova vis; aliudque cupido, Mens aliud suadet ; video melioia proboque, Deteriora sequor.' Eu- stratius non omisit notare, in vi. Ethic. Aiistot. cap. 2. i\hi ope^iv 6p- 6rjF explicat : Iva /jlt) 5La.(TTpo<pos oiicra auTTj, ovK ope'yjjTOt iK€ivov t> 7) Sidvota diuKTOV elvai (TweirepdvaTO, aWa Trphs rouvavrlov ipfia. -KoWdias yap eirl twv ifjLTradiiv tovto ytviTai. olov 5?; Koi ■}] Mi)- Stia, (iZv'ia fiiv €«■ rov h.6yov oti. cpavAu ^v ivfp f/ueWe Spav, vwb 5f T^y Kara dv-
fjjbv VlKCelXfVriS Opi^tdlS, tOpaOKiV iKilva
2 6 \6yoi eivai (pavKa d7r€5e»|e. Bacderus.
Vivus, 4"c.] Lucret. iii. ' Mortua cui vita est prope jam vivo atque vi- denti.' Farnabius.
Pereo] Interpretetur, quid hoc sit perire, PlautusTruciilento i. 1. et 2. Jiceclerus.
29 Ca\)tum'] Sallustius, * Sin cap- tns pravis cupidinihus.' Dnnatus.
Qutitn queas minima'] Perseveravit in tiansiatione, quani jamdudum siimpsit a belio. Idem.
31 Si sapisi Id est, si sapias. ad inferiora jungendum est : nam aliter non intelligitur. Idem.
3t iSed ipsa Cf^reditur] Nullum li- hruni vidi, in quo non ita Icgatur, Set ecca ipsa egrcdituv. ratio caiinlnis constat, si ex set, elidas t. Faemus.
Sed ecca ipsa egreditur nostri fundi caLimitas] Ojitime, et rotunde, et Cornice Haifius: Ho, voicy I'orage, Qui grelle tout noslre heritage. Fahcr.
Nostri fundi calamitiu] I'ropiic ca- lamitatem ruKtiri f^randineni dicunt, quod comiiiiiiuat calainuin, hoc est, culnium ac sngctein. Dnnatus.
Calamitas\ (>randiiii!> tcnipextas qua calamo!«, id est, rulnins, iVauKit, et se^etem sternit, a ru8tici> voratur taUmiltts. Ilia vero non intcrcipit,
sed plane disperdit. Mereirici pro- pius convenit KaXafjiiiia, id est, locus- ta, quod nomen indidit Theocritus puellai quee depascebatur, messeni- que agricolis destinatam intercepit. Idyll. 10. Farnabius,
35 Intercipil] Proprie, quasi totum capit. Plautus in Aulularia, ' Quae niihi interbiberc sola, si vino scateat, Corinlhiensem fontem et Pyrenaeum potest.' Donatus.
ScENA II.] Iterum Senarii sunt, vs. 6. nostri Mss. tune hie eras vii Phadr. vs. 9. unus : sane, quia vero hce mihi semjier patent fores, alter : sane vero quia liccc mihi p. s.f. Argent, sane quia hce mihi semper pat. f. vs. 1.5. oni- nes non geminant rh mi. vs. 22. oni- nes, ut ed. ut et vs. 26. vs. 28. omnes : turn ihi. vs. 30. onincs : arreptam. vs. 35. duo : unde earn emerat : vs. 37. omnes : educate ita ut si. v.s. 41. om- nes : rugas? g)«a. vs. 46. duo : interea loci te cogn. vs. 49. duo : nee hoc qui- dem t, vs, 51. duo: aliquantulum. vs. 52. omnes, ut ed. vs. 54. duo : produ- cit ac vendit, vs. 60. lectio est codicis Argentoratensis, quae metro conve- nienlior visa est. rh earn ceteri quo- que nostri omittunt. vs. 72. oniues : nihil mihi respondes. Ph. pessima es, vs. 75. duo : at ego nesc. unus : aut e, n, vs. 81. duo : quo adducla est. unus : advecta. vs. 82. rb aliud omnes hai>ent. vs. 99. unus : ego ex animo dico. alter : ego ex an. misera dico, tertius : ego non ex an. mis. dico. vs. lOH. onmes : morigeranduni est Thaidi. vs. 117. om- nes : parcam. vs. 119. omnes: certe. vs. 126. duo : veniat. Bceclerus.
1 Miseram me, Hfc. neve aliorsum] Aliorsum, in aiiam partem : ut seor- sum, dicitur. Donatus.
3 Quod luri intromissus non est] Hii'C levius, ut de facto suo Wxiuens. Al Phicdria, ' Exciusit, revocat,' in- (|uit, ' redeamf' non, si me olisccret.' Idem.
4 Trcmo horuoque] V.\ amoro ni- mio. Nimius ignis cifcctuni frigoris
1174
NOTyE VARIORUM IN
rcihUt : ct ex fiifjore nimio offectiis ignis existit : seruiuliiin illiul quod pliysiri aimit. Iiiiu- it Xiifriliiis, ' Ant Bort'iv pi'iu'trabilo fiigiis adiirat.' Idem.
Trcmo hon-foqiw, posliiuum aspexi hanc] Nntiira inagiii caloris etiam liorroreni iiicntit, lit iiiiiiiiv; febres. Idem.
Tremo horreoquc'] Sanguine ad cor refiigientf, cxlnmus tremor occupat artus. Farnabius.
5 Accede ml igstem hunci Potiiis ig- nem nu'ietriccni accipimiis, quam a- rani Apollinis : vel quia amator nii- tiir, I't Virgilins, * At niilii sese of- fert nitio mens ignis Aniyntas.' Vel quia avida et avaia est, nt ignis ali- nicntoniin. Dunutits.
Jam calesccs plus satis^ Nove, scd intflligitiir quam, id est, plus jg- qno. nt alibi, ' Unani ne (jiiid in il- ium iratns plus satis faxit pater.' Hoc qnidain pntant. at niilii de his videtiir esse, qua? a vcteribns geiiii- nabantnr : ut, plerique omnes, hoc est, omnes : et, pkraque omnia, id est, omnia, sic et, plus satis, pro satis. Idem.
Ignem /i//nc] Aram, inqniunt, Apol- linis in sccna,(vide Andrias act. iv. »r. 4.) vel arani Veneris in atrio niere- fricis. imo ipsam Thaidem. ' Nam si te vel niodice mens ignicnins atfla- verit, nreris inlime.' IMiotis ii. 1. Apni. Asin. Farnabius.
6 Quis hie loquitur] Non iniperite intelligiint, qui existimant meretri- cem etiani hoc siiniilare, quod non providerit Pliadriani. Nam ct per- sona?, et dictis ejus ceteris hoc con- venit : et tunc erunt trralioia omnia, qua> snjira dixit. Dnnutus.
Tun eras hie mi Pliudrin] O. 1. s. banc collocationein haljcnt, tun' hie eras mi Phcedrial (pii ordo verbornm ver«um reddit expeditioreni. f'ucrn.
7 Cur non recta intruilms] Quasi pa- runi fuerit inlroilias : satis mire addi- tnm recta. Donatus.
Quid hie stabas ? eur non reeta intro' ilms] Exqnisitioribns l)landitiis nie- rctrix apud Flautiiiii : * Animnle ml, niilii niira vidcntnr. Hie te stare fo- ris, fores cni pateant IMagis, qnam domus tua, donins cnni ha-c tna sit.' Terentins apte divisit, nt vwdOfais pos- tiilabat. iiiwelcrus.
8 I)e exelusione vcrbum nullum] Plus admirationis est, nee acciisationi,nec satisfactioni locum relitjuisse niere- tricein, caliide dissiniulata injuria. Donatus.
Quid luces] Et hoc caliide : quasi innocens ne suspicetnr qiiidein, quid succenseat adolescens. Idepi.
9 Sane, quia vera semper, Sfc.] Tel- le, «a«(; et vera, et pronnntiandi adjii- nienta vultninqnc dicentis : et in ver- bis non negatio, sed confessio esse credatur. Nam rero ironia- conve- nit. ut Virgilins, ' Egregiain vero Ijudcm et spolia ampla refertis.' Id.
Sane quia, S^-c] Ironice. Farnabius.
10 Aut quia sum apud te primus] Duo dixit (jua" doleat : et quia claii- sae fores, et quia posterior habetiir, pra?lato milite. Idem.
Aut quia sum apud te primus] Siib- auditur, ' Non recta introivi.' Idem.
31issaista:cface] Alia dissiinulatio, et durior post admonitionem. sed bene intclligit, qui hoc a nieretriee rideiitc niolliter, et osciilnm porri- gente dici accipit. Idem.
11 Quid missa] Magna virtus poii- ta> est, non sententias solum de con- suetndine ac de medio tollcre, et po- nere in conutdia, verum etiam ver- ba quajdani ex commnni sermoDe, quale est quod ait nunc. Quid missa? Idem.
Uliniim cssel milii pars cequa amoris tecum] Vel amandi, vel non amandi scilicet. Idem.
Quid? missal o Thais, utinam, ifc] Expressit Poeta anininm amatoris mobilem ; et in ipso conatu conqne- rendi de excliisionis injuria, remoili- tnm in coufcssionem desiderii ac amo-
TERENTII EUNUCH. ACT. I. SC. II.
1175
ris sni. Bceclerus.
Utinam esset, ^r.] E»' bfiaXol ■Kveii- treiav eV aniporipoioiv tpwris NwiV. Theocrit. Idyl. 12. Farnabius.
12 Ac pariterJiereQ Pari^er, simili- ter, Sallustius, ' Cui ni>i pariter ob- viam iietiir.' Donatus.
13 It aut hoc tibi doleret, itidem ut mihi dolet] Si ambo amareinus. Idem.
14 Aut ego isthuc factum nihili pen- derem'j Id si esset, non amaret. Fab.
15 Ne a-ucia te ; obsecro ! anime mi] Mi, vocativus est, ab eo quod est me- tis. Vide qiiam fainiliariter hoc idem repetit blandimeiitum. Vult enim Terentius veliit peculiare verbiim hoc esse Thaidis. idee totieiis dictum est, ♦Time hie eras, mi Phaedria? Ne crticia te, obsecro, anime mi, mi Phwdria.' Donatus.
Ne crucia te] Haec nisi aniplectens adolescentem mulier dixerit, videbi- ttir ne crucia sine aft'ecUi dicere. Sed sic dicet, ne crucia te, eo gestii quasi in eo etiam ipsa criicietur : nam ideo subjecit, anime mi, hoc est animus mens. Idem.
iVe crucia te obs. anime mi, mi Phce- d)-ia] Merito secuti snmus Donatum, cujus testimouio geminatur rh mi. v. Fr. Fabric, et Guyet. Jiceckrus.
Anime mi, ^-c] ' Vox blanda et ne- q«am,digitos habet,' ait Juvenalis 6. Sat. Zont KOI <j/vx^. mon ame, man pe- tit ceur. Gall, mi vida, tni alma, mis entrana.s, Hisp. Farnabius.
Ki Son pol quo (luemquam plus amem] Hoc totum niniis blande, et cum con- trertatione adoltscentis, dicit mere- trix. Donatus.
17 Faciundumfuit] Lcgendnm, fa- cicniliim,sriil)cndum, totum lioc sem- per nccfssilati adjnii{;itur. Viigiliiis, ' Aut pacem Trojaiio ab rci;e pclen- dum.' Kt alibi, ' Arma acri facien- da viro.' Idem.
Ha res erat, faciendum fuil] 'ixw<^ kuiimk6v. ita expcdiunt, et absolvunt, compendio simul nc disitimuiatione,
quibus non est facile defendere quod factum est. Bceclerus.
18 Credo, ut Jit, misera pra amore exclusit huncforas] Oratorie ac facete additum, misera. Et cum ilia a de- rivatione causaj argimientetur, mire a Parmenone correpta est, verisimile non esse, ut quis, quem amet, eun- dem possit excludere. Donatus.
Exclusit liunc foras] ITopck irpoaSo- Kiav intulit, intuens puellam, et ei os- tendens Phaedriam : utostendat quam falsa et repugnantia loqualur mere- trix. Idem.
misera pro; amore exclusit h.f.] Op- portune poeta, ad narrationis et con- tentionis levandum tai;dium, servuni vernili dicacitate indiicit meretricera ludere. Priscianus lib. xiv. hunc versum ita scribit: 'Credo, ut fit, misera pra amore huuc exclusit fo- ras.' Bceclerus.
Exclusisti, ^-c] Menander in prolo- go fabiilae Tliais inscripta; iidos ejus expressit : 'E/uoJ juei' odv SejSe roiaxn-i)V, 6(a, Qpaereiav, wpaiav Se, koI Trtdavriv d,ua, 'AoiKovcrav, airoK\fiov(rav, alrovaav ■KVKva, MrjSevhs epuo'av, irpoffiroiov^ivi\v y ail. citat Plutarchus de andiend, Poetis. Farnabius.
19 Siccine ais] Quinque antiqui li- bri,sicine agis? ntsitsensus: hocine modo me tractas ? Faernus.
Age] Corripientis est modo age, non hortantis adverbium. Donatus,
20 Te accersi jussi] Hoc est, quod supra ait, ' Non cam, ne nunc qui- dem, cum accersor ultro ?' Idem.
Die mitii] Meretricia calliditate commendat, quae dictura est. Idem.
21 Fgonc? optume] Bene, non ex- pectavit servns, ut pro sc dominus respondcrct Thaidi. Idem.
Potin eat hie taccrc] Pra-structum, \it inftrri possit : ' Uuam intimum Habcam te ; et mea consilia ut tibi credani omnia.' linclrrus.
22 Verum heus tu] Astute serviit rcponit Thaidi viccni. Nam ilia ut
H7G
NOTTE VARIORUM IN
inngniiin voliiit (.-xpectari, quod dic- tiira ost, istc iit talsiim coiitcmnit. liouiilus.
iMi-ain astrini::o fidem] I'^idfin pro- mitto : c|iii;i rincula fidci diciiiitiir. Id.
'2'i Quti: vera audivi, taceo'\ Mire vi- ceni Fnriiieno reddidit meretrici. Nam lit servuin difficile est tacere conimissa, ita nieretriceni rariiiii est vera dicere. Idem.
Qute vera audivi] Figura Trapa^Ktrnj. Idem.
Contineo optume] Proprie a nieta- phora vasonim transtiilit verba. Id.
21 Sinfalsum, u«t vanum, autfictum eit, conlinuo palam est] Falsum est, quo tegitiir id quod factum est. Va- num, quod fieri non potest. Fictum, quod non est factum, et fieri potiiit. Vel falsum, est fictum inendaciuiu si- mile veritati. Vanum, nee possibilc nee verisimile. Ficlum totiim sine ve- ro, sed verisimile. Falsum loqui, men- dacisest: fictum, callidi: vanum, stul- ti. Falsum loqui, culpas est. Fictum, virtulis. Vanum, vecordiae. Falsis decipiiiiiir : fictis delectamur: vana cuntemnimus. Idem.
Sin faUum aut van. aut Jict.] Pris- cianus lib. xiv. concise aflfcrt, ' Si falsum, aut fictum, continuo palam est.' V. Guyet. Beeckrua.
25 Plenus riinarum sum] Vilis at- que abjecta translatio, et apta apud meretricem ioquenti : translata au- tern est ab aquario vase fictili. Do-
lUltUS.
Hac atque iliac perfluo] Contra, Con- tineo optume. Idem.
Plenus rimarum sum, hue atque illiie perfiuo] Donatiis : ' vilis atque abjec- ta translatio,' <Sic. iibi,quod de mere- tricis persona addidit, ar<(utiiis est quam verius,et servus jam liiiic trans- lationi, ut apte siiccederet, viam pa- ravorat, cum diceret : ' contineo op- time.' sirut vas integrum, continet infu«a, rimosum effundit. Alteruni ilbid, de va«e aquario fictili, Scaliger
pntat referendum ad Futile, quod ad Persii, Satyr. Liitatius, ad Andriam (ill. .5. 3.) Donatus describiint. sed rimarum ibi nulla mciitio. instabile tantum, sive quod stare ac deponi non posset, describitur. licrclcrus.
Plenus liinarum, l\c.] K\ei6pi(!)Sris:. ' Sum ciii riiiiosa male deponiintiir in aure Arcana.' Sumptum a vasis frac- tis et futilibiis. Farnabius.
20 Proin lu, taceri si vis, vera dicito] Utrum te taceri, aut tuum dictum ? an impersonaliter, et infinite mode ? Donatu.s.
27 Samia mihi mater fuit] Puduit dicere Thaidem, Meretrix mihi muter fuit. quod tamen sijjnificavit, dicendo aliunde civem alibi babitasse. Nam ideo meretrices, peregrines dictae sunt in comoediis. ut in Andria, ' Adeone est demens ex peregrina.' Idem.
Samia mihi )imter fuit] Valde sunt boiiaR narrationes Terentiana-. Hie Thais ab initio, fidoi causa facienda;, iente et cum mora quadam narrat. siibinde coiilrnbit in sumiuam non- nulla,- quii; .seriem negotii contexe- bant (juidem, consilio aiitem, cui nar- ratio tota dcstinatur, baud perinde permixta erant. Bteclerus.
Samia mihi, ^-c] Ex Samo insula Icarii maris, lonio adjacenti. Farn.
lihodi] Ins. maris Carpathii. Idem.
28 Potest taceri hoc] Id est, verisi- mile est. Nee hoc ad laudem proficit, sed ad dedecus meretricis. Donatus.
Potest taceri hoc] Hoc, peregrinani nasci meretricem. Et ideo potest veriim videri. Idem.
Potest taceri hoc] Id est, istud vcro credo, matieni tuani id fuisse quod cs, meretricem scilicet ; nam si ilia Samia erat, et apud Rhodum babita- bat, ibi erat peregrina, id est, quod satis sit dixisse seme), miilier, quae corpore corpus alebat. Salomo no- vein, decem locis peregrinam vocat tiirpcui illam mercem. Sic et pere- grina in Andria positum est in pro-
TERENTII EUNUCH. ACT. I. SC. 11,
1177
bri loco : ' Habeo hie neminem, ne- que amicum.' Isthuc vero qui tan- dem Thais possit dicere! Illam Pii«- dria depeiibat ; ipsa autem Phaedriae in amore paria faciebat; quin et ip- sam mode dicentein audies : ' Ego pel, quae mihi sum conscia, hoc cer-
to scio, Neque nieo cordi esse
quenquam carioreni hoc Phaediia.' Quid igitnr? quia adolescentes, metu piobri, infamia-, et interdum exhere- dationis, palam et pnblice ejusmodi mulieres adjutare non audebant. Faber.
29 Puellam dono quidani] JEtas et sexus amoris causa sunt, cur earn Thais pnellani diiigat. Donatiis.
Puellam dono (luidam mercntor dedii\ Propter hoc Oiteiuiit meretricem fuisse matrem : et dono ideo accipere pnellani potiiisse. Idem.
30 Ex Attica hinc ahreptani] Quia Athenis est constituta scena. Idem.
Attica hinc ahreptam] Regione li- torali i«T7j olim vocata, b. Ducnto de Sethines, in qua urbs Athenae. Famabius.
Arbitror] Bene arbitror, et nihil certi. quando enim ansurus essct Par- meno adoruaie Ch'<cream ad vitian- dnin banc virginem, si prajscisset civeraesse? Donatus,
SI Matris nomen et palTis dicebat ipsa] Quae infantis niemoriaj proxi- ma sunt. Nam quid prius xtas ilia, qiiam patrem matremque cognoscit f Idem.
32 Et signa cetera neque aciebat] Id est: domum patriN,regioDemqueejus. Idem.
33 Neque per alatcm etiam potucrat] Hoc ideo addidit, ne csset minus elc- gaos, qua; nesciret. Idem.
34 Hoc addebal] Ad matrin scilicet nnmcn et patris, quod pnella dice- bat. Idem,
35 linde] Id es», a quibu>.. ut Vir- gilius, ' (ienus undc Latinum.' Kt, ' f^ansam dircre prius, unilc prtitur auruni.' Idem.
E Sunio] Snniiim, promontoriuin est Atheniensium : et in co forum re- run! venalium, ifnrdpwv. Idem.
Ahreptam e Sunio'\ Cicero ad Attic. Ep. 7. 3. legit : cnptam e Sunio. an fjiVT)IJ.oviK^ aixaprrnxaTi ? Buclenis.
Sunio] Promontorio AtticvK. h. Capo delle Colonne. inter Piranm por- tuni Athenarnm et Leonum promont. Eubreae. citat hnnc locum Plinius : ' Mercator hoc addebat, captam e Sunio : quod si Sij/^ouj oppida volu- mus esse, tarn est oppidnm Sunium, quemPirseus.' 1. vri. Epist. 3. Fama- bius.
36 !\Iater ubi acccpit] Haec figura in narrationibus ^dais dicitur, cum om- nia pedetentim dicuntur insinuandi gratia, ut nunc, 3Iatri mercator dono dedit. Mater ubi accepit. Et simul couvenit mulieri loquenti hujuscemo- di mora. Donatus.
Mater ubi accepit] Accepit, simpli- citer, aut audivit ingenuam : ut, Ca- piendi et c. a. t. Sed melius prius. Idem.
Capit sludiose omnia docere] Mire: nam non docuit, sed capit docere. Tcp fifWrifffx^. Et vide quani satis mulic- briter. Idem.
37 Ita ut si esset filia] Ergo velut soror habenda est Thaidi : et ideo sequitur, 'Sororem plerique esse cre- debant meam.' Et oratorie cumnlat dignitatem et amorem puella; : ut ejus comparatione leniatur injuria facta Phacdriai. Idem.
Docere, educere ita ut si esset Jilia] [In Faiirni nota, inter VV. LL. in h. I. supra inserta, propter honiceoteleu- ton (|ualuor voces a typotlicta male sunt omi.ssiE. Error sic corrigenilus : 'Sed nullus liber est in (juo sit edu- cere. Sed in omnibus Cf/ucare: quam,' Sec]
39 Eko cum illo, quo cum uno tunc rem kabcbam Uospilv] i'oluiu dixit, et rpiod liuspit(-m, et (juod r<'m habcbat. Et bene tutu:, ct nun nunc. Nam nunc, cum duobus. Donatus.
1178
NOT.E VARIORUM IN
Quo cum uno (U7ic rem habibatti] Id est, con.siiotuiiiiu'iii, amorein. Idem.
llosjiiti] Iti est, Atlico. Idem.
Quo cum uno rem hubchum (umhospi- te] Kt'posiiinius ex o. I. s. et Donato liaiic roliocationem verboriim, quo cum turn uno rem hnbebam hospite. et Stat versus, si in rt-wj colliiiiuiiein noii facias. Fa'crnus.
40 Abii hue] Rhodo Atlienas scili- ccl. Domitus.
Qui miki reliquU lute, qua habco, om- nia] Hoc idco, ne taiitundein obse- cjiiii t'xigal Pliitdria. Ideo contra I'armcno. Idtm.
41 Ctrumque liocfalsum esl : effluct] Ipse exponit hoc ulrumquc ^\nd dicat. et contradici'iiduin est, quia prip- sens aniator gravatur hoc dicto. Idem.
42 Neque lu uno eras contenta] Uiiippe (jiii admiseris militem. Idem.
Scque solus dcdit] Cjiiippc (|iiia non oninia tiia illiiis fnere inortiii. Idem.
Ntque tu, Sfc] Adinisisli nanique niilitcni, dein heriiiu menm. Jiiveii. 6. Sat. ' Ocyiis illiid Extorquebis, nt haec ociilo contenta sit uno.' Larna- bius.
43 A'affj hie quoque] AftKTtKws. non Pliaedria, sed hie dixit, tanj^ens iiliim, et quasi invito illo hoc exprobrat. Douatus.
Bonam magnamque partem ad tc at- tulil] Hjec dicuntur IffoSwafiovvra: ut Abs te petere el poscere. An potius bonani specie, niagnaui quantitatc? et nunc discretive dictum est : nam alias bonam pro magna et mnlta ac- cipinius. Idem.
41 Ita esl] Non erat negandum, quod dixit Parmeno meretrici satis- facerc cii|)ienti, et non tareuti cui- pam in conscientia esse. Idem.
4(i Te iiilerca loci cngnovi] Oratorie prioreni aniatorem facit niiiiteui, quam IMiachiam. Nam posterius dicil iiunc cognitum per absentiant militis. Ergo cum mihti Piiazdria rivaiis superductus sit, consequcn*
est ut miles qiieri debnerlt, non Phae- dria : et propterca nihil peccatnni, si ordine servato miles antepositus t'uerit amatori postmodum cognito. et lioc sine pnella, et munerum cau- sa, multum pro milite contra Phaj- driam valet. Sed vide meretricem, quia rem dixit perurentem, quot et qualia blandimenta subjicit, dicendo, ''i'utescis post ilia, quam intimum habeaui te,' .StC. Idem.
Cariam est, Sfc.] Provinciam mino> lis Asia?, inter loniam ad Bor. et Lyciam ad Ort. mare Carpathium ad Occid. Rhodium ad Austrum. h. Aid- melli et iMentessclU. Farnabius.
47 Cognovi] Proprie cognovi. Do- uatus.
Tute scis post ilia, Sfc.] 'EiriirXoKi] figura: nam hoc ad nurrationera non pcrtinet. Idem.
48 Et viea consilia ut tibi credam omnia] Ex pra-senti actn sumpsit ar- gunientum, quod eum nunc tanquam considtorem adhihuerit. Et bene Credam. secundum illud, Potin' est hie taccrel Uonatus.
49 Ne hoe quidem] Id est, hoc quo- que falsum est. Idem.
Ne hoc quidem taeebit Parmeno] Ant ex quidem m elidendum, quamvis scquente consonante: aut legendum ut in Vaticano : Neque hoc taeebit Par- meno. quod minus placet. Fdernua.
Ne hoc] Utpote t'alsuni. Farnabius.
Duhiumne id est] Me non taciturum scilicet. Dunatus.
50 Hoc agite] I'ro adverbio corri- pieiitis est positum : aut certe pro adhortatione audientiae pra;bendae. Sic Plautus, ' Hoc agite sultis spec- tatores.' P2t convenit velut nutu au- dientiam significantis, et gestu hoc ipsuni adjuvari. Hoc agite, id est, illud desinile,et hoc attendite. Idem.
Hoc ngitc] Imperata: attentionis formula, in Sacris usitata. Farnabius.
51 i\i//)(T] Ut adhuc amor flagrare videatur, addidit nuper. Donatus.
Ali'iuantulum nd rem est avidiw^
TERENTIl EUNUCH. ACT. I. SC. II.
1179
Vultn acconiodato ad reprehensio- nem pTOUuntiandum est. Idem.
Ad rem avidior] Proprie avidior. El rem peciiniam niodo dicit. Idem.
52 Is ubi hanc forma'] Ex aliena persona viilt ostendere piaster attec- tum, qiianti sibi testinianda sit: et quanto iniineie miles Phaediiae me- nierat aiiteponi. Idem.
53 Etjidibus scire] Vetiista eAA€t\|/iy, Idem.
Pretium sperans] Dees! magnum, ut, ' Et stabulo frenos andiie sonantes.' Idem.
54 Pniducit, rcndit] Proprie. Nam produci res venales diciiutur. Idem.
Pruducit: vendit] Ha;c celeritas vendibilem indicat luercem. Idem.
Porte fortuiia] Id est, bona fortuna. Idem.
J'loducit, ^f.] Venaleni exponit venditqiie. Famubius.
55 tdic meus amicus] Quia locus est meritonini, noii jam miles, sed meus amicus. Vide eiiiin quid sequatur : * Emit/ inquit, ' Eani doiio inilii. im- prudeiis harum rerum.' Hie ostcn- ditur quani avidus id t'aceret, si rem penitus nosset. siinul etiam ostendi- tur quanta secreta dicat Phaedriiv : utpote quae rivalis nesciat. Donatus.
Hie meus amicus] Miles, 'I'hraso. Panuibius.
5G Imprudens liarum rerum, igna- rusque omnium] Prudenliu, naturali>^ e«t : gnaritas, extririsecus venit. Im- prudens, per se : Jgnarus, per alios. Hoc est, qui nee suspicatus sit, ne- qiie ex alii|uo audierit. iJonatus.
57 Venil] Kx Uliodo Alliena'.. Par- tiahius.
Postijuam scn.sit me (ecum iiuoi/ue rem Uabcrc] Non dirtuni, scd (piusi cdla- tum. Uonutu.H.
Sensit me tecum (juoquc rem habere] Maciiii ponilere dixit, tecum quDiiue: taiir|iiam irascendi juila ma^is sit causa militi, quarn J'lia;(lria,-. Nam tennil. «'t tecum, ct qunque, iioc bigmfi* cat. Dunatus.
Rem habere] Sic dixit, ut honeste res impura dicatur. Idem.
58 Ac det, sedulo] Sedulo, sine dolo, hoc est, impense. Idem.
59 Ait] Semper ait dicimus, quum vel invisa nobis et audientibus, vel vana dicta narramus aiicnjus. Idem.
Si Jidem habeat] Hoc est si faciam aliqua, unde credat se tibi priEponi. Idem.
Si fidem habeat] Si credere coga- tur, id est, si credat : imde Jidejussm- dicitur, hoc est, auctor credeudi. Idem.
Se iri prapositutn tibi apiid me] 'Ava- arpocpT] in verbo, pnrpositum iri, ac necessaria implicatio in Lis, quae du- ra dictu sunt. Idem.
(j2 Sed ego quantum suspicor] Alta et acuta inventio. Scit nieretrix hoc solo amatores inimicos esse, quod idem diligunt. Magnifice igitur, ut rivalis odium deliniret, vult persua- dere Phisdriai non se amari, sed vir- ginem. Idem.
63 Ad virginem animum adjecit] Cur hoc inferatr ut vel la^dendi militis causa, Pha'dria patiat\ir, eum, quam amet, et nolit, virginem dono dare.
Ad virginem, ifc] ' Sed praicauto est opus : Ne ad illam me aninuun adjecixso alicpia sentiat.' Plant. Mtr- cat. act. 11. hC. 2. Parnabius.
Etiamne amptius] Mundat Teren- tius, ut solet, res hujusmodi per tA.- \u\piv suam. Donatus.
Pliumne atnplius 1 nihil, nam quccsi- ri] Etiamne amplius, sc. inilili cum ilia virgine Jilii|uid fuit r" ut supra pitnius in Andria- ii. 1. 25. interro- gabalur, respondet Thais: 'Nihil: nam qua-sivi:' in hac re studiose in- priuiis curavi ut rescisccrem ouiiiia. l^t Ph.iulria- iuterrogatio, et Tliaidis rcspcinsio mire serviuut t;7 oiKovofiia. Iuterrogatio eiiiin ilia, ut bene Do- natus notat, honestati virginis et matriniouii Charca- consultiira crat, ut intacta a militc intclligcietiir cii- jus nnptia- adulcscenti nobili debe-
1180
N'OTit VARIORUM IN
bantnr. sininl avcbat Pha?dria cog- iioscore, si forte aniimis rivalis siii a Tliaidc ad aliaui translatiis noscere- tiir. Ri-sponsio aiitem Tliauiis aiic- tiira ciat siispicioneni Pha-dria", qua- si ca ainure militis potissimiim tene- retur, ct itniulatione stiimilata me- tueret, ne is alio amoreni siuini con- terret. id quod ante peniegaverat. iindc postea Plia-dria; occasio fiiit, earn argiicndi, et ex oniiii oratione ejus boc conficiendi, ' phis ainaii inilitcin qtiani se.' vs. 78. &c, Boscler.
Gl yHiil : nam quasivi nunc es;o earn, mi Phtrttria] Optiiue purgavit Teren- tiiis, quod mox liberalibiis nuptiis t'lierat obfntiinim, si vitiatam virgi- ncm diiceret Cha?rea. Necessario er- go defcnditiir, tanquam quae boneste nuptiira est. Donatus.
Nam qutrsici, ^x.] Optime cavit poeta lit virgo integra et casta ser- varetiir, quani liberalibus nuptiis deslinarat. I'arnabius.
on 3IuUce sunt causa;'\ Non indili- genter consideravenint banc merc- tricis orationem, qui illam instar controversise retiilenmt. Nam et principiiim est, ' Me niiserain, ve- reor ne illiid graviiis Ph;rdria tiile- ril.' Et narratio, ' Samia niibi ma- ter fiiit.' Et partitio cum confirma- tione. lit, ' Nunc ego earn, mi Pba?- dria, niultae sunt causa; quamobrem cupio abdncere : primum quod soror est dicta,' et cetera. Reprebensio quoque, ' Egone id timeor' et, * Egone non ex animo misera dicor' Et conclusio per conqiiestionem : ut, ' Quam joco rem voluisti a me tan- dem, quin perfeceris? Ego impe- irare nequeo boc abs te, biduum sal- tem ut concedas solum.' Donatus.
Quamobrem cupio abducere] F2tiam boc verbo gratificatur Pbadria; : non enim accipere, ut ab amico remuiie- rante : ped abducere, ut ab stullo, et experte. Idem.
Ahducere'\ A militc. Furnabius.
C7 I't suia reilituam, ac nddam]
Restituimur iis, quibns nos volamus : [\iddimur iis, qui nos voiunt. Ergo rcstituiuuis volentem, rcddinius vo- lentibus. 8ed in liac ntrumque est. Donatus.
Sola sum : haheo hie neminevii] Sola sum, ad fauiiiiarium refertur absen- tiam. IJabeo hie neminem, ad alieno- rum amicitiam. Potest enim sola domi esse, liabcre tamen aliquem foris. Et habeo hie neminem, plus so- nat, quam, Neminem hie haheo. Et, Sola sum, ab iis quos natura conciliat per se. Habeo neminem, eorum qui voluntate junguntur. Idem.
68 Neque amicum] Bene boc apiid amatorem : quia est aliiid amator, aliud amicus. Ainator, qui ad tempiis: Amicus, qui perpetuo amat. An quia in palris potestate est Pba;dria? Idem,
Quamobrem, Phadrial In necessa- riis interponi nomen licet audientis. Idem.
69 Cupio aliquos parare amicns bene- ficio wieo] Hie ostendit specialiter,
cujusmodi amicos quaerat, ne Phse- driam contcmnere videatur. Idem.
Parare amicos beneficio meo'] Quia parantur, et sue, sed minus dilignnt. Idem.
70 Id, amabo! adjuta me, quo idfinl facilius] IlapfKKov. bis id posuit. Do- natus.
Adjuin >ne] Mira coactio. pro pa- tere excludi, adjuta me, dixit. Idem.
71 Sine ilium] Blande sine ilium, tanquam in manu ejus sit injuriam non pati, et excludi militem. Non enim dixit fer, aut patere, sed sine. Idem.
I'riores partes hosce aliquot dies] Ho- neste circumloquitur : et oratorie, ne dicat, Abi foras, atque excludi te patere. Idem.
Priores partes, Hfc] Quos in honore, gratia aut aiiiore liabent bomines, lies r-poTtpovs trap' axnols fivai dixerunt. Arist. Categ. Farnalnus.
72 Nihil respondes] Jam silentiuDi
TERKNTII EUNUCH. ACT. I. SC. II.
1181
accusal : quia scit nihil responsurutn contrariiim. Et satis blande, Nihil respondes dixit: tanqiiam qui debeas amoris vicem. Donatus.
Pessima] Laesa patientia excitavit dolorem, dolor iram. Farnabius.
73 Ego qnidquarn] Facete exprimi- tur ilind, ' Amantium irae amoris in- tegratio est.' Donatus.
74 Tandem perdoluit] Nimis doluit, id est, persensit dolorem. Et tan- dan, quasi qui nimis patiens fiiit. Donatus.
Tandem perdoluit : tir £s] Eleganter variavit personam secnndam, et ler- tiam. Idem.
Vir es] Non pucr, sed jam vir, qui nieretriceni contemnis. Idem.
Heu noster, laudo] Bembiniis et non- niilli alii antiqui libri Eu sine aspira- tione babent. Fuernus.
75 At ego nesciebam quorsuin. lu ires'\ Tres antiquissimi libri babent, ant ego. alii omnes haud ego, quod et placet ; id est, non eram nescius. Idfm.
At ego nesciebam, fifc] Th at, longe significantius est hoc loco, qiiam haud. an ante m cum Gnyeto kut' av- TuppaiTiv accipi debeat, id est, liaud nesciebam, pos-^is dubitarc ; videtur enim Piiaedria apte assiniulare, se non satis animadvertisse antea, quo tendertnt ilia.- ambages : donee tan» importuna pelitio rem ultro prode- ret. considera, an magis opportiinum hoc sit moribiis iiacteiius cum silcii- tio it bcnevolu atidieiitis, nunc au- tem, ad mcntiunem pr^ ferendi riva- lis, subito iinpetii ad indignatiuncm CODcitati. Ceterum ixifXTimi hn'C, cx- cerpit odiosc sunimam dictonmi, ac interpretntionc (jiiaHi violtntL-r illata in acnisatiuncm mt-ndac-ii et pcrfidiac ciijuArlam <leiimil. Ha-clcrun.
I'arcula hinc cut ahrrpln: eduxit ma- ter pro sun] Vide filfi-qiriv cum odio indiictam, et depravatani priinuntia- tione : it.i tit el ifiuiorfAti/ra non vi- tartjntiir indiistria, Parcula hinc est ubrtplu, cduxtt muter pro sua, soror est
dicta. Donatus.
Parvula, ^c] Mimesis cum odiosa repetitione et gestu deformi. Famu' bius.
77 Soror dicta est} Liber Bembinus, cum quo hie consentinnt omnes fere libri recentes, habet soror dicta est. nee versus repngnat, si abjicias r, ex soror, ut primus pes sit anapaestus, sicut et supra in, nuper ejusfruter. at alii antiqui libri soror est dicta. Faern.
78 Hire nunc verba] Id est, falsa dicta. Do7intus.
Hue redeunt] Ut excludar. Idem.
80 \isi ilium plus amas, quam me] Repndiatis caiisis, quas ilia attulerat, per derivationem causje, hie aliud dicit esse cur repellatur. Idem.
Et istam nunc times qua advecta est] Adeo, iuquit, amas niilitem, ut etiam invideas si quam amaverit. Idem.
81 Talem praripiat tibi] 'Elpoivita stomachantis amatoris. Idem.
Ne ilium talem pnerip. tiii] Haec vel ita accipi possunt, ut habet Guyetus, Ulum talem, nescio quern, cum con- temtu : vel ilium talem, ntfuriTtKwSj quasi judicio Thaidis talem ac tan- tum, id est, quera tu lanti facis, quem tibi prie omnibus tenendum putas, &c. quo possit pertiuere Do- nati annotatio, qui elpuveiav stomachan- tis amatoris hie aguoscit. Bccclerua.
82 Quid te ergo aliud solicital] Quid est, inquit, si hoc non est r Donatus.
83 Num solus ille dona dat] Jam quasi qua'stjoues tractanlur: sed ille niunus advcxit. Idem.
Aum solus ille dona dat] Post locum amoris, apie nieiccdis et donorum tractalu nlitur apud mcrctriitm, cui omnia prelio metiri, disciplina est. itaipie nee cxprobraiio aliena fuit. in qua hoc custoilivil I'oi'ta, ut animus Pha-ilria; in dando valde lionestu», Thaiiiis in accipiendo vilis o»lende- retur. et animo pronitii.'', ncc opera' aut pecuniae parciix siKuatur ille; adeoque vere benignus. at Thais nee di: niuneribu* rccic judical, et auc- lori ultro pio gratia injuriam reddit.
11S2
SOTJE VARIORUM IN
Dobnenint liivr gravia esse, iit mo- Itilis ainntoris inconstaiitia paiilo post voliiti cxati\oisuiii spectaiotiir, <]naii- do tanta rationo, laiito art'ectti hue provectiis, iinico veiho labascit, ex- piiijiiatiir, siiccnnil)it. Uccckriis.
Niitu-uln tiuam biniiciiitatem] Possunt eni'ii dona daii, sed cxisjiia, ant minus 2il)eraliter : et idco inentionein l)e- nignitatis adjecit. Douatus.
NuHcuIn inctiin benignitatem'] Scd illebenignns est. iVunt ?/t/, mini quid alicnbi. Ant si, nuncubi, leijinius, orit adverbiiim teniporis : ut sit nbi, quo in loco, qua in re. Idem.
Nuncubi mcain benii^nilntern] Intel- ligit se et dona obtulisse, et id bcnij;- iie sappe fecisse. nam plenimque in- grata dona sunt, in quibus benignitas non appaiet : quae aut in quantitate renim est, ant in facilitate praestantis. Idem.
81 Clciudkr'] C/audi, aut claudicare. Sailustius, ' Neque enini ignorantia claudit res.' et, ' Nihil socordia claii- debat.' Donutus.
In te claudier] Ita Bembiniis, et omnes recentes libii ac Donatus. at ex antiquis alii iiitercludier, alii intei- claudier. Farrnus.
Cliiudicr] Qm lectioneni ca/cier, vor- bo obsolete siguifiLantc/r«s<ror,/n«- tratui hnbeu, fi ustra sunt, ut et qui claudier jiro claudicarc. iiec minus qui interclaudier. Namcjue Ciceronis auc- toritate nitcnduin, eui eadem est Metaphora, 1. II. de Officiis. 'Nee ita claudeiida est res familiaris, nt cam benignitas aperiie non possit: nee ita rcseranda, ut pateat omni- bus:' libri vulgaii liabcnt referenda, sed perperam. I'armibins.
85 Ts'onne uhi mild dixti cupere te] Plus dixit, ubi dixli cupere te: quam ai diceret, fecisti ut cmeitm. Plus est enim id pracstitisse, quod qui ac- tpperit, non ausus fuerit postulate. Donatus.
Cupere te] Vult rem parvi pretii ex illius cupiditate et suo labore perpcn- di. Idem.
</vx ^tliinpia] Non /Ethiopissam, sed houestiiis ex /Ethiopia. Idem.
I'x /Ethiopia] /TItliiopissainm mi- nistciio utcbantur mationa' nobiles et divites. ut et Eunuclioium, ad lectoinui custodiam: unde iis nomen ex fMi et fx<^- I'urnabius.
8(i I'eliclis rebus omyiihus, qurvsivi] Ha;c jam omnia in bencficiis consi- derari solent. Donatus.
87 Qu(esivi] Vide quemaduioduni exhibeat, atque apnunnas sibi diffici- lium muneium dirat imposuisse me- retriecni. Ex ^Ethiopia ancillulam, inquit, dixti te cupere. Quid ego feci in re coeli, et solis, ac pene or- bis alterius ? qua?sivi. non enim in promptu erat. Deinde, non petisti, sed dixisti : nee velle te, sed cupere : non nigram, sed ex ^"Itliiopia : nee dedi, sed relictis rebus omnibus quae- sivi. Quid liio non exquisitum ? quid non ita expressum, nt nihil addi possit ? Idem.
Eunuchum porro velle] Eunuchos a Persis institutes putant ex captivis. A Habyioniis enim Hellanicus anc- tor est id liabuisso. Idem.
Eunuchum porro dixti velle te] Vide queniadniodum, ut majus facial quod pra>stitit, non semel imputat duo nianripia : sed primo puellam, deinde eunuchum. Idem.
Eunuchum] Evvovxos iXpi^rai, &is ev- j'V-' ^X'^", TovT tan, <pv\arT<t>v OcOO eINrjNeN KeCANAPOC* Idem.
Porro] Deinde, vel postea, vel multo post. Idem.
Eunuchum porro] O. 1. 8. et Dona- tus, porro eunuchum. Faernus.
88 Quia solce utuntur his regina] Illam, quia ex Ethiopia: hunc, quia sola; his reginie utuntur. ' Quid tale Tliaidi rivalis dedit ?' Donatus.
Quia snla' utuntur his regina:] Varie Eunuchum dixit, etintulit His. ut: 'Si quisquam est, qui jilacere se studeat bonis Quam pliirimis, et minime inul- tos la?dere ; In iiis jioeta liic nouien profitetur sinim.' Idem.
liegina] Id est, divites. sed ififa-
TERENTII EUNUCH. ACT. I. SC II.
118.3
riKiirepov est. Idem.
Quia sola utuntur his regines] Not a, qnura Eiinuchum in singulari nnmero praeposuerit, his siibjnnxisse. sed his non ad Euniichiiin retnlit, sed ad de- licias, aiit quid tale : quia solae utun- tur hujusmodi deliciis servitiisque re- ginae. Et oiatorie liic snbdidit, quod in aucillula pra^termisit. quia nulla .Ethiopissa lionesta dici potuit. Et ref^inas modo divites dicit. ut iu Phor- mione, ' Regeni nie esse opoituit.' Idem.
Quia sola utuntur his regince'] Dona- tus reginas hie pro divitibus accipit. non placet, vide Chrestomatli. rb his Donatus non ad Eunuclios refert, sed ad delicias ; curiosius quam par est. Bcecleiiis.
Repperi] Plus est quam emi. Et vide quam propriis et amplissiniis verbis usus est. quia et ancillani ex ittbiopia, et Eunuchum : quo solas utuntur reginae. illam quajsivi, et hunc repperi : neutniin enim borum facile positum erat. Donntus.
89 Heri minus vi^inti pro amhobus dfdi] Kecentiora beneficia graviora adversum ingratos sunt. Ergo a tem- pore inducitur exprobratio. Idem.
Pro amlwlms dedi] Melius amborum prelitim dixit, quam ut separatim di- ceret, quanto emerit ancillulam ni- gram: de qua mox dicetur, 'Hie sunt tres minae.' Nam constat Eu- nuchum solum emptum esse minis vi- ginti, ut ipse Parmeno confitebitur seni. Idem.
DO lumen conlemplus abs <«] Et hoc ■ervatur in bcncticiis. Nam majora tiint ressantibus mcritis corum, qui- bus pra'Stantur. Idem.
Tamen contcmlu.i alis te, hac habui in memoriii'\ I. c. qunmris cxcluscris me adeoque contcuMcriii, non tainen dc- sii curare munera tibi destinata. hac liahui in memuria, i. c. non abjrci eu- ram dc muneribus tibi destiiiatis, sed ut enieri'utur ac adducercntur ad te auciliu cum Eunuclio accurandutu
mihi duxi. Benignitatem voluntas commendat, ne iujuriis quidem abs- territa. Bceclerus.
91 Ob hcec facta abs te spernor] Sic Virgilius, ' Nos munera templis Quip- jje tuis ferimus, famamque fovemus inanem.' Et Vel quas tulit cum in- terrogatione aut cum increpatione proferri potest. Donatus.
Ob hcBc facta abs te spernor'\ Hie du- plex est pronuntiatio : vel per invi- diosam prolationeni, vel per iuterro- gationem. Et melius hoc modo, quam interrogative profertur : iiic enim est niulto gravior illo. Idem.
Quid istic] Hoc adverbium con- sentire incipientis est. et est eAAeii/zis: deest enim rewjoramwr, aut quid tale. Idem.
92 Cupio abducere] Abducere dixit, tanquam ab stulto : nee per verum nieritum, sed per fraudem. Cicero, 'Per vim atqiie dolum abducta ab Rliodio tibicinc.' Idem.
Atiiue hac re arbilrbr'\ Non dicit qua, hoc est, ex te. Veruntamen scit meretrix, contentione quadam nega- ri. Ergo fingit se vinci, ut adoles- centem uiolliat : et ipsa cedit, ut et ille remittat pertinaciam. Donatus.
94 Potius quam te inimicum habeam, faciam ut jusseris] Hoc totum loqui- tur, tanquam magis ipsa auiet Pba?- driaui, quam ab illo ametur. Idem.
Te inimicum habeam] Huic contra- rium est, Utteamicnm habeam. Idem.
lactam ut jusseris] Nee voluutate, nee vultu consmtientis hoc meretrix agit: sed callide tentat omnia. Nam quia persistendo non perticit (|UO(l expectabat, docet PliJRdriam ctiani ipsum negligentius negar(! quod pos- citur. et adeo hoc subtile est, ut sta- tin) impetraverit. Pel viilgatuni est enim, (iuod summa vi def'endcris, quuui extorcpicretur, hoc idem post- modiim n initio reiuittinti. Idem.
I'luiam, i^c] Cedeiido vincit, le- mittriido impetrat. I'arnabius.
95 I'tinam isluc verbum] Et istuK
1184
NO'iMi VARIORUM IN
vtrbuin, pro tola sententia. Vcrbum pro dido. Seil piopiio dlioijiia, id est, soiilentin vel enuntiatio, quae lino lifrutiir ct astiinjiitiii- verbo, in- bum & veteiibns dicebatur. DohhIhx.
K.r animo, ac vcre diceres] Ct'ite, •jiiin est qui ex aiiiino dicat, fallat taiiu'ii. Idem.
Utiiiam istuc verbum ex an'tmo uc vcre (/ictTcs] Imitaliir et interpreta- tiir Catullus Carm. 100. ' Dii magni farite, ut verc pioiiiittere possit, At- que id sincere ditat et ex animo.' licederus.
9(> Polius qnam te inimicum habeam] Taiiliim in aniniinn Phd;driaE hoc desceiiiiit, ut etiani repetat quod arnica dixerat adiilaiulo. Donaliis,
97 Sincere did, qitidvis posscm per- peti] Sincernm, pnrum, sine fnco, et simplex : iit mel sine cera. Bene ergo, Mt mel, blandimentuni meretri- cis diilce fatetur, sed ucgat esse sin- cernm. Idem.
98 Labascit] Omnia inchoativa tri- sylinba, fere media prodncta eunn- tiautiir. Idetn.
Victus tmo verbo quam citol Quum cito ait, qui ilium falsa lacrymula viuci credidcrat posse. Plus factum est : uno victus est verbo, ct cito. Idem.
Victus uno verbo] Utinam istuc ver- bum. Et itno verba, ut dixinnis, sic accipe : ut verbum dictum inlelligas, quod verbo complectitnr, et com- plete sentential pronuutiationem, quod a^'unfjM nominabatnr. Idetn.
Labascit, Sfc] Metaph. sunipta ab xdificio tenui tibicine fulto, aiit ab arbore miiitis ferri ictibus succisa, adeo(pie ruinani niinitante. ' Non ita Carpatliiae variant Aqiiilonibus iindjp, Nee dnbio nubes vcrtitur atra No- lo, Qiiam facile irati verbo mntautur amantes.' Propert. I'arnalnua.
99 Ego tton ex animo misera dico] Quod sen»it niiilttim valuisse, hoc lliais inculcat animo amiri sni. Et ego, vide quanta signtlicet. Couve-
nit hoc pronomen blande multa ex- probranti: ut Virgilius, ' Mene fu- gis f' Donatus.
Quamjoco remvotuisti] Contra illud relcrtur, (|uod ait Pluvdria, ' Noune, ubi mihi dixti cu|)ere te ex jiLthiopia aucilliilam, relictis rebus omnibus qna-sivi i' Sed hoc veliementius et disertiiis, Quamjoco rem voluisti. Non nuinus, inquit, sed quod plus est, rem. et non serio, sed joco. A faci- litate prisstantis. Et voluisti, non etium dixifiti. Mirandum obsequium, ex voto animi pendens. Non expec- tat imperium : ne voluptati mora sit, duni jubetur. Turn illud quod ait, perfeceris, nonne pondus hoc verbi et potentiam Phaedrix circa amicam, et illius obsequium vehemens, et re- runi difficultatem quae extortae sint, monstrat, atque omnem obterit que- relam Phsedriae ? Idem.
Quum joco rem voluisti a me tandem, quin perfeceris] Illud, joco, sensum op- timum habet; sic: In re joculari nihil est quod a me non impetres; at ego in re seria, et quse ad meani ccdit utilitatem, nihil a te impetrare possum. Nolim itaqiie illud, joco, mitari in, rogo, quod nuper cum elo- gio prodiit. Faljer.
101 Ego impetrare nequeo hoc ab» te] Tu et joco, et non petisti, cum perfe- ceris tamen. at ego hoc impetrare non possum. Donatus.
102 Saltem ut concedas solum] Ar- gute additum saltern et solum. £t bene, concedas, ut voluntatis sit : sic enim dixit supra, 'Sine ilium prio- res partes hosce aliquot dies apud me obtinere.' Id^m.
1 03 Verum ne jianl i$ti viginti dies] Facete biduum decnplavit : et simul quia ex eadem rationc simt viginti, ex (jua duo ; et ex qua viginti, du- centi, duo niillia, et sic deinceps. Idem.
1 04 Profecto non plus biduum, aut] 'kTromdnrt^Tii secunda. Idem.
105 Hoc modo sine le exorem] Nove
TERENTII EUNUCH. ACT. 1. SC, II.
1185
nunc, Don De te exorem: sed fe exo- qiiain invittis abscedat. Donulus.
rem. Hue absolute. Idem. In hoc biduum Thais vale] Accusa-
100 I'aciundum est quod vis'] Non tivo uteiis casu expressit araatoris
quod oportel, sed quod vis dicendo, impatientiam : Biduum dicens, pras-
inultuin addidit obsequio suo. Idem, scripsit de tempore. Et vale majo-
Merilo amo te] Bene amoris men- rem vim babet ex dolore disceden-
tioneni ad aiiferendara suspicionem tis, qiiam obsequio salutantis. Idem.
contemptus PhiedrJE fecit. Idem. Ill Numquid vis aliud egone, ifc]
Bene /acis] In consuetudinem ve- Apud Plantum Anipbitruone i. 3. 44.
nit, Bene fads, et bene fecisti, non ' Nnniqiiid visr Al. ut cum absim me
judicantis ase, sed gratias agentis. Id£m.
Bene/acis] Non judicantis ant ap- probantis, sed gratias agentis pro obiato officio t'ormula. sic Benigne.
ames, me tuam absentem tanieu.' Bceclerus.
Et tu: numquid vis aliud] Vale sub- aiidiendnm sahitatorium. Et subiu- teijigendnm est post osculum dici,
Epist. 7. 1. I. Horat. ' Pyris vesci ' Numquid vis aliud r' quasi recte fac- Calaber jubethospes...vesceresodes. tuni. Donatus.
Resp. Jam satis est. Hospes : At tu quantum vis tolle. Resp. Benigne.' Fantabius.
107 lius ibo] Et hoc amatorium est, odisse urbem sine arnica. Nee dixit, ' Ibi ero :' sed, ' Ibi hoc me macerabo biduum.' Pronuntiandum e&t biduum, ac si dixisset biennio. Do- nalus.
108 Ila facere certum est] Ex his apparet verbis, quam sibiamator uoc asgre imperet. Idem.
Mos gerendus est Tluiidi] Cum pro- nuntiatione et gestu : ut ostendat, quae vis amoris sit, ut Thaidi mos gcratur. Idem.
1 12 Cum milite isto] Isto bene ad., di(um, quasi odioso ; ut alibi, 'Jam vero mitte, Demea, tuani istam ira- cundiam,' Et Virgil. ' Aut quid pt- t.'s istis?' Hac enim prononiina spernentis sunt, odiunique nionstran- tis. Idem.
Prasens,absens] KaKu^rjKov. Idem.
Prasenn, absens] Dido Virg. JEa. IV. * Ilium absens abseuteni audit- que videtque.' Farnabius.
113 Medcsidercs] Aii^rtcns : quia plus est amorc desideriuni. Donatus.
1 14 Me somnies, me c.rpccles] 'Ena- vcupopa prima. Cum amare et dest- derare sit voluntatis, at(|ue etiam-
100 Ilucfac illi adducaidur] Eiinu- num obsequii : somniare, satis amato-
cbos et aucdla, figurate Illi: sed rie dictum est. Idem.
prxvalet genus masculinum. Addu- 11.5 Me speres] Cum mc expectes
cantur, pro, adducito eos. Et bene jam dixerit, quid sibi vult iterum me
adjectum est, nc dilatis ob retentio- speres? Inter spem et expectationem
nem muneribiis, non procedcret ac- tus fabula;, et simul quia absentia Phacdriae opus est, dum per Clia;- ream iudificatur meretrix. Idem.
Illi adducantur] EuDuciuis et JElbiO' pissa. Farnabius.
110 In hoc biduum Thais rale] Nimc vale abscessum sigiiiticat, nrui saluta- tJnncni: nam si mora salntatio est, biduo solum amicam valere optat. Sed pracKcribcreconalur, quanto tem- pore abfuturuA sit, et siiuul ostcadit,
hoc intercs : quia expectatio certo- runi est : spes vero incertorum. Et expectatio propinquarum rerum : Spcs longiuquarum. Et Expectatio <lesti- nat tempus : Spes non dcstinat. An P me speres idem facere : id est, dc tc co- gitarc : ut sit speres, crcdas : ut sta- tini in subditis invenies : ' Nam ejus fratrem hperu jau) propeniodum repe- liitse.' Idem.
Mc Ic obt€cle$] Septimus casus me- Idem.
Delph. et Var. (7a*.
Tercnt.
4 F
118G
NOT.E VARIORUM IN
Mtcum totn sis] Tdto aiiinio. Nam ilhun inmo aniiiiiim vult tssc, non corjius. ot siimil qnoil ipse ab ejus corpore patitiir: id vult niiliti ejus nieiitc contingorc, tiiiKiuaiu peuitiis cxcliiso ab aiuica. Mm.
HO Quando ego sum tuus] Auinuis scilicet, hkm.
Animus, Sfc] ' Anima est arnica amanti : si abest, nullus est : si adest, res nulla est: ipsus est ncquam et miser.' Plant. Bacchid. ii. act. 2. sc. Farnabius.
117 Me miseram! forsitan hie mihil Recte Thais nunc partem argumenti exequitnr tacitam apud Plivvdriam, propter prasentiam servi : qncni po- eta vult ita nescire, nt andeat ad vitiandam virginem .subornare Cliae- reani. Donatus.
118 At(]ue ex aliarum ingcniis nunc mejndicit] Hie Terentins ostendit vir- tntis sua; iioc esse, ut pervulgatas personas novc inducat : et tamen a consuetndine non recedat: nt pnta meretricem boiiam enm facit, capiat tamen et delectet animnm spectato- ris. Idem.
120 Netjue me fnxisse fulsi quid- quam] Ant dixisse debuit dicere, ant abnndat fulsi. aut ideo, quia et va- num aliqnid tingi potuit. nt supra, ' Si vanuM), aut falsnni, aut lictum est.' Idem.
121 llsse quemquam ehariorem] IVIe- bus quemquam, qiiam si dixisset,
mililem qiiemqunm chnriorem. Idem.
Quemqumn chnriorem] (juasi mere- trix non cliainm alternm, sed ehario- rem negat. Donatus.
122 Ft quidqitid hujns feci] Hujua absolute ; aut per (\\ti\\/iv, ut desit rtt. In Hecyra, ' Ne quid sit hujuR ore' In Heantontimornmeno, ' Ni- hil me istius facturum patri.' Vir- gilins, ' Aut quid petis istis?' Idem. Quidquid hiijus] ltd snbaudiendum . est, quod eum exclusi torus. Idem.
Ft quicquid hujus feci, ciiusa virg.] Expriniendum hoc erat iterum, prop- ter oiKovofxlav argument!, quod ab una parte hue praecipne teiidebat: nt intelligerctur, (juid ac quoniodo in epitasi huic primario consilio inter- cederet. Quee ad merclricis artes et eloquentiam spectant, diligenter executus est Donatus. Baechrus.
Quicquid hujus, ^c] Quod lieri non intromisi Pba;driam. Farnahius.
123 Spero propemodum] Nove spcro, pro credo vel confido. Propemodum ideo, quia homineni quidem novit, sed fratrem esse virginis nondum probavit. Donatus.
124 Adeo nobilem] Adeo, pro nimis positum est, ant pro expletiva parti- cula. Idem.
120 Atque expectabo dumtenit] Fu- turum actum promittere voluit : non quo aliquis gestns sit expectantis. Idem.
ACTUS II.
ScENA I. Sccna liaec satura est, ex Trochaicis, lambicis, mixtisque metris. de qiiibus v. Guyet. vs. 3. onines Mss. noHtri, sit. vs. 4. ut edid. vs. 5. duo: cariua est. vs. 8. omneg : quoad poteris : duo: etiam. vs. U. vs. 10. unuM : hau memini: al- ter : 'i/iu mem. vs. IC. t^ est, in duobns legitur, sed <>itu non codeni : mox oni- nes : inihi indulg. vo. 21. onines: nee magis set. vs. 24. omnes : hie dabo:
nisi qnod Argent, mann correctoris, hincd. Haclerns.
1 Fac ita ut jusai] Jam amatorium multiloquium et vaniloquinm conti- net ista actio : nam et repetit quod jam dictum est : et id facit magis et odiose nimis. Donatus.
Deducantur] Eunuchns et jl^thio- pissa deducantur ad Tliaidem. Far- nabius.
2 Ah, rogitare? quasi difficile sit\i
TERENTII EUNUCH. ACT. II. SC. I.
1.187
Deest vis, vel pergis: lit sit, rogitarc pergU ? Vel te, si ipsiini respirit : vcl hunc, si adversus hoc dicit: iit sit, Ah, rogitare te r aut, rogitare hunc? Et distinctione interposita, inferen- dum vultuose, quasi difficile sit id qnod mandat. Ita ct ineptiara nimi- am circa hoc soUicitt aniatoris ex- pressit : et ostendit, nihil esse faci- lius, quain dedncere ad meretricem munera : cnni contra iiliid sitdifficil- limnm, poscenti aliquld non dare. Donatus.
Rogitare'] Subauditur te. Ut sit, mirum est te rogitare ; quasi sit dif- ficile roniplere quod jubes. Idem.
Ah rogitare'] Pergin' id rogitare? Farnabiiis.
4 Aliquid invenire facile possis'] In- venire, acquirere. Sic Heautoutini. ' Non qua?ris patri quo niodo obseqna- re : et ut serves quod laboie invene- rit.' Nam ideo a pra^cedenti etiam qUfBStus dlcitur. Donatus.
Ulinam tarn invenire aliq.fac. possis'] Nnllam ocrasionem urbanitatis et joci opportune captandi praetennisit in liac Coniccdia Poeta. adeo (juidem, ut inter ipsani tristitiam Plia'drla vddos ipaiTiKhv, ' Ego quoque una per- eo ; quod niihi est catius : Ne istuc tarn iniquo patiare animo.' nbi eru- dite Donatus : Pro, qui milii, &c. a{!(i;(ris magno judicio usurpata. Boe- clerus.
6 Quam hoc peril/it] Deest facile: ut Bit, P'arile iioc pcrijjit. Donatus.
Hoc (juam peribit] Damnimi in pro- clivi et pra cipiti est. Ncc ingrato tantom, »edquod merotriridatur, pc- rit. ' .Meretricem ego idem ossereor, mare ut «st : quod dc» devorat, ner uoquam abundaf, Arc liuic (Its qiiHU- tumvid, nunqiiam a|)paret, ncqiie da- tori ncquc acccptiici.' Phut. Tru- culpnt. II. act. 7. srf-n. Farnahius.
Quod inihi est cariii.i] Pro, (|iii milii sum carior. Sed ei^o dixit aluolnte, occnrrcns huic pronomini quod. Do- natus.
QkoU, <Src.] Quod damnum milii gra-
vius est, et earius. alii, qui niihi sum- charior. Fartwhius.
G Quin effectum dahn] Quin pro irao. ut in Heautontim. ' Quin nolo nieu- tiare.' Donatus.
Ne istuc tami niquo patiare animo. P. viinime, quin] Hunc versum ita ordi- uanius : A'e istuc tarn iniquo patiare animo. P. minime, quin effectum dabo. Sed nunquid aliud iynperas ? Quorum prior uon faciendo collisionem in tarn iniquo, est trochaicus tetrameter hy- percatalecticus : posterior dimeter iambicus. duos vero versus, qui hos sequuntur, ita ordinamus : fllunus nostrum ornato verbis quod pnferis, ct istum eemulum, Quod poteris, ab ea pel- lito. Faerniis.
7 Sed numquid aliud imperas] In his servus nihil vult, nisi coactus facere, propter niajorem dominum : sic et alibi, Jubesne inquit ? responderet ei Chairea, Cogo atque impcro. Donatus,
8 Munus nostrum ornato verbis] 'Hdi- Kus non dixit 7neum, quasi et Parnie- nonis sit. Idem.
Ft istum] Id est, molestum et odio- sum : nam hoc siguificat istum. Idem.
JiJunus nostrum ornato verbis, Sfc] Sententia valde proba et elegans, certatim ad imitationem placuit em- ditis. Bonclerus.
9 Ab ea pellito] Ab ea, ab ejus ani- mo : et non, pelli facile : sed, pellito: DonatuH.
10 Tametsi nullusmonras] Properat servus carperc vanilo<|iiium domini. Et nullus, pro non : sic in Hecyra, ' Nullus dixeris.' Plautus in Trinum- mo, ' Nullus credas.' Idem.
Fgo rus ibo] Et hoc jam dictum est : sed ostendit, quam luole^te id incipiat PhaMliia. Idem.
1 1 Ccnscn' posse me ohfirmure, ct per- ppti\ Arbitraris: ut Ccnsores, qui moriim alionorum liabrnt sunimum arbitrinin. Et ideo hniir piitant non ccii'-cri', f|iii;i ipsa (bsidcrat fu-ri.
Posse ohfirmnre, ft perpeti] Verba sunt dcsperanlis ; nun firinarc sed
11 88
SOTJE VARIORUM IN
ohfirmaif : iioii pati, scd perpeti. Iditu.
12 Tf lie] Te qnorl ait, lianc vim habet, lit sipiiificet perditiini atiiore I'liivtlriaii) o^se. Ittem.
13 Snin (lilt jam rercrleve] Modo jiim, pro statim. Idem.
Aut mox jwctit tc (uliget horsinn in- sotnnia] Minim est diibitasse de liac Icctioiie Fai'inum : nam, piofecto, insomnia est nnmeii singnlaris, et ita Gallice dicniit medici. Unde ct mox addit Teientiiis, ipse sui interpres: Vigildbis las.siis. Male igitur qui ali- ter vertiint in sermonem Gallicum. Faher.
Te adigent horsum'\ Hoc est, ad iii- bem agent. Donatus.
Insomnia] Vigiiiae. Legitiir et adi- get, III sit insomnia nunieri singularis. Idem.
Te adigcnt horsum insoinnin] Dona- tus affirmat Icgi etiam, adiget, in sin- guiari ; qnam lectionem in nno tan- tum libro Terpntii inveni. Faernus.
Noctii te, Hfc] Qiiiim in solicitiidine cogitatio versatiir, fit ingens animi pertiirbatio, nee tamen adeo valida, lit etiam somnum convcllat, unde et dormientibus (juandoque contingit nt per somnum ambulent. Farnabius.
11 Lt de/atiger usque] Ordo est, usque ut defatiger. Donatus.
Ut defatiger usque] Labor diftundit in nobis qiiaedam qnaR vicem incocti alimenti pra;bent: atquc cadem ra- tione qua cibiis, vapores in sublime ctferunt, qui a cerebro refrigerati di«tillant, sensoria ad tempus obsti- panf, somnumfiue conciliant. Farnab,
Ingratiis ut dormiam] Id est, etiam invitus et coactus. Nam ingratiis, non ultro significat : quia ultronca grata sunt: ingrata, qua; ab inimicis fiiint, ac recusanlibns. Donatus.
Ingratiis, ifc] 'AKovffiws, aficqTi, Gal. mulgre. Plant. Casin. ii. act. ij. so. • Vobis invitis atquc ainborum ingra- tiis.' Farnabius.
Opui faciam ut defatiger uique iugra- tus ut dormiam] Ingratiis mibi proba-
tur : nam et versus stat etusitataest ea dictio Terentio ot Plauto. Faiir- nus.
15 Vigilahis la.ssus. hoc plus fades] Explicat Guyeius optime. ut et Fr. Fabricius. liaclcrus.
16 Nimis me indulgeo] Me sic vete- res, (|iiod nus mihi dicimns. Alibi, ' Te indnlgebant, tibi dabant.' Dona- tus.
Nimis me indulgeo] Donatus qnoque sic legit, recte opinor. rh mihi ab iis siibstitutuni videtiir, qui omnia sui saeculi voluenint esse. Baclerus.
Me indulgeo] Archaice, pro mihi. Farnabius.
17 Tandem non ego ilia caream, si sit opus,vel tntuin triduum] Sic ccepit tan- quaiu aliquid foret dicturus magnifi- cum : non autem est irapa irpocSoKiav ^ sed vere ainator magnum hoc putat. Dojiatus.
Vel tot um triduum] Magna professio virtutis, cum bidiio sit opus friduo posse durare. Et totum triduum, di- cit universum triduum, flpuiviKccs : quasi sit triduum in multo numero. Idem.
18 Vide quid agas] Sic dicitur mag- na aggredientibiis. Donatus.
aiat sententia] Et vultu tt gestu magis spectabiie quod dixit, stat sett' tcntia: vel maximeeo, quod tantoso- nitu ha;c de se promittat Pha;dria continuo rediturus : vel potius non accessuriis ad villam : tantum autem aberit, quantum temporis opus est ad vitiandam virginem. Idem.
19 Quid hoc morbi est] Excusatio amoris, quando non culpa, sed mor- bus est. Idetn.
3Iorbiest] Hoc ex Stoicorum scho- la ; quibus animi perturbaliones ap- pellantur morbi, voa-fifnara, et apjiuaTi)- fiaTu. Farnabius.
Adeon' homines immutarier ex amore, ut non cognoscns eundem esse] More suo a plurali numero ad singularem se convertit. Donatus.
20 Ut non cognoscas eundem esse] Nod Solent stulti induci adolesceu-
TERENTII EUNUCH. ACT. II. SO. II.
1189
tes : et ideo ad amorera retulit stul- titiam Phaedriae. Idem.
Hoc nemo fuit minus ineptus, SfC.'] Compara ingenium nostri Poetje, qnam absolveritet inipleverit locum, quern ex Plaiito imitatiis est Mostel- lar. I. 1. 29., &c. ' Quo nemo adseque jiiventute ex omni Attica Antehac est habitus parens, nee magis continens ; Is nunc in aliam partem palmam pos- sidet.' vs. 80. eVi/cpicrei snmniatlm no- tatur : corruptus ex udolescente optima, id quod et efficacius et civiliiis extn- lit Terentins : ut non cognoscas eun- dem esse. Boeclerns.
21 Minu.1 inejtius, ma^Li severus] Nisi euim iioc esset, quid esset quod ilium niulier prii?ferret niiliti i aut quid relinqueretur proprium personae militis, si ethic stolidus est r Donatus.
Magis severus qnisquam, nee magis continens] Animadverte ut amet Te- rentins magis addere positivo, potius quani comparativuiu facere. Nam neque seterior neqne continentior, tam vahiit dicere, quani mugis seierus, et magis continens. Idem.
22 Hie ijuideni est parasitus Gnathol Hapc apud Meuandruin in Eunucho non sunt, ut ipse professus est, para- siti persona et miliiis ; sed de Coiace translat^e siuit. Donatus.
Virginem liuic dono] (). 1. s. dono huic. ita et in Bemljino emcndatum. Idem.
24 h'acie honesta] O'lKovo/jua, qua ofttenditnr amaturus ChaTea : siqui- dcm hanc Parmcno ipse niiratur. Donatui.
Facie honesta] Sic Virgilius : ' Et Istos oculis atHarut honores.' Et mox idem : ' Ita me Uii anient, ho- uestnA.
A"i ego t)ic lurpitcr hndie hie dtibo j A'i dabo, pro dcdcro. X'irjiihiii, ' (jnainvir; lolus avem cfcio dfjccit ah alto.' Idem.
Me turpiler, *fc. | ' Shall ^ilalMC ami diHgrace myself.' I'amuliiuit.
25 Cum meo decrcpilo hoc Euniuho]
Facete meo ad parasitum retulit, cnm pulchro niunere venienteni. Et prae- paratio est ad ducendum Chaeream polius, qnam deformem Eunuchum. Donatus.
Decrepito hoc Eunuchu] Decrcpiti sunt dicti, quorum crepitu et plan- gore famiiiae fueraut jam conclamata tunera. Idem.
Decrepito hoc Eunucho] In senium vergente ; staute quasi in crepera, ancipiti, et extrema aetatis regula, atque ipso vitas crepusculo. Farnab.
HcEc superut ipsam Thaidem] Hoc sic accipias, non vituperari Thaidem, sed tanquam virep^oXiKws dici. Ideo addidit ipsam, quasi nimias pulchritu- dinis. Et bene ipsam, propter quara datur, Donatus.
ScENA II. Trochaici et lambici acatalectici sunt. vs. 10. INIss. nostri omnes : amisisti. vs. 15. duo : islic. vs. 19. omnes, nt ed. vs. 22. unus : uberior: alter in margine adscriptuni habet : at. uberiur. vs. 23. omnes : prorsus. vs. 24. omnes : advejitamus. vs. 25. duo: omnes; ex quibus alter ta- men in margine, al. homines : tertius : homines eo loco pra»fert. vs. 26. om- nes, uted. vs. 29. duo ut edidimus : tertius, esse tanto honore. vs. 32. om- nes : e.r ipsis philosophis : a glossa. vs. 34. omnes : facial, vs. 35. omnes : rogare. vs. 38. omnes : eludere : et mox unus : hisce. vs. 42. duo : quid dum. omnes : nihil quidem. vs. 43. onnies : utfulsus animo es. vs. 48. unus : sed quid bto te. alter : heo quid b. t. in margine, al. eho. al. et. vs. 49. omnes : profeclurus. vs. 50. unus : tu7n tute ig. Argentoralcnsis quoquc rulute siiper- scriptum habel. alter <um i^i<i(r ; et in niarg. al. lum tu. al. tu tu. vs. 65. Argi-nt. etiam tu nunc hie st. duo : etiam tiuiic tu hic tit. et mox unus : eho numquid nam hic relirtus custos. alter : tho numnam rdiclun custos. y\rgentor. nt cd. vs. 5(i. omnes : cursitet. vs. 07. in Argent, et meorum altero /a-
IIIX)
N'OT^ VARIORUM IN
cete ((uiitciii legitiir, seil iiianii cor- lectoris. ibi in inaig. appoii. al. fa- eere.
Obseiva.qiiam accurate Poeta, pa- rasiticmn morein ilesciipseril : ciijiis diiplicem viilt esse disciplinaiii, vetc- rt'in ct iiovaui, ut in piiefationc de- nionstraviiiius, Cominunc parasitic de utroqtie s;eiiere hoc erat, iil suis rebus per prodit^entiam absunilis, alieiio cibo sustentari, suminani voti et iiistituti haberent. Giiatho igitur vetercni ilhuii (ut uuuc ita vocenui») parasituin ' sui loci et ordinis boini- neni, patria itidem qui abligurrierat bona,' agnoscit. ubi Donatus, 'locum' ad ingenium et natales ; ' ordineni' ad paiipertateni et fortunani, non satis accurate retort, melius Eugrapliius : mei luci, paupereni dirit ; ordinis, pa- rasitun). Uuidani «/c TrapaWrjAuu ac- cipiunt : mei loci alque ordinis, id est, nieae soriiset conditionis. Disciplina; et arlis discrinien an apxv^ &XP^ ■'■"'^ TfKovs, a suuiruo ad inium, exiiibuit Gnatlio. In tempore, primuni ad differentiam momentum, non idem aptatum genius est : mntanturque cum tempore ingenia liominum, ut quae apud paties nostros in honore fue- ruut, a nobis spcrnantur. Prima ergo lex disciplinai parasiticap, ad gcnium sa^culi apposite apteque pa- rasituri, ut Plautina voce utar. Iia- que quod olin\ a|)ud seclum prius ob- tinuit, novo invciito, nova via, nunc mutandiim est. Cujus vicissitudinis, iiec rationem obscure signatam vo- luit: sintplicioia fuissc, quam hoc tempore, sa.ruli pi ioris ingenia : nunc novo astu, novo aucupio opus esse, ue esuriat Parasitiis. Protlucuntur subiude veteris disciplinaa genera duo : liidicnli tX. I'ldKipatida, ni Plau- tus nobis hoc vocabulum desuo penu mutuctur. nam ' Olini i-ti t'liit generi quondam (jti.rslus apud Sit-cluni |>ri- u».' Alierulio ant utroqiie genere delectari, homiuum est ncc intelli-
gentix multum, ncc eloganti?e qnic- quam habentium. unde in vetcri sce- na vtilgo et vnlgaribus aniniis haec oblectamento fuerunt.
Gnatlionica ars, sive nova disci- plina Parasitorum, assentatione con- stat ; cujus prima lex, nosse, quibiis assentandum sit ; arrogantibus scili- cet iisdenii|ue stolidis acaures Midae babentibns. nam qui prudens est, * Huic male si palpere, recalcitrat, un(li(|ue tutus.' Proxima ratio est : iiigeuio, propositis, consiliis auriti illius, cui asstntationes placent, ab- blandiri. idque (ut porro pcrstringa- nius parasitica mysteria) ementiendo vana, amplificando inania. ut non er- raturus sit, qui vnep^oKas proprium parasitorum schema et habuerit et crefliderit. uti oi KoAaicts, i(p' oaov oT6» re auTo7i ;^p&ji'Tai rats uTfplioKcus, Lu- ciano deuioubtrante. atqiie ita gratiam sui Midir, et ex gratia lucrum quae- ruiit. (lum is et aniari se al) his pluri- mum et coli reputat. Haec summa. Hwderus,
I Di immortules ! homini homo quid prcEsiat] In hue scena non stuns, serf quasi ambulans persona iyiducitur. Con- stilit tainen aliquantulum inluens spec- tatores, dum secum loquitur. Kxpnmit autem parasituin, et sub ejus verbis cor- ruptus mores in assentalionem ostendit : prorsus ut lionestai quoque persona in hnjusmodi culpa inventcc sint : ut alibi, ' (JbsequiumamicoSjVeritas odium purit.' Donatus.
DI immortules] Hoc jam mire, et pro seculi ac temporum reprehen- sinne satyrice Terentius, (|Uod apud eum slullum vocat sim|)licem parasi- tus, et iiitellii^entem m'd.\i\m. Idem.
DI immortales] Admiranlis excla- niatioest, cum parasitigesticulationc. Idem.
DI immortales! homini homo quid prastut] Morata narratio a senten- tia incipi solet : qu% dicitur irpo/ivdiov. Idem.
TERENTH EUNUCH. ACT. II. SC. II.
1191
Homini homo quid prasiat] Alii dis- tingiiunt, Quid prcestat stulto intdli- gens. Alii stullo intelligens quid in- teresti quia sic veteres loqiiebantur. Idem.
2 Quid inieresti Hoc admirantis est, et ideosic proiuintiandum. Idem.
3 Conveni homincm] Conreriisse, non vidisse tantiim, sed etiam collocuUim fuisse significat. Idem.
Conteni, ^c] Parasitiis, qui liixiim pro summo bono posuit, collaiidat hoiiiinciii siionimnataliiini et fortuna- rum, qui in cupediis ligiiriendo ab- sumpserat patrinioniimi. Farnabius.
4 liJei loci atque ordinis] Loci, in- geniiiim : ordinis, paupereni. Illud nataliiim, hoc fortuuae est. Donatus.
Hoininem hand impurum] Noii dixit prodigiim, quia lioc ipsiim probat: sed non avarum, non iinpiobuni. Et sic laudainns eos, in qiiibus niliil est qnod magnopcre etferamns. Idem.
Itidem pntria qui nhligurierat bonal Hoc joculari vultu dicitur. Et ele- ganter ex persona para^iti non cui- panirqnod comederit bona. Idem.
Abligurierat] Snavibus escis cou- sniiipscrat. NaniaTr^roO \iyvpov, est ligurire. et Xiyvphv Graeci suave ap- pellant. Idem.
Itidem, H^c.'] Eodem quo ego ipse niodo. Farnabius.
.5 Video senium] Quam bene video, po.st(|Mani dixit conceni. et tempus niutavit et veibuni. Donatus.
Senium] Horriduiii. Idem.
Senium] Ad horrorem retidit. Id.
Senium] Aspernm, (|uasi scntibus liorrent«;m. Farnabius.
Stiualidum] Ad sordcs. Dunalus.
S'luiitidum] Sordidum, inculliini. I'arnnbiii<i.
Aigrum] Ad macicni. Donaluf.
Pannis ainisquc obsitum] Ad ves'.i- tuni et ad ti I'^litiani. Sed jianniM et annis, fxupuKoylai paiasitonini .lunt. Id(nn.
I'annis nnnisquc obsilum] Vcl para»i- lica vcrnilitatc koO' ouoioriKfVToi/ dic-
tum : vel quia Honaerus dixit, al}f/a yap iv KaKdrTjTi Bporol KaTayripdrTKovai, et est niiseriaD senium deditum. Unde huic magis tristitia gravitasque dis- pUcuit, alicna semper ab omnibus parasitis. Idem.
Annisque obsitum] Bene addidit aii- nis, quia ut quisque niiserior est ita senior videtn'r. Idem.
Annis obsitum] Qui dicunt esse morologiam ex veruulitate parasitica, ipsi vero plane niorologi sunt. An et Virgilius parasitice locutus est, cum in re grandi et iieroica, de maxi- mo principe agens scripsit : ' Ibat rex obsitus a^vo.' Faber.
Obsitutn] Ut sentum, dixit o^si^um. lj.eTa(popa ab agro. Donatus.
Pannis, d^-c] Lacero vestitu, panno- sum, ' senectute,' ut iiabet Plautus Menffichm. 5. act. 2. sc. 'consitum.' Metapli. ab agris. Farnabius.
6 Quid istuc ornati, inquam?] Scire nos convenit, cum recto casu profer- tur interrogatio, non esse contume- liosnni. Ut si dicas, ' Quis hie homo estr' Si autem in obii(|uo, contemp tuni signilicari: ut, 'Quid hoc est liominis ? quid mulieris? quid orna- tus r' Donatus.
Quid istuc ornati, inquam] Ornatus Tuv fxtffwv est, ad dedecus et ad tur- pitudinem. Vel simpliciter hoc ac- ci|)e, vel flpuviKuis. Et ornati, ut «e- nati, antiquus genitivus. Idem.
Ornati est] (icnitivus antiquus, ori^inem testatus, tan(|uan) secunda; forma; decliniindi. Farnabius.
Quod liabui, perdidi] Non dixit, id (|uod erat comedi, aut consunipsi. Donatus.
Quid istuc inquam ornatist .' quuniam miser quod habni, perdidi] ll\ quid, elisod, item ex miser r, stat trocliai- cus. Faernus.
7 Hem, quo redaclus sum] \e\ liabi- tuni 'luuui, vi'l (-01 pus usteiidcns, hoc (licit. Nee (|uic(|uani hie, nisi vx media conHuetudinc collucatuiu e^t. Donatus.
1192
NOT.i: VARIORUM IN
//f«i, quo rtdiutus fum, !^v.\ Istud, Jlem, quia cxclainatio est, balieri exira vcrsiim debet. I'alier.
Omms noli vie, atque itmici Jescrunt] Seiiteiitiose atquc inordacitei- in mo- res. Donalus.
6 Hie ef^o illinn conlempsl pne me] Hue est illiid, 'Homo honiiiii (]iiid pia?stat ? stulto iiitelli^ens?' Idem.
y Ila ve tcparasti] Uiiani objuigan- ter! tanquam iu illo sit, quod miser est. Et alibi, ' Nam nemo illornm qiiisqiiam, srito, ad te venit, Qnin ita paret se, abs le ut blanditiis suis, Unan) minimo prccio, suam voiupta- tem expleat.' Et boc pioprie verbiim ad expriincndam inlitimanitatem et i<;naviam tactum est. Idem.
L't spes nitttn rcli'iua in le sict tihi] Sententiose, ad ilbid (jnod et Virgib- us ait, ' Poiiite spes sibi quisqiie.' Idem.
It spes nulla reliqitu in ie sict tibi] Bene quasi qui rem a fcirtuna aece- perit. Idem.
('t spes, l)-c.] Ut nulla tibi tui su- persit tiducia. An utique eft'ugit spes, ' Ima qiiKi sola in pixidc mansit :' "EfSof ffiifive iriflou vnb xeiAccrij'. Hesi- od. I. i.'Efry. Fnrnabius.
10 Simid consilium cum re amisti?] Virgiiius, • Nee si miserum fortuna Sinonem Finxit, vanum etiani, men- dacemque improba tinget.' ' Et Sal- lastiiis, ' Ne(|uc fortuna eget: quip- pe qnx probitatem, industriam, ali- asqne bonas artes neque dare,nequc eripere cuiquam potest.' Ergo litcc interrogatio, iocrepantis est : nee de- • iderat responsionem. Nam consili- nin in bonis animi : res in potestate fortune. Donattis.
Simul, ^c] Ovid. iv. de Ponto, Eleg. 12. ' An sensus cum re consi- liumque fiigit r' Famabius.
llx eodem ortum loco] Ex eadem for- tuna. Donalus.
1 1 Qiij color, nitor, veatitus, qua habi- ludo ett corporii] Hoc contra illud, ' Video senium, squalidum, apgrum.
pannis anni.s(|ue obsituni.' Color er- go a<l senium: Nilitr ad squalidum : Vestilua ad pnnnis annisque obsitum: Habiludo corpoi is, ad agrum refertur. Donatus.
Qu(c kubiludo csl corporis] Plantus in Epidico, ' Corpulentior liercle, at- que babitior.' Idem.
12 Omnia habeo] Ad quod habui, perdidi. Idem.
Neque qnidquam liabeo] Ad mei loci atque ordinis hominem. Omnia habeo, ad indnstriaui rctulit. Neque quid- quam kabeo, ad fortunee culpam. Et item denuo, fortunje crimen, Cum ni- liil est, ad suam laudem, Niliil defit tamen. Idem.
Omnia liabeo, neque quidqnam habeo] Alterum liorum, nentruinve potest cuivis accidere : utrunique nnlli. Do- natus.
yUtil cum est, nihil defit tamen] Fi- gura olv^iupov. Ut apud Virgilium, ' Sequiturque seqiientem.' Et Cicero, ' Cum tacent, clamant.' Idem.
IS At e^o infelix] Jam transit dirb Tou ixifiyyTiKov irphs rh rpuKTiKdv. Idem.
At ego infelix neque ridiculus] Vehe- nienter invectus est in tenipora et mores poeta, sub hac persona: in qua bomineni ita inducit poenitere probitatis suae, ut se infelicem, non honestum dicat. Et, uonjio^; sed, won possum. Idem.
Al ego infelix, Sfc] Neque sum ego ex numero parasitorum qui ridiculis dicteriis cibum aUenum captant, yt- \icronot6s : neque ex iis,qui ' colaphos perpeti possiint,frangique ollas in ca- put.' Plant. Captivi : irXTfydis {nrifiivoi KovSiKuv KalTpv$\iwv. Athenaeus queni vide lib. vi. c. 6. 8. 9. &c. quos Plauti Ergasilus in Captivis appellat Plagi- patidas et Lacones. Famabius.
14 Quid tu his rebus credis fieri] Dumquis ridetur, aut vapulat. Dona- tus.
Tola err as via] Uap6pLOiov per mra- (popiv. Idem,
15 Apud seclumfrius] Scilicet cum
TERENTII EUNUCH. ACT. II. SC. IF.
1193
essent tempoia meliora. Iilem.
\G Hoc novum est aucupium] Vide quid inter.-it, cum illud quastum di- cat, hoc aucupium: illud de sapienti- bus, hoc de slultis. Idem.
Hoc novum, Sfc] Tertiuin adulato- rum genus est, novum et inventuni Dieuni, (TuyKaTavfvffKpdycci', (]\u niandu- cones adnutum, laiidicoena; ffu<poK\ris, Oti, umbrae. Farnabius.
17 Est genus Iwminiim'] Quia mnlti sunt liujusmodi, non dixit, homines sunt, sed, est genus kominum. Dona- tn.s.
Qui esse, cSfc.] Gloriosi, <f>i\a.vroi, <pi\uirpa)Tfvoines, Farnabius.
lb Hisce ego non paro me ut rideant'] Quia ille dixerat, ' Ego int'elix neque ridiculus esse, neque plagas pati pos- sum.' Donatus.
19 Sed his ultra ni-rideo'] Quid est, hisarrideof aut velufi pareo, id est, obseqiior : aut veluti dictis delector. Atque arrideo, non sicut in parasitis fieri solet,ut his arrideatur a regibus, qnum potius ipsi diclis factisque ri- deant aiienis, hie esse intelligeiiduni, etiam res ipsa indicat ex contrario. Nam quod ait supra, 'His e};o non paro me ut rideant :' hoc e contra- rio ostendit, quod subjiciatur ex dic- tis. Idem.
Sed his ultra arrideo"] Ultra, versa vice, an prior ? an etiam insuper f hoc est, ultra. Idem.
Admiror] Plus intulit, quam si tau- dn dixisset. Idem.
20 (Juicijuid dicunt] Non, quod di- cunt: sed, qnidquid dicunt, id est, bene vel male, ne vei si interclusa fuisset assentatio, se impediat, <|Uod con- trarium laudaverit. Idem.
Quicquid dicunt] Citat haec Cic. in Lspiio, vide Juvenal. 3. Sat. ' Rides r majore cachinno (Jonculitur. flet, si,' &C. Fnrnnhius.
Id rursum ii nr^ant, laudo id quoque] Prapclare Terentius, (piod a .Salyrico de aliis dicerctur, id hie de se dicen- tem inducit, facctius multo, quani si
aliter fecisset; scilicet Ka6airr6ntvot mores temporum jam turn vitiatog per assentationem, quod fere in pie- risque fabulis, monstrat. Ut etiam in Andria : ' Nam hoc tempore obse- quium amicos, Veritas odium parit.' Et in Adelphis : ' Quod te isti faci- lem et festivuni putant. Id non fieri ex vera vita: neque adeo ex aequo et bono : Sed ex assentando, indul- gendo, et largiendo.' Donatus.
21 Negat quis, nego] Bene sic dixit : negat et ait contraria sunt. Ut Plau- tus in Rudente, 'Vel tu ais, vel tu negas.' Idem.
Negat quis, nego : ait, aio, ifc] Quanto concinnius Poeta noster Pa- rasitum facit hoc ad alios dicenteni, quam Plautus ad eum, cui assenta- tur r In Menaechmis enim (i. 2. 52.) cum Menaschmus interrogasset, ' Sed quid aisr' respondet parasitus : ' E- gone ? id enim quod tu vis, id aio aKjue id nego.' Explicavit autem hoc -fiQos parasiticum Cicero in Lielio (cap. 25.) ubi ceteris subjiciuntur ista: ' Quid potest esse tam flexibilc, tam devium, quam animus ejus, qui ad altcrius, non modo sensum et vo- luntatem, sed etiam vultum atque nutum convertitur r ' Negat quis ? nego. ait ? aio. postremo imperavi egoniet mihi Omnia assentari ;' ut ait Terentius. Sed ille sub Gnatho- nis persona, quod amici genus adhi- bere omniuo levitatis est. multi au- tem Gnathonuin similes cum sint, Idco, fortuna, fania superiores, ho- riini est assentatio niolesta, cum ad vanitatcm accessit auctoritas.' Bce- clerus.
22 Is quastus nunc est tnulto uherri- mus] Quam ille apud scculuiii prius fucrat. Et vide (|ueniadni()(luiu illi- beralem vitam hoiu'stiore uoniine pri- mo aucupium, post etiam qiurslum no- minavcrit. POnOKAPhc • hie iudu- cens. Donatus.
23 Scitum hercle Iwminem] Mire Te- rentius lungtE orationi interlo(|ui£i
1194
NOT.Ii: VARIORUM IN
qua>dain adhibcJ, nt fastidiuni pro- lixilatis evitet; velut nunc I'arnicno procul aiuliens Gnatlionem, lixc lo- quitur, hliiii.
Scitiini liiixlc hominem ! hie lioinincs jtrorsitin ex stultis insanos facit] Lego fidenter,/(i.ri<, id est, J'cccrit, sen, fa- ccre pussit. Id et sensus postiilat, et versus pst tetrameter catalecticus, ut niulti alii qui post ipsiun le^untur. <,Juin et lu pioxiuie sequenti pronun- lianduni est adi-enimiix, in pra-senti ; pru <pio in quil>usdani exemplaribus lepitur, (ulveiUamus, quod glossenia est. r'nliiT,
24 Inlereu /oti] Dua- partes oratio- nis, cum conjunctn' unam fecerint, mutant accenlum. Donntus.
25 Concurrunt Iceli mi ohviatn] Et multos, et properos uno verbo os- tendit, et ex adverso ad se festinan- tes. Idem.
Cupcdinurii] Varro iiumanarnm re- rnni : * Nuuieriiis E(|tiitius Ctipes,' in- quit, ' et A. Omanius Macellus, sin- gnlari latrocinio multa loca liabue- runt infesta. His in exilium actis publicata snnt bona, et eedes ubi La- bitabant dilutee : eque ea pecunia scaliP Denm Penatium aedificats sinit. id>i habitabant, locus, ubi veni- rent, ea quit vescendi causa in ur- beni erant allala. Itaque ab alteio Macellum, ab altero Forum Cupedi- nis appcl latum est.' Idem.
Cupcdinurii] Omncs qui esculenta et pocnlenta vendunt, a rebus Cupc- dinis ob alimentinn cupedinarii appel- lantur. Et ipse snbjecit, qui acci- piendi sunt cupedinarii. Idem.
Cujiediniirii nmnex] Laufiorum epu- larum caupones. ' yllgrotationi sub- jecta sunt avaritia, ainbitio, muliero- sitas, pervicacia, liguritio, vinolcntia, cnpedia.' Cic. iv. Tusc. Quacst. id est, deliciarum cupiditas : Xixv^ia. Famnbiiti.
20 <'etarii, Lanii, Coqui, Fartorea'] 'A/xapT7);io comiciim : in Paliiata Ro- nianas res loquitur. Donatus.
Cetavii] Qui ccte, id est, tnagnos pisces venditant, et bolonas exer- cent. Idem.
Vetarii, lanii, coqui, fartores, pisca- tores, aucupcs] Istud uucupes, extra versum est, et quidani boc viderunt ; sed lioc non viderunt, undc tandem Imc intrusum sit ; id quod in notu sequenti dicam. At liic satiusfuerit dicerc, aucupes est giossema illius vocis fartores, quod miror ego ncnii- nem oltVcisse. Sed ad fartores ea- rn us. Faber.
Lanii] Qui laniant pccora : nnde ct lanislfc dicti, qui lauiandis prae- sinit gladiatoribus. Sic et Macel- lum a mactandis pecoribus dictum. Donatus.
Fartores] Qui insitia et farcimina facitint. Idem.
Fartores] Non sunt quos Galli vo- cant Charcutiers, vendeurs de saucisses et dc Ccrvelas ; non sunt: Craeci id genus allantopolas dicunt, nt Aristo- plianes. Hie crravit Marsus inter- pres Terentii, et, qui ilium bodie in vertcndo Terentio sequuntur, illi er- rant quoque. Fartores sunt sagina- tores altilium aviimi. Gall, qui lienent des volailles en mu'e,pour tes enp;rai8ser. Res certa est ex Catone Censorio in libris de Re Rustica, pag. 31. Edi- lionis Commelinianvr, et ex Varrone pag. 114. et saepe alibi. Sed scin' tu quo nomine isti fartores dici Latine possent ? Aviarii, Graece Ornithopo- lae ; boc voluit dicere qui aucupes posuit, ut banc vocem fartores ex- plicaret. improprie, fateor ; (nam auceps et aviarius non snnt idem ;) sed qui boc adscripserat, nasum ha- bcbat tamen. Heec igitur origo er- roris, qui in hoc versu est, hand du- bie, vetustissimus. Faber.
Piscatores] Qui recentem piscem praibent. Donatus,
Cetarii, lanii, Sfc.] In sordidis hac ponit Cicero, Offic. r. 42. * Minime- que arte* hac probanda, quan ininia- traj sunt voluptatum, cetarii, lanii,
TERENTII EUNUCH. ACT. 11. SC. II.
1195
roqni, fartores, piscatores, Ht ait Terentius : adde hue, si placet, un- giientarios, saltatores, totnniqiie lu- duni talarinni.' Quia hie Cicero aucvpes oniittit, qiios nee Donatus ponit, visum est nonniillis, non esse a Terentio illam vocem. nos secuti -siimus conseiisum Codicum Mss. Quod Donatus hie Terentium vult postulare afJ.afn-{)fiaTus /coj/uikoO, quasi ill palliata tabula res Romanas lo- qiieretiir ; ad id partini Muietus re- spondit, partim tolli dnbilatio potest per ea, qua? Casaubonus annotat ad Tlieophrasti Charact. irepl airovolas. BcecUrus.
Cetarii, ^c] Citat haec Cic. i. de Officiis. 'Artes ministrae volupta- tum, cetarii, lanii, coqui, fartores, piscatores.' Hor. Sat. 3. lib. ii. 'pis- cator uti, pomarius, auceps,. . .Cum scnrris fartor, cum velabro omne nia- cellum.' Farnabius.
Fartores] Uonatus, de iis qui farci- inina et insitia facinnt, exponit. Plaut. Truculent, 'dc nostro saepe edunt, quod fai tores faciunt.' Sanius, ^|ui de iis qui aliint saginantque aves, ex vet. inscriptione ' Antigo- nus Dru«i Cars, avium fartor.' Idem,
27 Quihus et re salval Cum de meo impendereni. Donatus.
Ft perditu jirofueram] Cum de ali- eno nanciscor et expendo. Idem.
Re lalta, ^-c] Re salva, de meo ; re perdita, de alieno. FarHuhius.
Scepe] Kxpletiva; sigiiificationis est. Donatu*.
'JH All camam vacant] Utniui ad euicndaiii ca'iiani i nu ad conviviuni r Idtm.
Adtenium f^ratulantur] Accusali vuui ca«um pro dativo, pro advenlui f^ra- tuhinlur. Kt ndrenluii pr<)|)ric' ••xpcc- tatorum, nccessariuruiiiquc diritur. Idem.
20 I lie uhi miner famcHcun vidrt me] Hie ostciidit, quae res coi^Rrnt ad ditccnduru : ct siinul vide secundum
vulgi opinionem loqui parasitura, mi- seruni et famelicum, hominemhones- tis moribus praeditimi. Idem.
lUe ubi miser famelicus videt me] Vide ut sentcntiose demonstret nia- los ex bonis contagione fieri, exem- plis in praviim preevalentibus. Videt niihi lioe prodesse, et discere optat, quod negabat se posse. Idem.
Famelicus] A fame et edendo dic- tus est, quasi famedicus. Idem.
Tanto lionore] Quia concurrunt, ea- lutant. Idem.
Ille ubi miser famelicus videt me esse in tantum honorem] Scio quidem me apudSailustium legisse, ' in incertum habuere ;' apud Plautum autem, ' ubi in lustra jacuisti?' et alia ad eum rao- dum, de quibus, fortasse, Popma de veteri Latinitate: sed tamen banc scripturam non probo ; nam credi- bile non est Donatum illam praeteri- turum fuisse. Imo plane a|)ud eum legitur, tanto honore. Ueiii testatur Faernns se ita constanter in omnibus Mss. suis scriptum invenisse. Faber.
In tantum Iwnorem] Arcliaice, sed adi Agell. I. i. c. 7. Farnabius.
30 Tarn facile victum quarere] Quia ad CTOuam vocant. Donatus.
Ilii] Pro tunc. Idem.
Homo] Mire addidit homo, aut ad- ditum supervacue homo. Ut, ' Donat habere viro decus, et tutanien in ar- mis.' Idem.
31 Vt sibi liceret discere] Quasi dis- ciplinam, aut artcm : tantum auctori- tatis criminum fclicitas sunipsit. Id.
Discere id de vie] Magis, de illo, et de me, veleres dicebaiit, quani ut nos dicimus a me, aut ab illo. Idem.
Sectari jussi] Proprie. nam tit secta pbiloso|)horiim ab co dicta; sunt. Id.
32 Fx ipsis] I'liiloitopliis scilicet. Idem.
Ex ipsis vocahula] Ut Pylhagorica, Platonica. Hoc igitiir nun est con- BcquiMiH ad illud, (|uod vult diccrc : iiiti forte disciylinnm. pro discipulis
1196
NOTiE VARIORUM IN
posuerit. Idem.
Disciplimr] Kt in Excerptis ex Do- nate et apiid I'ai'intiin Icgas, discipli- nam, male ; nam Faiii niis non intel- Icxit (]uiiJ sit lioc loco disciiilinw. Dcin neijo ita legisse Uonatum ; nam ihi ha'C «];lossa lepitnr; (nt Pytliago- lica, I'latonica ;) ergo i\n<.K scqiinntiir, ex Donato non sunt, sed ab iniperito aliquo ma^istello. Disciplina aiitem non est quod vvilgns piitat; Cicero sex septem locis prosecta siimsit. V.\. illis locis en tibi qiiosdam. In Aca- dem. ' Restat nnuni genus repreiicn- soriim, qnibus Acadeniix ratio non probatur, quod gravins fcrremus, si (|iiis(|iiam ullani disciplinam Pliiloso- pliiue probaret, ])ra:tereatn qiiamipse sequeretiir.' Id est, sectam. Ita in Ue Natnra Deornni : * Triiim enim disciplinarnni principes convcnistis.' Id est, sectanini. Alibi, in i. dc Fi- nib. ' Non niodo ([uitl nobis probare- tiir, sed ctiam (|iiid a singulis Pliilo- i-opliia; disciplinis diceretui', perse- cuti sumus.' Id est, sectis. In Bruto quoqiie, ubi de Rutilio, qui sectam Stoicam sequebatur: ' Itaque ilia, qua; propria est hujiis disci plinse,' 6ic. (pag. 517. Ed. Lamb. Lutetiae.) Sic et apud Lactantium, lib. ii. pag. 141. Edit. Liigdunensis. Sed hac sunt satis. Graci otdSoxois vocant, id tfit successiones. Lai^rtius locis paene intinitis. Et libri erant olim hoc ti- tulo. Faber.
33 VocabuUi] Ut vocentur Pytlia- gora;i, Platonic!, Epicurei. I-arnah.
Parasiti ilem ut Gnathonici vocen- tur] Non hoc intulit, quod ca-perat dicere : nisi forte disciplinam pro dis- cipulis accipimus. Dnnatns.
Parasiti ilidcm ut (jnallionici voccn- tui] Hjpc auteni lectio [item] qiiam nos probanius et perinde ad versuni quudrat, ut ita: facit enim ianibum in qiiarta; et sensui servit, ut itidetn: ron«ui;vcre enim antiqui item ut, pro timilUer ut, ponere. ut in Adclpliis,
' Ille nt item contra me habeat facio seddlo :' et in Heautontim. ' Item ut filium ineuni amico atque aequali suo/ Faiirnus.
Gnathonici t-ocentur] Ipsi Gnatoni nonicn a Gnatone parasito Sicnlo. Turneb. I. xxviii. c. 5. Parnubius. .
31 Viden', otium et cibu.t quid fa- ciat alienus] Kursus Parmeno ct fa- ce tiasdicit,et dis tinguitlongiloquium parasiti. Donatus.
Quidfaciat] Legitnr et, quid facit : ut sit figura per niodos, pro, quidfa- ciat. Idem.
Otium, Sfc] Al. ossttU7n. sunt enim ossua eadeui quae ossa. Farnabins.
35 Hanc deducere] Proprie. Nam ducituv quis ad supplicium : deduci- tur ad laetitiam. Donatus.
Et rogitare nd canam] Vide parasi- tum magis optare ad coenam Thaidem vocari.quam niunus capere. Idem.
30 Thaidis] Legituret Thais. Idem.
Sed Parmenonem ante ostium Thai- dis tristem video] Vitium in versa est; sensit Muretus, sed male emen- i\ix\[t, ineretricis, pro Tliaidis ; nil erat faciiius, si alias editiones habuisset, in quibus legitnr, Ego tristem video. Est autem versus octonarius catalec- ticus. Faber.
37 Salva res est] Quia et ante ostium, et tristem video, salva res est. Nee hoc valet ad laetitiam, quod Par- meno est, sed quod rivalis servus. Idem.
Salcuresest] Proverbialiter. Idem.
38 ISebulonem] Vel furem, quia ne- bulas objiciat : vel mollem, nt nebu- 1am : vel inanem et vanum, ut nebula est. Idem.
Hice] Pro hi. vetuste. Virgilius, ' His certe neque amor causa est, vix ossibus liaprent.' quia hisce debebat dicere. Idem.
Hice hoc munere arbitrantur] Non inunerito Gnatiionem deridet Par- meno, qui penitus noverit meretricis consilium. Idem.
TERENTII EUNUCH. ACT. II. SC. II.
1197
Hue hoc munere arbitruntur, Sfc] Veteres citant, hisce, pro, hice. PlaiN tussaepe. Virgil, in Biicolicis. Faber.
40 Suinmum suum] "EWnipis. Do- natttS.
Summum suum impertit Giiathol Hsec tola locutio parasiticse elegan- tiae, et simiil upvvdas plena est. Nam et plurimara elicit ei saluteni, quern ne exiguam qiiideni velit continere : et summum dicit eum, qui nee levis amicus sit sibi: et Parmenouem Gnatbo, non ego te. Idem.
Summum suum'\ Quam venuste, quod summum amicum non lesalutet Parmeno. Idem.
Suum impertit (inato'\ Scoppa 1. ii. collectan. c. 7. interpretatnr porco- rum, nimis, ut credo, scoptice, et longe petitum. Fa)Tiabius.
Quid agilur] Pro blandimenfo, non pro interrogatione nunc ponitur. ut Onoster, quid Jit? Donatus.
Quid agitur ? statur'i Pro, quid ugis? sto. Et facete : nam stat, cui ingredi □on licet. Idein,
Quid agitur ? statur'\ PJaut. Pseii- dolo I. 5, 42. 'Salve quid agitur? Ps. statur liic ad hunc modum.' Boe- der ua.
At numquid aliud] Cum jurgio hie de illo res|)ondit. et ideo repetit dic- tum Gnat ho. Donatus.
42 Qui dum] Interrogat interro- gantem, ne ipse respondeat. Idem.
?kihU equidcm] Dicens nihil, mnta- vit vultiim Parmeno in laetitiam. Ideo illi facete Gnatho agenti hoc ipsum, lie ai.s, dixit : ut probaret tristem fuisse. Idem.
fJiliil e^iuidcm] Pro non, et infra, ' Nihil dixit ut stcjucrcr se.' Idem.
4S Hoc tihi mancipium] Tanfivuxri^. maiicipium tiicit pueilain, aut virgi- neni. Idem.
Non mulum Uerclc] Inimica lauda- tio. Idem.
Uro hominem] .Sibi hoc gostii et vultu parabitico dicit. et pro co quod
est, dolere cogo. Idem.
Ut falsus a7nmi es<] Similiter et Parmeno secum gestu serviii. et ani- mi pro animo, amlTrraiffis vetcrum : qui, ' Ingens es virium, et, dives es opum,' amabant dicere. Idem.
Ut falsus animi est~\ Ex hoc falsus animi est, quod putat hujusmodi mu- nere capi posse Thaidem. Idem.
Uro hominem. Pa, Ut falsus animi est] Th uro hominem ad spectatores versus dicit, ut Parmeno non debeat audire. et Parmeno itidem secnm : ut falsus animi est ! sc. putat, Tha- idem hoc nuinere capi posse, ut recte Donat. Bcechrus.
Uro homi)iem] I gall the fellow, ut ealceus urit. Herat. Epist. 10. I. i. hoc aversiis loquitur, ut, quod sequi- tur, Parmeno. Fai-nabius.
44 Quam hoc munus gratum Thaidi] Mire insultat Gnatho. Qiianto enim magis munus gratum fnerit, tanto erit rivalis exclusior. Donatus.
Hoc nunc dices ejectos hinc nos] Di- als, est sensus, ita diccndo, hoc dicis, ejectos hinc nos. id est, hoc signifi- carc, hoc innuere vis. Faernus.
45 Omnium rerum heus vicissitudo est] Vide locum in quo erumpere dolor Parmenonis potuit, nisi com- missa servaret, et oalaret Thaidis consilium. Donalus.
40 Sex ego te totos, 4c.] Quid est lotos? an dicbiis ct noctibus r utpote amatoris servuni : ac per hoc sine uila cessatione ct interniissionc. Id.
Hos menses] IIos, qui nunc agun- tur, id est, hoc tempore. Idem.
Quielum reddam] I'"acete : quasi hoc ipse fecerit. et hoc est quod ait, ' I'lurima salute Parmenouem sum- mtun suum impertit Gnatho :' tau- quam amico consulat. Idem.
47 At sursum, deorsum cursitcs] (iuod est laboris. Idem.
iVf surHuni, 6fc.\ OvS't (j-rpt<pop.ivovs &.v(i) Kdrw. Mrnander, citantc Plu- tarcliu in lib. rrtpi fvOvnias. Farnabiua.
1198
NOTiE VARIORUM IN
Neve usqMC ad litccm vif^iles] Quod cstexitii. Donutus.
48 Sic soko ainicos] Hoc (IpaiviKois, Idem.
49 Dctinto te] Valde teneo. 7i/ewi. J'lirtdsae tii project urus nlio fucra.s]
Viilt cxpiinieio coiifessionem, (jiiod ad Tliaidein veiieiit, sccl intrare uou po'ssit. Idem.
50 Pauliilmn da mihi opera^ Hoc quasi supplicantis vullu ad irrisiuiiem dicitnr. Idem.
Paulum da mihi opera^ Proprie sic dicitur, adjiiva me. Sic in Adelpliis, Hicc opera ut data sit. Idem.
51 ]S line tihi patent fores luB~\ Exec qiiantiim licere opoitiiit ostendit,* fjiiam misere nihil liceat Parmenoni. Idem.
Quia islam ducis] Hoc quasi ad Gnatlionem : scd lente, ac sub lingua nuirniurat. Idem.
52 Xam quern crocari hinc vis faros'] Quia ipse intrare non potest. Idem.
Si)ie, hidiium hoc prcrtereat] Et iioc lentiiis. nam si aliter pronuntiaveris, secreta pioduntur. Idem.
Sine liidunm hoc pratereat, ^c] Se- cnm ba^c Parmeno, et ad spectato- res versun, Gnathone non exaiulien- te. vide ICugrapliium. phrasin illus- trant ilia Tiabeic apud Ciceronem Tuscul. IV. 31. 'Lena delinita ar- gento niituin observabit nieum, Quid velim, ((iiid studeam : adveniens di- gito iuiptllam januau) ; Fores pate- bunt,' dec. sententise Horatius niag- nitudincm circumdedil Epod. 15. ' At tu quicun(pie es fclicior, atque meo nunc Superbus incedis malo ; Elieu translatos alios mcerebis amores; Ast ego vicissiin risero.' Baclerus.
53 Qui mihi] Mihi, t<J arriKKr/uy dictum est. Dunatus.
I'ortunutiu] Ut ipse videris tibi. Idtm.
64 So: tu] ]\'ce, valdc. Idem.
Na tu isla%faxo calcihus] Mira elo- HU'^niia, in qua utiaque inrfpffoKri ex-
prcssissima est. Nam neque «no di- gitulo minus aliquid dici potest, ne- que calcihus sicpe insuttubis aut aui- plius, aut ingenliiis. Idem.
Iiisullabis/ons] Sallustius, 'Multos tamcu ab adolescentia bonus insulta- vit.' Idem.
55 Numnatn] Hie nam abundat : ut quidnam. Idem.
lieliclus custos] Beuerelictm: qua- si ai) excluso. Idem.
I'Aiam nunc hie stas, Parmeno? Eho, mimnam tu hie relictus custos] Corrup- tns est versus, lego : Eliam 7iunc hie stas, Parmeno? numnam hie tu rclictua cusios? Alioqui, £/to, ut exclamatio, extra versnm erit. Certe in Juntina editione non apparet. Faber.
50 Nequis forte intcrnuntius] Pro- prie, interninitiiis. Donatus.
Ac quis forte internuntius] Ex his verbis datur intelligi, parasitum e do- mo meretricia egredi. Idem.
Ne quis forte internuntius clum a mi- lite ad istain cursitet] Et hoc facete : quasi ipse sibi Thaidem tot am viudi- caverit, quod miles tacit. Idem.
Ne quis forte internuntius clam a mi- lite ad islam cursitet] Faernus e libris suis, eursct, ut apud Virgiliuin, j-ecijr- set, in IV. /Eneid.sed nil necesse est. Nam priorem in iste corripiebant. Faher.
Clam a inilite ad istam cursitet] Cor- rige eursct, ex eodem libro, ut versus sit iambirus tetrameter calalecticus, qneuiadmodum ceteri. Faernus.
57 Facete dictum] LipwviKws, quia iuficete. Donatus.
Mira vero milili qua placeant] Mira, pro mirinn. Virgilius, ' Nota tibi:' et est flpwveia. Quid mirum est, in- quit, facete loqui eum, qui militi pla- reai? Potest tanieu et phiraliter in- telliyi. Idem.
Mira vero militi qua placeant] Do- natum vide et Guyctnm ; cui, non est minim, quod non iitisfccerit Donati explicatio. Bceclerus.
TERENTIl EUNUCH. ACT. II. SC. III.
1199
]\Iira rero, ifc] Ironice. Farnabiits.
58 Sed video herilem filium] Non potest Terentins rp6<piixov propric di- cere : et ideo herilem filium dicit. Do- natus.
69 Miror quid ex Pirao abierifl Hie caasa ostenditur, ciir potest ignotus esse vicinis, et pro Euniuho fingi. Id.
Miror'] Pro nescio. Idem.
Miror quid ex Pirao abierit] Ut ex Piraeo discederet, sjmbola ainico- rnm ; ut hie perveniret oniisso iiego- tio, aspectiis virginis fecit. Idem.
Nam ibi custos publice] Ad versus preedonum incnrsus illic excubabat juvcntus Attica. Piraenm, ut Suni- uni, est maritima et accessu littoris pars clemeutior. Idem.
Publice est nunc] Nunc ambigua dis- tinctione positiim est. Idem.
Ibi custos, ij-c.] Athenienses post- quam ex epliebis excesserant, qui de- cimns octavus iis aetatis annus, niili- tiae daturi nomina, publice custodes erant in urbe, per bienniiim, deiude in suburbana mittebautur castcli^, e quibus iiunni erat Pira'iim, portus 40. ab urbe stadiis, excubituri advt-rsus praedoiium incursus. Fnrnubius.
CO Nun temere est] lit Virg. ' Haud temere est visum.' Donatus,
Et properans venit] Mire locuturum ante forujavit, ut gestus verba prae- cedant, verba habitnin consequantur. Idem.
ScENA iir.] Satura est liaec scena ; lanibicis oclonariis et scnariis, Tro- chaicis item si-ptenariis ronstans. vs. 4. Mss. nieoriuu unus : Ititcre \no ce- /«n. vs. 7. omnes : o fortunatum senem. et vs. 8. *i occeperit amare. et vs. 10. vt ilium dii denque omnes senem per- dant. vs. 11. unus: i/uinon ilium flocci fee. duo: qui ilium non flocci fee. vs. 14. omnes : itn jmirnus sum oblitus mei. et vs. 16. scvt tu te s. et v». 18. penu «mne. vs. 19. uiuis : promissa ipsa ap- par. alter : promiss. npp. ipsa. vs. 20. omnes : si ndco d. unus verba hujus versus Parmenoui tribuit. vs. 22. om-
nes : graciles. v. 27. duo: anniquot? vs. 30. omnes : nee id quidem. vs. 40. unus : sex (in margine al. septem) prorsus non vid. pr. vs. 49. duo : dum hac loquitur, vs. 55. omnes : ipsa est scilicet, et vs. 60. et ei dono d. e. et vs. 62. duras partes fratris pr. vs. 68. rb me, ab omnibus abest ; memini autem in omnibus diverse posifu verhorum additur. vs. 71. unus : nunquid vis aliud? Clier. quid nunc is domum? Par. ut mane, alter : uuncquid me aliud ris. Clier. quid nunc is domum? Par. ut mane. h. ita etiam Argentoratensis. vs. 76. duo: prope dorm, ut et vs. 81. vs. 79. omnes : fe ilium esse dicam. vs. 80. duo, turn pro tu. vs. 85. omnes : abduc quantum potes. vs. 93. omnes : ut ab hiisfidlimur. et vs. 94. anpotius hcec pati cequum est fieri, ut a me ludan- tur dnlis. vs. 97. omnes : jubeo immo cogo atque imp. vs. 98. omnes addunt tuam, sed diiplici positu. ex inepto glosseniate. corrumperetur enim sen- sus et lociitio. Chajrea bic indncitur, tanquam adolescens ' ludomitus, ple- niis amoris et lascivia;,' tit verbis Plaiiti dicam ex Trimun. ni. 3. 22. Baclerus.
Occidi] In hue scena nnvus amor ad- hue ephebi, et consilium pot iuyidce virgi- nis demonstratur : tanta rivtute poeta: comici,ut hoc commentum non qutesitum esse, sed occurrisse sua sponte videatur. Donatus.
1 Occidi: neque virgo est usquain] Non hal)uit (]uid dicere debeat aliud, properans, et circumspiciens, nisi oc- cidi. Idfui.
Occidi] I'roduc niediam syllabam vcrbi hujus, et contrarium siguifirat. Idem.
Occidi] Cum sit cxrlnmnlio, extra versimi poui debet. Faber.
Occidi] Licet o. I.s. aliter habeant, nccesse est lianc dictioncm et a prsr- cedentis scena; ultimo et ab hujns primo vrrsu separaro, et monome- trum trochaicum catalecticum per sc coMstitiiere. sunt autcni iambici tc-
12()0
NOT>E VARIORUM IN
trametri, prmccdcns qnidcm catalec- ticus, scqucns vero acalalecticus. I'airnus.
2 .N<'/i«' ego, qni illam e conspntu amisi mco] Ainatoiie, dum illaui noii iuvenit, else pcrdidil. Donatus.
3 I bi quccram] Hoc circiimspec- tautis est. Idem.
L'bi invcstigem] Pins intulit. Idem.
Quern peicontet] Hoc tcrtiiim |>liis intulit : nam ubi nee vestigia lepe- riuntur, siiperest intenogatio. Idem,
Quam iiisistam riam] Si nec,qui in- terrogetur, ai)paret. Idem.
Quatn insiatam viam] Et qua via le- gitur. Idem.
4 Ubi ubi est, diu calari non potest] Ob nimiam scilicet forma; giaiiam. Donatus.
5 O/aciem pulchram] Facieni niodo, non partem corporis dicit, sed totara speciem qua; apparet et cernitiir. Virgiliiis, ' Quibus aspera quondam Visa maris facies.' Idem.
Delen omjies dchinc ex unimo mulic- res] Xlphs rh iridauoi/ argumentatus est, ut ostendcret nunc grandcm jam e- phebum eiiam amoris expertem non fuisse. Sic et alibi, ' Cum me ipsum noris, quam elegans formarum spec- tator siem, In hac commotus sum.' Idem.
6 Cotidianarum] Hoc est, ievium ct usitatarum : est (|uippe buic con- trarium, 'Nova figura oris, papa;!' Idem.
Ecce aulem alterum] Sic dicimus, cum propter alterum de altero venit in mentem. Idem.
7 Nescio quid de amove loquitur] Ut jamdiuluui I'liaMlria loqucbatur. Id.
\) iiifuTtunnlum senem] Donatus an- notat : ' (J infortnnatum .senem. Hoc dictum prastruxit ad exitum faljulte ac Catastroplien. nam pcrtiirbatus ad Thaidein ingredictur liic scnix per fallaciam I'ytbia; f;t indicium Panne- □ onis : atque ita firmabuiitur nuplia; firginis, quam ducet Clia;rea.' J2x liii verbis colligcrc debcmus, Dona-
tuin legisse, « /ortunatum senejn. ex Catastropba cnim ilia, infortunatum dicere scncm, parum convenit con- suctudini Comic.r. Sed nimis Gram- maticalis fiierit ilia cogitatio, si quis opinetur, i'armenonem prassagiisse hie Catastroplien fabulaj. Hoc vnlt Parmcno dicere : o infortunatum se- nem, lurum meum Laclietem, cujus alter tilius Plia-dria pridem amore mere I ricisdeperit, alter Charoa nunc, quantum ex iiis sermonibus colligo, longe magis ex amore insanire inci- piet. Qma mox ad ilia, hie vero est, in Donato notantur, undecunque po- tins quam ab ipso profecta putare malim. Baclerus.
Infortunatum senem] Laclietem, cui tales contigere filii. Farnabius.
8 I lie vero est] Utruni senex : an Chaerea? sed senex potius. Hie vero est senex. Donatus.
Qui] Scilicet Cha-rea. Idem.
9 Prccut hujus rabies qua dabit] Pra, ex comparatioue significat. Ergo proprie, et est Integra locutio. et or- do est, Pree ut ilia sunt, quae hujns rabies dabit. Et bene dabit, quasi de re violenta. Ut, ' Dabit ille rninam Arboribus.' Idem.
Praut hvjus rabies qua dabit] Hie ex parte ciiaracteris inscius qiiidem est persona; Cba;rea;, quern moribus ronjicit servus ardentiorem in amo- reni t'erri posse, simul ac coeperit. Idem.
Praut hujus rabies qua dabit] Ethic ostenditur jampridem motum in res Venereas Chaiream. Et magna poe- tae cura est, ne incredibile videatur adolcscentulum, qui proEunucho de- duci potuerit, tam expedite virginem vitiassc. Qnocirca artifex summus, quod atati non potest, naturae attri- buit Chaereae : ut calidior ingenio, et ante annos amator, non libidinem in scse, sed quandam rabiem designa- verit in Venoreos appetitus. Idem.
Alterum, Sfc] Pli-d;driam. Farnab.
10 Vt iUum] Pro utinam. Donat,
TERENTIl EUNUCH. ACT. II. SC. III.
1201
Df Desque senium perdarUl Plus Donatus : * Proverbiale est,' &c. sen-
dixit senium, quam senem. Nee mire- tentia ab argnmento loci non aliena.
rig, post senium, qui additiini : ideo Giiyetiis plane resecat. Bceclerus.
qoia declinatiooeni ad intellectum 13 Unde is] Modo, ad quid rents,
retulit: nt alibi, 'In Euniichiira sn- significat. sed eo, de loco ad locum
am,' Et senex ad aetatem refertur: veteres dicebant : quod mox in sub*
Senium, ad convitium. Sic Lucilius jectis probabitur. Donatus.
ait, ' At quidein te senium, atqne in- Undeis? Ch. ego ncscio herded Bem-
siilse sophista.' Idem. binus liber ita \inbet, ego ne? nescio
Ut ilium, ^f.] Cum respectn ad in- hercle. ita optime versus procedit. in
lellectum, ilium senem qui, ut habent quo animadvertendum, hercle, poste-
nonnulli codices. Farnabius. riorem corripere, ut in quarta sede
Renwrnlus est] A reniora pisciculo, sit dactylns. nam et Hercule, quod in-
qui et exevTjts vocatur, remoratio et tegrum est, ultimam corripit. Per-
remoTiilus dicitur. Donatus.
11 Turn auiem,qui ilium non flood' ftcerim] Turn autem, pro et. Duas vult enim causas esse, cur se ipsum DI perdant : imam, quod restiterit: alteram, quod senem perveritiis diu remanserit a persequenda virgine. Et nota floccifecerim, et contemnere, et non contemnere significare : ut nunc, Qui ilium floccifecerim : deest vel: nt sit vel floccifecerim. Idem.
Fl'Kcifecerim] Floccus, inquit Ri
sins : 'Nemo bercule, nemo.' Faern.
Qmrsum earn] Bene : quia proxime dixerat, ' Ubi qua^ramr ubi investi- gem ? quern percenter ? qiiam insis- tam viam ? incertns sum.' Donatus.
Quorsum earn] Hinc, ut diximus, nianifestum est, ire et adventum sig- nificare. Idem.
14 Ita prorsum oblitus sum viei] Huic coutrarium, * Dum memor ipse raei.' Ergo oblitus mci, insaiius. Idem.
Ita prorsum oblitus mci] Prorsum,
▼ins in castigatioriibus, particula est recta, id est, omnino : nam prorsum,
lanze quip inutilis a vellere divulsa est porro versum, id est,ante versum.
evolat. res nuliius pretii aut niomen> Hinc et prorsa oratio, quam non in-
ti. qui itaque^occt/«cif, is plane par- flexit cantilena. Idem.
vi aut niliili pendet. male itaque legi a nonnullis, nonfloccifacit. Farnabius.
12 Quid tu es tristis? quidve es ala- criji] Proverbiale est, in hominem pcrturbatum et inccrti vultus. Aut Ivetiis es. nam alacris, L litera pro D posita, non tristis, id est, ihaKpvi in- telligitur. Donatus.
iiuidre et aina-is] VA alacer et ala- cris dicitur : ut babes apiid Virgili- iira : ' Er;;o alacris, cnnctosque pn- tan? exredere piigna.' Idem.
Quitlfe CH nlncris] Alacritas est mu- tatio qua;dam vultus gesticntis in spem ali(|iiani. Idem.
Sed cecum I'ltrmi-nonem. salve. Par. quid tu ea trisliit? quidce c» alncrii] Versus est trocliaiciis aratalectirus, eliso d ex sed. Fai-rnus.
Quid hi es tristis, quidve es alaeris\
15 Hem] Si cum A, Parmeno : si leniter, Cbasrea. Idem.
Ostendes qui vir sies] Non, si vir sies: sed, qui vir sies : quod est t/i- (pariKdrTfpov. Si quifsisset quidem, qui vir sies, an debeat pncstare, qui viruni se sic monstraturus est ? Et ijr modo, non ad sexum, nee ad aeta- tem dicitur, sed ad landcm. Idem.
Qui vir sies] In veteribns invenitur. Idem.
IG Sape polticitum esse] Pollicitum, quod promittentem iiltro significat, dixit, et s(ipe pollicitum se, an nc- cessc sit pr<ESlare eum, qui promise- rit '< Idem.
i'liii-rin, aliqnid inrt-ni] Induxit iii- ixritrtv praginatice, more suo, non con- Icntus dicj're qui pollicitus sit tan- tnm, sed qiioinodo etiaai, ct quibus
IMph. et Var. CMs.
Ti-rcnl.
4 (;
l.?02
NOryE VARIORUM IN
verbis. Iiletn.
17 flloth ijund amis'] Tantnmmo- do. quasi liivc mora sit pioinissis coniplemlis. Idem.
In ca It utilitntcm ci^o fac'mm ut cognoscas mcmn] An possit, qui posse sc affiiniavitf plus est promiscrit, quam ostendeic (|uod possit. Idem.
18 Cttm in celliilivn] Sic (licit anus * (]\\x et accepeiit beneficiuni. Idem.
Patris penum omncvi] Ipsuni pe- iiiini : lion ex co alicpiid, inrep$o\iKus. Et hoc penu, et hie penus, et liaec pc- nus, veteres dixeruiit. Ergo et om- ncm et omtie legitur. Idem.
Cong'erebam clanculuni] Addpa ^ Kpii- <pa. Idem,
Pemtm omnem congerebatn] Piiscia- nns lib. xv. legit congregabam. Boe- clerus.
CcUulam, Ifc.'] Nee promptuariam hoc in loco, ncc pcnuariani, ut volunt interpretes : sed in qua dorniiobant servi. Exstruebant divitis faniulis, servis,et aniicis niinorum gentium ex- cipiendis cellas. ' In quibus indignor si tibi cella fuit,' Martialis I. ix. Ep. 74. ' Conchiliatis peristromatis sei- vorum iu cellis lectos stratos vide- res,' Cic. ad Attic. I. xiv. Epist. 22. ' Cellis servilibus extracta corpora et exercitui suo adjecit,' Val. Max. I. VII. c. 0. Cic. Philippica ii. Far- nabius.
19 AgCjinepte] Qui dubitas de pro- missis: an, qui exprobres tc niulta esse largitum. Donatus.
Hoc herclc factum est] Inveni quod amem: hoc quod dicebas, inquit, mo- rae esse, jam factum est; amo. Id.
Prnminsa uppurcant] Utilitatem ut cognoscam luani. Idem.
20 Site adco digna res est] Si per- sona Parmcnonis est, sive abundat: et pro expletiva conjiinctione modo est : in quibusdam omnino non legi- tur. Adeo autem abundat, ant nimis significat, vel satis. Si Ch*rea dicit, hie ordo et sensus est, Fac, si vis nuDC, give adeo digna res est, ubi tu
nervos intcndas tuos, ut promissaap- pareant. ut sit sis, si vis: et addatur, ut, quod deest. I'ac ut proniissa ap- pareant. Idem.
Sive adeo] lUllissinie dictum, pro, Maxiuie cum, cum pr<Bsertini, &c. I'abcr.
Ubi tu nervos intcndas tuos] Utrum obscoenc hoc, ulservus? an neTa(po- pLKws, ubi laborare ac periclitari de- beas f Sed nielius legunt, qui hoc to- tum ad personam applicant Cha;reae: et melius, quam qui Parmenonem hoc putant loqui, 'Sive adco digna res est ubi tu nervos inteudas tuos.' Donatus.
21 Ilaud similis virgo est virginum tu>straru7)i] Civium scilicet, id est, terras ac patriaa nostras. utVirgilins : ' Non eadem arboribuspendet vinde- mia nostris.' Et Sallustius, * Nostri I'a'da fnga,' <S:c. Idem.
Quas inatres student] Hoc verbo os- tendit cultum industriae, non pulchri- tudinem uaturalem. Idem.
22 Demissis liumeris esse, vincto pec- tore] Antiqui enim Grseci etiam vir- ginibiissuis praebebant pala2Strani,ad coniponenda corpora. Vel, demissis humeris esse, liquide et molliter de- diictis, neque extantibus, alie in mo- dum. Idem.
Demissis humeris esse, vincto pectore] Non accipiendum est quasi hoc dicat, Ad hoc illas student matres demissis humeris esse, et vincto pectore, nt graciles sient : sed varie tria dixit, ne diceret* aut student illas demissis humeris, et vinctum pectus, ut gra- ciles sient. Idem.
Demissis humeris esse] Thoracis pa- rietes a nutricibus plerumque depra- vantur, dum ipsos educatione prima nimium arete extrinsecus vinciunt, &c. CaRS. Khodiginus 1. iv. c. 4. ex Galeno. I'arnabius.
Vincto pectore] Castigato ac tenui, et vclut vincto. Deest ergo telut. Donatus.
Ut graciles sient] A singular! graci-
TERENTII EUNUCH. ACT. II. SQ. III.
1203
Us venit haec declinatio. Idem.
V^incto pectore, ut gracilcE sienf] Op- portune ex Galeno quasdam adfert lie hac re Jo. Weiziiis. adde de toto loco Jos. Scalig. in Conjectaneis Var- ronianis. Bceclerus,
Vuicto pectore, Sfc.'\ Stropbio, fascia, zona filiarum sororiantes mamillas co- bibebant niatres, lit graciies essent, Marcellus. cogebant et rore vesci, tanquam cicad. vide Plutarch, in ol- Ticus (pvaiKois. Farnabius,
23 Si qua est hubitior paulo^ Unde et habitudo dicitur: ut, ' Qua; habi- tudo est corporis?' nam hubitior, ap- tior intelligitur. ut, ' Nanique hu- Dieris de more liabilem suspenderat arcum.' Ergo hubitior legenduui est. Donafus.
Hubitior puulo'] Corpulentior, Plant, Epidic. act. i. sc. 1. Gnatlio supra 2. sc. liujus act. ' Quas liabitudo est corporis ?' Farnabius,
Puf;ilem esse aiunt] Laus in Virgi- neni. Donatus.
Deducunt cibum] Mire vituperavit formain, quani accuraverit fames. Et proprie deducunt. Idem.
24 Tametsi bona est natura] Bona, id est, plena, magna, ct pinguis. Id.
Reddunt] Exhiijcnt, perficiunt. Id.
Curutura] Curu, mentis est : Cura- fio,medicitia*:C'«ra(«ra,diligentiae. W.
Juncvus} Tcnues et pallidas. Idem.
.Jnnctus] Teuues, gracilos, teretes, leves admodimi ad foruiam junci. Farnabius.
25 Itariue ergo amantur] Itaqiie, inqnit, nemo illas amat. dpuvda est. Aut verc aniantur: ut co magis liicc amanda sit, (\iw naturx bcneticio, non factis coruptihus, aut industria, est pulclira. Donalun.
Ilaque ergo ainunlur] y\t(|ue ita fit, Ut amentiir, non natura- UK^rito, sed industria. Id,m.
Quid tua iHlac\ Kectc : sic enini \\mi dicet, ' At nihil ad nostrani banc' Idem.
Quid lun istcec'} Deest, quulit est,
die. Idem.
i^'ova Jigura oris] Laudis genus est, nova, quia dixerat, ' Twdet cotidia- narum haruni formarum.' Idem,
Pupce] Interjectio mira subito ac- cipientis. Idem.
2G Color vents'] Quia non de cura est ac de fuco, id est, naturalis, nou fucatus. Idem.
Color terus] Ex color r eliden- dum, ut in prima sede sit anapxstus. Fa'ernus.
Corpus solidum] Quia non vitiatum. Donatus.
Corpus solidum] Plenum et forte, id est, non flaccidum. Idem.
Corpus solidum] Lucilii ix. citan- tur a Nonio : ' Hie corpus solidum invenies, hie stare papillas Pectore marnioreo.' Farnabius.
Sued plenum~\ Quia nemo deduxit cibum, nam succus est humor in cor- pore, quo abundant bene valentes. Vlrgilius : ' Et succus pecori, et lac subducitur agnis.' Succus proprie, quasi s«^us ; quein sibi ex alimentis membra sugunt, ut se repleaut. Do- natus.
Sued plenum] Succus est interior pinguedo niembrorum. Idem.
Anni sexdccim] Vide quemadmo- dum aetateni virginis matura; Poeta ex occasione denionstraverit. Idem.
27 Flos ipse] Venuste Baitius : C'est droit sur le point d'enrager, Faber.
Hunc tu viihi vet vi, vel clam, vel precario] Ha?c tria sunt, quibus non rite res agitur, vel vi, vel clam, vel precario : sine pretii mentione. vel (juia virgo, nou merctrix : vel cpiia nulla Epiiebu spcs est fallendi Se- nis. Donatus.
Ilanc tu Hij/i/ rel vi, vil clam, vel precario fac trad(ts] Secundum jus lo- cutus est. Nam his tribus nial.i tide aTKiuid possidetur : vi, rluni, preca- rio. Vi, quia virgo : clam, rpiia custo- ditur: precario, quia prctiuni nun ha- bet Clia rea. Idem.
Flos ipse. Cil. lumc tu niihi rd ri.
1201
NOT^ VARIORUM IN
vel clam, vcl precario'] Vidctur hie iauibicus scptciiarius esse, iniisitatum geuiis. ego piito legcnduni hancc: et in ipse non laciendiun synaloKpiiam.
I'lUIHUS.
lliinc tu tnihi vel vi, vel clam, rel pre- cario J'ac Iratlus] Doiiatus ; ' Sccun- diiin jus, nam Ills trihiis (niodis) aii- (l\iid iii.ila fide possidetur : vi, clam, precario.' Est autem figma av^r)TiK^, qua potieiidi ciipiditas expriinitur, quo jure (juave injuria, per fas aut oetas. Horatius eandem juris for- niulani uberius explicavit, et proprie- tati opposiiit, hos possidendi niodos Epist. II. 2. ' Tanqnam Sit proprium quicquam, puncto quod niobilis liora", Nunc prece, nunc pretio, nunc vi, nunc sorte suprema Perniutet domi- nos, et cedat in altera jura.' Vide I. XXII. De Acquir. Per Dom. ubi Ulpianns vi, clam, precario itideiu conjuDgit. Baeclerus.
28 Mea nihil refert, dum potiar modo] Non lioc personae attribnendum est, sed affectui, non enim quia Chasrea est: sed quia amator, dc se cupit facere queniadmodum potiatur. Do- natus.
2'J Quid? Virgo, ci{}a est] Utrnin serva, an filia? Idem.
30 A'e id quidcm] Pulchra varietas, A'escio, Tantumdcm, Ne id quidcm. Id.
Qua ratione amisli] Figura ffuyKoiri], pro amisisti. Idem.
Qua ratione amisisti] Si non rcman- sisset Cluerea, sed consccutus virgi- neni vidisset, quo dedncta esset prius, quam Parmeuonem couveniret, non ita procederet tabula, ut nunc pro- cedit. Irruisset enim in cognitioneni nieretricis importune Chasrea, nee pro Kunurbo adduceretur ultcrius. Id.
31 /(/ equidem] Ueest oh, aut prop- ter: ut hit, oh id, aut propter id. Idem.
Mecum stotmichahar] Bene mecum : quia acriorem dolorcin sustinet, qui ip»e sibi irasci cogitur. Mecum ergo, pro apiid me, vol mihi. I'leni.
UJ lluminein es»e arbitroi] Deest
qnam me. Idem.
Cui magis bona: felicitates] BoncBf magnir. Nove autem dixit, magnas felicitates sibi adversari ; eo quod virginem tantae pulcliritudinis ex oculis amiserit. Nam vidisse earn, felicitatis jndicat : sed amisisse, ad- versae felicitatis. Et quod bona dixit, vcl magnae, vel nimia^ intelliguntur. Vel MQiTov est proprium et perpe- tuum felicitatum. Idem.
Felicitates] Felicitas adversa est, cnui ex prosperitate, quod laedat nas- citur. Idem.
Bona felicitates] "Efi^acrts est, eo quod/e/jti<afespluraliter posuit. 'Etti- Oera autem de tribus causis noinini- bus adduntur : discretionis, proprie- tatis, ornatus. Discretionis : ut, ' Plirygiae molimnr montibus Idse.' Proprietatis ; ut, 'Terribili impexum seta et dentibus atris.' Ornatus, nt, * Alma Venus Phrygii genuit Si- moentis ad nndam.' Idem.
34 Quid hoc est sceleris] Propter hoc quod patior, inquit. nunc enim scelus dicit a sese commissuni. Idem,
Quid hoc est sceleris] Donatus Chse- reae haec verba tribuit. merito. v. Guyet. Bceclerus.
35 Archidemidem nostin'] Hoc sic pronunciandum est, ut appareat ex ipso nomine statim, odiosum nescio qiiein occurrisse ac perniolestum. Donatus.
JEqualem, ^c] iEquaeviim, aetata parem. Farnabius.
Quidni] Correptio est ab se mani- festa inquirentis. Est enim sensus, Quid nisi, aut cur non noverim ? est enim quidni, aut quid nisi, aut cur non. Quia vetcres ni pro ne pone- bant, et ne pro non. ut Plautus, ' Ni stulta sis,' pro ne. et ne vult, pro non vult. Donatus.
Nostin? V. quidni? Ch. is,dumse- quor hanc. Jit mihi obviam] L. o. banc collocationem verborum liabent, dum hanc sequor. sed, ut versus constei, vcl legcadum est novistin, ut in libro
TERENTII KUNUCH. ACT. 11. SC. III.
1205
Bembino est, vel ex quidni nihil eli- detiir. mihi aiitem in iinaiii syllabam contraliendiim. Faeinus.
37 Imo enimvero infc lie iter] Bene hoc interponit, quod incredibile est, tardiorem futunim amatoiem incessii virginis. Donatus.
38 Nam ineomnmda alia sunt dicen- da] Quae minora sunt scilicet, ant si- milia. Idem.
39 Ilium liquet mihi dejerare] Liqni- diim est, constans et manifestum, et certnm. Et sic liquet, pro liqniduni est ; ut claudit, pro clandum est. Ut apiid Sallnstiuni, ' Nihil socordia olaudebat.' Et est liquet verbiim juris, quo utebantur judices, quuni amplius pronuntiabant, obscuritate commoti causse magis, quam negotii simplicitate. Dejerare, valde jiirare : ut demiror, et deamo te Syre. si de producta legeris. si correpta, Deos jurare intelligitur. Idem.
Liquet, Ifc] Liquido jurare possim. Farnabius.
40 Prorsum won cidlssc proximisi Quia uon vidisse dixit proximis, prae- teritis iutelligimus. Proxima enim nobis aut prxterita, ant futura sunt, nam praesemia ea sunt, in quibus nunc sumus. Donatus.
41 Nisi nunc quum minime telleml Quia semper noliii, ideo nunc mini- me, utpote adolescens senem. Idem.
Minimeque opus fuit'] Saepe enim noliinms tantum, nunc etiani opus lion est. Idem.
43 Quam longe quidein] Bene longe dixit: quia a longe non potuit dicere. ao subaudilur crat, ut sit, quam longe erat? Idem.
Quam longe quidem] A longe ttj\6- 6(v, I'arnahiuK.
43 etseq.] Nota fignras irpayfjiaTi- kAj per fjufiTitTif et JioTiVawri;' rem ac- curate exiiibentes : turn narr;itionis comicae lialjitum ; de quo mi pins, senis adventus, accesfus, habitus, gestui, oratio, niandata, cum la'ilin et odio omnia rcfcruntur. vide I^oua-
tum. Boeclerus.
44 Incurvus, tremuhis, labiis demissis, gemens] Ut omnia ostendat in contra- riuni sibi versa esse, etiani cursum attiibuit seni. Labra sunt supe- riora : labia, inferiora. Labra asiuo- rum proprie dicuntur. Gemens au- teu), ob continuam tussim. Sic Lu- cilius: ' Ante fores autem et triclini limina quidam Perditus Tiresia tussi grandajvus gemebat.' Donatus.
Incurvus] Valde curvus. Sic Vir- gilius, ' Turnus ut infractos adverse Marte Latinos Defecisse videt.' In- fractos enim valde fractos significat. nam in prje])ositio nunc auget, nunc minuit dictioneni. Recte etiam de- formitatem describit senis, qui prze- ter aetatem post pulchram virginem fcedior videbatur. Et quam impor- tune omnia? pro puella, senex oc- currit: pro virgine, incurvus, tremu- lus : pro pulchra, labiis demissis, ge- mens : et cum aniator sit, inaniter adolescenti ipse judicium loquitur : dum festinandum sit, remoralur. Idem.
Labiis demissis] Majora labra, unde labeones. Alii labia inferiora, et labra superiora. Idem.
45 Heus, heus, tihi dico, Charea] Tibi dico, Chccrea, non adderet, nisi videret Cha^ream dissimuiantem pra2- terire. Idem.
Ileus, ^c] Adverte taediuin senis Chxream festinantem remoranfi.s. I-'urnabius.
Inquit] Aliter inquit pronuntian- dum est, hoc est, coiicitate. nam se- nis verba aliter proferenda sunt. Dotintus.
40 iSVin' quid ego te vokbaml Hie ostenditur odiosa tarditas senis, apud festinantem t^li.iTcani. nam non dicit, sed promittit si; dicturuin. Idem.
i'ras est milii judicium] lluic morx ctiam illud addituin, quod (juum de- boat dicore <|uid vclit, prius dicit (juod non est necessarium, <juare ve- lit. Idem.
V206
NOTiE VARIORUM IN
47 Judicium] Causa forensis di- ceiida. i'linuibius.
Ut diUi^inlir nuntics] Diligenter. ni- iiil tain aliiiiulaiitrr, nihil tani uiorali- ter dii'i |)otiiit. Donatns,
48 l-^iisc ut vicmiiu'vit] Non ut sit : sed, lit esse memiueric. O prolixi- las! Idem.
Advocatus] lllis temporibiis advo- catus lion erat qiieni ilannnc Galilee vocamus. Vide Hotoniannum et alios intcipr. Juris, Fubcr.
Advocatus mane mihi esse ut memine- rif] Inter solennia aniicorum officia. Advocatus enini non taiituui est pa- tronus qui causam orat, ant qui jus suggerit, sed etiani qui amico prae- sentiani suani conimodat, teste Asco- nio Pediano. vide Clirestom. voc. Advoc. Locus Plauti hue rcfera- tur Epid. III. 3. 41. ' Res magna aniici apud forum agitiir. ei volo Ire advocatus.' Bceclcriis.
49 Dum lievc dicit] Dat tempns ver- bis: quas non potuit, quamvis imi- taretur, exprimere. Donatus,
Rngo numquid telil] Hoc est, signi- fico me abire. Nam abituri, ne id dure facerent, Numquid vis, dicebant his, qnibnscum constitissent, Quid est ergo? Itogo numquid lelit? hoc est, dico quod abeuntes solent. Idem.
Numquid vein] Formula abire cu- pieniis. Farnahius.
50 Recte, inquil] Pro eo quod est nihil, et moraliter ry 'ATTtKiafji<f. Do- natus.
Hecte, inquU] Tantnm est. Farna- bius.
Cum hue respicio ad rirginetn, ilia sese, l^-c] In banc partem scilicet, qua meretrix habitabat. D<matuH.
51 Interen commodum] Tantum quod, vel ipso eodemque tempore. Idem.
Inlerea commodum] Una. Et hoc aigniticat : ut si dica<, Eodem tem- pore f|uo hoc agebatur. Nam interea, nunc conjuurtio accipicnda est : non, nt ali:i*, proadvcrbio ponilur. Idem.
62 In hnnc noUram plateam] Recte,
quia vicina est illis Thais, ad quam dedncitur. Idem.
In hanc noslram plateam. P. mirttm ni hanc dicit modo] Versus potest sus- tentari elideudo ex in n. Fnernus.
53 //uic, ^c] Tliaidi. Faniabius.
Nulla erat] Etcnini ingressa jam fucrat. Donatus.
64 Comites secuti scilicet sunt virgi- nem] Interrogative quidem : sed sic, ut scire videaturid (juod qua^rit ; sed ad hoc quairere, ut quod scit, confir- niet. Idem.
55 Verum: parasitus] Fc»«»n, modo inceptiva est, non rclativa particula. ut in Aiidria, ' Verum vidi Cantha- ram suffarcinatam.' Idem.
Ilicet, desine : jam conclam.] Expli- camus in Chrestomathia, voce Con- clam. Bccclerus.
Ilicet] FinitiE rei et cognitionis pie- nse vox post sententiani a judice la- tani dimisso consilio per vocem prsc- conis ; Ilicet, id est, ire licet, in sacris item et funeribus usitatum. Fama- bius.
56 Jain conclamatum est] Transac- tum ac (inituin. Ut conclamata cor- pora nihil reliqni jam habent ad vi- ta; officia. Donatus.
Conclamatum est] Manifestuni sig- uificat, ipsam eandem* esse, ve! pul- chram esse, quia et ipse dixerat, * Haec superat ipsam Tiiaidem.' ut in conclamatis funeribus nulla dila- tio est duloris et luctus. unde Luca- nus ait: 'Corpora nondnra Concla- mata jacent.' A\it conclamatum, satis deploratum,satisque vociferatumest; quia dixerat, ' O infortunatum se- nem : si ct hie amare cajperit.' Tan- quam dicat, Jam occisum patrcm tan- dem scimus, jamque <leflemus. Idem.
Conclamatum est] Exploratum, ma- nifestuni/ii7ufi/c, afaniiliacxpiranteni ac certo jam defimctuui conclaman- tc, ' Cum corpora nondiun Concla- mata jac<nt,' Lucan. I. ii. vcl a fune- bri officio, quo absoluto, fiinus comi- tati conclamabaut et nomine ter vo-
TERENTH EUNUCH. ACT. II. 8C. Ilf.
1207
catiim jubebant aetcruuni valere. Far- nabius.
Alias res agis] Recte, quia dixit ille, 'Jam conclamatum est.' Dona- tus.
Alias res agis] Ant, non attendis ad id quod dico, signiticat, ut nulla sit iu eo attentio. nam liinc natnm est, * Agite amabo.' Aiit, ' migatorias res agis,' hoc est, jocaris : quasi di- cat, vanas res agis. Idem.
68 Scio quo abducta sit] Plus dixit, qnam inierrogabatiir : credo taedio interrogantis ; nam properat, ut dic- turus est, ad dediiceiidum Eiinuchum ad Thaidein cum anciila ex jEthiopia. Idem.
Scio quo ubducla sit] Secunda otto- (7«i^ir7)criy. Idem.
69 Eho Parmeno mi, nostin' ? et scis vbi siet] Amatorie satis repetiintur quae semel dicta suffecerant. Idetn.
60 Hue deducta ^nt ad meretricem] Et hoc confiindit seniel, quum acer- vatim dicit, velut odio interrogantis Sirpiiis, et t'estinatioue ad mandata Phivdriae peragenda. Idem.
62 l-'hadria: riralis] Cum pronun- tiatione addenrhim, quo magis doleat Plijpdriaj rivaiis. Idem.
Durns /ratris partes pradicas] Scili- cet coutra aemulum et divitem et lar- gissimum. ' Et partes duras' fxtra- fopiKus, ab actoribu<< sceniris. Idem.
6.1 Coniparet] Hie JHm ostenditur miles ilhistrior per rivaiis dona, quain per sua. I".t est qiialitas comparativa. Compartt pro emat.aut comparandum pntet. Idem.
64 Turn mafris id dicas] Duras par- tes fratris cs^e. Idem.
Turn magis id dicai] Srribercni, ob metrnm, turn mai;i' dicas, quod ct I'a- tTHiis sensit. I'ahiT.
Turn ma/iis id dicas] Pro nomen id, varie collocatnr. aiitiqui enim libri et DonatiiH verbo pr<rponnnt; om- nes alii postponunt. ego banc voccm ill cum vidcam certam sofleni non ha- bere, et vcrsui inconmiodarc, ne sit
frochaicus catalecticus, ut reteri, subditicium arbitror, et ab aliqno adjectum, putante non satis intelligi, turn magis dicas, pro tum magis id di- cas: quod tamen Latine, et antique dicitur. Plautus in Rlilite Glorioso : ' Ei inihi. magis dicas si scias quod egosrio.' Faerniis.
Quodnam quceso hercle] Curiosita- tatem addidit, ■KapiKK6vrwv Quaso et Hercle. Et vide quam molliter, et sine intellectu spectatoris ad argu- nienti spectati ordinem Poeta perve- niat : ut de Eunucho facta mentione consilium nascatur supponendi Chae- reap. Donatus.
Euiuichum] JNIire Terentius prinio simpliciter Eunucho nomen posuit, huic quoque detracturus. Idem.
65 Inhonestuin] Foidum : ut con- tra, facie lionesla. ut apnd Virgilium, 'Et laetos oculis afflarat honores,' Idem.
Hominem] Opportune /w?Htne>n dix- it, tan()uam iiicerti sexus. Idem.
Inhonestum, Sfc] Foidum. utact. iv. sc. 4. ' Nunc tibi videtnr f'oedus.' Far- jiabius.
Quern mercatus est here] O. I. s. heri. qucc tamen vox sic quoque pos- teriorem corripit. Fa'ernus.
Senem, mulierem] Non commimi genere dixit senem: quippc qui alibi separaverit, dicendo, scnex atque anus: sed subdistiuguendum est: nt sit duplex vitnperatio: una ab aHate, quod dh senem: altera a membrorum niollilie, (juod nit mulierem. Donatus.
Mulierein] Mollem, glabrtim, quia eviralnu). Farnabius.
06 Quatielur certe. cum dono /oras'\ Mixiicumdotio: tantiuam illi lepulsai causa doniim futiirum sit. 'J'nm de- inde non rejicietur, sod quatictur. Vide (|uam contumcliosius dictum sit, quatielur foras: vel vcrberibus impel- Ictur t'urax, non cxpulsionc, sed de- trusione. Vel sic dixit, foras quatie- lur : nl desit, vcrsum : ut sit, forau vcrsnm vcrborabilur, ut vcrbcrctur
1-208
NOTvE VARIORUM IN
et fiipotiir for.is. Nam ot pervulRatoe consiietiulinis dictiiin est, ' Feri ca- nem foras,' lioc est, reriendo caiieni foras pjice. Doiintus,
67 'SV</ istiitn Thaiilfin non scivi nobis vicimim] Qiioinodo cnini pro Eiinucho veiiict, si aiit iiovit, aiit notus est ? Et si niuliereni adole^cens nc novit qiikleni,ipse inulto maxime nescietur. fdem.
Sid islam Thaidem non scivi nobis vicinam] OlKovofxla contra illiid, quod ineretiix vicina erat. Idem.
Sed islam Thaidem 7ion scivi nobis vicinam] Vt niliil niolitiir inepteaut ex abnipto Poeta ! vlrsinis conspcc- tae desiderimn facit Cliieream curio- sum ctiam circa domuni Thaidis. ut postea facili desrensu inferatur occa- sio aiidacis consilii, ' () fortunatum istum Euniu-lniiii, qui quidem in hanc detiir donuiu) !' liceclerus.
Hand din est] Vicina scilicet. Et est causa, an verisimile sit nescire potuissc vicinam. Et nota, apud Terentiuni vicinas poni saepiusadoles- centii>us meretrices, ut haec sit prima amoris illecebra. Donatus.
Haud diu esl] Parnienonis confes- sio, Thaidem hand diu f'uisse vicinam, Chaereae itideni, se nunqiiam vidissc, ut qui plurimum in Pira;eo commo- ratiis fuerit, fidem faciunt ignotnm omniuo fuisse Tliaidi et familia; Cha;- ream, ut Pythias infra iv. act. 4. sc. ' Hunc ocnlis suis Nostrarum nuu- r|uam quisquis vidit.' et infra liac eadem sc. [uirnulnus.
€8 i^ unquamnc ctiam me illam t^idis- se] Artificiosc inculcat poiita rb nida- v6v, Donatus.
Nunqiutmne, ifC.] ""AXXos yap t' HK' Xoiatp ain]p (iriTfprirfrou ^pyois. Odyss. XIV. et suum cuique pulcrum. Farnnb. 69 Estne, ut fertur, forma] Hoc propter ilhid, (juod supra diximus. Sed nimio iepore Tercntiano jam illiid agitiir : Nam hie ostenditur, »«f riiiniile esse pro Eunuclio creditum apud vicinam meretriccm Charcam,
qui adeo if)^notus sit mulicri, nt ncc i|>se earn noverit : (piod erat facilius et prom|)tius. Va additur color, quod et ilia non diu vicina est, et quod adolescens piurinnim in Pirapo com- moratiis est. Donatus.
A'?7i(7 ad noslram hanc] Moraliter noslram dixit, pro meam. Idem.
Alia res est] Non potnit melius suani utrique gratiam reservare; nam ct ilia et haBC amantur. Idem,
Aiia res est] Deleo istud, est, ob metri necessitatem. In Libro Bembi ita legebatur. Dein et venustius fuerit. Faber,
Alia res est] Liber Bembinus non habet verbum, est. ita versus est tro- cliaicus catalecticus nt ceteri : nisi quis enm vellot acatalecticnm facere, retento est. quod non placet mihi. Faernus,
70 Faciam sedulo] Mire in promissis posterioribtis ditficultas rei ostendi- tur: quuni primo/«t7rtm dixerit. Do- natus.
71 Numquid me aliud vis] Hoc di- cere abeuntes soleut. Et bene, Num- quid me aliud vis? quia festinat. et simul quia hinc noscitur dolus fallen- dae meretricis. Idem.
9 Numquid aliud vis] Dele, vis, ex auctoritate librorum Mss. et metri necessitate. Faber.
Nuinquid me aliud vis] Vis, non est in libri Beinbini contextu, nee in aliis antiquis. itaque cam dictioncm dele- vinnis, qua? et impedit versum, nee nrljuvat sensum : utique £nini subau- ditur, lis. Fai-rnus.
72 Ut mancipia hcec, ita ut jussit fraler, deducain ad Thaidem] Vide Te- rentiuni, ut non (|u-ccsita esse haec fal- lacia, sed ipsa se obtulisse videatur. Donatus.
73 O fortunatum islum Eunucliuml Istum, sappe annotavimus, aut ad con- temptuni, aut ad odium referri. ut Virgilius, ' Aut quid petis istis '(' Et, ' Ista quiilcm quia nota mihi tua mag- na voluntas, Juppitcr.' Idem.
TERENTII EUNUCH. ACT. II. SO. III.
1209
Qui quidem in hanc detur domum] Quid taciliiis qnam imitari velle, quod laudes ? nee qiiisquani, nisi qui ciipit, eligitur pro Euiiucho, qui Euiiucliuni piitat esse beatiini, Vide,quam molli descensu ad hoc consilinm perveni- tiir. Res enim hoc suggerit potiiis, quam Parmeno : ideo quia servum hoc suadere Chaereae, nimis teniera- rium fuit. Idem.
74 Quid ita'\ Potuit intelligere statitn servus : sed ad hoc interro- gat, ut doceatur spectator. Idem.
75 Videbit : colloquetur : aderit una, ifc] Amatorie nimis, qiiinque lineas amoris executus est : adeoque dili- genter, ut etiam ordiiiem custodierit. Idem.
Videbit : colloquetur : aderit una in unis cedibusi Mire amator noii simui effudit hoc boiium, sed particulatim digessit: ut major voluptas futura esse noscatur. Idem.
Videbit: colloquetur: aderit, SfC.'] Istae cnim sunt amoris lineae : etsi eas non omnes est persecuUis. Idem.
Videbit: colloquetur, Sfc] SuSf/SAe- ircis oLfl, Kul oKovfis del, Kal awSfiwvfls, Kol eru^iriVtij. Achil. Taliiis Amor. 1. I. amoris lineae gradus et incentiva : EuSai/xwc 6 ^\(irwv ffe. rph 6\0ios Sans OLKOvfi. 'Hn'iOeos 6 <pi.\wv aOdvaros 5' d avvtliv. Antliolog. Famabius.
77 Quid si nunc tute fortunatus fius^ Sic videtur Parmeno diccre, potius lit jocetur, quam ut fieri crcdat posse. Donalus.
Quid »i nunc tute fortunatus /las'] Klegantiores liomines, quantum est, mihi favpbunt legenti, Quid si nunc lute IS JortunatuK fins f lioc sensu ; 'I'u niodo exflamasti, O fortunnlum istum Eunvjchuvi! (juid si tu i//r fortunatus fieres ? Lihri veteres hac figura pieni iunt. ruber.
Quid si nunc lute furlunntus Jias, ifc] Th 7oXfiTip)iv Ka.\ irrovDV rou it pay fxaros T(^ roil Kui^SowTov \/iytf> (lyritiaTt^^Tou. latct, arlificio pof'ta>, sul) roniica f««tivitatc consilium, quo'l «inr flu-
gitio proponi serio sermone non po- tuit, quae servilis calliJitatis pars est. Boeclerus.
78 Capias tu illius vestem'] Non se- mel ostenditur, quod futurum sit : quia particulatim potest etiam (juod turpe est, tamen mitti ad persuasio- nem. Simul in gestum respicitur. Ergo non dixit, ibis pro Eunucho : sed primo, (Capias illius vestem : tuni deinde, hoc ipsinn non aspernante domino, pergit servus ad cetera, quae audaciora sunt. Donatus.
Vestem] Quam libenter audiat, rc- petitio dictorum per intcrrogationeni ostendit. Idem.
79 Audio] Id est, libenter hoc ad- mitto, et consentio. Ut in Phornii- one, ' Audio, et fateor.' et contra ; ' Non audio.' Idem.
Intellige] Audio et intelligo vim modo non usitatam exprimunt, scili- cet consentientis immodicnm affec- tum. Idem.
81 Cibum una capias] Bene servus interturbavit supra dictas amandi lineas, et ordinem voluptatum : quip- pe qui amare non noverit. Idem.
Cibum una capias, adsis, tangas, lu- das, propter dormias] Etsi satis erat superior versus, tamen incentiva sunt amoris, etiam sigiilatimhaBC enu- nierata, quaj una sententia superior versus ostenderat. Idem.
82 Quandoquidem illarum quisquam] Pro, ex illis. Idem.
Qui«7Hr(m] Quia quaquam dicere, absurdum est. Idem.
Illarum quisquam] Quisquam multis cxcu)plis probatur ctiani ftrminino genere vetcres protulisse : ita nt in numeris et gcneribus ha>c pronomina infinita sint. hlem.
Neque illarum quisquam] Th, quis, in secundo gcnere non magis novum videri debet, (|uaui mollis, gracilis, docilis, Kr. Plaul. ICun. Lucil. tt Tcrc-nt. alibi. I'abev.
l\'cque icit qnisies] Hoc est, quod su- pra caliide poi'taprsstruxit. Donnt.
leio
NOT^ VARIORUM IN
H'i I'ormn, cl dtas ipsa est] Deest, in te. IHi'in.
Prirli'iiit f'drmii, trlas] (). fere libii, et ill lis amiqiii.et Uoiiatiis, » Form.i cta-tas:' quod si rccipinins, versus est ian)l)iciis tetninicter acatalec- ticus : sin aliter, trochaiciis. Fticr- ntis.
luicile ut pro Eunucho prohes] For- iiiani scilicet et a^tateni. Fonnani, quia pniclirr es : aetateiii, ([uia cplie- biis. Donatus.
racilc Ht pro Eunucho probes] Pro- bes, tingas, atqiie pcisiiadeas : ut in consuetiidiiic dicimiis, ' Homo sacri- Icgus pro innocentc se piohavit.' Et Cicero, ' Hoc tu liis probabis ?' Itaqiic deest te, quod siibaudiamiis. ut sit, pro Eunucho te probes. Idem.
I-'mbes] Vt, JMigrantes ccrnas. ant probes, persiiadeas. Kt siniul liones- te noil dixit, qnod erat rectum, ut Kunuciiuin jirobes, sed pro Eunucho: nc esstt coiitiimcliosum in Clia.'ream. Idfin.
Forma ct cctas ipsa est, facile ut pro Lun. probes] Vide simile genus com- nicnli in Aristoplianis &(ffixo<pop. ubi iiiuliebii liabitu vir assimulatur. de quo, et ad quem : ' Ay^p fiiv rj/Mv ou- To<rl, Kol 5rj ywT] t6S' e/Sor. ^v AoAps S' iirxi rf (pOfyfiaTi rvvatKtus fi Kai TriBa- vwT. lioeclerus.
Probes] Pulcer enini et Epliebus. Farnabiiis.
85 yitncjnm ornn me] Hortative or- na dixit : non despolia, aut exue me. Donatus.
yl^(/Hc] Abducimur unde volumus : Ducimur quo volumus. Idem.
Qunnium potrs] Deest, cito. Idem.
bO Quid ai^is] Callide servus non ▼ ult se auctorem videri tanti facino- ris. Idem.
87 Quo trudis] Comici semper ea ostenduiit fieri ab altero verbis altc- rius personap, qnir ostendi per se ip- »a non poterant : ut nunc manu agere OiirreHiii Parmenone ipso dicente cogoo&cinius. Idem.
Quo trudis] Prirbet se vi cogen- duni domino, qiicni conipulit dictis. Idem.
Perculcris jam tu me] Perverteris. unde provcrbium, * Bene plaustruni perciilit.' Idem.
Pcrculeris, Sfc] Prope me evertisti. Ductum ab iis qui onusta planstra percollcbant, h. e. evertebant. Fes- tus. Plant. Epidic. act. iv. sc. 2. ' Plaustruni perculi.' et Pars. act. V. sc. 2. ' Veliicuium argenti miser ojeci, nequequamobrem eject habeo.' Earnabius.
Tibi cquidem dico, mnnc] Sigilla- tim ista pronuncianda sunt : ex qni- bus intelligatur, non cessare Chaj- reaiii, quin adhuc impellat et trudat. Donatus.
88 Perffin'] Quasi vero joco <iixc- rit, non serio. Idem.
Ne vimium calidum] Pericnlostinu sed melius cnllidum legitur. Idem.
Nimium] Adverbiale ; quia nimiutit propria vox est. Idem.
Vide ne nimium callidum hoc sit mo- do] Donatus et callidum, et calidum legi affirmat : sed c(dlidum vicUtnr magis probare, nulla quidein ratione: cum potiiis Parmeno, prirceps et inconsultiim hoc consilium asserat, quam versiitum : et dictionem, calli- dum, quai primam habet productam, versus ratio non adinittat, nisi forte ex magna licentia, demendo in scan- sione iiniim I. Mihi libros scriptos Donati considcranti, videtur omnis expositio hujus loci esse corriipta ; omninoqne legendum calidum per u- num 1, el ex sensu et ex versii, ut et aliqui 1. s. habent, et Robertas Ste- phaniis impressit. Faernus.
Calidum, ifc] Nimium praeceps, subidiiii, periculosum. ' Reperias multos, qiiibus periciilosa et calida consilia.' Cic. 1. ii. de Officiis : ' Ce- de calidum consilium cito.' Plaut. Mil. act. II. sc. 2, Epidic. act. ii, sc. 2. Otpfxhv ^pyov, uavomov, koI iraph. u6fiov. Arisiopli. Farnabius.
TERENTII EUNUCH. ACT. II. SC. 111.
1211
89 At eniin isteec in me cudeturfaba] Id est, in me hoc inalnm lecidet, in me ha-c vindicabitnr culpa : iit labo- rat solimi, in quo cuditiir, id est, batnimr faba, quiim siliquis exnitur tiinsa fiKtibus : tit in areis more nis- ticornm fit. Vel quod qnidaiii male coctam fabam, el quae non niaduerit, sed dura permanserit, supra caput coqni, velut ipsi faba? irati, saxo comminnunt. turn nniversum malum, et omnis dolor ad coquum pervenit. Simile et alibi a pulniento prover- bium est : 'Tute hoc intiisti, tibi hoc est exedendnm : accin^ere.' Donatus.
At enim isteec in me cudetur faba] Ex duabns Donati explicationibiis prior enidita est : posterior niiuime arcipi debet. Nimis opportiinus es- sei I'linii locus Tiirnebo laudatus ex xvrii. 27. si lejreretiii-, ut ipse vo- liiit : faba metitur, delude cuditur. sed in Codicibus est : concutitur. hoc inte- rim certnm est cudendi vocem ru concntere posse IcToZwajxiiv. est enim cudo, KoXaiTTtii, Tiv6jj(j(>), in veteribus Gloss. Baclerus.
At enim, 6;c.'] At enim milii impu- tabitur haec culpa, luam ego pcunas, quasi fuerim area in qua cuditur, id e«t, batiiitur fustibus faba, vel, ut criideles domini fabam duriusculam sou male coctam supra caput coqui saxo conuninuunt, ita in caput mc- um tan(|iiam iuimaturi consilii auc- toris reridet lioc malum. Farnabius.
90 I'liii;itium fnciiuus] I'tugitium morcmilitari dicitiir, resflagitatione, hoc est, increpatione diuna. Nam Jlnifitatio, a strepitu dicitur : unde Jliimma, ct flaKclla, et fla^itare, id est, personare intelligimusdici. Nam hvrc omnia sine soiiitu crepituque non sunt. Donuliis.
An id fl<i;(iliuin est] An liccat ? an dcreat f Kt priuH, ipiia lirpt. Idem.
An idjliiiiitinm cat] 'IVroiititi". laudat arKumeiituiM IiuJuh fabul'<f> : in quo c-x(-ni|)liim proniitiir, quod prosit |>a- renlibu^, obsit inerclricibus : vl »i-
mul deliberationibiis tractans id faci- endum. Idem.
Si in domum meretriciam deducar] Hoc tale est ; nulla lex prohibeat, et defendatur ut licitum. Idem.
91 Et illis crucibus] Hoc jam ad illud pertinet, ut ostendatur decere. et primo a persona ejus fit. Idem.
Cnicibus] INIeretricibns. Farnnbius.
92 Habent despicatami Contemp- tam atque despectam. et ita est «7reV- Oecris et fX€TaT\a(Tfx6s. Vel certe alte- rius verbi declinatio, ab eo quod est despicor, nt conspicor. Sallustins, ' Quam interea Metellus nionte di- grediens cum exercitu conspicatur, ])rimo dubius quidnam insolita faciei ostenderet.' Idem.
Habent despicatam'] Sic Donatns et omnes antiqui libri pra-ter Bembi- num. et stat versus rejecta prima ejus syllaba in finem pra['cedentis. omnes alii libri recentes, despectam habent, ut IJembinus. Faerntts.
93 Nunc referam i^raliaml Non eas, inquit, lacessam : sed quod justum est vicem reddam : quasi ipse in aliis la&sus sit. Donatus.
Nunc referam gratiam] Colorem juris vnlt suo facto inducere : quern expressit Aristoteles Rhetor, i. ubi inter eos, qui facile injuria affici- untur, ricenset etiam tops ttoAAo ^5i- KTiKoras, fj roiavra, ola aStKovvrai. iy- 711$ yap Ti SoKe"! rov ;u^ a.5iK(7u di/aiy (jTaf TI ToinvTov aotK-qdrj tis, otop elw6fi Kal airrbs aSiKflv. sed ex opinione, Don ex veritate ita disputant, quare Do- natus, ad vs. 95. Illud tneiito factum omnes patent, annotat : ' liene : non jiulicent. quia et hoc ipsimi uon satis probnni est, vel meretricem fallere.' liccclirus.
Vt ab illis fallimtir] Non dixit, d/ii fidlunlur. Donatns.
91 An potiiis lure pati, (Pquum est fieri] Illic vici'fsitudo exiat in Pati doloH. Idem.
An potiuu luec jialri aqnitm est fieri, ut, ^c] Sciibc, hue, nunKpiam aliter
1212
HOTAL VARIORUM IN
Latini. Fnlnr.
An potiiis, Sfc] An potiiis a^quiim est lure a mc fieri advcrsiis patrem, qiieiii (iolis cliidani, peciiiii.is ah co per fallarias atiforendo qiias in mere- trices insnmam, cum liceat ipsas nic- retrices ulcisci sine omni dispendio et culpa, imo cum omnium approba- tione. Vnlgo IcRitur Pati. Farnab.
Ut a me ludatur dolts] l,v\\r]\pis : subanditur pafi. Donatus.
05 Quod qui rescierint] Ex conse- quentibiis argumentum : nam aliiid factum vituperatio sequitur, hoc ap- prohatio. Idem.
An pot ins luce pati? (pquum est fieri ut a mc ludatur dolis. Quod qui rescie- rint culpcnt, illud merilu factum omnes pulent] Liber IJenibiniis et omnes alii antiqui pro pati habent pntri. ac Donatus quoqiie, licet ali()ua ex parte corruptus : nam quamvis citan- do I18DC verba dicat pati, tamcn in cx- positionis progressu legit patri. ot sane pati nullum liahet sensiim ; patri autem si legas, sensus est: cur non his meretrices deheam fallere ? an potius apquum est, ha?c a me fieri ad- versus patrem, nt enm ludani dolis, peruniam scilicet ah eo per fallacias anferendo, quam iu amores et voiup- tates nieas itisumam ? cum liceat, fallendo has meretrices, cnpiditatem nieam, sine nlio sumptu aut dispen- dio explere. illud onim si facerem,id est, si patrem dolis luderem,<iui hoc rescierint, culpent ; hoc autem, id est, a me deceptam esse meretricem, merito factum omnes putent. atque hnne esse germanum sensuni poeta;, omnia fere argunienta coniica osten-
dunt, ubi |)lerumquc inducnntnr ado- U'scentes amatores patribus struere fallacias, ad pccuniain aiiferendani, quamnieretricibus aut ienonibusdcnt. hue ctiani spectHnt et ea qua; supra dixit, ' o infortuiiatum scnem ;' et ea quae infra, ' Eam confeci, sine nioles- tia, sine sumptu, sine dispendio ;' nam si sumptus intervenissct, utique eum a patre oportuissct anferri. Fa- emus.
9G Quid istuci Adverbium est ae- gre concedentis. Donatus.
Facias] Pro facito. Idem.
Vcrum, ne post con/eras] Si we pro- liibentis est, nihil deest : si percon- tantis, ut sit ne forte : deest, timeo. Idem.
Verum ne post conferas culpam in me"] In hoc negotio non auctor vnlt inter- esse, sed servus. Idem.
Verutn] Deest, vide. Idem.
97 Cogo atque impero] Evidenter ostendit pins esse imperare quam ju- here. Idem.
98 Numquam defugiam auctorita- tem] Non, inquit, recusabo facere, dum til auctor sis facti. Idem.
Nunquam, Ifc] Non inficiabor hoc factum me auctore, neque culpam in te conferam. Cic. pro Sylla : * At- tende jam Torquate, quam ego non defugiam auctoritatem consulatus mei.' quam non inficier, qua; a me Consiile gesta sunt, ea omnia me auc- tore gesta esse, vide et Plant. Poe- nul. act. I. sc. 1. Farnabius.
Numquam defugiam auctoritatem, ^c] Himc locum optime omnium consti- tuit iMuretus. Autea male posita? erant personae. Faber,
TERENTII EUNUCH. ACT. III. SC. I.
1213
ACTUS III.
ScENA I. Senariis constat, vss. 7. et 8. Mss. nostri, graiias, diverso po- sitii, ex glossa inserunt. vs. 8. oiunes : itidem. vs. 11. duo: qui in te est, Ar- gentoratensis, itidem : sed a niann correctoris. legebatnr ante quod, ut vestigia non obscura ostendunt. vs. 12. omnes : gestire, et verum. vs. 17. duo : adducebat. unus : adhibebat. vs. 34. omnes : coepit ad id ludere. vs. 35. unus : quid agis homo inquam impu' dens. vs. 41. omnes : perditus est. vs. 55. omnes : par pari referto. Bceclerns.
1 Magnus vero agere gratias] Hie sermo sic prodit, ut post scenara in- choatiis esse videatur. Continet au- tem assentationem parasiticam, et stultitiam gloriosi militis. Donatus.
Agere] Plus sonat infinitus modus, finito. Idem.
Magnas zero agere gratias Th. mihi] Explicat Cicero in Laelio cap. 26. * Nee parasitoriim in comoediis as- setitatio nobis faceta videretur, ni- si essent niilites gloriosi : Magnas vero agere gratias Thais milii r Satis erat respondere, magnas : ingentes, inquit. semper auget assentator id, quod is, cujns ad voluntatem dicitur, vnlt esse magnum.' Assentatio scili- cet parasitica, et stultitia gloriosi mi- litis ii.vTi(npi<povTcu. Baclei'us.
2 Jngenteis] Vide quantum adji- ciat parasitus. llle, magnas dixit, hie rc'pondii, ingcnteia: ille, lata est: bic, triumiihitt. Donalus.
Ingcntm] Cic. in La-lio : ' Satis erat rospondero, magnas: ingentes, inquit. seniper augct a«scntatio id, quod is, cujns ad voluntatem dicitur, vnlt CMC magnum.' I'arnahius.
3 Quam ah» tc datum eMe] MajorJH est gratiar, tantum posni>ise amorem militis, ut meretrix minus lataretur ob lucrum. Donnlu.i.
Id vero serio] Id, ol> id : ut, ' M
amabo adjuta me.' Alias irapeKKerui, id est, productionis locus est. Idem.
4 Triumphaf] Ut militaribus dictis tangit Militem Parasitus. Idem.
Hue profisol Tertia persona venit in scenam : sed separatim loquitur, et secum. Idem.
5 Deducam] Lege, duea}n ad Thai- dem. Itajubet versus. Faber.
Sed cecum militeml Injuriose Mili- tem. honorifice proprio nomine dici- tnr : ut in subjectis, ' Audire vocein visa sum niodo militis.' Donatus.
Est istuc datum] Fato decretocjue concessum : ut, ' Non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis.' Idem.
6 Ut grata mihi sint, quce facio om- nia] Gratae nobis sunt aut res aut personae : sed nunc res dicit. Idem.
Qua facio omnia] "EAAeH/zis vel trix- \t{i\iis. Idem.
Prnfecto mihi ut grata siJit qua facio omnia] Alia verborum collocatio in o. 1. s. et Donato invenitur, hoc mo- do, ' Profecto ut grata mihi sint quae facio omnia.' grata autem mihi, non jocunda mihi exponendum est, sed talia, ut pro iis mihi gratia habcatur; ut et in Heantontim. ' Tum cum gra- tiim mihi esse potuit, nolui,' id est, tum cum mihi potuit habcri gratis. Faemus.
7 Adtorti hercle animum] Approbat dictum et hoc, Aif,aio, Donatus.
V'el rex semper maximas Mihi agebat] Quam intcmpestive miles ad regem transituui fecit, cum de meretrice agatur. Idem.
Vel rex] Ut in Hecyra, * Vel hie Pampiiiliis jurabat quoties Bacchidi, quam sancte r ' Idem.
Vil rex semper maximas] Subaudi- U\r aratiiLs : ah eo (|Uod supra dixit, ' Magnas vero agere gratias Thais mihi.' Idem.
9 Parlnm ;'/ori(/m] Id est, qua:
1214
NOT^ VARIORUM IN
paritur. ut, * Vcctiis cquo spumantc Sages.' ItUin.
Lab:>rc tilicno majiiiatn part am ^lo- riojnrcrhis in se tr.] Jociiin ex anibi- ,:;uo seiit puiasitus. diini eiiiin viileri vnlt diieio, luliil luiruiu esse (|iiod Ueji ipsi inaxinias semper giutias ej;it, aliis non item; eo quod viri sa- jiicntcs, qnalis Tlnaso essct, non lantiim siiorum factonim fjloiiam le- ferrent, sed aliena etiam merita per- itia fandi et dcxtcritatc orationis aiilica i<num ad decns traheruiit ; rcvcra liuc ait ; gloribsos homines et ineptos alicni laboiis gloriam ma<;ni- ticis verbis impiidentersibi vindicaie. rb yap tci a\A(^Tp(a avrov ipdcTKetv, oAo- ^oveiastrvi^t'iov. apiid Aiistot. ii. Rhe- tor. Satis poterat persentiscere san- nam Gnatbonis, ni fiiisset lapis. Bee- clerus.
Labure, Ifc.'] Haec Gnatho aversiis, ne miles audiat. Farnabius,
10 Verbis in se nape transmovet, qui hahet salem] Mire adulator hoc attri- buit militi, quod minimc habet, vcl verba, vel salem. Donatus.
Qui huhet sukni] Sal neutraliter, condimentum est: masculini, sapien- tia. Idem.
Qui habet suleni] Haic conversus, et coram ; ut audiat. Farnabius,
11 Qui in te est] Quern tu babes. Dtmatus.
Qui in te est] Urbanitntem, lepo- rem, facetum ingenium. Legitiir et, Quod in tc est, cum respectu ad sale antiquitus Neutrius generis, adi Gramniaticam nostraui. Farnabius.
Jfabes] Intelligis. Quod enim te- ncmus corpore, iiabemus animo : quodqueitem animo habcmus, intelli- gimus. Donatus.
Ilabes] Pro inteliigis. Sic dicitur nccipe, et da. Ilabes etiam, id est, di- cis. nt Sallustius : ' Tartessum His- pauiffi civitatem, quam nunc Tyrii nmtato nomine Gadirum habenl.' Idem.
Hex te ergo in oculis. scHicti.(;cslire.
tcrum] Viilc incondifam properatio- nem laudari se cupicntis adeo, ut non sinat verba implori, quin pra;- fcslinet,S(;i//a'< et I't'cum dicere. Idem.
Gesture] Omnes libri quotquot sunt, et antiqui et vecentes, tuniTc- rentii, turn Donati, habcnt gestire. <|uam icetionem adu)ittentes,expone- nius, la-tuni esse, et gaudere ex con- victu, scilicet tuo : quod vcro supra dictum est, ' Rex te ergo in oculis,' hie subaudiemus vel habere, vel ferrc. Fa'ernus.
Gesture, vero] Vide omnino Guye- tum. liaclerus.
Gesture] Ferre vel gesture in oculis est, valde diligere. male ergo legitur gestire. Muretus I. ix. Var. c. 18. Farnabius.
Credere omncm exercitum] Magis ridebis, si consideres militem notum esse, qui *. Donatus.
Credere omnem exercitum, consilia] Sub obtentu militis, ea stiiltilia, de- scripsit breviter comitem regium, accej)tumque imperatori. Nam qui nunc credit exercitum, credit et con- silia. \'irgilius : ' Nulla meis sine te quaeretur gloria rebus, Seu pacem, sea bella geram : tibi maxima rerum, Vcrborumque fides.' Idem.
13 Consilia] Aij^rjcrts. plus enim est consilia, quam totus exertitus. Idem.
Mirum] Melius per elpwveiai' pro- nuntiaiiius mirum. quasi dicat. Quia non crederet tali viro? sed potest etiam simpliciter pro admirantis ges- tu accipi. Idem.
Ubi satietas hominum, aut vegotii si- fjuando odium ceperat] Rcipubl. prin- ceps dtias res patiliir, homines et ne- goiia, id est, personas et res homi- num. Idem.
Satietas hominum, aut negotii si quando odium ceperat] Proprie reddi- dit et decenter, hominum satietas, negotii odium. Non enim par erat Reip. principem hominum odio la- borare. Idem.
10 Itequiescere ubi volebal] Bono ver-
TERENTII EUNUCH. ACT. III. SC. I,
121 J
bo iisus est. Nam cessat desidiosus : requiescit defessns. Idem.
Quasi: nostin'] Grate expressit stul- ti infaDtiani militis, qui ante vult iii- telligi quod sentit, qiiam ipse dicat. Et proprie hoc morale est stolidi, sive niditer loquenlis. Idem,
Quasi: nostin'] 'AwocntoiTriais, pro liabes lioc ? hoc est, quod supra, /«• teUigis? Idem.
Quasi : nostin^ Vennste notatnr in- fantia militis, qui intelligi vult ab aliis, quod ipse expriraere non valet. Famabius.
16 Quasi ubi illam expueret mise- riam] Ubi pro quando, et in his, et supra. Donatus.
Ejrpueretl Expuere est cum fastidio aliquid rejicere et expellere. Nam expuere, est extra pus niittere,id est, foras. Nam pus est oranis humor corpori onerosus. Idem.
15. 16 iSVio, quasi ubi illam exp.'\ Nota promtum ad figuras suae arlis parasiti ingenium. et supplet ex tem- pore oratiouem militis, et auget sen- sum, qui inclioatiis erat. longe cnim plus est in miaeria, quam iu satielate etodio; turn in expuendo taVia, quam in requiescendo a talibus. Botcleius.
17 Turn me cunvivam solum nbduce- bat, sibi] Hoc su()ererat, ut, qui esset minister magnarum rerum, id est, con<tiliarius, voluptatum quoque regis particcps esset. Et vide quo signi- ficatu dicatur. Me et Convivam, et iSolum, ct Abducebat : nam non voca- hat. Et Sibi, quasi non propter me, sed ut sibi bene esset. Donatus.
Turn me convivam] Id est, quum sa- tieta^ liominum esset, cum odisset ncgotia. Idem.
Cimvivam nolum abductbal] Ut, ' .So- 1am nam pcrfidus ille Te colore.' Significat autcm, sii'piuscule factum. Idem.
18 Regem elegant i in narra-H] Qu'\ cligere sciat, ant <|ui ipse sit eligcn- dus. Idem.
IU I'erpaucorum hominum] Aut qui
paucis utitur: aut qui de paucis est, aut qui paucis placet, hoc est, bonis et sapientibus, qui fere pauci sunt. Idem.
18. 19 Sic homo est, perpauconim horn.'] Ex interpretationibus Donati prima praeferri videtur debere quam et Eugraphius probat ' Talis est,' in- quit, * utcuni paucis esse velit. deni- qiie hoc intellexit et Gnatho cum dixit: Imonullorum arbitror, si tecum vivit,' ut sit Gnathonis verborum sen- sus : immo si tecum vivit, sive te as- siduum liabet, miUis praDterea homU nibus utetur familiariter. fieri enim uequit, quin pra- homine tam elegan- te et sapiente reliquos omnes contem- nat. nam ita accipi posse, Donatus quoque fatetur : apud quem altera expositio legitur, quasi aversus Gna- tho, ne miles audiret, dixerit. Gemi- uantur autem fere sensus in his Sioffvp- TiKo7s Gnathonis : ut aliud dicat, aliud velit intelligi. unde non opus est, ut se avertat parasitus. nihilo enim mi- nus et laudare militem et irridere vi- debitur, ' nuUorum bominiim est, si te- cum vivit:' eo sensu, quo vult En- graphius, ut diximus.et illo alterola- tente ; neque enim tu homo es. Hora- tio I\Ia>cenas est ' paucorum lionii- num,' Sat. i. 9. Baclerus.
Perpaucorum kominum] Paucos ha- bet sui similes, vel, qui paucos habet intima; admissionis an)icus. Horat. de Meca-nate, Sat. 9. lib. i. ' Paucorum hominum, et mentis bene sanjp.' mox ' eoque Difficiles aditus primes habet.' I'arnabius.
Imo nuUnrum arbitror, si tecum ririt} Hoc aversus, ne miles audiat. Potest tamen ct alitor intelligi, maxime cum milite. Donatus.
Imo, ifc.^ Ha-c submissa voce, ct aversus. I'aniabiu.s.
2(i Invidire omncs mihi\ I'lus potest ad signili<'ari(liiiii inlinitum tenipus, (|uani liiiitiini. Donatus.
21 I'.iio non Jhicci pendere] Quod mordcrent clunculuin, vel quod invi-
V2ii)
noT/T: variorum in
<lercnt. Idi m.
22 lilt iiifidcre iniscre'] Miser enim est, ciii iiniini niiseria inest. Idem.
Vtrum units] Proprie unus. nam units ex imiltis dicitur. Et mire est facta niilliiis ponderis rcpetitio, ad incrtiam loiiuentis cxpiimeiidam. Nam postquam dixit, ' Invidere omnes niilii:' rcpctit, 'Illi iuvidere misere.' Quin et impcnse et misere idem signi- tirant : el mox taiiien sine uUo aiic- tn addidit, ' Vcrnm unus tamen im- pense.' Aut plus est misere quam im- pense. Idem.
20 Jnviderc omnes mild, et 22. illi in- videre misere veriim unus impense] Do- natus iioc ad fidos militis refert : Gny- cto intoleiabilis visa est rcpetitio. itaque resecat aliqua. scd -f/dos militis clariiis cxplicanduin est. aXa^oviKhu est omnia exaggerare, et in majus cnuntiare. quae res saepe ad multilo- qniura et garrulitatem ejuscemodi ac- cedit. Adduntnr in Donate, quaa corrupta sunt : Quin et impense et misere idem si((nijicant , aut plus est misere quam impense. quis non videt legendum : uul plus est impense, quam misere f crescit oratio,et Stratonis ma- jor iiividia (juam ceterorum descrihi- tiir. Misere comicum magis est, im- pense amplins sonat, et dclecta vi sig- nificandi apud scriptores fere usur- patur. Baclcrns.
23 Elephantis quern Indicis prafece- riit] Et lioc stulie : cum hoc ad dig- nitatem sumit, et sic pronnntiat, lit magna esse praefectura videatur liiec ipsa. Et hoc a stolido milite sic profcTtur, tanquam magnum ho- minem velit esse, <|ui sibi invideret. Et Indicis irpls avriOLaaroKriv Mauro- rum, qui et mitiores simt. Donatus.
24 Is ubi moUfilus ma^is est] More suo magis addidit, ne diceret mules- tior. Idem.
Quaso, inqunm, Slralo] Strata, no- m«-n acconmiodatum militiae. Idem.
25 Hone cs feror] Causale est, ide- omr. signiQcauB. Idem.
Quia habes imperiutn in belluas^ Mi- re cxlulit, Imperium in belluas. Sic Virgiiius : ' Ilia se jactet in aula /Eo- ius, ct clauso ventorum carcere reg- net.' Idem.
2(i Pulchrc me liercle dictum] Immo- dica laudationc vertit, etiam si quid facete dictum est. snfficeret enim, pulchre, quod est sapienter. Quod et, Jui^uliiras Iwminem: pulchre tangit militcm, Jfjg'u/rtra."* dicendo, non occi- deras : quasi gladio, non verbo nsiis sit. Idem.
27 Mutus ilico] Tam hoc stultum est, quam si diceret, statim nihil. Recte autem diceret, ' Ex iilo miitns fuit.' Tale est et illud, ' Tacere fes- tinat.' Idem.
28 Quidni esset] Hoc est, ut posset esse ju{(ularas. Idem.
Hominem perditum] Deest, o: ut sit, o hominem perditum ! sed sic me- lius sonat : majoris enim stnporis est, hoc modo pronuntiatum. Idem.
Hominem perditum miserumque, et sacrilegum] Vide quantum addiderit, qui non hominem simpliciter,sed per- ditum, et miserum ilium : nee ma- lum, sed sacrilegum dixerit. Idem.
Hominem perditum miserumque, et ilium sacrilegum] Hoc vulgo male ac- cipitur. Perditum miserumque, de Tlirasone dictum ; at, sacrilegum, de Gnatlione. Fuber.
Hominem perditum miserumque, et ilium sacrilegnm] Opportinie judicinm de milite et {)arasito Poeta interpo- suit voce Parmenonis, quern ideo maturins in scenam rednxerat. perdi- tus et miser est, qui cceco sui amore nee vera a falsis discernit, et h<cc prae illis amat : sacrilegus impense improbum notat, qui adulando scili- cet ex stuitis insanos facit homines. Boeclerus.
30 Tetigerim] Luserim, fatigave- rim. nam Tangere, cum multa, turn etiam hoc significat. Donatus.
Quo pncio Rhodium tcligerim] Th td- 6u(rov in dictis, vult sibi miles attri-
TERENTII EUNUCH. ACT. 111. SC. I.
12L7
biiere. Daclerns. rem Venerem exbibeaiit viris : ant
Tetlgerim] Salse et acriter taxave- sibi abigant conceptum, quod in vul-
rim, sic am-fcrBai a Graecis etiaru usnr- vam foeniinae, in ipso coitu non se nio-
patur. Farnabius. ventis, incidit. Donalus.
31 Sunquid tibi dixi] Liber Bern- 36 Lepus tute es, et 'pulpumenlum biniis et onmes alii antiqui, numquam ; quccris] Lepus pro int'amia miilta poni- quod magis videtiir quadrare : nam tur : vel quod magis a posteriori par- si per nuiiquid interrogatus esset, te, hoc est, armis, piilpamentum de
sufFecisset respondere, non : nunc per numquam interrogatus, apposite pernumquam respondet. Fuenius.
Numquam: scd narra, obsecro] Cal- lide parasitus intelligit ad iioc se in- terrogatum, ut audire postulet. Do- natus.
se praebeat, curu in convivio carpitiir appositus. ut Horatius ait, ' Fcecun- di leporis sapiens sectabitiir arinos.' Vel quod veuantur ilium, et persec- tantur canes : quos pro amatoribus aW-nyopiKuis iutelligimus : ut ipse Te- reutius ait, ' Cervum videre fugere,
32 Plus milliesjam audici] 'Tirep^o- sectari canes.' Vel quod ilium sic
\-fl. aut superfutura * ut aequatur : aut suLijacet, ut tantum non niillies con- venit stultum eundem et iiumemo- rein esse, qua et intelligentia est. Jdem.
Plm mdlies audivi] Non ad militcm, sed de milite ad spectatores aversus dicit parasitus. sicut apud Plautum,
fiigiunt omnes, constituat ut liunc li* bide eflToeminata. Vel quod a pbysi- cis dicitur incerti sexus, ac esse mo- do mas, modo foemina. Idem.
Lepus tute es, et pulpamcntum quceris] Res est turpissima, et qua3 baud scio an boneste dici (pieat. Tamen Catul- lus dixit : ' Ipsa olera oUa legit.'
de Pyrgopolinice, cui assentabatur, Quod erat proverbium. Gallice pos-
Artotrogus : tanien verbosior est, et sem dicerc : Ccla n'est pas mauvais ;
notabiiius se avertit cum ilia dicit : Vous en vendez aux autres, et vous en
' Perjuriorem hoc hoinine si quis vi- voulez aclietei: Sed nieo judicio op-
derit, Aut gloriarum pleniorem quam time et ingeniosissime Haifius huuc
illic est, Me sibi habeto, ei ego me locum proverbialiter expressit. En
maucupiodabo,'iSLC. Itaqueniiles pac- tibi locum integrum, Ce jeune Rho-
ne deprehendit, saltern ut aliud agen- dien icy, De qui le parle, et moy aussi,
tern, et revocat ad hoc agendum : ubi Estiuns ensemble en un banquet. J'avois
lui.s' Noster modum servare appri- la g^ ; et ce muguet, Avec elle H
me doctus est. Bwclerus. jouer commence. El dmegaudir: Fagot
33 Rhddius, ^c] Ex Rhodo Ms. pense, Luy dis-je, avoir Irouve bourree.
Farnabius.
34 Forle habui scorlum] Vide quem- arlmodum miles, duu) mtilta ad dic- tum suum perveiiirc fatcatur, intc- lim quam C()nten)[>tus sit atqiie dcri- siis. Abdomen in corporc fn.-mina- rum, patiens injuriie coitus, scortum dicitur : ideo quia scoria sunt dura coria. A parte ergo sui mcrctrices sortu dicuiitur : vel a-rrh ruv (TKatptiv, quod Grapce palpitate intcllieitur : c|uod ill(G faciunt sultando assiduc : vel potius crissando, ut Lucretius ait, lib. IV. oh cam causam, ut concintiio-
Atqui (juod ipse fasciculuni vocat, fagot, id ex solidiori ligno est ; at id quod in sermone nostro vocanius, bourree, ex ramalibus est tenuioribus, sarmentitiis, et minus duris. Rem i|>sam expliiare pluribns nihil attinct. Hinc ciirriculo abeo. Faber.
Lc]ius tule CH, cl pulpamenlum qum- ris\ Quod in te liabes, hoc (pia-ris in altero, el est rpdnw, aK\r]yopia. Do- nalus.
Jjcinit, ifc.\ Dictum, ut babet (i. I'abiiciiis, verbis tectum, re iinpu- di-ns, ct hunc locum lanquam Sironis
Delplt. et Var. Clas.
Tcrrni.
1 II
1218
NOTiE VARIORUM IN
scopulum transeundtim censet. in Erasnii ailajiiis hoc ipsiitn vide, et Scurinrovs Kpfwv imdvfitl. quod in te ha- bes, qiuviis in altero. Farnabiiis.
Ltpus, ^Y.] Fiav. Vopiscns in Nu- nicrinuo Imp. scribit. Ipsi Comici pleriiniqtie niilites inducunt Vetera usurpantes dicta, nam,' Lepus tutees et pulpamentimi qna;ris,' Livii An- dronici dictum est. Idem.
Ha, ha, he] Parasitns hie interjec- tionem risus addidit : quo magis nunc prinium hoc audisse credatur. Doiiatus.
37 Quid est?] Ha;c interrogatio ges- tum vultumque continet cujusdam alacris, et certi, quod iaudandus sit. Idem.
Facete] Facetus est, qui facit ver- bis quod vult. Idem.
Lepide] Lepidus, qui politus est, ut \ftrh. id est, lamina. Idem.
Laute] Lautus. qui mundus et splen- didus est. Idem.
3G. 37 Ha, ha, he ! facete, lepide, laute, nihil supra] Unum genus ^flouj KoKoKiKoiJ notarunt Theopiirasti Cha- racteres : koI aKwrfiavTi iriKpus (an i^u- Xpais ?) iniyfXi(Tou,r6Ti lixdriov Sxrai fls rb ffrdfia, iis Si] oil Svvdfjievos KaraxTx^'iv thv yi\<DTa. ' Solct assentator, si is, cui adulatur, aliquem sale perstrinxerit, aut dicto tetigerit, suo risu istud ap- probate, sibique vestem in os indere, quasi risum tcnere non possit.' Al- teruni : Kal intUTjij.'pvaaOai. 5f, d irav- aercu {\tywv) opdws. ' Soiet dicenti applaudere, ac, ubi desinit loqui, ac- clamare, puicre, bene, rectc,' ut Ho- ratiuH effert illam ^Tno-Tj/nairiov. Dona- tus non sine irfpitpyici sudat in expli- candis iilis, facete, lepide, laute. Boe- clerus.
38 Tuum obsecrone lioc dictum erat] Et <iicta, et proverbia, et adagiones, quod rem agant, facetis iiominibus ascribuntur : et hoc laudis genus est, ad potiores referre, quod alter proba- tur dixisse. Donutus.
V'elM credidi] Quia omnia velera
magna sunt. Idem.
Wtux credidi] Vecturium scripto- rcm nostratcm amo ; sed id baud probo quod ipse de hoc loco in Epi- stolis dixit, un vieux qttolibct. Erravit elegantissinium ingenium. Nam ve- ins dictum in laude positum est. Gall. Un mot du bon temps. Un mot de quel(]ue vicux Poete. Id quod vernra est ; nam Navii dictum erat. Faber.
39 Sicpe] Non ex ipso : nam csset contrarium superiori. Donatus.
Meum est] Non sensn tantummo- do, sed verbis quoque ipsis agreste est, quod nunc dicit Meum est. Idem.
40 Dolet dictum imprudenti adoles- centi et libera] Deest mihi, ut sit, Do- let mihi. Et dictum, participium est, id est, quod dixisti. addidit enini pa- rasitus, quo gravius sit dictum, com- miseraiioncm ejus in quem dictum est, utpote imprudentem adolescen- tem et liberum. Scit enim homines stultos, nialos videri velle. Et vide parasitum in iisdem versari, cum ait supra, * Jugularas,' hie, • Dolet dic- tum.' Idem.
Imprudenti] Scilicet qui minime crederet, tali se percuti posse con- vitio : aut cum tali viro sibi rem fu- turam. et sic laudat militem ; ut mi- seratione jam dignus sit adolescens. Tam festive * ut etiam misereri inimi- corum vacet. Idem.
Dolet dictum imprudenti adolesc. et lib.] Donatus Guathoni tribuit; et curiosius explicat. Alii Thrasonis narration! contribunnt. Guyetus plane cxpnngit. Baclerus.
41 At te Dii perdant] Nove Parme- no, non ipsi, sed de ipso loquitur, non audiente eo. KlptoviKws. Parme- no hie male facit ; * Ad te Dii per- dant,' inquit. Donatus.
Quid ilk quceso? perditus] Guyetus mallet percitus. nisi rh perditus velis accipere, ut av^riTiKws dictum sit : in pudorem datus erat, nee quid rctpon- deret, habebat, perierat. ut supra, siuiili inrtp^Arj: 'jugularas horoi-
TERENTII EUNUCH. ACT. III. SC. I.
1219
nem.' Ita apud Plantum : ' Me pe- riisse Hoc volo scire te, perditus ^uni miser.' Ciircul. i. 2. 44. Bcecle-
42 Risu omnes qui aderant emoriri] Disciplina est comicis, nt stultas sententias, ita etiam vitiosa verba ascribere ridicnlis imperitisqiie per- sonis. ut Plautus, ' Latronibus ego denumerein stipendium,' inquit ex persona militis. Itaque bic Emoriri dixit. At vero Atticus adolescens in Heautont. • Emori cupio.' Vide igitiir Poetam pro loco ac tempore scire quid dicat. Idem.
43 3Jetuel)ant omnes jam me] Ne mi dicerem, ' Lepus tute es, et pul- panieotiim qiiaeris.' Aut, 'Eone es feros, quia babes imperiam in beiiu- as r' Idem.
Non injuria] Hoc sic pronnntia, qiiemadmodiini illud supraj ' Quidni esse?' Idem.
44 Puvgon' ego me de istiic Thaidi] OlKouofjJa ad litem fnturam inter mi- litem et Tliaideui. Idem.
Sed heus tu, purgon' ego me, ^c] Formula ad aliud vocantis colloqui- um seu consilium, dignus enim boo imperatoreconsiliarius. praestruuntur aulem hsec ad rixam, dc qua infra iv. 1. ut recte Donatus notat. Baclerus.
45 Quod earn me amare susfnc(Uur] Quia apparct illam militi quoque (foTck rh (7€(7i&>Trrj^€Voi'Osttiidisse, qnod dixit Pbadrise. Donatus.
40 Imo auge magis suspicionem] HaE-c crit causa rejicieudi militis. Idem.
47 Scin'] Moncntis est dicere«cwi', vel Kito. I<lfm.
Si quanilo ilia mentionem] Sif/uando et piima syllaba acui potest, et me- dia, tanien variat scntcntiam. Idem.
48 firiil] Cruciet, Kvi^ri, KiprrofJ]. supra act. ii. nc, 2. FarmtlnuM.
49 Id ut ne frit] i\Io(lo A>, non, Mgniiicat. Donului.
H<rc res soUi est rcmcdio] .Si tc »u»- picetur amarc Panipbilam. Idem.
50 Ubi nominabif] Et locnm et tcm- pus significat Ubi, Idem.
Ubi nominabit Phcedriam'] Cicero Epist. Fara. i. 9. hoc consilium re- pungendi lacessentes, ad forensia cum gratia transtulit, Bceclerus.
Tu Pamphilum continuo] Hie magna olKovofxla est, qua Terentius prsparat, queniadmodum jurgium inter Thai- dcm militemque, et Gnathonem, per duas partes serpat fabulae. Et bene continuo: ut intelligat meretrix, non tani Pamphilam aiuari, quam sibi vicem dari. Donatus.
Ubi, iff.] Citat hos septem versus Cicero, Epist. Fam. i, 9. 'Sed ta- nien defendendi Vatinii fuit etiam ille stimulus, de quo in judicio cum ilium defenderem, dixi me farere quiddam, quod in Eunuclio parasi- tus suaderet militi : ' Ubi nominabit Pha?(iriam, tu Pamphilam Continuo,' 6ic. Famubius.
52 Intromiltumus commessatum] Va- ticaiiiis ct Basilicanus commisatum liaLent : itemque Bembinus, sed is per duo s, et in ejus margine ascrip-' tum est, * Comniissatio est proprie couvivium meretricum et adolescen- tulorum.' Faemus.
Pamphilam cantutum provocemus] E- Icganter, quia ille foris est, lixc in- tus: ilium intromittamus, illam pro- vocemus. Ha?c est in verbis Poiif.e germana proprietas. Donatus.
54 Tu liujus cojitra] Hie contra vi- cem significat. Idem.
55 Quud lam mordeat] Quod par. Aut absolute Quod, qua; les. Idem,
Par pro pari referto, quod earn mor- dent] Ita est in antiquis libris. quod testatum rclinquere voluimus, nc qnis amplius banc lectionem in dubiuni vocct. Faemus,
Pur pro pari referto] Fairnus e\ antiquis libris banc lectionem pro in- (Itibia asserit. Iegiti|ue ita FugrapbiiiK. Kt metrutii sane cunridct, nisi I'ulcia- tur. Alii lanii'ii nialuorunt ab inge* nio openi petere, et, tu par pari refer-
1220
NOTiE VARIORUM IN
/(), Icgonint, cum viilcrent, scriptoics lion aliter Uiqiii. Nostt-r Plioini. i. 4. 3.). ' \ erbiiiu verho, jiar pari lit rcspoiidcas.' (iiiodjam I'laiitiis dixe- rat ill iNIeicatore iii. 4. 44. Liiiileii- biogiiis liac occasione de proverbio Siculo fjLoljov avTi ixoirov dispiitat. licvclcrus.
50 Si quitlcm me amarct : turn istud proilessct (•uatlw] His versiciiiis per- sonaiii niilitis et Gnatiionis coiitincn- tibus, olKovo)xia iiidiicitiir, quod veri- simile sit, tacile iiiiliteiii ferre posse, aiiteponi sibi Wliivdriani, qui se sem- per iiitellexcrit non aniari. Nam si lioc tollas, aiit excludeiidus est Piia?- dria, aut ex dolore militis in iiac fa- bula tit e\itus tragiciis. Et hoc mi- les, ut sapiens, locutus est. Ergo meiiiinisse convenit riiliculas perso- nas noil omiiino stultas et excordes induci a Pui-tis comicis. Nam nulla dcleclatio est, ubi omiiino, qui delu- ditur, nihil sapit. Stultitia autem est in his quatuor inodis : aut non venire in mentem, quod oportet : aut si ve- nerit, non tenere: aut bonutn consi- lium amittere, aut malum admittere. Vide ergo, ut hoc quod commode mi- les viderat, non tenuerit, totunu|ue amistrit. Hoc autem idcirco inter- pobuit Foiita, ut oslenderet,quid ve- iieni haberet assentatio : per quani non niodo errantes decipiuutur, ac ptifcipites eunt : verum etiaiu sapi- eutes iuterdum, sanique evertuutur. Donatus.
Si quidem me ama.ret\ Donatus ai- gutiiis (jiixdam hie disserit ; in qui- bus nee boni nihil, nee sana omnia. Iiiducta est ha'C militis dubitatio, ad ])roduccDduni consilium et persiia- dondiim. Non potiiit autem non ob- via Thrasoni esse, imo iufixa : turn quia non sine rivali aniabat, (rivalis autem semper rivalem inetuit,ne sibi praeferatur,) tuni quia Thais osteiide- rat, se suspicari, niilitem promissx virgiois amore teneri : qiiaj siispicio- ucs aniinuin facile alienate possunt.
Kospondetiir ita, ut eadem opera, (jualis sit nu'velricum amor, quamque non atJ'ectu sed pretio tcneaiitur, os- tenderetur. itaqiie ha;c pars sccnac propric ad olKovofitav pertinet, et tan- quam seria res roh SiacrvpTiKots suc- cedit. liceckrus,
57 Quando illud quod tu das, expec- tat] Hac sententia tollitur niiliti, quod recte senserat : nee persiiade- tur tainen, quod amctur ah amica. Donatus.
58 Jamdudum te amaf] Vel nimiuin et vakle, vel jampridem. Idem.
59 Quod dolcat] Hoc ad illud re- fertur, quod supra dixit, 'Par pari re- ferto, quod earn mordeat.' Idem.
GO Ne quando irutus tu alio conferds] Et hie locum pro persona posuit, ut ne diceret, ad aliam. Idem.
01 At mihi isluc non in mentem ve- neratl Sic pronuntiandum est, quasi militi monstri simile videatur, sapi- ens dictum alii priiis venisse in men- tem, quam sibi. Idem.
Ridiculum] Donatus : ' Vel lioiiii- nem vel dictum sigiiificamus.' si ho- minem, tuni aversus ad spectatores dixerit Gnatho; sin aliter accipimns, tum ad figiiras Tra^fyrjcrtaa-TiKas adula<- toriim pel liiicbit, et satis commode explicabitiir. posterius hoc omnino tenendum arbitror. Baclerns,
Non, tfc.} Adulatorie. Farna- bius.
Ceterum hoc tute melius quanta inve- nisses, Tliraso] Scilicet, si eogitasses. Donatus.
ScENA II.] Haec quoque Senariis constat, vs. l.e Mss. nostris unus, ut edidimus. alter : audire visa vocem sum m. 7nil. .Argentoratensis : audire visa sum modo vocem vtilltis. vss. 3. et 4. Argent, eho quid amas defidicina is- tuc. Meoriim unus : ecce me ecquid noa amas defidicina hac. alter: (siiperscr. wos) amas defidicina hac. vs. 0. omnes 'Jhrasoiii tiibiiuiit lia^c verba : eamus ergo ud canam. ilia Gnathoni : quid stns> vs. ti. duo : hem. vs. 10. oinnes,
TERENTII EUNUCH. ACT. III. SC. II.
I22I
lit edidimus. vs. 15. omnes : perpukra dona credo, et vs. 41. nou convtnit. et vs. 48. /ac ut cures, vs. 51. timis : quid volui dicere. alter : quid aliud rolui di- cere, sine geminatione rov quid. Bce- clerus.
Audire vocem visa sum modo mililis] Hie inducitur multiplex conciosus dissi- miliutn personarum, et tatnen virtute et consilio Po'etce discretarum, ut confusio nulla sit facta sermonis : siinul etiam pro se cuique accommodata mire reprce- sentaiur uratio. Donatus.
1 Audire vocem visa sum modo 7nili- ii$] Omiies scnsiis visa diciintiir, ab eo quod est certissimiim ocnlonim : ergo visa sum, sensi. ut Virgilius : * Visajquc canes uUilare per umbrani, Adventante Dea.' Idem.
Audire toceni rtsa sum milit.'] Euprj/xa blandimenti meretricii, ad congres- suin et colloquium. Bccclerus.
2 Salve mi Thrasol Quia sccum, Alilitis: quia apud ilhini, Thraso. Est quaedain actio i-ujus nonien houestuin «8t: sicut orator, pliilosoplius. est quipdam, cuJMs nonien ofFensum est, ut miles, lanarius. Donatus.
3 Meum Suavium^ Tria sunt oscu- landi genera, osculum scilicet, tas*«m, et guavium. Oscula officiorum sunt : fiaxin, pudicorum affectuum : Suavia, libidiiuiin vel amorum. Idem.
Meum Suaviuiti] Cum oscularctur, dixit. Idem.
Quid agitur"] Et hoc blandimenti genus est post osculum. sed duri est et agrcstis : int'ert enim, ' Ecrjuid nos amas r' Et Kcquid, arK|uantulumne significat : et ideo ilia plurimum, re- ritat. Cicero in Catilinam, ' (Juid est, (^atilina r ecquid attondis ? ec(|ui(l anitnadvertis lionmi silentium i' Id.
Suacium, fifc] Putant quiilam sua- vium hie non accipi pro omcuIo, sed suaritate, ut I'iauto Sticli. act. v. sc. 5. ' Age niulsa niea, suavitmlo, sal- ta.' Farnalnus.
I'.cquifl, tfc] Ironia. luvcnusta sc. atque inepta salntatio. nam in bcucfi-
ciis debet oblivisci qni dedit, niemi- iiisse qui accepit. Idem.
4 De fidicina istac'[ De, propter : ut sit, propter fidicinam. Et vide non puellam, sed Jidicinam, quasi ab ama- tore dictam, et eo amatore, qui quasi memor sit artis, qua delectatur ; et quia puella sit aemula meretricis : nam meretricum est fidicinam esse. Idem.
Quam venuste! quod dedit principium advenieris] Bene reprehendit Parme- no. nam in beneficiis debet oblivisci qui dedit, meminisse qui accepit. Est gravis dptiivfia, Quam venuste ! Idem.
5 Plurimum merito <«o] Facete me- retrix amorem suum non ad avari- tiam retulit, sed ad officium. Et cum de fidicina, inquit, te amem praecipue merito tuo. Alii sic re« spondere intelligunt, ut ipsa de fidici- na gratias agat. nam cum iile dixerit, 'Ecquid nos amas?' ilia respondit, ' Plurimum.' Quod autem de fidicina hac dixit ille, subjecit hspc, Merito tuo. id est, quonlam mereris, dando eam. Sed melius est, ut pra;ter nunuis Meritum dixerit. quamquam miilti muiins meritum intelligant. nt est illud Virgilii : ' Quique sui me- mores alios fecx're merciido :' id est, gratos sibi reddidere nuinerando. Idem.
G Eamus er^o ad ccenaml Decuit parasitum de coena etiam importune admonere. cum quadam ^;u^a(rei, vel- ut magHii! rei. Idem.
r.amus ergo ud ccenam~\ Parasito Uonatus attribuit. liaclerus.
Cannm] Tiiraso exprobraiis bene- (icium 'I'liaidi, grates sibi et amorem rrddi postulat, Gnatho cienam. supra act. II. sc. 2. I'artiuhiun.
Hem alterum] IJeue alterum, quia duo sunt. Donatus.
Hem allerum] Si bic repreiiendatur miles, alterum dictum: si -|)arasitU8, alterum homincm. Vult eniui Parme- no et parasito esse versutior, et dc-
\'2'22
NOl^E VARIORUM IN
bet esse, cum pejoris coaditionis sit. Idim.
Hem allerum] Allerum, non respec- tive, srd absolute, ac si dixisset, aliiid dictum, vel alteruni stultum. Idem.
7 Ex homhic liunc natuin dicas] Rec- to reprehcndit Farmeno duos, quo- rum iinus beneficium Tliaidi expro- brat, alter pro beueficio ca?nam os- tcndit, tanquam ad cum currendum sit: iiitm iioc signifirat, Quid stusi quasi sit causa |)i'operandi. Idem.
Ex liomine hunc nnlum dicat] Hie quoque enavere piaiclara ingeuia, duui SB scire omnia jurant. Gallice et Cornice dicercs : lis se ressemhlent cumme pere etfils. Sol maislre, sot valet, Faber.
Ubi vis, non moror] Ad Eamits ad ccpiiam, Ubi vis retulit : ad Quid stas, iS'on moror, Donatus.
8 Quasi nunc exeam] Mire, Nunc exeam, quippe qui jauidudiim prorul steterit. Idem.
y Iturane Thais quopiam es] Ut ex- periatur Thaidis animum, fingit ne- scire quo eat. Idem,
Hem ! Parmeno'\ Vide deprehen- sam meretricem velle blandimentis satisfacere Parmcnoni. Idem,
Itura ne Thais quopiam es. ehem Par- meno, ^t.J Donatus in his aliquot versibus nibil expedit. Thais, ad I'armenoneni accedentem quodam- inodo conversa propius, iuterroganti blande respondet, id est, more merc- tricio, gratulata adventum conspec- tumque, ' Ehem Parnieno bene fe- cisti,' sc. quod adveiiisti. (quae alias gratias agcntium formula, hie blan- diliis servit.) si cuim paidulum its- sasses, non reperisses me domi. hodie itura, nam quod me interrogas, itu- rane quopiam sim, hoc quidem die egrediar domo. Qua- cimi dicitTliais, et comitate aperta erga servum riva- li'<, atiimum niilitis cu[)idior('ni voluit rtddi-re ; et claiicnlum vocabulo hodie Parmenoui demoustrare, non diu se
cum militc futurani, neqne prater promissum alicpiid fncturam. Parnie- no, in dissimulationem compositus, iterum inti-rrogat, quo? itura sc. es. Tliais, non exaudientc milite, (qui sc taniio servi rivalis aliquantuhim averteraf,) quid, inquit, interrogas, an hunc non vides? quern nutu oculo- rum demonstrat. ecquid oblitus e», quirl inter nos de hoc actum sit ( Parmeno itidem conscientia rci, fa- miliarius, submisse tamen respondet : video, et me tcedet, ut ex affectu heri sui Pha;driae loquatur. mox clarius, ut qui audiri a milite hoc vellet i * Ubi vis, dona adsunt tibi a Phae- dria.' itaque miles cupiens abducere Tiiaidem a servo rivalis, donaque ne traderentur efficere, urget Thaidem ut eat : ' quid stamus ? cur non iniiis liinc?' et nioriP, et loci taedium, ubi servus rivalis adesset, cui Thais aus- cultaret, verba pra;ferunt. hincocca- sio Parmenoni oblata, non sine oc- culta (Ipuvela. deprecandi militem, ne pauxillam moiam at-gre ferret, duin dona Pha'driic traderentur Thaidi. qua iu re nun tani voluntas niilitis, quam pra-sentia quecsita est, ut do- Dorum pra'stautia,(poteratenimsub- dito Eunucho suo satis confidere Parnirno,) hominem ureret. Boeder,
10 Bene fecisti] Quid bene fecit Parmeno r An quasi perturbata haec loquitur, etiam de nibilo blaudiens, utpote meretrix et faceta? An quod illuseritconvitio! Donatus.
Bene polfecisti] Lego, facis. Docti viderint. Versus est Trimeter, quam ob rem et emendatio certa est. Faber.
Hodie'] Dulciter addituni/toc/ie, qua- si cum exceptione : quo se signiticat non perpetuo obsecuturau) milill, et ut qua? promiserat, biduum tantunt abfuturiim Pliadriam. Donatus.
Quid i* hunc 7ion rides'] Si dixerit mi- litem, Iffidit prapsentem ; si amicum, la-dit I'armenoncm. Mire igitur pro- nomen invenit. Idem.
11 Video, et me tadct] Opportune
TERENTII EUNUCH. ACT. 111. SC. II.
1223
Parmcno fatetur odium militis, iit re- tundat ab eo amorem Thaidis. Idem.
Ubi vis, dona adsant tibi a Phcedria] Nil potiiit exitiosius militi contin- gere, qiiara ut continuo rivalis niitte- ret mnniis, et posterior, et coram ipso. Idem.
Dona sunt tibi a Pb(Edria] Cum ilia sub prononiine celaverit nomen mili- tis, ex arte Parmeuo pronuntiavit, A Phcedria. Idem.
12 Quid stamus'] Quid stamus? ad moram refertiir. Idem.
Quid stamus] His verbis miles in- iiiUiib dolere se indicat. Idem.
Quid stamus] Rivalis servum con- spicere non sustinet. Farnabius.
Cur non imus hinc] Ubi servns ri- valis est Parmeno. Donatus.
13 Pace ifuod fiat tua] Pace, aiit gratia, aut voluntate : et deest cum. et sic loctitus est, quasi bellum his verbis omnibus iiidixerit. Idem.
Pace quod fiat tua, Dare huic qute vn- lumus, contenire et conloqui] Proprie : (][iia. pax, dalio, deditiu, conventio, col- loquium, militia? verba sunt, et invi> dio».e sic ait, quasi per euni non ac- cipere liceat dona Tliaidem. Et sic proniintiandnm, ut subaudiatur rfi ; ut sit : vel dare, vel convenire, et col- loqui : ut inter bostes solet. Sallus- liu» : ' Quae pacta in conventione Dou prsEstitissent.' I'A alibi, ' Cujus ad verba volimtate, colloquio militi- bus promisso, corruptio facta pauco- rum, et exercitus Syllo; datus est.' Idem.
14 Dare huic qua co/umui] Hjc singula rimi iuvidia pronuntianda sunt. Idem.
Contenire et conloqui] Sic prouun- ciaodum eat, ut quasi dicat, liceat per te miles, cjuod etiam inter bostes, et iu bello licet. Idem.
la Perpulchra credo dona] ¥.lf)ti/vt(a de fiducia |iulclir<t: virgiriis. Id(m.
Periiulaa credo dona, haud nn.stris iimilin] Lego oninino, ant, ut irunia coutinuetur ; quod et Kaerno pla-
cuisse video. Faber.
Nostris similia] Et his similia, et horum similia, dicimus. Donatus.
Haud nostris similia] Aut melius mihi videtur, ut perseveret eironia perparticulamdisjunctivam. jFatrniiS.
16 Res indicabit] Scit Eunuchi no- men posse contemni : et ideo videri vult potius, quam sperari munera sua, id est, Chaeream. Donatus.
Juhete istos foras exire, quos jussi, ocius] Cum fiducia et alto vultu pro- Duutiat : et festinat, neoccupet miles prius abire, quam videat. Et est ordo, ocius exire. Idem.
17 Procede tu hue] Bene procede dixit, non accede, aut veni : ut ap- pareat dignitas iu incessu. Et cal- lide ab inferiore incipit munere, hoc est, a puella ad Chaereani venturus. siuiul ut a vero mancipio incipiens, ad fiilsum sine suspicione transiret. Idem.
18 Ex jEthiopia est usque here] Quod Tliais cupiebat. nam supra, ' Nonne ubi dixti cupere te ex Ethi- opia ancillulam.' Usque additum, ut longinquitas nionstraretur. et hoc est quod tacit, ' Munus nostrum ornato verbis, quod poteris.' Idem.
Ex /Ethiopiti est usque] Hicostendit quid sit ex ^Ethiopia, addendo usque: ut ex loii»inquitate dignitas muneris ponderetur. et quid erit jam criminis in colore, quando ipse dicere gloria- turundesitr Et mire ab inferiore ccupit, ut a(i^ri(Tiv doni faceret in Cha?rea : et turpi priecedeute leno- cinium comparat secuturo ]>ulchro. C'»7uc modo udverbiuni de loco est: ut, 'Siculo prospexit abusipie Pa- chinno.' Idem.
Ex JElhiopia esl] Supra act. I. sc. 3. 'Ubi luilii dixti cupere te ex jEthio- pia ancillulam.' Farnabius.
Usque hac] L's(|ue extcndit e lon- giiupio raritatcni nnuicris. Idtm.
Ilic sunt tres 7»iri6cJ Callidi; unmus ad prctiuni rcvocavit, ut ad avaritiam cnnvcrterct nierctriceni : ne ofliciu
1224
NOT^: VARIORUM IN
iloiiantis ct j^ralia Icniictur. ot idco noil (li\it, tiibiis minis v.ilct, sed, hie sunt tris mind : quasi jam veiulenda sit. DoiKilus.
19 Vix] Aut difficile significat, aiit non : «t sit, ncc hoc. Liiciliiis : ' Car- eer vix carcere dis;niis.' fdcm.
Chi tit cs, Dore] Tanquam qiiae- rat eum, nt nomen indicet : quo audito magis dissimulet Chaeream. Idem.
Accede hue] Vultu eo dicitur, quo debuit dicere, et dicto jemulorimi lae- sus, et confidentia destitutus, veliit in eo dinitaxat conspectu Chaeieae confidens. Idem.
Hem ! Eunuchum tihi] Mire post- qiiain dixit, ' Eunuchum porro dixti velle te, Quia sohc utuntur his regi- nsc ; rcpperi.' Idem.
20 Quam lihemli facie] Non narra- tive iaudat, sed per interrogationem, quae major fidiicia est. Idem.
Quam estate Integra] Id est, qua florent puberes, ut Virgil. ' Atque integer aevi Ascanius.' Idem.
21 Ita me DI ament] Juravit ideo, nt non amore Phaedrise, sed veritate cogi ad laudandura videatur coram milite. Idem.
Iloncstus] Pulrher. Virgilius, ' Et laetos oculis afflarat honores.' Idem.
Honestus] Hie subdidit, quod in ancilld praetermisit, (juia /Lthiopissa lionestadici non potuit. Idem.
22 Kuiiiquid liahes] llahcs pro inve- nisti. Idem.
Quod contemnas] Plus est, contem- na«, quam vituperes : et deest, in hoc: ut sit, iium<|uid habes quod in hoc contemnas : Idem.
23 Tacent : salis laudant] Tacitur- nitas, confessionis genus est, praeser- tim contra adversarii interrogatio- nem. Ideo tacerc hoc, vcl quasi lan- dis argumentum est : quia supra taccre vituperavit : ideo et ipse sic ait, ' Quid tu ais, Gnatho ? numqiiid babes quod rontemnas ? 'I'acent: sa- tis laudant.' Et, ' Quid tu, Thraso r'
quia supra contempscrat piiellan) Idem.
TiieenI, Ifc] Ktiv 2Aws fut^iv \a\fj, Aia Tov aiwirav irKiiffTaTTepi ainrfsXiyti. Menandcr. Tacendo loqui, non infi- ciando confiteri videris. Cic. pro Ses- tio. I'arnabins.
Fac periculum in Uteris, fac in pa- Ucstra, in musieis] Si totum singula- riter diccret, csset 6/uotoTeA.euToi', Li- tem, pala.stra, musica. Donatus.
Fac periculutn in Uteris, ^c] Pro servo quidem Chaerea nunc deduce- batur : Parmeno tamen, aiigendi cau- sa, et occulte ceconomiaj serviens, ' Quae liberum scire eequuni est ado- lescentem, sollertem dabo,' inquit. Nimirnm et servi, ulcarins venirent, lii)erorum artibus erudiebantur, sicut loco irttptt\\ri\<i> perspicias licet apiid Horat. Ep. ii. 2. De ipsis studiis Plant. Mostell. i. 2. et Bacchid. ni. 3. Bceclerus.
Uteris, ifc.] Ex Laconica, apud Xenophoutem, in^titutione, Y.vQvs 3e TTffjLwovaiv els Si5a(TKd\wi' ixaOrjo'ofiei'ovs Kal yp<iiXjj.aTa, KalixovcnKrtv, Ka\ ret iraKai- arpiKa. Servi utique Grammaticam et alias artes docebantur, quo carius venderentur. Videatur Aristoteles I. vji. Polit. ubiaddit et7po(j)j/cT7i': nee non Lucianns in Amoribus, et Hora- tins lib. II. Epist. 2. Famabius.
21 Quw Uherum Scire cenuum est] Quondam liberi pucri his artibus eru- diebantur : et est figura f\\ii\pis: deest enim, His. Donatus.
25 SuUertem] Id est, disertum. Utriim ha^c soUertem. ut Horatins, ' Docte sermones utriusquc linguae.' An assuniendum est //is extrinsecus? Idem.
Sollertem] Deest, His. Solcrs, quasi totus ex arte consistens, ut Skos apfrr), quod Latinis verbis, quasi so- lus in arte sit. Hiiic incrs contra- rium. Nam solers quasi <iXos aper^ dictus. "0\ov solum, ut f| sex, et us sus dicimiis. Idem.
26 Ego ilium Eunuchum, si sit npus.
TERENTII EUNUCH. ACT. III. SC. II.
1225
Ifc] Res est flagitiosa ; sed illam ad- mirabiliter tractavit Baitiiis, boni pa- tris bona proles : Qui I'habit lutj en donneroit. Pour une file il passeroit. Faber.
Ego ilium Eunuchum, si siet opus, vel sobrius] Hoc lit niilitaie est, ita iun- portunum praesente Thaide : extra quam, miles si saperet, nihil amato- rie conteniplari debuit. Sed et hoc accedit ad ejus odium, praeterquam <]uod jam in suspicione est amicze sua?, quod fidicinam magis diligat. Et hoc mire, quod nemo prior Eu- nuchum esse Chaeream, quam Miles, credidit : adeo stultus etiam nomine ipso appellavit. Sed statiin stulte Miles, primo quidem convitinm ipsi Eunucbo facit : in quo potest jam laedere amicam. deinde attestatur hoc dicto pulchritudinem hujus mu- neris. Quid igitur proficit r Satis autem joculare est, si cogites Chaj- ream esse, qui haec do se audiat, et tacere cogatur. Dnnatus.
Vel sobrius] Honesta "lE-Wu^pis, propter mulieris prsesentiam. ut Vir- gilius, ' Novimus et qui te.' Et ipse in Heautont. ' Qui se vidente ami- cam patiatur suam.' Hoc tamen miles coaclus a Parmenone dicit, quia reprehensus est tacuisse. Idem,
Ego ilium Eunuchum si opus sit, Sfc.l Hoc genus iWel^piois, suppressio sci- licet, pudori servit. ob praesentiam mulieris, ut opinantur interpretes. Mihi nihil rectiiis videtur fieri posse, quam si putenius, Militem ad solum (Jnallionem suum, submisMiiis nee audientibus ceteris, inter orationcm Parmf nonis hoc dicere. liaderun.
Egii ilium, ^c] 'EAAeiifis honesta in re inhoncsta. i'urnabius.
27 Al'jue hac qui misit] Id est, tanta mutiera. hoc cnim hac signifi- cat. Dnnatus,
Sonsibi soli postulat] Hoc est, 'Is- tum armuluni, quod poles, ab ipsa peliito.' Idem.
Atque li(£c qui miiit, Dfc] licne Eu-
graphius monstrat, servari ordinem mandatorum Phasdriae, Is enimprae- ceperat : ' Rlunus nostrum ornato verbis, quod poteris.' id factum est bactenus a Parmenone. additum erat; 'Et istum a^mulum, quod poteris ab ea peliito.' igitur nunc ad contlandaai militi apud Thaidem invidiam accin- gitur. Bceclerus.
Atque, ^c] Ex obliquo invidiam facit militi. dumque domini sui mo- destiaui praetendit, odium imporluni- tatis conflat militi. Faninbius.
28 Suacausa exdudiceteros] Nihil po- tuit dici invidiosius. Non enim dixit PhEedriam, sed ceteros, quasi futuri amatores fuissent, ni^i metueretur exemplum Pha^driae. Donatns.
29 Neque pugnas narrat^ Descrip- tio miliiis, tantum excepto nomine. Idem.
Neque cicatrices'] Insigne foeditatis. Nam apud meretricem quid aliud ci- catrices valent ? Nam cicatrices etsi semper gloriosas sint, non tamen etiam apud meretrices, quibus post precium forma placet, ut Sallustius quoque fatetur, ' Hac sunt virtutis insignia : dehonestamento tamen esse corpori, maxime Isetabatur,' Idem.
30 Neque tibi obstat] Qui a te re- pellat amatores tuos. Idem,
Quod quidam facit} Quidam recte. nam etfiguratum et aptumsentcnlia; est, et contemptum indicat hoc ver- bum. Idem.
31 Ubi mulestum non eriti Ad supe- riora retulit, (|uod nunc dicit: sci- licet ad ' Non sibi soli postulat te vivere, et sua causa excludi ceteros : neque pugnas narrat,' Hic. ' l^ji mo- lestum non erit, ubi tu voles.' ad 'Neque tibi obstat:' ' I'bi tcmpus tibi erit.' Et mire occupat aniniura merctricis cum illam hujus impulsii inducit facere, <|ui(li|uiil dure fecit excludendo Phirdriam. liic igitur i|ui .scit pr;rcopta de beneliciis ipsti- ntandis, iuK^lliKit oralorie in utrani" que partem dicta omnia. Idem.
12-26
NOTili VARIORUM IN
Vcrnm ubi molestum'] Utriim tibi molestiini, nil aliis? sed aliis, quia ilUtuius est. Idem.
Ubi molcsttun non erit, ulii tu voles, tibi tcmpus tibi crit] Practerqnam, qiunl otficii coiiiitatein Iraec verba cxpriiiiiint, iiisnper ingeniiiin iiiere- Iricuin et accismos, qiiibiis anian- tiiim ciipiditatem duin diftcrunt, in- cendunt, spectaie videntur. possis desciibere verbis Plaiiti in Milite ii. 2. 95. &c. * TreceiUae possunt causae colligi : Non domi est, al)iit ambnla- ttim: dormit, ornatur, lavat, Pran- det, potat, occiipata est, operse non est, non potest. Quantum vis pro- ! alio num.' Baclerus,
S2 Ubi tempus tibi erit] Non ama- tori. Et ubi tu voles : non ut nunc in Milite pateris. Ponatus.
Ubi tempus tibi crit, sat habct, si turn recipitur] His dictis et Militeni repulit ab aninio Meretricis, et com- niendavit Adolescenteni: et perfecit ne injuria videatur apud Thaidem, quod sponte snsceperit Phaedriam. Idem.
33 Apparet servum hunc esse domini paupertji] Tristiores enim sunt servi pauperuni, et ob hoc ipsum noquio- res. et hoc melius erat : quamvit illud aliter Parasitus exponat. Idem.
Domini pauperis viiserique] Bene additum miiieri: quia non continue pauper etiam miser est. Idem.
34 Nam hercle nemo posset] Secun- dum illiKl, Ait, ai<>, approbat parasi- tus (juod Miles dixit. Et est ordo, Nam hercle satis scio, nemo posset hunc perpeti, qui haberet qui para- ret alinm servum. Idem.
Nam lierele nemo posset] Aliam cau- tam subtiliorem assignat Parasitus, quam quam dixerat Miles. Idem.
3j Qui haberet qui pararet] Prius Qui, pronomen : scquens adverbium etl. Idem.
30 Quern ego esse puto infra omnis injitiiot homines] Multum dixit, infra infimos unviis homines, nam liac sen-
tentia vult, ilium hominem servis etiam esse pcjorem : quia et servus, homo, ut in Phormione, 'Servum lio- minem causam orare leges non si- nun t.* Idem.
Infra injimos omnis puto] Ovid. v. Trist. V. Elcg. 8. ' Non adeo cecidi, quamvis abjectus, ut infra Te quo- que sim, inferius quo nihil esse po- test.' Farnabius.
37 Qui huic animum assentaii in- duxeris] Proprie : nam animus indu- citur adversum objectas difiicultates. Dotiatus.
33 E Jlamma te petere cibum posse arbitror] Unde sine damno aut malo nihil potest auferri. Idem.
E Jlamma] Hoc intcUigit, non ex foco, sed ex medio igni, vel incendio flamm>e. Nam antiquum verbum est, ' Petere cibum e flamma.'mordetque utrumque siniul. ut nescias qucin pe- jus vituperaverit, hujusne famem, an illius inimaoitatem, vel voraginem. Et simul vide convitium reddituni, unde conjectum est: id est, de pau- pertate et egestate. Idem.
E Jlamma, Ifc] Epulas pro inferiis in roguni conjicere moris erat ; ex- tremte autem mendicitatis et impu- dentiiB habebatur inde cibum petere. Lucilius apud Nonium in Marcel. ' Mordicus petere aurura ex flamma expediat, e coino cibum.' et Catullus: ' Uxor Meneni, saepe quam in sepul- cretis Vidistis ipso rapere de rogo coenam,' &c. hoc faclitasse scurras, meminit Plutarchus, fiwuoKoxovv Kal ■nXavtiijxivov ytvos. Farnabius,
39 Jamne imus] Odium Parmeno- nis, et stomacbum niilitis ista indicat festiuatio. et Jam, increpatio morx est. Donatus.
Jamne imus"] Iterum urget Thai- dem miles ad cundum. cunique ilia aliquid moric interpuneret, non sine offensione, et futnraj litis au}.'urio, ego hinc ubeo, inquit : tu islane uppe- rirc. cui dicto parasitus suo more sta- tim ralionero adulatorie subjicit : qua-
TERENTII EUNUCH. ACT. III. SO. III.
1227
si oon deceret imperatorem una cum arnica in via ire. Bceclerus.
40 Post hue continuo exeo] Legitur et postea, et post, ut sit post pro postea. AnORXlTIHoE* quomodo pro postre- nio post. Donatus.
Postea continuo exeo] Liher Bem- biniis, po5<. scd et Donatus ita etiam legi affirniat. sustentatur aulem ver- sus uon faciendo synaloepham in, coji- tinuo exeo. Faernns.
41 Egohinc abeo] Consequenserat ut offenderetnr miles, tam diiigenter rivalis munus suscipiente nieretrice. Donatus.
42 Una ire cum arnica imperatorem in via] Vide irpoiraf)a(TKew}v fiitiirae li- tis inter Tiiaidem et niilitem. Idem,
Cum arnica] Mirifice amicam dixit, noo mrretriceni. Idem.
Imperatorem in via] Congrne in mi- litem : quasi ipse sit, sub quo est. et hie servat Farmeno, quod silji man- datum est, ' Et istuni amuiiim, (|uod poteris, ab ea pellito.' Et bene mu- tat nomina,hinc ad lionorem,hinc ad invidiam. Hanc, non ]Meretricem, sed Amicam dixit : hunc, non Mili- tem, sed Imperatorem. Idem.
Una cum, Hfc] .Scoptice, meretri- cem amicam, niilitem Imperatorem ag- nomiuat. Farnabius.
43 Quid tibi ego mulla dicam] Non habuit aiiud miles stultus: et redit ad ilia qus supra dixit, ' Domini pauperis miserique.' Donatus.
Domini similis es\ liieptus jocus, in quo scrvus injuria: vice dumino com- paratiir. Idem.
Domini similis es] Redit ad illud qnod niodo dixerat : ' Apparet ser- viim Ininr esse domini pauperis mise- rique.' iHrnabius.
41 Quid rides] Et liuc eo vultu di- citur, quasi sibi conscius sit miles fa- ctte dicti cotiviiii. nam non quod nesriat eausam risus, eo interrugat quid riscrit : sed ideo, ul dciiuo lau- dctur. Dnnittu.i.
45 Lt illud de Khodio dictum] Hoc
est illud, ' Eoruni ingenia admiror simul.' Et hiiic, ut apparet, fit ami- cior : ideo facilius ab amica, quam a parasite separabitur. Idem,
46 Abi prcE, curre, ut sint domi pa- Tata omnia] Non dixit qua : quia in- telligitur. Idem.
Abi, prcecurre] Alii, abi prw, curre. Melius. Faber,
Domi ut sint parata omnia] "EWftxf/is T)diKr], in qua plus vultu significatur, quam verbis. Donatus.
47 Fiat] Faciam, vel fiet, diceret servus : liber vero,^a<; tanquam et ipse jubeat sibi. Idem.
48 Si Chremes hue forte ad me vene- rit] OiKovoixia ad litem futuram, et exitum fabulx. Et hoc non audit miles : nam si audiret, nimis irasce- retur. Idem.
50 Ad me adducito] Modo ubi rum significat. Idem.
51 Quid? quid aliud volui dicere] Vvo, quid aliud ^ bine est illud Cice- ronis, ' Quem, quemnam ? recte ad- mones ; Polycletum esse dicebant.' Idem.
52 Curate istam diiigenter Virginem] Haec res est, quae faciei Virginem claudi, in lectulo collocari, et obdor- mire. Idem.
Curate iatam diiigenter Virginem] Ridiculum, (|uum contra eventurum sit. Idem.
53 Vos me sequimini] Kaxpa wpdcrdnra. sunt puellx, qu'<e sequuntur. Idem,
V»s me sequimini] Fuella; pedisse- qua>, (jiias SovKapia vocat Lucianus in Lexipliauc. Farnabius.
ScENA III. J Et liiL-c Sinariis con- stat scena. vs. 3. Mss. nostii omnes: ila me astute ab ea video lab. vs. 4. duo: ad sese. omncs: aocersitr domum. vs. 5. duo : quid tibi cum ea! vs. 7. duo : fecisse se. V8. lU. omnes : et quis cum c. vs. IH. rb ni oniittunt. vs. 24. iiuus : qiiishcm hie csl f alter: quui hie ettf Argentoratensis : rcquis hie est, pruna maun. vs. 27. uniis : ul cures re- dire, vs. 30. unus : malnm in rem At/ic
1228
NOTiE VARIORUM IN
nlii. alter : malnm in cruccm hinc abi. Argcntor. viahtm in rem hiuc ihis, pri- ma niami. vs. 32. oinnes : dediic. Ba;- clerns.
■ 1 Prnfccto qitnnto mnf;is rmis^sque eo^ito] H.VC persona apiid IMciian- druni adolescentis riistici est, et iii- consequcns oratio est. Sed conccdi- tur secuni loqunntibus niiilta traiis- cenderc, (\»x taciti intellimnit : est enini int(>!j;rum hoc modo, Profecto qiianto luagis ma^isqnc coj;ito, ninii- rum iiitelliijo vel invenio, quod dabit ha'c Thais niiiii iiiagnuni malum. Po- test aiitem nimirum et pro confirma- tionc accipi, nt nihil desit : ut sit Jii- tnirum, sine dubio, pro certo. Donat. Profecto, iic] "'Hflos nistici, severi, frttgi, .snspiciosi, et blanditias avcr- santis. Farnnhius.
2 Nimirum dnhit h<EC Thais mihi magnum malum] Solve nimirum, et fac, non est mirnm, et statim consc- qiiens erit per acrvvSerov tota senten- tia, qnasi dixerit, non est miruni: et subdistinctionc interposita niox intu- lerit, dabit hac Thais mihi magnum malum. Nam .Vt ne sifjnificat : et Ne non. Ni pro ne : Virgilius, ' Laeti discrimine parvo Ni teneant.' Ne pro non : Plautiis, ' Ne vult,' inqnit, pro non vult. Dowitus.
Nimirum dabit hue Thais rnihi mag- num malum] His verbis inlelligitur se sentire paulatim labi in amorem me- retricis, qiianivis iuvitum, et adliiic retinentem nienteni. Idem.
5 Jinget quis quid tibi cum ilia] Pri- n* intulit, (|iiam interrogavit. Idem.
Itoget qui.s, quid lilii cum ilia] .Si dis- tingiiitnr oratio eo modo quo edidi- nius, Don 0|>us erit ad duram iliani et inlolerabilem irapivdfmv confugcre, (jua; nonniillis placuit. Ii(pclerus.
G IJt ihi mantrem] Manerem mudu, non dormirem, sed remancrem signi- ficat. Donalus.
7 /•-■< rem seriam velle agere mecum] Scilicet, quic non posset nunc agi, eiim operetnr. An rem seriam ma-
gis agendam tunc pntabat, cum rem divinam fecissct P Idem.
Rem diriuum, ^c] Veteres nihil ag- grcdicbantur serium, quin Diis prins sarra focissent. I'arnabius.
9 Diilo malo hue fieri omnia] Dolus a la-dendo dictus, id est, a dolando, id est, miniiendo. nam et 36Kos Gra?ce la>sio diciiur, ct dolones, tela quaedam bclliea, et dolare fabri, lignum est as- cia ca^dere. Quod autem addidit mulo, aut ii.pxai(Tfjii>s est, quia sic in duodecim tnbulis a veteribus scrip- tum est, aut Mdirov doli est perpe- tuum : aut diastole est, rjuia est bo- nus, quo a mcdentibus falli agros, non tamen decipi, Lucretius Poiita testatur initio lib. iv. Donatus.
Dolo malo, Sfc] Dolus mains est, cum aliud agitur, aliud simnlatnr. Cic. Offic. 1. III. et Topic. Erat eti- am dolus bonus adversus hostem sc. vel latronem. Farnabius.
Accumbere mecum] Mecum, penes me significat. Donatus.
10 3Iihi sese dare] Non potest n»a- gis significari profusa petulanua. Id.
Sermonem qucercre] Sermonem qiuB- rimus, quando non solum quod dica- mus qua-rimus, verum etiam (juomo- do alter nobis respondeat et obloqua- tur: puta cum deficientibus sermo- cinandi causis, ' quota sit hora,' et, ' satis recte quis valuerit,' perconta- nuir. Idem.
1 1 Hue evasit] Tanquam impuden- ter contenderit ad banc inquisitio- nem. /Jem.
Quam pridem pater mihi et mater mortui essent] Hoc propter aetatem puella; inquisitnm est. Idem.
Quam jiridem pater mihi et mater 7nurlui] Ha}C ex argumento qtiairit 'J'hais. cujus consilium dum ignorat Chremes, mi raj garrulitatis esse om- nia existiniat. (pii error diligentinsima suspicione tractatus, Icporishabetnon paruni. Baclerus.
Ubi friget, ^c] Ubi re aut verbis destituta, quasi cum niiiil haberct
TERENTII EUNUCH. ACT. III. SC.llf.
1229
qnod diceret. Famahius.
12 Jamdiit'] Jam olim. Donatus.
13 Rus Sitnii ecquod habeain] Libri antiqiii fere onines, et quod liaberem: quod magis consequens et praeceden- tibus et sequentibus verbis est. Fa- emus.
Sunii, 4'c.] Proniontorii Atticze. su- pra act. I. sc. 2. Famahius,
Et quam longe a 7nari] Hoc ideo meretrix inquisivit, ut sciret, utrum rapina pradonibus fuisset : quippe ad mediterraneum locum, qui acces- sus esse potuit Piratis. Sed tamen non abhorrct a suspicione hujus rae- retricis, quod et scire vcliet cujus pretii fnnduni habeat Chremes: hoc est, (|uam amceuum, vel quam mari- timum. Donatus.
14 Speral se a me nvellere'^ Bono usus est verbo acellere, tanquam a pertinaciter retinente. Idem.
16 Quid habuisset, cum perit] Cum, profiuando: aut cum periret. Idem.
17 H(cc cur quceritct] In gestu ac vultu id (juod restat ostenditur. Nam decst, nescio. Idem.
19 Ilanc se intendit esse] Proprie intendere, est crimen in adversarium jacere. Idem.
20 Annos nnta est sexdecim'] Tot an- te nominaverat ex conjectura Chae- rea u. 3. 26. Baclerus.
21 Mnjuscula est] Diminutive dixit, ut ostenderet utramque esse prima;- vani. Donatus.
22 Ulisit porro orare] Porro, pro postca. Idem.
Ut reuirem serio] Utrum, ut veni- rem serio, an orare serio •! Idem.
23 Aut dical quid ruU] Pro quid velit. In Hocyra, * Ac vide quam immerito a^griiudo ha;c oritur niilii abs te .Sostrala.' Idem.
Aut inolesta nc sicl] Aut hoc mora- liter, (nam rui lioc impcrat f) aut cum quo hoc agit. Idem.
21 Ilnis, heiLi. Iiic quis est] Ila-c leparatini pronuntinnda sunt, nam apparet inter ha:c verba puisatam
januam personare. Idem,
25 Ego sum Chremes] Vide quan- tum distet, ac varia sit hujus rustici- tas, Ego sum Chremes : a faceta Me- retricis disciplina. Idem.
O capitulum lepidissimum] Nam rus- ticum esse statim magis apparebit, ubi dixerit, Rus eo : et in-oKopicrfiaTa (Tw nONICMn. Idem,
26 Dico ego mihi insidias fieri] Blan- dimentum nisticus insidias putat. Id.
Dico ego, &,-c.] Blandimenta rusti- cus insidias sibi structas suspicatur. Menander tJte rhs yvvalKas StSitvai IxaKiffra. Se? "Otoi' 7r6pj7r\oTTaxri toTs Xfrio'Tols \6yois. Farnabius.
27 Rus eo] Pro potiore negotio rus posuit. et major negatio est, quam si diceret, ' Non hue venio.' Donat.
Rus eo, non possum inquam. nihil minus, malum in rem hinc abis] Vide, ut omnia ruslica; ferociaa apta fecit, cujus Trapa(TKev7i jam erat in illo : ' aut dicat quod vult, aut molesta ne sit. non hercle veniam tertio.' liceclerus.
2S Aon possum, inquam] Plus est, quam nolo. Donatus.
29 Dum redeat ipsa] Ipsa, vel do- niina, vel ipsa de qua agitiir. Idem,
Nihil minus] Deest/«ti«/n. Idem.
30 Malum rem ! hinc ibis] Hoc ad- verbialiter dixit : quemadmoduni di- cimus, ' Domum ibis.' Et apparet il- ium manu tactum esse, qui sic iras- citur, quia dixit Pythias, ' Cur, mi Chremes.''' quasi dicat, Cur mens sic indignatus est adolescensf' nam ab eo quod est nteus, vocativus mi facit. Idem.
31 Amabo, ut illuc transeas ubi ilia est] Vide non esse otiosun),quod om- nia practenta sunt potius, quam res importuna fierct, ut ad Mililis do- nuim Chremi's <leduccrctur. ncquc eniui hoc conveiiifi)at persouic Bac- chiali : (jiumiam aut infacctum, et pra'ter usum, aut importunum : ideo hoc ipsum Dnria" pra-copit. Idem.
I'l illuc iran.siits ubi iUu cat] Ut bre- vem viani dcmonsiraret, non eas.scd
1230
NOT.-E VARIORUM IN
transcas, ilixit. Idi'm.
Atnnho] Intcrjeclio est amantis : sic veihuni sonat. Idem.
ScKN\ IV.] Octonarii sunt cata- Icclici. vs. 3. omiies : locits inventus, tcinpus constit. vs. 8. unus : quid hoc hominis est quid hie ornatus est, alter : quid hominis ? qui hie ornatus est ? Ar- gentor. quid hominis hoc est ? quid hoc ornati est J v<. 10. duo: sciscitarier. B(pclerus.
Heri aliquot adolescentuli coimu^ in Pirao] In hoc proloquio insinuatio per- sona- (jus est, cui narraturus est Chce- rea, quce a sc post scenam facta sunt. Fit autem hoc populi causa, ut spectator aurihus accipiat, quod subjicerc oculis Poeta non potuit. Donatns.
1 Ileri aliquot adolescentuli] Bene inventa persona est, ciii narret Chae- lea, ne unus din loquatur : ut apud MenandrMni. Idem.
Heri aliquot adolescentuli coiimtis in Piraeo] Id quisquc dicet quod lubu- erit ; ipse vel invitis omnibus dicani scrii)cndum esse, Piraeo. Erlt syni- zesis in fine. Cetera nuga; sunt. A- liud est convcnire sen coire in I'oruni, aliud in foro. Conveniunt in forum, qui extra forum sunt. Conveniunt in foro, qui, cum jam in foro sint, circu- Inm aut coronam faciunt in ipso foro. Falter.
Coimus] Coimus, consen3imus,ac pe- pigimus: ne sit soloecismus. Donat.
In Pirao] Pro, in Piraiim. Idem.
Heri aliquot adolescentuli coimus, Sfc.'] Respexit ad ^0os adolescentuni (pi\6- (piXov Ka\ <pi\4raif)ov. illorum enim est, Xaipfiv rifi ffv^fju. Hnnc locum addu- cit Cicero Kp. ad Attic, vii. 3. lau- dans Terentium tanquam optimum Latinitalis auctorem, in quaDslionc Grammatica, quam Atticus nioverat. l)e Ciceronis liac disputatione non inerudile quidem, sed intemperantis- «imc more suo disserit Scioppius in Paradoxis literariis Ep. 3. Bceclerus.
Coimus in Piraol Cicero ad Atti- cum I. VII. Epist. 3. legit, coiimus in
Pirtreum, sciiue dcfendit quod scrip- serat ad Piraea, non Pirceeum. et qiiod Pra^positionem addidisset. ' Non enim hoc,' incpiit, ' ut op|)ido prse- posiii, sed ut loco.' Erat anteni Pi- rffiuni portus et oppidnm 40. ab nrbc stadiis. rarnahius.
2 Ut de sijmbolis essemus] Plantus in INIena^chmis, ' Minore nunquam fui dispendio.' Sed melius Esscmus, producta e litera. Donatns.
Symbnlis] Vide Andriam, act. i. sc. 1. ' Symbolam dedit.' Farnahius.
Essemus'\ Commessaremnr. airh (rv/i- Po\t\s Senrvelv. Eusfat. Idem.
F.i rci~\ Ut esset fpavujr))s, trvfiiro. fftapx^s, jSocriA.ei'S, o^daK/xhs, 0a\tapxi>s, convivii curator, arbiter. Idem.
3 Prafecimus'] Id est, (xvfxiroariapxov fecim.is. Idem.
Dali unnuli] Nihil interim de scor« to. apparet enim ephebos esse. Idem.
Dati annuU] Su^iSoA^v rhv SaKriKtop StSooKas, Lucianus, arrhae loco. Far- nahius.
Locus, Sfc] Convivium constat ex rebus qnatuor, si belli homnnculi col- lecti sunt, si lectus locus, si tempus lectum, si apparatus non neglectns, &c. Varro apud Agcliium lib. xiii. c. 11. et Horat. lib. i. Epist. 8. Id.
4 PrtEteriit tempus] Quia tcnipus constitutum est. Donatus.
Quo in loco] Quia locus constitutus est. Idem.
5 Homo ipse] Quia Chaeream ei rei praEfecimus. Idem.
G Cetcri dedere] Ceteri, exceptis me atquc illo. Idem.
7 Quisnam hinc a Thaide] Causa sciscitandi est admiratio de habitu commutato, et vix agnitus Charea. Idem.
8 Is est, an non est ? ipsus est] Vide an potuerit meretricem ignotam hoc habitu atque ornatu fallere, qui ab Antiphone vix aguoscitiir. Idem.
Quid hoc hominis] Vide an longam narrationcm possit andire, qui non- dum amico narrat, et jam atfectus
TERENTIl EUNUCH. ACT. III. SC. V.
1231
pendet. Idem.
Quid hoc hominis] Quod a Tliaide epliebus exit. Idem.
Qui hie omatus est] Quia Eunuchi veste indutiis est. Idem.
9 Quid illud mali est] Quod timidus egreditnr. Idem.
Quid isthuc malt] Verti debet : Que diabk est-ce-ld? Sic alibi, ' Quid ma- lum,'dtc. Baifius, eleganter : Que dia- bk est-ce ?je m'en Honne, Et ne m'en puis trnp ^lonner, Ny ne s^auroy qu'en devi- ner. Faber.
10 Quid sit sciscitari'] Sciscitari, est occulta magis et secretiora rimaii, ac velle cognoscere. ut, *Suspensi Eury- philum scitatum oracula Phoebi Mit- timus.' Donattis.
ScENA V, Satura est scena, lambi- cis et Trochaicis Catalecticis et Aca- talecticis constans ; varietate metri ad aniuii molus in Clia?iea congruen- te. vs. 3. omnes : 7iunc est tempus pro- feclo. reliqua in hoc et seq. versa eo ordine, ut edidimus. nimium enim sibi permiserunt nonnulli in commu- tandis omnibus, vs. 5. omues : sed neminemhic curiosum,ifc. vs. 11. duo: sanu-s ne satis es? vs. 14. duo : ut au- dias istuc. vs. 15. omnes : nempe ut opinor Thaidem. vs. 18. omnes : cum me ipsum n. vs. 19. duo : in hanc com- motus sum. duo: illam scio si vidcris. vs. 23. omnes : tacitus sis, citius au- dies. vs. 26. duo : et viderem. vs. 28. omnes ; adduxit. vs. 47. duo : et ven- lulum liuic fnrito. vs. 50. omnes : quid turn? Cir. quid turn fat.
Ab initio inijus scenx dcscribitur cxcmpluni la(iti(C gestientis, in qua est UriliLs; sicut notat Cicero in. Tnsciil. 13. ciii ttiam diritur inanis ulacrilas, qnandoliomo alacritalc futili RCStirns deliquescit. (iv. Tusr. 10. (;t 17.) ' Hac la:titia (|uani tiirpis sit, sa- tis est diiij^cntcr atlrmfrntcm pcnitiis vidcre. et ut turpns sunt, fpii effiTuiit se laRtitia turn, rum frunntur veneris voliiptatibus ; sic (laKitinsi, qui cas iiiflammatoanimoconcupiscnnt.'quod
iterum verbis Ciceronis dicenduui pu- tavi IV. Tuscul. 32. Baclerus.
Num quis hie est ? nemo est] In hac scena, verba gestum vultumque indicant exeuntis: cui obvia persona objicitur, sed cujus occasione spectatoribus gesta narrabuntur. Donatus.
1 Numquis hie est? nemo est. Num- quis hinc me sequitur] Duo metuit, ne quis obvius comprehensor occurrat : et ne quis sui persecutor existat. Idem.
Nemo homo est] Quamvis per nemo, homo intelligatur, tamen addidit ho- mo, ut veleres solent, T(p a.pxa.'i<Tf*v- Idem.
Homo est] Pleonasmus. Cicero, * Nemo homo,' ii. de Natur. Deor. ' Nemo nee homo, nee Deus,' 1. i. de Nat. Deor. Farnahius,
2 Jamne erumpere hoc licet mihi gaudiiim] Erumpere, quasi activnm verbum posuit, pro nentrali : ut sit, Licetne milii erumpere hoc gaudiuni ? Aut erumpere quasi exire. Mihi, pro a me. Donatus.
Erumpere] Utrumne, erumpere, pro emittere posuit i An erumpere pro ex- clamare ? ut erumpere vocem dicitur, qui exclamat. nam, Pro Juppiter die- turus est. Idem,
Erumpere, Sfc] Cic. Epist. 3. lib. XVI. ad Attic. ' Ne in nie stomachum erumpant, cum tibi sint irati.' Far- nahius.
3 Nunc est profccto] Ordo et sensus hie est, Nunc est profecto tempus, cum pcrpcti me possum interfici. Hoc aulem cur ipse dixerit, stalim subjicit causam. Donatus,
Cum pcrpcli me possum] Animadver- tendum est, quod si cum conjuncte Icceris, quando signillcat : si separa- tim, dum significat. Idem.
Nunc est profecto] I'igur.ilc, ac con- juncte lege sine disjunclione. Idem.
4 Cimtaminet rUa <rgriludiue aliqua] Mire vitir crimen ost«Midit: velut ip- sa sit campus, ])osscssior|uc fortune instaliilis variorum. Idem.
1232
NOr/F. VARIORUM IN
5 Scd ncminem curi<>$nm, ^-c] Appii- rmiis ail intoiitioiiein fntunTi nanalio- iib ilicitiii'. hliiii.
Sid iiiinimm ne curiosum] Testatum i-eliiK]iiiiiHi.s ita esse in libru Ilcmbi- no: nc quis iinquam revocet in dubi- uiii. Fuinius.
() Qui me sequalur] Id cnpit gau- dons, quod tristil)iis inolesluin est. nam contra Moiiedciiins giavalur nar- raie qiuv doiel. Donatus.
Obtinulttt] Odiose instet ac repe- tat, molestus et odiosns sit. Idem.
Lnecd] Evcpavdrfpov quam enicet. Idem.
7 Quid gesliani] Deest quar ens : nt sit, rotjitando obtundat et enecet, qiiifiens quid jjestiam. Gcsliie, est motu corporis monstrare quid sentias. Constat aiitem, a pccudibiis ad homi- nes esse trans lattnn. Idem.
Quid gculiam] Geslire pioprie est, sensuin corporis gestti indicare : quod inagis briitorum est animalium. Vir- gilins, ' Et studio incassnm vidcas gestire lavandi.' Idem.
Aut quid Iwtus s!/fl] Propter quid. Idem.
Quid gestiam? quid Iwtus sim] Hinc siimsit Cicero appellationcin ' la^ti- tiif gestientis,' qua delectatur. Ba- cle>-us.
Gestiam, l^c.'\ Gestire est, animi af- fectum gestu corporis indicare, I'ar- nabius.
(hide emergam] Proprie dixit Emcr- ffum, ut ex lustris atquc iniioncstis locis, utpotenieretricis dumo. Cicero, 'At ne tum qnidem emersisti lutu- lente Ca-soni ex miserrimis naturae tuee sordibus.' Donatus.
8 Veiititum hunc nactus] Bene Nac- <us dixit : ut qui non sinneret, nisi siicLsisset lixc occasio. Idem.
V Adibu : alque ab eo grntuim, ^c] Sensus et ordo hie est, Adibo, atque ab CO gratiam banc iuibo. Graliam inirc, est dare beneficium, ac per hoc aiicujus inire gratiam, id est, amici- liain. sed hac est elocutio, Graliam
ah CO iiiibo, pro, ejus gratiam merebor. Nam ab co amat Terentius pro yiis j)()iicri> : ut in Audria, ' Ha>c prinium aniuiadvertenda ab eo injuria est.' Id est, tjns injuria. Inire awicm gratiam, est mcreri iiratiam Plautus : * Iniet tamcn solidam et grandcm gratiam.' Idem.
Ab eo, Sfc.] Gratiam banc ejus de- niercbor. rarnahius.
10 Quid est quod sic geslis^ Facele renctit verba ejus interrogationis, ut sciut se jampridem esse praesentem. Donatus.
Quid sibi hie vestitus quarit] Facete et figurate dictum est, sic et alibi, ' Ut peruoscatis quid sibi Eunuclius velit.' Idem.
Quidve sibi hie vestitus qucerit] Dis- junctionem aliqui libri iiullam ha- bent. aiiciui vero hoc modo, aut quid sibi. in nuilo est, quidce: ut in im- prcssis. Fa'ernus.
11 Quid est quod Icetus sis'] Vide aliud esse geslire, aliud latum esse. Donatus.
Quid tibi vis] Uphs rb, Quid niihi ve- lim. Idem.
Satin' sanus] nphs ru, Sauus sim, an insaniani r Idem.
Quid me aspectas ? qtrid taees] His duabus intcrrogatiunculis descripsit vultum dicturi. Idem.
12 Quid aspectas ? quid taces] Ob- serva, quantus artifex sit Poiita nos- ter, in describendo et ob oculos po- nendo immodico ilio afi'ectu, (|uo ela- tus levitate adolcscens, inanique Ise- titia exultaus et temere gesticns suo animo morem gerit. ante desideravit, cui narraret fortunas suas. nunc voti compos, non statim sermonem expe- dit prue magnitudine exundantis litti- tia-. dum erumpere quaerit affectus, se moratnr ipse. Antiphonis perso- nam adducit pocia, cui bapc narraren- tiir : juvenem et familiariter notum ad juvenilcm et familiarcm ausculta- tionem. tinge aliam personam, cui uarrarct ista. nou posset narratio ta-
TERENTII EUNUCH. ACT. HI. SC. V.
1233
)iii esse, qiialem Poeta liic argumenti ergo esse voliiit. Bwclerus.
Ofestus dies hommis! Amice ! salve'] Decet a salutatione incipere lucnlen- te dictnrum. Ilium aiitem verisimile est, et perciissuni re nova, et audien- di ciipidiim, imniemoreni extitissesa- liitandi. Donatus.
Ofestus dies] Utnimquia causa est festi ac lacti diei ? an quia ipse tautus sit, qiiantiis est festus dies r Idem.
O fesius dies hoininis] Pro, homo festi diei. Sic dicitur enim ' scelus ]iou)o.' Euuius, ' O pietas animi.' Idem.
Ofestus, Ifc.] O homo fauste, miiii optatissimc, tanquam sis niiiii festus dies. Plaut. in Casina, i. act. 1. seen. ' Sine, aniabo, te amari, mens festus dies.' apud qucra feriari niilii licet. J'urnabius.
13 Quern ego magis nunc] Bene ad- ditnni Mngis. ut his amicis se ante- positum iiitelligat, quos rum optet videre Cha?rea, tamen eum magis, adeo ut aliis amicis asitepositum ne- mincm cupiat. Donatus.
II Imo ego te obsecro hercle ut au- dias] IJonum compendium, no multa diceret ad commendandnm, ut solet, narrationem futuram. Idem.
Imo te obsecro hercle ut audias] Bene contulit verba: ut ex his appareat, <|uid agere velit. Ille dixit Quceso, liic Obsecro. Idem.
1.5 iSostin' hanc, quam amat frnter] Qiia:ritur an vt-risimilc sit Antiphoni notam esse Tliaidem, quam fratcr ipse nesciverit, Sed intclligere de- Ijcmiis, modo notitiam non vuitus, sed fanm; positam esse: qtiam famam potuit ex Pli^rdria et Antipiio scire. At vcro aliam nolitiam negavcrat Chaerca sibi fiiihsc cum Tliaidc, hoc est, visus, vuitus, oris, ct corporis. Idem.
f^iovi ; nvmpe, ojnuor Tlutidem] Ve- risimile est bite Hcire Antiphoncm, qui adeo sit familiaris Chierea;. I'.t «;st ordo hie ; Novi, ncmpc, opinor,
Dilfih. el Vnr. (las. Tn
Thaidem. Idem.
Opinor, Thaidem] 0[>time et ahillo taciturn, et ab hoc nomen ablatum est ; ut appareat quam noverit, et quam possit assequi quae dicentur. Idem.
17 Faciem priedicem, uut laudem] Prtcdicamus, ut res sunt : Landumus extollendo. Vel prcedicamus voce : Laudamus argumentis. Idem.
Quid ego ejus tibi] Ordo hie esse debet, Quid ego ejus tibi nunc faciem prcedicem aut laudem, Antipho? in hue commotus sum : cum me ipsum noris, quam elegans fovmarum spectator siem, ut sit sensus. In hac commotus sum : ille scilicet, qui, ut scis, formas solet eligere, ac fastidire pro nierilo. Idem.
18 Quam elegans formarum spectator sietn] Elegans spectator est, qui sit cunctantis et fastidiosi judicii : cui non quid placet facile. Idem.
Spectator] Probator : ut pecuniie speciatores dicuntnr. Idem.
I'urmarum, &^-c.] Formarum explo- ratoi', probatoi', SoKi/xacTTTji. siimptum volunt a triumviris monetalibus ad quos nummi spectaudi defeicbantur. l-'arnabius.
19 In hac commotus surn] Non est consequens: <sset autem, si dicere- tur. In hac commotum mc scias. Erit ergo ordo, et sensus qui supra. Donatus.
Primam dices, scio] O fiduciam ele- gantia-, ct de alienis oculis judicarc. Idem.
Primam, ifc.] NuUi secundam. pran qua reli(|ua' mera sunt ' Pithecia et spinturuicia.' Plaut. Mil. iv. act. 1. SC. I'arnabius.
iJO Quid multa verba ? amare ca'pi] Ordine egif. nam prius est, commo- veri: iridn amare. Et bene non ante •licit, <|nid aggressus fuerit, nisi auio- ris nieutioue pnvlata : <|uo cogcntc nihil est infeclum cupicntibus. Do- natus.
22 Submonuit] Leviter uu)nuit et recle, quia anipui dicturiiK est. ICt int. 4 I
1234
NOTyE VARIORUM IN
totum optime : nom ut non erat boni adolosiinti-i.lianc techiiani lepciire : sic ab illo ri'pei tain, fiiit plane veri aiiiatoris aiiipoie. Idem.
'2i Tacitus citius audies'] In oratione soleimis coiripeie extra ordinem per- rontantes. Et bene celeiitatem pro- niisit, rpja facile tenctiir aiulitor. Et niiic, tanqiiam sola intenogatio morae sit. Idem.
21 Et pro iUojubeam vie illuc ducierl Jukam amico dixit, tanqiiam inter honesta sit, (piod utile sit. et turpe factum plerumque perseverante im- pudentia relevatur. Idem,
25 Quidmtm ex ea re tandem^ Trans- it a reprehensione facti, ad causam ipsius facti. Idem.
20 Vidercm, ^-c] Supra act. iii. sc. 3. Faniabius.
27 A'um parva causa, aid parva ratio esf] Sic illata interrogatio est, quasi ad banc annuere, et vulln consentire Antiplio sit coactus. Donutus.
28 Lata vera ad se abducit domum : commendat virginem'l Apponam Donati elegantem annotationem, sed in fine corruptam : ' Omnia mire : quod Iceta, quod abducit, quod domum, quod com- mendat virginem. Specta singula, et mirarc virtutem PoetiE. hie enim conimendandiis est locus, erroris ini- lium contincns apud Tliaidem convi- tium.' Nibili est : apud Thaidem con- vitium. itaque lacunam bic fcccruiit ante conritium. Sed veteres libri ni- hil tale osteiidunt. An nefas fuerit Icgere ? hie enim commendandus est lo- cus, erroris initium continens, apud Thaidem conviclum. bine erroris ini- tium quod in familiam Thaidis pro Eunucho venit Cbarea, et in convic- tum virginis, qui ante describebatur ; ut una esset cum ea. nam is convictus ad virginem referendiis est, quo poti- tur Cha^rea apud Tliaidem sive in Hiaidis dome. liceclerus.
20 Ttbi nc] Non interrogat, sed mirdtiir. Donutus.
Satit luto lament Quid hie facit
tamen? Utrnm hoc? etsi meretrix, tamen satis tiitn agit. An ;• etsi Cba»- rvx, satis tuto tamen : <]uia nullus accctlet alius. Idem.
Satis tuto tamen'\ y^Eque ac, ' ovem Inpo,' intra act. v. sc. 1. Farnabius.
30 Edicit] E(//ci;n«s, jubemiis : vel jure dicimus. Edicta eiiiiii Impcrato- ris sunt. Donutus.
Et miki, ne tthscedam, imperal] Certc nullus vir accedit. Idem.
31 Maneam solas'^ Remaneam, per- severeinqiie in loco, ac per hoc sim miser, utpote douo datus, et serviens meretrici. et est tlpuvtla. Idem,
In interiore parte ut maneam solus cum sola] Duui diligentiam luandan- tis vidctur signare, kcujuikw; elpiui'dav occulte miscet. ut niox ; ' adhortor properent.' liceclerus.
32 Terram, Sfc] Pndoris signuni et vereciinfliae. Farnabius.
Ego, inquit, ad cwnam hinc eo] M(- ixr](ris, ad imprudcntiam mulieris ex- primendam, quae hoc die erit secnra de custode Eunucbo. Donatus.
33 Abducit secum ancillas'\ Memo- riter : nam dixerat abiens, ' Vos me sequimini.' Idem.
Paucee, qua; circa illam essenf] Re- lictse nonnulliie, ut lavari possit ea virgo, quR- sub villi hujns occasione ntiptiira est. Hoc enim totum sic indu'^it Poeta, ut non abborreat a le- gitiiiiis miptiis, in ea praesertim quse uxor fiitura est. Idem.
]\Ia7ient] Pro remanent. a(paipeffis. Idem.
34 Novitice puella] AC^rfais, novitia, et puellce. Idem.
Confinuo hcec adamant ut lucef] Ilac pluralitcr, pro ha. ut in Pbormione, ' Haec illae erant itiones.' Adornant autem, ex medio significatu, pro ap- paraiit. Idem,
Adornant, ut lavef] ItaPlautus Ru- dente iv. 6. 2. ' Adorna nt rem divi- nam faciam.' liwclerus.
Hac, Sfc] Antifpiis moris erat, ut singulis diebus lavarent ; bine tot
TERENTTI EUNUCH. ACT, III. SO. V.
1235
balnea pnlilica et privala. alii lue. al. adnrnant ut hcEc lavet. Farnabiiis.
35 Duin apparatur, virgo in condavi sfdet] Iinpersonaliter dixit, et dum apparatur, pro dum appareiur : et se- del, prosedebat. Donatus.
Virgo in condavi sedet] Condave est separatior locus in interioribus tectis: vel quod intra euni loca ranl- ta et ciibiciila clausa sint adha?reutia triclinio. Idem.
36 Suspedans tabulam quandam pic- tarn] Bene, accedit repente pictiira ad liortanientaaggifdiend.p virginis: ideo quia non ad hoc venerat Cheerea, nt cuntinuo vitiaret puellani, sed ut videiet, audiret, essetque una : cum nihil amplius cogitaret, aiisus, incita- tiisqne dum picturam ceineret. Id.
Tabulam, iff.] Aptam domo mere- tricis tabulam, in qua Jovis amores, puellas aiirea dona. Lege Propert. 1. II. Eleg. 6. Farnahius.
Ibi inerat pidura /itrc] In pra?fa- tione diximus, Poiitam hie KwncfoeTv fabulas de deoruni flagitiis, eadem- qiie opera ostendere nieretricio po- tiu<< cubiculo qnam honei^tis palatiis aut xdibus dignas esse ejuscemodi pictiiras, moribus noxias, sicnt et virginis et Chfprea; exeniplo, insigni prorsus arte,declaratum voluit : qua- si et virgo iiitactaet casta, vel aspcc- tando haec talia ocnlos inccstare coe- perit. qua; quasi oikovo/hik?; -rrapacricein) est ad infortunium puellas. nam Clia;- rea inflammato ad libidintni animo citra ainbagCK, argiimentum ct auc- toritatf'Tji pcrcandi hinc arripit. Pro. pcrtii illud hue prrtinet Kleg. ii. 6. ' Quic maniis obsca'nas depinxit pri- ma tabpllas, Va posuit casta turpia visa domo, Ilia |)uoilarum ingrnuos rorrupit occllos, Nequitia>qu(! su.r noluit es^c rudcs.' Uude Poita Hos- ier honesta- domui nunquam talcm picturam tribuissct ; qu^ inter nif- retricias illcrcbras, ut genus instru- menti donicstiri, hoc hico pr.iiitur; l^unatus irtpufTfirrfpov cxplicat. Vide
Lindenbrogii annotationem. BcecUr. Jovem quo padol Mira inventio, qua hjEC pictura domui tribuitur meretri- cis, adversus omnium pudicitiam a- mornm, contra parsimoniam, contra dignitatem, contra pudicitiam. Don.
37 Misisse aiunf] Bene niujit : et quia tabula est, et quia tarn turpis Jovi, qnam apta meretrici. Idem.
Quo pacto DanacB misisse aiunt quon- dam in gremium imbrem aiireum] Qnjs aptior pictura domui raeretricis ad amatorum illecebras quam haec, quae exemplum coutinet amoris, et amoris puelke, et amoris ad Jovem perti- neutis ; et amoris non gratuiti, nee parvi propositi, sed auro iu gremium fluente venalis? Turn quod in gre- mium Danaee etiam ipse Jupiter, ut spleudidus iniber, iliabitur: nonne videtur meretrix dicere adolescentu- lis, illam corporis partem anctore Jove vehit inauratam fuissef' Idem.
Imbrem aitreum] Non rorem vel pluviaui, sed Imbrem addiderat. o avaritinm meretricis ! Idem.
Misisse, If c] Fabricius ait, in co- dice iMs. invenisse se tiinxissc. hinc autumat ninxisse scribendum. dictum autem ex imitatione Pindari iu Isth- miis : xpvaifi fxirrovvKTiov 'iii<povTa o«|a- ^e'fTj Tov (ptprrarov dioiv. Fnrnabius.
38 Egomet quoqiic id spednrc ca'pi] Moris est ad id oculos vertere, quod videmus : et euni queni aspicimus, intucri. Donulus.
Lustrat] Nequiore sensu,ut Greece iroiftti/. I-'ariiabiits.
39 Jam olim Hie ludum] Bene, non scelus, sed ludum dixit. Donatus.
Impendio] Id est, niagis magisqiK luserat. Et luserat ludum, ut, ' Hiiuc oro sine me fiirere ante luroreni.' (i- gura Apxo'ffudj. Idem.
40 Drum srsr in hominem convcrlisse] PliilDsophiee nunc Tereniius denion- stravit, cpiam cladc^m moribus lionii- iiuiu, el rivitalibtis atl'eranl ligmenta Poi-tariiru, eum exf-rupla scelcruui al- ferant peccaturis. Idem.
1-23G
NOTiE VARWRUM IN
Diuni scxe in hominem cotwertisse'\ i ttnm quia Juppiter liuinaiia forma aiinim infuiulcns pictus erat in labii- lis, lion pro Jove aiiruni r an in hnmi- nan, id est, homiuis audaciatii atqiie flagitia ? Idem.
In Iwminim coniertissc} In liumanos seiisiis. in iinbrem eniin se aurenin coiivertit, non in honiiiiis forniam. I-'iirnaliius.
Atiiue per alienas tegulas'] Hie ap- paret Joveiii separatini, separatim aiinini fuisse pictiini. Donatus.
In alieniis lef^ttlas] Satis comico clia- ractere loeiitus est, et presso stylo. Idem.
Atquc per nlienus tegulas venisse clan- ciilum per iinplurium fticum faetitm mn- lieri] Ex libro Benibino et Victoria- no lego, atque in alienas. lit sit ordo et sensus, ad faciendum fiiciim mii- lieri per impliivinni. versus autem, qui est octonarius iambicus, stat, si ex per eliclas r, ut saepe. Faernus.
41 Venisse clanculum per implucium^ H»c omnia non ut difficilia factu, sed ut huuiilia, et Jove indigua pro- fernnlur, ut merito sequatur, ' Ego liomuncio hoc non facerem,' quod non solum non Jovi, sed ne liomini qnidcni,nisi furi, aptnra erat? Donat.
JVHi>se, ^c] Ut faceret fucum vir- giiii ; est autem fucus lierbas genus, tingendis lanis utile, unde pro artifi- cioso ac adulterino colore usurpatur. Sunt ([in furlum legunt, amoris sc. il- licitum gaudium. Farnabius.
Fucum factum mulieri] Id est, ut fticuMi taceiet, hoc est, insidias et frandeni. Fucum, astutam fraudeni : et mulieri, \no,foemince. Donatus.
Fucum factum mulieri'] Eugraphius: ' Fucum fa( tuni mulieri. frautlem sci- licet, sunt inim cum fiaude, (luee fa- ce videntiir infccta.' cui loco irapoA- \7}\os est ille Uuinliliani xii.lO. ' La- iia linctafuco citra purpuram placet ; at si coutulfris ctiani lacern*. con- speclu nieliori-- obrnatur, ut Ovidius <tit.' liaelerui
42 Qui templa caii sumnm sonita canculit] Ab auctoritate peisonac, ut fit in excmplis. Donatus.
Qui templa cceli summu, ifc.'] Versus ex alicpio veterum, Ennio fortasse. Est autem cranditatis Tragicap, ut per oppositionem diiorum genernm res crescat, Optime et IJaifius ; nam id et pulcre odoratus est quod dice: Mais quel Dieu ? Ce Dieu Roy des Dieux Qui des plus liauts temples des cieux Hoclie le plus orgucilkux faiste D'un seal eclat de sa tempeste. Ceterum templa sunt vasta spatia, ut Ache- runtis templa, &c. quae nos olim ad Lucretium. Sonitu est tonitru. Hie vero nequeo praeterire locum insig- ncm, quern olim apnd D. Augusiinum legi lib. II. de Civitate Dei cap. 12. ubi Terentianum istud dictum in ani- nio liabens sic scribit, per apostro- phen ad Scipionem : est certe locus egregius : ' Itane tandem, Scipio, laudas banc Poetis Romanis negatam esse licentiam, ut cuiquam opprobri- um infligerent Romanorum, ciun vi- deas eos nulli deorum pepercisse ves- trorum ? Itane tibi pluris liabenda visa est existimatio vestr8c curiae, quam Capitolii, imo Romae unius quam cceli totius ; ut linguam male- dicam in cives tuos exercere Poiitae etiam lege prohibcrentiir ; et in decs tnos, securi, tanta convicia, nullo Se- natore, nullo Censore, nullo principe, (intelligit principem Senatus,) nullo pontifice probibente, jacularentur ? Indignum (imitatio Virgil, in Geor- gicis) videlicet fuit ut Plautus aut Navius Public aut Cneo. Scipioni (lego, P. Cornelio Sciponi), aut Cae- cilius M. Catoni nialediceret : et dig- num fuit ut Terentius vester flagitio Jovis optinii maximi adolescentium nequitiam concitaretr' Hacvirsanc- tissimus. Faber.
Templa call] Sententia tragica : sed de in<lustria, non crrore. Donat. Sonitu concutit] Xla^mia de Ennio. Idem.
TERENTII EUNUCH. ACT. III. SC. V
1:>37
Templa, ifc] Tlapc^la ex Eiinio. Lurr. 1. VI. ' Territico quatinnt soni- tii ccelestia templa.' Idem lib. ii. ' Coiliqiie serena Conciitiant sonitiu' rarnnbius.
43 Ego komuncio hoc non facercm] Oratorie. lit Jovem extulit, ita de- traxit sibi : ut puta, lUe est Dens, el magnns : ego non homo, sed ho- nuincio. Donut.
Ego homuncio hoc non facer em? Ego vero illudfcci, ac lubejis'] Mihi certum est errorem hie esse. Lege, ego vera illud faciam ; nam quo tempore id apiid se repntabat, nil feceiat, iinde ct addit : ' Dnni haec meciim repiito,' ^"c. Dein, qiiomodo ille migator in- ferius ab altero peteret, quid turn post- €a? jam ipsam rem dixisset. Faher.
44 Dum hcEc mtcum reputo, accersi- tur lavatum] Servavit ordineni nu()- tiariim : et proprio verbo quasi de nnptura dixit. Donntus.
Hac dum mecum reputo^ Scribe ob met rum, Dum hac mecum, ^c. Sic in nptimis editionibus. Falter.
Accersitur] Ut alibi, ' Qtiam mox virginem accersant.' Nam ipse il- 1am est liabiturus iixorem. Donalus.
Dum hac mecum reputo~\ Mendosa est Donati annotatio : ' Hie ostcndit, non sibi primum Iiajc nunc in nicn- tem veiiisse, sed tunc eliam cogitata, cuui nondiim esset in domo meretri- cis.' et quando fuit ante in douio nieretriris, quam nunquam viderat, aut nbi habitaret, norat ? sicut do- cent qu:f pra-cesserunt. Lege ergo: cum non (aut nondum) cs^et in damo mrrelricix. Hd'clerus.
45 Jl, lacit, redil] Xuvron'ta, qua so- 1( t, utitur. Donntux.
Deinde ilium in Ucto ilUc co//ocant] Vide an aliq<iid liecst Icgitiniis nup- tiis : nam et ipHUni verbum cullocant propriuni est, et adscribitur |ironu- bis. Idem.
In leclo, Afc] A balueis in lectuni SC rccipcrc nioris erat, ut s«; rilice- rent a lassitndine c.i sudore. Farn.
46 Sto expectans, siquid mihi impe- rent] 'Evfpyeia. Non enim dixit sta- bam. Expectans, desiderans. Et mire onme tenipus executus est salva ve- ritate, in qua Virgiiius negligens in- venitur : cum post occisuin Mezen- tium, non facta noctis nientioue, sta- tim intulit, ' Oceanum interea sur- gens aurora reiiquit.' Donattts.
47 Cape hoc JlabeUum'\ Pra-clare non sensum, sed verba ipsa per fiifiri- (Tiv induxit, per quam puellaris error exprimitur. Idem,
Cape hoc flnbellum, et ventulum huic sic facitol Quam particulatim, cum qua diligeutia et SeiKTiKws j»het, qua- si novitio et imperito ? Idem.
Ventulum huic sic facito, dum lava- 7nur'\ Demonstrativum, et gestu ex- plicandtun. Idem.
Et veniutum huic] Conjunctio et non est in antiquis libris, Bembino et Victoriano ; quge et m.ijore gratia abest. Faernus.
Ventulum huic sic facito'] Vide Sca- ligeri annotationcm in Conjectan. Varron. de plirasi ; de re ipsa Ca- saub. ad Sueton. 82. ubi copiose luos ille venlilandi ex\)licatur. Backrus.
Flabellum, Sfc] Cujus usus erat, ut astans aliquis ventulum faceret ; si- niul rctVigerandi caussa et abigendo- runi culicuni et luuscariini. Uapa $6- arpvxw aiipav, aijpau, 'E\(vas, 'EAeVas, fvirayfl KVK\cf> impivtf irph TrapniSos aidcriJiv. Eurip. Orest. Farnalmis.
48 Vbi nos luverimus] Vide usum verl>i tam cito variatum, ' Dum lava- mur:' ct ' Ubi lavcrinius.' Donalus.
Si voles, lavato] Quasi satisfacicn- tis e^t, cum soluni ilium relinquant cum virgino. Idem.
Accipiu Irislis] Id est, tristi siini- lis : ut, ' Nauique ut con^peclu in medio turbatus inermis Constitit.' Idem.
Accipio tristut] Bene Trislis, tan- (juaui aliud ningis vellct, hoc est, la- vare, aut ludcie: nictuit enim ne (|uod ciipit, prodatur gaudio. Idem.
133S
NOT.li VARIORUM IN
4U Os tutim impitdcns] Licet jocaii- ti et aniico coiivitium jociiiule faceio. Idem.
50 Qui esset statvs'] Statura corpori adsnribitiir : Slutus ad liabituin lefer- tiir. Ergo sltilua est ffx^fta : statura, loii^iliulo corporis. Idem,
Tc asinuin tantutn] Quia hoc mi- iiistei iuni delicatoriim seivoium est. Idem.
."il Omnesproruuntse] Verbo ncii- trali quasi activo iisiis est. Idem.
Proruunt se] Sic Adeiph. act. iii. sc. 2. ' ceteros riierem.' Active. Fartiabiu,s.
52 (Jbi ahsunt] Uhi, et tempoiis ct loci potest esse. Donatus.
53 Interea snmuiis virginem opprimit] Utpote coin|ii'essani somno, et oblec- tataiii llabello, atqiie ab Eunticlio ni- hil inetiicntem. Idetn.
Lgo Umis specto] Limis, si nomina- tivus siugularis est, tiansversus sig- iiilicat : si septimus phiralis, deest oculis. Nam limLs, est transveisus : isndc limen dicitur qiioqiie, quod in- gredientibus exeuntibusque trans- versuni est. Quuni igitur dis.iimu- lant liomines se videte quod vident, et noil recta facie, sed transversa in- tueniur, limis dicuntur uspicerc. Id.
Limi.1 specto'] Cum limi dicantur ubliqui generaliter, lioc tamen dc oculis dicitur. Idem,
Ego limis specto'] Subaudi oculis. non quideni cnnjunctis ad Jlabellum, \\t aliqiii a|)ud Euijrapliium explicant ; ».ed paululiim torlis, lit alii melius, ijuos limos ocitlos a;natoribus vindicat Lin- denbrogius ad li. 1. liacleru.s.
Limis specto] Ex obiiqno, trans- versa tiicntibus oculis, et limis. Far- iinl>ius.
54 Sic per Jlabellum clanculum] Sic hfiKTiKhv est, et necessario addiluiii. nam et limis, et per flabcllum, sine •lemoiistratione paruin intelligitur. Durtatui.
•tH Pessulum ostio ohdo] Scilicet lit amocict arceretque auxiliuoj Virgi-
ni.s. Idem.
66 Quid turn fatue] Quid enini piaeter vitiuni siipercst, ubi aniator est adolescens, et virgo dorniiens et inclusa ? Grate explicata narratio est, quam audieiitis curiositas finit, ct cujus ill extrema parte major atten- tio i'M. Idem.
Quid turn fatue"] Anti(|ui libri bis habent, ijuid ; (juaj particula gemi- nata necessaria et versiii videtur et sensui : interrogat eniin Cli<erea An- tiplioiieui, cur </«(</ turn interrogarit , qui per se ipse poterat quid secutum esset, conjicere. lege ergo hoc niodo: Quid, i/uid turn} fatue. quasi dicat, quid sibi vult tuum istud, quid turn? I'u'ernus.
Fateor] Me fatnum qui hoc quaesie- rini, siibaiiditur. Donatus.
An ego occa.sionem mihi ostentatam tantam, tarn brevem, tarn oplntatn, turn insperatam, amitterem] Vide quanta dixeril: non vohintatem, sed occa- sionem : nou aniinadversain, sed os- tentatam : non banc, sed tantam : non angustam, sed brevem : non appeti- tam, sed optatain : non repentinam, sed insperatam. Et bene insperatam: aliud eiiini sibi proniiserat ; ut supra diximiis, non (|uod pictura ocrasioqut persuasit. Idem.
58 Tum pol ego is, fyc] Euniichiis scil. Idem.
Qui simulabar] Id est, Eunuciius. I'nrnahius.
59 Sa7ie hcrcle ut dicis] Deest, ita est. Donatus.
Sed interim de symholis <fuid actum est] Bene inemor est persona-, quain induxil Poiita, per banc interrogalio- nem. Idem.
Sed interim de symbolis] UapotfjiiwSes, aWa TTfpl Tov xoipiSiou. Idem.
GO I'rugi es] Utilis et necessarius : ut f'ruRes huniano generi. Frugi *'%t ergo, in quo est aliquid quo fiiiamur, id est, ulamiir. Idem.
Ubi? dumine] Satisne ineptc hie nounemo diibitat in hunc modum?
TERENTII EUNUCH. ACT. IV. SC. 1.
1239
* Minim est, Antiplionem quaerere de synibolaE Joco, cum scena piijecedenti dixisset, locum constituUini. qiiare Chaerea mufasse locum debuit, quod vacare lis mandandis nou posset, quze domi facio opus fuissent, et ea liber- to Disco commisisse.' IMirum certe foret, Antiplionem non quserere de ioco, cum scena praecedente dixisset ;
• i|UO iu loco dictum est, parati nihil est.' Quando ergo nunc Chaerea di- cit, paratam esse, necesse fuit alio loco paratum intelligeret Antipho, quam in eo, qui constititltis ab initio fuerat, et in quo nihil parati viderat, cum inde jam veniret. Baclerus.
CI Sed tanto ocius properemus] Pro- peremus dixit, pro ambulemns. Donat.
Muta rest em] Hjec oiKovo/jUa est ad id, quod in domum Tliaidis rediturus est CliaMea. Idem.
02 Ubi mutem] Viiltii ostendit, quod subaudiatur nescio. Idem.
zVam domo exulo] Deest Prope, aut Vduti: ut sit, Prope jam cxulo. Exulo duobus ihodis dicitur: et de loco in quo exul est, et de loco ex
quo ejectus est. Idem.
Nunc metuo fratreni] Cansas oeten- dit, cur domo penitus veluti exulet. Idem.
C3 Pater ve rare redierit] Praepa- ratur jam interventiis senis: et est ffO^yna ad superiora,namet hie metuo est siibaiidiendum. Idem.
G2. C3 3Ietuo fratrem Ne intus sit : porro autem pater ne rure redierit jam] Nam ad fratris injuriam pertinebat hoc facinus, quasi is pro Eunucho adolescentem subornare, eaque re illudere inuiieris specie Tiiaidi vo- luisset. Patrem autem indicium va- ridc vestis ad vestigia sceleris inqui- rendi deducturum erat. Utrumque TrpooiKovofjLelTat ad ea, quas sequuntiir. Bwclerus.
64 Ilri proximum est] Hoc est do- mus niea. Donatus,
Recte dicis. Eamus] Ipsa verba quodammodo festinationem sonant. Idem.
(j5 Quo pacta porro] Porro, postea, deinceps. Idem.
ACTUS IV.
Scena i. Haecqnoque satura est.e Trocliaicis et lambicis octonariis aca- talfcticis et catalertiris, et Senariis. vs. 3. Mss. nostri duo oinittunt rd Chremcs. vs. 4. on)nes ut ed. vs. 8. omnes, incipil. unus pramittit illico. vs. 12. duo : miles tendere in jurgium. vs. 14. unus: signum. JJnTleriis.
Ita me VI bene ament] Ea persona (jua-iiita est, qua terrihilcm crcdat mili- lem: ut eo magis in experiendu vanus ac ridiculu* esse possit. Donatus.
1 llu me 1)1 bene ament] Hoc loco (|ui<i post scciiam (jestum sit, hoc est, in ronvivio militis, ancilla dcmon- strat : ut j»m qua- in proscenio ;igan- liir, px his possiniiiH agnosrcrc. Idem.
Ita me dii bene ament] In coiitextu libri ]t(:iiil)ini el in aliis pl(-risi|iie I. n. Terentii ct Donati, nou est dictio,
bene, utroqtie modo versus est iro- chaiciis acatalecticus, seijuens vero catalecticus : tertius est octonarius iambicus : quartns trochaicus tetra- meter acatalecticus, corrcpta priore syllaba in dictioue, ilium, ct ille, per elisionem uniiis 1. quintus et sextus generis ejusdem : reliqiii trorhaici ralalectici. I'a'ernm.
Ita me dii ament, fyc.] Ad narran- duni, qua; iu convivio militis gesta sunt, inducitur [X'isona, ' Qua; ter- rihilcm,' ikc. (piod bene Donatus an- notat. Ilocclerus.
Quantum ego ilium tidi] INIcliis oli ociilos ponit v:\, unde nietuitur. an- rilla hire tci ribilmi sii)i nccidi.sse militis vultiim gestiinu|ue rerordatur, iiidiquc ex juiHii fcroeia, luibani; ex turba vim, muliebriter progrcssa
1240
N()T/1£ VAKIORUM IN
inrtiieiulu uiuinatiir. itaqiic niirn vis ft copia est in verbis : ' Ne fjuam ille (iodic insnniis turbani faciat aiit vim Tliaidi.' Idem.
yc qiiitin ille hodie insanui\ Ilium, ct Ille insaniis, sic effertur, ut omni- bus insuavis miles esse noscatur. Do- itutus.
Ilk hodie, Sfc] Tbraso, importn- mis, insnavis, t'uiiosus, propter Chre- nietem, qiiem sibi rivalem adductuni credebat. ' Possem rivalem non ego ferre Jovem :' Tibullus. Farnahius.
3 Nam postquam iste advenit] In- stanter admonct, qui scilicet sit Cbremes. Donatus.
4 Militcm rof(nt] Et hoc quasi de odioso MiUlem dixit, non Thrasonem. Idem.
Continuo irasci] Ut rivali. Idem.
5 ficque ncgare audcrel Ut amicae poscenti. Idem.
Instarc uthominem invilet'\ Vide im- pudentiam Meretricis. primum petit ut jubeat eum admitti : postea ut in- vitet, quod est majus. Idem.
6 Id faciebut retinendi illius cnusn'\ Adniouet spectatorem, ne existiniet alteri rivali injuriani fieri Phsdrisp. F.t siuiul est liic irpoTrapacrK(vr) virginis aguoscendae. Idem.
8 Invital trislis'] Trislis, invitus, non libenter. Ut e contrario Vir- gilius, ' Vobis laetus ego hunc can- dcntem in littore taurum Constitnam ante aras, voti reus.' Et, ' Accipio tristis,' eodeni modo. Idem.
Mansil //yi] Adolesceus scilicet. Et Mansit pro remoiatus est. id est, ac- cubnit, nee recessil, mansil sigiiificat. Simile est, Mansit, passus est. Sic (hremen nunsit, immoratus est, ron- viva necessitate discessit, accipien- dus est. Idem,
Sprmonem occipit] Sermonem, coilo- tpiium (licit. Idem.
9 Adduclum umulutn] Plus dixit Adduclnm, qiiani Admisxum : et siinul ipiia videbat ftiribundum Cbremem, et tolum crimen revocat ad Tbaidem.
Et litcc est causa, cur a Milite in ejus domo nnllam rixam patiatur Chre- nies. Idem.
10 Iluic a:gre\ Huic Tliaidi, non adducto. Idem.
Ill us, iuquil, /)ut'r] Hie ostenditnr, quod supra apparatum est. Idem.
Pamphildm accerse'\ Non provocu, sed accerse : quia non est aptum mili- ti. Idem.
11 Ut deleclet hie nos] Quasi dicat, quod haec non facit. Sed delectare, tidicina: est : quia supra de ilia dix- erat, ' Et fidibiis scire.' Et bene hie, quasi insuaviter nunc tractemur. Id.
Ilia exelamat] Non respondit, in- quit : sed exelamat. Idem.
Minimegentiuvi] Hoc magis mirum, minime gentium, quam nusquam gen- tium. Idem.
12 In conricinm illam^ 'EtJL(paTiKws. ut Cuntando tu illam ? Idem.
Illam] Deest, accersas : et est figu- ra airoffidnrficns. Idem.
Tun' in, ^-c] Cic. accusatione in Verrem: ' Quapso, inquit Rubrius, Philodame, cur ad nos tiliam tuam non intro vocari jiibes? turn ille ne- gavit moris esse Graecorun), ut in convivio vironnu accumbereiit mu- lieres.' Demosth. idem in oratione de Pjrrlii ciijusdam ha-redilate. Item Varro apud iNoniuni, v. Acerbum, ' Virgo de convivio abdicatur ideo, quod majores nostri virginis acerba; aiires Veneris vocabulis imbui nolu- erunt.' Farmduus.
Miles tcndiie] Proprie dixit <fn- ilere. quod significat pertinacem con- tcutioneni. Virtrilius, ' Vasto certa- mine ttndunt.' Dunutus.
Iiide ad jurgium] Subauditur, ren- tum est. Idem.
Miles tendere. inde ad jurgium] Ita Donatus distinguit, ct explicat : sci- licet, venlum est. Bneclerus.
13 In'.erea aurum sibi clam mulier demit] Ne aurum pro virgine, quod rntiuebat.amitteret: vel aurum demit, ni esset ad fugam expeditior, vel ad
TERENTII EUNUCH. ACT, IV. SC. II.
1241
1 ixam. Et opportune mulieiem dix- it, non Thaidem: ut ostenderet nia- litiain sexus. Donatiis.
Intei-ea aurum sibi clam demit mu- lier] Quam rem agit Donatus, cum annotat : ' Ne aurnm pro virgine, qnod retinebat amitteret.' quid illud aurum pro virgine? nugae. nihil cer- tius, quam aurea ornamenta meretri- cis intelligi. neque est quod timeat hie aliquis, ne legi Atticae vis fiat, qua cautum erat : eralpa xpi'fe'a «' (popo'iT], 57)/U(5crio (crroj. a quo metu etiamPetitus se non potuitexpedire. Auro ornatasmeretrices Atticas,non hie tantuni, sed in Plauto, et alibi, le- gimus. Quid illustrius loco accura- tissimi PoUucis iv. 19. 5. ubi de per- sonis comieis agit? describitur, in genere meretricnni, Stdxpvffos eralpa, roXiiv exot/ira rhv XP"*^^^ ^'"'^ '''V K^f^V- ' Deaurata meretrix, quae niultuni auri in capite gestat.' Videmus ergo non oninem auri usum nieretricibus lege ilia ademtum esse, quod et Ci- cero disertis verbis n)onuit, quando Latine ita interpretatur (ii. de In- ventione 40.) : ' Meretrix coronani aurcam ne liabeto : si habuerit, publi- ca esto.' De corona sermo est, non de quibusvis aureis ornamentis. In- ter ornamenta enim capitis in mundo muliebri Pollux (lib. v, cap. 10.) etiam recenset tt)»' (TTf<pavqv : tandcm- que addit fuisse ea omnia XP^'^^ ^"^ tirixpvaa. quae res expectari debuit ab Octavio Ferrario, cum de Re Ves- tiaria lib. ill. cap. 23. etiam de ves- litu mcretricio agit. sed altum ibi de his silrntium. quacrit equiden), an nieretricibus aurum et genmias ges- tare licuerit. sed non distinguuntur poslea, (pise Graci qua; Romani n)o- ris t'lierunt. si enim de Romania tan- turn agere voluit, quis jocus erit Plauti merctricibuh, qua-, ex fabulis pallialis, (jrwcc sunt!* sin Gra;ca qiioque complecti visum, est, qui potuit omitti ilia lex Attica P I.ocns Apulcii Milesian sccundcc principio,ad
Romano?, de quibus potissimum Fer- rarius agit, non pertiiiet; neque au- rum omuino matronis proprium facit, sed certum auri gestamen. ' Aurum,' inquit, ' in genis et in tunicis, ibi in- flexum, hie intextnm, matronam pro- fecto confitebatur.' Bceclerus.
Aurum sibi, Sfc.'\ Aurea ornamenta, quibus in convivio et douii utebatur, non tamen ansa in publicum prodire auro ornata, lege quippe Athenis cautum: 'Erai'pa xp^f^" «' <popu(Tj, 5t)- fxoaia iffTO), Faritabius,
14 Hoc est signi, ubi primum pote- rit] Ad quam rem signi ? Utrum ; ' Hoc est signi, quamobrem nietuam ne quam ille liodie insanus turbani faciat,aut vimTliaidir' An, 'Hoc est signi, unde scio quod, ubi primum poterit, se illinc subducet ?' Erit igitur subaudiendum sic, unde et quod: ut sit, Unde scio, quod ubi pri- mum poterit. Donatus.
ScENA II. Senarii sunt. vs. 1. Mss. duo habent ego pro cgomet. vs. 4. om- nes : dunihcBC nputo. vs. 11. unus : nee videndi quidem erit. et ita legisse videtur Eugrapbius. vss. 12. 13. duo: certe extrema lima amoris haud nihil est. vs. 14. omues : sed quid hoc est quod tim. Boeclerns.
Dum rus eo, ccepi cgomet] Hie nunc causa narratur, eur statim in urbem rc- deat Phadria, qui discesserat abfuturus biduum, ad tolhttdunijurgium militis, et importune rcdit. Donatus.
1 Dum rus eo] Jam tempus est re- vocandi in .sceiiam Pliaedriam, post- quam acta sunt omnia, (]uae illius abseiitiam desiderabant. Idem.
Dum rus eo] Reducit PJiasdriam morbus, quem ante Poeta signavit, niliilo saniorcm, nisi qualcnus per- turbatio tliealri ad alias cogitationes adventantcni convcrtit. Narratio est in liac sceiia ct deliberatio vtre iraOrj- TiKT), oralionc, gestu, ratiorinatione conspicua ; et (|ua; in.igua pars de- cori est. argumenii ergo interrupta. Vide nunc, an implcatur lucta, quaiij
V242
NOT.E VARIORUM IN
Mipia tlinotavcrat : ' lit tivdet, et amore nrilco: et pnidens, sriens Vi- vus videiisqne jicrco : noc quid again scio.' Jam intcrvalla ilia ; quo i a- puit curanim et soliiifiidiiiis impe- tus: 'Piivtciii imi>iudens villam:' (|uo revocavit mcmoria capti taiito apparatu consilii : ' Ubi ad ipsum veiii diverticulum, constili:' quo cu- piditas desiderio iucitata retraxit: ' villam prvvtereo sciens :' quantum liabent vel ^fe^e/os, vcl evidentia' vel , aftVttiis? Bacillus.
Caiii cgomet mecuiii] Ordo, ccepi aliam rem ex alia re cogitarc. Donat.
Inter vias] Figurate et nove inter lias. Idem.
3 Et ea omnia in pejorem partem'] Utrum subaudiatur, cogitare ? an, ibant, aut vergebant, aut quid tale? Idem.
4 Dum htrc puto] Id est, existinio. ul Virgilius, ' Mulla putans, sortem- que auimi miseraluis iiiiquam.' £t t'st a(paipf(ris pro reputo. Futamus enim instantia : Reputamvs prapterita. Idem.
7 Ubi ad ipsum veni diverticulum] Diverticulum est, ubi iter de via flec- titur. et proprie diverticula dicimtur in via domicilia, ad qua; de itiuerc divertendum sit. Idem,
Cunstiti] Plus est nunc scientem stetisse, quam prapteriisse iiescien- tem. Idem.
8 Hem, biduum hie manendum est] iDteiJcctio laborantis auimi. Biduum sic pronuntia, ut longum niniiumquc tempus. Turn delude hie, tanquam ill loco solo ut(|ue tristi. Idem,
9 Soli sine ilia] Aut sine alio oblec- taiiieuio r Idem.
Sine ilia] .Satis amatorie. Idem, Sine ilia] Jam causa est, cur bi- duum giavctur loco tristi, cur sola- tium coiiquirenduin. .Sunt autem (jui idem piitiut, soli esse, ct sine ilia: ut nine ilia i^rffiffis ejus sit, quod dixe- rai, .Soil. Idem.
10 S'ihil eat : (juid nihU] y\maatiuiu
disputationcs intermisccnt quaedain roiisilia saiur mentis, qua? tameii sta- tim resiirgcntis amoris sapvitia de- vincimtur. Idem.
1 1 Eho, ne videndi quidem erit] Eho, ridicule additum : tanquum omnino non secuni loquatur, sed cum altero. Idem.
Si illud non licet, salt em hoc licebit] Bene bis dictum licet, licebit: quasi de re magna loquatur. totum ergo amatorie. Idem.
12 Certe extrema linea] Et hoc recte: quia quinipie linevK perfectie sunt ud umorem. prima visus, secunda loqui, tertia taclus, quarta osculari, qiiiiita coitus. An sic <l\\\t extrctna li- nea, quemadmodum dicitur longis U- neis quid fie ril Idest, delonginquo. Id.
Extrema linea] Hie nuilta multi dixere. Bulengerus, Lipsius, .Salina- sius, at Doiiatus omnium pessiiiie, Bergius optime. Ad coiifirmatioiiem opinionis illius quam habet, afferic possum locum liunc ex D. Aiigustino lib. II. de Civitatc Dei cap. 21. * Nostra vero .etas cum rempublicam sicut picturam accepisset egregiam, sed evanescentem vetustate, non mo- do cam coloribus iisdem qiiibus fiie- rat, rcnovare neglexit, sed ne id qui- dem curavit, ut formam sallem ejus et extrema tan()uam lineamenta ser- varet.' Locus est egregius et tanto viro dignus. Hoc autem intelligen- dum de lineis illis, (|ueis (igura aliqua informatur. Pictores sciunt me de primo conatu pingentis hoc dicere. Faber,
Extrema linea] Post 16. interpre- tes ariolos qui iiic laborant, et a rec- ta linea discedunt, Cliristianus Bec- inannus cap. 12. Manuductionis ad Ling. Lat. concludit. Loquitur I'lia'- dria de initio amoris, processu, et fiDG. Initium est visus, extrema sc. linea, et terminus a (juo ; Propert. 1. II. Eleg. 1.5. ' Ociili sunt in amore duces.' Virg. TEneid. i. ' Ardescit- que tueiido,' Achilles 'i'atiiis lib. i.
TERENTII EUNUCH. ACT. IV. SC. III.
1243
6(l)da\fxhs yhp iShs fpuriK^ Tpavfiari. Enripid. Hippol. epais, (pus, Skut' ofx- (laTwv ffrd^eis Tr66ou. Sopliocl. tpoiros a(TTpaTrriv tiv 6fj.fj.d.Tuv ex?'. Extrema itaqne linea prima iila Visus. proces- sus ; 2. Alloqiiiiim. 3. Tactus. 4.0s- culiini. 5. 2woii(nao-|Uos, qui finis et potissiinns, si ita loqui liceat, lit qui potiundi est, et t4\os aKO-niixwraTov, EvSaifiuv 6 fi\i-Kwv ere. Tp\s oX^ios, '6(TTis aKovei. 'Hfj-ideos 5' 6 ^i\ii>v, aQdva- Tos 5' 6 (Twiiv. Antholog. f. Inter- pres Iiiijus loci Ovidius in. lib. Me- tam. 'Liceat, quod tangere nou est, Adspicere, et ruisero pra bere alimen- ta furori.' Famubius.
13 Amare hand nihil est] Amare tiiodo frui amoie dicit. Plautus in liarrhidibus, ' Prius hie adeo, quain te iiiii ire desinam.' Et, ' Sine te airitiii.' Donatus.
Villitm prcetereo scieris] Sciens qui- dem, sed non minus amator, quani prius. Idem.
14 Sod quid hoc, quod timida subito vgreditur Pythias] Ex his verbis per- sona in scenani veniens, et locutura describitur. et Timida, niodo acgra, turbata, cominota. Plautus, ' Manutu ex mari, timide.' Et iiic ipse, ' Uxo- rem,' inqiiit, ' Philiiiuenam pavitare iK'txin quid dixeiiint.' J'iiniduin aliud naturale, aliud eveiitu est : lit, ' Ad- dit se sociam, iinii(li»(|i!e supervenit iEgie.' Idem.
ScENA III. Satuia est,ex Tiochai- cis et lambicis uctonariis catalecti- ris et acataleclicis,it Senariis. vs. I. Mss. ineoriiiii iiniis uiiiittit, ego. vs. 4. unus : cayillon. niius : capillo conci- dit. vs. H. duo : quid ixtiic est? vs. 11. <luo : liuHHchun. vs. 10. unus : de domo. alter; a domo. vn. 20. omnes : jioswt. et VH.'il. scias. IJriclcnis.
Uhi ego ilium] In hac scena opera: pretium delcclationin est HpeclaiorihuB i-x qiurcln iincillti- Thnidin, nlquc irrore Plucdria. Donatus.
1 Uhi ego ilium] Hoc initio oslcn- diiiii tauquam pfcistqucnteni fugien-
teni, progressam esse personam. Id.
Scelerosum] Scelerosus, est iiiulto- ruin : Scelestus, vel unius. Scelerosus, proprie auctorest sceleris : Sceleratus, in quo scelus sit constitutum vel com- missiim. Idem.
Scelerosum atque impium] Scelerosum iu Thaidem, Impium in virginem. Id.
Ubi ego ilium scelerosum misera] Hie et subsequeus versus trochaicus est, tetrameter acatalecticus. Faernus.
2 Audax /acinus facere] Fuci/ms/a- cere, fignra. apxaiaij.6s. Donatus.
Hoc quid sit vereor] Pro duobns unuin dixit, scilicet vereor, pro, et nescio, et vereor. Idem.
3 Quinetiam iiisuper] Acciisatio facti. Idem.
Scelus] Atj^rjais. Plus enini est sec lus, quam scelestus. Ut Luciliiis, ' Career, vix careers digniis.' Idem.
Postquam ludificatus est virginem] Argumentum ab his quce sunt post negotiura gesta. Et mire, I'ostquam ludificatus est, Discidit dixit : cum ille videlicet, dnm virgo reluctatur, hoc fecerit. Et mire expressit vi- tium illatum virgini ab eo quidem, qui vitiare jam posset : scd taraen ejusmodi adolescentiilo, ciijus prop- ter teneras adliuc vires ad explen- dam venerem longiore iioxa adver- sus virginem iitendum fuit. Nam ideo praeter occasionem f'aniilia; dis- cedentis, tempiis, locus, et cetera attribiUa negotio, etiain somnus vir- ginem oppiimens, adjuvat Cha'ream. Et nnre Ludificatus polius, quam corn- plexus est, tale aliquid, quod amorem indicartt. Idem.
Ludificaiu, i^c] Contuuielia affecit, vitiavit. nain(|iie vfipl^(iu,KaTairai^fiy seqiiiori sciimi accipi soli-ut. Sueto- nius in Tiberio. Tacit, xiii. An. Fur- vabius.
4 Vedem omnem miscr<e discidit] Aileo lit non amore fecerit, sed in- juria. Et vide, ut ex his ajipareat iiiiiltum virgiuem reliictalaiii esse. Donatus.
1244
NOT/K V A RIO RIM IN
\ Litem, l)-c.'] Cum virgo rcluctare- tnr, ant potiiis. ipsa tleviiginata pra; dolore silii vestein et comas discidit el laiiiuvit. rarnabius.
Turn ipsam capillo consciditi Miilto melius, ([iiam si diceret, ' Capillum illi coiiscidit.' Donalu.s.
a Uti cffo uniiuibusfacile illi in oculos invi)lem] Noniie ciedis Pythiam ul roniminaii, quod a viigine miuus factum sitr quod, quia puella, iion potuit. Idem.
Uiiiiutbus] Qiiibus armatnr iiic sex- U'«. Idem.
/hock/os] Quasi amatori. Idem. V'eiujico] Mutant! liomines, et ex virginibus mulieres facienti. An vemfico, amatori ? quia amor vcne- nuut ocultum est. ut Virgil. ' Occul- luni inspires ignem, fallasque vene- no.' Et, ' Longuiiique bibtbat amo- rem.' Idem.
Ul ego unguibus facile illi iti oculos tnvolem] V.t tioeminai, et ancillap, et iratae moribiiscouvenithic sermoges- lus(]ue. ' luvolare,' inquit Nonius, ' est irruere, insilire, aut a volatu ant a media vola dictum.' prius verum est. Bccctcrus.
Ventjico] Donatus : * Mutanti ho- mines, et ex virginibus mulieres fa- cienti. an veni'tico, amatori ? quia amor vencnum occultum est.' lin acu- men Grammaticale ! id est, ineptias, qnas a Donuto esse, quis credat f No- tum est,m<'ijorum criminnm vocabnia, .sacrilegus, veneficns, impnrus, au^ip-i- Kws ad minora, atiectu convitiantium transfeni. Kectu ergo Eiigrapliius, venefico ; scelerato ; malo. Idem.
7 Abnenle nobis turbntum est domi] Aut subdistinguenduni est, et suhan- dienduin, me, ant apxcLifffxbs (igiira est, absente nolm, pro nobis abaenti- bus. Pomponius, ' Sine ergo isluc, prsRsente anucis inter camam.' V'arro in Marceilum, ' Id pra?senle legatis onmibus, exercitu, pronuntiat.' Do- nutut.
Ab^ente nohiH] Cum sic dicit, pro
prwpositionc pouit Absente: ac si dicoret, Coram amicis. Idem.
Absent c nobis] Hujus apxa'ic/iov cx- empla Domitus congerit. idem tacit Nonius Marcellns cap. ii. OGO. Hlau- tus Ampliitruoue ii. 2. 194. ' Nee nobis pnesentc aliquis nisi servus Sosia adfuit.' Importune tamen ege- rit, qui adverbium id(!0 fecerit, rb p-fcscnte, cum llecmauno. Bccclerus.
Absente nobis'] Arcliaismus, vide Graumiaticam nostram, in Syntliesi pag. .53. i'ariiabiiis.
8 Quidfesti7ins] Properas, tnrbaris, et trepidas? Sallnstius, ' Festinan- tibus in summa inopia patribus.' Do- natus.
9 Egon' quern quter am] Deest ro,5«s. Idem.
1 1 Eunuchum quern dedisti nobis quas turbas dedit] Aut avTiwrbKris : tit, ' Ur- bcm quam statuo, vestra est.' Aut qucm cum interrogatione pronuntian- dum, ut sit, qualem. Idem.
Eunuchum quern dedisti] Qnidam volunt quern distinguere : quasi dicat qualem: sed nesciunt, liac figura mul- tuni veteres nsos esse. Eunuchum enim ad dedisti vcrbum retulit. Nunc ergo addit propter aliud a^iaiixa assu- menduin extrinsecus, is Eunuchus. Nam quotics uno nomine, aut prono- mine diversaj declinationis enuntia- tiones comprelienduntur, necesse est quod alteri accommodatum fuerit, ab altero discrepare. Idem.
Quem dedisti, quas turbas] Et quem et quas sic accipe, quasi dixerit, qua- lem Eunuchum, ct quales turbas. Idem,
Eunucliuni, ifc] In (Jram. nostra vide Ellipsin Relativi pag. 50. fVir- 7iabius.
12 Quid ais] Hoc admirantis est magis, quam interrogantis. Donatus.
Virginem, quam era; dederat dono miles, vitiatit. Vii. quid ais] Dono de- derat, est in libro Bembino, et Hasi- licano: versus antem est trocliaicus tetrameter aeataiecticns. I'a'crniis.
)i Temutenta cs] Ebria. a, temeto.
tERENTlI EUNUCH. ACT. IV. SC. IIL
1245
quo nomine antiqui grave vinum ap- pellabant, eo quod tentaret mentem, id est, labefactaiet. Virg. 'Teniiis- que Lagceos Tentatiira pedes olira, vincturaqne linguani.' Donatus.
Temulenta es] Ebria : temetum, vi- num est merum. Th fi.4dv olvos &KpaTos. Farnabius.
Utinam sic sinf, qui Jnihi male vo- lunf} Bene, non ebriam esse, in male- dictum vertit : quasi vero tenuilen- tam esse, felicitatis sit. An non ne- gat se esse ebriam, sed non vino, ve- rum malo ebriam vuit intelligi? Do- natus.
Utinam sic sint qui mihi male volunf] Optima sententia, quam Donatus et Guyetus explicant. male reponitur et temere : utinam sic sit .' qui miki male vulunt. Bceclerus.
Utinam^ dfc] ' Istuc inimicis siet.' Heautont. act. v. seen. 3. ' Eveniat iiostris bostibus ille piidor.' Ovid. lib. III. Ek'g. I-'arnabius.
14 Mea Pijthias'] Mea, et mea tu, et amabo, et alia biijusceniodi, mulieri- biis apta sunt blandimenta. Donatus.
Au obsecro mea Pythias'] An egres- sam, veluti ad fugitivum requirendum Pythiadem, consequitur altera ancilla Dorias ; an adhuc in scena siibstitit, necdura domum ingrcssa, Pytliiadis sermone audito accurrit? debuit au- teni adesse, ut turba domus, trepi- datione t'amilix amplius ostcndatur Phaedria;. Vultu erj;o perturbato listc lotpii iutciligitur. illud mea, et mox, mea lu, fauiiliaris blaudimenti sunt, 8cd bic ex consuetudiiie pcrtur- bsitioni surviunt inter studiosiiis re- qiiirentcs et admirantes. IJa;cleru.i.
Quid iitucnam monstri fuit] Quippe monsiruin est ouine contia natiiram. Si igitur FCunucbus tst,et vitiavit vir- gineni, contra rci uni naturam factum est, ct rcclc monstrum est. El ordo est, Quid isluenum monstri fuit f Do- natus.
15 Qui isluc flic ere I'.unuchu^ }ioluil] Ittucfacere, lionestius apud pucUani,
quam si Vitiarz dixisset : et potest videri aliquid nutu significare. Idem.
Qui istuc facere Eunuchus potuif] Iterum castiganda est ineptia, quaj in Donati commentario legitur : ' Is- tuc facere, honestius, apud pnellani, quam si titiure dixisset.' hactenus bene, quamquam haec quoque minuta possit videri industria, cum ipsa pu- ella (Pytbias) modo dixerit : * virgi- nem vitiavit.' sed quod sequitur, * et potest videri aliquid nutu significare,* quam est -rrepUpyov ; Bceclerus.
Ego ilium 7iescio quifuerit] '2v\\ri\f/is. Bene vitavit Eunucbi nomen, ut vi- tiasse Virginem obtinere possit. Do- natns.
16 Hoc quod fecit, res ipsa indicati Bene et expedite argunienta conjec- ture' colligit. coufcrendus est similis locus Adelpli. HI. 4. 32. &c. egregie autetn signatur virginis imminutae irafios. Bceclerus.
17 Virgo ipsa lacrumaf} Nunc os- tendit quid fecerit, et ostendit argu- mentis. Donatus.
Neque cum rogiies, quid sit, audet dicere] Uuod si verberata esset ? sed non puderet queri. Haec autem in- juria apud Virginem non habet no- men. Idem.
18 Bonus fir] ZlpaiviKus. non enim jam Eunuchus. Bene igitur lir: quia hoc ilium esse contendit. Idem.
Nusquum upparet] Nescias utruni fuga ejus quieratur, an culpa, sed constat, ha?c argumenta esse, quod ipse virginem vitiavcrit. Idem.
Eliam hoc misera suspicor] Bene ctiam: quia et hoc suspicatur, virgi- nem vitiatam. Idem.
Eliam hoc miscru suspicor"] Adluic tanquam do servo fugilivo loquitur; qui fugani plcrumciue cum furto con- jungebaiit, sicut expressit Noster Pbormione i. 4. 13. 14. suspiratur autem hoc I'yibias ex ancillisTliaidis promlior, ct ad rt in ramiliarem atten- lior, el cui I'liais doino dii^nssa omnia curanda comnicndaverat. liackrvs.
J 240
'SOTA'. VARIORUM IN
19 Nequco mirari salts] IJciie hie onines siispiciuiies ad ImiiiiicIiiiiii, queiu iiovit, ivvocat: nescit ClirtMcani siqiiiilem liiiiic rsse. Et miia lociitio, pro t'.o quod est, nescio. Donatiis.
20 /irn(i/iw] Al. ignarus, liospes sc. viariim iiinanis. Furnubius.
21 Vise amaliu niim sit] Doini sub- atidiendiiin est : aut, ' Niiin sit quod dicis.' Donatus.
24 Sed itiliil potcssc'] Ut voluntatis rei sint, iiou etiain tacti. Idem.
Si'd nihil poicsse] Jul. C Scalig. ex- eic. 275. coeunt, inqiiit, sed nihil eniittunt. Jtivenal. Sat. vi.' Suntqnas Eimuchi inibelles,'&c. Martial. 1. vi. Ep. 39. etG2. AphrodisaDusl. i. Pro- blem. Philostrat. 1. i. c. 23. Hieron. Epist. ad Lajtani. Farnahius.
Verum miscrce non in menlem veiie- rat] Non, nihil posse eos, sed aniato- res esse niaximos. Ad partem enim sentcntise pertinet quod dicit, Non in menlem venei'at : non ad to turn quod audivisset dudum. Etiam nisi penitus negative consideraveris, con- troversia inerit. Si enim nihil posse audieras, quid est quod in menteni non veneiit «it vitarcs ? utrum igittir aniatores niulierum esse niaximos au- dieras? quod ipsum vitandum fuit. Neque enim hoc satis est ad pudici- tiani, stuprum vitassc, cum inipnrlica fieri vel solo oscnlo possit,quam om- nino integram et illibatam veils. An Verum non erit conjimctio, sed no- men ? nt illud quasi falsum audierit. hoc autcni, quod vevnminvcntum est, non ipsa suspicata sit. Nam in men- tern venire, non reminisci tantnm, sed etiam cogitarc significat. Sic Cicero, ' In mcntem tibi non vcnit, caiisam publicam sustinere,' id est, non cogi- tas, non suspicaiis. Donatus.
Veium miserte] Si verum pro cnn- junctione accipimus, subaiidicndnm erit, amtitores mulicrum eos esse maxi- mon. Idem.
In mcntem non veneral] Non quod andieram: sed, quod hie fecit. An
non nliud in montom vcnnrat ? non scilicet facturum fuisse qnod fecit. Idem.
^'(/n in mentem reneritt] Aut non erat cogitatum : aut non cram recor- data. Idem.
Verum misertc non in mentem ven.] Egregic nugantur, qui verum hie pro veritaie accipiunt ; ' Quasi illud,' &c. apud Donatum, ubi clara sententia misere inlricatur. Bceclerus.
25 !\'am ilium aliquo conclttsissem] Mire Conclusissem dixit, ut sa^vam fe- ram. sic alibi : ' Conclusam hie ha- beo uxorem sa^vam.' Donatus.
Nc(]uc illi commiiissem virginem] Si vel araatorem tantnm meminissem. Idem,
ScENA IV. lambicis Senariis et Trochaicis septenariis constat hepc scena. vs. 2. fine, Argontoratensis co- dex, cho : nostri Mss. uli. vs. 4. unus : mutatio est. vs. 8. duo: istuc pol non bene, unus add it, /acfum. vs. 13. unus : nam alium habult neminem. vs. 17. om- nes : nunc eo tibi videturf. et vs. 18. paululum. vs. 21. unus: hie est vetus, incurvus, retern. vs. 24. unus : eho tu, ego emi te. vs. 27. omnes : hoc mild nunc expedi. vs. 35. duo: jamne satis cr. vs. 40. duo : et earn est indutus. vs. 47. omnes ; intro, omittentes, nunc jam. vs. 54. duo : quod scias 7icscis. tertius : quod scias iiescias. vs. 55. om- nes : ab omni turha. Bceclerus.
1 Exiforas scelcste'] Jocundus er- ror, in quo non dubitet Phaedria ip- sum esse qui quasritur : verum insu- per sic aggreditur, tanquam sit ipse. Donatus.
Scelcste'] Quale est scelestum ap- pcllari, qui nihil sciat ? Idem.
Restitas] Necessario restitat, qui miratur se protrahi. Idem.
2 Fugilive] Et scelestum et fiigi- tiviun increpat, in himc crimen trans- ferens Cha-reae. Idem.
Male conciliate] Oportune adoles- censhicexprobratmunus magno emp- tum. Male, niagno significat, ut Plau-
TERENTII EUNUCH. ACT. IV. SC. IV.
ll>47
tus ill Amphitryone, ' Haec nox scita est exercendoscorto conducto male.' Er^o Mule conciliate, magno empte significat. nam omnis conventio, con- citiatio nominatur. Conciliatum ergo, magno emptum. Idem.
Prodi, male conciliate^ Vide Chres- tomath. voc. Concll. Imitatio est Plautina, ex Pseudol. i. 2. 1. ' Exile, agite, ite ignavi, male conciliati.' Baeclerus.
Male conciliate'] Maximo meo dis- pendio empte. Omnis conventio con- ciliatio est. Farnnbius.
3 Os ut sibi distorsit] Et hie memor adolescens insinuandi muneris, dicit ilium sibi os distorsisse, qui natura sit pulcber. Os autem dicimns illi distorquere, qiiem natura pulchrnm detiirpamus. Donatus.
Jllud ride, os ut sibi distorsit] Ita enim distinguendiim est. Ita Plau- tus : ' nine sis vide, ut incedit.' Anliil. I. 1. 7. nam et ibi verissima liipc distinctio est. Bceclerus.
1 Quid hue redilio est] Eleganter ei reditio objicitur, qui revera loco se non moverit. Donatus.
Quid hue reditio] Interponendum post hue, pronomen fibi, ut in Donato et Jibro Bembino est: Quid hue tibi reditio'st. et versus stabit, eliso d ex quid. Quod vero sequitur, quid testis mutntio est, ab omnibus antiquis ex- emplaribus, pra;ter liomjjinum, aliest verbum est. quod nee necessarium est. nam a superiore repetitur. Fa- emus.
Quid hue reditio est] 'Apxalvfiou ex- empla et Donatus affcrt, et alii s-<rpe. liceclerus.
Quid hue reditio fsl] Quid sibi vult tualnic reililio ? I'eriplira.His per Vor- balia Comicis u<«itHla. 'Quid tibi accPRsio e^t ad has a-dcs prope aut PuUatio.' Plant. Trurul. act. ii. sc. 2. ct aliiii fre(|ucn». FnmabitM.
Quid vrstis mutntio est] Sic vetcrcs. PlaiitUH ill Triiiiimmo, ' Quid tibi in- terpcllatio, aut in con«iliuni hue ac-
cessio est?' CsEciliiis afma^o/ifini , ' Quid tibi aucupatio est argumen- tnm, aut de meo amore verbificatio est patri ?' Donatus.
Quid testis, Sfc] Nam liberi vestem habebat, utpote Chaereis : servi vero atque Euiinchi deposnerat. Idem.
5 Paululum si ccssassem, Pythias] Familiare est iratis, avertere se ad allam personam ab ea, in quam com- moveanfiir. Idem.
6 Ita ja)n adornabat fugam] Ut su- pra, ' Adornant ut lavet.' Idem.
Ita jam ornabat fugam] Omnes alii libri et Donatus, adornabat. solus Bembinus, quem ut antiqnissimuin sequimur, ornarat. Basilicanusador- 7iarat. praeterea in eodem Bembino legitur, factum bene, sine interjec- tione 0. Faerniis.
Ornabat fugam] Parabat, ut, ' or- nare nuptias, convivium, exercitum.' et supra act. iii. sc, 5. * adornant ut lavet.' Farnabius.
7 Ilabesne hominem amabo] Hap.c omnia Pythias, cernens Eunuchum, loquitur, id enim erit jocundum, ut quacrat ilium quem videt. Donatus.
Quid ni habeatn] Quid ni, quid nisi? hoc est, cur non habeam ? Idem.
8 Ubi est] Dorum contemplata, di- cit Vbi est? quia non ipsum, sed alte- rum novit. Idem.
Rogitas? non vides] Stoniachatiir uterque errans mirifice : ilia, quod Eunuchum crcdidit, Cha>ream vi- dens: hie quod Euuucho objecit, quod commisit Ciia^rca. Idem.
9 Ilunc scilicet] Hoc jam, tangens Eunuchum, dicit Pha;dria. Idem.
10 IIuuc oculis suis noslrnrum num- quam quisquam vidit] ' Apx<^'^<^H-^^ est figura, pro nostrum; vel nostrarum, id est, ipia^ familiar nostrve sunt: nt parum sit non vidisso Thaidem, nisi addaliir, n(; faiiiiliariuiii iiuidom iil- 1am esse, <|Uii! Iiunc vidorit. Idem,
IIuuc oculis suis imslrarum nunq, quisquam t'.J Pri^cianus lib. xiii. ita citat: ' Hiiiic oculis nostrarum quis-
K'4S
N()'r>E VARIORUM IN
(jiKun noil vidit, riia>(lria.' Jiwdcrus. Nostrariim, i)-c.] Nostite faniilia' nulla. Qtiistiwitn in f(vniineo nsiirpa- ta, arciniii'c. I'laiit. Riiil. act. iv. sc. 1. Cistol. II. 3. Feis. iv. 3. I'dnmhius,
11 Quisquam] Antiqiia lociitiu est. Donutiis.
12 Son vidit] Totidem, iisdemque verbis lepetit. Et intenogatio stu- })ornm aiiniirantis ostendit, et jam vcliiti conscnticntis. Idem.
13 Satnqite alinin habui nemincm] Hcne ad illiul (jiiod alt, An tu hunc : (|iiasi t'x mult is. Idem,
14 An! 1ICC comparandus hie i/uidem est] Au interjectio est conturbata; f<emina>, nee constantis sii/i. Idem.
Ille crat lioncsta facie et liberali] T^ iSiwricn^, crat, quasi de mortuo, aut ijui non est, scilicet Tliaidi, quia fu- git. Idem.
15 Hoiiesta facie et liberali] Com- mode desrriptus est Cliaerea. Idem.
Ilnneslu facie, ^c] Miles supra act. ill. sc. 2. ' Ita me dii anient, liones- tus est.' Farnabius.
16 Quia varia teste i7idutusfuit] Eu- graphius: ' Eunuclii veste uteban- tnr versicolore, ut multis coloribus testa fiilgerent.' proprie eigo locu- tus est Poeta,nam ' Varietas quideni proprie in dispariixis coloiibus dici- tnr : sed transfertur in nudta dispa- ria,' inquit Cicero ii. de Fin. 3. Vide, qua> CI. Salmasius ad Vopisci Aure- lianum nntavit de paragaudis. licecl.
Quia raria, H^c] Variegata, colori- bus aut liciis versicolori cujusmodi veste ornabantur Eunuclii, ut multis coloribus texta fidgerent. Farnubius.
17 l^unc eo libi videlur fadus] I'a- cete, fcedus videtur, non est enim. Donatus.
IM Tace ohsecro] Apte dictum est Tace, fwrnineo stomacho, quasi im- pud( nter assistenti formae improba^, et argumenta inaniter pertinaciter- qtie invocaiiti. Idem.
Tace ob»ecrii] De consuetudiuc dic- tum e»t Tace. et bene additur Ob-
secro: ne Tace ipsnm vidcatur Inju- ria. Idem.
20 Quern tu rero viderc vellcs, I'licc- drin] Cou)niota advcrsus Plia^diiam, cogilur cum laudarc, cui irata est: et idto toliini callide. Idem.
Qucm tu rero videre] Facete, quasi nee luinc, iicc ipsum qui misit, con- spectum velit. Idem.
Quern tu] Quem, talem, et brevitcr ejus forma laudata est : cum pro- lixius illius sit describenda deformi- tas. Idem,
Qucm tu veto videre] Vera, Pulclire. Pulcher enim est, cnjus forma nee odium, nee convitium commcruit. Lucilius in Satyra Athymnidis * 'Ek facie florem delegeris.' Idem.
Quem tu videre] Quare tu, an quia iste Jam non velit videre, iratus sci- licet ob vitiatam virginem? An <*«? quasi spectator elegaus formaruni, et qui amator sis Tliaidis ? Idem.
21 Hie est vetus, vietus, veternosu.s, senex] Sic boc totum pronuntiandnm, quasi irascatur liuic, propter quem laudaverit Chapream. Idem.
Vietus] Mollis, (iaccidusque, et llexibiiis corporc. unde et vimina, et rites, et rietores dicuntur. et viere, religare dicitur: quia vietis virgis niagis religare possumus quidlibet. Lucretius arunecc dixit vietam vestem, id est, putri moilitia pra;ditam. Ve- tus, ad vituperationem mode, non ad iaudem ponitur; ut, ' Veteris Poiita; malediclis respondeat.' Vetus est, cujus diminutivum est vetulus. Idem.
Vetemosus] Morbo vetcre confec- tus, id est, veterno : quales sunt qui liydropem patiuntur. Et recte. Nam saepe Eunuclii in senecta veternosi fiunt ; et cito lioc laborant morbo. Idem.
Senex] Ex morbo aegritiidineque rugosus. Idem.
Senex] Utrum senex ? an quia ita videtur ob deformitatem ? Idem.
Vietus] Incurvus a vieo. Farnab.
TERENTII EUNUCH. ACT. IV. SC. JV.
1249
Veternosus, senex] Veterno labo- rans, somnoleiitus, piger. Idem.
22 Colore mustellirw] Erravit Te- rentiiis, noii inlelligeDs INIenandricuni illiid, oliTos iCTTiv •Ya.Kewrqs yepwv. Ait auteni stellionem, animal quod la- certae iion dissimile est, maculoso corio : iieni()e ad id genus coloris fades exprimitur Euuuchornm cor- poris, quia plerique leutiginosi sunt. Hinc ergo erravit ideo, quia ya\rj Mustella dicitiir, yaKedrris Stellio, 'fls wop' ' ApuTTOtpavfi iv ve(pf\ais, '^aBrtv ya- \eii)Tri KaTaxfoami 2o;KpaTovs. Ego Adesionem sequor, qui recte intel- lexit, Terentium scientem, mustelli- no colore Eunucliuni dixisse colora- tuni, velut sniilivido : quia vera En- nuclii ant ex candidissimis leutigi- nosi fiuut, ut ex Gallis, et liiijnsmodi occidentalibus : aut ex fuscis, subli- vidi, ut ex Armeuiis, et aliis orienta- libus. Idem.
Colore muslellino] Vide Doiiat. et Gnyet. Baclerus.
Mustdliw)] Menander; oinos iffri yoXt<iirris ytpaiv. Cur facies lentigine maculosa, ut stellionicoriuui. Dcf'en- dit Turncbus Terentium reprehen- 8om, quod tnustellinum colorem pro slelUonato vertissct, lib. xii. c. 10. Farnubius.
23 L't quid ege.rim, egomet nesciam] Pro non meniineriin, vel non aguos- cam. DonaluH.
21 lilio III, emiii ego te] Miro sto- niariio quod ipse f<T.it, id «'X alio co- iiatur andire : et dimcc liapc audiat, au hoc fecerit, duliitat. Idem.
Juhe mihidrnuo re^mlent] Hoc est, qurxl in Jtlintoricis Cicero ait, 'Con- tra firmam argumentdtioncm, aliam zpque firmiorem oppoiiimus :' ha-r est aiitern >rqMC firiiia. Dcnuo autcm, ad respnndeal pcrtinc't, non ad juhe. Id.
iJcHuo re.ipondeul] Jubc vero, uiilii deiniu respondeat, intelligendiim est. Idem.
2.< Rnga] Mire ntrius(|iic fiducia confcrtur, et aptid iitrnu)(|uc CHt vc- Delpk. el Vur. Clas. Tei
ritas, cum uterque fallatur. Idem.
Resporidcat] Ph. roga. Py, venislin hodie ad nos? negat] Sunt qui septe- narium iambicum liunc faciant. nos etiam senarium ut ceteros esse posse arbitramur ; contracto per synize- sin, res;)on</ea(, in tres syllabas : at in roga, posteriore correpta : nt Martia- lis : ' In solio puta te Marce la- vare caput.' Faernus.
26 At ille alter if«i<] Bene instat, quasi ex parte jam obtinuerit Pythi- as. Donatus.
Aimos, ^-c] Errare potuit Pythi- as, vel etiam, per ixeiwaiv, voluit. ne- que n. Clia^rea potuit esse publice custos in Piraeo ante annum deci- nuim nonum, vel decimum octavuni, minimum, ut dictum supra ad act. ii, SC. 2. Farnubius.
27 Age dum, hoc mihi expedi'] Haec Plautina sunt, cum in iisdem longa sit disputatio : sed mire a Terentio proferuntur ad ejus exempluni, et, quod est plus, carent Plautinis nugis. Donatuts.
Age dum'\ Dum, irap4\Kov est, et adjuvat ex animo loqnentem. Idem.
Agedum hoc ynihi expedi] Donatus : ' Hapc Plautina,' <*cc. (Quantum in plerisque ouiiiibus Plautum vincat Terentius, et meliora imitandofaciat, quae inde transferuntur, alias non parce demonstrabimus. Baclerus.
28 Taces] Et recte tacet : quia metnit Ch;rrfam. Donatus.
2'J Monstrum linminis] Bene Eunu- cbo dictum est Mnnstrum Iwminis : hoc est, nee mas, nee foemina exis- tens. Sic et supra, ' scnem niulie- rem' dixit. Idem.
Mimttrum, Sfc] Bene, de Ennurhoj qui neque mas, ncque t'ucmina. Far- nubius.
'.U> Modo] Nnta modo aperte pro pra lorito tempore dictmn esse, id est, jamdnduni. nam <|ui viliaverat virginfui, non modo, ned iongp ante vest<-m niutavit cum Eunuciio PhiE- (Iri.r. DonatuH. cnt. 4 K
1-250
NOTiE VARIORUM IN
Qmimdudum? mcdti] I.e. '.Tamdu- diim,' in(]iiit Donatiis: ' nam qui vi- tiaverat,' iVc. Sed non opus est, ad vocabiiliim potiiis, (niam ad luentein respoiidentis attendcie. iuteiroijavit Pli;vdria, (yudwdm/Km? lespondet Eii- niiclms, noil sine tergiversatione, non ita dudiun esse, nietii ClijereiE scili- cet, itaqne aiitea tacehat, nolebat nisi adactns loqni. et nnnc iteruni timide loquitur, modo, non definit hie teinpus, sed potius vage significat ex aflectu respondeutis. Bene Gallns interpres haec ■rrapa<ppd^et : y a U long tempg ? il n'y a pas long temps. Boecle- rus.
31 Quicum'] Praepositio cum his dictionibus supponitur, quicum, nobis- cum, vobiscum. Ceteris vero, ita ut ip- suni nomen pra?scribit, prajponitur: ut, cum amicis, cum exercitu, cum ad- tocutis. Donatus.
32 Unde igitur fratrem meum esse sciebai'] Utpote novitius : et euni qui ex Pira?o rare discesserit : et longo intervallo els rh &ffTv venerit. Et lize sunt obliquae interrogationes.quibus uti oratores videnius, cum derivare testimonium nituntur. Et ideo sic ait Phajdria, ut tVustretur omnia, quae coufessus est Dorus. vult enim fratri esse consultum. Donatus.
Parmeno diccbat cum esse] Prope in- firmatuni testimonium est. quod enim sic ait, Parmeno dicebat eum esser falsum esse potest. Etmire sic ait: ut, ' Sola mihi.tales casus Cassandra canebat.' Sic autem dicimus, quan- do non semel quod factum fuerit, sed Baepius demonstramus. Idem.
34 Occidi] Hoc secum PhaDdria. non ut Pylhias audiret ; (juam celari vult, quod ipse jam animadvertebat. sed ilia promte arripit, quae ad ex- plicandum errorem in persona facie- bant.el arguendo infert : iiijuriam sibi factam ante, cum temulentam et in- »aiiam adeoque mcntilam Phacdria reprclienderet ; rem nunc ipsam lo- qui, adolcsccDteni pro Eunucho vc<
nisse, domuique meretricis et virgin!, pra>textu doui, pcrinsignem injuriam illu»um esse, ibi turn l^luvdiia, cum rerum argumentis urgeretur, assimu- lata tiducia, testimonii tideiu indigni- tate testis elevat, vultuque ad seve- ritatem composito interrogat iterum, sed contentius, et sperans, Ennu- clium, ne perseveraret in ilia con- fessione, abj.tcrrituni iri. videntur et nutua ali(|ui accessissc. <]uiliiis cum partim pro spe Ptixdriua Euuiichus pareret, denuoque Pythias instaret, eo confugit Phaedria confusus (et quid agcret ncscius) ut Eunuchuni ju- beret negare, quae aflSrmavcrat ; et vel sic obtiueret, indignum fide esse, qui negaret quod ante asseverasset. hinc, ut quaestioni subjecturus tergi- vcrsanteui, cetennn quia quod re- sponderi posset in re tam nianifesta non habcret, sese amolitur Phadria. liceclerus.
36 Jam satis credis me esse sobriam^ Quia supra dixit, Tcmukntu es: et quasi gravem injuriam hoc dicto passa sit, memoriter dictum retulit. ut, En ego vicla situ ? et, Pulsus ego ? Do- natus.
Sobriam, Sfc.] Supra dixerat Phffi- dria, ttinulenta es. Farnabius.
37 Jam satis certum est virginem vitiatam esse] Ordine ait, quum pri- m»m (ie se, turn de adversario loqui- tur. Donatus.
38 Credis huic quod dicat] A per- sonam qualitate dcrogat fidem. nam quid credendum est servo Eunucho fugitivor Idem.
Quid isti credam ? res ipsa indicaf] Hie a persona quae convincebatur, oratorie ad factum se retulit. Idam.
39 Concede istuc paululum] Ad se versum dicit istuc : ut longe sit a Pythia. Eunucho enim dicit Phae- dria. Idem.
Concede istuc paululum. audin? etiam nunc paul. sat estl Ut remotior esset a Pythiade, seorsum hoc dicit Eu- nucho. ita melius suggerere poterat,
TERENTII EUNUCH. ACT. IV. SC. IV.
1251
- quae postea snggessit, compara ciim hoc versa loc. Plaiitimim Aulul. i. 1. 16. ' Abscede. etiam uiiuc : etiani uuDc: etiam. obe ! Istic adstato.' Bad.
42 O seelestum, utque audacem homi' nent] Chaeieain scilicet vel Paime- uoneni. sed sic prouiintianduni est, ut putet Ancilla de Eunucho dici, boc ipso quod praesto est. ideo ilia infert, ' Vae mihi, etiam nunc credis, indignis nos eise irrisas niodis r' Donattis.
O seelestum, ^-c] Pronunciatnin boc de Cbzerea, voluit a Pythia in- telligi quasi dictum de Doio. Farna- bius.
YtB mihi] Hoc totum, Vcb mihi, quidam a Pythia, usque ad irrisas mudis, dici exibtitnaut. Donatus.
44 Mirum ni tu credas, quod iste dicai] Utrum an seiva, quod scrvus? an stuita, quod stultus^ an foeniiua, quod Eunuchiis '( Idem.
Mirum ni tu'\ Clare (licit, quidam pressius pntant. Idem.
45 Heus tu, negato I'ursum] Rursum, non ad negationcm perlinct, sed ad interrogationcm : ut sit, rursus inter- rogatui. liursus, retro, id est, e con- trario : ac per boc contrarium siipe- rioribus dicito. Idem.
Heus tu, Sfc] Hoc voce submissa, ne cxaudiat Pytbias. Fariiabius.
40 ?s'on potest sine tnalo fateri, video] Ampliatio etdilatatio quastionis, ar- gumento est, nihil constitisse. Addc quod potnam minatur, non tan(|uam jam inccrto, sed f'also testi. Delude ipsuni fateri consideremus quale sit. Non est testin fateri, sed rci. Hie igitnr ut in ilium culpaui transferat universaui, fateri dixit, non indicarc: ut ipse reus, non alietii facti testis csRe dicatur. Dnnatut.
Non potestsine nuito] (iuasi noc lia'C fuerit, nee ilia confcssio, in (juibus nulla Veritas sit. Idem.
V'erum? vulislin frutrrm Charium? Do. non. I'll, nun potest sine] In li- bro licmbino est tidhline, et dirlio, Mine, gequcnti versui adscriliitur.
quod placet mihi, nt slnt trochaic!, quemadmodum ceteri. Fa'ermis.
47 Malo] Tormentis. ' Omnes im- perio, metu, vi, malo adactae.' Cic. IV. Verrina. Farnabius.
Sequere hac] Quasi ad tormenta. Donatus.
Modo uit,modo nega^] Testis aut ab adversario convincitur falsitatis ; aut a se ipso, si variaverit dicta. Ergo priora quia non potuere convinci, ab inconstantia testis prapsidium defen- sionis inquisitum est. Donatus.
48 Ora me] Hoc leutius : ut sit causa non saeviendi. Idem.
Ora me] Salvo honore nieo ; et fra- tris. Farnabius,
Obsecro te vera, Phadria] Bene vera. nam quia ille dixerat, ut simularet preces, bic annixns vero addidit, ostendens, serio se rogare, et ex ani- mo: non ut ille jubebat, dolo. Do- natwi.
I intro] Terribiliter, dumraodo euni suuinioveat. Idem.
Intro] Utruni intro douium ad PhaR- driam r an ad Tliaidem f Sed non oportet ad Tliaidem intelligi, ne ce- landarum rerum index teneatur. Id.
Oi, ei] Bene oi ei ffXirXiaajxhv rus- ticum posuit, utpote et servi et no- vitii. et est deploratio ab els sic dicta. Idem.
49 Alio pacto honeste] Contra offi- cium fuit, nientiri docuisse servuni, et adfuisse mendacio liberalem ado- lescentuluu). Sed vide quemadmo- dum dcfcndatur, dun> se mentiri co- actum dicit, dum consulit hunestati. Hanc autem causam longai scrmoci- natiouis ad boc induxit artifex Poi-- ta, ut apud omnes jam certum sit, a Clrdirca vitiatam virginem, no ullo errore ini))i'(liantur ulterius nuptiit, vel finis fabulii' ditlVratur. Idem.
Alio pailo honeste] Nullo alio scili- cet, nisi ptT banc fallariam. Idem.
40. r,(t Priorem v<rsuin seciini et ad spectalores versus loquitur : pos- tcrioi i riare minas in Euuu'.hum coii^
1252
NOT;E VARIORUM IN
tiiuiat. Rone antem Donatus de liac sccna: ' Haiu- caiisam loiijra^ sernio- cinalionis ad lioc iiuliixit artifcx Po- etu, ut apiid omncs jam teitiim sit, a Clm-reiv viliatain viiginem.nn iilloer- roie impodiaiitiir iiltciiiis nii|>tii\p, vel finis f.ibnl-.u (iirtVratiir.' Nebulonis \o- ccni Kiigiapirms explicat ile fraiida- tore ct pe.«>imo. srd si peciiliaris sip- njlicatio voci aptanda est, quae latins etiam nMirpatnr,;u:£\0w«' polius ad Eii- nuclinn) perlincat, i. e. 6 yvvavSpos. nam ill Glossis vet. nebiilo etiam ita explicatiir, Baclerus,
50 Acium est siquidem] Hoc niisns clare. et sic dicit tanqiiam adhiic ira- tns Eiiniicho suo. Donaius.
Actum, ij-c] Aposiopesis, siquidem haec ita siiit. Farnabius.
Tu vie, Sfc] Conversus ad Uornm ha?c, quem introiie rpiasi ad snppli- ciiim et tormenta jiissiim seqnitur Plia>diia. Idem,
51 Quam me vivere] Deest magis: ut sit, Magis scio, quam me vivere. Donatus.
Parmtnonis tarn scio esse hanc tech- nam, q, m. v.] Gra;ca vox Latio in- ▼ecta est, dolum, fiaudem, signifi- cant. Scholiasies Aristophanis in Pint, rixvai Keyovrai ra tuv avBpwircov ao<pi(Tfiara, oTov X'^''f'""<^> t&ctovik)), Kol ocrai SAAoi toioDtoi. Tfxvrj Keyerai Ka\ T) fxrixo-v^ Kol 6 S6Kos. i,<p' ?)s koI T€X»'af'oM'"> ^*^^ '''OiJ SoKievonai koi firj- XavH/xai. Hceclcrus,
52 Inveniiim liodie poL] Haec est TpootKovon'ia ad fntnrnni exitnm tabu- lap, nam dnni se niciscitur Pytiiias, fit indirinni patri Chajreae, et confir- niantiir nnptiac. Donatus,
54 Utrum taceamne, an pradicem] Tertinm vap(\Kov : abnndat enini ant ulrum, aut ne : ant ceite boo fit, ut sit fignra r/xriffis. Idem.
Virgine. Py. ita, uti^um taceam ne, an pradicem. Do. tu pol, si sapis] Om- nis luijus versus difficultas est in ver- bo prttdicem. nam si id dedncimiis a prxdico piadicas, versus nou stat,
qui trochaicns est, iambnm non ad- mittens : si a prvi'dico praidicis, ut sit prrt'dicem, pro pnrdicam (antiqui enim dicem efi'erebant in future, pro eo qnod nos dicam) stat qnidem ver- sus, sed verbnm priedicere videndnm est ut sensui congruat. Vaticanus, qui aliqua sappe nieliora babet, quam Bembinus et quam omncs alii, bic non 7>r«(/(<«H, sed pradicam babet: quam- vis deinde addito e, et dispuucto a, mntatum fuerit in pradicem. at De- curtatns, qui et ipse quoque ex ea- dcm bibliolheca est, sanam et inte- grain babet voccm, pradicam ; sod ut dixi sensnm re(|niro in jirat/ica/n, vel prcedicem, penultima producta. Faer- nu:i.
Tu pol, si sapis, quod scis, nescis] Non possumus nescire quod scimns. sed ita, ut Concoidia discors. et Vir- giiins, * .Sequitur(|ue ^equentl^l.' Do- natus.
Tu pol si sapis, quod scis, nescis] Vi- deamns, cur nolit Poeta de vitio vir- ginis continno scire Tbaidem : utrnm ne im|)roviso male vebenientius com- moveatur, ac doleat .'' an ut ex ejus- dem Virginis habitu vulluque ista cognoscat? quod est actuosius. an, quod proximum veto est, ut illam et Thais et Prater, ignorantes vitiatani, animosius adversus Militem defen- dant, repetitnm eam venieutem cum tanto strepilu ac minis? Nam quo ore przeterea diceret Thais Cbremeti, de sororis pudore sollicito, * Ednrta est ita uti teque illaqne dignum est ;' siscireteam virginem non esse? Idem. Quod scis, nescis] Unde in Hean- tont. * Nescias quod scis, si sapis.' Et hoc est quod KUKd^riKov dicitur. Idem. 55 Quod scis, nescis] Proverbiale est, et niidtum apud dialerticos trac- tatnm : ut ' Facio, et non facio :' et ' Amiens sum, et non sum :' et, ' Au- dio, et non audio :' et cetera hujns- modi. Idem.
Quod scis nescis] Bene causam si- lentii ad oUovotuav retulit Donatus^
TKRENTIl EUNUCH. ACT. IV. SC. V
1253
quem vide. Plant. Mil. Glor. ii. 6. 89. ' Etiam illiid quod scies, nescive- ris.' Bccderiis.
Quod sets, nescis] Nescieris. dissi- mula te scire. Heauton. act. iv. sc. 4. ' Tu nescis id quod scis.' Plant. Mil. act. II. sc. 6. * Lingiiam coniprimes. Postbac etiam iliiid quod scies, nesci- veris. Ne videiis, quod videris.' Fur- nabius.
De Eunucho] Qnod Chaerea sit, non Eiinuchiis. Doiiatus.
De vitio rirginis] Quod jam niulier facta sit. Idem.
50 Hac re te omni turba evolves] Cau- sa quassita, cur ante jurgiuin cum niilite Thais nesciat vitialam virgi- nem. Idem.
El illi gratHm feceris] Cui, nisi vir- gini ? cujiis crimen, ut supra, silcntio texeris, praesertim taceiitis injmiam snam, et sic dolentis amissam virgi- nitatein, ut nee conftssionem sua° calamitatis subiie possit. Idem.
57 Id mudo die] Id pro luic, sub- junctivum pro pra?positivo. Idem.
58 Tliais jam aderit] Bene dixit, Aderit. huic enim aderit Thais. Idem.
Quia cum inde abeu] Aliam caiisani ex alia supposuit : quasi dicerct, ' ^'i(Ico causam.' Idem.
59 Turba infer eos] Jurgiuni, rixa. Farnabius.
Auriun, Sfc] Aurea ornamcntaThai- <lis. supra 8C. 1. linjus act. Idem.
Lx hoc] Clirtmiele. Idem.
ScENA V. Octonarii lambici sunt. VH. 1. Mrs. noAtri omnes : vicit me rinum. vs. 2. duo : uccumbcbam. vs. 4. umnex : hem. vs. 5. omnes, ut e<l. vs. 8. onmes ; liles sunt facta', vs. 1 1, duo : cnrrrxil me mil. vs. 12. omufs, ut ed. Herder 11%.
A tat ! data hercle rcrhii inihi »unl] Hie Hcmigriirin inditcilur vino (.'Urcmiit jtriiivum memnr, lilubanx in jmesintibuH, ut fere adjioli mihnt. Dona Mix,
I Atiit] Inlfrjcctio est pauialim pcrcepti atquc inu-llecti mail. Idem.
Data verba] Fraus facta. Idem.
Data hercle verba] A niiiite, an a meretrice, cujiis jampridem dohim malum in omni re suspicatus estP an niagis a vino, quasi captioso aliquo, data verba sunt? quia bibere, dulce est : ebrium fieri, turpissinuim. adeo his, quae scquuntur, quasi subtilein fraudera ehrietaiis inducit. Plautns de vino, ' Pedes capiat primo, lucta- tor dolosus.* Virgilius de uva, ' Ten- tatura pedes olini, vincturaque liu- guam.' Idem,
2 Ac dum accubabam'] Hie verba data sunt. Idem.
Quam videbar mihi esse pulchre so- brills] Nihil elegantius. non dixit, videbar mihi tunc esse sobrius, sed ut hoc ipsum jam erroris esset, ac vinoientiae accumulatio, Videbar, in- quit, mihi nimium sobrius. Idem.
Pulchre] Fortiter ac nimis. Idem.
3 Neque pes] Ad incessum. Idem. Seque mens] Ad facta ac dicta. Id Neque pes neque 7nens] Pleniori de-
scriptioiie Lucretius lib. Hi. ' Con- se(iuitur gravitas membronim : prae- pediuntur Crura vacillanti : tardescit lingua: madet mens: Nant oculi.' Boeder us.
Pes, S(c.] ' Magnum hoc vitium vi- no est, pedes captat prinium, lucta- tor dolosus est.' Plant. Pseud, act. v. sc. 1. Farnabius.
IHens, Sfc] Ohos ex*' <ppiva,s. Horn. Odyss. VI. Idem.
Satis suum ojjicium facit] Bene, non enim omiiino noii facit, nam hoc in- sani est : scd non satis facit, quod est ebrielalis. Donntus.
4 Quis est/ them I'ythias] r^ufxiKus et satis miio exempio mutatam cre- dit, po><t(|iiaiii ipso miitaltis est. Idem.
Quunto nunc formosior videre mihi, quam dudum] Hoc inultiim Academi- cos juvat, qui aiimt, Prout habiti fu(;riiiiiis at(|ii(: atiecti, ila nobis aliud at(|iii; aliud videii; et idco nihil ccrii coiiiprolicndi posse. Idem.
Qwinto, ife.] J'^iiriis Ta /i^ KaA.ck, ku- hi. Ttf(pavTat, <|uod do amatoribus
1254
NOTiE VARIORUM IN
proniinciavitTlicociiii Daplmis,IdyI. VI. ' Ileus pucr, viiiiim fiiiide nicra- cius, lit illam toiDiosam recldain ;' Aiiacliuisis, emu ex convivis quiilam dixisset, uxorem ipsum duxisse dc- formein. Fninubius.
5 Certc tii quklcm /)(»/] Et Certe et Pol, lia^c dixit, ut appareret lianc veie lo(|iii, c|inp sobria est : illiim vp- ro ex vino falli. Et lionorificc, at- qiic ut sobria, noil dixit, teiiuilentior, aiit lascivior, sod alaci ior. Donnlus.
Ccrte tu (juiilcm pot] Liber Beni- biniis certo. quod aiiti(|uiiis vidctur. rdcrnus.
iMulto hilarior'] QuErrit Giiyetiis, iiiide iMuretus liabeat rh alacrior, quod pratiilit rifl hilarior? Ex Do- nate habct. ciijiis ista est annotatio : ' N on dixit teniiilentior, aut lascivior, sed alacrior.' Bceclerus.
6 ^( rbum liercle hoc'] Verbum, pro- verbinm. ut idem in Andria: ' Vei- buni illiid veruin est, vulgo quod dici solct.' Donatus.
Sine Cerere et Libera friget Ftnus] Hoc si ad sententiani revoces, non coiiveniet ebrio : si ad petulantiam qiiani * sic ante dictum est. Nam et improbior factns est. et qmim tro- pire lociitus sit, tamen ordinem na- turalem servavit : nam primum cibus, deinde potns, postrcmo libido vene- rea. Friget auteni, quia oninis ejus- niodi voliiptas in calore sanguinis constitiita est, qui his rebus alitur. Et i'riget proprie, non adhapret. Translatiim enini hoc proverbium a picatione va-^onim, qujp frigida pi- cem non teneiit, quum alia miilfa me- liora sint ad usunj frigida, ut ferrum, argentum, aiiruni, et c-cteraliujusmo- di. nam sic alibi, * Ubi friget, hue evasit.' Et vide tres fjifrtavvfiias , Cc- rereni, Liberuni, Venereni. Idem.
Vcrbum hercle hoc verum est, sine Cerere et Libera friget Venus'] Liber IJenibinii«, itemqiie Deciirtatus, pro eft, halicnt erit, quoniodo et priiis babebat Victorianiis, iit adhuc litura
deinonstrat. Hoc aiitem verbo, erit, antiqui etiam pra-sentia et praeterita asseverabant. IMaiitus in Persa : ' Hajc erit bono geiierc nata, niliii scit nisi verum loqui.' Terentius in Heaiitontini. ' siibditnm se suspica- tur. siibditiim P aiii tu? certe sic erit.' Item in Phormione : * Cogna- tam comperi esse nobis, quid ? delU ras. sic erit.' Liicanus in primo: ' Non tu Pyrrhe ferox, nee tanlis cladibus auctor Pojnus erit.' quod Prisciaiius libro decimo octavo dc constructione exponit, pro cognosce- tur, Stat aiitein versus, adniisso in quartam sedem proceleusmatico. Fu- ernus.
Sine Cerere et Libera frig. Ven.] Denoniluationis hujus licentiam con- signat Lucretius lib. ir. ' Hie si quis, mare, Neptuiium, Cereremqne, vo- care (3onstituet friiges ; et Bacchi nomine abuti Mavult, quam laticis proprium proferre vocamen ; Conce- daiiiiis, ut hie ttrrarum dicat et or- bem Esse Deum nialrem.' Non ta- men niliil discriniinis ista licentia habet. Neptunum eiiini pro raari, Virgiliana potius majestas capit (' Neptuno immerserit Eurus') quam Comadia; novae temperatus dicendi modus. Plautus videtur temperare voluisse, cum loca potius Neptiiiiia (altius quidem, quam nosier maria Neptuui) dixisset Trinum. iv. 1. 4. et pra?sertim Milite ii. 5. 3. sed mox cornipit temperanientuni, cum adje- cit temjiln turbulentu, quod Epico ma- gis aut Tragico quam Comico concedi poterat. sed ha'C l>iov irdpfpyov. Bce- clerus.
Verum hoc est] Atque iv o'ivai i.\i)- 6eta. f'arnabius.
Sine, ^c] KtKphv 'Aippobirri Aiovvffov Si'xa Kal Av)^7/Tpoj. Eurip. 'Ev irAr/ff- fiovovmi KvTTpis. vide Senecae Hyppo- lytum vs. 203. Aristoi)hanem citat Athenaens, 'HSvs re irlueiv uivos 'Afpo- Zlr-qs yaXa, lib. X. cap. 12. additque, 'Of -KoKw arriivTes evioi itapavdiuDV a<ppo-
TERENTII EUNUCH. ACT. IV. SC. VI.
1255
lii(Tl(i>v opf^iv \anPdvovffi. Idem.
7 Sed Thais multo ante vcnit] Interro- gative proniintiandiini lioc. Et scias de his interrogatioiiibus banc ipsam esse, in qnibus ita qnacrimns, nt qui interrogaiitur, responsuri nobis se nescire videantnr. Danutus.
S Jam dudum ; atalem'\ Qniajrtw- dudum infinitae niorie est, addit ata- tem, ut ostendat multnni abiisse teni- poris, ut factum est. Jam dudum, cetatem, pro longinquo tempore. Lu- ciiius, ' Ut multos mensesque dies- que : Non tamen aetatem.' Idem.
/Elatem^ Diu, longinquoque tem- pore ac prolixo, ut est atas : nam sic dicimus de die : et dieculam, aliquan- tnlam moram. Idem.
0 \iliU dixit tum, ut sequerere sese] Nihil, pro non, Virgilius : ' Deponunt animcs nil magnaj laudis egentes.' Idem.
Nihil, nm ahieyis mihi iniiuif] Ap- parel quasi iralam discessisse Tliai- dem a Milite, et tamen sic iratam, ut illi ira consilium non ademerit. In- nuit inquit, quum ahiret. Idem.
10 Hho nonni id sal erat] Adeo simplex hie inducitur adolescens, ut aPytliia reprehendi possit. nam quid opus ftiit dicere, si innuitP Idem.
At nescieimm id dicere illam'] Dicere pro velle, vel signiticaic. Sic alii)i, ' Quasi tu dicas id factum consilio meo.' Idem,
Nisi quia correxit miUs, quod intel- lexi minus] Hoc videtnr facetius et sapientins, quam dici ah ebrio, rus- tico, el adolcscente dcbuissct. Hoc viliiini tunc fit, (juum l'o(Jta> inge- ninm .siium in personas confcrunt. Idem.
11 Qunil inteltixi mintu] Verisimile liuiic tantnm extrusum fiiiHsc, non otiam vapnIiMse : rpiia miles Tliaidi ma(;i<>, (|iiani liuir iiascitur. Idem.
('itrrrxil miles, qund intrll.] Suo po- tiuB in[!i'nio, quam ]>ersona3 niorihus ohsc<|iii pulat pnctam nostrum Dnna- tus ; cum ebrio, el riislico, et adol<;-
scenti acutius dictum tribuit. Mirum, qui hoc tanli acuminis visum sit Do- nato : nisi acumen ipse voluil suum, non in tempore forsitan, ostentare. Bceclerus.
12 3Iiror ubi ego huic anteverterim] Id est, banc praecesserira. Donatus.
Ubi] In qua parte vise. Idem.
ScENA VI. Trochaicis tetramelris catalecticis constat, intermixtis duo- bus lambicis tetraui.catal. vs. l.Mss. meorum unus : et habetur et re/ertur Thais a me, ita uti, 6cc. alter : et habe- tur et re/ertur tibi a me Th. Argent, et h. et ref. Th. a me tibiita. vs. 14. unus : nam hac est, quam miles a me nunc it crept. V. Argent, nam hac ea est, quam miles nunc ereptum venit. vs. 17. duo : militem s. a. t. q. copias video adducere. vs. 19. omnes : qui metuat minus, vs. 26.omnes: mane mane. vs. 31. duo : fac animo hac ut prasenti dicas. ter- tius : fac hcec animo prcesenti ut dicas. Bajclerus.
I Credo equidem ilium jam adjutu- rum esse, ttt illam a me eripiat] Vide ut ex ipsis appareat verbis, quam concita et recens a liligio venial Thais. Itaque nee nominal Militem, nee Virgiuem : sed prouomine utrimi- que siguificat, quasi in medio consii- luta negotio. Donatus.
Adfulnrum esse] Id est, adventu- rum : ul Ajfnit el Mnestheus. Idem.
Sine ut venial] Quasi dicat, sine* nullis. el comminantis est : ut. Sine modo. Idem.
I'redo equidem ilium jam adfuturum ut illam a me eripiat. sine] Hunc vor- sum ita in aliquibus I. s. ordinatnm invenio, ul comprendat etiaui ver- bum venial, quod in impn-ssis sc- quonti versui atlribuitur. itaerit tro- chaicus tetrameter acatalecticus,ror- rcpla priore in illam. ccterum quod sequitur, qui si ilUnn, ita solus liber Ikinbinus lubet. alii omnes, aul a(- qui, ul et Donatus, aut alque, quarum vocum altorulra adniissa, is versus (|iii setundus est, rjusdem c»t gene-
1256
Nor/t: VAKIORUM IN
ris, cujiis primus: ejiistleni et t<r- tius : ita lit in priniH scde sit ilacty- liis, qui capiat piiiuaiii syllabain dic- tionis c'A'K. snciiinliis pariter dactyliis ; teitius ct (inaitus liochei ; qiiiiitiis vet aiiapa;stiis abjecto p, ex ineptias, vol troclieiis, ant cliso s, ex en voce, nut iei^eiiito iiieptiam, ut est in libro Benibino, ct t'uisse in Victoiiano et Decurtato ex rasura ultinii£ litterae npparet. quartus item versus cjus- demmet est generis, ita ut dactylum in tertia sede habeat, eliso m ex enim, quamvis sequente consonante. Item quintiis, sextus, septinius, octa- vus, et decimus; nonus vero trocliai- cus dimeter catalecticus, vel etiain iambicns dimeter acatalecticns, si ta- men in, me hem, non fiat coUisio. un- decimus trochaicus tetrameter cata- lecticus. F<ier7ius.
2 Atqiii si illam digito attigerit uno] Moris comminantium est, ad exi- gnum revocare commissa, quee se ul- turos praedicent. Donutuii.
Oculi illieu effodientur] Et femineas niinui sunt, ct in libidiuosos quam maxime. nam hunc suspicatur amato- rem esse virginis. Sic et alibi,' Ut ego ungiiibiis facile illi in oculos in- volem venefico.' In oculos autein maxime savire fccniinas,et tragrediiE fere omnes, et comcediae protestan- tur. Donatus.
Oculi illico] Minx Amazonia-, apud Comicos. Flaut. Aul. act. i. sc. 1. et li. 2. Trin. II. sc. 4. I'urnahim.
'i Usque adeo e^o iUiu» ferre possum tneptiaa, et mugnijica verba] Non dixit, Usque adeo ilium possum aniare: fed, quam insuavis jam diu sit, os- tendif, dicendo, Ferre possum. Et citoostendit, quae sit amicitia Militis, Jneptias, inquit, et magnijkn verba. Uunatus.
4 Verba dum sint] Hoc est, qua; vim non adiinisceant rerum. Idem.
Verum enim si ad rem conj'erentur, rapuUthil] Si discesserit a verbis, et rem experiri cceperit, vapulabit. Et
bona locutio : ut si dicas, Verba ad rem contulit, hoc est, agerc quod di- cebat aggressus e.st. Idem.
7 Ad mi? qui] quasiisluc'l Et rus- ticns, et timidus, et pudons commo- tus est Meretricula; dicto. Idem.
Ad me? qui? quasi istuc] Mire ex- piessit Poi'ta perturbationem adole- sccntis parum assueti tiirbis, et timi- dioris. quasi istvc. Guyelus supplet: muterim. Tliais antequain absolvat orationem, respondet. quia dum, tfc. Bceclerus.
Quasi isluc] Aposiopesis. quasi ego istuc commoverim. Farnabitis.
Quia dumtibi sorvrem studeo reddere] QucB enim Thais cupiebut de sorore V.hve.mvxi indicare, ad earn rem tempua non erut in domo militis: et coeptos cum adolescente sermones jurgium interrupii. supia iv. 1. itaque nunc, urgentibus, qiue imminebant, litibus, Chrenieti sorort-m indicat, et resti- tuit ; ut adver>us miliiem jam suum ncgotiuin ille geiere posset, comnien- dat tamen suum bcneiicium Thais in liac ipsa festinatione : multisque sibi laboribus stetisse hanc rem ostendit. Chremes ad mentionem sororis, ex« pectatione suspensus, u/>i ea est? in- quit, et cum Thais responderet, domi apud me ; runfusus, hem ! ait ; metu- ens, nc pudori ejus male consultiim in doiiio meretricis esset. quo metii mox eum liberal Thais: quid est? quid perturbaris .^ educ<a est sorer tua ila, uti teque illaque dignum est. quod adversus diibitantem (^tiid ais?) mox amplius coiifirmat: id quod res est> Bceclerus.
8 Hcec atque hujusmodi sum multa passu] Mulier facuiida Meretrix, haec imputat adolescenti quae vidit, et alia quibus interfiiit. Donatus.
Reddere et restiluere] Proprie reddi' tur cupientibus, ut domino servus : restituilur cupiens, ut palria; civis : redditur, et reslituitur, cupiens cupi- eiitibus, ut pareiiti filius. Ergo in hac utrutnque est, et reddi ct rcstitui. Id,
TERENTII KUNUCH. ACT. IV. SC. VI.
l-2.-i7
9 Hem] Extimiiit adolescciis, cum soioreni suaru in donio iiierelricis esse aiidivit : ciii rei statim occiiiTit Thais. Idetn.
Hem] Iiidignantis est ; ubi soro- rem siiain in domo nieretricis esse an- diit. Farnabius.
10 Educta] Siibauditur est. Dona- tns.
Uti teque illaque dignum est] Bene piirgavit, quod ex fastu nieretricio expectabatur. non, inquit, ut nie dig- num est, apud nie est. Idem.
Quid ais] Recte : quia mirum apud raeretricem liberaiiter ediicatam. Id.
11 Hanc tilii dono do] Melius dixit? qiiam Dono: nt donuni placidius vi- deatur et praeslantiu?. Idem.
Seque repelo pro Ma ubs te qtiicquam P'etii] Ex eo quod potuit jure fa- rere, beneficiuui demonstravit ora- torie, dicens serio, non esse factu- ram. Idem.
1 2 Et habetur ct refertur a me, Thais] Qui babet apud se gratiaui, nonduni retubt. Retulii qui destitit liabere. Multum ergo bic dixit, et habetur gratia et refertur. Quern senstim transtulit Salbistiusin belluni Jugur- thiiium, ' Arma, pecuniam, sume, utere: et, quoad vixeris, nnmquain redditam tibi gratiani putaris : sem- per apud me integra crit.' Idem.
Et liahetur et refertur a me Thais tibi, Ha uti merila es, gratia] Antiqua locu- tio est, batico gratiam, pro habeo tibi gratiam. ut in Andria: * et non negiexisHe habeo gratiam.' idem et dc refero : ut supra in Runucbo, ' Inveniani pol bodie parem ubi re- feram gratiam.' ita versus erit octo- nariu'4 iamhicus oxpcdilissiniu<<, ut sequcns,(|ui tamen, «i in carcpostcri- orem corripias, potest »sse trocliai- cns ratalfcliciis : rujiifimodi est, qui eum sequitur. I'avmus.
1 3 iVt prius, ijuam hanc a me arcipia*, nmitloM ('kreme] Hoc in Conutdia li- cet more vulgi (bcerc. Ccterum non potest amitti, quod nonduni ucccp-
turn sit. An quia jam dudnm sunip- tum sit .' Donatus.
14 Nam hiec ea est, quam Miles a me vi nunc ereptum venit] Non ad de- terrendum, sedad pra^paraudum ani- mum adolescentis biT?c dicit, quein audacem putat, aliter ac res ipsa est. nam inox Thais mutabit oiationem, el dicet, ' Quicum res tibi est, peregri- nus est ; Minus potens quam tu, mi- nus notus, amic'orum iiic iiabens mi- nus.' Idem.
15 Cum momtmeniis] Monumenta sunt, .qua> Grapci dicuut •yvaip'iap.ara, Ka\ airapyava. Idem.
Abi tu, cislellam domo ejfcr cum mo- numentis] Vide Lin(lenl»rogii notas ; et Petrum Victorium, Comment, in Poet. Aristot. ubi Pliilosopbus agit de agnitione, quee per signa fit. Bce- clerus.
Cum monuiiientis, fyc] Infantibus cum t'ortuiia> aut misericordiffi alienae exponebantur, uti adnotatum ad act. IV. sc. 5. Andria», appoiicbantnr si- miil (triariixa, quibus tempore futnro et meiiore possent agnosci. haec Grae- ci \f'i\f/ava, (Tirdpyava, et yvaipifffiaTaf Latini monumenta, vcl crepundia vocabant. Pamphilae, licet exposita non erat, verum a prapdonibus abrep- ta, supererant procul didjio crepun- dia quajdam et o-irdpyava quibus ag- nosci posset. Farnabius.
If) Viden' tu ilium, Thais] Longe videre, timoris est indicium. Dona- tus.
Viden' tu, ifc] Trepidare incipit msiicus, viso Tlirasone cum comita- tu. Farnabius.
I hi sita est] Trepidantes personas imuiiscuit. Donatus.
y« risco] Cista pellc conlccta: no- men Phrygium. Idem.
17 Quantas cnpias] Propric dixit copiai : nam sic dicuiitur b'gioncs in Miiuni colb'ctiJ'. convenit tiiiuen rudi et rn«tico adolescciili, sex homines, cojiinn dicerc; : Militem scilicet, Para- »ilum, Donaciin, Syriscum, Sitnailo-
1258
NOT/E VARIORUM IN
iit'in, Sanj;am. Idem.
1 8 i\ ((»»» I'liiuiidoloaus obsccro es, mi homo] rorwidnlosiis, el teiribilis, et ti- niiiliis iiitelligitur. Idem.
Apa^c sis] IMautus in Tiinummo, ' A|iai;e amor.' Idem.
•20 Atque itti opus est] Ut miiuis for- iiiidolosiis sis. Idem.
Miluo qutdem tu me esse homincm exisilmes] Videtur ebrius f'actns hie Cliieines jam etiani displiceie nolle miilieii. nam idcirco fatetnr, se ti- nicre malani upiiiioneni Thaidis de se. ' Et inetiio qiialcm tu nie existi- mes,' nove dixit pro, ' Metuo ne ig- nara sis.' Idem.
21 Peregriiius est, mitius potens quam tu] Quam * post (jiiam tamen ipsa non eloqiiitiir, quid efficiatur, ex eo quod ait, Pere;frinus est, minus potens quam tu: bene sic dixit : quia tardum I'uit dicere : Ille impotens. iu potens, et cetera. Idem.
Pere/^rinus est, mimis potens, ^c] Locus de facultate et difficultate liiigandi : etiam alibi apud nostrum tractatnr: Andr. iv. 5. 15. &c. A- delpli. ir. 2. 3. 4. Phormion. iv. 3. liaclerus.
23 Sed tu, quod cavcre possis, ^-c] Ostendere vultTerentius, plures sen- teotias ad timiditatem congruerc, quam ad audaciam. nam et niox dic- turiis est, ' Omnia prius experiri, quam armis, sapientcm decet.' Quia ex providentia timer, ex audacia te- moritas provenit. Donatus.
Admittere est] Fieri sinere. et me- lius dixit, quam Pati. hoc generale est. nam nunc admittere, pati fieri sjgnificat. Idem.
Quod cutcre, ifc.] Pol cavere quam pcenitere prsRstat. 2u<ppovecTTepoi' 5' ol/xat TO? fi(Ta -rh iroBdv 4'yKa\e'it', rb vplv TcaBiiv (pvAd^acrdut rh /itj iraOdv. Sto- baus. Farniihius.
24 Alido ego nos prospicere] Provi- dere ne tiat : id est, prospicere et cavere. ab eo quod praBcedit,id quod bequitur. Donatus.
Main ego nos prospicere] Vide Andr. III. 5. 18. et addc Sallustii illud : ' Res nioiiet, cavere ab illis magis, quam (|uid in illos statnas consul- tare.' (;atil. XXV. Laudat autem snani iianc cautionem, consilium vo- cans, C'liremes sccna seqtiente vs. 14. Bocchrus.
Acccptn injuria] Hie causa ostendi- tur, cur illud malit. Donatus.
2'} Ostium nhsera intus] Pavidi con- silium nihil aliud continet practer claustra et fiigain. nam sera est clan- strimi janua?. Idem.
Transcurro ad forum] Transcurro dix- it, non Curro: ut proximitatem fori ostenderet. Idem.
Ad forum] In foro obauibulabant causidici. Forum autent intelligo Piazzant, quam vocant. ab ima parte locus est a tVonte apertus, in quo exerccntur judicia. ibi tribunal et subsellia. nobis, the Sessions-house, in area ipsa, tabernee, nbi habentur res venales, the Market-place : inibi spati- antur mercatores, fceneratores, et quos recenset Choragus in Plauti Curculione act. iv. sc. 1. </ie Exchange. Farnabius.
26 Volo egu] Quasi minus timeat: cupio non inquit, sed volo. Donatus.
In turba hac] Vide tiniidum turbam appellare, quam mulier nou timet. Idem.
27 Melius est] Fugae occasionem hiccupit dari. Idem.
Mane] Hoc gestu jam adjuvatur. Ideyn.
Omitte: jam adero] Ex luijus ver- bis apparet, etiam nianu coroprehen- sum esse adolescentem. Idem.
Omitti-: jam isluc adero] Quia causam probari non videt, celeritatem rede- undi pollicetur. Idem.
Ai/tJ/ opus est islis] htis, utnmi ad- vocaiis, an istis omnibus qua; dix- istif Virgilius, ' Aut quid petis istisr' Idem.
Istis] Advocalis. Farnabius.
2H Hoc die tnodo, sororem illam luaia
TEREXTII EUNUCH. ACT. IV. SC. VII.
1259
esse] Ordine est execntus : primo utniin personam liabeat, Die, sororem, inqiiit, illatn tunm esse. Utrum nego- tium liabeat, Et te pnrvam virginem amisisse. Ciir hodie agat, Nunc eng- nosse. Et unde probet, Signa ostende. Haeconiuia sic pronuntianda sunt, iit et justa et facta facilia demonstren- tur. Dona t us.
30 Si vim faciei, in jus ducito homi- neni] Et lecte : quia violenlo civili- ter resisti solef. Idem.
31 Fac animo hcec ut prasenti di- cos] Haec non dicerentur a Thaide, nisi in illiiis vultu pavor niniiiis ap- paieret. Idem.
Faciam'] Adjiivandiim proniintia- tioDc: Faciam eniin, tiinide dictum est. Idem.
Attolle pallium'] Hie verbis Chre- metis dfmonstravit nimium liberali- ter pavjdi adolescentiili auimiiin. Id,
Atlolle pallium] Vel quia simplex eat, vel quia ebriiis, pallium trahit Chremes. Idem.
Attolle pallium] Non satis sobrins, necnrbanap elegantiae studiosior, ado- lescens rusticiis, pallium traiiit, quod attolli et subdnci jubet Tbais. vide, quae Dotat Octav. Ferrar. de Re Vest. part. II. lib. iv. cap. 8. Baclerus.
Pallium] Hiimcris delapsuhi, vel per ni-';lif;entiani niadidi et ebriosi, vel ex concertatione tendenlis in fo- rum et abiundi occasionem captan- lis. Farnubius.
3)i I'erii ! huic ipsi est tipus patrtmo, Ifc] HiJ-c Meretricis qucicla, nidein AdoleKCcntiiliim mucis et honcste na- tum, quam cnlpandnm esse denion- strat. D'lHulus.
ScKNA VII. lanibici sunt tctranio- tri acatalertici ; ctTrocliaic i catalec- tiri, hivi; ^eptenarii. yn. 2. M^s. nosiri omnec, Jwrax, ^v. («iiycl.;et,»r»yM/m(Hi me. vs. 4. omnes : ricte. et v». 10. dnmum. VA. 13. (inatlioni nnincH Ista tribinint : idem hoc jam I'yvrhu^ fncli- taril. v^. 15. nniis : Mnc ipii Uln num rir vidrlur, hie nih. magv. e. alter :
sane qui nunc tibi fir videtur esse, neb. m. e. Argent, sane qui nunc vir tibi videtur esse hie? nebiilo magnus est. vs. 16. duo : ^wid tibi videtur? tertius : quid videlur tibi? vs. 17. dno omittunt, ^k: tertius, illos. vs. 18. duo: quam. max irriMnius? tertius : quam mox ir- ruemus? et superscript. iniwmiM. vs. 19. omnes: experiri consilio. in nno tamen superscript, consilio. vs. 21. nnus : aceedo ad te. vs. 25. duo : quid tu cum illoc agis ? nnus : quid cum illoc agis? vs. 27. unus : an tu illam tangos. alter : an tu earn tangas. tertius : aut tu eam tangas, mox duo: ah quid ais? tace. vs. 28. omnes Chremeti tribuunt hzec : quid tu tibi vis? vs. 30. omnes : sese. mox unus : si quicquam hodie tur- hcefeceris. alter : si quicquam hodie hie turbce feceris, vs. 33. unus interponit, tibi. vs. 34. duo : sic agis. Argent, sic ais. vs. 37. unus : nc vim facias ullam in illam : ego ad Sophro7iam eo nutr. alter : ne vim f. ul, i. ill. ego eam ad sophronam mittere, ut eam adhuc. Ar- gentor. ne v. f. v. in ill. ego eam ad so- phronam nutricem ul eam add, vs. 39. Argentor. furiia. vs. 41. duo Gna- tlioni totum attribnunt. vs. 44. duo : Sanga, ut fortes decet viilites. vs. 45. omnes : domique focique. vs. 40. om- nes haec verba, vos me hac sequimini, Sangae tribuunt : nnus omiltit, mc. B(cclerus.
1 Ilanccine ego contumeliam] Hie rursus inepti vanitas Militis demon- stratur, ad amicain tauquam ad lios- tilem cxercitum pergentis irritato animo, concitato cursu, inclinata chlamyde, trepi<li et quatientis ca- put. Et liHPc verba pro liortatu Im- pt-r.iloris accipienda sunt : quando- rjuidem on-.nia d(! cxercitu transfc- riintur. Cuntumrtiam vero proprie, et ut niili'.<. SalluNiius, ' Ne qua coiiluniolia,' A:c. Donatus.
(iiiiluiiuliam lam inxignem in mo aciijiiam dnnlho] Apparet Cnallio* neni et deliortatorein esse crrtami- nis, et ail pocula Militcm provocate :
1260
NOTiE VARIORUM IN
iiiHxitiic cnm vidoat persuasisse ista coiisilia, lit hoc ccitainen movt'retiir. Idem.
Tarn insignem] In.ii^icin, lit miles dixit, i]iiia insignia arnionini sunt. Idem.
2 Morime satius esl^ Ridicula prae- siimptio : taiu|iiani adversus meretri- cciii jurgia luiiiqiiani Tliiaso sunicre aiisiis cssct, nisi morte |)i'o|)osita. Ergo velut mortis contemptu opus est ad tale pi-a?liuin. Idem,
Mori me sntius est] Quasi ille sibi dicat, vel molestum esse certamen, vel amicam non esse la^dendain. Id.
Mori me sutius est] Donatus : ' Tan- qnani aliter miles adversus mulierem auderc non posset, vel quia nihil, vel •juia aiuator.' Lege : vil quia nihili, vel tjuia amator. scquentia docent, in ilia annotatione. Bteclcrus,
Simalio] Et hoe concitate pronun- tianduin est. Donatus.
Secjuimini] Hujusmodi militia per tumultuni repcnte suscipitur, et dici- tur Kcocatio : ubi dux alloquitur Gi- ves, QUI REM PUHLICAM SAL- VAM VULTIS, ME SEQUIMINI. Unde Virgilius sic ait, ' Desuetaque bello Agniina in arma vocat subito, terrum(|ue retractat: Ipse vocat pug- nas, sequitur tuni cetera piibes.' Id.
3 Primum cedes expugnabo] Debet hie esse vociferatio vana ad hoc, et verbum militis cum qnodam motu ingcnti, et per immanes minas, sine ulla vi rerum. Vanaque comminatlo est, velle aedes expugnare, cum foris sit Meretrix. Idem.
Recte, ifc] Ex decoro persona et instituto parasiti, qui sibi impcrave- rat onmia asscntari, recte, probe, ■put- ere. Farnabius.
4 Male mulcabo ipsam] Vide ordi- nem belli. Primo cx|)iignatio nice- nium, turn recuperaiio captarum re- rum, demiim pouna pra^donum. Do- nnluit.
Male mulcabo ipsam] Sequor edi- tionem Faeroi, in qua scriplum est,
mulcabo. Oall. Je la mejtrtriray dc coups. Ea «'nim significatio hiijus verbi est ; (juod, usque adliuc, non ita freqiiciis in libris qui in iisii quo- tidiano sunt. Faber.
Pulchre] Postquam non obtinuit quod volebat Gnatho, assentatur ad omnia. Vide autem manifestain ir- risionem ex ipso genere laudandi. nam quid est in acdium expugnatione recti? quid in virginis ereptione pro- bitatls P (|uid in male mulcanda muliere pulchritudinis .' Sed hoc est, quod ait supra de se ipso parasitus, 'Quidquid dicuut, laudo.' Donatus.
In medium hue agmen cum tecti. Do- nax] Mire composita ad contemptum nomina legionariorum sunt. Nam Donax ab arundine, veluti sit inanis et fragilis, nomen sortitus est. Idem.
In medium hue] Ridicule satis ar- maturas leves non putat adversus Thaidem idoneas : et ideo agmen cum vecti vult venire in medium. An ideo cum vecti, quia ad expugnationein venitur aedium ? Idem.
5 Slmalio] A simio, vel a simia de- rivatum est, ob foeditatem oris vel nasi. Idem.
Syrisce] Jam diminutivum est a Syro. Idem.
Tu Simalio in sinistrum eornu, tu Sy- risce in dexterum] Hie agmen instrui- tur. Facetum autem est, cnm a re- bus iiiagnis res ridiculae deriventur. Idem.
a Cedo alios] Non reliquos dixit, sed alios, quasi multi sint. Idem.
Sanga] Nee sangarius saltern, ut nomen esset. Id£m.
Manipulus furum] Manipulus pro- prie est militis. Cum Romani et La- tini sub uno Centurione belluin ag- gressnri deputabantur, sibi sertum vel coronam ex manipulo herba, vel hujusmodi, conficiebant, quetn pro signo scquebantur. Merito ergo Cen- turionem videns, manipulum deside- ravit : hoc est, coquum videns, con- vivas desiderat : qui apparaverat,
TERENTII EUNUCH. ACT. IV. SC. VII.
1261
quoties locns afibit, id est, convivium est constitiitura. Alii tnaniputum fu- Tum, condiscipulos dici piitaut. Idem.
Manipulus] Maims milituin sub eo- deni papilione degentiiim, sub eodem signo pugnantiura. Veget. 1. ii. Plu- tarclius in Romulo sciibit Romulum duxisse magnas quasdam manus nilli- tuiu in centurias distributas, in qui- bus singulis unus vehebat manipulum foeni aut lierbas in conto vel hasta, hincmansissenomenmanipulis. Ovid. III. Fast. 'Pertica suspenses porta- bat longa nianiplos.' In legione cen- tarisG erant GO. mauipuli 13. cohor- tes decern. Agel. 1. xvi. c. 4. Farna- bius.
Furum] Servorum culinariorum sub Archimagiro Sauga. Coquos autem pro furibus celebiat Plauius in Au- lui. Pseudol. alibi. Idem.
Eccum adesti Pro se ac pro disci- pulis Sauga. Donatus.
7 Quidf if^nace] Apparet, coquum ad repentinum stiepitum sic exisse, ut artein suarn fuerat expeditus. Idem.
Quid iffttave, peniculun pugnare, qui istuc hue partes, cogitas] Ex quid eli- dcnduin est d, ex istuc s, ut octonari- us constet. Faemus.
8 Egone] Hac causa est. Donatus. Imperatoris virtutem noceram, et vim
militum] Hoc plus liabebit salis, si sic intcllcctuni fuerit, ut Sanga uuo eodenique tempore et qu%rat quid dicat, siiiiulquc respondeat, Hoc no- veram, sine sunnuine fieri non posse, scilicet airpoaSoKrfTWi, Quid igitur si hoc sciebat r Idem.
Egone ? imperatoris virtutem nove- Tim, et vim mii.] Laiidat liunc versum Priscianus lib. ix. Int'eliciler admo- diim, et »\ue ulla necessitate, Jo. Prica-us (ad viii. Apulci. Miles. j con igit : nir rpo impcrator, i\.c. de pe- niciiio vide Linrlcnbrog. liaclerus.
y Qui tili.it erg ire m vulnera] Cjnasi hor fuerit auxilii f^cnus. Quid hoc est ■" undc vulnera r <(Uoiuni vulnera-
utriim utriusque partis ? an, quod ma- gis ridiculum est, suorum ? Donatus. Ahstei'gerem vulnera] Volnera est in libro Bembino et Victoriano. Octo- narius autem stat producta peuultima in abstergerem. Priscianus lib. ix. Fa'ernus.
10 Qui malum^ Malum per rtapev- eeiTu> suaviter infertur. Plautus in Epidico, 'QuEB (malum) haec impu- dentia est ?' Et non interponitur wa- lum, nisi oculis conversis ad enm, qui id quod reprehendimus, dixerit. Malum nunc iiiterjectio est. Donatus. Solus Sanuio servat dumum] Haec figura TTapSfjLOiov dicitur. Idem.
Solus Sannio servat domum] Ut, ' So- la milii tales casus Cassandra cane- bat.' Idem.
Servat domum] Pro remanet, ut observtt. Nam servat domum, rectum era! : non, servat domi, si custodit in- telligeretur. Vel Servat, pro sedet : ab eo quod sequiliir, id quod preece- dit. nam non servat, nisi qui prius in eo loco sederit. Idem.
Servat domi] Donatus domum legit : ut et Mss. Dostri. sed vindicarunt al- teram lectionem Nouio Marcello pro- bdtam voc. Sanniones, Eruditi, et nunc Guyetus. Beeclerus.
Servat domi] Custodit res quae sunt domi. Plant. 'Nemo iu a^dibus ser- vat.' act. SC. 2. ' Quia nos eramus peiegre, tutatus est domi.' Plant. Aniphit. act. i. sc. 1. legitur et domum. Farnabius.
11 Post principia] Magnifice ad ri- sum comiuoveniluui. nam diccrc dc- buit, post vos. Et hiinc locum sibi op- timum elegit, ut tiuiidus. Dimatus.
Post primipia] Militare dictum est. Et anibiguiit multi, an in cxtrenio agmine sit liic locus, an in medio. htim.
Post prineipia] In prima acie sta- bant Hastati : in serumla Principes: pout lioH 'I'riarii. Inter ijiios sibi ca- vil Tliraso. et niilites ipsi principes, dicti sunt I'rmcipin, ut servi, scrvi-
1262
NOTilL VARIORUM IN
tia. Farnabius.
Imic omnihint sif;-num lUibo'] Tanqiiain null oiiiiubiis (iaii possit, si aliiiiiile detiir. Dona I IIS.
12 Ipsits sihi aicil loco] An Loco sinipliciter, quia post principia? an Loco, ill loco, oppoftiine et ei/Kalpus? Tc-rentiiis in Adeipliis, ' Pecuniain in loco negligere, intcrdum niaxinniin est liiciiini.' An pro, (le loco? Idem.
13 Idem hoc jam Pyirhus faclitavit] Inidet <iuidem Poi-ta; vcrnutanien ostendit, olRciiim Iiiiperatoiis hoc esse, nc se in peiicnliini projiciat. Sic Salhistiiis, ' Et in praliis actu promptns.' Et hoc totiini, quasi in I'alliata : sed concessuni Poiitis fiiit. Pyrihus autcin peritissiinus stratage- niatton fiiit : prinuisqiie quemadmo- diiin ca disciplina per calciilos in ta- bula traduretur ostendit. Idem.
Idem hoc jam Pyrrhus fact.] Suavi- tatcm Conia'dia; juvat, quod homo nihili, et uebuiu niagnns, ut infra di- citnr, clarissiniorum hominuni exem- pla 8iiis ineptiis pra-texit : hie Pyr- rbuin, intra Hercnlem. Tota ha^c scena lepore et festivitate comica conditur, sicut in praefatioDe osten- dinnis. liaclerus.
Pyrr/i»s,^c.] Epirotarunirex,qnem Antigonus dticein optimum pronun- ciavit, ^iqiiidem consenuit, superstes variis bellis. Auuibal vero prinias Alexauidio dedit, quia, 6ic. Pyrriio gccnndas, quia castra inetari primus dociiisset, stratagematum in urbibus capiendis et prsesidiis ponendis esset peritibsiinus, artem conciliandi homi- nes optime calluisset. sibi dcni(|ue tertias, \'c. Liv. dec. iv. 1. v. Far- nabiu.1.
15 Niinirum consUiuin illud rectum est] Illud rectum est, et nova locutio, et superiori similis, ' Niminim dabit lixc Thais mihi magnum malum :' pro *ioe dubio rectum est. Donatus.
15 Siine quod tibi nunc vir videatur «»«f, hie \ehulo magnus est: ne metuas] I-'igurata lociitio, et praeterca inrip^a-
rov interinixtum. nam hie ordo est, Sane hie nebulo est, nc nictuas. An hie CI it ordo et seiisus, ut sit dictum, Ne nietiias : sane qui tibi vir videtur esse, hie nebulo magnus est. Et rec- te : nam obterrctiir adolcscens, et aitate iMilitis, quod jam vir est: et luagnitiidinc, quod magnus corpore : quiE utraquc in illo vana esse, niere- trix ut experta denuntiat. Nebulo autein, vel inanis, vel vanns,ant mol- lis, ut est nebula, dicitiir. Et hoc elpcaviKm dictum est. Meretrix, frns- tra nietuentem corripiens Chrcme- tem, 'Sane,' inquit, * quod tibi nunc vir videatur esse.' et deesi, Non est : ut sit, Non est quod tibi nunc vir vi- deatur esse: hie nebulo magnus est. Sic et alibi, 'Si in platea hac te offen- dero post iinquam, nihil quid dicas niihi, Aliuni quaerebam : iter liac ha- biii : perisli.' Ut sit, Non est quod dicas mihi. Idem.
Siine quod tilii nunc vir vid.] Dona- tus explet iWii^iv : ' Deest,' inquit, 'non est, ut sit: non est quod tibi nunc vir videatur esse,' comparatque alterum locum act. v. so. 9. vs. 34. v. infra, et Chrestomath. voc. Quod. Scioppius supplef : 'obid nomcn sen uegotium, quod,' &c. ' ab eo vel ex eo negotio seu nomine, quod.' Baeelerus.
16 Quid videtur] Non diceret mi- les, si staret in sententia : sed jam videtur timore mutatus. Donatus.
Quid videtur] Dubitandi est quod dictum sit, Quid videtur? Ego sane hoc iSlilltein puto dicere, queni panla- tim a violentis atque acribus princi- piis ad terrorem desidiamque perdu- cit timor. Nam primo ipse praeccdit, utpote qui dicat, Sequimini. Dum denique propius deventum est, post principia refert pedem. Post jam nihil i|jse audct, sed qiiarit consilium Parasiti. Denique, nbi coininus res gcrenda est, dixit Mane, et continet irruentes. Ad postremuin diffisus, nescit quid agat: ad parasitum spec- tans, Quid animus, inquit f Idem.
TERENTII EUNUCH. ACT. IV. SC. VH.
1263
Fundam tibi nunc'] Mire Parasitus hoc ait : vel quia IMilitem nolle viilet, vel quia non audet impugnaie, con- silium formidolosum et aptuni iiietu- enti dedit, subtiliter tamen : nam t'unda pugnant, qui comiuus non pos- .'unt : et ex occulto, qui non audent palam. Sed honesta causa, non, quia timeas, iuquit, sed ut fugiant : tan- quam nisi liostes fugeriut, non sit tu- tum accedeie. Idem.
Fundam tibi] Non dixit hastam, aut lanceam : sed sagittam,/wH(/am, qux niniirum longe jactatur. ut ex hoc iiitervallo pavorem ostenderet non aiidentis accedere. Et mire tibi: tanquam ipse Parasitus nee hoc audeat. Sunt aulein qui putent haec a Tliaide ad Chreraetem did. sed male, non enim conveniuiit ista Me- retiicis dictis su|)erioiibus : nisi quia movet nie, quod ex occulto dicit : quasi constet ei, jamdudum videri militem et ipsum non vidisse, cum qua pug- natuius sit. Idem.
17 Ut fu illos] Meretricem scilicet cum suis, ut alibi, ' Nos prius intro- dupant.' Idem.
Ut ctederes] Pro ca?dendo cogeres, ut facerent fugam. Idem.
Procul, ifc] Ut Paris Honiericus, Ek \6xov ajxirfiSijcf. Farnabius.
Facerent fugam] Deest rursus ut, sic, Ut facerent fugam. vel aa-vvShwi iliaturo est. Donalu.s.
Facerent fugam] Desiderat coiijunc- tioneni enim : ut sit, Facerent enim fu- gam. Idem.
Facerent fugam] Ex duobus, quae in Donate proponuntur, altcrum in- eniditum e^t. quis enim putaret, liic accipi posse, ut facerent fugam? B(i:- clcrus.
18 Sed eccnm Tliaidem ijisam] I'x- cam et ipsam, fignra ^^(paais. (piasi eccam principem belli : et iptam, con- tra qiiani piignaturus est. Donatim.
Sed cecum Tliaidem ipsam video] Vultu lia'.c juvanda sunt. Milts vnl- tii gesluquc, tanquam ad certanien
composito, cum strepitu Iioc infert : sed eccam Th. ipsam video, itaque oa- rasitus ex more (Tvvrpay(f>Siiii', qunm mox irruimus? inquit. sicut subinde, cum militem, obtentu consilii cunc- tari videt, et ipse orationem vertir, coutrariani priori viam laudans : 'dii vestram fidem, quanti est sapere !' Ba?t7er!(j>-.
Quam mox irruimus] Hoc parasitus irridens Militem dixit. Et irruere proprie dicuntur, qui cum furore praelium ineunt. Donatus.
19 Omnia prius experiri, quam ar- mis, sapientem decet] Animadverte quantam vim habeant ad delectan- dum in Comnediis severse sentential, cum a ridiculis personis proferunlnr: quale est apud Plautum, ubi Miles suam formam adniirans, ait, ' Nimia est miseria nimis pulchrnm esse ho- niinem.' Idem.
Quam armis] 'AvaKi\ov6ov : pro quam arma. Aut eAAen|/«s est, si sub- audiamus agcre. Et mire non dixit 3Ie, sed Sapientem, quod niagis ridi- culum est. Idem.
20 An qua jubeam] Et mire non velim, sed jubeam dixit. Jubeam pro velim : ut, Jubeo Chremetem. Idem.
DI vestram fidcm] Bona avoKoyla : qui leviora laudaverat, hie exclamare jam debet. Et hoc est quod supra ait, ' Id rursimi si uegant, laiido id (luo- que.' Nam negat rursum male ptig- nandum esse, qui superius retincri non poterat, quin in praelium vel mo- riturus irrueret. Idem.
DI VI strum fidem, quanii est sapere ! nunquam acctdo, quin abs te abeam doc- tiur] Mire egit personam admirantis, per trinam a-rrocTTpoipiiv. Ad Ucos, ut, DI vestram fidem. ad sc ipsum, Quanti est sapere! ad militem, jVk/i- quam accedo, ijuin abs Ic alieam docliur. l-t ridicule Parasitus, Ntniquam ac- cedo ad tc, dixit, (|ui nunijuarn recc- <li^. Idem.
21 (Juiii abs (c abeam doctior] Nimi.4 inipudens asscntatio, se fieri «loctio-
12G-1
notjE variorum in
rem ex Mililis snpienlia. Idem.
22 Tliuis, i>iimuiii hoc milii res}>ondc'] Oinissii contontionc lepcteiuia; Vii- giiiis ; lion eiiim jam piiellam, scd paciiim txi^it, ut Amator. Idem.
Cum tihi do] Pro, cum tibi ditrem. Idem.
Thais, primum, Sfc] Non niiniis iHiiic iiu pti lilisatoris, quani liacte- niis, iiiepti militis specimen dabit Thraso. sed ut mos est liiiic peneri, satis speciose et n;ravitcr orditur ; et no jure nnllo repo>icere virgiuem vi- deatnr, cansam ante omnia, id est, perfidiam Tliaidis, oommemorat, ut couficialiir : qnai stib pacto et condi- tione tradita tibi est virgo, pacto non servato, mcrito jure reposcitur. Ita- que non bene aiinutatur apud Dona- tum : ' Tiiais, primiini,' 6cc. Atcjui ad ordiiiem litis, potius, qiiam ad affectum litigantis, hoc referri debet, nam repo<eit certe virginein, nt pri- mum, prjpinissa demonstratione ju- ris, conseqiiens erat, inferri : Fam- pkilam erifu hijic redde, tiisi vi mavis eripi. Boeclerus.
23 Quid tum posiea] Aut, di.vi, re- spondendum erat : aut, Non dixi, Sed vidf contumaciam Meretricis : in coutemptionein Pert-onae Militis interiogantpm. interrogare maluit, quam per inductioncm capi. Dona- tus.
Quid, Ifc] Inso]enter, et ut niere- tricem sapit. Farnabius.
24 Iiof(ilus] Conlentiouis genus io- terrogativdB. Dimatus.
Qua: mild unle oculos coram] Utrum significat inepti Militis dictum? an Ante oculoa, n\iniis est quam Coram? Idem.
Ante uculos coram] Potest ante ocu- los, et longe tamen intelligi : coram proximitatem significat. Idem.
Qua mihi ante oculos coram amal] Probandum erat, Tbaidem pactum violasse. adducit miles probationem infirmam, praepropnra sti>picionc nix- atn. iieque tuim '1 hais Cliremctem,
ut amatorem, invitari volucrat apud militem, sed ex alia causa. Apud Donatuiu inepte aunotatur : ' quie tnihi ante oculos coram, utruni significat inepti militis dictum ? an ante oculos minus est quam comw?' Mireris, quo- modo, qui Tercntium legit, nodum in scirpo liic quicrat, et ad gemina- tionem (ppdcfua, id est, ad assiduam figuram comicam obliaerescat. imn- quam solet Teientius incptos mores hominum vitiose lo(|Ucndo dcsig- nare. alia: ipsi artes, et procul ab istiusmodi cuiifugiis remotae. copia et frequentatio verborum ubique in promt u longe petitarum irfpiepyla ex- plicationum temerari non debet, res ipsa plerumque rationem demonstrat: ciijus testimonium niinutiis scrupulo- rum Grammaticunmi longe potentius est. Boeclerus.
25 Quid cum illo agas] Omnino Meretrix non putat ilium idoneum, cui reddenda sit ratio, ciiique se pur- get : adeo apud illam amicitiae ejus pertaesum est. Nam errant qui di- cunt, earn se velleniiliti reconciliare. Donatus.
El cum eo clam subduxti te mihi] In- vidiose, Et cum eo : nam, ut supra ie- gimus, exclusit Cliremem. Idem.
Subduxti te mihi] Furtim subtrax- isti milii, Virgil. * El fidum capiti subduxerat cnsem.' Idem.
Qi'id cum iiloc agas] Sarisberiensis ad patrociuium Tbaidis, quo tueatur Cbremetem,ba;c verba refert. Dona- tus melius contemtu militis dicta ex- pouit. TLais euim indignum liacte- nus denotat, cum quo litiget. Ita- que Cliremes vices ejus excipit, post- quam ad repetitionem Pampbila; per- ventum est. hoc enim demum erat, quod contradiciione egeret : snspi- cionem de rivali, quamvis vauam, confirniari volebat potius Thais apud militem, ad ea, quae sequentur. Boe- clerus.
2G Lubuit] Superbum est, et mere- tricium verbuni. Sir de Chelidone
TERENTH EUNUCH. ACT. IV. SC. \ ll.
12G5
Cicero ait, ' Libenter ait se factii- ram.' Donatus.
Hue redde] Idioma est, pro con- turueiia reposceiitis. sic et in Hecy- ra, ' Renuaieret dotem hue : eat.' Idem.
Aisi vi mavis eripi] Utnim nisi pro non et si? ut sit, Si tibi illam non ma- vis eripi. Idem.
27 Tilii illam reddat] Se primiim in- terponil Chremes, ut Adolescentulus potuit, jam fracto niilite. Idem.
Aut tu illam tunicas? Omnium'] Ait utrumque Cliremes. nam quia dixit, * Nisi si tihi mavis eripi,' aiJ, ' Tu illam tangas r' et addidit Omnium, et est atrocnunrqcris secunda. sic auteni loqui soleut plus gestu, quam verbis conciti. Idem.
Tibi earn reddat ? aut tu earn tangas, omnium] Magna vis in pronominibus, et signiticatio est. ut, ' Cantando tu ilium r' Idem.
Tibi illam reddat ? aut tu earn tangas] Omnes fere libri, et in iis antiqiiissi- nii, et Donatus, aut tu ilium tangas. Sed esset octonarius iambicus inter tot trocliaicos, nisi quis banc voccni illam, postremo loco positam,elisione alterius I, et m, quamvis sequente consonante, Pyrricliium facial. I'aer- nus.
Omnium] Aposiopesis, pessime, aut tale qui|)piam. Farnabius.
2H Quid tu tibi vis] Rccte. cum Tliaide enim loquebatur, non cum boc. Donatus.
Ego non tangam mcam] Bene addi- dit Meam. bine cnim probatur in- juste dictum, Tu illam tangasl Idem.
Tuam aulemfurcijir] Incongrue, ut impr;ritus Adolescens iiberum scrvi- libiis conviiiis cxagitat. Idem.
Tunm autein furciftr] Donatus : ' Incongrue,' Kc. Intempcstivum acumen Grammatici. An non Cicero lib^ro'^ horn, boc vocaijiilo iuccsitit? oi>fioi(TiJUfi av^rrriKiji. liu-cUrux.
I'uicijtr] Vide qua; ad seen. 5.
act. III. 'Tibi lit ego crt.dam, fnici-
Delph. el Var. (la*. T>
fer.' Farnabius.
29 Cave sis, nescis cui maledicas nunc viro] Animadverte, Parasitum neqne tacere omnino, ne defuisse patrono videatur: neqne in aliena causa rix- am in se transferre. Donatus.
Caie sis] Quia imperativa sunt contumeliosa, addebant vcteres sis: quod significat si vis. Idem.
JN'oM tu hinc abis ? scin' tu ut tibi res se habeat] Hoc Parasito, illud Militi Chremes. Idem.
30 Scin' tu] Nou parasito, sed mi- liti dicit. Idem.
Non tu, Sfc] Hoc parasito dictum. Farnabius.
Scin' tu, ifc] Hoc militi. Idem.
\on tu hinc abis? scin tu ut tibi se res hab.] Prius Parasito j posterius Militi Chremes dicit. quod recte Do- natus notat. Bceclerus.
31 Faciam ut hvjus loci, dieique, meique semper mcmineris] Moris est inagnas esse minas bominum meticu- losorum. Specta ergo quam acriter timidiis comminetur. Dimalus.
IIujus loci, dieique, meique] Loci, in quo la?sus. Did, quo casus. Ulei, a quo ciTsiis. Idem.
Faciam ut liujus loci dieique meique] De Plauto sumtiiin, Captiv. ni. 2. 20. BacUrrn.
Dieique, Sfc] Dieique. vide Gram- mat, nostram, et Agellium 1. ix. c. 24. Farnabius.
32 Miseret tui me] Hie Parasitiis nunc quasi monitor Cliremeti respon- det. Donatus.
Qui hunc tantum hominem inimicum facias tibi] Ne nunc quidcin Parasi- tus a Militis assentatiunc disccdit. Idem.
33 Diminuam ego caput tuum hodic, nisialiis] Rnsticius dixit, Caput tuum dimniiiam, (|iium si diccret, IJiminunm tihi caput. Idem.
Diminuam rgn caput liiutn lioilie] V. Cbrc-stomalb. Nugaiiiiii (|iii do status niiit;ilion(: hoc loco accipiiint. Do- natus cjuoqii incptc : ' Kiisticiiis rail. i L
1206
NOT/E VARIORUM IN
dixit,' &c. non liabnit alind, quod dice ret. licrcUrus.
DimiuHtnii, iS<;.J Capitis diminutio erat prioiis status niutatio : 1. Cum aliquis simul ct civitatcni ct libeita- tcni amitteljat. 2. Cum civitas aniit- tebatur, libertas rctiuebatur. 3. Cum civitas letinebatur ct libertas, sed status houiiuis commutabatur. Ca- put diminucre ait Nonnius 1. ix. Misc. c. 10. est caput perdere. Hiuc ilia, truculenta Chremetis apud Tc- rentium in Eunucho comminatio, quum mortem denunciaret : ' Dimi- nuam ego tibi caput.' I'aniahius.
Ain' vero, caiiis] Hoc verbo impu- deutibus inimicis convitium fieri so- Ict. Nam militare dictum est in liostem, canis : et apud Homerura pro gravi contumelia in adversarium dicitur, velut in illo loco, ri ju^c apvv- fitvoi Mepe\dif> ffoi t6, Kwdira ; Donatus.
Cdni.f] KvvcoTra, Kvvhs Kfifiar' ex'^"- Iliad. o. Horn. i. e. impudens. Farna- hius.
34 Quis til homo es? quid tibi vis] 'ETTiTpoxao-^bj figura est, ubi multa terribiliter interrogantur, nt, 'State viri : qtiw causa viae, quive estis in arm is f Quove teuetis iter ?' Donat.
35 Scihis] Non obsequenter, scd figurate dicitur ab irato. Idem.
Scibis] Kt scies, et scibis dicitur post productionem tertiae conjuga- tionis. Idem.
Principio earn esse dice liberam] Quo tollitur, Tuam videri. Idem.
Princijiiol In tria divisit officium defensionis snap. In assertoris, Priu' cijiin earn esse dico liberam. In cogni- U)ris, Civem Allicam. In fratris, Meam sovorem. Et bonus est ordo. Libera, cieis, nobitis. Idem.
Civem Atticam] Quo etiam ncgo- tinm potest ei fieri, qui se pro domi- no gcs^sit in civem. Idem.
Hui] Ilui, hem, et cetera Iiujus- modi generis, sanna; sunt advcrsus eoH, qiiibiis irascimur. Idem.
Principio earn esse dico liberam, ci-
rem Allicam, mcam sornrcm'] Tria offi- cia agnoscit liic Donatus : assertoris^ cogniloris, fratris. Bene el illud no- tavit : ' Civem Atticam,' <!vc. Ordi- iiem etiam merito commendat : libe- ram, civem, sororcm. Tria enim sunt quw liabemus, libertatem, civitatem, familiam, sicut Komani quoqne Jure- consulti statum liominis explicant. vide 1. II. de cap. min. Bccclerus.
30 Mcam sororem] Quo constat, praistoesse defeusionem puellai. Do- natus.
(>s durum] Quasi ex omnibus hoc sit impudeutius, quod et sororem suam dicat. Idem,
Os durum] Os impudens : ut con- tra, mollis frontis dicuutur, qui sunt reverentes. Idem.
Os durum] Perfrictae frontis homo, vel durioris. Farnubius.
A'mhc adeo edico tibi] Ut snperbe, quasi Militi: naui ediclum, Praetoris dicitur et Imperatoris. Donatus.
Miles, nunc adeo tibi] Miles contu- meliose dixit. De iis enim est offi- ciis, quae suo nomine contumeliosa censentur, sicut in Adelpliis, * Deli- bera hoc, dum ego redeo, leno.' Id.
37 A'e vim facias uUam in illam] Servavit przecepta meretricis : adeo ut meminerit, ' Si vim faciat, in jus ducito liominem.' Idem.
Ego eo ad Hophronam] Hoc lentius a Tliaide Chremeti. Idem.
39 Prohibeo inquam] Non satis ex- ercitate adolescens totidem verbis dictum repetit Milifis. Idem.
Prohibeo, inquam] Apud Donattira legas : ' Non satis,' &c. quid potuis- set ineptius annotare, quisquis est, qui haec Donati commentario assuit ? Baeclerus.
Audin' tu ? hie furti se alligat] Gna- tho occasionem finiendi litigii jam- dudum quaerit, ob desiderium mensae et cibi : et ideo quasi de jure consi- lium suggerit, hunc reum Militis esse posse, qui paratus est alicnam rem suam dicere, et id in jure profiteri,
TERENTII EUNUCH. ACT. IV. SC. VII.
1267
hoc est, apud Praetorem. Ergo furti se alli^at, id est, renin se efficit fiau- dis. Nam n(Ta\r]-n-TtKws furtum pro omni fraiide et dolo accipimus et injuria. Donatus.
^/%a<] Astringit, illaqueat, et ob- noxium tacit. Omne igitur quod fraude fit, furtum est. Sic Virgilins, 'Fnrtaparo belli,' id est, insidias. et 'Dnlciafurta,' idest.adnlteria. Onine malum factum. ' Quae quis apud su- peros, furto laetatiis inatii.Distulit in seram conimissa piacnla mortem.' Furtum duobus modis dicitur. Uno, onm omne maleficium generalitersig- nificatur : altero, cum res surrepta demoiistratur. Nunc ergo furtum raaleticitmi est. Idem.
Audin' tu ? hie furti se attigat, satis hoc tibi est] Eugrapliins legit fe. Apud Donatum duplex interpretatio poiii- tnr, nee ab una nianu, nt apparet : quarum altera, se alligat, altera, te alligat, explicare contendit. Optima est lectio, jpiam retinuimus hoc sen- su : nascitur libi adversus Chreme- tem titulus novae actionis. furti enim adversus ipsum agere potes, quod rem tuam sibi vindicat. satis est hoc tibi, scilicet, ' Ad repetendam,' &c. ut Donatus supplet. liaclerus.
Furti se atligat'\ Reiim se, quasi apud praetorem, furti astringit, pro- fessus se dolo malo rem a proprio domino auferre et detinere. Rei li- gantur, innocentes absolvuntur. Far- nabiu%.
40 S(i(i» hoc est tibi] Ad repeten- dam scilicet Virginem, sunicndauu|ue injuria? vindictam. Dmiatus.
Satin hoc ent tibi] In omnibus et Donato, snlii hoc tihi est, qua; verba militi, et rcctc, l)f»natu» attribuit. (inatlio enim, cui rixa displiccbat, persuader*; vult militi, sufficere ci furti artioncm contra Cliremetcni, qui profcssus erat sc proliibiturutn ne miles suam tang'-rct. sed ut tro- fliaiciis constct, vel tibi crit una syl- laba, vcl ex est s elidctur. I'mrnut.
Idem hoc tu ais] Id est, hoc quod Chremes, et tanquam Chremes. Et ipsam circtmiventurus interrogat. quod ilia intelligens, malitiose ait, Queere qui respondeat. Satis contu- meliose : illud enim qnaeritur, qnod difficile reperitiir. Ergo non roodo indignus es, inquit, cui ego respon- deam : sed vix invenies, qui te dig- num responso judicet. Donatus,
Quare qui respondeat] Et conteinp- sit interrogantem : et indixit inimfri- tias professione iracundize, cum dixit indignum IVIilitem. Idem.
41 Quid nunc agimus] Vide «t eva- nuerit actio Blilitis. Prime dixit, ' Omnia prius experiri, quam armis, sapientcm decet.' Post, ' Idem boo tu ais, Thais r' Et postremo, * Quid nunc agimus ?' Et, ' Quid nimc agi- mus?' consilium queerentis est. Idem.
Quid nunc agimus] Languidi atque defessi est. Idem.
Quid nunc agimus] Ubi est illud quod ait, ' Primum aedcs expugna- bo,' et cetera. Sed vani impetus hunc exitum semper accipiunt. Idem.
Quin redeamus] Quin, mode imo. Non abeamus, inquit, sed redeamus : ut irrifos conatus uno verboostende- ret. Idem.
42 Credin'] Ex parte consentit, qui sic interrogat. Idem.
Credin'] Credere, dubitantis est : Certum esse, fidentis. Idem.
43 Ubi nolis, cupiutit ullro] Plus in- tiilit spei, non revocando verbimi quod expectabatur, hoc est, volunl: sed cupiunt. Ergo variavit: non eniui intulit, Volunt ultra. Idem.
liLiie pulns] Hoc est, recto putas, sapis,vcl inteiligis. Virgilius: ' Multa pulans, sortein(|ue animo miseratus iniquam.' Vel conjicis. Vcl putas, dis- putas. Vcl pulns, cogitas. Idem.
41 Jam dimitlu cxcrcilum] Dimitti cxercitus, dicitur, vcl pace facta, vel vr\ati> lioftibus. RidicuLi ergo mag- nifircntia verborum est, cum tint f.icta dcfonnia. Idem.
1268
NOTiE VARIORUM IN
Jam, Sfc] KoKcis Oa^^fl na\' avT60(v, iirtJTo S« <p(ir)ei, imiuil Epicliariiuis, (jiii anti'H niiiias vocil'ciab.itnr. Se- (jidmini, primum trtles e.rpugnubo. Tir- ginem nipium. flJale multttlio ipsam. Jam ulii ad rem vcnlum est, caret sibi post ptincipia, viancre jubi't et rem consilio txperiri. Quod qnarit a pa- rasite. Quid nunc ugimus? deuique leccptui canit turpiter, ct exercitum, i. e. manipulum furum dimittit. Far- iiabius.
Sanga, iiti fortes decct milites, domi focique fnc vicissim ut memineris'\ lit mire in coquum, qui focum curat in domo. quia milites hi fortiter pug- uant, qui sunt niemores domorum. Vide ergo quam utvumque coinicuni. Ad ineundum przelium, resque belli- cas, Donax primus est: ad res do- mesticas Sanga, qui coquus est. Do- natus.
Domi focique] Domi ct Foci geni- tivi sunt. Caeciiius, ' Decora domi.' Plautus, ' Quanquam domi cupio, opperiar tamen.' Idem.
Domi, ^-c] Contestatur parasitus principiis suis, quae cum mediis ten-
diint ad fincm, gnlae et ingluviei. l-'ttrnitl)iu.s.
46 Jam dudum animus est in patinis] Hie apcruit causani Poiita, cnr et in- vitus Cnatlio irct ad litem, et libens doiiiuni redcaf. Donatus.
t'riigi cs] Utilis ct necessarius : a frugibus, qua? quod his fruamur, dic- tae sunt. Inde fructus et frumentum. Frui autem est vesci. a frumine, quae est sumnia pars gulae : a qua re, etiam his, qua; nee cibo nee poculo sunt, frui dicimur KaTaxpyioTiKws'. utpote rebus venereis et delectatione odoris, visus, auditus, et ceteris. Idem.
Jam dudum animus est in patinis. Gn. frugi es] Gnatho non belli, non contentionis, sed ciborum potius me- morem se KwfttKws prajbet ; * domique et foci meminisse,' festive milites, non tam ad pugnandiim pro aris et focis scilicet idoneos, quam ad con- sumendas fniges natos factosque, ju- bet. posset ingeniuni ejus interpre- tari Martialis illo vers. ii. 40. ' Novi hominis mores : esurit atque sitit.' quod euim potius parasiti negotium studiumque P Boeclerus,
TERENTH EUNUCH. ACT. V. SO. \.
12G9
ACTUS V.
SCENA I. Senarii sunt. vs. 2. unns Mss. meorum : audivi, non affui. vs. 10. omues: aut quamobr. add. unns: deductus. vs. 15. omues : jussisti. vs. 20. omnes : potes. et vs. 22. aspicis. BcEclerus.
1 Pergin\ Scelesta, jnecum perpkxe loqui] Nunc demum virgo vitiata esse cognoscitur a Thaide, opportune, postquam niagnopere et defensa est, et retenta. Nam statlm consequen- tur nuptix ejus et Chaereje, qui illam vitiavit. Donaius.
Perplexe loqui] Ideo Perplexe, quia statuerat crimen virginis celare. Id.
Perplexe loqui] UepiirXeySTii'. intri- cate tortiloquio. Fanmbius.
2 Scio ; nescio ; abiit ; audivi'] Mire ex dictis omnibus pauca decerpit : et ostendit quod perplexe dixerit: fct stomaclium saevientis expressit. DomUu3.
Scio] Flere puellam. Idem.
iVescj'o] Vitiatam. Idem.
Abiil] Eunuchus. Idem.
^«dirt]Domi hoc admissum. Idem.
Ego non udfui] Cum ha>c fierent. Acriter iratorum est, ea rcpetere, (|ua: proxime dixerint, quibus iras- cuulur. ut, 'En ego victa situ, veri- que effa'ta senectus.' Idem.
Scio, nescio, ifc] Ellipses non bene cxplet Donatus. liwclerus.
3 -Von tu isluc, ifc] Non est iiic int(;rrogatio. Donatus.
4 Virgo conicissa teste lachrymans ohticet] H:fc omnia rixam esse signi- ficant. Idem.
Virgo obticet] Tacemus consilia : ut, * Nee tacui dcnicn*.' liclicemus dolo- res : ut, ' Ne vc-.rcrc, nc relicc' Ob- ticernu* quorum nos pudet ; ut in I'liormionc, ' Hlmi quidnam obticcsr' Idem,
5 Eunuchus abiil] Non Charcn, »ed
Eunuclius : non fugit, sed abiit dixit. Idem .
Quamobrem? quid factum est?taees] Hsec aavySeTa instantis Dominae vul- tum habitumque demonstraut. Idem.
7 Qnisfuit igitur] Haec cuuctative pronuntianda sunt : aut quia invita indicat, aut dubitat de nomine igno- ti : ant trepidat per timorem : aut, ut non videatur atfuisse, cum fuerit fac- tum : aut quia non libenter dicat ejus nomen, cui irascitur. Sed ego agnos- co ancillarum consuetudinem, quae obliviosae sunt. Idem,
Quis fuit igitur, Sfc] Non satis co- baerent, quaj apud Donatum legun- tur. postrenia autem ilia quse ancil- lam obliciosam faciunt, ferri nullo niodo possunt. niultarum de argu- mento rerum obliviscatur necesse est, qui oblivionem hie Pjthiadi tribuit. Baclerus.
8 Iste ephebus] Ephebus nomen ad actateni retulit, non ad facinus com- missum. Donatus.
Ephtbus] Cite ostendit, cur iste Eu- nuchus creditur. Idem.
9 Quid ais, vcnefica] Redit rursnm ad iracundiam. aptum convitium et comicum in ancillas ; ventjica, lupa, viperaet sacrilega, et cetera. Idem.
10 Quid is obsecro ad nos] Non ro- ganiis est obsecro, sed dolcntis. Idem.
11 A'isi atnasse credo Pamphiliim] Dcent quod : ul six, nisi quod. Idem.
13 Num id lachrimat tirgo] Ut supra: 'Id vero serio triumphat :' pro, ob id. Idem.
Id opinor] Callidc I'ytliias Opinor dixit, cum sciat. Idem.
Quid ais sacrilega] AC^Tjcnr. nam |)iitno scelesta, dcindc venejica, pos- trcmo sacrilega. Idem.
11 Isluccini: intcrminata sum] Satis moraliter. Isluccine intcrminata sum :
1270
"NOT/E VARIORUM IN
|)io, \utH Utuc tihi cointninata sum ? Idem.
Istuccinc iiitcnniiiata sum hinc aliens tibi] Appmct lui'c post .scrnain esse inaiui.ila. nam siipia noii ineniinit : seil iii\crat, ' Tanieii liospiiiis intio- diii'.uii, ct (\nx volo simiil impcrabo : postea continiio exeo.' Idem.
Abiins tibi] Supra, act. ui. sc. 2. * Quid aliud voliii dicerc ? Hem, cu- rate islam diligenter virginem.' Far- nab ins.
15 I la ut lu justi, soli credita est] Dixerat eiiim prins Clia?iTa, ' Edicit lie vir quisquam ad eam adeat, et iiiihine abscedani, impeiat.' Donatus.
Justi] 'SvyKoiri] Kal /uerairAacT/U^s, pro jussisli. Idem.
Soli creditii est] Act. iii. sc. 5. An- tiplioni narrat Chiprca sibi commo- datani a Tliaide virginem. * Edicit,' inquiens, ' ne vir quisquam ad eam adeat, et niilii ne abcedam, imperat. In interiore parte ut maneam solus cum sola.' Favnabius.
16 Scelesta, ovcm lupo comynisisti'} Bene dilatum tot occasionibns pro- verbium, personae Tiiaidis asscriptum est. cootinet enim freniineam reve- rentiam et mcretriciuni sensum, re- ditque rursus ad minora convitia; quia videt se esse convictam. Et est proverb. ' Ovem lupo commisisti.' Donatus.
Ovem lupo commisisti. dispudtt] Plant. Pseudol. act. i. sc.2. 'Utmave- lis lupos apud oves relinquere, quam bos domi custodes.' Antonius in conci- one dixerat, futnrum se custodcm urbis, usque ad Calendas Maias. ' O praeclarum,' inqiiit Cicero, ' custodem ovium, utaiunt, lupum.' in. Philipp. ' Sed quis custodiet ipsos Custodes r' Juv. VI. Sat. Fnrruibius.
17 Sic mild data esse verba] Vide- tur pliira fuisse dictura, nisi superve- nisset Cliaerea. Donatus.
Quid hominis illic est] Per gcniti- vum casum injuriose dicitur : per no- miualivum, honorifice. Idem.
Quid hominis illic est] Noncontinuo agnoscit Inmc lioniiriem JVleretrix. Quia etsi adliuc Eiiuuclii vcste indu- tus est, attauicn exult spadonis in- cessum : vultuni, liabitunique muta- vit : et pra;Icr vestcm, totus in Chai- ream rediit. Idem.
18 Hera mea tace ; face, obsecro] Blande ac puellariter arridet. Idem.
Tace] Non silentium indicentis est, sed securam facienlis : ut, ' Tace, egomet convcniam ipsum.* Idem.
19 Ilabemus hominem] Mire homi- iiem dixit, ut reum. Idem.
Ilabemus hominem ipsum] Hunc ver- siiin ctsequenteni aliialiier ordinant. nos sic ex libro Bembino : Habcmus hominem ipsum. Tli. ubiisest? PY. hem ad siiiistram. Vides ne? Th. I'i- dco. Py. comprendijube quantum potest. Ut ambo sint trinietri lanibici ; prior quidcm catalecticus, scqucns acata- leclicus, id est senarius, in quo sit proceleusmaticus in secunda ct in quarta dactylus, correpta in jube pos- teriore syllaba. Fah'nu-s.
20 Juhe comprehendi] Pro compre- hende. Jube enim velle significat. Do- natus.
21 Quid illi faciemus, sluUa'] Sub- auditur comprchenso. Idem.
Quid facias, rof^as] Moral iter ex- pressit puelhc stupeutis verba, et non liabentis quid respondeat ad ea quae dicta sunt. Idem.
22 I'ide amalm, si non, cum aspicias, OS impudeiis videtur] Mire ab eo quod respundcrc coeperat, ad aliud transit, mirata confidentiam Cliiereae. Non est impudens, inqiiil, non est nisi si- mills impudenti. Sic alibi, ' Severi- tas inest in vuUu, atque in verbis fi- des.' Donatus.
ScENA II.] Iteruni Senarii. vs. .">. Mss. nostri omnes : egomet in pedes. vs. y. pro hcereo, duo liabent, horrco. vs. 13. omnes: abilurum. vss. 22. 23. omnes : quid vero (unus interponit, t/f«) abeam? credon' isli quicquam furci- fero ? prxierlim cum se, &c. vs. 32.
TERENTIl EUNUCH. ACT. V. SC. II.
1271
duo, pararcm : unus, parerem. vs. 35. oiiines : ex malo princ. vs. 30. oniiies : it quid si. vs. 41. pro keru, duo ha- beiit, Cherea. collocatio vfrbonini in hoc versa varia est. vs. til. omnes Thaidi tribuuut illud, apuge te. vs. 69. omnes : sequar. vs. 70. onines : (Jhre- tnelem. Bneclerns.
1 Apud Aiitiphoncni uterqite] Keili- ens in viciuiain suani, causam reddit Cliaerea, cur non nmtaverit vesteni. Oportuit auleni, et de necessitate ar- giimenti fuit, Chapream non niutassc vestem, ut cum nieretrix vir^inem a Clr<erea vitiatam audiret, et euni cum turpi habitu incedentem intueretur, eum renm viliatae virginis putaret. Apud Antiphonem, dixit, pro, in domo ejus. Donutus.
Apud Antiph.^ Causam reperire de- buit Foeta, quamobrem liabitii Eunu- chi, in quo facinus adniiserat, CliK- rea reduceretur, adeoque agnoscere- tur, et deprehensus nuptias vitiatae polliceretur. Bceclerus.
Uterque, Mater et Pater] Non, nter- que pater, et utraque mater, sed uter- que parens ; quia pater et mater. Do- natus.
Mater et pater] Antiphonis paren- tes. Farnabiui.
2 Quasi dedita opera domi erant] Non tam mirum, si domi crant : scd illud iiiagls mirum, quod in ea domus par- te, qua in aedes introeundum erat adolescentulo. Donatm.
lit nulla niodo introire possem] .Su- perius cunsa continetur, cur non mu- tavcril vestem : int'erius autem, cur liuc redierit. Idem.
3 Quill viderent me] Quiu, niodo jiro qut minus. Idem.
4 IJum ante ostium slo] Antiphonis scilicet. Idem,
!\'otus milii quidam oiniam venii] An notUH, qui me posset agnoscere f an qui nic noverit, id est, amicus:' Idem.
5 Quantum quco] Dccst vclociler. Idem.
In pedes, Sfc] Ellipsis, conjeci sc. ant dedi, id est, fngi. Farnahius.
a In aiigiportum] Vide ilium non vitasse sub una clausula bis in dicere, in pedes, in angiportum. Angiportum diccbant vicum non perviura, viam publicam. Donutus.
In angiportum quoddam desertum] Deest, fugiens. Idetn.
7 7/a miserrimus fui fugitarido] Id est, fatigatiis, lassus, et languidus sum dum fugio. Et honesta locntio est : ut, ' Miser amando, miser cur- rendo.' Idem.
S Ne qiiis me cognosceret] Nota im- proprie dictum, pro Agnosceret. Id.
9 Sed estiie licec Thais, quam video] Jampridem ipse visus, nunc primuni videt. Idem.
Heereo] Incertus remaneo atque defigor. Primus metus adimit con- silium : sed recogitatio reddit coufi- dentiam. Idem.
Quid mea autem] Colligit se rursus ad impudentiam Chierea. et vide si non eadem est audacia iu Chaerea, quai in suscipieiido facinore fuit. Et fWttiTTiKus, quid mea autem? Idem.
Quid J'ucitt mihi] Opportune se confirmavit, quia si extimuisset et fugisset, nihil nuptiai promoverentur. Idem.
11 Bonevir,Dore] Hoc totum fi- gurate dixit, ut Meretrix, et subtili- ter. Nam scit (Ihaeream esse quem alloquitur, non Ennuchum, Et hie magna occasio datur Meretrici ad- cundi Adolescentis, qui habitum non inutavit, et iulliuc quasi Eunuchus et Servus est. /(i<,7rt.
liiinc vir, Dore, snlce] Major ob- jurgatio est, jicr banc dissimulatio- ncmThaid is ad versus Cha; ream, quam si illuui id,<|Uod est, appcllet. Idem,
Hone vir, Dore, sain] Eipui'da iras- ceniibus familiiiri ordilur ; ea(|iie re occasioncm pra'bet lepori comico. nam Cluerea, nomine servili cumpel- lalus, cadc.m tigura ludens, pro servo Be gcrit ; fatctur, causatur, deprcca-
1:272
NOTAO VARJORUftI IN
till, ail inoiliini tiiijiiivi rcproliensi. riini(]uc Tliais jam cimfpiitiiis ra>pta- lot agcrc ; ' I'.lio, paiiliini, iin|iii(leiis, an paiiliiiii hoc ossc til)i vidotiir, vir- Rineiu viliare civein r' ille astute in ironia pcrstat : conservam esse crediili. quii" ics Tliaiiioni ailcgit, serio agerc, pt nominatiin jam acciisare : mi.ssa lure faciamus (so. Iiaco veiboriiin liidi- bria, iioniam lianc) et serio agaimis. non te dignum, Chareu, fecisli, &fc. Breclcrus.
12 IIcnif/iiclHm] Non potiiit siib- tiliiis respondere (Jiicrca, quam ac- cornmodare se intenofjaiiti. Donat.
Satin' id tihi placet] Hoc potest ct non figiiratc dici,sed aperte. Idem.
13 Credin' tc impune aljituruin] In aliquot aiui<|nis p\emi)laribiis, inter (pia''. est cl llembinum, iegitiir, lial)i- turiim, cum aspiiatione. qiiie minimc diibia est lectio; dicimiis cnini, im- pune habere, iit ct iiitVa : ' Siqiiidem isfiic impune habiieiis.' et Virgiliiis : ' Non impiinc teres.' lui'ermis.
Unam lunic noxinm omifle] Trisylla- bo nomine Soxiam dixit, quasi nox- am. Alibi aliter, Dominam dixit ex- tra nnxnm. Dnnatiis.
Unnm, Sfc] Cic. pro Ligario : ' Ig- noscite jndices, lapsus est, non puta- vit. Si iinquam postliac,' iVc. l-'uv- valiius.
14 iS't aliam admisero unqiinm, ncci- dito] Verba servoriim, (|uil)iis nihil horribile est post pracsentes plagas. Kt non Cadilo, sed (Jccidito: et non nlias dixit, quasi ilia CliaMeae dixeiit, ' at hie inisor es, lit fiigitivus.' Do- natus.
IT} S'um tncam stetiliam vcriliis es] Ut t'ligeres. Idem.
Num,tfc.] Quod aiifugisii. Farnal>,
10 llanc tiielui ne me criminarelur tibi] Perfectc imitatii* est verba fu- gilivornni, qii'.e apiid dominos faciiiiit comprehen)»i. Donalui.
Unnc mcliti, i(c.] Fytliiam. i'nrnah.
10 V iliare ciccm] iteiic intiilit T't- vetn: quod plus est, quam V'iiKinem
vitiaic. A<;{T)friy gradatiin facta. Do- nut us.
Conscrtmm esse credidi] Locus erat lit dicerct, Servam esse credidi, sed admirabiliter ConseivarmVix'it, et iioc ipsum, miscrabiliter pronuntianduni est : tanquaiu miserabiliter credide- rit ronseivani esse, quae civis erat, at(|ue cam quasi conservam vitiaic deliuerit. Idem.
20 ('unservam] Opportune stoma- cliabatur Pythias, facta mcntione conserva;'. Idem.
Vix me contineo quin involeiu in ca- pitlum] Minae istae proprie fmniina- rum sunt, et in se, et in alios iingiii- bus sa?vientium : ut, ' Unguibus era soror fredans, et pectora pugnis.' Sed involem, ab avibiis tractiim est, ut apud Virgilium, ' praedam pedibus circiinivolat iinois.' Ergo hoc gestii, et dicto, et corporis niotu, est adjn- vaiidiim. Idem.
Involcm in cajAllum'] Apparet, more veterum intonsum esse. Idem.
21 Eliam ultra derisum adcenit] Mi- re nunc addidit accusaliunem, quod noil saltern fiigeret. Idem.
23 Dci/eam credo isli quicquam fur- ci/ero] Subaiid i tur vero, aut elpuviico>^ l)roiiuntianduin est. Sane deberedi- ciiiiur pce.nas pro injuria ei, cui injn- riam fecerimus : quas se non debitii- ram Clm-reai ut Fuicifero dicit Py- thias, si illi civdem iniulcrit in servili liabitu constituto. Idem.
Debeani credo isli qnicquamfurcifero] Douati eriiditam annotationeiu bene illustravit Giiyetus. Bceclerus.
rurciferu] Servi ob leve aliquod fiirtum, fugam, aut aliiid delictum, fuream {.'ravem e ligiio in coUo ferre cogebaiitur, subligatis ad collum ma- nibus ct per forum aut viciniam igno- ininiic causa traducebantur, praedi- cantes peccatiim suum. exinde a vi- einis pro fiiribiis, fiigitivis aut infidis noti, agnominabautur furciferi. /•'«»•- nabius.
Si id/eccrim] Si involaverim in ca-
TERENTIl EUNUCH. ACT. V. SC. II.
1273
pilliini ejus. Donatus.
25 Missa hac faciamus] Hasc scili- cet jociilaria et fiitilia. Idem.
Non te dig^num, Charea,J'ecisti] Ar- tificiose Meretiix ab eo quod licnit, ad id quod oportuit tiaiisiit : nee tractat quid sit legitimnni, sed quid bonestum. Itaque totani iliaui par- tem facti accusandi omittit, et ab accidentibus personaB adolescentis objurgat. scit enini, uno veibo'ob- stari posse, Licuit mihi, in domo nie- retricia scilicet: ne videatur irralio- nabilis esse audacia ilia ingenui a Poeta inducta esse. Idem.
\on te dignum] Dignum, pro digne. aut deest /uci/iiw: ut sit, Jion te dig- num facinus fcciati. Mira accusatio mixta laudi et blaiidiniento. Idem.
2G Nam si ego digna hac contiimeliti .tu»«] Deest, f^ ut sit ordo : nam et- si niaxime. et bene additumcst.Woj:- ime, ut appareat, quod etsi digna pati sit ineretrix, non tamen niaxinie dig- na pali Tliais est. Idem.
27 At tu indigmis qui/aceres tamen] Recte dixit. Quatuor enim sunt mo- di in iiujusniodi reixis. ita ut antutcr- qiie dignus sit, aut ulcrque indignus : aiit alter dignus, alter indignus : aut contra. Idem.
28 \e(jue ccdepol, quid nunc consilii capiam, scio, de virgine Istnc] Inteiligit Thais amari virginem ab boc : et ideo sic ait, ut conciliet nuptias. nam sa- tis !>igni est, quod Ennucbi babitum propter banc sumpsit. lit videqncm- admodum ad captionrm nuptiriruni res eant : quod tanun dicere non au- det Thais, sed o>tcndit adolescenti conjcctnris, (picni tentat, scicns a- inantcm virginem : et viam ostcndit petendic sibi uxoris. Idem.
32 Hoc tnilii btnejicium, f'hterea] Blande nomen repetitunie8t,Cli2erea. Idem.
IJl vilidum, kc] Intigram et inla- miiiatani fratri sno rc'Htilu(;re. i'urn.
33 At nunc dthinc .iinro] Nunc Jam Charea vera veris a-quiparani, rccc-
dit a jocidaribus. Doimius.
34 Scrpe ex htijusmodi re] Hoc est, turbulenta. Idem.
Qiuipiam] Quacunique, vel aliqua. Idem.
Siepe ex hujuscemodi re quapiam, Sfc] In venia tractanda, solennes quodam- modo sunt bi duo loci, ' De eventi- busvitae bumaujE etcasibns,' turn ' De t'ato et divina potentia, niulta in bu- maiiis, piaeter quam expectalio erat, efficiente.' Priorem locum tractavit Plautus, Ampbitruone in. 2. 57. ^c. posteriorem, Aulularia iv. 10. 10. non sine licentia iinprobiore : ' Fac- tum est illud, fieri infectum non po- test. Deos credo voliiisse ; nam ni vellent, non fieret scio.' et przeccs- serat vs. 7. ' Deus impulsor mihi fiiit : is me ad illam illexit.' Poi^ta noster longe TjdiKWTfpov tractavit banc Kora- vaynriv : quid $i hoc quispiam (nee otio- sa est vox ilia) vuluit Deus ? Boeder.
Stepe, ifc] Idem facinus, raptuni fic. Sabinarum, eadem senteutia ex- cusat Romulus apud Livium : 'S*pe e\ injuria postmodum gratiam ortam.' Farnabius.
30 Quid si hoc quispiam roluit Deus] Pleraquc repentinis impuisionibus iiata, mirisque provcntibus, Deo as- cribi solcnt. Ut, ' Desccndo, ac du- cente Deo flammam inter et bostes I'^xpedior.' Et, ' Hinc me digrcssum vestris Deus ai)pulit oris.' Et Sal- lustius, ' Ut taiita repcnte mtitalio non sine Deo videretur.' Donatus.
Quid si hoc quispiam toluit Deus] ^'ult amorem intcMigi Deum. Idem.
Quispiam, Sfc] Plaut. act. iv. sc. 10. ' Deus mihi impulsor fuit, is mc ad illam illexit,' 'E^ioo-flj; yap inrb too 0(ou. KoX TTpbs rhv "E-pcora Svvainftav ovk (t/TTopov. Libanius progynmaem. con- tra bomicid. luirnahius.
37 Equidim pol in earn partem acci- pioque, et rulo] I'.vexuro .'9ubauditur : el •■(.t (Ti^A.A«ii|/is terlia. Donaltu.
I'.quidem pol in earn partem] Et /<i- mitiaritatis spe.s, et divinic vdlunluti'i
1274
NOT^ VARIORUM IN
niontio, quid nisi niatiiinonium, uni- caiii vitiatx sttistactioiRni, pollicc- bntur? itaqiie ai-fipit ainbabiis nia- i)il)iis, et niox iit placata loquitur ; Kcio ; tc noil conlunieliae causa, sed anioris fecis5o. scio i. e. credo, nee dubito. asseverate, jam eniin pais consilii, ad catustropiien necessarii eiat, non diibitari de animo Chaereje. Bwclerus.
38 Into ita qucrso] Utium Meretri- ceni, an Deos (pucso ? utiuinque enim accipi potest. Donatus.
L'num hue scito. Scio] Unde hoc sciat Thais, inepte quseritnr, qinim ipsa res ciamet, nunqnam banc con- ditionem snbiturum Chsrcani, nt pro Euinicho, etiam servo, se fingeiet sine ainoris impulsii. Idem.
39 Coittumiiife non me fccisse causa, scd amoris] In quo vebiti vis qiiaedam i.vayKa(TTlK^] liguratur. iinde moxTlia- is : non tain iinpcrita sum, ut, quid amor vitUat, iwsciam. Poteiiter trac- tatur hie locus in actionc Neptuni •apud Libanium (torn. i. Declani. 22.) tl fA.fv yap v^pfi TovB' ' PiKi^f>6Qios iiro'iu, Kai a.cre\yela, koI Kinruv (QiXuv, iis Hv ris VTrepnpuif xal Karaippovwv, KaKu>% rtdvT)- Ktv uuK avTi\(y<i). tl 5' oi/x ovtws 4fial- vijo Koi irapf<pp6vn, ws ovK oUcrris avay- Ki\s, TJ) ijikv irpoauvai, (Ti 5e firq SeStevat, fxri rov Spa(T6.vros ijluKKov fiyw/xeOa rb ep- yov lisTou avayKacravTos. t)]v 5e roiitpui- Tos hvvajnv, ics &fjLaxos <5 d(hs, oi? aviKt]- Tos, US -wavTas ainov iroiSiv acrdevfare- povs, Ti'y ayvoel ; k.t. \. liceclerus.
40 Nunc ifcnosco tibi] Quod culpa non sit hominis, scd amoris. Donatus.
41 Non udeo inhumano ivgenio sum, ChcErea] Hoc est, iuimitis non sum, quantum putas : ut, ' Non obtusa adeo gcstamus pcctora Pcuni.' Id.
Non adco, Hfc] Virg. /En. ' Non obtusa adeo gestamiis pectora,' &:c. €t ibid. ' Non ignara mali.' Farnab.
42 Neque lam imiierita] Id est, non experta. Donatus.
h'l quid amor valeat, ncsciam] Non inhmntma, quia liomo. non imperila,
quia meictrix. Et neque tarn imjKrila inqitit : (juasi dicat, Neque tain pu- dica sum, ut (|uid amor valeat, ne- sciam. Idem.
43 Te quoque jam, Thais] Bene quoque: non enim jam hanc ita amat, ut negligat illam : sed hanc iliius causa. Idem.
44 Pol tibi ah istoc, hera, catendum] Facete. tanquam qui soleat capillum et vestem ejus consciudere, qiiam aniaverit. Idem.
45 Non ausim] 'Pro, non audebo: et est verbum hujus temporis tantuni. Idetn.
Non ausim] Utruni propter aeta- tcm ? an propter fratrem suum Phae- driam potiusf Idem.
Nihil tibi quidquum] XlapiXKov quar- turn, aut nihil, pro non. Idem.
Deslnas] Pro eo quod est, desine: andeest/ac: ut sit,/flc «/es/«(M. Id.
47 Ego me tuce commendo el com- milto fidei] Satis amatorie, ut appa- reat, nunc maximecaptum Chajream, ac niancipatum virgini. Comtnenda- nius nos cognitis : Commitlimus igno- tis. Eigo aij^na-is est majoris officii, fideiqiie circa Thaidem. Idem.
48 Te mild patronam capio] Te ad- jectum, vim habet, et ex animo sup- piicantis habitum adolescentis ostcn- dit. Idem.
Palroniim, ifc] Tanquam e servo tuo jam libertus. Farnabius.
41) Kmoriar, si non hanc uxorem duxero] Vide Amatorem adolescentu- lum, cui ill ipso fiore nihil dulcius vita est, ipsam despicere, si sibi uxor non datur. Donatus.
Emoriur, ^c] Ne vivam. Farnab.
50 Tamen si i)aler]''EXA(t\pts, aut otto- auii-nriais seciinda. Donatus.
Quid ! ah volet, certo scio] Quid ? deest dicat. sed ista omnia ad confir- matioiiem valent. Idem.
Th. Tamen si pater. Ch. Quid ? ah volet, certo scio] Ut scnariiis sustcn- tetur, elide r, ex pater, vel n, ex ta- men. Fniirnus.
TERENTII -EUNUCH. ACT. V. SC. II.
1275
Quid, Sfc] Aposiopesis, assenserit. Farnubius.
51 Civis modo luec sif] Mire hie in votum conversiim est, quod timere potiiit, non dticturus uxorem. Do- nalus.
Paululum opperirier si vis, jam /ra- ter ipse hie aderit virginis^ Adeo cito probari potest. Idem.
63 Nutricem, ^c] Supra act. iv. sc. 7. ' Ego eo ad Sophionam nutricem, lit cam adducam, et signa ostendam haec' Farnabius.
55 Ego vero maneo] iSIodo vera con- sentientis est adverbium : alias con> firmanti^ : alias conjiinctio : alias par- ticula ironiam jiivans : ut, ' Egre- giam vero laudeiii et spolia ampla refertis Tuque puerqiie tuns.' Donat.
56 Domi opperiainur potius, quain hie ante ostium] Non ignara illecebra- rum Meretrix, non solum Cliasreani retinet : verum etiam vocat, ubi Virgo est. et satis callide interrogat an velit : quasi nesciat vell<\ Idem.
57 Imo percupio] Amatorie, non Volo, sed Percupio. Idem.
58 Hunc tu in ades] Pronomen in his plus valet, quam accusatio. Idem.
Hunc tu in ades cogitas] IMire : cum ilia jam velit, Cogilas dixit, vo- lens ut recogilet. Idem.
In cedes cogilas recipere posthac] Per ancilla; verba vult ostendere, quam git tractandoruni adolcscentium per- ita Meretrix. ]dem.
59 Posthac] Post hoc factum, post banc audaciam. Idem.
Crede hoc mece fidei] Puellariter dixit, Mece fidei. Idem.
GO Dahil hie aliqunm pugnam dcnuo] Pro stupro : ut, ' Atnoii in V'enereni segnes, nocturna(|uc bplla.* Ut, ' Ve- rcturque bella et intjens t'acinus.' Ut Lucilius, ' Vicimus o socii, et mag- natn pugnavimuH pugnam.' I)abit,nn- tem propria pro induci't : ut, ' Mag- nam dabit illu ruinam.' Idem.
Dnhit hie pugviim nliq. den.\ Guyc- tum vidc,ct adde Plautiim, Epid. iii.
4. 57. ' Frugi es, pugnasti.' Captiv.
III. 4. 53. * Hegio, vide sis, ne quid tu huic temere insistas credere. At- que, ut perspicio, profecto jam ali- quid pugnac edidit.' Bceclerus.
Dabit, 4"t'.] Inducet aliquod stu- prum, luditicabitur, illudtt nobis, ut an tea. Farnabius.
Au tace obsecro'] Au interjectio est perturbatae inulieris : ut apud Grae- cos lov. Donatus.
CI Parum perspexisse ejus vid^e audaciam] Parum elpcovela est. Et non Sensisse,sed Perspexisse dixit : ut jam non sit experienda illius audacia, quie sit perfccte cognita. Idem.
G:i Non faciam, Pythias] Bene et nioraliter appositum, Pythias. Do- natus.
Non vol credo, Ch(Brea,msi si commis' sum 7i<in erit] Joculariter, ut ille, Py- thias dicit: ita haec Chcerea. Idem.
()3 Quin Pythias] Iterum nomeu vultuose est additum. Quia, pro imo. Idem.
01 Tu mc servalo] Plant. Bacchid.
IV. •). 142. ' Nolo inquani auruni con- credi mihi, Vel da aliquem, qui me servet.' Baclerus,
Neque pol servandum tibi quidquam dare ausim] Totuni garrule et gesticu- lose, ut puellara cum adolescentulo tabulaii videas. Donatus.
6G Adest optume ipse frater] Op- tume, opportune. Et non est addi- tum, cujus frater: utpote in re nia- nifesta. Idem.
07 Nolo tne in via cum hae teste videat] Subtiliter adolcscens, quia ni- liil profecerat, dicendo, Percupio, invenit causam, qua tandem ingrcdi possit. Idem.
08 Quamobrem tandem] Pro tamen. Inlerrogatio hitc increpalionem con- linet im|)udentissinii facti. Idem.
An quin ]>uil(l] Ha<: iiiti'rrogafio irii^idiiis plena est in eiini quern nihil pudet. Idem.
m Id ipxum] Hoc vcluti niolesto vultu dicitur; adeo ut imitetur die-
1276
NOT^ VARIORUM IN
turn viiltumque ejus I'ytliias. Idem.
Virgo vtro] Vcro flpwviKcis '. nam (Ipuvtia est. tit, ' Kj^icgiam vero lau- deni !' I'ircc Quasi (|ui niiuinio pu- dicitiic statiiiii ac vereciiiuliic virgi- nalis vciieretur. Idem.
Virgo vero] Viiginem vero vitiare, vestes discindeie, capilliini ejus la- niarc; id tibi pudoii iion erat. ibi nulla piidicitia; uec vciecundiaj ratio. Farnabius.
I prce, sequor'\ Manifestum est, cur meretrix docta capiendoruin juve- nuni, prasiie velit Chaiream, et in consequendo ipsa sit tardior. vult cnini liberum sine arbitris cum pu- ella esse colloquium, et licitum amo- rem. Nisi forte putamus Terentium hire sine causa fecisse, qui sit artifi- ciosissimus Poiita. nam neque ipsa ingredilur cum Cheprea, neque ingre- di simul permittit Phaniriam. Dunat.
70 Tu istic mane, ut Chremem intro- ducas] Relicta est Pytliias ob nndtas causas : et in primis, ut possit per earn delusus Parmeno pavore suo •Senem compellerc, ingredi ad Mere- tricem, et pra:sei)tem fieri ad confir- niandas nuptias. Idem.
SCENA.IU. Senarii sunt, vs. 1. duo Mss. nostri, quicquid. sed in altero, lecunda manu. erat cnim : qnidquid. vs. G. unus : at memoriter. reliqui : ac m. vs. 10. omnes : ut oliosmsit. Ba-- clerus.
Quid? quid venire in mentem] In hoc loco cogitantis disputatio est apud se ipsam Pythiap, quatenus Par- nienoneni dolo possit ulcisci. Do- nalus.
2 Quidnam] Sic Cicero, 'Sed ea- rum rerum artificem, quem ( quern- nam? recte admones, Polycletum esse dicebant.' Idem.
Qui referam] Qui, quomodo, vel ut. Idem.
Re/eram] Meditator vindictam Py- thias : quo pacto ulciscatur Parmc- nonem. ' Quippe niinuti Semper et infirroi est animi exiguiquo voluj)fas
Ultio: continuo sic coUige, quod vin- dicta Nemo magis gaudet quam ftB- miua.' Juvenal. Sat. 13. Farnuiius.
3 Qui liHiic siippvsuil ntibis] Propria suiiposiiit. nam ut subduct dicuntur, quae nolunnis amittcrc, ita supponi, quaj non desideramus. Sic Plautus, ' Kt pro scorto supponetur hircus nactus nantea.' Dnnatus.
3 Move vero actus te, nutrix] Vero pro interjectione posuit stomachan- tis. Idem.
3 Move vero ocyus'] V\sL\\t. Trinum. III. 3. 73. 'Quid nunc stas? quin te hinc amoves, et te moves ?' Baclerus.
Move vero ocius] Nutricis graduin segnem increpat Cliremes. Farmibius.
4 Video sed nihil promoves'] Hinc est, illud Virgilianum, ' Ilia gradum celerans studio properabat anili.' Scilicet non re celerabat, sed studio. Donatus.
Promoves'] Proficis. Idem.
G Amabo ; quid ail? cngnoscitne'] Exhibitum spectatori est, quid post scenam geratur, id est, agnitio pucU la. Donatus.
Ac memoriter'] Plus intulit quam interrogabatur : nam magwa sunt signa, in qiiibus anilis mcmoria non errat. Idem.
Ac memoriter'] Responsionis brevi- tas attulit compendium pcrquirenti, ne plura interrogaret. Idem.
Ac mcmotiter] Plant. Asinar. in. 2.38. 'Ut memoriter me Sauream vocabat atriensem !' Captiv. ii. 1.52. ' Hem, istuc si potes Memoriter me- minisse, inest spes nobis in liac astu- lia.' similen) (ix<pacnv vide apud Non, Marcell. cap. 11. voc memore. Boe- clerus.
7 ISam illi favco virgini] Quasi di- cat, illi faveo, non Cha-reap. et simul causa est, cur ilium ulcisci cnpiat : quia scilicet multum illi favet. Do- natus.
*J V'lrum honum] Elpuvfia. Idem.
Eccum Parmenonem incedere video] Res odio diguior, novitate scilicet
TERENTII EUNUCH. ACT. V. SC. IV.
1277
incessiis. Idem.
Vtrum bonum eccitm Pui-meri.] Diim ultionem meditatur et concu|iiscit, ulciscendus prajsto adest, et qtiidem meiitiirus ampiius irani Pythiadis eo sermone, cui scena sequenti cgressa subito Pythias supervenit. ut con- graant ad consilia et personas con- gressiones illee et adventus ac super- ventus, Poetae student, idqne coni- pendio, nt alias dixi, ne moras ni- mis trahat fabula. Bcederus.
10 Vide ut otiosus it] Invidit illi sccuritatem, quein sollicituin reddi- tura est: non enini uUa alia erit vin- dicta post, praeter istani. Donatus,
Vide, ut ntiosus it] Viiltu dicit, et gestii, eiira esse securum. Et mire Poeta l<etum describit, ut repente ostendat esse commotum. Idem.
Si diia placet] Proprium est excla- mantis propter indignitatem alicujus rei. Idein.
11 Spero me habere] Pro habituram. aut, spero pro credo, more suo. Idem.
Meo modo] Id est, ut volo. Idem. Meo, Sfc.] Meo arbitratu. Fama- bius.
12 Ibo intra, de cognitione ut certum $ciam] Eleganter defatigare Parme- Donem, non necessarium putat, sed ex occjisione. Nam post euni dicit se ire intro : exitura autem, ut ipsum in timorem conjiciat. Donatus.
De cognitione] De aguitione Pam- philx. I'arnnbiuH.
ScEN.v IV. Iterum Scnarii sunt. vs. 6. omnes Mss. nostri, earn con/cci, u( poliretur sine tnnl. Boeclerus.
2 Aatu] Pro astute, modo adver- bium e»t. alias noracn ; ut, An in Astu venil ! I)onu(u<i.
Di toslram Jidem] Modo non invo- cantis est, scl admirantis. et est figura itrifiovfi por iKipiLvrjaiv facta. Id.
4 J^am ul omiUiim quod ui amorcm difficillimum el carinsimum] Uuum di- cere deberct, quod ci amorcm ct difTiciilimum ct carissiinum confcci : prinio quasi ubiitus dicti supcrioris,
transit ad virginem, deindc addit causam ex abnndanti. Quod si dix- isset, amorcm confeci, posset intelligi confeci, expedivi, perfeci. At vero tirgitiem confeci, quid intelligemns, nisi iioc unum, quod insultat Parme- no confectam virginem, quasi dicat superatam atque devictam ? Nam proprie hoc verbiim convenit gladia- toribus iis, qui gravissimis vulneribus occubuerunt. Sic Cicero in Catili- nam, ' Gladiatori illi confecto et saucio.' Convenit ergo servilibus verbis, et velut jocose verniliterque jactanti, rem confectam esse in puel- la Virgine, et non exhibere Chaereae damnuMi vel negotium. Idem.
5 Ab meretrice avara : vii-ginem quam amabat] 'AwocnwiTria-ts secunda. Diffi- cillimum, quia virginem quam ama- bat : Carlssinium, quia a meretrice avara. Idem.
6 Earn confeci siyie vwlestia] Nimium est, quam sibi placeant suo acumine Granimatici, in rebus obsccenis suspi- candis. quo magis Terentius subter- fiigit talia, co magis illi tanquam in scirpo nodum requirunt : longe cor- datius Donate, Guyetus explicat, quern vide. Plautus simili loquendi genere usus est, Pseudolo i. 1. 110. ' Satin est, si banc hodie mulierem efficiam tibi Tua nt sit ?' Boeclerus.
8 Id vero est] Fero, nisi ornativura csset, nihil significaret. Donatus.
Palmariiim] Palma dignum. Idem.
Palmarium] Insigne tacinus, palma et triumpho dignun), ii^i6viKov: prop- tcrea (inqiiit Plutarchus Sympos. 8.) in rertaminibiis palmam signum esse plaruit victoriae, quoniam ingcnium ejusmodi ligni est, ut urgentibus op- primentibus(|ue ponderibus non ce- dat. Aristot. 7. Problematum. Agcll. 1. III. c. 0. I-'arnabius.
10 iMcrctricum iiigenia] Optimc,non miTi.truu dixit, scd potius meietricum. Donatus.
11 IHalurc] Cito ct ante tcmpus. idem.
1278
NOTyE VARIORUM IM
It CHtn co-ynoril] Siiavitev non No- verit, sed Cognoril, dixit, quod est plcnw pcrspicacia>. Idem.
Mature ut cum co^norit] Hene addi- dit MiUiire. Fere cnim cito co-jno- vjssc obtuit : sed id ad illecebiam fiiit quod * coguitiis est cito. Idem.
12 Qhw dum /oris sunt] Apud aniaii- tes scilicet. Idem.
Nihil videtur mundius] Bene Vide- iur : nou cnim sunt. Idem.
Nihil vtdctur mundiits] Nam ' Mun- ditia illeccbra est aninio aniantuni.' l^Iaut. Menwchm. u. 3. 4. peitlnet- qu<- liuc illud Lucretii lib. iv. 'Nee dninitus inteidnni, Venerisque sa- gittis, Detcriore fit ut forma niulier- cuJa anietur: Nam facit ipsa suis in- terduni foemina factis, Morigerisque modis et mundo corporis cultn, Ut facile insucscat secum vir dcgere vi- tam. ' In dnobus optimis Mss. codiri- bus, quos in Serenissima Suecorum Keginae Bibliothcca contuli cum edi- tls, legitur: ' Et munde corporecul- to.' Baclerus.
Qtue dum, Sfc] Elegantiac meretri- cum, foris aniatoribus quando coe- nant, in victu, vestitu, ornatu, oppo- nit ingiuviem, sordes, inopiaiii, domi ubi sunt. I'arnabius.
1 3 Nee jnagis compositum quidqumn] Bona varietas. nam liajc omnia per mafcis adverbium profert : nee omnia per comparatlvum gradum, Donattis.
Nee magis elegans] More suo, ne dicoret compositius aut elegantius, ut supra, < Hoc nemo fiiit minus inep- tus, magis severus.' Idem.
14 Quce cum amatvrc suo quum coc- nant] Lnum Cum praepositio est: alterum conjunctio. et dicitur hsec figura AeiTTTrfrT}?. Idem.
Liguriunt] 'Airh rov Aiyvpov quod se- cundum Graecos suave intelligitur. Ligurire dicitur, qui eleganter et more scnum midto fasfidio suavlora qn-jque degustat. Idem.
14 Liguriunt] Exemplum probe de- • criptum vide in Heautont. in. 1.48.
&c. llwclcrns.
Liguriunl'] Delicate, cum delectu et tastidio suavioraqua^que delibant, 'Tangrntes male singula dente su- perbo.' Horat.'l. ii. Sat. 6. Farnahius,
15 llurum ridere ingiuviem'] Ordo erat, Ilnrnm ridere ivglutiem, sordes, inopiiim ,qunm iuhonesta: sola sint domi: id est, cum solaj sint, ut inhonesta*, atque avidcc cibi : quic quum foris sunt, ccenant scilicet. Donatus.
Hiirum ridere ingiuviem] In anti- quissimislibris positnu> legi, inluviem. Et id ipsum vidit Faernns. Ita et scribendum ; alioqui bis idem diceret Terentius : addit enim, atque avida; cibi. Dein et id postulat ratio oppo- siionim. Faher.
Harum videre ingiuviem, sordes, ino- piam] Paucissimos libros scriptos in- venias, in quibus pro ingiuviem non legator illuviem, vel inluviem, nt in omnibus antiquis. et sane ita legen- dum esse etiam ipsa oppositorum ra- tio ordoque ostendit. duo attulit su- pra, quae in meretricibus decora vi- deantur; munditiem, et in capiendo cibo modest iam : illam quidem nbi dixit, ' nihil videtur mundius, nee ma- gis compositum quicquam, nee magis elegans :' banc vero ibi : ' Quae cum amatore cum cenant ligurrinnt.' ad quaj nunc eodem ipso ordine quo pro- posita sunt, respondet : mundiciei quidem, inluviem, sordes, inopiara op- ponens; modestiae vero in cibo capi- endo, inlionestam voracitatem, quam duobus versibushis describit: 'Quam inbonestae solap sint domi atque avidae cibi. Quo pacto ex jure hesterno panem atrum vorent.' esse autem op- posita mtindiciem et inluviem ex eo liquet, quod per inluviem immundus quis dicitur. Terentius in Heautont, ' Neglecta immunda inliivie.' Virgi- lins : ' Fcrda illuvies,' Quod si in- giuviem legas, praeterquam quod op- positorum ordo non servaretur, eti- am in hoc poeta peccaret, (juod nee in electo quidem ab se ordine per*
TERENTII RUNUCH. ACT. V. SC. V.
1279
maneret: sed transeiindo ab ingluvie ad sordes, et inopiam, deinde nirsus ad ingluviem revertendo, contusione indecora, diversa inter se reruni ge- nera permisceret. Fuernus.
IG Quam inhonestw sola sint domi^ Apud Plautiim legas Asinar. i. 2. IG. ' sordido vitam oblectabas pane.' In- honestas domi, eleganter dixit Teren- tius, qua miindae et compositas et elegantes forisconspicinntiir. Itaque ipsis inter artes est, hsec titce post- scenia celare : nt Lucretiiim scripsisse (lib. IV.) eruditi exisiimant. hinc Par- meno suo consilio palniam dat, in pro- dendis quae celabantur. Baderus.
17 Quo pacta ex jure^ Ex pro cum posituiu est. aut deest madklum, aut maceratum, aut emoUitum ; nam appa- rel et sordidum esse, et quasi atrura duruinque panem, qui ex jure lies- terno sit comedeudiis. Cui contra- rium Sallustius posuit, de deliciis nii- litum loquens, ' Panes enim in dies niercari,' inquit. Donatus.
Ex jure kesterno panem utrum vorevt'\ Hoc est, ut qiiidam volunt, ex anti- quitate muciduni : quasi dicat, panem inucidum liesterno jure accipientcs dcf^lntiiint. Idem.
Ex jure hestemo panem atrum lorenf] Ita loquebantur, quia interduni pa- nem leviter in jus imniersum esila- bant, non ut hodie in Gallia. Ita apud Varronem, panls ex uceto ; sic et Grffici ; nam ejus locutioni<i ex- einpla duo sunt apud Aristoplianem in edit, minorc pag. 338. et uOO. Est et aliud apud Hippocratem; quod me scio obscrvasse. Iteriim apud Varronem est, brasaica ex accto, lib. I. dc R. Rust. cap. 2. Des cliuux au vinaigre. Fabcr.
Panem, ifc. ] Tout 5( pimapovs iprous <patovi 0)v6fJLaafv 'to<if,ii. Atlienacus. 1. III. c. 29. I'arnaliiu.i.
\'J Effopol tc pro inlit dictii et facl'm, acelux, uUiscar] Miro arlificio I'oi-la: et ab initio non placatur Cytliias, ncc iu gratiaiu rcdit Cboircs. El insupcr
nunc mire a Parmenone irritatur niagis, nt per earn Parmeno terrea- tur, et per Parmenoneni ingredi ad Tliaidem cogalur Senex : et demuui per Senem nuptiae confirmentur. Haec ergo artiticibus et eruditis, ce- tera spectatoribus Poeta exliibet. Donatus.
Eifo pal te pro istis didia etfadis, scelus, ulciscar] Ita Plautus Amphi- tiuoue 1. 1. 29. ' Ego pel te istis tuis pro dictis et nialetactis, furcifer, ac- cipiam,' Bcederus.
ScENA V. Trocliaici tetrametri ca- talectici seu septenarii sunt. vs. 3. Mss. nostr. unus : ut ne id viderem. vs. 10. posterius, esse, unus, oniitlit. vs. 15. duo: sese id facturum. unus: scse idfacere. pro mcediis Argent, ha- bet Eunuchis. vs. 17. duo : facere tan- turn /acinus aiuiet. niox Argent, quid id tantum. Pa. an non hoc tihi maxi- mum est? rh tibi etiani mei habent. in quorum uuo personye ita distin- giiuntur: Py. quid ait? Pa. tantum. Py. an non tibi lioc maximum est ? Pa. quis homo, v'vc. in alteio eadem dis- linctio in margineannotataest. vs. 20. duo : dico et edico vobis. vs. 23. duo oniittunt rh ne. Argenior. ne ut illi pvosis. et in margine : «/. nam nee illis prosis. vs. 24. omnes : a te esse ort. Argent, quicquid hoc fad. est a t. vs. 28. oinnifS : tu isti narrato omncm or- dinem utf. s.
In liac scena per insignem astuti- am Pythias Parmenoneni exterret : nt specie mulicbris vindictae ad exi- tum promoveatur tabula ; ct ex mag- no strepitu, couiica festivitafe apud spcctalores tempcrato, in trancpiil- lum omnia siibducantur. Pythias nou minus gcstu,quam verbis cfticit: at(|ue imprimis actuose pcriculi ima- ginem etfingit. Illud cgregia arte : quod invidiam in Pannenoncm, misc- ricordiani iu (^liaTcam concitat; nt pcHsimus vidtrctur, (|ui adolescfutu- lum ad fddum Tariiius impellcndo, miserandum tecisset. nndc ad vices
1-2S0
KOTA'. VARIORUM IN
draniatiras oppoidiiiiim fiiit, ilium qui pioilu ii\:i^iiani ct veruin lauilcm ex s|)c rci bene };est;c sibi (ilidse pol- liccbatiir, in niaxiinain pertiirbatio- iicni conjici : in qua per moras (juas- (1am cailiila I'ytliias cum detinet. quail) cniin sunt apta ilia ad torquen- dum paveiitis aiiiiiiuin : ' Collij;avit |iriiiuiiu cum, niiseris niodis. Atque «>(|uidem orantc, ut ne id faceret, Tliaide.' (juanquam lafsa, quamqiiain irascente ipsi. ' Nunc aiinattir porro, sesc id quod moechis solet ' fieri de- prelicnsis, facturum. et quae seq. Bw- clerus.
1 Proh Deumfiileni] Vim magnani ostcndit, deorum iniplorans fidem : quasi in hoc negotio nihil possit lui- inanuin consilium. Doiiatus.
Proh Dcitm fidcm'] Siniulata pcrtiir- bationc sui, Parnienonem terret Py- thias. Idem.
Proh Dcumjidem] Hacc sins;ula pro- nuiitianda sunt pavido et attouito vultu. Jdcm.
Fadum] Crudele. Sallustius,' Focdi oculi.' Donatus.
O infeitcem adolescenlulum] Plus est miseriani adoleseentis dicere Pythi- am, quam irasci ei. Idem.
2 O sceUstum Purmenonem'\ Ut ver- ba sunt, pel iit profecto miser adoles- cens, (|uuni in eodciii pcccato irasri- tur Parmenoni Pythias, non Chicrese. Idem.
3 Mlseret me] Hacc omnia quasi secuni loquitur: et fingit se nescire, quod assistat Parnieno. Idem.
4 Qua/ulura cxempla dicunt in cum indignu] Graves poBn<p, quae possunt ceteris documento esse, exempla di- cuntur. Idem.
In eitm indip:H(t] Modo per i>irf/n-na, fwda, crudcliaqiie significat. Ut Vir- gilius,' Atque illi Misenum in littore sicco, Ut venere, videni iiidigna mor- te pereniptiini.' Idem.
Lxempla, Sfc] Tria pa-narum gene- ra statuit Plato in Gorgia; niXaaw, Ttnupiav, Trapdoffy/ia. Tertia haec vin-
dicandi ratio est, rum pnnitio prop- tor cxcmpliiiii est neccssaiia, ut ce- teri siinilibus a pcccafis metu cogni- tae pcuna; defcrrtantur. Vide Agell. lib. VI. cap. 11. I'arnuhius.
5 Qtuc illic turba est] Quae lo(|ui- tnr: aut (|uain ostcntat ex vultu ac dictis. scd appaiet, vulluin Pythias turbain dicere. ut in Andria, 'Sed quid Pampliiliiin exanimatiim video P Vereor (|uid siet : opperiar ut sciani nunc, quidnam ha:c turba tristitiai adferat.' Donatus.
6 Rogitas, audacissime'] Totum hoc terribile est in gestii ac vidtu Py- tliia^, et nimis iisitatum et fitmiueum. Idern.
7 Perdidisti istum, quern adduxii, Sfc.] Artificiose non accusat, quid peccaverit adversus Thaideni, quasi ex poena adoleseentis plus dolcat, quam irascatiir Parmenoni. Idem.
8 Dum stitdes dare verba nobis] Be- ne, Studes dare: neque enim dedi&ti. Idem.
Quidita] Deest dim; ut sit, Quid ita dicis? Idem.
10 Scis cam hinc civem esse] pMm abundat: qiicmadmodnm supra, * Quam amabat virginem, earn con- feci sine molestia.' Idem.
Et ejus frutrem apprime nobilem] Ha;c ad terrorem et gratiam aueta sunt. Nam prime Virginem posuit, post ('item, ad ultimuin nobilis Suro- rctn. Idem.
Pralrem, ()•€.] Haec ad terrorem omnia. Fartiabius.
11 Ncscio] Perturbatiir Parmeno : nee negare potuit, nee conscntire vakbat : sed quasi defensionis loto dixit, iiescio. Donatus.
Atqui sic inventa est] Facile est ut credat, qui dicit nescio. Ergo Py- thias non laborat, ut suadcat civcni esse. Idem.
Atqui sic inventa est] Magnum hor- roreni incutit audienti, non accusan- do, sed miserando Cha;ream. Idem.
Prater violentissimus] Hoc inven-
TERENTII EUNUCH. ACT. V. SC. V
1281
turn est, quod daretur ad nobileni. 18 Quis homo pro macho unquaml
Idem. Causa finalis. Virginem Civem apud
13 Colligavit primum eum'\ Mira Meretricem vitiavit: mercedeni of- tarditas, ad torquendiiui Parmeno- fert : petitur ad siipplicium. Idem. nem : simul etiam relictus ad succui- Quis homo pro macho unquamvidii in rendiiin locus. Idem. domo mcretricia deprehendi quemquam]
14 Atque equidem orante, nt ne id Donatus Controversiani proponit :
faceret, Thaide] Adeo violentissimus. et recte hoc additum, ne speret aux- ilium a Thaide. Idem.
' Virginem civem,' &c. In quo gene- re controversiarura, nuilta adversus qucestum induci solent. unde jam an-
15 Nunc minatur] Minutur, ut sue- te Chferea vulgari illo colore usus
curri possit ei, qui non &it passus. Idem.
Minatur porro, sese] Deest factu- rum. Idem.
Quod mcechii solet] Deest fieri. Idem.
Id quod machis solet] Ideo violentis- simum dixit antea fratrem virginis, ne mirum esset, si pro adultero punire cuperet, qui innuptani violaverat. Quid dcprehensis moechis factum sit
erat, non fieri meretricibus injuriam, si illudantur. Et apud Quintilianum Declam. ccclxxxv. ubi knoni reus est qui mei-etrici amatorium dedit, ten- tantur illaj quaestiones : ' An leno damni injuria dati agere possit, an impune illi injuria fieri? an cum su- am injuriam vindicare non possit, niaucipii possit,' &c. Apud Calphur- nium autem Flaccuni Declam. 32. * aniator meretricis dominaj ' inde de-
Athenis, \ide apud Aristophanis fenditur, quod amasset amari soli-
tam : 'Esset meum crimen,' inquit, aut error, si to solus adamassem.' De Lege Solouis, videndus Sam. Pe- titus in Legibus Atticis. Jure civili Romano, 'Si quis virgines appellas- set, si tamen ancillari veste vestitas,'
Scboliastera in Pint. Plant. Mil. Glor. V. 27. Juvenal. Sat. 10. Muret. ad V. Eth. Aristot. adde Weitzio congesta. Uaclerwi.
Quwl machis solet'\ Atheniensibus, lege Draconis, capitale erat in adul-
terio deprehendi. usitatissima pcena (vide omnino etiam Declam, ccci.
KavKoKon't), napaTi\fihs, f)a<pai'iSoo<ns. Quintil.) ' minus peccare videtur :
Aristophanis interpres in Pluto et multo minus, si meretricia veste fcv-
Nubibus. Lucian. de Peregr. Caput, minae, non matrumfamilias vcstitae
Ep. 15. Herat, lib. i.Sat. 2. ' Ut cui- fuissent,' 1. xv, § 15. de Injur. In
dam testes c.udamque saiacem De- Institutionibus Oratoriis Quintiliaiii
meterent ferro.' Juvenal. Sat. 10. (vii. 3.) proponitur quanstio : ' Adul-
* Necat hie ferro, secat illc cruentis VerberibuR, quosdam mwchos et mu- gilig intrat.' I'nrnnhius.
IG Quod e^o nunquam tidi fieri, ne- que velim] Julii Scaligeri cogilatio de hoc loco (Poiit. I. 7.) curiosiur quam verior est. revera cnim ad abumina- tioncm muliebritcr factam pertinent haec verba. Uaclerwi.
17 Quid ita tanlum] Niniis callidc Pythias hunc dicit violcntum : et ta- men injnstum, audarcnique dici non patitur, ted def'endif, ut magis tcr- rcat I'armenoncm. Dnnulu^.
Delph.rl Var.Ctas.
terium est, cum alitna uxore domi coire : an et in Inpanari j' Pcrtinct hue, quod Charca dixerat : conseriam credidi. Ba-clerus.
rro macho, ifc] Lege item Solonis cautum, ' Ne quis pro moeclio j)rt'hen- ditor in ea qua? vol in lupanari, vel publico proslat.' l^cr lup:iii:uia nani- qnc et ancillulas liiiido pcrtnittitur. Hieronynms in vita Fal)iohi>. Augus- tin. de Civitate Dei I. xiv. o. 10. Lacfant. 1. vi. Diviii. Instilut. c. 23. I'innuliiwi.
S'csci'i] Quam astute dixit Nescio :
Trrrnl.
4 !\I
1282
NOT.E VARIORUM IN
lie lahornn<; ad contradicendiim, ainit- teret tidom supplicis pcrsoiiir, ac ve- ra diceiitis. villi eiiiin ma^is ntintii officio fiiiigi, qiiam peisuadentis. Do- nntus.
Ncscio'] ToUendiim est ileriim ex annotatioiie Donati vitinm : ' Qiiam astute dixit,' &c. Qiiis noii videt, legend mil esse : simplicis persomc, noil, snpplkls? cum enini dolo omncni liaiic scenam instnixisset Pythias, candoreni et siiiiplicitatem nioiiiiii verbis viiltuque pijefert. Jioeclerus.
20 Dico, cdico t^obis] Aij^-qffis, ut su- pra, * Ubi quzerani, ubi iiivestigenif Donatus.
Dico] Tibi, Pythias. Idem.
Edico] Omnibus tiiis. Ergo ad iini- versos utrumque refertiir, et Dico et edico. Idem.
21 Obsccro an is est] Insiillantis. lit in Plionuionc, * Hiccine eras?' nam sciebat enm esse. Idem.
Obsecro an is est] Non l)ene Dona- tus comparavit hunc iocimi cum el- pwvfla Phormionis, v. 7. 52. ibi enim vera insultatio erat, nee sine petii- lanti cavillo et illusione. hie aiitem Pythias, viiltti attoiiito, in admiratio- nem se miseral)unda componit. quae res tacite quidcm vim insiiltandi ha- bere potest, non palam. id cnim af;i- tur; ne irisiiltari videatiir. Bwclerus.
Ne quam in ilium Thais vim fieri $inat] Quam bene providet Pythias ! Donatus.
Ne quam in ilium Thais vim fieri sinat] Hacc Donatus Pythiadi, non Parmenoni, triijuit, cum annotat: ' Quam bene,' &c. nee male congruit ad simnlationem ejus. Baclerus.
22 Alque adeo aulem cur non egomet intra eo? Pv. vide, Pnrmeno, quid agas, ne neque illi prosis, et tu pereas] Totum hoc ad id addidit, iit senix intromittatiir ad confirmandas nup- tias : sed Poeta hoc agit, personse nesciunt. Donatus.
Vide I'armcno, quid agaa] Olieovoixi- Kus detiuetur Parnieuo, et ne in-
troi-at, aiislerretur : nt srilicet geni, ad proniovcndnm exitum fabulne sive ad solvendum erroris nodum adduc- to, suos mctus et falsa Chacreae peri- cula indicaret. liccclerus.
25 Quidve incipiam] Facimus me- diocria, Incipimus ingentia. Donatus.
Eccc autem video rure redeuntem se- nem] Choragii est administratio, ut opportune in proscenium. Idem.
20 Dicam huic, an non] Hoc non esset verisimile, nisi diibitasset. Quid enim ad Chaeream pertinet, du- bitat. Idctn.
27 Scio paratum: sed necesse est] Hxc causa diibitandi fuit : quod hinc Parmenonis, illinc adolescentis peri- cnlum cernitur. Idem.
Sed necesse est] Dicere, subaudien- duni est : ut sit, Sed necesse est dicere, et affvv^fTtcs inferendum est quod se- quitur. Deest enim propterea, vel quid tale. Idem.
Sapis] Sapis dicit, non videns qnid futnrnm sit: sed tantum derisisse contenta. Idem.
ScENA VI. Senarii sunt. vs. 5. Ms. nnus : ante Thaidis ostium, duo : ante ostium Thaidis. vs. C. duo: advenisse. vs. 8. omnes: quid est? quid trepidas? Argent, tu interponit. vs. 9. omnes: id quod res est. vs. 11. nnus: quid id est? vs. 21. duo: ad Tkaidem hanc. vs. 31. omnes: is pro iis. Boeclerus.
Annoiandum, quod hujus Senis nomen apud Ter(!iitiiim non est : apud Menan- drum Simon dicitur. Donatus.
Lachetis nomen Grammatici ap- posuerunt : Terentius tantum Senis usurpaverat, quod Donatus annotat. Idem qui securum hujus senis ani- mum, pcrturbationi augendae factum, bene observat. Boeclerus.
1 Ex meo propinquo rure hoc capio commodi] Firmatur mentis status tre- pidantis Senis, ut appareat, quam inopinato nialo aniens fieri possit: quod ipsum supcrius et in Parme- none servatum est. Imparatis enim nientibus mala majora sunt. Ergo
TERENTII EUNUCFI. ACT. V. SC. VI.
12S3
nunc tam otiosiis incedit senex, lit neque mores increpet, nee quidqiiam siispicetur mali: sed agat gratias l)roxiniaE villas, cujus beneficio non scit, quid in nrbe agerent filii. Et nunc adest, ubi opus est Poetae. Et vide banc causaui fiiisse, cur non ad villam diverterit. Onines villas co- micas subiirbanas esse, conimodita- tem ipsam nui^c explicat et ostendit. Donatus.
2 Neque agri, Sfc] Tragiciis appa- ratus. Delicias niemorat, qui peri- cula cogniturus est. Idem.
Odium me umjuam percipW] Fasti- dium ex abundaiitia est. Idem.
3 Ubi sntias ccepil fieri] Suffecerant ad banc sententiam duo superiores ii versus : sed ivipytia. est senilis elo- quii, fareti et garruli simul. Idem.
Ubi satietas est] Deest Nam: ut sit, Nam uln satietas ccepil fieri. Et, ccepit, l>vo cceperit. Satietas, odium: ab eo quod prapcedit, id quod sequitur. Id.
Ubi salias fieri ccepit, commuto locum] Frustra annotat Donatus : ' Suffece- rant,' <Sl'c. Si Grammaticns inspex- issct locum penitius, deprebendere potuit, non nisi abrnptam indecore orationem statim illuc praecipitari : sed ettne ille noster Purmeno? Anim- advertere debuit amplius ; institu- tam tam frequentibus verbis senten- tiam, non jam supervacua, sed ne- cessaria ^vyfiiTfi peragendam fuisse. Baclerwi.
Commuto iMum] Mira brevitate duas res explicuit simul. Donatus.
4 Sed est ne ille noster Purmeno ? et certe ipsus est] Et diibitavit, et firnia- vit postea: utpote senex, visu jam languido, atque oculis xtate dcfessis. Idem.
Ct Quern jnurstolare, Purmeno, hie ante ostium] N(ivc: non, ('ui prwsto- lare:se(], f^ucm dixit. Aliter Tullius in Catilinaiu: 'Qui tibi ad furiim Aurclium prastolarentur.' I'rasto- Inri, est prx«to esse etapparcre, hoc til, obscqui, Donatus.
Quern, ^c] Cic. tamen cum Dati- vo, 2. invectiva. Farnabius.
6 Quis homo est] Quare, Quis homo, quum providerit venientem ? Utrum non vult videri providisse, ne quid fallacia^ parasse videatur? Sic et in Andria, ' Quasi de improvise respice ad eum.' Vel, quia perturbatur ex- animatus, qui dum quid apud Tbai- dem geratur, auscultat, non videt Se- nem propius accedere, quern longe videratr An vero idcirco hoc fiugit, quia quod parabat dicere de Cheerea, postquam cominus ventum est, non audet loqui ? Donatus.
Quis homo est] Quasi de improvise respicit ad herum, quern ante vide- rat. Farnabius.
7 Lingua hceret metu] Virgilius, ' Et vox faucibus haesit.' Donatus.
8 Quid est quod trepidas] Instan- dum est seni ad audienda, quai de facili nunquam fateretur Parmeno. Idem.
Satisne salve] Salve, integre, recte, commode. Plautus in Trinummo, ' Benevolens tuus atque amicu'st. Le. satin' salver' Idem.
Satin' salvce] Al. Satin' salve? atrum- que rectum est. Faber.
Satisne salve] Nunc adverbium est; producta est e litera. Sallustius, ' Inde ortus sermo, percontantibus utrimque, satin' salve, quam grati ducibus suis, quantis familiaribus co- piis agerentur.' Donatus.
Satine salva] Vide Chrestomatb. voc. salv. Breclerus.
Suti'ne salva] Satisne salvae sunt res nobtrae ? Legitur et salve Adver- biaiiicr. quam lectionera astruit Bris- sonius I.H. auctoritate Livii, Salustii, Plauti, Ausonii, Apuleii, iSlC. Farnab.
9 Here, primiim te arbilrari quod res e»tvclim] (juod ante narrationem con- iirmatio inducitur, contra morem et pnvcepla est : sed nierito, tpiia per- turbatus est, licet siniul * ut non pos- sit <licerc. Donatus.
Hire primum te arbilrari, quod rcn
1284
NO'lVE VARIORUM IN
tst, vclim, l(c.'] Donatns, ordinis im- )mit;Ui, tit fonfirmatio ante nairatio- iicni indnceictiir, caiisani a pcrturba- tioiic lepetit. Est autein arli poliiis tribuciuhiin. Sic Hcaiit. (iv. I. 10.) Sostrata iiicipit ' primiim hoc te oro, lie (piid cicdas nie advcrsum edictum ttuiiu faccrc esse ansani.' ubiServiis: ' Nescioquid pcccati portathaec pur- gatio.' Bccckrus.
Primum, ^c] Pracmiinitio et exca- satio pia>postera male conscii animi, se pnrfjaulis, anteqnam accusetiir. Farnabius.
10 Quidquid hujus factum est"] Ab- solute, ut stipra, ' Et quidquid hujus feci, causa viiginis feci.' Aut deest m: ut sit, Imjus rei. Storaachose. Donatus.
11 Quid] Quid, interrogat. quis enim ante crimen, quani objiciatur, aut proponatur, neget? Idem.
Recte sane] Doclo Terentius ipse se reprehendit. Nam oidine factum non est, pra; timore et conscientia. Idem.
12 Emit queiidam Phcedria Eunu- chum] Vide, narrationem a necessa- riis et nrgentibus coeptam, non iu se continere, nisi quod lei conditio co- git fateri. Emit, inquit, quendam Eu- yiuckum, quern dono huic daret. Non dixit, Cui dono darct. Aliter ab amo- ris mcntione coepisset. Deinde rh quendam i^ov6evi<Ttxbv significat, et tu- TeXeioi/ av^pos. Donatus.
13 Iluic] lluic, more suo dixit po- tiu?, quam, Mcretrici. Quinetiam in- terrogatus, Thaidi potius dicturns est, quam ut nomen dicat, quo offen- ditur Sencx. Eunuchi auleni solius raeutio neressaria est : quia dicturns est, pro Eunucho deductum Cha- ream. Idem.
14 Viginti minis] Tantum dederat Phxdria pro Eunucho et ancilla fE- tliiopina, nt ex act. i. sc. 2. vs. 89. constat, servus liic compendio agit: fitetur summam ; et Eimuchuni no- minal solum, nnde occasio periculi comici ad alterum fiiiiin), Chacream,
profccta est. Bcrclerus.
15 Actum est] Dcsperantis verbum. Dnnalus.
Tum quandam fidicinam amut hie Chorea] Mire et necessario variavit. ille Emit, ut Eunuchum mittat ad Thaidem : hlc Atnat, ut deduci se pro Eunucho vclit. Idem.
Quandam fidicinam] Extennatio cri- minis est : non quod Virginem, quod Civem vitiaverit. Idetn.
Hie Charea] Adverb, in hac urbe, vcl, in ajdibus Thaidis. Farnabius.
IG Hem! quid? amat] Haec singula prouuntianda sunt, ut stuporem ni- miie indignationis ostendat. Donatus.
An scit jam ille quid meretrix siet] Quia fidicina, meretrix est. Idem.
17 An in Astu i^enit] In Astu, in ur- bem de Peireo. sic Athenienses voca- bant urbem suam : unde ipsi incolse atTTol vocantur. Idem.
Aliud ex alio malum] Hoc separa- tim dixit Senex, fixis in Parmenonera oculis. Idem.
In astu, Sfc.] In urbem ex Pirseeo. oij icTTv at 'AOrjvai, affrol Kol affTiKol oi 'h67]valoL, aij Kol iirl 'Vdiin)% XfytTai. Ste- phan. de Urbibus: et Cic. 1. ii-. de Legib. ' Vestri Attici, priusquameos Theseus demigrare ex agris, et in Astu, quod appellabatur, omnes se conferre jussit.' Lalomus proverbium esse ait, dicique de callidis ex nsu peritis. sed nullo fultus tibicine. ada- giographi non agnoscunt. Farnabius.
18 Here, ne me spectes] Conscien- tia trepidus Parmeno hcri vultum terrore et iracundia plenum non sus- tinet: et purgationem priorera repe- tit. Bceclenis,
Me impulsore hac nonfacit] Ipsum accusat conscientia. non enim quod levins est, dixit, me sciente: qiium plus inferat, me impulsore. Donatus.
10 Effo te, furci/er, si vivo] Mode omnis saevitia comica aut in commi- natione est, aut in apparatu verbo- lum. Idem.
20 Si vivo] 'AiroariditTiffit: te ulcis-
TERENTII EUNUCH. ACT, V, RC. VI.
1285
car. quia necessario sequitnr. Idem, Sed istuc quidquid esQ Inventa cau- sa car siipplicia differancur, donee uxorem ducat Chjerea, et ipse purget Parnieuoneai: secundum argunienta, qiije sibi ipse prospexit, jussu coac- tuque fecisse, et imperio herilis filii sn>, ChaerCcE scilicet. Idem.
21 Ad Thaidem deductus esQ Unde ductor ipse sceleratus. Idem.
22 Pro Eurtuchon'] Non interrogat, sed exborrescit. Idem.
Hunc pro mceclio postea] Bene stu- duit Terentius, pro, bis numero di- cere: et pro Eimucho, et pro Mrecho. Pro macho aiitem quasi excusans dixit. Nam vere iu Virginem Atti- cam, non pro moeciio, sed moechus est. Idem.
Hunc pro mcecho postea] Bene u- trumque pro, quia neque Eunuclius est, qui vitiavit virginem ; neque moechus, qui in domo nieretricia. Et specta quam oratorle transtulerit mentionem vitiatiE viiginis. Pro mcecho, inquit, ut culpam Cha?reaj sub merelricis accusatione cnelaret. Idem.
Ilunc pro mcecho] Bene totum pro : quia neque Eunuclius, qui Ephebus; neque Adulter, qui Amator. Idem.
23 Comprehendcre intus, et con- .v<ri;ixere] Quo dicto vim ingentem inferri significat Clia^reae. Compre- liendere, dignificat strictim aliquem in fccinore dcprelicnsum. Idem.
21 Audaciam mertlricum specla] Ma- jor ^yL-paaii accu^ationis est per plu- ralem nuuirrtim, quam singularem. Sic alibi : ' An potius ita mccompa- rem Non perpeti nuretricum con- tumelias r' Idem.
Awtdcium mcrclricum] Oratorie a- vertit iram Senis a sc, et a Ciia?rea : atque dcrivatin Mtrctricem. Idem.
Numquid cat aliud muli, damnive] Bene interrogat: (|uia omnia iiivitus »ervus dicerc videiiatur. i",t cum damnum, malum sit, cle proximo collatum discernitur : ct daniunm ad
^mptionem Eunuchi, malum ad com- prehensum pertinet et constrictum Chajream. Idem.
24. 25 Nunquid est aliud mail datn- nive] Damnum in sumtu ; malum in corniptis filiorum moribus, et alte- rius periculo : quod ut depeUeret, praetrepide festinat seuex. Bceclerus.
2G Cesso hue introrumpere] In tan- tarn formidinem conjectus est Senex, ut non mlremur, quod tam cito nup- tias tirmet Ephebi et Virgiuis : et quamvis non lioneste, tamen quia ex ingcnti metu, vel indigno matrinio- nio, Filii vitam pacisci velit. Donat.
Tantum est, Sfc.] Nihil praeterea. Farnabius.
27 Non dubium est, quin mihi mag- num ex hac re sit malum] Suave est nescire personas, quid agat Poeta. Ita non periclitaturus Parmeno. Do- natus.
28 Nisi quid necesse fuit] Necesse, est nomen. Nam necessus, necessis, et necessitas, et necessum, lectum est. Idem.
Quia,Sfc.]Vt filio .sue Chaerejc suc- curreret. Farnabius.
Id gaudco] Scilicet, ut succurratur Chaereae periclitanti. Donutus.
29 Propter me] Plus dixit, quam si per me dicerct. Idem.
Ilisce aliquid] Meretricibus, non adolescentibus. et item pluraliter, suo more: Ut, 'Audaciam merctri^ cum specta.' Et, Non perpeti mere- tricum contumclias.' Idem.
Propter me hisce aliquid esse event] Mea opera, ita saepe. ' Ego propter mc illam decipi miseram siuam ?' Andr. i. 5. 3G. lioeclcrus.
30 Nam jam diu aliqwtm causnm quarebal sines] Nota causam, pro oc- casionc. Donatu-s.
Nam jam diu aliq. cans.] Egrcgio invcnto suavitatcm cxitus comici cumulare voluit poiita ; diim facit scncm mcretriribus ot domui Tliai- dis infcstum, tpiam mox in clicntclani suscipil; tcrvum glorianteni de vin.
138G
NOTiE VARIORUM IN
dicta in casilcm niiilirics, qua; nulla riitiua crat. lit omnia cxspcctatis contiaiia niox cveiiircnt. liaclerus,
Jum dill, Sjc] IiifVstiis nicictrici proi>lor coiTiiptiini al) ea Pliajdriain. I'anidliius.
31 Quamobrem insigne aliquid face- ret] IManit'cstiiis hoc INIcnandcr ex- plicat, jampiidcni infcstiim IMerctri- ci Scnciii,i)09t corniptum ab ea Plur- driani : nunc deniiini se inventa occa- sione vindicatuniin. Duiiatus.
Quamobrem] Qiianivis dixisset cau- sam, intiilit quamobrem. Idem.
Insigne ali(iHiil] Magnum et nobile faciniis. Idem.
Faceret] 'lotoriKws dixit. Idem.
ScENA VII. Iaml)ici tetranietri ca- talcctici. vs. 0. IMss. nostri omnes : jyei'gin ? Py. ha ha he {ah ah eh) peril. vs. 7. Argent, vitiosc : ad te ridendo. meorum iiniis : de te ridendo. alter : de te irridendo. vs. 9. duo : nan satis potest narrari. Argent, ut ed. vs. 15. duo: Par. quid est? V\. jam sets te per. vs. 17. duo : itane lep. vs. 18. duo : reddani hercle vicem. tcrtius : reddam vicem hercle. vs. 20. omnes : dcnobilitas. duo^dihmtistum. vs. 21. nuus : utriquc. sed in marg. al. uter- que. Boeclerus.
Pythias egreditur veluti irrisura Par- menonem, ut ipsa jmtat, egredi aulem a Poeta cogitur, vt doceat populum,qiiid intus egerit senex. Ergo persona ca- chinnans inducitur, quarens Parmcno- Tiem ; aspectuque ejus ob nimium risum tix loqui posse. Donatus.
1 Numquam edepol quidquam] Ra- rum est evenire quod velis; et quod maxime velis, iil rariim niagis. Idem. Nunquam edepol quicquam jamdiu] Jam ille prioris scena; pavor et con- sternatio etfusissinio risu dissolvi- tur. genus kctitia: gestientis cum in- sultatione et irrisu novum ac singu- lariter tractatum : sicut videbatur callida; ac petiilanti anciliae con- venire. Initium frcquentatione vcr- borum bulila aflectum signal, accc-
dit vultus, gcstus, et commotio cor- poris, mnliebritcr enim actuosa est Pytliias, Dcrclcrus.
2 Venit crravsylfc.'] Non grcssu cr- rans, ncc via : sed animo ct opinione. Dunatus.
3 Mihi solce ridiculo fuit] Solirt- gulariter dicitiir : svlce non recte, sed antique, ut alibi, ' Hoc ipsa in itinere, alterje dum narrat, forte au- divi.' Idem.
Mihi sola] Hiijus arcliaismi exem- pla e Priscian. lib. vi. xiii. nbi liuuc versuin laudat, repetenda. Bceclerus.
Solce, &;c.] Arcliaice, pro soli, ut al- tera, istcE, &c. adi tJrammat. nos- tram. Farnabius.
4 Quid hoc autem est] Ridentem mi- ratur Parmeno. Doiiatus.
Nunc id prodco] Propter id. Idem.
6 Quid rides? pergin'] Ex liiijus ver- bis ostendit, quani miiltiiui rideat petulans puella. Donatus.
Peril] Proprie liic vcrbiim est ap- tum, quasi sit lassa ridendo. Idem.
8 Numqtiam edepol homincm stuliio- rem vidl] Postqiiam rogas dixerat, quasi narratura videbatur : et redit ad insultationem. Idem.
9 Quos ludos prabucrit intus] Ex er- rore et nietu niniio Senis, credentis, constrictum Filiiim se offensuriun in doino Meretricis. Idem.
]Sonpote,&jc.] Al. Non satis potest narrari. Al. Non pole satis jiarrari. i.e. possibile. Farnabius.
10 At etiam prima callidum ac dlser- tum credidi hominem] Haec omnia sic in scena proniintiata sunt, ut risu in- terrunipi verba puellai viderentur. Majorisque insultationis est, si is qui fatigat alteruni, dicat se ante de illo miillo aliter seiisisse. Donatus.
At etiam prima callidum et disertum] Mire auget irrisioncm cxprobratio stullitivp, a mulicre facta, ei, qui hactcnus iiiagDam in se vim astutiEC ac potestatem habere sibi videbatur. t}j diserlum non inlellexit Donatus. bene explicat Guyetus, ita apud Plau-
TERENTII EUNUCH. ACT. V. SC. \ II.
1287
turn, 'Doctus et callidus,' Epid. iii. 3. 47. liackrus.
Callidum, Sfc] Video antem te sto- lidiim esse, qui temere credideris; et fntilem, qui falsa pro veiis naira- veris. Farnabius.
11 Ilicone credere] Non ideo hoc dicit, quod personae suae fidem dero- get : sed quod res incredihilis fueiit, quani illi persuaserit. ant oerte si credendum fiierit, non statim, neque examinata, neque facta rei cogni- lione. Donatus.
Ilicone credere] Objurgatio de tem- pore. Idem.
12 An panitehat fla^itii^lWviA quod supra, a stulto : hoc quod nunc dicit, amalo fieri potuit. llhid, ab inipru- dente : hoc, quod pejus est, asciente. Idem.
An pceniiebiit Jlagitii] Parvum vide- batur. Ipse alibi, ' Quantum hie operae fiat, pcenitet.' IMaulus Trucu- lento, ' Poenitetne te, quod ancillam solam nimis erumpere r * ' Idem.
An pa-nilebat Jlagitii, te auctore quod fecisset Adolescens, ni mim-rum etiam patri indicares] Cave interpretes nos- trates audias, ' Prenilet nie hnjus rui,' ubi de alio, non de nie loquor, non significatjje me repens,es^et eniiu ridicnlum : sed id quod dicimus, Je ne suis pan content de cela. Ccla ne mc satsfait pas. Cela nest pas assez pour vioy. Quamobrera optime liaifius, etiamsi scrnione paulo obsoletiore: l^'eslois lu conttntdudclit, Qu'au jeune homme tu as/ait /aire. Sans uUcr encor a son pere Encuser le pauvre gar^on ? Faber.
An pcenilebat fiagitii] An non satis videliatur, id flagitium adolesrcnti praimonstrasge? an non kalis viHus «s tibi peccassc, (piod flagilii iiuctoreni adolescenli te priibuiHti, nisi insupor prodcres eum? JJoiiatus : an 'pai- vnni vidcbatur •■' nota Latinam ele- gant i am. liwcliru.i.
I'i ;Vt mi^crum in^uper clinm patri indicarci] Duo objicil. ununi, rpiod
male consuluerit: alterum, quod male prodiderit consilia sua. Et bene Indicares. nam indicium dicitur ejus, qui una peccaverit. Donatus.
Ni miserum insupcr etiam patri indi- cares] Ad invidiam Parmenonis, mi- serum dicit adolescentem: eo modo quo Juno accusans Venerem, ait, ' An miseros qui Troas Achivis Obje- cit.' Sic enim agimus, quum ab his, qui falso rei sunt, in auctores culpain sceleris removemtis. Idem,
14 Nam quid illi] Adolescenti sell. Idem.
15 Quid est? jam scis te periisse] Hoc non stupentibus, ac culpani pa- tientibus dicitur, Idem.
Quid est] Si Pythias hoc dicit, re- ferendum est ad vultum Parmeno- nis, verbis ancillae consternati, et in earn ifiiraBois aTfui^ovTos. Bceclerus.
16 Hem, quid dixisti, pessuma] Nunc demnm intelligit Parmeno seesse de- lusuni. Donatus.
Etiam rides] Apparet cam ex hu- jus stoniacho vehementius cachin- narc. Idem.
17 Nos irridere] Nos supcrbius dixit, quam si diceret Mc. Idem.
Sceltis, Ifc] Scelesta. vide Andr. act. III. seen. 5. Farnabius.
Si quidem istuc impune habueris] Hie vel sidjaudiri potest: peream si quidem ist. ut sit dirccta comniinationis for- nmla. vcl obliqua denuntiatione vin- dictai : ' mirum fiierit si quidem is- tuc inipunc habueris :' atque ita forte Donatus scripsit, ubi legitur: Si quidem istuc impune /»'//;uer«s, subau- ditur : lum nimium. quid cut, turn ni- mium 1 quanto facilius ? turn mirum fnerit. liaclerus.
Verum] Donatus : ' Intcrrogatio irridentis.' (j.d. credimne istuc tibi ? itane vero aisr' itanc crcdani fntu- rum ? Bene Gallus Scholiastes : dis tu vraij ! vcux lu dire! nc te moqucs-tu point! parUs-tu a Ion cscicnl! vultiin supplol verba in talibus. Idem.
Itcddam hcvcle] Siibaudi ; viceu).
1288
NOIVE VARIORUM IN
siciit in Mss. nostra et Palatin. apiul I'areiim luidiliir. Ba'clinis.
I'J Sed in ilnmisliic] In lonsjam di- latidneni, iinilc dilalio est dicta, diei prolatio. Dunntu.f.
:>() Tu jam pendclns'] Jam, niniiani velocitateni si£;nificat. Idem.
Pendcbis, Sfc] E trabc pendens va- pnlabis. I'arnabiuf!.
yobililasJia^^itiiSf et eundem indicas] Dnas res significat simul : et cojjis rtaijitia facere, et fjcientem indicas. Donatus.
Et eundem indicas] Notnm (nofo- rinni direrent Juris consulti) facis. \ohilifo auteni in utraniqiie partem accipitiir. lit, 'Testis est Fiiaiaris, cn- jns prtrter ceteros nobilitata est crn- delitas.' Cic. 1. ii. de OfRc. Favna- bius.
21 Uterquc in te exempla edenti No- va ac mira tormcnta, cjua; pro ex- eniplis narrentnr, aut qua- docnnien- ta sint ceteris ne delinqiiant, f'.xem- pla dicnntiir. Et edent, et edel lefji- tnr. Si edevt, figuratnm est : si cdet, rccte. Et plus est edet, qnam dabit. Donatus.
Exempla edet] Supra seen. '>, luijiis actus. Earniibius.
22 Sullns .Slim] Hoc secuin I'ar- meno. Donalrui.
Hie pro illo mitnere tibi honos est habitus : abeo] 'ZlfwviKws CtfXfracpopiKws. Idem.
Pro miinere] Et iionos ruinigernlis liahcri solet. Jdem,
Uic pro illo munere tibi honos est ha- bitus, abco] Ouam prieclara et rehiis consentanea clausula linic scenau ini- ponitur: l*ytl)iadis^7ri(^cii»'»j/ioxAeuo(TTi- Kov, et Parnienonis oSvp/xls ixfTavoi)7\.- k6s. Rcpclerus.
23 Egomet meo indicia, miser, quojii sorex, hodie perii] Propiiuin soricniii est, vei stridere clarius quani mures, vel strepere magis, qnum obrodunt frivola: ad cpiam vocem nuiiti se in- tendentfs, quanivisper tenebras noc- ti», transfigunt eos. Piautus : ' Con-
fossiorem tc faciain soi'icina naenia.'
Donatus.
Effomet meo indicia] Proverbium in eos, qui ipsi sc produut. quia sorex non facile capcretnr, nisi cmitteret vocem noctii. Idem.
Quasi sorex hodie peni] Quia latere potuit, ncc occidi, si taceret. Idem.
Quasi, ^-c] Soriccs strepitu aut stridore vocis vel arrosionis se pro- dunt, nnde etiam noctu ct per tene- bras, ab iis qui attendunt, transfiguu- tur, ' Tacite pasci si posset corvns, liaberet Plus dapis, et rix* multo minus invidia^que.' Horat. lib. i. Epist. 17. Farnabius.
ScENA viii. TetranietriTrocliaici catalectici sinit. vs. 1. unus Mss. me- orum : quid nunc ? qua spe ? quo consi- lio hue imus ? quid cocptas Thraso ? rh ceptas alter quoque liabet. vs. G. duo : quidnam hie properans prosUit ? ter- tius : etiam hie quidnam properans jno- silit? Roclerus.
1 Quid nunc? qua spe, aut quo con- silio hue imus] Keuiiniscere, liunc esse, qui supra INIiliti dixerit de Tiiaide, Jamdndum te amat. et rursus, Jaw tibi hac aderit supplicans ultro, ct liinc vi- doliis quos exitns liai>eat assentatio. nam idem Militi anctor est sumniap desperaiionis. Et animadverts, quod semjjer a mensa Gnatho invitus ab- stralialur : nam et supra qnum ad li- tem venitur, ex verbis Thrasonis ma- nifesttim est, et Gnathonem invituni tcqui, ubi dicit, ' Hanccine ego ut contunieliam tantam, tarn insignem in mc accipiam, Gnatho? Mori me satins est.' Et bene, ' Qua spe, aut quo consilio f' tanquam omnia ex- pertus, et nee niiineribus gratus, nee terroiibus melucndns. Donatus.
Qua spe] Parasitus intclligit quid agat miles: sed ad lioc inducitur in- terrogare ipsum militem, ut popnius audiat, quo consilio venial ad Tliai- dem. Idem.
Quid nunc? qua spe] Sunima despe- ratio est apud Militem reconciliandae
TERKNTII EUNUCH. ACT. V. SC IX.
1289
amicap, ad lioc iit aequo animo feiat admitti Phacdriani, diim ipse quoque recipiatiir. nam noii in fine fabuhc contristandus est. Idem,
Quid nunc] Sub. agiimis. quid nunc agimus ( qua spe aut quo consilio liuc imus ? coniicae figtirai genus, interro- gatione multiplicare, et rem unam interrogando diffundere. Doeclcrus.
Quid inceptas, Thraso] Incipere, magnorum facinoium est, et audaciae. Donaius.
2 Ut Thaidi mc dednni] Post indic- tionera belli, et instructioneni pugnee, quid sequatiir, nisi deditio superato- rum .' Idem.
Etfaciam quodjubeat] Piopiie : nam in deditione victores jubent, victi obsequuntur. Idem.
3 Qui minus, qnam Hercules sercicit Omphaleel Hie Tereutius exprimit consuetudinem in qua ignavis ratio- DCS criminnm, et exempla suppedi- tant. nam sic et supra de Pyrrlio. Omphale Lydiae regiua fuit, qua; Hercnlem sibi servienteni etiam ad lanitirium conipulit: quum ipsa cala- tlmm, el colum, cultusque fcemineos, sagittis ct clava, leonisque tcgmine mutasnet. Idem.
Hercules servivit Omphala'] Subau- ditur, et ego serviani Thaidi r Idem.
Qui minus huic] Supple : qui mi- nus huic, i.e. Thaidi me dedam servi- anique r Bceclerus.
Omphala] Lydia? rcgina, cui servi- vit Hercules, clava et leonis pclie ex- iitus, niiiliebri ornatu purpiiraquc in- diitus colum tractavit, ci(|ue suppli- cium sui dedit, -Kaiifjifvoi t(J, aavodAcfi. Lucianus lib. dc scribcnda liistnria. ' solea pucr objurgaberc rubra.' I'ers. Sat. et rjua; nos ibi. I'arnabius.
Exemplum placet] Potest hoc dic- tum vidcri militi, approbando np- plauden(loque,(qtiod niiiii potiun pla- ceat,;vel ad spcctatoies scurKuui. sc- qiiens ccrte versus spcctatoribus, non militi dicitnr. liaclvrus.
4 I'linam libi commilif^uri rideam
snndalio caput] Commitigari, est tun- dendo dc[)rimi atque deponi. Donat.
Stvulalio caput] Plus dixit Caput, quam si aliaui partem cor|)oris dice- ret verberari. Et mire, calceamento caput verberari. Idem.
5 Peril .' quid hoc autem est mali] Eunnchi Iiabitu Chaerea, sed virili confidentia prosilit, et militem velut novi rivalis terret aspectu. Donutus.
G Hunc ego tiumquam videram] Ideo ChaMeam miratnr. Idem.
Hunc eg;o, &^c.] Cliieream. Famab.
Quidnam properans hinc prosilit] Po- cta, nou orationem modo ChaMca;, scena sequeuti ; sed etiam gestuni hie ttJ Karaarpocf)^ praesultantem de- notare voluit. Bceclerus.
Scena ix.] Tetrametris lambicis acatalecticis et Trochaicis catalecli- cis constat scena. vs. 3. omnes Mss. nostri : contigere. vs. 7. unus moorum : bene ila me dii bene anient, factum. Ar- gent, bene ila me dii anient, bene fac- tum, mox unus : audin tu hunc quid ait? vs. 10. duo : fratris ergo tola est Th, vs. 11. duo : quia tniles pelliturfo- ras. vs. 25. rb nc omnes omittunt. mox duo : aut me. vs. 19. duo novani scenam incipiuut ab illis verbis : Dii vcstram jidem. vs. 25. duo : preci- bus aut pretio. omnes : tandem pro ta- 7nen. vs. 2G. omnes : si quid libi colli- buit, facile est {est facile) novi te. vs. 27. duo : donum aut prceni, unus, don. et prcom. vs. 21). unus : te prascnte et te abs. alter : te pras. abscnteque. vs. 33. omnes : scin quam frelm. vs. 34. uinnes : nihil est quod dicas mihi. vs. 36. duo addunt, genus, vs. 39. omnes . volo. vs. 41. duo : vos non idfacerc. vs. 48. omnes : nemo potest esse. vs. 52. omnes : accipit hominvm n. m. p. ct vs. 53. nisi. vs. 54. omnes omittunt t6 hoc. vs. 59. duo : sed mores poalquam oilendi tuoH. etiam lertius addit : sed. vs. 03. omnes : eloqurntiam. Idem.
I O ;)o/)M/(/n's, ccquis mc vivit hodie fiirlunaliiir] llic persona Cluerea- est, fervens gaudio, ut adolesccnluU est in
1290
NOTvl! VARIORUM IN
pro.fpcris rebus. Ponalits.
O jK);iu/<irr.v] Nonniiinm si insane cxnl(Ht iiiiptii'i, (|iii iiiiniliuliiin oh id .solum, qiuid \itinvcrat virgincm, liu- tali.itiir. Itlem.
() yopulitits] Rene Poiita adolescen- Icni, <|iii supra niniia levitate exiil- tavernt, nunc linncstiore laMitia deli- butiini reddit. Snntqiic lix fKipoiv^fftis tUv tiixap'trrovin-wv ad catastroplicn facta-, conipara I'liorm. v. G. Baclcr.
(> populmcs] Gives. Farnabius.
2 \ctno hade ijuisqunm] Et inter- rogavit, et lespoiidit sibi. Dnnatus.
Netito hcrcle quisquant] UapeKKov ter- tiiini. I (If in.
\cnw hcrcle quisquam'] Respondet sibi eodeni genere ampliticandas sen- tential, qiiod vices loqiientium alibi hnbet. Hea\if. iv, 3. 7. ' Clin, cui se- qiie andisti commodius (juicquam eve- uissef Sy. nidli.* Hwclcnis.
3 Cui tarn snbito tut conti^erint com- WKx/u] Tarn qualitatis, Tot qiiaiititatis est. Donalua.
CoHgnterint commoda] Confliixerint, Einnil depincrint. Farnnhius.
4 (inid hie lalus est] Inventa per- sona est, ad quam gesta i)a>c nanet Cliarea, ut popiilus et niilcs instrna- tur, quid intus gcstiim sit. Doniitwi.
5 Inventor, inccptor'\ Inrenire sapi- entis est: incipere, aiidacis : perficere, coii>tantis. Ergo plena laiidatio est. et constat, hoc Cliaream laudative dicere. nam in subditis ^olum consi- lium attributurtis est Pannenoni. /(/.
.SVin' me in quibus sim f(audiis] 2vA- AttJiu. Et nota Scin' tne : qiium suf- ficeret scin'. Ergo me ainindat : et est figura ipx^'^'M'^^- Idem.
6 Sci.s I'amphibim meam\ Amatorie dixit mfum: vet potius sponsam nic- im, vel quam amo. Idem.
Intenlam] Cognitam. Idem. Litem] Derst esse. Idem. Scis ipiinmm mi/i/J Dccst el esse, et e»t sponsa nunc participium. Idem,
7 /icnr, 4-c.] Oialulationis fornui- la. FarnabiuM.
Audin' tn ilium quid ait] Hoc vnltu nintato et turbato dicitur. Donntus.
8 Amorem esuc omnem in tranquillo'] l$cne, in tranquillo, quia niari et tem- pestatibus, amicu<. mobilitas et insta- biiitas comparatur. Sic Horat. ' Sim- plex niunditiis : lieu (juotics fideui IMutatosque Decs flebit ; et aspcra Nigris a-quora ventis Eniirabitui insolens, Qui nunc te fruitur credu- Iu8 aurea,' Jkc. Idem.
In tranquillo] Secnrum. ' Omnis res jam in vado.' Andr. act. iv. sc. 2. ' Ego in portu navigo.' Andr. act. iii. sc. 1. Farnabius.
Una est domus] Post Pamphilae nnptias. Donatus.
9 Thais Patri se commendavit'] Hoc est qnod profiiit Pliadrise. Idem.
In clientelum et Jidtm] Clicntelam, lit ametur : in fdem, ut defcndatur. Idem.
In clientclam] Ex jure applicatio- nis, cujns meminil Cicero i. de Ora- tore, percgrini sc opulento alicui in clientelani dabant. quod Atlienienscs ;'6/iei;'irpo(rTciT7ji'appeilabant. airpoara- ciov 01K7J, lis contra euni qui sibi nul- lum patronuni adoptarat. Farnabius.
10 Fratris igitur Thais tota est] Bene tola: ut no ex parte quident sit niilitis. Donatus.
11 .'ililes pelliturforas] Sunt gaudia ex noslris bonis : sunt gaudia ex alio- rum malls, hostium aut inimicorura. Ergo utrumque genus gaudiorum complexiis est. Idem.
12 Visam domum] Bene domi qua;- ritur Amator exclusus : nam neque ruri, neque in tbro est. Idem.
13 I'erpetuo perierim] Quia illiid periisse supra, teniporale videbatur. Idem.
Qiiin ego nunc perpetuo perierim] Hie jam Militi neque serviendi Ami- c-.i', ut appaict, pr»-betur locus. Id.
11 Sine duhio, opinor] Quia non quis dicitur perpetuo periisse. Quid enim opus liac cxceptione est, quan- do ncuio ita perit, ut tcmporaliter
TERENTII EUNUCH. ACT. V. SC . IX.
1291
pereat, et postea fiat nonperditns? Conexit Parasitiis stulti dictum Mi- litis : non illnni perpetiio, sed sine diibio periisse, opinari respondens. non est enim contraviiim, ' Opinor te periisse sine dubio,' pro certo per- iisse. Confirinatur periisse Miles, ut post tanta munera ex desperate sup- plex,ex siipplice patiens rivalisexis- tat. Idem.
Sine dubio opinor'] Tleptepy'ia niera est Donati,quod de emendata militis locutione hoc loco disqniritur. sirie dubio, opinor, perpetuo periisti. om- nino ita esse opinor, nt dicis. perpe- tuo pei-ire, comica lociitio. Bocclerus.
Quid commemonm primumi AtairS- priffts oratoria, faniiliaris laudantibus. Cicero : ' Unde igitur potius inci- piam ?' Hoc aiitem fit, ubi omnia et magna videntur et paria. Donat,
15 Illumne qui mild dedit consilium'] Attribuuntiir Personis consilia, facta, casus, et orationes. Ergo bic lauda- tiir consilium Parmenonis, factum CUzpreae, casus Fortune, id est, e- ventus : oratio Senis. Idem.
Ilium, qui mihi dedit consilium] Tria sunt in vitahominum, consilia, facta, successus. Consilium, animi est: fac- tum, corporis ; successus, fortuna;. Idem.
Ilium] Parmenonem scilicet. Id,
IG F(/rlunam,l^c.] Qiize ' rerum liu- manarum domina,'iVc. Cic. pro Mar- cello. Qua; in vita humana utram- que facit paginaui, rcrnm acce])ta- rum, et expensarum. Plin. I-'arnab.
17 Qua- tot res] Bene, Tot res ; quasi dicat, Eunuchuni pro quo du- ceretur, commcndalioncni virgini*!, absentiam meretririg, occasionem vi- tii infcrcndi, patris intervcntum in nuptias. Donatu*.
IH An mii palritfestivitatem] Etiam Patri laus imi)arti»-n(la eit. nam non erat transcundum I'lstivilnlrm, (pia etfestivus Amatori non obsiilit, quod jgnovit utfacili'^: unde /cs/ai/fn in (lictis, facilitns vtro in aninif> rt fac-
tis. Idem.
Festivitatem] Lietitiam : ut, * Festi- vus dies est.' Idem.
An mei patris fcstii'itatem etfaciUta- tern] Patris bujus personam solius naracrrpocfnis causa poeta induxit. igi- tur, qu£e intus perarta sunt, nierito vocabulis Karaa-rpocpfi quodammodo propriis celebrantur. Jiackrus.
O .Jupiter, serva, obsecro, hac nobis bona] Id est, Gallice, Apres celaje ne demande plus rien d Dieu, Faber.
19 Serva obsecro hac nobis bona] O. 1. s. h<FC bona nobis. Faernus.
DI vestram fidem] Cito intervenit Plia-dria, utpote qui donii erat. Do- natus.
20 QucB narratit] Nimius affectus in utramque partem defcctus oratio- nis amat : est ergo tWu^is : deest enim Gaudeo. Idem.
21 Satis credo] Sic dici nota agen- tibus solet. Recte igitur huic dici- tur, cui fiunt nuptiap, gaudeo: et ille sic respondct, ut amicis gratulanti- bus decet, Satis credo. Credo autem ideo, quia multi se fingunt gratulari, qunm invideant : gaudere, quum do- leant. Idem.
Nihil est Thaide hac fraler tua dig- nius, quod amitur] Qua^ possit delica- tior esse verborum collocatio, etiam in soluto sermone? ita niox, ' cur te ergo in his ego conspicor regionibus?' Quod semel hie attingitur. exempla in nostio perpetua sunt. Baeclerus.
23 Ulihi illam laudas] Scilicet ama- tori ejus, Et mihi pronuntiatione ju- vandum est. Donatus.
I'erii: quanta minus spei est, tantn mngis ami)] Hie vero est aidor in- sanissimus : ut Virgilius, ' Forniosum pastor Corydon ardebat Alrxin, Ue- licias doniini.' Et prol'ecto sic est, Sapicntes 8pc maximc ad aniorcm coguntur: slidii forma tnuluui. Idem.
Hut, mihi illam laudas] Eadcni for- ma Hcntentiic in Adclpliis iii. 4. 35. ' \ igilantiam tnam tu mihi narras i'' lia clems.
1-29-2
NOTil-: VARIORUM IN
(Jiiinilo, iV<-.J Iiisani militis amor insaiiissiinus. Amor i>po intenditur, inelii cresiit ft llajiriil. I'ltniabius.
21 Ohstcio, (inatlw, in te spcs est] Mire, quasi dcspcratis omnibus auxi- liis, nbjecta nimis supplicalio indii- citiir. Nam et obsccro, et Gnatho, id jiwnificant, ct in tc spcs est. Donatiis,
Quid visfaciam] Non est lioc intcr- rogaiitis, scd est ostendcntis non esse <|iiid faciat. Idem.
2.') Prccibus, prctio^ Nihil Militi sii- pcrest prifter precem, ut victo : ct prctiun), ut diviti. Nihil alitid op- tat, qiiam sic res eant, ut persona Tiiaidis conveniri possil. Idem.
Precibus, prctio] 'AcrvvSera, vehit afflicta et lassa, pronuntianda sunt. Idem.
Pretio] Varie : quia alibi dixit, pre- cario. Idem.
L't haream] To hecrcam ultimum ge- nus beneficii e»t. Idem.
In parte aliqunl Non enim Parte dix't, ut aeqiia intelligatur. /(/6'»*.
Titndem] Et desperantis est, et diflicMiiter credentis. Tandem non est adverbiiun teniporis : sed Saltern signilicat. Idem.
l't lutream, in parte aliqua, tandem, tipud Thaidem] Per singula momenta signavit abjectuni militis animnm. ad iniiiucndum apta sunt: hareve, in parte aliqua tandem, rh tandem hie Guyetus explicat, post tantum tem- poris. Donatus, saltern, non vi vocis, sed supplemento sensus : tandem enim est hoc loco, ubi nil aliiid inipe- trari poteiit : quicquid id erit, quale- cunque id erit, quod impetrabitur. iv fjifpti Tii'l iroi. liceclerus.
20 Difficile est] Vultu et pronuntia- tione, asscveratione firroandum est. Donatus.
Siquid cullibuit] 'EAA€(if»s : pro. Si- quid collibilum est, cfficis. Idem.
Aoci te] Deest Perjicis. sed ubiquc plura gestu significat milts; utpote iufdntisiiimus. Idem.
27 (iuod vis donum, ct pramium a
nic optatii] Dunum, prscmium est: et viunus, pra-mium est. Scd donum, priumium Diis datur : viunus, prie- mium hominibus. nam separatum, donum Ueornm est: pra}miuni viro- rum est fortium: niunus hominum. Et donum munusquc, tarn ante fac- tum, (|uam post factum datur ; prae- mium non nisi post factunt est. Do- num, voluntarium; praniium, debe- tur. Alii ergo acrvvSirus pronuutiant, primo donum, et sic pramium, quasi unam partem orationis. Idem.
Quodvis donum et pramium] Donum, ut a largo liomine : pramium, ut a prasclaro facinore. Idem.
Quodvis donum et prcemium a me op- iato, id optatum feres] Donum optato, ob quod pritmium accipias. Idem.
Pramium a me optato] Totum mili- tariier: nam et optatio dicitur, et optari a nulitibus. ut alibi, ' Virfortis optet quoii volet praemium.' Idem.
Quodvis donum, pramium a me opt,] Copiose Donatus. Baelerus.
Quodvis, ^c] E5|oi tI /SouAet, irdvTa aoi yivr)(Tirai. Menander. Farnubius,
28 Si hoc efficio, postulo ut mild lua dotnus te prasente absente pateat] Pro- verbiale est, ' Praesente absente,' ut ' sursum deorsum,' ' ultro citro,' et cetera hujusmodi: ' fanda nefanda,' ' jusia injusta,' ' digna indigna,' ' ve- lit nolit.' Donatus.
Postt'lo, Ifc] Stat sibi et principiis suis parasitus ; ut ventri sit bene, cavet. Parnabius.
29 Intocato ut sit locus semper] In- rncato, non vocato significat. In ete- nim auget et minuit dictionem. Do- natus.
Incocato] Male intelligitur precibus vocato, quum sit avrofxaTtf, id est, ctiam non invitando, quin ultro ve- nire dcbcat suam domum. Idem.
Invocato ut sit locus] Non vocato, ex disciplina parasitica, quam siguat ejusdem loci ac ordinis homo apud I'lautum Captiv. i. 1. 1. 2. 'Juven- tus uomen indidit scorto milii, Eo
TERENTII EUNUCH. ACT. V. SC. IX.
1293
quia invocatus soleo esse in convivio.' Baclertis.
Invucato, ifc] Crobylus apiid Athe- naeum lib. II. c. 1. parasitiiin avrScri- rov vocat. quod ipse ultro ad cibuni veniat, et non invitatus. Dalechani. AMfiaTos quod sponte venlt. Horn. Farnabius.
30 Dofidem'\ Juro, confirmo, spon- deo. Donatus,
Do fidem ita fttturut7i] Delevimus (lictionem ita, quae in Bembino et aliquot allis libris non est. sine qua et versus et sensus optime constant. Faemtis.
Accingar'] Non quia facile est, quod negavit supra, sed suis votis Parasi- tus adductus est ad crenandum : ideo et Accingar dixit: sic eniin dicinuis in magnis rebus suscipiendis, ut ' Ac- cingunt omnes operi.' Donatus.
31 Salvete] Supplex sine gratia et sine timore, mode inimicus et infes- tus. Idem.
Tu fortasse qua facta hie sint, nescis] Hoc totum superbe ac minaciter in- quit Adolescens, Idem.
32 Scio'} Compendium Poeta;, ne rursus eadem dicerenltir. Idem.
Conspicor'] Commune verbuin est conspicor. Idem.
In hi.i, ^c] In bac parte urbis. di- videbantur urbcs in regiones, ut Ro- ma in 14. regiones. Atbenis liic scena. vide Meursium. Farnabius.
33 Vobinfretus] Et hoc stulte : qiiis cnim et rivalibiis et inimicis fretuni se esse dicat? Deinde a.vajc6Koi£ov, et villoma rcsponsio est. nisi cnim addideris Sum, crit solacismus con- veniens loqiicnti, impulito homini et militi. Donatus.
Scin' quam /rciu%] Est ab " ca sub- audiendum est. Idem.
Miles cdico tibi] Hoc confumcliose, et proprie ut Militi: * Miles,' intiuit, ' edico tibi.' Idem.
84 Si ie in plalca njfcndcro hac] Hoc fist, Si vel ca'-u inveurro. Et in platea, inquit, nun circa Merclricis
fores. Ideyn.
Si te in platea hac offendero} Ennius IVIedea : ' Si te secundo liimine hie offendero.' apud Ciceronem in Rabi- riana. Bceclerus.
Xihil est quod dicas] Nihil, pro non : ut sit, non est quod dicas mihi : id est, nihil est quod dicas, pro ut dicas mihi. ut sit, qitod, pro nt : aut Quod, pro, quid dicas mihi. Certum est autem, sic veteres locutos esse. Do- natus.
35 Alium qucerebaml Aut alium pro Quendam posuit : ut sit, ' quendam quserebam,' id est, aliqnem. aut alium, hoc est, non quern tu putas : hoc est, alium, non Thaidem. sed si aliam diceret, neque commode, neque ifjL<pwuws loqueretur. praevalet enini raasculinum genus. Idem.
Peristi] Ordo est, postquam in pla- tea 'lac te offendero, peristi. Idem.
Si in platea hac te offendero post unquam, nihil quod dicas mihi Alium qucBTebam, iter hac habui, peristi] Hie adverbium quod, significat id, quod vulgo dicimus, quantum ad id. ac si dixisset, quantum ad id quod dicas mihi, alium quaerebam, iter hac ha- bui, peristi. ut sit sensus : omnia haec, quibus praetexere poteris adventuni hue tuum, nihil proderunt tibi, quiii statim pereas. eundem modum lo- quendi et in Adelphis poiita usurpa- vit, ' Ut id ostenderem, quod te isti facilem et festivum putant, id non fieri ex vera vita.' item scena supra dicta actus quarti septima : ' Sane quod tibi nunc vir videatur esse hie, ncbiilo magnus est.' Ita versus est trochaicus expeditissimus : pariter et sequons. in quo tamen in peristi, px>nultimnm i, in scansione geniioan- duni est. raernus.
r:ia] Interdiini hortantis est. ergo nunc eiu corrcctioncm significat. Do- natus.
3(» \nn cognosco rrstrnm turn super- bum] Loculio aniiotanda : mire lau- davit, ut pcrsuaderc potuisset. Vet-
1-204
NOT.K VAR10Rl);\l IN
irum turn sujnrlnim. Sou, rcstrum sit- pirbum. Idem.
rt's/ri<i« tain siipiibiim] Absolute: \\\, ' l'i)l, Crito, ;inti<|iimii obtines.' I'lfjo 8ul)aiitlianiiis vol «H/r'''ii«"l, vol ttMiiiium, vol f/ioivm, vcl rem, vel in- slilutuni. Idem.
37 Piius ttuditc jxtucis] IMiia insi- niialioiK' agit: <|ui non lit conscn- tLint, t>od tit audiciiit, paiicis petit. iCl bene Prius, <|ii;i.si non obstet, quo Diiniis t'aeiant (jiiod vclint. Turn (ieiiide quo alteiitiores cxistant, ad- <li(Iit panels, delude si placuerit. faci- Jitis euiin llectitiir, cum quo non pug- namiiSyUt consenliat. Idem,
Prius audite] Kiduciam ostcntat j)orsiiasoiiam rem dictiiri. Idem.
38 Audiamiis] Bene : non Faciamus, sed ,-lu</ifl»;i«« dixit: nam prima ora- toris iinpctratio in mala eaiiiia est, andiri meiiiisse. Idem.
Tu concede pauUUum isluc, Thraso] Tliraso lioc in buiiani partem accepit: et ideo paret: putat enim vel tiirpe esse, si Inimiliter precetur suo no- mine, sc(|ue aiidiente, Parasitus : vel incon^ruum sibi, si in os praesens a (Jnathone latidctur. Idem.
hluc, Thraso'] Non ad se vocat : sed locum ostcndit, quo abeat atque Concedat. Idem.
39 Piiiicijiio, ego ros] Videt neque se odio babtri, neque oflendi animos audienliiini in niilitis nomine. Hoc ergo oraloric : pro eo bomine in quo ofl'enditur, enni in quo non ofl'endi- tur, posuit. Idem.
Prutcipio, Ifc] Advertenda subit assenUtoruni fides, qui sibi, suo com- modo ct gratiee, in ncgotiis sibi dele- gatis, velificantur, inio praevarican- tiir; et dislituta, (|uain in mandatis liabucrc, causa, adversam juvant. Ulpian. l-'anuihiua.
40 Me hiijus f/uidquid facia, idfacere tnaxime cnuMt mia] IJeest rei, aiit csl : lit »it, ' Me bujus qiiidquid est quod facio, id facere maxiiiie causa mea.' Jlic a persona discessit: et rem uo»
odiosani pro oiliosa posuit, id est, parasiticam, pro ivmiili aniore et coinniodo. Dotialus
41 Vcrum idem si robis prodestl Mul- tiim attnlit ad persiiadenduin : non esse coinmodiini Militi admitti, ct suiim commoduni ipsoriim esse com- nioduni. Idem.
Vvs nonfacerc, inscitiu est] Oratorie, ct secundum insimiationis preccepta sic dixit: nam rcmittrndo et dubi- tando, magis flectit animos, qiiam si apertc ac pertinacitcr asseveret. Id.
42 Militem ego rivalem recipiendum ccnseo] Artificiose satis, semel intulit omne quod durum dictu ad j)crsua- denduni erat. nam (juod Militem et Rivalem dixit, ad earn rem valet, ut magis admittendus sit, quam exclu- deudus: et simul tiducia sic dicentis parat animos ad audieuda quae dicet. Idem.
Militem ego rivalem recipiendum cen- seo] Rivales dicuntur asmuli de mu- lieribus, facta translatione nominis a feris bestiis : qiiai sitientes cum ex eodem rivulo haustam petunt, inprx- lium contra se invicem concitantur. Sic Cicero, pro Caelio, ' Sin erit ex illo f'onte rivaiis,' inquit. Idem.
Militem rivalem ego] Considera quo vultu boc dicendum sit: et inteili- ges, et militem, et rivalem, et recipien- dum, et ego censeo, quanta significet. Non enim dixit Thrasonem, sed Mili- tem: quod nomen ad stultitiam valet. Non Socium, sed Rivalem: quo osten- dit, quandoquidem rivaiis in Mere- trice capiendus est, hunc potius eli- gendum. Nee, 7ion Excludendum, sed Recipiendum dixit : ut et ostendit, adeo prodesse, ut etiani de industria retinendus sit. Non, volo aut rogo, sed censeo : ut consiliarius, non Para- situs, videatur loqiii. Nam quod ego addidit, eo dictu usus est, quo uti Solent qui plus in negotio vident. Nam sic in Pbormione Jurisconsult! : ' Ego qua; in rem tuam fuerint, ea veiiin facias. Ego sedulo bunc dix*
TERENTII EUNUCH. ACT. V. SC. IX.
W)5
isse credo. Ego amplius deliberan- dum censeo.' Idem,
Cetuieo] Viile virtutem poetee. non eniin dixit Peto, sed Censeo : tan- qiiam illis modo consulat, neqiie pro miiite agat. Idem.
43 Cogita modu] Modo, ant tanttim- modo significat : aiit temporis est adverbiuni. et simul incerta distinctio est. Idem.
44 Et libenter vivit] Id est, bono- rum ciborum edax es. Idem.
El liheiiter vivis, et enim bene liben- ter viclita.s'] Giiyetus ad streuua re- media confiigit. quern vide. Potest alterum buiXiav, s. convictum, alterum iariaaiv s. conviviuni notare. lit sit: libenter cum ilia vivis, i. e. libenter npud illam versaris; et enim bene /i- benter tictitas, i. e. atque turn qiiidem genio indulgere, convivari juvat, me- retricum enim haec consuetudo, qiiani Philotis tangit, Hecyra i. 2. 17. IS. * Antiqiia ut consuetudine Agitarem inter vos libere conviviuni.' Libenter, in utroqiie niembro, ad ■Kpoaifiea-ip et studiuin spectaret. bene riciilure, es- set, laute victitare, epuiari ; ut apud Platitum, ex diverse, 'Victitare siio sncco,' i. e. parce ac duriter. Ba- clerus.
Etenim, Ifc.] Usque laute et opipare frequens epuiari vis. Fainabius.
45 El necesse,ifc.] Supra ad act. ii. seen. 1. ' Merelricem idem essereor, mare ut est,' Sec. Idem.
40 Suppedilare possit sine sumptu luo] \ut suppeditare, pro suiipeditari: aut dcest se . Ut, ' Accinguut oiiiues operi.' Donatus.
Suppcdiliire, ifc] Sc, snuiptiis. al. pro snppeterc. Fariiabiiis.
47 Ad omnia hac mngia upptirlunus , nee mtigii ex usu luu nciiw est] Locutio est ex negativid terlia : ut, ' Agriiiii in his regioiiibtis incliorem nciiiu liu- bet.' Donatus.
Mai^is ex u.in] Fro iitilior, ct Miif;is opurtunus, pro oporUinior. IiUin.
AtHio t'«<J Hoc est, oportunub. Id.
48 Hubet quod defjUnVives. Idem. Et dat nemo largius] Ut liberalis.
Idem.
49 Fatuits] Inepta loquens. A fando/(j<u;<s dicitur : inde Fauiii Fa- tui : et iiy.iiphae Fatua dictai sunt. Idem.
Faluns esf] Hoc ex usu tuo. Idem.
Insulsus] Sine sale et sapientia : aut sine saltu et facilitate. Idem,
Fatuus est, insulsus] Fatui sunt, qui verbis et dictis falui sunt : Insulsi vere, corde et animo. Idem.
Fatuus est, insulsus] Sunt qui/atuum, aninio piitant : Insulsum, dictis. sed male. Nam Falui quoque Dii sunt, qui ct Fauni dicuntur : et non stulti, sed multuni fantes, id est, loquentes. Idem.
Fatuus est, insulsus] Haec qnse nnac addidit, non ex superioribus pen- dent : sed cum superiora valeant plu- riiniim, (nam quia dives et liberalis, potuit obesse rivalibus,) liapc omnia bona in Miiite corrumpuutur, quod fatuus, (juod insulsus, et cetera, quaa ipse perseqiiitur. Idem.
Fatuus est, insulsus] H<»c bene ad- duntiir : quia dixit, ' Et liabet (piod (let, et dat nemo largius.' Ad rem eani valebat, ut amaretur Miles a Meretrice, ct pra>poneiidus omnibus esset : sed ingrata sunt niiilieribus, iiiaxiinc(|ue lascivis, Ikuc omnia qiicu subjicit. Idem.
Fatuus est, insulsus] Hoc pro acervo vitioruiii, cum ipiailam vultus impro- bitale piohituiii est, quo magis res in medio posita esse videatur. Idem.
I'diuus est, insulsus] Insipidus, a sapore ciborum siiniptum. Martial. ' ut sapiaiit fatiix fubrorum prandia beta'.' I. xiK. I' p. \'.i. Farnabius.
Tardus] In Veiicrem scilicet. Dona- tus.
Tardus] Corporc et mcmbris : <|uam- (|uam ct iiitcllcctu tardus vocamus, (|ui stulti Kiiiit. Sed melius est sic inli'lligi, lit ea vilia videatur dicere, (piii; inamabilem fuciaut ctiani ilivi-
l'2\){i
NOT/i: V A mo RUM IN
ipin, l;irsuni<iuo niiinfoirni. Naniiiiit veibii comnuMiiliiiit : ul,' P*'ii{ii>l(]iu> iteniin iiairantis ub ore' liic tatuii-i. Aut sa|iiciitiagrntiiin Tacit: ut ' IMiil- ttt viii virtus niiimo.' liic insiilsus rst. Soil niilii videtiir./'u/«uwi dicore, qui tantiim jjloiietiir ; et blaiidiri ainica- iiesciat. Inxulsum, qui noii sit salax, et ciipidns coitus. Taidum, qui iiou facile explicet Yenereru : «ju;»' res Meretricibus odiosaest. Id.
Tardus] Ingenio et sensu hebes. ' Klepliaiiti corio circumtectus.' i. e. stupidus. Piaut. Mil. act. ii. sc. 2. Farnahiui.
Stcrlit] Plus dixit quani dormit. Donatus.
Noclcsque et dies] Plus significat, quani si diceret, diehus et noclibus : lit hoc ipso nomine consiliarii aucto- ritas inesse videatur. Idem.
50 Ubi veils'] Quando vel quum. /Jem.
51 Quid agiinus] Initiuni consen- sionis, dubitatio est ejus qui negave- rit. Idtin.
Hoc cliam] Deest, vel abest. Idem. Quod ego] Parasitus scilicet. Idem. Primum puto] Piimum puto, quasi parasitus. Idtm.
52 Accipit hnminem] Accipit, pas- cit, invitat : ut, ' lllos porticibns re.\ accipicbat in aniplis.' Idem.
iS'cmo milius prcrsus, ne(jue pndLrius] Horum alteruni apparatuni indicat, alterum copiam. Idem.
Accipit homo, ipc] Invitat et exci- pit nemo liberaliiis ac benignins. ' lllos porticibns rex accipicbat in aaiplis.' \'irg. jiineid. ill. Farnabius.
53 Mirum, ni illoc liomine qwxiuo paclo opus est] Facetc dixit Adole- sccns rei parous, et <iiii putet amo- rem sine damno esse o|)ortere, quique Jefcllerit Meretriccm ; non solum cjicicndum non esse Militeni, scd etiam quovis mode snstinendura ac |)erfcrcndunj. Donatus.
Allium, nt illoc homine] Obtinnit parmMtut jam quod Degabatnr. I'ri.
mo deliberatiim : nt, ' Quid agimiis ?* Post concessnm : ut, ' Mirum ni illoc bomine quoquo pacto 0|)ns est.' Id.
iMirum, ni illnc] Hie, inquit, ejns- modi est, ut etiam ciini mala condi- tione patiendns sit. Idem.
Idem ego arhilrur'] Sane opns fnit consensione, pra-cipuc Pbx'dria?, cu- jns res agitur : nam ita et servata persona est tarda consentientis ama- toris. Idem.
51 Recte facilis'] Giatiarum actio est. Idem.
Unum etiam hoc vos orol Subtiliter ctiani Parasitus hie se adjungit, suas- que partes circa lies agit. Idem.
Ut me in vestrum gregem.] Jam hos laudat : et nimis Parasitus est, si recorderis, eundem dixisse, ' Facete, lepide, laute, nihil supra.' Idem.
55 Satis diu hoc jam saxum volvo] Vide quemadmodum serpat paulatim etiam in eorum assentationem, ex vituperatione INIilitis. Idem.
Hoc saxum volvo] Proverbium in eos, qui inextricabili labore afflicti sunt. Et bene Saxum de stulto Mi- lite ait : et se ipsi'.m Sisyplium fecit. Idem.
Hoc saxutn volvo] Velut Sisyphus apud inferos. Idem.
Satis, Sfc] Jamdiu hoc ago ut mi- litem ac me in vestrani admittatis societatem. a saxo quod volvit Sisy- plius, tractum. Ovid. Met. iii. Far- yiabius.
50 At ego pro istoc, PJuedria] Sub- audiamus et sum hie, aliter non, ut parasitus ait. Donatus.
Phadria, et tu Charea] Ambos no- minat, quasi legibus paciscantur. Id.
57 Hunc comcdendum] Cum ceteris rebus, summus Poeta etiam (idem ostendit amicitia? parasitica;, exem- plo Gnathonis de Milite loquentis hoc modo. Idem.
Propino'] Facete sic dixit, nt parasi- tus, et quasi de con vivioloqueretur. /rf.
Hunc comedendum et deridendum vo- his projrino] Hie vero, si usquam alibi.
TERENTII EUNUCH. ACT. V. SC. IX.
1297
placdit sibi Mnretns, et rem operose ac ingenti molimine tractavit ; sed piofecto magno conatii nil egit. Ipse atitem, qui eloqnentissimi horainis glorise faveo, hoc dicain tantum : Falsiis ex eo Minetus fuit, qiiod ex- istimavit primam syllabani in propino, esse uecessario longain ; id quod nou est. At Muretus, dices, in quatuor libris manu descriptis reperit prabeo, non pi'o/yjno, sed Facmus, cujus apiid me tides non niiiioiis est, adirmat in optimis quibusque scriptum esse, propino. Deiu et sic legernnt Dona- tns, et Nonius, quod ex interpreta- tione ipsorum constat. Praeterea, si Terentius scripsisset, prabeo, ut vult Muretus, unde tandem in nien- tem cuiquam homini venisset, ut pro prabeo, poneret proinno, ()uod ab illo altero verbo ita remotuni est? Fateor equidem priniara syllabam in propino, et ratione linguaj Gra?cae brevem esse debere ; sed et in prolo- gus, prima itidem corripi debet, et earn tamen Terentius produxit, quasi si vox mere Latina esset. Quid,Tb profero, planissime Gra-cum est, et brevis in eo est prima syliaba apud Grxcos; at illam Latini semper Ion- gam faciunt ; cui exemplo longe plu- rima addi possunt. Sed etlMartialis ipse nonne bis aut ter primam in /tro- pin''longam fecit? Ex lis omnibus efficitiir Muretum eo die, quo iiaec scribebat, non sane vaide nasutum fnis^e. Debucrat enim facile olfe- cisse suuni iilud, prahci, nihil esse aliiid qiiain glossenia appositum ab aliquo studioso, qui hoc parasiticum verbum inicrpretaretur. Falier.
Propino] Nostri M»s. omncs, pra;- beo. quod tanto studio Muretus et Fr. Fabricius n-poiiunt. sed causx non sunt hnjusniodi, ut antiquis.simi cu- jusquc rodicis lerlioncm, eliam No- nio ac Donalo relcntani, postfcra- nius. vide Cbrestom. voc. Corned. lia- clerun.
Prabeo] Sic Msh. pluriuii. Sunt Dclph, et Var. t7u«. Tn
tamen qui habent propjno eodem sen- su, quo usurpatur ab iis qui se invi- ceni ad pocula invitant. -n-poireKUKirfs, inquit Saidas, b.VT\ too irapa5e5a>K6TiS, 6ic. ab autiquornm consuetudine re- gum, qui phialas argenteas aut an- reas compotoribus propinabant, quas illi secum atiferrent. TrpoTriVew o^tI TOO x«p'ff<'^'*'' Philostratus in vita ApoUonii, Tpoirivu croi &v5pa "EhJa]va. 'Venenatam partem fratri edendam propinans,' Spartian. in Antouino. Farnabius.
58 Dignus est] Haec verba ultima longi sermonis, ejusmodi sunt, ut Miles ha^c audiens, laudatum se esse, et approbatum existimet. Donatus.
Ubi vis] Honorifice revocat able- gatum cum injuiia, dicendo Ubi vis: quia accede imperativum erat: et ubi, nisi quando intellexeris, vitium est. Idem.
59 Isti te ignorabant] Figura aKvpo- \oyla. Ad utrumque enim pertiuet, et ad laudem, et ad mores. Et hoc ambiguum. Idem.
60 iSccundum facta et virtutes tuas] Et hoc a./x(piPo\ou. Nam virtutes (lpa>- ftKws pro vitiis posuit: ut, ' Nescis qui vir siet:' et 'Ornatus esses ex tuis virtutibus.' Idem.
Facta et virtutes] Proprie/«c<a nii- litibus adscribuntur. Idem.
Facta et virtutes] Ainarior est tlpai- veia in vitiosos homines, quain Veri- tas. Idem.
G2 Nunquam etium fui usquam] Numquam et locum, et tempus signi- ficat : Usquam, locum niagis : Aun- quam, nnu. Et numquam usquam, ■T<f apxalff/x^, pro non usquam, id est, nus- quam. Idem.
Quin me omncs amarent plurimum] Contrarium supcriori. (juid est enim (|uud bene non feciM'it (|uic(|uam, si in illo est, ut anutur ? Idem.
03 Allicam eloqucntiam] Et lioc flpwviKws, ut ilia qu.i- supra. Allicam dicit vcram atcjue germauam, quia excultioi cloqucntia dicitur Attica : cnl. 4 N
1298
NOTyE VARIORUM IN
ct suiunii oratoics Attici appcllati mint. Iilim.
Aiticiiin thi^diiliam'] Hoc qnoqiie, qnain eliuiucntinm iiialim : cujiis hie ni^nillcatio paiiiiii ctVicax est. Himc lociiiii ill aiiiino liabiiisse videtiir Aiictor libii dc Tragredia et Conice- dia, oiim scripsit : ' Atliciiienses nani- qiie Atlicam custodieiites eleganti- ani, cum vcllent male viventes no- taic,' itc. Egregium specimen, scili- cet, Attica; moitim in hoc milite ele- gantiiv est, quod liomo aijS^s, ct omni- bus molestiis, niinqiiam se ns(|tiam luisse dicit, quin omnes enm aina- lent pltiiimuni. Hanc elpaivelav qui non intcllexerunt, do(/uentJam substi- tuerunt. Boederus.
Atlicam ele^antiani] Oenuinani et
gcrmanani, purani putam : Ironice, ut ct (|iiai pnvccdebaiit. Farnabius.
64 I'rwtcrmissum^ Et iioc anccpi est, inteilcctn gcmino ad utriimqtie. Donatus.
lie hue] (ino vocat parasitus ? an ad Meretriccm ? an ad ca:nam Mili- lis, lit piomisit ? ' Hunc igo conit- dcndum et deiidcndum vobis propi- no.' Idem.
Ite hue] Comessatiim ad militen), vel ad Tbaidem. Si cnunaa inter- fuit meretrix, (|uonio(io post acta sunt omnia, cum mentio noctis non facta sit? Omnia post rcenam stesta sunt : et non completa per rixani coena, siiperfiiit plnrimuni temporit ad agendum. Idem.
TERENTII HEAUTONTIMOR. PROLOG.
1299
HEAUTOMIMORUMENOS.
[In VV. LL. nostris ad vs. ultimiim Periochae C. S. Apollinaiis, lege ' Uxorem diicit Br.' pro ' Uxor em du- cit Bent.']
Joach. Cainerar. de nomine Fubula'] Nomen fabnlee Gritcum iignificat eum, qui de se ipse suppliciiini su- nlit, quemadmodiim ait senex : ' Illi de me suppliciiini dabo.' hie est igi- tur & ainhv KoKa^dsv, id est, puniens. Hoc dociiit et Galenus conimentati- one prima in librum HippocratisirepJ ap6p. Sia(pfpei yap rh Tip.(iipu>v tov rtfiw povftevos, t p.(Ta t?)s Ka\ovfj.(inis alnaTitcrif Trrdiaeus ffT^fxalvfi rh KoXa^uv. ovrw yovv /col kamhu Tiyiupovfiivoi (TnyeypaTrrM rh MfvdvSpov Spa/xa. Et>i in Eiectra est, ifj.ov Se Trdvra narpl Tiij.oopovuevr]s, pro Tifiupoucrris, i. e. iilciscente patris injuriam. sicut ait Eiectra, se edux- isse Orestem vurpl Tifiwphv (put>ov. nam TLixaipuv significat cum dativo auxiliuni et ^oifiuav, cum accusative, pa;nam.
Persona^ Omnes personas nmtas, quae in edit. Batavica majore appa- rent, et ex iis diias quasdani in edi- tione Heinsii, liinc sustuli ; nulla enim in liac Conioedia inuta persona est. Fuber.
lit AKGUMENTUM Mi;reti. Quad itn magis e re illius fore censeret .S'l/- rus, ifc] Errat liic Muretns, et histo- riap fidcm violat; neque enim id fac- tum a Syro est; sed a Cliliphone, act. I. sc. 2. Ecce tibi illos versus : Cl. Cave /axis, nan opus est, pater, Et qux ibi icf^as. Idem.
Ai> pitouifJLM.] Solcl)anf, ut in libro de poi'tica ArisfotpJcs scribit, imh (ilav irtpiohov rov ^Aiou absol- vere opus suuni Tracici et Comici actores. Sed istiun fabulii- recitaiio, Liberalibns ante c(/n:r tcnipus c(i;p- ta, et sub rrepiisculum media finita, allcro denium die pcracta est. un-
de in prinio et secundo actu vespe- rae cituaeque nientio fit ; et inse- quentis diei actum orditur hoc verbo senex, Luciscit. Haec temporum niu- tatio actionisque tarditas ipsi argu- mento, quod statarium est, respon- det. Si enim uno die accerseretur, eodemque ex una familia in alteram deduceretur niuliebris pompa, et an- cillaruni gi ex, nimis turbarum fieret in scena, et nihil ab aliis comcediis hiec differret. Quamobreni proprium Terentii est, non solum bonas mere- trices facere, hoc est, mutare rh ^9os, sed iiti etiam novo agendi genere, et mutare vnSKptcrii'. Haec autein ex Te- rentianis sola stataria est atque Inte- gra : nam reliqua? niotus plures ha- bcnt, et nou semper unius dramatis at- queaucIorisimitationeni.(;./'«/;ric,nM.
Scnarii sunt. vs. 1. omnes Mss. nostri : ne cui vestrum sit mir. vs. 18. omnes; id esse factum hie non negat. vs. 30. duo : nee illeprn se d. c. vs. 43. omnes, mihi pro seni. et vs. 44. decur- ritur. Bojclerus.
Omnes hce comoedice de Grceco tranS' lata: sunt, a Menandro quidcm quntuor, duce ub ApoUodoro. Ileautontxmorume- nos Menandri est, eujus prologus purti- tionem tenet, in qua docet, quid in quas- tione sit, id ipsum nc pojiulus miraretur, dissolvere. Eugraphius.
1 Ne cui ail vestrum mirum cur par- tes seni Poita dederit, qua sunt Ado- lescentium] Duas partes proponif, uuani (|uo(l contra consuotudineni Se- nex I'roIot;us proccssil in pul)licuni: solct cnini istud otlicium Adolescen- tilius dari. Ergo qunniam contra con- .siietudincm in prologum persona pro- cescit senex, idcirco lianr priniam po- pulo vult solvere qua'stioncm. Idem,
Sec cui sit vestrum mirum, cur par* Its stpi putta dederit] Partes prolpgi
i:"JOf)
NOTK VARIORUM IN
iiiiolliirc ciimr.ii!;rai)liio : alitor accc- pil Stalipor poi-l. M. 3. Bcpclertis.
Cuv juiitis, Ac-.] ('ill- niilii seiii po- i-taili'iIiMiC pjirtcs prologi. I'uvnahiits. 3 Diiiiilf quod veni ehqttar] Altera hire pars «'>t, simile aiitein niilii vide- tnrliiiic esse principiiiiii divinationis : namqiic ct illic r|iioil subito iniitata volniitate ad accusaiiduin desceiide- rant, miriiiii dixit videii, vol jiidici- bus,vel cimimstantibiis : ac propter- ea se priniiun id velle dissolveve. Si quis rcstrum, Judiccs, aut eorum qui adsuiit, fvrte miralur. Vides hie vcrbiini noierit semper appoui : ita enim ct hie dixit, nc cui sit restrinn mirum. Haiic igitur partitioneni sol- vit, uti dicat cur partes seiii Poeta dederit, qua.' sunt adolcscentium. Quod prinio proposuerat, piimo sol- vit. ' Oratorcin me esse voluit, non prologuiii. Vestrum judicium fecit, me aclorem dedit.' Quod autem dixit, quod rcni, eluquar, illud est: 'Nam quod rumores distulerunt inalivoli, multas contaminasse Grjjcas, dum facit paucas Latinas, id esse factum hie Don negat.' Ergo ut propositio collocata est, ita etiani solutionis est ordo servatus. Sed nunc ad inter- pretationcm supciiorum revertamur. Eugriii>ltius.
Id primum dicam ; deinde quod reni eloqiiar] An alitor poi'ta hie proponat, •juani exequatur, quod ei olyectuni est, disputat Scaliger, loco quern ilixi. Guyetus transpouit voces. Bce- clerua.
4 Ex Integra Gnrca integrum Co- mcediain sum liudie acturus] Quoniam Andria ex dnahus conui^diis videtur esse confccta, quippe illic et Pcrin- thia, ct Andria contin^ntur: quod quidem criininis loco adversarius de- derat. Ideo hie ex Integra, inquit, coma-dia integram conufdiam actu- ru» «.urn, ne vi(l< alur ab altera tacta, •ut iphc altenim tetigisse, sed unani comtrrliani, tt integram, ad Latinnm Mrmoucm inttrpretationc mutasse.
Dcniqiic ideo ailjccit : ' Duplex, qua; ex argumcnto facta est simplici :' ut simplex argumcntuni sit, duplex co- mcvdia : duui et Latina eadem et (iraeca est. Novam esse ostendit propterea, cum a Gracco tantum dic- ta est, et Latine nunc acta est. Nunc primimi in scenam procedit, idcirco dicitnrnova, et qiia^ esset, supra dix- it, Hcautontimorumenon.
Duplex qua; ex urgumento facta est implicil In libro P. Bcmbi, quo nullus melior, scriptuin olim fuerat, duplici, non .simplici, ut hodie scribi- tur. At ex ilia scriptura, quamvis depravata, aliquando probabo, locum hunc corruplum esse, et legi debere, non duplex qua-, S^c. sed Simplex qua ex argumento facta est duplici. Om- nia enim in hac fabula sunt duplicia : senes duo, Chremes et Menedcmus; amatores duo, Clinia et Clitipho, arni- ca; du;r, Baccbis et Antipbila, servu- li quoque duo, Syrus et Dromo, mu- liercula; duae denique, nutrix et Phrygia. Ergo Comcedia ipsa sim- plex est, argumentum autem duplex. Scio quid ab aliis dictum sit; sed nil talc ab iis animadversum fuisse, qua- le a me dictum est, et id scio. Faber, 4 Ex intcgra Graca] In libro Bem- bino, ut per omnes alias comoedias, antif|uissima mann glossemata ex Doi;ato in margine ascripta sunt ad locorum qua; incidunt expositionem : ita in banc ipsam Heautonfimorume- non multa visiintnr, quae Donati si- militer pulamus esse, cujus in banc fubulam conunentarii intercidernnt. Sed sive Donati sint, sive cujuspiara alius, optima certe et eruditissima sunt, quorum aliqua ponerc non gra- vabimur, ut in hunc locum : Ex inte- gra Graca : A nullo tacta. Faernus.
Integram cnmcediam'] Integri drama- tis, unius auctoris, e Menandri Grse- ca versam, non mistam e duabiis fab. uti Andriam calumniabatur Luscius ex Andria et Perinthia contamina- tam. vide Prologum Andr. Farnabita^,
TERENTII HEAUTONTIMOR. PROLOG.
1301
6 Duplex qua ex argumento facta est simplicil Duplici priiis erat in libro Bembino, posteanjiitatiiin in simpUci. sed si duplici legas, hie erit sensiis : duo adoiescentes in hac tabula intro- ducti, cum sua uterque arnica, patre, servo, argumentum duplex efficiunt, atque ita dupliceni comoidiam, ut sunt omnes Terentianae, excepta He- cyra. Eugraphius tainen legit, sim- 'plici; cujus expositioneni in totum hunc locum vide. Fatmus.
Duplex qua ex argumento facta est simplici] Nannius duplicem intelligit ex duplice argumento, sicut descri- bitur ab Euanthio de Comoed. et Trag. Georgius Fabricius ad tempus refert : quia non simul, iit cetera», sed intervailo noctis inlerposito, per- acta est. nam qua; de in-<perata agni- tione Antiphilce adjirit, non debue- lunt viro erudito excidere, inde enim nulla dupliratur fabnla. Vera est sine dubioNannii sententia. Bceclerus.
Duplex, ifc] Dimidium fabuJaE ac- tani vpsperi: nocte transacta ludis : alterum dimidium (ab illo Chremetis * Lucescit' act. in. sc. 1.) sub lucem imam igitur quasi dnas, ait Jul. Seal. 6. Poiitices c. 3. Ego, quod tanti viri pace dixerim, <luplicem ex simpliri dictam puto,qiiod in Menandri Heau- tontimorumeno cum uniis fuerit se- nex, filing uiiirus, una amica, servus nniis, in hac sua Terentius omnes conduplicaverit, atque mira arte Co- nucdiani ediderit iroXirnpoattm&rtpov, adeoquc venustiorem. l-'urnalnus.
8 El cuja (iraca sit, ni jxirtem maxi- mam exislinuircm scire rest rum, id di- cerern] Duplex hie pronuntiatio est, qui scripscrit, et cuja Graeca sir, ni partem maximam existimaiem scire id: ut post inferatur : Nunc quamob- rem hat partes diiUcerim, paucts daho. Illud qufxl supra posilum est, vidc- tur adjectum : nunc redit ad parti- tionem Kiipra collocatam, rnr paries adolesceiitiuni sencx sunipserit. ICu- graphius.
11 Oratorem me esse voluit, non pro- logum] Ut apud vos agerem causam potius, non officio fungerer Prologo- rum. Prologi enim, sicnti jam dic- tum, ant argumentum narrant, aut Poetae personam commendant, aut audientiam postulant : nunc autem ego apud vos acturus sum causam, et defendam, si quid fuerit forte in Te- rentium ab adversario, loco criminis intentatum. Ideo enim dixit, ' Ves- truni jtidicinm fecit, me actorem de- dit, sed hie actor tantum poterit a facundia, quantum ille potuit cogitare commode, qui orationem hanc scrip- sit, quam dicturus sum,' Pot'ta in- quit, me auctorem esse voluit, qui tantum in facundia excellit, et prae- valet ingenio, quantum et ego qui eandem comoediam acturus sum, in agendo preevaleo : ita hie actor, hoc est, ego, tantum i)otero a facundia, hoc est, non degenerabo ab eo qui cojrilavit. Idem.
Oratorem voluit esse me, non prole gum] Scribe, ob metrum, ut apud Fatirniim, nam hie mendosa est Mu- reti editio, Oratorem esse voluit me, non prologum, Alioqui erit Psean quartus in lambico. Faber.
13 Sed hie actor tantum poterit a facund.] Actorem, praesertim senem, jactantiiisquaedam disserere, non ab- snrdum videtur poeta judicasse. Sed Guyetus non tolerat. Baclerun.
Sed hie, S,-c.] At(|ue ulinam hie ac- tor (^ZdKTiKws ego) tantum valeret eloquio, quantum inveiitione pneta. Farnabius.
15 Qui orationem hanc scripsil, quam dicturus sum] Sed ubi igitur ilia ora- tio est? en iilam tihi: 'Nam quod rumores,' &€. Dices, Incepta ne ea fuerit oratio ab ilia particular Nil niirum ; alirjuando euim abrupto ser- nione sic incipiebant : ' Quid enim P nam (|uod,' Sic. (>ra-ci :id euiidem modum, ri yap iWo, teal yhp, <S;c. Faber.
IG A'ani quod rumorcs mulivuli] Hie
l:J02
NOTyi: VARIORUM IN
jam incipit ransnin diccrc cur veiie- rit, sicui Mi|>ra iliximiis, ut purgct qiiuvstioiKs ipsas, it olijeota al) ad- versariiH solvat. Mitlivoli antem, (|iiiiil ilivit, vi'l iiiiniero pliirali, ut niulivoli luiiion's ipsi : vel singulaii, ut sit Imjiis malivoli, hoc est, Luscii Lanvini. luif^raiihitis.
Distulcniiit] Id est, in divcisuni diNseiniiiiirunt. Idem.
\am (/M0(/ fitmores'] Vide Proloj;os Audii.r It Hecyia-, Fnrvabius.
Disliilerunt, ijc] Spaiscrunt, divul- garuut. Idem.
17 MitUas conlaminasse] Hoc est illiid quod dixiiinis, quando liic pra-- locutus est, ut diceiet, ' ex integra Gi i»"ca integram comcediam sum actu- rus hodie.' ita et liic hoc sibi crimen dicit olijectiiiii, quod 'I'crentius mul- tas Gra-cas coiitauiinaverit comce- dias, duni paucas Latinas tacit, hoc autem crimen Tcrentius non negat factum, sed sihi licere demonstrat. et licere scilicet per aliorum exem- pla. Quemadmodiim Tuilius dixit : ' Adduitu> sum, judices, fide, miseri- cordia, muitutum exeniplo bonorum.' £t hie liabet bonorum cxeinplimi. r'actitruin autumat, factiirum dicit et profileiur. Eu^^raphuis.
I'J i\eque se id piiiere] Liber Rem- binus non habet dictionem id. Faer-
UUs.
20 Bonorum, ^c] Najvii, Plauti, Euiiii. i'arniibius.
22 Turn ijuiid mnlecolna velttx dicil] Abud crimen estjipiod objeciuui nunc propouit. (|ijouiam Liiscins Lanvinus dicit, Tereutium nou peritinn, artis ninbicx, ad coMnedias scriberidas ac- cessisse, praisuniente potius ingenio amicorum, non suo. lllui;)iipltiiis.
MiiUiulun, ifc] Luscius Laviniiis. I'lolog. Andr. Farnahius.
23 Muiicum] Poeliciim, ut daret operain Comu^diis scribendis : sic pro- loi»o Hicyrat alquc Fhormionis. Id.
2 J Amuum ingenio, i^c.} Liclii, Sci* pionit, nobilium, (|uorum familiari-
tate usus est. Prolog. Adelpli.et vita Terentii. Idem.
2.5 Arhitrium testi-um, veslra existi- malio valehit] Hoc locutionis genus satis tnirum est, cum dicit, de hac re vos judicare poterilis: an id quod objicitur nobis, verum sit, ut Teren- tius non natura sua fretus, neque in- genio, sed amicorum potius, ad scri- bendas ronia-dias arcesscrit. Est namque ruuior, quod 'I'crentius cum Scipione AtVicano familiarissimug tnit, semper istas comoedias cogita- rit : hoc igitur prologus nititnr sol- vere. Kt quoniam non est erubescen- dum, tali viro fuisse conjunctum, id- circo minus curat hoc crimen dissol- vcre : dicit lantnmniodo, vestrum ju- dicium est, et vestra exislimatio. Eugruphius.
20 Quure vos omncs orntos rolo] Hie jam seqnitur officium prologi, ut be- nivolcntiam petat: quae benivolentia et in adversarios odium ooneitat. (juod adjecit. Idem.
Qiiitmobrem omnes vos oratos voh] In liembino est quare: in Victoriano autem ascriptum in inodum variae leclionis, vet quare. Faeriins.
27 A'e plus iniquum possil quam cequum oratio. dale crescendi eopinin novarum, qui spfctandi fuciunl copium sine viliis] Quoniam petitio generali- ter fuerat collocatii, uti novis Poelis taverent auditores : adjecit novis, sed (|ui sine vitiis comoedias daiit : illis Luscius Lanvinus comoedias profert, sed cum viiio. Adjecit, Ne ille pro se dictum existimet. Et ne Luscius Lan- vinus etiam pro se petitum arbitrc- tur. Euf^rapluus.
Ne plus iniquum possit, quam aquum oralid] Gnyefus iniquum gonif. plur. tJi cequum, recto casu singul. Prisci- anus autem lib. vii. utrobique conri- sionem agnoscit, explicatque, iniquo- rum et (cquorum. Bfcclerus.
28 Date, ^c] Date crescendi (in gratia apnd vos) copiam iis poetis, qui faciunt vobis copiam spectandi
TERENTII HEAUTONTIMOR. PROLOG.
1303
Bovarum fabularum, eaninique quae vitiis carent. vide Prolog. Hecyra'. Kowd dpdnara. Famabius.
29 Norarum qui spectandi faciunt eopiatn] Hujns locutionis multa apud optimoj sciiptores exempla extant, quasi quis siippleat : qui faciiint co- piam spectandi spectaculi novarum fabiilai urn : semper enim hie subau- diiiut nomen verbi (seu verbum infi- nitum pro nomine acceptum) qui participia existimant ilia, vnlgo pro verbis Gernndis habila. Qua de re Scioppiiis in Paradoxis Literariis, Ep. 2. Bceclerus.
Spectandi novarum'] Cum ita lo- qnuntur Latini, tuin illiul gerundi- vum pro verbali nomine est, ut spcc- tatio, visio, Ifc. Exempla notavi apud Ciceronem, Lucretinni, et Siieto- nium. Fuber,
SO Ne ille, Ifc] Neque enim haec in siiain defensionem dicta putet L. Lavinius, qui scurriks servorum dis- rtirsiones, et insanas turbas niiper populo ostendit in fabula motoria. Farnabiwi.
31 Qui nvper fecit servo currcnti in via decease populum] Proponit vitium quod admiserit Poeta Luscius Lan- vinus : cpiippe cum oniiiis conio?dia ant errorem teneat ex amatoribiis, ant injuriam meretricum, ant fuppo- sitioneni filiorum, ant aliqnid tale, quod ad moralitateni vidctur esse conjimctiim. Quod tale hie est : Cum servus currit, cum populns de- cedit, (|uod domino insano obediat jiervns ; ne potius alieiia a coniccdiis slot, aperte, ait, ac brcviter ea, qua; xunt comn;diarum, explicemux. ()m- nis conm-dia aut amoris habct agni- tionem, ant Ruppositionem amoris liabet. Ut ex Andria, (|uam quideui in agnitionem cuse cogno.sciini.'s : nam rognoscitur (Jlycerinni cpiia ri- vis Mt. SiippoHitioncm habct, ut apud I'lautum qui est 'rruciileiitus : militi euiui supponitur filius, ut ex- indc in meretricis oflTcctum arctiii*
et strictins colligetur. Ergo cum videamus hsec esse necessaria in co- racediis teneri, vehementer erravit Lauvinus, qui extra haec comoediam instituit : et servum currere, popu- Itmi per viam discedere, quod insano serviat domino. Unde apertissimuni vitium in conicedia reprebendit Te- rentius. Eugraphius.
32 Cur insano serviat] Eugraphius multa hie movet, sed nihil promovet. Calphurnius, quem plerique sequun- tur, de populo dictum accipit : cur insano serviat? so. populns, insano, servoscil.de quo dixerat: Guyetus emendat, serviam, v. not. Bceclerus. 36 Statariain] Homines nostri sta- tariam hoc loco Fabulam intelligi volunt, quae ita dicebatur ad diffe- rentiam motoric. Quid sit autem Fabula stataria, quid motoria, prius in sclioliis ad ^schylum et Aristo- phanem didiceram quam excerpta e Donato legissem ; sed ad rem. Bis nieo jndicio peccant, <jui statariam hoc loco Fabulam esse scntiunt. Nam, quod primum sit, ha;c Fabula stataria non est : imo ex omnibus Terentianis Fabulis nuilam magis niotoriam scio. Alterum peccatum est, quod non viderunt statariam hie non de coinnedia, sed de persona ali- qua tantnnj dici ; id quod facile pro- baverit oppositoruui ratio. Quid au- tem oppoiiitur statariae, quani ego personam dico esse, nisi servus cur- rcns, iratus sencx, parasitus, syco- phauta, lena, &c. ' Ne semper servos currens, iratus senex, Edax parasi- tus, sycoplianta autem impudens,' (Vc. Persona itaquc cum persona comparatnr, id est pars cum parte, non couiredia aliqua cum aliqua co- UKedi.i, id est totum cum alio toto. ' Id tpiisqiie dicetquod (juiscpie volet diccre, At hoc scio, nie certa et vera diccre.' C)lim lure fiisius ; nam in- gens, copioRuni ac vcrbosum argu- nicntnm est. Tame n jam nunc Ci- ccronis qticmdam locum ex Bruto
ISOi
NOTyli VARIORUM IN
proferre possim, ex c|iio id plane confirinetiir : eos illo actores vocat statarios. ' Volo eiiini,' inqiiit, ' iit in iiccna,sic etiatn in t'oio, non eos mo- di) laiiilari, qui cclcii niotu et ditli- cili iitnntiir, sed eos etiani, qnos sla- tario'! appellant, quorum sit ilia sim- plex in agendo Veritas, non niolesta.' Vides actores statarios: ergo et sta- tarias personas. Faber.
Slatariam agcre ut liceal per silen- litiin] Quidam statariam genus esse putant comcEdia; : alii in quibus stau- tes : unde banc stataruim noniinant. Ulilii enini videtiir, slatariam agcre ut Uccat per silentium, ideo dixisse, ut perpctuo et stabiliter agatur lure comoedia, neque popult adversis suf- fragiis foras pellatur. Ideo adjicit, ui Uccat per silentium. et subjungit : ' Ne semper servus currens, iratiis senex, &c. assidue ageiidi sint mibi, Clan)ore sunimo, cuni labore niaxi- ino.' Hac autem, quae nunc nonii- nuntnr, propria videntur esse per- sonarum, nam servi officium est cur- rere, senis irasci : parasUus auteni edax est, impudens sycopiianta, leno avarus est : ergo sunt li»c propria sermouis, cjuje necesse liabeo ex ne- cessitate personarum complere. De- betis mibi potius favere, quam ad- verso suffragio conatus facere. Eu- grapkius.
Slatariam agere ut liceat] liecte Eagrapbius; ' Ut perpituo et stabi- liter agatur lia-c comcEdia, neque popnb adversis suffragiis]; foras pel- latur.' Frustra sunt, qui slatariam hie capiunt de illo genere fabulae quod a motoriu distinguitur. Bacle- rug.
Slatariam, if c .] Comrediam, in qua non ita discurritur, ubi to fjdr) seria, sedatiora, et graviora, tanquain sta- tarii milites, qui servant ordinem tioL'uli. I'arnaLius.
3b I'arasitus] Prolog. Eunuch. Id.
Sycophanta, Kc] Andr. act. v. so. 4. Idem.
41 Mea causa causam hanc justam esse aiiimum imlucitc, Ct aliqua pars lahoris miuiMlnr wi/ii] Quantum ad eum qui conicediam scribit perlinet : potuit enim secumlinn niorem in- genio universa complere : ergo quia baec proniintiaturus sum, necesse lia- beo silentium. Ideo, inipiit, propter me banc mibi operam exbibete, ut cum silentio attendatis. llugrapliius.
Mea causa, ^c] Qui senio coufec- tus sum, cui parcendum erat. Far- nnliius.
Si quae labor, est ad me currifur] Ex Bembino codice est rb quce. In Mss. nostris omnibus : si qua laboriosu est, ad me decun-itur. Bceclerus.
Si qua, ^f.] Si qua fabula gravis sit argnmenti, ut quae laboris mul- tum desideret, ad me itur. Furna- bius.
4.5 Ad alinm d^ertur gregem) Cal- pburnius hie gregem per contemtum dici, sine causa, autumat. Bceclents,
Gre^(?jn]Scenicorum ad alios acto- res. Farnabius.
46 /n hac para est oratio'] Quoniam dixerat, laboriosas potius comiedias ad se deferri, leves ad aliiim ; ne prapjiidicium buic coniadi* fecisse videretur, adjecit, in hac pura est oratio: experimini in utramque par- Urn ingenium quid possit meum. IModo utruiiiqne possum : et levia perterre, et gravia complere. Ita ait in utramque partem : (|Uoiiiam sem- per in asperioribus eomiirobastis, nunc quoque in levioribus nosse de- bet is. Eugraphius.
In hac est pura oratio] Pura, Sca- ligero, bic est lecla. Poiit. iv, 1. lia- ckrus.
In hac, Sfc] In hac fab. prafter t^i/ oiKovofj.iat' TO. ^drj, et vcnustatem, pura erit dictio. Fartuibius.
51 Ut adolescent uli vubis placere stu- deanl potius quam sibi] Si mibi nunc bonorcm per silentium dcdcritis, fa- cile eos adolescentes compelletis, ut vobis placere potius velint,quam sibi.
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. 1. SC. I. 1305
quoniamofiicinm Prologorum adoles- eentes sumiint, multa in comoeiliis ipsi actiiri sunt, ita factum cum mihi ex hac actione esse cognoveriiit, fa- cile ipsi laborem hiiuc capere pos- siut, ut vobis placeant. £«^'j-rt])/u"i(«.
Ut adolescentuti] Ut adolesc. qui in comccdiis partes suas acturi sunt posttiac, meo exeniplo, vestris potius
conimodis quam suis servire stude- ant, i. e. placere magis vobis, quam quafstui operam dare cupiant; judi- cium vestruui ante lucrum suuin po- nant. Eugraphius uon expedit satis. Guyetus, auimosius medicina usus, delet. Boeclerus.
Adolescentuli] Poetae, actore;?, his- triones. Farnabius.
ACTUS 1.
ScENA I. Senariis constat scena. Ts. 4. duo Mss. rel tirtus tua tel mea vicinitas. vss. 9. 10. duo : quid vis tibi, aut quid quaris ? vs. 17. duo : facere : unus, ferre- vs. 19. omnes : certe. vs. 24. unus: eaet qua: nihil ad. alter: ca qua ad te nihil attinent, atque itaeti- am Argentor. prima niauu. vs. 29. duo : mihi sic est. tertius : mihi est, vs. 36. duo : dicetur tibi. vs. 40. duo: sic meritum meum. vs. 45. omnes post perdt/e, addunt, eirg-inem. vs. 47. om- nes: ubi rem sciti. vs. 63. omnes, ut ed. vs. 66. omnes : clain me est profec- tus. vs. 69. omnes: ex hiis. duo : con- socii. Argent, consilii. vs. 72. duo : assideo. vs. 84. omnes : vit. ill. incolel. vss. 90. 91. unus, uted. alter, exer- cent, ut et Argent, vs. 93. oir.nes omittuut, ad. vs. 97. unus : ne/a^ esse, uUa me toluplnlefrui. vs. 101. omnes : neque. vs. 102. unus : hue ibi fit ubi non vere tivilur. alter : hoc qui ('super- 8cr. ihi) fit ubi non rcre victtur. Ar- leentor. hoc quidem fit ibi (hoc ibi ab alia manu est) ubi non vere vitituv.vs. 10.5. Argent, futeor jirccalum meum maximum esse. Meorum unus : /. pec- catum maximum mrum est. alter : fat. peccatum mtum maximum est. vs. 113. omnes: impulerim. vs. 116. duo: ut dixi. vs. 121. duo : ibo hinc intra. Hcc- clerns.
I Quamquam htrc inter no*J Hcec scena continct injuslam accusal ionem, qund (gratis senex de ne exinat paiuuf. defenuionemque continet juslam, rnvmo-
rat quippe, ita se meritum, ut ipse de se exigat poenas, Quare qualitatis esse intelligimus status, et non tarn esse accusaiionem, quam objurgationem. Hujusmodi etenini in auctoribus, qui non apud judiceni controversiam di- cunt, vim debemus potius intelligere, quam controversiam : non enim judi- ces pr-.csunt. Sed quoniam talis est actio, ut videatur vim controversiae continere, idcirco status hie est, et secundum isttim cuncta diciintur. Ergo in liac scena status qualitatis est absolute, utrum juste fecerit, vel faciat, ([uod de se senex exigat pce- nas. Quam rem docet juste fieri, ex eo quod se meritum dicit, propterea quia ipse filiuni suum, aniantem ado- lesceiitum more, niiserit in militiam duram, sa>pius accusando : inde sibi juste imponi lias ipsas, qiias implet, gravissinias prenas. Eugraphius.
Quaiiquam /tac] Cbreuies vicinus, cum conspiceret senem, eundemque olim divitem, graviter laborare ac tota die in opere cousistere velie- menter, acccdit interrogans : et ut o|)ortet upud ignotiim, longa utitur oratione, sinuilquc sibi etiam qua-s- tionem facit, et quasi ipse sibi re- spondct. Quo |)arto vim ostcndit ejus qui interrogat, cum sit ignotiis. Alitor enim senem in dolore positim), «t ralamitutilius pressiini, ad lo(|uen- (liini piovorare non posset, nisi se- cum in se interrogans illud ita lo- qucrctur, uti adjirerct quw ipse re-
1300)
NOTiE VARIORUM IN
«l>oinlerc potni«t»et. Ac prinio ptir- «;Ht pci'sonnni : qiianivis iiiitea taiiiili- aritas nulla fiieiit, aiulcat tameii lio- tiie acoedeio, et eiini alloi]iii, dii'it * quoil niniiiis labor, qiiein ipse de se exigai, ille, ([iii sciiex et dives est, ill se tacitiiriiitalcin esse non pcnui- stMit, sed poliiis coinptilcnt ad inter- ro^aiuiiini, etianisi parva amicitia fuissct atqiie iiotitia, ex lioc quod viciiitini agriiin iioii longe ante iner- catiis est. Idem.
Quamquam hire, Sfc] Exordium hoc adeo |)iaclaruiii est,et oratoriiini, ut in gravioribiis etiani argumentis ex- empli loco esse queat. considera par- tit ioneni rei, sententias, niimeros ; prorMis nihil acciiratiiis repcries, neqiie faciindiiis : SidOfcts aninii in Clireniete loqnente notabiliter signa- tur a Cicerone de Fin. ii. 4. Incipit aiitcni a cuiuniuiii Liiinanitate : ' Ho- mo sun), hiiniani nihd a me alieiiuin puto.'liic scnsus, ut itu dicam,hiima- nitatis, snbinde ad propositum offi- ciosi animi proficit : ' Crede, iuqnam, niihi, Ant consolando, aut consilio, ant re jiivero.' testimonium sequitur duplex, ncc exiguuu) : invitatio ad convi\iuni, minuend^' a-gritudini ; et larryniiu miseiicordia profusfe. mox opera, consilium, et qua> ab amico familiari possunt proticisci reli(|ua. Baclertis.
3 Sic reisane amplius^ Nee aliqnid inter nos fuit rei, ex quo facilius juu- geremur. r.up^raiihiui.
4 Vel tirtun tiia ;ne] Quam honesto vcrbo usus I laboiem et calamitatem virtntem polius nominavit.* Idem.
T if jni/uij ' E\Kv(rTiK6i' n, ad notitiam atque amiciti:im arctiorem. Farnali.
a In pro/tinqua parte] V'icinitas agrornm et donioruni quasi qnxdam pars aniicitiic est, Eugruphius.
6 Audacter mnncam el famillariler] Audacler, quod qnadani dicturus est, ▼eluti accu^ans. I'amiliaritcr, quod ila acccdit, quasiex uotitia praeterita. Idem.
7 Quod mihi vidcre, Sfc] Ipse paf* titionem snain persequilur. Nam propter .ptatem sic subjungit, Anno$ scKiginta natus cs, aut plus en, ut con- jicio : agrum in his regionihus meliorem, neque pretd mnjoris nemo hnhct. MeliO' rem, ad nsum refcrt: prctii majnris, ad opinioneni popnli de ipso agro. Idem,
Prater, Ifc-I "Epya vtinv, ^ov\a\ 8i p.f<Twv, fixed 5( "yepSvruv. Farnahius.
9 Quid vis iibi, aut quid quceris'] Disjnnctio aut aduubus antiqnissimis libris abest, Bembino et Victoriano. Fa'enius.
14 Officia fungerel Archaismus. Farnabius.
15 Numquam tarn mane, ^-c] Hie est labor ille qui fit plurimus, quo cotidie....labore constitntns, quod aut fodere invenitur, aut aliqnid facere. Eugraphius.
IS'unquam, ^c] ' Terentianus Chre- mes, non iuhumanns, novum vicinum non vnit fodere aut arare, ant ali- quid ferrc deniqne : non ut illnm ab industria, sed ab illiberali labore deterreat.' Cic. dcFinibus 1. i. Far- nabius.
IG. 17 Quin le in /undo conspicer fodere, aut arare, aut aliquid /. </.] Hii- manitati banc dehortationem nierito tribuit Cicero de Fin. i. 1. ' Teren- tianus Chreines non inhumanns,' &c. liackrus.
18 Denique nullum remitlis] Nullum remiltis, ad illnd |)citinet quod dicit, nunquam tarn mane egredior, neque tarn vespcri domum revertor. Eugra- phius.
Neque te respicis] Ad illnd, vel quod senex est, vel quod dives. Idem.
18 Neque te respicis] Non parcis tibi, non cogitas quid zetas et valetu- do tua postnlet. Ita in Pliorm. ii. 3. 87. ' Respice aetatem tuam.' Bce- clerus.
19 Hac non voluptati esse satis certo scio] In 0. 1. 8. antiquis, recentibus, post voluptati est pronomen tibi :
TRRENTII HEAUTONTIMOR. ACT. I. SC. I.
1307
r^uod et sensui necessarium videliir. superest nt versui consulatur ; qui ita stabit, si ex voluptati p elidas : ita ut antepenultinia correpta rema- neat. et in esse piiorem syllabam cor- ripias, altero s abjecto, ant tibi mo- nosyllabuni efficiatur. Fa'ernus.
20 At enim dices] Optima ut dixi- mtis ratione, ipse sibi qiiisestiouem facit, et utitiir respondentis ratione, ut eum provocare possit ad loqnen- dum, qni frequenter pressus doloie conticescit. Sed dices mihi, inquit, paenitet me quantum hie operisfiat : cui rcspondet, tanquam hoc sibi proposi- tum sit. Sed in opere faciendo quod consumis, si id consuuias in exercen- dig servis, plus agas. Eugraphius.
At enim dices, me hie quantum opens Jiat, pcenitet] In libro Bembiuo et Donato in Eunuciuini actus v. scena 7. non est dictio me. et pra;teiea, non hie quantum, sed quantum /ji'c scriptnm est. ntroque niodo necesse est, Jiat, in unam syllabam contrahi. faernus.
At enim dices] Seosus est : Scio quid dicturus sis. non contentnm te esse eo (non satis tibi videri) quan- tum hie (in tuo agro) operis fiat, at vero, si tu eum laboiem, qneni in opere rustico consumis, poneres in exercendis servis tuis, plus agas. plus tua praesentia, inspectio, coliortatio (vox enim exercendi nctabiliter liic significat,^ proficiet, opera scrvcrnni, quam si nianu opus facias. Jiceclerus.
At enim me] At enim (dices) pigct me videre quantulum hie promoveant opu» meum servi pigri et cessatores. ramubiua.
22 'Si sumas, ifc.] Respondct sibi. Idem.
23 Tantum ne c»< ab re] Hcnc tan- quam alienuni allocinitnr Menedcmiis, nt illi (t otiiim i-s^c dicat, et tantu;ii otium a rtlnis nuis, nt aliena curct, et ea (|ua: ad se nihil attinent. liu- graphius.
t'hreme, tanlumnc ub re tun e»l otii tthi] Cicero (Lpibl. ad Attic. xii.O.)
proverbial! schemata induit banc sen- tentiam : ex familiari usu Terentia- Die lectionis. Bceclerus.
Tantumne, &;e.] Tantumne ab re iua est otii tibi, ut, ifc. Cic. ad Attic, lib. XII. Epist. 6. Farnabius.
Homo sum, humani nihil a me alie- mnn putn] Hie locus vulgo intelligi- tur pessime, et contra Terentii ipsins sententiam, aut Cicero non sapiebat in lib. de OfBciis, cujiis locus notissi- mus est. Hoc Terentii dictum bene intellexit impurissimus ille Satyri- cus, ' Quis enim bonus. ...Ulla aliena sibi videat mala r' Unde facile intel- ligere possis quid sit, humanum: mala scilicet, qu?R nnicuique homini in diRS et horas aut accidunt, aut acci- dere possunt, vel a casu vel a fato. Addo et hoc : Cum hie versus in theatro recitaretur, universum popn- lum exclamasse. Verba sunt Viri Sancti>simi. D. Angnstinum dico. Rect urn est ? ego ut faciam, Non ? ego ut deterream. Ego ita di«tinxi, ut sen- tentia posset intelligi ; aliter, non potest, i'aber.
Homo sum, humani nihil a me alien, p.] Cicero banc qiioque sententiam, ut apprinie probam, et quandam quasi natiirx voceni, ad societatem civilem colendam, accommodat i. de Legib. et i. de Off. Kal yap 5ii t^ t^j avrris ^/uar fhai ^vfftais, aW-qKovs i\(tiy XpVy «"' 5i^ toDto o^v^(>eTr(7i flfai irpbi TO. nddrj. ut Scholiastes ad memorabi- lem locum Apollonii Argonaut, iv. lOl.j. et seq. Jiceclerus.
Homo sum , if c] 'Est enim diffici- lis cura rerum alienaruni : quaiiquam 'rerentiaiins ille Cliremcs humani ni- hil a se alienum piitet.' Cic. de Offic. 1. I. ' Isti versus in pectorc et ore sint : Homo stun, iiiliil humani a me alir-num puto.' Sencc. I'pist. J'arnabiui.
20 Vvl me tnonrrc hoc rcl percontari] Monere, si sciam quod faciat : percon- tari, Ki nCHcit. llvgraphius.
27 licctum c»t, (go ut faciam] Ad
1308
NOT* VARIORUM IN
superiora perlinet .vensus, «t intelliqi possit. \c\ piMCOiitaii piita si rec- tum est : iiico (|iuvio lit faciaui ; si lion est rectum, iit tc dctcrreain. Idem.
Nnn ul diterirnm] Lege non est, tc ut dctirreain. Hiiiic locum, prater- (jiiaui fjuoii iluaiuni tiictiouuui defec- tus iu ouiuiljtis imprcssis coiruperat, etiam obscurabat coufiisa distinctio : sic eniui distins;uondum est ; Vet me moncre hoc, i'<7 prrcimtari puta : Rec- tum est, ego ut fucitun: non est, te ut (Uterream. ita autem prouuntianda sunt ea verba rectum est, et nun est, ac si diccremus, si recttmi est, et si non est. ut i>it scnsus : puta nie vol per- contari hoc, vel niouere : percontari quidem, ut si rectum est quod tu fa- cis, cum tautum laboras, ego quoque cum id cognovero rectum esse, idem faciaiu : nionere vero, ut si non est rectum, te ab ca re deterrcam. Hti- jus loci intclliuentiam Hieionyuio Suritap, doctissimo Hispano, debe- mus : emendatiouem vcro omnibus I. s. Fuirnus.
Rectum est, ego ut faciam : non est, te ut deterream^ llene explicat Guye- tus studium hoc Clirciiietis icquitate nii\tum,quod verbis Horatii extulc- ris ex Ep. i. 11. ' Certemus, spinas animone ego fortius, an tu Evcllas agro.' Baclerus.
28 Mthi est usus] Milii sic expedit. Eugraphius.
Mihisicest usus] HaEC explicantur ab ipso poeta vs. 40. 83. 05. 9G. et auipliiis a (Cicerone, qui ostendit,quo- niudo hie Tereutiamis senex decre- verit se cruciarc; et maio se dig- num deputarit, nisi miser essct, Tus- cul. III. 27. idqiie ab aft'ectus magni- tiidinc proficisci, cum nemo sibi ini- niicus ipse sit, deciaiatdc Fin. v. 10. liceclerua.
Tihi ut opus est facto, /«c<] Liber Renibinus et Victorianiis, tibi ut opu$ facto st.face. et infra, un nuoiiptam. et in eodem versu, in omnibus ferme
libris, mihi legitur sine verbo «(. Fai'inus.
30 SI quid labovis est, nollem^ Pa- rum boni scnsus liinc elicucris. itaquc intcrpretcs more suo pra^tererunt, aut,quid dicant,ipsi nesciunt. Giiye- tus cxpungit. Baclerus.
Siquid laboris est noUem, sed istud quid mali est] Ne(]ue constat versus, inquit Muretus in edit. Manutiana, neque sententia mihi quidem satis aperta est. Sed errat vir eloquentis- simus; nam profecto trimeter comi- cus est, et optimus quidem ; sic : Siquid I labo \ ri'stnol \ lemsedi | stud quid I mali'st? Ita centics et ampli- us Poiita noster, et Plautus. Sen- tentia autem est haec Gail. Quelle peine y-a-t-il afuire ce que je vous con- seille? Verum, dices, consilium illud, de quo loqueris, ((uod, ct quale erat ? Id superius paulo expoiitum est his versibus : 'Quod in opere faciundo operas consumis tuijp, Si sumasin illis exerccndis, plus agas. '/viitr.
31 Quid de te tantum meruisti'\ ' Male de se mereri,' Cicero in hoc ipso genere iroflous, se excruciantium, describendo, dixit. Plautus alio sen- su ; ' videre commeruisse in te ali- quid mali ' (Epid. i. 1. .59, CO.) i. c, cummeruisti noxiani,adeo(|ue pceiiam, 8. ob quam pccna te nianet. Idem.
31 Aut cunsolando, aut consilio, 8fC.'\ Apponit causas cur aliena incommo- da queri videatur. Hoc enim quod interrogo proderit tibi * ita boni amici ordinem custodivit, ut crede- ret se aliquo niodo prodesse.* Eugni- phius.
Aut consolando, aut consilio, aut re jurero] Ex Plauti Pseudolo i. 1. 17. ' Fac me cerium, quid tibi est, Juva- bo aut re aut opera aut consilio bono.' Mutuatur nobilcm, et qua: huniani- tatis officiosic nuraeros explet, sen- tentiam Cicero Ep. Famil. vii. 10. ' Quare omnibus de rebus, fac nt quam primum sciam ; aut consolando, aut consilio, aut re juvcro.' Baclerus.
TERENTII HEAUTOKTIMUR. ACT. 1. SC. I. 1^09
M . Scire vis 1 Ch. Iiac causa equi- dem qua dixi iibi] O. 1. s. hac quidem causa, sed lit versus stet, ex quidem m abjicietnr. Faemus.
35 Hac quidem causa'] Non cnriose se iuteiTcgare, ut ab initio .<nspicatus erat Meiiedemus, sed officiose et amanter, iterum honiini morose mise- ro iuciilcandum duxit. Bceclerus.
41 Filium unicum adolesc] Narra- tio hcec plane consentit argumento. atqne, dum vnlt' conficere, nieiito ^Menedeinum se ipsuni excraciare, in- ter narrandum, se excnicianlis spe- cimen praebet. Et quia magno affectn res geritur, prasvertnnt nomina desi- derii et doloris, seque per causas sin- gillatim indicant : fiiium, et unicum, et adolescent ulum, quod felicitatis erat, hubeo : nisi vaBrjTLKj] iiravdpdoicns in contrariiim verteict, quod dictum est; ah! quid dixi habere me ? augeri viilt dolor tractatu vulneris, immo ha- bui, Chveme. nee sufficit : nunc haheam necne incertum est. Ita atfectus iiarra- tionem prJEvenit; cujus nunc demuiu, confecta rei sumina, solila procedunt primordia : ' Est e Corintlio hie ad- vena anus paupercula,' &c. Baclerus.
42 Habui, Chremc} Miscrum istuc verbum.et pessiiuiimest; ' Habuisse, et nihil habere.' Plant. Ruden. act. V. ic. 2. Famabius.
44 Corinlho, S^c.'] Peloponesi, ad Istlimum inter Ionium et jtgeum ma- fia, nrbe rciebcrrima. h. Corinthn et Coranto, Turcis Gereme. Farnai)ius.
40 Prupejam uxorln in loco] Liber Rcinbinus et alii aiitiqui, ])ro;)e jum in uxoris lucol Fai-rnus.
Prope jampTo uxore] Ita in Andria. Sed observa accuratam Poetae nostri industriam. nuni|uam hoc geiierc lo- queiidi iititur, niiti dc ca, (jux vcrc uxor fulura est ejus, qui pro uxoie habuit : suiumum amoris familiarita- tem non niagin dcHcri|)tioMc, (|uaui prw-sagitioni; dcmonstrani. Jiaclrrus.
I'xore hubtret] Kes odiosa, matri- monium in ic cum pcrcgrini» mulic-
rib'.is, quae prapter egestatem atque civium conttmptnra male audiebant, tanquam meretrices. Famabius.
47 Capi non hnmanittis] Hie jam se arguit, quod juste de se exigat pcenas : siquidem cum animadvertis- set filium aniare mulierem, non hu- mano modo neque uti decuit adoles- centuli animura, sic tractavit, sed aperta vi, et more patrum, cotidie accusavit. Subjungit deinde allo- cutionem, qua usus est cum accusa- ret filium: 'Ego te meum tantisper dici volo, Dum quod te dignum est, facies.' Dici te filium meum tarn diu volo quam diu faris quod te dig- num est. Sin autcm non feceris, ego inveniam quod in te dignum sit fa- cere. Eugraphius.
40 Palrum] Qui plerunque, ut et patrui et senes, sunt ' laudatores tera- poris acti, Se pueris.' Horat. Epist. ad Pisones. ' Censorcs castigatores- queminoruni.' Famabius.
50 Cottidie accusabam : hem ! tibi ne hac diutius licere sp.] Egrcgia oratio iTTiTiixrtTiKT), et digna, quaj comparetur per singula cum Plauti prorsus simili sed nberiore Trpotranroiroita, Merca- tore I. 1. 4G. et seq. ' Objurgare pater haec me nocfes et dies,' &c. Baclerus.
57 Exnimiootio] Ovid, de Renie- dio Amoris, I. i. ' Fac monitis fugias otia prima nicis. Hac-c nt ames fa- ciunt, licec, ut fecere, tuentur : Ha^c suntjucundi causa cibusque mali,' iS:c. Famabius.
58 Istuc cclatis, ^c] Plant. Merc. Prolog. *Sese extemplo, ex ephebis postquain excesserit, Non, ut ego, amori ncque desidiae in otio optram dedisse.' Idem.
00 Simul el rem, et ploriam] Ut uno tempore militiic laborc proprio, tt fortunas rcperircm et dignitates. I'.tigraphius.
Felicilcr, arbilror, correxit Guyc- tus, quanuiuani forte non fuir, (|iiod cum copia vctborum offendcrct : nr-
1310
NOT/E VARIORUM IN
mis.biUi, reperi. Plaiitus ctiain iibo- rins r.pidico, ill. 1. (>. '\ iitule, belli, arniiitiis, jiroiucrui, nt.' lielli aiitein, lit et mililiti , tnnriiiam, billi tempore, 6ive, in lulln, sipnificare, niiiltis ct niagnis oxemplis constat. Jiaclerus.
C2 Supe ciidcm ct i^raviter] His one- rat causaiu siiani, quod frequenter dixerit, et praviter. Tandem ado- lescens virtus discesserit in luilitiam. Eufcraphius.
Sape tudem ct graviter audiendo] Oiliosius eadeni sentenlia exprimitur initio Hec. 1. 2. 48. 'Tiindendoatfiue odio deiiiquc efferit senex.' Baclcrus.
65 In Asiam ad regem militatum] Siiiftula in pronuntiatione sunt collo- canda. Nam in Asiam, quod dixit, intelligcre debemns, in lon^inqunm lornni. Ad liigem yero, hoc est, qua- si ad servitutem. In militiam, ni)i •ciiiret durus labor ut pcricul'.im est. nugraphiiis.
In Asiam ad rcgem militatum ahiit Chremel Rerfe Eufjraiiliins liaec sin- gula, et signiticanter tiici vnlt : 'In Asiam ad regen» militatum abiit.' ut iu nnnquoqne sit aliquid oncris. ipsa- que appellatio, Cbieme, affectum iive viidos loquentis, ci, ad quern lo- quitur, demonstrat. Bceclcrus.
Regem, i^c.'] Kegem Persarnm, quern (Jra-ci acot" i^oxhi' ^oJ^tXta et fie- yav fiaaiXta dixerunt. Furnabius.
CC Clam me est profectits] Hie cura- vit quod facile illi poterat opponi: rur ergo iion cum eum videres profi- cisci ". Kugruphius.
Menses tres ahesl'] Hie dolorem su- nm expiimit, tempori;? longinquitate. Idem,
07 Amho accvsandi'] Necdum lota pxposita est, idcirco aqiialem par- tem accusation!!! suic posnit Clirenies, quod dixit, ambo accusandi. Qiian- quam inclinavit nt adolescentem de- f'*ndere videatur, cnm inquit, ' Etsi illiid inceptiini videtnr esse pudentis animi signiim, et non minus obse- quentik.' Hoc c»t enim quod dixit,
non instrcnni. Idem.
Ambu aecusandi] Libertati amici, liumanita< erudite niiscetur. reprc- licnsio ot, sed duplici solatio edul- cata. nam nee solius esse patittir se- nis culpam, tpii sibi snii tribuebat; ct adolescentis ingenium in i|)sa culpa liberale, gralissimo scilicet miscro parenti acroamate, depracdicat. lioe- clerus.
OS Animi est pudentis sigvum, et non inslreniti] ' Liberum ingeniimi atque animuni ' intelligit, quem paterna correptio ab otio ad laborem ret/uo:^- set, ut hue conferanujs illam senten- tiani in Adelphis v. 3. 42. 43. puden- tis: Plautus Asinaria i. 1.07. 'Me habere honorem ejus ingenio decet, Qiiuiii me adiit, ut pudentem gnatuni apquum est, patrem.' bine petendaest vocis explicatio. Idem.
70 Domum reverlor mastus, ntfik animofere perturbato'] Vide quam non obiter desciibat suani miseriain. moes- titiii, a'giitudo animi, perturl>atio, inopia consilii, nt singula, conflant cruciatum, quo se afflictat senex. Guyetns rf fere substituit bene, nisi tanien eodem pertinerc potest lectio vulgata. Idem.
72 Soceos detrahunt] Dixi jam, co- moedias istas esse palliatas: hoc est, ibi personas sunt Grsecd' : ideo ergo dixit, soecos delratiunt.** Eugraphius.
73 Lcctos sterncre] De more dis- cumbendi, de lectis, et tricliniis, <SlC. videndi Alexander ab Alexandre, 1. V. Genial, c. 21. Coclins Rhodig. Sturkius, Lipsius, in. antiq. lection. Pet. Ciacconius, Rosinns, Dempste- rus, alii. J'arnabius.
70 Ubi video, ccepi cogilare : hem ! tot mca solius solliciti sunt causa] Fi- gura coniicis narrationibus perfami- liaris, insupcr hue tendit, ut jureme- ritoque, i. e. non impetii, sedratione, videatur Menedcmus iavrov rificcptlv, se ipsum punire ac excriiciare ; et quasi suppliciuni de se nato absent! dare, quod postea ait. Bceclerus.
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. I. SC. I.
1311
Hem tot nei solius soliciti sunt catisa, ifc] Ne dubita, error est. lege sint ; id quod ratio probat debere esse in mode potential!. Dein et emenda- tioneni meam coufirmat verbiim se- qaens, 'Anciil* tot me vestiant ? Victiim exercerent siiiini :' Alias hunc locum exaniinabo, nam sunt qui legant, Exsarcirent. Hoc interim di- cam,sic locutum esse Xenophontem, vol. I. p. 30. {iKTTovilv TO. flaioyra.) Plane idem, nam elcridvTu sunt cibi, seu victus. Faber.
77 SuUiciii, ^-c] Menander. filov ws o'lKTphy f^avT\ov<Tiv. Farnabius.
Eum ego liinc ejcci miserum injustitia mea'] Frequentatio verborum vere iraBTjTiicf] <(iugula seorsum vim habent, nee praecipitanter exaudiri volunt : eum, ego, hiiic, eject, miserum, injusti- tia mea. Baclerus.
80 Supplicium dabo'\ 'Eixamoi>Ttij.w- poififvos. Farnabius.
87 Laborans, qucerens, parcens, illi aerriensi Quae possit esse absolutior descriptio laboriosi seuis r confer al- teram Adeipli. V.3. 2G. 27. ' Eandem jllam ratiouem antiquam obtine, Coii- serva, quaere, parce : fac quam plu- rimum illis relinquas.' Bceckrus.
Laborans, Sfc.'] Adelph. act. v. so. 3. imitatione Rlenandri, avK\i-yu Koi <p(iS(Tai in Leucasia. Farnabius.
89 A'cc vas nee vestimentum] Vesti- irienta intellige quae ad stratum per- tinent, ut infra act. v. so. 1. vs. 30. Baclerua.
Conrasi omnta] Hoc est, collegi uni- versa quae venderem. Fugraphius.
91 (Jpere faciundo facile sumplum^ Servos universos produxit et vendi- dit, exccptis his qui suo operc suos tumptns tulcrarc posscnt. Idim.
Facile sumlnm exercer. «.J Guye- tum vide. Jiaclerus.
Exercerent suum] Fcstus, Lanibinus, et codex Colonienvis praff-runt cxser- cirent a sarcio, Hcmbu.i, Muretus, a!ii(|uc retinent cxerctrcnt. 'J'urnc- bui item 1. iii. cap. 51. idque aucto-
rilate Divi Ambrosii ii, Officiorum : ' Sed direptione alicujus et amissione patrimonii in earn recedere injuriam ut suniptum exevcere non queat.' V. j8iov ipyd^esrOat, (pyd^ecrdai to eVir^Sejo: ut, quod in ipsos insumitur, ipsi labo- re suo acquirant. Farnabius.
92 Produxi ac vendidi] Venura ex- posui, quasi hasta posita. Idem.
Inscripsi illico cedes'] Hoc est aedes meas locavi. Eugrapkius.
Inscripsi ilico cedes mercede] Eugra- phius, locationem liic non venditio- nem intelligit. Bopclerus.
Inscripsi illici)'} Deserta domus (in- quit Plinius 1. VII. E|)ist. 27.) pro- scribebatur tamen, seu quis emere illam aut conducere vellet. Farnabius.
94 Hie me exerceo] Non hie ad vo- luptatcm positum exerceo, sed ad la- borem. quemadmoduni Virgil. * Nate Iliacis exercite fatis.' Eugrapkius,
95 Decrevi tantisjier me] Hoe enim judicavi, me non tantam injuriam fa- cere meo filio quem expuli, si et ipse miser sim. Idem.
Decrevi, ifc.] ' Quid ille Terentia- nus ipse se puniens : Decrevi, tantis- per me minus, &c. Hie deci'niit ut miser sit. Nuin quis igitur ([uidquam deceruit iuvitus ! cVe. Malo se dig- niim dcputat, nisi miser sit. Vide* ergo opiuionis eese, non naturae ma- lum.' Cic. Tuse.Qu. m. idem 1. v. de Finibiis. Farnabius.
98 3Ieus particeps] Quem sc. pari- ter uti his decuit,ut antea dixit. Sed et ibi jus respicit, (pio filii, secundum spem, domini ceusfiitur. Ita et juris Roniani couditorcs loquuntur : ' la »ui« ha^redibus evidentius apparet continualiouem dominii eo rem per- ducere, ut nulla vidt-atur hiireditas fuiste, quasi olim hi domini es.Hcnt, qui ctiam vivo patrc quodammodo domini cxistimantur ;' et <|na: |)lura addit Paulus I. xi. dc lib. ct posth. licecU rut.
99 In libcrus] Libfros dixit multi- tudini'i uuiueru, cum Minedemus uui.-
1312
NOTvE VARIOftUM IN
cum tnnliimliiibprctfilinm. Faniabiiis.
100 A'l «jMi.< ricte nut comiumle] Su- pra accnsavcrat iiliiinu|iif, cimi di- ccre t, nm/io accusandi : iiiodo ntruni- qiif cU-fViKlit, quo(l linnc inRenio leni ^cit, iM illiini ol)seqiicnlcm,sialiqni.s nctc ii cominoilc tractaret alteniin; nam hoc factum esse (licit, qnod neu- ter so noverit. Eit/p-aphius.
Si quis recte aut commode'\ Eugra- pliius, ' Supra accusaverat utrumqne, cum (liceret, ambo accusandi : wodo Htrumque defendit,' &c. Quod nou est accurate dictum, absolvit enim liic, quod supra ccrperat, atque ite- rum utrunique accusat, sed mitiorem facit accusationeui mixta laude ali- qua. laudat ingenium, accusat mores, tit supra, et lioc ipsum est uirofleVeaJs KufuKTis. bine, inquam, tota irpaynareta comica deducitur: quod ingenium ct naturam suam homines ad iliud Vivendi temperamentum, quo actio- nes inter nimium et parum cohiberi debebant, non assuefaciunt ; indeque variis perturbationibus vitani atque aetatem suam complent. Bwclerus.
Si quis, it'c.'] Severitas parenlura animos filiorum dejicit et prosternit, induigentia corruinpit. ' Inter utrum- que'(monct Seneca) ' regendus est animus institutionc liberorum,ut mo- do frenis utamur, modo stimulis.' I. II. de Ira cap. 21. sed et 20. praece- <lens, et quod sequitur c. 22. Icctione Hint dignissima, nee non 23. Farna- hius.
102 L'bi non cere vicitur'] Ubi non intei^rc vita ostenditur, ubi non nuda- liir, ut quis qualis sit, agnosci queat. £ufra;(/»i«i.
Hoc ihi Jit, ubi dou rere vivitur] In aliqnibns est hoc qui Jit. in Bembino, hocijuejit. Faiirnus.
Hocque fit uhi non vcre ritiiur] Oe- nerc loqiiendi inprimis elegante uti- tiir etiam alibi poi'ta : ' Id non fieri ex vera vita, neqiie adeo ex apquo et bono.' Ad. v. 9. 30. ' Vcre vivr re,' et ^ »era ttita,' est rb \iy(f fiff, non
liibidini, sed rationi obsequi, non af- frctu, sed coiisilio vivere. Eugra- phius non nsseqiiitur iiientem Poetze. JJaclenis.
103 Quitnli pemleres] Quantum di- ligeres. llugritphivs.
101 AVf tibi ille eH credere ausus. qua est uquuin patri] Itnqne pater ille Plauiinus tantojiere probat 61ii ingenium, quum is (lignum, cui con- crederct, hubuisset, loco quern ante ca'pimns laudare, ex Asinaria. Boecl.
10.5 Quod si esset factum, lieec num- quam] Si autem tu mores tuos, aut ille tibi qualis esset, ostenderet, fa- cile ad hoc calamitatis genus non perveniretis, Eugraphius.
106 Ita res esf] Quoniam utrnmque quodammodo accusaverat Chremes, quod neuter ibi mores ostendisset, omne crimen potins derivat senex, ac dicit, fateor, peccatum a me maxi- tnuni est. Idem.
Peccatum a me maximum es<] Ita liber IJembinus ct Vaticanus. Vic- torianus vero, mnxitne. priorc modo peccatum nomen est ; ut sit sensus : a me, id est, a parte niea maximum peccatum invenitur. posteriore par- ticipium. Fairnus.
107 Menedcme] Ad personam. Hoc ex illis qu£e supra promisit : iiiveniet quod adferat, scilicet consolalionem. siqnidem dic'xt : Jilium ad/uturum hie coujido propcdiem. Confido, hoc est, fiduciam gero. Eugraphius.
lOH Et ilium tibi salvum adf. esse hie conf. propediem] (Economise servit. pra?dicilur, quod mox fnturnni est. accidit, quo maxime expectatiir tem- pore, itaque votiiin miseri parenti.s, utinam ita dii faxint, irdBos theatre praeparat in sequentia. Baclerus.
109 Utinam di ita faxint] Bembinus liber ct Victorianus, Utinam ita di faxint, melioie collocatioue, nee ver- 8U repiignante, si vel in primam se- dem proceleusmaticus admittatiir, vel primam liujns versus syllabam finem pra:cedentis absnmat. Faemus.
TERENTII HEAL'TONTIMOR. ACT. I. SC. II. 1313
110 Dionysia hie stinf} Optunie in domo inventus est ille. atqiie mire,
factum, lit post narratani caiamita- cupiebat ilium vocare ad ccenam ;
tem, cui qnideni preeter consolatio- monitore ergo opus, inqnit, non fuit,
nem subvenire non poterat, tamen nunciatum ilium in dome esse. Eu-
in eo quod ex ipso auxilio esse po- graplnus.
tuis^et, vull euni ad crenani vocare : Monitore, ^c] Vocatore, servo qui
quia dicit, hodie Dionysia sunt, qnee moneret convivas. Plin. 1. xxxv.
sunt sacra Liberi patris apud Athe- c. 10. Apul. 1. in. videntur lii esse
nas. Eugraphius. SunvoK\7iropes Artemidori. Fuinabius.
Dionysia hie sunil Qaare hie? Quia 120 Ajunt preesto apud me esse]
Dionysia cum plures dies occupa- O. I. s. ita coliocant, Preesto apud
rent, apud Atticos, nunc in hoc me esse ajunt. erit auteni in prima
pago, nunc in illo celebrabantur, ut sede dactylus, abjecto d ex apud.
quisque commodius vicinos convivas Faernus.
deinceps liaberet. Hoc quaeri opor- Jam dudum domi preesto apud me
tuit. Fahei-. esse ajunt] Ha?sitantem hie sine cau-
Dionyhia, i^c] Liberi patris festa, sa, quomodo Chremes scire boc po-
Liberalia, Bacchanalia, liidi annui in tuerit, ex novitiis interprctibus ali-
honorem Bacchi viclorinm ex India quem Guyetus expediet. Baclerus.
deportantis, ol nar' Aypovs, ubi senes Ajunt, ^c] Videtur hoc rescivisse a
istos habitasse verisiniile est, acti qnodani ex famnlis. Farnabius.
autem post a?quinoctinm autuniuale. Scena ii. Satnra est scena, ex
Athen. 1. xiv. c. 2. Faniabius. lambicis tetrametris et senariis, at-
113 Non convenit qui ilium ad laho- que Trochaicis. v. Guyet. Antesign.
rem imptUerim] Quod verbum impel- el alios, vs. 4. duo ex Mss. nostris,
lo facere potuerit in prxteilto, non omittas. vs. 7. duo : audic. in Asia
niodo inipuli secundum u.sum, sed esse. vs. 9. omncs : udduxi. atque ita
et impelli secundum analogiam, Priscianns legit lib. vii. vs. 12. om-
indirio sunt multa verba, qua- pra?- ues : objicerem ei dmni. vs. 14. dno:
teritum a[)ud antiques utroqiie niodo quia incerium est etiam, quid de se fa-
Labent, ut hatirio hausi, et hanrivi vel cial. vs. 19. ojuncs : qiiu- quidem esse in
haurii. Varro ad Ciceroneni, ' Quum homine d. 6. vs. 21. omnes : ut illius
deinde haurierint.' Neglego neglexi animus est. vs. 22. duo: ei bona sunt.
et ncglegi. jtmilius Macer xvi. An- vs. 26. duo: quid tu, tecum, vs. 27.
nalium, ' Omnium nostrum neglege- omnes : j)ro/)ttT. vs. 28. 29. unHS,/ere<,
lint auctoritatem.' Soieo solitus sum, utrobique. vs. 32. Argent. Scortari
cl solui. Salusiius, ii. historiarum : crcbro nonvtdt, crcbro contivarier, pr<B-
' NeqnesiibsidiisjUti »oiu«'rat,conipo- bet exigue sumtum: ut hac s. ad v.
»itis.' pelliciopellexi Ptpellicui. Varro nieorum unus : Scort. crebro nolunl,
belli St-quanici libro ii. ' Deinde nbi cnbro contirorier, pr. ex. s. atque hac,
pellicuil dulciH levin unda saporis.' alter etiam rb atque habet. vs. 37.
nemo ergo mirclur si et impello, im- cir/ia' quid nobusiet. Bflurlerus.
pelli in pra-tf-rito potnit faccrc, sc- • Mhil ndhuc] I lac scena habet Cli-
cnndum analoL'iaui. Faernus. nia; adolesccnds suspicinnem, quod ami
ImpcUrrim] I'rateritum antiqiia' <"" »«« ■« absctilr. cnrrupta est. Sumil
moni-ta-, nova- namquc impulrrim, igitur per conjccturam arjruinenta,
qnod non fort lex I'edia. Fnmahiun. qn* suo loco plenius ap«rtius(|ne
117 Mmwre irjiortil mc] Jam ;ml<' n;irtaliiniiiH. Ac priniiim quasi quod-
invitatum. HfecUrm. d.im ar|(umfntum, servnni qui missiiM
119 A(/ii7 npun fuit mnnilore] Jam oit non rcdire, cui jum niuitnm teni-
Dclph. et VuT. tJlui. Trrcnl. i O
1314
NOTJ; VARIORUM IN
poii* videatnr nssnniptum. Unde cflicitui- consolatio a Clitiiilioiie aini- co, ciiiinlicit, 'Nihil qiiotl videaris csso solliritus, haiiiKiuaquam cessaiit,' boc «•>!, noil iliutissiine tardant. Ve- runi cum intus positiim Cliiiiam allo- ciitiis essct, Cliliplio ef,Me(litur, pa- trem prospicit, el commendat offi- cium sniuii, ne videatnr nescio quem adolfsceiituliim recepisse, iit merllo hoc cftecisse declaret. Siimit igitiir exoidiuni, quod commendat, adoles- centem sibi olim jam fuisse cogni- tum, ac sc coactum amicitia, eum re- cepisse: ideo adjecit, 'Nam mihi cum eo magna ex pueritia familiari- tas.' Euf^ruphius.
SUiil adhuc est quod vcrcnre Clinia : haiulquaquam etiam cessant] Versus est trocliaicus tetrameter acatalecticus. Fainius.
Sihil ndliuc] Intus relictum Cli- niam allocpiitur Clitipho, in prosce- nium egrediens. Farnabius.
Cessant] Syrus et Dromo servi in urbem missi ad accerseudam Anti- pliilam : videtur hinc scena in subur- bano constituta, quo accersenda ex urbe Antiphiia. Idem.
Et illam simul cum nuntio tibi hie ego a(lf'uturam hodie scio] Versus hie Dovem pedum est: qui si ex eo de- mas pronomen ego, quod neque in libro Bembino est, neque in pUrisque aliis, adhuc tamen remanet impedi- tus, nisi tibi in unam syllaham con- trahas, et. quod freqnentius est, in dictione illam prima corripiatur eliso uno 1. hoc modo versus erit octonariiis iarobicus. Faernus.
3 Proin tu sollicitudinem islam fat- tarn, qua: tc excruciat omittas] Plerique I. «. inter quos Bcmbinus,bal)ent tiiit- tan ; ita versus est trorhaicus tetra- meter acatalecticus, ut primus bujus ftccox. Faernus.
I Qui cum loquitur Jilius] Satis nia(;na erat causa, qvia; Cbremetem ad (-((nviva? properantem moraretur. argumcMti enim intercrat, sciri ad-
ventum Clinia», antequam ingredere- tur. itaque Clitipho, ut hoc nnnliaret ei, egressus erat, neque potuit negli- gere occasioncm Clirenies, quin filiuni hoc exempio ad vivtutem cohortare- tur : aliorum scilicet rebus intentus, suarum seduio ignarus. quod ipsum est oIkovojxikSv. quid ? quod ante cce- nam omnia ilia geri debebant, quit actum 11. coiistituunt. quae morw, scilicet, plurimum rationis, adeoque necessitatis habent. quo enim diflei- rentnrista? B(eckrus.
Qui cum loquitur Jilius] Versus tro- chaicus dimeter catalecticus. FYernus.
G Quid est] Plerique fere o. 1. s. haheulqtiid id est, ul ratio versus re- quirit. ita enim ordinandus est ver- sus, qui est trochaicus, quemadmo- diim in libro Bembino est. ut dictio probe eum finiat hoc modo : Ch. Quid id est ? Cl. hunc Menedemnm nos- tin nostrum vicinum? Ch. probe. Id.
Advenientem e navi] Advcntoria ccena amicos peregre redeuntes ex- cipere moris erat. Martial. Epist. I. XII. ' Ut faniiliarissimas milii aures tuas acciperem adventoria:' et quaj nos ibi. de libro tanquam coena ad- ventoria locutus, qnani vovebant, quani ex voto solvebant : passim apud Horatium, INIartialem, alios. Farnab.
9 Adduxi ud cenam] Liber Bembi- nus et plerique alii abduxi: prima autcm bujus versus syllaba pertinet ad pra;cedentem, ut hie sit octonarius iambicus, ut ceteri. Faernus.
10 Voluptatejn viagnam] Scit enim Clirenies, vehementer patrem esse sollicitum. Quod audit ergo rever- suni adolescentem, dicit sibi natam magnam voluptatem. Denique bu- jus voluptatis causani in animo lia- bens, siibjunxit : ' Quam vellem Me- nedemum invitatum amplius, ut banc Iffititiam nee opinanti prius objice- rem domi !' Uti non suspicanti, am- plius etiam quam speret, banc laeti- tiam domi objireret. Eugrnphius.
Semper fuit fumiliaritas. Ch. voluj)-
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. I. SC. II. 1315
tatem magnam nuntius] O. 1. s. fuit semper, quod parvi ret'eit : octoiiariiis Stat eliso p ex voluptatem, ut et su- pra, hwc non toluptus tibi esse. Faeru. 11 Esiet hodie amplius] Hudie dis- syllabum faciendum eft, nt stet octo- narius. Idem.
Nee opinanti primus ohjicerem domi] Non paiicis ex repentino atque in- sperato aliquo casu in tantuin lipas superans abiuuiavit pectus l<Etitia, ut spiritus interclusi imaginatioiie, i. e. niotii animzp, queni sensiis in actii positus creiit, subito exspiia- rint. vide Liv. dec. iii. 1. ii. de fce- miiiis quae conspectis fiiiis ex praelio reversis, qiios cajsos fuisse audierant, nimio gaudio exanimatae, &c. Val. Max. lib. IX. c. 12. et A, Cell. lib. HI. C. 15. Farnabius.
13 Care faxis'\ Cave facias, nee euim necesse est. Nescit nanique a patre filinm desiderari, ideo prohibet patrem suiim aliquid faceie, qua vin- dicetur adoiescens leveisus. Eugra- phius.
Atque etiam nunc tempus est, Cl. cave /axis, nun est opus pater] Kx o. 1. 8. ita transpone haec verba, non opus est, et, ut octonarius stet, non facies synala;pliani in atque etiam; aut si facis, erit trochaicus inter octona- rios iambicos. l-'aernus.
IG Atque abitio] Hoc est, discessio. Eugraphius.
17 Aunt- scrtulwn ad cam in urbem misif] Ergo scena in sub\iibauo. liu- clerus.
18 IHiserum? quent minus est] Qno- niam ille dixit, miserum ose adolcs- centem vrl quod ip«c sc adoiescens niiscrnm putot, ncjjat esse iiic mise- rum, fii<|ui(l('m omnia liabct, qua' qui- dcm in liornini.- diciintur bona. I^t Bubjungit ; ' Atque h»c pcrindo sinit, lit illiu8 aniuMM cut, qui ca posHi<let.' Atque liiEC talia sunt <|ualiH animus illius est, qui liac tenet. Nam qui »cit nti his omnibus, bona sunt ; illi vero qui non utitur icclc, ntiqtie
mala sunt. Simnl et disjectionem coliocavimus, et intellectum didici- inus, ' Ne quid in ilium plus satis faxit pater.' Hoc amplius vereor, ne aliquid amplius habeat. quidquid satis est faciat pater, ideo injus- tuin est patri ostenilere Siquidem Poeta negat esse contemptum * ea- cus ad hunc laboret filius. Eugraph.
19 Qu(B quiilem in liomine'] Ut ves- tes non adferuut calorem, ipsae cum sint frigidae ; sed teporem qui a cor- pore provenit, stipant, et coercent, ita vita beata, non est ab extra, noii ab aedibus, possessionibus, amicis, &c. sed ab ipso animo, qui si sit rec- tus et bene compositus, cetera ju- vando, &c. Plutarch, de virtnte et vitio. Bona quae sunt,quaj dicuntur. Aristot. Ethic, Nicom. lib. i. cap. 4. 5. 6. &c. interpretes ipsius. Senec. Epist. 71. 74. 76. Boet. i. 3. 1. Apui. de Deo Socratis, &c. Farnabius.
20 Parentes, patriam incol. 4"f.] Vide Chrestomath. voc. ' Bona fortunae.' et adde Phorm. i. 3. 18. Baclerus.
Farentcs et divitias] Est octonarius perfectus: nil necesse est scribere ditins ; nam in postrema syllaba, ut dictum alibi, synizesis est. Faber.
21 Atque hac perinde sutit] Bona vel sunt oTrAdis bona, et turn semper per se sunt et dicuntur bona; vel respectn liominum, in quorum usuin creata sunt, turn vero neque bona sunt, neque nirila, iii^i quatenus ho- mines bene vel male lis ntuntur. Arist. Eth. Nic. lib. v. c. I. l{cx noster est animus, hoc incolumi, ce- tera manent in officio, tSjc. Sen. Epist. 114. Farnabius.
Importunus semper] Austeru«, acer- biis, (|uasi portu, i. e. quiete ca- rens, sibi ct aliis molcstus, inquiottis. Idem,
2"> Illcne] Hoc utirpic iutclilgitiir j)ropl(;rca diitum, quia srit ( lircuics animum Mciudenii. Ila-c iic prude- ret, reprossit se, et rcliqua verba con- texuil, dicens banc rausam, quod in
l;31G
NOTyE VAHIORUM IK
WCtn cose tilinin, patri viliciiu'iitcr est iiiilo. /-'(/irrw/i/itH.*.
Sfit repiiiiiam mt] Callitle se repri- niit st'iH-x, no apiul Cliliphoiiem aprriat Imimti, et lioloiem Mcnetie- ini, tiipiM (lisce9SM filii. siiiiiil nt siinni celtl liliiini iininii ttiu'iitiulinem, de- ft-ruiit anctoiitateni patiiiin, exigit- qiie tilioniMi ofVicia. luirimliius.
20 it ul erat, mansuin] Qualiscun- qiie, iiKpiit, t'tiit, taiiien oportiiit pa- treiu siistinere. Eugraiihius.
Cl. Quid fu tecum] Liber Ucnibi- nns et alii|uut alii: quid tute tecum? itaqtio octonariiis exipit. Fa'ernus.
27 Fortassc aliquanto iniquior~\ Liber Bcinbiiuis aliiiuunlum. Iileiii.
Fortasse uliq. iniq.] Kgregia jyfiais tic parentiuii disciplina : non qiialis esse (li-biiit ; seel (pialis ftiit Atlienis. injurifP parentum, liic dioiiitur, ex •pinione iiberorum. Boccterus.
30 Durum, ifc] 'SK\riphv irphs vlhi' iv rqj vov6fr(7v. jMenaiuier. FHrnabius.
\iim parentum injuria, ^x.] I'Ta-ter liunc niorcin qui est iiinaliis parenti- biis, hie ferine paulo est tolerabilis, pmbent cxigue aumptum et niodice. Eugrai>Uius.
31 Paulo qui est homo tolerabilis'] In libro Beinbino lixc interpietatio ad- •ciiptacst, ' Aiit ei subaiiditiir, aut eiim : si ei, sic intelligiiniis, iiniiis- modi sunt ei, (jiii est liomo tolerabilis. aut eiini scortari ciebio noltiiit, ut ait, tiliuui, qui sit tolerabilis. aut sin-
gularrni luinierum pro plurali posnit, id est, (|Mi sunt tol«;rabiles.' Faeriins.
33 Exiffue sumptuin] Parce. F<ir- imbius.
34. 35 Verum nbi animus semel se cup.] His diiohiis versibus omnis co- niici erroris origo demoustralur. Bcs' clerua.
30 Scitum est] Optima occasione senex, duni alioniin mores et facta denioiistrat, occasinneni iilii corri- gendi repperif, ut nionerel. Sciium est, inquit, et perelegans, ex aliis pe- riciilum facere, hoc est, tentaineii- tum, quod tibi velienienter expediat. Eugraphius.
Scitum est periculum, ex aliis facer e, tibi quud ex usu siet] Kepetitur sen- tcntia fMifiriTiKics act. ii. so. 1. vs. 9. et cum i^fpyaa-'ia niL-niorabili Adelpli. III. 4. 52. ' Inspiccrc, tanquam in speculum, in vitas omiiium Jnbco: atqnc ex aliis sumere exemplum sibi : Hoc facito,' <&c. Bceclerus.
Periculum, S^c.] BKfiraiv irtiraiSfVfjJ €1$ TCL rSiv &\\i>iv Kaicd. Menander. Fe- liciter sapit, qui alieno periculo sa- pit. ' Felix quicunque dolore Alte- rius discit posse carerc suo.' Tibul- luii, lib. III. F-leg. 6. Farriubius.
38 Tu ut tcmpus est diet] Tenipns non solimi suinmum est, sed et para partis est ; siculi liic posuit, diei tern- pus, i.-um teuiporis dies esse videatur. Eugraphius.
ACTUS II.
ScENA I. lanibici Octonarii aca- talectici sunt. vn. 5. uniis Mss. meo- ruui : lice ille fncili utetur jiatre. Ar- gent, certe tie ille f. vs. G. duo : pecca- tu. vs. 8. Arpcnt. peril, m pater ut adbilnt. vs. 10. omnes : narrat. Bie- cli-rut.
i C/uam iniqui] Uemanint solus Cli- liplto, el tecum conqueritur de patrit
hortatione. Ordo est; Quam iniqni sunt jiidices patres in omnes ado- lescentes ! Engraphius.
Quam iniqui sunt patres] De Cliniae aniorf, hacluuiis satis niulta Mene- demus pater et postea Clitiplio dix- crunt : nunc indicanda est altera pars argiimeiiti, ipsius Cliti|)honi9 auior. BtecUrun.
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. H. SC. I. 1317
2 Nos a pueris illico] Qui arbitran- tur, justiini essf. in piioritia inoribiis seniim nasci. Eugraphius.
Neque illarum njfiiies rerum esse] O. 1. s. esse rerum, versii iion lepn^- iiante, si in iUam abjecto I, priinam corripias, ut saepe in hoc poeta. Faernus.
4 Ex sua libidine, ^-c] Modiini im- poniint adolescentibus de moribiis siiis, qiios nunc liabent in senectute, nou quos in adolescentia Labuenint. Euiirapluur,.
Ex sua libidine mnderantur, qua: est ntmc] O. I. s. nunc qua- est. Faernus.
5 3Iihi si u7iquainJiHus] Si aliq nan- do niihi filins coniingat. Eugraphius.
Facxli me utetvr patre'] Id est, valde m«r ntetiir bono et facili patre. Idem.
6 Tiam et cognoscendi, Sfc] Facile, inquit, (ilio meo banc faciiltatein da- bo, ut universa ejus facta cognoscam : tamen si peccarit, ignoscam. Idem.
Nam et cngnosc. et ignoscendi dab. pecc. loc.] Vide Ciirestomath. voc. * a;quus.' liceclerus.
Cognoscendi, Sfc] Cir. pro Cwlio : ' Leni vero et dementi patri, cujiis- modi ille est; P'oies effregitr lesti-. tuentur. Discidit vestenir' resarcia- tur. Coelii causa est expeditissima.' Farnabius.
7 P«r«itum,3fc.]SubMencdemi per- sona, cujus causani niodo egit,atque invehebatur in Crnrum.adi'oquc oni- nes, nie et in genere adolescentes. Id.
8 Vbi adbibit plus paulo, »«« qute narratfacin.] Nidlamoccasioneni pra;- tennisit po«-ta, quin demonstraret corruplac educationis Altica> vilia, et ex Huis causis atcjuc originibus rcquircrct : igitur nolieni, Ciiyeto deiendum vidcri bunc viTMini. quo- modo cnim scqucns cum pr<rreden- (ibns bene copubirelur ? Harclcrus.
Plus paulo, ifc] Largius ;rf|uo. FaiTiabiun.
Tfunc ail, ifc] Mf/irjffu, rccitantis tententiam patris 8ui. Idtti.
10 Na ille, ifc.'] Quanti a liberi*
parentunj fiant verba, docct pastor apud 'Jheocrituni Idyl. ix. rpiod rod Ss Bepovs (ppvyovTOi eyo; Toaaov /xe- KeSaww, Ocraov ipa>VTi irarphs fivGajv Kcd fjiarphs aKuieif. Neque eniui ' aui<>n- tes' (ut babct AtVanius) ' quibus aninii non ^unt integri, surde audi- nnt,' sed et aniantes. 'amor snrdis auribus esse solet.' Prop. Farnabius.
11 Da mild atquc offer inihi] Mul- tun> addidit scntentia?, vnoKpia-it. Boe- clerut.
12 Cut quid respondcam] Expressit inopiam ; siqiiidem non solum dixit, cui quideni nibil haheo, vernm, ad respondendum verba <iesunt. Eugra- phius.
13 Suarum rerum satagit] Etsi is quoque de suis rebus plurimum co- gitat. Idem.
Nam Clinia hie, et si is suarum re- rum] O. I. s. nam hie Clinia, el si is quoque siiarujn. ntroque mode con- stante octonario. Faernus.
Etsi is quoque rerum suarum salagiti Optime Guyetus explicat. Bwclerus,
14 Ilubet bene et pudice educlam'] Sa^pe conjungi videas. Plant. Cis- tellar. i. 3. 21. 25. ' Educavit eara sibi pro filia, IJenc ac pudice.' com- paratio utriusque ad o'lKovofilav refer- tur. Idem.
15 3Iea est polens] Ad boc positum, ut ex nobilitate piiirinnim audeat postulare. I'rocax a pettndo dictum est ; nude et proei dicuntur anptia- rum petitores. Eugraphius.
niea est potens, priicax] Prorsus non probare possum Guyeli rh pa- tens. Ccti-ruin ad banc descri|)tionem congrnit ]'<>m|><)uii versus in .Satyra, apud Priscianum, (ine sexti: ' blan- da, r.iiiax, im|iotens, supcrba, disror- din.' liirclerus.
Suiiiptuosa] Ut et neccssitateai sibi [x-tcndi propter sues Huniplus faciat* Eugraphius,
Sohilis] Ab omnibus nota. Idem,
Snhilii] Nota niagis quam nobilis. I'arnahius.
1318
NOTili VARIORUM IN
10 Turn quod (km ei recte est] N iliil omnino afl'ertiir ab interpretibiis, quod piobai L- (iiioat ermlitoium qnis- quani. omnium miiiimc I'arei explica- tio ailinitti potest. All ita licet ca- poif r turn quod dttn ei. constituitiir liic diro(Titt'7r7)(Tis.ut voliieiit absolvere; turn quod diin ei, iiiliil est mihi ; cum tameu iieccsse sit muliiim accipere talem nieietiicem, qn:ilis nunc de- icripta est. Sed rcprehendit sermo- ucm noc absolvit : inttijecta correc- tionis formula : recte est. q. diceret ; sed quid diceie volui ? rcligio milii est ac vol ominis vitandi causa esse debet, dicere, nihil mild esse, sperat enim, more talium amatorum se in- venturuni alicunde argcntum. itaque timet dicere, nihil sibi esse, quod etsi re nihil esset, in s|)C tamen ha- berel, unde meretrici procaci suppe- ditari posset. Illud recte est, ita iisurpari, ut dictum est, vel ha;c ex- ernpla doceant : quaerenti matri, *quid es tarn tristis ?' lespondet Pamphilns : ' recte mater.' Hec. iii. 2. 19. Interroganti perturbatum JE- schiuuni Micioni, 'quid est?' respon- det ille : ' nihil ; recte.' Adelph. iv.5. ID. Ad priusexempliim Donatus eru- dite : ' sic dicimus, cum sine injuria iuterropantis aliquid n-ticemus :' ne- quc quisquam facile dubitet, per sup- pressionem ibi dici rh recte. Bcccl.
Turn, quod dcm ei, rede est] Cum nee praecise negarent, nee plane af- firmarent, Romani dicebant, Recte. Faber.
Nam nihil esse mihi, religio est] Di- cere, me hoc non habere, maxima mihi religio est. Ut Virgil. ' Relli- gio ent patrum multos servata per annos.' Eugraphius.
Religio est dicere] Dies religiosi, inqult Agellius, dicti, quos, propter ominis diritatem, r(:lin(|uinnis : id- circo Terentius in Heaiit. ' Turn quod doin ei, recte est : nam nihil esse ii.ihi, religio est dicere.' lib. iv. c. 3. h. e. Turn quod dem ei obsequii tan-
turn voces et blanditiae, cnjusmodi sunt, Recte, benignr. Nam nihil esse mihi, nefas dicere, non licet, non an- sim dicere. Farnabius.
17 Hoc ego nitdi non pridem inveni : neque etiam dum scit pater] Utrumque ad o'lKovofjiiav relatuni est : et quod non inveleratus amor, (abducet enim inde animum ct ad uxorem in tint fa- bulaR applicabit,) et quod pairi igno- nani liaec ignorantia pra'cipni erroris ■jrepiiTfTeiav peperit. Baecleru s.
ScENA II. lambici octonarii aca- tal.sunt. vs. 8. Mss. duo : sub imperio cujus est, vs. 6. omnes : etiam care we videat forte hie te a patre al. ex. vs. 8. duo : quam scias. unus : quam scies. vs. 10. omnes : non cogitas hinc longius abesse. vs. 11. duo : dum conantur. Argentorat.co»iant«r. quod unusmeo- rum in margine adscriptum habet ad Th Conantur : al, comantur.
Mnietus et Goveanus hinc incipi- unt actum secundum, sed ratio ilia, quir tani secure jactatur, quod Cliti- pho in proscenio remanserit, Chre- mete domum digresso, non est tanti ponderis. Non dicam de actus quart! initio, in hac fabula ; nam et ibi Mu- retus corrigit. cnjiis aucloritatem si sequeremur, in omnibus Terentianis fabulis alitor ordinandi essent actus, id quod facile non erit nbique, nisi veli'uus dura quadam, et a consuetu- dine comica pluriranm diversa, ad« mittere. Bceclerus.
I Si mihi sccundw] Hie illud est, quod supra diximus, quod per con- jecturam Clinia credit, amicam se ab- senle corruptam, Ac primuni argu- mcntum I'ecit ex eo, quod missus ser- vus noudum redit. Delude proponit ipsam suspicionem, Sed vereor, Sfc. Eiigrapliius.
Si mihi secundte res] Clinia pleniis desiderii et curarum, ex domo Chre- metis prngreditur, si redcuntes ser- vos et aiiiicHm adventantcin posset conspirore. Clitipho fsi hinc novum actum ordiri placet) egrcssum conse-
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. II. SC. II. 1319
quitiir, nomine vocat, monetqiie, lit caute apiid haec loca obversetiir, iinde a familiaribus patiis seu Menedeini coDspici posset. Sin priore scena ac- tum inclioamiis, inter qiierelam Cli- tiphonis egres.siis Cliuia, iiuminatim ab eo inclamatur, atqiie cavere jube- tur, siciit dictum est. Est autem oratio Clinia?, qualem giguit deside- riiiin et siispicio ; quae omnia in pe- jorem partem conjectare solent. Bce- clerus.
. 2 Sed vereor, ne me absente hie cnr- Tupta sit, ^c] Adjungit et opiniones et argiimenta a tempore, quod est occasiu : occasioneni autem bic intel- Lgimus, quod absens fiiit ipse. Dein- de ponit locum Atbenas, ubi magna Lominum multitiido est et civium, va- riis nioribus viventium. Adjungitur setas, hoc est, a persona, et a tem- pore, quod adolescentula ; ac prop- terea vario ingenio. Deinde addidit, Mater. Hoc nomen panim est ; ni adderetiir mala. Sed ne nn\sus suae
voluntatis et judicii ideo ad-
jecit, ' Ciijus sub imperio est : Cui nihil Jam praeter precium dulce est.' Eugraphiua.
Animiim exangeanl^ Sic scriben- duin, ut quibusdam visum est, non, exaugeant, quod nihili est. Ita strido, stridei) ; tervo, f'erveo : fulgo, ful- geo : abnno, abnueo ; congruo, con- grueo. Ita et ango, angeo. Vide No- nium, et notulam quandam ad act.iii. so. 1. I'ahcr.
Mulier me, iff.] Antiphila. Virgi- neni viripotentem Ulpiaiuis et Caius niuliercm vocant. seen, seqiientc, idem. I'arnabiwi.
3 Quu: mi animuni cxaugatnl] Mihi exigit octonariiis, et itahai)ont o. 1, s. est autem in libro iicmbino ad hare verba ascripla iiitcrpretatio, ' Qua mihi aniinum exaui^canl, (|uap mc ter- reant. animum autem dicit, quam illi prapHens trticit metiis .sollicitam cogi- tationem.' I'mrnun.
Qua mihianimum cxati^cant J Magna
ratio movit Guyetum, ut Palnierio subscriberet, exangeant reponenti, pro exaugeant ; cujus significatio ob- scura est. Bceclerus.
Concurrunt, (^c] ' In cogitando, nioe- rore exangeor.' Plant. Stich. act. i, sc. 1. Alii leg. exangeat, vohintque ve- teres usurpasse 2. conjugationis, pro ango. vernin neque conjugatio neque compositio placet. Farnabius.
4 Locus, occasio, atas, mater, sub im- perio cujus est, mala'\ Ex o. 1. 8. ita colloca, occasio, locus, item ex libro Bembino et Basilicano, et nonuullis aliis, teste Joanne Rivio, cujus sub imperio, est mala, aliter nullo modo Stat octonarius. ita legit et Eugra- pliius, qui etiam ita sensum ordinal, ut sit mater mala sub cujus imperio est. Faernus.
Occasio, locus, atas, mater] Suspi- cioni argumenta in promptu sunt,ex- plicat Eugraphius. in ultimo tainen argiimento immoratur Clinia, inter ipsam suspicionem, amoris non obli- tus. niatris enim ingenium potius, quam ceteras illecebras a se timeri ostendit. reliqua invitare ad iibidi- nem, mater cogere poterat, itaque non t'rustra adjecit, ' mater, sub cu- jus imperio est, mala.' Bceclerus.
Occasio, ^c] MiKpa '7rp6(pacrti is rb 7rpo|ot KUKws. Menander. Farnabius.
8 Pergin' isluc prius] Perseveras ante hoc quasi certo judicio tenere, quam scias cpiod in vero sit. Eugra- phius.
Pergin isluc prius dijudicare] Ex istuc sclidenduin: ut in prima sede hujus octonarii sit dactjius. Faernus,
Pergin istuc prius dijudicare, lyuam scis quid veri siet\ Nihil est mulan- dum in hoc vcrsii, satis bene sc ha- bet. Bcrclerus.
•» .St nihil mali essel] Ad conse- quentiam Hrgumentum cepit ex eo, quod non redil missus servus. Certa mihi, incjuit, stispicio est, illam esse corruptam ; nam hie adcsscut. Eu- f;raphms.
1320
NOT^ VARIORUM IN
Quiindo i.itui- ci'W] IIIikI enim quod liixil, Jiun atlauHt, luK! ainaiiti tar- tliiii) est : itieo adjei-it, ' Uiiando is- tuc nit :' Idem.
Qitaiidi) isluc erit] Istiic jnni, scili- fi'l. iiiipatifiitis vox est, iion sine ex- probrutiotie (|iiadaiii ad pritis sola- tiiini referenda; quod dtscribebatiir act. I. sc. 2. priiic. (|. d.jain ante dix- isti, niox adt'ntiiraiii aniicam nieam ; nunc iteruni atHrinas : ecquando istiic crit r liceclcnis.
10 \on cogitas hinc loyigius nhessc] Liber Btiiibinus, hinc longule esse, id est, aliqiiaiitiin) longe. Plautns in Alenitchinis : 'lugressuni flnvium ra- piduin ab urbe hant longtik'.' hoc luodo optima stat octonarius, aliter nnpeditus. Faernus.
Son cogitas hinc longiile esse"] Beni- bini codicis auctorilate se tiietnr hare lectio : testanturque ctiam Glarea- nus et Georgius Kabricius, se vidisse in (|nibiisdain codicibiis. Kelinqnani lectori arbilrandnni, amore PlaulinaE locntionis, an re vera haec lectio ob- tiiiere debeat. Bceclerus.
11 Dnm moliuntur'\ Subandi, quid rernni ; i.e. dnin molinntiir sen cum qnodani labore apparant,ea, quae sibi ad ennduni necessaria credunt. Pe- tnis Marsiis: I. e. ' diim se praepa- rant midtiplici cultn, xdificant for- niam variis rebus :' hactcnus sensuni, non verba sequi, a>stiniari potest. Sed quod addit, qtioreferemus? 'Inde <l<-'moliri, est destruere id (juod aedi- ticatuin est.' Sic qiiotpie |)utabinuis, melius eum Rensisse, quam locutus est. Cur enim exagitare libeat vi- ros, quorum studium non simplici no- mine laiidari debet r Bceclerus.
Dum moliuntur^ Dnm surgunt, mo- %eiit, proniovent, apparant, ornant »e. Fttmiibius.
Dum conantur] Nihil dubito banc v<ram lertiouem esse, cum pra-ser- tiiii t6 cnnnri r^> moliri iK TrapaWr]\ov ron|»ruat ; Pt Ms*, auctnrilas affinnct. rb cnmantur pauci habent ; qui cmnun-
tur pnrferret, nullus est. qnam ite- rum, ut sa-pius, ex Plauto nobis vo- cem noiniulli substituertint. apiid il- ium enim legas, Sticho v. 4. 19. ♦ Sed amica mea dum comit, dumquc se exornat,' &c. Georgius tamen Fa- hricius rb comanl)ir defendit. Beecle' rus.
12 Kespiru] Unico vocabulo poeta voluit soliciiudinem Clinias, non tan- tum quae in animo, sed qusc in vnltn etiam erat, ostendere. Idem.
ScENA 111. Satura est, lambicis Oc- tonariis et Seiiariis, turn Trochaicis septenariis constans. vs. 2, oranes Mss. nostri : ilUe relictasiint. vs. 14. omnes : i/uid bibent. et vs. 17. coUqcu- plelasti Antiphila te. vs. 20. duo : mo' nuisse frustra dolet. tertius : dolet mo- nuisse/rustra. vs. 29. unus omittit, esse. Aigentor. pro esse ei, habet ejus, vs. 38. omnes : hinc sciii potuH, hand us* quam alibi, vs. 4G. omnes : qiice turn irnl mnrtua. vs. 48. omnes : imdam. nisi quod in uno, tJi m sccunda manit superscr. vs. 49, omnes : capillus spar- sus. vs. 52. omnes : suhtegmen. duo : prcEteream. vs. .'54. et 55. unus : si hac vera sunt Clima, iia nt credo, alter: si hcec vera sunt Clinia, ita ul hie dicit, quis te fortunulior ? Argent, si htec v. s. CI. ita ut dicit hie, q. t. f, vs. 57. omnes: voxani. vs. 64. omnes, nted. vs. 71. duo: quo illam adducis. vs. 73. nnus : mirubile. vs. 76. unus : quid illo in tempore facias, e\ glossa. vs. 80. post rh tace, Argentor. habet: Clit. quid est? Syr. vis am. unns meornm gemi- nat ; Cht. quid est. S. quid est? vis am. vs. 85. duo : tide, cogita, examinay ex glossa. vs. 80. omnes : etsi hoc con- silium. \s. 90. duo: exper. hoc scies. vs. 94. omnes : deducetur. vs. 98. om- nes : istiiismodi quwso nliq. rep, vs. 99. duo: ibo obviam his, d. nnus : ibo obv. huic d. V. revertatur d. vs. 102. duo : quod bonum est. vs. 112. nuus : ridi' culumest, ulnc te me monere Clit. vs. 122. omnes : qua solet quosque spernere, vs. 124. omnes ; nam miserum quen-
TERENTII HEAUTONTIMOR, ACT. II. SC. HI, 1321
f(am offendi ibi militem. vs. 123. onmes : eademque ut esset apud te oh hoc quant ^ratisaima. vs. 138. oinnes : abeas si sapis. Boeclenis.
I Ain' tu] Hcec scena exoltit illam suspicionem, quam Clinia habuit. Et haec conjectura delude rursiis habet aliani ca\isam, quod amicam Clitipho- nis addiixerit serviis, ita ut in donio patris esse possit. Quae res an fieri possit, deliberationis vim tenet. Ita prior causa in controversia est, se- c'unda in deliberativa: aut controver- sia est ex conjectura. Ergo parti- bus tractabitur, hoc est, uli dicta et affectus, quod trddos Gra»ce dicunt, suggertint argumenta : sicut suis lo- cis explanabiiniis. Eugraphius,
Ain' fu] Suppiet Guyetu?. quale liic yfXolov observaturn, quod non- oemo annotat, baud repereris. cou- snetudine coinica personae una ingre- dientes in tbeatrum, veliiti coutinu- ant sernionem, e. g. iiic inter vias agi- tatum. Bceclerus.
Dum sermones c<rd«mu«] Ca-dere strmnnes dicuntiir, qui frequenter et pluririiuin loqinintur. Eugraphius.
Sermones cddimus] K6irTetv \6yovs et itiirrfiv {yfifiara dici a Graecis monet Priscianus i.xvni. quod interpreta- tur Nonius, 'commiscere sermones.' qui «erere legunt, non nietiuntur ver- Mim; qiianquam * serere sermones' habeatur apud Virgilium et Livium. Fnmah.
i Muliertibi adesf] Quia ita locutio servi fucrat, ut dicerct, reliclct mu- lieres. Eugrapliiun.
Mulier tibi adest, audin Clin.] I'cr- Kit consolari et gratuUri, ut Cd^pe- rat, ('litipho : mulier tibi adest, so. ilia, »} fpwfifi^, cum quadam ifi<p6ATti. audin Ciinia? servos dc mulieribus, ad quas accersendas miksi eraut, col- loquentes. cui Clinia ifxiroB&s respon< det : ego vero Ciitniqiie vox assevera- tioni apta) audio nunc drmum Cpost anxiam et sollicitam cxpertatioiicni) tt video el r^leo (lilipho. iiiirc addi-
fnm TO video. Conspectiorem autem voluit esse poeta atfectum, respiran- tis ex aegritudiiie adolescentis, ut il- lustraretiir fortuna amantiiim, q nan- do statim, ex nova suspicione, in priorein sollicitudinem incidit. Bce- clerus.
4 Minime minim adeo impeditce] Mi- randum non est quod iinp<'dita; sunt mulieres, quae et ancillaruin gregem ducunt secum, et pliirima compor- tant. Eugraphius.
Minime mimm'] Sc. quod relictae sint, quod tardius consequantur nos. Dromoni potius volunt alii convenire bsec verba, quam Syro, cui in Mss. fere tribuuntur. vide Giiyet. Bwcl.
Anciltarum gregcml Iiulecornm ni- mirum olim visum matronis et inbo- nestuiH, sine comitatii aiicillarum in publicum prodire. Praeibant ex offi- cio Anteambulatrices, subsequeban- tur Pedissequze. Martianus Capella, 1. II. ' Periergia vero aliis comitata pedissequis dotalibusqiie mancipiis curiose universa perscriitans atque interrogans sequebatiir.' Farnabius.
5 Peril! unde iU<B sunt] Crescit error Clinia; : ut magis credat esse corruptam, quod ancillas habeat et ail rum. Haec omnia meretricis, non illius mulieris sunt. Sed adhiic igno- rat adolescens. Eugraphius.
Perii,unde illisunt aiicill<c] Hie error inductus est a poi'ta, sicut totus Bac- chidis coniitatus, ad demonstran- dam ex comparatione Antipbilac in- noccntiam, et iitriusque aiiioris dis- crimen, Syro crepti aiictore. propaga- turqiie egiegia oiKovofxla^ arte per plc- ramquc argunienti seriein : ut quae jiivenum |)rimo animus tenucrat siis- pensos, apud scnes iiiajorcm deinde tin bnm coiicitet, iniilierum ignoratio. licrderuH.
Men' rogaii] Ex me quidem nihil liorum Rciri iiotpst. Idem.
f( Porlant quid rrrum] Miiretus in- terrogntioiH! attollit et exfiiiplis iU liistrat. i. V. niultum reriiin. Idem.
1322
NOTyT: VARIORUM IN
I'ortanl, Ac] Qnani iimltas res et inni^nas portaiit sccuin ? Nannius MIsccIIhii. I. I. c, '21. [■ainabius.
7 Auniiii, vcstem] l)e ornamentis nitiliel)ril)iis, et paratu. erat eiiim Haocliis inerctrix, ut ante dictum est, ' Magnitica,' ' sumtnosa.' Galliis iiitcrpies : elles porlcnl iksd'aureures, coinme sunt chthies, carqiiaus, couliers ft liuguis, et aussi etk's portent des robes tt ornenunts precieu.x. Addi debtt liic locus ad ea, (|im> dixiiiius in Eiiniicii. IV, 1. 13. liaiUrus.
Aurum, teslein] Amea oinainenta, uioniiia. vide Eunuciii act. iv. scrn.l, iiitVa, ' Sine aiiro tiini ornatani.' J-'ar- nubiiis.
Et resper(iscit'\ Hoc est, nox fit : a vcsperc factum verbum est. Lugra- phius.
1 1 Viden' tu, uncilliis, aurum, ir<:tein] Vei ita distiiigues : tidcn' tu ancillwi, aurum, vatm/ i. e. andin tu, ani- madvertis, intelli<;is, ancillas, aurum, ve.stes niemoraii a servis '( nnde ea esse censes, cum ego hie relifjue- rim earn cum una ancillula.'' unde ea esse censes, nisi quia interim inlio- ncste potius divitias paiere hie opta- vit, quam rcditum meum expectando pau|)cr vivere r Sive angendo attcc- tui malis divideie, aut/in' tu ? auciilns, aurum, reslem. ut aTroanLTrrjcns iradrjTiKr) pra^cidat scrmonem. aiieillas, aurum, reMem (repetit 4v inroKpia(i) memo- rant stTvijde ea, <|uam e^o liinc alli- ens cum una ancillula pauperem re- liqui. unde ergo liabet haec nisi ab amatore novor liaderus.
12 Vidin tu nncillan, aurum, vestem, (juam ego cum una atialluia Uic reliqai ; unde ea esse eoises] Liber ISembinns et BasilicanuK non habc^nt dictionem ea. in Victoriano sic erat, unde esse ea censra? scd demde verbum ea dclclum est, quod et in aliis libris varie collo- catnm est. quo sublato sic distingue- nius : Vidcnlu? ancillas, aurum, vestem, qwim e((0 cum una ancillula Uic relii/ui, unde esse censes f Et subaudiendum
est ei, ut sit ci, quam ego rcliqui. ut autem stet trochaicus, vel in viden fiet dialysis, ut sit anaparstus in pri- ma, vel ex ea dictionc n abjicietur : et erit paritcr anapastus in prima, sed in quam ego, synaloepha non fiet. I'aernus.
Vah nunc demum inteUigo] Prodn- citur industria Poi-t<E error, et in- crescit, ne Clitiphonc quidemjam ad minucndam aquali suo suspicionem satis prompto; qui ante increpitave- rat : ' pergin' isluc prius dijudicare, quam scis, quid sietP' nunc euim et ipse cedit argumentis, quibus Clinia volcbat conficere, mulicrem se ab- senie corruptam esse. Estque hoc in Clitiplione eo suavius, quod non animadvertit aut divinat, suam ami- cam desrribi, non Cliniae. Baclerua,
13 Dii boni, quid turbce est] Augen- do eriori, uratio in admirationem forniata, servit; ut supra : ' portant, (juid rcrumf aurum, vestent :' cohae- rent enim. Idem.
14 Quid sent erit nostro tniserius'\ O. I. s. sene. Fatirnus,
15 O Jupiter! ubinam est Jidea^ Necdum soluta sibi suspicione qucri- tur adolescens se esse desertum, .... omisso amore amatoris sui in mere- tricios mores esse delapsam. Eugra- phius.
O Jupiter, ubinam est fides] Quid hac oratione absuliitius, qua amoris et fati sui summam Clinia dequeri- tur ? ad sunmium enim procedere debuit error, antequam finiretur. Adjicinntur verbis gestus miserabU les. dunce his conspectis auditisque, propior interea factus Syrus, quid errcnt, animadvertit, et suspicione Aniipliilam accurata et longa narra- tione exsolvit. Boeclerus.
L'binam est fides] Quonam abiit fi- des niilii data ab Aiitiphila, fore se amori nostro constantem i Hire sibi Clinia suspicatus amicam suam cor- ruptam esse, ubi conspexisset tantum atiri, gregem aucilUrum, vestes sup<
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. 11. SC. III. 1323
petere illi qiiam panperem abiens re- liqiii.'jet. Farnabius.
16 Ditm ego propter te errans patria careo demens] P'reqiientibus verbis et inipletur et attoilitur sententia, more Terentiano : id est, ubere copia, ci- tra ledmidaiitiam. Hjpc enim sin- gula ita valent, ut panciora stifficere videautur : ita conjiinguntiir, ut de- mere ali(|uid aut iutercipere non au- sit, qui consertam inoinentoruni seri- em intelligit. Bceclerus.
Tu inierea loci] In libro Bembino hie ascriptiim est : Loci, parelcon : nam loci omni signiticationi addi soiet. Enuius : ' Flamma loci post- quam conclnsast turbine saevo.' Fa- emus.
17 dmlocuplelasti] Divitem fecisti. Evgniphius.
19 Cujus nunc me pudef] Patris me pudet et niiseret, qui frequenter ha- rum mores dixit milii, et frustra mo- uuit. Idem.
Cujus nunc jmdet me] ' Afj.f ifioXia eleganter tisns est: 'Pudet me pa- tris,' id est, oi5oPjuat rhv iraripa. Ut in Heryra, v. 2. 27. ' pudet Phiiumenas.' ita loquitur Bacchis meretrix, ' pu- det' SC. ' conscientia communis viri et pellicatus,' quod Donatus annotat. ' Pudet' enim, ut amplius ibi notatur, ' duo significat : sive iile peccavit, qup.m pudet, sive ille, cujus pudet. pudet me pattis et niiseret :* pudore afficior et miserirordia, si parentem mcum cogito : pudore quidem, quod inobcdiens illi factus sum, et adniisi, quorum me po-nilet : misericordia au- tcm, quod multum laiioris in me cor- rigendo et monondi) iVustra sumsit. Tali loquendi gr'nere, ' pudor patris, ct miserirordia hnjus ;' in Andria di- cuntur. litrclrrui.
Cantuhitt mihi] .Sa-pc repetcus mo- nebat. ' Ha!c dies nocte«quc tii>i canto ntcaveas.' Plant. 'I'riuum. Far- nn/;iiu.
20 Monulise fr\L^lra,n('iiue lum pot.] Heec suspendiiut aliipii ab illo (juod
praecessit ; pudet et miseret me pa- tris, monuisse frustru : ut trajectio verborum admitteretur. alii iroflr/TiKw- Tepoi iiic novam orditintur sententi- am : monuisse frustru, sc. oportetne ? Donne indignum est, frustra monu- isse? vide Guyetum. Bceclerus.
21 Quod tamen nunc fac] Vide Chrestoraath. voc. Cratus. Idem.
Cum gratum esse potuit, nolui] Cir- ca istud gratum, satis sjepe errant Interpretes Galiici ; credunt enim gratum, id significare quod dicimus, agriable, male, ut lioc loco. Verten- dum : Lors qn'on m'auroit en obliga- tion ; Vej, Inrs qu'on in'en auroit sceu bongre, quod a Latino est, <Sr:c. Vide Nolam paulo inferiorem. Faber.
24 A'rt/n et vita est] Prima propo- sitione volens servus solvere errorem suspicionis CliniiP, dicit, Et vita est eadem amicae, et animus ille qui circa te fuit. verum meniinisse debe- mus duas res esse propositas, ut et vita eadem probetur, et idem ani- mus. Potuit enim iu eadem muliere castitas pcrseverare, ut esstt eadem vita, non tamen iilem auinius : po- tuit nanique oblivisci amatoris sui, et non eum desiderare. Ideo adje- cit: ' Et animus te erga idem acfuit.* Eugriipliiiis.
Nam el vita est eadem, et animus te erga] Bene partitur ubicjuc poeta, quod conficieudum est. Duo suspi- cabatnr Clinia : ne collocupletusset se interim Antiphila, et, comnmtata par- ciH pudicitquc vitae consuetudine, (jUirstum occcpisset ; turn adeo, ne de»truisset amores prist inos, alioque animum cuntulissct. utrique crrori respoudetur. liwclerus.
2'> Quantum ex re ipsa conjecturan cepimus] Ut diligcns est Piii:la ! Cli- nia: ronjectiira ita traclaliatur, ut ' concurrerent mulla' opiuiones' (ii. 2. 3.) ; ei opponitiir anijectura, non ex opinionibus collecta, scd ex i/ua re cnpta. Alii Codices liabent fecimus, sed Riviua rb cepimus tuetur. Idem.
1824
NOT;^!; VARIORUM IN
2fi Quid nt ohsicro] Aliqui omit- timt T^ fst. rn|iil t'linia aiidiie, qiiam I'X ipsa ro ronjoctmam rcpciiiit, do vitn rt iiiiiiiio Antipliihv : die niilii, oUsrrro tt", ([iiid est illiid, quo inilii tidein ("arias, vitaiii Hiiiinnniqiie Aii- tipliila- maiiorc, (|iialis fiiit? Idem,
28 \f quid liiiiiis rrrtim] Quod nun- riet servus annu) periisse, quae ci ma- ter esse dicebatiir, ad rausani niiiii- nie perlinebat. ideo adjecit : Hoc primuni lihi dim, ne aliquid harum lernm ignores. FAii^rajiliius.
Ct TIC quid htijiis rerum] Vide Guyet. fkrclei'us.
30 Altera; ditm nnrraf] Hie jam prsemissio niterius nai rationis effocta e-it. Naia est stispicio ut qnarere- tur, qua> sit altera: ciijiis nairaiio- nem diffi-rt : prior eiiini est de arnica Clinia? narratio. Eu^rraiihiiis.
Ill itiiiere nlttra- dum narrat] Pris- fianiis liiijiis versus exempio apxaitr- nhv ilium decjarat lib. vi. et xiii. liaeclerus.
Altera] Alter!, ut < nulli ' Andr. act. III. 8C. 5. et 'soli' Eunuch, act. V. sc. 6. Cic. I. II. de Divin. ' aliie pe- ciidis.' sed vide Gramuiat. nostram. Farnahius.
31 Qiirrnam est ilia altera] Bene de- siderat Clitiplio hoc scire, et vi\ itquo aninio paiitur, sc ditfrrri ; (pia- si prasa^iret aliquid ad se pertinens. fiaeclerus.
33 Jam primum omnium] Vita An- tiphihf cognoscfiuladalur, accuratis- sima ac pj?ne curiosa descriptione, a summo ad inuiiu. Idem.
34 I bi rentitm nd ade.'i] Hie ergo breviter omnia ariiimieiita, qua; a summo ad iniHm sunt, colligamus. Ac primiim t;ollocetur. Casta est muliir, et eadem <\u;y fiiit ante, per- <everat: qnorl anus processif : quod ostium apernit: quod continuo in- creMug f«t servus: quod postquani ini^e«Kus, »tatim anus pessiilum rur- •o* foribus obdit : quod ad lauam rr;- At : quod texentcm t«lain Btudiose
i|>sani iuveiierit: quod mediocriter vcsiitam : quod sine aiiro : quod ita ornatam, q'loniadmodnin sibi orna- tiir: qiiod nulla mala re expolitam mulicbri : qiiod capilliis ab ea rejec- tiis circiim cajJiit fuerat nef,'li£;enter : quod cum anciila ea texebat, pannis ipsa contexta. Hicc sunt qua" vitam probant. Kiirsus siibjnnpjitnr, an idem aiiinuis circa Cliniam perseve- ret. Ideo interrogavit : ' Quid ait ubi me noiuinas ?' Subjungit ilie : ' Ubi dicinms redisse te,' &c. Ergo et hie conjectura est, an idem ani- mus perseveret. Probamiis autem qiiod perseveret, ex eo, quod tibi te nominavimus, 'Mulier telani deserlt continue, et lacrumis opplet os totum sibi, ut facile scires, desiderio id fie- ri tuo.' Completa if^itur omni re, ad alKMam narratiunem nenessario cito devolvitur, ut oslendat qua ilia al- tera sit midier, de qua ante dixerat. Emrriiiihius.
Aides] Servius in ii. ^neid. Omne eedificium a-des dicuntur. Sed Varro locnm qiiatuor an-inlis conclusum ae- dem vocari docet. re vera ades quae ab omni parte tecta est, non sub dio, non oculo pervia, a€»5i;j, aiSrjs. Farna- hius.
40 Mulieri] Antiphilae, virgini nii- bili, ut sc. 2. linjus act. et supra hac ead. sc. Idem.
43 Ciua cujusciinque ingenium ut sit} Kgregie tractatur hie locus in his- toria Lucretiae apiid Livium i. 57. liwclerus.
4 4 Textiitem, SfC.] 'E| 'kttIov yap iKp{. fiaro (piKoirSvus irdvv. Menander. Far- mibius.
45 r6s<itrtm, ^c] Antiphilam. Id. 4G Ejus anuis causa] Anrtoritate hujns loci Priscianus antiquum lo- queudi morem probat lib. vi. et vii. liaclerus.
Aiiuis cauaa] Veteres in quarta de- clin. retiniiere gigncndi casiun in is. lit anuis, fruclitii, Senatnin, testati hu- Jus dcclinationis originem a tertia.
TERENTII HKAUTONTIMOR. ACT. II. HC. III. 1325
ante contractionem : adi Grammatic. nostram. Famabiui.
47 Sine auro] Ut statim intellige- ret'Clinia, iliud aurum, quod porta- retur, ad Antiphilani uou pertiuere. BoscUiiis.
Sine auro] Mundus nimias et cnl- tus meretrici potiiis quam castae con- venit. 'Ad nicechiini veniet lota cute, quando videri Vult forinosa domi r' Jnven. vi. sat. vide Pliorni. act. i. 8C. 2. Farnabius.
Ornatain ita uti qitce onantur sibi] Nolleni ejectos hos duos versus, a Guyeto. exquisiti generis 8ententia est, sibi ontavi ; non ad alionim oculos scilicet tenendos. Bene Gallus in- terpres : pour leur necessity, et uxage de la niaison tant seuhment, sans vouloir estre regardees ny aiinees des Uommes. Vide, quid sit non sibi, sed aniatori ornari apud Plaiitom Mostellar. i. 3. 10. et 11. Bceclerus.
48 Nulla mala re esse expolitnm mu- liebri'] Vide de hoc genere Piauti Pseud. I. 2. 10. 6cc. Mas. nostri, ut diximus, omnes liabent : nulla >na- lam re. sicut et de aliis Lindeiibrogius in erudita annotatione testatur. non- nulli malas praBlerunt. vide Georgium et Franc. Fabricios, Faernum, et alios, mala res muUebris, an Latinc dicatur, non ininierito dubiies. Idem.
NulUi mala, Ifc] Non cernssa, sti- bio, purpurisso, aliisve offuciis et pigmentis fucalam. Nonnulli codd. Labeiil malum, alii malas. Farnabius.
no lltjeclus nifrltifcnttr, pax] Dic- tioni pax, lia;c verba in libri ]ieni> bini niargine ascripta sunt; ' Tran- qiiillantiH, ailniirantis, et sollicitudi- nem adinicntis.' sic infra, ' Uniis est dies, duu) argcntuin erit: pax. nihil ampliux.' Facrnu*.
Pax] Pritcianus vorat advcrbiiim comicum, (ir.icum ; ct cxplioat, nav- Tf\wt. 111). XIV. Hadenm.
Pax] Interjcrrio silentii, vel ap- probationis ; Plauto fr<;qiienH. P^eud. act V. 8c. 1. Mil. III. 1. Stich. v. 5.
Hue respexit Ausonii Grammatico- niastix in Idyllio 12. 'Totum opus hoc sparsnm ; crinis velut Antiphihe, pax.' ad quern locum vide Jos. Scalig, lectiones. ut infra act. iv. seen. 3. Farnabius.
52 Subtegmen nebat] Libri antiqni, inter quos Bembinns, subtemen. et huic dictioni in eo libro haec ad- scripta sunt : ' Subtemen dictum ab eo quod subeat stamen.' Faernus.
Profterea una ancilla erat, Ea texebat una pannis obsita] Ancillula legendum ex iisdein antiquis: prjeterea ex li- bro Bembino ita hi versus sunt or- dinandi, ut erat pertineat ad infe- riorem versuni : aliter non stat ille senarius. Idem.
Prceterea, Sfc] Kal Ofpanatvls ^v fxia. avrr) O'wixpaive pvrrapws ZioKdnem). Me- nander. Farnabius.
53 Pannisobsita] Ut Eunuch, act. ii. sc. 2. Idem.
56 Scin tu hanc, quam dicit sordid dam] Rivins, ex Calphurnio, sordida- (am refert ad iWad, pannis obsita : sot- didam, ad illud, illitiic immunda. tt erudite explicat. Vel sola auctori- tas Ciceronis, qui eodem genere lo- quendi utitur, ♦•fficeie debuit, ne Guyetus deleret versum. Bceclerus.
Sordidatam, S^-c] Sordidatam refe- runt ad vestitum, sordidam ad illu- viem. Farnabius.
58 Cum ejus tarn negliguntur inter- nuntii] Hinc item ad.scriptum in libro Bembino : ' Internuntios pro servis l)0.suit, sed sententia lia-c ita est, qui non n(gligprentur,si es.sent interuun- tii.' Faernus.
Intemunlix] IMinisfri et ministrse ; interniintia:, conciliatriccs. Farna- bius.
r>'.i Munrrnricr] Ovid, de Arte Am. I. II. v. 251. Idem.
02 Quid ait, ubi me nominas] Hac- trniis drmonstratiim est, quod vita Antiphila;, idve consuetndo vitac, a priori nihil iiiiniiitata .<it : nunc, quod animus erga Cliniam idem, qui
13-26
NOTli VARIORUM IN
fiiit, maneat, dcclaiaii<liiin est. lioc- cleruit.
M Mulicr ttliiw dcscrit] Non displi- cot inilii (listrit, sed qiioii est in libro Binibino inasis aiiti(|iiiim vidctur, Itlitin disinit. nt dicimiis, desiiicre ar-
tCill. I'lllltlUS.
Miilur teltim deserit] Ut apud sum- mum poi'tam in diverso affectus ge- nere (/Ln. ix.), 'Excussi manihus ra- dii, levolutacjue pensa.' Badenis.
f)8 Cmt. At tfio nihil esse sciehum Clinia] \ eibo sciebam liaec in eo li- bro inlerpretatio adjecta est, ' Quod timebas.' i-ui rnus.
GD Agcdum vicissim, Syre, die] Nunc ad alteram arfjnmenti partem trans- it narratio : et, quo pacto error fa- bnls conseratur deinceps ostendit. rh vicissim bene explicat Guyetus. liceclerus.
70 Adducimus titain'] Quo facilins l)landiri adolcscenti possit.* Lugra- phius.
71 Quo ilium ndducis] In libro Bembino et ali^juot aliis est, ducis. Idem.
73 Nnn fit sine periculo'] Quoniam interrogains servus, quo duceret Kac- chLdem,respondit, ad patrem. Quod aegre ferens adolescens, cum indigna- tione audaeem servum pronuuciavit. coDtinuo ille respundit, tacinns mag- num et memorabile fieri nunquam posse sine aliqiio periculo. Ita in hoc quoquc periculum est, cum pa- tre praesente in domo t'uttua sit me- retrix. Tamen studet, ut niliilomi- nus ccclari pobsit. F.ugraphiuH.
IS on jit, ifc] Mtya koI irtpi^drfrov ifTfov. Menander, I'lotio. Cni con- trarium illud Juvenalis xiv. Sat. ' Nullus enim mayni sceleris labor.' ad qnem Sclioliastis landat Ininc Te- rculii locum. J-'arnahiiu.
74 Hue tide; in mea citd] Scelus, qnam astiitus ad gloriam ! Siquidem meo periculo tu tibi comparare vis laudcm. Kugraphiut.
Hue tide] Vide hoc factum! en
facinus ! prai-mittitur reprehensioni admiratio, vi cxagserandi. Jiaclerus. In mca vita] Ut alil)i, vita, mon re- pos, mis intents, ma fortune. Faber.
75 DIodn quid fuiie lit] In quo nego- tio si te fotcllerit aliqua rousilii pars, ego continuo pericrim. I'.uf^raphitts,
76 Quid ilh facias] Quid deinde facturus es. At enim pendens oratio hac intcrcessione efficitur adolescen- tis, qui non patitur cum ambagibus circuire. Ideo enim dicit, ' Quid enim ? ' Idem.
77 Itnresest] Hie nunc voluit ser- vus quasi quandam similitudinem dare, ut sic ostenderet, quale sit il- lud consilium quod ipse disposnit. Sed quoniam similitudo cum datur, quidam est in oratione circuitns, id- circo adjecit, ' Quas, malum, mihi ambages narrare occipit ! ' Denique et alter adolescens hoc intellexit, unde adjeril: 'Syre, verum hie di- cit ; mitte ista quaeso.' Scilicet ex- terna et per similitudinem translata. unde admonuit eum quod dixit, ' at- que ad rem redi.' Idem.
Quas, ^c] Aposiopesis, oratio im- perfecta, rx Ciitiphonis impatientia audicndi, dum interrumpit Syri t/uasi. confer Thrasouis quasi Eunuch, act. III. sc. 1. Farnabius.
79 Enimvero reticere nequeo] Mul- timodis injuriosus Clitipho es : unde jam tacere non possum. Bene indig- nationem suam servus extiilit, quo facilius sibi adolescentem per suam iracundiam praepararet. Evgruphius.
Multis modis injurius] Ex ratioue versus legendum multimodis : ut in Andria emendavimus, ex fide libri Bembini. Faernus.
80 Audiendum kerele est, tace] Non cogitavit negligenter Janus Guliel- mius, cum suspectavit iiunc versuni Clitiphoni non interloqnenti silen- tium imponentem. nisi ita velis acci- j)ere ; quasi Clinia Syri incusationem, (mullvi modis injurius es ncque ferri potis es) ad priorcm Clitiphonis ira-
TERENTll HEAUTONTIMOR. ACT. II. SC. III. 1327
candiam (quas, malum, ambages) retu- lerit : atque adeo, ne itenim oblo- queretiir, prasvenerit. medium enim se gerit Clinia : et siciit inodo Sy- riim commoniierat, iit ambages vita- ret, ita nunc Clitiphonem aliqnid Syri orationi, cujns principiuin aegre ferebat, iracunde reponeie parantem coercere videtur. Boeclerus.
81 Vis amare, vis potiri, SfcJ Ado- lescentem TrpwT6iT(ipoi', et ad adden- dum adliuc riidem, per giadus piaj- parat veterator : pericidis voliipta- tes emi ; quae siibterfiigere, vel stuiti vel segnis amatoiis sit. Deinde illuc pervenit, ut metiis pei iculi minuatur adolescenti : tutum enim esse, rectis verisqne rationibus ita provisiim des- tinatumqiie consilium, ut ad finem votorum scilicet et statim perveniri queat. Sic accenso, et leqnirenti, cousilii summam cum aperuisset, ne- que piobasset, ad illud ultimum ser- vilis contumaciae prapsidium descen- dit, quo etiam in Andria Daviis Pampliilnm mitigaverat ; ' Melius tu- te reperi ; me missum face.' Tum demiim Cliti|)ho, inter spei nietus- que ancipitia destitutus,Syro se sua- que omnia permittit. Idem.
82 Haud stulte sapis] Non stulte, inquit, sapis, et cum ames, et potiri desideres, et pecuniam dari, interea tu nullum periculum veils sustinerc ; Hoc autem stultiliae est, protinus velle id, quod non potest contingere. Eugraphius.
84 Aut luic cutn illis sunt^ Aut enim debent fructiim tt potiundi iitilitatem cum periculo sustinerc ; aut paritcr et commoditas omittenda est, si periculum devitatur. Idem.
Aut lure, Sfc] Aut pericula cum et pro emoliimentis xubeunda, aut emo- iumcnta ilia, umare, potiri, habere quod dt's iUi cimi periculiit simul amit- tenda. I'urnnhius.
Aut ilia cum hm amillenda huiiI\ iMil- tenda versus exposcil, et ita cliani iiabct liber Hembinus. / uo nu«.
85 Harum duarum vttnc'] De dua- bus illis propositis conditionibus aut periculum, aut fructum capiat, aut, si periculum fugiat, utilitatem etiam pariter contemnat. Ex his, inquit, quamlibet couditionem eligat. Eu- grapliius,
Harum, ^c.] Periculi, aut fructus. Farnabius.
86 Etsi cotisilium, !fc.] Incitare adolescentem cupit, ne frustra ope- ram peididerit, quod meretricem ad- duxit : itaque ostendit tutum consi- lium esse, quod suscepit ut apud pa- trem arnica sit sine metu : et argen- tiim, quod promissum est, inveniri possit. Eugrapldus.
88 Tum illi quod argentum es pollici- tus~\ O. 1. s. turn quod illi : et stat trochaicns, si vel ex quod d, vel ex illi unum I elidas. Fa'ernus.
89 Orando surdas jam aures reddi- deras inilii] Me obtundere, aures meas obtundere, non destiteras. dic- tum, quasi quadam irepKppdcreoiis Savd- TTyri. Bwclerus,
90 Siquidem hoc fit'] Quam cite est motus adolescens, quando utrumque esse dixit pra?paratumf et ut amica in domo patris sine metu sit, et ar- gentum ei quod debitum est, reddi possit. Eugraphius.
E.rperiundo scies] Ipsa actione ex- pertus agnosces. Idem.
91 j4ssnn«/a/;imMs] Protasis ex par- te Clitiplionis. Baccliis simulabitur esse amica Cliniae : Antiphila duce- tur pro aiicilla Haccludis : extorque- bitur argentum a scne quod Baccliidi Clitiphu promiserat. Farnabius.
91 Imino ad tuam nuilrem dfducetur'\ Liber Hcmbinusu/jt/uLV^Kr. et trocliai- cus oi)time constat. Fainius,
95 Fabulw] Nuga; sunt istae, me- ra; gerrae. Farnabius.
90 Nihil sal is firmi] Nnllam ratio- ncm vid(;o lirmitatis in consilio, ut debcam talcm mcttnn suscipere, ut apud patrein amica mca sit. Eugra^ phtus.
1328
NOIVE VARIORUM IN
«>7 MdHc knbeo iiliud] Hoc irridens dicil. villi «Miim olivius ire iiicietiici, vt dicerc ut doinniii rcvei tatiir. Ali- tor ciiiiii inritaii adoltsceiitis animus non potest, qui fastuliosus co;pit esse per copiani, nisi id cjiiud cu)iit dcnci;i'tur. Idem,
Miinc liubio (diud] Aiigetnr gratia iioniiv, quod Ciitiplio accipit, tan- (jnani serio dicta : adeoqiie rh airpoa-' Soot'jto) conseqiiontis orationis percei- litur. liaclcrus.
Ulane, hiibeo aliud] Indignatus Sy- riis iinprobari a Clitiplionc consiliiini suuni, siiiiiilat se aliud invcnissc, quod al)sque peiicnlo fiet : obviam ^e ituriiMi Baccliidi, dictiirutnque ut donnun levertatur. Farnabiius.
101 In aurcm utrumvis otiose ut dor- tnias] Provoi'biale est, sicut ex Plauti Pseiidolo (i. 1. 121. 6ic.) patet. ubi, cnni servus Sico-Tpa^fitVois cxtulisset captandi joci causa : ' De istac re in ocnlum utrumvis conquiescilo ;' ado- lescens corrigit: ' Ocuhini utnim, auuc in aiueni?' respondet servus: ' At hoc pervulgatuni est minus.' liacUriu.
In aurem, ifc] Ex INIenandri Plo- cio. 'E»' afupoTfpow 'Iv MkKtjpos ■^ jUf'\- Aei KaOtv^fffiv. unde lusii Piautus P>eud. act. i. sr. 1. ' De istac re in ocnlum utrumvis concjiiiescito. Ca. oculum utrum, anne aurem r Pseud. At hoc pervulgatuni est nimis.' Ii. e. ut aniiDO sis securo atque otioso. Farnabiug.
102 Quid ago nunc? ifc.'] Hujiis lo- ci explicuiionem Muretus reperit, Cuyetus absolvit. lioederus.
Tunc '! quod boni] Prapcisa ha».c ora- tio ordine tali : ' Tune ? quod boni est fruare, dum licet.' Uursus alia pra-cisa : * Nam nesrias.' cujns ordo e»t : Ejus sit pottstas postliac nun- quam. Eugrajihius.
101 iJatur tiiodo] Delemus dictio- ncm modo, qiiam in nullo I. s. inveni- Hius. I'oKrnuM.
10(4 CoHcaUiil] Cdlore subilo con-
citatus est. fsHj{r«/»/ie«s.
ConatluU] Iranc, an am ore t" ut Eunuch, act. i. sc. 2. haec conversns ad spectatores. Farnabius.
113 Quasi minor islic] In hoc con> silio niagis milii periculum proposi- tum est, quam libi. Nam si aliquid adversi coiitigerit, tibi verba sunt praeparata, mihi vero verbera. Unde banc rem negligere omnino uon pos- sum. Eugraphius.
hlic ijufusi minor'\ O. I. s. quasi istic minor, stat autem senarius, si ex istac s elidas. Facrnus.
115 Verba, S^c] Paronomasia. Far- nabius.
IIG Quapropter neutiquam h<cc res] In o. I. s. base verba luinc ordinem habent : qiuipropter Juec res neutiquam : in neutiquam autem (it dialysis, et re- maiict anapapstus. Faernus.
Mihi] Mihi SeiKTiKus. Farnabius.
118 in eumjam res rediit] Intelligit Clinia,cuniapud ilium sit hospcs, ne- cessitatem sibi impositam, uti hoc, quod ab eo petitur, negare possit, ut a!.simulet amicam suam esse iiiere- tricem. Eugraphius.
119 Ut sit necesse] Liber Bembi- nus et hie ct alibi habet nccessus, pro necesse. P'aernus.
Ut sit necesse^ Ex Mcnandro. Tpla ydp iari Stcrwora, Si' aiv Siiravra ^fy- veTui, *H Kara vd/Mus, ^ rals 6,vdyKan, ^ 7€ Tplrov fdet Tivi. Farnabius.
120 VerumilLa ne quid titubet] Plant- Pseud. IV. 1. 32. ' at vide ne titubes.' et cum explicatione : ' onerabo meis prseceptis Siuiiam, Quid agat, ne quid titubet, docte ut banc ferat fallaci- am.' liceclerus.
122 Qua: solet quos spernere] Cliti- phonis ha;c verba sunt; quffi male in impressis codicibus Cliniae tribuun- fur. res ipsa expostulat, quod dixi : qute solet quos spernere : accipe quos? i. e. «|uales, quantos homines. Idem.
ILli, ifc.] Bacchidi, quae solet ali- quos amatores spernere. Farnabius.
123 In tempore ad earn] In occasione:
TERENTU HEAUTONTIMOR. ACT. II. SC. III. 13->9
Mt : ' Sola viri molies aditus et teni- pora noras.' Eugraphius.
In tempore, 4*c'.] ' Roniana sic est vox, * venito in tempore.' Vester quo- que ille Comiciis Terentius Rerum omnium primnm esse tempus aiitii- iiiat, Ad Antipliilam,' &c. Ausoniiis in Pittaco. Farnabitis.
124 Quendam offendi militeni] Hapc fiiitoccasio,quodvoluit miserum mili- teni denegatione sua in amorem am- plius SHscitare. Eugrnphius.
Nam misere quendam offendi militem'] Magis placet coUocatio quae est in libro Bembino, nam quendam misere. et erit oido, misere orantem. hie qiio- que in eo libro ascriptum glossema est, 'Misere, nimis: quia omne ni- mium non bonum : alibi earn misere anial.' Fa'ernus.
Misere, Sfc] Valde, sollicite oran- lem. Farnabius.
125 HcEC arte tractabat tn'rum] Ut alibi, 'astu tractare :' ita hie, arte tructuvit virum. Nimis animose Pal- nierius advcrbium nobis pro nomine obtrudit. Baclerus.
127 Eademque ut cssel apud te oh hoc quam grali^ima] Eadem adverjjialiter sumendum, quemadmodiim et in an- ti(|iio gjossemale hnjiis libri exponi- tur, sic habenle : ' Eademque anti- que posuit pro una.' haec ibi. Scau- rus upud Cliarisium negans obiter Lalinum esse, addit veteres consue- visse dicere, eadem, non addentes, via ut Plautus inquit : ' Kadcm bibcs, eadem tiiji dcdero savium.' Nos quo- que apud eiindem Plautum niulta hu- jus vocis in liac .significatioue reperi- mus exempla, (piorum hie alujua sub- jiciemus. In Menicchmis: ' Herclc (pii lu recti: dicis ; cadeni ignorabi- tiir, Ne uxor lognoscat te habere, si in via connpextrit.' In Caplivis: ' Ad i'ratrcm inodu caprivos alios in- visomeos; I'.adcni pcrcoiitabbr, tc- quis hunc adulescenteni novcrit.' In Milito giorioso: ' i'ddem in.sidiaH da- bo. Quam mox ad slabuhiin junix Drli,l,.clVar.(l,ii. Tn
recipiat se pabnlo.' Faertius.
Eademque ut esset apud te hoc quam gratissimum'] Ita legitnr in editione Faerni, ex codice P. Bembi, An. 1572. apud Juntas. At in editione Manu- tii, Eademqtie ut apud te esset ob hoc quam-gratissima. Quod plane inter- polatitium est, ut niulta sajpe apud Rluretum. Nam eadem est adver- bium millies apud Plautum. Dein si rh eadem esset pronomen, tunc in oratione esset improprietas ; nam di- cendum fnit ipsa, non eadem, quod sentire debuit Muretns. Gallice ver- tendum : Et que par me me moien elle vous obligeast encore plus. Faber.
130 Impotens] Ad affectus niode- randos coram patre perspicaci, et verba tua, nutus, gestus advertente. Farnabius.
131 Eversas cervices'] Quodjactan- tis et snperbi est penitus. Eugraphius.
Inversa verba, eversas cervices tuas] Hie ascriptum, Inversa, ambigua,figu- rata. eversas, dejectas. at ICugraphius ita exponit, ' Inversa verba quod adule- scentuli faciunt, ut syllabarum ordi- neni mutent, et intcllectum confun- dant. eversas cervices, jactantia et superbia est.' Faeinus.
Inversa verba, ^c-j Guyetus duos hos versus dclet. atqiii prioicm laudat Nonius Marcellus. neque sane tan- tuin est incomuiodi in his vocibus,sic- iit nonnullis visum est. Inversa verba facile possunt explicari. sed eversas cervices qui cxplanarit,euin egoputa- bo non vulgariter sapeie. hoc uiiuin est, iibi CJiamniaticos piidere debuit. An absurduiu fueril, legcre atersas cervices? nam TrArjduuTiKus etl'erri anti- quitus, notius est, (|iiain ut hoc loco rrpcti dcbcat. avi-rtcndi causa, non absurdc; ctt/fc/x/i, nulla dari potest, sed ha c attiriguntur nunc, non expli- irantur. Huclcrus.
132 (iemHuM, Mcreatus] Ma<c omnia adolcscrntiili faciunt, rpioticscMnque videre, aut videri voliint ab his, quos dcsidcrnni; ita sub quodani nielii, ut
int. 1 p
1330
NOTiTS VARIORUM IN
quasi iluinaliml necessitate conficiunt, sic impleant voluntateni. lUigraphius. (icmitiis, scrcntus, lussis] ' Haecadu- Icscontiili laiiuiit,' <!vc. haec ex Eu- pnipliio. I'liirnnn.
Ahstine] Coliibe. ' Apage, potiii' nt abstiiu-as maniim?' ' Sermoneni,' * Ciilpani,' \"C. Plant. Farnabius.
130 Apud patvem, ifc.} Coram patre non erit. Idem. 139 Istic? ifc] Ciinia. Idem. ScENA IV. Trocliaicis tetrametiis catalecticis, lambicis tetram. acatal. et Senaiiis constat scena. vs. 6. Mss. nostri onines, iit edidimus. quid non permittunt sibi, qui graviter Mss. aiictoritatcm insnper habere in ani- mum inducunt suum ? vs. 11. omnes: nisi prospectum interea aliijuid nobis est. vs. 1'2. omnes : simul pro semel. vs. 17. omnes: vah. vs. 21. omnes: ins^cnio. et vs. 23. intuetur. vs. 24. dis- pWii misern. B. quid stup. A. vs. 27. omnes : adven'isse. duo, te, addunt. vs. 28. unus : expectuta. quse vox sae- piuscnm exop/.pennutatur. Baclerus. Clitiph.] Huie scenae personam Clitiphonis addidi, idque necessario. Nam versu 20. ubi haec verba legun- tiir, ' Cl. Syre, vix siiffero. Hoccine me misernm non licere meo modo ini;eniuni frui r' Existimavere ha;c a Ciinia dici. Quid ita? Qiiiadictum superins Clitiphoni a Syro fuerat, ambula ; scd in co erravere, quod non animadverterint id quod fit in tiieatro. Nam mox ad velum, quod scenam dis- terminat, prae aniuris impatientia, anscuitatiirus, osculaturus Thaidem, ciijus ipse vocem audiebat, redit Cli- tiplio. Hkcc cum ita sint, line pos- sum affirmarejamdiu esse cum nemo hiinc locnm inlellexit. Dein, quod baud praetcriri oporteat, Ciinia; fave- bat Syrus ; neque adeo mirum ; nam absque ejus opera nil potcrat fieri. Itaque de illo cum interrogasset Cli- tiplio, quid isthic? respondit Syros, Manebit, et verum fuit : nam in scena perprtuo mansit, et eum Antiphila,
nemine probibenfe, collocntus est. Quod dico, igitur, id certum est ; atque, uti spcio, qui Terentinm amant, niihi ob banc animadversio- nem favebunt. Faber.
1 /Edepol te, mea] Hac scena com- paralionem continct cnrum muliei-um qu(E amiccB sunt, ita ut uni seriiant, et eurttm qua- plitriinis sui corporis exhi- hent poti'statem. Et ne videantur mcretrices injusta*, defensio est, et quasi forma quaedam hie controver- siae continetur. Res enim fiunt me- retricis, quum injustae sunt amatori- bus suis et adversae, dum phirimum petant. Quam rem purgans mere- trix, dicit se hoc quod faclunt facere necessitate, ne cum aetas abierit, et senectute cxtincta pulchritudo dis- cesserit, inopia maneat, nisi antea quaesiveriut lucrum, quo possint sus- tentare decrepitam ac miseram se- nectutem. Eugraphius.
Laudo, et fortunatam judical Vehe- menter te beatam felicemque judico, cum id egisti, ut mores Inae formae convenirent. Ut oportuit, jam defen- sionem suam videtur meretrix exorsa. Siquidem scit quod oporteat fieri, et laudat cam quae cum pulchritudine tenet integram castitatem. Idem.
Edepol te, mea Antiph. laudo] Oratio hrcc meretricis, quia ad honestam et pudicam virginem fit, nullam habet licentiam meretriciam : sed potins, quod poi'ta machinari solet, laudat conjugium et malronarum virtutem, probat Antiphilae ingenium, fatetur divcrsos meretricum mores, et qno- dammodo excusat. Bceclerus.
2 Mores ut consimiles forent] 0. 1. 8. ut mores, ita melius habet trochaicns. Faemus.
Istifortna, 5fC.] "Orav (f>iffei rh koA- \oi iiriKoaixu rp6iroi XpTjcrrby, Snr\affiais 6 -rrpoaiaiv aXiaKerai. Menander apud Stobaeum. Socratis praeceptum de speculo consulendo vide apud Diog. Laertiuni, et Plutarch. Conjug. prae- cept. Senec. Natur. qnzest. 1. 1. Apul.
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. II. SC. IV. 1331
Apolog. Famabius.
3 Miniineque, ita me DI] Etenim non valde niiior, si cum his nioribtis et hac sis piilchritudine, ne non sit aliquis qui te diligat, et te sibi petat. Eugraphius.
Si te sibi quisque expetit] Vide Chre- stoniatL. voc. ' expet.' Eugrapliius videtur legisse, quisquam. quod et Ar- gentoratensis codex prcefeit, et ex Palatino aliquo Pareus affert. ita enim interpretatur: etenim non valde miror, si cum his muribus et hac sis pulchritudine, ne non sit aliquis, qui te diligat, et te sibi petat. Quze itapd(ppa(ns tota niinuit sententiam, quam Poeta auctum ivit. Boeclerus.
4 Nam mihi quale] Namque mores toos niihi sermonibus indicasti. Eu- graphius.
Quale, ^c] Sermo est animi x'^P'"^- ri)p. Viva animi imago. Solon apiid Laertium. ' Loquere, ut te videam.' Plato. Faiiiabius,
5 Et cum eifomet] Hie jam reparat accusationis detensionem, quae in se esse possit : dicitque meiilo hujus- niodi mulieres, quae uni scrviunt, hoc est, quae se separant a vulgo, recte scilicet et bene faceie. Nee minus mirabile esse, quod nieretrices malae Mint. Hoc enim dixit: ' Et vos esse istiusmodi, ct nos non esse, baud mi- rabile est.' Vobis enim cum sit vo- luntas cum uno viro semper esse, de- betis servare bonitatcm : nos autem bonas esse non sinunt hi, cum qiiibus rem habemus. Nam propter pulcbri- tudmcm nostrani amatores esse vo- lunt, qui continuo mutant volunta- tem, si fuoiit forma mutata. Ergo nisi proxpcctum ante fucrit, dcsertae et rum inopia in sencctute vivimus. L'ndc sic purgatiim, qiiod male au- dire potnissct, non juste malas esse meretriccs. I'li^^raphiuM,
6 Veslrarum, ^c.J \'cstri simiiium. Famnlnus,
H Nam erpedit vobis csh bonas] In o. i. g. ita est, bomis esse tobis. ct sta-
bit trocbaicus, si, ex bonas eliso s, synaloepha sequatur. Faernus.
Expedif, (Sfc] Bene vertit. utile est. Famabius.
Non sinunf] Tales esse. ' Ipsa mer- ces est autoramentum servitutis.' Cic. de OfBciis i. Idem.
9 Quippe forma impulsi nostra, jtos amant] Hunc locum tractavit uberius Plautus Mostellar. i. 3. 33. ubi an- cilla anus ad meretricem juvencu^ lam : ' Tu ecastor erras, quae quidera ilium expectes unum, atque illi Mo- rem prascipue sic geras, atque alios asperneris. Matronae, non meretrici- um est, unum inservire amantem.' et cum ilia exciperet : * nolo ego mi- hi male te, Scapha, praecipere;' Sca- plia sic prosequitur, quod cceptave- rat : ' stulta es plane, quae Ilium tibi aeternum putes fore amicum et bene- volentem. Moneo ego te ; te dese- ret ille vEtate et satietate.' adjicit suum exemplum: ' Postremo, si dic- tis nequis perduci, ut vera haec cre- das, IMea dicta ex factis nosce. rem vides : quae sim, et qua; ftii ante. Nihilo ego, quam nunc tu, amata sum, atque uni modo gessi morem : Qui pol me, ubi aetate hoc caput co- lorem rautavit, Reliquit deseruitque me. tibi idem futurumcrede.'Repetit et divinat : 'At hoc unum facito co- gites, si ilium inservibis solum, Dum tibi nunc haec aetatula est, in senecta male querere.' Haec Tercntius omnia, expedita {'■fiffn, rotunde complexus est. Bofcleius,
10 Jfeoc ubi immulata esf] Liber Rerabinus imminula; quod et aptius videtur. nam immntari quid ct in me- lius potest. Fairnus.
11 Nisi prospcctwn interea aliquid nobis est, deserta vivimus] Legendo nisi si, ut in libro Hcnibino, ct dictio- ncm nobis (b.-lcndo, (|uu; nee in eo libro, nee in \'i(toriano ct iJocurtato CRt, Stat trochiiicuH, nee quic(|uam scnsiii dc|i('.rit ; prociil dtibio enim inteiiigilur, prospectnm nobis. Idem.
im2
NOT/li VARIORUM IN
12 Vobis iuin uno simul uhi (Ciatem n^cre lUxntum est riio] Pro simul, scril>inui» smul, v\ libio Bciiiljino ; ut sit oiiio, snncl dicrclum est. Iili-m.
I i)//is cuvi uno scmclulii ainlem (i!!,ere dicrclum est tiro] Eadciii descripti- onc et contcntione iititur Plautiis Cistcllaria i. 1. 79. Sec. ' Quia efjo illiiiii iiniiin niilii exoptavi, (juicuni -.vlatoni ik'geri'n). Cv. INIatronap ma- gis comlucibile est istiic, inea Sile- iiiiiin, Uiiiiin amarc, et cum eo icta- tfni exigcic, ciii iiupta est seniel. Vernm ciiim nieretrix fortunati est oppidi simillima, Non potest siiam lein obtincre sola, sine niidtis viris.' liacUnts.
Viro, hi, ifc] Adveite Syutaxin. Viro hi. Fainabiiis.
13 Cujus nios maximc est] Veriini liis inoribiis se sociant vobis, qui iia- bciit bniic inorem, et similem volim- lateni. l'.iii;ritphiiis.
CuJHs inos ma.rimc est consimilis tes- trum] Quam lioneste et sententiose dc niatiiinonio loquitur ! repetitnr sentcntia, novaquc elegantia vestitur I'iiorniione i. 2. 91.95. de adolescente iiiarilo; ' hue translulit Aninrcm, jio«tqnam par ingcnium iiactus est.' liccckrus.
14 Hoc bcneficio vtrique ah utrinque vcro devincimiiii] Vt liunc vcrsum in- sititium ac delendum putaret Giiyc- tus, vox vero effecit : quie se appro- bare ei lion potuit. Argentoratensis Codex liabet ; al(jue hoc beneficio utri- (jue ah ulrisque vcstrum (Ici-inciiniiii. Sane quiu rh vcro mutaiidum sit, vix dubitcm. cetera senlentia bona est et elegans, conslabitque si vel, ultro, legas, vel, beneficio uterque utriquc rettrum dctincimini. s. ufrique utrisqiie restrum. quainqiiam iliud elcgaiitius est, si libri astipidarcntur. certe in nie- ornin Mss. nno, tu ulrique snperscrip- luinest: al. utaiiue. nescio an malit aliquis tali rcniedio pcrfungi, quam recidcre. In Phormionc (v. 3. 17.) legal : ' quia uterque ntrique est cor-
di.' liceclerits.
15 Ut nunquam uUa amori vestro in- ciJere possit citlamitits] Ut semper in- ter vos amor valeat, ncque senectute aut nllo niurbo discidium possit exis- tcre. Eui:;raphius.
It tiunquam, i<c.] Ut ' Qnos irrup- fa tenet copula, non mails Divulsus querinioniis Suprenia citius solvat amor die.' Horat. 1. 1, od. 13. Farna- bius.
16 Nescio alias; me quidcjn] Quid agani, velienienler ignoro: illud cer- tuni est, nunquam nieum me comnio- diim sine illinsconimodo comparasse. Eugraphiits.
Nescio alias : me scio quidem semper fecisse scdulo ut] Aliqui libii, inter quos Bembinus et Basilicanus, ita collocaut : me quidem semper scio, quo niodo oportebit ex quidem m cli- dere : (|iiamvis sequeute consonante. vel forte me quidem erit, me equidcm, elisa e ex me, quod ct in scriptura, non solum in scansione fiebat antiqui- tus. dictioneni vero tit libri Bembi- nus et Victorianus sequenti versui attribnunt. qui hoc modo fitoctonari- HS ut sequentes. Fa'ernus.
Nescio alias: me quidem s. scio/.] Quid Eugrapli. sibi vnlt, cum annotat ' Quid agam,' (Stc. ? corrupta lia'c vi- denlur. nescio alius : ruTuv &\\wv yvvat- Kwv ^T) TroXvKpayfxovSi, lionesta, et apta virgin) douii conclusae oratio. alteram quoqiie partem Eugraphii inlerpre- taliot'acit elang*iescere,quaE attollen- da est in vigorem sententiic destina- tum : ego semper operam dedi, vt ex i//<'Ms(amici mei CliniaR) coinmodo me- 7tm compararem commodum. illiuslon'^G eflficacins est lioc loco, quam alius, quod Cuyetus .substituit. perpetua consuetudo stili Comici monstrat, et Interpreles nionent, to <7/«, ille, ama- torie de nota persona usurpari, et tV ipuifxivrju aut thv ipdififvov notare. com- parundi vox liic cleganter significat, ac si dixisset, ut meum commodum astimarem tx ipsius tomniodo. exi-
TERENTll HEAUTONTIMOR. ACT. II. SC. IV
13:33
gendo scilicet et coniparando ad illi- iis comiuodiim. qnam significatloneni proponit ac coniniendat Donatus, ad illiid in Andiia iv. 1. 3. ' Ex incom- iiiodis alterius, sua nl comparent commoda.' Bwclerus.
J7 Vah] In libro Bembino est, n/i. ut et exigit versus. Futnins.
Ah] Libri fere, vali, ex quo metri causa rh ah fecenint. Quod si spec- tutoribus, affectu Cliniaj kvAolSiuvtos, seu contentis ac tumentibus oculis, in Antiphilaui adventantem conversi, animique niotus vuitu pra^ferentis, ciim admirationc acclaniantibns, tri- buimus iianc particulani, niiiil erit, quod metro tiniealur. Bwclerus.
Ah] Cliuia Antipbiiani venientem prospiciens hajc seciiin. Fartiabius.
18 Ergo, men Antiphila] Adolescens venientem amicani intuetur, et secuni loquitur, quod ejusaniore factum sit, ut in patriam reverteretur. Eitgra- phius.
Ergo mea Antiphila] Semel sibi per- misit Terentius, nee sa?pius, ut indu- ceret spectaculum, quod in tiieatro non facile exliibetur. Alias enim studiose abstiiiuit. Invcnit tamen verba affectui paria. in quibus i/xTradis iiipriniis est hoc principiiuii : ergo mea Antiphila. incomparabilis est vis in voce ergo, cum incipit oralionem. Baclerus.
19 Nam duin abs te absnm, omncs mihi] Cum enim abs te discessi, uni- versos laijores levcs arbitratus sum, excepto hoc, (juod te carebam. Eu- gra[ihius.
Omnc» mihi hiborcs] (iuicquid du- rum, Iristc, moUstum accidit; mise- ritP, a;rnmnsc. Baclerus.
20 Tui carcnduin ijuod crat] Ita magno consensu Mss. codices, nee ignotuscst archaisinus. Baclenu.
Sijre, vix mjfiro] Plus in scnsu est, quani in verbo. Idem.
21 llncciiic me miscrum] ' Hoc in- genio bono amicr nico modo friii non licere vclicmentcr in^tuiisco. Emrra-
phiits.
Ingenio frui] Bembinus liber, inge- nium, et erit ordo, hoccine ivgenium me frui non licere: fruor enim, ut et alia verba usuui siguificantia, araa- bant antiqui eliam accusativo jun- gere. Tcrentius in Phoiniioue: ' Ut mihi tan.diu I ceat quod auio frui.' Plantus in Asinaria: ' Ut sinat sese altenias cum illo nodes banc frui.' Fa'ernus.
Hoccine. me mis. ^c] Ordo est: hoc- cine iugeniiun (Antiphilaj scilicet tarn honestum, tam cordatum) non licere me miscrum frui, mto modo? meo arbi- tratii. deplorat, se non videre anioris sui exitum. Bwclerus.
Ingenium frui] Archaismus. inge- nio. Farnabius.
22 Ut patron tuum vidi, Sfc] In quantum patris tui affectum et dispo- sitionem perspexi, din duras etiani- diim partes dabit. sunt qui puras legi volunt, et nodes exponunt. mihi liic alta nox. Idem.
Diu etiam duras dabii] Palracrius legi vellet, puras, id est, nt ipse ac- cipit, noctes sine puella ; at id de patre dici non potest. Fr. Guye- tus Imnc versum plane delet, ut sa?pe alios alibi ; ne<jue tamen ullam rationem cur deleat profert. Ego quidem loquendi nioduui c vulgari sermone Romano petilum puto, in quo subiutelligebatur ;j/(/^'«s, ut sa.'pe fit in ejusmodi dictis usitatioribus ct e genere Comico, ubi nomen substautivum relicetur. Plagas au- tem dare phrasis Latina est, ut, ' dare ictus,' ' dare vuluera,' Ovidius. Virg. Lucret. Nos CJallice sa^pe in coni- minando dicimus, jc t'en donneray, ubi intelligimus ictus, scuticas, cola- phos, &c. At, qui apud 'I'eientium vclint subandiri partes, non vident meta|)horam illani iiiiUnm hie locum habere posse. Faber.
Diu etiam duras dabit] Diu etiam duru»...existet. F.ugraphius.
Diu cdain durat dabil] Hie in libri
i:334
HOrJE VARIORUM IN
Bembini margine ailsrripta liarc intcr- prelatio, ' H. e. diinim se piacbcbit, vel alisolulo, diiras, ut tliciinr bonas ei iledit, vel dabit po-iias.' Cicero: ' Uuain priminn adveniens dedisti.' ct in Veninis: ' Verum ilia est pue.'* I'lttrniis.
Din etiam diiras dahit] Sub plagas i.e. dill te satis ciuciabit, te differet, siispensiimciue animi tenebit, ante- quain niatiinionio Antiplidae potiii queas. Calphmnius voliiit subaiidiri partes aiit litcs, quod iiierito equi- dein veprclieudit I'alnierius ; sed in- telirissime puras substituit. Bceclerus.
23 Qui intuctur nos] Multum fecit, in expriniendo aftectu Cliniae. nunc An- tipbilvE animum concuisione magno- rum niotuum liqucscentem inducit ; apla scxui et negotio conin)entus,qu;e vix explicari verbis possunt. Estque liic locus totus actuosus. aguntur eiiim plura ct demonstrantur, quam exbi- bentur. Idem.
Retine me obsecro'] Deficit exanimis pr?e la-titia deliquio. Famabius.
24 An. Dlsperii. Ba. perii misera quid stupes] SicutGuyetus corrigit,ita unus liabet nieorum Mss. codicum. alter eodeni tendit in luinc modum : A. disperii misera. B. quid stupes- Bceclerus.
Quid stupes] Hoc loco, stupere, est deliquio animi tentari, tomber en pas-
moisott on en foihh'ssc. Vertendum igitur est, d'oii vous rient cettefoiblesse? vel, &c. Non auteni, pourquoi vous estonnez-vuus? Prius dixcrat Anti- pbila. All, retine me. Gall. Ah, je n'en puis plus, souslenez moi ; quia jam labebatur; nam labi idem saepe est quod deliquiuni animi pali, Virgil. ' Labitur, et longo vix tandem tem- pore faHir.' Faber.
25 Cliniam, Sfc] Etiam prae inopi- nato gaudio dubitat. * Verane te fa- des, verus milii nuntius adfers,' &c. ^\ndromacbe. Virg. ;En. m. Farnab.
28 Antiphila maxime animo exoptata meo] Optime staret senarius, si ex- optatam legeretur. et ita scripsisse Terentium existimo. quod ut facilius credam, facit alibi quoque perversus mos, crrorque librariorum a nobis observatus, qui iiniente priorem dic- tionem una littera, a qua posterior dictio inciperet, alteram earum litte- rarum saepe omittebaut. idque etiam in syllabis, atque aliquando in inte- gris dictionibus factum es^t. Faernus.
28 Animo expectata meo] Ita Mss. meorum unus. adi Faern. ct Guyet. Sed qui addunt, sc. ad coenam, ener- vant sententiam, ct rh Jidos non in- telligunt. Bceclerus.
29 A «m vos jumdudum expectat se- nex] Hie versus dividit fabulam : et eadcin rationem morae reddit. Idem.
ACTUS III.
ScENA I. Senariis constat, vs. 1. Mss. nostri omnes : lucescit. duo ad- dunt cur: cur jam cesso. jam cur ccsso. vs. 7. omnes : nam quantum potero, ad- jucabo scnem. vs. 11. duo: ad mise- riam. vs. 21. omnes: hie apud me do- mi. vs. 37. duo: perterruinti. unus etiam, hunc. et mox duo : ea re cuacta inip-at. vs. 43. omnes : teste et aurn. v». 47. unus: quod si iterum sit dan- dum. VI. 53. duo: facturum. vs. 54.
Argent, sic me dii ament. vs. 64. om- nes : consusurraut. vs. G7. ut ed. vs. 89. omnes : apprehcndendus. vs. 92. omnes: paul. hoc negotii. vs. 98. om- nes : judicent. Bceclerus.
1 Luciscit hoc jam] Notandum ex liac comcedia, quod in nulla alia licet reperiri, ut biduum tempus in comoe- dia sit. Omnes enim uno die actus suo» explicant, ex eo ipso quo cuncta effici possunt, ut aut nuptiau ccle-
TERENTU HEAUTONTIMOR. ACT. III. SC. I, 1335
brentur, aut cognitio fiat expo-...ali- quid. at hie bidui rationem versari intelligiraus. Ergo dixit, ' Luciscit hoc. Habet haec sceua ailocutionem, in qua ostendit se properare uli Menedenio nunciet filiuni lediisse: quamqiiam hoc nolit adolescens, cum patris sui nesciat voluntatem.' Eu- grafjhius.
Luciscit hoc jam] Hemistichium Plautinum in Aniphitruone, ubi hoc absolute pro coelo ponilur. ut et in Gurgulione: ' Nam hoc quidem ede- pol haut multo post luce lucebit.' et apud Lucretium libro quinto: ' De- nique jam tuere hoc, circum supra- que, quod omnem Continet amplexu terram :' putamus tamen ex gestu motuque dicentis addi aliquam de- nionstrationem : ut nianus elatione, in ccelumque siispectu. Fnlrnits.
Hoc jam] Fabulae hujus datae ac- tafcque in ludis iNIegalensibus, duo actus priores acti sunt vesperi. cura- batur nempe coena, intermissa per nocteni ludis trausactam. reliqui tres actus sub lucem agebantur. vide pro- loguni, et Jul. Seal. Poetic, lib. vi. c. 3. Famabius.
2 Primuin ex me ut sciat] Erratum puto. Legercm, prima ex me, in casu bcxto. Probatur ex act. i. sc. 2. * Ut bane laetitiani nec-opinanti pri- mus objicerem domi ;' qui locus est huic paiallelos. Faber.
Primum ex nie ut sciat] Ratiocina- tor hie indiicitur officii sui Chremes : et pra-parautiir vices mutuu? opis ac consilii. duui cuim amicitiam mode Cfcptam taiito studio ac humanitatc colit, dignum se ostendit cni Menede- mus se committat, alqtie suljinde, ubi usus eril, virissiui iuoerviat. Uactcrus.
ft Cum illi nihil periculi] Ut celcm tam insperatum gaudium, cum ipsi adolesccnti ndiii puiicuii nit, ex co quod indicatm. FugrapUiim.
8 Ita ut Jilium vk um nmicn, nlnue aquali nun] Iiiiisdcm diiobus anti(|ui9- simis libris est Hem ut. ulroquc mo-
do prima hujus versus syllaba nd prae- cedenleni pertinet versum. l^iernus.
10 Est (Equum, Sfc] Ex IMenandro. Vipdiv yepovTi yXwcaau TjSiffrriv ex^'- naij 7rai5i, koL ywaiKl TTp6cr(popov yvi-^, fioo'civ T avT]p voaowTi, Ko» 5i/(Tirpa|i^ Arj(f)6eij iTr<fh6s eoTt T<f iriipwiifv<f. Far- nabius.
11 Aut ego profecto'] Haec scena persnasiouem habet, quemadmodum pater filium suscipiat, et falli se per servos sinat. Neque tanta facilitate utatur, ne corruptis filius moribus vivat, si semel facilitatem erga se patris agnoscat. Tenebit ergo divi- siones, ut omnis deliberativa ab ntili et honesto similiter lieri possit, quae omnia suo loco plenius explicabimus, ne tantum ea qux obscura sunt di- camus. Eugraphius.
Aut ego profecto ingen.] Quid alind loqueretur, qui decreverat se cru- ciare? id est, dolori suo indulgere, remedia detrectare. Amplificatur spgritudo, cum fortunae adversanti ingenium miserum sua ad dolendum marendumqueproclive accedit, quod 60 vchementius, scilicet, quo diutius suas xrumnas commentatur ac inter- pretatur. ita veuit ad opus; ita dis- cedit. hie in labore labor est. De phrasi dubitatur inter eruditos. Pal- nierius emendat; Aut ego profecto genio egregio ad ^niseriam natus sum. Acidalius et hie et in Plautino loco, quem Palmerius ilidem correxit, in- genium tuetur. Uterque alias inge- nio saepc ad corrigendum plus satis promto fuii. Sed ego maiim hie auctoritatem librorum cum Acidalio sequi. vidctur poiita quaesisse novi- talem locutionis, ad exprimendam efficacius scntentiam. ut sit, cgrcgin iiigenio natus sum, irfpttppoffd av^rjriKfi: omiiino prutir ceteros nalus sum, prorsiis natus sum ad ferendas niisc- lid^. <|ui(l:' ([uod /^--fn/u*, si pcrtcnde- rcH I'almerii i)|>iuionem, nihil posset aiiud (|uam ingmium nntarc, si qui- dem Latinc loqucndi cousuctudiuem
1030.
NOTli VARIORUM IN
vcliiini^ tntnri. Hacknis.
Iiigtiiiv] AI. ginio, i|iii so. infanti- biis, ciim iKii-ccrtutiir, praliciebatiir. f"(irii(i/»»M».
13 AdinitTC tr^riliidiiKm Iwminihus] ndyraiv lurpos rSiv avayKaiuiv XP"''"* iinlv. oTnoi Kal at v\iv itttreTat. Meiian- tlcr. Toys &<ppovas i XP*^""^' '^°^^ ""' fpRo- flfiovs (5 \6yus rfjx A.u7r7jr oiraAAaTTfi. Epictet. apud Stobaniii. /(/<7».
11 Sam iiiilii (iiiidnn uiincscit >;i(i^?\] Seneca (consol. aii Marr. ] .) fn]TuptKu- Ttpov : ' Illuil ii)siiin iiatmalc rcme- trmiii teniporis, qiioil maxiuias itiuin- iias fjiioquc componit, in te una vim -nani penlldit.' Sed lra?c talia non toiigerinuis. Baclerus.
17 Adibo, udlo'iuar] Liber liembi- nns et Basilicaniis ibo ; (\hih\ iiiagis versiii scrvit. coque niagis id reccpi- nuis,<iiiod particiila ad niox scquitiir \n,adloqiinr. iit intVa, ' Syius est pnn- cJendiis, atqiie adlioitandus inilii.' ciii loco ascriptinn in libro Dembino glo*'senia, quia ad banc rem facit, hie poneie libiiil : ' Prehciidendus : dcest ad: sed ideo praeteiniisit, quia dicliinis erat, adborlandiis.' Faeinus.
18 Siinliion adporlo] Bine genera- liter in iHintio vntinii fiitiiruin esse proniisit, iit aninnis ciipidus proi)aii possit, cum non aliiid suspicatiir, (piam qnod in desiderio fiierat collo- catnm. Di-inde jiingif : Niimqidd nam de gnatu meo audisli, Chnmcs ! Engraphiiis.
18 Sunlium npporto tibi, CKJiis ma- xime te piirli.] Expectatam facit rem tali principle, et oHicio prctinm con- ciliat mora, itatjue primum de fijio hoc tantiim nnntiat ; inlel attjiic livit. quod ad iiliid cout^rmt, habiii Jiliiim, nunc hubemn ncc ne incertuin eat. Sc- qnitnr plenum et solidnin gaudiuui: rediit filius, npud me est. ut Meucde- mu< Cliremetem non cou«olalorem modo, sed fortunac melioris interprc- tem et quasi conciliatoiem sibi obia- tiim animadv( rtPiet. Tum vero se- nex, vix caplens gaudii sui modum,
admiratur, resipiscit, frni eupit hoc nuntio: mens gnaliis! venit? Clinia mens renit? per singula momenta ani- mi conimotionem signavit Poeta. ct mox : eamus, due me ad eum, obsccro. liccclcrus.
21 Valet] Temperavit ])rimo nun- tium, nt cresccret gaudium. Nam primo Vdht, alque vivH, inquit. quod uticpie diversum esse manitestnm est. Nam ralcmus cum spiritum dnciniu5. Kugriiphiiis.
Ubinam eit] Parum credit gaudii, qiiud sibi salus tilii nnntiatur. Nunc de loco (piarit. Ipse quippe qui ejus absentiam dolere videatur. * Idem.
Atque vivit, Sfc] Vivit, atque valef. dicendum illud potuit abs(|ue hoc: contra, non hoc sine illo. Farniibius.
22 Uleus gnatus] Cum itcrum quod cupicbat senex audisset, tan(|uam pa- rmn credat, interrogationem repetit. Deniquc percussis omnibus cum con- firmationem nuntii audisset, perseve- rat gaudium : ideoque adjecit, ' Due me ad cum, obsecro.' Eiigrapkius.
27 Sun tn ci dixti ut cssem] Non tii ei dixisti, qiieniadnioduni nunc es- seni r Idiin.
Son tu ci dixisti, ut essem. Cii. won] Consolando hactenus juvit Menede- nium Chi ernes: nunc consilii tempus adest. quod ex omni parte egregiinn fecit poiita, ut prodesset ci, cui daie- tur; ut ei, de quo agebatur, condu- ceret; ut sene et ainico consultore dignum esset. Hoc uniim ad singii- larini olKOfo/xiaf pertinet, quod, qui tania sedulitate suadet, et de filio- iiuii disciplina tam naTpiKcos, atque ut prudt ntia patria dignum est, disserit, sua se tractare mala, dum aliena in oculis habet, non sentit. Itaquenon facile speciosius atqne exquisitius fractatum invenias exempliim, quo- modo ad aliena acnti, ad sua liebetes persape sint homines. liceclerus.
Non tu ei dixisti ut essem] Quan- tum ab antiqua duritia ilia immuta- tu8, et ex acerrimo patre lenissinaus
TFRENTll HEAUTONTIMOR. ACT. III. SC, I. 1337
sim factns, qui niliil niagis in voti^ habeat, qiiain filio obseqni, largiii. Idem.
28 Quia pessuinc in te] Hie jam in- cipit suasoria ilia <piie aninmni pa- tris coroponit, iit circa filiuni tempe- ret lenitatein, ant laigitatem nimi- am, aut parcitatem. Utroquegenere peccas, diim ant nlminni largus es, ant nt ante iiiminm parens, ex hoc, ut in nnnni nialnm ex diversis nioribus venias. Lu°:raphius.
In te (itque illum'\ O. I. s. in te utque in ilium, eiiditur antem nnnni 1, ex ilium, lit sit dactylns in quarta sede senarii. Fa'crnus.
29 Si te tain leni et victo animo esse ostenderis] Patria anctorifas reniitti aliquando, nnnqnani solvi debet, nisi velit pater, nou sibi tantnm, sed iis eliam, quibris gratificari stndet, pcr- versam gratiam vehementer officerc. Teniperavit Clirenies rcpreliensio- nem, et ad mitiora vocabnla transtu- lit, unimo tani Uni, inquit, et victo (qnod proba admodnm scr.tentia ad- ditui) esse non decet. in lioc enim grnere cerlaminis, filios patribns zpquum est concedere, non patres filiis. qnod jam ante extulerat Chre- mes : hunccine (patrem) erat aquum ex illius more, an ilium (fillnm) ex hii- •ustivere? Bceclerus.
30 Non possum, satis jam, satis pater duTus fui] Son possum aliter facere, non po8!>nm contineri, qnin faciam qnod drcrcvi, nt antiqnani illani du- ritiam in contrarlnm nintem. video, quantum peccaverim ilia dniitia ; quantum milii a-nimna" conscivcrim, «|iias giiato liacteinis prena* dederim. taiita icilur nunc mill! facilitate ntcn- dum intelligo, rpianta ante sxvitia filium cocrcui. Idem.
Satis jxitir , ^c] (Jnantuni mntalns ab illo. I'lirnnhius.
31 Ah vehviiii'ns in tilrnmiiuf partem e«] Hie jam tcmpus fuit, nominatim rcpvehendcre in Mi^rifdcnio aniniuui a vera vivendi raiione satis alienuni.
Atquc hie est cardo, nt sic dicam, totius argnmenti : in Patruni nimia largitate, et nimia dnrilia. vtl ubi in diversis considerantnr personis ; vel ubi in uno, liic quidem vere, in Adel- phis non a])sqne simnlatione, conspi- cinntur. Singulare est, in Menedenii exemplo, qnod duiitia nimia pceni- tentiam, a^grilndinem, niiseriani pe- perit ; et exinde prtecipitem in con- trarinm defeetionem. Neqne fntu- rnm erat, ut duraret in ilia qnoque parte moris intemperanter demissi habitus : id quod pra?dicit Cluemes, fore ut Menedenionon sttare sit riiere, si videat rem et filium ima perire. sed hoc periculum a Menedemo in alium transivit, nuptiisque lilii, mu- tationibus novis ademta via est. Ba- clerus.
In utramque partem, ^-c] Sanuni consilium monentis nt medium inter severitatem et indnlgentiam tcneret, nee incideret in Scyllam ' cupieus vitare Charybdim.' redi ad ea qua; supra adnotavi ad seen. 1. sub fine, et lege Senee. de Ira 1. ii. eapp. 20. 21. 22. 23. Farnabius.
33 In eandcm fraudem] Crimen, prenam. Ulp. ' Capitaleni fraudeni admittere.' Idem.
31 Primum, olim /jo//«s]. Hoc tibi initium mali fuit, quod non filium permisisti ad mulicrculam commcare
quod tunc paulo vidcbatur esse
eontenta,cum omnia grata esscpotue- nmt,qua;filius faceret. At tn injus- tilia cum adolesccntem tuis sermoni- bns terrnisfi, exinde ilia, coaeta ne- cessitate, ingratiis ca-pit victum sibi qua-rere. Fugrapliius.
Primum, olim patius quam pal.^ V,\C- quitur, rjuod proposuerat: ct nunc nimiam parrimoniam siniul, et nimi- am largitatem, sentcnliis ad discipli- na; Attica; ingcninm faetis, dcmon- i-trat. in quo ad coiuinendationcm Cliniii- tcndit, ([uod honestnm tamen aniorcMP, non meretriciuui ab initio clcgeiil. Antipliilani ipsa injuria
1338
NOT/E VARIORUM IN
conuucndabit : ciii mine liaccliidis iiiori's per trroii'in aptaiitiir. iit pos- set proccdolo Ir.rc ippnliciisio, oliiii noil bivisti tiliiiin, diiiii lionesta iim- licr fuit, aiiiaie ; iiiiiiL-, postquam inopia qiia?stiim occepit, meietiiccin siimtuosam ei concedis. Baclcrus.
3.> Comnu'ure iid mulierculani quce pniilulo] Hie versus stat, contractisiii iiiiain diiabus niediis syllabis verbi cumiiuare ; ultima vero per syualcu- pliei) non elisa. aut tortc scnarius est generis coufusi, admittens in prinei- pio trochKos, in tine iambos. Fa- ernus,
QiicE paidido'] Quam putavitBaccIii- den>, procaeem, magnificam, sump- tuosam, nobilem, cujusmodi laudavit illam Clitiplio, act. i. 8C. 2. I'amab.
30 Cuique grata erant omnia} Parce fjuippe et tcnuiter vivere assueta, modicis muneribns gaudebat. oppo- iiitur lia^c descriptio fastidio niere- tricuin, quibus cum semper datur, semper attt-rtur, nihil lamen satis preliosum est. Hinc illud intertri- nicntum, ilia f'raus, in amatores, et corum parentes. Plautinie Conicediae abundant exemplis. Baclcrus,
37 lla coactu ingratiis post ilia caepit rictum lulgo qitarerc] Ita per suspi- ciouem et errorem personae. conjer- tura tameu inodestius utitur, tan- quam de ea, cui practer peregriuita- icai in oratione Mcncdemi nihil an- tea ohjici meminerat. Idem.
3'J Sunc cum sine magna intertri- mailu] Unde modo sine magno dam- no iiaberi non potest. Intertrimenta auteui sunt, {|uae intiis tercndo dani- iia perficiuiil. F.ugraphius.
Nunc sine inugno intertrimenta, non potest] Hie adscriptum est in libru liembino: ' Inter et de tantundcin significant ad augmentum osten- dendum. hinc dicilur, interfecius.' Faernus.
40 Quidvia dure cupin] .Scio enim fjnodcunque desidcras dare. Fitgra vhiui.
41 Quiim ea nunc instnicfalXeTum ut possis intelligere, <)uemadmodum nunc ilia nieretrix instructa sit ad- vcrsus tilium tuum, ct ad quani per- nieiem adjecta. Idem.
Instructa pulcread perniciem'] Suavi- tatem comici sermonis augcnt ilia : pulcrc, probe, priEclare,egrcgie,cum quadani elegautioreironia, provaldc. Baclerus.
43 Oneratas veste atque auro] Pa- rum dixerat, ancillas decem, <|uae res tanttim in nuinero collocata vidcba- tur : adjecit oneratas veste atque auro, ut pudori sit ancillas tales ita vesti- tas levi cibo pascere, aut eerie scr- vili. Eugraphius.
Satrapcs si siet, ^c] In iis notis quas nuper Lutetian edita^ sunt sub nomine J. Pcyraredi, hoc legi : il se sert de ce mot d cause que cette Com^die ayant Hi tirie de lilcnandre, les Hois de I'erse regnoimt lors en Asie. sunt ipsa ho- minis verba, nihil in iis mutatum. Ilaque, siqua illi fides, Menander ante mortciu Darii Codomanni scrip- serit: niirabilem vero Chronologiam! Kegt-s Persaruni qui tandem ilia tern- pestate Asia? iniperitassent, cum es- sent niilli ! In EunuchoTerentii, quae de Menandro versa est, Pyrrhi men- tio fit ; an idio dicas eo tempore bellasse, quo Persaruni Reges Asiae dominabantur? Error sit pudendus. Nam Menander floruit sub fineni I'tolcmai Lagidap, et sub initia Phi- ladf'lphi, temporibus Demetrii Poli- orceta-, et Demetrii Phalerei ; quod ex veteri historia certissimum est, et tale aliqiiid apud Phiedrum etiam legas. Fuher,
Salrapes sirt] Apud Babylonios sa- trapx appellaiitur ditissinii, et satel- lites rcgum. Eugraphius.
Oneratas teste atque auro] Eugra- phius ad vestitum ancillariun hoc refert. an oblitus est, quod unpra po- suit Poeta act. v. sc. 3. vss. G. 7. ' Portant, quid reruni ? aurum, ves- teni.' Mundum et supellectilem
TERENTII HEA.UTONTIMOR. ACT. III. SC. I. 1339
meretricis gerebant scilicet illan an- ciliap. iinde hie senex : adduxit scciun anciltas, oneratas teste utque auro, sen portantes vestem atque aurum, poni- pam enim meretricis voluit descri- bere. Boeclerus.
Satrapes si siet anmlor] Receperunt Latini vocem peregrlnam, de qua Brissonius, et aliu hie ad modnm proverbii usurpatur, Satrapes si siet amator, non queat sufferre sumtus. Eu- grapiiius annotat : 'Apud Babylo- iiios Satrapae appellantur ditissimi, et satellites regum.' Grajcis aarpa- Ttf'ia (nam et hi retinuerunt vocem Persicain) est irrapx'ia. Idem.
Satrapes si siet] Fripfectus provin- ciae apud Persas, quorum imperiuin ill provincias ccclx. quas Satrapias vocabant, a totidem Satrapis 8ub Magno Rece impcratas. a KS{< TtDll^ ' apparitor faciei.' Farnabius,
45 Sit rog-as? sensi] Rogas an sit intusr si sit? satis ego scnsi. Boecle- rus.
4G Sensi : nam ei unaiu ce«<ii«] O. I. s. nam unam ei cenam. et hie in libro Beinbino adjectum est vetustissimum glossem;t : ' Sensi cum geniitu pronun- tia.' versus autem stat si spondeus sit in ei, quemadniodum a Lucretio ponilur. Fa'ernuH.
48 Pytissando modo mihi] Quantum vini absumpserit vide, dum pytissat. Propric autem pyf jssutc dicitur, quod gustare, qtiasi cum quadam proba- tione expiicrc. Deniquo adjecit : 'Sic hoc dicens, Asperum pater hoc est, aiiiid lenius sodes vide.' Eugra- fhiuH.
PHissando] Ita scriptum in editio- nibuH Murcti ct aliorum male. Scd bene in Fai-rnina, {lytissando, per y. Ibi ex codicc Itcnibi longc optima nota est, his verbis ronce[)ta : ' Kx- piessis labris spuendo, diim snporem vini probat.' Ita mc Dciis amct istlnic Latinis.simum c»t ; et qnod illius nottc scriptor dirit, id verissi- miim, nam pytisso fit a (Jra;co wurlfo),
at TTVTif w a inia!, quod est spuo Latino- rum. Unde airoTcvri^oi apud Aristote- leni, id est expuo, respuo. PitissoAw- tem non potest e Grsseco fieri, posset pipisso, sen pipizo, sed alia esset signi- ficatio. neque enim bibitare sen po- titare significaret, sed potum aliis preebere ; quod ad hunc locum, ut- ctmqiie sumas, minime aptum est. Faber.
Pytissando'] Vide Chrestomatb. Bee- ckrus,
Pytissando] Leviter quasi primo- ribus labris delibando: quid igitur bibendo tibi absumtum iri putas ? Farnabius.
49 Sic hoc dicens] Durtim hoc vi- deatur. sed jtujuirjcret convenit, eamque evidentius signal. Egregie descri- bitur illud delicatum fastidium, quo meretrices alienam apud mensam liguriunt, cum domi atrum panem ex hesterno jure avide deglutiant. Bee- clerus.
Sic hoc dicens : asperum pater hoc est. aliud lenius] Dictioni pater, haec adscripta sunt, ' Et hoc ci displicet, quodeum mcretrix patrem appellet.' Ceterum ordo horum verborum hie est, dicens scilicet Bacchis, sic hoc, subaudi, est. ut sit, iioc est, quod di- cere solemus, cum quid vel inipro- biimus vel mediocre esse osteudimus. Fa'ernus.
Asperum] Aasternm. Farnabius.
50 Pater, S^c] Honoris et rcveren- tiae appcilatio. Idem.
51 Relici dolia omnia] lAnire est contegere et operire : contrarium est relivi, id est, aperui. Eugraphius.
lielevi doliii omnia] Vide oninino Guyelum. Baclerus.
Serias] Vasa fictilia, in quibus vi- nnm recondcbatur, obturabant pice, calcc, et resina. quod ego ipse testa CDudiluvi leri. bine rtleri, aperui. Farimbius.
l)'2 Omncs sollicitos hiibui] Hoc est, cl)rioH. Significai enim snllicitfis, id est, boh) citatos, quod cbriis con-
i:34()
NOTvE VARIORUM IN
tiiigit, (|nil)ii.<: nnn sunt firina vestigia, .•it'll inotu corporis citi sunt. Eugra- phi us,
Dmiics, Sfc] Omnes iiabni servos varii< olViriis occiipatos ao distractos dimi lis iiiiiiistrarpiit. I'nriiuliiiis.
53 Qiicm as^iilue cxaleiit] Qiieiii f|iioli«lic coniedoiit, vcl ccite fre- (jiientcr. Eug;rai>liius.
51 I't me tuarum fn-lunarum] In ineo damiio magis miserirordiain pro te passns miiu, et pro t'oitiinis tuis. Idem.
Ita me di umahnnt, vt fiiitrum mise- rilum c«/] Non ila, scd sic est in o. 1. s. et post ut, additiir me. veihuin aiiteni amabunt, in libro lieniMno e\- poniliir pro umcrit. Faernns.
Sic me dii amahaut] Ciiyetu', «wrts- aint substituit. (iiiaiKiuani et IMantiis ita loqnitiir Menaclun. ii. 2. (>. ' Dii tc aniabtint.' id est, dii tc ament. (iiiod seqtiitiir, ut mc tuarum miseri- Inm est furtuiuirum! nondinn priinitet ita expiicasse : lit mc iniseret tua- rum fortunarum ! nam et contex- tui aptius, et moratum magis est. Uwclerus.
53 Facial quod luliel] Indnlgentissi- nius Pater, et qui veliementissime I ilium desiderabat, licet danina au- disset, tamen omnia se dicit tilioper- nutterc velle, dummodo ipsum iia- beat in potesfate. Eugrupliiiis.
Faciut f/uod luLet ; sumat , con.sumat , pcrdat] Ecce imaginem ejus, qui jam in alteram ])artem veliemens nimis est. qui antea parsimonia et sever!- tate proterruirat tilinni, sive, ut pro- fiigcret, effeceral : nunc vel onmi- um fortunarum periculo et jactura <lomi retinere eum conciipiscit. to sumat, esse liic, fnenori sumat, vix persuadetur niilii. incremenfo nota- bili, tumere, consumere, perdere, iK wapoAA^Aou posuit. sumat de meis, id fc't, suniptusfdciat,&c. Iioc enim im- pcndio vult sibi stare praisentiam filii, cujus ab^entiam diutius ferre neqaiverat. liceclirus.
57 Si cerium est lihi] Ilicjamper- suadet, ut illud (|uod supra diximus, velit adolescentis animo veluti ne- scicMis dare, cuui artibusservi induc- tam pecuniain dat, et ad luxiiriam mi- nistrat. Dcniipie ipsum consilium suiim, ijuod sit, piopoiiit : ' Falli te sinas terlinis per servun>.' An fieri possit ailjuugit : 'Subsensi illos lioc quoque agere.' Ex to enim qnoci jam a^unt et pr-.vjiarant, fit ri potest. Di'inde ab ulili adjnnxit, ' Et tibi perdere talent um lioc pacto satius est, quam illo nilnam.' INIelius est velut inscit'us plurimum perdas,(|naui sciens minimum : cum i;x lioc iilius (]uod liccntiam asnoverit, jam ei lu- btbit niajora committere. Dein ad- jungit ab lionesto, ' Nunc non tie pe- cunia,' <Jv:c. Eu^rapliius.
Si cerium est tibi sicfuccre] Uixerat enim : decretum esl pati. Nunc ergo consilii nova ratio nascitur: ut dani- nis quam minimo dedecore et noxa defungatiir Menodemus, cui non mi- nus jam decretum est, daiunosum esse, quam antea misernm. Damnis ergo saltern moram ali(iuam interji- ciendam ; turn inprimis,ne etiam tur- pitudine filii ea cumulentur, provi- dendum, egregius consultor monet. lioeelcrus.
59 Ul ncscientcm senliul te id sibi dare] Optima est Guyeti emendatio : ut ne scientem senliat te id sibi dare. Idem.
Sentiat] Id est, credat. Faber.
02 Elsi subsensi id quotjue illos ibi esse] Opportune lioc atljicitiir: ne INIenedemus, obsequi jam cupitlitati- bns filii certus, molestc f'erat amba- ges, et moras itaque etiam i^nyriafi asseverata inculcat : subseiisi, illos ibi esse, atque id agere clanculum, nimi- rum Syi us noster cum illo vestro servo consusurrat : et ipsi conferunt consilia ndolescenles, mens Clitipliu cum tuo Clinia. janijam ad tc t'allendiim in- struuntur doli. mox argrnto te eniun- gere parabuut. liaclerus.
TERENTII flEAUTONTIMOR. ACT, III. SC. I. 1341
lllos ibi, &•<;.] In ca oflicina, in qua fabiicent doli:ra aliquein quo te ar- gento eraungant. Farnablns.
nio vestrn, Sfc] Dronione. Idem.
65 Consilia adolescentoi] Suspica- t'lr Mnretus scriptuni a veteiibns fiiisse per geminum oo, adoolescens ; male, nam ilia syllaba semper brevis est ; nil variat. Sed pronuntiari de- bet sustineodo syllabam adjecta li- tera D, cmisUiad adoiescentes, &)-c, nt med pro me, ted pro te, &c. ita in compositionibns verborum redigo, re- damo, redhibeo, redintegro, &c. Ita et sensisse Lolgium apud Faernum video ; nam librnm ipsius Lolgii nun- quam vidi. Is ante IMiiretnm scrip- sit, ut et Goveamis, (nam utriusque meminit Muretus,) quo etiam miror magis nullam liic ab eo Lolgii factam fuisse mentionem, aut ejus senten- tiam non sequi. Fuber.
Et fibi perdere Mention hoc jwcfo natius est'} Honestissimi generis sen- tentia ; ut et quap seqiiitur : 'Non nunc de pecunia agitur : sed illud, qiiomodo Minimo pericio id demus adolescentulo.' Tarn accurate, aliis sapit, qui sibi desipit ! Bceckrus.
06 Tiilentum, ij-c] Talentum minus seu profanum erat minarum Attica- rum LX. majus seu sacrum cxx. mi- narum seu librarum Attic. Farna- bias.
Minam] Mina major fnit drach- marnm f . minor i.xxv. Jdem.
fi7 ^unc mm de pecunia m^itur'] Os- tendit honcstum, et utile dcrlaravit. Denique ppr»cvcrat circa id ipsum, nt«licat: Cum cnim intellcxerit ani- miim tnum, U- prius vilam tiiam pro- ditnrum el omiioni prcuuiam, quam abs tc filium dimittas ; vide quam fc- neslrani ad tiirpitudinem, ad luxu- riam, ncqnitiamquo palefcccris, lioc est, quantarn j.iniiam dcderis, pccca- loreni perirc. Ijif^niphins.
69 h intellexerit] (). I. ^. iltc intd- Itxerit. Fai-rnu*.
70 Priui prodilurum (c luuin rilmn,
et vriits pccuniam omncml In libro Bembino scitissime atque appositis- sime adscriptum est. Minor est pecu- nia quam vHn ; sed in oratione potiora nobis sunt, de qtiibus agitur. Idem.
Prius prodilurum te tuam vitam et pe- f«n.] Gravi censnra, sed citra offen- sionem, dnm scrmo ad Menedemi de- cretum accomniodatur, indulgentia ilia et lenitas prava notatur. Simul iterum exquisitum illud loquendi ge- nus, quo ad vitam referuntur, quae liomini maxima sunt, in scenam ve- nit. mox eodem pertinet : Ut tibi porro non sit suace vivere. Simplicis- sime : si intellexerit, te ita auimatum esse, ut te ipse tuamque rem fanii- liarem prodere velis potius, quam fi- lium abs teaniittere.^/i«/n significan- ter hie posuit. Guyetus ita exponit: ' Proditurum tuam vitam, i. e. potius amissurum vitam, vitiE jacturam fac- turuni, quam abs te amittas filium.' Simplicius hoc fnerit, et nihil incom- modi habuerit, si velis ad hnnc nio- diim interpretari. vide tamen an po- tius vita hie ca phrasi ponatur, de qua dictum : atque ut in Andria v. 1. 3. ' Dum studeo obsequi tibi, pene illusi vitam filiaj.' quod idem est ac sidixisset, prodidi vitam filia^. Phorm. I. 4. 41. ' Vobis commendo Phanium, et vitam meam.' ' Vitamne tuam tutandam aliis dedisser' Ph. in. 1. 2. iterum Andrire i. 5. 37. 'Quae milii suum animum atcpie omnem vi- tam credidit.' In Ilcaut. ii. 3. 74. ' In mea vita tu tibi laudem quaesi- tum is.' in quibus, ni tailor, rh rris <ppd(Te(i!s iSiKWTfpov cruditi satis ag- noscunt. liccclerus.
71 Te amittas, if c.} Dimittas, a te segreges. Farnubius.
74 Licentia] Maxima et pcssima pecrandi illcccbra el Icnocinio. Far- nahius.
75 \eque id piitabit, pravum an rec- tum sitt] Putahit, ut alias reputabit. nihil jiensi liabcbit, pravum an rec- tum iit. Pravum an rectum. iSit
1342
NOTyE VARIORUM IN
I'lionn. V. 2. fi. ' Oni rort.i, prava facinnt.' Horutiiis : ' /Lilibiis in iios- tris qua" prava aut recta gcrantiir.' BcfcUtiis.
77 Ipxion non poitris /w^i] Statiiii tii interire bona, et filiiim viverc Inxii- riosi- et malis operibiis non patieiis. Eugriaphius.
78 Dart' deucfraris] Si denegaveris dare. ()iiaiitum postiiiaverit, coiitinuo eo dccurret, lit miiiitetur, se iiiiic a te ahiliiiuni : qua scilicet una re ani- nium se fuum expiijjnare posse, probe intcUiget. Eugrapliius enarravit sen- trutiani ilia annotationc : 'Sibi veluti remediiim suscipiet,' itc. quasi Icgis- 6et, ' Quod maxime apud te se valere scntiet.' liaclcrus.
Ibit ilUco (id illiid] Sibi veluti reme- diuiu suscipiet, ut abituruni se esse niinitetur, maxime cum scit apud te »c plurinuim valere. Eugrapliius.
HI Viderevcntm utque itn] Videre milii verum dicere, et ita quemad- moduni res est. Idem.
Videre tcrum'\ Liber Bembinus, rera, et expo'<itionem babet adscrip- tam ; Vera, iitilia : Saluxiius. Verba Salustii antiquitate detrita sunt. Ea'emus.
Vidire rennn, atquc ita ttti res est, dictrc] Lucta aninii cxprimitur, vi- dentis vera probanliscpie, sed lubi- dine ct atfectu in alteram partem al- licefacti. licedtrus.
82 Sumnum oculis non rid/] Somnum oculis meis non cei)i,<)uaErcns quem- admodum filium reddam. Eugra- pliius.
Sumnum hercle ego hue node oculis non vidi meis] I'rudentiam consilii iucnientis rationibus explicatani, fi- dci studiique, i. e. animi vere amici, tcslimonio obsignat, atque adeo men- fiiiram boni consultoris implet. ciii proposito servit asseveratio,ip8a fre- qiientationc verborum, in hoc versu, connpiriia. liaclerus.
iSV/mnwm, ire] Somnum non admi- icrunt hue nocte, non scnserunt oculi
mei. r\?tm videre snmnvm Hcbraismtis est, ut riderc mortem, cl Aristopliaues in Vespis. vnvov 5' Spa ttjs yvicrhs oiiSe Traffnd\ifv. Farnabius.
83 Tilii qui filium rest ituereni] Scili- cet ita dispositis provisisque rationi- bus, ne te atipie so perdituin ire velit. talem, qui possit a tc sine pcriculo, de quo dictum, suscipi. Itaque Me- nedemns dextram amici tani fidelis amplexus, ut pergat facero, quod crepit, orat ; ac pr»sertim maturet rem effectam dare : neque enim desi- deriuin filii posse se diutius fcrre. Baelei-us.
84 Cedo dexteram : porro te idem oro vt facias Chreme'\ Liber Bembinus, dextram. ita stat versus, si taraen in te idem non fiat elisio. Fa'ernus.
80 Quod sensisti, ifc] "^Hflos, animi per indulgentiam impotentis. Far- nabius.
91 Ne nos inter nos congruere sen- tiant] Nisi congruere penultimam pro- ducat, ut quod forte sit secundae de- clinationis, deducaturque a congrneo congrucs, non stat versus, et necesse estaliquid deesse. Fa'ernus.
Congruere] A congrueo, neque ali- ter scribere per metrum licet, ut Docti animadverterunt. Isthuc au- tem ab imitatione Grascorum profec- tum est : rvirrw, rvwrtw : ypacpw, ypci- (piw . et quae alia istius generis sunt poene infinita. sic a ^ew, ftvo), pvteo ; unde ffvppviw, Latine conrueo. Faber.
Congruere sentiant] Penultima ut longa sit exigit modulus, tanqnam a congrueo secundae Conjug. ut apud veteres viveo, claudeo, diceo. Nonius ex Naevio. Farnabius.
03 Vicini nostri hie ambigunt defini- bus] Litem vicini habeot de limitibus. Eugrapliius.
94 Me cepere arbitrum] Me judicem esse voluerunt. Idem.
96 Dii vestrum fidem, ita comparat. esse horn.] Auget jucunditatem hujus pi]<ntt)s, quod in utrumque seneni in- vicera quadrat, sicut principio actus
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. III. SC. II. 1343
uUimi. Sinnnl et semel ea res exlii- bebitur. Ad sententiam convenit illud Piauti Persa iv. 4.46. 'Quan- tum est adliibere hominem amicuin, ubi quid geras r' Bcederus.
97 Itan' comparatatn esse, ^c] Sen- sus hie est : Satis miror cur pruden- tius sapit Chremes. An ita natiira liominum coniparata est, ut melius videant ea quae aliena sunt, qnam quae sunt sua? An hoc ideo fit, quia, dura DOS in re nostra sunius, ant gaudio impedimur, aut aegritudine. animum occupatiim ad prehenden- das vel respuendas res adhibere non possumus i Eugraphius. 98 Aliena, ^c] OuSelseV avrovra kuko. ffwopa, ndn<pi\e, ^wpics, ertpov 5' acrxT fiovovvros v\f/eTat. Menandri sententias solet Terenlius variare, alias per in- terrogationeni, modo per adiniratio- nem, nonnunquani per contrarium. 'Nemo potest de se rectejudicare, quod nobilis Poeta testatur: Itane coniparatam essehoniinum naturam,' &c. Lactantius de falsa sap. iv. cap. 4. Farnnbius.
102 Diasolii me ocius] Cito rever- tens ab eo quo iverat Chremes, dicit, se ex eo negotio solutum, et amico operam traditurum. Eugraphius.
Dissolri me, otiosus operam ut tibi dnrem] Barlando, qui hie haesitjjam rcsponsum est. vereor autem ne Guyetus quoque properantius, hunc versum sii)i addititium vidcri, pro- nuntiaverit. Nisi enim Clirenietem modo digressum, aliqiio indicio Poeta reduxcrit, valdc ex abrupto, ct ino- pinato, sequente sccnu audicnturilla : num me fefellit, Ifc. non enim solet ita Poeta. Dixerit itaqiic Chremes ad Mencdemum, janijam domum 8uamingressurum. otiosus Icgendum esse, Fa«-rnus (;t Miirftiis ostendunt. Mss. nostri omnrs liubcnt ocyu-i. Si Icgeretur, di.Hgoki me, otiosui operum vt liuic darem, sequentit sccnae initio con<ititnendus vidirttur hie versus Hatltriis.
Dissolvi me, fyc.'\ Expedivi me cete- ris negotiis, nt tibi vacem. Famabius.
ScENA II. Senarii sunt. vs. 7. Mss. nostri omnes : recte quidem. mo\ duo : sed te demiror. unus : admiror. Arg. ad rh mane addit surrexisse. glossam sci- licet, vs. 11. omnes: hac est meretr. vs. 16. unus : quasi si is. vs. 18. duo : scis ne factum esse. vs. 19. omnes: is- turn seiv. vs. 24. unus : rb invitum omittit. vs. 32. duo : at nuncquid cxp. vs. 33. omnes : illius pro hi{jus. vs. 43. duo : in ilium, vs. 48. unus : nunquam commodius quam nunc h.a. I. Bcederus.
1 Hac iliac circumcursa^ Servus, ar- gentum desiderans, quod dare meretrici posfit, tamen hoc quod loquitur, non vi- detur domino prasenti esse suspcctum. Quoniain enim supra dixerat servus, Sy- rum quasi in Menedemum dolos tendere, uli argenlum meretrici per fidlacias qucercret, ideo in sencm generaliter dic- tum. Denique hoc suspicatus Chremes, qund si in Menedemum ita fiat, dixit : Niim me fefellit hosce id struere ? fortasse ille Cliniae servus tardus est, ideo noster Syrus banc provinciam sumpsit, hoc est, istud ofiiciuni snsce- pit, ut ipse qucerat argentum. Eu- graphius.
Circumcursa, ^c] Apostrophe ad seipsum. Famabius.
2 Intendcnda in senem est fallac.'] Pro Clitiphone inveniendum erat ar- gentum : itaque in ejus patrem Chre- metem intendendain esse fallaciam, Syrus intelligil. Sed Chremes Me- nedcmo ha>c parari autumat. rphs rh Cu/iTJptr Trjs Kaifi.(f!5las. iiaclerus,
Senem, tfc] Chremetem, quod ta- men Chremes de IMenedenio intclli- git. Famabius.
i Sum mc fefellit hosce id struere] Cum pnedixi scilicet Mencdemo, scrna praccd. vs. 62. et seq. Ciuo enim magis decipitur bonus ille Chre- mes, eo magis sua sagacitatc sibi pla- cet, sirut in Aiidria Simo. Bacclerus.
i\'um mc, b^c] Num me latuit ? Far- nabius.
IM4
NOT.i: VARIORUM IN
4 I'.sl illc I'liiiitv SCI I'us tardiusculiis] Omncs <|iiotijiiot sunt 1. s. vcrhiim tsl lialu-iit post limliii.sciilu.s. iios tu- im'ii M'ril)inius luniiusciiliistjUt versus stet, iliplillioiigo in vcrbo Cliiti<c dis- soliita, I'tcx ///< lino 1 eliso. Fiiaiius.
Tiirdiiisciiliis est] Infra v. 31. stoli- diis est. sc. ad fabricani aliquani fui- •{cnduni, ad inttiidendam falhiciam, ad instrucndain tVaiideni. coniparatiir siMVonini hinc calliditas, inde ludjc- tiido ; sicut in Andria Uavi et liyr- riae excnipium habiiiniiis. Dorclcrus.
Ille scrvus tardiuscnlus] Dronio. Farnabius.
5 Provincia] Negotiiim,munusqnaE. rendi per technas argenti. Metapli. a provinciis Rom. Idem.
7 Te mirnr, Clircme] Te valde mi- ror mane vigilare, qui heri tantnni biheris. Eugraphius.
Sy. Recte equidem te demiror Chre- »ne] Aliter liabetur in libro Benibino, recte equidem, sed te miror Clircmc : ut non post recte, sed post equidem di- stinguatur,quie lectio nondiibitoquin vera sit. Fai'inus.
Recte eqtiidcml V. Giiyet. adjuva- tur ha'C reticcntia vnltii, quasi ad ncgligrntiani coniposito. liaclerus.
Recte, ifc] Nibii. Adelph. act. iv. sc. 5. /E. peril. .Mi. quid est ? HL. Ni- hil, recte : perge. Farnabius.
8 Nihil nimis] Non multuni. Eu- graphius.
Here tantum biheris, iSfc] Heri. Far- nabius.
9 .\i7u7 narras, ifc] Giiyetus bene cxplicat. In annotatione Eugrapbii ad illnd, furma lucuhutn, repctiintiir verba I'octa, ita nun ut olim, sed uti nunc, quaj fa-de corriipta diligenler transcribunl editores. JiacUrus.
10 Aquiltc scncctus] Ainnt aqnilam in senecliite, quod ei rostri su])erior pars vctiistate et incremento ciirvata foramen inciiidat, ad cadavera acce- dcre.et sic sangiiinem in potiim su- mnre, ct qnodammodo bibcndo vive- re. Hoc igitur ait scrviis domino,
quasi bibcndo lotiini tcmpus hcsler- ua cirna exogcrit ; visa veroest qua- si ' aquiiic seiK'Ctii!'.' Fugruphius.
AquiltB scncctus] Adiilatoiic gratn- latiir iiero iiilarilaleni a vino, quod IMato II. de Lcgib. interdictuni pue- ris ad annum usque lb. indiilsit se- iiibus, ut redire ad juvcntutem vi- deantur, niolestiarum obliti. Inler- prctes ad bibacitateiu senuin refe- riint, ut(iiii pota magis aiantur qiiain cibo, non stcus atque a(iuil.r, quae, rostro per senium adunco, praeda; carnibus vesci cum nequeant, sangui- ne epoto victitant. Aristot. lib. ix. nat. animal. Plin. I. x. c. 3. Alex. Apbrodis. 1. ii. probl. 127. Farnabius.
12 Forma luculenta] Non solum commoda et faceta niulier, et .specio- sa forma: ita cnim ut olim seduci nunc sane bona. Hie intelligi datur, quoil senex sciat eandem ante fuisse castani, ante pauperem, nunc vero, meretricio more viventeni. Ideo ad- jecit servus, non qiiemadmoduin an- tea bona, sed uti nunc sibi ipsi com- pararetur, sane bona. Evgraphins.
13 Aon ut olim, ifc,'] Non ut in flo- re a?tatis. Farnabius.
Clinia, Sj-c.} Persuadcre viilt Cbre- nictem, banc Amasiam esse CI. Idem.
15 Ac id urn miser, atque arid.] Vide Chrestomatb. liwcltrus.
IC Vicimon hunc, noslin' 7 at quasi is non dicitiis] I'ostrema syllaba in diciliis vanescit per synizesin. Fa- ber.
At quasi is non divitiis abundet] Ex more inopiam male mentis adjecit. Eugraphius.
Quid '! ego nescium] Ut facilius ser- viiin donunus incitare posset, quod ciipiebat servo adjiitorem eum es«e, ad tendendam in Menedemiiin falla- oiam propter argenliim, fingit se iras- ci servo Ciiniaf, lluminem, inquit,pis- Irino dignum. Cui jiingitiir, qui passus id fieri? Caliidc servuni, tanqiiam ig. noret quid fieri debiiisset, incusat, ut majorem suscipiat voluntatein. Qui
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. HI, SC. II. 1345
fallendi domioura hunc ipsum cnni * deniqiie sibi lioc pra-parans, sic poet- ea dixit : ' Laudas qui Leros falliiiit.' Idem.
19 Phtrino dignum] Servoriim siip- plicio. Andr. act. in. sc. 4. Farnabius.
htum serrulum] Liber Bembiniis intitnc servolitni. Faiirnus.
Serrulum] Dromoiiem. Farnabius.
20 iSyre tibi timui wa/e] Ad specta- tores versus, secum hac, more Conii- co. Baderus.
Syre tibi, &-c.] Aversus, apud se hac Syrus. Farnabius.
21.22 Quid/aceret? aliijuid reperi- retfjinmnt fallacias] Quid fiicere de- bebat ; debebat aliquid reperire, de- bebat t'allaclas fingere. lioeclerus.
24 Aique hunc difficikin invititm ser- i:aret senem] Hie eniui color adjicien- dus fuit, qui mox amplius tractaUir; ne improbius loqui senex videretur. quasi, quicqtiid iu talibus peccatur, utilitate ejus, qui decipiturrependerc- tur. sive : non posse alitor uouuulios, (juam decipiendo juvari. JicecUrus.
25 Garris] Vernili libertate in spe- cieni assumta. Platitiis pltne : nuf^us f^nr)-vt, Curcul. v. 2. (>. coutradicentis : non enim andebat Syrus credere, ali- tcr, quam deludi se ab hero, capiat uterque et ca|)tatur in liac scena. Idem.
iJarrii] Nugaris, aliud atque loquc- ris sentiens. Farnabius.
(Jpurtehant Syre] Quee assoleiil, (fua- (fue oporttnt. Andr. act. iii. sc. 2. Idem.
20 In loco ccro laudo] Bene adjccit, ne pcrpetuani male tacicndi licentiant servis <laret. Fuf^rapkius.
In loco] Non semper et in omnibus ; vcrum (juandocjue et circiimstantia- rum oppurtnnitatc obscrviita. Far- nabiui.
27 Qiiippi' quia niuf;narum] Nam quia falhint tcmpoM-, maximum siipc remndium est, ne (;ravior a'grit<ido vidcafur. F.u^raphius.
Quifijir quia] In libris antiquis est, iJdph. ci Var. ('.lui. Tct
quippe qui ; et huic dirtioni liacc ad- •cripta sunt in Bembino : Parelcon : abnndat qui. nos vero eani dictionem etiam alibi invenimus, idem signiti- cantem quod quippe. Plautus in Au- lularia : ' Horum tibi istic nihil eve- niet, quippe qui ubi quod surripias nihil est.' Faernns.
28 31agnarum scepe remedium cegri- tudinum est] O. 1. s. id remedium. Id.
30 Jocone an serio ilia] An consilio isthaec dicat, an joco, intelligere non possum : unum tantummodo intelli- go, quod mihi ad hoc, (|uod disposui, cumulat voluntatem. Eugraphius.
Jocon' an serio iliac dicat itescio] Ite- rum ad spectatores conversus, secum loquitur. Baeclerus.
Jocone an serio ilia] Haec aversus, apud se et spectatores. Farnabius.
31 Sisi mihi quidem addit animum, quo lubeat mngis] Tb quidem totum sen- tentiae habituin componit. nisi, pro, nisi quod, quo lubeat mugis. hie «AA€(i|/ij plus significationi addit, quam verbis demit, quonjodo enim allubescat Sy- ro consilium fallendi heros, quodam reticeutiae hujus genio signatur. Ba- clerus.
32 Et nunc quid erpcctat] Hie jam duni accusal adolescentis serviim, hortatur snum dominus, qui ipso hos dolos teudat. Deniijue adjecit, 'At te adjutare oportet adolescentuli causa.' Eucraphius,
Et nunc quid exspectat] Hoc illud erat, cujus causa colorem ilium in- duxit. v(debat <lcripi iVlenedemus; at- que ut mature deciperctur, negotiinn (Mircnuti dederat. is prehendit Sy- rum, i. e, ambit, demulcct hacteniis ; et mox palam cxhortatur, ut fiat cpiod ante dictum est: 'Syrus est prclioMih-ndus, alquc a<llu)rtandus mihi;' id est, coniitcr indncendus, et subinde cohortatione firmandus, nt bub<icrviat nostro consilio. Baclerus.
F.xprclal] Droino. I'aniahius.
33 AInal] C.iinia. Idem.
Cum lolcrurc hujus numptiis non queni] ml. 1 li
1316
NOT/E VARIORUM IN
( uin amica- suratnosa^ iion liabcbit <|uoil (h-t : si pater avitliis et diiius nihil sii|>(tcililat. en i-iiini res amato- res !\i\ con-iilium pioruijifndi aliquo Bolot adigerc, si non est quod dent amicx-. liaclerus.
Hmus,i(c.] llacchidis. Farnabius.
34 \onne ml sctum aH(iuem fabric.'] Frstive hoc amlitiir, quod senex fal- leiidi scnis consilia snggerit, eo tem- pore, quo ipse decipitur niaximc: et quasi alienaui causani contra se agit, Bacckrus.
35 At te ailjutare oportet adolescen- luli causa] Rene addituui : adolesccn- tuli causa, lit antea, servandi scnis cau- sa, ut detraheretur facto pravitas, si eo pertineret. Idem.
30 I'acile equidem facere possum, si jubcs] Peritiani suani rirca linjusmodi rem declaravit servus : sed dixit, me- tucre doinini voliintatem, et posse se facile, si ipse voluerit imperare. Eu- graphius.
Facile equidem facere poss.] In occa- sionem joci comici vertit confessio- nem sua; nequitiae : atque ita porro tcntat animum heri, jocon' an serio ag:at. ita eniin composila est ha>c oratio, ut vel agnoscere vel abnuere posset, quod de fallendis hcris dic- tum est. atque ita propins acceditur ad efficienda destinata. cum enim Chremes laudaret ejus peritiam, {tan- to hercle melior es, quod calles vias ad decipicndum INIenedemuni et juvan- duui Cliniam) Syrus denuo expertu- rus hcri animum, non est mentiri meum, inquit. dixi (juod res est, cum caliere me rationcm fmgcndi aliquam fabri- cain dixi. ilia i|)sa tamcn magnifica asseverationis species, mentiri non est meum, cum subrisu iiifertur ; ut in tisuram verti possit, si usus veniat, quicquid libertatis et assevcrationis ottentatur. pergit senex con»ilio im- pcrium addere, (juod expectaverat Syriis : fac ergo, tuni demuin propius taiiKit scnis animum cxplorat<|ue,sed elij;anli!>>ima oiKoyoixla; ut pra;dicere,
et denuntiare videatnr nihil intelli- genti IViuuIcni, quai nunc ut cum niaxime agitabatiir. hie nimirum Sy- rus potcrat delude vcre et nierito diceie, quod in Andria Davus, cum quid aliud diceret non haheret, hero obnuntiavit : ' Quasi non tibi renun- tiata sint ha^c, sic fore.' et ()iiod se- quitur : ' Eho an tute intcllexti hoc assimularier?' Iterum aiitem Syro rh ira^^vcriaffTtKhv pro larva est : ' At hens tu, facito ut memineris.' et ne quid ad ornandum iiiimum desi t, etiani scntentias loquitur carnifex : ' Ut sunt huniana.' quod alii nunc accidit, tibi accidere potest, more hominum evenit, si adolescens aliqiiis amori dat operam, &c. Quae in sequcntibus, sub specie futuri, revera per accura- tam apologiani eorum, quae jam eve- nerant, tractantur. Boeclerus.
37 Calleo] Peritus et doctus sum. Eugraphius.
38 Aon est meiitiri meum] Infra act. IV. sc. 4. ' Non mea est siraula- tio.' Farnabius.
39 Facito dum eadem kcec] Jam pra^parat sibi dominum: monetque ut meuiinerit, si quando ha?c omnia evenerint, sicut humana sunt omnia, ut et filius ejus possit ista perficere. Eugraphius.
Ut sunt humana] Syrus apud Senc- cam : * Nam cuivis accidere potest, quod cuiquam potest.' Farnabius.
42 No7i usus veniet] Non hoc con- tinget,neque fieri potest. Eugraphius.
Non usus veniet, spero] Ordiuario schemate affectibus theatri vel ad ir- risum, vel ad miserationem offerim- tur isti errores : quando qui splen- dide decipitur, sagacem se ostentat ; qui periculo proxiiuus est, otiosum se gerit. Chremes hie quam se irrisui obnoxium praebet, cum oculatus in alienis, sibi nihil videt, ne dicam, praevidet? de alieno filio curam sus- cipit, qui sui mores ignorat. Baclerus.
Non ujius veniet] I. e. non eveniet, spero. Farnabius.
TERKNTII HEAUTONTIMOR. ACT. III. SC. II. 1347
43 Neque eo nunc dico] Bene pm- gat id, quas iininiseiat suspiciones, lie vero jam credat adolescenteiu fi- liuiii pater talia vel facere vel cogi- tare. Dixitqiie se servum ex suspi- cione ista metuere, quod ejus aetas jam talis, uti, si necessitas ut Cliie- metem ita ducat et tractet, quemad- niodum nunc senex videlur lioitaii. Eugraphius.
Neque eo nunc dico quod quicquam illutn senserim'] Liber Bembinus, quo quicquam. Facinus.
Quo quicquam ilium smserim] Cal- lide utitur eAAeiifet. etiam in sequen- tibus : sed, si quid, ne quid, ubi oratio vultu et actione siippletur, non sine specie fiduciie et secuiitatis assunita. nou eo nomine, ea causa hoc dico, quasi quicquam senserim filiuni luuni hujusmodi rerum cogitare, aut tales sibi in aniuio parare cupiditates: sed ideo tantiiin, ut, si quid forle ejus generis preeter spem nostram eveni- ret onquam, ne quid itgrc feias turn, aul miieris, filio tuu me adjutorem esse, sicut nunc Cliniaj amori subser- vire me jubes. si legatur : in ilium, subintelligit Nannius : in ilium com- pclere. Bctclerns.
Ilium stnserim] Quo quidquam tale in illo senserim. Farnabius.
44 Sed si quid, ne quid] Sed si quid tale evenerit, ne quid gravius feras. quam obnoxia istis rebus sit illius aptas, vides. Ickm.
45 Et nee ef;o te, si ums vtniat, mag- nifice, Clireme, tractare possim] Joco diluit, in quibus tani scrio vidcri po- tuit inr(pairoKor^(7(T0ai. Nannius magui- fice in (Jalpliiiriiium invectus, sensiim tantuni liujus loci, phrasin non inagis quam illt cxplicat. tractare, est Sio- XftpTjiTat, ffrqKoupTicai. ita figulus lu- t.um, plastes* ceram tractat et inter manus vcrsat. Iiinc transfertiir ad ca, qua' cnnsilio, et ratione vcrsaulur sive agitantur : ct in iitram(|Hc par- tem signifirat. optimus nobis inter- pres 'I'orentius ipse: Heaut. i. I.
101. « Puto ilium obseqnentem, si quis recte aut commode tractaret.' et vs. 49. ' Coepi aninuim a?erotum adolescentuli, non ut decuit, tractare sed ut.' act. HI. sc. 3. vs. 125. ' h»c arte tractabat virum.' Ita hie : possim te magnifice tractare. nou sine qiia- dam ironia. pr;eclare calleo, quo pacto animum tuum tractare debeam, nt decipiaris scilicet, nam ipsnm, tractare, nou significat illudere ant fallere : sed a consequent!, qui per- ite tractat animos hominum, facile fallit. magnifice tractare, id est quod, arte tractare. quo scopo id fiat, ex contextu intelligitur. itaque frustra simt, qui mngvificam nescio quam tractationem liic reqnirunt. qiiis enim nescit, magnifice, splendide, prceclare, luculente, non infreqnente figura in iis rebus dici, quic perite finnt, atque ut opus est, ex arte aut regula. Plau- tinus locus in !\lilite ir. 6. 10. 30. nullo modo hue comparari potest, servus ibi traclavit mulierem, i. e. manu injecta arripuit in a?des tractn- rus ; ut ex scena pr3?cedente con- stat, tractata ergo hospita est ibi, quasi raptata, vi arrepta,tracta. nuU lus circumvention! locus, nam quod additur, ludificala, dcscriptionem in- juriae significat. Ucrckrus.
Et nte ego te, ^'f-] Neque indiene- ris, si, ubi tale quid evenerit, ego te magnifica aliqiia et insigui techua excipiam. I'arnatiius.
40 De islhoc cuniusus] Si quid tale contigerit, tunc videbimus, quod ne- cessitas coget f'acerc. Eugraphius.
48 \iinquam comnwdius uiiqiutm'\ Obscrvandiiiii, n»nryuain uuquam. I'iib.
49 Ne quuni male facercm] Nisi cum mc senex adliortatur. Idem.
Nee cum male/accrem, crcd.] Mure- tus delraxit literam, facilioremque fecit senttiiliam, legcndo, mak/accre. Sed iibri sciipti constantis^iine prx- ferunt tJ; mnUfacercm. L'onstubit sic ((uoque gcnsiis, si subaudias rh ubi, aut aiiquid simile, nam el ilia Muieft
1348
NU'IVE VARIORUM lU
lectio opus liabet nliqno sujiploinen- to, in oilipsi rnniica. Intesia oiatio online nil nit>nlcni INliireti h.rc esset: numiiinin coinmiuliiis nnquiim lierum nu- diri /(»//(/. iiec ini(|uani fiiit tcnipiis cum cnderem, milii liccre impioiins ma- h/ncar. jiixtJ lectioneni Codicuni : »iic- niiqnam fnit tenipns, quo (vel, ubi) crtdciem impimins viilii licerc id farcrc, cum male faccrem. Bojcleius.
ScuNA III. Satura est, ex nietris Trocliaicis et lanibicis tetianietris acatalecticis ct catalecticis, et dim. laml). vs. 1. Mss. nostr. uiius : qui nisi abstin. man. vs. 10. unns,putat, pro paler, vs. 11. to hinc omncs omittunt. vs. 15. omnes : ;»g-e<. vs, 19. onmes : hominisfrugiet temperan- iis sis functus officio, vs. 21. duo: quin eliam mihi mol. est. mox onincs : pergin h. vs. 23. omnes : effero. vs. 27. onines : dicis. et vs. 20. isikinc. vs. 31. duo: dent. vs. 32. duo:o6- scrvandus est. unus : serrandus est. vs. 33. duo : si sapis. vs. 30. dicis inteni. q. n. unus : dicis ehem inv.\q. n. vs. 39. duo : hoc vide q. i.f. vs. 40. duo : tnutuo. vs. 43. duo : nd ux. t, vs. 44. omnes: Clinia erat sibi u. n. d. ill. vs. 45. duo : et poscet quidem. vs. 46. omnes : dubiumne id est ? vs. 48. om- nes : esse pro nu.sse. coUocatio verbo- rum vaiiat. Bopchrus.
1 Quid istuc] 11 ac scena locum com- munem tenet in eum, qui hospitis sui amicum corrumpat. Pater tamen non sicuti cur tanquam communi * at itu re- spondet filitLt tanquam negans, lit magis conjectura causa sit, quam communis locus. l''erum palrem tanquam commu- nem locum dicentem accipiamus hoc pri- mum generaliter cum invidia: deinde cum intcrrogatus tsset,quidnamfecisset, ille continwi non factum sed tere factum prnfulit, dicendo, Vidine ego? ut a pTobalione exordiretur, et post ostende- ret crimen, quod maniim adolescens in nnum meretricvi insercbat. I'ji^irapliius.
Cii. Quid istuc qua-so] Duo prinii ▼erju* buJMs iceokt: sunt trocbaici
tetranictii acatalectici ; item scxtns, Septimus, octavus, undecimus, tertiiis decimus, decimus nonus, et vigesi- mus primus, quintus vero dimeter iumbicus, cliso ex quidem m, quamvis seqnente consonantc. ecteri bis in- termixti, trocbaici catalectici. se- quentcs vero, partim iambici octona- rii, et unus dimeter : partim trocbaici catalectici, ut quidem bi omnes ver- sus in libro IJembino, et aliis ordinati sunt, nam bucusque in imprcssis ali- tor babent. Faeiiius.
Quid istuc'\ Senex a scrmone Syri digressus, cum primo ingressu in acdes suas deprendisset Clitipbonem licentius se gerenteni apud Bacchi- dem, quam adbuc Cliniie amicam esse credcbat, rcgrcditur, eumqne sevocat, atque cum eo injuriam banc, quasi amico et bospiti factani, expos- tulat. liaclerus.
2 Manum in sinum huic meretrici inserere'] Liber Benibinus ingerere, quod mibi jeque placet. J'a'enius.
Manum in, ifc] "ATrrtcrdai (iainwv. Aristapuet. lib. i. Epist. 9. Farnabius.
3 lnserere'\ In Ms. ingerere, apud Faiirnum. Faber.
Acta heec res fs<] Syrus servus cre- dit seneni invenisse filium aniare me- retricem, quae res antea per doluni ccelabatur: ideo vebementer metuit. Eugrophius.
Acta est, Ifc] De me actum est, adcocpic re tota inrpiit Syrus, nietu- tns no comi)ertum baberet, ex salaci ilia manu, Cbremes, filii sui amasiam esse Baccbidem. Farnabius.
4. 5 Facis adeo indigne injuriam illi, nam istcec quidem conlumelia esti Accusando ampliticavit crimen, inju- riam indignilute et contumelia descri- bcns : et postea singillatimexplicans, quod amico, quod bospiti, quod prae- senti facta esset. Nam isthac qui- dem contumelia est, ad fornmlas solen- ncR accedit. sic: isln quidem vis est. Hoc uiiicum est licentius factum ab amatorc raeretricis, quod sibi perml*
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. III. SC. III. 1349
sit Terentius in scena, non tameii ostendere, quod Plautiis fecit, sed narrare : non quidem eo sensu, queni Eiigraphius et ex eo alii, qua- dain libidine obscocna reqiiiiendi, ar- riptienint, sed quo rectissime Guye- tus explicat. Alias pndentius etiani : ' Coepit ad scorlmn alludere.' in Eun. Baclerus.
5 Istlicoc quidem confumelia est] Su- pra quidem injuria dixerat, veruin adjecit contumelice sunt. Est enini injuria, quasi cum violentia aliquid in corpus efficitur : contumelia vero, cum praeter violationem corporis est. Et violatio opinionis, ejus amicnm suba^itare. Hoc est crimen quod supra posnit. Subagitare autem per- fectionem ipsam libidinis intelligi- mns. Eu^aphius.
Hominem, ^-c] Contra jus liospitii. Farnahius.
7 Vel heri in vino] Hoc ex antece- dentibus argumontuni colligens dix- it : ' \ovi ego ainantium aninios, ad- vertunt graviter quae noncenseas.'Ita enini mos est amatoribiis : ampliora fiuspicantnr, quam t» baud poteris suspicari. Eugraphius.
Vel heri in rino] Omnes nostri Mss. ita habent. in Argent, ascribitur in margine : al. in conrivio. I{a»clerus.
Factum est] Testatur et lioc contra herilcm filium ipse Syrus, quo se in- sinuct magis in gratiain lieri : ' Quam snspiciosi sinl, neque aninlum ferre possint.' Farnabius.
8 Ut equidem mdui quid fiit.] Facit consensus roflicum Mss. ut tueamiir, pra' rjuycti emendatione, banc lec- tionem. ut bir est qunntum quam: sic- ut rectc C'alpburniui explicat. In- terpunctio talis cbsc debet : Vel heri in rino, quam imnwdesluH fuisli ! S. factum, quam mulestus ! Ut equidrm, ita me Dii nmcnt, mclui, quid fvlurum denique easet ! ronliniiatione ruv ird- Oovi in oratione fbrrMiietis. ut milui! quantus me metiis inrcssit ! Had.
At mihi fidff, -Vc] \t milii tanlum
babet fidei Clinia, ut nibil a me hac in re uietuat. Farnabius.
11 Esto. at certe] Hie mandat pa- ter, ut disccdat a domo filius: aliter enim negat fieri posse, ut inipuden- tia adolescentis comprinii possit. Di- cit enim niulta libidinem velle, eam- que sub cuj usque prsesentia se minus audere complere. Eugraphius.
At certe, Sfc] Utcunque volo ut ex domo niea secedas ad tenipus. Visu IfKditur tua castitas; tui conspectus illius libido. Farnabius.
13 Ego demefacio] Hoc est, ita ex me suspicor : nam nemo est amico- rum, apud quern universa velim ex- ponere, atqiie narrare ea, quae oc- culta habeo. quippe aut in summa lionestate amicus, et id quodcunque cogito, ejus dignitate deterreor ne indicem : aut ipsa certe res, propter sui turpitudinem, earn narrationem conipriiiiit. Hoc est quod dicit, ip- sius facti pudet ; ne ineptus ; ne pro- tervus videar, si cum eo loquar, qui babet maxiuiani dignitatem. Eugra- phius.
Ego de mefacio conjectur, Sfc] Huic (i-ficfi, ad (iiligentiam cottidianae con- suetudinis et faniiliaritatis in vita commendandani. Poiita quajsivit lo- cum, pervulgatiis enim error, quasi inter familiares et jequales nibil pen- si aut moderati liabendum sit, quid fiat dicaturne, revincendus fuit. sine verecuiidia et modestia nibil rectum esse potest, in <|uocunque convic- tionis gencre, aut tem|)ore. cavendum ergo, non tantum, nc Cynitiis vi- dearis, sed, (|Uod clectiori loquendi 8enticndi(iue formula praRScribit Po- iita, ' ne iiieptus, ne protervus ba- beare." liwclerus.
Apud alium, ifc] Apud alitmi pro- hibet gravit.iH, et auctoritas, ne pro- tervus vidcar, apud alium pudor, ne vidcrtr ineptus. Farnabius.
Ifi (iuiid ilium facrre credit n] Hie locus ex iis esse potest, qui de figura romica, totam ali(|uam orationem
l:i50
NOTiE VARIORUM IN
uiio pioiioniiiiis ooiiiplexn incliuicnte, alminlo Icstaii potest, (jiiod ilium fa- cere ciftiilo, i. e. lit tiia pia>sentia im- petlintiir libertns ejus, ut abstincat lis, tpix aniniiisfcrt. hoc illefacit. i. e. lion aiidct oiniiia sua occulta expro- inere. Baclerus.
17 Vtcunque, Sfc] Pro re, loco, tempore, personis inorem gerere. Olisciiiiiitm aniicns, adversari aliis, odi- um jmiit. Farnabius.
18 Quid istic vitrrat] Qnsr Syrus huic jurgio patris adversns fiiium interfatnr, parurii in expedite sunt. v.". 3. ' acta \ixc res est, perii,'secum io<|iiebatur, metnens consilio suo et iiistructiv fraudi. Nunc, quid isthic nnnat .' ita vidcntur accipi <lebere, lit venditet Syrus suuni officinm seni, et increpationem ejus adjiivet: sicut sequentia aniplins ostendiint, quasi diceret : quid istic (Clitipho) narrat? quid respondet ad baec? (piid li;ibet (|Uod dicat r unde Clitiplio : pcrii. i. e. ctiam hie me urget ? etiam liic contra me Stat ? cunique iiihilominus Syrus pergeret, rogat euin ut taceat : tace sodcs. Alii ad Clitiphoneni ista dici putant : quid islic mirrat/ ut sit, cum vullii inro^itfjLvricrKovTos : awdh, quid is- tic ('pater tuns) narret? an non dixi, hoc esse futiirumr Uursiis alii, Sy- rum loqni seciim, voiunt. Quod qui- dem minimam fft^oirii'videtur habere, certe qua; seqiiuntur, clare dici, et Chreineic audiente, nihil est quod dubilcs, ita aiitem acceperini: Clili- phn, hac e^o pru:cii}io tibif hominis/ru- gict iempcrayitis functus offtcium/ i. e. an hac ego prircepi libi ? ita ne me- nior es praceptonnn meorum ? jac- tat enim Syrus sua otficia, ut cogno- miiiis ille in Ailelphis v, 0. C. docvi, tnonui, bene jirucepi simper ifuce putui omniii. Siibjirit nunc exprobrationc tlpunHfi : hominia Jru^fi scilicet et tem- peraiilis functus es officium. (|. d. inini- nie tn quidem fecisli, qnod homincm frusi et tcinperantem, ad quod ex- empluui te semper tormarc studui,
par erat fuccre, Scqiiitur Clitipho- nis oratio : tace sodcs, qua ad Syrum versus, ne augeat molest ias, preca- tiir. Respondet Syrus : recte sane. quod quidam ironicc accipiunt, sicut dicere solemus, /tt'i« vera. Alii: rede ««we, scilicet a ine dictum est. inerito te repreliendi. placet prius. Jam Cliremes, Syrum appellat, satis fami- liariter : Syre pudet me, fiiii causa sci- licet. I'romple Syrus reponit : credo, neque id i7ijuria: fy««n (sub. etiam) mihi molestum est. q. d. ego jiixta tecum hoc apgre fero. ad qiieni iteriim Cli- tiplio conversus dolenter: pergis ner- cle. ubi perdis alii logiint. pra-ferain tamen ]>erf^is, quod in plerisque est libris Mss. ita melius quadrabit, quod sequitur Syri vesponsiim : verum ; dicn quod videtur. i. e. omnino pergo, et dico quod videtur. Inquor, ut sentio. Syrus enim, ut mimo scrviret, per totam banc scenam adversari videtur Clitiphoni. liieclerus.
19 Hominis, ^c] Ut honiinis frngi et tcmperantis functus officio, sed in- terrunipit illius sermonem Clitipho, nee aiidire vult ipsius consilium, quo velificare voliiit mandate patris, ut e donio aliqiiantisper concederet ali- qiio. Furnabius.
22 Ucrcle verum dico, quod videtur'] Aliter lego, Hcrclevero, dico quod vide- tur. ut mox in fine luijus srenae. Fab.
Unit, ^c] An ha;c tantum via est accedcndi ad pos, ut te im'misceas ipsoriim amoribiis ? Farnnbius.
23 Actum est; hie prius se indicant quum ego urgentum effero. Chreme] Liber IJembinus pro effero habet effe- cero. quod quanto melius sit, neniinem arbitror non videre. nam effero niilio modo fjUiidrat, rum necdnm argen- tum essot in proinptu, ut posset ef- ferri. effecero aiitem exponendiini, confectuin reddidero. praUerea idem liber Bembinus et aliqnot alii ita di- gc|iint hos versus: Actum'st: hie prii/s se indictirit, quam ego argentMin effecero. Faernus.
TERENTH HEAUTONTIMOR. ACT. HI. SC. III. 1351
24 Vin' tu bomini sttilto ausculiare mihi] Qnemadmodiim iu proveibio est : mihi si vis, stiilto liomini aiiscul- tare licet, hoc est, obaudire. Eugra- phius.
Chreme tin tu homini stiilto mihi ausculiare? Ch. quid faciam? Sy. jube hunc] Sed in quam ego iion fiet elisio : et in Chreme posterior syllaba corripietnr. mihi vero nionosyllabum erit. Faernus.
Vin' tu homini stuHo mihi ausculfare'\ Obedire, consilium ineum sequi. Ve- teres distinxernnt ita. Cacilius : ' Aiidire, ignoti quod iniperaut, «oleo, noD ausculiare.' Pacuvius : ' His IMa- gis andiendum, quam auscultanduin censeo.' Bceckru.s.
28 Dii te, ^-c] Et cum dicto exit Clitipho, Syrum cxsecratus ; Lie il- ium prosequitur nionitum ut exinde manus libidinantes comprimat. Far- nabius.
29 Istas Posthac comprimito'] Quo- niam pater dixerat, vidi ego te manus mode meretrici liuic in sinuni inse- rere, ideo servus ail, istas ergo ma- nus couiprimito tibi. Eugraphius.
30 Censen' rero] Subblanditur do- mino per obsequium servus, cum de adoioscente quasi qnenduin metnm habere se dicit : Vide jam, inquit, quails sit : qnaleni futuruni putas, nisi euro, quantum tibi t'aculiatis nu- miua concedunt, servas, moncs, at- qiie casligas? Idem.
Cenain teru] £u{;raphius de bian- dimeuto servi ad heruiii, et (piadam quasi irpoOfpairfla ejus quod diret, accipil. Guyetus t'eiiciler, ut arbi- tror, persoiias distingiiit. liceclerun.
31 i'tutif^iLs, moncn] Inrrcpasi, re- prehendia. Farnnbiun.
32 At<iui nunc, hm] Bene pranscns tempus in mctu ponit, ut ilie sciat, jam riliiiiii, nescio quiil, niuliri. Eh- grnphiuK.
33 Miniii minufiqiie] iltjioc pulchre videtur adj<:ctuni, (pio si (jua in culpa iuvcnliis fucrit fiiius, continiio jam
videatur servus purgatus, quod ejus imperium fiiius contemnat. Idem.
Mihi jam, ^-c] Videtur Syrus pae- dagogus, i. pueri custos et ductor, fuisse Clitiphoni. Famabius.
35 Defalhicia dicis? st. inveni q. n.] Vide omnino Franc. Fabricium et Gnyetum. Bceclerus.
36 Quondam nuper, ^-c] Fingit ve- terator succurrisse sibi fallaciam, nondum tamen certam et composi- tam. Farnabius.
37 Vervyn ut aliud ex alio'\ Hoc vi- detur obscurum quidnam sit, sed ex his quae consequuutur, manifestum fiet. Nam interrogaius a domino quid esset, respondit : pessitna hac est meretrix, Ita quod hie pessime de meretrice pronunciatum est, supra contrario dictum, commoda et faceta hac est meretrix. Ergo jure dictum, aliud ex alio incidit. Eugraphius.
Verum, ut aliud ex alio incidif] Id est, non conserto ordiue narrationis, sed ut quidque in mentem venerit. dum enim mctuit, senem non ad- missurum omnia, quae parabat loqui, non vult videri meditato agere. No- taj sunt ai tes tergiversationis servilis in hoc gencre : longum esse ; non posse omnia simiil dicerc ; et similia. Eugraphius magna diligentia hie ni- hil agit. Bceclerus.
38 Immo si scias] Vidit dominuni servus quasi consensum commodasse, non quo veruin indicium de meretrice • ideo adjecit, ' Vide quod inceptet facinus.' Eugraphius.
Immo si scias] Hanc tWu^iv non aliunde debcmus supplere, quam ex ipso TiTcntio: immo inagis dicas, (quod dixisti sc.) si scias. nocclcrus.
39 Fail quccdam anus] Hoc consi- lium dicit se servus ad versus Mene- demnni sumpsitisc, quo po.ssit pecu- niam ah eo cxprirnere, qua; lueretrici dart'tur. Verum hoc consilium in hoc provenit, ut prosit veliemcnter Clitipiioni. Namquc tiugit nunc An- tipliilam, (|uau arnica bit Ciinix, apud
i:)r>2
NOT/E VARIORUM IN
inerctricem uc qnandam nmiin Corin- tliiuiii urrliiihonis iiomiiR' collocatani : et nunc vulle lul Mciicilmiiini per- gere, ut ab eo pociiniain accipiat, quas data sit pro piiella : ut si ean- dcm redinieiet, maxima inde lucra possit accipcrc. Sed hoc displicct domino consilinni. Vernm provenit ad adviiitum fiiliiinm. Nam cum fognitH fiu'iit, (|uod filia sit Clirenie- lis, jam fiet neccssariuni, uti meie- trici hoc sine Chrcmete debcatur ar- gentiim. Euf!:raphius,
40 tJuic drachmarum hac argenti mille (ledcrat niHtuum] Aliqui mutuo. Sed antiquos dixisse, mutunni dare, accipere, erudite disputat (^1. Grono- vins de SeMcrtiis lib. iii. cap. 1. Rceclerus.
I'i Arrhihoni'l Pignori. Eugraphitts. Anlinlioiu, ^t.] Arrhabo est parti- cula pretii, qua; velut in antccessum datur, ut sit pigniis eruptionis an tiirnest-penny. Agel. lib. xvii. c. 2. pigntiri exponunt interpretes : quibus non subscribo ; neque enim convenit Minima. Fnrnalnus.
13 Ad tucoreni tuam] Apnd uxorem tiiani. Idem.
44 Cii. Quid tuinl Sv. Clininm oral, siln uti nunc det ; illam illi tamen Post (Utturam milk nuinum poscit] Sen- sus : hicc nierelrix Cliniam oral, ut sibi nunc det id argcutuni, quod ipsa inutuum dederat anui illi Corinthi^^: illani enim pnellain, qua? rdicta est arraboni, post daturam illi, id est, Cliniep, niille nuinmum. Quid vero bic signiticet verbum poscit, non sane ex graminaticis liquet, ratio tamen -ensiisque cogii, id intelligi pro, pol- licetnr, aiit otiert. r'aernus.
Quid turn? S. Cliniam, ifC-l V. Faernnm p. 98. editionis Juntina?. l-'aber.
Cii. Et poscil quidem] Alii po.scet, l< gunt. Sed utroque mode hoc niilii non nalis clariim. F'urniis.
< liniam oral, aihi uti id n. d.] Cni Guypti Hnnotatio non satisfacict iii
obsciirissimo hoc loco, illi dc cctfiriw nihil est quod spcrcm ap|)robari posse. Interpunctio haec est facien- da : Cliniam oral, sibi uti id nunc det ; illam illi tamen I'ost daturam. millc nummum poscit, Ch. ct poscet ipiidem. S. hui. Duhium id est? (]n. ego sic putavi. quid nunc facere cogilas? Ad hiinc niodum corrigenda est nostra editio, in qua Typographoruni incu- ria distinctio turbata est. to puscct etiam in Mss. vide supra, lioeclvrus.
Cliniam. oral, ^c] Meretrix Cliniam orat, ut sibi nunc, i. e. preesentis pe- cuniae, det id argentuni, quod ipsa mutuum dederat anui illi Coiinthiai : illam autem piiellam, quae arrhaboiik relicta est, post daturam illi. i. e. Cliiiiic mille nunium poscit. h. e. pro- miltit, sponilet. sic Faernus. aliter Nannius Miscel. ii. c. 2. Fr. Fabri- cius legit, illi tamen past datarum milLv numuin, poscit : hue sensu : nam cum Cliuia sibi filiam, arrhaboni relictara, ita dari peteret, ut diceret, se inere- trici tamen, ne omnino gratuitum donuiu foret, post mille nurauni datii* rum ; Syrus fiiigit, meretriceni id jam poscere. Faniahius.
49 Erras. quid ita? pro Mened.l HoR versus quatuor Guyetiis delct. Sed certum est, scenam banc ita abrnm- pi non posse, itacjue saltern ultimus versus erat relin(|uendus, (juo signi- ficaretur, collo(|uium Chrenietis et Syri interventu persona; egredientis abriimpi. Qui volunt et ceteros re- timre, illi aliter sane accipient,quain Giiyctus putavit, ab interpolatore acceptos. id enim, siciit recte nionet, oiKovojxiav ■ argunienti confunderet. Sententia Chrenietis plane fuerit in- certa ; qua; ne divinari qnidem pos- sit. cum enim se ad diceuduni is composuisset, abrumpitnr colloqui- um, quidvis ergo potius, qiiam de Aiitiphilie agnitione lo(|iii volnisse Chremetcii), existimes. Th nume, est sermcincni coniprimentis. liceclerux. ;jO Optatif loquere, i^c] Ei«^>)/>.e(. bo-
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. IV. SC. I. 1353
na verba. Farnabius.
51 Son opus esf] Id qiianiobrem ? Hoc ail illiid consilium refeni debet, deqiiosnperins : 'Caiitimet panlatim ilabis.' at iiaec suninia nimia erat. Faber.
Non opus est? non hercle vero] Ita act. IV. sc. 4. ' Non hercle vero.' Notabis, qui Terentinm anias. Idem.
52 Mane mane, quid est quod tarn a nobis graviter crcpuere fores] O. 1. s. crepuerunf. ita optime stat tiochaicns, correpta priore syllalja verb! mane, ut seppe alibi : vel ex quid d eiiso. Farrnus.
Mane, mane, 8fc.] Andr. act. iv. sc. 1, Farnabius.
ACTUS IV
ScEx A 1. Tetrametris constat, pri- niiim lanibicis Acatalecticis ; postea Trocbaicis catalecticis. vs. 3. jNIss. nostri omnes : ubi mihi ostendisti. vs. 4. omnes: at vide ut sat. vs. 6. duo: hie ego drum jam interea opperibor. vs. 9. omnes, hem, bis. vs. 11. omnes: I'lj. vs. 12. porttt. vs. 13. omnes : et mihi te maximopere interminatum. vs. 17. omnes, tantamne. unus, itiscientiam. vs. 18. omnes adduut rh at. duo : at rogitasl unus: at rogas? vs. 31. duo: nunc te obsecro. vs. 32. duo : tanto ig- noicentior. unus : ignoscentior tanto. vs. 33. TO in omnes omittunt. vs. 38. unus: extraho. vs. 41. omnes : ado/es- centula. vs. 43. omne.s, anulu/n, pro animum. vs. 40. unus : pre gaudio in- terii. Baclerns.
1 Nisi me animus'] Hac scena tenet maximum controversiam ; quippe mari- tus, dum gravidam tideret uxorem, tnan- dacit, ut puellam si peperisset, extingue- ret. Mater puellam peperit, et expo- tuit : qua cum exponerelur, anulum de- dit. Inventus est apud ijuandam puel- lam unului ; interrugatur unde sit : ilia renpnndit ipsum esse cum quo csset expo- lita. Hoc cum cognovisset senex, agni- lam puillam quam cxfingui jusscral, ream facil uxorem, quod adversua cdic- lum suum fecisHct. Hie primu vcnialis est status. Feci ; se<l pietatc feci. Ergo primo inter se loquunlnr, an ipse anulus »il, rum quo iijmisHu sit Jilia. KiiKrapliiiiu.
Annuliis, quim rgo suipicnr] I'orttn-
tosos ffEtus abjicere aut mcare, tan- quam prodigia, interirat Keipublicae. mox etiam mutilos aut illegitimos. eo tandem processemnt a<rTopyias, ut et liberos nee nnitilos nee illt-gitimos exponerent, vel morti, vel niii>ericor- diie, ut dictum ad act. iv. sc. 6. Eu- nuch. Ita expositis apponebantur una iniffrina, unde agnosc.i possent, si qua gratior iis arrideret fortuna : hsEC -yvdiplfffxara vocabant. erant ve- ro aurum, monilia, annuli, pretiosa qua?dam, ut si quis eos tolleret, sup- peteret ediicaiionis prjemiiim ; si mor reretur, sepulturai sumptus. Farnab.
2 Is qui cum exposita est gnuta'\ Vide Chrestomatli. voc. Expon. Bwclerus.
3 Quid est? is ne fibi videtur? N. dixi equidem ubi mihi ostendisti ilico'] Versus hie hoc modo stat, ut inihi in unam syllabam contracto, et per sy- nalu-plien eliso, item eliso s ex prima syllaba dictionis ostendisti, io sede scxta sit anapa'stus. Facrnus.
4 At ut satis contemptata] Sed ut satis integre plcneque pcrspexeris, nutrix mea. Eugraphius.
At ut satis rontiimpt.] Sub. vide, quod Mss. nostri addunt. liwclerus.
5 Abi jam nunc intra] (). 1. s. abi nunc jam intra, ita crit iambus, qui aliter essct pyrrichius. I'airnus.
8 Magna cum conatu] Ma^uo cum impelu «Mia(piu'(juc pronnnciat. Eu- graphius.
I'.lum! nil vir] Mine exordium Miinplnm, quod ab obsequio ccpit,
1354
NOT.E VARIORUM IN
lit bcnevoleiitiam coiiipararc possit. DeiiuJe adjcctiiiii qiioil |)ni>;atioiiis loco ponitiir, (|tia< res a<l voiiiam pcr- liiict, (|iiO(i lamcii adiiiic principiiim sit, ' Primiim lioc tc oio, iic (piid rro(la>, mo ailveisns etlictiiin tuum.' Diiii(iiie sic ailjiinctiiin ex persona »ervi : ' Nesrio quid peccati portct Iiu-'C piirjcatio.' Kiiiit principiiiiii : nar- iMtio snpponitiu : ' INIcmiiiistiii' inc esse gravidam, et niihi te niaxiim- opere dicere, Si piiellam parercin, nolle toili,' viT. Idem.
10 Primuin hoc te oro] Tinieiitis est hue exordiiini. sicut in fine scenao ostcnditur. Baclerus.
Primuin hoc te oro] Piaemnnitio causae et aninii male conscii. sic Par- iiieno, Eunuch, act. v. sc. 6. Furnah.
11 Etsi iiicredihile est] Liber Beni- hiniis, et incredihile est. quod si ad- niittinius, per parenthesin legetur. ita Irochaicus optime constat, aliter tibi in unam syllabam contralienduni : vel ex ut t elidcndnin. Faernus.
12 Ncscio quid peccati pnrlat hac pur^.l Purgiitio ante accusalioneni arguit nialefacti conscientiani. Far- ntibius.
13 Maxumo opere dicere] Hanc lec- tioiicm et sensns admittit, et ratio versus ; qui Irocliaicns est, ut ceteri ; liabens proceleusinaticiini in pa:nni- tiina sede. Faernus.
14 FuelUim parercin] Filias expone- bnnt potins qnani iiiios, ne danino augereiitur parentes in cducandis iis, clocandis, at(|ue dotandis. Farnab.
Tolli] Nutriri, educari. Idem.
1.5 So. sic est factum. Sy. dimina ergo ems damno aucius est] Ha-c lectio non videtiir procedere, cum infra Sostrata dicat, 'niiniine.' hoc enirn di- ccndo aut negat se snstulisse, quod cum praccdentibns puj^nat ; aut ne- gat Chicnicteni danino anctuni ; quod probabilc non videtnr, ea dicere, nun ipsa do danino nullain infra nientioncin facial. FuJernus.
Ergo kcrua damno auctus] Novo
positnm auctus damno, qnod ei cohae- res pncila venerit, qnani dedit expo- nendani. Quia supra dixcrat senex, * Sustulisti.' idcirco ait, * exponeo- d;ini dedi,' qno minus videatnr esse delictuni. Hie jam iminutatns vehe- mciitcr senex, quod exposita ptiella essct, ct exposita advcrsns odictnm. Ita cum iiiipetum generalis accnsa- tionis suni|isisset, statini ilia ad qiiae- stionem descendit, et statnni aper- tissinie collocavit venialeni, cum di- xit, ' Si pcccavi, mi Chremes, In- sciens feci.' Deinde snpponitiir ple- iiior accusatio: ' Id quidcm ego, et si tu neges, cerfnm scio, Te imprti- dentcin dicere aut facere omnia.' Deinde i)Osl priiicipiuni accusationis, subjunguntur omnia criniina, quae a sumnio ad iuiuni dicnntiir: 'Tot pec- cata in liac re ostcudis.' El propo- nit sibi quasi qnaiidam qiia-stiouem innlier, qux- contra iniperinm mariti fecisset, et dicit se hoc pietate et matt-rno egisse aniino. Eugraphius.
Sic est factum, 8j-c.] AVu, si sic est/. V. Franc. Fabric, et Guyet. Casanbo- nus liunc Poeia; locum bene compa- ravit cum illo Theophrasti in cliarac- lere /xetx-^t/xoipias, sicut M'^eitzius jam moniiit. liwclerus,
16 Minime. sed hie erat anus Corin- thia hand impura : ei dedi Exponendam. Ch. 0 Juppiter tantam esse in animo inscitiam] O. 1. s. tanfamfte habent ; sed nos Hembinum sequiniur, in quo est viilgata lectio, in ceteris onines in hanc lectionem consenlinnt, quse et optime versibus servit, qui aliter inipediti sunt : ' Minime. sed erat hie Corinthia anus hand impura: ei dedi Exponendam. Ch. o Juppiter, tan- tam esse in animo inscitiam.' Faernus.
Minime. sed erat hie Corinthia anus] Eadem absolvit purgationcm, qiiam inceperat ; nihil se contra iniperium mariti feci>^se: et suspicioni mariti, quae ponitiir vss. 20. et27. viam prae- cliiderc jjarat. liwclerus.
Iluud impura] Pudica et proba.
TERENTJI HEAUTONTIMOR. ACT. IV. SC. I. 1355
Farnabius.
Et dedi] Non sustiili pnellam, sed dedi anui exponendam. Idem.
17 O Juppiter tantamne esse in animo insciiiam] Impetus liic est iracundiiE senilis, ol) spretum ediclum. iiraipei rh roJdos iK<poiv'i]<jei. longeqiie plus di- cit ; taniain in animo esse inscitiam, qiiam si posuisset : tantamne esse tuam inscitiam. sell, crediiiile est, fas est, decet. Inscitiam liauc desciibit stib- inde, neglectii juris, et socordia fu- turi. Baclerus.
19 Insciens feci] Snaviter poeta, inEcitiam s. inscientiaui liic distin- gnit : quatenus altenim genus ad ve- niam valet, et proposituni peccandi negat ; alteruni supinaj negligentiaB cnlpnin significat. quae coniice et apposite hie coinmutantur: quando senex, arrepta occasione vocis, nxo- rem ait, ' Inscientem atque inipru- dentem dicere ac facere omnia.' irept- ipfxicTii TTJr di3A.ei|/tas cuItjtikj?. Idem.
21 Tot peccuta in hac re ostendis~\ Adniiiari hie licet exempium copi» Terentiana?, in anipliticando augen- doqiie. dua; accusatiunis partes sunt: quod non satis obsecuta esset Sostra- ta, et quod non satis providisset. at ille niiiitiplicat : ' Tot peccata in liac reoslendis:' quasi per »ingMla cri- men, et quideui in una re, proderet ac ' oslenderet,' sive spectandum omnibus exliiberet, (piae peccasse di- citur. ct Jam cum apparatu, ut in lon- ga parlitionc : ' Nam, jam primum, si,' Sic. lit miilta entimeraturus vidca- lur, qui 'piimuin' lam asseverate signat. inde impena loquitur, tpia- ad nientc-m jubeiitiit ol>''<Mpii, non inler- pretand<j imiiiiniiere, opus sit. Adi- uiit pra sidia cxru^'atioiiis in utra<|uc accusatioiiis parte. Primum, quod potentiuH erat, Cavorc animi iiiateriii> ingiuenl*^ alteiiiin crimiin.'* acrusa* (ione, vi-luli convolvit ; non sine ora- torio artiticio; tum quod itenim dici poterat, dc vita ipiovis prclio rc'di- luenda gcrvandiiqur, confctantissiinc
negat : non ausus tamen, quod ipsiim inter artes est, causas tractare ; sed, amplificata thesi, frequentibus et af- firB;rintibus verbis: imperitos non capere discrimina reriim expetenda- rum et fugieudariim ; neque eas, nti oportet, comparare. Idem.
25 Spem vit(E~\ Scilicet non opor- tiiit simulare re ipsa, sed verbi?. Huic respondetur : ' Quain bene abs te prospectum est,' Sec. Unde epi- logorum loco adjunctum est, quan- tum incommodi consecutum sit. Eu- grapluus.
21 Misericordia, fpc] Verum te ad misericordiam movit credo animus maternus. Matrum antem affectus major quam patrum. Quod cum la- bore fit, magis diligitur, ut iiabet Aristoteles, Ethic. Nicoiii. lib. ix. atque ideo matres filios mugis amant, quia partus labores iis sunt graves, et certius sciunt prolem esse snam. Farnabius.
2.1 Quam bene vero abs te prospectum est ? quid votuisti? cogita] lustantius agit, et ironiam interrogationibus cu- niiilat. Bceclerus.
26 Nempe anui, Sfc] Nempe tua at- que anus illius proditione reservata est, ut qua-stnm faceret corpore, vel venialis cxponerettir in gravein ser- vituteiii. I'lirnabiiis.
29 Quid cum itlis] Seiisus hie ob- scuritatem habet, qui talis est: Ex- posita tii)i est fdia, suscepta ab ea quip. pudorem Mix tu» vcndcret : sed tu cogitasti, satis esse, dummodo viveret. Ego nunc cogor cam susci- pere,f.od defVndere ejus pudorem noii possum. Eugraphius.
Quid cum illis uffas'] Silii dicit vio- lata (ilia iiullam esse posse vindic- taiii. Idem.
Quid cum illis ugas, qui tirquc ./its] liaT ad <leRrriplionem iiisriliic pcr- lint'nt, (|uam Snstrata' ( lii'<>iiies tri- biiit, ut ra-pimiis direre ; el TrKr}6vv- TiKwr efieruiitiir, amplificationis cau- sa, q. d. uon potest cum illis dispiita-
135(»
notj: variorum in
li, lion possnnt c\iuliii, qiiornin pcc- tori taiita iiiscitin iiiot, (iiiiqiic atfec- til sen liibidine aniiiii, non ratiouc et consilio (liiciiiitiir. Ita in Eiiniiclio IV. 2. 25. 'Qiiiil cum illo agas r' sci- licet, qui talis est. ubi Donatum vide. Eugrapliius iiunc locum ad oos le- fcit, qui vioiassent pudorem filiaj; si forte, i. e. majino conatii magnas n»- gasdicil. Beeclents.
Quid cum, Sfc] Quid agat qiiis cum liiscc viiis et f<uniiiiis, qui neque, &C. Farnahitts,
30 Melius, pejus, prosit, ohsit] Do- jiatus hujiis generis locutiones pro- verbiales vocat. Boeclerus.
31 Clireme, pecaiti] Hie jam depre- rantis venia sni)ponitur, cum dicit, ' Obsecro : quanto tuns animus,' &c. Quod tuus enim animus aptate major est, pietate, et dementia, stultitia; ineap, debet in tua justitia esse pracsi- diiiin: id est, aliquid defensionis et atixilii. Eugraphius.
Mi Chreme peccaci, fateor, vincoy. nunc hoc te obsecro'\ Singula ad veniani valent, et verbis ac sententiis probe consequentibus dicuntur. Sed qui se- quitur versus, ' Quanto tuus est ani- mus natu gravior, ignoscentior,' ne- que cxplirari commode, ne(]ue con- necti potest, etiaiii si cum Cantero legas, innocentior. Dene, nsiis est sua libertatf Guyetus ; qui non agnoscit pro genuino. Bvclcrus.
\unc te olisccro] Post ' nunc,' ali- qui libri, inter quos Bembiniis, ha- bent prononun koc, ita etiam versa exposcente. Iniinius,
32 Quanto luu.-<, Ifc] Quanto tuus est animus annis et txperientia pru- dentior, tanto sit ad ignoscendiiin pronior. Farnnhius.
'M Istuc factum ign'mcuiii] Hanc (piideni veniaiu tibi dabo. Veruui niea dementia multum ud peccata colli [>eileris. Lu/^raphiwi.
'i'> Stil istuc (iiticquidl I'ercmpta conlroversia ad origineni resdiiciliir, facto a generali ad speciale argumcn-
to. Idem.
iSed istuc quidquidi De exponenda piiella dictum ; veriini qua occasione, qiiibus indiciis sit inventa, die tan- dem. Farnahius,
30 Qua hoc occeptutn est causa, /o- querel Qua causa hanc narrationein de exposita filia occepisti. quo ten- dant illi sermones tui. quid factum sit ergo. Bwclerus.
37 Religioscul Superstitiose sollici- tae. Farnahius.
Quam exponendam do] Cum dcdis- seni pueilam exponendam, annuluni de digito milii detraiio, ut una cum puella exponeretur. Et subjungit causam, si moreretur, ne aliena esse a nostris bonis potuisset. Neque enim liberos etiam inortuos fas erat frau- dari bonis. Eugraphius.
89 Ne expers partis esset de nostris bonis'] Ad snperstitionem qui refe- runt, ipsius Po(>tae auctoritatem in interpretaiido seqnuntiir: (|uae prima nobis esse debet. Eugraphius irrito conatu laborat, quando annotat : ' Neque enim liberos etiam mortuos fas erat fraudari bonis.' itaque nee opus est leges Atticas de haereditate filiorum, et dote filiarum hue afferre. siciit nee ex diverso dico hie pro • de- (iico,' ' consecro,' fas est capere. or- do totiiis loci est : cum exponendam do filiani illi iinm Coriu^hlsv, detraho anu- luiii de digito, et dico, ul eum una cum puella exponeret ; ne expers partis esset de nostris bonis, quod ego quidem su- perstitione feci ; ' nt mulieres nos oinnes sumus slultae et niisere reli- giosae.' Backrus.
i\'e expers partis esse de nostris bonis] Hu-reditateiii Atlienis non adibant filler, si essent filli. in dotcm tamen dari debebat decima bonorum pater- norum pars. Is»us. Farnahius.
•10 Istuc recte. consercasti te atque ilium] Zlp<iiviKws dictum Calpliurnius acclpit. Baclerus.
•1 1 Quam Bacchis secum adduxit ado- lescentulum] Ah ilia adolesccntula,
TKRENTIl HEAUTONTIMOR. ACT. IV. SC. II. 1:357
quam Bacchis adduxit seciini. Far- nabius.
43 Animum non adverti prim.] Mii- retus cum praecedeiUibus ita jnngit : en serratidiiin mild dedit anulum. non adverti primum. ut in nostris etiam INIss. est. Bcederus.
44 Cognoti'] Mire siio srenio indiil- sit, qui iiic annotavit : ' Mirari certe subit sterilitatem Tercntii, cujus fa- buljE exitum inveninnt per filianim deperditarum agnitionem, et bis in- dicio annuli. in hac scena et in He- cyra act. v. sc. 2.' nee suffioit : addi- tnr : ' Sed rarum prorsus, quem- quam in inveniendo facileni, et in ju- dicando esse.' Rogo, ut, qui Teren- tiuni funiiliariiis noverunt, respon- deant, quid judiceut de iioc judicio. Idem.
45 Nescio, nisi ut ex ipsa qucBvas] Soiins Bembini codicis auctoritate Faiimus delevit rh ut, quod in onnii- hus Mss. codicibus Icgitur, nescio, ni- si quod censeo consultum esse, ut ex ipsa quaras, si potest reperiri, uiide hunc habuerit. Idem.
40 Plus spei video] Hoc servus cum gemitudicit: siquidem fieri potest, ut cognoscatur h<FC Antiphila, quod filia domini sit. Quo facto velienien- ter metuit,ne incipiat Clinia amicam suam confiteri, et cognoscat pater quod meretrix arnica Clitiplionis sit. Deniquc ideo dirit, cum nomcn dic- tum esset ejus, cui data esset jxiclla ut exponerelur, ' Mirum ni ilia salva est, et eeo peril.' flvgrnphius.
Jnterii] .Syrus hac pro|)tprea (licit, quod videt interiisse speni Meuedenii docipiendi, adtotpie suum consilium intcrvrrti. Seqiicnlia verba, plus spei tidio, quam rolo, imperilc Cal- pliuruius Sustratx tribucnda |iutat : duni non lui tWex'il ifUpt^oKiav KtiifUK^i/. melius Eiigrapliiu^ intcrprctatur. et mox ipse I'oeta seen. se(|. vs. t. * nof« tra e.«f, si ita e^t,' sc. ut n^rral licra mea Sostrata. liaclcriis.
tnlcrii] Non vult Syrus agnosci
Antiphilam, priusquam interceperit argentum quod detur Bacchidi. Far- nabtus,
50 Mirum ni ilia salra est, et ego perii] Antiphila scilicet. Boeclerus.
53 Non licet hominem] Non licet nobis perpetuam gerere voluntatem, maxime cum res non permittat : ita mutamus cum tempore voluntatem. Eugraphius.
54 Nunc ita tempus est mihi] Olim in tenui fortuna nolni filiam alere, nunc ' in tanta et bene aucta,' ut 5. seen, hujus actus, gandeo mihi esse filiam. pro re, pro tempore niutantur liominum aniuii. Farnabius.
ScE.NA II. lambici octonarii sunt, vs. 1. duo ex Mss. nostris : ubierit. vs. 3. dun : videro. vs. 5. omnes : tri' umpho scilicet me latere tecto et absce- dere. duo ante t6 <;juw;)/io ista verba ut glossam inserunt : qui olim mugnas sperassem ex ingenio meo pra-dus, nunc omnem in latebris spem reponens trium' pho. vs. G. omnes : mihi esse erept. tam subito. vs. 10. duo : ojttime est, unus, optimum est. Breclerus.
1 Nisi me animus] Servus hie vehe- menter ctstuut, quod unimudveriit fieri posse ut puella agnoscatur : et ingemit quod sibi muUum infortunium adfuturum sit. Eiigraphius.
Nisi /(tint me animus] Hinc in pie- risque lib. nova incipit scena. Fartui' bins.
2 Id angusliim oppido] Translatio facta est ab illo, cum peiiclitatiir ex- ercitus,in angustuni coactns. Oppido, valde significat. Kugraphius.
In aiigustum oppido nunc mea cog, copia] Duo rod. IVlss. ex nostris ha- bent, anguslo. melius est, angustum, vi(Ielur(|ue a sciolo qundam inmiutala scriptura, (pii voccm oppido non intcl- Icxit. phrasiu inter prove rbia cxplirat Erasmus, adde Fi. Fabricium. lioe- cli rus.
In augustii, A"i'.] Translatio a re niilitari, ubi ixercitus in angnstias coactus non sine tnagno periculo iie
1358
NOT^ VARIORUM IN
cxpcdire vnloat. Farnubius.
4 Sam ijiiuil .s/jiTi/H lie urgoilo'^ Li- licr Bciiibiiitis, \'ictoiianiis, ct Hasi- licnniis, nam t/uod dc argcnto sperem. Fai-riius,
Ari^eiiin] Quo senciii ferirc ct cir- ciiiiidiicerc cogitarcm. Funiahius,
o Triiimpho, si licet] Siiminnin gau- diiim est, si tutus sine vulnere disce- dam ; lioc est, latere tecto et custo- dito. Non erijo do argento cogitare debeo, qiieniudiiioduin id eripiani, sed ()nciiiadnioduin tiitus ipse discedani. Ku^rapltiits.
Tiiiimpho si licet me latere tecto abs- ceJi-re] Quid vult sibi Calphuriiius, cum aunotat i: ' veri)a proprie servo- luu), quoliens vident, se quod ince- pcrant, perpetiaie non posse.' quid potest liic servis proprium esse ? ita- qiic nierito repreliendilur etiam a Nannio. Qui glossam in codicibus M&s. nostris, quani praeinisi, adjece- riint, latere, lit veibiim accepeie ; unde et copulam ante rh abscedere infercire illis placuit. Sed nomen est, latere tecto. abscedere tecto et ciistoditu latere, sumta a niilitari re locutio: quod recte Engraphius, cum seosum liiijus loci explicaiet, aui- niadvertit. Secutisunt Naiinius, Fa- bricius, et alii : ad quorum nientcm opporttina sunt loca scriptoruni, qua: apud U'eilzium annotantur. Miire- tiis a re gladiatoria deduccre inaiiiit. liaeclerus.
Si lix:et latere tecto abscedere] Conti- nual in Metaphora a re niilitari, iibi agmeu iniquitate loci vel nuinero hustium npprcssuin ab alterutro la- tere vel tergo, in liastam aut scutum se inclinare 8olet,qua>i frontcm bosti obvertere, adeoque tuto ac honcslo receptu discedtre. farnabius.
G lioliim] Pra-dam. Eufrrapkius.
Crucior botum tantum mihi ereptum tarn dfKub. e faucibus.] V. Guyet. et I'aramiographos. Engraphius erii- due : ' Uoliim : pra>dam.' unde Cal- pburnius : « translatio ab animalibus,
quibiis aiifertur pra-da.' Apud Plau- liim legas, ' tangeic bolo ' aliqueni. nbi interpietcs vide. Baclerus.
Jioium] Metnpb. ab alitibus, cani- biis, ant feris pra'dam captantibus. rarnabius.
7 Quid comminiscar] (iuid argii- menti capiain. et est comminiscor, in- venio vel lecoidor, cnjus simplex in iisn non est. Engraphius.
8 Nihil tarn difficile] Addc verbuni, est, ex o. 1. s. I'acrnus.
Nil tarn difficile est] 'AA&Tck yiverai eTTt/xtKila Kol Tr6i'(f> 'dnavTa, IMenander. T^ 5e ^r)To{iixivov'A.\(gr6v. iKcpevyei 5^t' aixe\ovfjLevoi'. Sopliocl. Gidip. T. Far- nabius.
Quid si hoc] Cogitantis aniuio, qua- si diim inulta deiiberando qna;rit, in- veiiit qiia^dain, non placita repudiat. Post id quod sit optimum, invcnisse se dicit, ut ad se illnd argumcntum revocare possit, quod omiserat. Eu- graphius.
Quid si hoc sic incipiam nunc] Ali- qui libri, receiites tamen, non habent dictionem nunc, qua snblafa procedit octoiiarins. aliter est trochaiciis hy- percatalecticus. Benibiniis ita colic- cat, quid si hoc nunc sic incipiam ? ita et Basilicanus et Viclorianus, in quo tamen nunc expnnctnni est. Fa'crnus.
Quid si hoc] Eugraj)liii verba ab editoribiis emendari debiierunt in ma- nifesto vitio. Ita enini sciipsit baud dubie Eugrapliius, cum pra-misisset, euni, duin niulta deiiberando qii£erit, qiiajdam invenissc, non placita repn- diasse: 'post, id quod sit optimum invenis.se se dicit, ut ad se illiid ar- geiitiim revocare possit, quod amise- ral.' Scilicet, quantum ad priiis con- siliuin, quod in irritum nunc recidc- bat. nullus liic argurnento locus. Boe- clerus.
1 1 Illud idem fugitivum argentum tamen] Omnes fere 1. s. idem illud. Facirnns.
Fugitivum, Sfc] Metapli. domiiiata. a servo scilicet fiigitivo. ' quein re-
TERENTIl HEAUTONTIMOR. ACT. IV. SC. III. 1359
tractum ex itinere parens necari jus- sit.' Saliist. Faiiuibius,
Retraham Jugilivum argenlum] De hoc loco in vol. ii. Epistolarum ac- tum est. Faber.
ScENA III. lambici et Trochaici Tetrametri Catalectici sunt, cum se- nario horizonte. vs. 14. omnes Mss. nostii : quid fuciam mi Syre? vs. 19. omnes : noster resc. il. vs. 35. omnes interponunt milii ante rh eiipis. vs. :J7. uuus, ut edidimus, nisi quod ad- dit de. duo : parui euros, vs. 38. omnes, tandem pro cetatem.
Confer hoc exempluni Clinia: lae- tantis, cum Ctia^rea in Eunuciio : et vide, quam ilia Clia2rea3 Ijetitia sit proterva et levis, quippe ob facinus : baec Cliniae sincera et honesta, spe innocua exoptati matrimonii. Utra- quc immodica : sed altera invidift; ex- posita ; altera favori et indulgentiaj propior. Baderus.
1 Nulla jam milii res] AUocutio est Clinia exultantis gaudio, quod sua arni- ca sit cognita. Ita dicit mentem suam oneratam gaudio, ut nulla res possit intercedere, quas adferat scgritudi- nem. JEgriludincm dixit, pro a>gri- raonia, id est, trislliia vel infirmi- tate. Eugraphius.
3 Dedo patri me] Uti frugalitatem, id est, parcitatem, quam in me voluit, compleaui ; quippe cum vellt earn iiic habere iixorem, quae sit honestis nioribus, scilicet Cliremetis filiam. Undc non mea causa la^tor, sed po- tiuj ipsius puella'jquam diligo. Id.
Dedo pntri mc] Patri^ me imperio ct voluntati duhinc submitto. ' Tibi, pater, mc dedo, quidvis oneris iin- pone ; impcra.' Andr. act. v. sc. 3. ' Dare' estcpiod rcpctas. ' Dedere' est ad perpctiiutn. ' Damus ' anii- cia, 'Dedimus' tantnm hostibus. FM-nahiuii.
4 Nihil me t'l/ellit] Hax f|iioquc pertinent ad explicanduni vcrsum IG. f>c. 1. hujug actus, liarlrrits.
0 O mi Syre, audistin obsecro] Lilicr
Bembinus, audisti. ita erit iambus in quarta. Fai'rnus.
Qui usque una ndfuerim] Scilicet, cum Sostrata marito commenioraret, qu<ie ad agnitionem Antiphilae spec- tant. Bwclerus.
9 Quam ego scio esse honore quotis dignam] Quid Calphurnio accidit, ut aniiotaret .' 'Arnica, etsi impurlica est, duin modo amatori placeat, ab eo commendatnr, aniore eum impellen- te.' Scilicet opportunum eiat, hie de impudicis inulieribus loqui, ubi de Anliphila agitur, cujus pudiritiae et honestali Poeta tanto studio cau- tuni ubique et prospectum voluit. Idetn.
IlliuSfSfc] Antiphilsp. Farnabius.
10 Da te mihi vicissim] Id est queinadmoduui nunc ego verba tna audivi, ita vicissim te mihi da ; uti quod ncccssarium est facias, ne re- sciscat paler amicam filii sui esse me- retricem. Eugraphius.
Da te mihi vicissim] Ut modo, in distinctioiie usitata verborum, * Do ' ct ' Dedo.' Faruubius.
11 Amici quoque} Clitiphonis, Idem.
12 Ne quid de arnica nunc senex^ Argentoratousis codex glossam ad- jicit : aliud suspicetur. i. e. ne senex noster de arnica Clitiphonis, quae hac- tenus dicta est tua, aliud quam dic- tum est suspicetur, vide, qnomodo Guyetus suppleat fWnxpiv decore u- surpatam. liaclerus.
Ne quid, ifc] Ne quid dc Racchide resciscat Chremes. Farmtbius,
O Juppittr] Per Trpo<T<\>tlivq(nv omis- sis vocibus servi, secum Clinia gau- det. Parum credit sibi contigisse, quod eflicitur in gaudio repentino, nisi alicpiid procreatur. Eugraphiun.
() .Juppiler ! ^c.] Suavcm iiunc fe- cit ludum Poi'ta, inter adolescentcin, la:titia, et scrvuin solicitudine, cor- rcpto*. Cliuiu,(|ni vix apiid sc CRNCt insperato ac re|icutiuo gaudio, ut Syri oiatioiii operant darct, ipgre, ct postquam iterassct aflectuni suum^
1:300
NOT/E VARIORUM IN
i)noilain qnnsi jiirgio et coiivitio iidi- piliir. lia-clrriis.
13 .lii<i;)/n/<( iiica,ffc.] Fxsiiltat im- modicc C'linin. iiondum constabat dc Chrometis voltiiitate super ntiptiis. i)am(|iic is niox sccu. 5. ' At ego illi neqiic do, iieque despondeo.' Fuma-
15 Deoniin vitam npli] Udpi(Tuv sen Tapa)3oA7), qUcT> sunt species SfxoiiLaews. sc quasi Dciini esse asserit, ut in An- dria, ' Dcornin vitam proptcrea esse sempiteriiain arl)itror.' Apti signifi- cat, adepti. Eugraphiiis.
Deoruin rilam] Vide Andr. act. v. sc. 5. qiiit ad ilia Pamphili : ' Ego vitam Deoruin propterea sempiter- nam esse arbitior,' <Si:c. Famahius.
Adepti sumusi Al. apti sumus, ab antique 'apiscor.' nt piocedat octo- naritis iambicus catalccticns sine li- centia. Idem.
16 Videndum est, i/u/iww] Persua- det servus Clinia?, uti secum ducat nierctriceni ad donuini patris, ne si remanserit in donio, facile scnex fi- lii amicam possit agnoscere. Eugra- phiits.
19 Sosterresciscet ilico'] Liber Bem- binus, seitcx resciscet il. Faernus.
Sencx resciscet illico, esse amicam hanc cut.] Consilium servi novum, ad augendas turbas, quibus adhuc cata- strophe differtnr, comparatum. quod priore scena et excogitaverat, ct lau- daverat, nunc persuadere instituit. Bada'us.
21 At enim isihoc'] Haec res mihi videtur esse veliementer contraria. nam quoniodo rogabo patrem utniihi fiiiani del, si sciat mcamaiuicani esse nitretricem? Eugraphius.
At enim istlwc nihil est magis, Sfc] Eugrapliii anuotatio mutila est, et supplenda : H<tc res mihi videtur esse tehementer aintrarin meis nuptiis. nam quomodo rogulii) patrem, ut mihi Jiliam Cliremetis det, si sciat, meam amicam cue merttricem } lJo:clerus.
22 Qvui ore] Qua fronte. Farnah.
Tcnes, fjitid dicam? quid ni? quid di- cam] Quidaui sic acci|)innt: Icnes, quid dicam? i. e. tenesne, quid de- bcam dicere ? Sed melius est ita: tenesne, quid velim dicere? scilicet de pudore patris, si ante oculos ipsi adducam meretriccm. respondet Sy- rus: quid ni? quidni intcUigerem mctnni tuum? stalini ingeminat Cli- nia : quid enim dicam, quam causam mlfcram? quid causae dicam r Repe- titio Tov dicam a more comico non aliena est; et significatu novatur. Jioeclerus.
23 Quin nolo mentiare'] Hoc ex consilio dicit servus uti non nientia- tur, sed continuo dicat, illani filiam Chremetis se uxorem vclle, et esse banc amicam Clitipbonis. Sic enim persuasurus est postea domino ser- vus, tale repperisse se consilium, uti a Menedemo filius petat pecuniam, quo quasi dicat, sc velle filiam Chre- metis uxorem ducere, uti ad nup- tias liabeat necessaria. Et hoc cre- dat senex propterea adolescentulum petere, quo per fallaciam dari possit : ita ut cum utrumque dixerit adoles- cens, per fallaciam dicere credatur. Eugraphius.
25 Ilium] Antiphilam. Farnabius.
Hanc] Bacrhidem. Idem.
20 Bonam atque justam rem oppido impivas] Bene C;ali)hurnius, flpiaviKws dici notat. Nihil faciliusfuerit, quam hoc facere quod imperas, sive postu- la>i. Sed quid delude futurum est? scilicet turn hoc jubebis, ut, <&€. Ba- clerus.
27 Ut ccelet senem nostrum] Ne- sciens adolescens hoc consilium adje- cit. Et fortasse hoc velis, ut ccelet patrem Clitiphonis noster senex, quod ipsius arnica sit meretrix. Eu- graphius.
28 Senem rostrum. Sy. immo ut recta via rem narrct ordine- Clin, hem] O. I. s. pra;ter Bembinum, habent, rem nnrret ordine omnem, qneniadmodum cxigit versus, qui est iambicus letra-
TERCNTII HEAUTONTIMOR. ACT. IV. SC. 111. 13GI
meter catalec^icns, ut ceteri, si ex senem m elidatnr, quamvis sequente consonante ; aut utiqiie ea dictio in unam syllabara contialiatiir. potest et aliis rationibus versus hie susteutari. Faernus.
29 Satin sanus es, et sobrius ? tu qui- dem ilium plane prodisl Liber Beiubi- Diis pro ;>rot/«habet perdis: quod ma- gis videtur convenire cum eo, quod
85 At enim spein] Si enim credidc- rit senex amicani fiiii sui esse mere- tricera, filiam snam miiii uon dabit. Eugraphius.
36 Nam dum umicam] Qui potne- runt non animadvertere editores mendum in annotatione Eugraphii: 'Si enim crediderit senex, amicamfilii sui esse meretricem, filiam suam mibi non dabit.' Legendum : si enim non
niox sequitur : ' nam qui ille poterit credid. sen. nam dum illud non credet,
esse in tuto.' Idem. putabit, meam esse amicam. Baec.
Tu quidem ilium plane perdis] Thper- 37 Tufurtasse quid me fiat parcipen-
dis est ex libro Bembiuo. Quod Fa- dls, dum illi consulis] Versus trochai-
erno placet. Debebat auteni editio cushypercatalecticus, vel etiam cata-
nostra retinere 7b prodis, quod etiara lecticus,ut ceteri, si ex quid d eliso,
Mss. nostri habent: et Terentio fa- eaque syllaba brevi remanente, sit
miliare est illo eleganti significatu, quo idem est, ac perdere. Bceclerus.
30 Qui ille poterit esse in tuto] Vis est in repetitione verbi, quod antea dixerat Syrus : rem Ciitiphonis iw tuto collocandam esse. Idem.
dactylns in secunda. Fiat vero in unam syllabam contrahatur. Faernus.
Parvi curas] A\. parvi pendis. Far- nabius.
38 Quid malum] Credis hoc me velle siuiulare. Malum autem inter-
31 Consilio palmam do] Id est, jectio nihil significat, sed exciama-
maximam victoriam et gloriam n)ilii concedo, ut verum dicendo ambos fallam. Secundum hoc quod supra dixinius, ut non ciedat senex noster amicam filii sui esse meretricem, etianisi andierit. Quod fit per figu- ram Sicwupfioi/, quae est elevatio, quan« do auditorcm vera dicendo in erro- reni inducit. Eugruphius.
Ifuic equidem consilio palm.] Non frustra comnicndatur paulo opcro- sius novi ac singularis commenti ge- iiu<4, quo fabiila inlricandadenuo erat. Hoc ex institute Poi-ta; : quod non dcdecet intcTim irfpKpyia servilis jac- taiitia: in his vcrsibn<<. liaclerus.
Palm/im do] Tanquam palmaiium sit, vincat et magnificc triumphct. I'tirnabius.
Islam amicam Rnali] Narrct Chrc- nies Menedcnio IJacchiflcui istam esse an)icani Clitipiionis, quam domum ad se per dies alicpiot recipiat. luterca aliquid fiet. Vide Argumentuni lin- juH fabul7>, ab Antonio Murcto scrip- turn. Idem.
tionis continet locum. Quomodo Ci- cero pro Scauro : ' Qu-je malum est ista ratio.' Eugraph.
jEtatem] Diu, in longinquum, sive perpetnum. Farnalnua.
39 fax .' nihil, ifc] Tantum est. sat est. basta Hispan. vide act. Ji.sc. 2. supra, unde Clinia repetit. ' Etiamne ? tantum est? sat habes.' Idem.
40 Tanlvm sat habes] Repetitur ex oratione Syri, qui dixerat : ' Uuus est dies. pax. nihil amplitis.' q. d. tantum est. Repetit Clinia: tantum sat habes ? Sufficit nc tibi hoc ? Non- diiin plane annuit : sed nova dubi- tatione moras ncctit: 'Quid tuiii quaso, si hoc pater rescivcrit r' Quam solicitudincm curiosam Syrus prover- bio irridct : cum(|ue ne sic quidem Clinia; satis pcrsuaderet, tandem, • Mctuis ?• inquit. i. e. dubitas, iiicer- tus vn> Quasi vero ullum tibi pi li- ciiliim sit : cui liccbit sinnil.itio- ncm cxuerc, (piandocuntpie viilcbitut . (^unctatin (Miui'<n partiin iKmestutis,
Delph.el Vur. C/as.
Tercnt.
4 R
13G-2
fiOTM VARIORUM IN
partim aftcctUR est: |iU(loii est oi iiicrctrix; et simiil conciipifis tanto- pcrr nuptii> ali<|iiain iiioiain inctuit. norl.nis.
4 1 Qiiul si nunc cceluin ruat] Stultns nietiis est lie co^leslibns inetncrc. Ergo stiiltc i(i in metii ct sic ponis, c|no(i I'leri oniiiiiio non potest. Ut sit arpuinoiiliun ab iiiipossibili. En- s^raphius.
Jllos, Sfc] Qui, tiitissimis in rebus, omnia tinicnt, etiani, no mat ccclum. Aristoteies Pbys. I. v. scribit, pris- cis illi$ et rudibus niortalibns peisiia- sum fuiiisejCiclum Atlanticis hmneris sustineri, qiioil si ille subdnxisset, fore, lit in terram dcriileret. Prn- dentiores illi Scytharum legati ad Alcxandrnni, qui ab co rojrati nun- quid ilium lion tinierent, respoinie- bant, DOS certe niiiil omnino time- mils, ' nisi ne coclum ruat.' Ue Plie- nace quodam videatur Piutarcbus lib. de facie quae apparet in orbe Lu- nac. rarnaliiiwi.
42 Quasi ea potestus non sit} Pulcbre persuadet ut facial boo quod mone- tiir, cum dicit in potestate ejus fiitu- run),quovelit tempore, utse exsolvat. Eneruphius.
ScENA IV. lambici sunt tetrame- tri Catalectici. vs. 7. unus Mss. nos- trorum : satis Syrc promilt. tibi. In altero eadem lectio adscripts niargi- ni visittir. vs. 9. onines : homo isle, et vs. 10. dextcram. et vs. 15. quin ego hie nianco. et vs. IC. at scin quid sodea Jucia3? vs. 17. omnes omittunt rh nunc. vs. 21. duo: sequere me lute. vs. 2.>. onines ; hoc pauhdum lucri. Ba'- rleriis.
1 Satis pol prolerve] Satis aspcre. Eugraphius.
2 Decern minas] Propter decern mi- na». I'arnahius.
Quid si is nunc mc decep.] Ordinem liujus orationis descripsit Giiyctus. Suavitatem, qua" ex specie simpiici- iati», et rcpetitione ejusdem verbi na^citur, siugularem commentatus
est Scaiiper Poi t. iv. 29. liaclerux.
\ Aut cum vcnturam'] Inimo potius vero, iiip esse vcnturam. Eugraphius.
.5 i'litipho cum spe pendelnt animt] IMenior videtur lectio libii ]tembini, cum in spe, ut sit ordo, cum Clitipbo pondebit animi in spe. Plaulus in Mercatore : ' Obsecro dissolve jam me : iiimis din animi peiideo.' JVer- nus.
Clitipho cum spe pendchit nnimi'] Ita INIss. nostri. Videtur autcm ita ac- cipiendum : cum Clitipho spe pendebit animi. Quod et Calpluirnius putavit. Ut Integra oratio sit : cum vcnturam dixcro et constituero, cum is certo jam retiuntiiirit Clitiplioni, cum Clitipho spe pendebit animi, torn ego dccipiam ac non veniam. Boeclcrns.
Animi] Vide Grammaticam nos- tram, pag. 74. reg. Syntaxeos. 40. Faniabius.
6 Tergo poenas] Tergo, id est, dor- so. Siquidem tergum tcrgi, dorsum : Tergiis vero tergoris, corium dicitur. Eugfuphius.
Sijrus mihi tergo pcenas pendef] Ita nlciscar Syrum. Verberabitur eaim, si liero renuntiaverit pro certo, me veiituram, et ego tamen non vcnero, adeoque spem ejus fefellcro. Puta- bit enim Syri negligentia factum. Docclerus.
Pcenas pcndet] ' VindictaNemoma- gis gnudet quam foemina.' Juveoal. Sat. 13. pra cipue, mala merx, mere- trix. Earnabius.
7 Satis scite promittit] Id est, valde eleganter promissa tibi dabit, per utrique per . . .inttlligitur. Eugra- phius.
Satis scite] Ex alieno corio abundc liberalis. Minatur. Earnabius.
8 Dormiunl : ego pol] Vult exci- tare eos, qui sibi pecuniam promise- rant, nee dedcrunt: uti fingat se evocatam esse a nescio quo, et velle discedere. Itaque consentiente an- cilia fingit inendaciiim. Eugraphius.
Dormiunl] Otiose agunt, mcinegli^
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. IV. SC. IV. 1363
gentes. Fnmabius.
11 Currkulo percuirel Propera et festina. Eugraphius.
Curricula percurre] Propera quasi cisio celeriter vecta. Fanmbius.
Apud eum mihs Diontjsiaagitat] Me- retrix argeutnm extorquere cupiens, alterins aniatoris luentionera injicit, de quo ante act. ii. sc. 3. vs. 124. con- fingens, se constituisse, ut ad convi- vium illiic veniret. Boeclerus.
Dionysia agitat] De Dionysiis, vide quaR supra ad sc. 1. sub exitu. Farna- bius,
12 Invitam] Ex arte, fastu, et pro- tervia meretricia. Idem.
Atque serrari] Omnes fere 1. s. at- tune asservari, ut versus exposcit. Fa'ernus.
13 Verba his me'] Hoc est, me die- turain aliquid, unde decipiam illos. Eugraphius.
Verba his me daturam'] 0. 1. s. verba me his daturam. Qu» coUocatio iam- buni constituit in quarta. Fairnus.
15 Jube numeat. Ba. abi] Liber Rcmbinus, i. quo quidem mode me- lius habet versus. Idem.
Quinest puratum] Intellexit servus callidus, quod idcirco se adcersiri di- ceret, quod argentuni quapreret. Et hac ratione ei poUicelur. Eugraphius.
Quin ego hie maneo] Qui argentum dari posset, et niliilouiinus illud fieri, quod disposituiu est. Itaque et de tempore adjccit, * Atqiii jam dabi- ttir.' Idem.
17 Quid' S\ . transeundum est nunc libi ad Menedemum] O. 1. s. practer liombinnm, non post transcund urn, scd post Miriedi mum liabcnt verbiim cat, ctiam ex ratione versus. Fairnus.
Tua jKimpa] Id e^t, nobilis comita- tus, srilirct anciihn decem, ct cetcri romitcg qui venerunt. F.uaraphiuJt.
FA tua pimipa] (!omitatum ancilla- rum ante d(;scri|)tiim elfganl* r notat. lla Plautus de servili roinifafu, Cur- ful. I. 1. 1. et 2. ' Quo trd hoc nortis dicaoi proficisci foras Cum istlioc or-
natn, cumque bac pompa, Phirdro- me r' Bceclerus.
Tua pompal Comitatus ancillarum, aurum, vestes, mundus rauliettris. Fartiabius.
18 Egone? argentum cudo] Quaeris cur te ad Cliniara transire volo? ar- gentum cudo : id est, procudo quod tibi deui. C'ndo proprie est compono vel tundo. Unde ' Incus,' ubi tnndi- tur ferrum. Eui^raphius.
Sy. Egon? argentum cudo] Liber Bembinus, ego. et melior est Hume- rus. Fai'rnus.
Argentum cudo] Quod tibi promis- sum est argentum. Farnabiua.
19 Quam illudas] Per accusativum casum dictum est. Virgilius, ' Cer- tautque illudere capto,' per dati- vum. Item ipse : ' Virtutem illude superbis.' Eugraphius.
Non est temere] I. e. non illiido te. Vera causa est. Vera ratio est, ob quam volo te ad Menedemum trans- ire. Baclcrus.
20 Etiamne tecum hie res mihi est] Non dubito, quin liaec continuent il- 1am insolentiam meretricis, ironia mixtam : num ego hisiol quam rem agis scelus ! digmim me putas, quam il- ludas? etiamne tecum hie res mihi est? aspernatur enini, quod petebat Syrus ; nee ad rationeni consiiij ejus vnlt ac- cedere donee niox, subito flexu, an- nuit : eatur. Idem.
23 F.fferunt] lunuit meretrices ha- bere viscatas manus. l-'arnabius.
24 tSumptn)n sibi levulum] Cum dis- ccsserit tanta ancillarum multitudo, dominus credet sibi allevatum sump- tum, id est, impcniiam. Sod ncscit ex ea re damnum ad se esse ventu- rum, diun liac re maxime ab eo cx- torquebitur argentum. I'ugraphius.
2'> \a: illc hand sril] Venim decol- hil)it ea spes. M.ijor illi immiuet suniptus. Damnum gravius. Emun- gendiis est argento. Farnabius.
'2('> Til neHci"!] Id age, ut nescissc videaris ; et ilie per inrtp^oX^w, mu-
1364
NOTil'. VARIORUM IX
ti<»i me dices. Eu£;rapliiiis.
7't' HiSiis quod scis Diomo] Hie quo- (jiie ex versus ratioiie, et ex o.tcre 1. s. post ncscis, adde lUctioncni id. Fa- orniis.
Tu ncsciSy id quod scis Dromo] Hunc versuni bene Eugraphius explicat: • Id age,' \c. Guyetus ejicit, tan- qiiam ex Eunucho iiiterpolatuiu. Bce- clerus.
Tu nescis, Sfc] Vide quae ad act. i v. sc. 4. Eunuch, ibi : ' I'ol, sisapis, quod scis, nescis.' Farnabius.
SCENA V. Senarii. vs. 1. Argen- tor. ut edidimus. in inargine adsciib. al. titum, nieorum unus : ita me dii nmcnt. alter : ita me dii bene ament. vs. 10. omnes : exoptabam. vs. 12. duo: dictum et factum, unus, ut ed. vs. 13. duo: bona fide. vs. 17. duo: rah gloriare istuc evenisse ex sententia. vs. 22. omnes : immo sic satis, vs. 26. omnes : hanc se cupere ux. et : modon q. int. e. vs. 30. titerque meorum : aurum atquevestem qui comparct. tenes- ric? Cur. comparet? Argeut. ad eun- dem modum, nisi quod, testes, babet. vs. 31. duo: noH do. nnus : spondeo. vs. 33. duo : perpctuo. unus, pro per- petuo. vs. 40. Argent, aqui bonique caussafacio. ex glossa. vs. 30. omnes : bene acta parte, vs. 52. omnes : in hunc. vs. 56. duo : nffer, eta^ero.
1 Ita me DI] Disccdentibus ancillis senex ingemiscit, quod tunta ad Mene- demum muUiiudo ventura sit: quam et ipse cum unam diem sustimret, magna St dixit affectum damTio. A'«m et modo pytiisando, id est, leciter gustando et spucndo mullumvini absumit,et reliqua familia. Siquidem per x*P°'''''W''^M^«'> id e$t, fulurcB rei descriptionem, urgu- mentatuT quid sit consequens : videlicet filii discessio. Et est i]Oovoiia, qua fit, quando loquenttm introducimus quumli- Oft personam, Eugraphius.
Ita me dii am.] Argumento servit I'oiita, cnra iteruni inducit Ciireme- teni alienif maiis «)uicutem, qua; sua e»ie igcorat. lit con ipectior fiat re-
rum commutatio, quae consequetur. Baclcrus.
It nunc] Mf'7i(rToi' eVrii' &paTo7s iw- twkSo'i Th irap6vTas iyyvs roi/s avvoK- yovvTa% /3\«7rej;'. Mcnander. Farnabius,
Vicem] Ellipsis. Ob vel propter vi- cem. V. Syntaxin nostram. Idem.
5 Magno desiderio fuit] Tantum de- siderium filii absentis pater babuit, ut primis dicbus damna a meretrice non sentiat. Eugraphius.
7 Nee fieri tnodum] Cum gratia re- petitur verbum : snmtus fieri, nee fi- eri modum sumtuum. lioeclerus.
8 Optabit rursuni] Hos versus ita ordina ex libro Bembino et aliquibus aliis : Optabit rursum ut abeat ab sefi- lius. Syrum optume cecum. Sy. cesao hunc adoriri. Ch. Syre. Sy. hem. Fa- iirnus.
9 Syrum optima eccum, S. cessohunc adoriri] INIira suavitate error comi- cus designatur. Chremes gratulatur sibi de conspectu Syri, ex quo cog- noscere cnpit, quemadmodum techna ad fallendum Menedemum, falli desi- derantem scilicet, instructa sit. Sy- rus gaudet, offerri sibi Cbremetem, egregie scilicet, sub alienis nomini- bus decipiendum, quo tempore nihil tale suspicabatur. Bceclerus.
1 1 Videre cgisse] De eo quod te- cum locutus sum, videris jam aliquid fecisse. Nam supra ait, ' Huic nos- tro tradita est provincia,.' Eugraphius,
12 Dictum et factum] Hoc est, cum dixisses, factum continue reddidi. Idem.
Dictum factum, l^c."] Quod dixi, ex- pedivi. Siraiil cum dicto, celeriter. ou' tiroj afj.' (pyov. Legitur et, die- tum ac factum reddidi. Nihil hac in re omisi. Nihil intenfatum ant infec- tiim reliqiii. Farnabius,
14 Tibi caput demulceam] Quod so- Ict fieri bis qui placent, ut manus per caput tractu ducta, quasi qna;dam vi- deatur esse laudatio. Eugraphius.
Quin tibi, ^c] Quod pueris fieri solet per blanditiarum delicias ab ii»
TERENTII HEAUTON TIMOR. ACT. IV. SC. \
1305
qui eos collaiidunt: stroke his head. Farnabius.
15 Faciam boni tibi aUqidd pro isfa re ac lubens] Blande dicere et benigue facere cupiunt, qui indulgent, aut as- sentantur. Induxit hoc ^dos etiam in Adelphis v. 5. 5. 6. ' Tibi lubens bene faxim.' et v. C. 7. 8. * Et tibi ob earn rem, si quid usus venerit, lu- bens bene faxim.' Bceclerus.
17 Gloriure evenisse] Hoc tibi pro voluntate contigisse gloriaris ? Eu- graphius.
Gloriare evenisse, ^-c] Quia Mene- demus nondum circumductns erat ar- gento, sed dolus tantum struebatur. Nannius conjicit legendum hariolare. Id est,inani divinatione jactas. Mis- cell. 1. II. c. 5. Farnabius.
19 Tui ClUiphonis] Hoc est, illud consilium quod supra significatuni est, ut Veritas dicta nibilominus impli- care possit errorem. Quippe cum dicit Ciinia patri, Clitiphonis ami- cam esse banc : \it hoc dum indicat scrvus, nibilominus dominus filii sui amicam nieretricem esse non credat. Eugruphius.
22 S. Die sodes. C. niinium inquam] AfFectibus theatri hoc gratificatur Poeta, ut senex fraudes adversus se paratas laudet, auctori gratias agat, misera ignorantia alens augensque mala sua. Bceclerus.
Iinmosic satis] Liber Bembinus, et Vaticanus, si sci/is, et infra, se se ipse dicil, non dicct. Faernus.
25 I'ostquam aspexerit] Geminavit Aententiam,ut vis pulcritudinis amare cogcntis exprimatur. liceclcrus.
27 Et quidem juhcbit posci] Et volet ut filiam luam pater suns posluict. Uuam rem cum noii intellcxissct, cum simulata videretur, respondit il- le, uti argentum filiu dari poHsjt ad nuptiaM neressarium. Eugruphius.
J'nsci] I'eli in uxorom, quod facit Mc.nedemus. sc. 7. I'ttrnubiu*.
28 Sam prorsut nihil inlelUgo^ I'nr- vi hoc rcfiTt, liber tamcn lioinbinus
habet, prorsum. Faernus.
Nam prorsum nihil infelligo'] Apte, primum dubitat senex, in re quara deuegaturus est : et per gradus vete- rator depellitur, Baclerus.
30 Aurum] Quo argeuto aurea or- namenta, vestes, lic. per Aposiope- sin (supplet Chremes) comparet. Far- nabius.
Neque despondeo] Id est, non pro- mitto: unde s;jonso dicitur. Nam et sponsio et dos a patre puellae daba- tur. Eugraphius.
Despondeo] Spondeo legendum pu- tatG. Fabricius, quod Donatus dicat, spondet puell<v pater, despondet adoles- centis. Promiscue tamen usurpantur a probatissimis autoribus. Farnabius.
32 Merogas? homini] Ex Andria V. 1. ' Homini adolescentulo, in alio occupato amore, abhorrenti ab re ux- oria.' Ei ego filiam darem in sediti- oneni atque incertas nuptias ? Bacle- rus.
Homini] Aposiopesis. Subaudijfu- gitivo, qui a patre aufugerat, mere- trici superbte et sumptuosai addicto. J'urnabius.
33 Non ego in perpetuum dicebam ut illam illi dares] Liber Bembinus, Non ego dicebam, in perpetuum ut illam illi dares. Faernus.
34 Non men est simulatio] Boni et sapientis viri hie sensus est, ut nun- quam audcat, quod nunquani sit fac- turus, polliceri. J'^ugraphius.
Non mca, ifc.] Supra dixerat Syrus, ' mentiri non est nieum.' Reddit illi Chremes : ' non est niea simulatio.' Tu tibi habc consarcinatas tuas tech- nas ; neque me lis admisceas. J'arnab.
35 Ita tu isthac] Ita igitur hacc cOicito, ut sine mea persona ha c com- pleas. Eugraphius.
37 <'r(di:l>am\ Scilicet, tibi persua- dcri hoc posse, ut assiinults interim. Nola, h<£C ad epita>>iii mnchiuutuni esse Poi'tam : ol ad diflcrcudnin ca- tastrophen. (juando enim ante dix- erat Clini.i, ' Antipliila nua nubet
13G(>
NOT^E VARIORUM IN
milii ;' sjics crat sola ; res adlinc dif- t'LTcbaliir. Nuiulnni enini Antipliihi^ pater C'lircmcs aiictur his rebus fac- tus erat. Qiioil idco monenduni est, quia I'niditoruin alif|iios in ffvcrrdcret Tttij/ rpayfjidraiy oblixsissc video. Bw-
42 Scd illud quod tUii dixi de argen- to] Depnlsiis co, (jiiod agitaverat, consilio Synis, alio vertit. Voluit ciiiiii Poeta in Iioc praccipiic servo, extemporaiitatcm coinminiscendi ac fraudandi ostendere. Sed in nova hue tVaiide, exceptiones juris, quibus iiti poterat Cliremes, occupat Syrus, atque adeo in lioc ctiam calliditatis suae specimen edit. Coniparavit ilia cum jure civili Romano eximins Schrotcrus noi-tcr, in iiunc modum: ' Poterat Chrcmes dicerc, 1. quod factum alicnimi sibi iiou deberet •lanmiim inftrrc, 1. xxv. § 1. ad SC. Trebell. cum niliilcommodi exindead be redundarit, ideoque sua non inter- sit. 2. Multo nunus dici posse, se ex illo contractu teneri, cum sibi ni- hil datum sit, quod tamen in mutuo, iilpote in contractu rcali, requiritur. 3. Nee se mandante id factimi fuisse. Quin imo 1. invito potius et igiioran- te. Adeoque ipsam oppignorationem invalidam esse ; cum res aliena sine con>eusu doniini non possit obligari, I. I. C. si res aliena i)ign. et practcrea liber homo sit ex iis rebus, quaa nex- um non recipiunt. I. vi. C. quie res pignor. obt.' Adde Eugraphii anno- talioncm.
Ad ha-c omnia opponit Syrus vul- gatum istud : 'Jus summum safpe iiumma est malitia.' Ad quod multa congessit Weitzins. i. e. a jure sum- mo ad aqiiitatem iuvitat Chremetem, qua; est propria bonorum virorum Uns. /Eqiiitatera autem designat Aristoteics Etidc. v. summi juris re- niissione : ct viruni. <rquum, ruv /xij axpiBoliKawv M Thx^'^pov. L'bi Michael Kphtsius : 'Eiri ri x^^P^" ^TTif anpi^o- SUaioi i TO ytypafifiiva (v to?j t'o/xoij
Tcavra <pv\a<Tanv 0ov\6jXivoSfKaTii,rh x^^- pov 4^-qyoviJ.ei'us. Idem.
■13 Quod tihi dixi de argentd\ Quod supra nos diximus, ut eventus imple- rt't consilium, hie nunc conficit : si- quidem postea puella coguita est, pro qua jam debitor Chromes f'actus est, cum constet cam arrubonis no- mine apud nicrctriccm collocatam. Eugrnphius.
44 Ncque tu, ^c] Occurrit vetera- tor servus iis, qute poterat Ciircmes objiccre et respondere. rarnnhius.
4i) Quid mea] Quid mea refei t? Id.
Aum viilii datum] Sane dominiis hac responsione uti posset, ut non redderet argentun). Sed servus cal- lidus occurrit : non potes dlcere is- tud, non te accepisse, neque jussisse, neque invito filiam oppignorarc po- tuissc. Eugrnphius.
48 Summum jus] Id enim quod da- tum est, utique reddendum est, Sed jure ciutum est, ut fdia quid(iuid ac- ceperit, vel filiai nomine datum fue- rit, qua; in familia est, non recte da- tum videatur. Itaque aequitas est, ut debitum solvi debeat; jus est lU sic datum reddatur. Sed ille reniti- tur a causa quod non debeat, et fit controversia ex negotio. Idem.
Summum jus] Vulgo dicitur, 'Qui plus potest, pejus facit.' Idem.
,Jus summum] Rigor^ ut vocant, ex verbis juris, non ex niente et scnsu ejus qtu scripsit. ' Summum jus summa est injuria.' Citat Cic. 1. i. de Offic. ' Nam summum jus anti- qui putabant summam crucem.' Co- lumeil. Prolog. 1. vii. 'O S' vpuvrovs vofxovs hiav aKpifiths, avKo<\>6.vTi]^ <paiye- rai. Menander. I'arnahiua.
.Jus summum sapc summa est rruUilifi] Gall. Chicane, injustice. Cicero in de OfTiciis ' jMalitiosam juris interpre- tationem' vocat. Jiirisperiti Caluin- uiam interdum vocant.
50 Omnes te in lauta] Hoc a per- sona pcrsuadtt, potius reddcrc quam negate. Eugraphius.
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. IV. SC. VI. 1307
Omnes in lauta et bene aucta parte putant] Palmerinsf/ncf« mallet. Friis- tra autem liic explicant hoc vocahu- lum. Satis benedicitin, «Hcta. Sed an ;)'»•«, hoc loco satis lecte dicatur, id debebat ostendi : esse in lauta puite. Boeclenis.
Bene parte, S^c."] Al. bene parte uncta. Alii, umta. Al. parti aiictce, Farna- bius.
53. 54 Quia tidebilur, magis rerisi- tnile id esse"] Sc. qnod Raccliis sit arnica Ciitiplionis, si argentum ad earn defcret. Baderus.
56 Effero] Mox elatiirns sum. ut : moxhtic rcrertor, et siniilia. Idem.
ScENA VI. Iteriim senarii sunt. vs. 2. unus Mss. nostr. quain tu inuit. f. vs. G. duo omittiint, quidein. vs. 7. omnes : perdant. vs. 10. unus, prodi- dit. vs. 19. omnes : unde id ? vs. 21. et sequenti omnes ordinem ser- vant, quo edidimus. Bceclerus.
1 Sulla est tarn facili.i} Nunc ado- Icscens Clitipho redit, graviter ferens quod ub arnica sit exclusus. Engra- pLius.
2 Quam invitus faciasl Etiamsi fa- cilis sit, ex aninio facicntis, habet maximani difficultatem. Jdetn.
Invitus faciwi'] Voluntas nunieratur inter actionuni principia, qua propen- ga vel aversa reddimtur labores gra- ves vel leves. Farnabius.
3 Quam won, ^c] Quamvis non ad- modum laboriosa. Idem.
4 Sec quicquum mngis metud] Re- ducit Poi-la Clitiphonem, quo tem- pore opus erat : amatorie conquc- rcntem de»iderium aniica> ; et, ne quid hujiis generis i>eruni accidat, mctuentcm. Baderus.
C Lite quid.] Ad jurgium excit.in- dum hstc facta sunt. Hac euiui Cli- tiplioncm, iliun iugrrdilur, dircnteni SjTUs audit, el mo\ iuvit-nu iii;.:i>.il. Idem.
Ut te quidcm,6^c.] Quantum est Dc- orum, Dnarnuiquc, quicuufpic, <|Uod- cunqui;. I'nrnahiiiM.
9 Excamijices] Minutini excrucies- Idem.
I tu hinc, Sfc.'] Non excnsat se Sy- rus ; sed rccriminatiir, fiducia ar- gent! jam parati fretus. QuiE clavis conriliationis. Idem.
10 Proterritas] Asperitas vel sii- perbia. Eugruphius.
Quam pcene tua me perdidit proterv.^ Voceni Eugraphio non inteliectara cxplicat Guyetus. i. e. quam pcene protervitas tua et incontinentes illze nianus mea consilia disturbassent, meqiie periculo et irse palris tui ob- tiilissent ! Bceclerus.
11 Vdlem herde factum. Ita meri- tus] Defendit Clitipho siiam iraciin- diam. Cui Syrus p.iixrjTiKws, meritus ? Egone meritus sum ut perirem, ut malo niactarer? vultu augetur sen- tentia. Loquitur, qui conscius sii)i est niagnorum in Clitiphonem raeri- toruni. Itaqiie uiox de, nnitando in posteriim animo miiias jacit : quasi beneticiiini, iuterea Clitiphoui para- tum, interceptiirus ingrato. Idem.
12 Ex ie prius audisse"] Gaudeo quod istuc ex te prius audivi, unde me Izesisti, antequani tibi argentum dedi, quod datuiusfui. Eugraphius.
14 Quid igitur dicam] Quid enini possum tii)i diccre, cum mihi ami- cam adduxeris, quam non liceat tan- gerer Bene . . . longe factus est ado- lescens ab injuria, postquam compe- rit argentum jam paratum. Idem.
Quid igilur dicam tibi tis] Minus haec contuniaciter, vultuque remissi- ore, per speciem tamen defensionis, dicit : quomodo igitur vis me loqui tecum, qui tantani mihi moiesliain confcceris, dnni eadeui ostcntas ami- cam, et intcrdicis, mrque ue prse- sentibusquideiu bonis frui permittis? I in-iUr tut.
IG Jam non sum iratut] Miltanuis i»t.i. Facile iguoKCo tibi. Lubido tua, non scria ali(|ua indignatio, talia tibi verba dictavit. i'otieris voto. tjiiod indniit interrogatione, pluri-
i:JC8
NOI/E VARIORUM IN
imiiii spci ilcmonstiaiifr : setl scin ulii viitic sit lihi Ilia li<ic<his? Intcrponi- tiir ;»li(|n.-i spri mora, comico invcn- to, lit aiiijoafiir bciieficii s^rulia. Sed abruni|iitiir iiu>\ faniiliaritoi- ilia mo- ra : ' Uoiio aiiimo cs : jam argeiitnni ad cam det'ores.' Hoc cnim est pri- inariiim istiid consiiitiin .Syri, ciijiis i-ausa Hacoliidcm adduxerat : ouiqiic dirticiiltates comica^ liactcmis iiiter- ccsseraiit, siciit ex sccna 4. Imjus actus intelligi potiiit. Idem.
17 Ci,. Vbiii^itur] Omnes fere I. s. ubi erpo .' quod expeditioiem vcrt^iim facit. Fairniis.
Garris] Niigaris. Metapli. ab avi- bus. Farnahius.
20 I/isd re experihere] Htinc ver- siini aliter legit Priscianus lib. viii. Tercnt. in Heaut. ' Ciir ego gratifi- cor, ipsa le txptribere.' I'ndc in- telligitiir, aiitiqiiam esse perturbali- onem hnjii.s loci. Qiioiiiodo aiitcm seqiientes versus ordinet, et pcrsonas distingiiat Miircfus, vide in ejus not. et adde Fr. Fabric, et Gnyet. qui explicat. Jiwclerus.
ILvperibere] Archaisniiis. Experierc. J-'arnabius.
21 Deamo te] Id est, valde amo. Eus^raphiun.
22 (Jua cau.sn i(ljial'\ Qua causa fiat noli qiiarcre, taiitiim obtempera et obseqnere. Idem.
23 Cave ijuidtjunm adminilus] Id vide, lie pra; nimio gaiidio admiieris, id tibi patrem priEcipcre : scd quasi nescius siispiiionem ejus a te dole amove. Idem.
Cave f/«itv/u«»7j admiratus sie.s] Om- nes quidem libri ita, sed ratio versus exigit *(.«, lit sit iambus in fine snna- rii, eliso ex admiratus s. r'a'rnius.
21 Quod imperabitfacito'] Cum qua- darn dignitate ita loquuntur : quic in antiqua formula retinetur : ' factum est quod imperasli.' lioeclerm.
Loquitor paumln] Ne ex sermoni- bns tills naicatiir ulla suspicio. liii- graphiui
Sc. VII. Scnarii : vs. 2. omnes Msd. nostri : dixlin. diiu add unt, 6'</)'C', an- te rh huic. vs. 3. omnes : hei quid stus I. vs. 1. duo : sequere me hue nunc ocy- us, unus : sequere mc nunc hac oc. vs. 8. omnes: dico. vs. 10. omnes: ap- posceni. Breclerus.
1 Vhi (Jlitipho nunc est] Qui argcn- tuni ad IJacchidem deferat. Hinc apparet, qiiam opportune Pocita, non modo pra-sentem, sed et oraepara- tuin Clitiplionem hue sistat. Idem.
Fccumhic libi] Ecceeiim tibi,qucm quaMis. Cornice circumloquitur, quod brevius modo ; eccum me. i. e. adsum. Idem.
2 Quid rei esset dixti huic] Ob quam ilium re(|iiiro. Quam ilium volo fa- cere. Seu plenius : quid, aiit cur, ad liaccliidem deberet deferre. Idem.
Dixi pleraque omnia] Supra diximus in Andria, omnia abuiidare ; et ple- raque sigiiificationem siiam propriam continere. Eugraphius.
Dixi pleraque omnia] Adjectio haec ad Andr. i. 1. 28. a Donato explica- tnr ; sive potiiis a diversis Granima- licis. Alius enim ibi vult rh plerique abiindare ; alius rh omnes, ut hie Eu- giapliius. Beeclerus.
'i Hei, quid stiLH lapis] Liber Bem- biniis, pro hei, ii habet, quam Icctio- nem, per unicum tamen i, recipio. J'u'anus.
I, quid stas, lapis] V: Franc. Fa- bric. Ha;c verba Chremcti Guyetus tribiiit, ademta Syro : cui tamen ideo deberi potiiis vldentur, ut admira- tione ciinctantem adolesccntem iin- pellat, meinor pra-cepti sui ; ' Cave qtiicquam admiratus sies.' Nunc enim delixuni (|Uodaminodo adoles- ctiitcin admiratione urget, ne seni fraiis subolcat. Beeclerus.
Hei, quid, ifc] Accelerare jubet, ne mora trahat periciilum. Iguaviim rt briitum, instar lapidis, stupidiim in->inuilans. Farnabius.
4 Sequere me] Posteaquam argen- tuin traditum est, conliniio hunc
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. IV. SC VIII. 1369
adolescentem vocat servns, ne ali- quid aut ex admiratione, aut locii- tione siispicionis pater possit acci- pere. Eugrapliius.
Sequere hac me ocyus: tu hie nos, dum eximus} Syrus callide festinat : lit seni quidem industriam stiam ap- probare videatur ; re vera autern, ut Clitiphoneni, non satis idoneum docte ferre fallaciam, amoveat. Ad- dit etiam : ' Nam niliil est illic, quod moremur dintiiis.' Ne Chremes siis- picetur, causani qiiaesitam apud Bac- cliidem manendi. Sero tandem a^- noscit Chremes, sibi fiicum esse fac- tum, quando act. v. sc. 1. vs. 9. tniratur : ' Sed interim quid illic jam- dudum gnatus cessat cum Syro?' qui tamcD dixcrat, nihil esse illic quod iiiorentur diutius. Baclerus.
5 Tu] Chreme. Famahins. Opperibere] Archaice opperiere.
Idem.
6 Nam nihil est illic} Pulchre ad- jectum, ut omnino suspicio toUere- tur, non esse amicam Cliliphonis: siquidem uon diu illic moralurus est. Eu;(r<iphius,
lilic] Apud Menedemum, ubi jam Bacchis. Famahius.
7 Minas quidem decern] Consuetude patris semper est, ut de damnis cogi- tet, tametsi filiis det. Kiigra'phius.
Minim quidem, Sfc] Compiitat (|uasi digitis senex ; (juot rpiautisque auc- tus sit damnis, invcnta tilia, ad alimenta, urnamcnta, dotcm. I'ar- nnbiua.
8 Quwt pro (dimentiii] Eu^raphius lc>;it, tiorlnmentiH. Hoc est, nutri- nicntis. Hortutnrca ciiim dicuntiir, qui c(|uos nutiiunt. Deni(|uc alia liortamcntJ!), alia ornamcntis contu- lit. iluf^rnphiwi,
Quiis pro nlimcntin case nunc ducn du- tfu] Vid(' C'lirestoniath. voc. ,' l-",x- pon.' KiiKrapliius Icuit hnrtamcnlix: alia horliimcutis, aliii oruaiiienli* conlu- lit. r.t addit, /loi ^i/orr.i did, qui cqunn nulriunt. In altcru mcoruui Mss. in
niargine adscribitur : al. aus^mentis. Sed, ttlimends, retinendum. Baclerus.
10 Porro hcpc talentn] Talentum ge- nus est ponderis, quod habet in se LXii. aut LXX. libras. Eugrnphius.
11 Quam mtdla justa, injustct] Si- quidem nunc relictis omnibus rebus quaerendus mihi est aliquis, cui meo labore inventa dare possim, ut filiam meam ducat uxorem. Idem.
Quam midiu injusta ac prava f. »«.] Vide Guyetnm. Ceterum liaRC sen- tentia inducta est, ut haberet axfoiv olKovop.LKT)v ad illud supra positum : ' Herus damno auctus est.' Hippo- lytns apud Euripidem itidem inter danina doteni deputat : ex vulgari scilicet sensu, atque, ibi quidem, axhl^o.71 Sia^KrjTiKcji. Bceclerus.
12 Mihi nunc relictis omnibus] 0. 1. s. relictis rebus. Faernus.
13 Labore, S^'c] Cui rem meo par- tani labore dem cum filia dotata. Farnabius.
ScENA vm. Senarii. vs. 3. Mss. nostr. unus: resipisse. alter vitiose : recepisse. Argent, resipiscere. vs. 10. et seq. omnes : qucd dixli (unus, dix- isti) Chreme. Cre. erravi sic res acta est. MEti. quanta de spe decidi. Cke. et quidem hac qua apud te est (unus, et equidcm qu(c apud tc est). Unus in margine : ul. Me. quid dixti Chreme? erravi. CiiK. sic res acta est. vs. 13. omnes Menedcmo tribuunt illud : ita aiunt. vs. 14. omnes, dcsponderim. vs. 15. unus: tu des ei aliquid, qui. vs. 30. omnes ; sed luce isla ut sunt, et vs. 31. ;i6i.s<m/<;«^ lloeclerus.
1 Ulultii omnium] Scena hac actio- nem tenet : quippe Minedcmus gaudet plurimum, quod filium ridet et inlegris VKiribus, et uxorem cam vcllc duccre, qua: honcslissimi virijilia sit. Et quod dixit, (juum tc intclli^o resipisse, quiLsi hoc nesi ial, quod eailem puella ait quam amarniil, quit nunc Jilia sit Chre- mctis: aut tlissimulul, quod ijuani a me- retrice unimum jiin ml nuplins transtu- Krit : aut evral ex dolis scrii. Credit
1370
NOT^ VARIORUM IN
Chrcmes intcrpellutum Mem ilemum es- se a filio, »io" rcro id uxorcm duceret, sed ut, iiupiiiinim gratia, nrgentum a paire si/Mf/un /. Ktij^raphins.
Multo omnium nunc mefortun.'] Ha?c egrniieiis ilonio scnex intro ad filiuin loquitur, more comico, nt statini iii- tclliy;ai)t,<pcctatores, quae aj^enda de- iiiceps ill sccna sint. Baderus,
Multo omnium, Sfc] Apostrophe ad filiuin absentciii, vel domi residcn- tem ; cum ipse fores egreditur. Far- nabius.
3 Respiccre] Codices fere, resi;)!sse. Quern apxaia-fMiv ctiam Priscianiis no- tat. Apud Plautum Rudente iv. 1. 8. legas : ' Pol inagis sapisset, si dormivisset donii.' Baderus.
Jiesipisse] E vitiorum gtirgite ad sanain inciilem et rectam vivendi ralioiiem ciiiersissc. Farnah'us.
Ut trrat] So. quod putat, eum a Baccliide aniorcm conUilisse ad ati- am ; cum nuptias obteiitui siimat, ad emungendum argento parentem. Hoc autem dicit ille, qui per totam fabu- lam solieniiiu crrat. Baderus.
Errnt] Utcrqiie, Chremesprspcipue, qui Menedcmum credit decipi, cum ipse decipitiir. rarnnbius.
4 .Sena qw>d in tc est] Petens nup- tias tilio buo, posteritatem respicit totam. Eui^raphius.
7 Quieso tjuid hominisi Rcdigere viilt in menioriam Chremes Meiiede- jno * Arguit igitiir quod veluti stiil- tiis non intcliigat, quod dc dole nunc agatur. Idem.
Ch. Quaso quid (u hominiaes? Me. quid] Plenior videtur lectio libri iicmbini. M. quid est 1 nee versus repugnat, eliso ex verbo es s littcra. I'liemu^.
Quaso, quid tu hominis es'] Ut panic post stultior appaieat, nbiqiic nunc sua; gapitnlia; plaudit. Ha-c enim libcrior castigatio cum arroganiia <:onjiincta est. Hccyr. iv. 4. 21. ' Sfd quid iimlieris uxorem babes r' cum quodaui coutcmlu. Conlinuan-
tur aiitcin ista : qnwso, quid tu homi- nis es? jiunne olditus es, inter nos quid sit dictum dc lull. fKreuipiav ei objicit. Quod vitium Lalini non possunt ali- ter fere, qnam per oblivionem, efferre. VideSneton. Claud. Hi). Baderus.
10 Et seq. quid dixli Chreme? erru- ri] Si liJic distinctio persoiiaium sei- vatur, turn, accommodata nioribus Menedemi oratione, osteiiditiir, quo- modo se is in quamcunque partem train passus sit : quando et slatim Cliremelis suspicion! credidit ; et cum subinde recordatus esset, quod de Clitiphonis arnica Baccliide cog- novisset, levi contradictione cessit cognita3 possessione veritalis. Guye- ti lectionem etdistinctionem vss. 13. 14. 15. juvant IMss. nostri, de quibus ante : ita esset : sic res acta est, i. c. actum est. Quod in re perdila aut mala dicitur. Alii ita distinguunt : Ch. Ea res nunc agitur ipsa. M. quid dixti Chreme! Ch. Erravi: sic res acta est. M. quanta spe decidi ! Ch. Immo hac, quce apud te est, Cliti- phonis est Arnica. M.ita aiunt. Ch. et tu credis? M. omnia. Ch. Et il- ium aiunt telle uxorem, ut cum despon- derim, Des, qui uurum ac testem, Hfc. Ita ilia verba, eiraii, sic res actn est, iiravopQwriKi^v Sidvoiav haberent : ea res nunc agitur ipsa, et, quid dico, agitur? erravi: jam .<tif res acta est. Jam facta, transacta oinnia. Jam re- liqua yui/itTjTi/fwy, figura ad sagacitatis opinionem aptissima, proferuntiir a Clucmetc : Jmmo hax, quce ajnul te est, ddiphonis est arnica. Turn : et ilium aiunt velle uxorem. Seriem enim doli iv yTTOKpiVei exbibet. Idem.
11 Erravi. Sic res acta est. Quan- ta spe decidi] In contcxtii libri Vati- cani non esse nisi primam dictionem, crrnri, in Uembino vero ilium ver- siim omiiino non esse, et sane eum esse subdilicium ex inseqiientibus, patef, ubi Mcnedemus, tum denique crrorcm siium agnosccns, in lia;c ver- ba prorunipit, id est : profecto id
TERENTII PIEAUTONTIMOR. ACT. IV. SC. Vlll. 1371
arnica dabihir. Et interposito Chre- iiietis assensii, vuh, frustra igitur ga- visus miser. Ita liqiiido apparet, quiilqiiid ante haec est, dissensionem esse Menedemi et Chrenietis, hoc contendente,Baccbidem amicani esse Cliuiae, illo Clitiphouis. Quid ergo opns fiiit IMenedeimim hie dicere enavi,et cetera quaj seqnnntur, paii- lo post eadem ilia dicturum? quare ciini versiim omnino deleudum arbi- tramur. Faernus.
12 Nempe hcec qucB apud te] Ut fa- cile docere possit senem, non vero ad nnptias peti filiani suam, sed uti nuptiariim gratia adolescenti dari possit argentum, coiiimeinorat nem- pe, Iltec qucE apud te est, Clitiphonis est arnica: uti ex his quae apud earn gesta sunt, sciat Mcnedenius esse fallacianu Rugraphiits.
13 Ita aiiint'] Cliiiia, Syrus, Dro- mo. Furmthiiui.
14 Cum desponderi'i'] Vide seen. 4. ' Nee do, iH c despondeo.' Idem.
IG Me. Id est pro/iclo'] Hie |nimo negal IMenedenius, id quod asserit Chremes, scilicet per speciem desi- derii niiptiai urn fallaciam in se a Cli- nia filio intendi, ad extorquendiiui argentum, quod Baccliidi detur : non enim Lane ejus ainicani esse, sed Cli- tiphonisi. Contra asseverante Clire- mete id esse composilum inter ado- lescentes, ut liacchis arnica Cliti- phonis esse dicatur, atijuc ut Clinia uxoreni vellc se tingat, ut per spe- ciem uxoris ornan(la>, ct nuptianun apparandaruin, argenlum a patre ac- cipiat, (juod det Bacchidi. Tandem ISIenedcniiis in opinionem Chrenietis inducitiir; actum deniuni dicit, id cxl pro/ectn, et cjua; sc'«)uiinlur. IViinus.
lit amiciC dahitur] Vcl confirmautis pronunlialionn accipi potest, vel »|ua- »i cum aflirMiati'ine interroganti!), . . . Nam intcrrogatio interduni ad ncira- tionem, intcrduin ad atiirniationcm dirigitur. I'.n'^riiphiu^.
Scdictt daturum] I^icct damnuni
intelligat senex, et deceptiis de gau- dio sit, tamen memordoloris pristini et calamitatis, omnia vuit sustinere, qnam id quod passus est, rursus pati. Idem.
Id est profccto: id arnica dnbitur] Si cum inteirogationc accipitur, tar- ditas Menedemi major intelligitur. Si absque iuterrogatione, jam sen- sit monitiis fallaciam. Eiigrapbius : ' Vel confirmaulis,' &c. Ceterum omnis difficultas hujus loci, queni variis remediis et sjepe valde accer- sitis tentarunt eruditi, in expedite erit, si liiec tola oratio Menedemo tribuatur, ncque Chremes ilia dicat, scilicet daturum, sed Menedemus. Ut sit : id est pro/ectn, id umicw dabitvr. Scilicet daturum. i. c. intelli'^o jam quid agatur. Quod oblentu nuptia- rum a me petent, id amicEe (merctri- ci. Nam hie error senem adhuc te- net) dabitur. Sed quid agam ? scili- cet daturum me decrevi ; vel daturum me esse dicam, (jiiod postidabit fi- lius. ' Vail ! frustra sum igitur gavi- sus miser,' quasi filius auimum revera ad nuptias adjecisset. 'Quidvis ta- men jam malo, quam hnnc amittere.' Ha^c unica est ratio explicandi loci, si hariolari vcUe desinenius. Engra- phius vidit et monuit, imo in suis codicibus ita reperit. Sic enim an- notat : ' Scilicet daturum. Licet damnum,' &c. Quis nou videt, de Menedemo haec dici, non dc Chre- mcte ? lioeclerus.
17 l)idurum'\ AI. Datum. Farnab.
i'lustra igitur, i|C.] Frustra gavisus sum, siquidem filius non rcsipuerif, ncque tu daturus filiani in uxurem, uti poscebat ipse, sperabain ego, tu visus promittere. Idem.
1<J Quid nunc rcnuncicm] (iuid ergo vis reiiniieiem filio abs fe esse respon- 8um, lie intelligat, me Ikic intellexis- 8e, quod noil vero nuptias petit P Fugrapliiu%.
22 I'ri/icr hue tnilii pnprluii'] Eic- gaiilia et vis cat in sentenlia : sicut
NOT^ VARIORUM IN
scmcl cft'pisti niilii opcrani dare, ita porro ctiain dcs logo ; noqiie defati- geris contiiuiaiidis officiis. Th pcrfi- cci'c, possit napdippafftv accil)eie ex illis ill Aiulria v. 1.5. * Ut bciiefi- ciuni verbis initiim diidiini, nunc re comprobes.' Additur perpetito. IJoe- cloriis,
24. 2G Quid deinde? ct : hem, istiic ynlncmm] Cliremes tractatn opeiosliis fecit siinm officinm, apiid desideran- tem I't singillatim clicicnteni : subjcc- ta cliam absoliitionc tolius consiiii : ' Tanto ocyiis te ut poscat, et tii id, quod cupis, Quain ocyssime ut des.' Alii distiiigiuint : et fu, id (juod aipis, quam ocyssime ut des. Ut confessio sit 4fi(pa<T(i et irddei adjuta : cupio. Idem.
Dcsponsam quoqiie esse^ Petitionis nxornin uomina bacc sunt. Nam pri- mum inventa dicitur, deinde pacta, tcrtio dcspoJisafa, f|aarto uxor. Ita, ut vicinum nomcn jam petitionis os- tenderet circa nuptias, dixit, ' Post- remo desponsam (|uo(pie esse dicilo.' Hoc cnim vicinnni ad uxorem. Nam <:npra pacta dicitur. Ut est apud V^irgilium : ' Et pacts conjugis os-
tro.' Dcniiine prime Menedemus, cum audisset Clircnictcm, Die, convc- nisse, egisse tc de iiuptiis. Qiioniam convcntco iioiucii dixerat,«jiio<i longc est positum, ipursivit. Quid deinde? Quasi Iioc parum est : et pervenit usque ad appcllationem projio iixoris. Eu!X''(iphius.
DespoHsam quoquc esse dicito'] Ex esse unnm s elidendum, vel ex de- sponsam m. rWcrnus.
27 Poscat] Argentum, Farnabius.
29 Istius obsnturabere] Facile ejus fastidium liabcre poteris. Eugraphius.
Istius obsalurabere'] Quantum video sumptum qucm es facturus, brevi satias te illius capiet usque ad tae- dium et fastidium. Farnabius.
31 Abi intra, vide quid postulenl'] Li- ber Bembinus, et Victorianus, postu- let, et Clinia siibauditur; de quo jam dictum est, tanto ocius te ut poscat. Faernus.
Nam te sciente faciam'] Ita Eugra- phius legit : et Mss. nostri omnes. Bceclerus.
Te scientem faciam'] Te consulam, te certiorem faciam. Al. leg. tc sciente. Farnabius.
ACTUS V.
ScENA I. Septenarii Trociiaici, Ct in medio Senarii lanibici sunt. vs. 1. oinncs Mss. nostri : id eerie scio. vs. G. duo: congratulando. vs. 8. duo: dictum sit c. vs. 1.5. omnes : itidem isluc mihi v. vss. 18. 19. unus: nam ubi desp. nunt. scio contin, injec. alter: nam ubi dcs/Mnsum nuntiasti filin ttio Mcio contin. ita etiam Argent, vs. 20. omnes oniittunt rhalque. vs. 2.'). unus: ud ille tuus quoque Syrus itidem m. /. f. alter: sed Ule tuus quoque scrcus idem m. /. f. Argent. »SVd ille quoque luuii Syrus itidem mire Jinxit filium. v». 30. unus : et teslimentis stratus est. ▼». 33. unu8 : ubi abire intra, aperire Mtium. VH. 39. omnes omittunt ne,
duo liabcnt communi pro, comi. vs. 51 . Argent, ut edidinius. In margin, ad- scrib. glossa, paulo ante. Quam unus meorum in textiim roccpit : id quod me fecissc aiebas paulo ante, oniisso t<j3 parum alter : id quad me fecisse aiebas parumper. vs. 55. duo : immo abeat multo tnalo q, g. tertius : mala multo. vs. 57. omnes, pergam. Argent, illius. vs. CO. duo: ostendis. vs. 61. duo: et id erit ingratum. Argent, et ingratum id erit. vs. 08. duo : et Jiliuin et rem. vs. 70. duo : id cmirari te sim. tertius : id amirari te assim. vs. 72. duo : vt illius animum, tertius, ut illi an. vs. 73. om- nes : dcjluit. vs. 74. duo: quid uis'f niox omnes : milte ac sine me i. h, r.
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. V. SC. I.
1373
vs. 75. onines : prceparet. Argent, ad- dit te. Boeclerus.
1 Ego me non tavi] Ha-c sceiia con- jecturaltiH statum continet: quoniam aigumentis collectiim est, Clitiphonem amicam habere meretricem. Hoc tit probari possit, argumenta dicentur. Siiinpsit exordium a persona sua et Cliremetis. Ego me non tarn astutiim : lioc est, aciitum et perspectorera re- rum. Eugraphius.
Ego me non tarn ast.] Jucunda vice, exsoluto nunc suis erroribus Mene- demo, Epitasis in Ciireraetem fortius iucumbit. Cujus quo serior est per- turbatio, eo vehementior. Sed tem- peratnr, ut ante, oiaavf>riKo7s rtffi TrAdtr- fiaffi. Vide, quot res, quam apta con- secutione, quo artiticio, una eadeni- qne opera poeta in banc scenani conduxit. Senex a lacrymis, et sum- ma eegritudine animi, ad laetiora vix, nee aliter adductus, quam ut sata- gere rerum suarum perseveraret, nunc eo usque expedivit se, ut jocari et ridere vacet. Ridetur, et pertur- batur ille alter, qui aliena; bactenus stuititiae irrisorem se praebuerat, et miserix auxiliatorem. Aliscentur jo- cis seria; ironix Veritas; dictis offi- cia. Boeclerus.
Ego me non tarn astutum, netjue ita perapicacem esse id scio'] 'AvaK6\ov0ov, Supplendum enini est : sicut opus est, sicut debebam esse, et sim. Idem.
2 Sed kic luljutor mcus et monitor et pra-numstrttloT Chreme'i] Cumulavit no- mina, ut insigniretur tJ) dcrTeToj/ t^j ei- poipfiai. Quin ct in ipsa significa- tionc inest lepos. iMagistri et rectoris elogio Cliremetcm bonestat, quod is sibi tantum hactenu^ tribui^set, sivc, tantum sibi pra> Mcncdcmo sapere visus esse!, HxTrt ■Kauiuyo/yftv alnhv iKcwhs, ut regcre ipsuni ct luodcrari 8C posse pufarct. Pramvnstrandi voce etiam Plnutiis ita usus est. Ouyeto laudatis addc, Trinumnio i. 2. 01. ' Sed ego hoc verbum cum illi cnidam dico, prajmonstro tibi.'
Ut et monstrandi. Bacchid. i. 2. 23. ' Jam perdidisti te atque me atque operam nieani, Qui tibi nequicquaui saepe monstravi bene.' Idem.
Sed hie adjutor mens] Hoc vocabu- liim est comicum, uti et ' monitor;' quod ad Phaedrum multis annis prius monueram quam NotwParisienses in lucem prodiisseut. Gallice, C'est ce- luy qui se tient deriere la tapisserie, et qui suggere aux Ac tears, quand la me- moire Icur manque. Quamobrem bic metapboricum est, nee sine magna elegantia positum. Faber.
Monitor, adjutor, fifc] Ironice ista. Farnabius.
3 Hoc mihi prastaf] In hoc me an- tecedit. Sed hie. * itapait pocaoyela... ponis eum tractat, in se multa male- dicta. Eugraphiiis.
Hoc mihi prcestatl Hoc, i. e. to! non esse astutum et perspicacem,i.e.stul- titia, stupiditate. Guyetus adscrip- sit suo codici. Boeclerus.
4 Caudex, stipes, 4"c.] Candex est truncus arboris, conversa o in au, fit pro codex caudex, sicut pro cote cautis. Stipes similiter est truncus cujuslibet ligni,et dccVtuatur stipes stipitis. Sti- pes vero stipis est prjebenda militum. Haec singula prununcianda sunt per a.(TT(i<Tfj.hv, ut stulti vis exprimi possit. Eugraphius.
Stipes'] Ita Plauto frutex inter ea, qnae in stultum dicuntur, Mostellaria I. 1. 12. Baclerus.
Caudex, stipes, Sfc.] Plant. Baccb. act. v. sc. 1. ' Stulti, stolidi, fatui, fungi, bardi, blenni, buccones ; bos solus ego omncs longc anteeo stulti- tia.' Farnabius.
ii In ilium nihil] Hoc est quod su- pra dixi, contra opiuiuncm dictum : nam adjecit, ' I'2xup(!ral stultttia ejus ha'c omnia.' Eugraphius.
In ilium nil potest : nam ersuperat eJH) Hhillilia ha'c omnia] Pro nil o. I. 8. habcnt nihil: <|u;e tamen diciio in scansione est contralicnda. Bembi- mis vero advcrbium nam in coutextu
1374
N(rr.E VARIORUM IN
lion hal)of. Sine tpio somio consuc- tiuliiii accoinmodnfior videtiir. Ut vero versus .^il Hothaictis, »it cetcri, cliso ex ilium \, prior syllaba corri- picnda ; dictio vero ejus luouosyllaba fucionda. Fu'crnus.
Nam e.xsupcnit ejus stultilia hccc om- nia] Noil diibito Tti imtuda, quod in iionnullis codicibns repcrtiini est, a niajiu iuterpolatoris esse, qui ad priii- cipiiim sccna? retVrendum putavit. Ft qux Latinitas piodiliit, astulia tjits hac ejcsupcrat omnia? Stultilia: vox bic apta fuit ad absolveiiduui iiicxpectata interpretatioiie Ztaffvp- fiov. Ba'clerus.
6 Olie jam thaine deox uxor gi'at. oht,] Severa satis sa|)i('iitia ; donio egrediens iixorem castignt is, qui niox expcrietur, se longe fuisse ux- ore insipicntiorcni, qua- filia recupe- rata gaudct, dum ipse de rccnpcran- do fiiio uullain cogitatianeni suscipit. Jdiui,
Olie, jam desiiie, &fc.] Egiedicns Cliremes, conversus ad afdes lia'C iixori qn;e est intus : v. Andr. act. ii. sc. 2. Funuihius.
Graltihnido] Dlis agendo gratias, til)iqiic gratulando, super inventa itiin. Idem.
7 A'tsi illos ex tuo, ^c] Nisi Deo8 tui similes judices, ut nil,&c. Idem.
9 .SVJ quid interim illic] "O. 1. s. sed interim quid illic. Et versus constat rationibus sa'pe rcpetitis. Fairnus.
Quid illic jumdudum gnalus ccssat cum] Jamdudum ccssat. Janiduduin est, quod rediisse dcijiierunt. Ces- »ant enira, qui iiarent in loco, ubi jam nibil e«t quod agant. Ubi nul- la morandi caussa est. Promiserat enim cel<:rcm reditum Syrus : A'am nihil est illic quod mvvemur diutins. Bceclerus.
1-4 Vultus quoque hominem] Adhuc perseverat C'lirenics, ut credat a Syro ad Mciiedonium conipositaiu es«c fal- lariani, ita ut et vultus hominem see- leratitbimum fingat. Eugmphim.
Vultus quoque hominum fingit scelus] Vide CFneslonialli. ct Jo. Riv. Bce- chvui.
VoUus quoque, S(c.] Scelestus ille Syrus uon se tantuni, sed et alios in- struit omnem induere personam, vul- tum finj:crc et compoucre ad onincni animi habitura, niox versu abhinc 12. Farnahius,
10 Veterator] Versntissimns vctc- ralor est Syrus istc. Vid. Andr. act. II. sc. 6. Idon.
Si magis jinris, pules] Hie jam apo- rit veritatem Mencdemus. Magis qualis sit Syrus intelligas, si magis quae ftcerit cognoscas. Kugraphiu.i.
17 Mane. Hoc prius] Cum narrare vcUot Menedcmus, ut erederct Sy- rum adversus Chremetem potiiis in- sidias tetendisse, intercedit, et dioit, quidnani perdiderit. Quod negatum a Menedcmo est. Unde se niirari ve- liementer dicit, quod lia:c non fuerit suspicatus. Idem.
Mane: hoc prius scire expeto] Cupi- ditas seiendi aliena damua, cum qua- dani lubidinc ignorandi propria, ju- cuiide liic depinguntur, in ipso arti- culo manifestandae fraudis, in quam Chremetem soUertia pracpostera, ct curiosus ill alicnis, socois suaruin re- ruin animus pra^cipitabat. Bceclerus.
18 Quid ptrdideris] Quantum ar- gent i tibi extorserit Syrus. Farnah.
19 Continuo injecisse v£Tba tibi Dro- monem scilicet] Calphurnius subaudit: an non verumest? Manuscripti nostri omnes explcnt per, scio. Uiius etiam ante, scilicet, addit, compcri. Quod absurde fieri, palam est. Liquet ta- men hinc rh scilicet particulara illis habitam, oriAaarj. Alii ut verbnm ca- piiint, scire licet. Quod alibi Donatus etiam notat. Bceclerus.
Dromonem scil.] Voluit Chremes ce- lare antorem, et transferre in Dro- monem, deinde in Cliniam, denique in Syrum, unde babuit ista, act. iv. sc. 4. Farnahius.
Aurum, (fc] Aomphv, depdiraiva, Kal
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. V. SC. I,
1375
ipyvpdfiaTa. Menander apud Athe- nsenm, I. vi. Idem.
21 Quid non?] Melius et siguifican- titis distinxeris : quid? non? BcBcleius.
24 Sed te iniror, qui alia tarn plane scias'l Vide Giiyetiim. ^Nlenedenius propius accedit ad eirorem Cbreme- tis, ipsi vehil in speciilo ostenden- dum, facete et urbane as^^iniulata simplicitate narrationem exorsus, cujus singula membra ad conficien- dum id, quod agebatur, valida sunt. Idem.
Sed te fniror, qwi, 4c.] iMiror inte- rim te, qui Lynceus alter tam acutum cernis aliena arcana, ut scias quani filii mei vultum finxerit Syrus, in re- bus propriis in tantum esse talpam, ut nou videas eundera Syrum tnum quoque filiuni tam mire finxisse, ut tibi glaucomam ob ociilos objioeret, ne discernas Baccbidem banc simu- lari amicani Cliniae, esse revera Cli- tiplionis. Farnahius.
25 Sed ille tttitm qnoque'\ Hie jam prorumpit in narrationem. Ille, in- quit, Syrus mire tuum finxit liliuui, ut amicam ejus tu Ijaccbidem suspi- cari non possis. Haec argumenta col- ligit a factis. Mitto jam osculari, et amplexari. Deinde a loco, quod in ultimis aedibus retro conclave posi- tum sit, quo eis introlatiis est lectus. Utique discc»sio li-.cc, longe a con- spectu niultoruui posita, ideo sum|)ta conspicitur, ut magis facinus ca?lHrf t. Deinde quod ingress! sunt solus Cli- tipbo et sola liaccliis. Hipc dicens, a pra.'ccdentibus argumentatur, quid con»ecntum sit, scilicet conrubitus. Unde quia rem conjecturalitcr colle- gerat, addit, * ()(>r;ruere ostium, Jtt Clinia h*c fieri vidcbat.' P'icri onim non potest, nt si aniica Cliniie csset meretrix, ipso prirsrnte cum altcro adolcscente concludcrctnr. Qua re probata, Chremcs velienientcr excla- niat, mcnior ra:n,r datnp, • Decern <lierum \ix niilii est familia.' Ut di- catjliuud esse tuidc f.nuiliam susten-
tet. Eugraphius.
Sed ille tuns quoque Syrus idem mire fiu.xilfilium] Liber Bcmbinus, et Vic- torianus, sed ille tuum, ut sit, tuuni fiiium. Faernus.
25. 26 ironia est satis lepida in his duobiis vcrsibus, quani agnovit et explicat, cum sequentibus, Eugra- pliius. ' Ut ne paululuni quidem sub- oleat, ' sc.cniquam homini. Bceclerus.
Ut ne paululum quidem suhokat] Hii- jus versus secundus pes est trocbaeus, terlius anapa^stus, eliso m ex paulu- lum, quanivis sequente consonante. Faernus.
27 Miltojam, i)C.'] Omitto oscula, amplexus, manus salaces. Levia sunt ilia, praeul quod jam audies. Farnab.
28 Vah'\ Sive Guyeti distinctio- nem hie accipias, sive vuigarem reti- neas, rh vah risu Menedemi altolli- tur. Sive apud banc particulam ora- tio ^leuedemi risu interciditur. Bcs' clerus.
Est mihi in ultimis conclave ad.] Se- riam specicm narrationis initio ac- commodavit: qua; subinde SiaKayiar- y.o1s figuratur, TraQitriv adaugetur, ab- solutione perficitur. Singulare pror- sus iioc exempluu) dixeris narratio- nis comica;, qua; remstatim et totam accurala denionstratione conficit. Id.
30 Hue est intro lalus lectus] Exem- tiks olim lectos et portatiles habere moris erat, quos bine inde deporta- bant. Horn. Odyss.xxiii. 'AAA'&7eot (TTopicrov TTvKivhv Kixos iKrhs, &C. Far- nahius.
31 Dictum facluni] 'PrjOfv utol trpax- 6tv. Supra act. iv. sc. 4. Idem.
35 Ftlii est arnica liaccliis Mcne- denie ! occidi] Tandem ergo Chremcs, vehili souino excussus, se etfilium et Buam toi'tuiiam sapieulianii|iie agno- scit. 'EyuTToflaii liiir proniintianda sunt. liarclcrus.
30 Quamohrcm ? ct 37, Quid? Lstiic timrs quod ille operam amico dat sua] Ignnranliam roi, quani tam desig- nate dcpiuHcrat, assiniiilat: irphi to
137G
NOT^Ti: VARIORUM IN
Oi'fi7)i>(s rou Btanvp/xnii KwfiiKov. Quo ptioin special vs. :{M. si dat. Ciescit iiihaiiitns, quoil (Iuoiih lein sua si- iiiiilutionc CO adigit, \\t argnmentis agcic iiicipiat: 'An dnbiiiiii id tibi esl? qiieinqiiamnc aiiiino tarn comi esse, el leni piitas, qui,' i!v:c. Ukm.
Decern tlicnim, Ifc] Res niea fanii- liaris intra 10. dies tola exhaurictur. Ul iu re luilitari dicitur, ' Tiiuui die- rum comnieatus.' I'arnabius.
37 Quid f istuc timcsl Inscitia se rem probatam babere IMenedemus illudit faceta satis urbanitate. Eugra- phius.
Tarn comi] Tam patienti, miti. Le- gitur et cummuni, utrumque a Mss. cot. Farnabius.
40 !Me. Ah alt eh] Hsec non sunt in libro Bambino, et certe risus non videtur babere bic locum. Sed nee versus haec recipit. Faiirnus.
INIe. Hit, ha, hcB] Verecunda et Lo- nesta Aposiopesis, Farnabius.
41 Ut facilius mihi verba dentur] Haec facta sunt. Eugraphius.
42 Derides] Tam diii irridendns erat sciMcet, donee se irrideri anim- adverteret. lioeclerus.
Merita mihi nunc ego succenseo] Hie jam ab argiiuiciitis, qua; a Menede- 1)10 dicta sunt, alia colligit Ciircmes de pra-tcrito, (|uod ilhim in sinuni lueretricis viderit mannni inserere. Eugraphius.
43 Dedere] So. occasionem. Far- nabius.
40 Nam jam] Affectio est ilia irascentis, de qua sa-pe diximus. Ut quod ait Virgilius, Quos ego. ILugra- pLins.
iVon tu te cohibes] Aposiopesis, ex ira etfervescenle. Farnahius.
47 \on ego tibi exempli] TlapdSdy- fia est, ad deterrenduni dictum. Eu- graphius.
Aon tibi ego exempli sali^ sum] Ne »c. irascendo uimium amoribus filii, alifpiid facias, undo tibi cruciatiim »p»c paria*. Sicul mihi accidit. Uu-
cleriis.
48 Af^oN sum upnd me] Non sum niei compos. Ini; sc. molu incales- cit cor, iuflammantur spiritus ct san- guis, mens de cardinc lollilur. Far- vabius.
49 Te uliis consilium dare] Eurij)!- des. Miffu (ro^i(nr]V, Sittjs ovx a,(nifi ooip6s. Idem,
50 Foris sapcre, Sfc] Ciiremcli re- gerit Menedemus sua ipsius verba, et consilium in ipsum retorquet, non sine tacitacuriositatis exprobratione. Confer act. i. sc. 1. Idem.
52 Fac te palrem] Comcediarnni vice versa sunt omnia. Nam ille qui accipiebat ante consilium, nunc dare coepit. Mores eniin per co- ma-diam exprcssit, et qualis buniana bominum vita declaratur. Eugra- phius.
Fac te esse patrem sentiat] Antiqua collocatio, Fac te patrem esse. Faer- nus.
Fac te patrem esse sentiat] Totus hie locus fabulae vices permutatas xopa«- Tjjpifet : et conferendus est cum ora- tione Chremetis, act. i, sc. 1. vs. 101. &c. Bceclerus.
54 A'e quam aliam quarat copiam] Vide Guyct. Idem.
57 Nam si illi pergam] Liber Bem- binus pergo. Ita Ijabuit et Victoria- nus. Fu'ernus.
Nam si illi pergo suppeditare stimti- bus] Plautus : ' Suppeditare clamori.' liacleriLs.
58 Mihi iliac vere] Vera liber Bern- bin us. Faernus.
Ad raslros res] Ad rastros sum, non dolore, sed paupertate rediturus. Eugraphius.
Ad rastros res redit] Allusum ad rastros Menedemi, act. i. sc. 1. et Emphatice : mihi illzec vere prai inopia ad rastros res redif, non ut tibi modo obstinato dolore. Idque proverbialiter, ut ; ad restim res re- diit, Ad incitas redactus sum. Farna- bius.
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. V. SC, I. 1377
Quot incommoda] Ita etiani Mss. se composnit affectus, nee impedi-
nostri, Giiyeti emendationem confir- tur sed tegitnr iiacundia consilium,
mantes. Bceclerus, Quod ut conspectius esset, adjecit
CO Diffidlem ostendis] Aliqui libri, Poeta et comparavlt senis in seivuui
inter quos Bembinus et Victorianus, indignationem : quae ultionem et mi-
liabent nstendes: ut leferatur ad id nas spirat. Filius dictis conftdabitur,
tenipus, quo venia petetur per Cliti- ad emendationem: servus verberi-
pbonem a Chremete. Fa'trnus. bus male niultabitur, ob vindictani
61 Et id ingratuml Gall. Et on tie facinorum. Bceclerus.
vous en saura auctin gre, Faber. 6G Nihil dos nos jnovef} O. 1. s. niliil
Ut lubetl Haec quoque respondent nos dos movet. Faeriius.
superioribus i. 1. 114. 115. ' Ch. 67 Pro re nostra] Pro facuitatibus
siccine est sententia? Me. Sic. Ch. meis. Farnabius.
bene vale.' Menedemiis hie cum ra- 70 Et ilium rogitato simul] Liber
tione ad suum negotium, de Cliniae Bembinus, et ilium hoc rogitato simul.
matrimonio, properat reverti. Bw- Faernus.
clerus, 71 Quin ego vero, quatunbrem id fa-
64 Quid dotis dicam te dixisselFro- cias nescio] Duo egit poi'ta ; turn, ut prium juris est verbum, cum dicitur cliceretur consilium, de quo mode dos, quodexprimitur. Eugraphius. dictum est, atque expressiiis signare-
65 Quid oidcujsfi] Postea quod dos tur : tuni ut discrimen ingenii ac petita est, Cliremes diu deliberavit morum senis consignaretur ; de quo consilium quarens, non quo sunmiam in prsfatione. Bceclerus. quaereret dotis* quod intelligi datur 74 Gerere viihi morem] Animo meo ex sequentibns. Comproniissa dote satis facere, arbitrio meo facere. adjungit, si me vissakum: aliterenim Farnabius.
filium corrigi non posse credit, nisi 75 Age jam, uxorem ut accersat pa-
dotis nomine omnia bona filia; promi- ret] Th age hue probe quadrat et
sisse videatur, unde crederet filius Mss. auctoritafe defenditur. Utfor-
exha?redem se. Denique, id, inquit, tasse alio remedio opus non sit. Boe-
mirari le simululo, ut ad ejus notitiam chrus.
veniat. Quam quidem rem cum Uxorem ut accei:sat] Deductio uxo- intellexisset Menedemus, explanat, ris vesperi adeo ct noctu fiebat. /•'ar- se, idcirco promisisse, ut auimum nabius.
adolesccntis luxuria et lascivia dif- 76 Dictis confutubitur] Solis ser-
lluentem inopia reiunderet, et ad monibus male tractabitur. Eugra-
integram fiugem necossilale revoca- pUiu.i.
ret. Idem. Ut liberos est aquum, ifc] (Mitipho
Ch. uh] Dclibcrationcm significat convictus dictis castigabitur, sc. 4.
henc cunctalio, non tam de dote, infra ' gcrro, inerx,' (!y;c. servili niulc-
qiiara de rationc rmcndandi et ad tabitur supplicio. Farnabius.
frugeni revorandi filii. Hie coim 77 iSVW Syrum] Cum uliipic ma-
con.silium illud ad oiKoi/ofilur unicc jora tormcnta servo minatus sit, iras-
factum, vehiti ex re pm-senti arripi- ccntis more, qnod esset f.ictiirus, cx-
tur : ut, diim tiirba: in Cliti|ihoii('m primerc non potuit. Eugraphius.
augeri videntur, ad KaTaarpo<jn)i' pa- iSVii Syrum] ICruditc; I'.iigraphiiis :
retur via. Uitfcrt cnim lia-c ira ' (Jum nti(|iie,' iV<:. Itarlerus.
Cliremctis pains ab uliorum patruui Sed Syrum] Aposio|iusi.s ex ira.
indignatione, nbi plus atfectus (juuin FarnnbiuM.
ratio (lominatur. iiic in rationein Adeo cxornalum] Id est, rouiptuui,
Delph.tlVur.i'.lus. Trrent, \ S
1378
nOTJE VARIORUM IN
per f\pii)V([av. EHC;Taj>hius,
Adio cxifinntum dnlio] Verberibus ct cniciatu carmiuatuni. I'll so trim hhn, Faniabiiis.
78 Adco depcxinn] Hoc est, coni- positiim pauis et tonnentis. Eugra- jihiiis,
Dcpexum] Flagris. Plant. Menapch. ' Pectc pugnis:' act. v. sc. 7. Poen. act. I. sc. 2. ' Leno pngnis pectitur.' Riid. act. III. sc. 2. Famabius.
80 Vidiue mtdieri] Faciiis enim illii- sio est in eani, quae et ruulier et vidua est. Eugraphius,
Vidtice inuUeri] In quam injuria pleruinqnc impunita. Qnintii. De- clam. 'Inil)ecilla res est focmina, et aflert infirmitati naturali non leve pondns, quod vidua est.' Farnahius.
ScENA II. Satura est, ex Trocliaicis catalecticis et lanibicis acatalecticis. vs. 2. nnus Mss. omittit de me. vs. 7. omnes, ut ed. vs. 11. omnes : ut ncque tu egeres. vs. 18. Argent, prius Cliti- pho disce. vs. 19. idem ex giossa : istoc voto. vs. 22. duo : nemo te accusal Syre. vs. 25. omnes: quid Syre? vs. 33. omnes : quod in mentemihi est. vs. 43. duo : cujus sis Jilius, cum giossa. vs. 44. unu8 omittit rh in. vs. 46. om- nes : anne. vs. 47. duo : ob hoc pro adhuc. vs. 48. omnes : hinc nunc ad Mened. pergam. Bceclerus.
1 Itane tandem] Ad satisfaciendum valet hacc sceua, et veniam petit. Eu- graphius.
1. 2 Ut pater tarn in brevi spatio om- nem de me ejec. anim. patris] 'Evipyfia singularis in verbis, quae frequentia voluit esse poeta : pater ejecit animum pntris, et in tarn brevi spatio. Hoc- cine est credibile aiit memorabile : itane tandem, quaso, est, l\Ienedeme ? Nota, quam significet graviter t6 tan- dem. Boeclerus.
4 yulgo faciunt] Quod meretrices omnps amant adolescentes. Et argu- inentatur : quia quod omnibus licet, uni licet. Eupraphius.
Volgo id faciunl] Purgatio popula-
ris, cxemphim. ' Nam quod exemplo fit, id etiam jure fieri putant. Atque ali(|uid,atqiie adeo multa atferunt de suo.' Cic. 1. IV. Epist. 3. Famabius.
6 Nescio, nee rationem capio] Dissi- mulat Menodemus se scire, quod ex Chremete audiverat. Ita enim erat juvandus Clitipbo solatio et officio, lit parenti constaret auctoritas, ne- que corrumperetur consilii fructns, Bceclerus.
Hie patrem astare aiebas] Menede- inus, negotio Cliniae nuptiarum apud Chremetem confecto,propcre ingres- sus, ut filium parare juberet ad nup- tias, eadem opera Clitiphoni expo- suit, quemadmodum pater ipsum ex- hapredem velit esse ; magnaque per- motus iracundia, omnia sua bona doti dixerlt filiae, Clinii sponsae. Hoc nuntio perculsus Clitipbo, properat ad satisfaciendum patri ; qui interea substiterat ; nieditabundus et cogi- tation is niultae manifestus. Subse- quitur Clitiphonem Syrus consterna- tionis particeps, ut ante consilioruni. Menedemus autem paululum officii causa cum Clitipbone egressus regre- ditur mox : neque interest jurgio. Nondnm enim tempus dcprecandi pro adolescente aderat. Idem.
8 Quidquid ego hujus] Quidquid ego tale feci. Eugraphius.
Quicquid ego hujusfeci, tibi prospcxi, et stuUitice tucel Dictts jam confutat filium, ut ante constituerat. In qua objurgatione poeta exemplum dedit notabile, quanto sit major vis in ra- tionibus, quam in vehementia et tn- multn castigantis. Dissolutos filii mores, turpitudine priEteritorum, noxa futuri, graphice describit pa- ter; nt inferatur potentius necessi- tas coercitionis, et descendat in ani- mum gravius. Inter Demeae asperi- tatem et Micionis indulgentiam, nie- ditatura temperamenti genus. Sen- tentiosc autem rriv aawriav stultiliae nomine Poiita describit. Itaqueapud Aristophanem Plutus conqueritur }
TERENTII HEA.UTONTIMOR. ACT. V. SC. II. 1379
< Se, nt pritnum in hominem stultnm incident, in ineretrices et aleani pro- jici, minimoque temporis niidiiin do- nio expelli.' *H>' 5' els irapaTrXriy' &v- 6pu!iroi> flae\6iijv rvxt^, TlSpvaiTi koI kv- 0oiffi irapa0i^\r]fiivos, rvfivhs dvpa^' f^iweffov ev oKapel xp^'"i'- ^ 'j' ^cho- liastes vetus erudite : 'hXy)Q!t>s yap r) affuria irapaTreTrX-qy^iiVT] iarl Sidvoia. Bwclerus.
9 Esse animo omisso] Negligenti, non in futurum prospicienti, sed vo- liiptales praesentes habere potiores quam utilia in posterum et honesta. Adelpb. act. v. so. 3. ' Oruissiores paulo.' Farnabius.
Ei suavia in prwsentia'] Ut tantnm pnsentia cogitares, neqiie de futiiris curani gereres. Eugraphius.
12 Ubi decuW] Quia primo tibi non licuit dare. Hoc enim optimum est pareutibus, semper filiis bona tra- dere. Sed lioc cum mibi Don licue- rit, proximo tibi qui erat tradidi, boc est, leviro, qui 8ororera tuam ducit uxorem. Idem.
Cui decuit primo, tibi] Comico ge- nere loquendi per frequentia prono- mina : ubi per te non licuit tnihi dare tibi, cui primo decuit sc. me dare, aut decuit dari. liceclerus.
Per te] Tua ipsius culpa. Farnab.
13 Abii ad proximos tibi qui erant : eis commini it credidi] Ordinem juris accurate exprimit bic versus. Vult e- nim Cbremes justissiirie vidcri hoc fa- cere, quod (ilio minabatur : post(|uam illi non potuerit dare, qui in suis iiic- redibus primus erat, s-ibi iirogredi- cndum fuisse ad proximos, i. e. ad sororem, sicut postca vs. 20. expli- catiir : iilii comminxse se et credidisse. In (juibus vcrljis non simplex vis in- f St : primuni (| uidtin, cwmmisi <!< cre- didi, ut tiitanda, nc iiiofu^iunc: in- tcrcant, r|uod in ('.litiphonr* vcrcnibim erat; dcindo, ut dispcnsanda, quan- tum ad nccosiiatcs vitir attinet, rtiam in Cbtiphoncm. (Juin et con- aulto, at dc pluribus locutuft est, quia
dotis tutandae ac dispensandae cura ad marituni dotatae pertinet : quo eleganter etiam valet rh commiltere et credere. Eugraphius non videtur sa- tis cepisse vim ordinis, cum proximos expiicat. Bceckrus.
Proxumos] Heeredes, sororem tuam et maritum ejus, levirum. Farnabius.
14 Ibi ttice stultitice sit prasidium] Circa victum atque vestitum : et tec- tum habeas quo te recipias. Eugra- phius.
Ibi] Apud illos. Farnabius.
18 Quid sit vicere] Vere vivere, ut act. I. sc. 1. Bceclerus.
Quid sit vivere] Secundum ratio- nem et virtuteni, quae vera est vita. Lactautius 1. hi. c. 18. ' Nonne igi- tur verus ille et communis omnium pater Terentianum iilud jure incre- paverit, 'Prius disce quid sit vivere.' Farnabius.
19 Istoc] Moriendi voto atque con- siUo. Idem.
20 Quct isthac est] Servus iram do- mini in personam suani inclinare cu- pieus, ut adolescenti possit succur- rere ; interponit haec verba. Eugra- phius.
20. 21 Qucc ista est pravitas? qua- re amentia est] Comica av^ii<rei usiir- pata sunt haec vocabula, dc ordine juris perverso, de pra-posteraratione factorum. Bceclerus.
Quate amentia] O. 1. s. bic addunt vcrbum est. Faernus.
22 ^ra>«] Athtnis, urbe media, fuil ara, iMiscricordiiu sacra, asylum, ad quod confugereut cives misori, nee non servi. "Exfi yiip KaTa<ptryi]i' Sov\os Pwfxovi Qiuiv, Enrip, Audrumach. Plutarch, lib. de Superstitione dici- tiir <p(vf,ifjLos 0wfi6i. * Hacc ara tuebi- tur onincs.' Hecuba apud Virg. Ai.u. II. I'ltrnabius.
2S Sec prccatnrcm pararis] Ne, in- quit, nt adsoleiit servi, vclis et tu ha- bere precatorcni, (|ui pro te roget. Vobis enim non irascor, cuni niulta feceritis : ita u;(|uum C9t et niihi \0i
1380
NOTiE VARIORUM IN
lie irascnmini. Post iracundiani apta seiitontia est. fj/Jirrd/WiiHs.
Ptrctitorcm] Deprccatorem, qui pro te inteiceiiat. Plant. Asin. act. ii. • Precator ailfiiissct, iiialain icin ef- fiigios iiiinqiiaiii.' Farnabius.
23. 24 A'i/jj/ succenseo ncc tibi, ncc htiic: nee vos est aquum, quod facio, mihi] Cnstodit luoilum sni consilii seiiex; qui lianc castigationcni non ine, seel rationis esse ; ncc litigando, scd convinceiulo ; adcoqne plus re- iiini quain vcrboiutii ari:;uincntis con- stare voluit, Dissimulat ergo irain ill servum, et in occasioneiu iiltio- nis ditfert. Cum praesertim inenii- nisset, quoiiiodo buic ipsi servo ne- quaiu aninitiin ad peccandum addi- derit. Quae demio jactari, inter pu- dorem erroris sui, non vult. AVc vos cut irqiium, ob id quod facio, mihi suc- censere. Ila supplet Ms. Argent, codex, cum Giiyelo. De ara et pre- catoribus Bailaiidus, (in cujus anno- tatione editores diiigenter scilicet Lactantinm pro Luctatio reponunt,) et melius Weitzius. Daclerus.
24 Aec vos est aquuin] Ncc vos zeqiium est mihi succensere. Farna- bius.
2.3 -'l^ii<] Quo facilius terreret se- nex disces>it. Euf^iapkiuji.
Abiit. rah rogassc vellem] Nullo mo- do debiiit ejicere lios versus duos Guyetus. Qiiam necessariuni est in- dicari, seneni, abrupto coUoquio, abi- isse ? et quse potest esse opporluni- tas oralionis vs. 27. coept-.e, si ser- moni Clirenietis stutim subjiciatur ? Durior videatiir ilia tK\fi\pis, tibi jam esse ad sororcm intelligo. .Sed prope est, unde siippleatur. Dixcrat ser- viis, unde mihi ycterem cibum, et inter- posticrat t6.0ovs caussa; ila nos alitna- vil : continuatur pra^cedeiitibus ora- tio : tibijain esse, sub. cibuin, ad soro- rcm, i. e. apud sororcm, inteUigo. Ba-- cleriiR.
Abiit] Seoex, Cbremes. I'arna- l/iut.
2fl Ita nos abaticnavit] Lego, aliena- rit, nt .sit Trocliaicus, quales sunt ceteri. Vide Facnium, I'aber.
Ad sororcm] Apud sororem. Far- nabius.
27 Adcone rem] Optimum equidem sensum ex necessitate collcctum in dolore adolescens coUocavit. Quip- pe cum postrenium omnium mato- rum fames sit. Denique, ' Obscae- nainquc famem, quae prima pcricula, vito.' Eugraphius.
Fame] A tame. Vel genitivus an- tiquus 5. declin. Vid. Agell. lib. ix. C. 14. Farnabius.
Syre] Hie trocliaicns ita snsten- tandus est, ut prima syllaba in prae- cedentem versum rejiciatur; et peri- culum in periclum contiabatur. Ut primus pes sit spondeus : secundiis anapajstns: nam redisse scribebat Te- rentiiis, quod nos rediisse : tcrtius iambus, quartus dactylus. Facrnus.
28 Hlodo liccat viverc, est spes] Hie versus octonarius iambicus est, po- nendo in prima sede proceleusmati- cum, et diphtbongum dissolvendo in quxe, ut sit spondeus. Idem.
Modo liccat vitcrc] OuSeVor' aOvfitiv Thv KaKiis irpdacrovra iv5pa,Ta jSeArico re ■npoaZoKav ad. ApoUodorus. Farna- bius.
Nos esurituros satis] Tristia aliquo joco disliiigni, comici ieporis est. Sed videndiim qui, et ubi, et a quo fieri id debeat. Servum hie non de- decuit, ab inexpectato, aliiid jocnla- riter inferre,quam quod iuterrogaba- tur. liccclerus.
Nos esuritui'os satis] 'AirpoaSdKrjrov servilis joci in periculo. Farnabius.
29 Neqtie me quicquam consilio adju- vas] Opportune instigatur servus, ut consnmat, qiiod super est faliaci^F, in astnto pectore. OlitovoniKhv et plane insigne tvprjua : ad exhaere- dationem, suspicio snbditivi partus. lioeclerus,
:iO Immo et ibi nunc sum, et usqve id egi dudum, iSfc] Commeiidat in bis
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. V. SC. II. 1381
Sfiv6ntTa ingenii siii Syriis : vultnqiie sermoneni adjiivat. Idem.
Ibi nimcsum, Sfc] Totus in hoc sum, lioc Diinc ago, et diidiim egi, usque dnm pater tuus aderat, ut meditan- do aliquod consilium extundereni. Farnahius.
32 Sic est] Din finxit, nescio quid cogitare, servos, reperit tamen as- tute. Consulit uti dicat, hunc adoles- centein filiuni non esse, et quaerit ai- gumenta, quod antequam puella esset inventa, liutic diligebaut, postea ex- haeredatnr. Adjicit et illud, cum matres semper pro filiis iutcrvenire consueverint, nunc iu iracundia nou rogat mater. Compeliit igitur ado- lescentem, uti parentes roget, ant enim precibusad misericordiam com- moturus est anibos, ant sues paren- tes facile cognosce!. Sed conventnm ex posteriori oratione cognoscimus, cum dixit, ' Satis recte.' Cum enim in periculo majore positus fuerit Ali- us, tnm facile parentibns potest mo- vcie pietatem, vel parcm al) iracnii- do patre snscipere. 'Pacem' autem dixit veniam, nt Virgil, ' Pacemque per auras Exqnirimt.' Id est, bene- volentiam ac veniam. Eugraphius.
Sic est : »on esse horum te arbitror'] Bene niicrapliins : 'din tinxit, se ne- scio quid cogitare, servus ; reperit tandem ' (ita legnndum est) * astute.' Ita(|ue baec oratio, sic est, continual cogitaliones, nota et familiari Comi- cis figura. Mox con<>i!io suo (idem ct benevolentiam parat : * ego di- cani, quod mihi in nicntem : tii diju- dica.' At<|u(- liinc duobus ari;unifn- ti* ((|uam ex proximo et re |)rivsenti peliti"*!; el adol«'sccnli8 et conster- iiati aninium facile impillit. Hack- rus.
Non csie horum te arliitror] Arbitror tc non esse filium liorum, nee digna- tus c»t dicerc, ' |>arentum,' aul, ' Chremelis et Soslrat*.' J-'nrnnhiu'i.
38 Malresomnes filiis, If c] M<iian-
vaTpus, Idem,
39 Auxilio in paterna injuria'] Sic- ubi pater infestus sit et iniquior, mater plerunque indulgentior excu- sat peccata fiiii. Jam autem lentior est, neque id facit. Idem.
41 Suspicioncm istam'] In libro Bem- bino est iitanc, ut et Priscianus citat, et ratio versus exigit. Faernus.
42 Si non est verum, ad misericor- diam umbos adduces eito] Quid enim validius esse poterat ad tentandnm animnni parentum ? Itaque postea mater nee ferre potest hujiis rei mentionem. Calpburuius hujus sen- tentiii" lianc rationem affert : ' quia parentes veri cito filiis ignoscunt.' Quod frigidum esset hoc loco. Vult enim significare, parentes prorsus ferre non posse, si yvTiaiSrrjs rrjs arop- 77JS in dnbiiim vocetur. Bosclerus.
43 Scibis] Antique, pro scies. Far- nabius.
Facinm] Cnm hoc verbo, statim di- greditur ad matrem Clitipho ; et cum ea talem orationem habere instituit, nt pra'ceperat Syrns, Qui in theatre siibsistit, et nmtatas quasi in melius sibi propositi vias exeqiiitur. Back- rus.
Sat rede mihi] O. 1. s. post ' lecte' habeut hoc. FaiJrnus.
44 Maxime spe situs erit] Situs spe, expone, derelictus, sive dimissus a spe : sino enim et pro dimitto accipi- tur, ut et supra in Heautonliin. 'sine me vacivom tempus ne quod dcm mihi Iriboris.' Item in Adelpliis, ' (|uis(|uis cs sine mc' Et in Phor- mionc, ' iinprudens timuil adoles- cens, sino.' (iwx duo cxtrema eli- am a Donato citantur in Hecyra, pro- l)are voleute idem esse siuo, ac milto. Idem.
(iuiim minima in spe situs eril] Tor- sit liic locus eruditos : in quibus duo maximi viri Fai'rnus et Gnyetus vix a|i|ir<>babunt .suani interprctationem (de voce situs ant cilus) cui(|uam ddi- gcntiiiB cogilanti. Scusua quidcm
ISS2
NOTiE VARIORUM IN
patct : cl al) Eugraphio recte con- sipnntiir: ' ciiin cnim in periciilo ma- jore positus fueiit filiiis, turn facile parcntihus potest movere pietatcm, vel paccm ab iracundo patre susci- pcre.' Hinc constat piimo, Engra- l>Iiiiini liic non Icgisse, quam et tarn; sed qitum et turn : deinde rh situs eum arcepisse, pro positus. Priiis iiliid Giiyeti cincndationein confiiniat, cum iiidenihiclegit, 7«uw, <«»!. Bce- clerus.
Qitiim min. in spe situs erit, ^c] Qiiaiito niagis fingit siispicari se nee povse spcrare sc esse eonim HIiinn, tanto faciliiis patris benevolenliam sihi coiiclliabit, idtjue ad arbitriiim, coiiditiones.etvolnntateinsuani. I'ur- nahius.
45 Tarn fncMirne Imni patris pacem] Diclioiioin buni, anrtoritate omnium librortim, delevimns. Facrnu.i.
Piitris pacem in Ui;. confic. suns] Plautus Mostellar. v. 2. 5. et 6. 'Nunc ego de sodaiitatc solus sum orator datus, Qui a patre ejus conci- liarem pacem.' Dceclerus.
46 At Syro nihil sit gratice] Certus sum quod ex hoc consilio in gratiam est filius reversurus, ut fortasse etiam concedat veniam, et nxorem ducere cou)peilat. Eugraphius.
Ac Sijrn nihil frratia] Th ac Eugra- pliius liabet; sed nostri Mss. et alii przeferunt at. Quod et Guyetus tiietur. De sensii disputant. At Sy- ro nihil i^atiie scilicet apud Clitipho- nrm erit. Reconciliabitur quidem ilie parenti, si praserlim animum a meretrice avulsum ad nuptias trans- ferat ; qua> una plarandis parenti- bus ratio superesse videtur. At niilii niiiil gratijp erit ex hoc consilio ; nee apud adolt'srentem, qui a-gre feret »e abstrahi a Haccliido; nee apud Chremetem, qui me ut amoris mere- tririi adjiitorem oderit. Abrumpi- tiir auteni oratio imperfecta, inter- vcnty «(nis. liceclerus.
47 i^uul aulein hoc] O. I. s. quid
hoc autem ? versus est trochaicus te- trameter acatalcciicus, ut scquentes. Faerniis.
^A'" /«ff'o] Non conscientiae tan- tum iste metus est, scd sagacitatis. Intellexerat enim veterator, dissi- mulari tantimi et differri Chremctis iram. Bceclerus.
49 Eum precatorein mihi parol 0.\. s. cum mihi precatorem paro. Faernus.
Precatorem] Ueprecatorem, ut mo- do. Farnabitis.
Seni nostra fidei nihil haheo] Non credam seni quasi ignoscenti ; itaque Menedemum precatorem parabo. Eu- grnphius.
ScENA III. lambici Octouarii, et Trochaici septenarii ; intermixtis duobus dimetris iamb. vs. 4. omnes : oh purgin niulier esse. vs. 5. duo : mihi adversatrix fueris. nnus omittit, 7»j/tt. vs. 13. omnes : istuc nostris tnimicis siet. vs. 16. duo: quo magis cr. vs. 19. duo : quin itidem sit tibi. unus : quin ididcm sit tibi. Hoeclerus.
1 Profecto nisi] Coi-rcet hie uxor maritum, quod exhceredationem filii re- lit errore. Ex illo consilio sexus jam continuo notatur. Quasi morum vi- tium est; ut alibi, * Tu inquam niu- lier, qua; me omnino lapidem, non ho- minem putas.' Aliud tamen est mn- lierem dicere per naturam, aliud per vitiun;, Eugruphius.
Profecto nisi caves] Magna celeri- tas est rerum, quje hlc concluduntur. Clitipho ad niatrem cucurrit, quere- lani ferens de severitate patris ex- ha-redare ipsum volentis; atque hinc suspicioneni moverat de statu suo : quod vcri-imile nemini videretur, pa- trem tam acerbe acturum cum filio, quem pro vero et suo agnosceret. Mater Chremetem maritum statini ea de re aggreditur, donioque exe- nntem pone consequitur, atque hoc jurgium in scenam infert. Inter- ponitur nihil aliud, quam sermo ille Syri brevis scena pru'cedeutp. Ha>c, iiiquaiii, celcritas condonatur fabulis,
TERENTII HEAUTONTIMOR. ACT. V. SC. III. 13S3
qiiarum mensuram et modum custo- dire inter artes poetae est. Neque nulla ratio siibest, inter perciilsos re atroci, et paucis verbis, iniilto affectn festinantes, Frnstra hie non- nemo confusionem siispicatur, et ad scenam seqnentem requirit, qui jam liac scena Sostratae de snspicione Cliliplionis potnerit constare ?
Id senili hoc jiirgio, qiiin justo diiriorem se praebeat adversus uxo- renn Cliremes, negari non potest. Atqiie illos ipsos morosoruni adver- sus uxures senum mores aliquoties videtnr Koif/ufSeiv poeta noster. Beetle'
TUB.
2 Idque adeo miror, quomodo^ Hiinc versum dimetrum iambicum ab ce- teris separamus: reliqiia ut in libro Bembino, in quo est, Pergin mulier odiosa esse? in hos versus octona- rios iambicos ordinamus, servata e- tiam collocatione illoruni verborum, quae est in antiquis libris, 7nihi fueris advormtrix : Ch. Pergin mu- lier odiosa esse? vulUim ne ego rem unujuam in tita mea Volui, quin tu in ea re niihi fueris adcorsatrix Hostrata? Fac'rnus.
4 Pergin' mulier esse'\ Sunt qui le- gunt, pergin' mulier odiosa esse? ' odio- sa ' tollitur a Fabricio tanqiiam sur- rcptitium. Satis est si sexui impu- tetiir inipoteiis, iiitempestiva, et te- nicraria sapientia. I'iaut. Casin. act. II. sc. 2. ' I foras, mulier es.' Farna- biua.
5 Quin tu in ea re mihi fueris advcr- natrix] Vide Clircstomath. Apud I'iautum opponitur assenlalrix, IVIos- tellaiiai.3. lOU. 'Nunc as^eutatrix scele»ta eftt, duduin adversatrix erat.' JJceclerus.
6 At ti rogitcm] Quani Htulla sis, perspice. Quid facium vidcs, cur fa- ciam nescis, iinde stnlte resislis. /-.'u- graphiuH.
7 Ego nescio / immo scis potius] II- Ind, ego nescio, vel <Joient(:r et ifiiraOuf proferendum est, ut contrariuui in-
telligatur : vel, quod simplicius vide- tur, idem sensus interrogatione effici debet: egonescio? itane ego nescio, quid facias? in re scilicet tarn mani- festEB acerbitalis. Atque in hac sen- tentia, Calphurnio etiam probata, ni- hil opus est emendatione, aut com- mutatione tov nescio in nesciam, invi- tis codicibus. Respondet Chrenies iracunda concessione, iwiwjo scis po- tius, quam quidein redeat ad integrum eadem oratio. i, e. desine modo con- tradicere; non dico jam te nescire : quin scis, (^elpuviHws,) quin te scire fa- teor potius, quam ut eadem oratio redintegretur, quam ut iteratis tuis contradictionibus me obtundas. Tb scis nihil incommodi hie habet : vultu prxsertim et pronuntiatione figuram affirmantibus, et formam rp Siavoict largientibus. Boeclerus.
Ego nescio'] Ironice. Farnabius.
8 Eadem oratio] Sensum hunc puto esse horum verborum, ut Sostrata per interrogationem dicente, ego nescio, ipse fateatur earn scire potius, quam amplitis super hac re contendendum sit, et eadem oratio utrinque repe- tenda. 'Subditum se suspicatur. Ch. subditum! ain tn ? So. certe inquam mi vir.' Faernus.
9. 10 Oh iniquus es, qui me tacere de re t. p. non postulo] In his verbis, Kpiffts rov ijdovs continetur in hac sce- na : quod plerumque solet facere Te- rentius singular! diligentia. Satis est semel monuisse rem non vulgaris observationis. Boeclerus.
11 Verum] I. e. omnino. Verum est, quod dixi me facttirum. Idem.
12 Suliditum se suspicatur] Hie jam intelligendum, venissc adolescentem, et matri, hoc est, mitiori de parenti- bus,suam suspicioucm indicasse. Ku- graphius.
Suhditum se suspicatur] Omnium scriplonim, quo?* legcrim, prudcntis- gimum J'niKHu arbitror 'lercntium. ve- teres in ro arlem pracipne comnien- dunt. Ft tamen hoc Uho id ego Jio-
i;}S4
NOT^. VARIORUM IN
«)ie advci'siis ilium cliccic possimquod ill prima ( omaiiia est : ' Male tiivisa sunt tibi tcmpoiibiis liaec ;' nam gra- vissimiiin contra recoiiomiam Fabula; pcccatiim est, qiioil ego priratis ostcn- do. (inippc undo resciscero. potnit Soi^trata t'iitiplioneni siispicari esse se siilxlitiim? Nam modo id consilii dedit Synis; at Syrus ex eo tempore Sostratam non vidit. Clitipho autem ad cam non adibit nisi scena sequenti. Ibi sic earn alloquetiir: ' Si unquam ulluni fiiit tempiis,' &C. Faber.
Subditum .' ain tn] Cum admiratio- nc, scd severa, pt contradiccndi stu- dio excitata, dici liacc, responsio ma- tronal monstrat magna asseveratione : ' certe, inqnam, mi vir.' liaclerus.
Subditum] Subdititiiim, snppositi- tiuin, vnofioXi/MMv. J'tirnabiiis.
Certc sic crit] Quod in fiituro dicit, * eerie sic erit,' confirmando id quod jam in pra;senti dixit, ' subditum se suspicatur,' inijus locutionis multa jam excmpla vetcrnm adduximus in Euiiuclio, super co vcrsu : ' Verbum hercle hoc verum erit.' Faernus.
13 Confitcre, tuum non esse] Arripit occasionem senox diaavp/xov in nxo- rem : sed acerbe et violentc. Ubi hoc vcrc KUfxiKhf, quod ex re nata co- orinntur ista : de cetero morosi moris nota niinimc in obscuro est. Seusus : ni scire inprimis potes, subditusne »it an verus filius. Et si quid secus, quam par est, accidit, non abliorret a tuis moribus suspicio impostura>, con- fitere tuum non esse. H'd-.c fere alii. Milii niliil certius videtur, (|uam vim liujus orationis in pronuntiatione et vultu ()ua-rendam esse; ut dixerit (^hrenies vultu serio, sententia iro- nica, pronuntiatione inter ntrumque media, confitere tuum mm esse. Ita • iiim elurlere parat Cliremes ex noc- opinato objectum sibi ab uxore terri- tulamenlum. Plus autem intelligi viilt, quaui direre videtur: in aperto entm, tanquam ex f'acili jubere vidc- lur: conjitere luum non esse: quando-
quideni id movct filin.o, auge ejus opi- nionem, contiterc ex tc non esse na- tum. Occnite autem, ut sequentia docent, contrarinni elpuivelci penetra- bili signatur. Confitere, si potes, filium tuuui non esse, qui te ingenio et moribus prorsum refert. Cumque Sostrata ad id, quod erat in verbis potius, quam ad id, quod in sensti suberat, responderet abominando ; pergit Cliremes suam ironiam pcr- tendere, ac interpretari : ' qnid ? me- tuis, ne non, cum veils, convincas esse ilium tuum."" quid repugnas, qnid aboininaris ? non debes metuere, ctiamsi nunc dicas, non esse filium tuum, quiu postea tainen, quo velis tempore probes et convincas omnino esse filium. Potest enim et hie ferri usitata lectio. Excipit Sostrata ; quid ita hoc dicis? an 'quod filia est inventar' quic probet me non sterilem fuisse, neqiie adeo opus )ia- buisse, ut de supponendo puero un- quam cogitareui. Sumatur enim sen- sns, qui est simplicior, Sostratajcpic ingenio acconiniodatior. Manet Chre- nies in accrba sua irrisioiie, et ad haec nxoris verba refert: non hoc dico, sed aliud fortius argumentum probanda; yvriaidrvTos in aninio volvo, et ' quod magis credendum siet, ob id quod est consimilis moribus. Nam tui piobe est similis ;' quicquid est in ipso vitii, etiam in te cernitur: ' nam illi vitii nihil est relictum, qnin sit et idem tibi.' (Si quid liic insititii est, Ininc saltcm versum credam, nt glossam, adjectum.) Hinc ergo ' fa- cile convinces, ex te esse natnm.' Cui tam inviiIios<i; expiobrationi im- moratus, denuo infert : ' turn prae- terea talem, nisi tu, nulla pareret filium.' Talem: tam vitiosnm, sicut scena seq. describitur. liaclerus.
Confitere tuum non esse] Confitere itaque euin esse siibdititium. Farna- bius.
Jstuc inimicis siet] Imprecatio. Ovid. * Hostibus eveniat.' Horat.
TRRENTII HEAUTONTIMOR. ACT. V. SC. IV. 1385
' Hostium nxores pueiique rrecos Sentiant inotiis oiientis Aiistri.' Idem. IG Quod filia est inventa] Exinde piitas posse inveniii hiinc esse filinm menm, quod et inventa est filia? Hoc est, eodens pacto, ut et hie noster, quemadmodiim et ilia inventa est, in- veniri possit. Eugraphius.
18 Ex te natum] Kokov Kdpaicos Ka- Kbv ioV. Farnabius.
21 Severus'\ Tristis et gravis, abdi- catns SC. re peidita, ad Censorum se- veritatem allusum. Qui tanien non ex vultu sed ex re censent. Idem.
Rem cum videas, censeas] Cum vi- deas, ex vultu mores ejus agnoscas. Eugraphius.
Rem cum videas censeasi Quid non comniiniscuntur liic durae, contortae, ineptce interpretationis? in quibus etiani censori et censorio supercilio locus datus est, si diis placet : pror- susqne multa allata sunt, quae nee Latina, nee tolerabili sentenlia, quis- quani (lixerit. Neijue expedivit rem iinpeditam, aut perditani restituit Giiyeti emendatio. Quis enim non videat earn quoque longe accersitam, nee praecedenti sententiae probe con- gruere? Est, qui, sed leviter tantum, dubitavit, an legi debeat : fjuam sevc- rum eum, cum videas, censeas ! Veruni consensus codicum INIss. interdicere nobis tarn pracsentibns remediis vide- tur. An ergo potius ita accipimus, sicut accepere, qui verbis vim faccre veriti, pronuntiatn juvandam sentcn- tiam pntarunt f /y«um»tDfrus,ct alicu- jns pretii, non instrenuus, videtur, cum faciem videas ! rem autem ipsam cum videos, tum vcro censeas, (|iiaUs Bit; ut ipsa airoiriaiirt/cnj quod verbis detrabit, scnteutiaz adjiciat. An vc- ro? rem cum videas, censeas. Rem ita ewe censeas, revcra severuni censeas esse, cum videas, cum (acitm videas. Non satiot'aciunt milii isia, <|ni niiiil a Terentio dunlin aut insolcns proli- cisci persuasiim liabeo : fied ex om- nibus, quae atieruDtur, uialim bac to-
lerarc. Bceclerus.
ScENA IV. Trocbaici tetrametri catalectici. si ve septenarii. vs. 1. Mss. meorum alter emittit ullum. vs. 2. Arg. addit aut. vs. 7 omnes ut ed. vs. 8. Argent, ne unquam. Unus meorum, nunquam. vs. 13. omnes : itidem ut a. Bceclerus.
1 Si unquam xdlum^ Adcommoven- dam pietatera commeinorat praeteri- tos affectus, quo sic facilius possit agnosci. Ut, ' Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quidquam Dulce nieum.' Eugraphius.
Si unquatn ullum f.t.1 Preces ad mu- liebre ingeniun) et animum maternum inaxime efficaces. Ordo est : mater (in quo nomine affectus incst) si un- quam ullum fuit tempus, cum ego volup- tuii tibifuerim, (tractatu frequentium verborum valescit senteutia, comme- moratione pra'teritonnn atteetuum) didnsjilius tuus tua voluntate, (si non fui, tua certe voluntate dicebar esse, quae me pro filio tibi esse voluisti) ejus teniporis obsecro,ut mcmineris,at- que ut inopis mei 7iunc te tniserescat, (iterum producitur, et veluti animo materno imprimitur rb irdeos) ut pa- rentes meos commonstres mihi, in eo, ne graveris meos mibi parentes common- strare, quod unice peto et volo, seu cu- pio, desidero. Ita enim sa^pius rh velle siguificat. Guyetus sub. * prop- ter' sive ' ob,' ante to quod. Bceclerus. Cum ego vol. tibi, ^-c] Hoc ex con- silio servuli Syri, supra, sc. 2. hujns actus. Farnabius.
\ Quid peto et vnlo, parentes meos ul commonstres mihi, ^c] Kst vero ta- le illud ut a nemine negari possit. Ouuiia clara et nianifcsta. I'2rgo et error clarus est et manitestus. Totum hoc eo a nie dictum est, non ut Te- rentium reprehendercm, sed ut tan- tum ostcuderem, errasse niidtos, qui, (|u(>d monru, nun animndvcrterint. At, si scias, nihil t'ucilius (ju.nn 'I'eren- tiinn purgassc ab erroro tam fccdo, qui. auic. quani dcmonstratus a nie
13»6
NOTM VARIORUM IN
lucrat, lion apparohat. Sic igitur accipe ct credc. I'nic* liternlsc mii- tatiune tota les loiitieri potest. Non ist legend um suspicatur, scd suspice- tur. est aiiteni longe maxima ditie- reutia inter suspicatur et suspicetur. Nam de qno dixcris sutpicatur, iiliiis aninms plane ct pro certo commotns et impiilsus siispicione est ; at si di- cas Clitiplio suspicetur, Ifc. erit istud in mode potentiali positum; ita ut non affirmative ct tiieticos dicas sns- picari, sed tantum posse snspicare se esse subditum, cum nimiani in pa- tre asperitateni videat. Lectores prudentes ac bene cordatos oro ac quacso, nt quod a me dictum est mo- do, id considercnt diligentius paulo ; et hoc meminerint, libros veteres non sine acri et attento studio legi dece- re. Faber.
0 Hoccine qucesisti obsecro'] noldv tre ivos <j>vyfv (pKos oSdmwv; hoccine tu interrogare non es veritus? Bene Gallus Sclioliastes: n'ns tu point honte d' avoir fait une telle demande ? n'as tu bien ose /aire cette demnnde ? Boe- cierus.
7 Ita mihi atque huic sis superstes'] 'OpKos vdtKhs, ex solenni parentum veto. I)e quo etiam Romani Jure- consuiti non semel pronuntiant. Apud Quintihanum (Iiistit. Oral. ix. 2.) ita cffertur: ' ita raihi contingat hac- rcde fiiio mori,' de qua re multa an- notantiir ad illiid Plant. Asin. i. 1. 1. ' Sicut tuuni vis unicnm gnatum tuae Superesse vita.- sospitem et super- htitem, Ita te obtestor.' Idem.
Ita mihi, £fc.] Keligiosum utique et (olenne parentum votum fuit, filios iibi relinquere superstites. Plant. Asinar. act. i. so. 1. ' Sicut tuum vis unicum gnatum tme Superesse vit-4p 60»pitem et superstitem.' Martial. I- VII. ep. 95. ' Sic ad Letliaeas,' &c. alii. I-'arnubius.
8. 9 Lt cave postliac, $i me umas. At ft;o, $i me metuis] Vide Chresto- malh. voce Uenunt. liaclerus.
10 Cl. Quos] Clitipho ad extenua- tionem vult confugere, quali senten- tia sc. 2. ante dixit : * Quodnam ob facinns? quid ego tantum sceleris ad- misi ? Vulgo faciunt.' Idem.
Gerro, iners] 'Gerro' est piscis nuUius sapuris vel momcnti. Aut ' gerro' dictmtur machinamcnta, quae adversus civitates fiebant, magno im- petu cum * dejicerent eadem * gerras' appellabant. 'Helluo' est invasor, et qui plurimura consnmit. Eugra- jthius.
Fraus, heluo] In libro Bembino et aliis antiquis helluo, per duo 1, 8crip- tum est. Faernus.
Gerro, iners, fraus, helluo'] Frequen- tationis genus, inprimis validum et affectibus aptum. ' Iners,' sine arte, i. e. aperfi, Donato in Andr. et Cice- roni II. de Fin. 34. ' Fraus,' magna et rara av^r^a-fi, pro fraudiilento, qui fal- lere consueverit patrem. Boeclerus.
Gerro'\ Nugator, geir% enini nugs. Farnabius.
Fraus] Fraudulentus, fallax. Idem.
11 Ganeo] Tabernis operam dans et conviviis turpioribus. Eugraphius,
Damnosus] Hoc in postremum re- servavit, ut quod intus male urebat senem x. minis Syri dolo emunctum, atque Bacchidi a Clitiphone datis. Famab.
Crede, et nostrum te essecredito] Eipw- viKuis et cum ifj.(pdati haec dicta accipi debent, nt plura Chremetis. Crede hoc quod dixi : verissimum est scili- cet, te esse qualem descripsi. Crede, inquam, hoc, de quo nulla tibi dubi- tandi caussa est ; ct eadem opera, si potes,cif(ii<o, te nostrum esse fWiam. Innuit tacita tI castigationis, non tam de nativitatc, quam de nioribus agi. Quis cnim vult dicere, talem filium pro suo agnosceret ? parentes scilicet ita sentiunt, ut ab initio fa- bula; Menedemus r]QiKu>i enimtiavit. ' Ego te meum esse dici tantisper volo, Dum, quod te dignum est, fa- cies : sed si id non facis, Ego, quod
TERENTli HEAUTONTIMOR. ACT. V. SU. IV. 1387
me in te sitfacere dignnm, invenero.' Id est, non eris mihi amplins pro filio, exhaeredaberis. Atqiie hujiissenten- tiae vim mox etiam proverbiali ge- nere av^ri<^eo)s amplificat Cliremes: ' non si ex capite sis meo natus, item, ut aiunt, Minervam esse ex Jove,' adeoque singiilari modo tibi pater sini, pro filio te habeam bis moribnsj atque ' ea causa magis patiar flagi- tiis tuis me infamem fieri.' Qno- niodo Guyetiis emendare conetur, vide. Boeclerus.
12 Non sunt jam hac dicta parenti, ifc.] Versus esse trocbaicus debet. Quamobreni legendum nt apud Faer- num est : Non sunt parentis dicta. Profecto arbitror mnltos Christianos ignorare quid doceat Hephaestion Alexanilrinus in libello admirabiii de inefri.«, aut quid scripserit IMaurns, Granimaticus poeta, et vir Illustris. Faber.
Non sunt hac jam parentis dicta] Jam non est in ullo 1. s. quod et ratio trochaici respuit. Faemus.
Si ex eapite sis meo] Si leque certus essem de partu ac matres sunt aut Jupiter, cujus e cerebro natam esse Minervam aiunt ; non tamen me in- famem 6agitiis tuis fieri patiar. Far- nabius.
13 MineTvam esse ex Jote] Poetae, Stesiclionis primus, mox Apollonius, deinde alii. Lucianus in diaiogo Jo- vis et Vuicani. Adi Mytiiologos. Idem.
15 Oil isthac prohiliiimt- Ch. Dcos nescio] Piaiitus, 4k -irapaWiiKov, Cis- teliaria i. 1. .03. ' ii\. I)ii faxint. Le. sine opera tua niliil dii bonmc farere possunt." Nesciu Jiux, suIj. (piid facturi sint, an |)ruliibituri hint, ut rccte (iuyetus. Alii non cepf-runt. Bceclerun.
Nesciu deos] Diony^ius L:iiiil)iiiu'<, vir Hunimc eruditun, ut dc ilio ali(Mil)i ccnsuit Scaliger, ((\ui (anion hand facile qucmquam laudabal,j liic valdc erravit. Sic enim in cgrc-(,'ia ilia ad (^arolum ix. Kpistola lo'juitur, ('qua
Epistola nihil ab ipso melius scrip- turn est,) ' Ne Terentius quidem,' in- quit, ' quem omnes eruditi omnium comicorum pndentissimum et vere- cundlssimnni fatentur esse, &c. Jam illud ab irato sene impie dictum : Deos nescio.' Vides, Lector, Teren- tium impietatis accnsat. o si velleni ego Lambiiium arripere ! Sed ejus virtuti debetur ut nequid tale facia- mus. dicam igitur simpliciter, et ve- niam praefatus, hoc loco lapsus est vir Doctissimus. Illud, Nescio deos, nihil est aliud, nisi, ' Quid facere de- creverint Dii, id equidem est quod nescio ; quid ipse facturus sim, id vero est quod scio.' Sic alibi, cura dixisset Bacchis : ' Vobis cum uno semel,' &c. respondet Antiphila : ' Nescio alias : rae quidem semper scio fecisse sedulo Ut ex illius com- modo meum compararem commo- dum.' ' Nescio alias,' id est, Quid aliae mulieres faciant, ut sese in viros gerant, nescio: at ego, quae mihi conscia sum, hoc vere possum afl&r- niare, me semper meum commodum ex ipsius commodo comparasse. Fa- ber,
Ch. Nescio Deos] Supple, pro/ii- heant. Sed vocem banc intercidit ira Cbremolis, cui dolor impiam banc vo- cem expressit. Farnahius.
IG Quaris quod liabes] Scilicet pa- rentes. Ihif;raphius.
Quad abest non quaris] Hoc est,' queniadmodum patri obsequaris. Et est conipositiim ex contrariis, quae figura dicitur amlderov, vol irapiaov, id est, ap()uatio sententiae. Idem.
IH I'udit] Aposiopesis ex pudore. Quanquam iratus, coram uxorctnmen meretriccm dicerc sibi inlei (licit. Far- nnbiuK.
10 At tc illud iiiillo modti fiuerc pi- Kuil. Ci,. chcu qiuim ign nunc] Hem- biiius ct iili<|ii(it alii libri ila liabent : At tc id nuHn modo facere puduit. Ita optimc Stat trocbaicus. Quae vcro scquuiitur lu UcmbiDO, sunt sine pro-
lt38S
NOT^E VARtORUM IN
nomine efro. FacTiiiis.
ScENA V. Eoiicm metro, vs. (». Mss. omiicH : sine tc cxorcm. vt mox : t'gone. vs. 9. omncs : quid istiic? et vs. 10. si id faciiit, vs. 14. Ari;ciit. ciun ^lossa : nut iltam accipiat, nut me inimicum habcnt, ulruin vuH. vs. 15. onines : cof^novcris. vs. 21, omnes : Archonidis. Sed in uno, secnnda ina- nu, deleta est litera postrenia. ^4it7to- Htdi cniiu scripsisse Poetam, testutiir Priscianiis lib. vi. Bcpckrus,
1 Eniin rero Chremes] Procedit Me- nedemus, ut omnis persona in postreina p-irte prcesens sit, Vcnia diitur filio, ut cunctus error possit ahsolvi, Adhuc tamen perseceruns Chremes couvenit JiJenedemujn, ut ftliam ducat. Eugia- phins.
Enim vera Chremes^ Conveninnt hffic verba pcrsonae Menedemi, ut qui expciientia didicisset quain male sibi cesseiit austeritas patris. Far- nabius.
8 Cur non accersi jubes filinm, et quod dotis diri, Jirinas] Duo una et cadem opera agit Cbremes ; nt in fine fabnlas promovercntur niiptiae fiUa?, f)iiani desponderat ; et nt Clitipboni, cnjns animus prenitentia jam infrac- tus erat, venia duretnr, proposita conditione cominutanda.' |)rioris vita?. Nibil antcm efficaciiis eiat ad per- movendum Clitiplionem ut peteret veniam (line enim res deducta erat, tit aliter non posset tiniri) (|uam iii- jecta denno inentio dotis, in qua ex- heeredatio iiisiiis, ut ante cogniliini e«t, contintbatur. Itaque statim, matre deprecationem incipiente, Cli- tiplio : * Pater, obsecro, mibi ignos- cas.' Et subinde : 'Si me vivum vis pater, ignosce.' Bceclerus.
•1 Kt quod dixi dotis] (). 1. s. Et quod dotis dixi. Kai-rnus.
8 So. /If:e Chremes] Ilembiniis li- ber bis addit diclionem mi. Ita con- jicio fiiisse s-riptiim et in Victoria- no, in quo vacat locus hnjusmodi par- ticulae abraiae. Idem,
9 Quid istic] Ita melius legitnr, Dsitala formula concedentium, qui expngnati tandem diciint ; quid istic? sub. ago, resisto. liaxlerus.
Quid isluc? Sfc] Menander 'Oo-kXtj- piiraTOS nphs vlbv iv t(JJ uuvdereiv, toTj fiiv \6yois iriKpds iari, rols 5' fpryois ■nariip. Farnnhius.
10 Si faciat] Idem liber, si facit ; nt exigit versus. Faemus.
12 Ad me rccipio] Id est, ego facio ut liic proniittat. Eu^raphius.
14 Ilac dum incipins] In exordio baberit baec semper ditficultateni, nbi aggressns fuoris, facilia finnt. Idem.
liac dum incipias, Sfc] Imitatnr Lactantius lib. vi. c. 23. ' Omnia gravia sunt, dum ignoras : nbi cog- novevis, facilia.' AoKeToSf irXuairov fi rb ^fj.i(rou Tov Travrhs eJvai r] apx^)- Aris- tot. Ktliic. 1. I. c. 7. Initinm ar- duum, imi)ecillde mentis et ivgriP est formidare inexi)erta. Senec. 1. vi. ep. ."jO. Farnabius.
IG Ego tibi ilium'] Hie illudit, ut joco tristitia solvatur, cum promittit filiam noscio cujus, admodumfcedam. Eugraphius.
Ego pol tibi dabo illam lepidani] Joco occasioncm quajsivit poeta, mox 5ia- TUTTctio-et qnadam subjecto. Neqne tamen putandum est matrem consul- to talcm nominasse, quae ilia descrip- tione irrideri posset. Sed cum ilia bonestatem familiae, divitias, et talia s])tctaret in eligenda conditione ; adolesceiis, pro ietate ac ingenio, for- nix primani sibi rationem ducit ha- tx'udam. lioeclerus.
Ego pol tibi dabo puellam lepidam] Ex eodem libro lego illam lepidam : ita Stat trocbaicus. Aliter esset oc- tonarius iambicus, inter trochaicos.
/•«(THU.S-.
18 Casiitm] Id est, oculis obtortis, vel caesuras, id est, rugas, liabentcni ; aut lenticulosam. Eugraphius.
(Jasiam] Ca3siis, glaucis oculis. Far- nabius.
Sparso ore] Id est, dissolute. Aut
TERENTII ADELPHOS.
1389
ore dixit vnltn, et significat sparso qoasi macnlis qnibusdam infecto vultu. Eugraphius.
3 Sparso ore] Os, vultus est. Gall, dicendiim : Un visage parseme de rous- seurs. quo nihil magis inamabile in illo genere est. Ita optinie a veteri inagistro explicatum fuit. Hie sibi caveie debuerant Interpiefes Gal- lici, et veteres et recentes. Faber.
19 Ut elegans est] Id est, prndens in discernendis puellis. Quia ' ibi,' id est, in bac electione, totns est. Quod vero subjiinxit, 'Archonidis filiani,' atit Baccbidera dicit, aut ali- ani qiianilibet, ad quani adolescens contumeliis patris appulerat auimum. EiLgraphius.
Elegans] Ut alibi, ' Elegans for- marum spectator.' Gall. Qui est diffi- cile, qui ruffine dans le jugement des choses, qui se pique d'entetidre ce qu'il y a de plus beau dans les sciences, dans les arts, ifc. Faber.
Vt elegans est] Eunuch, act. iir. seen. 5. ' Quam elegans formarum spectator siem.' Farnabius,
20 Cl. Quid istic] Liber Bembimis iinmo. Faiirnus.
Archonidis jiliam] Trochaicus esse debet. Quare lego ut in illo optimo P. Benibi codice eiat, et ut citat Priscianus antiquissinius Granimati» cus, Archonidi huju' Jiliam. Hujus, id est Galilee, nosire voisin; sic enim illi veteres solebant loqui. Archonidi autem, ut Cbremi, Achilii, Persi. Ter. Virgil. Sallust. Faber,
21 Archonidis filiam] Penultima longa, quasi 'ApxoffiSov ab 'Apxovds. Farnabius.
22 Syro ut ignoscas] Petit veuiam etiam Syro, sed non omnium facto- rum, ne infinitum esset quod petere videtur. Et transfert in se crimen servi, dicens ; quod fecit, mea causa, fecit. Eugraphius.
A D E L P H I.
Didascalia] Haec Didascalia cor- nipta est, ut optime vidit INIuretus; constat enim Scipionem yEmilianum (nam de eo agitur) nimquam >Eili- lem fuisse. Itaque facta conjectura ex veteri libro, qui in bibliotheca So- dali'uu Antoniauorum erat apud Ve- netias, sic legit : acta lluis funk-
BRIBt'S ^MILII I'Ai;i.I.I, QLOS KKCERK Q. FAB1L8 MAMMLS, yrt P. CORNELIUS
AFRICANL'S. Illi aulcm, quod notis- simuni, Paulli ;Kmilii fiiii fucrunt ; •ed in alicnas familias per adoptio- nem transivcre, quod vclus bistoria testatur. Addo autcm hoc tliam, non modo corruptam esse Didasca- liam banc, sed et mutilam. Ha' enim in ca liiera; (M. M. C.) esse debe- rent. Rem sic cxplicat Exccrptor:
' Saepe tamen, mutatis per sccnain modis, cantica mutavlt, quod signifi- cat Titulus scena-, babens subjectas personis literas M. M. C. mutati mo- di cantici.' Faber.
3Iicio] At ego hoc niiror, scrip- tum ubiqiie a Mureto fuisse Mitio per T, quod non potest ; alioqui ori- ginem Latinam haberet, atque ideo pecrasset Poiita ; nam in palliata Fa- bula noiuen personap Rominum esse non potest. Dein Micio i)lanissinie Griccum est, cum ex Etymologia, turn ex Pbit irclii el alionim auctori- tate. Plutarchi, iu(|uam, vol. 1. pag. 752. et lOKi. Diodori vol. 2. pag. 217. Dicebant et Miccio per duplex C. Liician. in Zeuxidc. Livius quo- que du quodaui Chalcidcnsiuni lega-
1390
}iOTJE VARIORUM IN
to. ct itl e Ora^cn linjjnn. Sic autem mares diccbi'.ntiir ; at feminas, eas vero INIiccas vocabaiit. IMiitairlms in tractatu do viitiitc imilienini. Ta- inen apiul Arist()|)liaiiem p. 71)1. cd. minoris, est Mica, scd prima longa, itidein ac si per gcininiiin K scriberes.
Ex persoiiismutis siigtuli Storacem servulum ; quia sub anroram, (eo eniin tempore acta est lia^c fal)iila,) domi non crat ; itaqtie nee in tliea- tro ; postea autem nulla ipsins opera in sccna fuit. Bal)ylonem iiinc qno- que aniandavi, nam IJabylo est idem qui IMicio. Fabcr.
Prologls. Senarii sunt lambici. vs. 4. duo Mss. nostri : et vos erilis judices. vs. 5. omnes : laudin' an titio duci factum opovteat. vs. 8. omnes : eripuit ; ita et Douatus legerat. vs. 23. omnes : senes q. p. v. earn partem aper. vs. 24. duo : ut {Squanimitas. Th vcstra autem vs. seq. abest ab om- nibus ; quod et Donatus deesse no- tavit. Boederus.
1 Postquam Pacta sensit, scriptu- raml Postquam, pro quoniam: cujus reciprocum, quoniam, pro postquam. Plant, in Auhil. ' Quoniam is moritur, ita avido ingenio fuit.' Donatus.
Postquam Po'i'la sensit, scripturam suam] ludiflercuter omnisqui aliquid scripsisset, scriptor a veteribus dice- batur. Idem.
2 Ab iniquis'] Inimicis : ut * Fatis Junonis ini(|ua-.' Idem.
Observari] Obseitatio ad lionorem refertur: ut, ' Praeterea regeni non sic /tgyptus et ingens Lydia, nee populi Parthorum aut Modus Hy- daspes, Observant.' Sed nunc Ob- sertari, captari significat et audiri. Observari ergo etlionorari, et captari, ct audiri significat : ut Plautus, ' Ob- servatote, ut blande palpetur mu- lieri.' Idem.
Advasurios'] Luscium Laviniuni, et alion. Vide prologos Andriai et Hiaiitontiinornmenon. Furnabius.
3 Jtapire in pcjorem jmrtem] Varie-
tas per genera vcrborum; et ntriqnc sententiie aptc jiingimus Scripturam suam. Donatus.
Itapere in pcjorem partem] Id est, vitio dare, vitupcrare. Idem.
4 Indicia de se ipse crit] Mire ex- prcssit simplicitatem vera dictnri, quum indicaturnm de se dixit, non narraturum. Et Indicia erit, pro In- dex erit. Idem.
Indicia de se] Indicat is, qui de se volcns ali(piid, et do aliis etiam pro- dit, sed canfitetur qui de se tantnni, et qui invitus. Hem.
Indicia de se ipse erit, Sfc,'] Sim- plicitatem narrationis vult Poeta hie conspiei, quod recte Donatus observat, et Guyetus repetit, sed aliter explicat. Pntat enira nihil aliud quam narrari causam, sine nlla juris mentione aut det'ensione : iilos enim tres versus (12. 13. 14.) spnrios esse. Offeudit virnm eruditi ac delicati judicii ilia locntio : Pcr- noscite, furtumne factum existimctis, quod idem esse putat ac si quis diceret, existimate, an existimetis, Mi- hi satis videntur ista distingui : per- noscite (hoc enim simile est cognition! causaj in judicio, quam et alias petit) «n existimetis furtum factum, ^c. Hoc ad sententiam judicanlium spectat, quai cognita causa pronuntiatur. Per- noscite causam, nt decernere possi- tis, quid existimare sive judicare de- beatis ; furtiininefeceritPoi;ta,(qnod adversarii ei crimen intendunt,) an potiiis genere quodam imitationis probabili locum ab aliis pra'teritum reprehenderit. Longe minus eiiam videantur distare, quas prologo An- driae legimus: ' Rem cognoscite, ut pcrnoscatis ecquid spci sit reli- qiiuni, &c. spectandae an exigendee sint vobis |)riiis.' Praaterea locum Diphili a Plauto, judicio potius quam negligeutia praiteritum, cuivis videri debere, Guyetus contendit. Recte: sed forte non opus est, graviore sig- nificatu vocem accipere. Pritlerilus
TERENTII ADELPH. PROLOG.
1301
negligentia locus, est TrfpKppacTiKus, neglectiis, i. e. praeteritus, relictus, Quin enim citra vituperatioiiem, La- tine dicanins, rem negligere, i. e. praetermittere,diibio carere arbitror. Siciiti nee reprehensum male per, re- sumtum, Donatiis interpretatiir. Ip- se contextus orationis pro exposi- tione est : reprehendi enim dicuntnr, quas praeterita et neglecta sunt. Re- prehensus, Eugrapbio, iterum prehen- sus. Boeclerus.
Indicia de se ipse erif] Ipse erit sui index, vos eritis jiidices. Farnabius.
Vos eritis judices'\ Bene : quia apud judices indicium profitentur, qui ac- cusatorem adjuvant. Donatus.
5 Laudin' an citiu'] Medium non fecit : ut appareat, si crimen non sit, laudi debere esse. Idem.
G Synapothjiescontes Diphili comcedia eat] Nee numeri, nee genera respi- cienda sunt, contra sententiam rem- que ipsam. Idem.
6. 7 'S,vvaTrodvr)(TKovTis Diphili Co- mcedia est, Earn Commorientes Plautus fecit fab.'] Ita tamen, ut interdum et Grapco nomine vocaretur. Quod fere soicbat in fabulis ex Graeco translatis. Plautus ipse Mercatore act. i. sc. 1. vss. 9. 10. ' Graece haec vocatur'E/t- nopos Pbilemonis, Eadem Latiue Mer- cator Marci Accii.' Ita qua? Latine Mosteilaria noscitur, Graece Phasma appcllabatur, quod Jan. Guliclmius in QuiFstionibus Plautinis monuit. Barcleru.1.
Synnpothnescontes] l,u^wvrts Kal aw- awo6irf)(TKoin-(s «ux»Ae^o?oi, id est, de- voti. Hi, ex voto, eandcm cum rege 8U0 et vitae ct mortis subctint sor- tem, eodem victu ot corporis cultu. Sive rex intercat morbo, sivc cadat in pra-lio, ' Utcunf|uc proccdit, su- premum carpere iter coniilci parali.' 'ZoKtSuvvot bi y\tlicnxo lii). vi. c. 13. • Soldarii ' Ca-sari lib. in. Ikl. Gal. nobis, Sotdirrs. Farnabius.
Dipltili] Po<;ta; Coniici, KcnntKu/rd- Tou, Clf.nicnti Alex, et Euscbio I'am-
philo. Idem.
7 Earn Commorientes Plaiitia, fecit fabidam] Sic apud Gra;cos Spa/xa, sic
apud Latinos generaliter fabula dici- tur, cujus species sunt: Tragoedia, Comcedia, Togata, Tabernaria, Prae- texta, Crepidata, Attellana, fiturhs, Rhintonica. Donatus.
8 In Grceca adolescens est] Diphili scilicet. Quasi diceret, Quidam ado- lescens est qui lenoni eripuit mere- tricem. Idem.
9 In prima fabula] Hoc est, in pri- ma parte : ut dicimus, in primis digi- lis, non enim aut secunda, aut tertia fabula est. Idem.
In prima fabula] In prima parte fabulse. Farnabius.
10 Reliquit integrum] Quum aliam transferret. Donatus.
Integrum] Intactum. Farnabius.
Sumpsif sibi] Libere tulit : hoc est, non furatus est : ut ' Sume, pater.' Donatus.
11 In Adelphos] Latine declinavit. Idem.
Verbum de verbo expressum exlulit^ Haec approbatio est, do Graeco esse sublatum, non de Plauto, ut dicit adversarius. Idem.
Extulil] Rlire non dixit Transtulit, sed Exlulit: ut ornasse Graeca videa- tur Latino stylo. Idem.
Extulit] Transtulit et Latinitate sua donavit. Farnabius.
12 Earn] Adelphos scilicet. Do- natus.
Novum] Vetcrem Grxcam esse in- telliginius. Idem.
13 Furtumne factum] Hoc est vitio duci. Idem.
An locum reprehensum] Hoc est lan- di duci. Idem.
14 lieprehinsum] Refentum, re- sumptuui. tdtm.
Locum riprehcns.] Rcsumptum a poi-ta nostro locum, qucui Plautus nf'cl(<tum per inciiriam oinistrat. Fnrnabtuii.
Srgtigcntiu est] Plauti scilicet; cu-
VW2
NOT/E VARIORUM IN
jus aMiiiilaii miiic exoptat negligen- tiani. DdikiIhs.
15 iS'am 'jHod isli </ichh/] Nam in- cipiciuli vim liul)et inodo, lit, ' Nam ego lianc niachaeraiu muani dico.' Idem.
Homines nobiles] Scipioncni Afii- caiiiim sifiniticat, et Laliimi Sapien- tcin, et rurium I'libliiim. Idem.
Uomiius nobiles'] Scii>ioncin Afr. La'limii, Siilpiciuni Galium, Q. Fa- biiiin Labeoiicm, M. Po|)iliiiin. Vide Terentii vitani. Farmibius.
16 turn ndjiivare] Legitur et adjii- t'ire. Paciiviiis in Cliryse : ' Adjuta niilii.' Doniitus.
Assidueijue una scribcre] Non sic di- cit adversaiiiis : veruin liic oratorie crimen non tangit. Idem.
IS Cum Hits placit, qui, ^c] INIo- deste, ct dc indiistria ita loipiitur, quasi vellet dicere : ' Cum ad fami- liaritateni eoriim admittitur, cum ta- lium viroriiin jiidicio in rccenscndis fabiilis suis utitur.' Bceclcrus.
11) Qui vobis imiversis et popuh pla- cent] Universis, qui in cavea sunt, (li- cit. Pojmlo, qui etiam prater tliea- trum, id est, uiiiversam urbem. Do- natus.
20 In bcllo'] Scipionis. Idem.
In olio] Fiuii Piiblii. Idem.
In nes^otio] Scilicet LxliiSapicntis. Idem.
Quorum opera in bcllo, in otio, in ne- {;olio] DonatusTo/n tfi/oadScipioneni AtVicaniim, in otio ad Fuiiiim Piiim, in negutio ad La>liiim Sapioiitcm le- fert. Eu<;raphins in primo nihil mil- tat: in otio ad Lailiiim, in negotio ad Pliilum, vel Serviliuin,commodat. liaclerus.
21 Suo quisque tempore usus eat sine superbia] Eugrapliiiis bene: ' Quorum opera unus(iuisqiie usus est in neces- sitatibiis suis, sine aliqua eorum su- perbia.' ^riixortKu>s, ut in tlieatro, viros illustres acivilitate potissimum, ct otficiorum exprompta iuimanitatc comiiiendavit. Baclerus.
24 In agendo partem ostenden(\ txO' fna aTroo-iwTTTjeris. Hic enim jam non senes accipiendi essent : imo potius cseterae personam. Sed ipsi senes in Btatario charactere partem ape- rient : in motorio, partem osten- dent. Nam duo aj;endi sunt princi- pales modi, Motorius et Statarius : ex qiiibiis ille tertius nascitiir, qui dicitiir fiiKTds. Donatus.
jEqwinimilas] Favor et propitius animus: ct deest, rcs^ra. Idem.
ACTUS I.
ScENA I. Senarii sunt lambici. durus est, prater aquum etbonum. vs. vs. 4. duo Mss. mei : aut ubi si cess. 47. omnes : ille quern bene/, adjung. Argentoratensis quoquc priiiia manu vs. 48. duo : prasens ahsens. vs. 52. Labiiit, ubi, qiiod corrupit ali<|uis in ibi. vs. H. omnes : alque nnimo obse- qvi. vs. 11. omnes : et quibus nunc soil. vs. 12. Argentorat. prima iiianu hahu'it, pra/regerii. vs. 13. omnes : in- stituere inanimo. vs .15. omnes : atqui. vs. 25. omnes : itidem. vss. 27. 28.
duo ifutcatur se nescire. lioeclerus.
1 Storax] Nomina personarnm. in comcediis duntaxat, habere debent rationem et etymologiam. Etenim absurdum est, comirum aperte argu- nienta confingere : vel nomen perso- nzB incongruum dare, vel officium duo: clanculum palreq.f. vs. 30. oni- quod sit a nomine diversnm. Hinc
nes : insucnrit. Duo omittiint, aut au- debit, vs. 35. omnes: clamitans. vs. 37. omnes : sumtus. vs. 38. unus : vestitui uimio indulges. Duo : vestitu nimio uuinl^e: v». 39. omnes : nimium ip»e
scrvus fidelis Parmeno : infidelis vel Syrtis, vel Geta : miles Thraso, vel Polemon : juvenis Pamphiliis : ma- trona Myirhina, et piier ab odore Storax : vel a ludo et a gcsticulatio-
TERENTII ADELPH. ACT. I. SiC, I.
1393
ne Circus : et item sirailia. In qiii- biis summiim Poetau vitium est, si quid e contrario repugnans contra- rinm diversiimqne protiilerit, nisi per am'Kppaffiv nomen imposuerit joculari- ter, ut Misargyrides in Plauto dici- tur trapezita. Et fere hoc mode apud alios a Poetis nomina compo- niintur describendo per avr'Kppounv, quod designat Storax. Primse par- tes, sicnt in prologo ipse promisit, a senibus aguntiir : quorum conten- tione ad argumentuni relata, vita as- pera cum leni, et pater comis cum severissimo comparatur. Donatus.
Storax, non rediit a coena hue noc- te Mschinus, Neque serrulorum quis- quam, ifc] Hunc locum Gallice per interrogationem vertas cave, quod factum scio. Sioracem inciamat Mi- cio, qui servulus non redierat ea nocte dunium. Qua; dicit Micio ad finem usque sccn-jp, ea silii dicit, non Storaci. Faber.
Storax] Storacem vocavit, non HLs- cliinum : quo tacente puei uin, id est, y^scliinum ab-^entem credit : quia servuli adolcfcentibus praestolantur. Ut in Andria, ' Observabam mane illorum servulos venientes, aut abe- untes.' Sed quia fieri poterat, ut domino absente adesbel Storax, com- niodissime adjecit : ' Neqiie servuio-
rum (|uis(|uam qui adversuni ierant.'
JJoniUus.
Storax non rediit h..: node] Hoc
alii interrogative, alii pronuntiativu
profenmt : bed magis pronuntiativc
dicendum. Idem.
Storax, ifc] Interrogationem hie
vnlgo ponunt. Sed magis placet Fr.
Guyeti sentcnlia,quam vide. Ut liic
•Storax ex iis iervi.sfu('rit,<|ui obviain
iverant, nccduiii rcdicranl. llacUr. Storax] Egressiis in proscenium
allo(|uitiir Sluraccni qui intiis. inr-
nabiwi.
Non rediit] il;i c nonnulli intcrro-
ga>oric proinitirianiliini ccn.tv.til. Id.
2 Nri/uf mrvidorum 7/avyuamJ Piop-
Delfili. et Var. Clas. Ti
ter Storacem, quern abesse non re- spondcndo intelleximus. Donatus.
Qui adversum] Proprie locutus est. Nam adiersitores dicuntiir. Idem.
Ierant] Producte / pronuntiaudo : quod nos, addita 1% /teraH< dicimus. Tale est illud Virgilii : ' Nos abiisse rati, et vento petiisse IVIycenas.' Id. Serculorum, qui advirsum ierant] Ad- versitorum, qui domino foris ccenanti, officii ettutelae, gratia, processerunt obviam, Faruabius.
3 Prnfecto hoc tere dicunt] Abso- lute : non addidit Qui. Donatus.
Si absis uspiam] Abundat MS/x'f/m, ant deest profectus, ant ()uid tale. Aut ubi uspiam: significat enint scili- cet uspiam et in loco, et ad locmn. Idem.
Si absis uspiam, Aut ubi si cesses] Si absis, ad parentes propiiios : Si ces- ses, ad uxorem iratam rctVrt in de- sertoreni. Idem.
Ubi] Sicubi. Anastroplie. Farnab. 5 Uxor] Subaudicndum est, Dicit irata uxor. Donatus.
Qua; in animo] Omne (piodsenti- mus, aut cogitamus, aut dicimus : et ntrumque pro uratione est. Sed ilia ivQvfjir)ixwnKhs, qua; in cogitatione est: ha-c ■!rpo<popiKos Kuyos dicitur, quae in verbis est constituta. Virgilius; ' Et milii jam multi crudele canebant Ar- tificis scelus, et taciti ventura vide- bant.' Et ipse alibi : ' Nunc si quis est qui hue dicat, aut sic cogitet.' Idem.
(i Iritta] Zelotypa, rixosa. Farnab.
Quiim iitu i;ua parentis] Erudite.
Nun addidit in (|U<-m dirat, (juia scit,
numina uxuris et parentum rwv irpbi
tI chse. DutiiUus.
7 Uxor, si cesses] Quart; non, si ab- sin? an quia justius cessanti, quam abscnti succeu-semus P an quia irata uxor, fi cesses .' Idem.
Alt le amarc amitat] 'Eir«{^rj(ris
cum iltfrfofia, Aut te nmare co};ilat :
aut minus pcccali e»l, amuri propriu
(('deir, ipiani aliciiu amuri ubsequi,
rent. I T
1394
NOT;E VARIORUM IN
iiiiUa re inipellente, sine uxore po- tare, ant velle delicias. Ergo ot/fijiris est : nisi forte ti^ JSicotkt/h^ hoc puta- miis dictum. Idem.
Aitt te ainarc cogital, aut tetc ama- ri] Qiium iluo proposiierit, alteriim sumpsit. Nam quum dixisset,* Quae in te uxor dicit, et quae in aninio co- gitat:' intnlit, Aut te amare cogitat. Idem.
8 Aut te amare cogitat, aut tete amari] Qui Te amare afi(pi$6\oi!S dix- crat, cito intuiit quod certum est, Aut tele amare. Et quia ilhid te dix- erat, hoc geminavit, et Tete dixit, tanqnam significantius. Idem.
Aut animo obsequi] ^Eirava(popd. Id.
10 Ego, quia nan rediitflius^ Plus est quod dixit Ego, quani si diceret, Pater. Idem.
Ego quia nan, Sfc] 'AvaK6\oveov ; non enim Pater dixit. Idem.
Ego, quia non rediit filius, qua cogi- to, ifc] His quinque versibus, singu- lari iutpyda Beivoiroie'i curam et atfec- tum patris. ' Neque enira patrius consistere mentem Passus amor.' Us- que ad suramnm extulit rh irddos ilia inopinabili sententia : ' Quemquamne hominem in animo instituere aut pa- rire, quod sit carius, quam ipse est sibi.'' id quod nee posse nee debere fieri, sed ad trTrep/SoAos iponiKas (quo referas etiam figuras rf]v OTOfryiiv ex- aggerantes) aut affectationem piiilo- sophid; parum rectae pertinere, dis- putatur apud Ciceronem iii. Tuscnl. 29. Itaque in comnuini quidem more Vivendi, ubi spectatur rh is- eVl rh ■HoXv fiyv6^ivov, verissimum est illud Nostri in Andria : plerosque ' Omnes sibi esse melius malle quam alteri.' In perfecta autem aniicitia, qua^ ra- ris^siiiia est, amicus alter ego est. i. e. quern ita amat amicus, ut se ipsum. Quod ex Philosophis non pauci tra- diderunt. Atqne, ne res dubia esse possit, divina sapientia amoris per- fcclioneni sumniani non in imepfioXrj, ted in acpialitate collocat : i. c. si
ames alteruni, sicut te ipsum. Bce- ckrus.
Qua: Cdgito ! ct quibua, ^c] Hoc sic pronuntianduni est, ut liorrere vi- deatur ipse cogitationem suam. Do- naius.
1 1 Quihus mmc sollicitor rehus'\ Hoc est, quam raalis ! non ut uxor, bonis. Idem.
Ne aut ilk alserit] Vide quam te- neri sit amoris hie tinior, in juvene praisertim. Idem.
Ne aut ille alserit, Sfc.'] Indnlgens supra modum, et soUicita teneritudo. Farnabius.
12 Aut uspiam] Uspiam ct in loco, et ad locum significat. Donatus.
Ceciderit, aut perfregerit aliquid] Jungendum, nt non solum Ceciderit, sed etiam Perfregerit. Ha?c sunt quap sibi nemo evenire velit. Idem.
Ne aut ille ahcrit, aut usjiiam cecide- lit] Nimium tenere amat, qui haec iu juvene pertimescit, qnap circa iiifan- tulos caveri solent. Idem.
13 Quemquamne hominem] Sic di- cimus de ea re, quam miramur fere ab omnibus fieri. Idem.
14 Quam ipse est sibi] Tanquam duo sint. Sed hoc Poiita; comico li- cet. Idem.
15 Alqui ex me hie non notus eat] Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior : quid paterer si genuissem? Idem.
Ex me hie non natus est] Quasi di- cat, non est mens. Idem.
Sed exfratre] Hoc est, oninino non alienus est. Donatus.
Is adeo] Transitns ad argumentnm sublilissimus. Adeo aut abundat, aut nimium significat. Ut in Eunucho, ' Adolescentem adeo nobilem.* Idem.
Is] Frater. Farnabius.
17 Ego hanc clementem vitam urba- nam] 'Op6^ Siriyria-is Kal Siairia-Triaris. Clementem vitam, figura ipsa. Vitam clementem dicimus quae clementes fa- cit. Clemens autem est, qui edit mentem. Donatus.
TERENTII ADELPH. ACT. I. SC. I.
1395
Atque otium] Deest Urbaman. Id.
18 Secutus sum] Bene Secutus, qua- si mHgistram recte beateqne vivendi. Jdem.
Et quod fortunatum isti putant] Ro- niani scilicet, qui cwUbem quasi cceli- tem diciint. Et item Greeci, apiid qiios sunt hujnsmodi seiitentiae : EITA ♦lAOC EXOINIwN n«AOTMENON.» et alibi : TAMEinAM^lAOc TAMElTw KA^APIAHAIKHCeN ME.* Idem.
Fortunatum isti putant'\ Me ntiqiie iixorem non ducere. Dicit antem, Romanis id videri : qiios spectatores habet Menander: ''H fxaxtipidv ne ! 71;- ya'iKU ov Kafx^avoi. Idem.
Quod fortunatum isti putant'\ Qui- dam putant sic proiiiintiandum, Et quod foitunataui isti putant uxorern. Et lia?c bona et concinna lociitio est. Et putant bene dicit is, cui displicet alicna sententia. Idem.
Isti putant] Id est, hi qui a me dis- sentiunt. Idem.
Quod fortunatum isti putant, ^c] Quoniinus eruditissimo Guyeto, qui infortunatum rescribit, subsciibamns, ipsius Poetae nostri auctoritate pio- liibemur. Quid enim clarius est ip- sius Denieae testimonio act. v. so. 4. vs. 13. ' Duxi uxorern : quam ibi mi- Doriam vidi ! nali filii : alia cnra.' F2cce miseria, et ciiia in matrinionio. Fortunatum ergo multi putarunt, non diiccrc uxorern. Imnio ipsius Me- nandri est apud Stoba-um : Th yvvaiK' ?X<"'i fivai r( iraiSwv, 2j <j)iK(, Tlartpa, ftfp'ifiva^ rf fii<f ToAAckj ipipa. Et illud alterum : "Ojttij •yfv6(iivo^ PoiKerai f pf r)i(ail, 'f.rtpwy yafiovvrwv avrbt Aire- XtfBw yifiwv . Id quod jilaiic ad lucn- teni Micioiiin farit. No de aliis Mc- nandri versibus diram. liwderux.
Quod fortunatum isli putmil] (^cuii- batum a (coi'An^ ex koIttjcI Afitr<i. Ilal. Franco, sciolin, flcf(ato, Cepicu, chi'fc- lice rtato .' Famabius.
19 Uxorern nunqnam linbui] Si non hnhco dixisset, potcrat videri liabu- isse. Donatus.
lUe contra'] ' Ex iis fratribus qui in Adelphis sunt, quanta in altero duri- tas, in altero coniitas ! ' Cic. in Ca- tone Majore. Horatius 1. 11. Epist. 2. * Cur alter fratrum cessare, et hidere, et ungi Przeferat Herodis pahnetis pinguibua : alter Dives et iniportunus,' &c. Farnabius.
20 Ruri agere vitam] Contra ha-c omnia suffecerat brevitas : sed sub- junxit fratris descriptionem ut verbis ipsis malam vitas conditionem osten- dat. Donalus.
Semper puree, ac duriter] Semper, licet incertam distinctionem habeat, tanien recte additum est : quia vel ruri agere, voluptatis est : vel parce ac duriter se habere, virtutis. Sed Semper, ad vitium : Parce auteni, ad servandum : Duriter vero, ad labo- reni referendum est. Idem.
Ruri agere vitam, semper parce ac du- riter se habere] Variavit,ut in Andria. Idem.
21 Uxorern duxil] Recte Duxit, non Ducere. Seniel enim hoc fecit Demea. Idem.
Uxorern duxil] Varie per modos discurrit. Idem.
Uxorern duxit] Adjuvandum pro- nuntialione est, ne singula utrinque assecuti videantur. Nam sic in fine fabula; ait Demea, * Uxorern duxi : quam ibi miseriam vidi! nati filii : alia cura.' Idem.
22 Inde ego hunc, !fc.] INIire indc subjimgit, quum personam pratule- rit. Sic alibi, ' E pra?donibus unde emerat, se audivisse abreptam »■ Su- nio.' Idem.
Inde ego, Ifc] Inde pro ex quibut. Et inihi abundat. Et bene hunc dix- it, quia de ipso loqucbatur. Idem.
Inde ego hunc majurem ndoplari tni- hi, !fc.] Nola fri(iuent:itioncm sentcn. tiarnm : adopturimihi. (non sine ari'ec- tu,)f(/ii.r/n;i«rr«/o, (laborc ct solicitu- dinf baud exigua,; habui, aniari pro mco, (iinimo vcrc patrio,) in eomeoh- lecto, {iniraBws loquitur,) solum id est
i3yG
NOT;£ VARIORUM IN
earum milii, aiitiriKuii, iic quid snper- csse possit aii ililcctioiiis vim ostcn- dendam. Hcrctiriis,
23 Ki/i(.ii (J ;>(iiiul<)] Oiios iios cdn- eare dirimns, alucere velcres dicc- bant : nt, ' Kdiicot sylvis rtgein re- guniqiic parentcin.' Donatus.
Habui, ninavi pro inco] Quicritiir quid »it luthui. Et qiiiini miilla di- rantiir, hoc solum venim est, habui, credidi, duxi, existimavi. Ut alibi, 'Semper ejus dicta est liaec atque bdbita sorer.' Et, ' Sic itaque liabe- antur, itacpie dicantur.' Ergo pro men subaudieudum est bis : et lutbui pro tnco et rtin<ir( pro meo. Idem.
24 In eo me obkcto : solum id est ea- rum tnihi] Absolute ntrunique, et in eo, ct solum. Idem,
Jn eo] Quasi in ea re. Idem.
In eo me ublecto] Nove dixit, pro, eo me oblecto. Idem.
Solum id est carum mihi] Plus an- tem sigiiificat, quam si diceret, 'So- lus is est carus iiiilii.' Idem.
25 Hie ut item contra, me habeaf] Item, similiter : contra, vicissim. Plaut. ' Ut ilia ilium contra, qui est amoris cultor optinius.' Idem.
Ille ut item contra, me habeat, Sfc.'] Hie quoque inprimis Tridavdn-i>.Ta nos- ier agit : et de disciplina patria me- ras scDtentias, si spcclentur in flecrej, loquitur ; sed in tnroeeafi meros colo- res reperias. Baeclerus.
Facio sedulo] Secus a dolo, id est, sine <lolo, et impense. Donatus.
20 Do, pratcrmilto] Do sumptuni : pratermilto delicta. Idem.
Son ncccsse kubeo omnia pro meo jure ageie] Et»i licet, non necesse est, pa- trem sapvire, ijuia pater est. Inter Jus et Jl-lquitatem hoc interest: Jus est quod omnia recta et inflexibilia exigit : jf.quitas est, quaa de jure niidlum reniittit. Er^o hie sensus, non neresse est, etiam si liceat, sre- Mun esic patreni. Et mire ostendit, jll^ "luuni niki necessitate, non esse »er\auduni. Idem.
Ilabco] Judico, nt ' sic habe,'*sic habco,' <"vc. I'alier.
27 Postrcmo alii cl'anculum] Non alii patres : sed alii adolescentes, clanculum patres suos. Donatus.
28 Qucc J\rl adolescenlia'] Veniam addidit statim, pcccata ah adolescen- tibus ad a;tatem removendo. Et vide quam breviter, quam pudice, quam ignosccnter locutns est. Donatus.
29 Ea ne me celet, consuefeci flium] Tribus enim vivitur modis, natura, consuetudine, el ratione. Idem.
30 Nam qui mentiri, aut J'allere in- suerit Fatrem] Separatim subandien- dum est, insuerit, irphs rh mentiri. Idem.
Nam qui mentiri et fall, ^c] Bene Fr. Guyetus monuit, insu'everit lej^eu- dum esse. Et quoniam a Ms. illud glossenia aut audebit abest, liceat mi- hi, quod facile fieri potuit, ut negli- geretur, unicam syilabam geminare, et pro magis, legere magis is. Con- stabit versus, constabit seiisus, nego- tio non niagno. Argnmentum ipsum comparationcni a niinore liabet, sicut apud Aristotelem (ii. Rliet.) rb 5' Sri robs irXriaiov rimru {rw\isi), '6s yt ital rhv iroTe'pa rvTrrti, iK rov d rb ^rrov vTrapx^h Kol rh /xaXKoi/ uTrapx*'- ' Ver- beraturum omnes, qui patrem c.edit. Nam si quod minus futurum credeba- tur, fit, etiam tiet quod magis credi potest tutuniiu.' Baeclerus.
31 Ceterus] Quia jam deceperit pa- trem. Donatus.
32 Pudore et liberalitatel Pudore, ad filios retulit : Uberalitate, ad pa- rentes. Argnmentum a conjugatis. Libcralitate inquit regendi sunt : propter quod liberi dicuntur. Libera' litalcm, autem, bonitatcm dicit. Idem.
Fudore, et Uberalitate, Sfc] Ingenua et liberali cducaiione liberos retine- re in officio saiius esse duco quam nietu. Vid. Plutarch, irepi iraidoov ayw- ■)iii. Quiutilian. I. i. c. 1. Pulcer- rima liberalis educationis pra-cepta lege apud Senecam lib. ii.de Ira, 20.
TERENTII ADELPH. ACT. I. SC. I.
1397
21. 22. 23. Faifiabius.
33 Retinere satius esse credo] Bene Retinere: a vitiis scilicet. Nam vitia filios teiient : quos retinent pat res a vitiis scilicet. Nam retinet, qui ail- versum aliquem tenet. Idem.
34 Hiec fratri mecum non conveiii- unt] Nova locutio. Et non conveni- unl, pro, non congniunt: ac per hoc, in his ego etfrater dissentimus, id est, dissimiles snmus. Idem.
35 Veiiit ad me sctpe, clamitans'] Et impoitiinitateni odiosam ostcndit, ad me dicendo ; et inconditam assiduita- teui, addendo strpe. Et congrne, postqiiam sa^pe dixit, adjecit aptius verbum, non dicens damans, sed da- mitans. Idem.
V^enit ad m^ scepe clamit. ifc] Ad hiinc locum notanda sunt Ciceronis verba i. de Invent. 19. ' Ilia narratio, qua versatur in personis, ejusmodi est, ut in ea simnl cum rebus ipsis personaiura sermones et animi per- spici possint; hoc modo : 'Venit ad me sa-pe clamitans, quid agis iMicioi'' cum quatuor seq. versibus.' Tbi]diKliu intelligit : cui valde inserviunt /ui/utj- <reij inroKpcriKal et npoa'at'iroirouai. licc- clerus.
Quid agis Micio] Reminiscere lec- tionem, et invenies, interrogationem liujusmodi, vel invectionis principio convenire, vel objurgalionis. Donatus.
Quid agis Micio] Proso()op<i;iam Iiaiic nndtis laudat Cicero lib. i. de Invcniione. I'urnabius.
30 Cur pcrdis adtilesccnlem noliis] Kccte nohii additum est, et T]diKi%, ut alibi, ' I'sallriam nobis, si Dis placet, paravif.' Donatus.
37 Cur uirutt > ciir potat] Vide (juem- aclmodum, iil durum objurgalorcm ostendat Demeam, quuni ab eo ea dicantur in crimen vocari, qua. aut aitalis dunt: ut, ' cur amat '* aut natu- re : ut, ' cur potat ?' aut pictatii : ut ' cur tu bis rebus suniptum sug^e- rii '<' et ca-tera. Idem.
Cur aiiuil^ riir polnl] Cur nmat?
ad illud refertur, quod ait supra, ' Do, prjetermitto.' ^aw pratermilto delicta intelligimus ex amorc. Cur potat 1 revocamus ad illud quod ait, 'Do sumptuni.' Idem.
38 Vesiitunimio indulges] Vestitni, ut Virg. i..En. ' Parce nu tu Citheraea.' Et IV. Georg. 'Quod neque concubi- tu indulgent.' Farnabius.
4 Indulgis] More veterum pro in- dulges. V. Not. in Heautontimoru- meuon. Faber.
Nimium incptus es] Utrumque du- re, et nimium, et ineptus es. Donatus.
Prater aquumque et bonum] Potnit et non addi, prater aquum bonum. Idem.
40 Et errat longe] IMelius est, Ion- ge simpliciter accipiendum, ut locale sit, qnam valde. Idem.
Et errat huge mea quidem setitentia, Sfc] Duodecim istis versibus magnifi- ca ^7}(T(s continetur de iniperiopatrio, scu discipliua patria. Quo tanciuam specioso colore INIicio nimiam suam indulgentiam et lenitatem obducit : magno abatis et sapienticc pranextii yvbifi.oKoyuiv. Quanta asseveratione a.va.aKfin)s : ' Et errat longe, mea qui- dem sententia, qui, &c.?' nee minor auctoritas KaTaaKevrjs : 'Mea sic est ratio, etsic auimum in<lucomeum,&c.' tnm illatio ev ijdei rov ooyfxaToiroiovvroi. • Hoc patriuni est, polius consuefa- crre fit.' 6cc. Et conclusio lidentius arroKautius(|UC, nee sine cuntumelia in tVatrcm, ut pondus et summa dic- torum, epiphoneniatis ritu subjecta : ' Hoc<|ui ne(iuit, fateatur nescire im- perare libcris.' Senteuiias autem probabili civiiitate conspjruas in hac l>-n(Tn et explevit liberaliter et decore viuxit. liacUrus.
Mea quidem sententia] Modcste ad- didii, nua quidim sententia: ne quia hoc pro prucipto dici exisliuiet. Do- nntuH.
41 Qui imptrium credal] I'trum cn- ju.slijjct, an Demea- tantuni ? Idem.
(iravius cstc nut sl<dnliuH] Gravius,
l;]D8
NOT.^ VARIORUM IN
ml vim ; stabilius ad tempiis refertur. Idem.
42 Vi qttodjit] Id est, metu ac ina« lo. Idem.
Qunm illud quod amkitia acO'HWff'*'"'] Illiid (it, (|iiod vi : hoc ailjiingitur, quod aniicitia. Idem.
43 lilea sic est ratio, et sic animum indvco ?«(■«;«] Mea sic est ratio, ad su- pcriorn pertinct coiifiiinanda. Sic animum induco meum, ad ea pcrtinet, qiiie dictiirus est. Idem.
Mea sic est ratio] Itcnim niodeste ct iSiayrtKus, Et sic animum induco me- um: senilis fiaKpoXaryia. Idem.
44 Malo coactus] Duo dicit, malo ct coactus. Idem.
Mitlo coactus] Male respondent co- acta ingenia. Farnabius,
Qui oflicium suum] 'O rh Ka6r\Kov Ttouev, id est, qui recte farif. Officium aiitem dicitiir, quasi efficium, ab effici- rndo, qiiod iiiiictiiqiie personre oon- griiit. Donatus.
45 Dumid rescituin iri credit] Quod facit scilicet. Idem.
Tantiiper] Tantisper, quasi Tantum- per. Et Paidisper, quasi paulumper: nude P/jriunper, dictum est. Idem.
Tantiaper caret] Peccare subaudien- dum est. Nam tdtum ^AAeiwTwaJs et obscure dictum est. Et bene, cait< ; qua«i malo. Idem.
46 Si Kfierat fore clam] Iterum quod facit subaudiendum. Idem.
Rursum ad ingenium redit] Mire, non intulit : catet : sed ad ingenium redit. Et rursum est retro versimi, tit pror- sum, piius vc'r>um. Idem.
47 Ilk (juem beneficio adjungas] Non dicit, t)enrficio adjunctus, ut supra, malo coactus. Idem.
Ille quern benejicio udjungas] Ka\av- Tfdijiriji' AN • [(COT* uirridiTov.] Ille ma- lo, hie beneficio. Ille coactus, hie adjunctus. Ilk, dum id rescitum iri credit, tanii'iper cavel : hie, praesens atiHcriM] lie, idem erit. V.\ Th pro: sens et ahtem, non ad aliqnem locum, sed ad ciuiodem retulit et monitorcm.
Idem.
Ille quern beneficio adjungas] Contra illud ait, malo coactus. Idem.
Ex animo fecit] Officium scilicet. Id.
48 Studet par referre] Vel ex studet t elidetiir, quod est insolens, vel ex jHtr r. Faernus.
Studet par referre, ifc] Versus non Stat ; nam est Hacchius in prima se- de. Ex Nota Excerptoris constat delendum esse par et subaudiendum beneficium, quod in versu superiuri est. Et sensitExcerptor, ut ex ipsin:> Nota patet. Faber.
Studet par referre] Id est, benefa- cere. Donatus,
Prasens, absensque idem erit] Con- tra illud, 'si sperat fore clam, rursiis ad ingenium redit.' Idem.
49 Hoc patrium est] Snperius a re tractum est : hoc jam a persona dnci- tur argnmentnm. Idem.
Coiuiuefacere] Non Cogere, sed Con- suefncere. Idem.
50 Quam alieno inetu] Vide quemad- modum suum ad indulgentiam affec- tum revocet optiniae disciplinee. Id.
51 Hoc pater ac dominus] A diffe- rentia personarum et officiorum. Id.
Interest] Differentia est. Idem. Hoc qui vequit] Longe melius ne- quit, quam si diceret, non vult. Id.
52 Fateatur se nescire imperare libe- ris] Hoc indicat, et se melius consu- lere, et volentem hoc exercere. Idem.
Nescire imperare liberis] Oratorie, quasi artis sit, indnlgentissime agere. Imperare, modo non ad superbiam, sed ad Regendmn, est referendum. Idem.
Fateatur nescire] Deest se. Idem.
53 Sed estne hie i/i.sw.'j, ^c] Dona- tns : ' Kot' oiKuvofiioj/ supervenit, de quo sermo est, ut factis dicta osten- dantur.' Mox ad ilia, Nescio quid tristem video, ipc. 'Oiationis appa- ratus ex viiltu ostenditur, ut ' sietit acri fixa dolore : Turn qiiassans ca- put banc effundii pectore vocem.' ' Postreiiia hujus seen* verba, ' .SaU
TERKNTII ADELPH. ACT. I. SC. II.
1399
vnm te adven.' Sec. sequentis scense initio constituenda esse, jam alii monucnint. Beeclerus.
Et certe is est] Bene nunc confii- Diat ipsiiin esse eum, qiium propior est, utpote senili, nee inlongum pro- spiciente conspectn. Donutus.
54 Nescio quid] Ueest propter ; ut iit, nescio propter quid . Idem.
Ut solet] Causa ciir ilium aequo aniiDO frater ferat. Lt solet, inquit. Idem.
55 Salvum te adtenire, Demea, gau- demus] Ut aspericr ostendatur De- mea, etiam salutatur ab eo, quem ob- jurgaturus est. Idem.
ScENA II. lambici sunt trimetri, ». Senarii, lit iu sceua praecedente. vs. 1. nostri Mss. onines : hem. Faerniis mallet ehem, quod in qiiibusdam re- pent, vs. 2. duo: rogitas me? vs. 4. omnes : quid is fecit ? vs. 16. omnes : nullum hujus factum simile, vs. 18. om- nes : nihil quicqumn mjuatius est. vs. 25. duo : quod tunc fee. inop. vs. 31. duo : tu homorediges me ad insan. At- gentor. redigis. vs. 34. duo : adopta- tum, vs. 38. omnes : unde httc fiant, excliiso rtf et. vs. 44. omnes : te plura in hiic re p. o. vs. 47. omnes : tunc cons. et seq. siccine ais ? an ego toliens, Ifc. pro conmlis Areentor. liabet consj/iis. V8. 55. duo : si verlnim ullum posthuc. Alter ex his interponit glossam, jam peream si, ifc, ut mox. vs. 58. uter- qiie : et est diis agenda gratia, vs. GO. omnes : potterius, nolo in ilium quic- fuarn gracius dicere. vs. 05. omnes : tamen tix humane p. vs. GG. duo : nut ^us adjutor sim iracundia. Uwclerun.
\ Hem ! ojrjmrtune ; tt ipsum qucc- rito] In hoc actu ditemi homines, di- versi ptitrci, dirersa studia jrroponun- tur. Hie lenis, hie amarus : hie fuce- tiu, hie impnlitus : hicfacilLi, hie perti- nax el difficiliH. Donatiis.
Hem ! opportum ; te ipium quarito] Mflius qiiani iMcnandcr, qiiuni liic ilium a<l jiii(;iiiiii pioniptidrcin (iiiaiii ail rekalutaDdum taciat. Idem.
2 Quid tiistis es] Bene interrogat. Potuit enim nou iratus fiater quae- rere. Idem.
Rogas me, ubi nobis Mschinns «e<] Fr. Guyetus explicat : ' Cum filiura babeamus j^schiniim.' Quod sump- sit ex Eugraphio ita annotante: 'In- terrogas me quid ego tristis sim, cum jEschinum filium habemus ?' Et sen- sus qiiidem patet etiam in Donato, qui causam tristitiee hie signari pu- tat. Phrasis autem per heec non explicatiir. Forte rectius fuerit, eA- A.€ii^ii' indigiianti familiarem hie agnos* cere. Rogas me ? ubi nobis Mschinus siet. Sc. id qusro potiiis, id tu nunc aflferre debebas. Indignantes enim requiruiit eos, qiiibus indignantur : ' Ubi illic scelus est,' &c. ' Ubi est ille sarrilegus?' ut subjiciatur iy vko- Kplau cum affectu ; ' Quid ego tristis siein.' Quod et cum interrogatione et absque ea accipi potest. Ita rh nobis abundaret. Nam et Latine in- staiiter ita requirimus : ' Ubi uobiii est iller' Si cui ha»c non placcnt, is etiam atque etiam cogitet, an satis Latine dicatur : rogas quid ego tristis sim, ubi JEschinus nobis siet, i. e. cum ii£scbinum habeanius filium. certe exemplum, quod congruat, frustra quaesieris iu tota antiquitate. Bee- clerus.
Ubi nobis Mschinus siet^ Quasi quc< dam causa sit tristitiae. Donatus.
Rogas me, ubi nobis jEschinus Siet, quid tristis ego sim] Hie cavendum in interpretando est ; nam et hie scio a qiiibiisdam erratum fuissc. Sen- 6118 est : Qiiidni ego tristis sim ? An id rogas, tii, apud quem vivit ilisclii- nu8, apud ijuein corriimpittir P Mi> hinc alia gravior Iristitia; causa esse possit' Ita enim est, tA ubi signifi- cat ' apud {jiiem,' I'laiit. sa-pe, ut ostendcre possum farilo. Ita, ' is unde pclitiir,' ' nude,' id est, a quo pctitur. Ita paulo Mipc-riiis, ' Inde iiiajorrin ii;ilii adoptavi iiiilii,' id est, ' ex quibu!>.' Ita in Pljorm. ' unde
1100
NOTill VARIORUM IN
hacsuscppta est,' pro, ' Ex qua.' In Ilccyia, ' amorcm Imc tiaiistiilit,' id est, ' in lianc puellani.' Itenini, ' Hinc jam scibo quid sit,' pro, 'ex hoc' In Pluirm. ' aliunde,' pro ' ab aliis.' Sic enini hisadverbiis uteban- tiir Vfteres. Itaqiio optime Excerp- torlioc loco posiiit liajc verba, ' quasi quaulani causa sit tristitiae.' Qtuc nota, qunnquam, ut milii videtur, de- curtata, id satis indicat quod dico. Dcin, non idco tristis crat Deniea quod filiuin habcret j^scliinuni, scd ipiod cum apud Micioneni habere.! ; ' ubi,' igitur, id est 'apud queni ' corruplelse et nequitia^ operani dat. Gallic, igitur sensus est: HJe demaii- dez vous de qiwij je suis trisfe ! lie, comment tie le serois-je as, puisque vous avez mim Jits clih vous, oit il vit de la maniefc du nwnde ta plus desliormete ? Vel rotundius, Vous me de)nandez pourquny je suis triste, vous cliSs qui demeurc Escliine ? n'est ce pas un as- sez grand sujet dc doulcur pour moy ? Faber.
3 Dixine hoc fore] Credo jam, ut solet, objurgabit. Donatus.
i Quid illefecerit] Animadverten- dnm, ut interrogatus interroget more imliguantium. Quod idco facit, (juia videt Micioneni eo vultu interrogarc, ut videatiir minus reprelicndere cul- pam iiiiscliini. Idem.
Quid illefecerit ? ^c] Stoniacbantis aflectu : at rogitas etiam quid ille fecerit? et jam non statim describit factum, sed aninuini facientis corrup- tum ostendit, attpie a pudore, (qui ho- mines regit et ne obliviscantur Jio- nestatis admonet,) a metu eoruin, quibus auctoritas est, (ut parcntibus in filios,) a reverentia legnm (quae civitatis mores continet,) alienum.at- que ultro effrenem. Ut iixitaeiffTipov mox raptio citharistrix ex domo le- nonih, oiiK Hvtv yopydrriTos, non sine expedita celeritate, accusetur. Fores iffrf^it, tfc. ubi Donatus recte : ' To- tum quidcra, .'v;c. de moribus /Lschiiii
nihil nisi inunia ' (quis non videt Ic- genduni esse nccessario, immania'i) ' ret'ercntis.' Subjicitnr accusatio totius populi, et vox fam.v publica, quae in talibus vim singularem obti- net. Nam actio de vi ad omncs perti- net : ncque tamfigura,(|uam ratio est, quic infra ab ipso .Sannione inducitur act. II. sc. 1. ' Obsecro populares.' Hinc etiam est, quod quii itatio pleno et Optimo jure nititur : ad cpram De- mea hie alludit efficaci (igura. ' Cla- mant omnes, indignissime factum esse.' Sannioni scilicet quiritanti suc- clamantes. Aliter argumentum a rumorc petitnr in Andria i. 2. 14. et apud Plautum Pseud, i. 5. 4. ubi pa- ter de filio : ' Ita nunc per urbem solus sermo est omnibus.' Sed qui- ritatiu aliam vim habet. Igitur ad summum exaggcrationis Iijpc proee- dunt. Qua consunita (iiuod probe hie notandum) ad minora revolvi ne- cesse erat Dcmeam. Necjue aliter debuit I'oi'ta ijBoiroiui' hoc jurgium. Exemplum ergo fratris, ab accusa- tione ad emendationem degressus, comparat : tJ.aKaolKovoft.iKm. Ut ma- jor fieret perturbatic ex Ctesiphonis amore, quo minus aliquid tale suspi- cari Demea potuerat. Dcniquc ab jEschino, in ciijns nomea efi'uderat ilium indignatiunis impetum, Micio- neni aggrcditur : 'Hac cum illi Mi- cio dico, tibi dico,'<S>:c. ut contention! occasio et via quaererctur. Boeclerus. Quern ncquc jmdet] Menander apud Prise. *0s 5' oIjt' ipvdpiav oiSfv, ovie Stotfvai, To irpwra 7ratr7]5 ttjs avaiSsiar tX*'' Farnabius.
5 Quern neque pudct quidquam, neque metuit qucmquam] Varie per casus dis- currit, ' Queui neque pudet quid- quam:' contra illud quod alibi pater (licit, ' Erubuit, salva res est.' Do- natus.
Quern neque pudet quidquam] Mag- no ordine accusavit. Non (inquit) pudore movetur patrum, non metu parcntuni, nou tiniore Ugum. Ergo
TERENTII ADELPH. ACT. I. SC. 11.
1401
gvadatini av^jjais oratoria processit. Idem,
0 Tenere se ullnm'] Bene Tenere, quia legem, et est afxtpi^oKia oratoria. Idem.
Nam ilia quce anlehac facta sunt, omilto] Accusatio duo tempora reci- pit; pra>teritiim, ab ante gestis: et praesens, ab iis quae objicitintur. Ergo utnimqiie mira brevitate per- strinxit. Idem.
7 Omitio] Uapd\T)\pis. Idem.
Modo quid designavil] Designnre, est rem novam facere. In utraniqne part(rm, et bonani et nialam. Nam et designatores dicti, qui ludis fune- bribus prapsunt : credo ob earn cau- sam, quod ipsis ludis niulta fiant nova et spectanda : simul etiam lurba re- tineatiir. Quae stmt aut in spectacu- lis, aut in iitibus. Idem.
Modo quid designavit] Puto ego, designatinnem, contractioneni, aut conduftionem populi in uuuni intel- ligi. hoc eniui contingit ei, qui ali- quo flagiiio phirium in se oculos et era convertit, et speclaculo est vul- go : qiiemathnodum designatores, qui ludis funebribus multitudinem reti- nent. Idem.
Designavil] Hoc verbum apud ve- teres duas res significabat : etenim prave et recte facta, designata dice- ban tur. Idem.
Quidnam id est] Et hoc etiam con- tcmnens inlerrogat Micio. Idem.
H Fores effregit] Haec singula mag- na cum vociferatione inferenda sunt, stomachatur cnim adversus male in- tcrroganteni. Idem.
fores effregit, atque in ades irruit alienrui] Totuin quidcm unum cri- men e»t : rapuit merclricpm. Sud vide qua pompa, qua vociferatione dilatetur accusatio Dcmca-, de mori- bus yl'Iscliini nihil nisi inauia rcfcrcn- tis. Idem.
Fores effregit, atquc in a-dcs irruit alienas] hia.'C .singula considcrnnda Riint. Et bene dicit alienas^ <|uia si
lenonis diceret, parva res viderctur. Idem.
9 Ipsum domiiium] Ilerimi suppres- sa est infamis persona. Idem.
Atque omncm familiam mullavit^ Ant Familiam pro servis lenonis dicit, aut pro meretricibus. Idem.
10 Multavit] Laceravit, mntilavit, moUivit, atque dissolvit. Unde Mul- ciber a multando, quasi Multiber. Idem.
Mulclavit] Ex fide librortim Mss. et auctoritate Victorii ac Turnebi, scribendum mulcavit. Faber.
Usque ad inortem] Magna invidia cjedis et mortis mentione, quje tamen nnlli accidit. Donattis.
llriimit mulierem quam amabat] Om- nia magno colore et accusatorie dic- ta sunt, et ex hoc niaxiuie, quod le- nonem et meretricem non dixit, con- tentiis facti atrocitate, personarum- que vilitatem relicens. Idem.
Mulierem eripuit] Non Aliduxit, sed Eripuit. Idem.
11 Clamant] A praejndicato, et auc- toritate rumoiis. Idem.
12 Hoe advenienti quot milii, Micio, di.t:ere] Quasi dicat, Displicet omni- bus, et multi eum accusant, nee ta- men lenonis querela; mcntio fit. Vide oratoreni. Hoc autem, vel articulus, vel adverbium loci est. Idem.
Hoc] Pro hue, secundum antiquum morem, ait Servius ad illud Virg. VIII. /En. ' Hoc tunc igiiipotens calo descendit ab alto.' Furnahius.
13 Inoreest omni populo] Sallustius, ' In ore genlibus agens, populo, civi- tati.' Donatus.
11 .S't confenndum e.remplum est] Tan(iuam non sit conferendum. Idetn.
Auk fratrem cidet rci dare optrnm] Satis cornice hoc infertur logcntibus argumentum : nam niagis in culpa illc ipse est, ipiem laudat. Idem.
\Ct liei dare operain] Non amori. Idem.
Kei dare operam] (iuam faceto Poii- ta ba:c omnia falsa, cl u cuntrario
1402
N0T7E VARIORUM IN
facit DeniPaiu crc(lcrc. Idem.
Ret ilort npa-diii] Rnsticap, familis susteiitiiiuiiv, aujiindcr. Faniabiiis.
Ruri fs.se] Non in urbe. Domitiis.
Parciim] Non prodi-jum. Itkm.
Si'lirimn] Non insannin. Idon.
J'arctim ac sohrium} Contra illnii : Cur ainat ! cur potat ? Idem.
16 ?^'ulliimhiijus simile /actum'\ Hoc cum admirationc. Micio tun£;itiir, quasi ipsius culpa sit fiatris natura. idem.
Nullum hujus sitnile factum] Hoc cum adiniiatione indignantis pionun- tiandum est, et aidentibus in Micio- iiem ocniis. Et sul)audienduni est Esse, ant Invenire, Idem.
Hac quum illi, Micio, dico, tibi dicoi] lUi, pro in ilium : et tibi, pro in te. Id,
Hac cum illi Micio dico, ^'c] Dona- tus : ' Illi,' &c. Ad sensum respexit, ut sxpe ; plirasin non explicavit. Ihcc cum illi dico s. dicta volo ; tihi dico s. dicta volo. i. e. haec cum ita loquor, ut ad jlischiniim pertinere jlliquedici videantiir, tu satis intelli- gere debes, ad te quoque pertinere tibiqne dici. BttcUrus.
17 Tu ilium corrumpi sinis] Deest nam. Sed Hrventius aawStrus dici- tor. et hoc tiln et (u proniintiandum est intento digito, et inlestis in Mi- cionem oculis. nam hoc agi stoma- cho adversuni dissinmlatores solet. Donatus.
Tu ilium corrumpi sinis] Mitius mo- dn dixit, ' Sinis corrumpi :' mox ve- licmentiiis dicet, ' An laiidi putat fore, si perdiderit gnatum ?' Idem.
IH Homiue imperito nunquam quid- quam injiatiut] Miro stomaclio apud ipsuni de ip^o tanqiiani apud alte- rtim lo<|iiiiiii'. Idem.
Ilumine imperito, ^-c] Prorsus bene expoi^nit liifc Donatus. Queni vide, cl insuper nota Micionis a6<pt(rfia. Ut homo nrtiannx et pcritior, adversns fralrem agrestem, prudcntiac jiibi ar- rogat aliqiiid, et senteniia KaBoKiKrj »t\ pr«texciidas,quas subinfert, frau.
des fucatar urationis abutitur. Baele- rus.
Ilumine imperito nunquam, ^c] De hoc sic Menander. Ovk tar' ivoias oiiS^v, iis 4fj.o\ SoKU, ToKn-r^pirtpov. Far- nahius.
19 Nisi quod ipse fecif] Au6tl8«ia. Hoc enim pvoprium rusticorum est, atque impcritorum. Donatus.
Niliil rectum putat] Proprie putat. Nam hoc verbum iuiperitorum est. Ordo est, qui nihil recttim putat, nisi quod ipse fecit. Idetn.
20 Quorsum istuc] Deest pertinetf aut dicis. Idem.
Quia tu, Demea] Id est, homo im- peritus. Idem.
Hac male judicas] Pari virtute hsec leniter dicta sunt, qua superiora ve- hemeuter. Idem.
21 Non est Jiagitium] Non pecca- tnm negat esse : sed tlagitiuni non esse contendit, et ideo subindignan- ter pronuntiandum est ; ut si dicat, Scortari quidem adolescentulnni, de- lictum est, sed non est 6agitium. et veniae locus non tarn in facto, quam in persona est constitutns. Idem,
Non est Jiagitium, mihi crede, adole- scentem scortari] Mire respondit, et oratoric, ad liaec quae invidiose dicta sunt. Nam quod ait ille, ' Eripuit niulierem quam amabat :' Uic tcortum dicit. Quod ' irruit in .fides alienas ;' quasi ex vino furtns, pvtare: quod cum aliis grave proposituni est, hoc solum dicendo, ieve reddit, id est, ' fores effringerc.' Idem.
Non est flagilium, Ifc] Cum pudore et fl;igitio vTrepaToKoye7rai. Quo ge- nere ctiam iititur apud Plaiitum Cal- lipho in Psciuiolo i. ,'i. 18. &c. Mn- tuatur tanicn Cicero, cl Ca»ciliano duro patri hunc 'rcrentiannin miteni comparat in Cruliana cap. 16. non sane, philosuphia aliquid tale dic- taute, sod liccntia patronoruni, qua- cnnque specie reornm caiisa.s pitigen- lium ; et jjriitextu lenipori.s ab einen- data disciplina pluriniuui dcgeuerij.
TERENTII ADELPH. ACT. I. SC. II.
1403
Tta fit niminim, quod Historiciis no- tat, ut facilem assensiim oratori, ' sub nominibus honeslis, coiifessio vitio- rnm et similitndo audientiiim' con- ciliet.' Ann. ii. 33. Bcederus.
Non est flagitiuni] Mitio sub hujus scenas exitu tatetiir se omnia hiec ex animo non dixisse, utcunque buic licentise laxarint habenas cum Graeci turn Romani. Cic. pro CoeUo : ' De- tur aliquid huic zetati, sit adolescen- tia liberior. non omnia vohiptatibus denegentur,' &c. verum restringit earn postea, ' Revocet se aliquando ad curain rei domestical, rei forensis, reipublicee,' &r. Farnubius.
Mihi crede^ Quasi imperito dicit, mihi crede, non euim, me inteUige, Quod imiiatus Cicero sic Cifliuni exagitat; 'Magna sunt, mihi crede : noli La c contemnere.' Hie enim et autboritas dicentis, et conteuiptus ostenditur audientis. Donatus.
23 II<tc si neijue ego, veque tu,/eci- mus] Quia dixit: 'Qui nisi quod ipse fecit, nihil rectum putat.' Idem.
21 A'on sirit egestas] Non voluntas prohibuit, sed necessitas : et ideo nulla laus. Idem.
25 Quod tum fecisti inopia] Nota/c- cisti, in eo quod significat non fecisti. Idem.
2G Injurium est] Quia nihil quic- quam iiijustins homine imperito. Id.
Nam si esset unde id fient] Non est necessario consequeiis, sed probabi- liter admittitur a()ud oratores : non eniin omnes qui habcnt unde faciant, continuo eliam faciunt. Idem.
Unde idjierel] I'ierct, |)ruducta pri- ma syllaba. Ennius : ' Memini mc fieri pravum.' Idem.
Nam si isset,factremus] I'rofuissel, et/ecisscmus. Fabcr.
6't e.fSft unde id fterrl, /ncemnus] I. c. nnde id fieri potuissct, fecmse- muH. Uonclcrus.
27 I-lt tu ilium tuum, si esses tiomu] Mnltiim progrcssus est, accuflaus ac- cosanteni, Donatus.
Et tu] Recriminatio, ut vocamus. Faimahius,
Ilium tuum] Ctesiphonem. Idem.
29 Exspectatum] Odiosum et malae vitae. Namfiliis parentes autamabi- les sum, aut exspectati. Amabiles, boni : exspectati, mali; quorum mors in dies singulos exspectanda et op- tandasit. nam exspectamus ante diem: unde avidior intelligitur, qui exspec- tat, qnam illc qui sperat. Donatus.
Quum uhi te e.rspectaium] Eo rem produxit, ut ipse magis videatur con- suleredisciplinje,qHam Demea. Idem.
Ejecisset foras] Non dixit amisisset : sed, ut quiddam abjiciendum, ejecis- set. Idem.
Exspectatum] Juv. Sat. 14. ' Nam grave tardas Exspectare colos,' &c. Farnabius.
30 AUeniore tetate, post faceret ta' men] ' AvaK6\ov9ov. Deest enim quam- vis. 'Et faceret ultimum magnam vim habet, nihil enim prodesset, insnper obesset, retinere ab istis filium juve- nem. AUeniore pro alieua dicens, comparativum gradum pro positivo posuit. Donatus.
31 Pro Juppiter] Tragica exclama- tio est. et bene, tanquam ipse repre- henduret Demea, adjecit ; ' Tu homo adigis me ad insaniam.' Et tu homo dicens, negat illi faniiliaritatem. Idem,
32 Non est Jiagitium, facere luce] Moraliter indignalio exjjressa est, iisdein verbis, qua; frater dixerat, re- petitis. Idem.
33 Ne me obtundas] Ne me sa-pe et molesle inlcrpelles. Nam obtun- dere, est aliquid saepe odiose repetere. Idem.
Ausculla,ne mc obt.] Micio jurgiuni vull ad (lisputationcm coiiftrre. Sic- ut euim in cxprobrando, rlamitan- do, male dicciido mores Utuitu' plus valebant ; ita in niando et disputan- do, 11(11) poHHo SC ab liomiuc iracuudo supcrari, sniis ronfiil<:bat Mic:io. Du- plex orat acciisatio, ' tiagitii et dam-
1404
NOT^ VARIORUM IN
\n.' Dc flaEjitioJani disseniorat quo nioilo dixiiiuis : nunc de danino rc- s|)oiult't, arguinento abadoptionis ju- re jntito : quod ctiam retro valet in ca, quiv flaKititnu spectabant. ' Tii- iiui filiuni (ledisti adoptanduni niihi : is meus est factus.' i. e, ouiuis in /£• 5cliinum potestas, disciplina, regimen ad mc transiit a te, cum in adoptio- nem mihi dedisti filium. Sicut et damna niea sunt, quatenus damnnsus est ille. Excipit Demea : 'Curse est mill),' q. d. natura ilii pater sum ; non possum abjicere omnem de mori- l)us ejus et educatione curam. Re- spondet iNIicio: habere etmi douii, quod curet, allerinu so. filium Ctesi- plioncm, quem retinuerit. Nam, quantum ad jtschinum, et inilii, in- quit, cuiiE est, meliori so. jure, post- quam ha?c cura in me per adoptio- nem est translata. Hoc est quod di- cit : ' Verum Demea curemus uequam nterquc partem; tu alterum (Ctesi- phonem) eijo item alterum, ^schinum scilicet. Ita enim inter nos conve- nit, cum ^IZscliinuni in adoptionem dares milii. ' Nam ambos curare, propemodum reposcere ilium est quem dedisti.' i. e. si tu rebus jEsrlii- ni te vis admiscere, in alienum jus involabis, vim facies conventioni in- ter nos factap, adcoque adoptionem, cujus tu ipse auctor fuisti, evertes : cum ex meo fiiio tuum vis facere, quem adoptio ex tuo meum fecit. Htijus, (|uod pro se adf'crt iMi(!io, juris tanta vis fnit, tauta ar^imientatio, ut Demea non jtotueril se lueri, nisi ne- garet, sibi hoc propositum esse, et paternic ac naturaiis solicitudinis affectu tantum excusari cuperet: ' repeton' quem dedi ?' non tam ini- quus sum, ut semel placita et con- ventione utrinsque nostrum firmata convellerc, aut in tuum jus me immit- tere cogitem. ' Dictum hoc inter nos fuit' (ita ipse Demea faletur act. v. so. 3. v». 10.) ' ne tu curares meum, Dcvc ego tuum.' Tuum enim eb.<io
factum yi'Kchinum ipsa adoptionis, (juu in tuam donium cum dedi, for- mula probe couiniemini. Itaqnc quan- tum ail jus attini't, tu illi pater es, non ego : nlieniis tanien non sum: ncc ex animo affectiuu nalunu possum expelicre : agre est ergo, nee aliter fieri potest, cum ad oninc facinus eum proiabi audio. Si tamen lianc quoque naturae solicitudinem ferre non potes, concedam tuaj voluntati ; verbum postliac unum non addam. Poeta igitur studiose custodivit in omui deinde fabula, ut Demea: con- stantem servandi, quae convenerant, voluntatem tribueret. De Ctesipho- ne, ' Ilium,' inquit, *cnro uiumi ; ille ad me attinet. quando ita vult frater, de istoc (j^i^schino) ipse viderit.' Non pati quidem poterat severitas Demcae, quin Micionis disciplinam subinde accusaret, arbitrium sibi ta- men in toto negotio nullum vindica- vit. Ita, cum Hegio vitium virgin! ab vEschino oblatum commemorasset, ad Micionem omnia referenda decer- nit. (act. III. sc. 4.) imo solius Micio- nis arbitratu ad nuptias resdeducitur, (act. IV. sc. 7.) nam qu* actu quinto videturjubere Demea, eaconsilii sunt ad ingenium et voluntatem Micionis accoiuniodati, eo flpwvfias artificio, de quo ante. Paulo liaec uberius consig- navi, <;uia illustris inprimis haec dis- putatio in Adelphis est, de translata apud Gru;cos per adoptionem patria pofestate. Id quod injure civili Ro- mano aliter postea Justinianns Im- perator, egregia philosophia usus, constituit. Bceclerus.
34 7'««/n filium dedisti adoptnndum mild] Mira argiimentatio per i-jrayco- 7T)v, quae inductio ab oratoribus dici- tur, quura per interrogationem per- venimiis ad id, quod volumus, conclu- dendum. Donatus.
Adoi>landuiii mihi] Adoptationis formulam vide apud Agell. 1. v. c. 19. f'arnahiua.
35 Is meus est /actus] Sic progredi-
TERENTII ADELFH. ACT. I. SC. II.
1405
tur, quasi confesslonis genus sit, ad- versariiim taciiisse. Donatus.
Si quid peccat, Demea] Conchisio dubiac rei a non dubiis siimpta. Idem.
iSi quid peccat, Demea] Tw iSiieriafiw Intel posuit Demea: et repetitumest, peccat. Idem.
36 Ego illi maximam partem ferum'] Errant, qui putant illi esse prono- men, qiinm sit adverbiiim loci : nt, ♦ Illi mea tiistia fata, Uegeneiemqiie Neoptoleniiini narrare memento.' Illi ergo ibi, uli ille peccat. Qiiare qui- dam etiam /i syllabain dii^cretionis causa, ut locum significet, conipinnt. Et maxumam partem optime dicit. Non eniui universam, quia non solus pater ;Iiscliiui est : sed maxumam, quia ejus niagis est, cujus filius coepit esse per adoptionem. Idem.
Feram] Sustinebo, tolerabo. Idem.
Ego illi maximam partem feram] Do- natus, illi, i.e. ibi, ubi peccat, accipit. non tamen haec sola ratio foite est, explicandse vocis, si qiiis cogitare velit. addit Donatus praterea: ' Et maximam partem,' >S:c. Nunc qui- dem, universam. Ita enim mox di- cit: de meo. Sed, si sermo liinc ad nlteriora porrigitur, ytscbinus liere- ditatem Utmcie, ex quo natus erat, dim cum Ctesiphone fratre debebat cernere. Sicut habetur infra act. v. 8C. 3. vs. 28. <*ii:c. Bceclerus.
Ego illi] Fro Hi, ut in ea re obser- vavit Excerptor. I'ubcr.
37 Obsotiat, putat, olet miguenta, ifc] TluKfufffi quadnm li.uc coacc;rvat. Varro lib. vi. de L. L. ita citat : ' Scortatur, potat, olet ungiicnium dc meo,' in quo non dubitamlum e8t, quin cum memoria fcfellcrit. Nee movent mc I'r. Ilondi Sabini ratio- nes, ut omnct potiu'4 codices 'J'l-ren- tianos rurriccudos, qiiam ofidprrifia fimtfJioyiKhv Varroiii tribucndiiiii pu- lem. Alias enim et ungucntum legcrc deberemus, sicut ot apiid Varrouj'm, non ungucnta, ut liabcnt codices, In- terpres, it I'riscianus lib. viii. ct
lib. IX, Jam si scortatur Poeta po- suisset, quam frigide inferrelur mox versu sequente : amat ? dabitur a tne arg. quae vel sola ratio neminem du- bitare sinit de veritate scripturac usitatae. Bceclerus.
Olet unguenta] A summo ad iiniim proposita solvuntur. Et mira varie- tas est, Olet unguenta: ne diceref, obsonat, potat, ungitiir, nc scilicet liaec exercitationis palsestrica;, non luxuriee dicerentur. Donatus.
38 Amat] Uphs rh, Cairamat? Id. Dum erit commodum] Uare scilicet.
Idem.
Dum erit commodum] Asconins Pe- dianus in Verrin. iv. ' Aut ewn judicem, quem commodum erat. Ve- nuste posuit pro eo, quem volebat. Sic Terentiiis : 'amat? dabitur a me argentum, dum erit commodum.' Nam lueretrici dare qnando est commodum? sed est positum pro eo, quam diu libuerit.' Bceclerus.
Ubi erit commodum] Asconius Pe- dianus in Verrinain iv. male txpli- cat, ut et Taiibmannus in Plant, pag. 914. Faber.
39 Ubi non erit] Argentum scili- cet: sed commodum c/ure, subaiidien- dum est. Donatus.
Fortasse excludetur foras] Hoc ita protulit, quasi dicat, nibil sibi dcpe- risse, si gratis forte fiierit ad amicaiii admissus. Et to turn lioc t(^ ^^ouO(vi<t- fi(^ legeiidiim est. Et mire fortusse dicit, ut pater indulgeiis, et crcdens adok'scentem posse etiam ainari ab aiiiica : non enim uflirmavit, ut dice- ret, excludetur foras. Idem.
Fortasse excludetur foras] Ab amica 8C. sen meretricc. Donatus mures Micioiiis in voce fortasse agnuscit. (Jiieiii vide. Buclrrus.
Ubi non erit, fortasse excludetur fo- ras] Elfgantissiiniis Interpres sic virlil : Quond je n'ituraij plus d'argint, peut-)tri qur je If chasseraij au logis. At longe aliiid IMicio: non cnini de cx- clusione ex adibus siiis cogitat, sed
140C
NOT .I'. VARIORUM IN
ab swlibiM meretiioularnin, qwas ni- mis libentcr iiivisebat li'schinus. Ihi- dc observatio in excerptis e Donato, * Et mire, forttissr,' .Si-ci Islam vocii- lam, * gratis,' e snperioi'i loco line retraxi, et sensus iil posttilat. Fabcr.
•10 Fores effregit? restUuinhtr] Vex- venit ad praesens crimen: ilia eniui autc acta fuerant. Dimahis.
Fores effregit ? restitucntur'] Non sine poena qtiidem in eum, qui vim fecerat, si res in judicium e^set de- ducta. Sed Micio mores et tc'mpora ill oculis habet: itbi mulli, ob caium- nias litium Atlienis usitatas, ob spem lucri, et siiiiiles causas, malebant vimittere persecutionem juris sui, et privatim satisfactionem ac restitn- tionem accipere. Quae res aluit li- ceutiain potcntiorun). Describit ac- curate noster infra act. ii. sc. 1. vs. 41, cVc. et sc. II. vs. 40, &c. Erat enim res cum leuone,cujns animi vi- litas (descripta act. ii. sc. I. vss. 52. 53.) promtam impunitatis spem osten- debat. Sed cur non addidit I^Iirio : ' Mnlierem eripuitf reddetur.' hoc enim quoque Deniea in sua accusa- tione, cui nunc respondetur, posue- rat. Per artem reticuit caput flagi- tii, dc quo nee responsio, neqne sa- tisfactio tarn facilis Micioni erat fu- tura, antequam yEscliini animum in ca re perspexiwet. Badcrua.
Fores effregit] Citat ba-c Cicero pro Caelio, sub persona mitioris pa- tris. Vide ad Heaut. act. ii. sc. 1. Famabius.
41 Resarcielur] Re abundat. Do- natus.
42 Et unde hacjiant] Itenim sub- aiidiendiim, est. Idem.
Et adhuc non molesta sunt"] Quia non est flagitium, adolescentem scor- tari. Idem.
45 Ab aliis qui vere sciunt] Super- bum fnisset, ame dicere. Melius ergo, <ih aUiH, dictum est. Idem.
40 Naiura tu iUi pater es, conailiis ff] Urbane Micio consi/iijsubjunxit.
Plus enim valet ad laudemconsiliimi, quani iiatiira. Et !<itinil 6»<tei)(Kt Poeta vwrbis Miciouis, qui non liatu- ni, st«l artectii silpater,' nnllnm pb-* Ucni esst" siipk-ivtem ; cum verO pos- se sine pc«turl)»tio«e perfhii iis quos amat, qui'in patrem esse consilium fecerit, non naiura, lioc est, (|ui fi- lium adoptuverit, Et mire, qnum natitrn singuiariter dixerit, plnraliter intulit, consiliis ego. Idem.
Natura tu illi pater es, consiliis ego] Vidit Donatus in voce conailiis ali- quid artis et sententiae latere : sed parum diserte expedivit. Verumest comparari patrem, qnem natura fe- cit, et quern ratio. Cum enim Deniea exprobrasset Micioni, quod patrem gerere, sive patris officio fungi nesci- ret, qui nunquam liberos genuisset, adeoque suum exemplum, qui vere sciret patria munia fungi, tacite com- mendaret ; respondet Micio, se non tanti pulare, quod natura, qnam quod ratio faciat, q. d. tu quidem natura ^schino pater es, atque hoc fortuitum est : sed egoqui destinato proposito ac deliberato animo perso- nam patris in adoptatum iudui, nihil praetermitto, quin ita ei consulam, sicut liberis consuli aequum est. Pa- tris enim proprium est, liberis consu- lere. Bceclerus.
47 Tun' consulis quidquam] 'Apertior contumelia: et ideo sequitur denun- tiatio disrededi. Donatus.
Tun' consulis quidquam] Quia dixit, consiliis ego pater sum ; a conjugatis argumeiitatus respondit. Tun' consu- lis quidquam 1 quia a consulendo con- silia dicuntur, et consultorcs. Idem.
Si pergis, abiero] Ut, * Donee me flumiiie vivo Abluero.' Idem.
Si pergis, abiero] 'Apxai<TiJ-^s, pro abibo. Et hoc, gestu abeuntis, vel abituripronunciatur. Idem.
48 Siccine agis] Recte, quia jam abibat : quasi revocantis correptio est. Idem,
An ego totiens] Hoc conversum in-
TERENTII ADELPH. ACT. 1. SC. II.
1407
tclligas dicere. Idem.
Audiam] Deest te : sed exprimere durnm fuit. £t hoc est obtundere. Idem.
49 Cura est nuki] ;Eschinus scili- cet. Idem.
50 Curemus aquam uterque partem'] Proprie uterque et cequam, quasi par- ticeps fratris. Idem.
51 Propemodum] Nisi addidisset propemodum, falsa videretur esse sen- tentia. Idem.
52 Ah Micio'] Religiose commotus est : ac veluti incnsatio est perfidiae : et ideo exclaruat dolens, et transit in iracundiam, concessionemque, quee sTiTpoiTTj dicitur. Idem.
Ah Micio. M.mihi sic videtur. D. quidisthic? Ifc] Dicit Demea: ah Mi- cio, sub. quid dixisti ? tune pertidiam in me incuses, aut me non staturum putes eo, quod inter uos convenit, et ipsa adoptionis formula contine- tur ? Cum euim Micio dixisset, dum vis ;£scliinum curare, reposcis eum quem dedisti, adeoque non ratum vis esse, quod inter nos dictum actum- q«e est ; Demea 'religiose comnio- tus,' (ut b. 1. Donatns loquitur,) eo quod perfidiae incusutionem in hac exprobratione inessecerneret, excla- niat, ah Micio, quid dixisti f et, affir- mante iterum, quamvis sub mitiga- lione quadam, Micione, mihi sic vide tvr ; kot' iirirpoir^v concedit deiii- que : quid islhic? 8C. resisto, repug- no. V. Faern. et Guyet. ' Si tibi istuc placet, profundat, perdat, pcreat,' &c. quae ciimulatio et ccleritas ira- cundiic apta est. * Jam si verbum un. postli.' 8c. dixero, pereani. Qua? vox in uno M». mcorum ex glossa com- paret. lia-clcruH.
53 Mihi nic tidctur] Rationabilitcr non est nic dixit : sed, lic ridvtur: non vult enim vcriim cshc. DonniuH.
Quid istuc"\ Denst Inqunr aut rctis- io: nam proprie significatio est dc KCntentia «u;i dercdentiH. Idem.
j4 Prnfvndnt, pcrdut] 'EirerpoirJf fi-
gnra. Virgiiius : ' Sequere Iialiam ventis, pete regna perundas.' Idem.
Profundat, perdat, pereat] Haec sic pronuntianda sunt, ut ostendatur gestu, nolle quod loquitur. Idem.
Profundat, perdat] Perniissio Iro- nica irati. Famabius,
5.5 Si verbum unum posthac] 'Ar-otrt- iinrr)(ns. Deest, tibi fecero, aut tale hujusmodi. Donatus.
Rursum] Quasi curans irasceris ? Idem,
56 ^n no7i credis] Irasci scilicet. Idem.
An 7ion credis] Parens in uno Ms. Palat. ah reperit. Donatns supplet eAAeji|/it/* an non credis, irasci scilicet. An non credis me irasci ? merito sci- licet irascor. Bceclerus.
Repetone quem dedi] Minus erat, si ^schinum diceret. sed plus est, qwew dedi. Donatus.
57 jEgre est] Quasi dictum sit, quid ergo loqueris ? quia a>gre est. Cur apgre est ? quia alienus sum. Id.
Alienus non sum] I\Iire alienus non sum: quasi timeat jam dicere, pater sum. Idem.
Alienus non sum] Satis cum stoma- cho, quasi dicat, si patrcm mc esse jam non licet, alienus non sum. Id.
Si obsto, hem desino] Vide de his et praecedentibus Fr. Guyet. Baclerus.
59 Iste tuus] Memoriter isle tttus, ad illud quod dixerat, meus estfaclus. Donatus.
Isle tuus ipse sentiet ;)r)s<irius]Quan- tiis sis, quantumque eum ames : hoc est, ut dccipiatur per indulgentiam tuam. Idem.
Ipse senliet] Sentire multi pro ma- jo posucre, ut ipse alibi, * Sit rogas? scnsi : nam unam ei c<rnam atqne ejus coniitibus <k'di.' Idini.
GO PoHterius] Etcuim Dtmea satis hoc grave rxistimat dictum in eum, qui non providuat in futurum : et arctiiis, quia pater est. Idem.
Nolo in ilium graviui] Scilicet qnain hoc. Idem.
14U8
"SOTJE VARIORUM IN
CI Nihil, et nonitihil] Nota figiira est, conveniens plaoiilissimo scni, qui ill reprehendcnilo aciolesccnte niode- ratus est. ItUm.
Ncc nihil] Apparet Tercntinm fa- vere leuissiniis patribns : iinde snb- jecit etiani rationcni facti Blicionis. Idem.
Neque otnnin sunt quce dicit] Bene a Micione lioc liiritur : quia inilnlgen- tioris est, plui a scire : et supra dixit, ' Ea no me ccvlet consucfeci filium.' Et liic sensus est : Nee contemnenda sunt quip dicit, nee omnia dicil ta- men. Hoc est, non sola sunt quae dicit, sed niulta alia. Et ordo est, neque tamen lia;c quce dicit, sunt om- uia. Idem.
62 yonnihil molest(i~\ Placidissime nomiihil dixit : et iionnihil maiuit re- petere, (piam vehcmenter iracundiam demons I rare. Est enim altera 5iir\6- Tijs. Idem.
Konnihil molesta hac sunt mthi'] Op- time I'oiita Micionem fecit commo- tuni : ne si omnino immobilis csset, non indiilfiere adoptive filio, sed om- nino eum non cuiare videretur. Ergo sic in eum servat placidum animum, ut tamcu retincat patris affectum. Idem.
Nonnihil molfsta h<rc sunt mihi] Quae ad fincni usque scenae sequiintur, bene explicantur a Donato : vol q>ia- tenus ad rh ^0os pertinent (quid enim indulETcntius ilia fituiaei, nonnihil mo- lesta sunt : et : etui /I:!sch. nonnuUam in hac re noUis/acit iujuriam?) vel qiiate- nus oiKovoixiav TfX''"f'''s fx(6oS(v6u(Tav spectant, cum iguorans adliuc vitium virgini oblaium Micio, dc ta>dio anio- ris mtretricii, et proposito uxoris du- cendx aliquid refert probatque. Bce- cLerus.
63 lUi] Demeac scilicet. Ant illic, id est, ibi ubi Dcmea litigabat. Vo-
Sed ostendere, me cpgre] Constat *^'SOt ^grp pati : nam abler non trat parens. Idem.
l\'am ila est homo] Homo dixit nio- raliter, sic enim de iis dicimus, qnos parce rcpreiiendimus, nt alibi, * Ut homo est, ita morein geras.' Idem.
Ila est homo] INIorosus sc. et in- tractabilis. rarmihius.
64 Quum pluco] Id est, qnnm volo placare. Donnlm.
Cumplaco] Ubi placare conor. Far- nabius.
Cu7n place] Id est, cum placare sfudeo. Faber.
65 Vcrum si au/^eam] Argumentnm a contrario. Nam placare, contra- rium est irritatitibus augentibnsque iracundiam. Donatus.
66 Aut ctiam adjutor sim ejus ira- cundicp] 2uAA.7;»|/«j. Nam a genitive casu accusativus assumptus est. Idem.
67 Insaniam cum illo] Plant. Am- pbitr. act. v. sc. 2. ' Bacclia bac- clianti si velis adversarier, ex insana insaniorem facies.' Farnabius.
Etsi Mschinus nonnullam in hac re] Rursus SnrXirris, nt sit mitis repre- hensio: et hoc ipso gravis, nam etsi, et nonnu//fl»nnoits, temperamento sunt posita. Donatus.
69 Quam hie non amavit meretri- cem ? aut cui non dedit aliquid] "'HQos vKep^oArjs. Quam non, et cui non. Ea tamen hac sunt, ut non gravi sono accusationis profVrantur; sed solam reprehensionem contineant. Aliquid vero, admirantis est. Quod addidit merctricem, ostendit Micionem hoc solum adliuc scire : nihil auteni de vitiata virgine. Donatus.
Quam hie non amavit merctricem] Et hoc cum veniaet defensione. Nam colere merctricem, non est flagitinm. Et simuletiam vitiatie virginis adbiic ignarus ostenditur Micio. Idem.
Aut cui non dedit aliquid] Aliquid dicendo, praetermisit vel merctricem vcl nnmcrum. Idem.
70 ('redo jam omnium tadehat] Uap- (vdeais TrptoTT/. etenim addimus ad ea rpia- apud nos [lurum certa sunt, aut credo, aut pulo. Idcui.
TERENTII ADELPH. ACT. II. SC. I,
1409
71 Dixit velle uxorem ducere] Mi- rum est apud Terentinni, quiim etiam per nescias personas indicet argu- menta. nam quum Micio nesciat amari ab iEschino civem virginem, tamen dicit, Credo jam omnium Tadebat, et, dixit se velle uxorem ducere. Sic ex parte magna ostendit nescius argii- nientnm : ideo quia verisimile est, amantissimiim yEschini Micioneni om- nes scire aflFectus adolescentis et con- 8uetadine«. Et apparet pra'terea, conatum ex parte fateri vitiatum araore ;Eschimim, et pndore inipe- ditiim, tantiini lioc dixisse, quod ho- neste potuit, vellc se uxorem dncere : quam autem vollet, tacuisse confu- stim. Idem.
72 iSperabam jnm defervisse adoles- etntiam] Rectc sperabam, pro gaudc-
bnm: sic enimdicimns, qunm errasse nos cernimus. Et mire : non dixit sperabam ilium jam corruptum: sed mi- tis senex totum aetati attribuit, nihil filio. Idem.
Defervisse adolescenliam] Servat pro- positum circa letatis veniam. Idem.
Di'/ervisse'] Quasi deorsum a fer- vore tenuisse. Legilur et desavisse. Idem.
73 Ecce autem de integro. nisi quid- quid est^ 'Airoa twTn](ns prima : quia non vult credere. Idem.
Nisi quidquid est] Deest quia, ut sit, nisi quia. Et est sensus, nisi quia non temere credo ; et vole scire quid- quid est. Idem.
74 Hominem] ^scbinum. Fama- bias.
ACTUS II.
ScENA I. Ne cui forte, putanti Dc- nieam in superiore scaena IMicioni narrasse ea, qua? inducunlurliic fieri, ordo rerum praeposterus esse videa- tur, animadverti debet, bis i^sclii- num cum lenone esse rixatum : prius quidem, cum ex domo lenonis fidici- nam abduxit, cujus rei sparso statim per urbcm rumore, ad Demeamque delate, raox ad id Micioni nuntian- duin Demcam cucurrisse. Interim ^sciiiniim fidicinam dedticentcm, in- gequente cum lenone, domum suam, id est Micionis, pcrvenissc. quo rum introducere cam vcllct, timi lenone id probibentc, scciindam rixam cxti- tisse. Ha-c ita esse clariftsinie osten- ditur, omi dc priorc quidem rixa dictum sit, ' lores ttrronit,' nimirum lenonis; ct ' abduxit mulicrcm, quam amabat :' in postcriorc autem, servo quidem dicatur, ' Abi prxstrcnue, ac fores apcii : ' fiires scilicet nf^dium Micionis patris /Eitcbini : ipsi vcro tidicinic, ' i intro nunc jam.' I'uirnu.'. Deli>h. el Var. Ctas. Tci
Satura est liaic Scena, ex trocbaicis ct iambicis, quos alii aliter nietiun- tur. Vide Fai-rni not. ct Antesigna- ni edit. vs. 2. Ms. Argentor. otiose jam nunc illico hie consiste. unus nieo- rum : ot.jam illico nunc consiste. alter: otiose illico jam nunc consiste. vs. 3. unus : 7iunquam ego dum adero hie tan- get te. alter : nunq, d. c. a. hie tanget te. vs. 5. duo : quamqnam sit scelestus, n. c. h. V. ut ilerum vapulet. vs. 6. onines, ut editum est ; ut ct vss. 7. 8. 10. 11. vs. 14. Arf;ent. t intro jam tu nunc, meoruni uterque: i intio jam nunc tu. vs. 15. omnes ut edidimus. vs. ir>. omnes : dimoreas. unus omittit, oculos. vs. 17. duo: innuero. vs. 18. omnes: iatuc roloego i. e. vs. 19. om- nes : o miscrumf acinus. JE. gemin. tfc. Argent, meorumque alter : hci misc- ram. unus : hei miseriam. quod niliili esse puto. onini's omitlunt rh mihi, vs. 21. duo omittunt t^ tu. vis. 26. unus : qui tibi licet mai;is m, h. alter: quid tibi licet mcam habere, pro qiM cut. i U
1410
NOT/E VARIORUM IN
tgo aiiitntum dedif vs. a(». duo : /«oc convitiuin. vs. 27. duo: mtni si tttol. perf^cijani essi',intio urriiiicrc. v.s.2U. onincs, lit edidinuis. vs. 31. duo : f^'OTU' dcbncclMtus sum in te, an tu in mcl uuiis : (gone in te debacclutlus an tu in me! vs. 30. omiics pro hoc, id liubent. duo : ctiam hercle. duo : quod ccepisti. vs. 39. duo: tenum dandain. vs. 40. duo : nam ego libcrali ilium asscro cau- sum tnanit. vs. 42. omnes : summe Ju- piter, vs. 45. et 46. lit cdidiinua. ill et vs. 48. nisi quod in posteriore parte duo : scd hoc cgu hariolor. vs. 51. id quoque f. possum, vs. 52. om- nes : inceperis, vs. 54. duo : dtpulo ; unus, ri'puto. Botclerus.
1 Obsecroj poptdures] Popularitas in omnis rei consortium sumitur. Nunc itutem populares cives dicit. Et hoc est, quod fctvres quiiilari dicebant, Quirites conclamare. Donatiis.
Obsccro, populares, fcrtc miscro atque innocenti auxilium] Hie exenipliiin est contunieliosi per potentiani divitis, et in pernicieni suani pauperis contu- inacis. Idem.
Obsecro populares] Tres prinii ver- sus Liijiis sc'cL'n'<p, item sextiis, octa- VI18, et uiidecimiis sunt trocliaici tetrametri acatalectici : reliqiinnini vcrsiuim, qui sunt in principiu hujiis sca!na?,quartus iambicus dinietir est : quintus, (|ui vidctiir iambicus tetra- meter acatalecticus, si tamen in eo in ' sceleslus ' pxiiultiiiium corripias, al>jecto s, erit simul cum septimo, nono, dccimo, duodecimo, quartode- cimo, quintodecimo, et sextodecimo, trocliaicus catalecticus. Item ter- (iusdecimus, alijecto s ex ' fores,' t'aclaqiie ^ynalaplia. Ueliqui versus parlim trucliaici cataiecticisiint, par- kin octonaiii iambici. IVcrnwi.
Obsecro, ifc] Ipse raptus pra?ces- •erat, cujiis riinior a populo ad De- mcam delatus ilium efieravjt, iit in scena pr-.ucedente. Continiiatur hie rixa diim /libcbinus, quani eripuerat Bcreiriceni ad tratrcm Ctcbipiioneu),
i|ui in donio Micionis exspcctahat, dcdiicit. Scqiiitur in via leno. Far' nubius.
I'erte mis, atque innoc. a.] Quae de sccundo hoc jurgio i^schini cum San- nione, Faiirnus habet, vide. Quiri- tationem diiigenter explicavit Uona- tiis. Qiiee verba ad quas personas in hac Scena referantur (non paruni enim interest) Giiyetus annotavit. Qualia nunc nou repeteuda sunt. Bocclerus,
2 Subvenite inopi} Vide quam pos- teriora vehementiora sunt, ad incen- denJuin populum. I'rimo, ' mise* rum :' post, ' innucentem :' ad ulti- niuin, 'inopeni' posnit. Et priino, 'ferto auxilium: ' post, 'subvenite.' Et totum hoc priucipium a benevo- lent ia sumitur: qiiie comparatur ex invidia potentiac yEschini. Nam con- traria in Aischino esse vult intelligi. Douatus,
3Iisero atque innocenti imxilium : Subvenite inopi] Tria sunt, ' Miser,' * Innocens,' ' Inops.' Idem.
Otiose nunc jam] ' Otiose,' secure significat. Nam nisi qui securus est, oliosiis non est. Idem.
Otiose nunc jam ilico hie consisted Simul impcravit modiiin, teuipits, lo- cum, factum. Rlodum, ' otiose :' tem- pus, 'nunc:' locum, 'hie:' factum, ' coiisiste.' Nam 'jam' et ' illico,' alterum tempori adjnngitur, altcrum loco. At ' consistere ' est audacter et constanler stare: ut, ' Constitit in digitos extenipio arrcctus uter- qiie.' Idem.
Otiose, nunc jam illico hie conaiste'} Servuiii ducenlein piiellam inorari jubet, et consistere. farnabius.
Illico] Modo locum, non tempus significat. Donatus.
3 Quid rcspectas] Mtretricem timi- de respectantem jubet esse seciiram a lenone insequente. FamaJiius.
A'«»if/«am] Pro non. Virgil ins,' Num- quam omnes hodie moricniur inulti.' Donatus.
TERENTII ADELPH. ACT. II. SC. I.
1411
4 Islam invitis omnibus] Deest ' ab- ducam.' Idem.
Ego islam invitis omnibus'] Bona (Weirf/is : nemo enim plene loquitur, qui lactatiir. Idem.
Ego islam] Abducam sc. ant reti- nebo. Famabius.
5 Quamquam est scelestus, non com- millet] 'AvaK6\ovdov primum : nam quum proposuisset ' quanquam,' non subjecit ' tamen.' Dotiatus.
Quanquam est scelestus, S^-c.] Cau- tiim erat sub exheredatiouis poena, ne tilius familias lenonem pulsaret. JEs- cliinus itaque non denuo et in publi- co sibi depalmandum lenonem sta- tuit, ne ad patrem hoc emanet, atque Line ipse perpetuo peiierit. infra act. II. 8C. 4. Famabius.
Committet] Perficiet. sed hoc pro- prie de illicitis et pnniendis facinori- bus dicimus. Et simni liic ostendit Comiciis adolescens cedere se leno- ni, invitum se noxam intulisse : et id quod fecerit, fecisse lenonis culpa, uon sua. Donatus.
Ilerum ut vapukt] INIinaciter Poiita priorem litem sustulit, dicendo 'ite- rum:' ut non eadem lis esset, de qua supra Demea qucstus est: sed in- etaurata nascatur. Idem.
7 Leno ego sum] ' Leno' terribili- ter pronnntiandum est : quasi dicat, cni supplex eris. Sed ex ar^uinento est, quod contcmnit yEsrliinus minns lenonis: ntpotc qui jiiin uxorcm de- creverit ducere. Idem.
Leno ego sum, Sfc] Donatus ad trrrorcni, Eu^raphiiis ad conttuitum rctulit. Placet Lu^raphii potiussi-u- tentia. Hoc vult Sannio dicere : nolo te nica- conditionis inuarum esse ; leno fcum, fatoor ; sed, ut in hoc p;c- nere, lionio rctfia non pessiinuH. Ni- hil autcni lihi hoc prodeiit, quo lui- uns ercpta: inulieris nomine reus peragi possis. Tiim mihi jus dicclur, quam alii. In bene constituta enim re|>iiblica judicium reddiliir flinni vijibus persouis: atque, ut propiiis
ad nostram rem loquamur, jure civili Romano bene constitutum est, ut restitutio non impediatur, etiamsi spolians objiciat, spoliatura praedo- nem esse. Boeclerus.
Scio] Hie sic respondit, quasi in lenone imniinutio capitis tantum con- sisteret, Fide usquam optuma. ' Fi- des' in concipiendis comuiinationi- bus : nam ' denuntiatio' comminan- tis est. Donatus.
8 Tu quod te posterius purges, Sfc] Hie quoque sententias juris loejuitur ; neniiueui teneri, ut privatini transi- gat, aut pfEuitentia ejus, qui vim in- tulit, contentus sit. Non enim idem est pceuitere ac restituere. Sed * Nee prodcst ei,qui vi rapuit, ad evitandam po^nam, si ante judicium restituat rem quam rapuit,' ut est in 1. v. ff. vi bon. rapt. Dceclerus.
Nolle hanc injuriam mihi factum esse] Hoc e solemui satisfactionis more apud Rouianos : ubi jiirejurando ag- noscebat quis, indigno se contume- liam intulisse, et nolle factum. Sie Liv. XXIX. ' Loerensibus Senatum respondissc, quas injurias sibi factas querercntur, netjue Senatum, neque populum U. factas velle.' Consimi- Icm sui purgationcni a Jove simula- titio habcs apud Plant. Ampbitr. act. III. sc. 2. Famabius.
9 Hujus non facinm] Figurate er- go. * Quod te purges,' id est, purga- tioneni tuam. 'Hujus' autcm 5€i»ct». Khv est. Aut enim stipulam, nut iloc- cum inovcrat, aut sumnium digitum. Dimittus.
IJujuM non faciam] Cicero: ' Ne lantuliim (piidem cummotus est.' Id.
Ego meum jus pcrscquar] Hoc est ierionium. Idem.
!\lnimjus] JNIeam libei tatcni. ;)/«;- um juh] Meain vinilictaui. Nam ut ilia 'injuiia' est, qiije lit inunxio ; ita jus vindicta ilia, (|u-.c reddit\ir reo. Idem.
I'cr.icquin] Uh'iscar. Cicero: * Tu dum tuas injurias per tc, id quod non
in -2
NOT^E VARIORUM IN
potcs, prrsecpii conaiis.' Idem.
10 iV<'(/Ht' tu verbis solves unquam, ijhmI milti re vuile feceris] NofitKus. I"t ' solves,' lues, persolvcs, id est, satis- lacies, ac te piiipabis. litem.
Re mule fecerb] Aciiemlnm est ' re,' et siiiiiilicaiiter proferciuliim. ibi cnim est seiitciitia. Et plus dixit, >t' male- feceris, quain injitriitm feceris. Idem.
11 Noii rq-o veslra hue] 'EAAtiifu, dccst enini ' verba.' litem.
Novi ego vcstra hcec, ^c] Vide qua; line ex aliis annotavit Jo. Weitzius. rormnia satisfactionis valde insignis : in qua panitentia, et confessio inju- ria; cuui quadaii) paliuodia conspici- tur, adhibita jurisjurandi religionc. Exenipluni est apud Plant. Amphitr. III. 2. 50. iS-c. Quod prajcesserat, ' verbis nwn solvi (juod re male fac- tum est,' itideni vo/j.iKwi sive ex re- i;ula juris communis dici, Uonatus annotat. Ihcclerus.
Jusjuranitum daliitur] Hoc est, ju- rabimus te esse indignum cui injuria fiat Inijusmodi. Aut separatiui, jus- jurnmtum daliitur : et separatiui, te esse indignum injuria hac. lit sic me- lius. Verba cnim satisfaciunt, qiium res colligitnr in gencralibus causis. nam sa'pe ira; ac litcs jurtjurando sunt terminata-. Donutns.
12 liidi'jnum injuria hue] Cornice 'indignum' it ' indignis.' Idem,
I'i Abi prce strenue] Aut ait prw, id ciit, prior : aut abi pra, id est, pra-i : ut, ' I prie, sequar.' Ant prccslrenue: ut, ' Pricdivilis urbe La- lini.' Idim.
Abi pra- strenue] Magna contonip- lio minannn lenonis, non res|)oiiiiisse yKbciiinuai ad ca (|Uvc dixcrat. Idem.
Abi prti strenue, ac fores apcri] Par- mcnonem prseire jubet, ac fores Mi- lionis a>(lium aporire. Inbibct Irno. farnnbius.
Abi jirtL ilrenue'] Ad servnm scrmo <.5t. I'nber.
*'tlerum hue hihdfaeis] • Nihil' j)ro •mm.' Lvgitur et lu/ij/j. DonalUD.
Cetcrmn hoe nihil fuels'] V. Cuyct. frustra id couaris. Obsistit enim leno, ut mox : ' At cnim non sinani ;' dum rei sua; possessionem sibi vindi- cat, donee plagis coercetur, ut am- plius resistere nequeat. Donatus videtur legisse : enim non sinam, ex- cluso Ttj) at ; dum annotat, ' Enim,' in- ccplivam particulam esse apud vetc- res, Bceclcrus.
14 I intro nunc jam] Fidicinam al- loquitur. Farnabius.
I intro nunc jam] Ad fidicinam. Fa- her.
At cnim non sinam] ' Enim' incepti- va particula apud veteres fuit : sed et convenit perturbationi. Donatus.
15 iS'imium istoc abisli] Quasi ex contumacia lenonis appareat, quod multum abierit. Idem.
Nimium ahiisti isthoc] Mutandum aliquid in versione Galiica ad liunc locum ; item mox ad ilia verba, • Hem, serva.' Faber.
Propter hunc] Juxta Ininc, nt Vir- gilius, ' Templum dc marmore po- nam Propter aquam.' Donutus.
Hem, sic roll)] Mire Coniicus, ex alterius verbis, quid faciat alter, os- tendit. Idem.
16 Quoiiuam dimovens tuos] Liber Bembinus et alii antiqui, demoveas. Fai'rnus.
17 Qnin piignus conlinuo] * Pugnns' a pugna dictus : aut ab illo ' pugna.' Donatus.
I'ugnus contimw] Id est vestigium litigantis. Idem.
18 Istuc volo ergo ipsum cxperiri] K.xprcsse ostendit i)a(H)erioris loqua- ccm contumaciam usijue ad pericida ca'dis. Idem.
Istuc volo ergo ipsum c.rperiri] Hoc illo dicente, servus lenonem verbc- rat. Idem.
Ilcm serva] Nescias cui dicat biec yEscliiniis, an lenoni, an servo : scd servo niagis est verisiniilc. Idem.
Hem serva] Parmeironi imperal ut ))julierein letineal, Icnoui ut oiuiltut.
TERENTH ADKLFH. ACT. IF. SC. I.
1413
J^amabius.
19 Geminabit tiisi caves] Hoc com- minanlis est, noii jubeiitis feriie. Sed quia longe stat Parmeno, ' gemi- na ' putavit dictum. Et ' geminabit,' siibaudiendimi est ' plagani.' Donatus.
Geminabit nisi caves] Non singula- reni ptignum, ct ninun dabit, sed 'geminabit:' quasi dicaf, geminato dnplicatoque nunioro infeiet. Idem.
Hei misero jnilii] Leuo pulsatur. Idem.
20 ZVoninnuerflwjJConvenienterPo- eta avidiorem Parmenonem inalefa- ciendi inducit, quum supra doniinuni invitum ostcnderet cogi ad iufercu- dam injuriam. Idem.
In istam partem potius peccato] Ut verberesnon JMSsus potius, quamjus- 8US non verbercs. Idem.
21 Nunc jam] Du£e partes istae sunt. Et bene 'jam,' quia sero, et post plagas. Et utrum hoc lenoni, ut abeat, an puellae ut introiiat, dici- tnr f sed facetius est, si lenoni intelii- gas dici : quasi iioc factum sit quod volucrit: et quasi vcncrit ut vapulet. Et 'jam' etiam tarditatis incusatio est, ut Virgilius, ' Jam mclior, jam diva precor.' Idem.
Regnumne /Eschine] Invidiosa mo- ralitcr exclamatio, et ardentior ad plagas. Donatus.
liegnumne, Mschine, liic tu possides] Bene * liic,' id est, Athenis, ubi gra- viu.s crimen est dominari vcllc : nam tyranni ibi semper oppress! sunt, ct maximc a proximis. Idem.
Hie] Allienis, civitato libcrtatcm semper advcrsus tyrannos asscrcntc, atque ubi IJemocratica administra- tio. I'arnahiuii.
22 Si jiOMiderctn] 'UOikv dpuftia contcmncntis in invidiam. Donatus.
OrnatuM esses ex tuis virtutihu.s] (,'i- to ostcndit (|iiun(um a se longe nit rcgnum, (|ni dixerat ornari potuissc lenoncm. Idem.
ICr luis tirlulibuf] Sir vcl^rfR p<r tip^vtiav ' virtutcs ' |)r(i llagilii'i dice-
bant. Lucilius, ' animo ac virtuli- bus.' Idem.
23 Quid till rei tuecum est] Hoc, quia verberatus est, dicit. ut sU,quid iibi debeo? non quia nihil sibi debca- tnr. Idem.
Quid tibi rei mecum est] Donati et Guyeti expositionemjuvat locus Trap- oAAtjXoi in Heaut. iv. 4. 2. ubi Bac- chis ad Syrum : ' etiamne tecum hie res mihi est r' Resp. Syrus: ' mi- nime : tuum tibi reddo.' Baclevus.
Nihil] Facete : quia ipse abstulit, ct ' nihil ' vult a sc repcti. Donatus.
Quid ? 7wsline qui sim] Proprie : sic enim dicit qui nihil quicqnam de- bet, ' Nou me novit,' non quod igno- letur, sed quod in jure non ccruatur. Idem.
Nosti qui sim? JEs. non dcsidero] Plautus Menaechm. ii. 2. 22. ' Ego te non novi, neque novisse adco vo- lo.' Catuil. ep. xciv. ' Isil nimium studeo Citsar tibi velle placere, ISiec scire utrum sis albus an ater homo.' addc Ph. II. 3. S5. Bacclcrus.
21 Si atligisses] Plus dixit ' atti- gisses,' quam ' teligisses.' E>t enim multo majus ' attingere,' quam ' tan- gere.' Donatus.
25 Qui tibi mafiis licet] Hie non tam ratiocinatio est, quam exclama- tio per dolorem. Idem.
Qui tibi ma^^is] Si mihi, inquit, non licet attingere tuam ; cur tibi licet meam, non tangerc, sed habere ? Et ' habere,' utrum doiiii in consuetu- (liiie : an cornimperc, id est, stuprare intelligimus f Idem.
nicam habere, pro qua cjio ardent um dedi] ' Meam ' suflecerat : sed mag- na moralitate additum, ' pro (|ua ur- gcntiim dedi,' ad vuciferatioiu-ni. Si- nuil esse ostendit leuo (jiiud rcpelal. Idem.
Qui Iibi mafiis licet meam habere, pro qua ipii nrgentum dedi] iiuna tide 8C <:ini^.sc, ostendeic vull, adcoi|iic bo- nil- lidei posKessorcni cs.so, qui in sum jure iicmiins homiiiis laclo debiierit
1414
NOTiTi; VARIORCIM IN
turbari. Bceclerus.
2(5 Ante (rdcs non/ecissc erit meUns hie convichim^ Nou orat (|U(iil iul lia:c juste rcspoiideiel. et ideo sic rcspoii- det, ut coiiviciuni dicat, quod verum est. Donntus.
Ante udcs non fecisse erit melius hie coHi'.] Guycti explicationem possit firniare locus IMuutiiuis in Baccliid. IV. 8. 33. ' Ut ne clainoreni hie fa- cias neu convicium.' Donatus aliter accipit. ' Melius erit non fecisse,' forniulani sapit, ut in illo veteri : ' quievisse melius erit.' et : woAAip yap H/xfivov. Minannii autein viiu Laltent hoc loco ilia verba : quas inox clarius expriaiit jDsctiinus : cn- jus ?i6os tale tacit poeta, ut dispnta- tioni juris, vim opponcrct. Uccclerus. '27 Jam iiitro arripiere] Liber Bem- binus et Decurtatus, abripierc. Faijr- nos.
28 Loris Ubo ] ' Lora ' apnd vete- res ' laura' dicebantur, a lauro tri- umphoruni : sub qua mos erat capti- ves vinciri, ducique per pompain. Ideo auteni, ut conditioiiis icmini.s- cantur, loris ca'duntiir maucipia: nam ' inancipia ' dicuntur, quod nia- nu capla sunt : ' servi,' qui servati sunt, quuni eos occidi oporteret jure belli. Unde Vir(;ilius sic inducit captivum roganteni, ' Per patrios manes, per spes surgentis luli, Tc precor, banc aiiimam serves natoque patri(|ue.' Donatus,
Loris, lihcr] Novus injuria; titulus. Loris ca;dere sive llageliarc liberum hoDiiuein Athenis non licebat. 8er- voruro id su|)plirium fnit. Quam rem Sannio Lie ex ' iibertate democratica' deducit : ' Hiccine libertateni ainut esse a;qiiam onmibus ;'' i. e. annon vivimus in republica populari, ubi oniues cives, eo ipso quod cives sunt, a-quo jure agitant et libertatis be- neficiis perfruunturr Unde et Cice- ro pro C. liabjrio, legem Porciain, qu* exempio juris Attici virgis ca;di civcm Hum. vetabat, libertatis fa-
vorc commendat. (cap. 4.) ac in Ver* rina v. cap. 03. cimi aft'ectu et figiira amplificat : ' O nomcn dnice liberta- tis! o jus eximiuin nostra; civitatis ! o lex Porcia, legesque Scmpronise !' Bceclerus.
Loris liber'] Loris quippc caedi illi- berale ac servile fuit : ut magistra- tus virgis in noxios utebantnr, ita do- mini in servos loris. Farnabius.
29 O huminem impitriwt] Sic vete- res ' inipurum ' gencraliter pro im- probo ponebant: ut eadem liac fabu- la, ' Pcrsuasit ille impurus, sat scio.' Donatus.
Hiccine libertatari] Scilicet Athe- nis. Idem.
Mquam esse omnibus^ Quasi diceret, ubi non est, quando iiischiuus loqui- tur, Et bene ' omnibus,' ut ne ieno- nes quideni videantur cxcepti. Idem.
JEquam esse omnibus'] O. 1. s. esse {equam. Faernus.
30 Si satis jam debacchalus es, leno, audi si vis nunc jam] Istud 'jam ' est disyllal»us, ut s?epe apud Plau- tum ; est enim versus octonarius iaiiibeiis. Vide Not. ad Andriam. Faber.
31 Egon debacchatus sum in te, an tu in me] Variant bic libri scripti : nos antiquissimos sequeniur, in quibus omnibus ita est : Egon debacchatus sum aulcm, an tu hi me? Cum enim non dixerit yEschinus lenonem in se debaccliatum, sed tantummodo de- bacchatiun, leno quoque id simplici- ter negat, snbdens eum potius in se debaccbatum. Sane prima hujus ver- sus syllaba pertinet ad pra;cedentem. Faernus.
fllitte ista, atqne ad rem rcdi] Su- perbe adolescens maleficium non pu- tat lenonis esse purgandum. ' Ad rem ' autcm, ad negotium de quo agitur, dicit. Donatus.
Omitle ista] O. 1. s. et Donatus, mitleista. Faernus.
32 Quam rem] ' Quam abduxisti.' ' Res' enim, pecunia intelligitur : vel
TERENTII ADELVH. ACT. II. SC. I.
141^
id pro quo pecunia danda est. Do- nalun.
Quo redeam] Ad, ' qnani eveitisti doniuin :' quia, ' fores effregit, atque in aides irriiit alieiias.' Idem.
Quod ad te uttinet] Quod tibi pro- dest, et commodum est. Idetti.
33 Cupiol Ille ' vis ' dixit : hie * cupio.' Idem.
Modo (Bqdl aliquid] Subaudiatur ' dicas.' Idem.
Cupio, modo (equi aliqtdd] Et Beiii- biniis et Victorianus, et omnes fere alii I. s. Cupio : aqui modo aliquid. Fa- ernns.
Vah, leno i7iiqua me non vult loqui] Nomen sacrilegutn et injustuin ' le- no,'iniqiiitatem agitat, jtistitiae pa- trocinatnr. Hoc totuni fipuviKcis pro- niintiandiim est. Donatus.
Vah, Icno iniqua me non vult loqui] Vah. uiide nobis nova incessit reli- gio ! gratenuir nobis reformatum re- rum statnm: si quidem lenones inipu- ri, impii, sacrilcgi iniqiiitatem agi- tare, a^quiim exigere, de virtnle loqui, justitiai patrocinari incipiant. I'ur- nabius,
34 Leno sum] Figura (Tvyx<ipri(ns. Donatus.
Pernicies, Ifc] Dipiiilus. Ovk (otiv oiiSev TC)(y[ov i^w\i<TTepov ToD iropvo^Sa- Kou, Farnahius.
35 Est orta it^uriu] ' Orta,' capta. Donatus.
30 Nam hercle etiam id reslnl] Li- ber Bcnibinus, Itoc reslat. Fauriins.
Illuc qucpso rrdiquo ca-pisti,JEschine] Figurate : rectum enim crat, unde caepisti. Nisi forte ' quo ' pronomen est modo accipiendum: ut sit, 'a quo.' Et bene niemor est, dixissc ^scbinum, ' Omittc isla, atque ad rem redi.' Donatus.
37 Qua- res lilii vcrlal male] Adjirit contumcliani, qiia<ii et hoc multnni sit et ininiicum. Vcituninus (hcitiir dcus qui rebus ad opiuata rr-vcrten- tibns praiost. Sa-pc autcm male ce- dit, qiio<l bonimj putatur : ct hoc rst
male vertisse: ut ille gladius, qui niu- neri datus, adminiculum fuii legina; pereunti, de quo Virgilius : ' Ensem- que recluslt Dardanium, non hos quaesitum mnnusin usus.' Idem.
38 Argenti tunttim tibi dabitur] Idem liber, et Basilicanus, et Victorianus, et niulti alii, non liabent dictionem tibi, ut et exigit versus, qui est octo- narius, attributa taincn prima ejus syllaba versui pva^cedcnti. Fuemus.
Quid si ego tibi illam nolo vendei'el Haec majoris sunt stomaciii, et ideo stultiora : nam quod jam amisit, ven- dituruni se negaf. Et, quid si nolo, novo dictum est, et rtp i5L0Ti<rfx'2. Do- natus.
Quid si ego tibi illmn nolo vendere? cages me] Potest autera dici, quid si nolo? cogesme? Idem.
38. 39 Quid si ego illam tibi nolo rejidere, cages ?ne] Iteruni jure niti- tur. In ip.«a euim doniinii et proprie- tatis natura hoc inest, ut re nostra, non alicno, sed noKtro arbitratii «ita- niur, et, in hoc negotio, an vendere, et cui vendere vclimus, constitua- nius. Itaque natnralem ^quitatem seqnuntur juris civilis ]i. conditores, quando decernimt, nemincm cogi ut suam rem invitus vendat, aut vcndat alii, quam cui vult. Vide omnino Imperatorum Constit. I. xtv. C. dc Contrah. Emt. ut et I. xt. eod. ct adde I. ix. ff. de Act. Ker. amot. I. XVI. C. de Jure l^elib. quae loca ad TcrentiMui suum notavit Virdoc- trina, humanitate, pietate, Germanu candore iii|)rimis prarelleu'!, Job. Henricus Schroilerus, cujus amicitia perlibenter et familiariter utor. liar- clerus.
3'J Minime] Elpwvda. Donatus.
h'amquc id inctui] Elpuvfia contu- niax et ridicula in eo, (|U(mI jam ami- hit id de quo dixit .se cogi non posse. Idem.
Seque rcndtnditm cniseo, qua: libera est, tfc] yLschinuH, qui jiactenu.i San- •ioni jure agouti nihil res|)ondcrnt ,
141G
NOT^ VARIORUM IN
j)i ;vtcr vim et minas, ot dcniqiie pie- tiiim pro erepta inulicrc, ciica men- tioiiein tilteiioris satisfactionis, obtii- Icrat, cum viderct, Sannionem rc- cusare pactionem, extemporali astu- tia culiunnia; mctnm injicit, et vin- ilicias libertatis prxtexit, cunfingens liberal)! esse mulicrem, quam eripue- rat. q. d. ' Quia libcram iniilierem, quJE veiuli lion potest, aliciiare vis, ego illain liberali causa b. c. tlirccta legis, (|ua liberos bomines alicnarc prohibitum est, actione, assero ma- uu.' Ha;c Jureconsulti Celebris verba rem satis explanant, si niodo confcx- tus Poetas propius attendatur. ita enim voluit diccre iEstliinus : Tu dicis, Sannio, cogi te non posse, ut niibi veiidas mulierem. recte. Nou cogam tc. Imo ostendam, nee fas tibi esse, vel mibi vel cuiquam mor- taliuDi cam vcnderc. Libera est enim, {arpaTrtyriixa aywvtcrriKhv, boc est, quod interjicit,) quam tu bactcnus ut scr- vain, ut venalem detinuisti. £o no- mine te in jus vocabo, assertaque in libertatem mulicrc, ut sine omni pre- tio earn dimittere cognris, imo ultro puuiaris, efficiam. Vide ergo, num satius f>it, argentum quod obtuli ac- cipere, 'an causam meditari tuam.' Hujus astulix Pampbiio bivc subsidia pra;8to erant, (juod Icnones valde vul- go suspecti essent, tanquam qui li- beras pueiias, abductas alibi aut raptas, ncc ignorantes modo, sed sci- entcs sxpe mercarentur : eoquequa^s* tus ipsoriim apud jiidices, in judicio libiTtalis, paruni essct favorabilis. Apud I'lautum in Persa iv. 9. ' aui- buia in jus leuo . . ..qui bic comnier- carig cives bomin«;s liberos.' Unde max KwfxtKws ' feles virginaria' dicitur. ut et in Hudentc act. iii. sc. 4. ubi Po<-ta talis lenonis propositum ijdo' rotf'i, dum ila inducit loquentem : ' Argentum ego pro istisce anibabus, ciijae erant, domino dcdi : Quid mca refer t, ha- Allienis iiatip an Tbibis >ieut, Dum mibi recte scrvitutem
scrviant.' Rospondet Trachalio : ' I* tane impudens, 'i'une bic feles virgi- iialis liberos parontibus Sublcctos habcbis, atque indigno quxstu con- teres t" Propter hujusce rei suspici- oncm, aliquando ita emebantur a le- nonc puelliB, ut teneretur illc cmtori pretium restituere, si vendita puella in libertatem assereretur. Exemplum est in Curculione I'laut* act. v. sc. 2. vs. aCt. cSic. ubi miles, dc puella quam a lenonc cmerat, postea libera inventa ; ' Et lono bic debet nobis triginta minas. Pii. Quamobrcm ist- buc P Ml. quia ille ita repromisit mibi : Si quisqiiam banc liberali assc- ruisset manu, Sine controversiaomne argentum redderet.' Adde Scen.seq. vs. 31. ic. In eadcm Plautina fa- bula (act. v. sc. 2. vs. 22.) formulam et elogium ejusmodi accusationis, non quideni in lenonem sed in mili- tem, proponi videmiis : ' Qui scias mcrcari furtivas atque ingeuuas vir- gines, Ambida in jus.' Itaque San- nioni ista comminatio ^^cbini tcrri- bilis fuit, cum vindicias secundum libertatem se postulaturum diceret. Quibus secundum mulierem datis, vel futurum erat, nt convinceretur, quod sciens in libertatem mulieris peccasset, adeoque pocnam quoque ferret ; vel si ambiguum illud mane- ret, rettiluere ct ab se dimittere cam statim cogeretur, ncmine pre- tium reddentc, quanti emerat. Boe- clerus.
40 Nam ego illam liberali assero causa manii] Ordo est, ego liherali causa, niaiiu assero. Et sunt juris verba : a quibus etiam * assertores' dicuutur vindiccs alienae libcrtatis. Nam ct causa ipsa ' liberalis ' dici- tur, quae actionem in se continet li- bertatis. Donalus.
Nam ego illam liberali assero causa manu] Donatus et o. 1. s. nam ego liberali illam a. c. m. Faernus.
Nam ego illam liberali assero causa maun] Ego illam, qua: libera est, ex
TERENTII ADELPH. ACT. II. SC. I.
1417
servitute tua, injecta mann, secun- diiin vindicias, in libertatem assero. Faniabius.
Nam ego illam liberali assero causa manu] Libeialis causa, ct libeiale jii- diciiini, quid sit, optime explicave- nint Juris Interpretes, et olim Dona- tus ipse, ut apparet ex iis quaj ex il- lius scriptis excerpta fuerunt; causa liberalis, scilicet, in qua actio liber- talis contineretur. Non potui itaque non mirari nuper quenidam Anteces- Rorem, qui adversus observatioiiem meani ubi de *** agitur, ad Amplissi- mum PriESulem cum scriberet, ita banc pbrasin Terentianam usurpavit, quasi si dicendum esset manu liberali, non causa liberali. Risi certe. Hem, inqnam,figulus(iglinam nescit ; (sunt enim Isthaec ex primis juris elemen- tis;) nolui ipse contra scribere, quia me per nniversuni librum floribus sparserat ; tamen ad argumentuni ip- sum nil egerat prorsus ; neque enim adversus me auctoritate pugna dum fuit, sed ratione ; quod difficile in- terdum est. Faber.
il Causam meditari] Cicero in Bruto dixit,' causam meditari.' Id,
42 Pro supreme Jupiter'\ Hac locu- tio ad hoc inducta est, ut ex verbis Icnonis apparcat quam facile mitis fieri possit, et quidvis ct libenter ac- oipere. Donatus,
Pro supretne Jupiter] 'Supremum' nunc dicit summum. Ab eo quod est ' superior,' et 'superiiis' fit 'sii- prcmiiin.' Virgil. ' Rex ipse, Jovis <le gcnfe suprcma, Troiiis ALneas tua nos ad liiniiia misit.' Kt non ablior- ret rt persona et plebcii, et lenonis, ft vim i)assi, Jovem ipsuin «-onvitio pcrscqui, ut (piolidie videmiis uh lioniinibus rjus loci ct ordiiiis licri. Idem.
43 Minimc minir ifui insanirc occi- piunt ex injuria] Scnsu* bic e»t : Insa- nos fieri per injuriam pleroi'iue nii- rabar, sed jam non luiror, post(|uam ego ipse, per injuriam quam sum pas-
sns, insanire compellor : adro ut ex- clamem, ' pro Jupiter !' Et simul adverte vigilaiitem Poetam, ut ubi- cunque in comcedia vocem tragicam extulerit, statim personam insanam diccre faciat. Sic supra, ' Pro Ju- piter! tu homo nunc adiges me ad insaniam,' Idem,
Minime miror, qui, Sfc] Menander. Of^oj, rh yap &(pyu Svcrrvx^i" naviav iroie'i. Farnabius.
44 Me invito abduxit meam] Honcs- tiori personae ha?c querela sufficeret, ' abduxit meam.' Sed leno bene ad- didit, * me invito.' Nam abdiicuntur mcretrices absque voluntate leno- num. Et decora locutio est per Ix- Xei^piv, * Me invito abduxit,' non enim addidit, ' puellam/ aut quid tale. Donntus.
45 Tantidem emptam postulat] Le- gituret totidem emptam. Idem.
40 Ilomini miscro] Secundum illiid Menandri : *Air0C TH ttOIojN TOirO- cPirATO TON TPaiNON OIKeTHN \a.- Pwv.* Idem.
Homini misero plus quingentos cola- phoi infregit mihi] Contumeliosa ca;- des, • colaplius,' et digna lenonc. Idem.
Infregit] Ut illudens hoc fecissc /Eschinus videatur, cum sonitu se colaphizatum significat. ' Infregit ' autem, illisit, inflixit : ut sit scnsus, ' intlixit liomini misero plus quam quingentos colaplios.' I'tflebililcrpro- nuntiandunicst. hoc ciiimexprlmitur, ut tatnen inciiset in alieno facto for- tunam siiam. Et vide qnantiiin hoc distct ab illo quod supra tiicebat, ' ipsiim istuc volo cxperiri.' Hoc, quia solus est : illud, (|iiia cum ad- tersario. Idem.
('olaphi)s infregit mihi] ' Colapliiim infriiigerc,' est coinpressa in pugiiuni nwinii ca;<icro. 'Alapaui iiilligcre,' dcducta iiianu perculerc. Farnabius.
47 licnc proiiicruit] ' Bene,' miil- tuiii. ' Promcruit,' adjiivit, profiiit, cni contrarium est ' commcriiit.* Nam
1418
NOTvIS VARfORUM IN
•nicrori' et ' proniPicri,' est prac- stare beiicficiiun. Virgiliiis. ' Qui- qiie siii mcinores alios f'cccre morcii- do.' Et, * Niinqnani rcgina iicgabo Promcritain.* Dv7ialus.
48 Age jam ciipio ; si modo arii'cntum reddat. sed ego hoc liarii'lor] Ex sid (1 cliso, et T^ hoc coriepto, dactylus erit in sexta sede tiocliaici. Fa'crnus.
49 Utii me dixero dare tand] Recte dixit. Ubi enim pactio inteicesserit pretii, jam ereptionis actio siiblata erit et pretinm debcbitur. Donafus.
Ubi mc dixero dure tanti, testes faciet Uico me vendidissc] Doiiatiis : ' Recte dixit Ubi enim pactio inteicesserit pretii, jam ereptionis actio sublata erit, et pretinm dehebitur.' Duo veniunt in dcliberationeui. Primimi reputat Sannio, si transiijat cum JEb- chino de pretio, cjvteram actionem dc foribus et^Vactis, de verberibns ac tot injuriis, qiias paulo ante exagge- ravit, hac ipsa transactione extingui: deinde nietiiit, si seniel fideni emtori liabuerit, difticuller se acccpturnm, quod debeatur : vEschinum enim sin- gula dicturum, quae inorosi debitores sclent: 'mox' solvam, 'eras redi' nt accipias. donee per tales moras evanescat dcnique forsitan res tota. hoc enim viilt, cum dicit : ' De ar- gento somniuni,' i. e. nihil accipiam. quasi quis diceret, 'Argcntum non videbo, nisi per somniiim/ ut est in codice Guycti. Moras ecpiidem ferre possum, diim modo reddat denique pecuniam. ' Qiiainquam injurium est,' adigi ut vendas quod nolis scilicet. Boeder us.
GO De urgenlo sonmiuni] Quantum ad argentum spectat, procrastinati- one et mora evanescet instar som- nii. l-'amabius.
Mox; eras redi] Mire transit ad HtfirfTiKdv. Dunalus,
51 Id (juoque }to»sum/erre] Id 'MoXf cra» redi,' id est, morani. Idem.
Qitanqiiam irijurium] Vendere quod Bolit. rtl, scilicet. Idem,
52 Id quod res est'\ Pro, id quod re- ri/>« ('.>i( ; boiiu locutio. Idem,
Quatido iiiin quasliim ocee^wisl lU in Andria, ' Deinde quaistum occi- pit.' Idem,
(jumido cum quastum occepeins, Sfc] Verum in turpi qnscstti voranda no- bis non raro est injuria, imo deco- quenda. Farnabius.
53 Mitssila7ida] Patienda, considc- randa cum silentio, et ut in amatorc putanda, atqne per lioc perferenda. ' Mussitare ' enim proprie est dissi- mulandi causa tacere, dictum vel a ' muto,' vel ab M, qua; litera est ni- mium pressae vocis ac pene nullius, adeo ut sola omnium, quum inter vo- cales inciderit, atteratur atque sub- sidat. Hinc Virgilius, ' Mussat rex ipse Latinus.' Donatus.
54 Frustra egomet meeum'] Praepa- rationis genus ad accipiendas viginti minas : totius summs desperatio. Id,
Sed nemo dabit. frustra egom.1 Rc- volvitur ad deteriora timenda : ' sed nemo dabit,' so. argentum. ' frustra egomet niecum lias rationes pnto.' Ad qua; verba Donatus non ineru- dite: ' Praeparationis,' &c. Bcecleius.
Frustra egomet mecum has rationes depute] Duo antiquis)<imi libri Bern- binus et Victorianus, puto: et sic quoque stat versus: immo etiam nu- nierosior est. Fa'crmts,
Puto] Voluto, computo. Farnabius,
ScENA II. lambici octonarii, et postea senarii. vs. 1. et 2. meoruin Mss. nuns : Tace egomet co7iveniam ip- sum ut cupide aceipiat jam faxo atque etiatn Bene ut dicat s, tfc. alter : 'face egomet eonveniam cum ut cupide aceipiat faxo atque etiam B. ut d. s. Argentor. Tace e. c, i, v. e, a, faxo at- que e, b. d, s, vs. 3. onines, ut edidi- nius. vs. 4. duo : quam qua: hod. vs. 8. T^ hui unus, jS'yro, duo Sannioni tri- buunt. vs. <J. duo pro nunc liabent huic. vs. 20. duo: istuc vide. vs. 23. duo: veniaiA. Argentor. itnjo. vs. 24. omnes : omittam. Verba collocantur.
TERENTII ADELPH. ACT. II. SC. II.
1419
ut edidimus. vs. 27. omnes, ut edidi- mus. vs. 34. duo : minus corradet ali- cunde decern, vs. 38. omnes : etiam in- super de/raudat. unus : nusquam habeo. alter: nusquam abiero. vs. 39. duo: imojam hercle. vs. 42. duo : scio ie tion esse usum a. tertius : scio 7wn te e. v. ss. 45. duo : quicquid te oro. Boeder. Tace, egomet conveniam jam ipsum'] In hac scene actus, est exemplum conti- nens vitce ararorum, qui sape in dam- num ipsius avarititB rationibus riiunt : simul etiam duorum inter se nequam lio- miiium spectanda qucedam vicissim et dolosa capfio est. Donatus.
1 Tace, egomet conteniamjam ipsum]
* Tace,' si pro adverbio est, omnibus dicitur : si pro verbo ponitur, dicitur Ctesiphoui maxinie sollicito, et sup- plicant! omnibus, ob nietiiin patri^.
* Jam ' autem, non tardilatis est ; sed properatioiiis sijjnificatio. Idem.
Tace: egomet] Versus hie trochai- cus tetrameter acatalecticns. J'aern.
Tace, Hfc] Syrns egrediens iutro loquitur ad y^scliinum, i]ui Jusserat eum ad Sannionem cxirc, ipsique persuaderc, ut acciperel quod obla- tum erat. Bene nieritus est de hac quoque scena Guyetus designand.s quae obscuriora videbantur. Bceclerus.
Tace] Progrcssus Syrus alloquitur ^scliinum vel Ctesiplionem, qui in- tut. J-'amabius.
Ipsum] Sannionem. Idem.
2 Bene dirat secum esse acttim] Ac- tum, recte additimi est .- nam multa etiam cupide accipimus, ita tamen ut male nobiscum esse dicamus actum. Donatus.
Quid isluc, Sannio, est] Illud snpra pobt Bcenam, lioc jam in proscenio dicitur. Kt vide qnam ingeniofic Te- rentiuB, (|ui sii(ira ab /l-Ischino Lcno- nls nomine tacit Sannionem vucari, utpote al) liominc arroganti et feroci ob zetaleni et negotinni : ut hunc blande ciiciimvenii ntem lionorificfn- tiui inducit cum I>enone loqui, et .Sannionem eum vocare. ,Sanu (|ui in
sordidis professionibus agunt vitam honorifice nomine proprio appel- las : sed qui in splendidis artibus sunt constituti, gaudent artis nomine nuncuparj, ut Imperator, Orator, PbilosopLus. Sic et in Euuucho, ' Audire vooem visa sum modo mili- tis,' apud se loquens raeretrix : et postquam ilium cominus videt, ' salve mi Tbraso,' inquit, nou, ' salve miles :' quod erat durissimum. Et mox irata persona, ' miles, nunc adeo edico ti- bi.' Idem.
3 Nescio quid conceriasse cum hero] Argute positum ' nescio <|uid:' vult enim ex illo audire, ut nanciscatur initium, quod persuadendum susce- pit. Idem.
Conceriasse] O'lKovoixia. Honorifice nomcn tractat, ut et placidum sibi reddat, et ut eum faciat ad contem- nendam pccuniam liberalem. Nam honestas adimit avaritiaoi. Idem.
4 Ccrtationem compuratam] Aiao'vpei, quia ille conceriasse dixit, nun cae- sura esse. Idem.
Comparatam] Propi ie ; alias comti- tutam. Et ' comparatam ' ad dictum Syri refert, qui ait concertationem fuisse, pares faciens j^schinum et Lcnonem. nam Sannio vult sibi de- beri pro eo quod vapulavit: quod abstulit illi Syrus, diccndo eum non verberatiim esse, sed potius concer- tasse. Et proprie dixit concertatio- nem, ipsum actum. Nam ' certa- men' est res ipsa de qua certatur, utcr colunibam sagitta feriat, uter prior dccurrat ad metas. Nam sic A'irgil. in Bucolicis: ' Vcluci» jaculi certamina ponit in ulmo.' At vero ' certatio ' ipse actus conteutioquc ccrlantium est. Idem.
l^unquam tidi iniquius concertatio- nem comjxtyatum, i^c] Similiter Juve- nal. Sat. 3. ' Si rixa c»t, ubi tu pul- sas, ego vapulo taiilum.' I'umabiua,
Quam quo: hotlic inter not fuit] In libro Iteuibino et \ ictor. est quam hue hodu : ut r-t versus exposcit.
1420
NOT.'E VARIORURf IN
Facrnvs.
5 Ille rerberando usque, atnho tlrfissi •ittmujt] Incerta est distiiictio, vel ver- biiando usque, vel i(S7i(e dej'es.si. et est ' iisqiie' advcrbitim, significniis nut ' dill,' aiit ' iniiltuin.' Donalus.
6 Tua culpa] Potest et nomiiiativus ct Septimus casus esse, si nomiiiati- vus est, dcest 'est:' si septimus, dcest ' factum est.' Idetn.
Adohscenti viorcm gestutn oportuit] Al> a;tate adjuvatur senteiitia. Ideo
* adolescenti' dixit, non i^schino. Et
* moiem geiere,' proprie lenonis et iiieretricis est: unde et ipse sic re- spondet, ut non fngiens KaK6(paToy, dicat, * usque pra^bui.' Idem.
Adolescenti morein gestum oporluil] Cum ifiipiafi ' Adolescenti' pionun- tianduin est, scilicet qui facilius as- sentationc capeictur. Idem.
7 ijui polui melius, qui hodie usque OS prabui] Subauditur, ' morem ge- iere.' Et hoc subtiliter Leno, quum morem gerendum fuisse in merctii- cis pretio dixerit Syrus. ' Hodie' aiitem non tempus significat, sed iracundiam, eloquentiam, ac stoma- clmm. Ut Virgil. ' Nunquam omnes liodie moriemur imilti.' Idem.
Age] iModo ' age ' corripientis est adverbium. Idem.
iS'cM quid loquar] Argute : quia si- niuiaverat Leno non iutellexisse, quid dixerat scrvus. Idem,
Scisquii'. loquar] Lcgitur et sic : sed 8cU, quod loquar. Idem.
Age, sets quid loquar] Pronuntiatio- ne blandiori et familiar! cxprimenda est borum verboruin sententia. Ut subinde : ' Age novi tuum aniinura.' Jiaeclerus.
8 In loco negligere, maximum inter- dum est lucrum] IJcnc additum est 'in loco,' et 'interdum:' non cnim temper. Donalus.
Pecunium in loco negligere, maxu- mum interdum est lucrum] Opportune ft letiipcstivc, tempori ct loco con- vcDicnK r. Plaut. Capt. act. il. sc. 2.
' Est etiam Ml)i damnum prspstct fa- ccrc qiiam lucrum.' I'arnuhius.
9 Si nunc da tuo jure conccssisses] Bene 'tuo jure:' ne diceret: non erat res niea (piam v;vnaleni liabui. Aiit ' de tuo jure,' de Icnouia dtiri- tia : ut alibi, ' Mco jure utar, ut po- tior sit, qui prior ad dandiim sit.' Dotiatus.
11 Ne 7ion iihi isluc fa-neraret] ' Fre- ncratum,' est cum liicro redditiiin rt miiltiplicatiim. ' Fceneraret ' ergo, non /Escbinus, sed ipsa res in qua fueiieratio. Idem.
Ego spem pretio non eyno] 'Avtktovo- p.ia ; contra ' Pecuniam in loco ne- gligere, maximum interdum est lu- crum.' Idem.
12 Nunquam rem fades] Leno quid- quid agit, ad lucrum refcrt : ct sic lucri genus dicit esse Syrus a Leno- ne, quemadmodum pcrsuadet. Et nota, 'rem,' et litem, negotium nic- retricis, et patrimonium, et omnem pecuniam noiiiiiiari. Idem.
Nunquam rem fades] Secundum personam scrvi Lenonem Syrus bor- tatur, bominem ad lucrum excitans, non ad boncstatem. Idem.
Nescis inescarc homines, Sannio] Mf- racpopa, ab aucupibus, qui avibiis ca- piendis offundunt cibum. Idem.
Nescis incscare liomines] Plaut. Asin. act. I. sc. 3. ' Hie noster quxstus aucupii simillimus est : Auceps quan- do concinnavit arcani, oiTiindit ci- bum : Aves adsuescunt. Necesse est faciat sumptuin, qui quasrit lu- crum,' &c. Fariuibius.
13 Credo istue melius esse] Vide co- miciim errorem utriusqiic personae, et callidi Lenonis, et captiosissimi Syri servi. Donatus.
15 Age] ' Age,' nunc vcrbuni est, significans ' die' quia jam propc est, ut consentiat persuadenti. Idem.
Tuum animum] Deest ' liberalcm.' Idem.
Quasi jam usquam tibi sint viginli mina] Sensus, (Jiiasi niimrro in ali*
TERENTII ADELPH. ACT. II. SC. II.
1421
quo diicas, et in aliqiia aestimatione constituas : et non si velis, penitiis contemnas vigiuti miDas, dutnmodo liiiic obsequaris. Idem.
Age, noti tuum animum, ^c] Novi aiiimam tuum praesentis lucri avi- dum. Quid vero profecistl ? ideone accepisti, aut jncundae tibi sunt 20 minx, dum animo obsequcris tuo ? Turnebus insinuationem esse vnlt ; quasi vero viginfi minje tanti es- sent, ut eas malles quam hero meo ad tempus obsequi. 1. xx. c. 31. Far- ualnus.
IG Prater ea autem] 'Apxalfffibs est tigura. Nam veteres libenter con- junctiones multiplicabant. Donatiis.
Te aiunt profic'uci Cypruni] Et eum non profecturum dixit, sed jam ' pro- ficisci :' et non ab uno dicit se audi- visse, ne negaret : sed' aiunt' in- quit. Idem,
Ctjprum] Insulam in mari INIediter- raneo, Vencri dicatani. quo inter alias merctrices vcliat, alias inde aveliat. Farnabius.
17 Co'cmisse hinc qua illuc vchcres, multa] Nusquam hoc ostcndit alias Terentius : sed apparet ex confes- sione Lcnonis vera haec omnia esse. Et mira varietas est. ' Proficisci, coemisse, conductani navcm.' ne di- ceret, * proficisci, emere,' et ' condu- ccrc navem.' Et ' conductam na- vem ' addidit, ut dilationera res ha- bere non possit. Donalus.
Hoc scin, animus libi petidtll ' Hoc ' ct corrcpte legi potest, ut articulus dcnion">trativus sit ; ct productc, ut bignificct aut banc rem, aut liuuc lo- cum, id ent, Cyprum. Jdcm.
IH Animun lilii pcndcl ; uhi illinc, upcro, rcdierii, tamcn hoc ngcs] I stud * lamen ' lianc vim hubct quam Gal- lice in hi» verbis expressam scutics : VoU3 ne luinsac- /"'S apris ctla de /aire toftrc affaire, I^cos sex dcptcm ad earn significatiunem ex I'lauto iiota- vi. Faljcr.
IJbi illinc >/)t»o nditm] Ex spt sua
vult Syrus ostendere, quid Leno de- bcat sperare, id est, non se acceptu- rum modo. Donatus,
I'bi illinc spero redieris, tamen hoc ages'] Callide Syrus ostendit, nunc ex tempore nihil posse Sannionem spe- rare ; sed rem totam ditferri opor- tere in reditum ex Cypro : neque sibi dubium esse, quin tum hoc ipsum facturus sit Sannio, quod nunc suade- tur, sc. ut obsequatHf jEschino ; et ex neglecta pecunia majus lucrum expectet. Bceclerus.
Tamcn hoc ages'] Hoc est, exiges debitum. Nam ' hoc agere ' dici- mus euro, qui iustat negotio suo. Do- 7iatus,
Tamen hoc ages] Ut ab jEschino pc- cuniam cxigas. Farnabius.
19 Nusquam pedem] Quia exclama- tio est, per aTToa-iuirrjcriv non comple- tur. Donatus.
Hac illi spe hoc inccpcrunl] Pcrtiuct hue illud Aristotelis (i. Rhetor.) nbi tractat de iis, qui aliorum injuriis obnoxii sunt, sive injuria facile affi- ciuntur. In quo nunicro sunt etiam ii, ois fi-T] XvcrntXu StaTpi$iiv tViTTjpoD-
TiV ^ SiKr]V fl tKTKTlV, OfoV ol i^tVOl Ktxi
avTovpryol. 'EtcI fuKp<p re 7ctp SiaXvoyrai, Koi ^aSiajs ol roiovroi Karairavovrai, 'quibus utile non est' (ita Hermo- laus Barbarus paraphrasi magis quam vcrsione reddidit) 'opperiri judicis animadvcrsionem, autexpcctarc teni- p!is ulciscendi : quales sunt advenap, ct opcrariorum sive opificum genus; nam el qua?stu quamlibet tenui leni- uiitur, ct ab actionc injuriarnm fa- cile tadio litium revocautur.' Et temporis, ct qu-<cstus, et ca?tcraruni rcruni ratio apprimc in hunc Icno- ncm congruit. Ciijns dclibcratio utrcctu, figuris, imitatione, absolu- tione eximia hie proponitur. Bcrcl,
20 Injcci scrupubiiit homini] Hoc Leno non audit, sinuil cnim dicitur, <|uum illc rlaniHt. et idio simui legi non jiolest. I'A liir o.ttcnilil 8yrus, quo hxc cougiliu loculub bit. Dvnul.
1422
nota: variorum in
IUmc vidi] O. I. c. iilud ride. Fai-r-
UIIS.
nine vide] Vide rf IStuTurfif dicit. DoHiitus.
21 In i^kso (iiticulo opprcssif] Mrra- d>opci. peiseveraiis a scnipulo, id est, lapillo, qui nos in calreo latcns ple- ruinqiic la^dit. Et * oppressit,' vel vtiscliinns, vel res ipsa qiiani siihjicit, id est, quod ait, ' emptae muiieres coniplures.' Idem.
In ipso tirticiiU)'] Teiuporis, quo mi- hi ad nicrcatuni naviganduni est. Famabius.
Muiieres] 2i5a\t)4"J. Legitur empta, ct crnptw. Doiiatus.
22 hem hinc idia] In Lenonis mer- cibiis iioxT). Idem.
Qiue porta Cyprum] Hanc insiilam posuit Poiita, vel qiiod Veneri sa- crala sit, ut Horatius, 'Sic te diva potens Cypri;' vel quod mercatus in oo sit, ut idem : ' Nuniquani di- moveas, ut tral>e Cypria Myrtoum pavidus Dauta secet mare.' Idem.
23 A'isj eo ad mercatum venio] ' Eo ' nunc adverbiuni est iori, id est, Cy- prum. ' Mercatum ' auteiu locum tempusque significat. Idem.
A'wi eo ad mercaltim veniam] Dona- tiis et o. I. s. venio. Facrmis.
Damnum maximum est] Quia et hoc daiiinuni in prelio iniilierib est. Do- natus.
24 iY««c si hoc omitto] Quod dam- num est scilicet. Hoc autem dicit ncgotiuui cum ^scliino. Idem.
Nunc si hoc omiltam, actum ugam] Liber Bentl)inus et Victorianus et I^onatus, omitto. Faiirnus.
Actum iigam] Proveibium, id est, niUil agam. quod enim in jure seuiel judicatuiH luerit, resciiidi el itcruin agi non potest. Sic in Pliormioiic, ' actum aiuut ne agas.' Dimntus.
Actum oi^am] Incassuni coiitendam. Sumptum a foro et jiidiciis, nbi non lic«t causam iterum ageie, dc qua jam sit pronuiitiatiim. J'anuihius.
25 MUil est] Novc uiltil est: pio
nulla spes est. Donalus.
liij'rixeril] Pro ' retVigescit.' Idem.
Nunc dcmum renis] Mimesis foren" sium. FarmibiuJi.
26 Ut sit satins perdere] Per iirep- $o\iii> hoc accipe. nam non convenit persona^ lenonicac damna contem* ncre. Donatus.
27 Ant nunc tnnnere] Dum non na- ■' vigo. Idetn.
Turn persequi] Qnuni rcdiero. Idem.
28 Jnmne cnumerasti] Finxit Syrus se non iutellexissc, quid apud se ip- sum Leno locutus sit. ideo illi aliud ait, quani ille secum disputaverit. Idem.
Jumne enumerasti, id quod ad te re- diluru7H putes] Donati commentarius revera hie nugas habct. Reliquerat Syrus, veluti per dissimulationem, Sannioni spatinm deliberandi ; post- qiiam is negaverat se pcregre iturum. nam hoc erat ulcus, quod Syrus cal- lide tangcre, leno callide contegere cQ'perat. Nunc, post interpositam nioram, Syrus jamne enumerastiy in- quit, et rationem satis subdiixisti, quid sit, i. e. quantum sit, quod ad te redibit, sive, quantum lucri sis fac- turus, Cyprium mercatum ncgotio yEschiui, aut hoc illi pra^ferendo ? hac enim dubitalionc aniuuim lenonis diverse trahere volebat. Sequentia clarc id ostcndnnt qiiando Sannio si- niulat, Cypriiun iter se posthabitu- rum. Baeclerus.
Quod ad te rediturum pules] Hoc dicio tantuni ilium acceptuium sig- nificat, quantum dederat in puella. Nam ad nos redit, quod a nobis abie- rit. Et dicendo ' rediturum,' ostrn- dit super viginti minas nihil ilium sperarc oporlere : sic enim supra, ' Minas viginti tu illam cmisti, qua; res tibi vertat male.' Donatus.
Quod ad te rediturum putes] Multi
antiqiii libri, inter quos IJembinus,
item Donatii.x, his anteponiint dictio-
nem id. Fiicirnus.
:i'.» IJvccinc illo dignum est] Hujtis-
TERENTIl ADELPH. ACT. II. SC. II.
1423
modi comploratio summam despera- tionein Lcnonis ostendit. Donalus.
Hoccine incipere jEschinum} Quasi de niagDO facinore dixit. Ut in HeautoDtimorumeno, * Vide quod in- ceptet facinus.' jEschinnm autem cum laudatiune dixit, quasi queni non deceat male facere. Et vide quam omnia experiatur irapotens et miser, ob recuperandam rem suam. Idem.
30 Ut hanc tnilii eripere postulef^ Non dicit de qua : quia de ilia sermo est. ' Postulet,' velit, aut speret. Cicero, ut, 'Temporibns reipnbl. ce- dat, non est postulandum :* id est cupiendum, aut expectandum. Idem.
Eripere postulet] 'Ev t^ ^Oei dixit, noB eripuerit, tanquam adhuc non feceiit. Et sic loqiiuntur, qui nolunt circa se perseverare injuriam. Idem.
31 Labascif] Hoc presse dicitur. Et proprie dicit ' labascit,' ut et suam instantiam,et cunctaiionem tarde iu- cipientis cousentire monstrarut. nam inchoativuiu vcrbiim est. Et est me- tapliora ab arbore facta : qu;e multis succisa ictibiis f'erri, tandem incipil in casum ponderis, niinamque niini- tari. Idem.
LabascU] Vss. 19. et 20. dixerat : 'Timet; injcci scrupulii.n honiini.' nunc, ' labascit.' Ut gradus ostende- rentur, quibus servilis astiitia, leno- nis invic<-ni Syruni raptantis, cal- liditatcni superavir. Cum lente hoc dixisset Syrtis, mox clare ad Sauuio- ncni, veiuti rem praecipnain coiisul- tunis : ' unnm hoc habeo,' uiium hoc est, quod tibi qneat pruuiitti, aut cu- jus spem tibi facere auMui, /Lschi- num daturum esse (si statim nc. et anteqiiam in Cypnim proficiscalis, ar^entum postules accipere) decern niinas. ' viilc si satis pUc-cl.' Quibns verbis in ipsoexordio couHiliuni siium cummonilavcrat : rationc valida sub- jccla, quod balius f-it partem qumn totum nmitterc. Quod eo pcrtiucbal, ut mi.tu damni Umio accendtictur, ad desidcrauduiii, (juod ante rcpndiave-
rat. ' Scit,' inquit Donatus, ' ilium,' &c. Unde et, lenone adhuc cunc- tante, discessurum se simulat : at servaretur, quod dictum est; * unum hoc habeo.' Id quia tibi non placet, fac ut lubet. Ea;o abeo. Baederus,
Unum hoc habeol Hoc clare et sub- audiendum est, ' quod dicam,' vel ' dicere.' Donatus.
Vide, si satis placet] Non ' placet ' dixit : sed ' satis placet.' veiuti mag« num consilium praebiturus. Idem.
32 Potius, qtrnm venias in perictihun] Oratorie : comparatione pejorum, di- cit, hoc esse, quod suggerit, eligen- dum. Idem.
33 Scrvesne, an perdas totum, divi- duum face] Martial. Epigr. i. 75. ' Dimidium donare Lino quam per- dere totum Qui n)avult, mavult per- dere dimidium.' Famabius.
Diciditum face] Hoc est, divide: figura ixaKpoXoyia. ' Dividuum,' a divi- sione : * dimidium,' a dimensione di- cimus. Donattis.
34 Minas decern] Scit ilium viginti posse accipere : sed idcirco agit, ut optet Lcno quod paulo ante uolebat. Idem.
Cvrradet alicunde] ' Alicunde ' dic- tum est, quasi non habentis : nam nee ip.«a in proniptu sunt. Idem.
35 Heimihi! Eliam de sorte nunc veniu in dubium miser] *Sors' est summa, cui cxtrinsecus acquiritur fwnus. Ergo ' sortem ' dicit de pre- tio quo empta est, id est, viginti mi- nis. Et vide ilium dannio potius ex- clamare, quau) injuria. Idem.
Nunc tenia in dubium] Id est, in pe- riculum. Idem.
'Ml Onnus denies lub(ifecit mUii] In- juria Lenuni tuuc dolet, qiium ad- juiicta daunio est : ut supra, ' quan- <lo euni quirstum occeporis, Accipi- cud.i ct niussitanda injuria adolcsccu- liiim c.sl.' ^'^■l idrirco, enunieratis r-QtitunirliiH adji.-cit, ' Etiam insuper (li't'rudrt r' Et vide ut eadcui qua^ dixit supra, rcpetat, sed ardcutiiis
11:21
NOTiE VARIORUM IN
taiiicii, ct cum av^i'iiTd. Sic Virgil, in inajus rcpctit, qiiud iion scinel dicit. Idem,
37 Colaphis tuher est totum caput] TuhcT est genus cibi, collectum ex tu- mcutibus el quasi prreguantibus are- iiis. IMus auteni hie, quam supra, dixit, supra enim dixit, ' plus quin- gentos colaphos infregit miiii ;' hie vero, * colaphis tuber est totum ca- put.' Idem.
38 Kiiam itisiiper dtifrudel] Ad^riffis apta Lenoni avaro. nam honcstior persona uou hunc ordineni faccret. Idem.
Dt/ritdcl'] Fraude decipiat. Idem.
Hiam insupcr dcfraudel] Ad avari- liam persona: refert Uonatus hunc ordincm, quod ca;teris injuriis, tan- quam majus quidpiam, periculum damni subjicit. (juasi omnia facilius perpeti ieno, quam dannium, posset. liacckrus.
Nusquam abco] Hoc dictum vim habet comminantis : nisi illud cou- tcmptii Rusceperit Syrus. Donutiis.
It luhet] Negligentcr servus re- spondct, ut rogetur a lenone. Idem.
31) i\'umquid ris quin abeani] Hacc est plena locutio. ' Numquid vis,* dcsiderat supplcmentum. Et hoc iiti tlicto disccdentcs solent, ' quin,' nunc, ' quare non ' significat. Idem.
Imo hcrcle hoc quaso, Syre ; ut tit hac tunt facia] Ipse sibi satisfacit. ' Ut ut ' enim, quoquo modo signifi- cat, diverticulum ad prcccs faciens. Idem.
40 Pntins, quavi itles scquar.] Quia dixerat ^sciiinus, ' Nunc vide, utrum \is arguntnm arcipere, an causani meditari tuam.' Idem.
L'liU luic sunt acta, polius quam lilcs stquar mcum milii redd.] Quis iJle minis, ante satis est expositum, a I>crsona, a tempore, a loco. Leno ta- mcn, ut dissimularct mctum, quasi per tirutVcieu', hoiiestaoratione utilur, ' polius quam lilcs scquar.' Sicut iilibi bonis luoratus nioribus scnex ;
' Etsi niihi facta injuria est, veram tamen Potius quam litcs sccter, &c. niinas quinqiic accipe.' Phorm. ii. 3. GO. (Src. liaclerus.
Vt ut luce sunt facta, potius, quam Hies sequar] Plant. Persa, act. v. sc. 2. ' Stultitia est, cui bene esse licet, eum prfltvorti litibus.' Faiiiabius.
41 Mcum 7nihi reddatur] Sortem, quam solam supra recusabat. lit oratorie : non enim ' quanti cmi ' dixit : sed invidiose, mcum inihi rcd- dat. Donatus.
Saltern] Th effxa^rov. Natum est autcni a captivis ' saltern,' qui nihil aliud preeter salutcm a victorc pe- tunt. Idem.
42 Scio ie non usum antehac amicilia inea] Figura a.^Loirto'Tla, per quam os- tendit, se fideliter promittere, quod promittit. Virgilius : ' Scis me Da- naVs c classibus ununi,Et hello Iliacos fateor pctiisse penates.' Idem.
Scio te non us. anteh, 8fc.] Totum hunc versum, pro indocti hominis foe- tu, ejecit Guyetus. Nollem factum. Nam ne videturquidem abesse posse, adeo nccessarium erat ad oiKovon'tav, Sannionem, aliquo practcxtu non ob- scure retineri in theatro ct differri, donee yiilschinus cxiret. Cum ergo Syrus vidisset Ctcsiphonem, et in occursum ejus tenderet, Sannio, nt mos est vchementcr aliquid cupicnti- nm, denuo suuni negotium ei volens commendare, aut aliquid de eo sub- nioncrc, 'quid quod te oro ?' inquit. i. e. antequam abcas, oro te ut. Scd Syrus interfatur, ct differt Sannio- nem, ' paulisper mane,' i. e. Clesipho niihi alloquendus est ; post ad te rc- dco. Quis non vidct, de indnstria Poiitam hoc egisse, ut leno retinere- tur ad ca, quae sccna 4. sequentur. Nihil incommodi in phrasi, 'quid? quod teoror' i. e. (juid voliii dicere amplius de co quod te oro? et jam sccutura erat petitio, nisi Syrus abrupissot. Convcnit cliam instan- tiau leuonit, quae itcrum sc. iv. vs. 14.
TERENIMI ADELPH. ACT. 11. SC. 111.
1425
et 16. signatur. Ciii conferas licet siinileni affectnm Charini Andr. iv. 2. 28. &c. Bceclerus.
43 Memorem me dices] Figurale est indncta promissio piafmiornm. Et bene utnimqiie narrat. nam non con- tinno qui memor est,etiam gratns est. ' Memor' enim est, qui apud se me- minit. 'Giatus ' qui meruit hoc no- mine vocari, dum vicem roddit. Nam multl sunt raemores, ingrati tamen. Donntus.
Sedulo faciam] Sic promittit, ut ni- hil sua interesse credatur. Idem.
Sedulo] De industria, sine dolo. Idem.
44 Sed Ctesiplionem video] Adven- tns in proscenium personarum quum consnlto consilio fingantur a Poeta, tanquam superveniant aliis rel>u^ i" medio positis, qua- ipsarum iuterven- tu finiantiir: mire tamen, quod qiiai-i ox argiimento sit, ut futuri actus sui, antequam loqui incipiant, describan- tur. Idem.
Lalus est de ainicu] Hoc lentius et SHnimisse. Idem.
45 Quid, quod te oro] Deest ' agis :' sen deest ' ego.' Idem.
Quod te oro] Aut ' si quid,' ant ' propter quod,' snbintelligimus : ut sit, quid mihi non respoiides de eo, propter quod te oro : aut si quid te oro? Et quam bene faslitliosnm le- nonem facitSyrus, utopi;ius ille de- sperando viginii udnns acripiat. Nam et supra non inteniknti dicittotiens in ano sensu hoc idem Syrus de arni- ca. Potest hoc interrogative pro-
nuntiari. Idem. ScKNA III. lambici sunt octonarii
sivc tetrametri acaiaiectici. vs. 2.
Mss. meorum unus : tcrumcnimvero id jutal demnm, si quern aquum estfncere,
is bene facit. Alter ct Argent, ri
bene geminant. vide Faern. vs. :j.
duo; quid e^o te nunc I. onmes : eerie.
vs. G. omnes : neminem. iliio •./rulrtm.
nisi quod in altera rorrectuni est
homini, vs. 8- unus : illius opera nunc. Delph. el Var. Cl<i». Te
vivo Syre. duo : ofestivum caput, om- nes autem Ctesiphoiii non Syro hoc tribuunt. vs. 9. unus : qui omnia sibi post putaverit pro meo commodo. duo interserunt, esse, ex quibus unus, /jm- larit. vs. 11. duo: nihil supra potest. in quornm uno supersrribitur esse. tertius exprimit : 7iihil potest super esse, mox onnies : sed quisnam fores crepuit. Bceclerus.
Abs qiiivis homine, quum est opus, bencjicium accipere gaudeas] In hac sceva t;ratiarum actio est ex per.<tona ejus qui prastitit, et (jus cui prtestitum est, et exipsius pretii quantitate. Nam omne quod geritur, aut in rebus est, aut in personLs, aut in atlribulis eorum. Do- natns.
1 Abs quids homine] Bene sic coe- pit, dicturus, ♦ O tVater, frater !' Et ' qui' secundum regulam dixit, quia dicimus ' quibus.' Csterum a ' quo,' 'quis' facit, non 'quibus.' Et in- ccrta distinctio est ; ' quum est opus accipere beneficinm,' vel ' quum be- iieficium est opus.' Hoc vetus, illud conimuniter. Idem.
Abs quiris homine, Sfc] Abundat Ctesiphoni pectus latitia, quae ripas exsuperat, tum potito triumplians aniore, tu:n quod illi hoc benificium a tharitate fratrisprofectum est, nou sine dcspectu et dispendio maledi- centia- atque infamia-. Farnahius.
2 /(/ driiium juvat] Ostondit plus esse (|uod juvat, quam gaudiuu). Do- mUus.
hfttcil] ' Bene' subaudiendum est bis numero. Idem.
3 O frater, frater] Virgilius, ' Et fralrem ne dcserc frater.' Unum relatuni est ad appellalionem : alte- ru»n ad laudem ; 8ubdistingu< iidum, ut videatur »pi;v.sivi,sse, quid ultra ditfret, ct plas inveniie se non po- tuissc (jnam ' frater.' Idem.
Quid tgo nunc te laudim] ' Quid '
propter quid. lU ' nunc te,' T<f iSiu-
TifTfi^ ndditnni est do superfluo : nf,
'In nunc C'ailhaginis ;vjt;r Knnda-
renl. 1 ^
U'2G
NOT>E VARIORUM IN
iiiciUa locas?' Idem,
Quid ego tmiic te hiudetn] Quia laus, genus catis-.K est, cjiiod iion adliibere- tur, nisi diibiip lei. Idem.
Quill igo vuiic te laudeni] Distin- ••uendiini. ' Quid' antcni : pro ' ad quid.' Idem.
•I NuinqiKim ita wiiipii/icf] Deest 'quod:' ut sit, quod nunquani ita inagnifice. Duplex causa oinitten- dft! laudis, si res aut nimiuni mala est, aut niuiiuni bona. Idem.
Id virlii.s qiiin superet tua] Bona TTiplippacns. ' Virtus tua' potius, quam ' til.' Idem.
5 Itaque unam hanc rem me habere'] ' Itaque' et subjunctivuin potest es- se, media syllaba correpta, et prae- positivum, pioducta eadem syllaba, nt sit ' itaque.' Idem.
C Fralrem] Nove dixit ' unam rem' fratrem. Sed ego puto 'fratrem' non subdistingucndunijsed legcnduni contexte usque ad ' principem.' Nam si dislinxcris 'fratrem,' erit bis, ut arbitror, subaudiendum, et supra, et infra. Quod si ' fratrem ' inf'eriori- bus junxeris, et cum admiratione pronuntiabitur,et subaudictur ' (juam mihi.' Hanc sane locutidnem scire debcnuis, propter personam clabora- tam. nam nimium gaudet, et nisticus adolescens est, qui laudare conatur /Escliinum : quasi titubans, et pene balbuliens. Idem.
Ilumitii nemini] Nove atiribus nos- tris, sed veterum consueludine locu- tus est. nam quum ' nemini,' iiomi- nem significet, quid opus fuit dicere, ' homiui nemini f' Sed, ut diximus, figiira est apxo-iatJLis. Idem,
fratrem homini ncmincmesse'\ Lego, at in libro Bembino et aliquibus alii«, homini nemini, Ita ctiam vide- tur legisse Donatus, licet aliter lia- beaut ejus libri. nam cum compara- tive legal, dicens subaudiendum esse, quani milii, procul dubio debet esse cui comparetur, id est homini nemini. Fm-tuiu.
Fratrem hum. nem. Sfc.l De M«s. nostris jam di\i ; et dixcrunt alii de suis. Donatus (|uoque sic legit : sic- ut veteres codices (nam rcli(iui iui- mutarunt in, homini nemini) testan- tur ; imo, sicut res ipsa cvincit. N isi enim ita legissct, nulla essct annota- tio, quam opposiiit. Sed (piod expo- dire non potuit, quid aliud quam <;o- mice ad rusticitatem loquentis retu- lit ? V. Fr. Fabricii not. et Riv. lia- clerus.
7 O Ctesipho] Mire coepit, gaudi- umsiguificaus, ' o Ctesipho.' Donatus.
O Sijre] Ule, ut gaudens, liic, nt qui nou pru'viderit, o dicit. Idem.
() Syre / JEschinus ubi es<] Bene statim de illo, cui agebat gratias, lo- qui coepit. Idem.
EUiim] Ecce ilium : vcl pronomen est, vel adverbium demonstrantis. Alii interrogative legunt : ut sit, el- lum dicis? te expectat domi. Ut sit cllum pioiiomen, id est, i//um. Nam et illumy et ellum, et ullum veteres dixerunt. Idem,
Dot)n] Adverbium est in loco. Id.
Hem] Interjectio est laetantis. Id.
8 Quid sit] Deest, quctris 1 sed est admirantis magis, quam interro- gantis. Idem.
Illius opera] Dicendo ' opera,' et corporeum laborem ^schini ostcndit, et rcli;;ionem. Ut, ' Hunc milii da propriuni, virgo sata iiocte, labo- rem, Hanc operam.' Hanc religio- nem ait : ut, ' annua magnas Sacra refer Cereri laetis operatusinherbis.' Idem.
Illius opera, Syre, nunc vivo] O mi- ram amplificationem beneficii. Non dixit, Illius opera amicam liabeo : ged quod satis grave, et satis ama- torium, illius opera nunc vivo, inquit. Idem.
Festivum caput] Huic contrarius sensus est, ' ridicnlum caput.' Alii putant, 'festivum caput,' non jEschi- ni intelligendum, sed orationis, quam babet Ctesipho, agens gratias fratri.
TKRENTII ADELPH. ACT. II. SC. IV.
1427
Ita in Eiinucho, *quam vemiste quod dedit principiiim adveuieus !' Quod si est, nihil potest supra iianc laiida- tioneru : nam supra lioc factum erit accipiendum. Sed male : nam 'ca- put yliscliini,' id est, ipsum ^^isciii- num : ut in toto pars sit per (TweK^o- xftf : in qua figura et pars pro toto ponenda est, quae aut eminet ex toto, aut majoris pretii est ad id quod agi- tur. Quod ipsum sic esse observa- tum a bonis autlioribus, si exempla iTweKSoxv^ peuitus cor.siderare stu- des, iuvenies. Idem.
9 Quin omnia] Admirative quin: et sic pronuntiandum quin, rh 7rape\- Kov usque ad ' m;dedicta, famam.' Id.
Omnia sibi qui postputarit esse prcB meo commodol Lege, postputuvit esse, &:c. idque ob verbiim seqiiens, ' traiis- tulit,' vide raernum pag. 123. edit. Juntinae. Faber.
PrcE meo commodo'] Id est, mei corn- modi comparatioue : ut in Euuuclio, ' Hie ego ilium contempsi prae nie,' id est, mei coinparalioue. Dunatus.
10 Maledicta, famam] * IMaledicta,' aut lenonis, aut Uemeae : ' famam' autem populi. Nam si aliter acce- peris, idem maledictum videbituret mala fama. Idem.
Meum amorem, et peccatum] De la- pienda meretrice, et auianda. Idem.
Meum amorem, et peccaliim] Quum dixisset ' omnia,' duo tantnm intulit, 'maledicta' et 'famam:' ut, 'Om- nia Mercurio siniilis, vocenique co- loreiiique.' Kt hoc, ut sit defectus quidani intclligendus ex ai!°ectu gra- lias agciitis. Idem.
lit se transtutit] Fulchra irapcurKtv^, qua erratura est Sostrala circa /E»- chinum, qucniadtuoilimi jaui erravit Demea, eo (piod ah illo credidit ama- ri meretrifctu. Idem.
11 Nihil pnle supra] "KWnt^/is per admirationem C'-t; subandiciiijiim est cnim vel ' esse,' vel 'dici.' I't ' pote' pro 'potis,'ct 'mage' pro ' magis.' T(fi iipxaiffn^). Idem.
Sed quid nam ? /oris crepuit] Reso- nuit: ut ' decrepiti ' dicti sunt cla- mosi senes. ' Foris ' singularis nu- nieri, nominativi casus. Idem.
Scd quisnam 1 foris crepuit] Vide- tur hjec lectio et distinctio commo- dissima esse. Vide Faiirn. et Gnyet. Plaut. Casina v. 1. 17. ' Vestra fo- ris crepuit.' et alibi. Boederus.
Fores crepuit] Fores in aedificiis antiquis in publicum aperiebantur. Exituri fores ab intus manu pulta- bant, quo caverent qui foris erant, ne a foribus repenJe in viam protru- sis lajdereiitur. Scholiast. Aristoplia- nis in Nubibus : 'Eirl 5e twv taai ei^J- <pr]Kf tt;;/ 6vpav i^idv. Farnahius.
Mane] ' Mane,' gaudentis est hoc dictum, non opperiri jubeutis. Dona- tiis.
Sy. mane, ipse exit foras] O. 1. s. et Donatus geminat dictionem mane; quare totum versum ita legeriiii : Nihil pote supra, quidnam fores cre- puit! mane mane, ipse exit foras. Ut in quarta sede sit proceleusmaticus, eliso ex fores, s. Faenins.
ScENA IV. Ootouarii lambici s\int. vs. 1. Mss. nostri omnes : inen' quarit ? duo: minquidnam effertur? vs. 3. om- nes : tristitiam. vs. 4. omnes : ego iUam facile veroomilto, ifc. unus : qui tandem te haheam fratr. vs. 7. unus : quasi nunc non nurimus nos inter nos, o C'le- sipho. alltr omittit nutic. tertius cor- ruptus est. vs. 8. omnes : sed hoc mihi dolet. vs. 9. tilii nihil posscnt uu.riliarier. vs. 11. omnes: ex patria, vs. 17. duo: istum horn, impuriss. vs. 20. omnes : bono animo estu.
Pleraque hujus scena- bene inter- pretatur Uouatus : quern vide. Bte- clerus.
1 L'lii illc est sacrilegus] Mire /E8- chinus Kcrvat adversus Lenuiiem su- pnrbiam, (|uue osteuditur tanto esse alu'iiiiir ab amoribus Meretrieis,i;uan- to aiiilacior iu Lenonem. Ihmatus.
Mine qnitril ! num qntdnain iffert] Spi'iut nunc leuo se :ili(|uid ueceptu-
1428
NOTiE VARIORUM IN
nun propter convititim. Vt alibi, ' minis viginti U\ iilani riiiisti : qu;T> res tihi vertat male. Ai j;!"!)!! taiiliim tibi Oabitnr.' Et vide quaiiti facial leno pr.c liK TO injiiriam, qui se ' sa- crileffi ' nomine siijnifieari non solum non tlolet, sed etiam cupit. Opoitct fintein witic tjnurit .' cum qnadam ijes- tieulationc et snbsnltatione speran- tis Lenonis ad iioc sc qnivri, nt acci- piat, promiiitiare. Idem.
Men' qiucril] INIeliiis innlto in lib. Rembi, me quitrit, sine intenoga- tione. Idque facete. Ubi 'sacrile- fjnni ' noniinari audit, de se sermo- nem esse putat. Se videlicet noverat Sannio, et sciebat quo valeiet yvaidi frfavrhv, ex tripode Uelpliico, liomo perditns, corrnptns ipse, perditor et corrnptor alionim. fnhcr.
Sum qiiidnam fffert] An utiquc ar- gentum etlVrt, pretiuni fidicinac mp- t;r ? Farniiliius.
Occidi : nihil video] Occidi, non quia sacrilegus dicliis est, sed quia nihil accipit. Et simul gestuni con- sidera loqnentis ex verbis. Donatus.
Occidi: nihil video] Mire hoe verbo apparet, in viiltn lenonis et speni nior- tuani, et extinctum gaiirlium. tium et apta est eWtufnj hac dicentis: nihil nV/ro. neque cnini addidit 'proferri,' aut quill tale. Idem.
2 Ehcm] Interjectio repcntina^ rei. Donatus.
Opportune : le ipsum quccrito] 'hcrvv- itrov. Dee9t venijise: non enim se- quenti nectitnr. Idem.
Quid Jit, C'tesipho] Quid Jit, blan- diim initiuni est. non enim nunc in- terrogat, qnutn ipse dicat, in tuto est omnis res. %\c ipse mox in subditis, jum nunc luce lua, addidit pra::ter na- liiram qnastionis. Idem.
Quid ft] Quid agitnr? Idem.
3 In tuto est omms res] Quasi ama- toti, omne dixit negotium de arnica. An omnis re.i, v\ lenonis jurginm, et tUHpicio patris Uemea; ? Idem.
Omitle rcro] Vcro, abundat: aut
correptivum est,janidndum non omit- tentis. Idem,
Tristitiam tunw] Sic dixit, quasi nimiani. Idem.
Tristiticm] Kx libro Dembi. Sic alibi,' ncquitics,' &c. ralnr.
4 Ego ilium hercle cero omitto] Ap- paret non nunc primum »liei Clcsi- plioni ab /tsriiino, * Ouiitte vcro tris- titiani tuam.' Nee nnnc primum re- sponsum, omitto, et ideo addituui est, hcrclc vcro. Quia nunc doniuni data est plena securitas. Donatus.
Ego illam hercle vero omitto] Hie et se(iuens versus, in libro Bembino, et inultis aiiis, ita ordinati sunt iu octo- narios iambicos : Ego illam hercle vero omitto, qui quidem te haheamfratrem, o mi JEschine, O mi germane, ah vereor coram in os te laudare ampHus. Sed in priorc versu ex quidtm m elidetur ; (juamvis seqiiente consonante. habeam vero, in dnas syllabas contrahctur. fai'rnus.
5 O mi germane] Mi, mens: sed vocativi dixit casti. Donalus.
Coram in os te laudare amplius] Co- ram, ad ipsum pertinet qui lau<lat, et ad cos qui andinut: in os, ad ipsum qui latulatnr. Nam coram laudat, (|iu non tacet apud alios, et hoc agit non per epistolam, sed ipse prirsens. In OS, qui a|iud ipsum loquitur, (|Mem collaudht. Vnnatus.
Laudare amplius] Quia laudavit. Id,
6 Ne id ass(nlandi] Antiqua eAAei- \pts. Deest enim causa. Idem.
As.wntandi] Adulandi. Et utruni deest causa, au ad ipsam litem sic di- cilur? Idem.
Ne id asseninndi] Spccta si non rus- ticns adolescens est, et purissiniic simplicilalis, adeo ut etiam velle lau- dare fratrem niniio piidore non pos- sit, hoc solo (jiiia piiesens est, (iiium ilium ninium laudarit ab:<enlem. Id.
Quam quod hahiam gralum] Varie: non (iuiin intulit, quam gratias agindi. Ideu).
Quod] Quia. Idern.
TERENTll ADELPH. ACT. 11. SC. IV.
1429
7 Age, inepte] Non est injuria, quia et major frater est, et blaiiMa dictu- riis. Idem.
8 Hoc milii dulet] Tw jSiwrtcr/n^ mihi dolet, pro doleo. Et dulet bis stibaii- diendiim est. hUm.
Et pene in euvi locum redissp] Insl- iiuatio beneficii ex pericuio et diffi- cidtate, ob tempus. Idem.
9 Ut si omties cuperent'l Non, si e^o tantiinimodo aliis advcrsaiitibus. Jd.
10 Fudebat] Deest futeri. Idem. StuUitia est isihcec] Hoc scilicet fa-
teri ei, qui ipse patri nuDiqiiam qiiid- qHJtm relaverit. Idem.
StuUitia est istacl Plains liic pudor atque iniitilis,qni egentes impediat a poscenda amiconim ope et beniji;ni- tate. Hfsiod. AlSws S" ovk ayad^i K^xfiV- fiivov AvSpa Kofil^fi. Homer. Odys. p. A(5u> 6' OVK ayaOriv (paxr" efifityai avSpl ■npoticTTi. Et apyhs 6 Oihs Euripidi in lone. Farnabius.
Tarn ob parvolam rem] Ergo dimi- niitivis adjiMigitiir tarn particiila. Et deest perire : sed t^ i\/<pr)tJLiafjL(^ tace- tur. Dnnatus,
Tarn ob parvolam rem'] Id est, niere- triceni. Et bene liic dicil jlisciiiniis, quasi qui majora expertiis sit, id est, vitium virginis. Idem.
11 Pane ex patriu] "Decst, fugere : quia amatores coniici cito comniinan- tur, patriani se desertiiros, ut arnicas seqiiantur. Idem.
Pwne vx ]tntria] 'Anoffiwirrjais fucprj- HKTfjLov x'^P"'- Menander inori ilium voliiishe fnigit, Tereiiliu> fugere. Id.
Pane e palria] Donalo amiotante, ' Menaiidcr niori,' iicc. I'ndo appa- r(>t, nostruui I'oi'iam semjicr id (juod minus est, i. e. a tragicis iriQtffi loii- gius abest, sumcrc; adcoque tnoduin Coma;dia; probe servare. liwclerus.
Turpe dielu] 'I'e fiigere Hciliccl. Et deest eft. Donatus.
Ut islac proliihrnul] Id est, pxiliuin, fugamque ))aliiii;. Idem.
12 Peccnvi] A[)proiiavit ex pericu- io magnitudincu) bcoeficii. Idem.
Quid ait tandem nobis Sannio] \o- bis, rw IdiooTKTfxy additum est. Non enim nobis Inteiligendum est. Idem.
Jam tnitis est] Quia debacchatns est supra leno, juw mitis est dixit. Id. l.S Ego ad forum ibo] Tunc enim, in foro et de mensje scriptura magis, quam ex area douioque, vel pista, pecunia numerabatur. Idem. Ita in Pliorni. V. 8. 28. ' Sed transi sodes ad forum, atque illud niibi argentum rursiini jube rescribi.' Bceclerus.
Ut hunc absolvam] Id est, ut himc, rt^ddito illi pretio, dimittan). Nam vclpti ligati sunt, qnibus debeturaii- qiiid. Dicuntur etiam servi illi solvi, qui quum debitores jjretiorum fue- rint, pecnniam reddiint debitam. Est ergo absolvam, pro, a me solvani. An jocaturin tristitia Lenonis, qui ilium cnni barba lenonia et niojsto vidtu se(|i;itur, tanquam reus? Donafus.
Ut hunc absolvam'] Ul Sannioni ar- gentum persolram. Farnabius.
Tu intra ad illain, Ctesiplw] Bona eAA.en|/(s, signiticaus l*titiam potiuii- da? meretricis. Donatus,
14 Syre, insta] Jam Syrus, non ut adjuvet, sed ui instanter adjuvet, ro- gatnr. Idem.
Eamus ; namque hie properal] Hoc ciamat Syrus, ut beneficiuni osten- dat : sane ita ut rursus Lenonem de profectione absttrreat. Idem.
Ne tarn ijuidcm] A Lenone incon- stanter dicilur, ut pcrturbatio nietu- entis, magnum danniuin possit osten- dere. Idem.
AV lam quidem] Turn pro ttintvm. an tam pro tamen '! et deest, dicas me, properare, ant propero : ut sit etiam adverbium hnrtantis, vel consentien- tis. Idem.
l."} Quaiiiris iiinm] I'ro In (juan- tn»i vis. Ftinm pariicula, utruu) con- sentieuiis adverbiiim, an cunjiinctio, (|ua siiinificat et properare se, et non in taniiiiu ut ncgligat quod sibi ilebe- tiir. Idem.
Mnneo otiosut hie] Hoc separatim
1430
NOTiE VARIORUM IN
iiitVu-nihini est, quasi pcrtinaciter asseicntini Lenonein iiistiitimim sc exclaniaiionein* faceietlfiiotetur. /(/.
Ulnuio otiosHS hie] Dixcrat cniin propiro: et niisiiin conscnseiat in Syri veri>a, ;)ro/)t'rnsse .It' dicciitis. Id.
Redtletur ; ve time'] Quod despeia- veiat Lcno, Syri osti'iidit scrmo. Id.
16 I't nmne reddat] Propter illud quod Syriis dixerat, dividuum face. Et probatiim est, conipletiiniqiie quod HJt, ' Cnpide accipiat faxo.' Et hoc ipsuni mm trepida et viiltii- osasuppUcatione proniuitianduin est. Idem. •
Tace modo, ac sequere hac] Sic ait Syrus, (|iiasi nunc Lenonem doceat, quae sit ars non perdendi. Et totiim cum supercilio prastantis magnum beneficium dicit. Idem.
iSVi/iior] Hoc verbo Leno satis com- mili^atns ostenditur. Idem.
17 Heus, hens, Syre] Ex argumen- to est, ostendere, quantum tiineat Ctesipho SiKvum patrem. Idem.
Heus, heus] Vox est de longinquo revorantis. Idem.
Obsecro hercle, hominem istum im- purissimum] Satis mansuete, quasi Lenonem, aut non possit rusticns, aut non audeat dicere, huminem dixit. Idem.
Istum impurissimum] Avarissimum. Et totum cum execratione Lenonis. Idem.
18 Ne, si magis irrilatus siet] Velut clamet, scilicet : et proprie de Lcno- nc, quern irritari dicit ut canem. Nam irritari, proprie canes dicnnttir. Lu- cilins de litcra R : ' Irritata canis quod homo quam piurima dictat.' Lenonem autem timet Ctesiplio nl rusticus, ut sub patre duro, ut ama- tor. Idem.
19 Aliqua ad patrem hoc pcrmanet] Non dicit quid : sed nos intelliginius rdpiuni puellaj significari. Idem.
Atiijua ad patrem hoc permonet] I'topiic secretum latens latici com- paratur, intra vas clausun) cxisleiiti :
quod, quum elfunditur, manat. Sic et alibi de. romniillendis secretis lo(|ucns, ' I'lenus,' inqiiit, * rimarum sum : hac atque iliac peifluo.' Dona- tus.
Atque ego tunc perpcfuo perierim] Quasi et nunc se periisse sentiat, sed non ))erpetuo. Idem.
Tunc pevpctuo perierim] Omnes fere 1. s. turn. Faiirnus.
Ego turn pcrpetuo perierim] Abdi- candi (ilium causae fuerunt : si filius noctu foris cubuisset ; si comessa- retur ; si lenones pnlsasset; si libi- dini incumberct; (Lucianus in abdi- cate) si patcrnze voluntati repugnas- set. Fab. 1. ill. c. 7. et 1. vii. c. 4. Plin. 1. VII. c. 45. Cod. I. viii. 1. 47. de patr. potest. Farnabiux.
20 No7i fiet ; bono animjo esto] Ut illi liberalis timor est, ita Syro servi- lis confidentia. Donalus.
Tu cum ilia te inlus oblecta] Morali- ter ill(t dictum est. ut, ' Daturne ilia hodie Pampliilo?' et, ' Ilia quidem mea erit.' Idem.
Tu cum ilia tc intus oblecta] Honeste explicavit tur|)e diclu. Idem.
21 Et lectulofi jube stcrni nobis] Ser- vus. * nihil tain comicum. Et vide ut totum superbe acmagnitice loqiia- tur Syrus. Idem.
22 Conrertam me domurri] Conver- tarn maguifice dictum, verbum est enim magni moliminis et agminis in- gentis. Nam convertere se, dicitnr, quem pompa przccedit ; ut Impe- rator proprie convertit exercitum. Et hoc spectatur, ut moribus arro- gantes servi sint, quum lactantur. Idem.
Obionio] Andr. act. ii. sc. 2. Far- nabius.
23 Ita quccso, ifc] Voinnt quidani et bunc versum Syri personae adjun- gendum : sed Clesiplionis verba esse, ex subditis planum est, quum dicit> ' Hunc <liem misere niinis cnpio, ut cft'pi perpetuum in laititia degere.' D'lnatwi.
TERENTII ADELPH. ACT. HI. SC. I.
1431
ACTUS III.
ScENA I. Octonariis et septenariis constat. Vs. 1. omnes Mss. nostri : obsecro mea nutrix q. &c. vs. 8. unns : note mtUus fieri h. p. 6cc. duo : here note m. f. h. p. vide Guyet. Donatiis et Eiigraphius legiint : erenata. vs. 9. Argeutor. ut edidinius. unus : quando citiiun ita oblatum est, quod ilium atti- net potissimum. vs. 10. omnes, ut edi- dinius. Boeder us.
1 Obsecro, mea imtrix^ Hcec scena Tragadia ordinem servat. Nam Tragce- dia in tria dividitur, Expectationem, Gesta, el Exitum. Hie ergo Expectalio eat in Get<e nuntio : Gesta, in planctu SostrattB : Exitus* Donatus.
Obsecro, mea tu nutrix] Hinc de- monstratur, quisit niateinus affectns, quam grata in doniinos servorum fi- des sit : eundemque laborem et doio- rem esse exfalsis et veris malis. Id.
Obsecro mea tu uutrix] Personae aiit suis verbis, ant alioruni insinuan- tur. £x suis : ut nunc persona Sns- tratas. £x alieuis: ut Micio JEs- cliini persona ex jMicionis oratione ac Demcsc. Idem.
Obsicro, mea tu nutrixl Mea nunc pro blandimento ponitiir. Idem.
Quid nuncjiet] IiDploratio est ma- gis trepiduiitis, ijuaui ignoratio et in- tcrrogatio. nariKjue iliiiis nntrix est, quippc anicula est: sed noii sapieii- tiornutrix mt, quani doniina sua. Ip- oumetiani quod dirit, nu/r/.r, lionori- (icnm eitt. Ut, ' Annani, cliara niihi Dutrix, line siste sororeni.' Sunt enim numina ad aliquid, (jiiibus nos tamen velinius ab ornnil>iis ap]>cllari, ut Magistir, Mediciis, Orator. Idem.
Obsecio, mea tu nutrix, quid nunc fietl Cquidfut, roga.i! Kccte ade- pol ipero. S. modi) dolorm, luea tu, <>c- cipiunt primvlum. C. Jam nunc times, quaii nunqu'im ad/ucrit, nunquum tule
pepereris] Hoc a netnine visum est prius, quod ego jam dicam, Delen- dam personam Sostratae ante banc vocem modo : delenda est et persona Cantharae ante Jam nunc, et debent omnia dici per continuum sermonera a nutrice ad ilia verba miseram me, qucB a Sostrata dicnntur. Sostrata initio dixit, mea tu; Nutrix et ipsa respondens ait, meatu. Addit, modo prinuilum occipiunt dolores partus, et tamen jam nunc ita times, quasi tnte ipsa nescias graviores solere esse; quasi tu parturienti mulieri nunquam adfueris, quasi deniqua tiite ipsa nunquam pepereris. Gail. I'oifs me demandez ce qui arrivera de tout cecij. Rien de viul, Ma chere en- fant ; vostre fille n'est encore que dans les premieres trancMes de Vaccouclie- ment, et cependant vous craignez delu comme si vous ne vous esticz jamais trou- vee a i'accouchement d'une femme, ou que vous mesme n'eussiez jamais iti accouchie. Faber.
2 JMndo dolores, mea tu, occipiunt primulum] Evidenter liic modo tempo- ris praesentis adverbium est. Et rursus mea tu, blandimentum est : sine quo non progreditur colloquium freminarum, et maxime trepidantium. Donalus.
Dolores] 'nSifff , dolores parturien- ti s. Farnabius.
I'rimulum] Initium, et ipsa origo dolonmi diminutive demonstrata est. Nnn culm primum, kvd primulum di- cit. Vunalus.
3 Jam nunc times, quasi numquam adfueris, numquam lute pepereris] Doc- tc duo proposuit, (piibus cxperii-ntes scienlesque rerum sumus, viderc et pali. VirgiiiuH sic, ' (Jua-ipic ipse niiseirima vidi : Et (juorum pars magna tin.' Tulc aiitem pro tu:
14:32
NOT/li VARIORUM IN
irapt?\jco)> est, quod* rccitiitu. vl facit tu'c, et tuleiiut, ct lulcmet ipse. Idem.
Quasi nuiiiiitnin (ulfiieris, iiuiitiuam lu- te pfiienrift] 'raii<|iiaiii sc. es>c.s a.Ki\^ia- Tos wUi'wv, (|uod Apolloiiius i. dp7o- vaxniKiov <lixit, i. e. iirais koI KaQapi, uSlvwv, lit Scliuliastes liabct. liceckrus.
I^'umqnitm lute pciwreris'] Vide irpo- wapacTKev^v doloris: niliil iiiali ndliiic secutiiin est, et jam sic turbatur Sos- trata. Donatus.
•1 Misemin wi<?] Piopriiiiii est inii- iiei mil qiiuni toqmuitiir, aiit atiis blun- diri : lit, ' Aiiiiam, chara iiiilii iiiitrix, hue siste sororem :' aut se couimise- raii : ut, * Miserae hoc tameii iimim Exeqiiere, Anna, inihi.' Nam liapc omnia iimliebria sunt, qiiibus pro ma- lis ingentibus quasi in acerviim redi- j;untur, et eniimcrantiir iitilliiis iiio- uienti (|iierela». Idem.
Seinincm habeo] Quid eiiim opus est ( aut cur nunc quereiis ? Idem.
Nemiiii'm habeo, soUe sumus] Miilie- britcrqiiciitur, et ex peitiirbatione sua iistimaiis, inctii miilta facit ea, quic paiica sunt. Idem.
Sola- sumus] Numqiiam pluraliter tolee. Idem.
Sola: sumus] Qnum hoc nouien sin- f;ularitatis sit, mire suUe |)luraliter dixit. Idem.
Gela autem hie non adesl] Hie ap- paratio est,ut oslendatur absens, qui siipervinturiis est. Donnlus.
Gela aulem hie non adest] Interfuit quippe Gcta jam rix* qua /Eschiniis meretriccm rapuif, iiti mox narrabit ipse, sceua qua: si-quitur. l-'annthius.
5 Sec quern ad ohsUlricem mitlam] I)ee»t habeo. Sed in consuptudine est sic loqui, quiim ntrunu|iit' nobis, non altenitriim, dees'e conqiicrinnir. Donatus.
Sec quern ad obsUlricem milium, nee qui uecersnt JEschinum] Ilnbeo siibaii- ditiir, et magis a trepidanle, qiiam ratioiiabilitcr dicitur: nam refeilit hoc totum nutrix Canthara. Idem.
ii Sumquam unum inlcrmitltl diem
qnin scmjier veniul] Nunquam, pro won. Et semper non ad omiic tempiis retu- lit : nam qui potest :* sed ad oinnes dies, secundum quod ait, * Nam num- qiiam imuni intormittit diem.' Idem.
7 Solus meurum mistriitrum] Hoiia loiutio. Idem.
8 E re nala] Sic propric dicimiis dc iis, qua; contra voluntatem nos- tram acciderunl: nt nunc vilium vjr- ginis. Ergo E re nata, ex vitio vir- giiiis. Sic Luciiiiis, p. i. i. ' Hie e re nata Sic ejus dedit: baud malus est.' Et sic maluit dicere, quani nunc ^schino ciilpam, sed potius casui attribiitam veilet. Est autem ordo, Nihil potuit melius e re nata fieri, quam id quod factum est, hera. ut »iuandoquidem vitianda erat virgo, ah eo vitiaretiir, qui erat expctendus ad inatriinonitiin. Sensus enim hie est, iMaluin vim fieri virgin!: sed ex conditione ejus qna» vitiata sit, nihil potuit melius evenire quam coiitigit, ut abeo vitiaretiir, ciijus nos non poe- niteret. Intelligere autem debemus,
fieri et factum esse, pro erenit et con- tigil dici. Idem.
Melius fieri hand potuit] Si fieri pro evenit acceperis, erit consequutio lo- cutionis. sin minus; deeril, quantum inteltigo. ut sit, ' E re nata, quantum intelligo.' Idem.
E re ttata] Res nata dicitur, quse repente accidit, irpayij.a vecixrrl avfxfie- ^riKhs, vel {pvdfjLevov irpajfia, res quae iinper accidit. Budaeiis. I'arnubius.
0 Quando vitium oblatum est] Hoc est, e re nata. Donatus.
Oblatum est] Oblatum dicitur, quod offertiir invito. Idem.
Quod ad ilium attinet potissimum] Quasi vitium oblatum sit potissimum, hoc est, bonum : sed ex persona ejus qui obtulit vitium, factum est bonum, quod per se ipsum malum est. El hoc est quod melius baud fieri potuit, i|uan) factum est. Ilium autem dicit, /Escbiniim scilicet. Potissimum au- tem siipcrlativum est ab eo quod est
TERENTH ADKLFH. ACT. HI. SC. II.
1433
potis, etpotius. Sic enim facit, i>otis, polius, pothsimion. Et qnod moilo exceplionem sigiiilicat : iit sit ; qnun- tum ad ilium atlimt, id est, jEschiiiiiai. Idem.
10 Tdem] Scilicet a coipore, a forma, a piilcliritiidine. Idem.
Tali genere] Laiis, aute ilium ta- lem : et tali animo, in illo. Et genus jam ad vivos peitinet. Familia eliain ad defunctos. Alii/^'enus ad nobili- tatem referuiit, familiam ad copias : unde et paterfamilias dicitiir : lit sit, ex tanta familia, ex tarn divite domo. Haec omnis irapfKra<ns tiagica, est (;audiornm iiitiodiictio, ante fiines- tissimiiin nuntiiiin. Idem.
Tali genere] Id est, ab his qiiaa ex- trinseciis sunt, id est, honestate ge- neris. Idem.
Atque (niimo] Id est, sapientia, mo- destia. Hoc modo igitur nihil piae- termisit in laiidc. Idem.
1 1 Sulvus nobis, Deos qitaso, ut siet] Qiiam lioiius est, qimni niliil ad vota prater saliiteiii opus est ? Idem.
ScENA II. Itidein Octonariis lam- bicis acaialecticis, et Trocliaicis ca- talecticis constat, vs. 1. Mss. nostri oiiines : omnia omnes sua c. vs. G. om- nes : o hom. impurum. vs. 13. duo: iUam tot, fam. ten i us : totam illam f. vs. 14. duo: omnes. vs. 20. omnes, ut edidinius. vs. 22. omnes, ut edidimus ; nisi (piod iiniis, impertire. iiiox, duo: 0 Geta. vs. 27. oumos, ut tditum est. vs. 28. itidrni, nisi quod omnes lia- hcnt a nost.f. vs. 31. omnes : nut is in: hoc certe? Ci. certe. vs. 32. omnes: quid jam credas. ct mox : nostrum JEnch. vss. 3.1. 3G. uniis nieonim, ut edidimus, alter coriuple, qui scnis sui gremin positurum puerum dicehat. pa- Irem ila obaecraturum, ut ticeret silii hnnc in uxorem ducerc. in margine : qui He in sua gremio. Argcntoralfiisis : qui se in tui gremio pusiturnm inierum dicehat, palrem ila nhsecrnturum, ut li- cerel Itunc sihi u.Tnrem duccrn. vs. 3b. unus : an mi homo, alter: an, au mt
hotrw. Argent, auch nuch mi hnmn. vs. 39. duo : an proferindum hoc tibi videtur esse usquam, tertius: an hoc prof, tibi vi- detur esse usq. vs. 41. omnes: profere- mus. vs. 43. omnes : dare. vs. 41. duo : celato est opus, tertius : tacito, sed supeiscrib. celato. vs. 45. omnes : quid agis. vs. 46. omnes : potest, vs. ^9. omnes : quern ipse amisernt. vs. 52. omnes : potes. Breclerus.
Liceat iiiihi hie aliqua ad Donati commentaries annotarc, antequani de ceteris dicamiis. Multa eniin erudite notari video, pra>sertim quau- tiim ad rb T^diKhv, quoil inpilniis euric ei fuisse animadveitimus. Sunt la- men aliqua non ferenda ; an ab ipso? nolim : si in alios possit ( ulna trans- terri. Ab initio statiin ; ' Nunc illud est. ntrum pericnlum, au tenipus ? est enim eAAenf/ty.' Quis credat hoc eum ipstim iiolaie, qui niodo dixerat : ' nunc tale nigotium est, nunc tale pericnlum est: ant vero consignifica- tionem tiinporis habet, ut si diceret, quando aut quo tempore r' quid ple- nius ? quod ipii statim repeteref, nn- garetur uti(pie. Jam ad illud, Auxi- lii nihil uffirant. ' mire de proximo repetitum est -irapufj.oioi', i. e. confe- rant et aft'erant. hoc convcnit pnvser- tim stomacho minus verba cuiautis. sic supra, omnes omnia.' Quid po- test magis disconvenirc ipsi figura;>, de qua agitiir, qiiam minus verba cu- rare / et, qui potuit hoc dicere, qui modo ad omnes omnia diiplicem figu- ram agnoverat, et Ciceronis auctori- tate approbaverat? an hoc ejus est, qui ad Aniiriam scripserat . ' Ama- bant vetercs de proximo similia di- cere r' sliidii hac notatio est : non negligentia-, qua- nunc adfcrtur. haec diim dico, Donati judicio adversus Doiialiim utor. nam irap6tiota et irapo- vofiaaia^ adinitti rum ratioiu- ab ele- ginitibuH scriptoribiis arbitror, non valde quari: et in eo, difterrc a IMaiiti instituto 'ri'ientiiim alias dixi. I'orro ad ilia, ' Adoksctnti ipsi en-
1434
NOTyE VARIOROM IN
pcii^ni oculos.' ' bene ociilos, Riiioris indirej', ailjutoiesqiie fl;ii;itii :' per- dit vim .sentcntiiv, <|iu tain miniita rogitatione utitur. attVctiis, noii ac- corsit.i lon>;ule ratio ilia, iraciiiidis hoc dictat, lit oculos eft'odere cii- piant eonim, quos ulcisri voliiiit. si eiiim hoc geneie inlci pictationis vellos cetera hiijns loci pcrsequi, quo progicdieuiiuiii t'oieti' sed desinen- diim nunc est. Bccclerus.
Nunc illud est] Hie locust, secundum artem ciwiicam servtim currentem cxpri- tnit, et uuntutnleni tyuda. 3hixima ita- gue pars scenw motoria est. Significat aufein, nunc tale negoixum est, nunc tale periculum est : aut vera consignifi- ■ cationcm tcmiioris hahet, ut si diceret, quando aut quo tempore. Donatus.
1 A'hhc illud est] Utnini periculum, an tempiis ? Est enim (K\ii\\/is. Idem.
Quod si onines omnia sua cotisilia conferant] 'Xwfp^o\^ cum Ttapovofj.aaia, omnes omnia. Hinc Ciccio, ' Oinnes in hoc jiuiicio contVraut omnia.' Id.
Illud] Tt'inpiis, negotiiim, pericu- lum. Fornabius.
2 Sulutem quierant] Nou remedium, ut apgro : sed ut pcreiinti sulutem. Et nove dixit, ' malo saliitcm,' pro ' con- tra malum.' Dunutus.
AtLxUii nilid adfeiant] Rlire de proximo repetitum est ir ap f'l fio tov ; id est, coiiferaiii et aftcrant. Hoc con- veiiit prafsertim stumaciio minus ver- ba curantis. Sic supra, ' Omnes om- nia.' Idem.
3 Quad miiiique, hcraque, filieeque] Mira in servo tides, qiium primum se ponal ill hcrili malo : el post se, ma- treni : in ultimo, piicliam. Idem.
Quod miiiique, hcraque, filiteque hc- rili est] TloKvffuvSfTov secundum, ut, ' Omnia scciim Armenlarius At'er agit, tcctumquc, lareiiiqne, Armaqiie, Amychrumque canem, Cressamque pharetraiu.' Idem.
Va misero tnihi] 'EfiiraBus (rx^T/ud- f«i. Idem. A CircumvuUant] Circumvallanl se
circa nos, et stipant se invicem. nam ' Circiimvallamiis ' iios et alios, tamen rara lociitio est. Et circumvalUmt dixit, vclut inimica acies contra nos : et ideo addidit, ' Uiide emergi non l)ot('st.' Uniim impressio est liostiiira, sic (licitur. Ut .Salluslius : ' Pressii undiqne multitiidine.' Cicero, * (Jiii semper premuntiir, et niimqiiam e- niergnnt.' Et tinerg-i, nove : nam emer- go dicitur, non cmergnr. sed ideo est usns, quia extra compositionem et tnergo et merger facit. Idem.
Circumvalluid] Translatio a re mi- litari, a castris obsidione cingendis. Demosthenes in prima Pliilippica: KwfAw iravTaxfi jUfAAovTas u/uos Koi Ka0- r]fj.fvovs TrepicTTOixiVfTaj. Farnahius.
Undc emergi non potest] l/nde, ab- solute, an deist illud? an unde? pro ex quihus. Donatus.
5 Vis, egestas, injustitia, solitudo, in- famia] Ha- res sunt (pro; circumval- lant : Vis illata : Egestas ipsius piiel- iae : Injustitia judiciim illius tempo- ris : Solitudo a defensoribus : Infa- mia ab iis, qui credunt pretio vitia- tam. Nam et in snbditis sic habes, ' Quando ego conscia mihi sum, ne- que rem idlam pretiiim, necjiie inter- cessisse.' Idem.
Vis, egeslas, Sfc] Bene monet Do- natus, vim puella> illatam hie iiitelli- gi. Et vs. 8. ad ilia verba, neque ilium misericordia, Sfc. repetit : quia vim intulit. De quo genere flagitii, in fabiila sequente, agendi locus erit. Injustitiam, Donatus inlelligit judicum illius temporis. B<eclerus.
G Iloccine sa-chim] 'Ei/ ^0ei. Ques- turus de homine, seculiim accusat prills : ut ' o tem|tora, o mores.' et e contrario, secula in omnibus rebus laiidantur: ut, ' Quap te tarn Iseta tiileriint Sccnla ?' Dannttis.
O scelera ! o genera sacrdega ! o ho- iniuem iiiipurum] Moris est nimis do- lenlibiis, iiicusare alia ex aliis. Vir- gil, ' (ilium complexa siii corpus mi- iserabile nati, Atque Deos at<|iie astra
TERENTII ADELPII. ACT. III. SO. II,
1435
vocat crudelia mater.' Et: ' Qneni non inciisavi aniens hominumqiie De- iimqiie ?' IJiin.
O hominem impurum] yEschinum sci- licet, et hoc 7)diKws, nam semper nlti- imim ponimus enm,ciii maxima iras- cimur. Ut in Andria, post accusa- tum socernm et vitnperatain spon- sam, ' Nam quid ego dicam de patre ?' Et in Phormione, ' Itane tandem nx- orem dnxit Antipho injiissu meo ?' Et post nuilta, ' O facinus audax ! o Geta monitor!' Unde ille, Vix tan- dem inqnit. Idem.
7 Video timidum et properantevi Ge- tam~\ Timidum, pertnrbatum. non enim timet, sed dolet. Sic Plautiis in Bac- cLidibus, ' Nam ut ex navi vecta es, credo timida es.' Idein.
8 Quem neque fides, neque jusjuran- dum'] Ordo est, Hominem impurum, qaem neque tides, neque jusjuran- dum. et saepe repetilum neque exag- gerat crimen admissum. Idem.
Quem neque fides] Quia promisit. Idem.
Seque jnsjurandum} Quia juravit. Idem.
Neque ilium misericordia] Quia vim intulit. Idem.
Neque ilium] Secundum irapeXKov; Dam abundat ilium: ut ; * Nunc dex- tra ingeniinans ictus, nunc iiie sinis- tra.' Et ejus videlicet misericordia quam amavit, ' neque repressit,' ne audcret, ' neque reflexit,' ne faceret. et sic hoc dictum est, ut a Virgilio, * Num fletii infcmuit nostro? nnni luniina (lexiir' Niim larlirymas vic- tU8 dcdit, aut miseratns smanteui e«t,'&c. ut si non potuit re|irinu ne faceret, saltern ut in pcccando esset mitior, debiiii ronimovrri. sed me- lius quod supra. Jilcm.
9 Ntque quad partus inntabut pr«/)f] Au^TjTiKwi addidit non tnntiini mariti, sed f'tiam ))alriH srclus. Idim.
10 i'.ui miscra-] Decst, cj. Idem. Imliane] Inipie, crudelitrr. ut \ ir-
gd. ' Qua; causa iudigna serrnos Fo -
davit vulfus?' Idem.
Non intelligo satis qua loquatur] Ad hoc Sostrata ignorans inducitur, ut malo nuntio rtpente feriatnr. et quia oportuit ipsam priorem loqui, pra - sens loquitur. Quia autem non est perdenda tarn suavis TiOoiroua dolen- tis ad irascentem : idcirco non audit, ne ob illam rem Geta conservus lo- qui desinat. Idem.
11 Satis qua loquatur] Adhuc non audiente Geta loquitur, idcirco nee audit eum satis, nee videtur ab eo Sostrata. Idem.
12 Vix sum compos animi] Ant vix, tandem: aut vix, non. ut Lncilius, ' Career vix carcere dignus.' Idem.
Compos animi] Id est, competentis aniuii, vet sani animi. cni conlrarium est , impos animi. Sallustius, 'Neque animo, neque lingua satis corapoteni." quum de amente Septimio loquere- tur. Alii, compotem animi, composi- tum animo intelligunt. Idem.
I'ix sum compos animi, ita ardeo ira- cundia] Ira rationi iniinica lollitmen- tem de cardine. cujus faciem vide apud Senecam, de Ira lib. i. c. 1. ' Flagrant et micant ocuii, multus toto ore rubor, exa?stuante ab imis praicordiis sanguine,' <S«;c. Farnabius.
I'.J Niiiil est, quod malim, ifc] Ac- curate ixpressit irascentis motes. Dulcedineni vindictae, piinnim. Est enim Ills rt»(/tc'((( bonum titu juaindius ipsa. Tantum Latiuus poiita extuiit hunc affectum, supra Homeri sen- tcntiam, ubi "fliTTe ttoXi/ yKvKluv fjif\i- Tos KaTaKfitiufxivoio, 'AySpii' iv (TTrjdtaf- aiv dt^ijai. Geta : ' Satis niiiii id ha- beam supplicii, dimi illos ulciscar iiiodo.' Inde progroditur ad imagi- nem vindicta[>, auimum(|ue cxph^t, ut fiat, quod Aristotrles apposite ad na- turani rei <iixit : 'H oiv rort iyyivofiivi) (pavTcuria, jjOovTjv noitl, wtrirff) tj tuiv iv- v-nviwv. liwclerus.
Quam illam lolam fnmilium] Micnon tain cidpa laniilnL', quam scelus JE- schini ostctiditur, propter (|uem oni-
143G
NOTvE VARIORUM IN
ues crtiriandi sunt. Donatus,
Familiam] Dcmcai et Milioiiis. I'arnnliiiis.
14 Irani hanc^ llanc iiitcidmu pro qiialitntc, iiiterdiiin pro qiiaiitilate accipiimis, inteidmii pro iitroqiie. ut, ' Tiiaque aiiimam liac effiindere dex- trar' Et, ' Hum; ego te Eiiryale aspicioP' Sed mine pro utroqiie, hanc dixit, nt Sallustiiis, descriptione Cfltibcri ait, ' Himc igitiir rcdargiiit ■i'arqiiiiiius.' Donatus.
Eromam] INIetapliora forte a ser- pentibus. Furnalnus.
lit Satis mihi id haheam supplicii] Moraiiter iDqiiitar : nam fere (iiiando qiiisquain irascitur, sibi videttir for- tis, tanqiiani qui phis audet. Donatus.
iSatis milii id haheam supplicii, dum illos nlciscar modu] Jiiven. Sat. 13. ' Vindicta bonuiit vita jiiciiiidius ipsa.' Farnabius.
Dum illus ulciscar modo] Veriim est Iianc esse viiidictam, qua; ex recen- tissiiois dagitiis properata sit. Sic Virgil, ' Te Tiirne superbuin Caede nova quacrens.' Donatus.
10 Scni animam jn-imum extinguerem ipsi] Bene exdnguerem: quia ignis est. Virgilius: ' Igoeus est iliis vi- gor, et orclestis origo Semiiiibus,' Et Primum addidit, quod ordineni siaiiiticat. tuHc euini adjicitur, qunin midta subjirienda iiiousirantiir : ut «ni fraeta prius rrura bracliiaque, * et esctera vitia, in iiiscliinuni tutuni j)roniovens ostenditnr, etiaiii per alieua supplicia. Idem.
iSViiiJ Demeie. I'arnubius.
tScelus] /Escliiiiuni. Idem.
17 Hyrum impulsorem] Causce pos- nx. Dotfitus.
Vah, quibus ilium laceraiem moJisJ Hic voluntas imniodica osienditur, puenam pro incrito rcposrentis. Et noia, rpium .Syrum dixerit, addidisse nutu"* de snpcrcilio. Idem.
\H SMimem] Ista pcena. Idem.
.Sul/limem tnnlium arriperem, cnpite primum in Icrtam Hatuerem, ut cerebro
dispergnt viam] Oninino scribendura est, dispcrf;;erety quod ratio teuiporuin docet ; neque eiiini dixeris, ' illuui in- vadereni ut intcrfic.iam,' sed, ut in- teificerem ; alioqui solcecisnins fuerit contra teiupus: legeiiduni itaquu ar- bitror, Cerebro ut dispergeret viam, Eritque dimeter lambeus per ana- inestum in prima sede, ut ssepe fieri soiet. vide pag. 425. Faber.
19 Ut cerebro dispergat viam] Et cerebrum ct via dispergi potest : ideo videtur anibiguum. ut apud Virgil. ' Ensenique cruore Spuman-. tern, sparsasque manus.' Aliter enim dicitur, ' Spargite humuni foliis.' A- liter, ' Sparserat et latices simulatoi fontis Averni.' Idem.
20 Adolescenti ipsi eriperem oculos'] Bene oculos, amoris indices, adjuto- resque Hagitii. Idem.
Pustluec pracipitem darem] Gravior picna caecitatis, non providere quo cadas. Idem.
21 Celeros rnerem'\ Ruere, activara vim habet. Saliustins in secundo, ' Ictn enriim qui in flumine ruebant, necabanlur.' Ruere enim, est toto <;orpore uti ad impellendum : quod faciiiut,qui ipsi pra^cipites alios pro» sternunt. Unde proprie sues ruere dicuntur. Viryil. ' Ipse ruit, denies- que Sabellicus exaeuit sus.' Et Ho- ratiiis : ' Hanc rabiosa fugit canis ; ac lutulenta ruit sus.' Idem.
Ceteros] Amoris indices et illices, sceleruni duces. Farnabius.
lluereni] Impellerem. et dominatur hic rabiosa litera canina. Idem.
Agerem] Vroseqiierer, premerem. Viigilius : ' Ilia fretus agit ventos.' Id est, nimia celciilate persequitur, et pt-ne occnpat, prajvenitque. Do- natun.
Tunderem, et prnsternerem] Vide quam fortis sihi videatur, qui dolet ft irascitur. Idem.
23 Ego sum Sostrata] Haecideoin- ducilur, ut verisimile sit supra non visaui bostratani: quando etiam vit;
TKRFNtn ADELPH. ACT. HI. SC. II.
1437
tinnc agnoscilur ab irato. Idem.
24 Te ijisam quarifo, Te exspecto: oppido oportune] Iiicerta distinctio, Titriim Te expecto oppido opportune, sit dicendiini : an expectare, sit impati- enter cnpere, et sine prfesciiptioiie temporis sperare, jiixta certiini tem- pos. Unde apparet, ad te expecto, q)iia per se nimium est, non essejiin- gendiim oppido. Idem.
23 Qvid festinas,mi Geta] Probiis assignat hoc Sostrata-. Asper non viilt ad omnia servuni respondere: sed niitricem putat hoc loqui. Do- natut.
Quidfestinas] Pertnrbaiis. Et roni- motns d'cit prorsus, actii commoto, fesso, et anhelanti, ob pertnrbatio- neni et contentnm cnisiim. Idem.
Quid festinas, mi Geta] Vide Don. et Cinyet. Bvclerus.
26 Animum rfci/Je] Quod in lecti- one gestu ostendi niinime potnit, id ex verbis Sostiatae ostenditur in Ue- ta. Nam ideo dirilnr, Animum reci- pere: quia ille prjc auheiidi rrei)iio- la verba conlinuare non possit. Do- natus.
Animam recipe] Namque prae anhe- litu verba intermittens nno spiritu continuare non posse videbatnr. Far- nal/ius.
27 Perimui! actum ext] Jam bina vcrl)a jimguntnr. Donatus.
t'eriinui! actum i si] Vciba sunt desperationis. Nam actum est, <lici- tur in ea re, de qua jam lata sit si-n- tenlia. Idem.
f-.loqucre ol stCTO quid ait] Bene elo- tfuere. nam conatnr tantinn, ijuod nee expliratnr, nt-r inlelli^jitur : cui vi- tio contraria virtus est eloqufntia. Jam plus hie ge»tM, qiiani dictu a<;i- tur : quia, nt supra diximus, et lassus est qui nunliat, ct injegralur «l( lor nuntii, (piiiin apiid illiim ln(|uitiir, ad qiiani maxiuie caianiitas pertmel : quo dolore vox plirunirpic »id)trahi- tnr atque singnllit : ct »imul dat sig- niim perdilarnm renini. Idem.
28 So. Quid ergo is] 0. 1. s. quid is ergo? et eo ampHns liher Bembinus et alii antiqni, ab nostra. Faernus.
Alienus est a nostra familia] Bene alienus. Geta enini ipsi jam dominus, Sostratae gener, Pampliilse maritus vocabator. Donatus.
29 Amare occepit aliam] Pejus est amare occepit, quam antat. Nam in eo quod dixit, occepit, auL'menta mali metuenda significat : nt in principiis quae actum respiciunt, non statim imminutionem inspectant. Et occe- pit magnum facinns dixit. Idem.
Vce minra mihi] iMire inteiponnn- tnr nuilieris affectus novo nuutio. Idem.
30 A lenone ipsus eripuit palam] Sic nnniiat, nt ultima pijora sinf. Et bis ar<;umentis vult pvobare, qnod immo- dice amavit .iischinus, qni plus quam virginem, id ipsnm quod pudor nee hortatur, nee consulit, amat. Quis auteni magis potuit impndens esse, quam qui post honestum amorem, ab Lenone amet i Hoc etenim significat meretricem. Ergo non honestum, sed ab Lenone : non per alium, sed ipsi- Hs : nee emit, aut alxbixit, sed ob im- patienliam vaUle amaniis eripnit. ne- que id occulte, lU qui cwlaret fac- tum, tanquani satisfactnrus nxori vi- deretnr : sed palam. Idem.
31 Satin hoc certo] IMagnis mails non statim rreditur. Hoc ergo ex dolore dixit, quod stnpet audiens ; non quia non habet tideni. Idem.
Satin hue certe] Donatus legit, scis- ne hoc certo ? libii aliqni, infer f|Uos Bembinus, satine hoc cerlum'sl : cjuod veto setprnur, solus Bembinus ita liabet : (Je. cerium. (.}uain re>pon- fionem interiotatio, qu.r per cerium esl, facia, videtnr exigere. I'uemus.
Ilisce ochUs] 'iStwrifffxhs asscvernn- tis. Donatus.
Hisce nculis] AtJKTUfciJj, teslibus rcr- tissimis. ' Plniis enim est oculains testiH linns, quam aiiriti decern.' Plant. Trncnlent. act. ii. •c. 0. Far- nal'ius.
1438
NoTiE VARIORUM IN
Ah] Interjectio est flcntis, Donat. 32 Me miseram] iMira attVclio. nam lanyiiix iioii siiuinl fiiiirc btusuni. Idem.
Quid cridtis jam? aid cuicredus] Fi- des aut persona: ()nalitate scrvatur, >i gravis persona est ciii crtUitur ; aut ipsius rei qnalitute, si ea res cre- ditur, in qnaf.illcre, mi creditnr, aut Don potest, aut non debet. Hie ergo mire in utroquc jam lideni dixit nul- lani esse, et in perso!ia, et in re. (Jiiod Virgilius transtulit, breviusque dixit, ' Nnsquam tnta fides.' Hoc est, nee in re, nee in persona. Et hie ipse in Hfautont. ' Pro Jnppiter, ubinam est fides!' Idem.
Quid credas jam, aut cui credas] Plant. Baccliid. in. 3. 87. ' Satin nt queni tu habeas fidelem tibi, aut cui credas, nescias.' Mox singnlari am- piifuatione implevit affectum: nos- Irumne ^schinum ? (in ntroque voca- bulo vis est) uostraium ritam omnium, (augetur veluli nuiltitudo persona- rum, in qiias infortunium conipetat,) jn quo nontra spcs opesque sUce erant, (praeterqua; nibil dici potcst,)q«JsJne hacjurubat se unum ». r. d. (et fides et affectus et religio ex parte j^ischini rem aggravant,) qui se in s. grem. tfc. asseveralio faniiliariiis facta, non sine ivid^fi, pra;s<ntis periculi compara- tione absorbet verba, et in lacrymas orationem cogit. Bcederus.
Quid crcdan jam] Epiciiarmus : Nf;- 4'f, KOi fjiffii/riff' anuTTUv &p6pa toCto ruv (ppivuv. Farnabius.
33 Sostrumne .lischinum, nostrum vitam omnium] 'EWfiirriKiis omnia : quia fletns impedit veiba. deest an- tem, liocfecissc, vel quid tale. Dona- tus.
Sitte eranl] Sitce, positae. nam si- lum est quid<|iiid in loco sue positum non evertitur. Idvm.
35 Puiilurum puerum] Puerum dix- it, hi puer nasceietur : non quia divi- nabat. Ad votum ergo cupienlis re- ttilU puerum: non quia nccesse csset
marem nasci, Et here omnia magno stupore dicuntur, ad exaggernndam perfidiam iliius cui creditnr, et dolo- re/n eoruui qui crediderunt. Idem.
Qui sc in sui finmio pusHurum jmC' rum dicvbat putris ita vbsecraturum, ^•f.] Scioppius in auctario Graramat. pliil. p. 53. ita legit : Qui se in sui gremio positurum puerum dicehat: /xi- tres ila vhsecralurum, ut licerct sibi hanc uxorem ducere: et addit : 'Ita in liasilicano ac plerisque aliis co- dicibus legi Faernus testatur, qui non animadvertit, Patris, quod in Bembin. et Vaticano codice invene- rat, esse priscum accusativum. /£• scbinus porro duos habebat patres, quos oraturus erat, Micionem et De- meam.' Id quod etiam G. Fabriclus putat. Satis liaRC speciose dici vi- deautur. Milii non videtur ex usu teniporis aut sermonis fuisse, nt /E- scbinus diceret, se utrumque paren- teni obsecraturnra. Unde et infra (act. IV. sc. 4. vs. 20.) de uno tan- tum loquitur: ' Non me banc rem patri, Utut erat gesta, indicasse? ex- orasscm, ut earn duceren).' Baclerus. In sui gremio positurum puerum di- cebat patris] Debuerant hoc notasse Interpretes, in more fuisse apud illos veteres, ut filins in grfmio patris re- ccns natimi filiolum poneret. Hujus rei exemplum esse apud Homcrum 8cio. Faber.
Ila obsecruturum] Apud Plautnra rh ila significat, porro, dcinde, post- haec. Quod hie observari decuit. Idem.
37 Hera, lachrumas mitle. ac potiua quod ad hanc rem opus est] Hinc Vir- gil. ' Non lacrymis hoc tempus, ait, Saturnia Juno.' Sentit antem, non lacrymis agendum, ubi consilio opus est. Donalus.
Ac potius, ^c] Sed acta niissa fa- ciamns, videamus quid sit agendum. Farnabius.
Porro consule] Porro, in reliqiium, deinde, vel in futurum. Porro cnim.
TERENTII ADELPH. ACT. III. SC. II.
1409
ordinis et temporis adverbinm est, lion conjiinctio. Donatus.
S8 Au ; mi homo, sanus ne es~\ Hoc ex persona nutricis legendiiin est. ilia enim dissiimilandam rem piitat. Mi, pro mens. Idem.
41 Nunc si hoc yalam proferemus] Lectio libri Bembiui, in quo est ;>ro- ferijnus, versum hunc susteutat. Fa- iimus.
42 Tua fama, et guatcB vita] Tibi enim crimini erit, vitiatam esse fili- am : illi etiam oberit. Et utrum li- tam, saliitem dicit r Donutus,
Gnatce vita'] Ut alibi, le repos, I'hon- neur, ic. Faber.
In dubium] In periculum. Donatus.
43 Fateatur] Vitiasse filiam. Et complexio est SiirKevpos oratoria, in qua utriiin senseris, conlraiiiun tol- lis : cogiturque * quod ex altera par- te sit. hoc est tacere. Idem.
44 Quapropter quoijuo pacto] Con- grue et pro persona, et pro nuiHere hoc dictnm est : eanique in malis constantem esse denionstrat. Idem.
45 Nan faciam] Noti faciam, dixit, pro nan taccbo: quasi tacere, aliquam actionem habeat. sed moralis signifi- catio est, et communis omnibus : sic- ut adcocaium dicimus male fecisse, quum taciierit. Idem.
Quid agi.'i] In edit. FaUrui, quid ages ? Faber.
4G Pejore res l/>co non potest esse] Satis argute inter Getam et Sostra- tam sentciitias ex perturbationefacit nutare. Donatxu.
Quam in quo nunc sila est] Causa nihil timendi. Idem.
47 I'rimum iiidolala est] Ratio siib- jecta est cau*-* ; et indutatum, paupe- rem modo <licit. Idem.
Turn prttlei'ea qua sccunda li dos erat] Vid(;licct, dari pro virgine nup- tum. Et inceria distiiiclio est : ete- nim crat bis subaudicnduni, ' Pro vir- gine dari nuptimi.' Idem.
f-iua si'cunda ei dot erat] Pudor, qua- lecnnda doh, vcl potius prima. Undc
Alcmena apud Plautum, * Non ego illam dotein milii dnco esse, qua> dos dicitur ; Sed pudicitiam, et pudorera, et sedatam cupidinem, Deum ine- lum, parentum aniorem,et cognatum concordiain.' Furnabius,
48 Aon potest] Jungendum, dari nuptum. Et pro virgine : id est, virgo : ut, ' Nunc plane est pro nova,' id est, nova. Aut nee virgo, nee pro virgi- ne nubere potest, non virgo: quia vitiata est. nee pro virgine : quia res diffamata est. Donatus.
49 Si injicias ibit] Si negabit. Idem.
Sin injicias ibit, Sfc] Ita omnino le- geiidum. Quod etiam eorum Mss. scriptura argiiit, qui liabent, si iji in- jicias ib. ut meorum unus. Baclerus:
Testis mecum est annulus] Locutio haec sic capienda est : hoc est, annu- lus pro me testis. Vel sic, annulus et ego testes suinus. Sed melius quod supra. Donatus.
Amiserat] /Eschinus. Farnabius.
50 Postremo quando ego conscin mihi sum] Quando, pro (pioniam: vel quan- do, pro qiiidem. Donatus.
Quando ego conscia mi sum] Ovid. Fastorum. iv. ' Conscia mens recti fama; mendacia riiiet.' Con^cicntia niiile testes ; niurus abeueus. Farna- bius,
51 Neque rem ullam] Hoc est in- ternuntium, pactum clain, aut pro- missum. Et bene totum execrative dixit : ut alii facinora abhorrcant. Do7iatwi.
Ilia] Filia scilicet. Idem.
?<eque prelium neque rem ullam inter- cessisse, ^c] Rem ullam, e. g. ' Iiiler- nuntium, pactum clam, promissum,' ut liabet Donatus. Atl pntium .supra retuierat ' Inf.imiam, ab iis, (|ui cre- dercnt prctio vitiatam.' iliustris sed intactiis interprctibiis locus, do cri- miiic stnpri. (Constat enim liiiic, pri- nio : stuprum non copiiiiitti visum es- se in cam, (|ua-. pudoris profanandi causa prelium ucccpcril, suave aut
1440
notjE variorum in
niatris pactione ronseiiscrit. Talc eniin si fpiitl factiini osset, spciu ile eventu litis iiniiiinui, itaiid obscure Sostiata iiidirnt. SociiikIo lcj;cin fu- Issc Atlienis, hinc (lisciiiiiis, qu» stii- pratorcin cogeret stnpiatam diiceic; nisi <|iiis voliet graviores piriias cx- pectare. iiec pareiitibns stnpratoris per lianc Icjjeiii liciiisse iiitercedeie, quo minus id fieret. nam quod a pa- rent il)us cxoraliat Imncconsensiim (i- lius stupraior, (de qua re et liic men- tio fit,) in eo servata est reverentia piidoiis nuturalis. Quod si autem no- luisset annuerc pater, futurum erat, ' Ut Jus eum cogeret,' Sicut est in act. III. sc. 4. vs. 44, &c. Ouare in Comnedia patres statim viilcnuis con- scntire, ut priiuuni constiterit, libe- lee virgini a suis vitiuui <)l>latnm esse ; luincquc vehiti sollciinem tituluni ex- pediendi periculi Comici haberi. ne- que enim idem Juris fuit in stupra- tore, quod in raptore. De quo (apud M. Senec. Controv. ii. 11. et Ex- cerpt. II. 3.) lex erat : ' Raptor nisi siium ant raptx patrem intra trigesi- nium diem exoraverit, pereat.' cum et aliunde coustet, Graecis in stupro niiliores, quau) postea Konianis, pla- cuisje poenas. Ar, ne prolixi simns, si s'liprum Atlienis capitale fuisset, Como-diam iion ingrt'deretur lioc cri- men, in qua omnis dica citra sangui- nem citraque periculum capitis im- pingitur. I'orro intelligitnr, actio- nem ftupri, intcrpoxita satisl'actione et matrimonii pollicit.-.tionc, tolli po- luisse, ut ' Ignosceretur, tacerctur, crederctur,' On. 4. 28.) itatamen, nl, conditione non implcta, violatoqiie jiirejiirando, quud adhibebatur fere, repetere omissnm actionem integrum e*»et. Sed de hac re, iterum alibi dicendum erit. Videtnr tainen iis, qu* posuiinus, rcpnguare lex ilia quae in Excerptis IM. Sen. viii. 6. lia- betur : « Vitiata vitiatoris aut mor- tf-m aut indotatas nuptias optet.' Scd hie vitiator idem est qui raptor, et
cum raptii vitiiiiit illatnm conjiingi- tur, sicut subjcct;v monstrant senten- tiic. Insignisi plane locus est in Ac- tione Neptiini apiul Libanium adver- siis Mijrtcm : queni bio annotasse opera; pretiunA fuerit. Nepfunus enim ibi, cum Mtupruni in Alcippen non coiitumeliae sed amoris causa factum a filio suo confessus esset, nullam id peccatum prenam, vel ma- Jorem vol minorem,consequi debuissc ostendit ; sed servandani fuisse con- suetudineni passim inter homines re- ceptam, ut stiipruni matrinionio ex- piaietur. Verba sunt notabilia : T( o5i' (K rSov vvv f}pr}nfvu)v SflKPvrai ; rh SiK-qs juei/ f^^ fhai Kaiphu, ;ur)T€ fxii^ovos, firyre tXa.TTOi'os' ydfitDy Se koI Troirra- Suv. *0 Kol irapa toTs Q,vQpwirois, 6ir6- rav Ti wpaxB]} rotovTov, KpaTel, fcal XpcivTai T(f avji^ivTi. irpus yafwv. Bee- clenis.
52 Experiur'] Apud judices agani. Donalus,
Experiur'^ Actionem intendam in jiidicio. Cic. pro Quintio : 'Si quid in controversiam veniret, intra paric- tes, aut sunmioJuiM' experietur.' Fur- 7iabius.
Quid iituc] Verbnni est ;rgrc con- sentientis : quasi qui dicat. Quid die resistam r Donatus.
Acxvdo ut melius dicas] Id est, ut conseiitiam, velut qui melius possini die ere. Idem.
Quid islliuc? uccedo, ut melius dicas] Multi liic se torquent, meo quideni Judicio, frustra : est dictum servile, ex vernilitate et locjiiai itafe illins ge- neris : nil aliud. Scmvus enim loqui- tur. Gall. IJ{- biet), Mndame, je suis de vostre atis, pourvcu que vous ayez tnut-aufre pensee que cclle-lii; car vous n'en sauriez acuir de pire. Faber.
Quantum potes alii] Deest cito: ut sit, quantum potes, cito abi. Do- natus.
."iS Atque Ufgioni] Apud Monan- druMiSostratBP frater inducitur. fiiem.
Uujus] Filiic s»w. scilicet. Idem.
TERENTIl ADEIiPH. ACT. Ill, SC. HI.
1441
54 Simula] Nomen patris puellJE : diminuliviim aSimo, vel Simone. Et nola nomen in Palliata fabula Latiue diminutiviini. Donatiis.
Simtilo fuit summus] Stunmus, au ad cognatnm, an ad amicuin refer- tur r an absoliile ponitur, lit in Eii- nuchof ' Plurinia salute Parmenoneni summiim suum impertit Gnatho.' Id.
Et nos coluit ntaxime] Et miserabi- fius coluit dictum est, tjiiam si dice- ret, colit. Virgil. ' Per caput hoc juro, per quod pater ante soltbat.' Colere enim et majoribus et niinori- bus convenit, ut, ' Postbabita colu- isse Samo.' Idem.
55 Nt-s] Monosyllabo fiuit, vultu- osam expriaieus proniintiationem. Idern.
Tu mea Cantharu] Tristis ac seriaj foemincE blandimentum est vied, potius qnam pronomen possesiivum. Deest enim chara, vel quid tale : quo addi- to, pronomen staret mea. Idem.
56 Curre] Mire dictum est ancillae curve. Idem.
Ut quum opus sif] Id est, quum ad- esse coeperit partus. Idem.
Ae in mora nobis siet] Locutio qua- lis supia. Idem.
ScENA III. lambici sunt senarii. vs. 2. Mss. mei duo : affuisse. sicut No- nius ctiam legit, vs. 4.umnes: quiali- cujus rei est, etiam ad nequilinm cum; duo: adduccrc ; unus, ducere. vs. 5. omnes : credo ahd. aliquo in gan. vs. 7. omncs, ut e<iidimu8. vs. 10. unus: me id telle, vs. 11. duo Mss. enar- rabimus. unus : enarravimus. vs. 11. unus : milu qui consilium, dedis.sem. Argent, milii qui dcd. consil. vs. 17. •rh hem, cam toto vs. IH. deest in uno. et vs. ^0. quid agulur. cctcri duo etiam ibi repitunt, quid ugitur? vs. 24. omncs : )mulis]iir. (|uod non de- huit niutari \\\ tunti»i>rr. n\o\ umneg : vtii ego tentro. vs. 33. rh ilia a duulius abest. vs. 35. unus : ent etiam inlu». alter: eat hcec jam intus. Argrtnt. »< jam iulus. vs. 30. oinnr.s : hiccane Jim Dclph.el Var. aa». T
ftagitia? vs. 41. Argent, ilk futilig, somnium. unus meorum : itle futile sompniuin. duo omittunt ilium, vs. 43. uterque meorum : quum ille quicquam coeperet. nisi quod in altero secun- da mauus, sed extante primae lec- tionis vestigio, fecit, cwperit. vide Chrestomalh. vs. 45. onmes habent, rb quceso. Argent, ut q. suumfilium v. esse i. c. unus meorum : ut quisque suum vult ita est. alter : ut quisque s. fiUum vult, ita est. vs. 47. abigam hunc rus deest in uno meorum. alter : abiit nunc rus. .Argent, hinc lus, in niargine adscrib. a/*«7. vs. 49. omnes : ne ha- rerethuic. vs. 50. omnes : adortus est. vs. 55. omnes : prce gaudio. vs. 68. om- nes : plenus est. rh plii unus meorum habct. ctLteri duo : pkos, superscrip- ta lineola. quod ab iueptis bominibus profectum est, qui volueruut scri- bere, philosophos dvmi habtiit, ^c. vs. 61. pro in vitas, omnes liabent, citas. unus etiam, in spcculo. vs. 70. Argent. cum consercis. uuus meorum, cum ser- vis ad eundem prcccipio modum. vs. 72. duo : mementote, vs. 79. omnes : rede. unus etiam abis, pro ibis. vs. 84, duo, »//<-'. vs. 87. duo, baud scio. Baclerus.
Demean pcrturbatio ilia summa, quie seqiielur, arte Poiita' inlerea differtiir, f'allendusque a Syro Sencx in scenam adducitur, donee emuiu- rescat series olKovof/.(as. Idem.
Non exscribo qua; Duuatus et Guy- etus i)ene aunotarunt. (|u<e ad coii>i- cuni leporem biijus scenu; pertinent in pra-fatione diximus. Idem.
1 Disperii : ClesipUonem audiri fill- urn] liic ostonditur quod sevcri lio- mines, ac recti et honesti tonaces, vel ridiculi sunt, vel odio liubentur quoquu accesserint. Magiiu aiiteni atlcctu, ct quasi exclamaiitis addidit
filium: (jiiasi causam redderet cur dixerat, disptrii. Donatus.
2 ( '»((« iidfuin^e ill raptwnc cum JEschi- no] OtKuyofiia, in (|ua ostendiliM', quan- tum couiuiuvebitur Dcnica ipsa to. compel la, quum ex parva rei suspi-
rcnl. 4 Y
1442
NOT/E VARIORUM IN
clone taiitiim se afficiat. l\(tptio au- tem aii pci soiiain reft rtiir, rtipina ad rem, niptiis ad stiipnim, si voliuiuis proprie loqiii. Idem.
Inraptione] Uiiptio violenta perpe- tratio injuriiv ; riiptus vis et injuria perpetrantis: rapina lucrum iiijus- tnm et piaeda per vim lapta. Farna- bius.
3 Id tnisero restat] Bene restat: tanquam jam summum malum sit, /Escliinuni esse corruptum. Et wu- sero mihi, qnasi qui niliil nesciat, ni- hil cuiante Micione. Doualus.
Si ilium potest] Non dubitat velle : et idco dicit potest. Idem.
•1 Qui aliaii rci est] Rerte. de lioc cnini supra dixit, » Non fratrem rci dare operam videt ? ruri esse parcum ac sobrium?' Idem.
Eliam eum ud nequttiam abduccrc] Quasi invitum dixit, non vocurc, sed abducere. Ducimiis cnim volentes : sed abdncimus invitos. Nequitia au- tem propric libidinosa inertia dicta est : quod niliil queat, nullique rei apta sit. Unde et 7iug<B, quod niliil agantjvel a non agendo. Idem.
Ad nequitiem] Ex lib. Henibi, ut supra, tristitiem, et alia alibi infinita ad earn formain, quaj antiqultatem niagis redolet. Fttber,
5 Credo aliductum] Non iissc, sod abductiim esse : quasi adhuc culpa Don sit illius. Donatm.
In ganeum (diijuo] Veteres ganeum weretriciim tabtrnam dixerunt, ctirb T^s 7as, toDt' i(TTi, T7)s 7'^r. <juod ipsa tit in terra, non ut coenacula siipe- rius, Vw\c Q\.taberna, quasi <ratcHu, R validioribus dicta trabibus, quibus tuperiora susjiensa sunt. Idem.
In giineum] Liipatiar aut popinam, ubi ydvwTai, et liixuriae indulgent lioniines ncquani. Nonnullis quasi ydvftov, crypta subterranea, fornix, I'arnahiuJi.
G Pemuasit ilk imjmrus] Suademus fnciVia, lie rsuad emus diflricilia. Et «ua- dere facieotis eisi,persuadere perficien-
tis. ImpuruH autem pro improbo po- nitur apud Tcrentiuni. Etliicquoque excusata voluntas est Ctesiplionis,cui a majorc tVatre et improbo ingcsta sit persuasione no(iuilia. Donatus.
7 Sed eecum Syrum ivc video] Ire, et abire et venire significat. Idem.
Ire video] Ire pro venire : ut, ' Nee vero jUacideni me sum Ivelatus cun* tern Accppisse lacu.' Idem.
8 Atque liercle hie de grege illo est] Figura iirafdArj^is, de grege illu est. Ordo vel bonoruni vel nialoruni dici- tur, et graviiim ; ut ' E(|uester ordo,' ' Senatorius ordo.' (Jrex vel bono- runi vel nialoruni est, et levium. ut Cicero, ' In bis bonis gregibus omnes aleatores, omnes iinpuri impudicique versantur.' Idem.
Hie de grege illo est] Ejiisdem con- tubernii. Farnabius.
9 Qnceritare] Instanter quaerere. Donatus.
Carnufex] Pro ganco positum est. Idem.
10 Non osteiidam me id velle] Scili- cet, scire ubi sit. Idem.
Seni] Mitioni. Farnabius.
11 Quo pacta se haheret, enarramus urdine] Hoc recte : quia dixerat Mi- cioni, ' Si quidquid est, volo scire, atque hominem convenire, si apud forum est.' Et enarramus pro enar- lavimus. ut, ' Oninis linmo funiat Neptiinia Troja.' Et ordine bene: quia simpliciter fatetur. Fallax au- tem et captiosa narratio est, quod timemus fateri. Donatus.
12 Niliil quidquam tidi latius] Quar- tum irapiXKov. Idem.
13 Ilominis stultitiam] Scilicet quia laetatur, ignorans ubi /Lschiuus sit. Idem.
Collaudavit Jilium] Plus additiim est. non enim solum non accttsavit, sed et collaudavit. Donatus.
14 Mild, qui dedissem consilium] Est in aliquibus libris, et inter eos Bem- bino et Basilicauo, qui id dedissem. Faiirnus.
TERENTll ADELPH. ACT. III. SC. III.
1443
15 Disrumpor'] Mire : his enim ver- bis comraovetiir collamlacit, et egit gratias. Et vide av^Tjcriv stomachi re- servatam. Donalus.
Disrumpor] Ira, indignatione, do- lore. Farnabius.
Argentum adnumcravit illico] Con- tra illud est, ' Cur tu bis rebus sump- turn suggerisf' Et non solum iuquit adnumeraiit, sed, quod pejus est, ilico. DooaUis.
Adniimeravii] Sannioni. Farnabius.
17 Id dislribulum] Distributum, in diversa tributum : id est, dispartitiim per pulmcnlaria. Donatus.
18 Uuic mundes, si quid rede cura- turn velis] "Elpoovda. est majoris sto- maclii : quia ille dixit ' ex sententia distributum :' id est, »t indicat De- mea, dilapidatum. Sic alibi, ' Colu- men fauiiliie nostrae, boue custos, salve.' Idetn.
19 Ehem Demea] Ehem interjec- tio est commoti, et quasi perculsi re subita et nova. Idem.
Quid agilur] lilandientis est, non interrogaiitis. ut alibi, ' O noster,quid sit? quidagitur?' Idem.
20 Nequeo mirari salts rulionein] Mira sunt etiam ilia, quse veliemen- ter prava sunt. Et ideo mirari, pro horrere et reprehendere positum est. Et ralionem Ioicdtikois dixit nialam : quiim non sit ratio nisi bona, sed sic loquitur popiihis. Idem.
21 Est hcrcle inepta] Hoc ad senem. Idem.
EhI hvrcle ineptn, S(c. et vs. 2.5. mHii quidem nun jdacent] Legas hie licet illud Ciceroni* ii. de Ein. 17. ni)i de callido ini|)robo agit : ' Is enim, qui occiiltng et tectuH dicitiir, taniiim abcst ut Ke indicet, pc-rficict etiam, ut dolere altcriu-t improbe facto vi- deatur. Quid est enim aliud chs^ vcrsutum f Urrclmis.
Ne dicam dolii] Ne mentiar, id est, ex contrario dicnre videar, sed ut sc- dulo dicam. Donatus.
22 Alque abaurdii] Ineptnm at »Ui\-
turn tantuni : absurdum, quod et stnl- tuni est, et in ipsa stultitia diversura et quasi repngnans sibi. Sic ergo locutus est, ut videatur ineptam ra- tioneni ad iEschinum referre, absur- dam ad Micionem, quern jam fieri stultum, contrarium senectuti est. Idem.
Pisces celeros purga] Per neglectum Demea», sermonem facit dividuum : Dromoni et conservis, qui intus,nian- dat de piscibus exenterandis, de- squamniaudis, exossandis, et per oti- urn vero, et quasi 7rop6'p7cos, alloquitur Demeam. Farnabius.
23 Cotigrum istum maximum] Aja.. cTToK-fi' quia erant alii non maximi. ut e contrario, 'Argitisque minor,' quia est et major. Nam m/m/w quod ait, BuKTiKhv est. videtur enim osten- dere digito, quern dicat. Donatus.
In aqua sinito ludere paulisper] Sic ostendilur bene obsonasse, <)ui vivos adtulit pisces : nam non ludit piscis, nisi vivus. Idem.
2-5 Prius nolo] Superbc, et pro au- thoiitale : non dixit non oportet, sed nolo, subauditur, purgari euni. Et nihil ex moracorruptehc accessurnm pisci ex eo ostendit, quod ait ludere, hoc est vivere, et non l»sum vivere. non enim dixit nulave : quod etiam possunt languidi pisces. Ipse insu- per planum fecit <|uid sit purga, di- ceni\o exossabitur. purga igitur, exossa siguificat: non ut quidam putant, exossabitur, comidetur. Idem.
I\lilu quidem mm placent] Plus hoc ad senem. et vide quam totum sii- |)rrbe et conlidciitcr dixerit oh anii- ciiiam omnium dnniiuorum, excepto nno Deniea, cpieni tantum pra: illis conteninit. Idem.
20 iSalsumeiita] Hoc ad discipulum. Salsamenta ant saisi pisces sunt, ant laridnu'. Idem.
Snlsameiila luce, Slrjdianlii] In (ota conurdia opf'ra danda est nt »toma- chetur Uemca : excepto quod se ipse in fine commutat. Ha-c ergo causa
144 1
NOT/E VARIORUM IN
e.st, qnare Synisqnoque illi objicitiir, magiiifice infeiens sc iit liixuiiosiim liccntomque serviim, pnrst'itiin qui adolesrriitiini padagogus fiicrit. Id.
28 L'triiin studio ne] Ant oido est, ulntitine,M\t est -KapikKov tert'nim, ant vero per *\A€nJ/'>' accipitiir : qnasi dicat, utnim est? aut, utnim venim est? quod qui accipit, utrum subdis- tinguat et scparet a sequeiUibus nc- cesse est. Idem.
IHrum studione] Aut utrum super- vacuum est, aut lie : aut certe T/uTJirij figura est, pro utruniue studione id sibi babet, si sciens Isedit iilium ? Idem.
Laudi putaf] Quia decipit. Idem.
21) Si perdiderit (rnatiim] Etmagno affectu non dixit Alschinuni, et mire non addidit cujus gnatum. Idem.
Vcc misero mihi] Hoc est, quod su- pra dixit, • /Eger est ; alicnus non sum.' Idem.
30 Videre vidcorjam ilium diem"] Il- ium dixit, quasi quendani tristem ac funestum. Idem.
32 Istuc est sapere^ Et sententias loquitur carnifex, aures senis demul- rcns verbis non tautum coquinariis, et providentiani illius collaudans ve- terator in arrogantiam ductat, adeo- que errorem. Funuihiu.s.
Quod ante pedes modo cstridere'] Hoc sumpsit Poeta de illo in physicum pervulgatoancillae dicto, ' Nonvidet quod ante pedes : cccli scrutatur pia- gas.' Donatus.
Ante ptdesi] Cic, lib. ii. de Divina- tione : ' Quod est ante pedes nemo spectat, cali scrutantur plagas.' Jux- ta illud de Thalete tritum, qui sidcra contemplans in scrobem cecidit. Far- naliius,
33 Sed etiam ilia qua fulura sunt] Magis ridicula est assentatio, siquis maxinie iaudclur quibus niaximc ca- ret. Donatus.
3 4 Isthac jam penes vos psaltria est"] Dittndo islac, o^tendit jamdudum se liac indignari. Idtm.
35 lUliim intus] Ut, EHum confidens, calus. Idem.
An dovii eat hahiturus'] Proprie : quia haheriuxor dicitur, et hnberimu- lier, quum roit. Idem,
Credo, ut est dementia] Sic et in Eunucho, ' Earn se intcndit esse, nt est dementia.' Et nominativus casus esse potest, et septimus. Si Septi- mus perditus, aut quid tale, subaudi- mus. Sed melius uomiuativum acci- pimus casum. Idem.
30 Inepta lenitas patris, et facilitas prava] Lenitas, ad permittendum : fa- cililds, ad agnoscendum. sic quidam. Sed ego lenitatcm ad Micionem re- fer©, qui hsfc leniter patitur : facili- tatem ad yEschinum, cui baec per li- centiam facilitas datur. Pravum au- tem est, quod et ipsuni la:dit faci- entem : malum, quod alios tantiim. Donatus.
37 I'ratris me quidem pudet, piget- que] Pudet, in his qu» turpitcr facit : piffet, in liis quae cum damno malo. Pudere etiam ad dedecus, pigere ad dolorem refertur. Pudet, (|uod turpe est : piget, quod dolet. Idem.
38 Nimium inter vos, Demea] Mera- Si6p6u!(ns. nunc enim redditum est, quod supra dicebatur. et prseterea repctendo nimium, confirmavit supe- rius dictum, et t6 CPCMANie* non solvit. Idem.
40 Tu quantus quantits] Id est, quan- tuscunque. Ide7n.
Niliil nisi sapientia es] Ridicule prius additum nihil: quam quicquam laudis nomine. Deinde si sapiens dixisset, non tanta esset irrisio : sed hyperbolicfrjs accipitur, id est, stul- tus ; nihil nisi sapientia es. Idem.
41 Ille, somnium] Nee tn sapiens, sed sapientia: nee ille somniculosus, sed somnium. "YirepfioXii. Idem.
Sineres vero ilium tuum] Ab argu- mento fabulae repetit sinerem: et flpuviKtis interrogat. Idem.
42 Tolls sex mensibus] Totis, quasi longi sint : id est integris, ut ne unum
TERENTII ADELPH. ACT. III. SC. III.
1415
quidem diem minus a sex mensibus sciat, quid coeptiirus sit tiliiis. N irais comica et moralis assentatio. Idem.
Non olfecissem] Totura ridicule. Nam quid olfecisset, qui uondum quicquam scire coepisset, cujusque naribus nihil objectum fuisset^ Nam ideo nares a naritate dictee sunt, quod DOS odoratu doceaut pra>sto et prope esse, quod adhuc oculi uon vident. Idem,
43 Quam ilh quicquam cceperit] Multum dixit ; et ante sex menses, et olfecissem, et prius quam cceperit. Id.
Quam ille quicquam caperit] In ali- quibus libris Terentii, et Donati, seriptum est, coeperet : et ita in hunc modiim Prisciiuius citat. Facrnus.
Cceperet] Uuod dicebam niodo pa^. 423. Ex ratione teniporuni sic est legenduni, non cceperit, utvnigo. Sin minus, solcecismus fucrit ; et ita ci- tat Priscianus; neque magis mirabile videri debeat istud cceperet, quam occiperet et inciperet. Deniqiie in libris veteribus non aliter legitur. Faber.
44 Vigilantiam tuam tu mihi narras'\ Id est, quam niaxiine scibo. Dunatns.
Vigilantiam tuam tu mihi narras] Pronuutiatu juvantur ha*c. Sunt enim laudationeui, quaj pra?cessit, asseverautis. q. d. quid mihi de tua vigilantia raeniora^s, quam comuie- mini et scio singuiaiem esse plane, sicnt dixi. Baclvrus.
45 Sic siet modo, ut nunc est] Nod dicit qui : sed respico ad arjjumen- tum, et ridcbis hx'C optantcm l)e- meani. Donatus.
I't quisque suum volt esse, ita est] Ha; sunt sentenlia; et semper proba- biles,ct pro personis ridicula-. I'jau- tus in Millie Glorioso, ' Nimia est miseria, nimls pulchriini esse liouii- nem.' Idem.
Lit quisquc suum vutt ease, ita eit] Pront suum <iuisque eduralione for- marit, talcm liabcbit. Nrqne piiim puto culinarium Inmc pbilosopimm
hoc ea meute dixisse, qua Seneca illud, ' Putet se innocentem civitas, erit,' &c. ad quam senteutiam credo et illam efRctam, ' Satietas in sacris ne sit, erit.' Cont'eiat lector locum de Clemenlia 1. i.e. 3. Farnabius.
46 Quid eum > vidistine hodic] Quid eum? initium interrogationis futu- rae de persona alicujus. Sic in Heau- tont. Donatus.
Sed Syrtim quid eum? tuum tiefilium'} Hoc c\d\e, tuumneJiUum? INIoris est utqui cogitat quid respondeat, inter- rogatione remoretur. Idem.
Eum] Ctesiphonem. Farnabius.
47 Abigam hunc rus] Ut pecudem, dixit abigam : non ut bominem, mit- tam. Duuatus.
Abigam] Hoc lentius ; etabigam qua- si pecudem dixit : unde et abactores dicti sunt. Cicero in Verrinis, ' Equa- rum greges istum abigendos curasse.' Idem.
Abigam hunc rus] Eugraphii anno- tatio fccde coirnpta exbibetur, quam ita Icgendam esse fateberis, ubi con- siderare libebit : ' Abigam hunc rus. Hoc aversus paululuin pronnntiat, ubi consilium sunipsit mentiendi, uti Demeam niittere possit.' Bceclerus.
Abigam hunc rus] Aversus et secum baec. I'artiubius.
Jamdudum aliquid ruri agerc arbi- tror] Hoc clare. Dmutus.
Aliquid ruri agerc arbilror] Hoc plus est, quam illic esse : vult enira cum laude ejus loqui, ut supra : ' Rei daie operam, ruri esse, parcum ac sobrium.' Et agcre proprie dixit, nam ab agendo og-tidictiis est, (|uod in 00 iniilta agenda sunt. Idem.
4« Qui cgomct produxi] Mtitata pra'positionc, non diduxi, sed pro- duxi, dixit: id est, ' pono duxi.' Idem.
VJ Mitui nc hiirerd] Ha-c transla- tio, ut sublevat Ctesiphonem, ita/Es- chin') invidiosa e«t. nam lia-ret avis, nun animo, nee voluntate, scd visco dccipiculis uncnpis. Idem.
1445
NOTiE VARIORUM IN
50 Quid ttiUem] Quid pro qiiare, vel ol) qiiani raiisam. Virgiliiis: ♦ Qu;¥ tbrtiina viiis, classem quo lit- tore liiKjiiant, Quid veniant.' Ciii contrarium in signiiicatione* id quod te oro. Idem.
Adiirtus jiir<;io est] Agpediinitr, de lonuiiiqiio: adorimur, ex insidiis et ex proximo, iion adoriri, est quasi ali- quem oiiri, id est, exuvgere. Idem.
51 De pstdtria istac] Hie miic se- neiu imitatus est, et memoiiter : quia Hie dixerat, • Quid? istaec jam pe- nes vos psaltria est?' Idem.
Nihil rcticuit] IMirum enim, niino- rem fratiem non pepcrcisse inajori : nee reticuisse quicquid erat opus. Idem.
52 Intevcenit homo de improviso'] In- tervenire, est in medio negotio, quaii ex insidiis superveniie, et oppriniere in ipso actn eos, qui rem celatani vellent. Et vide quam oratorio iiar- ret gestionem rei, qua* nunqiiam fac- ta sit: his enim fides fit. Idem.
Ccepit cUimarel^ 'HQikHis totuni, et ccpjrit et clamare, et quod sequitur. Idem.
53 jEschine, hceccine flagitia facere tt'] Est actusatio a persona : et vide pondus in nomine .llscliini. Idem.
Hire te admiltcre] M^-qais. nanj plus est admitlere, quam facere. Idem.
Hac te admittere indigna] Pronuni est hijc statim credere Demeam, de eo quem superius laudaverit, ' Non fratrem videt Rei dare operam? ruri e«se parcum ac sol>rium?' Unde mi- ra Foetae arte, et initia, et media, et postrema sibi congruiint atque re- spondent. Idem.
55 Lnchrumo gaudio] Immndt'rata Isptitia, maximp parentiiin, laclirymas •labet. Recto ergo additum est gau- dio: quia lacliryniic solum mterorem signifirant. Idem.
iMcrutno fruudio] Vide infra, act. IV. so. 1. I'nrmiljius.
50 AuH tu hoc argentum perdia, sed vUam tuam] Hicc figura oratoria 5«i-
v6ti]s - dioitur, qua oslenditiir nou esse mediocre quod factum est. Do- ntttus.
57 Ilui] Quasi admiretur ipse, qu;r narrat. Idem.
58 Syre, prfpcrptorum plenm istorum ille] Vide Demeam non desinere cn!- pam TEsohini in Micionem conferre, quum e contrario pra-ceptorum suo- rum vult esse, quod sapit Ctesipho. Idem.
Istorum] Quae diris; scilicet, ' Non tn hoc argentum perdis, sed vitam tuam.' Idem.
Phy] Interjectio mirantis est. Id.
59 Domi htibuit unde disceret] Unde, id est, de quo. Idem.
Domi habuit, unde disceret] Vide qua; notaiitur ad Plauti Mil. Glor. ii. 2. 3f(. licecleruH.
Domi hiibuii] Te sc. autorem, mag- num pra^ccptorem,et exemplum. Cio. Academic, ii. ' Domi nobis ista uas- cuntur.' Farnnhius.
Fit sedulo] 'uetKus dictum est Jit. Et sedulo, sine dolo, id est, instanter : quia negligentes dolosi dicuntur. Do- nalus.
Gl Inspicere, tanquam in speculum, in vitas omnium jubeo] Vidcndum an recte speculum induxerit, quumalie- nas vitas dicit inspiciendas esse, nisi forte hoc ad causam admovendi spe- cuii,non ad effectum referamus. nam causa inspiciendi speculi, emendatio est vullus : effectus, forraae per iraa- ginem resultatio. Idem.
Tanquam in speculum] Notum est iilud Socralis moncntis juvenes for- mosos, ut consulerent speculum, et sibi pulchram formam adstruerent. Platonis item jubentis ebrios et ira- tos in speculo se contemplari, ut visa deformitate vitia fngerenf. Confer hue Satyram 4. Horatii lib. i. sub fine, cilantis napayyeK/jiara et -jrapa- Selyfiara sibi a patre tiadila, qua- se- (]ut'retiir, qua» fugeret. I'arnubius.
02 Atque ex nliis sumere cxemplum sibi, ifc] Mire hunc locimi tractavit
TERENTII ADELPH. ACT. HI. SC. III.
1447
Horatiiis Sat. i. 4. • Insuevit pater optimus hoc me, Ut fiigerem, exem- plis vitiorum qna?qiie iiotando.' Se- qaitur jiicnnda ■jrpocrwTro'n-oua" tiim va- rietas exemploriiin insignis: ut tan- dem clausula infeiaiur, initio con- cors : ' Sic teneros animos aliena op- probria saepe Absteireiit vitiis.' Bee- clerus.
G3 Callide] Callidus dictiis est etiani qui cxeicet doles. CuUidus dicitiir, qui cailiim sibi usu artis iuduxcrit. Donatus.
64 Hoc laudi est, hoc vitio datur'\ Non philosopliice, sed civilitei mo- net, non enini dixit, hoc bonum : sod hoc laudi est. nee hoc malum : sed f«- tin dalur. Ergo ut idiota et comicus pater, non ut sapiens et prjeceptor. Idem.
Istcec res est] \on quam rem gerit Micio: non ut ille agit. Et significat, ' Hoc verum est;' ' hoc utile est.' Id.
65 I'orro atttem] Prope delinitus erat Deinea, contra instihitum argu- menti. Artificiose igitnr Foeta siib- jecit ex persona servi, unde ilium ad amaritudinem provocet. Idem.
Pnrro aufem] At vero, et liujusmodi principia narrationiim sunt, quibtis superiora sequeuiibiis conuectuntiir. Idem.
68 Nam id nobis tarn fluf^itium est] Non dixit peccutum, irridens seueni ; sed Jluf^itium. Et quidem flagitinin, corrunipi pisces, vel taiia. Idem.
09 (iuod queo] Quod possum. Sed sic maluit dicere, ut allusionem de 8oa arte faceret Syrus, et hac re ostcnderet nihil ab illo dici scrio. Idem.
Quod fjuco] A coquniido sumpsit napinotov. Sic et infra : ' Si-dulo nio- neo qii* i)0ssrim pro mca oapii-nlia.' EtCici-ronis dittum r(;lVrtur in (um, qui coqni filiun sccum causas ag( bat, ' Tu qiioque adc-ras huic causa;.' Sum apud veteres coquus non per (' life- ram, sed per Q srribcbatur. Idnn.
70 Ad rvndim istue prtrcipio mndum]
Arguta imitatio ad deridendum De- meam, omnium quae serio ille supra dixerat. Idem.
Conservis ad eundem istunc preecipio modum] Apposite, scurrili enim m'M^- (761 et a-rroSel^n aXa^ovelav, niorali et oeconomicw^ ipsius pbiiosophiae cod- fereus culinariam suani, quae in sa- pore. Coqni [iraecipua ars erit ser- vire palato, doinini et hospitum nosse gustum. Athen. lib. ix. c. 5. ra ar6- (Uia ytvcaffKeiv twv KeKXi)fx.iVwv. Martial, lib. XIV. 220. Petronius: ' Namque ingeniosa gula est.' Farnabius.
71 Hoc salsum est, hoc adustum est] Hapc contexle et conjuncte dicuntur : quia non vicissim Syro assentatur senex. Donatus.
73 Pro mea sapientia] AtcurvpriKus sapienfia dixit; quia condimentum gustn ac sapore temperant coci. Id.
Pro men sapientia] Donatus Sia<Tvp- TiKcHs dictum putaf, cum allusione ad artem coqui. Quod si accipimus, vix dubitabitur,quin pronuntiatio aliquid adjecerit. Tale quid videtur esse in illo Plauti Slich. n. 2. 36. ' Hie liomo nimium sapit.' C-ertum est auteni, deterius legi, in uno et altero codice, sententia.
Quantum ad ■irap(f>Slav hie expres- sam attinet, couferenda est ilia altera Ph. II. 1. 17. &c. ubi itidcin servus sibi, contra herum, sapientiam tribuit. Id quod per se festivuui est, nulla etiam exquisitiori figura acccdente. Baeclerus.
74 Tanijuam in speculum] Et hie speculum non ad imaginem vultus, sed ad contiiitum contrapositac rei retu- lit. DitnaluH.
76 /Vo.s- ifuo" fncimus] Non coci, sed INIicio, /Kscliinus, ct familia. An noa pro (/»m>ni posuii r An nns pro ei;ol et hoc melius. Idem.
Seniio] Cum dilalione et vultuosc direuduMi senfio. IdtMU.
77 Veruiii i/iiid facias] Quid facias? pro, quid faciatf' nnusquis(|iic scilicet. JdtPi.
I44S
NOT^ VARIORUM IN
I I homo eat ita morem geras] Utriim .ipiiini provcrbiiiin sit servis, an ctiani aniicis ? Ut est, ' Obseqiiiiiin aniicos, Veritas odium purit.' Et litL'c sciitentia nioilo velut querela, deniissa voce, proferenda est. Idem.
78 DJcntem rolns meliorcm dari] Tlpbs rh vis rcspondet agresti I'eritate. nam respoudendum crat, rectc, aut valcas. sed liic, ue vol abiens blandus esset, pro salutationibus ipsis aniara supponit. Et nienieuto etiam hunc ciindem insalutatum rclinqucre, qui adveuiens paulo ante ncc salutavcrat nee resalutavcrat tVatrem. Meliorem iiutcui, pro bona ac tolerabiii posuit. non enim bonani credit, ut meliorcm optet. Sic Virgilius, ' Di meliora piis, errorcmque hostibns ilium.' Id.
79 Th riis hmc ahis] Vult Syrus uosse an eat. Donatus.
Tu vmhinc abis] Qui consuetudinis mcmorest, aniniadvertit has interro- gationes non inquirendi causa poni, sed admonitionis loco esse apud cos, quos vtliinus abscedere. Sic igitur interrogat ut liortetnr : et sic pro- nuntiat, ut et sciat et approbet quod rogat. Idem.
Tu rus hinc abis] Optime apud Faernum ex Cod. Mss. Bembi ct Victorii, lu rus hinc ibis. Muretus hunc versum, more suo, interpolavit. Falter.
Nam quid tu hie af^as] Addidit lior- tatum, ut quani primum abeat. Do- natus.
80 Nemo ohtemperaf] Obtemperet est in ali(|uot libris etiam antiquis, et in iis, liembino. Fa'ernus.
81 Qunndo is, quam ob rem'] Nova locutio, is quam ob rem : pro, is prop- ter quern, sic ct alibi, • In eo me ob- lecto : solum id est cbarum mihi.' Donatus.
82 Ulum euro unum] Unum cum exceptione : et tamen sic loquitur, ut appareat ilium non posse sibi im- perare oblivionem ;Eschini. nam id- circo addidit, ' Quando ita vult fra-
ter, de istoc ipse viderit.' Amare cwpit. et ideo tenet, ' Nam ambos cu- rare, propemodum reposcere est il- ium quern dedisti.' Idem.
84 Q«is Ulic est quern procul video? cstne Ilegio] Inventa causa est, cur non abeat Demea, propter reliquam fabulie partem : et simul aliud addi- tur, quo indignetur. Bene autem dubitat, et familiam * inveniat ci- vem, et multum absens a conspectu civium. Idem,
85 Tribulis nostcr] Hie versus et sequens in libro Bembino, Victoria- no, et aliis omnibus, ita ordinati sunt, Tribulis nostcr ? si satis cerno, is her- clest. vah. Idem.
86 Homo amicus nobis jam inde a puero. Di honi] Horum posterior versus optime procedit: prior baeret. et necesse est, aut eumfacere trinie- trum iambicum scazontem, aut le- gere hercule. dictionem vero vah se- quenti versui applicare. Fa'ernus.
87 NcB illiusmodi jam nob'is magna civium penuria est] Ncb, valde. Don<^- tus.
Illiusmodi'] Cujusmodi est Hegio, id est, qualis. Et magna olKovoiJ.i(f. senex laudator, ut postulatiuni ejus statim adsit tides. Idem.
NcB illiusmodi civ. ifc] TepoVTiKui ravra riOoirotovvTai, fxaKa ^5ecoy. Insunt mores, insunt affectus similes : et con- diiiutur utrique simplicitatc. ' Lau- dator temporis acti Se puero,' senex. StoTsAoCfft yap to •yevifxtva \4yovTts, ai>aij.it^vricrK6tJ.evoi yap ifiSovTai, inquit Aristoteles de senibus, Rhet. ii. Boe- citrus.
88 Antiqua] Simplici, pura, inge- nua. Cic. 1. ii. de leg. ' Aaliquitas proxime ad Deos accedit.' pro Ro8- cio, ' Homines antiqui,' i. e. simpli- ces ac probi : pro Quintio, ' Vesti- gia antiqui officii :' ad Atticum 1. ix. Ep. 18. ' Vide quam sim antiquorum hominum.' Farnabius.
89 Haud cHo mali quid ortum ex hoe sit publice] Utrum hoc optantis est,
TERRNTII ADELPH. ACT. III. SC. IV
1449
ne moriatiir r an est f estimoninm vitse Loniinis, Duraquam obfutiiri reipub- licaer Donatus.
90 Ubi etiam hujus generis reliquias restore rideo] Paucos ac raros bonos. nam reliquias, pro relictis pancisqiic dixit, ideo restare etiam dictum est. Idem.
91 Virere etiam 7iunc lubet] Ex hac delectatione ostendittir Dempa, et qiiam peccantibas sit amanis ac sae- viis : et qiiam facile hujiis inciisa- tione, tanquam gravi testimonio, cre- dittuus sit : et quaiitiiin dolitiirus super ;Escliino, qui displiceat tali- bus viris. Idem.
ScENA IV. Senarii sunt. vs. 5. duo Mss. nostri, de Ps. hie audivit. vs. 6. omnes : nihili, vs. 10. unus, ut edidi- mus. duo; tu es pater, vs. 12. duo: si deseria nos tu. vs. 13. duo, ut edidi- rous. ut et 18. vs. 19. unus : quid ittuc rei est ? alter : quid isluc est 7 tertius: quidUtuc? vs. 22. unus, ut edidimus. duo : an quicquam etiam est ampl. vs. 23. duo : vera amplius est. UDUs ; prorsus omittit. vs. 2.'3. imus; ubi sic factum, alter : u. sit f. vs. 31. omnes: deserat. vs. 34. omnes: ser- rulorum. vs. 39. duo: nee quid huic resj). vs. 40. a AJiseram me, fifc. duo, Argentoralensis et meornm alter, no- vam scenam incipiunt. vs. 44. duo, Mt I'd. terlius quoipie tI ut habet, et transponit ilia, jus cogit. vs. 49. om- nes : educali. duo: ac domi. vs. ."il. duo: enitar. vs. 54. omnes: exeqtuir : cetera verba non eodein ordine po- nunt. vs. 55. duo: ut tecum atiimo ci>- gitet. tertius omittit ut. vs. Gl. duo oinittunt, intro. vs. 65. unus: ibo ct req. fr. alter : ibo ac rcq. Jr. licecle- rui.
Mores Hcgionis in liac sccna bene notavit Dunatus : qui pro viro bono et amico voluerit omnia dicerc et facere ; et rem acciisarc, pcrsonas miscrnri, hinc laudos fumilia-, turn honestac turn libnralis. V.\ qua /Ls- cliiniLs ita accusabatur, ut utriiitcjue
rei immemor argueretur, Frustra enim argutatur Donatus, quid inter- sit inter bonuni et liberalem virum, vss. 17. 18. Poeta ipse ab initio scense monstrat, liberalem, ad ti/yt- veiay, adeoquc ad ingenium, bonum ad mores et disciplinam vitas referri oportere. Idem.
1 Pro DI immortalesl Hcec scena fidem amici erga defunctum, maturita- tem senilis oratio7iis, et accusationcm ejus, quern ladere nolit ipse accusator, conlinet. Donatus.
Facinus indignunil Jam narravit Geta : et recte. non enim apud spec- tatores iterum fuerunt dicenda, quae dicta sunt. Illud sane admirandum, ejusmodi Hegionis verba induci,qua- lia esse debueriint tantopere laudati viri, et ejusdem Hegionis ac Demeoe. Donatus.
2 Quid narras'] INIirantis est, non interrogantis. Idem,
3 Tatn illiberale facinus] Id est, non odisse cui succenseas, laudare homi- nes, factum repreliendere. Idem.
O jEschine, Pol luiud paternwii] Mi- ra maturitas : in qua nescias utrum magis injuriam illatam orb* virgini, an illscbinum peccasse, plus doleat. servatur enim in Hegione, quod vir bonus sit et amicus. Idem.
4 Hand pnternum isttic dedisti^ Dcest,facinus. et dedisli, pro fecisti. Sed sic dicilur in re magna : ut, ' Da- bit ille ruinas Arboribus,slragemque satis.' Idem.
JIaud patcrnum] Non ad exemplum patris, ab ingeriio ct instituto illius degener. Furnabius,
Videlicet de psaltriu hac audivit] I'i- delicet, confnmativum est. Ut tick- licct, vidcre licet : sic scilicet, scire licet: ilial, ire licet. Donatus.
5 De psaltriu hue audivit] Sic errat Demea, ut intclligatur (piautuni de- bcat irasci in iis, qua- inupinata au- dict. Idem.
0 /s nihili penilit] Is, abundat. tit in Heuutun. ' i'erii : is mihi, ubi ad-
1450
NOT^ VARIORUM IN
bibit plus paiilo, sua qu% narrat fa- cinora !' Ant is, pro ipse: siilijiincti- viini pronoiucn iiiiiiiis (juaiii tinituin. Idem.
Pater] iVIilio, qui illnm adoptavit, jainque comnnpi siiiit. rarnubius.
7 [linam hie prope adtsset] Quasi sibi noil crediderit diccnti, ' In ore est oniiii populo.' Donatus.
8 A'«] Si non, sigiiificat. Idem. Qu(B illos {cqitum est] Subauditnr,
facere, a superior!, per avWrj^piv iii- tellcctum. Idem.
Haud sic] AfiKTtKhv est. Idem.
Hand sic a>(fereiU] Quomodo acci. pinius, Aaiid sic mif event? an. Factum «uuni auferent sic ; an, si correx- eriut culpam, non silentio transitu- ros ipsos, vel ipsuin quod factum est. Idem.
liaud SIC mif event] Id est, Icniter abibiint, vel subtralient culpam. Id.
Hitud sic auferent] Senilis et ma- tura coniniinatio. et est sic demon- stratio, gestum coiitinens levissimaj ac parv* sisjnificationis. Idem.
9 In te spes omnis, Hegio] Ut nar- ratio non fuerit necessaria : ita pre- ces intcrponendac sunt. Idem.
10 Tu cs patvonus, tu parens] Patro- nus aut tcmporale nonien est defen- soris, aut certe appelhtio est, per qtiam ostenditur, quid illi cnllus et obsequii debcatur. est enim nouicn ad aliquid. Parens autem veri amo- ris nonien est : et eequali loco conti- net interpretationem. Et vide quam vigilanter Poeta, quum sinipliciter matronani de absente Hegione lo- quentem induceret, ' Coluit nos,' dix- it : quum servus et supplcx, ad pra;- Rentem loquitur, ' Tu es patronus,' in- quit. Idem.
Tu es patronus, tu pater] Solet Nos- ter oratoric rem unam in multa par- tiri, prxserlim ubi ifi.ira9u)s loquea- diim est. Confer in Andria i. 5. r>9. Hcuc autem liic ilia elogia ad orbita- tern et conditionnm muliebrcm retu- lit -. ut matii, patronum; filial, pa<
trem ; imo domui tot! patronum, et patretn faniilia; assignaret. Jiceclerus.
1 1 Ille tibi moriens nos commeudavit, senex] Servus magnum veritatis in- dicium addidit dicendo 7noriens: ne- mo enim moriens non vera loquitur et urgentia. unde in jure ultima ju- dicia ccrtiora sunt. Sic alibi, ' Hanc miiii in manum dat: mors continuo ipsam occupat.' Donatus.
Senex] Simulus. Farnalnus.
12 Si deseris ttt, periimu^] Proprie, quasi patrono. nam Socius deficit, Parens prodit, Patronus deserit. Sic Sallustius, ' Post defectionem socio- ruui et Latii.' Et, ' Unius ob iram Prodimur.' Et, ' Prodidisti et te, et illam miseraui, et gnatum : quod qui- dem in te fuit.' Plautus, ' Qui li- bertos liabent, eos deserunt.' Hinc et milites, qui defensores patriaj de- berent esse, desertores esse dicuntur. HdbC autem omnia magnam vim lia- bent. si per singulas partes orationis considerentur, ad commovendum pre- cibus Hegionem. Et, ' Tu es patro- nus,' ab liouesto : ' Tu es parens,' a justo. Donatus.
Si deseris tu, periimus] Et liuic rei maxinie respoiidet oratorie, quae il- ium maxime cominovit. Ut, ' En ego victa situ.' Et, ' Pulsus ego ?' Alii TTphs rb periimus t^ eixprjiuirn^ responsum putant. Idem.
13 Satis pie posse] Deest, facere. Idem.
Neque me satis pie posse arbitror] Honesta loculio, quasignificat, quic- quid fecerit pro pietatis debito illis merito parum esse. Sensus autem bio est, Neque faciani quod nefasest, nt vos deseram : nee hoc ipsum quod facio, satis plum est pro tanta neces- situdine. Et bene addidit sa<«. ut, ' Et sapiens, non tamen satis.' Idem.
14 Salvere Ilegiontm plurimum ju- heo] Ideo providit Demca, non pro- visus est : quia oportuit ilium audire qua: lo(|Mcretiir Hegio, et ex illius jam verbis indign%tioDem moveri.
TERENTII ADELPH. ACT. III. SC. IV.
1451
Jubeo autem, volo signiiicat : ab eo quod sequitiir, id quod praecedit. Non jiil)enius eniin, nisi quod volue- rimiis. et est Homericum : Ki\eve ixe vttVT airoSovt'at, fdiXofxev yap "Kicropa.* CVNENNIAIeNA. Idem.
15 He. Te qucerebam ipsuni] Omnes fere 1. s. inter quos Benibinus, uh, te qucerebum ipsum. Faerniis.
16 Major filius tuus /Escldnus'] Av- tificiosa postulatio : in qua, ne sta- tim Deniea diceiet, nihil ad se iianc qnerelam pertinere, quippe qui Cte- siplionein ciiraie debeat, infertur causa ciir non dissimulet pater: quia filius : quia major est : quia iEsclii- niis, si quid est in ipso nomine cbari- tatis : quia fratris adoplivus, quia bonus et liberaiis, et contia baec, qui- bus laudatus est, fecit. Donatus.
17 S'eque boni] Quasi id quod est, velitqiiod esse debet. Idem.
18 AV^ue liberaiis functus est offi- eium viri] Qua^rendum inter bonum et liberaleni quid intersit. An bonus est, qui non nocet ? liberaiis, qui etiam prodest? An bonus, qui non peccat in facto ? liberaiis, qui nee verbo (jiiideni. Idem.
Functus est offmium'] Antiqui libri ita collocant, functus officium est. Fa- eroiis.
Functtm officium'] Arcbaismus. OflB- cio. Farnnhius.
20 /J-lqualem] 'Oft<)A«(co. Donatus.
^quntem] Cosetaneiim. Farnnbius.
Qitidni] Plus est quidni, qiiam no- verttm. nam quasi rorri|>it diibitan- tem, dicendo (juidni? ut subaudiatiir, nurerim. Donatus.
Filiam rjun virgiuem Vitiacit] Vides qnanium valcat injuria, vel dignitns per"»onarum. Non contentus faci- nore, pcf-onas credidit ante proi>o- nendas. Idem.
Hemi Inti rjectio nunc est irati, tt est irati vilieinentcr : quippe qui alind vitiuni audiebat, pra-tcr criini- na cjua' ncicbat. Idem.
•II Qw)d ent grarissimmn] Quia iU
lud grave. Idem.
An (juicquam est etiam ampliusl ■^''i- pliiis, quantitatis est. nam ideo, Non- dum etiam audis quod est gravissi* mum. Idem.
Amplius] Id est, majns. Idem.
An quicquam est etiam amplius'] Li- ber Bembiuus, an quid est e. a. Faer.
2-1 Persuasit nox, amor, vinum, ado- lescentia] Plautus in Baccbidibus : ' Quia isliioc illecei)rosius fieri nihil potest ; Nox, muiier, vinum, homini adolescentulo.' Et baec omnia ab impulsionis parte dicnntur, non a ra- tiocinationis : ideo et persuasit dixit : nam instaus persuasio, impuhio dici- tur : ut ipse, ' Dum in dubio est ani- mus, paulo momento hue illuc inipel- litur.' Donatus.
Peisuasii nox, amor, vinum, adoles- centia] Haec inferuntur aawSerus, ut muita videantur. Idem.
Persuasit nox, amor, vinum, adoks- centia] Ovid. ' Nox et amor vinum- que nihil moderabile suadent. Ilia pudore vacat. Liber amorque nietii.' Farnabius.
Vinum] Plus dixit, qnam si vinolen- tiam diceret. ut, ' Tu nihil nisi sapi- eutia es, ille somnium.' Proximum huic, et simile, est in Hecyra : ' Cum virgine una adolescens cubuerit Plus potus sese ilia abstinere ut potuerit? Non verisimile dicis, nee verum ar- bitror.' Virgilius : ' Jiacchus et ad culpam causas dedit.' Donatus.
25 tlnmanum est] Nihil tandem ex ea suniptiiin consuetudine est, quod non hunianum. et hoc dicerc soiemus, ulii percatum quidem non ncgauius, 8cd tolerabile esse dicimus. Idem.
IJbi scit factum] Id est, intelligit et scntit : quia supra futura; • pccca- vcrit: et (piia (|ui impuNionc peccat, non pfccat ratiorinatiouc. Hie lo- cuo illi rei occuriit, cur trf:;o tacuisti. Idem.
20 Vcnil ipsiis uUri>,lacrumans] Mi- re: el ad matrem veuit ultro, lacru- mans, nc, quod leuiter aiit mollius
1452
JiOTM VARIORUM IN
innlicr tnlissct, propc pactionem in- iisse, vidcietur. Idem.
Orans, obsccrans] Ornrc, est placi- dos pclcie : obsecrarc, iratos rogaie. Uiule plus facit obsccrans, quam oralis: plus voro orans, quam rogans. Cicero, ' Orarc et rogare.' litem.
28 liptoliim est, tucitum e.if, credi- fum est] 'AffvvSercos per avvroixiav, ut solet, liic loquitur: ut, ' inius, veni- nius, videmus.' I^notum est atiteuj, quod ultro vencrat et lacrunians : ta- citurn est, quod orabat etobsecrabat : creditutv est, quod fideni dabat et ju- rabat. Et honestius impersoualiter, quam 'ignovimus, tacuimus, credidU nius.' Doiuttus,
Ignotnin est, taciturn est, creditum est] Venia data est, silentium indul- tum, habita fides. Furnabius.
29 Virgo ex eo compressu gravida facta est] Haec addidit, ne ex viliore
usu et inlionesta patientia virginis ad conceptum libido pervcnerit. et prae- terea quia et hoc potuit dici, lUequi- dem vitiavit virginem : sed quid si ex alio concepit postea, quae nunc gra- vida facta est? idcirco et a vitio vir- ginis tempus ostendit, ut cum facto ratio conveniret. Donatus.
Decimus] Lunaris. A'irg. Eclog. ' Matri longa decern tulerant fastidia raenses.' Menander Plotio: Tw^ Kvet ottcdfjiTiva. Farnabius.
30 lUe bonus lir nobis psaltrium, si Dis placet, paravit] Conclusio accusa- tionis. et, bonus vir, dpwvela quideui est, sed ab eo posita, qui indignetur virum bonuui esse debuisse, qui non kit, ut supra, ' Neque boni, neque li- beralis est functus officium viri.' Et siniul considcra, quo nomine ;£schi> Dum vocet, virum appellans scilicet, qui viilt ejus certa esse proinissa, et qui ilium jampridem videri roaritum velit. Nobis autem, ex abundant! rip iSiurtfffji.^ ad indignationem rela- turn est. Donatm.
Ille bonvs tir, nobis psaltriam, si dis placet] Vtl ptaltriam spondeus est per
pynizesin duarum cxtremarum voca- lium : vel, quod magis pla'-et, ille bonus, proccleusmaticns est, eliso nno 1 ex ille, et s ex bonus. Faernus.
Si Dis placet] Bene interpositum nd invidiam, ' Si Diis placet :' scilicet per quos juratum est. Donatus.
Ille bonus vir] Elpuvela indignantis in loca addita est verbis ardentibus. /(/.
Psidfriam nobis] T<f) iS tier iff p.(f. sic enim dicimus, et est consuetudinis pervulgatie. Idem.
31 Illam dcserat] Id est, cui e con- trario, dum vivat, obstrictns est. Et desenii, virginem scilicet. Idem.
Illam deserat] Liber Bembinus, ct aliqui libri Donati, deserit. quod forte melius est, contra o. 1. s. Faernus.
32 Pro ccrtone tu istcec dicis] Hoc ideo non dicit, quia fidem uou ha- beat narranti : sed quia miratur sce- lera. Donatus.
Mater virginis in medio est] Terribi- liter satis, in medio est: qiiu'^i retineri non possit, nee cobiberi quin rem probet. Et practerea, quum argu- mentorum genera duo sunt, ivrtxvov Ka\ &TiX''ov, sicut in rebus manifestis, arix^v utitur. Hoc ergo sublatis su- perciliis dicendum est, in medio est. nam lentius erat, si diceret, prasto est. Idem.
33 Ipsa virgo'] Scilicet quae in ^s- chinum reum et testis et crimen est. Et ideo addit, resipsa: id est, pondus uteri, exactis ad pariendum mensi- bus. Idem.
34 Praterea, ut captus est servorum non malus] Ad hire, intelligamus ali- ter dici 'Non inertem Socratem:' aliter ' Non inertem servum ;' alitev
* Non malum Scipionem esse :' aliter
* Non malum servum esse.' Idem.
PrcEtereu, ut captus] An, quantimi capit animus servilis, tantuni uou ma- lus, neque iners Geta r An 'Ut cap- tus est servorum,' quemadmodum s«- » pe aucupium in servis habendis bo- num evenit ? Ut in captu avium, vel piscium, vel ferarum plurinium for-
TERENTIl ADELPH. ACT. III. SC. IV.
1453
tttna dominatur. Et hoc ideo, quia serviim evenire bonum, non ratio est a«t natura, sed casus est, utpote in re rarissima : ut sit, ' Vt captus est servornm,' id est, eventus est in ser- vis. Donatiis.
Ut captus est servorum] Id est, ut se habet conditio servorum. Afra- nius in Simulants, ' Is, ut servorum captus est, facillime domo atque nos- tra famiiia provenditur.' Ergo cap- tus sortem intelligo. Idem.
\on mains] Id est, fidelis. Idem. 35 Neque iners'] Id est, artem ha- beas. Oratorie futuriini testem et indicem laudat : sed ne iniprobe fa- cere videatur, parcius id tacit, non enim dixit, * Bonus et solers :' sed, quod in servo sufficit, ' Non mains, neque iners.' Et proferendi Getae haec maxime causa est, ne quod per- mittere videatur in servo pauperis, atrocius fiat, et sininl ut Irjec npode- pdnvffis non contristet Getani : queni prius landat, dicturus, ' Hunc ab- duce, vinci, quaere rem.' Idem.
Alit illas : solus omnem familxam sus- tentat'] Duas hie res docet : et unde hae vivant ; quod testimonium pudi- citiJE est ; et gravem testem posse esse Getara. Idem.
Solus] Incerta distinctio est, solus. Bed melius, • Solus omnem familiam gustcntat.' Hoc verbo tennis victus ostenditur, quod bene frugi esse mon-lratur in foerainis. Idem.
30 Hunc ahduce, vinci, quare rem] Non multnni permittit, utpote de alieno servo; ideo (icta phis de se largietur. i[)se taineu i<n/v5e'T(»y tria po8uit, ut niulta vidcretur dicerc. Idem.
Ilinc iihduce] Ut, ' Tu Volusc ar- mari \ oUcorum edicrmaiiiplis.' Nani pnstca e litera hujusmodi verbis a ic- ta est. Idem.
Ilunc ahduce; rinci] Bono ordinc. et abduce : ab hoc illuc ubi nemo pos- sit interceilcre. et vinci: ne soliitiis, ut »ciat iti venim *crvu8 accujcl. Id.
Quare rem] Latenter praeter vin- cula, etiam tormentasignificavit. nam hoc qucere rem, pete rei veritatem, signiticat. Idem.
37 Imo hercle extorque] "ATtxvos irlcTTis. Et bene ipse de se plus et apertius, qnani Hegio, largitur. Id.
Extorque] Multum dixit : non tor- que, sed extorque. Torquemus enim bominem : extorquemus veritatem. Id.
38 Coram ipso cedo] Liber Bembi- nus et Vaticanus : coram ipsum, cedo : id est, exhibe eum in conspectum nostrum. Faenius.
39 Pudet] Adversus hoc dicit, et pertnrbatus Demea. Majoris erit ponderis pudet dictum, si me ncc ad- das, nee subaudias. Donutus.
40 Diffcror doloribus] Divellor, dis- crucior, dilaceror. Et proprie hoc genus querela: convenit partnrienti, et cui viscera distenduntur: et ei quae inexpertuni dolorem nunc pri- mum sentiat. Idem.
41 Juno Lucina, fer opem] Bona procuratio Poetae : ut et vox partu- rientis, pro testimonio succedat, ad inflammaudimi Demeam. Et nota, puellarum quae in comoediis honestae sunt, et ex amore dicuntur, aut nul- 1am in scena esse, aut rarissimam vo- cem. Idem.
Juno Lucina fer opem] Andr. act. III. seen. 1. Fitrnahius.
Fer opem] I'artni. Donnlus.
Serva me, obsecro] Parturicntem. Duas enim res poscit haec precatio: et nascentis, et parturientis, salutem. Idem.
42 Numnam ilia qucFSO jMirlurit] Il- ia scilicet de qua scrmo est, quid enim opus fuerat nomine ? Idem.
43 lilac fidem nunc vcstrum implo- rnl] Ha;c oratoria -nKaaii est. non enim vere rogat : sed videtiir hoc (acere. Et implorare, est in malis positos cum ploratu aliquem rogarc. Idem.
llac fidem ttalrum nunc impl. ifc] Oratoiic ct cxlcmporali consilio, in
1454
NOTiE VARIORUM IN
diibsidium causa? veitit, quod fors obttilerat. liieclniis.
44 Qitmi vos vis cogit, id rmluntate impctrtt] Aitificiose : ne totiim sim- plicit«^r agendo, iliflidere caiisas vi- deatiir. Vis igitiir legum intelligi- tur. Donalus.
Quod vos jus cogit] Antiqui libri pro jus, vis liahcnt, sed lieinbiiius etiam ascriptain in marline iiiterpre- tationcni, f(s,npces.sitas logiim. qnan- vis aiitem in iibris Duuati ha^c dic- tio ita scripta sit, ut et pro vis, et pro jus, Icgi possit ; si tanien inter- pretationis ejus verba considerentiir, apparet eiini vis legisse ; dicit enini, vii, legum inteiligitiir ; iibi si jus ie- gisset, siipervacue exposuisset jus, legum. I'aeiiius.
Jus cogit] Menand. Tpia ia-rl Si' S>u airayra ylyvirai, ^ koto viyLOVs, f) to?5 ovdyKais, i] jf rp'nov iOu rivi. Farnah. 45 Hac primum utjiant, <S|-c.] Quod dixerat, quud vos cogit jus, id voluntate tit impetref, nunc aniplittcatione affec- tuque cxtollit : officii et bumanitatis esse, sponte sua facere quod aequum est; idque se adeo, ut tiat, unice optare, (in qua parte adbibuerat pre- ces parturitntis, officii necessitudi- neni deinonstraverat ; adjicit et vota precci-que, deos quuso) sin aliud ani- mo agitent, turn vero non iegibus aucloritafem, non sibi industriam defore ad defcndendas partes Pani- phils,cujus officii sui studiuni ex ne- cessitudine nou simplici deducit, ne quid inter utrinqiie aniicos aliler quam opus est suscipcre auttractare videatnr. liccclerus.
Deos qu<rso, ut vobis dccet] Hoc est, non voluntate adversarinm fore. Do- natus.
It nobis dfcet] UapatveriKwi dixit, non ut puella utile est, sed ut vobis decer. Idem.
Vobis decet] Graece dixit, v/mv np4irft. et dcest, /lucre. Idem.
Vohis decet] Hellenismus,adi Grani- Bialiratn nostrftm. Famabius.
46 Sin nliter animus tester est] Offi- riuni aniici cxcquilur in reddenda causa, cur adversarius futurus sit. Donatus.
Fgo, Dcmen, summa vi hitnc defen- dam] Non dixit id quod est, ' Vos ulriscar:' sed ' Hanc defcndam.' Id.
47 Ilunc defendam] (). 1. s. et Dona- tus, defcndam hanc. ut et ratio versus exposcit. Faernus.
Atque ilium morluum'] Idonea causa est, adversus vivos querimoniam fa- ciendo, pro mortuo scilicet. Qua in re, et de officio suo locutus est, et exaggeravit cnipam in /Tlsciiinum, qui videbatur in nno et eodem faci- nore vivos niortuosquelaesisse. Donat.
Hanc atque illutn] Pampliilam et Simuluin. Famabius.
48 Cognntus mild erat] Causa ex- posita, jam agit Hegio de persona sua, utruni recte faciat : ut quam personam inducit * ostendat babitu- rus. Quum amicitiarum duo genera sint, unum necessarium, id est, pro- pirjquitas sanguinis ; altcrum volun- tarium, quo nobis etiam alienissimi conjunguntur ; Rlicionem dicit ac Denieam, et vivos et voluntaries tantum sibi amicos esse. Simulum vero, et mortuum, et non solum vo- luntate, sed ct necessitudine amicum foisse conjunctum. In qua re et illi non deerit, et his purgatur. Sed et, Cognntus mild erit, vidtu adjuvat: (]uia non a coiijunctione inceptiva sumpsit exordium. Donatus.
Cognatus mild crai'] Officia mnlta contra officium unum Demes amici- tiae ac IMicionis. Idem.
50 Paupertatem una perlulimus gra- vem"] 'Eirava(popa est. quia niagis con- jungat malorum consortium, qnam bonorum. Idem.
51 Nitar, faciam, experiar'] Sic di- cit, ne dicat vindicabo : quod vult ma- gis significatum esse, quam dictum. J'2t ne ei diceretur, nihil poteris ; quod ad incipiendum sufficit, dixit experiar. Idem.
TERKNTII ADELPH. ACT. III. SC. IV.
1455
Experiar'] Litem intendam, judicio again, supra act. iii. sc. 2. Fai-nabitis.
52 Animam relinquam potius] Mo- desta coraminatio : priiis quid sibi possit evenire dixit, quani quid pas- surus sit /Eschinus. Donatus.
53 Quid mihi respondes] Respondere proprie dicitur, quuui lis intenditur. Respondere enini est priorem alioqui, quasi respondere, verba fuudere. ut, ' Fnnditque lias ore querelas.' Re- spondere, poster'wre loco dicere. Idem.
Fratremconveniam, Hegio] Vultuose prouuatianduni, hoc quod addidit, Hegio. quasi dicat : Res in manu fra- tris est constituta, non mea. Idem.
54 /* quod milu de hac re dederit consilium, id seqiuir] Hie versus toti- dem eleinenti^ habetur in Pliormione II. 4. 21. ubi Giiyet. Bceclerus.
Is quod mild, ^'c] Est quippe HLs- chinas in illius potestatc, non mea. Famabius.
55 Sed, Dcmea, hoc tu fiicHo'] 'Ettj- BepaTTivcns supra habita; comminatio- nis. Donatus.
50 Quam vos faciUime ugilis'] Ut et snpra, ' Facilem victurn paret.' Et vide qiiani oratorie laudcs sumpserit arguinenta suadcndi. Idem.
Quam vos facilime agitis] Pertinent hue qua: ad Curculioneui Plauti, I. Douza, et ex co Plauti Interpres no- tavit ad Epid. ii. 5. 57. add. Guyet. Baeclerus.
Quam estis maximi'] Victorianus, et omnes fere I. s. quam estis maxume, ut consequcntia sermonis videtur exi- ^ere : sequitar cnini tarn maxume. Faiirnus.
Vos/acillime ngilis] In otio et opu- lentia vitam at^itis laute, pni'tis Gra>- cis Dii sunt ^«?o fiiTtj. FHrnahiii.s.
57 l'oli:nlt», ditvs, fort, iioh.] Ho- moicnim mores niox notantur art. iv. tceji. 3. ' Qui ita ptitant, Hibi fieri injuriaiu ultro, si, (|uam ipsi tVcerc, expostules ; Et ullro accusant.' Res ardua scilicet, opulentos et nobiles non altiora spirarc. Aristotcli divites
plerique ti^purraX Ka\ {mipf{]<f>avoi, irdo'' XovTfs Ti inrb rrjs KTT^afats rod irXovrov, quod alibi etiam de fortunatis notat: ovK oXovrai Se iraQuv hv, ovne oi ip evTv- Xiois /ueyaAcus ovres Kol SoKowres, 5ib v^picTTal, Kal bxlywpoi, Koi, Bpaails- et addit iterum : iroieT 5f rohs roiovrovs irXovTos, larx^^f wo\v(pt\la, Sucajuis. qUJE verba nostrum versum plane inter- pretantiir. Bceclerus.
58 Xquo animo aqua noscere opoi'tet] Bene dixit, ' aequo animo : ' quia po- tentiori et fortiori contra naturam est sequitas. Donatus.
JEqua 'noscere'\ Forma loquendi Graeca est iwieiKTj yvuvat, estre juste, estre raisunable. ad verbum est, ex genio lingua; Graicae, ucoir les senti^ mens d'un honneste homme,d'un homme^ d'un homme de bien. Faber.
GO Redito] Prosequebatur enm, quemadmodum appaiet ex verbis. Idim.
61 Decet te facerel Solicita obse- quela lleijionis, ultima in locpiendo, ostendit inipotentiorem personam contra iE^cliinum, quo magis gau- diuui crescit conioedia> : quando tali ac tanto pauperior puclla, sed tamen cupita, jungetur. Idem.
62 Non meindiccnte] Quia dixcrat, * Ipse sentiet posterius.' Et nimis dura composito est: sed apta iras- centi. Idem.
Non me indicente hac jient'\ Fient Bcuibintis liber, sed alii omnes, ^'un^ et, ut videtur, etiam Donatus, qui as* serit hoc Demeani dicere, quia dixe- rat, ' Ipse sentiot posterius.' Quod non quadraret, si nunc de futuro lo- queretur : sensus cnim est, liapc fmnt me non taccnte, ned potiiis roprelien- dente: |)Ol<st lamcn sustrntari /iVn<, ut n'W, lin;c taci lite nu-, non adniit- tpntur, quin ea rfprt'liendam et ob- jurgi;m. quod tauten durum est, cum Ir.i'c pra-terita jam sim, noc tractum prasonlis ltMn|)oriN liabeaut. Iiic glo«« sema a^crijttum est in niargine libri liembini. ' Indicente, tacentc : nove.
14G6
NOT/C VARIORUM IN
iinnio potius Karh 3ifix'"'^M<^*'' nam iitis- qiiain leginins, iii.si in lioc loco: iiidi- cciitem enim dixit, non dicciitcin.' Fa'ernus,
i\((« me indioente hue fiunl] llffc flagitia non fiunt ah jliscliino nic liortantc, non vetante. atque utinam lioc sit iiUimum. rariiabius.
Utinam hoc sit modo tiefunctuni] Uti- nam, despcrandi vim liabet. Hoc, id est, ncgotinm; id est, raptus virgi- nis. Dcfunctum, finitum, id est, iit non pejora comniittat. Defunctiun, finitum, id est, ne ulterius peccct ilischinus. Donatus.
Ulinam hoc sit modo dcfunctum'] Duo ontiqiii lii)ri, liembinus el Victoria- nus, utinam kic, liabent. \td defuticium impersonale erit: tit sitsensiis: uti- nam sit defunctum hie, id est, in lioc negotio: ne /llschinus pejora com- mittat. Faernus.
C3 Kimia iliac licentia] Quam illi dat Micio. Donatus.
Verum nimia illeec licentiu est] Et ingenio soHciti iratique senis, nee mi- nus tamen tjJ olKovo/^ia convenit hie metus, et niali pra-sagium : iit ;Es- chino liicnlentius decedat postea, quod fratiis caussa coutraxeiat, in- famia>, et opinione patris honestior compel iatur ac liheralior. Bcecleru.s. G4 Proftclo evadet] Per ardua et pranipta vonict. Donatus.
G5 Uac evomain] ^on effundam, sed evomam: ntpote qua; me a-gniin fa- ciunt, quibus me relevabo, cum lan- guor ille egestiis sit. nam evomam hoc translatione signiticat. Idem.
ScENA V. Seuarii sunt. Notat Do- natus, ' Hos sex versus in quibusdam non t'erri.' videGuyetum, vs,4. Mss. nostri omnes ; si est fucturus ut sit officium suum, ciiam vs. 5. omnes, ut edidimus. In iino meorum colixrent l»i versus snperiori scena?. Bceclcrus.
iiono animofac sis, Sostralu] Hi sex ternus in fjuihusdam mm fcrunlur. In fvic scena tidtiuf jam locuttv Sostrata Hcgiu reipondere. Pote»l tamen et ipse
incipcre, tauquam qui et rem noverit, et murorc ijus movfutur. Donatus.
1 ISono (tnimo J'ac .sis, Sostrata] Me- niinisse debemiis, (piod dixit, ' Due me intro ad Sostiatam.' et quia hoc intra, in prosi^enio est IIATEPA nAITNNIN * non post scenam. nam aliiid sifjuificat, ' Eanius intro,' ubi dititur, ' Inttis despondebitiir, intus transigetiir, si quid est quod restet.' illud eiiiin iiiterius agitiir extra omiie proscenium. Idem.
Bono animo /ac sis] Bene Eugra- phius : ' Senex ingressus domiini, vidit parturientem puellam, ejus matrem consolatur, promittens se conventu- rum Micionem iEschini patrera, et coacturum, ut vitiatam ducat uxo- rem ille, qui vitiavit.' Ad maturan- dum enim negotium, cito digreditur, et inter exeundum haec intro ad Sos- tratam loquitur, ut mos est personis comicis. Boeclcrus.
Bono animo fac sis] In quibnsdam exemplaribus sex isti versus pro ge- nuinis iion feruntur. Farnabiiis.
Fac sis, Sostrata] Sis honorifice ad- ditur verbo, ne quod imperativo mo- do proniintiatiir, superl>um sit. De- ductiim est auteni a senatusconsulli formula: ubi enim aliqiiid senatus consiilibiis injiingit, addit, ' Si eis videatur.' Donatus.
Et istam qtiod potcs] Quia vox ipsa tristis, et circa trislein tiliain, quod potes dixit. Idem.
Istam] Pamphilam. Farnabius.
2 Fac consolere] Duas res dixit, qnas et ordine locutiis est : Et lu bonuin hube animnm, inquit, etiiiiam fac habere. Donatus.
Ego 3Iicionem] Quia Demeamjam vidit. Idem.
4 Si est facturus officium] Hoc di- cendo, proinittit eiim esse facturum : nam facile est nnuniquenique suo officio fungi. Idem.
5 Sin aider dc hac re est ejus aenten- tii] Scandendiis hie versus est con- tractione ejus in unaiu syllabam: aut
TERENTII ADELPH. ACT. IV, SC. I.
1457
ea dictio delenda, quae nee in libro Bembino est. Faemus.
Sin aliler, Sfc] Servat suos mores : ut antea dixerat : sin alitei- animus vesterest, 4"c. noluit enim vir optiraus desperare, quin facturns esset offi- ciiim Micio, ad quera Demea rem rejecerat ; sed si tanien pr<cter opi- nionein tergiversaietur, animum pa-
troiii et defensoris ostendere debuit Hegio in istis verbis : ' Ut quid agam quamprimum sciam :' i. c. ut in jus vocera, causam ad judices deferain. Baclerus.
6 Ut quid u^^am quam pritnum sciam] Mature, neque comminatur, neque segnem ostendit se fore. Donatus.
ACTUS IV.
ScENA I. Iambic! sunt octonarii. uniis : dimeter horizon, vs. 2. omnes INIss. nostri : nunc autem maxime. vs. 4. omnes : prorsus e lecto neq. surg. vs. 6. omnes, ut edidimus. vs. 9. duo : prius nox oppressisset patrem illic, vs. 12. unus : nihil nunc in menlem. duo : nihil we in mente est? et niox : lanto nequior es. vs. 14. duo: hisce ul opera d. 8. vs. 16. omnes : vah. q. veil, ut eliam n. vs. 21. omnes: prce gaudio. et mox : quidnam. S. /«;?« est in fa- hula. vs. 23. duo : polin es ul des.
Haec est scena, quae Ctesijilionem demonstrat prjccipue, rudcm, siinpli- cem, liberali ingenio ; ad facinora et frandes indocilem. Baclerus.
Ain' patrem hitic abissc rus] Hie ostendilur timiditas boni adolescentnti, et verli * se ad yeccandum ex delicti conscientia, et revercnlia parentis appa- rel. Item mos verorum patrum circa jilins, Syro Demeam descrihente. Do- natus.
1 Ain' patrem hinc abisse rjts] Com- peodio osteuditur, quid sit jam locu- turus .SyruH. Idem.
2 Inline cum maxume operis aliquid facere credo] Vide (piasi lolw/jLa verbo- rnm Syri esse, de opnrc lucjui : sic cnim dicit et Dcmca;. bi-d illud false, hoc serio. Idan.
Lum maxume\ "Oti ^aAicTTo. A I. cum maxime. i''arnabiu8.
(Jtinam quidem] Apnd rillam sit,
subaiidienilum, ct dl.still^•le^dunl,
Drlph.tlVin.Clas. T.
ante quam inferatur quod sequitur. Donatus.
3 Quod cum salute ejus fiat] Hoc non est odisse patrem : sed tantum timere ex proprio delicto, servatur enim in eo et amor filii, et amoris effectus. Idem.
Quod cum salute ejus fiat, S^-c] Cor- rectio <(>i\6a'Topyus, Farnabius.
4 Ut triduo hoc pcrpctuo] Quantum sufficiat aniori. eteuiin non opus erat perpetuo dicere, si triduum dixisset. Donatus.
5 Et isloc, si quid potis est rectius] Deest addi. nam si mortem signific.a- ret, non convcniret adolescenlem ila dictre : vidclur enim plus temporis optassc languori. Idem.
Isloc si quid potis est rectius] Mor-- tem ab improbo s<,'rvo significari vo- hint : quod quia pracsentc (ilio im- portimum, vidctur avertisse sc a Cte- eipiionc. iNluret. Variar. Lcct. I. xvi. c. 3. Farnabius.
6 I^'am hunc diem misere nimis cu- pio] Moriatur scilicet: ct hoc advcr- sns servum debet dicere, ne indeco- rum adolcsceiitis person.r sit, ha-c ita dixissc. quamvis ejusmodi adolc- Rccnles inducant comici. ut Na^viii.s in Tribascio : ' Deos cpuvso, ut adi- in;int ct patrem et matrcni meos.' Dnniilws.
Mi.serr nimis cupio] i\'iniis nbiindat, more comicorum, qui hor dirto assc- vrrationcm inculcabant. Idem, tint. 1 /
145S
NOT/E VARIORUM IN
Cupio, ut cwpi, perpetuuin in liclilia iU!i;erc] Qui ct supra dixit, ' Ita qir*- 80 : quaiulo hoc bene sticcessit, hila- rcin liiuic suoiannis dicMii.' Idem.
7 Lt illud rus nulla alia cnusa tani male odi] INIire osteiidit omnia ex de- lictis in pravuni vei ti : adeo ut mise- laui putet adolesceus sul)urbanam villani, qua re ca>tcri delectantur. Illud trgo tanquam cum detestatione dixit : et male, et 7iimis, et miseve. Nam niinium, et malum miserumque est ; secundum illam sententiam, ' Ne quid nimis.' Idem.
Et illud rus nulla alia causa lam male odi, nisi quia prope'st. Quod si abesset longius^ Prior versus iambicus est oc- tonarius, qui multis quidem rationi- bus sustentari potest, sed baic niihi bimplicissima videtur, ut ex tarn ni clidatur, (pianvis sc(|uente consouan- te. posterior vero iambicus dimeter, non facta synalcepha in si nbesset ; vel facta, trocbaicns dimeter catalecticus. Fa'ernus.
8 Quod si abesset longius^ Amori mngis, quam rei consulit adolescens. Donaltis.
9 Prius nox oppresaisset illic, quam hue reterti posset iterum] Vide milii Faernum pag. 131. edit. Juntina?. Versus stare non potest, legerem, Priu nox oppressisset illic, quam hue posset revortier. est Trociiaicus octo- narius catalecticus, et esse debet. Faber.
10 Jam hue recitrret,sat scio'] Mire de sene, rccurret dixit, ut ejus instan- tiam demonstraret. Idem.
12 Niliilne in mentem] Sic hoc ac- oipiendnm est, ut adolescenti libero nialitiam putemus,non sapientlam de- egse : adeo in hac re niagister est ser- vus. Idem.
Nihil ne in menle es<] Sane hie lo- cus similis est ei, qui in Heautonti- morumeno est, ' Ego dicani, quod niilii in mentem.' Faernus.
Numquam quidquum] nap4?u(ou, pro numquam, id est, uon. Donulus.
Tunto ncquiorl Sic hoc dictum est, ut c coutrario dicimus, ' Tanto mc- lior.' Idem.
13 ('liens, amicus, hospes nemo est robis] Vide magistrum ad nequitiam, nt simplici adolescenti mcntiendi vi- am demonstrct, et honestum tentct afterro argumeutum ad mendacium, propter clientem, amicum, aut hospi- tem in iirbe cessarc visum : quod ta- men nee sic intelligit rudis ac rusti- cns adolescens. Idein.
Clitns, amicus, hospes nemo est vo- bisl Mire sic interrogavit, nt qui agrestcs inhumanosque reprehendat, et insuciabiles aliis, propter asperita- tem rnstici senis. Idem.
14 Hisce opera ut data sit] A supe- riore subauditur, ' Veniat in men- tem :' id est, cogita dari potuisse : et datam dicito. Idem.
Qute non data sif] Hie de facto quaestio est, in qua quidem disputant quaedam tunc possibilia intelligi, quando facta sint. quuni auteni non fiunt, non modo non fieri, sed ne pos- sibilia quidem esse dicenda. qui locus nepl Svi'aTwv dicitur. Idem.
Qua; non data sif] Menander. "hpur-
Qipov yap avSphs TaATjO^ Keyfiu. Far- nabius.
Potest] Itenmi subauditur, ^eri, nt data sit : vel, ut credatur data. Do- 7iatus.
15 Interdiu] Bene: quia amatori maxime nocte optis est. Idem.
IG Vuh ! quam vellem etiam noctii] Hoc utriusque personae convenit, sed melius et Syro, et facetius dicitur. et quidam totnm Ctesiplioni assignant, abnsque interdiu. Et, quam vellem, proprie dicimus in his, quae non vide- mns fieri. Bene igitur deficiente ar- gumento, cum aliud non inveniret, in vota conversus est. unde videntur magis hxc verba Ctesiphoois esse. Idem,
Vah, quam vellem etiam noctu amicis operam mos esset dari] Versus una ayl-
TF.RENTII ADELPH. ACT. IV. SC. II.
1459
laba redundat ; sed, dixi saBpius,ta/i, et aliae ejnsmodi interjectiones, ex- clamatioues, extra metruiii interdnra censentur. Fuber.
17 Calleo'] Callide scio. Dnnatus.
18 CumfervU maxiime'\ Tertia con- jngatione dixit, nnde fervere dicitur, correpta media syilaba. Idem.
FertW] Ira. quae ebullitio dicitur sanguinis circa cor. Fartiabius.
Quo modo] Miratur, quia timet eum, quem iste contemnit. Donatus.
19 Laudarierte audilUbenterl Quod a Demea dicitur, in omnes parentes dici puta, nam nemo tarn asper est pater, ut non statim raitescat laudato filio. Idem.
Facio te apud ilium deum^ Laudibus te ad coelum usque extollo. Socrates apud Platonem in IVIenone : Oi Aolku- vfs, Srav rivet iyKUfjud^axriv ayaBhv &v5pa, Seios, (pafflv, ai^p ovtos, FurnabitUi.
20 Virtutes narro] Non dicit cle- gantem indolem, sed virtutes. Virtu- tes antem sunt perfecti sapientis, vel divi aiicujus. Et bene cum stupore respondet meas ? ostendens quod nul- la assent. Donalui.
Ct. Uleas '! Sy. tuas] Cum gestu pronuntiare debemus, ut intelligatur irrisio. Idem,
Lacrunue cadunf] Hom. II. vi. Aa- Kpv6fv y^Xdcraaa. Xenopli. Rerum Graecarum vri. KoivSv n Upa x-unt) koX SdKpvii<Trt. Lacrynias in angiilis ocu- lorum SC ostendere, prorumpere ta- men ex spiramcntis duobus, quorum tinum sit in supcriorc gcna, in inferi- ore altcrum, autumant Pbilosoplii. Lacrymas ex ira vcl tristitia per iiifc- rlns manarc, quia cordis ea sunt ac- cidentia ; alia qua; rationc profluunt, per superius mcare, quia eventus causa sit dc cercbro. Ccci. Rhodig. lib. XII. c. 1. Farniibiun.
21 Quasi jiuero, fraudio] Decst, pra : ut sit , pur f^aiulin. Donatus.
Lupun in fahubi] Silcntii indictio est in lioc provfrbio : atquc ojusniodi silentio, vel in ipso vcrbo, ut ipsa Ta-
bula conticescat. Quia lupum vidisse homines dicimus, qui repente obniu- tuerint : quod fere iis evenit, quos prior viderit lupus : ut cum cogita- tione in qua fuerint, etiam voce et verbis careant. Sic Theocritus, ov (pdey^ri ; \vkov elSfs. Et Virgil. ' Vox quoque Moerin Jam fugit ipsa, lupi Mcerin videre priores.' Alii putant ex nutricum fabulis naturo, pueros luditicantium terrore lupi, paulatini e cavea venientis usque ad limen cu- biculi. Nam falsum est quod dicitur, intervenisse lupum Nsevianae fabulaa alimoniffi Remi et Romuli, dum in theatro ageretur. Idem.
Lupus in fabuhi] Silentii indictio quoties intervenit is de quo fuerat nientio. Plato in Phaedro. Ae'7€Ta« yovu, S> 4>oT5pe, d'lKaiov dvcu, Kol rh rod XvKov elne'tv. Obmutescere qnippe creditum quos prior viderit lupus, vide quae nos ad Eclog. ix. Virgilii : ' Vox quoque Moerin Jam fugit ipsa, lupi INIuerin videre priores.' Farm- bius.
22 Fuge modo intra'] Non dixit i, vcl itbi, vel vadc : sed fuge, tanta ce- leritate opus est. Donatus.
23 Si quid rogabit, nusquam tu me] Magna virtute Terentius rudcni, sim- plicem, timidumque inducit Ctesi- phoncm ab initio: ut is sit, qui inox opprimeretur cum raeretrice accum- bens intcrventu patris, ob impruden- tiain ac rusticitatem suam. Idem.
Nusquam tu me] Scil. vidisse re- spondeas. Familiaris ^\K(t\\/is et apta properanti. quare haec omnia pressa voce cum celeritate pronuncianda sunt. Idem.
S( E\\ II. Trochaici octonarii ca- talcctici sunt. vs. 3. Mss. nostri om- nes, utedidimus. vs. 5.duo: (i*«tiT«tTe. unus : nescio pro nequco. vs. 12. uiius : ego isluc liodic. alter : ego hodic istuc. vs. 13. onincs oinittiuit rhjam. vs. 1-1. unus: turn; nUcv, lantum \ifo tamen. vs. 17. onines omittunt, lum. vs. 22. duo : prodiis$e. omncs : factum est.
(".
1460
NOT.^ VARIORUM IN
rt-rum tenit post insan, vs. 23. omnes : von pudiiit. vs. 24. uiins omittit, ego, ullcr modo. vs. 28. duo : refcrre. vs. 29. duo : nicm scnsit quod ego. vs. 30. duo : vcrsum. onnies : hac tc pi'tccipi- i)i. vs. 37. oniiips : prope est. vs. 38. duo : qiiidnam. uniis : quodnam. om- nes intcrpoiuint : nostiii? D. Mori, vs. 43. duo tcDiplum adjiciunt ex glos- sa, sed divei so positn. vs. 44. duo : locum, in tertio to laciim eniendatur in locum, vs. 45. omncs : ex adccrso. ih\o, J'abrica est. vs. 40. omnes : illig- iieis. vs. 47. TO ubi potelis tos, onines Syro tribnunt, Demcaa signiim prae- mitlcntcs TV bene sane. vs. 50. untis omittit rhjam : alter autem pro eo lia- bet. vs. 51. nnus : iinumqnicquid. al- ter : unumquodque. Argent, ntquc tmum quod quidcm ferculum erit belliss. BiEclerus.
A'ti' igo homo sum infclix'] In hoc acta cxemplnin est, vcminem facUius, quam optimum quemque falli atque delu- Ui, ut Vhgilius uit. El nse vuldc sig- tiijicat. 'El niv ilii vehemenler errant;' Cicero in Cutilinam. Donatus.
1 No; ego homo sum infclix'\ Vide initiiim conveniens pcrpctiio ma;rori Dcnieae. Per totam tabulam, ant dis- perii dicit, aut dcfessus sum, aut ali- (|uid tale semper est, quod queratur : ita tanien,ut cum angmento sit mise- lia, quotiescuniiue processerit. nam plus est quod nunc dixit ; Na ego in- fclix homo sum ! quam disperii. Idem.
jVtf ego sum homo infelix] Solenne Demeaj in scena carmen : quern sni mores vel iracundia exasstuantes, vel solicitudine trepidantes, t'elicem esse non paticbanliir. Bccclcrus.
Nusquam iuvenio gentium'] Abunditt gentium. Donatus.
2 A filla mercenarium lidi] .Sapien- tiisime Tereutius, etsi proxima villa est, necessurio >enem ad reliqnos ac- tus fabidd! noluit ab urbe discedere, j'ersonse benili^ memor. nam ct ardu- uin fiK.rat, dum redit, et cruciabilc, ne tdtigijlio tJHs ill tragu'diam traus-
iret. Recte igitnr invcnit, a mer- cenario illi in urbc narratum, rnri non esse Ctesiplioncm. At ubi per- sona est adolescentis, et proficiscitur ad viliam, et i-ontinuo redit. nt in Eu- nuclio Pluedria. Et a villa, ntrnm a pro (/(I posituni est? ut s\t,de villa. an dcest venisse? nt sit, a villa vidi venisse mercenarium. Idem.
3 Nee quid ag(im,scio] Utrum fra- trcm an filiiim magis qna?ram. nam scncx querulus tria dicit esse incom- moda sibi : quod fratrem non inve- niat : quod Ctesipiio ruri non sit: qnod utrum in urbe maneat, an ad viliam abeat, ipse nesciat. Idem.
4 Sijre, quid ais] In melioribus Mss. quid est ? Faber.
Verum'] Modo verum, nomen non est : sed adverbium confirmantis, id est, vere. Donatus.
Perii] Ha?c Ctesiphonis perturba- tio hue tendit l^oiitje arte, nt depre- hendatur cum arnica filins, repentc ingresso sene. Idem.
Quin tu animo bono es"] Nunc quin, pro qvinimo positnm est. Ide7n.
5 Quid hoc {tnalum) infelicitatis^ Abundat malum. Idem.
Quid hoc {malum) in/elicitatis'] De- est, deos testor. Idem.
Quid hoc (malum) infelicitatis} Hie autem malum, pro interjectionc posi- tnm, quasi dicat, o malum : et est dictum anxii hominis, et perturbati nimis. Idem.
6 Nisi me crtdo] Pro, nisi quia jam superest, nt me credam. hie enim sensus est in hujusmodi locutione, Nisi me credo huic esse nutum rti. Idem.
Nisi me credo huic esse natum rei] Nova locutio, pro, nisi quia credo. Et huic rei, potest subtrahi incoluuii seiisu : ut, Ni me credo natum esse fcrundis miseris. Ergo huic rei, sub- distingiiendum : et sic infcrendum, fcrundis miseriis. Ergo huic rti, pro, ad banc rent. Idem.
Iluic east nutum rti, fer. mis.] Huic
TERENTII ADELPH. ACT. IV, SC. 11.
14G1
rei,/erendis miseriis ; in^iryrjTiKws, et cornice. Bceclerus,
7 Primus sentio mala nostra : primus rescisco omnia^ 'Enapacpopd, Donatus.
Primus sentio mala} Ridiciiliis error Demeae. Et primus, ad ordinein : so- lus, ad nuiiieruni dicitur. Idem.
8 Primus porro obnuntio] Qui ma- lam rem nuntiat, olmuntiat : qui ho- nam, annuntiat. nam proprie obnun- tiare dicuntur augures, qui aliquid niali ominis sccevumque videriut. Ergo, ubnuntio malum iiinninens, qua- si omen nuntio. inde enim irvfioXoyia hujusce verbi est. Idem.
Obnuntu)] Qui bonaui rem nuntiat, annuntiat: qui malam ohnuntiat, i.e. contra nuntiat. unde Augures dice- bautur obnuntiare, ubi aliquid mali ominis sccBvumque vidissent. Cic. pro Sestio : ' Cum auspiciis religiouique parens obnuntiaret.' Farnabius,
JEgre solus, si quid sit, fero\ Prave scilicet. Donatus.
U Is solus nescit omnia] Et bene so- lus, utpotc de multis : quia quum sciat Micio, Syrus, iEschinus, Ctesi- pho, populus, hie solus fallitur. Id.
10 Si forte /rater redieril, visa] Pro, si rediit. Idem.
11 Vide ne ille hue"] Jam metuitur quod futurum est. Etquum ncutrimi sit, irruat, nove intulit se. I*ra;terea sic dixit, inuut, tan(|uam de co qui pugnaturus sit. Ut in Eunuclio, ' Quain mox irruimus r' Aut tan- quani de bue. Ut Horatiiis, ' liac lululcnla iiiit sus.' Et Virgilius, < Ipse ruit, dentesquc Sabellicus exa- cuit sus.' Idem.
Hue prornusne irruat] N'cutrum vcr- b'lni, cpiusi activum, »e irruat, po- suit. Idem,
liliumtaees] Anliipie pro lace. Sic in Aiidiia, ' Eliain tu hoc rcspundes r' pro respunde! V^iX. ergo correplionis significalio. Idfm.
12 Hudie ego ialuc commHtavi tibi\ Qiiud ago jam : id est, complexuin niiilieria. Idem.
Nunquam liercle itodie ego isfuc com- mittam tibi] Not* Donati niigantur : ' Quod ago,' &c. Sensus patet : Nun- quam ego istuc committam tibi, sc. negotiuni amovendi patris. nou audeo tuit pollicitationi,deamoveudo patre credere, adeoque securum me non 1)1 ius putabo, quam donee in cellani me aliquam couclusero. Uccclerus.
13 AuHi me jam in eellam aliquam eum ilia concludam] Id egit stulte ado- lescens, ut ibi deprehendatur, ubi conclusus est. sed sic ipse cgit, ut possit subterfngere, non deprehen- sus, couspectum patris. Donatus.
In eellam aliquam eum ilia] AiT<frrjy figura ; dicimus ' in locum,' pro, in loco. ' In eellam concludam,' non 171 eella ait. Et mire ; ut reclusum tutnmque locum subiret, eellam scili- cet, quam ob ea qua; in ipsa celantur, ciansum esse conveniat. nam et cellu, et eellarium, a reponendis celandis- que rebus esculentis et poculentis di- citur. Idem,
14 Age, tamen ego liunc amorebo'] ISIire amorebo dixit, non dcterrtbo. nam proprie amovetur saxura de loco, in quo vcrbo significat, iuimi- nere sibi magnum laborem in hoc opere. Et vide aC^rjcriu. Supra, ' Ut pecudem abigam huiic rus,' dixit : modo, ' Ut saxum amovebo,' inquit. Idem.
Ilunc amovebo] Abigam Lunc rus. supra act. iii. sc. 3. Farnabius.
15 Aon herclc hie quidem durare quiiquam,si sic Jit, potest] Nimis mo- raliler txpressa verba sunt Syri, ver- beratum se iudicantis. quis non ex verbis servum verbcratuui inteHigat!* ct servum rccens verbcratum :■ et servum fugam coumiinuntem ? Mire auleni, non tgo, sed quisquain dixit, nee pernuinere, .""Cd durare ; nam hoc vtrbum pcrlerendis nialis convcnit. ut Virgilius, ' Duratc, et vosmet re- bus sLTvate secuudis.' llac anient omnia t>ic dixit, <piasi non videat Ucmeam. Donatus.
1462
NOTiE VARIORUM IN
1(» Qiiot milii sitit (loinini] l^t hie appnrct noii a Ie!>ititiio iloniiuo ver- beratiini esse. Iilim.
Qiuc hicc est miscria] Decst quiim patior, et quasi coniploiiitio (juivdam est llcbilis post (iiieielas. litem.
17 Quid ille li'unnil] Gannitus est proprie vcluti ploratiis vapulantium. Iilem.
Quid ille gnnnit] Quid vetcrator il- le conqueritur gannitu ? quod vul- pium est. Al. garrit. Farnabius.
IS Quid vudum] Et hie»nuiu»i, pro iiitcrjcctionc abundat. Donahis.
Quid, nudum, bone vir mihi nnrras] Hiijus quoque loci sensuni Nannius iuvolvit obscura quadain diligentia. Sensus est: quid, malum, me contu- melio; causa appellas, quid mihi ilhid tuum, bone tir, {fjufxryriKSis, quo me sci- licet irrides et vituperas,) occinis? quasi non satis afflictus, satis miser sim, injuria sc. filii tui. rjet/coSs poeta inducit servum ex alia et receute in- juria contumaceni. Boeclerus.
19 Clesiplw me pugnis miserum, et islam psidtridm, usque occidit] Mire intcrjecit jniscrum: et iiecessario «s- que addidit : ut ostenderet, occidit nimia; cxdis verbum, non occisionis intelligi oportere. Usque occidit, pro- pe occidit. ant usque, pro vnlde est. Occidit, pro Veliementer cecidit. Nam occidere, et peroccidercy^A caedem referebantur apud veteres. Donatus.
Usque occidit] 'ISioitj/cws. non enim occisus loquitur. Idem.
20 Hem, vide ut discidit labrum'] Non ostendit, scd videtur ostendcre geni parum jam videiiti, et intra os. Idem.
Hem, videut discidit labrum'] Asper mediam longam a caedendo accipit: e{;o mediam breveni a scindendo. Idem.
Ilim tide ut discidit labrum] Diffi. culler hoc in scena ostendi potest, itaque singularis est improbitatis ac frandisliacc simulatio, eo scrisu, quern Douatus posuit : • Non ostendit,'
&C. Baclcrus.
Vide ut discidit labrum] Hasc credo queritur apud luscitiosum aiit ociiiis caligantem scnem. I'uniabius.
21 Nonlueumrus hinc modo produ.re ajebas] Mire Terentius cos ipsos, qui talluntur, ex aliqua parte cautos fa- cit : ut eo delectabilius spectatoribns proccdant doli. nam quae gratia est aut delcctatio,non stultissimumfalli? Donatus.
Non tu eum rus hie modo produxe aje- bas] Memoriter senex non solum quid sibi dixerit Syrus paulo ante, sed qui- bus verbis dixerit, refert. nam sic dixerat, quem egomet produxi. Idem.
Rus hinc modo] Haec verba praece- denti versui attribuimus, qui est tro- cbaicus catalecticus, ut et hie ipse, qui superest dcmptis his verbis, si tamen ajebas in duas syllabas contra- hatur; aliter esset octonariuii iambi* cus. Faernus.
22 Verum venit post insaniens] Sii* pra, • Produxi iratumadmodum.' nunc aii^TjriKctis non iratum praedicat, sed insanum. Donatus.
23 Nihil pepercit] Ut supra, ♦ Ni- hil reticnit.' sic dicimus in his, quae praeter expectationcni gesta sunt. Idem.
Verberare hominem senem] Miserum fit de xtate, id quod de conditionc non poterat. Idem.
24 Quem ego modo puerum lantillum in iminibus gcstavi meis] Addidit ae- tati invidiam et mcritum recens. hoc est enim quod dicit modo. FA tantil- lum, SeiicTiKhv est. videtur enim manu fiugere, quam parvulum. Idem.
Quem ego modo puerum, S^c] Me be- ne de ipso meritum etiam ab intiinte. Penelope de Euryclea ; Odys. xxir. *H Kuvov Su(TTrivov it Tptcpev, r/5' ar/roA.- Xd/, Ae^aufvri x^'P^'^'^'y 2''* /""' '"'P^fov ■Teice ixhrrip. Pucrculonnn geruli isti vcteribus vocabantur lorarii a toris. i. e. ulnis. qui Graccis wMvorpitpoi, Plauto in Militc act. in. sc. 1. ancil* la dicitur geruria. Farnabius.
TERENTIl ADELPH. ACT. IV. SC. II.
1463
25 Laudo; Ctesipho: patrissas] Fa- cile indnctus est senex vaiietate fiaudis et doli. nam Syrns et supra ut landaus, non ut vitiiperans Ctesi- phonem : et ut nunc accusans, idem perficit atque persuadet. Donatus.
Patrissas] Av^riais. nam ut supra dixeraf, * Spero, est similis majorum suornm :' hie coniirmat quod sperare se dixerat. Idem.
Patrissasi Attende qnam bene in- ventum sit, inanem se dicere. noune videtur ibi stultissiiuus, cum htijus- Inodi laude non mode se non laudare velle, quod odiosum est ; sed etiam filium apud intelligentes vituperare videatur ? siquidem non solum hie stultus, sed etiam ille, quia patrissas inquit. Idem.
Patrissas] Tarn securns est, ut se laudet. £t abi addidit : quasi dicat, non est quod jam demorer ; perfec tus es. Idem.
Laudo, Ctesipho] Hie totus versus mire delusum oslendit seneni. Idem,
Abi, virum te judico] Inquit, non adolescentiduni. hoc enim ad setatem et probitatem, non ad sexum, refer- tur. Idem.
Abi, virum te judico] V. Cliresfo- niath. Th abi, hie idem est, quod, age. age, virum te judico. sicut apud Gra;- cos rh idiSxrirep rb &yf interdimi usur- pari Aristophanis Gra-cus Scholias- tes ad Plutum notat. lioeckrus.
20 So: ille conlinebit posthac, si sapi- it, manus] Comniinatio est subtilis: et parcior, velut servi. Donatus.
Laudas? n<c Hie poslhac, iyc] ()])- serva in hoc et sctpieiilibiis vcrsibtis iilnni contumaciam, de <|ua dixi, in speciem confuientis innoccntia-, c:v- trriirn ornandi mimi cauita, assunitam. H(rclerus.
27 P(T<iuam] Mniis, dpaivi'ia. Do- natus.
;'J/inprrtm muUcrcm] Citliaristriam a Icnonc ai>roptaiu. I'nrnnlunt.
r.t me siriulum] (^)ra(<ii if. non ncr- rum, gcd «crt-u/um, quum sit Kcncx.
Do7iatus.
28 Non audebam] Non poteram. Idem.
Hui! perfortifer] Hoc gestu servi- li, et nimis leviori personae congrue dictum est. Idem.
29 Non potuit melius] Id est, laudo te, Ctesipho: etdeest_^en. Idem.
Idem sentit quod ego] Id est : pa- l^i^sas, virum te judico. Idem.
Idem quod ego sensit] In lib. Bern- bi, sensit. Melius. Faber.
Caput] Autorem. Farnabius.
30 Sed estne /rater intus] Deest responde: ut sit, responde. Donatus.
Ubi ilium quaram cogito] In Bem- bino est inveniam. Faernus.
31 Verum Iwdie itunquam monstrabo] Volens sencm avidius qua;rere, quod hie ardor semper paratissimus cre- dentes etiam fallit, ei fingit se nolle dicere. Hodie auteni aut abundat ; ut 'Psunquam omnes hodie moriemur inidti ;' aut, Nuniquani hodie, pro, nullo tempore hujus dici. quia num- quum, per se generale est. Donatus,
32 Diminuetur tibi quidem jam cere' brum] Comminationis genus verba ipsa indicant : ut appareat seiieni baculum sustulisse. Idem.
At nomen nescio] Flexu quodam, firavSpQaifftii pra;ferente, a contumacia ad obsequium redire se simulat : do- lumque ex tempore arripit, quo ite- rum seneni feriat, adeo(jue, ex con- siliu primum capto, amovcat hinc at- que abigat. liaderus,
'S'i At nomen nescio illius hominis, sed locum nori ubi sit] Itecte : (piia si hominem diceret, non erat errandum agiiita persona lioiiiinis : etubihabi- let cognito. si notus cssct, nulla cau- sa <|naTcndi supercssct. Donatus.
Die ergo locum] Die ergo, (piasi in- vitnin cot^erit. I'.rgo s«inpcr addi- niiis, ut liortemur tarde (|uid facien- tes. ut Virgilius, ' Krgo age, chare pater, cerviri itnponere noktra'.' Id.
'SI So.sliii' porlicum apud inacellum] Convcntt rustiro et parcissiiuo scni
M()4
NOTiT; VARIORUM IN
inacelliim in iirhc iicsrirc. ot itlco sic intcno<jatnr a servo. l<lem,
Sostin poiiicum, i\-c.] Pcrplexa atqiic iiitricata loci descriptio, quo dcliulat scnem. Fdniabius.
llanc dcorsiim] Bene htinc deorsum, quia iioii est una. Donatus.
Qiiidni norbn] Coireptive, quidni? pro t/uid nisi ? Etcnini (juamvis nisti- ciis, tanienest civis Demea. Idem.
35 ILic recta] Proprie, liac paite : nt maim viaiu ostendere videatnr. Idem.
i'lii eo veneris, cUeos deorsum versus est: hi(c tc prtccipitaiu] Hoc Icntiiis. qnidani claiiiis lo^iint : lit sit, /iruri- pitnto, cito desccnde. Idem.
HcEe prcccipittUo] Ex ainbigtio. vel, propere descende, vel piaecipitein te dato. Fdrnabiiti.
37 Ad lianc manumi Tuiv irphs ri ■KpoffrJKov dicitiir, in (pio non perma- iitl certiiin dextruni, nee ceitiiin si- iiistnini : et ideo proficit in errorem. viilt enim servus liaec signa esse per- plexa. Donatiii.
Est sacellum] Ut Vario ait, ' Sacra cella est.' Idem.
Propter] Prope. ut Virgilins, ' Tem- pliiiii de marmore ponain Propter a- qnam.' Et Lucretius, ' Propter aqiise rivnm sub ramis arboris aitic.' Idem.
38 Uhi eliam ciiprificius magna est] lu hoc Homeriini iinitatns est, qui dicit caprificum prope Trojaiia nia'- nia ronstitutani. Idem.
Hue peigilo] Non ito . sed quia Ion- gum est, perifito. Idem.
39 Id fi'iidem nnf^iportum] Id est, angusta et curva via: (\ua^\ anguipor- tus: nt angitia, aut unguitia. Alii, quod inter portus sit locus angnstus, hoc est, inter domes. Nam domvs, vel portuK, vel insulas vctercs dixe- runt. Et observa Terentianam con- suetiidincm, in qua indncit non nihil lapere eos qui f'alliintiir. Idem.
40 Censen' hominem me cise> erravi] Calliditas est maxima, deprelicnsuni meodacium non defendere, sed fate-
ri : nt opinioneni simplicitatis acrfut' rat. Vides ijcitur ut ipse sibi succen- scat, tanc|iiam imprudcns erraverit, non dulosiis impuicrit intcrrogantcm. Va niirc se ncgat liomiiiem : tanquam homo corde sit, non corporc. Idem.
Censen' Iwminem vie esse] Non au- dio hie corrigentem. bona est lectio : et Donati interpretatio. censesnc, me hominem esse, i. e. apud nie esse, mentis compotem esse ? quasi qui in- sanire occiperet ex injuria. Vide Clircstomath. Bceclerus.
Censen' hominem me esse] Epanor- thosis, quasi errantis. Humanum est errare. FarnalAus.
In porticum rursum redi] Romac in singulis regionibiis aliquot erant por- ticHs, ubi, ad imbres subitos evilan- dos, aut in umbra ad cavendos soils ardorcs, deanibularcnt. Idem.
41 Sane hue mullo propius ibis] Qua- si errasse profuerit ilia via. et sane, pro satis ac valdc : quia qui sauiis est, idem et validus. Donatus.
Minor est erratio] Erratio est pecu- diim : error animi est, et loci in quo erratiir. Idem.
42 Cratini hujus ditis ades] Con- griie nomen invenit diviti. Cratinus, aTTo Tov KpuTovs, 111 cst 3 potCDtia. Idem.
43 Ad sinislrnm liac] Deest i<o; fi- giira ?AA<:iv|/is. Idem.
Uhi ud Diana; tencris] Sic absolute dicebant, non addito templo. Salliis- tins, ' Ad Jovis inandem nostra.' Idem.
44 Prius, quam ad portam venias] Portum dicendo, ostendit usque ad miiros fincmquc civitatis erraturura Demeam. Porta autem ab aratro portando dicta est, quod in eo loco colonia; dediictor et conditor, sub- jiinclis vacca et tauro, aratrura, quo iirbein designat, siispendit manii, ne imprimat sulcos, ubi civitatis aditus relinqiicndi sunt. Idem.
Apud ipstim lacuin] Credibiliter ad- didit luvum. Nam Varro docet, sem-
TERENTII AUELPH. ACT. IV. SC. II.
14GJ
per lacum portis additum: scilicet ob usiim jiimentorum exenntium : et praeterea ut adveisuni bostilem ig- nem portis de proxiaio siibveniielur. Idem,
45 Est pislrilla'i Veteres absolute dicebant pistrinam, tit sutrinam, et medicinavi, ad tabernam referentes : nam pistiino pistrilla nou convcnit. Et siraulata diminutiva diversa sunt a geueie nominum primte positionis : ut Rana, ranunculus, veterana: scu- tum, scutella: canis, canicula. Idem.
40 Lectulos in sole ili^nis pedibusfa- ciundos dedit] In urbc convivium, aut in sole, aut in umbra, pro conditione temporis instruebatur. Itepente igi- tur interrogatus, quod minime opina- batur quacsiturum senem, arripuit statim lectulos. Et quia potuit senex dicere, mentiris: nam habet lectulos : addidit ex tempore, in sole. Et ne eos quoque babere diceret, addidit, ilignis pedibus fuciundos. Sed hoc gestu actoris adjutum est : quasi eodem tempore servus et quaerat quid dicat, et respondeat. Donalus.
Lectulos in sole ilignis pedibus fuciun- dos dedil] Hie, inquit Turnebus, I. xx. c. 33. aquahzeret : videtur curasse ex ilice quasi ligno solidissimo faciundos pedes lectulorum in quibus apricari senes in TjMoKaiats solebant, vel etiam sub sole et dio ccunare. rarnahius.
47 IJbi potetis vos] Incerla persona est: nam Syro vol Utnieai iioc dic- tum jungi potest. Uonntus.
liene sane] Hie flpinvtia est, non ap- probatio. Idem.
4H I sane] Aut abundat .sxnc, aut inferioribns jungitur. Idem.
SUicernium] Cu;na qua: infcrtur Diis manibus, quod earn silcntes cer- nant, id est, uinbrvc pOMsideant : vel quod qui lia.c inferant, ccrnant tan- tum, ncque dcgustcnt. Nam de his qua; libaiitur interi)), (piisqiiis come- derit, aut bibcrit, fiincslatur. Aut crit siliccrnium sencx.cpii jam jamque silentibus umbrisquc ccruciidus sit:
et sic est melius, quani ut quidam Xenoplionta interpretantes putant, sic nos silicerniam intelligere, hoc est, siliceni cernentem senem, dum in- curvus est, vel strata? saxo vias in- tentus, vel sarcophagi jam jam appro- pinquantis sibi. Idem.
iSilicernium] Silicernium est ecena funebris, quae apparabalur, circa si- licem. i. e. sepulcrum mortul, Sal- niasius. Ut ergastulus dictus qui in ergastulo opus exercebat; ita sili- cernius, qui diguus erat cui sili- cernium apponeretur: inquit Seal, ad Festum. Imo quid obstat quo minus ipsi senes dicantur silicernia, ut miiiisteria et servitia, pro minis- tris et servis. mutari numeruni li- centia permittet Comica. Farnabius.
49 jl£schinus odiose cessat : prandium corrumpitur] 'AavvSerov. deest et. Do- natus.
Prandium corrumpitur'] Ut coquus dixit: qui sciat conditionem quandam magis ferventem placere. Idem.
50 Ctesiplio autcm in amore eat totus] Non potuit plus dici de iucondila ac nimia voluptale. Idem.
Ego jam prospicium iniiii] Jam, in- terdum signiticat festinationem, ut nunc. Iiiterdum ad tlcscribendum ponitur, et iiicrepandam morani. Ut, 'Jam mclior,jan) diva precor.' Et: ' Vos quoque Pergamea-jam fas est parcerc gcnti,Uiiciue deie(|ueomnes.' Et prospicium milii dixit, tan(|uam hoc sentiat, illi sua aguut ncgutia, et ego illornm exemi)lo consulam mihi. Et bene prospicium: <|uasi non piau- surus, iii>i piovidero mihi. Idim.
51 Alfjue umnmiuidquiil] I'lautushac voce utitur Trinunimo iv,2. 10. 'Sin unuuit|uid(|uid singillatim et placide percuuclaberc.' Ilacterus.
Hitlissimum] I'roprir Ixllissimum dixit, undo et hiiju^moili ad irritan- <laui gulam cibi bcllariu dicuntur. UonaiHs.
Ut Varpam] Modo cli^am, Alias Imlum siguiticat; ut, ' Carpit ciiiirj
14()6
NOT.E VARIORUM IN
vires paulatim, uritque vidcndo Fceniina.' Alias Fiuar : ut, * Car- puiniis (luin iiiaiie novum, duni flu- nuiiacrescuiil.' Kt Persiiis, • Genio carpainiis diilcia.' id est, fruainur rebus diilcibus. Idem.
I'liulatim hiiiic pioilacamdieni'\ Bono vcrl)o iisns est ad iiietapiiorani, tan- qiiam niorientis diei. Ut est, ' Nee to tiia t'linera mater Prodiixi,pressive ociilos.' Idem.
ScGNA III. lambici simtoctonarii acatalect. vs. 3. Mss. duo: nisi me in illo, Sfc, vs. 5. duo : id tjuia a me non est factum, vs. 6. duo : aliter quam es. B(eclerus.
1 Ego in hac re nihil reperio quam- ohrem lauder] IIwc scena est plena sentaitiarum scnilium ad officia demon- slranda. Et taiitopere vim adver- bialem in sc contiiK't; nam siguificat niniis. Donatus.
Ego in hue re,Sfc] Utin Andria, ii. 1. 30. ' Ero, Charine, neutiquam officiuni liberi esse hominis puto, Quuni is niiiil promereat, postulare id <;ratije apponi sibi.' Plautus in Trinumtno v. 2. 5. simili sententia : * Non videor meruisse laudem, culpa caruisse arliiiror.' Pergit autem Micio 7i'ci)^o\o7erv, ut et Hegio, per totam bcen:im. Senilis oratio sen- tentias amat, prasertim de officiis. volant enim ofiicioruni ct pcriti et amantes videri senes. Bwclerus.
2 Quod peccatum a nobis ortwn est, corrigo] Si diceret, Peccatvm est a nobis, participium fuisset. nunc quia ortum addidit, nomen est. Dumquam enim cadem pars orationis jungi, ni<ii per aavvhiTov potest. Donatus.
Qui ita putant, i^c.] Injuriosorum notat iniquitatem, c|ui ferre nolunt expostulantem injuriam, sod iiltro accusant ; putantqiic injuriam i^U/i fieri ultro, si tu expostules. Far- nubiua.
4 Sihifitriinjuriam, ultro si quamfe- etre ipii, prposluhni] ii. Fai-rnus ex lib. Bcmbi, crpostuUn, Oplinic qui-
dem ; scii tainen vnlgatam esse veram puto. Faler.
Si, quam fecere, ipsi e.xposlulant'] Hie distingue: et separaliuj iufer, ipsi expostulant. Donatus.
Si quam fecere, ipsi expostulant'] Sen- sns est manifestus : scd obscurasunt verba ; et eorum collocatio et dis- tinctio. nam inccrtum, utrum si ex- postulant intelligendum sit: an si- <juam pro una parte orationis accipi oporteat. Idem,
5 Vitro accusant'\ Ultro, nunc pra- ve et perverse. Idem.
Id quia non est a me factum^ Haec interrogatio quasi subtristi vullu est proferenda. Idem.
6 Ah, minime] Non' Minime ago:' sed, ' Minime te credo esse illorum in numero.' Idem.
7 Quaso ut una mecum"] Scrvavit rh Ttpenov, adjicicndo, una mecum eas : quippe ad incognitara matremfami- lias. Idem.
8 Tute dicas mjtlieri'\ In nomine ostendit, cur hacc ipse dicat. Mulieri enim, inquit, niu)is pavidae ac diffi- denti. Idem.
9 Suspicionem hanc propter fratrem e]usesse^ Nimis breviler Jic sucrincte, et ut oportiiit inter scientes. Idem.
Et illam psaltriam] Propter fratrem ejus esse, subaudienduni est. Idem.
10 Si ita aquum censes'] A justo et ntili est tota sententia. Et sane hi versus desunt, quos multaexemplaria non babent. Idem.
1 1 Auto et illi animumjamrelevabis] Et deiuceps illi maluit dicere, quam ?iurui, adliuc divitem reveritus. hlem.
Dolore ac miscria] Dolore, parturi- entis: irtiseria, injuria ab ^schino accepta. Idem.
Ac miserin] Menandcr, iv. IToAPul*' (pvfffi ro7s tracTiu ahla KaKceu hxmrj, Sia \vnrjs Ka\p.aviu yap ylvfrai. noK\o7(ri 7ctp yoffrip-ar ovk Idfftfxa, Avrovs t' avt]- prtKoai 6ia \{nrnv rtves. Adi Plautum Aululariac act. ii. sc. 2. Farnnhius.
12 Scd si aliter putas] Artificiose,
TERENTII ADELPH. ACT. IV. SC. III.
1467
remittendo quod petebat, extorsit niagis. Donatus.
13 Iinoegoibo] Hoc adverbio, quod ait imo, ostendit se proinpte agere, et instaiiter, quod proniisit. Idem.
14 Minus secunda:'] Dicere sic ma- luit, lie misery diceret. Idem.
Nescio quo modo'] Hoc est, vehe- mentia, nulla palam ratione. Idem.
15 Accipiunt magis'] Mire addituin magis: quum possit sensus et sine hoc esse integer. Idetn.
16 Propter suam impotentiftm'] Tn- firmitateni. Et rursus noluit liumili- tatcm aut niiseriam dicere. Idem.
Negligi] Legitur et claudere et claudicare. Idem.
Propter suam impotentiam se semper eredunt neglegi] Vide Faeinum p. 135. Profecto e vestigiis veterum libro- rum, et ex Doiiato, legenduni est calvier, id est cahi, id est decipi. Ver- buni vetus est, sed temi)oiibus Te- rentii, Scipionis, et La;lii usitatissi- ninm. Faher.
Propter suam impofevtiam se semper eredunt negligi] Negligi, quae recen- tior lectio est, negotio,quo de agitur, non convinit; non enim dicit Hegio Micioni, i tu ad Sostratani, et JE- schinum illi purga, nuptiasque con- fiima, ne se putet a te neglectam, si per aliuin hoc feccris : non inquain hoc dicit. nam negligi sane, et admo- dum levc esset, et pauperibus ac mi- seris, ciijusniodi erat Sostrata, usi- tatis.siniiiiii, (jiiorum furtuna adco palam cunctis ncglectui est, ut negligi »c non rredant, sed pro certo sciant, perspiciincpie videant : sed hoc sig- nificare vult Hegio: si ego Sostratani tuo nomine convenirem, nt Alschinum ci purgarem, ct niiptian confiriiiarem, ilia, quae non cam profecto lidciii inilii tno nomine niiiitianti haberft, ac tibi ipsi, «l«cipi se, sibiqiK- verba dari arbitraretur : ' Omiius enim (jiii- bu8 res sunt minus secunda-, magis sunt ncHcio (juomodo suspic-iosi : ad contumcliam omnia accipiunt magis :'
quam tu illi suspicionem dempseris, praesens praesentem alloquendo. Haec contra recentiorem lectionem ; ve- tuslam vero, id est, clamlier, quod est in libro Bembino, ad quod et Donatus alludit, omnes vldent ad sensum poetae non quadrare. qnare iu earn conjecturam venimns, ut pro claudier, unius tantuiu litterae, id est d, lietractione, et unius item litterze transpositioue, ut pro cla, cat scri- batur, legenduni arbitremur, calviei; qui est infinitivus modus verbi calvo, quod aliquando passivum invenitnr apud auctores, et pro, decipi, accipi- tiir, ita exponente Prisciano. ali- quando deponens, et pro frustrari exponitur a Pompeio Festo, item a Caio jureconsulto Cap. Si calvitnr, De verborum significatione. Exeni- pla vero usurpati hujus vocabuli ab auctoribus haec, ex Festo exscripta, subjeci, ex leg. xii. tabiilarum : * Si calvitur, pedemve struit, manuni en- dojacito.' Plautus : ' Nam ubi domi sola sum, Sopor manus calvitur.' Pacnvius in Medo : ' Sentio pater te vocis calvi similitudine. Sed quid conspicio ? num me lactans calvitur aetas? Sed memet calvor : vos istum jiissi ocyus abstrabite.' LuciliusSa- tyrarum libra xxviii. ' Si non it, capito, inquit, eum : et si calvitur ergo Fur domiuum.' Pacuvius in Duloreste : * Me calvitur sus|)icio, hoc est quod fore occiilte Ajax prae- dixit.' Sallustius Historiarinn libro tertio : 'Contra ille calvi ratus.' Sane, quae supra adduximus verba ex XII. tabulis, ita intelligi de- bent ; si calvitur, active accii)ien- dum, id est, si frustratur, et snb- aiidicndum piitamiis, debitor, vel (|uid tale; 'Pedemve struit,' id est fugit : ilH enim expnnihir a Ser. Siil- picio ; ' Maniiin rndojacilo,' pro ma- iiiim iiijicito : aiiti(|ui enim, teste eo- dciii Festo, endo pro in ponebant; mi- (le rndoitium, pro iiiitiiim: intloploro pro imploru ; ' Endo procinctu' pro
1408
NOTiE VARIORUM IN
ill prociiictii. est ergo spiisiis : si de- bitor friistiattir, ant lugit, niamim injicito. Faernus.
Propter siiam impotentimn se semper cr.'\ Hi no, ' Minoiihiis major iiniii- liiiuii cilia,' apud Tacitmn 11. iv.48. l.'aljiiel Faormis pro wgligi rh cuhicr matrno coiiain liic inscniit, privter id qnod res postuialjat. liuderus.
17 Qmipropter te ipsiim pur^arc] Utriim te ipsiiui una pars orationis sit r an divisc accipiendum ? nt sit,^e Rlicionem, ipsum /Eschimun pnrgarc. Doitatus.
Coram, phteabilius est] Coram, id est, pra'sentem, et coram prajsenti- biis. et coram indiget adjeclione : pa- lam noil indiget. Et pra-terea coram, ad csteras personas refertur; pnlam, gcneraliter dicitiir. Idem.
18 Kt rectc, et verum dicls] Tiecte, ad verba retnlit: verum, ad rem at- cjiie senteiitiam. I'otest eniin recte et falsiiin diei, duniniodo millo vitio verborum nominiimqnedicatur, qnan- <|iiam et ipsnm faliere in tempore, qnidam, de otficiis scribentes, rectum pntent. Idem.
StENA IV. Satura est IiaiC Scena: ex octonariis niistis, ac lambicis ; et seplenariis, unoqiie et altcro dimetro. V. Faern. et Giiyot. et Tr. Fabric. \s. 2. duo j\lss. tiec quUI agam. vs. 4. oinnes : nihil consilii tjuid potest, vs. 5. duo : ex hac expediam me tnrba. vss. 7. 8. onmes iit ed. vs. <J. omues : ubi vidi Cfun. vs. 12. duo : satis din dedi.sti verba nobis, omnes : satis adhuc tua, ifc. vs. 14. duo, reprchendi, unus, re- presai. vs. 1(5. omiics, ut edidinius. vf. 19. duo ; ipse ef(o sold arg. om- nes : a me ubducta est d. vs. 21. om- nes : ut erat gesta cetera ut edid. vs. 22. omnes : cessatum usque adhuc est. vs. 23. duo : nunc hoc est primum : unus: ad illam ibo. vs. 24. duo, ut cdidimus. unus : /orps wiser. Bcccl.
Diicrucit/r animi] Hoe loco x^puKTrj- (>a ainantif nutdice juvenis, et senisfucit indulgtntu, ac Upidisdmi putris. Do.
natus.
1 Discrucior animi] 'Ain-av6Soais fi- gura, ut, • O priTstaiis animi.' Jdetn. Discrucior animi] I'rinii biijiis sca;- 110! versus sane difticiles sunt : tres ta- incn in principio sitos, trociiaicos ca- talecticos esse maiiifestiim est. quo- rum |)riiiius dactj'Iiim babet inquinta sede, conepta ultima syllaba adverbii deimproviso ; tertiiis vero in scxta se- de trocir.rum, uon facta synalceplia in timore ; iambum vero in septima, duabus ultiniis syllahis dicllonis ob- stipuit in unani contiactis. quarlus iambicus trimeter scazon. quintns iamliicus dimeter hypercatalecticus. sextus trocliaicus tetrameter acata- lecticus, babens in penultima sede anapaestuni, non faciendo collisio- iiem in, ?iei]ue ea. septimiis ciijus sit generis, aliis jiuiicandum relinquo. octaviis dimeter iambicus braciiyca- talecticus. Scd verius est bos omnes versus, praeter duos primos, esse ge- neris ejus, quod coufusum vocavi- mus. Faernus.
Discrucior animi, ^c] Donatus : ' Hoc loco,' cVc. Legenduni est citra dubitatioiiem, immodice pro modicc. Res ita postiilat: neque de adoles- cente ejusmodi comico, matrimonium amicK pollicito, iv ijdei diceretiir, quod modice amet. et Donatus ipse vs. 24. ilia verba, ' Horresco semper,' &c. comparat cum loco Eunucbi ; 'Totus, Parmeno, tremo borreoque postqiiam aspexi banc' quve profecto lion modici sunt amoris. Bceclerus.
Animi] Constructio Gra?ca, [)artis atFectae: vide Grammaticam nostram, reg. 47. Syntaxeos. Farnabius.
Hoccine de improviso muli] Haec verba repentino nuntio perciilsum indicant /Escbinnm propter divor- tiiim stare : et iiam circa se Sostra- ta', et ejus filiae ob raptum meretri- c'u. Donatus,
Objici] Proprie ; quia inopinanti. Nam objici dicitnr in iitraniipie par- tem : ut si quos ante qiiis videt, quain
TERENTII ADELPH. ACT. IV. SC. IV.
14G9
expectavevit. quo verbo niagnitiido doioris ostenditnr ex improviso in- coiumodo. Idem.
2 Ut neque quid me faciam'] Plus est, quid me faciam: quam, quid fa- ciam. Iliad enim de rebus : Loc, de ipso homine intelligitur. Idem.
Nee quid agam, certum siel'\ Certum siet, pro certum sit. nisi forte, ' ut,' quam significet. Idem.
3 Membra metu dcbilia stmt, animus timore uhstipuit] INIetu patris : tiniore divortii. Idem.
4 Pectore] Agel. 1. xix. c. 1. ' Visa animi, quas (pavraa-ias appellant Phi- losoplii, non voluntatis sunt neqne arbitrii, sed vi quadam sua inscrunt sesehominibiis, adeoque motibus qui- busdam rapidis tollunt menteui de cardine, atque officium rationis ver- tunt.' Farnubius.
Quomodo me ex hac exped. turba'] Quam describit, et secum ipse con- queritur. culpa?, quam agnoscit, par- tim obtcntui fuit officium in fratrem, (cui succurrendiiU) fnisse, ne res in eum locum redirct, ut si omnes cupe- reut nihil ei possent auxiliarier, su- pra osteudit,) partim pudor patris, qui cunctationem et diversa consilia attidit. Boeclerus.
5 Num suspicio] Modo ostenditnr causa trepidationis /Escliiiii. Donnt.
7 Id anus niihi indicium fecit] Ilia anus cui Sostrata dixerat, ' Currc, obstetriccm accerse.' Idem.
Athix] Cantbara. Farnubius.
8 Nam ut liincforte eo ad obstetriccm crnt missa] Apparrt, inter cetera anum dixissc, ad obstetriceni se niis- sam : an ultro hac suspicatus est Alscliinusr hinc autem addendo, os- tcndit se ante fores Soslratic stare, ut alibi, ' Kx Andro conimigravit hue vicinia;.' Dnmitus.
b. 1>. 10 Ut hinc forte ad obstetriccm crat missa, ifc] Donatus ; ' /\ppar(t inter,' \c. Hoc posterius tanliim locum babt^t. nam si prius illud su- inas, pcricrit oninis gratia et vi!*, el
nexus illius orationis : * Ilia excla- mat, abi abi jam,' <S:e. quis euim noil videt, hwc ad primam interrogatio- nem et pane conspectum /Escbiiii, abrupte, et e';uira9£<5s ingeri? necpostea niultum addidisse anum, preeterquam ejusdem reprehensionis vocabula : ab- rupta itidcm clausula ostendit : ' Va- leas, habeas illam quas placet.' sed nee rei nee personae convenit fami- liarius post liaec jurgia colloquium. Sciebat iEsehinus tempus propinquae partitudinis, et in id auimo intentus erat ; viani qiioque ad obstetricis do- ninni ducentem institisse anum vidc- bat. non aliud ergo aftectus et ratio subjecit, quod quaereret potius ex il- ia, qua; cum ad hoc quidem nihil re- sponderet, criniina autem objiceret, ac se corriperet porro ad domum ob- stetricis irata dolensque, ex re prae- senti utique cognoscere, quid agere- tur, vtscliinus potuit. Bceclcrus.
Vbi cam vidi] Sunt qui addunt su- pervacue hanc : et legunt, hanc tibi vidi. Donatus.
9 Famphila quid ap:at : jam partus adsiet] Amatoria interrogatio, qua nionstrat j^schiuus curae sibi esse res omnes. Idem.
10 Ilia exclamat] Non respondet, sed exclamat. Et bene vim addidit ad exclamationem fuisse. Ergo a*vc- cis sono exclamat, non a verbis. /(/.
Ahi, abi jam Mschine : satis diu ver- ba dediali nobis] Usque dum intellige- remus. Idem.
11 Sal ad hue tun nos frustrata est fuks] Usque dum decii)eretur. Idem.
Vi IIcM, quid istuc obsecro inquam est] lUm, interjeclio est novas res ct inopinatus audieutis. Idem.
Vuleas: habeas illam] Ouasi rece- dat et longe absit. nt in Audria; ♦ Valeant tpii inter nos dissidium vo- liint.' Idem.
11 darrula] I'tpote anus. Idem.
(iarrnliT, i)C.] Taceri cpiod vis ne- mini (li<as. nc mulicri quiilcm, cui si quid narravcriH, hoc cril quod ait An*
1470
NOT/E VARIORUM IN
tiplianos, iriiffi ro7s K^pu^tv if ayopa ippdtrai. l'inii(iliiu!i.
Ac Jicrct palain^ Dcniea; scilicet, ciii ininiinc uptts t'uit. Doiiatiis.
15 Nunc quid faciam] Figiua 5taTr(5- pjjffij. Idem.
10 Age milto'\ Liber Victorianiis amilto. Bembiiuis (tc mitto, iit et in Plionnione : ' Ac mitto imperiuni.' Fill nnis.
It ue qua excuQ Ertinipat. ut, * Qiuim spumeus aniuis Exiit, opposi- tasqiie evirit gmgite moles.' Donatus.
17 7/».sKm id mituo ut credant] Ipsum, q\ioil tVatri rapui. et ut, pro ne non posuit. Idem.
Tot concurrunt terinimilia'] Ut mea esse credatiir. Idem.
18 Ad me abducta est domum] Pro- prie, non dixit adducta, sed abducta: abducHur enim alieniim : nt in Heaii- tontimorunieuo, ' Abducimus tiiani Bacchidcni.' Ad me auteiii domum, moraliter dixit, pro ud domum meam. An idco ad me, quia et illic iiictatus Leno est in retincnda contra ilisclii- num piiella r Idem.
19 Palri] Mitioni. Farnabius.
20 Ut tit erat gesla, indicasse'\ Id est, sive male, sive bene gesta erat : vt enim certam qualitatem significat: ut ut incertani : (|iiasi dicat, Qnoquo modo, male, bene. Dimatus,
Exovassemut earn ducerem] Sic enim proraiserat se Sostratae facturiim. Idem.
21 Nunc porro JEschine expergisce- re] Sic et alibi, ' Enimvero Dave ; niliillocieEtsegniiia-jneqiiesocordias.' Legitur ct j(im ; qnod est correpti- vum intcrdnm. Idem.
22 Nunc hoc primum'] Primum, ab eo quod rogandiis est pater. Idem.
Accedam ad/ons] Sostrataj scilicet. Idem.
Nunc hoc primum est. ad illas ibo ut pur^em me, accedam ud fores. Perii, horrtsco semper, ubi fores pultare hasce occipio muer] Sunt Trochaici, et res certa est. Itaqne vere, et ul inge-
nioso Italo dijjnum est, Ubaldinns Handiiiellus legebat olim, in secnndo versn, I'erii, horresco semper, ubi pul- tare hasce occipio miser, at fores debet repeti e versu superior!. Faber,
23 Horresco semper'\ Satis amatorie. nam nimium semper est calor, et fri- {jus rccedit a corpore. nt, 'Totus Parmeno tremo borreoque, postquam aspexi banc' Idem.
Iloiresco semper «fci] Donati nota habet ea, quae stare non possunt. quis enim horroris causam ad nimi- um caloreni referat? itaque vitium loci manifestum est. Cur horrescat auteni iEscbinus fores pultans, liinc repctendum est : suberat bactenus perpetua solicitudo, et hinc cuncta- tio, de qua pra>cessit, quomodo res posset aperiri patri, et illius auctori- tas nnptiis adliiberi. id enim, sicut necessarium erat, ita pudor et metus quidam vEschini differebat ; quod ^/c TOO ^Oovs sumtum pars oiKovo/xCas fit ; ut adolescentes Comicinon prius fere suum peccatum, et obligatam vitiatx fidem parentibus aperiant, quam ubi res ipsa se prodit; aut casu aliquo manifestatur. bine enim turbarum causap, et series: tandemque solvendi erroris occasio. Accedebat in JEs- chino, ad priorem causam, nova haec ex suspicione rauiierum perturbatio. utrimijue ergo miser borrescit. Bee- clerus.
Horresco semper] Plant. Captivis act. [. sc. 1. ' Quae sedes lamentariac milii sunt, quas quotiescunque con- spicio, fleo.' Farnabius.
24 Aperite aliquis aclutum ostium] Vim pluralem babet aliquis, quamvis singulariter dicatur : non est enim aliquis, nisi de multis. recte ergo aperite aliquis, et nove. nam non pla- cet illud, ubi duae distinctiones sunt : nnde aperite est una, altera aliquis. Donatus.
Aperite aliquis actulum ostium] H. e. aliquis e vobis apcriat. Synthesis, vel :ivi^ef<Tts. Plant. Epidic. act. iii.
TERENTH ADELPH, ACT. IV. SC. V
1471
SC. 3. 'Exite hue aliqnis.' Farnabius.
Actutum ostiuin] Ut assnmatur rur- sus, aperiat. proprie eiiim veteres et quis, et aliquis, et quisqimm, non ob- servabant quo genere, aiit quo nu- mero declinarent. Est ergo figura apXa.liJix6s. Donatus.
ScENA V. Trochaicis tetrametris catalect. et lambicis letram, acatal. ac Senariis constat, vs. 2. Mss. nostri omiies : facito. et : hac acta sunt. vs. 3. omnes: pidsavit. vs. 6. omues : ipse viihi. vs. 12. duo: quid? Ml. libidi- cam. vs. 14. omnes, ut ed. nisi quod pro certo habent eerie, vs. 20. omues : hem, ut tirginem s. duo : advehat, ut et vs. prsc. vs. 22. unus : quid ipsccaiunt : duo : quid istas censes, vs. 28. omnes ; ut ed. vs. 30. duo : immisericurdiier sine copula, vs. 32. omnes: qui cum ilia consuevit prius. vs. 33. duo : amet. vs. 36. duo: quis despondit, et quis de- dit ? vss. 43. 44. uuus : sed quid JEs- cliine nobis cum Ulls ? vs. 47. omnes : o mi pater, vs. 48. unus omittit prius vw. alter postcrius mutat in te. vs. 55. duo omittunt posterius nunquid. et pro tute alter turn babet. vs. GO. omnes, uted. vs. 65. omnes, uxorem ut accersas, et vs. 66. potes. vs. 68. Ar- gent, quid ubi ille ? omisso Miles, unus nicorura : quid, ubi est Milesius I duo : ne mora. BcEclerus.
1 Ita uii dixi, Sostrafa facite'] Hie apparet Micionem jam multa dixissc. Donatus.
Ila ut dixi Soslrata] Videturelidcn- duui t, ex ut, quemadnioduui infra primo ver.su scenae tertiac actus quin- ti. rai-rnus.
Ita uli dixi Sostr.'\ Ex Donati an- notatiouc ad iniliuiii .scena; pricce- dintis, colligas banc nou se|)aratiiin esse scenam. est tamen idouca dis- tiuguendi ratio. KcctUrus.
2 racile] Jubet vel sccura> sint, vd adorncnt niiptias. Donatus.
Ego JEschinum conzcnium] Mire, occursurus /Escbiuo, ytschinum qua:- rit. Idem.
Ut quomodo acta htec sunt, sciat] Sc. quod auctor liis nuptiis facius sim, quod velim liodie ajiparari nuptias, eaque da re vobiscuui omnia trause- geriu), ^:c. Bwclerus.
3 Pater hcrcle cst~\ Quid est boc, quod ;Micio timetur? an quia illi non est coufessus? Ostendit autem Poe- ta, tantundem pudorem posse, aut auipliiis, nuam timorem. Donatus,
4 Quid huic hie negotii esf] Alius timor, quod bine egreditur pater. Idem.
Tunc has pepulisti fores'] Sic crepit inteno^are, ut negationi locum prae- beat. Et nota pcpulisti, elatum ver- bum : et tragico cotburno niagis qua;n loquelae coniica; accomraoda- tur. Idem.
Tacet] Hoc apud se loquitur Mi- cio. Idem.
5 Tacet. cur non ludo] Et hie quo- que ex tacet videtur elidendum t ul- tinium: ut sit anapcestus in prima. Fa'emus.
Tacet] Conscii subito deprebensi, et ex iniproviso rogati tacent. Diphi- lus. 'H o'vffcns avTuvs Set\ordrovs tlvai ■jroieT. Farnabius.
Cur non ludo huncaliq.] Spectatori- bus indicat suimi consilium Micio ; imo, Poeta. cnjus ingenium egregic liic elucct. Pater, qualis Micio erat, ohjurgare non putuit lilium : ergo deridet, sive deludit. non acerbo iilo irrisiouis genere, quod onini objurga- tione et casligaiione gravius est, sed lenissiuio ac lepidis.sinio, et quasi ad hoc facto (IpwvfCas conmiento. in quo explicamlo t gregiaui sane operam DunatUH navat. liachrus.
Melius est] Et non, ludire honum est : sed melius, et hoc meliore affcc- tu <li\it, quam si diceret, dignus est. Doiialus.
0 Hoc nunqunm mihi ipnc roluil cre- di:rc] Contra illiid, (piod ait, ' I'ostre- mo alii clanrulnui Pal res <|use fdci- unt, qu;i' fert adolcscenlia, Ea ne me celct, consuefeci filium.' Credere
1472
NOT;!!: VARIORUM IN
aiitcm iiia!,'iio affertn dixit, iion cnini conlitetur, ut patri ; setl crodciet, ut paienti aut soilali siio. Tilcin.
7 y'on cquidcm istas] Dccst, pulsavi. liioni.
Quam sciam'] Quantum scio. Do- nahis.
8 Uii? nam mirdhar i]nid hie negoiii essct tibi] Accepit negatioueni Micio, lit ludcie jtscliinuni possit. Idem.
9 Eriibuil : S(dva res est] Niinis pa- tcrna scntentia. et e contrario Sinio in Andiia, ' Vide, nuin ejus color pu- doris signuin iisqaam indicat ?' Et quanli aft'ectus est, non dixisse ' eni- buit; salvus est;' sod, ' salva res est r' Nonne videtur tibi res ejus omnis in /Escliino constilnta? eodem animo et supra dixit, ' In eo me ob- lecto, solr.m id est charnm milii.' Non enim solum intnlit quod exspec- tabatur: sed absolute, quasi ex om- nibus solum id est, inquit. Idem.
Erubuit] INIenander 'OjXOTraTpiois' 'EpvBpiwv Traf XP'')"''''^^ ^^''"■^ 1^"^ So/cet. Verccnndus iste color in adolescen- tiore aetate tinctura est virtutis. Est quippe oiVxwTj <p6fios StKu'iov \p6yov. in senibus sceleris indicium. Aristot. Magn. Moral, lib. i. c 29. et Pro- blem. Fanuihiiis,
10 Sihil 7nilii qiiidem] ' iVIilii,' id est, meae propriae rei. Et callida ne- galione ccepit: ut et illi adimat con- fitcndi locum ac fidnciam : simulqnc fiat ei desperatio duccndac ejus, cu- jus mentio tam contcmptim ab ipso tractatur. Donaius.
11 Amicus (juidam me a foro ahduxit tnodo hue adcociUiim sibi] Hinc incipit mendaciuui, mistum vcro. nam ' Ami- cus quidam me a foro hue,' vcrimi est : ' advocatum,' falsuiii. Sed ' liuc' et ' quidam,' niodo f/j.^parrti' babcnt levis negotii, et in quo uev. magnae personam, nee res diflicilis operac aut longae occupationis liabcntur. Et ' advocatum ' dicendo, alienum ne- goliutn dcmonstravit : nam rt ' sibi' non vacal. si enim ' niulieribus' ad-
didisset, potuit ali»id spcrari. Idem.
12 Qiiam] Dccst'ait:' ui sit, (jnid ait? Ef;o dicam tibi. Senile est. nam id jam diccndum fnit, et lioc ifx.<paatv liabct vilis rei, quae vel facile dici possit, vel non ccclandii sit. Idem.
Ego dicam tibi] ' Senile,' &c. in- quit Donatus. I'aenc ego hie non ad Tcrentii, sed ad interpretis verba di- ccrem : ineptum est. nam id hie di- ccndum non fuit. Nihil hie senile, nihil ad moras aut ambages perti- nens, Sed irapaaKivr) actiiosa, scenae nsitata, nee ab elegantiis Latinis alic- na. Si qua Kpl(ns hie locum habet, hoc dices voluisse Micionem, ut serio et studio agere videretur, adeoque ctiam, ad voluntatem jlischini, offi- ciose. nisi forte pntabis, id quoque senile esse, cum, interrogante Pam- philo, ' quid igitnr sibi vnlt pater, cur simulat?' Davusrespondet: ' ego dicam tibi.' Andr. ii. 3. 1. ne alia nunc loca, in re manifcsta, afferamus. liceclerus.
13 Mulierc., pnupercidcc] Non potuit magis celare dignitatem forma; et a'tatis puelhv, quae amatiir ab jEschi- no, quam ut earn primo eodem no- mine cum matve nomiuaret : delude communiter diceret de ambabiis uni- versa, quibus contcmni debeant. Do- natus.
Quadam mulieres paupercula] ' Pau- perculjc* addidit, ut magis despcret /Escliinus impetrari posse has nup- tias a patre. Et item ' quadam:' ut ignobiles demonstrarentur. Et totum hoc cum abjectione prouuntiandiim est. ' Quccdam' et * paupcrcula-' di- cendo, adimit omnem spcm nu]>tia- rum : nani ' quirdam' ignobilem in- dicat : ' pauper,' indotatam. (inid ergo remanet quod speret /Lscliinus? Idem.
Paupercrda] Nee pauperes saltem. Idem.
IlabitanI hie quadam, ifc] Velnti alliiis rppctilurus ordilur, et cxpec- tationem arte dispcnsat; ignotas pau-
TERENTII ADELPH. ACT. IV. SC. V.
1473
latim in iiotitiam deducens : ' virgo est cum niatre.' itemque : ' h;vc virgo 01 ba est patre.' hsec moram et figu- rani habent : cetera festinantur, et inexpectato conipendio profundun-
ditnr /^scbinus amator, quum sedulo dissiinulet. Idem.
IG Virgo est cum »ia<ie] Vult Micio sic audire jEschinum, tanquam alie- nissinniin : et idem veluti iiiscitis
tur: ' Hie mens amicus iiligenere est facti, diligentiiis narrat. ' Virginem'
proxinnis, Huic leges cogunt nubere Lane' quo lelo improvise uecesse fiiit animimi adolescentis percelii, ut sequeretur ilia, se tantiim noil pro- dentis, querela : * peril,' 6i:c. ubi non minus in vultu pertiirbationis fuisse intelligendum est. Bceclerus.
14 Opinor] Yel adeo obscurx sunt, et nuUius pretii, ut upinw has non nusse te. Potuit recte dicere et hoc, quo resisteretur illi, vult ut mulieres ut opinor, has non no sti: sed illud ve- a lege cogantiir. Idem.
autem apx^frixcf pro ' muliere' dixit. Idem.
17 Hie meus amicus] Qui me advo- catum abduxit de foro. Idem.
18 Huic leges cog-unt nubere] Non ' permittunt ' dixit, nee 'jubent:' sed * cogunt :' ad perturbandum jEs- cbinum. et recte. alia enini sinunt leges, alia cogunt fieri. Et ne esset
austius. Donatus.
Ut opinor has non nosse te] Aut abundat ' ut:' aut deist ' scilicet.' Mat;num autem crimen est, in forma
Huic leges cogunt nubere hanc] Pliorm. act. i. sc. 2. * Lex <'st, ut orbffi, qui sunt genere pioximi, lis nubant, et illos ducere eadem hscc
viciniE pnellie incognitam esse ado- lexjuhet.' Lex Solonis; exstat apud
lescenti de proximo. Et (|uia scit Demosthcnem ad Macartatum : PIii-
hunc esse de quo dixerit, ' Quam liic tarcli. in vita Solonis : * Orba:, qui
non amavit meretriceni ? aut cui non sunt genere pioxiuii, eis nubunto ;
dedit aliquid .'' subdidit causam, ne aut lis orbis dotem danto.' Furnabius.
dignitatis pudorisque esset, quod Perii] Hoc audit Micio, sed dissi-
cam incognitam ^scliino esse dix- isset. neque enim diu buc, iuquit, comniigraverunt. Et ' ut opinor, ' mire ipse sibi sumit atque confirmat,
mulat. Donatus.
Perii] Pressa voce et snbmissa. Farnubius.
ID Siliil: recte] Id est, recte quod
<juod nonduui ille contessus est. Idem, perii. et nihil magis comicum. Et
Ut opinor has no7i nosse te] 'ApxaiKSv vide trisyllabum arlifitiose esse sub-
Tt in his verbis agnoscere sibi videtur jertum : ut (jui ' peril ' dixit, vix hoc
Donatus, uec expedit.unde labor ju- locutus fuisse vidcatur. Donatus.
nioiibus natus : quorum aliqui rh ut Pcrge] Vide instautius interrogau-
expungiuit: uescio an auliquis libris teui, (juam txtrancum, <iecuit. Idem.
adjuti; quod jactitanl. alii subobscu- Is venit ut seciau avehat] Aliud po-
re, quid nialleiit, significant : ut opi- rwr has non nosse te. quod si liceret fa- cere, tadem libertale legerts, et opi- nor h. n. n. t. .Sill retincndum est rh ut, simplicius fuerit, (iKKft^piv ad- mittere : ut opinor, has non nosse te, credeiidiini est. quod praivcnit tl supplevit, vultu atfirmante proposi- turn fh et crrto seio. lirrclcru.f.
Et certe scio] 'EnavSpOoKJn, pariiin dixit, inquit. Domttiu.
J.'i Quid turn pohtiij] (jratissimc pio-
Jus in amatani, ut nee Athenissaitem alleii nuliciel. Idem.
20 Nam habitat Hlihli] niOayut ' Mileti :' cl est adverbiuin locale. Idem.
Hem, ut rirginem scciim arehat ] Hie acriiiH commoveri |>i'o<titur adoles- c'-ns, ut aHoclu fateatur, (juod verbis iicgat. Idem.
21 Sic est. ni i let inn usque ohsecro? Ha onimo mule est] Ille,oblitns sui, sic iiidigiiitur, lit III re propria: hie
IJelph. vl Vnr. fbis.
Trrenl.
5 A
1174
NOTVE VARIORUM IN
riirtut callide vultu utitur, tanquam aliens iiarrantis. Idem,
MiUtum itsquc, obsecro'\ Bene ' us- que.' nam Miletos colonia est Atbe- Diensiuni in Poiito. Idem.
Mihttnn] In Curld, hod\e Molasam. Farnahius.
Animo male esf^ ' Animo male fieri ' dicitiir, qiuini ictu alicnjiis moeroris peiculsus animus, non siistinet cor- pus: scquituiqiie ruina menibrorum. Donattis,
22 Quid ipse ? quid ainnf] Non sta- tini credit iEschinus pudicam ma- tremfamilias statim consentire in nuptias novas viri ignoti. Idem.
Quid istas ceiises] ' Posse dicere,' subaudiendum. Idem.
tsihil enim] ' Dicunt,' subaudien- dum. et sic intelligendum ' nihil.' non quod taceant, sed quod nihil con- firinationis babeat id quod dicunt. Idem.
23 Commenta mater est] Nunc dicit quid dicat. etiam 'commenta' dixit, id est, fallaciam conlinxisse, verisi- mile comminisci. Idem.
Commenta mater est, Sfc.] Artificiose cansam, quse hactenus simplex vide- batur, dividere incipit : yEschini in- terrogatione ad comnienti produc- tionem veluti ultro invitante. dixcrat modo : 'nihil enim' aiunt, scilicet quod alicujus momenti sit. commenta mater est (nam cum quod causarentur nihil baberent, mater a fallacia prae- •idium mutuari voliiit confingens, quae nemini veri similia videantur) ease ex alio viro (ut se agnoscat suam- que causam vllschinus ; eo magis, quo minus id agi videtur; additur enim) nescio quo; et mox iteriun (postquam de ' puero nato ' adjecerat) neque eum nominal. Haec diligentcr, et cum mora, ad lacessendum ;i;schini ani- muni. rationem juris, quae pro ipso et amica staret, cito et per speciem negligentiae transmittit : ' Priorem €i»e ilium, non oportere buic dari.' itaque provocabatar denuo .flEschi-
nus ad defendendam snam causam ; ut, paruni quidem caute (earn enim sibi oblectationem ex iiac (tpa>v(l(f. machinabatur senex), mcrito tamen et jure, asseverantius sane qiiani pro alio illo viro respoudcret: ' Eho non- nehaecjusta tibi videntur postear' q. d. quid? cum heec ex matie virgi- nis audires, an non justiur postca tibi caussa bxc visa est, qiiani amici illius tui, qui te advocatum sibi hue adduxeratf Id cum Micio negaref, jam p-.rne coaotus, se aperire j^schi- nus, ac meros affectusloqui coepit. in quibus hoc suavissimum seni esse de- buit, ci\m, quae postbac futuia esset vita solitudoque illius viri, a ciijns consuetudine abducenda erat Pam- phila, tam ^/i7ro0aijdequcreretur.ergo concludere eum undiqne parat, et cumulo rationum a perturbatione ad disceptationem traducit. in qua mi- rifice Pocta operam dedit, ut lenis- simae aequitatis virum adolescens, tantum non succumbens, demonstra- tione aequi bonique vinceret ; et ad abrumpendani disputatiooem, specie excusandae advocationis, ceterum erunipente aflFectu, cogeret; atque iu vicem ad exuendam omnem dissi- mulationeni adigeretur. Baclerus.
Ex alio viro] Jam de proximo tan- git jEschinum. Donatus.
25 Priorem esse ilium'] Mire tractat etiam partes jEschini. Idem.
Illuin] Ex quo natus est tilius. Far' nabius.
26 Nonne hac justa tibi videntur postea] Scilicet ilia, quae amicus tuus dixerat prius, quam haec audires. Do- natus.
Justa tibi] ' Justa,' quae postea an- disti, quam ilia quae pro Leranio dice- bas prius. Aut si hoc non est, quae- re quid sit 'postea.' Videtur enim 'postea' sic abundare, quomodo in- terdnm 'hodie' de stoniacho adjici- tur loquentis. ut Virgilins dicit : 'Numquam omnes hodie moriemur inulti.' Idem.
TERENTII ADELPH. ACT. IV. SC. V.
1475
27 Noh] Vnltuose pronuntiandum est ' non.' Idem.
An illam hinc ahductt, pater'] ' Hinc,' tanquam singultus ploraturiest ; nam sic est pronuntiandum. Idem.
Pater] Quasi hoc ad supplioandum dicatur. Idem.
28 Factum a vobis duriter] Non 'dure' et ' crudeliter :' sed quasi duramente, id est, inflexibili,et quod Graeci dictmt arfvev. Idem.
29 Immisericurditerque] Nota octo syllabaium adveibium, atqne iusu- per conipositum, et cum conjunctione prolatum. Idem.
30 Illiberaliter] Ai^rjcris. nam multa duriter, etiam si opus sit, immiseri- corditer quoque, et farienda sunt, et patienda, si ita ratio et causa cogat, et non sit illiberale, id est, non ma- lum atque inhonestum. Idem.
Illiberaliter] Injuste, inclementer, non bene, quia ' liberalis ' bonus di- citur. Idem.
Si est, pater, dicendum mag is aperte] Id est apertius : (piiajam apertum fuerat, duriter et immisericordiler. Et bene prapfatus est, ne contumax adversus patrem videretur. Idem.
31 Qiiam ob rem] Delectari magis cupiens Micio, yEschinum vult pro- traliere ad defensionem sui. Idem.
Illi] Milesio. Farnabius.
32 Fore animi misero] Quid de sc plus diceret, s\ factum fateretur ? Do- natM.
Qui cum ilia consuevit] Lcgitur et illam: et diccbant vcteres, ' Hanc rem consuevit, et *hax']t''ivws. ut Plau- tus, ' Et clandestina ut celetur con- Buetudo.' Kt ninjorc affcctu non amorcm aileguvit, sed ()uod est com- mune cum bonis, et multo justius, consiietndinciii. Idem.
S3 Qui infelix] Non 'qui:' tcA ' qui infelix :' et non ' aniat,' sed * misere ' dixit, et ita affcrtu proili- tar, qui ut alienus vult loqiii. Idem.
34 I'rasens prunenli cripi] Aflju- vanttignificatioueni lixc ex abuiidiin-
tiaddita: ut, 'Illam absens absen- tem auditque videtque.' Et, ' Fra- trem ne desere frater.' Sic Casci- lius in Eratosthene, ' Hac caterva plena gladiatoria, quum suum sibi alius sauciat, socius socium.' Et totus liic locus est translatus ex Vir- gilio, in /Eneid. iv. ' Qiiis tihi nunc Dido cernenti talia sensus ! Quosve dabas gemitus, quum littora fervere late Prospiceres arce ex summa, to- tumque videres Misceri ante oculos tantis clamoribus aequor!' Idem.
36 Istuc] Deest, ' dicis.' Idem. Quis despondit] Latenter objurgat
jEscliinnni rem sine patre gessisse. et dicitur figura iTriTpoxa.crfj.6s. Idem.
Quis despondit] Quia non interfuit pater. Idem.
Quis despondit] Latenter ex obliquo perstringit /Escliinuiii, qui sine pa- tris consensu et auctoritate se nup- tiis illaqncaverat. Farnabius.
Quis dedit] Quia rapuit ante quam pateiet. Donatus.
37 Quaiido nupsit] Quia nuptix non facta; sunt. Et ' nupsit ' moles- te additum, qua>>i aliena sit, quae non legibus ducta sit. Idem.
Auctor his rebus quis est] Dative ca- su. non ' liaruiu rerum,' Et Sallus- tius, ' Qui tunc Romanis iiuperator erat.' Idem.
Auctor his rebun quii e.'it] Iterimi objurgat, quia non interfuit pater, et agit sic dolens, veliit sibi miiinsamo- ris pra>bitum fuerit, Micio : ut se his, quantum amor patitur, videatur ul- ciici ; quanducjuc sibi negotium non confiteatur yliscbiniis. Idem.
38 Cur duril alieuam] Utruni fi- liam ? an <|UiP possit aliena esse? nam onmes ali<'iias filias diicunt. Idem,
Cur du.rit ulienam] I'ossclne ali- qiiid ineptius annotari, quam in Do- nato liic hginius ;■ ' utrum,' \c. valde a Ten iilii l<Ttione arcciiduH fuerit, rjiii non priiiii) statim intuitu anim- advrrtat, ' alicnaiii ' hie esse, alte- rius matrimonio debitam. v. Chresto-
1476
NOT^ VARIORUM IN
math, liceclffus.
Ati ni'tltre oporluit] ' Sedere ' proprie ij;imv;i' ccssationis est. iit, 'Sedeant spcclcnt(|iie Latini.' Et, ' Quid se- des, Verri's ? quid sperlas r' Idem.
An sedtre oporluit domi virginem tavi lirnndem] I'lopiio dictum de vir- ginibii.s, (piK condilionem non lepe- rinut. Mcnandpr. ©iryoTTjp inlyafios, K&r '6\ws fxriSiv AoAt), Ala rod cicoirat' irAfro-Ta irepl avrris \ey(i. Donii ctiam apud matrcni stdebant virgines, nec iu publicum pro<iibanf. Hesiodus in tp7oi$"''H T6 561XWV ivToadi (\>iXriTrapa.fi7)- ripi filfivfi, OtrTTw epy' elSvia iro\vxpv(Tov 'Afpoolrris. Farnahius.
39 Tarn sirandcm] 'Grandem' ad setateui vetcies ictulernnt, non ad corpus, ct in parte aptatis dicitur, ' grandis,' non in tota vita, nisi si addatur ' natu.' ut, ' Grandis natu parens adductus ad suppiicinm.' Et 'Grandis infans,' ct ' grandis puer,' et ' grandis epliebus,' et ' grandis vir- go' recte dicitur. Et unde scit lEs- cliinus, an graudem hie fiugit igno- tam ? an quia dixit pater, Comnicnta mater est esse ex alio viro, nescio quo, pueruni natum. Ergo et ilia grandis : et serus Rlilcsiiis, qui tunc virginem petit, quum jam alteri data sit, vet rapta sit alteri. Dona- tus.
Dum cognatus hiiic illinc venirct] Proverbialiter ' liinc illinc.' Idem.
Virginem tarn grandem, dum cogna- tu.i hue illiiic reniret] In nota Donati fiL'dum iterum mcndum lidcliter re- ponuut etiam splcndidae novitia; edi- tiones : ' ergo,' <S:c. (juis enim servo ,)iic locus ? omnes vident, scruslegen- dom esse, serus Milesius, i. e. qui 'ad sperata venit pra;reptaque gaudia serus.' Necjuu hoc ago, ut ubique emendetur Donatus; (|uem iiac vice nec edendnm suscepi : sed ojjiter in- dico, (piam nun debucrint ista ab editoribus negligi. Mox Uonatiis Ic- gil ; liinc illinc veniret, tanquani pro- verbialiter dictum, quod multis pla-
cuit. nos consonsnm Mss. secuti sn- mn». V. et Guyet. Bceclenis.
41 FA id defendere] Non potuit ma- gis amatorie, et niagis pucriliter lo- qui, quam ut non contcntus quod ait, ' Heec diccre te a>quum fuit :' etiam adderet, * Et id defendere.' Patet> nuteni qualis affectus est, quuin etiam patri ob alienam causam blanditur, ut ipse nunc simulat. Donatus.
Et id defendere'] Non est alius sen- sus qujerendus, quam qui ad asseve- rationem ducit: ha;c tanti momcnti sunt; quie dixi, ut omnino illi amico tuo debueris oggerere, et earn tarn bonam causam defendere. agnoscit Donatus instantiam sententia>, et ad amorem refert. sed quod de puerili lorutione addit, nisi referas ad id, quod Micio mox exprobral, de offi- cio advocati, non poterit locum ha- bere. Bceclenis.
42 Ridicule] Vocativus est casus, ab eo quod est ' ridiculus.' Donatus.
Adversumne ilium causam dicerem, cui veneram advocatus'] Hoc est Plan- to, ' Hinc stare, illinc oaussam di- cere,' Menaechm. act. v. .seen. 2. 48. Bceclerus.
Caussam dicerem] Nove hoc dictum, cum hoc sit proprie rei ac defenso- ris. Farnahius.
43 Quid ista, /Eschine, nostra] Hie jam ultima desperatio et yllscliinum in confessionem protrahet, et in fi- nem fallaciie senem deducet. Et bene quideni 'nostra' dixit, memor est enim sc respondisse yiCschino in- terroganti, 'Tibi vero quid istic rei est? Nihil uiihi quidem.' Totum au- tem hoc senex ad id redegit, nontam nt torqueret Aisihiiium, (juam ut ma- jus faceret bencficium .suum, expo- nendo id quod pene periculum amor ejus incideret. Donatus.
44 Quid est ? quid lachiumas] Quasi repente animadverterit flentem, et (juasi causam oinnem nesciat, sic in- quirit. Idem.
45 Quid lacrumas] 'AyoBul apidi-
TERENTII ADELPH. ACT. IV. SC. V.
1477
Kpvfs&vSpis. Famabius.
^t^schine'] Non exhibiiisset perso- nam patris, oisi pietate victiis, pati filiuin nollet coiifessione torqiicri. Virgilius : ' Nee pltira querentem Passa Venus, medio sic interfata do- lore est.' Bene ergo intelligiuit, qtii sic accipinnt, perrectnriim adiiiic fuisse Miciouem, nisi victus affectu, fallaciam projecisset. Donatus.
JEschine audici omnia] Victiis animo patrio, Don ultra ferre personam iNIi- cio potest: et objurgatu.us, ab amo- re siio in objnrganduni orditur : cujus poenitentiam in parteii) laudis trabit ; ut de pecrato magno mitius inferre- tnr, quod dicendnm erat. ibi quoqne, excusatione aiiqua ultro snbjccta, brevius a;;ens, pleramque orationem in neiiligt'ntia ca'^tiganda consumere studuir. neque q>iic'(|nani in bac fa- bula Mirio indulgenter egir, quod phis rationis, aut minus iueptiarum haberet. Baclerus.
Nam te nmu] Bene addidit, A^awi te amo, 8fc. nam et invidis et inimicis moris est scire, quid agamus. Dona- tus.
47 Ita velim me promerentem ames] Quam pie additum est ' promeren- tem : ' tanqnani illic sit votum JEs- chini, quuui possit pater etiam im- meritum amare. Et animadverteu- dum est, ' ut' semper sequi vel sta- tim, vel ex intcrvallo, maxime iu bu- jusmodi confitmationibus. Sic Ci- cero: 'Ita velini niibi Deos pr(i|>i- tios, ut <|uuni iliiiiH temporis niibi venit in turnteui,' A:c. ' Velini ' au- tem, pro ' volo,' antique dicitur. Idem.
48 Ul me hoc dtlulum admiiisie in me] Me, iu me au^TfriKir adjcctuni est. Idem.
A'J Et me tui pudel] AmbiKunm (|ui- dam hoc dictum putant : sed apparct adole'cciitciu propter siiufn pecca- tum dicere, non qundquicquam twrpc fecerit patri. Idem.
IU me tin pudd] IJonatu"- : ' Arn-
bigue,'&c. legendum est pa^er. < pu- det me tui,' bic est, tuicaussa, prop- ter te quern ofi'endi. Idem.
50 iVe indiligens nimium sies] Non ergo ingralus, sed negligens .^scbi- nus : nee negiigens, sed ' indiligens :' nee in alterum, sed in se deliquit. Mira^ dementia' genus est, aut om- nino ignoscere, aut crimen in levins commutare. nam tota objmgatio ita arnica est, ut non niultiiin a blandi- mento discrepet : magisque proficiat apud audientem, ut vult Tereutiiis, quam ilia aspera atque praefracta. Idem .
51 In qua civitate tandem te arbi- trare vivere] Communem locum indu- cit a loco, a persona, a facto, a tem- pore. Idtm.
In ijiHi civitate] Aliter pronnntian- dum est, id est, presse ac Uniter : ue faciat illiid Tulliaiium, ' Pro DI im- mortales, ubinam gentium suniiis ? quam reinpiiblicam babemiisr in qua urbe viviiuus r ' Et tandem \notamen. Idem.
In qua civitate] Hoc est, oblitiis es Atbenis te esse, ubi vivitur le- gibus? Vide omnes sententias ponL acciisatorias, et nibil amoris. isti sunt orationum colores difficillimi: sed elaboravit Terentius iMicionein facere k'niti-r acciisantem, et indii- ceie Denieam diirissime blatidleu- tein. Uonutits. Bene et eiiidite hoc postreniiim. illud,' nibil amoiis,' (jui null disconvenit P si banc ipsam scntentiam, et qiia> pra?iiii.sit, con.si- deres : ' Nam tota,' A:c. Aut eit{o aliquid excidil, quo post soiit<'n(ias accu^atorias, a loco, a persona viu- lala, a mat^iiitiidine peccati petitMit, hij^niticaretiir, !<tatiiii leiiiri uinnia verbis et consolntioiie; aut logen- diiiii, et nihil umari. accusat (|iiiilem, sed in Bcciisatioue nihil aiuari iiiest. id eniiii rcrle vuliiit iioture Dunatiis. ciijiiH annotaiio, (|iiii: sci|iiitur, trans- posila est, et iu siiiiin locum obiter rediiceiida. Nam post ea, qua- dixi-
1478
NOT/E VARIORUM IN
miis.itenun poiiitiir : ' In qua civitatc: Quoil,' \c. Noil liivc ad vs. 51. sed ad vs. 46. annotata fiieriint : inde- qiic hue in locum alienuin dcmota •unt. vox ' assciitationis ' paruin ex- plicate hie adhibetur. vide an ve- rius sit assecerationem substituere. Bceclerus.
In qua civitalc] Quod objnrgat Mi- cio, nias^ni anioris est, et necessaria pro persona assentatio : non enim convcnit, patreni nimium diligen- teni lilium ejus praeterire peccata. Donatus.
In qua civitatc tandem te arhitrare vivere^ An utiijuc oblitus es te Athe- nis esse, uhi vivitur legibus.' Farna- bius.
52 Virp^inem vitiasti] Vide et rem dici, el abesse tragieain inclamatio- nem, et ostendi delictum: et ad ve- niam festiuaii. nam statim dicet : ' Jam id peccatum primuni est mag- num, at humaiium tamen.' Et tota pronuntiatio luijusmodi verbis snm- missa debetur. Donatus.
54 Fecere alii, stepe item boni] Mo- ris est exemplo lenire, quod purgare non possis. Idem.
Fecere alii sippe, item honi] Con- solatio ab exemplo. Et ' boni,' non qnum hoc facerent, sed alias boni. Idem.
Fecere alii sape item boni] Senten- tiaui a Plauto acreptam (in cujiis Epidico I. I. 30. ' edepol facinns im- probum. at jam ante alii fecerunt idem') validiorem fecit, addendo * sa>pe,' et ' boni.' Bacltrus.
Fecere alii so'pc, item bonil Plant. Mcrcat. act. ii. sc. 2. ' Fecere tale ante alii spectati viri.* Heaut. act. v. seen. 2. ' Volgo id facinus.' Farna- tfiut.
Atpostquam id evenit] ' Evenit,' in- quit, non ' conimissum est.' nihil in- nocentius dici potuit. Vonatus.
5."> Sumijuid circumspcxti] XvyKoin] HA AHTANACMOC* pro ' circum- epexisti.' ' Circumspicinius' praescn-
tia, ' prospicimiis' fiitura. Idem.
Nunquid circumspexti, ^c] Hos ver- sus quomodo Guyetus explicet vide. Saeclerus.
56 Qua fieret] Id est, qua ratione, quo modo fieret? et 'qua ratione;' id est, quibus adminiculis, vel per quas personas ? Donatus.
Si te ipsum mild puduil dicerel Op- time hoc additum est : quasi non de- buerit /Eschinum apud Micionem pn- derc. Idem.
57 Qua resciscerem'] ' Qua,' id est, per quos. et ad omnia siibauditur, ' Numquid circumspexisti?' Idem.
Qua resciscerem] Deest ' re,' vel ' ratione.' Idem.
Menses abierunt decern] Mire ' abie- runt.' Quasi dicat, te cessante, men- ses cessere : et locus est incusationis a tempore. Et ' abire ' dicitur, quod paulatim nos deserit : hoc autem ex partii inteliigit. Idem.
58 I'rodidisli te, atque illam mise- ram] Vide festivum senem, quantum se adolescenti accommodet : non enini ilium, quem causa deposcit, sed amatorium ordinem fecit, prius di- cendo ' prodidisti te,' quam ' illam ;' turn etiam ' gnatum,' nt ex animo amare videatur id qiiod natnm est. Idem.
Prodidisti] Decepisti, vel deseru- isti. ut Virgilius, ' unius ob iram Prodimur.' Idem.
Prodidisti et te, et illam miseram, et gnatum, quod quidem in te fuit] Ex 'illam' elidendum est alteram 1, et ex ' quod' d; ita * te, et illam,' et ' quod quidem in,' ernnt duo ana- paest!, et vfrsns [)rocedet. Faernus,
Quod quidem in te fuit] Sallustius, ' Quod in familia nostra fuit, praesti- tit ut in omnibus bellis adesset nobis.' Et Cicero, ' Senator P. R. quod iu vobis fuit, jacuit et pernoctavit in publico.' Donatus.
Quod quidem in tefuit] Pro, id quod in te eiat : id est, qu,intuin in officio tuo spei et auxilii partiumque tua-
TERENTII ADELPH. ACT. IV. SO. V.
1479
rum fiiit : vel, quantum ad te specta- bat. Et hie est illud, quod obscquen- tissimus pater vult, omnia per se esse correcta. Idem.
59 Dorinienti hcec tibi confecturoa Deos] Qiiam mitis, quain faceta ob- jurgatio! Videtur satis Micio ille esse, qui ante est descriptus r Idem.
Quid credebas? dormienti hcec, Sfc.'] Incerta distinctio : nam et per se quid, et quid credebas, legi potest : et velut hie subaccusatur ;Eschinus, ' Dormienti iiaec tibi confecturos Deos r' airh Tov aSwdrov. Et quae sint, quae a Diis cessantibus prsestari non possint, sequent! versu docet, ne videatur de Diis male sensisse. Idem.
Dormienti] Multo melius, quam si diceret ' eessanti.' et non, ' factu- ros:' sed, quod plenum est, ' confec- turos.' Et mire Deos ponit in eo negotio, quod ipse praestat: tanquam hie et se et Deos excuset, quod non fecerint ^Eschino qua; volebat, etiani dormienti. Idetn.
Credebas dormienti h(ec tibi confectu- ros Deos] Cato apud Salustium ; ' Non rotis, neque suppliciis niuliebribus auxilium Deorum paratur : sed vigi- lando, agendo, bene consulendo, prospere omnia cadimt : ubi socordiae et ignaviae te tradidcris, nequicquani Deos implores ; irati infestique sunt.' Apollon. I. OvSi T€ Kuas KiniyLarov SaxTd T15 f\oDV 6t'us fo^afxfvoKTi. Juirnab.
CO El ilium line tun opera in cubicu- lum iri deduclum domum] 'Atto tov li\- \ov aiwdrov. Ordo, deductum iri do- mum. Donatus.
Gl Nulim cetcrnrum rcriim te focur- detn] Quani nihil imperiose ac pro authorilate patria fit ! Nolim, inquit, te iocordim ceterarum rerum esse : non dixit ne. sis tocors. Idem.
Nolim ceterarum rerum te socordcm eodem modo] Fingunt hie puto ciogan- tiam aliiini (ppdatut, quam I'oila in animo habiiit, rum rh ceterarum rerum non a sncnrs suspcnflunf, scil ita sup- plcnt, quod ad celeras res atlinet, id
quod Scipioni Gentili, Rittershusio, Hotomanno, et aliis, etiani placnit. Vide Job. Weitz. Nihil causas est, cur dubitemus, poetam voluisse di- cere : Socordem ceterarum rerum. nee aliter Donatus accepit. ita apud Tacitum, qui, secus quam Scioppius putavit, optimos quosque antiquio- rum sedulo et erudite imitatur, So- cordem futuri legas. Hist. in. 31. Boeclerus,
62 Bono animo es] Apparet flenti haec dicta omnia esse : et hoc decuit verecundum adolesceutem, et ex vi tanta; orationis, et metii amittendae piiellae. Et ' es' modo imperativi modi est, temporis prasentis. nam ' esto ' futuri est. Donatus.
Duces uxorem] Datur in ultima ob- jurgatione et breviter, et plena secii- ritas. Idem,
Hem] Singultientis fletu et gaudio dixit ' hem.' Idem.
03 Obsecro, non ludis tu nunc me] Mcestus amatoris animus ludentera serio loqui credidit: vera dicentem, quia optata sunt, putat ludere nunc. Potest et ob banc causam dicere, Ludis tu me nunc 1 quod numquam enm antea luserit. Idem.
Ego te? quam ob rem] Magna vis pronominum cur non ludat. quibus et accessit consideratio rei. nam pri- mo ' ego,' deindc ' te,' deindc causse propositio. Et recte ludis. Est enim amantis, in falsum nictum conjicere iniminente la^tilia, qualibet senten- tia : inimici vero, in falsum gatidium quemquam impcllere, sub alicujus ma;roris adventum. et idco negat se Micio In liac parte lusurum ;lCschi- nimi, (jui in aliis luserit. Idem,
i^'escio] Ijcligiose dixit 'ncscio:' quasi non sit ratio, qunre non eredat patri, (juamviH (nibji-rerit causam. Id,
Ot Quia tarn misere hoc cupio esse vcrum] Pro niuiis : quia nimia misc- ria : ut ' nc quid nirnis.' Iioc enim putant, qui virtutcs mcdiocritatcs esse dixcrunt. Idem.
1480
N'OI.V. VARIORUM IN
S'isi (/Ilia tarn misirr hoc I'xsc ciipio rtTHMi, eo vereur »»w.e"/,sj Tb (/miVi in n»il- \o veteri libro uppaiet, iil ait Fatir- ims. f'ahtr.
()5 Abi dotniim, ac Dens cnmprcam''] Maf^niis iiixlitor siii bcncficii est, qui a Diis petciidiini esse dixit, quod ipse praeslabit. an ideo quia ordiiiis fuc- rat, piius rem divinam faccie, ct sic uxoieni acceiseier Et bene repeti- tniii est. Ahi : quasi liaTenti moran- ti<iuc: ut, ' Vos istaec intro aufeite : abite.' Donatus.
Ahi dotitum ac deos comprecnre, ut iixorem accers.] Donatus : ' Mafjnns,' &c. lion recte. neque enini vohiit lioc Micio dicere. quod seqiiitur, veiius est : ' an ideo,' 6cc. }i(ecl('rus.
Deos comprecnre'] Plin. Panegyric. ' Quod nihil rite niiiilque providen- tcr lioniines sine Deoruin iiiunorta- liuni ope, consijio, iionore aiispica- rentur.' Fnrnablns.
CO Quid 1 jam uxoremi Accessit ad beneficiuni tenipus, et ideo 'jam' quasi gestiens repetit adolesceus. Donaltis.
Quidyjamuxorem? Sfc.} Mire affec- tus in hac scena cominutavit et va- riavit Poi-ta. post curam et sollicitu- dineni, /Eschini aninioiucussam, gau- dcndi materiam abunde suppeditat Micio, joroque insnper et familiari- tate commendat. vs. 68. liceclerus.
Quantum pot es] Aiit deest ' cito :' aul ' quantum potest esse,' Donatus.
67 Ni magis te qiuim uculon nimc amo meos] Mire ' nunc' addidit. et ele- ganter iuventnm est, quod in se ama- toi multum diiicat, id est, ocuios : ut e contra in Euimciio, ' Adolescenii ip%i eriperem ocuios:' id est, ipsos de quibu' amat. Idem.
Ni magis te, quain ocnloa nunc amo tneo.i] Catullus ad Licin. Calvum : ' Ni If plus oculis meis amareni.' Farnuh.
08 Quid? quiim Mam'] Commendat se Micio, el famiiiariorem amatori facit, inentionem fijciendo saEpius de arnica in uxorem ducenda. Donatus.
Mquv] Sic infert hoc, quasi dnl>i- tando invenerit. Iiitm.
Perbctiignc] Multum putat, quia amaior hoc dixit: ergo • benigne,' large abuiideque. Idem.
Quid ilk- ubi est Milesius] Non amat, si siatim timere desinit. unde Virgilius, ' Omnia tuta tiniens, ea- <lem impia fania I'urcnti Detulit, ar- mari classcm, cursunique parari.' Id.
09 Abiit: periit: nuvem ascendit] Facete, ' abiit :' ne diccret, mentitus sum. atqne ita dixit, ut infantibus nutrices de terricuiis dicere solent : (|uas quum ipsa; confinxcrint, aboli- tas volunt, postquam illos vid^nt ni- minni pavero. Et mihi videtur ri- dens haec dixisse : ut intelligat TEs- ciiinus, Micionem joco fnisse menti- tum. Idem.
71 Tibi uhlemperaturos mngis] Mi- ra sententia, Deos obsequi bonis, quasi bonis liominibus multum de- beant. et in excusalionem pr.ecandi Deos, vide qme facuitas nata sit pa- trem sine assi'iitatioue laudandi. Non est autem injmiosum, ad patrem re- ferre deprecalionem Deorum : sed magis honorabile. nam tale est apud Virgilium, ' Tu genitor, cape sacra manu, patriosque penates.' Ut ipse patrem portet,, hie Deos. Idem.
72 Ego eo inlro, ut qua- opus sunt, pa- renttir : tu fac, ut dixi, si sapis] Hie versus in (juibusdam non invenitur. Idem.
Mi. Ego CO inlro, ut qu<e opus sunt parentur : tu fac ut dixi, si sapis] Hie trochaicus una syllaba est longior, ui^i ex ut t clidalnr, ut et alibi. Faernus.
73 Quid hoc est negoti] Et iniran- tis heec, et laudantis oralio est. et bene videtur hujusmodi patrem Te- rentius probare. Donatus.
74 Qui magis niorcm gererel?] ' Qui,' quo modo, qua re, qua ratione, magis uiihi indulgeret. Idem.
75 Ilic non amandus] Omnia per- fecit hie pater, ut et araetur, etiau-
TERENTII ADELPH. ACT. IV. SC. VI.
1481
detur, et foveatiir. Idem.
76 Magnam mihi injecit sua comma- dilate curam] Miia sententia, mala etiam de bonis nasci. an bonus parens magnae curae est filior Idem.
Itaque adeo magnam mifii injec.'\ Non expedit bene senteutiam I3onatus. hoc dicit ^Eschinus : sibi nunc inpri- mis ciirae fore, ut, pro tantis benefi- ciiset suninia iminlgentia, patri con- tra referat gratiam, obsequio cultu- que. av^i)TiKws dictum e^t, injecit mihi magnam curam, ne quid imprudens faciam, quod nolit : ut propositum stn- diiimque obsequendi conspectius fa- ceret, affectum demonstrando. Bcc- clerus.
77 Sciens catebo] Facere quod no- lit scilicet. Donatus.
78 iSW cessit ire intra, ne mora tneis nuptiis egomet siem'] Bene hoc, ntpote objurgalus. Idem.
ScENA VI. Senarii sunt. vs. 4. Mss. nostri omnes, ut edidiraus. vs. S.ri se unus tantum habet.
In tempore reducit Poeta De- nieam : cni compositis jam, quarum caussa fratrem volebat convcnire, turbis, futurum sane erat, ut niinue- retur de jtlschino quidem cura, ex Ctesiphone vero augeretur. Bade- rug.
1 Defessus sum amhulandol Hie ex- anplum inducitur savi patris ex affectu vero, et ob hoc incisi omnihus. non au- tem tantum umure vultu, quam ipsa re, inducitur : nam neque sibi, neque cut- qutim alii, scd filio tanlum consuUum cupit. De autem talde significat. Do- natus.
VI, Syre, le cum tua monstratione'\ Ut, pro utinam, et hoc omnia an- helaiis dixit. Idem.
Tc cum tuti] Adhuc non credit in errorem ^e missum fuissc. Idem.
Te cum tua monslratione] 'iSianiKws, Te cum tua monitratione. Idem.
3 I'en eplari usque omne oppidum] Tardus incessun, uoii (xrambnlatio, led ' pcrrcptatio' dicitur. ' Ad por-
tam, ad larum.' Idem.
Perreptavi] A plus seui incessus. Farnabius.
Ad lacum] Facete Poeta meniorem indiicit senem, quornni minime opus fuit meminisse. Dnmitus.
4 Quo non^ Mire propinquiora o- misit: ntpote ' porticum,' ' macel- lum,' ' Cratini apdes,' ' templum Dia- ns :' et ultima posuit, ut quantum peragraverit, demonstraret. Idem.
Quo noni Duobus dictis, ' quo non r' addidit: quasi et ad dicendum lassus appareat. Idem.
Neque fabrica ulla erat] Amandarat Demeara Syrus, ad fabricam, quse nulla erat, so. 2. liujus actus. Farna- bius.
6 Certum obsidere est, usque donee redierit] Proprie ' obsidere' dixit, convenit enim et irato,et rcpente ag- gressuro. et ab eo quod est ' obsideo/ ' obsidere' facit, producta media syl- laba : ab eo quod est ' obsido,' ' ob- sidere' facit, eademsyllaba correpta. Donatus.
ScENA VII. Haec quoque scena trimetris sive senariis constat, vs. 6. omnes Mss. nostri, ut ed. ut et vs. 8. vs. 20. omnes : nequeo. vs. 20. om- nes : vel gratis, vide Faiirn. vs. 29. omnes, ut ed. vs. 30. omnes : sanum ne te cr. vs. 34. omnes : restim ducti- tans. vs. 3.5. illud probe, quod.Denitae tribuitur, abest ab omnibus, nisi quod in Argentor. in margine adscriptum visitur. vide Fai-rn. vs. 44. duo : ser- tare prorsus hanc familiam non poterit. Argentor. eodem ordinc collocat, sed pro scrvare, habet salcare. et in mar- gine ; nl. conscrvare.
Scuua hac tota est duftSianicii et ^irtTifiip-iKT), ex persona Dcmea- : cu- jus tamen iracundia baud p:irum fes- tive hebetalur compositis Micionis inoribuset seruionibus. quodjur^ium erat futurum, si incidisset Deiiiea in ciiui fpii contra teuderet, arte Poii- i.v ad obleclationeni tlicatri vertitur : (lum tain commode partini excipit ic*
1482
UOTJE VARIORUM IN
tiis adversarii Micio, piirtim cludit. Serviiint liiiic PoetsE institiito, bre- via, et pi\rter expectatioiu'in iiitcr- rogantis, rcxponsa : tnni collcrta ce- leiiter ici suinnia et irapwtla ij.tfirjTtK)i, et ironia assentieucUspecicin induta, cum ceteris opjioitunissime dispen- satis fi{;iiris. Bwclerus.
1 Ibo, illis diaim] In hac scena est exeinplum intempestiva objurgatiotiis, ac j>er hoc ridiculct. Donatus.
Jbo illis dicain'} Sostratae et fills. Idem.
3 Fero alia flagitia ad te ingentia boni illius adolescentis] Magno sonitii ac ingenti osteinatione fuliirae accii- sationis exorsiis est. magna sunt cuini omnia, et ' f'ero,'et ' alia flagi- tia,' et ' ingentia,' et quod ^IpuiviKus,
* Boni illius adolescentis,' dicit. Idem.
4 Boni iUiiis adolescentisi Eipoivda, <|U£e semper amarius ponitur, quam crimiiiatio manifesta. Idem.
Boni illius adolescentis] /liscliini. Iro- nia. Farnahitts.
Ecce autcm'] ' Ecce' dicitur, quura repente triste aliquid rebus intervenit Isetis, aiit certe, quum aliud agitur, aliud emergit novum : ut Virgiliiis, ' Ecce autem gemini a Tenedo tran- quilla per alta, Horresco referens, immensis orbibiis angnes.' Et, ' Ecce trahebatur passis Priameia virgoCri- nibus.' Et Cicero, ' Ecce autem re- pente ebrio Cleomene, esurientibus ceteris, dec. Donatus.
Noca] Recentia. an niira et magna ? ut, ' Pollio et ipse facit nova carmi- na.' Idem.
5 Xescis qui vir sit] Elptavda. nam
* vir' ad laudem sumi solet. ut alibi,
* Virum tejudico.' Idem.
Scio] Satis ridicule, nee quod ille cu|)it, almegat Micio: ut consentien- do iracundiam DeniCie acriorcm fie- ri • possibilc m sibi, mitigare queat. nam 'scio' ad negotii totius gestio- ncni rctulit; non ad illud quod ait, ' ncscis qui vir sit.' Idem.
8 Elio, scis? et palere] Jam et illi
irascitur, non /Eschino. Idem,
9 Non. malim quidetn] Alii volunt Micionem dicere ' malim quidem :' alii Demeam. Idem,
Miiinn quidem] Respondet Mitio ad ilia Deme*, ' scis et patere, quid ni pattar?' Malim quidem, si fi- eri posset, aliter esse : sed quando quod factum est, infcctum esse non potest, a>quo animo fero. tale quid cum dicere pararet, interpellatur a Demca. Farnabius,
10 Puer natusesl, Di bene vortant] Hie bono exemplo inducitur Micio irascentem juste Demeam leniter fer- re : quia exanimato ob moBrorem non couvenit inclementer iri obviam, quum possit in tempore objurgari, postquam destomachatus fuerit. Et vide quam facete : quum ille, ' Puer natus est,' ad argumentum mali attu- lerit, hie ita respondit, quemadmo- dnm solent illi, quibus puellam nasci metuentibus, nuntiatur puerum na- tum esse, nam in omnibus quae cu- pite venerint, 'Dii bene verlant,' dici solet : quia sa?pe homines ea optave- runt, quae aliis aliter atque expecta- verunt, contigissent. quam potesta- tem rerum vertentium semet in «- tramque partem, Verlumno Deo su- peresse, veteres existimaveruut. Do- naliis,
Virgo nihil habet] Vult rem sine remedio videri : quia scit posse nup- tiis fiuiri sollicitudinem. Et vide ama- ritudinem Demea» contra omnes, ut nee virgini ipsi parcat. Idem,
11 Audivi] 'A<pf\us ft cum i^ovOe- wcTjuy respondendum, quasi leve sit, quod admissum sit. Idem,
Et ducenda indotata est] Ducenda scilicet, nisi damnandus sit jEschinus. et hoc vcrbuui necessitatis vim ha- bet : ut, ' Pacem Trojano ab rege pe- tcndum.' Idem.
Et ducenda indotata est] Conjnnge: Virgo nihil habet, et ducenda indotata est. Donatus recte agnoscit necessi- tatem in 'ducenda est.' q.d. nihil
TERENTII ADELPH. ACT. IV. SC. VII.
1483
alind superest, qnam ut ducat vi- tiatam, nisi malit jiidicio cogi. ubi hoc est niiserrimtim, ' uxorem sine dote' domiiin deducere cogetur. qnam solicitudinem patnim nobilio- rum etiam alibi expressit poeta, in tali negotio. cum enim interrogatum esset, ' Nod, si redisset, ei pater ve- niam daret ?' respondetnr : ' Ille ne indotatam virgineni atqiie ignobilem Daret illi J niinqiiam faceret.' Ph. i. 2. 69. &c. Baederus.
12 Quid 7iunc futurum esti IMore irascentium, qnum ipse sciverit quid futurum sit, Micioueui interrogat. et hnjusmodi interrogatio, secundum fi- guram snam non habet responsionem : sed Micio sic respondit, quasi simpli- citer inqnirenti. Donatus.
13 I nine hue transferetur virgo'] ' Virgincm,' qnse etiam cum viro fuit, vocat. Virgilius, ' Ah virgo infelix.' Idem.
O Jupiter ! istoccine pacto oportet] ' O Jupiter,' tragice adjccit a Mici- one versus. ' Istoccine pacto,' ad ipsnm Micioneni respiriens dixit. Idem.
Virgo] Quae etiam cum viro fuit. Virgil. Eclog. 6. de Pasiphae. ' Ah virgo infelix !' Farnnbius.
15 Si non re ipsa tihi istuc dolet] Nunc ' rem' pro veritate posuit. Do- natug,
16 Simularc certe est hominis] Non hoc dixit, quia hominis est menliri : sed quia sa^pc iracundin- simulatio, CHstoilia disriplina- est. Idem.
Jam virginem drspondi : j'c.i comjioni- ta €»l : Jiunt nupticc] Ne diceret, de- tpondi, composui, facio. Kl despnndet puellam <|ui petit: gprmdel a quo pc- titur. Uecte ergo sorer fiiturus de- tpondi dixit. Idem.
18 ll<tc magin »unt homntis] Itcnc, ' lioiiiinis :' ille cnini dixeiat, ' Siiiiu- lare certe est hominis.' Idem,
Ceterum, placet libi factum, Micio] Nihil aliud voleljal Demea, niM nt saevirct Micio: quod impctiarc uoii
potuit, etiam ab eadem sentiente de pravitate et peccato iEschini. Idem.
21 Ita vita est hominum] Ex Plato- nis lib. X. de Rep. videtur hoc de- siimptum. Koi Sxrirep 4v irruxrei Kv^aiv TTphs TO! neirronKora riBtadai t^ oitoi! TTpdyixara, '6ti 6 \6yos alpu ^(KriffTa h.v fX^if. quod et refert Pluiarchus lib. irepl fiidv/xlas. KujSeia 6 nAoTOJi' Thv ^iov aTrfiKaafv, (i> ^ koI Ba\f7v Sd Tck npScrcpopa, kuI ^aXuvra xpV<^Scu /caAws ToTy TTfCTovcn. Fantabius.
Quasi quum ludas tesseris] Rectum erat si diceret, Ita vita est hominum quemadmodum tesseris ludere, ant, quemadmodum ludus est tesserarum. Nota ergo genus locutionis. Donatus.
22 Si illud, quod maxime opus est jactu, non cadil] Utrum, quod opus est,jactu noncaditr incerta distinc- tio. Idem.
23 Illud quod cecidit forte, id arte ut corrigas] Ars adhibenda pro fortuna. nou enim si male jactus ceciderit, de- serendus est ludus. et 'forte 'nunc pro furtuna intelligendum. Idem.
Illud quod cecidit forte, id arte ut corrigas] Ceesari hoc est, ' fortunam industriasublevare ' de Bell. Civ. ui. 73. liceclerus.
21 Corrector] Quia dixit, ' arte ut corrigas.' sed nioris est iratis ab ul- timo verbo coutradicentis incipere. Donatus.
27 Neque est, ncque illam sane stu- deo venderc] In scopulo versalur Mi- cio, in quo eligit iiuptus polius vide- ri, quam prodat Ctesiphoncm patri. Idem.
30 Cur non] Posset dicere, non est yilscliini arnica: sed cclanda est cul- pa Clesiphonis. Idem.
31 Ita me l)i nmenl, ut video ego lu- nm iuepliiim] Ordo est, Ita me Di ament, Ic larturum credo, ut habeas, (juiruin canlites. Ipse se f.dlit, non incpiirendo ulteriorem causam reten- t;i; in dimio mcrctricis. Mire autcni 'canlites:' quasi turpius sitcantaic
J 484
NOIM'. VARIORUM IN
scneni cum psaltiia, qiiani coire. liUm.
32 CinUitcs] Amatoriti caiitica et iiieretiifia. Farnalnus.
33 FJ nova nupta ciidem hac discet] Alius siibaudiet diccre, sed o magna in verbis elegantia ! vide enim qiiaDi vim siguiticet 'discet.' et ideo iion ' uxor,' sed ' nova nupta,' quani ad omnia docileni esse ipsum indicat uomen. Donatus.
34 Th inter i.as restim ductans, salta- bis] Lnsus est natus ab eo fune, quo introductus equus Durins in Trojam est, cum nexis manibus fune, choruni ducunt saltantcs. Hoc a quibusdam dicitur, sed ego puto, nianii couscr- tos clioros pueiloruni puellarumque cantantes lestini ducere existimuii: ct id maxime conveniie ad exagitan- dam iniportuuitatemsenis, veluti pue- ros imiluntis. Simul etiam quia i!<te connexus nianuum lascivus ac petu- lans adiinit discretionem conditionis, dignitatis, ettatis, inter meretriceni, novani nuptam, et senem. Et hoc, quemadniodum dictum est : et ifuau- to stomaclio jam ab Aisciiino reces- sum est,et trausitum ad Micionis lux- uriam describeiidaiii ! Idem.
Restim ductans aaltuhis] KdpSaKa e'\- KtBV. ductans funem in saitatioue co- mica, quam nataiu volunt ajj eo fune, quo in Trojam introductus erateqnu.s Durius. expressit Livius I. vii. de- cad, lii. ' Et per nianus reste dato vir- gines sonum vocis pubn pedum mo- dulantes incesserunt.' Jid. Pollux 1. IV. Allienicus 1. xiv. c. ^i. Aristot. in Nub. Liician. irfpt opxlicTfws. Jul. Scaliger. Poetic. 1. ii. c. 18. IMeursius dc Orchestra pag. 12. Furuabius.
30 Jam vera omitte, J)i'mcn] Mire urbanilalem expressit ultiuobjurgau- tis, qui objurgatug est. Dotiatus.
Jam vero otnilte, Demea] Post quam
et disputatnm et Insum satis esset, vnltu serio sed comi Micio Demeam, ut tandem oniissa iracundia, vultum animunu|uc tcmpori ac nupliis iilii oonvenientem caperet, exhortatur. sed nondum veiierat Demea? illud tempus, (|uo in hetiura tenderet. ita- que animum ad luf^c nondum potuit adjicere. Sed digresso Micione ad- luic ringitur, suspicatur, et in praeci- puas turbas suo inipetu pra^cipitatur. Bteclerus.
37 Tiuim istanc iracundiam] ' Tuam istanc ' dicendo, et ridiculam, et su- pcrvacuam significat. Et bene ' ira- cundiam :' nam ' ira,' de causa est: ' iracundia' de vitio multtmi irascen- tis. Donatus.
Alijue uti decet, hilarum ac luhentem^ Bene addidit 'lubentem :' mulli enim, hilares se simulantes, non lubentes sunt. Idem.
Hilarvm] Vetuste, non ' liilarein.' Idem.
40 Hunccine vitam ? hoscine mores ? hanc dementiam] 'EWfnrTiKws omnia, utpote stumaciiose secum loquens. deest enim ' esse,' aut quid tale. Idem.
42 Damns sumptuosu'] ' Domiis,' id est, homines. Idem.
43 Ipsa si cupiat Salus, servare pror sus non potest hanc familiam^ 2a>/uoT0- irotia. Plautus, ' Lubentiorem te fa- ciam, quam ipsa Lubentia est.' Ete- nim vTTfp^oK)) est, Ipsa Salus si cupiat servare, prorsus non potest hanc famili- am. Hinc licet astimare quantum et caloris et gravitatis apud Terentiiim sit, ad imitationem Csecilianam. Vide quantum creverit a superioribus, ut sic tiiiiat. Idem.
Salus] Dea Romanis, ut'T7»€£aGrae- cis. cnjus a'dem C Jul. Uibaculus vo- vit Cos. bello Samiiitum, mox dicta- tor dedicavit. Li v. 1. i.\. Parnabiua.
TERENTII ADELl'H. ACT. V. SC. 1.
1485
ACTUS V.
ScENA I, Senarii sunt. vs. 4. Mss. nostri omnes : porro deamhulare. et illud vide sis. et vs. 6. ohe scelus. vs. 8. duo : tu si meus e, vs. 12. omnes : po- tasti. vs. 13. duo : hunc exilum.
Vt est varietatis artifex poeta nos- ter, Syruin a semetipsio diversiim hie inducit, i. e. de callido, incallidnm ebrietate. non uti proderet adoles- centem, quod sobrius in Andria ex alia causa Davus fecit, sed uti prodi- tiiio iuiprudens ipse obtentui esset. Baclerus.
1 JEdep(d, Sijnsce'] Hie exemplum inducitur licentia servorum sub mili do- mino. Donatus.
Mdepol, Syrisce te, curasli molliter'] Quia detexit Ctesiphonem, jam opor- tet nt ebrius inducatur Syrus : per ciijus fallacias tegatur adeo. Et ' Sy- riscum ' se dicit, non ' Syruni,' ry {moKopv(Tfj.ari, Idem.
Syrisce^ Adblanditur sibi madidus serviis, diminutiva sui noniinis formu- la. Farnahius.
Molliter] Delicate. Dunulus.
2 Lauleqiie munus administrasti tu- «m] Ut (juicquid cssf-t bcllissiuuun carperes, cyatiiosque sorhiliares. Aut munus servile, esse et l>ibere. Idem.
3 Ahi] Verbuni vel sil»i, vel alteri cum laudalione blundientis. nam sic dicunt, t|ui jam compotes sunt voto- runi oniniuiii, pt'rfectique in rebus univerxi<4. Idim.
4 ProdcainlmUm] Nota dua» pra'- positipnen uni dictioni ailjunctas. Ut : ' I'eiJo prosubigit terram,' et ilttptrtpiKpiiyijv. ct oplime ad delicias cxprimen(lH» hoc verbum convcnit. nam |)rocederc itcgnem, ' deambu- lare ' siiiiiifical. nam dcambuiate cli> am intus potuit. Idem.
Si»] Si vis. I'nrniilnu.i.
■> Exemplum ditciplina] Quia uiius
ex multis reliquis. An quia senior, et nuper etiani paedagogus, ut ipse ait, ' Quern ego pueruni tantillum in manibus gestavi meis.' Donatus.
6 Quid fit ? quid tu es tristis] Mire securitatem ebrii bic expressit. num. quid enira pertimescit interventuin senis, nt solebat, Syrus ? aut quic- quam praecavet P Subblanditur tan- tum, et ita i erum obiitus est, ut quum eum sapvum sciat, causam tristitiae ejus inqiiirat. Idem.
Exemplum disciplincc. Sy. ecce im- tetn hie adest sencx Noster. quid fit ? quid tu es tiistisf De. olie scelus'] Et Bembinus, et omnes fere alii libri, ita ordinant, ut in adest finiant ver- sum, et se(|uenteni incipiant a senex. et pro ohe scelus, aliqui o scelus, vel oh habeut ut Bembinus. ita ergo legi- mus: Exemplum disciplina. Sv. ecce uutem hie adest Senex noster, quid fit? quid tu es tristis ? De. ohseclus. Mul- tis autem modis sustentatur bic ver- sus. Faernus.
7 Ohe, jam verba fundis hie sapien- tia] Scribe et distingue, ut in prae- claro codice Bembi, Ohe. jam : id est, desine. Nam Ohe satietatem notat. Horat. In eodem libro pro fundis legebalur/Hn(/t'». Eaber.
Tu cerba fundis hie, supitnlia] U- trum * sapieutia verba?' an ' tu sa- picntia r' quia dixit supra, ' Tu (pian- tus qnantus es, nihil nisi sapicntia es.' Donatus.
I'undis] L'trum sine uUa cessationc prefers? An ' perdis r' secundum illud, * Nam quid tu hie agas, ubi si (pud boni prxcipias, nemo obtempe- rair' Idem.
Ohe jam tu verba, i^-c.] I'r. Guyetns deiet hunc verKiim. Uonalus retinet, n<c »alis cxpedit. in (pio non placet illud, ' tu napi'iiiia.' po) la nn-tter baud solct ex lam longiuquo petcrc
1486
NOT^ VARIORUM IN
»cntcntia«i. neqnecoiiiirnit exemplum illiui, quod aft'ert, tain ox proiio et facili potitum, qiiain liujiis loci ex- plicatio a vcro inti'ipietandi inodo abiret, si ad liiinc inoiltim institiiore- tur. Ceteruni, ant claic loquitur ser- vus, in adniiiationom ct siinpiicita- tcm conipositus (q. d. ohe In Demea, ut video, ad pra?ccpta sapientiit le- dis, sen verba fundis sapientia, ut diidum : snbindicans, se parum jam capaoem esse talis philosophiae!. ita senex, non ciirans Syri verba, perge- ret, ut caperat : oh ! scelus. tun si me- ns esses, exemplum, If c), antse cum hoc commentatur, ita ut noiit aiidiri a sene, q. d. ohe parum tempestive hue processi, si tu philosopliari tuomore, ac de disciplina et moribus incipis loqui. possisque opinari, ilia quoque, quae cornice subjiciuntur (dis quidem esses Demea, nc rem tuam cimstahilisses), ad spectatores dici, Demea non au- diente. imo non opineris jam sed sci- as, si attendas, banc Demeae oratio- nem revera cobacrere: oh scelus ! tun ? *i meus esses, exemplum omnilms cura- retn ut esses, quicquid interponitur, non respondetur Demeae. ad quem turn demum conversns Syrus : quam- obremi inquit, quid feci 1 et postea iterum non Demea? sed secum, ut Bpectatores audirent : sane noUem hue exitum. Bterlerus.
8 Dis quidem esses, Demea] Ab eo quod est 'dis, ditis,' 'dites' facit : ab eo quod est ' dives, divitis,' ' divi- tes.' Donutus.
Dis quidem esses] Dives esses, re tuafamiliari bene administrata. Far- nabius.
9 Exemplum omnibus curarem ut es- ses] Liber Bembinus, exempla. sunt auteni exempla, exquisita suppiicia: hie tamen accipit Terentius cxem/)/«, pro eo exemplo, quod omnibus datur ex exquisito supplicio alicujus faci- norosi. Faimus.
10 Qunmobrem? quid feci] Nihil nunc in Syro nisi simplex et purum
ob ebrietatem. Et vide, 'qnamob- reni ? (|uid feci?' dicere,non esse so- brii Syri. Donalus.
11 7/1 ipsa turba] Non minus ridi- cula importunitas Dtnieac est, qnam ebrietas Syri: qui adversum temu- lentum tantap ptravitatisoratione per- sonal, ut ex dicentis vultu et verbis, et ex audientis habitu et stupore, magnam voluptatem percipiant spec- tatores. vides enim quanto pondere verborum cum ebrio litiget. Idem.
12 Polastis, scelus] Non quod plus videt senex, quam objicitiir oculis : sed oraforie potastis dixit, quum unum ebrinm cernat : propter illud quod ait, ' exemplum disciplinae.' quasi in omnibus sit, quod in uno nunc aspicitur. Virgilius, ' Et cri- mine ab uno Disce omnes.' Idem.
13 Sa7ie nollem hue exitum] Et hoc dictum argumento est, Syrum obli- tum omnium rerum nihil respondisse Demeae per faliaciam : 8ed tantnm- modo prenitere quod exierit. Idem.
ScENA II. Senarii sunt. vs. 1. Mss. nostri omnes geminant rh heus. vs. 2. duo ; quid de Ctesiphone. vs. 4. unus omittit rh quidam. vs. 5. duo ; mitte me ire. ex glossa. vs. C. omnes ; non manus abstines m. vs. 7. omnes; an tibi mavis cerebrum dispergi hie. abiit. Boeclerus.
1 Heus, Syre] Quam clave dicaf, ostenditur ex eo quod i)raemisit, ' heus,' antequam loqueretur. Do- natus.
Ctesipho] Mire additumnomen est: quum aut sine hoc, aut per prono- men intelligi possit Ctesipho. Idem.
Ut redeas] ' Redeas ' dicendo, os- tendit et ilium inter pocula, a quo egressus est ebrius. Idem.
Rogat te Ctesipho ut redeas] * Arca- num demens detegit ebrietas.' quod versutus Syrus din celarat, prodit Dromo ebrius. Farnabius.
3 Cur hie nominal] Quasi non sint alii Ctesiphoncs. Idem.
4 Est alius quidam parasitaster par-
TERENTII ADELPH. ACT. V. SC. III.
1487
co/us] Non alius parasitaster, sed alius Clesipho, qui est parasitaster, et bene non ' aliter,' sed alius : quasi non duo, sed multi sint Ctesiphones. Et hoc sic pronuntiandum est, ut simnl et quaerat, et dicat ' nostin'.' Quasi sycophanta, nunc addidit, ' no- stin':' nam veteratoiis est, etiam nientientem confidere. Donatus.
Est alius qiiidam parasit.'] Nota poe- tae artem ; qui Syrum ne in ebrietate quidera fallaciarum oblivisci facit ; cum praesertim metu periculi prae- sentiore excitaretur. Deniijue hunc ebrium servuni cum Plautinis compa- ra, et, quid discrepent consilia utri- usqne poetae, considera. Bceclerus.
5 Quid agis? quo obis'] Hoc jam ebrio convenit, non illi quem cogno- vimus Syrum. nam quod retinet se- nem, confessionis genus est. Donatus.
6 Non manuin ahstines? Mastigia'] Etiam injecisse manum, ut teneret Demeara, ex ipsius verbis cernitur. Idem.
Mastigia] Mcurriyias. servus aut ali- us qnispiam flagris onustus, aut dig- nus verberibus, a /idari^, flagrum. Farnabius.
7 An tibijam mavis cerebrum di.sper- gam hie] Ut apparet, baculo minatur. Donatus.
Abiit] Quia prohiberi non potuit, demisso et desperanti vultu, quid factum sit, dicit, et abiisse pronuu- tiat. Idem.
Abit] Kvasitmilii e manibus atque introrupit. Farnabius.
8 JEde])ol comi.istitorem haud sane commodum] Tip x^**'"^!^' tantum ino- pinatus supervcnit, ut omnia sic of- feodat, qucmadmoduui qui coniissa- tum ingreditur : quia romi^satoris est supervenire ad scortum, et voci- ferari aliquid in jocularem stu'pituni. quare totuni false, totum ad Dtniuani contiilit. Donatus.
CommesHatDrcm haud sunc com/no- dum] Convivarn ingratiim. Menaudt-r. 'O aK\ripits Mtp iartv iv yioit fipotv.
Farnabius.
9 Prcesertim Ctesiphoni] Bona ex- ceptio, ut appareat omnibus incom- modiim, et in his jEschino, sed prae- cipue Ctesiphoni. Donatus.
10 Nisi dum hce silescunt turbts] Non quae jam sunt, sed quae erunt. Idem.
11 Ednrmiscam hoc] 't-roKopiarinbv vini. Edoruiiscam crapulamhanc ex vino. Farnabius.
Hoc villi] "Cnoic6pi(Tixa est tini: ut, unus ullus, asinus asellus, vanus vallus, vinum villum, Donatus.
ScENA in. Senarii sunt iterum. vs. 1. Mss. nostri duo ; parata nobis sunt, onines ; ita ut dixi Sostr. vs. 3. omnes omittunt, quid agam. unus ; conquerar. vs. 5. omnes, scilicet, unus, propter id. cum glossa. vs. 10. duo ; dictum inter nos hoc fuit. vs. 1 1. ex te adeo ortum est. vs. 14. omnes ; num- quid. vs. 17. in omnibus distinctio e.vt, quam editio praefert. vs. 22. om- nes ; hcec tec. cog. et vs. 23. ut ed. vs. 26. duo; retine. vs. 28. on)i>es; gloriam tu istanc tibi obtine. vs. 31. omnes; omnia hac si vol. vs. 33. om- nes ; et tibi et mihi e. i. vs. 38. om- nes ; hoc licet facere imp. h. vs. 39. omnes, ut ed. nisi quod Argent, glos- sam interponit; quamfaciunt. vs. 40. duo ; qua in illis esse video. Argent, post qute interponit ego. vs. 41. om- nes ; video cos sapere. vs. 50. duo ; istac nos rut. vss. 54. 55. unus ; cete- mm rus ibo cum illo cum prima luce hinc ibo. alter mcorum ; cctirum cum rus illo cum prima luce hinc ibo. Ar- gent, cctcrum rus cum filio cum prima tuce hinc ibo, vs. 50. omnes ; hiUircm. VH. 5H. omnes, prorsut, ct illic. vs. (jO. unus ; illic, duo, ilia. vs. nil. unus ; ct cui rei est opus, hilarem hunc sumnmus diem, alter meoruni ; et cui rei opus est ei rei hil. h. sum. d. ita ctiaui Ar- gcnloratensiii. Itaclerus.
I'nruta a nobis sunt, ita ut dixi, So- strata, ubi ris] In hac scfna coUatio est peraonarum, mitis parentis ac i<rxi.
1488
NOTili; VARIORUM IN
Dunatus.
1 I'ariitd a nobis sunt] I)c vethis iihcimlis viilt ostemlcre I'oi'ta, qiiam oralioncm cmn Sostrata lial)\i(nit iti- grcssns Micio. et vith-s quas ^\\el\^eis interposuerit. Primo, I'malu a nobis ■iiint : qucV, non dixit: sed, ila ut di.ri dicendo, sif;iii(icat se dixisse omnia. Deiiule, ubi vis, fiant iiiiptia>, vel quid talc, aiit oinisit, aiit dictiirus hoc ii)sun), audit vehcinontius fores esse pulsalas, ct quod ageljat abje- rit. Idem.
2 Quisnitm a me jupulit] A me, ino- do, id est, 7/)t'(/s. Idem.
Tam grariter} Quia iiati omnia concite t'aciiint, (|iiiim pnlsaiuhc fo- res essent exituro foras Demea-, sic eax piilsavit, ut ct his ipsis irasci vi- deretur. Idem.
Quisnnm a me pejiiilit] Aposiopesis, audito puisu icdium siiaruui. I'ar- nabiiis.
Pepulit tam gvaiiter fores] Vide Adelpli. act. ii. sc. 3. Idem.
3 Hei mihi, quidfaciam > quid agam 1 quid chtmcm, aut querar? v Ccelum, o Tena, a Maria Neptnni] Multum lal)o- raviiTerentius, ut hvaXoyiav servaret in dolore Deineae : quo major debet in Ciesiplione reprebeiisioesse,quaui in deliitis /Escliini. Et nota, quod ubi non invenit quod dignuni loquc- retur,ab interjectione coepit, hei mihi. £t adiiuc quum pro rei magniludine oratio parva esset, quid faciam in- quit. In aiieno indigtiatus est : in suo quid faciam 1 inquit. In aiieno liligavit : liic ait, quid again ? In aiieno claniavit et questus est : hie in suo relinquit. et pra^ter Siair6fn)ffiv in vlischini peccato Micioncui accu- savit : in Ctesiphonis, elenienta cum Diiit omnibus ac toto mundo. Mira aC^Tjcris, et qiiam imitatur Virgilius in (Jrpheo, post aniissam rursus Eury- dicen, ' quid faceret '■:' in(|uit. om- nia enjm consumpserat primus dolor. ' Quo se rapta bis conjuge ferret r' uaaj quid prajter omncs terras atque
Inferos loci renianebat P ' Quo i\etv manes :' per (|uem Hetum manes ; quasi omncs primis luctibus impleve- rat lachryuiis; 'qua nuuiina voce moveret (' cui nee ira quidem iuex- perta remanserat. Et vide hie gra- dus doloris et iracundia; : in tautuni aiitcui, nt jam crescere non possint. quippe in initio fabulae tantuni Iristis est Uemca. nam sic audit a Micione, ' quid tristis es ?' et ipse, ' Rogas nic (ul)i nobis yl^scliinus siet) quid Iristis cgosim?' Inde uiox procedit in pe- jus : adeo ut sic incipiat, ' Disperii : Ctesiphonem audivi filittm una fuissc in raptione cum yEscliino.' Inde post- ea dicit, ' Ne ego homo sum infelix.' Ad postremum, ' Hei mihi quid fa- ciam ? quid agam ?' Et natural! (juo- dam niodo, postquam sumnius furor ad extrema pervenit, repente senex niutatur, et mitis est. Donatus.
lieu mihi quidfaciam, Sfc] Donatus operosus est in explicanda hac ex- clamatione : sed quod circa muria Ncptuni suspicatur, velle Demeani diluvium et interitiim rebus optare, ut omnia Neptunia fiant, nimis longe petitum est, nee Terentiani nioris. Baclerus.
Quid clamem] Omnia accusal ira- cundus. Et hoe est quod habet Ho- ratius, Ep. ad Pisones ; * Interdum tamen et vocem comadia tollit, Ira- tusque Chremes tuniido delitigat ore.' Farnabius.
4 O caelum, o terra, o muria Neptu- ni] N'eptiinus, quia medius sit inter ca'luni et inferos, dum iitriusque regni parliceps habetiir, elemcnto- riini omnium potior, nam ideo triden- tem habet, pro numero triiim ele- nientorum : ut apud Virgiliunj idcir- eo dicit, ' Jam coelum terramque meo sine numine veuti Miscere.' Et apud Homer, sic idem, *ns tiiruiv, arvfaytv v((PiKas, irdpa^f 5i -nuvrov, Xfpffl rpiai- vav iXooV Trdaas S' bp66vvtv aiKKas HauToiciiv avifiMV avv 5« vf(pit(T(n /ca- Kin}i( ruiav OfMv Ka\ Tf6vrov. Et hoc
TERENTII ADELPH. ACT. V. SC. III.
1489
est quod ait Horalins, in Arte Poeti- met se ipsuiii, quia succurremlitm est, ca, * Interdum tanien et vocem co- ait succuirendum est, Clesiplioiii scili- moedia toliit.' In liaec enim tria, re- cet. Donatus.
rum natiira dividitiir. Ut Virgiiiiis, *Priucipio niaria, ac terras, coeluni- que profiinduni.' Et per hoc totuni mundum accusavit. Donatus.
7 Communis corruptela nostruitx] Qui communiter anibos corruperit. Idem,
Commtinis corruptela nostrum libe-
O ccelum, o terra, o maria Neptuvi] rum] Major accusatio est ista qiiain
Utruni Deos elenienta vocavit, quod prior: quippe (|uuni jam modo de
Diis quoque irascitur, qui in iis com- ambobiis accuselur Micio, non de
morantur, ut dolentes sclent? an uno. Idem.
quia Deos esse non putat, ideo haec 8 Tandem reprime iracundiam] Mire,
omnia Neptuni dicit : (piasi dicturus Quia reprelieuderc nequit irascen-
esset, Neptuniajiunt : nisi intercede- tern, nimietatem repreiiendit irati.
ret persona iVIicionis : quem videns, Et ira, de causa est : iracundia, de
ad aliud conversus, desiit diluvium moribns. Idem.
et interitum rebus optaro, objecto At(jue ad te redi] Quia ira, ab eo fratre, cui maxime irascitur, et prop- quod est i't; dicitur, quod a sc eat, ter quem detestabatur omnia. Tale qui irascitur et furit. Et, ad te redi, est apud Virgilium : ' Omnia vel me- proprie dixit. Virgil. ' Verum ubi dium fiant mare.' An omnia accu- nulla fugam reperit f'allacia, victus sat, ut indignantes solent ? Ut, In sese redit.' Et Cicero: ' Redit 'Quem non incusavi aniens liomin- ad se atque mores suos.' Idem. umque, Deorumque r' Et ut, 'At- Atque ad te redi] Videutur quippe que Deos atque astra vocat crudclia irati exiisse de potestate ii. e. de mater.' Idem. consilio, de ralione, de mente. Far- Hem tihi] T(f> iSiwT((T/ii(p. Idem. nabius. Tihi] Nulli enim Micio loquitur. 9 It£pressi, redii] Non quid dita-
Idem.
5 Id nunc chmat] Id, ob id. Idem.
tur, sed quo gestii dicatur, specta : et vidcbis neque a<llmc repressisse
Id nunc clumat scilicet: parattc liles] iracundiam, neque ad se rcdiisse De- In libro Bembino pro scilicet, ilicet meam. sed quani mira est atque p<;r-
legitur; itaque piius erat et in Vic- toriano, sed delude priore i abraso, remansit licet. Sed ilicet vitlctur etiam legisse Donatus, qui in liuuc locum ita ait, ' Scilicet pnrala lifcs : Videtur,' tVc. ex ipiibus conjicere licet, Donatum iinn scilicet legisse, quod nullam perturbationem nietiim- Vf significat, sed ilicet, cpiod dcspe- rantis advcrbium est : ut in Eunuclio : * Actum'st, ilicet pcristi.' et apud Plautum in Cjstellaria: 'Ilicet, ac- tnm'st.' I'a'ernus.
Omnem rem] Ue am<irc ('tcsiplionis. FamnhinH.
C Scilicet paratfc lilcs] N'iilctur ct
spicua moralitas, in liujusmudi rebus, apparet. Donatus.
Ixipressi, redii, milto tnulid.] Quau» subila iiiut'ttio ! qui modo |)riL' ira- cundia tantopere exclamaverat ; qui fratri cnntimiclias dixcrat, nunc ad uuam ejus vocem, qua iracundiam rcprimerc, atque ad se reilire mune- batur, niitcscit. Sed notabis, non tam mitcscerc eum animo, (piani dcs- titui advcrsario. tpiam enim parum nu)verelur Micio tali tumnllu ct jur- gio, satis cxpertns erat. ilac|iic, cum kC jam cfl'udisset ille furor, ne<|uc f]Uo provclieretur, liaberet ; ct Micio not) voce tantuni, *t('d gcstu <;tiam
ipse pertimuisse, diccndo ucdiccl, ct ei dcnionstraisct, quaiu turpeiiomini
parala: lileh. Sed ut tursus confir- Hcui csset, pr* iracundia de potes-
Delph, el Var. (las. Ttrcnl. r, 15
1-100
NOT/E VAPIORIJM IN
tale mentis exirc, piulore cnnnno- veii emu oportiiit. cimi privsortim (Mipidus essct coiivincendi Rlicioiiem de violata conventione ; iieqiie de victoria dubitaret ; adcoqiie ad earn obtineiidam, quocimqiie Micio vellct niodo hoc specimen cerni, contende- ret. Et sane Demra causa ct ac- tione hac tota superior est : ciijiis argumeiitis solidis et jure optimo nixis, Rlicio ambages, et figuras et aocpa (papnaKa opponit. Bacclerus.
10 Rem ipsam piUcmus] Videtur paulo citius destomacliatns, quam res etiam incertee poscebant. Sed et hoc morale : nam juste irati, oniissa saevitia, ad ratiocinationes saepe festinant. et praUerea illiul ac- cedit, quod non invenit jam, quod condigne dicat : simul ctiamquia in- crepitus est a fralre, quod apud sc jam non sit periracundiani vehenien- teni. Donalns.
Rem ipsam putemus] Tractemus, purgemus. nam et hinc putamina, purgamenta dicta sunt : ut Plautus iu Captivis ait, ' Nucleum amisi, retinui pignori putamina.' Et Vir- gilius, ' Mulla putans,' inquit. Fu- ture proprie, est falsa et cassa a ve- ris et utilibus resecare. unde arbo- rnni purgatores putntorcs. Et rem, causam ipsam litis ostendit : ut, 'Mit- te ista, atque ad rem redi.' Idem.
Rem ipsam ptttemus] Redeamus et ad calculos, reique ipsius inter nos pactae computemus rationes. ' Ne- que enim placet ; quod omnes inter- pietantur, amputemus, purgemus. IMetaph. ab arborum putatoribus ducta.' Farnahius.
11 Ne tu curares mcum'\ Nam am- bos curare, propemodum reposcere
/ ilium est, quern dedisli. Donatus.
12 faclinn est] Apparet, Micio- ncm invitiim quidem fatcri, sed fa- cete contemnere objecta. Idem.
14 Cur emis nmicam, iMicio] Incla- matio ista nominis, niagnam invidiam iignifical. Ut, ' Kegnumne, JEi-
ohine, liic possldcs ?' Et, < Pacem tc poscimus omnes, Turnc.' Idem.
A«m t]ui minus milii idem jus (eqnum estesse] Aut, vum, aut (jm abundat. et est ordo, Qui minus aquum est esse idem jus mihi, A-c Qui ergo, quare vcl cur signilicat. Idem.
?^umquid minus mihi idem jus ceq. est csseySfc] iHquissima ratio, conven- tio enim rcciprocam obligationem inducit. convenit inter nos, nt ego hoc faciam, tu illud facias, in hoRC fi- dem dedimus et accepimus. tu postu- las, ut servem, quiB recepi. recte. Sed nondetcriori jure exigam a te, ut tu quoque serves, qu-ae reccjjisti. naturale enim est, haec in vicem va- lere. Vult Demea par pari referre Micioni. quasi ita ageret : tu antea aceusasti me, quod contra pactionem inter nos initam ^.schinum curarem; quod equidem propositum mihi non fuit, sed nalurali tantum affectu hor- tante de fama et vita ejus pertimui. Tu autcm nunc Ctesiphonem filium meum, qui ejusdem conventionis lege ad te nihil attinebat, receptas, licentiamquc ejus et amores .adjuvas. id est, cujus me culpaa voluisti insi- mulare, eam ultro et manifesto com- mittis. quasi verotibi recedere a pac- tis liceret, quibus ut ego starcm,tan- topere exogisti.
Ecce enim quid respondet Micio ? auctoritati conventionis, quce distinx- erat curam filioruni, obvertit vetus illud verbum: ' Communia esse ami- corum inter so omnia.' quod Cicero- ni GraRcorum provcrbium dicitnr Offic, I. 16. et Pythagorea vox, tA raiv <pl\uv Kotua, de Legib. i. 12. non simplici astu. nam neque ad omnia haec sententia potest extendi, adeo- que hoc est KaQiXov ix)j ovtos, kMAou flvelv neque conventio ita infirmatur, qua; ab hac regula exceperat discipli- nam filiornm, ne pro eommuni cura- retur. unde iterum jure nititur De- mea, cum respondet, ridicuhim esse, nunc demuni eaatferre. quae si con-
TERENTII ADELPH. ACT. V. SC. III.
1491
tra conventionem valere unquam debuissent, ab initio statiin expri- mencla faissent. cum pi a;seitiin <on- ventio talis sit, ut cum illo, sicut nunc afFertiir, pronuntiato stare noii possit. Postea Micio controversiam deserit, et a quiEstioiie juris ad utili- tatem trarisilit, dequa nibil praecipne movebat nunc Demea. qui ctiam, postquam Micio ostendisset, Ctesi- pboneni nou de ipsius bonis, sed de 8uis, sunitnm faccre, notat iianc frau- deni disputalioni factani, et oniitti jnbet sernionem de re faniiliari ; cum potius de ronsuetudine viue as disci- plina adolescentis cornipti agendum sit. Turn ilenique Micio, ntrumque filinm Denieae excusat, ueque cor- niptos, sed mox defervescente ado- lescentisB impetu ad officium reditu- ros, faniajqne et rei studiosiores fu- turos, quibusdam signis et conjectu- ris ab ingenii iiberalis indole confi- cit : aniniunique Deniea; varie versat, ut spcni prinium, subinde hibentiam admittat, ac tristitiam snam paruni expeteudam fateatur. Est autem eloqnentia Micionis speciosa, et co- loribus adornata, qua^ apud sinipii- ceni Demeae animum inipetrabilis esse potuit. Bceclcrus.
17 Aon] Confidenter»ionrepetivit, non babens rationeni quam subjice- ret : nisi illi provcrbium venisset in mentem. Nam quiase videt in nialam causani incidisse totuni vernaiilcr et facetc agit : et subjicit aquitateni, ubi jiisto se tueri non potest. Quod tamen a Demea statiuj convincitur, dicendo, 'Nunc demum islbajc ora- tio nata,' ut ostendat ilium perlnr- |j4tum contraria protulissc dictis suis fiupcrioribns. DunnluH.
I H Coinmunia msc amicorum inter se omnia] Inter Pytiiagoreos ortnni di- citur. /(/cm.
Communia f Me amicorum inter se om- nia] Menander in Adclphi*. TiLrwv <pi\o>v Koiv' oil fxivovra xpi]H(na, Kal vov o» Koi (ppovitutaii K'ltvuvlc. (|uam iien-
tentiam Pytbagoras tribnit Cicero, i. de leg. et Timaeiis apnd Diog. Laer- tinm. Koivo^iov Pytbagoricum laudat Agellius I. 1. c. 2. vide et Senec. de Benef. I. vii. c. 4. Farnabius.
19 Facete: nunc demum istcec nata oratio est] Alii totum jungunt: alii separant. Et bene nata est : nam sic dicimus de rebus repentinis : ut su- pra, ' E re nata melius fieri baud po- tuit, quam factum est, bera.' Donatus,
20 Ausculta paucis, nisi molesttim est, Demea] In duas partes dividitur tota persuasio : nibil passurum De- meara damni, nibil corruptela;. Idem.
21 Principio si id te mordct, sump- tion Jilii quern faciunt] Figurativa lo- cutio est: «ir, ' Euniichum quem de- disti nobis, quas tmbas dedit!' Idem.
22 Qu<eso] Modo objurgatoriuni est quaso. Idem.
23 Pro re tollehas tua] Pro patrimo- nii tui qualitate. Donatus.
Tu illos duos olim pro re tollehas tua] Ideu) liber, pro duos, duo, liabet : ut Virgilius, ' Si duo pra;terea tales Idea tulisset Terra viros.' pro tolle- bas, lollerahas, \)er i\i\o 1; licet men- dose, nam debet esse per simplex : toleraliaa autem, id est, alebas, et sus- tentabas. Caesar libro tertio belli civilis, * Equos eoriun tolerari, reli- qua vero jumenta intcriisse.' Idem, ' Ut foliis ex arboribus strictis, et teneris arnndinum radicibuscontusii', eijuos alerent, et cogerentur bis ra- tionibus cquitatum toleiare.' Tullc- bas autem de adidtis jam filiis non arbitror proprie dici : nee quid le- gerit liic Donatus, sciri potest: (|uia tantummodo babct, pro re tun. ea(|ue dumtaxat verba exponit. Fmruus.
25 Ft mc turn uxorcm crcdidisli, uilicet, ducturum] Ewayw/ii. Donatus.
27 Conserva, qmirr, puree, /ac quam plurimum illis rclinqwifi] Hoc sic pro- nuntiandinn, ut appureat banc i|)kaili vobiplutemdisplicerc Micioni. Con- scrra part a. Queer e nova. Puree oni- nibii<i. Idem.
1492
NOTiT: VARIORUM IN
:>•• .l/ca] Mcis, Arclinicc. I'arnahiiis.
I'lanliir sine] Ant ticesi, /u.s, lit sit, his utanlur: ant mea utatttur, antique locutus est. Doiuttus.
30 De sumvui nihil (kceilit] Rci tiife scilicet. /(/<;«.
Id dc lucro ]>titatn rsse. Omnia here si toks] Melius in lib. Heinbi. Id de Incro pittato esse omnc. Faber.
33 Demseris] Pro demes. Donatiis.
34. Mitto rem] Pecnniani. Et iiaec exclamatio est moralis nimis adver- siim tardos ac non intelligentes ho- mines. Idem.
Consuetttdiitem ipsonim] Loquor, aiit quid tale, subaudienduni. Ide?n.
Mitto rem, consuetudinem ipsortim'] Vel ab ntilitate ad honestatcm trans- it : vel a rebus ad illos ipsos, de quibus agitiir. Cavetiir ciiiin re aut rem perdant, aut ipsi pereant. Idem.
Mitto rejn] Rem faniiliarein et for- tunas bona nil moror : ingenium et mores eoruin mala consuetudine cor- riimpi non est aequum. Furnabius,
Mane scio : istuc ibum] Moralis et faceta correptio, continens in sc la- tenter blandimcntnm, quo deiiniatur auditor. Donatus.
35 Multa in homine, Demea, sig-na insunt] Obscurissimus sensus et re et verbis. Idem,
Multa in homine, Demea] Homini in- telligenli facile est de vita et moribus adolescentum a?stimare animum ipso- rum et ingenium. adeo etiain, ut cum duo idem facere videntur, dicat ta- men pcritus rerum aestimator, ' Hoc licet liiiir impune facere,' qui sc. ii- berali ingenio praditus est, nee fa- cile corrumpi jiotest. illi non licet, qiiippe qui per naturae improbitatem obseqiiio abutitiir. sequitur hypo- thesis, ' Quse ego esse in illis video,' \c. I'urnabius.
37. Duo quum idem faciunf] Obscu- re Jocutus est, qmim hie sit sensus : Duo idem faciniit, quorum iini licet facere, alteri non licet. Donatus. Duo quidem idemfaciunt] Nam am-
1)0 et sapiunt, ct intelligunt, et loco vercntur. non ingciiii vitiuni, sed aeta- tis est. Idem.
Sape, ut possis dicere] Melius est sa'pe ad supeiiora conjiingere : nam possunt duo idem facere, et casu, non ut siniilitudinem facere vidcan- tur. tunc ergo erit signum, ' Ssepe idem faciunt.' Dicere autem posiiit, pro intelligere et scire : ab eo quod pra^cedit, '\H quod sequitur. ut, ' Focneratum istuc beneficium pul- chre tibi dices.' et, ' Memoreni me dices esse et gratum.' Idem.
39 Aon quod dissimilis res sit] An (juia huic licet .^ Idem.
40 QucE ego esse in illis video] Ordo et sensus hie est, Multa in homine, Demea, signa insunt, ex quibus con- jectura facile fit : qua? ego illis inesse video, ut confidam fore ita ut volu- miis. Idem.
41 Intelligere, in loco vereri] Non, ' In loco intelligere :' scd, ' In loco vereri.' Donatus.
42 Inter se amare] Cito dixit inter se: (|uod est, quiim alter altenim in- vicem amat. Idem.
Scire est liberum ingenium atque ani- mum] Ego sic exposuerim, scire licet, eorum ingenium atque animum libe- ralem esse et nobileni. Juvenalis: ' Tu tibi liber homo, et regis conviva videris.' Faernus,
44 At enim metuas] 'AvTieeats ad priorem tractatum pertinens, qui est habitus de consuetudine rei famitiaris. Donatus.
At' ab re sint tamen omissiores paulo] Quia amaut, potant, olent unguenta. Idem.
At enim metuas, ne ab re sint tamen omissiores paulo] Oratorie paulo : nam non paulo omissiores fore Demea, sed pliirimum fore, credit et metuit. et ab re, a palrimonio. Idan.
Ne ab re sint tamen] Ne rei familia- ris sint paulo negligentiores. Heau- tont. act. V. sc. 2. ' Animo vidi te esse oreisso.' Farnahius.
TERENTII ADELPH. ACT. V, SC. 111.
1493
45 Omissiores] 'AvivfJ^evoi, aviTwre- poi, negligentiores. Sic in Heauton- tim. ' Ubi te vicli aniino esse omisso.' Donatus.
O nosfer Demea] Blanda et cum quodam coinplexii ejus, qui repre- henditur, iiicusatio, et de more sub- lata. Et sic hoc dixit tanqiiam dic- turus esses, Multa te latent, simplex lioino es. nam hnjiismodi sententia latenter quandam dicentis autlioii- tatem fidiiciamqiie designat. Idem.
46 Ad alia omnia cetate sapimus rec- tius'] Przeterquam ad avaritiam. et per hoc, quod optas liberis, vitium senectiitis est. Idem.
48 Attention's sumus ad rem omiies] Propric uttentiores reddit omissioribus, supra enim dixerat, ' Ne ab re tamen sint omi>siores paulo.' Idem.
Quiunsatesl] Quasi dicat, attentos no« esse, non statiru crimen est. Idem.
49 Quod illos sat cetas acuet] Mera- (popiKws, acutt. Idem.
Se nimium modo Bonce tuct istcc nos rationcs, Micio, Et tuns iste animus aquus subvortif^ Nee, valde, subvortit, infra legendum est. Si nc, pro non, conjunctio est, subiertut legt-nduni est, ita nt subandiamus timeo, vel aliqnid tale. Et turn et islw (|iiod ait, significationem habent nulliusmudi ralionis ct ineptam : nam apparet, non eas probari ab co qui sic lotpiilur, ut supra, * Jam vero omittc, Demea, tiiam istanc iracundiani.' Idem.
.jl Tace, non Jicl] Tf/ce nunc pro tv<p7)iuaijuf |>osiluni est. cpiusi diciri t, Non 8ubverti-t : ne dixeiis: (juoil mail nniinis verbuni est. Idem.
52 l)ii te hodirmihi] AcooMimod.i t<- iptum voluntati mr:i'. nam in aiiiriiiini tranKtulit quod CHt cotpnii'<. nt in Ennnrlio : ' Mihi sese dan-, Rcrnujucm qujprerf.' (Jicero, * ( erviculaui jac- tare, et popnlo sc arcomodarc' Idem.
Da te hndie mihi] Si non vii>, in- qnit, propter te, vel propter mc niiti.s c»to. Idem.
53 Exporgefrontem] Quia contrahi in verbo dicitur. Et verbo isto os- tenditur, quanto conatu opus sit, ad explicandam tantain conti actionem senectutis et severitatis. Idem.
Exporge frontem] Serena, explica frontem corrugalam. Farnahius.
Scilicet, itd tempus fert, faciundum est^ Vide si non hoc sit, quod Graeci MIPc OKa\7)juepoi/ diciint: nam sic, el ita tempus fert, et faciundum di- ceudo, ostendit se luajiis cogi neces- sitatibus, ut paulo sit tranquillior : et cum tanta ditficuliate promiltit, tan- cpiam mala snbiturus sit. Atquc adeo majovein partem secnni dis- putat, necessario hoc velit nolit fa- ciendum esse, ut sit laetior : el hoc quia tempus fert. Donatus.
54 Faciundum est] Satis mire : tan- quam necessitate cogatur ad gau- dendum agrestis senex et |iiicoKA- AHMEJ'oc. Idem.
Ceterum rus cumjilio ciim primo lucu ibo hinc] Hoc ideo facit, quasi gande- re interim non possit, nisi se vicinae sa'vitia* proximitate soletur. Idem.
55 Cutn primo lucu] ^ATroaiwnriins. I dem.
Cum primo lucu] Veteres dicebant lucum, pro luce, pro sole ponentes. Ergo cum primo lucu, (pium primum sol ca'pcrit illnccsct're. Idem.
Cum primo lucu] V'eteres masculino genere dicebant, lucem. Idem.
Ibo hinc] Tanquam de malo loco. Idem.
Denocte] Abundal de. Idem.
Cum primo luce ibo hinc] Lucem ve- teres masculino genere dicfbant. Alii leg. lucu. ut noete et noetu ; ita luce luru usurpuntes. Farmtbius.
5G I'ace te] Eudem vcibo udlur, <|Uo j.'iiiidudum : ul laboreiu ad la-li- tiain itc converteiilis ostcudal : id est eliibora ul sis hilaris. Duuatu*.
I'.l ixtiim pHolli iaw, una iltuc mccum hineali\(raham] \ u\v. singulas »yllabas iuibutaH ainaritudiue tu>tica »t(|U(i agtesti. Naini istum odium significat.
1494
NOTiE VARIORUM IN
P.iitllriain: Sivviliu in nomine est, quain licliciosani esse oj)ortet. et, una tiucuni: qiiani cnm ailolescentibiis esse ronvcnerat. et illuc: ad qnem locum psaltriani seciini ire compcllit. Deinilo ne vel in itinero poijna cesset, • Ciun tilio il)o liinc,' iuquit, ' ilium vero ahstialiani.' nam illuc co animo dixit, quo supra, ibo hinc. Et appaiet ilium quasi niancipium ducturum puellam, non ut tiilicinam. Idem.
57 Ulecum Itinc abstruham^ Non ab- ducam: sed quod est saevientis, abs- traliam. Idem.
Pugimieris] Magnani rem feceris. Sic Lucilius, ' Vicimus o soeii, et magnani pugnavimus pujifnam.' Idem.
58 Eu puctu piorsum illuc alligaria Jiliutn] Ha;c cum risu dicit Micio. Et ligare, est injiccre alicui vincula. Quis vero dicitur alligari ad aliquid, sine quo esse non possit? Ergo pro- prie ad amicani alligari adolesccn- tem dixit amatorem. Prorsus autem, certe, recte, ac vere significat. Id.
Illic alligaris filium] Ex iisdem et Donato, i//jadverbialiter. IVi-nius.
59 Ut ilium serves] Aciiendum il- lam: hoc est, non jam filium, sed il- 1am, serva, in qua utrumque retinue- ris. Donalus.
Ego isluc viderol Hoc est, ut illam servem. Idem.
60 Atque ibi favilla plena, fumi uc pellinis coquendo sit faxo, et molendu] Atqui molere prins est, qnam co- quere: sed illud priiisposiiit,quo puU chritudo magis fitdatur. an quia pri- us torreatur trititum, ut tundi possit P Ut Virgilius, ' Et torrere parant flammis, et frangere saxo.' Idem.
CI Coquendo sit faxo, el nwlendo] Ne ametur scilicet. Idem.
Coquendo sit faxo, el molendo : pra- ter hac'] 'ATToSoffis octava. Idem.
Coquendo sit faxo et mol.] Notabilis locus est Piauli de operibus ancilla- rum, Mercatore ii. 3. C2. ' Nihil opus nobis ancilla, nisi quae texat, quae molat, Lignum cardat, pcnsum
faciaf, a-des verrat, vapnict, Qua?que habcal eotidianum familiac coctuin cibum.' Bwclei-us.
62 Meridie ipso"] Quuni sol vche- nientior est. Et nonien fecit de ad- verbio. Meridiem dixerunt veteres, quasi medidiem, r pro d posito, prop- tor cognationem harum inter se lite- rarun). Donatus.
Meridie ips. Sfc.'] Possis interpreta- ri versibus Tibulli Eleg. i. 9. ' Jam niilii persolvet pocnas, pulvisque de- coreni Detrahet, et ventis horrida facta coma : Uretur facies, urentur sole capilli, Deteret invalidos et via longa pedes.' liceclerus.
Ut stipulam coUigat] Quod sub sole fieri necesse est. Donatus.
G3 Tarn excoctam reddam, atque atram'] 'ISmtikcos dixit reddmn, pro J'aciam. Et excoctam, ad tenuitatcm siccati coloris : atram, ad colorem re- tulit. Et vide quam aspera, quamque ingrata clausula sit, qua saevidici se- nis finitur oratio. Idem.
Placet nunc miki videre sapere] Non contradicit: timet enim suasor, ne lictitiani rursus provocet ad jurgium. Idem.
64 Atque equidem filiuin] Non so- lum suadetlaetitiam, sed etiam ridere cogit inviliiin. Idem.
66 Derides? fortunatus qui istoc ani' mo sits] Hoc verbum vultu Demeai sic i)rofertur, ut subrisisse videatur invitus. Sed rursus ego sentio, aniare severcque dixit. Et ridet, qui sim- pliciter ridet: deridet, qui cum altc- rius irrisione et contcmptu ridet. Idem.
Fortunatus qui istoc animo sies] Non laudantis est quod ait, forlunatm : sed nioraliler reprehendentis. ut si dicas, qimm te aliquid cura ofiende- rit, fortunatos stultos qui nihil sen- tiant. At hocquoque dixit in Eunu- cho, ' At ego infelix neque ridicuius esse, neque plagas pati possum.' Id.
Fortunatus] In hoc felix videris, qtii niiseriarum scnsu cartas, ego ve-
TERENTII ADELI'H. ACT. V. SC. IV,
1495
ro sentio. Sophocles in Ajace. 'Ev rif (ppoveiv yap fxriSiv, ^Sicrros /Si'os. Far- nabius.
67 Jam jam (lesino'\ Et liic veliit necessitatein queritur iaipoiil sibi. Donalus.
68 t^t cui rei opus est] Cui lei cre- dis, nisi nuptiis ? lioc est, ludo atque laetitia', voto et tfaiulio nnptiali. Id.
Hunc sumamus diem] Non accipia- rous, scd itnpendaniii.s, et consunia- iiiHs. Unde et sumiitum diciiiiiis pe- cuniani, quae insunieiida est. Idem.
ScENA IV. Trochaici sunt tetra- metri catalectici. vs. 4. onines Mss. Dostri in experiendo repudies, oniisso r^ ut. vs. 5. omnes, ut ed. vs. 14. iti- dem. vs. 16. duo : exacta re. vs. 17. duo : patiia utilur annmoda. vs. 23. duo liabent jiunc pro jam. omnes, con- tra hac, atque et oniittunt. vs. 24. omnes, ut ed. vs. 26. tinus : obsequen- do animo. Argent, post liccc aliter in textu, aliter in margine inscrit. lia- clerus,
Numrpxam ita quisquam bene subdiicta ratione] In hac scena exemplum in- ducilur homuium, qui virlutcm ladio de- serunt, oh conlemptum ejus, quod apud omnes scevum esse, tiliusum sit. Et adeo favet Terentius clementiorUms uc milissimis palribus, ut hunc quuque ad- ducal ad sententiam 3Iicionis, non la- men hoc senlientem, quod ila fieri opor- iet, sed quod ita res count. Vult enim naturuleni inesse veris patribus acrimo- niam : scd earn semper invidiosam esse adoleseentibus. Donatus.
1 Bene suhducta r<ilioue] IJene dis- posita, Ijene coni|>Mtala : dueere cu'im est dinitis conipnlan;. sed ducere est apud aliiim et palani : subilucere, ii\>\\il SC ipsum et SL-crelo. quo nia(;i8 in vi-r- Lo into niajnris attentionis et dili^en- tia; si(;niini e«t. Idem.
Numquam ita quinquam, ^-f.] Som- per qiiidLin deret sent s sentcnlias loqui ; afifiirrrfi yap yviDiUiKiffuv ijKiKia. ■npta^vTtpov, nt oslt'lnlit Aii^tolel<-H Uliet. II. bed ab hoc uxordio, iion
frustra gravitatcm singulareni prae- ferente, Denieam piascipue seutenti- osuni voluit esse Poeta. hactenus enim iracundia et aegritudo animi pleiunique obstiterat philosoplianti. nunc, composita in novum quasi ha- bituni niente, niagnifica oiditur^ffec ' experiendo sen)per disci.' Serva- turet auctoriias senis, quibus hie ad gloriam titulns potissimum placet: et voluntas proficieudi comnienda- lur, (piic niinqnam sera esse potest : et occasiones disciplinaj ex negotio- rnin varictate egregie denionstran- tur. Undique conflatur oralioni dig- nitas : ' Nunquam ita quisquam ' (ne quis o^\ll^lia.67}s videri possit, si sapien- tissimus quisque idem experitur) ' tarn bene subducta ratione ad vi- tam t'uit' (excpiisito loqnendi genere prudentia et ars vivendi notatnr) 'q.iinres, aetas, nsus ' (quam plene etfeliciter partitur illud, quod expe- rientiam vocamns !) ' semper aliquid ajjportet novi,' (adcoque auimos cog- noscendi et proficieudi cupidos) ' a- liquid nioneat,' (unde scilicet te pro- fccissc sciasjid est,) ' ut ilia quae te scire credas, nescias,' (inio non in avvea-ei tantum, sed etiam in 5eiy6nrTi pcrficiaiis) < et quai libi putaris pri- ma, in experiendo ut repudies.' Pror- siis nihil |)otuit exactiore vel eloquen- tia vel pliilosopliia dici. liaclerus.
licne subducta] Considerata rectc Vivendi via, translatum a calculatori- bus. I'armibius.
2 Quin res] Quin modo cur non significat. Donatus.
Quin res, alas, usus] 'I'ria posuil, ex quibus res pro experientia poni- tur: et liac dicit se esse mutatum. nam mox dicet,'i<e ipsa repperi, l"a- lililale nihil esse houiini melius, ne- que clemenlia.' Idem.
/Tltas, usus] I'indariis in Olymp. Kfxipai iirl\onroi fidprvpts <Tu<fKtnarui. I'nb. .Syrus : ' Disripiilus est prioiis posterior »lies.' Iiirntibius.
A Aliquid montatj 2oAA»;i|ni est per
I l!M>
NOT/1': VARIORl'Ar IN
rasu>'. siiltaiulitiir cniiii iiiiem. non.i- tiis.
1 Qua tibi piitaris prinui] Ante alia cligeiula : qiKB ct priino loco poneiuin, ac pcriioc optima. Idem.
5 Quod milii nunc cvcnit] Coiitralic mihi ill tinani syiiabain, camqiic post niinr colloca ox libro Beinbiiio ct aliis antitjuis. ita stabit trocbaiciis. ru'rrnux.
Vitam durum quam vixW] 'Apxo-tff- n6i. ut Liiciiiiis, ' iNIagiiani puijnavi- nius pugiiam.' Donatus.
Nam ego vilam duram, quam vixi vsquc tidhuc] Pi ins dixit quid faciat, quam ciir faciat. Idem.
G Propc jam cxcurso nputio] Id est, nd calcem, |)ropter ipsos deciirsus mctasque viveiidi. et est fiiTa<popa. sumpta a ciirsoril)iis. Idem.
Excurso sputio] Id est, in sunima senectute. Idem.
Prope jam exeurso spnlio] Consensus Mss. codicum onmiiim facit, iit iiaec lectio retinenda sit. quamvis Priscia- niis snppins lumc locum laiidet, et Ic- f^at decurso spatio. qua; et Plaiitina plirasis est. v. Fr. et Georg. Fabri- cios, et Guyetiim, qui rh decurso prxtulit. Bceclerus.
Id quamobrem? re ipsa repperi] Quia &ecum loquitur, ideo niulta reticct. ct deest, Faciam? ct, .si quis quarat : et, dicam. Donatu?.
Mittol Oniitto, niiito. Famabius.
7 Facilitate^ Jam tacilem se infert. later facilitatem et clemtntiam boo in- terest: facilis enim, cnjus ira cito solvitur : clemens, qui non irascitur. Donatus.
Facilitate nihil homini esse tnclius'] Nos ex o. 1. s. ita collocamus, nihil esse homini. Faerniis.
9 Ille suam semper egil vilam] Hie jam quasi comparativa qualitas indu- citnr de utroque ; et ut ille in initio fabiilsE locutiis est, sic in fine bic lo- quitur. Donatus.
10 Clemens, placidus, nulli ladere o»] Mira varietas et in loci«, et in parti-
bus urationi.4, \'A clemens est qui co- lit mentoin suani, nee cam vexat iras- ccndo. hUm.
Clemens, placidus] Clemens est circa recte agentcs : placidus etiam circa delinqutntes. Kt dementis est nulli lapderc os : placidi arridere omnibus. Et clemens animo, placidus vidtu. Idem.
Nulli Icedere os] Id est, nnlliini prae- sentem lapdere. Et vide quam grate a noniinibns verba transeant. Idem.
Nulli Icedere os, arridere omnibus] Voluptatis affectus est duplex : aut enim ex quietc voluptas est, aut ex aliquo actu. ergo bic utrumquc cora- plexus est. Idem.
Et nulli Icedere os] Adeo ut nulli se contristem faciat. et baRc est figura avaSpofiT], quuiti reciirrimns per ea qua; diximus : et f^rtynriKm omnia repetita sunt. Idem.
Nulli Icedere os] Nuliius vultuin of- fendere, nemini coram adversari, mil- li pallorem aut ruborem ex ira ant pudore excitare. Famabius.
Nemini Icedere os] Hunc locum in aninio babebat D. Augustinns lib. i. de Ci vit. Dei, ubi de iis agit, qui alios in peccatis adnioiui'c metuuut, ' Vel cum laboris piget, vol os eorum vere- cundamur offcndere.' Ex iis verbis facile intclligas quid sit Icedere os, a|)ud Terentiiim. Faber.
1 1 Omnes bene dicunt, amant] Juxta iilud in Audria : ' Obsequiuni amicos parit.' I. 1.41. Bceclerus.
12 Ei^o ille agrestis] Bene addidit ille, quasi jam notus, hoc ipso quod ferus atqiie agrestis. Et sa:vus fac- tis : tristis animo : trueulentus vultn. et aliter dici potest, ut tristis sit, qui dolet : trueulentus et sa^vus, qui ler- ret: et ideo aS^ricTis mira per ista de- ciirrit. Donatus.
Ego ille agrestis] Non tantum no- tatur bic, quam Horatius describit, Ep. I. 18. ' Asperitas agrestis et in- concinna gravisque,' scd etiam illud alteruoi vitium, quo apud eundera
TERENTII ADELPH. ACT. V. SC. IV.
1497
Poetam signatiir ' Dnrus homo atque odio qui posset vincere regein ;" iteni- qne qui suis ' Immoritur studiis et amore senescit habendi.' Baclerus.
13 Duxl uxoreiii] Peudet, (/iixi uxo- rem: sed etiam cum magno siguificatii addendum est : niajore enim pondere siibtiahitur conjunctio : nam, duxi etiam wxorfjn, dicenduni fiiit. Donatus.
Duxi uxorem] INIenand. Tci ywalKa ex* 'Xj eiuai re iraiSun/, Tlapyiivaiv, Tiarepa, fifpifwas T(p /3i!ju TToWas (pfpet. Et T^ yiViffOou iraTfpa TraiSwv, ■^v Ai/tttj, (pu^os, tppovris. Farnabius.
Quam ibi miseriam vidi] Ibi inquit, quasi uxor locus sit. et hoc sine con- junctione, ut mala quae enumerat, niulta videantur. Donatus.
14 Alia cura] Non altera. Idem.
Potto autcm, dum sfudco] Non fa- cile Stat hie versus, nisi licentiis sus- tentatus, quarum necessitatem evi- tabit qui pro porro, lieia legerit, ut in libro Bcmbino et Victoriano est, ut sit vox scipsuni vel hortantis ad cnu- meranda quae restant, vel de uxore ducta reprelicndentis: ant quod aeta- tem contriverit in quaercndo. est enim heia adverbiuni corri|)ieutis, teste Donato in commcntariis in Hecyrani, super eo loco, ' Nunc video in illa- rnm potestate esse te.' sane aniat heec interjectio jungi cum adverbio, aulem. Plautus in Ampliitryone : ' Heia autem inimicos r' Faernus.
10 Fructi] Archaice, pro fructus. Farnabius.
17 I'alria potiturl Aecusalivo casu extulit quod nos abiativo dicimiis. id enl, piilrio jxililur comiiiodo. Accius in (;iytemna;stra, ' Fcras poliuulur plagas.' DonatuH.
I'utria polituT] Syntaxis vehista pro, piitritH jHitilur commndia, I''arnai>.
V.t Ilium dilijiuni : apud ilium sunt umbo: et;o dtntrlus sum] Hie ootenflit Terentiiis, verum patrcin et molc^tio- rcm et odiosum esse magin adolegctn- tibuA. Dnnni.M.
20 lUum ut tivat pj>(an(J Si/AAt^tlxf.
nam sic veteres loquebantur. Nos vero dicimus illi uptant, non ilium. Idem.
///«/«] Micionem. Idem.
Ilium ut vivat optant] Quidam quar- tum casum hie pro recto poni autu- maut, inter quos est ex Don. Sciop- pius. alii avaKoKovBov agnoscunt. Boe- clerus.
Meam autem] Supra act, i. sc. 2. ' L bi te exspectatum ejecisset foras.' Farnabius.
23 Age, age, nunc experiamuT contra h<£c quid ego possiem'\ Posset hie ver- sus utcumquc snstentari, melius ta- men habet in Hcmbino, Age, age, jam cipeiiamur porro contra, el quid ego possiem. ita trochaicus optimc pro- cidit, vel attribuendo primam ejus syllabam prajcedenti, vel ex quid d elidendo. Faernus.
\unc cxperiamtir] Magis cornice pluraliter experiamur dixit, quam si diceret, experiar. Donatus.
24 Quiindo co provociil] Non addit quis : sed intelligimus, Micionem sig- nificari. Idem.
Quando eo provocaf] Donatus, et liber Victorianus, ac Decurtatus pro eo, habet hue: quam lectioncm Ri- vius in multis Terentii libris asserit invenisse. Hembinus vero hoc, anti- quorum more pro hue; quod et pla- cet. Faernus.
25 Ego qunque'\ Confer Plauti Asi- nariam, act. i. sc. 1. ' Omncs pa- rentes,' tS:c. FariKtbius.
20 Si id fit dandn, alquc ohscqucndo] liene naturam sccutus est, qui artem iguoraf, putans agi verbis omnia de- bere, non dando et obseqiicndo. Do- natus.
Si id ^l] Id est, jam a liberis si niagni pendor. Idem,
Son pnatcrioriH frram] Snbauditur partfs: aut, mm parti jaciam, id est, non virirar a Micione. ICt translatio est a partibus liistrionuui in fabula. Idem.
hon postiriorcs /cram] Primus in
1498
NOT/E VARIORUM IN
liis CIO, inqiiit, in daiulo atqiie obsc- qiiciidu. JJcm.
27 Dcerit : id mca mhitiiw nfert] Vide, icnianere in Demea iion peui- tus ejectain seciiritatcm. Idem.
Id iiwa iiiiiiimc rcfcrt, (jui sum natu tnaximus] Ul apud l^iaiitiiiii 'rrinuni- rao II. 2. 38. ' IMilii qiiidcin xtas acta est ferine : tua istuc retei t niax- iuiL'.' BacUrus,
Natu muximiis] Adeoqiie provccta zetate. (lie. ad Attic. 1. \vi. Epist. G. ' Non louije a sfpulchio,' 1. xiv. Kp. 21. ' Sed niiliiquidt.ni;8«j3iwTat.' Far- Tiabius.
ScENA V. Seiiarii sunt. vs. 2. duo ex RIss. nostr. quis homo est ? tertius : quis est homo. Arte Potitae factum est, lit Dcmca, qui liactemis non sue- vcrat blande diccic, rudimenta novi consilii in servis experirctnr. indi- cavit ipse scena sequeute, vs. 10. Bceclcrus.
Heus Demea, rogat frafcr 7ie abeas longiiis'] Hie ostendit l^o'eta, quam ab' surde Idaiidus conelur esse, qui non so' leat : et quam immodica sit repentina largitas, uhi animus a parcilale nimia in contrurium vitium pro/usionis excur- rerit. Donatiis.
1 Ileus Demea, rogat frutcr, ne abeas longius] Ut apparet, jam edor- luivil ciapiilam Syriis. Et satis mo- raliter dixit/) a<cr; nee addidit /«us. Idem.
Frater'l Moraliter. nam deest tuus. Idem.
2 O Syre noster, salve : quid Jit] Jam non baec blanda, sed dura sunt, nam salcc dixit el, non solum (|ut'm sa;pe viderit, scd cum quo toties litigave- lit. Idem.
Quid Jit? quid agilur] Interrogat et quum sciat, et qiiuin damnet actus ejus. Idem.
2. 3 Oiiyetus delet. quos tamen maxime sustentat institutum Pot'tae, fccena scqiicnte vs. 8. 9. verbis De- mea; iteriim (k ■nupaWi^Xov exjires- Aum. quod et Uonato observatum.
Bceclcrus.
3 Rcctel Bene respondit recte: has enim interrogationes de salute atque iiicolumilatc ejus sunt, qui intcrroga- tiir. Dunnlus.
Hue tria] Deest verba. Idem.
4 PraternuturamJ Plusdicit qiiain si dicciet, ' Piaeter consueludiuciii.' Idem.
Jam nunc litec tria primum addidi prater naturam, O noster, quid Jit ? quidagitur] Hoc pressius dictum est. Idem.
Prceter naturam] Cic. ii. de Ora- tore. ' Qui neqiie natura neque arte lepidi sunt, prudenter tacent : ant non loquuntiir nisi necessario; alio- qui, dum facefi esse student, inepti, ridiculi, aut etiammolesti fiunt.' Far- nahius.
5 Servuni hand illiheralem'] Dura et iniportuna icpente commiitatio ex tanta vituperatione in laudem Syri, ostendit contra naturam suaui niti Demeam. Donatus.
Prabes te] Id est, te ostendis, fac- tis probas. Idem.
Et tibi lubens bene faxim] Et bene ad quam rem adjectum est : an et bene* lioc addidit. Quis enim credat tam siibitis post S'dsvitiain blandinien- tis, nisi faciis quoque vera esse osleu- datur i Idem.
Et tibi lubens bene faxim] Et addi- tiiin est, nt ostendat banc esse sen- tentiam, Non solum te laudo, sed etiam juvo : illud dicendo, hoc fa- ciendo. Idem.
Et tibi lubens bene faxim] Potest hoc et sic intelligi, Bene tibi faxim, et lubens. ninlti eniin bene, scd non ex animo faciiiiit. Omnia ergo addi- dit, qua: placidum ostendant ipsum, atque cleinenttni. Idem,
G Atqui, Syre] Atqui abundat per napeKKov. Idem.
Syre] Asseveratio est uon credeo- tis. Idem.
7 Hoc return est] Quasi falsuni fue- lit illud, quod jurgabat: ct hoc sit
TERENTII ADELPH. ACT. V. SC. VI.
1499
venim, quod nunc dicit. Idem.
Propedieiii] 'T(f>ev, Nam propediem adverbiiim est lemporis : ul si dice- ret, citd. Idem.
ScEN \ VI. Eodem metro, vs. 1. Mss. Dostri oiiines : hera ego hinc abiens ad lios protisam. vs. G. omnes, ut ed. vs. 7. uniis, ob hanc rem. vs. 9, duo : cam hoc existunas: alter, aestimas. Boeclcrus.
1 Hera, ego hinc ad hus proviso'] Ad has, ad Micionem et /Lschinuni scili- cet. Pcocwo duas res significat: pro- cedo, et video. Donatus.
Hoi] Mitionem et ilischinum. Far- nabius.
2 Sed eccttm] Hoc apiid so. Donat.
3 O, qui cocare] Hac interjectione utiraur, iibi ex intervalio notos vide- mus. Idem.
O, qui tocace] Post o, nomine vo- caturus, non habuit quod diceret : et idee subjecit, qui vocare. Virgilitis, * O qnam te memorem virgo? nam- qne hand tibi vultus Mortaiis: nee vox liominem sonat. o Dea certe, An Pbcebi sororr an Nympharum san- guinis una r' Moris est autcm inferio- res proprio nomine vocari, si blan- diri veils, sed hie nominis oblitiis, dum diibitat et inquirit, inliiesit pro- nomiui. Idem.
Qui vocare] Plant. Trinuni. act. iv. so. 2. ' AgLdiini ; uonieii tiium pri- mum memora niilii.' I'ainuliiun.
Gela, hominem timximi pritii esse te hodie judicavi aniiiio meo] Kidiciilu mo- rositatis fufja, et affabiiilatis atiecta- tio ; iibi dominns scrviilo, grandioi minori blandiliir. Sed, ' JJum vilant stulli vitia in contratia ciirninl.' Horat. ail I'isones. Idem.
4 Ammo mcrbj Hoc est, secuiidiMii aninii niei scnlciitiam, ct qiiantiiiu ad animiiin nicnrn pcrtinct. Donattu.
5 Art//i IS mihi est prii/erto sercui] In lioc laiidandu quia nun laborat, nubjecit spccialitei mcrita cjiit : ant, ut existiino, nihil liabiiit tpiod diceret uiii landcui, bine ulliiis facli niculiu-
ne. Et mihi, id est, quantum ad ju- dicium nienm pertinet. Idem.
Nam is mihi est profecto] Aliqui li- bri, inter quos Bembinus, verbum est liabent post profecto. FaiJrnus,
G C'ui dominus curcc est] Quum Lie dominas habeat, dominum dixit: quia pr2evalet mascuilnnm. Virgil. * De- scendo, ac ducente Deo flammam inter et hostes Expedior.' Et prze- terea sententia generalis inducitur, quum nullum specialitcr dominum sigititicat. Domitus.
Cut dominus cura est] In animo ha- buit Horatius biinc locum cum scri- beret (Sat. ii. 7.) 'Davnsne?' (so. vnlt loqui) ' ita Davus, aniicuin INIan- cipium domino, et frugi quod sit sa- tis.' Bceclcrus.
Ita, ut tibi sensi, Geta] Maximum delinimenlum iiifert, cum nomine vo- cans, quod tantum superioribus est. Et vide quam grate, i)o>t(|uam ipse dixit, nomine appellavit Gttam. Do' natus.
Ita ut tibi sensi Geta] Ex libro Bembino lege, tt^i; ct melius versus procedet. I'aemus.
7 Et tibi oh earn rem] Quid et libif uti'uni quemadmoduui aliisP anqucm- adiuudiini Syro r Donatus.
lit Iibi ob eam rem si quid usus tcne- rit] Di'fectns quidani rustici pra'ter naturam blandirntis, cogit dicta re- petere sine giatia. Ha- auiem pro- niissiones ad hoc pra'mittuntiir, ut (piiim in subjectis agi a IJcniea liu- jusniodi res <(i])erint, non sit absiir- dum spcctntoribus, Demeam lam cito esse mutatuni. Donatus.
lit tibi ob eam rem, ifc] Uonatns: ' Defeclus (piidam,' \c. Minime lioc egit Porta, (piod suspiratur l>onalu8. quill potius otKOt'Ofiia rfjt KaTaTrpo<(>Ti? CO tendebat, ul linmanitaH Dcmeu- non in sno<< tantum, ti-d in novoruni aftiniiini lauiiliam rcdundalura, Inte- gra irapcuTKn/p, ut Holet nu'tcriinstruc- relur. sed ncc bene stabil lia'c l)o- uati MplTd cum illii qua: itcquuutui ;
1500
fiOTJE VARIORUM IN
' Ha? autcm,' itc. Bacleruti.
8 Mtditor esse ajfabilis] Sic lioc Icii- tiiis, lit illud supra, ' Jam noii tiia hicc addidi prater nafuram : O Hos- ier! quid fit? quid ai;iliirf' Donntus.
Meditor esse affiihilis] Sibi gratula- tur suaiii nioruni liuuiaiiitateui, suli- luissa voce. I'aninhius.
10 I'aulatim plehcm] Moralifer iii- fcrioruni tuibani phbetn dixit: hoc est, ut in urbe vulgus, ita in familia serros. Et fit traiislatio ab iis qui lionores dolose, ac non pro nieiito petunt, ambitiosiqiie sunt. Donatus.
Plehcm primulum fncio meant] Hoc est, niilii faventeni. Et e contrario \'irgilias, ' Vadinius immisti Daiiais, baud nuniinp nostro.' Idem.
Plehem prbmUum facio meam] A ser- vis initiuni sumo, et plebe : niox ab Lis rudimentis et expeiimentis ad dominos ascendam. Farnnhius.
ScENA VII. Eodem metro, vs. 2. omnes : totum com. d. unus interserit hunc. vs. 5. omnes, ut ed. vs. G. duo: uxiirem qucESO accersi. nuns : quceso ux. ace. vs. 7. omnes ut ed. vs. 9. unus: turbos, hymen. I. alter : turbam, hymen.
I, terUns : hymcniFum, turbam, lam. vs.
II. unus : hanc transfer, vs. 14. duo: fratris ced. sed Donatus praefert fra-
tri, vs. 15. duo: amittet. unus, admit- tet. vs. 17. omnes: dinumeret ille ba- lAUo. vs. 18. omnes : quid ago. vs. 20. omnes, benefaciant. vs. 23. unus : hac nunc duct per v. alter: hue nunc d. Argent, duci nunc hue. Boecienis.
Occidunt me quidem'] Adolcscens et Demea, inter se affithiles, imaginem prcs- hent, et quam dulcis sitjunioribus «wc«- tatio, et quam ingrata ccnsura. 'ISluti- Kuii autcm dixit occidunt me, pro nimis l<edunt et crueianl me. Donatus.
1 Occidunt me quidem] Quidem pro exspectatione est : tan(|uaMi in hac mora nuUus alius occidatur, nisi qui amat, id est, ego. Idem.
Dum nimis sanctas] Et nimis sanc- tai ridicule additivm est in ea ducen- da, qua; jam peperit. nam sanctum
est, quod omni obscrvatione inviola- tum est. Et bene addituni est ni- mis: quia >umii(m pro vitio ponitur : juxta illam scntcntiam, qua dicitur : ne quid nimis. Idem.
2 Sancfas] Solenni et religiosa ponipa apparatas. Faimahius.
iStudent faccre, in apparando consu- munt diem] Credo elidi n ex in, ut secuudus pes sit aiiapa^stus. Faer- nus.
3 Quid Kgitur, jEschine'] Jam ipse docuit, quid Jit? et quid agitur? blan- dimcntum esse. Jam nunc lia^c tria primum addidit praeter naturam. Do- natus.
O noster, quid ft? quid agitur? Ehem pater] Non sine consteruatione re- spondet iEschinus, et^i hie blande in- terrogat, et miti vultu : nam ex im- provise objectus est Demea, et io- speranti. Idem.
4 Tuus herele rero et animn, et na- tura pater] Totum eripuit Micioui, cui ne animum quidem reliquit. Idem.
5 Qui te amat plus quam hosce ocu- los] Magis comicum, quam amo. Id.
Plus quam oculos hosce] Supra act. IV. sc. .5. Farnabius.
Sed cur non domum uxorem acccrsis"] Bene subjecit, quae volenti esse crc- debat. Donatus.
6 Veinm hoc mihi morce est, tihicina, et Ihjmciiccum] Hoc est quod ait, 'Dum niuiis sanctas nuptias stii<lent facere.' Hymenaum quidam Liberi et Veneris filium dicunt esse, qui pri- mus certas nuptias instituerit. ideo per laudeni cantatur virginalibus nuptiis ob hujusmodi meritum. Alii viruni f'ortein Atticum dicunt fuisse, qui raptas prxdonibus virgincs, op- pressis lationibus, intactas patrite restituerit. Alii qtioii iif^^v dicatnr inembrana qucedam, qua est munita virginitas, quae prinio disrumpitur coitu, Hymenaum putant veluti liym- num vocari virginaliimi niiptiaruin. Ergo sic accipe Hymenaum in nup-
TERENTil ADELPH. ACT, V. SC. VII,
1501
tiis, quemadmochim dp^vov in f'unere, vel in sacris hymnum. Idem.
7 Tibicina] Plant. Casiu. act. iv. SC. 3. ' Quae siiavi cantti concele- bret omnem plateam Hymenaeo.' Fariud)ius.
Hymenauni] Carmen niij)tiale, Epi- thalamiiim. it^ivaiov Photius deducit aith rov i/ixevaUiv. Police pro df^ovuuf, quod concorditer noviter maritatos vivere optarent. Alii ab Hymenaeo quodam, qui virgines Atticas, diim io littore sacris Cereris opeiarentur, a piratis raptas vindicavit, piratis, qui rapuerant, inteifectis. vide quae DOS ad Senecae Tliebaid. vers. 2G2. Alii ab vfir^v meinbranula (|iije vir- ginibus in primo Veneris aditu rum- pitur. Idem.
8 Vin' tu huic seni auscultare^ Con- tempsit se ipsum dicendo hide seni : hoc solum afferens causae cur audi- endus non sil, quod sit senex. Et totum hoc apparet laetissinio vultu dici, Donatus.
9 Turhas, lampadas, tUiidwts] Bene totum pluraliter : ut qui repreliendit sic mulla. Plautus, ' Qiios tu mihi parasites, luscos, qnos Summanos somnias ?' Hiec igitur vultu pronuu- tianda sunt, ut appareat ea displi- cere dicenti. Donatus.
Lampadas] Faces quinque a pueris patrimi^ et niatrimis prailatas. adi qua adnotavimus ad ver.->. 507. vide et Rosinum lib. v. c. 37. et qiiiiL- Dempsterus in paialip. ad idem ca- put. Farnahius.
10 Atque banc in horto maceriam rube dirui] Maceria dicitiir paries nunc alicujus dcmacerata. Donatus.
11 i'nam fac dumum] Hoc colore v;ilde plauHibili utitiir ad cos, (|ui banc affinilateni c.le)?crant, i. c Mi- cioncm et .tkcliinuni. Indc scena »eq. cum pcriplirasi et incrcmcnto : ' Efo veto jubco et hac re, ct aliis omnibus, quaui maximc unam faccre nos banc familiam ; coierc, a<liuvare, adjuDgcre.' Vix dcsincrc potest in
commendanda et ornanda necessitu- diiie. BcecUrus.
13 Euge, jam lepidus vocor] Appa- ret Demeam experiendi causa assen- tari, non quod animo facial. Dona- tus.
14 Fratri cedes fient perticB] £legan« tins quam /ra^m. Idem.
14. 15 Turbam domum adducet et s»mtum,ifc.'] Ex illis, quae ductii Mss. codicum erui possunt, baud dubie comraodius est, ut edidimus. vide etiam Guyetum. Baderus.
16 Ineo grutiam] In gratiam eo, boc est, amicos comparo. Donatus.
Ego lepidiis] Irridens adolescentis animum, sic inquit. Idem.
Jube nunc jam] Insultantis est ver- bum jube. tanquam praestet iMicioni, boc dicit Deniea. Aut apud se di- cit boc. Idem.
Jube nunc] Quasi insultantes dicere solemus, nunc niinari, nunc assis- tere, quern afflictum tenemus : ita et Micioni Demca dicit, Jube nunc. Idem.
Jube nunc jam dinumeret liubylo illi viginti minas] Nimis morale est, quum de absente tanquam de prae- sente agimus. Est autem, Juhe nunc jam, fignra etiam apud Plautum fre- quentissinia. Idem.
Jube Jiuncjam] Jube sic dicit, qucm- adniodnm ^upra illc, qui quum alius nemo adesset aliciii diceret. Idem.
10. 17 Jube 7iunc jam, dinuiiurit illi liabylo, cfc] C'citiuii est, neque Donatum bic (|iiic<|uani expedire, ne- que doctorum virorum quen(|uaui ali- quid arterre, in quo vel Icvitcr possis ac(|uiescere. igitur Ciuyetus duos bos versus cjii-it. mallem ununi tuntum scil. 17. nam cetera satis coba-rent. ' QhuI mca r Ego lepidus ineo gra- tiam. jube nimc jam .Syre. ccssas ire, ac fdcere r' liaechius.
17 Dinunurel] Dinumcrit dixit, (juasi miiltum nuincrct. Donatus.
nil] I'm illi / C-tesipbonir Lcnoni ? an iii><cbino ^ an Svro ? Idem.
1502
NOTit VARIORUM IN
liahylii] Fratreni Bahyhmcm oh ni- niiani libiiiililateni vocat : an ^L".it/ti- nnm niinis jirodiguiii ? Idem,
liabulo] iMicionom tiater Babylo- iiein ii^nominat, quasi piudigiini et profnsnin, in(|uit Tiiineb. lib. xix. c. 10. Naiiniiis vol b<tbnh, vel batalo, vel bucelo lejjciuluiii ariolatur: quein lef^e, Miscellaneoniin lib. ii. c. 12. Farnabius.
18 Syre, cessas ire acfacere^ 'iSiwri- Kws dicitur. Donatus.
Diruo] Hoc vultu dicitur adhor* tante. Idem.
20 Quum te video nostra familicB tarn ex animo faclum velle] ' Ex aiiinio alicui facere,' est id facere, quod ille aiiinio suo velit: aut certe ex tola mente pr.rstare, non pert'unctoiie : sed ' ex an lino t'actum,' bene factum intciligtie debenius ; utsit, ex animo, quasi ex sententia. Idem,
21 Digitus urhilror] Multa dosunt, et * vos,' et ' esse,' et ' qui fiatit.' Idem.
22 Quid tu ais] F.o vultn dicitur 'quid tu aisr' quo videnius loqui eos, qui iiiterrofjant gesticulante vultu, quid sentiant de coiisilio suo, qnos sciiint approbaturos esse. Idem.
25 iSic soleo] Potest dpuivda vide- ri, quippe quando tale consilium probat Deniea, quod probaret ado- Icscens. Idem,
Sicsoleu] Formula applaudendi sibi, tit supra ali(|uotiens. iiec sine ilpwvila. tameii. liceclerus.
ScENAviii. Scnarii sunt, et Octo- narii lambici. vs. 0. duo : <]uam rem liic agit, vs. 12. duo: <iiiid tu asine huic auscullas. vs. 14. nostri : insunis. De. age, da veniam quceso filio, vs. 19. omnes : ne gravare. vs. 23. duo : hoc cum fit, quod volo, vs. 25. duo : facere ipsidecet. vs. 20. onincs: ftiris. vs. 27. ut edid. vs. 33. dahitur quidem qiumdo hie vult. vs. 34. Argent, nunc mild In es germanus p. c. e. a. alter menrum : nunc tu mihi es germ, pnriler et animo et corpora, imug plane oinittit. vg. 35.
<luo: suo gladio hitncjugulo. Argent. suo bitiu gludio jugulo. vide Faorni notas de metro ordinando in com- pluribus Iiujus sceuiB versibus. Bee- clertiJi.
1 Jubct frater] Apparet Micionem dixisse, Cur diruis ? Synim respoitdisse. Quia hoc jubct frater tuus. Donatus.
Jubct frater] Dirui maccriam scili- cet. Idem,
Jubet/raler] Videtur Mitio inter- dixisse servisne maceriain diruerent, et qua^sivisse, quisnam iis autor esset illius diruendHP, respondisse servos, * Jubet hoc frater tuns.' Farnabius.
Tunejubes hoc, Dcmea ?] Interroga- tive pronuntiandum totuni. ita erit una persona. Et ostenditur breviter ex hujus verbis, quid prior dixerit Syrus. Et mirum initiimi, ne prooc- mio opus esset Deniea-, ad profiten- dain miitationem voluntatis. Donatus.
Ft aliis omtiibus] Ut uuptiis scuili- bus. Idem,
4 Colere, adjm'are, udjungere'] ' Co- lere,' ad nuriini pertinet : ' adju- vare,' ad Hegioiiem : ' adjungere,' ad Sostratani. Et notanduin 'coli' a superiore. ut ' Posthabita coluisse Samo : hie illius arnia.' Idem,
Colere] Subauditur 'jubeo,' per ^(vy/xa. Idem,
Adjungere] Plant. Aulul. ' Ad pro- bos pi opiuquitate proxinie tc adjunx- cris.' Farnabius,
5 Ino hercle ita nobis decet] Antiqui, si addebant statini verbum, ' Nos de- cet facere, nos decet dicere :' si non addebant, ' nobis decet,' dicebaut. Donatus,
Nobis decet] Supra, act. in. sc. 5. * Ut vobis decet.' Graecismus. Far- nabius.
6 Primum hujus vxoris est mater] Incipit a per.suasione, sed latenter, ita ut ea qna; proposito coiisilio di- cendaerant.antedemonstrarit, quam dicat quid fieri velit. Et hoc .semper fit ab oratoribus in his rebus, a qui- bus incipere non oportet, propter
TERENTir ADEI>PH. ACT. V, SC, \ll\.
1503
turpilndinem, ant incommoditatem rei, qiiap persiiadeiula est. Conside- ra adeo apud Virgiliiim, ul)i persna- det Iris niatribiis, ut naves suas iii- cendant, et invenies hoc ipsuin con- silium nltimum poni post argumcnta qoamplurima, ' Quin agite, et me- com infaiistas exurite puppes.' Et initinni a possibili factum est: nam dicit, ' Hujus uxoris est mater.' Do- natus.
Primum hujus uxoris est mater. Mi. est. quid posleu] Aut liujus monosylla- bnm est, aut, s eliso, posterior ejus gyllaba per synaloephen abjicitur. Faernus.
Primum hujus vxoris mater'\ Orato- rie rei inopinabilis suasio ita induci- tur, ut arguraenta prius absolvantiir, quam res ipsa exprimatur. sinuil ope- ram dat, ne quod consilio inipedi- mentuni objiciqueat a filio. line euim spectat quod ait, pareie jam non po- test. Post banc expediiioiiem rei, cetera orando, instando, urgcndo conficinntui : non sine urbanitate. Baclerus.
Primum hujus uxoris est muter] llii- jiis uxor liabet matreni. Piiinoautem proponit argimienta, prins (piain fpiid fieri velit, indicct : quod in re minus alias plausibili callidc fieri recte no- tat hie Don. Farnahius.
7 Prnba et iiiodesta] I'roba sibi : et Modcsta apnd alios. Kt vide landcs r-onsiliatoribns invcntas et usitatas. Dona t us.
lla aiunl] Hoc ita rrspoudet, quasi dicat, ' sed quid mca.' Idem.
S Scio] Adliuc Micio nun intcUi- git, quo res tendat : sed tamen vuliu ijuodam admirantis, cur hoc dicatur, rcspondet. Idem.
Parcre jamdiu per unnos hac non po- test] Moc aulcui addidit, ne contr;^ fi- lio3 Pater suadcrc videalur niiptiax, si iiiis coha-ridcs esse |)rocrcundoi> siiadeat. Idem.
Pan re jam diu per annos hac non po- test] Aliaui coliocationcm vcrsui con-
gruentcm liabent o. 1. s. et Donatus, Parerejamdiu hac per annos non potest. Faernus.
Per annos hcec non potesf] Bene * per annos :' quia non est sterilis. Donct- tus.
10 Hanc te cequtim est ducere] Te, Micio, scilicet. Idem.
Et te operum] Te, iEscliine. nam ad ilium convcrsus a .Mirione est. Et qnare /Eschiiium operam dare aequum est? scilicet ut prosit socrui. Idem.
11 HJe ducere autem] INIagnavisin pronominibus posita est. nam 'me' ille sic dicit, quasi quern minime de- ceat. ' Te,' ille sic respondet, quasi quem maxinie oporteat. Idem.
Ineptis] Verbnu) est, quod facit in- eptioj ineptis, ineptit. Idem.
&i lu sis homo] Non ' si es,' sed ' sis' dixit: quasi in co se hominem sit /Escliiniis probaturus. Idem.
Si tu sis homo] TE^cliine. Si sis, pro, si esse voliieris, et, si credi homo vo- lueris. Idem.
Si lu sis homo] Hie facete et mire coegit yLscbinuui ad j)ersuadendum. non enim dixit, Si tu sis homo, persua- de: sed »\c,fuciiit : ut ab illo non fac- tum, sed ctiectiim exigeret. Idem.
Si tu sis Iwmo] Dcmca Milionis nunc induta persona, ctiam ipsissimis ejus verbis, quantum potest, utitur. act. I. SC. 2. 'Kt tu ilium tuum si esses homo, Sineres nunc facere, dum per irtatcm licet.' Kt act. iv. sc. 7. ' liunt nupliu' : 1)( lupsi metum om- neui : ha;c magis sunt houiinis.' Far- nahius.
12 Quid? tuhuic, asine, aiiscultas] Aptuni couvitiiiui granili et faluo. Donatus.
Mi putcr] 'Mi' vocalivus casus est, al) eo <|iwjd est * nKim.' Idem.
Quid tu huic asine auscullas] Plc- riquc iibii post quid lu, addiint advcr- biuui aulcm. non versus lios, in o. I. roufusos, ila digcrunus : IMi. Me du- ccn autem/ \)i..le.Mi.mi:! De. te mquam. Mi.(n(j'<it>. Dn.situ sis homo,
1504
NOTyE VARIORUM IN
Ilicfactut. /Es. fiiiimtcr. Mi. ijiiid tu autein huic asUte ausail(<is> l)i:. nihil as:is. Fieri (diternon potest . Mi. deli- ras. Ms. sine te c.rorcm, mi pater. Mi. Inaanis? tiufer. DE.n'^e, daveniitmfl- lio. Mi. xatin sunns es? I'.go nnvus ma- rtins anno demtnn quinlo el sexagesimo. Stmt hi octonuiii iambici acatalecti- ci, iu qiionini quarto ex satin eliilitur n : in qninto ex novus s, ut primus pes sit tiibrachus, sccuiidus anapcp- stns. Fa'ernus.
13 Fieri aliter non potest'} A ncces- sario. Donatus.
Deliras] Proprio vocabulo usus est, tanqnam loquaci. Idem.
14 Insanis: aufer] Congrue seni • deliras :' juveiii ' insanis.' Et ' au- fer,' vel te, vel nianuni : nam rogans, nianum admovet scilicet, dicens 'mi pater.' Idem.
Aufer] Aut 'te' deest, ant ' ma- nnm,' aut pro eo quod est ' abi :' ut sit, Anferle. Idem.
Aufer] Te scil. id est, abi. Farna- bius.
Da teniam] Id est, sine te exorari. vide Hec. act. iv. so. 2. Idem.
15 £g-o novus jnaritus] A pud Me- nandruni senex de nuptiis non grava- tiir. Ergo Terentius (dprjTtKus, ' Ego novus maritus anno demuni qninto et sexagesimo Fiam, atqne anum decre- pitam ducam f' Hie deest et ' qiiis,' et' quid,' et 'quando,' el ' quoinodo :' ut sit, Quis f ego. Quid r novus mari- tus. Quando f anno demuni quinto et sexagesimo. Quomodo r anum decre- pitam ducam. Donatus.
Anno demum quinto et sexagesimo] Hapc a?tas est, ut Varro ait, etiam comicornm senum. Et ' dcmum ' ad- verbinm tarditatis est. Idem.
16 Atque anum decrepitam ducam] Hoc facete addit, tanquam faciendum hoc esset, si pueila duceretur seni. Idem.
Id ne e.stis uuVwres mihi] Hoc est, persuasorcs. ut Virgil. ' Author ego andendi.' Idem.
Dicnpilam] ' Drcrc|>ilam,' aut stomaclid aniii ct irucundo: aut 'de- crepitam,' oiuusi anitni et la^sa; se- nectutis : aut ' decre|iitam,' cui sappe nioribundiv. creptiorit planctu faniilia. id est clamaverit. Idem.
17 Largilor] Verbum est imperati- vi modi, futuri temporis. Idem.
De te largitor puev] Acutius ' de te' dictum est, quam • de tuo.' Et bene in enm, ([iii promiserat puellic con- junctioiiem snam. Idem.
19 Da renium] Piaesta beneficium. concede quod petitnr. Idetn.
Da veniam, 7iegravere,ifc.] De Plan- to ex])ressa sunt hac, in Sticho i. 3, 32. 'Sic face. Promitte vero. negra- vare. est commodum. Volo, inquam, fieri, non amittam, quin eas.' adde III. 2. 19. (Sfc. Baeclerus.
Ne gravere] Ne te difficilem p^a^- beas. quia ' gravem se ' dicitur ' praDstare,' qui id facile non pra?stat in beneficio, quod potest. Donatus.
Da veniam, ne gravere- fac, promitte] Altrinsecusagentium,fatigantiunique verba sunt. Idem.
20 ;Es. Non nisi exorem] Ex ratio- ne versus et o. 1. s. adde prononien te, post ' nisi.' Fa'ernus.
Age, prolixe, Micio] Aut age prulixe, id est, age benigne ; ut sit ]>r(dixe be- nigne, secundum veteres. aut per aawSerov, et (Wei\\/iv, age, correpti- vum : nt ad 'prolixe' subaudiatur, nosier esto, aut quid tale : et Micio velut iiisuavi dictum sit. Donatus.
Age, age, prolixe Mitio] Vel poste- rius ' age ' cum ' prolixe ' jnngen- dum, age prolixe: id est, benigne, nt Don. interpretatur : vel si ut hie edi- ttim est, tum scntentia fuerit, pro- lixe te Mitionem (verum Mitionem, a morum suavitate et facilitate sic dictum) nobis exhibe:- vali prolixe jtoster sis Mitio : ut Don. hie. Fuma- bius.
21 Etsi hoc mihi pravum, ineptum, ahsurdum] 'Pravum,' si anum ducit nuUo commodo suo. ' Ineptum,' qui
TERENTII ADELl'H. ACT. V. SC. VJII.
1505
aou votofilioriim ducat iixoiem. ' AIj- surdiini,' liomini qui minquam diixe- rit, et minqiiani diicere voluerit, seiii diici uxoreiu, quie adolescenti diicta noil sit. Donutus.
Atque alienum a vita mea videatur'\ Reponiiiius vidctur, ex o. l.s. Facrnus.
22 .S* vos tantoppTc isluc tultis,Jiut] Car hie iion vertitiiide voliiiUateSo- strata? ? An quia illam conseiitire necesse est, vel propter paiiperiem, vel ob ainoreni filiae suae ? Donatus.
Si tos tantoperc Lstuc vultis ;Ji»t] Ri- dicule dixit et coinice, uxoreni se du- cere, nou quia velit, aut deheat, sed ut olise(iuatiir jnhentibus. Idem.
23 Hue confit tfuod volo] Perficiliir inqiiit quud volo ; ut siiniptiiiii et tur- baui domnm recipiat Mitio, et ego ineam gratiaui. Idem.
Hoc confit, quod ro?o] Verius, quiim fit, ut Giiyetiis ex Mss. cui duo etiam iiostri coiisentiiiiit, declarat. Secuin liaec IJeinea. estcpic TrapaaKfvri novam snasoriain niolientis. ciijus altera pars ciare ad .Micionein dirigitiir. 'quid nunc <|iiod restat r' arte fac- tum, ut pliira sua?>iiriiH hoc tanqnarii iiltiniiiiii doiiuinstraret. Mox varie- tate notabili, jiraemissis iteriini aigti- nientis, non infert totiiin ronsiimm simul ; Red bcneficiiiin primo, coiii- miini nomine; postoa dcinuni jiecnli- aritcr, iisiim friictiiin agri snbiirbani gratis Hegioni concedciidiwii deinon- ^l^at, cl object ioiierii allatani, qiio- il.iin qnaiii ^jriTpoxo/r^w siiminatim et cuinul>itim, ut de ("ariii, expedit : * pro patre liuic est ; bonus est ; iioh- ter est; r^cte datiii.' quid absolii- tiiiit aut celcriii!) P Iklc a re petebaii- lur. quod »ii()»rest ad pcri>onani per- tinct: lu dixisli, eftiigiciKiinn «oni- bus avaritiu- int'ainiaiii; tii dicti ve- ritaleiii ru ip.ta cnniprobabi.t. qua ne- cessitate ita (Mini ronslrinxit, ill lio- neste non jKisset dencgarp, qnod m- gabatiir. ilrrnin aiiteni ravct, ne ab /lixcliino alii|iiiil obstarc poK.sit, aut, nc i» spgre frrat lianc MicioniH in
alios liberalitatem. non eniin, ut do- netur ager, sed nt usus fructus sine foinore concedatur, suadet. itaqiie fa- cile assensum suuin ji:<chinus com- modavit, ciim intenogatiir : ' dabitur, quandoquidcin hie' (i. e. yTlschinus) ' vult.' slatim enim respondet : 'Mi pater' sc. fac. quod suadet Demea, da fiuendnni Hegioni hunc agruin. Bceclerus.
Vertim quid] Haec Oemca seciim, de successu sibi plaudens, et ad per- gendum seipsuin excitans. Farnabius.
24 Quid nunc quod rcstitt'] Quod re- stat, pro quod sequitur. An ' quod re- stat ' tanquam reliquiarnin priorom, ac per hoc minimum f D.matu.i.
Ucgio Ills est cognatus proximus] Comniendatio peisoiiis (juasi notac : etiam Micioni, ob merita sua, Et bene addidit ' pioximus:' nam multi gradus et veliiti rami sunt propioqiii- tatis in atfiuitale et cognationedispo- siti. Idem.
25 AdfiuLs 7tol)is] Rerte, nam uxo- ris rognati niarito alfinessunt. Idem.
Pauper] Jam hoc nomine apparet aliqiiid tlagitari. Idem.
2G Sub urhr] .Sidjinbani. Fumithiits.
Quod locitus J'orus] ' Foras ' dixit, locum pio persona poncns ; quasi di- ceret, ' nescio cui alieno.' sic et iios dicimiis, ' audi quid <licit * ecce liac,' jiro ' ecce hie' Cicero, ' Hir tiim ali- us ex alia parte.' Dccst ergo aliquid, nl f>it, quid locitas J'liras viisum. Aut si Jonn : Juris iwsito, id est, alieno. Dojiiilus.
Sub urbt isl piiululum a.;elli hie] To- liim rum coniciiiptione proniintian- diiin. Idem.
Forim] (Jiiasi dicerct, nchcio mi alieno. i'munliius.
27 lluic dniiusqui fruatur] Id e«i, <|ui friiHtiiin capiat, non proprictatt- poiialiir. I'roprie ergo, et ipiasi de jure dDkit ' friiatiir." est aiitein ' I'ru- Mtiir,' iilaliir: ipiia ' fniinrn ' diritiir MMiiina giiU, per (jiiain rihiim lingua dimittil in ventreni. Donatiu.
Delph. cl V'ar. (yliii.
Ter en t.
1506
NOTiE VARIORUM IN
Qui fruatur'\ Qui friictum ex co peicipiat, noii qui piopiietatem lia- beat ad usmn non maiicipiiim. F<ir- nabius.
28 Bonus est, 7iostir est, recte datiir] 'EwiTpoxa<^h^s liortantis, et aavvStTov iniilta cougerentis. Donatus.
Bonus est] Potiiit lesponderi, 'quid niea ':' Idem.
Bonus est, nosier est] Haec omnia vultuose, taiiqiiam iuvidiain parsinio- iiije taciat Micioni. Et plus signifi- cat ' noster,' quam si addatnr, quid noster. Idem.
Noster est] Bene addidit. namque dixit,' pro patie huic est.' Idem.
Recte datur] Quasi non queeratur, an danduni sit : sed illud solum, an recte. Idem.
29 Non meum illud rerbum facio] Nunc. * Verbum ' pro a^iw/xaTi posuit, quod uno stringitur verbo. Ergo ' ver- bum,' brevis seutentia. Idem.
Non meum illud verbum fucio] Nota 'verbum,' pro sententia. ut, 'Uno verbo die, si quid est quod me velis.' Et, ' Miseram me, quod verbum au- dio ?" Verbum ' dixit, veram senten- tiam. nam verba esse a veritate dicta testatur Varro. Idem.
Postremo non meum illud verbum] Ad proprium ipsiiis testimonium provo- cat, quod maximum in judiciis mo- ment! solet esse, et miro artificio dixit, ' quod tu Mitio bene ac sap.' q. d. laudem tam boni et sapientis dicti tibi prareptam nolo: non id ego milii vindico. Sed quanto plus meretur vel ipsum dictiun, vel dicti autor ; tanto probrosius fucrit Mi- tioni a sua ipsius autoritate descis- cere, et sibi non constare. Fama- biua.
31 Hanc mnculam nos decet effugere] 'Maculam' rep x^^^'^'^f-V dixit, irri- dens opinionem iVIicionis : ciiiia par- simoniam, maculam putet. et simul auxit, primo ' vitium,' deinde ' ma- culam ' dicendo. Donatus.
ii l<ffuf;(re, dictum est vere] Hnjus
et sequentium vcrsuum ordinatio dif- ficilis est: (|Uie in iiunc modnm vi- detur posse fieri, Effugere dictum est rcre, el re ipsa fieri oportet. IMi. Quid istic? dabitur quando quidem hie volt. yEs. mi paler. De. Nunc In mihi ger- manus es pariter cor pore et animo. Ml. gaudeo. De. Sua sibi gladio huncju- gulo, ut primi duo sint trimctii iam- bici: prior quidem hypcrcatalecti- cus, posterior acatalecticus, tertius trochaicus tetrameter catalecticus : cnjusmodi generis est et sequens, constansex duobus hemisticliiis, uno in tine hujus scacnae, altero in prin- cipio sequentis. sane in his versibus hiBC mutavimus, quod pro istuc feci- mus, quid istic? quod aegre consen- tientis est, ut saepe alibi: et pro qui- dem quando, quandoquidem ex libro Victoriano ; et pro hunc gladio jugulo, coUocavimus ex o. fere 1. s. et Dona- to, gladio hunc jugulo. Faernns.
Dictum est vere] Sen. ' Verba rebus proba. Facere docet Philosophia, non dicere : et hoc exigit, ut ad legem suam qnigque vivat ; ne orationi vita dissentiat.' Vide et Phorm. act. i. sc. 4. Farnabius.
35 Suo sibi hunc gladio jugulo] 'AA- Krjyopia. et non suo, sed suo sibi, mo- raliter, et ut veteres solent loqui. Donatus.
Suo sibi gladio hunc jugulo] Th sibi redundat, ut alibi. Plaut. ' Itaque me malum esse oportet, callidum, astn- tum admodum, atque hunc telo suo sibi malitia a forilxis pellere.' at alibi, ' inscientes sua sibi fallaciae.' Dici- tur autem Mitio hie suo gladio jugu- lari, qui suis dictis, et proprio quasi testimonio convincatnr. Farnabius.
ScENA IX. Trochaicis telrametris catalccticis constat hapc scena. vr. 1. Mss. nostri omnes, ut ed. vs. 3. duo, ut ed. unus : fieri Sy rum esse (cq. vs.lO. omnes : in psalt. istac em. vs. 12. unus : denique hie fieri tult. vs. 17. omnes ; optim. q. mul. equidem t. n. et vs. 19. haud dubium est, q. vs. 21 . omnes ha-
TERENTIl ADELPH. ACT. V, SC. IX.
1507
bent, oro, ex elossa, vs. 25. duo '.frugi homo es. et mox duo : prima cvmulam. TS. 26. duo : o mi pat. f. vs. 27. omnes : mores m. tuos Demea. vs. 28. omnes : fiuod proluvium. vs. 31. duo : sedassent. vs. 32. duo : jEschine est. vs. 33. duo: qnia non ista injusta. vs. 39. omnes : quid opus facto est. vs. 40. duo : valete plaudite. unus : valete et plaudite. Bce- clerus.
1 Factum est quodjusti, Demea^ Id est, diruta est maceiia. Donatus.
2 Frugi homo es] Utilis, nt friiges. Idem.
Mdepol hodie mea quidem sententia Judico Syrum fieri esse eequum liberum'] Hoc est quod jamdudum promiserat Syro : sed nunc opportune, videtur enim modo nieritum prsecessisse. Et, ' sententia judico,' (cvpioAoy/a. Idem.
4 Quodnam ob factum] Jure, ascribi enim causas manumissionis, in jure formula est. Idem.
Quodnam ob factum] Donatus :' Ju- re,' &c. Ita supra in Andiia i. 1. 10. et 11. ' Feci ex servo ut esses liber- tns mihi, Propterea quod serviebas liberaliter.' unde et ' pretium' vs. seq. appellatur libertas, ob nierita scilicet persoliituni, Recte autem Donatus vocat liaiic * comicamraanu- missionem,' quae mira festivitate con- ditur, et extemporali liido festinatur. liaclerus,
Multa] Oratorie malait generaliter dicere, quam quarere specialiter, quod invcnire non possit. Et Micio singularitcr untun quxrit, hie plurali- ter multa respondet. Donatus.
JEdepol rir bonus] Jurat bonum : quia prspter opinioncm est. Idem.
5 E^o iitos vobis unque a pueris] In- tclli^it .Syrus, laborunteni pro sc De- mcara non habere (|uod dicat: c-t idee ipse prosequitur ordinem mcri- torum : srcundum quern apparet,px-d- atjORum fnissc. Idem.
0 Docui, mnnui, bene pruxfpi] Ridi- cule addiintur, et tantiiin roiisuclu- dine : quia imputantur etiarn facta
prave, pro bonis. Idem.
Quce potui otnnia] Bene ' quae po- tui:' quasi plura vellet. Idem.
7 Res apparet] Mire irridet De- mea, sic tameu ut serio agere videa- tur. Idem.
Cum fide] Alii scr. obsonare cum fide. Farnabius.
8 Apparure de die contivium] Id est, repeute, neque ante praedictum, nee pridie constitutum. Donatus.
Apparare de die conriviutn] Id est, repente, neqne ante praBdictum, nee pridie constitutum, ait hie Don. si tamcn genuinus Don. quem minim sit prisci moris el sermonis tr.m im- peritum fuisse. Olim enim, (ab Hip- pocratis usque temporibus certe, ut ex ipso liquet,) rarus erat prandio- rum usus. sed nee alia (quibus in usu) prandia fere, quam parvi et privati (lit Plinii verbo utar) refectus. De die autem potarc, vel (quod idem est) epulari, semper probro datum, ut in- temperantis ac voluptuaria; vita> ar- pumcntum. Ita Q. Curtiiis luxum Alexandri notat, quod ' de die con- vivia iniret:' Et Liviiis Panorum, quod ' de die epularentur.' Nee ali- ter apud Plautiim, ' de die potare ;' aut Catulliim, 'convivia de die fa- cere,' capienda. ' De die ' autem cum dicitur, ' medio ' siipplendum est, quod cxprcssit Horaliiis, ' de me- dio potarc die :' cum Sol adliiic al- ius, nee niiiito plus medii conf'ccit itiiieris. Nam a!io(piin ca-na quo- que ante Soils orcasum, non cci'pta tanttim, sed peracta, multis. Hinc lux opportuna verbis Apostoli, Act. II. \rt. et 1 Thcss. V. 7. CVterum, ' de die potare,' et ' in liicem |)o- tare ' ((|Uie ronfundiint iioiiniilli) plane alia, xcd nihil hoc ad Teren- tiiim. I'aryiabius.
9 () U'pidum ro;>u^J Ut alibi, ' o fe8» tiviim caput,' Arc. Gr^cc <pi\r) «- ifiaX^, \c. Idem.
10 I'ontrcmo, hodie in paallria hoc imiindu] ICt hoc totiim serio dicitur,
1508
NOT^ VARIORUM IN
lit magis ridicnluni videatur. Dona- tus.
Hie a(()utor fiiit] In re bona ' ndjii- tores,' in re niiila ' inipiilsores ' di- ciintiir. r.i'KO 'I'C atljntor dicitur a non irasn-nte : a ciiminante auteni et iiato, inipulsor. Idem.
Hie udjiitor fuit, hie curavit] Ue more repetitiiin est 'hie,' quum di- citur, 'hie adjiitor fuit, liic curavit.' Sic enini solenius onerare audieiiteni nieritis ejus quern iaudunius. Deinde quid non pnvstitit, qui et officinm corporis, nt adjutor, et curam animi praebuit, ut consnltor? Idem.
12 Peniqtie hie viiH fieri] Abutitur Demea sciens prodigam voluntatem adolescentuii. Idem.
13 Syre, eho accede hue ad jne] U- trura nt eundem nianu emittat, an nt palain fiat, jnbet propius accedere, jnris public! consmtudine Indens r Et vide qnani coniicara inanumissio- nem, quam facete iiiduxerit atqne condi^ne. Idem.
Accede hv.c ad me] Ut te circnma- garo ; qui nsitatissinius mannmissio- uis ritus. Pers. ' Hen sterilis veri, quibus una Ouiriteni ' (i. e. libernm honiineni) ' Vertigo facit.' Farna- bias.
li Et seorsum tibi preeterea, Demea] Effecit Deniea plus quani volebat. nam qui conabatur aniari, prapfertur etiam his qui amantur. Donatus.
15 Gaudeo. lEs. et ego] Gratn- lantiuni Syro iiacc verba sunt : qui- bus de more ille, ' credo,' respondet. Idem.
Crede] Vide Hec. act, v. sc. 4. v. 5. Famabiui.
L'tinam hoc pcrpvluum fiat gaudium] Integrum, solidum, ct nusquam in* terruptnm. Donalus.
Perpeluum fint gaudium] Cui nulla sgriludo conns intercedat. And. act. V. ^c. 5. 'Ego vitani Deornm propterea sempiternam esse arbi- tror, (jiiod voliiptates eorum,' &c. Funiabiui.
10 Phriiginm ut uxnrem 7neuTn] Ut ipse Syrus, ita uxor Phrygia : secun- dum vetercs, qui servis nomina a na- tionibns iniponebant. Dunuius,
Una nueiim videam libcram] Hoc sic pronnntianduni est, quasi gaudeat se recordatum Demean : quod quum nltro cogitat habuisse * plene oblitus fuit. Idem.
18 Iludic primam vximmam dedit here] Kidiculum meritum : siqnideni oportucril primam esse quamcumque. an quia causa est, quod ingenni di- cuntur serio a nntricibus liberis edu- candi? Idem.
Primam mammam dedit] I. e. prima mammam dedit; mundi novum inco- lam prima cibavit. Farnabiufi.
Hercle vera serio] Adverbia sunt confirmantia. -napiXKov. Donatus.
19 Siijuidem prima dedit] Nos jiri- mam reponinins ex aliquot I. s. quod convenientius videtnr, nt referalur ad ' mammam.' Fa'ernus.
Si quidem primam dedit] Festive hoc Demea, cum alioquin qujp serva esset, nihil magnum pritstiterit, quod jussa mammam praebuerit. Far- nabius.
20 Ob earn rem] Hoc eo vultu di- cit, quo rem veluti excutimus, et os- tendinius moiuenti esse nullius. Do- 7iatus.
Argentum, qiianti est, stimito] Quan- to pretio valel. Idem.
Argentum, quanti est, sumilo] Hoc verbo nliniur, \\l faciunt qui persua- der(! ali(|uid cupiuut. Idem.
Quanti est] (Quanti empta est : vel, quanti a te astiuiabitnr, sed verbo tenus hoc dici, nt tanto magis per- suadeat, censct Uon. Furnahius.
21 Dii tibi, Demea, oro omnes sem- per omnia opluta offerant] ' Omnes omnia :' antiqua ele^antia, et figiira- ta. Donatus.
Dii tibi Demea, ifc.] Ita Plantns Captiv. II. 2. lO.'i. ' Dii tibi omnes omnia optata ofierant.' Horat. Satyr. II. U. 'Tibi Dii quaecnnque prccerib
TERENTII ADELPH. ACT. V. SC. IX.
1509
Coniinoda dent.' Baeclei-us.
22 Piocessisti Iwdie puklirc} Nunc vere piilclire processit Syriis. Dona- lus.
Processisti liodie pulchre] Ex servo servsc niarilo, in libeiiim liberae ma- ritiim. Farnabius,
Siquidem poiro, Micio, fti tuum offi. ciumfacies'l Hoc est patroni, ut liber- tum non deseias, sed nt alas manu- missiim. Plaiitiis, ' Faeis melius qnani pars lenomnn, qui libertos lia- bent, et eos desei unt.' Donaltis.
23 Tu tuum offic] Donatus recte, ' patroni officium,' interpretatur, ' ut liberluin non deseral, sed alat nia- niimissuni.' Baeclerus.
PrcE manu] Quod Plautus non se- mel, ' aigenti pra^sentarii.' videtur enini rb prce hie, non teniporis, sed loci esse ; ut cum dicitur ' prae ocu- lis.' quod et Plautus absolute dixit, * Trecentos nummos Pliilippeos por- tatpiai sibi,' |>Iane ntet Angli vulgo, beforehand. Farnabius.
24 Unde utatur] ' Utatur,' vivat: nnde * nsura,' vita dicitur. ut, ' Unius usuram liorae gladiatori isti non de- disset.' An unde alatiir, de (|uo usumfructum capiat, et cujus tibi sortem rcddat ? Et hoc melius : nam idco addidit, ' reddet tibi cito.' Do- natuf.
Reddet tibi cito'\ Non rogat ut do- no det, sed ad usuni commodet. Far- nahiui.
Istoc riliux] Hoc egit Tercntius, ut convcrsis officii-* usfpie adeo prodi- guni faceret Demraui; donee par- cum rcddcrct Micioncm. Dunudii.
htoc viliiin] Quasi nihil minus : nc- galio enim est Hoccum o^tendenlis, ant quid tale, cum iWttifiti. quia sub- aiiditnr ' rpiicquaiu,' <;t ' nou dabo.' Idem.
Istoc ci/iitf] Explicat c\ Douato Ouyctus. litrclrrm.
htoc vUiH.<i] Q. d. Ecouc ul tali dem utcndam prcuniam, (|uo nihil villus, levius, vel perfidiun' sed vel
ipse sponte sua reprimit se : vel ab yE.schino piitvenitur, ' frugi homo est,' opponente. F'arnnhius.
20 i-rtcjf^] Ne quid negatum in fine fabulije videaiur, addidit De- nica faciet, et faciet, quod petis sci- licet, quod irridens dixit : quasi de prodigo dicere videatnr. Et mire fitciet: quia nee creilibile erat statim consensurum qui negaverat, et per- petuo negatio esse in fine non de- buit. Donatus.
27 Quid iituc? qucB res tnm repente mores mutuvit tuos] Animadverteuduni est, qua calliditate Terentius quae- rens finem fabulas, complere lajtitiam per ipsum Demeam nititur in univer- ses, qui in tola como-dia tristis ac saevus interturbavit et vocif'eratus est. Idem,
2S Quod prolubiumi ' Proluhium,' quod Grxc'i irpodv/jilaw, id est, promp- tus animus ad largiendum. Idem.
Quod proluvium] Liber Vaticanus, quod proluhium. et ita etiara legit Do- natus, sic dicens: ' Proluvium,' \c. quae expositio Donati cum proluhium optime quadrat, c\\m prolutiumm\n\- nie. Fair H us.
Proluhium] Major quaedam, et ef- fiisa libido, i)a»rans studium. Caecil. apud Non. * Mearastraria, quod pro- luhium, quap voluptas P quce tc la(rtat largitas r' A|)ud A. Gel. ' proluhium auilicndi.' Alii \c<^imt\uc, proluvi um, (|uod aliud est ; quau(|uam et illud hie non male convenirc possit. sed |)rius vcrius. Fiirnahiut.
Suhita est laririlns] Ro|)entina, ac per hoc ipsae>t iugrata et immodcra- ta : ul evenil, quuni ex niuii<> p.ircis non largi el liberales, sed efl'usi pro- di<;iquc redduutur. Donatus.
•M It id osieuderem] Abund.it id. aut iKKfi\(/ts est, prii ;»fr id. Idem.
Quod te isti /milrm, it fe^tirum pu- tant] Mullum detrasit IMicioiii, di- cendo ' te isli putaul,' per qu(»d sig- nilicatur.errarc adi)leHccntcs,et hunc non eiisi: fcstivnni. Idem.
1510
NOTiE VARIORUM IN
Quod le isti J'acilem el fcstivum pii- tiutt] I'oiie ill postrcino digiiittis per- son.v hiijus servat.i est, iit non pci- petiio coimniitata viderctur : ut Tni- ciileiiti iipud Flantuni. fdcm.
30 Ex lira vita] Ex vera et lauda- bili facilitate natiirse tuac. Farnabius.
Ex irquo cf liono] Jure merito, vel ex vera aH|iiitate. Idem.
31 I)idnl(;endu] Attende indnlgen- tiain a Deinea culpa: adscribi dcnuo. Idem.
Et lttri(ic7ido 3Iicio] Severe addi- tum est nomcn verbis ex animo pio- ranti.<. Idem.
33 Quia non jusfa injiista, prorsus omnia omiiino obscquorl Proverbiales suut iiujiisinodi elociitioiies, ' fanda nefanda,' ' digna indigna,' ' velis no- lis.' Idem.
34 Missa facio'] Omnia soil. Far- nabius.
Effundite, emite, facile] ' Eft'iindito ' ad yEsciiinnni peitinet: 'emite,' ad Ctesiplionem : ' facile,' ad omnes. Dona t us.
Facile quod vobis lubet] Proprie re- diit nirsus ad amaritudinem pristi- nam. Haec eVirpoTrr; est figura, qua invitos nos permittcre ostendimus quod nolumus fieri. Idem.
3) Qua- vos potius prater adolescen- tiam minus tidelis] Hie ostendit Te- reiitius, magis Demeam siniulas.se mutatos mores, quam mutavisse. Id.
36 Minus videlis, maf;is impense cu- pills, consulitis parum] Elpwueia, ' mi- nus,' ' magis,' ' parum.' Idem.
yidctis] Providetis: vel iwtelligitis. Farnabiua.
37 IIccc reprehendere, et corrigere vie, et sccundare in loco] Tribiis tria red<lnntur: et utratjue aii|7)TiKa)y. Ilia in malam partem supcriora : Ii<ec in boiiam, quae inferiora sunt. Non tan- tum eiiini culpae est, minus provi- dere ; quam impense cupcrc : nee tanliiin uiali est, impense cnpere,
quantum parum consulcre. Item re- prehendere bonum est : melius, cor- rigere : ojjtimum, secundare. Nam qui reprehendit, non continue corri- git : qui corrigit, non ilico secundat, id est, laetissimum reddit et fidelissi- muni. Alii secundare, obse(|ui dictum putant. et ideo additum esse ' in lo- co :' (juasi non semper faciendum sit. Ergo 'secundare,' vel in melius coii- verteic, vel obscqui intelligimus. Do-
7lUtUS.
Obsecundare in loco] Pro re nata obsequi vobis et indulgerc. Mitio de se act. i. sc. 2. ' Amat.? dabitur a me argentum, dum erit commoduni. TJbi non erit, fortasse excludetur fo- ras,' Farnabius.
38 Tibi, paler, permittimus] Noluit Terentius ab amoribus filiorum per- petuo repulsum patrem. Donatus.
39 Plus scis quid facto opus] Sicut modo adolescentes descripserat re- rum iinperitos, ita senem nunc a per- itia luudat, qui sciret quid faclo opus sil. Tales eniin senes, 5ia rh ex*"* ^'^ rns iixTTiiplas ofipM. Aristot. Etli. vi. 11. Bceclerus.
40 Sino, habeat, in istacjinem facial] Haec quidem permit.sio est: sed et exceptionem in se continct : et cura quodam stomaclio, et velut niinaci denuntiatione profertur. Donalus.
In istuc Jinem facial] Hoc est, ant ne aliani aniet, aut ne alteram com- parct : ne post istam luxurictur ul- terius. Idem.
Isluc rede] Bene. Et Micio non discessit de proposito suo, qui ut peccasse alias oslenderet fratrem ob nimiam asperitatem, cum exceptione quadam laudans verba ejus, istuc rede dixit. Quasi diceret, non ut cetera. Et simul reposuit ei, qui supra dixerat, ' Ut id ostenderen), quod te isti facilem et fcstivum pu tant,' id non fieri ex vera vita, nt- quc adco ex <rquo et bono, \c. Id,
TERliN Til IlECYR. PROLOGLS.
loll
HECYRA.
Persona; Mut(r'\\n aliis editionibus pliires siiDt, in aliis pauciores. Omis- sa fiiit NiUrix, act. v. sc. 3. oniissa; fuere ancillze dua; Bacchidis. Faber.
In arguincnto Mureti Philiimena dicitiir Laclietis et Myrrhin* filia. Error Cbt memoriae ; alioqiii siiam sororem dtixisset uxoreni ; nam Pain- pliiliis Laclietis tiliiis erat : at Pliilu- inena, Pliidippi et Mynliina; filia fuit. Idem.
Philumena] In utraque Batavica editione niajori, ciir bis posita sit Pliiliimena nou video. Inter perso- nas niiitas piielia est ; inter alias est uieretrix. hoc sane novinn. Jdetn.
Senariis constat. Boeckrus.
Prologus] HdJC conitedia prinium acta est sine proiogo, aut ille prolo- gus periit. Secnnda; et terli.p edi- tionis prologos liic liabes. Faernus ita distingueiidos esse viderat, et din ante Faeruuni Eiigrapliius ; et idem in libro Vaticano videas. Faber.
Duos esse |)rologos Gabriel Faer- nus operosc docuit. Fr. Guyetns ntrumque su^)posititium credit. Ego malini Douatuin hie et Eugrapliiuiii seqtii : qui et artein hujus praetatio- iiiii icstimant, et usum agnosrunt. aut enini nulla ex Terentianis fabulis, aut ccrte lia;c opus habiiit |)rulogo. Ii<eckvui.
Uecyra est huic nomenfuhulci] Tutus hie jiTolugus »uhlilcm corufiiesliont in coii- tinet, ob hoc, nc njnrte pojiuluin ncgicc- Iw /ahultse renin facial, et facile rccocet in favoran. Donatus.
1 Uecyra e-it huic nonunfabulu] A nomine cupit, ut incognitaui pruba- rct,ctideo !ipcctan<lani. Idem.
llicijra isl hiiic nomen fahulu] No- minativu ca^u tiguiavit: quum in usu sit, ut dativo duaniim. qiiainvis piu:- sto sint exrnipla, quibu^ veteres per omacs fcrc casus lioc genus locutio-
nis enuntiabant. Idem.
Hecyra est huic numenfabulcE^ Ha;c primo data est sine proiogo, ludis iMegaleusibus : quo Sex. Julius et Cornelius Dolabella ediderunt, sed occupato populo studio funanibuli, displicuit. Postea data est ludis Fuiiebribus L. yEniilii Pauli : (pios lecerunt Q. Fabius Maximus et Cor- nelius AlVicanus. Tunc quoque non piracta est, per studiuni populi circa gladiatores. Teriio ad postrennim introdiicta, Q. Fulvio, L. Martiozedi- libus, virtute actoruni L. Ambivii et L. Turpionis est commendata. Id. Hecyra] 'E«upo, socrus. Inde au- tcm nomen quia per socrus et soce- ro-. (ut Don. in pra'fatione) plera- que hie aguntur. 3Ier. Cusauboiius.
Hue quum data est nova] Ita dici- U\r,data cstfabula, \\l ' data estceena,' ' datum est prandium.' Et edidit, a data descendit. Donatus.
Hac quum data est nova, novum in- tervenit vitium] Sic et Homerus : Kf7(To ixiyas fieyaXciiaTi XtXocr/xtVoj l-niro- avvoMv. Et 'dari' dicitur 'tabula,' qiMiui agitur : 'stare,' quum placet. Idem .
Hue quum data est nova, novum in- tervenit vitium] 2i^AA7ji//ir prima : deest enim 'huic:' et est figura Topoi/o/uo- ffia, nova, novum. Idem.
2 Vitium et calamitas] Bene secun- dum augurt's. ' Vitium' ciiin est, si tonet tantiin) : ' vitium et calamitas,' si tonet et grandinct simul, et (.tiam fulmiuet. Idem.
Vitium et cidamitm] Translatio est abaiiguriu: e( ' vitio crcati ' tlicun- tur ' consules.' ' Calaniitas ' irapi r^y HaXdfi-nv dicitui : ' riadis,' quia cla- niatiir : ut aliud sit graiidinix cidmum t'lan^cntis, aliud fiirti aui doli muli. .Sir Probiis. Idtm.
Vttium el calamila.s] ICx discipliua
1512
NOT^E VARIORUM IN
aiigiiriini petila verba, vitiosi cnim iiiagislrutiis, vel vitio cre.iti, qui in- tervenienie aliqiio infansto online creati. Mcr. Casaubonus.
3 Ut tuque sjKCfiiri] Vitiiini, quod noil spertnta est : Calaniilas, quod non copuita. DomUtis.
I't neifuc spi'clari, neque cofpiosci] Miia defonsio. siqiiideni nonjiidicio comoedia exacta est, si spectaii co'?- no&cique non potueiit : placitura sci- licet, si audiretur. Idem.
Ut neque spectari, neque coi!^nosci~\ Ideo tlieatrum, ideo spectatoics, ideo actores: quia major pars in gestu est, quani in verbis. Idem.
Cognosci] Vel probari, vel sciri : ail Hecyra sciri dicatur, qua- sella sit nomine. Idaii.
■\ ltd populus studio stupidus] A de- rivatione causae. Non quia mala, in- quit, exclusa est : sed quia populus fiinambtili admiratione obstupuit : quod infra de gladiatoribus dicet, ad coniinuiationcm causae inducendam. Idem.
ltd populus studio stupidus] Hie ex- cusatur et populus, qui neque judica- vit de fabula, ne()ue taraen stulte erravlt. 'Stupidus,' pro stupens. ut, ' Timidisque superveuit j^j^Io.' Idem. In J'unamhulo] Qui Grace, cxoivu- fidTcu, et in twv OavfiaTOTrotun' (miranda repraesentantium) nunieio. Mer. Ca- saubonus.
5 Pro nova} Recte : jam enim non est nova. Doimlus.
6 Et is qui saipsit hanc, vb eam rem] Id est, ob eam caiisam. quasi dicat non iterum acta est sine causa. Cur ergo non post funambulum relata »• st, ubi ille cessaret ■' in quo inaluit ava- nim Poi-tam populo inducere, quam sno operi diffideniem. Idem.
7 Iterum re/erre] Supervacuum est ' iterum.' Idem.
Ut iterum possit vendere] Aliis sci- licet ludis. hoc, nt diximus, ad lau- di-m falmlaMeferatur : postquam tan- tuni fidnciae I'oifdt dedit. Idem.
('I iterum possit renderc] Lege pos- set ; alioqui gravissimus error sit ; quod jiini bis alibi nioniii. Falter.
It iterum possit rendere] Donatus ad hindem tabula- refert : Guyetus modesliam poeldf desiderat, neque pudoris 'I'erentiani hoc esse autuniat. Aliter tameu de poeta actor, aliter de se ipse loqueretur. cuui praescr- tim, nee dissimulandum uiiquam ac- tori sit, se emisse fabulam ; et volun- tas emendihic potius, qiiain avaritia vendendi spectari debeat : considera vs. nit. prolog! sequentis. Bceclerus.
Ob eam rem noluit iterum re/erre, ut iterum possit vendere] Redd it cau- sam, cur. post funambuli spectacula, intcrmissa fabula non sit relata, sive di-nuo introducta. ideo scilicet, quia maluit in novos ludosdifferre, ut turn pro nova (tanta Poetaf fiducia) ven- deret. atque ita maluit avaniin Poe- taui (ut recte Don. Iiic) inducere, quam suo operi diftidentem. Mer. Casaubonus.
8 Alias cof^nostis ejus; quceso nunc hunc noscite] Mire illi favorem petit ex aliis, quaj spectator! nottE sunt. Donatus.
Ejus] PoetLp. Quasi hjcc omnino nota sit. At in Andria, quae omnium prima est, aiiier ait, ' Ut pernoscatis et quid spei sit reliqiium: Posthac quas faciet de integro conioedias, Spectandae, an cxigendae siiit vobis prius.' Idem.
Alter Prol.] Senarii sunt. Ba- clerus.
Orator ad vos venio ornatu prologi] Magna arte hie prologus scriptus est, et nimis orulorie. Nam tntiens expulsa fa- bula, quomodo linneste revocari potuit in proscenium, msi prima ipsa impudentia pro fiducia proferretur! deinde actor ptritissimus ipse Ambicius probaret et Poitam it comadiam, cujus authoritus elucet ex verbis? lum deinde subtiliter novo Poeta, a vetusto et magna: autho^ ritutis Ccccilin. peteretur exemplum, et peteretur ingeiiiosissime? Nam quod ru-«
TERENTII HECYR. PROLOGUS.
1513
di Terentio contigit, accidisse menwrn- tur veleri Ceecilio : quod huic semel, ilti strpe : quod huic in aliis nunuiuam, hue Uli fere in omnibun. quod huic prater Hecyram et acta et prohatcB sunt ce- tera: Uli partim exuctce, jxirtim vix probata. Itaque his omnibus argumen- tis id actum est, ut ncque desperanduni sit de Terentio, quod explosus est: ut nihilominus Uli tantum atlribuendum sit, ut aut par Cacilio, magiio tunc Poiita, aut uUro meliur etiatn esse pos- ait. Hie autem L. Amblvius, hislrio, fait actor comadiarum. Donatns.
1 Orator ad vos venio] (iratorem aiidire oportere, jus gentium est, ora- torem non licet injuriain pati. Ideo ergo ne expellatiir, non se prologiiin, sed oratorem noniinat. Plaiitiis: ' Im- pia secrete oratorem verberas.' Id.
Orator ad tos tcnio^ Hie noviis Pro- logiis (ut in Plantin. et aliis pleris- qiie, editione) incipit, cum bis jam exacta fabnla tertio non sine peri- culo rediiceretnr, alque adeo Prologo siugidari arte elaborate (<;!!aiem hiinc esse, pluribus docet Uon.) indigeret. Loquitur autem L. Ambiviiis, lii!<trio ; magnse turn, ut videtur, apud popu- lum existimationisi I\Jer. Cusuubonus.
2 Sinite exorntor ut sim] ' Orator' est dum agit : 'exorator' quum im- petraverit. Ita illiid, dicentis ; boc, jam effecti significatinnem liabet. Et 'orator' est, cui causa dcfendeuda niandatur. Donalus.
llodtm utjure uti »enem liceal] Ut, ' Me liccat catiis miserari insontis amici.' Idem.
3 (^uo jure sum usus adolescent ior'\ Tanquam aiiud agciin afi'crt cxeuipla, quibu-. ostcn<Jal, tiirpe non «'sse Te- reutio, exclu.sam esse unam iilius fa- bidani, qiiuni miillorum Poetanim niultif- L-xactif- siiit : tit in bin Ca-rilii, ciijiis illo tempore magna uMllioritus fuit. lilt m.
AdolcMcenlior] Ha-c coinpar.iiio nii- nun a po'<itivo iioiiat, et vim diiniou- tivam exprimit ; ut, * Jam teuior, 5cd
cruda Doo, viridisqiie senectus.' Id.
4 Noras qui exactas feci ut inrete- rascerent] 2uAA7ji(/iy. ' Inveterasce- rent,' denuo agerentur. quia nondum acta, nova dicitur tabula. Idem.
Novas] Ca;cilii sc. veteris poetJe Comici celeberrimi. Mei'. Casaubonus.
Exactas] Expnlsas. Donatns.
Inreteruscerent] In consuetudinem venirent, spectarentur, amareutur. Idem.
5 Ne cum Po'eta scriptura ecanesce- ret] Causa facti lionestior est, non se Poctaj unius, sed ipsius Poeniatis causa laborare. Idem.
Sciiptura] I^uema, fabula. Mer. Casaubonus.
(5 In his, quas primum C'acili didici noras] A simili aryumentuui, quod fit per comparationem artlficiosam et oratoriam rerum ac personarnrn. Donatns.
7 I'artim sum earum exact us, partim vix steti] Vide, plus esse in exemplo : siquidem partim exactve sunt Ca'cilii fabula^, partim vix admissa- : quuni una Hecyra exclusa sit. Et est sen- sus, aut displicui, inquit, aut in ali- quibus vix piacui. Idem.
Partim sum earum exactus] Pro, iu aliis. Et simul splcndida locutio est. ' Partim ' adverbium est, Et propric locutus est : nam ' fabulaj' aut ' agi ' dicunfur, aut ' stare.' Idem.
Partim eitrum] In parte earum. ut, ' i>artim liominum,' pro, pars bomi- num : de quo Aul. Gell. I. x. c. 13. M. C'lsauh.
Partim vix steti] (Juid igitiir mi- rum, si Terentio Poi-ta- in una acci- dit, quod Ca-rilio in multisr Idem.
H Quia sriebam dubiam fortuuam] Non igitiir Porta; culpa, sed casus est: nam ideo f'ortuna.' eventum ex- tulit. Donatus.
Dubiam furtunam itse icenicam] An- tlijiiiHoinii liltri sctmicam per -.v <lipii- tUungnm liabeut : el MilrH »c<micos. ita el apud Virgilium ' ^cu■ni<l decora alta futuri*,' in autiquis libris scrip<
1514
NOIVE VARIORUM IN
tiiin est : ita ct in vetiistis inarmori- bus. eoqtic niodo ctiiiin scrilipncimn assent Vaiio libro de lingua Latina: Item I'lisciaiius. Nam iiiiod ad tcs- tiiDoiiia aiiti<|uonim lapidiim t'acit, cum alia otiam oitaie possem, libct bic poiiere iiiscriptioneni, qiiam niihi I'etnis Victorias dedit, a se inventam Vulsiiiiis ill bortuio (piodam, nota- taniqoe diiigeiitrr : cum ipsi miriini videretur verbum, <|iiod diicitiir e Graeco sermoiie, a Latiiiis bominibiis aliter atqiic ipsi faciant, srribi soli- tiim : est eiiiiii Grjecis CK-qv^ et irpo- aicr)Piov' litteia vero r), in e piodiic- tiiin lutitari solet : l. cominius l. f.
AN. C. CANULEJUS L. F. T. TULLIUS T. F. KANUS I,. HIRRIUS L. F. LATINUS. im. VIR. THEATRUM. ET PROSCENIUM »E SLA PECUNIA FACILNUUM COERA-
VERUNT. Fa'ermis.
9 Spe incerta certum mild laborem :tustiili] Senteiitiose, et varum, nam ubi ceria spes est, niliil opus est la- bore certo ac vehementi. Donatus.
Spe incerta] Pro, spei incertae. an deest * inr' Idem.
Iiicertu cerium] Honesta figura, qiiaj dicitur afxifleo-is. Idem.
10 Easdem] Exactas. Idem. Ccepi] Difficultatem facti et nioli-
men ostendit. Idem.
Ab eodem] Caecilio scilicet. Idem.
11 j\oi-«.v studiose, ne ilium ab stu- dio\ Tlapo/xuiov. Idem.
Ne ilium ab studio abducereni] Ite- rum causa honestatis. Idem.
12 I'lrfici nt speclari'utur] Attende quantum pondus liabcat, quod non * feci' dixit, sed potius ' perfeci :' ut niolem diHi< iiltatis ostcnderet. Idem.
13 PUicilw sunt] Nota participium sine origiiie verbi. Idem.
Ubi sunt cognitw, plticitw sunf] I'>le- gans promissio, et banc placiturani, si cognoscatur. et est conjectura a futuro tempore. Idem.
Ita Poitam restitui in locuvi] Mire non Catcilium, sed Potitam : ut boc generaliter populo prac8titissc, non
uni boniini videatnr. Idem.
I'd! linn] Ca-ciliuni, so. Mer.Cusuub.
llestitni in lucu)n] (iuia remotum et cx( lusum, dixit. DotuUus.
14 Prope jam remmoium] Gemina- vit m secundum antiques, (pii onines in verbis iiqnidas duplicabant. Idem.
15 Ab studio, atr/ue ab labore] Bene ostendit sc populo profuisse, Caci- liiim I'oetani ad laborem revocandi. Idem.
Ab studio, atque ab labore, ulque ab arte musica] Ultimum ab versus ra- tio non admittit; quam partictilam, etiam Uonatuin ibi non agnovisse, quisquis verl)a ejus, quamvis aliqua ex parte corrupta, attentius conside- raverit, judicabit. quaj nos, partim ex ipsius Donati libris scriptis, partim ex ejus sensu emendata, ita Icgimus, Ab studio, aique ab labore, atque arte musica. Versus Virgibani idciroo ab Donato addueti sunt, ut ostenderet quod sicut in iis ter dici debebat, hie alii, et tamen non nisi bis dictum est, quia tcrtio loco commode subauditur, ita etiam fieri debet in liac particula a/>,tertio loco subaudienda. Haec cum soripsissemus, postca nacti librum Victorianum, invenimus ita prorsus in eo scriptum fuisse, atque arte mu.si- ca ; sed deinde alia manu, aiiaque atramento interposituni fuisse ab. Faiirnns.
Atque arte musica] Ab tertio com- mode subaudiondum est : ut, ' Hie portas alii eifodiunt, hie alta tbeatri Fundamenta locant alii, immanesquc columnas Kupibus excidunf, soajnis decora alta futuris.' Donatus.
10 In prasentia] Statini ut a popu- lo cjiciebatur. Idetn.
Si scripturam spretissem in prasen- tia] Cum a popido spretae et explosa: Ca;cilii fabuia?. Mer. (Jasaubonus.
18 i'l in otio esset potius quam in negotio] Ex ipsis rfruni ncmiinibus ostendit facililatem deterrendi. Do- natus.
20 Nunc quid petam, vicu causa]
TERKNTII HECYR. PROLOGUS.
1510
Bene ' petani ' et ' mea causa,' qua- si orator. Idem.
Mea causa aquo aniyno attetiditej Commendatio personiE levis, per ali- am personam graveni, secundum prze- cepta in Rheloricis. Idem.
21 Hecyrum ad vos refero] A cau- sa principium narrationis inducitur. Idem,
Ilecyram ad vos refero'\ Principium a principali quaestione, an cognitasit, etan spectanda sit. Idem.
Quum nu/ii] A persona dicentis. Idem.
22 Ita eam oppressit calamitas'] Hoc siiccedit pro iilo, quod est a persona adversariorutn. Simul ad fortunam retulit culpam populi : non euini dix- it quod praesto erat. Idem.
23 Eam calamitatem] ' Calamita- teni ' repetit, ne nos fabulam ilium dicere putaremus. Idem.
Vestra intelligentia] Ab auditorum persona. Idem.
24 Nostra industrial Kursns a sua. et bene irfpiipfidati nsus est : ne dice- ret, ' vos nobis.' Idem.
25 Quum primum eam affere ccepi] Jam liinc narratio siiblilis inducitur, et ut non Ixdat populum, ct ut dcfen- dat Poi-taui. Idem.
fugdum gloria] Ufpi<ppa(ns ami jov, pugiles etiam gloriosi : nt minus tur- pe sit, antelatos eos esse. Siciit \'ir- gilius, ' Vastis cum viribus etlert Ora Darns, niHgnoque viruui sc niurniuru tollit, Solus (|ui I'aridcm solitus con- tendere contra.' Hac est gloria pu- gilum, gratia timauibiili. Idem.
I'ugilum glmia] ' I'ligil ' dictus e>-t apugna: et ' pugna ' a pngno. \'e- teres namque ante usuni ferri et ar- inoruui, piignis et calciliU"-, et niorsi- bufi, corporuiu({ue luclatiunc certa- bant. Idem.
Piit^itum tfloria, i'unamliuli euilein (if - ce».fit cspectiiliu] UoKuKoyia. Idem,
Pugilum gloria, funamhuli, ifc] Ho- ratius tractavit liunc locum ri|)ist. rr. 1. '.Sa.-pectiani audaccm lugal liuc ter-
retque potitam. Quod uumero plures, virtute et honore minores, Indocti stolidiqne, et depugnare parati. Si discordet eques, media inter carmina poscunt Aut ursum aut pugiles. his nam plebecula gaudet. Verum equitis quoque jam migravit ab aure voliip- tas Omnis, ad iucertos oculos, et gau- dia vana,' &c. Ba-clcrus.
Fugilum gloria] Qui pro gloria pug- nant, et quorum victoriae niaxime gloriosa; solent esse. Cic. ' Acinas pugil, Olympionices, quod est apud Gra?cos prope majus et gloriosius, quam Romas triumphasse.' vcl ' pti- giluni gloria,' i. e. pugiles ; ut apud Graecos, Pirj npid/xoto, i. c. Tlpia^ios, iephv fiffos 'A\Kiy6oio, i. e. Alcinoiis, et id genus alia. Mer. Casaub,
Funambuli eodem accessit expectatio'] Duplex causa ad unam cxclusionem adliibetur. Donatus.
Accessit expectatio] Narratio cnr ex- clusa sit. hoc est, non I'oiita; culpa dejecta est, nee judicio populi: et jdeonuncadmittenda est. Idem.
Expectatio] Desideriuni. ut Virgil. ' Expectate veuis.' Idem.
27 Comitum conventus] Utium eos coniites dicit, qui sunt pugilum as- sectatores f an servos, (lui dumlnos sequuntur ? Idem,
Comiliim] Qui pugiles affectaban- tur. vel seivi, ut <iui de picbe homi- nes. Hor. ' Arcta dtcct sanum conii- tem toga.' Mer, Casauhonu.s.
Studium] Certamen diversis faven- tinm. Donatus.
Clamor mtdicrum] Bene muliirum non enim limet eas, (|uibus sullraga- ri vel refragari nun licet in tlieatro. Idem,
2H It ante Irwpus exircm Joras] Tcf i^ovOtviciKJi, ne graveni pasHus videa- tiir injiiriam. Idem.
2'.( Vctirc in noni) 'AyriOtTov pri- niiiin. /(/cm.
Vetcrein nova cirpi uti consuitudine] Ni^i novani ('(im(i:iliaiii intellexeris, noncrit apcrta scnlentia. nam ct su-
1516
NOT^ VARIORUM IN
pra dixit, ' Nnnc ha>c plane est pro nova.' An a Terentio ' nova' iilco dictum est, quia niini(|iiain alias ex- cliisus est ? Et bene ' vclere :' iit ostrndat, Impc nop esse, qiiodet aliis Poetis sa»pe conlii;eiit. Idem.
Vetere consuitudine] Qua nsus fiic- ram in Caicilianis fabulis. 3Iei: Ca- sauhonus.
In nova] Coma'dia sc. novae enim Terentii Contoediae si cum Cseciiianis com parent 11 r. Idem.
30 In experiundo ut essem'] Ovid. *Sed quid tentare nocebit.' /</<•»?.
Re/ero dcnuo] Aut ' re ' abnndat, ant ' denuo.' Donulus.
31 Prima acta placco'] Rationabili- ter dixit ' primo :' quia quinqne sunt actus, partes fabnla;. Idem.
Placen] ' Placeo ' dixit pro eo quod est, tabula placet, aut Terentius. Et mire, Non diu, inquit, pependit judicium, sed statim placuit : ut quod sequitiir, non judicio, sed pertnrba- tione fartninsit. Idem.
Cum interea rumor venit datum iri gladiatores] Hoc abliorret a nostra consucludine : veruntamen apud an- tiquos gladiatores in theatro specta- bantur. Idem.
32 Datum iri] ' Iri ' dixit, ut fabii- 1am commciidet : ut et omnia specta- tori et populo dicantur. Ideyn.
31 yon piitui tulari locum] Facote repetit 'locum.' Idem.
35 Nunc turba nulla est] 'AvranSSo- ais irphs rh lumulluantur. 'Turlja,' id est,0(5pt//3e)s. Idem.
Nunc turba nulla est : otium et silen- tiumest] ' I'urbam' retulit ad id quod supra dixit, 'Clamor muliernm.' ' O- t'mm,' irpbs rh ' pugnant :' ' Silenli- uni,' Trpis rb ' Clauiant.' Idem.
\unc turba nulla est : otium et silen- tium est] (jux adiiortatio per enunie- rationeni. Idem.
Sunc turha nulla est] Liber I'embi- nn« et Donatus, non est. Faiirniis.
3fi Agendi tempus mild datum est] Ab /Edilibus ncilicet. Donulus.
Agendi tempus mihi datum est] Do- natus : ab .Edilibus scilicet. Non pu- to. ' leinpus ' est liic Kaiphs (VKaipla. quia turbae nullce sunt, ideo tempus niilii opportuniim datur ad agendum. Baclerus.
37 Vobis datur potestas cnndecorandi ludos scenicos] Quasi et aliquid agat populus, quuni spectet. Donatus.
38 Nolifesinere per vos] 2x^M« 5m- volas, pTjropiKr) iirlvKri^is. Idem.
Artem musicain] Oratorie : quasi non Terentii causa agatur, sed artis musicse. Idem.
Artem musicam] Poeticam. Supra, ' at(|ue ab arte Musica.' Mer. Casau- bonus.
40 Me<B auctoritati] Quia jam senex est. Donatus.
Mece auctoritati fautrix adjutrixque sit] Qua Terentium probo. et est figura avaXoyia. Vult aiitem se esse ejus autlioritatis, ut et jjopiilo placere jam debeat, qui ipsi placet. Idem.
Mea auctoritati] Donatus ad fidu- ciam, Eugrapliius ad spem actoris, non inerudite retulit. Utrumvis su- mas, non deerit ratio explicandi. In Eugrapliii nota pro, ad clangendum, lege, ud agendum. Adde ejusdem Eugrapliii nolam ad vs. 47. ubi iti- dem de auctoritate actoris. Bacle- rus.
Mece auctoritati] Qui Terentium tn- tari et erigere in me snsceperim. Mer. Casaubonus.
4\ Si mimquam uvare] Commenda- tio ab ante dictis, id est, a personae adlrib[ilis. Donatus.
Si numquam avare] A meritis de- tensoris argumentum ad laudem fa- bula;. Idem.
Si numquam aiare] Per hapc verba Terentius vult demonstrare, quam gratis author sit, qui siias conKC- dias probet. Sic Horatius, ' Ea (juum respondere coueris* Qua- gra- vis yEsopus, quae doctus lioscius egit.' Idem.
42 El eum esse quastum, in animnm
TERENTII HECYR. ACT. I. SC. I.
1517
indiuri] Modo non numquam subaiidi- tnr : sed si. ut sit, Et si eum esse, &c. Idem.
Maximum, quam maxime'] Inique ini- qui, vapofioiov. Idem,
43 Quam maxime serrire vestris comtnodis'\ Plus dixit ' coinniodis,' quam si diceret ' voluptatibiis.' Id.
Vestris commodis] Vestree volupta- ti. Mer. Casaubonus.
44 Sinite impetrare me, qui in tute- lain meam} Ordo est, Sinite impe- trare me, ne eum circumventura ini- que iniqui irrideant, qui in tutelam nieam studium suuni, et se in vestram comiiiisit fidem. Donatus.
44. 45 Qui in tutelam meam studium suuni] Eugrapliius : ' Poiita cnim quo- dammodo auctoie commendatiis est.' Lege : acton commendatus est. Bcecle- rus.
45 Se] Suani personam. Mer. Ca- saubonus.
47 Mea causa] Quasi orator, ' cau- 8am ' dixit. Donatus.
Mea causa, causum hanc accipile] Hoc oratorie. sic enim fit, quum per- sona ad commeudationem affertur. Idem.
Mea causa, causam] Uapovonaala. Idem.
Mea causa causam hanc accipitc, et silentium, Sfc] Ait Faernus versum
laborare, nisi to lumc tollatur. Miror. Nam ' mea,' ' nieo,' ' meos,' &c. pro raonosyllabis censentur ; quod et ipse dixit, centies. Faber.
Et date silentium] Quasi fabulae ac Poetae. Dotiatus.
48 Ut liheat scribere aliis] Oratorie aith TTjs * «cATHOS. Idem.
Mihique ut discere novas exjyediat] Proprie discere ; docet enim Poeta, discitscenicus. Idem.
49 A'oivw expediat posthac] Ab utili argumentatio est. et bene, ut expedi- at: tanquam facturus sit, et si non expedierit, dum qnastum maximum servire populo putat. Idim,
Prttio emptas jneo] jllstimatione a me facta, quantum jEdiles darent : et proinde me periclitante,si abjecta fal>ula, a me pretium, quod Poetae nunieravcrint, repetant. Ergo tneo, a me facto, a mestatuto. nam qnomo- do alibi dixit, ' Postquam /Ediles emerunt.' Et bene, ut sequatiir po- pnliis judicium ejus, qui a>stiniare vere fabulas potuerit. Idtm.
Pretio emptas meo] Ut quidam vo- lunt, periciilo. Idem.
Pretio imptus meo] Fabulas, inter- dum liistrioncs, ut bic ; interdum JE- diles, ut Eunucliiim, (si ludi eraiit publici) emebant. Mer. Casaubonus.
ACTUS I.
ScENA I. .Senarii sunt. liacUrun.
Per }iol quam paucos repcrian merctri- cibus JidfUis] yoto f^enerc hie ulraque TrporrartKii irpiaatica inducuntur. i^'nm el Pliilotis et Sijra nun pi rtincnl ad nrgu- mentum fabul<e. Hoc aulem mnluil I'e- renliun, quam mil per prulngum narrarel argumtnlum, mil Othv iiirh firixayrji in- duceret luqui. I>unatn8.
1 Per pol quam paucos repirioK] IIii- persona; Tereiilii more rxtrimecn* assiuniiutur, ut sic argumenii obscu- ntatem spectator eSugiat. Idem.
Per pol quum paucos] Animadvcr- tciiduni est iu bac tabula, 'rerentiuni, bonaiii nierciriccm iiiducturuni, ne id contra moreni videatur facere, ctiaui aliain inen-tricein non niiilaui inducr- rc : ut id cxcmplis fiat Iriliu;., et usu vcriuiniile. Idem,
Per pol quam paucos] Ordo est, I'ol per quam pmicos repcria*. Nam ' per pol,' none.>( Laliiiuni, ^ed Kaia Tfi^ii jieripinin, id iiil, niinio. idem.
(^uam paucos] (Juiduni non paucos, sed paucit legiint. bic uuiui Apollodo-
1518
NOT/E VARlORlfM IN
ruR oXTralf HPAs THC rci lONHNC THRAICCI PAry'baicoC *. Idav.
Ptrpol qiiniii paiicos, ifc] Vide nota- ta supra ad Aiidr, ill. 1. liceclerus.
Per pol ijnam pdHco.s] Pol per qiiam pauoos. Mer. Casaiiboniis.
Ri'perids] Aptiini verbnm ad rari- tatem. et ideo iioii dixit ' paiici sunt,' sed ' paucos reperias :* quasi qiia*- rens. Nonaiitem repcritiir, nisi qnod qiixritur : lion qir.V'iitnr, nisi quod praesto non sit. Donatits.
2 Fiddcis] Hiijiismodi scntentias rhetores Siavolas vocant. Et mire, non ' esse,' sed * evenire ' dixit : ut non rationis, sed casus sit id, quod rarissiinuin est. Idem.
Fideles'] ' Fidi,' in niaximis : ' fide- les,' in niinoribus negotiis. Idem.
3 TV/ hie Pamplulus'\ Transitus a generali sententia ad specialem. Id.
Vel] Nunc * veluti,' alias conjunc- tio disjunctiva est, alias correptio- nem significat, nt apud Ciceronem, ' Vel optimam Messana; vitaiii.' Vir- gilius, ' Carmina vel ta'lo possuntde- ducere lunam.' Aut vel, ut modo. Id.
Jurabat quuties Bacclddi quam sanc- te] Tria sunt : quod jurabat, et quo- ties, et quam sanrte. Quod totum de more amatorum et nieretricum dixit, quae jurejurando teneant, quos lege non possunt. Idem.
4 ill quivis] Non modo Baccbis, quae amica erat. Idem,
Ut quivis facile pnssit credere'] Par- enthesis, ut quids fac. pos. credere. Mer. Casaubonus.
5 Numqunm ilia viva ducturum uxo- rem] Uapfvdfffiv prima, jurabat num- <|uam ilia viva uxorem ducturum. Donatus.
0 Hem, duxit] Pronuntia ut miran- tern ostendas. Idem.
Hem duxit] Hem adverbium de- monstrantis est : ut, hem niter. Idem.
En duxit] Plures liabent, /icm dux- it ; (|uod et Guyetus probat : Ar- gpHloratensis codex, en. liceclerus.
Ergo propterea] Modo ' ergo ' af-
fectum exprimit roproliendenfis tar- de sihi couseutientcm : vel sic Vir- pilius, ' I'^rgo age, cliarc pater, cer- vici imponere nostra'.' Donatus,
Propterea scdulo] ' Sediilo,' instan- ter, ct ex animo : sine dolo. Idem.
7 lit monco, et hortor] 'Monemns' consilio, ' liortamur' impulsu. Idem.
Ne cvjusquam misereat] Deest te. Idem.
Ne cujusquam miser] Paraplirasin sumas ex illo Plauti, in Trucnl. ii. I . 13. etseqq. Boeclerus.
8 Quin spolies, mutiles, laceres] Quin pro quo minus. Et magna persuasio est ad malcfaciendum. Donatus.
Spolies] ' Spoliare ' est, non mini- mam partem auferre. ' Mutilare,' ali- quid detraliere, sine quo res esse non possit. ' Lacerare 'autem, quum om- nino non habeas, quod imminuas. * Mutiles,' imminuas : unde ' miitili' dicti sunt Loves, aut capri, sine cor- nibus. nam male, quia'multa' pu- tant dici. et inde 'Mulciber' Vul- canus, quod sit mutilatiis ac debilis : id est, claudus. nam proprie ' Mulci- ber ' dictus est, quod omnia mulccat, id est, molliat ac vincat. Idem,
9 Utiri' eximium neminem haheatn] Utin' pro ut nc. ^ AirdaT po((>os. Et per- severat in aW-riyopla. Nam * exiinia pecora' dicuntur, quae agrege excep- ta sunt ad usus dominoruni suorum ut uberius pascantur. Sed proprie ' eximii ' sunt porci majores, qui ad sacrificandum excepti liberius pas- cuntur, Etenini boves, qui ad hoc electi sunt, 'egregii' dicuntur. Et ' oves leclae.' ut Virgilius, ' Mattant lectas de more bidentes.' Ita et ' porci eximii.' Idem.
L'liii' eximium] Ueest ' censes,' ut sit, Censes ut eximium neminem ha- beam ? vel certe, doces ? Idem.
Utin' eximium] Separatum ex omni- bus. Proprie ' eximius porcus ' est, exemptus a grege, atque signatus macula aut nota. Idem.
Eximium] Praeter alios cliarum. M,
TERENTII HECYR. ACT. I. SC. 11.
1519
Casauboniis.
Uabeani] Deest ' censes,' aut ' vis,' aut ' mones.' Donatus.
10 Nam nemo quisquani] Tlape\Kov tertiiim. nam abiindat ' quisqnam.' Idem.
Scito, ad te venit] Bene additum est * scito,' et moraliter, at acutiiis pronuntiandum. est enim veibum illorum, qui familiares corrigunt. Idem.
11 Quin ita paret se] Hoc verbnm, ' paret,' adverstim miinificos et segnes sumittir. Ut alibi, ' Itane te parasti, ut spes nulla reiiqua in te siet tibi P' Idem.
Abs <e] Pro ex te. Idem.
12 SiMim voluptatem expleatl Bene expleat, quod contrariuin nieretrici est, amatorem voluptatc satiari. Id.
13 Hiscine'\ 'Efjdnria-is. Id est, tali- bus: etvide si pulchra meretrix puel- la est. Idem.
Insidiabere] Insidiaii malum est : sed contra insidiari, justum est. Id.
Non contra insidiabere] Fn.n. act. III. 8c. 1. ' Par pari referes ?' 3Ier. Casaubonus.
14 Tamen eandem pol esse omnibus injurium est] Idem aliter, et velie- meotius intulit. nam pejus est ean- dem esse omnibus, quam nullum ex- cipere. Donatus.
Eandem pol esse omnibusi Eodcm mode omncs tractare. Mer. Caauu- bonvx.
Injurium'] Iniijuum. ' Iiijuriuin' au- tem iniligiiuntis modo signiticutio est : ct vim adverbii habct. Dunat.
15 Ulcisci adrersarios] De more ad- versarioH mutato nuiniuc poMiit. du- rum cnim t'licral, si aniuturcs diccret. Idem,
Injurium tut iiutcm ulclsci advcrsa- rios] Kcctc hoc ilia, ut t'(i:miiia ; cum vindicta nulii niagis delccteutnr (|uam faimina',i't qui t'lLniineos uninios gc- runt. 'Quippi' iiiitiuti Semper et in- firmi est aniiiii exigiiii|ue vuliiptai ul- tio. continuo sic cullige quod vindic-
ta^' nt optime Juven. Sat. 13. ' Nemo magis gaiidet quam fomina.' qui longe aliter saniores quosque Pliilo- sopbos olim praecepisse ibi docet. Mer. Casaubonus.
IG Qua via te captent] Qui te cap- tant sa;pe, tueos vel semel cape. Do- natus.
Qua via captent te illi, eadem ipsos capi] Plant. ' Tu si me impudicitise capias, non potes capere.' Mer. Ca- saubonus.
17 Eheu me miseram] Bene, quia non persuasit, sed affectum doloris expressit. Intelligitur eniui ex vul- tii ejus, non eam persuasisse quod voluit. Donatus.
Eheu me miseram ! cur non aut istttc mihi cetas, et forma est] 'EfiiraOics ait, quod reliquum est : quia, quod vole- bat, persuadere non potuit. et bene ist(BC atas et forma, quia utriimque non habet. et mire e contrario descripta est deforniitas Lenac, et forniani ct voluntatem malam gercntis. Idem.
Aut tibi litre sentcntia] AftitrtKus, si- mul(|uc nstendit, secundum <pvcnoyvu- IxiKovs, difficile deforuiem repciiri bo- nam. Idem.
SCENA II. Senarii iterum. Bcrchr.
Senex si quarct me, modn issc dicito] Hoc servus dixit, in scenam de prosccnio resiiiciens. Date conjcclurw sunt in hue sccyta : an vere siut nupliw, ct an reri- simile sit, abstincre poluissc adoltsccn- tem a vir/^ine sibi nuptum traditn. Uo- iiutus.
1 Scncx si qnwnt me] Magis ex- pressit consui'tuiiinem, diccndn ' se- nex :' quam si direret, ' Doniinuit major.' Idem.
Senex si quicret me] I't ex verbis suis tam meretrix, (piam lena desrrip ta est, ita et Parn)euo ipse (piali* sit, ostenditur ex nua lucutionc. I''x- eundi autem causa de argumcnto su- mitur: <|uia Panipliilus absrns ext, <:t cxspectalur in dies ejus advrntut.
Stncx »i quarct tnr, mudo isse dicito
1520
NOT^ VARIORUM IN
ad portum] Hafc nniiiia sultinissa et veloci prunnntiatione crtoroiula sunt, hoc eniin desidoiaiit liiijiisinodi ver- ba, iitpote ct scrvi ct fesliiiautis. Idem.
2 Percontalum ndvcntum l\uiiphiii] Hoiicstniii caiisam dixit, id ost, I'am- pliiii adventuiii. ICt percmictuiuin, et percontalum scribitiir : sed perconlu- titm a conto di(-itur, (|no nantiK iiliin- tnr ad exploianda loca navibiis opor- tuna. si vcro pcrcunctatnm, ab eo quod a ciinctis per(|niratur, dicitur. Idem.
3 Audin, quid dicain, Scirte] Aiulis: niodo, seiitis, inteliit;is. nt Viigiliiis, ' Progeniem sed enim Trojauo a san- guine duci Audicrat.' Item alibi, ' Ncque audit currus habenas.' Idem.
Audin\ quid dicum, Scirte^ Audis modo pro advertis. Idem.
Audin', quid dicum, Scirle] Conve- iiit nonicu .>>crvo pueio, irapa rh anip- rav, quod est gostire et hidere. Idem.
Scirle] Kaicpuv Trp6ai»iTov inducilur. Idem.
4 Nullus] Pro, non. Idem. Nullus dixeris] Mininie dixeris. ut
And. act. ii. sc. 2. * Libeiatus sum, Dave, liodie tua opera. At nulhis quidem.' i. e. niininie vero. iMer. Ca- saubonus.
5 Alius ut uti passim] Inter ' alias' et ' alia,' hoc interest : quod • alias,' alio tempore significat : ' alia,' ali- tcr, ant per alia. Dumitus.
Cuusa] Upo(pa.(T€i, praetextu. Mer. f'asaubonus.
Intff^rn] Non dicta. Donatus.
C Sed tideon' ego Phitotium] Mire invcnta est causa narrandi idcn, (|uia peregre vciiit meretrix : alio(iuiu si Allienis esset, omnia sciret. Idem.
Sed videon' ego Philotium] Sic solet dubilari, advenicntibus ijisis, (|uos post roultnm temporis intervalluiu vidcnt. Idem.
Sed videon ego I'hilotium] Ut narran- di argunientioccasiopraeberetur,assu- uiitiir persona liujusmereUicis (^oriii- tliurcducisjCtaUacchidetub prinnun
statim advonfum edocta^, quemad- moduni I'ampliilus,relictoainorc pris- tine, nd nuptias animuni adjceisset. liinc querela scenie supcrioriw de in- eonstantia amatorum ; ct nunc, cum obvinm liaberct de Pampbili domo servum, perciinctanili libido et rem totam cognoscendi, quidnam illud es- set, quod a Baccliide tantiim aniata l*ampliilum disjunxisset. Iinjus cnini fortunam ipiis miserari potuisset, nisi de eodem qufrstu ? Quoniam autcm l^oeta ad dissolvendnm errorem fa- bidcT adliibiturus erat Bacchidem,fa- miliaritas ejus cum Pamphilo, ex qua tanquam ex malo principio felix eventus artificiose qua?rebatur, op- portune hie signari potnit. liaclerus.
Hue advenit] Scribe, metri causa, advenit hue, et ila alicubi Icgi. Fidjer.
Undc liac adeetiit] Cum quodam contemptu ejus, ' ha;c' dicit Parme- no. Donutus.
8 Sidce mecastor, Parmeno] Olim salutantcs addtbant jusjurandum, ut hoc sedulo facere viderentnr. Idem.
Me] Ant adjectio est, et abundat, aut positiim est pro jj-o. syllaba : nt Grseci fj-a rhv 'AndWuiva dicunt. Idem.
Et tu (niepol, Sijrit] Irrisit ad ' me- castor,' addendo ' apdepol.' et quod ilia ' Parnieno,' illchic addidit ' Sy- ra.' Idem.
Syra] Sura veteres legnut, U pro Y ponentes : nt ' Mnsia,' ' Suria.' Idem.
9 Die mibi, Philoti] Vide licen- tiam : supra ' Philotium,' hie ' Phi- lotis' dixit. Idem.
(Jhi te oblcctnsti lam diu] Facete dic- tum n)erctriri, non, ubi futstil sed, ubi te obUclasli. Itlem.
10 Minime equidetn me ohlectuvi] ' Me' actitius proferendum est : et rcspon- (let irphs rh ' te.' Idem.
11 Corinlhum hinc sum profecta] ' Hinc' magnum ostendit dolorem habere Philotion, quod relictis Allie- nis Corinthi habitaverit. Idem.
Cum milite CorirUhum hiuc sum pro-
TERENTII HECYR. ACT. I. SC. II.
1521
fecta in/tumani5SJi/ioJ Multa dixit : ct ' miiite,' et ' hiuc,' et ' inhiimaiiissi- nio.' Idem.
Inhumanissimo] Quid potuit de mi- lite dici, nisi in superlativo ? naniqiie omnis miles inhunianus : hie vero in- hiimanissimn^. Idem.
Connthum hinc sum profecta'\ Haec argumenta sunt, an se oblectare po- tuerit a persona, quia miles inliiima- nissimus : a loco, quod hinc profecta : a tempore, qiiod biennium : a re, id est, ab injuria quam tulit. Idem.
12 Biennium ibi perpetuum] Ut con- tinuationem sui casns ostenderet, * perpetmim' dixit. Idem.
Miserft'\ iNIuliebris iuterpositio, t6 ' misera.' Idem.
Ilium tuli] Non, cnm illo fiii, sed tuli: adeo non me oblectavi. Idem.
Ilium tuli] Infra, act. iv. sc. 3. ' Ibi ego le, et tu me feres.' 3Ier. Casau- bonus.
13 Desiderium Afhenaruiii] Quod Co- rinthimi profecta es. Dunaius.
Athcnarum arbitrur] Qiiod dixit ' liinc' ante iroooiKriv* Athcnarum, et ajxtpi^Kla ' te desiderium cepi>se.' Id.
/Edeiml te desiderium Alhenurum ar- hitror cepisse sape] Quod cum miiite inhumanissimo. Idem.
15 Consilium contempsixsel Pcenitu- dine esse possessam. Idem.
16 Hue redeundi] Ilerum a loco. Idem.
Abeundi n miiite] A jjcrsona. Idem.
Redeundi, abeundi, rosque Itic vi- dendi] Oratorie imam rem in tria divisit, Hue rcd<-nnili, Al)eun(li a miiite, Vosquc hie vidcndi : nt dice- ret, Hue venicndi. Idem.
17 Votque hie ridendi] A re. Idctn.
18 Aiiilurem inter wh libere conii- vium] Inter ' a^erc' ft ' agitarc' hoc interest : qnod • oKere' est aliqiiid vel ncccssariuni faccre ; ' aijttarc,' voluptuarinm. Krgo ' apitareni,' cx- erccreni. Idem.
19 Nam illic hnud Hcelntt ni$i prafi- nito Inqui] IvRRilnr et iUi : iitlitiir-
Delph.et r«r. (lai.
cuniflexiisaccentus, et significet illic: ut, ' illi mea tristia facta.' et abso- lutum est. Idem.
Prcpfinito] Deest tempore, aut quid tale. Idem.
Nisi prcefinito loqui] A tempore. Hie ostendit, quid dixit supra, ' tuli :' et quid sit : Agitare convieium libere. Idem.
Nisi prcefinito loqui qua illi placerenf] Duo dixit : et prcefinito, et qua illi placer ent : nt neque quantum velles, neque quod velles, diceres. Idem.
20 Hnud opinor eommode] Commode, pro blande, et bene: ut, ' Nunquam tarn dices commode.' Idem.
Haud opinor commode fine m statuisse orationi tnilitem] Jocandi materiam arripit vernula more suo, ex verbis mulieris non alias sane valde ambi- guis, sed quae tamen inalinm sensum torqueri possint. Dixerat Pliilotium, hatid licuisse sibi nisi ' prapfinito lo- qui,' &c. apud militem scil. qui ejus esset ingcuii, quale describitur. Kun. act. II. sc. 2. ' Est genus hominum,' &c. Optime ilia ostendunt quid hie sit, ' prvefinito loqni.' Quia autem el illi qui * ad legem et regulam,' (ut Quiiitil. alicubi loquitur) id est, ad aniussitii pra?(;eptorum rhetoricoruni lo(pii student, et sernionem soUk itc t'xigunt, ii (|uoque non male ' pncfi- nilu' luqui dicautur; ct niiiitai is ora- tio ut plurimuni incultiur, (unde ( t illiid oju.sdcm Quiutiliani: ' Siuipli- ciora niilitares decent:' et in Kun. per iroiiiaui, de miiite, ' Attica cle- gantia,') eo traliit I'armeno, quasi de orationc ix pru'ceptis artis, cujus sc magi^trum proliteielur miles, in- htituenda locuia esset. Ktiam l'«-r- sius, ' gi-nteni hirro«am centuno- nnm ;' et alio loco, • hircusos ccntn- riones,' pro agresiibus et inrloctis po- Ruit: ut ibi ilocli viri, (|ui rt veins proverbioruin o-TpaTiom/c)) kKtryla, de hoiniue stupido. M. <.'««i«fc.
21 linim slittuui'.a orufioiii mililon] Argute ntHidm; qui.t »|n«i»i ininii<ie. Tercnt. > l>
1.V22
NOr.li VARIORUM IN
sit orationi, quo? in pace pliuiinuni potest. Dotinltis.
22 Sid quid hoc ncp;oli est] Hie ad arfi;iimentiim nunc tUsceiidit. In Pliormioiic, ' Seil qnid tn cs tristis ?' pra-latis scilicet ailociitionibus, ct separatarnm ct pc rniistanim pci- sonanim : ne jejune ail arijjunicntnni venicns, non ageie faijiilain, soil nar- rare vidoretnr. Idem.
Quid hoc ncgod csl] licne addidit ' negoti,' nt augeiet invidiam facti. nam pnlnit dicore, (juid hoc est? Sed, ut dixiinus, ad invidiam ct magni- tiiJineni lei, nci^oti dixit. Idem,
Qiiie nurracit wj/ii] Qua;, qiialia scilicet, et (|unnta. Idem.
Modo quod ntirravit mihi] Qua Ic- gendunj est: ut sit, qualia et quanta : et hoc (y vwoKplffd. Idem.
23 Quod ego nuinqunm credidi] Hoc totnm cum invidia prontnitiundiimex aninio nieretricis, qua- faciuiis indig- num niiptias putat. Idem.
24 Ut hac ille viva posset] Mire ostendit ex « isdem verbis eandcm banc esse, qiiam supra dixit, ' Nnni- quam ilia viva nxorem ductnrnm.' Idem.
Posiet animmn inducere] Quasi in rem dnram et inimunem. Idem.
25 Habere antem] Ostendit pro- nuntiatione, quod prope est, ut non habeat. Idem.
Habere autem] Post verba familia- ritatis, Pliilotis modeste quidem cn- riosa, sed cum aliqna tamen invidia et accnsatione Pamphiii oiditnr. quae furma orationis inconsideratnm ser- vum CO perduxit, ut excusandi heri causa teniere negatnm iret, de ma- trimonio. habere autem? quasi tn di- cas Pami)liiltmi habere nxorem. sta- lim igitiir captari tam incaute pro- gressus et constringi potuit: ' eho tu, an non liabet r' quid rem tam certam, tam manifi>tam celare in- cepta>( ? ut confitcri cogeretur, quod oegarc voluerat, et cito ab illo male caliido, habere autem? ad simplex,
hnbet, rejircrctur; non sine pudorc all- quo ; (jui ill uovaui cum tVandem pra^- cipitavit. dum enim (jiuid deprelicn- sus essct, excusaie contendit, arcani lierilis prodendi bonam de se spein prabet, familiarins et intentius sub- jiciens : * sed firma^ ha^ vcreor ut sint nnptiiv.' Arripit incallidi hominis familiaritatem nicretrix, et instat; arcanaque et silenda caussantem, as- severantius primo, niox lei)ido irrisii, ad rem omueni ordine denarrandani perlraliit. Baiclerus.
20 Sed firmce ha vereor ut sint Mu;»- tiw] Bene pro persona servi, tjui vult dominnm uxorium esse magis, quani ainatorcm Baccliidis. Douatns.
Sed firmce vereor] Animadverte Te- reiitium in niiptii^ hoc dictum servare, ntruni firmas an iidirnias dicat nup- tins. Idem.
Firmw htc vcreor ut sint nuptia'] Ne non. Aii'lr. act. ii. sc. 2. ' Id paves, ne dncas tu illam; tu autem, nt du- cas:' i.e. 'ne non dncas:' ut ibi Don. Mer. Cusaubomis.
LH] No non. Donutus.
27 Si in rem est Bacchidis] Bene additum, si in rem est Bacchidis: ut osteiuleret, se non niaiignitatis, sed beiievoleniia; causa, talia vota sus- cipcrc. Idtm.
In rem] Pro, utilitatem : ' ab re,' contra utiiilatcm. Idem,
28 Sed qui istuc credam] Id est, nuptias esse infiriuas. Idem,
Sed qui istuc credam, ita esse? die mihi, Purmeno] Superiore voto ex- cnsavit crimen curiositatis : jam vi- detur post Bacciiidein atidire velle. Idem,
29 Non est opus prolaio: hoc per- contarier desiste] Vide qiiani con- venienter Poiita, quum id agat, ut narrantein Paruieiionera inducat, ta- men multis diverticuiis morales fa- cetias internectat. Idem,
Non est opus prolato : hoc percon- tarier desisle] Inccrta distinctio, u. trum, prolato hoc, an hoc percontaricr.
TERENTII HECYR. ACT. I. SC. 11,
1523
Idem.
30 Ea causa, ut nc id fiat palam] Eanempe tibi metuendi sive celaiidi causa, ne per me aliis innotescat, quod milii dixeris. Mer. Casaubonus.
31 Ita me Di bene a>nnbuiit'\ Pro ament. ut, ' donee regiua sacerdos Marte gravis geminam partu dabit Ilia proleni.' Donatus.
32 Ut hoc proferani] Prodam, Bac- chidi scilicet, vel cuilibet. Idem.
Mecum gaudcam] ' Mecuiii,' intra me. Virgil. ' Haec secum.' Idem.
33 Numqxtam dices tarn commodel Haec pronniitiatio ejusniodi esse de- bet,ut e\ ea appareat prope delinitum Parmentnem vix se posse continere quin iiarret. Idem,
Nunquam dices tarn commode'] Quasi ex parte labefactus est : sic enini lo- quitur. Idem.
34 All noli, Parmeno} Artificiose se fingit audire nolle, uttacitnracre- datur, si aiidierit : quia curiositas signum est loquacitatis. Sic Horat. ' Percontatoreni fugito. nam gar- ruins idem est.' Idem.
Ah noli Purmeno] Minus explicat, quod vull, Donatus: cnjus annotalio- nes hoc loco nee ab una manu esse videntur. Verbo, et clare Guyetus. Bwclenis.
35 Qiiagi nan tu mulfo malis] Deest, ' Ita dicis :' ut sit, ' Ita dicis quasi.' Et nunc Pliilolis non est instantior liac callidilate, ut nia^is scrvuui ad diccnduni provocet. Donatus.
Quaai non In tnulto malis narrare hoc mihi] 'EXAfnl/is- dee-t cnim,' Ita gra- varis dicere,' aut ' Ita nigas tc esse locutnruni.' Idem.
37 Kl illud mihi vitium i:tt maximum] Servile vitium est, tacere non posse. Idem.
Vtrn htpcprcrdical.et illud mihi maxi- mum rilium est] Ha'C lentiux apuil sesc : illud clnre,' Si milii rulim das.' Etiam alia so lubrie vitia, exccp- tionc si^nificat, in hoc <|uod (licit, ' Illud niilii vitiiMu maxmiimi est.'
Idem.
Mi illud riiium maximum est] Hiee ille secum, ut Philotis non audia4. Mer. Casaubonus.
Si vuhi fidem das] Animadverte, his dilatiouibus etiam spcctatorem suspendi, quo libentius audiat. Do- natus.
Si mihi fidem das] Fideliter, pro des. Idem.
38 Ad higenium redis] Quia a se discesserat, si taceret. Cicero, ' Red- it a se,' Idem.
39 Hanc Bacchidem amabat, ut cum jnaxume] Ejusmodi est lia?c tota nar- ratio, ut defensionem adolescentis continere videatur, quod meretricem aiiiicam necessitate coactus deseru- erit. jMire igitur, unde quajstio est, inde ccepit: ' amabat,' inquit, ' Bac- chidem.' Sic et in secundo Virgilius, an fortiores Gra^ci Trojanis : ' Fracti bello,' inquit, ' fatisque repulsi Due- tores Danaum.' Idem.
40 Bacchidem amabat] Ordoet sen- sus hie est, Hanc Baccliidem tuui amabat Pauiphiliis, ut cum niaxime amabat, (juum pater uxorem, ut du- cat, orare occipit. Et ut positum pro quemadmodum. VAmaxime bis numero subauditur. Et cum mnxime, una pars orationis est : aut cum niaxime, pro nimis. Idem.
Aiiuibal, ut cum maximc] Amabat tuni, ut cum maxuine (amabat sril.) i. e. nunquam m:)gis quam turn ama- verat. Mer. Cimaubonus.
41 Quum pater] Quum modo ad- vcibium est temporis, pro quando. Donatus.
Orare occipit] Maxima ncccssitas e«t, orans pater. Idem.
•12 /•-'/ h<rc,commuiiia omnium] <Jui«l bI iiijustum est, quod orabatiirr' o»tcn- dit Jiistuni, et trequentatum, quod di- cc'bat pater. Idim.
13 .SV»t trnem ense diccre] Omnrm rausam adolescentis senrx nmputa- vit, pro suo hcnili coniniorlo rowans : potuissct cnim adoU^ccn* direrr.
1524
NOTvE VARIORUM IN
(iuam pro nie ciirain goiis, lianc prc- cor pro me dcponas. Idim.
Senein esse dictre] lUiid posset agerc aniator contra utilituteni siiain : sed 1)011 poterat filiiis contra utilitatcni patris. ICrgo nt cogeret pater, siiam causani interponebat. Idem.
41 Frusidiiim vellc se sciivctiili sua;] • Prajsidiiim senectntis/ sobolem et siiccessoreni dicit. Idem.
45 Ille primn se ncgitre] Utrum deest ducere? an Ncgare se Jiuptiis. Idem.
Ille se priino negare, ^c] Accura- tins Imnc lociim tractavit pocta, nt snspicio levitatis averteretnr a Pani- piiilo, qui juraverat liaccliidi, ut ante dictum est : siniul dillicitltas ipsius rei, nt supra in Heautontimorumeno excmplo Clitiphonis et in parte argn- menli denionstrata est, ita hie narra- tioue non perfuncloria Indicatur. Boe- clerus.
Negare] Posse ducere sell. 3Ier. Casaubonus.
Sed postquam ticrius pater instal] Tria dicit, et acrius, et pater, et instat. Donatns.
Sed postquam acrius pater instat] Post(]uau), inquit, acrius instat, non conipulsus est Pampliilus, sed tan- tuni deliberavit. Idem.
4G Paler instal] iMajor vis est quuni pater instat, qnain quum ro- gat. Idem.
47 Pudorine, anne amori obsequere- tur magis] Sic ostendit in ntramque partem, ut tantum in animo Iionesti adolesccntis pudor aniorem vincere debuissct. Ide,n.
Pudorine unite amori] ' AvaKdKovdov . non enini pra?posito ulrum intulit anne. Idem.
Pudorine, anne amori] Latens ex- cusationis ratio cxplicata est. Pu- dori, Patris scilicet : amori, Meretri- cis. Idem.
Pudorin' anne amori oljsequeretur ma- g'wj Ovid. ' Piidor est qui suadeat iiliDC, HIdc dissuadct amor : victus
pudor esset aniore : Sed leve si mu- nus,' ,S:c. fllir. Casartb.
48 Tumlcndo, alque odio] Tundere, est sii'pius idem repelere : translatio a fabroruni nialleo. Donatus.
Odiu] Assiduitate. Attendenda est ditficiiltas uniuscujusqne verbi. Idem.
Tundendo, atque odio denique ejfecit] Deniquc teuiporis longitndinem sig- nilicat, I^fficimus vero, quod cum mag- no conatu et moliminc facimus, vix- qne per nos fineui accipit. Idem.
Tundendo, atque odio denique effecit scnex] Mire interposuit moras, ad postrcmum coniessurus uxoreni dnc- tani. Prinio, inquit, negavit: post, deliberavit: ad postremnm, duxit. Non, inquit, ipse : sed effecit hoc senex. Ita mutatione personee to- tarn voluntatem adolesccntis absol- vit. Idem.
Denique effecit] Oratorie tenipus apposuit : nam hoc signiticat denique. Ideni.
Odio] Hoc est, instantia. Idem.
Tundendo atque odio] Saepius eadem repetendo, atque importunitate. Mer. Casaubonus.
49 Despondit eignatam] Vide, non Iiic dici, Uuxit nxorem Pampbilus : sed totum ad patrem referri. Do- nalus.
50 Neutiquam] Non nimis. Idem,
51 Donee jam in ipsis nuptiis] Nota loculionem sensu magis,quam verbis nianifVstam. Idem.
Donee jam in ipsis nuptiis] Deest, positus ronstitutusve ita doluit, et irgre tulit. Aut repetere debemns sic, In ipsis inquam nuptiis. Idem.
Donee jam in ipsis nuptiis] In men- fione nuptiarum effervescit animus amatoris. Idem.
In ipsis nuptiis] Positus constitu- tusve : nt hie Don, vel, in ipsis nup- tiis. i. e. in nuptiarum tempore et ce- lebritate. Aler. Casaubonus.
52 Nee inoram ullam, quin ducat, dari] Ubi nee aliquam dieculam ve! dilationem videtad nuptias. Dvnat,
TERENTII HECYR. ACT. I. SC. II,
1525
Quill] Quominns. Idem. 53 Ibidemuni] Deniqiie, postremo. Et mire additnm est ibi: (|nia male pendebat, in ipsis Jiuptiis. et sic est, quasi dixisset, in ipsis inqiiani Dup- tiis. Idem.
Demum ita <egre tulit, ut ipsam Bac- chidem, Si adesset, credo ibi ejuscommi- serescereQ Hoc vTrip$o\iKws. ut Vir- gilius, ' Vcl Priarao niiseranda ma- il us.* Idem.
Ut ipsam R. Bacchidem] Quae nimc acciisatrix est. Et est argumentum abaniroo. Idem.
JEgre tulit] Idem Virgilius, < Quis talia fando Myrmidouum Dolopum- ve, aut dari miles Uiyssei, Teniperet alacbrymisr' Idem.
Ut ipsam Bacchidem] Credo ipsam Bacchidem ; pro, credo quod ipsa Bacchis, &c. ut supra: * Mcluo le- nonem ' pro, ' metuo ne leno,' ^.c. Mer. Caaaubonus.
54 Credo ibi] Ibi, pro turn. Do- natas.
50 Ut coUoffui mecum vmt posset] Tlapi\Kov tertium. Et argumentum a persona, quod ait, mecum. Idem.
Parmetio, pci'ii] Argumentum a dic- tis : quod ait, Parmeno, pcrii. Idem. Parmcno] Moraiiter, et antonoma- siace nouien repetit. Et sif^uifican- ter fecit, non addeudo dicebal, et in fUfxjfTiKbv a 5i7j7T7/ioriK^ trauscundo. Et mire interpos-uit iioiiicn, ut affec- tum doLoris osti-nderet. .Sic Virgi- lius: ' Anna, fatcbor enim.' Idem.
58 Parmeno, tfc. Parmeno] 'Ef fjOu repetit nomeu. Idem.
69 At te DI Ucaqne pcrduiiU] Ob- tinuit et per^uasit fecrvus. nam jam merclrix seni irascitur, non I'ani- pliiio. Idem.
At tc dii dc<eque pcrd.] Hunc vcr- 8um ejicit (luyctu.s. Sed maj^na tst ratio Donati,ct qux merito cum In- eatur, Ltcnc r-nint consilium poi-iac videtur conjocis.sc, cum annotat: ' Obtinuit et pernua^it fiervn.s. nam jam mcrctrixscni irascitur, non Pum-
phiio.' id voluorat tam diligens am- plificatio narrationis, de qua modo egimus. Baeclerus.
Cum isloc odio] Cum instantia ac molestia. Donatus.
GO Ad pauca ut redeam] Tanqiiam niulta siut, quae de Pampiiili aaiore dici possint. Idem.
Ad pauca ut redeam] Prajceptnm oratoiium in longa narratione, pro veritatis inquisitione. reddit enim au- ditorem acriorem, quern spes finis recipit fatigalnm. Idem.
Ad pauca ut redeam] Ut paucis ab- solvam. I'liorm. iv. 3. ' Ut ad pauca redean), ac miltam illius ineptias.' iJ/o'. Casaubonus.
U.corem deducit dowum] Uxor dici- tur, vel ab ungendis |)ostibus, et fi- genda lana : id est, quod quum puel- la' niiberent, maritorimi postes un- gebant, ibique lanam figebant. vel quod lotos niaritos ipsa ungebant. cnjus rei testis Ennius: ' Exin Tar- quinium bona foeraina lavit et unxit.' Donatus.
Uxorem dedvcit domum] Quod vulgo, uxnrem ducit vel domum ducit. Plant. ' Nam bona uxor, si ea quidem de- ducta est usquam gentium, nbi ea posset inveuiri t venun egone eam ducam donnnn Qua^ milii dicat,' \:c. Mer. Casaubonus.
GI iS'octe ilia prima] I'lonunlian- dum arulius ilia prima, (piasi «licat, plena desiderii, jilena cupidilalis. Si- militer addidit tir^'iHcm. et expresse, ' Non a'.tigit norte ilia prima.' Quasi dicat, plena anioris et plena dulredi* iiis : ut niirum sit qnnd iut'crtur, \on lactam virginem. J-It bic argumentum est, (piania feccrit Pumpliilus crgA auii(-aiu siiani. Donatus.
Virgincm non attin'l] Virginem l^- (patTtt est : (piamvis non amalani, vir- gincm tainen. ct non dixit, non am- pli'xuit c»t : led, ' Nc attigit quidem.' Idem.
<i'J Qutf conircula est nox] Earn pri« mam no«:lem scilicet. Idem.
152tJ
NOT^E VARIORUM IN
A'«7t//<> inagis] Quasi in niliilo pos'-it esse nia<;is aiit iniiuis. Kt niliilo man is, asseverationis est. Idem,
Earn niliilo maf^is] Ea iiocte cam niliilo iiuigis attigit. 3Ilt. Casuu- bonus.
63 Quid ais? ciim rirgine uvu'\ In- venitiir quasi iiiteijectio una, id est, sinuil lino loco. Dunntua.
Quid ais? cum virgine, &,c.] Coniice narratio ilistingiiitiir et eleganter ser- jnonc ad nicictricis ingeniiun apto. Uaclcrus.
Cum tirginel A persona. Donalus. Unu] A loco. Idem. Adulescens] A persona. Idem. Cubueril] Ab liabilu et occasione. Idem.
Cum virgine una adolescens cubueriti Argiimciita in coiijcctiirain neccssario posita: quibns Tcicniiiis ex iitraqne parte disputaiis, tc» airidauov piirgat, ne qnis ilium stiilte li.ic posiiisse jii- dicaiet. Haec eiiiui nierelrix tarda credit argiinienlis, ne a Parnicnone vincatur. Hinc est quod ait Hora- tius, ' Vincere Capcilius gravitate, Terentius arte.' Idem.
Gl Plus ]iotus] Ab impnlsione, et ex accidenlibus. Idem.
65 Non verisimile dicis] fiiij^-qdis per- Tcrsa : prius est eniin veruin, deinde verisimile. Sed ideo sic dicit, quia est s2rpe non verisimile, verum ta- men : ut, Decios pro alieno com- modo mori voliiisse. Idem.
Son verisimile dicis] Hoc jam phis est, tantum eiim aniasse Baccliidein, quantum non possit credi. Idem.
60 (redo ita videri tihi: nam nemo nd te venil] Magiio compendio nsus est, non ostcndens cur lioc fal.snm sit, quod putet ineretrix: sed cur lioc I'utet. ita ex <jus persona totuin re- fellitiir, quod objicit. Idem.
67 lUe invilus] Invitus dicendo, quasi admonet itenim ilerumque. nt "^irgilius, ' Italiani non sponte se- quor.' Idem.
6b Quid dciRdc fit] Interponilur
persona ad cxitiim frstinans : nt alibi, ' Quain nictui quorsuin eva- de res !' * Idem.
Diebiis sa7ic pauculis post] Hie exit us est. Idem.
69 Pamphilus me solum seducit fo- ras] Ne testis quisquam et arbiter secretorum intervtniat. Idem.
Me solum seducit foras] Faniiliaris in servo jactantia, de dnminoriini fa- iniliaritate, simiil quia decens est, ut per cum, quid gestum sit, spectato- res sciant. Idem.
Pamphilus me solum sed.'\ Fides to- tius narrationis in hoc vcrtitur. Ba- clerus.
70 Nari'alque, ut virgo a se integra etiam turn siet] Hoc est illud quod supra dixerat, ' Nocte ilia prima vir- ginem non atligit.' Donutus.
71 Seque ante, quam cam uxorcm duxisset domum] Bonus color purga- tionis : diceretur enim, Qiiare si il- 1am odio habebat, ducebat uxorem. Idem.
Seque ante, quam cam uxorem] Ari- tequam ux. Mer. Casaubonus.
72 Tolerare posse] Tolerare, verbuni est male patientis. Donatus,
73 Quam decrerim mc non posse diu- tius habere] 'Airoffrporpi] Kot ridonoiia, airh SiTiyriHaros (Is fxi/iyjTiKriy. Idem,
Decrerim] Statuerim et de6xerim. Idem.
Sed quam decrerim me non p. d, Sfc.] Vertitur narratio in irpocranroiTod'ai' fj.i- fi-qTuojv, ordinario apud Coinicos sche- niate. quod et Donatus monet. Sen- sus et (ppdffis, aliqua declaratione opus habet. In prima consultatione, Pami)liilus hoc dicit : Integra et in- tacta diujittenda est, quam segregare a me decrevi. In altera : Cum repii- diai i lioneste non possit, operam daii- dum est, ut sua sponte abtat. Prius consilium in biinc niodiim proponilur : Qiioniam decrevi, me non posse cum hac a^tatem dci;ere,(id enim est,</m- tius habere,) nihil aliiid siii)crest, quam ut a me discedat, sicut acccpi. Si
TEUENTil HECYil. ACT. 1. SC. II.
1527
aliter fieret, i. e. si earn, dmn niecum est, attingercni, contiinielia inc pos- tulare et iiijiiriaR liaud imiiierito pos- set, ciijiis rei e\enipliim in Pliornii- one poeta exliibet, qiianJo conjugeni it (in ut mtrctricem, ubi ahusus sis, amittere, nefas esse osteiiditiir. atqne Jioc esset, ludihrio haberi. iiniJe in Pampbiliun, infamia ; in segregatain in-medicahile detrimentum, quautiini ad mnliebreni inseqiienlis tempoiis fortiiuam, eniergebat. Bene igitur et lioneste Painpiiiius: ' Qnani de- creveiini me non posse diiitiiis lia- bere, eani Indibi io liaberi, quin (i. e. quo minus) integran) itidem reddam, ut accepi ab suis,' id vero, 'neqiie honestuni milii, neque utile ipsi vii- gini est.' qua figura, sunnnain ibi in- faraiam, bic irreparabile damnum signaii, palam est. vide omnino G nye-
tUIII.
Altera delibeiatio hoc fere aml^itu concluditur. Si reniiltere volo in domum patris, aut cau^a profereiida est repiidii, aut abscjue causa et ju- ris titiilo repudiare earn oporlet. Causani vero, quae me ab ilia abstia- hit, et alibi attinet, in publicum tt- ferri, non uiio nomine ' Incommo- dum mibi esse arbilror.' Repudiare autem, nee repudii causani rcpudia- tap dicere, j)arentibus ejus appro- bare, incivile, superbum, insolons. Hclinqtiitur, ut sperein, sponte abitu- ram, si cognoverit, milii animum ab hiscc nuptiis prorMis abboircre. ihrr verissinia Inijiis loci scntenlia est. in qno nee se nee alios pxpedinnl erudilonim nonniilli. Sunt, (|iii t2> yittferrc in ])crj\rrc mutatnm rupiant. Non enim satis cepcriinl, quid ess( t, hoc prnterre. hoc i. e. (|uod amoiis mcretiirii causa repudiiim cupiani, nee possim ad Ktabilt- coimubiuui am- mum a|)plicare. Donalus : * //o<.- r/f" jtrnferre. amorem scilicet nicrtrlri- CIS.' reole. ' Cui (u niliil dican villi,' Ciiiyclus explirat, erudite saiic. vide Clirettomatli. Alii jh cui ad palrcm
referunt. Bachnus.
7-1 Earn ludibiio haberi] Honesto verbo et pudoris pleno usus est : et uove pro, vitiaii. Dunatus.
Liidibrio hiibivi] Nove, inqnit Don. P"o, vitiari : et horn stum pudorisque plenum verbuin promintiat. recte boc, ex sanctiv lingua? cousuetudine ; ut Gen. x\xix. 11. 14. See. ubi viil- gata non male, illiidere, quomodo et alii Latiiii autores in eadem iiotione. Mtr. CaMiubonus.
75 Quilt] Quo minus. Dvnaius.
Inttgnim] Id est, bonestam. non enim dixit, spoliatam virginem aut miilierem. Iilem.
Ct accepi a suis] Vigilanter quidein integram speciticat: id est, talem, qualem accepit a suis. potuit enim vitialam acce|)isse, ut sa'pe evenit. Ergo non abundat, ut accepi a suis, sed babet signitiratioiiem. Idem,
77 Piuin ac pudicuin iiiireniuin nar- rus Ptimphili] Erga meretricem pium, pudicum erga virginem. Cogitur pi- um dicere Pampliilum, quem perju- nun putabat. Idem.
Pium ct pudicum ingfviuin nuiras PainphUi] An simul erga virginem et piiiin ct pudicum r an pium erga me- retricem, puiliciiiii erga virj^iiiem ? Idem.
Pium ac pudicum in;^eiiium nnrras Pamphili] Nu'^piaui discrtiores sibi vidciitur (iiamnialici, (|uam in expli- candit, quiv ^k irapoAAijAou poniiiittii'. Scire iitii|ue poNsuiit, eriiditos niiil- tam pleriiuu|iic pliilnsopliiam liac figura concludcre. sed iiiterpietalio non est cujusvis opcr.f . Doiiatus hie : 'Erga meielricem pium; pudicum erga virginem.' El ilciiim in codeiii coiumentario : ' An simul,' &c. Ad virginem el cjiih doniiim spectare uliiiinquc vocabiiliini, oraliotiis t>e- lies, ct poi'ta- coiisiietudo, non longc arccssentiH jiidicia dc m()ilbii<i,aAli'ii- (liiiit. I'iittid hoiicitatis ct jiiiii rc- ligio potenter iiiest. Pium ingeiiiiim idem hie csl, quod iu Audria i'licn-
152S
NOT/E VARIORUM IN
tins tlixorat Iwnum : ' Quaiuloquidem ipse est iiigciiio bono, (Oiuini(|iu' linic veritus est optima; adolcsct-nti t'accre injiiriam.' Non alia liic seiitciitia. pudicum autcm, vcrecundiam illam notat, qiuiin Panipliilus ipse sibi de- buit, iiuli^niun sc illii<i existiniando, quod ab honestatc taiituiii abiret. qui enim abiiti iionesta fu;mina ct postea dimittere eain in aiiinuini in- diiceict, injiu'iani atroceni in iilani, tiiipitudinem in se aduiitteret niaxi- niam. injuria^ pietas obstat, tnrpitu- dini pudor. Boeclerus.
78 Hec ego profcrre] Verba Pani- phili sunt : non iit qiiidani putant, ad personam Pannenonis leferentes. Donatus.
Hoc ego pro/erre] Amorem scilicet meretricis. Idtin.
IncommtHlum esse mihi nrhitrorl Propter patris iram, qui alitor isla- rum nnptiaruni. Mcr. Casaubonus.
79 Fatri] Propiio patri Phidippo. Idem.
Cui nihil dicas vilii] Nunc vitii, culp* uxoria'. Donatus.
Nihil dicas vitii] Sine justac caus- s!E allegalione. 3/<c. Casaubonus.
81 Mecuin esse] U.xoris loco : nt apnd Plautum saepe. Idem.
Abiturnin dcniquc] Deniijue, morani fignificat, et postremam tarditatem. itaqne postremo, vel sero abituiam indicat. Donatus.
82 Quid inierea] Exultantis est, et gestieutis audire. Idem.
Inlerca] Inter eos dies. Idem.
Si Postquam Ituuc alienum ah sese ridet] Pro idienalum dixit, ut in Plior- uiione, ' Quid ego vobis, Geta, alie- nns sum r' Nam quomodo alienum, hi ainahat, dixisset? Idem.
Postquam hunc alienuni] Oratorie, non jam Baccbidem excusat, quam a verisimili causa vult inducere, quod ipsa sit in Pamphilnm durior. Idem.
Alienum ab sese videt] Id e>t mari- tum : nam hoc nomen a meretricibus alienuru est. Idem.
8i maligna mullo] Maligna, diffici- lis ac superba. Malignus est, qui dif- ticultatcm sui ostendit. Idem.
Pi'ocax] Dispoliatrix et petax. PrO' care enim, est petere. Virgil. ' Pro- cacibus austris,' id est,impndentibus. nam (|ui multiim petit, iropudcDS est et procax. Unde et proci dicti sunt, qui lilias alienas in raatrimonium pe- tierunt. Idem.
85 Non adepol mirum] Obtinuit quod volebat Parmeno. nam credidit Pbilotis injuriam faclam Pamphilo. Idem.
Non cdepnl )nirum] Donatus hie an- notate 'Obtinuit,' &c. credidit, in- (luam, dinn excusat : nee mirum esse, ait, si quid in Pamphilnm durius con- suluisset Bacchis. Bceclerus.
Atqui ea res multo maxima] Oppor- tune concitatius Pamphilnm defendit Parmeno, postquam Pbilotis inducta est, ut fateretur injuriam factam. Do- 7iatus.
Atqui ea res] Aiqui, \n\o. Legitur et alque. Idem.
87 FA illam] Meretricem nialam. Idem.
Et hanc, quce domi cral] Uxorem niodestam. Idem.
El illam, et liunc qua: domi erat] Ilr lam quie nieretrix esset ; luinc, id est, uxorem. Idem.
Cognovit] Diligentius et attentius consideravit. nam cognoscere, est di. ligenter et attente considerare. Idem.
Cognovit satis] Bene satis, ex ipsius morii)!is, et ex meretricis. Idem.
88 Ad excmplum] Quasi ad imagi- nem, et coUationeni, et spcciem com- parationis. Idem.
Ad exemplum ambarum mores earum exislimans] Donatus : ' Quasi,' See. Nihil satis expeilivit. Res roira : omnts videntur sibi inteiligere, et interpretari hunc versuni, dum nihil agunt interim, non enim sufTicit dice- re : ' Mores earum comparavit ac coutendit, et de utriusque moribiis ex hac cou)paratione judicavit.' non-
TERENTII HECVR. ACT. 1. SC. FI.
],V2D
dum enim nee de (ppdcrti, nee de cw- Ta|«t constat, in qua re cnm non pa- rum iuconimodi videret Franciscus Guyetus, versura totum delevit. Ma- joris id esse candoris di.\eris, quod fateri ita voluit, nou satis commode oxplicari posse ; at cum Terentiana scilicet stili civilitate cousentiat ex- plicatio, ac eruditis approbaii queat, Sive enim dicas : earuin amharuin mo- res, ad exemplum exislimavit ; satisne Latinum erit, ad exemplum exiatimarc, ut efficiat sensuni, quern vis ; Sive ita distinguas : ad exemplum umbarum, tnores euru/Merrisftmun^, quid ulind po- teris afFerre melius quam nt dicas, exemplum, cottidianir vita? consuetu- dinem esse, tnores ad ingenium uotan- dum pertineref q. d. exigendo et comparandoiiujus consuetudinem, ad iliiusconsuetudinem.quoingenioutra- que esset, facile jndicare potuit ac de- preliendere. nam ' Cotidiana; vitee con- snetudo, ut cujusque injreuium sit, de- clarat maxiuie.' Heaut. ii. 3. 43. Nee dubitauduui est de re, quin de rompa- ratione liberalis in Philuniena in^enii, meretiicis ingenium parnm liberale perspexeiit Pauipliilus. id quod vs. 89. et seq. satis ostcuditur. sed quid in verbis desiderare queant eruditae aii- res,norunt,quicastuniTerentiaiiiser- nionis geniuui intelligimt. Boeclerus.
I-'xistimnns] lutelligens. Dmiatus,
Mores earum ccstunana] Mores €a- rum comparans ac contonJens ; et de iitrins(pic moribus ex liac compa- ratione judicans. Mit. Casnuhoiius.
89 Hue, ita ut lihciuli esse in^^cnin decet] Qualitas com|)arativa. Dona- tiu.
litre ita uli liherali exue ini:. ifc] Kgregic in<lu\it banc figiiriim I'oi'la, ut quantum pra-staret matrouii- vir- tus merctriciis moribus iiitclligpn- dum darct : dum enim adolcsccns uni dcditus mcrelrici tiiit, non .^talim deprehcndit fucatns moros, et niliil ex sinroro tialifntrs. N'cruni |)Oiit- quam comparandi copiafuit, nun po-
tuit liberali Pamphili ingcnio (tale enim facit poeta) dubicim esse, quid amari, quid pra?ferri deberet. Inge- nia enim similitudinc sibi conciliau- tur invicem. atque ut pravi facile in- ter se conspirant; ita prjpstantes nee distortas naturas arcane quodam et elegante comraercio consentire vi- demus. cujus sententiw vim, quasi obiter, sed penetrabili efticacia, extu- lit noster in iliis : ' Hue transttdit Amorem, postqiiam par ingenium nactus est.' Baclerus.
Uli liberali esse ingenio decet] Ut cam decet, quae liberali sit ingenio. Cseterum, posterius membrum com- parationis consulto omittit, ne merc- trlcem absentem insectando praescn- tem offenderet. Mer. Casaubonus.
90 Pitdens, modesta] Ha!C contra vitia meretricia posuit. Pudens iia^c, ilia procax : modesta ha;c, ilia ma- ligna, reliqua verosuperadduntur,or- namenta uxoris, matronseque laudes. Donatm.
Ivcommnda atquc injurias'] Callide, laudata uxoro non repetit vitia nicrc- tricis apud merctricem : et simul con- tentus tie uxoris laudibus, vitia me- rctricis intcUigit. Idem.
Incommoda atque injurias viri omnes feire] Figura (\\fi\l/is. Idem.
Tegere] Hoc plus est, (piam fcrre. et tegere, quod nieretricem amaret. Et plus dixit tegere, quam cclare. Tegere enim ad hoc dixit : ut non so- lum cniquam non cdiccrct, sed et nc quis sciret. Idem.
92 Hie nniinun] Oratoric dixit ; non oniin I'ampluliiui dixit, sed auiniiim P.iniplidi. Idem.
Ilic animus] //iV pro turn. X'irciliiis, ' Hie annis gravis, atque aniini ma- turus Aletlies.' Idem.
I'xoria tnisericordia] 'Auipt^Kla. Idem.
I'xnri.H misericontia] Recte, quia eX niisi-ricordia amor nasritur. .Sic et in Plioruiionc, ' TNli^crlrmi cut, virgb ipsa facie egrcgia.' Virgilinit, ' Men
l.jtJO
NOT^ VARIORUM IN
qnil)iis ille Jactatus fytis !' Idem.
\)'i Diviiictus, parlim victii.t] V)c proximo lepelivil trapSfioiov, dicinctus, villus. Idem.
Delictus] Alii melius, Deiinctiis. devinctus, rictus, eltgans irapiixoiou. Mer. Casauhonus.
Pitrtim rictus livjusce ityuriis] Qua- litas relativa. Douatus.
94 Puulatim elajisus] Adeo est tar- dus amor I'ainpliili et maj^ims, ut etiam post injnrias difficile disccdat. Idem.
Etapsus] Animus, nou Painphilus. Idem.
Huic] Alii, hue. Mer. Cajaubonus.
95 Postquam par ini^enium nactus est] Ansibipar? an absolute bonum f ut dicimus, • Si par est faeere te.' Ergo aut sibi par, aut uxori : id est, liberal! fumin%. Dunatus.
Piir ingeiiium naclus est] Par in- genium, eandein voluntatem. Sal- luslius, ' Qiios eadem odisse, et eadem metuere id unnm coegit.' Idem alibi, ' Nam idem velle, atque idem nolle, ea dcmum firma amicitia est.' Idem.
Pur ingenium nactus est] Quod mo- ri et amori sue melius coiigrnciet : ille ' Pius ac pudicu>,' ut paulo sujira ; liajc, ' Fudens, modesta,' i*v:c. ut mo- do. Mer. Casauhonus.
90 Interea in Imliro moritur cngnaius sencx] Bene causa abitionis Pampliili iiarratiir. Donatus.
Imbi-o] Insula Tbraciae proxima. 3/t.r. Cnsnuhonus.
Moritur cognatus senex] Bene quod ait senex: nam acerbum tunus nou conveniebat fubiilif. In comcedia itaque apud Terentium, aut meietiix niolesta, aut ex duabus una uxor mo- ritur, aut senex. Ita ox liujusmodi niortibus, vel incommodum vitatur, vel lucrum insuper nascitur, ut uon bit causa lugendi. Donatus.
97 Hurum] Maluil horum, quam dominorum, diccrc. Idem.
La] Uuau cx cognato sene. nam
mortni senis comnienioratio, ex com- niuni l()(|uentium consuetudiue, ta- citam liabet et lufreditatis signiti- catiDUcm, quo spcetat relativuni illud, f(i. ^Nlcr. Casaubonus.
Ad hos rcdibat lege hcreditas] Verbo juris usus est : ea enim legitima est hacreditas, quae familiue dcbcbatur. Do7iatus.
98 Eo amatitem] RTodo jam uxo- rcm : non enim aniicam. Idem.
Invitum Pamphilum extrudit patei'] Invitum recessisse vis verbi demon- strat. Nam proprie exfrMt/erc dicitur, qui manibus expellit : sed hie trans- latione usus est, ut ostenderet, tan- tum importunitatis verbis senis fuisse, quantum impulsio manuum efficere potuisset. Idem.
E.rlrudit] Verbiim necessitatis et aptum impoitunitati. Idem.
99 lieHrKiuit] Inertia pra;sentis temporis. Legitiir et reliquit. Idem.
Relinquit cum mutre hie uxorem] Prarparatio ad futurum erroreui. Idem,
100 Nam senex rus ahdidit se] Nam liic inceptiva particula est. ut, ' Nam mens conservus est homo baud magni pretii.' Plautus in Milite Glorioso. Idem.
Rus abdidit se] Verbum repreheu- deutis senem : quod, se abdidit, dixit. Idem,
Hue ram in urhem commcat] Hue bene dixit, ut ostendai Parmenonem in urbe esse. Mira o'lKovo/xia. t'ac enim prasenlem, et nuUus error in fabula est. Idem.
Commeat] Commeare est abesse inde, nbi te esse oporteat. Ergo hoc dicto ostendit, quam raro ad urbeui veniat senex. quippe commealus est ex aliqua connnorationc temporalis abscessus. Idem.
101 Quid adhuc habent infirmitulis nuplia] Bene usque adhuc suspensa narratio est. et in hac iuterrogatione quasi substomachalur Pliilotis dc- ccpta, quod nihil videat infirmitatis
TERENTII HKCYR. ACT. I. SC. 11,
]5:31
in niiptiis, qiiod optaveiit. Idi'in.
Quid adlittc hiibent'^ Hoc tristior nieietrix dixit. Idem.
Injirmitatis] lustabilitatis. Phorm. act. V. so. 1. Mer. Casanbonus.
102 Nunc audies] Sic ait, quasi janidudiini aiidiie cupicnti, vel niiaji ad iiiolestam peicontatiicem. Donnt.
103 Bene conveniebat saiie^ Bene, pro miiitiim : et sane, vaiide. quia qui sanus, idem et vaiidns. Idem.
104 Interim miris modisodisse^ Hue usque Parnienonem FoiJta verba passus est diceie ; ca^tera actibus servatiirus. Idem.
Interim mirismodisi Mire ad fiiicm conioedias rerum explaiiatio reser- vatur. namqne si qiiaras, fallitur Parmeno, quum nou odio socius, sed pudore siniultateui advcrsns socrum Pliiiuniena siniulavcrit. Idem.
Interim'] ISIodo repeiite: et est ad- vcrbiuni temporis. Idem.
Miiismodis] Mil is exeniplis. Idem.
105 Poitulalio] Expostulatio, que- rela, sed proprie cxpostulniii} e>t apud ilium ipsum,qui peccaverit.;»o»<«/u/io, dc illo upud altciuui. Idem.
Postulatio] Expostulatio, querela, ex quibus non solum amor supc coufirmatur : (And. act. iii. sc. 3. 'Amantium irae,amoris redintegratio est:') sed et dulcior intcrduui lit amoris friii-tus ; ut apud AilrAunnt De Var. Hist, nescio quis, ci 5* ti koI iyiji ijBuu iiratui, f)iiarov tvpioKui tlvat toTv ipuai irpf)s to waiiiKh iK Sia<popui Kar- aKKinaeaOai. M. Ciunulionus.
100 Quid i/filur] Hecte dixit, si hoc non fuil, quid er^o^ pttntiiltidn, querela et quasi jiisia inleipusitio qucrelaruui. Donutus.
Quid iKilw] I'nde igitur dc odio libi ronstat r flier. Camuhunui.
107 I'uffcre e conxpectii Ulico] H(;nc e con-^ptctu: utpotc, qinr cavcr<-t'i;ni- vida iutPlliKi- >Sed tamrn sulijuuKit, ridere nolle: ut i^uorautia Parmcnonis apparcat, qui ar(;unicnluni odiorum rrttlidit, quod Philunicua ntquc vi-
deri vellet, neque videre. Donatus.
Fugere e coiispcctu] Ne videietur. Id.
108 Videre nolle] Ne vidcret. Wrm.
Denique, v.bi non quit pnti] Puti et sustincre, et sustineri intelligi potest hoc loco, utrum postquam nonpotuit su>tiuere socnnnr an postquam illam socrus feire non potuit, sic se celan- tem nuruuir Potest etiani sic intelli- gi, Ubi non potuit argumenia odii sni ipsa niirus pati et coutinere, mi- gravit aii socrum. Idem.
\on quit pati] Tolerare ant tolera- ri : qr.ia putior commune est, nam ' patior te,' et ' a te,' dicimus. Idem.
Aecersi ad rem divinam] Turn enim aiuici et familiaies vocari solebaut. Mer. Cusnubonus.
Abiit] Propiie abiit : quia non ex- pectavit ut niitterefur. Dunatus.
110 I'bi illic dies est complures] 'Apxafos dies, non diebus dixit. Idem.
Aecersi julnt] Non addidit qua, quia intelligilur. Idem.
Aecersi jubet] Socrus scil. M<r. Ca- saubonus.
1 1 1 Di.rere causam tunc, nescio quam] Ideu nescio quam, quia nullius niou)enti,ac falsaui. Duiiulus.
Dixere causam tunc vesciu quam] Ntscio quid causati sunt. Mer. Cu- suuhonus.
112 Scmo remisit] Hie jam aper- tiiis odiiiui videtur, ubi nee jam lin- gitur causa. Donatus.
Postquam accersunt] SubandilurNf/s- tri, id e)>t, missi u socru. Idem.
Postquam accersunt] Id est, missi a nobis sriliret. I'A miia varietas. Id.
Ill It viseri] Ut,' Pt'pulare pena- tCH N'ciiimus.' Idem.
It riserc ad ram] \'isere, oflitii tst : riiiirc, (piarcntis Hli(|U('m. Idem.
Admisit mmo] Injuriusa ctiam ipsa pronunliatio est. Idem.
Hoc ubi senr.T rcsciiit] Scimuii qua: ad iioKdcferiintur : r(v«i-i>»uiicclala. Id.
Il.'t llcii ca causa] Hriie ta causa, rpiip|)e qui »e ruri abdiilistrt. Idem.
117 Kundum ctiam seio] naptAtot
1532
noTjC variorum in
tertiuni : et deest scire. Et est rruA- A7/)fij, scio scire, cum ava^dtrd. Idem.
Nondiim itiam] Recto si-ivavit lo- liquis j>nrtibiis tabulae pcniliiluni ct attentnm spectatorein. Idem.
118 Kisi sane ciirw est, quorsum event iiriim hoc sief] Hone, quia ciuio- SU8 est Paniieno, et idem garriilus. nam per totam fabulaiu talis iiidiici- tiir. Idem.
Nisi sane cura €st'\ "V'ide Phorm. act. III. so. 1. ]\ler. L'nsaubonxis.
Quorsum crenturum] "EWtiipts, deest scire. Doiiatns.
119 Hdlns omnem rem'] Quasi di- cat, quam aiidirc expetisti. Idem.
Pers;am quo cirpi hoc iter] Vcrgam hoc iter: ut, 'Tendeie iter pennis.' Idem.
Quo cccpi hoc iter'] Ad poi turn scili- cet. Idem.
120 hum coiislitui cum qundnm hos- pitc] Dicit caiisaiii cur in reliqua Ta- bula lion appareat persona Inijiis nie- retricis. Dnnntus.
Conslilui] Constitui propric. nam de Inijiisniodi rebus dicitiir con ve- nire ct const itnerc, de cnjusmodi re- bus apnd cxtraneos nieretrices ayunt. Idem.
Nam constitui] Heaut. art, iv. sc. 4. * Ant cum venturam dixero et con- stitnero,' <!vc. 3Ier. Casaulionvs.
121 DI vortant bene quod agas] Sa^pe enini res eveniunt aliier, (|uam voiunuis : et idee rertumnus colitur, qui pra^est rebus vertentibns. Dona- tus.
ACTUS II.
ScENA 1. Satnra est hacc scena, Octonariis et Senariis lambicis, tum scpteiiariis Trociiaicis constans. Boe- cleruH,
Pro Deum atque homimim fidem'] In hue scena uccusatio socrus est : qua se conjecturaliter dtfendit dicens nihil a ge factum in perniciem nurus. Dona- tns.
1 Pro Deum atque Iloniinum fidem] 'Eixiradus ab exclamationc ca'pta sce- na est. Senex enim est difficiiis et iratns. Idem.
Quod hoc f^enus est? quce hac est conjuratio] Conatur Terentius adver- 8US famam socniin bonam reperire, et inci))it a ^«iuTaii cxclamatione, quo vtbenientior sit ejus accnsatio : paiilatimquc ad speciale crimen de- bcendit. Idem.
Quod hoc genus] Accnsatio a per- sona : cui accidit ex sexu, quod so- crus est. Idem.
Qwid lioc f^enus est] Quod genus, i. c. hominum. Virg. vel eo respicit, quia nt pcnug, iia et mores saepe : boni ex bonitt, &.c. Vide Phorm. act. u
sc. 2. Mer. Casaubonus.
1 et seq. Ut Eeqiiissimani esse banc socrunicoustaret,Poetaomnessocrns accusari fecit, nam et accn>atio il- Iiistrabit virtutem innocentis et com- paratio. pcrtinetquc hie locus ad ox- plicandimi fabulu? tituhim.' Bwckrtis.
Conjurati/)] C'onfessio bon»> rei est: conjuratio malae. et inde conjnratio Catilina: dicta est. Donatus.
Qua hac conjuratio] Accnsatio a re. Idem.
2 Ut omnes 7nulieres] In lib. BemW et V'ictorii, utin' omnes. quod com- niotum, fervidnmqne magis est, et homini irato convenit niagis. Post istud, conjuratio, distinctio interro- gativa poni debet. Faber.
Vt omnes mulieres eadem aque slu- deant] liono argumento ntitnr. L*- sisii nnrum, quia socrus es : et nulla socrus diligit nuinm. Idem.
Ut omnes vadieres] Accnsatio a cau- sa eadem. Idem.
Studeant] Mijoris operis est slw dere, qiiam velle. Idem.
.\olintque omnia] Meuand. Fw) jim-
TERENTII HECYK. ACT. 11. SC. I.
1533
vaiKbs va>Kor' ou5«f 5ta0€pei. ItJer. Ca- saubonus.
3 Neque decUnntam qitidquanil Id est, flexain vel inflexani, ab eo quod declinaverit : ne pariim sit, diversam vel (iNsiiiiilem dixisse. tit est illud, ' Illnm tnintilluiii inflexit.' Donattts.
4 Ita'jue adco uno animn] Nescias an ex seiitentia bac, vel adeo ex bac srena nomcn tabulae sit inven- tnni. Idem.
Itaque adeo] Necessaria sententiie d^^i/SoXia, ad describeudam utramque pei'soiiatu. Idem.
Itaque adeo uho animo omnes socrus oderunt nurus] Nemo potest hie dubi- tare, aut de dU)bi«uo sensu queri, so- crus eiiini accnsantur, non nurus. Donalus suuimam ponit : ' La'sisti nurnin, quia sorrus es : et nulla so- crus diligit nnrura.' Mox non ineru- ditf, ' necessaiiani senteutia> d/i(f>i/3o- X/w ' agnoscit, ' ad describendani utramque personam.' Baclerun.
Itaque udeo uno animo omnei socrus oderunt nurus] Neressaiia sententiae aficpi&oXia, ad dr^cnbeiidaui utramq\ie personam, ait liic Don. ambiguitas autem ex eo, quod utrumquc socrus, et nurus, vel ut accusaiivi, vel ut nonii- nativi possint accipi ; sed ideo qux- sita ambiguitas, quia utrolibet acri- pias modo a'tjue vt-ra fiieiit oratio, nam et r^t sociiis ut plurimuni ode- runt ot nunis, et toj nurus ai socrus. Mer. Caaaub.
5 Viris e$ae udvorsai] Alind aigu- mentum : L'<rHi><ti nurnm, ut milii ad- veriarcris. nam niulier er^, et mulirres omnes adveri'antur viiis. Ihmatui.
JEquc sludiuin ext] Studium, est vo- liinta* liomiuii att'-ntior attjiie iiu- pensior. Idrm.
Similis piilimiria est] AC^-qirt^. nam ttudium (;t bonuin cut : pcrltuacia vero nunrjuam non mala. Idrm.
(i In fddniKiuc dtiinen milii ridcntur ludo docicc ad maltdani] 'I'lia in uccn- satione posuit, ex quibus duo nnnt comiDiinia, unum ipsius. quod nitilicr
est, et quod socnis, commiinia: quod ipsa specialiter ma-ristra est ad malL- tiam Sostrata. Ex bis-coUigit inju- riam passam nurum per conjecturam. Idem.
In eodem ludo] lu eadem scliola : vel eodcm G}'ninasio. Mer. Casaub.
7 El ei ludo, si uUus est, mag-istram] Msigna anipliticatio crlniiuis. Dubi- tat an sit Indus malitiu?: et niagis- tram non dubilat .Sostratam, sed, ' Ccrto scio,' inquil. Domttus.
8 31 e miscram] Et liaic ifiwaOwi coe- pit, sed ad misericordiam sptivtat de- fendeniis oratio. Idem.
Qute nunc, quamobrem accuser, nes- cio] Oratorie pro se loquitur niu- lier, siquideni majoris innoceniiiE est nescire crimen, quani defeiMJere. et bis verbis ostenditur, sine noxa esse etiam Pliilunienam : non solum banc, quiv loquitur, .Sostratam. Idem.
9 Non itu me DI umenl, mi Laches] Modo mi Laclws non est blandicntis, sed ejus qui pcriclitetur innoxius. Idem.
Non ita me D I bene amcut] "Artx*'"! irioTis per JMSJuranduui. Idem.
Non, ita me DI bene ament] Anim- adverlcndum, veteres, non minus (ii(jrriuifffj.bv in verbis, qiiam KaKe<paTov neglexisse : velut bic, Ita me DI bene anient. Idcu).
lU Ilaque] iModo dna^ partes sunt oraliouis. Idem.
I'fia inter nos a^erc trlatem liccat] \'irg. ' Omnes ut tecum mcritis pro talibns annos Exiijat, et pulcra fa- cial to prole parentem.' Mer. Cmau- boniis.
1)1 mida pridiibeant] Senilitcr ndit uxoreni, cujus anior optubili.^ t'uit in adolevrcnlia. Donatus.
DI mala prnliibmnl] Vl una inter nns .'igauius iri.iti-m. Idem.
Dit mail jirohibeani] Sc. ' I'l una,' \e. el ' Seniliter,' Xr. ita Donatus. .Sali^ne ifOiKwi liui; tiiTi |iutal)inHix, «i senex irarundiur sunc, minime c\ du- I issinii's lanieit, nxoris pracienlis mor-
1.334
not.t; variorum in
teni optet, qnod plcriqiic liic piitant intelligi ? an Coma'ilia Tt'imtiaiu hue piogieilKin? INIanifosto lioc fieri vix crediderim. tta(|iie recliiis forte fiu'rit, ut credamiis, seciiin lute Laclictein in iracuiuiia imis.si- tare ; non audiri ab uxore voile. Qui diversuni sentiunt, tulerabillus ita explicarent, quasi Laches potins sibi optaret nioitcni, quani uxori. Sod quod ante dixi, verius videtur. inter orationcin enim Sostrata; niurmura- tur : quiP conncetenda est: ' Non, ita me dii anient, mi Laches : itaque una inter nos agere aptatem liceat : meque abs te inimerito esse accnsa- tani postmodo rescisces.' Bceclerits.
Mala prohibeant] Ut una inter nos agamns aetatem. Plant. inTrin. ' I\L Quid agit tua uxor, ut valet ? plus qnani ego volo :' et quae ibi sequuu- tur. M. Casanhnnus.
11 Postinodum rescisces] Haer fignra ab oratoribus iwdyytKixa nominatur: in qua ali(|nid proniittimus judicibus nos probatiMos, quum metuinius, ne quid illis teniere persuasum sit. Do- nalus.
Posfmodum rescisces'] Fiducia inno- ceiUiae. Resciscere est, quum quod de industria celatur, vix argnmen- torum vi agnoscitur. Idem.
12 Ah ijuidqudm pro istis /actis] Amare ; irapa irpuaSoKiav. Idem.
An (juicquam pro i-itis, ^-f.] Nota ivep- yaav Poeta; et SeivSrriTa in augendo amnlificandoquc. crimen erat : ' offen- disti nurnni, atque ut abirel effecistt.' Haec sunt/rt(:<(/ istn, quae nulla rcpre- Lensione satis exajgerari possunt : qnds dedecus et luclum inomneni fauiiii- am iuferunt ; (|u<r inimicitias in affines spargunt ; qua; sacra necessitudinis exoptatae violant ac perturb;int. con- sidera singula verba, et exqiiire, si quid potuit comprehendi plenius,aut graviiis incusari. ISaclerus.
i:i Qu(E me, et te, et famiUam'] Jam gic accu»at, quasi probaverit crimen. «t cit amplificalio. Donalns.
Qitte me, et te, J'iimUiani'\ H.pc ex- aggeralio est, ([uve Sttui'rrjs appella- tur, (]uum ex nno maleticio miilta fiiint ab oratoribus crimina. Idem.
Dedecoras] Dvdccoratur, quod ho- nestum est; turpiilnr,{.\\\oi\ liunestuni est corporate. Idem.
14 Rx amicis inimici ut sint] Ope- rosiiis locutus est. ut in Andria i. I. 10. ' Feci ex servo ut esses libertus mihi.' Ita Casar, B. C. iii. 101. ' Pierunique in calamitate ex amicis inimici existnnt.' Et ex diverso: ' Cum CO revcni ex inimicitia in ami- citiam,' apud Plautum Sticho, in. 1. 8. Uaclern^i.
15 Dignum, suos cuiliberoa commit - tcreitt] IMultum sonanter, et accusa- torio strcpitu, nee masculinum genus nee fceuiininum posuit: nee unani, scd liberos. Sic Cicero, ' En cui tuos liberos committas :' quum de uno ageret, et, ' Habemus enim libe- ros :' de puella. Donatus.
DigMoii] Sic dixit dignum, ut ho- noris genus sit, accipere uxorem me- ruisse. Idem.
Suos cui liberos cnmmitterent^ Nota liberos in significatione etiam unius filia?. Idem.
16 Tu sola exorere] Emergis, repe- riris. Verbum hoc impudentiam ro- tat. Cicero, * Exortus est servus, qui quum in eculeo ap|)tllare non posset, eum accnset solutus.' Idem.
Exorere] Existis. Exoriri dicitnr, qui non expectatus invadit in ali- quem. Idem.
Tu sola exorerel Emergis, reperiris. verbum hoc impudentiam notat. Don. recte sane, nam t^ oriri proprie de magnis dicitnr, nt de Sole, vulgc. et Hor. de Aug. ' Nil oriturum alias, nil ortum tale fatentes.' Hie igi- tur de muliere, cum indignatione, ac contemptu: q. d. Tu muliercula in- venta es,quap tantum tibi pro tua im- pudtntia sumeres, &c. Mer. Casau- bonit^.
17 'I'u inquam mulier,qu(s m« omnino
TERENTII HECYR. ACT. II. SC I.
1535
l/ipidem, non hominetn putas} Tu mulicr, ffj.'patrip uialitia; habet. et omnino ex- pressio consiietndiiiis est ad iudigna- tionem. £t lapis luiiiqiiani utilis, nisi ad teluin, quern ntagis ad inju- riam delegit. nam saxum melius, quam lapis. Ut Virgilius : ' Saxaque subvectare humei is.' Donatus.
Tu inquam midier'\ Sic Euripides; IIoAAckr oi' exipois ^r;xa>'ay, yvvrj yap «?. ct Virgiliiis: 'Valium et miitabile semper Fcciiiina.' Idem.
Qua me omnino Idjtidem, hand homi- ncm putas] Hcant. act. v. sc. 1. ' Non (ita me dii anient) aiideret lisec fa- cere vidnae miilipri, Qua in me fecit.' ibid. ' Qiiot res dcdcre ubi possem persentiscere, Nisi evscm lapis r' Aut Plaiitiis etiam ad lioininein vafnim et rigidnm transtiilit : iit in .Mostell. ' Alter hoc Atiienis nemo doctior did potest. Verba dare illi non magis liodie qnisqnam, (jiiam lapidi potest.' Mer. Casaubonu.s.
Lapidem, haud liominem] Snfficeret, * Lapidem pntas:' sed de stoma- rlio; ' Haud hominem,' additnm est. T'laiittis ; * Herus mens eleplianti corio circumtectus est, non suo.' Do- natus,
Haud hominem puUis] 'Eu ijOei. Sic Apollodonis : Su fie -iravTawcKTiv^ tHC- AT \l0ov. Idem.
18 An quia ntri crehro esse snleo'] Donatus: ' Monior »ni est, qui dix- erat, ' Riis abis.' I'bi hoc dixerat i nuspiam. Corrige : lius abdidil se. qiiod exiat act i. sc. 2. vs. 100. ct, ne quid diihitationis relinqnatiir ad vs. 27. * Kns habitatiiiii abii,' itei uni annotat sive priorein unnotationi-iu repetit: 'Quia dixit, senex rus ;ib- didit se.' quid agimt, qui semper tanta diligcntia oitvia errata tjpis ornant r liaeUrus.
\{\ Quo ifui.ique pncto hie rilnm ren- trnrum] Veslrorum, pro rutrum. sic vetcrfs. D'iniitiis.
20 Multu melius hii: qun fiimt] 'Twtp- ^oA^ usns est. ut in Adelphis, ' An
non prius totis sex menslbiis olfecis- seni.' Idem.
Illic] Pro ilhic, antique. HJer. Ca- sauboiius.
21 Idto, quia, u( vos mihi domi entis'\ Mire confirmat, nnde sciat : ne sus- piciose crimen objicere videretur. Et bene mihi: quia coiiinioditas fami- liae ad hiinc rednndatura est. Donat.
Proinde ego forts] Honesta cnriosi- tatis excusatio: i.empe quod ab illa- runi vita, et conversatione domestica sua fama foris penderet; quae bona, si vita illarum talis ; mala si et ilia. Mer. Casaulionus.
22 Pridem equidem audiri cepisse odium tui Philumenam] Prinio, objnr- gatio est Sostratae, cur non amet nii- rnin. Seciindo, cur non anietur a num. Tertio, cur usque adto puella nupta deserat donium. Dunatus.
23 Minimeque adeo mirum] Satis aniare, pro nieiito dicil odium, con- tra meiitum amoreniqiie : simul ex- cusat nuruiii, qua; oderit talem so- crum : et simul pnvvrnii, Quid si n m lapsa est, sed odio me habet ? Idem.
21 Std non crrdidi adeo] Dcest csu- ram J'uisse. Idem.
25 Quod si scissem, ilia hie mnncrit jiolius, iu hinc is.ies J'oras] Senili jur- gio, quo magix iniquuin nurui socnini credit, tanto velienicnliu'i pro IMiilu- nienu nititur; ut ciinm officioriim or- dincin pervertat. in (|uo supgeritur Sostiatir occasio (jus consilii, quo*! infra act. iv. sc. 2. 3. simul, quod niinis a Lardetc duriler hie dictum est, corricitur a poi'ia, tiiin stalini, (puiido efliiso irocundia* impetu ru- tiorinari inripit scnex et liunesiius cum uxorc lu(|ui, turn acciirata dis- piitaiioue I'anipliili, qu;i Sostrata ve- ro «tiiri(iriim orilux; I'liiliinn na- pra-- fcrtur art. iv. sc. 2. 3. Ihnlrrun.
2I> At ride, quam immi riln ttgritujo hire mihi oritur alia Iv, Sustiuta] 'H&i- Kuis p'xit acM in iiivectionum, kc lp^um lul^el^tlll , ut inviiiiuin durii: iiicbiiia-
15:3(;
NOT/F. VAKIORDM IM
tiniiis in ipsani foiivpilal. Sir in An- dria, ' As^o n\inr :J;nn cijo pol iiodic, si vivo, til)i Ostondani, licnini quid sit nericii failure.' Et continiio, ' Chrome, Pietatcm gnati ! nonne tc iniseret niri, 'i'antinn laborein capere ob talem filium r' Dontitiis.
Qiium iinmerito (cgriludn htrc oritur iiiilii nbs tc, Sostntta] Postquani de injuria dixit, de persona ejus ciijiis fania est, id est, * cnm ' Alj^ritiido Iwec oritur.' Oritur, et niafrnittuiinem rei sijjniticat, et repentinum inipe- tiim. nt supra, ' Tii sola exorere.' Idem .
27 Rus hnbitalum ahiil Quia dixit, ' Senex rus sese abdidit.' Idem.
Concedensvohis] Ne diceretur, quod sit voluptatis causa. Vobis, melius pluraliter, qnani si diceret cui. Idem.
Concedens robis, et rei scrviens'^ Con- cedens vobis, id est, ut vos in urbe e&- setis. Idem.
Rei serviens'] Res servit divifibus, cpiia abundant : rei serviunt panpe- res, quiase coartant ad angiistias rei. Ita ergo res pro qualitate sua et ser- vit, ct ei rei servitur. Horatius, ' Ini- perat aiit servit collecta pecunia cui- que.' Idem.
Rei serciens] Rei facienda; et aii- gendae dans operam. Mer. Casaubo- nus.
28 VestrossHmptHS, otiumque'\S\\n)\)- lusvestros, idem (juod alibi, ' Otium, vitam urbanani.' Vel (pioil nihil ac- quiritis, nt in Adelphis, ' Hanc ego clenientem vitam urbanam, atque otinni se(]nutiis sum.' Donatus.
Otium(jue] Hoc est, amorem : qua- si nihil agentibus. Idem.
Ut nostra res posset puli] Mediocris scilicet : ut coniici patresfamilias. Idem.
Otium] Vitam otiosam. 3Ier. Ca- laubonus.
Nostra res] Nostrae farnltates. Id.
29 Prater aquum, atque cetntcm meatn] Prater cequum, quia vos estis domini : vel quia vos fruiraini, qiium
ego doluerim. Domttus.
Prceter (rquwn atque (ctalem meam] lleaiit. act. i. sc. 1. ' Quod milii vi- dere pripter a^tatem tuam Facerr, et privterquani res te ailliortatur tua.' Mer. Cnsuubomis.
JEttttem'] Quia senex. Virgil. ' Vi- res ultra, sortenique sencctae.' Dwia- tus.
30 Nnn te pro his curasse rebus] Mi- rus sensus : Pro his, inipiit, tot rebus unam et facilem redderes : curares, no quid ffgre esset milii. Et tc sic ])ronuntiandum, quasi dicat, Etsi alii non curarent, curare debuisti. Idem.
31 Non mea opera, ncque pol culpa] Vellet dicere, Nurus culpa evenit : sed melius dixit, 7ion mea: ne accu- sando confirniaret quod dixit senex, ' Omnes socrus oderunt nnrns.' Idem.
Ncque pol culpa evenit] Bene addi- turn, ' Neque pol culpa.' Potuil eiiini fieri ut non fecerit ipsa injuriani ; sed tamen permiserit fieri, mire ta- nien nee ipsa accusat nurum. Idem.
Non mea opera, neque pol culpa] Vi- detur unum dixisse opera et culpa : et tamen non est idem. Opera enim est, si scientes lajserimus : culpa, si ne- scientes. quorum alterum sceleris, alterum stidtitiaR est. Idem.
32 Sola Am; fuisti] Ratio, et deest cnitn : ut sit, Sola enim hie fuisti, quod ad filium et maritum pertinet : nam non sola, cnm qua nurus. Idctn.
Sola kic fuisti] Sola, quantum per- tinet ad regendam domnm : cajterurn et filius, et nurus evant : sed sola, id est, sine me. Idem.
In te omnis hceret culpa] Etsi in nurii cnl|)a aliqua, in te oninis est tamen, Sostrata. Idem.
Sola, Sostrata] Optime geminavit sola, more irascentiuni : nonduni no- men posuit, et Sostrata addituin ad amarittidinem inclaniantis./Jem.
33 Quum ego vos solvi curis cceteris] Vos, pro te: ut, ' Desiste manum commit terc Teucris.' Idem.
Quum ego vos solvi] Nova figura,
TERENTU HECYR. ACT. II. SC. I.
1537
solvi vos. Idem. timatione pcrderet, ut oninia sine
34 Cum ])uellii anum suscepisse ini- famap cletrimento faccre posset.' Mer.
micitias] Hoc dicit, tanquam conces- Casaubotiiis.
serit etiani miiuin iniquam esse. Id. 38 Qui scis, a7i ea causa, mi vir] De-
Cum puella} Puellam blande dixit : fensio a deiivatioue causa^, in qua
ita banc ciim amaritudiue, uNHHi. Id. ostenditur non hauc esse, quam obji-
35 lUius dices culpa factum] Praeve- nit defensionem : et earn sic pronuii- tiavit lit crimen. Idem.
Haud equiJem dico, mi Laches] Mi
cit caiisani senex, cur abierit uunis ad roatreni suani. Donatus.
39 Ut cum matrc] Deesl sua. Idem.
Ut cum matrc una plus cssel] 'iSiani-
Lac/ies n)odo dixit, quasi gravissimum kws, dixit: id est, diu, ac inajoreni
accusatorem artjueus, et qiiasi defa- partem. Idem.
tigataet delassata ejus inclamationi- 40 Quod htri nemo vuluil] Bene iu-
bus. Noil ergo blandientis est mode firmavit defensionem seue.\,dicendo,
mi: sed invidiose rogitantis. Idem. Si propter matrem abiit, cur tu t'\-
30 Gaudeo {ila me DI ament) gnati clusa es, quum venires P Idem,
causa] Quod similis bbus non *it, an Visentemtcadeamintiutnittcre]^oi
quod talem uxorem babeat, quam nee ex libro Bembino ita leginiiis, lisen-
iuiiiiica accusare possitr Et gnuli tern ad earn (e intra udmittere.¥iii;rnu&.
causa, dixit, quia talem uxorem ba- 41 Enim lassam oppido] Infnniius
bens, sua causa quid gaudeat, non defenditur socrus, ut error senis us-
Labet. Idem. que ad KaTaarpo<friiv pcrseverel. Do-
Nnm de te quidan satis sciu] Id est, natus.
nibil detrinitnti lit, si tu pecces. id Enim lassam oppidu] I'ro, oppido
est, niinquam, in(|uit, peccaudo pejor cnim dixit. Supervacua ponitur iii-
fieri potes : sed es eadem qnaj sem- terdum ba>c coujunctio, aut pro al-
per es. Sensusest: Jam talis es, ut tera conjunctione. Idem.
pejor fieri non possis. Sic Cicero, Lfmam] /E^rotam. unde niox, ' Tu-
' Est idem Verres, qui full semper.' os esse illi mores inorbum iuai{is,'
Idem. &c. et so. 2. ' Quia a^gra est,' 6ic.
37 Peccando detrimenli] Servas, in- nee niiruni, cum Graci to Kapvav,
quit, numeruni peccatorum, nee fit (unde KeKf^-nKoTts,) et Heb. rh ijb.
nllum copia- detrimenluni. sed quum etiam de morluis usurpcnt. Tt» euim
pbiriiiiiim dclincjuas, tantuiidcm sem- per admittilur. Idem.
Peccando detrimenti] Hie scnsus ob- scuriui est : attanien iiic, dum ijnau-
autem, pro nam, vel siquidem, .sx'piuA apud veteres. I^Ier. Casauboiuts.
Oppido] \'alde. traiislalio a rusli- cis, qui iutcrrugati, ipiemadniodiim
tumcunque in(piit sceleris admiseris, fruges provenissent, respondtltant,
id est, quantuincunque pcccavens, nihil de tua existimationc miiniilur, nihil de pudure derogalur : eadem es qux fuisti, quia pejor fieri non potes. Idem.
Peccando detrimenli] (Juidam banc putaut ufmytiiw : quasi dicat, Certus sum, (jiiod <rx nullo pcccato tuo <lam- iitim pati possumiis : hed male. Idem.
Ptccund" dflrimenli nil fieri poltsl
oppidu, id est, (|ua' sibiet oppido suf- ficere potuissenl. Donatus.
/.o] I'ropterea, ideo. Idem.
4'2 Tu'is rs.se illi mores] Acerbissime instilit senex et accusalioni uxori'», el (IcfcnHioni nurus : hi<niidi-ni hoc hcnsu dicat, nurum nee meudacii cul- pani iiicurrere, t|Utt' vi te agiotet ex iiionbuH mala- hocrus. Idim.
43 Sum ri\hiiriim iiiWiu est] Via
Cic. ' Scurra, exbauslo ruboic, qui veMium. Ihm: •iiim v< ml ab eo qiio.l 80 putaret iiitiil habere, «iuod de cxis- chl i.sha. I(b;ni.
lielph. elVur.Cliit. Tcreni . '■• ^'
1538
NOTyE VARIORUM IN
Quin gmitum velif] Quin, (\nx non. Idem.
44 El quce iithis placita conditio est, datiir] Imago liic (iiianlam argiimen- tationis, quae dicitur an' apxvs &XP^ riKovs: quod Latine dicitur, ' Ab initio ad finem.' et ut geiieraliter coepit iiivectioiicni, ita generaliter conclusit in socius: et est sensus, Eo improbius facitis, quod illas, quas ele- geritis, odistis. Idem.
Conditio'] Vide Plior. act. iv. sc. 1. M. Cusaubonus.
45 Ubi duxere impulsu vestro] Bene verba eadem stomachose, et signifi- canter repetivit, ut improbitas ex proximo appareat impulsu. Donalus.
Ubi duxere impulsu] Videtur, ut su- pra diximus, haec tota scena ad hoc interposita, ut fabulae nomen hinc intelligeremus inventum. Et impu- dentiam socruum, impulsus repctitio demonstravit. Idem.
Impulsu vestro] Sic in Heautontim. ' Scortari crebro nolunt, nolunt cre- bro convivarier.' Idem.
Scena ii. lambici sunt tetrametri catalectici. Bceclerus.
Etsi scio ego, Philumetia, meum jus esse] In hac scena moralis allucutio Phi- dippi est (id filiiim, milissimi patris co- lorem ostendens. Donatus.
1 Etsi scio] Apparet et bic muUa prius patri suo Philumenam locutam fuisse. Ergo haec responsio est, non principium. Idem.
Scio mcumjus esseut te cogam] Hoc idem in Adelphis, ' Non necesse habeo omnia pro meo jure agere.' Idem.
Ut te cogam] Etiani invitam scili- cet. Idem.
2 Patrio animo victus] Bene victus : quia non ratione facio. Victus est iindcrunque, quireccdit a jure. Idem.
Ego tamcn patrio animo victus] Non necesse luiheo omnia pro meo jure agere. Mer. CaKaubonus.
3 Ut tibi concedam] Faciam ut tibi concedam : nee multo aliter in vul- gari Idiotismo, / do love : I do eat.
q. d. ' Facio ut edam : Facio ut amem :' i. e. cdo, amo. Idc7n.
Ncque tute libidini] Libido est quae- libet voluntas tcmerc suscepta. Et bene libidini: est enim non icquiim, domo mariti abesse nuptain. Etsi enim pro voluntate posuit libidinem: tanien subaccusavit boc noniiue. Do- natus.
Libidini] Voluntati, simpliciter. vol, temerariap, iniquae voluntati. flier. Casaubonus.
4 Optume] Opportune. Donatus. Ex hoc jam scibo] Legitur et hinc,
locale adverbiuni. et quasi comniina- tur uxori, modo se inventnrum, ipsam peccasse non nurum. Idem.
Quid siet] Utrum quid sit rei ? an quid siet nurus ? utrum innocens, an iniqua ? Et videtur hoc Sostratse di- cere : nam vicini sunt inter se proxi- nii Laches et Phidippus. Idem.
Ex hoc jam scibo quid siet] Donatus : * Utrum quid,' <ii:c. Male dubitavit. non potest crt^z/Talts nisi ad rem refer- ri, si quis bene scribendi consuetudi- nem novit. Beeclerus.
5 Phidippe, etsi ego meis] Expostu- latio Lachetis apud Phidippum, ac- cusationem continens, tanquam rau- sam injuriarum intcndat. Donatus.
Scio me esse adprime obsequentem] Principium a persona ejus cum quo agitur, et sua : et an utile sit, nimis obsequi hominem suis. Idem.
Adprime] Veliementissime. Idem.
Obsequentem] Facilem. Mer, Casau- bonus.
6 Sed non adeo ut mea facilitas] Fa- cilitas, indulgentia. Donatus.
Sed non adeo, ut mea facilitas] De- cst tamen. et est avaK6\ovdov tertium. Idem.
8 Nunc video] Jucunde temperat ejus cnlpam, quern accusat, quum di- cat ilium coactum a suis facere sibi injurias. Donatus.
Eia vero] Modo adverbium corri- pientis. Idem.
Eia vero] UaptXKov. Idem.
9 Adii te heri deJUia] Narratio. et
TERENTII HECYR. ACT. 11. SC. 11.
1539
memoriter Potita : quia dixit heri. ca causa riire hue advenit, patrem con- tinuo Pbiliimenae convenit. Idem.
Ilidem incertum amisti] Pro amisis- ti. ffvyKoiri). Et itidem, quid est ? an id, Incertum aniisisti,ut ad te incer- tas veni? Jungendiim ergo ittveniiti- dem. at sit, Ut veni, aniisisti itidem incertum. Incertus inquit veni : in- certtis a te recessi. Idem.
Ut veni, itidem incertum amisti] In- certus veni : et incertum dimisisti. M. Casaubonus.
10 Haud ita decet] Non usque adeo decet. et est confirmatio. Donutus.
Haud ita decet] Bene additum est ita. etsi enim celandx irae : non us- que adeo tanien, ut discordiam ])a- riant. Idem,
12 Aut ea re/dlendo, out pur^ando] Refellit qui negat: purgat (\\u fatetur, et sic defendit. Ergo re/i-llimus per conjecturam : purgamtis jxr celeros status. Idem.
Re/ellendo] Negando factum. Mer. Casaubonus.
Purgando] Faciendi raliones osten- dendo. Idem.
Vobis corrigemus] Plus dixit vobis, qiiam tibi. Donatus.
13 Tejudice ipso] Virgiiius : * Pan Deus Arcadiae • mecum si judice cer- tet.' Quid enim est te ipso, nisi sci- licet reo culpa.-, et tibi ipsi ac tuis faventi^ vei qui me 6peres vincere. Idem.
Sin ea est causa retincndi opud tot] Kepreliensio. Idem.
14 Arbitror, Pkidippe] Bene addi- ditnomen, cxcitans audicntcni. Idem.
15 Satis ut mea domi cureluT dUigen- ler] Ut, nc non. ft jungcuduiii est, ' SalJ!) diligenter.' non enim ' Metui;) satis.' Idem.
Ut] Ne non. Supra, l. 2. Mer. Ca- nauhonus.
IC At, ita me 1)1 amcnt, haud] Ad- didit jiiKJurandiirn : vix enim crcdi- ))ile est tantiiiidi-ni amare succruni, quantum patrem. Donatus.
Etsi Hit pater es] Salustius in primo libro, ' Et iiberis ejus avunculus erat.' Idem.
Etsi illi pater es] Compendium at- tulit Virgiiius : ' Hen fuge nate Dea.' Hoc enim sentit, Quanquam natus Dea sis, fuge tamen. Idem.
17 /(/ adeo gnati causa] Hones- te amori nurus rationem subjecit piam. Nam non continuo rectum est, nirais amari a socero uurum, nisi propter filium diligatur. Bene ergo gnati causa, incredibile est enim, pa- trem non patris pietate superari. Idem.
18 Quern ego intcUexi] Et causam sui amoris ostendit, et mariti nullam erga conjugem culpam; quippe qui amet. et a Paruienone dictum, ' Eo amantem invituui Panipbilum extru- dit pater.' Idem.
Quem ego intellexi illam haud mi- 71US, qnam se ipsum magnifucere] Hie subtiliter oneratur culpa minis : si (piidi'iii indignc injuriam faciat soce- ro et niaritu. Idem.
IShisnificaru] Magnifacere. Mer. Ca- saubonus.
19 Seque adeo clam me est, quam es- se] Ingeniosissime Poiita jam pra-- parat causaiii simulaturo nb banc reui iracundiam Panipbilu. Donatus.
Quam esse cum graviter UUurum cre- dam] (Jravilcr laluriis sit : ut rh cre- dam redundct. Mer. Casaubu/ius.
20 Studeo hue prius] Ideocupiout iiac prius dunium rtdeat, Arc. Mer. Casaubonus.
llac prius, quam ille ut redeat] Hie Kidjtiliter ctlam ti-rrorem injicit ira- cundiu; mariti. Donatus.
21 Laches, el diligcnti<im ventrum] I'rincipiuMi hiniilitcr a per^unu ctt factum. Idem.
ImcUch, cf diligenliam rcstram] Kc- niotivo .statu agit I'bidippiM pro prr- BOUH sua. nam in Idiiim r<-mi>\ct cul- pam, ciir non rcdcui : et r('lHti\nni ximiil tcnint qualitatini. potest f iiiiu vidcri, (Mio injuria sociu» ad liar.c
1540
NOTiE VARIORUM IN
voltintHtem esse conipMlsani. /(/ewi.
Lacltis, ft diligentinin vestrnm] Ab CO C(V|)it, quo iiiaxmie inotiis est, et quod in priinis purgaiidum sibi fiiit : ne siispectaiii aut voliintatom ant di- ligentiai)! habere videatur affininm. Et cum art'ectu qnodani et gcniitu dixit Ladies, quod iile ait Phidippc. et bene a nomine rcepit, ut consenli- rc ilii videatur. Et diligentiam, (piod ille nit: 'Sin metuis, satis ut mcK domi,' &c. Et veatiam melius, quain tuam : (|uum ille dixerit de se tautiim. Et benignitatem, quod ait, ' Hand tibi concedo, etsi ill! pater es, ut tu il- lam,'&c. filem.
Et ditigenliam vestram, et benignita- tem] 'ATr65ocTis ad utnmique. Dili- geotiam : quia dixit, 'Si metuis, satis ut meie domi curetiir diligenter.' Be- nignitatem: quia dixit, ' Haiul tibi concedo, etsi illi pater es, ut tu illam salvam nia^is velis, quam ejjo.' Idem,
22 Et qucB dicis, omnia esse, ut diets] Quod juravit : et quod dixit frnati causa, et (juod addidit, ' Quod illam amet Pamphilus.' Idem.
23 Et te hoc mihi cupio credere] Me- lius, quam si et liic juraret. Idem.
Et te lioc miiti cupio a-edere] Bene collegit ex vicissitudine, quod vole- bat. Idem.
24 Si facere passim] Hie est remo- tio, Si facere possim ulh mndo. et mol- lius dixit, quam si Aec facere possum, dixisset. hoc enim vult intelligi, Volo, et non possum facere. Idem.
25 Elw, num quidnam accusal vi- rum] Gesticulatio qusdam, secretio- ra quaprentis. saepe enim de marifis puellfP parentibus (pieri solent ali- quid ejusmodi, quod solis ipsis com- mittendiim est. Idem.
Elw, num quidnam accusat virum] Eho, interjectio ponentis aurem pro- piorem. nam ilia quaerit, qua: solent de maritis pnellte matribns qncri. Idnn.
yam postquam adtendi] Institi. Et Tide, num desit minimum .- ut sit, ad-
teiult ammvm. Non oiiim plenum ost, sed nudum. Adverti enim oculos ; aut auimuni subauditur. Idem.
2G Sancte adjurat] Ti ad, nunc auc- tivum est : siguiiicat enim vulde. Idem.
27 No7i posse ajtud vos Pamphilo se ahseittg perdurare] Bene hie addidit Pocita verba PliilumeDae, a<l qua^ Plii- dippus respondebat: quum diceret, ' Etsi scio ego, Philumena, meum jus esse,' &c. Idem.
Non posse apud vos Pamphilo se ab- senle perduiare] Magnifice contra il- lud quod Laches dixit, apgre laturum Pamphilum. et ita locntus est, quasi hoc Pamphilo gratiiis esse debeat. Idi^m.
Perdurare] Propria et muliebriter dixit. Idem.
Se (ibsente perdurare] Absente Para- pliilo se perd. Mer. Casuubonus.
28 Aliud fortasse aliis vitii est] Sic dixit, ne diceret, Sed coge ut redeat. et nioilius dixit a/iis, quam si tibi dix- isset. Donatus.
Aliud fortasse alii vitii est] Hor. ' Vi- tiis nemo sine nascitur: optimus ille Qui minimis urgetur.' Veins Poeta ciijus meminit Dem. MtjSej/ anapTf7v 4ffTt Beciv, Kol iravTa KoropBovv. '£«' fiioTtj (lolpav 5' o(ni tpvyeiv eiroptv. Mer. Cu- saulionus.
Ego sum animo kninatus] Hoc con- tra illud quod primum dictum est. Etsi ego nieis omnibus scio me esse appiime obseqiientem. sed non a<leo, ut facilitas niea illorum corrunipat animos. Donatus.
Ego sum animo leni] Qualitas veni- al is. Idem.
Animo leni nalus] Hoc est plenum, nam Sum animo leni, quum dicinius, iWeiTTTiKus profertur. Idem.
29 Aon possum] Conclusio. Idem. Non possum advorsari meis] Le-
nem esse, non est vitium : sed adeo lenem ess^e, ut corrumpi siuas potius quam adverseris, magnum vilitim e.st. merito igitur hoc addit, quod si nou
TERENTII HECYR. ACT. II. SC. III.
lo41
addidisset, se potiiis laudas^et, qnam ciilpam agnovisset. Mer. Casaubvnus.
Hem Soslrata] Qua; dixisti, ' Noii luea opera neque pol culpa evenit.' Donatus.
Heu me miser am] Ad se rediri to- tiens, quasi delassata, conqueritur. Idem.
30 Certumne est istoc] Quod Philii- mena non redeat. Idem.
Certumne est istuc? nunc quidem ut tidetur] Certumne est istud r sc. quod non reditura sit Piiilumena ante ad- ventum Pampliiii. respondetur .- nunc quidem, ut videtur. niitigavit enini Phidippus, quasi spei locum liaret, posse aliquid accideie, quo Piiilume- na aniinum niutaret ; sibique, ut re- diret, persuaderi patereiur.
Quod ad accusationis et defensio- nis, inter hos senes, momenta et ar- guraeuta pertinet, bene explanavit Donatus. Boeclerus.
Certumne est istud] Itane stat scn- tcntia r Mer. Casaubonus.
Numquid vis] Uiscedentis verbum. Do)uitus.
31 Tiansire] Cito ire. Idem. Quod] Propter quod; ut saepe.
Mer. Casaubonus.
ScENA III. Trochaici septenarii sunt.
!Morata est apologia matrona*, op- posita importunaj accuxalioni Laclie- lis in scena prima hujus actus. Ba- rlerus.
/Edepol ne nos mulieres sumus inique aque omnes] In hac scena est allocutio qua inducitur si cum loquena anut : per quam oralioncm mores ejus, ct animus milis inlellifri poniit. Donatus.
1 JEdcpiil ne mis vtulicrcs] Ladies generalilcr incuKavit «ocrus ; liiic plu- rimas d«f<;ndit. Causa accu^ationi« iniqux, Non enim omncs «umus ina- laR. Idem.
Inique a:que] Comicum trapSfiotov. Et vide souteutiam, dt t'eusioiiem ac- cusataruui sucruum contineiitem : contra illud quod ait, ' Itaque uno animo omnes socrus oderunt nurus.' Officiumenim boniPoeta? est, nullum genus hominum specialiter l*dere. Sic Virgilius: ♦ Quod saepe nialae le- gere noverca?.' Id est, non omnes novercze, sed tantum malap. Idem,
3 Nam ita tne DI amenf] Bene ju- rat, nam sine jurejurando incredibile est, sit bona socrus. Idem.
Quad me accusat] Deest in co. ut sit. In eo quod me accusat nunc vir, sum extra uoxiam. An quod, jiropter quod. Idem.
4 Ita aniinum induxcrunt] Inducere animum est ita tenere, ut non amit- tant: id est, persuadere animo suo. Idem.
5 Socrus omnes esse iniquas] Intelli- gitur, quibus iniquas, id est nuribus : quia socrus nomen est ad ali(iuid dic- timi. Idem.
Hand pid mc quidem] Essp ini(|uam subaudiendum est a superiore, ut sit pol, |)ro pleno jurejurando. Idem.
Hand pol me quidem] Subaudiendum scio esse, aut nori esse, aut tale <|uid, sectindum fAXfiv/zii', qu;c faunliaris est his, qui secura loquuutur. Idem.
0 Sec, qui hoc mihi eveniat] Qui, unde. Idem.
7 Multis modis] VelienionttT. Id.
Jam cxpict<>,ut redeat domiim] Quia nihil mirum in mutre est, cxptrfarc ut lilius redeat : idcirro addituiu mi//- lis modis. Idem.
Aui ]iol filium mullin modix jam ix- pcclout redeat domum] K\ ratinne ver- sus, qui est trorliaicun rataleclicus, l<X<ii<luin multimiiitis ; ipiani ilictin- iiiin <l in Andria repoMiiiiiU'>, ex li- bro IWmbinu, nlii in vulnata Ici-tinnc parittT erat, inu/(ij modi*. Imk i nus.
1542
NOTiE VARIORUM IN
ACTUS III
ScENA I. Saliira est lia?c scena: nee eodein modo ortHiiaiit metnim. vide Antesignanimi, Claieaniini, ct alios. Giiyctiis omiies lainbicos facit, octonarios calalecticos et acatalccti- cos ac Seiiarios. Alii Trochaicos etiam agnoscuiit. >^imiuiii aiitem sibi perniisenint itcnini, qui voces iibique pro lubitu traiisponunt. Boe- clenis.
Ncmi7n ego plura accrba] Hie allocu- lio est per conquestioncm. Et bene non $c amatoribus modo, sed infelicibus uma- toribux comparavit : et principium est a $umnia totiiis inali. Dunatiis.
1 Nemini ego plura accrba] Al) eo loco conqiiestionis, in quo dicitiir, qnod nulli fere taliaadversa contige- rint. Idem.
Nemini ego plura acerba] Nimis co- thurnati et tragici in liac scena dolo- res essent, non comici, nisi adderet, ex amnre. Idem,
Nemini ego plura acerba esse credo] Acerba dupliciter evenerunt Pam- philo. ex pra;terito, de meretrice, ex praesenti, de uxore. Idem.
Nemini ego plura ac. ^c] Donatiis : ' Nimis cotlniinati,' &c. Vide an ac- curale dictum sit. Boeckrus.
2 Heu me infelicem] Ab ipsa sim- plici exclamatione. Donutus.
Heu me itifelicem'] Lachrymans hoc dicil. Idem.
Hanccine ego vitam] Ab eo quod ab adversis ad adversa delatiis sit. Id.
Parsi perdere] Parco, conservo, par- si facit: parco, veniam do, peperci. Modo ergo continui, abstinui signifi- cat. Idem.
3 Cupidus redeundi domnin] Ab eo quod contra spem coiitigit malum. Idem.
4 Ubivis gentium agere atatem] A malorum suorum comparalione. Id.
L'btris gfnliumagere a-latem] Magna
dctestatio prxscntis loci,cligerequas- vis terras, vel quamvis geutem po- tius, quam eam in qua est. Virgilius : ' Tollite me, Tencri, quascuntiue ab- ducite terras.' Et Gentium bic abun- dat. Et bene, ' Ubivis gentium agere a-tatem :' quia supra dixerat, ' Hanc- cins ego vitam parsi perdere ?' Ni- mis enim tragicum fieret, ' Satius erat in mari perire.' Idem.
5 Atque licEc ita esse miscrum me re- sciscere] Quod ait, lachrymantis est. Resciscere, est vix reperire, quod de iudustria fuerat coelatum. Idem.
G Nam nos omnes, quibus est alicun- de] Aut deest apud, ut sit, Apud nos omnes. Aut nos omnes, pro nobis om- nibus. Idem.
Nam nos omnes] Ratio superioris sensus. et deest apud, aut penes, aut quid tale. Idem,
Nam nos omnes, quibus est] Constat banc a'vWrjif/iv esse, retulit enim lucro est, non ad nos omnes, sed ad quibus est alicunde: ut sit ordo, Nam quibus est alicunde aliquis objectus labos, lucro est tenipus. hoc est, nos omnes. Idem.
Nam omnes, quibus est] Hac figura usus est etiam Tullius pro Mureua, ' Praetor quoque ne se pulchrum ac beatum putaret, ei quoque carmen compositum est.' Nam ille dativum casum siibjecit, cum pr'deposuisset no- minativum. Et totum Apollodoii est, qui sic ait • OirAPACICOTNIEC TON XPco CNOT AieNTIKHKOTHC. Idem.
Quibus Oil alicunde] Hoc genus lo- cntionis absolutum dicitur. Tale est apud Virgilium: ' Crastiua lux, mea si non irrita dicta putaris, Ingentes Kutulae spectabis cacdis acervos.' Id.
Nam nos omnes, Sfc] Donatus non inerudite ita ordinat et explicat ; ' Nam quibus,' &<:. Subjicil : ' Hoc gctius,' «!y;c. Bwclerus.
TERENTII HECYR. ACT. 111. SC. I.
1543
Labos] Dolor, serumna : ut Gijecis, xdvos, pro dolore, vulgo. qui tamen eo noniine rfpreJiendiintur a Cice- rone Tiisc. Quaest. ii. iibi discrimeu ostenditiir. Mer, Casauboiius.
7 Rescitum est] 2x^Ai« o^aTaNON. • Donatus.
Piius quam id rescitum est, lucro est] Qaamdiii ignoramus mala nostra, non doienuis, et ista teniporis intermedii mora quoddam quasi lucrum est. M. Casaubonus.
8 At sic] Sed sic. Donatus,
At sic, citius qui te expedias ceinimnis reperias] At hoc modo, quod venisti, et discordias esse celerius reperire poteris ; et quo modo his icrumnis te absolvas. Et bene expedias arum- tiM. aut enim solvunt nos curae ab- eiintes, aut impcdiunt et ligant ad- venientes. Ut, ' SoKite corde me- tum, Teucri, secludite curas.' Idem.
At sic, citius qui] Senicutia contra- ria. nam supra sic collegit, Si igno- rare mala sua iinicuique bonuui est: sequilur ut malum sit, ea cito cogno- visse. Hie per contrarium: Si in adversis suis succurrcre unicuique quamprimum bonum est : seqiiitur, ut cito ea cognovisse, sit quam opti- mum. Idem.
10 Sid nunc ndventum tuutn ambas] Ne acciisare alteram altera audeat. Idem.
11 Rem cognosces] Melius est rem, quam litem. Idenj.
Rem cognosces] Iram expcdies: rur- sum in gratiam leslitiies. Tfi'iKuKos sententia. Kt bono ordine usiis est. Prius enim fit querela, deinde poni- tur iracnnilia, poslremo reditur in consilium. Idem.
12 Ltrria sunt luce qua tu pcigracia ewe] Genus con^olationis, non a sub- stantia sed a qnantitatc. nun (licit non esse cauitam solicitudiiiis, neJ Ic- vcm (licit. Idem.
Qua tu piri^rnria <««] llcno uddi- tuni contra Icvia, non (-ruvia, sed per graiia. Idem.
Levia sunt] A quantitate. Idem. In animum induxti luum] Id est peisiiasisti tibi. Idem.
13 Quid consolarc me? an quisquam usquam] Ut solet in vero angore,ipsa consolatione apgiescit dolor. Et in- geniose, non inquit dicis, sed consola- ris me : et hoc ipso ostendis scire te, quod miser sum. Idem.
14 Prius quam hanc uxorem duxi] Hoc ret'ert ad illud caput in quo ait, ' Nemiui ego plura acerba esse credo ex amoie homiiii unquam oblata.' Idem.
Prius quam hanc uxorem duxi] Ante rem. Idem.
Ilabtliam alibi animum amori dedi- turn] An miser sit in amore dir' apxvf &XP^ TfKous, Ante rem, in re, et post rem. Idem.
Ilabebam alibi] Gravius dixit alibi, quam si in merelrice diceret ; et maluit alibi dicere, quam ad meretricem. Idem.
IC Quammihidbtrudit] Kecteenim dici potuit, (juomodo ergo uxorem du.vit, si amabat ? El bene, oblrudit, quia invito. Sic alibi, ' Aliquid mon- stri alunt : ea quoniani ucinini ub- trudi potest, ilur ad me.' Et obtrudit, pro obtrudebat, iytpyfia tempons. Idem.
17 Vix me illinc abstra.ri] Tu, vcl fj.6\ii, vel slatim sigiiiticat. Idem.
Vix me illinc abstraxi] In lib. licmbi est i//(. Sin minus, eiit Creliciis in (jiiarta .sede. Ceterum u>quc. dicere possis, ' abstraxi mu illi,' at(|iie, ' cri- piii me illi,' quod vulgalissimum ( si. I'aber.
Alque ixpedivi animum meum] C'u- ra>, ut (lixiiiiux, aut ligant, aut huI- vunt. \ iiKiliiis, ' Qu.v niilii rcddat cum, vel to me solvat ainaiiti'm.' Amalorisenini cunv vinciila diciintur. Idem.
IH Vixque htic\ Maluit /iiic , (juani 'td i/jorrm dicere. Idem.
Hue ctinlnhrnm] Supra, act. I. sc. 2. ' Faulaliiu vlapsu' est liaccbidi.
1544
NOTyli; VARIORUM fN
atqiie hiiic (ranstiilit Ainorcm.' Ma: < tisitubonus.
Hem nova rfs ortn est, porro] Porro, deiude : ct vim liabct deinde luodo implicalionein continiiunnn niiseri- aniin leferentis. Donatim.
20 Quod cum ita esse iiivenero, quid rrslat nisi i>otro ulfiam miser] Oidineni servavit allociitionis, in qiio a pr*- teritis, a privsentibiis, a fiitiiris in- dncitur persona; loquentis oratio. Idem.
Quod cum ita esse invenero] Jam an- te di.\i, operarum inciiria liic non romparere vocem esse, quae nunc rcitituitur. Uccclerus.
Sisi porro ut fiam] Porro, postca, vel in postremum. Alii conjunctio- nem piitant. Donntus.
21 Mairis ferre injurias me, pietas julirt] Fia sententia, quae pluribus a •livino Platone tiactatur in iv. de Le<;ih. ubi de libcroruni erjia parentes officio multa: et inter alia ista ex- iniia, et sacris Orarniis valde con- >ona : Tlapa 8e Trorra rhv $iou i)(eiv re Hal iffxw^vai xph ""P^s ainovs yovtas fv<p7i/x'iav Sta(p(p6irrws, Si6ti Kovcpwu Kal irrrfvwv \6yaiv jSapvrciTTj ^rj/xia. Tram yap iTTiffKOTTOS to'ls xfpl TO ToiavTa iraxBr) SiKtjs V(fj.((ns &yye\us. 6vfj.ov/Aivots re uiv inre'iKeiv Be'i Kal airoTTifxirKaffL rhv 6v- fihp, idv r iv \6yois, 4av r 4v epyois apSiai rh roiovrov, ^vyyivwffKovra iis (tKorws fjLd\i(rra iraxTjp vie? So^d^cov aSi- Ke'iffOai, dvfw^T &!/ Statpepovrus. Mer. Cnsaubonua,
21 Pietas juhet] Apte, quia ferre dixit, addit ju6e^ Donatns.
22 Turn uxori obnoxius sum] Matris rum dixisset, non intulit uxoris, 8ed mutavit casus. Idem.
tin ohm suo me itif^enui peiiulit] Olim, ad diuturnitatem rotulit, non ad spa- lium pr;eteriti temporis. Idem.
23 Tot meas injurins] Hae sunt in- inrisR qnas supra divit, 'Nocte ilia prima vircinem non attisit: quae con- genita tst nox,eamnihiloma^is.' Et **einilc,' Qnid interea.' ihatne ad
Baccliidem r Qnotidie.' Idem.
Tot meas injurias] Aliam vim liabet quod dixit, me perfulit : aiiant quod adjecit, injurias mens: aliam, quod retieuit. Idem.
Qua vumquam uUo pnlefecit loco^ Non dixit (ptas, sed qua, ut ad om- nia, non ad injurias, referatur ex- trenia conclusio. Idem.
21 Sed magnum nescio quid necesse est] Bene de ambabns senticns.putat niagnam causam esse quee iram fe- cerit, et iram diuturnam. Idem.
25 QucB tarn permansit diu] Et a re, et a tempore. Idem.
2G Ilaud quidem hercle pnrum fs<] Servilis ratio et sordida : et non liis respondens omnil>us quae «iixit Pani- philus, sed tantnm novissiniie parti. Idem.
Parum] Subaudiendum necesse est evenisse, vel ovf-nit. nam consequens sententia lollit, quod ille dixit, Ne- cesse est. lilem.
Hand quidem hercle parum est] Do- natus : ' Servilis ratio,' <&c. Quid babnit caus^^, cur lioc diceret ? t^ haud aliqui in Imc, ali()ui in at com- niutarunt. vide Guyeti notas. lia- clerus.
Si vis rero reram rationem exequi'^ Vero, vel nomen est, vel conjunctio, vel adverbium. Donafus.
27 Non maximas, qua' maxumce sunt interdumir<e, injurias faciunt] Injuriae fac-iunt iras, non irae injurias. sed hie faciunt imaWaKrtKws dixit, secundum superiorcm rationem increpans erro- rem Pamphili, qui de irae nia«ninidiiie aestimf't injuriae quantilatem. Alii faciunt, probant, osteudunt, intelli- gunt. Caiite dixit interdum: ple- rumque enim sic. Idem.
Non maxurtms, qua- maxuma sunt] Sensus est, In quo primum, Non irse injurias faciunt; accipiendum est, se- cundum, Non maxumas maxnmx. Faciunt, [)ro ostendunt. Idem.
NoH maximns, quce mnxima: sunt in- terdum tree, injurias faciunt] Ex iis.
TERENTII HECYlt. ACT. III. SC. 1.
1545
quae Donatns annotat, melius vide- tur : ' Faciunt pro osteudunt.' Guye- lus aniniose corrigit. Bcecknis.
28 Faciunt'] Arguunt, ostendunt : faciunt, pro factas arguunt, ut apud Virgil, circuindare, et erigtre, pro, cir- cuiniiatas et erectas (iiiterprete Ser- vio) canere : apud Ciceroneni emere pro, eniptum scribere. Philosoplios T^ia'ai' Kal <p6elpeiv rhy k6(Tixov, pro, genitum et corruptibilem asserere ; et id geuus alia non pauca, doctis observata. Mer. Cusaubonus.
29 Cum de eadem causa] Rectum erat si diceret, cum in hisdcm rebus. adjiciendo causa obscuravit elocu- tioneni suam. sed convenit servo haec liumilitas oraiionis, nam plenum erat si diceret : Nam saepe est, quibus in rebus alius ne iratus quideni est, cum de eisdem rebus est iracundiis tactus iniinicissiiiius. Est autem pro, eveuit, divit. et est ordo : Saepe est, cum qiiibus in rel)us alius ne iratus quidem est, de eadem causa iracundus tactus est inimicissimus. Donatus,
Iracundus /actus inimicissimu.s] Ira- Iwi ({uideui est, qui ex aliqua re laces- situs irascitur: Iracundus, ^u\ ex par- va Dullave causa pr-<£cedeute iras- citur. Idem.
30 Pueri inter sese] Argumcntum a simili. Idem.
(Juam pro IcrihxLs noxis] Interroga- tive. I^oxis, injuriis, culpis. Idem.
31 Quaprojtter] AioAtxriKis inter- rogat. Idem.
Quia enim '(ui cos gubemat animus] K'nioKaryiKri b.w6Kpi.rTi%. Idem.
Qui COS f;ubcrnal animus] Indc (-Jric- cis, rh rrytfioytKdv : et Sa. . 'Dux et imperator vita-.' Mer. Casaultonus.
Infirmum pi runt] 'E<rx'?Ma'''i(T/nVo)f, ami rov, infirmun est. Sed iu/oKoKouOia i.Hta convc-nit servo. Dunntus.
Infirmum cerunt] Ila, ex impotcn- tia (i. e. inibecillitati') animi : undo impotenlia, apud Latinos, pro ira, aliovc quovis aflcctu major*' : ct im- potentes, (pii aftcctibun cedimt ct iu- dulgcnt. aier, fasftubonus.
32 Itidem ilUe mulieres sunt ftrme ut pueri] Artificiose wiu/iVifs a persona: a siniilitufliup, pueri : a facto, iras gc- runt : ab accidentibus similitudinis, animus infirmus : a collatione personae mulioris accidentium, led sententia: a facto, ' Fortasse uniim aliquod ver- bum inter eas iram in banc concive- rit.' qua sententia totuni hie sub- latiini est, quod ait : ' Sed magnum nescio quidnecesse estevenisse, Par- nieno, unde ira inter eas intercessit.' Donatus.
Itidem illcE mulieres] Sexus alius ad ingeninin, et sensus, idem est. Et mi- re similitudinem contulit ad id quod agitur. Idem.
Sententia] rvwfjL-rt, aniino. Mer. Ca- snub<mus.
33 Fortasse unum atiiiwid verbum in- ter eas iram hanc ronciverit] Sic Plau- tus, ' Fortasse te amare suspicabere.' Nam veteros infinitivo modo ad- jungebanl fortasse. Donatus.
Coneirerit] Commoverit. Idem.
Iram hanc conciverit] Legitur et conscivisse. et remconscivisie, est rem novam fecisse. Idem.
Conciverit] Decreverit.fecerit. Id.
31 Me veni.sse nuntin] Ex consuetu- dine Rom. de qua Nann. Miscell. I. II. ex Plutarcho. Mer. Casaubonus.
35 Trepidari sentio, cursari rursum prorsum] Trepidatio, ad vorem refer- tiir loeiufiitium : cnrsatin, ad sonum pedum. Va trrpidatur primo ab his, qui inorbum piitant : cursatur «b his, qui partum '•ciunt. Donatus.
Cursiiri rursum prorsum] liursum propric. retro: prorsum, ante sii;niti- cat. ft est provcrbinlc, ut dicimui, ' Siirsum dcorsum,' 'intro furan,' ' liac iliac,' et similia : (Jra-ri Arui Kdru. Idem.
liursum prorsum] Retro et ante, ullro citr(i(|iie, r|U()d vul;;o, ^< and fro. Mer. (:asaub«inu«.
Tulf loijurrii, me rctan] Mire cxpre»» Kun est mos auscultanllnMi. Donatus.
3H Tare olmrcrn, men gnatn] Nmi ^nliiin liic .Innn Lucnia nun indii< itiir,
li>4(>
NOTyli VARIORUM IN
sed etiani silcnliuiu |>artuiiciiti insu- per impoiiiiur: (luia t'liitiva conctp- tio est. L't tamcii ejiismoili verl)a sunt niatiis, ut ilnntaxat argiiiiienlnin sci- eiitilxis nianitVsta sint. rampliilo ve- 10 et Pamienoni, taiiqiiam agiain contiiientis filiam videantur. hiem.
Tiuc,i)l>sccro, incaj^natu] Coiiceptiim fiuliviim fiirtim coiivenit nasci. Id.
Tiwc obsicro] Hie Argcntoiatensis codex orditur iiovani scenain. In nie- orum lino ad niari^ineni annotatur, in aliis liic novani scenani incipi, ' Eo quod hie ISIynliina introducitur.' hie erroris per impeiitiain fens est. Bce- clerus.
HJalris vox risa est] Omnia haec qu3R sensii percipi possunt, visa dici- mus. \ irgilius, ' Visaeque canes nlu- lar*^ per unibram.' Donatus.
iVatiis vox visa est] Eun. act. iii. »c. 2. ' Aiidire voeeni visa sum mode militis.' 3I(r. Casauhonus.
39 Nullus sum] Rursus se infeii- ceni et miseruni appellavit hie. Do- natus.
tiuUus sum] Aii^TiTiKws. Idem. Quia peril] Satis aniatorie. Idem.
40 Me celanl] Aliae ed. me celas. Mer. Casaiibonus.
Uxorem Pkilumenam paviture] Pa- viiare, tw ^^ovOtfiafj^. Dunntus.
41 Paviture nescio quid] Pavere et timere, et ad corporis, et ad animi perturbationcm veteres referebant. Plaulus in liacchidibus : ' Nam ut in mari vecta es, credo timida es.' Ergo, pacitare, a-grotare : quia sic horrui&se visa ac palpitare vcnis, &c. Idem.
Pavitare] Horrere, a>grotare. for- ta.sse audierat ancillas niussitante.s, Philunicnain parilare parere: id est, ad partuni properarc ; quod ille per errorem pavitare retulit. Mer. Casau- bonus.
42 Quia non poleram una onmia] Dee-t, dicere. Donatus.
Quia non poteram una omnia] Cum stumacho pronuutiavit : ct decst, di- cere. Idem.
43 Nemonc mcdicum adduxit] Sci- licet ex quo scire posses. Idem.
Nescio] Parturbatus Parmeno idem repetit verbuni. el verbum aptum est persona; servili. Idem.
44 Cesso hinc ire intra] In vullu proloquinni. Sic autem dixit Poeta, ut graven! morbnm in uxore sus- pectans niaritus, protinus ingredia- tur, et partuin improvisus offcndat. Idem.
45 Quonam modo, Philumena] Ama- toria aTToarpotpi). Sic in Phormione, * Quod si eo meas fortunae redeunt, Phanium, abs te ut distrahar, nulla est mihi vita expetenda.' Idem.
Offendam affectum] Lassani posses- sanique nioi bo, ab eo quod est nffiei : unde affectus dicuntur, propter quo* aflicimur. Idem.
40 Sam si periculum idlum in te in- est] Muitum dixit. Si in te pericu- lum inest, me i)eriisse non dubito. Tantus autem affectus non est mariti tantum, sed amatoris quoque. Idem.
Nam si periculum ullum] Non per- misit amor dicere Perituram : sed si periculutn. Idem.
47 Non usus facto est mihi] Vide artificem Terentium, quemadmodum alias per Pamphihim, alias per ip- suui Parmenonem invenit, quemad- modum nesciatur a ceteris virgineiu ante nuptias ab ipso Pamphilo vitia- tam esse. Idem.
Non ususfacto] Non utile. Facto abnndat. Idem.
Non ususfacto] Opus facto, id est, non expedil : non est ex re niea. Mer. Casauhonus.
48 Nam invisos omnes nos esse illis sentio] Acute ejusmodi causam repe- tit, quae vel honiinem ciiriosum con- tineret : quapque non Parmenonem modo, sed mox etiam Sostratam ar- ceat ab ingressu. Donatus.
49 lleri nemo voluit Sostratam] Quasi alius dixerit, ' Unde intelligis.' Idem.
Heri nemo voluit Sostratam] Argu- mentum odii. Idem.
TERENTII HECYR. ACT. III. SC. II.
1547
51 Maxima heri causa met] Bene maxime : qui et propter ipsani, vel propter invidiam socriis non velit fieri graviorera morbum. Idem.
52 Servum ilico intruisse] Mire, ut crimiuosius, suspiciosiimqiie sit : non Laclietis ant Pamphili servum, scd Sostratas : nee Parmenonem saltern. Idem.
5$ Comminiscentur'} Dicent, cum confinxerint. Idem.
54 Capiti atque cetati illorum'] Bene T(j; ^{>(pr)fjn(Tfji(f niahiit iHorum, fjuam fuelUe, dicere: quod utiqiic intelligi- tur. Idem.
Capiti atque cetati illorum morbus qui auctus siet] Sensus et ordo est : com- miniscentur, Sostratce servum introiisse et aliquid mali secum tulisse sive in- tnlisse in domum, qui, seu unde, mor- bus auctus siet capiti atque <etati illo- rum, i. c. quare morbus Piiiiumena; major atque capitalior factus sit. ou^TTTi/cij illorum. cum de Philuniena sermo sit, ad totam domura retulit. capiti ejus augetur morbus i. e. ipsi, eodem figurae genere. additur am- pVius, atque cetati ; non iuelej^anti in- cremento. in caput et cetatem lioniinis diciintur fieri, quae ad ipsiim potcnii quodam effectu spectant, aut vitam petuut. An malis r tulisse aliquid mali capiti atque cetati illorum, i.e. intulissc aliquid vcneficii iti caput at(|ue ieta- tcm illorum parati, undo n:\iqui oior- bus nuctus sict. Ita non (juidem im- precatiu fucrit, scd imiiatio taincn <pp<i<Tt<Di imprcrantibiis usitatx. eo magix, (|uod inter vcneficii fjcnera, imprccaliones qiiicdam et devotioncs tiabcliantur. Haechrus.
('apiti, atque atali illorum, morbus] Pborui. act. ill. sc. 2. ' Ne quid fiuo Iiiat capiti.' el ibid. act. v. kc. 7. ' Malum ijiiod est,' <N:c. Mcr. t'uMau- bonuK.
Qui] Qui, nnilc. Donatut.
5.5 llira in crimen] Sontrata in li- tem. Idem.
F.i^orrroin mofininn malum] In qu.iit- tioni.s tormtnia. Idim.
ScENA II. lambici sunt Octonarii catalectici. Baeclerus.
1 Sescio quid jamdudum hie audio tumultuari] In hac scena quasi qiuedam deliberatio est, contiiwns suasionis dis- suasionisque partes, quas in subditis con- siderabimus. Doualus.
Hie] Quia niniis vicini sunt. Idem.
2 Male metuo, ne Pliilumaice magis] Instat Terentius bouiim socrum fa- cere, ut bonam meretricem taciat. Idem.
Male metuo] Donatus : ' Instat Te- rentius,' cVc. Non debuit liaec con- jungere. non enim seque luirura est, socrum bonam esse, quani meretri- cem. Baclerus.
Magis morbus adgratescat] Gravior fiat. Proprie, quia morbi graves sunt dicti. Virgilius, ' Lbi aut mor- bo gravis, aut jam segnior annis, De- ficit.' Sallust. ' Morbi graves ob in- ediam insolita vescentibus.' Donatus.
3 Quod te .^sculapi, et te Salus] Deest propter: ut sit: propter quod. Idem.
Quod] Deest propter ; ut sit/>roj>/er quod: ait hie Don. scd tsi solcnnis implorandi (nt at, imprccandi) parti- cula ; ut in Andr. act. i. sc. 5. ' Quod ego per banc le dextrani oro, el ge- nium tiium,' iVc. et apud Virgil. ' Quod ic pur superos et conscia nii- miiia vcri,' <&c. et alibi passim, iibi Doiiali expositio non babel locum. .Mcr. Casaubonus.
Se quid sil tiujus] (juud male me- tuo. Idim.
4 Nunc ad earn visum] Sic \'irgil. ' Respicc ad liai'C.' Donatus.
Ilim] Intcrjcctio est novas res au- liienti!!. Idtm.
Ileus Soslraln] Tollr-ndum vnt obi- ter mciidnm f\ Dnnnto, aiiiu'lniile : ' Vide, <pii'iiiadmodum per ><(■ ip<>uiu Parmeno,' ^^cen. pr;«-ceil.) ' per Par- mcnoticin uiccatnr So^liuta : qu.i- nc- (juc dccisi- propter otririiiin, neqiic nigmli pro|)i<T kix rum ' ( lege umiiino trrrum) * iiidiK-jiur.' res claiiiat. lla- clcru.1.
1548
NOTlil VAHIOTU'M IN
llcrutn istinc exclitderc'] Rene itc- rum: lit illi piuloicin inciiteret repe- titione iiijuri;v. ct nieiDuritor. jam eiiim <1i\it, Nostra ilico it visere ad call), adiiiistt nemo. £t simtil vide, quani velicnicntiiis ad injiiiiam sonet excliidi, qiiaiii nun adinilti. Doiiatiis.
5 Llu'in Pitrmeno] Ehriii, interjec- tio est ejus, qiive <oniniota sit nova le. Idem.
t'y Non visum vxorem Pamphili] Ut dixit supra, ' Serviim Sostratae,' non Parinenoneni : sic Iiic, uxorem Fmn- jihili dixit inagis, qnain Philuiiiciiam : (It auininm et oiliciiini ejiisdeni so- criis, et niatris brcviter demonstra- ret. Idem.
7 Non visas] Unain rem Sostrata consuliiit, hie de duabiis lesjiondet : iiamque et illain non vnlt iiiL'redi, et cavet ne ipse mittatiir. et bene, quemquam: ne aperte pro se loqiii vi- deatnr. Idem.
8 Nam qui amat, cui odio ipsus esf\ Alianicansam snbjnnxit : quia durum fuerat ipsi Sostralae dici, quod supra dictum est. Idvm.
Nam qui amat] Una causa a sen- tentia niorali. Idem.
Cui odio ipsus est] Deest earn, vei eum. Idem.
Hisfacere stulte duco] Plant. ' Nnl- Inm bfiieficium esse duco id, quod cui facias non placet:' et Hor. ' Invi- tuni qui servat, idem facit occidenti.' Mer. Casaubonus,
9 Laburem inanem ipsus capit, et illi molcstiam adfirt] Hoc vaiidissiinimi ad dissuadenduni fiiit. Dumttus.
Et illi molestiam adfert] Bene lioc adjecit, ne qui amat, hoc dicat, La- bn- ';m, dnm pronicreat, quern amo. lilem.
10 Turn autcmfilins] Alia causa ab oventu. Idem.
Videre, ut venit, quid af;at] Quod ■•iipra, visere. An visere, officii est apiid agros : videre, cotrnitionis ? et ideo ^(iiiilnm, quid a(^at. Idem.
Vl renit] Statini nt rcdiit, aut ad- venit. Mer, ('asuuhonus.
11 An rcnit Pamphilus] Bene iini- tatiir aflVclum. Dunatus.
12 Hiin] Iiilcrjectio fceminina ac nuitronalis. Idem.
Ex corde e.rccssit] Geminavit pree- positioiicm. Idem.
13 tlunc 7iunc intra ire nolo] Cur, si venit Pauipliilus, non sit introeun- duni, causa narratur. Idem.
11 Nam si remittent quippiam] Ver- bum activuin quasi nenlium posuit. Idem.
Nam si remittent quippiam Philume- ncc ilolores] Ita Donatus, qui explicat. potiiis videttir, quani, Pliilumenam, quod tamen in Mss. nostris est. vide Giiyet. et Uiviiim. Bceclerus.
Philumenee dolores] ApaixariKus er« rat; non enim vere dolor morbi est, cum sit partus. Donatus.
1.5 Scio. cnntinuo sola soli] Ut, ' Haud (credo) invisus ccelestibns, auras Viiales carpis.' Et sic, sola soli dicitur, quoinodo prasens prasenti. sic Virgilius, ' Ilium absens ab^en- tem auditque videt(|iie.' Idem.
16 Undc ortum est] Pro sit. 'AvaKS- Xovdou tertium. Idem.
Qua; inter ros intervenit] Melius sic, quam si diceret, quec illi feceris. Idem.
Unde ortum est initium Ira] A quo initio orta sit ira, qnaK inter nos in- tervenit. Rler. Casaubonus.
17 Quam tristis est] XapaKrtjpuTijihs lociituri Pampliili. Donatus.
O mi gnate] Ordo est, () mi gnate, gaudeo te salvum venisse. sed inter- cedit Pamphilus tristis. Idem.
Salian' Philumena est] Cito probat Pamphilo se amare nurum, cum post salutationcm nihil prius, quam de sa- lute iixoris ejus in(|uirat. Idem.
Salian I'liilumena est] Mire obvi- am sibi cxr;untein filiiim nihil aliud, nisi de Philumena interrogavit : nt ostendcrct ejus niorbum curae sibi esse. Idem.
19 Meituscnla est] Veriim est, quan- tum ad morbum |)ertinet. Idem.
HJeliuscula est] Hoc et ad morbum,
TERENTII HECYR. ACT. III. SC. HI.
1549
et ad ev^Ttiim paritudinis verum est. ita non mentitur Pamphilus niatri. Idem.
Meliuscula esQ Melimcvle est. Cic. paulo supra, * Si remittent quippiani dolores.' Mer. Casaubonus.
Utinam istuc Ha DI faxint'\ Dili- gentiore officio loquitur, ut rea apud filiiim socriis. Donatus.
20 Quid tu igitur lachriimas'] Locus ab eo quod agitur : quo sigiiificat, Si ita est, quare ergo tu tristis es? Id.
Recte, muter] Sic dicinius, cum sine injuria interrogantis aiiquid retice- mus. Et bene addituin mater ; ut duritia rcticeniiic blando nomine molliretnr. Alii recte sic accipiunt, nt inteliigant, nihil est mali. Donatus.
21 Quid fuit tumnlti] Antiqui sic declinaverunt, tumidti, senati, nt Sal- lustius, ' Decretum senati fit.' Idem.
Die mihi] Die, verbum est instan- tis audire, et curiosius interrogantis. Virgilius, ' Die milii, Dainoeta, cu- jiim pecns.' Idem.
Dolor repente invuiil] I'roprie inva- sit, quia repente. Idem.
22 Ita factum est] Moris est assen- tiri ad dicta interrogantium, qui quse vera sunt celant. Idem.
Ita aiunt] Bene alits adscripsit : si falsum sit, ut ipsis adscribatiir mcndacium. Idem.
Ita aiunt] In hac tota intcrroga- tione et rcsponsione, colorcm iiiduxit secritnm, .rgre olijurganti^. Idem.
Ita uiunl] Ktligio'ie mcndacium a'i rnmnrem retulit. Aiunt inijuit, nc ipse falsum dicere virlirelur. Idem.
23 / sodes intra] Metuit, ne iiigre- diatur maler ad gorro!i, et ideo dicit, / nndi:i intra. Et apparet intra di- centcm, manu annnere, ut domum redeat : et simul ipio maj'is facial ad- dit raunam. Id< m.
Consef/wirjam le, mca mater] Adje- cil ct tempiiH, jfim. Idem.
Mca] Necfsitario addiluin : mea mu- ter. Et Boden ; quia intra, diiriini <-st. idem.
Fiat] Abiens dixit hoc mater. Fi- at : ne omnino jussis alienis parere videatur. quasi imperenuis et nos, quae nos ipsi facturi sumus. Idem.
24 Tu pueris curre, Parmeno, obci- am] Probabilis causa : qua ablegat etiam Parmenonem, dunijubet eum pneris occurrere. Et simul notandum, quod in hac fabula ridicule vexatur usque ad ultimum serviis et ablega- tur, cum sit et pigor et curiosus. Id.
Atque hisonera udjuta] In Ms. IJem- bi legitur eis, quod melius. Fuber.
Atque eis oncra adjuta] Locutio an- tiqua figurata. El est {nraWayri, pro, ipsos oiiera portanles, eis onera ad- juta. Donatus.
25 Quid ! nun sciunt ipsi riam, da- 7num qua redeunt] Jam vide quemad- n)oduui servetur Parmeuoni per.^ona loqnacis, curiosi, pigri. Domum, ad- verbiale est. Idem.
Domum qua redeunt] Qua si locum significet, videbitur reliquum prvv- ceptum servus non audivissc. Sin audivit, qua, quamodo inteliigemus. id est, quemadmodum onus |)ortL'nt de navi. ut, quid Jiirit , et qua fieret. Id.
Cessiis] De imlustria omnes able- gavit suos, ut nou audirent i\\\ie intus post Hcenam sunt acta : qux tamcn populo est narraturus. Idem.
ScENA III. Trocliaici sunt, et in line Senarii lambici. liarcUrus.
IWquco meurum rerum initium ullum incenire idonrum] In hac scrna con- questio est ad lUiibcratiancm desccndcns , an halicat I'amphilus, an vxcludal uxo- rnn: in qua lata oralia I'amphili ad HI K a mint u in sprctan^, amalaria via/fi.i quam maritulis rst ; nam alilvr non per- vcnirctur ad ullinmm cu/(nitioncm om- nium rerum, nim adalc.scrn* Jurtifum cnncrplum uxori^, ct partum, aliqunnto liniun, quam cniijuKidii dolor expetU, toleravinH'l. Doimlus.
1 Srqurii wr<irum] Hh'C <i»t Huinv- rira iliii Siarro/fijirit. Ti itpHnov, rl 5' firciTo, t( 8' (MTrdTiay KaiuAt^w ; Idem
\(''/uco mvarum rerum ini<iunij Hot
1550
NOT.'E VARIORUM IN
piiiicip'mm magna SiaTropyjo-fi onera- tiir: lit ostcndantiir aiuiiiniv ct miil- ta; et graves. Idem.
Idoiicitin] Aptmn, conveniens. Id.
2 Vndc] A (pio. Idctn.
3 Parliin qua- pcrspexi his oculis'] His, quasi miseris, vnit inleiiij;i, qui- bus perspexi, vel andivi mala. An sic dictum est, ut apud Virgilinm, ' Voccmque liis auribus iiansi.' Idem.
A Qua me propter cxttnimatum] Inter exanimatum el cxunimum hoc interest: ixanimatus, est conterritus, conturba- tus. 'Ut.Sed qnidnam Pampiiilum exanimatum video?' Et Virgilius, ' Exaniinata sequens impingeret ag- mina muris.' Exanimus veio, est oc- cisns. Virgil. * Corpus ubi exanimi positum Pailantis Acetes Servabat senior.' Idem.
Qua me propter] Qua propter me. Mer. Casaubonus.
Eximimalum] Perterrituni, conster- natum. Idem.
5 Nam modo me intro, ^c] Multnm, opinor, decederet tractationi hujus afFectus, et narrationi, si undecim hi versus ejicerentur, quod doctissinuis Guyetus voluit. Vide eliam, an ad ilia ' Parlim quae perspexi his oculis, partini qua? accepi auribus, Qua me propter exanimatum citius eduxi fo- ras ;' bene statim consequatur : ' Postqnam aspexi, o facinus indig- rum, inquam, et corripui ilico Me inde lacr.' liceclerus.
Me vitri) nt corripui] Raptim ingres- sus sum. Donatus.
Timidus] Pro timens, nomen loco pMticipii. Idein.
6 Morbo me visurum affectam] Quia et hie morbus est. Idem.
Hei mihi] Interjectio dolentis est. Virgilius, • Eloquar, an sileam?' Et dicitur banc figura inifiov-f). Idem.
Hei mihi] Mire interposuit a-xer- \ia<Tfi6v. Idem.
a Id quod me repente] Deest prop- ter, ut tiit, Propter id : ac per hoc, Ideo. Idem.
Id quod me repente adxpex'^nt] Cau- sa cur la-tnp exclainaverint. Id ergo, ob ill. Idem.
y Sed continuo voltum earum sensi immutari omnium] Mire Pamphilus ctiani aiicillarum metu impcllilnr, ut alieiium nasci pueruni suspicetur : ncc ullo modo in memoriam redeat, banc se pucllam, vel liujusmodi viti- asse. Idem.
VoUum earum] Quae viderint. Id.
10 Fors obtulerut] Ojferri dicuntnr tam bona quam mala, si insperata objiciantur aspectibus. Idetn.
Obtulerat] Oblatum dicitur in utram- que partem, quidquid expcctationem pra^venit. Idem.
12 Ego ejus videndi cupidus] Non erit plena vis repentini doloris, si aliquid pracsentiens suspicatnr. et ideo addidit, 'Ego ejus videndi cu- pidus.' Idem.
Recta consequor] Absolute, et sine adjectione : non enim additfia. Id.
13 Extemplo ejus morbum] Morbum mitiore animo, quam vitium dixit, aut probruni. Et recte : quia dixit, ' Alio me suspicans morbo visurum affectam, aC sensi, esseuxorem.' Do- natus.
14 Spatium] Moram. Idem,
15 Ac res monebat] Partus. Idem. IG O facinus indignum] Fucinus
indignum, non ad illam, hoc est, Piii- lumenam, sed ad authorem vitii re- fertur. Idem.
Et corripui ilico] Ardens scilicet dolore. Et est causa cur cite exierit. Idem.
17 Lachrumaus] Non furens, sed lachrumans : non iratus, sed misertus. Idem.
Atque atroci] Id est, vehementi. Idem.
1 8 Mater consequitur. jam ut limen exirem] Ostendit affectum miseri- cordia; suae, matrem potiiis dicendo, quam Myrrhinam, et a<ldendo mise- ram. Idem.
Jam ut limen exirem] Jam in eo
TRRENTII HRCYR. ACT. HI. SC. HI.
1551
eram, nt liraen exirem. Mer. Casuu- bonus.
Ad genua accidit] Accidere, est ges- tu corporis ostendere humilitateni cadentis : propter, ad, qiiod estjux- ta, et cadere. Sallustius autem sine praepositione dixit, * Qua accidam, aat quo.' Donatus.
Ad genua accidit] Plin. ' Hominis genibus qua>dam et religio inest, ob- servatione gentium. Haec supplices attingunt : ad lia-c manus tendunt : haec ut aras adorant; fortassis quia inest iis vitaiitas.' 3Jer. Casauhonus.
19 Lachrumans misera] Miserabili- ter se habens. Donatus.
Miseritum est] Ut recte supra dic- tum sit de illo, ' Piuni et pudicum ingenium narras Pamphiii.' Idem.
Miseritum est] Hoc ipse sibi. Idem.
20 Omnihus nobis ut res dant scse. Ha magni atque humiles sumus] Mire dixit dant sese. Homerus : ToToj yap v6os icr- r\t/ ivix^oviiiiv avBpiiwwp, Oiov fir' Jj/uap &• yriffi xaTTjp av^piiv re BfuiUTf. Sed liic sese illo et validius dixit, et est bxc ko0oAjio) sentcntia. ApolloHorus: oS- T£flj (KOffTos 5(a Tck irpayfiara crtfivhs fjv KoH Tanftv6s. Idem.
f^mnibus nobis ut res dant scse] Quae ex ApoUodoro et Honicro Donatus affert, Guyeto expiicata vide. lioe- clerus.
Omnihus nobis nt res dant scse, ita magni atque humiles sumus] Prout se res Iiabent nostrir, vcl bene, vel »e- CUR, ita animos gerimus vcl super- bos, vcl liuniiles. In cam autem co- gitationem incidit hie, ex Myrrhin;!-, nobilis matrona', miseranda specie, quae dignitatis s\\?e oblita, ad pedes ejus se abjecerat. Mer. Casnuhonus.
22 O mi I'amiihilc, aba te qunmobn m hac abicril] A noniim- et blandimcnto. mire: quia secrcta contitctur. Vt Virgil. ' Anna, fiitebor enim mineri post fata Sicli.ri.' A prinripio i<l<in elaboravit, utadversus pudorcm con- scieniia ct voce et confessionc dura- ret. Donatus.
O mi Pamphilc, abs te quamobrem hac abicrit] Venialis status, in quo confessio est et precatio. Idem.
O mi Pamphik] Exemplum elo- queutia" Terentianae singulare Usee oratio esse potest. liacclerus.
Abs te quamobrem] Morale blan- dimentum ante cout'essionem. Dona- tus.
23 i\am vitium] Est confessio. Id.
Nam vitium est oblatum] Ccepit a causa. Idem.
Oblatum] Ad repentina pertinere superius anuotavimus. et oblatum, quasi non expectanti et nolenti. Idem,
Virgini] Quasi qua; falli posset. Idem.
Glim] Recto o/im : quia facilis ve- nia circa vetera jam delirta. unde tentat temporis longinquitatc exte- nuare peccatimi. Olim ergo, ante menses noveni. Idem.
Ab nescio quo improbo] Mire con- tenisit personam, dicendo nescio quo, id est, nescio (|uem dixit, ut osien- dat ignobileni, ita abjectum. nam si nomeii illi est, liabct et dignitatem: ut, ' Et nosaliquod nomenque tlccus- que (Jessimus.' Et ne placcre vi- deatur is qui fecit, imprnhum dixit. Idem.
25 Sed quum orata ejus] IJona nap- ivdtcns. Idem.
Nequco quin lacrumcm miser] Vide- tur quasi distillantes Actus detergere. Idem.
Ncqueo] Deest coniinere. Idem.
2(i Qturqur fors forluna] 'T<p*v. id est, subita fortuna. VA forluna, in in- certo : fors forluna, in bono ponilur. Virgilius, '.Si qua in te loiluna luis- set.' Et ipse, • O fors fortuna.' Idrtn.
Qua qu<r] W. picriquc Ubti qutrqui. Mer. CasaubonuH.
Fors fortuna] Pluir. .nt. v. se. 0. Idem.
27 Pirramteobleiflamur] Oralorie indtiruritur et pro tarrntibus prcccs. Donalun.
Per ram It obltttamur ambtt] Ohtt*-
1552
NOT/E VARIORUM IN
liifin, est precatio cum nientionc ca- ruin ronim, per (pias pctiimis : »t, ' I'cr eversvv Rcuitor funiiintia Trojae Exciilia obtcstor.' likin,
iS'i jus, si /lis est] Utrum hoc invi- diose an quasi t'ucmina, quie leges nesciat. Idem.
Si jus, si /as est] ' Utnim lioc invi- •Uose ; an quasi fa'niina, quae jus ne- sciat.' ait iiic vetns iiescio quis Inter- pres. iiempc, quia de jure dubitanter loquitur, in (juojudicinin Grainuiatici desidero. est enim pulcheirinia et iisitatissinia tigura, quani cliam Apo- stolus adhibet in re omnium gravissi- ma ; Piiilip. iv. 8. El rts dper^, ft ris tTraivoSjXc. DJer. Casaubonus.
28 Uti adversa ejus] Mire non cri- men : sed adversa. Donatus.
Per tc tecta, taciiaque] Tecta, si re- ducis : tucita, si repudias sub alia excusationc. An idem significant P an potiiis, Neqne te. necjue verbo in- dices ? An tecta, ne videantur: tacita, ne dicantur? Idem.
Tecta, tacitaque] Tecta sint, re lijcc alii sciant : tacita, dc ipse indicet. Idem.
Adversa ejus per te tecta tacitaque ap.oinn.'] Imminutam pudicitiam,non ad crimen, std fortunam retulit, hu- manitate figura^ Donati ntpifpyia in distinguendis vocabulis tecta ct tacita involvit rem potius, quam declarat. Boeclerus.
29 Si umquam erga te] Virgilius, * Si concessa peto, si dant ea mo;nia Parca.' Terentius in Andr. 'Site in germani t'ratris dilexi loco, sive hjpc te solum semper fecit maxinii.' Donatus.
Si unquamerga te] Ab anteacta vita. Idem.
Sensistin'] Pro audistin'. Ita Vir- gil. 'Sensit, ct ad sonitum vocis,' inc. Ita ut Itali hodie dicunt, nbi de Missa, &c. Faber.
30 Sine labore] Ex quo tibi nikil incoiMiutdi ; ut mux. IHer. Casau- bvnuD.
Uti sibi des pro ilia] Subaiiditur gratia. Donatus.
Vti sihi des pro ilia] Ilanc gralium (silentii scil.) rognt te ut sibi des pro ilia ; gratia scil. vel pro amico illo, quo erga te fuit animo. Mer. Casau- bonus.
31 Cetcrum de reducenda] Tentat ctiam hoc persuadere, sed oratorie et verccunde. Et mire, de reducenda dixit, non de respucnda. Donatus.
9 Ceterum de reducenda] Versus est Trochaicus: quamobrem KE longum est, ut sa>pe apud Lucretium. Faber.
Quod in rem sit tuam] Nam nisi reducatur, reddcnda dos erit. Donat.
Quod in rem sit tuam] Quod com- modura tibi videbitur. Nam nisi re- ducatur, reddeoda dos erit. Mer. Ca- saubonus.
32 Solus conscius] A possibili. nam hoc nomine oslendit tacere eum posse, quod conscius sit ipse solus. Donatus.
Solus conscius] Dextre iusinuat, posse eum (si ita veiit) uxorem sine mala fama retiuere, ut qui solus sciat earn non ex se gravidam esse. Quo pertinet etiam quod de mense scpti- nio mox sequitur, in quem cadebat abortus suspicio. Mer. Casaubomts.
33 ISatn aiunt] Honestius uiunt, pro ait, dixit : nam quis aut scire aut dicere potuit, nisi Philumena ? ergo recte. Aiuni enim potius liones- tum est, quam ait. Donatus.
Post duobus concubuisse earn mensi- bus] Post duobus, sinipliciter accipi- endum. non post duos, est enim di'- Tt(Trpo<j>ri, pro duobus post, id est, non statim ut nupta sit, sed postquam nupta est, post duos menses nuptia- rum : ut sint reliqui quinque menses. Et hinc apparet, ante duos menses, priusquam cum Pamphilo concumbc- ret, vitiatam, quatuor mcnsibus cum Pamphilo fuisse : ex quibus duobus posterioribus amatam esse, reliquis Uibus percgrinatum fuisse Pamphi- lum> An post duobus, pro post duos P
TERENTII HECYR. ACT. III. SC. III.
1553
ut Plautus, ' Post principio deni- qiie,' et, ' Post paulo.' Idem.
Neque liLc Donatus rem expedit. cujiis annotatio etiam corrnpta est. Bceclerus.
35 Quod te scire ipsa indicat res] Quiacontristatuscorripiiisti te foras. Donatus.
Quod te scire] Katioiiem teiiiporis inivisse. Mer. Casaubonus.
Si potis est] Si fieri possit. ut Phorin. act. ii. sc. 2. Idem.
30 Partus eveniat] Philuuienae sci- licet. Donatus.
38 Aborfum esse] Non est Latiniini aborsa est : sed, ahurtum fecit. Idem.
Aborlum esse] Deest, natnrn, vel factum^ vel absolute, quomodo dici- mng, e re nata : vel quemadinodum dicimus, ' Ex te niibi orta est inju- ria.' Idem.
Dicam aborlum esse] Rationabiliter dixit, fit eniin abortus mcnse septiiiio sine pernicie foemina;. Idem.
Suspectum fore] Suspicabilem, sus- piciosiim. Idem.
39 Ex te recte eum nalum patent] Nove dixit nntum abortum : quasi abortus nascatur. \atum ergo pro facto, conceptoq»ie «lixit. Idem.
Ex te recte eutn natum] Int'antcm abortivum. nam alioijuin minus pro- prie dicatur abortus nasci. Mer. Ca- saubonus.
40 Exponelur] Ad mortem scilicet. Donatus.
Continuo exponetur] Vide dc tolo exponendi inranlis negotio, (jnod in hac fabula tra('tatur,Clirestoniatiiiam nostram, voc. Kxpon. liacUruu
Hie libi nihil e*t i^uidi/uam incnmmo- di] Quum alitMiux cxponitur, ct doii tollitur pro tuo. El mire nccandi pueri non fit mcnlio : quia Pamphili filiuH invcnictur, ijuum r\ iliani per patrem puell<r Po<ta succunif. Do- natus.
Ilic tibi nihil est quidquam mcnnimn- di] Ab ulili. ctc.ot irap/Axovquartum : Ut, ' Nihil vidi qui<li|iiani lxtiu».'
Idem.
41 Et illi misers indigne] Ut non sit iivaK6\ov6ov. Superiori versui rh et addendum est : ut sit, ' Et tibi nihil est quidquam incominodi.' Idem.
Et illi misera] Conclusio per enu- merationrm. Et non laederis inquit, et proderis misera". Idem.
Fitctam i){}uriam] ISlheinjuriam dix- it, ut non contemncnda sit; sed tol- lenda. Idem.
iJt Pollicilus sum] Plus quam pro- mi si. Idem.
Quod dixi] Quod promisi. Idem.
43 Id rero neutiquam honeslum esse arbitror] Seutiquam, non est oninino negativum, sed aliquid assensionis liabet. Est enim neutiquam, non ui- niis, non valde. Idem.
Honeslum] Eixpijuhv, decorum. .1/. Casaubonus.
44 \ec faciam] Bene addidit, nee faciam. multa enim etiam iidionesta amore suspicinius. Donatus.
Iltsi amor me gravitir, consuetudoque ttnet] Hoc cum gcmitu. I.tsi non iomplexivum, ne(|ue prafpositivum, sed sul)junctivum, id est, pro tainct- si. Idem,
Amor me graviter, consu£ludoquc] Quae duiT res contra linncstum et utile validissiinse. Et bene tenet, non tcnuit. Idem.
45 Lfichrumo, qua- post hac futura est rita] Bene proppusior in atl'ectnm est, ut verisimile fiat potuisse reli- cere. Et Lucrumo imu) pciid»'i a su- periori : sed intcrpo.sitis diu tlctiltus dixit. Idem.
iMchrumo, qxur pnslhac] Quer nmdo vim pronominis non tenet, srd que- rela-. Et /acruHio, kic divit,ut ^'irgil. ' Sic afl'ata, niuum Incruinix iniplcvit obortis.' Et est ordo, /^jrnonn, cum in mtnlim nnit. Idem.
4(1 O forluna] Hir fnrliinam pro bona po^nit. Idem.
I l numquam pirpetuo rs Imna] LckI- tur ct data, nam rt itic pro booa in- If liigitur nccf-^NAiio. Idem.
Delph. el Vor. (las.
Tertnt.
fi r
1554
NOTJ: VARIORUM IN
O fortuna, iit nunquam perpciuo ca bona] Vide Georg. Fabiic. ct Giiyct. Horaliiis Sat. ii. 8. itidem fxeyfdos nadr^riKhv adilidit seiitcntiiB : ' Hcu Fortuna, quis est cnidclior in nos Te Dens ? lit semper gaudcs illudere re- bus Hiimanis !' Boeclerus.
O rortuna, ut ntimquam perpetuo es bona] And. act. v. sc. 5. ' Ego vitam Deorum proptcrca senipiternani esse arbitror,Quod voluptatcs eoruni pro- pria sint.' Plant. * Ita quoque com- paratum est iu <ctate iiominuni, ita Dis placitum, voluptati ut moeror Comes conseqnatur.' Mer. Casaubon.
Qitem ego turn consilio missum feci] Magna ratio niovit Guyetum, ut eji- cerct hunc versum. arguniento enini et TJJ otKovoiJiia. obcst, si dlcatur Pam- pliilus, ad pristinnm aniorem Bacclii- dis animum referre. Repugnant, quae habentur infra act. iv. sc. 4. vs. 75. et act. V. sc. 1. vs. 25. 26. Bceclerus.
Consilio] Ratione et prudentia. M. Casaubonu.s.
Idem 7iunc operam huic dabo] Si idem, ego. si eidem, lioc est aniori. Donatiis.
Operam dabo] Difficultatem rei os- tendit, dicendo operam dabo. Idem.
Idem nunc operam huic dabo] Quod in illo amore feci, idem nunc in lioc conabor, vel operam dabo; ut faciam scil. vel idem, id est, idem ego ; ut Don. Mer. Casaubonus.
49 Adesl Parmeno cum pucri.s] Quia idem Parmeno est sccretorum con- scius, addidit, cumpueris. Donatus.
Minime est opus] Id est, omnino non est opus. Idem.
50 Nam ohm soli credidi] Vide su- pra, act. I. sc. 2. ' Diebus sane pau- cnlis Post Pampliilus me solum se- ducit foras,' &c. Mer. Casaubonus.
Aliquo milu est hinc ublcgandus, dum paril Philumena] In tota commdia non cessabit, cum sit piger ; nee resciscet aliquid, cum sit curiosus Parmeno. Donatus.
54 Dum parit Philumena] Dum,
alias dummodo, alias donee: nunc, quanidiu. Idem.
ScKNA IV. Senarii sunt. Boeclerus.
Ain' tu tibi hoc incommodum evenisse iter] Alia ratio est, current is ad argu- menta : alia actuum Comicorum. Sed pcrfecti Po'eta: est ita servire argumenlo, nt tamvn spectator novis delectationibus teneatur. Nam in liac scena, donee per- veniat ad Pamphilum Parmeno, hoe eSprj/xa inducitur, cum hoc ostenditur, quid mnli sit navigatio. Donatus.
1 Ain'' tu] Pro aisne tu? Et sic jam aliquid dixisse magni in pracedenti oratione ex respondentis sermone de- monstratur. Idem.
Ain' tu] In scena nascitur oratio, ant in scenam defertur. Idem.
3 Tuntum quam re ipsa navigare in- commodum est] 'AvaK6\ov6ov quartum. non enim intulit qnantuu). Ut Vir- gil. * Sed qnanto ille niagis formas se vertet in omnes : Tanto, nate, ma- gis contende tenacia vincla.' Idem.
Re ipsa] Plant. * Nimio pol iiomi- num fortanae minus miserae memo- rantur, Quam reapse experiundo iis datur acerbum.' Mer. Casaubonus.
4 O fortunate, nescis quid mali prce- terieris] Bene majori afFecfu, dicens 0 fortunate, quam si responderct, {<«. Donatus.
O fortunate, nescis quid mali prater- ieris] ' O fortunatos nimium, bona si sua norint, Agricolas.' 3Ier. Ca- saubonus.
5 Qtii numquam es ingressus mare] Propric dixit, ingressus. nam qui jam navigavit, egressus dicitiir. sic Virgil. ' Egressi oj)tata potiuntnr Troes are- na.' Donatus.
6 Nam alias ut mittam miserias] napii\i]\l/ts oratoria. Et miserias, na- vigationes scilicet. Idem.
7 Dies triginta] Accusativus casus plenum numcruni ct continuationeni rei significat. Idem.
Dies triginta, aut plus eo, in navifui] Hoc exitiosum vel sine periculo vide- ri potest. Sed vide quid addat, Aut
TERENTII HECYR. ACT. 111. SC. IV.
1555
pliu eo, in navi. Absolute eo, ut alibi, ' Annos sexaginta natns es, ant plus CO, lit conjicio.' Idem.
Dies triginta aut plus eo, in navifui] Priscianus lib. vii. legit ego pro eo ; et ex Heantont. ajxapTrjixaTL fivr]^ovi.Ka} ci- tat. Donatiis eo retinct, et cxplicat. Boeder us.
8 Semper mortem exspectabam miser'\ Dura est exspectatio mali. Virgilius, ' Inclusi poenani exspectant.' Donatus.
Semper mortem exspectabam'] Id est, horis omnibus, cum continuatione tri- ginta dierum. Idem.
9 Ita usque] Usque, vel diu, vel valde. Idem.
10 Odiosum] Esse scilicet in niari triginta dies. Et nonien pro adver- bio posuit: odiosum pro odiose. Idem.
Haud clam me est] Aito'ttjs. pro Ego raaxime intelligo, quam odiosum sit. Nam qui jungunt, et sic legunt, er- rant, et non intelligunt. Idem.
Au/u^erim] .Sic veteres, quod nos, fugerim. Idem.
12 Olim quidem tc tfiuso: impellehant Uvea] Mire in servum fugitivum, qui ob vitium hiijusmodi, non ob causam fngiat. Et bene lercs dixit, baec enim non est levis. Idem.
13 Quod nunc minitare faoere] Ut sit ordo, Olim quidem te causa[: im- pellebant leves, Sosia, ut faceres quod nunc minitaris fiiccrc liac occa- sione. Artificiose. Et in .Andria sic ait recusaiiti porjurium servo Mysis, 'Nova nunc rcligio in te incessit?' Idem.
Quod nunc minitare faccre, ut face- res, So$ia] Q. d. facile credo tibi tc tanti mali, quantum vidctur esse na- vigatio, vitandi cau-sa fugam arreptu- rum, cim» jam olim Icvibun de causin fugam adornaveri*. ita jocose ul ser- vum nequam et fugitivum perstriu- git. Mir. CawuhonuB.
Factre] Ut faccrcs. Comiciim est Ct Terentianum. Donalun.
14 Sed I'ampUilum ipaum ri(/ro] Ip- %um a quo missus sum : vrl dominum,
ut Grapci dicunt ainov. Idem.
15 Ego hunc adibo] Vel nova curio- sitate ait Parmeno. Idem.
16 Equidem te exspccto] Bcn^ ex- cepit Pampliilus Parraenonem, ut vi- deatur vera dicturus. Idem.
Equidem te exspccto] Apparet Pani- phihun Parmenonis abseutiam desi- derare: eo quod nunc prior Parme- nonem alloquitur. Idem.
17 7/1 arcem trunscurso opus est] Ostendit quam longe sit, cum in ar- cem dicat. Et bene in arcem, quam Minerva condidit. Idem.
In arcem] Pronuntia, ut ostcndat quam longe sit in arcem transcurrere. Idem.
Transcurso] Pro transcurrere. Idem.
In arcem transcurso opus est] Ne- scio quid illis liic in mcntem venerit, qui arcem, Pyra^cum interprelantur. Pyra?eus poilns longe extra urbem, sed longo muro urbi jiinctus : arx, in medio urbis, ajcpviroKis proprie, ct olim 7ro\i5 dicta. Mcr. Casaubonus.
Cui homini] Ha>c veiba cum sua pronuntiatione \\m reciisationis in se continent. Dunatus.
Cui homini] Cum reciisatione pro- nnntiandum. ct est pigri responsio, !a- borem ad alium transfcrenlis. Idem.
19 Qui mccum una advcctus est] Ap- paret eum cum eo aliquid negotii ha- bere, cum (licit, ' (iui mecum una est a<Ivectus.' Idem.
Qui mecum una rectus] l-'ai'rnus ex Hend>ino codicc rh rectus altulit. Do- natus adrrrlus (quod in plcrisque Mss. est) liabcl. Hacleriis.
20 Vol issc hunc dicam, si tah-os do- mum Ilfdissct nnquam] Farete dixit. More enim hoc lit corum, qui longi« itineribuH maris periclitati, vovcnt alir|nid si perveuerint. Et convcnit hoc Pamphilo <piem sui»rn male nnvi- ga»NC aiiilierat. l)nnatu».
Vorinsf hunc dicam] Intcrdiim di cerr est iilem nc rrrdcre, pulnrc. Ita npiid Mom. sxpis!«inic, ^daOtu, id Cit, ' apud rr sc direro.' I'alirr.
1556
NOTyE VARIORUM IN
21 Ambukmilo rumperet] Rumpi di- cuntiir, (|iiibus ex niniia iiiteutione vocis aiit lalioris, vel vena, veJ peri- toneum iiimpitur. iMer. Casaubonus.
22 Quid vis dicam ? an conveniam modo] Noil eniiii niaiidaverat quic- qiiain, qui sine causa niittebat, obli- tiis bene dissimiilare : nt qui jnenti- untiir. Et sic proniintiandiim, An convt-niam modo? nt reprehendere do- miiiuiii Paniieno videatnr, Donalus.
An conceniam modal KlpwftKws dixit. Nam non hoc inteirogaiitis simplici- ter. Idem.
23 Imo quod constitui me hodie'] Dc- est,nuntia: lit sit, imo nuntia. ct sii- mitur a supeiiori scntentia, quadixit, ' Quid vis dicam ? ' Idem.
Imo, quod conslitui vie hodie] Appa- ret eiim lianc conquisifam, et vix cor- rasam inveii'isse caiisam. Idem.
Illi] Pro illic, iit supra, Mer. Ca- saubonus.
Volu'] 'HdtKy xnrtp^oXfi USUS est. Ita cnrras, nt volaie niagis, quam cur- rere videaris. Et antea transcurrere jnsserat : nunc adjecit imperio, non curre, sed foia. Donatus.
25 At non novi hominis facieni] Mo- ralis expressio pigriliai in tot cxcu- sationibiis posila est. Idem.
At facinm nt noveris] Stomachosc proniintiandum at. quod et Pamphi- 1ns repetit dicens, atfuciamut noveris. Idem.
At faciam'] Bene monct Don. sto- marbose haec esse proniintianda. Nam quod irati solent, cum collo- qiientium verbis offendiintur, ut re- gcrant iilis sua verba, sed vel pro- niiiitiando, vel leniter inimiitando perversa, et detorta ; ita liic fit a Pamphilo. ' At non novi hominis fa- ciem,' dixerat Parm. servus. At fa- cinm (faciam pro faciem) rci^crit ille, tristi8,et intcmpestiva servuli sediili- tate irritalus. Mer. Casnulxmus.
20 Magnus, rubicundus, crinpus, ccc- »iu3, cras$u.s] Propnratio, awaepotcr- fi6t. et aci-rvo sine coiijiiiictivo est
usns. Donatus.
Magnus, rubicundus] Imperite Te- rcntiiim dc INIyconio crispum dixisse uiiint, cum Apollodoriis calviini dixe- rit. quod propriiim Myconis est. ut Lucilius, ' Myconi calva omnisjuven- tus.' Uiide etiam proveibiiim Gra'- cum ; MvKtivtos <pa\aKp6s. Sed ego Terentium puto scientem facetius Myconiiim crispum dixisse. Idem.
Magnus, rubicundus, t(c.] Effictio memorabilis ; sed assimulata. in qua cudaverosum faciem, cum rubicundo pa- rum convenire, plerique animadver- Wint. Donatus dcdit operam nc ni- hil diceret, nee expedivit. Vide eti- am Cbrestomatiiiam nostram voc. Cadav. Bwclerus.
Crispus] Quanquam Myconii ut plnriiniim calvi, unde Proverbiuin MvKwvios (paXaKphs, nihil obstat tamcn quin inter illos etiam crispi nonnuUi, ex alio fortasse gpnere, ut rnfi inter Anglos. Aut fortasse Poiita itacon- sulto maluit, ut Myconium istum non homincm verum, sed nierum Pam- pliili commentum, ad eludendum ser- vum, intelligeremiis. Mer. Casaubo- nus.
Cicsius] Glaucis oculis, quasi felis ooiilos habcns et glaucos. Donalus.
27 Caduverosa facie] Sublivida, ac personata rubore et livore. Kubi- ciindi enim et crassiorem faciem sjppe habent : quod est proprium ca- daverls. Potest et pulposa intelligi et crassa, quasi carnosa : caro enim dicta est, eo quod careat anima. Et caro proprie diciturmortuorum. Vir- gilius : ' Et corpora luce carentum.' Unde cflrni^cM dicti, cjuod carnes ex homine faciaiit. Pulpa vero, proprie eaqua* mandiicatur, eo quod pulsetnr ct conscindatur. Potest et r pro d poni, ut caro sit dicta quasi cado. ut Virgil. ' Belloquc caduci Daidani- dae.' Quod jam scilicet sine anima sit et cadat. Idem.
Caduverosa fiwie] Sublivida, ac per- sonata rubore et livore ; ut Don.
TERENTll HECYR. ACT. HI. SC. IV.
1557
vel, ut alii, Aeda et turpi, tetra et exsangui facie. Quod si cadavensa fades, quod vulgo dicimus, a poclcy face : scabiosa facies, a papulis et variolis eiosa, et frequeutibus macu- lis et cavernulis conspersa : si taiuen variolos, ut uunc vulgo vocautur, vel eo, vel alio quocunque noiniue vete- ribus notos fuisse coucedent medici. Mer. Casaubonus.
Dii ilium perduint] More pigroruin, male optat ei, propter quern luittitur. Donutus.
28 Quid si non veniet] Omnia dicit, ue eat. Idem.
29 Maneto : curre] Etiam Pamphi- lus tanquani de industria perseverat. Idem.
Non queo : ita defcssus sum] Hoc in gestu et spectaculo plus est; nam incessu et author cxprimit las.situdi- nem. Idem.
30 Itle ahiit] Quasi dicat, licet jam loqui. Idem.
Ilk abiit] Quasi cum ditiicultatc complctam rem ostcndit hoc dicto. Idem.
32 Su<e gnatcB jwrtum] 'Extl^yTjau. Idem.
33 Quod potero, faciam] Id est, ce- labo quantum potero. an ijiiasi proji- ciens curas, et fcssus angore dixit, Quod potero, faciam : id est, si potero, ccdam aniori : et rursus, tanquani pietatis admunitu."), adjecit cxcpplio- ijcm, tamen ut pietntem colam. Servat coim in illo aniorcm t'oiita : rujus Don punitcbit, re cognita, et crrorc sublato. Idem.
Quod potero, faciam] Id est, amori obseqiiar. nam miscricordia niiijicri.s dc aniorc descendit. Idem.
Quod potero, faciam] A|)par(-t hor dictum, <iefectus esse, non virtutis. Idem.
Quad potero faciam, ifc] Nihil pra- ter argumentum dixit in his scntcn- tii», ad lioncstat«'m ingcnii in I'ani- philo pertinrntibuB. It aniorcni rr- tincret erga Philumsnam I'aniphilus,
argumenti intererat. amor illc perfe- cit, ut rectum tacitumqur, sicut ro- gatus erat, infortunium ejus vellet esse. Aliter autem tegi non poterat nisi ut causa discessionis probe assi- mularetur, ex illo dissidio, quod in ore et animo omnium versabatur. niti enim servaretur nomen iliius dissidii, qui poterat Pamphilus recusare, quo minus reduccret, cujtis faniam et pu- dicitiam nolebat prodere. in assiniu- landa ergo hujus dissidii causa, (vult dicere Pamphilus) dolco equidcm incusandam esse vel PLIliimcnani vcl matrem : licet utramque sciam inno- centem esse. Sed licet amor ab in- cusanda Phiiumena me retineat, pic- tas tamen in matrem fortius urgct; meritoque praterri a me debet, igi- tursic mihi versanduu) in hoc negotie esse intclligo, ut primaui pietatis ra- tionem liabeam, et eatcnus Philume> nx parcam, quatcnus innoccntia ma- tris omnibus niodis defencienda ]>a- titur. L't auteiu innocens vidt-retiir mater, in (juam tam gravis turba in- cumbebat, neccsse erat, non innoccn- teni videri Philunienam. quani rem ita Pamphilus Iractabit, ut ultra quam neccsse i.st non provchatur. Qui aliti-r explicant, non satis attcn- dunt argumcnto. liieclaus.
Tamen ut pictalcm colam] Hccorda- tus est ia.'saui niutrcm exue ab iixore : hoc enim credit, et ideu se ad exccp- tioncin revocavit; ita »e amori cc- dere oportcre, nt non ubiiviscatiir omnino pietatis. I'.t bene in cam causam contulit neccusitntcm non re- duccnd;i' nxoiis, <|ii:i- invtnictiiriuilla esse. Sunt tamen qua-, nianrnto va- di-m scnti'iitia, totuin lioc junKunt : Quod potero, faciam Inmrn ut ;ii<(a(rm colam; hoc cit, in <{unntuni potero, dabo opcram ndversiii nniorrm, nt, oniinso CO, pictatcni colam. l".t lub- jnnKilor cau»n. Donatui.
Tamen ut pirlntim lulam] Dccil ita : ut Ml /<imin pKi (luntnxat. l't »it, Iln nt pictatcni colam. dixcrat enim, quixt
1558
NOT.E VARIORUM IN
potcro : et iileo aiUlidit cxceptionem, Titinen itt p'utatcm cohiin, id est, iiou sum oblitiis ct inatiis. Idem.
Tinncii] Pro ita taiiicn. Idem.
Tamen ul jiiefatem eolam] Id est, si ita potest fieri, «t sine pareiitnni gra- viore offciisa et ira iioc iixoris vitium celeni, (quod sane difficile, quia dimit- tendiv uxoris legitiniani aliani causani reperirc non in promptu,) libenter cclabo, et uxoris fania; consulaui. Sin aliter, pietatem erga parcntes ainori pra-feram. IMulttis hie Don. qui ta- men nientem verborum non videtur assecutus. Mer. Casaubonus.
34 Nam me pnrcnti potius, quam amnri] Amori, scilicet uxoris, quia dixit, Quod potero, faciam. et hoc est quod dixerat. Quod potero, faciam. Douatus.
35 Atat] Interjeetio est conterriti et conturbati. Idem.
36 Horsumpcrguut] M odo pergunt, pro eunt. alias perseverant. Idem.
ScENA \. Trocliaici sunt septena- rii. reliqui Senarii lambici. Baclerus.
Dixtin' dudum, dixisse illam, se ex- spectare^ Facele principium est inter- rogantis ita, ut sciat (/uid sibi respon- surus sit, quern interrogat. lUaturus est enim argumentum per iwayuy-fiv, Do- nattis.
1 Dixtin' dudum"] Quia dixerat, * Sancte adjurat non posse Painphilo se absente perdurare.' Idem.
Dixtin dudnm] Captiosainterroga- tione ccepit, dicturus, ' Venisse ajunt : ledeat.' Idem.
2 Factum] Id est, Dixisse ilium, aut me. Et deest est: ut sit. Factum est. Idem.
3 Quamobrem 7ion reducain, iiescio] Habet causam : sed non vult verani dicere, et praetcrea non vult cum in- vidia matris sux loqui: si in illam conferat, ut uxorem non reducat do- nium. Idem.
Quern ego Itic auditi loqui] Ut solct, priino ptrsonas inducit sccum loquen- tes : d'Mude ipsas convenire inviceni,
nt alibi, ' Quis hie loquitur? Mysi*,
salve,' Idem.
4 Certum obfirmnrc est viam me'\ Adversus omnia obstinate agere, id est, contra omnes. Idem.
Objirmare est viam me, quam decrevi persequi] Id est, ut matri potius, quam amori, niorem gerat. Idem.
Objirmare viam] Firniiter et perti- naeiter insistere viam, (i. rationem, consilium,) quam mihi insisteudani sive persequendam proposui. nempe, ut dimittam uxorem, et dimittendae causani veram cclem. Bier. Casau- bonus.
6 Bene factum] Id est, gaudeo. vide supra. Idem.
7 Atque adeo, quod maximum est, salcum atque validum] Ordo est, pri- mum adveiiisse, de\nde salvum, postre- mo validum. Atj^rjcns ad salutem. Va- lidus namque, robustus et habitior corpore. Donutus.
Quod maximum est] Legitur et quod maximc est. Idem.
Creditur] Minus blande respondet, de repudio locuturus. Idem.
Creditur] Donatus : ' Minus blande,' &c. Melius Guyetus : submisse dici a Pampliilo ad spectatores converso. Boeclerus.
Creditur] Vide act. v. sc. 4. * Fac- tis ut ere dam facis.' Mer. Casau- bonus.
8 Adrenis mndo] Difficile invenitur pritsentis tcniporis 7nodo. Atque ut ostendat esse momentum etiam prae- sentis temporis, dixit «(/ffwd«;n: quod est niJJius. Donatus.
Advenis tnodo] Virgilius, ' Vigilasne Deum gens yEnea it vigila.' Idem,
Admodum] Excusatio cur adhuc non viderit patrein. Idem.
Cedo, quid reliquit Phania coniohrintia nosier] Utrum jactanter Laches de hereditate loquitur prERsente socero, nt illiiin ciipidiorem facial ad revo- candam filiani r (et fit sacpe hoc, ut ex alio principio pervenire qua;ramus ad ea, qua: volumus dicere:) Au idco, ut
TERKNTII HECYR. ACT. IH. SU. V
loo9
sciat rem, et divilias snas f cupidio- rem socerum reddituriis. Idem.
9 Consobrinus noster'\ Quasi sorori- nus. Sobiiai, sunt ex duabus sorori- bus. Consobrini, ex fiatre et sorore. Et propinquitale Tereutius frequen- tata inovetur, ut liereduin. Idem.
Consobrinus nosterl Quum de fratre natus est alter, et alter ex sorore, consobrini: quum ex fratribus, pa- truehs dicnntur. Idem.
Sane hercle homo voluptati obsequens fuit] Sane, satis, valide. nam qui sa- nus, et validus est. Idem.
Voluptati obsequens fuit] Contra facit Pampliilus: disjungi enim vo- lens, nihil dicit vel parum relictuni. Idem.
10 Et qui sic sunt, Sfc.] Peregre- gia et ex vitaj communis moiibus opportune petita sunt eufn']fiaTa, qui- bus tota liac fabula pocCa utitur. Bccclerus.
Iluud multum heredem jiicant] Pa- rum considunt lieredi. Donatus.
Heredem adjuvant] Elega.ntius in Ms. Hemb'ijjurant. Faber.
11 Sibi vera hanc laudem relinquunt: I'ixif, dum visit, bene] Bene et facete. Nihil lieredi reliiiqiinnt, sibi vero re- linquunt. Donatus.
Sibi vero hanc laudem relinquunt : vijcil, dum vixil, bene] Loquitur hie, ut Epicuri de grege porcus; si tamen ex sua, et non potiiis ex vuigi ben- tenlia ; qui (|uiil homo disiet a bchlia, parum intfliigit. Alitcr I'liilusopbi, et qiiibu!4 liunian;i- prKxtantiir ncusus aliqui8. Sen. ' Laiidemu^ itacjuc etin numero felirinm reponamus cum, cui quantulumruiiquc lemporis contigit, bene collocatum est, <Vc. Alter post mortem quoquc r»t ; alter ante mor- tem peril.' .Sail. ' Muiti mortalcs, dc- diti ventri atipic nomuo, \c.. vcrum enimvero, it demum mihi vivere, et fnii anima vidctiir, (pii alicjiiu ncgotio intcntds, praclari tuciiiori^, aut ar- tis bona; laujain (|iia ril.' Mer. (auni- bonu».
Vixit, dum tixit, bene] nxoioj. ununi vixit aliud signiticat : et altcnim tix- it, aliud. Donatus.
Vixit, dum vixit, bene] Sentenfia est Lortantis ad delicate vivendum. Idem.
Vixit, dum rixit, bent] Hoc euim scilicet rcliquif. Idem.
12 Una sentcntia] Expressit ani- mum avari senis. Idem.
13 Quidquid est id, quod reliquit, pro/uit] Quidquid, et ad parvitatrni refertur. ut, 'At enim id mihi satis est, quod est de me opiuionis, quid- quid est.' Idem.
Quidquid est id quod reliquit] Nul- lum in hoc sene fuit doloris officium, antequam sciret aliquid rclictum. Idem.
Profuit] Id est, pro nobis I'uit: ac per hoc nostrum est. potest enim ipse piofiiisse, potest res ejus. Idem.
I'ro/uil] Non est quod ejus poeni- teat. JiJer. Casaubonus.
Imo objuit] Morem eoruni expres- sit, quibiis relinquitur : tjui quum au- dieiint sibi ali(|uid esse relictum, tunc trisles se linguut. Donatus.
11 Nam ilium rivum et salvum vrL- lem] Non idem t-irum, quod salvum. Idem.
Impune optarc istuc licet] Bene Im- pune : quia lieredi pit^na est, mortuos reviviscere. An sine dctrimeiito op- tas f ut quum incdirus dicit dcjam mortiio,' I'go si ilium ciirarem, vivc- rct.' Idem.
Impune optart] Si optata evcnircnt, numquam, inqiiil, opl.-iies ut iile le- vivnceret. Idem.
15 lilt rivirisccl jam numquam] Mi- re Poi'ta bin verbis I'hidippiim (jiki- i|Ui; Kiibinvidctr iiidical. Pliu e>t numquam, quam non. Idem.
/'.'( tanun ulrum inali$, tcio] Morlii- um ilium niagit, ipiam lit revivucat dciiuo. Idem.
i'.t tamtn ulrum vialiii Mio] (iuiil mull* d<' dudbii.H, itciu : iitriim ilium mortiiiim peimamte, an rcvivi!<ccir.
1560
NOTyE VARIORUM IN
Iihm.
10 Heii Philumciuim] Hoc erat, quo oiniiis leiulebnt oratio. Idvm.
Ad se acccrsi hicjiissil] IJene et ac- ccrsit etjuisit : iil mliil uxor sua spon- te fei'crit. Idiin,
Heri I'hilumamm ad se accersi hie jusstt] V.t hi'ii etjussilyhcne : ut bre- ve tempiis sit, et coacta videatur ex- j<se. Et non uddnci, seil accersi: nee a nobis, sed ad se. Idem.
Hera] Alii, fieri. Mer. Casaiibonns.
Dicjiississe te] Hoc ille in aureni Fhidippo, qui non adeo callidus. Idem.
17 Nolifudcre] Latus soil, quod fa- ciunt interduin, qui minus proniptos (digito pungentes) excitare volunt. Jdem.
18 Omnem rem scio ut sit gestu] Virgilius : ' Trojanas ut opes et la- nientabile regnuni,' &c. Donatus.
19 At istos invidos Dl perdant] Be- ne invidos, qui matrimonio invideant : ergo rcvocanda uxor est. et adeo non puduit niendacii honeste deprelien- sum senem, ut invidos faceret, qui vera prodiderant. Idem.
20 Ego me scio cavisse'] Principium a tempore, a dictis factisque, tani «uis qnani adversariorum : ct ab an- teacta vita et pra;senti. Idem.
Ego scio me cavisse, ne ulla merito contumelid] IMire addidit merito. non enim cavcrc, iuquit, ne fieret ea, po- tui : igitur, ne merito fieret, quod in me luit. Idem.
*21 Id'iiie si tiunc] Ab anteacta vita. Idem.
Et dementi fui] Pro/«rrtm,in(licati- vum pro coMJunctivo posuit. Idem.
23 A'i te ex ipsa luec magis velim re- «iisccre] Wap6Xrfi^i%. Idem.
24 Xamque eo pucto maxiime apud te meo ent ingenio fides] Bene, non dic- tis, sed ingenio. Idem.
Meo ingenio] Meis factis, moribua. Mer. C'asatd)onus.
25 Quum ilia qiuE nunc in me iniqua e$t, aqnn] Iniqua aqua, iraponuonairlaL sunt Terentianx. £t bonum argu-
nicntum. Nam et Virgil. ' Ipse lion- tis Tcucros insigui laude ferebat/ iuquit, et Cicero, ' Te ipso teste ini- quo, atque im|>robo : vcruni ad hanC rem satis idoneo : te, inqttani, teste, dicam.' Donatus.
In me iniqua est, aqua dc me dixerit^ Quia advcrsarii tesiiinonitim, si con- tra se dicat, tarn grave est, quani vcl boni viri. Idem.
20 Neque mea culpa hoc dissidium ecenisse] Non ergo quid fiat, veruni per quos fiat, quaerendum est. Et ni- mis abrupte dixit evenisse, non ereni- re. Idem.
Hoc evenisse dissidium'] Ad confir- mationem, non evenire, sed evenisse dixit. Idem.
27 Sed qiutndo sese esse indignam] Hoc sic profert, ut earn ostendatcau- sam esse dissidii : et boc ipso tentat, utrum dotem relinquere possit. et ideo supra, ' Neque mea culpa lioc dissidium evenisse, Id testor Deos,' inquit. Idc7n.
Sed quundo sese indign. Sfc.] Quidam indignam mutarunt in indignum. ne- que sic tamen explicarunt satis lo- cum, exempla enim, quae de irregu- lari pronominis Syntaxi afferunt, won conveniunt. Optime igitur Ibrsitan Guyetus fecit, qui emendavit, qua. itaexpedita omnia. Boeclerus.
Depufat inalri mece, cut concedat] Fortasse ergo indigna est, et recte de- putat : mibi tamen mater colenda est. hoc sentit. Donatus.
Deputat matri metc, cui concedat] 'Ei/ vTTOKplffei matri mece, ut idonea sit causa rcpudii. Idem.
Indignam deputat] Injurium putat, ill a se exigi, ut ad socrus sua; mores se componal. Indignum se putat, co usque se demittere, &c. Mer. Casau- bonus.
28 Cut concedat] Sensus : quae con- cedat matri meae. Syntaxii aiitem, indignam matre mea, postuiaret. Sed antecedens bic sequitur casum re- lalivi, ut in Eunucho, * Euaucbum
TERENTII HECYR. ACT. III. SC. V.
1661
quern dcdisti :' et Virgil. * Uibein quam statno, vestra est :' et alibi uon laro. Idem.
Cut concedaf] Semper putavi Icgen- dum ijuce, et tolleudani distinctiimcu- lain, quae est post me<e. Abhinc ali- quot annis vidi ita legisse Bandinel- luuj, hominem iiigeuiosuiii. Ita etiani in Ms. Beuibi scriptiim. Elle croit etre trop grand' dttine pour ceder a ma mere, Faber.
Cujusque mores toleret] Hoc melius, quam obsequatur, aut inseriiat. Do- natiis.
Mores Ivlcret] Bene mores, ut anicu- Ix : notat enini pravitatem. unde se- nes, morosi appellantur. Horatius, ' Donee vireiiti canities abest Moro- Ba.' Idem.
Mures toleret sua inodesliu] O tem- peramcntnm ! mores potiiis quam in. jurias dixit. Idem.
29 Neque alio pacta componi potest"] Nisi ut couccdat niatri, tolcretqiic mores ejus. Idem.
^eque alio \>acto potest componi inter cas gratia] Phorm. iv. 3. * Cum bona compouautur gratia.' 3Ier. Casaubo- nus.
30 Segreganda aut Matir est a me, Phidippe] Bene tancniam ex dclibcra- tione colligit, quod facturus est. Et moUius segreganda, quam excludcnda. Donatus.
Segreganda aut mater, aut I'hilu- menu, nunc me piclas matris commod. I^c] Hie inipletur delibcralio ilia scc- na supcriurc. vss. 33. 31. accusando cxcusavit IMiiUuDLMiani; ijiiud xiiinnia; liumanilalis erat : postea pietatis an- tiquiorcni ratioium esse duxit. «jna>, in Hcqiicntibus an)pliu.s illustrautur. ftaeclcrus.
31 Nunc me pictas malris potita com- modum su/idct scqui] (Jiiani inollibiis verbis r(-pudium uuntiatuin est a i'ani- pbilo ! Donatu*.
Nunc me pittas matris fioliut comma- dum nuadel snpii] Non minim, ubi di vortia tatu liequcatia et uiioimi* c.\
causis, si uxor potius quam pareute* deseruutur. at ubi jus connubii sanc- tum et inviolabile, alitcr res liabet. Mer. Casaubunun.
32 Ad aures haud iniilo] Optime dictum, haud invito, non eiiim in to- tum volenti, quippe de dissidio : sed tameu quia pie locutus est, mediocri- ter approbavit. Donalus.
Pamphile, ad aures haud initito] Gra- vis oratio est a nomine inccepta. Vir- gilius, ' O priestans animi juvenis.' lit est figura AiTi^TTjs. Sic Virgil. ' Postliabui tameu illurum mea seria ludo.' Idem.
Ilaud incilo sermo mihi accessil tuus] Senili loquacitate : pro,' liecte locu- tus es.' Idem.
33 Omnca res] Plus dixit, quam si uxorem diceret. Idem,
Pru' parent e intelligo] Bene parent;, quod nomen commune ct cum patre est, ct cum onniibus, (|iios ha-c ueces- sitiido conjungit. Melius ergo, quam si diceret mutrem. Idem.
31 lucrum vide, ne impuLsus irn pra- ve insistas, PampUiU] Leniter ct sua- denter. Idem.
Ira] Non ergo jiidicio. Idem.
Ne impuLsus iraprave insistas] Vido Plior. act. I. sc. 5. ex Tbucyd. Kn- nucl). act. II. sc. 3. ' Quam iusistaiu viam r' Mer. Casaubanus.
Insistas, PamphiU] Non cniin inci- ptrc, sed insislerc liic malum cht. Do- natus,
S.*! Quihus iris impuhu.^] Non dixit qua ira, ne gupcrbc lu<|\icr('tur, »cd qnihus iris: ut lioc ipsnni \ter tlf>u.'ftl(u> dcridcrcl, (|Uod pater dixit, trnpultus ira. An iris nialri.i, aut uw.v uxoiis, et mea ? an omniimi liium r Idem.
(Quihus iris impulmui] Kecle non vult irnm CKsr, iw. percassr vidcatur uxor. Sir I'liim tpiaiti nee ipM pccca- vcrit. Idem.
Quihus iriij I lie ira/n AiuKularilrr dixit, bic ira» plumlitrr : ne vidca- tur uniua II K causa mitlrrc UAOicni. Jdtm.
1562
NOT^ VARIORUM IN
36 Qucc numquam quidqiuvn crp^a me cotnmcrita est, Patuli Atlveite, pro- piictatoni expressit cuiiiiiicrenili ct iiierciidi. hlnn.
37 Et supe, quod vellem, ineritam scjo] Ulereri bona dicinuis : Cointne- rcri mala : id est, delinquere, pecca- re. Krgo liic mcrilam, pro praestitisse dixit. Viigilius, ' Ego te quae pluri- nia fando Eniinierare vales, iiunquaiu rcgina, iiegabo, Pronieritani.' Jdcm.
38 Ainoque, et laudo] Non statim qui aniantur, et laudautiii- : nee qui luudantur, etiani continuo desideran- tur. jNIulta ergo dixit, amoque, ct lau- do, vchemcntcr desidero. Et vide, amo- ris impnlsus nimius hie esteirca uxo- rem : et quasi oblitus sua2 niatri.s et vitiatap, loquitur, sed tali opus est Paniphilo ad ejusmodi arguinentum, donee perveniat ad KaTa<TTpo(p-nv, iu quauxoreni reducinecesse est. Idem.
39 i\(()« Suisse crga »ne] Quantum valet quod fuisse dixit, et non esse! quasi le transacta. Idem.
Erga wie] Hoc totum repudiaturus inaniler diceret, nisiad exitum tabu- la: Poeta respiciens, reducluri ani- nuim in Paniphilo reservaret. Et nota repudiantem eam,quaiii laudat, pietatc sola compulsum. Idem.
40 Ut reliquam vitam exigat] Satis flebiliter dixit, reliquam exigat. \'ir- gilius : ' Omnes ut mecum, meritis pro talibus, annos Exigat.' Idem.
41 Cum eo viro} Non invidcre, jam non estmariti. Idem.
42 Qunnduqtiidem illam a me disira- hit necessHus'] Omnis couclusio ver- boruni Painphili, repudii contirmatio- nemcontinet: plus taiiien sententia significante, quam verbis. Idem.
Quandoquidem ilium a me distrahit necessilas.^ Excusatio in necessitate, qtiie est inexorabilis. Et tiecessitas, partus scilicet, quam necessitatem donii oiTendit : quod e\ alio scilicet peptrit. Sed modo v\ilt necessitatem, uiatris videri iracundiam, qu% anuru ira otVcnsa sit. Idem.
43 Tibi id in manuest ; nejluf] Hoc opposuit, quod minime viilt Pampbi- lus videri, et quod prodest socero. Idem.
Tibi in 7nanu est] Infra, act. iv. so. 4. ' Uxor quid faciat, in manu non est mea.' Mer. Casaubonus.
Si sanussies, jube illam redire'] Pro, si sitnus es : nam alitor jubeas dicere debuit. Dotialus.
Si sanus sies] Bene pater supra iram dixit : nunc insaniam significat inessc Paniphilo. Idem.
Si sanus sies} Non ergo culpa est, cui ut redeat jnbere potest. Idem.
44 Non est consilium] Durius erat, non reducere, ergo hoc lenius dixit> Idem.
45 Mutris servibo comtnodis] Hoc verbo necessitatem, qua cogatur, os- tendit. Idem.
Servibo] Ut scibo, et alia non pauca, antiquis usitata. Rler. Casaubonus.
Quo abis] Factum Pamphili ex pa- tris verbis ostenditur, quoddiscessit. et bene : nam ulterius praesente pa- tre resistere durum fuit. Donatus.
46 Mane, inquam; quo abis] Bene quo abis? quia patrem deseris et uxo- rem. Idem.
Qua: hcec est pertinacia] Sicut de- cuit socerum. et subindignatur, quia coram sibi fit contumelia. Idem.
47 Dixine, Phidippe.] Artificios« Laches, ut minus niiretur, et minus indignetur socer, irasci Pamphiluni dicit: quando et praedictum est, et sic oportuit. Idem.
Dixire, Phidippe, hanc rem agre la- turum esse cum] lienovavit verba sua eidem personas. nam ita dixerat, ' Neque adeo me clam est, quam esse eum graviter laturum credam,' hoc si resciverit. Idem.
48 Quamobrem te orabam, utjiUam remitteres] Invidiose adversum Phi- di|)pum, tamquam in illo sit, unde se pnrget, et non accuset Pamphilum. Idem.
49 Adeo inhumanum fore] Bene,
TERENTII HECYR. ACT. III. SC. V.
15G3
quasi iratus, inhumanum esse inquit. Idem.
Non credtdi (Bdepol adeo'] Potuit enim dicere, Non credidi inhumanum fore : sed acerbe addidit adeo. Idem.
50 Ita nunc is sibi mc] Sibi et me, magno pondere legendum est utrum- que pronomen, ut, ' Cantando lu il- ium ?' Id est, genero socenim, vel Pampiiilo Phidlppura, vel si quid tale inveneris. Idem.
SuppUcaturum] Pariim est satis fuc- tuTum ; *K/)/7iic«furum addidit. Idem.
51 Si est'\ Si ita res babeat. Mer. Casaubonus.
52 Sin est alio animo, raiumcret do- tem hue ; eat] Hoc recte socer. non tam nt dotem recipiat, quam ut ter- reat, hoc dicit. Et renumeret, pro- prie, quia dos, pecunia est. Et (5t<o- rifffibs irascentis est, et exigentis dc- bitiini. £a^ vero mire dirtum : tpiasi ipse projiciatur, qui jubetur ire. et simiil in hoc vcrbo quasi renuntiatiu caritatis est. Dunulus.
Renumeret dotem kur ; rnt] Terro- rem repetend<E dotis ostcndit, qiium dicit, renumeret dotem: simul cum in- juria,/tuc: ct iracunde, ea(. Idem.
Renumeret dotem hue] Vide supra, act. III. 8C. 3. IHer. Casaubonus.
Eat] Valeat. Idem.
53 Ecce autcm tu quoque protrrte iracundus] Addendo quoque, noniiihd asscnmis est : quasi dicat, quomodo Pamphilut. Donatus.
Proterre iracundun es] I'mlerie, iui- modcrule, et siiperJje, dictum est idco, quod protcrat uliuni, qui pro- tervu» est. Nam jirntrrrus est, qui dnm aiiuH obviiix e<<t, potcrit : quod faciiint et laiiri in ap|ietitu coitux t'(L- minarnm, iu cpias caleiit. Idem.
54 I'ercontumnx ridixli] Proprie contumnx dicitur cunlcuiplfir polio- rnm. Idem.
Pcrcontumiix rcdi.-iti hue no///», I'um- phile] Ma:;na; indi^natidiiis ot, ab- sentcs aliu(|ui. ut nblii, ' O /l^chinc, pel band paternum iitliic dcditti.'
Idem.
Nobis, Pamphile] Tf kTriKtirp.^: nam aut abundat, ant significatu adjnvat pronuntiationeni. Idem.
55 Decedel jam ira] Quasi in ira sit culpa : non, deponetur ira, inquit, sed decedet. Idem.
56 Quia paululum rohis accessit pe- cuni<e] Facete : quasi dicat, Quia ha- betis unde dotem reddatis. aut. Quia nullam causam liabeatis repudii, sed ditiorem qu;v>ratis conjunctionem. Idem.
Quia paululum vobis accessit pecunier, sublali animi sunt] Et non, Major est factus Pamphilus. simul majore sto- niaclio, quod cum labore celabat, a- perte ostcndit. Idem.
57 Sublati animi] Pro tlati, sublati dixit. Et hoc proprie ferarum est. ut, ' Attollit()ue aniuios : Piunornm qualis in arvis, Saucius illc gravi venantiim vulnere pectus, Tum de- mum niovct arma leo,' I've. Nam bestia; pro animi cpialitate vel eri- gunt corpora, vel depouunt, ait Ci- cero. Donatus.
Sublati animi sunt] Supra, act. in. SC. 3. Mer. Casaubonus.
Etiam mecum litifins] Rclle : el il- ium ex invidia iractindiorcm, et hoc ad se dicentem, quod propter I'am- pliiliiin dicebat, cti'i'dt.' Donatus.
I'.tiam viiciim lili/;as] luvidiosc, (pia.'iijam ruiii Pampliilu litigaverit. Idem.
5M Diliherct, rcnuntictque hodie] I'erocius quam MX-eruui dereret : at- tamen mature, quud dilil>eret dixit. Idem.
:,'.t tt alii, si huic n«»i lit, titl] Magna lidiiria ronililiiiiiem liliu> ai- serit : <|tioiii.im jam ki Pampliilua iiolit, paratum nluium dirit v»%c. Idem.
.S'l huic non iit\ .Siili.iii<lilur u.ior. .Sed dura diclii rclicuit, ut dcbebat. Donatus.
Sift] I'xor. uril. (pmd, ut iuc^ftof, uticclur. i^lrr. Casaubonus.
1564
NOTJE VARIORUM IN
60 Phidippc, odes] Nomine nppcl- lat : qiiotl faccre solcniiis, iratos nii- tigarc conantes. Donatits.
01 I'ostrenio inter sc transigant] Non eiiini lia'C votiva sunt, qiiibus inter- csse (klectct. Idem.
02 Quantlo mc gnatns, neque hie} Iiividiosc gnatiLs, et non ohtcmpcTant, et ' Hie non faniiliariter' dictum, quasi ab irato. Idem.
03 Qua: dico, parvi pendunt'] Quia obteniperamus ctiani tacitac volun- tali. Idem.
Porto hoc jurgium ad uxorem: cujus, tfc.] Bene rursus in errorem reditur : lie quae vera sunt, contra fabulae pro- positum cognoscantur. Idem.
Porto hoc jurgium'] Porto, quasi ali- quid magnum. Idem,
Porto hoc jurgium ad uxorem'] Ita
postulat olKoPoula, ut innocentis nia- tronx miscria ostcndatur, in quam iiiorosi scnis suspicio ct inhuntanitas magnam turbarum partem cumulat. liaclerus.
Ctgus hac fiunt consilio omnia] Non transacta objiciuntur uxori, scd quas nunc aguntur. Donatus.
Consilio] Utrum dispositione ? an flpwuela est in male cousulentcm ? Idem.
05 Atque in earn hoc omne, quod mihi agre est] Non quod irascor, sed quod mihi agre est, dixit. Idem.
Ecomam] Bene : quia segritudineni solet voniitus relevare: sic Cicero in Catilinam, quum dicit, ' Quaequidem leetari mihi videtur, quod tantam pes- tem evomuerit, forasque projecerit/ Idem.
TERENTIl HECYR. ACT. IV. SC. I.
15G5
ACTUS IV.
ScENA I. Satiira est haec scena, lanibicis et Trochaicis catalecticis constans, et secnnduin qiiosdani aca- talectiris. Itenini nimis sibi perini- sernnt mnlta eriuliti. quo factum est, ut non emeudatius inetriun sed nio- lesfius fieret.
In !iac scena alteram matronam scnex niaritus jurgio adoiitur : sed ilia plus constantly liabet, quiim So- strata. itaque patientiam Sostrataj cum Laclietis iracundia, Myrrliinae fiduciani cum Icnibus Pliidippi mo- ribus, apposite Pocla comparavit. Baclerus.
Peril (fuid] Mire in hue scena ile- rum rixa est scnis altiue anus: el lumen varie et alio modn, ut mores inter se di- versos, et lumen notos, possimus agnos- cere. Donatns.
1 Perii! quid asam'\ Ha-c proloqui oportet Myrrbinam, iii ex ejus per- sona reminiscatiir spectator gest;u rei : siniul(|ue ex hnjus persona; ver- bis, quid agat altera persona, nioii- stretur. Nam pcrscrutari I'hidippum iinivcrsa conclavia et ire per totam domim) cognito partii filiic sua-, ap- parct ex i)r;rscntil)iis dirlis. Idem.
Perii! qutti n/;'u»i] Singula i(a pro- nuntia, ut pcrturbatnm o^tendas. Idem.
Quid agam ? qun me torlam'] Tigura 8iair(J/r)7<Tii, apta tiirbatJK. Idem.
2 iV(im audisxe rocem putri ri»u$ eat ragicnlis] Virgilius, ' Continuo nu- •liliC voces, vagitus et ingcns, Infau- tnm(jue aninia- tlrntes in tiniin<> pri- mo.' VA ett oyofiarovoda. nam vox ipsa lie est, iit rpiasi vagitus sa-piu^ sonrt. /(/( m.
Pueri rjjtii.t f<it rrt^im/ii] l*ropri<! dixit vufiienli^, et intanliuni r«f. Id.
Vitu* tut] Qnomoilo, ' Anilire vo- rcm vita sum morlo niililiK.' Idem.
Audifie riiccm putri tmim fi^lN'oii
erat certa, sed inde conjicit, quia ' Ira corripuit,' ^.c. Mer. Casaubonus.
3 Ita corripuit derepente] Raptim intuiit. Et derepeitte, una pars ora- tionis est, ut defessus. adverbiis etiam prs'positiones separatim nou addun- tur. Donatns.
Derepente] T(ffV. Nam si separa- veris, non est Latinnm, de repente. Idem.
4 Quod si] Quod, pro, Nam, ant Itaque. sed et nos in bujusmodi signi- ficatione sic dicimus. Idem.
Quod si te rescierit] Scimus maui- festa : rescimus occulta. Idem.
Id qua causa] Id, boc ipsum, pepe- risse cam. Idem.
5 Son adepol srio] Ideo quia vera causa dici non potest. Idem.
6 .' -(/ ostium concrepuil] I'lus est qnam crepuit : nam con modo aucti- vum est. Idem.
Ad tnc] Bene ad me, (piasi litigatu- rum. Idem.
7 i'bi me ad filium ire scnsil] Hoc ante rem : et simul argumentum de- licti est, <piod exiit a filia marilo iu- gresso mnlier. Idem.
I'.ror uhi me iid filium] Mirantis est gestus ft dirlum. Idem.
Se diLTtl /oras] Ortio, du.rit sr. F.t verbis usus est, intra «lomestiro» pa- riotcs, artis, rep /8iom(r^. Se iluxil, pro aliiil. Idem.
iSV du.rit fnran] Servius ad ix. /En. rum expliral illud, ' Is enim »r pri- nint agi bill," addit : IMautus in Mos- ti'llaria : ' I'ndo agis te ? ut mini nos «• rontrario «lirinius, «luro mr : ita illi f VPlerei) ajjit ir,' air^ toT S7fi»'. lim lcrH».
Duxil] Subilnxit. Mrr. Cntaul>onu$,
H Alqur ecram ri(/ro| Appnirl mu- lirrrm Ciigrrr, «•• viri nvrrsari prir- siniiam. ri icli-o bor «rpnratim |>r<»- iHinliniidnm. Dnnalui.
15GG
riOTM VARIORUM IN
Heus, tibi dico] Ostendit Myrrlii- nam aveitenteni se : quasi nihil in- veniat quod dicat de filia. Itlcm.
Ulihine, mi lie] Sic ct in Andria, nihil rcspundis ? qutim turbatum se ostendit Daviis. Idem.
Vir'\ Ad maritaleni conditionem retulit, non ad sexuni. lit Virgilius in Bucolicis, ' Vir gregis ipse caper.' Idem.
9 r«>»' virum /«<?] Accnsatio ab in- crepationc incipiens. Idem.
Tun' virum me, ant homincm'] Vide supra, act. II. sc. 1. i\Tev. Casauboriits.
Aut homincm deputas adeo esse'] Atl- ^Tjo-iy perversa. Adeo autcm abundat. Virgil. 'Tuque adeo, quern niox quaj sint babitura Ueorum Concilia incer. turn est.' Donatus.
10 Nam si utrumvis horum'] Vir aut liomo. Idem.
Mnlier, umiunm iibi visits forem] Acerbe mulier: ut supra, ' Tu, in- quam, mulier, ine quae oninino la- pidem, non liominem pufas.' Idem.
11 Quibus'] Callide mulier, et quasi nullius culpx conscia, (luibus dixit : Et quibus, factis scilicet. Idem.
At rogitas] llene irascitur inlerro- ganti; nam interrogarc quK sciat im- pudentiae est. Idem.
12 Peperit filia] Propositio crimi- nis. Idem.
Hem ! taces] Non taces nunc : sed taces, celas. Idem.
Ex quo] Bene ex quo, quia argu- rocntum inipudicitiae est puerperiura taciturnum. Idem.
Istuc patrem] Mira calliditas, Rea mulier hoc solo defenditur, quod ac- cusat. Idem.
Istuc patrem rogare est cequum] Ex sua interrogatione accusavit accusa- torem. Idem.
13 Perii, ex quo censes] Mire addi- tura ad effecttim perii. Idem.
A'wi ex illo, cui data] A verisimili argumentum. Idem.
Nisi ex illo, cui data est nuptum] Solotio criminis per fidticiam re-
spondentis. Sallustius, 'Itafiducia, quam argiiinentis purgatior es.' Id.
14 Credo, neque adeo arbitrari] Ab accusntione maritus ad defensionem sui conversus, oniisit quod cceperat. Idem.
Sed demiror quid sit] Mollior fac- tus, jam non irascitur, sed niiratur. Adeo vides Pliidippuni luilla re alia, quamismlieriscorrcptionelenitum./d.
Demiror] Valde miror : quod minus est quam irascor. Idem.
15 Quumobrem tantopere] Alia in- tentio criminis. Idem.
Omncs nos celare volueris] Antiqua locutio, ' Illam rem celo te.' Idem.
10 Prasertim quum et recte, et tem- pore sua peperit] ^'ide, duae causae sunt celandi partus, si non tempore suo venerit, quod indicium stupri est : et si non recte evenerit : hoc est, monstri aliquid natum fuerit. Hie autem et tempore suo, et recte na- tum praadicat. Idem.
Prasertim quum et recte] Attulit mulieri compendium credulitas senis semcl correpti, ne aliter suspicetur. Idem.
Prasertim quum et recte, et tempore suo] Recte, ad illud pertinet. Quod non nionstrum peperit. Tempore suo, ad spatium, quo pra'gnantes esse con- suevcrunt, id est, ad mcnsium diuu- merationem : quia ct septimo mense nasci solent. Idem.
Tempore suo pepererit] Ergo turn apud Graecos partus septimestris tempestivus habitus est. nam post iiuptias hie mensisagebafur Septimus. Videndus omnino Gellius in. IG. ubi medicorum et pliilosophorum illustri- um de tempore humani partus et va- rietale puerperii sententias ponit. Qua auctoritatc etiam nititur Paulus, cum, 'Eimi, qui ex justisnuptiis sep- timo mense natus est, justum filium esse credendum ' confirmat 1. xii. do Stat. Hom. i. c. die 182. a nuptiis. 1. III. in Fin. de suis. Baclcrus. 17 Adcon pervicaci esse animo] In-
TERENTII HECYR. ACT. IV, SC. I.
1567
vectio. Donatus,
Adeon' pervicaci esse] Pervicax est persevcrans cum qiiadam vi. Idem.
L't puerum praoptares perire] Ab aetate infantis invidia. Idem,
18 Ex quo Jirmiorem inter no s fore amicitiam posthnc scires] Ab accideii- tibus, Invidia. Et bene additiir sci- res: quia impriidentia in delicto ve- niam frequenter extorsit. Idem.
19 Polius, quam advorsum animi tui lubidinem] A voluntate oeccantis, in- vidia. Auimi lui libidinem dixit, nt minima causa magnis sceleribus sub- jecta esset. Idem.
Esset cum illo nupta] Antiqui non illinupta: sed, cum illo nupta. Eigo ambo sibi invicem nubunt. Idem.
Advorsus animi luhidinem] Plaut. ' Qui animnm vincunt, quam quos animus semper probiores cluent.' Mer. Casaubonus.
Tui] Al. edit. Potius quant adi-. animi tui libid. esset cum illo nupln. Ego eliam, ifc. minus bene. Pianlin. ut iiic. Idem.
20 Ego et'uim illorum esse banc cul- pawj] liene, etiam illnrum . non enim lioc SC errassc ait, quod illorum puta- verit cuipam, quae minor est : sed, etiam illorum: nt commune peccatum fuerit. sed nunc quidenj totum credit esse Myrrbinae. An eliam, pro ad- huc, ut major sit dolor, qui ncc opi- nanti acci<lerit. Donatus.
21 Ctinam Bciam ila esse istuc] Te miserani esse. Alibi, ' Miserum qneni minus credere cut.' Et erit sensus, Itinam vere sis misera. Idem.
I'linam iciam ita esse isluc] Moc quidam sic acripiunt, (|uasi I'iiiftip- piis dicat, penes te culpa est, cpiani illorum esse credcbain : c t utinani quod credo, penes tc esse rulpam, ita non esse ccrlo sciam. tpiia divit, 8c miseraai : et mi»cros nnn niii in- nocentes dicimus. Illc cnim hoc rc;- (pondet: I'tinam in hoc ncKolio nii- seram te, non scelcstam rcpcriam. Sic Sallustius, ' Atquc eo cogcntcs,
non coactos : scelestos magis, quam miseros distringi.' Et ideo sequitur, * .Sed nunc mihi in menteni veuit.' Argumentum ex antecedentibus dic- tis et factis. Idem.
Nunc mihi in mcntem venif] Recte nunc : quasi alias nihil suspicanti. Idem.
22 Quod locuta es oliml Pro Ante. Idem.
Quum ilium generum ccpimus] Ut arbitrum capcrc dicimus, id est, eli- gere. et cum laude locutus est Pam- pliili. Idem.
Ccpimus] Elegimus. Virgilius, ' An- te locum capio oculis.' Idem.
24 Cum eo] Viro, Idem.
Qui merelricem amaret : qui pemoc- tarctforis] Non in hoc est accusatio, quod haec locuta sit : sed argumcn- tuin est, quod celarc voliurit partum, qua; hoc olim dixerit. Idem.
Qui pcrnoclaret] I'roptcr illud (|uod dixerat, ' Ouid intcreaf ibatue ad Bacchidem ? (juotidie.' Et nola, I'a- niiliaritcr hoc verbum poni a Tereu- tio. Sic in Adclphis, ' Sed si liic pcrnocto, causie (juid dicam, Syref Idem.
2r» Qunmvis causam] Hoc propter spectutorem dicitur, ut gestorum mc- minerit. Idem.
(Juum ipsam teram] Quia sola ex omnibus defendi non potest. Idem.
'26 MuUo prius scivi, quam tu\ Henc pcrgit. quia ta<'iturnilas pro confes- sione acccpta est. Idem.
27 \ vrum id ritium] Hue intclli(;i non potest, nisi vilium bit numcro subaudieris. Idem.
Vtrum id riltum, Ifc] ICxrmplinn disriplinau Alticx- non unu loco Pu i-lu oitcndit. quod jircqitcrra obscr- vundiim est, quia ad rntioniin arf(U- menti non raro indc aliqua petuntur. Itui Icrui.
Uccrcti] KtHpuea, judicavi, crnsui. flier. Cataubiinuit.
AdolcHccnlia] Melius dixit adolf- cnttia-, (|unm I'amphUi: ut qnod >"
1508
NOTiE VARIORUM IN
wtate fiicrat, non timerct in iiigiMiio. Donatus.
28 Nam id omnibus imialum est"] Amare in Adolescentia. Idem,
At pol jam ailevit, se quoque quum oderit] IMire scnectntem accusat se- iiex, qiiiini et vcluceni ostcntlit his verbis, jam ndcrit : et addit, se quoque oderit: quasi dicat, Non solum non amabit, sed et odio habebit : et non alienas ninlicres modo, nee uxorem qnoque, sed etiani se ipsnin. Plus ergo iilatuni, quam ratio deposce- bat : sed mire ad affectum senis ex- primendum. Idem.
Se quoque eliam quum oderit'\ Id est, ut poeniteat cum sui facti. Sed plus dixit, quam si diceret, Facta sua. Idem.
Se quoque etiam cum oderiti Don. ad senectutem refert, quee vulgo onus grave liabetur, et omnium re- rum fastidium afferre solet : sed male nuo judicio. Non enim id vult, oi>i- nor, cum ad senectam amori illicito iudulsurum, q)iod perditissimi fuisset ingenii ; sed mox, (ut qui talis : plus alioquin, ac pudicus. act. i. sc. 2.) ad saniorcm mentem rediturum ac facti sui odium. Infra, act. v. sc. 1. ' Nam neque hoc aniino erit aptatem,' &c. Sen. ' Demus illi spacium, quo despi- cari quod fecerit possit. se ipse casti- gabit,' &c. Mer. Casaubonus.
29 Sed, ut olim te ostendisti] Qunm superiora dicta sunt. Donatvx.
Sed ut olim te ostendisti, eadem esse"] Ostendisse eandem te esse, quae olim fuisti. Al ed. Sed ut olim te osten- disti, eandem esse nihil cess, usque ad- huc. Mer. Casaul)onus.
30 Ut filiam ab co abduceres'] Vehe- mentius dixit, qiiam si diceret, Ut fi- liam ei non redderes. Donatus.
Neu, quod ego egissem, esset rafum'] Quod ab eo abducis, non bona so- cru8 : quod filiam, non bona mater : quod irrita facis quae gessi, non bona uxor cs, inquif. Idem.
31 \unc res ind'ciumfacit] Hoc est.
quod celavisti partum. Idem.
Id nuttc res] Quasi dixerit, Unde scio. Idem. •
Quo ptivto factum volueris'] Non so- lum quod fecit, sed etiam quod voliiit, objicit. Idem.
Quo pacto factum volueris] Deest fieri. Idem.
32 Percicacetn'] Per vim agentem, perniciosam me esse censes. Idem.
Cui] Deest ei, vel circa earn. Idem.
Cui mater siem] Rursus a vcrisi- mili : an mater contra filiam faciat. Idem.
33 Si ex usu esset nostra hoc matri- monium] Callidc mnlier, ex his quae dixit sent'x, defensioncm arripuit. Nam illc sic ait: Negabis posse fili- am tuam te pati cum eo, qui mere- triccm amaret,qui pernoctaret foris. Idem,
Ex usu nostro] Modo, utile : si pro nostra esset utilitate. Idem.
Si ex usu esset nostra, Sfc] Myrrhi- nam quoque, ut alibi Pamphilum, contentio illuc abripit, nt aliquid di- cendum esset, in speciem. itaque quod proximum erat et latins patebat, quam nt proderet aut nirais oneraret partem necessitate non animo segre- gatam, utilitatem obtendit. Sed hand moliiteroccnrrit maritus ; non mulie- bris id arbitrii aut sollertiae Cbse, de ntilitate matrimonii liberorum jndi- c.ire ; \\t liic quoque exaudiri velit sui rouneris auctoritatem, de qua postea dicet : ' Adcram, cujus consi- lio ea par fuerat prospici.' Bcecle- rus.
Ex usu nostro] E re nostra, et filiae. Mer. Casaubonus.
34 Tune prospicere] A persona. Do' natus. ■
Auljudicare] Prospicerefntura: Ju- dicare praesentia. Idem.
3.') Audisti ex uliqua fortassel'HBiKSis satis et oratorie. Idem.
Aliquo] Non a certa persona. Bene aliquo : ademit judicibus authorita- teni. Idem.
UfC
AA 000 406 799
L 007 625 752 6
|
.'! |
BMf^ |
|||
|
^1 |
hm^%^^i |
., 1 |
||
|
5.,« RWl^^WAMl'- |
' |
|||
|
ikjtt^z |
liU-uM^^:&M^ |
b |
ife |
■dk |
|
■ ^ |
-m^k |
|||
|
■^p^ |
■"'' ■■^m |
iviaj*^ |
■ t'fi A/H^L/\ P
«Mv«^iy)8bn«
I
VWA
9
J
I
^^M^.
,/^^>k)
« «< < a
ri T« « 4« ri 'i
^^vv
.V!*'..
if r
i«i*.*?
i I If
t \ tl
n »;: % .'>l%.-*
tt r k
n
V4,^^
•■■ '*' //":
^ *■
'K :r ¥''a-^ s
«:»i>4^-#i^liXRK^.
;¥ m' w
^.M
|
■■■■ |
|
■■■■ ■ ■■■; ■ ■■' |
|
■ ■_■■ |
|
H |
|
|
^tt^jflj^^ir |
^\i. -4 M M i^_ M U
|
i |
^,«f |
||
|
, |
■« -JfruSi |
||
|
^4 |
w |
^"i^Ml |
|
|
li |
^'^'/-hpj^ |
||
|
1! |
-« ---x |
" I |
4 .^iM }ij |
|
^ ^r |
V |
||
|
r ' 1 .t ■ ! |
3^ .^^J^.^ |
0J^.. |
^f>Of