- '■'•" : ■	'■'i ''	ffi
'ict	viiw^^	Sjmwr,
.'^'^v'^		isr
Hyiiiiffl	Mtf
Jly'TfBT	^Wnim	-^	a^m ■

mmmmmm,

/I't*!' A-*jWlUl»i .

^^^vvv*yy»W

W

W

REESE LIBRARY

UNIVERSITY p^

"Received I KUA.

V.2'

Southern Branch of the

University of California

Los Angeles

Form L I

C\OS

SOOTHERN BRAf.

UNIVERSITY OF CaUFc LIBRARY

(..OS ANGELES. CALlK

Digitized by tine Internet Arciiive

in 2008 witii funding from

IVIicrosoft Corporation

littp://www.archive.org/details/delpliinclassics27valp

M. TULLIl CJCERONIS

OPERA. VOL. VIII.

Di-liih.etV<ir. Clas. Cicero.

M. TULLII CrCERONIS

ORATIONES

EX EDITIONE JO. AUG. ERNESTl

CUM NOTIS ET INTERPRETATIONE

IN USUM DELPHINI

VARUS LECTI0NII3US

NOTIS VARIORUM

RECENSU EDITIONUM ET CODICUM

ET

INDICIBUS LOCUPLETISSIMIS

ACCURATE RECENSITiE. VOLUMEN QUARTUM.

T

LONDINI:

CURANTE KT IMPRIMENTE A. J. VALPY, A.M.

6<:«7oif

V.Z7

PRO PLACCO, CAP. 21. 150.!)

negavit: re judicata' staii ostendit placere. 50. Iteruiu iste, cui nulliis esset usquani "• consistcndi locus,'' lloniam se refulit : persequitur Hermippus, qui nunquam istius itnpudentiae cessit : petit Heraclides a C. Plotio senatore, viro piimario, qui le<j:atus in Asia f'uerat, mancipia quae- dam, qu^e se, cum judicatum ' esset/ per vim vendidisse dicebat. [p. 157.] Q. Naso, vir ornatissimus, qui praetor fueraf, judex sumitur ; qui cum sententiam secundum Plo- tium'' se diclurum ostenderet, ab eo judice abiit, et quod + judicium lege non erat,*^ cansam totam reliquit. Satisne vobis, judices, videor ad singulos testes accedere, neque, ut primo constitueram, tantummodo cum universo genere confligere? 51. Venio ad Lysaniam,' ejusdcm civitatis, pecnliarem tuum, Deciane, testem ; ^ quern tu, cum ephe- bum Temni cognosses, quoniam te nudiis' delectarat, sem- per nudum esse voluisti. Abduxisti^ Temno Apolloni- dem : pecuniam adolescentulo, grandi foenore, fiducia tamen accepta,' occupavisti : '' banc fiduciam commissam s tibi

'' Pro Plolh). ' Pauper. * Commodavhli.

Cap. xxr. 1 Ant. Angustin. logi v(}\mt rei judicatcp, improbante Berk. Cf. Drakeiil). ail Liv. xxi. 19.— 2 Victor, et Maiiut. uvqunyn.—^ Vat. ap. Faein. et Lamb, teste OUvtt.judkatus. — 4 Sic, e coiijectnra Faenii, Lamb. pt seqq. ostenderet et ab en i. habitel quod Venet. 1483. ostenderet et ub eo i. abi- ret quod codci. pltnique et edd. ante Lamb. ' Priiis et servaii sane poterat.' Orell. — 5 Miiretus con}, civitnlis p. cum Deciani tcstem; Venett. 1480. 1483. habMit cum Deciani teste, ftlox, cognosces S. coj^nosceres H. Deinde, pro quoniam /<', Venet. 1483. habet qua te ; hnmh. quia te ; Venet. 1480. quia turn te.—6 ^(/</H.r/.'i<j S, Venet. 1483. Jiint. Apolloniam Lamb. ApoUinidcm Franc. 2. et edd. vett. Apollonidem snspectnm tuit Camerario. Mox, dicis deest in

'' Consistendi locus] Propter suam non liabebantnr.

inopiam domi consistere non poterat * Venio ad Lysaniam] Agretreditnr

Heraclides. jam testimonium quod a Lysania da-

<: Cum judicatum esset] Cum jiidica- tum est ; cni fidcndnm minime esse

tnm esset, id est, cnm sentenlia jam rontendit, propter viri mores pessi-

lata esset a recuperatoribus contra mos.

Heraclidem. ^Fiducia tamen accepla] Fidncia

J Judiciutn lege non ernt] Seciin- est contractns, qno fidem allerins

diim iegis institutimi non erat jadi- secuti.rem ci aliqnam simulandi fan-

cinni ; neque enim de eo lex nlla tum causa mancipamus ; inde diicta

lata fuerat, sine qua judicia legitima appellationc, quod nulla alia rc,quam

Delph. et Var. Clas. Cicero. 5 C C

1506 M. TULLIUS CICERO

dicis : tenes hodie ac possidcs. Eum tu testera spe recu- perandi fundi paterni venire ad testimonium dicendum coe- gisti ; qui quoniam testimonium nondum 7 dixit, qtiidnam sit dicturus, expecto. Novi genus hominum, novi consue- tudinera, novi libidinem. Itaque, etsi teneo, quid sit dicere paratus, nihil tamen contra dispntabo prius, quam dixerit ; totum enim convertet atque alia finget.^ Quara- obrem et ille servet, quod paravit; et ego me ad id, quod attiilerit, integrum conservabo.9

XXII. 52. Venio nunc ad earn civitatem,"' in quam ego multa et magna ' stndia et ofiicia contuli ; et quanj mens frater inprimis colit atque diligit : quae si civitas per viros bonos gravesque homines querelas ad vos detulissef, pauIo commoverer magis : nunc vero quid putem ? Trallianos Maeandrio causam commisisse, homini egenti, sordido,' sine honore, sine existimatione, sine censu ? ^ Ubi erant illi Pythodori, ^tideni,' Lepisones,^ celeri homines apnd nos noti, inter suos nobiles? ubi ilia magnitica et gloriosa os-

H S, et edd. antP Faein. — 7 Particnia nondum est e conj. Faerrii, rerepta a Lamli. et Griit. delevit Graevius — 8 Pantagaili. r oiij. converleret al. al.fingcrct, — 9 \j:\n\\i.servabi>.

Cap. XXII. 1 Ita Venet. 1483. multa magna Jtint. stvdia el servant Ve- ■net. 1480. Jiint. Faern. Lamb, et recenlt. Omilliint H S, edi). vett. ante Faerji. — 2 Ila e conj. Faeiri. edd. iiiedite et recentt. atque ita fere I'all. 1. 3. uhi erant illi, Pijthodorus et Lepi.ion ? ubi ceteri horn. cod. H. Stephani ; Pytho : 'el Darin et item Lc]iison et Cilem Franc. 2. Pythodoria, el iilem, Lepisnne Vat. Pytlwdorus el Lepison. Ceteri Victor, et Mannt. Pythodoria et idem lepisoin

KOTIE

fide ac prohitate eintoris fieti earn antem oppiduni est ab Argivia con-

venditinneni intcrponimus. ditum in Asia.

E Ilanc fiduciam cummissam'] Per ' Sordido] Mapandrins pauper erat

fidiiciani, fnndum intelligil, quern et inops, el in quo niiiil dignitatis et

suiiin es>e dicebat, et reveia quasi splendoris fuit.

siinm possidebat. Caipit vero Ci- ^ Sine censu] Erat bonis fortunis-

cero Deciannm, nt iniijuiorem in Ly- que omnibus desiitutus.

xaniam, cni funduni pateruum ade- i Pythodori, JElidcni,&iC.] Poterat

merit: simul osteudit, ejus fundi re- boniincs illos prodiiccre, qui opibus,

cnperandi spe venisse Lysaniain ad splendore, et dignilate sunt conspi-

dicenduiii in Flaccnm testimonium. ctii, quorum biculeutins louge fuisset

'' Ad cnm civil atem] iMaeandrii Tral- testimoniuni. liaiii lestiuionium refutat. Tialies

PRO FLACCO, CAP. 2-J. 1507

tentatio civitatis? Nonne esset putidum/ si banc causam ancient severe, noii niodo legatiitu,"' sed Trallianum om- nino dici AhTeiuuliiiiin ? liuic ilii lei^ato,^ huic piiljlico lesti patronum smini jam indc a patre, aJqiie niajoiibus, L. Flacciim, mactandum " civitatis testimonio tradidissent ? 53. Non est ita, jiidices, non est profecto. Vidi es^o in quodani judicio° nuper Philodorum testem Trallianum, vidi Parrhasium, vidi Arrliidemum, cum quidem'^ idem hie mihi Maeandrius, quasi ministrator, aderat, subjiciens, cjuid in suos cives, civitateraque, si vellera, dicerem : nihil enim il!o homine levius, nihil egentius, nihil inquinatius. Quare si hunc habent auctorem ^ Tralliani '' doloris sui, si hunc custodem literarum, si hunc testem injuriae, si hunc auc- torem querelarum ; remittant spiritus/ comprimant animos suos, sedent arroganliam, f'ateantur in Maeandrii persona esse expressam faciem civitatis : sin istum semper illi ipsi domi proterendum i esse et conculcandum putaverunt ; desinant putare, auctoritatem esse in eo testimonio, cujus auctor ' inventus est nemo.^ xxiii. iSed exponam, quid

" Puduisset. * Desinant superbire.

Vcnett. 1480. 1483. Medio!. Pythodoria el idem kjiisoui H S. — 3 Ita H S, ct edd. veU. huic tali lefiuto Griit. Graev. Oliv. Lall. huic illi legato luu Jniit. — 4 Eriie!>ti i/uud r/)/((/(>m, en-ore lypogr. — .5 Camfrar. conj. actorem, rectpeiniit Lamb. Beik. Scliiitz. Oiell. roiitra cod'). Faiilo |i,ost, Ulceandii II S. Pro faciem, \nt. ap. Faerii. Pal. 1. el Lamb. liaUfiit siieciem; Franc. 2. Veiiet. 1483. spem tuin. i\Iox, esse pviiis abiindare cenxiit Frfein. omiserunt Venet. 1480. Jiint. el Laml). probante Garat. uncis inclnsit Orell. — 6 Voc. tieino df-esl in H.

NOT/t

'" Legntum] Hie iepfatiis dicitiir qui riqiic actorem, nee male : o^fpndit

lectii.s pnl)lice niiltiliir: tanios an- emm eiim cj^isse pai te* civilatis roii-

leni vifos piideret, si iiiLssus fiiisset qiierentis de Fiarci injuria. Hie aii-

lesiatiis in iiair cansa Maandiius, et tern dilemmate iiiilur.

quod se Tralleiiscm diceiet. 'i ['rotnetidum] Conlendit nnn ."lo-

° Maclandumi Verhniii translatiim Inm nnllo lionorc afficienduni esse,

a saciificiis, in ()uibns victiniic mac- sed ut viUm liominem concnlcmdnm

labanliir. esse.

" Vidi ego in quodam judicio] Ar- ■" Cujus nuctor, ^'c. ] Cum aiictor

gnit perfidiaii) IMce'indrii, cnjiis ipse es'-el nnllins innmeiiii, nemo huic

lesli.s est. iMa'amlrio i-redidit.

P Auctorem Tralliani] Maliint plo-

InOS

M. TULLIUS CICERO

in re sit,' lit, quamobrem ista civitas neque severe Flac- cum oppugnarit, neque benigne defenderit, scire possitis. 54 Erat ei ^ Castriciauo- nomine irata ; de quo toto re- spoudit Hortensius : ' invita solverat Castricio pecuniam, jamdiu debitam. Hinc totum odiun), hinc ' omnis ofFensio. Quo cum venisset Lajlius ad iratos, et i!Iud Castricianum vulnus dicendo refricuisset ; ' exsiluenint principes, neque in ilia concione affuerunt, neque ipsius decreti ac testi- monii auctores esse voluerunt : usque eo orba fuit ab opti- matibus" ilia concio, ut princeps principum + esset Maean- drius ; " cujus lingua, quasi flabello ^ seditionis, ilia tuni est egenfium concio ventilata. 55. Itaque civitatis pn- dentis,^ ut ego semper existiraavi, et gravis, ut ipsi existi- f mari volunt, justum dolorem ^ querelasque cognoscite. [p. 158.] Quae pecunia fuerit apud se, Flacci patris nomine,* coliata ^ a civitatibus, banc a se esse ablatam queruntur.'^ Alio loco qugeram, quid licuerit Flacco : nunc tantura

* Renotassel.

Cap. XXIII. 1 Verbiim ^ii abiindare censnit Faern. civilas n. s. F. o. n.b. defenderit desunt in x — - Erat Cast, omisso proiioiiiine ei, Jiint. — 3 Huic t. 0. huic X- ^io\. Quo displicet Eruestio: tiieiur Scheller. p. 97. Deinde, si7«iry?it C H S r Xi F'anc. 1. 2. Pall, et edd. vett. /)»7'«cJpes deest in qiiibiis- diiii vett. istius decreti cod. H. Stephani, probaiite Garat. ^t sic conj. Faein. aut (est. C S. — 4 Cod. x principes principum. Idem cod. Meandrus ; T. exau- dius. Mox, ilia turn esset x- — 5 Qiiidaiii ap. Lamb, legi nialnnt prudenlis. —

NOTiE

• Erat ei] Traliiana civitas Castri- est dccretnni. cio pecimiam dcbebai, et ha>c Flac- >' QitnsijiabeUo] Flabelliini instrn-

co irata f'nit, (;iiia ei signifi( avit, ut nientiir.i e>t, quo fit venlilatio ad ca- Castricio creiiitam pecuniam solve- lorem vel niinuendiiin vel excitan- rpt. dmn.

'■ Justum dolorem] Iionia. * riacci patris nomine] Fiaccns, pa- ter liiijus Flacci, Asiam obtiniierat post consiilatum, quern cum Mario gesserat.

'' A se esse ablatam qiientnlur] Tral- liaiii queruntur ablatam fiiisse pecu- niam a Flacco filio, quam, jnbentc pa- tre, Trallenses civitates apud se de- tulerant.

' lliirt<nsius] Jam ante Ciccronem Flacci causam defenderat Horten- .siiis.

" Orbrt fuit nb oplimntibus] Nemo opiiinatum afTiiit, cum ilia concio liabita est contra Flacrum.

* Esset Manndrius] Facete ridet ilbim IMa-andrium, (|ncm principem principum appdlat ; quia in eo coe- tii, hpu ilia roncione, nemo vir lio- ueittiis et nobilis aftuit, cum latum

PRO FLACCO, CAP. 24. 150!)

a Trallianis require/^ quam pcciiniam a se ablatain qne- runtur, suamne dicant, sibi a civitatibus coUatam in iismn suum : cupio audire. Non, inquit, dicimus. Quid igitur? delatam ad nos,^ creditam nobis L. Flacci patris nomine, ad hujiis dies festos'^ atque ludos/ Quid tun>? Ilanc te, inquit, capere non licuit, 50. Jam^ id videro : " sed pri- nium illud tenebo : queiitur gravis^ locuples/ oinata ci- vitas, quod non retinet alienuni : spoliatam se dicit, quod id non habet, quod ejus non fuit: quid hoc impudentius dici aut fingi potest? delectum '° est oppidum, quo in op- pido uno pecunia a tota Asia ad honores L. Flacci ponc- retur : base pecunia tota ab honoiibus translata est in quasstum ^ et foenerationem ; recuperata est multis post annis. xxiv. 57. Qua^. ' civitati facta est injuria? At moleste fert civitas. Credo: avulsum est"^ enini propter speni, quod erat spe devoralum lucrum.^ At queiitur : impudenter facit. Non enim omnia, quae dolemus, eadeni

'' Qucero, ' E.vplicabo.

C Voc. cuUatii deest in spx codd. Oxon. Actiitiini, a civibus Oliv. — 7 Verbiim requito i\ecf.t in r. Mox, iiuerantur H S r Xj Venett. 1480. 1483. requiranlur C. (jucranlur, siiam »ie dicant ct sibi a c. c. tn vsus sitns c"d. H. St<^|)li. in suos vsiis etiani IVaiijj. Hervag. et Lamb. Deinde, hoc dicimus Faiirn. ex codd. recepit Limit. — 8 Cod. x ^"s. Idem omiitit pvapiiomen L. Turn, putris omiltiint CHS. nnminis Imjus iiabf nt Barb, et T. nomine ejus CHS. ejtn etiam edd. vett. probante Garat. niijue deest in r. — 9 Nam H. id videoT. — 10 Cod. X dijeclum. Mox, una pecunia H T r X- """ proiincia C. Post I-'lacci Lamb, addil c»//(//(/, contra codd. tola post pecunia fleleri niahiit Faerii. omitttint Naiig. et L.md). est post trunsluta omilinnt CHS, Venet. 14S3. Hervag. N.aiig. Lamb.

Cap. xxiv. 1 Quent <r. — 2 Ita codd. PhII. H. Stepbani, Grnteri, Memm. Barb, et tres Oxen, umissum est H S r, et edd. ante Lamb. Mox, spe detola

ISiOTJE

c Ad hujiis dies festos'] Dies fesli '' In qnasfum] In qiiastiim Trallia-

institnebantiir in bonoreu) proconsn- ni banc peciiniam coilocaveriint, non

Iiim, vel pra tonini, qui feliciter pro- impendeinnf in instiintioneni hono-

vincias a>bninistravtrant,coilata pnl)- mm, ad qnos fuit coUocata, et qni-

lice ad iil a provincialibiis jiecnnia. I)"s fuit destinata; et iia qnasi Jtlic-

^ Atque ludns] Lndi crant fcsta, nala fnit a Flacco.

qnie de nomine aiiciijns vocaltantnr ; b Devoralum lucrum] Mitai'bora

V. g. in IMarcelli lionorem insliliita, proverbiabs, translata a cil)i8 qui

Marcellea dicta sunt. avide degbiliiinlur.

^ Gravis, lucuplcs] Ironia.

1510 M. TULLIL'S CICERO

jure' queri possumus. At arcusat'' verbis gravissimls. Non civitas, sed itnperiti homines, a Masandrio'^ concitati. Quo loco etiam atque etiam facite, ut recordemini, quae sit tcnieritas multitudinis, qua? levitas propria Grajcorum, quid in concionc seditiosa valeat oratio. Hie, in hac gravissima et moderatissima civitate, eum est forum ^ plenum judi- ciorum, plenum magisiiatuum, plenum optimorum virorum et civium, cum speculatur atque obsidet rostra vindex temeritatis, et moderatrix officii, curia;' tamen quantos fluctus excitari concionum videtis ! Quid vos fieri censetis Trallibus? an id, quod Pergami?^'' nisi forte hae civitates existimari volunt, facilius una se epistola Mithridatis' moveri impellique potuisse, ut amicitiam populi Romani, fidem suara, jura omnia officii huraanitatisque violarent; quam ut filium testimonio la^derent, cujus patrera ™ armis pellendum suis raoenibus censuissent. 58. Quare nolite mihi ista nomina civitatum" nobi'ium opponere : quos "

liim X- — ^ H S endeni jure. Mox, possumus ; ac, Sfc. r. — 4 Maandm x-~'^ C'oilex iimis Oxon. cum forum, l^anlo post, concionem vidrlis H S r. — 0 Lamb, de Sylvii conjectiiia, on non iiltm, qwul P. F.mesti conj. non id (jnnd P. \v\, TrtdUbus? quid P. (jtiotl lecepit S'liiUz. ' Ci"iiciim lectioiieiu iiescio qii.un bene (If-fendit Wolf.' Orell. Perffnmcni sex codcl. Oxon. Fro uisii, CHS liabeiU.si: (ieest in T. Mox, /utv/ms oiiiittil %• impcUi pului'<se C Deiiidc, fidem stiam desiint in T. sedem suuin liabent C H S r X- omnia ojpcia sociela- tis hiimniiit/Uisque cod. H. Stejtiiani ; hnmanil alts que Pall, ira, pio jura, x- violaret H. test, dedereul r. « suis mccnibus edd. ant** Griit. — 7 C S quod. —

NOT/E

'' At aceusat] I'or illnd decrt-liiiTi ' Epistola Blilhridalis] Mitliiidales

non arciisat baec civitas Firtcciin!, rex Ponti fuit, de ({iio sippius in

s(mI viles homines, qui a IVIa'andrio Oiat. pro Lcije Manil. oi pro Mnre-

coiicit.iti sunt. na. Hie una literariini signifiiatioiie

' (.'uriu] l-'ro senatn dicitur curia, lives Rom. innumeros in mio regno

rpiia in ea Sf-natus babcbatiir. Argii- intei tiri Jnsiiit, cum primo ei bcllunt

Hienlatur anteni a comparationc. Si Romani dennntiarunt.

senatus vix cocrceie potest Rom. "> Cujus patrem] Cum ba-c tanta

popiilum, rpiiti Tralles, leves bomi- tempestas a Milliridate fxcilata est,

nes ? tunc Flaccus, bujns pater, belhun in

•^ Quod Perpami] Perganius url)S Asia {jerebat.

fnil in Asia, ubi sedes est rrgia Mi- " Cicitalum] Adducit in odium ri-

tbridatis : ait autem quod idem prae- vilates istas Asianas, quasi Milliri-

fctabitur Trallibus quod Pergami. datici sceleris participes.

VHO FLACCO, CAH'. 2^i. 1511

enini hostes hccc tamilia coiitemsit, imnquam eostlem testes pertimescet. Vobis autem * " est coniitendum, si consiliis principum vestrae civitates re<;iiiUiir ; non multitudinis te- meritate, sed oplimatum consiiio bellum ab istis civitatibus cum populo Romano esse susceptum : sin ille tuni motus est temeritate imperitonnn excitatns ; patimiui, me delicta vul«>i P a publica causa separare. xxv. 59. At enim istam pecnniam'' hnic capeie non licuit. Utrum vnltis patri Flacci ' llcuisse, nccne? si licuit, sicuti certe licuit, ad ejus honores collatam, ex quibus ipse nijiil capiebat, patris pecuniam recto abstulit filius ; si non licuit, tamen illo nior'iuo, non modo filius, sed quivis haeres rcctissime potuit aufene. Ac turn "■ quidem Tralliani, cum ipsi gravi foenore istam pecuniam multos annos occupavissent, a Flacco tamen onmia, quae voluerunt, impetraveiunt; neque tani fuciunt impudentes, ut id, quod La^lius dixit, dicere auderent, banc ab se pecuniam' abstulisse Mithridatem. Quis enim erat, qui non sciret, in ornandis studiosiorem Mithridatem,* quam in spoliandis Trallianis fnisse? 00. QuiM quidem a me si, ut dicenda ^ sunt, dicerentur, gravius ageiem, judices, quam adbuc egi, quantam Asiaticis testi-

8 Vohiscum rel nohisaim T. Mox, vf-iba. sed opt. c. b. ah i. c. c. jt. R. e. s. s. i. t. m. e. temeritate desunt in x- Acttitmn, impaiatortnuT. impiorum C S. ex- cHuluH omiltii T. Pro palimini, quod servant codii. V'aerni, Franc. 1. Rlenini. Bail). Rfg. Cnelf. T r x- *"' *'''''• ^<2lt. ft-ie oinncs, putiamini exhibent ed. Wald. Juiit, Crat. Cam. Ciiit. Grsev. ne delicn T.

Cap. xxv. 1 Codd. ))leii(ine, Veneli. 1 180. 1483. Lamb. Beck. Schntz. OrvW. patri Flacco ; T palris Flacco. Panic post, res f(>//«/« sex codd. Oxon. pecunia rede X- pecnnia rationeT.— 2 AttuinCT. pnfuit judicare. Actum x- annos haliuissent a Fl. C S.— 3 Ita codd. Faeini, IJaib. Venett. 1480. 1483. Hei Vrtg. hanc eis pec. qiiaedani edd. ante l-'aiiin. — 4 Quis e. e. q. n. s. in o. s.

NOT;E

o Vnbis aulem'] Ostendit Cieero erit liostis pop. Rom.

qiioil Tralliani efficere debeiit, ut i' Delicta viilgi] Separat lestimonia

onines credant, |)e(care potitis apiid viilgi a reliqua civitale, ne principes

eos miiliitudinptn, (|iiani lotam civi- civitatts dicantiir concitatit multitn-

tatem ; nam ita se ininmnes sceleris dini r-onsentire.

reddent quod a ]\Iilhridate peccalMin 'i At enim istam pecuniam'] Istam

est: nam si dicani .sua decreta, tota pecuniam anferre potuisse Flaccum,

iirbe consentienle, facta esse, jam probat dilemmate.

1512 M. TULLIUS CICERO

bus fidem habere vos conveniret : revocarem animos vcs- tros ad Mithridatici belli memoriam, ad illam univcrsorum civiura Roraanorum per tot urbes, [p. 159.] uno puncto temporis/miseram crudelemque Ccedem: pra^tores nostros^' deditos, legates ' in vincula conjectos, nominis prope Ro- mani memoriam, cum vestigio imperii, non modo ex eedibus Graicorum," verum etiam ex literis esse deletam. Mithri- datera Deum, ilium patrem, ilium conservatorem Asiae, ilium Evium/ Nysium, Bacchum, Liberum nominabant. 61. Unum atque idem erat tempus, cum L. Flacco consuli portas tota Asia claudebat ; Cappadocem * autem ilium

Milhridatem desiint in T. in hortandis x- — 5 H iili dicenda. — 6 Cod. x /"*<f • tores veslrns. Paulo post, ex sedihus cod. H. Steph. probantibiis Garat. et Huld. iNIox, vciba, ex lit. e. d. M. D. i. p. i. c. Asice, desunt in C, spatio re- licto. esse delectam x- ^Hth. demum codd. plerique, Venet. 1483. prob. Ga- rat. Mith. dominum Lamb. Magna inest in seqq. noiiiinibus confiisio. Evium, Nysium, Bacchum, Liberum e codd. aliquot primns dedit Faerii. ilium Eu- cliyum, Bromium, Nysium, Bacchum, Liberum Venet. 1483. Junt. Crat. Her- vag. Cam. Evium, Bromium, Nysium, Bacchum, omisso Liberum, Lamb. Evi- vm, Dionysum, Bacchum. Liberum GrsBV. ilium Evium, Bromium, Nysium, lac-

mOTJE

f Uno puncto temporis'] Refert Ap- Deoi urn omnium giganteni occiderit

pianus in INIiilirid. litcias ad omnes versus in leonem : unde sic ilii ac-

Asiae principes misisse, nt tiicesiiiio clamaverit Jupiter paier. Ita Hele-

post aoceptas die Ronianos omnes et niiis Acron et Porpliyrion, antiqui

Italos, qui in siiis erant civitatibiis, interpretes ad Hor. Od. i. 18. Di-

nna cum liberis et uxnribus interii- onysiiis vero dictiis est etiam a voce

Cerent, eosqne insejiultos reiinque- ' Dy,' id est, ' Doniiniis,' et * Nysa,'

rent. Narrat FIntarcliiis, centum per n.etatliesin, pro ' Sina,' nt sit

qninqnaginta niillia in ista interne- domintis Siii<p : SeCfor enim apnd In-

cione periisse. dos regem sigiiiticat, nt ait Juba apud

' Pratorcs nostras] Q. 0(ii)ins pr*- Ktyniologon. Pomponiiis Mtla in.

tor a Laodtcen&ibiis Mitliiidali dedi- 7. de India, a Nysa iirbe vnlt dictum

tns est. esse Dionysiiim, quod in iila gcnilus

' Legatosi] Manins Alliiius, asino sit. Liber denique dictiis est a li-

vincius, pra?cedente libiciiie, circum- berando, quia libertatis Dlmis est;

ductus est. sivc quod Ba;otia> uibes lilieias fe-

" /Edibus Ciracorum] Memoriam cerit, (nam, nt ait Plutarchns, pro

j)opuli Rom. deltre voiuit Miilirida- Hceoliae libirlate pngnavit) vf 1 quia

leu, cum in Asia iutei (icerentur Ro- vinum curas solvit, et nientem ab iis

niaui rives. libciat.

" Evium] Fipccplus in saciis Bac- * Cupjiudocem] jMitliridatem inttl-

chug /-rius didus est, quasi €601, ifMfi ligit, quern Cappadocem, ad con-

Uli : quod bello giganlco, primus tcmtnm, noniinat, cum Cappadoces

PRO FLACCO, CAP. 26. 1513

non modo recipiebat suis urbibus, verum etiara ultro voca- bat. Liceat ha-c nobis," si oblivisci non possumus, at tacere : liceat mihi potius de levitate Graecorum queri, quam de crudelitate. Auctoritatem isti habeant apud eos, quos esse omnino noluerunt? nam, quoscumque potuerunt, togatos'' interemerunt ; nomen civium Romanorum, quan- tum in ipsis fiiit,^ sustulerunt. xxvi. In hac igitur urbe "^ sejactent,' quam oderunt ? apud eos, quos inviti vident? in ea republica, ad quam oppiimendam non animus eis, sed vires defuerunt ? Aspiciant hunc florem legatorum lauda- torumque Flacci, ex vera atque integra Grcxcia:*^ turn se ipsi expendant,^ turn cum his se comparent, tum, si aude- bunt, dignitati horum componant suam.

62. Adsunt Athenienses, unde humanitas, doctrina, reli- gio, fruges,* jura, leges '^ ortae, atque in omnes terras dis- tributae putantur : de quorum urbis possessione,' propter

cft«m conj. Orell.— 7 Liceat h, vohis %• ac tacere ^. — S Cod. x/«enaif.

Cap. xxvi. I Ita Fall. 3. 7. Mamit. C. Steph. Lamb. Griit. se juclunt C H S T X, alii coHd. Faiirn. et al. ante Lamb, quam odeiint 1'. Mox, pro vi- dent, H liabet audent. Pro defuerunt, quod servant coild. Faerni, deficiunl et defuerunt exhibent il S, Barb. Venet. 1480. 1483. Mediol. Hervag. defecerunt et defuerunt codd. pleriqiie, Franc. 1. 2. T r X) ''''• 1472. non a. cos s. v. defe- cerunt conj. Orell. — 2 II S expediant. Mox, turn deest in r. Pro componant, qnod servant codd. Faerni, IVIeinni. Franc. I. 2. Barb. al. cum edd. Wald. Nang. Lamb. Griit. Oiiv. oppouant est in edd. plitriniis ante Faern. aniepo- iiant in Pal. 2. Dresd. C H S r x. Guelf. Reg. Venet. 1480. 1483. Brix. Me- diol. Junt. Aid. Hervag. suam omittit Pal. 2. — 3 C S, et edd. ante FaeiD. positione. Mox, verba, et eorum e. t. p. a. p. dicatur, desiint in r. est post

NOTjE

a Komanis pro levissimis et abjectis- ^ Fruges'] Ceres e Sicilia frnges

siniis liominibus semper babiti sint. Athenas intiilit, nt Cicero Vcrr. vi.

^ Togatos] Togatos vocat Roma- dixit, et Triptolemns Atticiis primus

nos, quia togis nsi sunt. liomincs arare docnit.

<^ Urbe] Ostcndit indignnni e«se ' Jura, leges] Liicrct. lib. vi. le- nt Asiani in ea urbe Romanes accii- g"m, juris, et viclus Iiumani origi- sent, qtios oderunt, et perdere volue- nem liuic civitati tribiiit. Certe So- runt. Ion, sapieniissiums iile legislator, di-

<• Ex vera atque integra Gracia] cilur primus onuiium banc civilatem

Non e vera Gr^cia, sed ex Asia ve- optimis legibus temperasse ; quan-

nerant Flacci accusatores, qui longe quam alii voliint inventas primum fu-

diversi fuerunt ab Atlieniensibiis, isse a Cerere, quae idcirco a Virgil,

quorum nomen in toto teiranuu orbe /Encid. iv. ' legifera' dicitur. claruit.

1514

M. TULLIUS CICERO

pulchiitudinem, etiam inter Deos certamen ^ fuisse prodi- tum est: quai vetiistate ea est, ut ipsa ex sese suos cives ^ genuisse dicatur; et eorum ' eadem terra parens, altrix, patria dicatur; auctoritate autem tanta est, ut jam fractuni prope ac debilitatum Gra^cise nomen, hujus urbis laude uitatur. 63. Adsiint Lacedaemonii ; "^ cujiis civitatis spec- tata ac nobilitata virtus, non solum natura corroborata, veruni etiara disciplina' putatur; qui soli toto orbe terra- rum septingeiitos "^ jam'^ annos amplius unis" moribus" et nunquam mutatis legibus vivunt. Adsunt ex Achaia cuncta° multi legati, Boeotia,? Thessalia;'' quibus locis

" lisdeni.

NOT/E

? Inter Deos certamen'] Ceitanien fuit iMinervam inter et Neptunum : ciiiii enim Neptnnus vei aquas, vel eqiiiim prodiixisset, Minerva vero oleam ; hanc pructiileriint Athenien- ses operibus Neptuiii, et iiaiic suae iirbis tiitricein accepere. Neptuiitis iratiis, Sv(T^ov\iav, id est, stuUitunii, Atlienieii'^ibus imiuisit in constiltan- do ; Minerva antem, »it ipsis constil- ta bene cedf'rent, est largita sapien- tiani. Tie iiis vide plura apud D. Angustin. de Civil. Uei, lib. xxviii. qua? ex M. Varrone refert.

'■ Ex sese suos cites] Elate ex se suos cives genuisse Cicero dicit : lianc eniiu Cerrops primus dicitnr condidisse. Macedoniain inter et Acliaiain in ea littorah regione sita fuit, quae olim Acta, dcinde Atti< a, dicta est. Hanc cum Cares crebris latrociniis et excuisationibus vexa- rent, aiictor omnibus Cecrops fuit, ut, qui turn in agris dispersi babitM- bant, uiiiversim in duodecim oppida comniigrarent, secpie communircnt adversus liostium impetus: quo fac- to, i|)se Cccropias qnam a sue nomi- ne appeliavit, legeuj se baud modicis nimirum soceri sui opibus dec^iaran- dum putavit. Tandem aliijuibus post 8a[;culis, Atlienu< a Minerva, (juam

'A6rivT]u voraverunt, civitas ilia dicta est. Vide Strab. lib. ix. et Pans, in A.I.

' Et eoi-uml Civium. ^ Liicedcemonii] Lacedaemon urbs clarissima fuit in Peloponneso, quae et alio nomine Sparta dicta est.

' Disciplmi] Accepit a Lycurgo disriplinam Lacedapmon.

'" Seplingentos] Qua aeiate vixerit Lycurgns, nibil certi babetur, Cice- ro Tuscul. Qusst. lib. V. vixisse ante urbcm conditam, an. 700. ait.

" f7«is wioriius] Jiistinianus in lib. I. Instil, tit. 1. ait Laredaemonios moribus vixisse, et Atbenienses Ifgi- bus.

° Achaia ciinctal Acliaia ouncta su- niitur pro omnibus rrgionilnis qu<« se concilio Adiaico adjiinxerunt, et a Romanis iii proviiK iam redacliv, commune lioc AclMi* nomen sortilae sunt : alio(|uin solitarie sumta acci- pitur pro Peloponnesi legnuiciila, qua? a I'tolema-o ' Propiia' dicitnr. V liorotia] Bceoliaest regio iuGra^- ciffi (inibus, cujus longitudo se acJ Atlicam porrigit. Dicta vulgo dici- liir a ' bove,' cujus ductii ad cum lo- cum Cadmus perveuit. Vide Ovid, Met. III.

'I Tliessalia] Regio ct pars Macedo-

PRO FLACCO, CAP. 27. 1515

ntiper Icgahis L. Flaccus,^ imperatore Metello/ praefuit. Ncqiie vero te, Massilia/ praetereo, qnae L. Flaccum mili- tem qna?storeniqne^ cognosti ; cujus ego civitatis discipli- nam* atque gravitatem non solum Grgpciae, sed hand scio an cmictis gentibus anteponeiidani dicam : quae tam procul a Graecorum omnium regiouibus, disciplinis linguaque divi- sa, cum in ultimis terris ciiicta Gallorum gentibus, barba- rise " fluctibiis ailuatur, sic optimatum consilio gubernatur, ut omnes ejus instituta laudare tacilius possint, quam aemulari. <)4. Hisce ntitur laudatoribus " Fiaccus, his in- nocentiae testibus, ut Graecorum cupiditati/ Graecorum auxilio resistainus.

XXVII. Qtianquam quis ignorat, qui modo ' unquam mediocriter res istas scire curavit, quin tria Graecorum ge- nera ^ sint vere ? quorum uiii sunt Athenienses, quae gens

iiinta omittit Lainh, — 4 Codex nmis Oxen. sept, iriler. — 5 Spx rodd. Oxon. len^ntus Flticcus. — G Gulielm. roiij. Irilunnim milituin. Copulain que omittit r. connosli deest in T. Rlox, jure dicuin r X' ci pliirima? edd. ante Eriiesti ; sed illiid jure oniiitnnt rodd. Koiiiii). Fat-iiii, Limhjiii et Gr»vii, Giielf. ed. Wald. Lamb. Giwv. Fro regionibus, T iiiii)et cirilatUnis. x '"'S'"'* 9'"^- H terris cuncta. C H nbluutur. — 7 C htudatiiniibus. Veil)^, GrcBcorum cupididati, desmii in C H S T. cupididati ut Giacorui/i r x-

Cap. xxvii. I Code\ inms Oxon. qui nmi modo. Acliitnm, ut quam C. ut quuin r. nunquam al. mediocriter deest in r. Mox, gens I. habetur H S r,

NOT-*:

niap, Acliaiae finitinirt. iiihs maritima, dicitiir a Cicerone

■" iMelello'] Meteilo Cretico li'gatns Barbariap vicinn ; quia populi onines

fiiit. exteiiii Baibari a liomanis vocahan-

* iMaasilia] Uihs Galliae Nariionen- tiir.

sis anti()iiissima, iNIacrdonibus Asly- '^ Gracorum cupidilati] Non illos

age, Hebra-is vero Sedecia impe- Graecos Athenienses intelli-rit, sed

raiite, condita; sed vasiata, deinde a Asianos, qui Fiacciiin accusaturi ve-

Pliocensibiis in«taiirata est. De hac nerani.

jam dictum in Orat. pro Font. ^ 3. > Tria Gracorum genera] Qnatuor

' Dificiiilinam] Tanla in aestimatio- vnlgo nominantnr ab auctoribns Gra;-

ne fiiit olini Mdssilicnsium disciplina, coriim popiili, Aitici, lonici, /tolici,

ut studio boiiarnni ai linni daliiri ope- Uorici, secnndnm vaiiam eorum dia-

ram, citiiis ad Massiiienses, qnain ad ledum. Tres porro Cicoro dicit,

Atlienienses, jiivenes mitterontnr. qnia Atiici et lonici pro nno taiitum

Ita Strabo lii). ni. Vide etiam Val. poptilo Htinieraljaniiir, licet eornra

Max. lib. II. lit. de Instit. Antiq. lingua maxinie discreparet. Attica

" BarbarUe] Cum fuerit Massilia porro regio est Acliaia;, iu qua Atlie-

151(> M. TULLIUS CICERO

lonum habebatur ; ^oles alteri ; Dores tertii nominaban- tur ; atque hfec cuncta Gr^cia, quae fama/ qua? gloriaj quae doctiina, qua? plurimis artibus, quae etiam imperlo et bel- lica laude floruit, parvum queiidam locum, ut scitis, Europae tenet, semperque tenuit. Asias maritimam' oram, bello superatam, cinxit urbibus, non ut uiunitam coloniis ^ illani augeret, sed ut obsessam teneret. 65. Quamobrem quasso* a vobis, Asiatici testes, cum "^ vere recordari voletis, quan- tum auctoritatis in judicium afleratis, vosmetipsi describatis Asiam ; nee, quid alienigenas de vobis loqni soleant, sed quid vosmetipsi de genere vestro statuatis,** niemineritis. Namque, ut opinor, Asia vestra constat ex Phrygia,'' My- sia,^*^ Caria/ Lydia.^ Utrum igitur nostrum est, an ves-

» Pelo.

Venet. 1483. Hervagf. — 2 Verba, qucB fama, desiint in iino cod. Faerni. Mos, pluribiis art. fjtia et imp. %. — 3 C r maximnm. Mox, cinxit deest in r. Pro urbibufi, x liahet viribu.s. Pro mimitam, r mivittum. Delude illam genlcm nu- gerct Lamb, illam genlem, omisso aiigerct, niiilti codd. et Venelt. 1480. I4b3. ilia augeret Franc. Graev. illnm generel Pall. 3. 4. 8. illam generaret cod. Victorii, et Memm. — 4 Edd. vett. noiiiinllac, et Orell. ut, cum. Mox, i-ec. velitis ?-. Pro afferalis, uonuiilli codd. ap. Faiirn. deferalis. — 5 Nisia r. —

NOT^

rse nrbs totiiis GraeclEe nobiiissima : qui solis verbevibiis in officio conti-

lonia in Asia Minore, provincia di- nentiir.

tissima: /Eolia in Asia propria die- <^ 7J7i/5fa] Mysia regio Minoris Asiae

ta : Doris Graeciae regio jiixta si- est ad Hellespontum, ciijiis incolac

num. abjectispimi semper iiabiti sunt. Un-

* Munilam coloniix'] Colonias vulgo de qiiofies luiUius jpstiniationis iiomi-

Rtatnebant in oris niaritimis, quo et nem voiebar.t designare, IMy-onim

tiitins ab innnsionlbus iiostiiun re- tiltimiis diccbalnr, ut mox intra Ci-

pentinls provinciam vindlcarent, et cero referet.

facilins in eani cum exercitii babe- '' Carja] Regio iMInoiis Asia' a

rent aditum. Care rege sic nominaia ; ciijus in-

^ De geneve vestro slalualis] Horta- cola* vilissimi bomines semper assti- tnr illos testes, nt non qnid alii, sed niati sunt, quod nierccde niilitarent, quid ipsi aptid se ct de se comtimni ac in prima acie locati prinios bos- omnium voce diccre soleant, recor- tiiim impetus sustiiientes vitam snam dentiir. Hie odiosam Minoris Asiip, parvi ducerent : iinde adagium na- ct ejus morum dcscriplionem prover- turn est, ' In Care pericnliim facere.' biis confirniatain atVt-rt. « Lydia] Lydia regio Asiae Mino-

•' Ex Plinjf^ia] Plirygia regie Asi« ris est, incolariim improbitate famo-

est, ciijus incolac Pbryges dicii sunt, sa, quae abiit in proverbium, ' Lydi

barbari, ac servili ingenio iiomines, niali.'

PRO Ff.ACCO, CAP. 28. 1517

trum, hoc proverbium,^ Phrygcm plagis fieri solere melio- reni? [;^. 160.] Quid de tola Caria? nonne^ hoc vcstra voce vulgatum est, si quid cum periculo experiri velis, in Care id potissimum esse faciendum ? Quid porro in Graeco sernione tarn tii(um atque celebratum est, quam, si quis despicatui ducitur, ut Mysorum^ ultimus esse dicatur? Nam quid ego dicam de Lydia ? quis unquam Gra^cus comoediam scripsit, in qua servus primarum partium non Lydus9 esset ? " Quamobrem quae vobis fit injuria, si statuimus, vestro nobis judicio standuui esse de vobis ? (Hi. Equidem mihi '° jam satis supeique dixisse videor de Asiatic© genere testium : sed tamen vestrura est, judices, omnia, qute dici possunt in hominum levitatem, inconstan- tiam, cupiditatem, etiarasi a me minus dicuntur, vestris animis et cogitatione comprehendere.

xxviii. Sequitur ami ilia invidia Judaici. Eoc nirai- rum est illud, quod non longe a gradibus Aureliis ^ haec causa dicitur : ob hoc ' crimen hie locus abs te, Lajli, atque ilia turba qusesita est. Scis, quanta sit manus, quanta concordia,^ quantum valeat^ in concionibus. Sub- missa' voce agam, tantum ut judices audiant : neque enim desunt, qui istos in me, atque in optimum quemque iuci- tent ; quos ego, quo id facilius faciant, non adjuvabo.*" 67.

'^ In qua servus Lydus non haberet primus personas.

6 Edil. vett. vctus proverbium. — 7 Quid? de tola Caria nonne Orell. ctim Wolffio ; Quid ? de Caria nonne coiij, Scliutz. Mox, in Caria edd. ante Lamb. in care rod. Giiit. in ea re Guelf. — 8 C miserorum ; <r JSysorum. — 9 Lydius C H S. Lidius r. — 10 Equidem nwdo H. satis supraquc C H T %• I'aiilo post, etsi a me x-

Cap. xxvitr. 1 Ita decern codd. Franc. 1. aliiqne libii ; ad hoc rodd. ali- quot ap. Lamb, et liber H. Stephani. — 2 H S T r X «^"''^'-~'^ Si submissa

NOT/E

f Gradibus Aureliis'] Gradiis Aure- ilia causa acta est, ut inde La-iius

lii, sen Aurelium foniin, tribunal, et coinparafos homines haberet, quos

porta ab Aurt-lio (juopiani dicta sunt, inccnderet in Ciceroneni ei Flaccum,

quo sa?pe iniprciborun) houiinnu) iiml- cnm de auro Judaico diceret.

titudo ad cajdcni facieridaui conve- s Concordia] Ironice loquitur,

iiiebat. Non lonjre ab illis "railibus '' ^'on adjnvabo] Non clara voce,

1518 M. TULLIUS CICERO

Cum aurum, Judseorum nomine, quotannis' ex Italia, et ex omnibus provinciis i^ Hierosolyma '' exportari soleret, Flaccus sanxit" edicto, ne ex Asia' exportari liceret. Quis est/ judices, qui hoc nori veie laudare possit? Exportari" aurum non oportere, cum sajpe antea senatus, turn, me con- sule," gravissime judicavit. Huic autem *^ barbarae super- stitioni ° resistere, severitatis ; multitudinem Judasorum, flagrantem* nonnunquam in concionibus, pro republica con- temnere, gravitatis summae fuit. At Cn. Pompeius, captis Hierosolymis,P victor ex illo fano nihil attigit.^i t)8. Inprimis

" Vetuit. * Tumultuanlem.

Pall. Victor. nonniiUi ap. Faein. Franc. 2. Barb. T x< Venet. 1483. Sic sub- missa cod. imns Faeriii, Franc. 1. et eil. Laiiib. prob. Garat. — 4 Edd. vett. ex om. veitris pmv. Giielf. G H S r, Rom. Brix. Mediol. Jnni. omiltunt res- tris. Mox, /fieroso/j//Ka>« codd. et tdd. onines antf Euiesti. Verba, Fluccus s. e, n, e. A. e. liceret-. desunt in x- — 5 Quid eat C. jiidexT. voce laudare G. — 6 Uic autem r. Huic tumx- IMox, pro rep. contendere t. summa deesl in x-

NOT^

sed snbmissa dicet ; ne illos honiines tionem diclt barltarani, quia externa

conipaiatos, ad tiiniulttim excitan- erat, nee Romas solita liaberi. Jii-

dnm incitet. daeornm vero reli^ionem siiperstitio-

' Quotannis'\ Religionis nomine a nem appeilavit vir ethiiiciis, nempe

Jndeeis pecinias in provinciis conge- legem illam quam a Mose accepe-

rebantnr, ea'que Hierosolymam de- rant, et coitus illos qui vero Deo

ftrebinlnr. tania magi ificentia exhihebanlur :

'' Ilierosolynia] Hierosolyma iirbs nisi fortasse melius snperstiiionem

Palestinze clarissima, et florentissima vncet, quod Jnd*i aurum ilind.quod

urbium Orientis est, ut scribit Flin. ubique colligebant, in Salomonis lem-

V. 14. quae primo Judaponim reli- plo reponerent ; quod ab iliis religio

gione et cultu veri Dei, deinde Chris- maxima a'stimabatur.

ti et redemiionis huiitanae my^teriis p Captis Hierosohjinis] Nondura

consecrata est. confecto bello Rlilliridalico JiiiitPam

' Ex Asia] Flaccus vetuit ne ex domuit Pompeius, et Hierosolymam

Asia Hierosolymam pecunia trans- cepit die jejunii, quo ab omni opere

ferretur. abstinebant JudaM ; et eversis mceni-

"• Exportari] Ex provincia, vel ex bus, in uibem intravit, et regem eo-

Italia senatus pecuniam transferri rum Aristubiilum cepit.

vetuit. q Ailiil alti/iit] Cuui in penetralia

" Me consule] Cicerone et Antonio inlravisset Pompeius, quo adire ne-

coss. Pompeius Hierosolymam sui)e- mini, sed solis sacerdotibiis licebat,

ravit. vidissi'tqne .stanlem bic uiensani au-

" Barbara; supcrstilioni ] Siipersii- ream, et !<acrum candelabrum, et va-

I'RO FF>ACCO, CAP. 28. 15 1 J)

hoc, ut mulfa alia, sapienter, quod" in tani snspiciosa' ac maledica civitate locum sermoni obtrcctatoruui non reli- quit: non eniin, credo, religionera et Judasorum, et hos- tium, impediinento ^ pra^stantissinio imperatori, sed piido- reni,^ fuisse. Ubi crjjo^ crimen est? quoniam quidcm fur- tum nusquam reprehendis, edictuni* probas, judicaUim fa- teris, qua?.situm et prolatum " palam, non negas ; actum esse per viros primarios" res ipsa declarat: Apameae'' mani- festo'° comprehensum, ante pedes praetoris^ in i'oro ex- pensum est auri pondo* centum puulo minus per Sex. Cae- sium, equitem Romannm, castissimum hominera atque in- tcgerrimum; Laodicetc'' viginti pondo paiilo amplius per hunc ipsum L. Peducajum," judicem nostrum ; Adramj'ttii*^

— 7 Eilii. vett. Sfipienler, qui; Baili. sex codii. Oxon. cod. H. Ste|>Ii;i?ii, Vfii. 1480. 1183. IMaiitit. Laiiil>. sapienter quod. Mox, ac maledicta C. — 8 H % fiudori. — 9 Uhi igiliir H, Lamb. Mox, quimiam fructiim, omissn qiiidetn, x- Verba edictum piolms desiint in eodem codice. Pro judictdttm, Paiit.ifr. le;:i vi'.liiit indicntum. N'eibd, judiciitiim f. qiiccsilitm, desiint in T. Pro prolutum, quod exbibeiit nonnulii rodd. Faerni et Grnieri, Meiiiiii. Veii. 1480. Junt. Lain)), seqq. prohatum lial)ent viil^^g. ante Faern. ploratinn iiniis cod. Faerni. — 10 S T X. Victor. Maiuit. munifeste. Actiitiim, depreliensuin rod. H. Ste- phaiii, et al. ap. Land). Pro e.rpensum, C H S, et vt t. rod. ap. Ursin. ex- pressum. Codd. Faerni et Barb, esse auri. Deinde, Sex. Eciniuin Pali, non- nulii ; Sex. CesinUtm alii Pall. Sex. Cofininm ad. Victor. Sextum Cesinium Franc. 2. etT. Sex. dsiinum x- — H Codd. variant, Peducfum, Pe(n(cei«;n,

NOT/E

sa, et niacnani aromatiim copiani, et " Vivos primariosl Per Caesium,

pra-terea in iliesaiiris peniniain con- Pedncaptun, et Doniitiiim, eqiiiles

secraian), circifer bis inille talentis Romanos, tota res ilia pera<"ta e«t. reposilis; niliil horurii pictate niotns y Apamece] Apameanrbs est Phry-

attigit. Vide Jos. Ant. Jnd. I. XIV. g;ia> ad iMarsyiy Huminis ostia, qua;

■■ Suspicinsa] Snspiciosa dicitnr qtiae Cibolos* dim appellata ct. omnia in pes.iimam partem inleipre- ^ Ante pedes prcetoris] Aurnm de-

tatur. prehensnm Apameae p<>n<ieratuin est

* Impedimento] Solus pudor pro- ante pedes Fiarci [iraetoris, (|ui in lo-

liibiiil, qiioniiinis Pumpeius, Hieroso- to editioie sedebat. lynioniin victor, aliqnid attingeret * Ami pondo] Pondo pioprie sig-

de isto fano. nificat pondus duoderim liliramni,

' Edictum] Tiilit edii-tunt Flacciis, vox Imc pondo plnraliter taniiim ef-

ne pt'cunia ex A>ia asportarelur, f'erinr. Unde nninn poiiito oon dici-

quod ideui Cicerone consult senatns nius, sed per ' libram ' efieriiir. antea jndicavi!. i> Laodicect] l.aodicea urbs CobIo-

" Prolutum] Aurnm quod Jnda.>i syna. exportabant, deprelieiisum fiiit. '' Adrnnnjilii [Adrymeli] Adnjmelii

1520

M. TULLIUS CICERO

per Cn. Domitium, legatiim. 09. Pergarai'^ non multum.' Auri ratio constat: auruni in a^rario est: furtum non re- prehenditur : invidia quaaritur:"^ a judicibus'^ oratio aver- titur: vox in coronam " turbamqiie eflunditur. Sua cuique civitati religio, Laeli, est,'^ nostra nobis. Stantibus Hiero- solymis,'' pacatisque Judaeis, taraen istorum religio sacro- rum a splendore hujus imperii, gravitate nominis nostri, majorum '+ institutis, abhorrebat : nunc vero hoc magis, quod ilia gens, quid de imperio nostro sentiret, ostendit armis:' quani cara Diis immortalibus •" esset, docuit, quod est victa, quod elocata,' quod servata."

Puduceum. Noniiulli habent C. Lucum Ped. vel, CI. Ped. vel, C.L.Ped. vel, Cn. Lucium Ped. Mox, Adrumeti edd. vett. Adrimeli C S. Adrimei x- Hadrumenti Franc. 1. adniitti Franc. 2. et ed. 1480. Adrainytlii est e cojij. Camerarii. legatuin deest in x- — '2 Cod. r a judice ; x « judiciis. Gniteri rod. advertitur ; cod. Victorii, Meiiim. Pall. T x c«ni'«'<i<«'.— 13 Verbiim est oniitlit C. — 14 Cod. x malorum. RIox, in eodeni abhorrent; nbhorrehunt C Mox, pro elocata, Guelf. liabet est locata ; Gra>v. conj. pacata. Pro servata Jiinf. liabet serva ; al. serva facta; Pantag. conj. encrvula; Witiio.*^. conj. victa, quod derelicta, quod serrire coacta ; Schntz. snspic. victa, quod subacta, quod elocata.

NOTyE

legendum videtiir; Adrynietnni enim ^ Stantibus Hierosoly mis'] Anteqnam

est in Africa: heec aiitem iirbs in iis devincerentiir a Pompeio Jud<pi, di-

locis esse debttit, de qiiibus Cicero cit eos abliorruisse a Romanonnn re-

loqiiitiir. lij»ione ; non inimerito, quia veram

•^ Pergami] Pergainus url)s est religioiiem Jiicitei, iinpiam et falsain

Asi* Rlinoris non longe a Caico flu- Roniani sequebjintnr.

vio distans, sic dicta quod in rape altiori sita sit : oiini enim Pergaina omnia loca editiora dicebanttir.

e Non mullum, ^c] Id est, qnot anri pnndo expensa sint, non certuni est.

' Ostendit armis'] Ciini arnia sum- sere contra in)j)eiiuin Roniannm Jn- diti, ostcDderiint qnam ab imperio Romano alieni e8?ent.

^ Diis immorlalibns] Ait qiiod Diis cara non fnerit Jiicla?oinm religio,

f Invidia quaritur] Injiuiam qnam quod nempe earn non adjiiverint.

sibi factam esse voliint Asiani in Flaccnm derivant : ea de re non agiint apnd jiidices, sed apiid mnlti- tudinen), (|iiam facile sperant se in eiim cse roncitaturos.

t' Vox 171 coronam] Corona conses- 8I1S est el tnrbacircnmstans. Est an- t( ni translatio a corona, qua capnt praecingitnr.

sed vinci ab bostibus Romanis passi sint.

' Elocata] Gens ilia Judiponun lo- co et dignilate dejecta est, et siib- dita Romanoriim Iribnto: translatio est a fiindo, qui localus est.

'" Sei-vntn] Non est excisa pcnitiis, nt urbes tjiia; a victoribus diripie- bantur.

F»RO FLA ceo, CAP. 29. 15-21

XXIX. 70. Qiiamobrem, quoniam, quod crimen esse vo- luisti, id totum vides in laudem • esse conversiim ; veni- amus jam ad civium Romanorum querelas. Ex quibus sit sane prima Deciani. Quid tibi tandem, Deciane," in- jurias factum est? Negotiaris "^ in libera civitate.'' Pri- mum patere, me esse curiosum:*= quousque" negotiabere? praesertim cum sis isto l()co*natus: annosjam triginta in foro versaris;' sed tamen in Pergameno :'^ [p. IGl.] longo intervallo, si quando tibi peregrinari commodum est/ Ro- mam venis : ' afi'ers faciem novam/ nomen vetus/ purpu- ram Tyriam.s In qua tibi invideo, quod unis vestimentis tamdiu lautus^ es. 71. Verum esto : negotiari libet : cur non Pergae?4- Smyrnae? Trallibus? ubi et multi elves Romani sunt, et jus a nostro magistratu-^ dicitur. Otium te de- lectat : lites, turba, praetor, odio est : ^ Graecorum libcrtate gaudes. Cur ergo unus tu Apollonidenses,^ amantissimos

• Quamdiu. * Ista dignitate. « Facis mercaluram.

** Libel. ' Ornatus. f Prceiore Romano.

Cap. XXIX. 1 H laiides. — 2 Negoliaris C Ma\, qiwusque negotiaberis H. Delude, si illo r. sis illo H S x- (">no jam C r. Faiilo |)ost, in ante Perg. deest in H S r, et qiiibusdani edd. ante Lamb. — o Naug. Cam. Steph. advenis. — 4 Ita Nang. Beck. Scliiitz, Pergami coild. et edil. velt. — 5 Ita Gnit. et Schiitz. ' Uira e conj. videtnr esse.' OrelL lites, ttirba, piator odio csl Fa- ern. Beck. Orell. lites, turhw P. R. odio estVenet. Junt. Crat. Hervag. Canier. Greev. probante Garat. lites turha> Populus Romanus a), lites, lurhit, prator odiosi Nang. Stepli. ed. 1584. lites, lurlxv, prcptor Romanus odio est Lamb. 15Gfi. Pro libertate, C liberalitate ; Franc. I. lerilnte. — 6 Ita codd. Lambini ; Apollonidunses Nang. et Gra>v. Apollonienses sex codd. Oxon. Franc. I. 2. et e<)d. omnes ante Victor. Jidelissimos socios sex codd. Oxon. RIox, hitbes, ut MUh. aut pater r. Pro habuerit omnes codd. Venett. 14S0. Junt. Beck. Schntz.

NOTvE

• Deciane'] Decianus fuit nnus e num qnod Pergami negotiaretur in

Laelii subscriptoribus, quem non an- extremo et Asiano foro.

diendum esse teslem contra Flaccum " Faciem vovam] Redit nigra facie,

ostendit Cicero, qnia ab eo praMore Asianonini more, quails Romanorum

avarltlae et crudelitatls damnatus fu- non est.

erat. f Numen veins] Quia idem semper

^ Civitale] ApolloniaD negotiabatur retinuit smun nomen,

in libera civitate. e Ptirpuram Tyriam] Gerebat vps-

= Curicstim] Ciirlosus dicitur, qui teni rubram et tinctam purpura Ty-

in res alienas et negotia inquirit. ria, quae* omnium celcberrima fuit.

•^ Peigameno] Reprehendit Decla-

Delph. et Var. Clas. Cicero. 5 D D

1522

M. TULLIUS CICERO

populi Romani fidelissimosque socios, miseriores babes/ quam aut Mithridates, aut etiam pater tuus habueiit un- quam? cur his per te frui libertate sua, cur denique esse liberis non licet ? Homines sunt tota ex Asia^^ frugalis- simi, sanctissimi, aGrascorum luxuria et levitate remotissi- mi, patresfamilias suo contenti, aratores, rusticani : agros habent et natura perbonos, et diligentia culturaque raelio- res. In hisce agris tu praedia habere voluisti : ^ omnino mallem, (etmagis erat tuum, si te crassi* agri delectabant) hie alicubi in Crustumino,'^ aut in Capenati' paravisses. 72. Verum esto : Catonis est dictum,^ Pedibus compen- sari pecuniam.'' Longe omnino a Tiberi ad Caicum;' quo in loco '° etiam Agamemnon "^ cum exercitu errasset, nisi

s Facts.

* Totius Asia.

' Pingues.

Oiell. legiint hnbuit, probantibiis Lamb, et Hnld. — 7 C H S r tota Asia. Mox, luxuricB r. — 8 Franc. 1. et C noluisti; et sic in H S a m. sec. et ante tnagis deest in C H S r. et m. e. I. s. t. c. a. delectabant oniittmitnr in x* ** te jam crassi Franc. 1. Mediol. si jam te crassi CHS. sed te crassi Burb. et Pall, omnes ; sed te magis crassi Franc. 2. omnino malle mugis erat tuum {si te jam crassi delect.) hie alicubi cod. Grnt. unde ille, omnino male ; magis erat tuum (si t.jam crassi del.) hie, Ifc. Venet. 1480. habet omnino mallem, et magis erat turn, si te magis Crassi a. dtl. Venet. 1483. omnino mallem, magis erat tuum, si jam te crassi, Sfc. — 9 Oliv. e Victor, ediclum. — 10 CHS quo loco. Mox, Agamemno T. Agameno x> ducem Thelephum C.

NOT;E

•■ Crustuminol Criistiiminiini Italiap oppidnni est prope Veios, non longe ab urbe Roma ; cnjiis foentini in fnn- do noxiuni, extra vero saliiber\ inuim, lit Plin. refert lib. ii. et iii.

' Capenati'\ Capena oppidnm fnit non longe ab nrbe Roma. Inde Ca- penas gentile nomen.

^ Pedibus compensari pecuniam'\ Di- cebat Cato frnctn et nbertate agro- rnm longinqnam profectionem et impensas compensaii ; qnia quo re- motior est fnndus, oo viiiiis eniitnr.

' A Tiberi ad Caicum] Caiciis flii- vius ex Mysia flnit, et fceciindos agros nlluit : Tiberis vero in Italia steriles quandoque interflnit, Crus-

tninios inprimis et Capenatcs in E- trnria.

"' Agamemnoni Cum Graeci ad hel- ium Trojanum profecti essent, ainnt eos in Mysiam delalos fiiisse ad Tea- Ihraniam, nrbeni Teiepiii, qnam Tro- jam rati vastaverunt. lilis occurrit Telephns, filius Tentlirantis, rex My- sornm: data pugna sanciatns fnit Telephns ab Achilie. Cnm vero se snnari nisi ab aiintore ab oiacnlo ac- cepisset, ab Achilie obtinuit, nt vnl- neri niederetur, et se Gra>cis ducto- reni ad Trojam futiirnm esse promi- sif. Historia fabiilose a poetis exec- gitata, de qua Arlstides. Poiro Aga- nieninon dux fiiit Graeconini.

PRO FLACCO, CAP. 30. 1523

ducem Telephuni iiivcnissct. Sed concedo id quoque : pla- cuit oppidum : regio delectavit : emisses." xxx. Amyn- tas est genere, honore, existimatione, pecunia, princcps illius ' civitatis ; ° cujus socrum, mulierem imbecilli consi- lii, satis locupletcin, pellexit Decianus ad sese ; et, cum ilia, quid ageietur,'' nesciret, in possessione praidiorum ejus iamiliam suam collocavit : uxorem abduxit ^ ab Atnynta prasgnantem, quas peperit apud Decianuni filiara, liodieque apud Decianum est uxor Amyntae et filia. 73. Numquid liarum rerum a me fingitiir, Deciane? sciunt ha3c omnes nobiles, sciunt boni viri, sciunt denique ^ nostri homines, sciunt mediocres negotiatores. Exsurge, Amynta : repete a Deciano, non pecuniam, non praedia : socrum denique sibi habeat : restituat uxorem : reddat misero patri filiam : nam '^ membra, quas debilitavit la- pidibus, fustibus, ferro, manus quas contudit, digitos quos confregit, nervos quos confcidit, restituere non po- test : filiam, filiam, inquam, ccrumnoso patri, Deciane, redde. 74. Hasc Flacco non probasse te "i miraris? cui, quaeso,^ tandem probasti ? Emtiones falsas,'^ praediorum proscriptiones'' cum mulierculis, aperta circumscriptione,'

* Ficlus. ' Decejilione.

Cap. xxx. 1 Voc. illius rieest in C. Mox, hujus socrum Barb. edd. vett. Beck. Orell. imhecillis H. — 2 Cod. x adduxit. Mox, ]ireg»nnte in eodein, in quo eiiam \erUa,Jiliam h. a. Decianum, doMint. est et uxor Barb. Venetl. 1480. 1483. Naug. Hervap. Maiiut. Olivet. Lall. Beck. Orcil, — 3 Voc. (Unique de- est in r, non improl). Hnldr.— 4 Paiticiila nam decst in sex codd. Oxen. Mox,q«o.s conlnlit x- quosfrcnit idem cod. — 5 Sex codd. O\on. quasi. — C Fall. prascriplioncs, Inc et infra; ST perscriptiones ; Sex cum multeribus. INIox, tutor his verbis Giielf. utor his verbis CHS. utor his rebus r x- leg^bus deest in

NOTyE

" Emisses~] Pnngit Deciani furta, p Quid ageretur'] Quid a Deciano

aitque, quod debnisset fiindos emere asoretur nesciebat inepta mnlier.

quos sibi nsiirpavit. 'I Flacco non probasse te] Proj)ter

" Civitatis] ApolloniaR civis erat banc cnidelitatem Decianus dauina-

isle Aniyntiis ; cujus sociiun Decia- In* est a Flacco; (|naii) ciiidelitateni

nus sibi ita devinxit, ut in ejus pos- cum motu ad iudif^naliouem amplifi-

sessiones involarit. rat.

1524 M. TULLIUS CICERO

fecisti : tutor his rebus Graecorum legibus' ascribendus "• fnit. Polemocratem7 scripsisti/ mercenariura et admi- nistrum consiliorum tuorum : adductus est in judicium Polemocrates de dolo malo et de fraude a Diooe, hujus ipsius tutelae nomine.* Qui concursus ex oppidis finitimis undique ! qui dolor animorum ! quae querela ! Condem- natus est Polemocrates sententiis omnibus, irritae venditi- ones,^ irritas proscriptiones." N^um restituis?9 defers ad Peroamenos, ut illi reciperent in suas literas publicas prae- claras proscriptiones et emtiones tuas : repudiant, rejici- unt." At qui homines ? '° Pergameni, laudatores tui. Ita enira mihi gloriari visus es laudatione Pergamenoruni, quasi honorem majorura " tuorum ^ assecu tusesses: et hoc te superlorem putabas esse, quam Laelium, quod te civitas Pergamena laudaret. Num honestior est civitas Pergarae- na, quam Smyrna? '^^ at ne ipsi quidem dicunt. xxxi. 75.

"' Inter ponendus.

cod. Faenii. — 7 Plolemocratem S. Polemocratem x- Paulo post, Plolemecrates Lamb, in inaig. udvectus est C. et de fruudatiorie cod. H. Stepiirsiii ; et defntu- datione Fiilioeiis; et de fraude ad Jovein Pal. 1. — 8 Codd. qiiidiiin ap. Griit. vendilionis. Mo.\, perscriplicties S T. prascrlpliones al. ap. Graev. — 9 Ita cod. GrutPii, Fiauc. 2. Baib S T r X' p' ^'^''' vett. Sun restititis codd. aliquot, Mannt. Lamb. Griit. Gia.'v. Mox, recipiant B (k. e uno cod. Oxen. — 10 Al- que homines seK codd. Oxon. — 11 Nonnulli cod d. ap. Gr» v. wf/jorr^m. Mox, seculus esses H S T r X- f**^ putabas Faern. — 12 Ita cod. H. Stepli. ed. Wald. Beck. Schiitz. Smyrnaa Camer. Laml). Hervag. Orel!, et sic edere

NOT^

' Graconim legihtis'} Tarn Roiiiano- catnr esse venalis, ant iibello pnb-

rtiin, qnain Giaecoruni Icjiibiis niu- lice fixo aliqiiid edicere, et denun-

lieres in potestate tutoinm fueriint, tiare.

lit dixinuis de Romauis iu Oiat. pro >' Rejiciunfl Postnlaliones Deciani

Miirena. itjicinnt oinnes etiani I*erji;ameni,

« Scripsisti] Tiitoiem srripsisse il- quoriiii) laudationibus gloriabatur.

lius niulierculze Decianiis Polemo- J Mojorum tuoruni] Deciani niajo-

cratem dicebat. res viii boni in liac civitate habiti

' Nomhie^ Propter iianc ipsam tii- sunt,

telain vocains est in judicium de do- » Quam Smyrna'] Ridet laiides, qiije

lo n.alo: dolus auleni mains est ma- tnni a Pergamenis, tnin a Smyrnaeis

tbinatio quzedam alteiius decipiendi illi datae sunt, cum utrique sinl le-

caiisa. vissimi. Smyrna autem nrbs fnit

" Irrito! proscriptiones] PToscTibere loniae. est libi Unni affigere, qua res cogDOS-

PRO FLACCO, CAP. 31. 1525

Vellem tantum habere ' otii, ut posscm rccitare psephisma Smyrnaeoriim, qnod fecerunt in Castricium mortuum : pri- mura, ut in oppidum introferretur ; " quod aliis non conce- ditur:* deinde, ut ferreiit epiiebi : "^ postiemo, ut impone- retur aurea corona mortuo. Ha3C P. Scipioni,^ clavissimo viro, cum esset Pergami mortuus, facta non sunt. [p. 102.] At Castricium quibus verbis, Dii immortales ! 'decus pa- triae, ornamentum populi Romani, florem juventotis ' ap- pellant. 7<i. Quarc, Deciane, si cupidus es glorise, alia ornamenta" censeo, quaeras. Pergameni te deriserunt. Quid? tu ludi" ie non intelligebas, cum tibi haec recitabant; ' clarissimum virum,'* praestantissima sapicntia, singnlari in- genio?' mihi crede, ludebant.^ Cum vero coronam auream literis* imponeliant ; re vera non plus aurum tibi, quam monedulae committebant.*^ Ne turn quidem hominura ve-

" Sepeliretur. ' Alias laudes, " Dttideri.

volehat BpC'k. Zmyrnaa vet. cod. Lambini ; Smynie Barb, Veiiet. 1483. SmijrncB Jiint. Gnu. Giaev. Vid. Sand. Miiicrv. iv. 4. et Perizon. ad mm n. 3. Fro at ne C H S r X habent awne; etiam Gaiat. in Vmctt. 1480. 1483. Nam;, et Hervair. iiivenit an; iinde conj. Smyrncea? an ipxi. Veiba, al ne i. q. d. V, t. h. 0. ut possem, desunt in T. tatidaiet. Nam h. e. c, Pergamena oniit- tiintur in x- pro ipsi r habet ipsa:

Cap. XXXI. 1 C H S r x habere me. Mnx, psephismala S. quce Nang. Ma- nnr. Cum. Stepii. Deinde, a verbis, prinium ut in op. iisqcie ad § 83. quod ait Lucceiiis, ingens est lacuna in codd. tant\iiri non omnibus. — 2 Lamb. conj. illu- debant. Mo\, pro monedulce, (|Uod liabeiit Nauj;. Ilerva?. Manut. et seqq. monedium \c^\l\M- in Ci at. emendavit jain I'putin?. ex I si d or. O rig. x 1 1. 7, iibi eat monedulce committendum ; iinde Erncsti conj. vionedulcB committendum puta-

NOT/E

* Aliis non conceditur'] Cicero in lib. prnpo Pcr£;aTnm mortnus csf.

de Leg. refert aiiti(inis fuisse vetilnni ^ Clnrissimutn virum] Verba sunt

combuii intia uil)cm caiiavera ; quod landationis qnw a Pors;anienis data

ilii iiicf-n(tiorun) pericMlum timerent. est Beniano ; quam ironicnm ait esse

^ Ephebi] Ei>bei)us vox Gra'ca est, Cirrm.

et a|.)nd Latinos usurpatnr de iis, qui " Liferis] Cum ?cripfo et dccieto

media puetitiani inter et adolesren- fu<» deceinebiuit ei coronam, peiinde

tiam aelate sunt. a^el)ant, ac qui aurum commitiunt

<: P. Scipiuni] Cum Scipio Nasi- monedulir.

ca Pontifex Max. Tiberium Grac- ^ Monedulo' commit tcbant'] MoukIu-

cliiuu occidisset, et liac de causa la genus est avis auri et argenti fura-

pleUi esset infensus, ei Icgatio libera cissima*, qnod niira caliiditate aufert,

a senatu in Asiani decreta est, ubi et condit.

1526 M. TUI.LIUS CICERO

nustatem et facetias perspicere potiiisti? Isti igitur, isti Pergameni pioscriptiones,'^ quas tu afferebas, repudiave- runt. P. Orbius,§ homo et prudens^ et innocens, contra te omnia decrevit. xxxii. In P. Globulum,' ^ meum ne- cessarium, fuisti gratiosior. Utinam neque ipsum neque me poeniteret ! Flaccum in curia' decrevissent. 77. Ve- ridicas adjungis^ causas inimicitiarum, quod patri L. Flacci, sedili curuli, pater tnus, tribunus plebis, diem dixerit.'' At istud, ne ipsi quidem patri Flacci valde molestum ' esse debuit ; praesertim cum ille, cui dies dicta est, prcetor postea factus sit, et consul: ille, qui diera "^ dixit, non potuerit privatus in civitate consistere. Scd, si justas ' inimicitias putabas, cur, cum tribunus militum Flaccus esset, in ejus legione miles fuisti, cum tibi per leges mili- tares eflfugere liceret iniquitatem tribuni ? Cur autem prae-

bant, — 4 Ita rod. H. Steph. et sic emend. Camer. perscriptiones Crat. Grut. a!, veil, descriptiones Manut. — 5 Gicev. nialiiit pudetis.

Cap. xxxii. 1 Ita Naug. et seqq. In P. Globium Crat. Hervag. Apud P. Glnbulitm de ronj. Scliutz. piohaiite Orell. — 2 Ita Crat. Hervag. Cam. Grnt. Graev. Beck. Flaccum in curia decrevissent veridicas. Adjungis Orell. Flaccus vi el injuria decrevit: mutus paternis odiis : rerasque adj. vod. H. Steph. iiiide Flaccnm dicis vi et injuria decrerisse motum paternis odiis, verast/ue adj. scripsil Sclititz. Flaccnm initnicitiis et iracundia incitutum decrevisse dicis. Et vero adj. Lamb. 1566. Flaccum elalitm iracundia decrevisse dicis Et vera ad). Lamb, in marg. ed. 1584. Flaccum in curia decrevisse injuriam dicis: adjungis con]. Pan- tag. Flaccus, ais, injuriam dea'cvit, motus paternis odiis: verasque adj. conj. WolflF. ' Loriis manit'esto corruptiis, Milii in nientem venit, Flaccum iracnnde (vel iracundia) decrevisse in te absentem dicis. Adjungis causas, ^-c' Orell. Mos, patri L. Flacco conj. idem Orell. ct paiilo post, patri Flacco. Crat. Hervag. Cam. liabent nee ipsi quidem. — 3 Sed si istas Crat. Hervag. INIox, in illius le- gione Crat. Hervag. Turn, tibi oniiltunt eaedem edd. iincis incliisit Orell. —

NOTiE

e P. Orbius] Orbius praetor fuit in vocarn in jus apud popnliim.

illis provinciis. ' Valde molestum] Non fiiit moles-

h P. Globulmn] Globnliis e Servi- tnm Flacco patri a tali iioinine vo-

lia gente erat, qui tribunus plebis cari in judicium, quia ad summos

obstitit C. Cornelio collegae, invito lionores pervenit : fuit enim tribunus

senatu legem ferenti, ne quis, nisi militum, delude quaestor, tandem x-

per populum, legibus solveretur. dills, praetor, et consul.

' Flaccum in curia] l)ee«t hie all- '" Ille, qui diem] Accusator vero

quid: quid sit, non facile est conji- pater Deciani non pntuit Romae ma-

cere. nere vel propter egestatem, vel

'' Diem dixeril] Uiem dicere est propter judicium quod subiit.

PRO FLACCO, CAP. 32. 1527

tor te,+ inimiciim paternum, in consilium vocavit? °* quae quideni quau) sancte solita sint observarij scitis onines. 78. Nunc accu.samur ab iis, qui in consilio nobis fuerunt. Decrevit Flaccus. Num aliud, alque oportuit? In liberos. Num aliter, ac censuit senatus? In absentem ° decrevit.^ Cum ibidem esses, cum piodire nolles ; non est hoc in absentem reum. {SoiatuscoHsu/tum,^ et decretiim Flacci.) Quid, si non decrevisset,i sed edixisset?*^ quis posset vere leprehendere ? Num etiam fratris mei literas, plenis- simas humanitatis et ffiquitatis, reprehensnrus es?7 quas easdem mulieri' a me datas, apud Pataranos' requisi- vit.^ Recita literas Q. Ciceronis : {Litem Q. Ciceronis.) 79. Quid? haec Apollonidenses,'' occasione facta,* ad Flac-

* Data.

4 Ita de Cam. et Aiigiistini conj. Lamb, et seqq. Cum a, per te cocld. cnm edd. vett. Crat. Heivag. Cam, ' Vocavit * qua'] Nihil deest. Schiitziuni cum Ernesti lacnnam hie statuentem egregie adjiivarunt typothetae, sic dantes, in consilium quce vocavit * * quidem quam. Mox, accusuntur ed. 1584. Griit. errore typogr.' Orell. Pro fuerunt, quod exhibent Faein. Lamb, et seqq. faverunt legunt Crat. Heivag. Camer. atlfuerunt cod. H. Steph. et Beck. —

5 Lamb, de conj. Pantag. delet decrevit. Paulo post, abs. reum decernere cod. H. Steph. et Scliuiz. decernere in abs. reum Lamb.— 6 Ita codd. Lambini et Steph. Manut. Lamb, et seqq. dixisset vtt. libtr Ursini, Crat. Naug. Hervag. addixisset conj. Aiigustin. — 7 Verbiini es omittuiit Crat. Hervag. Camer. Steph. — 8 'Ita Naug. seqq. nisi quod mulieres T, muUeribus . . . requisivit Lamb. Locus corruptus. quas easdem mulicri a me datas apud * requisivit Crat. Hervag. Ex hoc loco inanifestum tit, post Crat. et Hervag. Nauge- rium aut licentissinie in hoc t<ito capite versatum esse, aut, quod non prorsns incredibile est, iiabuisse exaclius aliquod awSypatpou cod. Pentingeriani, vel similius. Unde enini h. 1. accepimus Patarauos, (ceterum Naug. divisim, Patara nos,) nisi aut e conj. libidinosa fere; aut e codd. Mss. ? queis easdem mulieres a>nandati>s apud Palaranos requisivit conj. Pantag. multis prob.' Orell. Mox, Recita I. Q. Cic. desunt in cod. H. Steph. Litcra Q. Ciceronis desunt in Naug. Hervag. Manut.— 9 Apollonidienses hie et paulo post Graev. Pro

KOTJE

n In consilium vocavit] Consilium i Dfcremsft] Decernitur jure caii-

consessus est eorun» qui caii»am vel sa cognita; ediciiiir, quod pro im-

publicam vel privatam cum prsetore perio fit ; potuit autem edicere cum

aut judice cogno'«cuut. pnetor esset.

o In absentem] Non decrevit con- ^ Mulieri] Amyntae uxorem, vel fi-

tra absentem, siquidem eodem erat liam ejus inteliigit.

iu loco, quo Flaccus. ' Pataranos] Patara nrbs Lycia;

p Senatuficnnsultum] Hie recitatum fuit.

est Flacci decretnm, ut pateret cum ' Apollnnidenses] .Apollonia, a qua

senatus decreto consentire. Apollonidenses, urbs Phrygije fuit.

1528

M. TULLIUS CICERO

cum detulerunt? Apud Orbinm " acta non sunt? ad Glo- bulum delata non sunt ? Ad senatum nostrum, me consule," nonne legati Apollonidenses omnia postulate de injuriis unius Deciani detulerunt? At h8ec'° praedia etiam in censu dedicavisti/ Mitto, quod^ aliena ; mitto, quod possessa per vim; mitto, quod convicta^ ab Apollonidensibus ; mitto, quod a Pergamenis repudiata : mitto etiam, quod a nostris magistratibus" in integrum" restituta: mitto, quod nullo jure,'' neque in re, neque in possessione tua. 80. Illud quaero, sintne'^ ista pr^dia censui censendo:'^ ha- beant jus civile:'"^ sint, necne sint,* mancipi: subsignari apud aerarium,'^ apud censorem possint: in qua tribu^ denique ista praedia censuisti? Commisisti,'' sitempus*"

' RetuUsli in censum.

"* Pendeant ex jure civili.

occasione Lamb. conj. censione ; Gulielin. concursione ; Oliv. e Lamb, affert potestate.— 10 Ita de Lambini conj. emend. Ernesti et Beck. Adhac al. Pro in censu. Cam. Hervaj;. Ciat. Lamb, habent incensu ; Ciijac. conj. in censum. Actiitum, dicasti conj. Lamb. — 11 ' Forte in integrum est insititinm.' Ernesti. Mox, 7iullo in jure, neque re, neque poss. Crat. nulla in jure, neque in re, neque poss. Naug. — 12 Crat. Hervag. S.^ug. suntne. ^lox, civile, necne ; sint, necne, mancipi Lamb. — 13 Pro»nis/s/i INIanut. et Gr« v. e vett.lib. et sic cod.H.Stepli. qui mox, po&ltributum, addit te non recusaiurum, non improbante Garalon. —

NOTiE

" Apud Orbium'\ Orbius prirtor fuit in Ai>ia ante P. Globnlum.

* Me consule'\ Consule CiceroiiC, Flaccus praetor ni banns eiat.

y Mitto, quod'\ Id est, quod aliena siut.

^ Convicla'\ Htec prsedia jndicio Deciano adenila sunt ab Apolloni- densibus.

* A nostris mugistratibus] A d no- bus Asia- priEtoribus Orbio et Flacco restitnta sunt, ijuia per vim ablata fuerant.

^ Nullo jure, ^c] Ad ea praedia nnlluni jus habebat Dccianns.

<^ Censui censendo^ Censui censendo agri proprie appellantur, qui et emi

et venire jure civili possunt.

•^ Habennt jus civile] Habere jus civile est dependere a jure civili.

« Sint, necne sint, Sfc] Id est, ita sui juris sint, ut abalienari possint.

f Subsignari ainid ceravium, S(c.] Sub- signari apud ivrarium, idem est, ac referri in publiras tabulas, qujK in a^rario a censoribus servantur.

s In qua Iribu] In sua qiiisque iri- bu censebattir. Petit autem in qua tribu ceiiseri potuerint ejus ■})ra'dia, cum apud socios sint.

'• Commisisti, si tempus, Sjc] Com- misistijid f st, effecisli, \it si aliquod gravius bellum exoriretur, pro quo colligenda esset pccunia, duplex libi

PRO FLACCO, CAP. 33. 15*29

aliquod gravius accidisset, iit ex iisdem praediis' et Apol- lonide et Romai imperatnm esset tributum. Verum esto : gloriosus I'uisti : voluisti niagiiujii agri modum censeri/ et ejus agri/ qui dividi plebi Romanae'' non potest. "^ Census es praeterea numerata^ pecuniae centum tiiginta' H-S rail- lia.'^ Earn opinor tibi nunieratam non esse abs te. Sed haec omitto. Census es raancipia" Amyntae : neque huic ullam in eo fecisti injuiiam ; possidet enim ea mancipia Amyntas. Ac primo quidem peitimuit, cura te audisset servos suos esse censura." Retulit ad jurisconsultos.^ Constabat inter omnes, si aliena censendo° Decianus sua facere posset, eum* [maximam habituruni esse familiara."' Responsum est, ejus facta non videii. Idem visum est postea Flacco, cum rem cognosceret : itaque decrevit]. xxxiii. 81. Habetis causam inimicitiarum, qua causa inflammatus Decianus ad Laelium detulerit banc opi- mara*' accusationem. Nam ita questus est Lselius, cum

' Habere midlos agios, f Et eos agros.

I ConsuluiljurisconsuUus. * Uberem.

14 Einesti conj. posset.— 15 Ciat. Naug. Orell. numerata pecunia; CXXX. Hervag. v. p. centum triginta inillia ; IManiit. conj. n. p. CXXX U-S. — 16 Herva;;. Cam. eum m. h. esse duiiitna ; al. e vett. \ib. eum m. h. esse pradia ; coii. H. Slepli. eum maximam h. esse rerum omnium copium. Verba uncis in- cliisa sunt e iiiaig. vet. cod. ' Iiigeniosum, iief tanu'ii probabile est receiitio- ris aliciijiis grammatici siipplenu'iituni. Steplianiaimin ac Lambiiiianiiin coiidavit Scbutz. eum . .. copiam. Respunsum . . . decrevit.' Orell.

NOT.E

persolvendimi esset tributum, Apol- lit in suum oensum onines servos :

loiiide allerum, alteruni Roinae. mancipia etiani snninntnr pro illis

' Ex iisdem prmliis] Ex pra?dio- bonis, quae postea niobilia vocave-

rnm (jUcE censa erant, aestiinaiione, runt,

tribuliini iinpoueiiatur nnimique. . " Servos suos esse censum] I'inuiit

■^ Dividi ])h'bi Rom.] Qn'\ Wbei'i f<\int Amyutas cum illi renuntiatuin est,

agri populo ^oni. dividi non possunt, servos illius esse censos, et inter

quia ex jure Ron, ano nou deprndeut ; bonu sua retnlisse Deciannm.

a^ti eiiim qui censi non erant, mulclae <> Ceiiseudo] ResponMun est a ju-

noinine popnlo dividebantur. risconsnltis, si aliena in censum sunm

' (^enlum triginta, Sfc.] Tredecim ref< pre posset, brevi ampiissirua bo-

librarnm millia. na iiabituruni esse Decianuin.

" Census es mancipia] Id est, detu-

1530 M. TULLIUS CICERO

de perfidia Deciani diceret : Qui mihi auctor fuit/ qui causam ad me detulit, quern ego sum secutus ; is a Flacco corruptus est, is me deseruit ac prodidit. Sic- cine tu auctor 'I tandem* eum/ cui tu in consilio fuisses, apud quern omnes gradus dignitatis tuae retinuisses, pu- dentissimum hominera, nobilissima familia natum, optime de republica meritum, in discrimen omnium fortunarum vo- cavisti 1 Sed defendam ' ' Deciaiium ; qui tibi in suspici- onem nullo suo delicto venit. 82. Non est, mihi crede, corruptus.' Quid enim t'uit, quod ab eo redimeretur?' ut duceref^ judicium ? cui sex horas " omnino lex dedit. Quan- tum tandem ex his horis detraheret, si tibi''- morera gerere voluisset? Nimirum illud est, quod ipse suspicatur.^ In- vidisti ingenio subscriptoris tui : "■ quod ornabat facile lo- cum, quera prehenderat,^ et acute testes interrogabat, aut circumveniebat;"^ fortasse fecistis^ et tu, et populi sermo,

' Emeretur. * Produceret. ' Decipiebal.

Cap. XXXIII. 1 Camer. optimam. — 2 Breniiiis conj. tu aiictore ianium. Mox, \nn fuisses, Crat. Nang. Cam. Virtor. Maniit. legmit /aivsses ; cotl. H. Stepl). adfuisses. — 3 Scilicet defendam Crat. Hei vap. Camer. Gra?v. Orfil. Oliv. Lall. — 4 Cod. H. Stepli. nisi <?/;(. — 5 Hervag.suspicahatur. Eadeni ed. mox omittit tui. Mox, pro facile, fjiiod linbent Naug. Cam. Grut. Grav. Beck, facete \fg»nt Lamb. Sclinlz. Oiell. facere Crat. Hervag. — 6 Crat. et Orell. omittunt circuinveniebat, spatio relicto, quod Hervag. et seqq. exlii- bent ex arbitrario siipplemento. '^\o\, fortasse fecisti et tu, ut pojiuli sermone exciperes Hervag. Cam. /. fecisti et tu et populi sermo ne exciperes Stepli. Grut .

NOTiE

P Qui mihi auctor fuit"] Indncit hie semper pliires dcfensori, qiiani accii-

loqiientem Laeliiim. sitori, dareiitiir. Ita in causa Milo-

1 Siccine tu aucto)'J Convertit ora- nis dnae iiora? accnsatori, el tres reo

tionem ad Decianum. permissae sunt. At in caiisis lepe-

•■ Eutn] Inveliitiir in Dpciaimm, tiindariim, tres tiiin accnsatori, turn

qiiod aiisus sit Flacciim in periciiliim defensori, concedcbaiiiiir.

bonorum vocare. " Subscriptoris tui] SiilKcriptores

» Defendam'] Ostendit probabile dicel>aiitiir, qui acciisatiorii ejus qui

non esse a Flarco corrnptiiin esse rei iiouien dftuleiat, sut>scrii)eba!it.

Deciannm. y Locum, quern prehcnderat] Cum

* Corruptus] A Fiacco corru[)tus mulii e»sent in eadem causa accusa-

non est Decianiis. tores, sua cuique pars agenda defe-

" Cui sex horas] Hor* in rausis rebaiur.

pablicis lege ita constituebautur, ut * Fortasse fecistis] Id est, effecis-

PRO FLACCO, CAP. 38. 1531

ne exciperes. Idcirco Decianum usque ad coronam appli- cuisti.'"^ Sed, ut hoc verisimile est, ita^ hand verisimile, Decianum a Flacco esse corruptum. 83. Ita scitote, ju- dices, esse cetera: 9 vcl quod ait Lucccius,^ L. Flaccum '° sibi dare cupisse, ut a fide se abduceret," sestertium vicies.** Et euni tu accusas avaritia3, quern dicis sestertium vicies " voluisse perdere? nam quid emcbat, cum te emebat? ut ad se transires 1 * quam partem '^ causae tibi daremus ? an ut enuntiares'* consilia' Laelii ? qui testes ab eo prodi- rent? quid? nos non videbamus habitare una? quis hoc nescit? tabulas*^ in Laelii potestate I'uisse, num dubium est? an, ne veheraenter, ne copiose accusares?"^ Nunc'' facis suspicionem : ita enim dixisti, ut nescio quid abs te

*" Produxisti iijmd populum. " Fncerel se pravtnicatorem.

* Partes ejus defenderes. ' Revelares consilia.

^ Ut esses lenior in uccusatione.

Gvxv. f.fecisti et vt populi sermonem exciperes Lamb. /. fecisset, ut ex popidi sermone excideres coiij. Maniit. f./icissel, ut tu populi sermone excideresSchn^z. f.fecistin et tu, et populi sermone exciperes Crat. et Orell. — 7 Ita ('lat. el seqq. ' Hapc qiioqiie roriiipta.' Orell. ad coronidem conj. Aiis;iislin. vet. lib. Ursiii. Idcirco D. pcrjidia: accususti, tequc ad coronam applicuisti con], Hchutz. Idcirco in D. usque te ad coronam applicuisti conj. Wolft'. — 8 Paiticiila ita non legitur in edd. ante Hei vag.— 9 Ita Nang. Steph. Lamb. se(|i|. Ita scitiUe esse certa Crat. Ea(iue,judices, scitote esse vera Hervag. corruptum, scitote, judices, esse cetera Camer. Hie tandem desinit lacuna a Cratandro snppleta. — \0 Lelium Flaccum C INIox, ut fide Franc. 1. C H S r, Venet. 1483. Jiint. Crat. — 11 Verba, El eum lu a. a. q, d. s. vicies desunt in T x- quem dices CHS. no- luisse perdere H. Panio post, ut ad te trans x- quasportes Lamb, causce deest in S. lihidaremT. — 12 Drvst]. anrntntiares ; Franc. I. et C denuntiares. Mox, hcEc nescit Dresd. Tnm, potestatem C. nnn dtibium est C H S r, Maniit. Lamb. — 13 Num C. Actutiim, jdcis sus/j. siispitabatur Lamb, quid a te C H S X- iniperatum esse x>

NOT^

tis ut non esset in majori qiiani tu niillia sestertionini, librarum decern

exi^timatione. Et liac de cansa emu inillia.

non loqui permisistis. Sed tantiim '^ Partem^ Nulla pars esset in qua

Decianum in conspectum populi ad- nteretur tiia opera, vel quam Lucccio

duxistis. Sensus valde obscurus, et Flaccus dare posset.

iHUtilatus aliunde, videtur sic posse ^ Tij/xz/ua] Tabuhp, in quibus srrip-

explicari. ta sunt testimonia qua; ex Africa

!» Lucceius] Videtur fuisse unus ex Romam missa sunt, in Lwlii potes-

ils qui Flaccum accusabant, quem tate fiierunt; quae idee valere nou

jam refutare a)»s;reilitur. debcnt.

^ Sestertium vicies] Id est, centum

1532 M. TULLIUS CICERO

impetratum esse videatur. xxxiv. 84. At enim Androni Sextilio ' gravis injuria facta est, et non ferenda : quod, cum esset uxor ejus Valeria, intestate ^ mortua, sic egit earn rem Flaccus, quasi ad ipsum heereditas pertineret. In quo quid reprehendas, scire cupio : quod t'alsum intende- rit?'^ qui'^^ doces? Ingenua, inquit, tuit.^ O peritum juris hominera ! Quid? ab ingenuis mulieribus lia;reditates lege non veniunt? In nianum,' inquit, convenerat/ Nunc au- dio: sed quaero, usu, an coemtione?'' usu non potuit; nihil

« Quomodo, f Veiierat in pulestatem mariti.

Cap. xxxfv. 1 SexiuUio C. a Dione Sextilio Fianc. 2. ef ed. pr. Androni Stuphaliu Franc 2. Mox, ejus omittit Maiuit. pjhs uxor ha lient coiiif. Faer- iii, Barb, et edd. ante 1584. uxor ejus ed. 1584. et seqi^. Delude, intestata codd. aliquot, Venet. 1483. et Jiiiit. Fluccus deest in x- — - Cod. x ostende- rit, quid^ — 3 In 7nanu C H S r X> Naiig. inquam C x- convenerit C H S x- Mox, qucero utriim usu edd. qiicpilam vett. sed utrum iioii legitnr in codd. Faerni, Barb. .Veneit. 1480. 1483. an emptione H. usu? co'enttione Venet. 1483. Junt. Verba nihil . . . deminui poiii post ilia omn. e. aucloribus voluit

N OTiE

* Inlesiato'\ Inteslato mori dicnn- esset mariti, ant ejus, cnjns in manu

tur, qui nun facto testaniento mo- mancipioque niaritns erat, snaqne illi

riuntur. haercs fieret. Ita Ulpian. xvin. 6.

f Quod falsum intenderit^ Id est, Vir antem interrogabat miilierem,

quod false haereditateni ad se perti- an sibi niaterfaniilias esse veilet ; et

nere dixerit. hjee vicissim, an sibi paterfamilias

s Ingenua fuil} Ingenui dicnntur, esse veilet : si nterque respoudebat

qui utroque parente libero nasciin- se velle, mulier materfamilias voca-

tnr. bator, quoniain non in matrinioniuwi

'' Usu, an co'emfione] Convenie- tantuni, sed in familiam quoqiie ma-

bant duobus niodis in matrimoni- rili, et in sui beercdis locum vene-

uni veteres Romani ; ant coeintione, rat. Usu vero fieri matrimonium

aut usu : coemtione, cum vir et dicebatur, cum, tutoribus auctoribns,

fceniina se invicein emebant; nu- mulier in matrimonium alicui conve-

bentes aulem mulieres, ut Varro niebat, quo cnm ea consuescebat

scribit, tres ad virum asses ferebant ; quasi cnm jnsto perfectociue matri-

atque uuuin quidem quem in nianu monio : adeo ut si usiis il!e intra an-

tenebant, tauquam emendi causa, niim non interrumpcretur, pro nsu-

marito dare ; aiium quem in pede capta jam baberetur ; et tamen intra

babebant, in foco larium familiarium annum nsnrpare, id est, iisnm infrin-

poncre ; tertinm in sarciperio cum gere, ex lege xii. Tab. liceret : quod

condidissent, compito vicinali sole- ni faceret, (juoad in eo matrimcnio

bant resignare. Hinc eveniebat, ut maneret, matrona, inquit Gellius,

luulier quidem in manu mancipioijne dicebatur; etsi liberi nati non forent :

PRO FLACCO, CAP. 84. 1 53iJ

enim potest de tntela legilima sine omnium tutorum aucto- ritate deminui : coemtione? omnibus ergo auctoribus :+ in quibus certe Flacciim fuisse non dices. 85. Relinquitur illiid, quod vociferari non dcstitit,^ non debuissc, cum prae- tor esset, suum negotium agere, aut mentionem facere ha;- reditatis. Maximas audio tibi, L. Luculle, qui de ^ L. Flacco senlentiam laturus es/ pro tua cximia liberalltate, maximisque beneficiis in tuos, venisse ha^reditates, cum Asiam provinciam consular! imperio'' obtineres : si quis eas suas esse dixisset, concessisses? ' Tu, T. Vecti/ " si qua tibi in Africa venerit ba?reditas ; usu amittes?" an tuum, nulla avaritia," salva dignitate, retinebis? At istius hcereditatis, jam Globulo^ pra^tore/ Flacci nomine, petita possessio est : non igitur impressio,"" non occasio/ non vis.

Geo. d'Arnaud Var. Conj. 1.27. riiminui edd, veil. — 4 Lamb. omn. e. (tilvri- bus nvctnribtis. Pai tirula ergo deest in T. inictvrilalibiis S. — 5 Ita codd. Faerni et Lamb, desistit edd. vett.— 6 Cod. r qui de tiio. Paulo post, in litas V. h. . . . imp, nUinens . . . dixisses in eodein cod. Deiiidp, coiuensisse H S. — 7 Vetti LamI). Beck. Schiitz. Oiell. hi A. venit Giulf. C x- Rlox, aut tuum C. nullum avuriiiam x- — 8 Globilto C H .S x- Mux, non vis, non occusio conj. Manut. proljanie Woltf. improb. Orel!. 7ion occisio C H S x- Hsec verba de-

NOTiE

a matris scilicet nomine, non adcpto ■" I'ecti] Vectius judex sedebat,

jam, sed cum spe et omine niox adi- qui bievi profecturns eriit in African),

piscendi. Ha-c neque in manu man- " Usu amittts] Usu peimittere,est

cipioque ninrili, neque siii juris erat ; non adire iilam li*iedila(em, .sed ut

sed semper in tutorum potestate per- earn alius usucapiat, pprniittore; nam

nianebat: quod si intestata morere- usu res et acquiruiitur, et auiittun-

lur, ai^natus proximns liabebat fami- tur.

liam. o Nulla avurilia] Potest cum dig-

' Laturus cs] Lnculliis erat inter nitate, et sine avaritia conservare

judices qui ftrre sententi^m debe- lia^reditatem qua' ijisi obvenit.

bant ; ejusque exeniplo probat in sua p Glohulo pratore] Globulo Flac-

provmcia Fiaccuui potuisse liaeredi- cus snccessisse creditur, quo Globnlo

tales accipere. pryptoie, lia-c Flacci noniiue hatrcdi-

" Consuluri imperio] Erant consu- tas petita est.

lares provinci*, qiuv a consulibus <i Impressio] Impre«sio propria est

regebantur, quibus duodecim fasces, liostilis impeius, qui armala vi infer-

insiguia potestatis, pra^ferebanlur. tur; qualis a Flacco non faclus esse

' Concessisses] Interrogaudo petit poluit, cuui nondum piator esset.

Htrum fuissct eas concessurus : quod ' Occasio] Praptoriiv sua; dignitatis

negat. in Asia occasione non usus est.

1534 M. TULLIUS CICERO

non tempiis, non imperium, non secures ad injuriam faci- endam Flacci auimum impulerunt. 86. Itaque eodem etiam M. Lurco, vir optiinus, rneus familiaris, convertit aculeum' testimonii sui: negavit, a privato pecuniam in piovincia prastorem petere oportere. Cur tandem, M. Lurco,^ non oportet ? eripere, extorquere, accipere contra leges non oportet: petere non oportere, nunquam ostendes, nisi do- cueris non licere. An legationes sumere liberas/ exigendi causa, sicut et tu ipse nuper, et multi viri boni saepe fece- runt, rectum est'° (quod ego non reprehend©; socios video queri);" prastorem, si hasreditatem in provincia non reli- querit," non solum reprehendendum, verum etiam condem- nandum putas? xxxv. Doti, inquit,'" Valeria pecuniam omnem suam dixerat. Nihil istorum explicari potest, nisi ostenderis, illam in tutela Flacci non fuisse : ^ si fuit, quas- cumque sine hoc auctore est dicta dos, nulla est. 87. Sed tamen Lurcouem, quanquam, pro sua dignitate raoderatus

sunt ill T. Paulo post, Fl. aji. intulerunt r. — 9 Haec omnia, vir optimus . . . M. Lurco, desunt in T. Mox, eripere oniittiint sex codd. Oxoii. Venet. 1483. Jiiiit. Crat. Hervag. Cainer. — 10 H r x '<''"'« est ; et sic H in inaif:. Pro quod ego T liabet ego quoque. — 11 Ita rodd. Griiteri, Gra=>vii, Gnelt. Venett. 1480. 1483. Jiint. non oinittiint codd. Faerni, Memm. al. nude Lami). conj. ill ed. 1.5G6. in provincia creverit. ActiUiim, 7ion solum non S et Dresd. pu- tatis H S x-

Cap. xxxv. 1 Scliiitz. de Beckii conjectnra ;n7His. Mo\, l^'ihildotiisto- rum H S r Xi Franc. 1. 2. expUcare r. in tutclam H, Dresd. Barb. Venet. 1480, Deinde, si sit Franc. 1. 2. Dresd. Barb. H S T r x> ed. pr. Venett.

NOTiE

' Convertit aculeum, 6fc.] Lurco in niiuii iis prafinitnm fuit.

eandem partem infestum testimo- " Socios video queri] Objicit hoc

niuin suum convertit. Translata ver- esse repreliendenduni, quia non sequo

ba sunt ab apibus. Hiijus testimo- jure cum senaloribus litigarent.

nium rt-jif it, quia potest praetor de- ^ Doti, inquit, ^t.] Objiciebat ille

bitani sibi liuereditatem petere. quod Valeria dotis nomine promise-

' Legationes liberas] Liberae dice- rat suam pecuniam ; dos autem est,

bantur legationes, quas senatores, quod affert ea qu* nubit, vel quod

privati negotii, ant evitaudi plebeii fu- pater dal famiiijp.

roris causa, a senatu ad aliquod tern- > In tutela Flacci non fuisse] Lurco

pus impetrabant. Cicero eas annuas debet ostendere Valeriam non fuisse

legesuafccerat} «ed postea,ut scribit in tutela Flacri, si vult ut legitima

ad Att. lib, xv. lege Tullia quinqucn- sua sit accusatio.

PRO FLACCO, CAP. 35. 1535

CvSt in testimonio dicendo religion! ^ suae,* tamen iratum Flacco esse vidistis : neqiie enini occultavit causani ira- cundiae suae, neque reticendam putavit. Qucstus est, li- bertum siium,'' Flacco praetore, esse damnalura.' O condi- tiones miseras administrandarura provinciarum ! in qiiibus diligentia plena simultatum est ; negligentia, vitnperati- onum : ubi seveiitas peiiculosa est; liberalitas, ingiata: sermo, insidiosus;" assentatio, perniciosa: frons omnium, familiaris; multomm animus, iratus: iracundiae, occultae; blanditiae, apertce : venientes pra^tores expectant, praesen- tibus inserviunt, abeuntes deserunt. Sed omittamus que- relas, ne nostrum consilium "^ in prastermittendis+ provinciis laudare videamur. [p. 1(53.] 88. Literas misit de villico P. Septimii,'* homiuis ornati, qui villicus caedem fecerat: Sep- timium ardentem iracundia* videre potuistis.^ In Lurconis libertum judicium ex edicto dedit : ^ hostis est Lurco. Quid

" Fallax.

1480. 1483. Mediol.— 2 Voc. religiovi displicet Einestio. Beck, et Brem. orationi, e Biemmii conj. edidit Sclmtz. ira, vel sibi tn, e. int. d. reli^rone sua coDJ. Wolft. improbmite Orell. IMox, nee enim Franc. 1. 2. C H S, ei ed. pr. rejiciendum putavit Franc. 1. reiciendum putavit C S. rejicienda putavit x- re- tinendum putavit Franc. 2. et ed. pi.— 3 Questus est, I. s. F. p. e. damnalum g-. Mux, administ. civilatum et provinciarum Venet. 1483. Jnnt. Crat. Hervag. simultUum est C x- Dcin, verba, liberalitas, i. s. ?. a. perniciosa, desnnt in T. in grata divisini C. fraus omnium T. — 4 Unas cod. Oxon. et edd. vett. omitten-

NOTvE

^ Moderatusest...religio7iisu(p'\Lar- rat Ciceio provinciara administran-

co modiini tennit, propter rpliaionem dam post consulatuni.

scilicet jniisjnrandi ; nam jiirali (li- ■' P. Septimii] Septimins eques

cebant lestinionia : tamen illiiis tes- Romanns tnit, qui in Asia nPKotiaba-

timonium improbat, et cansam snbji- tur, cnjns etiani testimonium repre-

cit. liendit.

•» Libertum suum] Liberti sunt, e Ardmtem iracundia'] Septimius

qiios dornini fxjusta servitiite solve- visus est plenus iracnndia in dicendo

rnnt, ac mannmisernnt ; iinde etiam contra Flaicnm testimonium; quia

illornm patroni, quasi patres, qui a cum anfiipisset ex Asia, post inler-

morte in vilam iilos revocavernnt, feclnm a se hominem, scripserat Ro-

appellabantnr. Libertini dieti sunt mam Fiaccns, nt ille vilJicns capere-

etiam, non qui mannmittebantnr, sed tnr.

ingenni ex iis procnati. ' fix edicto dedit] Id est, tniit sen-

« Ne jwsttum consilium} Rccusave- lenliani seciindnni edictnni. Edic-

('

1536

M. TULLIUS CICKRO

igitur ? hominum gratiosorum ^ splendidonimque libertis fuit Asia tradenda? an simultates, nescio quas, cum liber- tis vestris Flaccus exercet?'^ an vobis in vestris vestrorum- que causis severitas odio est;* eandem laudatis, cum de nobis judicatis? xxxvi. At iste Andro,''' spoliatus bo- nis, ut dicitis, ad dicendum testimonium non venit. 89. Quid, si veniat? Decisionis'^ arbiter C. Caicilius ' fuit: quo splendore vir ! qua fide ! qua religione ! obsignator C. Sextilius, Lurconis sororis filius, homo et pudens, et con- stans, et gravis. Si vis'' erat, si fraus, si raetns, si circum- scriptio;' quis pactionem fieri, quis adesse istos coegit? Quid, si ista omnis pecunia huic adolescentulo,'" L. Flacco/ redditaest? si petita'^ si redacta?" si per hunc Antiochum,

* Improbatur.

« Pactionis.

dis. — 5 C videte. Poiuistis in, Ifc. — 6 Victor, et Mannt. exercuit. Mox, vobis depst in C H S r X- Deiiide vobis judicatis C S- vocatis r.

Cap. xxxvi. 1 Cx audio. Mox, \\xc omnia, Quid si . . . istos col-git, de- snnt in T. Pro Ccrcilius <r liabet C<eUus. Idem cod. obsignatos. C H S x homo et prudens. — 2 C x a L. Flacco. Mox, si rcducta per conj. Patagath. ap. Ursin. si numerata, nut si donata per hunc, S^-c. al. ap. Gra?v. hujus deest in C X- soni illi hdbet X' won ante so/um deesl in codd. Oxon. sed etiam Ubertatis

NOTJE

turn antcra duplex fuit ; perpefnum cum. Hnjns Caccilii aiictoritatcoi et

videlicet, et temporale : perpetnum fidem iaiidat.

fuit, qtiod przetor aibitrafu suo, toto ^ Si vis] Si fiicta nempe a Flacco

praetnrvp siuk tempore consfituit ; vis fdit, quia praetor erat ; pactio

temporale vero, qnod certi oborti fieri non debiiit, cum nemo eos ad

negotii causa proponebatur. illam faciendam impnlerit.

s Grntiosorum'] Gratiosi dicnntiir ' Circumscriptio] Circnmveniri et

qui gratia pltirinuim possnnt, et qni- circumscribi dicilur qui in fraudem

bus miiliorum gratia comparata ext. indncitiir.

Horum liberli niolesti erant Asianis qiios ita impune agere non vult Cice- ro in provinciis.

*■ Andro] Andro vir Valeriae fuit, quem non venisse in testimonium, dicit: at Imnc nihil effecturum con- tendit Cicero ; quia cum Flacco de- ciderat de Ir.rreditate.

ni Adolesceniulo'] Aderat liic alter Flaccus adolescens, qui -potuit esse aut fratris filins,aut fratcr patruelis ; atqne ita ad ambus pertinuit haerc- diias.

" Pcdncta] Si coUecta fuit ilia pe- cunia per Aniiocbum libcrtum, et data al) isto Flacco qui defenditnr ;

' C. Ccecilius] Cajcilius ille arbiter proj)ter liberaiiiatem laudandus est, fuit initj; pactionis de lia^reditate non accu^aiidus avaritiae. Valeriae inter Androncm et Flac-

FRO FLACCO, CAP. 3(3. 1537

paternum htijus adolesccntis liberlimi, scni illi Flacco pro- batis.simum? videniurue non solum avaritiaj crimen eflu- gere, sed etiam libcralitatis laudem asscqui singularem ? communem enim haereditatem, quae aequalifer ad utrumque lege venisset, concessit adolescenti, propinquo suo : nihil ipse attigit de Valerianis bonis : quod statuerat facere, ad- ductus liujus pudore," et non araplissimis patrimonii copiis, id non solum fecit, sed etiam prolixe cumulateque fecit. Ex quo intelligi debet, eum contra leges pecunias non ce- pisse, qui tarn fuerit in htereditate concedenda liberalis. 90. At Falcidianum crimen p est ingens : ' talenta quinqua- ginta'* se Flacco dicit dedisse. Audiamus hominem. Non adest. Quomodo igitur dicit ? ^^ Epistolam mater ejus profert, et alteram soror : scriptum ad se dicunt esse ab illo, tantam pecuniam Flacco datam. Ergo is,' qui si aram tenens ' juraret, crederet nemo, per epistolam, quod volet, injuratus probabit ? At qui vir ? quam non amicus suis civibus! qui patrimonium satis lautum, quod hie nobiscum

r. Deinde, le^e deest in x- — 3 C H S r X; f t ManiU. crimen ingens; verbnm est addidit Faeni. e codd. suis, quibns arcedit Barb. — 4 Ita Crat. Lamb, seqq. dicitur sex codd. Oxon. Venelt.1480. 1483. Jiiiit. dicft Manut. etSteph. Mox, tantum pecunium H. tanquam pecuniam C x- " Flacco C.— 5 Ego is x- Mox, pro qui si, Giaev. emeud. cui, si, recepenint Beck. Sclmtz. Orell.

NOT.*:

" Adductus liujus pudore] Tantam et grosso Franrico ajqiiiparrttur :

hoiiuslatem in coiisanguineo adoles- grossiis pars est inarcie sexa«esiiiia

ceiiie reperit F'laccus, ut ipsi cesse- quarta: marca signati aigciiti capit

rit patrimonium quod ipse poterai libias noslras, sive Fraiicicos, viginti

accipere. septera : grossus igitur valet octo

^ Falcidianum crimen] Aliud cri- solidos cum denariolis panio minus

men quod Falcidius intendit coutra sex: qui gross i sexies miliios repe-

se a Flacco commissum esse. Hunc titi, Francicos conficiunt :i330. et bic

autem Faicidium in odium adducit valor est argentei talenti Altici ad

fesliva bominis descriptione. modum nostrum revocati.

1 Talenta (jui^iq.] Quoties occurrit ■" Si aravi tenens] Aram tenentes

talenti ratio, si nihil aliud addatur, jnrabant Grajci. Hiiic autem Fai-

de minori laleuto Attico intelligi cidio sic jiiranti nemo fidein liahuit ;

debet, quod fuit minarnm sexaginta, ergo ei minus babcnda est loqiuu(i

seu sex millium dracbmarum. Porro per Jiteras. drachma Attica, deuario Romano,

Delph. el Var. Clas. Cicero. 5 E R

1538 M. TULLIUS CICERO

conficere ' potuit, Groecorum convivils maluit f]issfpare= 91. Quid attinuit relinquere hanc iirbem ? libertate tarn praeclara careie ? adire periculum navigandi ? quasi bona comesse Roraae non liceret: nunc denique materculas suae^ festivus filius, aniculae rninime suspiciosa?, purgat se per epistolam, ut earn pecuuiam, quacum trajecerat, non con- sunisisse, sed Flacco dedisse videatur. xxxvii. At fruc- tus isti^ Trallianorura, Globulo praetore venierunt:' Falci- dius emerat H-S nongentis* millibus. Si dat tantara pecu- niam * Flacco, nempe idcirco dat, ut rata sit emtio. Emit igitur aliquid, quod certe multo pluris essct : ^ dat de lu- cro: nihil detrahit de vivo." Minus igitur lucri facit. 92. Cur AlbanunT^" venire jubet? cur matri praeterea blandi- tur ? cur epistolis et sororis et matris irabecillitatem aucu- patur? postremo cur non audimus ipsum ? Retinetur, credo, in provincial mater negat: venisset, inquit, si esset denuntiatum. Tu certe coegisses, si ullum firmamentum in illo teste posuisses. Sed hominem ab negotio abducere noluisti: magnum erat ei certamen propositum, magna cum Grascis contentio : qui tamen, ut opinor, jacent victi ; nam iste onus totara Asiam magnitudine poculorum ^ bibendo-

'^ Prodigere.

Paulo post, satis latum x- — 6 Idem cod. matercula sua. Mox, pro quacum trajecerat, quod exhibent Pal. 3. Griit. et recentt. quam trajecerat legnnt codd. Faerni, Stephani, Franc. 1. Gnelf. C x. J'lnt. quam confecerat Crat. Nail". Lamb, quam contrajecerat codd. Victorii, Memm.Franr. Pall, plerique, et ed. 1471. quam contra legerat Venett. 1480, 1483.

Cap. xxxvii. 1 Ita Lamb. Gnit. Gra^v. uiiilo codire laudato; renierant C H S r x> cum omnibus edd. ante Lamb, item Heck. Scliutz. Orell. Mox H-S deest in C H S T, Barb, et Venelt. 1480. 1483. nonigentis codd. Faerni ; noningentis T . — 2 Junt. pec«nia?n tantam. — 3 Cod. x c^^^''" tnulli pluris esse. —

NOTiE

' At fructus isti] Dictum adversa- nunimos, viginti emit. Viginti niim-

rioruni reftitat, qui dicehant Falci- mi vivnm efficiunt, et deceui lucrum,

diiim, Globulo prectorOjTrallianoruin ^ Alhanum] Piicdiuni, denomina-

fructus emisse. tum a regione in (jiia erat, vendere

' H-Snongentis] Quingcuta talenta jussit Falcidius.

intelligenda sunt. y Magnitudine poculorum] Majori-

' Dctrahit de vivo] Delraliit de bus pociilis utebantur Gra;ci et Asia-

▼ ivo (|ui V. g. rem valentcm triginia ni in bibendo, quia pr<v ceteris aliis

PRO FLACCO, CAP. 37. 1539

que superavit. Sed tamen quis tibi, Laeli, de epistolis istis^ indicavit? mulieres negant se scire. Quis is est igitui? ille ipse tibi/ se ad matrem et sororem scripsisse, narravit? an etiam scripsit oratu tuo ? 93. At vero M. .^butium, et7 constantissiraum ct pudentissimura homi- nem, Falcidii affinem, nihil interrogas? nihil ejus generura, pari fide preeditum, C. Manilium?^ qui profecto de tanta pccunia, si esset data, nihil audisse non posset, [p. 164.] His tu igitur epistolis, Deciane, recitatis, his mulierculis productis, illo absente auctore laudato/ tantum te crimen probaturum putasti? prsesertim, cum ipse non deducendo^ Falcidium, judicium 9 feceris, plus falsam epistolam habi- turam ponderis, quam ipsius praesentis fictam voccra et simulatum dolorem?

9-1. Sed quid ego de epistolis Falcidii, aut de Androne Sextilio,'° aut de Deciani censu tamdiu dispute ? de sa-

^ Citato.

4 Albamm Faern.— 5 Cod. r epistolis tuis. — 6 Gnif. e codd. se scire, qui sis : ipse igitur ille tihi ; Crat. et Cam, Quis 1 is ipse? igitur ille tibi ; Venet. 1483. et Mediol. Quid est igitur? ille tibi; Garat. Quid est igitur? ille ipse tibi; Lamb. Quis is est igitur ? ille tibi ; Orell. Quis is est igitur ? ipse ille tibi ; Jiint. Quis is igitur? ipse iUe tibi. Nostram lect. exliibent codd. Grievii, Faerni, Paris. Giielf. cum edd. Grav. Lall. Beck. Schutz. Mox, an cnnscripsit oratu tuo IMemm. Pall, quatuor codd. Oxon. Barb. Gnelf. an e. s. hortatu tuo Fall. 1. 2. 5, Faeru, an e. s. rogatu tuo Naiig. Stepli.— 7 Copula et deest in C H S T x, et ])rudentissiinum exbibent C H S T r, et Victor,— 8 Ita codd. Faerni, Barb, Venet. 1480. Manlium H S x. et plerapque edd. ante Lamb, non possent C x, alii codd, ap, Faiirn. et Lamb, cum edd. Lamb. Beck. Scliuiz. Orell,— 9 Franc. I. indicium, probante GrEevio.— 10 A. Sestallio C. Androne Scstullio S, An- drone Sextullio X- Actutum, aut deditiani x- Pro censu, C H .S x babent sensu; Ernesti conj. causa. Post disputo Lamb, addidii e iMemn), << exposlulo, quod liabent etiam quatuor codd. Oxon, eumque secuti sunt Oliv. Lall. Beck. Schutz. et Orell. disputo? postulo legunt codd, Faerni, Pail. Barb, r x- Ve- nelt, 1480. 1483. Jiiiit. Hervai;. Faern, Grut. Graev. Verb, disputo? post re mo Naug. Cam, disputo? de salute, &fc. Gi\f If. Deinde, de summa republica duo codd. Oxon. Venet, 1480, Lamb, Lall. Orell. de summa K. P. Venet. 1483. de summa rei publico; Junt. Cam, Faern, Grut, Grsv, Beck. Schutz, Verba, vestris humeris, priore loco desunt in sex codd. Oxon.

NOTiE

popnlis ebriosi et potatores habit! crimen quod Flacco objicitur, ex A-

sunt : unde ' pcrgrapcari' vox dediic- .via in judicium istud vocatus erat

ta est, id est, deditum esoe vino. Falcidius, '■ Diduccndo] Ut probaretur illud

i540 M. TULLIUS CICKRO

lute oiiiniiim nostrum, de fortunis civitatis, de summa rei- publ. taceo J quara vos universam in hoc judicio vestris huraeris, vestris, inquara, humeris, judices, sustinetis. Vi- detis, in quo motu temporum, quanta in conversione rerum ac perturbatione versemur. xxxviii. Cum alia multa certi homines,^ turn hoc vel maxirae moliuntur, ut vestrae quoque mentes, vestra judicia, vestrae sententige, Optimo cuique infestissiraas atque inimicissimas reperian- tur : gravia judicia pro reipublicae dignitate, multa de con- juratorum scelere fecistis : non putant satis conversam*' rempublicam, nisi in eandem impiorum'' poenam optime meritos cives detruserint. 95. Oppressus est C. Anto- nius : " esto : habuit quandam ille infamiam suam : ** neque tamen ille ipse (pro meo jure* dico) vobis judicibus dam- natus esset ; cujus damnatione ^ sepulcrura L. CatilinatJ, floribus ornatum, hominum audacissimorum ac domestico- rum hostiura conventu epulisque celebratum est-/justa Catilinas^ facta sunt. Nunc a Flacco Lentuli'' poenas per

' Mufatam.

Cap. xxxviii. 1 Ita codd. Faerni, Lanibini, Pall. Barb, cum edd. Faern.

Lamb. seqq. sntis eversam Franc. 1. satis conversam esse C H S x. Venett. 1480. 1483. el aliae ante Faern, probante Hiddr. — 2 Codex unus Oxon. dam-

NOTiE

* Certi hominesi Per rertos bomi- bus damnatus esset.

nes, eos intelligit, qui fuerunt in ^ Celebratum esf] Damnato Anto-

conjuratione CatilinvE, et qui conan- nio, ad sepulcruin Catiliiiffi conven-

tur Flacco periculum moliri, qui Ci- tus ab illis, qui illius conjnratioiiis

ceroiii praesto fuit in ea exstinguenda. participes fuerant, celclnatus est:

'' Impiorum] Notat pcenam qua af- quod fieri solitum fuit olim in eonim

fecti sunt illi, qui cum Catiliiia con- niemoriam, qui bene de republica

jurationis anctores fuerunt. nieriti fuerant. Horum tumulus flo-

<" Oppressus est C. Autonius] Dam- ribus spargebatur, et epulum ab ami-

natus fuit Antonius, de majestate a cis populo Romano dabatur.

M. Ccelio accusatus, s Justa Catilina:'] Justa dicebantur

•^ Jn/amiam suam] Veiiit primum in ea sacrificia, quae in lionorein mor-

suspicionem conjiirationis, a qua per tuornm fiebant.

Ciceronem revocatus est. '' Lentuli] Lentuliis ille unus fuit

'^ Pro meo jure] Ait ijuod suo jure ex principibus Calilinaria; conjura-

affirniare potest, judiciim fretus jus- tionis,de quo jam sa^pe dirtiiuj est in

titia, quod nuuquam ab illis judici- Orat. contra Catil.

PRO FLACCO, CAP. 38. 1541

vos cxpetnntur." Quam potestis P. Lentulo, qui vos in coraplexu liherorum conjugumque vcstrarum trucidatos, incendio patriae sepelire conatus est, mactare victimam gratiorem, quara si L. Flacci sanguine illius nefarium in nos omnes^ odium saturaveritis ? 96 Litemus^^ igitur Lentulo, parentemus' Cethego, levocemus ejectos:'' nimiae pietatis et summi amoris in patriam vicissim nos poenas, si ita placet, sufferamus : nos jam ab indicibus"" nominamur; in nos crimina finguntur ; nobis pcricula comparantur. Qnas si per alios agerent ; si denique per populi noraen, civium imperitorum multitudinem concitassent ; a?quiore animo ferre possemus : illud vero ferri non potest, quod per senatores et per equites Romanes, qui haec omnia pro salute omnium, communi consilio, una mente atque vir- tute^ gesserunt, harum rernni auctores, duces, principes spoliari omnibus fortunis, atque civitate expelli posse ar- bitrantur. Etenim populi Romani^ perspiciunt jam mentem et voluntatem : omnibus rebus, quibus potest, populus Ro- raanus significat, quid sentiat: nulla varietas est inter ho-

•^ Exules.

nationem. Paulo post est deest in eodem cod. probante Huldr 3 Nonnnlli

codd. ap. Fai-rn. m omnes nos; C H S r X "* omnes, omisso nos ; Victor. Ma- riiit. Junt. Naiig. in vos omnes. — 4 Litemur H x- Mox, si ita Diis placet Nang. INIaniit. Jiint. Fatini. probante Camer. sed Diis non legitiir in codd. Lambi- ni, Barb, et edd. antiquiss. Monjrun H. uutemjamT. ahjudicibus CT.— 5 Codd. Faerni, Barb. T, Venet. 1480. Junt. Lamb. Grav. Beck. Orel!, ac virtute. Mox, spoliati r. Pro atqvc civitate, qiiod exliibent nonnnlli codd. Faerni, Barb. Venett. 1480. 1483. Grul. Gra-v. Verb., ac de civitate Crat. Nang. Camer. Oliv. Lall. rttcit't<«<e qnidani cod(KOxon. atque e civitate codd. Fa'cvm, Lan\h. Oroll. — 6 f£t omui populo Romano r. Etenim si pop. R, ex uno cod. dedit Faiirn.

NOT^E

' PcencE per vos e.rpetunturl Sperant de inferis. Illiid antem non a ' pa-

danmatione Flacci fore ut Lentuli rente ' deducitiir, sed a verbo ' pa-

nianes placentur. Id dicit,qiiia Flac- reo,' quod est obseqni aliornm vo-

cns pra'tor tunc ad pouteni Mulviiini hmtati : iis ergo parentanins, quibus

Allobrogcs cum comitatu et literis placere volumns. deprehenderat. His convictiis literis "' Ab indicibus'^ Indices sperant

Lentulus poenas dedit. fore ut Flaccus condemnrtnr, a qui-

•^ Lilemus] Id est, plaremus sacri- bus onin(!s adjtitores et auctores ex-

ficii< manes Lentuli. stinguemUr conjurationis vocabantiir

1 I'lirentemus] ' Parentare ' dicitiir in judicium propter ficta crimina.

'?5S48

1542 Rl. TULLIUS CICERO

mines opinionis, nulla voluntatis, nulla serraonis. 97, Quare, si quis illuc me vocat/ venio : populura Romanum disceptatorem ° non modo non recuse, sed etiara deposco. Vis absit: ferrum ac lapides removeantur: operas faces- sant/ ° servitia p sileant : nemo erit tarn injustus, qui me audierit, sit modo liber'' et civis, quia potius de praemiis meis, quam de poena cogitandum putet. xxxix. O Dii immortales ! quid hoc miserius? nos, qui P.Lentulo ferrum et flammam de manibus extorsimus, imperitae multitudinis judicio ' confidimus: lectissimorum ^ civium et amplissi- niorum sententias pertimescimus. 98. M' Aquillium * '^ patres nostri multis avaritiae criminibus testimoniisque convictum, quia cum fugitivis fortiter bellum' gesserat, judicio liberaverunt/ Consul ego nuper defendi C. Piso- nem; qui quia consul fortis constansque fuerat, incolumis est reipublicae conservatus. Defendi item consul L. Mu- renam, consulem designatum : nemo illorum judicum, cla- rissimis viris" accusantibus, audiendum* sibi de ambitu

'^ Absolverunt, « Obediendum.

Elenim si perspiciunt earn menlem codd. Grut. et Franc. 1. earn delevit Faein. et si et earn delevit Lamb. Pro earn Ernesti cum Victorio dedit jam, contra codd. et edd. vett. Mox, homines opiniones H. omnes homines S. — 7 Cod. r revocat. — 8 Idem cod. opera ea cessant. Mox, si modo liber Canier. et Oliv. Cap. xxxix. 1 Cod. r periculo.—2 Ita Lamb, et recentt. 31. AquHiu7n

NOTiE

" Disceptatorem] Disceptator dici- diciiim ferre debent. tur, qui jtidicis arbitrive muuere fun- « M' Aquillium] Vir consulaiis A-

gitiir. qnilliiis a M. Catone accusatus est,

° OpercB facessant] Operae dicun- et ab Antonio defen^tiis ; cnjiis tuni-

tur homines ad opera facienda con- cam concisam judicibus, et cicatrices

ducti. adversas ostendit.

p Servitia] Servi omnium vilissimi * BeUuni] Aquillins consul in Si-

servitia dicebantiir : cives sediliosi cilia belium excitatuni a servis con-

h\% ad seditiones faciendas viilgo fecit, utebantur. « Cldrissimis viris] M. Cato, SuU

1 Liber] Qui non servus, et pc- picius, et Postumins Murenam am-

cunia conductus est, liberum vocat. bitns accusarunt : a Cicerone defen-

'' Lectisaimorum] Judices ailoqui- sus, absolutus est. tur, qui bonorificum de Cicerone ju-

PRO FLACCO, CAP. 40. 1543

putavit, cum, [p. 165.] bclluni jam gcrciite Catiliiui, om- nes, me auctore, duos consules Kalcndis Jan.' " .scircnt esse oporteie. Innocens et bonus vir, et omnibus rebus ornatus, bis hoc anno/ me defendente, absolutus est, A. Thermus.+ Quanta, rcipublicaj causa, lastitia populi Romani, quanta gratnlalio consecuta est ! ^ Semper graves et sapientcs judices '^ in rebus judicandis, quid utilitas civitatis, quid communis salus, quid reipublicai tempora poscerent, cogi- taverunt. 99. Cum tabclla vobis dabitur,^ judices, non de Flacco dabitur solum: dabitur^ de ducibus auctoribusque conservandge civitatis; dabitur de omnibus bonis civibus ; dabitur de vobisraet ip.sis; dabitur de liberis vestris, do vita, de patria, de salute communi: non judicatis in hac causa de exteris nationibus,^ non de sociis ; de vobis ac vestra^ republica judicatis. XL. 100. Quodsi provinciarum vos ratio magis movet, quam vestra ; ego vero non modo non rccuso, sed etiam postulo, ut provinciarum auctoritate mo- vcamini. Etenim opponemus Asia? provinciae primum mag-

Griit. et vulgg. ante Lamb, Mox,aran7/a? terminibus C. — 3 Codex iiniis Ox- en, et Gitpv. Katendis Janvnriis ; Oliv. Lall. Kal. ■lunuurii. — 4 C est.Tcnnus ; H S r X f-"*' Thermus. — 5 Velt. codd. ap. hawb- (ludulu f^iatulatione conscrvatus est ; unde ille, quanta reipublica latitia, quanta populi Hum. gratulatione conser- valus est. Barb, et V'enet. 1480. comervala est. — G Cod. x snpientes homines. Mo\, reipublica quid x- quid dee&t in r. — 7 ^'erl)a solum: dabitur desiint iu X- Mox, civibus deleri volebat Faeiii. probanlibii^ Lamb, et Ernesti ; uncis incliisit Orell. de omnibus bonis civibus Venet. 14S3. Gnif. Gra;v. de bonis ci- vibus omnibus Barb, et Venet. 14S0. civibus deesi in codd. Lanibini. — 8 Ita Venet. 14S3. Grtit. Grapv. el de vestra Lamb, ac de vestra codd. Faerni, Barb. T, Venet. 1480, Junt. Faeru. Beck. Schntz. Orell.

NOTyE

« Kul.Jan.] Consnles iuibant ma- qua diia; N L, id est, 'non liquet,'

gistrdtum Kal. Jannariis. describebantur. Contendit antem si

J Hoc anno] Anno nrbis conditae vocetnr in judicium Flaccns,et dam-

694. coss. Jul. Cacsare et Calp. Bi- netin, quod eadem calamitate omnes

bulo. boni cives oppriniendi sint.

^ Tabella vobis dabitur] Tres tabuix » Exlcris nationibus] NondcGra;.

judicibns dabantur ab eo qui judicio cis et Asiaiiis nationibus agiiur tan-

praeerat ; una absolulionis, in qua li- mm in hoc judicio; sed de tota re-

tera A; altera condcmnationis, in pul). qiiis enini cam defendcrc dcin-

qua litera C ; tcrtia ainpliationis, in ccps audcbit ?

1544 M. I'ULLIUS CICERO

nam partem ejusdem provinciae,' quae pro hujus pericnlis legates laudatoresque misit : deinde provinciam Galliam,'' provinciam Ciliciam/ provinciam Hispaniam,'' provinciam Cretam ; "^ Greecis autem, Lydis/ et Phrygibus, et Mysis, obsistent Massilienses, Rhodii,^ Lacedajmonii, Athenien- ses, cuncta A chaia, Thessalia, Boeotia. Septimio et Coelio,' ^ testibus, P. Servilius et A. Metellus, hujus pudoris inte- gritatisque testes repugnabunt. Asiaticas jurisdictioni urbana jurisdictio'* respondebit : annui'^ temporis' crimi- nationem omnis aetas L. Flacci et perpetua vita defendet. 101. Et, si prodesse L. Flacco, judices, debet,^ quod se tribunum militum, quod quaestorem, quod legatum impera- toribus clarissimis, exercitibus ornatissimis, provinciis gravissimis, dignum suis majoribus praestitit ; prosit, quod hie, vobis videntibus, in pericuhs communibus omnium vestrum,*^ sua pericula cum meis ^ conjunxit ; prosint ho-

Cap. XL. 1 Codex »nu% Oxon. partem veslrcE provinci(B. Mox, pro deijide C H S X ''iilj^nt rffi"'w»'' A.cUi\atn, provincia Gallia r. Ciciliam x- provinciam ante Ilisp. oniittiint C H S x* ' Gracis Lydis et Phr, et Mysis jiiiigenda esse docet Huldr.' Orell. — 2 Thodii x- — 3 Vcelio suspectiim fnit Canierario. Mox, pro A. Melell. quod liabent codd. Victorii, Pall. Dresd. Giielf. dno Oxon. Grut. Grifv. M. Melell. codd. aliquot, Venett. 1480. 1483. Junt. Q. Metellus Naiig. MamU. Lamb. Garat. Beck. Orell. Scltutz. — 4 C anni. — 5 C H S x

NOTiE

b Galliam'\ In ea Galliae parte, in qui imperator in Cilicia, et cui trib.

qua sunt Allobroges, aut Massilia, militum fait Flaccus ; M. Metellum,

miles et quaestor fuit. cui legatus fuit idem in Achaia, Boe-

•^ Ciliciam] In Cilicia tribtinus mi- otia, et Thessalia.

lituni fuit, Servilio imperatore. *• Urbana jui-isdictio'] PraRtor urba-

*> Hiapaniam] Quaestor in Hispania nus fuit Flaccus tempoiibus Catili-

fuit. naria; conjurationis ; ubi turn se vi-

<^ Cretam^ Legatus fuit in Creta. rum probum et diligentem prasbuit

f Gracis autem, Lydis, Sfc] Gra?cis in inunere exercendo.

et Lydis, populis nullius auctoritatis, ' Annul temporis^ Per annum A-

qui Flaccum accusabant, alios obji- siam provinciam adniinistravit Flac-

cit, quorum fides et auctoritas plnri- ens ; cui tempori totam illius a-ta-

niuni valuit semper, ut jam dictum tem opponit.

est. '' Sua pericula cum meis] In conjn-

e Septimio et Ccelio] Septimio et ratione Catilinae exstinguenda Cice-

Ctelio testibus opponit P. Servilium, roni adjutor fuit.

FRO FLACUO, CAI'. 41. 1545

nestissimorum niunicipiorum ' colonianimque'" landatio- iies ; prosit etiam senatus populique Romani prgeclara et vera laudatio. 102. O nox ilia," quae paene aeternas huic urbi tenebras attulisti ! cum Galli° ad bellum, Catilina ad urbem, conjurati ad ferrum et llammam '^ vocabautur; cum ego te, Flacce, coelum noctemque contestans, flens flentem obtestabar; cum tuas fidei optima? ct spectatissimae, salu- tcm urbis et civiura coramendabam. Tu, turn,* Flacce, praetor, communis exitii nuntios cepisti ; tu inclusam in Uteris reipublicas pestem p depreheiidisti ; tu periculorum indicia, tu salutis auxilia, ad me et ad senatum attulisti. Quae tibi turn gratiae sunt a me actae ! quae ab senatu ! quae a bonis omnibus ! Quis tibi, quis C. Pomtino,^ fortissimo viro, quenquam bonum putaret unquam, non salutem, ve- rum honorem ullura denegaturura? O Nonae i ilUw '° De- cembres, quae, me consule, fuistis! quern ego diem vere nata- lem hujus urbis, autcerte salutarem appellare possum, xli.

debent. — 6 H noslTuin. Paiilo post, prosint eliam, Sfc. C. — 7 Dresd. Burb. T, Venet. 1480. /errum et ad flammam. Mox, ohtestabor <r. contestitlmr Dresd. (iptima; expectaiissimcB x-— » Tu tu H S, et, onines edd. ante Gmt. Tu iamen Harl). T, Gmt. Tu turn Fiaiic. 1. Mox, tu p. judicia r.— 9 Lamb. Lall. Schntz. Oiell. Homplhio; Beck, e Cal. ii. 2. Pomlino ; plniique codd. Oxon. Ft Barb, item Venet. 14S0. Naiig. Heivajr. Maniit. Cnit. Gra-v. Oiiv. Ponti- nio ; X Prontinio ; C Tomptinio.— 10 Piononien ilia diest in T. Decemhris C. Mox, salutare %•

NOT^

' Honestissimorum muiiicipinrum ] rant a Catilina, et per eos detecta

Municipium fnit id genus honiinnm, fnit conjuralio, cum ad pontem Mnl-

ijui cum Romain venissent, neqne viiiin a Flacco depreiiensi sunt,

cives erant Romani, participes ta- v Inclusam in Uteris reip. pestem]

men fuerunt omnium rerum ad mu- Flaccus et Pomtinus praetores ad

mis praestandum una cum Romanis pontem Mulvium legates Allobro-

civibus, prapterquam de suffragio fe- giiui.cum Uteris et mandatis ad suos

rendo, aut magistratu capiendo. cives, et eodem itinere ad Catilinam

'" Coloniarum] Colonia: fuerunt ur- missos, inlercejierunt.

l)es occupatae a Romanis, cjuarum i O Nona] Nonis Dccembribiis

civibus ager attribuebatur. conjurati lileras suas et signa con-

" O nox ilia] De nocte loquitur fc.ssi, ronjurationem in senatu, qui

qua oppressa fnit Catilina? conju- habitus est in aede Concordia>, ape^

ratio. ruerunt.

" Galli] Allobroges solicitati fiie-

154G M. TULLIUS CICERO

103. O nox ilia, quam iste est dies consecutus/ faiista liuic urbi ! niiserum me ! metuo, ne funesta nobis. Qui turn animus L. Flacci!^ (nihil dicam enim de me) qui amor in patriam! qua3 virtus! quse gravitas extitit! Sed quid ea' commemo- ro,quce turn, cum agebantur, uno consensu omnium, una voce populi Romani, uno orbis terras testimonio, in ccelum lau- dibus efferebantur? nunc vereor, ne nou modo non prosint, verum etiam aliquid obsint. Etenim multo acriorem im- proborum interdum memoriam esse seutio, quam bonorum. Ego te, si quid gravius acciderit, ego te, inquam,* Flacce, prodidero : raea dextera '' ilia, mca fides, mea promissa, [p. 166.] cum te, si rempublicam conservaremus, omnium bonorum prtesidio, quoad viveres, non modo munitum, sed etiam ornatum fore pollicebar. Putavi, spcravi, etiamsi ^ honos noster ^ vobis vilior fuisset, salutem certe caram fu- turam. 104. At,^ L. Flaccura quidem, judices, si (quod Dii immortales omen avertant !) gravis injuria afflixerit ; nunquam tamen prospexisse vestrae saluti, consuluisse vo- bis, liberis, conjugibus, fortunis vestris, poenitebit : semper ita sentiet, talem se aniraum et generis dignitati, et pietati sues, et patrice debuisse : vos ne poeniteat tali civi non pe- percisse, per Deos immortales ! judices, providete.-' Quotus enlm quisque est, qui banc in republica sectam ^-^ sequatur ? qui vobis, qui vestri similibus placere cupiat? qui optimi

/ Vita genus.

Cap. xli. 1 Venet. 1480. isia dies est consecuta. Mox, ne fnncta j-. — 2 Quid turn animus Flacci C. IVIox, cniin oniiituut codd. aliquot, Faern. Lamb, prohaiite Hiildr. extat in Barl). Turn, qui virtus codd. Victorii et qiialiior Pall. 7«j jura ratus T. — 3 Sed quid earn C. I'aiilo post, non viodo possinl x> Venet. 1480. Schntz. jirobaiite Carat. — 4 Veil), inquam omittit T. uro prodi- dero, qnod servant codd. Faerni, Gruleii, duo Oxon. Drrsd. Franc. 2. Barb, cnm edd. Faern. Lamb. Grnt. seqq. perdidero habent C H Sx. et edd. vett. — •O Putati, etiam si C— 0 Ac duo codd. Oxon. et Lamb, si {id quod, fyc. H S T, Venet. 1483. Jiint. — 7 Verb, providete deestiu r — S CHS hanc reipublicce sec-

NOT/E

' Dextera'] Dextra fidei sacra est, cara popnlo Rom. siquidem et a Ci-

ideoque in fide danda jungiliir. cerone, et a FJacco prstore ipsi sa-

• lliinon nosier] Cunsnlatiis (;ice- lus parta est. ronis, ct Flacci preetura debiiit esse

I'RO FLACCO, CAP. 42. 1547

atque amplissimi cujusque hominis atcjuc ordinis auctori- tatem magni putct; cum^ illarn viam sibi vidcant cxpcdi- tiorem ad honores, et ad omnia qua) concupiverunt? xlii. Sed cetera sint eorum: sibi habcant ■ potentiam, sibi houo- res, sibi ceterorum commodorum sumnias facultates : liceat lis, qui heec salva esse voluerunt, ipsis esse salvis. 105. Nolite, judices, existimare, eos, quibus integrum est/ qui nondum ad honores accesserunt, non expectare hujus exi- tum^ judicii. Si L. Flacco tantus amor in bonos oranes, tantum in rempublicam ^ studium, calamitati fuerit; " quern posthac tam amentem fore putatis, qui non illarn viam vitas, quam ante praecipitem et lubricam^ esse ducebat, huic planae et stabili praeponendam esse arbitretur ? Quodsi taliura civium vos, judices, taedet; 4^ ostendite: mutabunt scnten- tiam, qui poterunt: constituent, quid agant, quibus inte-

s Periculosam,

tam. Mox, quinobisC. — 9 Barb. C H S r x» et edd. ante Lamb, oniittunt cum, quod e codd. siiis Faern. Lamb. Grnt. addiderunt. Pro videant, quod ser- vant codd. Faerni, duo Oxon. et Barb, vldcnt H S r, et edd. vett. vidtret X' Mox, et deest in r.

Cap. xlii. 1 Codex unus Oxon. sed habebant. Actutiim, potfstateni duo codd. Oxon. Oliv. Lall. Mox, h(Pc dtest in x- I'rins esse deest in Barb, pro- bante Garat. ipsi esse r. — 2 Cod. x exitus ; <r c.ritium.— 3 Stephani cod. in remp. C T in rep. Venet. 1483. iJ. P. Junt. Camer. Faiim. al. ante Lamb. in republica. Deinde, esse arbitruretur C H S T x- — 4 Verb, tadel <leest in r. Mox, (jui potuerint plurinii codd. ct edd. vett. etiaui Venet. 1483. Faern. Lamb. Gra?v. lieck. Orell. qui potnerunt codex nniis Oxon. et Jimt. poterunt est ex enietit). Ernesti. constituerunt <r. sin hoc anno idem cod. Panlo post, verba, quid s. H. A. ?«. p. v. nc I, v. s. j, hocjudicio, desunt in T. qvid s. .. . hocjud. vivendi prcecepta desunt in codd. Gruteri et in qiiibn^dam edd. sentiatis, Prieclura ilia hccc orutio qiiidem, si liuic, huic, SjC. exiiibent Naug. Manut. Stepb. Faern. Lamb. ' Est iiniim ex ineplis illis Naugcrii et pseudo-cod. H. Stepbani supplemenlis, inde natnni, ()uod codd. aliquot, velut Gueif. lacuna- indicium pra?beni.' Orell. 'liind additamcntum inepluni ignorant Franc. 1. 2. Barb. ed. pr. ap. Graev, Venett. 1480. 1483. et Hervag.

SOTJE

' Quibus inlegntm est] Qui nee ma- pub. studium, nemo non aniepontt

gistratum nlluni gesserunt, nee pe- viam iuiioncstam, et popidareni, et

tivernnt, expectant fioem bujus dc qu-.c babct assentationem, iionestx

Flacco judicii. via> et sinceric.

" Calamitati fuerit] Si damnatus -'' Vos tcedel] Ironia. fuerit Flaccns, propter suuin in rem-

1548 PRO FLACCO, CAP. 42.

gram est: nos, qui jam progressi suraus, huuc exitum nos- trae teraeritatis feremus: sin iioc animo quam plurimos esse vultis, declarabitis hoc judicio, quid sentiatis. 106. Huic, huic misero puero, vestro ac liberorum vestrorum supplici/ judices, hoc judicio vivendi prsecepta dabitis: cui si patrem conservatis ; qualis ipse debeat esse civis, praescribetis : sin eripitis ; ostendetis, bonae rationi,^ et constanti, et gravi nullum a vobis fructum esse propositum. Qui vos ^ (quoni- am est id setatis, ut sensum jam percipere possit ex mcerore patrio, auxilium nondum patri lerre possit) orat, ne suum luctura^ patris lacrymis, patris moerorem suo fletu auge- atis ; qui etiam rae intuetur, me vultu appellat, meam quo- dammodo flens fidera implorat, ac repetit^ earn, quam ego patri suo quondam pro salute patriae spoponderim, digni- tatem. Miseremini I'amiliae,^ judices, miseremini fortissi- mi patris, miseremini filii : nonien^ clarissimum et fortissi- mum, vel generis, vel vetustatis, vel hominis causa, reipub- licae reservate.^

'^ Honesta vita.

huic semel ponit C Beck. — 5 Sulpici Franc. 2. et ed. pr. judicio deest in iisdeit). Mox, si eripitis H S T. ostenditis C H T.— 6 Quid ros H S. Qui nos -. Idem cod. pro id cetatis liabet iteratis. Mox, jam prarcipere %• ex more r. patris C x- — 7 Sex codd. Oxon. imploratam repelit. Actrttum, ea C. x- — S Pro nomen, Pantag. legit hominem ; notum habet Uresd, citem maluit Manut.

NOTiE

> Ne suumluctum'] Aut Flacci puer bilissima et antiquissima fuit, ut dic-

hic lacrymatus est, aut lacrymantein turn est exordio.

fingit Cicero, ut ejus lacrymis mo- ^ Reipiib. reserx-ate'] Qui condem-

veat judices ad patrem Flaccura ab- nabanttii , in exilium abibant, atque

golvendum. ita a repub. sublati videbantur.

- Familite] Valeria familia et no-

M. TULLII CICERONIS PRO P. S U L L A'

ORATIO XXV.

ARGUMENTUM.

D. Jiinio Silano et L. Murena coss. de conjiiratione acciisatns est a L. Tor- qiiato P. Sulla ex eo SCto, quod erat de conquirendis conjuratis factum. Qtioniam atitem bis conjuratum fuerat, ut supra in Argumenio Catilina- riariim ostendimus ; Hortensius et Cicero ita inter se defensionem partitl sunt, ut ille a prima, liic autem at) altera conjuratione P. Sullam ab- fuisse ostenderet. Prsemissa ergo rcsponsione ad ea quae in Ciceroneni ipsum accusator dixerat, cum ejus inconstantiam, levitatem, et niniiam injudiciis potentiam in iuvidiam adducere vellet ; seqnitur ipsa defensio, refellens singula, quee L. Tor(juatus confirmandi criminis causa dixerat ; et tandem in religiosa Deorum obtestalione desinens, nihil sibi de P. Sullee cum conjuratis societate compertuni esse.

I. 1. [Ed. Aid. p. 1G7.] Maxime vellem, judices, ut P. Sulla et antea" dignitatis suaj splendorem obtinere,"^ et, post calamilatem* acceptam, niodestise fructura aliquem potuisset percipere : sed, quoniam ita tulit casus iiifestus/

" Recuperare. '' Condcmnationem.

' Adversa furluna ita voluit.

1 C Silla: alii Sylla: Mss. et edd. plcrspque Sulla. Vid. No(t. Varr, Cap. I. 2 Obtineret il H T x. Dresd. Franc. 1. 2. Ms. Sylvii, et nounid- lae edd. vett. cuni Graev. oplineret Ven. 1480. Pro et aute verba jiodI calam.

NOT/E

» Antea] In honore erat Sulla, cum designatus est consul.

1550 M. TULLIUS CICERO

ut amplissimo honore,' '' cum communi ambitionis invidia,^ turn singular! Autronii'*'* odio everteretur ; et in his pris- tinae fortunae ^ reliquiis, miseris et afflictis, tamen haberet quosdam/ quorum aniraos* ne supplicio quidem suo satiare posset; quanquara ex hujus incommodis raagnam animo molestiam capio, tamen in ceteris malis""^ facile patior ob- latum mihi tempus, in quo boni viri lenitatem meam mise- ricordiamque, notam omnibus quondam, nunc, quasi inter- missam, agnoscerent; improbi ^ ac perditi'' cives, redoraiti atque victi, praecipitante* republica, vehementem me fu- isse, atque fortem ; conservata, mitem ac misericordem fa- terentur. 2. Et quoniam L. Torquatus, meus familiaris ac necessarius, judices, existimavit, si nostram in accusatione sua* necessitatem-^'' familiaritatemque violasset, aliquid se de auctoritate' meae defensionis posse detrahere ; cum hujus periculi propulsatione ^ conjungam defensionem' oflScii mei.

•^ Infer cetera mala. ' Ruente. f Necessitudinem.

Sylvius scribi inahiit aut. — 3 Ampliss. in honore Mss. et ediL ante Ern. qui e cotijectiira praepositionem delevit, et qiieni Beck. Schtitz. seciiti sunt. Pro cum C Iiabet turn. — 4 Antotiii C t x- Atitonii T : Antronii S : Anironi edd. vett. Vid. Nott. Varr. — 5 Animi ^ : ex animo x- — 6 5" inceriis malis. — 7 H impr. atque perd. Tuni edomiti Vict. Lamb, et al. redomilique T : redempti

NOTyE

•> Amplissimo honore] Amplissimus ^ Haberet quosdam'] Torquatnm de- bonos dicitur consiiiatus, quia uulla signat, qiiem a niniia criidelitate ad- hoc dignitas erat superior; id est, in diicit in odium apnd judices, qui non consulatu: erat enim consul designa- contentus supplicio quo aD'ectus est tiis, rum ambitus damnatus est. Sulla, cum consnlatn privatus est,

•^ Ambitionis invidia] Facilius iis, iterum vult enm accusare quasi con-

qui niagistratibus functi sunt, homi- jurationis Catilinariae participem.

nes Solent invidere, quam qui magis- e Improbi] Improbos ait, qui in

tratus petunt: quia qui petunt, sem- conjuratione Catilinaria fuerunt.

per spem habent obtinendi ; cum de- '' Necessitatem] Aulus Gellius lib.

jecti sunt a spe, iis invidcnt qui ad xiii. banc vocem, ut novam insolen-

eos pervencrunt. temque, notat in bac significatione.

<* Autronii] Rejicit SuUanae cala- ' Auctoritate] Auctoritas est opinio

niitatis causam in Autronium, quo- concepta de virtute alicujua, quae

cum designatus erat consul, qui niul- maxime valet in oratore ad persua-

tis propter improbitatem odio fuit. dendum.

" PristintE forluna] Erat consul '' Hujus periculi propulsatione] Pro-

designatus. pulsatione, id est, defensione Sull*,

PRO SULLA, CAP. 1. 1551

Quo quidem generc non iitcrer orationis, jndices, hoc tem- pore, si mea solum interesset."? Multis enim raihi locis ct data facultas est, et scepe '° dabilur, de mea laude dicendi. Sed, ut" ille, jiidices, quantum de mea auctoritate deripu- isset,'^ tantum se de hujus pra?sidiis'" diminuturum puta- vit; sic hoc ego sentio, si mei facti rationem vobis, con- stantiamque hujus officii ac defensionis probavero;" cau- sam quoque me P. Sullai probaturum. 3. Ac primum '+ abs te " illud, L. Torquate, qua^ro, cur me a ceteris claris- simis viris ac principibus '^ civitatis, in hoc officio atque in defensionis jure secernas. Quid enim est, quamobrem abs te Q. Hortensii '^ factum," clarissimi viri atque ornatissimi civis, non reprehendatur, reprehendatur meum? Nam '^ si initum est consilium a P. Sulla inflammandae civitatis, hu- jus exstinguendi imperii,'^ delendae urbis ; mihi majorem hse res dolorem, quam Q. Hortensio, mihi majus odium

C— 8 C in actione, omisso sva. — 9 C intererel: ' Nnni intererat?^ ait Beckiiis. In Fiih. deest. — 10 C semper. — 11 H caret tit. — 12 Alii diripuisset ; et paulo post, diminUuyum. Pro putavit, H, Franc. 1. Dresd. liabent put at ; Med. Crat. Heivag. Naiig. Lamb. Stepli. Manut. Oliv. Lall. speravit. In C S T c X, Franc. 2. Pith. Barb, noveni Pall. edd. Rom. Wald. Ven. 1483. deest ; et id omisenint Grtit. ct Graev. In niarg. Pal. 5. notatnr, 'scilicet, sensit : ' in niarg. Pal. 8. ' existiniat.' Pro sic in C sed ; in H x *'• Dein ego non est in H. — 13 AI. probaro. — 14 CHS At primum. — 15 H viris, a princ. In rx et edd. panels deest hoc ante officio. Ante dejhisioiiis Manut. et Lamb, ad- diint luic. Turn € secernis. — 16 C et x Hortensi. Uein Pith. Dresd. Franc. 1. 2. Barb, duo Mss. Pariss. ed. Wald. cum Griev. et Lall. clai-iss. atque ornn- tiss. viri, omisso oris. Ven. 1480. clariss. atque orn. viri cujus (pro civis). Ga- raton. conjicit legi etiam \wss,e, clariss. civis ulque orn. viri. In C desunt ver- ba atque orn. civis. — 17 Num Schutz. e conjectura. — 18 Juut.et al. ita distin-

aOTJE

qui ex accusatione Torquati pericli- Snilam non debnerit defendere de

tatnr. conjuratione, cum ejus vindex exti-

' Conjungam di-fensionem'] Significat terit : sed res|)ondet Cicei o id se dc-

se officium suiim defeiisurum ; quod here, Hortensii alioruinqnc clarissi-

a Torquate rcpreheiiditur. nioriim virorum excniplo.

■" Hujus prasidiis] Speravit Tor- ° Jlortcusii factum] Non reprehen-

quatus diminuendo Ciceronis aucto- ditur, quod Sullam flefendcrit, Hor-

ritatem, se quoque de Sullae dtfen- tensius ; igiiur iieque Cicero repre-

sinne diminuturum. hendfiidus est, si eum quoque dc-

" Ac primum abs te'i Ohjectio" fuit fendat. Torquati contra Ciceronem, quod

155'2 M. lULLlUS CIGERO

atferre debent? "^ meum denique gravius esse*° judiciuni,P qui adjuvandus in his causis, qui oppugnandus, qui defen- dendus, qui deserendus esse videatur J Ita, inquit.'^ Tu enim investigasti, tu patefecisti conjurationem. ii. 4. Quod cum dicit, non attendit, eum,' qui patefecerit, hoc curasse, ut id omnes viderent/ quod antea fuisset occultum. Quare ^ ista conjuratio, si patefacta per me est, tam patet Horten- sio, quam mihi. Quem cum videas, hoc honoie, auctoritate, virtute, consilio praeditum, non dubitasse, quin innocenteni P. Sullam defenderet; quasro, cur, qui' aditus ad cuusam Hortensio patuerit, raihi interclusus esse debuerit. Quaero illud etiara, si me, qui delbndo, reprehendendum putas esse, quid tandem de his existimes '^ summis viris et clarissimis civibus, quorum studio et dignitate celebrari* hoc judicium, ornari causam, defendi hujus innocentiam vides?^ Non enim una est ratio ^ ' defensionis ea, quae posita est in ora-

gmint, infl. civ. hujus, exsting. imp. — 19 Crat. Cam. Vict. Mannt. hac res . . . debet. — "20 Sciiutz. auctoritate C H r. Dresd. edidit est. Mox, 'mCadjuvari' dis. Paulo post, a Pith. al>sunt verba qui deserendus.

Cap. II. 1 Pro eum in C ut. — 2 Post Quare x addit si. Turn, pro tam C habet causa: et pro patet Ms. Vict, et ed. Lngd. paret, proh, Gulielm. — 3 H caret qui. Mox, in r Hortensii. — 4 x. Ven. 1483. Crat. Cam. Lamb, existirnes de his. — 5 Cel. hoc judicium et ornari, causam defei:di hvjus ijinocentis vides edd. ante Grut. et sic Mss. plerique, nisi quod cum edd. nonnnliis et ante ornari oniittunt. Cel. hoc judicio ornari, causam defendi hujus innocentis vides Franc. Judicio legitnr etiam in C T r. Turn H defendendi ; et C H S T r x innocen- tis. Pro vides r judices. — G r oralio. Mox, ea non est in C, nee est in r. —

NOTiE

'' Meum denique gravius esse judi- fensus est, fjuem etiam pari jure de-

cium] Pergit qua;rere Cicero an de- fendere potest.

beat praeviderc, et gravius et diii- " Celehrari] Multi freqnentes ad-

gentius expendere, qui sibi sit de- erant, qui non veuerant patroni, ut

fendendns reus, quam Hortensius. causam agerent ; sed advocati, ut

'I Ita, inquit] Occnpationcm affert sublevarent renin sua praesentia et

Torqnati, t|ui respondet Ciceroni, auctoritate.

<liiod etiamsi aliis liceat defendere, *■ Non enim una est ratio"] Docet

illos tamen ilii non licet, quorum pa- quod non tautum orator defendit,

tefecit conjurationem. sed etiam alii qui adsunt in judicio;

' Ut id omnes viderent] Fateiur qui quanivis taceant, tamen sua atic-

qnidcm Cicero patefecisse conjura- toritale videntur aliquem tueri : ad-

tionem, quam patefaclarn cognovit erant enim patrocinii causa, et lit

Hortensius, a quo tamen Sulla de- reo praesentia sua faverent.

PRO SULLA, CAP. 2. 1553

tione: oranes, qui adsunt, qui laborant, qui salvum volunt, pro sua parte" atque auctoritate defentlunt. 5. An vero, in quibus subselliis" ha^c ornamenta ac^ luminal reipublicfe videreu), in bis me apparere nollem, quorum ego opera ^ il- ium in locum y atque in banc cel.sissiuiam sedem dignitatis atque honoris, multis meis ac magnis? laboribus et pericu- lis, ascendissem ? [/>. 168.] Atque, ut intelligas, Torquate, quem accuses, si te id offendit, quod ego, qui hoc genere '° quEestionis '■ defenderim neminem, non desira P. Sullae;''' recordare de ceteris, quos adesse huic vides ; intelliges, et de hoc, et de ceteris judicium meuni et horura par atque unum fuisse. 6. Quis nostrum affuit Vargunteio?"^ nemo: ne hie quidem Q. Ilortensius, prjissertim qui ilium solus antea de ambitu defendisset. Non enim jam se ullo officio cum illo conjunctum arbitrabatur, cum ille,'- tanto scelere commisso, omnium officiorum societatem diremisset. Quis

f Has tiros clarissimos. '' Defendam Sullam.

7 Pro ac in Baib. ct Ven. 1480. Iiac, prob. Garatoii.— 8 Quorimi ego ojie Ms, Lamb, ope quorum ego Franc. 2. ed. 1472. et Ven. 14bO. prob. Garaton. (jito- rum ego auxilio H et Franc. 1. quorum ego iiuxHio cl ojw Junt. In V, S T <r x> Pith. B-irl). (iibi t.imen niargini ascriptnm auxilw) Yen. 1483. dcest voc. opera, et hoc dtlevit Orell. Ceteri iit Ern. Paulo pn«t, T lianc clarissimam sedem, oniissa pra-positione. Pio hanc Ern. nialuit illam. — 9 In H et T de- sunt verba ac mngnis. Dein, r aacendisse.—lO x pfo hoc gen. — 11 x Vargun-

NOT^

" Pro iua parlel Etiainsi non di- turn suis laboribus pervtnit.

cant, taciti tanacn auctoritate sua ^ Hoc genere quceslionis] In hac

tuentiir. qnaestione agebatur de majestate, cu-

* >S'M6sf//iisjSubseliia sunt minorum jus laesae vindex fnit, ciiin conjuratos

niagistratuum sedes; qnare credide- tani acriter persecntus est.

rim apud centnmviros hanc causam » Vargunteio'\ Hie una cum Corne-

actam esse, qui non magistratus, sed iio piocurationem in se receperat Ci-

judices erant : quibus vero de causis ceronem interficiendi. Vide Orat.

egerinf, vide Cic. de Oral. 1. I. in Catil. Hac de causa nemo ei pe-

y Ilium in locum] Intelligit consu- riclitanti affuit; ne quidem llorlcn-

lareni dignitatem, qua nulla major sins, licet clienies nunquam desere-

extitit in repub. Kom. et ad quam renlur a patronis suis slue summa

turn beneficio tot claroruni virorum, infamia. Vide Gell. lib. v.

Delpli. el Var. Clas. Curro. .'i p F

1554 M. TULLIUS CICERO

nostrum Ser. Sullaiu ? ^ quis P. Lentulum ? '^ = quis M. Lec- cam? quis Cornelium delendendum putavit? quis his ho- rum'-i^ alTuit? nemo. Quid ita? quia ceteris in causis, etiam nocentes, viri boni, si necessarii sunt, non '^ defen- dendos esse non putant : in hoc crimine non solum levi- tatis est culpa, verum etiam quasdam contagio sceleris/ si defendas eum,"^ quem obstrictum esse patriae "^ parricidio suspicere. 7. Quid Autronio?*^ nonne sodales,s non col- legae sui, non veteres amici, quorum ille copia quondam abundarat, non hi omnes,'^ qui sunt in republica principes,

teo : C Organteo, superset. Vergunteo. — 12 C illo. — 13 'Deest nomen Lenln- lum in Mss. Pall. Vict. Grut. Busbeq. Franc. 2. Dresd. Pith. Baib. r x "> ('" qnibus ant quis P. aiit quis Publium legitur;) est tamen in Franc. 1. ct iu qiiinque Oxojin. Mss. ut videtur : atqne inde a Naiig. addidernnt omnes prae- ter Glut. Verburg. et Lalleni. (qui tamen de Pariss. RIss. nibil monnit, sed tantnm iuepte legi Qu. P. Lentulum decrevit.)' Beck. ' Quis P. * *] Sic, sed sine defectiis signo, Mss. plerique, Ven. 1483. Crat. Grut. Si integra esset lectio, cum Garaton. cogitandum est de alio P. Sulla, a nostro diverso: sed id satis refiitatur a Sallust. Catil. 17. ubi lectio Servii filii satis certa est, etsi Wolff, alteram Servii filius prisfert. Statuenduni est igitur vel verum h. I. nomen excidisse, vel, quod probabilius milii videtur, legendum esse Ser. Sul- lam, hujus P.fratiem.' Orell. Mox M. Lcpcam Franc. 2. ed. Manut. Scliiitz. et Orell. prob. Grasvio. Beck, tacite dedit Leccam sine prsenomiue. Tnni C. Cornelium Lamb. Manut. et Orell. — 11 Ern. conjecit quis his nostrum; et Huldric. quis lis horum. — 15 Non ante dcfendcndos abest a Barb. C T, Pall, plurimis : deest etiam in Franc. 2- ed. pr. Ven. 1480. qui etiam nmittunt ne- gativain particulam ante ;)u<«?i<. Grnter. e Pal. 9. edid'it deserendos esse non putnnt, eumque Gr:iev. Oliv. Lall. secuti sunt. — 16 H qucrd. cont.est scel.et C si defendendas eum esse. Mox, pro esse, quod in x deest, C legit se. Tnm vo- cem parricidio omittunt Mss. nonuulli et edd. ante Grut. qui earn inseruit aiictoritate Ms. Erf. et Pal. 9. eamque agnoscunt C H T x »!'• l" fdd. non- nullis vett. legitur quem olistrictum patrique. In H deest suspicere, spatio reiicto : T habet suspiceretur. Paulo post, Antrnnio S et r : Antonio C x- De- nique mob sodales Lamb, et wonne sodales Stepli. — 17 r nonne his omnes.

NOTyE

'' Ser. Sullam] Servius Sulla frater ^ Obstrictum esse patrialpan-icidiol

hujus P. Sullic fuit; uterque inter suspicere] Id est, scelere obstrictum

conjuratos a Sallii'-tio enumeratur. in patriam.

<= P. Lentulum] Leutiilus una cum f Quid Aulronio] Autronins eodem,

Catilina piinceps erat conjuratio- quo ceteri, nouiinp, desertus est.

ni*'' Fuit ille qiisestor cum Cicerone, et

•^ Quadam contagio sceleris] Qui sex aliis collegis, a quibus destitntns

alium conjuratiotiis defendit, facile est, ubi compertum fuit conjurasse. in ejiisdem conjuraiionis suspicionem e Sodales] Sodales dicuntur, qui

venit. ejusdein coUegii sunt.

PRO SULLA, CAP. 3. 1555

defueriint? imnio ctiam tcstimonio pleriquc lacserunt? '** ■* Statuerant, tantum illud esse malcficium, quod non modo non '9 occiiltari per se, sed etiam aperiri illustrarique de- beret. III. Quamobrem quid est, quod mirere, si cum iisdem ^° me in hac causa vides adesse, cum quibus in ce- teris intelJigis abfuisse?' nisi vero me unum vis ferum, praeter ceteros, me asperum, me inhunianum existimari, me singulari immanitate et crudelitate praeditum. 8. Hanc mihi tu ^ si, propter res meas gestas, imponis in omni vita mea personam, Torquate, vehementer erras. Me natura misericordeiT), patria severum, crudelem nee patria nee natura, esse voluit. Denique istam ipsam personam ve- heraentem et acrem, quara mihi turn ' tempus et respublica imposuit, jam voluntas et natura ipsa dctraxit. Ilia enim ad breve tempus severitatem postulavit; hasc in omni vita misericordiam lenitatemque desiderat. 9. Quare nihil est, quod ex tanto comitatu virorum amplissimorum me unum abstrahas.-^ Simplex officium ' atque una est bonorum om- nium 5 causa. Nihil erit, quod admirere posthac, si in ea parte, in qua hos animadverteris, me videbis. Nulla est enim in republica causa mea propria: '' tempus agendi fuit magis mihi proprium,^ quam ceteris: doloris vero, et timo- ris, et periculi fuit ilia causa communis : neque enim prin- ceps tunc ad salutem esse potuissem," si esse alii comites

— 18 r lexervnt. Dein C Staiucrunt tamen illud. — 19 In Pal. 9. deest non ante occullari, probanlibus Gnilero et WolQio. Pro pef se in C legi- tur posse.

Cap. III. 20 C quod mirere hisdem. Ante cum quibus idem Ms. addit cum. — I r et edd. vett. paticae affuisse. Dein C A'isi varum. Paulo post, a Pitli. abiunt verba me asperum. — 2 C turn. — 3 C cum: Pilli. <«. — 4 H distrahas- — • 5 Etid. plerzpque ante Lamb, omnium bonorum. Tiim, C T et Diesd. A'i/ii/ est. Vro admirere C admirer ; H S r X> Dresd. Yen. \i8S. mirere. Paulo post, C si jnea parte. — G C agendum fuit, et Pith, magis improprium. — 7 Lamb.

NOT;E

■^ Teslimonio Iceserunt] Dicuntur lae- jiiratis defendit.

dere teslimonio, qui testimonium ^ Causa men propria'] Conjnratio

dicuni contra aliquem. Catilinie pertinuit ad totam rempub.

' Simplex officium] Simplex officium non ad Ciceronem .<o!um : quia vero

e?t quod ab omnibus observatur : ne- erat consul, illius muneris fuit iilam

mo vero bonus civis aliquem e con- investigare.

1556 M. TULLIUS CICERO

noluissent. Quare necesse est, quod mihi consuli praeci- puum fuit praeter alios, id jam private cum ceteris esse commune. Neque ego hoc partienda3 invidiae,' sed com- municand^e laudis causa loquor. Oneris ^ mei partem ne- mini impertio, glorias bonis omnibus. 10. In Autronium^™ testimonium dixisti, inquit: Sullara defendis. Hoc totum ejusmodi '° est, judices, ut, si ego sim inconstans ac levis, nee testimonio fidera tribui convenerit," nee defensioni auctoritatem. Sin est in me ratio reipublicae, religio pri- vati officii, studium retinendae voluntatis bonorum ; nihil minus accusator** debet dicere, quam a me defend! Sul- 1am, testimonio '5 laesum esse Autronium. Videor enim non solum studium ad defendendas causas/''^ verum opini- onis aliquid et auctoritatis afFerre ; qua et moderate ego '^ utar, judices, et oranino non uterer, si ille me non coegis- set. IV. 11. Duae conjurationes abs te, Torquate, consti- tuuntur; una, quae Lepido et Volcatio'^ cousulibus, patre

conjecit ad salutem aliis esse pot. Mox in C et x^oluissent. Tiiin r constiliii. — 8 C Honoris. Mox impartior H : impertior Binb. imparlio alii. — 9 Jam An- troniumC: In Antronium r: Jam in Autronium Uiesd. Pro dixisti x dixi. Postea Pith, defendas, — 10 H hiijusmodi. Pro est iu C esse; et pro si'm in eodeni sum.— 11 C conveJiit. — 12 j- accusaiio. — 13 C testimonium. In Dresd. testimonio esse tasum Autr. — 14 Dresd. ad offendendas caiisas: C ad offendendas eas. — 15 In C deest ego.

Cap. IV. IG C X Votlatio : r Volcatin eonsute. ' In edd. iionniillis ante Lamb, fuit et L. Tullo coss. qiiod retiniiit Land), etsi in ejus quoque I\Is. erat Volcatio: quod in novem Pail. Vict. Giut. Barb, omnibus a Graevio inspeclis,

NOTiE

' Partienda invidice] Occupationem Antoniuna, licet ejusdem affinis et affert ex dissimili : nam aliqiiis pos- suspectus haberetur. set Ciceroni objicere, quod non tam "' /« ^!/<ronium] Objiciebatur con- oum aliis laudem, quam invidiaR par- tra Ciceroneui, absurdum esse accu- tem communicaret. Non ita esse, sare Autronium, et Sullam defea- sed totam banc conjurationem susti- dere. Sed rejicit banc objectionem, nuisse ait, ut cum aliis laudem suam nam aut levis fuit aut constans M. impertiret. Et certe licet ubique Tnllius: si levis, ei fides non est ha- hanc a seexstinctae conjurationisglo- benda ; si constans, ei credendnm : riam pracdicet, semper tainen ejus at non est levis qui sequitur religio- laudis participes facit prietores Plan- ueu), &c. Ergo ejus valere debet cum, Pomtinum, Elaccum, equites, auctoritas, cum Sullam defendit, et plebem, ipsumque suum collegam accusal Autronium.

PRO SULLA, CAP. 4. 1557

tuo consule designate, facta esse dicitiir; altera, quae me consule. [p. 1()9.] Harum in utraque Sallam dices fuisse. Patris tui," fortissimi viri atque optimi consulis, scis, nic consiliis non interfuisse : scis, me, cum mihi suramus tecum usus esset, tamen illorum expertem '^ temporum et sermo- num fuisse ; credo, quod nondum penitus in republica ver- sabar,'^° quod nondum ad propositum mihi finem iionorisf perveneram, quod mea '9 me ambitio' et forensis labor'' ab omni ilia cogitatione abstrahebat.-'" 12. Qnis ergo inter- erat vestris consiliis? oranes hi,' qnos vides huic adesse, et in primis Q. Hortensius;/ qui cum propter honorem ac dignitatem,' atque animum eximium in rempublicara,^ turn propter summam familiaritatem, summumque araorem in patrem tuum, turn communibus,' turn praicipuis patris tui periculis commovebatur. Ergo istius conjurafionis crimen defensura ab eo est, qui interfnit, qui cognovit, qui parti- ceps et consilii vestri fuit, et timoris ; cujus in hoc crimine

* Pelitio consulatus.

Biisb. aliisqne Pt ed(J. pr., recte reildiderimt textis Grntenis, Grapviiis (nisi qnod hie pcipeiaiii ct coii'ra codd. reliqiiit pia>notnen L. Volcaliu), et dein- ceps otnnes.' Beck. Verba patre tuo in x dcsiint. — 17 C turn illorum me e.rp. — 18 H versahdtur. — 19 A Pal. 9- abest viva, probantibus Grutero et Gara- toiio. In C H S T 5- x> Barl". Dresd. Franc. 1. 2. Mss. ap. Grut. atque Ven. 1480. 1483. dcest wie. — 20 Extrakebat C: ahsiraheliatur Dresd. Tnni Quis igitur T, Ven. 1480. Jnnt. Qui ergo intererant H, Dresd. Barb. Porro x nostris cons. — 1 In C deest /jj. Dein videtis H. — 2 CT in rep. Vyo summam Pith, habet surt»n, et r sententiam. Pro /ami7((in<a/fw in x ""c'"'"''"'*?'" ; f t pro amorem in C r X> Uresd. honorem. — 3 C cum comm. et niox commonebatur.

NOTE

" Patris tui] Torqnatus, pater hnjns tatem, et praRtnram perveniebant. Torqiiati, qui Snliani accusal, inqni- i Forensis labor] Inteiligit defcn-

sivit de prima conjnratione, qnia sionnm iabores, quos pro aniicis, et

consul erat. bene de repnb. nieritis civibus in-

° In repub. vcrsabar] Qnanivis Le- suinslt. pidoetTnlio coss. pra-tor esst-t Ci- ■" Q. Ilortensius] Hortensins orator

cero, nondmn tanien intcrerat maxi- illis temporibiis ccleberrimus fnit,

mis reipnb. negotiis. qiiem nbique Cicero, et prafisertim in

P Propositum finem honoris] Consn- dialogo de Claris Oratoribus, summis

latum indicat, quern aetatis suae anno extcllit laudibus. quadragesinio quarto obtinuit : qui * Honorem ac dignitatem] Consul

omnium maximus et ulliiuis bonos fuit Hortensins. fuit, ad quern per quspsturam, xdili-

1558 M. TULLIUS CICERO

propulsando cum esset copiosissima atque ornatissima oratio, taraen non minus inerat* auctoritatis in ea, quam facultatis. Illius igitur conjurationis, quae facta contra vos, delata ad vos,^ a vobis prolata esse dicitur, ego testis esse non potui. Non modo enim^ nihil comperi,* sed vix ad aures meas istius suspicionis fama pervenit. 13. Qui vobiscum ^ in consilio fuerunt, qui vobiscum ilia cognorunt, quibus ipsis periculum tum* conflari " putabatur, qui A.u- tronio non affuerunt, qui in ilium testimonia gravia dixerunt, hunc defendunt, huic adsunt, in hujus periculo 9 declarant, se non crimine conjurationis, ne adessent ceteris, sed ho- minum maleficio, deterritos esse.'° Mei consulatus autera tempus, et crimen maximae" conjurationis a me defendetur. Atque inter nos partitio "^ "^ non est fortuito,* judices, nee temere facta : sed, cum videremus, eorum criminum nos patronos adhiberi, quorum testes esse possemus, uterque nostrum id sibi suscipiendum putavit, de quo aliquid scire ipse '^ atque existimare potuisset. v. 14. Et, quoniara de criminibus superioris conjurationis Hortensium diligenter audistis, de hac conjuratione, quae, me consule, facta est, hoc primum attendite.

Multa, cum essem consul, de summis reipublicae peri- culis"^ audivi, multa quassivi, multa cognovi. Nullus un-

* Cam.

— 4 C trat. — 5 x delatn a vohis. — 6 Pro cnim in Ms. Ambrosian. ap, Ang. Malum animo ; et mox in eodeni legitnr, sed ad aures . . . non pervenit. Ante nihil X addit non.— 7 Qui nobis T : Qui vohis CHS ex. B^'b. Yen. 1480, 1483. Steph, Lamb. Beck, et Orell. Qui vobiscum ceteii. Mox, T nobiscum. — 8 In C deest turn, — 9 Fitii. in hoc pcric. — 10 C sed homines mat. teterrimos esse, — 11 Jiint. Heivag. maxime. Orell. conjecit pioxima. In r deest. — 12 x peritio. — 13 Lamb, et Grnt. ipse omittiint.

NOTJE

' Nihil comperi] Licet illis tempo- tratum. ribns praetor esset Cicero, nihil ta- ^ Inter 7ios par(itio'\ Ueddit ratio- men comperit de Sulla. nem qiiare banc dcfensionem SuUac

" Periculum conJl<iri~\ Torquatnm et cnm Hortensio partitus sit ; quia vi-

Cottam consulesi, Catilina et Autre- delicet prima Catilina; conjuralio

nins, cum Pisone aliisque, interti- consule Hortensio, secunda Cicerone

cere statueranf, cum inirent ma<;is- facta est.

PRO SULLA, CAP. 5. 1559

quam de Sulla niintiusy ad me, nullum indicium, nnllae literae '^ pervenerunt, nulla suspicio. Multura haec vox fortasse deberct valere ejus hominis, qui consul insidias reipublicEe consilio investigasset, veritate aperuisset, niag- nitudine animi vindicasset,"^ cum ipse nihil '7 audisse do P. Sulla, nihil suspicatum esse, diceret. Sed ej^o nondum utor hac voce ad hunc defendcndum : '^ ad purgandum me potius utor; ut mirari Torquatus desinat, me, qui Autronio abfuerimj'^i Sullam defendere. 15. Quasenim Autronii Cult causa? quEe Sullae est? ille ambitus judicium tollere' ac disturbare primum conflato voluit gladiatorum ac fugitivo- rum tumultu;'' delude, id quod vidimus omnes, lapida- tione^ atque concursu. Sulla, si sibi"^" suus pudor ac dig- nitas non prodesset,'' nullum auxiliura reqnisivit. Ille damnatus*^ ita se gerebat, non solum consiliis ct sermo- nibus, verum etiam aspectu atque vultu, ut inimicus esse amplissimis ordinibus, infestus bonis omnibus, hostis pa- triae videretur: hie se ita fractum ilia calamitate atque affliclum putavit, ut nihil sibi ' ex pristina dignilate super- esse arbitraretur, nisi quod modcstia retinuissct. ICJ. Hac vero in conjuratione, quid tam conjunctum, quam ille^''

' Rescindere.

Cap. v. 14 Lamb, de summa reipiild, perk. — 15 Vvrba nulla literce \u x '^^• flint. Mox, Ms. Henr. Stepliaiii nulla denitiuc susp. — 10 C veritalein «/)., vuig- nitudinem an. vind. Pro vindicassct ^ judicasset ; Pitli. indicassct. Post audisse Lan)b. addit se. — 17 Pro 7nhil H liabet ret ; et pro esse Yen. 1483. Jiiiit. fu- issc. — 18 C ud ipsum def. — 19 H affuerim. — "20 Ms. Henr. Slepli. (piam sibi. Mox, pro auxilium in C consilium. — 1 r sihi oniittit. — 2 In eodtm Ms. deest

NOT/E

y Nullus unquam nuntius'] Saepissi- pidatione interfectis. niP, et hie prvvsertim, ' iinntius' pro ^ Non prodessel]Su\\?i iiiini niolilns

re nnntiata ponitur. est, cnni vidit nihil niodestiam et

• Tumultu] Antroniiis, collecta fu- (!i<;niiateni sihi prodesse. Confert ^itivornni et ^ladialornm niultitndine Aiitroninm mm Stilla, a disi.in)ili ad vim faciendain, disturbare volnit agendi ratione.

judicium cum ambitus accusaretur. '^ Ille damnutus] Autroniiis, post

* Lapidalione] Lapidationo, id est, damnationem, inimicus fuil senatui jaciis lapidibup. Aiii|uando etiam et efjuestri ordmi.

lapidatio suuiitur pro hominibus la- '' Quam ille] Autroniiis scelcrato-

1560 M. TULLIUS CICERO

cum Catilina, cum Lentnlo? Quee tanta socictas ullis ' inter se rerum optimarum, quanta ei cum illis sceleris, libidinis, audaciae? [p. 170.] quod flagitium Lentulus non cum Autronio concepit? quod sine eodem+ illo Catilina facinus admisit? cum interim Sulla cum eisdem illis ^ non modo noctem solitudineraque ^ non quaereret, sed ne medi- ocri quidem sermone et congressu conjungeretur. 17. Il- ium Allobroges/ maximarum rerum verissimi indices,'^ il- ium muitorum literae^' ac nuntii coarguerunt : Sullam in- terea nemo insimulavit, nemo nominavit. Postremo, ejecto,^ sive emisso jam ex urbe Catilina, ille arma misit, cornua,'' tubas, falces/ ' signa, legiones ; ille relictus intus,"* expec- tatus foris, Lentuli poena corapressus, convertit se aliquando ad timorem, nunquam ad sanitatem:9 hie contra ita qui- evit,'° ut eo tempore omni Neapoli fuerit,' ubi neque ho- mines fuisse putantur hujus afRnes suspicionis ; et locus est" ipse non tam ad inflammandos calamitosorum ani- mos,'^ quam ad consolandos accomraodatus. vi. Propter

ille. — 3 X '^''*- — 4 In H non legitiir eodem. — 5 Pro illh in C vel; et pro modo ill Car. Stepli. solum. Tiini c soticitudiiiemqne. — 6 r x J"'^"-'^** — ^ f erecto. — 8 Pro tubas P'ranc. 1. tabulas : \no fakes r et Pal. 9. fasces; al. faces, teste Cra-vio. Dtiri pro verbis siffna, legiones, quae Orell. nt oorriipta notavir, Schiitz. e conjpctiira Auguslini recepit signa legionis. Wolff, censet legiones delend.— 9 H ad salute m. — 10 Idem quietus. — 11 x f**^- — 1'^ i- animoium, et mox H S r X consolalionem.

NOTvE

mm socins fuit, et Catiliuie, et Lcn- bariim obtorta ex are, sed primiim

tnli, qui principes erant conjiiratlonis ex cornibiis, a quibus sninta est de-

nitimee. nominatio. Vide Varr. Ling. Lat.

" Noctem soUtudincmque'] Per nor- I. iv.

tern consilia de conjuralione ab iis ■ Falces'\ Vogetins lib. iv. dicit

agitabantiir. falcem esse trabeni, qua- adiinco

f Allobroges] De Aliobrogibiis die- ferro praefigitiir, ut de nimo lapides

tnm in orat. contra Catil. a qiiibns extrabantur.

conjurationis indicibus nominatus est •' Relictus intus'\ Autronius Romx

Antronius. relictus est, ubI non niediocri nictu

(■' LilercE'\ Q. Catuli epistolam in- perculsus fuit propter supplicium

Jelligit, quae lecta est in senatu, tan- quo Lentulus afi'ectus est in carcere.

quam a Catilina missa : de qua in ' Neapoli fuerit] Ubi |>acati et

Orat. III. in Catil. tranquilli cives vivunt. Neapolini

•• Cornua] Cornua genera sunt tu- Sulla profectus est.

FRO SULLA, CAP. G. 1561

banc igitur tantam dissimiJitudinem hominum atquo cau- sarum, dissimilcm rae in utroque pr;i2bui. 18. Veniebat enim ad me, et saepe veniebat, Autronius, multis cum la- crymis,'5 supplex, ut se defenderem ; et se meum condis- cipulum in pueritia, familiarem in adolescentia, collcgam in quaestura commemorabat fnisse : multa mea '+ in se, nonnulla etiam sua in me profeiebat oflicia. Quibus ego rebus, judices, ita flectebar aniiiio atque fiangebar, ut etiam ex memoria, quas mihi ipsi fecerat '^ insidias, deponcrem ; ut jam immissum esse ab eo C. Cornelium, qui me in sedi- bus raeis,'" "^ in conspectu uxoris mese ac libei orum meo- rum trucidaret,'- obliviscerer. Quae si de uno me cogitas- set; qua raollitia'" sum animi ac lenitate, nunquara, raeher- culc, illius lacrymis ac precibus restitissem. 19. Sed, cum milii patriae," cum vestrorum periculorum, cum hujus urbis, cum illorum delubroium° atque teraploium, cum puerorura infantium,P cum matronarum ac virginum veniebat in men- tem; et cum illae infestai ac funestae faces,'^ universumque totius urbis incendium, cum tela, cum caedes, cum civium cruor, cum '^ cinis patria; versari ante oculos, atque ani- raum^° memoria refricare cceperat; tum dcniquc ei resiste- bam, neque solum illi hosti ' ac parricidas, sed his etiam propinquis illius, Marcellis,'^ patri et filio, quorum alter

"* In domo mea.

Cap. VI. 13 Vvo lacrymis in C Uteris. — 14 x "i^- I"""' pro ftiain H ha- bet et. Porio in eodeiii Ms. proferebnntur. — 15 Quas ipse mihi fee. Ven. 1480. Jiiiit. Hervag. jManut. quas mild ipse fee. x ^t liaib. — 10 Lamb, in adihus meis. — 17 Diesd. tvactarel. — 18 <r fasces. — 19 In x deest eum ante cinis. — 20 LaiDb. animo. — 1 llosti non est in x- ^lo\ H propinquis illi. —

NOTiE

"' Mollilia] Licet vulgo in nialam Flacc. § 1. not.

partem accipialur lia;c vox ' moili- i' Piiernrum itifanlivm] Pueritia ad

tia,' hie .siiniitnr pro niiscratione et annum usque dccimum spptimum du-

lenitate. rat ; quo tempore infantes jam pue-

" Sed cum mihi patria'] Locus egre- ri dicuutur.

gie amj.lificatus ab enumeratione i Mnrceliis] Creditur is Marcellus

malonim, qu;c ex conjuratione pro- intelligi, pro (juo Cicero dixit apud

feclura erant. Cssarem.

° Deluhrurum] De liis vide orat. pro

1562 M. TULLIUS CICERO

apud me parentis gravitatem, alter filii suavitatem obtine- bat : neque me arbitrabar sine summo scelere posse, quod raaleficium in aliis vindicassem, idem in illorum socio, cum scirem, defendere. 20. Atque idem ego neque P. Sullam supplicem ferre, neque eosdem Marcellos, pro hujus peri- culis lacrymante.s, aspicere,^ neque hujus M. Messallae,'' hominis necessarii, preces sustinere potui. Neque enim est causa adversata ^ natural, nee homo, nee res misericor- diae meae-* repugnavit. Nusquam nomen, nusquara vesti- gium ^ fuerat ; nullum crimen, nullum indicium, nulla su- spicio. Suscepi causam, Torquate ; suscepi,*^ et feci li- benter, ut me, quern boni constantem 7 semper, ut spero, existimassent, eundem ne improbi quidem crudelem dice- rent.

VII. 21. Hie ait se ille, judices, regnum meum ^ ' ferre non posse. Quod tandem, Torquate, regnum? consulatus, credo, mei;* in quo ego imperavi nihil, sed contra patri- bus9 conscriptis et bonis omnibus parui : quo in magis- tratu non institutum est a me, judices, regnum, sed non permissum.'° " An tum, in tanto imperio," tanta potes-

" In consulatu.

2 Verl)a pro hujus p. I. asp. non agnoscnnt septem Oxonn. et alii Mss. atque edd. omnes ante Gnit. qui ea addidit ex Erf. et Pal. 9. — 3 r ndrersdta. — 4 Ante mecBH addit nunc. A Pith, abest mece, — .'5 Pro vestigium in C et r fastigium ; et pro indicium C et Schuiz. judicium. Verba 7iulla suspicio noii ha- bent septem Oxonn. et alii Mss. atque edd. ante Grni. qui ea iiiseruit aucto- ritate Erf. et Pal. 9. — G x ct Pith, omittunt voces causam, Torq., suscepi. — 7 X constanter.

Cap. vh. 8 r regnum magnum. — 9 Pith, imperavi, et contra patrilms, ^t. Dresd. imperavi pluribus cnnsitiis et bonis own. Pro sed etiam C ^ et ; pro contra r cousulibus. — 10 Sed permissum Pith. Franc, et pliires Pall, sed prO'

NOT/E

■" M. Messalla] M. Messalla Nifjer, ' Consulatus, credo, mei'] Si rex di-

orator, cuin M. Marcello fnit Scauri citnr Cicero, dicendus est propter

patroniis, ut scribit Asronius. consulatuni suuiii ; queni ita gessit,

» Regnum meutn] j^Ohjpcerat Tor- ut uihil, ni>i probante senatu popu-

quatiis Ciceroni, |se iregeui dicere : ioque Rom. gesserit : nant si Lentn-

qiiam a se injuriain rejicit Cicero, li- lu.s, si quatuor alii fracta gula snffo-

cet revera se e.'regio Volscoruui san- cati sunt, id senatus iinperio factum

guine traxisse ^origincin dicere po- est.

tuisset, ut Plutarch.jn Cic. hcribit. " Sed non permissum] Cicero re-

PRO SULLA, CAP. 7. 15G3

tate, non dicis fuisse regem ; nunc privatum regnare dicis? quo tandem nomine? Quod," in quos testimonia dixisti/ inquit, damnati sunt; quern defendis, sperat se absolutum iri. [p. 171.] Hie tibi ego de testiraoniis raeis hoc '^ rcspon- deo : si falsum dixerim ; te in eos'^ dixisse : sin verum ; non esse hoc regnare, cum verum juratus ■+ dicas, probare.^ De hujus spe tantum '^ dico, nullas a me opes P. SuUam, nullam potentiam, nihil denique, praeter fidem defensionis,'' expectare."^ 22. Nisi tu, inquit, '^ causam recepisses, nun- quam mihi restitisset,'^ sed, indicta causa, profugisset.'* Si jam hoc tibi concedam, Q. Hortensium, tanta gravitate hominem, si, hos tales vlros non suo stare judicio, sed meo ; si hoc tibi dem,'9 quod crcdi non potest, nisi ego huic adcssem, hos aft'uturos non I'uissc : uter tandem rex est, isne, cui innocentes '' homines non resistunt,^° an is.

missum H S t x- sed reptilstim unns Paris, sed 7-epressum e Pal. 9. receperunt GfiEv. Lall. Berk. Sclintz. et Orell. sed non permisauin cetpri. Dein, pro An turn Ms. Aml)rosian. Franc. 2. et Ven. 1483. liabent An tu; Vict. IMannt. Lamb. Quem turn. Paulo post, Ms. Ambrosiaii. tiuituque potestale. — 11 x Quot. — 12 Vio hoc \n a tanluin ; in 'V hoc ego. Turn Dresd. respundebo. — 13 Oreil. e Ms. Aiiibrosian. edidit in eosdem: Lamb, in hos. Pro sin verum in Ms. Ambrosian. et Jiint. si verum. — 14 Vro juralus in edd. ante Lamb, jwra- tos: bine Lamb, dedii cum verum dicax, juratis probure : sod Gmt. e Pal. 9. restitiiit j«/vji«s. In (let Dresd. vero juralos : H S x "f""* J"'"''**' • T ve- rum in iratos : Franc. 1. vera juralos. Verbiim probare Graevio snspectnm est. — 15 Pro spe tuntum in Pub. speclanlum. — 1(5 (J expcclarem. — 17 r resti- tuisset.~l8 Dresd. profuisset. — 19 Pro dem H T r x babent idem. Paulo

NOT/E

prensit Catilinam, qui volebat rei- ' Fidem de/ensionis'] Defensionem

pub. dominari. palroni clienli praebere debent.

" In quos testimonia di.xisti] Intclli- * Xisi tu, inquit] Alia Torquati ob-

git conjiiratos, qui deprebensi sunt ; jcciio, cui resistit contradictione :

in quos probabile est Cireronem dix- nam Hortensius eum deftndisset, et

isse testimonium. cc teri qui adsunt, si ipse Cicero non

y Cum verum juralus dicas, probare defendisset.

[Cum verum dicas, juratis probnre] Ait ^ Isne, cui innocentes] Inversione

ilium, ideoque se non regnare ; sed ntitur ('icero, aitque potius Torqna-

veritalem probare judicibus, qui jn- tunj reyeui et tyrannum appellandum

rati dicuutur, quia jurabant sen- esse, quia postulat ut sibi bomines

tentiam dicturi. Hi porro verum innocentes non resistant ; se vero

esse testimonium probaverunt, cuuj non esse regem, quia innocentes do-

eos damnaverunt in quos dictum est fendit. testimonium.

1564

M. TULLIUS CICERO

qui calamitosos non deserit? At hie' etiam (id quod tibi necesse minime fuit) facetus esse voluisti, cum Tarqui- nium,'^ et Nuraam/ at me tertium peregrinum regera, esse dixisti. Mitto jam de rege quserere : illud ^ quaero, pere- griiium " cur me esse* dixeris : nam, si ita sum, non tam est admirandum, regem esse me (quia, ut tu vis, etiam pere- grin! reges Romas fuerunt), quam consulem Romae fuisse peregrinum/ 23. Hoc dico, inquit,^ te esse ex municipio.^ Fateor, et addo etiam, ex eo municipio, unde iterum jam salus huic urbi '' imperioque^^ missa est. Sed scire ex te per- velim, quamobrem, qui ex municipiis veniant, peregrini tibi esse videantur : nemo enim istuc^ M. illi Catoni seni," cum

* Externum.

post, pro nisi C \mhet quid nisi ; T nisi ut. — 20 C resistant. — 1 Franc. 1. 2. Dresd. et ed. pr. An hie. — 2 H ilium. Pro cur io C cum. — 3 <r inquis. In

NOT.E

<= Tarquinium'} Tarqninius Etnisciis fait, filius Damarati, Coriiithii luer- catoris ditissiini, qui patria sua pul- sus per seditioneni, transiit in Ita- liam, Tarquiniosque, urbeni Etrurian, comniorandi causa delegit. Hlc Ar- nutem et Lucumonem filios liabuit ; qui Lucunio, post mortem patris, Romam venit, ibique factns senator ab Anco Martio. Lucius Tarqninius appellatus est, dignus tandem habi- tus qui Anco mortuo in regnum snc- cederet.

<* Numam] Livius lib. i. refert Nn- mam e Cnribus Sabinoruni, eo quod {equitatc et prudcntia singular) vir haberetnr, jussu populi, et auctori- tate patrum evocatum, regem Ro- manoruni creatum esse.

<= Peregrinum cur me esse] Dixit Ci- ceronem peregrinum esse, quia non Romanus, sed Arpinas fuit.

^Consulem Roma fuisse peregrinum"] NuUus consul fuerat, nisi qui Homa-

nus civis esset.

g Ex municipio] Municipia eae sunt civitales, qua civiuni Rom. jure gau- dent.

^ Unde iterum jam salus huic urbi] Ex municipio Arpinate Marius ori- nndus, Iiaiiam, Teutonnm Cimbro- runi(|ue excursionibus oppressam, vi et fortitudine sna liberavit: ex eo- deui municipio Cicero periclitantem renipnb. Catilinae factionibus susten- tavit.

' Catoni seni] Probat non esse pe- regrines, qui ex munici|)iis veniiint, exeniplo Catonis ; de quo lib. ii. de Leg. sic Cicero loquitur: * Cato ille cuui esset Tusculi natiis, in pop. Rom. civitatem susceptus est : ilaque cum ortu Tusculanus esset, civitate Rouiaiius, liabuit alteram loci pa- triam, alteram juris.' Sic M. Por- cius Priscus, Cato Major, et Censo- rius, ad discrimen Uticcnsis, appella- tus est.

PRO SULLA, CAP. 8.

15C5

plurimos haberet inimicos,'' nemo T. Coruncanio,'^ ' nemo Curio/" nemo hiiic ipsi nostro C. Mario,^ ° cum ei multi inviderent," objecit unquam. Equidem vehemcnter lostor, eum esse me, in quera tu, cum cupeies, nullam contiimcliam jacere potueris, quae non ad maximam partem civium con- veniret.^ viii. Sed tamen te a me, pro magnis causis nostrae necessitudinis, monendum esse 9 etiam atqiie etiam puto. Non possunt omnes esse palricii : p si verum '° quae- ris, ne curant quidem; nee se ccquales tui, propter istam causam, abs te anteiri putant. 24. Ac, si " tibi nos pere-

Pitli, deest. — 4 x municiinoque. — 5 r istiim. Tuni C illo. — G Ti. Conincanio Pilli. Baib. i\ls. AiiibiO'iaii. cum Gia^v. Berk, et Oiell. Dein Curioni IM.ns. nonimlli et edii. pleiicqiie ante Lamb. Ante Curio aiictoritate Ms. Am- brosian. qui bubet Mario, Orell, adiiidit praenoiiieii M'. — 7 Pro Mario in X Curioni ; et pro ei in C enim. In Pith, deest inviderent. — 8 H perlineret.

Cap. viii. 9 In C caret fss^. — 10 In Ms. Henr. Stepb. et si veruin. — 11 Edd. plerii que ante Lamb. At si. Post pcregriui x addit esse. In H caret

NOTiE

^ Cum plurimos haberet viimicos] Si Plinio credamus lib. vii. ' qiiater et quadragies causam dixit, nee sa-pins quispiam postulatus est' quam ille Cato.

' Coruncanio'] Coruncanins Tuscu- lanns tiiit, et primus e plebe ponti- (ex maximus creatiis. Is est inter- fectus in legatione ad Teutam Illy- riorum reginam ; ob quod faciiius bellum lilyricum exortum est. Con- sul fuit cnm P. Valeric Lievino, A. U. C. 173.

■" Curio [Curioni] Curio bic Den- tat ns nominatus est, (juia cum denti- bus in parva quadam villa Curiana in Sabinis natus est. Fnigalitate sua et contincntia landatissimus fuit ini- perator. Ter consul fuit, et de Saui- nitibus, Sabinis, el Lucanis triumplia- vit.

" C. Mario] Marius ex Agro Arpi- nate bumili familia natus, ita feliciter fortuna usus est, ut ad septimum con- sulatum perveneril: quo tempore,

aptatis anno 73. niortuus est. Vide Plntarcb. in ejus vita.

» MuUi inviderent] Pra?cipue L. Crassus, M. Scaurus, et Metelli om- nes invidia in Marium flagrabant propter res gestas.

P Patricii] Centum senatores, qui a Romnlo constituti sunt, patres ab bonore, eoruinque posteri [latricii appellati simt. Nota autem patri- cios non eosdem fuisse qiii iiobiles dicti sunt ; nam populus Kom. ita fuit distributus, nt alii patricii, alii plebeii dicerentur. Patricii ab illis centum itaque dimanarunt, quales fuere Clodius, Piso, Catilina, &c. plebeii vero, qui ex populo reliqtio traxernnt originem, ut Antonius, CasMus, T. Pomponius, &c. Horuni pUbeiorum alii nobiles, alii novi Iiomiiies dicunlur: nobiles, quorum parentes curuli aliquo maglstratu e- rant fundi ; novi, qui primi ex sua stirpe magistraium curulcm trant adepti.

15GG M. TULLIUS CICERO

griui videmur, quorum jam et nomen et honos inveteravit '' et huic urbi et horainura famae ac sermonibus; quam tibi illos competitores '^ tuos peregrinos videri necesse erit, qui jam ex tola Italia delecti,'' tecum de honore et de omni dignitate contendunt! quorum cave tu quenquam pe- regrinuin appelles, ne peregrinorum suffragiis obruare.''^^ Qui, si attuleriut nervos et industriara, mihi crede, excu- tient 'J tibi istam verborum jactationem, et te ex somno ' saepe excitabunt ; nee patientur, se abs te, nisi virtute vincentur,"^ honore superari. 25. Ac si, judices, ceteris patriciis me et vos peregrinos videri oporteret,'" a Tor- quato tanien hoc vitiiim sileretur.' Est enim ipse a '^ ma- terno genere municipalis, honestissimi ac nobilissimi ge- neris, sed taraen Asculani.'^ " Autigitur doceat, Picentes'' solos non esse peregrinos, aut gaudeat suo generi ^° me meum ante non ponere. Quare neque me ' peregrinum posthac dixeris, ne gravius refutere ; ^ neque regem, ne de- rideare : nisi forte regium ' tibi videtur, ita vivere, ut non

copula ante nomen. — 12 r competentiores. — 13 Ms. Lamb, dilecti. Mox T omittit praepositionem ante omiii. Pro contendunt in H et i^ certabant. — 14 Pith, obciare. Dein r attulerunt. — 15 Pio excutient in r executi etiam.-^ 10 Em. conjecit vincantur. Mox in r et edd. nonniillis ante Lamb. At si. — 17 ff/ opnrteat. Dein S silerent. Scheller. Obs. p. 99. conjicit a Torq. hoc merito sileretnr. — 18 In Ms. Ambrosian. deest a : iinde Orel), uncis inclusit. — 19 Osculant \p : Esculani Diesd. Mox, C Picentos. x caret solos. — 20 In rp genere. Pro meum H et »{/ ment'ni. Turn anteponere, omisso won, Mss. pauci et edd. nonnitllffi ante Griiter. — 1 Dresd. nfc »ne. — 2 r nee grai-. et Dresd.

NOTiE

1 Inveteravit] Inveteravit, id est, ' Vitium sileretur'] Vitiiim sileretiir,

in liac urbe tanquam altas ita radices id est, sileri deberet.

egit, ut non eveili facile possit. " Ascnlani] Ascnliim in Agro Pice-

•■ Suffragiis obruarel Obrni suffra- no. Colonia nobilissinia fnit populo giis, est panca habere pro se in de- Rom. invisa, quia in ea Q. Serviliiis lectu magistratuiim ; et ideo contra proconsul, cum omnibus civibns Ro- se plurima. nianis qui illic erant, occisus est, cum

* Te ex somno] Admonet Torqua- bellum Italicum flagrare ccepit. Vide

turn, ne sit oiiosus, et fidat niminm Livium lib. lxxii.

patriciae suai familiac ; quia novi Iiomi- ^ Picentes] Picentes populi sunt

nes cogent eum vigilare in petitione in (]uiuta regione Italiae, ad Mare

niagistratus, quia ilii metum inferent, Adriaticum siti. ne ab illis vincatur.

PRO SULLA, CAP. 9. 15(57

modo homini nemini, sed no cupiditati quidera ulli scrvias ; conteiunerc omnes libidines; non auri/ non argenti, non cetcrarum rerum indigere ; in senatu sentire^ libere ; populi utilitati luagis consulere, quam voluntati; nemini cedere, niultis obsistere. Si hoc putas esse regium, me regem esse confiteor;^ sin te potentia mea, si dominatio, si dcnique aliquod dictum airogans aut siiperbuni movet ; quin^ tu id potius profers, quam verbi invidiam, contumeliamquc male- dicti ? IX. 20. Ego, tantis a me ^ beneficiis in republica po- sitis, si nullum aliud mihi praemium a senatu populoque Ro- mano, nisi honestum otium, postularem, quis non concede- ret? Sibi haberent ^ honores, sibi imperia, sibi provincias, sibi triumphos, sibi alia pra^clarse'^ Jaudis insignia: [p. 172.] mihi liceret ejus urbis, quam conservassem, conspectu, tranquillo animo et quieto tVui. Quid, si hoc non postulo ; si ille labor mens pristinus, si solicitudo, si olBcia,'" si operas, si vigiliae deserviunt amicis, prassto sunt omnibus; si neque amici in foro requirunt studium meum, neque respublica in curia; si me non modo" rerum gestarum vacatio, sed neque honoris, neque aetatis excusatio vin- dicat '^ a labore ; si voluntas mea, si industria, si domus, si animus, si aures patent omnibus ; si mihi ne '^ ad ea qui- dem, quas pro salute omnium gessi, recordanda et cogi- tanda^ quicquam relinquitur temporis ; tamen hoc regnum^+ appellabitur? cujus vicarius "^ qui velit esse, inveniri '^

P Dictre sententiam.

rcj'utem. — 3 C rcgnuin : i^ regiim. — 4 C non uti auri: et niox cet. rerum imUgne seiitire lib. — 5 Nnmiulla; edd. vett. confilcor esse. — 0 Pro quin in r (juibus. Mox H contumeliam sine copula.

Cap. IX. 7 saute me — 8 Sibi habent x '■ '^'^i «''* haberent Lamb, e Ms. Hcnr. Stepli. Verba «!/*(' /jroi-infirt.* in x <J*Jsnnt, — U C et r prrt'c/i/r'/. — 10 In ed. INlannt. \crba .si officia oniittiintnr. — 11 Non modo non r, Filli. Ven. 1480. ]4b3. Junt. Cidt. liervag. Naiig. — 12 H S T, Beck. Scbatz. vendicat. — 13 C

NOT^

y Recordanda et cogilanda] lis teni- 1. 2. et 16.

poribiis cogitabat Cicero conimenta- ^ Cujus vicnrius] V'carins is iiitelli-

riuin seribere de rebus a se gestis in gilur, (jui ex niandato principis pro

••oMsulatii ; (]uas Gretce scripserat, ut pra;fecto pra-torio ditecesini aliquani

perspici potest ex Epistt. ad Att. i. regebat. Uipian. 1. i. ^ 02.

1568 M. TULLIUS CICERO

nemo potest. Longe a me '^ abest regni suspicio. 27. Si quajris, qui sint Romae regnum occupare coiiati, iit ne re- plices!? anualium "^ raemoriam, ex domesticis iraaginibus'' invenies. Res enim gestae, credo, raeae, me nimis '7 extu- lerunt, ac mihi nescio quos spiritus '^ attulerunt. Quibus de rebus tarn Claris, tarn immortalibus, judices, hoc pos- sum dicere, me, qui '^ e summis eripuerim periculis urbem banc et vitam omnium civium, satis adeptum fore, si ex hoc tanto in omnes mortales beneficio nullum in me peri- culum redundarit.'^ 28. Etenim, in qua civitate res tantas gesserim, memini, et^° in qua urbe verser, intelligo. Ple- num forum est eorum hominum, quos ego a vestris cervi- cibus depuli, judices,' a meis non removi : nisi vero pauco.s fuisse arbitramini, qui conari,^ aut sperare possent, se tantum imperium posse delere. Horura ego faces eripere de manibus, et gladios extorquere potui,' sicut feci: vo- luntates vero consceleratas ac nefarias nee sanare potui, nee tollere. Quare non sum nescius, quanto periculo vivam

9 Revolvas. »" Quam superbiam.

caret ne. — 14 Edd. nonnnUap famen ne hoc regn. — 15 x intueri. — 16 Voces a me absiint a ]Mss. plerisqiie et edd. ante Greev. qui ex Eif. et Pal. 9. edidit Longe abest a me regni sttsp. (lit voleliat Gniter.) eiiinque sectiti sunt Beck. Sclintz. et Oiell. Invenire nemo potest, longe abest ub eo regni susp. edidit Lamb, qui etiam conjecit longe nliest is a regni suspicione. Pro regni in T re- gem. Gaiaton. cum Henr. Siepli. e jNI-^. ejus legi nialuit svsiicio, et si qucr- ris. Tuui, pro sint r liabet sunt. — 17 lu r deest nimis. Pro ac in C at, et pro quos in ■} quo. — 18 C quia. — 19 Rediindabit i\Iss. pleri(|ue et edi\. ante Grul. qui cum edd. seqq. ex Erf. et Pal. 9. recepit redundarit. — 20 C caret copula. Pio urbe T urbem. In Mss. pleris{)ne et edd. ante Grut. deest verser : Gruier, id inseruif anctoriiate Pal. 9. et Erf. eumque edd. seqq. scctili sunt. — 1 Lumb. judices, depuli : aWi repulijud. — 2 x *^oronari. Pro awt in C ac. Mox - debere. — 3 In r deal potui.

NOTiE

* Annalium] Primis teniporibus Manlium Capiloliniini, (rujus affinis annales tantum scribebantur : postea ejat Torquati familia) (jui ob affec- histonip sMCcesserunt. Vide Cic. de tatum regnum de rupe Tarpeia de- Leg. I. I. jectns est. Siibiiliti'r autem pungit

^ Ex domesticis imaginibus"] Ks itna- Torquatuni, in cujus familia entn

ginibus nobilitas conjicitbaiur, qu* esse ait, quern criminatur in Cice-

in vestibulis adium asservabantur. rone. Videtur taineu iiic dusignare M.

T'RO SULLA, CAP. 10. 15(>9

in tanta imiltitudine impioborum, cum milii uni cum omni- bus improbis ajternum videam bclbim esse susccptiim. x. 29. Quodsi illis meis praesidiis forte invides; et, si ea libi regia videntur, quod + omnes boni omnium gencrum atque ordinum suam salutem cum mea conjungunt; consolare te, quod omnium mentes improborum mihi uni maxime sunt infensai et ad versos : qui me ^ non solum idcirco odenml, quod eorum conatus impios et furorem consceleratum ^ repressi; sed eo etiam magis, quod nihil jam se simile, me vivo, conari posse arbitrantur.^ 30. At vero quid ego miror,^ si quid ab improbis de me improbe dicitur; cum L. Torquatus ipse, primum,^ his fundamentis adolescentias jactis, ea spe proposita amplissimae dignitatis, deinde '° L. Torquati, fortissimi consulis, constantissimi senatoris, semper optlmi civis, filius, interdum efferatur iramodera- tione " verborum? qui, cum suppressa voce de scelere ' P. Lentuli, de audacia conjuratorum omnium dixissct, tan- tummodo ut vos, qui ea probatis, exaudire possetis ; de supplicio*^ P. Lentuli, de carcere, magna et queribunda voce dicebat. 31. In quo primum illud erat absurdum^ quod, cum ea, quae leniter '^ dixerat, vobis probare volebat, cos autem, qui circum judicium stabant, audire nolebat ; " non intelligebat, ea, qua; clare diceret, ita illos audituros, quibus se venditabat,"* ut vos quoque audiretis, qui id non probabatis : '^ deinde alterum jam oratoris vilium, non videre quid quaeque causa postule(, Nihil est enim tarn

* Submissa voce.de conjuralionv.

Cap. X. 4 A Pith, abest ({Und. — 5 Me ante non suhim oniittit C, qui rum S T r X J""f' Slepli. athiit modu ante so/uw. — 6 Fur. scelcratuin Dresd. fur. non scelcratum Pith. Pro repressi, sed in C impressissem. — 7 H T arbitniren- tur. — S Parilacjatli. li'frit mirer. Ante si C addit sed. — 9 I'm. e conj. ciiiii Scliutz. ipse primum, O.nnesi aliae edd. primum ipse. — 10 C a manii recent. deinde Jilii. — II r x "' mndcrntione. — 12 Mss. plfritinc ciun Beck. Sciintz. et Orell. leviter. In i' dixit inhis levitcr : in r x 'tii<t'r dixerat vohis. — 13 C nole- bant. — 14 Vindiculmt C H r X = rendicahat T >|/. — 15 r x '!'> J'"it- Ciriit. Gr*v. probatis, prob. Woiflfio. Id Ernesto, Heckio ct Orell. sns|)ccliini eft. Lrn.

NOTiE

<= De suppUcio] Lentulus in carcere suspensiis fuit. Delpk. el Var. Clas. Cicero. 5 G G

1570 M. TL'LLIUS CICERO

alienum ab eo, qui altenim conjurationis accuset, quam ■videri "^ conjuratorum pcsnara mortemque lugere. [p. 173.] Quod cum '7 is tribunus plebis'^ facit, qui unus videtur ex illis ad lugendos conjuratos relictus, non mirum est; '^ dif- ficile est enitn tacere, cum doleas : te, si quid ejusmodi '9 facis, non modo talem adolescentem, sed in ea causa, in qua te vindicem conjurationis velis esse, vehementer ad- miror.*° 32. Sed reprehendo tamen ' illud raaxirae, quod isto ingenio et prudentia praeditus, causam reipublicae non tenes, qui arbitrere/ plebi Romance res eas non probari, quas, me consule, omnes boni pro salute communi gesserunt. XI. Et quem ^ tu horum, qui adsunt, quibus te contra ip- sorum voluntatem venditabas/ aut tam sceleratum statuis fuisse, ut haec omnia perire voluerit, aut tam miserum,* ut et se perire cuperet, et nihil haberet, quod salvum esse vellet? An vero clarissimum ^ virum "^ generis vestri ac nominis nemo reprehendit, qui filium suum vitaprivavit.

conjecit ea legend. — 16 H videre. — 17 Cum omitti maluit Sylvius, ut in Ms. Jleiir. Stepli. defuit. Lamb, e snis Mss. edidit quod tamen tribunus plebis fa- cit is, qui: atqne aut tamen reponi, aiit cu7n deleii voluit Ursiniis : Panta- gath. aiiteiii conjeoit Quod Curius trib. jA. facit, qui, Sfc. — 'IS Neque hoc mirum est C, Pal. 1. 4. 5. 7. 8. Barb. Ven, 1480. Jiint. re . . . mirum est Pal. 2. 6. Ms. Vict. Bnsbeq. et Ms. Giut. minime quidem mirum Pal. 3. minime mirum est Pal. 9. prob. Grutero. Nee mirum est Ven. 1483. Junt. Beck, nemini mirum est e Ms. Aiubrosian. reccpit Orell. non mirum est ceteri. In T tantnm legi- tur mirum est. — 19 Quidem hujusmodi C : quid hujusmodi Dreed. — 20 Hervag. Victor. Mannt. Lamb, miror. — 1 In H et il* ^'eest tamen. — 2 C arbiirare : yfi arbitrari.

Cap. XI. 3 Ecquem sex Oxonn. Mss. Crat. Cam. Lamb. Oliv. Lall. Beck. Schutz. et Orell. — 4 C H r x vendicabas. — 5 C miseram. Pro et se perire r

NOT^

^ Tribunus plebis] Metcllum Nepo- *" Clarissimum virum] Loquitur hie

tem intelligit, qui hoc tempore tribu- de T. Manlio Torqnato, qui tertiuoi

natum cum Bestia inierat, ut habe- consul, Latino bello filium victorem

mus ex Sallustio. Hie Nepos Cicero- necari jiissit, quod contra patris edic-

nem consulem magistratu abeuntem turn pugnavisset. Utitur autem hie

conciouis babendae potestate privare Cicero majornm comparatione : si

voluit : sed immo non obfiiit Ciceroni, Torquatus filium minore de causa in-

utut etiam gloriam auxerit : at post terfecit, licebit et consulibns bost^s

exilium Ciceronis, consul cum Len- reipub. graviore de causa interfi-

tulo, absens rediit cum co in gratiam, cere, senatus auctoritate permotns.

PRO SULLA, CAP. 11. 1571

nt in ceteris 7 firmaret imperium ; tu rempublicam repre- hendis/ quae doraesticos hostcs, nc ab iis ipsa 9 necaretur, necavit? 33. Itaque attcndc '° jam, Torquate, qiiam ego dcfugiam auctoritatem consulatus mei. Maxima voce, ut omnes exaudire possint," dico, semperquc dicam : ades- tote '^ omnes animis, qui adestis corporibus,'^ quorum ego frequcntia magnopere lastor : erigite mentes auresque vcs- tras, et me de invidiosis rebus, ut ille putat, dicentem at- tendite. Ego consul/ cum exercitus perditorum civium, clandestino scelere conflatus, crudelissimum et luctuosis- simum exitium patriee comparasset ; "^ cum ad occasum interitumque reipublicae Catilina '^ in castris, in bis autem templis atque tectis dux Lentulus esset constitutus ; meis consiliis, meis laboribus, mei capitis periculis, sine tu- multUjS sine delectu, sine armis, sine exercitu, quinque hominibus '' comprehensis "^ atque confossis, incensione urbem, internecione cives, vastitate Italiam, interitu rem- publicam liberavi:'7 ego vitam omnium civium, statum orbis '^ tcrr£e, urbem banc denique, sedcra omnium nos- trum, arcem regum ac nationum exterarum, lumen gentium, domicilium imperii, quinque homiuum amenlium ac perdi- torum poena redemi. 34. An me '^ existimasti haec inju-

experire. — 6 r clarissbni. H r x ^>emo oniittiint. — 7 Oiell. e JMs. Ambrosian. edidit iu cetcros. — 8 x defendis,—9 Hervag. ne his ipsa. — 10 C uttendile. Mox ed. Jnnt. et Lamb, quam ego non def. — 11 x possent. — 12 H et T adesse, — 13 Corporibus non est in r x <!'• — 14 x exituin lluma conip. — 15 H Catilinam. — 16 C T, Franc. 2. et ed, pr. apprehensis. Turn con/essis C, Franr. 2. Dresd. Pall, nonnnlli et ed. pr., probanle Grntero. Paulo post, pro internecione (.1 interemtore ; T r, Franc. 1. 2. Dresd. et ed. pr. cum Grtev. intercmptione ; M<. Lamb, interitione ; alii internitione. vei internicinne. — 17 Pro Uueravi x gubernavi. — 18 r statu urhis: x «'"'«'« orbi. — 19 H et \l/ At ne. Pro exisiimasii in H eristimuvi; in T existimatis. Turn H hac injuriarum : C hoc me ityuria-

NOT/£

f Ego consul] Pra'dicat coUocatiini anient bellum tjusmodi ingruebat,

siiiini bcueficiuni in patriani, cum tumiiltum esse senatus decernebat. eani eripuit ex conjnratornm poles- '' Quinque hominibus] Lentuhis, Ce-

tale. thegiis, Statilins, Gabinius, Cepaiius,

s Sine tnniultu] Bellum Gallicnm omnes in carcere sirangnlati sunt,

et Italicnm tumultus appellabatur, quia cum Catilina conspiraverauf. quod in co multus timor ebset. Cum

1572 M. TULL!U:> CICKRO

ratum in judicio non esse dicturum, quse juratus' in maxima concione dixissem? xii. Atque etiam illud addam, ne qui ^° forte incipiat improbus subito te araare, Torquate, et aliquid sperare de te ; atque, ut ' idem omnes exaudiant, clarissima voce dicam. Harum omnium rerum, quas ego in consulatu pro salute coramuni ^ suscepi et gessi, L. ille Torquatus, cum esset mens contubernalis ^ in consulatu,' atque etiam in praetura fuisset, auctor, adjutor, particeps extitit, cum princeps, cum auctor, cum signifer esset ju- ventutis ; ' parens ejus, homo amantissimus patriae, maxi-

rum: Franc. 2. et ed. pr. hcec juratum: Dresd. hoc jitraturum: Pitli. jumtuni, oiiiisso hcpc. Deiiique C in judicium.

Cap. XII. 20 T ?ie quid: Lam\). ne quis. — 1 r caret «<. — 2 Communi in r X^* deest. Lamb, pro communi salute. T non hal»el suscepi, nee x ^' gessi. — • 3 C caret verbis in consulatu. S T r oniittiint verba atque .. . auctor. ' In vtilgatis ante Lamb. edd. ledum est, cum esset tncns contub. in consulatu, cum signifer esset juventutis, atque in pra-lura fuisset, auctor, adj., particeps exst., cum auctor, cum princeps, cum sign, esset juv. ; parens, Sfc. Henr. igitnr Steph. dociiit priori loco verba cum sign. ess. juv. delenda esse. Lambiniis ita de- dit, cum esset meus cotUub. in cons., atque in prcet, fuisset : cum sign, esset jto ventutis: auctor exstitit ; sed verba ^ua; sequebantnr, cum auctor, cum princ, cum sign. ess. juv. delevit. Pautagatli. ap. Ursin. ita correxit, L. iste Torq,, cum esset meus contub. in cotis, atque in prcet. fuisset, cum princeps, cum signifer esset juv., auctor, adjutor, particeps exstitit ; parens, Hfc. Griitenis anctori- tate Pal. 9. quae vulgo priore loco posita erant verba cum sign, esset juv. dele- vit, melinsqne interpiinxit. Ferratius contra, Epj). |). 29G. quod princeps majns quid signiHcet qiiam signifer, aliisqne levibns de caiisis, censnit posteriori loco delenda esse, locnmque integrnni ita scribendum, cum esset tneus contub. in cons., cum signifer esset juvent., atque in prctt. fuisset, auctur, adjutor, parti- ceps exstitit. Verba cum auctor Lalleni. dicit plerisque j\Iss. ignorari, seqne cum Graevio delevisse ; at nee Grajviiis delevit, et qiiinam codices igiiorenf, incertnm est. Itaque malui lantum incliulere cancellis. Tuni in verbis at- que etiam in prat, rb etiam ex Pal. 9. adjectum est, cum in aliis edd. ante Griit. et Mss. plerisque, nt liarb., deesset. In Ms. Barb, et Vcn. 1480. est etiam sin<^ularis lisec \ec.Uo, cum princeps, cum auctor, cum signifer etiam esset inventus parens, Hfc' lieck. Orell. dedit actor, adjutor, particeps. Postea,

NOTyE

' Juralus] Torquatus objecerat Ci- accessisset aetali, in Africam profec- ceroni, eurn in conjnratos dixisse tns est Q. Pompeio proconsuli con- test iniouium. tiibernalis.'

'' Esset meus contuhernatis] Mos fuit ' Princeps, cum auctor, cum signifer

illis temporibns, ut adolescentes quo- esset jurentutis] ' Signiteri,' ait Vege-

tidiano convictu el sernione claro- tins lib. ii. 'sunt, qui signa portant,

rum virorum administranda^ reipub. quos draconarios vocant.' De Brnto,

scientiam edocerentnr. Sic pro Coe- Germanico, et C. Caesare legimus,

lio Cic. 'Cum paulum jam roboris quod fuerint principesjuvenes; tales

PRO SULLA, CAP. 13. 1573

mi animi, summi consilii, singalaris constantiae, cum essct aeger, tainen+ omnibus rebus illis interfuit:"" nunquam est a me digressus : studio, con^silio, auctoritate unus adjuvit pliirimum, cum infirmitatem corporis animi virtule supe- raret. 35. Videsne, ut eripiam te ex improbornm subita gratia, et reconciliem bonis omnibus ? qui te et ' diligunt, ct retinent, retinebuntque semper : nee, si a me forte desci- veris, idcirco te a se,'^ et a republica, et a tua dignitate deficere patientur. Sed jam redeo ad causam ; atque hoc vos, judices, tester: mihi de memetipso tarn multa dicendi necessitas quaedam imposita^ est ab illo. Nam, si Tor- quatus Sullam solum accusasset,^ ego quoque hoc tem- pore nihil aliud [agerem ^], nisi eum, qui accusatiis esset, defenderem : sed cum ille tofa ilia '° oratione in me esset invectus, et cum initio, ut dixi, del'ensionem meam auc- toritate spoliare vohiisset ; etiamsi dolor meus " respon- dere non cogferet, tamen ipsa causa banc a me orationeni tlagitasset.

xiir. 3(J. Allobrogibus'^ nominatum" Sullam esse dicis. Quis negat ? sed lege indicium, et vide, quemadmodum

v('rl)a, cum uuctor delevit Schntz. — 4 r turn. Mox Lamb, degressu.i. — 5 c omittit copiilam ante diligunt. — 6 r idc. te et a se: x i^*^- ^' " *^' — ^ ^fo im- posita X i'lcuiiijwsita. In Ms. Hetir. Stephani testor, mihi . . , nccessitatem fiwindam impositum ub illo: tiiuie Lanih. dedit neccssitatem quandam iinpositam esse ab illo. — 8 r accusurct. — 9 'Agerem suspecliini mihi est: eo deleto et Latinior et elegantior erit oratio.' Em. Pro eum in C cum. — 10 Pro ilia in C .sua. — II Oreil. conjecit dolor me mens. Pro tamen idem Ms. habet cum. Mox, Em. roujeclt fagitabat legend.

Cap. XIII. 12 Ante j4//o/;rog-)7;ws Ms. Ambrc^ian. Lamb, et Orell. addnnt Ab. Pro nominatim in r Romanum, Mo\, fi x ^ dicis oniittiint. Dein Quis negat Sulla indicium? at vide Ms8. pleriqne et edd. plera^qiie ante Griit. Quis negat Sulla: indicium? et vide ed. 1-172. Quis negat? Sullw indicium et tide Franc. 2. Quis negat? at vide Hervag. Jiint. Lamb. Celcri ut Ern.

NOT^

vero dicnntnr illi, quibiis consul, aut " Atlobmgibus nominutum] Refntat

siinimiis niasistratus signnm tradit. riiiod a Torqiiato dictum est, ali Al-

"> Rebus illis inter/uit] Ciini Mace- Ii bioyibus, nempe Gallorum Irgatis,

donia revertisset, »tTiiit Ciceroni : .Snllam inter conjuratos fnisse nuine-

nam prirois niensibus abfnis'-e eum, ratnin. ail in oratione contra Pisontm,

1574 M. TULLIUS CICERO

nominatus sit. L. Cassium ° dixerunt commemorasse, cum ceteris Autronium secuni facere.' {p. 174.] Quasro, num Sullam'^ dixerit Cassius? nusquam. Seseaiunf'^quassisse de Cassio, quid Sulla sentiret. Videte diligentiam Gal- lorum : qui vitam hominum '^ naturamque non nossent, ac tantura audissenf, eos pari calamitate p esse ; quaesiveruat, essentne eadeni "^ voluntate? Quid turn? Cassias si respondisset, idem sentire et secum '^ facere Sullam, tamen raihi non videretur in hunc id '^ criminosum esse debere. Quidita? quia qui barbaros 'J homines ad bellum impel- leret, non debeljat '9 minuere illorum suspicionem, et pur- gare eos, de quibus illi aliquid suspicarentur. Non re- spondit tamen/° una facere Sullam. 37. Etenim esset absurdum, cum ceteros sua sponte nominasset, mentionem Sullaj ' facere nuUam, nisi admonitum et interrogatum ; nisi forte verisimile est, P. Sullsft nomen in memoria Cassio non fuisse. Si nobilitas hominis, si afflicta^ fortuna, si reliquiae pristinee dignitatis non tarn illustres fuissent; tamen Autronii' commemoratio memoriam Sullae retulisset. Eti- am, ut arbitror, cum auctoritates principum conjuratiouis ad incitandos animos Allobrogum coUigeretCassius, et cum sciret, exteras nationes maxime nobilitate moveri, non

* Conjurare,

Posiea, C iiominntum sil. — 13 H de Sylla. — 14 Nunquatn sese ahmt Mss. pleri- que et edd. ante Grut. praeter Hervag. Cam. Laml). — 15 In \p deest homi- num. H caret uc ante tantum. — IG Eos, pari calamitate qui fueranl, esse in en- dem Mss. plerique et edd. ante Grut. qui auctorilate Pal. 9. et Erf. edidit eos pari calamitate esse, qncesiverunt, cssenttie eadem voluntate, ut habent ^ el edd. seqq. Post voluntate Sylvius addi jubebat arbitrabantur, aut tale verbum. — 17 Pro secum H et rp simul. — 18 i|/ caret i(/. — 19 In r deheat. H illorum oniit- tit. Mox, pro cos H S x ''al^«"t '''"*• I" niarg. ed. Lugd. 1588. ' Fort. e< eos pur gar c, de quibus.' Pro suspicarentur Grtev. e Ms. Erf. recepit suspicari viderenlur. — 20 Dresd. turn. In r deest una. — 1 C H Tr X"!* ""'i agnoscunt

NOTiE

° L. Cassium'] Hie fiiit Longinus v Pari calamitate'] Sulla et Autro-

Cassius senatorii ordinis, qui Alio- nius simul de ambitu damnati fuc-

broges iu societateni conjurationis rant.

advocaverat, qiiique, ut illius conju- 'i liarbaros'] Barbaros Gallos dicit,

rationis vires ostenderet, plurimos e quales extcri ab Ronianis vocaban-

uobilibiis nominaverat. tur.

PRO SULLA, CAP. 13. l.!>75

prius Aufroniuui, quara Sullara"^ nomipasset. 3S. Jam veio illucJ probari minime potest, Gallos, Autronio nomi- nate, pntasse, propter calamitatis similitudinem, sibi ali- quid dc Sulla esse quaerendum ; Cassio, si hie* esset in eodem scelere, ne cum appellasset quidera Autronium, hu- jus 5 in mentem venire potuisse. Sed tamen quid respon- dit de Sulla Cassius ? Se nescire certum." Non purgat,*' inquit. Dixi autea : ne si argueret ^ quidem turn deuique, cum esset interrogatus, id mihi criminosum videretur. 39. Sed ego in judiciis ^ et in qua^stionibus non hoc quaeren- dum arbitror, num purgetur' aliquis ; sed num arguatur. Etenim cum negat se scire Cassius, utrum sublevat Sullam, an satis probat se nescire ? Sublevat apud Gallos. Quid ita i ne indicent ? '= Quid ? si periculum esse putasset, ne illi " unquam indicarent; de seipso confessus esset ? Ne- scivit.'^ Credo, judices, celatum esse Cassium * de Sulla uno : nam de ceteris certe sciebat ; et ea domi ejus plera- que '^ conflata esse constabat. Qui negare noluit esse in eo nuraero Sullam, quo plus spei Gallis daret, dicere autem falsum '+ non ausus est, nescire dixit. Atqui hoc perspi- cuum est, cum is, qui de omnibus scierit,'^ de Sulla se scire negarit; eandem vim esse negationis hujus, quam si"^ extra

" Certu.

Sullte.—2 Affecta Diesd. afflata C H T rx-— 3 <r Antronium.—i % caret hie. — 5 Post /tuji/s C T, Dresd. Franc. 1. 2. ed. 1472. rt Ven. 1480. addiint no. men, quod in liarb. superscr. post mentem. Uein, x putuisset. — 6 I'illi. pitgnat. — 7 C ne se, et r argueretur. — 8 Land), e conjeciiira Stcpliaui et uno Ms. recepit in indiciis ; sic etiam Oieil. In Ms. Ambrosian. in i/uastionibus el indiciis. C H S r x? Barb, et edd. ante Grut. omittunt pra^positioneni ante quceslionibus. — 9 x purget. Turn aliijuid C : aliqui Orell. e Ms. Anibro- sian. Pro sed C S T r X babent et : pro niim in H ne. — 10 Incident C : indi- celur \cn. 1480. — II Nautr. Manut. Grut. Gra»v. Obv. ulli. — 12 H y.escit. In Barb. Ven. 1480, 1483. Xcsciit, judices. Credo eel. esse, ifc. — 13 r plerit/ue. — 14 In X deest/<i/su»». Mox, Lamb, edidit nescire se dixit. — 15 Sciret H v|/ : acirent T. Porro H negaiit. — 16 Lamb, maliiit atque si. Pro si iu C cum. —

NOT.t

■■ Non prius Autronium quam Sullam] bilitate pracstabat. Si Sulla fiiisset inter conjurato?, cum ' Cclaium esse Cassium] A conjtira-

nominasset, quia Sulla Autronio no- ti;*.

157G M. TULLIUS CICERO

conjurationem hunc esse, se '^ scire dixisset. Nam, ciijus scientiam do omnibus constat fuisse, ejus ignoratio de a!i- quo, purgatio debet videri. Sed jam uon qua^ro, purgetne Cassius Sullam : illud mihi tantum satis est, contra Sullam nihil esse in indicio.*^

XIV. 40. Exclusus hac criminatione Torquatus, rursus in me irruit,'9 me accusal: ait, me aliter, ac dictum est, in tabulas publicas retulisse. O Dii iramortales ! (vobis enim tribuam, quae vestra sunt; nee vero possum meo^° tantum ingenio dare, ut tot res, tantas,' tam varias, tam repenti- nas, in ilia turbulentissima tempestate reipublicae,^ mea sponte dispexerim*) vos profecto animum meum turn con- servandae patriae cupiditate incendistis: vos me ab omni- bus ceteris 5 cogitationibus ad unam salutem reipublicae convertistis : * vos denique in tautis tenebris erroris et in- scientiae 5* clarissimum lumen prajtulistis menti meae. 41. Vidi ego hoc, judices, nisi, recenti memoria senatus, auc- toritatem hujus indicii*^ monumentis publicis testatus es- sem, fore, ut aliquando non Torquatus, neque^ Torquati quispiam similis, (nam id me multum fefellit) [p. 175.] sed ut aliquis patrimonio ^ nauf'ragus,^ inimicus otii,^ bonorum hostis, aliter iudicata haec esse diceret, quo facilius, vento

^ Providerhn. y Decoctor patrimonii. ^ Pads.

17 Ed. Hervag. se omittit, prob. Beck. — 18 C H »|/ injudicio.

Cap. XIV. 19 C T ruil. Mox, Orell. e Ms. Anibrosian. dedit dictum sit. In ed. Ven. 1480. deest tne ante, aliter. Lanibiniis conjecit aliter atque initica- turn est, — 20 ' Meo in C T x deest, delevitqiie Graev. (|uia in Diesd. Franc. 1. 2. et Med. invenit possum tanto ingenio. In Barb, fuit mo, (li. e. modo, ut di- serte iitiacjiie ed. Ven. exiiibel) sed maniis aequalis eniendavit meo. Neces- sariiim liic est prononien.' Beck. — 1 A Dresd. al)est tantas. — 2 Pro tempes- tate reip. X babet civitate R. P. Mox, despexerim Franc. 2. et edd. vett. dix- erim H. — 3 C et T exteris. — 4 Mss. nonniilli et edd. ante Grul. conliilistis. NonniiUi ap. Lamb, legi jussenint coynpulistis : ipse Lamb., siquid mntandiirn esset, maliiit tianslulislis. — 5 Jiint. inscitia. In \\i deest lumen. Pio pratu- lislis H perfudistis. In ed. Lamb, menti mecc prattilistis. r non agnoscit menti. — (i Judiciis C <|/ et Maniit. indieiis r. — 7 H nee, — 8 Ern. conjecit/'«<r«won!j. —

NOTiE

' Inscientice'^ Ab insciente, vox ilia 'inscientia' dediicta est.

PRO SULLA, CAP. 14. 1577

aliquo" in optimum quemqnc'' cxcitalo, posset in malis rcipublicae portum* suorum maloruni aliquem '° invenire. Itaque introductis in senatum indici!)us," constitui seuu- tores," qui omnia indicum dicta, intcrrogata, responsa per- scriberent."^ 42. At quos viros? non solum summa virtute et fide; cujus generis in senatu"' facultas maxima; sed etiam, quos sciebam memoria, scientia, consuetudiue ct celeritate'* scribendi, facillime, qnoe dicerentur, persequi posse; C Cosconium,'^'' qui tunc erat praetor; M. Mes- sallam, qui turn praeturam "^ petcbat ; P. Nigidium, App. Claudium. Credo esse nerainem,'^ qui his hominibus, ad

" Periculo creato. * Requiem.

9 ;// quemquam. — 10 C quern. — 11 C et r judicihus. Turn iiislitui scnatores Ms. Ambrosial!. Vro omnia indicum, \nC omnium judicum : t omnia jxidicum ; Pitli. omnia indicii. — 12 C prascriberent. — 13 Lamb, cujus gen. est in sen. prol). Orell. — 14 <r celebritate. — 15 Constumum ^ : Constonium %• — 16 Pro praluram Ferratius in Epp. p. 25G. conjecit consulatum legend. — 17 C T r x< Pi'b. Dresd. memorem. Pro his T is ; et pro liomiuihus C H r X omnibus. ^Ad vere referen- dum . . . de/uisse'] Haec olim i!a lecta sunt in edd. aniif)., ut Hervag. ^yuj Ida omnibus, aut vere referendis, aid etiam scrilendis putct uut in^. def. Griiier. ex Erf. et Pal. 9. ita emendavit : qui his hominibus ud vere referendum, aut etiam scri- bendum, aul fidem pulet,aut ing. def. Cum taiiienipse moneat \ exhd uut etiam scribendum, in illis duubiis iMs$., ut in aliis omnibus, tiini suis tnni alioruin, deesse, Greev. et Garaton. recte ccnsent ilia esse intfrpolata. Keiiinurunt tamen editores omnes [pra-ter Grifv.] iis(|ue ad Ernestium, qui veiba dele- vit, a glossatore profecta. Franc. \. qui his omnibus vere referendis hand putet ing. def. sed voc. hand puncta sunt snbjecta, (lua^ illud delendiim esse decent. Pith. Dresd. et Franc. 2. qui his omnibus aut vere referendis aut putet ing. def. In C T ad deest : in H S r x «"' legitur. Tuni C H S r x referendis ; T refici- endis: verba aut etiam ad scribe7idum in C H T r x <lesiint : S uut etiam scriben- dis. Pro verbis aut fidem putet aut in C est nun putet ; in H aut memoriam putet aut ; in S putet uut ; in T r X ""' putet. Lanibinus inonet in quibusdam libris aniiq. deesse aut scribendis, in iisque legi, vere referendis fidem putet, aut etiam ing. def. in ■AVnsJidem putet aut diligentiam defuisse. Hinc Lamb, aut scri- hendis fidem putet, aut etiam ing. def. Pantagath. aucloribus Mss. libris, legi jussit aut referendis fidem, aut recte scribendis, ^-c. Ursinus inonuit in alio anti- quo libro rectius scriptum videri qui his onuiibus vere referciidis aut memoriam putet aut ing. def. quani scripturam etiam Muretus probavit.' Beck.

NOTiE

" Constitui senatores] Cum ageie- literarum vim liabcrent, dicta colli-

tur de poena conjuraiorum in senatu, gerent.

voluit Cicero, ut essent aliqui sena- " C'osconium] Cosconius proconsul

tores qui velocissime, per signa qua?- Hispaniam postea gubernavit. dam el breves notas, qua; multarum

157S M. TULLIUS OICEllO

vere referendum, aut fidem putet, aut ingenium defuisse. XV. Quid deinde J quid feci? Cum scirem, ita indicium ■* iu tabulas publicas relatum, ut illae tabulae privata tamen custodia,y more majorum, continerentur ; non occultavi, non continui domi,'9 sed describi ab omnibus statim libra- riis/ dividi passim et pervulgari ^° atque edi populo Ro- mano imperavi. Divisi toti Ilaliae, emisi ' in oranes pro- vincias : ejus indicii, e quo salus oblata* esset omnibus, expertem esse neminem volui. 43. Itaque dico, locum in orbe terrarum esse nullum, quo in loco populi Romani ^ nomen sit, qnin eodem peracriptum hoc indicium pervene- rit. In quo ego tani'^ subito, et exiguo, et turbido tempore multa divinitus, ita ut dixi, non mea sponte, providi:^ prt- mum, ne qui posset tantum aut f)e reipublicae^ aut de ali- cujus periculo meminisse, quantum vellet: deinde, ne cui liceret unquam reprehendere illud indicium, ^ aut temere creditum criminari: postremo, ne quid jam a me, ne quid ex meis commentariis quoereretnr: ne aut oblivio mea, aut memoria, videretur nimia : ne denique aut negligentia tur- pis, aut diligentia crudelis putaretur. 44. Sed tamen abs te, Torquate, quaero, cum indicatus tuus inimicus^ esset, et esset ejus^ rei frequens senatus et recens memoria testis ; tibi,^ meo familiar! et contubernali, prius etiam edituri fu-

Cap. XV. 18 C judicium. In seplem Oxonn. Mss. deest relatum. H et 4/ noil lialient tubulcB. Mox, in r concinerentur. — 19 In C deest domi. — 20 Tianc. 1. divulgari, prob. Ern. Lamb, conjecit didi passim et pen-ulguri. — 1 Mss. pleiique et edd. vett. divisi: Lamb, e conjerlura Rlemmii di/Hi»j : Gint. e Ms. Erf. <;iim edd. seqq. emisi. — 2 Oblatce C : ablala %• — 3 Pro populi Rnmiini C H rei ; i|/, Fith. Dres<l. reip. Mox, C prccscriptum. — 4 - x turn : Uresd. tamen. — 5 Providi non est in x- — 0 Pro reipublicee g- habet rerum. Post verba <iuantum vellet PantJig-rttbiis addi volnit sed quantum esset in re. — 7 rj/ judicium. — 8 C cujus. — 9 Hnldric, conjecil cumque tibi. Pro meo in H x

NOTii:

1 Privata custodia'\ Id est, domi dicebanlur, qui liI)ros transcribebant,

8n?e. Consules et ceteri magistratiis aut alio dictante epistolas excipie-

soliti erant c-ominentarios soribere de bant.

lis qu<E per smim magistratmn gesia » Tuus inimicus] Reprelieiidit Tov-

fiieraiit, et apiid se conservare dili- qualiiiii quod, rum Siilia, nt dicif,

genter. nominatiis fiiisset inter conjiiratos,

'■ LiOrariis] Libraiii apud Komanos tacuerit.

rRo SULLA, CAP. IG. 1579

erint indicium '° scribae mei, si voluisses, qiiam in codi- cem" letuli.s.scnt ; cum'^ videres aliter fieri, cur tacuisti? passu s es? non mecum, aut cum familiari meo questus es?'5 aut, quoniam lam facile inveheris in amicos, iracun- dius ac vchementius '+ expostulasti ? Tu, cum tua vox nunquam sit audita ; cum, indicio '5 lecto, descripto, divui- gato, quieveris, tacueiis; repcnte tantam rem enuutiaic'^ audeas? et in eum locum te dcducas, ut ante, quam me commutati indicii '7 coargueris, te summae negiigentice," tuo judicio,'' convictum esse fateare? xvi. 45. Mihi cu- jusquam salus tanti fuisset,'^ ut nicam negligerem ? per me ego veritatem patefactam contaminarem aliquo men- dacio ? quenquam denique ego juvarem, a quo et" crude- les insidias in rempublicam factas, et in me potissimum consulem constitutas,' putarem ? Quodsi jam essem ob- litus severitatis et constantiee mese, tamne aniens eram, ut cum literae posteritatis causa repertae sint, quce subsidio oblivion! esse possent/ ego recentem putarem meraoriam cuncti senatus commentario meo posse superari? 46. Fero ego te,' Torquate, jamdudum, fero, et nonnunquam ani- mum, iucitatum ad ulciscendam ''^ orationem tuam, revoco ipse et reflecto. Permitto aliquid iracundiae tuae,' do ado- lescentiae, cedo*^ amicitiae, tribuo parenli: sed, nisi tibi^

modo. H oinittil et ante contuh. — 10 C H, et al. cum Jiint. Lamb. Giaev. edituri ind. fuerint. — 1 1 Pro codicem H codicem dicere ; <r X *" ^^ dicere ; ;|/ codice dicere ; Ven. 1480. et 1483. in eo codice. — 12 r turn. In H S r Xi Diesd. de- est cur ante- tacuisli. — 13 Pith, non agnoscit verba ijuestuses — 14 Irac. acveh. e Ms. Diesd. recepenuit Ein. Beck. Schntz. et Orell. Ahi irac. aut leh. Pro expostulasti in r €xp(diasti. — 15 C judicio. Mox, \p vulgato. — IG H renuntiare. Pro ai(Jc''<s, quod in S r x 'I' deest, in Pilb. legitiir vel. Ante te deducas Pith, addit cum. — 17 C S judicii. — 18 Indicio S x f * |)auci alii cum Ven. 1483. et Graev. Pro convicium in ed. Herva^. cotijunclum.

Cap. XVI. 19 Hervag. /«iss<'. — 20 Edd. nonnnilac omittunt el ante crude- les. — 1 Constilnlas aiictoritate Ms. Erf. addidit Gniter. qneiii Ern. Oliv. Lall. Beck. Schntz. et Orell. secnti sunt. Onines alii Mss. et ed. uniiltnnt. Mox in C et Barb. Qui sijuin essem. — 2 Possinl C H r: possunt x- — •* I" ^ deest te. — 4 C et H ulciscendum. — 5 C non habet tucc. — (i r credo: Ern. conjecit concedo legend. — 7 In Franc. 1. ni lihi. Pro tute, quod tiabent C H Tif*, Erf.

NOT,!:

>> Summ(B negUgeiitia] Quod autcm ma Torquati fuit negligcutia. tactierit dc indicio conunntato, sum-

1580 M. TULLIUS CICERO

aliquem modum tnte constitueris, coges oblitnm me nostras amicitiae, habere rationem meoe dignitatis, [p. 176.] Nemo unquam me tenuissima suspicione ^ perstrinxit/ quern non praeverterim.*^ Sed mihi hoc 9 credas velim : non iis liben- tissime soleo respondere, quos mihi videor'° facillime pos.se superare. 47. Tu, quoniam minime ignoras consuetudinem dicendi meam, noli hac nova lenitate" abuti mea : noli aculeos orationis nieae, qui reconditi sunt, excnssos arbi- trari : noli id putare omnino a me esse amissum,'* si quid est tibi remissum atque concessum. Cum illae valent " apud me excusationes injuriae tua?, iratus animus tuus, setas, amicitia nostra; tnm nondum, statuo, t« virinm satis habere, ut ego tecum luctari '+ et congredi debeara. Quodsi esses '^ usu atque aetate robustior; essem idem, qui soleo, cum sum lacessitus. Nunc tecum sic agam, tulisse ut po- tius injuriam, quam retulisse gratiam '^ videar. xvii. 48. Neque vero, quid mihi irascare, intelligere possum. Si, quod eum defendo, quem tu accusas ; cur '7 tibi quoque ipse non succenseo, qui accuses'^ eum, quem ego defendo? Inimicum, inquis, accuso meum. Et amicum ego defendo meum.'9 Non debes tamen queuquam in ^° conjurationis quaestione'' defcndere. Immo nemo raagis eum, de quo

' Vocavit in tenuissimam suspicionem. ^ Causa.

Grut. et edd. seqq., in C legitur in te, in Barb, vite, in omnibtts aliis Mss. et edd. tilce. J. F. Gronov. asrripserat irce. — 8 Lamb, me ne teniiiss. quidem susp. Mox, perverterim C H T i//, Ven. 1480. Jiint. Lamb. Post praverterim Erf. addit ac perfreg-erim, pro quo Grut. mavtiit peregerim. Riibcniiis c suis Mss. emit, non pertulerim (quod in perculerim mutat) ac perfregerim. — 9 H h(Ec. Pro iis in ed. Hervag. his. — 10 C video. — 11 ;// nimia len. r x ""I'a levitate. — 12 Omissum Mss. pleriqne et edd. ante Grut. qui cum edd. seqq. auctoiitate Ms. Erf. dedit amissum. Mox, x '■^"»- utiue coinmissum. — 13 C et r valeant. — 14 H ego tibi luct. — 15 H Quid si esses. — 16 Voceni gratiam deleii nia- luit Lamb.

Cap. xvii. 17 Pro cur C, Dresd. Franc. 1. 2. et ed. 1472. babeut quid, prob. Graev. — 18 Schutz. e conjectura accusas. Mox, in C deest ego. —

NOTiE

« Pra-verterim] Nemo perstrinxit non respondendo superaverif. Ciceionc in alifjua suspicione, quem

PRO SUI.LA, CAP. 17. 1.581

nihil' est unquam suspicatns, qiiam is, qui do aliis iniiKa cogitavif.^ Cur dixisti testimonium in alios? Quia' co- actus.'^ Cur damnati sunt? Quia crcditum est." Rcji^uuni est, dicere in quern velis, ac defenders + quern velis. Immo servitus est, non dicere in quern velis, ac defendere quern velis. Ac, si considerare coeperis, utrum magis raihi hoc necesse fuerit facere, an istud ' tibi ; intelliges, honesfius (c inimicitiarum modum " statuere potuisse, quam me hiimn- nitatis. 49. At vero*^ cum honos agebatur ampjissimus familiae vestrse, hoc est, consulatus parentis tui, sapienlis- simus vir familiarissimis suis non succensuit pater tuus, cum Sullam et defenderent et laudarent. Intelligebat,? banc nobis a majoribus esse traditam disciplinam, ut nul- lius araicitia ad propulsanda pericula impediremur. Et erat huic judicio longe dissimilis ilia contentio.*^ Turn, at- flicto ^-f P. Sulla, consulatus vobis pariebatur, sicuti partus est : honoris erat certamen : ereptum 9 s repetere vos cla- mitabatis, ut victi in Campo,'' in foro vinceretis. Turn qui

^ Finem. ^ Condemnato,

19 Dresd. meum oniiltit. — 20 H non hat)et praepositioneni in. — 1 Pro iiiliil C liabol 7iimis. Turn voceni unquam omittunt Mss. pleriqiie et edd. ante Grut. qui earn insernit cum edd. seqq. auctoiitate Ms. Erf. In Dresd. lof^i. tnr nihil est suspiculum. Pro is \^ id. — 2 Excoi^itavit Ven. 1483. cognovit Lamb, et niargo Dresd. — 3 Verba in alios et Quia non sunt in %. Miildric. conjecit coucius sum legend. — 4 Ms. Henr. Steph. ac nnn def. ut Sylvius el Ursinus conjecerunt. Franc. 1. Lamb. Gnvv. Berk. Schulz. et Orell. nee def. Ceteri ac def. Mox, Ms. Bergeri qucm nolis. Deiu, C At si cons. — .'i Mss. plerique et edd. ante Glut, non habent istud. — G Mss. plerique et edd. ante Lamb. An vera. In r et INIs. Memniian. At vera, quod ri cepit Lamb, et edd. seqq. Si An legator, Lamb, et alii nialuerunt non ante succen- suit deleri. RIox, t agcbal ampl. Jam. nusticc. Verba hoc est, cons. pur. tui Scliutzio suspecta sunt. Dein C fumiliarissimis. — 7 C 7 intelUgebant. Pio a ante tnujorihus in r legitur et. — 8 x Affliclio. IMox C pericbatur. Pro sicuti

NOTiC

•^ Coaclusi Heipublicas periculo co- ^' Ereptum] Consulatum sibi erep-

actus testiiMOuiuu) dixit. turn Sullaj largitione dicebat Tor-

e Creditumest] Testimonio Cicero- quatiis. nis creditum est, ideoque conjurati '' In Cumpo'] In Campo Martio vi-

damnati sunt. delicet snti'ragioruni midtitudine vie-

f Ilia contenlio] De consulatu con- tus est Torquatus, sed vicit in foro,

tentiouem signiticat. ubi Sulla condemuatiis est.

1582 M. TULLIUS CICERO

contra vos pro linjus salute piignabant, amicissimi vestn,'° quibus non irascebamini, consulatura vobis eripiebant, honori vestro " repugnabant, et taraen id '* inviolata vestra araicitia, iutegro officio, veteri exemplo, atque institute optimi cujusque faciebant. xviii. 50. Ego vero quibus ornanientis adversor tuis? aut cui dignitati vestras repugno? Quid est, quod jam ab hoc'' expetas? honor ad patrem,' insignia honoris ^ ad te delata sunt."^ Tu, ornatus '^ exuviis hujos, venis ad eum lacerandum, quern interemisti : egO jacenteni et spoliatum defend© et protego. Atque hie tu et reprehendis me, quia defendam,'^ et irasceris. Ego au- lem non modo libi non irascor, sed ne reprehend© '" quidem factum tuum. Te enim existimo tibi statuisse, quid faci- endum putares, et satis idoneum officii '^ judicem posuisse. 51. At accusal C. Cornelii filius,' idemque valere debet, ac si pater indicaret. O patrem Cornelium sapientem ! "^ qui, quod praemii" solet esse in indicio,'^ reliquerit; quod turpitudinis ^° in confessione, id per accusationem filii sus- ceperit. Sed quid est tandem, quod indicat per istum

in C si certi. — 9 H non h^hei ereptum. Pro repetere x^^P^^t^' — 10 ^ amie. viri. — 11 r lion, nostra. — 12 In ed. Car. Steph. id omittiliir.

Cap. xviii. 13 Mss. nonnulli, cum Lamb. Grtit. Oliv. Lall. a6 eo. Turn expeclas Dresd.Pith. Barb, qninque Oxonn. Mss. Ven. 1480. 1483. Jiint. Oliv. — 14 Fith. caret sunt. — 15 H oneratus. Pro extiviis hujus C eriminis (sic) ; H r X 4' erumnis ; Pith, eripius ; Franc. 2. exumnis; S T et edd. ante Griit. terumnis. — 16 Ern. conjecit qui def. — 17 In C H T c x- Franc. 1. sed neque repr.—\S Post officii Erf. addit tui. Pro judicem in % indicem. Lamb. 15G6. e conjectura, jfi(//ceOT pnsui te: Gulielm. legi mA\y\\t judicem fuisse. Paulo post, prapnomen ante Cornelii omittiint H S T x 'I', Franc. 1. — 19 C H r x» Ven. 1483. Crat. in judicio. Graev. auctoriiate ]\Is. Pith, delevit praeposi- tionem, quae abest etiam ab uno Paris — 20 C turpitudini. Mox, C H S x

NOT;E

' Honor ad patrem] Snllae consula- lium volnisse indicare, quia non in-

tus ad patrem Torquati delatns est. dicii praemium accepisset, sed dede-

•^ Insignia honoris'] Filium ornat cus sibi comparasset. patris consulatiis. " Quod pramii] In conjuratione

' C. Cornelii Jilius] Cornelius ille Catilina; senatus indicibus praemia

immissus fuit ab Autronio ad Cice- decrevit, servts libertatem et sester-

roiiem consulem interficiendum. tia cetitum ; libero ci;ilibet ejus rei

"■ Sapientem] Ironia. Neque enim impunitatem, et sesterliorum ducen-

probabile est Cornelium rem per fi- ta miilia. Vide Salhutium.

PRO SULLA, CAP. 18. LOSS

pueium Cornelius? Si est causa' niihi ignota, cum Ilor- tensio ° communicata; respondeat Hortensius, Sin tu ais ilium comitatum Autronii et Catilinae, cum in Campo, con- sularibus comitiis/ quoe a me habita sunt, caedera facerc voluerunt; Autronium turn in Campo vidimus: et, quid ^ dixi vidisse nos ? Ego vidi: vos enim turn,' judices, nihil laborabatis,''^ neque suspicabamini. Ego tectus praesidio firmo amicorum, Catilinae turn et Autronii copias et cona- tum repressi. 52. Num quis^ est igitur, qui turn dicat in Campum aspirasse^ Sullam? [p. 177.] Atquisi turn se cum Catilina societate scelcris conjunxerat, cur ab eo disce- debat? cur cum Autronio non erat ? cur in pari'' causa non paria signa reperiuntur criminis? Sed quonium Cor- nelius ipse etiam nunc de indicando 7 dubitat, ut dicitis, intbrmat adhuc adumbratum indicium tilii ; ^ quid tandem de ilia nocte dicit,' cum inter falcarios") ad '° M. Leccam/ nocte ea, qucc consecuta est posterum diem" Nonarum Novemb. me consule, Catilinae denuntiatione ^ convenit ?

*■ Venisse.

suscepit. — 1 Nonnullae edd., ut Gotliofr. Lngd. 1588. sed est causa; iibi in marg. notatur, ' Al. si est cimsa mild ign., neqnc mild cum Hvrt. comm.' Pro cum C liabet lumen. Post communicatu ed. Jiint. addit sit. Tuni C H T x respoiidet. Postea, sin ut uis C H T r >|/, Pith. Franc. 1. 2. Ven. 1483. Crat. cum Oliv. Sin ut ais illo comitati Autronius et Catilina liabet Manut. Sin

dicis ilium comitatum conjecit Schulz. Vid. Nott. Varr 2 H e?/, quid. —

ii In r et X dtest turn. — 4 Lahoratis C : laborabilis x> f)"' pro suspicahamini liabet supplicabamini. — 5 C Nam qids, — t] \p cur impari. Mox, Lamb, criminis reperiuntur. — 7 C judicando. — 8 Naug. Mauut. Lamb. Grut. Oliv. informal ad hoc adumbr. ind. filium: Junt. infirmat hoc adumbr. ind. filii. Celeri ut Ern. nisi quod adhoc vel ad hoc habeaiit. In H et ^ desunt verba indicium filii. Vid. Nott. Varr.— 9 Alii dixit. In ed. Manut. deest.— 10 Pro ad nonnulli ap. Ursiniuu reponnnt apud. Dein, alii L(Cca/«.— 11 In r desunt verba ;)os<f rum diem. Pro nonarum C!, T nonam ; x nomm novum; ^ non novit. Vocab. No-

NOT/E

o Ilorlensio] Hortensius alter Sul- erant falcarii. De iiis dixiraiis orat.

I* patronus fuit. i. in Catil. § 8. not.

p Consularibus comiliis] Consularia f .V. Leccam] In Lecra- dome noc-

comitia sunt, in quibus consules ere- turni convtntus a conjiiratis habe-

antur. bantur.

'1 Inter fulcarios] Viciis Romae fal- ' Catilina denuntiatione] A[)ud Lee-

carius dictus est, quod ibi plures cam conjuratos Catiliua convocavit,

1584 M. TU(.L1US CICERO

quse nox omnium temj)orum conjiirationis acerrima fuit atque acerbissima. Turn Catilinas dies exeuiidi, turn ce- teris '^ manendi conditio, turn descriptio totam '^ per ur- bem Cccdis atque iucendiorum constituta est: tunc tuus pater, Corneli, (id quod '+ tandem aliquando confitetiir) illam sibi officiosam ' provinciam depoposcit,'^ ut, cum prima luce consulem salutatum venisset,"^ intromissus meo more et jure amicitiae, me in meo lectulo '" trucidaret. XIX. 53. Hoc tempore, cum arderet acerrime conjuratio f cum Catilina egrederetur ad exercitum ; Lentulus in urbe '^ relinqueretur ; Cassius incendiis, Cethegus caedi praspone- retur ; Autronio,'!^ ut occuparet Etruriam, praescriberetur ; cum omnia ordinarentur, instituerentur, pararentur;" ubi fuit Sulla, Corneli? Num Romfe ? immo longe abfuit. Nura in lis regionibus," " quo se Catilina inferebat? multo etiam longius." Num in agro Camerli,^y Piceno, Gallico ; quas oras maxime ^ quasi morbus quidam illius furoris pervaserat ? nihil vero minus: fuit enim, ut jam^ ante dixi, Neapoli : fuit in + ea parte Italias, quae maxime ea suspicione caruit. 54. Quid ergo ^ indicat, aut quid affert, aut ipse ^ Cornelius, aut vos, qui ab eo haec mandata de-

fc/ntris in X "I* Jeest. Edd. vett. nonis, nnde Em. maviilt nonas. — 12 In T cum ceteris. Lanil). cum ... cum ...cum. — 13 r tota. — 14 C idqtie. — 15 De- poscit Pith, poscit x- — 16 Em. solus eiiidit e conjectiira venissel : oinues aiiae edd. veniret. Pro intromissus x intvoducfus. — 17 C H S T r et edd. iionniiliae ante Lamh. Iccto.

Cap. XIX. 18 r nrbem. — 19 Idem Ms. Antonius. — 20 C instiluerent et par. Limb, imtruerenlur, par. — I INIss. nonniilli et edd. pr. ciim Lamb, le- gionibus, [>roh. Gra^xio. Dein, referebal Hnvap;. Vict. Mamit. Lamb. — 2 C Carmeti. Mox, pro wortus in r inoribus, — 3 Hervag. ja/n oinittit. — 4 Nonniilli

NOT/E

apiid rjnos iniilla de eoriim ignavia rantiiiEtniria : P. vero Sulla Neapoli. conqnestiis est. y Camerli\ Camers oppiduin est

' Officiosam] Iroiiia : niuntis cnim in Umbria. ct officium interficieiidi Ciceronis ^ Oras ma.xime] A Calilinariis mo-

consnlis siisceperat. tiis excitati snnt in Gallia, in Agro

" Iisreginvibus[legionibus']\jPsiones Piceno, IJriitio, Apulia. In Agniin

comparalje fiierant a Manlio ad Fa;- Picenum Q. Meielius Celer, in Apii-

sulas contra rempiib. lian) Melellns Creticus missus est :

^ Mullo lovgius] Maiilii iegiones c- in Gallia crat jam Miirena.

PRO SULLA, c\v. 19. 15S5

fertis? Gladiatorcs emtos esse,-' Fausti simnlalione,'' ad caedem ac tiimultum. Ita prorsus : 7 interpositi sunt gla- diatorcs, quos testaracnto patris vidcmus deberi.^ Arrepta est familia ; quae si esset praetermissa,'^ posset alia familia Fausti munus pracbcre.^ Utinam quidem, haec ipsa '^ non modo iniquorum invidiae, sed et aequorum '° expectation! satisfacere posset! Properatum " vehementer,^ cum longe teinpus muneris abesset. Quasi vcro tempus dandi mu- nen's non valde appropinquaret. Nee opinante Fausto/ cum is neque sciret, neque vellet, familia est comparala. 55. At literae ° sunt Fausti, per quas ille precibus a P. Sulla petit, ut emat gladiatores, et ut hos ipsos emat ; neque solum ad Sullam misste, sed ad L. Caesarem,'' Q.

omittniit pr<p|)ositionem in. — 5 C Quod ergo. — G Idem Ms. ipso. — 7 Edd. iionniillje tolliint interpunclionein post prorsus. — 8 C testimonio pulris ; et Junt. Lamb, deberi videmus. 'riiiii, pro Arrepta Ms. Henr. Stephani, Hervag. Cam. Lamb, babent At empla. Vid. Notf. Varr. — 9 ' Posset alita familia Faustus munns prcebere niira Schntzii snspioio. Cetenim alia milii qiioque cornipturn videtur, et siibstituendiim vel ptiblica, vel conducta, vel nomen ali- quod propriiim lanisti« tunc temporis oninilxis noti. Nisiiis scil. incertum est boc alia familia.' Oicll. — 10 hividia esset aq. C H T r X 'f'? Franc. Dresd. Ven. 1480. 1483, Jiint. invidicp, sed ceq. e conjectura Lambini dedit Orell.

NOT/E

* Emtos esse'] A Sulla Cornelius dam, cum vix possit satisfacere iu

dicebat emtos esse gladiatores; sed liidis ai(]iioriim lionrmiim expertatio-

hanc caluinniam Cicero refutat, quia iii, quos Faustus exiiibere dcbebat.

non ad caedem faciendam, sed ad " Properatum vehementer] Id dici-

testauieutum persolvendum compa- tnr tanquum ol)jectum ab adversa-

rati suut. rio, quod ncmpe properavit Sulla in

'' Fausti simulatione'] Faustus, in- emeudis illis gladiatoribus, quos vi-

quiebant, ludos simulavit, ut Sulla dubatur potius emere ad faciendam

tiic gladiatores euieret ad cxdein cxdcm, (|uani ad celebrandum n:u-

faciendam. Lucius vero Sulla dicta- nus, cujus tempus longe aberat.

tor ex nsore Metella filium susce- '^ Nee opinante Fausto] Objectio al-

pit, queni Faustum ; et filiani, quam tera adversariornm, quod nesciente

Fanstam norainavif. Fansto liaec gladiatonnn familia cimi-

<^ Prwlermissa] Si non esset emta parata est.

haec gladiatornm familia, posset alia s Lilera] Responsio ad objeclio-

emi, qua> posset exiiibere munus gla- ncm.

diatorium, quod Faustus tcstamento '' Ad L.Ccesarem] Is Czesar M. An-

palris debebat. tonii, qui postea tiiumvir fuit, avun-

'' Hcec ipsa] Ait gladiatorum fa- cidus fuit. miliam illam non esse pcrtimescen-

Delph. et Var. Clas, Cicero. 5 H H

1586 M. TULLIUS CICERO

Pompeium/ C. Memmium ; *" quorum de sententia tota res gesta est. At prasfuit familiae^ Cornelius.'^ Jam si in comparanda familia suspicio est nulla ; quod pra?fuit,'' nihil ad rem pertinet. Sed tamen munere servili obtulit se ad ferraraenta™ prospicienda : '"^ praefuit vero nunquam ; eaque res per Balbiim,'^ Fausti libertum, omni tempore administrata est.

XX. 56. At enim Cincius"^" est ab hoc in ulteiiorem Hispaniam missus, ut earn provinciam perturbaret. Pri- mum Cincius, judices, L. Julio, '7 c. Figulo consulibns,° profectus est aliquanto ante furorem Catilinae, et ante '^ suspicionem hujus conjurationis : deinde est profectus non turn primum, sed cum in iisdem locis '9 aliquanto ante eadem de causa aliquot annos fuisset: ac profectus est non modo ob causam, sed etiam necessariam causam/° magna rationeP cum Mauritaniae rege contracta. [p. 178.]

Pro cequorum \n g- e quorum. — II Prcrparat x- prfrparant C et <r. — 12 Lamb, e coiijectur.>, cum Oliv. et Schntz. deleveinnt Cornelius, ita ut intplligattir P. Snila. JNIox, in imperandn Jam. C: in prippannnla Jam. H \\/ : imperunda fam.Sx' in pnrainlnfam. 'r,\en. llSi. CrnU Siepb. Lamh. Dein Ven. 1483. Jnnt. nulla suspicio est. Car. Steph. oinittit voreni 7)H//rt. — 13 xi""^/*^'^-' CT r, Piili. Franc. 2. Dresd. proftrt. — 14 Lamb, perspicicnda, prob. Orellio. Scliutzius conjecit ohtulit sc ad ferramenta muncri servili prosp. Orell. totnm locum lit corniptuin iiotavit. Tnm C prnj'uit vero. — 15 C r %• Pall, omnes et edd. ante Gnu. cim Orell. Bellum. Pro Uhertum in T Uberatum.

Cap. XX. 10 Silius Dresd. Ciciiis Franc. 1. Sittius c\ Eif. et Pall, non- nnllis (qui liabent Siccius) dedcnint Beck. Scliniz. et Orell. Vid. Cort. ad Sallust. Catil. c. 21.— 17 Pro Julio in C Publio.—\S H T r x. Ven. 1483. Junt. non liabent rtn/e. — 19 C in hisdem locis. Mox, \(/ aliquot annis. — 20 H

NOT/E

• Q. Pompeium'] Snllae nepos ex qnibtisdain ferreis.

filia fuit Pompeiiis. " .4f eniin Cincius] Aliiid crimen

'' C. 3Icmmium] P. Sullae privig- ol)jectnm Sulla-, quod nenipe Cincius

nns fuit Meiiiinius. missus sit in Hispaniam ad eam per-

' At prafuit fmnilice'] Altera objec- turbandain.

tic, quod nempe Cornelius liic Sulla ° L. Julio, C. Figulo consul ihusli A.

liuic gladiatnrnm familia' prapfuit. U. C. G89. anno ante Ciceroncm cos.

"' Ad ferramenta] Per ferramenia i' fliagna ratione] Magna ralione

intelliguntiir sica<, gladii, aliaque ar- contracta, id est magno aere con-

moriiin jjeiiera ferrea. Aliqiiando tracto ; quod videlicet rex Matirila-

ciiaui iuiiiiintiir pro instriiiiienlis uia; Hirmpsal debebat Cincio. Man-

FRO SULLA, CAP. 20, 1587

Turn afitem," illo profecto, Sulla procurante ejus rem et gerente, plurimis et pulchenimis P. Cincii praediis venditis, aes alienuni ejusdem ^ dissolutum est: ut, quae causa' ceteros ad ('acinus'' impulit, cupiditas retincndae possessi- onis, ea Cincio non fuerit, praediis deniinutis.''^'' 57. Jaui vero illud quam incredibile ! quam absurdum! qui Roniae caedem facere, qui hanc urbem inflammare vellet, eum ^ farailiarissimum suum dimittere ab se, et mandare'^ in ul- timas terras l"^ utrum* quo facilius Roma^ ea, quae cona- batur, efficeret, si iu Hispania turbatum esset?'7 At ha^c ipsa^' per se, sine ulla conjunctione, agebantur. An in tantis rebus,* tarn novis consiliis, tarn pcriculosis, tarn tur- bulentis, hominem aniantissiniuin sui, famiiiarissimum, con- junctissimum officiis, usu, consuetudine, dimittendum esse arbitraretur?9 Verisimile non est, ut, quern in secnndis rebus, quern in otio secum semper habuisset, hunc in ad-

'' Conjuratioiiem. ' Mittere.

* An ut. ' Si Hispania turbata essel.

ob necess. caumin. Pro magna in T magistra. Ms. Memmian. magna pecunim ratione ; un.ie Lambiniis edifiit magna ppcunicc rnlione. In Ms. Siepli. et Ven. 14S0. m'tniia ratione pecuiiiie, quod et Sylvius in aliis F^Is*. >.cripttim esse elicit. Qiiitlum coiijecit magna feneiatione. — 1 H r x ^" aiitem. x qnoque illn profecia. In C (|p<-st copula nnte gerente.— 2 T caret ejttsdem. C T et Hervajr. oiiiittiint est post dissolutum. In H S r x dissolvisti. — 3 Pro cau.^a H et ;// exiiibent etiam.~i Al. diminulis.—i Pro eum C T cum; Lamb, eum turn. — G AIs. Herir. Stepliani, cum Laiiib. Heck. Sclintz. et Oreil. amandnre. Pro terras x partes: et pro ulrum C H T r x> P't'i. Barb. Ven. 1180. 14S3. Iiabent virum.—l Lamb, e Piili. et Mss. sins edidit in Hispaniam turbatum inset — 8 Dresd. At ipse: ed. Med. Al ipsa: Lalieni. conjecit All luce ipsa. INIox, Srhntz. conjecit sine ilia conjunctione : Lamb, legi maiitit sine ulla coitione, vel sine ulla concitatione ; Orell. sine tdla conjura- tiune. Turn Ven. 1483. Med. agebatur.—<J Lamb, e Ms. Henr. Stepli. recepit

NOTJE

ritania antem ea pars est Afrirae, Romani terra Hispania-

qu» finitima est Hispanias jnxta Ga- ' Al hiec ipsa] Objicit quod qna;

des. Sulla acere conabatur, per ««• solus

"1 Deminutis] Vendita sunt a Sulla efficiebat.

Cincii pluiima priedia, quibus a^s ^ An in tanlis rebus] Respondtt ve-

contractuni dissolutum est. risimile non esse, ut iu lebus taui

f /h «;/iwus<fnas] Ulterioreni His- peri, iilosis Cinciiitn aniicum stiuui

paniani, ultin)as terras I'lafe dicit ; abire a se perniitleret. neque enini tunc erat ultima impel ii

1588 M. TULLIUS CICERO

versis,'° et in eo tnmultu, qiiem ipse comparabat, ab se dimitteret. 58. Ipse autem Cincius" (non enim milii dese- renda est causa amici veteris atque hospitis) is homo est, aul ea familia" ac disciplina, iit hoc credi possit, eum '^ belhim reipublicae facere voluisse? ut, cujus pater, cum ceteri deficerent finitimi ac vicini, singulari extiterif in rempublicara nostram officio et fide, is sibi nefariiim hel- ium contra patriam suscipiendum putaret? '+ cujus aes ali- enum videmus,'^ judices, non libidine, sed negotii gerendi'' studio esse contractura ; qui ita Roraae debuit, ut in pro- vinciis et in regnis maximae ei pecuniae deberentur; quas cum peteret, non commisit, ut sui procuratores quicquara oneris,''^ absente se, sustinerent; venire omnes suas pos- sessiones, et patrimonio se ornatissimo spoliari maluit, quam ullam moram^ cuiquam fieri creditorura suorum. 59. A quo quidem genere, judices, ego nunquam tiraui, cum in ilia reipublicae tempestate versarer. Illud erat genus ho- minum horribile et pertimescendum, qui tanto amore suas possessiones amplexi '^ tenebant, ut ab his membra divelli citius ac distrahi posse diceres. Cincius nunquam sibi cog- nationem'' cum praediis esse'^ existimavit suis: itaque se

dimitt. a se arb. Verba Verisimile non est e conjecdira delevit Lamb. — 10 x hu7ic et in advers. — 11 r nt ea fain. Pro ac ante discipL H r, Veil. 1480. 1483. uut ; X ut. — 12 Pro eiiin x liabet ut eum ; C T cum ; H turn. Pro reipublicts Gulieliii. maluit pnimto lioiimno, Dein, T voluissem. Pro cujus in C ejus. — 13 r singuli, et C extiterint. Turn T inrejmblica nostra. — 14 Huldric. conjecit pularif. — 15 r vidimus. — 16 Idem Ms. ut si proc. quidquam lionoris. — 17 Lamb, cotnpkxi. — 18 In x ileest esse. — 19 Pro armis r animo. Mox, Hervag. vendicavit.

NOT/E

" Ipse autein Cincius'] Probat non J Vllam moram] Mora dicitur in

probabiie ess-e Ciiiciiiiii voluisse bel- jure ces.satio, frustratio, et improba

lum inferre rclpub. cum pater ejus, dilatio. Maluit autem veiidere suas

ceteris deficientibus in bello Itaiico, possessiones, quam tempore consti-

summa (ide semper fuisset in rem- tuto non solvere,

pub. ^ Nunquam sibi cognationem, ipc.]

" Negotii geretidi] Non contraxit Cincius praedia sua nunquam ita

aes alienum, effuudendo in libidines amavit, quin a se, quando opus fuit,

patriiiionium, sed in Hispania cum alienaret. rege Mauritanise negotiando.

PRO SULLA, CAP. 21. 1589

non modo ex suspicionc tanti sceleris, verum etiam ex omni hominum serraonc, non armis,'^ sed patrimonio suo viiidi- cavit.

XXI. ()(). Jam veio, quod subjicit,-° Pompeianos^ esse a Sulla impulsos, ut ad istam conjurationcm et' ad hoc nefa^ riuui facinus accederent;^ id cujusmodi sit, intelligcre uou possum. An tibi Pompeiani conjurasse videntur? quis hoc unquam dixit? aut quaj iuit istius rei vel minima suspicio ' Disjunxit, inquit,' eos a colonis,^ ut hoc dissidio/ ac dis- sensione facta, oppidum in sua potestate posset et Pom- peianos habere. Primum, omnis Pompeianorum colouo- rumque dissensio, delata ad patronos*^ est, cum jam inve- terasset, ac multos annos esset exagitatat^ deinde ita a patronis res cognita est,'" ut nulla in re a ceterorura '' sen- tentiis Sulla dissenserit : postremo coloni ipsi sic intelli- gunt, non Pompeianos a Sulla magis, quam sese^ esse de- fensos. 6], Atque hoc," judices, ex hac frequentia colo- norum,* honestissimorum hominum, intelligere potestis ; qui adsunt, laborant: hunc patronum, detensorem, custodem il- lius coloniae, si in omni fortuna, atque in^ omni honore in-

•» Dijudicala est.

Cap. XXI. 20 iSubicit C : objecit S : ohjicit H r X' Dresd. Pith. Barb. Ms. Lamb. Yen. 1480. ct 1483. — 1 x caret copula et. H non liabet hoc. — 2 r uc- cenderent. Pro cujusmodi in x cjusmodi. — 3 Pro Disjunxit, intuit x liabtt i/i- ijuam. — 4 Al. discidio. — .5 Excngilati C H S T : excogitata r X' — '' T quam a sese. In H deest esse. — 7 x'*<^<-''— 8 Mss. paiici et t-dd. ante Gra;v. non ha-

NOTiE

» Pompeianos'] Refiitat Pompeia- que illiid oppidum siibjererunt po- nes a Siiila inductos fiiisse ad con- pulo Uom. Sic IMarcelhis Sicilia?, spirandnm. Pompeii porro oppidum Cato Hispanies patroni I'neriuil, a ftiit in era Campania> apud Sarnnni qnibiis ilia? gentes domit<E sunt, fluvium, prope Neapolim. "^ Ceterorum'] Qui nenipe patroni

^ A colonis} A veteribus oivibus erant, e quibus erat Sulla,

ejus oppidi disjunxisse novos colonos <= Frefjucnlin colonorum] Legati pub-

<licebant adversarii, ut eos in sua lice missi fuerant a Poni|)fianis ct

potestaie Sulla luberet. colonis ad istud judicium cum Sullae

<^ Ad palronos] Ref'ulat Cicero ob- laudatione; qui mos ab omnibus pro-

jectam Sul!« calumniam, ait(|uc rem vinciis observabatur, quoties eoruni

totam delatam esse ad triumviros, patroni vel magistraltis in judicio

qui earn colouiam deduxtiunt, qui- periclitabnnliii.

15J)0

M. TULI>IUS CICERO

columem habere non potuerunt, in hoc tamen casu, quo afflictiis jacet, per vos tutari conservarique ciipiunt. Ad- sunt pari studio Pompeiani, qui ab illis etiam in crimen vocantur ; qui ita de anibulatione '°' et de sufFrap:iis suis cum colonis dissenserunt, ut idem de communi salute sen- tirent. 62. Ac ne" haec quidem P. Sullae mihi videtur sileutio prastereunda esse '^ virtus, quod, cum ab hoc iila colonia deducta sit, et cum commoda ( olonorum a fortunis Pompeianorum reipublicae'^ fortuna disjunxerit,^ ita cams ntrisqne est atque jucundus, ut non alteros demovisse,''* '' sed utrosque coustitnisse videatur.

XXII. At enim '^ et gladiatores,' et omnis ista vis, roga- tionis"* Caeciliae causa comparabantur: ''^ [p. 179.] atque in

bent prappositioneni in. — 9 T-cnnservuri, sine copula : AUi. Crat. Lamb.Grnt. GiEEV. Oliv. Lall. consertareiiue. — 10 Ambitione Xi ^'^- ^IpiI'o'- Jimt. Lamb. Vid. Nott, VaiT. — 11 Oliv. solus At ne. Pro hac in C H T, Dresd. hoc. — 12 r est. In Dresd. deesf. — 13 Jiint. Nang. Cam. Lamb, et Orell. populi Roinani. Ceteii R. P. vel reipublicce. Pro disjunxerit C H S r x» Barb. Pith. Dresd. Franc. 1. 2. et edd. ante Griit. diiiserit : nonnuili Pali, dimi- serit ; alii dijusserit. Ceteri dijvnrerit ant disjunxerit. Garalon., si quid mntundnm fnerit, maviilt dejun.rerit. — 14 Al. dimorisse. Mox, r vidennltir. Cap. XXII. 15 Enim non est in T. — 10 C Cacilii causa cnmparalmtur.

NOTiE

f De ambultttio7ie [amiiitione] Per ambitionem, niagistratniim petitiu- iieni sigciificat.

s ReipuhliccE fortuna disjunxerit [\io- j)uli Rum. fortuna diviserit^ Pojnili Kom. furtuna ft'rit, nl Roniani vir- lores essent, et Ponipeiani parte aj;ri ninlclarenfur.

'' Alteros demovisse] Id est, Poni- I)eianos agri (>arte abire roe^isse.

' At enim et gladiatores] Aliud cri- men, qnod Capciliniii adjiiv'>ril feren- tom rogationem pro anibitn, sive de restitiiendo Snllam in conMilatnm.

'' Rogationis] Rogatio lex erat non- diim a populo probata, sed ad cog- noscendum et probandum proposita snb bac formnla, ' Velitis, jnbeatis, Qnirites.' A C. Cassio, tribiino pie-

bis, C. Mario, et L. Fincco coss. A. U. C. 554. lex lata est, ' ut qiicm popn- liis damnasset, cnive imperiiiin abro- gasset, in senatu ne esset.' Contra banc legem L. Ca-cilins, tribiiims pie- bis, postea intercessit, qnia contra Capciliiim fratrem snnm ab infesto tribiino plebis Cassio lata erat. Q. enim Ca^cilio, re in Cimbros male ge-ita, imperiiini con<iilare erat abro- gatnni : arguebat ergo Siillam Tor- qiiatns, quasi et ipse damnatns de anibitu, una cum L. Ca'cilio contra legem cam, et contra rempnb. roga- tionem illam adjnvisset. Sed utrnm- qiie Cicero excusat ab eventu, nihil pertinaciter necjiio Capriliiim, neqnc Sullam, ant contra lempiib. inter- cessisse, ant fecisse tollenda lege.

IMIO SULLA, CAP. 22. 15i)l

hoc loco in L. Caecilium, pudentissimura atque ornatissi- inum virutn, veheraenter invcctus est: '7 cujus ego de virtiite et constaniia, judices, tantnm dico ; ta]em hunc in ista ro- g;atione,(]uani proniulgavit,'* non de lollenda, sed de levanda calamitate (Vatris Kui, tuisse, ut consultum esse voluerit'9 fratri, cum iepublica^° pugnare noluerit; piomulgarit iin- pulsus amoie fraterno, desiitcrit (Vairis auctoritate deduc- tiis. 63. Atque in ea re per L. Caecilium Sulla accusatur, in qua re' est uterque laudandus: prinium Ca?cilius, * qui id proniuigarit, in quo res jiidicatas vidcbatur voluisse rc- scindere, ut statueretur : ' Sulla recte reprehendit.^ Status enim reipul)licae maxime judicatis ^ rebus continetur. Ne- que ego tantuui fraterno amori'" dandum''^ arbitror, utquis- quara de salute* suoruui consulat, communem relinquat. Nihil '^ de judicio ferebat: sed poenam ambitus" eam " fere-

Tiim alque hoc in loco Steph. aiiiue line loco, sine prjepositionp, edd. alia^ ante Giiii. cum Oliv. Lall. ft Oiell. In Diesd. legitur, at hoc loco. Panio post, H S T r X *'t '^'J'1- '*""■ Lamb, prudcntissimum. — 17 x caiet esl. — 18 Car. Stepli. proinulgarat. — 19 Giaev. e Fi<inc. 1. 2. et ed. \)r. rec.e]Ut ut consulere rolueiit iii conjeceiat Gnlieini. Pro consultum C S r X> '""i'li. Diesd. Darb. P.ill. ot Vtn. 1480. consul: et y.ro volueiil H rioliierit. — "20 Ed'i. ante Lamb, cnm ^''erbllr<;. el Oliv. tamcn cum republ. Lamb, cum republ. fumcn. Cetcri tanwn omittiint. Mo\ in rx pi'omulgavit. — I Pro ve C liabef rep. x re p. — - 2 Ms. Beri;eri, In qua re est utiqiie lauditndu<> per eum Cacitius qui si promulga- rit : in quo rcsjudicatas vidcbatur voluisse resdndere: restituerilur Sylla recte re- prchendis. Laiiil>. eiiidit, primum Cacilius, qui fratris calamilalcm levare poena legis mitigandavoliierit, laudem merelnr : delude Cceciliuin, qui id i>romulgavit, in quo res jiidicatas ridehatur voluisse rescinderc, ut Sulla restitucretur, Sulla recte reprehendit. Fei r^ilins Epp. p. 297. ila correxit, primum Cacilius, qui lubora- verat, ut f rater restitueretur ; delude Circilium, qui id promulgaril, in quo res jud. vid.vol. resc, Sulla recte repr. In C, deest i'acilium. Loco promulgurit H et 1^ habont promulgaret ; C S T r Xi F''anc. 1. Dresd. promulgare. Pro ut statu- eretur Ms. Ursini ut tueretur : nnde Lali. ronjecit ut fratrem tuerefur, et Gara« ton. ut re tueretur : in ed. Naug. ut restitucrenf. Franc. 2. el ed. 1472. ut sta- tueret Sulla rede repr. Aniicns qnidam ITrsini coiijeeit in fratre turn Sulla, qui de se rcprehenderit, Vid. Nott. Van-. — 3 r indicatis. — 4 Idcin Ms. laudun- dum. — 5 Qiiidain conjecfriint 0H>« saluti. — G Pro A'J/)»7 T habet Indc ; Lamb. Atqui nihil ; Ferratius conjecit Nihil tumen. C H S r X omittnnt pra'positio- neni ante judicio. — 7 Pro earn % ipse. Pro earn ferebat Lamb, et Oi ell. anc-

NOTvE

' Vt statueretur] Id est, tit res jii- ter fuit, vel quia ex eadem niatre

(licatiT, et legii)ns sanciliip, ne irritee nati snnt, vel quia alter altcrins so-

fierent. roii nnpserat.

"' F;(i<e»no awon] Sulla Caecilii fra- " Sed pocnnm ambitus] Tulit legem

1592 M. TULLIUS CICERO

bat, quae fuerat nuper* superioribus legibus constituta. Ita- que hac rogatione, non judicum senlentiam,^ sed legis vi- tiura corrigebat. Nemo judicium reprehendit cum de poena queritur/° sed legem; damnatio enim est judicum," quae manebat ; poena legis, quae levabatur.'^ 64. Noli igitur aniraos eorum ordinum," qui praesunt judiciis summa cum gravitate et dignitate, alienare a causa. Nemo labeiactare judicium est conatus : nihil est ejusmodi promulgatum. Semper Cajcilius in calamitate fratris sui judicum '' po- testatem perpetuandam, legis '-^ acerbitatem mitigandam putavit. XXIII. Sed quid ego de hoc plura disputem? Dicerem fortasse, et facile et libenter dicerem. Si paulo etiam longius,!" quam finis" quotidiani officii postulat, pietas et fraternus amor L. Caecilium '^ protuiisset; " implorarem sensus vestros ;'' uniuscujusque indulgentiam in suos testa- rer; peterem errato veniam L. Caecilii'^ ex intimis vestris cogitationibus, atque ex humanitate communi. 65. Lex diesfuit' proposita'7 paucos; ferri coepta nunquam : posita

" Honestas. " Prorexisset.

loritate Ms. Memmian. dedernnt aj//ercfcn<. Verba sed pcenam nmb. eamfer. non sunt in H T. — 8 Vocem vuper, Ernesto snspectani, delevit Sclmtz. — 9 In r senientia. — 10 Hervag. (juteritur. — 11 \1/ damnato, et C x jw<''<-"i"'"' — 12 H et 4/ levabitur. Pro Noli Km. conjecit Nemo legend. — 13 1' x j«rf'ci«wi. — 14 Pal. 2. perpetitam quandam legis.

Cap. XXIII. 15 Franc. 1. 2. et ed. pr, L. Calhtm. Dein T, Franc. 1. 2. et ed. pr. pertnlissef : Gulielni. e Ms. Erf. malnit propulisset. — 16 Scliiilz. e suspicione Beckii delevit L. Caeilii. Orell. nncis iiicliisit. — 17 Pith, posita. Mox, pro ferri in Franc. 2. et ed. pr. fieri. In Frane. 1 . 2. ccepta : nunquam est posita: Hervag. ccepta: nunquam pos. Loco posita Orell. e Ms. Erf. deditrfepo-

NOTiE

C. Calpurnius Piso, consul cam M' p Si paulo etiam longius] Id est, si

Glabrione, ut ambitus damnati onini Capcilius fratris sui causa aliquantu-

honoris petitione prohiberentur, cer- hiin peccnsset.

taque pecunia inulctarentur. ItaDio <i Sensus vestros] Obtestatur judi-

lib. XXVI. Novam huic pcenam ad- ces, nt indicent quid sentirent, si es-

jeeit Cicero consul ex seiaius ancto- sent in loco Carcilii, et talein affec-

ritatc, ut exilium decern anuoruni ad- turn erga fratreui liaberent.

deretur. r Lex dies fuit] Jam Cvecilium non

'^ Eorum ordinum} Senatus tt equcs- pcccassc o'itendil. ter ordo judical)ant.

PRO SULLA, CAP. 23. 1593

est insenatu; populum Romanum latuit. Cum in Capito- lium nos' senatum convocassenius, nihil est actum prius : et id raandato"' Sullge Q. Metellus praetor* se loqui dixit, Sullam istam rogationem "^ de se nolle ferri. Ex illo tem- pore L. Csecilius multa de republica ^° egit : agrariae legi," quae tota a me reprehensa et abjecta est,' intercessorem " fore professus est : improbis largitionibus restitit : senatus auctoritatem nunquam impedivit; ita se gessit in tribunatu, ut, onere ^ deposit© doraestici officii,^ nihil postea nisi de reipublicae' commodis cogitarit. 66. Atque in ipsa roga- tione, ne per vim quid ageretur,-^ quis turn nostrum Sullam aut Caecilium verebatur? nonne omnis ille terror,^ omnis seditionis timor atque opinio, ex Aulionii improbitate'

p Relicta cura rci domesliccB.

sila, prob. Gtilielm. Lamb, proposita. Post latuit in e(}. Hervag. comma po- nitur. * Populum Romanum latuit] Magna liic est lectt. varietas. Franc. 2. ed. pr. 1472. et Ven. 1480., oniissis his tribiis virbis, haheni relaturi cum iii Cap. Pith. rel. lati cum in Cap. Barb. rel. lat. . . . reliqnis literis exesis (ut fort, esset relaturi) : C T se7iatu. relaturi cum in Cap. H senatum. rel. lateri cum in Cap. S senatu retaleri, cum in Cap. r X senatu R. lateri cum in Cap. ed. IMed. (praeeunte Ven. 1480.) ferri ccepia: nunquam jiosila est in senatu: rogatio lata est : cum in Cap. ed. Vict. (s. Natig.) /erri coepta, nunquam po.sita est in se- natu, populum Romanum latuit. Graevins censuit verba posita est in senatu, et populum Romanum latuit spuria esse ; Garatonus anfem liaec omitti voluit, re- liqua ita legi, deposita est in senatu, relaturi cum in Cap.' Beck. Orellius auc- toritate Ms. Teeg. ita dedit, senatu. Kalendis Januariis cum in Cap. — IS Pith. Lamb. Graev. et Orell. mandatu. RIox, pro pratnr H, Dresd. Franc. 1. 2. pa- ter.— 19 Pro rogationem C T, Pith, cognitwnem ; r X cognationem. ' Illam] Istam Em. Beck. Schutz. errore typographico, nam etiam Grut. illam.' Orell. —20 Lamb. Schutz. et Orell. ancloritate dederunt erepubl. — 1 Ern.conjecit abjecta erat. Mox, Lamb, iiiterc. se fore. Loco professus C H <r x ^> l^'t''- Dresd. Franc. 1. 2. ed. 1472. Med. Vict, habent perpessus.—2 C H T tionorc. — 3 Lamb, e reipuhl. — 4 Em. conjecit agerct vel agerent. Tum qtiis tamen nostrum Mss. nonnnlli, Ven. 1483. Jnnt. Steph. Grnt. Oliv. Lull. Beck, et Orell. quis tatnen vestrum Crat. quis tandem vestrum Lamb, quis tum vestrum

alii 5 Verba omnis ille terror in edd. Mannt. et Lamb, oniittuniur. lu

Ven. 1483. Hervag. Naug. legitur omnis terror ille. In T dcest omnis ante

NOT a:

• Nos] Consul fuit Cicero qno an- tra quam Cicero dixit,

no Caeciiius tribunus plebis fuit. ^ Intercessorem] Unius intcrcessio

' Metellus prator] Metellus Celer, tribuni sufficiebat ad legem impedi-

post biennium, legitimo intervallo, endam, quam alii plures tribuni ferre

cum Afranio consul fuit. voluissent.

" Agrariw legi] Agrariam legem > Ex Autronii improbilatc] Aulro-

proniulgaverat Rullus trib. pleb. con- nius, damnatus ambitus, sperabat le-

1594 M. TILLIUS CICERO

pendebat? ejus voces, ejus nsinte ferebantur: ejus aspec- tus, concursatio, stipatio, greges hominum perditorum, mc- tum ^ nobis seditionesque afFerebant. Itaque P. Sulla, hoc 7 iniportunissimo turn honoris,* turn etiam calamitatis socio atque coniite, et. secundas fortunas amittere coactus est, et in adversis sine ullo remedio atque allevamento'^ per- manere.

XXIV. 67. Hie tu epistolani^ meam saepe recitas, quatn ego ad Cn. Pompeium de raeis rebus gestis et? de sumraa reipublicai misi: et ex ea crimen aliquod in P. SuHam quasris: et, si furorem '° incredibilem, biennio ante con- ceptum/ erupisse in meo consulatu scripsi, me hoc de- nionstrasse^ dicis, Sullani in ilia fuisse superiore conjura- tione." [p. 180.] Scilicet is sum, qui exislimem, Cn. Pi- sonem,^ et Catilinam, et Vargunteium, et Autroniura nihil scelerate, nihil audacter ipsos per sese sine P.'^ Sulla fa- cere potuisse. C8. De quo etiam si quis dubitasset antea ; num (id quod tu '' arguis) cogitasset, interfecto patre tuo, consule/ descendere •* Kalendis Januariis '^ cum lictori-

9 Consulatus. ^ Deminutione. ' Signijtcasse.

seditionis.—G Pro melum Schiitz. conjecit tumultum legem!. — 7 A Pith, abest hoc. — 8 C alleviaitiento.

Cap. XXIV. 9 Copiilii non est in C. Turn Tee?, cum Lamb, et Orell. de summa repuhlica: Ven. 1483. de aumma R. P. — 10 Ubi si fur. Ms. Biisbeq. et quia si fur. Pal. I. et qui fur. Bail). V< n. 1480. Jiint. quia fur., omissis verbis et si, Pal. .5. iinde Scliutz. et Orell. dedeniDt et quia fur. Pro furorem incre- dibilem T habet incredibile. — 11 H de me, omissis verbis hoc demoiistr. . . . con- juratione. — 12 Praenomen P. in C et T deesi. — 13 Quod non est in Xi nee tu

NOT.E

gis beneficio, rem de se jndicafam nia Catilinac ronjiiratio facia e'.t.

labefaclari posse, aut poenam ejus ^ Cn. Pisnnem] Coita et Torqiiato

imminiii. coss. cnni Catilina et Antrnnio Piso

^ Hie iu episiolatn] Objiciebat Tor- conjiiravrrat.

quatns Siillae Ciceronis epistolam, '^ Interfecto puire tuo, consule] In

quam ad Pompeium in Asia scripse- priore coiijuralione L. Torquatnm et

rat, qua euni nionebat de tota con- Cotlam.cnm consnlafiim inirtnt, in-

juratione, in eaqiie Sullani inter con- teificere statnerant, et biinc per vini

jnratos nominari. invadere.

" Biennio ante conceptnm'] Diiobiis <i Desccndere] Onines fere viri no-

annis ante Ciceronis consulatum, pri- biles in coUibiis habilabantj quare

PRO SULLA, CAP. 25. 1595

bus?^ Siistniisti hanc suspicioncin, cum dixisti, hnnc, ut Calilinam consulem efficeret, conha patiem tuum operas '^ et nianiim'' comparasse. Qnod si tibi ego confiteor,"^ tu niihi conccdas necesse est, hnnc, cum '7 Catilinas suffraga- retur, nihil de suo consulatu, qucm judicio aniiserat, per vim recuperando cogitavisse : "* neque enim istorum faci- norum tantorum, tarn atrocium, crimen, judices, P. Suilas j)ersona suscipit.'^

()9. Jam enim faciam,^° criminibus omniljus fere disso- lutis,^ contra atque in ceteris causis fieri solet,' ut nunc denicjuc de vita hominis ac de raoribus dicam. Etenira de principio*'' sluduit animus occurrere magnitudini crirainis,' satisfacere expectationi hominum ; de me aliquid ipso,' qui accusatus eram, dicere: nunc jam revocandi estis eo, quo vos ipsa causa, etiam tacente me, cogit animos-^^ men- tesqtie convcrtore. XXV. OmniI)us in rebus, judices, quae graviores majoresque sunt, quid quisque voluerit, cogitarit, admiserit, non ex crimine, sed ex moribus ejus, qui argui- tur, est ponderandum. Neque enim potest quisquam* nostrum subito fingi, neque cujusquam repente vita mutari.

in r.— 14 CT Knlcndns Jttnuayins.— 15 Fpaiic. I. operinn. — IG Gotliofied. et Laiiil). cunfitetxif. — 17 I'lo emit C et r tu. — 18 x recogitavisse. — 19 Franc. 1. su^cepit. — 20 T Jmn ej^ofac. — 1 C snleret. — 2 Lamb, et Sclmiz. a princ. INIox, C crimiui. — 3 De vie iiliijuid, et de ipso edd. plenvqiie iiiite Griit. We me Illiquid de ipso sex Oxonn. i\lss. Bail). Fiaisr. 1. 2. Ven. 14S0. dc me aiiquid ipso Elf. Cint. et Kill. seq(|. Deiii acctis. end C H T, i?arb. FraiKr. 1. 2. Veil. 1480. ct al. ttccus. est r, Herv>)f(. Naiij;. Maiint. Laml). uccusalor est Ms. Heiir. Siepliaiii : accusatus eram ex Erf. (iedit Gnit. eiini edd. se(]t|. — 4 Oliin leL'ebatiir cogit, aiiimis. Pio co-^it . . . Omnibus, C aiut omnihus ; II cogit om- nibus cum spatio ; S r x cogit unimis omnibus ; \p cogit animus omnibus.

NoryE

rum veniebant, (leseeiidere in roriiiii ad argiimenta quae contra Sullam ob-

(licbantur. jecta sunt, de iliiiis jaui vita et nioii-

* Cum lictnrihus ] Consnles, quia bus a<;it.

fuerant desigiiaii, licloies hiiliebaiit. ^ De principio] Ut de improviso,

f Operas et manum] Per operas et ita de principio dicitur.

nianum, sei vitia et niinisteria, sivc ' Magyiitudini criminisj Statuit os-

servos et niinistros, sive satellites tendere Suilam nou fuisse in hae

inteili<;it. coujiiratione.

8 Dissolulis] I'ostcjuam lespondit

1596 M. TULLIUS CICERO

aut natura converti.'^ 70. Circumspicite paulisper raentibus vestris, ut alia omittamus, hosce ipsos homines, qui huic affines sceleri'^ fuerunt. Catiiina contra rempublicara coq- juravit. Cujus aures unquara hoc lespuerunt conatum^ esse hominem usque a pueritia non solum intemperantia et scelere, sed etiam consuetudine et studio 9 in omni flagitio, stupro, caede versatum ? Quis eum contra patriam puir- nantem periisse miratur,'° quem semper omnes ad civile latrociniurn " natum putaverunt ? Quis Lentuli ^ societates cum indicibus," quis insaniam libidinum, quis perversam atque impiara religionem recordatur, qui ilium aut nel'arie cogitasse, aut stulte sperasse'^ miretur? Quis de C. Ce- thego, atque ejus in Hispaniam profectione," ac de vuhiere Q. Metelli Pii cogitat, cui non ad illius pcenam career aedi- ficatus"" esse videatur? Omitto ceteros, ne sit infiDitura.'* 71. Tantum a vobis peto, ut taciti de omnibus, quos con- jurasse cognitum est, cogitetis: intelligetis,'+ unumquemque illorum prius a sua vita, quam nostra suspicione esse dam- natum. Ipsum illura Autroniura (quoniam ejus nomen finitimum' maxime est hujus periculo et crimini) non '*

' Conjuralioni. " Cites occidendos. ' Conjunctuin.

Cap. XXV. 5 H cujusquam. — 6 ' Post 7iatura converti in Ven. 1480. est

glossema, Nemo repente sit summus, nemo rcpente turpissimus, lianstinn ex Ju- ven. Sat. ii. 83.' Beck. — 7 g- sceleris. — 8 Ms. Ursini, Ven. 1480. Jiint. con- taminatum, et sic C supra lin. In C H S T r x> Karb. Pilli. deest usque. — 9 Pro studio x *<^^^f '"^ • ^lo\, C Jlag. et stupro et cade. Pro versatum ' I turn satum ; Krf. grassatum. Dein CHT c Quis enim contra. — 10 % tninatur. — 11 Pro indicibus T et "P'lih. judicihus ; hauib. audacilms. — 12 Aut nefurie aut stulte cogitasse Mss. pleriqiie et edii. ante Gnit. — 13 x "^ *'' '" injin. Franc. l.ne cui sit infin. Pos.{ infinitum nonnnlla? edd. connna poniint, et scqq. liis Btaiim adjiinsunt. Pro Tantum in x Tamcn. Panlo post, idem Ms. lacite. — 14 C T r X Inlelligitis. Pro illorum H x corum. — 15 Pro non in T nam. Turn sua ante acta vita Nang. Car. Stepli. et Orel!, sua consueiudo ac vita Jiiiii. sua consuetudo ac vita ante acta Lamb, et Scliutz. sua consuetudine ac vita H, Dresd.

NOTiE

^ Quis LentuH] Lentultis Sura pri- Sertorium, qui contra patriam araia

mus fiiit inter socios ('atilin<e, et snmscrat : quo in bello Meteliiis vnl-

princeps occupanda? reipiib. neratus est. Vide Catil. iii.

' In Hispaniam prof ectione] Cethe- "' Career udificalus] In carcere

gus profcctiis est in Hispaniam ad strangulalus est.

PRO SULLA, CAP. -20. 1507

sua haec. vita convincit? semper audax, petulans, libidi- nosus : " quera in stuprorum defensionibus '^ non solum verbivS uti improbissimis solitum esse scimus, verum etiam pugnis et calcibus ; ° quern exturbare homines e possessio- nibus, caedem facere vicinorum, spoliare fana sociorura, vi conatum'7 et arrais disturbare judicia, in bonis rebus omnes contemnere, in malis pugnare contra bonos, non reipublicae cedere, non fortunae ipsi succumbere. Hujus si causa non manif'estissimis rebus '^ leneretur/ tamen eum mores ipsius ac vita convincerent. xxvi. 72. Agedum,'9 conferte nunc cum illis vitam P. Sullae, vobis populoque Romano notis- simam, judices, et eam ante oculos vestros proponite.^° Ecquod ' hujus factum aut commissum, non dicam auda- cius, sed quod cuiquam paulo minus consideratum vide- retur J Factum quoero? ^ verbum ecquod unquam ex ore hujus excidit, unde quisquam ' posset offendi? At vero ia ilia gravi L. SuUae victoria turbuleutaque, quis P. Sulla mitior ? p quis misericordior inventus est? + quam multorum hie 5 vitam est a L. Sulla deprecatus l^i quam multi sunt

y Prubationibus convinceretur.

sua hac vita S x= sua ac vita r. Deniqiie, pro convincit in r convivut. — IG Pan- tagallins legi jiissit detersionibus, ut est in Ms. Bergeri. — 17 Lamb, et Sciitilz. deleveriint conatum. In C H T x< Ijaii). RIs. Uisini, V'en. 1483. Juiit. conatu. Oiell., locum esse coiruptnm censens, conjecit coactis legend. — 18 Laiiih. manef. in rebus. Mox, in C deest ipsius. Postea, C T et Stepii. con- vinceret.

Cap. XXVI. 19 <r Afj^endum: "Lzmh. Agitedum, In S deest con/(f<c. Post- ea, cum ilUus vitam C H S r, Dresd. Barb, et alii, Yen. 1480. 1483. Mediol. Stepii. cum illius viia vitam Jiiiit. Lainb. Grut. cum illis tita'£. — 20 r et Lamb, punile. — I C' Hx t7 quod. Ila et paulo post in C. — 2 Lamb, edidit minus consiilerate vider. factum qu, aut si consideratum servetur, deleri vocab. factum jussit post vid. — 3 Pro unde quisquam r habet in quo ; x "' quisquam; Stepli. «i quisquam; Jiint. unde vi quisquam, — 4 "Verba quis misericardior in- ventus est non agnoscnnt Mss. et edd. ante Grut. qui ea inseruit auctoritate Ms. Erf. Voceni quam ante multorum Hervag. primus inseruit ex Anl. Gel-

NOT.'E

" Petulans, libidinosus^ De Autio- scripsit.

nil iibidmibiis et petilantia loquitur p Quis P. Sulla mitior] Longe ali-

Plutarchus in Lucullo. ter de Sulla ioiiuitur, Off. 1. ii. Lo-

" Pugnis el calcibus] Pugnis et cal- cum consule.

cibus, id est, omni contumelia; ge- 'i Vitam est a L. Sulla deprecatus]

nere. De hoc proverbio Erasmus Apud Siillani precibus suis a vita ci-

1598 M. TULLIUS CIGERO

summi homines et ornatissimi,'^ et nostri' et equestris or- dinis, quorum pro salute se hic^ Sulla3 obligavit ! ^ quos ego nominarem (neque enim ipsi ^ nolunt, et huic, animo gratissimo, adsunt) : [p. 181.] sed quia majus est benefi- cium, quam posse debet civis civi dare, ideo9 a vobis peto, quod potuit, tempori tribuatis/ quod fecit," ipsi. 73. Quid reliqnam constantiani vitas commemorera? dignitatem ? '° liberalitatem ? moderationem in privatis rebus? splcndorem in publicis? quae ita a fortuna deformata" sunt/ ut tamen a natura inchoata corapareant. Quai domus ! quae cele- bratio quotidiana! ^ qiias familiaris^ '^ dignitas ! quae stu- dia amicorum !=' quaj ex quoque ordine multitudo ! Hajc diu multumque,'5 et multo labore quassita/'^ una eripuit hora.* Accepit P. Sulla, judices,'s vchemens vulnus et mortiferum; verumtamen ejusmodi,'^ quod videretur ejus vita et natura'' accipere potuisse. Honestatis et dignitatis

' Familiarium.

lio Noct. Att. VI. 16.— 5 H et Dresd. hie omitimit 6 r h'inorntisshni. H et

T omitlunt copiilam ante ecjiiestris. — 7 x hvk: — 8 Ipsi non est in H. Turn XVulttnl. T non iiabet e< ante /tMif.— 9 Pro idea in Cnon.— \0 H libertalcm. — 11 In H deesi dt formula. Fro inclioata x i^'formata. In Franc. 1. tori67tt, sed alia nianns ascripserat, ' Al. ?Hc/to«<a.' Deiii, H apparetmi. In RhiIi. Qux domi, <iu(t.—\2 Qiiidani, teste Oiili., conjecit /<(?>»7m)n</«. In C fumi- liariler. — 13 C T Hue diu: et Mss. pleriijue aiqiie edfl. veti. multiim sine copnia.— 14 C quasitum. Vro horn in r dies.— lH Pro judices C et T inde. Turn J aat. Lamb, vulnus vehemens — 16 C T hujusmodi. Dein, riJdur Ven.

NOTJE

vinm periculum avertit, cum alios " Quorf/ecif] Qnod civibns praesii-

pioscriberet, alios trucidaret. tit, ipsiiis bonitati tribiiendnin est.

•• Noslri] Senatoiium ordinem sig- " Defonnuta sunt] Quia de ambitu

nincat. condemnatiis est, virtutes ejus de-

' Hie Sulla; obligavit] Hie noster formatap sunt ; quarnni tamen prin-

Snlla se obligavit, fore nt non alias ripia a nalnra data, adliuc nnianent.

quam Sullaj partes tuerentur, aut v Celebratio ijuotidiana] Celebraba-

contra euni nihil niolirentur et sus- tnr ejus <iouins convintu bonoruin

ciperent. omnium ante()uam damnareliir.

' Tetnpori iribuntis] Quia odiosnm ^ Sludia amicorum] Studiosus anii-

erat dicere nuiltos hunc Sullani SiiUae coruuj fiiit.

dictatori ;iddi\isse, hoc idem initi- a (/„„ eripiiil hora] Cum ambitus

gat, proposita temjxjris conditione, damnatus est, perire totus ille digni-

quo .suiiima Lucius .Sulla crudt-litate talis splendor vimis est.

in repiib. dominabatur. i^ Vila ct natura] Condemnationis

PRO SULLA, CAP. 27. 155)9

habuisse nimis magnam judicatus est '7 ciipiditatem : quaiii si nemo alius' habuit in consulatu petendo, cupidior judi- catus est hie fuisse, quam ceteri : sin ctiam in aliis noii- nullis i'uit iste consulatus amor; foituna in hoc fuit for- tasse gravior,'^ quam in ceteris. 74. Postea vcio quis P. Sullam, nisi '9 nioerentern, deraissum, afflictuniqne vidit ? quis unquani est suspicatus, hunc magis odio, quam pu- dore hominnm aspectum lucemque vitarc ? Qui cum multa^° haberet invitamenta urbis et fori, propter summa studia amicorum, quae tamen ei sola in malis restiterunt ; " abfuit ab ocnlis vestris; ' et, cum lege retineretur,'^ ipse ^ se exilio paene mulctavit. xxvii. In hoc vos pudore, judiccs,' et in hue vita, tanto sceieri locum fuisse creditis? Aspicite ipsum : contuemini os : conferte crimen ^ cum vita: vitam, ab initio ad hoc tempus explicatam, cum cri- mine recognoscite.'^ 75. Mitto rempublicam, quae fuit sem- per Sullas carissima : hosne amicos, tales viros, tani cu- pidos sui, (per quos res ejus secundcC quondam erant ornata?,^ nunc sublevantur adversa?) crudelissime perire voluit, ut cum ^ Lentulo et Catilina et Cethego foedissimam

" Remanserunt.

1483. Crat. tideat ur con]ec\\ qni(l;ini ap. Oiell. — 17 C judicntinn est. Ern. legi mavnit judicetur. Ante ceieii C athiii jum. — 18 Dre>d. fortuna eliain hoc fuit fort. grav. — 19 Pro nisi 7 x "on. — 20 IManiit. et GoUiofr. Q«i dum multa. In C deest /iditre^. Mox 7 restiluerunt. — 1 T et Lami). wos<»<s. — -J. x 'pstv-

Cap. xxvii. 3 r, Jnnt. Ern. et edd. sf(|(]. judices. Ceteri judicii. Vid. Nott. Varr. — 4 '■Conferte.... recugnnscite] Ita ex Ms, Kif. edidit Griiter. quern alii oinnes st'cuii sunt. Fortassis i^ consensit. In Mss. plerisque aliis, lit F^all. Baiij. CHS rx- edd. vetf. ut Ven. 1480.1483. conferte crimen cum vita usque ad hoc tempus e.rplicata cum criminc recogn, Vids;ata inde a Nanff. usf|ne ad Giiit. t'liit, cnnf.cr. cum vita usipie ad hoc timpus cxjilicalu : turn crimen recogn. alqiie ita Ms. T liahet, ideniqne in Franc. I. ab alit-na m-inii ascriptuni fuit.' Grut.'—a C S T r x <"'<''«'''<'^'— G f "> cm>» in T turn. In x tleest et ante

N OT^E

accepio vnlnere, natnram retinnit. renm ambitus tantiim pecunia niuk*-

<= Quam si nemo alius] Excusal Sul- tal)at ; sed po>^t hunc dainnalum, lex

lae anibilionem, quod alii eadeni qui- Tiiliia adjccit exilium.

dent cupiditateconsiilatuii diicti sunt ; ' Crimen] Conjurationis crinun,

sed quod dainiiatus sit, et alii sint quo jam arnisatur, non potuit cum

inrolunies,ejus adversa fuit fortuna. ejus vita reperiri.

'^ Lege retineretur] Lex Calpinnia

IGOO M. TULLIUS CICERO

vitani ac miserrimam, turpissima morte proposita, de- geret?7 Non cadit, non, inquam, cadit in hos mores, non^ in hunc pudorera, non in banc vitam, non in hunc hominem ista suspicio. Nova quaedam ilia immanitas exoita est ; incredibilis fuit ac singularis furor: ex multis ab adolescentia collectis perditorum hominum vitiis repente tanta ista itn- portunitas9 inauditi sceleris exarsit. 76. Nolite, judices, arbitrari, hominum ilium impetumetconatum fuisse: neque enim uUa gens '° tam barbara, aut tam immanis unquarn fuit, in qua non modo tot, sed unus tam" crudeliis hostis patriae sit inventus. Belluae qusedam '^ illas ex portentis immanes ^ ac ferae, forma hominum indutae, extiterunt.'' Perspicite etiam atque etiam, judices : nihil enim est, quod in hac causa dici possit '^ vehementius : penitus introspi- cite Catilinae, Autronii, Cethegi, Lentuli,'^ ceteroruraque raentes. Quas vos in his libidines, quae flagitia, quas tur- pitudines, quantas audacias, quam incredibiles furores, quas notas scelerum, quae indicia'^ parricidiorum, quantos acervos facinorum reperietis 1 Ex magnis, et diuturnis,'^ et jam desperatis reipublicae morbis ista repente vis erupit, ut, ea confecta et ejecta, convalescere aliquando et sanari civitas posset.'^ Neque enim est quisquam, qui arbitretur, illis inclusis in republica pestibus, diutius hajc stare '9 po- tuisse. Itaque eos non ad perficiendum scelus, sed ad luendas reipublicae poenas, Furiae quaedam incitaverunt.s

Catilina. Mox, C vitam et mis — 7 ?- tegeret. A Mss. plerisqiie et edd. vett. absnnt verba Non cadi<, quae Lambinus primus inseniit aiit-toritate Ms. Henr. Stephani. — 8 H omittit non ante verba in hunc pudurem. — 9 C rep. ista lan- tum imp. In H deest ianta.—lQ r ilia gens. — II Fro unus tam idem Ms. ha- bet unius causa. — 12 Pilb. quiilem.— li Post exlilerunt ed. Hervag. et al. comma ponnnt.— 14 H posse*.— 15 In x deest LeH<«/i.—lG C judicia.—n H Ex magn. diut. T Ex magtiis et ex diut. Post morbis in C plene interpungi- t„r.— 18 Ven. 1483. Ern. Beck. Sclintz. et Orell. posset. Ceteri possit. — 19 H diut. hoc stare: edd. ante Lamb, praeter Ven. 1483. Jiiut. dint, hoc im- perium stare.

NOT;E

' Ex portentis immanes'] In prodi- ris sni generis similia non sunt, giis liabentur ea animalia, quae cete- ^ Euria qucsdam incilaverunfl Foe-

PRO SULLA, CAP. 28- IGOl

XXVIII. 77. In hunc igitur gregera vos nunc ^'^ F. Sullam, judices, ex his, qui cum hoc vivunt atquc vixcrunt, hones- tjssiiporum hominum gregibus, rejicietis ? ' ex hoc homi- num numero,* ex hac familiari dignitate, in impiorum par- tem, atque in parricidarum coetum^ ac numerum trans- feretis? Ubi erit igitur*" illud fortissimum + praesidium pudoris? [p. 182.] quo in loco nobis vita ante acta pro- derit? quod ad tempus existimationis partae^ fructus re- servabitur, si ia extremo discrimine ac dimicatione fortunce deseruerit?'^ si non aderit? si nihil adjuvabit? 78. Quce- stiones nobis servorum' ac tormenta accusator minitatur:^ in quibus quanquam nihil periculi suspicamur; tamen ilia tormenta gubernat dolor, moderatur natura cujusque ^ turn animi, t'lm corporis; regit ^ quaesitor; ' flectit libido;'" cor- rampitspes;" infirmat metus; utintotrerura angustiis nihil veritati loci 9 relinquatur. Vita P. Sulla3 torqueatur :'°° ex ea quasratur, numquae" occulletur libido, numquod lateat

Cap. xxviii. 20 x ^^ttnc. Mox, 3»nt, ex Us, — 1 x ^ ^'d^ctis. — 2 In x ^^• est numero. Ante ex hac fatn. H addit e^ Pro /a/n?/ja»j x, Veu. 1483. Junt. familiarum.— Z Pro catum r x l>al)ent cadem. — 4 Lamb, inaluil jirmisaimum, . prob. Garatoii. — 5 Pro parlie x per te.—d Deserit H S, Barb. Ven. 1483. Gnit. deseriturVen. 1480. deseruit C T, Franc. 2. deserei <r i|/, Lamb. Gracv. Oliv. Lall. et Orell. deserucrit ceteri. — 7 x minatur. — 8 T regd. Turn qutE' stor H S Tr X-— ^ t locus.— 10 Pro torqueatur Barb. Pith. Dre*d. Franc. 1.2. omnes Pall, septem Oxonn. Mss. et edd. pr. Torquate, prob. Grutcro. — 11 T

NOTiE

nas improborum honilnum divina vo- ■' Moderatur natura cujusque'\ Ut

luntate expend! saepe Cicero signifi- quisque est f]dus vel infidus, t'ortis

cat. vel imbccillis, ita respondet.

^ Ubi erit igitur] Conclitdit quod ' Quccsitor] Quasitor prasest qiioe-

si aliqnando vita ejus ipsi profuit, stioui, qui saspe callida intcrroga-

hoc potissiinum tempore prodesse tione dccipit.

debet. »' Libido~\ Libido, id est, illius cu-

' QticBstiones nobis servorum] Loqui- piditas qui quaerit.

tur de quaestionibus quas accusator " Spes] Libertatis spes, et metus

niinabatur. l^er quaestiones autem tormentoruni saepe veritalcni depra>

intelliguntur ea tormenta quat ad vant.

scelerum et sociorum suoruu) verita- " Vita P. Sullce torqueatur] Id est,

teui eruendam adhibentur; quibus expriniatur Veritas ex anteacta vila

tanien non tantani fidem iiabendam SuUae. esse contendit.

Dtlph. et Var. Clas. Cicero. 5 II

1602 M. TULLIUS CICERO

facinus, num quae crudelitas, num qnee audacia : nihil erroris erit in causa, ncc obscuritatis,'^ judices, si a vobis vitas per- petuae vox, ea, quae gravissima debet esse,'' audietur. 79. Nullum in hac causa testem timeraus: nihil quenquani scire, nihil vidisse, nihil audisse arbitramur. Sed tamen,'* si nihil vos P. SuUa^ fortuna movet, judices, vestra moveat : vestra enini, qui cum sumnia elegantia atque integrifate vixistis,'^' hoc maxime interest, non ex libidine, aut simul- tate, aut levitate testium causas honestorura "^ hominuni ponderari, sed in magnis disquisitionibus, repentinisque periculis, vitam uninscujusque esse testem. Quam vos, judices, nolite armis suis spoliatam p atque nudatam ob- jicere invidiae, dedere suspicioni. Munite communem ar- cem '7 1 bonorum, obstruite perfugia '^ "^ improborum : va- leat '9 ad poenani et ad salutem plurinium, quam solam videtis ipsam ex vi sua naturaque tacillime^° perspici ; subito flecti fingique non posse, xxix. 80. Quid vero haec auctoritas, (semper enim de ea dicendum est ; ' quan- quam a me timidemo diceque dicetur) quid, inquam, haec auctoritas nostra,^ qui a ceteris conjurationis causis^ abs- tinuimus, P. Sullam defendiraus? nihil hunc tandem juva-

qnam : x quod: al. e<ld. qua, atque ita etiam in seqq. Pro quod x liabet quce. — 12 H neqiie obsc. — 13 IJarb. esse debet, prob. Garaton. — 14 r Sed turn. In X deest si. Pro forhiiut in l\Is. Beigeii acta vita, lit Paiitagalli. vol''b.it. — 15 Vixistis atque itilegiitnle e Fianc. 1. dedenint Greev. et Lall. — 16 H T x honestissimorum. — 1" C artem : ?- nuretii. — 18 Profugia T: perfiigio Lamb, e conjectiira. — 19 ' Valeut hccc Lambinns conjecit : sed fiiit potiiis Ea valeat.' Orell.— 20 H facile, et T piospici.

Cap. xxix. 1 C et '1' est omiltiint. Mox, in H et modice: in C S r x w'"* dice sine copula. Paulo po>t, H S r x "O" habent inquam. — 2 H T r vestra.

NOT/E

P Armis suis spoliatam] Per anna ■■ Perfusia] Falsos testes vocat per-

intelligit vitse anteacta? integritaleni, ftigia, quia sperabant se per eos pro-

qna velut armis defcnditnr Siilla. batnros esse crimina quic fingebaiit

<i Arcem] Vitam ejus anteactani in Sullam.

arceni vocat, quia munita est contra ' A ceteris conjurationis causis] Nnl-

acru'^ationes quae contra eiim aft'erri lum alium ex conjuratis detendere

possunt. Cicero volnit.

PRO SULLA, CAP. 29. 1603

bit? Grave* est hoc dictum Ibrtasse, judices, si appeti- raus aliquid;'' si, cum ceteri de nobis .silent, non etiam nosmet ipsi tacemus, grave : sed, si la^dimur, si accusamur, si in invidiam vocanuir; profecto concedilis,* judices, ut no- bis libertatem" retinere liceat, si minus liceat dignitatem. 81. Accusati sunt ^ uno nomine "^ consulares; ut jam videatur honoris amplissimi'^ nomen plus invidias.qnam dignitatis af- ferre. AfFuerunt, inquit, Catilinas, illumque laudarunt. Nulla tum '^ patebat, nulla erat cognita conjuratio : defendcbant araicum, aderant supplici,^ vitae ejus turpitudinem in sum- mis ejus periculis non insequebantur. Quin etiam parens tuus, Torquate, consul reo de pecuniis repelundis^ Catiliiiaj fuit advocatns, impiobo homini, at supplici ; ^ fortas.se au- daci, at aliquando amico. Cui cum affuit post delatam ad eum primam9 illam conjurationem ; indicavit se audisse aliquid, non credidisse. At idem non affuit "= alio in judi- oio, cum adessent ceteri.^ Si postea '° cognorat ipse ali-

* Efficax. ' Consulatus.

Pro qui C quia. — 3 ' Grave est hoc dictum forlasse, judices ; grave, si appel.'] Hwc Grave . . . ju(//tTS ex Ei f. pi iiiins insei nit Grnier. male taiiien cum (ira-v. [Oliv. Lull.] Km. Schtitz. vocab. giare ante verba si appel. oniiilens. Ke>ii- luit Beck. Scliiitz. ptifilerea.iiescio quo errorc, tf rtium iliiul grave \n fine clan- SuliH tran>posuit ante verba si, cum ctleri.' Oiell. Pro ceteri x ceteris. Post- ea, C taceamus. — 4 H S, Franc. 1. Lamb. Gra>v. LM. concedetis, ut Ursinus conjecerat. — 5 Post Accusati sunt Lamb, cum Orell. addit omnes. In ed. Jiint. Accusati suut.qucero, num hie ille? sed omnes una nomine cons. — G C H r tamen. — 7 H supptices. — 8 Atque suppl. Franc. I. ac suppl. C H r x- l^'" "' ante aliquando x hxbet el; «(/ ut. — 9 Vict. Hervag. prinium. — 10 Pitb. Sed

SOTJE

« Appetimus aliquid] Ex sua aiicto- siilares viros Catilinee afFiiisse, cete-

rilate in diceudo laudis erat appe- ris defiiisse, ab iisqiie Catilinam lau-

tens. datum, Cicero significat.

" Libertatem] Libertatem de se di- y De pecuniis repetundis] Catilina

cendi postiilat.si qnis eiini offendat, praetor AfVicain vexaverat, el a Pub.

Deque sibi fas sit de sua gloria dicere. Clodio repetundarum acrnsatiis est;

" Accusati sunt uno nomine] CauVina. ciiiuqiie consiilafiim peterel, repnl-

bis causam dixit: piimnm a Clodio sam passus est. Huic affuit Tor(|ua-

repetundarum accusatus est; deinde tus pater consid, Cicerone praetore.

a L. Lnciillo inter sicarios rtiis fac- '■ At idem non affuit] Torqu<itus pa-

tiis est, quod fneiit in prima conju- ter non affuit Calilina-, quaiido par-

ratione : hunc aiitcm aliosque con- ricidii accusatus est.

jiiratos in judicium vocaios, et con- * Cum adesunt celcri] Consulares

1604 M. TULLIUS CICERO

quid, quod in consulatu ignorasset ; ignoscendum est iis, qui postea nihil audierunt. Sin ilia " res'" prima valuit; non inveterata, quam recens, debuit esse gravior. Sed, si tuus parens, etiara '^ in ilia suspicione periculi sui/ tamen humanitate adduclus advocationem "^ hominis improbissimi sella curuli atque ornamentis et suis '' et consulatus ho- nestavit ; quid est, quamobrera consulares, qui Catilinas aflfoerunt/* reprehendantur? 82. At iidem iis,'^ qui ante hunc causara de conjuratione dixerunt, non aflfuerunt. Tanto scelere astrictis hominibus, statuerunt nihil a se adjumenti, nihil opis,'^ nihil auxilii ferri oportere. [p. 183.] Atque, ut de eorum constantia atque animo in rempub- licam dicara, quorum tacita gravitas '7 et fides de unoquoque loquitur, neque cujusquam ornamenta orationis desiderat ; potest quisquam dicere unquam meliores, fortiores, constan- tiores consulares fuisse, quam iis temporibus' et periculis quibus paene oppressa est respublica ? Quis non de com- muni salute apertissime,'® quis non fortissime, quis non constantissirae sensit? Neque ego praecipue de consula-

poslea. — 11 T S(d ilia. ' Legebatnr olini in ed. pr., Ven. 1480. Hervag. Naug. prioribiis Maniit. Lamb. Verbiirg. Sin ilia res de pecuniis repetundis (noiui. res pecuniis de repetundis) prima val. atque ita etiam Pal. 1. Franc. 2. exhibent. Sed in al. codd. Lambini, Pall. Barb, (etiam Oxonn. ut videtur), Ven. 1483. Rom. Brix. Med. Junt. Aid. deest glossema lioc de pecuniis repetundis, at- que deleii Lamb, et Manut. jiissenint, quibns Graev. Oliv. Ern. Lall. obse- i-nti sunt.' Beck. — 12 Pro parens x pater ; et pro etiam C esset. Postea, H r X peric. tui. — 13 C sui. — 14 H ad/uerant, — 15 In r deest iis. — 16 C nihil operia. Pro ferri in x ferre. — 17 x gratia. — 18 H aptissime, et mox sentit. —

NOTiE

plnrimi affuerunt Catilinas in causa ^ Advocationem] Dicit Torquatum

de repetundis. Id vero proponit Ci- advocatum venisse in causam Catili-

cero tanquam dictum a Torquato, ut nae. In jndiciis enim turn privatis

Cicero consulares purget. turn publicis id moris fuit, ut amici

b Sin ilia res [de pecuniis repetundis] reo prtesentiam commodarent, ut co- ld est, si defensio veteris criminis de rum auctoritate judices moverentur. repetundis valuit, valere etiam recen- Dicit autem Torquatum affuisse Ca- tis debet defensio: at prior valuit; tilina» cum omnibus consulis orna- ergo et posterior, quia recens erat et mentis, minus consularibus cognita. ''lis temporibus] Tempora notat

•= Periculi sui] Catilina voluerat in- quibus bsec secunda conjuratio facta

terficere omnes consulares. est.

PRO SULLA, CAP. 30. 1G05

ribus dispute : "> nam hasc ct hominum ornatissimorum, qui praetores fuerunt/ ct universi senatus, communis est laus ; ut constct, post hominum mcmoriam nunquam in illo ordine plus virtutis, plus amoris in rerapublicam, plus gra- vitatis fuisse. Sed quia sunt descripti consulares,^ de his tantum mihi dicendum putavi, quod satis esset; attestante memoria^° omnium/ nemincm esse ex illo honoris gradu, qui non omni studio, virtute, auctoritate, incubuerit ad rempublicam conservandam. xxx. 8:?. Sed quid? ego, qui Catilinam non laudavi, qui reo Catilinae consul non ' aftui,qui testimonium de conjuratione dixi in alios, adeone vobis alienus a sanitate,^ adeo oblitus constantiai meat?, adeo immemor rerum a me gestarum esse videor, ut, cum consul bellum gesserim cum conjuratis, nunc eorum du- cem'' conservare 5 cupiam, et in animum inducam,'' cujus nuper ferrum retuderim, flamraamque restinxerim, ejusdem nunc causam vitaraque defendere? Si, medius fidius,' ju- dices, non me ipsa respublica, meis laboribus et periculis conservata, ad gravitatem animi et constantiam sua digni- tate 5 revocaret; tamen hoc natura est insitum, ut, quern

^ Testimonio memorice omnium.

19 Pro d'lsputo H S r X dico sese disputo. Pro nam Pitli. habet sed. t, Stepli. Lamb, non habent copnlam ante hominum. — 20 Attestantem memuriam C PI S T s- X, Ms. Vict. Pall. Ven. 1483. Griit. Verbing. ad tcstundum mem. Lamb, e conjectnra. Ceteri ut Em. In marg. ed. Lugd. memoratur lectio, ' Ai. adstantem.' Gnlielni. maliiit antestantcm mem.

Cap. xxx. 1 In C deest non ante a(//Mi. Pro de conjuratione % conjura- tionis. — 2 Verba a sa^iitale non sunt in T. — 3 Servnrem T : seivare C H S r Xi Pith. Dresd. Franc. 1.2. Paris", et edd. pr. plera?(|iu<, cum Gra-v. Lall. Beck. Schutz. et Orell. — 4 x '^cducam. In C deest nuper, pro quo H habet nunc. Turn recunderim r : recuderim %• Postea, g- Jiammamque perslrinxerim.—3 C

NOT/ii

f Qui pralnres fuerunt] L. Val. Flac- Ciceroncm, qui bellum conjuratis in- cus, L. Pomtinu8, qui in ponte RIul- dixit, volnisse Sullam detVndere, qui vio AUobroges, Gallorum legatos.ad si fuisset in conjuratione, ipsorum Catilinam properanies, interceperunf . A»\ extitisset.

s Sunt descripti conmlares'] Ora- ' Medius fidius] Antiqua jurandi

tione Torquati designati et repre- formula per Deum fidium ; subaudi-

Iiensi sunt illi couKulares, lur autem 'juvet;' quasi dicat, M«

■' Eorum ducem] Non est probabile Deus fidius juvtt.

160G M. TULLIUS CICERO

timueris, quicum de vita fortunisqiie contenderis/ cujus ex insidiis evaseris, hnnc semper oderis. Sed, cum agatur honos meus amplissiraus, gloria rerum gestarum singularis; cum, quoties quisquam est in^ hoc scelere convictus, toties reuovetur memoria per me inventai salutis ; ego sim ^ tarn demens? ego committam, ut ea/ quae pro salute omnium gessi, casu magis et felicitate a me, quam virtute et consilio gesta esse videantur? 84. Quid ergo? hoc tibi sumis/ dicet fortasse quispiam, ut, quia tu defenderis,' innocens judicetur? Ego vero, judices, noa modo nihil '° mihi as- sumo, in quo quispiam repugnet; sed etiam, si quid ab omnibus" conceditur, id reddo ac remitto. Non in ea re- publica versor, non iis temporibus caput meum obtuli pro patria'^ periculis omnibus, non aut ita sunt exstincti, quos vici, aut ita grati, quos servavi, ut ego '' mihi plus appetere coner, quam quantum omnes inimici invidique patiantur. 85. Graved esse videretur,'''^ eum, qui investigarit conjura- tionem, qui patefecerit, qui oppresserit,'^ cui senatus sin- gularibus verbis gratias egerit,'' cui uni togato ' supplica- tionem decreverit, dicere in "^ judicio, * Non defenderem, si conjurasset.' Non dico id, quod grave est : dico illud, quod, in his causis conjurationis, non auctoritati assumam, sed pudori meo:'' 'Ego ille conjurationis investigator at- que ultor, certe non defenderem Sullam, si conjurasse ar-

' Qui conalus sit te occidere. f Arrogas. *■ Efficax.

* Non quod auctorilas, sed modeslia permiltit.

gravitate. — 6 Lamb delevit prtpposilionem in. — 7 In H et'T sum. — 8 Ea noa est in H. — 9 H defendis. — 10 C non nihil. — 11 Pro omnihu.s H hominibus. Mox, C reddo et rem. Po8tea, C H in mea republ. — 12 C ii S T x 'f putriee. — 13 C r X *^t ciJ'^' iionnullae eo. — 14 H S T r et qiiaedani tciii. vetl. lidetur. In ed. Heivag. Grave esse cum videretiir. — 15 C patefecit, qui ojipressit. — IC H omittit praepotiitioneni in ante judicio. Pro non idem Ms. habet omnino.

NOTyE

'' Gratias es;erit^ Cum Aiiobroges bitiis. Vide (ertiam Catilin. et Umbreniis ad Pontein Miilviiim ' Cui vni togato] Ciceroni snppii-

siint depreliensi, ad Circronem ad- catio deneta est propter detertam

diicti sunt. Senatus autem ei gra- conjurationein, rum ncnini togato

tias egit, in aede Concordis tunc ha- nnquam talis honos decretus foisset.

PRO SULLA, CAP, 31. 1G()7

bitrarer.' Ego, judices, de tantis omnium peiiculis cum quajierem omnia, multa audirem, non crederem omnia, ca- vcrem omnia: dico hoc, quod initio dixi, nullius indicio,'? nullius suspicionc, nullius literis '^ de republica P. SuUse rem ullam ad mc esse delatam. xxxi. 80. Quamobrem vos, Dii patrii ac pcnates,'?'" qui liuic urbi atque huic im- perio pra-sidetis, qui hoc iniperium, qui banc bbertatem, populumque Romannm, qui hajc tecta atque templa, me consule, vestro numine auxilioque servastis, testor, integro me animo ac libero," P. Sulla? causam defendere ; nullum a me sciente facinus occultari ; nullum ^° scelus susceptum contra salutem omnium defendi ac tegi. [p. 184.] Nihil de hoc consul compeii, nihil suspicatus sum, nihil audivi. 87. Itaque idem ego ille,' qui vehemcns ' in alios, qui inexora- bilis in ceteros esse ^ visus sum, persolvi patriae, quod de- bui ; reliqua jam a me measperpetuae consuetudini naturae- que debentur. Tam sum misericors, judices, quam vos ; tam mitis, quam qui Icnissimus.' In quo vehemens fui vobiscum, nihil feci, nisi coactus: reipublicas prascipitanti* subveni : patriam demersani extuli : misericordia civium adducti, tunc fuimus tam vehementcs, quam necesse fuit : salus esset omnium amissa una nocte, nisi esset severitas

• Scverus. * Periclitauli.

— 17 r X juilic'o. — 18 X. Veil. 1180. Juiit. Krn. Sclititz, et Orell. nullius lit. Oinnes alii Ms«. {ii et\d. iiullislit. Df'wt, Ma. »[>. L^mb. de reatu P. Sulla- ; nude vir ductus ap. emu tic coiijurntioue P. Sullo', ipse Lamb, de conjuralu P. Sulla \es,i voluenint. In Drestl. Fiano. 2. ed. 1472. Vm. 1 ISO. de rep. Sulla : Ven. 1483. et al. de R. P. Sulla-: Biub. de re p. Sulla: Liiiiib. Hrck. Scbiitz. et Orel!, de P.Sulla: septein Oxonn. Mss. Crat. Giiit. CrEPV, Oliv. Lall. de re P. SulUe.

Cap. xxxi. 19 C T pair, et pen. In H et i// deest linic. — 20 C testum nullum. — 1 Lanibmus ego idem ille. — 2 Esse non est in H. — 3 rx levissimus. —

"> Dii patrii ac penates] Per Deos ° Inlcgro me animo ac libera'] Testa-

patrios et penates inleiligit iirbis tiir se veie et sincere, nullo amoie

ciistodes, ut sunt Jiipiler Capitoli- iinpulsiim, Sulla? caiisam deCendere ;

nns et IMmei va, qni a Cicerone no- nam amor libenini narpe et integrum

niinaotur in oralione pro Domo sua. aniinnni esse non sinii.

1608 M. TULLIUS CICERO

ilia suscepta. Sed ut ad sceleratorum poenam amore reipub- licae sum adductus, sic ad salutem innocentium voluntate deducor.'^

88. Nihil video esse in hoc P. Sulla, judices, odio dig- num, misericordia digna multa. Neque enim nunc ^ pro- pulsandae calamitatis suae causa ^ supplex ad vos, judices, confugit; sed ne qua generic ac nomini suo nota nefarias turpitudinis inuratur. Nam ipse quidem, si erit vestro ju- dicio liberatus, quae habet^ ornamenta, quae solatia reliquae vitas, quibus laetari et perfrui possit? Domus erit, credo," exornata: aperientur majorum imagines :p ipse ornatum^ ac vestitum recuperabit. Omnia, judices, hasc amissa sunt : omnia generis, nominis, honoris insignia atque ornamenta unius judicii calamitatc occiderunt.'° Sed ne exstinctor patriae, ne proditor, ne hostis appelletur, ne banc labem tanti sceleris'" in familia relinquat, id laborat/ id metuit; ne denique hie raiser, conjurati, et conscelerati, et prodi- toris filius nominetur : ^ huic puero, qui est ei vita sua multo carior, metuit,'^ cui honoris integros fructus non sit traditurus, ne aeternam '' memoriara dedecoris relinquat. 89. Hie vos orat, judices, parvus,'* ut se aliquando, si non Integra for tun a, at afflicta,'^ patri suo gratulari sinatis. Huic raisero notiora'*^ sunt judiciorum itinera et fori, quam

' Curat.

4 Hadducor. — 5 In HT v(/ deest ?i«nf. — 6 Ccausce. Mox, r omittit ji/rfices. — 7 Cgenere, — 8 Schiilz. e conjectiira Einesti recepit habebit. — 9 H ornamenlMn. Dein, C recuperavit. — 10 Caciderunt H : conciderunt Ms. Heiir. Stepliaiii. — 11 Pitli. et Ms. Henr. Sfephani ciim Lamb. Em. Berk. Schiitz. tanti sceleris. Ceteri tanti generis. Vro familia C f ami It am. — 12 Verba ne denique . . . meluit ex Elf. prinnisinseiiiit Gruler. — 13 Lamb, ne eialernam. — 14 Septeni Oxonn. Mss. patruus. — 15 C r x "' afflicta. — 16 Pro noliora r graliora. Mox, verba campi et ex Erf. primus inseniit Gruter. Schola et discipU e Ms. Henr. Steph.

NOT/E

<* Credo'\ Ironia est. bantnr exornatae ; ita cum advcnoiat

P Aperientur mnjotum imagities'] Jus aliqua familiae calaniitas, claudeban-

imaginis tantuni liabuere, qui earn- tur.

les magistratus gesseraut : ut autem '' Filius nonmiclttr] Aderat judicio

apcrtis armariis in rjuibus ill<c con- Sidla> fdius ad excilandani jiidicum

servabantur, festis dicbiis ostende- commiserationcm.

PRO SULLA, CAP. 32. 1609

Campi et disciplinarum."' Non jam dc vita P. Sullae, ju- dices, sed de sepultura contenditur.'^ Vita erepta est superiore judicio ; nunc, nc corpus ejiciatur, laboramus. Quid enira est huic reliqui, quod eum '^ in vita hac teneat? aut quid est, quamobrem haec cuiquam vita videatur? xxxii. Nuper is homo fuit in civitate P. Sulla, ut nemo ei se neque honore, neque gratia, nee fortunis anteferret: '" nunc, spoliatus omui dignitate, quae erepta sunt, non repe- tit: quod fortuna in malis reliqui fecit, ut cum parentc, cum liberis, cum fratre,' cum his necessariis lugere ^° suara calamitatera liceat, id sibi ne eripiatis, judices, vos obtes- tatur.' JJO. Te ipsum jam, Torquatc, expletum" esse ^ hujus miseriis, par erat. Etsi nihil aliud Sullas nisi con- sulatum abstulissetis, tamen eo' vos contentos esse opor- tebat: honoris enim contentio" vos ad causam, non inimi- citite deduxerunt."^ Sed cum huic omnia cum honore de- tracta sint,^ cum in hac fortuna misera'^ ac luctuosissima destitutus sit; quid est, quod expetas^ amplius? Lucisne banc usuram ^ eripere vis, plenam lacryraarum atque moe- roris, in qua cum maxirao cruciatu atque dolore retinetur?' Libenter reddiderit,^ ademta ignominia foedissimi ■' crimi- nis/ An vero inimicum ut expellas?' cujus ex miseriis,

"" Scholarum. " Saiuratum. ° Ambitio.

P Conjurationis-

recepit Lamb. — 17 Pitli. conditur. — IS In H deest eum. Turn, Lamb, in hac vita.

Cap. xxxii. 19 Steph. Lamb, neque fort, et r auferret. — 20 Pro lugere C H T c X jungere. — 1 H et <|) nbtestamur. — 2 Omittunt esse quinque Oxonn. IVIss. Ven. 1483. Jiint. Cam. et Car. Stepli. Turn, ' Par erat] Ita pro olini viilg. pateat, quod est ftiam in sex Oxoiin. (excepto xp), e suo Ms. edidemnt Steplianiis, secuto earn Lambino, atque Gruterus ex Erf. cum omnil)ns re- centt. edd. Sed Gotliofredus in marg. ed. Lugd. repugnat, et rescnbi vult sal (s. satis) erat.' lieck. — 3 x *""•'• — ^ T duxerunl. — 5 In x deest smt. — ■ f> Lamb, miserrima. — 7 Expectas H S T r x. Pi'b- expeclat C. — 8 Lamb. Unjus usuram. — 9 H rp quam cum max. cruc. atque dol. retinet. — 10 r Jidelisiimi. —

NOTiE

f Cumfratre] Caecilins Siiilae fra- usuram reddimus, cum morimur, quia

ter fuit, quia ex eadetii matre fuit lianc n Deo accepimus. fibus. ' It expdlas] In exiliuni abibant,

' Libenter rcddideril J Hanc lucis qui condemnnbantiir.

1610 M. Tl f>LIUS CICKRO

si esses crudelissimus, videndo friictum caperes majorem, quam audicndo." 91. O miserum et infelicem ilium diem, quo consul omnibus centuriis " P. Sulla renunliatus est! o lalsain spem ! o volucrem fortunam ! o CEecam cupiditatem ! o praeposteram '^ gratulationera ! quam cito ilia omnia '^ ex la^titia et voluptate ad luctum et lacrymas'' reciderunt, ut, qui paulo ante consul designatus fuisset, retineret'^^ repente nullum vestij^ium pristinae dignitatis ! Quid enim erat mali, quod huic, spoliato honore, fama, fortunis,'^ deesse vide- retur? [p. 185.] aut cui novae calamitati '^ locus ullus re- lictus esset?'7 Urget eadem foituna, quae coepit : reperit'^ novum moerorem: non patitut hominem calamitosum, uno modo afBictum, uno in luctu peiire. xxxiii. 92. Sed jam impedior egomet, judices, dolore animi, ne '9 de hujus mi- seria plura dicam. Vestrae jam sunt partes, judiccs : in vestra mansuetudine atque humanitate causam totam re- pono. Vos, rejectione ^° inteiposita,^ nihil suspicantibus no- bis,^ lepentini in nos ' judices consedistis, ab accusatoribus delecti^ ad spem acerbitatis,^ a fortuna nobis ad prajsidiura

11 C majoremque audiendo. — 12 Giilielm. conjecit illaomina legend. — 13 C luct. et ad Incr. rp luct., ad lacr. — 14 r retinet. Mox, in eodein IMs, dtest pristince. — 15 <r fortuna. — IG Idem Ms. cahimilatis. — 17 Ms. Henr. Stepli. jeZ. cmc ; Lamb. rel. esse jnituretur : Scliiitz, e conjectnra Eiiiesti rel. erat. I'ro Urget in C Viget. — 18 Hervag. Cam. repetit. Mox, Pitli. hominem calamitoso imo modo affiictum imo in luctu per.

Cap. xxxiii. 19 x nee. — 20 Vos el reject. Ven. 1483. Lamb. Giut. Greev.

" Omnibus centuriis] Populns Rom. <los putabant : ex iis aiilem qui reji-

a Servio Tiillio rege in classes et cen- ciebantiir, conjiciebat facile popiiliis

turias distribiitiis est, id est, ceiite- Rom. qui causae suie confideiet, aut

nos liomiiie.s. Ha; aiitcni ceiitiniic qui vellet judices coi riimpeie : dein-

jiadivisae magistiatus niajores ciea- de fiebat subsortitio alioium judi-

bant in Campo Martio coniitiis cen- cum, in locum eornin qui rejecti e-

turiatis. De hoc dictum est orat. rant, pro Muren. § 1. not. ^ A'j7ii7 suspicantibus nobis] Nulios

" O praposteram] Pracposterum id judices rejecei al, quia causam Sulla

dicitur, (|UGd mutate et perverso or- desperabat. dine fit, aut dicitur. '^ Spem acerbitatis] Credebant ad.

y liejeclione interposita] Facta ju- versarii acerbiores fore in Sullam ju-

dicum 801'lilione, licebat accusatori dices, et reo rccusare quos sibi incoinmo-

PRO SULLA, CAP. 33. 1011

innocentias constituti. Ut ego, quid de me populus Ro- manus existimaret, quia severus in improbos' fueram, labo- ravi, et, qua) prima innocentis mihi defensio est oblata, suscepi ; sic vos scveritatem judiciorum,'' quas per hos menses in homines audacissimos facta est,* lenitate ac mi- sericordia mitigate. 93. Hoc cum impetrare a vobis^ ipsa causa debet; turn est"^ vestri animi atque viitutis* declarare, non esse eos vos, ad quos potissimum, interposita rejec- tione, devenire convenerit.^ In quo ego, judices, vos, quan- tum mens amor in vos postulat, tantum hortor, ut communi studio, quoniamMn rebus^ conjuncti sumus,*^ mansuetudine et misericordia vestra '" falsam a nobis crudelitatis famara repcllamus.

9 Fortitudinis.

Oliv. Lall. — 1 C vos. Mox, x <^<'nsedelis.—2 Lanil). dilecti. — 3 r sev. et iot- prohos. — 4 Lamli. legi niaviilt facta simf. — 5 H Htec. r omittit « vobis. — G CT tamen est: H turn et.—l C convenit. — 8 Idem Mn. quin. — 9 Fro i-ebus ]Mss. pleiiqtie et edd. ante Gnit. cmn Lall. et Oii-il. Iiabent republica. — 10 Lamb, nostra. Mox, H t X " i"«^«S'

*• Judicinrum] Perjiidicioriim acer- <^ In rebus [In repub.] cojijuncti su- bitateni notat dc conjnratis jndiriiini mus] Senator erat Cicero, ad quern qui in cavcere inlerfecli sunt ; pau- rum ceteris pertinebat reipub. ad- ds eniin mensibus post Ciceronis con- niiiiistratio. sulatum lia^c causa acta est.

M. TULLII CICERONIS

PRO A. LICINIO ARCHIA

P O ET A

ORATIO XXVI.

ARGUMENTUM.

A. Licinius Aichias fiiit Antioclienus, qui cum poetica fioreret laude, et ab omnibus paene Italiae popiilis expeteretur, inprimisque apiul priiicipes quosdani Romanos esset gratiosus, hoc etiam eorum opera consecutus est, Ht civitate Roinana donaretnr. Sed ei coiitroversiani de civitate postea movit Graliiis quidam, enmqne renin fecit lege Plautia Papiria de civitate, qua cautum erat, ut, qui foederatis civitatibus ascripti essent, si turn, cum lex ferebatur, in Italia domicilium habuissent, et i>x. diebus apud praeto- rem essent professi, ii demum cives haberentur. Hujus igitur causa sus- cepta, Cicero, coinmemorala Archiae secum et summis lioniinibus familiari- tate, omnia adversarii argumenta diluit ac refellit, sed leviier et non nisi perfiinctorie. Itaque, ut justae orationis niensurani impleret, arripnit oc- casionem, cum iu humauitatis inprimisque poetica? facultatis, turn in ip- sius Arcliia; laudes digrediendi, ostenditque, dignissinium civitate Romana Arcliiam esse.

1. 1. Si quid est in me ingenii/ judices, quod seiitio

NOTiD

» Si quid est in me ingenii] Nihil haec autem siugularis fnit in Cicerone

potentius est ad conciliandos audi- modestia, ut in plerisque ejus oralio-

tornm aniraos oratori, quam modesta nibus, ac praecipue pro Quintio,

de se comniemoratio ; nee ad alie- Corn. Balbo, &c. videre est. nandos, quam vana t'e se ostentatio :

1614

M. TULLIUS CICERO

quam sit' exigiium ; aut si qua exercitatio dicendi, in qua me non inficior raediocriter esse versatum ; aut si hujusce* rei" ratio aliqua, ab optimarum artiuni studiis ac disciplina profecta,^ a qua ego nullum confiteor aetatis me£e'^ tempus** abhorruisse ; earuin rerurn omnium'^ vel in primis hie A. Licinius^ fructum a me repetere prope suo jure"^ debet.** Nam quoad longissime potest mens mea respicere spatiuni praeteriti temporis, et pueritia? memoriain recordari ulti- mam, inde usque repetens,^ hunc video mihi principem/ et ad suscipiendnn, et ad ingrediendara* rationem horum stu- diorum exfitisse.^ Quodsi ha;c vox, hujus hortatu pree- ceptisque contbrmata/9 nonnullis aliquando saluti fuit; a quo'° id accepimus, quo ceteris opitulari et alios *^ servare

Dicendi,

' Auclorem.

" Furmnla.

Cap. I. 1 In r deest sil. — 2 Pro hujusce C hujus; H hujnsmodi ; x hujus- ceniodi ; if/ 2. hvjuscemodo.S H disciiilinw , et i^ 2. profecto. lideni Mss. a quo ego. — 4 Pro mece \p I. in eo. \f/ 2. omittit tempus. — 5 Franc. 1. et Diesd. ^«- lus Licinins Ardiias. — 6 r pro suo jure : \p 2. prope sues vitce. — 7 Verba inde us- que repetens HiilseiiianDo siispecta stint. — 8 In C ad me ingred. rat. istorum stud, exstit. — 0 H S x '-(' !• Ven. 1483. Jnnt. cmifirnuda ; et sir Ms, in Znicca- viensi Scholastica Bi()liotlieca. Mox, \\ro aliquando <r aliis. Hnlseman. con-

NOT^

^ Xtatis meee temptisl Bonarum ar- tinm stndiis deditiis semper iit qui maxima fuit (licero. Adolescens phi- losophia? operam dedit Romje, sese- qne tradidit Pliiloni eriidiendiim, ' admirabili qiiodani ad |)hil()sopliiam studio concitattis,' nt ipse in Brute ait. Cerie de vo scribit Pliitarchus, in discendo ejus ingeninui ita eluxis- se, tantuniqiie sibi nominis et glorise inter pueros fecisse, nt parentes, eum visendi gratia, coinmefnoret, ad hidtim veuisse solitos ; quod philoao- phandi de>«ideriuin semper habuit : posleaquam enim ad rempiibl. ac- cessit, quod otii supererat, pbiloso- phia; dabat; et cum respubl. pertur- bata Cicsaiis dominatione fuit, durn silebfint oratores, iterunj pbilosophis»

vacavif.

*= Earum rerum omnium'] Si quid in- genii et exeicitationis, rationis et ar- tis in Cicerone fuit, id totuni accep- tum ad Archiam refert.

^ Prope suo jure debet] Arcbias ille prapceptor fuit Ciceronis. Puer au- tem Cicero, cum inprimis poesi de- lectaretur, Pentium Giaucnni tetra- nietris composuit, quern sua etiatn aitate extitisse Piutarcbus ait.

^ Ad suscipiendam et ad ingredien- dam] Suscepit ductus consiliis Ar- ciiitp, et ingressus est lal»ore et exer- citatione continua, stadium litera- rum.

f Alios] Ait se edoctum fuisse ab Archia eIoquentiam,quaeos subleva- vit qui suo patrociiiio indigebant.

PRO AltCHIA. POETA, CAP. 2. 1(>15

possemus," huic profecto ipsi, quantum est situm in nobis, et openi, ct salutem ferre debemus. 2. Ac, ne "^ qnis a nobis hoc ita dici forte miretur, quod alia quaedam in hoc facultas'^ sit ingenii, neque ha^c'' dicendi ratio aut disci- plina; ne nos'' quidem huic uni' studio penitus unquain dediti fuimus.'+ Etenim omnes artes, quae ad humanitatem pertinent, habent quoddani commune vinculum, et quasi cognatione '^ quadam inter se continentur.'' ii. 3. Sed ne "^ cui vestrum minim esse videatur, me in quaestione legitima,' et in judicio publico,'" [p. ISii.] cum res agatur '7

jecit uliqunnto. — 10 C oniittit a ijuo, Dein, in if ceteros. — 1 1 xp 2. ponsimus. — 12 Pro Ac lie in Ziiiccav. S'ec. \p 2. caret Uoc.— \S Scliiitz. e conjectiiia at- que hwc. Turn C H S x 'I' !• 2. edd. Nan;;. Mantil. Lamb. rat. 7iec discipl. Postea, pro uui, quod Eni. Beck. Sctuiiz. dedenint e conjeclura Lanibini, cuncti li;d)ent IVIss. et edd. etiam Grnt. Gra^v. Oliv, Lall. Orell. qui voceni esse corruplani notavit. In I\Is. Bergeri vincli. Futeanns cnnjecit liuicce utii: Pantagatii. inaliiit scribi jitncti. Passerat. cum in Mss. Meniniii inve- nisset partim c!i«c/o, pariini ci/rtr e<, pra'tulit huic curw et studio. Heumann. deleii cuncti nialiiit, atque deest in C. N'id. Nott. Varr. — 14 r dediti sumus : Pantagatli. dediti fuerimus. In Ms. Ber2;eri nuiiquam ded. fuerimus. Pro Etenim Gulielni. conjecit sed enim. — 15 <f '^- cogitatione.

Cap. II. 16 Zuiccav. Sed nee: Ms. ap. Greev. Si ne. AFeiske e siispi- cione delevit vestrum. C ft \p 2. oniiitunt esse. — 17 Ms. Ambrosian. agilutur ; unde Mains fecit agiletur. Mox, ir et \p 2. latissimum: Ms. Ambrosian.

NOT^E

e In hoc fttcultas] Archias cum omninm quasi consensus doctrinarum

poeta sit, alia Facuilate pr*ditns est : concentusqiie reperitnr.'

nam ab oratore (iiffert poeta: quare ' In qucestione legitima] Qusesfio ie-

alia in eo fnit dicendi ratio. giiimafa causa dicitur, quae Itgiluis

'■ Ne nos] Oiatores. constituta est, et qiise qua>rendi ft

' t/ni [cHnc<(] Aptins wni legeretnr, vocandi quempiani in judicium po- et ita repoiiendnm Lanibiniis censet. tesiatcm facit.

^ Contiiienlur] 0;nnes aites inter "' [n judicio publico] Public.) judi- se utiiri cnniendit, et loquitur de bac ria dicta sunt, quircuncjiie atit ma- omnium disciplinarum encyclop: dia, gi>;tratns ipsi jus riicentes derreve- quam ex sentt'niia Plaloms exponit runt, aut judices a magisfratu jus di- sic lib. III. de Oral. ' Est etiam ilia cente daii de jure statuerunt. Quo- Platonis vpra, et lii)i, Catule, certe niam autem jus aliud privatum fuit, non inaudita vox, omnem doctriuam aliud publicun), propterea jiidicia liarum ingenuarum et bunianarum aba privata, aii.i publica extiterunt ; artiuui uno qiiodam societaiis viucnio |)rivata <|uidem de rontroversiis in- coniii'cri : nbi enini perspecta vis est ter cives; publica veto de ciiuiini- ralionis ejus, qua causir rernm atque bus ugcbant. exitus cognoscuntur, mirus quidam

1Q16 M. TULLIUS CICERO

apud praetorem " populi Romani, lectissimum virum, et apud severissiraos judices," taato conventu hominum ac frequentia,'^ hoc uti genere dicendi, quod non modo '9 a consuetudine judiciorura, verura etiam a forensi sermone abhorreat; qu9eso^° a vobis, ut in hac causa mihi detis banc veniam,'^ accommodatam huic reo, vobis/ quemadmo- dum spero, non molestam ; ut me pro summo poeta atque eruditissimo homine * dicentera, hoc concursu hominum li- teratissimorum,!' hac vestra humanitate/ hoc denique prae- tore exercente judicium, patiamini de studiis humanitatis ac literarum paulo loqui liberius ; et in ejusmodi* persona, quae, propter otium ac studium, minime in judiciis pericu- lisque tractata* est,^ uti prope novo quodam et inusitato genere dicendi. 4. Quod si mihi a vobis tribui concedique sentiam ; perficiam profecto, ut hunc A. Licinium non modo non segregandum, cum sit civis, a numero civium ; verum etiam, si non esset, putetis asciscendum fuisse.^

III. Nam ut primum ex pueris excessit Archias, atque ab iis artibus,^'' quibus aetas puerilis ad humanitatem in- lormari solet, sie ad scribendi^ studium contulit ; primum

'' Potestatem. ' Tali.

f Nunquam habuit experientiamjudiciorum.

rectissimum. — 18 H et freq. — 19 In eodem Ms. deest modo. C et Ziiiccav. omittiiiit pra>positioi)ein ante consuetudine. — 20 ^2. qucero. — 1 Idem Ms.»io6is' — 2 Pro homine -^ 2. hanc. In Ziiiccav. ac erud. homine. — 8 ^ 2. humilitate. In Zuiccav. ac vestra human. — 4 Sclmtz. e conjectura Iljrenii jactata. — 5 r assistendumfuisse. Barb, a ni. pr. omittit fuisse, prob. Garalon. sed a oianu recentiori additur esse,

NOTiE

" Apud pratorem] De numero prse- venerant ad illiid judicium fere om-

toruiii, et de eoruin potestate, jam nes illi qui bonaruin iiteraruni sttidiis

dictum est in orat. pro Lege Manil. erant dediti, quod non solum Archiae,

§ 5. not. Loquitur de urbano, apud veium etiam literarum, Hteratorum-

queni de controversiis civium ageba* que omnium causa agi videretur.

tur. 1 lis artibus] Grammatica, rlieto-

° Severissimosjudices'\Da.hnaUirj[\- rica, poiisis, histuria, geographia,

dices a praetore, apud quos niillus artes sunt, quibus ad humanitatem

uiisericordix> ct lenitatis locus est. excoluntur aninii.et quasi novam for-

P Hominum literatissimorum] Con- mam accipiuiit.

PRO ARCH I A POETA, CAI'. 3,

1()17

Antiochiae' (nam ibi natus est, loco^ nobili, celebri* quon- dam urbe et copiosa, atque eruditissimis hominibus libera- lissirnisqne studiis aflliienti) celeriter antecellere? omnibus ingenii gloria contigit: post in ceteris Asiae partibus, cunc- taaque Greecias,'° sic ejus adventus celebrabantur, ut faniam ingenii expectatio hominis, expectationem ipsius adventus adniiratioque " superaret. 5. Erat Italia tunc '^ plena Graecariun artium ^ ac disciplinarum : studiaque base'' et in Latio'+* vehementius turn colebantur, quam nunc iisdem in oppidis ; et hie Romae, propter tranquillitatem " reipub- licae,'^ non negligebantur. Itaque hunc et Tarentini/ et

f Genere.

Cap. III. 6 Edd. iionnnllaB /us a»7. — 7 Zuiccav. scribendum. — 8 Orell.ciim ed. Jiint. ita distinxit, primum Antiochicc (nam ibi natus est loco nobili ;) celebri, Sfc. Ante celebri Crat. et Tolliiis addiint el. In C deest copula ante copiosa. ■ — 9 Lamb, conjecit eel. ci ut antecelleret : Ern. maliiit eel. ei antecell. ant pro contigit lejji coepit : nnde Sclmtz. dedit eel. ei antecell. Dein C ingeniis gloria conlingit. In Zniccav. qnoqne conlingit. — 10 Barb. 1. Lamb, et Scliutz. cimc- taque Gracia, probb. Lallem. et Orell. Pro sic ejus C liabet sit ejusque- Tnm celebratur C H r : celebrnbalur S T Xt 4' !• 2- Zniccav. cnm Oliv. et Lall. Vo- cem ingenii \^Qst famani e snspicione delevit Weiske- — 11 Pal. 9. Erf. Dre-sd. admiralionemque : x «''''"'''''*<'. Gnlielin. nialnit, vt famam ingenii expectatio, expectationem hominis ipsius, ifc. Pro hominis Weiske mavnit hnminum. — 12 VA. i\\n\. Erat tum Italia. — Vi y]i 2. studioque hoc. — 14 £, eX ^ Latino. Pro colebantur rp 2. celebratur, Dein, quam tunc t, et hisdem in opp. C. — 15 Pro

NOT*

^ Antiochice] Antiochia nrbs Syriae jura qnatnor, provincialinm, Italico-

nictropolis, quam Strabo lib. xvi. a Selenco Nicanore conditain ait.

' Grcecarum artium'\ Ex Gra^cia in Italian!, tanquam ex fonte,onines ai- tes liberates proflnxernnt ; sed niax- ime po.^t eversam Carthaginem.

' In Lalio'\ Ante sociale l)ellnm, literae in Laiio flornernnt. Latinni separatum fnit ab Italia : nam nni- vcrsa Italia sic dividebatnr, nt cjns

mm, Latinornn), Qniritinm, sive ci- vinni Rom.

" RnmcE, propter tranquillitatem'\ Primi Romani literas negiexernnt, sed poetas prapripne, nni arti mili- tari dedili. Unde Cato in oratione M. Nobiliori, tanquam probrnm ob- jecit, quod in provinriani poetas duxisset. At cnm tranquiilior facta est respubiica, conlulprunt se Uoma-

proprie pars Latium diceretur, a Ti- ni ad disciplin<is excolendas, quas a

beri us(]ue l millium pass. Inii<;iiu- Grnpcis acceperunt.

dine, qua in parte Roma fnit. Alte- " Tarenlini, ^c] Tarentini popnii

ra pars nomcn universale retinuit, et sunt in Majore Grapcia,id est, in Ca-

Italia dicta est. Hinc alii Latini, labria et Campania ad oram mariti-

alii Ilalici. Tertia, Gallia citerior, mam, Sicilian! versus, ubi sita Nea-

in provinciae formam redacts. Hinc polis est.

DelpU. et Var. Clas. Cicero. 5 K K

1618

M. TULLIUS CICERO

Rhegini,"^ et Neapolitan!, civitate ceterisque prasmiis do- narunt:'^^ et omnes, qui aliquid de ingeniis poterant ju- dicare, cognitione '^ atque hospitio ^ dignum existimarunt. Hac tanta celebritate famaj cum esset jam absentibus '^ notus, Romara venit, Mario consule et Catulo.^ Nactus est primum consules eos, quorum alter'' res ad scribendum maximas, alter cum res^° gestas/ turn etiam stadium atque aures adhibere posset. Statim Luculli,'' cum praetextatus ^ etiam tum ' Archias esset, enm domum suam receperunt.

reipuhUccE Ziiiccav. Erf. Franc. 1. 2. Dresd. Piih. duo Barb, et Ven. 1480. populi Romnni ; C r populi R. y\i 2. P. — IB ' Et Tarentini, et Rheg. Sfc] Exci- dit liic et Locrenses. Polysyndeton adhibiiit aiictor, ut ninltitiidinis sensutn lectori niagis iniprimeret. Cur ergo luiic consilio repiignans Locrenses, qiios § 10. addit, Iiic oniiserit ? ' JVeiske, In edd. iioiiiiullis Rhegyiii. — 17 ^ 2. do- narent. — 18 Idem IMs. et cogn. — 19 Heiimannus et Erii. maluerunt absens, prob. Weiske. Post venit Hnlsemann. posuit pnnctiim, et verba Mario cons, el Cat. nactus est, ifc. conjwnxit. Henmann. est deleii jussit, prob. Weiske. Postea, pro eos Zuiccav. habet ejusmodi. — 20 C H x et Scbutz. <M»»res. — 1 C

NOT.E

y Civitate donariint] Ex jure Roma- no, neniodiiaruni civitatiim civis esse poterat : de quo vide orat. pro Cse- cina. At inter alias civitates quisque diversanim jure gaudere poterat. Tarentini veto, Rbegini, et Nea|)oii- tani erant civitate donati.

^ Hospitio] INIos invalnerat iilis tenipoiibus, ut urbium diversaruni cives jus inter se privaii liospitii con- traiierent. Vide orat. pro Rose. Amer. § 15. not.

^ Mario consule et Catulo] A. U. C. G51. Marius et Catulus coss. fue- runt.

i* Quorum alter] IMarius quarlnni jam consuiatiim agebat, et capto Ju- gurtba, devictis Cimbris, Teutonis, et Anibronibus, sciibcndi n)axima argumenta dedeiat. De rebus ejus gestis vide Plutarrhum in ejus vita.

<^ Alter cum res gestas] De Catulo maguilice loquitur, tum ni libro de Claris Oratoribus, tum in lib. ill. Ue Orat.

^ Luculli] Lucius et Marcus Lu- cullus fratres fuere. Lucius autem de Mithridate et Tigrane, Marcus vero de Macedonia triumphavit. De Lucio scribit Plutarchus, plurimos pulcberrimosque coegisse libros, et stuiiioso cuique bibliotiiecam suam perpeluo aperuisse, ibique loquendo, legendo, disputando, diem jucunde Graecos posui&se, quos fovebat, co- lebat, conviviis excipiebat : denique proprios lares, liberam Graecorum, qui Romam veniebant, aulam te- cisse.

<^ Prcttexlatus] Vestis fuit puero- rum nobilium et ingenuorum apud Romanos prsetexta, qua utcbantur ad annum decinium quintiini. Cre- dibile est provectiori eetatc fuisse Archiam ; at dici a Cicerone ' prae- textatum,' quod, licet juvcnis, ta- men propter ingenium et doctrinam, apud Luculios receptus est, et dona- (us civitate.

PRO ARCHIA POETA, CAP, 3. KJIO

Sed etiam hoc* non solum ingenii ac literanim, veruni etiani naturae atque virtutis, ut dornns, qua) hujus adoles- centicB prima fuerit,' eadem esset familiarissima senectuti/ 6. Erat temporibus illis jucundus^ Q,+ Metello, illi Numi- dico/ et ejus Pio filio : ' audiebatur a M. iEmilio : ^ vivebat cum Q. Catulo,' et patre, et filio : a L. Crasso '" colebatur : ^ Lucullos vero, et Drusum," et Octavios," et Catonem,'' et

eliam cum: i|/ 2. clhim dum, iit Heiiindnii. volebat. Pro Archias Wylteiibach. roiijecit Mitrcus legend. Dem r esse. Prir()o>itionem in ante domum C, Ziiiccav. Drtsd. Franc. 1.2. duo liarb. Pariss. et edd. velt. cnni Lamb. Ma- nut. Gint. Oliv. Lall. et Weinke. — 2 Edd. ante Gniier. cum Weiske Scd enim hoc. C et Scliutz. omiltnnt ciiain, (|iiod Orell. uncis includil. In ed. Lamb. Etmiin hoc: in Franc. 1. Sed et hoc: Oresd. iSV(/ fiiit hue. Tom in C lejjitur non solum nunc ; in \p 2. hoc non solus. Post tirti(tis S x 4' '• Ven. 1483. Juni. Lamb. Oliv. Lall. Schutz. addunt/««f. Garaton. ant legi \\i\t, Sed est hoc . . . virtutis, ut, i^-c. ant Sed jam hoc . . . virtutis fuil, ut, S^x. — 3 g- <|/ 2. Zuiccav. udol. prima/uit. Reizius scribehat ck/h/. prima /jafMerit, prob. llgenio Op. Pliilos. II. p. 96. Weiske legi mavuit add. prima jfaverit, ant udolescentiam focerit. — 4 Prjenonien Q. omitlnnt C r, Zuiccav. Jnnt. Lamb. Pro ISumidico in i^ 2. Mundico. Postea, ' Pio] Heumann. monet h. I. adjectivum esse, ideoqiie minnscnla litera initiali scribendnm. Nam si coenomcii es-set, scribi debnisse ejus filio, Pio. Fortassis fiiit, Pio, ejus filio (ut et Haen. cen>uit, et Lamb, tledit), ant e gloss, accessit Pio, quod miiii verisimiluis videtur.' Beck. Scliutz. dedit et ejus filio Pio. — .5 x fl'^o tt a L. Crasso cot. Dein, Zuiccav.

NOTyE

f Famitiarisiima senecfuti] Vnit os- apnd Romanes anctoiitatis.

tciidere Cicero tanta fnisse probitate ' Q. Cutul'i] Orat«r fuit et consul

Arcliiam, ut eandem laudem, qiiain Q. Catnlns.

sil>i jnveiiis vindiravorat, ad extre- "' L. Crasso] Lucius Crassus mag- mam usque senectutein reiiiuierit. nus orator fuit, queni in lib. de Oral.

!J illis jucundus] Multa grata sunt, loquentem imiucit Cicero,

quae non sunt jucnnda; at nihil ju- " Drusum] M. Cfitonis is Drnsus

ciinduui esse potest, quod non sit avunculus fuit, queni tribiinnm ple-

gratum. bis, initio belli socialis, domi inter-

■> Melello Numidico] Q. Capcilius fectuni fuisse Velleiiis scribit.

Metellus Numidicus apptllatus est, ° Octavios] Tres fuerc Octavii ;

quod consul duobus praliis Jngur- Cnseus, qui cum Cinna consul fuit, et

tliam fuderil, et totam iNumidiain quem, leges pcrniciosas niolientem, ex

vastaverit. Hie, Plularclio refe- nrbe expulit : alter Cnwus, non eo-

rente, Lucullorum avunculus fuit. dem patre nalus, (|ui Curionis in con-

' Pio filio] Q. Metellus, Numidici snlatu coUcga fuit: Lucius, Cnzei

filius, Pius tiictus est, quod precibus frater, qui cum Coita consul fnit.

suis reditum ab exilio patris obti- i' Catonem] Hie Caio pater Uti-

nuerit. censis fuil, (jui senietipsnm interfe-

'' M. Mmilio] TEmilius Scaunis cit. princeps senatus fuit, et maynzp vir

1G20 M. TULLIUS CICERO

totam Hortensiorum domum, devinctam consiietudine cum teneret, afficiebatiir sumrno honore; quod eum non solum colebant, qui aliquid ^ percipere atque audire studebant, verum etiam, si qui forte simulabant. iv. Interim'' satis longo 7 intervallo, cum esset cum L. Lucullo^ in Siciliara profectus,'' et cum ex ea provincia cum eodera Lucullo de- cederet, venit Heracleam.9 ^ QQgg cum esset ci vitas gequis- simo jure ac fcedere/ ascribi se in cam civitatem voluit: idque,'° cum ipse per se dignus putaretur, tum auctoritate et gratia Luculli ab Heracleensibus " impetravit. 7. Data est civitas Silvani '^ lege et Carbonis/ ' Si qui foederatis civitatibus ascripti fuissent; si tum,'^ cum lex ferebatur, in Italia domicilium habuissent ; et, si sexaginta diebus '^ " apud praitorem essent professi.' [p. 187.] Cum hie domi-

* Postea.

LucuUus vero, et Drusus, et Octavius.—6 i// 2. qui etiam aliquid ; et nonnuUae edH. vett. perc. out audire.

Cap. IV. 7 Lamb, lovgo satis. — 8 Schntz. tacite edidit cum M. Lucullo. Vid. varr. lectt. panlo infra. Tum, »n Ciciliam prof. C. in Ciliciam prof. edd. vett. paucap, cum Weiske, probb. ToUio.Cellario, et Ilgenio. Paulo post,i|/2. ex eudein provincin. — 9 Erackinm r : Heraclean x- iJcrdc/iam eiM. ante Ein. — 10 Pro idque C idemqae ; r itaque. Postea, pio tum C cum ; r ^2. tamen. — 11 r Erachiensibus : Mss. nonniilii et edd. ante Em. Heraclicnsibus, constanter. — 12 Griit. cum edd. lecentt. e conjectiira Hotomanni et Maniilii dedit Silva- ni: nonnnlli Siilv.ini : IM^s. pleiiqne et edd. ante Gint. cum Schutz. Silani. In C Sillana : H % -^ylluni: S et Ziiiccav. Sillani: ^ 2. Villani. Mox, C Car- banis. — 13 i|/ 2. si lumen. Paulo post, C in Italiam. — 14 Lamb, conjecit sexag.

NOTiE

n Siciliam [Ciliciam] profectusl L. nae fruebatur: nam fcederatae civita-

Lucullus quaestor in Asiam profectus tes eodem quo Roman! privilegio nte-

est, et praetor Siciliam, ac consul bantur.

Asiam obtinuit ; eum Aicbias in eas « JEquissimo jure ac fcedere] Fcedus

provincias secutus est. illnd cum Heraclea sancitum est

■■ Heracleam] Heiaclea civitas Ita- Pyirhi temporibus, Fabricio consule,

liae in Canipaniae finibus fuit, nbi A. U. C. 47.5.

Tarentum, Rhegium, alia?que civita- ' Silvani lege et Carbonisl Cn. Pom-

tes, de quibus supra. Strabone teste, peio Strabone et L. Porcio Carbone

primum Tioja, sed postea inductis coss. M. Plauiius Silvanus et Co.

Tarentinorum coloiiiis, Heraclea die- Papirius Carbo, tribuni plebis, legem

ta est. Cliim autem baberet jus ci- tulere de peregrinis, ut hie subjacet;

vitatis Romanag liaec urbs Heraclea, ' Si qui foederatis,' &c.

atque inter ejus cives asciiptus esset " Sexaginta diebus] Tria legis capi-

Arcliias, certe jure civitatis Roma- ta fiierunt ; si quis foederatae civitati

I'RO ARCHIA POETA, CAP. 4. 1(521

cilium Ronice miiltos jam annos'^ haberet, professus est apud praetorem, Q. Metellum, familiarissimura suum. 8. Si nihil aliud, nisi '^ de civitate ac lcg:e, dicimus, nihil dico amplius: causa dicta' est: quid enim horum infirmari, Grati,'7 potest? Heracleaene esse turn ascriptum nega- bis? Adest vir sunima '^ auctoritate, et religione, et fide, M. Lucullus, qui se non opinari," sed scire ; non audivisse, sed vidisse ; non interfuisse, sed egisse dicit. Adsunt He- racleenses legati/ nobilissimi homines, (hujus judicii '9 causa, cum mandatis, et cum publico testimonio venerunt) qui hunc [ascriptum] Heracleensem dicunt. Hie tu tabu- las " desideras Heracleensium publicas ; ^ quas Italico

' Defensa.

post dielius. Pro pratmem, quod in H deest, r habet Ro. Po. — 15 Ziiiccav. jam itntea annos. — 16 In fp 2. deest nisi. Pnteaniis et Hotomannns maliierunt de civ. lidc lege die. Vir doctiis ap. Beck, ronjecit iej^end. de civitate Hera- clece dicimus. Idem pe riodorum transposjtionem pioposiiil, Cum hie domici- Hum . . . familiarissimum suum. Data est civitas . . . professi. Si nihil aliud, Sfc. Verba ac lege Betkio siispecta sunt. Pro dicimus in x diximus. — 17 Gratis S r <!/ 2. duo Barb, tres Mss. Graevii, et plerique Mss. Gniteri, aique Ven. 1480. 1483. et al. Gracci H : Gracchi x '• a Gracchis Franc. 1. Gracclie Junt. Nang. iVIannt. Lamb, et Sclintz. Crasse Hiilseraann. legi jiissit. INIox, pro Heracleane in C, Oresd. Franc. 1. 2. Heraclite non: et pro turn H tu; Mss. nonniilli et edd. ante Gruter. eum. In Pitb. lei;itiir, Heraclew ne esse pufatis ascriptum turn negabis. — 18 Ante sumtnn C addit prspositionem in. Mox, H ac fide. Turn, L. Lucullus Nang. Cam. Lamb. Beck, et Orell. Vid. pauio supra. — 19 Qui hujus jud. edd. plera?que ante Gniv. qui ruin edd. seqq. delcvit prononien qui, quod abest a Mss. et edd. Ven. 1480. 1483. Junt. Mox cliain Cellar, et Heinnaniuis pronomen qui ante veiba hunc ascri]>. omisernnt, ut in Pal. 2. deest, prob. Grut. Ceteinin, Hulsemann. interpunciioneni tacite mntavit ita, Adsunt Her. legati! Nobilissimi homines hujus ... venerunt, qui hunc, &fc. C et r omittunt praepositioneni ante publico. In H deest hunc. Dein, Lamb, legi voluit ascriptum Heraclice esse die. nude Schiitz. dedit ascrip- tum Heraclite die. Ascriptum Ernesto, et Hcrncleensim Beckio suspecta sunt. Orell. notavit esse corriipttim. In Barb. 1. qui Heracleensem ascriptum die. in Barb. 2. qui ascripturn Heracliensem die. — 20 C H S x4' -• Franc. 1. Uresd.

NOTiE

ascriptus esset, si in Italia domici- opiniones a lei veritate alienae con-

lium haberet, si sexaginta diebus cipiMninr. Affeit testimonium Lii-

censiim aptid praetorem professus culli.

esset, id est, intra diem sexagesi- y Adsunt Ueracleenses legati] Loews

ninm post latam legem profe.ssus es- a testibiis, in quo mnltuin robons et

set, sp civeni Uoni'iuum esse. firmamenti e>t.

^ Son opinart] Leviier aliipiando ' Tnbulas puLlica^j In tabid. s pub-

1622

M. TULMUS CICHRO

bello,* incenso tabulario,'' interisse scimus omnes. Est ridiculum,' ad ea qua? habemus, nihil dicere ; qua^rere, quae habere non possumus;*^ et de hominum memoria ta- cere, literarura memoriam flagitare : et, cum habeas am- plissiiui viri religionem,'^ integerrimi rnunicipii ^"^ jusjuran- dnm fidemque, ea, quae depravari nullo modo possunt, re- pudiare ; tabulas,' quas idem dicis solere corrumpi, desi- derare. 9. At domicilium in Italia non habuit is, qui tot annis ante civitatem datam, sedem omnium rerum ^ ac for- tunarum suarum Romae collocavit? * At non est professus. Immo vero ^ iis tabulis professus,^ quae solae ex ilia profes-

Pith. Barb. 1. Ven. lAS^.tabellas. In Ziiiccav. Hie turn tnhulas. Hdlsemann. post tahulas posuit inlerrogatioiiis notani, c|iiam post omnes Cellar. Pt Hen- mann. posiierant. — 1 »|/ 2. Et ridiculum. In t deest viliil. Postea, Zniccav. etiam de horn. mem. — 2 In Zniccav. deest municipii. Turn pro ea qua; r eaque. Postea, C pruvari. — 3 r repudians,et C tabellas. Mox, H desideruri. — 4 ' At . . . habuit? Is qui. . . collucavit ?] Distinxi cnni Ilgenlo, Beck. Schntz. Sclirce- ter. Ceteri Al , . . habuit is, qui . . . collocavil? Fortasse legend. At . . . non habuit. Non habuit is . . . cnllocavit? Pro At Lamb. An. Pro Romcp, e Lani- l)ini conjectnra, Ernest. Beck. Schntz. in Italia, nimis andacter. Delevit Roma- Toiiins.' Orell. In C H S r x i^ 2. Franc. 2. Barb. 1. 2. Zniccav. d^est ante. Franc. 1. et Pith, tot annis civiiate data: M<. Lamb, tot annos ci- vilatc data. \l 2. caret ac ante fortun. Postea, in Zniccav. collocat. Deniqne, Pith, et Franc, 1. An non est prof. — 5 Pro rero ^ 2. nota. Tnm Zniccav. his

KOTJE

licis omnia acta pnblica civitatis, et onininm civinm nomina contineban- tnr.

^ Italico bello'] Spe civitatis oliti- nendse, Italiae popnli deject!, tandem facta conspiratione, popnlo Rom. belliim intidernnt, quod et sociale dictum est, et Marsicnm, quod a Marsis primum sit excitatum.

*> Incenso tabulario] Tabiilarinm lo- cus est ubi servabantur tabulae pub- licae.

"= Quarere quce habere non possumus] Ostendit ridiculum esse tabulas quae- rere quaR perierunt, qujpqne dum- taxat |)rofernntur, nt per eas prae- terilornni memoria conservetur, cum praesertim recens sit memoria Ar- chiam esse civitate donatum ; et ha-

beanfur testlmonia Luculli, Hera- cleensium, &c.

«• Religioneml Per religionem in- telligit jnramentum, quia juratus testis dicebat testimonium, quod tunc religiosum piifabatur.

« Municipii] Municipium oppidnm est jure civitatis Hoiiiana^ donatum, quod alio nomine Pliniiis oppidnm civinm Romanorum app^llavit.

^ Sedem omnium rerum] Constituit vivere et mori Roma; Archias : argu- mentatur a domicilio sive loco.

K lis tabulis professus] Curavit no- men suum in eas tabulas referri, sic- ut lex prapscribebat ; non in eas ta- bulas, quae negligentius asservaban- tnr a pra?tore, et in quibus plures Sifpe nomina .sua furtim inscribe-

PRO ARCHIA POETA, CAP. 5.

1023

sione, collegioque'^ pra?tortim, obtinent publicarum tabula- rum auctoritatem. v. Nam cum Appii tabulce'' nej^ligen- tiusasservataj7 dicerentur, Gabinii, quamdiu incolumis luit,* levitas, post damnationcm ^ calamitas/ omnem tabularum fidem resignasset; ' Metcllus,"" homo sanctissimus modes- tissimusque omnium,' tanta diligentia fuit, ut ad L Lentu- lum '° praetorem et ad judices venerit, et rinius nominis " litura" se commotnm esse dixerit. His igitur tabulis nul- 1am lituram in nomen " A. Licinii videtis. 10. Quae cum ita sint,'' quid est, quod de ejus civitate dubitetis,'+ prae- sertim cum aliis quoque in civitatibus fuerit ascriptus? Etenim cum mediocribus multis,° et aut nulla,'^ aut humili

tabulis. In C deest pmfessus, et deleri Tollius raalebat. — 6 C cullegiurinnque, Mo\, obtinet H: delinent Barb. 2.

Cap. v. 7 Ohscrratce r, Dresd. observare C. Mox, C r X 'I' i- et Mss. Ursini Gahii, unde Ursiniis coDJecit Guvii, Cf. pro Sext. c. 3. In H G/a- brii: S Grabrii : \f/ 2. Vabrii : alii Gabint — 8 Zuiccav. potius damn, calamitatis. Tiini r omnium lab. Postea, if 2. resigmisse. — 9 Lamb, omniumque modeslissi- mus. — 10 \ryltPiib-)cli. conjecit P. Lentuhim legend. In ed. Hervag. deest praenomen.— 11 C \A ^ 1.2. Dre-d. Zuiccav, duo Barb. Vtn. 14S0. 1483. hominis. In t derst. A Barb. 1. abest esse, — 12 Barb. 1. Zuiccav. et Tollius in nomine, ut volebiint Lamb, et Heuniann, — 13 \p 1. ilafuit. — H x et rp 2. dubitaiis. In C deest cum ante aliis. Lamb, (ielf^vit prajpositioueni ante civitatibus. Turn, Zuiccav. descriptus. — 15 Pith, multi, sed aut nulla. Mox, X praditus. In Erf. gratuito graval civitatem ; unde Graeviiis conjecit gratuito }ion giavaie civitalem. Pro in Grcecia Heiimann. legi raaluit Graci. Dein, x

NOT.«

bant ; sed in eas tabnlas qu2R a Me- sunt post daninationem et calamita- tello, viro sane tissin)o,a5ser vat ae sunt, ten) G^binii, quia an tea erant tabulae Probat autein tabulis professuin esse ejiisniodi pra^toris annulo obsignatae.

Archiam.

'' Appii tabula] Appius et Gabiuius prastoies fiieruiit, cum Archias pro- fessus est.

' Incolumis /uit] Qui nonduni cnn- deninatus in jndicio est, dicilur in- colunii'.

'' Post damnationemli Bis quidem vocatns fuit in judicium Gabiuius : 1. a Pub. Sulla de anibitu, fed absolu- tus : 2. quod Ptoleniapum in regnuni reduxisset: cujus causam egit Ci- cero.

' Resignasset] Tabulae evulgatze

'" 3Ietellus] Apud Metelliim prze- (oreni Archias professus est.

" Unius nominis litura] In iis tabu- lis unius tantuni nominis litura re- perta est, qua se conunotuni iMetel- Ins dixit: at in Archiu: nomine nulla erat.

° Cum mediocribus mult is] Argumen- tum a n)inore ad majus facit: si ci* vitate dunati sunt levioris artis homi- nes ; ccrte et ea donatns est Arcliias, qui prapstantissiniis arlibiis ornatus est.

1624

M. TULLIUS CICERO

aliqua arte praeditis, gratuitoP civitatem in Graecia*^ homi- nes impertiebantur, Rheginos credo, '^ aut Locrenses/ aut Neapolitanos, aut Tarenlinos, quod scenicis artificibus'^ » largiri solebant, id huic, summa ingenii praedito gloria, no- luisse. Quid? cum ceteri,'^ non raodo post civitatem datam, sed etiam post legem Papiara,'9t aliquo modo in eorum muuicipiorum tabulas irrepserint ; ^° " hie, qui ne utitur quidem illis, in quibus est scriptus, quod semper se Heracleensera * esse voluit, rejicietur? 11. Census nostros requiris^ scilicet: est enira obscurum,^ proximis censori- bus, hunc cum clarissimo imperatore, L. Lucullo, apud

et ^ 2. impartiebant : H et Barb. 2. impertiebant, ut Lanibinus volebat. — 16 Weiske siispicatur post credo addendiiin statuemus, aut credo niiilandiim in credamus. — 17 r artijiciis. In Pith, deest huic. Post noluisse Erf. addit scili- cet credendum est. — 18 C ceteris. — 19 r Appiam: Barb. 1. Papiriam, lit Aii- gustin. vel scribi voluit, vel in Ms. iiivenit, — 20 Rescripserunt C : irrepserunt S X 6t ed. Hervag. irrexerunt r- Tiini, in \p 2. deest qui. Pro ne H S x 4' 2. et nonnnllap edd. vett. ctini Grfpv. net. — 1 Post Htracleetisem Ven. 1480. 1483. Jiint. addunt esse. Pro voluit in ij/ 2. noluit. Turn r rejicerelur. — 2 Lamb, requiris. Scilicet est obsc. Hulsemann. e conjectura Ilgenii dedit requiris. Scilicet : est eniin obsc. Sfc. Barb. I, requirilis. Est enim obsc. !fc. In

NOTyE

P Gratuito] Sine nierito, et artis alicujus gloria civitatem concede- bant : quidni concedetur tarn insig- ni viro ?

n In Grcecia'] jNIagnam Graeciam iutelligit, quae pars erat Italiae, cojus initiiini erat a Latii finibus, et ad Ta- rentum usque et Ciimas extendeba- tur.

' Locrensesl A Locrensibns etiam civilate donatus est Archias: populi auteni illi sunt in extrenia Italics ora, quae Magna Graecia dicta est.

* Scenicis artijicibus'] Artes intelli- git viles et abjecias : argiimentatur a minori ad majus.

' Post legem Papiam] Priinum lege a Petronio latum erat, nt omnes pe- regriui jure civitatis carerent. Hanc iteruin Papius tribtinns plebis, coss. Colta et Manlio, A. U. C. 688. re-

stauravit. De ntraque lib. iii. de Off. loquitur.

" Tabulas irrepseriritli Cum aliqni curaverint, nt nomen suura vel prae- tornni negligentia, vel frande in ta- bulls pnblicis latenter inscriberetur ; cur non obtinebit Archias, &c.

" Census nostros requiris~\ Ncgabat ailversarius a censoribus Archiam censnm esse: mos enim fuit apud Romanes, ut qninto quoqiie anno ca- pita civiuni Ronianorum censerentur- Respondet auteni Cicero ideo cen- snm non esse, vel quia Roma aberaf, quando ceusebatur popnius, vel quia eo pra?sente censeudi ratio iieglecta est. Census aiiteni non confirmat jus civitatis, hoc est, non facit neqne confirmat livein, sed tantuinmodo iiidicat cum qui sit census.

PRO ARCHIA PORTA, CAP. G. 1G25

excrcitum fuisse; superioribus/ cum eodem quaestorc fu- isse ' in Asia ; primis,* Julio et Crasso,^ nullam populi partem esse censam.^ Sed, quoniam census non jus civi- tatis confirmat/ ac tantummodo indicat, eura, qui sit census, ita7 se jam turn gessisse pro cive;^ iis temporibus,^ quae tu criminaiis, ne ipsius '' quidem judicio^ eum in civium Roraanorum jure esse versatum ; et testamentum '° saepe fecit '^ nostris" legibus, et adlit hasreditates '^ civium Ro- raanorum, et in beneficiis ad a?rarium^ delatus est a L. Lucullo praetore et consule. vi. Quaere argumenta,^ si

Zuiccav. qnoque deest scilicet.— Z In H x '^ l« 2. desiint verba superioribus cum eodem qiiast. fuisse. Fro qucsstore s habet quce scilicet.— A C in primis. Verba Julio el Ckissu IMauntio suspecta sunt.— 5 H S x. Ziii<cav. Pall, ali- quot, Yen. 1480. 14S3. et al. censitam.—6 In inarg. et Goiliofred. ' fort, con- ferl.' Pro ac in r el il^ 2. at. — 7 Lamb, delevit ita, quod Orell. nncis iucludit. — 8 Zuiccav. his temp. Pro quce C quern; Lamb, per quce; Scbutz. guiius. Tollius et Grapvius conjecerunt queis legend. — 9 ligen. contendit indicia le- gend. Pronomen e!(//i in C H S r 4* 2- deest.— 10 i|/ 2. testem.— II Lamb. nobis. Mux H X li'ereditatem. Ante ad tfrurium x addit ef. In Zuiccav. le- gitur, in beneficio ud cer. est, omi>so delatus. Postea, in Pilii. a L. Lucullo F. R. consule; unde Grdev. conjecit a L. Lucullo proconsule.

NOTiE

1 Superioribus'] L. Martins Philip- Romanura.

pus et jNI. Perpenna lustrum sexage- <= Testamentum fecit] A testamento

simum sextuni fecerunt, quo tern- facto, ab adita haereditate, et a dela-

pore in Asia Arcbias fuit cum Lu- tione ad aerarium, probat Archiam

cuUo quaestore. Censura deinde in- civem esse Rom. Porro testanien-

termissa fuit usque ad annum sex- turn facere, et accipere quid testa-

cenlesimum septuagesimum tertium, inento, ad cives tantum pertinebat;

quo L. Gellius, Cn.Lentulus censores utroque jure peregrini privabaniur.

lustrum sexagesimum septinuim fe- <* Adiit hareditates] Licebat queni-

cerunt, cum Lucnllus in Asia bellum libet, niodo civis Romanus esset, hae-

contra Mitiiridatem administrabat : redem facere.

et hi sunt quos Cicero ' proximos' « In beneficiis ad ararium] Archias

appellat. delatns est inter eos qui beneficium

* Julio et Crasso] L. Julius Caesar, aliquod accipere debebant. Id enim

P. Liciniiis Crassus censores fuere, moris fuit, ut niilites propter rem

Cn. Ponipeio et Porcio Catone coss. bene gestam ab impcratore ad sera-

anoo urbis 664. rium deferrentur, et aliquod suse ge-

a Gessisse pro cive] Gerit se pro nerositatis pra?mium acciperent.

cive, qui jure civitatis utitur, sive f Qiurre argumenln] Ita fidit suae

civis sit, sive non sit. causiK Cicero, ut nioneat adversa-

•> Ipsius] Arclii<e judicio contende- rium nunquam posse invenire argu-

bat adversarius eum non esse civem uienta satis valida, quibus persua-

16*26 M. TULLIU8 CICL'RO

qua potes : nunquam enim hie '^ neque suo, neque ami- corum judicio revincetur.*

12. Quaeres '' a nobis/ Grati, cur tanfopere hoc nomine '+ delectemur. Quia suppeditat nobis, ubi et animus '^ ex hoc forensi strepitu reiiciatur, et aures convicio "^ defessae con- quiescant. An tu existimas aut suppetere nobis '^ posse, quod quotidie dicamus, in tanta varietate rerum, nisi am- nios nostros doctrina excolamus ; aut ferre aniraos '7 tantam posse contentionem,'^ nisi eos doctrina eadem relaxemus? Ego vero fateor, me his studiis esse deditum. [p. 188.] Ceteros pudeat, si qui ita se'9 Uteris abdiderunt, ut nihil possint ex his neque ad communem afferre fructum, neque in aspectum lucemque proferre : me autem quid pudeat, qui tot annos ita vivo, judices, ut ab nullius unquam' me*°

* Convincetur.

Cap. VI. 12 In \p 1. deest hie. IMox, C nee amicorum. Ilgenius indicia sciibi jiibet. Deinde, Lamb, eonvincetur, — 13 x Qucere: Lamb, et Weiske Quceris, ut Heiimann. volebat. Ttiii), Gratti Erf. Pitb. Pal. 9. Graechi H x et pleriqiie Pall. Graeche Diesd. Franc. 1. 2. Zniccav. nonniilli Pall, et edd. miiltae : a Gracehi ^. — 14 Edd. noiiniillae nomine, errore typographico. — 15 C H r X ^^i animus ex hoc for. Piili. ubi etcnim lex hoc for. r uii elenini lex here for. Dresd. ulii etenim vox hoc for. Bdrb. 2. ubi eteniin vox hacfor. Franc. 1. ubi vox hcEcfor. Mox, Ziiiccav. aut aures. Pro convicio r cum vitio. In x et rf/ 2. deest defessce. — 16 if 2. nutis. — 17 In Pith, destuit verba nnstros doctr. ex- col., nut ferre animos. — 18 C a ni. sec. extencionem. Postea, r relnpsemus. —

19 Zniccav. si quid se ita: Jiint. Lamb, si qui se ita. Turn, y\i2.abdicavcrunt

20 Vi a nullo unquam me C : ut nullius unquam me H x <}' 2. ut a nullis unquam

NOT/E

deat Archiam poetam civem non Lect. n. 9. et sic reponendiim esse,

esse. Jit a nullius unquam me tempore, aut

B Quceres a nobisl Occiipatione commodo, aut otium meum ahstraxerit,

transit ad ArchiaR comniendationem, ^"c. ostendit eniin quod literis incn-

cum digressione in laudein Utera- buerit, et nemini obftierit ; nee se es-

rutn. se e genere illonim iioniinum, <|iii his

^ Convicio^ Conviciiim proprie ma- studiis vehementer delectati, cuncta

ledictum illud est, quod accusalor officiaet publica et privala deserunt ;

reo objicit preeter crimen (|uod causEe sed semper se praesto fuisse lis qui

proprium est, et quod nihil habet pro- opera sua uti vellent, et temporibus

positiim praeter contnmeliam. commodisque eorum diligenter servi-

' Ut ab nullius unquam [ut ab illis isse, nee a nuineribus illis potuisse

nullo me unquam] Locum deprava- aut otio avelli, aut vohiptate avocari,

turn putat Petrus Victorius Var. aut somno retardari; quare liberum

PRO ARCPIIA POiyPA, CAP. 6. 1G27

tempore ant commodo," aut otium meum abstraxerit, aut voluptas avocarit/ aut denique somnus retardarit? 13. Qtiare quis tandem me reprehendat, ant quis mihi' jure .succenseat, si, quantum ceteris ad suas res obeundas, quan- tum ad festos dies''^ ludorum celebrandos, quantum ad alias voluptates, et ad ipsam requiem animi et corporis conce- ditur temporum;^ quantum alii tribuunt tempestivis con- viviis; "^ quantum denique^ aleae,' quantum pilae; tantuni raihi egomet ad haec studia recolenda'7 sumsero? Atque hoc adeo mihi concedendum est maj;is, quod ex his studiis hsec quoque censetur** oratio™ et facultas ; quae quanta- cunquc in me,9 nunquam amicorum periculis defuit. Quae si cui'° levior videtur ; ilia quidem certe, quae summa sunt, ex quo fonte hauriara," sentio. 14. Nam, nisi multorum

' Repetenda.

me t: td nvllo vvqvam me Barb, a n\. sec. itt ab Ulis 7iuUo me edd. vctt. non- niillae.— I 4/1.2. Dresd. Franc. 2. Barb. 2. Ziiiccav. Yen. 1480. 1483. Jiint. Crat. Lamb. Gra;v. Oliv. ImW. commoJitm, post qtiam vocpm noniinlli piitant verbnni excidisse. — 2 Dresd. t'olunlas, et C cum Zuiccio, advocnverit. Mox, <p 2. relardat. — 3 r me. Pro qunntiiin \ilein Ms. habet g«(im. — 4 % f^^^^^^n die- rum. Turn, C qunntumque. — 5 Qiiin(]ue Oxonn. Mss. Naug. jNIanut. Cam. Lamb. Oliv. Lall. temporis, ut Heiimaiin. volebat. IVIox, Lamb, hitempestivis. —6 lu C deest deniqiie. Vro nUfC Pitb. n/ivo/«, piob. Grivvio — 7 Recoleuda noil est in x> 'i'um, C Att/tie Ucec idea mihi hoc conccd. Pro adeo S <r. Barb. 1. 2. Ziiiccav. Yen. 1480. 1483. Nang. habcnt ideo ; Lamb. co. Henmann. \e^\ malebat Alque id eo.—S C H S r X 'I' 2- l^a""''- ' • 2- Ven. 1483. Jnnt. Crat. Yict. Maniit. Lamb. Weiske, Orcll. crescit: edd. nonnnlliv crescet : &\. crcscat : T, i|/ 1. Zuic. Ms. Gnit, Yen. 1480. Herv. Cam. Gnit. et edd. seqq. praeter Wels.i<.e et Orcll. ccnsetur. IMo oratio Gra>vius conjecit ratio legend. — 9 Quart- <nc. HI Wif f.s< Jmit. Crat. Lamb, quantac. est in me Franc. 1. et sex Oxonn. Mss. cum Oliv. Lai!. Beck, et Orell. — 10 r cuiqnam. Pro levior H x lenior ; Ms. Bergeri lautior, nt Pantagailius volebat. Tollius conjecit leriora legend.

NOT^E

esse omni culpa; nam qnod tempns leges celebrantiir.

poneret in Uteris, bonisqne arlibns ' Aleer] Alea viilgo dicitnr, qiiic-

perdiscendis, statim accurate docet; quid fortmiit! committitnr.

atqne id cum sua mamia laudc, turpi- '" Censctur [crescit] oratio] Quinti-

que nota cornm ipii longe aliam vi- lianus x. 1. ait poctarum lectionem

tarn, qnam describit, sequerenfur. oratoribns conferre plnrimum. Os-

k Tempesliri.s [intcjupcstiris] amvi- tendit autem hie a caiisis efficientibus

viis] Intempcstiva sen immoderata eloqucntiam Uteris instrui, et vitain

convivia liic appellat, qnap ad volup- institui. tatein et hixuriain prseter valetudinis

1628 M. TULLIUS CICERO

praeceptis, multisque literis '^ mihi ab adolescentia suasis- sem, nihil esse in vita raagnopere expetendiim, nisi laudem atque honestatem ; in ea'^ autem persequenda™ omnes cruciatus corporis, omnia pericula mortis atque exilii,''* parvi esse ducenda; nunquam me pro salute vestra'^ in tot ac tantas dimicationes," atque in hos profligatorum " hominum quotidianos impetus objecissem. Sed pleni ** omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exem- plorum vetustas; quae jacerent in tenebris omnia, nisi li- terarum lumen accederet.'^P Quam multas nobis imagi- nes," non solum ad intuendum,'^ verum etiam ad imitan- dum, fortissimorum virorum, expressas,^ scriptores et Grseci et Latini reliquerunt ! quas ego mihi semper in ad- ininistranda republica proponens, aninuim '*^ et mentem meam ipsa cogitatione hominum excellentium '' '9 confor- mabam.

VII. 15. Quaeret quispiam, Quid? illi ipsi summi viri, quorum virtutes'' literis proditae sunt, istane doctrina, quam

"' Inquirenda. " Perdiiorum. " Exempla.

f Veras. ' Cositando de hominibus excellenlibus.

Mox, if/ 2. cer<«. — 11 Chnuriamus. — 12 yp 2. nullisque literis. Post adolescenlia r addit sua. Verba mild ab adolescentia in H el % desiiiit. Tiiiii, Lninb. ft Tollins persuasissem, probb. Heuiiianno et Weiske. Pono, C nihil est.— 13 Zuiccav. omittit verba in ca. De\n, \n ^ et \p prosequenda. — 14 Pith, ea;- ilia. Vfopatvi \f/ 2. parvius, et mox dicenda. In Zuiccav. quoqiie dicenda. — 15 \f/ 2. nostra. Post tantas idem Ms. a6d\t genles. Ziiiccav. non agiioscit verba in <oL — 16 Accenderet CS, Bnrb. I. Zuiccav. Dresd. Piili. Eit". Ven. 1480. 1483. Jiiiit. — 17 Pro iniueralum \\i 2. retiiiendum, et pro virorum C homi- num. Zuiccav. omiltit prappositioiieni ante imitandum. Pro expressus in r oppressas ; et pro scriptores C H % *c)7/)<(0Hf.s-, r scripturas. — 18 i^/ 2. aniinam. Pro meam H in ea. — 19 Zuiccav. excellenliam. In x deest. Turn conjirma- bam CHS.

NOT/E

'^ Tantas dimicationes'\ luteWlti'n (Us- literis sunt, quse vindicantur ab ob-

sensionus quae illi fuerunl in reipiib. livione.

administraiione, cum Catilina, elcuui q rirtutes] Per virliites, res gcslas,

ceteris conjuratis, et egregia fortiuidinis faciiiora intelli-

" Sed pleni] A testimoniis per tra- git, quap passim a Cicerone virlutis

diictionein idem de literis probat. nomine exprimuntur.

V Lumen accederel] Multa illustrata

PRO ARCHIA POKTA, CAP. 7. IG'^!)

tu laudibus^° efFers, eruditi fuerunt? Difficile est hoc de omnibus confirinare : sod tamen ' est certum, quid respon- deam. Ego multos homines excellenti animo ac virtute fuisse, et sine doctrina, naturas ^ ipsius habitu prope di- vino, per seipsos et nioderafos et graves extitisse fateor: etiam ilhid adjungo, saepius ad laudeni atque virtutem na- turam ' sine doctrina, qiiam sine natura valuisse doctrinam. Atque 4 idem ego contendo, cum ad naturam eximiam atque illustrera accesserit^ ratio quaedam contbrmatioque doctri- nae, turn illud nescio quid praeclarum ac singulare solere existere.'^ IG. Ex hoc esse hunc numero, quern patres noslri viderunt, divinum hominem, Africanum-/ ex hoc ^ C. La^lium/ L. Furium,* moderatissimos homines et con- tinentissimos ; ex hoc t'ortissimum virum, et^ illis tempori- bus doctissimum, M. Catonem" ilium senem ; qui profecto, si nihil 9 ad percipiendam colendamque virtutem literis adjuvarentur, nunquara se ad earum studium contulissent.'" Quodsi non hie tantus fructus ostenderetur," et si ex his

»■ Apparere.

Cap. vn. 20 A Barb. 1. abest laudibus. — 1 Pio tamen, qiind in Barb. 1. tieest, Barb. 2. liabet mild. Pro ijuitl, in r de quo, in Ziiiccav. quod. — 2 x w- tura doctrina. Cupiilain et ante verba sine doctr. ileleri nialnit Lamb, (lit in C diest), reponi autein ante verba per semelipsvs. SciiiUz. lepi nialnit /aissc sine doctrina et nal. — 3 •■]/ 2. nalurnmque. — 4 llj^en. Ipr! niavnlt Atqui aut At. — 5 Fro accesserit C excrescerit. Tnni, t ^ 2. Dresd. Pitli. oratio. Paulo post, Mss. panel et edd. ante Manut. cnni Grut. cunfirmalioque. — 6 Lamb, exsistcre solere. Post ^.-t hue r addit e7iim. — 7 Pro ex hoc in <r legitnr at ; el pro L. ante Furium in \p 2. vel. Dein, modest issimos homines C S et edd. ante Urnt. Prap- terea, post ex hoc H addit esse.— 8 Pro et ante illis H et x babent in. C H S r X 'I' 2' ^' cd. Hervag. omittnnt pra-nonien ante Calonem. — 'J Pro si nihil C nisi. Mox, Pub. colendam sine eopnia. In H dcest literis. Tnm, Tollius et Jac. Gronov. maluerunt adjuvaremur. — 10 C contulisset. — 11 x ostendelur.

NOTiE

"■ Africanum] Paidi ^Emilii filins ' L. Furium] Eodeni bb. de Claris

Minor Atricanns dirtns est: is, nt Orat. ait Cicero, quod ' L. P'urins

ait Cicero lib. i. tie Off. ' eloqnentia pcrbcne Latine loqni putabalnr, li-

cnmulavit beilicam i;l"iiani.' teratinsqne quam ceteri.'

« C. Lalium] Hie La?lins Sapiens " M. Catonim] Cato vir gravissi-

nominalus est, (pieni in libro de Cla- mns fortissimn^que fnii. In c.xirema

ris Orat. Scipione iilustriorem elo- .senectnte literis Gra>cis operant de-

quenlia fuisse ait, dit, el Latinas pccne senex didicit.

1630 M. TULLIUS CICERO

studiis delectatio sola pcteretur; tamen, ut opinor, banc animi adversionem " humanissimam ac liberalissimam'' ju- dicaretis. Nam ceterae " ^ neque teniporum sunt, neque setatum omnium, neque locorum;'+ [p. 189.] haec studia adolescentiam aguut, senectutem oblectant, secundas res ornant, adversis perfugium ac '^ solatium praebent, delec- tant domi, non impediunt foris,"^ pernoctant nobiscum, peregrinantur, rusticantur.

17. Quodsi ipsi haec '7 neque attingere, neque sensu nostro gustare possemus, tamen ea mirari deberemus, etiam cum in aliis videremus. viii. Quis nostrum '^ tarn animo agresti ac duro fuit, ut Roscii ^ morte nuper non commove- retur?'9 qui cum esset senex mortuus, tamen, propter ex- cellentem artem ac venustatem/ videbatur omnino mori

Mox, S paleretur. In r deest ut ante o/iinor. — 12 Mss. i)leriqiie, Ven. 1483. Juiit. Crat. Graev. animadversionem : Naiig. Cam. Lamh. Oliv. Lall. e conjec- tura Lazari Bonaniici deileiunt atiimi rcmissionem. Miiietus iiialiiit animi aversionem. Heuniannus deleri jnssit, lit ad pionomen hanc subinlelligatiir delectationem, ((nod jam Gifanius inter Epp. Mnreti ii. 23. conjecerat. A Gallo qnodam giammatico ad margineni ascriptnni esse animi dicersionem suspicatnr idem Heuniann. Vide P. Victorii Varr. Lect. xxix. 7. Verba ac Ulierali»simam in r desunt. — 13 Fro cetercB C % eerie; S, Ziiiccav. Ven. 1483. Jiint. Crat. cetera res; r celercB rerum. Mox, Zniccav. sint. — 14 In H utque locorum. Ante hac studia Gr<Evins auctoritate Ms. Erf. insernit at. Tuni. pro agunt qninqne Oxonn. Mss. et alii, atqne Naug. Cam. Lamb. Ma- iint. Veibnrg. Oliv. Lali. Weiske, et Orell. liabent alunt ; Schrceter. e con- jectnra Gulielniii acuunt. — 15 Pro perfugium ac C hoc; H profugium ac. — 16 Heumann., queni offendnnt verba non imp.furis, scribi nialnit delectant do- mi.foris pernoctant nobiscum, peregr. rust.

Cap. viii. 17 C et r carent /i^c. In H et x hac attingere nequimus sensu nostra. Turn, C gustare possumus. In H verba gustare pass, desunt. Pre ta- men \p 2. cum. Porro, C omittit prappositioueni ante aliis. — 18 H x veslrum, €t Ms. Ainbrosian. cum Lamb, animo tarn agr. In Cagrcsto. — 19 Auibrosian.

NOT^E

De illins eloquentia pluribns agit Cic. at sindia poiilica h<pc universa com-

in Claris Oratoiibsis, et in lib. de plecluntnr.

Senect. '' Roscii'] Is est Rosciiis comoediis

" Liberulissimai7i'] Delectatio ex iile, pro quo Ciciro dixit ; et quem

studiis dignissima est homine libera- Q- Catnius, vir ille gravissimus, ori-

lifer edncato, entesole pnUhriorem jtidicabat, licet

y Nam cetera [cetera] Alia studia orulis perversissimis esset.

non pertinent ad omnia tempera, nt-- '' Venuslatcm'] Habnit hanc venus-

que ad omnes states et omnia loc;; ; iiUbiu in niolil.ns coiporis, quos adeo

PRO ARCHIA POIiTA, GAP. 8. 1G31

non debuisse. Ergo ille corporis motu ^° tantum amorcm sibi conciliarat a nobis omnibus ; nos ' animorum incrcdi- biles motus celeritatemque ingeniorura negligemus ? 18. Quoticsego^ hunc Archiam vidi, judices, (utar enim vestra benignitate, quoniam me in hoc novo ' genere dicendi tani diligenter attcnditis *) quoties ego hunc vidi, cum literam scripsisset* nullam/ magnum numerum optimorum ver- suum de his ipsis ^ rebus, quas turn agerentur, dicere ex tempore! quoties^ revocatum '' eandem rem dicere, com- mutatis verbis atque sententiis ! Qua? vero^ accurate co- gitateque scripsisset, ea sic vidi probari,^ ut ad veterum scriptorum laudem pcrvenirent. Hunc ego non diligam ? non admirer? non omni rationc def'endendum putem ? At- qui 9 sic a summis hominibus eruditissimisque accepimus, ceterarum rerum studia, et doctrina, et praeceptis, et arte constare ; poetam natura ipsa valere,'^ et mentis viribus excitari, et quasi divino quodam spiritu inflari.'^ Quare

* Auditis. ' Nihil otnnino scripsisset.

moveretur. Pro cum esset Grut. legi maluit qui itsi. — 20 Xonnnlli ap. Gra-v, ille Corp. motus: alii illo corp. motu. I\lox, fd. Walil. conciliat. In H omittitur a nobis. — 1 Sciiroeler. hos e conjectura Ernest!. Ilgei). Opp. p. 110. maluit nuni unim. et Dcering. at nos unim. Pro animorum C amicorum, et pro incre- dibiles r mnderabiles. Tnm, H celeritatem sine copula : % cetebritatemque. De- nique, iiegligimus H S r X 'r' 2. — 2 C caret ego. — 3 Idem I\Is. omittit vovo, De\u,attendatis r. — 4 r suscepisset. — 5 Ziiiccav. Jnnt. Lamb, et Orell. de lis ipsis. Pro turn in r tamen. Dein, C H S x- Zuiccav. agebnvtur. — 6 Post quoties C addit ego. In Ms. Ursini revocatam. — 7 Pro vero x ''£>■'• Mox, alii cogitatoque. — 8 x probare. Tuni, idem Mh. perveniret, ut volehat Heuuiann. Porro, noniiulla- edd. veit. Hu7ic nan ego dil. — 9 r. Znie. Scliro;t. et Schiitz. Atque. Dein, S sic ea a summ. C et r sic ea summ. Pio eruditissimisque C eruditisque ; S libcralissimisque. — 10 r et iinus Pariss. injiammari: reliqni Pariss. septeni Oxonn. Mss. Gravii et Gruieri Mss. atque Barb. 2. edd.

NOTyE

eleganter exprimebat, ut, qui in all- "^ Poltnm nalnra ipsa valere'] Affert

quo artificio exrdleret, is in sno pc- Cicero qnod vnlgo celebratur de poe-

nere Roscius diceretur. Vide Cic. tis, ' poetam nasri, oratorem fieri.'

lib. I. de Orat. Ccrte idem Cic. lib. 1. Tnsc. Qiia?8t.

I* Rerocatum] Postulatus Arcliias poiilam grave pleriimque carmen sine

ut aliter diceret, tarn facile alia ver- co;lesti aliqiio mentis iustinctu fun-

ba et senteutias proferebat, ut non dere non pniat. aliter res scripla t'uisse videretm .

1632

M. TULIJUS CICRRO

suo jure noster ille Ennius sanctos appellat poetas,'' quod " quasi Deorura aliquo dono atque munere commendati '* nobis esse videantur. 19. Sit igitur/' judices, sanctum apud vos, humanissimos homines, hoc poetoe nomen, quod nulla unquam barbaria violavit. Saxa et solitudines* voci ^'^ respondent; ^ bestiae soepe imraanes cantu flectuntur^ atque consistunt : nos, instituti rebus '^ optimis, non poe- tarum voce nioveamur? Homeruin Colophonii ^ civera esse dicunt suum ;'^ Chii suum vindicant;' Salaminii'' repetunt ; Smyrnaei ' vero suum esse confirmant (itaque etiam '^ de-

Rom. Brix. Med. Ven. 1483. Gnit. etedd. seqq. inflari. Ceter\ affiari, Vid. Nott. Varr. — 11 In H et Zniccav. deest quod. — 12 Gnlielm. conjecit commo' da<i, prob. Grutero. In Pith, deest noWs. — 13 \\/ 2. Sicigitur. Mo\, ^ po'ela. Tnm, C tmnquam uUam biirbariam : Zniccav. nunquam uUa barbaria. — 14 Voce Mss. et edd. ante Nang. qui cmn edd. seqq. e Qiiintiliaiio (iedit voci. — 15 Pro »r/j«s Weiske conjecit moribiis legend. — 16 Zniccav. dicunt esse suum. Pro Chii }p 2. habet Hii. Ante suum Lamb, addit ut. Pro vindicant H et Sjudi- cant. Porro, C H % Salamini. Pro Smyrnai C Siincerinii ; H Smyrni ; x Smyrnii ; Ms. Lainbini Zmyrncei. Via confirmant, alii confitentur. — 17 Pro itaque etiam (T id que esse: Henmann. legi nialnit atque etiam. Pro itaque Ant. Augnsiinus legenduin conjecit letaque, li. e. qui iiisulam Ion incolnnt. Turn, pro ejus Lamb, edidit ei ; et pro oppido in x wr6e.

NOTyE

"^ Sanctos appellat po'elas'] P\?Lio poii- liominnni vel agrestissiniornm ani-

tas Deorum filios et inlerpretes vo- nios.

cat. ^ Cnlophonii] Coloplion, nnde Colo-

^ Saxa el solitudines'] Cum agat in plionii dicti sunt, urbs fuit loniae,

liac oratione pro poeta Cicero, poe- Celebris Apollinis oraculo, et Nican-

tice etiam loquitur : nam si oratorie dri poeta^ patria.

loqneretur, vitiosa hapc haberetiir oratio, ntpote panim veritati con- form! s.

^ Voci [roce] respondent] Saxa scili- cet per echo respondent: cum enim vox in aliqnod corpus solidum ct ron- cavum veliementius impnlsa est, ea- deni remittitur, et eundem nostris auribns solium reddit.

' Chii suum vindicant] Cliio insula fuit Maris JEg:B\, et nobilissima, si Stepliano credimus, lonum urbs.

^ Salaminii] Salaminii populi in Cy- pro insula.

' Smyr)i(ci] Smyrna urbs Ionise fuit.

Omnes illi quidem populi rivem suum Homerum esse contendunt, at

e Beslia cantu flecluntur] Alludit euin Chii ceteris apquius sibi vin-

ad Orphei fabnlam, queni poetae dix- dicare debent, vel vctustissimorum

erunt tigres, leones, sylvas, arbores scriptorum testimonio. Certe Plato

suec testudinis sono dcmulsisse. Quo in lone apud Chios Homeridas ab

figinento voluerunt indicare, quanta ipsa Honieri stirpe fuisse commemo-

sit poesis suavitas ad demulcendos rat; et, quod scite Homerum expoli-

PRO ARCHIA POKTA, CAP. 9. 1C33

Iiibrum ejus in oppido dedicaverunt); permulti alii praetcrea pugnaiit inter se atque contendunt. ix. Ergo iili alienum," quia poeta fuit, post mortem etiam '^ expetunt : nos hnnc vivura,'^ qui et voluntatc et legibtis noster est, repudia- binuis ? praesertim cum omne olim studium atque omne ingenium contulerit Archjas ad populi Romani gloriam lau- demque celebrandam? Nam et Cimbricas ^° res adoles- cens attigit," et ipsi ilii C. Mario," qui durior ad haec stu- dia videbatur, jucundus ' fuit. Neque cnimP quisquaui

Cap. IX. 18 C vero etiam. In H deest. — 19 \p 2. virum. Edd. vett. et qui vol. Pro legibus H et % l^r.e- Mox, repudiemus H x^ repudiaynus C S r if> 2. Erf. Franc, I. 2. Dresd. Zuicoav. duo Bail), qiiinqiie Pall. ed. Wald. Med. Veil. 1480. 1483. Jiint. Graev. Beck. VVeiske, Scliroeter. Sclintz. et Orell. — 20 if 2- f' *^ Siinbricas. Turn, C et ij* 2. atlhigit. Porro Zuiccav.

NOT^

verit, 86 vel hoc uno nomine dignuni dno floiuerunt apiid Chios; medici-

ait, (]ui ab Homeridis aiirea corona nee scientia alter, alter magica cla-

detiir. Hnic consentit Strabo lib. rus : apud Siilnminos quartns instito-

XIV. huic PtoleniiEiis Hepha?stio in ria arte vir ditissinius ; qiiiiitns pic-

excerptis apud Pliotinm, qui ex Hy- tiira apud Colophonios, sextiis juris

permone historico refert Homeri ser- civilis scientia, septinms musica a-

vuin a Cliiis mille drachniis mulcta- pud Atlienienses, octavus apud Mae-

tnn« fuisse, quod inortuum Honierum onios Grwcarum linguarnm peritia

non exussisset. Julius Pollux ix. G. floruit.

ait, apud Chios niovietani fuisse, ciii "' Ergo illi alienum'] Isli populi Ho-

nonien Honierus, et illoruni numis- meruin, licet externum, post mortem

ma, ex una parte Homeri effigie, et habere quasi civem su>iin voluerunt;

ex aha sphinge expressum esse. In igitur Romani Arciiiani, (jui legibus

eadem sunt sententia Simoniiies, Konianis iititur, civem repuiiiare ifon

Pindarus, Tlieociitus, Euthymenes, debent.

Constantinus imperator, Themistius, ° Cimbric-i. fvs attigil] Bella con-

Clandianus, Pauhis Silentiarius, qui tra Cimbns gesta descripsit ; in quo

Honierum vatem Chinm appellarunt ; gloriam Romani nominis extulit.

quorum omnium testimonia fuse pro- " il/ario] H'lC Archias Mario gra-

secntus est Leo AUatius, vir doctissi- tus et jucundus extitit, qui ab hoc

mns, in libello quem de Homeri pa- genere stndiorum abliorrere videba-

tria conscripsit. Hinc forte nata tur : et ab ipsa ilia lingua Graeca,

est de Homero inter civitates con- qua uiebatur Archias, et studio et

tentio, quod varii variis temporibus voluntate alienissimus fuit, ut refert

fuerint Homeri, omnes qnidem, aut de eo Sallustins.

Uteris, ant arte aliqua conspicui. p Ncque enim] Reddit rationem cur

Nam praeter hunc nostrum Honierum grati siut poi:taj ; quia videlicet versi-

Delph. et Var. CUts. Cicero. 5 L I.

1634 M. TULLIUS CICERO

est * tam aversns a Musis, qui non mandari versibns aster- num suorum laborum facile prfeconium patiatur.' The- mistoclem "^ ilium, summuin Athenis virum, dixisse aiunt> cum ex eo quajreretur, quod '^ acroama,' aut cujus vocera libeniissime audiret; ' Ejus, a quo sua virtus optime prae- dicaretur.' Itaque ille Marius item eximie ^ L. Plotium = dilexit, cujus ingenio putabat ea, quas gesserat, posse cele- brari. 21. Mithridaticum vero bellum,' magnum atque difficile, et in'^ niulta varietate terra marique versatum, totum ab hoc expressum est : " qui libri non modo L. Lu- cullum, fortissimum et clarissimum virum, verum etiam po- puli Romani nomen illustrant.^ Populus enim Romanus aperuit, Lucullo imperante/ Fontum,^ et regiis quondam opibus, et ipsa natura regionis vallatum : populi Romani exercitus, eodem duce, uon maxima nianu^ innumerabiles Armeniorum'' copias fudit: populi Romani laus est, urbem

etiam ipsi: in C deest copula.' — 1 ip 2. jucundius. — 2 C et x omittnnt est. Deiii, in C adversus. — 3 Juiit. et Lmnb. jwac, facile pat. — 4 r non habet quod. Tnni, aKpoo-raa C, snprascr. ' i. aiiscultoreni :' x (icroma ; in H deest, relicto spatio. Erf. qualia carmina quod acroama. — 5 In r, Ziiiccav. Pith. Franc. 1. 2. et diiobus Barb, oniittitur item, ac in Barb. 1. eximie. Lamb, dcdit, Itaque Marius ille item eximie L. Plaulium. In RIs. Ambrosian. L. Clo- dium. — G Ziiiccav. pra-positioneni oiiiittit. — 7 r lustrant. — 8 In ^ 2. deest Pontum. Turn, C regd quondam operibus. In H et r deest ipsa ante natura.

bus suis clarormn viroinm gloriam ' Mithridaticum bellum] De Iioc bel-

a'ternifi hominuni memoriEe conimen- io fuse in orat. pro Lege Manil. dic-

dant. tiiiH est.

1 Themisloclem'] Tlieiuistocles dux ^ Expressum esf] Ab hoc poeta car-

Atheniensis fuit tantiis, nt nemo ei n)ine descriptiim fiiit iilud bellum.

Graecoruui antefnralnr; paiici pares ^ Lucullo imperaute] De eo in orat.

putentur, iit de eo Nepos sciipsit. pro Lege Manil. et de Ponto, Mithri-

■" Acroama} Acroama vox, iiarratio datis regno, <iictiim est.

et recitalio est, cpiae inslriinicniis y Noh maxima manu} Cum Tigra-

nnisicis permixta est, tuncque a voce nes maxinio instriictiis exercitii veni-

distingnitur. entem ciiin longe inferiori Luculhim

» I'lotium] Piolius a Suetonio inter vidisset, dixisse (ertur, si legati veni-

claros rhetores numeratiir : alius est rent, satis (|ui(iem miiltos ; si vero

etiam Plotiiis poeta et philosophus pugnatiiri, pducos admodiun esse.

non ignobilis. * Armeniorum] Annciiiorum rex

PRO ARCrilA POETA, CAP. 9.

1G35

aaiicissimam Cyzicenoruni,^ * ejusdem consilio, ex oinnl impetu '° rcgio, ac totius belli ore ac faucibus '' eieptam esse atque servatam : " [p. 190.] nostra semper feretur et praedicabitur, L. Lucullo diinicante, cum interf'ectis duci- bus dcpressa hostium classis, et incredibilis "^ apiid Tene- dum '^ pugna ilia navalis:'' nostra sunt tropaea, nostra monumenta, nostri triumphi. Quare,'+ quorum ingeniis'' hasc feruntur, ab iis populi Romani faraa celebratur. 22. Carus fuit African© superiori '^ noster Ennius : * itaque etiam "^ in sepulcro ^ Scipionum putatur is esse constitutus

— 9 C Cimincrorum: r Agicenorum: ^ 1. Cigitenorum, — 10 C ex omni etiam imp. Pro ac totius in H et Zuiccav. a totius; Heiiniann. legi maviilt ac atro- cis. — 11 Naiij?. Hervag. Cam. Mannt. Laml). conservatam. — 12 Heiimann. scribi jiissif, classis est, incred. — 13 C navali. — 14 ?■ x ^ ^- Franc. 2. et edd. pr. Quia: Erf. et Pitli. Que, unde Graeviiis etiam siispicatus est leyi posse, Qute quorum ing. fer. omisso pronom. hcec. In % feruntur. Pro iis in Zuiccav. his. Paulo post, \p 1. celehrabatur. — 15 In r deest superiori. — 16 Heumann. maliiit atquc etiam. Mox, C caret esse. Turn e mnrmore. At iis laudibus e conjecrtnra Honorati Fasciteili dederunt Mannt. Lamb, et edd. seqq. praeter Scluitz, qui e conjectnia Ilgenii recepit e marmorc. At ejus laud, Ceteri et

NOT^

erat Tigranes. De copiarum ejus in- teniecione dictum est in orat. pro Lege Manil.

* Urbcm Cyzicenorumi Vide orat. pro Lege Manil. § 20. not.

'' Belli ore ac faucibus'] Elegans me- lapliora, a feris animantibus ducta, qnarnm in fauces incidere extrenii est pericnli. Hanc autcm civitatoni cum sibi Milliridates Asife januam fore putaret, qua effracta tota pro- vincia pateret, eo omnem belli im- petuni coiiverterat.

"= Apiul Tenedumi Vide orat. pro Mnrena, § 34. not.

■* Quorum ingeJiiis'] Hinc concludit quanto in honore liabendus sit Archi- as, et ceteri viri ingeniosi et eruditi, qui Ivonianornni ducinii res gestas, et populi Romani gloriam celebrant.

« Noster Eimius'\ Ennius antiquus poeta, Riidiis Ciilabriae oppido >iiitus,

carmine Annalium libros, atque alia raulta scripsit, quse omnia, pr;Eter aliqua eoruni fragmenta, temporuni vetustate perierunt. De eo sic ceci- nit Horatius Epist. I. ii. ' Ennius ipse pater nunqnani nisi potns ad arnia Prosiluil dicenda.' Is autem cams fuit inprimis Scipioni Africano; nam, nt Valerius Max. \iii. 1. ait, 'supe- rior Africanus,' qui ab Africa de- victa dictus est, ' Ennii poiitiB effi- gitm in monumentis Corneliie gentis collocari voluit, quod ingenio ejus opera sua illustrata judicaret.' Hnic consentit Ovidius, cum canit, 'En- nius emeruit, C'alabris in monlibus ortus, Contiguus poni, Scipioniagne, tibi.'

f In sepulcro] Sepulcruni African! erectum erat in ^'ia Appia intra pri- niiim ab urbe Inpidem.

1636 M. TULLIUS CICERO

e marmore. At iis laudibus certe non solum ipsi, qui lau- dantur,'^ sed etiam populi Romani nomen omatur. In coe- lum hnjus proavus^ Cato tollitur : magnus '^ honos populi Romani rebus adjungitur.'9 Omnes denique il!i Maximi,'' Marcelli,^° Fulvii, non sine communi omnium nostrum laude decorantur, x. Ergo ' ilium, qui haecfecerat, Rudium liominem,' majores nostri in civitatem receperunt ; "^ nos ^ hunc Heracleensem, multis civitatibus expetitum,' in hac ' autem legibus constitutum, de nostra civitate ejiciemus ? '*■

marmoratis laudibus. Gnlielmiiis suspicatiis est aliqnid excidisse. Lamb, monet, nonniillos verba e marmore, ant et marmoratis, delenda putasse. Gro- nov. conjecit legend, const., et in atria. At iis laud. Henniann. maviilt e marmore. Ac iis laud, et Schiceter. e marmore. At illius laud. Pro constifu- tus nonnuUi, teste Grutero, institutus. — 17 C H, Pitli. ipse qui laudatur. la niarg. ed. Gothofred. ' Forte ipsorum.' Prononien qui non est in S, nee etiam in »|/ 2. — 18 Henniann. correxit, In caelum cum hujns proao. Cato toll, quam magn. ^c. — 19 H populo R. adj. Pitli. Dresd. Franc. 1. 2. Zniccav. et ed. pr. populo Romano adj. x> ^ 2- Barb. 2. populi Romani adj. — 20 Zuiccav. Mar- celli, Maximi. T\im,tieun\anu. corr'ig'n, nonne communi .. .decorantur? In H et X deest nostrum.

Cap. X. 1 i(/ 2. Ego. In C et Ms. ap. Graev. qui hoc fee. Pro Rudium hominem, ZmccdV. rudem turn honorem ; ip 2. et Mss. nonnnlli Graavii rudem tamen honorem; alins rudem tu hominem; C H S % rudem turn hnminem ; <r eun- dem tamen hominem ; Ms. Ambrosian. cum Schroeter. et Orell. Rudinum ho' minem, nt volebat Ant. Angustinns. Mox, c in civitate. — 2 Pro nos in \f/ 2. nunc. Turn, Lamb, amultis civ. — 3 Zuiccav. in hanc. Ante legibus anus Ms.

NOT/E

s Hujus proavus'] Designatur aliqnis nibalein vinci posse; Q.Fnlvius Flac-

forte ex iis qui huic cansae aderant, cus, qui Capuam iliustri victoria re-

aut patroni ant jndices. Hie autem cepit.

est Cato Major, in quo Livius ait ' Rudium hominem^ Rudiae porro si-

tantam vim animi ingeniique fuisse, tae sunt in Calabria in Salentinis, ci-

nt nulla ars neque privataneque pub- vitas a Grsecis condita, Eiinii patria:

lica rei gerendae ei defucrit. In bello quia autem bic praeclarissima ducum

sumnius iniperator fuit, in pace juris iilorum facinnra versibus suis con-

peritissimns, in causis orandis elo- scripserat, donatus est civitate : an

quentissimus. igitur par est ejici Roma Archiam,

•> IIU Maximi, ^fc] Loquitur de illis &c.

qui bello Punico secundo victoriis in- ^ In civitatem receperHnt'\ Ennins

signes fuere, quosque suis carmini- donatus est civitate Romana a filio

bus mirifice Ennius celebravit. Hi M. Fulvii, quern contra ilitolos bel-

fuere praesertim Q. Fabins Maximus, lum gerentem secutus erat.

qui cunctando restitnit rem ; M. ' Multis civitntihns expelilum] Su-

Claudius Marcellus, qtii docuit Han- perius vidimus a Rlieginis, Locrensi-

PRO ARCHIA POTTA, CAP. 10. 1G37

23. Nam si qui.s minorem '" gloriaj fructum putat ex Graecis * versibus pcicipi, qnani ex Latinis, veliementer errat ; propterea, quod Graeca leguntiir in omnibus fere gen- tibus," Latina suis finibus, exiguis sane, '^ contincntur. Qiiare si res hae/ quas gessimus, orbis terras regionibus detiniuntur; ^ cupere debemus, quo manuum^" nostrarum tela pervenerint, eodem gloriam famanique penetrarc ; quod cum '° ipsis populis, de quorum rebus scribitur, haec ampla sunt ; turn" iis certe, qui de vita, gloriae *^ causa, dimicant, hoc maximum et periculorum '^ incitamentum est, et laborum. 24. Quam multos scriptores rerum sua- rum magnus ille Alexander secum habuisse dicitur ! p

Giaevii addit prappositionem de. — 4 H ejicimus. — 5 r et Grcccis. — G C plane. — 7 lies ex Ven. 1480. Junt. Lainh. Scliutz. et Orell. — 8 \p regionibus tibi de- feruntur. — 9 Ante manuuni ]\Iss. plerictiie et ed<i. ante Lamb, cum Gra-v. Oliv, Lall. addiint m/Hffs, qiiod omiltiint H S, Pal. 2. 3. Franc. 1. Barb. 1. Lamb. Em. Beck.Weiske, Schiitz. et Orel!. SrlirtEtev. e conjectnra Henmanni edi- dit quo ininus manum . . . eo lanien glor. Pantagatluis, servato wii;i!(», maluit eodem tamen glur. ToUiiis, qui iuiitus delevit, voliiit eodem qiioque glov. Git- lielm. conjecit </?<() eminus tnan. et Gniteriis quo comiinis man. Hotomannns de- siderari aliqtiifl ratiis ronjecit eodem nvminis nostri glor. Pra?teifa,H perve- nerunt. — 10 In H x '«"'• Heiimanntis censebai y)o/)«/<s delend. — 11 r et i// 2. tamen. — 12 C vit(P gloria. — 13 Idem Ms. periculosum. In <r omiititur est. —

NOT^

bus, Neapolitanis,&c. civitate dona- Videtur, tollendam esse banc parti-

torn fiiisse Archiam, a qnlbtis snmme culam minus, quae sensiii officii. Sic

expptitiis fiierat. itaqiie arg»in)entatur Cicero ; cum

™ A'rjm si quis mi7iorem'\ Occni)alio coiistet Gracam linguam niagis |)a-

esl, qua docet eos errare, qui mino- tere quam Latinam, nostraque arma

rem putabant ex Grspconiin, quam factaqiie pervagata sint uuivcrsum

Latinorum scriptis uloriam colligi, orbem, optare debemus, quo nianuuni

ideoque minoris faciendum Arcbiam, nostrarum tela pervenerint, eodem

qui Graice scripsit. gloriam, faniamque penetrate. Hoc

" Legunlur in omnibus gentibus] eximie praestare potest Gra'cus ser-

Gracca lingua ubique erat in usu. nio ; Latinus minime. Quare foven-

Certe Diodorns Siculus, et Caesar in diis est omnique bonore afficiendus

Comtiientariis decent, a Gallis ipsis Lirinius, qui ea lingua poema scri-

auditam fuisse, cum Latina illis ad- bit, ac fortia Komanorum facta cele-

buc esset ignota. Sed crescente in brat.

dies imperio Romano, ilia tandem, i' Secum liubuissc dicilur'\ Probat

inquit Pliuius, ' una cunctarum gf n- quanto in bonore apud niagnos viros

tium in toto orbe patria facta est.' poiita; fuerint, exemplo Alexaudri

" Quo manuum [quo minus manuum] IMagni,qui licet babuerit secum ninl-

1638

M. TULLIUS CICERO

Atque is^ tamen, cum in Sigeo ad Achillis tumulum asti- tisset, ' O fortunate,' inqnit, ' adolescens/ qui tuae virtutis Homerum praeconem inveneris !' '* Et vere : nam, nisi Ilias illa^ extitisset; idem tumulus, qui corpus ejus '^ con- texerat, nomen etiam obruisset. Quid? noster liic Mag- nus,* qui cum virtute fortunam ada^quavit,'^ noune Theo- phanem Mityleneeum," scriptorem '' rerum suaruni, in con- done militura civitate donavit ? et nostri illi fortes viri, sed rustici ac milites," dulcedine quadam gloriae'^ commoti, quasi participes ejusdem '9 laudis, raagno illud clamore approbaverunt? 25. Itaque, credo,^ si civis Romanus Ar-

14 K X <f' 2. Pith. Ziiiccav. inveneras. Mox, H r x> Barb. 1. 2. Mss. Gruteri, Veil. 1480. nisi illi ars ilia exst. C nisiilliars ilia astilisset: S ;|/ 2. Yen. 14S3. nisi illi urs exst. Erf. nisi ars ilia exst. Crat. nisi illi ars exst. ilia. Miiretiis conjecit nisi liias exst. ilia, lit Mar.nt. et Lamb, dederunt. — 15 Zuiccav. omit- tit ejus. — 16 In r aquavit. — 17 C H S x Mitylenum, et r cum Zuiccav. scrip- tionein. Mox, pro rnj^jfum Pith. wJi//icu/H; al., teste Grsevio, ylicium. Tuui C

NOTtE

tos poetas, et impolitos qnidem, ta- men eoium scriptis ita delectabaiur, ut eos niuueribus cumulaiet : unde Hoiatius de eo canif, ' Grains Alex- andro regi niagno fuit Hie CljfErilu.s, iucultis qui versibus, et male natis, Rettulit acceptos, regale nuuiisma, Philippos.'

1 Atque ?s] Alexander Magnus gra- tulatus fuit Achiili felicitatem siiani, cum ad Sigeum, promontorium Tro- jae, venisset, ubi dicitur fuisse illius sepiilnrum.

■■ O fortunate adolescens'] Duabus de causis quidem felix fuit : 1. prop- ter virtutem suam egregiam ; 2. quod virtutem illam egregiam Homerus praedicavit, cujus beneticio apud pos- teros perpetna futura est, tit sequen- tia verba indicant.

' Ilias ilia] Ilias opus Homeri no- bilissinium fuit, ab eo dicta, quod bellum contineat apud Ilium, quod inter Graecos gestum est ct Trojanos

ob raptam Helenam.

' Noster hie Magnus] Probat ab exemplo Pompeii Magni, qui, cum in Hispaniam ad periculosissiniiim bel- lum proficisceretur, lege lata a L. Gellio Publicola, et Cn. Cornelio Lentulo, potestatem obtinuit donan- di civitate, qui bene se strenueque gessisscnt in bello.

" Theopltanem Mitylenaum] Theo- phanes ille fuit historicus et poeta, qui res gestas a Pompeio versibus celebravit, a quo communi militum consensu jus civitatis obtinuit.

*■■ Sed rustici ac mililes] Ex Catoue, in libro de Re Kustica, ex agricolis viri fortissinii et strenuissimi niilitcs fiuut, utpote qui magis quam nrbani laboribus lolerandis assueti sunt.

y Itaque, credo] Ironia: si enim Arcbias donatus non fuisset civitate, id facile beneficium ab aliqiio iu)pe- ratorc, Metello nempe obtiunisset, cui fuuiiliaris fuit; vel a Sulla, qui

PRO ARCHIA PORTA, CAP. 10. IG'^i)

chias legibus ^° non esset, ut ab aliquo iniperatore civitate ' donaretur, perficcre non potuit. Sulla, cum IJispanos ct Gallos donaret;'' credo/ hunc petentem repudiasset : quem nos in condone vidimus, cum ei ' libellum malus poeta de populo" subjecisset, quod epigramma in eum fecisset tan- tummodo alternis versibus !on<;iusculis,* stafira ex iis rebus, quas tunc vendcbat,"" jubere ^ ei prcemium tribui sub ea conditione, ne quid postea scriberet. Qui sedulitatem' niali poetce duxerit ^ aliquo tamen prsemio dignam, hujiis*^ ingenium et virtutem in scribendo '' et copiam non expe- tisset? 20. Quid? a Q. Metello Pio, familiavissimo suo, qui civitate raultos ^ donavit, neque per se, neque per Lu- cullos impetravisset? qui praesertim " usque eo de suis rebus scribi cuperet, ut etiam Cordubaj natis ^ poetis, pingue

« Vulgaris. ' Diligentiam.

civitatem. — 18 C gloria. — 19 Zuiecav. ejus. — 20 In ;{/ deesf legibus. Zuiccav. omittit prappositionem ante aliquo. — 1 C ciritati. RIos, Ein. coiijerit per/, lion potuissct. Vost Sulla S aiJdit vera. — 2 Scluilz. c. snspicioiie clelevit credo. Tuin, in C repudiassc. — 3 Pro cum ei in Zuiccav. et Ven. 1480. cut cum. Toi- liiis e conjectnra Ciilielniii ddevit malus. — 4 S, Anibrosian. Vt-n. 1480. Pt 1483. jitssit. Pro ei C eum, et pro sub H et Ambrosian. sed.— 5 <r duxeriinl. In H (leest prcemio.—G H S T i- x^'^- l*''*'- Barb. 2. Ven. 1483. Gnit. cujus. — 7 C virtus scrili. Mox, H copia, et C appclisset ; H x ''•''' '<'*sc'- r expetis- sent. Tiiin, H et S Quod. Pro praejiositione a i|/ 2. lial)et nisi. In C lo<;i- tiir, Quid? a Q. Metello , familiarissimo Pio filio. — 8 ^ 2. civHales mitltas. —

NOTiE

etiam in males poetas liberalis fuit. bonis civiiim Rom. qnan sub basfa ^ Hispanns et Gallos dutiaretl Pro- veiuieljat in foro, qnoil iMaiii parti- bat exempio Snilac, qui cinii milites bus studuisscnt : id iiividiose contra Gallos et Hispanos, quorum erat nsiis Sullain dicit.

in bellis opera, civitate donarit, baud "= Qui prwserlim] Probat Aicliiani

dnbie Arciiiam civitate donavisset, potuis^e obtintre civitatem a Metel-

si banc ab illo gratiam Archias peti- lo, qui cum sunmia laiidis cupiditate

visset; quod confirmat exempio ma- (iaKiaret, inciiltos poi-las ad res suas

li poetap, &c. cclcl)randas assumsit.

* Alternis versibus longiusculis'] Id "' Corduba natis] Cordiiba urbs in

est, liexametris et pentametri«, vcl Hispania BaMica, in qua nati sunt

illis versibus quaics ab Horatio plu- j)lur(s eruditione viri cbtrissiiiii, in-

rinn scripti sunt. ter quos potissimnn) duo Scnecae et

•> Quas tunc vendebal] Dedit ilii ex Liicanus conimcnddntur.

1G40

M. TULLILS CICERO

quiddam 9 ^onantibus atqiie peregrinum,* tamen aiires suas dederet.^ xi. Neque enim est hoc dissimulandum, quod obscurari non potest,'° sed pras nobis ferendum : trahimur omnes laudis studio; " et optimus quisque maxime gloria ducitur. [p. 191.] Ipsi illi "^ philosophi, etiam illis libellis, quos de contemnenda gloria scribunt/^ nomen suum in- scribunt: in eo ipso, in quo'* praedicationem nobilita- temque despiciunt, praedicari de se, ac nominari volunt. 27. Decimiis '^ quidein Brutus/ summus ille "^ vir et im- perator, Attii,'7g amicissimi sui, carminibus templorum ac monumentorum '^ aditus exornavit suorum. Jam vero ille, qui cum -^tolis/9 Ennio comite, bellavit, Fulvius/° *" non dubitavit Martis* manubias' Musis consecrare. Quare,

y AccommodaTCt.

' Belli.

9 Cet^2. quidem : Ziiiccav. quoddam. Dein, x somniuntihus. Pio lamen in C hnberi, Postea C dederit : H deberet.

Cap. XI. 10 »|/ 2. Neque enim hoc obscurandum, quod dissimulari non pot' In Ziiiccav. deest hoc. — 11 Ziiiccav. studio laudis. — 12 Jiint. et Scliutz. omittiint illi. Mox, etiam in illis libellis Mss. paiici, Ven. 1483. Lamb. Graev. etiam illis in libellis Jnnt. etimn in his Ubris AiDinian. Marcell. xxii.7. Ce- teri etiam illis lihtllis. — 13 H inscribunt. Mox, C et H scribunt. — 14 Pro in quo Weiske ex Animian. Marcell. ifcepit quod. Mox, pro despiciunt ip 2. dispulaut. Laiiil). oniisit prapositioiiiMii ante se, Tuiii, et nnm. C: ac se num. ex Animian. Marcell. recepit Weiske. — 15 C S et r Decius. — 16 C H r i/* et Ziiiccav. oniitliint ille. — 17 Al. Accii. — lb r viunintentorum.—l9 C

NOTiE

^ Pingue quiddam sonantibus ntque paniam cum imperio profectus sexa-

f)eregrinum'\ Iinperiiiani illoniiii poe- ginta Gallsciorum miilia oppressit :

taruin carpit, quorum stylus indoc- unde Gallaecius diclus est. Vide Pa-

tns et, ut viilgo dicitur, pingui Mi- tercuUim et Strabonem.

nerva elaboraius, neque Latiuiis satis est, quia in eo peregrina quaedam vo- cum exprtssio reperitur, quae Ko- nianae linguae purilatem non sapit. Certe in iis supra memoratis aiicto- libus qiiidam stylus est tiirgidus et

fc' Attii'\ Attius, give Accius, scrip- tor tragoediarum fuit, ciijus nieminit Horatiiis Sat. i. 10. ' Nil coniis tra- gici mutat Lucilius Acci ?'

'' Bellavit, Fuliius] Cum Fulvius Nobilior bellum illaturus in yEtoliam

inflatns, quern facile liinc est obser- profectus est, diixit seciim Enniiim :

vare a temporibus Ciceronis ad »ta- quod, auctore Cicerone 'i'lisc. Q. !, i.

tern uscpie Senecariim et Lucani in a Catone Fulvio tanquam probrum

Corduiicnsibus viguisse. objectiim est.

f D. lirutus] D. Brutus consul fuit ' 3Lniubias'] De his dictum est lib.

cum Scipione A. U. C. CIG. et in His- i. in Verr. § 154. not.

I'RO ARCHIA rOLTA, CAP. 11. 1G41

in qua urbe '' imperatores propc armati poetarum nomen et Musarum delubra coluerunt, in ea non debent togati ' judices a Musarum honore et a poetarum salute ab- borrere.

28. Atque, ut id libentius faciatis, jam me vobis, judices, indicabo ; et de meo quodam amore gloriae, nimis acri for- tasse, verumtamen honesto, vobis confitebor.^ Nam, quas res nos in consulatu nostro vobiscum simul pro salute ' hu- jus urbis' atque imperii, et pro vita civium, proque univer- sa republica gessimus, attigit'^ hie versibus atque inchoa- vit: quibus auditis, quod mihi magna res et jucunda ^ visa est, hunc ad perficiendum hortatus sum. Nullam ^ enim virtus aliam mercedem laborum periculorumque desiderat, praeter banc laudis et gloriae : qua quidem detracta, judices, quid est, quod in hoc tam exiguo vitse curriculo, et tarn brevi,7 tantis nos in ^ laboribus exerceamus ?" 29. Certe, si nihil animus praesentiret in posterum,"" et, si, quibus re-

" Fatigemus.

cumiUis JEt. — 20 Zuiccav. afuhius. — 1 Pro togati xlocnti; r locari ; 4/2. to- tati. JNIox, pro honure et r et Zuiccav. amore. In Zuiccav. etiam est ac pro et, atque « ante poet, oniittitur. — 2 \p 2. coufitior. Mox, pro nos in H non. Postea, <|/ 2. nohiscum — 3 r in salute, Tiiin, hujus aqiie imperii Mss. imiiti, Ven. 1483. Jiint. hvjus impern Stepli. In Erf. Franc. 1. Piili. Dresd. tleest urbis. Griiter. conjecit legend, pro sal. hujus urbis hvjnsceque imp. piob. GrEEvlo. Ante civium Zuiccav. addil omnium. — 4 ^'2. atiinet. — 5 C jocitnda. Mox, \p 2. proficicndiim : niulti Mss., teste Giavio, conficiendum. Tnni, adlior- tatus sum Erf. Iwrtatus fui Barb, horiavi C r v// 2. Pith. Franc. 2. Zuiccav. et ed. Waid. adhorlavi Mss. iionnulli Gruteri : udoravi Ambrosian. — C S r et »(/ 2. I^ulla. In »// 1. deest «/(((/«. — 7 ^ 2. brevis, — 8 Lamb, delevit pretpositio-

NOTiE

'^ Quare,in qua urbe,8fc.'\ Conclusio niiir. Certe Brutus monnmenta sua a majore sic profertur. Cum im- Attii carminibus exornavit : Ennium peratores, bellicis laboribus impediti, Fulvius voluit liabere comitcm. poetas ita coluerint, ut eorum alii ' Pro salute hujus urbis^ Cicero fa- templornm ac mouunientorum suo- tetiir podem desiderio landis se tene- rum aditus carminibus exornarint, ri, quo alii, qui poetas secum babue- alii secum comites duxerint, ac Mu- runt; adcoquc exliortatum fuisse Ar- sis belli nianubias consecrarint ; nos cbiam, ut, quod opus de se propter certe, qui togati snmus, et in otio coujiirationem exstinctani inchoave- ciim dignitate vivimus, et ad bac rat, peirtceret.

studia excolenda, et ad bonorandos "' Animus prccscnliret in poslerum]

poetas, eo«qiie conservandos invita- Docet quod nisi animus imniortaieni

1642 M. TULLIUS CICEBO

gionibus*9 vitae spatium circumscriptum est, cisdem omnes cogitationes terminaret suas ;" '° nee tantis se laboribus t'ran- geret, neque tot curis vigiliisque angeretur," neque toties de vita ipsa dimicaret." Nunc'' insidet quaedam *^ in opti- mo quoque virtus, quae noctes et dies animura glorise stimu- lis" concitat, atque admonet,'' con cum vitas tempore esse dimittendam '"^ commemoratiouem nominis nostri, sed cum omni posteritate adaequandam.'' xii. 30. An vero tarn parvi animi ° videamur "^ esse omnes, qui in republica, at- que in his vitae periculis laboribusque versamur, ut, cum usque ad extremum spatium, '^ nullum tranquillum atque otiosum spiritum duxerimus/nohiscum simul moritura om- nia arbitremur ? An, cum '^ statuas et imagines,P non ani- morum simulacra, sed corporum, studiose raulti surami homines reliquerint,'^ consiliorum relinquere ac virtutum nostrarum"^^ effigiem non multo malle debemus, summis in-

* Terminis. '^ El intcriret cum corpore.

^ Sed. ^ CupidUate.

f Nunquam tranquille el otiose vixerimus.

nem ante lubnribus, qua? abest a Barb. 1. 2. — 9 H quis his reg. Paulo post, pro esl in H lepitnr isle. — 10 Barb. 1. et Ven.1480. cogifntus term, suvs. In C terminarcnt ; H % delerininaret. Tnm Lamb, neque tantis. — 11 Pitb. agere- tur. Dein, CHS nee toties. In Zniccav, de ipsa vita. — 12 In C deest quce- dam. IMox, Zniccav. Jiint. Stepb. noctes ac dies. — 13 C admovet. — 14 Laliib. e Mss. dedit diincliendam, piob. Orell. qui locum esse ooriiiptum notavit. Scbutzius e conj. recepit commetiendam. Vid. Nott. Varr. — 15 «- aquan-

dam.

Cap. XII. 16 H videatur : yp 2. videantnr, — 17 Ziuccclv. ad extr. spiritinn, et mox otiosum spatium. Pauio post, r urhitraremw. — 18 In C i|/ 2. Zuic« av. Barb. 1. deest cum. Scbrcpter. e conjectura Ilgenii dedit at cum. — 19 Reli- querunt r x» Zuiccav. et edd. ante Lamb. — 20 C virt. vestrarum. Pro non

NOTiE

se futnrum praesentiret, non tot se laboribus ef periculis conterere.

laboribus et curis torqueret. p An cum statuas et imagines] Os-

" De vita ipsa dimicaref] Dimicare tendit, si statuas lioniines anibiant,

de vita animus, qui immoitalis est, quae vetustate collabuntur, optare

non potest ; quare per animum, ip- potius debere consibonim suorum et

sum bonunem intellif^it. virtutuu) imagines, (juae per poetas

° Tain parvi animi] Varvi est an\mi, ad pcrpctnam notiiinis gloriam ex-

cuni sciamus omnia esse interiliira, priniuiitur. hoc parvum vitae spatium assiduis

PRO ARCHIA POET.A, CAP. 12.

1043

geniis expressam et politam ? Ego vero omnia, quae gere- bam, jam turn in gerendo spargere me'' ac dissemiuarc arbitrabar in orbis terras memoriam sempiternam. Haec vero sive ' a meo sensu " post mortem abfutura est, sive (ut sapientissimi homines^ putaverunO ad aliquam animi niei partem' pertinebit ;^ nunc quidem certe cogitatione quadam" speque delector.

31. Qnare conservate,' judices, hominem pudore eo, quern amicorum " videtis -^^ comprobari turn dignitate, turn etiam vetustate ; ^ ingenio autem tanto, quantum ^ id con- venit existimari, quod summorum hominum'^ingeniis expe-

oiuiies Mss. et etld. ante Lamb, cum Gnu. Graev. Oliv. Lall. Wei>ke, et Sclirceter. Iiabent nonne. Paulo post, Lamb, iegi voluit a summis ing. — 1 In \f/ 2. et Fitli. deest sive. Pro meo Pith, habet me. — 2 C r, Franc. I. Pilli. Dresd. Barb. 1. 2. et edd. plera>(|iie ante Lamb, abfutura sunt . . . peiiiiiehunt. Ill S (jnoqiie pertiuebunf. Vocem animi anctoritate Ms. Ursini et liiiiiis Paris, delevit Lallem. qnem Berk, et Schntz. seciUi sunt. Orell. iincls intlusit. — 3 \f/ 2. seriate. — 4 Pitli. Dresd. Jmit. Crat. Griit. amic. studiis rid. jMox, r, Eni. Beck. Schuiz. Scliroeter. et Orell. vetustule, ut volebant Mnietus, Villioma- lus, ToUius, et Heuuianuus. Ceteri venustnle. Vid. Nott. Varr. — 5 CHS

NOT.C

1 Spargere me] Metaphora sumta late gesserant. Plato vero ait tres

ab agricolis, qui semina spargunt, ut anima; partes esse; imam, qua homo

metant. discit; alteram, qua irascitur; ter-

■■ Sive a meo sensu] Videtur hie du- tiam, qua voluptatum cupiditate du-

bitare Cicero de animorum imnior- talitate, aitque sive anlmo siio ex- stincto penitus non sentiat, sive sen- serit post mortem, se res prspclaras gessisse, se tameii nunc recordatioue earum consolari.

* Sapientissimi homines'} Pythago- ras, Soi-rates, atque ouines INIaguje

citur: duas ilias posteriores cum cor- pore perire ; priniam, in qua ratio inest, remanere cum animo.

" Cogitatione quadam, Sfc,] Dum co- tat animum suum es.^e immortalem, sperat futurum, ut post mortem sen- tiens qi!a> pra?clare gessit, eorum recordatione consolationem aliquam

Grajciae sapieutes animos homiiium percepturus sit Cicero.

diviuos esse scnserunt, iisque, cum ex corpore abiissent, optimis q\iibii4- qtie patere adituni ad coelum.

' Ad aliquavi animi mei partem] Par- tes esse varias animorum crediderunt

-'' Amicorum] IMaximos, et aucto- ritate prxstautes, quajps sunt Lucul- li, JMclelli, amices liabuit Arthias.

y Vetustate [venustale] Laudat Ar- chi/ini a venustate jioiiseos, et inge-

quidam e veteribus illis, quarum ali» nio, quo probari a viris masimis, ct

alia multa in aeternitatc coutcmpla- expeti potuit.

bantur, all* respiciebant quas prae- ^ Summorum liominum] Maxinuivir

dare quondam in liac vilae mortali- ingenio Archias liabendus est, quod

1(544 M. TULLIUS CICERO

titura ^ esse videatis ; causa vero ejusmodi/ quae beneficio legis/ auctoritate raunicipii, testimonio LucuUi, tabulis Me- telli comprobetur.^ Quee cum ita sint; petimus a vobis, judices, si qua non modo huraana/ veruni etiam divina in tautis negotiis coramendatio debet esse ; ut eura, qui vos, qui vestros9 Imperatores, qui populi Romani res gestas semper ornavit; qui etiam his recentibus ■° nostris, vestris- que domesticis periculis "" asternum se testimonium laudum " daturum esse profitetur ; quique est eo numero, qui semper apud oranes sancti sunt habiti atque dicti ;"^ sic in vestram accipiatis fidem/ ut humanitate vestra levatus potius, quam acerbitate violatus ^ esse videatur. 32. Quae de causa, pro mea consuetudine, breviter simpliciterque '' dixi, judices, ea confido probata esse omnibus : quae non fori, neque ju- diciali consuetudine, '^^^ et de hominis ingenio, et communi-

e Tutelam.

f X 'I' 2, Ziiiccav. Ven. 1483. Jiint. Crat. quanta. Turn, C et r cestimari. — 6 Lamb, a summ. hom.ing. et r expeditum. — 7 Ed. Vict, ejuscemodi. — S C pro- betur. Mox, S ita sunt. — 9 v|/ 2. ut eum, quos qui nostras. — 10 Zuiccav. qui et his: atque r decentibus. In ^p 2. deest 7iostris. Dein, H et x omittunt domes- ticis. In S legiiur vestris domesticisque. — 11 H s// 2. Dresd. et margo Crat. laudis. PoiTo, <r daturus. Pro quique C H S r Xi Barb. 1. 2. Zuiccav. Erf. Franc. 2. Dresd. Mss. Gruteri et edd. vett. cinn \Vei?ke liabent isque : i// 2. is qui. Lainbinus conjecit quique eo hominum nuntero est, aut quiqtte eorum numero est. — 12 C H S ;|/ 2. Zuiccav. Barb. 1. 2. cum Gra?vio hab. itaque dicti. Pro sic X xi' Prapterea, nonnulli rcci/iiatis^Jem, teste Lanibino. — 13 Pro consue- tudine r necessitudine, et pro simpliciterque ;J/ 1. suppliciterque. — 14 In C H S r X'/' 2. Erf. Barb. 1.2. Pall. Mss. Gulielmii, Yen. 1483. Crat. Stepli. qua fir-

NOTiE

Mariis, Lucullis, Metellis his tantis semper ornavit, dignus est qui vobis

viris placere potuit. non modo ab huminibus, sed ab ipsis

* Beneficio legis'] Probat valere il- Diis conimendetur.

lius cansam tum a beneficio legis quae -^ His recentibus periculis] Pericuia

a Siivano et Carbone lata est; turn ilia sunt quibus a Catiiina respub.

auctoritate nninicipii Heracleensis ; exposita fuit.

tum testimonio Luculli, qui non opi- <i Violatus'\ Violari acerbo aliquo

rari se, sed scire, <Sic. dicit; tum judicio non debet Arcliias, quia sanc-

Metelli tabulis, apud quem professus tum est nomen poiitae.

est. e Son fori neque judiciali consuetu-

^ Si qua non modo humana, ^-c] Af- dine] Cicero postulaverat a jtidici-

firniative hsec particuia si pouitur : bus, ut novo quodam et inusiiato di-

adeo ut sit ilie sensus, quandoqui- cendi genere sibi fas esset uti in <Je-

dem Archias vestros imperatores,&c. fensione Arcbiae.

PRO ARCHIA POETA, CAP. 12. ](;45

tcr*^ de ipsius *^ studio locutus sum, ea, judices, a vobis spero esse'^ in bonain partem accepta; abeo, qui judicium exercet,'^ certo scio.''

vie (Barb. 2. firma) a me jttdicialique cons, et sic efl. pr. nisi (\»oi\juiliiiali. Fiaiic. 1. et alii, teste Graevio, qua'fivme a me judiciali cons. Dresd. <]im non forijtuUcinlique cons. Vv.h.qnajirmoamejudictaliqueserntonc: Ziiicrav. qua; sermone a mejud. Hinc Garaton. colligit locum esse niendosiim, et a ('icc- rone fortasse scriptiim quce aforoalieno judicialique cons. Sclirceter. U's.] ni;i- V {i\t qu(c sermone alieno a re judicialique cons. Ceteri iit Em. Dcin, Liimb. et proprie de horn. irig. — 15 Zuiccav. ipso. Lamb, conjecit de meo alque ijisius studio. — 16 In 4* 2. deest esse. — 17 Em. e conjectura, cum Beck. Schiitz. et Orell. certo scio. Ceteri eerie scio.

NOTiE

f Comtnuniter] Tractavit locum ercebat illnd judicium, de cujns no- communem de studio poetico. mine nihil reperitur.

8 Qui judicium exercet] Praetor ex-

M. TULLII CICERONIS AD QUIRITES

POST REDITU M

ORATIO XXVII.

ARGUMENTUM.

P. Lentnlo et Q. Metello coss. cum, agente Lentulo, deprecante Cn. Pom- peio, ab exilio revocatns esset Cicero, in quo sedecim tnenses fueiat ; populo in hac oratione gratias egit. Omnis ergo oratio versatur in de- monstranda beneficii sibi tributi niagnitudine ; quod baec ipsa est grati aniuii significatio, cum, quantum sit beneficium, inteliigere nos ostendi- mus, et facilius fidem facimus, gratum nobis beneficium esse. Haec de- nionstratio dnas partes habet: prima comparat bunc praesentem statiini sunm, quem populo debebat, cum superiori, iliumqne buic longe piaeferf, quanquam et ilium amplissimum fuisse fatetur : altera autem restitntionem suam compaiat cum restitutione aliorum consularium, P. Popilii, Q. Me- telli Niimidici, et C. Marii, seque multo honorificentius esse restitutuni ostendit; cum iili, deprecantibus propinquis multis, rogantibus tiibunis tantum, restitnti sint ; ipse autem, nemine prater fratrem supplicante, SCto et lege, totius Italiae consensione, incredibili bouorum omnium stu- dio, agente Lentulo, deprecante Pompeio, revocatns sit. In conclusione populo suam fidem, pietatem, omniaque pollicetur, quae ab bomine grato in populum et rempublicam proficisci possint.

1. 1. [Ed. Aid. p. 198.] Quod precatus ' a Jove * Optimo

In Barb. 2. bacc Oratio sic inscribitur, M. Tullii pro se ipso gratulatoria de restitutione in patriam incipit. Huic Orationi Erf. Franc. 1. Lall. AVoiff. et Beck, anteposueiiint Orationem in Seiiatti. Vid. Nott. Varr.

AD QUIRITES FOST RCDITUAF, CAP. 1.

1G47

Maximo,'' ccterisque Diis immortalibus, sum, Quiritcs/ eo tempore, cum me fortnnasque meas pro vestra incolu- mitate, otio, concordiaque devovi,'' ut,* si meas rationes " unquara vestrae saluti anteposuissem, scmpiternam poenam sustinerera, mea volunfate ^ susceptam : sin et ea, qucC ante gesseram, conservanda? civitatis causa * gessissem, et illam miseram profectionem '^ vestrae salutis gratia "^^ sus- cepissem ; ut, quod odium scelerati homines " et audaces in rerapublicam^ et in omnes bonos conceptum jamdiu ' continerent,'^ id in me uno potius, quam in optimo quoque, et in universa republica deficeret : ^ hoc si animo in vos

" U nutates.

Cap. r. 1 Post precatus H addit sum. — 2 ^ 1. ut vel. Mox, C nunfjuam. — 3 Ms. Ursini in ea vol., ipso prob. Mox, x *"» ^f*> omissa copula ; et Franc. 1. qua gesseram ante. — 4 Pro gratia in x causa. — 5 C uc nuduces in rep. — 0 H et S contineret. — 7 Jiint. Naiig. Cam. Maniit. Oliv. Lull, id in me unum potius, tjuam in optimum (luemque, et in universam rem publicum deflecterent ; et sic Ox-

NOTiE

=» A Jore] Jupiter liic Cretensis marl contra se populuni, comparari

fiiit, Satiirni filins, ctijiis sepulcrum gladiatores, proditum se a Pompeio;

in ilia insula ostendebatur, ut ait aliunde vero bonos omnes, totiim se-

ipse Cic. de Nat, D. I. iii. Loquitur natuni, et equestrem ordineni ei snm-

in sensu populi, qui hunc surnmum mopere favere ; maluit urbe cedere,

rerum omnium Denm et patreni ve- quam bonorum vitam gladiatorum

nerabatiir : alia enini longe mens armis et niultiludinis furori objicere.

ejus est, ut patet ex lib. n. de Nat. «= Conservandce civitatis causa] Con-

D. ubi ait, ' esse privstantem aliquam servavit Cicero civitatem, cum op-

aeternamque naturam, et earn suspi- pressit cum vitae pericnlo Catilinae

ciendam adiiiirandamque bominum conjurationem.

generi :' et alibi passim. ^Miseram profectionem] Exilium

^ 0/)<imo i17flx?/Ho] Jupiter optimus suum significat, quod sponte susce-

est propter multa a se houiinum ge- pit.

iieri, et pop. Rom. collata bencficia; maximus vero propter vim et potes- tatem.

<^ Qnirites] Vide oral, pro Lege Munil.ul>i de iis fuse § 1. not.

P Vestra salutis gratia ] Timebat videlicet ne qua seditio in civitate, et bellum civile in rcpub. excitare- tur, si remaneret.

'' Scelerati homines'] Per sceieratos

"^ Devovi] Verbum istiid 'devoveo' liomines, Clodium, et, <iui ab ejus

de iis dicitur, qui se periculis obji- stabant partibus, alios intclligit. ciunt ut alios serveut. Cum enim ' Conceptum jamdiu] A tempore

videret Cicero P. Clodii concionibus quo Calilime conjurationem oppres-

seditiosis, et corruptis ab eodem con- sit Cicero, mullorum in sc odium

snlibus Pisone et Gabinio, inllam- concitavit.

1G48 M. TULLIUS CICERO

liberosque ^ vestros fuissem, ut aliquando vos, patres con- scriptos,9 ^ Italiamque iiniversam, memoria mei, miseri- cordia,'° desideriumque teneret; ejus devotionis me esse convictutn"' judicio Deorum "" immortalium, testimonio senatus," consensu Italiae, confessione inimicorura,° bene- ficio divino immortalique vestro,'^ raaxime laetor, Quirites. 2. Etsi'5 horaini nihil est magis optandum, quam pros- pera, £cquabilis,'+ perpetuaque fortuna,? secundo vitae sine ulla ofTensione cursu ; '^ tamen, si mihi "^ tranquilla et pla- cata omnia fuissent; incredibili quadam, et paene divina, qua nunc, vestro beneficio, fruor, laetitiae voluptate caru-

onn. edd. qui hanc afFernnt lectionis vaiietatem : pro «no x *""> ; turn in eodeni optima quoque ; pro verbis in universam rempublicum C H S x in ttniversa civitate, T (ut Franc. 1. Barb. 1. 2. Ven. 1480.) laiiversa civitate sine prjepo- sitione in. Ciiniate quoque legitiir in diiobns Mss. Gruieri. Pro deficeret \}/, Franc. 1. et al. habent dejiecterenl ; T different ; ed. 1472. deferrent ; Mss. ap. WoXoTH. dejicerent ; Mannt. df^g-erenf, ut Hotomann. et Lamb, conjecernnt. Gesnerus correxit destcrirei ; Heumann. ejicerent. — 8 C et Dresd. liberos sine copula. In C X deest vestros. — 9 Pro patres conscr. H populumque R. T \f/, Franc. 1. Barb. 1. 2. Ven. 1480. 1483. Hervag. Nang. pairesque conscriptos; x patres conscripti, — 10 C H ^ misiricordiaqiie. C rfesideriMm sine copula. — 11 C H X conjundum. — 12 C morUdique nostra : x mortalique vesti'o. In Franc. 1. deest Quirites. — 13 Edd. vett. cnni Beck. Et si. Hotomann. niavnlt Etsi enim. In Barb. 1. Ut si nidlum est honum magis opt. Lamb. Et si nihil est horn, opt. — 14 X equabilique. — 15 Lamb, e Ms. dedit secundus . . . cursus, nt etiam est in H x- Porro, T x secnndce vitce, Postea, C ulla omittit. In T nidlo tnodo offensionis. — 16 Si mihi in T deest. In C taninm mihi oraittilur. Mox,

NOTiE

'' Fatres conscriptosi Cum senatus dissentiente nuUo; immo frnstra Clo-

freqnens aderat, senatores patrnni dio resistente, placnit senatui, nibil

conscriptornm nomine appellaban- in repnb. decernere, nulla de re

tur, vel propter senectntem, vel agere, nisi Cicero ab exilio revoeare-

propter curam quam reipnb. susci- tur. Vide orat. pro Sext.

pere debebant. ° Confessione inimicorum^ Forle de-

' Esse conviclum"] Convictus sen signat Pompeinm, queni poenituit Ci-

rens devotionis dicitnr, qui voto se ceronem turpiter deseniisse, quem

aliqno obstrinxit. Sic Virgil. TEn. semper habuerat et defensorem, et

V. ' Candentem in littore taurum virtutum laudatorem : nam de illius

Constituam ante aras, voti rens.' reditu, nt scribit Plutarchus, anii-

™ Judicio Deorum] Refert ad Deos, corum suornm opera adjutus, agere

qnod frnstra reclamantibus tot ini- ccepit.

micis, revocatus sit in patriam. p JEquahilis fortuna] yEqnabilis for-

" Testimonio senatus'] Senatus fro- tuna dicitur, quae florens est semper

quens decrevit de Ciccronis reditu, et beata.

AD QUIRITES POST RKUITUM, CAP. 1. Hill)

isseni. Quid dulcius hominum generi a natura datum est, quam sui cuique liberi? niihi'7 vero et propter indiilj,'cn- tiam meam, et propter cxcellens eorum inj,fcniuni, vita sunt mea cariores : tamen non tanta voluptate crant suscepti, quanta nunc sunt restituti. 3. Nihil cuiquam fuit un- quam '^ jucundius, quam railii mens frater : non tarn id sentiebam, cum '9 fruebar, quam tunc, cum carebam; et posteaquam vos me illi, et mihi eum reddidistis. Res fa- miliaris sua quemque delectat : reliquai meae fortunae " recuperatas, plus mihi nunc volupt.itis affcrunt, quam tunc incolumes' aflerebant. Amicitiae, consuetudines, vicini- tates, clienteia^'^ ludi' denique, et dies festi, quid haberent voluptatis, carendo magis inteliexi, quam iruendo. 4. Jam vero honos, dignitas, locus, ordo, benelicia ve.stva, quan- quara mihi semper clarissima"^ visa sunt, tamen ea nunc renovata, illustriora videntur, quam si obscurata non es- seut. Ipsa autem ' patria, Dii immortales ! dici vix po-

Cfuisset. — 17 Pro mild in H modo. C caret copula ante propter. Pro indul- gentiam C inteUigentiam. Turn idem ct vero et propter exccllcns. In T, Baili. 2. et Ven. 1483. pro excelL est ingens. Paulo post, in C cleest sunt. — 18 Un- (]uam non est in x- — I'J Pro cinn x dum. ' I^ro verbis non tarn . . . carebnm ; et in C lejiitiir (nesci() cur Wolff, dicat correctoieni in niarg. scripsisse), El in- credibile est, quuiilam (mimo voliiptnlem perccperim. Et in Ven. 1480. hoc repe- rit Garaton. adclitanicntnni, std posted, qnum ros me illi, et mild eum redd., in- credibile est, quantum animo roluptatem perreperim. Atqne hoc ei non contem- iiendum videtnr.' Beck. Pro eum H liahet ilium. — 20 Lambinus conjecit legendnni, reliquice me urum for lunar vm \i^\», C sunt recuperata : H rccupe- mre.—]. Incolumitutis C H S T x. Barb. 1. 2. Pall, et alii Mss. ap. Griit. et Graev. atqne Ven. 1480. 148:5. cnm Beck, et Orell. incolumitates l\^s. panci, Griit. et Verbnrg. incolumi Junt. Ascens. Crat. Nang. iVIannt. Lamb. Grit v. Oliv. Lall. et VVeiske : incolumitate Ms. Lambini, qui legi mavnlt incolumi tola, vel iucoumies lotw, vel inc(ilumitus,ve\ incolumitas ipsa. Hotouianntis con-

NOT.i:

'1 Clientelcc'] Clientclarnm nomine, trociniornm genere proscqncbanlnr. et clientum ninltitndo, et eornndem ■■ Ludi] Lndis civitatis principes

in patrono.s ofiiciiim iiitcUigitnr. Cli- intcrt'rant ; (jnos tamen neglexis»c entes omni officiorum pencrc patro- S(r|>iii.s dicit, ut sciibcndis orationi- nos, patroni vero clientes omni pa- bus, vel studiis aliis vacarct. Delph. et yar, Clas. Cicero. 5 M M

1650 M. TULMUS CICERO

test, quid caritatis, quid voluptatis habeat!* quae species Italia; ! quae celebritas oppidorum ! * quae forma regionum! qui ac^ri ! qua3 frnges ! quae pulchiitudo urbis ! quae huma- nitas civium! quae reipublicae dignitas! quae vestra^ ma- jestas ! Quibus ego omnibus antea rebus sic fruebar, ut nemo magis. Sed tanquam bona^ valetudo jucundior est eis,7 qui e gravi morbo recreati sunt, quam qui nunquam aegro corpore fuerunt; sic ea omnia ^ desiderata magis, quam assidue percepta, delectant. ii. 5. Quorsum igitur base dispute? 9 quorsum? ut intelligere possitis, neminera unquam tanta eloquentia fuisse, neque tam divino atque incredibili genere dicendi, qui vestrorum magnitudinem '° multitudineraque beneficiorum, quae in me, fratremque meum, et liberos" nostros contulistis, non modo augere, aut ornare oratione,'* sed enumerare, aut consequi possit. A parentibus(id quod necesse erat) parvus '' sum procreatus : a vobis natus sum consularis.* Illi mihi fratrem, incognitum, qualis futurus esset, dederunt: [p. 191).] vos spectatum •'^ et incredibili pietate cognitum ' reddidistis. Rcnipublicam

* Frtquentia civium.

viilt — 4 X. Lamb. 1566. Em. Beck. Weiske, Schntz. et Orell. habet, nf in marg. ed. Goihoried. coiijectiini. In Mss. ut Guelf., teste Em., est ht vel hht. Ceterf halnat. Pio species in C et x spes. — 5 Heuniann. pronomen restra ante majeslus deleii vult. — 6 Sed sicut tanquam bona C H S T, Barb. 1. 2. et e(J. 1472. Sed sic tanquam bona x '• Sed sic bona Frani*. 1. Sic tanquam bona Elf. Sed sicut biiua edidit Grsv. — 7 Fro eis C et H his. Post qui Get Dresd. addiint diu. In C qiioque deest praepositio ante grnvi, — 8 H sic hac omnia.

Cap. II. 9 NonniilliR rdd. vett. disputatio. In Dresd. et Barb. 1. desunt verl)a Quorsum igitur hac disp. Mox, C et Uresd. possimus, snprascr. in C po- testis. T(ini, tanta eloquenticB C T, Giielf. Franc. Dresd. Barb. 1. 2. ed. 1472. et Wahi. prob. Giaevio.— 10 C H S x. Barb. 1. 2. Ven. 1483. vestram mugn. et panic post, pro qua H x, Barb. 1. et Ven. 1483. habent quam.— II Non- nnllte edd. vett. cum Hfunianno liberosque. — 12 Oratione in C T et Dresd. oniittitiir. Grsevius mavult boc vocab. reponi post consequi. Tnm, C sed nee quidem enum. et x consequi posset. — 13 Pro parvus Graev. conjecit magnus, Heiiinann. /oB^'u.s, et Weiske ^r/ji'nas' legend. — 14 C vos et spect. — 15 In eo- deui Ms. i\t^f it pcrne. Ern. scribi jussit amissa esset aut erat : unde Schntz.

NOTiE

• flatus sum consularis] Consnlatum quanto eum amore Q. frater prose- habuit a populo; et ab exiiio revoca- queretur : toto enini illo tempore, in tns, quasi novam vitam accepif nrbe et foro pro reditu iilius populo

' Cognitum] Cognovit Cicero exul, suppiicavit: immo vero, cum decre-

AD QUIRITES HOST REDITU M, CAP. 2. 1651

illis accepi temporibus" earn, quae paene '^ amissa est:'' a vobis jam "^ recuperavi, quam aliquando omnes unius opera '7 servatara judicaverunt. Dii immortales mihi li- beros dederunt: '^ vos reddidistis. Multa praiterea a Diis imniortalibus optata '9 consccuti sumus : nisi vestra volun- tas fuisset, omnibus divinis muneribus caruissemus-^ Ves- tros deniquc honores, quos eramus gradatim ^ singulos as- secuti, nunc a vobis universes habemus ; ut, quantum antea parentibus, quantum Diis immortalibus, quantum ^° vobismetipsis, tantum hoc tempore' uni populo Romano debeamus.

(). Nam, cum in ipso beneficio "■ vestro tanta magnitudo

dedit amissa essef. — 16 Ja/m tacite dedit Griiter. qnem Greev. Oliv. Em. Lall. Weiske, et Sclintz. secuti sunt. Ceteri earn. — 17 Ope Oresd. opcre T, Franc. 1. Erf. Barb. 2. ed. 1472. Ven. 1480. et Grsev. Mea un. opera maluenint Hoto- manntis et Heumann. — 18 Lamb, liheros mihi ded. — 19 lu x deest optata. Mox, \<xo fuisset Lamb, conjerit affuisnet vel favisse legend. Dein, qiiidam ap. Lamb. omn. donis ac muneribus. Forro, careremus H S, Erf. Mss. Lamb. Ven. 1483. Lamb, et Beck, carucramus \p tt OieW, In Pall, partim carere- mus, partim caruerimus, quod est in Ms. Vict. Ceteri caruissemus. Pro Ves- tros X Nostras. — 20 Pro quantum . . . quantum . . . quantum, tribus loci.s x ba- bet quitum. In C et Dresd.desnnt \erha quantum Diis immort. Turn, Orell. conjccit nobismei. — I Drcsd. tantum liujus temp. Pro uni (qnod Ern. e con- jectiira edidit) T, Barb. 2. ed. 1472. Ven. 1483. Junt. habent universum anictoi T, Erf. Guelf. Pal. I. IMs. Paris?, et Mss. Lambini cum Laliem. uni- verso cuncto ; S x """■f'''« <^""c'« .' ^i^»- Graevii universe cuncta; Barb. 1. i» universum cuticto ; edd. pleraeque ante Limb, universo cuncta ; Lamb. Griit. Graev. Oliv. Lall. Weiske et Scbnlz. universim cuncto; H, Beck, et Orell. cuncto. Hotomannus scribi universe et cuncta deleri jussit : Graevins anteni cMHcio deleri maluit, quod in Franc. 1. et Ms. Lamb, deest. Garaton. con- jecit legend, universo coyijuncle. — 2 C Nam turn ipso bene/. Dein, ed. Oliv.

NOTyE

tu8 est rcditus, a Clodianis, ut narrat quae proxime seqimntur.

Plutarcbus, in foro inter cadavera y Divinis muneribus caruissemus] Os-

tanquam occisus jacuil. tendit quod nisi fuisset bene aft'ecta

" liempublicam illis accepi tempori- in se voluntas senatus, omnibus illis

bus] Cum consul fractus est, guber- muneribus caruisset ; quae divina,

nandam lempub. difficillimis tempo- propter excelleiitiam, appellat.

ribus aocepit, propter motus quos » Gradalim] Per gradiis dabantur

Caiilina excitabat, ut consulatum niagistratus, liabita iplalis ratione :

obtineret. 1. aeiiilitas, delude quaestnra, turn

'^ QucB pane amissa est] Per Catili- prastura, et consulatus : suo autem

nam, et conjurationis socios, pa;ne anno qnosque se adeptumlib.ii.de

amissa est respub. sed banc vitiE suae Off. ait. pericnlo restituit, ut indicant verba

1652 M. TULLIUS CIGERO

est, ut earn complecti oratione non possim ; turn in studiis vestris tanta animorum declarata est voluntas, ut non solum calamitatem mihi detraxisse,^ sed etiam dignitatem auxisse videamini. m. Non enim pro meo reditu,^ ut pro P. Po- pillii,'' nobilissimi hominis, adolescentes filii, et multi prae- terea cognati atque affines deprecati sunt ; non, ut pro Q. Metello,^ clarissimo viro, jam spectata aetata filius, non L. Diaderaatus,5= consularis, summa auctoritate vir, non C. Metellus^ censorius,"^ non eorum liberi, non Q. Metellus Nepos,^ qui turn consulatum petebat, non sororum*^ filii, Luculli,^ Servilii,'' Scipiones:' permulti enim tum^ Metelli,

cestra. Post earn C addit rem; et pro oratiune in x uctione. — 3 C, Erf. Barb. 1. 2. detraxistis. Max, C videamur.

Cap. III. 4 H T ^, Pall, pro viea reaiu. In C T x deest praspositio ante p. Pop. — 5 Ms. Menimiaii. et tres Oxonn. Mss. ctini Gruter. Grasv. Oliv. Lall. filius L. Diad. Lamb, quater delevit non. ' In Pal. 9. filius Lucius, non Diademalus. Pro L. in S est Lycius^T Utius, Franc. 1. Lucius. Tiini Diadema- tus est in Ms. Memniian. ap. Lanih. (ubi L, Metellus Diademate, sed Metelli nomen e gloss, accessil), INIs. ap. Ursin. Genibl. S. Vict. Erf. Pall. Barb. 1. tribus Oxonn. ed. Yen. 1480. In Franc. 1. Barb. 2. et x Diademuler ; C Di- adema; T diademate. ... In ed. 1472. et Yen. 14S3. Delmalicus, nnde hoc, aut Dalmalicus, deinde nsque ad Lamb, vulgatum est. Perperam Henmann. censet, nihil referre, ntriun Dalmalicus an Diadematus scribatnr.' Beck. — 6 C S T X. Barb. 2. et edd. pleraeqne anie Grnt. Q. Metellus. ^, Oliv. Lall. praenonien omittnnt. In Barb. 1. verba non C. Metellus cens. oninino desunt. Pro censorius H et S censovinus.— l Pro enim turn H etiam; ^ enim tamen.

NOTiE

^ P. Popilliil Popillins ille consul ^ C.IQ.] Metellus censorius'} l^onQ.

fiiit A.U. C. 622. cum Manlio, qni de sed C. legendnm est, nt patebit ex

Gallis triumphavit. A Graccho ejec- sequenti oratione. Is cum Numidico

tns est in exilinm, qiioil, jiibente se- censor fait.

naln.in eos animadvertisset, qiiiciim *= Metellus Nepos} Leutiili collega

eo consenserant. ftiit Metellus Nepos.

^ Q. Melello] Metellus ille de Jn- ^ Non sororum] Sorores illas Metel-

giirtha NumidiaB rege triumphavit. las in sequenti oratione voiat, ut vi-

Is cum Gracchi leges, qnas Saturni- debitur.

nus asserebat, jurejurando confir- e Sororum filii, Luculli] F.x TtltileWa.

mare noluisset, in exilinm profertiis videlicet, Nnniidici sorore, Liicullus

est; a quo, consensu totius jjopuli, ille natus est.

anni) sequenti revocatiis est. '' Servilii] Serviliiis nepos fuit, ex

•^ L. Diademalus [L, Dalmalicus'] L. sorore illius Metelli qui exulavit.

Metellus Dulmaticus a devictis a se ' Scipiones] Metellus Scipio iutelli-

Dalmalis vocatus est. Dahuatia gendus est, qui Corneliam filiani ha-

porro Illyrici regio est. buit, qua; Ponipeio nupsit.

AD QUIRITES POST REDITUM, CAP. 3. 1653

aut Metellorum liberi pro Q. Metelli reditu vobis ac patri- bus vcstris supplicaverunt. Quodsi ipsius summa^ dignitas inaximaeque res gestae non satis' valercnt ; tamen fiiii pie- tas, propinquoruni preces, adolescentium squalor, majorum natu'° licrymaj populum Romanum movere potuerunt. 7. Nam" C. Marii (qui post illos vcteres clarissimos consu- lares, vestra '^ patruraque memoria, tertius ante me cousu- laris, subiit indignissimam lortunam '^ praestantissima sua gloria) *dissimilis fuit ratio. Non enim ille'' deprecatione rediit; sed in discessu"''- civiuni, exercitu se armisque re- vocavit.'^ Me autem nudum a propinquis, nulla cognatione raunitura, nuUo '^ armorum ac turaultus metu, C. Pisonis,' generi mei, divina quaedam et iuaudita'7 pietas atque vir- tus, fratrisque mei'^ miserrimi atque optimi quotidianae lacrymas, sordesque lugubres a vobis deprecatae sunt. 8.

•^ Dissensione.

Oliv. et Lall. turn omiserunt. ]Mox, H x 'r', Mss. ap. Lamb, cum Giaev. Oliv. Lall. Weiske,' Beck, et Orell. Metellurum, ut Hotom. conjecerat. Pro atit Hotoni. scribi inalnit turn. — 8 Oliv. et Lull, suinma omiserunt. — 9 In x deest nen satis. Turn, valerit C H x. Gueir. et etld. ante Jiint. Pro filii in C x '^ illi; in H illius. — JO Natu non est in C. x 'labet maj.jatn lacrytnas. Deiri, (J jmpttli Roynani. — 11 x -^"n- — 12 C, Barb. 2. et JMs. Lamb, hac vestra: H x. Barb. 1. ac vestra. Mox. pro ante vie in C x autem. — 13 C el T carent ille. — 14 Dissensu i//, Franc. 1. Nang. Lamb. Gnev. Oliv. Lall. disceptuS. — 15 ' /?e- vocavit] Post hoc verbuni in H S additnr, Hoc autem majus est vestrum in tios promcrilum, qiind non multitudini propinquoruin, sed nobismet ipsisnos rcddidistis ; qucfi lesnntnr c. 4. iiiit. ibi autem non omissa in iliis corld. videntur. x ^^^'o- cabit. At we nondum hoc aulem niagis est vestrum in nos promeritum, quod non multiludine propinquoruni: sed vobismet ipsis nos reddidistis.' Beck. Pro Me au^em C T, Franc. 1. Baib. 1. 2. Mss. Lambini et Gruteri, atque edd. Naug. Hervag. et al. cum Giaev. Berk. Weiskn, et Orell. Iiabent At me. In duobus Mss. Lambini deest pr*positio ante propinquis. — IG x """. IMox, in C legi- tnr C'»i. Pisonis,s:eneris mei. In x quoqiie generis. — 17 C T x> Franc. 1. Dresd. Barb. 1. 2. ed. 1472. omiitunt ct inaudila. Pro pietas, quod Ern. e conjectura dedit, onines alias edd. et Mss. habent fl«c<on7as. — 18 In H T x 4'> Franc. 1. Dresd. Guelf. Barb. 1. 2. Mss. Pariss. et ed. 1472. deest pronomen mei; ita- (jue id <le!everunt Grsev. Lall. Beck, ct Orell. Pro miserrimi in T injimi, in

NOTiE

" Indignissimam fortunam'] Indig- Pompilii faniilia orti sunt, a pinsen- nissima Marii fortuua fuit, quia post do dicti. Cains autem ille Piso pro- sex constilatus a Sulla cum filio cjec- pinquus erat L. Pisonis ; quo con- tus est in exilium. sule, in exilium Cicero profectus

' C. Pisonis'\ Pisones e Nuniae est.

1654 M. TULLIUS CICERO

Frater erat unus, qui suo squalore vestros oculos inflec- teret; qui suo fletu desiderium raei,'9 memoriamque reno- varet; qui statuerat, Quirites, si vos ^° me sibi non reddi- dissetis, eandem subire fortunam : "^ et ' tanto in me amore extitit, ut negaret fas esse, non modo domicilio, sed ne sepulcro quidem se^ a rae esse sejunctum. Pro nie prse- sente senatus, hominumque pra^terea viginti millia vestem mutaverunt: pro eodem absente ' unius squalorem sordes- que vidistis. Unus hie, qui domi, qui in foro* posset esse mihi pietate filius, inventus est beneficio parens, amore idem, qui semper f'uit, frater. Nam conjugis miserae ^ squalor et luctus, atque optimae filiae raoeror assiduus, filiique parvi^ desiderium mei, lacrymaeque pueriles, aut

X tniserum. — 19 C x w*^* omittunt. — 20 In C, Franc. I. Dresd. et ed. 1472. deest vos. — 1 Copnlani non agnosrunt C X) Franc. I. Diesil. Barb. 1. 2. ed. 1472. Naug. Graev. et Lall. — 2 Pro se, quod in H deest, C habet si. — 3 C S Tx, Barb. 1. 2. et ed. 1472. pro eo me abs. IMss. pauci et ed. Junt. cnin Griit. Oliv. VVeiske, Beck, et Orell. pro eodem me abs. Franc. 1. et Ms. Paris, cum Graev. et Lall, pro me abs. Lamb, e Ms. pro abs. prob. Hennianno. Ern. ex altero Ms. Lamb, cnm Schutz. pro eodem abs. — 4 ' Qui domi, qui inforol Mirum est, qiiomodo se in li. I. torserint viri docti, conjiciendo et interpre- tando. Qui domi sane abest a libris qiiibusdam scriptis, etiain Guelf. ed. Wald. delevitque Graeviiis. Edd. Rom. 1480. Brix. Unus hie qui domi, qui in foro posset esse mihi pietate filius, inventus est enim. Enim delevit ed. Med. Atque haec viilgata facta. Junt. dedit Unus hie domi in foro, qui posset esse mihi cEtate filius, inventus est beneficio parens, £fc. Arbitror locum sic esse constituendum, Unus hie inventus est, qui domi, qui in foro, mihi esse posset (vel tantum esset) pietate filius, beneficio parens, amore qui semper fuit frater,' Ern. ' Lanibinus correxit, Unus hie, qui domi posset esse mihi atate filius, in foro pietate item filius inv. est, belief, par. amore, Hfc. Fefellit eum Naugerii e.dilio, exliibens qui domi, qui in foro posset esse mihi atate filius, quanquiim in niillo alio libro estate Icgitur. Codd. lectiones ha? aff'ciuntnr: Dresd. Unus quidem hie in foro: C S T x» Barb. 1. 2. Unus hie quidem in foro, ut ed. 1472. H Unui hie, qui demum in foro : Franc. Unus qui in foro, umli' Gr*v. et Lall. (in ciijus plerisque codd. verba qui domi deerant) edideiunt Unus hie qui in foro. Sed reclius Garaton. praetulit, (|Uod in uno e codd. Lallem. erat, Unus hie, qui quidem in foro. Quoniani tamen opposita verba aut ilineribus , . . aut tectis videntur duo vocabula postulare, servavi vulgatam scripturani. Ctternm, in noimullis edd. possit, pro quo posset legendum docuit Heuiuaun.' Beck. In H deest mihi. Wolf, coujecit Unus hie, qui domi, qui in foro posset esse, i^ mihi pietate filius inv. est, b. p. Celeri ut Em. — 5 x miser. — G ' Parvi] H S parvu- li: X parvi: vulgi singultus, quod cum etiam inveniretur in cod. Ursini, Au-

NOT^

■" Eandem subire fortunam~\ Fratris fratre Cicerone abire in cxiliunt, nisi pietateui laudat, ipii statuerat cum fiiisset rcvocatus.

AD QUIRITI.S POST REDITUiM, CAP. 4. 1G55

itineribus^ necessariis," aut magiiaiu partem tectis ac tcne- bris continebantur. iv. Quare hoc majus est vestrum in nos promerituni, quod non multitudini^ propinquorum, sed nobismetipsis nos reddidistis.

9. Sed quemadmodum propinqui, quos ego parare non potui, mihi ad deprecandam calamitatem meam' non affii- erunt; sic (illud, quod mea virtus praestare debuit) adj(j- tores, auctores,'° hortatoresque ad me restituendum ita niulti fuerunt, ut longe superiores omnes hac dignitate co- piaque superarem. Nunquam de P. Popillio," clarissimo atque fortissirao viro; nunquam de Q.'^ Metello, nobilis- simo et constantissimo cive ; [p. 200.] nunquam de C. Mario, custode civitatis atque imperii" vestri,'^ in senalu meutio facta est. 10. Tribuniciis [superiores] '* illi roga- tionibus, nulla auctoritate seuatus sunt restituti. Marius

fjustinus locum esse nianciiin ratiis (qiioniain dpsiderium in uno filio positiim dispiicebat) conjecit^/i(9«e parvi vagi sing-iiUiis dcsiderio met: Ursiiiiis aiiteiii, filiique pnrvl vagiens ejutiitus desideiio mei.' Berk. Pvo desiderium x 'lesiderii. —7 In C T X. Franc. Dresd. Barb. 1.2. Vnn. 1480. 1483. deest mil ante itintribus. In Ven. 1480. et 1483. legitur lucrynue pueriles pietatem: lestraia tnoverunt. Aut itiner. Sfc. H et S qiioqtie pielaltm vestram moverunt. Tnni, C itineribusque. ' Aut (ante magnam) C decst. H S T ut. Franc. 1. ut magna parte, sed antiqna manus siiperscripserat, ' Al. aut magnam.' Dresd. itineri- bus necessariis coniinerentur, omissis verbis interjectis. Magna parte in non- nullis antiq. edd. legebatur, sed scriplnrain codd. pleionimqiie magnam par- tem tiientur Holom. Lamb, Grater. Henniann. C in partem. Verba tectis ac tenebris in C desiint. H S lectis ac ten. T lectus ac tencbris : x (ectis: actis tc- nebris, Lectis est etiam in Franc. 1. et Gruterianis JNIss., Baib. 1. 2. et edd. usque ad Naiig. et Hervag.' Beck.

Cap, IV. 8 C in nos vestrnmque prom., sed non multiludinem. IVIox, idem Ms, vobismet. In ;// deest nos. — 9 C et Dresd. omittiiiit ineam. Tiiin, non fu- erunt C H S X "I*' l'''"anc. 1. Dresd, Barb. 1. 2, et edd, vett. cum Gia'vio. — ■ 10 Auctorcs in C T x> hortaloresque in C H S T x deest, Utrumqne vocal), etiam in Dresd. Franc, 1, Barb, 1, 2, et ed. 1472, 1480, oinittitiir ; unde e glossem, enatiim censiiere Graev. et Garaton — 11 In C kgitiir C. I'upilio. Pro atque C liabet ac ; H et — 12 C praBUomen Q, omisit, Mox, in x <lesiint verba et constant. — 13 C x 'I' nostri. — 14 Vox superiores Ernesto et Welzelio

NOT/E

" Itineribus 7iecei<ariis] Filiiis Cice- Mariiis, deletis Cinibrortiin Teiilo-

ronis, filia, conjiix, et geiier ibant niiMii|iie exercitibiis, conservaior iiii-

frequenter ad aniiconmi domos, et perii dicius est, vel ab ua qui ejus

ibi pro paire supplicaliant. novilatem despiciebant. Vide Liv.

* Custode civitalis atque imperii] lib. i.wiii.

165G M. TULLIUS CICERO

vero non modo non'^ a senatu, sed etiam oppresso senatu est restitutiis : nee rerum gestarum memoria in reditu C. Marii, sed exercitus '^ atque arnia valuerunt. At de me ut valeret, semper senatus flagitavit : ut aliquando perficere- tur,'" cum primum licuit,P frequentia atque auctoritate per- fecit. Nullus in eorum reditu motiis municipiorum '' et co- loniarum factus est. At me in patriam ter suis decretis ' Italia cuncta revocavit. Illi, inimicis interfectis, magna civium caede facta, reducti sunt: ego iis/^ a quibus ejec- tus '9 sum, provincias obtinentibus,^ iniraico autem "^^ Op- timo' viro et mitissimo, altero consule rcferente, reductus sum ; cum is ' inimicus," qui ad meam perniciem vocem

siispecta est. — 15 Negationem >io?i, seciindo loco, omittuut C T x> Dresd. Guelf. Barb. 1. 2. Paiiss. ed. 1472. 1480. et earn delevernnt Graev. Lall. et Beck. Pro etiam, quod in T x deest, H Iiabet ah. — 16 H et si exerc, Mox ut valerem C, Dresd. ut vnlerent H S, Barb. 1. 2. ed. 1472. Veil. 1483. ut ne vale- rent Ven. 1480. — 17 Proficeretur C et ed. 1472. ■proficeret Franc. 1. profice- rentw Barb. 2. proficiscerentur Barb. 1. perficerent \en. 1480. 14S3. Pro licuit in x vnluit ; et pro frequentia H et S sententia. Dein, perfregit C T x> Pal. 2. 9. Barb. 1. 2. et Ms. Vict. Deuique, Mss. Lambini Nullius in eorum red. — IS Verba magna . . . iis in C desunt. Pro magna civium x, Barb. 1. ed. 1472. Ven. 1480. hubent magnatum ; ed. Med. magnaiiim civium; Fracic. I. magna mugisiratuum. In Diesd. deest ego. Grseviiis delevit pronomen iis, quod abest a Franc. 1. Diesd. Barb. 1. 2. et ed. 1472.— 19 Projectus S : rejec- tus ed. pr. In C deest sum. Mox, x provinciam. — 20 Pro autem C H S T x» Dresd. Franc. 1. Barb. 1. 2. Mss. Gruteri et edd. pr. Iiabent hnc ; et sic Hen- niann. Beck, et Orell. dedernnt. Lambiniis e conjectnra dedit iuimico autem altera consule opt. ciro et mitiss., alt. cons, ref. Verbnm referente Ernesto su-

NOTiE

p Cton primum licuit] Clodiani ditu legem promnlgasse : denique

prohibebant seditiose ne de Ciceronis Kal. Jnn. anno spqnenie, Lentulo

salute ageretur; sed eorum vis tan- consule referente, senatusconsultum

dem summo civium consensu supe- factum esse de Cicerone ab exilio re-

rafa est. vocando.

n Nullus motus municipiomm] Non ' Provincias oblinentil.us] Piso Ma-

armasumsernnt municipia, sed cives cedoniam obtinebat; GaMnius Sy-

e municipiis et coloniis venerunt ad riam.

comitia, ut de Cicerone revocando ' Jnimico autem optima] Metellum

a^erent. significat consulem, <jiii, cum Cicero-

>• Ter suis decretis] Fahricius, in vi- ni, propter Clodium, esset inimicus,

ta Ciceronis, refert, Kal. Jnn. fre- rediit in amicitiam cum eo ; quia et

quentem senatum de Ciceronis reditu ejus reditum adjuvit primum, deinde

decrevisse : quarto deinde Kal. No- de illo retulit ad senatum.

vemb. octo tribunes de Ciceronis re- " Inimicus] Clodius proliihebat Ci-

AD QUIRITFS POST REDITUM, CAP. 5.

1657

suam communibus* hostibvis praebuisset, spiritu duntaxat viveret," re quidem infra omnes inortuos araandatus esset. V. 11. Nunquam ^ de P. Popillio L. Opiinins,y fortissimiis consul, nunquam de Q. Metello non modo C. Marius, qui erat inimicus,^ sedj ne is''^ quidem, qui secutus est, M. An- tonius,'' homo eloquentissimus, cum A. Albino collc<!ja se- natum aut populum ^ est cohortatus : at pro mc supcriores consules'' semper, ut referrent,'^ efflagitati sunt; sed veriti sunt, ne gratiae causa facere viderentur, quod alter mihi affinis erat, alterius causam capitis receperam : qui provin- ciarum ^ foedere irretiti,'^ totum ilium annum querelas ^ se-

spectiim est. — 1 C his. — 2 Pro communibus in x omnibus. Mox, pro spiritu C H x> edd. 1472. JNIei). Ascens. si ritu ; Franc. 1. /tee rilu; Hotoni. legi nialebat specie. Tiun, H viiere. Pro re (luidem H rerjuie ; C x> Dresd. Franc. 1. ed. 1472. iMed. requiem. Pro infra x infer. Paulo post, maiidalus C H, Dresd. ed. 1472. RIed. amandatus Franc. 1.

Cap. v. 3 x J^ain quod. Pro Nunquam . . . consul in H tantiini legitur Nam. Praenonien P. in C S T x dcest. Mox C Popilio, et C T Oitiimus. Post nunquam H et i|/ addnnt quidem. Deniqne in x deest modo. — 4 H et ne is. C S X oinitlunt est post secutus. — 5 Sen. et pop. C S x> Dresd. Franc. 1. ed. 1472. sen. pnpulnmque H. — 6 C nt referentes: H ut ne refcrrent. Tnni, Beik. Scliutz. et Oreil. auctoritate C H S T x. Barb. I. 2. dedernnt jiagitati sunt. — 7 Heumann. icgi vnlt serf vel veriti sunt . . . vel provinciarum. ' Alter mihi affinis erat] jNIira est lectio e C (neque ex nilo alio libro notat.i). uras affinis bealorum. Graviiis in snis codd. omnibus et ed. 1472. pro alter scrip- tiun invenit alius, qnod etiam in utroque Barb, est.' Beck. Pro qui C quam. In X <leest /ceJere. Pro inrtiti C et nonniilii Pall. jrri<af;«e ; S irruptoque ; T, i^'ranc. 1. Pall, pleriqne, Ms. Lamb., alius Henr. Stppliani, et ed. 1472. irritati ; Pal. 9. irritatus ; Ms. Vict, irinuii; Barb. 1. irritatas ; x irritatasque ;

NOTyE

ceronis reditnm, per Pisonem et Ga- binium coss. quos omnes conimnnes inimicos liabebat Cicero, et qnibiis suam vocem Clodius praebuit, cum legem de Cicerone cjiciendo in exi- lium tnlit.

■'' Spiritu viveretl Loquittir de Clo- dio, qui ita abjecto et debililato ani- nio fuit, ut niliil prafter spiritum lia- beret.

y L. Opimius] Opimius consul cum Q. Fabio C. Graccbiim interferit.

» Erat inimicus] Quia favebat Sa- turnino : nobilitati vero inimicns fnit.

* Qui secutus est, M. Antoiiius] An- tonius ille orator insignis anno se- quenli consul t'uii cum Albino.

i* Superivres consules] Piso et Gabi- nins seepe rogati sunt a populo et senatu, ut de Ciceronis reditu refcr- rent: at noluerunt, veriti, nt dice- bant, ne id gratiic concedere vide- rentur; quia Piso, gener Ciceronis, affinis erat; et Gabinius a Cicerone in capitis causa defensiis erat, nt ait lib. II. Ep. ad Q. Fralrem. Hie antem ironice loquitur.

<^ Provinciarum Jcedere irretiti] Jam subjicit causam qnare nihil de Cice-

1G58 M. TULLIUS CICERO

natus, Inctura bonorum, Italias geruitum pertulerunt. Ka- lendis vero Jan.9 ^ posteaquam orba respublica consulis fidem, tanquam legitirai tutoris,* imploravit, P. Lentulus consul,'" parens, Deus salmis nostrae, vitas," ^ fortunae, memoriae, nominis, simulac de solenni"^ religione retulit,^ nihil hiimanarum rerum sibi prius, quam de me agendum judicavit. 12. Atque eo die '^ confecta res esset, nisi is tribunus plebis,'' quein ego maximis '+ beneticiis quaestorem consul ornaveram, cum et cunctus ordo, et multi eum surami viri orarent, et Cn. Oppius'^' socer, optimus vir, ad pedes ejus"^ flens jaceret; noctem sibi ad deliberandum postu- lasset: quae deliberatio non'7 in reddenda, quemadmodurn

Barb. 2. irritasque. — 8 x querela : Lamb, et al. quarelus. — 0 C Jnnunrii ; alii Januariis. Turn, C postquam. Postea, idem Ms, consul. — 10 Cowsm/ Weiskio Ruspectiim est. — 11 Salm nostrcB vita; C H S 4*, Biirb. 1. 2. e<i. Wald. Junt. Aid. Lamb. Oliv. VV^eiske, Beck. Scliiilz. et Oiell. Garatoinis ex oiat. in Sen. c. 4. pro Sext. 69. maluit scribi parens deus nostne vitce, quod eiiain Wolf, praefert, si quid miitandiim sit. — 12 A Franc, ei H abesl soknni. In Dresd. Giielf. ed. 1472. Ven. 1480. 1483. Med. de sole de reUg. € % 4' «" t Barb. 2. sole de relig. Barb. 1. simiil ac de sola relig. — 13 C T ea die. — 14 C maximus. Pro qucestorem consul ornaveram C consuleram. Ad ormtreram in ed. Oxon. base affertiir varietas : x [sic] ornaveram noctem sibi ad diUheran- dum postulasset : x [*''"] ornatam noctem .sibi ad deliberandum postulassft, — 15 Pro Oppius C H Xi Dresd. Franc. 1. babeiit Pompeius. — 16 In Barb. I. 2. et Ven. 1483. deest ejus. Pro jaceret, noctem C jaceniem nocentemque ; xjf^^^^^t noclemque. — 17 H sed deliberatio ilia non. Pro reddenda C re delenda. Mox, arhitrantur H S T, Franc. 1. eted. 1472. arbitrentur C et Dresd. arbitrarenlur

mOTJE

rone retulernnt; quia Pub. Clodius saltis nostra tita;]Hypeibo\c i\\»&tr\s,

Gabinio Syriam, Pisoni Macedoniam nt smim liberatoreni praedicer.

spoponderat, si niodo ab eis in eji- e De solenni religione retidit] UtaWm

ciendo in exilium Cicerone adjnvare- at(]iie imbant niaijistratiim ronsiile.i,

tnr. proponebant quid esset decernen-

•^ Kalendis Januariis] Kal. Januariis duni de reliiiione : quo facto, de Ci-

creati consiiles, P. Lentulus Spinther cerone retulit Lentulus.

et Q. Cjecilius Metellus Nepos, ma- '' Is tribunus plebis] Altilius Gavia-

gistratum inierunt. niis, unus ex novem qui post Clodium

« Legilimi tutoris] Similitudo est; tribuni facti sunt, noctem peliit ad

quemadmodurn enim saucta esse de- deliberandum. Ejus in se ingrati

bet fides lesjilimi tutoris in conser- aninii viiium notat.

vaudis et administrandis pupdli bo- ' Oppius] Oppius, queni et Corn!-

nis; ita sincera debet esse consulis ciniini appellat in or.it. pro Sextio,

fides in repub. gubernanda. Gaviani soter fnit.

f JJeus S(duliii nostra;, vilw [Deus,

AD QUIRiTES POST REDITUM, CAP. 5. ]t!59

nonnulli arbitrabantur, sed, ut patefactum est, in augenda mercede "" consumta est. Postea res acta est in senatu alia nulla ; cum vaiiis rationibus impediretur, et voluntate tamen perfecta senatus '^ causa, ad vos ' mense Jan. defe- rebatur. 13. Hie tantum interiuit"" inter me et inimicos meos. Ego, cum homines in tribunali Aurelio" palam con- scribi centuriarique '^^ vidissem ; cum intelligerem, veteres ad spem caedis Catilinae copias esse revocatas;^° cum vi- derera, ex ea parte homines, cujus partis ' nos vel principes numerabamur, partim quod raihi inviderent, partim quod sibi timerent, aut proditores esse, aut desertores^P salutis meee ; cum duo consules,'' emti pactione provinciarum, auc- tores se inimicis reipublicae tradidissent ; cum egestatem.

X, qui, paiilo post, liabet in agenda mercede. — 18 Et cum variis rat. imp,, vo- luntate tamen perspectu senatus, Efc. edd. pleia>qne ante Gnit. cum Oliv. Weiske, Beck. Sclmtz. et Orell. Pro vuriis in C, Dresil, Barb. I. 2. e.st vanis. Tnni Ven. 1480. et voluntas ; Barb. 1. 2. Ven. 1-183. Naiii;. et voluntate. Post- ea, X 'I' et paiici alii perfecta ; H profecla. Pro causa Barb. 1 . 2. et Ven. 1480. tamen: pro causa ad vos C tarn apud ros ; H caiisa ad nos ; x ^ causa apud vos; Dresd./am apud nos. — 19 C) contaminarique, suprasir. ' vel ccnturiari.' — 20 Re- novatas Guelf. Dresd. Franc. Barb. 1. 2. Ms. Ursini, ed. 1472. et Wald, no- vatas C et H.— 1 Cut parti C H x, Guelf. Franc. 1. Dresd. Barb. 1, 2. Mss. Pariss. ed. 1472. ciun Grjev. et Lall. Pro numerabamur in C mirabumur ; et

NOT/E

^ In augenda mercede] Petiit noc- qiiani is sniim filiiirii, aptate jam adiil-

tem ille Attiliiis, non ut de Ciceronis turn, interfecit : cum itaqne velit in

reditu, sed de nieiceile duplicaiida odium (Ilodiurn adducere, fini^it illiid

ageret cum Clodianis, ul redituni Ci- tiil»unal, ut osteudat Clodiuni colle-

ceroiiis impediret. giorum siniidatione servos conscrip-

' Causa ad vos] Per Fabricium, tri- sisse, et Catilinae copias cum iisdeui

l)iinum plebis, causa Ciceronis de- ducibus spe incendiorum reduxisse.

lata est ad 8enatum. Scribit autem " Ccnturiari] Centurlari, id est, in

Piutarcbus, cum Clodius senatores centurias, aut classes ordii.esque,

viderct inclinari ad revocandiini Ci- d:stribuere: bic autem ratioiies af-

ceroiieni.ad uunsen) Januariiim cau- fert, quare abire maluerit (juani cum

sam differri voluisse. bonis contra improbos cives decer-

"' Hie lanlam inter fuit] Jamincipit tare,

coiitroversias omuts exponere, quie \' Proditores esse aut desertores] Hie

inter se et Clodianos extitere, dum liortensium nulat, a quo scelerale ae

on)nes mac;istratus, et ouiuis respub. et insiidioiie tractalinn fiiisse, queritur

pro se starel. lib. i. Epistt. ad Q. fratrem.

" In tribunali Aureliii] Aurclia O- i Duo consulcs] Gabiniua tl Piso. rcsiilla Catiliniu non prius nupsit,

16G0 M. TULLIUS CICERO

avaritiam, libidines suas viderent expleri ' non posse, nisi me constrictum doraesticis hostibns dedissent;^ cum se- natus equitesque Roniani flere pro me, ac, mutata veste, vobis^ supplicare edictis atque imperiis vetarentur; cum omnium provinciarnm pactiones, cum omnia cum omnibus foedera, reconciliationes '^ gratiarum, sanguine meo sanci- rentur ; cum omnes boni non recusarent, quin vel ^ pro me, vel raecum perirent; armis decertare pro mea salute nolui, quod et^ vincere et vinci luctuosum reipublicae fore putavi. 14. At inimici mei, raense Jan. cum de me ageretur, cor- poribus civium trucidatis/ flumine sanguinis meum reditum intercbidendum putaverunt. vi. Itaque cum ego abfui,^ earn rempublicam habuistis, ut seque me, atque illam, re- stituendam putaretis. [p. 201.] Ego autem,'° in qua civi- tate nihil valeret senatus, omnis esset irapunitas," nulla judicia, vis et ferrum in foro '^ versarentur; cum privati*

pro partim quod x utroqne loco partimqite. — 2 C desertos. — 3 C expelli. Mox, in H S T X, Franc. 1. Dresd. Barb. 2. ed. 1472. Yen. 1480. 1483. Med. deest pronoiiien me. Pro constrictum C, Franc. 1. Dresd. Barb. 2. Gtielf. et edd. ante Aid. liabent coiijlictum: unde Graevlus conjecit legend, afflictum. — 4 Barb. 1. Nang. Hervag. Lamb. Beck. Schiitz. et Orell. dedidissent. Mox, iiequifes sine copula. — 5 C modi's. Vioedictis C et Dresd. dictis: pro vetarentur Cutere}ilur. Turn, x ^^>n onnes. — 6 Dresd. fcedera, concilintiones : xf^derala constituliones. Pro cum omnium prov. . . . sancirentur in C tantiini legitur cum saturarentur. — 7 C recusarunt, quern vel. Mox, % perire, et t|/ decertaret. — 8 No- lui, quod potui, quoniam el x, Barb. 1. 2. Mss. Pariss. et edd. vett. cnm Lall. Beck. Schnlz. et Orell. ' In Dresd. et Mss. Ursini fuit nolui quod polui, quod vincere, S(c. Franc. 1. noiiti, quod potui, cum vincere, ^c. Hinc Gra?v. improbante Heimiann. edidit nolui quod potui, quod et vincere, Sfc. sed offendit repetitio vocab. quod, et facile quoniam in quod potuit abire. In H nolui, quod potui, quando et vine. C nolui, quod potui vincere. Ea varietas etficere poterat, nt ciitn Ern. existimareniiis quod potui e glosseni. invectum esse. Henmann. librarinm pro quod putavi perperam scripsisse quod potui existinuit, non verisimiliter. Nang. Maniit. Lamb. Gruter. Ern. et al. dederunt nolui, quod et vincere, £fc.' Beck.

Cap. VI. 9 Cajfui: a\. uhsum. Mox, \no aque C neque. Henmann. legi maluit, aqne me, atque illam reslituendum. — 10 Pro aulem, quod in C et T deest, H et S liabent enim. — 11 Dresd. impuritas. Weiskium oft'endit vocab, omnia, unde conjicit omnis scelerum esset imp. — 12 x omitlit in faro. In C H x

' Corporibus civium trucidatis'\ Cam dlanorum furor, ut corporibns civium

Clodianalex abrogataest, reditusque Rom. Tiberis complctus, et cloacae

Ciceronis, et omnium bonorum resti- refertse sint.

tutio decreta est, tantus exarsit Clo- » Priiati] Cn. Ponipeius, cum Jn.

AD QUIRITES I'OST REDITUM, CAP. (). IGGl

sc parietum prtEsiidio, non Icguni tuerentur ; tribuni ■' ple- bi.s/ vobis inspectantibus, vulncrarcntur ; ad magistiatuum domos cum ferro et facibns iretur ;'+ consulis fasces" fran- gerentur; Deorum immortalium templa "^ incenderentur ; rempublicam esse niillam piitavi.'^ Itaque neque, repub- lica extenniuata, raihi locum in hac urbe esse '^ duxi ; nee, si ilia restitueretur, dubitavi, quin me secum ipsa '7 redu- ceret. 15. An ego, cum mihi esset exploratissimum, P. Lentulum proxiuio anno consulem futurum, qui illis ipsis reipublicas periculosissimis "^ temporibus aedilis curulis,^ me consnle, omnium meoi urn consilioium particeps '^ peri- culoi unique socius fuisset; dubitarem, quin is me, confec- tum consularibus vulneribus,^ consulari medicina" ad salu- tem reduceiet? ^° Hoc duce,'' coliega autem ejus,' cle- mentissimo atque optimo viro, primo non adversante/ post

legitnr versarelur. C caret cum ante privuti. C H %» Bresd. non agnoscnnt pronoinen se. Deniqne, Diesd. habet paiietis. — 13 C trihimus, et innx vulne- raretur. In x obvulnerarentur. — 14 C irent, Mox, H et Deorum.- — 15 Barb. 1. 2. et edil. ante Lamb, nullam esse put, Tnin, Lamb. Itaque nee, et x republ. extenuata. — IG In x deest esse. Dein, C et Diesd. dixi. — 17 In x deest ipsa. Ttim, C restitueretur. — 18 In H periculosis. H et x "'"'tf'it «"'''''* <^"''"''s« In C edile sirrali. Pro me consnle C habet qui me. — 19 Vro particeps Xi Dresd. Franr. 1. et ed. 1472. habent priticeps ; C princes ; Barb. 2. principes. In Barb. 1. princeps snciusque, omisso vocab. periculorum. C huhet pcriculurum Mnc co- pnla. — 20 C reduceretur. — 1 Et collega ejus C T, Barb. 1. 2. et Mss. Graevii, qn\ dfiilh coUega ejus, et clem, eviore typographico, nt ait Orell. — 2 Vi primo

idiis Sext. in senatnm venisset, dici- rum, templum incensum est. Vide

tur servo P. Clodii sioain excidisse, orat. pro Mil.

eaqnc ad Gai)ininm consulem del<ita, y Mdilis curulis] Pub. illi Lentulo,

dictum est, servo imperatnm a P. in conjuratione, Lentulns Sura, Cali-

Clodio, ut Pompeiiis occidcretnr. liuix; socins, in libera cuModia a Cice-

Pompeius statim domum rediit ; <t, rone ronsnie traditus est.

nt ait Cic. pro Mil. ' caruit foro Pom- '■ Consularibus vulncribus^ Quam ac-

peiiis postea, caruit senatu, caruit cepit a Gabinio et Pisone coss. ca-

pnblico.' Ita Asconiiis. lamitatem, nomine vulncrum appel-

' Tribuni plebis] Sextius, ut in pj\is lat.

defensione ait, plus viginti vulneri- ^ Consulnti mcdicina^ Hanc a Len-

b!is aflFectus est. tnlo et Metello medicinam accepit,

" Consulis fasces] Fasces Gabinii, qui enm ab aliis duobus ejectum re-

qni fnere insignia magistratus, fracti stitiit^runt. Allegoria iiajc nobilis est.

sunt. '' Hoc duce] Lentulo duce, et colle-

'^ Templa] Castoris, vel Nymplia- ga ejus Metello referentc, Cicero re-

166'?. M. TULLIUS CICERO

etiam adjuvante, reliqui magistratus paene omnes^ fuerunt defensores salutis meee : ex quibiis excellenti animo, vir- tute, auctoritate, praesidio, copiis,' T. Annius et P. Sextius, praestanti'^ in me benevolentia et divino studio extiterunt. Eodemque P. Lentulo auctore, et pariter referente collega, frequentissimus senatus, uno dissentiente/ nullo interce- dente, dignitatem meam, quibus potiiit,^ verbis amplissimis ornavit; salutem vobis, municipiis coloniisque*^ omnibus commendavit. 16. Ita^ me nudum a propinquis, nulla cognatione munitum, consules, praetores, tribuni plebis, se- natus, Italia cuncta,^ semper a vobis depiecata est: deni- que omnes, qui vestris maximis beneficiis honoribusque''' sunt ornati, producti^ ad vos ab eodem,'° non solum ad me conservandum vos " cohortati sunt, sed etiam rerum mea- rum gestarum auctores, testes,'^ laudatx)res fuerunt. vii. Quorum princeps ad cohortandos vos, et ad rogandos"' fuit Cn. Pompeius, vir omnium, qui sunt, fuerunt, ""^ erunt, vir-

* Magistratibus.

adv., omisso non. Pro etiam C liabet in. — 3 ' Copiis, quod in nonnullis edd. defiiit, Hotomann. in siio cod. invenit, estque a Gmt. restitntiim e codd. et edd. vett., qiiibnsciim etiam Barb, et alii faciiint. Heiimaiin. pro glosseinate vocab. prcesidio habet, qiianqiiam nee iioc aptiim loco piitat. Lamb., ap. qiiem copiis etiam omissiim, pro auct., prasidio, leg! voliiit auctoritate prtrditi. Hetimanmis ex c. 8. orat. in Sen. mavnit legi auctoritate pares, T. Ann, Sfc' Beck. — 4 Gembl. prersenti, probb. Giilielmio, Gnitero, Garatono. — 5 Cpotui. Lamb, meam verbis, quam potuit ampliss. — 6 C etcol.oniis: T, Dresd. Barb. i. 2. et ed. 1472. coloniis sine copula : x ^ colonis. Tom, \p omnibusque. — 7 T Ita- que. Ms. ap. Lamb, omittit praspositionem ante propinquis. — 8 Pro cuncta C tota. In H et X deest semper. — 9 C H x honor ib us. —10 Pal. 2.9. Dresd. Barb. 1. S. Vict, et Ms. Lamb.afc eadem. In Tx, Franc. 1. Barb. 2. desunt : nnde Beck, ea nncis inclusit. — 11 C caret vos. In H hortati sunt. — 12 In C T, Dresd. Barb. 2. deest testes. Tnm laudatoresque CS T x, Franc. 1. Dresd. Barb. 2. et edd. pr. cum Lali.

Cap. VII. 13 C Quorum ad coh. nos, et rog. Post rogandos x addit vos. — 14 Ante fuerunt H et x repetunt qui. Ante erunt, quod in H deest, C et

NOTyE

vocatus est. tns a Clodio, solus obstitit, vel ipse

« P(pne omnes] Omnes magistratus, Clodins.

praeter Attilium Gavianum et Serra- * Producli] Fas fuit consnlibns pri-

num trtb. plebis, qui a Clodianis cor- vatos producere in rostra ad aliqiiid

rnpti sunt, Ciceronis salnti faverunt. popnlo vel suadendiim vel dissiiaden-

•* Uno dissenticnte'] Attilius, corrnp- duni.

AD QUIRITKS I'OST REDITUM, OAI'. 7. J ()()3

tute, sapientia, ac gloria princeps ; '^ qui mihi unus uni pri- vate araico eadein"^ omnia dedit, quas universa*. reipublicae, salutem, otiura, dignitatem. Cujus oratio fuit, quemad- moduni accepi, tripartita: primum vos docuit,'? nieis con- siliis rempublicam esse servatam,'^ ^ causamque meam cum communi salute conjunxit ; hortatusque est, ut auctorita- tem '9 senatus, statum civitatis, fortunas civis bene meriti defenderetis: turn in perorando^° posuit, vos rogari a senatu, rogari ab equitibus Romanis/ rogari ab Italia cuncta : de- nique ipse ad extremura pro mea vos salute non rogavit solum, verum etiam obsecravit. 17. Huic ego homini, Qui- rites/ tantum debeo, quantum hominem homini debere vix fas est. Hujus consilia, P. Lentuli' sententiam, senatus auctoritatem, vos secuti, in co me* loco/ in quo vestris beneficiis fueram,^ iisdem centuriis, quibus coUocaratis, re- posuistis. Eodem tempore audistis eodem ex loco sum- mos ^ viros, ornatissimos atque amplissimos homines, prin- cipes civitatis,^ omnes consulares, omnes praetorios, eadera

* Ea dignitate.

Dresd. addiint et. — 15 Princeps non le^itiir in C H Ti|/; sed C H, Franc. 1. Barb. I. 2. ed. 1472. exhibent princeps virtute, uti Gicev. et Lull, edidenint. T )|/ a-unt principes, rirtute. Lamb, dedit virt., sup., jfloria princeps: a\.virt., gloria, saj). princeps. — IG C animo, et x eodem. In Barb. 1.2. et Ven. 1480. lejjitnr omnia eadrni. Pout salutem C addit dedit ; et post dignitatem in Ven. 1480. additiir afferchant. — 17 C H Xi Dresd. Franc. I. Cujus oratio ita primum vos doc, oniissis veibis interjectis. Similiter Barb. 1. Cujus oratio ita primo vos doc. Barb. 2. Cujus oratio vos ita primum doc. Ed. Ven. 1480. etsi retinet verba interjerta, deiiide tamen scribit vosita primum doc. — 18 C consen-atam, et niox cum sal. — 19 C et x auctoritate. RIox, pro bene werjYi iidem emeriti. — 20 Fro in perorando C H S T x, Dresd. ed. 1472. me imperando ; \f/ me in opa- rando (sic). Franr. 1. turn in me recuperando persuasisset, vos, 8fc. Pro posuit in X possit. — 1 In € H S deest Komanis. Mox, pro dcnique ipse C deinde ; H S deinde ipse. — 2 Quirites non est in C, qni legit tantum debere, et panio post omittit verba homini debere. Pro hominem, quod in C x deesf, T liabet homines. Porro, H caret fix. — 3 Franc. 1. consilio ; ei C. x P- Lentulas. — 4 In C H S T X deest me. Tiini in C quo omittitnr. — 5 H S quibus fueram. Voi\ fucram excidisse Weiske piitat vocal). coUocatus. Pro iisdem C idem. In eodem M*. denst quibus. Dein, collocaretis C et Dresd. collocaveratis Franc. 1. coUocalus fuei am eiVidit Lamb. — 6 C T, Dresd. omitlunt si/mmos. — 7 Pro

NOT;E

f Rempublicam esss servata7n^ Ser- conjurationcm compressit. vavit rempub. Cicero, cum Catilinae

16G4 M. TLILLIUS CICERO

dicere, ut omnium testimonio per me unum ^ rempublicam conservatam esse constaret. Itaque <t;um P. Servilius,s gravissimus vir, et ornatissimus civis, dixisset, opera mea rempublicam incolumem magistratibus deinceps traditam,' dixerunt in eandem sententiam ceteri. Sed audistis eo tempore clarissimi viri non solum auctoritatem, sed etiam testimonium, L. Gellii;'' [p. 202.] qui, quia suam classera' attentatam magno cum suo periculo paene sensit,'° dixit in concione vestra," ' Si ego consul, cum '^ lui, non fu- issem, rempublicam funditus interituram fuisse.'

vni. 18. En ego'' tot testimoniis, Quirites, hac auctori- tate senatus, tanta consensione Italiee, tanto studio bonorum omnium, agente P. Lentulo, consentientibus ceteris magis- tratibus, deprecaute Cn. Pompeio, omnibus hominibus fa- ventibus, Diis denique immortalibus, tiugum ubertate,"" copia, vilitate,''^ reditum meum comprobantibus, mihi, meis, reipublicai restitutus, tantum vobis, quantum facere'^

principes civitatis C habet conjunctos. In T et Dresd. deest principes. — 8 In C H S T X, Dresd. unum omittiuir. — 9 C tradila: H tmditum. HeiUDannns legi mavnit traditam, deinceps dixerunt . • . Sed el audistis eo. Pro eo H et S eodeiii. — 10 ' Verba (juia swim clussem . • . pcene sensit, quae uncis inL-liisi, alii corrnpta statuunt, alii a giossatore ascripta. Posterius ipse probo.' Weiske. —11 H S X. Barb. 1. 2. Franc. I. Dresd. Mss. Manntii, ed. 1472. Ven. 1480. 1483. concione vestrum: C conlenlum veslrum. — 12 Pro cum H et S sicul. Mox, X interjectam fuisse.

Cap. VIII. 13 Pro En Henmann. maluit Nunc; et pro En ego Manut. conjecit Ergo legend. Pro Quirites C babet quam rempublicam ; Franc. 1. Dresd. qui rempublicam. — 14 C S x, Fianc. 1. uliidate. Ante mild C addit se. — 15 Facere Ernesto et Wolfio suspectum est. Tiiin, Guelf. poiliceor, nt vo-

NOTiE

? P. Servilius'] Vir consnlaris Ser- "^ Frtigumubertate'] Cum snmma es-

vilius fnit. set illis teniporibus'annonae caiitas,

'' L, Gellii] L. Gellius fnit consul atqne a seiiatn plerique consnlares

cum Lentnlo, et in scnatu dixit ci- abessent, quod Into se negarent posse

vicam coronam Ciceroni deberi a re- sententiam dicere, in Ciccronis scn-

pnb. tentiam factum est seiiatusconsnl-

' SucDH clussem] Gellius cnstos erat , tiini ; atque ex eo lex promulgata, ut

suae classis, dum ferebantnr siiffra- Pompeio per qninquenniuni omnis

gia, ex qua multi corrupt! pecunia potestasrei frumentariai totoorbeda-

fiierant, ut contra Ciceronem age- retur. Kodeui pro|>e inomento fru-

rent. menti copia secnta est.

AD QUIRITES POST REDITUM, CAP. 8. 1665

possum, Quirites, pollicebor : primura, qua sanctissimi ho- mines pietate erga Deos immortales esse solent,"' eadem me erga populum Romanum semper fore; numenque ves- trum '^ aeque mihi grave et sanctum, ac Deorura immorta- lium in omni vita futurum ; deinde, quoniam me in civitatem respublica ipsa reduxit, nullo me loco reipublicse defutu- rum.'^ 19. Quodsi quis existimat, me aut voluntate esse mutata, aut debilitata virtute, aut animo fracto, vehementer errat. Mihi, quod potuit vis '9 et injuria, et sceleratorum *° hominum furor detrahere, eripuit, abstulit, dissipavit : quod viro forti adimi non potest, id manet ' et permanebit. Vidi ego fortissimum virum, municipem meum,^ C* Marium, (quoniam nobis, quasi aliqua fatali necessitate, non solum cum his, qui ha^c ' delere voluissent, sed etiam cum for- tuna"" belligerandum 4^ fuit) eum tamen vidi, cum esset summa senectute, non raodo non ^ infracto animo propter magnitudinem calamitatis," sed confirmato atque renovato. 20. Quem egomet dicere audivi,*^ tum se fuisse miserum, cum careret patria, quam obsidione" liberavisset; cum sua bona^ possideri ab inimicis ac diripi audiret; cum adoles- centem filium videret ejusdem socium calamitatis;P cum

lebat Heumann. — 16 H T x? Franc. 1. soleant. Franc. 1. qnoque me eadem. In C et X deest me. — 17 In C tantuni est numen, in x numeu vestrum. — l8 C 'i'. Franc. 1. Dresd. omiltiint verba deinde . . . defuturum. — 19 A Franc. 1. Dresd. Barb. 2. Gnelf. ed. 1472. et ed. Wald. al)est lis, probante Gra^vio. — 20 Sceleralus Lamb, qui ante eripuit adjeclt id. — 1 Ante manet H S X) Baib. 1. Ver). 1480. 1483. Hervag. addiint mihi. — 2 Prajnonien in (] et T deest. Mox, C H T robis. In T quasi oniittitiir. — 3 C x lioe : T hoc imperinm. Dein, x de- bere, et T x voluisset. — 4 Bellum gerendiim Franc. 1. Dresd. beUigerendum C : belli ^er end um ed. 1472. — 5 iVon post /nofio deest in x ft Barb. 1. Animo non est in C. Franc. 1. non fraclo animo. Vid. Nott. Varr. — 6 Graevins e Franc, l.edidit attdivi dicere. Hotoin. et ]Marclaniliis legi jiisserniit tutn senon fuisse miserum. Pro cum C, Dresd. Pall, et Ms. Vict, habent si. Tum, x paruisset.

NOTTE

' Municipem meuml Arpinas fuit calamitas, cum a Snila fugere coac-

Marius, Arpinas Cicero. tns est ut vitae consuleret.

"» Cumfortunu] A fortuna victi, et " Ofcsidione] Teutonibus et Cirabris

ejecti e patria Marius et Cicero fu- in Italia deletis urbem liberavit. eniut. P Socium calamitatis] Filing Marii, a

" Cnlamitalis] Summa fuit Marii Sulla victus, pulsus et exilio damca- Dtlph. et Var. Clas. Cicero. 5 N N

1666 M. TULLIUS CICERO

ia paludibus demersus,'' concursu ac misericordia ^ Mintur- nensium corpus ac vitam suam conservasset ; cum parva navicular trajectus in Africam, quibus regna ipse dede- rat,'° ad eos inops supplexque venisset : recuperata'* vero sua dignitate, se non commissuruin, ut, cum '^ ea, quas amiserat, sibi lestituta essent, virtutem animi non haberet, quam'' nunquam perdidisset. Sed hoc'+ inter me atque ilium interest: quod ille,'' qua re plurimum potuit, ea ipsa re inimicos suos ultus est, armis ; "^ ego, qua consuevi, utar ; quoniam illi arti'^ in bello ac seditione locus est, huic*^ in pace atque otio. 21. Quanquam ille animo '^ irato nihil nisi de inimicis ulciscendis agebat; ego de ipsis inimicis tantum, quantum raihi'9 respublica permittet, cogitabo. IX. Denique, Quirites, quoniam ^° me quatuor omnino ge- nera hominum violarunt; unum eorum,^ qui odio reipub-

— 7 A), et cum sua bona. — 8 In C T et Mss. ap. Graev. ileest ac tnisericordia. Dein, x Miturniensium. Panlo post, C H S T x et Mss. ap. Graev. conser- varet. — 9 T parva in navic. Lambiiiiis, quia in snis Mss. invenil partini pro- vectua, paitim pravectus, leposnit trareclus. In Ms. Henr. Stepli. et Mss. Ursini pei'vectus. Pro Africam C et Dies^d. patriam — 10 C ipsa, et Franc. 1. ademerat. '^\o\, Vvdinc. \, suppkx innpsque, — 11 Vro recuperala x recte para- vero par. — 12 In x 'Jeest CMm. Vro amiserat x w'*'*^''"' / Weiske dedit amisf- rit. In ed. 1472. ut earn, quce a miseria restituta. Cxi^""^"^- '• Dresd. sibi omiltunt. Tnm, in C T x esse*.— 13 X 'V'"- — 1^ C caret hoc. — 15 T oniitlit quod ille. Pro qua re C qucerere. — IG Armis nonnnllis ap. Lamb, siispectuni fuit. Tiiiii, C ego quce. Post titar in S T x> I'^'b. 1. 2. et edd. vett. additiiv pietate. Wciske censet arte dicetuli aut oratione excidisse. — 17 C T x «"<<"• Pro illi arti Heiitnannns legit i^/f's. Mox, x '"<-""'"* f*'' ^^ Franc. 1. locus fuit. — 18 Franc. 1. Quanquam quo ille animo. Weis^ke e conjertura dedit Quodque ille animo : Wolf, conjecit Itaque ille animo. Pro ille C el H illi. — 19 In x deest mihi. Mox, C H S x permiltit.

Cap. IX. 20 C quomodo. Pro omnino, quod C et H omittuDt, in Barb.

NOTiE

tns, fiigit in Africam. "' Huic] Eloqnentiani inter et ar- '1 In puludibus demersus] Marins la- tem bellicam illud discriminis inter- titans in paludibus Mintnrnensiiini,et ccdit, quod ars bellica in seditionibus ab siiis hostibus coniprthensus, et et tuinultibus, eloquentia in pace et iisdeni Miiitnrncnsibus ad necan- in otio dominetnr. dun» traditus fuit. Pbstea vero Gal- » Unum eorum] Quatuor iioniinuni lu, (|ui t-iini volebal occidere, perter- genera odio Cireroneni proseqneJ^an- refacto, nave conscensa in Asiaiii tra- tur. Priinuni eoruni genus fuit qui jecit. Vidf Plut. Mintmna; vero op- C'atilina> latenier favebant, nequc et pidiiin I'st in ('anipaiiia. favere velle videhantiii.

AD QUIRITES POST REOlTUM, CAP. 9. 1667

licae, quod earn ipsis invitis ' conservaram, mihi inimicissimi fuerunt ; alterum, qui per siniulationem ^ amicitia?/ nefaric prodiderunt ; tertium, qui, cum propter inertiam ' suam eadem assequi nou posseiif, inviderunt laudi" et digiiitati meas ; quartum, qui/ cum custodes rcipublicas esse debe- rent,+ salutem meam, statum civitatis, dignitatem ejus im- perii, quod erat penes ipsos,' vendiderunt ; sic ulciscar genera singula,^ quemadmodum a quibusque sum provo- catus: malos cives, rempublicam bene gerendo ; perfidos amicos, nihil 7 credendo, atque omnia cavendo ; invidos, virtuti et gloriae serviendo; mercatores provinciarum, re- vocando domum/ atque ab lis* provinciarum rationem repetcndo. 22. Quanquam mihi majori 9 curae est, quem- admodum quidem vobis, qui de me estis optime meriti, gra-

l.\eg\UiT oratio7ium.— l Pro invUis H vidis ; x '-"""/""cius. Tiim, C conser- vatam. — 2 C H similitudinem. Ante prodiderunt H x. Jmit. Beck, et Orell. addunt »ne. Weiske edidit ine np/. prot/. Deiii, C perdideriint. — 3 Franc. 1. et Barb. 2. per inertiam. Turn, C suam eandem ass. Mox invident Franc. 1. in- ridfrent X f^l *'Jd. nonniillte, teste Graevio. — 4 Debuissent x- debuerint Heii- mann. deberent Em. e coiijectura, cum Wolf. Weiske, Beck, et Scliiitz. de- buerant e conjectnra edidit Orell. debuerunl ceteri. Dein, H salute. — 5 In C deest ipsos. — G Facinora singula H T x, Guelf. Franc. 1. Diei-d. Barb. 1. 2. Pall, facinorum singula C S rf* et Ms. Vict, cum Grut. Grzev. Oliv. Lail. sin- gula genera Lamb, qui, quia in Mss. invenit facenurum, coiijeoit legend, ea genera sing. Ern. ex ed. Junt. dedit genera sing, et sic Wolff. Weiske, Beck. Scliulz. et OrHlJ. Heuniannus legi putat genera singula, sed tanien et genera et facinora deleri maviilt. Mox, C (/uibiis : x quibusdam.—7 Pio nihil Dresd. mild. Turn, x omnia carendo. — 8 C et H ub his. Dein, C et Dresd. ratione repetenda. Heiimann. jubet pmrinciarum deleri.— 9 Gulielm. lectdui olini esse putat, Quanquam mihi, Quirites, majuri, SfC. Turn, T ul quemadm. In H, Baib. 1. Ms. Vict, et Mss. Gruleri deest quidem, deleveruntque Grtevius,

NOTiE

' Per simulationem amicituE} Q. nium notat, qui a tribuno Clodio pio-

Hortensiuni intelligit, qui Ciceroni vincias acceperunt, ut nocerent Cice-

amicus videbatur, a quo tanien insi- roni.

diosissime setractalum (lueritur apnd y Rcvoeando domum] Doiiium revo-

lib. I. Epistt. ad Q. Fratr. cavit inimicos sues, qiiando de pro-

" Inviderunt laudi] Tertium geinis vinciis consularibus liabuil oialionem,

eoruni qui Ciceroni inviderunt, fuere nbi revocandos esse e suis Gabiniuni

nonnulli e Catilinae asseclis, qui in et Pisonem, et futuris consulibus

honorum petitione inferioresseCice- earuni provincias decernendas esse

rone vidtrunt. snasit.

•'' Quailum, qui] Pisonem et Gabi-

1068 M. TULLIUS CICERO

tiara referam, quam, quemadmodum inimicorum injurias crudelitatemque persequar.'° [p. 203.] Etenim ulciscendas injuriae facilior ratio est, quam beneficii remunerandi ; prop- terea quod superiorem esse contra improbos, minus est negotii, quam bonis exaequari : " turn etiam ne tam neces- sarium quidem est, male meritis, quam optime meritis, re- ferre quod debeas.'* 23. Odium vel precibus raitigari '^ potest, vel temporibus-^ reipublicae communique utilitate deponi, vel difficultate ulciscendi teneri,'* vel vetustate sedari : bene meritos quin '^ colas, nee exorari fas est, nee id reip.ibiicce repetere^ utcuraque necesse est, neque est excusatio difficultatis, neque aequum est, tempore et die'** memoriam beneficii definire. Postremo qui in ulciscendo remissior fuit,'^ mox aperte laudatur : at gravissime vitu-

/ Periculis.

Wolf. Weiske, et Schiitz. A Dresd. absiint verba qui de me. — 10 x crudeli- title, et C prosequar. Est enhn ulciscendi injuiice, SfC, Lanibimis e Mss. dedit Etenim cum xikisc. inj. Sfc. Piaeterea Coinittit est post ratio. — 11 x. f'onos exaquare. Mox, x. Haib. 1.2. pliires M-s. Grzevii, Ven. 1480. 1483. Junt. Gra-v. nee tam. — 12 Non tam mule meritis referre quvd debeas, quam ut bene me- ritoscolas H Xj Barb. 1. 2. Franc. Let edd. plera^qiie ante Naiig. et sic Junt. nisi ()tiod oiniitat no7i tam ante male. In C S et Dresd. deest rneritis post optime. Pro re/erre e<l. Med. habct/cne. — 13 Ms. Vict, vindicari, imde Gii- lielm. conjecit medicari, ut est in IMss. nonimllis ap. Lamb, mendicari alii. Diesd. oniittit vel anle temporibus. In Franc. 1. et ed. 1472. vel temp, et reip. — 14 C diff.utendi tueri. — 15 In C et Diesd. deest ^«/?j. Tnni, Lamb. Jiegwe exor. . . . neque id. C et H rjuoqne neque id. Paulo post, C petere, ut Manut. volebat. H reputare : Gizcvjus conjecit dare; tt Garatov. remitlere unquam: Em. qnoque volebat remittere. Hotom. lej:i nialuit reip. temporibus unquam necesse est. Henmannns in Parerg. Crit. p. 67. correxit, nee id reip. expedit vel unquam necesse est : in not. ad b. I. scrtWil nee id reip. unquam out nec. est. Pro utcunque C H x> '^I'*- Stepb. et Ven. 1483. vtrumque ; Lamb, utiquc. In Ven. 1480. legilur neque id reip. est repetere ut utrumque uec. est. Wd. Nott. Varr. — IC Pro et die, C, Fianc. 1. Dresd. liabeni excidere. — 17 C Pustr. quin mihi in ulc. remissin fucrit. In H (|iio(|ne fueril. Pro tnox H et Pal. 1. in os ; Pal. 3. in os cum. Lanibinns in snis, G riiiei'. in aliis invenil in eorum ap., quod et in C' at(|ue Dresd. est. Turn, pro l<iudalur iidein L^imbini Mss. et nonnnlli ap. Grill, utilur ; C et Dresd. ulctur ; et posiea Lamb, aut grav. iibi Franc. 1. et graviss. Lamb, conjecit legend, in eo partim reprehcnditur, partim laudatur. Heunianno mox aperle delenduni videlnr. Utruinque etiam Weiskio est sii-

NOTiE

* Nec id reipubliccB repetere'\ Ver- relationem gratiap ; ant reipiib. gratia

bum isind ' repetere,' retraliere aut non iia oinittitur redditio beneficii,

inipedire sigiiiticat : quare is esse vi- ut maleficii. detur sensus : Uespub. non impcdit

AD QUIRITES POST REDITUM, CAP. 10. 1G69

peratur,'^ qui in tantis beneficiis, quanta vos in me conlu- listis, remunerandis est tardior : neque solum ingratus,'9 (quod ipsum grave est) verum etiara impius appellctur necesse est. [Atque in officio persolvendo dissimilis est ratio pecunice debitae ; propterea quod pecuniam qui re- tinet, non dissolvit : qui reddidit, non habet: gratiam et qui retulit, habet; et qui habet, dissolvit.]" x. 24. Qua- propter memoriam vestri beneficii colam benevolentia sempiterna, non solum dum ' anima spirabo mea,^ sed etiam cum mortuo monumenta vestri in me beneficii per- manebunt. In referenda^ autem gratia hoc vobis repro- niitto, semperque prasstabo, mihi neque in consiliis de re- publica' capiendis, diligentiam; neque in periculis a re- publica propulsandis, animum ; neque in sententia simpli- citer referenda,'^ ^ fidem; neque in hominura volunlatibus ^

t Vicam.

specmni. — 18 C vitupcrantur. — 19 lAem Ms. in gravibus. — 20 \ erhA Atque in officio , . .dissolvit desiint in C x» Barb. 1. Franc. 1. Giielf. nno Paris, et ed. Wald. Lanibiniis legi voliiit, ant, Atquin ojficii persolvendi diss, ant Atqui officii persolveiididiss. Laliem. e dnobus IMss. et edidit, Ali/ue iri officio persolv. ... et pecunia debita. Heumann. qnoqne legi \u\lpecunia debita.

Cap. X. 1 ' Non solum dum, Sfc] Si >ion est vernm, debet esse interpunc- tio major, i. e. colon post st'/H;>i<erHa : alias esse debet nee solum. In verbo spirabo valde variant scripti et edd. superalio, exsupcraho, exspirabo, ^c. llliid vernni est. Animnmca deiendimi putabat Gra'vins, et dum spirabo vel siz/je- rnbo legendnni.' Em. ' Non solum in C H S T if/ et Ms. Vict, deest. Pro ditm est in C H S 4( cum, in T mm. Ven. 1480. non mudo cum anima, S^c. Mox, x sempiterna cum anima. Ex utroqne Barb, aflert Garaton. benivol. sempiterna cum anima, nescio an interjectis omissis. Ms. Vict, cum animo exspirabo mea, neqne aliter Pal. 9. nisi quod is habet anima, nli et Pal. 1. et 3. nam in Pal. 2. est exspirando. Franc. \. cum anima exuberaho mea: I3resd. dum anima exu- perabomea. Ed, 1472. ap. Grapv. expirabo: ita legilnr in S T. In C est exu- pera6o ; X f-TS"/'""'"'. Mss. Barbl). et edd. Venn, f.r.s'ipciri/^o. Manntlus de- dit superabo, Nangerius superero, Hervag. et e IMss. Meinmian. Latnbinus spi- rabo, quae deinde facta est vulgaris scriptura.* Beck. In ed. Jnnt. cum anima superaro mea. Ceteri ut Ern. Mox, x "^ eliam : Harb. 1. sed eliam vel mortuo. Hotoniannns, cnni in vnlgatis idor.eani tlesideraret stntentiam et in IMs. (|iio- dam invenissot scriptum »n"r<««s, judicavit dcesse quaedam : Heuniaiii). legi malnit, cum me mortuo. VVeiske maviilt mortuo me. Postea, Ms. ap. Gra-v. in me vestri beneficii. Pro me in C legitur avce. — 2 x 'lure ferendo. Mox, C semper atque prcest. — 3 H pro republ. In eodein Ms. deest diligentiam. — 4 Ma- nnt. conjecit efferenda: Lamb, dedit dicenda. Ern. et Garaton. legi malu- erunt ferenda. Ernesto simpliciter snspcctum est. — 5 C voluptatibus. Mss.

NOTii:

» In sententia simpliciter referenda] ad populiim, vel ad senatiim, piola- Profitetur se ingenue sues sensns vel turnm.

I

1()70 AD QUIRITES POST REDITUM, CAP. 10.

pro republica laedendis, libertatem ; nec*^ in perferendo la- bore, industriam ; nee in vestris commodis augendis, gratam animi benevolentiam defuturam. 25. Atque haec cura, Qui- rites, erit infixa animo meo sempiterna,^ ut, cum vobis, qui apud me Deorum immortalium vim et numen tenetis, turn posteris vestris cunctisque gentibus^ dignissimus ea civitate videar, quae suara dignitatem non posse tenere se, nisi me recuperasset, cunctis suffragiis judicavit.9

ap. Graev. in volunt. horn. — 6 CHS neque. Pro perferendo C patiendo, xpar- iiendo. Turn C neque in vestris. — 7 Sempiterna otfendit Heumannum, iinde primum scribi in sempiternum vel sempiterne, deinde illtid vocab. deleri jussit, ut e gloss, enatnm. — 8 H post, vestris omnibus gent. — 9 Indicavit x> Barb. 1. Mss. ap. Lamb. Ven. 1480. 1483. indicaril Barb. 2.

M. TULLII CICERONIS POST REDITU M,

IN SENATU, ORATIO XXVIII.

ARGUMENTUM.

Cum redisset in urbem Cicero, postridie banc orationera in senatii recitavif, iu qua, couiinemorata beneficii sibi tributi magnitndinc, cum senatni in uuiversum onuii, tuui singiibs quibusdam gratias agit. Initium facit a Lentulo et Metello consulibus, quorum illins pra'cipua opera iu Cicerone restituendo enituerat, hie autem ; privatis inimiciliis reipiibi. condonatis, non intercesserat Lentuli actioui. Hie occasionem arripit ad consules superioris anni, quo ejectus erat, Gabinium et Pisoneni digrediendi, eos- que omnibus modis vexandi. Pergit delude ad tribunos plebis, quod corum post consules maxima erat in legibus tVrendis et abrogandis polestas, iis- que omnibus, inprimisque Miloni et P. Sextio, nomiuatim gratias agit. Se- quuntiir deinde praetoies septem, octavus enim Appius Claudius, P. Clodii frater, a leliquis disseuserat, qui onnies nominatim, nulius tamen praecipue iaudantur. E reliquis autem senaloribus nulli nisi Pompeio nominatim gratias agit, qui pro Cicerone municipia et colonias adierat, omnique gratia et ope ad ejus restitutionem incubuerat. In conchisione ratiouem consilii sui veddit, quo erat in relinquenda urbe usus. Erant enim, qui timidum appeliarent, quod, cum amicoruni opes maximas babe- ret, tamen cessisset Clodio. Tandem nihil de sua fortitudine in defen- denda sahUe reipublicae lioc tarn gravi casu diminutum esse, coniirmat pro Uomo sua.

In Baib. 2. iiaec Oratio inscribitur, M. Tultil pro se ipso gratulatoria de resti- tiitione in patriam incipit. Ad Palrcs Conscriplos. In Pith. Onitio M. T. Cic. in Senalu post liedilum de Exilio : Franc. 1. M. T. Cic, Oratio, qua gratias Se^ natui dixit pro sua reslilulione in palriam.

1672 M. TULLIUS CICERO

I. 1. [Ed. Aid. p. 204.] oi, patres conscripti, pro vestris immortalibus in me, fratremque meura, liberosque nostros meritis parum" vobis cumulate' gratias egero; quaeso, obtestorque, ne meas naturae ^ potius, quam magnitudini vestrorum beneficiorum, id ^ tribuendum putetis. Quse enim tanta potest existere ' ubertas ingenii, quae tanta di- cendi copia, quod"^ tarn divinura atque incredibile genus orationis, quo quisquam possit vestra - in nos universa promerita, non dicam complecti orando/ sed percensere nuraerando? qui raihi fratrem optatissimum, me fratri amantissirao,7 liberis nostris parentes, nobis liberos ; qui dignitatem, qui ordinem,'' qui fortunas, qui amplissimam rempublicam, qui patriam, qua nihil potest esse jucundius,^ qui denique nosmetipsos nobis reddidistis. 2. Quodsi pa- rentes " carissimos habere debemus, quod ab iis nobis vita, patrimonium, libertas, civitas tradita est; si Deos immor- tales, quorum beneficio et haec tenuimus,^ et ceteris rebus aucti sumus; si populum Roraanum, cujus honoribus in amplissimo consilio,* et in altissimo gradu '^ dignitatis, atque in hac omnium '° terrarum arce " collocati sumus ; si hunc ipsura ordinem, a quo saepe magnificentissimis de-

" Minus quam par est. '' Senaiu. <= Roma.

Cap. I. 1 C cumulare. — 2 r caret pronomine ?d. Tun\,inCretribuendum : in Ms. Lamb, attribuendum. — 3 Exsistere potest '^1%. Lamb. Qua tanta enim potest esse ub. ing. Franc. I. Pro uhertas r x Ubertas. — 4 r quodque. — 5 Pith. posset vestrum. ?tIox, Ms. ap. Steph. merita.—6 Pith, et ninis Paris, ornundo, probb. Grffv. et Garaton. Dein, e Ms. H enumerando dedit Oiell. — 7 r fra- trem amantissimum. — 8 Erf. Franc. 1. Barb, et al. jocunrfius.— 9 <r quorum ben. ex hoc ten. — 10 Idem Ms. omni. Mox pro quiddam C quidem ; c quod ; x qui-

NOT;E

» Ne mecE natura'] Exciisat se a beneficitmi extollit, quo omnia sibi

magnitiidine beneficii, quod pro me- reddita esse dicit, quK a parentibus,

ritis extollere satis non potest ; eaqne Diis, popnloqiie Rom. acceperat.

utitiir ut senatores sibi benevolos et '^ In altissimo gradu] Ad consnla-

attentos reddat. turn beneficio popnii pervenerat, quo

*> Qui ordinem] Restitutiis Cicero nulla dignilas in repub. major exti-

est in senatorium ftuiim ordinem. tit. De eu dictum est sirpiiis.

"= Quodsi pare7ites] A. coinparationc

POST REDITUM, IN SENATU, CAF. 2. 1673

cretis sumus honestati ; iramensum quiddam et infinitum est, quod vobis debemus, qui vcstro singulari studio atque consensu, parentum beneficia, Deorum immortalium mu- nera, populi Komani honores, vestra de me" multajudicia, nobis omnia uno tempore reddidistis ; ut, cum multa'"^ vobis, magna populo Romano, innumerabilia parentibus, omnia Diis immortalibus debeamus ; haic '' antea singula per illos habiierimus; nunc universa per vos recuperave- rimus.'4 u. 3. Itaque, patres conscripti, quod ne optan- dum quidem est homini, immortalitatem quandam per vos adepti videmur.'^ Quod enim tempus erit uuquam, quo vestrorum '^ in nos beneficiorum memoria ac fama mori- atur, qui illo ipso tempore, cum vi, ferro, metu, minis ob- sessi '^* teneremini, non multo post discessum meum, uni- versi me '^ revocavistis, referente L. Ninnio/ fortissimo atque optimo viro? quern habiiit ille pestifer annus et maxime fidelem, et minime timidum, si dimicare '5 placu- isset, defensorem salutis meae : posteaquara ^° vobis po- testas decernendi non est permissa per eum tribunum

dam. In Ms. ap. Grapv. imm. quid est et inf. Mox, e Franc. 1 . debemus odidit Ern. qiieni Wolf. Weiske, Beck. Scliiitz. et Orell. secnti sunt. Ceieri de- beamus.— 11 Pro de me r deinde. Paulo post, x vobis. — 12 Pith, ut quo multa. Turn, magna in C x> ^t innumerabilia in rominitur.— 13 Ante/i«c Ti|/, Lamb. Grnt. Oliv. Lall. addiint quod. Vid. Nott. Varr. Post singula r lepetit de- bemus. — 14 Recuperarimus H S, Ven. 1480, recuperarimusT x> Franc. 1. Barb, cum Lamb. Graev. Wolff. Beck, et Oiell.

Cap. II. 15 Erf. et alius Ms. fiini Lall. esse ad. vid. C H T x. Dresd. Franc. 1. Pith. Barb, et Gra?v. ad. esse vid. — 10 H in quo vestr. r ut cum vestr. RIox, r moriantur. — 17 t cum in ferro, tnelu unitts obs. Turn, C supra Vm. teneremur.—]S In x det-st me. Dein, C provocavislis. Pro referente C referrem de ; T referenda: in S deest. Porro, Barb. L. nimio. In Franc. 1. referente de me L. I\Iumio, et placet Grapvio inseri de me. L. Mumio est quoqne in Pith. Uresd.et S : Munio in Paiiss. et T, mule Lall. edidit L. Mvmmio, ut est in ed. Jiint. L. Munio r: L. Mimmo x- T^- ^1'""*" H et Ms. Mineti. — 19 Pith, et si dim. — 20 Grwv. e Franc. 1. dedit postea vera quam. In Pith, legitur, posteaquam vobis pot. decern, facta non est. Verbiun permissa nvu est

NOT>E

« Obsessi] A difficili tempore an- plnribus agit in orat. pro Sext.

get beneficium, quia revocatns est ' L. Ninnio] Ninnins ille Quadra-

cum Clodiani omnia armiscircnmsep- tu« dictns est, qui tribunns plebis

ta tenerent, et seditiones plnrinia: ab Kalend. Jan. ad senatum de revocan-

eis in foro excitarcntnr, de quibus do Cicerone retulit.

1()74 M. TULLIUS CICERO

plebis/ qui, cum per se rempublicam lacerare non posset, sub alieno scelere '' delevit ; ' nunquam de me siluistis, nunquam raeam salutem * non ab his consulibus, qui ven- dideranV flagitavistis.^ 4. Itaque vestro ' studio atque auctoritate perfectum est, ut ille ipse annus,''^ ^ quem ego mihi, quam patriae, malueram esse fatalem, hos ^ tribunos haberet, qui et promulgarent de salute mea, et ad vos vseepe- numero referrent: ^ nam consules modesti,^ legumque me- tuentes, irapediebantur lege,"" non ea qu^e de me, sed* quae de ipsis lata erat, cum 9 raeusinimicus promulgavit,'° °

in r, Erf. et Colian.— 1 Pith. Ms. Henr. Steph. et Mss. Lambini delituit. Giilielm. conjecit posset suo, alieno seel, delevit. — 2 CHS, Barb. 2. Ven. 1483. nonnumjuuin meam sal. Ursini Ms. nunquam non meant sal. In % deest non post salutem. 'I ii w, hamh. ab lis cons. Postea, C H x*"''idJrfe»'"n^ — 3 Heiu maun, leg! vult Et ita vestro. — 4 C H T Xi Franc. 1. Dresd. Baib. illo ipso anno: r utipse ille tninus: al., teste Gr*vio, iit ipse illeannus, — 5 Pro hos edd. Vict. Car. Siepli. Manut. Hervag. Bnit. Hotom. Lamb. Heiimann. dederiiiit octo : C Xj Franc. 1. Barb. 2. cum tiibutios. Post tribunos Franc. 1. addit p/e- bis. Ill ed. pr. cum tribunos liaberem. Pro haberet C nominaret. Postea, edd. nonnullee oniittiint copuiain ante promulg. — 6 x "d ws, et Barb. 2. sa';;e re/. — 7 H molesli. Mox, r impediebant. — 8 Post sed in edd. Nana. INIaniit. Lamb. Grut. Oliv. Lail. additiir ea, sed Grasvius cum edd. seqq. auctoritate Mss. Erf. Colin. Dresd. Franc, et ed. pr. (quibus accedunt C T r x> Barb.) delevit. Inxttiam gu^ ouiittitur. — 9 Lamb, quam.— 10 Em. conjecit pro-

SOTJE

e Per eum tribunum plebis^ jElium nis, quasi proprio jure sibi debitam,

Ligiirem nominat in orat. pro Sextio, postulaverat.

qui contra Ciceroneni intercessit, ' Ille ipse annus'] Anno 695. quo

corruptus a Clodianis. Piso et Gabinius gesserunt consula-

^ Alieno scelere] Scelere Pisonis et turn, decem tribuni fuerunt ; sed tan-

Gabinii, qui consules erant, rempub. tuui octo nominat, quia Sext. Atti-

delere conatus est, ctim contra sena- lius et Nunierius Quintius ipsum Ize-

tus et populi auctoritatem interces- seruut.

sit. "' Impediebantur lege] Lex lata fue-

' Vendiderant] Clodius pretio pro- rat a Clodio ne quis ad senatum de

vinciarum, Macedonia;, quae a Clodio Cicerone referret : quam legem non

Pisoni ; Syriae, quae Gabiuio data tarn de se ait latam esse, quam de

est, salutem vendiderat. Eas enini consulibus, quibus provinciae promit-

illis proviucias promiserat, si Cicero tebantur, si Cicero in exilium raitte-

in exilium ejiceretnr., relur.

'' Flagituvistis] Flagitare, inquit " Inimicus promulgavil] Hanc le-

Hotomanuus, debitoreni est acrius gem de Cicerone ejiciendo non esse

et velieuienlius appellare. Senalus appellandam contendit, quia ab ini-

atitem a consulibus salutem Cicero* mico suo lata est.

POST RKDITDM, IN SKSAIU, CAP. 2.

1075

ut, si revixisscnt ii," '' qui ha^c pa-ne delenint,'^ turn ego ledirem : quo facto utrumque confcssus est/ et se illorum vitam desiderare, et magno in periculo " rempublicam fu- turam, si aut hostes atque "^ inteiloctorcs reipublica^ re- vixisscnt, aut ego non revertissem.'^ Itaque illo ipso tamen anno, cum ego cessissem, princeps autem civitatis,'^'^ non legum praesidio, sed parietum, vitam suam tueretur; rcspub- lica sine consulibus essct/ neque solum parentibus perpe- tuis/ verum etiam tutoribus annuls '^ esset orbata ; [p. 205.] sententias dicere prohiberemini ; caput meae proscriptionis' recitaretur ; "^ nunquam dubitastis meam salutem cum

viulgavisset \egend. — U C et s- revisissent hi. In S deest ii. — 12 C delerent. Ern. legi mavtilt dekrant. Pro twn in x cum. — 13 C magna peric. sine prjp- positlone. Post futurnm C T x addnnt esue. — 14 Pro a(<jMe H S T habent aut ; et pro reipublica C R. populi. — 15 C revertissent. Mox, pro tamen. ((tiod edd. miiltze omittimt, V, T x ^^ Franc. Dresd. et edd. vett. habent turn. Paulo post, HS, Yen. 1480. 1483. Med. cecidissem, prob. Graevio.— 10 Prin- cipes hujus civ. . . . tuerentur C T x = principcs civ. . . . tuerenlur Franc. 1. Dresd. Barb, et edd. Donnnllap. In S i}* princeps hujus cit. . . . tiuretur. Pro parietum C et r parcntum. Turn, Ms. Vict, et Ms. ap. Lamb, rcspubl. sine rep. sine con- sulibus. Pro conmlibus r consules. — 17 Pro annuis C a meis. Dein, r sed sen- tentias.— 18 C recilare.

VIOTJE

" Si revi.rissent ii] Perniciosa fuit libus erat respub. quia consilium est

hacc lex a Clodio lata contra Cicero- nem, qua videlicet aqua et igni in- terdicebatur, ut si revixissent qui socii Catilinae in conjuralione fue- rant, turn rediret ab exilio, ut eorum conatibus obsisteret.

reipub. ronsiilt're ; hi vero, Pi?o sci- licet et CJabinius, fani funditus ever- tebant, unde consules non eraut ap- pellandi.

« Parentibus perpetuis] Parentes e- rant et tutores rtipub. consules

p Utrumque confessus est] Dum ita annul auteni dicuntur, quia singulis

ageret Clodius, coufessus est se op- tare, nt redirent ad vitam, qui rem- pub. perdere voluerunt ; aut reipub. perniciem desiderare, si ipsis redivi- vis, non rediret, quia fatebatur Clo- dius solum Ciceronem posse ipsisob- sistere.

1 Princeps autem civitutis] Pom- peius, de cujus periculo in prima orations dictum est, fuit ille prin- ceps civitatis, qui appetilus est a ClodiaDis. Vide § 4. rot.

' iSJne consulibus esset] Sine consii-

annis creabantur ; perpelui vero, quia respublica nunquam sine consu- libus fuit.

' Caput mea proscriptionis] Statim atque discessit Cicero, Clodius de ejus exilio ad populum tulit, atque edictum proposuit, ul illi aqua et ignis interdiceretur, et ne intra quin- quaginta millia passuum ab Italia tecto reciperetur. Ita Plutarcbus ill Cicerone. Dio hoc quoque legi adjectunt fuisse tradit, ut si Tullius intra spatiuni defiuituni visus esset,

1676 M. TULLIUS CICKRO

communi salute conjungere. in. 5. Postea vero quara *9 singulari et prssstantissima virtute P. Lentuli consulis," ex superioris anni caligine et tenebris lucera in republica Kal. Jan/° dispicere coepistis; cum Q. Metelli, nobilissimi ho- minis atqiie optimi viri, summa dignitas, cum praetorura, tribunorum plebis ' paene omnium " virtus et fides, rei- publicae subvenisset; cum virtute, gloria, rebus gestis Cn. Pompeius, omnium gentium, omnium saeculorum, omnis memoriai facile princeps, tuto se in senatum "-^ venire ar- bitraretur ; tantus vester consensus de salute mea fuit, ut corpus' abesset meum, dignitas jam in patriam revertisset> 6. Quo quidem mense, quid inter me et meos inimicos inter- esset, existimare potuistis. Ego meam salutem deserui, ne propter me civium vulneribus respublica cruentaretur : illi meum reditum non populi Roraani suflfragiis,* sed flu- mine sanguinis'' intercludendum putaverunt. Itaque postea nihil vos civibus, nihil sociis, nihil regibus^ respondistis : nihil judices sententiis/ nihil populus sufFragiis, nihil hie

Cap. III. 19 Pro quam C, Franc. 1. et ed. pr. cum; Dresd. turn. — 20 c Kalendis Januarii : al. Kalendis Januariis. In C pro Januariis est Januarii. Turn, respiccre C T x. Guflf. Barh. 2. Hervag. Manut. Lamb. Grut. Graev. Henmaiin. despicere alii. Porro, r x cumque Metelli. — 1 In C T x ^' Barb. 2. Franr. 1. Dresd. et ed. pr. deest plebis. — 2 x tantum se senatu. — 'i Edd. vett. ut licet corpus. — 4 <r reverteretur. — 5 <r suffragio. Mox, x interducendum. — 6 Pro regibus . . . sententlis in r tantum e^t judicibus summis ; el \)ro judices

NOTiE

et ipse, et qui eiim recppissent, im- J Tuto se in senatum] Novis consu-

pune interticerenlur. Lege Fabric, libus magistratum gerentibus, credi-

in vita Cic. dit Ponipeins se tiito in senatum ve-

'^ Lentuli consulis'} Lentnliis et Me- nire posse. Id in invidiam Clodiano-

telltis Pisoni et Oabinio siiccesseriint mm dicit.

in consulatn : ct licet Metellus fra- ^ Flumine sanguinis"] Seditio a Clo-

ter esset Clodii ex matre, et ininiicns dianis in foro tanta facta est, ut cor-

Ciceroni, eas tameii inimicitias se poribiis civium Tiberis repieretur.

deponere dixit reipublicae causa. Hie au(em colligit reipub. calamifa-

* Pane omnium] E praetoribus so- tern a signis, quam repetitionibus et

Ins obstitit Ciceroiiis reditni Appius inlcrpretationibiis amplificat.

Clodius, Pub. Clodii fiater; e tribu- ^Sociis, regibus] Keges et socii

nis vero Attilius Serranus et Q. Nu- populi niittere legationes suas ad se-

nieiiuii Quiiitius. iialuni solebant.

POST REDITUM, IN SENATU, CAP. 4. 1G77

ordo auctoritate dcclaravit : 7 niutum forum, elinguem'* cmiara, tacitam et fractam civitatem videbatis. 7. Quo quidem tempore, cum is excessisset/ '' qui caidi et flamraae, vobis auctoribus,' restiterat, cum ferro et facibus homines '° tota urbe volitantes, magislratuum tecta impugnata," Deo- rum terapla inflammata, summi viri et clarissinii consulis '*' fasces fractos, fortissimi atque optimi viri, tribuni plebis,'''' sanctissimum corpus/ non tactum '-^ ac violatum manu, sed vulneratum ferro confectumque vidistis. Qua strage nonnulli permoti '^ magistratus, partim metu mortis, partim desperatione reipublicaj, paulurn '^ a mea causa recesse- runt-/ reliqui fuerunt,'^ quos nequc terror, neque vis,'^ nee spes, nee metus, nee promissa, nee minoe,'9 nee tela, nee faces a vestra auctoritate,^ a populi Romani dignitate, a mea salute depeilerent. iv. 8. Princeps P. Lentulus, pa- rens ac Deus nostras vitae,^° fortunae, memoriae, nominis, hoc specimen ' virtutis, hoc indicium animi, hoc lumen

** Silentem.

X judicum. Tnm, x nihil populi suffr, — 7 Wolf, conjecit c/ecrei-ii. — 8 In x ^^- cessissem. — 9 H et S vestra auctoritate. Dein, x restiteram. — 10 r omnes. — 11 Oppugnata Mss. paiici et edd. ante Giiit. — 12 Pro coiisulis in r cum hos. — 13 X pleljix officii. — 14 Non solum tectum T: non solum tactum CHS, Barb. 2. et edd. ante Lamb, piaeter Junt. qui habet tractum. — 15 x commoti. — 16 S r et edd. uominllas paululum. — \7 Henmann. conjecit at aliqui fuerunt. — 18 Al. nee vis : Lamb, nee terror, nee vis, — 19 Y^ to mince Cmina; H. rapincF. Turn, C H T fasces.

Cap. IV. 20 r, Pitli. Dresd. decus nostra vita:: x noster Deus vita: Weiske, Deus vita nostra. — 1 r speculum. Mox, C r x judicium animi. —

NOT^

*> Cum is excessisset] De se loqni- * Sanctissimum corpus] Corpora tri-

tur Cicero, qui fuerat ejectus, quia biinoruni pleb. sacris legibus sacro-

auctorit>ite senatus socios conjnra- sancta iiabebaiitur, adeoque ea vio-

tionis interfecerat. lare nefas fiiit.

<= Clarissimi consulis] P. Lentnli. ^ Recesscrunl] Non praptores, sed

Fasces hoc tempore fracti sunt, siciit fortasse e tribunis aliqui recesscrnnt,

anno supeviori Gabinii. quos Cicero non appfllat.

•^ Triliuni plehis] De Sextio loqut- e A vestra auctoritate] Conjungit

tur, qui a gladiatoribtis Ciodii in foro faluteni suain cum auctoritate sena-

viiineratus est, quando, voluntate se- tiis, et populi dif;nitaie, quia semper

natus perspecta, causa revocandi cuni senatu sensit, et nlilitati populi

Ciceronis ad populum octavo Kal. studuit. Febr. fait delata.

1678 M. TULLIUS CICERO

consulatus sui fore putavit, si me mihi, si* meis, si vobis, si reipublicae reddidisset. Qui ut est designatiis,' ^ nun- quam dubitavit sententiam de salute mea, se et+ republica dignam, dicere. Cum a tribuno ^ plebis vetaretur, cum prseclanim caput recitarelur, ' Ne quis ad vos"^ referret, ne quis decerneret, ne disputaret, ne loqueretur, ne pedibus iret,* ne scribendo^ adesset; ''' totam illam, ut ante dixi, proscriptionem, non legem putavit, qua civis optime de republica meritus, nominatim,^ sine judicio,' una cum se- natu, reipublicae esset ereptus. Ut vero iniit? magistratum, non dicam, quid egit '° prius, sed quid omnino egit aliud, nisi, ut, me conservato, vestram in posterum dignitatem auctoritatemque sanciret? " 9. Dii immortales ! quantum mihi beneficium ™ dedissc videmini, quod hoc anno P.Len- tulus '^ consul est ! quanto majus dedissetis, si superiore

2 Verba mihi si in r Jesunt.— 3 Ante designatus Franc. 1. adilit consul. — 4 r caret »»ea,.se et. Prose e< in C H Sl'x, Dresd. Barb. 2. Ven. 1480. 1483. el de; et pro republica g- reipubl. summam. — 5 \f/ tribunis : in C et T deest. Turn r vita- retur, et Franc. 1. nepvacl. — G T ad nos, et mox decerneretur. — 7 x scriberet. Post illam S et nonnnllae edd. vett. addtint causam ; Naug. Oiiv. Lall. claU' sulatn. Lambinus conjecit legend, totam illam rogationem, proscriptionem, ut ante dixi, non legem ; aiit, totam illam legem, proscriptionem, ut ante dixi, non legem; ant, tolum illud caput, ut ante dixi, proscriptionem, non legem. In C et r prascriptioncm. Verba putavit .. .ereplus in C desunt. — 8 r nominalus. — 9 C Ut non iniit.—\0 C S T x >|/, Barb. 2. Jiint. Grisv. Oliv. Lall. egerit, probante Heumanno. Pro prius r plus. Turn, H, supra lin. sed quod, et H yp omnino nihil egit. Pro nisi ul in C T Xi Franc. 1. quam ut ; ed. pr. qucB ut. Denique, x '"« conservuret.— l\ % sanciretur. — 12 C Lentulum. In C T,

NOTyE

•" Qui ut est designatus] Designnti ilia Ciceronis causa factum est a

consules in comitiis primi senteti- Poinpcio.

tiam rogabantnr, ita nt qui primus ' Sine judicio] Lege xii. tabularum

8<'lertus esset, primus diceret. sancitum est, ne de capite civis, nisi

' A'e pedibus iret] Inter senatores comitiis cenluriatis, rogaretur.

quidam pedarii dicli sunt, ' qui,' ut "" Quantum mihi beneficium] Deo-

refert Gellius, 'non sententiaui in rum in se agnoscit beneficium, quod

senatu dicerent, sed ab aliis dictam boc anno consul fuerit Lentulus, quod

moventes se loco approbarent.' Illi longe majus extitisset si superiori

autem non curru ut ceteri, sed pedi- factus esset ; neque enini tanlum a

bus veniebant in senatum. Gabinio et I'isone vuluus sen calami-

'' Ne scribcndo adessel] De scripto tatem accepisset. aliquaudo scntonlia ferpl)atnr, ut iu

POST REDITUM, IN SENATU, CAP. 4. 1679

anno fuisset ! nee enim eguissem'' medicina eonsulari, nisi eonsulari vulnere concidisscni. Audieram ex sapien- tissimo homine, atque optiino civi '+ et viro, Q. Catulo," non saepe '^ unum consulem improbum, duos vero nun- quam, post Romam conditam, exeepto illo Cinnano tem- pore," fuisse. Quare nieam causam semper fore firniissi- mam, dicere solebat, dum vel unus in republica consul es- set.'^ [p. 20().] Quod vere dixerat, si illud de duobus con- sulibus, quod ante in republica non fuerat, perenne ac proprium manere potuisset. 10. Qnodsi Q. Metellus illo tempore consul fuisset unicus; '7 dubitatis, quo animo fu- erit in me conservando futurus, cum in restituendo aucto- rem fuisse ascriptoremque '^ p videatis? Sed fuerunt duo '9 consules,'' quorum mentes angustae, humiles, parvae,^" op-

Barb. 2. et Ven. 1480. deest consul. Pro est, qnod Grut. cum edd. spqq. de- dit anctoritate pleroriimqiie Pall., pra-fuit habent C H S T x. Franc. 1. IJarb. 2. "Ven. 1480. 1483. Jiint. et fuit Erf. Pal. 9. et nonniiUiE edd. vett. ciim Wolf, et Orell. Ante qiumto CS T x. Franc. 1. Barb. 2. ed. 1472. Jiint. Graev. Wolf. Beck, et Orell. addiint (/mo. — 13 x ^gissetn. P\o nisi eonsulari in r neque. — 14 CHS, Barb. 2. et edd. pleraeque ante Lamb. cice. — 1.5 In r deest sape. Verba post Romam conditam omittnnt C H S T r X' Barb. 2. et edd. ante Grnt. cum Wolf. Mox, pro Cinnano C et Barb. 2. Cesonii ; T Cessonii; H S Cesonini ; r Censurino ; x Resnnii ; Ven. 1480. 1483. Cesoni- 710. — 16 r caret esset. In Franc. 1. Barb. 2. Ven. 1480. 1483. et Maniit. le- git»r esset consul. Pro Quod Fitli. liabet Quam. — 17 Pro i/jiicus Dresd. IMS'*. Lambini, Ms. ap. Manut. babent iniTnicus ; C H S T x, Franc. 1. Barb. 2. Ms. Ursini, et edd. vett. non inimicus. In r cons, fuisset, in quo fuisset in- imicus meus qui me extdavil. Garaton. legi tnaluit cons, fuisset homo inimicus. Ern. conjecit nnus legend. — 18 r scriptoremque : x id scriptoremqne. 'I'litii, C videraiis. — 19 Pro duo Mss. Lambini et aliquot Pall, liii ant ii, quod Lamb, monnit e nota numerali II. extitisse. Lambinus antem, prob. Heii- nianno, consules deleri jnssit. — 20 Pronce Mss. ap. Turneb. parcic C T Xi

NOT;E

" Q. Ca<uio] Hie Catnlusillius filius tellus affinis Clodii, Ciceronis fuerat

fuit, qui cum Mario consul fuit. inimicus ; veruin permotus tum P.

° Cinnano tempore'] Cinna et Papi- Servilii incredibili dicendi gravitate,

rius Carbo, sceleratissimi consules, absens cum IM. Tullio rediit in gra-

discordiis et seditionibus ren)pnb. tiam, atque auctor fuit ut rediret :

vexarunt. Vide Appian. Tales aii- ascriptor vero, quia senatusconsullo

tern reperti .sunt boc tempore Piso de Cicerone revocando subscripsit.

et Gabinins, qui Clodio tribnno pie- q Duo consules] Pisonis et Gabinii

bis reuipublicam vendidernnt. mores describit.

p Auctorem ascriptoremque'] Is Mc-

1680 M. TULLIUS CICERO

pletae tenebris ac sordibus, nomen ipsum consulatus, splen-

dorem illius honoris, raagnitudinem tanti imperii, nee in-

tueri,' nee sustinere, nee capere potuerunt : non consules,

sed mercatores"^ provinciarum ac venditores vestrae digni-

tatis.^ Quorum alter a me Catilinam, amatorem ^ suum,*

miiltis audientibus, alter " Cethegum, consobrinum,' re-

poscebat : qui me duo sceleratissirai post hominum memo-

riam, non consules, sed latrones, non modo deseruerunt/

in causa praesertira publica et consulari/"* sed prodiderunt,

oppugnarunt, orani auxilio,^ non solum suo/ sed etiam

vestro,^ ceterorunique ordinum, spoliatum esse voluerunt:

quorum alter ^ tamen neque me, neque 7 quenquam fefellit.

V. 11. Quis enira ^ ullam ullius boni spem haberet in eo,

cujus primum tempus aetatis palam fuisset ad omnium li-

bidines 9 divulgatum ? ^ qui ne a sanctissima quidem parte

' Expositum.

Guelf. Barb. 2. Pall. Ms. Uisini, ed. Wald. cum Em. et Orell. prava ceteri. — 1 H r, Mss, Ldilemandi et Tuinebi, cum Lall. Beck. Orell. tueri. — 2 Pro amatorem H materterum. — 3 Consobr. suum ^, Ven. 1480. 1483. Hervag. Ma- nut. Dein, r reposcebant, — 4 r censuerunt. — 5 C consularum. — 6 r omnino aux. Mox, idem Ms. nostro. — 7 C et T nee me, nee.

Cap. v. 8 In H et S deest enim. Turn, C illius. — 9 Ad omnes libid. C H

aOTJE

•■ Mercatores] Suas provincias a CIo- pub. et periclitantibus pro causa pub-

dio, salute Ciceronis emerant. lica civibus consulere.

' Venditores veslrce dignitatis'] Non y Non solum suo'] His sedentibns,

pertincbat ad solos consules, sed ad inspectantlbus, atqne adeo adjuvan-

senatum universum cum illis, provin- tibus, Cicero conservator patriae a

cias decernere. sceleratissimo tribuno plebis Clodio

' Amatorem suum] Catilinam indi- in exilium ejectns est.

cat ; nam in oratione pro Uomo, * Ca- ^ Sed etiam vestro] Dio lib. xxxviir.

tilinae delicias' Gabinium vocat. tradit, audita lege de Ciceronis ex-

" Alter] Piso Cethegum reposce- ilio, equites in Capitoliimi tunc con- bat, cui damnato gula per vindices vrnisse, atque ad consules et senatum rerum capitalium fracta est in car- niisisse legates non solum e suo or- cere. dine, veium etiam senatores duos,Q.

^ In causa publica et consulari] Quod Hortensium et C. Curioneni, qui pro

gestnmest a Cicerone in conjuratione Cicerone deprecarentur, sed eos a

Catiliiia^, pro reipub. salute gestuni Gabinio fnisse repudiatos.

est; quare ejus defensio niaxime per- * QMorMmn/fer] Gabinium iucrepat

tinebat ad consules, quorum est rei- ab anteacta vita.

POST RKDITUM, IN SKNATU, CAP, 5. 1 G81

corporis potuissct horainum impurara intcmperantit\m '° propulsare? qui cum suam rem non minus strenue," qnam postea publicam ^ confecisset ; egestatem et luxuriam "■ domestico lenocinio sustentavit ? '^ qui nisi in arara tribu- natus confugisset,'' neque vim prajtoris/ nee multitudi- nem ''^ creditorum, nee bonorum proscriptionem effugere potuisset. Quo in magistratu nisi rogationem '^ de piratico bello^ tulisset; profeeto egestate "^ et iraprobitate coaetus piratieam ipse fecisset ; ac rainore quidem cum '7 reipub- licae detrimento, quam quod '^ intra racenia nefarius hostis, praedoque vevsatus est : quo inspectante ac sedente, legem tribunus plebis ^ tulit, ne auspiciis obtemperaretur ; § ne obnuntiare ^ concilio aut coniitiis,' ne legi intercedere '^

S T r. Barb. 2. et al. cum Junt. Lamb. Wolf. Beck. Schulz. et Orel!.— 10 C intemperationetn. — 11 Pro strenue r si sene, — 12 r egeslate, et Lamb, luxuriem. — 13 r sustentatam, — 14 Idem Ms. inultiludine. Verba cred. nee hon. pro- script, in C et X desunt. In T est creditorum, reliqiiis omissis. — 15 C H S T r X 4'' Barb. 2. et edd. ante Manut. Qui. Mox, C rogatione. — IG H S et edd. nonn. prof, et egest. Tnm, pro ipse x ipsain. — 17 Cum omittunt C, Franc. 1. Barb. 2. et nonnullae edd, vett. cum Grzev. et Wolf — 18 Quod delendnm jndicavit J, F. Gronov. ad Liv. xxviii. 43. In uno Ms. ParN. pnnctis siib- jectis nolata erat ea particula. Weiske censet guo legend. Pro infra C ha-

NOT^

^ Postea publicam] In Syria Gabi- •' Tribunus plebis] Clodius tribunus

nius equitatum et coliortes optinias plebis tnlit, ne quis per eos dies, qui-

perdidit. bus cum populo a<^\ liceret, de coelo

•= In aram tribunatus confugissef] servaret, ut omnibus fastis legem ferri

Tribuuatum obtinuit Gabinius A. U. liceret.

C. 686. Metello et Marcio coss. sed k Auspiciis obtemperaretur] Lex JE-

ea tantiim de causa, ne propter aes lia jubebat ut quoties cum populo

alienum quisquam ipsi molestus es- ageretur, angiires de ccelo servarent.

set, quod ncfas erat magistralibus : '' 0/*«M/i/i((»'<,'] Obnuntiare aufjuruui

quare ait ad tribunatum confugisse fuit, et impedire ne lex statiuj ftrre-

qnasi ad aram, ad quam qui confu- tur, sed in aliud tempus difi'erretur.

giebanl, servabantur. ' Coneilio aut cvmitiis] Concilium

•1 Vim prcrtoris] Apud prEPtorem dicitur, cum pars tantum populi in-

urbanum citabantur qui acre alieno tra civitatem coit, aut legum feren-

tenebantur. <larum, aut civis jtidicaudi causa : cum

e De piratico bello] Bcllum pirati- vero universus extra civitatem in

cum Pompeio commissum est, lata Campo Martio ad creandos magis-

lege a Gabinio. trains, coniilia dicuntur.

Detph, et Var, Clas. Cicero. 5 O O

1682

M. TULLIUS CICERO

liceret : '' lit lex vElia ^° et Fufia ' ne valerent ; quae nostri majores certissima subsidia ' reipublicas contra tribunicios furores esse voluerunt. 12. Idemque postea, cum innu- merabilis multitudo bonorura de Capitolio supplex ad cum sordidata venisset,^ cumque adolescentes nobilissiini,'" cunctique equites^ lloraani se ad lenouis impurissimi pedes abjecissent; quo vultu cincinnatus''^ ganeo ° non solun) ci- viurn lacrymas, veruni etiam patriaa preces repudiavit ! Ne- qne eo contentus ^ fait, sed etiam in concionem ascendit,*^ eaque dixit, quse, si ejus vir Catilina revixisset,^ dicere uon esset ausus: se Nonarum Decembr.^" quee me consule fuis- sent,9 clivique Capitolini p poenas ab eqnitibus Romanis esse repetiturura : neque solum id dixit, sed quos ei com-

bet in restra. — 19 x ^ intendere. — 20 S x Alia. Turn, Fuffia Franc. 1. S»/- ficiaC: Siiffiana x '• Ftisia Junf. et Gra'v. In C el T ileest ne. Der)iqiie, valeret C r X ^"^ edd. noun. — 1 Pro certissima subsidia r tutissima prasidia. In C et T deesl reipublico'. — 2 C veste venissent. — 3 Pro cunctique equites t cices- que Quirites. Mon, ten. biipudicissimi H S r, Ert". Giielf. Genibl. Pal. Ms, Vict. Ms. Lanibini, cum Griit. impuderilissimi Ron). 1480. Ven. 1483. Hiix. Tuni, C ohjecissent. — 4 C S X' Franc. 1. et t-d. pr. incincinnatus. — .5 Grsvv. contentus eo. Gruter. eo otnisit. — 6 IMs. Vict. (yfS(.T«(//7, nndc Gulielm. con- jecit escendit. — 7 r revisisset. — 8 Decembris Mss. panci cum Oliv. et Lall. — 9 C fuisset. Dein, C H S T clivi sine copula. Potea, Cajnlolii C : Capito-

NOTiE

•< Inlercedcre licerel] Intercedere tribnnoiunj fiiit; nam cnni lex fere- balur, anteqnam ferrentur siiffragia, vetare poterat tribiinus ne fcrretur.

' Lex /Elia et Fufia] Lex ilia lEWa. lata est a Q. HL\\o consule, ut quoties cum populoageretur,angures decrelo servarent ; niagistratus et obnnnti- andi, id est denuntiandi agi per Jo- vem non licere, et legisbitioui inter- cedendi potestatem liabercnt : nam cum lex ferretur, angures de coelo servabant : magistratus, .si quid ob- servatum erat, quo impediii comitia possent, nuntiabant.

'" Adolescentes vobilissiini] Dio re- ferf adolescentes numero ad viginii

miliia sordidatos, deprecatores sahi- tis CiceioDis venisse.

" Cincinuatus ganeo] Pnngit G.ibi- niuu), (|iii calamistro aut ferro c.ilido tortini et iindulatim crines inflexos babebat.

" Nunannn Decembrium] Eo die se- natuscoiisnltuui de pleclendis Calili- naj sociis factum est.

P Clivi Capilolini] Cum de suppli- cio coujiiratorum ageretur in templo Coiicoidiij', eqiR'ster ordo Clivum Ca- pitolinuiu ociupavit, ne quid tiimul- tiis a CntiliuLiriis excitareiur contra senatum. Consul autem illc scelera- tiis respondit se ab equitihus ea de cuHsa pa-iias repetituruni.

rOST REDITUM, IN SENATU, CAP. G. 1()83

modum fuit/ compellavit : 'i L.'° vero Lamiam/ equitem Romaniim, pragstanti " dignitate honiinem, et saluti mese pro familiaritate, reipublicae pro fortiinis suis,"^ amicissi- mum, consul imperiosus exire urbe jussit:' et cum vos vestem mutandain censuissetis, cunctique mutassetis, alque idem omnes boni jam ante fecissent ; ille unguentis obli- tus/ cum toga praetexta/' quam omnes praetores a?dilet;que turn abjecerant, irrisit squalorem '^ vestium, et iuctum gra- tissimas '+ civitatis: fecitque, quod '^ nemo unquam ty- rannus/ ut, quo minus occultc vestrum "^ malum gemeretis, nihil diceret, ne aperte incommoda padiae lugeretis, edi- ceret. vi. V.]. Cum vero '7 in Circo Flaminio,>' non a tribuno plebis consul in concionem, sed a latrone aichipi- rata, productus esset; primum proressit, qua aucioritate vir ! vini, somni,'^ stupri plerius, madenti coma/ compo-

/ Quos libuit ei.

Hum 7 — 10 X Lucium. Ante veio H r x addiint jnm. Turn, in C T x dnest Lamiam. — 11 Ante prcEstanti C et T addiint jr?fn.— 12 r suum. Mox, idem M<. cnrisulem ., . vrbem. Ante urbc edd. nonn. inscriint |)i-*posi'ionem ev. Pro jussit in C vixit, et pro cum idem Ms. eum.— \'3 r ahjicerent, aisit siiual. — 14 Edd. nonnuli* gmrissimce, el sic VVeivke, qui eonjecit legend, ffnii/s- sime afjlkta; civit.— \?, In C et S dt est f/Hod. — IG r nostrum. In voralj. nihil d'sinit oratio in ,-. Heiinianmis conjncir, ut qui omnes occulle veslium malum gemeretis, ne uperle incommmia pntriee lugeretis, elicercl. Weizeiio eiiam locus non saniis videtur. In Diesd. incommoJum putria.

1 Compellavit] Proprio nomine ap- tadictinn est mat. i. in Verr. § 113.

pellavii, et acerliiiis incrcpnit quos- not. Iianc antem abjecerant niaiiistra-

*'<*'"• tus, ut fit in magna caiamitate.

■■ Lamiam] Lamia equestris ordi- " Unquam tyrannusi Velnit ne quis-

nis princpps fust, qui fortiinas am- qnam gemeret de Cicerone ; quod ne

plissimas iiaijebat, et qui fuerat s-em- vetant qnideni tyranni.

per leipub. addicti^simus. Ab inbe > Circo Flaminio] Circus fuit Ro-

pulsus tdit a Gabinio, quod deprecari niee, qui Maximus dictns est, ubi ludi

ausus esset pro Cicerone. exiiibebantur et spectacnla. Circus

' Exire urbe jussit] Abesse jiissit, autem alius fuit in undecinia urbis

nempe ' millia passnum ducenta,' nt reeione, qui Flamiuiiis dictus est,

ait in orat. pro Sextio. ubi vitreorum operum officiua fuit,

* Unguentis oblitus] Per iila unguen- in (|ua porula fiebant punrtis colora-

ta intelliguntur ndores et liquores tis, quasi gemmis insignita, et cry-

expn-ssi e floribus, quibus perfusus Btallinis simiiia.

erat Gabinius. ^ jVudenli coma] Describit Gabi.

" Toga pralexln] De toga prxiex- nium, quasi liominem mollem et eflcu-

1684

M. TULLIUS CICERO

sito capillo, gravibus oculis, fluentibus buccis,^ pressa voce et temulenta ; '9 [p. 207.] quod in cives indemnatos ^ esset animadversura, id sibi dixit gravis auctor " vehementissime displicere. Ubi nobis^° haec auctoritas tamdiu tanta la- tuit ? cur in lustris ^ et helluationibus ' ^ hujus calamistrati ^ saltatoris^ tam eximia virtus tamdiu cessavit? Nam ille alter Ceesoninus "^ Calventius,*" ab adolescentia versatus est in foro, cum eum, praeter simulatam versutamque ^ tris- titiam, nulla res commendaret ; non juris studium, non dicendi, non rei railitaris, non cognoscendorum hominum, non liberalitas."^ Quern prasteriens cum incultum, horridura.

Cap. VI. 17 C caret vero. — 18 C soni. — 19 C et T tumulenia: \p tremu- lenta. — 20 C T et Franc. 1. vubis. — 1 C cum illustris et lielii actionihus : x <^"''* illustris et elii actionihus : Franc. 1. cur in lustris et elii concionibus : Dresd. cur in lustris et elii actionibus: Pith, cur illustris eliam helluonis : ed. pr. cur illus- tris actionihus. Pcstca, in H ct S deest tam. — 2 RIss. nnnmilli et edd. vett. Ccesonius: % Censonius. — 3 Mss. pleriqne ei edd. pr. irritamque : Pal. 9. ric- tnmque : I\lss. ap. Tiirneb. Adv. xxxviii. 17. mutamque: Mss. aliquot ^t<aw- que ; nnde Graevitis conjecii mimicamque. Ceteri versutamque. — 4 In C T x» Baib. 2. Giielf. et ed. Wald. non juris ... liber alitas. ' Antiqiia lectio ante Gnit. fnit,7ion consulis studium, non discendi initia rei militaris non cognoscendo- rum horn. In S non consults stud, non discendi vitia. In Erf. stttdium non dis-

NOTiE

minaiiiii), a coma qiian) unguentis de more sno delii)ii!ain liaUebat.

" Fluentibus buccis] Biicca proprie est pars interior geuaruni, quae in6a- ri dicuntnr nl) arrogantibue, qui inde ' buccones' appellantur.

^ Cites indemnatos] Designat par- ticipes et socios conjuralionis Catili- nariap, qui a senatu damnati sunt, et quos indemnatos a Cicerone inter- fectos malitiose et falso objiciebant.

«= Gravis auctor^ Proprie auctores dicnntur illi senatores, qui primi in legibus fcrendis ad eas suadcndas ant dissnadendas adhibentur.

<* In lustris] Lustra loca sunt ab- dita, quae gula; el aliis ejusniodi vi- tiis apta sunt. Arguit aulem ilium, quod tamdiu siluerit illud quod Ci- ceroni crimen modo objiriebat.

« Helluationibus] Helluationes sunt profusiones epularuni et convivio- runi, in quibus patrinionium omne consuniitur.

^ Calamistrati] Calamistrum acus ferrea est, qua calefacta capilli in- lorqaentur.

s Saltntoris] Saltare apud Roma- nos vitiosum fuit : nnde sajpe vitio dat multis Cicero saltavisse.

'' Nam ille alter Ccrsoninus Calien- iius] Jam Pisonem pingere acgredi- tur, quern omnibus ornameutis cai ere ait, quibus civis Romanus nobilitari debet. Hunc CaUentium appellat a Calventio quodam, bomine Gallo,qui venit in Italian! cum filia, quam, re- ceptus in civitatem, Pisoni Caesoni- no, hujus Pisonis patri, dedit in con- jugeni.

POST REDITUM, IN SENATU, CAP. 6. 1685

moestumque vidisscs ; etianisi agrestem ct inhumanum ex- istimares, tamen libidinosum et perditura non putares.' 14. Cum hoc homine,*^ an cum stipite ^thiope ' si in foio constitisses, nihil crederes intercsse: sine sensu, sine sa- pore,* elingue,^ tardum, inhumanum ncgotium. Cappa- docem ^ modo abreptum ^ de grege venalium diceres. Idem dorai quam libidinosus ! 9 quam impunis! quam intem- perans ! non jaiiua icceptis, sed pseudothyro ' introniissis '° voiuptatibus. Cum vero ctiam " literis sludere incipit, et

' Jucunditale scrmoiiis.

cendi viliari >niliiaris. Vocabtilo viciari alia iiianiis [nincta aildideiat, et su- per illud posneiat won rei. Diesd- tiiiii piiora legit iit oliiii sciibelianitir, tiiin titia rei militaris. Lamb, paitim libris vett. adjiitus, pariiiii e coipjectina, se liiciiin ita restitnisse ait, 7ion consilium, non diccndi facuUas, non siicntia lei mi- litaris, non stud. f/jo-H. hoin. Ita eiiam Ur>imis. Tiirnebiis conjecerat, 7ion cnjisulendi studium, non dicendi: Hotom. ttiaiii, non diccndi iniliu, non rei mitit. Griittrus ita,ut iiiiiic iegitiir locum edidit e Pal.9. (|in)cum Franc. Let Pltli. conseiMiiint.' Beck.- — 5 Putasses H S et Ms. Uisiui : pulU'ili C x> t)i"esd. Franc. 1. Barb. 2. noun. Pall, et ed. Wald. sic etiani T, jed sscs siipersci'. ab alia nianii : Krf". putastis, sed al. man. putares. Edd. pleraM|iie ante Gnit. duhilares. — (5 Pro hoc liomine C hac Itodic ; x l^-o^nine. Pio an C '1' x <"* »" ■'^ ^^ edd. ante L'lnib. atit. IMs. Erf. cum vel lElkiope slipilc ; unde (Ji^vins pii- tHt scribendiiu) cum /l^ihiope vel stipite, oniis.so si, qnod Wolt'. et Beck, deleveruni : Orell. uiicis inclusit. Pro stipite /Ethiope C x csope ; S stipe Ethiope; T cesopo ; Franc. I. an cum Essopo. Pub. an cum stipite si in foro; Dresd. et cum exope, si in furo: Bail). 2. et cum Esope : ed. 1472. an cum JEsopo. Deiii, x constitisse. — 7 Ern. e conjectiira, curu Weiske ct Scbiitz. elingne. I'ro jief^otium Juiit. et al. neglectum ; iinde W'eiske conjecit elinguem, tardum, inhumanum, negleclum negotium. Lamb, dedit elinguem, tardum, inhumanum, vecoidtm, Capp. Edd. plerijpcjne post hcgolium coiunia tantuni poniini. — 8 x arrcptum ; et sic snnrascr. in C. Mox, tenantium C et Franc. 1. venaiium x- — "-^ N'erba quam libidinosus in X desimt.- — 10 C T, Franc. 1. Dresd. et ed. pr. non manere cwptis (ant ceptis), scd poiro intermis^is: S von navc.re ceptis, sed pmro intermissis : if/ non manere ceplis porro intermissis : H non in avare cieptis Sid poiro intermissis ; ei .sic edd. ante Naug.— 11 In C H S T x deest etium. Tnm, x, Barb. 2. ed. 1472.

NOTE

' Stipite .'Ethiope] Per stipileni, venalis dicebatnr, cni siniilis potins

.slnpiditaleni hominis notat ; per JE- quam homini liberali videbatur. Por-

tliiopem, deformitatem ; cum ille Pi- ro multi ex .Ethiopia Komam vcn-

so siibnigro essel colore: nnde aii in dendi mitlebantur. orat. contra eum, irrepsisse ad ho- ' Pseudothyro'] Psendotliyron pits-

nore.s ' commenfialione fumosarnni tirnm est ostium, sed in posteriore

imaginnm, ()uarnm nihil babes prx- tantuni aedinm parte. Viilt autem

ter (-((lorem.' indicare non aperte Pisoneni libidi-

^ Cappadocem] Cappadox scrvus nibus, sed occulle se iledisse.

1686 M. TULLiUS GICERO

helluo immanis'^ cum Gtrxcnlis"" philosophari, turn est Epicureus,'' non penitus illi disciplinss, quaecumque est," . deditus, sed captus uno verbo voluptatis. Habet aiitem magistros non ex istis ineptis/ qui dies totos de officio ac de virtute disserunt,'-^ qui ad laborera, ad industriam, ad pericula pro patria subeunda adhortantur ; '5 sed eos, qui disputent, horam nullam vacuam voluptate esse debere ; in omni parte corporis semper "^ oportere aliquod gaudium delectationemque versari. 15. His utitur quasi praefectis iibidinum suarum : hi voluptates omnes vestigant '7 atque odorantur : hi sunt conditores instructoresque *^ convivii : iidem expendunt atque aestimant voluptates, sententiamque dicunt, et judicant, quantum cuique '9 libidini tribuendura esse videatur. Horum ille artibus eruditus, ita contemsit hanc pudentissimam ^° civitatera, ut omnes suas libidines, omnia flagitia latere posse arbitraretur, si raodo vultum importunum ' in forum detulisset. vii. Is me, (quanquam me quidem non ; cognoram enim, propter Pisonum affini- tatem,^ p qnam longe hunc'^ ab hoc genere cognatio ma-

Veii. 1483. literas. Postea, C rncipis: Colin, incepit : x cceperit. — 12 In C X. Franc. 1. Barb. 2. et ed. 1472. itestint verba helluo immanis. Dresd. M- Luus imm. Ei f. helluusimm. ubi qms super.-cripserat, ' vel heltiiim.' Lambiniis, quia in Ms. invonit bellus, reposnit helluit. — l.S x ^ <'•'• 1472. Eiiicurus. Mox, Franc. \. ulli disc— li C et x dixennit. — 1.5 H adhnrtentur: T et Lamb, co- horUmtur. Turn, disputant T, Giielf. pd. Wald. 1480. Jnni. Lamb.— IC C sepe.— \7 C T x, Franc. 1. Barb. 2. ed. 1472. investigant. Dein, H S, Dresd. ad or ant : ed, Mvd. odorant. — 18 H struclores(]7ie, prob. Orell. Mo\, C hidein, et C H S, ed. H72. exlimant.— 19 C (iuanluin<iiie. — 20 C H S x. Jn"t. Lamb. Schntz. et Orell. prudentissimam. — 1 Franc 1. imporlunisnmunt.

Cap. vir. 2 ' Is me, !fc.] Non priestiterini hunc locum sic, ut Grnteiiis

NOT^

'" Cum Gro'culis] Per Gra culos in- « Ex istis ineiitis] Iionice loquitur,

Iplligit pliilosophos, qui sua lantnm rt Pisonem (piasi loquentom indncit,

adulatione et garruUtate celebres rjiii ineptos pliilosophos, qui de vir-

siint. tute dispntabaut; at pripstanti.'isi-

n QucECumque est] Ait inter varia mos habebat, qui omnia ad volui)ta-

Epicurcoruui dogmata qnaedam opti- tern corporis referebant, quos liic

ma fuisse, nee aliena a i)hilosophi'ce niirifire describit.

.sanctitate ; sed ea dnntaxat amplex- p Propter Pisonum nffinilutem] Os-

nm fnisse, qua ad voluptatem per- tendit Cicero, Pisonis mores primum

tinebant. non agnovisse, licet ei fuisset affiuis ;

POST RKDITUM, IN SENATU, CAP. 7. 1GS7

ternu Transalpini sanguinis abstulisset) sed vos, popu- lunique Romuumn, non consilio, neqiie eloquentia, quod in uHiltis saepe accidit, sed rugis supercilioque decepit. 16. L. Piso, tuneausus es "^ isto oculo, non dicain isto ani- mojista fronte, non vita, tanto supercilio,' (non enim possum dicere, tanti.s rebus* gestis) cum A.^ Gabitiio consociare consilia peslis ''' meae? Non Ic illius unguentorum odor,^ non vini anbelitijs, non frons calamistri notata^ vestigiis, in earn cogitationem ^ adducebat, ut, cum illius re .siuiilis fuisses,9 IVon'iis tibi integumento ad occultanda tanta fla-

'' Penlitintiis-,

coiistitnit, fiiisse a Ciceionis n.aini : sed lihri ita variant, ut hie nil certi sit. Iiarpie sic I eliqiii. Gra'vins eiliiiit sic, Is me (jitidem miuime ; cognoram enim pr. Pis.affiHitatem: qunnquam longe Itnuc, Sfc. quod milii non placet; ceite non quanqunm, quod nuilo iiiodo veiiim esse potest.' Em. ' Gnilenis ita cdidit e Mss. Pali. q\iil>uscum S. Vict, fecit. Vetustissima lectio fnit. Is me quan- tjunm equidem (ft ita H x 'f'> Bail). 2. in C S T quanquam quhlem : Franc. 1. Is nunc me, quanqunm equidtm) non cognoveram (aut cogniloram, ut Mss.) cum (ita Franc. I. Barb, 2. iitraqiie Yen. ex € H S T x 4' aff«it»>" cnm, nescio quain recte) prop'. Pis. ajf. Deindc vnlgatnin est, Is non me, quanquam equi- dem nun cognorum eum prnpt. S^-c. Lainbiniis cdidit /,s non me ; namque equ'dem cognorum jiropt. In Pitli. fiiit, sed we, quanquam minime 7ion cognoscntur a me propt. Pis. aff., quanquam lunge hunc ah hoc gen. cngn. Inde fiiixit Giffiviana sciiptaia, quain in ordinfni recepcrnnt Lalleni. (t ox parte Weiske. Gra-- vius dociiit in Erf. es^e, Is me, quanquam equidem non cognora propter, S^c. sed aliani inaniim e in equidem notasse puncto, et ascripMsse minime : in cognora aiitcni similiter nitiinain syllabam piinctis notasse, ct ascrip-isse co^noscan- tur a me. Henniain). edidit, Is non me, quanquam equidem non cognvrnm eum propt. . . . quam lunge liinc, Sfc. sf d in nota eniendat, Is nun me, quem equidem cogn. pr. Pis. ajf. quam lunge (oniissa partic. hinc) at> hoc gen. &;c. nt sit, queni quam longe . . ". al>stulisset,cognuram.' IJeck. Pro Pisonum in \p Pisonis, Turn, edd. noiuiiilla; quem longe. Pro Imnc Erf. shI hunc ; C H S T if hinc ; x ''«"•■• Tostea, Cxcugnitio. Gia^vins nialuif conlagio. — 3 In Pilli. deest ,SM/)erfi</o. — 4 Omnes M-s. et edd. vctt. cnm Weiske et P.eck. omittunt rebus, quod Orel!, uncis inclnsit. — 5 Pranomcn sex Oxonn. Mss. oniittniit. Pr;vterea in C T X li'gitnr Gabino.—G C odorum. Pro rini in x '•''«• — 7 Nonnnlli Pall, et ed. Jiint. tortn: Ven. 1483. et Ln-jd. intorla, pro!). Gnlielmio : Pal. 9. non otata. In Ven. 1480. calamislrinis turta.—S G II S \p, Barb. 2. ct edd. veil.

noim:

qnia C. Pisoni liliani snam colloca- nnpserat Calv. iitii fili«>, qni e Gallia

verat. Romam venerat.

1 Longe hunc] :Maternnm geiins ^ Tune ausus es] Insectainr Piso-

trahebat e Galiii:, ft cum CO Gallicos nem, quod luc severitatis specie

mores asMimserat hie Piso consul; nsus sit ad soctictatem, de perdendo

quia, nt snpeiius diximns, pater ejirs Gicerone, cum Gablnio faciendani.

1688 M. TULLIUS CICERO

gitia diutius iiti non liceret ? Cum hoc tu '° coire ausus es, ut consularem dignitatem, ut reipublicae statum, ut senatus auctoritatem, ut civis optime meriti fortunas pro- vinciarum foedere addiceres? Te consule, tuis edictis et imperils, senatui populoque Romano non est licitum, non modo sententiis atque " auctoritate sua, sed ne luctu qui- dem ac vestitu reipublicoe subvenire.' 17. Capueene te pu- tabas,'^ in qua urbe domicilium quondam superbiae * luit, consulem esse" (sicut eras eo tempore), an Romae, in qua '^ civitate omnes ante vos consules senatui paruerunt? Tu es ausus, in Circo Flaminio productus, "^ cum tuo illo pari ■+ dicere, te semper misericordem fuisse ? quo verbo senatum,^ atque omnes bonos tum,'^ cum a patria pestem depellerent, crudeles demonstrabas '^ fuisse. [p. 208.] Tu misericors me, affinem tuum, quem '7 comitiis tuis, praero-

cognitionem. — 9 x rei, et C simiil fuisses. — 10 E Ms. Pith, tu addidit Giaev. qiiem Ern. Weiske, Beck. Scliiitz. etOiell. S( ciiti sunt. Ceteri omittnnt. — 10 In C feeder a. — 11 A Pitli. abest atque, pro quo alii, teste Heumanno, lia- bent neque. Turn pro luclu Graev. e Ms. Piili. edidit ru/<«, ut in Eif. sn- perscr. — 12 x Capua ne leputabas. — 13 Naug. consulem esse, an Roma, skut eras eo tempore, in qua, S^c. Pro an C ei \p anne ; et pro civitate x urke. Turn, x ante nos, et C paraverunt. — 14 Pith. pare. — 1.5 Turn deest in Ven. 1480. 1483. Med. Hervag. Postea, expellerent nonnuliae edd. velt. depulissent Lamb, et al. depulissevi Mss. nonnulii cum Grut. Gra>v. Oliv. Lali. depellerent Heu- niann. Ern. Wolf. Weiske, Beck. Scliutz. et Orell. Verba turn . . . depelle- rent, ut valde suspecta. Beck, uncis inchidunt : et absunt a C H S T x, Franc. 1. Dresd. Guelf. Baib. 2. et ed. Wald.— IG C demonstrabis.— 17 In x

NOT/E

' Vestitu subvenire] Impedivit cntn bat. Capiiap aiitem se consulem, li-

Gabinio, ne senatus suis edictis et cet duumvir tantum esset, nomina-

luctu reipub. laboranti subvenirct, bat.

(]uando edixerunt illi ut senatoics, " Produclns] A Clodio tribune ple-

qui pro salute Cictronis vesteni nui- bis prodiictus cum Gabinio in con-

taverant, ad vestitum rediiont. cionein, dixit se semper niisericor-

' Domicilium superbiw] Capua, de dem fuisse erga cives.

qua jam dictum est in Agraria ii. § ^ Quo verba scnulum] Ostendit Pi-

73. inter maximas urbes ciiu) Iloma .«onis crudtlilateui, qui se misericor-

et Cartliugine nunierata fuit. dem pr.rdicabat ; 1. quod senr.tum

" Consulem esse] CapuaB duumvir arguat crudelitatis, quia in conjiira-

crat Piso, pulabatqiie sibi codcm t"s anima<lvertcrat ; 2. quod se affi-

inodo consulatum gerendum esse, >)(i>» suum ininiicis suis tradiderit.

sicut eo tempore ilium Capua- gere- . *

POST REDITUM, IN SENATU, CAP. 7.

1689

wativee ^ primum custodem " praefeceras, quern Kalcndis Jan. tertio loco sententiam rogaras,'^ constrictum inimicis reipublicas tradidisti : tu raeum generum, propinquura tuum; tu affinein tuam, filiam meam, superbissimis et cru- delissirais '9 verbis a genibus tuis repulisti : ideraque (u, dementia ac misericordia " singulari, cum ego una cum republica non tribunicio, sed consulari ictu concidissem, tanto scelere, tantaque inteniperantia fuisti, ut ne unam quidem horam inteiesse paterere inter meam pestem et tuam praedara ; '' saltern dum conticesceret ' ilia lamentatio et gemitusurbis.'^ 18. Nondum palara factum eratoccidisse^ rempublicam, cum tibi arbitria ' funeris solvebantur. Uno eodemque tempore domus mea diripiebalur, ardebat,^ bona ad vicinum consulera de Palatio/' de Tusculano *= ad item*

• Pietmia.

deest quern. Dein, tuis comitiis e Pitli. et Erf. deilerunt Giapv. et Orell. co- mitiis tuis Em. Beck, et Scliulz. Tuis, qiiod rtteri oinittiiiit, Berk, iincis iiuliisit.— 18 Rogahas C x 4'* K'*'- ^''T'C- Barb. 2. ed. U72. Ven. 1-180. 1483. RIox, Franc. 1. reipublica: inimicis, et C tru(lidisiis.— \9 Verba et cru- delissimis in C desuiit. iNlox, idem a gentibus tuia. — 20 Hclern. et dignitateac mis. — 1 X consentiscerct. Turn C gemitibus nrbis. In H et S d< est urbii. —

2 Mss. paiici et edd. ante Lamb, concidisse. Mox, nrbitraria C H x. Grnt. —

3 x^rdebant. Turn, C vicinium.—i In C x Franc. 1. Dresd. Barb. 2. ed.

NOTjE

^ Prarogativce] Ex Asconio Papdi- diebat, qn* in gratiam candidatorum

ano, ' prfprogativiTP sunt tribus, qiiw data erant a praerogativa tribii. priniae snffraginm fernnt ante jure *> Inter meam peslem et tuam pra-

vocatas : mos enim fuerat, quo faci- dam] Statim atque Clodins rogatio-

lins in comitiis concordia popiili fir- neni de exilio Ciceronis tulit ; aiiani

niaretnr, bina de iisdeni candidatis quoqne tulit de provinciis, Macedo-

comitia fieri, qnoruni tribns priinze priprogativae dicebantur, (piod prinio rogarentnr qno'< vellent ronsules fi- eri: secundae jure vocala>, quod in his sequente populo, ut sappe conti- git, praerogativarnm voiunlateni, jure omina coniplerentur.' Praerogativae autein distingnei>antur ab aliis tribu- bu.«, (piod SOI litione et quasi divina voluntate legerentiir, quae primae om- nium sutlTraginui ferrent.

'^ Pi imum custodem] C^nstos diceba- tiir qui nuinerum sntfragioruni custo-

iiia videlicet Pisoni, et Syria Gabi- nio danda.

c Gcmitus urbis] Tota res pub. do- luit de exilio Ciceronis, ut patet ex supplicationibus quas in eju> gratiam factap sunt.

•^ De Putatio] Cicero domum ha- bebat in Palaiio, quae olim ad Cras- sum pertiuuerat. Et hire vicina fuit Pisonis, ad qiiam bona Ciceronis dc- fVrebaiitur.

*■ De Tusculano] In Ttisculano vii- Um iiabuit (!icero, nbi etiam Gabiniiis

1690 M. TULLIUS CICERO

vicinnm alteram consulem deferebantur : cum, iisdem s operis suflVagium ferentibus, eodem gladiatore latere/ va- cuo non niodo ° a bonis, sod eliain'' a liberis, atque inani i'oro, ignaro populo Romano quid ageretur, senatu vero oppresso et afflicto, duobus impiis nefariisque consulibus, aerariuin/ provinciae, legiones, iniperia donabanlur.

viii. Horum consulum ruinas vos consules^' vestra vir- tute fulsistis, summa tribunorum plebis preetorumque fide et diligentia sublevati. 19. Quid ego de pr^estantissimo viro, T. Annio/ dicam ? aut quis de tali cive satis digne un- quam loquetur?^ qui cum videret, sceleratum civem, aut domesticum potius hostem, si legibus uti liceret, jndicio esse frangendum ; sin 9 ipsa judicia vis impediret ac tol- leret, audaciam virtute, furorem fortitudine,'° teraeritatem

1472. deest item.— 5 Hisdem C : idem x- Dein, C H x operi. — G C et x omit- tmit etiam.

Cap. Mil. 7 x '^onsule. Pro fulsistis H in m ar-r. liahet susfii^js/'s. Turn, summuqne C T x, Erf. Franc. 1. Dre-d. Posfea, C H S T x- Krf. Franc. 1. om\^U\ni plebis. Denique, sublevustis Eft". Franc. 1. Barb. 2. ft edii. MantUt. — 8 Franc. 1. de tali cive digue tttiq. loquitur. — 9 Pro sin C T x- Dresd. ha- bent ve ; H S tii ; \p ve in ; Frrfnc. 1. sin si. Turn, C imp. aut toll. — 10 x/"'"''"

NOTiE

magnificam postea exstnixit. paranint.

^ Lufore] (Jpera Clodii, qui gladia- '' T. Annio'] ?.Iiln tribnnns nnice

tores coniparaverat, pariter bona ri i- revocando Ciceroni studnit. Cnin

pub. et provinciii? iisdem consulibus autein lex de ejus reditu ferenda es-

deferebantiir. set ad populum, Clodiiis, acceptis a

e Vacuo non modnl Interim diim tVatre siiadiatoribus, inipetum fecit

liaec aprebanliir a Ciodio, vacuum eiat in mnltimdinem, multosqne vnlnera-

foinm viris bonis, quia nemo sc op- vit ; jNIdonis et Ciceronis doiiaim in-

ponere ejus furoribns audel)af. cendeie conalus est: qua de causa

^^ Mraiium'] Cum Ciodiu-i legem tii- Milo Clodinm de vi renm fecit, quod lit de proviiiciis his coss. decerncn- ipsins domum oppnK!ias>-et, nt patet dis, tnlit qiioque \\t penniia ex ex D>one iii». xxxix. scd consuies, aerario iili-s darelur ad adminisnan- pra?tor, et tiibnnus pleliis edida pro- das provincias, quam postea parti- posuerunt, ne reus adesset: qnare tnmcum illis fuisse seqnenti oratione Milo cum vidisset sublata esse ju- dioet. dicia, gladiatores emit, a qnibus Clo-

' Vos consulesi Lentulus et ]Me- dii furores compressi sunt, afqne ita

tellus tunc consuies illatas a superi- lata lex est de Cicerone revocando, oribus consulibus reipiibl. ruinas re-

POST REDITUM, IN SENATU, CAP. 8. 1091

consilio, mannm inann, vim vi esse superaridam ; primo do vi postnlavit. Posteaquam " ab eodeiu jiidicia sublata esse vidit; ne ille omnia vi posset efficere, curavit: qui docuit, tieque tecta, ncque templa, neque forum, '^ neque curiam, sine summa virtule, ac nmximis opibus '' et copiis ab intestino latrocinio posse defendi : qui primus, post meum discessum, metum bonis, spem audacibus,'+ timo- rem huic ordini, servilutcm depulit civitati. ^0. Quam '^ rationem pari virtute, animo, fide, P. Sextius secutus, pro raea salute, pro vestra auctoritate, pro statu civitatis, nuUas sibi inimicitias, nullara vim, nullos impetus, nullum vitae"^ discrimen vitandum unquam putavit : qui causam senatus, exagitatam'7 concionibus improbornm, sic sua diligentia multitudini commendavit, ut nihil tam populare qiiam ves- trum '^ nomen, nihil tam omnibus carum aliquando quam vestra auctoritas videretur : qui me cum omnil)us rebus, quibns '9 tribunus plebis potuit, deiendit, turn reliquis offi- ciis, juxta^° ac si meus frater esset, sustentavit : cujus ego clientibus,' ' libertis,"" fainilia, copiis. Uteris ita sum susten- tatus, ut mea3 calamitatis ^ non adjutor solum, veruni etiam socius videretur. 21. Jam ceterorum ' officia, studiaque vidistis : quam cupidus mei C. Cestilius,'^ quam studiosus

tudinem. Pro irxtniim mami, vim vi Erf. Pitli. Gnnil)!. et aliqnot Pall. lial)ent manuih. copiis. Ciiilii'lni. conjerit vim virihus. In T deest vim. — 11 C T x Pustquam.— \'2 C ncc forum. Tniii,CHT vec cur. — 13 C operibus. M()X,C posscm di'f. Paulo jyosl, C primnm. — 14 Verha spent audacibus omittiint C T %, Baih. 2. Franc. 1. Orcsd. audacibus tanlnni le<,'itiii in i|/, Pill), et ed. 1472. et audacibus liahent H S, Yen. 1480. 1483. spem etiam audacibus Erf. spem audacibus v. Pal. l). dedit Gnu. cum edd. scqq. vietum a bonis, tim. ab hue or- dine, strv. dtp. a civitale.e conjectura edidit Lanili. — 15 In T superscr. Quern, — IG In C T X <^t'Pst vita. — 17 C senntu, et x agitutam. Pro coiuimiibus x contenijitiotiibus ; C conceplinnibus ; Vilh. cogilatioiiibus ; Dresd. et Franc. 1. coutentionilius. Turn, C sicut sua dil. — 18 C nostri. — 19 In C deest (/u(6hs. — 20 Proj".-><(i Franc. 1. Iialiet non aliter. — 1 x <^''<'"'"''*' — 2 C ut iion ex cala- mitatibus. — 3 CHS 'I'x cetera. Tuiu, officii x> Giiell. ei sludia Guflt. Pith. Dresd. Barb. 2. M». Lamb. ed. 1472. ctGrnt.— 4 x et Dresd. Tislilius: Erf.

NOT/E

" Clieutibus] He liis dictuui est pro "" Libcrtis] De liis in oral, eadein,

Kosc. Anier. i 10. not. not.

ir>92

M. TULLIUS CICERO

vestii, quara non varius fiierit in causa. Quid M. Cis- pius?5" cui ego ipsi, parenti, fratrique ejus, sentio quan- tum debeam; qui, cum a me ^ voluntas eorum in private judicio esset offensa, publici mei beneficii raemoria pri- vatam ofiensionem obliteraverunt.*" Jam T. Fadius, qui mihi qusestor t'uif, M' Curtius,^° cujus ego patri quaestor 9 I'ui, studio, araore, animo, huic necessitudini non defuerunt. Multa de me C. Messius/'^P et amicitiae et reipublicae causa, dixit: legem separatim " initio de salute mea promulgavit. 22. Q. Fabricius,'* 'I si, quae de me agere conatus est, ea contra vim et ferrum perficere potuisset; [;>. 209.] menso Januario nostrum'' statum recuperassemus: quern ad sa- lutem meam voluntas impulit,'+ vis retardavit, auctoritas vestra revocavit. ix. Jam vero pra3tores quo animo in

* Delevetunf.

Ceslillius: Maniit. Sestilius, iinde Laiul). fecit Sextilius. — 5 C S T x. Barb. 2. et edd. vett. iionmilla> Mosnpius : H M. Osopius : Ms. Lawb. Muljuiis, \wde quidam conjecernnt M. Olbius. In Pall, pleiisqne 3J. Opsins aiit Mi.psius. Pro cui C et X liabent cur — G Pro a me C H S T, Franc. I. Diesd. Jiailj. 2. mihi; Ven. 1480. 1483. mca. I\Iox, Erf. puhlicis meis bencficiis. Pro lieneficii C officii.—! C T X, Dresd. Bmb. 2. ed. 1472. et Veil. 1480. ublUirucit. Dein, edd. pr. Fabiw^.—S iV Curius C x ^, Lamb. Grsev. Wolff. Beik. et Orell. M. Curius Franc. 1. Dresd. Barb. 2. Ven. 1480. et Schiitz. M' Cur- tins H S T, Grill. Oliv. Lall. M' Curcius Erf. M. Ciniius alii.— 9 Pilh. qucestor patri. In x deest fui.—W S, Jiiiit. Lamb. C. Missinius. Ursinns legi maliiir C. Mescinius.~H Ven. 1483. spntiatim : H S, Dresd. Franc. 1. Erf. Pall. edd. Rom. Brix. Med. Jiint. Aid. Graev. spt-cw^/jH. Verba .1/i//<a de me . . .promulgavit non sunt in C T x, Barb. ed. Wald. 1480—12 G Fa- iiws.— 13 H \p, Piih. Barb. ed. 1472. vestrum. Turn, Pilh. recuperusse si: H S T X '^. Franc. 1. Dresd. Barb. 2. Ven. 1480. 1483. recuperassem : tinde Gara- ton. conjecit veterem statum recuperassem. — 14 x itnplevit. Dein, C auct. nostra.

NOT.E

•T M. Cispius[Mosopius] Alii legnnt Q. M. Cippius. Alienus hie erat a Cicerone propter judicium in quo ju- dex addilns fuerat.

" I\r Curtius'\ Difficile est conjoc- turam facere cpiando et nbi Ciceio liuic Curtio qua?stor fuerit, cnm non appareat aut liunc nnquam consn- leni, ant praetorern fnisse in ali(|iia provincia, std tantuni Iribnnum co

anno quo Cicero revocatiis est ab exilic.

P C. Messius [C. Messiniusi Mt-ssi- niiis unus c iiibnnis fait qui eodem anno ere iti sunt.

1 Q. Fubricius] Fabricius tribiiniis plebis rostra summo mane ocrnpa- vit, nt de Cicerone ageiet cum po- pulo, sed a Clodio proliibitus est.

POST REDITUM, IN SUNATU, CAP. 9. 1G93

me fuerint,'^ vos existimare potuistis, cum L. Caecilius '^'^ privatim me siiis omnibus copiis studuerit sustentare; publice promulgarit de mca salute cum collegis pasne om- nibus;' diieptoribus autem '^ meorum bonorum in jus ad- eundi potestatem non fecerit.* M. autem Calidius" statim, designatus, sententia sua, quam esset cara sibi mea salus, declaravit. 23. Omnia otiicia C. Septimii/ Q. Valerii, P. Crassi, Sex. Quintiiii, C. Cornuti,'^ summa et in me, et in rempublicam constiterunt.'

Quae cum libenter coramemoro, tum non invitus nounul- lorura in me '^ nefarie commissa praetereo. Non est mei temporis injurias meminisse; quas ego etiamsi ulcisci ^° possem, tamen oblivisci mallem. Alio transferenda mea tola vita est, ut bene ' de me mentis referam gratiam, ami- citias igne perspectas tuear,' cum apertis hostibus bellum geram, timidis amicis ignoscam, proditoribus meis non in- dicem dolorem profectionis meae, defensores reditus dig-

' Fuerunt.

Cap. IX. 15 x <?""''"• "«"c/"criH< : Dresd. quo an. in me nunc fuerinl . — 16 C ExiUu.t. ^lox, pro copiis edd. nonniill<e studiis. — 17 C out. — 18 Idem fecerint. Mnx, x Callidus : il* Cladius. — 18 x Cornicii, et paiilo post astiterunt. — 19 C X Qi'<^ <-■""» memorata nojninenlur vonnullovum in me, &^-c. H Quce cum libenter cuminemorem non ingratus ; nemo enim i/^ratiarum immemor est gratus in- ventus nonnulloruni in me, &,-c. In Franc. I. Uresd. et ed. 1472. Qua? cum com- memorata nominentur nonnuUorum in me, S^-c. in Franc, tamen ]\Is. est libenter, sed ill. mantis ascrip«erat, ' Al. quce cum libenter comme7nnrem, nnnnuUorum.' In aliis Mss., teste Grapvio, legitnr, Qua; cum libenter cnmmemoro, nemo enim gratinrum immemor, est gratus inventus, tum non invitus, n(mnuUoruin in me, Sfc. — 20 C quas si ego ulc. x 7""* ^s" *^ ''^'-"' I" Franc. 1. Dresd. Barb. 2. ed. 1472. Ven. 1480. deest etiam. — 1 C ut ut bene. — 2 Verba amic. igne persp. tuear non agnoscnnt C H S Tx> Barb. 2. et edd. ante Grut. Pro igne in Erf.

NOTiE

■■ L. Caecilius] Praetor nrbanus Ca>- Nam penes erat prertorem nrbanum

cilins Innc temporis erat. jiidices dare, vel denegare : credibile

* Collegis pctne omnibus'] Omnes videtnr de bonis Ciceronis fnisse con-

praetores de Cicerone revocando troversiani.

proninlgarnnt ; sed unns exceptns " Calidius] Calidius orator optimns

est, Appins Claudius, Pub. Clodii fnit, de quo in Bruto ; qni timi pnetor

frater. erat.

' In jus adenndi potestatem non fe- " Septimii, Sfc.'\ Hi omnes praetores

cerit] Non dedit ille potestatem de fuerunt. bonis Ciceronis veniendi in judicium.

1694 RI. TULLIUS ClCliRO

nitate consoler.' 24. Quodsi mihi nullum aliud ^ esset ofii- cium in omni vita reliquum, nisi ut erga duces ipsos, ct principes, atque auctores salutis raeae, satis gratus judi- carer;^ tamen exiguum reliquas vitas terapus non niodo ad referendam, verum etiara ad comraemorandam gratiam mihi relictuni putarem. Quando enim ego hnic homini^ ac li- beds ejus, quando omnes mei gratiam referent?^ quas me- moria, quae vis ingenii, quas magnitude observantiae, tot tantisque beneficiis respondere poterit? qui mihi primus ^ afflicto et jacenti cousularem fidem"' dextramqiie porrexit ; qui me a morte ad vitam, a desperatione ad spera, abexitio ad salutem revocavit;^ qui tanto araore in me, studio in rem- publicam, fuit, ut excogitaret, quemadmodum calamitatem meam non niodo levaret, sed etiam honestaret. Quid enim magniticentins, quid praeclarius mihi^ accidere potnit, quam quod, illo petente,'° vos decrevistis, ut cuncti ex omni Italia, qui rempublicam salvam vellent, ad me unum, hominem fractum et prope " dissipatum," restituendum et det'enden- dum venirent? ut, qua voce ter omniuo post'* Romam conditam ^ consul usus esset pro tiniversa republica apud

"' Prasidinm. " Perditum.

etPi\.9. digne; M^. V'ut. scgni ; Pith. (%«</«.— 3 Erf. Pal. 1.9. Fr;iiic. 1. Dresfi. Oiielf. B;iib. 2. dtio Pariss. ed. 1472. Maiiiit. Gi*v. ludW. proditoi'es non indicem, dotonm profectionis niea rtdittis dignilate cons. x< P<'^' 4. 8. et Ms. Hotonianni proditores non vindiceni : C H S T x 'I' proditores (sine pronomine) et C T ^jiidiccm. HeiiiiHinn. edidit proditores meos non indicem ; dol. prof, mew red. dign. cons, sod idem verba prod, meis non indicem spiirld censet. In C H T X, Piili. decst defensores. Turn, C dignitatem, ("eteri tit Ern, — 4 C T x oniit- ttiut (dind. Dein, (J reliqua. — 5 C judicare : x recusarer. Postea, Piili. rf/i- quum. — (i C grati referrent : x gratia referent. — 7 Alii primus mihi. Mox, H consulares.— 8 C T x '/' vocavii. Pro qui tanto C H S T x 'I' 'P'linlo. — U x ^^• rel milii. — 10 H nulln pet. (ira^v. e Ms. Pith, illo referente: M<. Lamb, illo suffragium fe rente. — 11 x *'f ' Z"'''/'^- In Pilh. desuut verba et defendendum. — 12 C H S T X, Franr. 1. Dresd. ei pleriqne alii Mss. atijue edd. vett. qua

NOT/E

y Huic homini] Do Lenfulo loqiii- vitrr periclitaretiir, consul din-ret ex tiir, qui consul scdebaf, I't queni nutii senalusconsiilto, ' Qui rempuh. sal- ve! {jestii deiiionstravit. vain essp viilt, nie scqnalur.' Id an-

* Voce ter omninn post Romam con- teni taiitiim ter ante liimc Ciceronis

ditam] In more posiinni fuit apiid Ro- reditiini dictum ftierat : 1. Ptibiicola

inaiios, ntqnotiescnnqiic respnb. gra- consnlo, ciini App. llerdoniiis noctu

POST REDITUM, IN SENATU, CAF. 10. lf)95

eos solum, qui ejus vocem exaudire possent ; cadcm voce senatus omnibus agiis atqne oppidis,'* cives totamque Ita- liam ad unius salutcm defendcndam excitaiet. x. 25. Quid ego gloriosius meis posteris potui relinquere, quam hoc senatum judicasse,'+ qui civis me non defendisset, eum rempublicam salvam noluisse ? Itaque tantum vestra auc- toritas, tantum eximia consulis '^ dignitas valuit, ut de- decus et flagitium '^ se committere putarct, si quis'^ non veniret. Idemque consul, cum ilia incredibilis multiludo Roraam, et pfene Italia '^ ipsa venisset, vos frequentissimos in Capitolium convocavit. Quo tempore quantam vim na^ turai honitas haberet,'' aut vera nobilitas, intelligere potu- istis ; nam Q. Metellus, et ^° inimicus, et frater inimici,-' perspecta ' vestra voluntate, omnia privata odia deposuit ; quern P. Servilius,'' vir cum clarissimus,'' tum vero opti-

voce te, Rnmule, post, Sfc. Ubaldimis Bandinflliis corroxit qua voce unlea scmel postfSjX. piob. Miimit. In diiohus Rlss, Laml)ini qua voce semel oinnino post, Ifc. Ceteri iit Ern. Vul. Nott. Varr. l^o^tea, pro usus in Pith, visits. — 13 Post oppidis H S et Veil. 1483. a.ldiint vicis. Po«tea inde a Naiig. nsqiie ad Gnit. editiim est, sen.omiiihiis agris, vicis nttjue oppidis: sed Grnier. delevit vocab. vicis, qiiod nee in siiis Mss. reperit, iicc est in Barb, atqiie ed. Veil. 1480, In IMs. Pitii. sen. oinnis ex omnibus «?r. atquc opp. cives: nnde Graev. et Lall. dedenint sen. nnuiis omnibus «^r. ^r. Ceteri lit Ern.

Cap. X. 14 x indicasse. Dein, pro eum in C T x^uin, et pro noluisse Heii- niann. conjecit noZ/t legend. — 15 x^ostra aucl., tanlum eximii cons. — 10 i^, Pal. 9. Pith, cum Grot, et edd. seq(i. prseter Weinke ut dedecus et flag. In Ms. Vict, ut deus flag. Pal. 2. I2rf. ut reusfltg. s*d in Erf. siiperscr. manii anti- qua, ' \ii\ dedecus.' A Nansjerio inde usq'ie ad Grnt. edilnm est, ut omne is flog, et sic Weiske. In C H S T legitnr ut omueflng. x. Barb. 2 Ven. 1480. \Wi. ut omnis fittg. Hervag. ut omnes Ins flag- . 1-ianc. 1. ut omnes se flag, comm. pulnrenl, ft Ant. Aiignsiinns voujevw ut omnes flag, se comm. putdient, nt habet IMs. Ur.'ini. — 17 C S T x. Barb. 2. Berk, et Orcll. si qui. 'I'liiii, S re- nirent : Pith, venissent, prob. Henmanno. — 18 H Italiam. — 19 Franc. 1. Her- vag. Naiig. Maniit. Lamb, vim haheret vera bonitas. Ante vera nob. Erf. addit copnlaine<. — 20 C, Pith. Dresd. oinittunt copnlani ante inimicus. — 1 C

NOT^

Capitolium et arcem cum exnlibns et totani Itaham niittebantiir.

servis occupavii ; 2. L. O|)imio, qui » Frater inimici] Clodinui desianat,

Graccliuni ; 3. C. Mario, qui Satiir- quia Piibl. Clodiiis Ca'ciliie filiiis

niniim tribununi plebis et Glauciam eraf, qua- bujus INIetelli auiita fiierat.

praplorpm iiiterfecit. Hire quidem Uiide oraiorie poliiis quani vere fia-

verba soleiinia a cousidibus apud ter appellatiir.

prscsentes pronuntiabaiitur. At ea- '' P. Servilius] Servilius ilie Isau-

dcni a toto senatn ad ab.senles per ricus dictns est a domitis Isauris in

1G96 M. TULLIUS CICRRO

mus, mihique amicissiraus, et auctoritatis,' et orationis suae divina quadam gravitate, ad sui generis communisque sanguinis "^ facta virtutesque revocavit, ut haberet in con- silio ■* et fratrem ab inferis,'* socium rerum meamm,' et oranes Metellos, prasstantissimos cives, paene ex Acheronte excitatos : ^ in quibus Nuraidicura ^ ilium/ cujus quondam de patria discessus' molestus omnibus, ipsi ne luctuosus quidem visus fuit. 26. Itaque dimittitur^ non raodo salutis defensor, qui ante hoc unum ^ beneficium fuerat iniraicus, verum etiam ascriptor'°§ dignitatis raeae. [p. 210.] Quo

et H prospecta. — 2 C x '"'^ clariss. — 3 C mikique amic, et amantisshnus auci^ — 4 Lamb, legi malnit adhiheret m consilium. Tiim, verba ab inferis, Lambino suspecta, delevit Heumaiinns. — 5 In C et x rerum noslrarum. — 6 lideni Mss, Numiticum. Post ilium C H S X' Barb. 2. et edd, ante Manut. addunt Me- tellum. — 7 C T X. Franc. 1. et edd. pr. decessus. 'Molestus omnibus, ipsi ne luctuosus quidem. Sic erat in INIss. tribns optimis Pa!. 9. Erf. Pitii. recleqne rerepit Grasvius, V\\\g. Iwnestus ipsi, omnibus luctuosus tandem visus est.' Em. ' Ernest, vero eiiam scripsit visus fuit. Wolf, visus est. Eqnidem pressius secntus snm Pal. 9. et Pith, est visus. Gra?.vius autem (cnmqne eo Lallem.) dedit molestus omn. sane, ipsi ne luct. quidem visus est, quoniam ita emendatnm perantiqua mann in Ms. Evf. invenit : tandem, vnlgo adjectnm, quod tamen etiam in Pal. 9. et Pith, deerat, frigere recte ceusnit. Lectionem qnam vulg. Em. dicit, habent edd. Lamb, et Henniann. In ed. 1472. ntraque Ven. Nang. et aliis, ut in Ms. Barb. Franc. 1. honeslis omnibus luctuosus tandem visus est. Lamb, boni.1 omn. lucf. tandem visus est, Oliv. enni Manu\. Iwnestus ipsi, bonis omn. tamen luct. visus est. Weiskius transposnit verba ita, discessus, luc- tuosus omyii, ipsi ne molest, quidem visus est. Et Oxonn. adfiM nut iianc varieta- teni, C H S T xf^o^e^i^^' I'onis in x deest: ex eodem % taiidem.' Beck. — 8 Pro dimittitur Pal. 9. et Mss. Lambini, cum Graev. Oliv. Lall. Wolf. Beck. etOrell. liabent exstitit : Franc. 1. Hervag. Maniit. Lamb, et Heumann./«it is: Jiint. et al. hie fuit: C H S T x. Barb. 2. Guelf. ed. Wald. dimitiit. In diiobus Mss. Lambini dumillit is. — 9 Erf. a m. sec. suum, quod recepit Graev.

NOTiE

Cilicia : gessit ille consulatum et tos fiiisse ad snam defensionem :

cen«nram. porro Acheron flavins fnit apnd in-

'' Communis sanguinis] Ille Isanri- feros.

ens Q. Metelli Macedonici nepos ^ Numidicum ilium] Metellns ille

ftiit ex filia. Nnmidicns, diiobus praeliis Jngurllia

'i Fratrem ah inferis] fio' at Q. Me- devicto, totani Nnmidiam iini)erio

tellnm Celerem, qui pr*tor non me- Rom. subjccit. Is maluit in exilinni

diocrem operam Ciceroni praestitit volnntarinm Rhodtmi abire, qnam jn-

in exstinguenda Catiliuee conjnra- rare in legem A-irariam, qnam Satiir-

tione, ninus tribnnns plebis per vim tnlerat.

'^ Acheronte excitatos] Omnes istos sAscriptor] Ascribebant nomina

Metellos, non tam antea amicos sibi, sua senatores omnes, cnm quid ab

dicit poi^tice ex Acheronte suscita- illis senatnsconsuUo latum erat.

POST REDITUM, IN SENATU, CAP. 11. 1G97

quidem die, cum ccccxvii ex senatu essetis," magis- tratus auteni hi omnes '^ adessent, dissensit unus,'' is,'^ qui sua lege coQJuratos etiam ab inferis excitandos' putarat. Atque illo die, quo rempublicam '+ meis consiliis conserva- tara gravissimis verbis et plurimis judicassetis, idem consul curavit, ut eadem '^ a principibus civitatis in concione, poster© die, dicerentur : cum '^ quidem ipse egit ornatis- sime causam meam, perfecitque, adstante atque audiente Italia tota, ut nemo cujusquam conducti aut perditi vocem acerbam'' atque inimicam bonis posset audire.'^ xi. 27. Ad haec'^ non modo adjuraenta salutis, sed etiam orna- menta dignitatis raeae, reliqua vos iidera addidistis : decre- vistis, ne quis uUa ratione rem " impediret ; '9 qui id impe-

" Reditxtm.

— 10 Pitb. adsertor. — 11 In Mss. panels et ed. Wald. desunt verba cum CCCCXVII. . . . Quid denique illo die, Jiint. Lamb. Heiimann. ctim CCCCX senatores ess. Weiske cum CCCCXVII senatoi-es ess. Gra?v. aiictoritate Erf. et Pitb. addidit vos, le^ens cu7n vos CCCCXVII ex senalu ess. Berk . et Orell. cum vos CCCCXVII senatores ess. In H, Franc. 1. Ven. 1480. cum (juadringenti decern senatores ess. Dresd. cum CCCCX ess. Scum CCCC X (Ven. 1480. quadringenti X) S. ess. quod HervaK. Manut. et Lamb, retinn- erunt, nota S mutata in integrum vocab. senatores. Naug. edidit, cum CCCCXVII ess. Ms. ap. Hotom. cum quadringenti nonaginta ess. alius ap. Lamb, cum CCCCX et septem ess. CCCCXVII fuit in Pal. et Erf. Piib. cum vos CCCCXVI magistratus autem adessent. In Dresd. quoque desunt verba ex senatu. — 12 S, Dresd. et Ven. 1480. magistratus qui omnes : H et fdd. ante Grut. cum! Heumann. magistratusque omnes. — 13 H et S carent is. — 14 H el Naiig. illo die quod remp. Lamb, legi maluit illo die, quo die remp. Garaton. conjpcit illo die, cum remp. — 15 H ne eadem. — 16 Pro cum Fianc. 1. turn, et pro quidim ij/ quibus. — 17 Ven. 1480. et 1483. ut vix cujusq. cond. atque perd. possejit aud.

Cap. XI. 18 Edd. nonniilbT>, teste Heumanno, At hie. Turn, H S <{/, Ven. 1480. 1483. adjumenlum. — 19 Franc. 1. remp. imped. Dein, Pitb. Naug. Cam. omittunt id, quod Orell. uncis inclusit. Ante graviter Grsev. et Orell. auc- toritate INls. Erf. addideruat vos. In Guelf. qui id impediret. Em. conjecit

NOT^

^ Dissensit unus] P. Clodius dig- ^ Vocem acerbam] Si quid dictum

sensit solus ab omnibus magistrati- esset in concione, quod popnlo dis-

bns. pliceret, fiebat qn.pdam aduniimiira-

* Ab inferis excitandos"] Scripserat tio. Sa?pp vero contingebal, ut mer-

in lege sua Clodius, ut si revixissent cede homines improbi conduceren-

ii quos Cicero morte mulctaverat, tur ab adversariis, ut admurmura-

tum ab exilic iu patriam revocare- tione sua quasi dicenti exprobra-

tur. rent.

Delph. et Far. Clas. Cicero. 5 P P

1698 M. TULLIUS CICERO

disset, graviter molesteque laturos ; ilium contra rempub- licain, salutemque bonorum, concordiaraque civium fac- turum ; et ut ad vos de eo statim referretur : ^° meque etiam, si diutius calumniarentur,^ redire jussistis. Quid ? ut age- rentur gratia^/ qui e municipiis venissent? quid? ut ad illam diem, cum res redisset,^ rogarentur, ut pari studio convenirent? Quid denique illo die,^ quem P. Lentulus, mihi, fratrique meo, liberisque nostris natalem constituit,'" non modo ad nostram, verum etiam ad sempiterui * memo- riam temporis? quo die' nos comitiis centuriatis,° (quae maxima majores^ coraitia justa dici haberique voluerunt) arcessivit in patriam, ut eajdem centurias, quae me consulem fecerant/ consulatum meum comprobarent. 28. Quo die quis civis fuit/ qui fas esse putaret, quacumque aiit aetate aut valitudine esset, non se de salute mea sententiam ferre? Quando tantam freqnentiam in^ Campo,° tantum

si quis impediret : Heiirnanno verba grat. mol. /n<u) os ejicienda videntiir, et leg. qui id impedisset. — 20 Pith, id ud tos de eo referretur: H, Ven. 14S0. 1483. jMaiuit. Lamb, ut ad vos ea statiin referrentur : Hervag. Naug. ut ad vos ea sta- tim referretur. Turn, pro meque in H neque. — 1 Franc. 1. et Dresd. ut audi- rentur gratia. Post gratia, e conj.'Ctiira iii- addidit Em. cum edd. seqq. In Gueif. gratis. — 2 Jiint. res cum recidissent : Hervag. res cum redisset, unde Ern. cum res redisset. Pro redissent H reddidissent ; Ven. 1483. recidissent. Ceteri res cum redissent. Hotoni. legi malmt ad res cum redissent : Maiiut. Quid? ut iidem, ad res cum rediisscnt. Vid. Nolt. Varr. — 3 Quid denique ille dies Pal. 9. Pith. Erf. duo Pall, cum Gra=v. Lall. Weiske, Beck. Scbiitz. et Orell. Lalle- mandiis, quia in tertio Ms. Paris, invenit qui den. illo die, legendiim conjecit qui den. ille dies. In Ven. 1480. quatiior Iieec verba qui den. illo die desiint. Henmann. conjecit legend, denique illo die, quem . . . temporis, nos comitiis, Sfc. Post non modo Ern, censet excidisse illustrius, aut simile quid. — 4 C H T x> Barb. 2. et Ven. 1480. sempiternam. — 5 Quo die in C T x desunt, ut et niox verba qua- . . , voluerunt. Lamb, dedit illo, inquam, die. — 6 Lamb, majores nos- tri. H S X et edd. nonnullae cum Heumanno comitia omittunt. — 7 In C con- iulefeceram. — S \\i fuerit. Pro /«s C x, Franc. 1. Dresd. Barb. 2. ed. 1472. Ven. 1480. Graev. Beck, et Orell. habent won nefas. — 9 x caret praeposition?.

NOT.E

' Calumniarentur^ Id est, astute et " Comitiis centuriatis] Vide orat.

malitiose rem producerent, vel mo- pro Rab. § 11. not.

ras necterent. " In Campo] In Campo IMartio ccn-

"* Natalem constituit] Diem sign\f\c!it turiata comitia babebantur, nbi a

quo Lentulus de Ciceronis reditu Lentulo lex de Cicerone jevocando

decrevit, quo quasi a niorte revoca- lata est. tus est.

POST BEDITUM, IN SENATU, CAP. 11. 1G99

splendorem Italiae totius ordinumque omnium? quando ilia digiiitate '° rogatores,? diribitores/' custodesque ' vidistis? Itaque P. Lentuli beneficio excellenli atque divino non reducti" suraus in patriam, sicut nonnulli clarissimi cives ; sed eqnis'^ insignibiis et curm aurato reportati.

29. Possum ego satis in '^ Cn. Porapeium unquam gratus videri, qui non solum apud vos, qui omnes '"^ idem sentie- batis, sed etiam apud universum populum Romanum, salu- tem reipublicae '^ et conservatara per me, et conjunctam esse cum mea dixerit? qui causam meam prudentibns commen- darit, imperitos edocuerit, eodemque tempore improbos auctoritate sua compresserit? '^ bonos excitarit? qui po- pulum Romanum pro me, tanquam pro fratre, aut pro pa- rcnte, non solum hortatus sit, verum etiam obsecrarit? '7 qui ipse cum propter metum* dimicationis et sanguinis, domo se teneret, etiam a superioribus tribunis '^ petierit, ut de salute mea et promulgarent* et referrent? '9 qui in co-

— 10 H quando uUa dign. Pith, quod ilia dign. Pro rogatores, dhibitores C T X, Franc. 1. tutores ; H tot rogatores dirivatores ; S rogatores diriialores ; Pith. rogatores, directores ; Dresd. rogatores custodesque : edd. nonmillap rogatores, tntvres, custodesque. — II C H S T x» Franc. I. Barb. 2. Ven. 1480. 1483, Jiint. Lamb, non solum red. Verba in patriam in T, et verba sicut cives in C Tx desuiit. Pro sicut Pith, ita tit; et pro cives H S et edd. nonntiilaj ante Griir. viri. — 12 Pro equis T cquis equius. Turn, C T x aureato.— 13 x prappositionem in oniisit. Dein, in xp Pompeiu, et C T x ^pquamgratus. — 14 In C S Txdoest omnes,— 1') Erf. duo Mss. Pariss. Barb. 2, Ven. 1480. 1483. cum Grsev. et Lall. ap. univ. pop. populi Romani sahttem. lu CHS T, Franc. 1. Romanum deest, et pro reip. in C H S T x legitnr populi Romani. Pith, universum salu- tem P. R. et conservatum. — 16 C commendavit . . . eodem temp. . . . compressit. — 17 H obsecravit. Integer locus qui ipse . . . putarit in C T x deest. In Barb, desunt omnia a verbis qui ipse usque ad iuitium cap. 12. — 18 H tenere, et a

not;e

P Ilia dignitate rogatores] Ipsi se- tores se diribitores, custodesque con-

nalores rogaruut po|)ulum pro salute >.tituere in gratiam Ciceronis, quod

Ciceronis. bcncficium magnifice pracdicat in o-

1 Diribitores] Diribitores illi sunt, rat. contra Pison. qui tabiilas sufiVagioium populo per • Propter me turn] Depreliensus est

centurias rljviso distribiuint. hunio cum sica, servus Piibl. Ciodii,

f Cuslodes] Custodcs observabant in tempio Castori;-, quern ille ad Cn.

cnjnsque centurias suffragia, et punc- Pompeium interticiendum collocarat.

tis notabant, ne quid fVaudis admitte- Vide superiorem orat. § 14. not. retiir. Volueiunt autem ipsi sena- • Pro/nu/g^are/U] Promulgari lex di-

1700 M. Tl'LLIUS CICERO

Ionia nuper constituta," cum ipse gereret magistiatum/ in qua nemo erat emtus intercessor/" ^ vim et crudelitatem privilegii/ auctoritate honestissimorum hominum, et pub- licis literis consignarit,^ princepsque, Italiae totius praesi- dium ad meam salutem implorandum putarit? qui, cum ipse mihi semper amicissimus fuisset, etiam ut suos neces- saries mihi amicos redderet, elaborarit?* xii. 30. Qui- bus autem officiis T. Annii beneficia reraunerabor?^ cujus omnis actio, ratio, cogitatio, totus denique tribunatus, nihil aliud fuit, nisi constans, perpetua, fortis, invicta defensio salutis meae? Quid de P. Sextio ^ loquar? qui suam erga me benevolentiam et fidem non solum animii^ dolore, sed etiam corporis vulneribus*" ostendit?

Vobis vero, patres conscripti, singulis et egi et agara gratias. Universis egi ab initio,^ quantum potui : satis or-

sup. ti-ib.— 19 Grut. et Lall./errewt.— 20 H S, Dresd. Pith, etedd. ante Grut. i7itercessorum. — 1 Mss. plerique, ed. Jiint. Grnt. Graev, Oliv. Lall. consigna- vit . . , putavit . . . elaboravit. In Frauc. l.princeps, sine copula. Pro ut ante suos X liabet et.

Cap. XII. 2 Mss. plerique et nonnuUae edd. vett. cum Graev. Wolf. Beck, et Orel!, remunerabo. Turn, actio omittunt C H S T x, Barb. 2. Veu. 1480, 1483. Naug. — 3 In C Sestio. — 4 Pro aniini x cum. Dein, C dolorem. — 5 C ip

HOTJE

citur, cum primum ad populum pro- latam, et qua pulsus est, invidiose

ponitur cujiis est leges probare. Pe- privilegium appeilat. Privilegium

tiit autem Pompeius a tribunis, ut autem jussum est populi aut plebis,

legem de Ciceronis reditu promulga- rogante magistratn, non generale,

rent, et ad senatum referrent. neque de uuiversis civibus ; sed de

" In colonia nuper constittita] De singulis conceptum ; ut de reditu

Capua loqviitur, quo Caesar consul Ciceronis.

coloniam deduxerat. =» Cunsignarif] Id est, testatam es-

" Ipse gereret magistratum] Cum se voluit. Videtur hie loqui de de-

Ca?sar deduxisset coloniam Capuam, creto, quod Campani de Cicerone

ibi duumviros praefecit, L. Pisonem adjuvando fecerunt, a quibns lex

socerum et Cn. Pompeium generuni. Clodia privilegium appeliata est, et

y Emtufi intercessor] Haec loquitur tanquam violenta et crudelis notata.

contra jElium Ligurem, tribunura ^ Corporis vulneribus'] Vulnera plus-

plebis, qui senatus decreto, quod de quani viginti accepit Sextius in ilia

Cicerone, referente L. Ninnio, fac- seditione, quae a Clodio contra tribu-

tum est, accepta a Clodio pecunia, nos excitata est, cum causa Ciceronis

intercessit. ad populum delata est.

^ Privilegii] Legem Clodiam de se

POST REDITUM, IN SENATU, CAP. 12. 1701

nate agere miUo modo possum.^ [p. 211.] Et quanquam sunt in me prsecipua merita muUorum, quae sileri nuUo modo possunt,7 tamen hujus teraporis ac tiraoris mei non est, conari commemorare beneficia in me singulorum : nam difficile est, non nliquem ; * nefas, quenquam praeterire. Ego vos universes, patres conscript!, Deorum numero co- lere debeo. Sed, ut in ipsis Diis immortalibus non semper eosdem, atque alias alios solemus et venerari et precari ; sic in horainibus 9 de me divinitus meritis, omnis erit aetas mihi ad eorum erga me'° mcrila praedicanda atque reco- lenda."^ 31. Hodierno autem die nominatim a me magis- tratibus "^ statui gratias esse agendas, et de privatis uni,"^ qui pro salute mca municipia coloniasque adisset,"' popu- lum Romanum supplex obsecrasset, sententiam dixisset earn, quam vos secuti, mihi dignitatem meam reddidistis. Vos me florentem semper ornastis; laborantem, mutatione vestis, et prope luctu vestro, quoad licuit,** defendistis. Nostra memoria senatores ne in suis quidem periculis mutare vestera solebant : in meo periculo senatus veste mutata fuit, quoad licuit per eorum edicta,'4^ qui mea peri- cula non modo suo praesidio, sed etiam vestra deprecatione nudarunt.

1' Repetenda memoria.

Barb. 2. in initio. H S if^, Jiint. Vicl. Maniit. Lamb. Wolf. Beck, et Orell. praE-positionem omittiint. — 6 S agere non possum. Turn, 4' Et quanquamfuit in me pracipue mem. — 7 Graev. e Ms. Erf. von sileri ullo modo. — 8 C T x >!' «^«- quod. — 9 C X i', Barb. 2. honorilms. — 10 C in me. x f'S^" '"« omiltit. Heii- mainn. con^ec'U omni erunt atate mihi eorum, t!fc. — 11 x reddenda. — 12 Lamb. et magistr. Inter gratias et esse C inserit statim. — 13 Colonias ut adesset Franc. 1. coloniasque adessent Dresd. municipia colojiitcque adessent ed. 1472. coloniasque udcsset C : coloniasque adissent %• Hcunianniis oonjecit, qui cum pro std. . . . adisset, et pop. Rom. . . . dixit earn, Sfc. I'ro populum Romanum C Xi Franc. 1. Dresd. ed. 1472. populumque ; H S v|/ poimlum. — 14 \\/ dicta. Dein,

NOTiE

"^ Uni"] Pompeio, qui tunc nuUo mutandnni esse vestem propter exi-

tnagistratu fungebatur, praecipue bum Ciceronis: consules vetuere,

agerp gratias debere dicit. qui statim senatores redire ad vestem

•^ Quoad licuit] .Senatus censnerat jusserunt.

1702 JSI. TULLIUS CICERO

32. Quibus ego rebus objectis, cum mihi private confli- gendum viderem cum eodem exercitu,'^ quem consul non armis, sed vestra auctoiitate superaram;"^ multa mecum ipse reputavi. xni. Dixerat in concione consul/ se clivi '^ Capitolini poenas ab equitibus Romanis repetiturura. No- minatim alii compellabantur,? alii citabantur, alii relega- bantur.'^^ Aditus templorum erant non solum praesidiis '9 et manu, verum etiam demolitione" sublati. Alter consul/'' ut me et rempublicara non modo desererent, sed etiam hos- tibus reipublicas proderent, pactionibus eos suorum pras- miorum "' obligarat.' Erat alius' ad portas cum imperio in'* multos annos,"" magnoque exercitu ; ' quem ego ' inimi- cum mihi fuisse non dico; tacuisse/ cum diceretur esse inimicus, scio. 33. Duee partes^ esse in republica cum

9 Objurgabantur.

Henmann. coirigit qui me non modo. — 15 Al. cum eorum exere. — IG C H x i^? Dresd. superatum.

Cap. XIII. 17 DiviCx- clivii ^. Mo\, x repetituriis. — 18 Verba aZ/i >•«- legahantur in C T x tiesiint. — 19 Fro prcBsidiis I'ith. prwdalione. — 20 Wolf. Weiske, Beck, et Orell. e conjectura Aiigusfini et Lanibiiii dedenint consutes, prob. Ern. In Ms. Giielf. consul. Mox, C H S T x, Erf. Barb. 2. Mss, Pa- riss, ed. 1472. Med. Jiint. Graev. desereret . . . proderet. Lalleni. e conjectura Graevii recepit Alteram consulem vt me . . .desereret . . .proderet. Pro rem- publicum C ro. populum, et pro reipublicce S remp. Postea, <!os Grzevio et Er- nesto snspectiim est. Vid. Nott. Varr. — 1 x '^f^^^S^ret : ^p obligarent. — 2 C x. Franc. 1. inde, — 3 In ii.sdem Mss. deest ego. x '>nihi omittit. — 4 H tacuisset. Pro cum X habet non, Vocab. inimicus Heumanno suspectum est. — 5 Pith.

NOT/E

"= In concione consul] Gabinius dix- In praeminm eject! Ciceronis, Clodi-

erat in concione se poenas de equiti- us Macedoniain Pisoni, Syriam Ga-

bns Rom. repctitumm, quod ad de- binio dedif.

fensionem Ciceronis in seditione Ca- ' Erat alms'] Caesar tunc extra ur-

tilinaj clivum CHpitolinnm arniati bem erat, qui licet Galliam ntramr|ue

occnpassent. cum imperio teneret, tamen ad bel-

f Relegabantur] Lamia, equestris lum non priiis profectns est, quam

ordinis princeps, relegatus est. Cicero abiisset ex Italia.

e Demoijiione] Cum (^lodiiis in tern- •• In multos annos] Contra legem

plnm Castoris ascendisset, ut legem Semproniam per annos quinqne im-

per vim ferret, gradiis evpliendos cu- periiim obtiniiit.

ravit, ne quis hue ascenderet, eitpic ' Magnoque exercitu] Ad bellum

adversaretnr. Gallicnm Caesar cum quatuor legio-

'' Pactionibus suorum prcemiorum] nibus profectns est.

POST REDITUM, IN SENATU, CAP. 13. 1703

putarentur; altera™ me deposcere, propter inimicitias; al- tera" timide defendere, propter suspicionem caedis putaba- tur/ Qui autera me deposcere videbantur/ in hoc aux- eriint diuiicationis raetum," quod nunquam inficiando ^ su- spicionem hominum curamque niiniierunt. Quare cum vide- rem senatum ducibus orbatum, me a magistratibns partim oppugnatum, partim proditum, partim derelictum ; servos simulatione collegiorum "^ norainatim esse conscriptos, co- pias omnes Catilinae pasne iisdem ducibus ad spcm caedis et incendiorum esse revocatas;^ equites Romanos, pro- scriptionis/ municipia, vastitatis ; omnes, caedis nietu esse permotos ; potui, potui, patres conscripti, multis auctoribus fortissimis viris, me vi 9 armisque defendere: nee mihi ipse'° ille animus idem mens, vobis non incognitus, defuit. Sed videbam, si vicissem praesentem adversarium, nimium mul- tos mihi alios esse vincendos; si victus essem, multis bonis

Scio duas partes: Franc. 1. Diesd. Ven. 14S0. 1483. Duas partes esse (in Ven. 1480. deest esse) in rep. cum putaretur. Verba Dute partes . . . cum viderem in C T X. Barb. 2. desiint.— 6 Ven. 1480. siispicabunfur.—7 Graev. e Ms. Pith. receya dicebuntur. Pro ih /ioc Ven. 1480. 1483. Hervas;. liabent ii htijus. — 8 Verlia servos . . . revocatas absnnt a C T x. liarb. et Giinlf. Turn, Franc. 1. Dresd. et Barb. 2. multis omissis, iiabcnt equites Koiiianns j)roscriptionis, cadis meiu esse peiterritos. In Ven. 1480. 1483. tantiim onnttuninr verba 7nunicipia et omnes. In C H S T x deest omnes. Pro rasiitutis x vastationis. Deni- (]ue, potui seniel tantnni legitur in Franc. 1. Pith. Dresd. Barb. 2. Ven. 1480. 1483. et Oliv. — 9 C x »«« '» I'i. — 10 Henmann. lei,'i mavult ipsi. Pro animus X Aniits. Barb. 2. oiiiittil verba idem vieus, non improb. Garaton. In Pith.

aOTJE

»' Altera'] Clodius et consnles Piso riculiim.

et Gabinius nocere Ciceroni vole- i Simulatione collegiorum] Clodins

jjant. collesia, id est conventus artificuin,

" Altera] Boni cives favebant el, a Nnnia rege institnta, et jam ex

at timide, ne (jiiid tnmnltns et sedi- magna parte, tnni a legibns, tuni a

tionis orireUir in repiib. senatii sublata, in tribnnain sue re-

o Dimieationis metum] Id est, effe- stitiiit, nt homines sibi devotos, et

cernnt nt viri boni diniicationem ti- jiaratos semper ad seditiones exci-

nierent; quia Caesar, qui Ciceroni in- tandas haberet.

imicns credebatnr, tacebat. ' Pio.icriptionis] Exenipio Lamiae,

P Inficiando] Id est, cnni inimiri cquestris ordinis principis, qui rele-

Ciceronis tacerent, aufjebatnr in bo- gains est, defendere equiies Cicero-

nis civibus diniicationis nietus et pe- neni non audcbant.

1704 M. TULLIUS CICERO

et pro me, et mecum, etiam " post me esse pereundum ; tribuniciique sanguinis^ ultores esse prassentes; meae mor- tis'^ poeims judicio et posteritati reservari.'' xiv. 31. Nolui,'-* cum consul coramunem salutem sine ferro' defen- dissem, meam privatus armis defendere : bonosque viros lugere malui meas fortunas, quam suis desperare ; ac, si'? solas essem interfectus, mihi turpe ; si cum multis, reipub- licae fanestura fore '^ videbatur. Quodsi mihi a^ternam esse Eeruranam propositam arbitrarer ; '7 morte me ipse potius, quam sempiterno dolore mulctassem. Sed cum viderem, me non diutius, quam ipsam rempublicam ex hac urbe '^ abfuturum; neque ego ilia exterminata '^ mihi remanendum amplius putavi ; [p. 212.] et ilia, simul atque revocata est/° me secum pariter reportavit. Mecum leges, mecum qua;- stiones/ mecum jura magistratuum, mecum senatus aucto- ritas, mecum libertas, mecum etiam frugum ubertas, mecum Deorum et hominum sanctitates omnes et religiones abfu- erunt.' Quae si semper abessent ; magis vestras fortunas lu- gerem, quam desiderarem meas. Sin aliquando revocaren- tur; intelligebam, mihi cum illis una esse redeundum. 35. Cujus mei sensus certissimus testis est hie idem, qui custos

' Judicia.

6eest vobis.— 11 Pro f/irtm Ven. 1483. Iiabet e<. In C T x^eest post »«e. Mox, C fribuniliisque. — 12 P\l\i. esse prcBsenlissimce mortis. — 13 Drei^d. reservare. H T reservare rolui, et Franc. 1. reservari volui, omisso verbo Nolui, quod seqiii- tur. ' Melius cohepieret oratio, si supra esset Sed quia videbam, ant sed cum viderem . . . reservari nolui.' Em.

Cap. XIV. 14 x 'I' Volui. In C (ieest.— 15 C H xa'si— '6 C esse.— 17 Edd. iionniillae esse ;)ro/)os. cerumn. arb. Mox, Barb. /)o<ii/s /pse. In Piili. morte mei ipsius potius. — 18 H in hac urbe. — 19 x ^^^^^'^inatione. In C T x deest mild. C H S T x. Barb. 2. Ms^. Paris?, et edd. ante Grut. cum Lal- leni. oiiiittunt amplius. In Pal. 9. deest putavi. — 20 C T x simtd ac rev. est. Dein, Graev. et Lall. e iNIs. Pitb. et Erf. receperunt pariter revocavit. — 1 C H

NOTiE

• Sanguinis] Si Cicero ad arma ve- * Sine f err o"] Vicit sine ferro Cat!-

nisset sus defensionis causa, et pa;- linarios, quia decreto senatus et auc-

nas a Clodio repetiisset, niulti cives toritate, laqtieo jnssit frangi gulam

scelerati ejus mortem, non sine ma- in carcere condemnatis. nifesto reipub. periculo, defendissenf.

POST REDITUM, IN SENATU, CAP. 15. 1705

capitis fuit, Cn. Plancius," qui, omnibus provincialibus or- namentis " commodisque depositis, totam suam quaesturam in me sustentando et conseivando collocavit: qui ^ si mihi quajstor impcratori fuisset, in lilii loco fuissct: nunc certe erit ' in parentis, cum fuerit quaestor non imperii, sed do- loris mei.

36. Quapropter, patres conscript!, quoniam in rempub- licam* sum pariter cum republica restitutus ; non niodo in ea defendenda nihil minuam ^ de lil)ertate mea pristina, sed etiam adaugebo. xv. Etenira, si'' earn turn detendebam, cum mihi 7 aliquid ilia debebat; quid nunc me facere opor- tet, cum ego illi plurimum debeo ? ^ Nam quid est, quod animum meum frangere aut debilitare possit, cujus ipsam calamitatem non modo nullius delicti, sed etiam divinorum in rempublicam^ beneficiorum testem esse videatis? nam et importata '° est, quia defenderam civitatem : et mea vo- luntate suscepta est," ne a me defensa respublica '^ per eundem me extremum in discrimen vocaretur. 37. Pro me'' non, ut pro P. Popillio/ nobilissimo homine, adoles- centes filii, non propinquorum multitudo populum Roma- num est deprecata: non, ut pro Q. Metello,'' summo et clarissimo '+ viro, spectata jam adolescentia filius : non'^

T X affuerunt. — 2 \p quin. Verba infil'd loco fuissct desiint in x- — 3 In C x f^ut. — 4 C, Erf. et Ven. 1483. in rep. — 5 Lallem. e Pith, ediilit iinminuam. Tnm, C de liheralitate me prist. Postea, C x se<i etiam aiigebo. Hetimann. scribi jiissit sed earn iidaug.

Cap. XV. ti Erf. El si.— 7 In C H S T x, Barb. 2. deest mihi. Ven. 1483. oniittit Illiquid. In nonnullis cdd. vett. cum aliquid miki ilia. — 8 C H S T x deheam. — 9 C in republica. Post beneficiorum C et T addiint divinorum. — 10 C H S T X nam imp. sine copula. — II C x J" <^^ voluptate est. In ;(' quo- (]ne voluptate, — 12 C republica, et max exlraneum in discr.— \'i x P^'" "'<'• Turn, C P. Pupilio. — 14 Ms. ap. Lamb, summo ac clariss. Dein, H S et al. spectata

KOTJE

" Cn. Plancius'] Plancius in INIace- Ciceroneni Dyrracliinin, lictoribus di-

donia quaestor eral, cum exiiiabat Ci- missis, et veste niutata, venit.

cere, cujus snmniam in se pictateni > Fopillio] Vide orationeoi superi-

commemorat. Hunc postea defendit orem § 9. not.

injudicio. ' Pro Q. Melello] De hoc aliisque

^ Provincialibus ornnmentis] Hie ad sequentibns, oral, supcriore ^ 9.

1706 M. TULLIUS CICERO

L. et C. Metelli, consnlares, non eorum liberi, non Q. Me- tellus Nepos, qui turn consulatum petebat, non LucuUi, Servilii, Scipiones, Metellorum '^ filii, flentes ac sordidati, populo Romano supplicaverurit : sed unus Irater (qui in me pietate filius, consiliis parens, amore, ut erat, irater inventus est) squalore et lacrymis, et '^ quotidianis preci- bus, desiderium mei nominis renovari,'^ et rerum gestarum memoriam usurpari coegit. Qui cum statuisset, nisi per vos me '9 recuperasset, eandem subire fortanam, atque idem ^° sibi domicilium et vitae et mortis deposceret ; ' tamen nunquam nee ^ magnitadinem negotii, nee ^ solitudi- nem suam, nee vim inimicorum ac tela pertimuit. 38. Alter fuit propugnator mearum fortunarum, et defensor as- siduus, summa virtute et pietate, C. Piso, gener ; qui mi- nas inimicorum meorura, qui inimicitias affinis mei, pro- pinqui sui, consulis,* qui Pontum et Bithyniam ^ quasstor "^ pro mea salute ^ neglexit. Nihil unquam ^ senatus de P. Popillio decrevit, nunquam in hoc ordine Q. Metelli^ men- tio facta est. Tribuniciis sunt illi rogationibus,*^ interfectis inimicis/ denique ^ nulla auctoritate senatus, restituti ; cum

jam. adolescent ice. — 15 Qiiater 7ion omittit Latnb. — 16 C H S T x 'I'. Mauut. Oiiv. Lalleni. Heuiiiann. Wolf. Berk. Schntz. et Orell. Metellarum. In C T X desunt verba 7wn prupinq. . . . Melelluium filii, — 17 H omittit copulatii ante lacrymis, et x ante quotidianis. — 18 C et edii. nonnulla> revocari. Mox, in C T X (leest memoriam. Turn, C usurpare. — 19 Al. teste Greevio, nisivos per me : al. teste Lamb, nisi me per vos. — 20 C H T x eidem. Post siiA H T ;|/ad(1iint idem. — 1 Edd. nonnullae rfc/joscoe. Laml). Wolf. Berk, et Orell. deleverunt tamen. Pvo nee ante ma^nitud. C habet me. — 2 Pro nee C ne. Dein, CHS T solicitudinem. — 3 M*. Lamb. virt. ac piet. — 4 C con sv lis sui. — 5 Lrimb. prcv tnea sal. — 6 C nunquatn, et mox Pupilio. — 7 Pith, dc Q. Metello. — 8 Verba in- terfectis inimicis denique €T x o'"'"""'- Pro inter/, inim. Pitii. habet re- fecti nimis. Verba nulla uuclor. senatus in Pith, desunt. Postea, x reslitui. —

NOT;E

» Pontum et Bithyniam'] De his re- ti noliiif, nt pro ejns salute suppli-

gionibus dictum est in orat. pro caret. Lege Manil. "^ Tribuniciis rogalionibus] Popillius

*' Quccstor] Piso, gener Ciceronis, rogatione L. Bcstiae restitntus est. inittebatur fjiiaBStor in Ponliim et "^ Interfectis inimicis] Gracchus in-

Billiyniam, quo, exule Cicerone, mit- terfectus est, et Saturninus.

POST REDITUM, IN SENATU, CAP, 15. 1707

alter eorum9« senatui paruissct, alter vim caedemque' fu- gisset. Nam C. quidem '° Marius, qui hac hrminum me- raoria tertius ante me consularis,^ tcmpestate civili cxpiil- sus est, non modo a senatu noii est restitiitus," scd reditu suo senatum cunctum pasne delevit. Nulla dc illis magis- tratuum consensio/ nulla '^ ad rempublicam defendendam populi Romani convocatio, nullus Italia; motus, nulla de- creta municipiorum et coloniarum extiterunt. 39. Quare cum me vestra auctoritas arcessierit, populus Romanus revocarit, respublica implorarit, Italia cuncta paene suis humeris reportarit; non committaro, patres conscripti, ut, cum ea mihi sint restituta, quas in potestate mea non fu- erunt, ea non habeam, quae ipse praestare possim/'' prae- sertim cum ilia amissa recuperarim, virtutera et fidcm nun- quam araiserim.

* Qua; sunt in mea potestate.

9 Hotom. legi voliiit cum tamen alter. Mox, Dresd. vim cadis fug. In C T X desiint verba cum nller . . . Nam. — 10 C Tx carent (/uidem. — 11 In C a sen. restitutus non,- — 12 Idem }tls. nullum. Mox Rls, I'ilh. tmplorante. — 13 Weiske possum, ut est in marg. Lamb.

aOTHL

^ Alter eorum^ Popillins videlicet mis SuIiaB, qui rempublicam vasta-

paruit senatui ; quo tamen invito bat.

discessit. '' Nulla de Hits magislratuum con-

^ Alter vim ceedemque] Metellus, nt sensio] Inter sniim et Marii reditum

fiigeret vim Satmnini, sponte abiit discrimen alTeit, qnod iMarius sine

e patria. nlla lege, et magistratnum aiictori-

s Tertius ante me consularisl Ex- tate ; ipse veto et lege laia, et com-

pnlsns primus fuit Popiilius, Gracchi muni totins Italiae et reipnblicae voce

seditione : secundns Metellus, Sa- redierit. turniui violentia: tertius iMarius, ai-

M. TULLII CICERONIS PRO D O M O SUA,

AD PONTIFICES, ORATIO XXIX.

ARGUMENTUM.

Restitutus in patriam Cicero, statim habuit hanc orationem ad pontifices, in qua nervos omnes intendit, nt domum suam, eadem lege publicatani et eversam, delude (ne profaua unquam fieri posset) Libertati consecratam, Deque pnblicari, neqne consecrari potuisse ostenderet. Est auteni omnis haec in septem partes distributa oratio. Prima respondet Clodio, qui apiid pontifices ea vituperaverat, quaa per eos dies Cicero in senatti de republi- ca, id est, de Cn. Pompeio rei frinuentariaB preeficiendo seuserat. Seciuida de jure publico agit, et in ea ostenditur, legibus iis, qiiibus Romana civitas utatur, non'posse quenquam civein ejici, aut de capite ejus, vel de bonis qnicqnam detrahi, sine jndicio senatus, aut populi, aut eornm qui de qna- que re constituti judices sint. In eadem rationes afferiintur, ciir tribunus pi. esse Clodius non potuerit : quo modo enim, cum patricius esset, ad ple- bem transivit ? adoptione ? at ea rata esse non potest ; primum, quia ser- vatum adoptandi jus non est : nam cum adoptare debeat is, qui neque procreare jam liberos possit, et, cum potuerit, sit expertiis ; adoptavit CIo- dinm senatorem annos viginti natus ; qui liberos non modo procreare po- test, cum habeat nxorem, sed procreavit etiam. Et cum qua? ri a pontificum collegio soleat, quas causa sit adoptionis, quaj ratio generura ac dignitatis, quaa sacrorum; nihil borum in ilia adoptione quassitum est. Atque haec de non servato adoptionis jure (quae omnis notio pontificum esse de- buit) apud ipsos pontifices dicuntur. Ad augures autem, qui aderant, de curiata lege disputat, qua Clodius est adoptatus. Nefas, inquit, est, agi cum populo, cum de coelo .servatur : at quo die lata lex est, Bibuius con- sul de ccelo servavit : rata igitur esse non potest : quodsi rata non est, qui

1710 M. TULLIUS CICERO

potnit Clodiuf, contra auspicia adoptatus, tribunus pi. esse? Accedit ad infirmandain curidtani legem altera ratio. Quid servatur in ferendis legi- biis r Irinundinum, id est, ut promiilgata lex per tres niindinas, antequam perferatur, populo pateat : quod spatium, tantiim abest, ut servatimi sit,ut earn legem Caesar consul vix per tres horas promnlgatam pertulerit. Ter- tia pars, vel si tribunus pi. et per auspicia, et per leges Ciodius esse potu- erit, quod utrumque jam negatuni est, ab eo tameu legem nominatim de capite civis iudemnati ferri non potuisse, demoustrat : id enim privile- gium est ; quod sacratae leges et xii tabulae vetant. Neque vero hoc tan- tum contra leges, sed illud etiam, quod de ejus capite fortunisque omni- bus, qui neque adesse jussus erat, neque citatus, neque accusatus, legem illani Ciodius tulit : cum judicia populi ita moderata essent a ni:ijoribus constituta, primum, ut ne poena capitis cum pecuuia coujungeretur ; deinde, ne, nisi prodicta die, quis accusaretur ; turn, ut ante magistratus accusaret, iuteruiissa die, quam mulctam irrogaret, aut judicaret : postre- nio, ut esset accusatio trinum nuudinum, id est, ab eo die, quo quis ad po- pulum accusari cceptus esset, ad diem judicii trinae nundinae intercederent, prodicta die, qua die judicium esset futurum : eamque diem si qua res auspiciis aut excusjitione sustulisset, tota causa judicinmque tolleretur. Nee verba legis vitio carent; sunt enim base: ' Velitis, jubeatis, nt M. Tullio aqua et igni interdictum sit ;' cum ferri debuerit, ' ut interdica- tur,' non ' ut interdictum sit.' Quomodo enim, quod factum non est, id ut sit factum, ferri ad populum, aut verbis ullis sanciri, aut suffragiis confir- mari potest? Peccatum est igitur in forma legis : quid in ipsa veritate ? non minus : scriptum est enim, ' Quod M. TuUius falsum S. C. retulerit :' qui si falsiim retulit, recte scripta lex est; si verum, nulla est. Verum autem retulisse, nee ipsum pro suo imperio, sed seuatus jussu in conjuratos animadveriisse, seuatus ipse, cum eum restituit, indicavit. Sunt igitur haec in lege vitia; primum quod lata nominatim est de capite civis indemnati : alterum, quod iraperite, ut interdictum esset aqua et igni, cui nondum in- terdictum esset : tertium, quod simul de pluribus rebus : quartum, quod per vim. Id quod Lentulus consul in lege vidit, quam de Cicerouis reditu tulit : non enim tulit, ' ut ei venire Romani liceret,' sed ' ut veuiret.' Quarta pars Clodii maledictum, exnlera, &c. Ciceronem appellantis, refellit duabus causis, vel quod ex peccato, vel quod ex damnatione subeatur exulis nomen. Peccasse me, inquit, negant omnes : optime de patria meritum, senatus, equestris ordinis, scribarum, plebis urbanas, id est, paganorum, et monta- norum, denique etiam municipiorum, colouiarum, et totius Italiae de meo reditu decrcta declarant. In ferenda vero lege, quae celebritas unquam major populi Romani ? quantus omnis generis hominum, eetatum, ordinum- que splendor? Quod ad damnationem attinet, exul non sum : indemna- tus enim discessi ; nemo me uUa unquam lege interrogavit ; nemo postula- vit; nemo diem dixit. Libertateni vero, aut civitatem amittere civis Ro- nianus nemo potest, nisi auctor ipse factus sit. Infirniatur Clodii male- dictum ea quoque ratione, quod in ipsa rogatione nibil tulerat, quo minus Cicero esset non modo in civium, sed etiam in senatorum numero; et quod in lege ilia suffragium tulerant non populus Romanus, sed multitudo honu-

PRO DOMO SUA, CAP. 1.

1711

num e scivis condiictis, et facinorosis, et egentibiis congregata. Q-.iiiita primum eidem Clodio responciet, acciisanti Ciceioneni, quod de se ipse gloiiosius praedicaret: deinde iis, qui objicercut ci discessum e patiia. Sexta, de domo recuperanda qtiantuni laboiet, quamque iniprobe Clodius fecerit in ea dedicanda, et quid spectarit, osteudit. Dedicatio improba- tnr, quod non affuerit colleginin pontificuni, sed nnus tantum poniifex, isque frater nxoris Clodii, adolescens impeiitus, novus sactidos, sororis precibus, inatiis minis addiictus, meute et lingua titubante. In extrema parte pieces ad Joveni, Junonem, Minervam, ad patiios Penates et fanii- liares, ad Vestam coutinentur ; ut, si nefaiiain flaiuniam ab eorum teinplis ac delubris depulevit ; si suuin caput pro eorum cicrimoniis atque templis perditissimoiuni civium furori ferroqiie objecerit ; si nihil unquani magis, quam de reipublica; salute laboraverit; hunc fiuctum feiat, ut sibi rediie in suas sedes liceat. lisdeiiique preribus, cnnversus ad pontifices, iititur, ut ab ipsisjam in patiiam restitutus, nunc, auctore senatu, manibus eorum in suis sedibus collocetnr.

I. 1. [Ed. Jl(L p. 213.] Cum multa divinitus, pontifi- ces/ a' majoribus nostris inventa'' atque instituta sunt;

In Ms. Barb, baec Oratio inscribitur, 31. Tullii Ckeronis in Clodium, causa cujus erat domus ejus Diis dedicata, oratio incipit.

NOT.E

» Pontifices'] Varro L. L. liL). i v. de hac voce sic scribit: * Pontifex, ut Q. Scapvola pontifex maximus dice- bat, a ' posse ' et ' facere' dictus est : Pontifices ego,' inquit Varro, 'a ' ponte ' arbitror ; nam ab iis subli- ciiis est factus primum, et restitutus sEepe. Cum ideo sacra, et uls et cis Tiberim non mediocri ritu fiant. ' ' Facere ' autem est offerre, vel sa- crificaro. Porro iiic pons, unde dic- tus pontifex, plane ligneus erat, nul- lo apre aut ferro conipactus, qnem Roman! adeo sacrum exisliniarunt, ut, si coliaberetur, non nisi cffisa victiniJi, et perficto sacrificio, eum rcficcre pontifex po>set. A ponti- fice vero pontificium dicitur, (juod licentiam sivc potestatcm significat. Pontifex iinns dnntaxat a Numa in- stitutus est, inquit Livius, Marcus Marci fiiius, ciii sacra oninia exscrip-

ta exsignataque attribuit ; quibus bostiis, quibus diebus, ad quse tem- pla sacra ficreiit; atque unde in eos sunitns pecunia erogaretur. Cetera quoque omnia pnbiica privataque sacra pontificis scitis snbjecit ; nee ccelestes niodo cicrimonias, sed justa quoque funebria, placandosque Ma- nes, ut idem pontifex edoceret. Non niulto post, qiiatuor sunt creati pon- tifices, quos ' minores ' Livius appel- lat, et unum maximum: qui nume- rus ad M. Valerium et Q. Apuleiimi coss. id est, annos amplius quadrin- gentos permansit : quo tempore octo primum lege Ogulnia pontifices, om- ncs di; plebe creati sunt. Hie nu- nierus ad Sullam u=que dictatoreni permansit, quern tandem ad quinde- cim ampliavit.

'' Inventa'] Inventa dicnntur leges, quie a nobis proficiscuntur, et in

1712 M. TULLIUS CICERO

tuna nihil praeclarius, quam quod ^ eosdem et religionibus Deorum immortalium, et summae reipublicse/ praeesse vo- luerunt ; ut amplissimi et ciarissimi ^ cives rempublicam, bene gerendo, [pontifices-^] religiones sapienter interpre- tando/ [rempublicam] conservarent. Quodsi uUo tempore magna causa in^ sacerdotnm populi Romani judicio ac potestate versata est ; heec profecto tanta est, ut omnis reipublicae dignitas, omnium civium salus, vita, libertas, arae,^ foci/ Dii penates,^ bona, fortunae, domicilia, vestrae sapientiae, fidei, potestatique ^ commissa creditaque esse videantur. 2. Vobis hodierno die constituendum est,7 utrum posthac amentes ac perditos magistratus '^ improborura ac

Cap. I. 1 DuoMss. Lambini prspositionem omittunt. — 2 Post quod vnlgo inseritur vos, quod Era. et Scliiitz. deleveriuit auetoritate duoriim Mss. Lam- bini.— 3 H et S carissimi. Turn, \f/ reipublicce. — 4 Pontifices, et paiilo post rempublicam Ern. conjecit delend. In Fall, nonnullis deest pontifices. Pro sapienter C et x religionibus. In S, Franc. 1. Barb. Pall, aliquot, ed. 1472. Ven. 1480. religiones religionibus sapienter iiit. Pantagatluis scribi jussit reli- g'iosissimi religiones sap. int. eamque conserv. Lamb. 1566. religiosissimi reli- giones sap. int. remp. conserv, A Dresd. absunt verba religiones sap. int —

5 Nonniillae edd. vett. cum Grutero in omittunt. Dein, C sacerdotis. —

6 Lamb, e Mss. suis edidit potestati, copula omissa. — 7 T Vobis hodie const.

aOTJE

nostra repub. natae sunt ; institiita cultu Deorum ac geniorum, aliisque

vero, quae ab exteris nationibus ad religionibus consuli.

no8 pervenerunt: Romani enim par- ^ jira] Ara nonien babet ab ' ar-

tira suis legibus, partim alienis ute- dendo,' quod in ea victimae iucensse

bantur. ardeant ; vel a similitudine arearum ;

"= Et summce reipublicce'] Snmma. re\- quod sicut illae in urbe puras sunt,

pub. agebatur in religione et crimi- ita et aras Deorum puras esse opor-

nibus. Inter pontifices plerique erant tet.

senatores, atque adeo publici consilii f Foci] Foci ponuntur pro re nobis

principes. Certe ad Att. lib. iv« sic maxime cara, qualia sunt propria

ait : ' Kal. Octob. babctur senatus bona.

frequens, adhibentur omiies ponlifi- e Peyiates] Penates quasi penites

ces qui erant senatores.' dicti sunt, quod penitissimi Dii sint

^ Religiones interpretando] Dionys. et proprii, per quos spiramus. lib. 11. pontifices ait de omnibus ^ Amentes ac perdilos magistratusi causis ad sacra pertinentibus judi- Clodium intelliKit, qui tribunus pie- care, tarn inter magistratus sarrificos, bis domum ejus incendit, et in ejus quam inter privatos homines; et a area Libertatis templura exstruxit.

profano etiam et imperito vulgo de

PRO DOMO SUA, CAP. 1. 1713

sceleratoruni civium ' praesidio nudare, an etiam Deorum immortalium religione armare ^ malitis. Nam si ilia labes ac flamma^' reipublicas suum ilium pestifcium ct fiincs- tum tribunatum, quern a3quitatc humana tueri non potest, divina religione defenderit; alias casriraoniae"' nobis 9 erunt, alii antislites" Deorum inimortalium, alii interpretes reli- gionum ° requirendi. Sin autem vestra auctoritatc sapicn- tiaque, pontitices, ea, quae furore improborura in '° repub- lica, ab aliis oppressa/ ab aliis deserta,'' ab aliis prodita/ gesta sunt, rescinduntur ; " erit causa, cur consilium majo- rum in araplissimis viris ad sacerdotia^ deligendis,'^ jure

est. INIox, Franc. 1. am. cl peril — 8 C lahes ctflammu. — 9 In C et % <leest no- bis.— 10 Mss. ap. Uisin. carent jiracpositione ante reimblica. — 11 Pantaga- thiis con]ec\\. rescindeniur , et Eiii. rescinduntur. Mux, pro cur in C H x leei* tiir qua. — 12 Ms. ap. Lamb, diligendis, uncle isconjectt dilegendis. In C H S

NOTiE

' (Sce/cratorwrn cidum] Clodius, ope- ligionrs interpretari : alios antem

ra sceleratoruni clvuim, miilta contra cum ca?rimonii8 (jiijerendos interpre-

viros bonos niolitus est in tribunatu tes religionis dicit ; quia, qui fiin-

sno; inuno quo die lata lex est de re- guntur liis niodo muneribus, favcre

ditu Ciceronis, caedibus multis in fo- sceleri non possum et impictati.

ro factis per gladtatores, voluit ilium p Ab aliis ujiprcssa] Clodlus op-

prohibere coniparatis ad ceedem gla- pressit rempublicam, cum per vim

diatoribus. et C£edes prohibere voluit, ne lex de

'' Religione armare] Cloditis scelns Ciceronis reditu ad populum ferre-

suum specie religlonis texit, cum in- tnr.

censam a se Ciceronis domuu! in tern- i Ab aliis deserta^ Pompeins, Ca;-

plum convertit. sar, ct Crassus deseruerunt rempub-

^ Nam si ilia labes ac flamma'] Ositen- licam, cum |)as8i sunt impuue Cice-

dit quam fatalis fuerit Clodii tribu- ronem ab ea ejici.

natus, qui instar labia affert dedecus, ^ Prodita] Prodideruut Piso et

instar flamuiae exitium. Gabinius consules, cum supplican-

"' Carimonice] De Cicrimoniis Isi- tern totum senatum pro Cicerone, et

dorus lib. VI. cap. ult. sic loquitur: equestrem ordinem, cum multitudine

* Caprimoniffi apud Latinos dicuntur quae ex tola uibe ct universa llalie

sacra omnia quae apud Gra>cos vpyta convenerat, superbissime repulerunt.

vocantur.' s Sacerdotiu] Conciliat sibi pontifi-

" Antistiles] Antislites sunt qui in ccs, suaviierque iinpellit a ronsilio

administranda religione principem inajorom, ut tantis nialis illatis a

locum tenent. Clodio resistere vclint, cum ab illis

" Interpretes religionum'] Antistites ideo iustituti sint, ut qua contraria

sunt ponlifices, ad quos pcrtinet re- sunt religioni, rescindant.

Deliik. el Far. Clas. Ciceru. C> Q Q

1714

M. TULLIUS CICERO

ac merito laudare possimus. 3. Sed, quoniam ille deraens, si ea,'' quae ego per hos dies in senatu de republica sensi/ vituperasset/'^ " aliquem se aditum '^ ad aures vestras esse habiturum putavit ; omittam '^ ordinem dicendi meum : respondebo hominis furiosi non orationi, qua ille uti iion potest/ sed convicio/ cujus exercitationem cum intolera- bili petulantia, turn etiara diuturna inipunitate munivit.

II. Ac primum"^ illud a te, homine vesano ac furioso,^ requiro," quae te tanta poena tuorura scelerum flagitiorum- que vexet, ut hos tales viros,'' qui non solum consiliis suis, sed etiam specie ipsa* dignitatem reipublicse sustinent, quod ego, in sententia'^ dicenda, salutera civium*^ cum ho-

Peto.

* Majestate sua.

Xeligendis. — 13 DresH. si omnia. — 14 H vituperassent. Pro aH^wem in C H x ^ aliquando. — 15 Uiesd. et Guelf. now o>«i/<a//i : sic quoque edidit Giievius. Ern. conjecit legend, omittam consueludinem dicendi meam.

NOTiE

' Per hos dies in seJiatu de republica sensi] Quo tempore rediit Cicero ab exilio, facta est siinimu annonee cari- tas, adeo nt tiimultnaretiir niiiltitiido, et consiilares non audereiit in sena- tuni vpniie, quod tuto negarent posse se senteiitiam dicere: at factum est senatusconsullum, suadente Cicero- ne, atque ex eo lex promulgata, ut Pompeio per quinquennium oninis potestas rei frumentarise toto orbe terraruni daretur.

" Vituperasset] Videtur Clodius ora- tionem liabuisse apud pontifices, quo se nmniret contra Ciceroncni, quern oraturum esse prospiciebaf.

" Aliquem aditum'\ Quia Pompeii gloriae Clodius invidebaf, credidit se in odium adductiirum Pompeium, quod sine consularibns senatus illud consiiltum factum esset. Plerique autem ex pontificibus illis erant con- sulares.

y Qua ille lUi tion potest] Habere

orationem pertinet ad liominem pru- dentem, non ad dementem et furio- sum, qualis est Clodius, a quo nihil sapienter dici potest.

^ Sed convicio] Conviciiim, inqnit Ulpianus, dicitnr vel a concitatione, vel a conventu, hoc est a collatione vocum : cum enim in iinum plures voces conferuntnr, convicium appeU latur, qr.asi convocium ; aut etiam cum iinius plures et repetitie voces in unum aliquem jactantiir.

^ Homine vesayio ac furioso] Vesa- nus est qui parum judicio sanus est ; furiosus, qui judiciiun omnino cor- ruptum liabet : talis autem fuit Clo- dius.

*> Tales vivos] Clodius dictitabat pontifices Ciceroni iratos esse, quod Pompeio annonje procurationem com- mittendam esse censuerat.

*■ Salutem civium] Contendit Cice- ro non sibi ea de causa esse iratos pontifices; quia salus civium annon<e

PRO DOMO SUA, CAP. 2.

1715

iiore Cn. Pompeii conjiinxerim, mihi esse iratos, et aliud de summa hoc tempore'* religionc'' sensuros, ac me absente senserint, arbitrere. 4. Fuisti tu,'9 inquit, apud pontifices superior:^ sed jam,^° quoniara te ad popiilum contulisti, sis inferior, necesse est. Itane vero ? quod in ' imperita multitiidine*^ est vitiosissimum, varietas et inconstantia, et crebra, tanqiiam tempestatum, sic sententiarum, commu- tatio, hoc tn ad hos transferas, quos ab inconstantia gra- vitas, a libidinosa sentential certum et definitum jus religi- onum, vetustas exemplorum, auctoritas"^ literarura monu-

Cap. II. 16 X At primum. — 17 C et x cw'« ««"<• — 18 Verba hoc lem})ore non agnosciint T, Franc. Barb. Pal. 4. et cd. 1472. In Pal. 9. Iiujus iemporis. Nang. Maniit. Lamb, de sumnia relig. hoc temp, et sic duo Mss. Lanibini. Mox, pro absente C H x. Franc. Barb. ed. 1472. Ven. 1480. 1483. Jnnt. et Hervag. liabent prasente. Paiilo post, arbitrare C H S T % : arbitrarere Franc. 1. — 19 Hotom. conjecit <Mw Icgendnm, prob. Ern. Lanibinus dedit F?//s<i, inq., turn ap. pniitif. Dein, C x superiores.—20 C H ST x"^ sed ttiam. Via popu- lum Lamb, e conjectura dedit Pompeium. — 1 T caret praepositione. — 2 x ""c-

NOTiE

caritate periclitabatnr ; quare ipsis erat siibveniendiirn : at nemo melius Poinpeio id poteraf.

^ De summa retigione] Consecrata fiiit donms Ciceronis, iiiipeliente Cio- dio, cujiis in area templiim exstrni curavit Libertati sacrnm. Respon- det Cicero, quod si se ab-ente domus consecrationem improbarunt ponti- fices,jam turn se ipso prsesente eam improbabunt. Nam cum in senatu a Clodio de domo Ciceronis absentia consecranda actum est, nemo ei as- sensit.

« Superior'^ Objicit Ciceroni Clo- dius quod revera fuerit apud ponti- fices superior, quando consecratio domus ejus ab eis est improbata ; at inferior, quando de annona connnit- tenda Pompeio apud populum ef- fecit ; quasi liaec procuratio ponlifi- cibus, qui optimates erant, displicu- isset.

' Quod in impeiHa tiiultiludiiie] Clo-

dium increpat, qui tarn paium sanas mentis est, ut, et vitia impeiitx mul- titudinis, ac prtesertim levitatcm et inconstantiam in viros tam graves cadere credat.

s Libidinosa sentcntia'] Libidinosa sententia est quam non ratio, sed libido temere regit; qua abduci pon- tifices non possunt : 1. Quia certuni jus liabent et definitum, quod in re- bus religionis sequi necessario de- bent. 2. Quia idem jus multis vete- ribus exemplis coufirmatum est. 3. Habent literarum auctoritatem, in quibus ea omnia continentur, quae scriptasunt de jurededicandi,et qua; in inferenda vel tollenda reiigione faciendasunt. 4. Habent mouunien- ta rerum quas religionis indicio con- serviitx sunt. A quibus omnibus cum in jure decernendo dellecteie pontifices non possint, regi incon- stantia non posse niauifestuui est.

1716 M. TULLIUS CICERO

mentoruraque deterret? Tune es ille, inquit/ quo senatus carere non potuit? quern boni luxerunt? quera respublica desideravit? quo restituto, senatus auctoritatem restitutam putabamus?' qiiani pvimum adveniens prodidisti? Non- dum de mea senlentia dico: impudentiae prirauni respon- debo tuae. iii. 5. Hunc igitur, funesta reipublica; pestis, hunc tu civem ferro, et armis, et exercitus terrore,' et con- sulum scelere,'' et audacissimorum hominum minis, servo- rum delectu,* obsessione templorum,' occupatione fori,"" op- pressione curiae, domo et patria, ne cum improbis boni ferro ^ diraicarent, cedere curasti -/^ quern a senatu, quem a bonis omnibus, quem a cuncta Italia desideratum, arcessi- tum, revocatum,7 conservandae reipublicas causa, confite- ris? [p. 214.] At enim in senatum venire, in Capitolium intrare turbulento illo die" non debuisti.^ 6. Ego vero

« Coegisti.

tores. — 3 x ^ pvtamus.

Cap. III. 4 x deleiu. Lamb, e Mss. dilectu.—5 In C H S x '^^est ferro.— 6 Lamb, e conjectura dedit coegisii. — 7 In x renoiatum. — 8 Idem Ms. debu-

NOTiE

•> Tune es ille, inquit] Cum vidisset ' Exercitus terrore'] Caesar compa-

Clodius roaante Cicerone delatam ratnm habebat exercitum nt procon-

fiiisse Pompeio aniionae procuralio- snl in Gallias abiret, qno Clodius,

nem, id ei objerit tanquam quod in- qnasi Ceesaris amicus, ad injiciendiim

dignun) eo cive, quo carere non po- suis adversariis timorem utebatur.

tnit senatus, q;iem boni luxerant, De boc loqnitnr in oral, pro Sext.

<Sl'C. quia eam eo tempore suaserat ^ Et consulum scelere'\ Pisonis et

ciim mnlti senatores et consnlares Gabinii scelere et avaritia, quibus

aberant, et liber* propter seditio- provincias et pecnniani poUicitns

lies non erant senatus sententiae. At fuerat Clodius, Cicero abire compul-

h»c eadem verba Clodii arripit, at- sus est.

que iis utitur ad eum ronvincendum ' Obsessione templorinn'] A Ciodia-

impietatis, quod se civem eum, quo nis palam in templum Castoris arma

carere rempui). non posse fatebatur, deportata sunt.

cedere patria it domo coiigerit : ab '" Occupatione fori] Quo die, nt

ea autem abire inaluil Cicero, quam scribit Dio lib. xxxix. lex ad popu-

ut pro se niotus aliquis excitaretur lum ferebatur, Clodius, acceptis a

in repub. Coegil autem abire, 1. fratre Appio gladiatoribus, quos ille

terrore exerciuis ; 2. consulum see- in funere Marci propinqui sui datu-

lere ; 3. minis impiornm civium ; rus erat, impetn in multitudinem

4. gladiatorum armis ; 5. obsessione facto, muttos vulneravit, multosque

templorum, &c. occidit.

PRO DOMO SUA, CAP. 3. 1717

neque veni, et domo' me tenui, quamdiu turbulentum tem- pus fuit; cum servos tuos ad rapinam,'° ad bonorum caedeni paratos, cum ilia tua consceleratorum " ac perditorum manu, armatos,'^ in Capitolium tecum venisse constabat. Quod cum mihi nuntiaretur, scio 'J me domi mansisse, et tibi, et gladiatoribus tuis instaurandae csedis° potestatera non fecisse. Posteaquam raibi nuntiatum est, populum llomanum in Capitolium, propter mctum atque inopiam rei frumentariae,P convenisse ; ministros autem sceleium tuorum perterritos, partim amissis gladiis, partim ercptis, difFugisse; '+ veni non solum sine ullis copiis ac manu, verum etiam cum paucis amicis. 7. An ego,'' cum P. Lentulus consul, optime de me ac de republica meritus, cum Q. Metellus,"^ qui, cum meus inimicus esset, frater tuus,'s et dissensioni nostras, et precibus tuis, salutem ac

islis. — 9 Nonnullae edd. \en.domi. — 10 Msx. paiici et rdd. vett. ciim Heck. Sclintz. et Orell. ad rupinas. Lvimt). e Ms. edidit cum servns tuos a lejampri- dem ad bon. cadein par. In Pal. 9. et Eif. ad impiiuu pnedam par. — 11 Franc. 1. sceleratorum. — 12 Po'^t arniatos C H S T, Dresd. Franc. Barb. Gnelf. ciini Grffiv. Oliv. Beck, et Orell. addiint etiam. — 13 Wolf, legi mavult scJ<o. — 14 Franc. 1. Dresd. et lidivb. de/ugisse.—ia Franc. 1. omittit verba /ni/er

NOT^

" Turbulento illo die'] Cum L. Caeci- oninis potestas rei frnmentaria; toto

lius Riifiis pra>tor liidos Apollinares orbe terrariim daretiir. Vide cpist.

daret popnlo, inlims ninltitudo anno- 1. lib. iv. ad Att.

nas caritateconcitata tnniultnata est ; <i An ego] Keddit jam rationem

atque ilia non solnni eos expniit, qui qnare venerii in Capiiolinm ; quia

in tlieatro spcctandi causa consede- nempe vocatiis est a coiisalibus, qui-

rant ; sed etiam Capitolii incensio- bus paicre debuit ; turn maxime prop.

nem minata est. ter beneficium quo fuit ab illis atiVc-

" Instauramhe cwdis'] Fatetiir Cice- tus, cum Roniaui ab exillo revocaliis

ro se non venisse in senatum, ne ea- est.

dem tempestas et seditio propter se ■" Q. Mctellus] Q. Meteihis Nepos,

exoriretur, qua; nuper excitata est a qui sororem Clodii uxorem duxerat,

Clodio per suo* gladiatores, ut jam- consul Ciceroni vel maxime ex mag-

jam dixinius. nis contentionibus reipublic* fucrat

p Inopiam rei frumcnlariw] Cum inimicus, permotus cum aucloritate

Clodii improbitate frumenti inopia senatus, qui Ciceroncm revocari op-

in Ciceronem rejiceretur, sententian: tabat, tum 1*. Servilii incredibili

dixit, et in earn factum est senatus- gravitate dicendi, absens cum M.

consultum : atque ex eo lex promid- Tullio rediit in graliam. gata, ut I'ompeio per (piiiKiiiennium

1718 M. TULLIUS CICERO

dignitatem meam prajtulisset, me arcesserent in senatum ; cum tanta multitudo civium, tarn recenti beneficlo '^ suo, me ad referendam gratiam nominatira vocarent,'^ non veui- rem ; cum praesertim te jam illinc cum tua fugitivorum manu discessisse constaret? Hie tu me etiam, custodem def'ensoremque Capitolii/ templorumque omnium, hostem Capitolinum appellare ausus es, quod, cum in Capitolio senatum duo consules haberent, eo venirem?'^ Utrumne est terapus aliquod, quo in senatum venisse turpe sit? an res ilia talis erat, de qua agebatur/ ut rem ipsam repudi- are,'9 et eos, qui agebant, condemnare deberem J iv. 8. Primum dico senatoris esse boni, semper in senatum ve- nire: nee cum his ^° sentio, qui statuunt minus bonis tem- poribus in senatum ipsi non venire;' non intelligentes, banc suam^ nimiam perseverantiam vehementer iis, quo- rum animum oflfendere voluerunt, gratam et jucundam fu- isse. At enim ^ nonnulli/' propter timorem, quod se in senatu tuto non esse arbitrabantur, discesserunt. Non re- prehendo:'^ nee quaero, fueritne aliquid pertimescendum. Puto, suo quemque arbitratu >' timere oportere. Cur ego

tuns. In H est f rater ejus. De\n, Ms. Hotom^nnidiscesaioni nostra. — 16 Pro officio Ern. e coiijectura lecepit heneficio. — 17 In x> Barb. Ven. 1480. Jiint. vocaret. — 18 Garaton. legi maviilt co venissem, et mox venire turpesit. Scliiitz. oiiiisit aliquod. Verba de qua agebatur desunt in C H S T Xs Franc. Dresd. Ms. Hotomanni, Ven. 1480. 1483. — 19 H repudiarem : S repudiaret. Pro et eos T habet aut eos.

Cap. IV. 20 Orell. conjecit cum iis legend. — 1 C H S T x, Gnelf. Dresd. Franc. Barb. ed. 1472. Ven. 1480. 1483. (/( ipsi non tenirent. — 2 Frnnc. non liabet suam. Mox, in C H S x. Franc, deest vehementer. In Dresd. legitiir hanc sententiam nimia perseventntiu iis, Sfc. Pro iis C his. — 3 Kd. 1472. Atque enim. Mox, C tutos. — 4 x reprchenderido.—5 C H S T Xi Franc. 1. Dresd.

NOT^

* Defensorem Capilolii] Cicero Ca- aliqui discesserint, ipse vero venerit

pitoliiim defenderat ab incendio in in senatum. Aliqui ceite viri con-

Catilina; seditione. sulares, et pinrlmi senatores, cum

' De qua agebatur'] Agebatnr tnni illis diebus senatns de annona Labe-

in senatu de annonae caritate suble- batnr, a senatu abfuerunf, quod Into

vanda. se negarent posse sententiam di-

" At enim nonnuUi] Respondet Clo- cere, dio, qui Ciceroni objiciebat, quod

PRO DOMO SUA, CAP. 4. 1710

non tinnicrim, quairis ? quia te illinc abiLsse constabat. Cur, cum viri boni nonnuUi putarint, tuto se ^ in senatu esse non posse, ego non idem senserim ? Cur, cum ego me'' existimassem tuto omnino in civitate esse non posse, illuc irera?^ an aliis licet, et recte licet, in meo metu sibi nihil timere; mihi uni necesse erit et mcam et aliorum vicem 9 pertimescere ? ''

9. An, quia non condemnavi '°'' sententia mea duo " con- sules, sum reprehendendus ? Eos igitur'^ ego potissiraura damnare debui, quorum lege perfectum est, ne ego indem- natus, atque optime de republica meritus, damnatorura poenam sustinerem ? quorum etiam delicta, propter eo- rum egregiam in me conservando voluntatem, non modo me, sed omnes bonos ferre oporteret ; eoruni optimum con- silium ego potissimum, per eos in meam pristinam digni- tatem restitutus, consilio repudiarem meo?'' At quam sententiam dixi ? ^ 10. Primum eam, quam populi sermo in animis nostris '+ jam ante defixerat : deinde eam, quae erat superioribus diebus agitata in senatu : deinde eam, quam senatus frequens, turn, cum mihi est assensus, se- cutus est; [p. 215.] ut neque allata'' sit a me res inopi-

<^ Timere pro me, et pro aliis.

Harh. suo quemqne arbitrio : ed<l. ante h?i*nh. arbitrio suo quemque : Naug. ta- men et Hervag. sua quemqite arbilrio. Lamb, et Graev. dedenmt mbilratusuo quemque. — 6 In H deest se. — 7 H met. Pro existimasnem Pal. 9. liabet sensis- sem. Tum,Ctutos.—S Vro illuc irem Erf. et Pal. 9. hahent illi senserunt : Ms. ap. IManut. cum Manut. Lall. Beck. Schiitz. et Orell. illi non item. Vir docfiis in niar^. ed. Lamb. ap. Orell. conjeciti//i remunscrint legend. — 9 Pro vicemC et x "</««; Dresd. Barb. Ven. 1480. ca</('»'i. In Franc. 1. legitur necesse non erit . . . cadcm pertim. — 10 Franc. 1. An quod condemnavi. — 11 Al. cluos. — 12 Pro inittir in Franc. 1. autem. Mox Oliv. pasnas. — 13 C, Barb. Ven. 1480. Naug. Hervag. Lamb, meo cons. rep. T me cons. rep. — 14 Beck, et Orell. in animis veslr is, nt habent Dresd. Guelf. Ms. Ursini, sex Oxonn. Mss.

NOT^

« Non condemnavi] Si Cicero non exilio, quod erat damnatorum pcena.

venisset in senatnm vocatns a con- y At qwim sententiam di.ri] Jam

sulibiis, visns esset eos condemnare, apqtiitatem suae sententiap, allatis ra-

a quibus ipse lata lege tanqnam in- tionibiis, proponit. demnatus civis fnerat revocatns ab

1720 M. TULLIUS CICERO

nata ac recens, nee, si quod in sententia vitiura est, magis"* sit ejus qui dixerit, quam omnium qui probarint. At enim liberum ^ senatus judicium, propter metum, non fuit. Si timuisse eos facis, qui discesserunt; concede, non timuisse cos, qui reraanserunt. Sin autem sine iis, qui turn abfu- erunt,'7 nihil decerni libere potuit; cum omnes adessent," coeptum est referri de inducendo"'^ senatusconsulto. Ab universe senatu reclamatum est. v. Sed quaero, in ipsa sententia, quoniam princeps*" ego sum ejus atque auctor, quid reprehendatur. Utrum causa capiendi novi consilii '9 non fuit? an meae partes in ea causa non praecipua? fue- runt? an alio potius confugiendum fuit? Quae ^° res, quas causa major esse, quam fames, potuit? quam seditio ? quam consilia ' tua tuoruraque ; qui, facultate^ oblata,'' ad imperitorum ^ animos incitandos, renovaturum te tua

* Abolendo. f Occasione.

edd. Ven. 1483. Hervag;.— 15 x ablata.— 16 C H S i^ majus.— 17 Affuerimt C H S X, Barb. ed. 1472. Ven. 1480. 1483. defuerunt Diesd. Franc, tn Dresd.

turn oniittitnr. Dein, edd. Maniit. et Car. Steph. discerni 18 Indicendo C

H S X : incendio Franc. 1. Dresd. et ed. 1472.

Cap. v. 19 Barb, et Mss. Laiiibini, atqne Ven. 1480. Hervag. Naug. Jnnt. novi cons. cap. Graev. novi cap. cons. — 20 In C H x^, Barb. Ms. Vict. Pall. Ven. 1480. 1483. deest Qua. Pro res Mss. pleriqiie et edd. Jnnt. Naug. Mannt. Lamb. Oliv. Lall. Beck, et Orell. habent uis. In S risque : in T et ed. \472. jusque. Dein, C T, Barb, et Mss. Lambini, atqne ed. 1472. Ven. 1480. Hervag. Nang. Lamb. Grapv. Beck, et Oreil. major, quam fames, esse pot. — 1 T quoniam cons. — 2 x imperatoruin. Mox, renovantur C x^ retoca- turum Barb. Pro ilia C x. Barb, iltis, et sic edd. nonnnllae, teste Garalon. Verba ob annoncE in T desnnt. Denique, putavisli Franc. 1. ed. 1472. Junt.

NOTiE

» At enitn liberum] Aliam proponit dum nemo non jndicavit.

objectionem, nenipe propter nietiim ^ Princepsl Princeps sententiae di-

popuii, qui minas circa curiam inten- citiir, qui primus sententiam aperit,

tabat, hberum non fuisse senatus quam aiii scquuntnr. Quasiit autem

judicium. Hanc Cicero diliiit en- a Clodio quid in ilia sententia repre-

thymemate a repugnantibus. bendendiini est, quam ipse prior

* Cum omnes adessent^ Postquam aperuit de Pompeio.

metus reniissus est, et omnes sena- <^ Qui facullate ohlala'] Rejicit prae-

tores affiierunt, de iilo dccreto abo- cipuini causaui in fameni, ex qua

lendo, quo annona Pompeio coinmis- Clodiiis occasionem motus excitandi

sa est, actum est : at ilUid retinen- in repub. arripnerat.

FRO DOMO SUA, CAP. 5. 1721

ilia funesta latrocinia ob aunonac causam putarunt ? 11. Frumentum provinciae triiraciitariae '^ partim non habe- bant ; partim in alias terras, credo, propter varietatem ven- ditorum,^'' miserant; partim, qjio gratius* asset, tum, cum in ipsa fame subvenissent, custodiis suis clausum contine- bant, ut subito novum mitterent. Res erat non in opinione dubia, sed in prassenti^ atque ante oculos proposito pe- riculo : neque id conjectura prospiciebamns, sed jam ex- perti videbanius : nam, cum ingravesceret annona, utjam plane inopia ac fames, non caritas timeretur ; concur- sus^ est ad templum^ Concordise foetus, senatum illuc * vocante Metello consule. Qui si verus^ luit,*^ ex dolore hominum et fame ; certe consules causani suscipere, certe senatus aliquid consilii capere potuit.'^ Sin in causa fuit annona, seditionis quidem instimulator " = et conci- tator tu fuisti ; nonne id agendum nobis omnibus fuit, ut raateriem^ subtraheremus *' furori tuo? 12. Quid, si utrum-

s Causam.

Gra?v. pulavit C x> Dresil. Rail). Vid. Nott. Varr. — 3 Gra-viiis coiijpcit le- geixl, propter arariliam vend, — 4 \p grnfiis. — 5 Prasentia C H S T %> lia>b. Pall, et ed<l. vett. cimi Gia-v. Herk. et Orell. Mox, Lamb, conjecit posilo peric. — 6 C cnncursum. — 7 Templum Giilielmio siispectiiin est. — 8 x '''«c. — 9 Pro vernx H el S vetua. Lamb, dedit qui si rents liinor fuit. — 10 Pro potuit hainb. liiGG. Uehuit. Tum, Si in cunsa liixrl). Sin mitein causa T : Sin causa Mss. nonniilli, ed. 147-2. Ven. 1480. Naiig. Hei vag. Graev. Oliv. Lall. Beck, et Orell. Hotomaiinii^ legi inaliiit Sin cassa /(«<, ^c. — 11 H S et edd. ple-

NOT;E

^ Provincite frumentaria] Provin- consul providere, et senatus de re-

ciaj frumenlariae sunt, qua* vcrtigal niediis deliberare debiiit.

frnnienti singulis anuis popiilo Rom. ? Seditionis quidem instimulatni-]Re-

peiidunt : bis aiitem temporibiis pro- jicil causam tunuiltus et sed;tionis

vinciic frumento caiebnnt. in Clodium, qui Ciceionis causa lianc

'' Varietatem venditorum] .Aliam ra- inopiani fiuiuenti fuisse popiilo per-

tioneni caritatis affort, (piod in alixs siiasit.

terras niissnni erat frumentum, quod '• Mnlcriem suhtraheremus] Materia

cum aliis nicrcibus commutabatur j seditionis Clodlo sublralielKitur pro-

ideo()ue Romam non aft"eri'bntur. curanda populo per Pompoiuin an-

f Qui si verusfuit] Si verus fuit, id nona : quia et ea suppeditabatur, et

est, si jnsta de causa factus est ille Pompeius Clodii furoribus oppone-

concursus, ucmpe propter fanicm, batnr.

1722 M. TULLIUS CICERO

que fnit, et ut '^ fames stimularet homines, et tu in hoc ulcere,' tanquam unguis, existeres ? nonne fuit eo ma- jor adhibenda medicina, qua? et illud nativum et hoc de- latum '' malum'' sanare posset? Erat igitur et prsesens caritas, et futura fames. Non est satis : ^'^ facta lapidatio est. Si ex dolore plebei,'^ nullo incitante ; magnum ma- lum : si P. Clodii impulsu ; usitatum hominis facinorosi scelus: si utrumque, ut et '^ res esset ea, quse sua sponte multitudinis animos incitaret, et parati atque armati sedi- tionis duces ; videturne ipsa respublica ' et consulis auxi- lium implorasse, et senatus fidem ? '^ ''' Atqui utrumque fuisse perspicuum est, difficultatem annonae, summamque inopiam rei fruraentarioe, ut homines non jam diuturnam caritatem, sed ut '^ famera plane timerent : nemo negat. Hancistum'9 otii et pacis hostem causam *° arrepturum fuisse ad incendia, caedem/ rapinas, nolo, pontifices, suspi- cemini, nisi videritis.^ 13. Qui sunt homines a Q. Me- tello, fratre tuo,' consule, in senatu palam nominati, a

'' Aiixilium.

raeqiie ante Griit. stimulator. — 1 2 x ^t Barb. Lull. Beck, et Oiell. ut et. Mox, in H S xdeest tu. Turn, Ms. Vict, in hoc viscere. Pro unguis Pal. 9. et Ms. Vict, habent inguen ; C H S ungtiem; x unguentum. — 13 Deleefum C H S x et edd. pleiapqiie ante Lamb, delictum Franc. 1. Barb, et Mss. Lambini. — 14 Pro non est satis T inde ; C H S x. Franc. 1. Barb. ed. 1472. Ven. 1480. 1483. inde satis. — 15 Edd. vett. cum Oliv. plebiio: C x p'f ''i* • T plebe : 4* et Ven. 1483. plebi: Barb, pleheo. Vid. Nott. Varr.— IG C H S T x carent co- pnla ante »e«. — 17 Bavb. fidem senatus. Turn, C H S Atque. Porro, Franc. 1. Dresd. ed. 1472. utrumque fuisse ud incendia persp, est. — 18 Lamb, ut oniit- tit. — 19 Mss. nonnulli et edd. ante Lamb. Hunc istum. — 20 Quidam ap. Lamb, conjecernnt ansam legend. — 1 C H S x >!'. Barb. Ven. 1483. Nang. Hervag. Mannt. Beck. Schutz. et Orell. co-des. Turn, Franc. 1. Barb. Ven.

NOT/E

' Tn hoc ulcere'] Ait Clodium fnisse ne et furore Clodii. concitatorem illius doloris, similitu- ' Videturne ipsa respuh.] Et prop- dine snnita a vulnere. ter famem et propter metum seditio-

" Nalivum et hoc delatum [delec- "'s excitandae a Clodio, respub. de-

tum'lmalum'i Per nativum et delec- l^u't consuli?, ad quern pertinet ipsi

tum malum intelligit internum et ex- pro^picere, et senatus auctoritatem

ternnm sen adventitium malum. Na- in-plorare, cujus est edicere consul!

tivum anteni dicitur, quasi fomcs ; i" rebus peiiculosis, ut videat ne

et deleclum, quasi excitatum seditio- qnid respubl. detriiuenti patiatur.

FRO nOMO SUA, CAP. 6. 1723

quibus ille sc lapidibus appetitum, etiam percussum esse dixit? L. Sergium et M. Lollium nominavit. Quis est iste Lollius?" qui sine feno ne nunc quidem tecum est: qui, te tribuno plebis, nihil de me dicam, sed qui Cn. Pempeium inteificiendum depoposcit. Quis est Sergius?'^° arraiger Catilinas, stipator tui corporis, signifer seditionis, concitator tabernariorum,° daranatus injuriarum, percussor, lapidator, fori depopulator,' obsessor curiae.^ His atque hujusmodi ducibus, cum tu in annonae caritate in consules, in senatum, in bona fortunasque locuplctium,'^ per causam inopum atque imperitorum/ repentinos impetus compa- rares i cum tibi salus esse in otio nulla posset ; cum, de- speratis ducibus, decuriatos p ac descriptos ^ haberes exer- citus perditorum ; nonne providendum senatui fuit, ne in hanc tantam materiera seditionis '^ ista funesta fax' adhae- resceret?

VI. 14. Fuit igitur causa capiendi novi consilii.9 Videte nunc, fuerintne partes meae paene praecipuae. [p. 216.]

' Destructor. * Prcetextu snlutis et consertationis itiopum.

1480. 1483. rapinas. Nolo, — 2 x videtis. — 3 Franc. X.fralre suo. Turn pro eli- ain H S X) Barb, et nonnullae edd. velt. habeiit et. — 4 T Quis est iste Sergius. —5 Pro curiiB in C S T x, Barb. Ven. 1480, 1483. patrice. Mox, C T x, Barb, el Ven. 1480. ejusmndi. — G Al. locupletum. Dein, Barb, et Ven. 1480. ;jerca«- sus. Pro imperitoium C H S T x et nonniillaj edd. vett. peregrinorum. — 7 H dec. et descr. — 8 Pro adhaeresccret Guelf. habet urdescerci ; Franc, et ed. Wald. adolescerei. Panic ante. Wolf, conjecit ad hanc tantam mat. In Barb, in hue taniam materiem : alii ap. CJaraton. we /la-c tanta maleries sed. ista funesta face adolcsceret. Giaevius legi jiissit ne inline tanta materia . . . adolescerei.

Cap. VI. 9 Ms. ap. Lamb. cons. novi. Mox, in C H S T x deest pcene, —

NOTyE

■" Quis est iste Lollius'] Lollium dc- hominnm, cui pracest decnrio. Ob-

scribit ab adjiuictis. jicit antem (;iodio eiini dislributos

■^ Quis est Sergius^ Describit Ser- in deciirias homines sceleratos ha-

gium tanqiiani liomincm natnni ad biiisse semper ad seditiones paratos.

seditiones excitandas, i Materiem seditionis] Seditio ex

o Tabernarioium ] Tabernarii di- fame et annonx caritate provenie-

cnntur, qui res venales exponunt in bat.

tabernis. r hta funesta fax] Clodius fax dici-

p Decuriatos] Distributos in decu- tur, qui cum suis paratus ad incendia

rias. Decuria manipulus est decern semper fuit.

1724 M. TULLIUS CICERO

Quem turn Sergius '° ille tuus, quern Lollins, quern ceterse pestes in lapidatione ilia nominabant ? quem annonara prsestare ' oportere dicebant? nonne rae? quid? puero- rum ' ilia concursatio nocturna turn" a te ipso instituta? Me frumentum flagitabant. Quasi vero ego aut rei '^ fru- mentariae prasfuissem, aut compressum '" aliquod frumen- tum tenerem, aut in isto genere omnino quicquam, aut curatione, aut potestate valuissera. Sed homo ad casdem imminens, meum nomen operis '^ ediderat,* imperitis inje- cerat. Cum de mea dignitate in templo Jovis Optimi Maximi senatus frequentissimus, uno isto " dissentiente, decrevisset; subito, illo ipso die, carissimam annonam nee opinata '4^ vilitas consecuta est. 15. Erant, qui Deos im- mortales (id quod ego sentio) numine sue reditum meum dicerent comprobasse. Nonnulli autem illam rem ad illara rationem '^ conjecturamque revocabant, qui,'^ quod in meo reditu spes otii et concordiae sita videbatur, in discessu autem quotidianus seditionis timor, jam paene belli depulso metu, commutatam esse annonam dicebant :'7 quae quia rursus in meo reditu facta erat durior, a me, cujus adventu fore vilitatem boni viri dictitarant,*^ annona flagitabatur.

' Subvenire inopiw. •" Absconditum,

10 H S Quem tu quoque Serg. — 11 Pro turn, quod e conjectiira dedit Em. queniWolf. Beck, et Sctiiilz. secnti sunt, 7wn liabent Lamb, et Oiell. wuwceteri. — 12 In X deest rei.— 13 Operariis C H S x- I^al'- aliquot, Ven. 14S0. 1-183. pcritis Pal. 9. obceralis conjecit Giilielni. — 14 C illo ipso, car. ann. inopimita. — 15 Ern. conjecit legend, ■tioimidli autem reinad illam rat. Gesner. legi nialiiit noTinuUi autem illam rem ad uliam rat. — 16 QidJ. F. Gronovio siispectiini est. In ed. Jiint. reiiocnbant. Quid quod. — 17 Ms. Lamb. Barb. Ven. 1480. Nang. Hervag. Car. Stepli. comm. aim. esse die. In S deest anuonam. Edd. nonnnl- lae esse omittiint, errore typograpliico. — 18 Ern. e conjectuia dedit dic<i<rt-

' Puerorum] Apposita fnerat mnl- torem esse annon»; quia tanta eo-

titiido puerornm et servorum, qui de rum undeqnaque nniltitudo ad comi-

caritate quererentur, et Ciceroni in- tia, et ad legem de eo revocando

vidian! crearent, quasi calamitatis jnbendam confliixerat, nt niulto gra-

anctori. vior annona facta fuerit.

' Operis ediderat] Per operas, lio- " Uno isto] Clodius semper Cice-

inines operarios inlelligit, per quos ronis diguitali oppunebatur. indicavcrat Clodius Cicerouem anc-

FRO DOMO SUA, CAP. 7. 1725

VII. Ego denique non solum ab operis '9 tuis, impulsu tuo, nominabar, sed etiam, depulsis ^° ac dissipatis tuis copiis, a populo Romano universo, qui tum in Capitolium conve- nerat, cum illo die minus valerem, nominatim in scnatum vocabar.' 16. Veni expectatus. Multis sententiis jam dictis, ro2:atus sum sententiam. Dixi reipublica? saluber- rimam, mihi necessariam.^ Petebatur a me frumenti copia, annona? viiitas; quasi possem aliquid in ea re gerenda: non habebatur.^ Fiagitabar bonorum expostulatione : im- proborum convicia sustinere non poteram. Delegavi amico" locupletiori, non quo illi, ita de me''^ merito, onus illud im- poi^erem (succubuisscm enim potius ipse); sed quia vide- bam id,^ quod onmes : quod nos de Cn. Pompeio pollice- remur, id ilium fide, consilio, virtute, auctoritate, felicitate denique sua facillime perfecturum.^ 17. Itaque, sive hunc Dii immortales tVuctum mei reditus populo Romano 7 tribu- unt, ut quemadmodum discessu meo frugnm inopia, fames, vastitas, caedcs, iocendia, rapinae, scelerum impnnitas, fuga, formido, discordia fuisset; sic reditu meo ubertas agrorum, frugum copia, spes otii, tranquillitas animorum, judicia, leges, concordia populi, senatus auctoritas, raecum simul reducta videantur ; sive egomet aliquid adventu meo,

rant. Omnes alias edd. dictilabunt. Dein, Pitlinciis conjecit legend, ami. flagellahafur.

Cap. VII. 19 C H S x op^'a»'«*» — 20 Lamb, conjecit (/is/juisis. — I T revoca- bar. — 2 Saliil). ac necess. C H S X' Ven. 1480. 148:$. pif)i>ante Gr.vvio : saluh. ac milii necess. Naiig. et al. — i I'al. aliquot non debelxitur, nude Giiit. oliin conjecii anitonu dehebatur : Hal. 9. onussa paitic. r/uasi, habet possem uliqtwd mea ref^eve accusation e habehatur. In I'al. 8. eniemlaium esl hcerebatur. Franc. 1. noH harebaluT. Unns Paris, partic. quasi omissa, possem ali(iuid in en re ge- nerati't iton habebalnr. Lall. e conjectma Gr«vii recepit mini pass, in ea re gerenda, ratio nun hub. Ant. Aiigiistiniis conjecit gerenda: nominabar. flagita- bar, ixc. I'antagatiiiis ap. Ursin. quasi possem aluiuid in ea re gerenda pr<e ceteris, ant, ul ex antt-cedd. verbis Urs-ini videtiir {io\\\\i\, gerenda boni pnc ce- teris. Lanibinns olim leposneral, vucc valeludinis ratio non habebatur. Qiii- dain ap. eundeni eonjecpriint mea persoiue rat. non hah. Beck, iegi maviilt gerenda: ratio non hab. Vid. Noli. Varr. — 4 In T deest ws. — 5 Hotoin. censnit id reduudaie. Mox C et x poUicemur. — C T profecturum. — 7 Lamb. Grut. et

NOT^

" Delegavi arnica] Pompeio mnnus annonae commisit Cicero.

1726 M. TULLIUS CICERO

consilio, auctoritate, diligentia, pro tanto beneficio populi Romani praestare debui, prcesto, promitto, spondeo : nihil dico araplius; hoc, quod satis est huic tempori, dico, rem- publicam annonae nomine, in id discriraen, quo vocabatur,^ non esse venturam. viii. 18. Nura igitur in hoc oflScio, quod fuit prascipue meum, sententia mea reprehenditur ? ° Rem maximam eripui e peste *° summi periculi, non solum earn, sed etiam vos a caede, incendiis, vastitate ; nemo negat : cum ad causam caritatis accederet iste" speculator ^ communium miseriarum, qui semper in reipublicae malis sceleris sui faces inflammarit.'^

Negat oportuisse quicquam uni extra ordinem decerni/ Non jam tibi sic respondebo, ut ceteris ; Cn. Pompeio plu- rima/' periculosissima, maxima, terra marique bella extra ordinem esse '^ commissa ; quarum rerum siquem poeniteat, eum victoriae populi Romani poenitere.'^ Non ita tecum ago. 19. Cum his haec a me '^ haberi oratio potest, qui ita disputant, se, si qua res ad unum deferenda sit,'7 ad Cn.

Ern. jjopuli Romani. Oinnes aliae edd. et Mss. populo Romano. — 8 Qmd vocab. sex Oxonienses Mss. Ven. 1483. Naiig. in quod vocab. Barb, et Ven. 1480.

Cap. viii. 9 S reprehendatur. — 10 Mss. pleiiqne et edd. velt. cum Giaev. Oliv. Lall. Wolf. Beck. Schiitz. et Orell. a peste. Ms. Vict, et Mss. Lambini Rem maximum potuisse summi periculi non solutn ea me, sed etiam a cade, Sfc. Pal. 9. Rem maximam fuisse sttum periculum, non solum earn, sed etiam a cade, ^c. Lamb, dedit Non solum rem. tnax. eripui e peste summi peric, sed etiam ros, Giilielni. conjecit po. fuisse et summi periculi non solum jam me, sed, ^-c. — 11 Ac- cedit et iste C H S x 4'» Franc. 1. Dresd. ed. Med. uccednt et iste T et ed. 1472. — 12 Lamb, inflammaret. Ern. conjecit scribendnm iiijlammavit vel in- fiammnrut: nnde Schnlz. dedit j>i^a>n»«aii<, nt WolF. volebat. — 13 In Franc. 1. et Dresd. deest plurima. — 14 Pro esse C H S T x, Barb. Dresd. ed. 1472. Ven. 1480. 1483. babrnt sunt. In Franc. 1. commissa sunt.—i5 C H S T x> Franc. 1. Dresd. Ms. Hotonianni, Gnelf. et edd. ante Vlcl. cnm Graev. Wolf. Schntz. et Orell. necesse est pcenitere. Lamb, poenilere necesse est. In Ms. Ur- sini legitnr enm victoria pnpidi Romani necesse est panilere. — 16 C H S x oinif- fiint voces a me. Tnni, in C S x ratio. Mox, pro se C T x babent sed. — 17 Res est ad unum dcf. Dresd. et ed. 1472. res ad unum est def. Barb. Ven. 1480.

NOT^

1 Speculator] Quia Cindiiim delec- fnmnUus excitaniii nanciscebatiir. fabat piiblica nrbis calamitas, eum ' Extra ordinem decerni] Extra or-

vocat speciiliitorem comnitinium mi- dinem fieri dicuntnr, qiiai legitime

seriarum, quod ex iis occasionem et usitato ordine non observato fiunt.

PRO DOMO SUA, CAP. 8. 1727

Ponipeium delaturos potissimum ; '^ scd se extra ordineiu nihil cuiquam dare : [p. 217.] cum Pompeio datum sit, id se, pro dignitate horaiuis, ornare ac tueri solere.'^ Horum ego sententiam ne laudem, impedior Cn. Pompeii trium- phis ; ^ quibus ille, cum esset ^° extra ordinem ad patriam defendendara vocatus, auxit nonien populi Romani, imperi- umque honestavit: constantiam probo, qua mihi quoque utendum fuit,*" quo ille auctore"^ extra ordinem bellum cum Mitbridate Tigraneque gessit. 20. Sed cum illis tamen possum aliquid disputare : tua vero quas tanta impudentia est, ut audeas dicere, extra ordinem dari nihil cuiquam oportere? qui cum lege nefaria '^ Ptolemaeum,^ regem Cypri, fratrem regis Alexandrini, eodera jure regnantera, causa incognita, publicasses,*^ populumque Romanum sce- lere obligasses ; cum in ejus regnum, bona, fortunas, latro- cinium'' hujus imperii immisisses, cujus cum patre, avo, majoribus societas nobis et amicitia fuisset; hujus pecuniae deportandae, et, si quis suum defenderet,'' bello gerendo

1483. In \p deferendum. Franc. 1. sit omittit. — 18 Lamb, potiss. del. — 19 CHS orn. ct tueri sol. Turn, Ms. Lamb. Hor. autevi sent. — 20 In Manutii Comment, legitiir tribus triumphis. Dein, Barb, et Ven. 14S0. quibus cum ille esset. — 1 Patrucitiium Mss. omues, Jnnt. Grnt. Oliv. latrocinium ceteri. — 2 Si is suum jus def. Lamb, si quis suum jus def. C H S T >;/ et edd. vett. paucae

NOT;E

» Cn. Pompeii triumphis'] Trium- '^ Ptolemcsum'] Ptolemaeus Ptole-

phavit ex Hispania Poinpeius, Ser- mari Anletis TEgypti regis fraterfiiit ;

torio et Perpenna ; ex Africa, Hier- qui cum Catonem Clodii rogatione

ba et Domitio ; ex Asia, Mitbridate adversus se armatum venire audisset,

et Tigrane sui)Pratis. vim non expectavit, sed veneno nior-

'' Utendum fuiti Cicero opus ba- tern sibi intiilit. Id a Clodio factum

bnit patientia, ut committeret Pom- est ulciscendae injiiriae causa, quod

peio negotium iioc necessarium, quia rex enm olini a piratis captum neg-

similes Clodio viri resistcbant. lexisset.

•^ Quo auclore'\ Cicero suasit ut ^ Pnhlicasses'] Clodius legem tnlit,

Pompeius Mithridaticum bellum ge- ut Cypri regnum, universa(iHe Gaza

reret, qua de causa liabuit orationem regia publicaretur.

pro Lege Manilla. s L<drocinium'] ^'ere ista publicatio

^ Lege nefaria] Lex nefaria est, latrocinium dici potest, quia contra

quae lata est contra jus vel bumanum fidem iocietatis patri et avo datam,

vel divinum. Clodiuni autem bic bonis suis lege Clodii spoliatus est- suomet facto refellit.

1728 M. TULLIUS CICERO

M. Catonem praefecisti.'' 21. Dices, Quem virum ? Sanc- tissimum, prudentissimum, fortissimura, amicissimum rei- publicae, virtute, consilio, latione vitae, rairabili' adlaudem, et prope singulari. Sed quid ad te/' qui negas esse varum, quenquaiTi ulli rei publicae extra ordinem preefici ? ix. Atque in hoc solum inconstantiam redargue tuam ; qui in ipso Catone, quem tu non pro illius dignitate produxeras," sed pro tuo scelere subduxeras ; ^ quem ^ tuis Sergiis, Lolliis, Titiis,^ ceterisque caddis et incendiorum ducibus, objeceras ; quem carnificem civium, quem indemnatorum necis principem, quem crudelitatis auctorem fuisse dixeras ; ad hunc, honorem et imperium extra ordinem nominatim rogatione lua detulisti; et tanta fuisti intemperantia,' ut illius tui sceleris rationem occultare non posses. 22. Li-

" Nominaras palam.

cum Grapv. Oliv. Lall. Vocf-m jws oniittiint x. Barb. Dresd. Franc. 1. edd. ante Aid. cum Em. Wolf. Beck. Schiitz. et Orell. Legendiim coiijecit Erri! si issuum def.—^ Ratione, vita mirab. C H S T x if', Franc. 1. Barb. edd. I472! Ven. 1480. 1483. Junf. IVI^d. Oliv. ratione vita-, mirah. Dresd. Aid. Vict'. Maniit. Cam. Car. Steph. Lamb. Graev. Lall. Wolf. Beck. Sciuitz. et Orell! —4 Em. legi nialuit quid id ad te. Mox, pro verum Franc. 1, Dresd. ed.' 1472. Med.liabentj«ris; x et Bzrh. virum. Tum,li iMinegctiureip. Denique prafeci x : prceficiendum H.

Cap. IX. 6 ' Qui in ipso Catone, quem . . . subduxeras] Hit- est vitium orati- onis, qnod nemo vidit snperiornm. Nihil est, quod respondeat verbis qui in ipso Catone. Ant excidit aliquid, nl inconstans fuisti, vel simile quid ; am qui delendnm est. Deinde pnnctiim scrips! post subduxeras; nam in seqq. pinna et propria est sententia, quem . . . objeceras, quem . . . dixeras: ud hunc, 8fc.' Em. Post non H S, Ven. 1480. 1483. addunt mndo. Ms. Lamb. Nang. Cam. et a\. quem tu in eo non, i^c. Pa\. 9. quem tuineo prod. T caret partic^ida ne- gativa. In C perduxeras : x prcedixeras.—G In C H S T x, deest Titiis.—

aOTJE

•> Prafecisti] Extra ordinem Cato- perium, qnod ipse Catoni decrevit,

nem Imic expedition! praefecit, cnjus non propter ejus virtntcs, sed nt eum

aiictoritate Clodius suum scelns lege- removeret a repnblica.

bat: ne vero Catonem iaederet, in k Q„em] Sentcntiam dixit de con-

ejus landes excnrrit occupatione. jnratis ultimo supplicio afficiendis,

' Sed quid ad te] Ait Cicero non quam senatus secntus est.

excnsari Clodium Catonis virtntibns, > Intemperantia] Intemperantia est

quod imperium extraordinarium ci rerum agendarum perturbatns ordo,

dederit ; sed prodere Clodium suam qui maxime se prodit in Clodio, qui'

inconstantiam, dum conquerifur de- tarn sccleratns fuit, ut Catonem

ciLlum fuisse rjusmodi Pompeio ini- amandarit a repnblica.

PRO DOMO SUA, CAP. 9. 3729

teras in condone recitasti, quas tibi a C. Caesare missas diceres : * Caesar Pulchro : ^ cum ctiam es arguuientatus, amoris esse hoc signum, cum nominibus** tantum uteretur, neque ascriberet, * proconsul,' 9 aut ' tribuno plebis :' (leinde gratiilari tibi, quod idem in posteruin M. Catonem tribunatu tuo reraovisses,'° et quod idem in posteruni de extraordinariis potestatibus libertatem ademisses. Quas aut nunquam tibi ille literas misit ; aut, si misit, in con- cione recitari noluit : " "' aut, sive ille misit, sive tu fiuxisti, certe consilium tuum de Catonis honore, illarum literarum recitatione patefactum est. Sed omitto Catonem," cujus eximia virtus, dignitas, et in eo negotio, quod gessit, fides et continentia, tegere videntur '^ improbitatem et legis et actionis tuai.° 23. Quid? homini '^ post homines p natos turpissimo, sceleratissimo, contaminatissimo,'* quis illam

7 Pro PuWno in Barb. ed. 1472. Ven. 1480. Hervag. Lamb, legitiir P. Clodio. — 8 Lamb, quod nom. prob. Wolfio. — 9 ProconsuU C S T x, Barb. ed. 1472. Veil. 1480. Naiig. Lamb, proconsule e Ms. Franc, edidit Grapv, qnem Oliv. Wolf. Lall. Beck, et Orell. seciiti sunt : sic qtin(|ne in H et if/. Vid. Nott. Varr. — 10 Verba quod idem . . . removisses in T desnnt. Lamb, dedit gral. tibi, quod 31. Catonem a trih. Sj-c. Pro idem (posteriori loco), quod in i|( deest, Ursiniis, Gnlielni. Gesner. Ernest, malnerunt eidem. — II x toluit. Pro aut Ern. conjecit at legend, nt est in ed. vet. ap. Wolf. — 12 C H S x ridcietur. In H deest el ante legis. — 13 Quis provinciain hom, Junt. Lamb. Griif. quis homini Grsrv. Wolf. Beck. Schutz. et Orell. Pro quid, qnod in S et edd. Rom. 1480. Brix. legilnr, H liabet qui; C T x '^ Dresd. Pall, pleriqne quod; Franc. 1. Barb. ed. 1472. Ven. 1483. Lamb. Gripv. Oliv. Lall. Wolf. Beck. Schiitz. et Orell. quis. Post quis edd. vett. a Junt. n.scpie ad Gr.rv. cum Oliv, Lall. addnnti/)rf)i-i?icianj, quod abcst a I\Is>:. omnibus. In Pal. .S. legitur Quis hominum post, <^f. — 14 In T deest contaminalissimo. Mox, oplimam C x« Franc.

NOTiE

'" Recitari noluifl Clodium adducit hendere, qua? interrogationibus et

in invidiam, quod ad se seriptas a repetitionibus aniplificat.

Caesare literas divulgarit: nam ha- " Legis el actionis tua] Tulil Clo-

bebatur injuriosnm apnd Ronianos dius ut INI. Cato quaestor cum jure

literas piiblicare. Certo Phil. ii. praptorio, adjecto etiam qna\store,

Cic. ostendit Antonium fecisse con- niiftcretur in insulam Cypriim, et re-

tra bonos mores, quod literas, quas gis Ptolema-i bonis vcudemlis, et pe-

ei amicus scripserat, aliis legendas cuni;v dcporlaiid;c pra^'ficerelur.

dederit, postquani ei faclus est in- ^ Uouimi post homines, Sfc-I Gabi-

iniicns. nium significat, cui .Syrinm provin-

" Sed cmitlo Catonem] Jam aliis ciam decreverat Clodiiis. exemplis aggreditur Clodium repre-

Delpli. el Var. Clas. Cicero. 5 R K

1730 M. TULLIUS CICERO

opimam fertilemque Syiiam, quis bellum pacatissimis'^ gentibus,'' quis pecuniara '' ad emendos agros constitiitam, ereptani vi ex Caesaris rebus actis,'^ quis imperium infi- nitum^ dedit? Cui quidem cum Ciliciam dedisses/' niu- tasti pactionem,* et Ciliciam ad praetorem item extra or- dinem transtulisti ; Gabinio, pretio araplificato," Syriam nominatim dedisti. Quid? homini teterrimo, crudelissimo, fallacissimo/^ omnium sceleium libidinumque maculis no- tatissimo, L. Pisoni, nonne nominatim populos liberos, multis senatusconsultis, etiam recenti lege generi '9 ipsius " liberutos, vinctos, et constrictos tradidisti ? " nonne, cum ab eo merces tui beneficii, pretiumque ^° provinciae, meo sanguine tibi esset persolutum, tamen aerarium cum eo partitus es? 24. Itane vero? tu provincias consulares/ quas C. Gracchus,' qui unus maxime popularis fuit, non modo non abstulit ab senatu, sed etiam, ut necesse esset quotannis constitui ^ per senatum, decreta ^ lege sanxit ;

» Redegisti in servitutem.

1. Dresd. et edd. vett. nonnullae. — 15 Post pacatissimis Lanibinus addidit in- ferendum. — 16 Erept. in Cas. rebus actis Franc. 1. erept. Cics. rebus actis Dresd. evept. vi Cces. rebus actis Barb. Ven. 1480. 1483. erept. ex vi Cas. rebus actis x, Pall, et Ms. Vict, unde Grater. qna>rit annon legendiim si( erept. ex Sex. Cas. rebus actis. Graeviiis conjecit erept. vi Cces. rebus. Lamb, dedit vi erept. ex Cces. rebus. — 17 C dedissel : x dedissem. — 18 C H S T x f'dlacissimo omittiint. — 19 Soceri Mss. oiiines, Junt. Griit. Graev. generi ceteri, e conjectura Ma- mitii. — 20 C prelium. — 1 Al. Graccus semper. — 2 T constare. — 3 Hotoni. aiit

1 Pacatissimis gentibus'\ Pacatae " Amplificato'\ Majore quam pro

gentes dicuntiir, a qnibus nullum Cilicia pretid, Gabinio Clodius Sy-

bellum nictiiitur, et quibiiscum pax riam dedit.

inita est. " Generi [soceri] ipsius] Tnlit le-

'' Quis pecuniam] Ex aerario publico gem Caesar consul cum Bibulo, ut

pecuniam Galiinio et Pisoni dedit, Acbaia, Thessalia, cuncta GriEcia H-

qua eiiii debebant agriCampani, lege beraj essent ; neque, in his, magis-

Cif'saris populo dividendi. tratibus pop. Rom. jus dicere liceret :

" Imperium infinitum] Imperium in- at lias provincias cum Macedonia

finitum dicitur, quod nullo termino Pisoni Clodius dedit.

circumscriptum est. y Provincias consulures] Dicuntur

' I'actionem] Extra ordlnem fecit provinciae cousulares, quas adminis-

pactionem. trari a consulibus debebant.

PRO DOMO SUA, CAP. 10. 1731

[;;. 218.] eas, lege Sempronia * per senatum decretas, re- .scidisti ? ^ extra ordinera, sine sorte, nominatiin dedisti, non corisulibus, sed reipublicae pestibus ? Nos, quod nomi- natim rei maxima?/ paene jam desperatae, summum virum sajpe ad extrema reipublicae discrimina'^ delectum, prae- fecimus, a te reprehendenaur ? x. Quid tandem? si, quae turn ' illis reipublicae tenebris,'' caecisque nubibus et pro- cellis, (cum senatum a gubernaculis dejecisses, populum e navi exturbasses ; ipse archipirata,^ cum grege praedonum impurissimo, plenissimis veils navigares) ^ si, quas turn promulgasti,7 constituisti, promisisti, vendidisti, perferre potuisses, qui locus in orbe* terrarum vacuus extraordi- nariis fascibus '^ atque imperio Clodiano fuisset ? 2^. Sed excitatus aliquando Cn. Pompeii (dicam, ipso audiente, quod sens!, et sentio, quoquo animo me auditurus est 9) excitatus,* inquam, aliquando Cn. Pompeii nimium diu

p Frumentaria.

tolli decreta ant legi rogata viilt. Turn, in S x ^, Franc. 1. Barb. Ven. 1480. 1483. Med. eas leges Sfinpronias: C H eas lege Sempronias : T cas lege Sempro' nia: Dresd. illas leges Sempronias : ed. 1472. eas leges sempiternus. Paulo post, pro decretas C et x decreta. Vid. Nott. Varr. — -I Pro discrimina x subsidia, et iiiox reprehcnderemur .

Cap. X. 5 Pro gHa;<Km Hhabet <u 7Has ; x<l"?"<^'"' Ante /7^/.s- C HS Tx'fj Junt. Lamb. Wolf. Beck, el Orell. addunt in. — 6 x ^^ Franc. 1. Dresd. et edd. vett. natigasses. — 7 Franc. 1. permisisti. In Dresd. deest. I\Iox, perji- cere potuisli Franc. 1. Dresd. Barb, et edd. pleraecjue ante Lanib.' — 8 Franc. Dresd. Barb, sex Oxonn. Mss. ed. 1472. Ven. 1480. 1483. lucus orbi. Garaton. conjecit locus orbis. — 9 In S desiint verba dicam . . . auditurus est. Pro /«e

NOT^

» Lege Sempronia] Sempronius sorfe extra ordinem provincias scele-

Gracchus tulit, nt senatns quotannis ratis consnlibns Pisoni et Gabinio

ante comitia consnlaria, designandis dedit. Sorte auteni provinciae dnce-

consulibus provincias arbitratn suo bantur.

decernerei, qnas deinde ipsi desig- ^ JlUs reipublica tenebris, Sfc] Per

nati inter se sortirentur: quod ante, allegorias siiintas a tempestatibus

vel post designates, vel post inilnni tristein reipublicae statuni describit.

consulatum facere solebat : praeterea ' Archipirata] Dux praedonum est

cum antea senatus decreto per tribu- archipirata.

nos intercedi posset, ne deinceps li- ** Fascibus] Magistratus intelligit,

ceret. quibus fasces, insignia dignitatis, prac-

» Decretas rescidisti] Rescidit le- ferebantur.

gem Sempronii Clodiiis, quia sine " E.rcitatus] Pompeius veluti sop;-

1732 M. TULLIUS CICERO

reconditus, et penitus abstrusus animi dolor, subvenit su- bito reipublicae, '° civitatemque fractam malis, mutam, debilitatam," abjectam metu, ad aliquam spem libertatis et prisiinae dignitatis erexit. Hie vir extra ordinera rei t'rumentariaft praeficiendus non fuit? scilicet tu'^ helluoni ^ spurcissimo, praegustatori libidinum tuariim, homini egen- tissimo et facinorosissimo. Sex. Clodio,'^ socio tui san- guinis,^ qui sua lingua etiam sororera tuam a te abali- enavit,'''^ omne frumentum privatum et publicum, omnes provincias frumentarias, omnes mancipes,*' omnes horre- orum claves lege tua' tradidisti. Qua ex re primum ca- ritas nata est; delude inopia. Impendebat fames, incendia, caedes,'^ direptio : imminebat tuus furor omnium fortunis et bonis. 26. Queritur etiara importuna pestis, ex ore ''

CH x^ habent modo. Ante excifatits C H x addnnt vi — 10 C remp. — 11 Mutatam nc debil. C H S T x, Barb. Franc. 1. ed. 14T2. V^en. 1480. 1483. Med. mutilatam vel mutilam iMannt. conexit : ?iU(/(iro/rt conjecit Gntv. — 12 T caret tu. Pro spurcissimo I\ls. Vict, purgalissimo ; nnde Lamb, conjecit imimratissimo, GaVielm. spuvcalissimo. — 13 Pro Clodio Pal. 9. Delia; Ms. Vict. Clcelio ; Bvesd. Celio. Turn, Pantagathns niainit sojio ^ui/acinom. In marg. ed. Gotiiofred. conjicitur socio, tuique sang. — 14 C et x alienavit.—lH Franc.

tus fnerat, cum Ciceronem deseruit, tionis esse: qui quideni praes dicitur,

et abire permisit in exilinm, Veruin quia lam debet prapstare populo quod

Ponipeius ciun vidisset freqnenteni promisit, qiiani qui pro eo prajs fac-

senatum dissentiente nullo de ejus tus est.'

reditu retnlisse, leferente L. IMum- ' Lege <«<(] Tulit P. Clodius trib.

niio tribiino plobis, se accusans quod pieb. Pisone et Gabinio coss. nt frii-

Ciceronem prodidissetjUt Plutarclius nientum populo, quod antea jenis

scribit, de illius reditu, aniicornni aeris ac trientibiis in singuios modios

opera adjutus, agere coepit, resis- dabatur, gratis daretur, et Sexto

tente Clodio. Clodio frumentaria procuratio man-

f Helluoni] Quia omnia consumit daretur : atque ex ilia lege adducen-

foedissimc, belluo dicitur. do in odium Clodio, concluditaunonaj

? Socio tui sanguinis] Sextus Clo- caritatem natam esse,

dius socius fuit P. Clodio in turpi '' Ex ore] Queritur Clodius, ex im-

suaj sororis consuetudine. pudenti consilio, (per os autem im-

'' Omnes manciiies] ' Manceps,' in- pudentiam sappe Cicero significat) e

quit Festus, ' dicitur, quod manu ca- Sex. Clodii adniinistratione ereplam

pial. Manceps dicitur, qui quid a e*se reui frumcntariam, tt datam

populo emit, conducitve, quia manu Poinpeio. sublata signiticat se auctorem em-

PRO DOMO SUA, CAP. ll. 1733

impurissimo Sex. Clodii rem frumentariam esse ereptam, sumraisque in pcriculis, ejus viri auxilium implorasse rem- publicam,'^ a quo saepe se et servatam et amplificatam esse meminissct. Extra ordinem ferri '^ ' nihil placet Clodio. Quid? de me quod tulisse te dicis, patricida,'^ fratricida, sororicida, nonne extra ordinem tulisti ? An de peste ^ civis, queraadmodum omnes jam Dii"' atque homines ju- dicaverunt, conservatoris reipublicse, quemadmoduni au- tem lute ipse confiteris, non modo indemnati, sed ne accu- sati quidem, licuit tibi ferre, non legem, sed nefarium pri- vilegium," lugente senatu, moerentibus bonis omnibus, totius Italiae precibus rcpudiatis, oppressa captaque re- publica ? mihi, populo Romano implorante, senatu pos- cente, temporibus reipnblicae flagitantibns, non licuit de salute populi Romani sententiam dicere 1 '^ 27. Qua quidem in ^° sententia, si Cn. Pompeii dignitas aucta est, conjuncta cum utilitate communi, certe laudandus essem, si ejus dignitati sufFragatus viderer, quimeae saluti opem et auxilium tulisset. xi. Desinant, desinant' homines, iisdem machinis,° sperare me restitutum posse labefactari, quibus

? De capite.

1. Jmpendebant cades, fames, incendia. — 16 C x T^ip' Sex Oxonn. Mss. omit- tiint praepositionem ante quo. Deiii, in T deest scepe, atque etiain copula ante servatam. — \7 T fieri. In C et H deest. — 18 C paricida: Vict. Mnnut. parricida: x paMcidia, fratricidia, sororicidia. — 19 I\Is. Genibl. de sal. publicam sent. die. unde Grnt. scribi nialnit de sal. publica sent. die. — 20 Wolf, prapposi- tionem ante sententia deleri mavult. Lambinus praepos. cum ante utilitate oinisit. Ms. Barb, ita locum exhibet, Qua quidem in sent, sic Gn. Pomp. dign. aucta est, ut conj. sit cum util. comm. lu Franc. 1. Dresd, ed. 1472. certe laud, essem , . . tulisset. Desinant.

NOT/E

' Extra ordinein fern] Accusal Clo- gistratii, non generale, neqne de nni-

dium impudentiae singularis, qui nihil versis civibus, sed de singulis con-

velit ferri extra or<Jinein, cum extra ccptum, ut dc Imperio Pompeii, de

ordinem de Ciceronis exilio tulerit. reditu Ciceronis. Vide Gellium x.

ro Omnes Dii] Uii reditui Cicero- 20. iilud aiiteni frcqnentatione per

nis favere visi sunt, quia tunc viliorem dissolutionem ainplificaf.

annonam reddiderunt. "Iisdem mackinis] Per niaciiinas,

" Privilegium] Privilegium jussum caUimnias insidiosas inteiligit. populi est, ant plebis, rogante ma-

1734 M. TULLIUS CICERO

antea stantem perculerunt/ p Quod enim par amicitiae *» consularis ^ fuit unquam in hac civitate conjunctius, quam fuiraus inter nos, ego et Cn. Pompeius? quis apud popu- lum Romanura de illius dignitate industrius,'^ quis senatui saepius dixit ? qui tantus fuit labor, quae simultas, quae contentio, quam ego non pro illius dignitate susceperim ? qui ab illo in me honos, quae praedicatio de mea laude, quae remuneratio benevolentiae praetermissa est? 28. Hanc nostram conjunctionem, hanc conspirationem in republica bene gerenda, hanc jucundissimam vitae atque officiorum omnium societatem, certi homines fictis sermonibus et falsis criminibus diremerunt;' cum iidem ilium, ut me metueret,^ me caveret, monerent ; [p. 219.] iidem apud me, mihi ilium esse' uni inimicissimum, dicerent; ut neque ego, ab illo quae mihi petenda essent, satis audaciter * petere possem ; neque ille, tot suspicionibus certorum hominum et scelere cxulceratus,9 quae meum tempus"^ postularet, satis prolixe mihi polliceretur. 29. Data mer- cesest^ erroris mei magna, pontifices, ut me non solum pigeat stultitiae meae, sed etiam pudeat; qui, cum me non repentinum aliquod meum tempus,'° sed veteres multo ante suscepti et provisi labores, cum viro fortissimo et clarissimo conjunxissent, sim passus * a tali amicitia"

Cap. XI. 1 Des'inant semel tantiim legitnr in C T. — 2 tf pertnlerunt. — 3 Consularis omittunt CHS T, Franc. 1. Dresd. Barb, et edd. pr.— 4 C S x, Maniit. et Lamb, illuslriiis, prob. Ern. Mox, Guelf. senatus: Lamb, in senalu, prob. Ern. — 5 C dirimerint. — G x metuerent : i|/ metuerunt. Lamb, metueret, sibi a me. — 7 x Ulum idem esse. — 8 Al. amlactcr. — 9 Scderalus {.) % ; scelere exvisceratus Franc. 1. Uresd. ed. 1472. Mox, C et x >necum tempus. — 10 Mss.

NOT^

P Perculerunt] A voce ' percello,' tempns intelligit.

in praeterito ' percellui ' et ' per- ' Data merces esf] Confitetiir hie

cnli.' Proprie est de statn mentis errorem sunm, et pudere facti sui

dejicere. ostendit.

1 Quod enim par nmiciticE] Siiam ' Sim passus} Fictis et falsis ser-

cum Pompcio amicitiam ex signis monibus passus est se in errorem in-

commendat. duci.

' Meum tempusi Adversum suum

PRO DOiMO SUA, CAP. l^. 1735

dislrahi ; neque intellexerim, quibus aut ut apertis '^ ini- micis obsisterem, aut ut insidiosis amicis non crcderem. Proindc desinant aliquando me iisdem inflammare '^ verbis : ' Quid sibi istc vult?" nescit, quantum auctoritate valeat, quas res gesserit, qua dignitate sit restitutus. Cur ornat cum, a quo desertus est?' 30. Ego vero neque me turn desertum puto, sed paene '+ deditum : nee, quae sint in ilia reipublicaj '^ flamma '' gesta contra me, neque quomodo, neque per quos, patefaciundum mihi esse arbilror. Si utile reipublicaa fuit, haurire^ me unum pro omnibus illam in- dignissimam calamitatem ; etiam hoc utile sit,'*^ quorum id scclere conflatum sit, me occullare et tacere. lllud vero est hominis ingrati tacere. Itaque libentissime prasdicabo, Cn. Pompeium studio et auctoritate, aeque ut'^ unnm- quemque vestrum, opibus, contentione, precibus, periculis denique, prascipue pro salute mea laborasse. xii. Hie tuis, P. Lentule, cum tu nihil aliud, dies et nodes, nisi de salute mea cogitares, consiliis omnibus interfuit : hie tibi gravissiraus auctor ad instituendam, fidelissimus socius ad comparandam, fortissimus adjutor ad rem perficiendam fuit: hie municipia '^ coloniasque adiit : hie Italias totius auxilium cupientis imploravit : '9 hie in senatu princeps sententiae fuit : idemque cum dixisset,' ^° turn etiam pro salute mea populum Romanum obsecravit. 31. Quare istam orationem, qua es usus,' omittas licet; post illam sententiam, quam dixeram ^ de annona, pontificum animos

•■ Incendio. ' Pati. ' Perorasset.

Lambini aliquod tempus tneum. — 1 1 Lamb, passi/s sim me a tali amic. — 12 Nang. et Cam. apertissimis. — 13 Infiare C H S x- B'»rb. Drcsd. Mss. IMemmian. Yen. 1-183. Lamb. — 11 Qiiidam ap. Lamb, pcena:. Ursinus mabiit pUtuc. — 15 C rr/). — 16 Lamb, utile est. — 17 Sex Oxoiui. INIss. non ajmoscunt ul.

Cap. XII. 18 Cmunicipias. — 19 C et x "'''"''"■''•— '-^0 Unidam, teste Lamb., legnnt cum dixit. Lallemando videtur de<sse in cnncione ; et (Jaraton. censet locum coriuptum.— J C S T x fs' «"««• Turn, Dicsd. amittas. — 2 Qui dix-

NOT«

>• Quid sibi isle vult] Id est, cur tat, cmn ab ipso desertus sit ? adeo I'ompeium extoliit ? quid spec-

1736* M. TULLIUS CICERO

esse mutatos : perinde,^ quasi isti aut de Cn. Pompeio aliter, atque ego existimo, sentiant ; aut, quid niihi pro expectatione populi Romani, pro Cn. Pompeii mentis erga me, pro ratione mei temporis faciendum fuerit, ignorent : aut etiam, si cujus forte poatificis+ auimum (quod certo scio aliter esse) mea sententia ofFendit, alio modo sit con- stituturus,^ aut de religione pontificum, aut de repub- lican quam eum aut casrimoniarum jus, aut civitatis salus coegerit.

32. Intelligo, pontifices, me plura extra causam dixisse, quam aut opinio ^ tulerat, aut voluntas mea: sed cum me purgatum vobis esse cuperem, turn etiam vestra in me at- tente audiendo benigoitas provexit orationem meam. Sed hoc compensabo brevitate ejus orationis, quae pertinet ad ipsam cognitionera vestrara -J quse cum sit in jus religionis, et in jus reipublicae distributa, religionis partem, quae multo est verbosior, praetermittens,^ de jure reipublicae dicam. 33. Quid est enim aut tam arrogans, quam de religione, de rebus divinis, '° ca^rimoniis, sacris, pontificum collegium docere conari ; aut fam stultura, quam, si quis quid " in vestris libris invenerit, id uarrare vobis ; aut tam curiosum, quam ea scire velle, de quibus raajores nostri vos solos et consuli et scire voluerunt? xiii. Nego potuisse jure pub-

eramCx- qua dixeram H : quam qui dixeram \p : qui dixerant Dresd. quam dixeriin Lamb. In T ilia verba oinnino desiint. — 3 S T x. Vict. Maniit. Lamb, provide. Pro quasi in x quas, et panlo post, pro Cn. Pompeio. — 4 H et

S pontifices. Mox, C, Franc. 1. et ed. 1472. certe 5 C S x constilutus.—6 Aut

de religione pontifex, aut de rep. civis e coiijectiira Giilielmii «lederiint Beck. Scliutz. et Orell. probb. Gruter. Garaton. Wolf. Vro pontificum I'x. Barb. Pall, pleriqiie, Ven. 1480. et 1483. puntificis; Ms. Vict, et Pal. 9. pontifices. Pro verbis de rep. quam eum Ms. Vict, et Pall, babent de rep. cvjusquam ; Barb, de repuhl. civis quam meum aut car. sed in marg. ascribitnr ' Alii cvjus- quam.' C de reip. cujusquam: H de reip. jure quam eum: S x. Ven. 1483. rfc r. p. cujusquam meum : T de rep. cujus(juc meum : Ven. 1480. de rep. cvjusquam metus: aut car. Deniqiie in x dfcst salus. — 7 C H S t// ?/< opinio: Franc. 1. aut opinio nostra. Dein, tulerat e Franc. 1. dedernnt Graev. Lall. Ern. iulerit ceteri. — 8 Lamb, e Mss. dedit ad causam cognitionemque vestram. In Barb, et Ven. 1480. ad ipsatn rem cognitionemque vestram. — 9 Lamb, e Ms. pralcrmittam. — 10 Post divinis x addit dicere. Turn, Gra;vins e Ms. Franc, recepit de carimoniis, sacris : Lull, de ccerimoniis sacris. In Dresd. deest prai^positio ante rctus rficinjs.— 11 H H T x si quis quod. Mox, C caret it/.

{'RO DOMO SUA, CAI'. 18. 1737

lico," legibus iis,'^ quibus haec civitas utitur, quenquam civem ulla ejusmodi calamitate aflici, sine judicio: hoc juris in hac civitate, etiam tura,'^ cum reges cssent, dico fuisse; [p. 220,] hoc nobis esse a majoribns traditum ; hoc esse denique proprium liberae civitatis, iit nihil de capite civis, aut de bonis, sine judicio senatus, aut populi, aut eorum, qui de quaque re constituti judices sint, detrahi possit. 34. Videsne, me non "'^ radicitus evellere omnes actiones tuas ? neque ilhid agere, (quod apertum est) te omnino nihil gessisse jure, non luisse tribunum plebis? hoc dico,'5 esse parricidium.y Dico apud pontifices : au- gures ^ adsunt : versor in medio jure publico. Quod "^ est, pontifices, jus adoptionis ? ^ nempe ut is adoptet, qui neque

Cap. xin. 12 CetH leg. his. Mox, x 7«««9"« "I'em.— 13 In Ms. Lamb, deest tum.— H Junt. et Lamb, won omiliniit. Mox, pro neque Lamb, h^bet me. — 15 III Pal. 9. desiint verba Aoc dico, quae Beck, iincis inclusit. Mss. in marg. ed. Lamb. ap. Orell. hodie. Tiim, Hotom. e Mss. snis tiedit esse te pa- tricium: Mannt. Grsv. Lall. Beck. Sciinfz. et Oioll. esse palricium, nt in Pal. 9. et diiobiis Mss. Paiiss. Garatonus coiijecit Ciceronem scripsisse adhuc esse patricium. In ed. Junt. legitur nonficisse Iribunatum plebis tmim, sed

NOTiE

" Jure publico] Jus publicum est, lio adilitns est, turn pinres diversis

quod ad statum reipublic* Romanas tempoiibus, adeo ut eoruni numerus

spectat, et quod in saciis, in sacer- ad viginti quatuor perveiierit. Qui

dotibns, in magistratibus cousistit. inter ceteros major, et reiiquos aetate

y Esse parricidium] Plerique co- superabat, iisque praerat, niagister

dices habent esse patricium. Certe coUegii dicebatur. Munus eorum

banc vocem requirere videtur sen- fuit, ex avibus vaticiuia observare,

tentia : ostendit enim non esse legi- signaque rerum futurarum, et a Diis

tinium Clodii tribunatum, utpote qui nionita conteniplari. Aderant auteni

a patriciis descendit ad plebeios : et aiigures in boc judicio, qui ponti-

nam inter leges sarratas, liaec adeo fices erant, quia b«?c causa ad solos

custodita est, ut tribunatum nun- pontifices pertiiiebat. quam patricii fere ceperint, nisi ad » Quod est, pontifices, jus adoptio-

plebem, vel adoptione, vel alia for- 7iis? Sfc] Ex hoc Ciceronis loco ap-

tasse ralionc, (ut de Minutio Auguri- paiet, causas ante legitimas adop-

no tradit cum Plinio Livius) se con- tionis quieri, de iisque poutificnm

tulerint. colleiiiuui coguoscere oportuisse :

^ Augures] Augnres primum a Ro- quas si illi prnbasscnt, tum anctori-

nnilo iustituti et creati tres numero bus poutificibus, lex curiata ad popu-

fuerunt, qui suum habuerunt colle- lum a niagistratu ali(|uo, ut a consiile,

gium. Deinde quartus a ServioTul- ferebatur : in qua ferenda omnia ser-

1738

M. TULLIUS CICERO

procreare jam liberos possit, et, cum potuerit, sit expertus.'' Quae deinde causa cuique sit adoptionis, quae ratio gene- rum ac dignitatis, "= quas sacrorum/ quaeri a pontificum collegio solet. Quid est horum in ista adoptione quaesi- turn ? " Adoptat annos viginti " natus, etiam minor, sena- torem.'7 ^ Liberorumne causa ? At procreare potest : habet uxorem : suscepit'^ etiam liberos. Exhasredabit § igitur pater filium. Quid ? sacra Clodiae gentis ^ cur inter- eunt, quod '9 in te est? quae^° omnis notio ^ pontificum, cum adoptarere,' esse debuit. 35. Nisi forte ex te ita quaesitum est,' num perturbare ^ rempublicam seditionibus

" Examinatum.

Totum collesrium.

parricidium, hoc dico et dico apud ponlif.—^G C Quid. — 17 Csenatortim: xe natorum. Turn, x Liberorum cansa. Pro At C liabet Ac. — 18 Schiitz. e Pal. 9. et Erf. recepit suscipiet, probb. Grut. Gaiaton. et Wolf. Mox, Exheredaiit H S T, Pal. 8. Dresd. Barb, Ven. 1480. 1483. Jiuit. Exheredilavif C x et Dresd.— 19 H quo.— 20 C H, Franc. Diesd. ed. 1472. quia. Dew, natio H T X, Franc. Dresd. ed. 1472. et alia-. — I S 4/ et Ms. Lamb, adoptare : C adoptant: H T x. Franc. Dresd. Barb, et edd. vett. adoptaret. — 2 C H T x 'j'

NOTiE

vari oportebat, qu<e in ceteris feren- ^ Annos viginli] Ab aetate repre-

dis legibiis de more servandaerant. hendit adoptioneni ; Clodiiis enim

Modestiniis addit aliqiiid de a-tate ; major fiiit natii Fonteio : ergo adop-

nempe non tantiim eum qui adoptat, tari ab eo non potnit.

sed et eum qui arrogat, majoreni esse debere eo, queni sibi per adop- tioneni, vei per arrogationent filium fecit; sed ntique plena pnijertate, id est deceni et octo annis, eum prajce- dere debere.

^ Senalorem'\ Ex dignitate senato- ria aetatem ejus arguit : nemo autem in senatn legebatur, nisi saltern an- num aetalis vigesimum septimum ai- tigisset.

s Exharedahil] Exliaeredare, pro-

^ Sit expertus'\ Debuit experiri, prie est eum, qui ipso jure liacres de-

cum liberos procreare potuit, an re- vera potuerit.

"= Generum ac dignitatis] Qui adop- tantur, amittunt nomen patrium, et nomen accipiunt ab iis a qnibus adoptantur.

'' QucE sacrorumi Sacra privata gen- tis cujnsque fuenint ; quare adopta- ti, qui iu alterius genteni transibant, iu fjus gentis sarra transire diceban- tiir. Vide V'al. Max. vii. 7.

sigiiatus erat, ab hareditate remo- vere. Exliceredabit igitur, spu po- tius einancipabit pater adoptans fi- lium adoptivum Clodium.

'' Sacra Clodia: gentis] Sacra patri- cian gentis a Cloiiio jam reilneri non poteranl : quia transierat ad sacra familicP Fonteii, qui plebeius erat.

' Ex te ita quaesitum est] Cum nulla csset latio justa cur Clodiiis adopta- retur, cam refundit in scdiuoucs quas

PRO DOMO SUA, CAP. 14. 1739

velles ; et ob earn causara adoptari,^ non ut filius esses, sod ut tribunus plebis fieres, et funditus everteres civita- tem.* Respondisti, credo, te ita velle. Pontificibus bona causa visa est : approbaverunt. Non aetas ejus,'' qui adoptabat, quaesita est, ut in ^ Cn. Aufidio, M. Pupio; ' quorum uterque nostra memoria, summa senectute, alter Orestem, alter Pisonem adoptavit, Quas adoptioncs, sicut alias innumerabiles, hajreditates nonainis,"" pecuniae, sa- crorum ^ secutae sunt. Tu neque Fonteius es," qui esse debebas; neque patris haeres;7° neque, amissis sacris p paternis, in haec adoptiva ^ venisti.^ Ita perturbatis sa- cris, contaniinatis gentibus,'' et quam deseruisti/ et quam poUuisti,^ jure Quiritiura 9 t legitimo tutelarum et ha^redi- tatum relicto,"' factus es ejus filius contra fas, cujus per aetatem pater esse potuisti." xiv. 30. Dico apud ponti-

V In jus adoptionis.

perturbari. — 3 Ms. Vict, ef Pal. 9. opiari. Mux, in H et S deest partic. ut. An[e Jilius Pal. 9. et Ms. Vict, cum Berk. Scliutz. et Orell. adiliiiit ejus, probb. Griit. Garatou. et Em. In ed. Hervag. legitur non til filius ejus esses. — 4 Lamb, futiii. civ. evert. Mox, in C et x deest te.—5 C H S T )^ carent piaepositione. Dein, iideni Mss. cum Lamb, habent Fuppio. — 6 In x deest sacrorum. — 7 Hotom. conjecit legend. /wiriis /tajes. — 8 xi'^"**''*' — ^ Al. Qui- rituin. — 10 Lamb, e Ms. derelicto. — 11 T paler ejus esse pot.

NOTiE

excitare in repnblica volebat. Fonteio adoptatus est Clodius.

'^ ^tas ejus] De Fonteii a>tate lo- ° Neque patris hares] Non erat pa-

quitnr, qui annos vigiiiti tantum na- tris haeres, quia jam emancipatus

tiis erat. erat, et piopteiea exiiaredatiis.

' Cn. Aufidio, 31. Pupio] Cum illi i' Amissis sacris] Suos adiiuc Clo-

duo adoptati sunt, eoruin a>tates dins Deos Penates colebat.

quaesitae sum. Marcus autem ille Pu- i Geniihus] Clodiorum et Fon-

pius Piso, biennio post Ciceionem, teiornm familias contaminavit Cio-

cum M. Messalla consul fuit. dius.

"' Hareditates nominis] Triplex ^ Qwam </f«£rHi5<i] Deseiuit Clodius

adoptionis jus edocet: qui enim familiam paternam.

adoptabatnr, adoptivi patris praeno- » Polluisti] Polluit fiuniliam Fon-

men, nomen, cognomen sic assume- teii,a (|uo adoptatus est.

bat, nt suum duntaxat nomen, idque ^Jure Quiritium] Jus Quiritinm di-

inflexum atque immutatum, retiue- cebatur, quod civium Kumanoruin

ret: v. g. pro Octavius, Octavianns causa proprie ita inslitutum erat, \it

dicebatur. peregrini omncs ejus plane exper'.es

o Tu neque Fonteius es] Ab illo essent.

1740 M. TULLIUS CICERO

fices : nego, istara adoptionem pontificio jure esse'* fac- tam : " primum, quod hae vestrae sunt aetates, ut is, qui te adoptavit,'' vel filii tibi loco per aetatem esse potuerit ; vel 60, quo fuit : ''^ delude quod causa quaeri solet adoptandi, ut et '^ is adoptet, qui, quod natura jam assequi non po- test, et'^ legitimo et pontificio jure quaerat ; et ita adoptet, ut ne quid aut de dignitate generura, aut de sacroruni reli- gione minuatur : illud in primis, ne qua caluninia, ne qua fraus, ne quis dolus adhibeatur ; ut haec simulata adoptio'7 filii quam maxime veritateni illam '^ suscipiendorum libe- rorum imitata esse videatur. S7. Quae major calumnia est, quam venire imberbem" adolesceutulum,'^ bene valentem ac maritum ; *° dicere, filium senatorera populi Romani sibi velle adoptare ; id autem scire et videre omnes, non ut ille filius instituatur,' sed ut e patriciis exeat, et ' tribunus plebis fieri possit, idcirco adoptari ? neque id obscure;

- Adoptetur.

Cap. XIV. 12 In C H S x tleest esse. Mox, Lamb, quod ex. Pro sunt Ern. e conjectiira, ciiiii Woif. Beck. Scliutz. et Oiell. dedit sint. In Dresd. legitiir quod hoc jure sit cetales: in ed. 1472. quod hts vestrce jure sint atafes. — 13 Post adoptavit Franc. 1. ed. 1472. Ven. 1480. Jtint. Grsev. Lall. Wo\f. Beck, et Orell. addunt patris loco, Dein, Ms. Lawb.vel illi tibi loco: Franc. 1. Barb. ed. 1472. vel ille tihi loco filii .- C H x, Ven. 1480. 1483. vel ille tibi loco. — 14 Mss. nonnnlli et edd. ante Grut. non habent verba vel eo quo fuit. In C H S X et al. vel eo quod fuit : Franc. 1. vel en quce fuit; unde Grsev. conjecit legend, vel ea quce solet. Vid. Nott. Varr. Mox, pro causa H habet ea. Turn, Grut. et Greev. soleat.— 15 Sex Oxonn. Mss. copniam omittunt. — IG Sex Oxonn. Mss. Franc. 1. ed. 1472. Ven. 1480. 1483. Hervag. Naug. non agnoscnnt copulam ante legitimo, et earn deleveriint Graev, Wolf. Beck.— 17 Pro adoptio Pal. 9. Gembl. Iiabent aditio ; Ms. Vict, adjectio ; T, Franc. 1. Barb, adoptiitio ; Mannt. 1583. susceptio ; Beck, e conjectnra Pantaj;atbi arf- fptio: Grnter. conjecit a(//ec<io, et Garaton. a</g-nrt<(o.— 18 H ?7/a.— 19 Titi' venire imherbem adolescentem. Lamb. 15G6. et Grnter. imberbum. — 20 Sex Oxonn. Mss. et ed. 1472. meritum. In Franc. 1. legitur ac maritum did ejus filium sen. pop. Rom. sibi velle adopt, ed. 1472. ac meritum dicens P'ulvium sen. pop. Rom. sibi filium velle adopt. Pro pop. Rom. in (' equestrem r. x <'7"^- *"• Ttim, Franc. 1. et ed. 1472. id autem scire et videre omnes possunt. Pro et ante videre Vict, et Mannt. habent ut.—l In C H x. Franc. 1. ed. 1472. deest

NOTiE

" Pontificio jure factum} Affert ra- " /mfieriem] Fonteiiim designat, qui

tionps (jiiare haec adoptio non sit jnvenis filium senatorem adoptabat

facta jure pontificio, ideorpie nulla Ciodium. fiit.

PRO DOMO SUA, CAP. 14.

1741

nam adoptatum emancipaii statim/ ne sit ejus filius, qui adoptarit. Cur ergo adoptatur ? probate "^ genus adoptionis : jam omnium sacra interierint, quorum custodes vos esse debetis ; patricius nemo relinquetur.^ Cur enim quisquam velit,' tribunum plcbis se fieri non licere ? '^ angustiorem " sibi esse petitioncm consulatus ? in sacerdotium ^ cum pos- sit venire, quia ^ patricio non sit locus, non venire ? Ut cuique aliquid " acciderit, quare comraodius sit esse ple- beium, simili ratione adoptabitur.^ 38. Ita populus Ro- manus brevi tempore, neque rcgem sacrorum/ neque fla- mines/ nee Salios ^ « habebit, nee ex parte dimidia reli-

< Quodcunque.

copula ante tribunus. — 2 Verba Cur ergo adoptatur . . . relinquetur absiint a Franc. 1. Dresd. T, Gnelf. Barb. In x ^t al. a(/o;)<a<; Val. 0. adoptabatur: Ms. Vict, et Ms. ap. Lamb, adnptabat. I'rojavi in H nam. Dein, iriterierunt C H S x> 6il' Rom. 1471. alizeque etld. vett. Panlo post, ante patricius omnes Mss. et edfl. ante Lamb, cum Oliv. Lall. Wolf. Beck, et Orell. adduiit jam. Pro patricius S patrius ; Rom. 1471. Ven. 1480. 1483. pairimus. — 3 Em. e conjectura cum Beck, et Scliiitz. i-e/zi: ceteri teZ/e^ Pantagaihns legi ma- luit volet. — 4 T oinittit verba mm licere. — 5 H qua. Turn, 7io7i is sit locus, vcl non sit is locus, C T x 'I'j Barb. Ven. 1480. Hervag. Naug. Jiint. Gra-v. Wolf. Berk, et Orell. — G x ndoptahit. Dein, nonnullaB edd. vett. Ituque pop. Rom. In T desunt verba brevi tempore,— 7 Franc, et ed. 1472. nee alios: Lamb.

NOTiE

y Emancipari statim] Adoptatum emancipari statim, id est, en)ancipa- lus est statim atqne adoptatns est. Emancipatio aiitem, et suitalis, nt dicnnt jiirisconsulti, et agnationis jus exstingiiit: qnomoilo ergo plcbelus nianebat, cnjus agnatic niliil aliud esse videatur, qnam gens? patet ni- mirnm aliud esse gentem, aliiid agna- tionem ; nt gens ad patriciornui et plebeiornm qnalitatein referatur, ag- natic vero ad propinqiiitatem,

^ Probate] Si probetur ba>c adoptio a pontificibns, jam omnia familia- riini sacra evertentur, qiios tneri ad pontifices pertiiiet.

" Angustioreni] Angustior ideo est patriciis, quam plebeiis petitio con- sulatus, quia veteri jure duo patricii simul consules esse ncn poterant :

poterant vero duo plebeii.

^ In sacerdotium'] Per sacerdotium, ninnus sacerdotii intelligitur ; aitqiie, cum obtineri ilia sacerdotia possint, quorum aditus patriciis non patet, nen)inem eis privari velle.

■= Regem sacrorum] Rex sacrornm fnit sacrificiilus sine imperio, solo nomine rex, quod sacra, quae penes reges erant, obibat.

•^ Neque flamines^] Tres sacerdotes fuere flamines ; alter Jovis, alter Qui- rini, Marlis nitinius. Flamines porro dicti sunt a ' flameo,' hoc est, vela- niento capitis, quo utebanlnr. Id aii- tem ' ilanieum ' vocatuni a flammeo colore : bujus vero coloris erat, (iiiia erant sacerdotes Jovis tonanlis, cni is color convenit. Vide Festiiin.

'■ Salios] Siilii fuere Marlis sacer-

1742 M. TULLIUS CICERO

quos sacerdotes, neque auctores centuriatorum ^ et curia- torum s comitiorum : auspiciaque ^ populi Romani, si magistratus patricii creati non sint, intereant necesse est, cum interrex^' nullus sit, quod et ipsum patricium esse, et a patricio prodi, necesse est. [p. 221.] Dlxi apud ponti- fices, istam adoptionem nullo decreto hujus collegii pro- batam, contra orane pontificium jus factam, pro nihilo esse habendam : qua sublata, inteiligis, totum tribunatum tuum concidisse. xv. -39. Venio ad augures ; quorum ego li- bros, si qui sunt reconditi, non scrutor : non sum in exqui- rendo jure augurum curiosus : 9 haec, quae una cum populo didici, quae seepe in concionibus "^ responsa sunt, novi. Negant fas esse agi cum populo,' cum '° de coelo servatum sit. Quo die de te lex curiata ™ lata esse dicatur, audes negare de coelo esse servatum ? " Adest praesens vir singu-

neque salios. In Dresd. verba nee salios habebit otnittuntur. Mo-x,^ ex ea parte. — 8 X interim.

Cap. XV. 9 ij/ curiosius. Mox, H S dici.— 10 In C et T deest cum.—U

aOTJE

dotes numero duodecim ex patriciis. a patiiciis interrex piodebatur, qui

A Salio auteni ' Salii ' dicti sunt, quod dies duntaxat quinque imperium ob-

ancilia per urbem gestantes salire so- tineret ; a quo alius deinde creaba-

lili essent. Vid. Varr. de L. L. lib. tur, in dies alteros quinque; itenique

IV, alius atque alius eodem niodo, duni

f Auctores centuriatorum] li dice- cousules creaii posseiit.

bantur auctores, qui ea probabant '' Sape in concionibus] Mos fuit, ut

quai centuiiatis et curiatis comitiis qui quid per auspicia iuiprobare vel-

tiebant, quos ex antique more, cum let, is augures, et eum, qui cum au-

senatus e solis patriciis constabat, guribus de ccelo servaral, in concio-

patricios fuisse oportuit. De comi- nem productos interrogaret, ecquid

tiis illis fuse dictum est in orat. pro signi animadvertissent.

Rabirio § 11. not. ' Agi cum populo] Agi cum populo,

6 Curiatornm] Curiatorum comitio- id est, creare magistratus suffragiis

rum species et imago quaedam, tri- populi. Creare vero magistratus fas

ginta lictoribus curias repraesentanti- non erat, quando de ccelo observatum

bus, auspicionim causa remanserat. erat, et cum adversa erant auguria.

'' Auspiciaque] Penes patricios ma- "' Lex curiata] Julius Casar legem

gistratus auspiiia fuere. comitiis curiatis tulerat, ut Clodium

' Interrex] Cum sine summo impe- a plebeio adoptari liceat. rio civitas esset, turn et patricius, et

PRO DO MO SUA, CAP. 15. 1743

lari virtute, constantia, gravitate praeditus, M. Bibulus : hunc consulem illo ipso die contendo servasse de coelo. Infirma sunt" igitur, tua sententia,'^ acta C. Ca^saris, viri fortissimi? Minime. Neque enim mea jam quicquara in- terest, exceptis his'' telis/ quaj ex illius actioDibus'^ in meum corpus'' immissa sunt. 40. Sed base de auspiciis, quas ego nunc perbreviter attingo, acta sunt a te. Tu, tuo praecipitante jam, et '-^ debilitato tribunatu, auspiciorum patronus ° subito extitisti : tu M. Bibulum in concionem,'^ tu augures produxisti : te interrogante augures respon- derunt, cum de ccelo servatura sit, cum populo agi non posse: tibi M. Bibulus quaerenti, se de coelo servasse re- spondit : idemque in concione dixit, ab Appio,"^ i'ratre tuo, productus, te omnino, quod contra auspicia adoptatus esses, tribunum plebis'^ non fuisse. Tua denique omnis actio posterioribus mensibus fuit: ^ omnia, quas C. Caesar egisset, quae '^ contra auspicia essent acta, per senatum rescindi oportere ; quod si fieret, dicebas, te tuis humeris me custodem urbis in urbem relaturum. Videte hominis amentiara, ubi "> per suum tribunatum Caesaris actis illi-

' Calumniis. ' Actis. '^ Meamfamam.

' Egisti pei\ tres illos menses posteriores.

X de CceHo esse negalum: et Franc. I. At est press, vir. — 12 In C H S T x, Barb. Diesd. Pall, et edtl. pr. deest sententia. Ab Aid. etiaiii tua abest. Vro acta C facta. Lamb. de(\\t acta, tua sententia. — 13 Lamb. i«. — 14 CHSx copulam omittunt. — 15 In concione CHSx, Franc. 1. Barb. Dresd. Rom. 1471. eil. 1472. Yen. 14S0. 1483. Cam. Maniit. Grsev. Wolf. Beck, et Orell. Mox, Lan\\). tibi interroganti. — IG Opinio Cx- Oppio optimo H: Opiinio H et ed. 1472. — 17 In C H S x 4', Franc. 1. Dresd. Barb- et nonnullis edd. vett. deest plel>is. Yen. 1480. tribunum plebem. Ed. 1472. verba trib. pi. [)0s\ fuisse ponit. — 18 Qninqne Oxoun. Mss. et Mss. Lambini, cum Lamb. Grsev. Oliv. Lall. Wolf. Beck, et Orell. quod. AuKiistiniis conjecit quia legend. — 19 C H T X. Dresd. Barb. Franc, ed. 1172. Yen. 1480. ut. Jiint. qui, lit volebat Ern. In Yen. 1483. deest. Lamb, dtdit Vid. kom. umentiam, qui perire suum

NOT.E

° Infirma sunt] Objectio Clodii, qua neret proxime Clodii tribunatus, qnae

in Ciceronem Caesaris iuvidia acceu- contra auspicia facta fuerant a Cffi-

ditiir. sarc, resciudere voluit.

° Auspiciorum puironus] Cum desi-

1744 M. TULLIUS CICERO

gatus-^ teneretur. 41. Si et sacrorum jure pontifices, et auspiciorum religione augures totom evertunt^° tribunatuni tuum, quid queeris amplius ? an etiam apertius aliquod jus populi atque legum ? xvi. Hora fortasse • sexta diei questus sum in judicio, cum C. Antonium, collegamP meura, defeuderem, quaedam de republica, quae mihi visa sunt ad illius miseri causara pertinere. Haec homines iraprobi ad quosdam viros fortes '' longe aliter, atque a me dicta erant, detulcrunt. Hora nona, illo ipso die, tu es adoptatus. Si quod in ceteris legibus trinum nundinum "^ esse oportet, id in adoptione satis est, trium esse horarum ; nihil repre- hendo. Sin eadem observanda sunt; sidecrevit^ senatus, M. Drusi legibus/ quae contra legem Cseciliam et Didiam^ latae essent, populum non teneri ; 42. jam intelligis, omni genere juris, quod in sacris, quod in auspiciis, quod in legibus sit, te tribunum plebis non fuisse.^ Atque ego *

/ Covjunctus.

trilunatum turn demum voluerit, ttbi per suum trib. In x» Barb. ed. 1472. Ven. 1480. deest praepositio ante suimi. Mox, ulligatus C H S x et nonniilla> edd. vett. In ed. Junt. legitiir qui suum tribumttum, Casaris actis irvitalis lueretur. —20 C H T X >/'. Franc. Barb. ed. Rom. Ven. 1480. 14S3. vertunt.

Cap. XVI. I Pro fortasse Lamb, edidit circiter. — 2 x ^t Jnnt. Lamb. Grut. si omittiint. Pantagatliiis correxit observ,, sicut deer. — 3 Post fuisse edd. nonunlla interrogationis notani ponunt. — 4 T, Barb. Ven. 1480. At ego;

NOTiE

P AntoTiium collegam] Antoniiis ille, at Philippns consul, qui ei inimirus

qui collega Ciceronis in consulatu fti- erat, obtiuuit a senatu, ut leges ejus

erat, de vi & jM, Coelio accusatus et omnes uno senatusconsulto tolleren-

damnatns est. tur: decretum est enim contra au-

1 Viros fortesl C. Capsarem signifi- spicia latas esse. Deque iis teneri po-

cat, qui legem curiatain de Clodii pulum.

adoptione consul tulit, ut ille tri- ^ Caciliam et Didiam'] Tiilerunt Q.

bnnus plebis deinde factus, Cicero- Capcilius Rletellus et T. Didius coss.

nem in exiiium pelleret. Vide Sue- anno 655. ne nniltis de rebus conjunc-

ton. in Jul. tiui una rogaiioiie ad populum ferre-

■■ Trinum nundinum'] Lex nulla fe- tur, ne popuio necesse esset, in con-

rebatur, nisi promulgata popuio per junctis rebus com|>luribiis, aut id

tres nundinas fuisset : at Caesar le- quod noUet arcipere, aut id quod

gem curialam de adoptione Clodii vellet repudiare : item ut in legibus

tribiis lioiis pertulit. promulgandis trioundinnm servare-

" liJ. Drusi legibus'] M. Drusiis, tii. tur. bunus plebis, inultas leges tulerat :

PRO ijoivio SUA, CAP. 16. 1745

hoc totum" non sine causa relinquo. Video eiiira qiios- dam clarissimos viros," principes civitatis, aliquot locis judicasse, te cum plebe jure^ agere potuisse; qui etiani de me ipso,^ cum tua rogatione^ funere 7 clatam lempublicam esse dicerent/ tamen id funus, etsi raiserum atque acerbum fuisset, jure indicium esse dicebant ; [quod de me civi,9 ac de republica bene merito, tulisses, funestum funus te indix- isse reipublicas ; quod salvis auspiciis tulisses, jure egisse dicebant.] Quare licebit,'° ut opinor, nobis, eas actiones^ non infirmare, quibus illiactionibusconstitutura tribunatum tuum comprobaverunt." "

43. Fueris sane'^ tribunus ple])is tarn jure'' ac leo-e,'^ quam fuit hie ipse Rullus,'' vir omnibus rebus claris-

et sic in marg. Ms.ap. Lamb. Mox, in H S % 4* "Ipest non. — 5 Franc. I. non

liabet jure. — 6 In x 'P t^e tneo ipso. — 7 Funere Ernesto siispeetuni est. 8

H S X »?' dicerem. — 9 Griev. et al. cive. Mox, C reip. Post rnerito Lamb, addit civi. Turn, C S x 'I' iullsse. Pro funestum, H S T x 4-, Franc. Dresd. Barb, et edd. pr. /hhcs^c. Lamb, delevit. Orell. uiieis incliisit. Denique, x habet iudtixisse. Verba quod de me , . . dicebant Ernesto snspecta sunt et absunt a Ms. Guelf.— 10 Ms. Car. Stepb. licebat. Dein, C H S T x ejus acti- ones. T caret von ante infirmare. — 11 Vcn. 1480. tribunatum turn non compr. — 12 Pro sane in Guelf. tamen, prob. Ern. Mox, H tnihi jure : S T x ^> Barb. edd. Rom. Yen. 1480. 1483. injure. Dein, tam lege Lamb, legegue Car. Stepb. quern in lege T et Barb, ac lege e conjectura dederunt Ern. et Schiitz. quam lege ceteri. — 13 Rullius C H S x. Roni. Ven. 1480. 1483.

NOT^

" Hoc totum'\ Ait omnes rationes ' Eas actiones'] Intelligit leges a

oniittere, quare tribunus plebis reve- Caesare latas, inter quas curiata fuit.

ra Ciodius non fuerit. » Comprobaverunt] Negavernnt le-

" Clarissitnos tiros'] Catonem signi- ges Ca^saris contra anspicia latas es- ficat, qui Clodii tribnnatui favebat, se, nt Clodii tribunatum, et cum eo a quo missus fuerat in Cyprum insn- suas ipsi actioues constituerent. lam. Contendebat igitur ille Clodium " Tam jure] Transit jam per con- jure agere potuisse, quasi turn de cessionem ad statum proprium cau- coelo servatum non fuisset. sre, vultque Clodium tam jure sacro-

y Tua rogatione] Fatebantur qui- rum et auspiciorum factum esse tri-

dem agi de reipublica> funere, cum bunum plebis quam Rullum, qui huic

rogationem Ciodius contra Cicero- judicio praesens erat inter pontifi-

ncm proposuit, quo tota ilia niieba- ces.

tur ; at eam proposuisse legitime, c Lege] Nulla per Irinnndinnm le-

quia salva erant anspicia; quas si ne- ge promnigata, Cicero abire in exi-

gasset Cato, legem Clodiam de Cice- lium a Clodio compulsus est, licet

rone latam sustulisset. indcmnatus,

Delph. et Var. Clas. Cicero. 5 S S

1746 M. TULLIUS CICERO

simus ''* atqne amplissimus : quo jure, quo more, quo ex- emplo legem nominatim de capite civis indemnati tulisti? XVII. Vetant leges sacratae/ vetant xii tabulae, leges privis '^ horainibus irrogari : id est enim privilegium. * Nemo unquam tulit : [p. 22'2.] nihil est '^ crudelius, nihil perniciosius, nihil quod minus hsec civitas ferre possit. Proscriptionis miserrimum nomen iilud, et omnis acerbitas Sullani teraporis/ quid habet, quod maxime sit insigne ad memoriam crudelitatis ? opinor, poenara in cives Romanos nominatim sine judicio constitutam. 44. Hanc vos igitur,^^ pontifices, judicio atque auctoritate vestra tribuno plebis potestatem dabitis, ut proscribere possit, quos velit ? Quasro '^ enim, quid sit aliud proscribere. * Velitis, jube- atis, ut M.Tullius in civitate ne sit, bonaque ejus ut mea'9 sint.' Ita enim fecit, etsi aliis verbis tulit. Hoc plebisci- tum *°s est? haec lex? haec rogatio est? hoc vos pati po- testis? hoc ferre ' civitas, ut singuli cives singulis versi-

Fianr. Ms. Car. Stepli. eil. 1472. Tidius Dresd. Barb. — 14 x clarissimis. In T desiini vei'l)a atque amplissimus. Tiini, C % qui jure.

Cap. xvm. 15 Privatas Lamb, privis e conjectiiia Scali^eri ad Festiim in ' Privos ' dedeiinit Ern. WoW. Beck. Schiitz. et Oiell. priratis ceteri. Ante hominihus sex Oxonn. Mss. Barb. Rom. Ven. 1480. 1483. addunt in. For- tassis, inqiiit Garaton., aliqnis votuit privalos in homines. In H snperscr. abrognri. — IG Franc. 1. est omittit.— 17 Franr. 1. Uresd. Barb. fcgo. — 18 i^ Qucere. Pro quid in x qui.— 19 Verba ut men in T desnnt. H x '/' fantnin ut omittiint. — 20 Plehecitum Row. p/ctestviuw Ven. 1430. 1483. per plebem scitum

NOTiE

^ Leges sacratcp'l SaciataR leges di- nulla lex servabatnr; sed per sum-

cebantiir, inqnit Festns, qnibiis san- ninm nefas eo volente et jnbente,

citum erat, ut si quis adversiis eas cives Romani ejiciebantnr, prosrri-

fecisset, sacer alicni Deornin essef. bebantnr, &c. quae crndelitas a Clo-

Inter antein illas leges, Ikec praeci- dio renovatnr.

pua fnit, ' ut neque privilegiuin irro- e Plebiscilumi Plebiscitum est id

gari, neque de capite civis, nisi conii- qnod plebs Romana, tribuno plebis

tiis centuriatis, rogari liceret.' rofjante, tribiitis tantuni comitiis con-

'^ Privilegium] Privileginni jnssns stitnebat. Lex veto a niajoribus ma-

est popuii ant plebis, rogante magis- gistratibiis fere!)atnr, et a toto po-

tratn, non generalis, neqne de uni- pule comitiis centuriatis. Invehitur

Versis civibus, sed de singulis con- autfni in iilud plebiscitum tanquam

ceptus, ut de exilio Ciceronis. non legiiimum, quod a Clodio contra

f Sullani lemporis} Sulla dictatore, se Ciceroneni prolaluui est.

PRO DOMO SUA, CAP. 17. 1747

culis e civitate tollantur? Equidem jam perfunctus sum : nullara vim, nullum impetum metuo : explevi animos invi- dorum : placavi odia improborum : ^ saturavi etiam per- fidiam et scelus proditoi um : denique de mea causa, quai videbatur perditis civibus ad invidiam esse proposita, jam omnes urbes, omnes ordines, omnes Dii atque homines judi- caverunt. 45. Vobismetipsis, pontifices, et vestris liberis, ceterisque civibus, pro vestra auctoritate et sapientia cou- sulere debetis. Nam, cum tam moderata judicia populi sint a majoribus constituta, primum, ut ne poena capitis cum pecunia conjungatur ; deinde, ne, nisi prodicta ' die,^ quis accusetur; ut ter ante'' magistratus^^ accuset, inter- missa ''' die, quam ^ mulctam iiroget,' aut judicet : quarta sit accusatio '' tiinum nundinum prodicta*^ die, qua die judicium sit futurum; turn multa? etiam ad placanduni, atque ad misericordiam reis ^ concessa sunt ; deinde cxo- rabilis populus,' facilis sufFragalio pro salute ; denique etiam si qua res ilium diem,^ aut auspiciis,"" aut excusa-

< Constituta ante die. * Tnterposila,

Barb. — 1 C ferret. — 2 Verba ptacari odia itnprob. trcs IMss. ap. Larub. oinit- tiini. — 3 Loco nisi prod icla CHS x l'^'>ent pro indicia ; Barb. Pall, ple- riqiif, Rom. Ven. 1480. HS'i. ne proindicta ; Pa\. 9. deinde proindicta ; Ms. Vict, ne in pradtcta ; Franc. 1. nisi indictn ; Uiesd. prodicta, omi^so nisi; ed. 1472. nisi, pro indicia; Naiig. et Hotoin. nisi pradtcta. — 4 Aid. tertio ut ante mag. Franc. I. Dresd. ed. 1472. ut cum ante mag. In edd. vett. non- iiiillis deest ter. Fro accuset Lamb, deriit citet. — 5 Franc. 1. qutp ; Dresd. qui. — 6 Franc. 1. trinundinum, el x P''" dicta. Naiig. prodita : al. prudicta. Tiim, C quo die : in H et S desunt.— 7 Ven. 14S0. Naujj. et al. cum mnlla. — 8 Ad misurcescendum jam reis Franc. 1. miscendum jam reis Dresd. ad miseren- dum jam reis ed. 1472. Dein, Mss. nonnulli et edd. ante Lamb. cone, sint :

NOTvE

^ Ter ante'] Accusatio triniindiniim cusandns erat. durabat. ' K.rorabilis jiopulus'] Populns fa-

' Mulctam irroget] Irrogare niiilc- cile lleclitiir erga miseros. ProtVrt

tam, est rogare popiiliiin, ut mulctam liic miilta Cicero, quibns severitas

alicui velit imponere. Irrogabunt jiidicioriiiii miiigatiir- autem soli magistratiis. "' Auspiciis] Aiispicia populi jndi-

^ Quarta sit accusatio'] Quarta die ciuni tollt- bant, si quis ohnnntiusx-t ;

post triauudinuni dies pracslitiifba- quia s.ic qiio(jue cum [lopulu agcba-

tur, qua die apud populum reus ac- tui'.

1748 M. TULLIUS CICERO

tione,'°" sustulit, tota causa ° judiciuraque sublatum est. xviii. 46. Haec cum ita sint in re," ubi crimen est, ubi accusator, ubi testes ; quid indignius, quara, qui neque adesse sit jussus, neque citatus, neque accusatus, de ejus capite, lil)eris, fortunis omnibus, conductos/ sicarios,'* egentes, et perditos suffragium ferre, et eam legem putare ? At,'^ si hoc de me potuit,^ quem honos,' quem dignitas,''^ quem causa, quem respublica tuebatur, cujus denique pe- cunia non expetebatur,'^ cui nihil oberat praiter conversio- nem status et inclinationem * communium temporura; quid tandem futurum est iis,'^ quorum vita remota ab honore populari et ab hac illustri gratia est, pecuniae autera tantee sunt, ut eas nimium multi, egentes, sumtuosi, nobiles concupiscant ? 47. Date banc tribuno plebis licentiam, et intuemini paulisper '^ animis juventutem, et eos raaxime, qui imminere jam cupiditate videntur in tribuniciam potes- tatem: collegia, medius fidius, tribunorum plebis tota repe-

» Magislratus, * Mutationem.

ed. 1472. cone. sit. — 9 Lamb, legi mavult illam diem. — 10 Larnb. aut recu- satione.

Cap. xviii. 11 Lamb. Here cum ita sint constituta jure : Barb. Hcbc cum ifa sint in re. Edcl. plei-is que notas interiogationis pontitit post verba crimen est, accusator, testes. Vid, Notl. Varr. — 12 Ante sicarios x 'I' *^t edd. vett. ad- dunt et ; Barb. Drfsd. Giielf. ut. Hinc Garaton. conjecit sciiptiim fuisse conductos fures, sic. Gra^^v. Oliv. Lall. deleveriint comma post conductos. — 13 C H S X <!' ^<^. Tiini, si litre H S T x ^.—H Pro dignitas in Frant-. 1. deltas. — 15 Franc. 1. Barb. IMs. Car. Stepb. ed. ]^72. cxpectabatur. — IGCAis. Mox X suspiciosi.. — 17 Baib. Mss. ap. Greev. ed. 1472. et Graev. omittunt

NOTiE

" Excusatione} Moris fnit »it rei- cio quod contra se factum est, in quo

public* s*pe vel morbi vel alterius nulla lege citatus est et accusatus:

rei excusaiio permitteretur. quodque, cum homines mercede con-

° Tota causa'] Si vel anspiciis vel ducti, sicarii, egeni de se suffragium

aliqna excusatione evitabatur dicta tulerint, tamen de se legem latam

die judicium, in eo judicio, et ilia esse Clodius contendat.

tota accusatione nihil actum videba- i At si hoc de me potuit] Argumento

tnr : quare accusatori novum de in- ntitur a comparatione ex niinore, ut

tegro judicium altero trinundino in- ostendat quam periculosum sil ejus-

stitucndum erat. modi judicium.

p Conductos'] Conqneritur de judi-

PRO DOMO SUA, CAP. 18. 1749

rientur, hoc jure fiimato/ quae'^ coeantde hominum locu- pletissimorum bonis, praeda prassertim popular! et spe largitionis oblata.

At quid '9 tulit legum scriptor peritus et callidus? ' Ve- litis, jubeatis, ut M. Tullio aqua et igni ^° interdicatur?" Crudele, nefarium, ne ' in sceleratissimo quidem civi * sine judicio ferundum. Non tulit, ut interdicatur : ' quid eri^o? * ut intcrdictum sit.' O coenum, o portentum, o scclus ! hanc tibi legem Clodius ' scripsit, spurciorem lingua sua ? ut interdictum sit, cui+ non sit interdictum ? Sexte uos- ter,' bona venia," (quoniam jam dialecticus es, et hoc quo- que ligurris) '^ quod factum non est, ut* sit factum, ferrf ad populum, aut verbis uUis sanciri, aut sutFragiis con- firniari potest? 48. Hoc tu scriptore,?^ hoc consiliario, hoc ministro, omnium non bipedum solum, sed etiam qua-

paulisper. — 18 In x .fi''mal<"iue. — 19 Atqui C S x '/'■• Atque H: Aut quid T. In C H S x4'' Bailj. Mss. Grjevii, et edd. vetl. deest copula aiiie callidus. Ill T verba el callidus (Muittuntiir. Vox peritus Gru'vio siispecta est. — 20

Mss. plerique et edd. vett. cum Oliv. ignis. Vid. Nott. Varr. — 1 x "' 2 Al.

cive. — 3 Lamb, el Schutz. .SVx. Clodius. Mox, HT et h). spurcitiorem. — 4 T cum. — 5 Idem nostra. In Diesd. deest. Post venia Mss. panci et edd. ple- repque ante Laml>. addunt die. Mox, edd. pr. Dyaleticui. In x 'I'. Barb. Tall, sex, Mss. Grsevii, edd. Rom. 1472. Yen. 1480. 1483. deest es.— 6 x

NOT/E

' Hoc jure firmato] Si constitntiini " Bona venia] Non licebat adveisa-

sit hoc juris esse, et detnr haec tri- riis interlotjui, nisi fas eis fiiisset per

biinis plebis licentia ferendi leges oratorem. Compellat aiitem Sextiim

ejnsniodi, brevi invadent in hominum Clodiiim, qui scriba erat.

divitum fortunas, allicientque ad se " L'gurris] Diciintiir ligiirrire, (pii

popiilnm spe largitionis. non nno se cibo satiant, sed ex varlis

^ Aqua et igni interdicatur] Formii- panliiliim delibani. Vult aiiti m sig- la fiiit usitata apiul Rom. qua civis nificare Sextum Clodinm varias disci- in exilium mittebatur, et qua usns pliiias primoiibus tanliim labiis de- est contra Ciceronem Clodius. gnstasse.

' Ut interdicatur] ' Inlcrdiratiir ' r Scriplore] Fceditatem Sexti Clo-

est fiitnri teniporis, et ' interdictum dii insectatur, qui subscripsit accu-

sit' praeteriti teniporis; Cicero aii- sationi quaR a Pub. Clodio contra

tern dicit affirmationem reruin prae- Ciceronem facta est. Sciebat autem

teritarum esse falsam et impossibi- Sextus (Modinm contra leges ageie,

leni. Si falsa est, ergo is qui earn nequc potnisse quenquam assnmere

insiitiiit, non est dialect<cus ; si im. sivc scribam, sivc pontificem, in quo

possibilis, non est prudens. esse! aliqua probitas.

1750 M. TULLIUS CICERO

drupedum impurissimo, rempublicam perdidisti? [p. 223.] neque ^ tu eras tam excors, tamque demens, ut nescires, hinic9 Clodium esse, qui contra leges faceret : alios, '° qui leges scribere solerent. Sed neque eorum, neque cetero- rum, in quibus esset aliquid modestiae, cujusquam tibi po- testas fuit : neque tu legum scriptoribus iisdem potuisti oti, quibus ceteri, neque operum architectis ; " neque pon- tificem adhibere, quern velles ; postremo ne "^ in pra^dae quidem societate mancipem/ aut praedem socium, extra tuorum gladiatorum numerum, aut denique suftVagii la- torem '^ in ista tua proscriptione quenquam, nisi t'urem, aut sicarium,'^^^ reperire potuisti. xix. 49. Itaque cum tu '^ florens ac potens per medium cohortis popularis '^ volitares ; amici illi tui, te uno amico tecti et beati, qui se populo comraiserant,'' ita repellebantur, ut etiam Palatinam tuam '^ perderent : '7 qui in judicium venerant ; sive accu-

ijund. — 7 H et S proscriptore. — 8 T prodidisti. Nee. — 9 Car. Stepli. omittit hunc. Garalon. cum Maniit. mavult Clodium delere, tanqiiam e gloss, enatiim. — 10 Ante alius Mss. paiici et edd. vett. addiint et. — 11 Ms. Ursini ar c hit ec turn.- — 12 Pro we C H S X neque. Pro societate Lallnm. e ronjerinri Pitlioei et Gripvii recepit sectiorie. Tiim, aut prtedouem socium C H S T Xi Barb. Gnelf. et edd. aiiie Jiint. aut pradce socium Victor. Lamb. Gr<ev. Oliv. Lall. Wolf. aut prcedem socium Manut. Berk. Schiitz. et Orell. Maliiit Garalon. »e in pr. q\tidem seclione mane, aut pradem, socium; vel ue in pr. quidem societate mane, nut prcedem, deleto vocal), socium. — 13 x "{/f'"- I'ltronem : Pal. 9. et Car. Ste|di. suffragalorem : Ms. Vi(;t. suffragulatorem. — 14 Franc. 1. et Dresd. non furem, ac sic. In Ven. 1480. ut sic. Barb. Mss. Lambini, Ms. Car. Stepli. ed. 1472. Lamb. Graev. ac sic. In x deest reperire.

Cap. XIX. 15 T caret tu. — 16 A Naufj. nsque ad Grut. cnm Oliv. et Lall. editum est per med. forum popularis: Pall, et Ms. Vict, per med. scorlum populare- In C et S qnoqne scorlum. Edd. Rom. 1480. Briv. per med. sorli- turn popularem : Dresd. Barb, per 7ned. scortiis poptilare : T per med. forum scrociis. Lamb, dedit per medium forum, scortum populare : Franc. 1. Jiint. Graev. Wolf. Beck, et Orell. per medium cohortis popularis. In C S T x popu- lare. Vid. Noit. Varr. — 17 Franc. 1. et ed. 1472, Palatiuaiii luam : linguitm perd. Pro tuam H S turn. Pantagatlius correxit Palatinam tnbum luam;

NOT/E

^ Mancipem'\ Manceps diciturqnis- se populo dininiiir qui in comitiis ho-

quis a populo aliquid emit, aut con- nores petebant. ducit. c Palatinam tuatn] Per Palatinam,

^ Sicarium] Sicarius a ' sica,' latro- tribiim ejus intelligit ; erat enim ex

num ?la<lio, dicifiir. Palatina.

^ I'opulo commiserant] Cotnmittere

PRO UOMO SUA, C\l'. II).

1751

satores erant, sive rci ; te deprecaute damnabantur. De- nique etiain ille '^ novilius Ligur,'' venalis ascriptor* et siibsciiptor ' tuus, cum IM. Papirii, sui fratris, esset testa- nietito et judicio iniprobalu.s,B mortem ejus se velle per- sequi '' dixit: iiomen Sex. Propertii detulit. Accusare alienee damnationis'9 sceleiisqne socios,' propter calumniae metum, non est ausus. 50. De hac igitur lege '' dicimus, quae jure rogata videatur;^° cujus quam quisque partem tetigit, digito, voce, praeda, suffragio ; quocumque venit, repudiatus couvictusque ' discessit.

Quid, si iis verbis scripta est ista proscriptio, ut se ipsa dissolvat i ™ Est enim," " * quod M. Tullius falsum sena-

Aiignstiiiiis P(»/af(HrtW ilium (uam. — 18 C S T x Denique Uli: H Denique ille. Mox, Ligus Pal. 9. Geiiil)!. L'gitur T. Turn, Mss. ap. Giaev. scriptor. In Ms. Laiiilj. deest ropifla e<. In Barb, legitur tantuni, uen. ascriptor tuus. — 19 Dominafinnis C S x> liaib. Gnelf. et edd. pr. INlox, socius edd. vett. cum Lamb. Wolf. Beck, et Orell.— 20 Ed. 1472. videtur.— l Franc. Barb, et ed.

NOTyE

^ Novitius Ligur] Scxtnm TElinm, tribunnni plebis, carpit, novum lionii- nem, rjui Ligiiris cognomen sibi as- siimserat, quasi ex auli(|ua ilLliorum familia essel. Is autem intercesse- rat, cum L. Mummius, tribunus ple- bis, de reditu Ciceronis retulit.

^ Ascriplor'] Dicitur ascriptor, qui in alieijD testaniento sibi alitiuid, quasi a testatoie attributum, vpI sua, vel eornm qui in sua {)arle sunt, nia- nu ascribit.

f Subscriplor] Subscri])tor dicitur, qui accusationi snbscribit iilius, cujus nomen defertnr apnd judiccui atit niagisiratum.

B Teslnmento et judicio improbatusi Testaniento improbatus fucrat iste Ligur, ill est a fratre non substitutus hieres; f'uerat enim exba^redatus. Porro probatio dabatur fiatribus, pracsertim cum in testamentis prae- termissi fuerant.

'' Mortem ejus se telle persequi] Per-

tinebat ad hapredcs omnes mortem defuucti vindicare, aliocpiin eoruni bona fisco addicebantur. Voliiit au- tem Papirii sui fratris mortem perse- qui, (|uasi veneno sublatus esset.

' Diimnationis socios] Arguit ilium quasi fralernae candis socium et par- ticipem : nam cum eos accusasset, re- lirjuil acciisationem, ne in caput tota criminis susjiicio recideret.

^ Lege] I^egen) vocat proscriptio- nem suam, cui nemo digito |)0tuit subscribere, nemo apud popnluui iau- dare, aut probare suftVagio vel accep- ta pfciinia, quin statim fuerit crimi- nis accusatus, ad qucdcunque judici- um ille venerit.

' Repudiatus convictusque] Statim si accusator fuit, repudiatus est ; si re- us, convirtus est.

'" Se ipsa dissolvat] Arguit quod ilia tam male scripta sit proscriptio, lit vel ipso jure nulla sit, propter vi- tium quod ipsi inest.

1752 M. TULLIUS CICERO

tusconsultum retulerit/ Si igitur retulit" falsum senatus- consultum, turn ^ est rogatio : si rion retulit, nulla est. Sa- tisne tibi videtur a senatu judicatum, me non ^ inodo non ementitiim esse auctoritatem' ejus ordinis, sed etiam'^ unum post urbera conditani diligentissime senatui paruisse? Quot modis doceo, legem istam, quam vocas, non esse legem ? Quid, si etiara pluribus de rebus uuo sortituP retulisti ? * tamenne arbitraris, id, quod M. Drusus "> in legibus suis*^ plerisque, bonus ille vir M. Scaurus,' et L. Crassus* con- sularis non obtinuerint, id te posse, omnium facinorum et stuprorura omnium, ^ ' Decumis et Clodiis^" auctoribus,

' Abusum esse a.xtoritate.

1472. Etenim. Mox, retulit Dresd. Franc. Barb. ed. 1472. probante Wolf. — 2 X tamen. — 3 Pro 7ne non in i// ne. — 4 In C H S x deest etiani. — 5 Maniitins conjecit ttno scitu tidisti : nnde Lallem. dedit iino scitu retulisti. Turn, X tamen non arb. — 6 C S T x, Pa'- 1- 2. tuis. Mox, in bo7iis ille vir C H S T x, Pal. 1. 2. Franc. 1. Dresd. Barb. Mss. Lanibini : bonis ille vir ed. 1472. magnus ille vir maliiit Lamb. Dein, Scauro C H S x> sed in H solo Crasso consulibus. Pal. 1. 2. 31. Scauro et L. Crasso coss. non obtinuerit. Obtimierit qnoque legitur in H S T x ^'i Franc. 1. Barb. ed. Rom. et 1472. Manutiiis legi volebat consulares. — 7 Omnium post stuprorum deest in C, Franc. 1. Barb. In Ven. 1480. pro facinorum \e gitur facinurosorum, Garaton. conjecit legend, omn.fac. et stup. hominem. Hotomann. excidisse putat substantivum

NOTyE

° Est enim~\ Jam profert illnd, qnod exigerentur. sibi a Clodianis impntatnr, qnod fal- i /I/. Drusus] Tribiinns plebis.

sum nempe retulerit senatusconsul- ' 31. Scaurus] Scauriis constantissi-

tum de afficiendis ultimo supplicio mus semper fuit in repnbl. defenden-

conjuratis. da, ut ait Cic. pro Sextio.

° Si igitur retulit] Dilemma ex an- ' L. Crassiis] Crassus aetatis suae

tecedentibus et consequeniibus pro- princeps oratorum habitus esf. Uli

fert. onines non potueruut ut una lege de

P Uno sortitu'] Lex Caecilia Didia, pluribus ad i)opuluni referretur, ergo

quae a Q. Caecilio Metello, T. Didio neque Clodius, vir sceleratus, debuit

coss. A. U. C. 655. lata est, vetabat, obtinere.

ne miiltis de rebus conjnnctiui una ^ Stuprorum omnium] Credercm pro

rogatione ad populum ferretur, ne altero omnium de?iderari principem:

populo necesse esset in conjunctis sensus enim esset clarior. rebus piurimis, aut id quod nollet " Decumis el Clodiis] Significat

accipere ; ant id quod veliet repu- Decinium et Clodium legem Clodiam

diare. Clodius autem uno sortitu tulisse, (pia? talis extitif, ' ut INI. Tul-

retulit de pluribus : 1. ut Cicero non lio Ciceroni, quod falsum SC. retulis-

reciperetur : 2. ut ejus bouis proscii- set, quod cives Rom. iudeumatos ne-

berentur : S. ut opera publica a se casset, aqua et igni interdictum es-

PRO DOMO SUA, CAP. 20.

I7r)3

obtinere? 51. Tulisti de me, ne reciperer,' " non ut ex- irem ; quem tu ipse non poteras dicere non licere esse Romce. XX. Quid enim diceres ? damnatum ? certe non. Expulsura I qui licuit ? sed tamen ne id quidem est scrip- turn, ut exirem. Poena est, qui receperit; quam omnes neglexernnt. Ejectio nusquam '° est. Verum sit. Quid ? operum publicorum exactio ; " ^ quid? nominis inscriptio, tibi^ num ■* aliud videtur esse, ac meorum bonorum di- reptio? praeterquam, quod ne id quidem per legem Lici- niam,'' ut ipse tibi curationem '" ferres, facere potuisti.'J Quid hoc ipsum,'' quod nunc apud pontifices agis," te meam domnm consecrasse, te monuraentum'^ fecisse, in meis eedi-

"' Exactionem operis.

" Cupis impetrare.

principem, aut simile. — 8 Alii ap. Lamb. Clceliis.— 9 S neque recip. In T et ed. 1472. reciperem. Mox, T exirer.

Cap. XX. 10 CS xntinqwim. — 11 Grjev. malebat exstritctio. Vid. Nott. Varr, — 12 Inscriptio tibi ? num Woif. Beck. Scliiitz. et Oiell. In Franc. 1. et ed. 1472. num tibi non aliud videtur esse : Barb, non tibi non aliud, SfC. Ven. 1480. in- scriptio: non tibi aliud, Sfc. Mos, pro direptio Pantag. legit ere/)<Jo. — 13 Post po-

NOT^

set, neve el intra quingenta |iassmim millia liceret esse, ncqnis de ipsiiis reditu ad senatiim refcrret, ne qnis sententiam diceret, ne fiispiitaret, ne loqueretiir, ne pediiiiis int in senten- tiam, ne scribendo adesset.'

^ A'e reciperer] Arguit a vt-rbo legis eam non valere: vetat enim nequis tecto Ciceronem recipiat, ant si reci- piat, ut poena mulctaielnr. Hanc le- gem ntpote ridiciilam verbis seqiien- tibiis cavillatur.

y Operum publicorum exuctio] Cum id, quod in piiblica et eversa Cicero- nis domo apdificatnm fnerat, Clodins a condiirtoribns exegisset, id ei fa- cere noil licnisse ait, quia opera pnb- lica ab iis tantnm exigebantur qui ei mnneii prsepositi erant.

» Inscriptio, tibi] Clodio liomini pri-

vato in opere publico inscribere ali- qnid fas non fuit.

^ Legem Licininm'] Praecipiebat haec lex, ne ei qui legem de curatione potestateve aliqua tnlisset, ejusve collegia, cognatis, affinibus, ea potes- tas curatiove mandaretur. Hanc au- tem curationem sibi Clodius assuni- sit, igitiir peccavit contra legem.

^ Quid hoc ipsum] Confirinat quod non solnii) pcccaverit contra legem cum plura simul una rogatione con- tra ip^um tulit, verum eliam cun. do- mum suain Clodius cousecravit : nam 1. eam cousecravit ; 2. ibi monn- mentum erexit ; 3. statuam dudica- vit.

<= Hlonumentum] Monnmentnm est, quod ad memoriam perpetuam eii- gitur.

1754 M. TULLIUS CICERO

bus'* te signum dedicasse/ eaque te ex una rogatiuucula fecisse; unum et idem'^^ videtur esse, atque id quod de me ipso nominatim tulisti? 52. Tam, hercule, est unum, quam quod idem tu "^ lege una tulisti: ut Cyprius rex/ cujus majores huic populo socii atque amici semper fue- runt, cum bonis omnibus sub praecone subjiceretur,'^ et exules Byzantium '^ reducerentur. Eidem,^ inquit, utra- que de re uegotium dedi.'9 Sed quid, si eidem negotium "^ dedisses,^° ut in Asia cistophorum "^ flagitaret, inde iret in Hispaniam ; cum Roma ^ decessisset, consulatum ei pe- tere liceret ; cum factus esset, provinciam Syriam obti-

tuisli edd. nonnulla? pnnrtnm, non interrog. signiini, poniint. — 14 Edd. vett. pancee iti niediis adilius, \noh. Garai. hawb. (\eiiil te in meis crd. In ed. Jtiuf. te monum. fecisse in adibus mediis, te sis^. ded. ^lox, ij/ ea qua : Ven. 14S0. ita- que. Franc, eaque re ex una rog. — 1.5 Pro idem i!,/ diem. Inter idem et videtur F'ranc. 1. Dresd. Barb, et ed. 1472. inserunt Kitione. — IG C x '^. i^Iox, ^ Cypvinus. — 17 C siihjicerentitr. — 18 Lamb. Bijzantii. — 19 Dedisses H S x 4'> efl. Rom. Ven. 1480. 1483. dedisse C T. Naug. Turn, C H S T ;//, Barb. Ms. Car. Stepli. et edd. vett. cum Wolf. Beck. Schiitz. et Orell. Sed oniittiint. Lamb, edidii dedi. Scilicet. Quid. — 20 Sex Oxonn. iM«s. idem neg. et C H S x^> Barb, atque edd. vttt. dedisset. — 1 C x 'r' cislophoiium. Ant. Aligns- tinus inter vevha. cistoph. et flagitaret interpoiii voliiit milites: Ursino hoc non satisfacit, sed pro fiagituret aliini desiderari verbuni ait, factitaret, ant lale qnoddam. PantagalJiiis legit cisloph. excequaret. Wolf, conjecit legend, cis- tophorftin M. — 2 Romce C S \|/, Barb, et omnes edd. vett. inde Limb. Rvmam

NOTyE

^ Dedicasse'] Deae Libertati signnni nt qui Byzantii rerutn capiialiuni

sen statnain erexit. damnati exnlarent, popnli Romani

^ JJnumetidem'] Ostendit non friis- nomine in earn rivitatem reduceren-

tra uno sortiln de pli.ibns tnlisse : tur. Velleins lib. ii.

qnia jam id ante fecerat, cnni Cypri- ^ Eideni] Reponebat Ciodius una

um legem proscribendnni tnlit, et ut lege potestatem circa res pliires con-

Byzantii revocarentnr. ficiendas dedisse INI. C>ttoni, cnjns

^ Ut Cyprius re.r] (Modius tnlit nt aiictoritate noniinis hoc factum te-

Cyprns insula in provincise formain gcre volebat.

redigeretiir : nt Ptolemsens, rpx Cy- *' Quid, si eidem negotium] A simili

pri,sedens ciini purpura et sceptre, Pt excniplo ad absurdnm compellit Clo-

illis insigiiibus regiis, prerconi pub- dinm.

lico sniijicerelur, et cum bonis omni- ' In Asin cistophorum] Cistophorns

!>U8 publicaretnr : nt RL Cato qna?stor nnmmns est Asiaiicns, qui itn dictns

cnm jure praptorio, adjecto etiam est ab imagine aliciijns, qui ci«fam in

qnapstore, niitteretur in insulam Cy- eo expressam ferebat. Vide Alex,

prnm, et rej;iaB Gazap vendendae, et ab Alex. iv. 15- pecnnif deportandze praeficeretnr :

FRO DOMO SUA, CAP. 21. 1755

nciel ? quoniam de ^ uno homine sciibere.s, una res essct ? 53, Quod.si jam " populus Rom amis de ista rc^ consultus csset, et non omnia per servos latronesque gessisses, nonne fieri potcrat, ut populo de Cyprio rege placeret, de exulibus Byzantinis^ displiceret? [p. 224.] Quae est, quae- so,^ alia vis, quae sententia Cajciliae legis et 7 Didiae,'' nisi hgec, ne populo necesse sit in conjunctis rebus complu- ribus, aut id, quod nolit, accipere, aut id, quod velit, repudiare ?

Quid, si per vim' tulisti, tamenne lex est? aut quic- quam * jure gestum videri potest, quod per vim gestum esse constet? An, si in ipsa latione tua, captajam urbe, la- pides jacti, si manus collata non est, idcirco tu ad illara labem atque eluviem 9 civitatis, sine summa vi pervenire potuisti ? XXI. 54. Cum in tribunali Aurelio'""" con- scribebas palam non modo liberos, sed etiam servos, ex omnibus vicis concitatos, vim turn " videlicet non parabas? Cum edictis tuis tabernas claudi jubebas, non '^ vim im- peritas multitudinis, sed hominum honestorum modestiam

• rum,

roiijecit Garaton. — 3 C et x pi;rP"siiionein omittnnt. Mox, in Dresd. et iVJs. CdV. St e\)h. scribere: in IJaib. Tranr. 1. sex Oxoiiii. Mss. et edd. vett. fcriherrt.—A Lvmib. e Mss. de islalege. Mox in Franc. 1. Dresd. et ed. 1472. ffeest copula. Fro non Dresd. liabet ne. — 5 H S et edd. pr. cnni Wolf, et Orell. Byznnliis, nt oinnes ^ 129.— G Fro qitftso Rlss. oiiines et edd. vett. ha- bent gunsj; Car. Slepb. et Lamb. 1500. eniiii. Lamb. 1.584. primus dedit qiucso. — 7 H et S carent copula ante Ditlia. — 8 Edd. vett. paiicae an quic- (fuam. — 9 Qiiidani conjecit illuviem.

Cap. XXI. 10 Franc. 1. in tribunatit Aurelio. — 11 C H S x Franc. 1. Dresd. Barb, et edd. veU. tim tuam. Signa interrog. post parabas et reliqua

NOT.E

•< Cacilia legis et Didia] De bac s(i- etffcti^.

perms dirtiim est, quee manifeste vio- '" Tribunali Aurelio] Aurelium tri-

Idbatnr boc facto : nam poiiiit popu- bunal fnit in fore eo ipso anno fac-

io pbncere qnod de rege Cyprio ro- tiim, quo Caius Verres prsrturain

cavit Cliidius, et displicere quod de urbanam gcrebat. Creditur auteni

Byzanliis. a INL Aurelio Cotta, eo ipso tempore,

^ Quid si per vim] I'robat legem quo Icgern judiciariam tulit, liabendis

Clodii revera legem non esse, quia judiciis fuisse excitaluni. per vim lata est, a d';finitione ex

J756 M. TULLIUS CICERO

prudentiamque quaerebas? Cum arma in aedem Castoris'' coraportabas, nihil aliud, nisi uti ne quid per vim agi pos- set, machinabare ? '5 Cum vero gradus Castoris° convel- llsti ac removisti ; ''^ turn, ut modeste tibi agere liceret, homines audaces '^ ab ejus templi aditu atque ascensu re- pulisti? Cum eos, qui in'^ conventu virorum bonorum verba de salute mea fecerant,'^ adesse jussisti, eorumque advocationem,P manibus, ferro, lapidibus discussisti ; turn profecto ostendisti, vim tibi niaxime displicere. 55. Ve- rum haec furiosa vis vesani tribuni plebis facile superari frangique potuit virorum bonorum vel '^ virtute, vel multi- tudine. Quid ? cum Gabinio Syria dabatur, Macedonia Pisoni, utrique infinitum iraperium, ingens pecunia,'' ut tibi omnia permitterent, te adjuvarent, tibi manura,'^ co- pias, tibi suos speratos centuriones, tibi pecunias,^° tibi familias^ compararent; te suis sceleratis concionibus sub- levarent; senatus auctoritatem irriderent, equitibus Ro- manis mortem proscriptionemque minitarentur ; me terre- rent minis ; mihi ' caedem et dimicationem denuntiarent ; meam domum, refertam viris * bonis, per amicos suos com- plerent;^ proscriptionis metu me frequentia nudarent viro-

P Servos.

deleri mavult Wolf. prob. Beck. — 12 H x 'I' "«»>• — 1^ C x imaginabure. — 14 Verba ac removisti in T desnnl. Pro turn H babet tu. — 15 Lamb, audaces omittit. — IG Mss. plerii]iie et edd. Gra>v. Wolf. Beck. Srlnitz. et Orell. non habent praepositionem ante conventu. — 17 Ms. Ursini et Ms. Lamb, facerent.

— 18 X caret vel ante virtute 19 In C tnanuum. Dein, Lamb, tibi copias.

Pro speratos Pall, pierique, Barb. Mss. Gr;pvii, sex Oxonn. Mss. Jiint. Graev. Otiv. Lall. liabent paratos. Mss. nonniilli, teste Gra?vio, ;)«<«« ; nnde Orell. Coa']ei-\\. tibi suos per onatos cent. — 20 Pecuniam C S X' Barb. Mss. Lamb, In Mss. Lanibini quoqiie leg'ilur familiam. — 1 Pro wii/ii Dresd. Iiabet jno(/o. — 2 Ante viris % addit jam. — 3 Compulercnt C : compellerenl H, Dresd. Barb, edd. Rom. 1472. Ven. 1480. 1483. terrore complerent e conjectiira Graevii

NOTiE

" JEdem Castoris] In foro Romano venerant. constitiita fiiit h*c acdes Castoris. i Ingens pecunia] Tnlif Clodins nt

" GraJuA- CVis<om] Gradus illi lig- peciinia constilnfa ad eniendos agros,

nei et exemtitii fnenint. quae eiat in aprario, Pisoni et Gabi-

p Advociilionem] Per advocationem nio eunlibus in provincias daretur. amicos inlelligit, quibus stipati eo

PRO DOMO SUA, CAP. 22. 1757

rum bonoriHii, nie pra3sidio spoliarcnt; senatiim ^^ pro mc lion raodo pugnare, amplissimum ordinem ; scd etiam plo- jare,5 et supplicaie, mutata veste/ prohibercnt ; ne turn quidem vis erat? xxii. 66. Quid igitur ego cessi,^ aut qui timor fuit? non dicam, in me : 7 fac me timidum esse natura: quid ilia tot viroium fortissimorum millia? quid nostri equites Romani? ^ quid senatus? quid denique om- nesboni? si nulla erat vis,^ cur me flentes '° potius pro- secuti sunt, quani aut increpantes retinuerunt, aut irati re- liquerunt? An hoc timebam,^ si mecum ageretur more' institutoque majorura, ut possem praesens sustinere? 57. Utrum si dies dicta esset, judicium mihi fuit pertimescen- dum? an sine judicio privilegiura? " judicium in causa" tarn turpi ? Scilicet is homo sum, qui, etiamsi causa esset

lecepit Lall. Garaton., deleto vocab. proscriiitionis, Icgi jnbet complerent metu : tne freq. Sfc. Marclandiis aiitem, servato illo vocab., similiter scribit complerent pvoscr, metu; me freq. S^c. Vid. Nolt. Varr. — 4 iSVnn^urM Ernesto siispectmii est. Marclandiis coiijecit legend. spoUarent senatus ; pro me, Sfc. Hotom. scribi nialiiit ampL ord. pro me non modo pugnure. Aiitecedeiitia verba Jiint. Lamb, ita distingimiit, ut virorum bonorum referretiir ad freq. vudnrent. Loco piignare C H S T Xj Karb. et edd. vttt. omnes cum M'olf. Beck, et Orell. babent propugnare. — 5 H implorare.

Cap. xxii. 6 Cessi e conjectiira Pantagaihi dedernnt Ern. Lall. Wolf. Beck. Scbiitz. et Orell. gessi ceteri. — 7 H S in me equiJem : edd. ante Lamb, inme quidem. — 8 Quid illi eq. Rom. C H S 'l' x> Franc. I. Barb. edd. Rom. Ven. 1480. 1483. Hervag. Jiint. Manut, Wolf. Beck. Quid nostri illi eq. Rom. Lamb. — 9 Edd. ante Gnit. cum Wolf, vis erat. Gra^viiis ita inter- pimxit, quid sen., quid denique 07nnes boni, si 7iulla erat vis. — 10 In x flentem. — 11 Dresd. an sine judicio privilegii judicium? In causa, ^-f. ' Aut lam de- lendiim, aut turpi vitiosum est.' Ern. Scliulz. e conjectura Garaton. rece- yU judicium? in causa tam turpi scilicet. A71 is homo sum. Verba is et sum in C H S X. Diesd. Barb, et edd. pr. desunt. INIox, pro etiamsi caum C H S x et ed. Kom. earn si jam ; Ven. 1480. 1483. earn si jam causa ; Barb, earn si

NOT/E

' Supplicare mutata veste'] Vide era- ' More] Si dicta causa, et legibus

tionem post Reditum. observatis quiP a majoribus iiislitutae

' An hoc timebam] Ostendit sena- sunt, fuisset vocatus iu judicium, sibi

luni, populum, et cqnestrem ordinem timcnduin non fuisse ait : neque enini

timuissCv ntmc se non limore exivisse per popubnn, neque per judices fu-

probat per reiiiolioncm : si tiniui, aut isset condemnalus, Privilegium ad

judicium timui, aut privilegium, aut populum, judicium ad judices per-

aliud ; sed neque judicium, &c. ergo tinuit.

propter aliud exivi, nempe ne causa " Privilegium] Lex est privato ho-

niea pcrtuibata esset re^pub. mini irrogata.

1758 M. TULLIUS CICERO

ignota/ dicendo non possera explicare. An earn causara " probare non poterara, cujus tanta bonitas est,'^ iit ea ipsa non modo se, sed etiam me absentem per se '4- probarit? an senatus, an ordines ii,'^ qui cuncta ex Italia ad me re- vocandum convolaverunt, segniores, me praesente, ad me retinendura et conservandum fuissent in ea causa, quam ipse jam parricida '^ talem dicat I'uisse, ut me ab omnibus ad meam pristinam dignitatem expetitum '^ atque levoca- tum queratur ? 58. An vero '^ in judicio periculi nihil fuit ; privilegium pertimui, ne, milii prsesenti si mulcta iiro- garetur, nemo '9 intercederet ? " Tam inops autem ego ^° eram ab amicis, aut tam nuda respublica a magistratibus? [p. 225.] Quid ? si vocatae tribus essent, proscriptionem non dicam in me, ita de sua salute merito, sed omnino in ullo ' civi comprobavissent? An, si ego prajsens fuissem,^ veteres illae copias conjuratorum, tuique perditi milites atque egentes, et nova vis' sceleratissimorum consulum^ corpori meo pepercissent ? qui cum eorum omnium crudelitati scelerique^ cessissem, ne absens quidem ^ luctu meo mentes

1 Duhia.

causa: Lamb, e Mss. dedit qui si jam causa. — 12 C H S x? Franr. 1. Barb. Ms. Car. Stepli. el e<h\, velt. Ati quia caiisatti. — 13 ' Legendum esset vel erat.' Ern. — 14 Gmter. anctoritate Pal. 9. delevit voces per se. In Ms. Car. Steph. Icgiliir, ut ea ipsa non modo prcesente, sed eliam me ubsente per se proba- rit. Lamb, conjecit ut ea ipsa se non modo prasente me, sed etiam absente, per se probarit. — 15 Ah ordines, an n C H S T x >/', Dresd. Franc. 1. Barb, et ple- raeqiie edd. vett. ciim Gia»v. Oliv. Lall. Wolf. Beck, et Orell. Garaton. addi \\i\t ceteri velomncs. — 16 Lamb, eliam palricida. — 17 Expectatum x< Lamb. Griit. In UayI). dignitatem ac revocalnm. — 18 hauib. At vero. Graiviiis con- jecit lefjend. An vero si in jud. — 19 Post nemo C T x "I*) Franc. Dresd. ed. 1472. addtuit non. — 20 In C H S X' Uresd. Franr. deest ego. Pro autem Ms. Car. Steph. Iiabet aut. In ed. 1472. legitnr, Tam inops aut eliam ab am. — 1 Illo C x> Wolf, et eive alii. Barb, in ullum cicem. — 2 In x deest fuissem. — 3 C et Franc. 1. non manus ; nnde Grtcv. et Lall. dedernnt nova manus. In H novas manus ; Uresd. Barb, et ed. 1472. 7iovatos nos seel. — 4 lu x, Barb.

NOT^

» Nemo intercederet] Cnm niagis- esset, si in nrbe remansisset. Hie

tratus aliqiiam mulctam irrogabant, describit qnam scelerate et criideli-

poterant alii internedore. ter sni vexati sint se absente, cum

" Sceleratissimorum consulum] Pi- molu ad misericordiam. sonis et Gabinii furoribus objeclus

PRO DOMO SUA, CAP. 23. 1759

illorum *^ saliare potui. xxiii. 59. Quid enim vos uxor mea raisera violarat? quam vexavistis, raptavistis, orani crudclitatelaceravistis. Quid mea filia? cujus Actus assi- duus, sordesque lugubres, vobis erant jucundae ; ceterorum omnium mentes oculosque flectebant. Quid parvus filius ? quem,7 qnamdiu abfui, nemo nisi lacrymantem confec- tumque^ vidit; quid t'ccerat, quod eum toties 9 per insidias jnterficere voluistis? Quid frater mens? qui cum aliquanto post meum discessum ex provincia venisset, neque sibi vivenduin,'° nisi me restituto putaret ; cum ejus moeror, squalor " incredibilis et inauditus, omnibus mortalibus miserabilis '^ videretnr, quoties ex vestro t'erro ac manibus est elapsus?"' 00. Sed quid ego vestram crudelitatera expromo,'+ quam in ipsum mc '^ ac meos adliibuistis ; qui parietibus,"^"^ qui tectis, qui columnis ac postibus '^ meis horrificum quoddamet nelarium, omni'^ imbutum odio bel- lura intulistis? non enim te arbitror, cum post raeum dis- cessum, omnium locupletium '9 fortunas, omnium provinci' arum fructus/^ tetrarcharum '^ ac regum bona, spe et ava- ritia* devorasses, argenti et supellectilis mese cupiditate

Mss. Greevii et edd. ante Jiint. deest scelerique. — 5 x <iuid. — 6 Ms. Car. Steph. cum Lamb, mentes eornm.

Cap. xxmi. 7 x gi'J-— 8 In Drt'sd. et Barb, deest confectumque. Ed. Hervag. taiitiiin copulam omittit. — 9 Ms. Lainh. totiens. — 10 C vicere. — 11 Lamb, squalorque. — 12 Franc. 1, omn. mort. innudilus niiserabUis, sed vocab. inauditus piincla erant snpposita, ut delendmn osse notarelur. Dein, videbatur C H S T Xi Barb, et edd. ante Lamb, l^rro, quotiens Franc. Barb. edd. R(»m. V( n. 14S0. 148.3. et sic Ms. Lamb, in inarg. — 13 Hervag. eltipsus est. In Fianc. est omittilur. x p' Franc. 1. habent manibus lapsus. Barb, quotiens est vestro ferro ac manibus lapsus: \en. 1480. 1483. et edd. Kom. quotiens est ex vestro ferro ac (in \'en. 14S0. ac <iee!>t) manibus lapsus. — 14 T exprimo. Ern. Ifgi nialiiit exprobro. — 15 Lamb, me ipsuw. — lo Ms. Vict, his qui pariet. — 17 T pestibus. Pro horrificum Pal. 9. Ms. Vict. Mso. Lambini, et Pal. 1. in marg. hostificum; nndf Lamb, conjecit /ws/icuHi. — 18 T omnium: Lamb. omnique.— \\)'.\\. locupUtum. — 20 lu T dee<l fructus. Ante Itlrarchnrum C H S x addnnt copuiani et. — 1 Laml). e Ms. ipe atque

aOTJE

^ Qui parietibus] Conqneritnr qnod dicitnr, qni qnadranteni regionis plc- sna domii." expilata sit a Clo(liani«. no jure rejjit. Tamen vnlgo sumitur

* Ttlrarcharum] Tetrarclia proprie pro qiiovis, qni praeest regioni.

1760 M. TUI-LIDS CICRRO

esse caecatuni : non existimo, Campanura ilium consulem'' cum saltatore ^ collega,'^ cum alteri totam Achaiam/ Thes- saliam, Boeotiam,^ Gra^ciam, Macedoniam, omnemque bar- bariam, bona civium Romanorum condonasses ; '^ alteri Syriam,* Babylonem, Persas, integerrimas pacatissimas- que gentes, ad diripiendum tradidisses ; illos tarn cupidos liminum meorum et coluranarum et valvarum fuisse. 61. Neque porro ilia manus copiajque ^ Catilinae caementis * ac testis tectorum meorum se famem suam * expleturas ' putaverunt. Sed, ut hostium urbes, nee omnium hostium,*^ verum eorum, quibuscum acerbum bellum intestinumque ^ « suscepimus, non praeda adductl, sed odio,^ solemus ex- cidere, quod, in quos propter eorum crudelitatem inflam- matae mentes nostree fuerunt, cum horum etiam tectis ac sedibus 9 residere aliquando bellum semper videtur : * *

^ Concessisses. ' Odia consulum.

avar. — 2 \|/ psaltatore, — 3 C H Bwtiam. — 4 T amentis. Pro teslis Franc. 1. Barb. Dresd. Pall, sex Oxomi. Mss, et Mss. Lambini com edd. vett. panels tectis; Hervag. Grypii. et Lamb, ti-gulis ; al. ti^nis. — 5 C x expleturos. — 6 Hal. 9. iirhes, sic nee communimn vel omnium host, nude Gruter. legi viilt vec communium hostium. Pro quibuscum Pal. 9. quiscum: iinde Graev. edidit

queiscum 7 Quidam ap. Lamb. conjeceniiU internecinumque : Lallem. e con-

jectiira Graevii recepit internccivumque. Greevins delevit auctoritate Pal. 9. — 8 118 4* sed id odio. Turn, sol. exscindere Maniit. Lamb, et Lall. sol. exci- pere Barb, et sex Oxoiin. Mss. cum Junt. '^'riit. Graev. Oil v. Pro in quos S X ^ iniquos. — 9 Lamb, tectis et sed. In C H S x >!' deest copnla. Pro ali- quando omnes Mss. et edd. praeter Lamb. Grnt. et Eni. habent <diquod. Mox, C H S T X videretur sine lacunae nota. Lacunam sic fere expleiidain putabat Lamb, sic vos veslrum in me crudele et immune odium in meam domum profu- distis.

aOTJE

^ Campanum consuleml Campannm « Alteri Syriam"] Gabinio vero Sy-

consnlem Pisonem nominal, quia ita riam, &c.

se Capuae finxerat. Vide Orat. post f Ilia manus copiceque] Id est, reli-

Red. in Sen. qui cives iniprobi, et Clodii merce-

^ Saltatore coUega^ Gabinium sal- narii.

tator^-m vocat. s Bellum intestinum'] Bellum dici-

'^ Alteri totam Achaiatn] Pisoni po- tur intestinum, non tantum illud

pulos liberos, Macedonian), Acliaiam, quod in medio regno vel provincia

Theasaliani, Giaeciam, et Bwotiam, inter cives nascitur, sed illud etiam

cum iuiperio proconsulari dederat quod in animis insitum est. Clodius.

PRO DOMO SUA, CAP. 24. 17G1

XXIV. 02. Nihil crat latum de mc; non adesse cram jussus;'° non citatus. Abfucram : cram etiam tuo judicio civis incolnmis, "'' cum domus in Palatio, villa in Tuscu- lano, altera ad altcrnm consulcni,'^ ' Iransfcrebatur, sena- tusconsuKa volabant: coluninae marmoreee ex ajdibus nieis, inspectante populo Romano, ad socruni '' consulis'' por- tabantur : in lundum auteni vicini consulis non instrumen- tum,'''^' aut ornamenta villas, sed etiam arbores transfcre- bantur : cum ipsa villa non pra^.dEe cupiditate, (quid enim erat prajdae ? '0 sed odio et crudelitate funditus everte- retur.''' Domus ardebat in Palatio non fortuito, sed oblato incendio : '7 consules epulabantur, et in conjuralorum gra- tulatione versabantur, cum alter se Catilinae delicias,' alter Cethegi consobrinum fuissc '^ diceret. 03. Hanc ego vim, pontifices, hoc scelus, hunc furorem meo corpore opposite, ab omnium bonorum cervicibus '' depuli, omnemque im- petum discordiarum, omnem diu collectam vim iniprobo- rum, quee inveterata, compresso odio atque tacito, jam

' Supellex.

Cap. XXIV. 10 Lamb, jussus tT<i»j. Dein, non citatus uffueram J nnt. iwn citatus fueram Lamb. In C H S T x? Barb. Veil. 1480. 1483. Naiifj. llervag; legihir ((/fi/erum. — 11 Post vocem JHco/umJs Lamb. loGG. \nseri\\{ scnntus con- sules ad meum salutcm (ntclorilate, alquc adeo precibm rocab(it.—\2 i'. tdler ad nit. cons. Lamb, verba geminavit, et edidit, altera ad allerum, altera ad alterum cons. Tiim, senatus consules rocal/nt eiUi. Rom. Veil. 1480. 14S3. scuatus con- sules vocabunt S Xi Barb. Pall. |)lerj(]iie. F(>c«&rtH( ()iio(|iie ]Ms. Ursini. In C et H snialHS consules votahant: I\Is. Car. Sleph. scnutuin consules vocabant : Dresd. Nang. Oliv. Lall. senalum consules vetabnnt. Garaton. miiun vcrbiiin Mipph't, 4rHr((«);i consules lugere velant. Vid. Nott. Varr. — 13 i\\. socerum, — 14 C H S T >|/, Nang. Lamb. Oliv. Lall. non modo inslr. Pro rillce H S T x, Dresfl. Barb. ed. Rom. Ven. 1480. 1483. Iiabent «i(/<r. — 15 Vro erat pradce X pradce cujiidilule. — IG Lamb, everiebalur. — 17 Franc. 1. ullato incendio. 'I'iMii, Mss. Lanibini consul epulabatur . . . versabatur. — 18 x ^ssc. — ID Lamb.

NOTiE

^ Civia incolnmis'] Incolnmis civis socrns Pisonis non invenitnr. Raro

dicitnr, qui damiialus non fiiit ; ne- enim Uomaiii auclores de f(vminis

que enim <lamnatns fiierat. loqniintui-, nisi ex illnstrissimis fne-

^ Altera ad allerum consulem] Cice- rint familiis.

ronis domus ad Pisonem, villa ad ' VutilincB delicias] Gabininm in-

Gabinium translata est. telligit, qnasi Catillna eiiin turpiier

^ ^ Ad socrum cons«/i.s] Quas fnerit ainasset.

Delph.et Var. Clas. Cicero. 5 TT

1762 M. TULLIUS CICERO

erumpebat, nacta" tarn audaces duces, excepi meo cor- pore. [p. 226.] In me uno consulares faces, jactee * manibus tribuniciis; in me omnia, qna^ ego ^ quondam retuderam, conjurationis nefaria tela adhasseiunt. Quodsi, ut multis ^ fortissimis viris placuit, vi et armis contra vim decertare voluissem ; aut vicissem cum magna '^ internecione impro- borum, sed tamen civium ; aut, inteifectis bonis omnibus, quod illis optatissimum eiat,^ una cum republica conci- dissem. 64. Videbam, vivo senatu populoque Romano, celerem mihi*^ summa cum dignilate reditum : uec intelli- gebam, fieri diutius^ posse, ut mihi non liceret esse in ea republica, quam ipse servassem.^ Quod si non liceret ; audieram et legeram, clarissimos nostras civitatis viros se in medios hostes ad perspicuam " mortem, pro salute exer- citus, injecisse : 9 ego, pro salute reipublic£e universa;,'° dubitarem hoc meliore conditione esse, quam Decii ;'" quod illi ne auditores quidem suae glorias, ego etiam spectator

« Certain.

a bon. omn. cervic. — 20 Pro nacla, qnod Lamb, et edd. seqq. dederunt e con- jectiira Mnreli, in actum liabent C H S T x ^t edd. vett. Turn, T jam: in Franc, et Dresd. deest. In Pal. 9. legitur nactam audacis duels. — 1 Franc. 1. jadttta. — 2 x oniitlit fg-o. Mox, in Franc. 1. et Barb, contuderam. — 3 Multis non est in Ms. Car. Stepli. nee viris in H S T x 'I' et edd. vett. Tiini, Gara- ton. legi niavult placebal. — 4 Qnatuor Oxonn. Mss. cum Oliv. et Lall. cum maxima. Dein, internicione, vel internitione, edd. vett. interemlione Franc. 1. Barb, inlerventione Dresd. — 5 C H S T evat omittnnt. — 6 Post mihi Lamb, addit fore. — 7 Voceni diutius Ern. niaiebat transponi post verba ut mihi. — 8 Ms. Graevii conservassem, — 9 Lamb, ohjecisse. — 10 Idem universa reip. Dein, dubitarem hoc meliori conditione quam Deciusl quod ille ne auditor edd. vett. plerapqiie : sic etiam Barb, nisi qnod meliore leg\t, et Decii. dubitarem? hoc meliore conditione quam Decii, quod illi ne auditores Lamb. Gra?v. Lall. Wolf. Beck. Schntz. et Orel!, dubitarem? hoc meliore cond. quam Decius, quod ille ne auditor Dresd. ed. 1472. et Hervag. probante Canierario. Lamb. 1.566. e suis Mss. dedit dubitarem'! Hoc meliore cond. essem, quam Decii, ^c. sed in ed. 1584. dubitarem? Hoc meliore cond. esse, quam Decii, quod illi ne auditores. Pro dubitarem x dubitaveram. In sex Oxonn. Mss. deest esse. Tnm, ille in H T Xi auditor in C H T x legitnr. Ernest, ita legi niavult. Quid? si non liceret ? Audieram . . . injecisse : ego, pro salute ... potuissem. Vid. Nott. Varr. — 11 Pro esse Ern. conjecit/ucere legend.

NOT.E

"' Decii] Romani duces fortissimi Manibus, pater bello Latjno, filins fuenint, tania caritate patriam com- Etrusco, devoverint. plexi, ut pro ejus salute se Diis

PRO DOWO SUA, CAP. 25. 1703

meae laudis esse" potuissem ? xxv. Itaque infractus'^'^ furor tuns inanes faciebat impetus ; oranem enim vim om- nium sceleratorura acerbitas mei casus exceperat. Non erat in tarn immani injuria tantisquc minis novae crudelitati locus. (55. Cato fucrat '^ proximus : " quid ageres ? non erat,° ut qui modus moribus '+ fuerat, idem esset injuriae. Quid? posses extruderei" ad Cypriara pecuniara. Praeda

* Debilitatus.

Cap. xxv. 12 Ed. M72. fracfus. Turn, ed. Rom. Ven. 1480. 1483. /«ror tuus hnmanis, faciebat ip^e vnpetus ; qnod Giiliclni. miitari volnit in, fatiscebat ipse imp. — 13 Ante fuerat Lamb, inseniit »n(7ji. Dcin, C proximum. — 14 ' Wolf., Gionovio liortanle, reposiiit modus omnibus rebus, ut legitur in Rom. V^en. 1480. 1483. Hervag. Naiig, Manut. &c. et Ms. Henr. Stepli. sed deest omnibus in Blss. Car. Stepli. Dresd. Franc. IJarb. Pari-^s. Legitnr antein toiiis locus in F'ranr. et Bai"l>. (etiam x '" plerisqne consentiente) ut qui modus moribus . . . pecuniam pradam pdierit : alia non dederit : hanc modo amandandam esse. Ita et Dresd. nisi quod in eo sit hunc umandandum cum vulgg. Codex Henr. Stephani (vid. ejus Castigatt. in Cic. p. 97.) nisi jit, qui mild dux in omnibus nieis rebus fuerat, socius idem esset injuriw. Quid ? eji- cere posses ? Non. Quid ergo ? extrudere ad Cypriam pecuniam ? Prada peri£- rit : alia 7ion deerit : hie modo amandatus si/. ... Stepliani codicem partini secutus Lamb, edidit, Cato mihifuer. prox. Quod agcres non erat, nisi lU, qui mild dux omnibus in rebus /., idem esset injuria socius. Quid posses? exlr. Sfc. Oliv. et Oxonu. ita constituerunt locum. Quid ag'. non erat ; nisi ut, qid mild dux omnibus in rebus fucrat, idem esset injuria; socius. Quid posses? extrudere ad Cypr. pecuniam. Prceda perierit. Alia non deerit : hunc modo umandandum esse. Quod si recte varietatem codd. suorum enotaverint, aliquot codd. Oxonn. snffragantur luiic lectioni : nam in x ^olo deest nisi, ideniqup Iiahet ut qui modus rebus f. tum vocab. socius in x ^ deest ; in \f/ pro posses legilur posset: tum in C x 4' petierit : porro C '1' x ?■'<' '"'"'-" <^^'''''^"^ '"""-■> ^cd in C H X mandalam esse. .. . Lambinus, antequam leclionem Stcpli. cod. cog- novisset, conjecerat, Cato mild in consiliis capiendis rebusque gerendis fuerat prox.: ijuid ageresl non erat, ut, qui modus omnium rebus fucrat, idem tibi esset udjutor injuria. Propius ad vnlgala accedit Garatoni conjectura, Quid ageres, non erat, nt qui mild socius omnibus in rebus fuerat, idem esset injuria! quid? posses extr. Sfc. In fine loci ed. Rom. hunc modo amandares ; nude

NOTjE

" Cato fucrat pro.ximus'] Cafouem '^ Non erat] Id est, nihil erat (|iiod

nominat, ut sibi ilium coiicilier. Ob- facere posses, nisi, ut qtipui ducem

fuit enim nmltum Ciceroni, quod Ca- in omnibus secutus fueram, idem es-

to partes Clodii sequi visus fucrat. set injnriiv comes et socius.

Hoc Cicero removet, et inde mnjus i' Quid? posses extrudere, l^-c] Id

odium suo adversario contlat, dum est, quid aliiid farere potuisses, qiiam

oslendit, ab en Catonem e republica eum emittere in Cyprum Insnlam ad

ejectiim esse, ut omnia pro sua libi- vendendura regis Cyprii Ptoleui»i

dine agere posset. bona.

1764

M. TULLIUS CICERO

perierit : '' alia non deerit : "^ hunc modo amandandum esse." Sic M. Cato '5 invisus, quasi per beneficiiim, Cypruin rele- gatur. Ejiciuntur duo/ quos improbi videre "^ non pote- rant ; alter per honorem turpissimum," alter per honestis- siniatn calamitatera." 60. Atque, ut sciatis, non homi- nibus istuni, sed virtutibus^ hostem semper fuisse; me expulso, Catone amandato, in eum ipsum se convertit, quo auctore/ quo adjutore,'? in concionibus, ea, quae ge- rebat, omnia, quaeque gesserat, se fecisse '^ et facere dicebat. Cn. Pompeium,'9 quern omnium judicio longe principem esse civitatis videbat, diutius furori suo veniam daturum non arbitrabatur. Qui ex ejus custodia, per insidias, regis amici'' filium,^° hostem, captivum, surripuisset, et ea in-

Garaton. existimat fuisse amandaris.' Beck. Ceteri ut Ern. — 15 Cato in S deest, sed in C legitnr invisus Cato, uti in ed. Rom. iinde Garaton. nialnit voc. intisus deleri; Lanih. auleni pro eo reponi iiivitits, qnoniani ad in- visus addi dehuerit ])erditis hominibus, aut simile quid. — 10 Barb, Mss. Laniliini ef Yen. 1480. viilcre improbi. — 17 Dresd. aiijutentore. — 18 Se effccisse Pal. 9. Franc. 1. Barb. Bis. Vict. Ven. 1480. se egisfe 13resd. se et fecisse e coujectura Gulielniii dedernnt Beck. Scluitz. el Orell. — 19 C H S X. Franc. 1. Dresd. Barb. ed. Rom. 1472. et Ven. 1480. Pom- peius, et panio inferiiis, C S T x> Franc. 1. Barb. edd. ea>dem, etiam Ven. 1480. dutiirus. — 20 C H S x '!'» t)'esd. Jilius. Mox, C x captives:

NOTiE

1 PrcFda perierif] Verba Clodii: csto, pereat ilia pecuuia, non euro de ilia.

"■ Alia non deeril] Nempe praeda sen pecuiiia: aliain facile inveniain.

* Ilunc modi) amandandum esse'] Id est, Stat Catonem eniittere e repub- lica. Amandare verbuni iiividiosum est, nt C'atoneni a Clodio disjungat.

• Ejiciuntur duo] Cato scilicet et Cicero.

lica aliquam calamitatem pateretur.

y Sed virtuiibus] Virtutibns, id est bonis civibiis, per iiy|)allagen.

'• Quo aucfore] Catone auctore, om- nia se suscipeie dicebat Clodius, ut facinorum suornm invidiam in eum derivaret.

* Regis amici] Ponipeius, post tri- nniphum INiitlnidaticnm, Tigranis fi- liuit) in catcnis tenebat apud Fla- vinni senatoreni, (pii postea, cum es-

" Per honorem turpissimum] Specie set pra'tor, eodem anno quo tribunns

honoris Clodiiis niiltebat Catonem in plebis Clodius; peliit ab eo Clodius

Cyprum insuluni, quasi in exilium. super cwnam, ut Tigranem adduci

" Per lioncslissimum calumilalem] jubcret, ut eiun videret. Adductum

Honestissiiiiani calamitatem exilium collocavit in convivinm : deinde Fla-

8uum vocat, quia ab eo bonorificen- vio non rcddit, Tigranem dimisit, et

tins revocalus est; ant quia sponte liabnit extra catenas, nec repente

in lUud abiif, ne ejus causa respub- Pompeio reddidit. I'oHtea in navem

PRO DOMO SUA, CAP. 26. 17G3

juria viruni fortissiinum lacessisset ; speravit iisdem sc copiis cum illo posse confligere, quibuscum ego noluissem, bonoruni periciilo, dimicare ; et prime quidem, adjutoribus coDSulibus : postea tVegit foedus '' Gabiiiius: Piso • tamen ill fide mansit. 07. Quus iste turn caedes, quas lapida- tiones,'' quas fugas feceiit; quam facile^ feno, quotidia- nisque in.sidiis, cum jam a firmissimo robore copiarum sua- rura relictus esset, Cn. Pompeium foro/ curiaque' privarit, domumque conjecerit, vidistis. Ex quo judicare potestis,* quanta vis ilia fueiit oriens et congregata,' cum haec Cn. Pompeium terrueritjam distracta^® et exstincta.

XXVI. 6S. Hoc vidit in sententia dicenda Kalendis Ja- nuariis7 vir prudentissimus, et cum reipublicae, turn mihi, turn etiam veritati amicissimus, L. Cotta, qui legem de meo reditu ferendam^ non censuit ; qui me consuluisse reipub- licaj, cessisse tempestati,' amiciorem vobis ceterisque ci- vibus, quam mihi '° ac meis extitisse ; vi, armis, dissen-

Dresd. captivis. — I Dresd. et etl. 1472. Gahhio (ant Gabinio), Pisoni. Pro Piso in X posilo ; et pro tamen Lamb, aittem. Postea, C et x remansit. — 2 C H S X "I'l Hresd. qui facile. — 3 x curiamque. Turn, sex Oxonn. Mss. yricaret. — 4 Potuistis Franc-. 1. Barb. Mss. Ursini, ed. 1472. cnm Graev. Wolf. Berk. Scluitz. et Orell. — 5 Barb. ed. 1472. Ven. 1480. Jnnt. nggre- gala, prob. Grspvio. — G C H S T x» Franc. 1. Dresd. ed. 1472. districta. Pro exstincta T liabet distincta.

Cap. XXVI. 7 Erf. et Pal. 9. /// Knl. Jan. prob. Grutero. Mox, pro veriiaii in inanr. ed. Lamb, conjicitnr libertati. Verba et cum .. . amicissimus in T desunt. — 8 C non babet ferendam — 9 1" C x gessisse, et C H x tempes- tati morem. Tuni, H S umicitiorem : in C x detsi. — 10 C x, Diesd. qui mihi.

aOTJE

deposiiit ; et cum profiisreret ilie, peio, et consilinni mutavit ; atqne

tempestate deiatus est Antinm. U- ita fadiis qnod inierat cum Clodio,

lico, nt dednceretnr ad se, Clodiiis dc Potiipeio nccando, fregit.

niisit Sextnm Clodium, qui eiim re- <= Quas lupidaliones, Sfc] Lapida-

duceret. Flavins, re cognita, ad di- tiones f.icere, nihil est aliiid qnam

ripiendtim Tigrnnem profectiis est; adversario.s snos lapidibiis petere et

ad qnartiim lapidein ab nri)e pugna fiigare.

facta est, in (|na nuilti ex utra()iic '' Puwpciumforu] Vide orat. post

parte occiderunt. Ita Asconius Pe- Keditum ad Qnir. ^ 14. Udt.

dianns in Mil. ^ Distiacta] Vis ilia dislracta est,

•> Fregit/a-dus] Rennntiavit Gabi- cnin Gabinius consul a Clodio, Pom-

nins conspiratioui de necaudo Pom- peii causa, recessit.

1766 M. TULLIUR CICERO

sione " hominum ad csedem iiistituta, novoque dominatu pulsum'^ esse dixit: nihil de meo capite potuisse '' ferri: nihil esse inscriptura/ aut posse valere : '-^ omnia contra leges raoresque'5 majorinn, temere, turbulente, per vim, per furorem esse gesta : quodsi ilia lex esset, nee referre ad senatum consules,'^ nee sententiam dicere sibi licere : '^ quorum iitrumque '^ cum fieret, non oportere, ut de me lex ferretur, decern! ; ne illa,'9 quae nulla esset, esse lex judicaretur. Sententia verior, gravior, utilior, melior ^° reipublicae nulla esse potuit : hominis ' enim scelere et fu- rore notato, similis ^ a republica labes in posterum de- movebatur.5 69. IVeque hoc Cn. Pompeius,^ qui ornatis- simam de me sententiam dixit, vosque, pontifices, qui me vestris sententiis auctoritatibusque defendistis, non vidistis, illam esse nullam/ atque esse potius flammam ^ teraporis, interdictum sceleris,'' vocem furoris:^ [p. 227.] sed pro- spexistis, ne quapopularis in vos aliquando invidia redun- daret, si sine populi judicio restituti videremur.7 Eodem- que consilio, M. Bibuli, fortissimi viri, senatus sententiam

Pro ac meis Franc, et ed. 1472. ac te me ; H S et Dresd. acta ; C x ""ta est. Pro exstitisse C H S x> Franc. I. et ed. 1472. expetisse. — 11 Gnelf. disces- sione, jaob. Em. Mox, C H x, eti. 1472. et cced. institutam. In S et Dresd. qiioqne institutam legitur. — 12 C S x 'f' pulsam. — 13 x ^' Dresd. et ed. 1472. poluisset. Mox, Dresd. Barb, et ed. 1472. »u/u7 esstt. Fro vn\g. inscriptuni, Lamb, dedit jure scriplum; Lallein. e conjectnra Pantagathi et Manntii jure scriplum; Beck, et Scliiitz. ex ed. Jiint. scriplum. In Pal. 9. et Erf. proscrip- tum. Vid. Notf. Varr. — 14 C S x i«'e»"'- I" Dresd, aut deest. — 15 Manut. Car. Stepli. Lamb. Beck. Schutz. et Orell. moremque, nt est in Mss. ap. Lamb.— 15 Franc. 1. iurbulenter. — 16 Lamb, consulibus, prob. Em. — 17 C seiitejitia, et Gra?v. sibi lie. die. — 18 i|/ utrum sine copnla. — 19 x "t'<^ '""• — 20 Graev. et Schutz. gravior, rerior, melior, utilior, nt est in Ms. Lanibiiii. In C H S X if et ed. Kom. utilior, in T melior deest. Utilior Oreliio sii- spectnm est.— 1 H T x homini. — 2 Dresd. et ed. 1472. simul. — 3 Al. dimoi;e- batur. — 4 Lamb, illam legem esse null. Pantagallius conjecit legem esse null. — 5 C T X et ed. 1472. Jlamma. — G Vocem furoris in x desunt. — 7 Ms. Car.

NOTiE

' Esse inscriplum'] Reponunt fere natuB, uno P. Clodio dissentiente,

omnes interpretes jure scri/»<wOT. secntiis, M. Tiillium ab exiiio revo-

t' Cn. Pompeius] Pompeitis,de scrip- cavif.

to sententia dicta, nni Ciceroni pa- '• Interdictum scelerisl Interdictum

triae conservatae testimoniimi dedit; hoc loco usiirpatiir pro severo et im-

cujus sententiam freqnentisslmns se- perioso ediclo.

PRO DOMO SUA, CAP. 27. 17C)7

secutiis est, ut vos de niea domo statueretis ; ^ non quod dubitaret, quin ab isto nihil legibus, nihil religionibus, nihil jure asset 9 actum ; sed ne quis oriietur aliquando in tanta ubedate improborum, qui in meis aedibus aliquain rcli gionem residere diceret. Nam legem quidem istam nul- 1am esse, quotiescunque '° de me senatus sententiam dixit, toties judicavit; quoniam quidem" scripto illo istius,' sententiam dicere vetabatur.'^ 70. Atque banc " rem par illud simile, Piso et Gabinius, vidit. Homines '+ Jegum judiciorumque nietuentes,'^ cum frequentissimus senatus COS, ut de me referrent, quotidie iiagitaret, non se rem improbare dicebant, sed lege istius impediri. Erat hoc '^ varum : nam impediebantur, verum ea lege, quam idem iste '7 de Macedonia Syriaque tulerat.'' xxvji. Hanc tu, P. Lentule, neque privatus, neque consul legem esse un- quam putasti : nam, tribunis plebis referentibus, sententiam de me designatus consul saepe dixisti : ex Kalendis Janu- ariis, quoad perfecta res est, de me retulisti,'^ legem pro- mulgasti, tulisti; quorum tibi, si esset ilia lex, nihil liceret. At etiara Q. Metellus, collega tuus, vir clarissimus, quam legem esse homines alienissimi '' a P. Clodio judicarant, Piso et Gabinius, eam nullam esse, frater P. Clodii, cum

Stepli. si sine jwpulo rest. vid. Pro Eodemqite in x cwdemque. — 8 Edd. non- r\u\\;B statueritis. — 9 x ^**^- — ^^ Franc. 1. quotienscnnqtie, et niox Miens, ut passim. — 11 Nang. quandoquideni. — 12 Videbatur CHS, Franc. Dresd. Barb. iMss. Car. Stepli. et Lanil). atcjiie edd. vett. vercbatur Gotliofred. Conjecit Lanihiniis, qiwniam quidem ex prascrijito isttus sentcnliam dicere jube- batur. — 13 i|/ At hanc. Tiiiii, x /""''. — 14 Piso et Gabinius homines, Sfc. edd. veti. ap. Garaton. luuie is conjecit lej^on'l. Qw.im ob rem par... . Piso et Gabinius, homines. — 15 IMs. Laiiil). timcnlis. — 10 (' H S x 'I' impediti erant. Hoc: Fianc. et ed. 1472. oinisso verljo Erat, legunt Idoc verum. — 17 In Franc. 1. deest isle. Ed. 1472. iste idem.

Cap. XXVII. 18 x '■?'"''«''«• — l*J C x ^> Franc. Dresd. Ms. Car. Stepli. et ed. 1472. alienissimam. In C x '^i Stepli. deest praf>positio a. Mox, judi- carenl Franc. Dresd. Barb. Ms. Car. Stepli. sex Oxonn. Mss. et edd. pr. cum

NOTyE

' Scripto illo istius"] Loquitur de Has provincias pro praemio accepe'

lege Clodia contra Ciceronem, ((uam runt a Clodio consules Gabinius et

ad curiae fores Clodiiis affixerat. Piso.

•' De Macedonia Syriaque tulerat ]

1768 M. TULLIUS CICERO

de me ad senatum tecum una retulit/° judicavit. 7i. Sed isti,' qui Clodii leges timuerunt, quemadniodum ceteras observarunt? Senatus quidem, cujus est gravissinium ju- dicium de jure legum, quotiescumqne de me consultus est, toties earn nullam esse judicavit. Quod idemtu, Lentule,^ vidisti in ea lege, quam ^ de me tulisti : nam non est ita latum, ut mihi Romam venire liceret, sed ut venirem : non enim voluisti id, quod licebat, ferre, ut liceret; sed me ita esse in republica, magis ut arcessitus imperio po- puli Romani viderer, quam ad administrandam civitatem restitutus.

72. Hunc tu etiam, portentosa^ pestis, exulem appel- lare ausus es, cum tantis sceleribus esses et factis'^ no- tatus, ut omnem locum, quo adisses, exilii simillimum redderes? quid est enim exul ? ipsum per se nomen, cala- mitatis,' non turpitudinis. Quando*^ igitur est turpe? re vera, quando est poena peccati ; opinione ^ autem homi- nura, etiam ^ si est poena damnati. Utrum igitur peccato meoexulis9 nomen subeo, an re judicata? "" Peccato?"

Wolf. Beck. Schntz. et Orell.— 20 C retulerit. Franc. 1. una tecum retulit — 1 Sed vera isti C S T x, Franc. 1. et Ms. Car. Steph. Sed vereisti H : Sed non isti Dresd. Si vera isti ed. 1472.— 2 Pro qwtm in % >'«• Turn, Franc. 1. et ed. 1472. ad ministrnndam. ' Ad admin, civ. rest.] Non convenit illiid verbo restitutus. Videntiir permntata esse liaec, et a Cicerone ef.se, magis ut ar- cessitus ad admin, civitatem viderer, quam imperio pop. Rom. restitutus.' Ern. — 3 H S et edd. vett. perniciosa.—'i Verba et fuclis omittnnt Franc. Dresd. Barb, et ed. Wald. cinn Graev. et Lall. Pro esses et factis Gnelf. babet esses unnotatus; C x esses et factis ; if/factis esse. Erii. conjecit lesjend. esses et male- factis.— 5 Post co/am. Lamb, addit est. — 6 Pro Quando T Quod: in Dresd. deest. Ed. 1472. Quid <>«<((»• est turpe revera. Ante re vera x addit est. Dein, qwtm est pcena CTx. Franc. 1. Dresd. Barb. Ms. Car. Stepb. ed. 1472. Ven. 1480. Jiint. Lamb. Vt'olf. Beck, et Orell.-- 7 C opinionem.— S In C H S X deest etiam. — 9 C H S T x '!'> Franc. Dresd. et ed. 1472. exulis omittnnt.

NOTjE

1 Idem tu, Lentule] Confirmare tes- ° Peccato ] Non damnatiis fuit

timoiiiis pergil, legem Clodii contra propter aliqnod peccattim Cicero :

86 nullam esse, qnia per vim lata neque id dicere audet Clodius, qui

est. felix Catilina a suis appellatiir, quia

™ An re judicala'i Nullo jndicio ejecit Ciceionem, qneni ipse Catilina

daniniitiis exiiio fuit Cicero ; ideocjue non potuit. ipsi turpe non fuit.

PRO DOM(» SUA, CAP. 28. 1769

Jam neque tu id dicnre audes, quern isti satellites tui fe- licem Catiiinam noniinaiit, neque qiiisquam eorum, qui solebant.'°° Non niodo " jam nemo est tam imperitus, qui ea, quae gessi in consulatn, peccata esse dicat; '^ sed nemo est tam inimicus patriae, qui non meis consiliis pa- triam conservatam esse fateatur. xxviii. 73. Quod enim est '5 in terris commune tantum taritulnnive consilium, quod non de meis rebus gestis ca, (juas milii essent optatis- sima et pulclierrima, judicarit? Summum est pop\di Ro- mani, populoruniquc et gentium omnium ac rcguni consi- lium, senatus. Decrevit, ut omnes, qui rempublicam sal- vam esse vellent, ad me unum dctendendum venirent ; ostenditque, ncc stare potuisse rempublicam, '+ si ego non fuissem, nee futuram esse ullam, si non rediissem. Proxi- mus est huic dignitati ordo equester. 74. Omnes omnium publicorum '^ p societates "> de meo consulatu, ac de meis rebus gestis amplissima atque ornatissima decreta fece- runt. [p. 228.] Scribaj, qui nobiscum in rationibus monu- mentisque publicis versantur, non obscurum '^ de meis in rempublicam beneliciis suum judicium decretumque esse voluerunt. Nullum est in hac urbe collegium, nulli pa- gani' aut montani, (quoniam plebei '^ quoque urbana? '

— 10 In Pal. 9. el Ms. Vict, qui ei sokbant : ^ qui soleant.— 11 In T deest Non modo. xcaret jrt/n. C<amomiuit. Fro yui C H S T i(/ liabent g!<»i. — 12 Ver- ba esse dicat in S ijesiiiit.

Cap. XXVI 1 1. 13 Etiil. nonnnll-.E est oniittiint. Mox, in T, Dresd. et ed. 1472. populorum sine copula. N'erba ct gentium in S desnnt. Fanlo post, in H S T X 'f' deest ac. Tiini, Dresd. et iil. consilium. Senatus deer. — 14 C poluisset respubl. Vost fuissem &e\ Oxonn. Mss.et al. cnm Jiint. Graev. Oliv. et Lall. addiiiit rcsiilulus.— \5 Puhlicanorum Diesd. quinqiie Oxonn. Mss. et edd. vett. cnm Gia-v. Oliv. Lall. Wolf, populorum ed. 1472. — 16 x ohscuris. Mox, X J« rep. — 17 Franc, et ed.l472. plebeii. Mox, C S x "I*. Dresd. Franc.

NOTVE

" Qui solcbnnl] Nempe sic loqni, niebant ab ea provincia, ciijiis vecli-

anteqiiam rcstitueretnr Cicero. galia redemerant.

p Puhlicorum [pul>licaiiorum] Ex e- ■■ \ulli pd^uni] Pagani diciintnr,

questri ordine erant pnblicani ; ii vi- qui niillo militiiv sacramcnto tcnen-

delicet qui pop. Rom. vectigalia con- tur, quiqiic pages extra urbem, in

diicebant. ag'O tanien Romano habitant.

1 Societates'] Societates nomen su- * Pkbci urbuna] Plebs nrbana ea

1770 M. TULLIUS CICERO

majores nostri conventicnla/ et quasi consilia quaedam esse voluerunt) qui non amplissime, non modo de salute mea, sed etiam de dignitate decreverint.'^ 75. Nam quid ego ilia divina atque imniortalia raunicipiorum et colonia- rum, et totius Italiae decreta coinmeniorem, quibus, tan- quam gradibus, mihi videor in coelum ascendisse, non solum '9 in patriam revertisse? Ille vero dies " quis fuit,^° eum te, P. Lentule, legem de me ferentem, populus Ro- manus vidit, sensitque, quantus et quanta dignitate esses? ' Constat enim, nullis unquam comitiis, Campum Martium tanta celebritate, tanto splendore omnis generis hominum, setatum, ordinum floruisse. Omitto civitatum, nationum, provinciarum, reguni, orbis denique terrarum de meis in omnes* mortales mentis unum judicium, unuraque con- sensum : adventus mens atque introitus in urbem qui fuit ! Utrum me patria sic accepit, ut lucem salutemque ^ reddi- tara sibi ac restitutara accipere debuit, an ut crudelem tyiannum ? quod vos, Catilinae gregales, de me dicere sole- batis. 76. Itaque ille unus ^ dies, quo die me populus Komanus a porta'' in Capitolium, atque inde domuni sua

1. et ed. 1472. urbani mores inde conretit. H urbanique mores inde convent. Dein, concilia Franc. Diesd. Baib. et edd.ante INIanut. cum Lall. — 18 H S x decreverunt. — 19 C x non modo.— 20 C, Ms. Stepli. et Ms. Lamb, cum Beck. ScliHlz. et Oiell. qui fuit, ut Faernus volebat. Mox, ^ ad me ferentem : Ven. 1480. dc mcferente, ut Faein. voluit. Turn, edd. ante Grajv. cuui Oliv. Lall. ])op. Rom, ipse vidit. In Dresd. Romanus deest. Denique, C scntitque. — 1 Es- semC H S T x. Barb. Pall. Ms. Lamb. Yen. 1483. Junl. essct Scliulz. e con- jectura Lanibini et Faeini. — 2 Dresd. oinittil omnes. In J'raiic. 1. est de meis immorlalihiis : Ms. Car. Stepii. de meis in omnes immortalibus : nude Gara- ton. conjecit de tneis in omnes immortalibus. — 3 C salittem, sine copula. — 4 In T deest unus. Sex Oxonn. Mss. die ouiitlunt. Turn, in Dresd. legitur ;)»/)u-

fuit, quae Roinam ; rustica, quai rus " A ])(>rta'\ Ciim venisset ab exilio

incolebat. ad portam (Japeiiam, qua Via Appia

' Conventicula'] Conventicula a rege in urbem ducit, griidus teniplorum

Numa instituta sunt, ut Florus tes- ab iiifima plebe completi sunt : aqua

tatur. plansii n)aximo cum esset Ciceroni

" Ille vero dies] Pridie Nonas Sex- gratidatio significata, similis et fre-

til. Leutulus de revocando Cicerone quentia, et plausus eum usque in

letulit. Capitolium celebravit. In foro et in

PRO DOMO SUA, CAP. 29. 1771

celebritate laetitiaquc comitatum ^ honestavit, tantae mihi jucunditati I'uit, ut tua mihi conscelerata ilia vis, non modo non*^ propiil.sanda, sed etiam emenda ^ fuisse videatur. Quare ilia calamitas (si ita^ est appellanda) excussit hoc genus totum maledicti, ne quisquam audeat jam * repre- henderc consulatum meum, tot, tantis, tarn ornatis judiciis, testimoniis, auctoritatibus coraprobatum. xxix. Quodsi 9 in isto tuo maledicto probrum non modo mihi nullum ob- jectas, sed etiam laudem illustras meam ; quid te aut fieri aut fingi dementius potest? uno enim maledicto, bis a me patriam servatam esse concedis ; '° semel, cum id feci, quod omnes non negent immortalitati, si fieri potest," mandan- duni, tu supplicio puniendum putasti ; iterum, cum tuum, raultorumque propter te,'^ inflammatum in bonos omnes impetum, meo corpore excepi, ne earn civitatem, quam ser- vassem inermis, armatus in discrimen adducerem.''

77. Esto, non fuit in me poena ulla peccati: at fuit'* judicii. Cujus? quis me unquam ulla lege iuterrogavit?^ quis postulavit? quis diem dixit? Potest igitur damnati poenara sustinere indemnatus? hoc tribunicium est? hoc populare?'^ quanquam ubi tu te popularem, nisi cum

lus a Romn in Cap. — 5 Greev. e Franc. 1. dedit ac comitatu: etiam Ms. G'lelf. liabet comitatu, sed sine copula. Ern. conjecit comitatiis legend. INIox, Franc, jocondituii, ct sic semper. — G Non ante proputsattda Barb, et edd. vett. paiiCiP omittiint. — 7 In xfiendanda. — 8 x <'^'"sfi'"«'

Cap. xxix. 9 C H S T x Quod, oniisso si. — 10 C x et Diesd. concedas. — 11 Ein. conjecit possit. ^12 C H S x preter te. — 13 I'ranc. I. udrocarem. — 14 C T X i/' Affui — 15 Pop. est H S et edd. vett. In Dresd. deest Iwc ante populure. Franc. Dresd. et ed. 147tJ. hoc Iribunitium est populave ; uncleOraev. con]zc\\.hoc trib.est et pop, Pantagatlius /toe tritKniiium.' hoc pop. est i Mox,

NOT/E

Capitolio iiiiranda mnltitudo fiiit. lis el cestimabatnr ut victo: si ne-

Vide Epistt. ad Att. iv. 1. gasset, petebatnr a inagistraln dies

y Lege interr<>gaKit'\ Lejje interro- inquircndornm ejus criniinum, ct in-

gare, est legis alicujus auctoritate stituebalur aicusatio. Occujiat au-

aliqiiem interrogare, ntimquid ali- teni Cicero id quod a Ciodio diceba-

quod facinus admiserit : cum enim tur, non propter crimen euui ejcctum

in jus ventum esset, dicebat accusa- esse, sed propter judicium : at id

tor apud prirtorem reo, ' Aio to, Si- refeilit ab ailjuiictis. culos,' v.g. 'spoliasse.' Si tacuisset.

1772 M. TULLIUS CICERO

pro '^ populo fecisti/ potes dicere? Scilicet cum hoc juris a raajoribus proditura sit, ut nemo civis Romamis aut li- bertatem'7 aut civitalera possit amittere, nisi ijjse auctor '^ factus sit:^ quod tu ipse potuisti in tua causa discere. Credo enim, quanquam in ilia adoptione legitime factum est nihil, tamen te esse interrogatum, auctorne esses, ut in te P. Fonteius vitse necisque" potestatem haberet, ut in lilio.'9 Quaero, si aut negasses, aut tacuisses, si tumen' id xxx curiae ^°''jussissent, num id jussum ' esset ralura? certe non. Quid ita? quia jus a majoribus nostris, qui non ficte et fallaciter populares, sed vere et sapienter fuerunt, ita com- paratum est, ut civis Roraanus libertatem'' nemo possit^

y Nisi ipse consenserit. ' Tametsi.

in edd. vett. nonniiliis deest fii. — 16 Pro omittimt C T x. Franc. Barb. Pali. Turn, in Yen. 1483. potest dicere. Pro Scilicet C H S x- Giielf. et edd. vntt. fStd ; et pro cMwiVen. 1480. Jimt. (/uorf. Lamb, e coiij. dedit potes dicere? Potest desinere civis esse, cum hoc juris, Sfc. — 17 Pro liliertatem Dresd. in idetntem ; C T X impietatem, sed C lialiet astei iscinn. Verba aut civitufeiit in x desiint. —

18 i'vo ipse auctor T senatits uuctorilate ; ^ se auctor. T>\ut, T factum sit. —

19 Filium Lamb, qui tamen beec ut injilio pro spiiriis habebat. — 20 C H S x •■\i decuricB : Franc. 1. cives, prob. Grjev. Dein, ed. 1472. JMSsi essent. — 1 H et S id injussum. Pro verbis num id jussum esset ratnm, Ms. Car. Stepb. liabet num minus jussum est. Pro non Quid in C S x 'I' numquid; H non nunquid. —

NOT.E

^ Pro populo fecisii'] Facere pro treque familias ejus natns eseet : uti-

popnlo, est sacrificium offerre pro que el vitae neeis(|ne in euni potestas

populo. Carpit bic acrifer Clodium : siet, uti patri encio filio est. Hoc ita

vult enim significare niuliebri babitu ut dixi, ita vos, Qiiirites, rogo.'

in arcanum Bona; Dea? ingressum es- ^ XXX curice] Cniide erant urbis

se, quo adire viris nefas fuit. partes in quas Uomnlus popidnm di-

•■» Vitce necisque] Cum in alienam viseral : sic dictap, quod tunc rei-

faniiliam quis intraret, aut id per pubbcuB curam per sententias parti-

praetorem fiebat, aut per populuni : um earuui expediebat. Ciiriat* vero

si per praetorem fiebat, adojitio di- leges sunt quie ad popuii curias fe-

cebatur: si per populuni, arrogalio ; riintur, iioc est, qiiic curiaiis romltiis

quia genus lioc in alienam familiam rogabantur, cum popiilns per curias

transilus, per popidi rogalionem fie- snftVagia inibat.

bat. Ejus porro rogalionis verba <^ Libcrlutcm] Is amiltebat liberta-

bac sunt: ' Velitis, jubeatis, iiii L. tern, qui per arrogalionem in alieuani

Valerius L. Titio tam jure, legeqne potestatem transibat. filius aiet, quam si ex eo patre, ma-

PRO DOMO SUA, CAP. 30. 1773

invitus amittere. 78. Quinetiani, si' decemviri^ sacra- mentum* in libertateni injustuni judicassent, tanien, quo- tiescumque vcllct qiiis, in hoc gcnere solo rem judicatam referrC posse volueiiinl.'^ [/>». r2"21).] Civitalem vero nemo unquam' uUo populi jiissu amittet invitus. xxx. Qui cives Romani in colonias Latinas proficiscel)antur, fieri non poterant Latini, qui non'' erant auclorcs iacti, noraen- que dederant. Qui erant rerum capilnlium condemnati, non prius hanc civilatcm ^ amittebant, quam erant in earn 7 recepti, quo vertcndi, hoc est, niutandi soli causa vene- rant : id autem ut esset faciundum, non ademtione^ civi- tatis, sed tecti, et acpice ct ijjjnis intcrdictione faciebant. 79. Fopidus Romanus, L. Sulhi^ dictalorc I'erente, comitiis centuriatis, numicipiis civitatem ademit: ademlt iisdem^ agros. De agris ratum est: fuit enim populi poiestas : de civitate, ne lamdiu quidem valuit, quamdiu ilia Sullani temporis arma valuerunt. Hanc vero Volaterranis,'°'' cum etiam turn essent in arniis, L. Sulla victor, rcpublica recu- perata, comitiis centuriatis, civitatem eripere non potuit*

• Retracfare.

2 Mss. pleriqne, Jiint. Gnit. AVolf. Beck. Sclintz.ei Orell, posscf.— 3 In C H X si deest. — 4 Edd. vett. hoc in geiiere se remjwl. refcrre roluerunt. In C H S X, Pall, plerisqiie, et al. Icgiturse rem; in T, Pal. 9. liaib. Ms. Vict, et Mss. Faeiiii A'oi'orfm. Vvo rrf trie posse Fai'inns, Mannt. Hotoni. Wolf, inaiebant referri.—!) In T deest uiuiuam. Mox, in eodent Ms. legitiir jioinilarijiissu.

Cap. xxx. 0 In Diesd. Franc. 1. sex Oxoini. Mss. et ed. 1472. deest negativa pailicnla ante evant. — 7 C in ea. — 8 II aihplione. — 9 x 4' ^"'^'"*' > isdem. In l>aib. et Ven. 1480. semel verljum ponitur, mnnic.civ. ademit ; eis- dem agros. Aslijiiilantnr liis ed. Rom. Ven. 1483. et Hervag. nisi qnod illai

NOTiE

^ Decemviri'] Decemviri lilibns, si- ' Civitatem] Exen)plinn affert de

ve stlitil)\is, nt olini locinehantur, jn- amissione civitatis, quam exemplo

dicandis creatl siiiif. Liles autem, colonianiin, exnlum, et \'o!aterrano-

easqne causas judicabant, in quibus rum illustiat ; contcndilcpie neniinem

dejure controversia erat. invitinn libertateni amittere.

'^ 5^«tr<()/if«/«i«] Sacranientnm rerta e L. iSiilla] Sulla mullas civitates

est et lejjitima pcciinia' summa, quae ni(vuibns snis nudavit, et tribntis af-

ab actore et leo deponebatnr in sa- Hixit, qnas sibi non favisse credide-

cro, nt qui victus et damnatns esset, rat.

is pecunia sua mulctarctur : qui vi- '' Volaterranis] Volaterra coionia,

cisset, suani recuperaret. et nrbs Etruriae antiquissima.

1774 M. TULLIUS CICERO

hodieque Volaterrani non modo cives, sed etiara optimi cives, fruuntur nobiscum " simul hac civitate. Consulari horaini' P. Clodius, eversa republica, civitatem adiraere potuit, concilio advocato,'' conductis operis '^ non solum egentium, sed etiam servorum, Sedulio '^ principe,' qui se illo die"" confirmavit Romas non fuisse? 80. Quod si '-^ non fuit, quid fe audacius, qui in ejus nomen '^ incideris ? ° quid desperatius, qui ne'^ ementiendo quidem potueris auc- torem adnmbrare meliorem ? Sin autera is '^ primus sci- vit,° (quod facile potuit, propter inopiam tecti, in foro per-

hisdem, hasc iisdem. — 10 Lamb, e conj. edidit An vero Vol. — 11 H vohiscum. — 12 C H S X opfniiis.— 13 'Sedulio] Ita in quinqne codd. Osonn. scriptiim, ut in Rom. et ntraqne Ven. Franc. Dresd. et ed. 1172. in VV. LL. ed. Grrev. dicuntiir legere Sedulio, sed in Not. Ftdulio, et ibid. Garaton. ait Barb, cnm Gravianis legere Sedulio. T Sydulio : Pah. Fidulo. Atqne ita semel c. 31. Car. Stephanas e cod. iiofavit Fidulus. Gembl. et Erf. Fidulio principe, quce- stotis filin, qui se, ifc. unde Giilielni. cffecit Q. F. sed Gniter. \^\\\atfJio ex- titisse ex se illo. Pal. 9. Fidulio principe filin illo diem cotif. Fidulius postea (c. 31.) in omnibus Pall. codd. et Vict. I'egitnr.' Beck. Tnm, confirmat Pal. 9. Barb. Pariss. Mss. Lambinl ac Gra^vii, cnm Greev. et Lall.— 14 Dresd. Qui si. INIox, Franc, audactius. — 15 Qui ejus nomen C H S x 'r'' Barb. Pall, ed. Rom. et Ven. 14S0. cum Wolf. Beck. Schutz. et Orell. qui in cps ejus no- men Mannt. Lall. quis ei nom. Pal. 9. qui in as nomen Pantajjatb. Vid. Not. Delph. — 16 In Dresd. ne deest. H habet qui te non ement.—M ^ Us. Dresd. inprimis. Pro potuit C H x, Rom. Ven. 1480. 14S3./«i7.— 18 Mss. Lamb, et

XOT^

' Consulari homini] Ciceroni non aiguit.

potnit eripere Clodius civitatem in ™ Jllo die] Quo die lex ilia lata est

eo concilio, quod ex perditis et ege- a Clodio, dixit Sedulius se Roma ab-

nis conflatum erat, si Sulla Volater- fuisse.

ranis non potnit in comitiis centu- "In ejus nomen incideris] 'Inn^trls,'

j-iads. id est, qui ejus auctoritatem prae-

k Concilio advocato] Veteres con- texeiis : nisi fortasse melius legen-

cilium dicebant de parte aliqua pie- dum sit ejus nomen in as incidti-is ;

bis, qu!B ad concionem in foro con- nam in seneis tabuiis leges incide-

veniebat : liinc concilium edicere, bantur, et cnm eis coruni nomina, qui

non comitia, debebat is, qui non nni- primi de lis snffragium tulerant, ant

versiim populum, sed partem ali- eas sciverant.

qnam adesse jiibebat. Vid. Gcll. <> ,Scu-a] 5drJ< ambiguum est ; nam

XV. 27. et pro 'jussit,' et pro 'intellexit'

' Sedulio principe] Sedulius ille fuit snmi potest. Videtur tamcn hie snmi

ex lis nnus, qui legem Clodii com- pro 'dare snftVagiuin ;' qiicd facile

probasse et jnssisse dicebatnr, ex praestare potuit, quia pernoctabat in

ciijus testimonio Clodium meiidacii foro.

FRO UOMO SUA, CAP. 30. 1775

noctans,*^) cur non juret se Gadibus '9 fuisse/' cum (ii tc fuisse Interamna3 ^°i probaveris? Hoc tu igitur, homo po- pularis, jure munitara civitatem et libertatem nostram putas esse' oportere, ut, si, tribuno plebis rogante, ' Velitis, ju- beatisne,'^ "^ Scdulii centum se velle ' et jubere dixerint, possit unusquisque nostrum amittere? Tum igitur majo- res nostri ^ popularos non fuerunt, qui de civitate et liber- tate ea jura sanxerunt, quai nee vis temporum, nee poten- tial niagistratuum, nee res tum^ judicata, nee denique uni- versi populi Romani potestas, quaj ceteris in rebus est maxima, labefaetare posset.*^ 81. At tu etiam, ereptor ci- vitatis, legem de injuriis publicis* tulisti Anagnino 7 ncscio cui Menulae, per gratiam, qui tibi ob earn legem statuam in meis aidibus posuit; ut locus ipse, in tua tanta^ injuria," legem et inscriptionem statuae'' refelleret. Qiias res muni-

Car. Stepli. pernoctasse. — 19 Franc, et ed. 1472. cur non juret Gadimus. In Barb, quoque Gadimus: C % Gadilias. Ant. Aiigustin. conjecit ingradibus. — 20 C Interamnem: \p inter amnem. — I In C H S x '^ f*^e omittitiir. — 2 Lamb. velitis, jubeaiisre, Tinii, C H x 'I' Sidiilii. ]Mss. Lamb. Fidulus, nbiqne. — 3 C Xvellet. Ante et jub. C H x "^ adiiunt fi. Dein, H x '^'^f""'- I'ro possit Cjmssc. Post amittere C H S x '!'> Barb, et al. atqiie edd. vett. cum Oliv. et Lall. a.dd{\nt civitiitem. — 4 Gulielin. legi niavult impoteniia. — 5 IMss, pleriqiie et edd. vett. cum Graev. Lall. Wolf. Beck. Scliiuz. et Orell. tum omlttunt. — 6 Posset e conjectiira dederunt Ern. et Beck, possit ceteri. — 7 C S x "f" "« agnino scio. Mox me nulla x 'P- MenuUce Lamb, e Mss. — 8 Lamb, e Mss.

NOT/E

P Gadibus fuisse] Cades, hodie Ca- Proponit aufem qui vere populares

lis, in capite Biiiticas insula est. sunt majorum exemplo.

<i Interamnce] Clodius, accnsatus de ' De itijui iis publicis] Cum Rlenulae,

stupro in penetralibus BonK Dea:, civi Anagnino, injuria publice facta

juravit se eo die Interamnie fuisse. esset, P. Clodius in ejus gratiam, le-

Interamna porro nrbs est Umbriae ; gem aliquam videtur tulisse de pub-

ita dicta, quod inter duos amnes con- licis injuriis, qua pa;nam aliquam

stituta sit. conslituerat : de qua lege nihil alibi

' Velilis.jubeatisne] Requiruntiir le- legitur.

ges ut ejiciatur civis : neque id pen- " In tua tanta injuria] Fecit inju-

dere ex illis verbis, • velitis, jubeatis,' riam Ciceroni Clodius, cum ejus sedes

debet, qua- facile profrrri possunt a iiicendit ac diruil.

tribuno apud centum liotnines pecu- " Inscriptionem stalua] Statuae in-

nia corruptos, qualis ille Sedulius scripserat IMenula P. Clodlo, ob la-

fuit. tatn Icg'in dc publicis injuriis.

' Tum igilnr majores nostri] Ironia.

1776 M. TULLTUS CICERO

cipibus Anagninis9 multo majori dolori fuit, quara quae idem ille gladiator scelera Anagniai^ fecerat.'° xxxi. Quid? si" ne scriptiim quidem^ unquam est in ista ipsa rogatione, quam se Sedulius'^ negat scivisse; tu hujus,'' ut acta tui praeclari tribunatus hominis dignitate cohones- tes,''*^ auctoritatcm amplecteris?

82. Sed, tametsi '5 nihil de me tulisti, quo minus essem non modo in civium numero, sed etiam in co loco,^ in quo me honores populi RomaDi collocaverunt ; tamenne eum tua voce'*^ violabis, quern post nefariura scelus consulum superiorum, tot vides judiciis senatus, populi Romani, to- tius Italiae '7 honestatuiu ? quern ne turn quidem,'^ cum aberam, negare poteras esse tua lege senatorem ? Ubi enim tuleras, ut mihi aqua et igni '9 interdiceretur? quod Gracchus de P. Popillio,'' Saturninus de Metello " tulit.

tanta iua. Mox, C H S x scriptionem — 9 C x'P on agniliis. Post A/iagninis IMss. et edd. praeter Ern. addiiiit ornalissiinis, quod abest a ]Mss. Lanibini. — 10 X pffecerat.

Cap. XXXI. 11 C Qui si. BIox, Lalleni. e conjectiira Giilielmii usquam. — 12 C S Sidulius : % \\i Fiduliiis : al. Fidulus. — 13 Pro liiijus in Ms. Car. Steph. aulcin. — 14 llunesles H S T x. Franc. Diesd. Barb. edd. Rom. Wald. Veil. 14S0. 14S3. Gra;v. Wolf, et Orell. Tnni, uuclorem C H S x- et Ms. Car. Slepli. \ erhd auclor. amphd.'in Franc. Di esd. et ed. 1 172. desnnt. — 15 C H S 4*, Jnnt. tamen si: al. iamcn etsi. In Franc. Dresd. et ed. 1472. ie- gitiir Sijiiliil de me. — 10 In Franc, desiint verba tua cuce. Pro quern x liabet qua. — 17 Ante toiius linlicE Franc, et Dresd. adJnnt et. — 18 C et Franc, tu quidem. Pro aberam Franc. Dresd. el ed. VV^ald. ad huram. — 19 Ignis C S T

NOT^

1 Anagnicel Anagtiia civitas fuit ^ Gracchus de P. Popillio'\GTHcchus

Hernicoruin in Latio. tribunus plebis liabuit mullas oratio-

* iSV sc)/y)<«m gwiJtm] Si nihil scrip- nes contra Popiliiiini. Tulit autem

turn est in ilia rogatione proquasuf- ille, ne de cai)ile civis Romani injns-

fragiiim Sedulius se dedisse negat, su populi jiulicaretur : qui indicia

oequi ejus auctoritatein non debet causa in civem Koni. animadvertisset,

Clodius, vel ejus testiiuoniuiu, ut in- de eo populi quacstio constitueretur ;

dc suo tribunatui dignitatem et glo- quod propter Poiiillium latum est.

riani oonriliet. ''■ Saturninus de JleUilo] Saturninus

» In CO loco] NdiilCIodium protii- Apuleius tulit, uti Q. Metello Nu-

lisse ait, quo vel eum a numero civi- niidico consuli, quod legi ipsius agra-

um, vel a seiiatoria digiiitate amove- riiie, qua' intra quiiituni diem jurari in

ret; ad quani patebat iis aditus, (|ui eaiii jubebat, non paruisset, a(|na et

ctirulem magistratuin gesserant. igni interdiceretur. Ille in eain le-

PRO DOMO SUA, CAP. 31. 1777

Homines seditiosissimi dc optirais ac fortissiniis civibus noil, lit esset intcrdictiim, quod ferri non poterat/° tule- runt, sed ut interdiceretur. Ubi cavisti, ne meo me loco censor in senatum Icgerct?'' quod de omnibus, etiam qui- bus' daranatis interdictum est, scriptum est in legibus.* 83. Quaere hoc ^ e Sex. Clodio, scriptore legum tuarum : jube ^ adesse : latitat omnino : sed si requiri* jusseris, invenient hominem apud sororem tuara, occultantera se, capite de- raisso.'^'^ Sed si patrem tuum,^ civem,^ medius fidius, egre- gium, dissimilemque^ vestri, nemo unquam sanus exulem appellavit (qui, cum de eo tribunus plebis proraulgasset, adesse propter iniquitatem'' illius Cinnani temporis noluit,^ eique imperium est abrogatum); [p. 230,] si in illo poena legitima turpitudinem non habuit propter vim temporum ; in me, cui dies dicta non^ est,' qui reus non fui, qui nun- quam sum a tribuno plebis citatus, damnati poena esse

* ProJuci. " Qui nimqitnm vocatiis fui in judicium.

rp. Franc Dresd. et edd. pr. cum Wolf. Beck. Scliutz. et Orel!. — 20 Quod fieri non polerat C H, Grypli. Lamb. Gnit. quodferre noit potcrant Franc. Dresd. ed. Wald. et Gra;v. Ceteri iit Ern. — 1 IVIss. pauci, Jiint. Lamb. Gruter. quibusdam. Pantagatliiis legi mahiit civibus jam damn. Verba scrijifum est in X desiint. — 2 S Qucero, et Ms. Car. Steph. hcec. Tiini, edd. ante Grut. ex Clodio. — 3 H et Tjubet. — 4 Verba invenient . . . demisso absiint a Dresd. — 5 Franc, et ed. 1472. omitlunt citem. — G In Dresd. Barb, sex Oxonn. Mss. Roil). Wald. Ven. 1480. 1483. dissimilem sine copula. Dein, T nostri. — 7 ;^ voluit. Pro eiq?<e Franc. Di'esd. edd. pr. et teque ; %> Barb, et eque; v|/ et aqua; Caique; Ms. Car. Steph. rfunec. Graevins corrigit ei inJ^Me. — 8 Pro

NOT/E

gem jurare noluil. est legibtis, ut in locum condemnati

•• In senatum legeref} Exulibns olini, ajiquis snbstituatur.

vel qui ejecti erant, vel voluntarie in ♦ Capite demisso] ludicat nefariam

exiliuni exivissent, si quando judica- liominis turpitudinem.

batur a populo aut senatu, quod ini- s Patrem tuum'] Pater Clodii Ap-

que essent ejecti, reservabatur sub- piu» Claudius fait, qui cum Public

selliuin vacuum ; nemoque io eorum Servilio Isaurico consul fuit, et cui

locum substitucbatur : si vero quis imperium consulare abrogatum est.

jure esset ejectus, consensu omnium, •> Adesse propter iniquitutem] INIaluit

et jubentibus Icgibus, alius in ejus remancrc potius in exilio volimtario

locum substituebatur. quani redire Houiam, quae tot factio-

^ Scriptum est in legibits] Scriptum nibus premebatur.

Delplt. et lar. Clas. Cicero. 6 U U

1778 M. TULLIUS CICERO

potuit, ea praesertim, quae ne in ipsa quidem rogatione' proscripta9 est? xxxii. 84. At '° vide, quid intersit inter illnm iniquissimiim patris tiii casum," et banc fortunam conditionemque nostram. Patrem tuum, civera optimum, clarissimi viri filium, (qui si viveret, qua severitate fuit, tu profecto non viveres) L. Philippus'' censor, avunculum suum, praeteriit in recitando senatu. Nihil enim poterat dicere, quaie rata non essent, quse erant acta '* in ea republica, in qua se illis ipsis temporibus censorem esse voluisset : me L. Cotta,'5 homo censorius, in senatu juratus ' dixit, se, si censor tum esset,'+ cum ego aberam, meo loco senatorem recitaturum fuisse. 85. Quis in meum locum judicem sub- didit 1 "" quis meorum amicorum testamentum discessu meo'' fecit, qui'^ mihi non idem tribuerit, quod et si ad- essem?"^ Quis me, non modo civis, sed socius, recipere contra tuam legem et juvare '^ dubitavit? Denique uni- versus senatus multo ante, quam est lata lex de me, gratias agendas censuit civitatibus iis,'^ * quaeM. Tullium...' tan- tumne? immo etiam, * civem optime de republica meritum,

'' Me absente.

non edd. vett. paiicae et Graev. minquam. Tiim, Wald. data est. — 9 Prcescrip- <a S T X 4'' Bai'b. Mss. Lambini ac Graevii, ed. Wald. petscripla onines aliae edd. pra^ter Em. qui e conjectiira Grsevii dedit proscripta.

Cap. xxxii. 10 Sex Oxon. Mss. Ac. Pro vide \p inde. — 11 H causam. — 12 C et X n"<e essent acta. In T deest ea.— 13 Ed. 1472. M. L. Cocta.— \i Franc. Dresd. ed. 1472. juratus dixit rei censor cum esset. Mox, in C H S T X, Franc. Dresd. ed. 1472. deest ego. Tum, Jannoctins e IMs. Puceii meo me loco, m Manutins volebat. — 15 H S T quis. — 16 ' Ed. Jiintee habet quod si adessem. Melius. Credo excidisse aliquot syllabas, et fuisse quod tribueret, si adessem.' Em. ' Deest et in C x^- Graevins jam conjecit quam (sed vide- tur voluisse quod, ut recte Garaion. monuit) si adessem, ant si adfuisscm.' Beck. — 17 Franc, et Dresd. juraje. — 18 H S his, omisso quce. In T iis quce

NOT/E

' In ipsa quidem rogatione'\ In roga- cere cjectus est, se enni loco siio no-

tione Clodii non scriptuni fuit, ut rainatnrnm fuisse infer senalores.

aqua et ignis inlerdiceretur. '" Judicem subdidit'\ Erant jndicum

^ L. Philippus] L. Philippns orator decuriae perscriptze ex senatornm nn-

eximius fuit, et ejus Pbilippi pater, niero: in demortniautem locum alter

qui Octaviuiii vitrictis fuit. sufficiebatur: nemo autem subditiis

' Juratus] Addilo jurainento Cotta est in Ciceronis locniu. dixit, si censor tuui fnisset, cum Ci-

PRO UOMO SUA, CAP. 32. J 779

recepissent.' Et tu unus, pestiler civis, eum restitutiiin negas esse civem, quem ejectura "9 uuiversus senatus non niodo civem, sed etiam egregium civem semper putavit?

86. At vero, ut annales populi Romani et monumenta ve- tustatis loquuntur, Caeso ^° ille Quintius," et M. Furius Camillus," et M. Serviliiis Ahala,'' cum essent optime de republica raeriti, tamen populi incitati vim * ' iracundiamque subierunt: damnatique comitiis centuriatisi cum in ex- ilium profugissent, rursus ab eodem populo placato sunt in suam pristinam dignitatem restituti. Quodsi his^ dam- natis non modo non imminuit calamitas clarissimi nominis gloriam, sed etiam honestavit (nam, etsi optabilius ' est, cursum vitge cooficere sine dolore, et sine injuria; tamen ad immortalitatem gloriae plus afl'ert, desideratum esse a suis civibus, quam omnino nunquam esse violatum); railii,+ sine ullo judicio populi profecto, tum amplissimis' omnium judiciis restituto, maledicti locum aut criminis obtinebit?

87. Fortis et constans"^ in optima ratione civis P. Popillius semper fuit: tamen ejus in omni vita nihil est ad laudem^

' Seditionfm.

desiiiit — 19 C X electum. — 20 Kceso e conjectura Aiigustini el MHimtii dede- nint Beck, et Sclnitz. Censor C H S T x et edd. ante Lamb. Turn, Franc. Quintus : al. Quinctius. Porro, H et cvnsuluris M. Furius Cam. Oeiiiqiie, Scliiitz. e conjectura Miireti et alionim edidil C. Sercilius Ah. Vvo Ahala, quod in CHS T x, B^rb. Rom. Yen. 1483. deest, Franc. Iiabet Ala, Lmub. Hala. — I Fro rim C H S x ■>f', Franc. Dresd. et ed. 1472. habent in. Dein, iracundimn qua H S x 4' : hucundiam (juam Franc, irucundiam quo Dresd. ira- cundiatn M>. Car. Stepb. In Ms. Linibini populi coucitati inicundiain sub. — 2 Edd. vett. cum Greev. Oliv. Lall. iis. Tum, T damnatisque. In x deest non post non modo. Mox, Franc, minuit. Pro nominis Dresd. liabet liominis. — 3 H tarn, et C x si opt. — 4 Ern. conjecit in me legend. Lanibinus dedit viihi, cum sine.— 5 Al. cum ampl. Barb, et Ven. 1480. non cum ampl.—G H et S

NOTiE

n Caso ilk Quinlius] Defensor ille i' Sercilius Ahalu] Hie magister

fuit nobilitatis contra piebem.et apnd equitum Sp. Meliuui, regnuni atfec-

Tuscos exulatum abiit. Probat an- tantem, jussu Qiiintii Cinciunaii dic-

tem comparatione exemplorum ean- tatoris uianu sua interfecit. dein rem, et aniplificat. i Comitiis centuriutis] Inqiiibnsle-

" Camillus] Camillus urbeni Ro- gem tulit Lentuiusde illoruni exilio. mam a Gallis liberavit.

1780 M. TULLIUS CICERO

illustrius, quam calamitas ipsa. Quis enim jam raeminis- set, eum bene de republica meritura, nisi et ab improbis expulsus esset, et per bonos restitutus? Q. Metelli"^ prae« clarum iraperium in re militari f'uit, egregia censura, omnis vita plena gravitatis : tamen hujus viri laudem ad sempi- ternam meinoriam* temporis calamitas propagavit. xxxiii. Quodsi et illis,9 qui expulsi sunt inique, jsed tamen legibus reducti, inimicis interfectis,'° rogationibus tribuniciis, non auctoritate senatus, non comitiis centuriatis, non decretis Italiae, non desiderio civitatis, inimicorum injuria probro non fuit ; in me, qui profectus sura integer/ abfui " simul cum republica, redii '^ cum maxima dignitate, te vivo, fratre tuo altero consule''* reducente, altero prastore' pe- tente,'4^ tuum scelus nieum probrum putas esse oportere ? 88. Ac,'^ si me popuius Romanus, incitatus iracundia aut invidia, e civitate ejecisset, idemque postea mea in rem- publicam '^ beneficia recordatus, se collcgisset, temerita- tem atque injuriam'7 suam restitutione mea reprehendis- set ; [p. 231.] tamen profecto nemo tam esset amens, qui mihi populi tale judicium '^ non dignitati potius, quam de- decori putaret esse oportere. Nunc vero, cum me in judi-

f Indemnalus.

conslantis, — 7 H S T x "f '<"" '^'' laudem. — 8 C H S x fl'' semp. gloriam site mem.

Cap. xxxiii. 9 C x Qttod si ex illis. Lambinus copiilam omisit. — 10 C H T x^ interjeclis. — 11 Dresd. et ed. 1472. affui. — 12 Pro rcdii, quod in Franc. 1. eled. Juiit. (iecst, M-'. nonnnlli et edd. pleraeque ante Giiev. hnbentdi- cam. In Dresd. Barb. Ms. Car. Staph, ed. 1472. Ven. 1480. et al. deest pree- positio cum, et legitiir dicam max. dign. abfui simul cum R. P. Preepositioneni quoqup oniiitiint ed. Rom. et Ven. 1483. 3Ja.v. cum dign. dedenint Lamb. Oliv, Lall. AV'olf. Pro te vivo Pantagatliiis te invito legi malnit. In H S T x te deest.— 13 H S 'i' x^^, Franc. 1. Dresd. consu/ari. — 14 Petenti C S x • <'*" cente Pal. 9. ducente (Jeinbl. jiatiente Aldus Nepos e conjectura Maiiiitii. In T deest.— 15 T, Franc. 1. Dresd. Ms. Steph. et ed. 1472. At. Mox, Dresd. inritatus. — 10 Meainrii). C: in ea rt'p. Dresd. — 17 H incuriam. — 18 Lamb.

NOTyE

■■ Q. iHetelli] Q. Metcllns Nnmidi- * Consule] Metello Nepote consnie

ens censor Satiirniiium notavit, aqno rcferente, revocatiis fuit Cicero, postea tribiino plebis in cxilium ejec- ' Pratore'\ Appius, Cloilii germa-

tus est. iius frater, preetor tuin erat.

PRO DOMO SUA, CAP. 33. 1781

cium popiili nemo omnium '9 vocarit; condemnari non po- tueiira, qui accusatus non sim ;^° denique ne expulsu.s <jui- deni ita siin, ut,' «i contendercm, superare non possem ; contraque a populo Romano* semper sini defensus, ain- pliiicatus, ornatus; quid est, quare quisquam mihi se ipsa populari rationed antcponat? 89. An tu populum lloma- num esse ilium putas,^- qui constat ex iis qui mercede con- ducuntur? qui impclluntur, ut vim afferant magistralibus ? ut obsideant senatum I optent quotidie caedem,^ iticendia, rapinas? quem tu tamen populum, nisi tabernis'^ clausis," tVequentare non poteras ; rui populo duces Lentidios," Lol- lios,^ Plaguleios, Sergios pia^fecerat;. O speciemy digni- tatemque populi Romani, quam regcs, quam nationes ex- tern, quam gentes ultimae pertimescant,^ multitudinem ho- minum ex seivis, ex conductis, ex facinorosis, ex 9 egenti- bus congregatam! 90. Ilia luit pulchvitudo^ populi Ro- mani, ilia forma, quam in Campo vidisti tum, cum etiam tibi, contra senatus totiusque Italiae auctoritatem et stu- dinm, dicendi potestas fuit.'° lUe, ille populus est domi-

t ale populi jud. — 19 Franc. Ms. Puccii, et ed. Jiint. omnino. — 20 x fuerim. Mox, pulsus C H S X. Ms. Car. Steph. ed. Rom. Vph. 1483.— 1 Pro ut C H S

X il* liiibent Jit. Tum, T si ne cont. I)ies<i. si me cnnl. — '2 ;(/ a rep. — 3 Car. Stepli. et Lamb, ipsa populi rat. Ern. legi mavull in ipsa populari rat. Pan- tagatliiis legit, in ipsa populari rut. artteponatur. — A Lainb. e I\Is. putas ilium. Mox, C e.xhis.—5 Ms. Car. Steph. optent Catilinte ccedem. Garaton. lei^i ma- \»\l qui oplant.—G P'ranc. I. Ms. Car. Steph. et fd. 1-172. nisi his tub. Pro nJsiC H S X *■* Dresd. habeiit in his. — 7 T Leuluhis, litis. In C Lillius. Deiii, Etf. Placuleios. Graevius dedit Lentidios, Plaifutdus, Lvllios. InCHSTx et edd. plerisqiie ante Lamb, deest l'la';;uleios. I)eni()iie, T Siri^ios.— S Edd. ante V.y\i.perlinicscunt. Tum, CHS T x multiludiue. Paulo po!^t, ex servis, ex conductis G»*^\i'.\iiiib. Jiint. Gripv. Lall. Wolf, liei k. et Orel!, ex serris conductis ceieri,— 9 In Franc. 1. deest pritpositio ante egentihus. — 10 Lamb. dej'uit. Pionomen ille seme! tantuni legitiir in C H S T Xi Franc. Dresd. et

NOT/E

" hisilabernis clausis'\ Loqnitnr de concilandas ruenuit, quibus Clodiiis

plebe urbana, qiias constabat opiti- ad vileni sibi plebecnlam comparan-

cibiis, qiia-qiie inferior riislicana iia- dam utebaliir. bebatiii. " O spcciem] Ironica exclaniatio.

^ Lentidios, iic] Lenlidii, LoUii, ^ ///.i/ui< fd/Zt/inViK/o] Ostendit qui

Semii, homilies apti ad seditioncs vcrc populus Koiii. diccndiis sit.

1782 M. TULLIUS CICERO

nus regum, victor atque imperator omnium gentium, quern illo clarissimo die, scelerate, vidisti turn, cum omnes prin- cipes civitatis, omnes ordinum " atque aetatum omnium, suftVagium se, non de civis, sed de civitatis salute ferre '* censebant : cum denique iiomines in Campum, non taber- nis, sed municipiis^ clausis, venerunt.'^ xxxiv. 91. Hoc'* ego populo, si tum consules aut fuissent in republica, aut oranino non fuissent, nullo labore, tuo praecipiti furori atque impio sceleri restitissem. Sed publicam causam contra vim armatam sine populi praesidio'^ suscipere nolui : non quo "^ mihi P. Scipionis,*^ fortissimi viri, vis'^ intima,' privati hominis, displiceret ; sed '^ Scipionis factum statim P. Mu- cins '9 consul, qui in gerenda republica putabatur fuisse segnior,'' gestam ^° multis senatnsconsultis non modo de- fendit, sed etiam ornavit : mihi aut, te interfecto, cum con- sulibus, aut, te vivo, et tecum, et cum illis, armis decertan- dum fuit. 92. Erant eo tempore multa etiam alia metu- enda. Ad servos, medius fidius, res pervenisset : tantum homines impios ex vetere ilia conjuratione** inustum ' ne- fariis mentibus bonorum odium retinebat.^

Hie lu me etiam gloriari vetas: negas esse ferenda, quae soleam de me praedicare: et homo facetus iuducis etiam

s Summa,

ed. Wald. — 11 x <"'<^'"'^*' Mox, Ern. conjecit legend, omnium homines. — 12 C S x/<"'^' — 13 ^ venerant, ill Em. volebat.

Cap. xxxiv. 14 \f/ Hcec. — 15 Garaton. conjecit sine publico pivf.s. — Ifi C H S X '('> Jiint. Lamb. Wolf. Berk, et Orel!, won quo. Ceten non qund. — 17 In T vis (ie'-sf. Vid. Nott. V.irr. — 18 x ^^^ *'• — 19 ^'- Mitiius. — 20 Se^nior ijunm fiesta Lamb. (Iliv. segnior, f^estttm multis Em. e conjeclura. Segnior,

NOTiE

* Non tahfrnis, sed 7nu7iicipiis] Ait T. Giarchiim arnia capcie nolnit, ne

non e tabemis vilein popiilnm, sed aliciijiis belli rivilis aurtor habere-

X omnibus mnnicipiis et civitatibus ttir;sed multis tanieii laiidibus Sci-

vnnisse pro Cicerone .suppliratiini. pioiiis factniii extnlit.

^ P. Scipionis'] Non improbavit Ci- "^ Vetere ilia conjuratione] Ex Cati-

cero factum P. Scipionis NasicaB, qui linaria conjuratione niuiti ad arma

T. Graccliuni occidit. Vide Plutar- prodiissent, a quibus respublica peri-

cliuin in Gracchis. clitata esset.

<^ Fuisse segnior] P. Mucins contra

PRO DOMO SUA, CAP. 35. 1783

sermoncrn iirbanum ac venustum : me dicere solere, esse me Jovem; eundemque' dictitare, Minervara esse sororera meam. Non tam insolens sum, qiiod Jovem esse me dico, quam ineruditus, quod Minervara sororcm Jovis esse ex- istimo.+ Sed tamen, ego raihi sororem virginem ^ ascisco : tu sororem tuam virginem esse non sivisti.s' ^ Sed vide, ne tu te*^ debeas Jovem dicere, quod tu jure eandem sororem et uxorem appellare possis. xxxv. Et quoniam hoc re-

gestd, muUis cetevi. — 1 Dresd. injuslum. — 2 Hervag. tenebat. — 3 x f"'« denique. Tuni, H diclare. — 4 ' Liliri iiuidam scr. et edd. iiou tnin inerudi- tus: alii nt Giielf. ed. Vict, nnn turn cruditiis: illud recepit Grapvins ; male.' Ernest. ' Quam Giiiteiiis dedit loci scripturaiii, ab Ern. et Wolf, quoqne seivatam, ea peiita e^t ex cod. Gembl. ciii astipiilatur cod. Vict., nisi quod is liahet, ut Pal. 9. entditus. Pal. 9. pia?terea, me dicam tam eruditus, quod Min. sororem Jov. esse exislimo. Cod. Franc, quod Joiem me esse dicam, non tam enid., quod Min. sororem Jovis esse sororem meam exislimem (sed vetusta maniis voc. eruditus superscripseiat quam ineru- ditus). Similiter Dresd. et plerseque vett. edd. nisi quod ineruditus liabent. Hinc Graeviiis (cum in codd. Grut. desit sororem meam) edidit, Jovem esse me dico, mm tam ineruditus, quod Min. sororem Jovis esse existimo. Nau- gerius, quoil Jovem me es^c (s. esse me) dico, quam eruditus, qwd IMin. soro- rem Joris esse existimo. l'2am scripturain, elsi ab Ursino improbatairi, reti- nuernnt Oliv. Lall. Oxonti. (in qiiibus esse me); et Lallem. iimiiti e siiis codil. ita legere osttiulii. Hervag. et Cam. dederunt, qi/i Joi-t'/n esse me dicam, non tam ineruditus, qui 31in. Jovis sororem meam esse sororem existimem : ita etiam Car. Stepli. jNIaimt. et Lamb. Atqne sic legi in cod. qiiodani Ant. Aiisriistini Ursiims aiirtor est. Uniis e Lall. codd. liabet, qui .Jov. esse me dicim, non tam ineruditus, qui 3Iin. Joris sororem esse existimem. In cod. Barb, esi, quod Jovem esse me dicam, nee tam eruditus, quod Min. me sororem meam Jovis esse sororem existimem: qiuc etiam ineptioia sunt. Lambiniis edidit, qui Jovem esse me dicam, non tam ineruditus, ijui Min. Jovis filiam, meam sororem esse existimem : idemqiie moiiet, Passeratiiiin legere, qui Min. Jovis (.siibiiitell. filiam), soro7'em wcrt/n, .Sfc. Ant. An^nstinus legit, non tain ineru- ditus qui Min. Jovis esse sororem exislimem : Ursintis auteni, Pantagathum secutiis, rcctissime Ifgi oxistiiiiat, qui Jovem esse me dicam, nee tam ineruditus, qui H]inervam sororem existimem ; atqiif ita postea in cod. Nic. Perotii scrip- tiini iiivenit.' Beck. Pro lam ante insulens C x li'>bent ita : pro dico C H a X ^ dicam : pro quam C H S x ""« '"'"• Tuin, C H S x "'e sororem Jovis esse exislimem. ViiL Noit. Varr. — .5 C, ed. Rom. et al, ciiin Beck, szs^i. — 6 In C T X te deest. Pro debeas Pal. 9. Gembl. et Ms. Vict, liabent solcas. T dicere oniiltil.

SOVJE

« Sororem virgineml Ait se tractare qiia^stiis gratia. Porro filia Jovis, et

Minervam ut virginem, et suis bo- ex capite illiiis prognata traditiir.

neste stndiis uti. Volant aulein poe- ' Non sivisti] Clodius prostitnerat

t<e buc ligmenlo Minerva^; quod om- sororem suam, et nunc ei stupruni

nes literati quasi fraires ejus sunt, ejus objicit. quia Ktudia tractant libcraliter, non

1784 M.TULLIUS CICERO

prehendis, quod solere me dicas de me ipso gloriosius praedicare ; 93. quis unquam audivit, cum ego de me, nisi coactus ac necessario dicerem? N^am si, cum mihi furta, largitiones, libidines objiciuntur, ego respondere so- leo, meis consiliis, periculis, laboribus, patriam esse con- servatam,7 non tam sum existimandus de gestis rebus glo- riari, quam de objeclis^ non confiteri. [/7. 232.] Sed si mihi, ante haec duiissima reipublicaj tempora,^ nihil un- quam aliud objectum est, nisi crudelitas illius temporis,?'' cum a patria perniciem depuli ; quid ? me huic maledicto utrum non respondere, an demisse * respondere decuit ? 94. Ego vero '° etiam reipublicae semper interesse putavi, me illius pulcherrimi facti, quod ex auctoritate senatus, consensu bonorum omnium, pro salute patriae, gessissem, splendorem verbis" dignitatemque retinere ; praesertim cum mihi uni in hac republica, audiente populo Romano, opera mea banc urbem et banc rempublicam esse salvam, jurato dicere fas fuisset.' Exstinctum est jam illud male- dictum crudelitatis, quod me, non ut crudelem tyrannum, sed ut mitissimum parentem,'^ omnium civium studiis de- sideratum, repetitum, arcessitum vident. 95. Aliud exor- tum est: objicitur mihi mens ille discessus : cui ego crimi- ni respondere sine mea maxima laude non possum. Quid enim, pontifices, debeo dicere ? Peccati me conscientia

* Lente.

Cap. XXXV. 7 Barb. Mss. Car. Stephani et Lambini servalatn. Tuin, Lallem. delevit non ante tam sum exist. — 8 Post objectis x addit rebus, sed non ante confiteri omittiint Pal. 9. Ms. Vict, iinus Paiiss. Ms. Car. Slepb. cum Srlmtz. ct Orell.— 9 Pro illius temporis Erf. Pal. 9. Franc. Ms. Vict. Ms, Car. Stepli. habent ca unius. — 10 M«. Car. Steph. vero omittit. In C H S X ^ deest etiam. — 11 C, Franc. Ms. Vict. ed. Ven. 1480. urbis. Pro retinere

NOTiE

s Durissima reipublicce tempora] Ea die consulafiis, cum Ciceroneni tri-

intelligit tenipora qnibus ejectns est. bnnus plebis Q. Metelliis Nepos con-

*> Crudelitas illius temporis] Tempns clone privasset, jinavit rempub. a se

flpsigiiat qiio Catiliiia2 conjiirationem servataui fnisse : tunc populus eiim

o])prfssit. jure jurasse juravit. Vide lib. v. Ep.

' Jurato dicere fas fuisset] Ultimo ad Metelliun.

PRO DO\ro SUA, CAP. 3G. 1785

profugissc? At ■' id, qnod niilii crimini dabatur, non mo- do peccatum non crat, sed erat res, post natos homines '♦ pulcherrima. Judicium popiili pertimuisse? At '^ id nee propositum ullum "^ fuit ; et, si fuisset, duplicata gloria '' discessissem. Bonorum mihi praesidium defuisse ? fal- sum est. Me mortem timuisse? turpe est. xxxvi. Di- cendum igitur est id, quod non dicerem, nisi coactus: (ni- hil enim unquam de me dixi sublatius,' '7 asciscendoe lau- dis causa potius, quam criminis depellendi :) dico igitur, et quam possum '^ maxima voce dico: 90. Cum omnium perditorum et conjuratorum incitata'' vis, duce tribuno * plebis, consulibus auctoribus, afflicto*° senatu, perterritis equitibus Romanis, suspensa* ac solicita ' tota civitate, non tarn in me impetum faceret, quam per me in omnes bonos; me vidisse, si^ vicissem, tenucs reipublicee reli- quias ; si victus essem, nullas futuras. Quod cum judicas- scm ; deflevi conjugis miscrae discidium,^' liberorum caris- simorum solitudinem, fratris absentis amantissimi atque optimi casura, subitas fundatissimaj familias ruinas : sed his omnibus rebus vitam anteposui meorum civium ; rem- que publicam+ concidere unius discessu, quam omnium interitu occidere malui. Speravi (id quod accidit) me ja-

' Gloriosius. * Dubiu. ' Disjimctionem.

Wolf, legi mavult tueri. — 12 x patrem — 13 C T x 'I' ^"f- Mox, rp crimen. Pro modo H habet mei. — 14 Lamb, post horn, natos. — 15 C x 'P -^wf. — 16 S iUi4»i : H illud.

Cap. XXXVI. 17 Giilielm. conjecil sw^aiius. — 18 Bath, qua pass. — 19 In- dia Pal. 9. Barb. INIs. Vict, vt Ms, Lamb, cum Gitit. In Pal. 3. 4. 5. deest.— 20 Ante nffiktn C H S T x addiint tt. Mox, in C et x piateritis, — 1 <^ et edd. nonniill* sulicilutu : Franc, solicitaia ac suspensa. — 2 In x deest si. — 3 Edd. ante Lamb. dissiJium. Tmn, C S x ^"li>-'itudine>n. Postea, C aman- tissimi. — 4 C H S T rempublic/tm. Dein, cunccdere T, Pal. 1. 9. Ms. Vict. Ms. Car. Steph. Mss. Lambini : cortdere C H S x> Baib. M?s. Ursini el edd. ante Lamb, occedcre malnit Gulielm. Pro unius C H S T x, Barb, et edd.

NOT/E

'' Duplicala gloria] Gloria ejiu, 1. stitis^et. fuit cum Catilinie conjiiralionem op- ' Dtice tribuno, S^c] Consulibus Pi-

)iressit : 2. cum t'lodio cessit, ne rrs- sonc. et Gabinio, Jribunns erat Pub.

publica perturbaretiir, si (|iiid ei re- Clodiiis.

1786 M. TULLIIS CICERO

centem posse a vivis * viris fortibus excitari ; si una cum bonis interiissem, nuUo modo posse recreari. 97. Accepi, pontifices, magnuin atque incredibilera dolorem: non nego : neque istam raihi ascisco sapientiara,™ quam nonnulli in me requirebant, qui me animo nimis fracto esse atque af- flict© loquebantur. An ego poteram, cum a tot rerum tan- ta varietate'^ divellerer (quas idcirco praetereo, quod ne nunc quidem sine fletu commemorare possum), inficiari me esse hominem, et communem naturae sensum repudiare? Tum vero neque illud meum factum laudabile, nec^ bene- ficiura ullum a me in rempublicam ^ profectum dicerem, si quidem ea reipublicae causa reliquissem, quibus aequo ani- mo carerem : earaque animi duritiam, sicut corporis, quod, cum uritur, non sentit, stuporem potius, quam virtutem putarem. xxxvii. i)8. Suscipere tantos animi dolores, atque ea, quae capta urbe, accidunt victis, stante urbe, unum 9 perpeti, et jam se videre distrahi a complexu suo- rum, disturbari '° tecta, diripi fortunas, patriae denique causa " patriam ipsam amittere, spoliari populi Romani beneficiis amplissimis, praecipitari ex altissimo dignitatis gradu, videre praetextatos '- inimicos," nondum niorte com- plorata, arbitria petentes'' funeris; ° hsec omnia subire conservandorum civium causa, atque ita, ut '^ dolenter ab-

vett. meo ; Gryph. 1550. men unitis, prol). Gaiaton. — 5 In T deest vivis. — 6 Em. conjecit suavitate vel carilate legend. — 7 Lamb, trnjue. — 8 CT rep. Franc, repiihlica. Tum, T confectum.

Cap. xxxvii. 9 Rom. Yen. 1480. 1483. vivum. — 10 C H S x disturbare. — 11 Pro causa C H S x earn. — 12 H S T x 'I'l Franc, onmes Pall, et Ms. Vict. prcBtextos. — 13 Parenles C H S x- parentis Dresd. — 14 Pro itl C <u ; H S x tum; Dresd. et ai. cum; Franc, ut cum; ed. 1472. lamen. Pro a6sis x ^*

NOT/E

"> Ascisco sapienliam] Indoleniiam neris poenas lethales intelligit : nam

Stoicorum infelligit. vox lia-c 'arbitrium' nsurpabatur

" Pratextatos inimicos] Praetexta- ctiam in fiuieribiis pio merccde libi-

tos inimicos dicit, quia magistratus tinariorum, vespillonnni, pollincto-

gerebant quortini praetexta insigne rum, et eorum omnium qui fnuera cu-

fiiit. rabant.

• Arbitria funeris'\ Per arbitria fu-

I'RO DOMO SUA, CAP. 37. 1787

sis, non tam sapiens, quam iiji" qui nihil curant, sed tarn amans tuorum ac tiii, quam communis humanitas postu- lat ; '' ea laus prseclara atque divina. Nam, qui ea, quae nunquam cara ac jucunda duxit, animo aequo reipublicae causa deserit, nullam beuevolentiam insignem in rempub- licam '^ declarat : [p. 233.] qui autem ea relinquit, rei- publicae causa, a quibus cum summo dolore divellitur, ei patria cara est ; cujus salutem "i caritati '^ anteponit suo- rum. 99. Quare, disrumpatur licet ista i'nria,^ [atque] au- diat hasc ex me, quoniam lacessivit. Bis servavi,'^ ut consul togatus^ armatos vicerim, privatus' consulibus '^ armatis cesserim. Utriusque temporis fructum tuli*° max- imum ; superioris, quod ' ex senatus auctoritate, et sena- tum, et omnes bonos, meae salutis causa, mulata veste vidi ; posterioris, quod et senatus, et populus Romanus, et omnes mortales, et privatim et publice judicarunt, sine meo reditu rempublicam salvam esse non posse.

100. Sed hie meus reditus, pontifices, vestro ^ judicio

Dr-'sd. a.Mis; C adsis. — 15 i|/ postulahat. Edd. plerseqiie ante Griit. pracl. ac div. Lamb, priccl. est ac div. — 10 C in rep. — 17 C x carilntem. — IS Lamb, (nisi qiioil hie dirumpatur), Oliv. Bet-k. et Orell. Qunre rempublicam {disrtim- palur . . . Iiicessivit) his seivmi, 8fc. Sriuitz. Quarc {disrumixitur . . . lacessivit) rctiipulAicain bis seriiivi. Ernesto a/fyHC suspectiim est. In x I"" utque \es,\- t\iv at: [iiipterea S x *^ "'""/'"'"'■• (Jaralon. conjecit leiieiid. Quare dirumpa- tur licet, audiat tuec ex me ista furia, quoniam lacessicit. Hemp, bis servavi, qui consul tojx, iSfc. — 19 1^1 consul. Lamb. Ii. 1. iia dedit, et cum consul tog. arm. vici, et cum prii\ cons. arm. cessi. — 20 Franc, retuli. — 1 Pro quod ed. VVald. habet quidem. Li Franc. 1. deest. — 2 Pro vestro x lialj^t ""»• Mox, Franc. 1. in

p Ut dolenler ahsis, non tam sapiens ' Disrumpatur ista furin'] Fuiiani

quam ii] Dicit Cicero se mnlta laude Clodinm a|)|)(-llat, qno invito osten-

dignuni esse, rjnod abt'ueiit cnm siio ()it non minus gloriosinn sil)i fiiisse

snorniiiqne dolore, non nt ii philoso- reditnm snnin, qnam victoriani de

phi qui nihil renim hnmanai iini en- Catiiinae conjniatione reportatam.

rant, ((tialfs sunt Stoici ; se autem ' Consul togntus] Cicero togatus, et

omnia amplcxnni fnisse in qnibiis age- versntiis semper in foro, C'aiiiinain

bUiir de reipublica- salute. vicit. et illias socios conjnrationis.

1 Cujus salutem] Discessit Cicero ' Prii-atus] Clodio et coss. enndo in

in e.xilinm reipiiblicp cani<a, ne si ar- exiliwm cessit privatns, quia tnnt:

mis se defenderet contra Clodinm, ntillnm magistratum gerebat. renipub. in disci inien adducerel.

1788 i\r. TULLius cicero

continetur. Nam, si vos me in meis eedibus collocatis, (id quod in oiuni mea causa semper studiis, consiliis,' aucto- ritatibus, sententiisque fecistis) video me plane ac sentio restitutum. Sin mea domus non modo mihi non redditur, sed etiam monuraentum praibef- inimico doloris mei, sce- leris sui, public.je calamitatis ; quis erit, qui hunc reditum potius, quam poenam sempiternam putet? In conspectu })raeterea totius urbis^" domus est mea, pontifices : in qua si manet illud, non monnmentum [urbis], sed sepulcrum, inimico^ nomine'" inscriptum ; demigrandum potius ali- quo est, quam habitandum in ea urbe, in qua tropaea ' et de me et de republica videam constitu(a. xxxviii. 101. An ego tantam aut animi duritieni'' habere, aut oculorum impudentiam ^ possim, ut, cujus urbis servatorem me esse senatus omnium assensu toties judicarit, in ea possim in- tueri domum raeam eversam, non ab inimico meo, sed ab hoste coramuni,^ et ab eodem exstructam et positam in oculis civitatis," ne unquam conquiescere^ possit fletus bonorum? Sp. Melii,'°^ regnum appetcntis, domus est

"" Verbis inimici. '* Conspectu omnivm.

meis sedibus. — 3 In C H S x 'I' deest consiliis. — 4 C probet. — 5 Verltuni urbis suspeclum est Ernesto. — G Lamb, inimici. Turn, alii scriptuin.

Cap. xxxviii. 7 C H T et Lamb. duritiam.—S Pro communi x criminum. Ante exstructam Lamb, et Oliv. addidenitit adem. Pantagatlms conjecit le- gerfH. exstructam sepultiiram. Qnidam ap. Ern. conjecit domum exstructam. In T destructam. — 9 x nunquam, et Dresd. exquiescere. — 10 Cx^'P- !^iulii: ed.

NOT^

" In conspectu totius urbis'\\\i V&\a.- tibiis viris pro tropsis erigebant,

tio sita erat domus Ciceionis. Vide Alex, ab Alex. Genial. Dier.

" Tropoea'] Tropaanm monnmentum i. 21.

(lixeriint, nunc marmoreum, nunc SB- y Oculorhtn impudentiam'] Oculi sig-

neum cum inscriptione, et titiilis sevo na sunt pudoris.

perpetuo dnraturis. Inlerdnin si ma- ^ Sp. nielii] Melins ille interftctus

teiia non suppetebat, lapides in in- est a Servilio Aliala, c\\\\\ in penuria

gentem cumulum aggerendo, vel ar- frumenii largitiones feci?sel populo ;

boreni ingentem cxcisis ramis, ibi- ejus domus diruta est, et pnblicata

demquo liustiinn spulia statuendo, in bona, niemoriuin postcritalis, bonis ct for-

PRO DOMO SUA, CAP. 38. 1789

complanata/ Ecquid " aliud? a^quum accidissc Melio populus Roraanus'^ judicavit:'' nomine ipso ^quimelii," slultitia poena '5 comprobata est. Sp. Cassii'' domus ob eandem causam "^ eversa : atqiie in eodem loco aedes po- sita Telluris. In Vacci'^ pratis domus fuit M. Vacci/ qnas publicata est et eversa, ut illius facinus mcmoria et nomine loci notaretur. M. Manlius,"^ cum ab ascensu Ca- pitolii Gallorum impetum repulisset,'^ non fuit contentus beneficii sui gloria: regnum appetisse est judicatus : ergo ejus domum eversam duobus lucis '^ convestitam videtis. Quam igitur majores nostri* sceleratis ac nefariis civibus maximam poenam constitui posse arbitrati sunt ; eandem ego subibo ac sustinebo, ut apud postcros nostros non ex- stiuctor conjurationis et sceleris, sed auctor et dux fuisse videar?'** 102. Hanc vero, pontifices, labem ? turpitudi-

* /Equatn solo.

P Pvpulus judkatit tractatum fuisse pro merito. t Notam.

Wald. Sp. Metelli. Al. 3IcFlii . . . Malio . . . ^quimelii.—U C H S et quid. In Fianc. et si quid aliud aqui accidisse: Dresd. et ed. Wald. el quid aliud cequum accidisse. — 12 C x 'p populus R, Mallio: Baib. et IMss. Lanibini populus R. 3Ielio. — 13 Lanibiniis dedit Ecquid aliud (omisso (cquuvi) accidisse . . . ju- dicavit? noiKiue . . . stultitice poena. Scliiiiz. qiio(|iie lecepit slullitia. Lallein. e conjectiira Gra-vii recepit JEquimelii Melii panu cumpr. est: etBerk.de sententia Marclandi Ecquid aliud? ccq. . . , judicavit nomine ipso JEqnimcclii ; stullilia poena compr. est. Gaiatou. cuiijecit legend. Sp. Mclii vppcteutis domus est cnmpl. ; aq. accid. Melio populus Romanus jud. : nomine ipso JEquimelii poena compr. est. Viil. Nott. Varr. — 14 Ms. Lamb. Sp. Cussio, etCHSxoheam causam. — 15 x Vacti: ita etiam paiilo post C x '/'• f*ro pratis C patris. — 16 Al. Mauilius.~n C H T x. Franc. Diesd. ed. 1472. lucis IS C

NOTiE

* ^quimelii'] Complanatio ilia nbi << Repulisset] A. U. C. 309. nt Li-

Melii domus sita erat, postea jEqui- viiis lib. vi. refert, Manlins repniit

inelium dictum est. Gallos qui, inrensa urbe, iu Capito-

^ Sp. Cassii] S|)urius Cassius ler liuui iniunpebant. Veruni cnin in

consul fuit ; veruni cnm in snspici- suspicioiieni regiiiaftVctaudi venisset,

oneni lepni affertandi venisset, de e Capitolio pnrceps datus est.

riipe Taipeia dejectus est A. U. C. "^ Quam igitur majores nostri] Os-

282. Liv. lib. ii. tcndit quam indignuin sit, ut qui lem-

<= M. Vacci] iM. Vaccus, Fundano- pnblicaniconservavit, cadem intaniia,

rum dux, contra Ruuianos pugnavit: spoliatus domo, notelur, qua notati

ejus ardcs in Pdlatio dinita' sunt, et sunt a majoribus, qui earn perdere

prata Vacci appellata}. conati sunt.

1790 M. TLLLIUS CICERO

nis et inconstantias poterit populi Romani dignitas susti- nere, vivo senatu, vobis '9 principibus publici consilii, ut domus M. Tullii Ciceronis cum domo Fulvii Flacci,*°'' ad memoriam pcense publice constitntae conjuncta esse videa- tur ? M. Flaccus, quia cum C. Graccho contra salutem reipublicae fecerat, et senatus sententia est interfectus, et ' ejus domus eversa ct publicata est; in qua^ porticum post aliquanto Q. Catulus^ de manubiis'^ Cimbricis fecit. Ista autem fax ' ac furia patriae, cum urbem, Pisone et Gabinio ducibus, cepisset,^ occupasset, teneret, uno eodemque tem- pore et clarissimi viri mortui monumenta delebat, et meam domum cum M.''^ Fiacci domo conjungebat: ut, qua poena senatus affecerat eversorem civitatis, eadem iste, oppresso senatu, afiiceret eum, quern patres conscripti custodem pa- triae judicassent. XXXIX. 103. Hanc vero in Palatio at- que in pulcherrimo urbis loco porticum esse patiemini, furoris tribunicii, sceleris consularis, crudelitatis conjura- torum, calamitatis reipublica?, doloris mei defixum '^ in- dicium 5 ad memoriam omnium gentium sempiternam 1 [p. 234.] quam porticum pro amore,^ quern habetis in rempublicam, et semper habuistis, non modo sententiis, sed, si opus esset, manibus vestris disturbare cuperetis ;

** Stabilitum.

videatur. — 19 T et Ms. Lamb, nobis: x «Ji'is. — 20 Lamb. Fulvii et Fiacci. Mox, ip imbliccB. — 1 Particiilas et ante senatus atqiie ante ejus delevit Lamb. Pro ejus in x cujus. — 2 Pro in qua Beck legi mavnll in cujus area. — 3 Pro ducibus x consulibus, el pro cepisset Franc. Dresd. confecisset ; e<l. 1472. fecisset. — 4 Praenoinen omilltint Franc. Barb. Ms. Steph. et Ms. Lamb. Cap. XXXIX. 5 C x j^'^^f^i"''*' — G In niarg. ed. Lamb. conjic'Uiir ;^ro 6o

NOTiE

' Fiacci] Fiiit ille M. Flaccns, qui •• De manubiis~] Mannbiae sunt spo-

cum Grarcbo.Tiberii fratre, a L.Opi- lia quee ab hostium manibus ablata

mio consnle interfectus est A. U. C. sunt.

G32. Lege Pint, in Graccb. • Isla aulem fax"] Clodius fax ab

*f Q. Calulus'] A.U. C.052. Q. Lu- Cicerone dicitur, quia rempublicam

talius Catulns proconsul cum Mario perdebat. Cimbros vicit.

PRO DOMO SUA, CAP. 40. 1791

nisi quern forte illius castissimi sacerdotis ^ superslitiosa dedicatio deterret.7

104. O rem, quam homines soluti ridere ^ non desinant ; tristiores autem sine maximo dolore audire non possint !9 Publiusne Clodius, qui ex pontificis raaximi domo religio- nem eripuit, is '° in meam intulit? hunccin' vos," qui estis antistites casrimoniarum et sacrorura, auctorenii liabe- tis et raagistrum publicae religionis ? O Dii imraortales ! (vos enim liaec audire cupio) P. Clodius vestra sacra cu- rat? vestrum numen horrct? res omnes humanas religione vestra contineri putat? Hie nonilludit auctoritati horum"^ omnium, qui adsunt, summorum virorum ? non vestra, pontifices, gravitate abutitur? Ex isto ore, religionis ver- bura excidere aut elabi potest? quam '^ tu eodem ore, accusando senatum, quod severe de religione decerneret/ irapurissirae teterrimeque violasti.'^^ XL. 105. Aspicite, aspicite,'^ pontifices, horainem religiosum, et, si vobis vi- detur, (quod est bonorum pontificum) monete eura, modum quendam esse religionis : nimium esse superstitiosum "^ ""

amove. — 7 T deterreret. — 8 Soluti et cum libernti rid. Franc. Dresd. soluti, a cura liherati, rid. edd. ante Grnt. qui auctoritate Pal. 9. et GemhI. delevit verba a cura liberati. Pro soluti in C H S a cura liberati ; T x </' soluti a cura. Lanil). edidit homines cura soluti ac liberati ; et in inarg. legitur, ' Al. homines soluti a cura et liberati.' Mox, H S x 4') Barb, et ed. Hervag. desinunt. — 9 H ^, Franc. Dresd. Barb. ed. Hervag. possunL — 10 In Ms. Car. Steph. deestis, — 11 Hunc, inquam, in vos C T x : lii(}ic, inquum, vos H S, Franc. Dresd. edd. Rom. Ven. 1480. 1483. hunc vos Ms. Car. Steph. hunc, inquam, etiam vos Lamb, hunccine vos alii. — 12 C eorum. — 13 Quam Lamb, Wolf. Beck, et Orell. quum ceteri. — 14 Post violasti Laml)inus interrog. notam posiiii.

Cap. XL. 15 Aspicite seniel tanliim legitur in T, Ms. Lamb, et Ms. Car. Stepli. — 10 Verba nimium esse superstitiosum siispecta fiierunt Lambiuo. —

NOT^

'' Castissimi sacerdotis'^ Acerba in tinnif, arnitcnte M. Pupio consule,

Clodium ironia, qui liabitu niuliebri ne ea de re senatus judicaret.

in domnmCeesaris, pontificis maximi, ™ Superstitiosum] Ridet et pnngit

in qnamiilieres pro populo facicbant, Clodiiim ironicPj quem snperstitio-

libidinis causa ingressus est. sum ninns esse ait, id est religiosum,

' Quod severe de religione deccrnC' et cnpidum videndi, quse viris videre

ret] Quando Clodius de incestu accu- non licet, satus est, spe corruuipendi judicii ob-

1792 M. TULLIUS CICERO

lion oportere. Quid libi iiecessc fuit anili'7 superstitione," homo f'anatice," sacrificium, quod alienas domi fieret, invi- sere ? quae '* autein te tanta mentis imbecillitas tenuit, ut non putares, Deos satis posse placari, nisi etiam muliebri- bus'9 religionibus P te implicuisses? quern unquaui audisti majomm tuorum, qui et sacra privata coluerunt, et publi- cis sacerdotiis pitefuerunt, cum sacrificium Bonai Deae fieret, interfuisse ? neminem, ne ilium quidera/° qui csecus est factus.' "< Ex quo intelligitur, multa in vita falso homi- nes opinari ; cum ille, qui nihil viderat^ sciens quod nefas esset, lumina amisit ; ^ istius, qui non solum aspectu, sed etiam incesto flagitio et stupro polluit caerimonias, poena omnis oculorum ad cascitatem mentis est conversa.^^ Hoc auctore tam casto, tarn religioso, tam sancto, tam pio, po- testis, pontifices, non commoveri, cum suis dicat se mani- bus domum civis optimi evcrtisse, et earn iisdem manibus consecrasse ?

10(j. Quae tua fuit consecratio ? " Tulerara, inquit, ut

17 Franc, an ilia: ed. 1472. an illi.—l8 T An qute. In C H S T x <e deest. Dein, T tanta. — 19 Pro muliebribus T vulneribus. — 20 In H deest quidem. — 1 NonnuUee edd. \gXX. factus est. — 2 Sex Oxoiin. Mss, ct cd. liTi, lideret. — 3 Marclandns conjecit amiserit legend. Wolf, legi niaviilt si quidem . . . amiserit, — 4 Dresd. stupro ad ccpcilatem ment. est covversa ; Franc. 1. et ed. 1472. stupro ad ccecitatem ment. est cunversus, oinissis verbis interjectis. —

NOT/E

° Anili superstitione] Iterum signi- dii impiuni profert.

ficat Clodii ingressum in opertum i Qui ccecus est factus] App'iasClaw-

BonaK Deae. dius, licet pree scnectiite ociilis or-

" Fanatice] Fanatici proprlesacer- batus esset, tamen senatus prinripa-

dotes sunt, qui furore correpti in fa- tuni tenuit, et cum Pyrrlio pacem

nis oracula fundibant. li porro fu- dissuasit. Livins ait lib. ix. ira Deo-

rore illo affecti caput jactare, et co- rum exca-catum esse.

mas excntientes rotare solebant, ut •■ Consecratio] Consecratio sine arae

ait Fabiiis ii. 3. ex quo qui atrx bilis aut signi dedicatione, et a tribiinis

abundautia caput jactant, fanatici plebis capite velato, concione advo-

qiioque apptllantnr ab Ulpiano. cata, adliibito tibicine, foculo posito

V Muliebribus religionibus] Per niu- in rostris, fiebat. Dedicatio vero nee

liebres religiones ea intelligit sacri- sine teniplo, vel ara, vel signo adlii-

ficia qua a soils mulieribus Bonae bito, nee sine universo pontificnm

Deae de nocte ftebant. Incestum Clo- collegio, uno eoruni postern tenente.

PRO DOMO SUA, CAP. 41. 1793

mihi licerct.' Quid? non exceperas/ ut, si quod jus non esset rogare,' ne esset rogatum ? ^ Jus igitur statuetis " esse, uniuscujusque vestrum sedcs, aras, focos, Deos pena- tes subjectos ^ esse libidini tribuniciae ? in quern quisque per homines concitatos irruerit, quern impetu ^ pcrculerit, bujus domum non solum affligere, (quod est prajsentis insa- nia5,9 quasi terapestatis repentinae) sed etiam in posterum terapus religione sempiterna'° obligare ? xli. 107. Equi- dem sic accepi, pontifices, in religionibus suscipiendis, caput esse, interpretari, quae voluntas Deorura immortali- um esse videatur : nee est ulla erga Deos pietas, nisi" honesta de numine eorum ac mente opinio, cum expeti nihil ab iis, quod sit injustum atque inhonestum,'^ arbitre- re. Hominem invenire ista labes turn, cum omnia tenebat, nerainem potuit, cui meas eedes " addiceret, cui traderet, cui donaret: ipse'* cum loci illius, cum aedium cupiditate flagraret, ob eamque causam unam, una justa ilia rogatio- ne '5 sua vir bonus dorainum se in raeis bonis esse "^ vo-

5 Edd. nonnnlla?, teste Gia?vio, Quid nam exc? al. Quid non exc. ed. 1472. Quid non expectas? Mox, pro quod C liabet quiem cum asteiisro; H 'X'^ quern; T, Dresd. Barb, quis ; Lamb. Wolf. Beck, et Orell. quid. In T, Dresd. Barb, deest ul. — 6 Ms. Car. Staph, nee esset, et H rogalus. Pro Jus C x ^^' bent His. — 7 x> Dresd. Franc, ed. 1472. sublatos. — 8 CHS impetum. Turn, H S T xperlulerit. — 9 Lamb, e conjectnra dedit infamia. — 10 Jiint. Lamb. ietnp. relig:.

Cap. xli. 11 Pro nisi C x exliilieot si. Ante de numine x addit et. — 12 Inj, aut inh. C T, Baib. ed. Hervag. inj. ac ink. H et edd. vett. Uein, arhitrari H : urhitrare C S x^> Barb, et edd. ante Nang. — 13 C meas sedes: Hervag. Maniit. Laml). cedes meas: ed. Rom. Ven. 1483. Nang. sedes jneas. In Barb, et Ven. 1480. dcest ades. — 14 C H S x "f* omiltnnt ipse, IVIox, in C H S Xi Franc, ed. Rom. Ven. 1483. legitur turn adium. — 15 ' Una justa ilia rog.'\

NOTiE

et prisca et solennia verba diccnte, nnlhim esset jns legitimnm conse-

fiebat. crandi mcam doninm, h*c consecra-

« Ut mihi liceret] Per dialogismnm tio nulla foret.

narrat Clodiiim tnlisse, nt Ciceronis " Jus igiluv statuetis] Ostcndit a

domus consecraretnr ; id est, addice- consequcnlibns (juani fiiriosa fiitura

retnr nnmini alicui, et obligatiune sit tribtinicia polentas, si ei somel

srnipiterna obligarctiir. consecrandi domum faciiltas coiice-

' Si quod jus non esset rogare, !fc.] datur. Debuisset eliam ferre Ciodius, ut, si

Delpk. el Var. Clas. Cicero. ' 6 X X

X

1794 M. TULLIUS CICERO

liusset ; taraen illo ipso in furore suo non est ausus meam domum, cujus cupiditate inflammatus erat, possidere- [p. 235.] Deos immortales existimatis, cujus labore et con- silio sua ipsi templa tenuerunt, in ejus domum afflictara et eversara per unius hominjs '^ sceleratissimi nefarium latro- cinium, immigrare voluisse ? " 108. Civis est nemo in tanto populo,'^ extra* contaminatam illam et cruentam P.Clodii manum, qui rem ullam de meis bonis attigerit, qui non pro suis opibus in ilia tempestate '9 defenderit : at, qui aliqua se contagione prasdae, societatis, emlionis, contaminave- runt, nullius neque privati neque publici judicii poenam effugere potuerunt. Ex his igitur bonis, quorum nemo *° rem ullam attigit, qui non omnium judicio sceleratissimus haberetur, Dii immortales domum meam concupiverunt? Ista tua pulchra^ Libertas Deos peuates et ' lamiliares meos lares expulit, ut a te ipsa,^ tanquam in captivis sedi- bus, collocaretur ? ^ 109. Quid est sanctius,'^ quid omni religione munitius, quam domus uniuscujusque civiura ? hie arae sunt, hie foci, hie Dii penates, hie sacra,^ religi- ones, caerimonia), continentur : hoc perfugium est ita sanc- tum omnibus, ut inde abripi''^ neminem fas sit. xlii. Quo

* Prater.

Hoc vitiosiim esse nemo diibitet. Lanibinus corrigit unirersa ilia rog. nuUo sensii : Grnteriis isla ilia rof;. delcto una: non melius. Quid si injusla illarog.f ' Em. In C H S X 'I' deesl nun. — 16 C non liabct esse. Turn, in H et S legi- lur voluit. Panic post, in x deest suo. — 17 Grnter. e Pal. 9. et Ms. Vict, dedit per tim hominis. Ern. conjecit per istius hominis legend. — 18 Jnnf. Lamb, tanloin pop. — 19 C H S T x, Barb, illam tempeslntem ; iinde Garaton. conjecit in ilia me temp. Dein, H S dcfciideret : ^ de/enderim. — 20 Ms. Car. Ste^)li. (juibus nemo : ^l&. Ij^vnh. ex quibus nemo. — 1 Dresd. copnlam omittit. — 2 Vt te ipsa . . . coUocaret Pal. 9. Ms. Vict. Lamb, et Grnter. Pro ipsa in T est ipso. Pro captivis idem Ms. capitis. Tum, Dresd. collocaverunt. Non- nulli ap. Lamb, legi jnssernnt in capt. cedibus. — 3 CHS T x sacrce. Edd.ante Lamb, sacrce religionis cerimonia. — 4 C T >j/ arripi,

aOTJE

^ Immigrare voluisse] Docet Deam ^ Ut a te ipsa] Optabat Clodiiis

Libertatcm non venire per latroci- banc habere Ciceronis domnm.

niiim in ejns <edes eversas, qui liber- ^ Quid est sanctius] Dicitnr illnd

tatem in liac nrbe ronservavit. sanctum, quod est inviolabile, et re-

y Jsta tuapulchra] Ironia. ligiojie sancitnm ac mimitiim.

I'RO DOMO SUA, CAP. 42. 1795

magis est furor istius^ ab auribus vcstris rcpcllcndus, qui, quae majores nostri religionibus tuta nobis ct sancta esse volucrunt, ea iste^ non solum contra religionem labefacta- vit, sed etiam ipsius religionis nomine cveitit.

110. At quse Dea est? Conam esse oportet,'' quando- quidem^ est abs te dedicata. Libertas, inquit, est.^ Earn tu igitur domi meje collocasti, quam ex urbe tota sustu- listi? Tu, cum collcgas' tuos, summa potestate pracditos, negares liberos*^ esse; cum in templum Castoris aditus'^ esset apertus nemini; cum hunc^ clarissimum virum, summo genere natum, sumniis populi beneficiis usum, pontificem, et consularem, et singular! bonitate et modestia '° praedi- tum, (quern satis mirari, quibus oculis aspicere audeas, non quco") audiente populo Romano, a pedissequis con- culcari juberes ; cum indemnatum '^^ exturbares, privile- giis tyrannicis irrogatis ; cum principem § orbis terraj vi- rum,'5 inclusura domi contineres ; cum forum arraatis ca-

Cap. xui. 5 A Franc. Dresd. et ed. 1472. aheat istiits. Mox, C x "os- (ris. — G Nonniilli, teste Lan)l>. omittiint i.ste. iMox, in Drcsil. dee.st ipsius, — 7 Quoninm ijuidem x, Franc. Haib. Giielf. et edd. vett. (|ii;v(lttiii : (/uin ijuidem Dresd. qua quidem conjecit Ciaevius. In C H x cs< 'miittiiur. — S FM omit- inntC H S T x. Franc. Dresd. Barb. edd. Uoni. Wald. Ven. 14«0. 1483. Junl. Lanil). Heck, et Orell. Verba Enm . . . sushilisli in Dresd. desunt. — 9 Ticuni colli^aa %'• Turn, cum coUegas Drt'sd. INIox, C x negarel.— \0 Boni- tute ejusdem ct mud. Diesd. Barb. ed. 1472. honitate eideiii ct mod. x- bonitate eutidem et mad. ]""ranc. — 11 Edd. plereeqiie ante L^nd). quern, quihus oculis usjiiceie iiudcas, siitis iitirari non quco. Pro audiente x babet audire ; et pro « pedissequis Dresd. im]>edisse quis. — 12 T indumnatum : H in dominatus. — 13 Franc, icr/wum, oniisso lirum, prob. Graevio. Mox, in C dcest/H/«m. —

NOTvE

•* Bonam esse oportef] Alludit ad dins in hoc leinplo tulit legem contra

Bonam Deam, cnjns incestii sacra Ciceroneni, qui, nc inipediretnr, gra-

Clodins violaverat : bincque ei con- dns abstnlit, ne cni in illud pateret

ciliat odinm ex repngnantibiis : nam aditns.

libertatem stibiatam probat signo- " Nunc] Lticidbim intelligit.

rum frecpientationc. f Indcmtiutum] Ciceronem signiti-

<= Negares liberos] Cum intercede- cat, (|ui indemnatus pulsus est in ex- rent ejus collegia pro reditu Cicero- iliuni.

nis, eos esse liberos negavit, adeoqne e Cum principem] De Fompeio lo-

baiic iiiterccdendi potestatcmnon ha- qnitiir, qui cum deprehendis-^et se a

biiisse. sicario a Clodio immisso appetitnm

•1 In tcmplmn Castoris aditus] Clo- esst,coactU3 est abstinere a pni)llco.

1796 M. TULLIUS CICERO

tervis perditorum hominum possideres; '+ Libertatis simu- lacrum in ea domo '* collocabas, quae domus erat ipsa indlcio' tui crudellssirai dominatus, et miserrimae populi Romani servitutis? 111. Eumne potissimum Libertas domo sua'^ debuit pellere, qui nisi fuisset, in servorum potestatem civitas tota venisset? xlih. At unde inventa '^ est ista Libertas? quassivi enim diligenter. Tanagraea'* quaedam meretrix fuisse dicitur : ejus non longe a Tanagris simulacrum e marmore in sepulcro positum fuit. Hoc quidam homo nobilis/ non alienus ab hoc reiigioso Liber- tatis sacerdote, ad ornatum aedilitatis suae deportavit : et- enim cogitarat omnes superiores muneris splendore supe- rare. Itaque omnia signa, tabulas/^ ornamentorum quod superfuit in '9 fanis, et communibus locis, tota e Graecia, atque insulis omnibus, honoris populi Romani causa/°'' sane frugaliter' domum suam deportavit. 112. Is postea- quam intellexit, posse se, interversa'" aedilitate, a L. Pi- sone consule prEetorem renuntiari, si modo eadem prima ^

* Nota. « Subtract a.

14 GrEpviiis lee'i mavnlt ohsideres — 15 H S in hac domo. — 16 Franc, suadomo. Turn, C T X, Dresd. depellere. Paulo post, C x ft Dresd. potestate.

Cap. xliii. 17 Inventa non est in .S. Mox, C diligentes. Pro Tanagraa Dresd. habet tarn grata- — 18 H et S tahularurti. — 19 Diesd. prappositionem omittit. Ill T et ed. Wald. legitiir infamibus. Mox, Zoci^ omittinu S x» Pal- 9. et Ms. Viri. prob. Griitero. In Frane. \e?i\tu\ et locis onniibus. Turn, C T x '« '"'<' Gracia. H S praepositionem oniittnnt. Deniqiie, Lamb, atque ex insulis. — 20 In Dresd. deest causa. — I Em. eoiijecit intermissa legend. Pro adiiUute x utilitate ; et pro verbis a L. Pisniie C H S x 'Z' Atpis se. Post consule H S ad(iiint posse. In S deest pratorcm, spatio reliclo. Denique, C T X exhibent renuiUiare. — 2 Dresd. si modo earn prima Utera comp. hub.aliqnam.

NOT/E

•> TanngrcEal Tanagra, sen Tana- ma vice qua apdiles Indos dabant, as-

gris, nrbs fuit Boeotiae. In ilia civi- poitaii cnrabant res pretio*issinias e

tate fuit quwdani insignis meretrix, toto oibe, et ex eis pra-cipne provin-

cujns statna a Clodio pro Bona Dea, ciis, in quas ant legati ant quipstores

sive Liiiertiite, consecrata fnit. prolVcti fuerant, nt eas popnlo exlii-

' Homo nobilis] Appinm Clodii fra- bercnt.

tren), hie joco Liijcriatis saceidotem ' Sane fruguliter'] IroiucefurtaClo-

appellat. dii carpit.

'' Honoris populi Romani causa'] Pri-

PRO DOIMO SUA, CAP. 43,

1797

lilera"" corapetitorem habuissct aliqnem ; aedilitatem" du- obus in locis, partim in arca,° parlim in hortis suis collo- cavit : signum de busto p meretricis ablatum isti dedit, quod esset signiim magis istorum,' quam publicae liber- talis. Hanc Deam quisquara violare audeat, imaginem + meretricis, ornanientum sepulcri, a fure sublatara, a sacri- lege collocatara? haec me domo mea pellet? [p. 2'36.] ha;c, ultrix ^ afilictae civitatis, reipublicaes poliis ornabitur ? haec erit in eo monumento, quod positum est, ut esset indicium*' oppressi senatus ad memoriam sempiternam^ tnrpitudinis? 113. O Q. Catule,'' (patrerane appellem,^ an filium ? recen-

In C H S T X qnoqiie lej;itiir ullquam. Paiitagatliiis conjecit si modo endem pramaturitate conip. Srlioitus Nod. Cic. i. 18. pra-posiiit, eadcm prima lege, aiit aide in prima licenda, ant si modo ea udemta alteram comp. Itab. al, aiu si modo eadem prcetura camp, hub. al. — 3 Lanil). e conjectma istorum sceleris: Mar- ciandiis legi malnii isturiim licenlice. — 4 CI H S T x et iniag. — 5 Eni. et Ga- raton. victrix nialiieniiU. — 6 In C S x judicium. — 7 Pal. 9. Ms. Vict, et Ms. Cur. Steph. sempiterncE. Lamb. ed'uWt turp, sempilerjium. — 8 Graeviiis e Franc.

NOT

" Eadem prima litera'] Id est, si ia aedilitatesuacompetitoreni habuisset. Narrat Cicero, hiinc nobilem honii- nem non aliemini a Pub. Clodio in- tellexisse se posse piaetoieni a L. Pi- sone consule renunliari, 'si modo,' inquit, ' eadem prima litera aliqueni competitorem habuisset.' Porro ap- pellat Cicero eadem prima litera competitorem, qui ejusdem est prs- iioininis cum Pisone consule, id est, ()ui Lucius vocaiiir, (juod preenomen prima tautum litera L vulgo scribe- baiur. Itaque recte liicii Cicero, ap- pellatque eadem cum l*isoiie consule prima litera competitorem, qui non minus quam Piso, Lucius dicebatur, atqiie cailem priuia litera L designa- balur. Diim auteui ait sp posse prae- torem a Pisone renuntiari, si Lucium competiiorem liabutrit aliqnem, lu- dit scilicet Tiilliu" in liac varia linjus pra-nominis Lurii acceptione, etdata occasione Pisonem consuleni liostem siiuni carpit et notat. 'Lucius' igi-

lE

tur dicebatur homo vilis et improbus, ut patet ex TertuUiano Apol. cap. 3. Dicit igitur Cicero, ilium nobilein virum potuisse a Lucio Pisone prae- torem renuntiari, si modo Lucium ali(juem, htic est vilem et improbum, non minus quam erat Lucius Piso, competitorem habuisset.

" .lulilitatem] Per aedilitatem, de- si|;nat t'lirta quae in ea patrata sunt a Cloilio : nam signa in provinciis a-di- les coiiquirciiant, et Komaui deporta* bant ad liidorum ornatiin): at Iraec po*iea sibi Clodius retinuit.

° In area] Pecuniam t'urto ablatam in area sua deposiiit, et alia .si<;na in hortis suis, quo essent magnificen- tiores.

p De biislo] Signum de sepiilcro meretricis ablatum dedit Clodio fra- tri sno. Bustnm antem appcllai, quia in eodem loco, quo comburebantnr corpora, liepeliebantiir.

1 Q. Calule] Q. ille Caliilus Cice- roucm patrcm patria; iioiiiiiidvit.

1798 M. TULLIUS CICERO

tior memoria filii est, et cum rebus meis gesds conjunctior) tantumne te fefellit, cum mihi summa et quotidie majora praemia in republica fore putabas? negabas fas esse, duos consules9 esse in hac civitate inimicos reipublicae. Duo sunt inventi, qui senatum tribuno furenti constrictum tra- derent; qui pro me patres conscriptos*^ deprecari, et populo supplices esse, edictis atque imperio vetarent ; quibus in- spectantibus'° domus raea disturbaretur, diriperetur; qui denique ambustas fortunarum niearum reliquias suas " in domos comportari juberent. 114. Venio nunc ad patrem. Tu, Q. Catule, M. Fulvii domum, cum is fratris tui socer fuisset, monumentum tuarum manubiarum '^ ^ esse voluisti, lit ejus, qui perniciosa reipublicae consilia cepisset, oranis memoria funditus ex oculis hominum ac mentibus tolle- retur. Hoc siquis '^ tibi gedificanti illam porticum diceret,'* fore tempus, cum is tribunus plebis, qui auctoritatem '^ senatus, judicium bonorum omnium neglexisset, tuum mo- numentum, consulibus non modo inspectantibus, verum adjuvantibus disturbaret, everteret, idque cum ejus civis, qui "^ rempublicara ex senatus auctoritate consul defen- disset, domo conjungeret ; nonne responderes, id, nisi eversa civitate, accidere non posse ?

XLiv. 115. At videte hominis intolerabilem '7 audaciam cum projecta quadam et effrsenata cupiditatc. Monumen-

(ledtl appellcmne patrem. Post I'eccntior C H S T x addiiiit enim. — 9 Gryev. e Mss. duo cons. In H deest esse. — 10 C H S T x. Ijarl). et eild. vett. spectan- tibus. — 11 H S, Dresd. Barb. tuas. In C H S x> t)i"«'sd. l>arb. Ms. Car. Stepli. edd. Kom. Ven. 1483. pritpositio deest. Vio coittporlari inherent C H S '1' Xi Diesd. Veil. 1480. Labeiit coinporlarent. — 12 x yionumenlorum, et (J tunrum munuhiorum. — 13 Ed. Kom. si qui. — 14 Ern. cmijecit (y^xf-ssit, ft paido post respondisses, — 15 ]''raiic. 1. (jui ad auct. ifc. ed. 1472. (fui uucl. sen. ud jud. bon. — Ifi Verba civis qui in Uresd. desunt.

NOTiE

■" Patres conscriptos] Totiis senatus script! dicebantiir.

intercedebat apud popnhiin pro iis '• Dlanubiaruin^ I)e bis jam dictum

c]ui iiijustc a popnlodamnaliantur ; ac orat. i. in Verr. <; 154. not. turn qui intercedebant, patres con-

PRO DOMO SUA, CAP. 44. 1790

turn iste nunqnam aut religionem ullam excogitavit : '^ ha- bitare laxe '' et magnilice voldit, duasquc et magnas et no- biles domos conjungere. Eodcm puncto temporis, quo iTieus discessus isti causam caedis eripuit, a Q. Seio ^°* con- tendit, ut sibi domum venderet : cum illo id negaret, primo se luminibus ejus' esse obstriicturum minabatur. Affir- mabat Postunuis,^ se vivo, illam domum istius nunquam futuram. Acutus adolescens ex ipsius scrmone intellexit, quid fieri oporteret : hominem veneno apertissime ' sustu- lit : emit domum, licitatoribus^- defatigatis, prope diraidio carius, quam aestimabat.^ 110. Quorsum igitur hsec oratio pertinet? domus mea ilia ^ prope tota vacua est: vix pars aedium mearumdeciraaad'' Catuli porticum accessit. Causa^ fuit ambulatio," et monumentum,^ etista' Tanagraea," op- pressa libertate, Libertas. In Palatio, pulcherrimo pro- spectu,'° porticum cum conclavibus^ pavimentatam tre-

' JEdes sacra.

Cap. XLiv. \7 x ^"■tollerahills. — 18 Utiquam aut rel. ullam excoo^itavit? Mss. nonnulli et edd. vplt. cum Lallem. — 19 Pro laxe T hahet late ; et C !<upra lin. laxe.— 20 Pro verbis a Q. Seio C H S x, f'l'i- Rom. Brix. Ven. 1480. Med. habent alque severe; 'V ut qua sint ; Dresd. et Barb, quasivit ; ed. 1472. ut quasivit. Turn, Nans;. Oliv. ut Q. I'ostumius sibi vend. Pro ver- bis Q. Pnstumius C H habent Vectius ; S, Rom. Brix. Ven. 1480. 1483. Med. Q. Vesteius. — I In if- deost ejus. — 2 Noniiiillaa edd. vett. cum Oliv. et Lall. Postumius. Pantagatlins totiim lornm ita refinxit, a Q. Seio contendit per Q. Postumium, ut sihi dom. veuderet . . . Affirmahat Postumius Seio vivo illam domum, Sfc. In Dresd. et Fraiir. legitnr ullam domum. Paulo post, C x '"*" quam flit. — 3 Y)Te%A. apparatissime. — 4 Litigaioribus ^Ifs. et edd. ante Grut. qni e conjertiira Aue;i]stini et Pantagathi dedit licitatorilnis cum edd. seqq. — 5 Existimabat x • extimahat Franc et ed. 1472. <rstimahatur Sclintz. e conjpctiira Garatoni, prob. Orellio. — 6 Lamb, e !Ms«. domus ilia mea. Pan- tagathus lepi maviilt domus vicirm ilia. — 7 In DrescJ. deest ad. — 8 Pro Causa M8. Giielf. cre, nnde Ern. conjecitea legend. Pantagatliiis legi maliiit Consuta. — 9 X il't- — 10 C X prospcctum : H prospectam. Mox, in C et x deest cum. Turn,

NOT^E

' A Q. Seio} Seins a?des confinen- habere volnit amhiilationcm latam, et

ter habuit : petiit antein ab eo Clo- tcmpluni crigere illi meretrici snl)

dins siiper()e nt sibi domnm vende- nomine Libertati«. ret ; ni fareret, apdificium exstrnctii- '^ Tanagra-a] Id est, meretrix ilia,

mm, quo aspectiim ejus impediret. cni, sub nomine Libcrtatis Deap, sig-

" Causa fuit amhutaliol ^ on nWzdc num rrcxit. causa vix decimam domus partem ad > Conclavibus] Conclave locus est

porticum Catuli adjccit, quam quia secretior in interioribus aedibns.

1800 M. TULMUS CICERO

centum pedum concupierat, amplissimum peristylum ; " * cetera ejusraodi, facile ut omnium domos et laxitate et dignitate superaret. Et homo religiosus, cum asdes meas idem emeret et venderet; tamen illis tantis tenebris'- non est ausus suum nomen emtioni illi ascribere. Posuit sci- licet Scatonem '^ ilium, hominem sua virtute egentera/'* ut is, qui in Marsis,^ ubi natus est, tectum, quo '^ imbris vi- tandi causa succederet, nullum haberet, eedes in Palatio nobilissimas emisse se diceret. Inferiorem aedium partem assignavit non suas genti Fonteiae,*'^ ^ sed Clodiee, quam reliquit : quem in numerum ex multis Clodiis nemo nomen dedit, nisi aut egestate aut scelere perditus. xlv. Hauc vos, pontifices, tam variam, tam novam '^ in omni genere voluntatem, impudentiam,'^ audaciam, cupiditatem com- probabitis?

117. Pontifex, inquit, affuit.*^ Non te pudet, cum apud pontifices res agatur, pontificem dicere, non collegium '' pontificum afFuisse ; pra^sertim cum ^° tribunus plebis, vel denuntiare potueris, vel etiam cogere l '^ Esto : collegium

y Deditum suis vitiis.

D T esd. clavibus. — 11 H et Lamb, peristylium : Dresd. pisliHum. — 12 Pantaga- thus conjecit tantis in ten.~l^ Ca<onemC H S T x> ed. Kom. StratonemGry\>b. Statonem edd. vett. pleraeque. In Diesd. et ed. li'2. posuit esse Catonem. — 14 Lamb, e conjectuia dedit sine virtute, egentem. — 15 C H S T x> Barb, et edti. omnes ante Lamb, cum Wolf. Beck. Schiitz. et Orell. quod. — 16 C Fontoicc.

Cap. xlv. 17 T quam novum. — 18 Giiliplm. conjecit rolutatam impuden- tiam. Turn, comprobalis H S x 'I'. Dresd. improbatis C ■■ approbnbilis ed. 1472.— 19 Ms. Car. Steph. dicere, et non coll. C H S x 4' dicere te, non coll.

NOTiE

^ Peristylum] Perislylum loons est ^ Genii Fonteia'] In gentem Fon-

aedificatns in amplitudineni nmitis teii adoptatiis transierat Clodiiis.

stylis, sive colniniiis, snffultiis : per- <= Pontifex affuit] In consecratione

ticns veio in longitndinem. Poiro domns affnisse pontificem Clodiiis

ista poiticiis strata lapidihns fuit. dicebat ; ideoqiie rite fuisse doniiim

a In ilVarsis] Maisi f<irtissimi sunt consecratam : sed earn ex hoc capite

Italiae populi, a INIarso, Circes filio, non recte consecratam fnisse probat

orii; ex qua natioiie erat ille Scato, Cicero.

cujus nomine a?de8 illae emebantur, '' Cogere] Tribanoruni haec potestas

neeas sibi emere Clodius vidcretur. fnit, ut pontificum colleginm, captis

PRO DOMO SUA, CAP. 45. 1801

non adhibuisti." Quid? de coUcgio quis tandem affuit? [ p. 237.] posuerat enim auctoritatcm * in uno,^ quae est in his omnibus : sed tamen auget et aetas et honos dignitatem. Opus erat etiain ' scientia ; quam etsi omnes consccuti sunt, tamen + certe peritiores vetustas facit. 118. Quis ergo atfuit? Frater, inqnit, uxoris *^ meas. Si auctorita- tem quaerimus, etsi id est astatis,' ut nondura ^ consecutus sit; tamen quanta^ est in adolescente auctoritas, ea, prop- ter tantam conjunctionem aflSnitatis, minor est putanda. Sin autem scientia est quaesita; quis erat minus peritus, quam is, qui paucis illis diebus in collegium venerat? qui etiam tibi erat magis obstrictus beneficio recenti,^ cum se, fratrem7 uxoris tuaj, fratri tuo germano antelatum videbat: etsi in eo providisti,** ne fraler te accusarc posset.^ Hanc tu igilur dedicationem appellas, ad quam non collegium, non honoribus populi Romani ornatum pontificem, non de- nique adolescentem quenquam,^ cum haberes in collegio familiarissimos, adhibere potuisti? Afl'uit is, si modo af- fuit, quem tu impulisti, soror rogavit, mater coegit. 119. Videte igitur, pontilices, quid statuatis in mea causa de omnium fortunis. Ergone pontificem '° putatis, si is pos-

* Ejus cEtalis.

—20 In C deest cum. — 1 Post ttdliibuisti in x signiim est interrog. et deinde scril)itur Quis. ^2 Verba in uno C H S x oniittunt.— 3 Pro elium C liabet et. Mox, pro etsi, quod in Ms. Car. Steph. (leest, C H i// habent si. — -4 Pal. 9. tamen omittit, prob. Grutero.— 5 H non solum. — 6 Lamb, quanta nuanta. — 7 C/ratris. Mox, H et x vidcbit. — 8 Ms. Lamb, possit. — 9 Po>t quenquam Lambiniis addi volebat scientem, — 10 Verbone pontijices Mss. pleriqne et edd.

aOTJE

pignoribiis, cogere possent certo loco nnns prat e pontificibns, adliil>itn9

adesse. fnit ; qui etsi aiictoritatein liaberet

^ Posuerat enim auctoritatem'] Unns et aelaiem, tamen esset rejiciendus

pontifex nihil etiiclebat; sed omnes propter afHiiitalem cum Clodio.

simul agere debebant : at istnni non R Beneficio recenti] Minus peritus

potuisse consecrare probat ab aetata, erat, quia recenti lieneticio Clodii ad

ab lionore,et scientia, qua? in eo desi- pontificatuni pervenerat.

derabaiilnr, et ad pontiticis auctori- '> Providisti] Venenuiu fratri sno

latent requiruntur. paravit Clodius.

f Frater uxoris] Fiilviae fraler, qui

1802 M. TULLIUS CICERO

tem' tenuerit et aliquid dixerit, domum uniuscujusque con- secrare posse? At istaj dedicationes, et templorum et de- lubrorum religiones, ad honorem Deorum immortalium, sine ulla civium calamitate, a majoribus nostris constitutas sunt. Est inventus " tribnnus plebis, qui, consularibus co- piis instructus, omni impetu furoris in eum civem irruerit, quern perculsum ipsa respublica suis manibus extolleret. XLVi. 120. Quid, si quis sirailis istius*" (neque enim jam deerunt, qui imitari velint) aliquem mei dissimilera, cui res- publica non tantum debeat, per vim afflixerit, domum ejus per pontificem dedicarit ; id, vos ista auctoritate constitu- etis, ratum esse oportere ? Dicetis,'^ quem reperiet ponti- ficem? Quid? et tribunus plebis idem esse non potest pontifex? M. Drusus,' ille clarissimus '' tribunus plebis, pontifex fuit. Ergo, si is Q. Caepionis, inimici sui, pos- tem ■'^ aedium tenuisset, et pauca verba fecisset, aedes Cae-

pr. cum Grnt. Oliv. Ergone ponlifices Mss. panel cum Grapv. Hinc Ein. e conjectiira cum Wolf, dedit Ergone •pontificem. Em. qiioque conjecit legend. Ergo per yontificem. Lallem. e duoUiis IMss. snis lecepit Verbone yontificis. Lamb, edidit Verhone, ponlifices, putatis, pontificem. Pro veibis putatis si in T legitur putatis ne, et pro postern in x ^ pestem. Tiim, Mss. ple- rique et edd. vett. cum Graev. Oliv. Lall. Beck. Schntz. et Orell. conse- crari. Paulo post, At ista ... sunt e conjectnra Giaevii recepit Ern. An ista ... sunt ? ceteri. Diesd. prippositionem omisit ante Hi<{yo/7/»MS. Deni- que, in C S X const, sint. — II Lamb. Inventus est.

Cap. XLVI. 12 C H S x, Franc. Barb. ed. Rom. 1472. Yen. 1480. 1483. Dicis: Naiig. Manut. et al. Dicitis. Tum, reperit C H S T x, Franc, ed. Wald. repererit Ms. Car. Stepli. Paulo post, Dresd. Quideni trib. plebis : Franc, et ed. 1472. Qui et trib. pi. Deuique, Lamb, dedit esse pontifex non potest. C et edd. nonnullae potest omittunt. In H S T x '^> Franc. Dresd. Barb. ed. 1472. Rom. Yen. 1480. 1483. et al. deest pontifex.— l^ Post claris-

NOTjE

' Si is postem] Quando a des conse- ret ab equitibus judicia cxerceri, om-

crabatur, postes aedis tenebanlur, et ni ope conatus est, ut per M. Dru-

verbis quibusdam sacris, praesenlibus sum tribunum plebis ad se jutiicia

omnibus pontificibus, consecrabvttur : transftrret. Contra Drusnm pro e-

at nihil lionnn a Clodio in hac domns ([uitibus stetit Q. Servilins Caepio.

coiisecratione observatum est. Si igitur Drusus, qui tribunus plebis

'' Quid, si quis similis istius'] Hypo- crat et pontifex, postcni domiis Ca?-

tlicsim evcntorum subjicit, ad peri- pionis (enuissct, addilis verbis solen-

culum demonstrandum. nibus, earn consecrasset : quod nemo

'Drusjis] Cum seuatus moleste fcr- dixerit.

PRO DOMO SUA, CAP. 47, 1803

pionis essent dedicatae? 121. Nihil loqiior'" de pontificio jure, nihil de ipsius verbis dedicationis, nihil de religioner cajrimoniis: '5 non dissimulo me nescire ea, quae, etiamsi scirem, dissiniularem, ne aliis molestus,'^ vobis etiam curi- osus viderer : etsi eflluunt '" multa ex vestra disciplina, quae etiam ad nostras aures saepe permanant. Postern tcneri '^ in dedicatione oporterc videor audisse templi : ibi enim postis est, ubi '9 templi aditus est et valvae. Ambulationis postes nemo unquam tenuit in dedicando : simulacrum au- tem," aut aram si dedicasti, sine religione loco moveri po- test. Sed jam hoc dicere ^° tibi non licebit, quoniam pon- tificem postern tenuisse dixisti.

122. Quanquam quid ego de dedicatione' loquor? aut quid de vestro jure, et religione contra, quara proposueram, disputo? XLvii. Ego vero, si omnia solennibus verbis," veteribus et priscis^ institutis acta esse dicerem ; tamen me reipublicas jure defenderera. An, cum tu ejus civis' discessu, cujus unius opera senatus atque omnes boni ci- vitatem'^ esse incolumem toties judicassent, oppressam te-

simus Victor. Lamb, et Grut. addiint vir. — 14 x pestein.— 15 Ltimh. et can-. — 16 C molestiis. — 17 Dresd. et ed. 1472. affluunt. Tiiin, H el ed. 1472. ex nostra discipl. — IS i|/ tevere. — 19 Pro ubi in Dresd. ut. Lamb, malebat ubi enim posits est, ibi templi, Sfc. lu Franc. 1. sex Oxonn. Mss. et ed. 1472. deest copula ante valvcc. Tnm, Franc. Dresd. et edd. vett. verba valvce ambulatio- nis conjnniiunt.— 20 C dicct : H S, Barb. ed. Kom. Veil. 1480. 1483. dice- ret: ed, 1472. dicitur. Pro tihi H S, Barb. Franc, pdd. Rom. \\ aid. Ven. 1480. 14S3. habent ibi. Tmn, C liceret. Ante tenuisse x ^d&il postem. — 1 S X de dicutione. Dein, Ern. e conjeciiira cum Schutz. hquor, et paulo post dispulu, nt est in Ms. Guelf. Ceteri loi/tiar . . . dispulabo.

Cap. xl\ii. 2 Pro priscis in C H x prceditis ; T et edd. velt. pradictis ; Franc. Barb. Jannoctiau. ed. 1472. ;i«WiC(A-. Mox, in niarg. ed. Lamb, scrip- tum, ' Fort, acta esse diceres.' Tuni, \f/ rcsp.jure defendcret, et in marg. ' Al. re- prelieiideret.'—'i In Franc. Dresd. Barb. ed. 1472. deest civis.—i C x omiitimt

NOTjE

"' Nihil loquor] A consecrandi ritu ^ Solennibus verbis] Soleunia verba

per pr;f teritionem, non legitimam sunt, (jiia; ceriis leniporibus ac ceeri-

fnisse consecrationem ostendit. moniis dicuntur, (jua-que legitima et

" Simulacrum autem] Simulacrum ordinaria sunt. Facit autem bic con-

Tanagree* Dea; Liljertalis sine (>ia- cessionem byjioilieticam, nt ad rei-

culo dejici potest, quia sine religione publicic jus, id est, uoa sacrum et

coDsecratum tuit. publicum, iranseat.

1804 M. TULLIUS CICERO

terrimo latrocinio cum duobus sceleratissiniis consulibus p rempublicam teneres;^ domnm ejus, qui patriam a se ser- vatam perire suo nomine noluisset/ per pontificera aliquem dedicasses ; posset recreata" respublica^ sustinere. 123. Date^ huic religioni aditum/ pontifices : jam nullum for- tunis "^ communibus exitum reperietis. An, si postern tenu- erit pontifex,"^ et verba, ad religionem Deorum immortalium composita,*^ ad perniciem civium transtulerit, valebit ad in- juriam^ nomen sanctissimum religionis ; si tribunus plebis, verbis non minus '° prlscis, et paene solennibus, bona civis cujuspiara consecrarit, non valebit? [p. 238.] Atqui C. Atinius,^ patrum memoria, bona Q. Meteili/ qui eum ex senatu censor ejecerat," avi tui, Q. Metelle, et tui, P. Ser- vili," et proavi tui, P. Scipio,^ consecravit,'^ foculo posito

« Restituta. * Date aditum huic consecrationi.

' Accommodata.

civitatem. Pro toties \p totius. — 5 C H S T x tenere. — 6 x voluisset. — 7 C rep. — 8 In T et INIs. Car. Stepli. deest date. Turn, de hue religione lialjent C H S T X. Ms. Car. Stepli. et edd. ante Grut. Orelliiis conjtcit legend. Date, date huic religioni. — 9 Val. injuria C H S T x> Hal. 9. Dresd. Barb. Ms. Vict. ed. 1472. val. in injuriam Franc, ed. Rom. Ven. 1480. val. in injuria Ven. 1483. ut volebat Gruter. — 10 i'ro minus x nimis. Lambinus legi jiis- sit aut nee minus sol. aut et plane sol. Em. suspicabatur bene legend. — 11 Franc. Dresd. sex Oxonn. Mss. et ed. 1472. rejecerat. Tuiu, x ^Jetelli.

KOTJE

P Consulibus] Pisone et Gabinid sor in legendo senatn Atiniiim La-

consulibus annitentibiis, Clodius ab- beonem tribunnm plebis pr^teriisset,

8entis civis donnim consecravit, cum ab eo de saxo Tarpeio dejiri jiissus

rempublicam oppressam teneret : est; sed obstitere reliqui tribuni pie-

quam consecrationem sibi iniqnam bis. Exemplis autem idem quod sii-

ferre non debet respublica jam re- perius confirmat, ostenditque mullas

creata. consecrationes factas a tribunis non

1 Jam nullum forlunis, ^-c] Si adi- valuisse.

tus ille aperiatur, ut donnis bene ' Q. Metelli] Is Metellus Macedo-

meriti de republica civis consecre- nirus dictus est: de quo vide Plin.

tur ; idem etiam fortunis omnium vii.44.

honorum civium perdendis ab impro- " P. Servili] Loquitur de Servilio

bis et factiosis civibus dabitur. Isaiirico.

' An, si postern tenuerit ponlifex] Ex " Proavi tui, P. Scipio] Is est Sci-

pari probat non valere banc conse* pio, quern Metellus Pius, Numidici

crationem. filius, adoptavit.

» Atinim] Cum Q. Metellus cen-

PRO DOMO SUA, CAP. 48. 180-5

in rostris,y adhibitoque tibicine. Quid turn? num illc furor tribuni plebis, ductus ex nonnuUis'' veterum temporum ex- eniplis, fraudi Metello fuit/ summo illi et clarissimo viro? Ccrte lion fuit.^ 124. Vidimus, hoc idem Cn. Lentulo" censori tnl)unura plebis facere. Numquid '-^ igitur is bona Lentuli leligionibus'^ obligavit? Sed quid ego ceteros? Tu, tu, inquam, capite velato,'' concione advocata, foculo posito, bona tui Gabinii, cui regna omnia Syrorum, Ara- bum, Persarumque donaras,"^ consecrasti. Quodsi tum nihil est actum, '7 quid in meis bonis agi potuit? sin est ratura, cur ilie gurges, helluatus ' tecum simul reipublicae '^ sanguinem, ad coelum tamen exstruxit villam*^ in Tuscu- lano visceribus aerarii ; mihi meas ruinas, quarum ego si- milem totam urbem esse passus non sum, aspicere non licuit? XLViii. 125. Omitto Gabinium. Quid? exemplo tuo bona tua nonne L. Mummius,'^^ vir omnium fortissi-

<* Nocuit.

Paulo post, S X Serfilii. — 12 H conserravit. — 13 T nonnullorum. Dein, per- veterum tcwporum C H S x. Barb. Giielf. Pal. 9. Ms. Vict. Ms. Car. Stepli. edd. Rom. Ven. 1 180. 1483. JiiiU. cum Lamb. Wolf. Beck. Scliutz. et Orel!. Pro exemplis in T exemplum. — 14 x Niimquam. — 15 Rdigioni x ^t Grut. Giapv. Oiiv. Lall. reli^ione Lamb. Tiiin, T supra lin. relegavit : alii reli- gavit. — 16 C doiia: H S x "f donas. — 17 C nihil exli-iictum : x '"'"^ ^*' ''«'""'• — 18 Vianc. simul siigit reip. ei]. 147 'J. sintulfugit reip. In C H S x sanguine, Mox, exstruit C Xi Franc. Barb. ed. Wald. Beck. Scliutz. et Oiell, Postea, Lamb, conj^cil de vise, ararii. Cap. XLVIII. 19 jVumius Barb. Ninnius e conjectura Garatoni dedernnt

NOT^

y Foculo posito in rostris] Describit ct tamen haec consecratio nulla ha-

ritus observari solitos in consecra- bita est: ergo et sua; domus nulla

tionibus, qnibiis pra-terea addebatur est.

sacrificiuin, «t liabetur ex Pllnio c lleHu«<«.s] Id est, sua omnia bona

XXII. G. intemperanlissime coiismnsit Clodiu?

' Non f nil] Nulh fuit ilia conse- cum Gabinio, cui peciiniani publicam

cratio, non valuit, et bona sua Mctel- lege sua ex a>raiio decreverat pro

lus, qiiau(|niim cousecrata, retinuit. admiuistratione Syria'.

» Cn. Lentulo] Lentuliis ct-nsor fuit *> Exstruxit rilUtm'] Hac pecuniae

cum L. Gellio sex annis ante Cicero- parte, ()uam non helluatus est in li-

nem consulem. bidiuibus, exstruxit villam Gabinius

i* Capite vclatv] Pontificcs srrpe ca- in Tusculano agro niagniticentissi-

pite velato sacra faciebanl. Conse- man).

craveratautemClodius bona Gabinii; « Nonne L. 3Jummius] Diknimate

1806 M. TULLIUS CICERO

Hius atque optimus, consecravit? Quod si, quia^° ad te pertinet, ratura esse negas oportere ; ea jura constituisti in praeclaro tribunatu tuo, quibus in te conversis, recusares,' alios everteres ? Sin ista consecratio ^ legitima est ; quid est, quod profanum in tuis bonis esse possit? An conse- cratio * nullum habet jus, dedication est religiosa? Quid ergo ilia tua tum^ obtestatio tibicinis? quid foculus? quid preces? quid prisca verba ^^ voluernnt? enientiri, fallere, abuti Deorura immortalium numine ad horainum timorera ' quid voluisti? Nam si est illud ratum,*" (mitto Gabinium) tua domus certe, et, quicquid habes aliud, est Cereri con- secratum.' Sin ille*^ tibi Indus fuit, quid te impurius, qui religiones omnes poUueris ^ aut ementiendo,'' aut stuprando?' 126. Jam fateor,"' inquit, in Gabinio me^ nefarium fuisse.

Beck. Schntz. et Orell. Mox, in C H S x 4', eJ. Rom. Ven. 1480. deest om- 7iium, quod Beck, uncis includit. — 20 Pro quia in Franc, est quod, in Dresd. quam, in ed. 1472. qua. Unde Graevius coiijecit legend, quod si cum ad le pert. In Ven. 1480. lesitur qua ad te pertinent, ratum, SfC. in Barb, qitce ad te pertinent, rata, ^c. — 1 Alii, teste Greevio, rccusuret, Hotoniann. putabat uti recusares. — 2 H S posset, etT An si cons. Turn, Lamb, edidit nullam habet religio7ietn : Garaton. conjecit nullam habet vim. In C H S x '^i Giielf. Barb. Ms. Lambini, Rom. Brix. deest jus. Pro verbis nullam ... religiosa in T legitnr, vim non hnbet vel nullum habet vis dedicatio. — 3 Pro tum, quod in Franc, deest, C et x habent tarn. Lambinus edidit tum tua ilia obt. — 4 In C H S X '/', Barb. ed. Rom. verba omitiitnr. Ven. 1480. Junt. babtnt prisca jura: nnde Jannoctian. conjecit quid rica vol. Lami)iniis maluit aut ante voluerunl addi sibi, aut scribi valucrunt, — 5 t\i ab haminis timore. Tum, quid omittnnt Manut. Car. Steph. Lamb. Oliv. Lall. Wolf, et Schntz. In C x ^^- il\U\r quidem : in Ms. Car. Steph. qui. In ed. Rom. ita interpnngitnr, fwen- tiri ? fallere ? abuti . . . timorem ? quid voluisti. — G T Si ille. In Mss. plerisque et edd. ante Grut. deest tibi, quod Beck, et Orell. uncis incluserunt. — 7 \(i

NOTiE

ex pari utitur: nam contendit Clo- bertati de snis ipdibns fecit Clodius,

dins non recte a Mnmmio tribnno etiani qua; de bonis Clodii Cereri fac-

plebis bona sua esse consecrata; er- ta est, valere dt-bet.

go neqiie etiam a Clodio bene sua ' Cereri cons^craium] Omnes conse-

bona consecrata fuisse Cicero juste crationes alicni numini ficbant.

contendit. ^ Emcntiendo~\ Menlitur Clodius,

f Sin ista consecratio^ Consecratio quia niox valere, mox non valere

de bonis ficbat. consecrationem ait.

s Dedicatio} De templis dedicatio ' Stuprando] Stuprum intnlit in sa-

fiebat. crificiis Bonae Deas.

'' iS'i f.sn//«(/rfi<Mm] Dilenin)ate pro- '" Jam fateor] Fatotnr Ciodins in-

bat quod si valet dedicatio quam Li- justunj fuisse se in Gabinium, virum

PRO DOMO SUA, CAP. 49. 1807

Quippe vides, poenam illam, a te in alium institutam, in te ipsum esse conversam. Sed, homo omnium scelerum fla- gitiorumque documentum !^ quod in Gabinio fateris, cnjus irapudicitiam 9 pueritiaj, libidines adolescentiae, dedecus et egestatem reliquae vitas, latrocinium consulatns, vidimus ; cui ne ista quidem ipsa'° calamitas injuria potuit accidere; id in me intirmas? " et gravius esse dicis, quod uno ado- lescente, quam quod concione tola (esle,^'^ fecisti? 127. Dedicatio magnam, inquit, habet religionem. xlix. Nonne vobis Nuraa Pompilius" videtur loqui ? discite orationem, pontifices, et vos, flamines : etiam tu, rex,° disce a gentili hominc;P quanquam '' ille gentem istara reliquit : sed ta- men disce ab homine religionibus dedito, justo, turn '+ om- nium leligionum perito. Quid ? in dedicatione, nonne, et quis dicit,'^ et quid, et quomodo, quaeritur? An tu base '^ ita confundis et perturbas, ut, quicumque velit, quod velit, quomodo velit, possit dedicare? quis eras tu, qui dedica- bas? quo jure? qua lege? quo exemplo? qua potestate? ubi te isti rei populus Romanus praefecerat ? Video enim

« Exemplum. f Teste tola populo.

poUiceris. — 8 Lamb, me in Gab. — 9 CimpudeniicB: US xitnpiidiciiiw. — 10 In sex Oxonii. Mss. ipsa deest. — 11 Franc, et ed. 1472. affirmas. — 12 Teste abest a sex Oxonn. Mss. Dein, effecisti habent H S T x »?', Junt. et Lamb.

Cap. xlix. 13 C H S x et nonnnllae edd. vett. u gentili ambitu, at tu quanq. T et Baib. a gentili, at tu quanq. sed in T snprascr. ac. Franc. Dresd. ed. 1472. e gentili, qimnq. Ascens. et Cratand. a gent, tt tu quunq. Nang. Mannt. Grnt. a gentili lumiine tuo ; quanq. Lamb. Grasv. Oliv. Lall. Wolf. Beck, et Orell. a gentili tuo; quanq. Ein. e conjectnra et Sclnitz. a gentili homine; quanq. — 14 Lamb, e conjectnra edidit ab horn, cum rdig, (led., turn, oniissa voce justo. Dein, in H rdigionum deest. — 15 Lamb, dicat, prob. Ern. Turn, C S carent vocibns et quid. H x ^ tantnin co()iilain omittiint. — IG h\ Die&d. At tu liccc. MoxVvdUC.l. quid vtlit. Amt quomodo

NOT/E

infamem, et fateri non vnlt in Cice- simnlationem.

rouem fuisse. » Tu, rex] Loquitur de L. Ciodio,

" Numa Pompilius] Nnma potuit rege sacrorum.

distingnere aves idoneas ad augn- i' Homine] P. Clodinm ironice ri-

randum, ab illis qux non erant ido- det. nese. Ridet anteni Clodiiius per dis-

1808 M. TULLIUS CICERO

esse legem veterem '7 tribuniciam,'' quae vetet, injussu plebis, aedes, terram, aram consecrare. Neque turn '^ hoc ille' Q. Papirius, qui banc legem rogavit, sensit, neque suspicatus est, fore periculum,'^ rie domicilia aut possessiones indem- natorum civium consecrarentur : neque enim id fieri fas erat, neque quisquam fecerat, neque erat causa, cur pro- hibendo non tam deterrere ^° videretur, quam admonere. 128. Sed quia consecrabantur oedes, non privatorum do- micilia, sed quae sacrae noiiiinantur; [p. 239.] consecra- bantur agri, non ita ' ut nostra praedia, si quis^ vellet, sed ut imperator agros de hostibus captos consecraret; statue- bantur arae, quae religionem aflferrent,5'[ipso] si loco essent consecratae ; haec, nisi plebs jussisset, fieri vetuit. Quae si tu interpretaris de nostris aedibus' atque agris'^ scripta esse ; non repugno : sed quaero, quae lex lata sit, ut tu aedes meas* consecrares ; ubi tibi haec potestas data sit ; quo jure feceris. Neque ego nunc de religione, sed de bonis omnium

ed. 1472. addit et. Paulo post, C H x posset. — 17 Ed. Oliv. legem veterum. Ih T dcMint verba ubi te . . . consecrare. — 18 C H S x 'f'l ^d. Rom. 1472. Ven. 1480. 1483. Neque tatnen. In iisdem Mss. et Franc. Dresd. Barb. ed. Her- vag. aliisqtie ante Naug. deest ille, quod Beck, nncis inclnsit. — 19 Pericubim non est in x* — 20 H deterreret, et mox admoneret. In C H S x 4* deest vide- retur. T, Franc. Dresd. ed. 1472. exliibent videatur. — 1 Ita Ernesto sn- spectnm est. — 2 Dresd. si qui. — 3 T afferent : a\, offerrent. T»m, ipsi si loco C H T, Franc. Dresd. Barb. Giielf. et ed. Wald. ipsi loco Lamb. Pronomen ipso, quod Greevio, Ernesto, et Beckio suspectum est, dek-vit Sciiutz.' — 4 x

NOT^

1 Tribuniciam'] Papirius tulit le- puli, non licere ostendit, non qnidem gem, ne injussu plebis aedes, terra, ex legis Papirije verbis, sed ex legiti- ara, aliave res nlla consecraretur. n)a ejnsdem interpretatione. Consecravit autem Clodius domum ' ReligioKem afferrent] Erigebantnr Ciceronis sine jure, sine caerinioniis altaria, ut metum Deorum afferrent ; requisitis, idque confuse et pertur- sed non erigebantur sine populi con- bate, sensu ex lege Papiria.

■■ Neque turn hoc ille^ I'robat ex le- • Qua si tu interpretaris de nostris

ge I'apirii Ciodio non licuisse aedes (£dibus'\ Fateri se Cicero dicit, suas

siias ronsecrare : tametsi enim lieu- aedes fuisse consecratas, si quae lex

erit ei hostium bona aliquando con- de iis <onsecrandis proferatur, vel in

Becrare, civium tamen consecrare bo- ipsa lege Clodii, quae revera lex non

na indemnatorum, et sine jussti po- est appellanda.

PRO DOMO SUA, CAP. 50. 1809

nostrum,'' nee de pontificio, sed de jure publico dispute. L. Lex Papiria vetat, aedes injussu plebis consecrari. Sit sane hoc de nostris aedibus, ac non de publicis templis. Unum ostende verbum consecrationis in ipsa tua lege ; si ilia lex est,7 ac non vox sceleris, et crudelitatis tuae. 129. Quodsi tibi turn in illo reipublica3 naufragio omnia in men- tem venire potuissent, aut si tuus scriptor" in illo incendio civitatis non syngraphas cum Byzantiis^ exulibus" et cum leg^atis regiis ^ faceret, sed vacuo animo tibi ista non scita,'' sed portenta conscriberet ; esses omnia, si minus re, at' verbis Jegitimis consecutus. Sed uno tempore cautiones^ fiebant pecuniarum ; foedera feriebantur provinciarum ; re- gum appellationes '° venales erant ; servorum " omnium vicatim celebrabatur tota urbe descriptio.; inimici in gratiam reconciliabantur ; imperia ascribebantur *• novae juventuti ; '^ Q. Seio venenum niisero parabatur; de Cn, Pompeio, pro- pugnatore'^ et custode imperii, interficiendo consilia ini-

aris. — 5 Lamb, ineas cedes. — (> Post nosti'uiii C addil dispiUo, sed infra disputo ill C H S T deesse dicllur. C H S T x oiiiittmit |>ra>positiuneiii ante pontiJi4;io.

Cap. l. 7 x non liabet est. — 8 C x ^yngr. et cum Ihjz. l*io resiiis CHS "J' X fogatis. — 9 X ""'• — 10 liarb. et Grav. sic iix^Ungwwin.faderaftriebanlur; provinciarum, regum appelL Vid. Noif. Varr. — 11 I'lo servorum Fiaiic. ser- moue; C H S T x- Hiesd. Ms. Car. Stepli. ed. 1472. Med. samoncs. Pro vicatim Dres'd. judicaturi. Tiiiii, \p celebruhantur. — 12 Ms. Meminiaii. ascrib. nova, juventusque se juvenum ; tiiide LainU. recepit scribebantur nova, onnsso juventuti. Beck. Sciiiitz. et Orell. ex ed. Ven. 14H0. dedermit ascr. nova juventuti. In T, Franc. Dresd. Barb, et M«. Ur.-ini ascr. nova juvcntute. Pantaaaiiiiis correxit ascr.; inveniebantur. Ursiniis nialiiit perscril/elmntitr. Giiliebn. coiijecit ascr. nova e juvetilute. Garaton. ex orat. pro Sext. c. 30.

NOTiE

'^ Tuus scriptor] Sexliis Clodiiis de- " Cautiones] Venditiones et pro- bet iiitelligi. niissiones, cirtis conditioiiibiis, Piso-

" Byzantiis exulibus] De bi> jam ni et Gal)inio fiebant. Hie per fre-

dictum § 52. (jneiitationcni conimeniorat qnas per

y Legalis regiis] Legati a Clodio re- vim et sreliis a Clodio exercebaiilnr. gum appellationes emebant. ^ Ascrilnbanlur] Sorte, non per snf-

* Non scita] Scita picbeia appdlan- fragia, et privatim, jiiveututi novap

tnr ca, qua; picbs sue sutfra^io sine noruhmi in reipublicae rebus exercila*,

patribns jnssil, plebeio magistratii donabantur. inlei roj;ante.

Dclph. et Var, ('las. Cicero. 5 Y Y

1810 M. TULLIUS CICERO

bantur;"^ senatus ne quidcsset;'^ ut lugerentboni semper; ut capta respublica consulum '^ proditione, vi tribunicia teneretur. Haec cum tot taiitaque agerentur; non mirum est, prajsertim in furore animi et caecitate, multa ilium " et te fefellisse.

130. At videte,*' quanta vis sit *7 hujus Papiriae legis, in re tali ; non qualem tu affers/^ sceleris plenam et furoris. Q. Marcius, censor, signum Concordiae fecerat, idque in publico collocarat. Hoc signum C. Cassius censor cum in curiam transtulisset, collegium vestrum consuluit, numquid esse causae videretur, quin id signum curiamque Concordiae dedicaret.'9 li. Quaeso, pontifices, et hominem cum ho- mine/° et terapus cum tempore, et rem cum re comparate. Ille erat sumraa modestia et gravitate censor; hie tribunus plebis, scelere et audacia singulari. Terapus illud erat tranquillum,' et in libertate populi et gubernatione positum senatus : tuum porro tempus,* libertate populi Romani op- pressa, senatus auctoritate deleta. Res ilia plena justitiae, sapientias, dignitatis : censor enim, penes quem majores nostri (id quod tu sustuUsti ' *) judicium senatus de digni- tate esse voluerunt, Concordiae signum volebat in curia, curiamque '^ ei Deae dedicare. 131. Praeclara voluntas, at-

effecit descrihebantur nova juventuti. — 13 x procuratore. — 14 C iniebantur. — 15 Al. ne quis, et Dresd. deesset. — 16 C republica consilium. In x qiioque consilium : edc). nonnnllap, teste. Giaevio, co7isilio. — 17 Jiint. Lamb, sit vis. — 18 Erf. et Pal. 9. asseris. Vro plenam H liabet ptcjinm. In Ms. Car. Siepli. deest praenoinen ante Marcius.— 19 H S, ed. Rom. Ven. 1480. 1483. di- caret.

Cap. li. 20 Verba cu7n homine in C desiint. — 1 x ^'"^ ^* tranq. Mox, C et in gubcrn. — 2 x tuum vera tempus. Pro Romani C resp. x '"• V- P^iiio post, X delata. — 3 \p cum tu sust. Turn, Lamb, edidit de sen. dign. — 4 Car. Steph.

NOT^E

•^ Ilium'] Clodiiim, scriptorcm Pub. secratas.

Clodii, miilta fefellisse ait propter *= Quod tu suslulisti] Inmoie faernt

animi caccitatem. nt qninto quoqne anno censores de

*• Videle] Ex vi Papiriae legis ex- moribns populi judicarent ; sed earn

emplorum, et rerunidifferentiuni con- consuetudinem Clodius tribunus, quae

tentionem, aflFert, ut ostendat non ultra quadringentos annos duraverat,

jnste a Clodio suas aedes fuisse con- antiquavit.

PRO DOMO SUA, CAP. 52. 1811

que omni laude digna. Praescribere cnim se^ arbitrnbalur, ut, sine studiis disscnsionis, sententiae dicerentur, si sedem ipsam ac tcmplum publici consilii leligione Concordiae de- vinxisset. Tii cum ^ ferro, cum metu, cum edictis,^ cum privilegiis, cum praesentibus copiis perditorum, absentis exercitus terrore ^ et minis, consulum societate ct ncfario fcedere, servitute oppressara civitatem teneres, Libertatis signum posuisti magis ad ludibrium pudicitias,^ quam ad simulationem religionis. Ille in curia, quae poterat, sine cujusquam incommode, dedicabat:^ tu in civis optime de republica meriti cruore ac paene ossibus simulacrum, non libertatis publicae, sed licentiae,'" coUocasti. 132. Atque ille tamen ad collegium retulit : tu ad quem retulisti ? Si quid deliberares, si quid tibi aut piandumaut instituendum fuisset religione domestica ; tamen institute •' ceterorum vetere, ad pontificem detulisses : [p. 240.] novum delu- brum cum in urbis clarissimo loco, nefando quodam atque inaudito institute, inchoates ; referendum ad sacerdotes publicos non putasti ? At, si collegium '^ pontificum ad- hibendum non videbatur, nemone horum tibi idoneus visus est, qui astate, honore, auctoritate antecellunt, ut cum eo dedicationem communicares ? quorum quidera tu non con- temsisti, sed pertimuisti dignitatem, lii. An tu auderes quaerere ex P. Servilio, aut ex M. Lucullo, (quorum ego consilio atque auctoritate rempublicam consul ex vestris manibus ac faucibus '' eripui) quibusnam verbis, aut quo

et Lamb, aramque. In Barb. Decs omittitiir. Dein, C H S x, ed. Rom. Ven, 1480. 1483. djcare,— 5 Pro se Ms. Car. Slepb. sic. ' Turn, C H S T »f/ arbitra- bantur.—6 C Turn cum, — 7 H S addilis : T audaciis.—S Pal. 9. impudicitia: : Ern. pudicilia:, ut est in marg. Lambini. Ceteri impudenti(P.—9 C H S Tx dedicari. — 10 Marcland. scribi mavult Ikentice tiuc.— ll Dresd. turn inst. Pro vetere, quod in T deest, C H x i/', Dresd. Barb. ed. 1472. babent uterere. Postea, L-imb. retulisses. Denique, C H S x 'f' non novum del. Dresd. non novi del. — 12 In marg. Lamb, conjicitur. At si tihi coll.

Cap. lii. li Franc. Dresd. Barb. Ms. Car. Steph. et iVIss. Lambini faci-

aOTJE

f Absentia exercitus terrore'] Loqui- Clodio favebat. tur de Jnlii Caesaris exercitu, qui

181*2 M. TULLIUS CICERO

ritu, primum hoc dico, civis domum consecrares ; deinde

civis ejus, cui princeps senatus, cui etiam ordines ^'*- om-

nes, deinde Italia tota, post cunctaj gentes, testimonium

hnjus urbisatqne imperii conservati dedissent? 133. Quid

diceres, o nefanda et perniciosa labes civitatis ? Ades,

ades,'^ Luculle, Sei vili, dum dcdico domum Ciceronis, ut

mihi praeeatis.'^s postemque teneatis.'' Es tu quidem cum

audacia,'7 tum impudentia singulari ; scd tibi tamen oculi,

vultus, verba cecidissent,'* cum te viii, qui sua diguitate

personam populi Romani atque auctoritatem imperii susti-

nerent, verbis gravissimis perterruissent ; '9 neque sibi fas

esse dixissent, furori interesse tuo, atquc *° in patriae par-

ricidio et scelere. 134, Quae cum videres, turn te ' ad

tuum affinem,' non delectum a te, sed relictum a ceteris,

contulisti : quern ego tamen credo, si est ortus ab illis,''

quos memoriae proditum est ab ipso Hercule, perfuncto jam

laboribus, sacra didicisse/ ' in viri f'ortis eerumnis, non ita

crudelem fuisse, ut in vivi et jam spirantis ' caput bustum

suis manibus imponeret: qui aut nihil dixit aut fecit om-

nino, pcenamque hanc^ maternae temeritatis tulit,^ ut mu-

bus: ed. 1472. fascihus. — 14 Ms. Vict, et Ms. Car. Stepli. turn etiam ord. In T cui deest. — 15 Ades semel tantuin legitur in T. Barb, in niarg. sed anti- qua nianii \iabet, Ades, Luculle, ades, Servili : ed. Ven. 1480. udes, ades, Lu- culle, ades, Servili. — 16 C H S T Xi VaU. nonuiilli et edd. pr. pareatis.— 17 H tumaud. — 18 x ""-'cidissait. — 19 Mss. lj\i\\\h\mprolerruissent. — '20 'Siispicatns sun) delendimi esse utque, nisi totnni est a glossatore ficroris.' Em. Ga- raton. legi inalnit fuinti int. tuo, in jialiia: purr, erultanti. Fro purricidio L'imb. ed'idit patricidio ; in x /J'''''cu/o. — 1 ti cutn te. IMox, x,^"^"^' Ttin],C X, Franc Dresd. ed. 1472. dcjectum. Verba a ceteris in Dresd. desunt. — 2 Dresd. sex Oxonn. Mss. et ed. 1472. dedisse. — 3 Orell. e conj. Garatoni dedil viventis etiam et spir.- Lamb, conjccit legend, vivi etiam tum spir. Pio caput bustum C H S T x Ijabcnt capitibus tum. — 4 Qui aut nihil dicil, nee fecit

NOTiE

s Prceeatis'] Prosopopctia invidiosa ' Ad luutn affinem'\ Fratrem uxoris

Clodiiun indiicil petcnteni a Lncullo snae jnnioieiu pontificem assiimsit

et Servilio nt sibi carmen dicant, Clodins.

quod sibi dicendnm est in dedicatio- ■> Ab illis] Potitii et Pinarii primi

ne af dinm ininnci, (3iceronis. omninni ab Evandro institnii snnt, nt

'' Pustem lenealis] Poniifices tene- Jlcrcnlis sarra tractarent.

bant posteni doinus qnani consecra- ' Sacra didicisse] Hercules Konia-

bant. nos docuit ca'riniouias sacroiuni.

PRO DOMO SUA, CAP. 53. 1S13

tam in delicto personam,"' nomenqne praeberet ; aut, si dixit aliqnid verbis ha)si(antibus,^ postemque tremebunda manu tetigit, certe nihil rite, nihil caste, nihil more institu- toque perfecit. Viderat il!e Murenam," vilricum sunm, consulem designatum, ad me ionsulem cum Allobrogibus communis exitii indicia afFerre: audierat ex illo,^ se a me bis salutem accepisse, separalim ° semcl,i(erum ^ cum uni- versis.P 135. Quarc quis est, qui existimare possit, hnic novo pontifici, primam banc post sacerdotium initum reli- gioncm9 instituenti,'' voccmque mittenti, non et linguam ob- mutuisse, et manum obtorpuisse, et menteni debilitatam metu concidisse ; prajsertim cum ex collegio tanto,*^ non regem, non flamincm, non pontificem videret ; fieriqne par- ticeps alieni sceleris invitus cogeretur, et gravissiraas poe- nas affinitatis impurissimae ^ sustineret ?

Liii. 136. Sed, ut revertar ad jus publicum vindican- dum,'° quod ipsi pontifices semper, non solum ad suas cae- rimonias, sed etiam ad populi jussa accommodaverunt ; "

omnino, panamque hanc Ms. Car. Stepli. prob. Garaton. qui ant nihil fecit, aut si fecit, omnino pcenum hanc Lamb, qui aut nihil dixit, aut, si fecit, om- nino poenam hanc Gnu. Gia;v. Oliv. Lall. qui nihil dixit, aut fcit nmnino, pamainque hanc conjecit Pantagathiis. — 5 In mavfj. Lamb, ('oiijicilnr luit. Mox, C H X mufuaui. — G Lamb, e conjeptiira cdidit aut si dixit aliqnid, dixit verbis hces. Mox, pro perfecit Guelf. liabet perfecerit, prol). Ein. — 7 C H S X ni Mo. — 8 Lamb, seinel sep. et x iterumque. — 9 % religiunc. Mox, C X voceque.

Cap. uii. 10 Judicandi C H S x- ^Is- Stepb. Mss. aliquot Gniteri, e»L Rom. V^ei), 1480. 1483. judicandum T, Franc. Dresd. Barb, ed, 1472. dedi- candi Pal. 1. Graev. Oliv. Lall. Wolf. Beck, et Orell. — 11 if/ accommoduve-

NOTiE

>" Mutam personami Mntam prrso- et evasit judicium ambitus,

nam dicit, quia ueqiie Deum nomiiia- i' Iterum cum universis] Cum patc-

bat, cui dedicaiet Ciceroiiis ipdes; facta est conjiiratio Caliliii.T, nrbi et

neque suum nomen; dicendo, Ego ta- reipublicie exitiiim minitantis.

lis consecro has aides huic aut illi 'i licligionem instituenti] Instifui di-

Deo. Hunc vero Cicero non nomi- citur rcligio sib aliquo, cum hoc pri-

nat in tola oratione; quare ignotum mo sui sacri muneris officio fungitur.

est, quisnam fuerit ille juvenis ponti- ■■ Collegio lanto] Pontificum ccetuni

fex. intclliijit.

n Murenam] Murenam defendit in " AJfUntalis impurissimtr] Quia fra-

judicio. Extat ejus oratio. ter erat uxoris Clodii, hominis impu-

o Separatim] Muiena absolutus est, lissinil.

1814 M. TULLIUS CICERO

habetis in commentariis vestris, C. Cassium censorem de signo Concordias dedicando ad porititicum collegium retu- lisse, eique M. ^milium,' pontificem maximum, pro colle- gio respondisse, nisi eum populus Romanus nominatim praefecisset, atque ejus jussu '^ faceret ; non videri ea'' recte posse dedicari. Quid, cum Licinia,''^ virgo Vestalis, summo loco nata," sanctissimo sacerdotio preedita, T. Fla- miniuo,'^ Q. Metello, consulibus, arara, et aediculam, et pulvinar " sub Saxo Sacro '^ dedicasset, non eam rem, ex auctoritate senatus, ad hoc collegium Sex. Julius praetor retulit? cum P. Scaevola, pontifex maximus,'^ pro collegio respondit, quod in loco publico Licinia, Caii filia,'^ injussu populi dedicasset, sacrum non videri/° Quam quidem rem quanta severitate, quantaque diligentia senatus sustu- lerit,' ex ipso senatusconsulto facile cognoscetis. Recita senatusconsultum. (Senatusconsultum.^) 137. Videtisne, praetori urbano '^ negotium datum, ut curaret, ne id sacrum esset? [p. 241.] et ut, si quae essent incisae aut inscriptae literae, tollerentur ? O tempora ! o mores ! Tum censo-

rint. — 12 }f/ atque e jussu. — 13 Ern. conjecit id legendnm, ant ea delendnni : hinc Beck, ea uncis inclusit. Lamb, edidit id. In Ven. 1480. ea ralione recte posse dedicari, Garaton. scribi maliiit, aut eum reds posse dedicare, (quia dedicare in Barb, legitur) aut ab eo dedicari. Ms. Ursini habet eo. — 14 C H S X Lucinia. In T dee.st. — 15 Franc. Dresd. Barb. ed. 1472. nata omittunt. — 16 C H S T X. Jiint. Lamb. Flaminio. — 17 Franc, suh sacro saxo : Dresd. sub saxo saiico. In x et ed. Rom. deesi sacro. Mox, C T x nonne. — 18 C cui, P. SccEvola, poniifce maximo. — 19 Pro Caii filia T, Franc, et ed. 1472. castissima fcemina; x et Graev. C. F. Turn, T injussu. — 20 Videri esse x> Junt. Griit. Graev. viderier esse Erf. viderier Ms. Vict. Beck. Schntz. et Orell. videri ceteri. — 1 Verbum sustulerit Lambino et Ernesto suspecfnm est. — 2 Verba Recita senatusc. senatusconsultum desunt in H S T x. Franc. Uresd. Barb, ed. 1472. aliisque vett. Recita. Senatusconsultum dedernnt Oliv. et Lall. —

NOTiE

' M. ^milium] Vel is iEmiiins in- " Pulvinar'] Pnlvinaria in templis

telligitur, qui cum Popillio consul dicebantur lectuii Diis dicati, in qui-

fuit, quinqnennio ante censores M. bus illorum simulacra soiebant recli-

Valcrium Messallam et C. Cassium nari.

Longinum ; vel ejus pater, qnisexies " Prtetori urbano^ Julius turn pras-

princeps senatus fuit, qui ad Messal- tor erat urbanus, De prajtoribus

lam usque et Longinum censores dictum est. vixit.

PRO DO MO SUA, CAP, 53. 1815

reni,^ Fiominem sanctissimum, simulacrum Concordioe dcdi- care pontificcs in Icmplo inaugurate ^ prohibuerunt : post autem senatus in loco augusto consecratam earn aram,'^ tol- lendam^ ex auctoritute pontificum censuit, ncque ullum est passus ex ea dedicatione literarum extare monumentum. Tu, procella patriae, turbo ^ ac tcmpcstas pacis atque otii, quod in naufragio, reipublica3 tenebris offusis,^ dcmerso populo Romano, everso atque ejecto senatu, dirueris, ajdi- ficaris, religione omni violata.reipubliccB tantum ^ 7 nomine contaminaris ; in civis hujusce aedibus, et ^ in urbe, quani suis laboribus ac periculis conservasset,^ monumentum dc- letae reipublicaj collocaris, ad equitum notam," ad dolorem bonorum '° omnium, sublatoque Q. Catuli nomine, incide- ris ; " "^ id sperasti rempublicam diutius, quam, quoad mecum simul expulsa careret his moenibus, esse laturam?

138. At'^ si, pontifices, neque is," cui licuit, neque id, quod fas fuit, dedicavit; quid me attinet jam illud tertium,

s Tamen.

3 X censores. — 4 Pantagathns legi nialuit jaw arnm. — 5 C x turba. — 6 C H S T, Franc, ed. 1472. cjfusis. — 7 Mss. nonnulli et edd. vett. cum Grasv. Oliv. Lall. reipubliccB tamen: rei tantttm S T x '/', Barb. Ms. Vict, et nonnullae edd. vett. religionis tamen e coiijectnra Marclandi et Garatoni dederunt Beck. Schntz. et Orell. — 8 Hisce rebus ut C H S x • «" '"*' I'cbiis et Dresd. in hisce rebus et ed. Med. in hujusce rebus et ed. 1472. In Franc. 1. deest civis. — 9 X co7isccrusses : x, Franc. Barb. edd. Rom. Wald. Yen. 1480. 1483. Med. cnnsecrasset, |>rob. (Jra-vio. — 10 In duolxis Mss. Lanibini et ed. 1472. Icge- batiir ab equitum nota doloris bonorum, Sfc, conjfcil antem legend, ant ad ejus ignominium, ad dolorem, 8fc. ant ad ignomininm ac dolorem, ^c. I'ro ad do- lorem C X. Dresd. Barb, et edd. pr. doloris: Franr. et dolorem. — 11 Sclintz. e coitjectiira Gra?vii recepit tuum incideris. Vid. Nott. Varr. — 12 CHS x^*^- Pro si H S T sic. Tnm, C S T x "^ quis : H if ne quid. Pro veque id sex

NOTyE

y Inaugurato'] Senatnin nisi in loco ^ Ad equitum notam'] Erigebatur si-

inaiigiirato iiaberi fas non fuit. Lo- muiacrnm, in domo Ciceronis conse.

CU8 autem augurattis vel inaiiguralus erata, ad c(|uitiiin infaniiain, quia Ci-

is erat, (pii certis et conceptis verbis cero erat ex genere e(|nestri.

ab angure definitns erat. '' Incideris^ Nonien Clodii incidi

' ToUendam] Sulduta est ara, (juia non passa esset respublira.

sine pontilice, <i tril>uno tantuni, ant '^ Is] Minimus omnium |)ou(ilicum

pratoie fncral dedicatii, ad (jtios ca prsclir fas domnm dedicavtrat. putestas non pertiuel>at.

181U M. TULLIUS CICERO

quod proposueram, docere, non his institutis'' ac verbis, quibus CEerimonias postulant, dedicasse ? '''■ liv. Dixi a principio, nihil rae de scientia vestra, nihil de sacris, nihil de abscondito jure pontificum,'^ dicturura : quae sunt ad- huc a me de jure dedicandi disputata, non sunt quaesita ex occulto aliquo genere literarnm, sed sumta de medio, ex rebus palam per magistratus actis, ad collegiumque dela- tis,"^ ex senatusconsulto, ex lege. Ilia interiora, jam vestra sunt, quid dici,'^ quid prsecipi, quid tangi, quid teneri jus fuerit. 189. Quae si omnia ex Coruncanii '^"^ scientia, qui peritissimus pontifex fuisse dicitur, acta esse constarent ; '^ aut si M. Horatius ille Pulvillus,^ qui, cum ejus dedica- tionem ^° multi, propter invidiam, fictis religionibus impe- dirent, restitit, et constantissima mente ' Capitolium dedi- cavit, hujusmodi alicui dedicationi praefuisset; tamen in scelere religio'^non valeret ; nedum valeat^ id, quod impe- ritus adolescens, novus sacerdos, sororis precibus, matris

Oxonn. Mss. we qidd.—l^ Lamb. Us Jnst.—\4 C H x postulnndw dicasse.

Cap. LIV. 15 X "^ ponlijicii. — l(i In maig. Lambini, ' Al. relatis.' Turn, Franc, ex S. C. ex lege ilia. Interiora. Ed. 1472. ex S. C. ex lege ilia jam in- teriora. Paulo post, Franc, et ed. 1472. nostra. — 17 C quid dicere. Dein, ])rw- dpi e Ms. Giielf. recepenint Em. Beck. Schntz. et Oiell. In Cpercipere. Ce- teii pracipere. Verba quid tangi absiint a Giieif. Franc. Dresd. Barb, et ed. 1472. — 18 Cx^ Corruncanis: H Corruiicani: S Corimcani: ^ e corninchani. Mox in X pnntifex deest. — 19 Lamb, conslaret. — 20 Sex Oxonn. Mss. dedicuiio- nem omittiint. In Ms. Car. Staph, et ed. pr. legitiir cum eAm multi. — 1 x ^^

NOT^E

•^ Coruncanii'} Conincanins juris- Pnlvilliis pontifex fuit mnximns tan-

consnltus, consul cum P. Valerio, A. ta constantia, ut cum Capiiolini Jovis

U.C. G82. primus jus civile docere ac zedem dedicaret, postenique tenenti

profiteri ccepit, cum priores id in la- de morte filii niintiatum esset, neque

tenti retinere cogitarent, solumque prius vultum mutarit, neque postern

consuUatoribus vacare. De iilo Ci- remiserit, carnienque, quod pronun-

cero sic loquitur in Brnto: ' ex pon- tiabat, interruperit, quani esset abso-

titicum commentaiiis intelligi eum luta dedicatio, Val. Max.

longe pinrimiim ingenio valuisse :' et ^ Religiol In re instituta contra jus

in lib. 111. de Orat. pontificeni maxi- et fas religio non valet, licet ea ab

mum eum fuisse tradit ; ad eum, ejus- Horatio, inaximo pontifice, probare-

que similes, de omnibus divinis atque tur: ergo niulto minim res ilia qua- a

hiimanis rebus riferri solitum. novo pontifice, et ignaro caerimonia-

« M. lloralius Pulvillus] Horatius rum instituta est.

PRO IK)M(> SUA, CAP. iJS. 1817

minis adductus, ignarus, invitns, sine collegis, sine libris, sine auctore,s sine fictore,' furtim, niente ac lingua titu- bante fecisse dicatur : praisertim cum iste impurus atque impiiis liostis omnium rcligionum, qui contra fas inter vi- res+'' sa?pe mulier, ct^ inter niulieres' vir fuisset, ageret illam rem ita raptim et turbulcnte, ut ncquc mens, neque vox, neque lingua consisterct. lv. 140. Delatum turn est^ ad vos, pontifices, et post omnium sernsone celebratum, quemadmodum iste prasposteris verbis, omiuibus ^ obscoe- nis, identidem se ipse revocando, dubitans, timens, haesi- tans, omnia aliter, ac vos in monumentis habetis, et pro- nuntiarit, et fecerit. Quod quidem ^ minime mirum est, in tanto scelere, tantaque dementia, ne audaciae quidem lo- cum ad timorem comprimendum fuisse. Etenim, si nemo unquam praedo tam barbarus atque immanis fuit, qui cum fana^ spoliasset, deinde aram aliquam in littore deserto, somnis 9 stimulatus, aut religione aliqua, consecraret,'° nou horreret animo, cum divinum numen, scelere violatum, pla- care precibus cogeretiir; qua tandem istnm perturbationc mentis, omnium templorum atque tectorum totiusque ur- bis " praedonem, fuisse censctis, cum pro detestatione tot scelerum unam aram nefarie consecraret ? 141. Non po- tuit '^ uUo modo (cjuanquara et insolentia dominatus extu-

const. minlp.—2 C H S T x "f rnlcat.—'i T sine victore : edd. vetl. pancap sine scrijitore. — 4 Ante verba inter virus sex Oxonn. Ms", cum Beck, et Orell. addiiiit et. — .5 In T deest copida ante inter mulieres. ^Mox, C T essct.

Cap. lv. (i DeUda turn sunt C x ■ Delatu tamen sunt T, Bai b. et Ven. 1480. Delatttm jam turn est Lamb. Mox, celehrata C x. •'':>! b. et Ven. 1480. — 7 H S T X "'"'"/'«'>'• — 8 I'ro /ana Franc. Dresd. ed. 147'2. /hw»s. lnx/a'«« exspoliassel.—'^} Snmniis C T x 'I'. Barb. Jiint. Lamb. Oliv. Lall. Wolf. Berk. SchiUz. et Orell.— 10 C x consecrassel. — \\ C T tolius urbis.—M Poterat

NOTjE

e Sineauctore] Nullum liabebat aiic- hiinc pontificem jiiiiiorem doceret.

torem qui eiim, propter imperitiam. ' Inter mulieres] In sacris Bonae

doceret. Deae visus est muliebri habitn Clo-

'• Inter viros] In senfeiitiis <iiccn- dins,

dis mulieri potins simiiis fnitClodius, ^ Quod fiuidem'] Comparatione cum

(piam viro ; adeoqiie totam illam latrone sacrilege rem auget. dedicationem ageret, faciendamque

1818 M. TULLIUS CICERO

lerat animos/' et erat incredibili armatus audacia) non in agendo mere, ac saepe '+ peccare, praesertim illo pontifice,' et raagistro, qui cogeretur docere,'^ antequara ipse didicis- set. [/>. 242.] Magna vis est"" cum in'^ Deorum imraorta- lium nuniine, turn vero in ipsa republica. Dii immortales suorum templorum custodem " ac praesidem sceleratissime pulsum cum viderent, ex suis templis in ejus aedes '^ imrai- grare nolebant : itaque istius vecordissinii mentem cura metuque terrebant. Res vero publica, quanquara erat ex- termiuata mecum, tamen obversubatur '^ ante oculos ex- stinctoris sui, et ab istius inflammato atque ignito '9 furore jam tum me seque ^° repetebat. Quare quid est mirum, si iste metus furore instinctus,' scelere praeceps, neque insti- tutas caerimonias persequi, neque verbum uUum^ solenne potuit efFari ?

Lvi. 142. Quaes cum ita sint, pontifices, revocate jam animos vestros ab hac subtili ' nostra disputatione ad uni- versam rempublicam, quam antea cum viris fortibus multis, in hac vero causa solis + vestris cervicibus sustinetis. Vo- bis universi senatus perpetua auctoritas, cui vosmetipsi

C H S X "I* ^t edd. pr. cum Lamb. Wolf. Beck. Scliutz. et Orell. — 13 x «'"- mo. — 14 Pro scepe, quod in H S deest, C x habeiit se. — 15 H dicere. — IG C H S T X pi'aepositionem oiiiittiint. — 17 In Franc. Dresd. Barb. ed. 1472. in ejus sedes. — 18 C T ^ observabatur. Pro exstinctoris Franc. Hervap. Car. Stepli. et Lamb, exterminntoris. In Barb, iiiarg, antiqna manu asrriptum est, ' Alii exterminaloris.' — 19 Inico Prtl. 9. iiiito Barb, sex Oxonn. IVIss. et edd. pr. pleraeque : imito ed. 1472. incito Junt. — 20 Franc, et Lamb, se meque. Dresd. et Barb, mcque, omisso se. In T et ed. 1472. seqrie deest. — 1 Si iste invictus metu, furore inst. Junt. si iste metu, si furore inst. Mantit. Oliv. Lall. tnetu perturbutus, si furori inst. Lamb, l.'jsi. sed in ed. 1566. metu perculsus. Seliiitz. conjecit legend, si iste metu instinctus. Beck, legi maviill metu agitatus. — 2 C H S x "f t^erbutn unum. Mox, C uffari.

Cap. lvi. 3 Dicendtim potiiis fiiisse/«<ih' censet Wolf. — 4 Lamb. soli. —

NOTiE

' Illo pontificel De jnniore et im- iatores vohintatnm siiarnm timore et

perito pontitice illo loquitur. oura replent.

"' Magna vis tst] Siibjirit amplifi- " Templorum custodem^ Se Cicero-

cationem egregiain a Deorum niajes- iiem intelligit, qui ten)pla Deorum

tate, el suoruui cultorum cnra, et in(-endio liberavit, exstincta Calilinx

reipublicac diguitate ; etcnim Dii vio- conjurationc.

PRO DOMO SUA, CAP. 57- 1819

praestantissimi 5 semper in mea causa praefuistis ; "^ vobis Italiae magnificentissimus illc motus/ municipiorumque concursus; vobis Carapus,P centuriaruraque una vox om- nium, quarum vos principes atque auctores fuistis; vobis omnes societates, omnes ordines, omnes, qui aut re,^ aut spe denique sunt bona, omne vobis erga meara dignitatem studium, et judicium non modo comraissum, verum etiam commendatum, esse arbitrantur.** 143. Denique ipsi Dii immortales, qui banc urbem atque hoc^ impeiium tuentur, ut esset omnibus gentibus posteritatique perspicuum, di- vino rae nuraine esse reipublicae reddituni,'° idcirco mihi videntur fructum ipsum reditus et gratulationis mese, ad suorum sacerdotum potestatem judiciunique revocasse. Hie est enim reditus, pontifices, haec restitutio, in domo, in sedibus, in aris, in focis, in Diis penatibus recuperan- dis : quorum si iste " suis sceleratissimis manibus tecta sedesque convellit; ducibusque consulibus, tanquam urbe capta, banc unam domum, quasi acerrimi propugnatoris, delendam putavit ; tamen illi Dii penates ac familiares mei, per vos, in meam domum mecum "^ erunt restituti. lvii. 144. Quocirca te, Capitoline,'' ^ quem propter beneficia

5 Pro prastantissinii, qnod in Mss. nonniiUis deest, teste Lambino, Pan-

tagathiis conjecit legend, prastantissime ; Em. legi mavuU prasentissime. — C x/«'s''*' — "• H reveni. Pro spe Ursinus specie reponi voluit. Turn, boiii Barb, sex Oxonn. INIss. Jiint. Lamb. Griit. Graev. Oliv. Lall. Denique, pro omne vobis Franc, liabet omnes hi turn; nnde Graev. et Lall. dedernnt om- nes hi suutn. In CHS T x, Barb. INIs. Car, Steph. et edd. pr. omves turn. Wolf. Beck, et Orell. e conjectnra Garaloni reccpernnt otnne suum. Ceteri omne vobis.— S Arbilrabantur C H S T x> Franc. Barb, et edd. pr. nnde Grnt. Grajv. et Wolf, dedenint arbilrabuntur.—M In Ms, Car, Steph, et Ven. 1480. hoc deest. — 10 Franc. Dresd. ed. 1172. reducium. — 11 Lamb, quorum eisi iste. — 12 Mecum oniittit Dresd, in quo el H S x 'I' legitur erant rest.

Cap. lvii. 13 Post Capitoline H addit Jupiter, quod deesse conjiciebat

SOTJE

" njagnijicentissimus ille motus'\ i\Io- tio. De eo dictum est orat, pro Rab.

lum expriniit quo tota Italia commo- ^ 11. not,

ta est ad dandum siiti testimonium, '' Tc, Capitoline] Jupiter Capiloli-

ul liomam ab exilio revocarctur, nus dictiis est, quia colebatur in Ca-

p Campus] Loquitur dc Campo Mar- pitolio.

1820 M. TULLIUS CICKRO

populus Romanus Optimum, propter vim Maximum nomi- navit, teque, Juno regina, et te, custos urbis, Minerva/ quae semper adjutrix consiliorura meorum, testis laborum extitisti, precor ac quasso : vosque, qui maxime me '+ re- petistis, atque revocastis, quorum de sedibus base mihi proposita est. contentio, patrii penates familiaresque, qui huic urbi et reipublicaj praesidetis,'^ vos obtestor, quorum ego '^ a templis ac delubris pestiferam illam et nefariam flammara '7 depuli : teque, Vesta mater,' cujus castissimas saccrdotes ab hominum amentia, furore et scelere defendi ; cujusque ignera ilium sempiternum non sum passus aut sanguine civiura restingui, aut cum totius urbis incendio commisceri : '^ 145. ut, si in illo pasne fato reipublicae ob- jeci meum caput, pro vestris coerimoniis atque templis, peiditissimorum civium '9 furori atque ferro ; et, si iterum, cum ex mea contentione interitus bonorum omnium quae- reretur, vos sum testatus, vobis me ac meos commendavi, meque ac meum^° caput ea conditione devovi,* ut, si et eo ipso ' tempore, et ante, et in consulata meo, commodis

Hotomann. Mox, in C et T popuU Ro. — 14 Franc. »ne maxime. In H S T x»»e deest. Turn, H S recepistis ac revoc. — 15 C S T x V'> Franc. Dresd. et edd. vetf. presides estis. — 16 In S ego deest. Ms. Car. Steph. Iiaiiet a templis atque delubr. — 17 Pro flammam % '^ sedem. In Ven. 1480. nef. depuli conspi- rationem: Rom. et Ven. 1483. nef, ctedem depuli : Franc, peslif. illam firam et nef. flammam. — 18 C commiserit. Tnni, ut in Jtint. deest, nti volebai Panta- gallius. C si oniittit. Ed. Rom. Ven. 1480. 1483. habent et si.— 19 Pro civiutn, in x hominum. — 20 Ms. Car. Steph. vieque atque meum. — 1 Idem ut si

NOTyE

■■ Minerva"] Habebat domi Cicero Cum Vesta pro terra accipitnr, de Miuervae si^nuni, idqiie longo tein- niatre Satiirni ; qnamlo virgineni no- pore religiosissinie roliierat. Cum minant, de filia ejus est intelligen- autem ex urbe discessnrus esset, iioc diini, qiiain ignem esse volmie. A signum in Capitolio dedicavit, et Niima Pompilio Rouia? coli ccepta snbscripsit ' Minervse custodi urbis.' est: Luic virgines de<li(avit, quae Pint, et Dio. Vestales dicta; sunt; quai'uin niunus

• Vesta mater] Vesta Saturni filia fuit igneni perpetuum fovere et con- ex Ope, quaj non raro a poetis pro servarc.

terra sumitur.sive quod omnibus ter- *■ Ea conditione devovi] De hac de-

ra vestiatur, sive quod vi sua stet. votione vide orat. ad Quir. § I. not. Interdum etiam ponitur pro igue.

PRO DOMO SUA, CAP. 58. 1821

raeis omnibus, emoluracntis, preeniiis praetermissis, cura, cogitatione, vigiliis omnibus, niliil, nisi de salute nieorum civium, laborassem ; tum mihi lepublica aliquando resti- tuta licerct fiui: sin autem mea consilia patriae non profu- issent; [p. 243.] ut perpetuum dolorem, avulsus a meis, sustinerem : banc ego devotionem "■ capitis mci, cura cro in sedes meas restitutus, tum denique convictam esse ' et commissara putabo. 14G. Nam nunc quidem, pontifices, nou+ solum dorao, de qua cognoscitis, sed tota urbe carco, in quam videor ^ esse restitutus. Urbis enim celeberrimae et maximae partes adversum illud non monumentum, sed vulnus patriae contuentur : quem cum mihi conspectum morte magis vitandum fugiendumque esse videatis ; ^ nolite, quasso, eum, cujus reditu restitutam rempublicam fore pu- tastis, non solum dignitatis ornamentis, sed etiam urbis partibus velle esse privatum.'' LViii. Non me bonorura direptio, non tectorum excisio,^ non depopulatio praedi- orum, non prasda consulum ex meis fortunis crudelissime capta permovet : caduca semper et mobilia haec esse duxi : non virtutis atque ingenii, sed fortunae et temporum munera; quorum ego non tam focultatem unquam et copiam expe- tendam ^ putavi, quam et in utendo rationem, et in carendo patientiam. Etenim ad nostrum usum propemodum jam est'° definita moderatio rei familiaris : liberis autem nos- tris satis amplum patrimonium paterni nominis, ac nostras memoriae, relinquemus. Domo per scelus erepta, per la- trocinium occupata, per religionis vim sceleratius etiam aedificata, quam eversa, carere, sine maxima ignominia reipublicas, meo dedecore ac dolore, non possum. Qua-

7neo ipso. Pro et eo C H S T habent de co ; x de ipso eo. Mox, sex Oxonn. Mss. cum LamI). O'nitiiint coptilani ante verba in cotis. tiico. — 2 CTx de- volutioiiem, — 3 C H x "f ft IMs. Cai-. Slepli. conjunctain esse. Mox, Lamb, fonjecit putcm Itgeiul. — 4 In x decst non. Pro solum C sum de ; x solum de. INIox, C H X cognostis: S cognoscis. — 5 C video. — G C H S x "f* I'idcnlur. — 7 X privatum.

Cap. i.viii. 8 L:imb. tcctonun cxscissio, omissa partic. »on. — 9 Extendni' dam C H T X. I'lanc. Dresii. IJaib. Pall, et edd. pr. cnm Grnt. et Grisv. In S exirudendam. I\Iox, C H x oinittiint pi ivposilioneni ante utendo. — 10

1822 CICERO PRO DOMO SUA, CAP. 58.

propter, si Diis immortalibus, si senatui, si populo Ro- mano, si cunctae Italiae, si provinciis, si exteris nationibus, si vobismetipsis, qui in mea salute principem semper lo- cum auctoritatemque tenuistis, gratum et jucundum meum reditum intelligitis " esse; quaeso obtestorque vos, ponti- fices, ut me, quern auctoritate, studio," sententiis restitu- istis,"' nunc, quoniam senatus ita vult, raanibus quoque vestris in sedibus meis collocetis.

Dresd. jam adest. Turn, verba rei fam. in Franc, et ed. 1472. desuot.— 11 x intelligetis. — 12 ^ restituitis.

NOT/E

" Auctoritate, studio} Patet ex hoc dicio pontificiim religione Uberatam ;

loco poiitifices Ciceroni revocando et, ut magistratns cnrarent, ut ei sine

favisse. Sane factum est senatuscon- vi aedificareliceret ;' ut sequent! ora-

Miitum, ' Videri Ciceronis domuui ju- tione videbitnr.

M. TULLII CICERONIS DE HARUSPICUM RESPONSIS,

IN SENATU, ORATTO XXX.

ARGUMENTUM.

Exandito in agro propinqiio et subnrbano, qui Latiniensis vocabatur, stie- pitii qiiodam recondite, et horribili armorum fremitii, perterrita tarn novo, tanloque motii civitate, senatus (ut solebat in siniilibus prodigiis atqiie ostf ntis) haruspices, Etrnsca vetere disciplina instructos, et interpretandi peritos, consniendos censnit. Haruspices hzec respondeiunt, scriptaque senatui dederunt : 1. Postulationes debitas esse Jovi, Saturno, Neptuno, Diis coelestibus : 2. Ludos minus diligenter factos, poUutosque : 3. Loca sacra et religiosa profana haberi : 4. Oratores contra jus fasque interfec- tos : 5. Fidein et jusjurandum neglectum: 6. Sacrificia vetusta occulta- que minus diligenter facta, pollutaqne : 7. IMonere Deos immortales, no per optiniatum discordiam dissensionemque, patribus principibusque cae- des periculaque creentur, auxilioque deminuti deficiantur ; qua re ad unum imperium provinciee redeant, exercitusque pulsus, deminutioque accedat : 8. Ne deterioribus repulsisque hones augeatur. Octo sunt Uebc haruspi- cum respensa: quorum ex illo, ' Loca sacra et religiosa profana liaberi,' ('lodius, a>dilis curulis, in concione dixit, in ea causa demum esse Cicero- nis ; quam a se consecratam, profanam liaberi. Inde sunita Cicero occa- sione sua3 donius defendendae, iuvidiaque liberandae, banc orationcm ha- biiit in senatu, in qua, post expiatam aedium snarum religiencui, ita in

In ]M«. Lamb, inscribitur De haruspicvm responsis in P. Clodium in senatu: Ms. Barb. M. T. Ciceronis in P. Clvdium orativ incipit: ed .Ven. 1-JHO. I\I. T. C. de responsis uriispicum in P. t'ludium oratio, Asconius in Cornel, de haruspicum responso noniinat.

1824 M. TULLIUS CICIiRO

ipsum Clodium est invectus, ut omnia fere haruspiciira responsa ad ipsum pertinere ostendeiit; quodsi quid calamitatls reipublicae inipendeat, ejus- dem sceleri fiiroriqiie tribuendtini. Nam quod ad primum responsum attinet, nnde commota sit iia Deonim inimortaliiim, ' Lndos minus diii- genter factos, pollutosque ;' noii posse ludos nllos, nisi Megalesia significa- ri, quae Clodius tedilis fecerat, poUueralque servorum multitudine in scenam immissa, cum ad eos ludos liberi tantum homines accedere sole- rent. De locis sacris religiosis, quod secundum responsum erat, quod in eum Clodius conlulerat, in ipsum retorqiiet, dicitque, suani domum tribus judiciisesse liberatam ; quam vero doniun) Clodius, vetere domino Q. Seio interfecto, teneat, in ea sacellum, aras fuisse: in eadem causa ponit ami- cos Clodii, L. Pisonem, qui Diana; sacellum in Creliculo snsttilerat,et Sex. Serranum, qui sacella suft'oderat, incenderat, incedificarat, oppresserat. In tertio responso, ' Oratore> contra jus fasque interfectos,' notari, ait, scelns Clodii et Pisonis; quorum ille Tlieodosium Chium, legatum a libera civi- tate missimi, sica percutiendum curaverit; hie Platorem, ex Orestide, libera Macedoniae parte, cum ad se legatus venisset, crudelissima nece atTecerit. Quarto, ' Fidem et jusjuranduni neglectum,' designari judices illos, qui manifesto inceslus erimine Clodium contra fidem et jtisjurandum absolverant. In quinto, 'Sacrificia velusia, occultaque, minus diligenter facta, poUutaque,' facile Clodii culpam agnosci, qui sacra Bonae De.i-, omnium vetustissima et occullissima, stupro nefario polhiisset. Sextun), ad Clodium ex parte quadam spectare, quia discordiani optimatium moli- retur; ex alia parte ad optiiiiates i|)sos inter se dissidentes. Septimuni, ' Ne deterioribus repulsisque honos augeatur,' distribuitur in Vatinium ft Clodium : repulsam enini tulerat Vatinius in petitiooe aedilitatis: deterri- mus autem omnium niortalium Clodius videbatur, qui parentes, Deos immortales, patriam l^sisset.

1. 1. [Ed. Aid. p. 243.] Hesterno die,' patres con- script!, cum me et vestra dignitas et frequentia^ equitum Romanorum, quibus senatus dabatur,"" magnopere com- mosset ; putavi mihi reprimendam ' esse P. Clodii impu-

" Pro quibus senatus convene) at.

Cap. I. 1 T Postremo die. — 2 C et quod freq. Post Romnnmum Mss. qui- dam addnnt prasentium, iinprobante Garaton. ?/Iox in Bmb. muvLsset ; sed antiqua nianus suptrsciipsit commosset. — 3 x rcprimendum. Dein H V x>

NOTJE

" Senatus dabatur] Frequentissima- panuni agrum, qui cum vectigalis

fiierunt discordia; publicanos inter essct reipublicae, a Cassare divisus

et proviiiciales ; al tunc pracipue fncrat. teniporis exortat sunt propter Cam-

DK HARUSI'ICUM RESPONSIS, CAl'. 1. 1825

Oicam impudentiam, cum is publicanorum '' causam'* stul- tissirais interrogationibus^ inipediret, et^ P. Tullioni Syro navaret operam, atque ei sese, cui ^ totus venieral, etiam vobis inspectantibus venditaret. Itaque hominem furenteni exultantemque continuij simulac periculum judicii^ intcndi: duobus iaceptis verbis omncm iiupetum gladiatoris feroci- amque compressi. 2. Attamen ignarus ille, qui consulos essent,'^ exsanguis atque aestuans, se^ ex curia repcntc proripuit, cum quibusdam fractis jam atque inaiiibus mi- nis, et cum illius Pisoniani temporis^ Gabinianique terrori- bus. Quem cum egredientem insequi coepissem ; cepi equi- dem fructum maximum, et' ex consurrectione^ omnium vestrum, et ex coraitatu publicanorum : sed vecors repente, sine sue vultu, sine colore, sine voce constitit : dcinde re- spexit; et simulac '° Cn. Lentulum consulem adspexit, concidit in curias paene limine, recordatione, credo, Gabiuii sui, desiderioque Pisonis. Cujus ego " de effrasnato et

Barb. ed. Rom. et Ven. 1480. impud. impuilicUiam: in T impudentiam deest. Oliv. et Lall. delevenint impudicam. Ern. conj. impunitam imp. legend. — 4 H causas. ' SluUissimis] MpMiis fiiisset improbis, malitiosis, aptius etiam fiiienti exultantiqne.' Wolf.— 5 Et ante P. Tult. in C H S T U x, Ms. Steph. deest. Turn Ms. Steph. Tullioni. Pro SyroC Sico. — 6 Graev. (/ui, errore typograpiii- CO, ut ait Beck. Mox pro etiam C et. Dein x spectantibus. — 7 Jitdici, anti- qiiam genit. formam, ex H x "f* reposiiit Beck. — 8 Pio sex ■'>'• Mox ex cur. Ms. Barb. ed. Ven. 1480. Griit. et oinnes postea ; at Rom. Yen. 1483. Naiig. Cam. Man. Grypli. Slepli. Lamb. loCtJ. e cur. Lamb, in ed. 1581. I'rapositio- nem omisit. — 9 Et ante ex cons, deest in x 4'- — l*^ Simul ad C H S T I' x> Franc. Barb. edd. velt. Jiint.Graav. et Buck. Orcliio error videtiir. — 11 I-:g;o

NOT/E

*> Publicanorum] De publicanis die- *^ Pisoniani temporis] Piitabat Clo-

tum est in Orat. pro Font. § 3. not. dins se timorem injeclunim, nt sole-

•^ Inlerrogationibus] Interrogatio- bat illo tempore, quo videlicet Piso

nes in jnre ad rei pecuniariae causas et Gabinius consules erant; ac, qui-

pertiuebant; erantque olim in-^titu- bus annitentibns, in exilinm missus

tap, nt, ne male agendo causa perde- est Cicero.

retnr, liceret apnd eum qui jus di- ^ Consurrectione] Moris fuit nt,

cebat, adversarium certis de rebus, cum ntileni reipublicie scntcntiani

antequani actio in<ititucretnr, inter- dixerat aliqui<, ipso abeunte abirent

rogare. omnes, quibns ille probaretur, eiim-

^ Consules essent'] Consules erant qne ad donuim usqiie, honoris causa,

Lentulus et Philippus, qui de repiib- couiilarenlur. lica optiine scntiebant.

Ddph. et Var. Clas. Cicero. 5 Z Z

1826 M. TULLIUS CICERO

praecipiti furore quid dicam 1 baud '* potest 'gravioribus a me verbis vuUierari, quam est statim, in facto ipso, a gra- vissinio viro P. Servilio^ confectus ac trucidatus ; cujus si etiain "' vim et gravitatera illam singularem, ac pasne divi- nam, assequi possem ; ^"^ [p. 244.] tamen non dubito, quin ea tela, quae conjecerit inimicus,'' quam ea, quae collega patris emisit, leviora atque hebetiora esse videantur.

II. 3. Sed tamen raei facti' rationem exponere illis volo, qui hesterno die dolore me elatum, et iracundia longius prope digressum '^ arbitrabantur, quam sapientis horainis cogitata ratio postularet. Nihil feci iratus, nihil impotent! animo, nihil non diu consideratum ac multo ante medita- tum. Ego enim,"^ patres conscripti, inimicum me semper esse professus sum duobus,'' qui me, '7 qui rempublicam,'^ cum defendere deberent, servare possent; cumque ad con- sulare officiumMpsis insignibus illius imperii, ad meam salutem non solum auctoritate, sed etiam precibus vestris

in X Jeest. — 12 Hand deest in Mss. Lamb, et S. Vict, nnde Lamb, delevit, positis iiiterr. signis : aid est in S x, Barb. ed. Rom, Ven. 1483. Mss. quibusdam, et in plerisqiie Pall. In facto ipso suspeeta sunt Em. Viexn ^ in sanctissimo viro,— 13 Si jam Beck, ex C H S U x 4', Pall. Barb. ed. Rom. et Ven. 1483. probante Garaton. etn jam T, Franc, edd. 1472. et Vimi. 1480. si earn Lam- binus. — 14 Grut, possent, errore typograpliico, lit ait Em, Paulo post, pro quam ea Ern. siispicabatiir iis legend. Mox, C H T U, Barb, et edd. vett. amisit : Puccii Ms. immisit.

Cap. II. 15 Long, progressum Beck, ex ^ et Ms. Memm. cum Lamb, et Wolf, longius prope progressum Pal. 9. et Ms, Vict, longius prope digr. ceteri. Mox postulasset U Xi Ms. Barb. edd. vett. et Naiig. — 16 Post enim, P C addiint nee. — 17 Me in C deest, — 18 ' Rem meam] Hano veterem scriptnram, contirmatam plerisqiie Pall. Franc. 1. C H S T U x> (<'e Barb, nihil dictum) et edd. pr. revocavi. Lambinus, cum in cod. reperisset qui rem (sine voc. meam) ex ingenio edidit qui remp. Gruterus autein, e Pal. 9. et Erf. scripsit

NOTiE

e P. Servilio'\ Ser villus Isauricus >< Duobus] Pisonem et Gabinium

collega fuit in consnlatu Appii Clan- consnles exagitat.

dii, A. U. C. 074. qui P. Clodii pater ' Consulare nffuium'] In eo potissi-

fuit. mum consistit consultim officiiim, ut

'' Inimicus'] Cicero P. Clodii ini- rempublicam et bene meritos de ea

micus fuit. cives tueanlur; quod minime supe-

' Sed tamen niei facti] Purgat se riores consnles, Piso et Gabinius,

Cicero, ut sibi patres conciliet. prsestiterunt.

DE HARUSPICUM REgPONSIS, CAP. 3. 1827

vocarentur; primo reliquerunt, deinde '9 prodiderunt, pos- tremo oppugnaverunt, praemiisque nefariae pactionis ^"^ "' funditus una cum republica oppressum exstincturaque vo- luerunt; quique suo ' ductu" et imperio, cruento illo atque funesto, supplicia neque a sociorum moenibus ° prohibere, neque hostium urbibus inferre potuerunt ; cxcisioncm/ in- flammationera, eversionem, depopulationem, vastitatein earn,' sua cum praeda, meis omnibus tectis p atque agris intulerunt. 4. Cum his furiis et facibus, cum his, inquam, exitiosis prodigiis, ac paene hujus imperii pestibus, bellum mihi inexpiabile dico esse susceptum : neque id tamen ip- sum tantum, quantum mens ac meorum, sed tantum, quan- tum* vester atque omnium bonorum dolor postulavit. iii. In Clodium vero non est hodie meum majus odium, quam illo die fuit, cum ilium ambustum "< religiosissimis igni- bus, cognovi muliebri ornatu, ex^ incesto stupro atque ex dorao pontificis maximi "^ emissum : turn, inquam, turn

qui rempublicam, eiimque alii eecuti sunt.' Beck. Wolf, liabet una cum repubt. — I'J Deinde in H deest. Prodiderunt in H omittitur : C U perdidcrunt. Mox al. uppiignariint.—iO FacUonis C H S T U x, omnes Pall. Harb. ed. Rom. et aliae velt. qiiod Garaton. repiidiat. Tiini una in x deest. — 1 In Ms. Car. Stepli. suo omittitur. — 2 Exscissienem edidit Lamb.— 3 Earn, taii(|iiam spnri- nm, nncis inclusit Beck, quem Schutz. et Orel!, secuti sunt. Vastitatetn, audi jirceda edidit Lamb. Pro cum T tamen ; et pro his C lis. — 4 Mens ac . . . (jumlum in C H S T X desunt. Mox pro vester, C H videtur.

NOTiE

™ NefaricE pactionis'\ PisoMacedo- Ciceronis domiis est, et villae ejus

niam, et Gabinius Syriam a Clodio diieptap, excisae arbores, &c.

aorepcrunt, ut Ciceroni nocerent. i Cum ilium ambustum] Causam sui

" Suo ductu] Imperium significat, odii in Clodium profert, quem invi-

quo consulares illas provincias obti- diose et coutemtim ambustum vo-

nuerunt Gabinius et Piso. cat ; quasi propius ad sacios illos

" Sociorum mccnibtts] Permisit Pi- ignes accessisset, qui excitabantur a

so, corruptus pecunia a barbaris, ut niiilicribus, dum Bona? Ue<e face-

illi vexarent Tbcssalonicenses foe- rent, cnjus in operta so clam iunnisit

deratos cum Romauis : nam il oppi- niuliibri vestitu.

dum relinquere, et arcem munire ' Domo pontijicis max.] Tunc C.

coacii sunt. Julius Cee&ar erat poutifex, apud

P Omnibus tectin] Consulibus Pi- quem ilia sacra celebrabantur, sone el Gabinio, eversa a Clodio

1828 M. TULLIUS CfCERO

vidi, ac multo ante prospexi, quanta tempestas excitaretnr, quanta inipenderet procella reipublicae. Videbam, illud sce- lus tarn importunura, audaciam tarn immanem adolescentis furentis, nobilis, vulnerati/ non posse arceri * otii finibus ; erupturum illud malum aliquando, si impunitum fuisset, ad perniciem civitatis. 5. Non multum *■ mihi sane post ad odium accessit: nihil enim contra me fecit odio mei, sed odio severitatis,'^ " odio dignitatis, odio reipublicse: non me magis violavit,quara senatum,quamequitesRomanos,quam omnes bonos, quam Italiam cunctam : non denique in me sceleratior fait, quam in ipsos Deos immortales/ Etenim illos eo scelere violavit,^ quo nemo antea : in me fuit eodem animo, quo etiam ^ ejus familiaris Catilina, si vicisset, fuisset. Itaque eum nunquam a me esse accusandum putavi non plus, quam stipitera ilium," qui, quorum homi- num esset,*" nesciremus, nisi se Ligurem ipse esse diceret. Quid enim hunc^ persequar, pecudem ac belluam, pabulo iniraicorum meorum et glande corruptura ? '° qui si " sensit,

* Excludi. ' Cujus nationis.

Cap. III. 5 C H X et, — 6 Franr. et ed. 1 172. veritatis. — 7 Cod. Barb, eo seel. p. violavit : ed. Ven. 1480. plena eo seel, publico TioL Garaton. ceiiset P. C. interponi posse. — 8 Etiatn in H S x (leest. Tiiin pro ejus ed. Rom. mens, et C suus, — 9 Verba Quid enim hunc in T desnnt. In C snperscriptiim hanc. — 10 Ms. Franc. Grypli. et Scliutz. cor-ruptitm: et \)ro glatitle ed. 1472. clade ; et Ms. C gladiatorem cum asterisco. — 11 Si in ^p deest. Barb. ed. Ven. Junt.

NOT.'E

« Vidner/ili] Vnlnerafum dicit, id ^ Quam in ipsns Deos immortales']

est, vocatum in judicium propter Clodius Deorum religionem violavit,

pollutas caerimonias Bonis Dea?. Vo- cum iucestum comuiisit in Deorum

catus quidem fuerat ille in judicium, sacris.

sed pecunia corruptis judicii)us, eva- > Stipitem illum'\ Cicero indicat

sit incolumi«. ^lium Ligurem, qui, Pisone et Ga-

' A'Ott ntultum, Sfc.] Profitetur Ci- binio coss. tribunus plebis fuit cum

cero, ab iilo tempore non sibi fuisse Clodio ; qui cum obscurus esset et

novara ratiouem eum odio prose- ignobilis, cognomen ex getite ,^lia

quendi. sibi assumsit. Volunt alii loqui dft

" SeTeritatisI Odio Icgum, qu£ se- Pisone. qui ex materno genere Ligur

vere sceleratos puniuiit, Ciceronem erat. oderat Clodius.

DE HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 4. 1829

ijuosese'* scelerc dcvinxerit,^ non dubito, quin sit miser- rimus : sin autem id non videt, pcriculum est, ne'' se stu- poris excusatione defendat. (J. Acccdit ''^ etiam, quod expectationc omnium, fortissimo et clarissimo viro, T. An- nie, devota et constituta ista hostia-^esse videtur; cui me proeripere desponsam jam et destinatam laudem, cum ipse ejus opera et dignitatem et saliitem recuperarim,'* valde est'^' iniquum. iv. Etenim, ut P, ille Scipio natus milii videtur ad interitum exitiumque Carthaginis, qui illam, a multis imperatoribus obsessam, oppugnatam, labefacta- tam,"5 pajne captam aliquando, quasi fatali eventu, solus evertit ;•= sic T. Annius ad illam pestem comprimendam, exstinguendam, I'unditus delendam, natus esse videtur, et quasi divino niunere donatus reipublica3.'^ [p. 245.] Solus ille '^ cognovit, quemadmodum armatum civem,'' qui lapi- dibus, qui I'erro alios fugaret, alios domi contineret,* qui

senserit : Lamb, edidit senlit. — 12 Beck, se recepit ex C H S T U, Barb, et edd. vett. ; quein seciitiis est Orelliiis. Quo seel, se Lamb. — 13 iNIss. Franc. et Barb. ul. — 14 T Accedat. — 15 C et, Paulo post pro exiliumque, C H eact- diumcfue.

Cap. IV. 16 T U, Franc. Barb. Mss. Car. Stepli. ed. Ven. 1-lSO. Jiint. Lamb, labe/aclam, Mox H U, Franc, adtentu. — J 7 Rti puhticcB donatus Lamb. —18 Ille in C deest: idem panic post tolamque pro totam, qui: et pro lempla

not.t;

' Quo sese scelere devinxerit] De- ab eodem Clodio sublata jiidicia vi-

vinxisse se Ligurem dicit, cum se derentur, emit giadiatores IMilo, nt

Clodio adjnnxit, nt impediret Cice- ejus potential obsinteret.

roiiis reditum : nam cum de eo re- <^ F.vertit] A. U. C. 607. Scipio

ferret Minnins, sen Mummius, inter- Carthaginem delevit. Vide Agr. i.

cessit. Si de Pisone loquatnr, certe § 5. not.

mercede provincianim salutem Ci- "^ Armatum cicem'] Clodium ille

ceronis rum eo mercatus est Clo- compres>it, cum in nrbe seditiones

dius. excitavit, dtim de Ciceronis rciiitu

a Devota et constituta liostia] Os- ageretur. De hoc dictum est, Pro

tendit quod Clodium ipse nolit ac- Domo sua.

cusarc, quasi haec actio debita sit "^ Alios domi conlineretl Pompcinni

Miloni, a quo, tanquam hoslia, im- domi continuit, qtiem per sicarium

molandus est. voluit interficere : ideoqiie pluribiM

*> Recupcrnriw] Cum Clodius im- difbus publico abstiuuit. pediret Ciceronis re'litum, et omnia

1830 M. TULLIUS CICERO

urbem totani, qui curiam, qui forum, qui terapla omnia caede incendiisque terreret, non modo vincire, verum etiam vincere '9 oporteret. 7. Huic ego, et tali, et ita de me, ac de*° patria merito viro, nunquam mea voluntate prgeri- piam eum praesertim reura, cujus ille inimicitias non solum suscepit' propter salutem meam, verum etiam appetivit. Sed si etiam nunc illaqueatus^ jam omnium legum pericu- lis, irretitus odio bonorum omnium, expectatione supplicii jam non diuturna ^ implicatus, feretur tamen haesitans, et, in me impetum impeditus facere conabitur ; resistam, et, aut concedente, aut etiam adjuvante Milone, ejus conatum refutabo : velut hesterno die, cum mihi stans tacenti ' mi- naretur, voce tantum attigi legum initium ^ et judicii : con- sedit ille, conticuit.^^ Diem dixisset,*" ut jecerat : ^ fecis- sem, ut ei statim tertius a praetore dies diceretur. Atque hoc sic moderetur,'^ et cogitet, si contentus sit iis sceleribus, quae commisit, esse jam 7 consecratum Miloni; si quod in

X temj)lum.—\Q EJd. vett. Jnnt. Grut. Graev. Wolf. Beck. Scliiilz. et OreU. vincere . . . vincire. Primo loco vincere in S deest : in Pal. 9. teste Grnt. viU' cere ver. et. vine. om\\.\\i\xT : in H U x. Pail, reliqiiis. Franc. Erf. Barb. ed. 1472. Naiig. et Aid. Nep. lejjitnr tinci, quod praetnlit Camerarins. Fabric, et Ferrat. legi maluenint vinci ...vinciri: m C lenire : T tie inimici. Vid. Nott, Varr. Mox ego post Huic omisit Lamb. — 20 De in H deest. — 1 C H susceperit. — 2 Ms. Franc, ed. 1472. diulurna non: et mox H resistamque. — 3 Ex Lambiiii et Maniitii conjectnra, (probante Garaton.) Wolf, el Berk, edi- derunt stanti jacens: Ern. et Scliutz. e conjectnra Graevii, s<nns tacenti: ce- teri slanli tacens. Vide Nott. Varr. — 4 Lamb, edidit concidil ille et cant. Nang, et Aid. Nep. concidit ille: cont. probante Marclando. — 5 Ern. e con- jectnra, jecerat, probante Garaton. omnes aliae edd.fecerat. Ms. Sieph. utfa- ceret. — 6 Quidam ap. Lamb, in not. meditetur, probante Garaton, Mox pro iis, Ms. Franc, is, et ed. 1472. his.— 7 Junt. Lamb. Oliv. Lall. Wolf, et Beck. jam se esse: in C H 4'i Pal. 9. Erf. et Ms. Vict, pronomen deest : in S T U Xi Barb. ed. Rom. 1472. et utraqiie Ven. se esse: in Ms. Franc, verbo esse ser« vato, jam omittitur. Mox H intorsit: S T U x» Franc, et edd. vett. inlorserit.

NOTiE

^ Nunc illaqueatus] Clodius quasi si se in jndicinm vocavisset Clodius

bellua se laqueis implicuit. dicta die, statim eum etiam vocasset

B Legum initium'\ Accnsare de vi in judiciuu), et effecisset ut statim

Clodium Cicero poterat, quia saxis, ille a praetore ad diem tertium qno-

ignibus, et ferro vim ejus domibus qiie vocaretur : diem vero dicere

intulerat. tantum ad magistratns pertinebat.

•> Diem dixissef] Testatur Cicero, Erat autem hoc anno adilis Clodius..

DE HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 5, 1831

me telum intenderit, statim me esse arrepturum anna judi- ciorum atque legum.

8. Atqui^ paulo ante, patres conscripti, concionem ha- buit, quae est ad me tota delata: cujus concionis primum universura argumentum sententiamque audite : cum riscritis impudentiam hominis, turn a me de tota concione audietis. V. De religionibus,' sacris, et caerimoniis est concionatus, patres conscripti, Clodins:? p. (inquani) Clodius sacra et religiones negligi, violari, pollui questus est. Non mirum, si hoc vobis ridiculum videtur : '° etiam sua concio ^ risit hominem, quomodo ipse gloriari solet, ducentis '^ confixum " senatusconsultis ; quae sunt omnia contra ilium pro religio- nibus facta, hominemque eum, qui pulvinaribus' Bonae Deee stuprum intulerit, eaque sacra, quae viri oculis, ne im- prudentis '^ quidem, adspici fas est, non solum adspectu virili, sed flagitio stuproque violarit, in concione de religio- nibus neglectis conqueri. 9. Itaque nunc proxiraa concio ejus expectatur de pudicitia. Quid enim interest, utrum ab altaribus religiosissimis fugatus, de sacris et religioni- bus conqueratur,'' an ex sororum cubiculo "" egressus, pu- dorem pudicitiamque defendat? Responsum haruspicum hoc recens de fremitu '+ ° in concione recitavit : in quo cum

<* 3Iultis.

—8 Atque Mss. aliqni et ed. 1472. Dein pro ad me, C H a me.

Cap. v. 9 Verba pat. con. CI. in x ilesunt : ed. 1172. P. C. Clodius: C H, P. Clodius: U C. Clodius. Mox et /-•. et Clodius in T deest, nbi Ms. Franc. Baib. edd. 1472. 1480. Pulcher inquam Clodius. — 10 Si h. v. r. in x oniiltuiitur : et idem babet et pro etiam. — 11 Post con/, x ^ addiint se; et statim Lamb, e Mss. recepit senati consultis. Mox pro relig. C T Ufiionibus. — 12 C impuden- tis: Tnm ytto flagitio C Jiagio. — 13 Pro conqueratur %</ "<"''<'<'"" ." et pro soro- rum H X suorum. — 14 Em. suspicatur terra excidisse. Postea id ante quod in

NOTvE

' De religionibus'] Conciliat sibi at- ' Pulvinarihus'] Pnivinaria pro tem-

tentioneni festiva ironia, qua ridet plis pnsnit, de (]iiii>ns dictum est O-

Ciodium agere de religionibus, qnas rat. iii. in Caiil. § 23. not.

omnes polluit. ■" Ex sororum cubiculo} Clodius con-

^ Sua conciol Araicos intelligit, qni stanti omnium fama creditus est so-

venerant nt ei faverent ; qui ne qni- roribus snis stuprum intuiis<ie.

dem sine risu enm dicenteni de rcli- " De fremitu] Fremitus auditns fiiit

giouibus audire potuerunt. in agro Latinicusi.

1832 M. TULLIUS CICERO

aliis multis scriptum etiara illud est (id quod audistis) ' loca sacra, et religiosa, profana haberi.' In ea causa esse dixit donuim meam, a religiosissinio sacerdote/ P. Clodio, consecratara. 10. Gaudeo mihi de toto hoc oslento,p (quod baud '5 scio, an gravissiinum multis his annis huic ordini nuntiatum sit) datam "^ non modo justaiu, sed etiani neces- sariam causam esse dicendi. Reperietis enim ex hoc toto prodigio atque responso, nos de '7 istius scelere ac furore, ac de impendentibus pericub's maxirais, prope jam '^ voce Jovis Optimi Maximi praemoneri. 11. Sed primum ex- piabo^ religionera aedium mearum, si id facere vere ac sine cujusquara dubitatione potero : sin scrupulus tenuissinius'9 residere aliquis videbitur, non modo patienti, sed etiam libenti animo, portentis Deoriim immortah'ura religionique parebo.

vf. Sed quae tandem est in hac urbe tanta domus, ab ista rcligionis suspicione tam vacua atque pura? Quan- quam vestrae ^° domus, patres conscripti, ceterorumque civium, multo maxima ex parte' sunt liberas religione, tamen una mea domus judiciis omnibus liberata, in hac urbe, sola est. Te enim appello, Lentule, et te, Philippe.'' Ex hoc haruspicum responso decrevit senatus, ut de locis

' Pursrabo.

C deest. — 15 i|/ aut. Mox an in x deest.— 16 x datum.— 17 C H x, Ms. Franc, et ed. 1472. ex: et postea pro acde C H ab, x ^ '"^- — 18 x propriam: ed. 1472. propria. In Ms. PVanc. jatn deest, sed prope legitnr. Dein C H S T U Xpromovcri. — 19 Vel tenuissimm Lamb. Mox pio religionique, C H religioni- busque.

Cap. vr. 20 x ''''>^^''<^- Pro verbis palres conscr. ... judiciis \n x legi'or tantnni vitiis. — I Ex parte aberant a Ms. Lamb, unde Lamb, legenduni suspi-

NOTyE

" Religiosissimo sacerdote'] Ironice qiioties quid contra naturam nasci-

vocat saceidotem, quia sacris IJonae tiir, tribus manibns forte, aut pedi-

De;e affuit contra fas omne. bus, ant quavis alia parte corporis,

p Hoc v.itento'] Ostentum definit quae naturee contraria est ; aiterum,

Labeo ' omne contra r.atiirani cujus- cum quid prodi|s;iosum videtur.

que rei ^enitum factnmque.' Uiio an- 'i Lentule, Philippe] Hi consuies turn

tern genera sunt ostentorum ; nniim, erant.

DE HARUSPICUM RESPONSfS, CAP. 6. 1833

sacris^ religiosis ad hunc ordinem relerretis: potestisne referre de mea domo? [p. 24G.] quae (ut dixi) sola, in hac urbe, omni religione, omnibus judiciis, liberata est:"^ quani primum inimicus ipse, in ilia tcnipcstate ac nocte rcipub- licae, cum cetera scelera stylo illo impuro/ Sex. Clodii ore tincto, cooscripsisset,' ne una quidem attigit litera-^ religi- onis. Deinde eandem domum populus Romanus, cujus est summa potestas omnium rerum, comitiis centuriatis,* omnium oetatum ordinumque suifragiis, eodem jure esse^ jussit,* quo fuisset. 12. Postea vos, patres conscripti, non quod dubia res esset, sed ut huic luriae (si diutius in hac urbe, quam delere cuperet, maneret) vox interdiceretur,*" decrevistis, ut de mearum aedium religione ad pontificum collegium referretur. Quae tanta religio est/ qua non in nostris*^ dubitationibus, atque in maxirais superstitionibus, unius P. Servilii ac M. Luculli responso ac verbo libere- mur? De sacris publicis," de ludis raaximis/ de Deorum

^ Ne quidem religiosam fecit utia litera. ? Frui.

cabatur muUo mnximam partem. — 2 Ed. Ven, 1480. ante religiosis adJidit et. Lamb. ac. Mo\ T referetis. — 3 In edd. ante Grtitfrnni ore <(«(-^o aberat, et edebatur Clodiits. Vitio tanien operanun in ejus ed. m;in<it Clodius, ut ait Ern. — 4 C dixit. Porro pro vns Ms. Steph. vero. — '> Interclutlentur Lamb, probante Ern. Gnlielm. nialuit interciperetur: J. F. Gronov. incideretur : C

NOTiE

' Lihhata est'] Liberata est reliffio- tus per Servilinm et Lucnllnni, c\\n\

ne domtis Ciceronis per pontifires, agitur de religionibns.

apnd qnos superiorem orationem ha- '^ De sacris puhlicis] Sacra publica

bnit Pro Domo sua. dicnntiir, qua publico sunitii pro po-

« Stylo illo impuro] Sextns Clodius pnlo fiiint.

solitns erat leges scribere P. Clodio, > Ludis maximis] Per ludos raaxi-

tribnno plebis. mos vulgo Circenses intellignntnr,

' Comiliis ccnturiatis] Vid. Agr. ii. quod, ut inquit Pt dianus, magnis inv

§ 27. not. pi'nsis dati sunt. lustituti sunt autem

" Vox interdieeretur] Causa de do- aTarquinio Prisco, et propterea Cir-

mo Ciceronis ad pontifices ideo re- censes dicii sunt, quod primi in Cir-

missa est, ut a Clodio nunquam dice- co, qui Maxiuins diclus est, habiti

retiir earn domum fuisse religione f^unt. Solennes deinde annul manse-

consecratam. runt; et sacri Jovi, Jnnoni, ac Mi-

» Qua tanta religio est] Nullum cs- nerva-, ab itdilibus curabantur, se scrupulum ait, quo non >it libera-

1834 M. TULLIUS CICERO

penatium ^ Vestaeque matris ^ caerimoniis, de illo ipso sa- crificio, quod fit pro salute populi Romani,'' quod, post Romam conditam, hujus unius casti tutoris " religiouum scelere violatum est, quod tres pontifices statuissent, id semper 7 populo Romano, semper senatui, semper ipsis Diis immortalibus satis sanctum, satis augustum, satis re- ligiosum esse visum est. At vero meam domum P. Len- tulus, consul et pontifex,^ P. Servilius, M. LucuUus, Q. Metellus,^ M' Glabrio,^ M. Messala,^ L. Lentulus, flamen Martialis/ P. Galba,e q. Metellus Scipio,*° C. Fannius, M. Lepidus, L. Claudius, rex sacrorum,'' M. Scaurus, M. Cras- sus," C. Curio, Sex. Caesar, flamen Quirinalis,' Q. Corne- lius, P. Albinovanus, Q. Terentius, pontifices minores,'*'' causa cognita, duobus locis dicta,' maxima frequentia am-

interdiceret : x inferciderdur.— 6 CT vestris.— 7 C per: H idem per: V item per : % idem pec. ^p idem p. Mox C H U populum Romanum.—S H pontifices. Mox C Luculus.—Q Praenomen M' in C H T U x. et ed. 1472. deest : alii legnnt M. Glabrio. Paulo post C L. Galba — 10 In C H S T U x. Ms. Franc, ed. 1472. est tantiim Scipio. In Lamb. Q. Scipio. Fulv. Ursinus reponi mahiit P. Scipio. Mox pro M. Lepidus, U ac Lepidus. Dein Ms. Franc, et Claudius. Barb, r. Claudius. Van Vaassen, Fasti, p. 377. censet M ' Lepidus, C. Claudius legend. — 11 T Q. Crassus: et mox pro Albinovanus, % Albinovianus. — 12 Ms. Franc, et ed. Wolf, majores. Mox pro dicta, C earn: H ea.

NOTiE

» De Deorum penatium] De bis die- abatur, et Marti sacra fariebat.

turn in orat. pro Qiiintio, § 83. not. s Galba] Snlpicius Galba cum Ci-

a Vesiaque matris] De ea vide su- cerone consnlatnm petivit.

periorem orationem, § 144. not. '' Rex sacrorum] De hoc dictum est.

•> Quod fit pro salute popuU Romani] ' Quirinalis] Quirinalis major fnir,

Illud Racrificium intelligit, quod in et patricii generis, a Numa Pompilio

operto Bonae Deee fit. in lionorem Romnli institiitus. Ro-

c Casti tutoris] Clodium ironice tu- mulus enim Quirinus appelialns est,

torem religionnm vocat. parens et urbis conditor.

J Q. Metellus] Qui Nepos dictus '' Pontifices minores] Pontifices mi-

est. nores fuerunt scribae pontificum, qui

« M' Glabrio, M. Messala] Glabrio fastos sen annales custodiebant.

e gente Acilia fait, Messala e Vale- ' Duobus locis dicta] Primum dicta

ria; et uterqne consularis. fuit causa pro domo Ciceronis in

f Flamen Martialis] Proximus fuit senatu antequam Romam retliisset;

dignitatc ilamen ille Martialis, ei qui deinde apud pontifices ab ipso Cice<

Dialis dictus est. Is ex patribus ere- roue.

DE HARUSPICUM RESPON!<IS, CAP. 7. 1835

plissimorum ac sapientissimoriun civium adstante, omni religione, una mente, omnes liberavcrunt. vii. 13. Nego unquam post sacra constituta, quorum eadem est antiqui- tas, quae '' ipsius urbis,"' ulla de re, ne de capite quidem virginum Vestalinm," tam frequens collegium judicasse : quanquam ad facinoris ''^ disquisitionera ° interest adesse quampluriraos. Ita est eniin interpretation ilia pontifi- cum, ut iidem potestatem habeant judicum. Rcligionis explanatio '^ p vel ab uno pontifice perito recte fieri potest ; quod idem, in judicio capitis, durum atque iniquum est. Tamen sic reperietis, frequentiores pontifices de raea domo, quam unquam de caerimoniis virginum judicasse. Postero die frequentissimus senatus, te consule designato, Lentule, sententiai principe,'' P. Lentulo et Q. Metello consulibus

* Disquisitio.

Cap. VII. 13 Qua in C deest : et pro ne de in C H U leeiMir neque de. Panio post pro tam % tamen. — 14 C H facinorum. Mox pro iidem x i»de — 15 Ms. Franc. Jiint. Mannt. Lamb. Grav. expiatio : x explannlione. In ed. Wald. huheant judicium religionis expiatione, ifc. In Ms. Barb, expiatione ne ab,^c. utroque ne punctis notato. Pro re/, H, stiperiori liuea, ne : in S x

NOTiE

™ QucB ipsius urbis'] Fere omnia sa- re, eo dedncebant ; quo cum pervene-

cra qnae Roniae erant, ant a Romulo, rat, vinculis soliitam, pontifex max.

primo tirbis conditore ; aiit a Numa solenne preefatus carmen, capite ve-

Pompiiio, qui anno urbis qiiadragesi- lato, ad ostium foveae constitiiebat ;

mo post Romulum regnavit, instituta et postquam introgressa fuerat, illo

fuerunt. averso, et scalis sublatis, desuper ag-

n Vestaliumi Si qua virgo Vesta- gesta humo, defodiebani vivam, ita lis jwllntacrimine detestabili fuerat, ut ab omni liominis tactii illifisa ex- omnium pontificum sententiis damna- stingueretur.

batur ; et ab sacris alistinere jussam ° Ad facinoris disquisitionem] Ad

stata die, sub effossa humo, ad por- scelus examiuandum, cujus virgo

tam CoUinrtm, in loco qui sceleratus Vestaiis arguebatur, maxima judi-

dicebatur, vivam defodiebant. In ea cum miiltitudo adesse debebat.

enim subterranea erat fovea, ad quam p l{elii;ionis explanatio] hegc expia-

gradibus descensus fuit.et in imolec- tio : supra enim sic liabet Cicero,

tulus, lucerna ardens, panis simul et ' Primum expiabo religionem mea-

lac, item aqua, et in giitto oleum, rum ipdium.'

Virginem vero damuatam, demtis vit- ' Sentcntite piincipe] Prioceps sen-

tis e vertice, feretro impositam, cul- (enii* dicebatur, qui primus earn

tu miserabili, niaximc oinuiuui horro- proposucrat.

1836 M. TULLIUS CICERO

referentibus, statuit (cum oranes pontifices, qui crant hujus ordinis/ adessent, cumque alii, qui honoribus populi Ro- mani antecedebant, multa de collegii judicio verba fecis- sent, omnesqueiidem "^ scribendo adessent*) domum meam, judicio pontificum, religione liberatara videri. 14. De hoc igitur loco sacro '^ potissimum videntur haruspices dicere, qui locus solus ex privatis locis omnibus hoc'^ pr^ecipue juris habet, ut ab ipsis, qui sacris prajsunt, sacer non esse judicatus sit ? Verura referte ; ' quod ex senatusconsulto lacere debetis. Aut vobis cognitio '^ dabitur, qui primi de hac domo sententiam dixistis, et earn religione onini libe- rastis; aut senatus ipse judicabit, qui, uno illo solo anti- stite^ sacrorum dissentiente, frequentissimus antea judica- vit; aut, id quod certe fiet, ad pontifices rejicietur, quorum auctoritati, fidei, prudentiae, majores noslri sacra '? religio- nesque, et privatas,^ et publicas, commendarunt. Quid ergo hi possunt aliud judicare, ac judicaverunt ? Multee sunt domus in hac urbe, patres conscripti, atque baud scio an paene cuncta?, jure optimo; [p. 247.] sed tamen jure private,^ jure htereditario, jure auctoritatis, jure mancipi,

deest. Paulo post pro rede fieri, C H S x referri. — 16 C H S T U t// idem. — 17 Cum ]Ms. Erf, verbuni sacro delevenmt Beck. Schiitz. et Orell. jiibente etiam Garaton. — IS U hujus: et inox H T U x> ^i^- Franc. Bmh. ed. 1472. utraqne Ven. jus, Dein pro ipsis, C his; et pro judicatus, idem liabet judi' catum. — 19 .Sacra in C H deest. Postea pro hi poss. C ii poss. et pro aliud,

NOTyE

■■ Hujus ordinis] Senatorium ordi- omnium in senatu sententiam roga-

nem intelligit. bantur.

^ Scribendo adessent] Omnes aderant ^ Illo solo antistite] Loquitur de dam scribebatnr senatiisconsnltiim, Clodio, quern iionice sacrorum anti- quod factum erat de domo Ciceronis stiteui vocat, quia praeter jus omne liberata, et soliita ab omni religione. sacris Bonae Deae afFuerat.

* Verum referte] Hortatur ut ad se- y Religiones privatas] Vide quae de

ratum, qua? rcsponsa sunt ab liaru- sacris privatis et publicis dicta sunt

spicibus, referant. in orat. superiore.

" Vnhis cognitio] Consules designati ^ Jure pritnto] Jus privatum est

prima sententiam dixerunt : nam iili quod ad singulornm utilitalem spec-

designati in .«pqnrntem annum primi tat.

Dli HARUSI'iCU.M RESPONSIS, CAl'. 8, 1837

jure nexi/ Nego esse ullam domura aliani, ajquc private jure, atque optima lege/° publico'' vero omni prajcipuo, et humano^ et divino jure' munitam. 15. Quae primum asdi- ficatur*^ ex auctoritate senatus, pecunia publica ; deinde contra vim ncfariam hnjus gladiatoris, tot senatusconsultis* munita atque septa est. vin. Primum negotium iisdem ' magistratibus '^ est datum anno superiore, ut curarent, ut sine vi mihi asdificare liceret, quibus, in maximis periculis, universa rcspublica commendari solet: deinde, cum ilie^ saxis, et ignibus, et ferro vastitatem meis sedibus'* intu- lisset, decrevit senatus, eos, qui id fecissent, lege de vi,^ qua3 esset in eos, qui universam rempublicam oppugnas- sent, teneri.' Vobis vero reterentibus, o*^ post horainum memoriam fortissimi atque optimi consules ! * decrevit idem senatus frequentissimus, qui meam domum violasset, contra rempublicam esse facturum. 16. Nego, ullo de opere pub-

• Accusari.

idem aliter, — 20 In H T x deest ie<jue. Pro privato % prii'ntam. Pro jure atque C codemquu; H Tx eodetn quoque. Mss. Erf. Franc. Barb, et edd. vett. domton alium privato, eodeni (Ms. Franc, eadem) quoque opt. lege. Hinc Garatou. effecit, nego esse uUam domum aliam privato eodcm quo qiuc opt. lege, quod recej)it Orelliu.s. — 1 Vro jure C H ^ esse. Ante Qua- primum Franc, addit et. — 2 H \p senali consultis, cjuani forniam praetnlit Lamb. Postea pro est, C sit.

Cap, VIII. 3 Pro iisdem, C H quidem hisdem ; et iidem Mss. pro curarent dederunt curaret. — 4 T, Jiinf. Lamb. Wolf, et Orell. cBdibut. — .i In marg. Lamb, conjiritiir de vi pul/Uca. Mox est omnes edd. praeter Krn. qui econjec- tiira dedit esscl. — G In C T, Ms, Franc, deest o, pro quo in ed. 1472. h-gitur

NOT/i:

=* Jure auctontatis,jure inancipi,jure Ciceronis donms aediticata, cum banc

nexi] His verbis Cicero ' anctorita- liabnit orationem, licet jam ab anno

tem ' pro jure doniiuii qna?siti nsu- superiore CDS. fnissei inciioata.

capione ; ' mancipium ' pro emtionis ^^ Iisdem >nagislralihus] P. Lentulo,

et alienationis jure ; 'jus nexi' pro et Q. Metello ncgolium aidificanda;

obligatione aliqua, v. g. pro oppigiie- doinus Ciceronis datum est.

ratione usurpavit. "^ file} Ciodius vis illulic reus fuit,

^ Publico] Jus publicum est, quod quod contra senatus auctoritalein

ad statuni rei Komau'tC spectat, quod vim aedibus Ciceronis intulitset.

in sacris, in sacerdotibus, in magis- * (tpiimi consules'] Lentuliis sciii-

tratibus consistit. cet, et Piiili]ii)us de domo Ciceronis

•^ /Edificalur} Nonduui plane erat ad senatum letulcruut.

1838 M. TULLIUS CICERO

lico, de monuffiento,^ de templo, tot senatus ' extare con- sulta, quot de mea domo, quam senatus unara, post banc urbem constitutam,^ ex aerario aedificandam, a pontificibus liberandam, a magistratibus defendendam, a judicibus pu- niendam9 putaret. P. Valerio,'' pro maximis in rempubli- cam beneficiis, data domus est in via publica : '° at mihi in Palatio restituta. Illi locus; at mihi etiam" parietes at- que tectum: illi, quam ipse privato jure tueretur; mihi,'^ quam publice magistratus omnes defenderent. Quaj quidem ego si aut per me, aut ab aliis haberem ; non praedicarem apud vos, ne nimis gloriari viderer: sed, cum sint mihi data a vobis, cum ea attententur'^* ejus lingua, cujus antea manu eversa vos mihi et liberis meis, manibus vestris red- didistis ; non ego de meis, sed de vestris factis '+ loquor : nee vereor, ne haec mea vestrorum beneficiorum praedicatio, non grata potius, quam arrogans videatur. 17. Quanquam, si me, tantis laboribus pro communi salute '^ perfunctum, efferret aliquando ad gloriam, in refutandis '^ maledictis

'' Oppugnentur.

opus. — 7 C superior"! Vinea sententice : et mox pro consulta, idem consuUum. — 8 Quot .. .constilutam '\n X desunt. In marg. Lamb. ' al. conditain.' — 9 Ex P. Fabri conjectura Graevius probabat muniendam : et paiilo post pro »"cto- publicam x babet rep. — 10 Lall. Wolf. Beck. Scbutz. et Orell., e conjectura Jaui Palmerii, in Velia publice, probantibus Graev. et Garaton. Mss. pleriqne. Lamb. Grut. Grsev. et Oliv. in villa publica. Vide Nott. Varr. — 11 Etiam in X ^, Ms. Franc, deest : in ed. 1472. atque mihi par. Mox pro ipse C liabet ipsi. — 12 Garaton. volebat at mihi. — 13 Ms. Franc, attentetur, et slatim post eversam: at ed. 1472. iiabet ante a manu eversa, Sfc, — 14 In Mss. et edd. vett. de factis vestris. — 15 Verba pro com. sal, in C H S T U Xi et ^dd. vett. de- sunt: et statim post pro perfunctum x habet /unctum; et pro e^trrff, Ms. Franc, hue ferret : Barb, hoc ferret: U x ''^^ ferret: T et ed. 1472. hoc feret : C hcec afferret : H hac efferret : Venet. edit. 1480. hoc referret. Quam omnem varietatem ex antiqua scriptura eqferret ortam esse con- jicit Garaton. favenle lectioue U x- — 16 Pro refutandis x l'al>et reputan-

NOTyE

e De monumento'] Monnmentum ge- ^ P. Valeria'^ Institnit comparatio-

neraliter res est memoriae causa in nem se inter ac P. Valerium Pnbli-

posterum prodita; in quod si corpus, colam, qui post expulsos Roma reges

vel reliquix inferantur, fiat sepul- Bruti coilega fuit, cui data domus

crum ; si vero nihil contra deferatur est; ostenditque majus sibi datum

eorum, erit monumentum memorise esse beneficium, cum sua sibi rcsti-

causa factum. tuta est.

DE HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 9. 1830

improboram hominum, animi quidam dolor, quis non ig- nosccret? Vidi enira hcstcrno die quendum murmurantem ; quera aiebant negare,'^ ferre me posse, quia, cum '^ ab hoc eodem impurissimo parricida ' rogarer, cujus essem clvi- tatis, respond], me,'9 probantibus et vobis, et equitibus Romauis, ejus esse, quaj carere me non potuisset. llle, ut opinor, ingemuit. Quid igitur responderem?^° (quaero ex eo ipso, qui ferre me non potest) me civem esse Roma- nura? literate' respondissera. Tacuissem? ' desertura neg- otium.*" Potest quisquara vir, * in rebus magnis cum iu- vidia versatus, satis graviter contra inimici contumeliam sine sua laude respondere? At ipse non modo^ respondet, quicquid potest, cum est lacessitus; sed etiam gaudet, se ab amicis, quid respondeat, admoneri.

IX. 18. Sed, quoniam mea causa expedita est,* vide- amus nunc, quid haruspices dicant. Ego enim fateor, me, et raagnitudine ostenti, et gravitate responsi, et una ♦ atque constauti haruspicum voce vehementer esse commotura. Neque is sum, qui (si cui forte videor plus, quara ceteri, qui asque, atque ego, sunt^ occupati, versari in studio li- terarum) his delecter, aut utar omnino Uteris, quaj nostros

' Eleganter.

dis. — 17 Ernesti conjecit se ante ferre excidisse, probante Wolfio. — 18 H turn: et statiin post Lamb, edidit patricida. — 19 In marg. Lambini con- |iciinr transponendiim esse hoc pronomen ante verba ejus esse. — 20 C ergo responderam. Mox me post ferre in T et Ms, Franr. deest — 1 C H T U x. Jiint. et Lamb, an tac. — 2 Verba vir , . . sine in x desunt. Paulo post ai. edd. rebus in 7uitgnis. Dein contra in H U deest : at Ms. Franc, habet in inim. con- turn. Ante verba sine sua laude, Ms. Franc, addit salis. — 3 C H )f , IMs. Franc. non modo non: et statim pro respondet, C responderet : \\/ respondere : et pro quicquid C habet quicquam.

Cap. IX. 4 Pro una Ms. Franc, viva. Mox vehementer in C H T x deest. Turn pro commotum C H S T U x, Ms. Franc, et ed. 1472. permotum. — 5 C

NOT.E

' Impurissimo parricida] Parricidam isset a Cicerone sua causa, si tacn-

Clodium appellat, quia Ciccronem, isset.

qui patriae parens a senatu et a Ca- ' Sed quoniain mea causa expedita est]

tone noininatus est, abire coegit in Jam accedit ad haruspicum responsa,

exiiium. et a religionis revereutia sibi primum

•^ Dcsertum negotium] Deserta fu- senatuni conciliat.

1840

M. TULLIUS CICERO

animos deterrent atque avocant a religionc. Ego vevo pri- mum haheo auctores ac magistros religionura colendarum majores nostros; quorum mihi tanta fuisse sapientia vide- tur, ut satis superque prudentes sint, qui illorura pruderi- tiam, noa dicam assequi, sed, quanta fuerit, perspicere possint; qui statas^ solennesque caerimonias'" pontificatu, rerum bene gerendarum auctoritates ° augurio, fatorum ve- teres prajdictiones" Apollinis vatuaiP libris, [p. 248.] por- tentorum explanationes7'5 Etruscorum"" disciplina contineri putanint: quae quidem tanta est, ut nostra memoria pri- mum Italici belli ^ funesta ilia ^ principia, post Sullani Cinnanique' temporis extremum paene discrimen, turn banc recentem urbis inflammanda^, delendique inoperii conjurati-

sum. Paulo post pro his, Lamb, dedit iis: et pro delecter C delector. — 6 Mss. iionnnlli ap. Lamb. IMs. Car. Steph. et Barb, stututas: x statuas. Mox x ba- bet solempiiisque ; ed. Rom. et Yen. 1483. sollenyiisque : dein y>To pontificatu, C iiabet pontificatus ; et pro pradictiones, H S T U x pradicatinnes. — 7 Sigo- nins et Figliius legi jnbent e.rpiatioues: Lamb, conjiingi explunatiunes et eX' piationes viilt. Statim post Lamb, dedit putaverunt. — 8 Ilia in H S T U x> M.S. Franc, deest. Mox verba post Sull. iu U desiiut. In C T legitur post

NOTiE

'" Statas solennesque ccBviinoniasI Ma- jores credidertint stabilitas religione caerimonias in pontificum scientia contineri.

" Rerum gerendarum auctoiiiates] Credebant iili stiperstitiosi veteres nihil feliciter geri posse, nisi prius ab augnribiis probatum esset.

" Fatorum veteres pradictiones'] Per praedictiunes fata intelligit, quae ab aiiquo Apollinis oracnlo, vel sacer- dote pradictii fiieruiil, qun-que even- tiira neces.sario putaverunt.

P Vatum] Inlilligit libros Sibylla- rum, quos diibiis in rebus, periculo- sisque reip. temporibus consiilere so- liti trant.

"i Portenlorum explnnationes} De bis vocibiis sic loquitur Valerius JNla.x. lib. I. cap. ] . ' Majores statas solen-

ne.sque ceerimonias pontiticum scien- tia, bene gerendarum rerum aiictori- tates angurnm observatione, Apolli- ni* prEedictiones vatura libris, porten- torum depulsiones Etrusca disciplina explicari voluerunt.'

f Etruscorumi A pud Eiruscos haec prinuim disciplina fiorere cccpit, unde liic Etruscornni et baruspicum eadem est significatio.

» Italici belli] Bellum illud Ilali- cum, Marsicum dictum est, qtiia pri- mum a INIarsis incepit. Exoriun»est L. Julio Cffisare, et P. Rutilio Coss. aimo urbis GG3.

• Post Sullani Cinnanique] Per Sul- lanum ut Cinnanum tempus designat bellum quod a Sulla et Ciniia com- motum est in repub. et crudelitatc plenum tiiit.

DE HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 10. 1841

onem" non obscure nobis ^ pauIo ante praedixerint." 19. Deinde etiam cognovi,'^ multa homines doctissimos sapien- tissimosque et dixisse, et scripta de Deorum immortal iuni numine reliquissc : qna3 quanquam divinitus perscripta video, tamen ejusmodi sunt, ut ea majores nostri docuisse illos, non ab illis didicisse videantur. Etenini quis est tam vecors,'' qui aut, cum suspexerit in coelum, Deos esse non sentiat, et ea, qu.ne tanta mente fiunt, ut vix quisquam arte ulla ordinem'' rerum ac necessitudinem persequi possit, casu fieri putet; aut, cum Deos esse intellexerit, non in- telligat, eorum numine hoc tantum '^ imperium esse natum,"' et auctum, et retentum? Quam volumus, licet, patres con- script, ipsi nos amemus; tamen nee numero^ Hispanos, nee robore Gallos, nee calliditate Poenos, uec artibus Gra3- cos, nee denique hoc ipso hujus gentis ac terrae domestico nativoque sensu, Italos ipsos ac Latinos; sed pictate ac religione, atque hac una sapientia, quod Deorum immorta- lium '* numine omnia regi gubernarique perspeximus, om- nes gentes nationesque superavimus.

X. 20. Quare, ne plura de re=' minime loquar dubia,'^

Sillaiii. Tiiin pro Cinnanique, C Ciilanique: U Cunnaniquc. — 9 Gijev. Lall. et Oliv. habent vohis: et mox Graeviiis, e Ms. Franc, et ed. 'Wakl. edidit pi'te- dixerit. — 10 Pal. 9. et Erf. interjiciunt Deinde si quid hahuit tolli, quod etiam in Ms. Vict, nisi quod is hal>ui. Paiilo post in RIs. Franc, supiailesque. Dnin et ante dixisse depsl in T. — 11 U ordine. Mox H, et nonniilia? edd. vett. li- cissitudinem. — 12 In Lamb, legitur totum. — 13 Gra>viiis conjecit et nnlum, probante Ern. Mox pro Quam, C H Quanlum: x Q«fl'«7"a»» • J^Is- Harb. et edd. Ven. Quam volumus, P. C. licet ipsi, ifc. — 11 Voc. immortalium in Ms. Car. Steph. deest: et pro superavimus T liabet sttpernmus.

Cap. X. 15 Lamb, edidit dubia loquar. Gravio placet loquar minime

NOT/E

" Coi\}urationem'\ Catilinarian) con- dine et ordine nuindi Deus cognosci-

jurationeni ab liarnspicibns praedic- nir ; qood fiisius 1. ii. De Nat. Deo-

tam fnisse ait Cicero. ru'" rfisputat.

^' Paulo ante pradixeriiit] lye prodi- " Tamen nee numeru] Affert pro-

giis qua; bfUuni Italicum pra>cessere, priiim inter nationcs discrimen.

vide Cic. lib. i. de Divina^ne : quae ^ Quare ne plura de re, Sj-c.] Hacte-

Sullanuin, vide Plutarcli. qua? Catili- nus ostendit domuin siiain ab omni

narium, vide Orat. IJ. in Cjtil. religione libcram esse; nunc docet

* Quis est tam recor.s] ^ pulclirilu- liaruspicum rcsponsa ad Clodium

De'ph. et Var. Clas. Cicero. d A .V

1842 M. TULLIU8 CICERO

adhibete animos ; et mentes vestras, non sohira aures, ad haruspicum vocem admovete : ' Quod in agro Latiniensi '^^ auditus est strcpitus cum fren.itu.' Mitto haruspices, mitto illara veterem ab ipsis Diis immortalibus, uthominum faraa est, Etruriae datam '7 disciplinain : nos nonne haruspices esse possumus? ' Exauditus in agro propinquo et subur- ban© est strepitus quidam reconditus, et horribilis fremitus arraorum.' Quis est ex gigantibus** illis, quos poctas fe- runt bellum Diis immortalibus intulisse, tam impius, qui hoc '^ tam novo tantoque motu non magnum aliquid Deos populo Romano praemonstrare et praecinere fateafur? De ea re scriptum est,'' ' Postulationes "* '9 esse Jovi, Saturno, Neptuno, Telluri,*^ Diis coelestibus.' 21. Audio, quibus Diis violatis expiatio dcbeatur: sed, hominum quae ob^° delicta, qutero. ' Ludos minus diligentcr* factos, pollu- tosque.' Quos ludos? te appcllo, Lentule, (tui sacerdotii

*" Expiutiones,

dubia. Mox pro Quod H liabet Quid.— 16 C H, Ms. Franc, et Baib. Lati- netisi, quod pra'ftit Gra?viiis. fe U Xi Pal'- Ms. Vict. Erf. edrl. Rom. et Venn. Latiensi. 'V et ed. 1472. Laterensi: vet. Ms. PiicciL Latiniensi, et cap. xxviii. Laviriienses. — 17 x> Barb, ei Ven. 14S0. Iraditnm, iiti C^ar.Steph. Jiiiit. et Lamb, correxeriint, p'.obante Garaton. Statim ««.'« in % deest. Mi>x pro quidam C habet quidem ; ante quod verbiini I\ls. Barb, et Veil. 1480. ad- dnnt cum fremitn. — 18 % '"^c. — 19 Verbimi decrclas ante esse legebatnr in edd. ante Griif. qni ex anctoriiate Mss. pleroruniqiie id delevit cum edd, seqq. — 20 H S T U oh qua. Pro delicta U habet delecla: et pro qucern »|/ quern. Mox ob anie ludos Grieviiis excidisse putabat. Statim post pro mi- nus, i\i habi't invitis: pro sacerdotii, C sacerdoti: pro tensce, in iionnullis edd,

NOT^

perlinere, in quem rejicit qnicquid tara dejectos fuisse alios, alios vero

ab eo contra se dictum fuerat, singii- sub ;Etna aliisque monlibns incliisos

la percurrcndo capita. fiiisse, ubi suae temeritatis poenas

* In (I'^ro I.uiinieiisi] Agruni ilium, liiiinl.

iibi quondam popnlus Latiniensis lii- <= Scriptum est] Scriptum est nempe

erat, inter Latinos Plin. lib. lu. cap. in haruspicum responso, quod in sua

5. numeravit. oralioin' Clodius citaverat.

'' Exgigiinlibus'] Gigantes excelsis- "^ Telluri] Tellus lerrae Uea est,

siura; statniac fueruiit homines, quos reruin omnium mater, et alumna.

Titanis et 'I'errae (iiios fuisse t"ai)ulati " Ludos minus diligenter^ Aliud ha-

sunt, at(|ii(; iu supeios bellum niovis- rnspicuni responsum. se : verum pracipites all illis in Tar-

DE HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 11.

1843

sunt tciisas/ curricula, praecentio, ludi, libationes," epulae- que ludorum publicorum ') vosque, pontiliccs, ad quos epulones '' Jovis Optimi Maxirai, si quid est praetermissum, aut commissuni, afferunt ; quorum do sentcntia ilia eadem renovata atquc instaurata celebrantur; qui sunt ludi minus diligenter facli? quanto/ aut quo scelere polluti ? respon- debis ' ct pro te, et pro collegis tuis, et ^ pro pontificum coUegio, nihil cujusquam aut negligentia contemtum, aut scelere esse pollutuni : omnia solennia ac justa ludorum,'' omnibus rebus obscrvatis,'^ sunima cum ca3rimonia esse servata. xi. 22. Quos igitur ' haruspices ludos minus diligenter factos poUutosque esse dicunt? eos, quorum ipsi

scribitiir IhenscB : et pro pracentio, C H x ^ pratensio. — 1 Lamb, ahesse ver- bum piibluDium a jNIss. iioiiiiullis obseivat : diest etiam iu Erf. probaiite Graevio. \jd\h. ed. lloux. et utraque Ven. ludvrum, P, C. vosque, pont. Naiig. et Camer. ludorum publicorum P. C. vos<jue, Ifc. Paulo post verba aut com- wiissuw! in Ms. Franc, tiesunt : et inox pro afferunt Eri\. co\ijec\t defcrunt. —

2 Quando Sciiiitz. ex Ern. eonjectura, probaiitibiis Garaton. et Wolf. —

3 iNIs. Car. Steph. etiam.— 4 Observatis in ed. Uom. deest, non iinprobante Garaton.

Cap. XI. 5 Pro igitur C H ergo, Mox 3Iater Dea habcut nonnuUi INIss.

NOTiE

^ TeuscB.Sfc] 'Tensae' vehiculafue- runt ex argento, qiiibns Deorum effi- gies veiiebantiir. 'Curricula' vero alia fuernnt minora veliicula, quibus in ponipasacrorum utebantur. ' Pije- centio' fiebat a tibicinibus, qui et ipsi sacris adbibebantur. 'Ludi' e- rant ipsa specfacuia quae Hebant in houoreni Deorum.

e Libaliones] Libationes, degusta- tiones sunt, qua in sacrificiis fieri solit£c erant. Uitus Iiic fuit sacrifici- orum, ut sarerdos viuuui c vasculo degnstarel, daretqne delude degus- tandum ceteiis: tuni illud vei in vic- timae cornua ; vel si sacra solo tliure absque viciinia fierent, in ignein ar;c impositum : vel si absque igne, ut in conviviis, in inensain invergerent. Deniqiie geiieralim libatio snniitur pro sacrilicio, quia nullum erat sa-

crificiuni absque libatione.

'' Epulones] Epulones sacris epulis praeerant, et ccenarum pontificum curam agebant, quze adjiciales dice- bantur, id est, quee fiebant inaugu- randi alicujus, aut pnblicaj Izetitiac causa. Ad eosdem pertinuit epulas Jovi, Diisqne ceteris iiidicere, et si qua jnstaet solennia sacris deessent, ad pontifices referre ; decpie illorum consilio et sententia, sacra, et omis- sas caerimonias decernere. Vid. Max. lib. III. cap. 1G.

' Kespundcbis] Convertit se ad Len- tulum, cujus fuit bis rebus omnibus prospicere.

^ Justa ludorum] Quanquam 'justa' sumantur vnlgo pro cacrimoniis, qua; placandis Maiiil)Ms fiebant ; tanien etiam usurpabanlur pro opcris qui- bnslibet debitis.

]844

M. TULLIUS CICERO

Dii immortales, atque ilia Mater Ida3a,' te, te, Cn. Lentule, cujus abavi^"' manibus esset accepta, spectatorem esse voluit. Quod ni tu Megalesia^" illo die spectare voiuisses, baud scio an viverc nobis, atque his de rebus jam queri liceret. Vis enim innunierabilis ° incitata,^ ex omnibus vicis collecta, servoruni ab hoc eedili religioso,'' repente fornicibus ostiisque omnibus, in scenani, signo dato, im- missa irrupit. Tua turn, tua, Cn.9 Lentule, eadem virtus fuit, quae in private quondam tuo prouvo: '° '^ [p. 249.] te,

edd. vett. Jiint. Lamb. Gi iif. et Oliv. Vide Nott. Varr. — 6 In T est ub avia vel avo. Cujus ab avia liabeut omnes alii Mss. et edd. (praeter P. Mamitii, qui abavi a, 1540. edidit, cum mallet atari) ante Ein. qui ex emendatione Fr. Fabricii dedit abavi cum edd. seqq. — 7 C Mcgabesia. Mox pro queri Ms. Car. Steph. habet quarere. — 8 Incitata suspectuni Ern. Mox Wolf, ex Clia- ris. I. p. 90. ostendit cEdile, non adili, scribeudum esse. Dein immissa in x dee?t. — 9 Ms. Franc, pranomen ouiisit. Statim post fuit in C deest. — 10 Ms. vet. Ursini, quce privati quondam tui proavi. Pro quondam x habet

NOTyE

' Ilia Mater Idaa [Dea] Sempronio Tuditano, et M. Cornelio Cetliego Coss. A. U. C. 549. legatis Romanis INIater Idapa tradita est per Attalum regem Asiae, ac Romam deportata. Lapis erat, qnem Matrem Deuin in- cola; vocabant. Excepit earn P. Sci- pio Nasica, vir opt'nius a senatuju- dicatus, adolescens iionduni quaesto- lius ; qiioniani ita responsiim fiierat, lit niuiien id ab optiino viro recipere- tur, consecrareturqiie. Ludi INIega- lenses ei Deee primimi in-,titiiti sunt, et pridie Idus Aprilcs liabebantur.

■" Cujus abavi [»(i avia] Avia Len- tuli Cos. Claudia fuit : at ciini ilia Vestalis fnerit, non videtur proba- bile liberos genuisse; qiiare videtur legendiim ab avo, eo nenipe Scipionc, de quo nota snperiori. Hiinc porro patrem fiiisse P. Sripionis Nasica?, qui est Corculuni appellatus, Cicero ait in Brute. Enndem fasti Capito- lini in consiilatii, quern cum Acilio Glabiione anno nrbis 502. gessit, ita nomiiiani; ' P. Cornelius Cn. F. L.

N. Scipio Nasica.' Sed si P. .Scipio Nasica, cujus privati egregia virtus in perditis conatibns T. Gracchi vin- dicandis fuit, Marcellini proavus rec- te dicitur; Nasica, qui sacra accepit, ejusdem Marcellini atavus, non ab- avusfuit; siquideni Paterculus Nasi- cain, qui Gracchum interfecit, ejus, qui optimus vir judicatus erat, nepo- tem vocat.

" Megaksia] Megalesia ludi sunt in honorem Magnae Matris itistituti, qiios C. Attilius Serranus, L. Scribo- niiis Libo, aediles curules, priuii om- nium ft'cerunt.

° Vis enim innumerabilis'] Clodius c'oncitavit populiim ; a quo, eo die, quo exiiiberi ludi debebant, scena pertiirbata est.

p lieligioso] Ironice sacerdotem re- ligiosiini Clodiuin vocat, propter vio- lata BonaR Deac ab eo sacra.

'I Tuo proavo] Proavus Leiituli fuit Scipio ille Nasica, qui Tiberiuin Graccliiim, remp. pertiirbanteni, pri- vatus interfecit.

I)K IIARUSriCUM Ri:S!'0NSI8, CAP. 11. 1845

nonien,' impcriiim, vocem, aspcctum, impetum tiiuni, stans senatiis, equitesquc Roraani, ct omncs boni sequebantur, cum ille servonun ct ludiorum " nuiltitudini senatum po- pulumqueRomanum viucturn ipso consessu, ct constrictum spectacnlis, atque impeditum turba ct angustiis, tradidis- set. 23. An,'^ si ludius" constitit, aut tibicen repente conticuit, aut puer ille patrimus et matrimus' si terram non tcnuit/ aut tensam, aut lorum omisit,'^" aut, vsi aedilis vcrbo, aut sinipulo '+ aberravit/' ludi sunt non rite facti,

" Saltator,

qmdam, Mox pro im])crium C H liabent imperii. — 11 C H S T U x- Ms. Franc, et cd. 1472. Imlentiiim. Mox H senatni populuque R. et pro consessu x Iiabct consensu.— 12 C H %. ^ t *■''• iMed. aut. In Ms. Frunc. <iecst. Slatini posl \)io ludmsT X, et eil. Med. ludiis. In niarfj. Lamb, notatiir ' al. JLy- dius.'—li Pro nut ante lorum, in U, Pall. 9. Ms. Vict. Erf. Franc, et Barb, est si. (luuJe extilit in T sillorum pro aut lor.) Pro omisit Garaton. praetert amisit, quod liabent x^/, Pall. 9. Erf. Mss. Memm. et ed. Lainh. C ammisit : H admisit: .S et ntraqne Ven. emisit. Ant. Angnstinns aj). Ursin. corrigit si thensam non tenu.it aut lorum remisit. Priiis etiani in nicnteni venerat Heral- do ad Arnob. fjui practerea amisit scribi nialnit. Lips, in antt. lectt. si siser- ram (aut sisarram) non ten. aut lor. amisit. Fabrettiis de Col.Traj. p. 1()3. et Salniasiiis, Exeic. Plin. p. 1073. si acerram von ten. aut lor. amisit. Erii. con- jecit tensa lorum, proljante Wolf. Garatoniis tainen niaviilt aut si tenste lo- rum amisit ; vtl si terram non tenuit aut tensam, si lorum, i^-c. — 14 Pro aut sim- pulo, C H S X. et did. ante Lamb, aut si nutu, quod lut ri conatur nntlierius de Jure Pont. iii. 2. ' Lansbinus, quia in Mss. invenil aut symbolo, (ut est in Ms. Car. Stepli. et Ms. Vici.) repusuit aut sijmpulo ; maluit tauten sympinio (ex perperam scripto Arnobii loco) legi ; sed veraui scripturam esse syrnpn-

NOTiE

■■ Nomen] Lentulus erat e Cornelia Ops, Cybele dicta est; sen ipsum

gente, nobilissima apud Rom. ad cu- lapidem, delatum Komam, sub quo

jus nutum, et imperiinn consulare, Megalenses illam coluere.

parali senatores fiierunt, ut olim Sci. " Aut tensam i aut lorum omisit] Id

pioneni Nasicam seculi sunt. est si omisit tensam tangcre, aut lo-

" Puer patrimus ct matrimus] * Ma- rum quo siomlacrum alligabatur in

tiimus ac patrimus dicnntur,' ait tensa. ' Teusae autem,' ut docet As-

Festus, ' quibus paties et matres conius, ' sunt veliicula cun) pompa

adhuc vivunt.' ordinum et officiorum ; sic dictae

' Terram non tenuit] Hand diibie quod ante eas linlea tenduntur, quas

rarimonias in Mtgalcnsibus sacrifi- gaudcnt manu tencre et langere qui

ciis sen ludis observaii solitas uotat ; eas deducunt.'

.sen terram aliquam i>rie reverentia ' Simpulo abcrraril] Simpulum ca-

Bonse Dea>, sen ipsum l)ta> simula- lix e,: (Ictilis, quo vinuni in sacrificiis

crum manibns taiigerent, quse Terra, |i!)abatur, a ' suuiendo 'dictum, (|uod

Telliis, 13ona Dea, Magna Mater, eo viuum minutatim sumebant.

1846 M. TULLIUS CICERO

eaque '^ errata expiantur, et mcDtes Deorum immortaliura ludorum instauratione placantur ; si ludi ab lastitia ad metuni traducti sunt ; si non intermissi, sed peremti atque sublati sunt; si civitati universae scelere ejus, qui ludos ad luctum conferre voluit, cxtiterunt dies illi festi '*^ ptene funesti ; dubitabinuis, quos ille fremitus nuntiet ludos esse pollutos?'^ 24. Ac, si volumus ea, quas de quoque Deo nobis tradita sunt, recordaii ; banc Matrem Maj^nam, cujus ludi violati, polluti, paene ad caedem et ad t'unus civitatis conversi sunt, banc, inquam,'^ accepimus, agros et nemora cum quodam strepitu fremitnque peragrare. xii. Haec igitur'9 vobis, hajc populo Romano, et scelerum indicia ostendit, et periculorum signa patefecit. Nam quid ego * de illis ludis loquar, quos in Palatio nostri majores ante templum,y in ipso Matris Magnae conspectu, Megalen- sibus ^°'' fieri celebrarique voluerunt? qui sunt more insti- tutisque maxime casti, solennes, religiosi ; quibus ludis

vium post alios docuit Garaton. ii. 1. nude etiam Herald, repotii malnit sim- puviu aut sympuvio. Ms. Franc, aut si vultu: T U mil si tnuto: et fortassis ita etiam Barb, iinde ap. Garaton. affertur simuto, Ceternm simpulo legen- duni etiam conjtcerat Lips. Antt. Lectt. iv. 3. Et Garaton. snspicatnr in vett. Mss. scriptnm fuisse sympuio.' Beck. Mox pro ubtrravit, T habet ober- ravit : Arnoiiins deerrarit. — 1.5 x f^uf. Panto post sujit post <rai/«cji omitti- tur ab Herv. Nang, Car. Steph. et Lamb. — IG Wolf. Beck. Scluitz. et Orell. e Mss. Car. Stepii. Vict, et Lambini, dedernnt dies illi pro feslis: in C festis : H prnfestis: S U x. Pail, plerique, Franc. Barb. ed. Rom. utratpie Yen. pro- festi: Pal. 9. pmfessi: T perfccli et pro fe.^tis.— \7 E<U 1483. Manut. Gryph. Steph. et Lamb, quos liulos ille fremitus mntciet esse poll. Pro nuntiet Barb. vincet: Ven. 14S0. injiciet : ('fort, indicet,' ait Garaton.) ludos in ed. Rom. deest. — 18 Pro inquam, C nunquam. Mox pro peragrure, Garaton. conjecil peragrasse legendnm.

Cap. XII. 19 Pro igitttr C ergo. Statim post pro populo Romano \i/ liabet populi R. Mox C patefacit \)\o patefecit. — 20 Ms. Barb. lUegalesibus : Lamb.

NOTiE

* Nam quid ego'} Loquitur jam de mulacrum Magnje Matris advectnm

aliis ludis, qui eodem quo Megalenses est, in ifde Victoria repositnm fnit,

tempore in Palatiocelebrabantur; in donee ei tpmpium erigeretur. Vide

quibus non minus qnam in snperiori- Liv. lib. xxix.

bus, Clodius servos habuit. Hos In- ^ HJegalensibus [Megalesiis'] Mega-

dos Junius Brutns dicitur inst.tuisse lesiis, id est diebus, quibus hi ludi

anno 431. ceiebraliantnr.

y Ante tempUim] Cum Uomam si-

DR HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 1*2. 1847

primum, ante populi consessum, senatui locum P. Afri- canus' iterum consul illc major dedit; ut eos ludos haec lues impura polluerit : ' quo " si qui ^ liber, aut spectandi, aut etiam religionis causa, accesserat, manus f affcre- bantur : ' quo niatrona nulla adiit, propter vim consessum- que servorum. Ita ludos eos, quorum religio tanta est, ut ex ultlmis terris "^ arcessita^ in bac urbe consederit ; qui uni ludi ne verbo quidcm appellantur ^ Latino, ut voca- bulo ipso et appetita^ religio externa, et Matris Magnae nomine suscepta declaretur ; bos ludos servi lecerunt, servi spectaverunt : tota denique, boc aBdilc,'^ servorum Mega- lesia fuerunt.* 25. Pro Dii immortales!^ qui magis '^ no- biscum loqui possetis, si essetis versareminique ^ nobis-

' Ad i]U0!<. P Vis.

9 Toti hi ludi Megalenses fuerunt pro sertis. '' An melius.

e conjectura Megalesiis. Postea Lambino ipsi, ft ante eiini ^Miiieto, aliUqiiP, etiaii! Ern. snspectum erat hoc voc. Ceternni Asconius ad Oral. i. pro Cor- iielio huiic locinii ita laiidat: Nam quid ... ante tempium Ulutris 3Jagna Jieii cekhrurique vuluerunt ; quibus primum ludis ante pop. cons. sen. loc. P. Afr. it. consul et collega ejus Sempronius Longus. Mox pro consessum C lialjet cunsen- sum. — 1 Pollueret Mss. pleiiqiie, Lamb. Gi"*v. Lall. et Oliv. Statiiii post, pro quo, H T U X, Ms. Barb. edd. Rom. Venn. quod. — 2 .S* qui x> Barb, (in quo superscr. liiera s) ed. Rom.Veu. 1480. (Jrnt. Graev. Wolf. Beck. Schiitz. pt Orcll. Ceteri si quis. Mox pro spectandi, C aspectandi : T conspcctandi. — 3 H sc.periori linea efferebantur. Statiin post C habct ilia pro nulla: et X conscnsiisque pro consessumque. Dein Ita ante litdos in C deest. — 4 In nnn- luilhs edd. f'liit accersita: et in C consederet j)io consederit. — 5 In CHS T U X, M*. Fianc. Barli.edd. Rotn. Venn, aliiscjiie ante Nang. uni deest ; in i)iii- biis oniniltiis (exceptis S T U) lej;itnr ne uno quidtm verba. Unus Ms. Ert". ha,bet qui 7inius ludi. In Nang. Man. et Grypii. W.^iXur ((piiellabantur. — 6 I'ro appetita x liabol iippetitu: et pauio post pro declaretur, C H declnrarelur. Dein pro hoc H X liabent hcec : et pro adile, C H x adiles. — 7 Cod. Erf. Pet Deos imttiortales. — 8 Copula deest in C. Paulo post ludos publicos esse poll. Grae- vius edidit, e Ms. Franc, ed. 1472. et Ven. 1480. Ms. Barb, el ed. Herv. ludos esse publicos poll. Statim post x ^ liabent signijicastis pro signijicatis —

NOTiE

» P. Africanusi T)e .Africano sic lo- subsellia scparari.'

qnitur Asconius : 'P. African\is ille ^' Kx ultimis terris] Ex Pessinunte,

superior, ut dicilur, non solum a sa- nrbc in Pliry;:ia, advecta fiiit Roniani

pientissiniis liominibus, qui turn e- Ma-jna Maler.

rant, vernui etiam a se ipso sype ac- ' Hoc a-dile] A Clodio tolus ille

cusatus est, quod cum consul esset consessins in ludis pcrturbatus est vi,

cum T. Lonjo, passns esset lum pri- qux a servis fiebat, <iui lis iinici

niiiui a popiilari cousesnu senatoria alfuerunl.

1848 M. TULLIUS CICKIIO

cum? Liidos esse pollutos'^ significatis ac plane dicitis. Quid magis deformatum, inquinatum, perveisum, contur- batum dici potest, quam, onine servitium, permissu 9 nia- gistratus, liberatum, in alteram scenara immissum, alteri praepositum/ ut alter consessus '° potestati servorum ob- jiceretur, alter servorum totus esset? Si exaraen apum ludis ^ in scenam venisset, haruspices acciendos " ex Etruria putaremus : videmus universi repeute examina tanta servorum immissa in populum Romanum septum atque inclusum, et non commovemur? '^ Atque in apum fortasse examine, nos ex Etruscorum scriptis haruspices, ut a servitio caveremus, monerent. 26. Quod '' igitur ex aliquo disjunct© diversoque monstro significatum cavere- mus, id cum ipsum sibi '-^ monshum est, et cum in eo ipso periculum est, ex quo periculura portenditur, non perti- mescemus ? Istiusmodi Megalesia fecit pater tuus? ^ istius- modi patruus? Is mihi etiam generis sui mentionem facit, cum Athenionis, '^ aut Spartaci^ exemplo ludos facere

* Positum post scenam et ante scenam.

!) Pro permissu \p liabet permissi : et inox pro liberatum Puce, et Jiint. libe- rum, probante Gaiaton. — 10 C confessus. Mox |)ro apum x 'ifflil apium, et ita etiain paiilo post. Ita et Ms. Uarb. el ed. Rom. iitiofjiie loco ; altera etiam Yen. 1480. C H, Ms. Franc, ante voc. /urfis atldiint jcpt/i/c, probante Gia>vio. Tuni ed<l. vett. liabent in sccenam, quod prjpfert Garaton. — 11 In niarg. Lamb. ' fort, arciendos.' Ante ex Etrtisc. in C additiir et, — 12 Al. (ut in niarg. Lamb, notatnr) commovemur. Stalini pro Atijiie in C H Iegitnr.l^ — 13 Pro Quod C H T liabent quid: pro igitur, C ergo: et pro disjuncto C \p dijuncto. Ti\m in T monstroque. — 14 Kd. 15S4. et Griit. sihiipsum. Ipsum in C deest. Ordinenj vcnboriim nonnullae edd. mutant, (ut LaitU).) liibentque id cum sibi ipsum tnonstruin est. Mox pro pertimescemus, C II T pertimescimus. — 16 C Aihemonis. Mox pro cavea \f/ canta. Lambin. edidit seiTOS exire de

"^ Ludos pollutos'] His tot prodiniis sunt.

poDntos fuisse ludos illos contendit. ^ Pater tuns'] Appius Claudius, cum

''■ Ludis] Amplificat a niinori per erat aedilis, alia ratione et sanctiore ficlionem; aitque si propter examen ludos illos, alia P. Claudius, Appii apum consnlendi essent liaruspices, fiater major, celebravit; estque ex- quod wquiori ratione consnlendi sunt, cmplnui a dissimili. propter servorum multitudincm im- k Atheniouis aut Spartaci] Atbenio mlssani in ludos, a quibus perturbati et Spartacus gladiatoresfuerunt, qui,

DK HARUSPICUM RHSPONSIS, CAF. 13, 184!)

maluerit, quain Caii ontAppii Ciaudiorum? Il!i cum Indos faccrent, servos dc cavea' exire jubcbatit : tu "* in alteram servos immisisti, ex altera liberos ejecisti. Itaque qui antea voce praxonis a liberis semovebantur/7 tills liidis non voce, sed manu liberos a se segregabant. xiii. [p. 250.] No '^ hoc quidem tibi in mentem veniebat, Sibyllino sacer- doti,*" hciec sacra majores nostros ex vestris libris expe- tisse? si illi sunt vestri, quos tu irapia niente conquiris, violatis oculis legis, contaminatis manibus attrectas. 27. Hac igitur "> vate ' suadeute quondam, defessa Italia Pu- nico beilo,'^ atque ab Hannibale^° vexata, sacra ista ma- jores nostri ascita ex Phrygia Romae coUocaverunt; ' quas vir is accepit, qui est optimus populi llomani ^ judicatus, P. Scipio; ' foemina autem, quae matronarum castissima putabatur, Q. Claudia; cujus priscam illam severitateni [sacrificii '] mirifice tua soror"" existimatur imitata.'^ Ni- hil te igitur neque majores tui, conjuncti " cum his religi-

' TIteatro.

ciivea jub. — IG i|/ turn. Statim post, idem Ms. pro alteram liabet altera, — 17 III mar<». LainL). coiijicitiir suinmoveluintur.

Cap. xiii. 18 x Nee— 19 C ergo. — '20 Piapositio in C H T U x omit- titiir. Al. edd. Anntbale. Mox. verbis transiiosili.s, luislri mnj. ctlidit Lamb. — 1 CoUocarunt Lamb, qiiem seciitiis est Orellius. l*aiilo post pro his ante accepit, U liabet ipse. — 2 A populo Romano Mss. pleriqiie, Juiil. el Lamb, probante Ern. — 3 Hoc verbiim ^pn^inm esse censent Em. Garaton. Wolf, et Beck. Dflevit Schiilz. Mox Mss. quidam et edd. niirifica liabeiit. In Erf. Ven. 1480. Man. Jiiiit. et Lamb, legitiir tua soror mirifice; et Lamb, notat alios habere tua mirifice soror, Ms. Barb. ed. Rom. et ^'en. 1483. tua soror

effracto liido, bellum servile concita- giniensiiim Hannibale, qui miiltis cla-

voriint. (li!>iis Romanos affecit ; sed tandem a

'' Sihyllino saccrdoti] Ciodius in Scipione Afrirano fractns ac virtus

quindecimviris Sibyilinis fiiit, qui li- est.

bros Sibyllanim custodiebant. ' P. Scipio] Sci|)io Nasica, ut su-

' llac igilur rale] Sibylla Claudia pcriiis dicinm est, rt-copit Romae

snis versibus suasit, nt Romae liaec Magnae IMalris simulacrum,

sacra cclebrarentnr. " Taa soror] Hiijiis impiidentiain

•^ Puiiico hello] Loquitur de belie cgrecie exagitat in oratioue pro Cce-

Piinico spciindo, qnod A. U. C. .535. lio : hie aiitem de ea ironice loqui-

coepisse Solinus scril)it, P. Cornelio, tiir.

et T. Semprouio coss. duce Carllia- "Majores tui, conjuncti] Claudia

1850 M. TULLIUS CICERO

onibus, neque sacerdotium ° ipsum, quo est haec tota re- ligio conslituta, neque curulis asdilitas, qua^ maxime banc tueri religionem solet, permoviV quo minus castissimos ludos omni flagitio pollueres, dedecore maculares, scelerc obligares? 28. Sed quid ego id admirer?*^ qui, accepta pecunia, Pessinuntera p ipsum, scdem domiciliumque Ma- tris Deorum, vastaris, et Brogitaro'^ Gallograeco, impure homini ac nefario, (cujus legati, te tribuno, dividere in aede Castoris tuisoperis' nummos solebant^) totum ilium locum fanumque vendideris? sacerdotem ab ipsis aris, pulvinari- busque detraxeris? omnia illa,^ quae vetustas, quae Persae/ quae Syri,' quae reges omnes, qui Europam Asiamque te- nuerunt, semper summa religione coluerunt, perverteris ? quae denique nostri majores tarn sancta duxerunt,9 ut, cum refertam urbem atque Italiam fanorum haberemus, tamen nostri imperatores maximis et periculosissimis bellis huic Deae vota facerent, eaque in ipso Pessinunte, ad illam ip- sam principem aram, et in illo loco fanoque, persolverent. 29. Quod cum Deiotarus religione sua castissime tueretur, quera unum habemus in orbe terrarum fidelissimum huic

* Clodianis.

mirifica. — 4 C mutuata : U mutata. IMox pro igitur, C er^o. — 5 Ms. Car. Stepli. avocavit. — 6 x Amiror. Panlo post pro Pessinuntein, C Pessimuntem: et iilem 'Ms,, mox Pessimuute. — 7 Haec verba, cujus leg . . .solebant, primus inseruit Victorius : onuttiint pa-ne Mss. oiiiiies. Cornipte leguntnr in Erf. ita: cujus legati trihurw divideie in ade Castoris tui operis nummos solebant. Panlo post pro locum, ex Giilielniii conjectura, Griit. rennet legeculntn esse lucum. — 8 Ms. Erf. Barb. Grnt. Gr*v. Wolf. Beck. Schntz. et Oreil. habent ontina. Mox in C H U x 'I' legitur securi pro Syri. — 9 C dixeiunt : H dilexe-

fiOTJE

Magnam IVIatrem snis manibns acce- sua Ciodins faniini iMagiize Mairis at-

pit, et ei sacra fecit. trilmit, rejecto proprio illins fan! sa-

° i\'eque sacerdotium] Cloclius nnns cerdote. erat ex qiiiiuleciniviris qui prEterant ■■ Qua PerscE^ Persae populi s^unt in

huic religioni, et qui libros Sibyllinos Asia notissinii. cnstodiebant. ■* Qua Syri] Syri populi Asiae : am-

P Pessinuntem] Urbs fiiit in Phry- plificat hie religionem fani Pessi-

gia, ubi mater ilia Deorum nobilissi- nuntini a ninltitudine cniioriim, ab

mum templiim liabnil. ln)perator(!ni Koni. auctoritate et ju-

1 lirogitaro] Brogitains gener fuit dicio. Deiotari,Gallograecia; regis, cui lege

DE HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 13. 1851

imperio afque amantissimum nostri nominis ; '" Brogitaro, ut ante dixi, addictuni pecunia tradidisti. Atque hunc tamen" Deiotarum, sa?pe a senatu regali nomine dignum existimatum, clarissimorum imperatoriim testimoniis orna- tnm, tu etiam regera appellari cum Brogitaro jubes. Sed'^ alter est rex judicio senatus per nos ; pecunia Brogifarus per te, appellatus: alterum putabo regera, '^ si habuerit, unde tibi solvat, quod ei per syngrapham '"^^ credidisti : nam cum multa regia sunt in Deiotaro, tum ilia maxime, quod tibi nummum '^ nullum dedit ; quod earn partem legis tuas, qucB congruebat cum judicio senatus, ut ipse rex esset, non '^ repudiavit ; quod Pessinuntem, per scelus a te vio- latum, et sacerdote sacrisque spoliatum, recuperavit, ut in pristina religione servaret ; '^ quod cserimonias, ab omni vefustate acceptas, a Brogitaro pollui non sinit,'^ raavultque generum suum munere tuo, quam illud funum antiquitate religionis carere. Sed, ut ad haec haruspicum* responsa redeam, ex quibus est primum de ludis;" quis est, qui id non totum " in istius ludos prsedictum et responsum esse fateatur ?

" Primum quorum spectat ad iudos.

runt. Dein pro per solv< rent, T persolveruvt : x persolveret. — 10 Post nostri nominis Lamb, iiddidit regem. — 11 Verbiim tamen in x oniittitiir. INIox in C deest clnrissimorum. — 12 x *«• Po?tea in H Ifgiiiir per jus pro per nos. Dein statim pccuHc'u ill X 'It'esl. — 13 Ursinns ita conjecii Imnc locnm legendum : alteram semper, alterum tum putabo regem. Garaton. dnpliceni conjecliiram proponit : aut sed alter est rex, judicio sennius per nos, non pecunia per te ap- pellatus : aut, pecunia per te alter appellatus ; quern ( vui hunc^ pulaho re^em. Ita Srliiitz. coiiji'cit: sed alter est rex judicio scuatuspcr n<is appellatus ; alterumputabo regem. — 14 H S x •'>'i/"o"''"7'/"""» ""i"'' '" H ''"c siipeiioii iinea legiiur. Statim post idem IMs. in niarg. scribit tradidisti pro credidisti. — 15 Hoc verbiim in x deest. In M*. Hai b. edd. Horn, ei vett. (juod tilii nullum munus : ed. Vtn. 1480. quod nullum tibi munus. — IG Son deleri censel)at J. !•". Gionov. pnibaiiiL" Ern. iinprobantibns tamen Garaton. et Wolf. — 17 Nonniilli ap. L^inib. Irgi jubent lit pristinam rrtiginntm serv. Ms. Eif. ut in prinlinns religiones servares, nnde Gra-v. legendum ronjecii ut pristinas religiones servares, — 18 C H U sivit. Mox pro redeam, C H \|/ redeamus.

• Sed ut ad hcec haruspicum] Jam tabiilis et tesiibus se probatiirnni aggreditur ostendere non siiam, sed (licit. Clodii doinnm esse religiosam, quod " Qui id udm totum, ifc] Id est,

1852 M. TULLIUS CICERO

XIV. 30. Sequitur de locis sacris, religiosis. O irapu- dentiam miram ! de mea domo dicere audes ? Committe vel consulibus, vel senatui, vel collegio pontificum tuam. Ac '9 niea quidem his tribus omnibus judiciis, ut dixi antea, liberata est.'° At in iis sedibus, qiias tu, Q. Seio/ equite Romano, viro optlmo, per te apertissime interfecto, tenes, sacellum " dico fuisse et aras : tabulis hoc censorum, me- moria multorum firraabo ac docebo. 31. x\gatur modo hasc res, (quod ■ ex eo senatusconsulto, quod nuper est factum, referri ad vos necesse est) habeo, quee de locis religiosis velim dicere. Cum de domo tua tlixero, (in qua tamen ita est inaedificatum^ sacellum, ut alius fecerit, tibi tantummodo sit demoliendum) turn videbo, num mihi ne- cesse sit de aliis etiam aliquid dicere. [p. 25L] Putant enim nonnulli ad me ^ pertinere, armamentarium ^ Telluris aperire. Nuper id patuisse dicunt,' et ego recordor : nunc sanctissimam partem ac sedem maximas religionis private dicunt vestibulo contineri." Multa me movent : quod sedes

' /Edificatum.

^ Cap. xiy. 19 Pro Ac C Al.— 20 x et Ms. Raib. libera. In edd. Rom. et Veil. 1483. ita legitur : At men ijuiilem his tribus omnibus pericuUs liberata est. VdpalMila his tribus suspecta sunt Garatono ; et in ed. Yen. 1480. et Jimt.<n- I>tts,y)ust omnibus coUocaUir. Mox, pro Seio C H x f>yro. In ed. 1472.71/. Quiiito Syrn. Doin copula et ante mns dcst m C H T %, Ms. Franc, ed." 1472. M(mI. <'t al. Slatini post, pro tabulis, C T x- Ms. Franc, et nonniillie edd. velt. labulas : ita nl hoc cum rtr«s jiingaliir et post tabulasco\on ponaliir : et mox C H X, Ms. Franc, ed. 1472. Med. et al. censores. In al. Itgitnr arns tabulas: h<ec cettsores : al. nras tabulas: hie censores. — 1 Em. conjecit ^mo/w. Postea pro vos, C H U i|/ liabeni 7ios.—2 Verl.a ad me in C desiint. Mox, pro artnam. Mss. Lamb, agmentariiim vel mugmentarium, in marg. — 3 Ver-

NOTiE

qnis non coiifiteatur responsnm illud tecto.'

esse omnino contrariiiin illis hulls, y Armamentarium'] Annamentarinm

quos Clodiiis celebrari curavit ? locus est in quo arnia asservahantur;

" Q. Seio] Q. Seiuni Postnniiim laincn hie videlur snmi pro loco nbi

veneno snsiulit Clodins : de eo egit tota templi snpellex asservabatnr.

in Orat. pro Domo Sua. ' Prirato dicunt vestibulo contineri]

" Sacellum] Festiis Pomp. lib. xvii. Pars hiijus templi sanctissima in ves- de vel. verb, signif. ' Sacella,' in- tibulo aedificando private domus in- quit, ' dicuntur loca Diis sacrata sine sumitur.

UE HARUSlMCUiM RESPONSIS, CAP. 15. 1853

Telluris est cnrationis mcsc : " quod is, qui illud armanicn- tariuni sustulit,"" meain domum pontificum judicio libera- tam, secundum fratrem suura judicatam'^ esse dicebat : niovet me etiam, in hac caritate annonae, sterilitate ^ aj^ro- runi, inopia I'rugum, religio Telluris, et eo magis, quod eodeni ostento TcUuri postulatio ^^ deberi dicitur. :32. V^e- tera fortasse loquimur: quanquam hoc si minus civili jure perscriptum est, lege tauicn naturae, coniumni jute gentium sancitum'' est, ut nihil mortales a Diis imraortalibus usu capere '^ possint. xv. Verumtamen^ antiqua negligimus: etiamne ea negligemus, quae fiunt cum maxime?^ quae videmus ? L. Pisonem, quis nescit, his ipsis temporibus, maximum et sanctissimum Dianas sacellum in Coeliculo '° "* sustulisse? adsunt vicini ejus loci : multi sunt etiam in hoc ordine, qui sacrificia gentilitia," * illo ipso in sacello, sta- tuto loco,'^ anniversarii factitarint.'' Et conquirimus, Dii

y Expiiitio.

bum dicunl deest in EiT. probante Grsevio. Postea \>\o privato C private. — 4 H T U X 'I'JKdicaliim: RIss. multi et Jiint. indkatum. — 5 x sferilitaicm: if/ sterililales. — (i Mss. nonnulll ap. Lnuib. post ulo: Fal. 9. et Ms. \ict. postillv. Woltio piacuit poslulio. — 7 Alii, ut est in niarg. F^amb. sanctum.

Cap. XV. S In niarg. Lamb, post veruinlamen adclrtur si. Paulo post verba etimnne ea iicgligeinus in C desiint. — 9 In C H S T U Xi p!eiis()ne iMs<. Pall. Barb, et edd. vett. cum omittitnr : w«?ic maxime Car. Stepli. et Lamb. — 10 C H iiiccndiculo. Sdiutz. habet Ccctiolo, ex Gra-v. Garaton. et Wolf, sententia. Pncc. e coiljectura, in Ccelio. Mox, e<(V/m in C deest. — 11 Ms. Barb, el Ven. 1480. iiabent licntilica: ed. 1584. Grut. Grafv. et Gronov. g-f?i<i- liii. — 12 Slalo loco Junt. et Scbniz, probantibus Ern. Garaton. et Wolf, stn- tuto a7iin tempore cd. iMediol. In T loco docst. Slalim post S x 'I', 1^I^• Barb. anniiersnri: T unim'tdcersnvi. Lamb. Garaton. Wolf, et Sv\m\7.. aiinicersuria. — 13 C T, INIs. Barb, et ed. Ven. liSO.factitaruitt, quod Grut. in nola liabit.

NOT^

> Curalio7iis mece] Cnratio erat, qua sionis legitimo tempore conslitiitip.

quis a.'dem sacram, vtl alium locum '' In Caliculo] Crelicuhnn mons tir-

tiiendum babcbat; boc est sartum bis Romance fnit.

tectum pvastanilum. « Sacrijicia ^enlililia} Qure jjenti-

^ Avmitmetilnrium suslulil] Appins litia s-aciificia bic a Cicerone vocaii-

Claudius Pulclicr, Pub. Clodii frater. »nr, dicia sunt etiam privata, qiire

Ex Epist. ad Att. iv. 2. singnlaruni famiiiarum, vcl gentinm

« f/s!<c«7)rre] Usu capcre est utcndo propria fuerunt. Haec autcm sacra

re aliqua, ejus acfpiiiere dominium ; patresfaniilias pro arbitratu suo pri-

quod fit ptr continuatiouem posses- vata sibi rebgione constituebant.

1854 M. TULLIUS CICERO

immortales quse loca desiderent, quid significent, de quo loquantur ? A Sex. Serrano ""t sanctissima sacella suf- fossa.. inaedificata, oppressa, summa denique turpitudine esse foedata nescimus ? 33. Tu meara domum religiosam facere potuisti? ecqua'^ mente ? quam ainiseras : qua nianu ? qua disturbaras : qua voce ? qua incendi jusseras : qua lege ? quain"^ ne in ilia quidem impunitate tua scrip- seras:^ quo piilviuari?'' quod '7 stupraras : quo simula- cro? quod ereptum ex meretricis' sepulcro in imperato- lis'^ monumcnto'' collocaras. Quid habet mea domus religiosi, nisi quod impuri et sacrilegi parietem tangit?' Itaque, ne quis meorum iraprudens introspicere possit tuam doinura, ac te sacra ilia tua '9 facientem videre, tol- 1am altius tectum; non ut ego te despiciam, sed ne tu aspicias urbem earn, quara delere voluisti.

XVI. 34. Sed jam haruspicum "^ reliqua responsa videa-

Mox pro conquirimus, C H T U x habeut quid ■priinum. Aliqiii Mss. quceri- mus, Dein pro desiderent, C si desiderent : H si desiderant : T U x ^desiderant. Seq. verb, quid in C fteest. — 14 Ed. 1472. Sirano, et paiilo [tost sujfusa. Ver- buni inecHsa post sujfossn additur in noninillis iMss. (juod Lall. Oliv. et Wolf, reiinent. Oreilms nncis iiichisit. — 15 CHS T U Et qua. L^mh. At qua. Mox pro quam amisents, IMs. Vict. Naug. Jnnt. Rlannt. Lanih. Car. Slepb. aliiqiie nonniilli qua invaseras. — IG x quam. Mox pro ilia, C illnm. Verba gun legel , . . scripseras in H oinittiintiir. — 17 Quo in H S T U x- l^ro stupra- ras x ^^'^P'''^^"^ • 6t idem INls. panlo post liabet cepfum pro ereptum. — 18 Prae- positio doest in S U. Pro imj)eraloris inC T ealpatris. Statim posl x colloca- tas. — 19 Verbnm tua iu x omittitnr.

NOTiE

' A Sexto Serrano'] Serranus ille Orat. pro Dome Sua.

fuit ex Attiiia gente nobilissima, et •« In imperatoris mojiumento'\ Per

tunc tribnntis, cnni de Ciceronis re- iniperatoreni illnni inlelligit Q. Ca-

ditn |)roninlgata lex est; cni, cum tninm, (|ni poriicnm vicinam liabebat

coliei^a siio Qiiintio, adversatns est. domo Cii-eronis, quam, cum dome

e Scripseras] Latam a P. Ciodio le- ejnsdem Ciceronis eversam, Libertati

gem de sacranda Ciceronis domo, consecravit.

scripsit Sextns Clodius. ' Sacrilegi parietem tangil] Clodium

'' Quo pulvinuri] Piilvinar lectulus intelligit, cujns cum domo sua erat

fnit, in quo collocabantur Deornni conjnncta.

imagines. "' Sed jam haruspicuinl Jam ad ter-

' liJeretricis'] De meretrice Tana- tium responsnni de legalis violatis

graea loquitur, do qua dictum est in vcnif.

DE HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. IG.

1855

nius. ' Oratores contra jus fasque interlcctos.'^° Quid est hoc i de Alexandiinis " esse video ' scrmoncm : quern ego non refuto. Sic cnim sentio, jus legatorum," cum ho- niinum pnesidio munitum sit, turn ctiani divino jure esse vallatum/ Scd quasro ab illo/ qui onnics indices ^ p tri- bunus e carcere in forum efiudit, cujus arbitrio sicae? om- nes nunc atque omnia venena tractantur, qui cum llcrma- cho Chio^^ syngraphas fecit; ccquid sciat, unum acerri- nmni adversarium Hermachi, Theodosium, legatum ad se- natum a civitate libera^ niissuni, sica pcrcussum ? quod non minus, quam dc Alexandrinis, indignum Diis immor- talibus esse visum, certo' scio. 35. Nee confero nunc in te unum omnia. Spcs major essct saluUs, si, prajter te, nemo esset impurus : plurcs sunt :* lioc et tu tibi^ confidis raagis, et nos prope jure difiidimus. Quis Platorem,^ ex Orestide," (quae pars Macedoniae libera est) horainem in

* Clodiv.

Cap. XVI. 20 Verba Oratnres . . . interfectos desiint in S. Fas .sine que habet x-— 1 Video esse in Jiint. et Lamb. — 2 S U, Ms. Franc, et ed. 1472. velatum: T helUitum. Mox pro o?«nfs, VI omnidus : x """"«• hdiuh. omneis. — 3 Jur/icfS JMss. noiuiulli, et ed. Jimt. Laml)inns re^irripsit amluccs ; inaviiit tanun ciiiii (piibnsdain legi oiiincsjudicalos. V ro irilnuius, C H S T U x<'"'''«- nos. Faiilo post nunc in C H <iee>t. — 4 0 IJcrmucltoro: % Hf''»iuchokhio. Schiitz. cnni Gcpveiizio, de Fin. ii. 30. dedit IJermur.lio, i\\ieu\ se(|iiitiir Orellius. Ueiii pro ecqmd, in (.1 H legitiir et qui: in x "t quis.— ^ C H S T U Xcerte. I\I<>x voc. nunc in C deest.— G x'"'/''- Post verbiun diffidiinus,\\' o\f. .siipplet sidnti nostra, probante Beck.— 7 C T x. ^I**- V.r^- P»arl). ed. Rom. Brut, iitraqiie Yen. Herv. Grypb. et Car. Stepii. Plaionem. Pro Oreslide, C

NOTiE

° De Alexandrinis] Ex legatis mis- sis Roniani Alexandria Ptoleniapus rex ex insidiis plurinios interfici jus- sit.

" Jus legatorum'] Tarn sanctum jns illud le^atonim babebatnr, ut si ([uis Icgaliim bostiiim piilsasset, is eonim poteslati perniiiteretur. Vide Livi- nm, lib. XL.

V Qui nwnes indices [judices'] Clodi- ns, factus iribunns plebis, omnes qui erant carceribns incbisi, libcravit, eosque judices conslituit.

'1 Siccc'] Sica genus est gladii, quo sicarii utebantiir.

>■ C/iio] Id est, ex insula Chio.

» A civilale lihera2 Libera civitas dicta est, quae iiibil veciigalis causa populo Rom. peudit.

' Plures sunt] Designat Pisonem proconsulcm in INIaccdonia, quem tarn inranieo) quam Clodiuni fiiisse ait.

>' Orestide] Orestis, sen Oreste.', regio est Macedoniap, in qua oppi- dum Orestias.

1856 M. TULLIUS CICERO

illis locis clarum ac nobilem, legatum Thessalouicam " ad nostrum (ut se ^ ipse appellavit) imperatorera '^ venisse nescit? quem ille, propter pecuniam, quam ab eo extor- quere non poterat, in vincula conjecit, et medicum intro- misit suum, qui legato, socio, amico, libero, fcedissime et crudelissime venas incideret.9 Secures suas cruentari scelere noluit : nomen quidem populi Romani tanto sce- lere contaminavit, ut id nulla re possit, nisi ipsius suppli- cio, expiari. Quales hunc carnifices putamus habere, qui etiam raedicis suis non ad salutem, sed ad necem utalur?

XVII. 36. [p. 252.] Sed recitemus,^ quid sequatur:'° * Fidem et jusjurandum neglectum.' Hoc quid sit, per se ipsum non mcile interpretor: sed ex eo, quod sequitur, suspicor de tuorum judicum manifesto perjurio^ dici ; qui- bus olim erepti essent nummi," nisi a senatu praesidium postulassent. Quare autem de his dici " suspicer, haec causa est, quod sic statuo,'^ et illud in hac civitate esse maxime illustre atque insigne perjurium, et te ipsum ta-

Horestide: T Oristile. Porro est post libera in Lall. et Oliv. omittitnr : qiioil verbiim in iino Ms. x addittir.— 8 % ^ scBpe.—9 S T U x incident. Mox pro ipsim, Ms. Car. Steph. illius. Deuiqiie pro necem C liabet per- niciem.

Cap. xvii. 10 Sequitur est in C, et superioii linea in H. Lamb, edidit quod seqnitiir. Mox e<>pu\!i et ante jusjurandum in x omittitnr. Ms. Franc. hahetjusjurandnmque: C jnsquejurandum : T noslis j usque jurandum. — 11 In Ms. Franc, desunt verba de his: in ed. 1472. verbum dici omittitnr. — 12 C H si statuto tuo : x sic statuto. Panic post pro in perjurii pa;na7H, C et ed. 1472. in perjurium impune : x inperjurium inpritue. Pro ab iis, Ms. Ftanc. et ed. 1472.

mOTM

" Tliessalonicam'\ Thessalonica nrbs Valerio Maximo, lib. iv. cap. 2. dici- est Macedonia-. tiir. Sed judices a M. Crasso pecnnia

" f>n;»errt<or<?/n]Pisoneinridet,qHeni ita rorrnpti snnt, nt viginti qninque

imperatorem ironice appellat. tantnm condemnarint, et triginta ab-

y Sed recileinus] De fide et jure- solverint. jiirando neglecto agit, illudque iu " Erepti essent nummi, Sfc.'] Cum

Clodinm retorqnet. Catulns quendam ex judicibus cor-

' De tuornm judicum manifesto per- ruptis vidisset, ' Quid vos,' inquit,

juiio] Faiefacto Ciodii scelere a vir- ' pra-sidium a nobis postulabitis ? an

ginibiis et pontificibiis, tres Lentnli ne nnmmi eriperenlur vobis, time-

eiim incesii crimine accusarunt, ut a batisi^'

DR HARUSPlCUNf RESPONSIS, CAP. 17. 1857

men in perjurii poenani ab iis, qulbuscum conjurasti,'' non vocari.

37. Et video, in hariispicum'^ responsis,'' haec esse sub- juncta, * Saciificia vctusta occultaquc minus diligenter facta, pollutaqne.' Haiuspices base loquuntur, an patrii penatesque Dii ? muUi enim sunt, credo, in qiios hujus maleficii snspicio cadat. Quis praiter hunc ununi ? Ob- scure dicitur,'* qua^ sacra poUuta sint? quid planius, quid gravius, quid religiosius dici potest? * vetusta occultaque.' Nego ulla verba Lentulum, gravem oratorem ac disertuin, saspius, cum te accusaret, usurpasse, quam haec, qua? nunc ex Etruscis libris in te conversa atque interpretata dicun- tur. Etenim quod sacrificium tam vetustum'^ est, quam hoc,'^ quod a regibus aequale huic urbi "^ accepimus? quod autera tam occultura, quam id, quod non solum curiosos oculos excludit, sed etiam errantes? ' quo '7 non modo ira- probitas, sed ne imprudentia quidem possit intrare? Quod quidem sacrificium nemo ante P. Clodium,'^ omni memoria, violavit, nemo unquam adiit, nemo neglexit, nemo vir aspicere non horruit : '9 quod fit per virgines Vestales;*^ fit

ttbhis.—l3 Ms. Franc, et ed. 1472. responsum. Statim post.C et Ms. Erf.pro subjuncta habtnt subjecta, piobantibiis Giepv. et Garat. Mox pio vetusta Ms. Franc. Vetera: ed. 1472. tecta.—l4 C (licit. C S T x liabent sunt prosing— 15 Edd. vett. veins. Ms. Barb. etjiint.<«/n rerttmest.—Ki CHSTxel Junt. hu- jus ta-his: Ms. Barb. ed. Rom. et ntrac|ne Yen. hujus juris— \7 % '/"'*■• M'^'' pro intrare C jurare.—\S Nemo nisi P. Clotiius Ms. Barb. Erf. Franc, cl. Rom. utraqiip Yen. Wolf. Beck, ct Orell. In H S x P'o "«<e est nisi, in T milii vel nisi. Pro P.T liabet quod. In ante onmi additur in Lamb, et Grut. V, ba- \sGi omnium — 19 Cabhorruil. Mox in nmrg. edd. Laa»b. notatnr ai, babere,

VOTJE

^ Ab iis quibuscutn conjurasti^ Lo- delata est.

quitnr de iis judicibns, qHos olim <" Curiosos oculos excludit, sed etiam

Clodins pecnnia corrupit, errantes] Ex sacrificio non modo ex-

•= Et video in haruspicuin] De sexto clndiintnr ciiriosorum liominum iu-

capite I'cspondct de sacrificiis niinus tnitus, sed et cornn. etiam qui ne

dibgenter faclis. quidem de male cogitant.

•' Tam vetustum est, quam hoc]\e- f Veslales] Yeslales in Ilaliam a

tustissinnnn boc sacrificium elate di- Trojanis addnctit sunt ; deinde a Nu-

cit : nam ejus cultns Bon:r Dea? ma- nia, ut refcrt Dionysius, creata> sunt

jori pompa celebrari Romue taiitum qnatuur: minius caruni erat ignem

coeplus est A. U. C. 5 19. quo Romam sacrum conservarc ; qui si fuisset ex-

Delph. el Var. Clas. Cicero. 6 B B

1858 M. TULLIUS CICERO

pro populo Romano; fit in ea domo quae est in imperio ;« fit incredibili CEerimonia ; fit ei Deas, cujus ne nomen quidem virOs scire fas est ; quain iste idcirco Bonam dicit, quod in tanto sibi scelere ignoYerit.*° xviii. Non ignovit, mihi crede, non : nisi forte tibi ' ignotum" putas, quod te judices emiserunt^ excussum et exhaustura ;•* suo judicio, absolu- tum ; omnium, condemnatum ; aut quod oculos, ut opinio illius religionis est/ non perdidisti. 38. Quis enim ante te' sacra ilia vir sciens viderat, ut quisquam poenam, quae scqueretur illud scelus, scire posset? An tibi luminis ob- esset caecitas plus, quam'* libidinis? ne id quidem sentis, conniventes^ illos oculos abavi tui,* magis optandos fuisse, quam hos flagrantes'^ sororis? ^ Tibi vero, si diligenter at- tenderis, intelliges hominum poenas deesse adhuc, non De-

" Ignosci. * Vulgo dicitur de illo sacrijicio. " Impudicos.

qua est cum imperio ; al, in qua est imperiiim. — 20 C ignoraverit.

Cap. xviii. 1 Verbnm tibi in x et ed. Rom. deest, probante Garaton. Veil. 1480. Iiabet ibi. Ante ignotum, C H, Ms. Car. Steph. edd. Herv. et Naiig. addiint esse. Pro putas T et Ms. Barb, putes. — 2 Car. Stepli. Jiint. Graav. et Wolf, babeiit dimiserunt. In H S U %> Ms. Barb. ed. Rom. et Ven. 1-183, omiserunt : C omiserint : T obmiserunt. Mox suo in % deest. Dein verba ut ophiio illius religionis est in x omittiintur. Marclandiis censet scribi debu- isse ut falsa opinio, Sj-c. at Wolf, totani sententiam piitidam esse rnonet. — 3 Te in C H T X '/' deest. Panlo post pro quisquam C habet quis. In H omitli- tnr. Deinde pro illud, C H T U x 'd.—i Verba scire . . . plus, quam in T pxcidernnt. Pro posset C habet posse. — 5 x <^t Ms. Franc, comiiventis, qnod liabent omnes edd. vett. ante 1*. Mannt. Ms. Barb. contuentis.— G Pro Iws H \p, Ms. Franc. Barb. Pncc. et edd. vctt. as. Statim post, C H x. et Ms. Franc, hahcnt Jlagrantis. In marg. Lamb, notatnr aVioa fragranteis (s.fra- granles) habere. Quam os fragrantis sororis Jiint. et al. Mox pro attcnderis,

NOTiE

slinctns, ant violafus earum pndor, diiim reddiderunt, quia eos pecunia

vivas defodiebantnr. De earum snp- corriipit.

pUcio dictum est in hac orat. cap. ' Con7iiventes IConlinentes'] illos ocu-

VII. ^13. not. los ahavi iui] A vns Clodii, C. Claudius,

K Qua; est in imperio] Domus Ctesa- consul cum M. Perpenna fuit A.U. C.

ris auctoritatem et dignitatem quis- C23. proaviis C.Claudius, qui cum T.

que revereri debebat : erat enim sum- Graccho consul fuit anno 58G. In

mi pnuiificis, ubi hacc sacra in bono- f.istis Capitoliuis sic nominatur : 'C.

rem Bonap Deac peragebantur. Claudius App. F. P. N. Pnlclier.'

I* luiiiserunt excussum et exhaustum] Hujus C. Claudii pater, P. Clodii ab-

Inanem et exhaustum iiumniis Clo- avus, fuit Ap. Claudius Cacus.

DE HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 18. 1859

orum. Homines tc in re ^ foeclissiraa defenderunt : homines turpissimum nocentissimumque laudarunt: homines prope confitentem propter pecuniam judicio liberaverunt : " homi- nibus injuria tui stupri, illata in ipsos, dolori' non fuit : homines tibi arma, alii in me, alii post in ilium invictum civem "^ dederunt : hominum beneficia prorsus concede'' tibi ; ac majora '" non esse quaerenda. 39. A Diis quidem immortalibus qua3 potest homini major esse poena, i'urore " atque dementia? nisi forte in tragcediis, quos vulncre ac dolore corporis cruciari vides et consumi, graviores De- orum immortalium iras subire, quam illos, qui furentes "^ inducuntur, putas. Non sunt illi ejulatus et gemitus Phi- loctetae ' tarn miscri (quanquam sunt acerbi) quam ilia ex- ultatio Athamantis,'" et quam somnium matricidarum.'^"

'' Relinquo,

C H U X. Ms. Franc. Barb, attendes: T attendis.—l Verbiim re iu C deest. — 8 Verba prope confitentem desunt in Junt. Herv. Man. et Car. Stepli. relictis voce, pi-opter pecuniam, qiiiK pluribiis libris absunt. GnU. auctoritate Pal. 'J. edidit liomiiics confitentem judicio liberaverunt. Sed Naiig. Grypli. Graev. Oliv. Lall. et Wolf, dedenuit hotni7ies prope confitentem judicio liberaverunt ; quae scriptura confirmatiir IMss. Vict, et Car. Steplj. Verba propter pecuniam, cum deesi in multis Mss. iincis incliiserunt Beck, et Orelliiis. Lamb, dedil libe- rarunt. In C H x et nonniillis Pall, pro prope est quippe. S T U, qiiiiiani Pall, fllss. Franc. Barb, et ed. 1472. horn, prope jud. lib. oniisso part, eonfitew tern. Edd. Koni. et nWaqneVen. hom. prope pecunia jud. lib. Griiterus jiidi- cabat verbuni prope ortiiin esse e glosseinate pro pe. i. e, ' pro pecunia,' aut ' propter pecuniam.'— 9 C deleri. Mox verba alii in me desunt in Lamb, ope- rarnm negligentia, tit ait Beck. — 10 Hunc locum ita Lambinus edidit : homi- num in te beneficia concedo tibi prorsus esse muxitna, et majora, Sfc. Pro ac, in U X 4' legitnr at. — 11 C fuore. Mox cruciari et consumi vides Junt. <t Orell. cruciari ac cons, vides Lamb. Grav. et Wolf. cruc. vides ac cons. Beck. — 12 x furenlis: et statini post pro sunt in x legitnr sint. — 13 Senium est in omnibus Pall. Ms. Vict. Erf. duobus Mss. Lall. edd. Koin. et uiraque Ven. In C x legitnr sensjum; in H senun. Garaton. magis placeret quam insania matric.

NOTyE

'' Tllum invictum civemi Designat isset in pedem, Philoctetam velie- Pompeium, qui domi remanere coac- menter cruciavit. tus est a tribuno plebis Clodio, prop- ■" Alhamantis'] Atliamas, Inns ma- ter insidias quas ei parabat : jam su- ritus, Lcarcbum fdinm per insaniam periori orationc de eo dictum est. occidit ; (juam ob caiisaui se Ino cum

' Pliilocteta:] Pbilocteta socius Her- jVLlicerta filio in mare projecit. culis fuit, cui ille sagittas suas tradi- " Matriciilartim'] Orestes et Aic-

derat ; e quibus una ct;m illapsa fu- ma?on nialricidx notissimi sunt.

1860 Nf. TULLIUS CICERO

Tu, cum furiales iii concionibus '^ voces mittis, cum doraos civium evertis, cum lapidibus optimos viros foro pellis, cum ardentes faces in vicinorum tecta jactas, cum oedes sacras inflammas, cum servos concitas, cum sacra ludosque conturbas, cum uxorem sororemque non discernis; cum, quod ineas cubile," non sentis, cum baccharis, cum furis ; tum das eas pcenas, quae solas'^ sunt hominum sceleri a Diis immortalibus constitutae. Nam corporis quidem nos- tri infirmitas multos subit casus per se: denique ipsum corpus tenuissima saepe de causa conficitur:'^ [p. 253.] Deorum tela in implorum mentibus figuntur. Quare mise- rior es, cum in omnem fraudem raperis oculis, quam si om- nino oculos non haberes.

XIX. 40. Sed, quoniamP de lis omnibus, quae haru- spices '^ commissa esse dicunt, satis est dictum, videamus, quid iidem haruspices a Diis jam immortalibus '^ dicant moneri : * Ne '9 per optimatium discordiam dissensionem- que, patribus principibusque caedes, periculnque creentur, auxilioque derainuti^^" deficiantur; qua re ad unum impe- rium provinciae redeant, exercitusque pulsus, deminutioque

defendit taineu scripturam senium. Graev. susp. ct quam somnia matricides. Lamb, omisit copulam et, ediditque locimi sic : quam suiniium et muti-icidarum, — 14 x^ cnncionis: et niox pro ardentes, x> ^^^- Barb. edd. Rom. et Ven. 1483. habent ar(/en<?«. — 15 Verbiim sola in x oniittiiiir. In Lamb, legitnr quce sunt soke. — 16 De causa strpe conf. Lamb. — 17 IMss. Eif. et Car. Sieph. hubueris.

Cap. XIX. 17 ^r«s/}ices seniper in IMs. Franc, scribitnr. Paulo post pro commissa, H U X'^i '^^*'- Franc, et Barb, omissa, quod edd. Rom. et ntraque Ven. habent, Ed. 1472. ommissn. Hinc exiitit omiva in C, otninosa in Erf.

Dcin ante iidem Lamb, addidit nos. \erha haruspices iidem in T de-

snnl. — 18 Verba a Diis jam immorl. in x omittuntiir. In T U, Ms. Barb, et Ven. 1480. jam hand invenitiir, atqne deleri jiibet Garaton. — 19 Moneri. Monent, Ne habent omnes Mss. et edd. prseter Lamb. Griit. et Ern. qui dedenint moneri, Ne, Sfc. — 20 Qnidam Mss. et edd. diminuti. In C S, ed. Ven. 1483. divinitus. Mox pecunice legitnr pro provinciee in C H U Xi edd. Rom. et ntraque Ven. ' Auxilioque dem.] Vide ne locus corruptus enien- •landus sit e § 54. ubi idem sic affertur : * ne in unius imperium res recidat.* ' Orell. Ita Lamb, edidit : auxiliisque diminutis efficiatur, qua re ad unius im-

NOTiE

0 Ineus cuhilt'i Clodiiis uxorem Julii p Sed quoniam'] Transit jam ad mo-

Csesaris, pontificis maximi, violavit. nita liaruspicum, de quibus agit.

DE HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 19. ISfil

acccdat.' Ilaruspiciim verba sunt lia^c omnia : nihil addo de meo. Quis iu;itur ' banc optimatium discordiam moli- tiir? idem iste; nee ulla vi ingcnii nut consilii sui, sed qtiodam errore nostro : quern quidcm ille, quod obscurus non erat, facile perspcxit. Hoc enini etiam turpius afflic- tatur respublica, quod ne ab eo quidem vexatur, ut, tan- quani fortis in pugna vir, acccplis a forti advcrsario vul- ncribus adversis,^'' cadeie videatur. 41. Ti. Gracchus'" convellit ^ statum civitatis : qua gravitate vir ! qua eloquen- tia! qua dignitate ! nihil ut patris avique Africani' pra^sta- bili insignique virtute, prajterquam quod a senatu desci- verat, deflexisset. Secutus est C Gracchus: quo ingenio! quanta vi ! quanta gravitate dicendi ! ut dolerent boni omnes, non ilia tanta ornamenta ad nicliorem mentem vo- luntatemque esse conversa. Ipse L. Saturninus^' ita fuit eflYaenatus et pasne dcmens, ut auctor esset egregius, ct ad animos imperitorum excitandos inflammandosque perfectus. Nam quid ego de P. Sulpicio" loquar? cujus tanta in di-

perium res rcdeat, c.vercitusque pulsus ad diminutionem nccedal. — I Pro igitw in C S Ifgitur ergo. St-ij. verb, hanc in Ms. (^ar. Stopli. tleest. — 2 Ante advcr- sis C addit et. Bnckitis.ex Uisiiii Ms. ed. Giypli. Giaev. et Wolf, ante endure veibiim honeste addidit; qiiem Sciintz. seqiiitiir. Pal. 9. Ms. Erf. tdd. Naiin;. Vict. INTannt. Car. Stopli. Lamb, et Orell. adversis el honestis cad. vid. I'ro honeste in plerisqne Pall. Ms. Franc, omnibus Ox. Ms. Barb, et edd. pr. legitiir homines. ]*ro cadere in C H S T U x- ^^Is- Barb, et edd. pr. ccdere : i» \li cadere. Mox S et Jimt. videantur. — 3 Convert it Lamb. Mox pracposi- tio a ante jxilris in % oniilti(ur. — 1 Praenonien L. in C decst. Siilurnius le-

NOTyE

1 Vidnenlius ndversis] Advcrsa di- " Patris avique Africanil Mater

cuntnr vnlncra, qua; adverse pectore Gracciiorinn Cornelia fuit, filia Afri-

recipiebantur, et iionesta erant. caniMnjoris; cjiiare avuni maternuin

•■ Tilierius Gracchus] Tiberius Grac- liabtiit Afiicaniiin.

clius filius fuit Senipronii Gracclii, ' Saturninus] Saturninns tribiinus,

DiiraUilis eioquentiae juvenis, qui se cum legem agrariam ferret invito se-

ad partes popidi, relictis optiniati- natn, ncc in cam jurare vellet Q. Me-

biis, contnlit cum fratre Caio. Tibe- tclliis, illiini in exiliiim cgit. Ipse

rins orcisus est prior in concione a postea, cum Glaucia praetore, a C.

Sfipione Nasica; Cains vero, jnssii Mario consule e^t occisus.

Opimii, bieniiio po^t, cum Capitoliuni " De I'ublw Sulpiciol P. Sulpirius

occupassct. cum periiiciosas leges ferret, ex ca-

1862 M. TULLIUS CICERO

cendo gravitas, tanta jucunditas, tanta brevitas iuit, ut posset, vel ut priidentes crrarent, vel ut boni minus bene sentirent, perficere dicendo. Cum his conflictari, et pro salute patriae quotidie dimicare, erat omnino illis, qui Uitn rempublicam gubernabant, molestum ; sed habebat ea ^ molestia quandam tamen dignitatem, xx. 42. Hie vero, de quo " ego ^ ipse tarn multa nunc dico, pro Dii immorta- les ! quid est? quid valet? quid afFert, ut tanta civitas, si cadet,7 (quod Dii omen obruant!) a viro tamen confecta videatur? qui post patris mortem, primam illam aetatulam suam ad scurrarum locupletium^ libidines detulit: quorum intemperantia expleta, in domesticis est germanitatis stu- pris^" volutatus : deinde, jam robustus, provinciae se ac rei militari dedit; atque ibi piratarum ^ contumelias per- pessus,'° etiam Cilicimi libidines barbarorumque satiavit:" post, exercitu L. LucuUi'' solicitato, per nefandum scelus.

gitiir in S, Paulo post et ante pcBne hand apparet in x- — 5 Ea in C deest. Deinde pro tamen CHS turn.

Cap. XX. G Ego abesl x '!'• Paulo post Ms, Erf. habet per Decs immoV' tales! in quo Ms. desunt verba, quid affert. — 7 5i cadaf conjecit Ern. Mox pro obruant C nverlnnt. In Ms. Erf. est qund Dii omnes obruant. Przepositio a ante riro abest \J x^- Ante confecta C H S T U x. Ms. Barb. edd. Rom. iitraqtie Ven. addunt <(i/i. — 8 In Lamb, locupletum. fro quorujn x^horum: et pro est C et in. — 9 OfFenderunt haec Lambinum, qui reponi voUiit, ant cum germa7iis sororibus stupris, ant in domesticis germanisque stupris. — 10 Post per' pessus, C H, edd. Rom. ntraque Ven. iiabent est. Slatim post etiam in C omittitur. Naug. ita interpunxit : |;er;jess«s e/iaw; Cilicum, i^c. — 11 C satia-

aOTM

rum una C. Mario bellum Mithridati- pri.i'] Sororem stupravit Clodius. cum decrevit ; at ei L. Sulla cutn y Atque ibi piratarumi Hnnt (\m hoc

ceteris optimatibus adversatiis, cum ad bellum piraticum a P. Servilio

exercitu in urbem venif, et pulsis gestiim refcrunt : atqui Servilius, ex

Marianis, Sulpiriuni, cum ceteris ad- consnlatu, quo anno G74. functus est,

versariis, in fuga occidit. Vide PIu- in Clliciam profectus, bellum pirati-

tar. in Mar. et Sull. cum gessit. P. vero Clodium anno

* //icuero, (/f 7110] Clodius tam con- C8G. relicto Lucnilo, ad Marcium in

temlns est, ut nulla ratione cum bis Ciliciam venisse, ibique classi prae-

viris, de quibus supra, confereudus fectum a piratis captiim fuisse, Dio

sit : imo vero si caderet per eum res- scribit.

pub. cadere ab abjectissiuio viro di- ^ Luculli] Luculliis contra Mitbri-

ceretiir. datem missus est A. U. C. G7!). CIo-

" In domesticis est germanilatis stu- dius autcm solicitavit Luculli exer-

DE HARUSPICUM RliSPONSJS, CAP. 20. 18(53

fugit illinc,'^ Romaequc, rccenti adventii suo, cum pn)pin- quis suis decidit/' ne '' reos taceret : a Catilina pecnniani accepit, ut tiirpissirae praevaricaretiir : *" inde cum Murena se in Gallium contulit; in qua provincia moiluorum tcsla- menta conscripsit, pupillos necavit, ncfarias cum multis scelerum pactiones societatesque conflavit: undo ut rediit, quccstum ilium '+*" maxime foecundum uberemque, campes- trem,'5 totum ad se ita redegit/ ut homo populaii.s IVau- daret improbissime populum,'^ idemque vir Clemens'* divi- sores*^ omnium tribuum domi ipse suaj crudclissima morte raactaret. 43. Exorta est ilia, reipublica?,'^ sacris, religi- onibus, auctoritati vestrae, judiciis publicis funesta quae- stura; ^ in qua idem iste Deos hominesque, pudorem, pudi- citiara, senatus auctoritatem, jus, fas, leges, judicia, violavit. Atque hie ei gradus,^ (o misera tempora, stultasqne nostras discordias !) P. Clodio gradus ad rempublicam, hie primus

<■ Ita atlribuU sibi.

runt. L. ante LucuUi abest C T U. — 12 Ms. Erf. ilium: mule Graevins sii spicaUir lectiim oliin fiiisse illim, prob^nte Garatoii. ftls. Barb, illuc. — 13 Ma- niif. ait oiiiiies libios vetercs babere ut, cjiiod etiam est in C et ed. 1-183. Ed. 1172. post decidii 4)lene intcrpiinxit : in Naiig. diciinr colon poiii, el ileinde legi, ne resfuccret a Cat. — 14 C H T U x. IM*. Franc. Barb. edd. Koin. 1472. atque niracpie Ven. quasturam ilium. Mox IMs. Fianr. et edd.dictai facun- dnni, quod ex C H etiam iiotatnr, non ex aliis Oxx. — 15 C H x '^^ tempestate in. Kd<). Rom. et Ven. ca t(')npestal('\e(i\n)t ; nnde Garaton. conjecit uhereiiujue ea tempestate campestrem. — IG Ms. Barb, fniudaiet in promissione populum: sed martini ascribitnr ' ai. improbissime.' Dein pro 67t'»if?is in C H Icgitur </e- mens. In iisdem Mss. paulo post scribitiir mactavil. — 17 C rcsp. Mox C H

NOTiE

cilnm in Nisii)is urbis obsidione, ut "' Vir clemcns] Ironia.

Dio narrat, lib. xxxv. * Divisores] Dicebantiir divisores,

* Dccidit] Roniee cum propinquis qui singulis nunimos divtribnebant,

suis pactiis est, ut non eos vocaret in eorum nomine, qui ad magisiratus

judicium. a^pirabant, ut ad eos a populo pro-

i* Prcevaricaretur} l*ra2varicari est, moverentur.

partem in Jiidicio, quam tuendam ' Fu)u'sta quasttira] De Clodii

quis suscepit, prodere, atque adeo qujesiiira jam agit.

colliidere cum adversario. f Hie ei fi:radus'\ Qusstnra primus

"= Quecstum illum^ Loquitur de qunn- full gradus ad reliquos boiiores ; nam

stu, quemfacere populussolebat divi- postea iribuiius plebis, et adilis fac-

soribus in Campo Martio, cum pecu- tus est. niain distribuebaiit.

18G4 M. TULLIUS CICERO

est aditus '^ ad popularem jactationem atque ascensus. [p. 254.] Nam Ti. Graccho invidia Numantini foederis, (cui feriendo, quaestor C. Mancini consulis'' cum esset, interfuerat) et ia eo foedere improbando senatus severitas, dolori et timori fuit: istaqiie '9 res ilium, fortem et clarum virum, a gravitate patrum desciscere ^'^ coegit. C. autem Gracchum mors fraterna, pietas, dolor, magnitudo animi, ad expetendas domestici sanguinis poenas excitavit. Satur- ninum,' quod ' in annonas caritate quasstorem a sua friimen- taria^ procuratione senatus amovit, eiqne rei M. Scaurum prsefecit, scinius, dolore factum esse popularem. Sulpi- cium^ ab optima causa profectum, Caioque JuliOj^"^ con- sulatum contra leges petenti, resistentem, longius, quani voluit, popularis aura provexit. xxi. 44. Fuit in his om- nibus ^ causa, etsi non justa, (nulla enim potest cuiquam

habeiit pudicitiamque.— 18 Lamb, (qnem Schiitz. seqnitur) ita edidit : gradus ad rempuhlkam hie primus {primvm ScUuiz.) fuH ; hie primus aditus. Ceteri gradus ad remp. hie primus el aditus.— 19 T et Ms. Vict, itaque. In Pal. 9. et

Elf. ita legittir: itaque ilium, fortem, Sfc. probanle Garatoii 20 Ms. Franc.

et ed. 1472. desisfere. Mox pro magnitudo, x magnitudine. — 1 Pro quod x habet que. Manntiiis nionet alios legere Saturn, quidem in, ^e. Ipse mallet Saturn, qundeum, S^c — 2 Viri qtiidam docti apud Lamb, sua delendiim pnta- venmt. Etiam verbiim frumentaria siispectiim fuit Ern. utranique conjectu- ram repndiante Wolf.— 3 C Sulpicius. Dein verbiim profectum in H deest. —

4 In Mss. Pall, scribitur Tuecio, sen Ttitio, sen Thuscio. (quod nltimum olim editnm.) In C est C. Tuscio : H Caioque Ttiscio: S C. que Tuscio : T Gaj/o- que Lucio: IJ Gaioque tucio : x C. q. tutio. Tutio est in Mss. Car. Steph. Franc, et Barb. In ed. 1472. Caioque Ticio. Mox pro petenti in H legitur potenti.

Cap. XXI. 5 Pro his omnibus in x legitiir hominibus. Mox pro cuiquam C

5 unquam: et pauIo post pro merendi, C H T U, Ms. Franc, et edd. vett.

NOT«

^ C. Mancini consults'] A.U. C. 616. nius loquitur: ' C. Caesar jedilieins

Popillio consuli C. Mancinns consul quidem mortuus est: sed tantum in

ad Niimanliam successit, ubi victus civitate potuit, ut causa belli civilis

est a Numantinis, et castris exutus : contentio ejus cum Sulpicio trib. fu-

cum spes nulla servandi exercitus es- erit : nam et sperabat, et id agebat

set, pacem cum eis fecit ignomiuio- Caesar, ut, omissa praetiira, consul

sam; qiiam ratam esse senatus vetuit. fieret ; cui cum primis temporibus

' Salurninum'] Saturninus quaestor jure Sulpicius vesisteret, postea omni

Ostipusis fuit, et rei frumentariae contentione, ad ferriim ct ad arma

praefectus. processit.'

i* Caioque Julio^ De hoc sic Asco-

1)E HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 21. 1805

male de repnblica racrendi justa es.sc causa) gravis^ tamen, ct cum aliquo animi, et virili dolorc conjuncta. P. Clodius a crocota,' a mitra,^"' a mulicbribus soleis, purpureisquo fasciolis," strophio,° a psalterio,^ '' a ilagitio, a stupro, est factus repcnte popularis. Nisi eum mulieres exornatura ita9 deprchcndissent; nisi ex eo loco, quo eum adire fas not! erat,'° ancillarum beneficio emissus'' esset ; populari homine populus Romanus, respublica cive tali careret." Hanc ob amentiam, in discordiis nostris, de quibus ipsis, his prodigiis recentibus, a Diis immoitalibus admonemur, arreptus est' unus ex patriciis, cui tribune^ plebis fieri [non]'^ liceret. 45. Quod anno* ante fratcr Metellus, et concors etiam turn senatus, principe/ Cn. Pompcio senten- tiam dicente,'' excluserat, aceirimeque una voce ac mente

f Primo loco.

nonnnllae merenti.—G CHS gravius. Pro virili C H U %. edd. Rom. et Yen. 1483. viri. Ms. Barb. Yen. 1480. Naiig. et Jiint. leauiit et juris. Copulaiii et deleri censebat Canierarins. — 7 C S a ciaonia umicia: H a croma, a tnitra: T aticronid amifhra : x « chroma, a mitria: <|/ a crumn a Cicronia a :\licia a mitra. Pro »iH/jc6rii«s € T X »"'i''t''«^«s" et pro suleis Lamb, maluit legi slolis.—b Edd. Wakl. et Aid. Nep. habent a psaltria: Junt. Lmiib. Grut. et Grav. « psallrio. Mox C H S oinittiiut voces a flngitio.—^ Lamb, edulit xU cxorna- <um.— 10 X "^j ^Is*- (^ar. Steph. Barb. edd. UbO. Herv, el Naiig. /uenit, pro- bante Garaton.— 11 Lamb, sic legit: cive tali resptiblica careret. Post, pro admonemur, H commonemur : x amoneremur. Mox prsepositio ex in C deest, relicto spatio. Idem Mr,, liabet lrihunis.—\2 Verbiim nan iincis incliisit Ern. probante Garaton. Poiro pro Quod U Quid.—Vi Princijn ... dicenti Mss. nonnnlli, Jimt. Lamb. Grut. et Grsev. Slatira post, pro excluserat, T et ed.

NOT^

' Crocota'] Crocota crocei coloris dins e domo Ca;saris, pontificis maxi-

mnliebris vestis t'liit. mi.

"> Mitra] Mitra nniliebre fiiit tegii- ' Arreptus est] Clodiiis e patriciis,

mentiim capitis. beneficio Caesaris, ad plebeios transi-

" Fasciulis] Fasciae pectoris mull- vit. Vide Suet, in Julio, riis ornamentnm erant. "> Cui tribunu] Clodius tribnnus ple-

c Strophio] Strophinm fascia pec- bis esse non poterat, cum esset patri-

toralis fuit, qua papillas mulieres CO- cius : assnniebanlur euim tribuni de

liibebant. plebe, non e patricio genere.

p Psalterio] Psalterium instnimcn- ' Quod anno] Metellus consul fuit

turn est musicnm, quo in sacrificiis ante Civsarem, a quo Clodius ad ple-

BoniE Dea> utebantur. bem tradiictu* est. Metellus autem

q Emissus] Beneficio non matrona- ille, qui Celtrdictus est, Pub. Clodii

rum, sed ancillarum, emissus est Clo- non gcruianus, sed consobriiius fuit.

18G6 M. TULLIUS CICERO

restiterat; id, post dissidium "^ optimatium, de quo ipso nunc monemur, ita perturbatum, itaque permutatum est, ut, quod frater consul, ne fieret, obstiterat, quod affinis" et sodalis, vir clarissimus,'^ qui ilium reum non laudaiat," cxcluserat; id is consul^ efficeret"^ in discordiis principun), qui illi unus inimicissimus esse debuerat; et eo fecisse auctore se diceret, cujus auctoritatis neniinein posset poe- nitere. Injecta est fax foeda ac luctuosa reipublicas. Pe- tita^ est auctoritas vestra, gravitas amplissiinoruiu ordi- num,'7 consensio bonorum omnium, totus denique civitatis status. Haec enim ceite petebantur, cum in me, cognito- rem '' harum omnium lerura, ilia flamma illorum temporum conjiciebatur.'^ Excepi, et pro patria solus exarsi ; sic tamen, ut vos, iisdem ignibus circumsepti, me primum ictum pro vobis et fumantem videretis.'9 xxii. 4G. Non sedabantur ^° discordise : sed etiam crescebat in eos odium, a quibus nos ' dbfendi putabamur. Ecce, iisdem auctori- bus, Pompeio principe, qui cupientem Italiam, populum

s Oppugnata. * Defensorem,

1472. concluserat : Lainbiniis olim legendiim censiiciat excusserat. — 14 CHS discidium. Mox veibiiiu est post perm, deest in %• — ^5 Clariss. vir innt. et Lamb. Statim pro qui, in x legitiir quin: et pro laudaral CT babent laudarel. Seq. verb, in excusserat ninlavit iteniin Lamb. — IG Ante in C S addiint el: sed copiilani ante eo in x 4* deest. Dein pio pcenilere, C pceuiteret. Lamb, edidit nem. poen, posset. — 17 Ms. Erf. hominum. Mox pro petebantur, Grnt. Grae V. et Gronov. Iiabeiit pelebalur, errore typographico, nt dicnnt Erii. et Orell. — ^18 Vet. Ms. Lamb, coniciebalur. Fro et, post excepi, x babet etiam. Postea pro exarsi, Ern. conjecit arsi. — 19 C videret.

Cap. xxii. 20 Non modonon sed. edidit Lamb. Pro crescebat in C legitiir crescebant. — 1 Verbnin nos in H T U x 4') Ms. Franc. Nan;;, et edd. vett. de- est. In Ms. Barb, legitnr ita: sed etiam crescebat in nos odium, a quibus de- fendi putahamus. Ms. Erf. legit crescebat in consules odium. Sequens verbnin Icgitiir in C; de/ensi, quod babent P. Victorius, Naug. et Grnt. In edd. vett. iioniiiilbs, ut in Rom. Wald. ntracpie Ven. Med. Asc. Cral. est « quibus de- fendi putabamur ; uti in Ms. Erf. et aliis qiiibusdain. In Ms. Franc, legitur

NOT^

" Affinis"] Pompeins Clodii affinis '^ Is consuV] Caesar, qui ininiicus

fuit, quia ejus filius Appii filiam, fra- Clodio esse dciiebat propter incesium

tris Pnl). Clodii, nxorem duxerat. cum illiiis conjuge, euai ad plebeios

" Non laudaral] Mo.s fuit ut rci a traduxit. Claris viris laudarcntur.

DE IIARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 22. 18G7

Romaniim desiderantem, fla2:itantcs ^ vos, non auctoiitate sua solum, sed etiam precibus ad meam salutem excitavit, restituti sumus. Sit discordiarum finis aliquando : a diu- turnis dissensionibus conquicscamus. Non sinit cadcm ista labes : eas habet conciones,' ca miscet ac turbat, ut se raodo vendat his, modo iliis;-^ nee tamen ita, ut so quis- quam, si ab isto laudatus sit, laudatiorem ^ putet; sed ut cos, quos non amant, ab eodem gaudeant vituperari. Afquc ego hunc non miror ; quid^ enim faciat aliud ? illos homines sapientissimos gravissimosque miror: primum, quod quen- quam^ clarum hominem, atque optime de republica meri- tura, impurissimi voce hominis violari^ facile patiuntur : deinde quod existimant,^ perditi hominis proflignliquc ma- ledictis posse (id quod minime conducit ipsis) cujusquam gloriam dignitatemque violari: postremo, non sentiunt id, quod tamen mihi jam suspicari videntur, illius furentis ac volatici '° impetus in se ipsos posse converti. 47. [p. 255.]

<i quibus (lefendi piit(ibnm.--2 x. Ms. Barb, et ed. Ven. 1483. flagitantis. In al. edd. ut in niarg. Lamb, veib-i flagilantes vos ante Pop. Rom. dcsid. ponnn- tnr. — 3 Mss. aliqui, Man. Steph. et Beck, ea habet cone, probante Garaton. non probante Orellio. In C H x. Ms- Franc, et edd. vett. pleri^que eafacit cone: ed. 1472. ea fecit contentiones: Ms. Barb, eafacit contenliones. In Ms. Erf. verba eas (ant ea) liab. condones desnnt. In Ms. Car. Steph. legitur suas Itabet condones. Stalim post, idem Ms. habet eas miscet ac turbat: ea misc. ca(ur/;. habent x> ^^'^- Franc. Barb. edd. 1472. 1480. Jiint.Wald. etGrajv, iniprobante Garaton. — 4 Lamb. Ita edidit.exnno Ms. ut se moilokis, modo ven- dat illis. Eum seqiiunlnr Oliv. et Orellius. Manntins conjecit ut modo se venditet his, modo illis, quod probat Grsevins ; ut modo vendat illis Gr'nt. ut sese vendat illis J nt\t. Pantagatlins ronjecit ut modo se vendat his, modo illis. Ur- slnns in Mss. esse ait ut modo renditet illis, qnod Gracv. rrcepit. Lnllemand. dedit ut modo his, modo se venditet illis. Ms. Pncc. ut sese vendat illis. Ed. Gryph. 1550. ut modo his sese vendat, modo illis. C H S U x «' "'f'tl" vendut illis: Tnonmndo vendat illis. Mox ita post tamen deest in T U x-— 5 Ms. Franc, edd. 1472. 1480. et Ascens. laudatum : Ms. Erf. et Barb, laudatorem: (in Barb. marg. adscriptuin laudatum) C x 'I'. £''• Rom. Ven. 1483. et Mrd. laudalioncm.~(i In C Ictjitiir <iHod. Mox pro aliud? illos, in C H, et M-s. Franc, legitnr at illos: et pro homines, Sclmtz. ex auctoritate unins Ms. Franc, dedit vivos. Verba quid enim . . . miror in T U x, et ed. 1472. desnnt.

7 Verbnni f/uenquam oniittitnr In T, Ms. Franc, edd. 1472. et 1480. Dele-

vit Grzev. iinprobante Garaton. Mox sicpe, qnod olim ante merilutn lege- batnr, delevit Grxv. cnnj edd. se(|(|. dorsi eliam in C 11 T U x, M'^- Franc, et Barb, ct edd. ante Nangerinni.— 8 Ern. snsp. tarn ante fadlc excidisse. Post pro deinde, ed. 1472. dein.—'J C H U x 'I'. ^Is- Car. Steph. Barb, et edd. ante Nang. si exist. Ms. Franc, si sic exist. Mox in <// Icgitnr tarn pro tamen.

10 Illius furentes ac volaticns Ms. Car. Steph. aliqnol Pail. Erf. Baib. ed,

1472. Herv. GriEv. Wolf. Beck. Schulz. ct Orellius : illius furentes ac violentoi

1868 M. TULLIUS CICERO

Atque ex hac nimia nonnuUorum alienatione, et quibusdam haerentia tela in republica," quas quamdiu haerebant in uno me, graviter equidem, sed aliquanto levins ferebam. An iste,^ nisi primo se dedisset '* iis/ quorum animos a vestra auctoritate sejunctos esse arbitrabatui; '^ nisi eos in coe- luni^ suis laudibus pr^clarus auctor extolleret ; nisi exer- citum '+ C. Caesaris, (in quo fallebat,'^ sed eum nemo red- arguebat) nisi eum, inquara, exercitum signis infestis '' in curiam se immissurum minitaretur ; nisi Cn. Pompeio ad- jutore, M. Crasso auctore, quae faciebat, facere claraaret ; nisi consules"^ causam conjunxisse secum, in quo uno non mentiebatur, confirraaret; tam ciudelis mei, tam scelera- tus reipublicae vexator esse potuisset ? xxiii. 48. Idem, posteaquam respirare vos a metu caddis, emergere auctori-

iiabent Lamb. Oliv. et Lall. In Pall, quibusdam est illius furenlis ac viulenli COS. impetus. In C H, Ms. Franc, edd. Rom. et Venet. 14S3. scribitur ill. fur. uc viol, consults imp. In Pal. 9. fuit /urenh's acviolari quos imp. Ed. Veu. 1480. ac violantis imp. In C H S U x/«''fw<«s- (e'go T \p furentcs confirmant, et ties habere viulentos videutur) C S violentis: x violati eos. — 11 Lall. Beck. Schiitz. et Orell. ex ]\Ianut. conjectura, scribunt ex hac nimia nonriull, alien, a quibusdam harent eu tela in rep. probante Garaton. Lambinus ita edidit : at- fjue e.x hac a me nonn. alien, et quibusdam occultis odiis hcurent etiam tela in rep. Wolf, dedit a quibusdam: sed harenlia tela reliquit. Legebatur aotca, atque ex hac nonnull. alien, et quibusdam hcerentia tela in rep. Ern. vult deleri et, (quod et a Junt. abest) et deinde scrlbi quibusdam hcerent jam tela in rep. In Mss. Franc, et Puce, est a quibusdam. Vide Nott. Varr. Pro republica in H legitnr rempublicam — 12 Dedidisset legitur in edd. P. Manut. Car. Steph. Lamb, et Wolf- Probat Lambinus conjecturam se vendidisset. — 13 In C H S T U x> Mss. Franc. Erf. edd. vett. et Graev. nrbitrabamur, quod verbum de- fendit Ferratius. Mss. Barb. edd. Kom. et Brix. arbitramur. — 14 x txercilu. Mox praenomen C. in x deest. — 15 Post fallebat in Naug. Lamb, et nonnnllis edd. vett. addebatiir multos. Ms. Franc, in quo falkbatur. Statim post, eum ante inquam in x deest. ,

aOTJE

" An iste"] Tempus indicat a quo turn, cum tribnnus plebis erat.

ipse pulsus est. b Signis infcstis] Minitabatnr Clo-

'■ Nisi se dedisset Hi] lutelligit dius se immissurum exercitum ad

Pompeium, Ca'sarem, et Crassum ; perdendam senatus auctoritateni si

cum enim essent inter se conjunctis- non abiret Cicero,

simi, ab auctoritate senatus et repub. <= Consules] Pisonem et Gabinitim

rrcesserant: eos autcm Lie oblique intellige, quorum auctoritate et anxi-

^^'P't- lio se facere omnia Clodius jactita-

'■" Msi eos in cwlum, ifc] Clodius bat; in quo solum vcrum dicebat, et

Pompeium, cum reliquis, laudabat in aliis omnibus mentiebatur.

DE HARUSPICUM RESPONSiS, CAP. 23.

1869

tatem vcstram e fluctibus "^ illiiis servitutis, reviviscere '^ memoriain ac desiderium mei vidit, vobis se coepit subito fallacissime venditare. Turn leges Julias ** contra auspicia latas, et hie, et in concionibus dicere : in quibus legibus inerat curiata ilia [lex],* qnas totuin ejus tribunatum conti- nebat; quam caecus amentia non videbat. Producebat for- tissiraum virum, M. Bibulum : quaerebat ex eo, C. Cacsare'* leges ferente,^ de coelo semperne servasset?^ semper so iilc servasse dicebat. Augures'' interrogabat, quas ita lata es- sent, rectene lata essent? illi vitio'9» lata esse dicei)ant. Ferebant in oculis* hominem quidam boni viri,' et de me optime meriti; sed illius, ut ego arbitror, furoris ignari.

Cum defectu.

* Probabant aperte.

Cap. XXIII. 16 x*^ et Lamb. Iiabent a fluct. Mox pro illius, Mss. Oxx. Erf. edd. Lamb. Glut. Lall. et Oliv. habent illis. — -17 Lamb, conjecit revi- rescere, Paulo \>osX , fallacissime abest C S; et pro i-enJiiare C babet rendt- care. Dein in ante quibus oniittit t\i. — 18 Pro Ccesare H casu. — 19 C Hjure: Ms. Franc. nuUo vitio. Mox pro quidam C babet quidem : et paulo post C H

NOTyE

"• Leges Julias'] Leges, quae a Julio Caesare latee fuerant, in quibus ejus adoptio continebatur, nuUas esse di- cebat, quia contra auspicia facta? sunt.

•= Curiata ilia lex] Si baec lex, quae de ejus adoptione lata fuerat, non valuisset, corruebat totus Clodii tri-

armis a Caesare e foro pulsus fuit, Plutarcb. in vita Caes.

s Semperne servasset] Petebat Clo- dius a Bibulo, an, dum Caesar leges proponeret, auspicia semper obser- vasset. Servare autcni de ccelo est, nunliare aut pluisse, ant inlonuisse, atone adeo dirnptuni esse aus|)icium :

buiiatus ; quia cnm e patriciis esset, qua obnuntiatione facta, si quis ta-

non poterat ad tribunatum, qui pie- men in re crepla persisteret, id con-

beiis tantum dabatur, aspirare. Por- tra auspicia fieri dicebatur. ro lex cnriata diceliatur, qua? in co- ■> Augures] Ad augures pertinuit,

niitiis curiatis a toto populo fereba- ex cantu, volatn avium, aut ex pullo-

tur. Postea vero non a toto populo, rum tripudiis, futura pnvsagire ; de

sed a triginta lictoribus, ad specieni prodigiis, somniis, portentis, oraculis,

atque nsurpationem vetustatis; hoc responsa dare; quidqiie per ea rei-

est, ad triginta veteres curias repras- pnb. porlenderetur.

sentandas constitntis.jubebatur. Vi- de Livium, lib. ix.

*" CcEsare leges ferente] Cum CiBsar ferret leges illas de Clodii adoptione, collega ejus Bibnlus obnuntiavit ; at

' Quidam boni viri] Cato, F'avonias, Marcellus, Hortensius, et Domitius, quibus Pompeii et Cajsaris potentia non placebat, favere Clodio vide bantur.

1870 M. TULLIUS CICERO

Longius processit: in ipsum Cn. Pompeium, auctorem (ut praedicare est"^" solitus) consiliorum suorum, invehi coepit : inibat gratiam a nonnuUis, 49. Turn vero est ratus, se posse, quoniam ' togatum ^ domestici belli exstinctorem iie- fario scelere foedasset, ilium etiam, ilium externorum bel- lorum, hostiuraque victorem, affligere : ' turn est ilia in templo Castoris scelerata et paene deletrix hujus imperii sica deprehensa: turn ille, cui nulla hostium diutius urbs unquara fuit clausa/ qui omnes angustias, omnes altitudi- nes, omnium objecta tela, semper' vi et viitute perfregit, obsessus est ipse domi ;'° meque nonnulla imperitorum vi- tuperatione timiditatis meae, consilio et facto suo, liberavit. Nam, si Cn. Pompeio, viro uni omnium fortissimo, quicum- que nati sunt, miserum'^ magis fuit, quam turpe, quaradiu ille tribunus plebis fuit, lucem non aspicere, carere pub- lico, minas ejus perferre; cum in concionibus diceret, velle se in Carinis " eedificare alteram porticum, quag Palatio re- sponderet; certe mihi exire domo mea, ad privatum do- lorera fuit luctuosum, ad rationem reipublicas gloriosum. XXIV. 50. Videtis igitur/ horainem per seipsum jampri- dem afflictum ac jacentem, perniciosis optimatium discor-

U X liabent illi pro illius.— 20 Erat conjecit Ern. Dein pro Turn x ^ Tunc. — 1 Ms. Elf. edd. Grajv. Beck. Schutz. et Orell. (nisi tjuod Scbiitz. retiniiit quoniam) liiiiic locum ita Iiabent : Turn vero elatus spe, posse se, quo modo tog. probantibiis Garaton. et Wolf. Ms. Car. Steph. habet I'um vero elatus esse, posse se, quomodo tog. 8fc. — 2 x causa fuit. Lamb, ita edidit : cui nulla urbs hostium diutius unquum clausa fuit. — 3 Lamb, bunc locum sic dedit : omnes altitudines montium objectas, semper. Mox pro est ipse Lamb, dedit ipse est. — 4 C H S T U x> Ms. Barb, et edd. vett. miserrimum. Paulo post x babet diiceret pro diceret. Deinde mihi et mox mea x absunt.

aOTJE

^ Togatum] De se Cicero loquitur, tinuit, ut dicitur in Orat. pro Milone.

qui bellnm Catilinarium exstinxit. " In Carinis] CarinjE vicus fuit Ro-

' Victorem affligere] De Pompeio mae, ubi Pompeii domus fuit. Varro

dicit, cum in templo Castoris bomi- Carinas dici ait, quod bine oriretur

nem armatum sica collocavit ad eum caput Sacrae Viae ; caput enim Graece

interficiendum. Kdpa dicitur. Minatus autem fuerat

™ Obsessus est domi] Pompeius, ab Pompeio Clodius, idem in domum

eo tempore quo voluit ex insidiis eum ejus facturum, quod in Ciceronis fe-

occidcre vir ille depreliensus cum si- cisset. ca, caruit publico, seque domi con-

DE IJARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 24. 1871

diis cxcilari : cujus initia furoris, dissensionibn.s° coram, qui turn a vobis sejuncti videbantur, sustentata sunt. Re- liqua jam pmecipitantis tribunatns,' etiam ^ post tribunatum, obtrectatores corum '' alque adversarii delenderunt : ne a republica reipubliccC pestis rcmoveretur, restiterunt: etiara, ne causam dicerct:'' etiam, nc privatus"^ cssct. Etiamne in sinu7 atque in deliciis quidam optimi viri vjpeiam illam venenatam ac pcstifeiam Miabere potuerunt? quo tandem decepti munerc? Volo, inquiunt,^ esse, qui in concione detrahat de Pompeio. Detiahat ille vituperando? Vclim sic hoc vir summus* atque optime de mea salute meritus^ accipiat, ut a me dicitur: dicani quidem certe, quod sen- tio.'° [p. 25G,] Mihi (medius fidius) tum de illius araplis- sima dignitate detrahere, cum maximis laudibus efferebat, videbatur. 51. Utrum tandem" C. Marius splendidior, cum eum C. Glaucia" laudabat, an cum euudem iratus

' Finem ejus tribunaiits.

Cap. XXIV. 5 In C S ergo.—G In C x 'I' c<. Mox pro reipuhlkcp. C H S T X liabeiit u. ' Niim fortassc iu iis fiiit ;}este ?' Beck. Staliiii post, in C legi- tiir restitucrunt pro restiterunt. H U x> Ms. Franc, et ed. 1472. ante cuusam addiint mcam. — 7 (J H T U x 'I' senatu. Dein pro quidam, C quidem. In edd. nonniillis optimi quidam viri. J'ostea decepti Wolfio, et munere Ern. suspecta sunt. — 8 Inquit edidit Lamb. Dein pro Velim sic C x liabent Vclim si: et pro hoc, X 'P '"^'-'' — 9 M^* Franc, et ed. 1172. ante mcritus addidenml optime: et quidem, panlo infra, C H T U x "I* ahest. — 10 U quid sencio. Mox, ante muximis voc. ilium addiderunt Wolf. Beck. Scliutz. et Orellius. Porro Grae- vins, e X 'I'j ^'^^' ''-'"f. Barb, et dnabus odd. legit ejferri videbatur. Jnnl. locum fie edidit : detruhcret, quam quum ilium maximis laudibus cfferrct videbatur. — 11 lux '"'"• fai'lo infra in x legitur Gaius Glauciw, in xp Grains Glaucice.

NOTiE

° Dissensionibus'] Dissidebant inter tum snum obtinuit. Nam qui erant

se Poiiipeius, Crassus, et Caesar j et in dignitate accusari non poterant.

eorum dissensionibus utebatur Clo- • Ac pestiferam] Miratur rcpertos

dius ad omniain repubi. permiscenda. esse, qui Clodio favereiit, queni pes-

P Obtrectatores eoruw] Scilicet Bi- tiferam viperaiu vocat, (juia viu) om-

bulus, Cato, Doniitius. nibus iiiferebat; qua de causa a Mi-

1 Ne causam diceret] Pioliibuerunt lone de vi accusatus est.

ne judicium fieret de eo, cum a Mi- * Vir surnmus] Papirium indicat,

lone dc vi apud Leutnlum accusare- qui adversaii Pompeio videbiitiir.

tur. " C. Glaucia] Praptor Glaucia ami-

'■ Ne privatus] Hoc ad acdilitatem citiam babuit cum consule Mario pri-

refertur, quam statim post tribuna- mum ; deindc inimicus ejus fuit et

1872 M. TULLIUS OSCERO

postea vituperabat? an ille demens, et jarapridem ad poe- nam exitiiimque praeceps,'" foedior atqueinquinatior in Cn. Pompeio accusando, quam in universe '* senatu vitupe- rando fuit? quod quidem miror, cum alterura gratum sit iratis/ alterum esse'' tam bonis civibus non acerbum. Sed, ne id vires optimos diutius delectet, legant banc ejus concionem, de qua loquor: in qua Pompeium ornat, an potius deformat? Certe laudat, et unum ''^ esse in hac ci- vitate dignum hujus imperii gloria dicit: et significat, se illi amicissimum esse, et reconciliationem esse gratiae fac- tam. 52. Quod ego quanquam, quid '^ sit, nescio ; tamen hoc statuo, hunc, si amicus esset Pompeio, laudaturura ilium non fuisse. Quid enim, si illi"^ inimicissiraus esset, amplius ad ejus laudem minuendam'' facere potuisset? Videant ii,^ qui ilium Cn. Pompeio inimicum '7 esse gau- debant, ob eamque causam in tot tantisque sceleribus con- nivebant,'^ et nonnunquara ejus indomitos atque effraenatos furores plausu etiam suo prosequebantur, quam se cito inverterit: nunc enim jam laudat ilium ; in eos invehitur,

"' Ruens.

— 12 Verba quam in univ. in C x 'f' omittnntur. — 13 In C legitnr esset. Sta- t'un post, i^ro civibus ^ omnibus. — li In x vrum. Verbuni dignum paiilo in- fra deest in Ms. Erf. et gloria omittitnr in C H S T U x. Ms. Franc. B.rb. et edd. omnibus ante Jttnt. Hoc verbnm delendum putavit Em. Mox Lamb, edidit eise amicissimum. — 15 In H U x legitnr quis : et pro hoc statuo x habet hac statuo. Verbnm sic, ante si amicus, excidisse pniat Grasv. probante Ern. Pro Pompeio H Pompeius. — 16 Post illi voc. certe addiderunt C H. Paiilo post, pro ejus x cam. — 17 Ms. Franc, et ed. 1472. ilium Pompeium in- imicum. Pra-nomen Cn. in C T U x deest.— 18 x. Ms. Cur. Siepb. Erf. Franc. Barb, et ed. 1472. contuebantur: H, edd. Rom. Venet. 14S0. et Me- dio!, continebantur : C et ed. Venet. 1483. conlinebant. Paulo infra pro

aOTJE

reip. et interfectns ctmi Satnrnino. poterat melius imminnerc Pompeii

Probat antem exemplis improbi lau- laudes, quam illas ceiebrare; quia

deni in vituperalione esse. gloriosuni non est laiidari a!) injprobo

" Gratum sit iratis] Ait se mirari hoinine.

Cicero, quod bominibns iracnndis v Videant ii] Illos alloquitur Cice-

cvatiim fuerit Pompeium a Clodio ro, qnibus facta Clodii probantnr, nt

viluperari ; et senatum vituperari, videant, ne, si Clodius reconcilict se

bonis civibus acerbum non fuerit. cum Pompeio, fictus ejus auctoritate

'' Ad ejus laudem niimtenduDi] Non iterum in senatum insurgat.

DE IIARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 25. 1S73

quibus se antea venditabat. Quid cxistimatis, eum, si reditus ei gratia? ''^ patuerit, esse facturum, qui tarn libenter in opinionem gratias inepat? xxv. 53. Quas ego alias ^°'' optimatium discordias a Diis immortalibus definiri piitera? nam hoc quidem verbo neque P. Clodius, neque quisquani de gregalibus" ejus, aut de consiliariis designatur. Habent Etrusci libri certa noraina, quae in id genus civium cadere possunt.' * Deteriores, repulses,' [quod jam audietis] hos appellant, quorum et mentes el res sunt perditae, longeque a communi salute disjunctae. Quare, cum Dii immortales monent de optimatium discordiis,"^ de clarissimorum et op- tima mcritorum civium dissensione prajdicunt ; cum prin- cipibus periculum caedemque portendunt, in tuto collocant Clodium," qui tantum abest a principibus, quantum a puris, quantum a religiosis. 54. Vobis, o clarissimi ' atque op- timi cives ! et vestrse saluti, consulendum et prospicien- dum vident. Ca^des principum ostenditur : "^ id, quod in- teritum optimatium sequi necesse est, adjungitur : ne+ in unius imperium res recidat, admonemur. Ad quem me-

" Nihil portendunt ei muli.

effrcenatos in C iegilnr renatos. — 19 Lanibinns, e coujectiira, edidil in gratiam. Mox pro inepat, C H T U x 4' increpat.

Cap. xxv. 20 Alias in T deest. — 1 Ms. Franc, possint. Paulo infra pro quod jam audietis, in Car. Steph. Lamb, et Grnt. le};itnr quos jam aud. Hepc tria verba Ein. spnria videntur. Pro audietis in Ms. Franc, audistis.— 2 C H S X. Ms. Car. Steph. et ed. Nang. dificordia. Verba et optime mcritorum de- snnt in Ms. Car. Steph. nnde Garaton. conjicit oliiii lecinni esse et meritorum. Mox pro puris in jNIs. Car. Steph. pucris.—S O in T omittitur : pro verbo fseq. X liabet carissimi : et mox in C \e'^\U\r perspiciendum. — 4 Verba id quod . . . necesse est in x, Ms. Franc, et ed. 1472. desiint. Adjungitur; eliam ne Jnnf. Lamb, et Grnt. Adjungitur etiam ; ne Graev. In INIs. Car. Steph. voc. ne omittitur. Mox pro unius T habet hujus. Dein in H S x. et Junt. decidat :

' Quas ego alias] Quaerit de ()nibns dirniittir, qui ex eoileni grege sunt,

aliis discordiis optimatnni loqui Deos Tales vocat Clodianos ad contein-

putet per tot prodigia qua- facta tnni.

sunt: non sane de Clodii ; quia opti- b Ca-des princijnim ostenditur] Ait

mates viri boni sunt. At Clodius Cicero per h;vc prodigia indicari cee- sccleratusest ; et qui eum seqnuntur, des principum reipnl). et periculum

iiiiprobi. ne in unius potestatcm tola recidat.

» De gregaliltus] G regales de iis

Delpli. et }'ar, Vlns. Cicero. «iCC

1874 M. TULLIUS CICERO

turn si Deorum nionitis non duceremur/ tamen ipsi nos- tro sensu conjecturaqiie rapereraur. Neque enira ullus alius '^ discordiarum solet esse exitus inter claros et po- tentes viros, nisi aut universus interitus, aut victoris do- minatus, aut regnum. Dissensit cum Mario, clarissimo cive, consul nobilissimus et fortissimus, L. Sulla/ Ho- rum uterque ita cecidit victus, ut victor idem regnaverit."^ Cum Octavio collega Cinna^ dissedit: utrique^ horum se- cunda fortuna regnum est largita, adversa mortem. Idem iterura Sulla superavit: tum^ sine dubio habuit regalem potestatem, quanquam rempublicam recuperavit. 5i). Inest hoc tempore baud obscurum odium,9 atque id insitum pe- nitus, et inustum animis hominum amplissimorum : dissi- dent principes : captatur occasio/ Qui non tantum opibus valent, nescio quam fortunam tamen ac tempus expectant. Qui sine controversia plus possunt, hi fortasse *° nonnun-

T recidat. Sequens verbiim Lamb, edidit monemur. — 5 Verba ad quern . . . duceremur C absmit. Deiii pro xiUus in % legitiir ullius : porro idem Ms. liabet potentis pro et potentes. — 6 Ern. susp. regnavet. — 7 Dissensit: ulrisque Junt. Gnit. Verb. Lall. et Oliv. dissensit: ulrique Mss. aliqiii et Graev. In Ms. Franc, est discedii : in eodeni Ms. et ed. 1472. utrisque eorum. — 8 In x et Ms. Fianc. tamen. Statim post recuperurit edidit Lambinus. — 9 Odium % abest, ut mox rb id. Pro dissident % assident. — 10 Ms. Franc, iifort. Lambi-

NOT.^

'^ Neque enim nllus alius'] Dissensio- lerant. Ob hoc Octavius collega Coni- nes quae inter principes oriuntur motus, Cinnam, annitentibus veteri- hunc liabere solent exitum, nempe bus civibus, in exilium conipulit. aut ut tota rcspub. pereat ; aut ut, Pulsus igitur Cinna cum vagaretnr, qui victor est, dominetur, aut ut venit in Africam, ubi Marins inops regni imperium sibi assumat ; quod erat : confecto exercitu, ambo ad ur- tnaxime Romanis invisum erat. bem rediere, nbi Octavius. SuIIae sa-

■* Dissensit cum Mmio Sidla] Ma- telles, et Cinna, propter crudelita-

rius plebis partes, Sulla nobilitatis teu), a suis occisus est. Marius Car-

secutus est. Sulla rerum potitus bonem sibi adjiinxit, contra quos

est. Sulla exercitum diixit, a quo ille su-

e Cum Octavii) collega Cinna] Octa- peratus est. Sulla victor crudeliter vius et Cinna college in consulatu saeviit in cives, ac possedit ipse rem- fuerunt. Cinna de partibus Maria- pub. ac se talem pra-buit, ut Cinnana nisfuit: Iiic legem tulit ut novi ci- et Mariana (quod ultimum erat) do- ves cum veteribus ferrcnt suffra- minatio quareretur. gium ; quod in corimi graiiam facie- f Captatur occasio'} Quaeritur occa- bat, qui Marium suis suffrages extu- sio aliquid in repub. niolieudi.

DE HARUSFIGUM RESPONSIS, CAP. 2G. 1875

quam consilia ac sententias inimicorum suorum extimes- cunt. Tollatur ha^c " e civitate discordia: jam omnes isti, qui portenduntur metus, exstinguenfur : jam ista serpens,8 quae turn hie delitcscit, turn se cinergit et fcrtur illuc,'^ com- pressa atque elisa morietur. xxvi. [p. 257.] Monentenim"*' iidem,'' ne occultis consiliis respublica laedatur. Qua? sunt occultiora,'+ quam ejus, qui in concione ausus est dicere, justitium ' edici oportere, jurisdictionem iutermitti, claudi aerarium, judicia tolli? nisi forte existimatis, banc tantani colluvionem illi,'^ tantamque eversionem civitatis, in men- tem subito in Rostris'' nee eogitanti venire potuisse. Est quideni ille "^ plenus vini, stupri, somni, plenusque incon- sideratissimae ac dementissimae temeritatis : verumtamen nocturnis vigiliis, etiam '^ eoitione hominum, justitium illud concoctum ac meditatum est. Mementote, patres con-

nns e Mss. edidit eifort. qiiod etiam in Ms. Barb, fiiit a piiina manu, atque inde factum est et fort, ut eiiani in vett. edd. legitur. — 11 Verbiini hac H S T U x> Ms. Barb. ed. Rom. et utraqiie Ven. abest. Ms. Franc, liabet hie. — 12 Lanil>iiius corrcxit ita : fertiir Jaic et illiic. Graevius ita conjecit : et effert illico. Mox onines edd. liabent illisa prseter Ern. qui e Grajvii eonjectura de- dit elisa. Westerhovius ad Ter. Andr. in. 3. 30. ita correxit : jam ista serpens, qucE nunc hie delitescit, duin se emergit et effert, illico comprcssa atque elisa morietur.

Cap. xxvi. 13 Garaton. conjecit etiam, Porro T U x eidetn. In edd. Venet. 1480. et Barb, est eadem. Mox in H x legitur popuius ladatur. — 14 H exculptiora. Paulo infra Lanibinus edidit, ex edd. nonnuUis, qui ausus in con- tione est dicere. C jurisdictionis int. — 15 Collnvionem illi Lamb. lYec ante eo- gitanti in lib. vett. deesse nionet Lanibinus, unde ipse conjecit lejjenduni in Rostris coneionandi. Pro venire, x> Ms. Franc, et ed. 1472. habent cvemre. — 16 Ille quidem Lamb. Pro temeritatis in C legitur civitatis.— 17 C H, et edd. vett. nonuuliae et. Fr. Fabricius observat in nonnullis edd. esse coactione. Ms. Barb, coctione : Ms. Car. Steph. condone: H x. edd. Rom. et utraque Ven. contione. Deiu pro concoctum, in Mss. quibusdam, Junt. Lamb, et Grut. Iege_

NOTiE

e Ista serpens'] Clodius designatur de Clodio, qui ausus est dicere, &c.

per allegoriam; vult autem ostendere, ' Justitium] Justitium est juris di-

qiiod in seiiatu delitescat ille, et cendi intermissio, qua; in publico

nientem occultet suam, et earn pa- luclu, et insigui aliqua reipub. cala-

1am aperiat in foro. niitate fieri solot.

'■ Monent iidcm] Haruspices mo- ^ In Rostris] De liis dictum est

nent ut prospiciatur nequis renip. Orat. pro Lege Manil. § 1. not. Ibi

tectis el occultis consiliis la>dat, aedilis concionari ad populum potc-

Hoc monitum interpretatur Cicero rat.

1876 M. TULLIUS CICERO

scripti, verbo illo nefario tentatas aures vestras,'^ et perni- ciosam viain, aiidiendi consuetudine, esse munitani.

56. Sequitur illud, * Ne deterioribus repulsisque honos augeatur.' Repulsos videamus : nam deteriores qui sint, post docebo. Sed taraen in eum'9 cadere hoc verbum maxime, qui sit unus omnium morlalium, sine ulla dubita- tione, deteriimus, concedendum est. Qui sunt igitur re- pulsi ? non, ut opinor, ii, qui aliquando honorem, vitio civitatis, non suo, non sunt ^° assecuti ; nam id quidem multis saepe optimis civibus ^ atque houestissimis viris ac- cidit. Repulsi sunt ii, quos ad omnia progredientes, quos munera contra leges gladiatoria parantes/ quos apertis- sime largientes, non solum alieni, sed etiam sui, vicini, tribules,"' iirbani, rustici repulerunt. Hi ne honore au- geantur, monemur. Debet esse gratum, quod praedicunt:" sed tamen huic malo populus Romanus ipse, nullo haru- spicum admonitu/ sua sponte prospexit. 57. Deteriores cavete ; ° quorum quidem magna est natio : sed tamen* eorum omnium hie dux est atque princeps. Etenim, si unum hominem '^ deterrimum poeta praestanti aliquis inge- nio fictis conquisitisque vitiis deformatum" vellet inducere ; nullum profecto dedecus reperire posset, quod in hoc non

" Depictum.

Udtnr conceptum. Vide Nott. Varr. — 18 L;»mb. edidit vestvas aures (s. aureis) tentalaH. Pro vestras, C x 4' nostras. — 19 In C meum, Verbum wius panlo post in X deest. — 20 In C sint. Verba non ut . . . Repulsi x absunt. — 1 In i|i gltidintorias parentes. IVIox pro Hi in Clegitnr/j: et pro pradicunt , in H U prcedicant. — 2 Moniiu Lamb. Statim post, C S x perspexit. — 3 Voc. tame^i C ai)est. — 4 In >J/ legitnr hominum.

NOTyE

' Optimis civihus] Non repnUi ha- "' Trihtiles] Qui ex eadem tribu beri dobent, f|ui cum digni sint ma- snnt, tril)nies dicnntur. gistratibiis, vitio civitatis repeliun- " Pr(Bd/tM«t] Quod harnspices prae- tur: non Cato repulsam passus est dicunt pluris debet aestimari. cum praMuram petel)at cum Gabinio : " DeterioiL's cnrctel Alind haruspi- sed (pii iudos gladiatorios contra le- cum nionitntn, quod ad Clodium gos oxhibent, qui largitiones faciunt tran'ifert, qui Deos, patrium, et pa- nt pronioveautnr ad magistiatus. rentes i>erdidit.

DE HARUSPICUM RESPONSIS, CAP. 27. 1877

inesset ; multaque in eo penitus defixa atque ha;rentia praeteriret. xxvii. Parentibiis, et Diis immortalibus, et palrice nos piimmu natura conciliat : eodem enim tempore et^ suscipimur in lucem, et hoc coelesti spiritu augemur, et certam in sedem civitatis ac libertatis adscribimur. Iste parentum nonien, sacra, meraoriain, gentem, Fonteiano no- mine p obruit: Deorum ignes,'^'' solia, mensas, abditos ac penetrales tocos, occulta, et maribiis non invisa'' solum, sed etiam inaudita? sacra, inexpiabili scelere pervertit: idemque earum templum ' inflanimavit Dearum, quarum ope etiam aliis incendiis subvenitur. 58. Quid de patria loquar? qui primum eum civcm vi, ferro,^ periculis, urbe, omnibus patriaj praesidiis ^ depulit, quem vos patriae con- servatorem esse saepissime judicaveratis : 9 deinde everso senatus, ut ego semper dixi, comite, duce, ut ille dicebat,''* senatura ipsura, principem salutis mentisque publicae, vi, csede, incendiisque pervertit: sustulit duas leges, ^Eliam* etFiifiam,"* maxime reipublicae salutares : censuram ex-

p Non visa. « Non audita.

Cap. xxvii. 5 Copula ante suscipimur in C H S deest. Lamb, edidit et in lucem suscipimur. — 6 In C H ignis. In iMss. qmhiisdain, Jinit. Lamb, et Grui, solennes tnensas \e^\Uir. Vi'ie Nott. Varr. In ed. 1 472. Grapviiis esse dicit solia, mensas abditas. Ita etiam T U ; sed in U, sup. lin. ahdilos: et idem Ms. paulo post penelrahiles. — 7 T U habent in ferro. Pro periculis Gnil. con- j^cit terriculis. — 8 In x periculis. — 9 In C est judicantis : H judicastis: x ^ judicarelis. In RIss. Car. Stepb. et Barb. cdd. Rom. ntraqne \en. Herv. Jnnt. Naug. et Grypli- le«;itur jur/icaixri<is, non improl)ante Garaton. Mox pro everso, C babet eversos. Statim post C H U Xt Pt vett. edd. seiiatu. — 10 Ut ille dicebat, duce Lamb. — II In edd. nonniillis Fusiam. Dein Lamb, edidit

1' Fonteiano nomine'] Clodins, assn- » jEliani'] Legem tubt de comiliis

niendo nomen Fonteii,a quo adopta- Q. yliiins consul ciim M. Jnnio an.

tns est, perdidil sacra doniestica suze 586. ut qnoties cnm populo ageretiir,

gentis Clcdiauie. angnies de ca-h> servarent ; magis-

1 Deorum ignes] Ignes significat, trains et obiumtiandi, id est, denun-

(Hii arcendebantur in sacris Ilonas tiandi, agi per Jovcm non licere, et

Dea;, i\»:v polbita snnt a Clodio. legislationi interccdendi polestatem

f Ertiiim ;<;»»/)/««»] Nynipiiarnm tern- liaberent. Nam cum lex ferretur,

plum intelligit. Uiule ipse Cicero angnres de ccelo servabant ; inagii*-

Paradoxo 4. in Clodium, » yEdes Mains, si quid observatnm erat, quo

Nympliarnni Ina manu deflagravit.' impediri comilia possent, nnntiabant.

1878

M. TULLIUS CICERO

stinxit : " intercessionem removit : " auspicia delevit : " consules, sceleris sui socios, a?rario, provinciis, exercitu armavit: reges, qui erant, vendidit; qui non erant, appel- lavit:^ Cn. Pompeium vi,'^ ferro, domum compulit : im- peratorum monumental evertit : inimicorum domes* dis- turbavit : vestris monumentis ^ nomen suum inscripsit. Infinita sunt scelera, qua? ab illo in patriam sunt edita. Quid, quae '^ in singulos cives, quos necavit ? socios, quos diripuit? imperatores/ quos prodidit? exercitus, quos ten- tavit? 59. Quid vero? ea,'''- quanta sunt, quae in ipsum se scelera, quae in suos edidit ! quis minus unquara peper- cit hostiura castris, quam ille'^ omnibus corporis sui par- tibus? quae navis unquam in flumine publico tarn vulgata omnibus, quam istius astas fuit ? quis unquam nepos'' tarn libere est cum scortis, quam hie cum sororibus volutatus?"*

emovit pro removit. — 12 Voc. vi deest in C T U x- Paulo infra, domum H omittit. — 13 C H SU X "I* quceque: Ms. Fra nr.^j/jd quaqne. — 14 In H legitnr e(. Mox in y^ se deest. Qua: scelera in ipsum in M«. Franc, legitur. In se ipsum Junt. Lamb. Wolf. Beck, et Orell. — 15 Iste Lamb, piobante GaratOD. —

' Fttfiam^ Tulit P. Fiiriiis, sive Fn- fins consul cum Sexto Attiiio, anno urbis616. ut certis diebus, qui tamen fasti essent, agi cum populo non lice- ret.

" Censurani exstinxit] Tulerat ne quem censores in legendo senatu prapterjrent, neve qua ignoniinia affi- cerent, nisi accusatum apnd eos, et utriusque sententia coiulemnaluni.

* Intercessionem removit] Licebf.t collegae contra seditiosos cives inter- cedere, cum quid ab alio in illorum gratiam factum fuerat ; quod lege ^lia, et Fufia confirniabatnr.

" Auspicia delevit] Tulit Clodius, ne quis per eos dies quibtis cum po- pulo agi liceret, de coelo servaret.

y Appellavit] Brogitarum GalUi- graecum regent appollavit, et Ptolo- maeimi, regem Cypri, pracoui subjc-

NOT^

cit

Vide Orat. pro Dom. § 52. not.

^ Imperaiornm tnonumenta'] Q. Ca- tnli porticum, Ciceronis donio vici- nam, evertit. Vide supra.

* Inimicorum domos] Ciceronis do- mum evertit, de qua fusius in orat. superior!.

'' Vestris monumentis'] Significat do- mum suam, qnaj diruta est a Clodlo, et quap publicis sumtibus restaurata fuit.

'^ Imperalores] Cum Lucullus facile posset IMiiliridatem opprimere, ab exercitu siio derelictus, nihil profe- cit: fuere autem iegiones, quie pri- mum sub Valerio Flacco, postea sub F'lavio Fiuibria meruerunt, qua-, a Clodio solicitatae, imperatorem sequi nolueruut.

•i Nepos] Nepos profligatus ganeo est, et decoclor.

DE IIARUSPICUM RKSPONSIS, CAP. 28. 1879

[;;. 258.] quam dcnique tarn immanem Charybdim'' poiitae fingendo exprimeie potuerunt, quae tanlos exhauriie gur- gites posset, '7 quantas iste Byzanliorum * Brogitarorura- que'^s praedas exsoibuit ? aut tarn cminentibus canibns'' Scyllam, tamque jejunis, quam, quibus istura videtis, Gel- Iiis,'9 Clodiis, Titiis, Rostra ipsa mandentem ?

00. Quare (id quod ^° extrenium est in haruspicum rc- sponsis) ' Providete, ne leipublicat; status comrautetur.' Etenim vix haec, si undique fulciamus, jam labefacta/ vix, inquam, imiixa in omnium nostrum humcris cohasrebunt. xxviii. Fuit quondam ita firma haec civitas, et^ valens, ut negligentiam senatus, vel etiam injurias civium fene posset. Jam non potest, ^rarium nullum '^ est: vecti- galibus non fruuntur,' qui redemerunt : auctoritas prin- cipum cecidit : consensus ordinum est divulsus : judicia pcrierunt: suffragiadescripta' tenentur'' apaucis: bonorum

•" Vacuum,

16 Ante volutatus H S x adiliint est. — 17 In C H x "f est possit: et in x f/uan- tus. — 18 T Biztinticoruiii llei-maclwcldorumque : V bitnnticorum brogitarurumque : ed. 1472. BiriDilicuium liermachochioruinquc. Pal.d. Gembl. et Eif. pro po^tre- mo vocab»\o Largitanorumque : Ms. Ba.vb. Borgilatoruinque. V lo cxsorbuit in Ms. Franc, fuit exorbuit. iMox, Imminentibus Marclandi snspicio. — 19 I'ro Gel- liis C S X 'I' hahf-nf Gellis. RIox C U CIceliis Tiliis: T cocliislicis: Ms. Vicf. Pal. 9. et Erf. Cl(tliis Titiis. Dein pro mandenlem H liabet madentem : T x^> ed. Wald. et 14S0. mandantem. Grivviiis oonjecit legendum lambcntem. — 20 In C quidem. — 1 In \p labefactaia. Pro inquam, C H S v|/ liabent unquam: et pro innixa, onjnes Mss. Oxon. nixa.

Cap. xxviii. 2 In C ut. Dein x liabet nfgligentiti. — 3 Districta in

e Charybdim] Charybdis locus est viiini bona, periculosus et scopnlis pieniis in freto ' Vcctigalibus non fruuntur, ^c] Li-

Siciilo. cet jam niillnm esset in repiib. bel-

^ Byzantiorum'] Exules fiiernnt illi, linn, tamen dicit pniilicanos vecliga-

qnos lege sua Clodins restitnit. Vide liUiis non fViii, pro|)ter avaritiani et

Orat. pro Domo Sua ^ 52. not. rapinas eornin (pii proviiiciis popiili

s Brogitarorumque^ lirogitarns Gal- Romaiii prweranl. logrseciis fuit, cui Clodins vendidit '' Siiffrugia dtscripta ^districta'] te-

Pessinuntcm, ubi fanum Magnac Ma- iicntur] Dicit snftVagia teneri di-

tris erat. stricta; quia tanta erat candidatorum

■> Aut tarn cminentibus canibus] As- cujiiditas, ut pecunia populuni cor-

seclas Ciodii canes vocat fame rabi- ruu)pcrent, ut inagislralus asseque-

dos, nempe Geliios.Ciodios, et Titios, rentiir. quibuj vorat tribuuatuni ct omnia ci-

1880 M. TULLIUS CICKRO

animus ad nutum nostri ordinis ' expeditus * jam non erit : civem, qui se pro patriae salute opponat iavidiae, frustra posthac requiretis. 61. Quare hunc statum, qui nunc est, qualiscumque est/ nulla alia re, nisi concordia, retinere possuraus : nam, ut meliore simus'^ loco, ne optandum quidem est, illo impunito ; deteriore autem statu ut simus, unus est inferior gradus, aut interitus, aut servitutis; quo ne trudamur,7 Dii immortales nos admonent, quoniam jam- pridem humana consilia ceciderunt. Atque ego banc ora- tionem,^ patres conscripti, tarn tristem, tarn gravem, non suscepissem, non, inquam, nisi banc personam,^ et bas partes,'° bonoribus populi Romani, vestris plurimis orna- mentis mibi tributis deberera, et possem sustinere : sed tamen " facile, tacentibus ceteris, reticuissem ; sed haec oratio omnis fuit non auctoritatis meae, sed publicae reli- gionis. Mea '* fuerunt verba fortasse plura : sententiae quidem omnes haruspicum : ad quos aut referri nuntiata ostenta non convenit, aut eorum responsis commoveri ne- cesse est. 62. Quodsi cetera magis pervulgata nos saepe et leviora moverunt; vox ipsa Deorum immortalium non mentes omnium permovebit? Nolite enim id putare acci- dere posse, quod in fabulis saspe '' videtis fieri, ut Deus aliquis, lapsus de coelo,"^ coetus hominum adeat, versetur

C H S, ed. Rom. Ven. 1483. Jiint. Lamb, et al. ante Grut. in H tamen niarg. descripta legitur. In aliquot Mss. Lamliiniis invenit discripUi, quod Garaton. praefert. — 4 Hoc voc. expeditus in C S deest : et niox pro require- tis, H liabet requiritis. — 5 Verba qualiscumque est C absunt, — 6 In x-iumus. — 7 In C detrudamur. — 8 Ursinus e Ms. auetoritate conjecit actionem, pro- bante Ern. — 9 Non, quin hanc personam legitur in Pal. 9. Ms. Vict, et Erf. Lamb. Beck. Schutz. et Orell. — 10 Pro par/es x l'al>et ;jar<?s. In hawb, par- feis. Verba honoribun pnpuli liomani Grajvio glossema videbantur : et voc. Iionoribus in ^, Ven. 1480. Rom. et Wald. deest, probante Ern. Garaton. nionct, aut legendum populo Rom. et vestris, Sfc. aut vestris delendum esse. — 11 Lamb, e conjectura edidit se(/ '/«irt. Pro sed Ern. conjecit attamen. — 12 Verbiim tnea omittitnr in \p, Ms. Franc. Barb, et ed. Waid. probanle Grwvio. X l>al>et mecc. Mox pro quidem, in C legitnr idem: et pro omnes, in X omnis. — 13 Stepe in x deest. In x ^ legitur videretis. — 14 Pro aliquis, Mss. nonnnlliap. Lamb, et IVIs. Vict, liabent uliqui. Statini post, delapsus cotlo le-

NOT/E

' Nostri ordinis] Senalorii.

DK HARUSPICUM RKSPONSIS, CAI', 28- 1881

in terris, cum hominibus colloquatur. Cogitate genus so- nitus ejus, quern '^ Latinienscs nuntiarunt : recordamini illud etiam, quod nondum est relaturn, quod eodera fere tempore lactus '^ in agro Piceno Potentiae "^ nuntiatur ter- ree motus horribilis, cum quibusdam multis metuendisque rebus: ha;c eadem profecto, qnas futura'7 prospicimus, impendentia pertimescetis. (53. Etenini haec Deorum im- mortalium vox, haec psene oratio judicanda est, cum ipse mundus, cum aer atque terrfe,'** niotu quodam novo con- tremiscunt, et luusitato aliquid sono, incredibilique prae- dicunt. In quo constituendas nobis quidem sunt procura- tiones,"9 et obsecratio/° quemadmodum monemur. Sed faciles sunt preces apud eos, qui ultro nobis viam salutis ostendunt : " nostras nobis ' sunt inter nos irae discordiie- que placandae.

' Expiationes,

gitur in Ms. Erf. Beck. Schiitz. et Orell. In T U x 'I', Ms. Franc. Barb. edd. 1471. 1472. Venn, et Aid. fuit lapsus e ccelo : in C H S, et edd. plerisqne ante Lamb, (lapsus e ccelo. Lanibinus e suis libi is dedit delapsus do. each. Gnite- rns, e Pal. 9. et RIs. Vict, edidit delapsus e cw/o, euniqne Gr»v. Oliv. Lall. et Wolf, seciiti sunt. — 15 In C que. Sequcns vcrhuni legitur Larinienses in ed. Junt. — 16 In H X 'I' legitur/ntfum. Vro Potentiw, Ma. Franc. Poinptino. — 17 Voc. fulura deest in sepicm Mss. Oxon. Erf. Franc. Barb, et ed. Wald. 1480. Uncis inclnsit Beck. Statim post, CHS habent perspicimus: T x prospicia- tnus : et in x ^ iejiitur impudentia pro impendentia. — 18 Acr atque terra de Garatoni cdiijectura habent Wolf. Beck. Schutz. et Orell. Agri terra motu legitur in Jiint. et Lamb. Ms. Franc, et Barb, atque ed. Ven. 1480. legunt mundus atque ngri cum terrcc motu, Sfc. Ms. Car. StepU. mundus cum agri atque tcrrcB motu, i^c. In C H S T U ctiani agri est pro air: in x 4' igUur agri. Mox C T habent contremcscunt. — 19 Lanibino iioc verbum depravatum videbatur : itaqne malnit ;)?'ea(^io?ie.s- vel /)o,s<H/rt<i«»i('S reponi. — 20 In H »{/ et ed. Lamb. \e^\U\r obsecrutioncs. Schottus, Nod. Cic. in. 17. m-dlcbat observationes. Mox \)ro faciles \f/ liabct /ttci/t. — 1 In C H x '(' ^obis. Paulo infra, pro inter, C ^ intra.

NOTjE

'" Pntentia:] Potentia urbs Piceno- ostentis, et terrie motibus, quasi vo-

luni est, nunc ubi I,orptana acdes ; ce sua, pericula prsedicere reputan-

vnlffo Notre-Dame de Lorettt. duin esl.

" Viam salutis ostendunt] Decs his

M. TULLII CJCERONIS

PRO CN. PLANCIO

OKATIO XXXI.

ARGUMENTUM.

Cum aedilitatem simiil petissent Cn. Plancius et M. Junius Laterensis, crea- tus aedilis est Plancius, Laterensis praeteritus. Qua ille ignominia com- motus, Planciuni ex lege Licinia ile sodalitiis, h. e. coitionibus ad corrum- penda populi suffiagia factis, (nam quorum opera tribus corrumpebantur, sodales et sequestres dicebantur : vid. pro Ccelio c. 7.) acensavit, quod inter ambitus crimiua gravissimum est. In Loe periculo confugit Plan- cius ad Ciceroneni, (queni olim exulem quaestor Macedoniee complexus erat, omnibusque modis foverat) ut hoc tantuni periculnm a se depelieret. Itaque Cicero eum hac oralione accurate defendit ad quEesitorem C. Al- fium, quern accusator, pro facultate quam lex Licinia dabat, ediderat una cum judicibus reliquis ; qui inde judices editicii appellantur. Primis et ultimis quatuordecim capitibus diluuntur ea, quae cum in Ciceroneni erant dicta, turn in genere totaque vita Plancii reprehensa ab accusatore erant. Reliqua autem oratio, c. 15 — 27. in ipso accusationis capite refutando versatnr.

I. 1. [Ed. Aid. p. 259.] Cum propter egregiam' et sin- gularem Cn. Plancii, judices, in mea^ salute custodienda fidem,* tarn raullos et bonos viros ejus honori "^ viderem

Cap. I. 1 Cum per egr. Vresi]. Moi \n tp Cn. Pompeii PUtncii. — 2 In x 3*

NOTJE

» In mea salute custodienda fidcm] exiliom Cicero, in ATacedoniam, ad Cum lege Clodia pulsus fuisset in Planciuin perrcxit, et cum eo Thes-

1884 M. TULLIU^ CICERO

esse fautores ; ' capiebara animo non mediocrem volupta- tera, quod, cujus officium mihi saluti fuissetj ei meorum temporura'" memoriam suffragari '^ videbam.'^ Cum autem audirem, meos partim inimicos, partim invidos/ huic ac- cusation! esse fautores,^ eandemque rem adversariam esse in judicio Cn. Plancio, quaj"^ in petitione fuisset adjutrix ; dolebara, judices, et acerbe ferebam, si hujus salus ob earn ipsani7 causam esset infestior," quod is meara salutem atque vitara sua benevolentia, prajsidio, custodiaque tex- isset. 2. Nunc autem vester,^*^ judices, conspectus et con- sessus iste reficit et recreat mentem meam, cum intueor et conteroplor unumquemque vestrum. Video enim hoc in numero neminem, cui mea salus ^ cara non fuerit ; 9 cujus non extet in me suum '° meritum ; cui non sim obstrictus memoria beneficii sempiterna. Itaque non extimesco, ne" Cn. Plancio custodia meae salutis apud eos obsit, qui

" Oppugnaretur,

ea, et in x !• constituenda leguntiir. Paulo post x 3. habet honore. — 3 Faulu- ros Mss. pauci, et edd. ante Griit. favitores iitiobiqiie Teeg. — 4 In r videbnt. Infra, veibuin pmlini ante inimicna in » deest. — 5 WW fauturos. Verba in ju- dicio non agnostunt H t. — G x ^- ''abet qiiem. Mox pro dolebam in C scriiii- tur debebam ; et pro si hujus, in a x ■^- ^'^ '»<*'•■• — 7 Ipsam in a deest, et statun post pro quad x 3. habet quain. — 8 In » videlur. Mox el recreat r absnnt. —

9 X 3. habet no»i c!ira, Ed. Ven .Tiint. et Steph. legnut non cara fuerit. —

10 Suminum in tribns Oxon. Mss. Erf. Teejj. Lamb. Greev. Weiske, et Orel!. Manntio videlur ant abiindare sunm, am summum esse reponenduni. Mox

NOTyE

salonicam x Kal. Jnnii venit, nbi ^ Partim inimicos, partim invidos']

enin omnibus hiinianitatisoffioiis pro- Inimici manifesti sunt, invidi cbscu-

secutus est. Vide epist. ad Att. in. ri : utrique autem banc accusationem

8. erat enim quaestor in ista provin- Plancii promovernnt.

cia. ^ Nunc autem tester'] Locus ad be-

•• Ejus honor i] Ad acdilitatem aspi- nevolentiam : nam cunj accusator ju-

rabat, qua conimuni omnium siift'ra- dices ediderit contra iegis senten-

gio potitus est. Inter honores seu tiam, quos infestos reo fore sperave-

dignitates ^edilitas habebatnr. rat, eos sibi ita gratos esse ait, nt eos

■= Meorum temporum] Tempora in- optasse etiam videatiir.

telligit, quibtis Clodianoruni, et ip- ^ Cui mea salus] Loquitur de siio

sins Ciodii furoribus tantopere Vfxa- exilio, a quo comniuni omnium opti-

tus est. matiiin voce perbonorifice, reniten-

'' Suffragari] Id est, aiixilio esse, tibus frustra Ciodianis, Romam re- ad aedilitatem obtinendam. vocatus est.

PRO PLANCIO, CAP. I. 1885

meipsum maxime salvum videre voluerunt : sa3pius(|uc, judices, mihi vcnit in mentem, admirandura esse, M. Late- rensem, hominem studiosissirnum et dignitatis et salutis ineaj,'^ ^ reum sibi hunc potissimum dclcgissc," qiiara me- tuendum, ne vobis id ille magna ratione'' fecisse videatur. 3. Quanquam mihi non sumo* tantnni, judices, ncque ar- rogo,'+ ut Cn. Plancium suis erga me mcritis impunitatem* consecuturum '5 putem. Nisi ejus integerrimam vitam,"' modestissimos mores, summam tidcm, continentiam, picta- tem, innocentiam ostendero ; nihil de poena*^ recnsabo : sin omnia pra^stitero, quae sunt a bonis viris expectanda; "^ petam a vobis, judices, ut, cujus misericordia salus niea custodita'" sit, ei vos vestram misericordiam, me depre- cante, tribuatis. Equidem '^ ad reliquos labores,' quos in hac causa majores suscipio, quam in ceteris, etiam banc molestiam assumo, quod mihi non solum pro Cn. Plancio dicendum est, cujus ego salutem non secus, ac meam, tueri debeo, sed etiam pro '9 me ipso, de quo accusatores

'' Prasumo. ' Absolutionem. ^ Damnatione.

astrictusn X 3. heneficiorum H. — II Nee motlo H. — 12 Et studiosiftsimum et dili- gentissimum salutis mecE C; H S a r X '• '!'> Fi'anc. uterqne, omnes edd. ante Grut. atqiie Weisk. studiosUs. et dtgnisaimtim sal. mece T x 3. Pull, aliqnoi et Dresd. Postea in x 3. le^iliir (^uem metutndum: et in a ne nobis. — 13 In C re legitur pro »7(()one: mo\ '\n x ^- sumitio tanturn : in x 3. summo xtnde. — 14

Neque arrogo, judices Lamb. — 15 Cunsecutuin Teeg. non improbante (iaraton. Infra, post \oc.Jidein, x 1- addidit juitientiam : et prirpositio ante pcnia in r

deest. — 16 Ab omnibus viris expect. C. expetenda scribitnr in H S T rx ^•

if*, et edd. vett. spectnnda Wei.<ke. Mox jm/jcc.s, a vohis hahent Franc, edd.

vett. ante Lanibinnm, et Weiskc— 17 In H cnnsecutn. — 18 Et (juidem IF.

Panlo infra, verbuni hac x 3. abest : et pro suscipio idf-m Ms. habet .<!u."f;)if/o.

Dein sumo pro assumo legeiidura siispexit Ern. — 19 Sed et pro liabet C: sed

NOT/E

^ Salutis metcl Laterensis ille, cum fact-rent, siditi erant aliqnem ex no-

amicus Ciceronis es-et, nocere sane bilioribus accnsare in judicio.

non debuit Plancio, qui Cicevonem "^ Integerrimam vilam] Proposilio

ainicnni tani benigne exnleni recepe- est oralionis.

rat. ' Equidem ad reliquos labores] Par-

' Reum hunc potissimum delegissc'\ tiiio. Adolesccntcs Homani, nl famani sibi

1886 M. TULLIUS CICERO

plura paene quam de re^° reoque dixerunt. ii. 4. Quan- quara, judices, si quid est in me ipso ita reprehensum, ut id' ab hoc sejunctum sit, non me id magnopere conturbat:* non enim timeo, ne, quia perraro grati homines reperian- tur, idcirco, cum me nimium gratum illi esse dicant, id mihi criminosum esse possit: quae vero ita sunt agitata ab illis, ut aut merita Cn. Plancii erga me minora esse dice- rent,5 quam a me ipso praedicarentur ; aut, si essent sum- ma, negarent ea tamen ita raagni, ut ego putarem, ponderis apud vos esse debere ; haec mihi sunt tractanda, judices, et modice, ne quid^ ipse ofFendara;'" et turn denique, cum respondero criminibus,^ ne non tam innocentia reus sua, quam recordatione meorum temporum, defensus esse vi- deatur.^

5. Sed mihi in causa facili atque explicata, perdifficilis, judices, et lubrica" defensionis ratio ^ proponitur: nam, si tantummodo mihi necesse esset contra Laterensem dicere, tamen id ipsum esset in tanto usu nostro * ^ tantaque ami- citia molestum : vetus enim est lex ilia justae veraeque amicitiae, quae mihi cum illo jam 9 diu est, ut idem amici

« In tanta familiaritate.

pro X !• sed etiam de x 3. — 20 Re in ^ deest.

Cap. 11. I Hie iuC: et seq. veibuni in r sciibitinarf. S, et edd. plerse- que ante Griit. cum Weiske, edidcrnnt ub hoc alienum sit. C ;//, et Pall, ali- quot t/< 2(/ u6 /toe c/ic^um sz^ ; -dut ab hoc dictum: at pliires tamen ab hoc sit, sine alia voce : Franc. 2, et ed. 1472. ut id ad hoc sit. Veibiim alienum in T X 1. deest. Statini post, ne me id T; non id i^.— 2 Conturbct H tp, Ven. Junt. Lamb. Giiit. et Scliutz. Mox pro ne, quia \i\C x 3. legitnr neque ; in r quia. Veibiim illi post gratum in n omittitur. — 3 In \p legitnr dicant; el post a ine, verbum ipso in x 3. deest. — 4 In C omittitur quid. Dein pro et turn, C H r X !• 3. i/*, Diesd. Pith, cettim: » tecum. — 5 In a respondeve : Ms. Erf. et Graev. respondero omnibus. Vide Nott. Varr. Seqiiens verbum in r legiMir me. — 6 X !• liabet videar. — 7 Pro defensionis ratio r habet defensio. Mox

NOTiE

^ jS'e quid ipse off endam] "PoXWcgUm Plancii defensio, quippe quae aut

se modeste de Plancio dicturnm, ne contra Plancium futiira sit, si ceda-

quid committat quod jure rcprehen- tnr dignitati Latcrensis; aut contu-

di possit, si Plancii beneficia, sibi ineliosa in Laterensem, si illi PJan-

collata, nimium extollat. cius aequetnr.

" Lubrica] Lubrica et incerta est

PRO PLANCIO, CAP. 3. 1887

semper velint : neque est ullum certius amicitias vinculum, quam consensus et socictas consiliorum et voluntatum. [p. 2G0.] Mihi autem non modo *° est in hac re molestissi- mum contra ilium dicere, sed multo illud magis, quod" in ea causa contra dicendiim est, in qua quaedam hominuni ipsorum videtur facienda esse contentio/ 6. Quaerit '* enim Laterensis, atque hoc uno raaxime urget, qua se vir- tute, qua laude Plancius, qua dignitate superarit. Ita, si cedo illius ornamentis, quas multa et magna sunt ; non solum hujus'5 dignitatis jactura facienda est, sed etiam largitionis recipienda ''^ suspicio ° est : sin '^ hunc illi ante- pono, contumeliosa habenda est oratio,P et dicendum est id,'^ quod ille me flagitat, Laterensem a Plancio dignitate esse superatum. Ita^ aut amicissimi hominis existimatio ofFendenda '7 est, si illam accusationis conditionem sequar; aut optime de me meriti salus deserenda est.'^ iii. Sed ego, Laterensis, caecum* '9 me et praecipitem ferri confitear in causa, si te aut a Plancio, aut ab ullo,^° dignitate po-

/ Comparatio, f Itaque. * Nullius essejudicii.

csset post id ipsum C abest. — 8 In r vestro. — 9 Jam in C deest. — 10 Modo omittitiir in C H S T » r X !• 3. i//. Mihi autem non id est in hac re molestissi- mum Ms. Erf". Teeg. ed. Rom. Yen. Crat. Lamb, et Orell. non id est in hac re so- lum molestum Ji\nt. Nang. 7ion modo id est in hue re molcstissimum Grnt. et Graev. non est in hac re molcstissimum Steph. non modo id est in hac re >noles- tissimum Pall, aliquot, Franc. 2. ed. 1472. et Oliv. jion est solum in hac re molestum Franc. 1. cum niultis edd. 3Iihi autem non est in hac re solum molestum Wei<k,e. Pro 7nolestissimum ■■^ liabet modestissimujn. — 1 1 In x 3. legitun/ituw. — 12 X ^- Q"'''''^^'^''- Voc. tniwj in Coinittitur: et T habet Lataranensis. — 13 J. F. Gronovnis ronjecit /mic, probante Ern. — 14 In ^ respicienda. Ver- biim est, post suspicio, omittitnr in Mannt. Lanib. et Weiske. — 15 In \J/ si. Mos. pro oratio <r \\aUet ratio. — 16 Voc. id in H deest. Latarensem h?ibetC panic infra. — 17 In x S. offe.renda. — 18 Desideranda « x 3. dicenda r : dese- renda \f/. Verbnni est oniittit Lamb.

Cap. III. 19 II u tecum. Statim post, pro ferri, x 3. ^erj. — 20 r babet illo. In Ms. Teeg. bic locus ita legitur: si te a Plancio aut ab uUo dignitate

NOT/E

° Recipienda suspicio'] Reciperc sii- Contumcliosum est, agere contra ie-

spicionem rei, est rem obscure fate- ges ainicili.v. Est autem bio argu-

ri. Hinc tota causa pendet ; an lar- mentatio anccps utrimque constriu-

gitione nedilitatem sit consecutns. gens.

P Contumeliosa habenda est oratio']

1888 M. TULLIUS CICERO

tuisse superari dixero. Itaque discedam ' ab ea conten- tione, ad quam tu me vocas, et veniam ad illara, ad quam me causa ipsa deducit. 7. Quid? tu dignitatis judicem^ putas esse populnm? Fortasse nonnunquam est. Utinarn vero' semper esset!'' sed est perraro ; et si quando est, in lis magistratibus est mandandis/ quibus salutem suam committi putat: his levioribus comitiis/ diligentia/ et gra- tia" petitorum lionos paritur,'* non iis ornamentis,'' quas esse ill te videmus. Nam, quod ad populum pertinet, semper dignitatis iuiquus judex ^ est, qui aut invidet, aut favet. Quanquam nihil potes*^ in te, Laterensis, consti- tuere,* quod sit proprium laudis tuae, quin id tibi sit com- mune cum Piancio. 8. Sed hoc totura agetur alio loco :

* Masistratus obtinetur. '' Arrogare tibi.

superari dixero. In r illo. — 1 Discendam in r: discedam in ea cnndicime legitnr in Franc. 1. — 2 Quid turn? an dign.jud. Ms. Eif. Quid? tu magiii dign. jud. Ms.Tepg. Quidl <m o« d^g-n. jud. Giepv. el Weiske : Quid tuimmem dign. jud. », Franc, uterque, edd. 1472. 1480. Quid tune inanem dign. jud. x 1. Ven. et Jnnt. Quid tu non inanem dign. jud. Man. et Gnit. Quid? tune cequum dign. jud. Lamb. Quid? tu idoneum dign. jud. Si liulz, ex Ernesti coiijectura. Quid? tu non dign. jud. Oliv. Pro tu, H S liahent tune; n tu inanem ; r tu inane; ^ tu me inanem. Post voc. popu/um, a atidit /?«»>«. — 3 Vto vero,^ legilnon; anii- cns Ursini uero. Statim post, verbnni est in C omittitnr. — 4 Partitur C: pa- tituru r : puratur Ms. Erf. Mox re rid. legitiir in C — 5 Dign. unicns judex Ms. Pith. Paulo infra aut faciei habet x 3.-6 Potes in C omittitnr: H S T u (• ^,et Ms. Pilh, babent potest. Dein pro quod sit, a quid sit ; x 3. quin sit.

NOT,E

1 Vero semper esset] Non est dn- majoribus auspiciis, alii veto niinores

bium nuin verus legenduni sit : verus niinoribus cieabantnr.

enim et inanis opponiintur: bic iiidi- *■ Diligential Qui petebant uliquaiii

cat, populnm non verum, sed inanem dignitatem, solili erant sibi po|)uhuu

dignitatis judicem esse. deinereri salutando diligenter omnes,

' Magistratibus mandandis'] Probat rogando et supplicando.

non verum semper judicem esse po- " Et gratia] Qui gratia valebant

pulum in magistratibus eligendis, apnd populnm, facilius obtincbant

qualcs sunt consulatus, pracfectura, mngistratus.

et censnra ; idqui; probat, 1. a levi- " lis ornamentis] Ostendil Cicero

tate populi ; 2. a jure popnli; 3. a ornainentafaiiiiliae Laterensis, ntpote

more majorum. c-onsuluris, non lam ad niagistratus

' His levtorihus comitiis] Inter ma- obtinendos, quam apnd pi>,)nlum di-

jores magistralus A. Gelliiis reponit ligentiam et gratiam prodesse. consulc!', praiioics, censores, quia

PRO PLANCIO, CAP. 4. 1889

nunc tantum dispnto de jtire populi; qui et potest ct solet'' nonnunqiiam dii^nos^ praeterire: nee, si a populo praeleii- tus est, quern non oportuit, a judicibus condemnandus est, qui praeteritus non est. Nam si ita esset, quod pat res apud majores nostros tenere' non potueruut, ut reprehcn- sores'" essent comidorum, id haberent judices;^ ve],^ quod multo etiam minus esset ferendum. Turn 9 enim magistra- tum non gerebat is, qui ceperat,* si patres auctores non erantfacti: nunc postulatur a vobis, ut ejus exilio,'" qui creatus sit, judicium populi Roniani reprehendatis. Ita- que quanquam, qua nolui, janua** sum ingressus in cau- sam, sperare videor, tantum " abfuturam esse orationem meani a minima suspicione ofiensionis tuae, te ut potius objurgem,'^ quod iniquum in discrimen adducas dignitatem tuam, quam ut ego earn uUa contumclia coner attingere. IV. 9. Tu continentiam, tu industriam> tu animum in rcm- publicam, tu virtutem, tu innocentiam, tu fidem, tu labores

' Retinere. '" Emendatorcs.

Mox in » nunc autem disp. Dein et, ante pnlent, in H T x 3. (leesit. — 7 Quam indignos H : nee, si appcllo u. — 8 TeZ omisit ed. 1584. et Sclnitz. Etiam in « ileest. C hnbet esset referendum : omnes alii M*s. et edd. pra-ter Teeg. Jiint. Ern. Schiitz. et Orell. est ferendum. — 9 Tuum in r. Mox ferehut agnoscit % •^» et paulo post idem Ms. habet fact i esseitt ; enim posfulutus. — 10 ^4H.r/7Jo liribeiit H S. Dein pro Itaque, in k iegitnr Ilu. Mox qua volui in C H X' ''ppg- Ji'it- Verbnni nolui omisit r. Sim in^r. nterqiie Franc. Ms. Lamb. ed. 1 172. Ven. Grnt. et Graev. — 1 1 Tarnen in if/ a : ajfuturnm in C x- Turn a nimia susp. in a Iegitnr. Ut ante potius omisit x 3. — 12 it te poliiis ohjurs;em Jiini. ohjurf^ure a H \f/, et alii Mss. objurgere (" x 1- I" X ^- ^> •7"""* iniquum, in x •• ?"«"» in inimicum Iegitnr. Mo.\ ut ego ullu babet », ut ego ca ulla r.

NOT/E

y Potest et soletl Popnlus jnre sno * Qui ceperat] Id est, qni populi

potest, et solet, ad magistratus non siitfragiis magistratuni fuerat as'ern-

assnmere qnos illis dignos putat. tns, nisi electionem senatus compro-

^ ILiberent judices] Vnit ostendere, basset, niagistratum non assnniebat : si judices veileni probibere a magis- at hoc jus majores retinere non po- tratn aliqMO obtinendo, qui a populo tiiernnt, ne judicium populi ( orrigi selecti sunt, cos et populo et patri. ab iis vidercttir. Idem postulat La- bus majorem babilnros esse auctori- t«renvis a judicibui, nti corrigant tatem ; cpiod ferendum est minime. electionem quam fecit popnlus. Per patres autem intelligit sena- ^ Qua janua] Metapborice jannam turn. pro propositione dicit.

Delph. et Var. Clas. Cicero. 6 D D

1890 M. TULLIUS CICERO

tuos, quod'' aedilis non sis factus, fractos esse et abjectos et repudiates putas? Vide tandem, Laterensis, quantum a te dissentiara. Si, medius fidius,*' decern soli essent '' iu civitate viri boni, sapientes, justi., graves, ''^ qui te indig- num aedijitate judicavissent; gravius de te judicatiim pu- tareui, quam'^ est hoc, quod tu metuis, ne a populo judi- catum esse videatur: non enim comitiis judicat semper populiis, sed movetur plerumque gratia;* cedit precibus;"' facit eos, a quibus est raaxime ambitus:" denique, si jii- dicat,'7 non delectu aliquo aut sapientia ducitur ad judi- candura, sed impetu nonnunquam,'^ et quadam etiam te- meritate. Non est enim consilium in vulgo, non ratio, non discrimen/ non diligentia : '9 seraperque sapientes ea, quae populus fecisset, ferenda, non semper laudanda duxerunt.*° Quare cum te aedilem fieri oportuisse dicis, populi culpam, non competitoris, accusas.' 10. [p. 261.] At fueris dig- nior, quam Plancius: de quo ipso* ita tecum contendam paulo post, ut conservem dignitatem tuam : sed, ut fueris dignior ; non competitor, a quo es ^ victus, sed populus, a

" Ro^aius.

Cap. IV. 13 Quum hahet ^p : Vide tamen n. Paiilo infra, post voc. ^uan- tum, inseritur e.iro in Erf. Teeg. Grsev. Scliutz. et Oiell. — 14 Graves in » deest. Dein judicarent C : judicassent Junt. — 15 In a quunquam legitiir : in ^ est quod te met. Praepositio a ante populo deest in C. — 16 In ;{/ scribitur cedii populus: idem Ms. Iiabet statini po^t favet pro facit. — J7 Ms. Erf. etsi judicat: IMs. Teeg. etiamsi jud. oniisso etiam ante v. lemeritatis. Pro delectu al. dilectu. — 18 In x nnnuiiquam. Voc. etiam in T oniiltitnr. — 19 x 3. habet diligentia: non opportunilas: et x l- semper. — 20 In C H T u r X !• X 3. 'Z', Teeg. Franc, ntrisque, Dresd. et ed. 1472. legitnr dixerunt. — 1 In C accusa: r ciiusam accusas. Verba, Quare .... accusas in « oniittiintur. Vt fueris dign. legitur in Erf. Teeg. Lamb. Grapv. Sclintz. et Orell.— 2 Ipso deest in C H S T w r X !• 3. '/', el edd. ante Grjev. In Ms. Teeg. ipse scribitur. — 3 In x 3

NOTiE

'^ Medius fidius"] Id est, ifa me Jo- pnlo.

vis filins, Hercules scilicet, amet. ^ Movetur gratia'] Gratia movetur

"^ Decern soli essent] Pauconini sa- erga enm qneni promovet ad niagis-

pientnm judicium judicio totius im- tratum.

peritae miiltitndinis auleponendum ^ Non discrimen] Nesrit popnlns

est: quare gravius esse deberet La- judicare de nierilo et dignitale eo-

terensi jiidicatnm ab illis fiiisse in- rum (pii petunl magistratus. dignum sedilitate, quam a toto po-

PRO PLANCIO, CAP. 4. 1891

quo es praeteritus, in culpa est. In quo primum illud debes putare, comitiis/ prassertirn aidiliciis,^ studiuni" esse populi, non judicium: eblandita *• ilia, non enucleata' esse^ suftVagia: cos, qui sufFragium fcrant, quid denique ipsi debeant,^ considerare saepius, quam, quid cuiqne a republica videatur deberi.^ Sin autem mavis esse judi- cium ; non tibi id rescindendura est, sed ferendum.^ 11. Male judicavit populus : at judicavit. Non debuit : at potuit. Non fero : at multi clarissirai et sapientissimi Gives 9 tulerunt : est enim haec conditio liberorum populo- rum, prascipueque hujus principis populi, et omnium gen- tium domini ac '° victoris, posse suffragiis vel dare, vel detrahere, quod velit, cuique : nostrum est autem," qui in hac tenipestate populi jactamur ac fluctibus, ferre raodice ^ populi voluntates, allicere alienas,' retinere partas,"^ pla- care turbatas : "' honores si magni non putemus, non scr-

* Favorem.

est. — 4 Praepositionem in ante comitiis addidit Lamb. Mox est populi habet "• — 5 Verbiim esse in H deest : et statim post idem Ms. et ;// scribiint eosqiie : pro feraiit x ferunt.—G Quid cuique ipsi debeant in Erf. Teeg. Lamb. Gra?v. Schiitz. et Orellio : in r debent, in x 3. habeant legitiir. Statim, deliberare sap. in T X 3. et Car. Stepli. — 7 Quid cuique a re publica debeatur Ms. Erf. et Teeg. qiios sequiliir Orelliiis. Pro cuique » habet tibi: et verbum debeii idem Ms. delevit. Sed autem in C legiiiir. Pro mavis esse, (; babet magis est: » r X 3. 7najus est. Mox in C restinguendum : in x 3. restiluendum. — 8 In r^ referendum. — 9 Ante tulerunt r addidit 7(on. Pariicula hac ante con- ditio, abest C H S T a r i|/, Ms. Erf. edd. vett. ante Grut. atque Weiske. Statim post r liabet pracipue. — 10 Atque agnoscnnt Ven. Jiint. Crat. Lamb. Weiske et Orell. Pro domini in x !• legitur domi. Particnlam vel, ante dare, in C deest. Idem Ms. pauio post babet </!/o(/ it/iV, ciyusiyKe. — 11 Nos- trum autem est Ven. Lamb, et Weiske. nostrum est autem, vostrurn Ms. Erf. Teetf. qiios seqnitur Orelliiis. Mox jactemur agnoscnnt Erf. Teeg. Mss. ple- rique, Yen. Junt. et Orell. — 12 In u paratas. Partlculanj si post hunores in

fiOT/E

e Comitiis adiliciis] In romitiis cu- centnriata, ubi creabantur magistra-

riatis, sive tribniis, minores magistra- tns consilio et ratione.

tus crcjibantiir. De comitiis fuse ^ iModice] Modice, est aeqno et mo-

dictnm est in Agr. ii. § 27. not. derato animo ferre.

'' FMundita'] Eblandita, id est blan- ' Allicere aliemts] Qui magistratns

ditiis qiia-sita; qnalia plerniiiqiie sunt qnarit, debet sibi conciliare volun-

cnriata, ubi gratia et precibus saepe tales eornm qui ab eo aiieni sunt, et

magistratus oblinentur. competitoribus favent.

' Enucleata] Enucleata, id est dill- "' Turbatas] Turbatas vocat qnaj

gentius examinala, qualia fuerunt iracundaj sunt et infeusae.

1892 M. TULLIUS CICERO

vire populo; sin eos expetamus,*^ non defatigari suppli- cando.

V. 12. Venio nunc '+ ad ipsius populi partes, ut illius contra te oratione potius, quam mea, disputem : qui si te- cum congrediatur, et si una voce'* loqui possit, haic dicat: Ego tibi, Laterensis, Plancium non anteposui ; sed, cum essetis aeque boni viri, meum beneficiuiu^ potius ad cum detuli,^'^ qui a me contenderat,^ quam ad eum, qui milii non nimis submisse supplicarat. Respondebis, credo, te splen- dore et vetu state familiae fretum, non valde ambiendum putasse. At vero ''^ te ille ad sua instituta, suorumque majorum exerapla revocabit: semper se dicet rogari vo- luisse, semper sibi supplicari : '^ M. Seium," qui ne eques- trem quidem splendorem incolumem a calamitate judicii retinere potuisset, homini nobilissimo, innocentissimo, elo- quentissimo, M. Pisoni, preetulisse : ° pra^posuisse se Q. Catulo,P summa in '9 familia nato, sapientissimo et sanc- tissirno viro, non dico C. Serannra/°i non stultissimum

P Suffragium. t PostuUiverat.

eo<lem M.«. deest : pro magni fliabet miignos. — 13 Expectnmm in C H a ^ x 1. Franc. I. et Uresd.: expetimus in Franc. 2. ed. 1472. et Junt. In Ms. Teeg. legitnr defetiguri.

Cap. v. 14 Jam agnosciint C H S T x 1- 3. 4-, Teeg. alii Mss. edd. vett. GraRv. Weiske, et Oielliii«. Verba Venio . , ..disputem a absniit. Paulo in- fra cvngrediar habent C T. — 15 Viva voce in \p, Franc. 2. Dresd. et ed. 1472. Mox Ms. Toefi. ac dicat: et x 3. Plancius. Paulo infia catsris a-qne in » scribitnr. — 10 Ad eum potius deluli Ms. Tepjr. et Junt. qnos sequitnr Oreilins. Prappositio a ante ine in « omillitiir : qui a me 7ion cHn^ legil>ir in x '• — 17 \oc, vero \n n, ilk in H desnnt. — 18 Post supplicari Ms. Teeg. addit sp. In Erf. li'gitur ct semper sibi suppl. idqne recepit Grajv. semper se dicet rogari, semper sihi supplicari foluisse Lamb, semper se dicet rngari, semper placuisse Vcn. Junt. semper sibi placuisse Grnt. Verbum sibi deest in C H S T « r X 1 . 3. 4'- Pro supplicari, in » r x !• 3. tf/, lepitur placuisse. Mox pro Seium ^ babet secum. — 19 In summa Lantb. — 20 H Seremnium. Mss. pleriqne et

NOTiE

" M. Seiumi Seins hie fnit eqnes, qui biennio post Ciceroneni conMil

qni tanijuatn indignns eo ordine con- fnit ; vir singidari ernditione, et qui

dpinnatns est. Probat jam ab exem- de Hispanis triiimphavit. HuicSeins

plis, mnltos assecntos non fuissc ma- prrrposilns fnit.

gistratu";, qui popiilo non placebant. i' Q. C'atulo'\ Vide Orat. pro Mu-

" ni. Pisoni pralulisse] Pnppinm rena, § 36. not.

Pisonem indicat, e patricio genere, <» C. Seranum] Credit Maniitius

FRO PLANCIO, GAP. 5- 1893

hominem, (fnit cniin et animi satis tnagni, et consilii) sed ' Cn. Manliiini, non solum igno])ilom, veriim sine virtute, sine ingenio, vita ctiam contemta ac sordida. 13. Dcside- rarunt* te, inquit, oculi mei, cum tu esses Cyrenis : ^ me cnim, quam socios, tua frui virtute malebam ; et, quo plus intererat, eo plus aberas a me: certe non videbam.' Deiur de sitientem+ me virtutis tua.'* dcseruisti ac dereliquisti : ' coeperas cnim petere tribunatum" plebis teniporibus iis, quae istam eloquentiara et virtutem requirebant : quam petitionem cum rcliquisses, si hoc indicasti,^ tanta in tem- pestate te gubernare non posse, de virtute tua dubitavi ; '^ si nolle,^ de voluntate : sin, quod magis intelligo, tempoii-

edd, vett. C. Serenum, suhtilissimum hominem; fuit eniin et animi, Sfc. IMss. noniuilli, Grsev. ct edd. seqo. C. Seranum, non stuUissimitm hominem; fuit enim et animi, Ifc. Orellins, ex Ms. Tee». C. Senanum, sluUissimnm hominem: fuit enim tumcn nobilis: non C. Fimbriam, novum komimm: fuit enim et animi, £fc. Manutiiis coiijeoit .Stnfl/iuw legend. Paulo post,/»i( enim homo in a lej^ittir : at(\{\e et utMe animi in H deest. — I Sed et UaUe[ C T»in Cn. I\I(t- nilium C ^ : C. Manlium Oliv. Cn. MalUum Orell. ex (ide Inscript. Gnit. p. 207. Mox pro contemta J. F. Groiiov. conjccit contenta. — 2 In C Desiderant. — 3 Et cur ifno plus intererat, co plus aberas a me, eerie non videbum Franc. 1. et alii Mss. Et cur etiam quo plus intererant, eo plus abend a me eerie no7i vide- bam Franc. 2. Diesd. et ed. 1472. Et quo populus intererant, eo plui abcrat Ms. Pith, ceteris oniissis. Pro et, quo, u habet qua. Vor. quo abe,*! H r x !• 3. i//. Oiellio excidisse vitiotur verbiini ante quo, l*ro plus, C H » ij/ populus ; pro intererat, \p intereat ; et pro aberas, u aberat. Mox ie eerie non videbam edidit Latnb. cum te non videbam INIs. Tceg. Garaton. conjecil lesrendnni certe te iion videbam. — 4 Sitiente sciibiliir in C : et mox x 3. Iiabot tribus plebis. Staliiii post, pro iis qute, in C his quo scilbitur. — 5 Jiidicasti in Erf. edd. vett. et Greev. — G Si nolles Puce, et Junt. Pro si legitnr sed in x S, et sin, quidem in

NOTvE

legendnm esse Serranum, qui proxi- derelinqtiitiir post rem praesenteni. lue consul fuit ante Malliiiin. " Petere tribunatum] Coepit petere

' Cijrenis] Cyrena; Libyze oppiduni tribunatum, Ca^sare et IJibulo consu-

nobilissimiim est, de quo loquitur libus, A. U. C. C"J4. quo tempore vi-

Plin. lib. V. cap. 5. delicet in lescni Agrariam jurari vq.

« Sitientem me virtutis tucr] De>ide- luit Caesar. Destitit autem Lateren-

labat Latereusis virtutem, cum Clo- sis ab ilia |)etitione, ne jurare ipse

dii furoribus expositus fuit : si enim cogeretur.

ejus collega fuissel, sua eloquentia et " De virtute tua dtibitavi] Non satis

virtute ipsi obstiiisset. eum fortem esse patria judicavil,

' Dcseruisti ac dereliquisti] Deseruit quia desistendo videbatnr fngere pi-

ipso temj)ore, dereliquit post tem- ricula, (piibus pro republics exponere

pus: deseritur enim in le pncsenii, be bonus civis debuit.

1894 M. TULLIUS CICERO

bus"^ te aliis reservasti ; ego quoque, inquarn/ et respub- lica ad ea te tempora revocavi, ad quas tu te ipse serva- ras.^ Pete igitiir eum niagistratum, in quo mihi niagnae utilitati9 esse possis: aediles quicuraquey erunt, iidem mihi sunt judices parati : tribuni plebis, permagni interest, qui sint : quare aut rcdde mihi quod ostenderas ; aut/° si, quod mea minus interest,* id te magis forte delectat, red- dam tibi istam asdilitatem, etiam negligenter petenti. Sed amplissimos honores' ut pro dignitate tua consequare," condiscas, censeo, mihi paulo diligentius supplicare.

VI. 14. Haec populi oratio est;"^ mea vero, Laterensis, haec : Quare victus sis, non debere '^ judicem quaerere, modo ne largitione sis victus. Nam si, quotiescumque praeteritus erit is,'* qui non debuerit praeteriri, toties opor- tebit, enra, qui factus erit, condemnari ; [p. 262.] nihil jam est, quod populo supplicetur; nihil, quod diremtio,'^^ ni-

'' Periculis. ' Minus utile est mihi. * Magistraius.

C. — 7 Nunqtinm in C : reipublicce in C >|/. Ms, Teeg. habet ego nulem, inquiet populus Romanus, ad ea tempora rev. iinde Orellius dedit, ego quoque, inquiet po' piilus Roinnnus, ad ea te tempora rev. Lanibinns, ego quoque, ego, inquam, et res jmblica. Orellius quoque conjet-it ego Hem. — 8 In x '• reservas : qiiidam in marg. Lambin. reservaras. — 9 Utilitatis legifnr in C r. In Mss. panris et edd. ante Grnt. omittnntnr verba semper judices ... redde mihi: sed in Dresd. post erutit idem mihi, additiim est facient a seciinda inanu. Pro erunt idem mihi in Ms. Ursini legitiir erunt id damihi. Pantagatbus legebat tediles qui- cmnque erunt, tu des mihi quod ostenderas. Pro parati Graevius conjecit grati lependniii. Pro JMf/zc£'s Scliiitz. et Orel!, e conjectiira Ernesti et Garatoni dedenint ludi. Bcier. legi niavnlt sunt ludi circenses parati. Vide Nott, Varr. Pro qnicumque H habet quinque. — 10 In H legitur At. Pra^positio in ante mea additur in C. — 11 Consequar habet C. Verbnm ante adtiitiir post paulo in H T H r X 1- 3. »//.

Cap. VI. 12 Verbnm est in x deest. 3Iea mea in C, Laterenensis in eodem Ms. legitur. Dresd. et alii, paulo post, liabent est hcec, probante GrEevio. — 13 Franc. 1. non te debere. Mox verba sis victus Garatono suspecta sunt. Quare . . . sis victus in h oniittuntiir. — 11 Isest in x: statim [tost, prtrterili x 1. .Tarn, post nihil, deest in C, qui habet jam populo ; H u r X^' '^- " populo. — 15 Direptio habent edd. ante Lamb, qui, cum Orellio, ex Erf. Teeg. dedit dm6i(io.

NOT.E

y /Ediles quicumque, ^c] Quiciim- * Diremlio [Diribitiol Diribitio ni-

qne erunt aediles aliis teniporibus, hil est aliud quam tabularun) distri- idcm patriiB praestare polerunt, quod buiio, quibus popnlus utel)atur ad a Laterensi sibi pracslari speraverat, ferenda suffragia; vel distributio po- gi hie xdilis fuisset. puli in suas tribiis vel classes.

PRO PLANCIO, CAP. G.

1895

hil, quod [supplicatio magistratuum/] renuntiatio ^ suflVa- gioruin expectetur ; simul ut, qui sint profess!,'^ videro, dicam:"^ 15. Hie familia consulari est/' ille praetoria : re- liquos video esse equestri loco : sunt omnes sine macula, sunt a?que boni viri atque integri : sed servaii necesse est gradus:'7 cedat consulari generi praetorium, nee contendat cum pra^torio equester locus." Sublata sunt studia,* ex- stincta;'^ euffragutiones, nullah eontcntiones/ nulla libertas populi in mandandis' magistratibus, nulla expectalio suf- fragiorura: nihil, ut plerumque evenit, prajter opinionem

« Ordo.

' Tribuendis.

Ceter'idiremtio. Pantajjatliiis conjecit totuni locum sic legendnm esse: JS'ihil jam est, quod populo siipplicetur ; nihil quod diremptio ; nihil quod suppututio suffragi- orum ; renuniialio matfislrutnum expectetur. Verba supplicatio magistiatuum iiiiris includunt Ern. et Orell. ea delevit Wei'ke. Nihil quod supp. mngist. Sclintz. delevit. E Garatoni seutenUa, suffragiorum nncis inclndit Orellins. Beiero in inentem venit, 7ii7ii/ quod diribitio, nihil quod siteihe delatio magistrntuum, ^ renuntiatio sujfnigioruni exp. Ms. a pro diremtio liabet directio: ^x^-^-'P direptio : OVw. diribitio. Mox in T lejtitnr ynagislratus : et pro expectetur C liabet spectetur. — 10 Edd. nonniillap ante Gra-v. et Oliv. sic legiint : Simul ut qui sint professi, video quid dicam. C liiihet similiter: seq. verb, et iegitiir in a : pro qui \p agnoscit quid: video dicam prshet x 3. Seqnens verbuin Hie iu adeest: et niox pro ille H habet is. Ante cqrwstri loco pra>positioneni ex babent oinnes Mss. et edd. printer Ms. Dresd. Em. et Schiitz. Voce, esse in »f/, et loco in u desiint. — 17 Gr«dHm qnidam Mss. et edd. ]\Iox Erf. Tceg. Greev. et Orel!, ante equester addiint nomine. — 18 Exstinclaque in C. Mox

NOTiC

* Supplicatio magistratuum'\ Snppli- cationes preces sunt, qnibns utiintnr magistratus apnd popnliim, ad enm denierendnni caiididatis qnibns fave- bant.

b Renuntiatio] Qui cnnstil comitia consnlaria liabebat, laiis snifragiis, popnlo lennntiabat, qui niajore snf- tVagiornm nuniero consnlps erant de- clara'.i.

"= L't qui sint professi] Profiteri in lioc loco, niliil alind est qtiani niapis- tratnin in coniitiis peterc, et noinen gnuni inscribi jnbere : nam mos tnit apnd Ronianos, cum quis niagislra- inm petebat,antc profiteretnr, qnam popnius ferret snifragia. Videtur

antein hie quasi iniperfecta oratio, qnali utitnr nonnunqnam Cicero, nt minus pr'trparata videatur.

<i Consulari est] Jam atlVrt absnrda qiiEp seqiicrenttir, si gradus dignita- tis in eligenttis magistratibus obser- varetnr ; qui enini in sua familia con- sules liabuisset, ei ()ni tMntuin praeto- res, essct anteponendns iu electione.

«■ Sublata sunt studia] Si liaec vera sunt, ut consulari pra-torius cedat, omnia stiidia et vemulatio e repub. toliuutur.

f Contentiones] Qnas. inter corope- titorcs accidunt, contentiones signi- ficat.

1896 M. TULLIUS CICERO

accidet : nulla erit posthac varietas comitiorum. Sin hoc pers^pe '9 accidit, ut et factos aliquos et non factos esse miremur; si^° Campus,^ atque illas undae comitiorum, ut mare profundum et immensum, sic eflfervescunt quodam quasi aestu,'' ut ad alios accedant, ab aliis autem recedant;' in' tanto nos impetu studiorum et motu temeritatis, mo- duni aliquem, et consilium, et rationem requiremus ? ^ 16. Quare noli me ad contentionem*' "^ vestram revocare, 5 Laterensis. Etenim si populo grata est tabella,^ qua? fron- tes aperit hominum, mentes tegit ; "" datque earn liberta- tem, ut, quod velint, faciant ; promittant autem, quod ro- gentur; cur tu in judicio exprimis," quod non fit in Cam- po?+ Hie, quam ille,^ dignior : perquam grave est dictu.

s- Comparationem.

libertas populis liabel x 3.— 19 In \j/ hcec scppe. In C legitnr accidit: in Jiint. Sippe accidet. — 20 In x !• SWJ. Pot, x 3. efrenescunl : r el in alios.— \ Preeposi- tio iw C T a X 3. abest : et pro /oh/o in r scribitur <o<o. Ms. Teeg.habet <ame« nos.— 2 Requiramtis Mss. qnidani el edd. veit. — 3 Ad content, vestram vocare Erf. Teeg. Franc. 1. alii Mss. et edd. ante Naiig. ad content, vocare Franc. 2. ad concionem vocare ed. 1472. ad content, vestrum revocare Mss. aliqui, Ven. Jnnt. et Lamb. Pro contentionem in x 3. \egiU\r condicionem: etTxl.3. i^ Labent vocare. Laterenensis agnoscit T. Mox in C tabula: et earn ante Ubert. in a X 3. oniittilur. Deniqiie pro autem C liabet at. — 4 In Ms. Erf. Teeg. Graev. et Oreil. sic legitur : Cur tu id in judicio ut fiat exprimis, quod non fit in Campo. Gra?vius tanien pro e.rprimis nialnit scribi exigis. Vio perquatn

NOTiE

e Si Campus'] Martium Campnni, nendis, quam in reis judicaudis. nbi coniitia celebrabanlnr, eieganti '^ Frontes aperit hominum, mentes te-

siinilitiidine exprintit. gi<] Frontes quidem aperit, quia po-

*> JEstu'] Petentinm cupiditatem test unnsqiiisqiie laela fronte pollice-

per a^stum describit. ri ; tegit auten), quia in snftragio fe-

• Accrdunt, ab aliis recedant'] Alii lendo potest aliter agere, ac pronii-

aliis sua dent suifragia, aliis alii ne- sit gent. " Exprimis'] Conqneritnr Cicero,

^ Noli me ad contentionem'] Probat extorqiiere velle in judicio Lateren-

libernm esse debere populi sufl'ra- sen), quod non fit in Campo Martio,

ginm in i lectione niagistratuum. cum videlicet fernntur siifiVagia.

' Grata est tubella] Siiffragia pri- " Hie, quam ille] Utitur dialo"is-

ninni voce populus Honianns tulit; nio, et petit quare velit nt qua'ratur

diinde Gabinia leg<", et Cassia, (piae cur Laterensis dignior niagislraln sit,

biennio post lata est, tabclla ferre quam Plancius. Porro lianc faceie

coepit, tam in magistraiibus dcccr- comparationem odiosum est.

PRO PLANCIO, CAP. 7. 1897

Qiiomodo igitur est aequius? ^ Sic credo ; quod agitur;^ quod satis est judici ; "^ hie factus est. Cur iste ^ potius, quam ego 1 Vel nescio, vol non dico, vel denique, quod luihi gravissimuin esset sic dicere/ sed impune tameo de- berem dicere, Non recte.' Nam quid assequerer,^ si ilia extrema defensioneMiterer, Populum, quod voluisset, f"e- cisse, non quod debuisset?

VII. 17. Quid, si populi quoque factum defendo, Late- rensis,9 et doceo, Cn. Plaucium non obrepsisse * ad hono- rem, sed eo venisse cursu, qui semper patuerit hominibus'° hoc nostro equestri loco ? possumne eripere orationi tuae coutentionera' vestram," quae tractari sine contumelia non potest, et te ad causam " aliquando '^ crimenque deducere ? Si, quod equitis Romani filius est, inferior esse" debuit;

* Comparaiionem. " Pad reputsam.

paulo infra, » x^-^ liabent et quam: r per quern. — 5 JE'tuum onines edd. ante Gra:v. qui cum edil. se()fj. piseter Weinke et Oliv. habent aquius: x 3. equus. Statim post, Franc. 2. et ed. 1172. Sic credo, quod agilatur. A Ms. Drtsd, absiint verba quod agitur, prohante Garaton. In ed. Plant. M. Briiti sic hie locns distingiiitiir : Sic credo (^quod agitur, quod satis est judici) hie factus est, qneiii sequitur Weii-ke. I*ro Sic \\i liabet Si. In x '■^- legitnr judicii. In Franc. 2. et ed. MI'Lindicii. — G //Me in C, paulo post, ut deuique in H scribitiir. — 7 E conjectnia Lamb, ctlidit quod mild gravissimum esset dicere ; qui eliani conjecit quod mild gnw. esset, si dieerem, probante Gra-vio. Hanc lect. in textiini adniisit Orel!, ex Ms. Erf. et Teeg. l*ro mild x !• liabet nihil. Mox r deliere dicere. — 8 Ms. Erf. r X ^- ^> ^t libri Lanibiui liabent Nunc quid assequerer. Manut. Grut. et Orell. Nam quid ussequerere.

Cap. VII. 9 In T Latereueusis : et mox pro patuerit in x 3. legilnr patuit. — 10 Ms. Erf. Teeg. Graev. Oliv. et Orell. post hominibus babent ortis. In niultis RIss. et edd. scribitur patueril omnibus. Statim post, in x 3. htec. — 11 Mss. (3 X 3. edd. nonnnliaE", cum Oliv. et Orellio, vestrum. — 12 Verbum aliquando deest in omnibus codd. Oxon. et edd. velt. nonnuHis, cun> Lamb, el Weiske. Deducere omittitur in omnibus edd. ante Grut. Mox pro 7?o-

NOTiE

P Quod agitur'\ Id est, de quo mo- defensio hzec est, quod nempe popiilo

do qua-stio est, nempe quod Late- its placnit Plancinm »dilem create,

rensis dignior sit a;dilitate, quam ' Ohrepsissel Qui malis artibns ad

IMancius. magistratns perveiiiiint, dicnntnr ad

1 Quod satis est judici] Snfficit ju- eos ol)repsisse.

dici qnod bic sit electus acdiiis. " Ad causam] Agitur in liac qnap-

■■ Nonrecte] Id est, non recte fac- stione, utruni populus largitione cot- ins est ajdilis. niptus sit.

>• Ilia extrema defensione] E.xtrema

1898 M. TULLIUS CICERO

omnes tecam equitum Romanorum filii petiverunt. Nihil dico amplius: hoc tamen'^ niiror, cur tn huic potissimum irascare, qui longissirae a te abfuit."^ '^ Equidera, si quando, ut fit, jactor in turba, non ilium accuso, qui est'^ in summa Sacra Via/ cum ego ad Fabium fornicem^ impeller; scd eum, qui in me ipsum incurrit*'^ atque incidit. Tu neque Q. Pedio,^ forti viro, succenses, neque huic A. Plotio, or- natissimo homini, familiari meo : et ab eo, qui hos dimo- vit,'7 potius, quam ab iis, qui in te ipsum iucubuerunt,^ te depulsum putas. 18. Sed tamen haec tibi est prima '^ cum Plancio generis vestri farailioeque contentio, qua abs te vincitur. Cur enim non confitear, quod necesse est? sed non hie magis, quam ego a meis competitoribus, et alias,'? "

* Qui trudit me.

mani x !• dedit racioni: dein pro Romanorum x 3. terrarum, \p Romani. — 13 Tantum in «, Puce. Junt. ut volebat Fantagathus. Paulo post C T iras- cere. — 14 ^^U2< liabet x 3. Statim Et quidem'm H;^a<inC: etjactaiorum in X I. — 15 Est deest in C : et ego post cum, in «. Paulo infra ad Fabianum forn. agnoscil Weiske. Dein in a iegitur (/ui me ipsum. — 16 Pseudo-P'ronto Mali, p. 382. ed. Rom. incu7nbit. Turn Q. Padio liabet x 3-— 17 Ms. Dresd. qui vos dimovit : a qui vos domuit. Ms. Erf. Lamb, et Sciiutz. Iiabent de- vwvit. Verbuin te ante ipsum x 3. abest. Mox tamen in H omittiiur. —

18 HcEC prima est tibi in juiit. In C vicitur. Paulo post, htec magis C. —

19 In r aliis. Stalim, ante in, C T a x 3. addunt etiam. Pro vincebar in C

NOTyE

^ Longissime a te ab/uit] Laterensis juxia regiam in Sacra Via, a Q. Fa-

non contendit cum Plancio, sed so- bio Allobrogico censore constructus,

lum pro se peliit a>dilitatem : immo nbi scuta ejus posita siint.

populus de aliis prius quam de Plan- * Q. Pedio] Q. Pedius et Plotius

cio suffragium tulit: quare a Late- videntnr fuisse equestri genere nati,

rensi longe Plancius abfuit. et Laterensis competitores.

y In summa Sacra Via] Summa Sa- '' In te incubuerunti In le incubne-

cra Via est ultima pars Sacrae Vise, runt; id est, qui te de aedilitate de-

Ea autem Via Sacra dicta est, quod jicere voluerunt, ut ipsi eediles crea-

in ea foedus ictum sit inter Ronuilum rentur.

etSabinos. Est vero argumentum a ' Et alias] Argnmentatur a pari

Bimili. Cicero, aitque Plancium in petiiione

^ Ad Fabium fornicem'] Actione se- aediliialis non magis infra Lateren-

cunda in Vcrrem Iegitur ' Fabianum sem fuisse, quam ipsum Ciceronem

fornicem.' Est autem fornix Fabia- infra competitores in praeturae et con-

nils, ut ait Asconius Pedianus, arcus sniatus petitione.

PRO PLANCIO, CAP. 8.

1890

et in consulatus pclitione'' vincebar, Sed vide, ne haec ^'' ipsa, quae despicis, huic suflVagata sint. Sic enim confe- ramus. Est tuura nomen utraque familia* consulare. Num ' dubitas igitur, quin omnes, qui favent nobilitati, qui id pu- tant esse pulcherrimum, qui imaginibus, ' qui uominibus vestris ducuntur, te aedilem fecerint? Equidem non du- bito. Sed, si paruni raulti sunt, qui nobilitatem ament;^ num ista est nostra culpa? Etcnim ad caput "^ ct ad fon- tera utriusque generis ^ veniamus. viii. 19. Tu es ex mu- nicipio antiquissimo Tusculano,'' ex qui plurima3 ' fainilias sunt consulares,' (in quibus est etiam Juventia'') quot * e

' Orisinem.

legitur vincehat. — 20 Voc. hcec deest in T. Mox suffrn^ia sint agnosrnnt T a X 3. Dein pro ulraque, « utrum, r luaque legunt. — 1 Nnn liabent C H r X !• »^ : dubites piaebet H. Turn pro omnes n habet eos. — 2 Ainant in Jiint. et statim post, vestrn culpn in C T et Franc. 1. legitur. Mox Ern. snspicaba- tur At enim ad cap. Ms. r Eteniin el. Praepositio ad ante funtem in H deest.

Cap. VIII. 3 Ant. Augustinns piures malebat ; Gnlielmins pnmtE. — 4 Ms. Erf. Teeg. Franc, uterqnp. Pith. Dresd. ed. 1472. Gr«v. et Oreil. habent tnt e reliquis. In Ms. Teeg. totns locus sic legitur : ex quo sunt plitrimcE /am. cons, in quibiis etiam Jucentia: tot, Sfc. In C est in vegintina tot: in H in

NOTiE

"• In consulatus petitione'] Asconlns delicet, et Plancii familias investi-

scribit ' sex liabiiisse Ciceroneni com- gat: licet autem nobilior fuerit La-

pet^tores in petitione consulatus : dn- terensis^ tanicn superior fiiit, prop-

os patricios, P. Snlpiciuni Galbam, ter studiuni popularitim suorum,

et Catilinani : quatuor plebeios, ex Plancius.

qiiibus duo nobiles fiierunt, C. Anto- >" Tusculano] Tiiscnhim oppidum

nium, M. Antonii oraioris lilium, et fuit in Latio conditum a Telegono,

L. Cassiuui Longinum ; duos, qui ta- Ulyssis et Circes filio, nt canit Silius

men non primi ex fauiiliis siiismagis- Italicus, lib. vii. statim aiitem illud,

iratum adepti erant, Q. Cornificium, post exactos reges, venit in potesta-

et C. Licinium Sarerdotem : solus tern Romanoruni, ut ait Livjns.

Cicero ex compeliloribus equestri ' Consulares familia:] Nota quod

loco natus erat.' consulares non modo dicebuntur, qui

^ Utraque familia'] Id est ex genere consulatnm gesserant, sed quornm

paterno et inaterno consules liabu- etiam majores ad banc pervenerant

erat in sua familia Lalerensis. dignitatem.

f Qutjmag-injiux] Servabautur in fa- ^ Jutentin] Ex Juventia familia

miliis majorum imagiius ad clarita- fuit Laterensis, quem ideo Velleius

tein generis ostendendam. Paterculus M. Juvcntiuin Latcren-

« Utriusque generic] Laterensis vi- sem noininat.

1000

M. TULLIUS CICERO

reliquis^ municipiis omnibus non sunt. Hie est e praefec- tum'" Atiuati/" nou tarn prisca,° non tarn honorata, non tarn suburbana. Quantum interesse visP ad rationem pe- tendi?^ [p. 263.] Priroum utrum magis favere putas Ati- nates, an Tusculanos, suis? alterii (scire enim hoc propter vicioitatem"^ facile possum 7) cum hujus ornatissimi atque optimi viri, Cn. Saturnini/ patrem aidilem, cum pra^torem viderunt, (quod primus ille^ non modo in eam familiam, sed etiam in praefecturam illam, sellara curulem* attulisset) mirandum in moduni la^tati sunt: alteros (credo, quia re- fertura^ est municipium consularibus; nam malevolos non esse certo scio) nunquam intellexi vehemeutius hominum'°

ventitia qtiot et : in » r X ^' 'I' invenlitia tot. — 5 C Arjiinati. Voc. <am ante prisca in Dresil. dee»t. Paulo post x !• praebet Quujitum interest : qui Rls. tiiiii 4', stalini habet jus pro vis. — 6 x !• attendi. Tiiiii x 3. Attinatos. — 7 H etfaccie possunt : x !• facile possunt. Mox cum prat, vidercnt legitiir in x 3. — 8 Ille ill ft deest. Post prafecluram, in H S r omittiiiir iZ/uw: a haliet ilia. Tnin pro latati x 3. dedit delcclati. — 9 In « interfeclum. Statiin post, niunicipum praebet H, et num x 3. Dein H T x 3- edd. ante Man. et Lamb. certe scio. — 10 Ex auctoiitate Ms. Erf. municipum dederunt Grzev. et Oreli.

NOTyE

' Quot e reliquis'] Miiltas aliae sunt familiaj, ex aliis municipiis, tani iio- biles qnam Jnventia.

™ Prafectura] Przefectura; oppida dicebautur qua'dam Italis, quorum incoiae cives Rom. erant. Hoc tamen a municipiis discrepabant, quod non nuis legibiis utebantur, nee ullos e sno corpore niagistratus, ut coloni, crea- re poterant; sed magistratibus, qui Koma quotannis iiiiltebantur, Ro- uianis legibns regebantur: ii niagis- tratus prffiftcti dicebantur, nnde no- inen praefectnrae. Vide Liviuin, lib.

XXX.VI.

" Atinati'\ Atina vicinum oppidum fuit Arpinatium, non procnl a Roma.

° A'on turn jicisca] Atina non tain anti(|uum oppidum fuit, nee tarn ho- noiaiuin, (juia non tot consulares ba- buit : nee tarn euburbanunt, quia uon tain prupinquuin Roni<e fuit.

P Quantum interesse vis] Interest ad niagistratus petendos, ut oppidum non tam Romae vicinum sit, neque tot viros ciaros liabuerit ; cum enim tales habere optent, cupidius suis Lonores deferunt oppidani : quare Atinates, cum i)aiiciores liabuerint Tusculanis, vehemeutius ^uis favent.

1 Alteri] Jam exemplis probat Ati- nates, prce ceteris, suis favere civi- biis.

^ Propter vicinitatem] Arpinum, ex quo ortus est Cicero, Atinee vicinum fuit. Utrunique autein oppidum in Samnio fuit.

« Cn. Salurnini] Saturninus nnus e judicibus fuit in liac causa.

' Sellam curulem] Sive aediies, sive prxtores, sive cunsules, sella ciiruli vehebantur, cum in senatum venie- bant, atit iu locum aliquem aliuiu jus dicturi.

PRO PLANCIO, CAP. 8. 1901

siiorum honore lastari. 20. Habemus hoc nos : habent nostra municipia. Quid ego de me, de Iratre meo " lo- quar? quorum honoribus agri, propedicam, ipsi montcsque faverunt. Num quando '^ vidcs Tusculanum aliquem de M. Catone " illo, in oinni virtute principc, num de Ti. Co- runcanio/ municipe suo, num de tot Fulviis" glorias i?'' verbum nemo facit. At, in quemcunque Arpinatcm inci- deris, etiamsi nolis, erit t.tmen tibi, fortasse '* dc nobis aliquid, aliquid certe de C. Mario^ audiendum. Prinium igitur hie habuit'^ studia suorum ardentia :'' tu tanta, quanta in hominibus jam saturatis honoribus esse potuerunt. 21. Deinde "^ tui municipes sunt illi quidem splendidissimi ho- mines : sed tamen pauci, si quidem cum Atinatibus confe- rantur. Hujus praefectura, plena virorum fortissimorum, sic ut nulla tota Italia frequentior dici possit; quam qui- dem nunc multitudinem videtis, judices, in squalore et luctu^

^ Singular em amor em suorum.

Uncis incliisit Orell. Ms. Teej?. liabet mnnicipium. Em. et Sclintz. e codice lirsini legnnt /lomiHUM). Cetev\ hiyspiium : ax '• ^ hospitiani. IVIox C liabet Jlahenmm : <r Hdheamus. Dein in k reslra municipia. — 11 Lamb, eduiit ««t defrnlremeo: Graev. conjccit quid de fratre meo. — 12 ]Sunc quandohnhet C Num (iliquando H S r X. '^'en. Jiint. et Weif-ke. Post Catone, in vf/ legi- tm- ilium. IMox CHS Coruiicano : Jiint. Lamb, et Weinke pro jirapnomine Ti. babent T. Turn municipe suo in r, num in x 3. desiint. — 13 Fahius gio- riari agnosciint « r X '• 3. Giut. et al. filiis gluriari est in Ms. Uresd. Ant. Aiignstinus inahiit legi aliis glor. Mox pro etiamsi nolis, in » r X •• ■'' nolis, in X 3. etiamsi nobis. — 14 Voc. etinm in'-eiitiir post fortasse in (ir'*v. Weiske, el Otell. ex aiictoiilate Ms. Erf. et Teeg. Paulo post aliquid sed certe Ms. Krf. T(eg. et (Jrav. probante Garaton. sed aliquid certe babet Wei^ke. aliquid et de C. j\J. legitur in cd. I 172. aliquid de C. M. in Lamb. Pro voce. aliquid certe in C H S T a r X *• legitnr et. — 15 In » liahuerit. Dein omnH'us jam pripbet C. — IG Denique in ». Turn Altinatihus C : et Hujusmodi if. —

NOT:E

" De !M. Catone] Calo jtirisconsiil- lumqne consnlforibns vacare.

tus consul fuit, qni libios de jure " De tot Fulriis [Fabiis] Fabii, Ro-

scripsit, ut ait Poiiiponins, vir omni inanorum nobilissiuii, qui btlliim ad-

eruditione, et rei bellicae landc cla- versus Veientes soli cum suis clienti-

rus. bus et scrvis, in fe reccperunt.

V Ti. Coruncanio] Is primus ccEpit » De C. I\Jario] Is Arpinas ftiit : de

profiteri juris srientiam, cum priores eo saepiusjam dictum est.

id iu latent! retinere cogitarent, so- ' In squalore et luctu] Amici &up-

1902 M. TULLIUS CICERO

supplicem vobis.'^ Hi tot equites Romani, tot tribuni serarii'^^ (nam plebem a judicio diraisimus, quae cuncta comitiis afFuit) quid roboris, quid dignitatis hujus petition! attulerunt? A^on enim tribum'9 Terentinam,'' (de qua di- cara alio loco) sed dignitatem, sed oculorum conjectura/ sed solidam at robustam-^ et assiduara frequentiam"^ prae- buerunt.^° Jam municipia conjunctione etiam vicinitatis vehementer moventur. JX. 22. Omnia, quae dico de Plan- cio, dico expertus in nobis ; sumus enim ' '^ finitimi Atina- tibus. Laudanda est, vel etiam amanda vicinitas, retinens veterem ilium officii morem, non* infuscata malevolentia,? non assueta mendaciis, non fucata,* non fallax, non erudita artificio simulationis vel suburban© vel etiam urbano.'

« Signifcationem voluntatis. / Integram, firmam.

s Livida invidia. * Fraudulenta.

17 X 3. nobis. — 18 Franc, uterqne et ed. 1472. tot tribuni Atatini: Pitb. tot tribuni cavetini: Ttresd. tot tribuni actitini : C Attinatitiii: H Atinatini: T Aclinatini : e x 3. aretini: r anetini. Mox Franc. 1. a jud. divisimus: x !• com. abfuit. Dein attulerit habei C. — 19 C tribunum: x i- tribuni. r x !• Teretinam. Pro dignitatem in x veritatem scribitur. — 20 x !• 3. tribuerunt. Verbum nostrum ante munic. addidit Orell. de Garaton. sentenlia. Nostra munic. omisso jayn, Ms. Erf. et Teeg. Statim post, conventione habet C. Mox pro moventur, in C monentur, in i// movetur legitur.

Cap. IX. 1 Ejiim in X 3. deest. In H \eg\tnr sumus omnes. Posl laudan- da, voc. enim insernit Franc. 1. Verbum amanda, paulo post, in x !• omitti- tur. Dein in H ;|( veterem illius. Pro morem C prsebet amorem: Teeg. mentem. — 2 \^ habet in non: et ^ offuscata. Porro pro fucata, Graev. ScbiUz.

NOT^E

plices veniebant ad jndiciam, ut sua municarentur.

praesenlia reo faverent, cum ejus '' Tribum Terentinam] In tribu Te-

causa dicebatur. rentiua Atinates suftVagium fere-

» Tribuni (crarii] Tribuni aerarii di- bant,

cebantur, inquit Varro, quibus attri- <^ Assiduam/requentiam'] Frequentes

buta erat pecunia, ut milili earn red- venerant, ut Piancio faverent.

derent. Diversi autem illi fuerunt a "^ Sumus enim] Arpiiiates finitimi

qnaeHtoribus, quod aerarii pecuniam sunt Atinalibus.

in urbe signatam custodirent ; quae- '^ Vel suburbano vel urbano] Vult os-

siores ex vectigalibus coilectam. Le- tenderc, Arpinales, remotiores Roma,

ge autem Aureiia latum est, nt judi- non tam callidos esse et fraudulentos,

cia, qua; penes solos senatores erant, qtianj suburbanos et urbanos, qui so-

cum equitibuset iribunis araiii com- lent esse astutissimi.

PRO PLANCIO, CAP. 9. 1903

Nemo Arpinas non Plancio studuit, nemo Soranus,' ^ nemo Casinas,8 nemo Aquinas:'' totus illc tractus*' celeberri- mus,' Venafranus,*^ Allifanus,' tola dciiique noslra ilia as- pera, et montuosa,^ et tidelis, et simplex, et fautrix suorura regio, se hvijus honore ornari, se augeri dignitate arbitraba- tur: ^ iisdemque nunc a municipiis adsunt equites Romani publice/ cum legationis testimonio : ™ nee minore nunc " sunt solicitudine, quam turn erant studio; etenim est gra- vlus spoliari fortunis, quam non augeri dignitate.^ 23. Ergo ut alia in te erant illustriora, Laterensis,^ quae tibi majores tui reliquerant; sic te Plancius hoc non solum municipii, verum etiara vicinitatis genere vincebat: nisi forte te Lavicana," aut Bovillana, aut Gabina '° vicinitas

' Populosissimus.

et Orell. ex anctoritate Ms. Erf. et Teeg. dederiint fucosa. — 3 C r X 1- "f"' Franc. Let alii Mss. Sopanus : T Yelpanus. Statim post, C, Franc. 1. et alii Mss. cum Lamb. Cassinas.—'l Tractus ille eel. Ms.Tteg. probaiite Garaton. Traclus omittunt C H S T a r X !• 3- '/'. Venefrunus, C : qui Ms. item habet Alifttnus: if AUi/riinus.—5 Blnntosa iu H et Mss. qiiibusdam, Ven. et Lamb. modiosa in x 3. Seq. verbnm legitiir at in Man. el Lamb, probante Garaton. — 6 Arbitrabantur iu H \|/, Dresd. Barb, arbitralur alii. Statim infra, pro iis- demque in 4 scribitur iis denvjue. Mox ex municipiis li<ibent CHS, nter- que Franc. Oresd. edd. vett. et Graev. e munic. x !• a'"' '■ «' "'unic. % 3. — 7 H plurimi: a r X 1- 3. ]). Turn C H S a r x 1- 3. Tecg. Franc. 1, et ed. pr. cum legalione testimonio: Orell. es anctoritate Ms. Dresd. habet cum legatione et testimonio. Mox nee minore nee legitur in C. Seqnens verbnm, sunt, in a X 3. deest. Deinde pro quam turn, C babet quantum : H quam tunc. In X 3. ba-c verba desiint. — 8 Dignitatem in r. Voce, etenim . . . dig- nitale omittuntiir in x 3 — 9 Laterenensis T : leterensi x 3. Mox H babet reliquerunt. Voc. etium post verum a abest. — 10 In Ms. Ainbr. Teej;. Ven. Junt. Crat. et Orell. legitur Labieana, aut Gabina, aut Bovillana: in Franc. I.

NOT^

f 5orani(.s] Sora colonia et urbs La- " Venafranus'\ Venafrnm civitas

til, ad Lirim fluvium, in Campania, Campania- oleis abundans.

inter Ferentinnm et Atinam, Arpino ' Allifanus] AUifa Italia? oppidum

proxima. Omnes populos citat qui prope Vulturni ripam.

Plancio faverunt. " Cum Icsationis teslimonio'] Legati

S Casinas] Casina Campanias oppi- publice mittcbantur a civitalibns ad

diun esl. fovcndam dignitatem siiorum mnni-

ii Jijianas] Aquinnm Latinornni op- cipum, cum de iis Uomit agebatnr,

pidiim est, ad fines Sainnitum. sive in bonoribus obtincndis, sive in

' Ille traclus] Tractus dicitur pro judicio snbeundo.

spatio terra?, quam regionem dicimus " I^'ec minore iiunc] Tarn solicit! ad-

viilgo une contrie. sunt iu boo judicio, ubi de dignitate,

1904

M. TUt.Lll'S CICERO

adjuvabat; quibus e miinicipiis vix jam, qui carnem Lati- nis petantjP inveniiintur." Adjungam, si vis, id, quod tu etiam huic obesse putas, patrera publicanum :'' qui ordo quanto adjumento sit in honore, quis nescit? flos '^ enim equitum Romanorura, ornamentum civitatis, firmamcntum reipublicae, publicanoruiTi ordine continetur. 24. Quis est igitur,'^ qui neget, ordinis ejus studium fuisse in honore Plancii"^ singulare? nequc injuria ; vel quod erat pater is,'* qui est princeps* jam diu publicanorura ; vel quod is ab sociis unice* diligebatur ; vel quod diligentissime rogabat;" vel quia pro filio supplicabat ; vel quia hujus '^ in ilium

Lavilana, aut Gabina, aut Sabina: in Franc. 2. ed. 1472. et aliis nonnnllis, Lavicana, aut Gabina, aut Bovillana, aut Sabina, C Latitana ; a ?- X !• Lavi- cana, an Gabina: C Bajulana : a Gabinas : r ^ Sabina. Turn pro vicinitas, r X !• 'I' «"* Sabina civitas .-CHS et Oliv. civitas. Mox est munic. habet » : ri.T tarn % ^' 9'" cannen % 3. — 11 Orell. ex aiictoritate Mss. Airbr. et Teeg. reperiuntur. In Ms. Ambr. qiioqiie legitiir Adjungamus. Veibum etiam, panio post, x 3. abest ; qui Ms. item liabet abesse. Oreliiiis, ex aiicto- ritate Mss. Ambr. et Teeg. deiiit huic obesse etiam. — 12 Qui flos in C : in eodem Ms. voc. Romanorum omitlitni'. Mox ord. continentur iu \\>. — 13 Quis est ergo H S r x ^* ^'^ edd. plerapque ante Griit. Quis ergo est edidit Lamb. Mox in honorem habet «. Dein C P. Plancii : »|/ Planciis. — 14 Patris in x 3 : qui erat habet C. Voc. is, ante ab soc. oniisit Ms. Ambr. — 15 Franc. Dresd.

NOTiE

et periculis Plancii agitur, ' qnam turn ;' nempe cum in comitiis aedili- ciis fpdilis nominatus est.

" iMvicana'] Lavicum et Bovillae oppida sunt in Latio, quae snbnrbana dicta sunt, quia Roma* proxima. Ga- bii vero Volscnriim urbs est.

P Carnem Latinis petant] Id dicit pro paiicissimis, qui Laterensi affiie- riint. Periphrasis est, quam siinisit a more priscoruni Latiiiorum : nios enim fiiir, ut, sacrificio facto in nionte Albano feriis Latinis, qui affuissent e municipibus, eis c<esarum hostiarum caro divideretnr.

1 Patrem publicanuni] Objecit La- terensis Piancio, quod pater ejus es- oet publicanns. Pubiicani autein male andiebant apud populum ; quia iiiu-

nns illonim fuit magnis rationibns quapstus sni cnusa populi Romani vec- tigalia conducere. Erant autem ilU ex equestri ordine.

"■ In honore Plancii] Pubiicani in jedilitate obtinenda plurimum Pian- cio profucrunt.

^ Vel quod erat pater . . . princeps] Affert rationes quse iion mediocriter impulerunt populum ad Plaucium ae- dilem creandum. Dicitur autem pa- ter ejus princeps publicanorum, quia inter mancipes prinripeiii locum te- nebat.

' Ab sociis unice] Ab reliquis pnb- licanis maxime Plancius pater dili- gebatur.

" Itogabat] Socios et cives Roma- nes rogabat pro filio.

PRO PLANCIO, CAP. 30. 1905

ordincm summa ollicia* qiiassturae tribunatusqiie " consta- bant; [p. 2()4.] vel quod illi in hoc ornando ordincm se or- iiare,"'' et consulerc libeiiis suis arbitrabantur. X. Aliquid'7 prajterea, (timide dico, sod tamen diccndum est) non enim opibus, non invidiosa gratia, non potcntia vix fcrcnda, sed commemoratione beneficii/ sed misericordia, sed prccibus aliquid attuliraus etiam nos.'^ Appellavi populum ; ^ tri- bubus submisi me, et supplicavi : ultro, mehercules,* se mihi etiam offerentes, ultro pollicentes =* rogavi. Vaiuit causa rogandi, non gratia. 25. Nee, si vir amplissimus,'' cui nihil est, quod roganti conccdi'' non jure possit, de aliquo, ut dicis, non impetravit, ego sum arrogans, quod me valuisse dico.^^ Nam (ut omittam illud, quod ego pro eo laborabara,^ qui valebat ipse per sese) rogatio ipsa sem- per est gratiosissima, qua3 est' officio necessitudinis con-

* Maxima benejicia.

ed<l. vett. nonnnllap, Grajv. Weiske, et Orell. legiint hujus ipsius. — 16 Ms. Elf. (ledit oidine se ornave. Verba summa . . . ordinem C T absunt : urdinem se desunt in vf/. Denique arbitralxitur in C sciibitur.

Cap. X. 17 X !• 3. Aliud. Ms. Ambr. legit, statiin post, tim. dicam. Franc. I. 2. dico timide. Voc. est, post dicendum, x ?" H abest. Mox in r legitui- sed enim opibus, sed invid. gratia, sed potentia, SjX. — 4 Aliquid etiam attu- limus DOS Franc. 1. I'ro etiam C liabet et : pro nos, x 3. x|/ i(»s. Tnni Orel- liiis, ex aiictoritate Ms. Erf. et Teeg. dedif tiibulhn : T tribnlns: x I. <ii- biinus. Pro submisi x 3. pr»bet summissime, if/ summis. — 5 Mehercuie Lamb. Weiske et Orel!, e Ms. Ambr. V'erba meh. . . . ultro in C desniit : in eodeni Ms. vaiuit .... rogatiti omittnutnr. — 6 Conccdi c abest. — 7 P. Victor, et nonnuilic aliae edd. necnon Mss. Piib. Piicc. Jiint. Naug. et Cam. qui me val. dico, probanfe Gra^v. INIox post omitt. illud ^ posnit rogans : et ego in x 3. omittitnr. — 8 Ed. Jnnt. laboravi. Pro sese H dedit se. Statim infra, ipsd C abest : in Ms. Ambr. Icgitnr rogatio Uccc. In Franc. 1. rogatio semper ipsa est. Mox gratissima in ij/. — 9 Ouiisit est Ms. Teeg. Pro necessitudinis . . .

^ NOT;E

' QuasturcB tribunatusque'] Quaestor pro Plancio propter Ciceronem multi

et tribunus fuit Plancius, ut infra polliciti sunt,

vidcbitnr. '' Vir aniplissimusl Solent oratores

> Sed commemoratione beneficii^ Ex- sa-pe de re universali ioqui, tanquam

ulcin Ciceronem et profugnm excepit de singnlari. Sic vir amplissinms pro

in Macedonia; qnaie ei favit Cicero. quolibet dicitur.

* Appellavi populum] Appellari di- '^ Me valuisse dico] Ostendit se sa-

citur populus lu rebus necessariis et tis gratia a|>ud populum valuisst-, ut

bonis. Iianc a populo u-dilitatein Plancio

a Ultra pollicentes] Snffragia sua obtineret.

Detph. et Vur. Clas. Cicero. GEE

1906 M. TULLIUS CICERO

juncta maxime. Neque enira ego sic rogabam, nt petere viderer, quia familiaris esset meus, quia vicinus, quia hu- jus parente semper plurimum esscm usus ; sed ut quasi parenti, et custodi meo.'°'' Non potentia niea, sed causa rogationis fuit gratiosa. Nemo mea restitutione lastatus est, nemo injuria doluit, cui non hujus in me misericordia grata fuerit." 26. Etenim, si ante reditum meura Cn. Plan- cio se vulgo' viri boni, cum hie tribunatuni peteret, ultro efFerebant; cui nomen meum absentis '^ honori fuisset,* ei meas praesentis pieces non putas profnisse? An Mintur- nenses'5 coloni/ quod C. Marium § ex civili errore, atque ex impiis manibus eripuerunt ; quod tecto receperunt ;

' Universi.

esset, C habet ne. Paolo post v. enim deest in H S T x '• 3- '/', <^^^- vett. Lamb, et Weiske. — 10 Et custodi salutis mea- dederiint Ms. Erf, Teeg. Graev. et Orel!. Proiiomen meo in % 3. omittitiir. Mox in % ^- ^> est gloriosa ; et statim infra x !• babet Nemo in ea. — 11 Voc. fuerit C abest. In Jiint. legitnr /Hcrif graitt. Pro Etenim C legit Et. Dein si uu/^o habet if*. — 12 In T est non absentis. Verbum absentis deest in C H S T r X 1- 3. «^, Franc. 1. 2. et oinnibus edd. vett. ante Gniteriim. Staiim post, pro ei, C hahet et. In C H x !• 3. i//, est et mihi prasevtes. — 13 C x 3. BTilurnenses. Mox e civili ferro, ex aiictoritate Ms. Anibr. edidit Orellins : civili errore, oniisso e.r, edd. ante Lamb, et Grapv. e civili errore dedit Lamb, et Weiske : ex cifiii crunre cod. Ursini, Pal. 7. et Sciintz. e civili tcrrore conjecit qnidam apud Lamb. Praepositio ex in C H S T r X !• 3. <p omittitur. Qnoqiie ex ante impiis, 'V \^ abest. Tnni x 3. legit arripucrunl : et verba seqnentia, ^itod

NOTvE

<^ Custodi tneoj Aiixilio fuit Cicero- pulsus a Sulla Mariiis, cnjus vires

ni in exilio sue Plancius ; quare pio freg'crat, coactns est ad Minturnen-

se, quasi pareiue, stipplic-abat. ses confugere/ ubi in eornm paludi-

^ IIonorifuis:iet] Viri boni ad tribn- bus delituit ; sed extractus a civibus,

natinn Plancio obtinenduni sese ei navi impositos, in Africam venit. Vi-

ante Ciceronis reditum offerebant : de Liv. Iil». lxxvii. Argumentatur

non est sane diibitandnm, qiiin sup- autem sic a pari : si gloriosum fuit

plicationes, quas pro eo fecit Cicero, JMinturnensibns operam suam Mario

ipsi fueriiit ntilissiniic ad aMlilitateni prapslitisse postquam ejectus est ; non

obtineridam. est dubiuui quin Plancio tarn glorio-

' Mint urnenscs coloni] 'M\n{urn2a CO- sum fuerit, me recepisse, postquani

Ionia populi Uoinani fuit ; cnloni au- violcntia Cloiiianoruni in exilium e-

«em dicuntur coloniarum incolap, qui jeclns sum. Hoc redditum Ciceroni

cives Koiiiani sunt. Iieneficium ipsi lionori fuit.

K Quod C. HJarium] Civili bello ex-

PRO PLANCIO, CAP. 11. 1907

quod fessum inedia ''*^ fluctibusque recrearunt; quod viati- cum congesserunt ; quod navigium dcderunt; quod euin liuquentem terram earn, quam servaverat, votis, ominibus, lacrymis'^ prosecuti sunt, asterna in laude vcrsantur ; Plan- cio, quod me vel vi pulsum,'^ vel ratione cedentera rece- perit, juverit, custodierit ; his, et '7 senatui, populoque Romano, ut haberent, quern reducerent, conservarit ; ho- nori banc fidem, misericordiam, viituteni fuisse miraris t

XI. 27. Vitia, mehercule,'' Cn. Plancii, res hae,'^ de qui- bus dixi, tegere potuerunt; ne tu, in ea vita, de qua jam dicam, tot et tanta adjumenta hnic honori fuisse mirere.'' Hie est enim, qui adolescentulus cum A, Torquafo' pro- fectus in Africam, sic ab illo gvavissimo, et sanctissimo, atque omni laude et honore ^° dignissimo viro dilectus est, utet contubernii necessitudo,'' et adolescentuli modestissimi

tecto recep. destint in H S r x !• — 1-1 I" ^ est media: in C x 3. fiuclilrus jiio fiuctibusque ; post quod verbiiin, confectum lejritm- in Franc. 1. ot Sclniiz. Post, riijf. c()»UT«serun< legitnr in C, et paulo post cum Unq. in x 3. — 15 Ex ed. Lamb, lucrymis, votis ominibiisqtie dedit Oitlliiis : laciymis volisque omnibus Mss. pieii(|iie, odd. ante Lamb. Giiit. et Oiiv. votis, ominibus lacrymisque Erf. l\Is. Palis. Graev. et Lall. votis, ominibus, laciymis e conjeclnia Ern. cum Weiske et Schuiz. volis ominibusque el lacrymis Medvig. i. p. 40. Pro votis X 3. liabet vocisque — 16 In H T r X 3- est vel imimlsum : in x !• f^' ^W'- pulsu. Verba vel ratione desiint in T. Vel Romw scribitur in C. Voc. tem- pori, ante recepcrit, babent edd. vett. noninillce, qiias Weiske secutiis est. Mox pro juverit x !• 'eg't viccrit. — 17 Is et in C T, et edd. ante IManiit. Paulo post, pro haberent x 3. hahevet. In C est haberent, quod. Vid. Nott. Var. Dcni.'iiie x pradiet miscricordia, virtule esse miraris?

Cap. xr. 18 In H est hujus : in x 3. res lure: in Franc. 1. ha: res Cn. Plancii. Infra, prononien »«e ante tegere addidit ^. Pro tu, in ea % 3. prae- bet tamcn ea. — 19 Mircre in H deest : r legit merere. Post hie, onilsit est Ms. Teeg. nude etiani «/!« deleri censebat Garaton. Post, pro pra>noniinc A. in C legitur Alio, — 20 Verba illo . . . honore in r desiint. Particnia et ante contuh. omiititur in r. Mox adolcs. honestissimi habet x !• ^t idem Ms. postu-

NOTii:

>> Vitia, mehercule] Jam Plancii vi- apud Romanes, nt claronim virorum,

tarn commeiidat. et amicorinn filios adolescentcs, se-

' A. Torquato] Is est Torqnatiis, ad mm irnpcratores in piovincias dedii-

qnem aliqiiae Ciceronis epistolae snnt cirent, suoque tabtrnacnio accipp-

lib. VI. et qui post geslani prseturam, rent, ut ad artcm mililarem iuslitue-

Africam rexit. rentur.

^ Contubernii necessitudo] Moris fnit

1908 M. TULLIUS CICERO

piidor postulabat: qui' si adesset, non minus ille decla- raret, quara hie illius frater patruelis, et socer T. Torqua- tus, illi omni viitute* et laude par; qui est quidera cum illo maxirais vinculis et propinquitatis ' et affinitatis " con- juuctus ; sed ita raagni ^ amoris, ut illaj necessitudinis causae leves esse videantur. Fuit in Creta postea contu- bernalis Saturnini, propinqui sui, miles ^ hujus Q. Me- telli : " quibus cum fiierlt probatissimus, hodieque sit, om- nibus esse se probatum debet sperare. In ea provincia legatus fuit C. Sacerdos," qua virtute, qua constantia vir ! L. Flaccus,P qui homo ! qui civis ! qualem hunc putent, assidiiitate'' testimonioque declarant. 28. In Macedonia tribunus militum*^ fuit; in eadem provincia postea quae- stor. Primum Macedonia sic eum diligit, ut indicant hi ^ principes civitatum suarum ; qui cum missi sint ob aliara causam, tamen hujus repentino periculo commoti, huic as- sident,"^ pro hoc laborant; huic si prassto fuerint," gratius

«" Si adsitit.

lat. — 1 Quod sciibitur in IMs. Eif. Teeg. oniDibus Oxon. Jiint. Lamb. Oliv. \Vei«ke, et Orell. Infra, voc. minus C abest. Tiiiii puter patruetis habet x L el Torquatwi \n r oniittitur. — 2 Omni illi et virtute Ms. Erf. Ex aiictoritate codd. Garaton. et C x 3. Oieilins edidii illi omni et virtute. Paulo post, pro quidem x 3. prtebet quid. — ?> E Panta^alhi coujectura Sclintz. et Orell. de- «lei nnt mugnis, prol)ante Ursino : magni otiines alii. Pro magni, C, a inanii recen'iori, prseliet causa-: x 3. iniigis. Statiin infra, ante ut, voc. causes additur in \|/. In (', x ^- 3. est necessitudines. — 4 In ij/ similes, Mox pro qui- bus, C H r X !• 3. scribiun qui ; H cui ; xp cui qui. Tmn se, post esse, deest in X '• ^^ P'o probatum in x 3. Icgilur speratum. — 5 In C judicantur ii; qui Ms. panlo infra scribit qui turn. Pro sint, iesiitnr sunt in Cxi. 3. Statiin post, pro ob X 3. habet ad. — 6 Verba huic assident x 3- absunl. Mox prono-

NOT^

' Et propinquitatis'\ Propinqnitas ut advocatus.

de iis dicitur qui eognati sunt. " C. Sacerdos] Sacerdoti htiic sue-

"" Affinilatis] Affiniias dicitur de cessit praetor Verres in Sicilia. iis qui aliorum cognatam babent in P L. Ftaccus] Cicerone constile. matrimonio, et quorum propinquam Roniie praetor fuit Flaccus, qnena re- alter uxnrem duxit. nni repeti\ndarum defendit.

" iMiles hujus Q. Metelli] Metellus i Assiduitute] Assiduitas hie pro

hie CreiiiMis fnit, cpii a devicta Creta diligenti advocatione sumitur.

insula Creticus dictus est. Huic an- r Tribunus 7ni lit um] Zonaras lib. ii.

tem affuit judicio, vel nt judex, vel scribit tribunes militum eos appclla-

PRO PLANCIO, CAP. 12. 1909

se civitatibus suis facturos putant, quara si^ Icgationcm et mandata sua cont'ecerint. L. vero Apulcius' hunc tatiti facit,^ ut morem ilium majoruni, qui praiscribit, in paren- lum loco quajstoribus suis prcetores esse oportere, ofliciis benevolentiaque superarit.^ [/?. 205] Tribunus plebis fiiit, uon fortasse tani vehemens/ quam isti, quos tu jure lau- das; '° sed certe talis, quales si omnes semper fuisscnt, nunquam desideratus vehemens esset tribunus. xii. 29. Omitto ilia, quae si minus in scena'^ sunt, at certe, cum sunt prolata, laudantur : ut vivat cum suis; primum cum parente, (nam meo judicio pietas fundamentum est omnium virtutura) quem '^ vereturut Deum, (neque enim est multo secus parens liberis") amat vero ut sodalem, ut fratrem, ut eequalem. Quid dicam cumpatruo? cinn affinibus? cum propinquis ? cum hoc C. Saturnino,'' ornatissimo viro ?

men se, aute civitatibus, in x !• oinittitiir. Huic ... putant '\a C desiint. — 7 Quasi ill C. Dem Ms. Teeg. Scliutz. et Orell. habent q^uam si legalionem suain, et mandata con/. Ms. Erf. quam si legalionem suain, si mandata corif. Pro confecerint, in C concesserinl. — 8 In r X '• 3. est fecit. Mox pro officiis X I. dedit officio. — 9 In (} superaret. Post voc. leliemens r addidit esset tri- bunus.— 10 Jure snspecliim iiiit Em. Quidam legendiint putant quos tu dilaudas : at Giilielmius quos tu mire laudas. Paulo infra, in x 3. est qualis si omnis : verbiiiii sc»«/»er in eodein Ms. oinittiinr. Den\(\nQ esset vehemens tri- bunus legitiir in Griev. Voc. essel C abest : in x •^' 'tiibitiir esse.

Cap. XII. 11 H S x !• Frant-. 1. ed. Yen. et Jiint. liabent si minus neces- saria. iMox prolata sint in H et Franr. 1. — 12 In C legitnr fundamentum omniutnque virlutumque, veretur, ^c. Pro quern x 3. ^I* pra-bent quam: pro enim, H dfdit vero. Seqnens verbnni est oiiiittilnr in omnibus edd. veti. ante Graevium. Ex aucloritate Ms. Teeg. Orelliiis dedit multo secus est. Mox in \f/ umant vero, Particula ut, ante fratrem, in x !• deest. — 13 Onincs

NOTvE

tos esse, ([iii iin))crinin in inille viros conntiis est. Diceljantnr vero velie-

liabebant. Alii rnliili dicebantiir, ()ni nientes, (jni magna ex parte popiila-

in exercitii creabaiitnr ; alii coniltia- res et seditiosi erant, nee seiiatiii

ti, cjni Ilomir comitiis designabantiir. parebanf. Laudabantiir vero qni se-

* L. J/iu/t'i«s] Apuliiiis pra'tor I\Ia- natiii parcbant, et (jiii fortiter sedi-

cedonia; t'liit, ciim quo Pianriiis (]ua;- tiosis colieganiin conatibns obsiste-

stor piofectiis est. bant.

' Tribunus plebis fait, non fortasse " Neque enim est multo secus purens

tam vikemens] I'lancius non tani ve- Itheris] Scilicet, est qiiain Dens ho-

lieinens fnit erga popiiiiini, (|iiain minibus. Nam singulaii bonore et

gratioitns, (piia cum silii devincirc ainoie [iruscqtii liberi parentes de-

1910 M. TULLIUS CICERO

cujus quantam honoris hujus cupiditatem fuisse creditis, cum videatis '4 luctus societatem ? " Quid de me dicam, qui mihi, In hujus periculo, reus esse videor? quid de his tot viris talibus, quos videtis veste mutata ? Atqui haec sunt indicia solida," judices, et expressa; haec signa '^ pro- bitatis, non fucata forensi specie,'^ ^ sed domesticis inusta notis veritatis." Facilis est ilia occursatio et blanditia po- pularis:^ aspicitur, non attrectatur ;^ procul apparet, non excutitur, non in manus sumitur. 30. Omnibus igitur re- bus ornatum hominem, tarn externis,* quam domesticis,'^ ^ nonnullis rebus inferiorem, quam te, generis et nominis, dico ; '^ superiorem aliis, municipum, vicinorum, societa- tum '^ studio, temporum meorum meraoria ; '' parem vir-

" Vera et cerla. " Indicantia veritalem affectu domestico,

P Facile est obvios salulare, et hlandiri populariler.

Mss. (\f/ habet Gaio) et edci. legunt Cn. Saturn, praeter Ern.et Schiitz. qui de- dernnt C. Saturn, erroie typogiaphico, nt ait Orelliiis. — 14 Ex auctoritate Ms. Teeg. Orellins dedit «;/£/e<» : onines ceteri Mss. et edd. videatis. Mox praepositionem in ante hujus, et his ante tot, omisit x- ''^ ''** '"* viris ac tali- bus edidit Lamb. — 15 Scliutz. e Ms. Ursini, legit Atque hac sunt indicia solida, judices, htrc expressa signa, 8^c. Lamb, dedit Atqui hac sunt ind. sol. jud. et expressa virtutis ; hcec signa, Sfc. In C S % 1. estjudicia; in x 3. solila. — 16 Spe in x •^' Statiin post, injusta vofis in x 3. Mox H concnrsatio. Dein in C atlractatur. — 17 Qua externis, qua domesticis lejjitnr in Ms. S, Teeg. niarg. Crat. Herv. fjanib. (irnt. et Oiell. quern extern, qucin domest. in C H T X 3. Fr^nc. 1. et edd. anie Lamb, quam ext. quam domest. % !• tt edd. quitdam. — 18 Generis, dico, et nominis Oiellins, ex anctositate Ms. Teeg.

NOT/E

bent, a quibns vitam accepere. nascnntnr quae tancnntnr et attieo-

" Luctus societatem] Aderant in lioc tantur, qiiani quae tantiun videntur.

judicio mniti cum Plancio mutata ^ Tam externis'] Externae res dicun-

veste, ut facilius moverent judices tur l)ona fortunae, vel quae non sunt

ad niisericoi diam : qui mos familiaris domestica?.

fuit apud Rom. '' Domesticis] Nomen in Lateiensi

y Fucata forensi specie] Quiilam ali- nol)iiius erat ; nam tum paternuu),

quando in reoruni judicio simulabant turn maternum nomen a consularibus

doloiem, quo nullo mode tangeban- traiiebat.

tur; quia tantnni veste mutata ade- ^ Socictatum] Numerat res quibns

rant, aut rogati, aut conducli. superior Laterensi fuit Plancius ; cu-

' Asjiicitur, non attrectalur] Aspici- jus pater pnblicanus fuit, quorum

tur prima frons rernm ; attreclantur maxiinus fuit Romae numerus.

autem interiora. Magis autcm cog- '' Temporum meorum memoria] Plan-

PRO PI.ANCIO, CAP. 12. 1911

tute,'9 intcgritate, modestia ; aedilem factum esse miraris?

Hunc tn vitae splcndorem maculis adspergis istis? Jacis adulteria, quas nemo, non modo nomine, ^° scd ne suspicione quidem possit agnoscere. Bimaritum ' appellas, ut verba etiam fingas, non solum crimina. Ductum esse ab eo in provinciam*' aliqucm dicis, libidinis causa; quod non cri- men est,^ sed irapunitum in maledicto mendacium : raptara esse miraulam ; ^ quod dicitur Atiuas ' factum a juvene, ve- tere quodam in scenicos jure raaximeque oppidano. 31. O adoIescentiam+ tradr.ctam eleganter! cui quidem cum, quod licuerit, objiciatur, tamen id ipsum falsum reperiatur. Emissus aliquis^" e carcere, et quidem emissus, ut cog- nostis,^ necessarii hominis optimique adolescentis rogatu :

Statim post, X 1. tj/ »»/nici/)iMm; x 3. /nw/ufipus. Dein societatem in (l^. Voc. meorum r x !• 'f abest. — 19 Patris virtute legitur in C H S T r x 1- 3. aliis Mss. et edd. Infra, pro viiraris C liabet niireris. — 20 Non modo crimine stispicabatur Lamb. — 1 Maritum sciibitur in C H S T r x 1- et edd. vett. Faernns maliiit leg! mar imari turn : Ant. Aiigustinus maritam. x 3- babet merittnn. \oc. etiam, anle fingas, omiititiir in H » ;|/, Man. Gnit. et Weiske. IMos pro Ductum, X 1. babet Dictum; C Ductam. Paulo post, r praebet provincia : in C x 3. in provinciam aliquam. Fro dicis, x !• 3. >|/ dicus, Negativa particula ante crimen deest in \1/. — 2 In reo addnnt IMss. Garaton. Lamb, et Weiske. Paulo infra, verba in maledicto nncis inchidit Orell. in maledico legitur in edd. vett. Lamb, et Oliv. in maleficio ;\\\\ : impunitum malcdici niexdacium snspexit Orell. etiam maledicto in C. Actutum Raptitm H. Pro mimulam, in C x 3. mimolitm : in Hintnolam: in x 1- numolam. — 3 Attince C: Anne x 3- Turn ex auctoritate Ms. Teeg. Orelliiis dedit a juventute. Pro juvene C vivere : et pro ijiiodam, H quondam, i|/ qunddum. Statim post, jureque, maxime in \f/ : oppidacio le»;itnr in x 3. — 1 O adnlescentulam x 1- Quod, ante licuerit, in H deest. Mox ad ipsum pra?bent C x 3. Porro pro reperiatur H liabet objicia- tur.— 5 Aliqui Orell. et Ms. Teeg. a care. H : est e care. r. Praepositio e in X 1. omittitiir. Siatini post, equidem scribilnr in C ^. — 0 In r x- Erf. Tecg. Graev. Oliv. Schutz. et Orell. hie locus sic legitur ; et quidem emissus per im-

NOTiE

cius omnes, qui a Ciceronis parte comoediis agebat. stabant, amicos, et patronos babuit, e Emissus aliquis'] Forte cum Plan- et adjutores in a-dilitate petenda, cius tribunus plebis fuit, emisit ali- propter beu'^ficium Ciceroni collatiim quem e carcere ; nam tribiini jus ba- in Macedonia, cum cedentem cum btbant prebendendi, et in carcerem tempori recepit. niittciidi, ut ex Varrone Gfliius xiii.

•= In provinciam] lu Macedoiiiaui 12. scribit. Hanc porro objectionem

Plancius (|ir*stor profectus est. non solvit, sed liuinanitatis causa ex-

^ Mimulam] Mimiila ilia adolescen- cusat. tula quscdam fuit sceiiica, quic in

1912 M, TULLIUS CICERO

idem postea piaemandatis^ requisitus.'' Atque heec, nee ulla alia, sunt conjecta [maledicta] in ejus vitam,^ de cujus vos pudore, religione, integritate dubitetis. xui. Pater vero, inquit, etiam? obesse filio debet. O vocem duram atque indignam tua probitate, Laterensis ! Pater ut in ju- dicio capitis, pater nt in dimicatione fortunarum,'° pater ut apud tales viros? obesse filio debeat? qui si esset tur- pissimus, si sordidissimus, tamen ipso*' nomine patrio valeret apud cleraentes judices et misericordes : valeret, inquam, comrauni sensu'^ omnium, et dulcissima commen- datione naturae. 32. Sed cum sit Cn. Plancius is eques Roraanus, ea primum vetustate equestris ordinis,'' ut pater, ut avus, ut majores ejus omnes equites Romani fuerint, summum in praefectura ' florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae; deinde, ut ipse in legionibus P. Cras- si,'''^ imperatoris, inter ornatissimos homines, equites Ro- manos, summo splendore fuerit ; ut postea princeps '^ inter suos ; plurimarum rerum sanctissimus'' etjustissimus judex ;

s Judices.

prudentiam, emissus, ut cognosds. C H s- x 1. Franc. 1. et Dresd. «/ cognoscis : T ut cognoscitis. — 7 Poslea pratoris mandatu Lamb. Oliv. et Schiitz. e Turnebi conjectnra : postea prcetoris mandatisC H S T x • • "I/, Cod. Rawlinsonianns, Sec. XV. Beierus conjecit postea a prcemandatis : Orelliiis siispicabatiir postea

per pramandatos. Actiitiim ne ulla scribitiir in C: nee multa in x 3-

8 Erncstio voc, maledicta snspectiim de glossa fiiii ; conjecitqtie locum ita legendum : hcBC sunt conjecta in vitam ejus. Mox ante dubitetis, in Ms. H additur negativa particiila nun.

Cap. xui. 9 In x 3. et : in C debebat. Panlo post in x 3. tu probitatem. In T legitur Laterenensis. — 10 C liabet in judicio fortunarum suarum. Verba Pater . . .fortunarum in T x 3. omitinntiir. Pro fortunarum in i// fomiarum. Statim post, ut ante apud H abest. Deinde pro debeat, C habet debebat, x 3.

debeant. Si, ante sordidissimus, omittitiir in qnibnsdam Mss. et edd. vett.

11 In ipso Lamb. 156G. — 12 Consensu x 1- Mux commemorationc natura S X 1. commendatione valeret Ms. Dresd. — 13 Ex aiictoritate M<;. Tt-eg. Orei- Vhis ded'it equestris nominis : omnes alii Mss. et edd. o>d;«is. Mox Horn, fue- runt habent r x 3. gradum tenuerunt r x 3. ^. — 14 fi/ Classi. — 15 Principes

NOT.E

*' Requisitus] Ad carcereni et ens- est ^ 19. not. todiam redire a praetore requisitr.s k Sanctissimus] Dicitnr sanctns,

**'• qni a niillo violandiis est propter in-

' Prafectura] De hac voce dictiiin nocentiam et iutegritatem.

PRO PLANCio, CAP. Ll. 191:3

niaxiinarnni societatum auctor,' plurimarum magister; si non niodo in eo nihil unquam reprehensum, scd laudata sunt omnia ; tamen is oberit honestissimo filio pater, qui vel minus honestum et alienum tueri vel auctoritate sua, vel gratia possit? 33. Asperius,'^ inquit/" locntus est ali- quid aliquando. Immo fortasse liberius. At id ipsum, inquit, non est ferendum. Ergo hi ferendi sunt, qui que- runtur,'7 libertatem equitis Romaiii se ferre non posse ? Ubinani ille mos ? iibi ilia a^quitas juris? [p. 260.] ubi ilia antiqua libertas, quae malis oppressa civilibus,'^ " ex- tollere jam caput, et aliquando recreata, se erigere debe- bat? Equitum ego Romanorum etiam '9 in homines nobi- lissimos maledicta, publicanorum in Q. Scaevolam,° virum omnibus ingenio, justitia, integritate praestantem, aspere, et ferociter, et libere dicta commemorem? xiv. Consuli P. Nasicai^°P proeco Granius, medio in foro, cum ille,

iegitiir in X !• Paulo infra max. civitntum auctor in x 3- — 16 Aperius in r. — 17 Qui Iwc queruntur M'i. Teeg. qui queruntur hoc Rif. In x !• If!?itur que- runt. Mox pro Ubiuain T scnbit Ubi. — 18 Cicibus in r et Franc. 1. Paulo infra eriy;. debeat piEebent C H, et Ms. Teeg. Actiiinm C Equitum vero : X 1. 3. Equitum ergo. — 19 Voc. etiam abest H r, Ms. Teeg. Yen. Jnnt. et Crat. probanie Gaiaton. Uncis inclnsit Orellins. Mox ego publicanorum Ms. Anibr. Staiini, pro in, C Label M. Deniqiie et libere omisit cod. Ambr.

Cap. XIV. 20 x !• ^'ascita: Dein C H x I- 3. prceco grcevius. Actiitum

NOTiE

' Maximarum societatum auctor] So- indignati pnhlicani, liberius confjnes-

cietates inter piiblicanos erant in ti sunt, el inter eos potissiniunj Plan-

vectigalibus exercendis ; el longe cius, quasi ceterornm princeps. Hinc

niaxiniis inter eos, et anipiissiniis ra- invidiam Plancio conflare Laterensis

tionibns constabant. studiierat.

"' Aspcrius, inquit, ^c] C. Ca^sare « Malis oppressa civilibus] Cum Sui-

et M.Bibnloross. an.f)91.cnin agrnni la et Marius tot bella in repnblica

Canipaniim, invilis optiniatibns, in excitanint.

plebem Caesar divisisset, a senatn <> In Q. Sco'vohim] Sca?vola Asiam

piiblirani pelebant, nt propter varia rexit, et ab injiiriis publicanorum

onera parte aliqiia vectigalium leva- suam provinciani dofeiidit. rentnr ; sed cum eam ob rem senatus p P. ynsica] Nasica ille Scrapionis

gravaretur, et propter contentiones tiliiis fuit, qui, ut in Hrulo ait Cicero,

partiuin, respousuni dari non posset, in consulatu mortuus est.

191-4 M. TULLIUS CICERO

edicto justitio,'' domnra descendeas ' rogasset Granium, quid tristis esset; an quod auctiones^"^ essent? Immo vero, inquit, quod legiones.^^ Idem tribune plebis, poten- tissimo homini, M. Druso, sed multa in rempublicam ■* mo- llenti,' cum ille eura salutasset (ut fit) dixissetque, Quid agis, Grani? respondit, Immo vero, tu. Druse, quid agis? ^ Ille L. Crassi, ille M. Antonii" voluntatem^* asperioribus facetiis saepe perstrinxit' impune. Nunc usque eo oppressa vestra^ arrogantia" civitas est, ut, quai fuit dim praeconi in ridendo, nunc equiti Romano in plorando, non sit con- cessa libertas. 34. Quae enim unquam fuit Plancio vox^

^ Turbas. ' Consilia. ' Insectatus est.

in medio foro scribitiir in Ms. Teeg. Turn indicto just, in H. — 1 Decedens legit Orellius, ex Ms. Ambr. decendens scribitnr in Ms. Erf. descendens edcl. omnes pra?ter Schutz. qui, cnm cod. Maflfeiaiio, dedlt discedens: H discen- dens. Mox in C Graminium : xf/ Gratium. — 2 Rejectee auctiones essent Mss. Ambr. Teeg. Erf. Graev. Weinke, Scliutz. et Orell. Faerniis pro essent repo- iiebat cesscnt : iioc verbuin in x '*• deest. Pro auctiones r hahet auctores. —

3 Quod legationes Ms. Ambr. Erf. Gra-v. Weiske, et Orell. qiiot legiones in ifi : quod religiones in r x l- <?«od leges Freinsb. et Schntz. Vide Nott. Var. Mox pro tribuno, in C Iribunus. Prapnonien M. ante Dvufto in C deest. —

4 Ed. Ven. Weiske et Orel!, in re publica. Paiilo infra, utft, dixHque habet C. Pro Quid agis, Grani x 3. pra>bet agis eram: C H x '• Quid agis, Gravi. Actutum linmo omittittir in C. — 5 Orell. conjecit toUibililatcm. Statim pro asperioribus x 3. liabet a superioribus. Panlo post, prastrinxit legitnr in x 1- Verbtim eo post usque in x 3. omittitur. — 6 Nostra est in x 3. Mss. Ambr. et Teeg. Mox in r et, qucefuit. Pro in ridendo, C H T irridendo: pro in plo- rando, H T >fi implorando — -7 Ex anctoritate Ms. Erf. et Teeg. Orell. dedit

NOT.'E

1 jMsiih'o] Jnstitinm dicitur, quasi * Multa in rempublicuin molienti]

statio juris dicundi, quando tit vaca- Diusus tribnnus plebis voluit ut Itali

tio jndiciorum. Ejnsmodi vacationes civitate doiiarentur; unde postea Ita-

ob rem bene gestara consules decer- licuni belluni exortum est. De eo

nebant. jjliiia in orat. pro Milone diceniur.

■■ Auctiones] Auctiones publicae " Ille L. Crassi, Atitonii] Hi duo

sunt venditiones, quibus ille Granius celeberrimi oratores paulo ante Ci-

delectabatur, quia pecimiam ex iis ccronis tctateni vixerunt, quos in li-

colligebat. bris de Oratore disputantes indiicit.

• Quod legiones] Indicto illo justi- '^ Vestra arrogantia] Loquitur de

tio, legiones colligebantur, quibus optiniatibus, quorum taiita erai arro-

uti velle videb^ninr consules ad rei- gantia, ut nefas esset eijuiti Romano

pubiicae perniciem. contra eos loqui.

PRO I'LANCIO, CAP. 14. 1915

contumeliae potius, quam doloris?^ quid est au tern unquarn questus, nisi cum a sociis^ et a se injnriam propulsaret? Cum senatus impcdiietur,^ qro minus (id quod hostibus semper erat tribulum) responsum equitibus Ilomanis red- deretur; omnibus ilhi injuria dolori** })ublicanis luit: sed eum ipsum dolorcm hie tulit paulo apertius." Communis ille sensus"" in aliis fortasse latuit : hie, quod cum ceteris auimo sentiebat, id magis, quam ceteri, ct vultu promtura habuit/ et lingua. 35. Quanquam, judices, (agnosco enim ex 9 me) permulta in Phmcium, quae ab eo nunquam dicta sunt, conferuntur. Ego quia dico aliquid aliquando, non studio adductus, sed contentione dicendi, aut lacessitus ; et quia (ut fit in multis) exit aliquando aliquid, si'° non perfacetum, attamen fortasse non rusticum ; quod quisque dixit, me id dixisse dicunt. Ego autem, si quid est, quod rnihi scitum^ esse videatur, et homine " ingenuo dignuni

» Mhius dissimulavit. " Patefecit. v Elegans.

Plancii vox fuit. Voc. autetn, post quid est, C abest. Actntnin, nisi quod a soc. Iiabet x 3.-8 Dolori deest iu x 3. Mox paulo nsperius legitnr in C Statiin \)os'x. Communis ille sensus 7nalus fortasse latuit Franc. 1. Cum minus ille sensus in nliis fortasse latuit Ms. Dresd. Cum nimius ille scnsus in aliis fortasse latuit Franc. 2. el ed. 1472. Cum minus sciibitiir in C H. T r x 1- Pro in aliis C male, H r mains. Praepositio cum, ante ceteris, in x oinittitur : cum ceteris ante sent, in H: cum ceteris ante animo sent, in i|/. Mox pro vultu, r multum: x 3- »'«'<«• Hro lingua C ^p liiiguam.—Q Et in x 3. Turn, verbiim adductus deest in eodem Ms. Post sefjiiens voc. sed, inseritnr aut ab Orellio, ex auctoritate Ms. Erf. et Tecf;. Pro lacessitus, H lacessendi: [>ro exit, C x 3. ere7. Hie locus in Ms. Ambr. et Orell. sic distingnitnr : et quia.ut ft, in multis exit, S(C.— \0 Sed si in C. Mox si quod est liabcnt C H T x 1. 3.— 11 Hnminem in C. Pro ingenuo, in x^- ^ ingenio. Paulo post stoma-

NOT/E

r Contumelia; potins quam doloris] citnr, nisi forte nt de pretio, quo vec-

Osteiidit quod si vox aliqua dnrins a tigalia condnxerant, aliquid remitte-

Plannlo prolata sit, dolori ejus po- retur ; vel debituin condonaretur ;

tins qnam contnuielitp defendendae vel ad aliqnod tempns ditferretnr.

desiderio, tribuenda est. =* Impediretur] Inter|)cllatione vide-

' A sociis] Plancins pater publica- licet quorundani liominnm.

norum magister fuit. Quid anteni ^ Communis ille sensus] Ait consi-

prcecise petierint publicani, aut quam derationcm iltius indignitatis in oni-

injuriam ab eoruin societate propul- unm\ aniniis, sed polissininni in Plan-

sare voluerit Plancius, .ion aperte di- cio, commuiiem fuisse.

191G

M. TULLIUS CICERO

atque docto, non aspernor; stomachor veio, cum aliorum non'^ me digna in me conferuntur. Nam quod primus solvit * legem de publicanis, turn, cum vir amplissimus consul'^ id illi ordini per populum" dedit, quod per sena- tum, si licuissct,'' dedisset; si in eo crimen est, quia'' suffragium tulit;* quis non tulit publicanus? si, quia pri- mus'^^ scivit ; utrum id sortis esse ^ vis, an ejus,'^qui illam legem ferebat? si sortis; '^ nullum crimen est in casu:° si consulis ; splendor'^ etiam Plancii, hunc a summo viro prin- cipem ordinis esse judicatum.

XV. 36. Sed aliquando veniamus ad causam :' in qua tu nomine '^ legis Liciniae,'' quae est de sodalitiis, omnes am-

* Probavit.

" Probante populo.

* Dixit sententiam.

ehorum habet x 3- ^^ idem Ms. praebet cum alios. — 12 Non modo C : nee von X 3. Prjppositio in, ante me, deest in C. Mox pro turn, H x •• sciibuiit tamen. — 13 Hquod: t qui. Verba quis non tulit oiiiittitur in x 3. qui Ms. scribit puhlicanis. Pid si \p praebet sed. — 14 Primum C ^, et edd. plera^iiiie ante Lamb, cum Weiske. Paulo post sortis esset iiabet C. Deinde earn legem C x 1- — 15 "S* furtis in x !• Denique esse ordinis indie, legilur in Ms. Elf. Teeg. Grsev. et Orel), omiseruiit esse edd. ante Gia-v.

Cap. XV. 16 C nomen, suprascr. nomine a mann rec. x !• omne. Pro so- dalitiis in T solidariis : et pro omnes in C omnis. Edd. vett. nonnullae ante Lamb, legunt omnes ambitus legis. Verba legis . . . leges desunt in T. —

NOT^

" Vir ainplissimus consul] Cipsareui consulem inteliigit, qui tulit legem, ut ptiblicani tertia pecunia.' debitEe parte levarentur.

"^ Quod per senutum si ticuisset] Consules tantum leges ex senatiis auctoritate ferre poterant.

E Id sortis esse] Snffragia sorte mit- tebantur : si autem id suffragio Plan- riiis consecntus est, vacat crimine; quia id foriuito accidit.

^ An ejus] Si Caesaris consulis vo- luntate factum est, I'iancio gloriosnin est, quia al) eo Plancius ordinis prin- ceps judicatus est.

e In casu] Casus et sors impune percant.

•• Splendor] Subauditur est. Nota

dilemn)a ex pari a cnsu et causa.

* Ad causam] Venit ad causam, in qua nenipe de ambitus crimine agi- tur.

•* Legis Licinitc] Lex ilia Licinia, nempe a M. Licinio Crasso lata, ju- bet, lit in sodalitiis judices ab accu- satore ex tribiibus edantur. Late- rensis Plancium accusaverat de so- dalitiis lege ilia Licinia, quae non ad universum ambifum, Sfd propria ad sodalitia pertinebat : nihil autem La- terensis, vocando Plancium in judi- cium, spectavit, quam ut ederet reo judices quos volcbat, ct ex qiiibns tribubus volebat. Hoc porio genus judicii acori)um crat, quia nccusator vcl huos necessarJ08,vel inimicos reo.

PRO PLANCIO, CAP. 15,

1917

bitus leges' coraplexus cs. Neqne eniin quicquatn aliud in hac lege, nisi editicios '7 judices,"' es secutus : quod genus judiciorum si est a^quum nulla in re,'^ nisi hac tri- buaria ; ° non intelligo, quamobrem senatus hoc uno ° in genere tribus edi voluerit ab accusatore, neque eandem editionem transtulerit in ceteras causas ; de ipso denique ambitu, rejectionem fieri '9 voluerit judicum alternorum : ^ cunique nullum genus acerbitatis'^ pra^termitteret, hoc ta- men unum preetereundum putarit. 37. Quid? hujus rei obscura'' causa cst?^° an et agitata, cum ista in senatu res agebatur,'' et disputata hesterno die copiosius • a Q. Hor-

" Saveritatis.

'^ Ignornta.

17 Editios X 1. ediutios x 3. Turn secutus es Ms. Anibr. Lamb, et Orellius. V 10 jwliciorum Lamb, dedit jui/fcum. — 18 Vila iti re legitur in T r X !• 3. Evf. Teeg. Franc. 1.2. DiesJ. ed. 1472. Venn. Mediol. Maniit. Crat. Herv.Gra>v.

Weilke, Sclintz. et Orell. si non est aquum ulla in re Lamb. 15G0. si nulla in re est cequnm Lamb. 1584. in niaig. Turn ex auctoritate Ms. Ambr. inseruit pra'posiiionem in ante hac Oiellius ; trilmtaria ayiioscnnt C S T x l* 3. i\i, Venn. 1480. 1483. et Crat. trilmnaria Barb, et Jnnt. tribitlurii r. — 19 De rejectione \ in. Grn\. In ed. Lamb, hie totu* locus ita legiinr : in ipso dini- (juejudicio de ambitu rejectionem fieri, Sfc. Mox judicum altern. Pantagatbiis, probante Ursino. Deinde x 3. babet pratemdltere ; et xp pntuvit. — 20 Ex auctoritate Mss. Erf. et Teeg. Orellius dedit Quid? hiijusce rei tandem ob- sctira causa est ? Srhutz. Quid ? hujus rei tandem obscura causa est / Turn setinitur an etiam in C. Statim post, pro ista, in eodem Ms. ita. — I Ex Mss. Erf. ct

NOTyE

qui accnsabatur, jndices edere, id est, seligere poterat.

' Omnes ambitus lcges'\ Couqueritnr Cicero, quod Laterensis assumat le- gem Liciniani, quiP de sodalitiis est, nt ambitns Plancinm accuset ; nee assumat legem, quas sit propria am- bitus crimini.

"^ Editicios judices'] (Jnm assunisit le- gem Liciniam, hoc nnuni respiciebat; scilicet, lit habere! editicios judices, qnos in causa de sodalitiis accusator ex omni populo poterat eligere. Id antem fecit Latcrt-nsis, nt sibi com- niodos habere posset.

n Tribuaria [tributaria'\ Legunt alii tribuaria. Reprehcndit Laierensem, quod cum unice de ambito, nun dc

sodalitiis agat ; tamen edat jndices : quod tantum fas erat in actione tri- buaria, sive tributaria.

° Hoc uno] In hoc tantiim sodalitii, non veto in ambitns crimine fas fnit edere jndices; licet ambitus mag- nani habeat cum sodalitiis affinita- tcm.

P Judicum altcrnorumi In omnibus causis, exceptis <iua> de sodalitiis e- rant, fas fuit primum rejicere reo et accusatori incommodos judices, qui sortitioue cvcneranl, et alios snbsor- tiri, qui in eoruni locum substitue- rentur. Laterensis, nt banc rejec- tionem eviiaret, lege Lirinia Planci- nm accusavit.

1 In senatu res agebatur"] Hoc eo-

1918 Af. TULLIUS CICERO

tensio ? ' cui turn est senatus assensiis. Hoc igitur sen^ii- mus :' cujuscnmque tribus largitor esset, per banc consen- sionem, quae honeste magis quam vere sodalitas iiomina- retur/ qiiani quisque tribum ' turpi largitione corrumperet, eum maxinie iis hominibus, qui ejus tribus essent, esse notum. [p. 2()7.] Ita putavit senatus, cum reo * tribus ederentur eae, quas is^ largitione devinclas haberet/ eosdcm fore testes etjudices. Acerbum omnino genus judicii : sed tamen, si vel sua, vel ea, quae maxime esset cuique^ con- juncta, tribus ederetur, vix recusanduni.' xvi. 38. Tu au- tem, Laterensis, quas tribus edidisti? Terentinam," credo. Fuit7 id a^quum, et certe expectatum est, et fuit dignum

' Corrupisset largitiune.

Teeg. Orellins Imhet copiosissime. Hoc verbimi deest in H. Pro turn x '■ et Diesd. tamen : x !• I'fX'io post dedit Hoc tif!;iiur. — 2 Ex IMs. Teeg. Oielliiis sic dcdit : qua.' magis htnieste (piam rere sodal. iiiimin. In Ms. Eif. Giaev. et Oliv. hie locus ita legitiir: cujusc. trib. Inrg. esset, et per have consensionem, (jucE honeste magis (Erf. magis honeste) qvam vere sodal. vomin. In Jiint. et Lamb, vujuscunque trib. iarg. esset, el per consensionem magisiratunm, qua: ho- vesie sodal. nomin. Verba magis quam vere in Weiske omittuntiir. Vi<le Nott. A'^arr. Ciijusque trib. leeitur in x '• Verbiiin banc ante cows, iti H. deest. Pro consensiunetn C habct confessionem : H x !• consensionemqiie. Tiini jiio qu(P honeste, C honeshn/ue : H r ^ himcsfeque : x 3- oniisit quce. Denique in X 1. nominatur. — 3 Tribuni in 0. IVlox pro (um max. il x 3- 'p, Eianc. i. cum max. — 4 In r eo, Tuni in ip edercnt. In C x 3. ederentur ha-c. — 5 C ii: \p his: Jiint. ipse. Pio devinclas C baijet deviclas : et pro eosdem, r x 3. codem. — G Essent cuiquc ^ : esset quicunque x 3. Voc. cuique deest in r.

Cap. XVI. 7 In 'J' est Terefitianam? credc fuit : in x Terenciana, credo id certe fuit : in C H S T r x '• Franc. 1. Dresd. edd. ante Lamb. Gr*v. Weiske, et Orell. Tercnlinam, credo. Fuit certe id. Particulam el post

NOT/E

dem anno ista res jam acta fiieral in " ' Vi.x reotsandumi Etsi jndicinm il-

senatii per Doniitinm,(iiii consul erat, Jnd acerbum sit, eosdem habere tes-

et leguni ambiins auctor eiat. Stepc tes et jndices, nerjne eoinni qnen-

antem prins in cnria, quam in foro, quam posse rejiceie ; tamen non est

de criminibiis a^ebatiir. omnino rerusanduin, si ex sua Irihn

■■ A Q. Horlcnsio'] Hortensius ante reo jndicts producantnr, ant ex ea

Ciceroneni banc causani jam egerat. tribu quae cum sua conjuncta sit;

» i/of »4'?7«r«<?nsjiHi/sj .Senatus judi- quia quisque facile suis tribulibus

ciuin refirt : tale autem illud t'uit, favet.

nt, qui corrumpit tribus per aii()uani " Terentinam'} Profert Laterensis

largitiouem, omnibus qui in tribu iniquitateni, qui, cum Ter<Mitinan),

sunt, notus sit ; et qui corrupii tunt, Plancii tribum, producere deberet,

testes sint etjudices. non earn tamen edidit.

PRO PLANCIO, CAP. IC lf)l9

constantia tua. Ciijus tu tribus venditorem,^ et corrupto- rein, et sequestrem "^ Plancium fuissc clamitas ; earn tribum profecto, sevcrissimoriim praesertira honiinum et gravissi- morum, edere debuisti.9^ At Voltiniam : libet enim tibi nescio quid etiam do ilia tribu criminari. Hanc igitur ipsarn cur non edidisti?'° Quid Plancio cum Lemonia^"^ quid cum Veientina?" quid cum Crustumina? nam Me- tiam, non quae judicaret,'^ sed quag rejiceretur,^ esse volu- isti. 39. Dubitatis igitur, judiccs, quin vos M. Laterensis suo judicio, non ad '' sententiam legis, sed ad suam spem ^ aliquam de civitate^ delegerit ? dubitatis, quin eas tribus, in quibus magnas necessitudines habet Plancius, cum ille non ediderit, judicarit ofliciis ab '+ hoc observatas," non lar-

/ Populo,

aqvum deleri censebat Ern. * Certo milii hoc loco videbatiir scribendum in ed. Lips, nunc id non facile pra^tuleiim, nisi ante v. scio. Ceteriim etian>- nnnc in hoc repelito csrte offendo. Altior conuptela in his videtiir latere : et a cunctis expectatum est nescio cnjus Mispicio.' Orell. Suffridus annotat in Erf. semper extare Tt'je/<n«m. — 8 Emtorcm suf-p. Lamb. Mox pro Iribum C liabet tribuni. Verbiim liomiiiiim, post prasertim, in Mss. nonniiliis deest. — 9 Voluisti in C IVIox in x 1- Volitbnam. Tnm Met etertim Ms. Teeg. pro- bante Garaton.— 10 C r x !• edisti. In x 3. Quid Plane, est elemovia. — 11 C H X 3. cum I'ientina: S T x i- ct Pall, cum tneiitina: ex aiirtoriiate Mss. Erf. et Teeg. Orell. rkdit cum U/entina. Pro Crustumina, C H Clustn- niina: T Claustamina: x 3. illustamia. Mox pro Metiam C et edd. vett. non- nullae tertiam earn, snprascr. in C a maim recemi Terentinam : H ties etiam: S r M. eliam: T m eciam: x !• 3. vi ecium : Ms. Erf. Lambinns et Orel- lins Maciam, nt habent Inscriptt. — 12 r vendicaret : ^ judicaretur. Turn H S X !• rejicerentur. Pro isitur ed. Junt. dedit ergo: pro judices C inde : pro vos C X 3. nos. — 13 Prsepositionem ad omisit C. — 14 x 3. ad. Onines Mss.

NOT^E

* Sequestrem] Seqnesfer is erat, niani edidit, qnaciim nihil conjunc-

apnd queni picnnia deponebatnr in tuni habebat Planciu".

pctitione magistratiMini, qua.'tnm dis- ^ Sed ijutc rejiceretur'] Cum accnsa-

tribnebatnr cum candidatiis inagis- tor tres tribus produxerat, tertiam

tratiim obtiniierat. reus poterat rejicerc.

y Edere dcbuisti] Producere Plan- ^ Ad suain spem] Ostendit hinc nia-

cio hanc Iribum dibnit Laterensis, nifesto sequi Laterensem illas tribus

quia in ea sunt muiti vi'. i sancli et edidisse non ex sententia legis Lici-

sevcri, qui corrunipi pecnnia non nia», sed ex desiderio quod concepe-

possunt : at id non fecit Laterensis, rat, fore nt Plancius ab illis damna-

quia non sperabat a se tribum illanj, retur.

nee VoUiiiiani corrumpi posse. "" Ab Tioc observalas] Patet aniem

» Cum Lemonia] Laterensis Lenio- quod Plancius, qui eas tribus non

1920 M. TULLIUS CICKRO

gitioiie corruptas? Quid enim potest dicere, cur ista editio non sunmiam habeat aceibitatem, remota ratione ilia, quam in decernendo secuti '^ sumus? 40. Tu deligas'^ ex omni populo aut amicos tuos, aut inimicos meos, aut denique eos, quos inexorabiles, quos inhumanos, quos crudeles ex- istimes ? Tu, me ignaro, nee opinante, inscio,'^ notes ^ et tuos, et tuorum necessarios, vel iniquos meos, '7 * vel etiam defensorum meorutn '? eoderaque adjungas, quos natura putes asperos, atque omnibus iniquos? deinde *^ efFundas' repente,'' ut ante consessum eorum judicum videara, quam potuerim, qui essent futuri, suspicari? apud eosque me/' ne quinque quidem rejectis,*^quod in proximo reo^ de con- silii* sententia constitutum est, cogas causam de fortunis omnibus dicere? 41. Non enim, si aut ^° Plancius ita

? Eligiis, * ContraTios mihi. * Producas. * Judicum.

et edd. pr*ter Erf. Teeg. Graev. Ern. Weiske, Scliutz. et Orell. omittnnt verbnin corruptas post largitionc. Turn S r X Quidni enim: x 3. Quin enim: H Quid metiam: ^ Quid elium, Mox cum ista in H i|/. Pro habeat C H T r X 1. 3. t|/ habel. — 15 Siculi x 3. I'oiro C S T x !• pra-beiU deligis : ?■ dclegis: X 3> diligis, Mox quos crudeles existimas in x 1- — 16 In sicca H S T r X 1* Erf. Franc. 1. 2. Diesd. ed. 1472. Ven. J tint. Pall, prseferunt partim in sicca, partiin insicio. Pantagatlms coiijecit iw sccreto piobante Grapv. S. Victor, liabnit nisxto, alias i7iS2c7o. Schiitz. conjecit in sinu. Wopkens. susp. invito. Stalim infra, x 3. notos. Post tuurum, verbnni amicoruni inseritnr in Ms. Erf. et Teeg. — 17 Iniquos vel 7neos t x !• 3' M**- Erf. et Orell. vel iniquos, vel meos legitnr in cod. Garaton. ed. Rom. Ven. 1480. 1483. Crat. Herv. Cam. velin- imicos meos C H S T, Franc. 1. Dresd. Jiint. et Greev. inimicos vel meos conje. cit Garaton. Mox pro eodemque in C H, et Franc. 1. eosdemquc. — 18 x '• denique. Mox pro consessum ^ habet consensum. Ex auctoritale Ms. Teeg. Orell. dedit cons, meorum judicum: C x ^- ^ '^ons. eorum judicium. — 19 Pro- iiomen »«e in H oaiittitur. Statiui post, pro quinque <|/ quique. — 20 Autem in

NOT/E

edidit,eas sibi non pecnnia, sed qua- judices tanqiiam ex insidiis inmiitli a

dam observantia et oiliciis devins- Laterensi contra Plancinm.

erit. f Ne quinque quidem rejectis] Fas

•^ Tudcligas] Amplificat, osteiidit- erat ex senatns sententia in ambitus

que qnani sit indignnm Laterensem criniine aliquos rejicerejndices; qnod

non seqni senatus jnilicium ; sed eos tamen Plancio perniissuni non est. aeligeie judices qui sibi aniici sunt, fc' In proximo reo] Qnis fuerit ille

et inimici Plancio; quos rejicere ipsi reus ignotum est; at ex seqnentibus

non fas est. patet, sex et septnaginta judices re-

* Effundaa repente'] Sigui6cal eos jecisse.

PRO PLANCIO, CAP. 17. 1921

vixit, ut offenderet sciens neminem, ant tu ita errasti, ut eos ederes imprudeus, ut nos, invito te, tamen ad judices, non ad carnifices veniremus/ idcirco ista editio * per se non acerba est.'' xvii. An vero nuper' clarissimi cives nomen editi "^ judicis non tuleruut, cum ex cxx v judicibus, prin- cipibus equestris ordinis, quinque et lxx reus' rejiceret, Lreferret; omniaqne'^ potius permiscuerunt, quam ei legi conditionique parerent; nos neque ^ ex delectis judicibus, sed ex omni populo, neque editos ad rejiciendum, sed ab accusatore constitutos judices ita feremus, ut neminem re- jiciamus ? 42. Neque ego<^ nunc legis iniquitatem queror, sed factum tuura a sententia legis doceo discrepare : et illud acerbum judicium, si quemadmodum senatus censuit, populusque jussit, ita fecisses, ut in hunc^ et suam,'' et ab hoc observatas tribus ederes ; * non modo non quererer,

' Et certe licet Plancius ita vixerit, ut sciens offenderit neminem ; et ita erra- veris, ut imprudens nominaveris, de quibus possumus dicere nos venire ad judices, non ad carnifices.

C. Actntuni ita vixerit in H if*. Mox pro tu ita, C praebet ita ut tu.—l Ista conditio in C : ilia editio in eil. Jiint,

Cap. x\ ji. 2 Editicii habet Oreliius, ex Ms. Erf. et Teeg. cdicti est in S X 1. Verbum sequens in x 3. legitur judices.—^ Rem in r. Mox pro refer- ret, J. F. Gronovius coiijecit /erre< : H \f/ preebent refert. — 4 Omnia qua tp. Turn polius permiserunt r. Mox pro neque ex, x 1- babet deniquc : in C est neque ex dHeclis.—5 Voc. neque H delcvit. Statini infra, C H r X ■*. Franc. 1. 2. et Dresd. iiabent rcficiendum. — 6 In C Neque enim. — 7 Ex aiiptoritate IMs. Teeg. Oreliius edidit ut huic : omnps M^s.' et edd. ut in hunc, pr*ter C H T r X l- 3- nbi prappositio in omittitnr. Turn pro suam C habet suos. — 8 Voc. tribus abest ab Mss. plerisqne et edd. ante Grnt. Edd. vett.e(/eren(.

NOT.E

'' Ista editio per se non acerba esf] bantibns tot viris clarissimis ; Plan-

Conciliat sibi judices : ait enim elec- cins vero ex electis ex omni populo

tionem illam non esse acerbam, quia nullum poterit rejicere.

viri sapientes et boni elect! sunt ju- '' Ut in hunc el suam] Si Laterensis

dices ; at esse acerbam, quia infensos produxisset tribum, e qua erat Plan-

Plaucio edidisse Laterensis existima- cius, et eas qiias officiis suis, noa

*'t. ' largitione, observavit, non conqnere-

' An vero nuper] Probat exemplo a retur Cicero de illius acerbitaie ju-

minori, inhumanam esse banc ediiio- dicii ; sed poiius npularet Plaiicinm

nem judicum ; quia nuper qui in ul- ab ipsis judicibus absolutum, quos et

limo nempe judicio reus factns est, testes Latercujis produxerat. potuit tarn multos rejicere, compro-

Dclph. cl Var. Clas. Cicero, 6 F F

1922 M. TULLIUS CICERO

sed hnnc, jiidicibus editis, qui testes iidem^ esse possent, absoliitum putarem : neque nunc multo secus existimo.' Cum enim has tribus edidisti, ignotis te judicibus uti malle, quam notis, indicavisti : '° fugisti sententiara legis : ™ aequi- tatem omnem rejecisti : in tenebris, quam in luce," causam versari maluisti. 43. Voltinia '^ tribus ab hoc corrupta : " Terentinam habuerat veualem. Quid '' diceret apud Vol- tinienses, aut tribules suos judices ? immo vero tu quid di- ceres? quem judicem ex illis aut taciturn '"^ testem ° habe- res, aut vero etiam excitares? Etenim, si reus tribum '^ ederet, Voltiniam fortasse Plancius, propter vicinitatem ac necessitudinem suam, non edidisset: et, si queesitor'^ eden- dus fuisset,P quem tandem potius, quam hunc C. Alfium,'^

Pro observatas, C x S T rx !• 3. servatas: \p servatos. Pro tribus ederes, C edervnt: H S T f x 1- "I* ederent: x 3- ederet. Mox ex aiutoiitate Ms. Teeg. Orelliiis addidit iis, anie jurf. editis. — 9 C iisdem: % ^' ^<iem. — 10 Judicavisti est in C S X !• 3. Ms. Teeg. et ed. Jiiut. — 11 lu r est lucem. .Statim post, voc. amsam deest in x- Verba fugisti .. .maluisti in x 3. oinittuntur. — 12 Vo- litinia in H r i^: Volitania in x !• Aclutum ad hoc in eodeni Ms.^ — 13 In ^i Qui. Turn r liabet Volitiyiienses. Ante tribules, Orellins addidit praepositin- nem apud, ex Ms. Teeg. Mox post tu, verbnm versari inseniur in x 3. Quid . . . diceres delevit C. — 14 In x 3. est tanlum. — 15 Ms. Teeg. aliique nonnulii, Junt. Lamb. Wei-ke et Oreliius habent tribus. Mox r prabet Volitiniam. Paulo post, in x 3. [est per necessitudinem: in r propter necessilatem ac vissi- tudinem. Pro non edidisset, in C est vero edisstt: in r x 1- 3. vero edidisset. Ex auctoritate Ms. Teeg. Orellins sic dedit : propter necessitudinem et vicinita- tem, suntn vero certe edidisset. — 16 In C H r X !• i"'a"C. 1. 2. et ed. 1472. est qucEstor, snprascr. in C a recenii mann ' vel qucesitor.' Post hoc verbnm Orellio inseritur huic, ex auctoritate Ms. Teeg. — 17 Victoriiis et Franc. 1. Iiabent C.Alphium: Schutz. e conjectura Ant. Augnsiini C. Flavium: in C

NOTiE

' Neque mine multo secns existimo'] mnl(|ne ostendit a Plancio corrup-

Id est, non propterea Planciuni mi- tani illam tribuni non esse, neqtie

nus abvolntuni existimo; idqueasig- Terentinam habuisse venalem.

nis probat, quia jndices nialuit ha- ° Taciturn testem] Nullum taciturn

here, quibus incognitns, quam cogni- testem haberet Laterensis, si tribus

tus Plancius esset, &c. illas edidisset ; quia nullus csset qui

"^ Fugisti sententiam legis] In eo non de Plancii innocentia non diceret

est Laterensis legis sententiain seen- testimonium.

tus, quod in Plancitim reum, suain i' Si quasitor edendus fuissef] Qoae-

tribiiin, et aliam ab eo observatam, sitor dicitur, qui qiiaBsiioni et judicio

non jiroiluxerit. pra-est. Pnrfuisset autem illi quae-

" Voltinia tribus ab hoc corrupta] stioni Alfius, quem 8un)niopere,prop-

Profcrt Latcrensis excusationcm ; si- ter zequitatem, Plaucius exoptabat.

PRO PLANCIO, CAP. 18. J923

quern habet, cui notissinius esse debet, vicinum,'^ tribulem, gravi:»sinium hominem justissiniuniquc, edidisset? [p. 2G8.] cujus quidem aequitas, et nieae similis voluntas '9 erga Cn. Plancii salutem, quam ille sine ulla ciipiditatis suspicione prae^° se fert, facile declarat, non fuisse fugienduni tribu- lem huic judicem, cui quaesitorem tribulem exoptandum fuisse videatis.

xvjii. 44. Neque ego nunc consilium reprehendo tuum, quod non ' eas tribus, quibus hie maxime notus erat, edi- deris : sed a te doceo consilium non servatum senatus.'' Etenim quis te turn ^ audiret illorum? aut quid diceres ? sequestremne "^ Plancium? respuerent aures ; nemo agnos- ceret; repudiaretur.' An gratiosum ? illi libenter audirent: DOS non timide confiteremur. Noli enim putare, Lateren- sis,* legibus istis, quas senatus de ambitu sancire voluerit, id esse actum, ut sufFragatio/ ut observantia, ut gratia tol- leretur. Semper fuerunt boni viri, qui apud tribules suos gratiosi esse veilent.^ 45. Neque vero tarn durus in plebera

Alsenum : in H Alsium : in r Alfrum : in x'^' A l/r us.— 18 Quern vichium Sdiiitz, qui siisp. Iiiiiic locum ita legendiini: cui notissimus esse debet, quern habet vici- num, Sfc. Ein. nialuit \vs.[ debeat. Post voc. hominem x addidit esse tribuisti. Paolo post, in x 3. est edidisti. — 19 Orelliiis, ex Ms. Eif. etTeeg. dedit et ea voluntas: C T 5- X !• 3- Veu. et mca voluntas: Junt. et mera voluntas: Crat. et mea simul voluntas: H et sua voluntas. IMox pro Plancii in r x 3. est Plancium. —20 Per in r. i'orro fugiendos tributes huic judices sex Oxon. Mss. Erf. Teeg. ed. Garaton. Oliv. et Oiell. probante Giajvio. Mox Fiauc. 1.2. et ed. 1472. cui qucEstorein. Deniqiie ex/jloranduin legitur in x 3.

Cap. XVIII. 1 r x I.'/', el Teeg. omiserunt negativam particiilam non. IMox Orell. e Ms. Teeg. ed id it ijuibus erat hie mnxime nutus. Pro hie, in x !• est nunc: et max. molus in x 3. Tuni ante tt/idfm ^^ addidit non. — 2 In C <r cum: inx3. non — 3 Ex auctoritate Ms. Kif. et Teeg. Orellins edidit repudiarent. Statim post, pro rtn C habet <^^^ Panio post, wo.s in x 3. deest. — 4 In T Laterenensis. Mox in X 3. de amb. sentire. Deinde C habet ut suffragio.—5 In x !• grutiosis- simi esse debent. Staiim post, vero oniisit Ms. Teeg. et pro durus in \li scribitnr

NOTiE

"1 Consilium non servatum senatus] sor dicebatur, apnd quein pecnuise

Mens senatus fuif, ui in crimine *o- deponebantnr.

dalitii ex tribu rei testes ct judices " Suffragatio'] Senatus suffragatio-

prodncerentur; id auteni in Plancii nem tribuliuui erga coinpetitores per-

causa non facluni est. niillit.

^ Sequestrem] Sequestei, seu divi-

1924 M. TULLIUS CICERO '

noster ordo' fuit, iit earn coli nostra modica "^ liberalitate noluerit : neque hoc liberis nostris interdicendum est, ne observent tribules suos, ne diligant, ne conficere 7 necessa- riis suis" suam tribum possint, ne par ab iis munus in sua petitione respectent : " base enim^ plena sunt officii/ plena observaDtise, plena etiam antiquitatis." Isto^in genere et fuimus ipsi, cum ambitionis" nostras '° tempora postula- bant; et clarissimos viros esse vidimus, et hodie esse \i- demus quamplurimos gratiosos. Decuriatio tribulium," ^ descriptio populi, suffragia largitione devincta, severita- tem senatus, et bonorum omnium vim ac dolorem excita- runt. Haec doce, hsec prefer,'^ hue incumbe, Laterensis, decuriasse^ Plancium, conscripsisse, sequestrem fuisse,* pronuntiasse,'' divisisse: turn mirabor, te iis armis uti, quae tibi lex dabat, noluisse : tribulibus enira '+ judicibus,''

*" Reddere amicis suis. " Expectent. " Beneficii.

dirus. — 6 In H r x !• «" modo. Actntum libertate in T r X 3. et Ms. Dresd.

Pro noluerit C x S.habent voluerit. Mox voc. hoc in C omittitiir. In \(/ legi- tnr interd. esse. — 7 Edd. vett. et Lamb, reficere. iNIox in his habet Lamb. Pro munus in C minus: in % 3. mirans, Paulo post in T respicerent. — 8 Cum in x !• '^I'*" P'o cffi>^ii x babet nfficiis. — 9 In H Hoc. Tiim et ante fuimus delevit H. — 10 Nostra legitnr in C H x 1- 3. ^, et edd. ante Grnt. INIox pro vidcmus, C H r X !• babent volumus : x 3. nolumus. — li Tri7<H!/m liabet H. — •

12 Hoc doce, hoc pm/er babet C. hunc ir.cumbe in x L 3. Laterenensis in T. —

13 In 4/ proviiicias se. Statim post, in C dicidisse: in ^ dimisisse. Mox pro te, ante iis, H babet d. Delude jirononu n tiii, ante hx, % 3- abest. Pro noluisse x L prabet divisisse. — 14 Cum. in x 3. Porro pro rullus i^ habet tullu,

NOT/E

' Noster ordo] Senatores non tarn riare vero et convocare popuhim, et

duri fnere, nt legibus gratiam et bu- conventns sen convivia facere, idem

inanitatem tolii vobierint. significant. Id porro fiebat a candi-

" Anlii]uitntis] Ita egerunt niajores, datis.

ul exenipbim bumanitatis in isto ge- ^ Decuriassel Jam refntat Cicero,

nere siiffragationis, gratiai et obser- per tribus popninm distiuxisse, pe-

vantiae dederint. cnniam proniisisse, eamque consig-

* Ambitionis] Horum officiornm ip- iiasse, nt suffragia populi corrunipe-

se Cicero se dedisse exemphim pro- ret.

fitetur, cum consnlatnm postnlavil, * Sequestrem fuisse'] Sequestrem

y Decuriatio tribulium'\ Objecit La- fnisse negat, id est exercitatum fn-

torensis Plancium coivisse cum tri- isse in tiibnbus corrninpendis.

bubus, et corrupisse populum : decu- •» Tribulibus enim judicibus] Ratio-

PRO PLANCIO, CAP. 19.

1025

non modo severitateni illorum, si ista vera sunt, sed ne vultiis quidem icrre possemus. -I(). Ilanc tu rationem '5 cum fugeiis/ cuinque eosjudices habere nolueris, quorum in hnjus delicto cum scientia'^ cerlissima, turn dolor gra- vissimus esse debuerit; quid apud hos dices,'^ qui abs te taciti requirunt, cur hoc sibi oneris imposueris, cur se po- tissimum delegeris, cur dcnique se divinare'* malueris, quam eos, qui scirent, judicare? xix. Ego Plancium, Laterensis,'9 et ipsum gratiosum esse dico, et habuisse in petitione multos cupidos '^ sui, gratiosos ; quos tu si soda- les vocas/ ofiiciosam amicitiam nomine inquinas crimi- noso;^° sin, quia gratiosi sunt, accusandos putas-/ noli mirari, te id, quod tua dignitas postularit, repudiandis gra- tiosorum amicitiis non esse assecutum. 47. Jam, ut ego doceo^ gratiosum esse tribulibus ' Plancium, quod multis benigne fecerit, pro multis spoponderit, in operas plurimos*

—15 Curatiojiem C. Paulo infra, C H S T x 1- 3. et Lamb, hos judices: r hoc judiciinn. Tmn pro nolueris C r X !• •^- f^olueris. Mox ejus delicto legitiir ill Jiint. — 10 Turn scientiu scribitnr in Jiint. et Sciiutz. turn senteiilta in C ;^ : conscievlia in H r: tu sevletttia in x 3. Actntnm H rx '• P'-rbent tnnien do- lor.— 17 X '• duces. Tiiin ;|/ (acite req. Pro cur hoc x 8. drdit cur hec. — IS Pronomen se in T deest ; et in H pnnctis subnotatur : in x 3. se di- vina re.

Cap. XIX. 19 In T Laferenensis. Mox in Franc, scribitnr sui cwpjrfosgra- iiosos. — 20 Vitioso in x 3. Turn graliusi siut babet Ms. Teeg. Pro mirari, statim post, in H r x !• '^fi'''"" '"^' — ' K'^ auctorilate Ms. Eif. et Teeg. Orelliiis (iedit craL fssc in sua trihu : in Yen. utraqne e[ Jnn\. tribubus : Lamb, e roiijectura, apud tribulcs. Pro tribulibu>i C H S T x I- 3. bahent Irilnt: <r tribui. Mo.x x L babet denique fecerit. Tiiin in r est spopondit. — 2 I'turiinO'

NOT;E nein reddit, qnare haec omnia Plan- liabnisse multos sui bonoris cupidos) cins non fecerit; quia si babuisset qui lionori siio favernnt.

judices ex eadem iribii, bonim oui- niuni cognitionem babnissent.

= Haitc tu rationem cum fugeris] Jam fraudulenter Laterensem egisse probat, quod judices babere noluerit,

*" Sodales vocas] Sodales illos Plan- cii aniiros vocat in nialain partem, quasi ncmpe ambitus sui socios : at in boc Laterensem arguit.

^ Accusandos putas] Quia Latercn-

qui scirent utrum a Plancio corrupts si>: gratiosorum amicitias re|)udiavit,

asset tribus sua, sed eos, qui, cum ideo non est petitionem asstcutiis. contra legis senlentiam ab co editi s Jam, ut ego doceo] Docet jam

sint, neseiunt an Plancius tribus pe- quare Plancius tarn grains snis Iribn-

cunia corruperit. libus fuerit. "1 Multos cupidos] Docet Plancium

-5<=

1926 M. TULLIUS CICERO

patris auctoritate et gratia miserit; quod denique omnibus officiis per se, per patrem, per majores suos totam Atina- tem ' praefecturam comprehenderit ; sic tu doce, seques- trem fuisse, largitura esse, conscripsisse, tribules decuria- visse : ^ quod si non potes, noli tollere ex ordine nostro liberalitatem/ noli maleficium putare esse gratiam, noli observantiam sancire poena.

Itaque haesitantem ^ te in hoc sodalitiorum tribuario cri- mine,** ad communem ambitus causam ' contnlisti, in qua desinamus aliquando, si videtur, vulgari et pervagata de- clamatione^ contendere: sic enim tecum ago. 48. Quam tibi commodum est, unara tribura delige tu : doce (id,* quod debes) per quem sequestrem, quo divisore'' corrupta sit. Ego,9 si id facere non potueris, (quod, ut opinio mea fert, ne incipies qiiidem) per quem '° tulcrit, docebo. Estne haec vera contentio? placetne sicagi? Non possum ma- gis " pedem conferre (ut aiunt) aut propius accedere. [p. 269.] Quid taces ? quid dissimulas? quid tergiversaris ? etiam atque '* etiam insto atque urgeo, insector, posco, atque adeo flagito crimen: quamcumque tribum, inquam,'^ delegeris, quam tulerit Plancius, tu ostendito, si poteris.

rum in C: plurimas in r X !• ^t Dresd. — 3 C Attinatem: x !• Atthiilaletn : r Alinutem profecturam. Deinde pro doce in x 3. est doces. — 4 Conscripsisse tribules, decuriacisse distingiiit Jiint. tribidos est in x 3. ip- — 5 Liberlalem in C T X 3. Tnin rudi omittlt x !• Mox pro pcena Ms. Dresd. dedit pcenam. — 6 H r X '•'!'• ^'^ Franc. 1. haisitanle. Deinde in C legitiir tribunariis crimen: in H tributario crimine. Mox pro contidisti H liabet detuUsti. — 7 Pervulguta decl. pdd. nonnnlliB : declinalione in x !• Pro sic x^- dedit sin. Mox in x 3. scriliitur Quid tibi. — 8 Delige: turn doce id Jniit. confirnians Gul. siis|)icio- nem. — 9 Ergo in C. Actiitiim in x '^' """ poteris. — 10 Per qucc cnnjecit Weinke. Paulo post, Et ne liahel x •^- Actntnni vera isla in x- Tiiin pro agi C praEbet ngcre. — 11 l^um possum mitgis? dodit Orel!, ex Ms. Teeg. Hano lectioneni qnondam conjfcit Giilielm. probante Grntero. Fanio infra, Ms. C dedit proprius. — 12 Atque omiscriint T x 3. V to urgeo C T urgeor :

aOTJE

'" Tribuario crimine] Tribnarintn cri- tra eiim anibitns, quasi omnium le»

men de corrnptis pcciinia tribui)ns gum reus esset, quae contra anilutio-

dicitnr. sos lata- sunt.

' Ad communem ambitus causani] ^ Quo divisore] Divisor dicebatiir,

Quia Latprcnsis non potiiit argiieie (|ui dividobat pecuniam in tribns,

Plancium tribuarii criininis, agit con- qnap apiid sequestrem deposita erat.

PRO FLANCIO, CAl'. 20. 1927

vltium : ego, qua ratione tulcrit/ docebo : ncc ''<■ crit hscc alia ratio ^ Plancio ac Latercnsi.'^ Nam ut, quas tribus tu tulisti,"" si jam "^ ex te rcquiram, possis, quorum studio tuleris, explicarc; sic ego hoc '^ contcndo, nic tibi ipsi ad- versario, cujuscumquc tribus rationcm poposceris, reddi- turum.

XX. 49. Sed cur ego'^ sic ago? quasi non comitiis jam superioribus sit Plancius designatus sedilis. Qua; comitia primum habere ccepit consul," cum '9 omnibus in rebus summa auctoritate, tum harum ipsarum leguni ambitus auctor:" deinde habere ccepit subito, praeter opinionem omnium ;'^° ut ne, si cogitasset quidem quispiam largiri, daretur spatium comparandi. Vocatac tribus :? latum suf- fragium : descriptae,' renuntiataj : longo plurimum valuit

p Prensarit.

H rn^o. In Ms. Erf. est insequor, ur/reo. — 13 x !• *« fl""' ^ uvquam.—li Ne in X '• Sfatim post, litre in C x 3. deesr.— 15 In T Lalerenensi. Ex anrto- rltateMs. Elf. et Teegr. Orellins dedit Plancio, ac tibi, Laterensis: JiuU. atqite Laterensi. Actutnm habet Lamb. Nam ut tu, quas trihits tulisti. Fro ut, C S T X 1- 3. in. — IG C H, et Franc. 1. sententiain suam: <r nuns: x I- 3- suam. Postra, C habet .s^Hf/iorum (/MorHW. Mox verbiwn tuleris in x l- o"''ttitnr. — 17 Hoc deest in H : in 4/ legittir hire. Tiiin ipsi, post tibi, C T, et ed. Jiint. abest. Denique pro cujuscumque in x 3. cujusque.

Cap. XX. 18 Pronomen f^o decst in Erf. Hnib. (?t Graev. Verbnm pri- mrim, ante habere, in Frrinc. 1. omiilitn^.— 19 Tum in C H rx I- *"t ed. Ma- nut. Mox pro auctoritate \nH est conslantia: lu \f/ aucluritate, cousiantia: pro harum, in C et ed. Lanil). carum. Voc. le(;nm oniisit x 3.— 20 In H if/ est hominum. Mox iu x 3. quidam quispiam. Pro daretur in x •• 'esitnr dedit. — 1 Dirihitce in Ms. Erf. rescripts in C T x 3. P<iuio infra, in r voluit Plane.

NOTyE

' Nee erit alia ratio] Ait Cicero se chrnm : uter anteni liabuerit comitia,

non alia ratione nsurnni pro Plancio, incertnin est.

qnam pro Laterensi. ° Legum atyihitus auctor] Leers et

■" Tulisti] Ferre tribnni est earn sibi senatnsconsulta infellifi't, qme ))rop-

suffragantem liabere ; quirrit autem tcr niniiain ambilns licentiani tnin

qnarntn tribnnni pnffragia cum sna lata sunt : reniovet antcni snspicio-

liabuerit : qnod enim in Plancio nem volnntatis et faciiltalis, a tein-

Laterensis argnit, idem in Laterensi pore.

Plancius arguere potest. i' Vocatir tribus] Ad scntcntiam di-

" Ccepit consul] Probabile est turn cendani vocat;p sunt siihito, qnas id-

consules fiiisso L. Uomitium /lino- circo corruinpcre non potiiit Plan-

barbuin, et Appiinn Claudium Piil- cius.

1928 M. TULLILIS ClCi.RO

Plancius:'' nulla largitionis nee fuit, nee esse potuit su- spicio. An tandem ^ una eenturia ' praerogativa tantum habet auctoritatis, ut nemo nnqiiam prior earn tulerit, quin renuntiatus sit; tu, aut his ipsis comitiis consularibus/ aut certe in ilium annum,' ajclilem Plancium factum ' miiaris, in quo non exigua pars populi, sed universus popuhis vo- luntatem suara declararit? eujus in honore non unius tri- bus pars, sed comitia tota comitiis fuerint praerogata? + " 50. Quo quidem tempore,^ si ^ id, Laterensis, facere volu- isses, aut si gravitatis esse putasses tuas, quod multi nobi- les saepe fecerunt, ut, cum minus valuissenf^ suffragiis, quam putassent, postea, prolatis* comitiis, prosternerent se, et populo Romano, fracto anirao atque humili suppli-

9 Dilatis.

in X 1- noluit Plane. — 2 Ain tandem? una, ^c. Ms. Teeg. Statim post, prcE' rog'a^a lef>itiir ill ;^ et Franc. 1.— 3 Oreliius e Teeg. el qnaliior Mss. Oxoii. dedit sit aut Us ipsis comitiis consul, aut certe in ilium annum: adilem tu Plan- cium factum, ^c. In Franc. 1, aut his comitiis consularibus, aut certe: in Dresd. aut ip!>is comitiis consularibus, aut certe: in Franc. 2. et ed. 1472. aut his ipsis comitiis consul, aut certe: ed. Mediol. aut his ipsis coinitiis consularibus? aut certe. Turn in Franc. 1. in ilium annum? adilem Plancium factum, S^-c. in ed. 1472. Mediol. et Franc. 2. in ilium adilem tu Plancium factum, Sfc. Post fac- tum if addidit esse. — 4 In Erf. et Pith, deest comitiis. Turn fuerit Erf. Postea prarogativa /Erf. Teeg. Pith, (inatnor codd. Oxon. ed. 1480. Junt. Gra'V. et Orellins. — 5 In x 3. at si. Turn in Ms. Teeg. Laterensis, si id: in T legitur Laterenensis. Postea, esse ante putasses in x 3. deest.— 6 In x 3. est maluissent. Mox H habet coUatis ccmiliis. Paulo infra, particulani et, ante

nota:

<i Valuit Plancius'] Suffragiornm " Sed comitia tota comitiis fuerint

nempe numero superior fuit Plan- prcBrogatal Qnanto omniam studio

cius, quae longe plura quam Lateren- Plancius aedilis fartus fneiil, osten-

sis habuit. dit ; quia non una tantum tribus pars,

■■ Una eenturia] Intelligitur pars sed omnia comitia in ejus gratiani

unius tribus in comitiis centuriatis, suffraginm tnlerunt: per * tcniitia'

quam dicit tantam habere auctorita- aiitem ' tota,' secunda iiiteliigit, qua?,

tern, nt ejus primam sententiam reli- primis habitis, a consnle praerogata

quae fere omnes sequi soleant in se- sunt. 'Pra;rogare' autem, est roga-

cundis suffragiis. lione pra-ponere.

" Comitiis consularibus] Cou\it\a(]\\dR " Quo quidem tempore] Kationem

a consule iiabentur, consnlariadicnn- reddit cur repulsam Laterensis tule-

tnr. rit ; quia nempe elato animo quam

« In ilium an7ium] Sequenti anno suppiici apud populum esse maluerit. Plancius aiddis factus est.

PRO FLANCIO, CM'. 21. 1929

caront; non dubito, quin omnis ad te conversura se^ luerit niultitudo. Nnnquam enim nobilitas, Integra pracsertim atque innocens, a populo Romano supplex repudiata fuit. Sed, si tibi gravitas tua, el magnitudo animi, pluiis fuif, sicut^ esse debuit, quam afdilitas ; noli, cum habeas id, quod malueris, desiderate id, quod minoris putaris. Equi- dem primum ut honore dignus essem, maxime semper la- boravi : sccutido ut exLslimarer : ' tertium mihi fuit illud, quod plerisque primum est, ipsehonos:'^ qui iis denique debet "^ esse jucundus, quorum dignifati populus Romanus testimonium, non beneficium ambitioni, dedit.^

XXI. 51. Quaeris etiam, Laterensis," quid imaginibus tuis,y quid ornatissimo atque optimo viro, patri tuo, respon- deas mortuo. Noli ista meditari : atque illud cave potius,'* ne tua ista querela dolorque nimius ab illis sapientissimis viris reprehendatur. Vidit enim pater tuus, Appiura Clau- diuraj'^"" nobilissiraum hominem, vivo patre suo, potentis- simo et clarissimo cive, C. Claudio,'+ asdilem non esse factum, et eundem sine repulsa factum esse consulem :

'■ Magistratus.

' Quos populus Romanus fecit propter dignitatem, non propter ambitionem.

populo, delevit H. — 7 C censura: AVeifke contcrsa: Mss. Teeg. Dresd. Franc. J. sex Oxonn. alii codd. Anisianus, ed. Rom. et Ven. nniittunt se. Mox Mss. Erf. Teeg. Gr*v. et Orel!, post enim, adiliiiit voc. fere. Pro iniiocens H dedit nocens. Statim post, preepositio a oiiiittunt Yen. Jiinl. ct Ciat. — 8 Sicuti edidit Orell. ex atictoritate Ms. Teejj. Paulo infra, pro volt ^ iia- bet nolis. — 9"x ^' ^^'*''""^'' • ^ exist iinaret. Deinde ut jileristjne scribitiir in C: et pro iis in x 1- est is. — 10 C ilehuit. Tnin in i|/ dignitatem.

Cap. XXI. 11 In t enim, Laterensis : \n 'T cliam, Laiennensis. — 12 In M?s. nonnullis et Gr;tv. est a^/i/e illud potius cave: in Frync. 1. atqui illud cave po- tius. Artutum in r legltur querenda dolorque, Deinde pro nimius in x 3. est minus. — 13 x 3. nonnnlli Mss. et GraRv. Iiabent Clndiutn. ]Mox vivofratre suo conjecit Borgbesins in Giornale Arcadico, Nov. 1825. p. 23i. Paulo post, pro civc, in x 1- 3. est civi. — 14 Clodio in Graev. et Mss. nonnullis. —

NOTjE

y Imaginibus tuis'\ Loquitur de ima- ' Ajipium Claudium^ Appius Clan-

ginibus inajorum, quae in faniilia, ad dins |)aler fuit P. Clodii, quern toties

dignitatem asservabantur : confirmat Cicero inscquilur. Is vero Claudius

autem exemplis, quod dixit, nobilibus consul fuit cum Perpeuiia. sscpe alios anteponi.

1930

M. TULLIUS CICERO

vidit, hominem sibi maxime conjunctum, egregium virura, L. Volcatinm : '^ * vidit, M. Pisonem '' in ista aidilitate, offensiuncula* accepfa, summos a populo Romano esse honores*^ adeptos. Avus vero tuus, et P. Nasicae,*^ tibi aediliciam praedicaret" repulsara, quo cive neminera ego statuo "^ in bac republica fortioreni ; et C. Marii, qui dua- bus ssdilitatis " acceptis repulsis,'^ septies consul est fac- tus: et L. Caesaris/ Cn. Octavii,^ M. Tullii ; '' quos omnes sciraus aedilitate praeteritos, consules esse factos. 52. Sed quid ego aedilicias repulsas '^ colligo ? quae saspe ejusraodi habitae sunt, ut iis, qui praeteriti essent, benigne a populo factum's" videretur. Tribunus militura, L. Philippus,' sum-

Repulsa.

« Narraret palam.

15 In C Voltacium. Verba hominem . . .vidit in x !• omittnntnr. Mox, hta in <edil. Prise, p. 614. ed. Putscli. Statim infra, offensiuncula una ace, habet C. Deinde pro adeptos in x 3- est adepto. Mox pro praenomine P. in % 1- scribitur pater: y>ro prcedicaret in r est prtedicare : pro cive inx 3. civem. — 16 Statuoego in Jnnt. — 17 Ex ancioritate Ms. Erf. Orellins dedit repulsu^, non improbante Graevio. In r repulsis omittitur. Voc. est, ante /actus, deest in C : in x 3. legitur esse. Turn Cn. Optavii Uabei C: in x3. et Ms. Pith, non legitnrM. Tul- Hi. — 18 Post repulsas additnr esse in x 3. — 19 Esse post fuctum in eodem Ms. —

NOT>i:

» L. Vokaiium'] Volcatins ille Tul- ^ Duabus cedilitatis'] Duo fiiernnt

Ins dictns est ; consul auteni fnit ciini apdiiiiini genera ; alii ciirules, alii ple-

Lepicio.

'' M. Pisonem] Marcus Piso M. Seio populi iioniani sulfragiis post- positns est.

'' Summos honores] Digniiateni con- snlarem intelligit, qua nulla Roniae clarior fnit.

beii dicebantur, de ipiibus eodem die comitiahabebanti'r. Marius,aedilita- teni curulem rogans, repulsani passng, aliam peiivit, quam etiam non obti- nuit. "Vide Pint, in ejus vita.

f L, Cccsaris] Livius lib. lxxix. re- fert bunc fuisse consnlem ante Marii

•i P. Nasica'] Nasica ille, togatce et Sulla bella civilia. potentisp clarissininm lumen, Grac- e Cn. Octavii] Cn. Octavius con- chum inteifecit : cum autem ardilita- snl collegam suuni Cornelium Cin- tem peteret, accepit nianum eujns- nam, perniciosas leges molientem, e dam nistici, nt sibi suftragari vellet, civitate ejecit bello civili; a quo quam cum callosam sensisset, ut erat postea, cum eum in iirbem recepis- facetus, ait, Puto te manibus ambu- set, occisus est.

lare ; quam vocem ffgre tnlit rusti- '' M. Tullii] Consule hoc M. Tuliio

cus.et ad suos contribniesdetulit.qui, facta siuit senafusconsulla do rebns,

arbiirati se ab homine nobili dcrideri, qna> ad imperium pertinebant, ven-

«ua illi Ruffragia denegarunt. Vide dendis.

Val. lib. VII. cap. 5. ' L. Philippus] Philip()us consul

PRO PLANCIO, CAP. 22. 1931

ma nobilitate et eloquentia; quaestor C. Coelins,^°'' claris- simus ac fortissimus adolescens ; [p.'27{).'\ tribiini plebis P. Rutilius Rufus,' C. Fimbria,™ C. Cassius,' " Cn. Ores- tes," facti non sunt : quos tamen omnes consules factos scimus esse. Quae tibi ultro pater,^ et majores tui, non consolandi tui gratia, dicerent,' neque vero, quo te libera- rent aliqua culpa,' quam tu veveris, ne a te suscepta^ vi- dsatur ; sed ut te ad cursum istum tenendum, qucni a priraa aetate suscepisti, cohortarentur: nihil est enim,''^ mihi crede, Laterensis, dc te detractum : ' detractum dico?^ si, mc- hercules, vere, quod accidit, interpretari velis, est aliquid etiam de virtute significatum tua. xxm. Noli enim exis- timare,*^ non magnum quendam motum p fuisse illins peti- tionis tuae, dc qua, ne aliquid jurares, destitisti. Denun- tiasti, homo adolescens, quid de summa republica' sen-

' Ut exciisent. y Admissa. ' Diminutum de tuo lionore.

20 In X 1- fst Q. Cecilius: in C H S T x 3. Ms.Tceg. edd. ante Maniit. et W<4«ke Q. Calms. Alii C. Calius. Mox tribunus plehis agnoscit 4'- Statiin infra pra-noinen P. deest in C H T s- x 1- 3. V: /^ Rut. Rnffua \idUet C— 1 C. Crussus est in Junt. — 2 x !• 3. patres. — 3 Diceiit scribiiur in C H x !• 3. 3l8. Teeg. ed. Rom. et Orfll. I'atilo infra, liberent . . . cohortentur omnes Mss. et edd. praeter Lamb. Em. et Scluitz. (jui e conjectura Manutii dede- Tunt liberarent ... cohortarentur, Vro (j nam tu C liabet qua tu. — 4 Voc. enim deest in C. Vos^tea, \u T est Laterencnsis. — 5 Veil)iini detractum, ante dico, C H S T X 1. 3. 4/ al)est. In ed. 1472. sic legitnr : de te detractum dico si me hercule : in edd. vctf. nonnuliis, dete detractum. Dico si me hcrculcs, % 3. ha- bet me hercule: \p, Ms. Teeg;. Junt. Weiske et Orell. mehercule.

Cap. XXII. G In C existimari, Mox, pro jurares iiiem Ms. habet juvare. — 7 In C T 1^ rep. In Ms. Tecg. edd. nonnuliis ante Lamb. Oliv. el Weiske,

fait cum Sexto Julio Capsare anno nis reo. Consul fnit cum Mirio. ante belluni sociale : vir fuit niagno " C. Cassius] Cassius consul fuit

ingenio ; de quo Cic. De Off. lib.ii. cum Don)itio iEnobarbo. et De Orat. lib. ii. " Cn. Orestes] Orestes consnl fuit

k C. Ccelius] Coelius Caldns consul cum Lentulo Sura, A.U. C. C82. fnit cum L. Uomitio jEnobarbo, an. v A'on 7naf;num quendam mntum] In-

(559. dicat aliqnam fnisse populi famani

' Rutilius Rufus] Consul fuit cum cum tribunus factus est, et destitit

Cn. Mallio. «ie •""!* '"•» pptitione, ne juraret in

■n C. Fimbria] Fimbriip meminit lefiem, fjuam de a£;ris Caesar tnlit, in

Cic. in Orat. pro Rabir. perdueilio- qua de populi commodis agebalur.

1932 M. TULLIUS CICERO

tires : fortius tu quidem, quam nonniilli defuncti honoribus," sed apertius, quam vel anibitionis/ vel eetatis tuse ratio postulabat. 53. Quamobrem in dissentiente popiilo noli ^ putare, nullos fuisse, quorum animos tuus ille fortis animus ofienderet: qui te incautura fortasse nunc tuo loco demo- vere9 potuerunt, providentem ante et prascaventem nun- quam certe movebunt.

An te '° ilia argumenta duxerunt ? " Dubitabitis, inquit," quin coitio facta sit,'' cum tribus plerasque cum Plotio tu- lerit Plancius ? An una fieri '^ potuerunt, si una tribus non tulissent? At nonnullas punctis '^ paene totidera. Quippe cum jam facti prope superioribus comitiis declaratique ve- nissent: quanquam ne id''* quidem suspicioneni coitionis habuerit : neque enim unquam majores nostri sortitionem constituissent eediliciam,' nisi viderent accidere posse, ut

" Magistralibus. ^ Petifionis. « Perstiaserunt tibi.

legitnr re}pul>lic(B. — 8 NuUi in r. Paulo infra, pro incaittum, C habet in ciinc- turn. — 9 Dimovere ed. Rom. Ven. utraqiie, Jiint. et Crat. Actiitum verba providentem ante desiint in C: in H est pravidcntem ante: in % !• Ms- 1«'pK- et LamL). providentem autem. Mox pro movebunt Em. coiijecit demovebiint, — 10 In X 1. est ^nfe ; Orellins s.ii»picai)aiiir \egen(\[\in At te . . , dnxerunt : in ?■ X !• ^*t dixerunt. — 11 Duhitutis, inijuit |pj;itnr in Mss. Teeg. sex Oxonn. et aliis, nonnnllis edd. vett. et Crat. dubitabitis, inquis Weiske. Tuni pro coitio C dedit contin, siiprascr. a mann recent! coecio : H r tortio: x L tertio : x ^• concio. Deindp, pro Plotio % S- babef Plancio. — 12 In C r X !• est Anima fieri: in H An vere fieri: in x 3. An fieri: in Franc. 1. Annon fieri : in Franc. 2. et ed. 1472. An annua fieri: in Ms. Dresd. An tero fieri. — 13 An nonnul- las punctis est in Erf. Teeg. Mss. qnibnsdani, Ven. et Junt. Cum nonnullas ])U7ictis Naug. et Cam. Cum punctis nonmdlas Land). 15GG. An scribitiir in C H T r X !• 3. Pro nonnullas in T vera nullis : in x 3. nonnullis. Turn in H legitiir /)i«ic//. Pro pane in Franc. I.fere scribitur. Mox Quippe; cum distinxil Scinitz. Statini \)0^{, jam factis est in C H r X !• 3. ^- Tiini pro se in r: declnratisque in C. — 14 Verbiini id deest in x 3- Dein pro coitionis, C liabel confioiiis, suprascr. a manu recenti coecionis: Hr tnrlionis : x 1. 'cr- tionis. Paulo infra, in H x I • est sortionem : in Franc. 1. consortilionem. —

NOTiE

1 Coitio facta sit} Contendebat La- ■" Sortitionem cediliciam'] Licet plu-

terensis quod facta esset contentio et res iiaberent siiftVagia pro aediJitate,

conspiraiio sodalitatis inter Piotinm duo tamen creabantiir : qnare si pa-

et Plancium. Dicuntur autem com- res essent snffragiis, sortiebantur nia-

peiitores coire, quando se niutuo jn- gistratuni ; si dno vero aliis superio-

vant in ambiendo. Ilespondet vero res essent suftVagiis, sine sortitione

lis qui coisse Plancium argnebant. aediles reuuntiabantur.

PRO PLANCIO, CAP. 22. 1933

compctitores pares suffragiis essent. 54. Et ais, prioribus comitiis^ Aniensem a Plotio,'^ ' Tercntinam a Plancio libi esse concessam : nunc ab utroqne eas avulsas/ ne'^ in an- gustum veniient.'' Quam convenit, nondum cognita populi voluntate," lios, quos jam turn conjnnctos fuisse dicis, jac- turam suarura tribunal, quo '^ vos adjuvaremini, fecisse; eosdem, cum jam essent experti, quid valerent, restrictos et tenaces fuisse? Etenim verebantur, credo, angustias:" quasi res '^ in contentionem aut in discrimen aliquod posset venire. '9 Sed tamen tu an Plotium, virum ornatissimum, in idem crimen vocandura judicas ? an dicis eum te arripu- isse,*°-^ a quo non sis rogatus? Nam quod questus es,

'^ Remotas. * Haberent pauciora suffragia.

f Accusasse te Plancium.

15 Ex aiictoritate Mss. Erf, et Teeg. Orellius dedit a Plolio Pedlo : in r est Aniensem A. potius Plodio: in x !• Aniensem A. Putius Plodio : in x 3. Aneti- sem a Plotio Plodio: in i^ Aniensem aplotiiis plodio. Tiini in C est Tarantinatn. Piaepositio a, ante Plancio, deest in H el Ms. Erf. Paulo infia esse nvulsas legitur in Franc. 1. — 16 Non in C. Turn in eodem Ms. Quam cognitam nundum convenit. — 17 Qua habet C : quos \p. Pro cos in C H est ;i(/s. Turn in X est adJKiaie/n ni: in \^ juvare admiremini. Pro fecisse ;^ dedit infecisse. — 18 Verba quasi res in x '^- oniittnntiir. Statini post in contionem est in C H. — 19 Vucc. posset venire desiint in x 3. posse evenire est in \p. — 20 E Ms. Erf. Jiint. et Garalon. Orellins linnc locum sic dedit : Sed tamen tu A. Plotium, virum ornatissimum, in idem crimen vocando indicas, eum te arripuisse, Ifc. Edd. vett. nonnnllee et sex Oxonn. Mss. oniiitnnt an dicis. Pro tamen, in r X !• ^^t tum: hoc verbnm in x 3. deesst. M<ix pro quod questus (' dedit conqueslus. Prononien te, ante testes, % 3. abest. Tiini in C x 3. est Voli-

NOTyE

» Prioribus comiliii] In petitione " Nondutn cognita populi rolunttitel

aedilitatis bis habebantnr coniitia, in Jam vero respondet Cicero probabile

secnndis renuntiabantnr a^diies. Ob- non esse, quod siiarnm tribuum suf-

jiciebatiir autem, in primis comitiis fragia perdere volneiint, cum non-

Plotiuni Latercnsi tribnm Aniensem, dnm de populi voluntate certi es-

et Terentinam Plancium concessisse, sent, qui suflfragioruni avarns vide-

et a Laterensi quasi per vim avulsas batur.

fuisse; ne si Laterensi esdeni pos- '^ Verebantur angustias'\ \romn,q\i!i-

terioribus comitiis concederentur, de si esset cur tinierent ne sibi sufiragia

sua creatione dubitarent. deessent. Non est quod vereatur

' A Plotio] Plotius erat e tribii Plotius ne propter idem ambitus cri- Aniensi.et Plancius eTerenlina, qui- men veniat in judicium, quia ille quo- bus duabus illid postretnis tribuum que aedilis d^.■^iguatu3 est. nunierus auctus est.

1934 M. TULLIUS CICERO

plures te testes habere de Voltinia, quam quot' in ea tribu puncta^ tuleris; indicas, aut eos testes te adducere, qui, quia nuramos acceperint/ te praeterierint ; aut, te ne gra- tuita quidem eorum sufFragia tulisse/ xxiii. 55. Illud vero crimen de nummis, quos in circo Flaminio^ depre- hensos esse dixisti, caluit re ' recenti : ^ nunc in causa re- frixit. Neque enim, qui"^ illi nummi fuerint, nee, quas tri- bus,'' nee, qui divisor, ostenderis. Atque is quidem, educ- tus^ ad consules, qui turn in crimen vocabatur/ se inique a tuis jactatum graviter querebatur: qui si erat divisor, praesertim ejus, quem tu habebas reum, cur abs te*^ reus non est factus? cur non ejus damnatione aliquid ad hoc judicium praejudicii comparasti ? " Sed neque tu ^ habes haec, neque eis confidis : alia te ratio,'' alia cogitatio ad

«■ Suffragia. * Reus dicebatur deprehensus.

tinia. — 1 Quod est in x 3. Paulo infra, pro indicas C x^-^^^*^^^^ J'tdicas. Turn ex auctoritate Ms. Erf. et Teeg. Orellius dedit producere- — 2 In r num- mo acceperint : in C nummos acceperunt. Statini post, pionomen te in x 3. deest. Pro ne xp iiabet non.

Cap. xxiii. 3 Re H abest : in 4* legitur te. Pro in causa x 3« dedit vicum : pro Neque in C est Nee. — 4 Qui deest in C. Tuin in eodem Ms. scri- bitur nummi fuerunt. IMox pro ostenderis in Franc. 1. est ostendas, in Ms. Teeg. ostendis. Deinde pro Atque in x 3. legitur Al. — 5 In ed. Juut. Lamb, et Weiske est adductus. Paulo post, jacturam graviter liabent C r x 3. Pro divisor C dedit diversor. — 6 In H ab isto. Porro pro non, post reus, C liabet in. — 7 Sed utique in x 3. Ante eis prononien tu additiir in H ^. Statitn

NOT^E

y Graluita eorum -euffragia tulisse'] ^ Nee quce tribus"] Quae tribiis pe-

Indicat quod illi sua suffragia, pecu- cuniara acceperit, nee ilie a quo data

nia corrnpfi, dederint. sit, potest indicari.

^ In circo Flaminio} Livius lib. in. ^ Prajudicii co)nparasti] Hinc con-

refert circum Flaminium in pratis tra Plaucium pra-judicia comparare

Flaminii fiiisse, indeque Flaminium debebat ad emn accusandnm. Sed

dictum esse. quia haec non Uabebat, iis non potest

» Caluit re recentf] Refutat objec- tuto uti Laterensis. turn Plancio crimen, pecuniam nem- '^ Alia ratio] Jam veras rationes pe dt'disse. Sen^us itaque est, qiiod profert cur sperarit Laterensis Plan- ante judicium, illud crimen jactatum cium opprimere: 1. eas sumit ab sit, pecuniam nempe obtulisse ; sed ejus potentia, et gratia ; 2. ab inimi- statim atque fieri coepit judicium, ubi eorum invidia cui expositus est Plan- maxime illud erat probandum, fa- cius : 3. a probitate patris Plancii, mam illam certam non remausisse. qui contra omnts equitum jura de-

PRO PLANCIO, CAP. 23. 1935

spcm hujns oppriraendi excitavit. Magnas sunt in te opes: late patet gratia:' multi amici, multi cupidi* tui, multi fautores laudis tua3 : multi huic invident : multis etiam pater, optimus vir, nimium retinens equestris juris et libertatis videtur : multi etiam ^ communes inimici reorum omnium; [p. 271.] qui ita semper testimonium de ambitu dicunt, quasi aut moveant animos judicum ^ suls testimo- niis, aut gratum populo Romano sit, aut ab eo facilius ob eam causam, dignitatem,'" quam volunt, consequantur. 50. Qnibuscum me, judices," pugnantera meo more pristine non videbitis: non quo '^ mihi fas sit quicquam defugere, quod salus Plancii postulet ; sed quia" neque necesse est, me id persequi voce, quod vos mente videatis ; et quod ita de me meriti sunt illi ipsi, quos ego testes video paratos, ut '* eorum reprehensionem vos vestrae prudentias assumerc, meae modestiae remittere debeatis. Illud unum vos magnopere oro atque obsecro, judices, cum '^ hujus, quern defendo, turn communis perictdi causa, ne fictis au- ditionibus,* ne disseminato dispersoque sermoni, fortunas innocentium subjiciendas "^ putetis. 57. Multi amici ac- cusatoris, nonnulli etiam nostri iniqui, multi communes

» Tu es gratiosua. * Studiosi.

post, pro alia te, in r x !• 3. et ed. Oliv. legiti'.r nlia re. — 8 Enim est in C. Dciiule C r X 1' •*• ct Ms. Dresd. Iiahent rernin omnium : Fr;inc. 1, reorum civium. — 'J C H S T r x !• 3. alii INlss. et odd. vett. omittnnt verbiim judicum, — 10 Pro nut in x 3. legitur cur. Scliiitz. e Franc. 1. omisit ab ante eo. Oreilio veriini videbatur aut eo facilius dignitatem, ceteris deletis. — 11 In X 3. JM(/»c<fc«s ; turn statini post, in C pugnare. Mox tnure nieo habet Ms. Teee- — 12 Non quod est in S x !• ed. 1472. Cam. Lamb, et Weiske. Mox effiigere in C H T r X !• 3. Ms. Teeg. qiiibiisdani aliis, et edd. vett. ante Lamb. — 13 Qua est in r. Statini infra C habet nieque. I\Iox pro quod vos, X 3. dedit quod ipsi quos vos. Tnni ipsi, ante quos, in Franc. 1. deest. — 14 In x 3. et. Deinde reitirare debeatis in <//. — 15 C x 3. et Franc. 1. turn. Pro communis H babet /lujus. Mox in x 3. eat faclis auditionibus : in if/ Jictis uudiloribus. — 10 In C suhiciendas. Actiitnm non inuUi elium in eo- dein Ms. Turn pro iniqui Liinib. conjecit inimici. Mux ac omnium preebet

NOTiC

fendit : 4. a miiliitiidiue inimicoruni ditioncs intc]li|;it faniani fictam, et qui acciisaiilur. vanam, qux taiitnm sparsis nimori-

* Ficlis audilionibus'] Per ficlas au- bus, et non visis rebus constat.

193G M. TULLIUS CICERO

obtrectatores, atque omnium invidi multa finxerunt. Nihil est autem'7 tarn volucre, quani maledictura ; nihil facilius emittitur,'^ nihil citius excipitur, nihil latius dissipatur. Neque ego, si fohtem uialedicti reperietis, ut aut '9 negli- gatis, aut dissimuletis, unquam postulabo : sed, si quid sine capite ' manabit/° aut si quid erit ejusmodi, ut non extet auctor, qui audierit; aut ita* negligens vobis esse videbitur, ut,- unde audierit, oblitus sit ; aut ita levem habebit auctorem, ut memoria dignum non putarit; hujas ilia vox vulgaris,' ' Audivi/*^ ne quid reo innocenti noceat, oraraus.

XXIV. 58. Sed venio jam ad L. Cassium/ familiarem'^ meum, cujus ex oratione ne ilium quidem Juventium tecum expostulavi : ^ quern ille, orani et virtute et humanitate ornatus adolescens, primum de plebe aedilera curulem fac- tum esse dixit. In quo, Cassi, si ita ^ tibi respondeam,

' Sine auctore.

C: at omnium H. — 17 In C r, Franc. 1. 2. Dresd. et quibusdam alii?, est eninu Pro tarn volucre r liabet causa voluere. — 18 In H enotaiur, Tiim voc. nihil, ante latius, omittitur in C H S T r x !• 3. ed. Yen. Jiint. et Crat. Paulo post, Neque si ego legitiir in C. Verbum maledicti in C H deest. — 19 Aut omittitur in sex Oxon. INIss. Teeg. ed. Ven. Jimt. Crat. et Lamb, nncis inchisit Orelliiis. Mox in C T x 3. minquam post, legitiir. — 20 la C r est manebit, Statim post, voc. si C H T r x 1- abest. Pro quid x 3. lia- bet qui. — 1 Septem Oxon. Mss. preebent ilia. — 2 In y\i aut. — 3 Post vulgaris X 3. addidit verbinn judicii. Tuin audita legitiir in qninque Oxon. JMss. et edd. ante Lamb. Pro reo in x 3. est re. Denique nocenli noceat scribitnr in X '•

Cap. XXIV. 4 Ad famil. est in C T r X !• 3. \p. Mox in g- et oratione. Statim post, negativa particula ne in € deest. Pro Juventium, in C H est invcntum, in x 3. jtivenlum. Actntnm, Scliiitz. edidit expostnlabo, e Pan- tagathi conjectnra. VVeiske 8us|)if'abatiir expostulaverim. — 5 C r x 3. ilia: X 1. isfa. Pronomen id, ante pnpulum, oniittunt H \p, et Franc. I. in Ms. Teeg. b'gitnr id fuisse qui: in x !• fuJsset qui id : in C fuisse quid id. Idem iNIs. actntnm liabet varret. Paulo infra, post viortuo, verbum longe additur

NOT^

^ Audivi] Petit a judicibns, nt non dem Piancinm Cassiiis attiiiit.

e riimore falso ac inani qui spargitur, •" Ne ilium quidem Juvcnlinm tecum

sed ex ipsa rei veritate jndirent. e.xpostulavi] Ex Cassio qujerere potuit

K Sed venio ad L. Cassiwrn] Post- Cicero, quisnam fuerit ille Jiivenfins,

quam respondit iis, quas a Laterensi queni ait primum de plebe adilem

contra Piancinm objecta sunt, aggre- factum esse, ditur jam refellere, quae contra eun-

PRO PLANCIO, CAP. 24. 1937

nescisse id populum Romanum, ncquc fuisse qui id nobis narraret, praesertim mortuo Longino ; ' non, ut opinor, ad- mirere/ cum ego ipse, non abhorrcns a studio antiquitatis,'" me hie id 7 ex te primum audissc confitear. Et, quoniara tua luit perelegans ac persubtilis oratio, digna equitis Jlo- mani^ vel studio vel pudore ; quoniaraque sic ab his es auditus,9 ut magnus honos et ingenio et humanitati" tuae tribueretnr ; respondebo ad ea, quae dixisti ; '° quae plera- que de ipso me'' fueiunt: in quibus ipsi aculci, si quos habuisti in me reprehendendo," tamen mihi non ingrati acciderunt. 59. Quaesisti, utrum mihi putarem," equitis Romani tilio, I'aciliorem fuisse ad adipiscendos '' honores viam, an futuram esse filio meo, qui '* esset familia con- sulari.' Ego vero, quanquam illi omnia '^ malo,"" quara mihi ; tamen illi honorum aditus nunquam faciliores op- tavi,'^ quam mihi fuerunt. Quin etiam (ne forte ille sibi

•" Non indoctus anti(juitatis, " DoctrincB.

in Ms. Erf. — C In ^ e&i admirer : in Franc. 1. admirabere, nt quondam eon- jecit Canieraiins : admirarere Crat. — 7 In C x 3. est hoc id: in H here ideo. Mox confiteri legitur in r. — 8 Post verbtini liumani in etl. Jiiiit. inseritiir contra quern agcbas. Voce, vel pudore in x 3- tiesiinr. Pro (juoniamque in H est quoniain. — 9 Pro es auditus C habet exauditus : et idem Ms. panlo infra dedit tribuctur. — 10 Qua dixisti in fine Wei»kii siispicio : qua dixisti dc fine conjccii Orellius. Mox \no qua plcruque in \p e^t ])luraque. Turn de me ipso habet Weiske : de ipso fine codd. pleri(|iie, ecJd. ante Lamb, et Gn\t. de ipso me fucrint T. — 11 In x 3. reprthtndo. I'ro tamen in x 3. est tarn. — !2 Utrum putarcm mihi \n Fianc. 1. et Grasv. utrum mihi pntaverim w C. — 13 In x !• pro ad adipiscendos legitur adipiscendo. — 14 In C H S T i//, Ms. Teeg. Vrn. et Junt. scribitiir quia: et post consulari, verl)uni paterna additnr in Franc. 1. — 15 Omnia illi Iiabet ed. Junt. — Hi In Ms. Teeg. legitur tannn nunquam illi faciliores honorum aditus optavi. Mox ne ante forte in x 3. deest. —

NOTyE

' Mortuo Longino"] Quis fuerit iste filio. Longinus non ita constat, nisi is fiie- ' Qui esset familia consulari] Cicero

rit, qui consul fuit Cn. Domitio j^l- fuit ex equestri gcnere ; tum postea

nobarbo. Porro videtur fuisse Lon- allectns inter senatores, et tandem

giniis ille antiquitatis perilissimus. consul fuit. Unde filius ejus natus

•* De ipso me [fine'] Sylvius inter- fuit familia consulari. pretatur finem de consulatu, qui fuit "" Illi omnia malo] Ait se prospera

finis, et terminus honorum, qui Koniae omnia ipsi filio apjirecari, et (|uam

maximi habebantur. Alii iegunt de sibi feliciora.

Delph. el Var. Clas. Cicero. G G G

1938 JM. TULLIUS CICERO

me polius peperisse jam honores, quam iter demonstrasse adipiscendorum putet) hsec illi soleo '^ prascipere, (quan- quam ad praecepta aetas nou est gravis'^") quae ille/ a Jove ortus, suis praecipit'9 filiis-.P

* Vigilandum est semper : multae insidise sunt bonis.' Nostis cetera : '■°

* Non te id quod multi invideant . . .' quae scripsit gravis ille et ingeniosus poeta : "J scripsit, non ut' illos regios pueros/ qui jam nusquam erant/ sed ut nos et nostros liberos ad laborera et laudem excitaret. 60. Quasris, quid potuerit araplius assequi Plancius, si Cn.* Scipionis fuisset filius. Magis aedilis fieri non potuisset : sed hoc praestaret,''^ quod ei minus invideretur. Eteuim ho-

17 In C est soli. Prtepositioad, ante prcecepta, in C oniittitiir. — 18 Gaiaton. et Orell. censent verbiini gravis delendniu esse: gnarus hahet Ms. Teeg. g-na^i Veil. Jnnt. Crat. et Oliv, nati Lamb, a Jove gnatiis ?■ : gnatus x !• et M<. Pith, gnala if/. In H hoc verbuiii deest, cum spatio. RIox pro qtice H r X 1. babent quare. Turn r oniisit verba a Jove. — 19 In septeui Oxon. Mss. Ciat. et Lamb, legitur prtEcqni. Deinde Vigil, esse \)idebet rp.— 20 C nostris et cetera que : S ceteraque : r X !• nostris, caleraque: % 3. 7iostris. Cceteruque. — 1 Ex aiictoritate Ms. Erf. et ed. Junt. sic consiitmt hunc looum Orellins : Vig. . . . bonis. — Nosti cetera. Norine ? [-id quod multi invideant], qtice scripsit gravis ille et ingeniosus poeta, non ut, ^c. In ed. Ven. Vig. . . . bonis nostris: ceteraque nonne id quod multi videant : qua scripsit gravis ille et ingeniosus poeta: scripsit non ut, 8fc. In ed. Lamb. 1.56G. Vig. . . . bonis. Non te id quod multi invideant, tnultique expetant. Nostis cetera, qua scripsit gravis et inge- riiosus pol-la, non ut, ifc. Scbiitz. dedit Vig. ... bonis, Non te id quod multi invideant. Nostis cetera: quce gravis ille et ing, poeta scripsit, non vt, ifc. Wei>ke liabet Sed te id quod, Sfc. Alii Mss. eX edd. Nun ne id quod multi vi- dfni : al. Non ne id quod multi * iiwideant : in nonnullis Oxon. Mss. et Dresd. Non ne id quod multi videant. Pronomen te in H deest. Turn pro quce scripsit C iiabet quia ><cripsit. Statim post, pro ille in C est ad it is : at hoc voc. omiititnr in rx^- 3. i|/, et Franc. 1. — 2 In C est erat. Panio infra, ex auctori- tate Ms. Teeg. Orellins liabet et ad laudem. Porro poterit est in x 3. — 3 In X 3. gnei. Tuni hue ante prastaret omisit r. — 4 In omnibus Mss. et edd.

NOTyE

" Ad praecpta atas non est gravis Mcnelaus, qiiamvis Plistlienis filii

[wrtfi] Filius Ciceronis, cum habuit fuerint, Atrei tainen filii dicti sunt,

liuiif orationem, undecimum vix an- quia Plistlienis pater fiiit.

num as;ebat. n Ingeniosus poeta] Credunt alii

" Qua ille] Qnis ille sit, nisi A- hnnc poetam Attiiim fiiisse, alii for-

treus? qui Jovis pronepos fiiit : ex tasse melius Eniiinm ; nam inscripsit

Jove enim Tantalus, ex Tantalo Pe- tragaediam cui nomen Atreus.

lops, ex (jiio Atrens natus est. f Illos regios pueros] Agamemno*

p Prcecipit Jiliis] Agamemnon et neni et Menelaum.

PRO PLANCIO, CAP. 25. 1939

norum gradus* suramis hominibus et infimis sunt pares; gloriae dispares. xxv. Quis nostrum se dicit M.^ Curio,* quis C. Fabricio,' quis C. Duellio " parein ? quis Atilio Calatino?7'' quis Cn. et P. Scipionibus?^ quis African©, Marcello,'' Maximo?* tamcn eosdcm sumus^ honorum gra- dus,*" quos illi, assecuti. Eteniui in virtute multi ascen- sus ;9 ut is gloria maxime excellat, qui virtute plurimum praestet. Honorum populi finis est consulatus; quern ma- gistratumjam octingenti" fere consecuti ■° sunt. Horum, si diligenter quaeras, vix dccimam partem reperies " gloria

praeter Ms. Teeg. Jiint. Ern.Weiske, Schittz. et Oiell. \e gitnr prcBstare : post quod verbiim 'f liabet potuisset. Giilielmiiis coiijerit sed hoc jirccslnret ei minus inv. — 5 In C gracciis. Turn x !• dedit suwmis /lonoriiHs. V ro vifimis C habet in summis. Porro in eodeni Ms. scribitur dispm-lhs.

Cap. xxv. 6 Praenomen M' est in Lamb. Griit. Grapv. et Oiell. Mox t<* habet Q. Fubricio. Turn C. Duilio legiint Garaton. et Orell. ex Ursini con- jectnra. P. Duellio edd. ante Em. et Weiske. — 7 In C Atlilio, oniisso Cala- lino ; in x 3. Attillio Cullacio. Verba quis Atilio . . . Scipionibus desnnt in T. Paulo post, Maximo C abest. Turn €HSTrxl«3. ij/ oniittiint tainen. — 8 Verbuin sumus deest in Mss. quibusdam et edd. vett. ante Grut. in r est summos: in x l- 3. ^ summus. Mox C dedit illi assequuntur. Pro Etenim in Oliv. Eat enim: in C Est. T oniisit verba in virtute. — 9 Oreliins, ex Ms. Erf. et Teeg. dedit Etenim in virt. mulli sunt adscensus: Ven. Jnnt. Griir. Gra?.v. Est enim in virtute multis adscensus. Lamb. Est enim ad virtiitem multus adscensus. Pro sequent! verbo ut, Venett. et Lambinus liabent uti. Pro is, in T his: pro maxime in x 3. magis. — 10 Sccuti ^. — 11 Quceres . . . reperis Erf. Teeg. et Graevius : quares ... reperies quidani ap.

NOT/E

• M. Curio'] Curias Dentatus con- ^ Marcello'] M. Marcelliis qninqnies

»ui de deviclis Samnitibus et Sabinis, ronsul fuit, et occisus ab Hannibale

qui rebelles fueiant, bis in suo con- anno undecimo belli secundi Punici.

sulatn triiiinpliavit. ^ Maximo] Hie Qnintiis Fabius

' Fabricio] Fabricius Pyrrbi bello Maximns cnnctando restitiiit rem.

consul fuit. ^ Honorum gradus] Gloriatnr Cice-

" Duellio] Devicta Poenorum ciasse, to se q\ioque ad eandem consulis dig-

pi'inu) bello Punico, primus omnium nitaieni pervenisse.

navalis victoria; triumphum egit Du- *■ Octingenti] Freigins de numcro

ellius. consulum sic observavit et qnidem

" Atilio Cnlntino] Calatinns bello diligentissime : ' Prinii duo consules

primo Punico consul fuit; tum die- neati sunt A.U. C. 244.: rum liasc

tator, primus i xira Italiaui exerci- diceret Cicero, agebatur annus 099. :

tum duxit. interject! sunt igitur anni 455. qui si

y Cn. et P. Scipionibus] Hi bello duplicentur, (semper enim bini con-

secundo Punico in Hispania occu- sules creati sunt) erunt 910. : quod si

but-rimt. tribunes niilitum, qui aliquando pro

1940 M. TULLIUS CICERO

dignam, [p. 272.] Sed nemo unquam sic egit, ut tu : ' Cur iste fit consul ? '* quid potuit amplius, si L. Brutus esset, qui civitatem dorainatu regio liberavit?'* Honore niliil amplius/ laude multum. Sic igitur Plancius nihilo- minus qucBstor'^ est factus, et tribunus plebis, et aedilis, quam si esset sumrao loco natus : sed haec, pari loco orti, sunt innumerabiles alii consecuti. 61. Prefers triumphos T. Didii " § et C. Marii ; ^ et quaeris, quid simile in Plan- cio. Quasi vero isti, quos comraemoras, propterea magis laude tuerint digni, quod triumpharunt, et non, quia com- missi sunt iis magistratus, in quibus re bene gesta trium- pharent.'+ Rogas, quas castra viderit ; ' qui et miles'^ in Creta, Metello hoc imperatore, et tribunus in Macedonia militum fuerit, et quaestor tantum ex re militari'^ detraxe-

Orell. quceras ... reperias Naiig. Lamb. Gnit. Oliv. Weiske, et Sclnitz. In C est reperis : in S T x !• 3. 4* reperieris: in r reppereris. Mox pro isle ft in a!, est iste sit.— 12 Consul in r. Mox sed hoc liabet C. — 13 T. cum laciinse signo ed. Veu. Ti. Gracchi Jiint. et Oliv. Titi \1/. Didii omittitiir in septem Oxon. I\Iss. — 14 Giffivins liunc locnm sic edidit : propterea magistratus cepe- rint, quod, Sfc. Ed. Jnnt. sic habet : propterea magistratus gesserint, (]Uod triumphaniyit, et noit quia cormnissi sunt his magistratus, in quibus re bene gesta iriumphurent : Scbiitz. e cod. Ursini : propterea magistratus ceperint, quod triumpharunt, et non quia commissi sunt iis magistratus, in his (iis Ms. Uri-ini) re bene gesta triumpharent. Fro magis . . . quod in C est 7nagisque: in H S r X ^* *• mogis quod, sed est spatium in H. Turn in if est fuerint. Paulo infra, in C est triumpharent : in x 1- 3. et Franc. I. triumpharant. Mox an mm lesitur in H. Pro quia x !• dedit qua: pro re <r res. Voce, et non . . . triumpharent in C desunt. — 15 Pro et miles in T legilnr nullus : particnia f^ ontittitur in C. Mox Mss. et cdd. omnes ante Hervaw. cum Orellio Metello omittinit. Pro imperatore in C est in parte: in T ^ in palre. Hoc verbiim oinisit x 3. — 16 Voce, e.x re milituri dcsiint in x 3. Idem Ms. panio infra

NOTiE

coss. creali suni, tollas, ad octingen- Gracchorum fnit, qui propter perni-

tos illi fere redibunt.' ciosas suas reipublicae leges interfec-

'1 Cur iste consul] Verba L. Cassii ti sunt. Primo de Celtiberis, deinde

repelit, nt ea refellat. dc Sardis triumphavit.

•= Liberacit] L. Junius Brutus, ex- '' C. Marii] Marius de Jugurtba et

aclis regibus, primus Romaj cum L. de Cimbris triumphavit.

Tarquinio factus est consul. * Castra viderit] Plancius nempe

^ J lonore niliil amplius] Non major in Creta Saturnini contubernalis fuit,

esset dignitale, si L. Brutus esset; nt superius dictum est; miles Q.

sed cloria et laude major esset. Mctclli, et tribunus militum in Ma-

^ Triumphos T. Didit [Tiberii Grac- ce<lonia. chi] Tiberius Graccbus pater illornm

PRO FLANCIO, CAP. 25. 1941

rit temporis!, qnantnm in me custodiendiim ■" traiisfcnc ma- luerit. ()2. Quasris, nura '^ discrtus? Imnio, id quod se- cundum est, tie sibi quidem videtur.' Num jurisconsultus? Quasi quisquam '^ sit, qui sibi hunc falsum de jure respon- disse "^ dicat. Omnes enim istiusmodi '9 artes in iis repre- henduntur, qui, cum professi fuerint,"^" satisfacere non pos- sunt ; non in iis, qui ' abfuisse ab istis studiis confitentur. Virtus, probitas, integritas^ in candidate, non linguae vo- lubilitas, non ars, non scientia requiri solet. Ut nos in mancipiis parandis," quamvis frugi hominem si pro fabro, aut pro tectore ' eminius, ferre moleste solemus, si cas artes, quas in eniendo secuti sumus,^ forte nesciverit ;'^ sin autem emimus, quern villicum imponeremus,'' quern pecori ^ pra?ficerenius, niliil in eo, nisi frugalitatem, labo- rem, vigilantiara, esse curamus; sic populus Romanus de- ligit magistratus, quasi reipublicae villicoa ; in quibus si qua*^ prasterea est ars, patitur ; sin minus, virtute eorura et innocentia contentus est. Quotus enim quisque disertus,

" Seifis cmendis. p Quas putavimus eum habere.

' Prajiceremus.

omisit temporis. Porro pr<ppositio in x !• abest. Deinde x 3. detlit malue- runt. — 17 In xf/ est non. Turn in C H diserliii. Veihiim sit post disertus legitiir in Ms. Erf. et Gr.cv.— 18 Quispiam in i{/. Actiitiini/((/«o est in H. — 19 C istius mundi : x !• hujutmodi. Pro in iis i|/ hahet nihil. — 20 In C, Ms. Teeg. film aliis Mss. legitur sunt. INIox pro negativa parlicula iwn ante pos- sunt, \p liabet 7iisi. Actiituni priepositio in, ante iis, in r deest. — 1 Pronomen se, ante uhfuisse, Icgiinr in Ms. Erf. Teeg. Gr;cv. Lall. et Oiell. afitisse se in Lamb, ah/uisse ah his studiis in S T, ed. Vict, et Oliv. ah/uisse ab istius studiis in C H X 3. yp, ed. Gnit. et seqq. Pio confitentur in x ^. c*t profiten- iur. — 2 Intcgritas deest in x 3. (nii IMs. dedit linguw nobililas. Verba 7ion ars in x 3. uniittiintur. — 3 Te.rtore legitur in omnibus Mss. et edd. prae- ter C, Erf. Teeg. Ern. Schiitz. et Orell. qui babeiit teclore. Pro sequent! verbo, emimus, in x 3. est eminus, in ^ accepimiis. — 4 In Franc. 1. nescicit : C nescieiint : x !• resciverit. Pro voc. sin C dedit si. Verbnni autem omisit T et ed. Jnnt. Pro emimus in x •'. est e minus. — 5 In x 3. pectnri. Mox x I. dedit cururemus. Turn in H ^ legitur delegit. — 0 In x •*• si que. Deinde pro

NOTiE

'' In me cuslodicndum] Plancius (ut ' Sihi videtur] Non disertus esse

ait in oratione post reditiim in sena- sibi Plancius videtur.

tu) ' totam suani quapsturam in me ■" Fahum t/r jure respondisse] Nun-

siistentando et conservando colloca- qnani falsum aliqiiod responsum de-

vit.' dit Plaucius de jure interrogatus.

1942 M. TULLIUS C(CERO

quotas quisque juris peritus est, ut eos numeres,^ qui vo- lunt esse? quodsi praeterea honore dignus nemo/ quidnam tot optirais et ornatissimis civibus est futurum?

XXVI. 63. Jubes Plancium de vitiis Laterensis^ dicere. Nihil potest, nisi eura nimis in se iracundum putabis fu- 1886.'° Idem efFers Laterensem laudibus. Facile patior, id te agere multis verbis, quod ad judicium non pertineat; et id te accusantem tamdiu dicere, quod ego defensor sine periculo possim confiteri. Atqui non modo confiteor, sum- ma in Laterense" ornamenta esse ; sed te etiam reprehen- do, quod ea non enumeres, alia quaedam inania et levia conquiras. Prseneste '* fecisse ludos." Quid ? alii quae- stores° non fecerunt? CyrenisP liberalem'^ in publicanos, justum in socios'^ fuisse. Quisnegat? sed ita multa Ro- niae geruntur, ut vix ea, quae fiunt in proviuciis, audiantur. 64. Non vereor, ne mihi aliquid, judices, videar arrogas- se.'-^ si de quasstura mea dixero. Quamvis enim ilia floru-

sin C X 3. habent si. — 7 Numeros in C. Turn in Franc. 1. legitur qui volunt esse: dein in H est propterea. — 8 Honore dignus est nemo Lamb. 1566. cum Orell. nemo est lion, dignus Ms. Teeg. honore dignus nemo est \f/ et ed. Jnnt. Voc. nemo in C r x l- 3. (ieest. Pro quidnam tot in C legitur quid jam. De- nique C dedit esse futurum.

Cap. XXVI. 9 Laterenensis est in T. Mox pro eum H S xl- 3. praebent cam: pro wi'mis S x !• mimis : pro in se C esse. — 10 Mss, paiici, Scliiiiz. et Orell. legiint putabit fuisse. Verbiim putabit tamen Orelliiis (cnm Lall. et Garaton.) delenduni fuisse snspicabatnr : nisi in eum nimis anquirendum puta- bis fuisse in Lamb. 1566. In S x !• scribitnr putabit esse. Mox in C est Laterense ; in T Laterenense. Paulo infra in x 3. legitur quo ad jud, in x 1- praepositio ad deest. Tamdiu dicerer est in r. D^inde pro possim C habet possum. — 11 In T Laterenense. Pronomeii te, ame etiam, r abest. Pro etiam in x 3. est eciam non neque. — 12 In r Prcenestre : in x 3. pernosce. Mox nonne fecerunt habent omnes codd. et edd. preeter Ern. Weiske, S( hnlz. et Orell. qui dederunt rion fecerunt, — 13 In x !• Hberalis : in i|/ libertatem. Deinde in «- in sociis. — 14 Ex auctoritate Mss. Ambr. et Teeg. Orellius

NOTiE

" Praneste fecisse ludos'] Praeneste buerunt ; aliiqne magistratns, ut prsp-

ludos scenicos fecit. Praeneste au- tores. Vide Ciceronem in oraf. pro

lem urbs est in Italia, non longe ab Mur.

iirbe Roma, quae a Caeculo, Vulcaui p Cyrenis'] Cyrenap oppidum est in

filio, condita diritur. Libj'a, ubi quapstor fnit Laterensis.

" Alii quastores'\ Non tantum aedi- q In socios] Cyrenaei socii erant po- les, bed quaestores etiam ludos exLi- puli Komani.

PRO PLANCIO, CAP. 20. 1943

erit, tamcn eum '^ mc postea fuisse in maximis imperils "^"^ arbitror, ut non ita mihi multum sit'^ ex quajsturae laude repetendum : sed tamen non vercor, ne qnis audeat dicere, ullius'^ in Sicilia qua^sturam aut gratiorern aut clariorem fuisse. Vere, meherculcs, hoc dicam : sic turn existima- bam, nihil homines alind Romai,'' nisi de quaestnra mea, loqui. Fiumenti ^° in summa caritate maxiuuim numerum miseram : negotiatoribus comis, mercatoiibus Justus, niu- nicipibus Miberalis, sociis abstinens/ omnibus eram visus in omni ollicio diligentissimus. Excogitati quidatn eratit a Siculis honores inauditi. 65. Itaque hac spe decede- bam,'' ut mihi popuhim Romanum ultro omnia delaturum putarem. [p. 273.] At ego, cum casu dicbus iis, itineris faciendi causa, decedens ^ e provincia, Puteolos ' forte venissem ; cum phirimi ct lautissimi* solent esse in iis locis, concidi paene, judices, cum ex me quidam quaesis- set, quo die Roma exissem,* et numquid in ea esset novi.

dedit arrogare. — 15 In x i- floruit causam cum: ;J/ quoqiie praebet cum, — 16 Rebus est in Jnnt. Ciat. Lamb. Grnt. Oliv. et Weiske. Excidit imperiis in CHTr xl- 3. i|/, aliis Mss. et edd. vett.— 17 Ante sit, verhum gioricB edidit Orell. ex ancloritate Ms. Teeg. — 18 In x 1- Mius. IMox in Ms. Teeg. Ipgiluv aut clarioicm, aut gratiorern fuisse. Deinde in sex Oxon. ]Mss. Erf. Teeg. liarb. Ven. utraque Jnnt. est meliercule. Pro sic turn C liabet si: x 3- sic cum. — 19 Nihil horn, iitiffuam adud Romcc Crat. et edd. vett. cnm Weiske ; Niliil horn. Romte Franc. 1. Pro Nihil in C est Tunc nihil. — 20 Frumcnlum in ;|/. Panio intVa, ^ miserum: r misericnrdiam. Statini post, in Franc. 1. legitnr mere, cumis, neg. Justus. Vf rbnm ncgotiatnribus C abest. — 1 In \f/ mw- nicipiis, Mox pro Siculis in C scribitiir Siculo. Voce, in me, ante inauditi, legnntur in Ms. Erf. Teeg. Graev. et Orell. omnes cteri oinisernnt. — 2 In Cdnceham: in q- decebam. Mox pro tdlro x 3. liabet ultra: ct pro putarem idem Ms. priebet pulavi. — 3 In r dicens. Statini post, ex prov. legiiiir in Cxi- Porro i(/ dedit Puleolis. — 4 In C etiam Inutissimi : in x S- f' laudacis- simi, PanIo infra, in Ms. Teeg. in iis locis solent esse. — 5 Exisset x 3- Dein-

NOTyE

■■ In vuiximis imperiis [rebus] Per lia abstinentem probaverit: (|ua de

res maximas nolat niajores iiiagis- cansa ne sibi (jiiiduni petenii niaxi.

trains, prirtnrani scilicet et consnla- mos lionores deferre ei Siculi voUi-

tnni, quos yessit Cicero. Idem anlea ernnt.

fiierat in Sicilia qii;pstor. ' Puteolos] Pnteoli oppidnm sitntn

' Sociis abslincns] (^u'«stnram snain in ora CampaniiF, in liaiano siiiii, ab

landat Cicero, in i\\\n tarn feliciier se aqnis ralidis ita dictnni, quo baliui

gessil, ut se tum Roma', tiim in Sici- can^a mniti conllnebant.

1944 M. TULLIUS CICERO

Cui cum respondissem, me e'^ provincia decedere; 'Etiara, mehercules,' inquit, ' ut opinor, ex Africa.' xxvii. Huic, ego jam 7 stomachans'^ fastidiose, ' Immo ex Sicilia,' in- quam. Tum quidam, quasi qui omnia sciret, * Quid ? tu nescis,'^ inquit, 'hunc Syracusis" quasstorem fuisse?' Quid multa? destiti storaachari, et me unum ex iis feci, qui ad aquas venissent. C6. Sed ea res, judices, hand scio an plus 9 mibi profuerit, quam si milii tum essent omnes con- gratulati. Nam posteaquam sensi, populum Romanum aures hebetiores,* oculos acres atque acutos habere ; ■° destiti, quid de me audituri essent homines, cogitare: feci, ut postea quotidie me praesentem viderent : " habitavi in oculis : ' pressi forum : " neminem a congressu meo, ncque janitor mens, neque somnus absterruit. Ecquid *^ ego di- cam de occupatis meis temporibus," cui fuerit ne otium quidem unquam otiosum ? ^ nam, quas tu commeraoras,

•• Irascens. * Oblivisci facile.

' niunsi in conspectu. «• Frequentavi forum.

i\e ex aiictoritale Ms. Erf. et Teeg. Orelliiis dedit el num<iiddnam esset nuvi. Tiiin in x 3. respomJisseL—d Pro ?ne e, in x 1- 'I' stribitiir »je« e. Denkjue in C T r X 3. Graev. et Orell. est melurcule.

Cap. XXVII. 7 Jam H aUcsU M o\ lyro iinmo, x^/ nemu : a\. mio. Pro vocp. Turn ijuidum x 3. detlit Cum quidem. Sequens verbiim, quasi, omisit Ms. Tee}.', et post qui, voc.jam additiir in C— 8 In xp scisne. Actiitnm, pro in-

qidl, hunc, C hiihet cum: i^ inquit? Nunc. Turn in x 3. est quastore 9 In

Ms. Anibr. est an pluris. Deinde verbiim omnes in i|/ deest ; et gratulati legi- tnr in Ms. Ambr.— 10 E Ms. Erf. et Teeg. hiinc iornm sic dedit Orelliiis: Nam post, sensi populo liomano aures hebetiorcs, oculos autem esse acres atque (IMs. Erf. et) acutos. Ceteri iit Erii. prater Gra>v. qui e Ms. Erf diintaxat aulem reeepit ante acres. Pro Jioc verbo, quod in x 3. deest, C babet acros. Ill H atque acutos, in x 3. acutos sobiin oniittiliir. Pro destHi in y est dcdisti : III X 3. destilisti.—\ I Verba /ttt . . . viderent oniittnntiir in Ms. H. Mox sex Mss. Oxon. Teeg. aiii nonnuili et edd. vett. pressi eorum. Turn \no janitor meuH in C est jom iter meum. Deinde in C x 3. est sonus absterruit : in r som- nus absternit.—M Et quid C et pleriqiie alii Mss. Sed quid Lamb. Mox cum fuerit in C. Vro ne otium, sex Oxon. et aiii Mss. habent negotium. Porro

NOTyE

" liunc Sijracusis] Duo qii*stores reipiiblicae gerendje.

in Sicilia fiiernnt; unus Syracusanus, i Ne otium quidem otiosum] Vuit

alter I.ilybiianus. ostendere quod ipsis Indoriim tem-

■^ Occupatis meis temporibus] Intel- poribus, qiiibiis omnes magistratus

ligit tempera quibua consul vacavit vacabant, tum studiis indulgebat.

FRO I'LANCIO, CAP. 27. 1945

Cassi, legere tc solere orationes, cum otiosus '' sis; has ego scrips! ludis et feriis/ ne oninino unqnam essem otio- sus. Etenim M. Catonis illud, quod in principio scripsit Originuin * suarum,'"'^ semper magnificum et pra^clarura pu- tavi, 'Claroium virorum '^ atqiie magnorum, non minus otii, quam negotii, rationem extare' oportere.' Ita,"^ si quam habeo laudem, quae, quanta sit, nescio, parta Roraaj est, quajsita in foro : meaque privata consilia publici quo- que casus^ comprobaverunt, ut efiam summa respublica'^ f* mihi domi fuerit gerenda, et urbs in urbe servanda. 67. Eadem igitur, Cassi, via munita Laterensi est, idem virtu- tis cursus ad gloriam : hoc facilior fortasse, quod ego hue, a me ortus et per me nixus,'^'^ ascendi ; istius egregia virtus adjuvabitur commendatione raajorum. Sed, ut re- deam ad Plaiicium, nunquam '9 ex urbe abfuit, nisi sorte, lege, necessitate.'^ Non valuit rebus iisdera," quibus for- tasse nonnulli : at valuit assiduitate,' valuit observandis

' Reddcre. ^ Actiones pubticce.

nunqtunii otiosum ccribitiir in C. — 13 Occisua xp. Actiitnm, in C r x !• 3. est rudis et ferus : in i// 7-udis et feriis. I'lini in \p essem occistis. — 14 Suarion omit- titiii in H. Pro putavi r liabet pnlavit.~~l^ Ex auctoiitate Ms. Erf. Graevius dpdit hoininum. Pro at(]ue in T legitnr at. Paulo post C praebet rutione. — 16 Jam in x 3- Mox pro meaque in x 3. est mea. Turn H dedit publicique. — 17 In C, Franc. 1. aliis IVI.ss. et edd. vetl. nonnullis est rei pnblicce. Tuni pro Laterensi C H r x 3- 'I' babent Lalerensis: T Latereiiensis. — 18 In x 3. est jussus. Pro istius in eodeni iMs. lewitnr jitstius: qui Ms. qnoqne habet adju- vabutur. — 19 Post minquam Oreilins addidit is, ex atictoritate INIs. Teeg. Paulo infra, \no sorte, Mss. Oxon. Erf. eiid. vett. ante Liinib. et Oliv. prae- bent /o»/e. In Eranc. 1. scribitur nisi forte legis necessitnle : in \l/ nisi forte, li^e necessitatis. — 20 In C his : iu x 3. hiis. — 1 Vocabiilnin at ante valuit,

NOTiC

' Feriis] Feriae aliae repentiuae, a- ipsi, praesertim cum oppugnata est a

liae solennes dictes sunt : repentiuae, Catilina, gerenda fuit.

qiias re feiiciter gcsta principes indi- <= Per me nixus] Sibi confisns Cice-

cunt; solennes, qnap sunt anniversa- ro se ilbistravit. 'Nitor'autem ha-

ri* ac legitimse. Istis autem diebus bet in pra-terito ' nixus,' cum confi-

forensia omnia intermitlebantur. dere; 'nisus' vero, cum elaborare

» Originum'] Cato scripsit librnm significat.

de R<,>runi Origiiie. '' Lege, necessitate] Abfuit Roma

•> Summa respub.] Per summam lege militiaB, cum ad bellum profec-

rempub. inteliigit ijus sahitem, quae tns est; abfuit necessitate, quando

1946 M. TULLIUS CICERO

amicis, valuit liberalitate : * fuit in oculis; petivit ; * ea est usus ratione,' qua, minima invidia, novi homines plu- rimi+ eosdem honores consecuti sunt, xxviii. 68. Nam, quod ais, Cassi, non plus me Plancio debere, quam bonis omnibus,^ quod iis aequo mea salus cara fuerit ; ego me debere bonis omnibus fateor: sed etiam^ hi, quibus ego debeo, boni viri, et cives, asdiliciis comitiis aliquid se meo nomine debere Plancio dicebant. Verum fac me multis debere, et in iis'^ Plancio: utrum igitur me conturbare oportet ; "^ an ceteris, cum cujusque" dies venerit;^ hoc nomen,* quod urget,^ nunc, cum petitur, dissolvere? Quan- quam dissimilis est pecuniaa debitio, et gratiae : nam qui pecuniam dissolvit, statim non habet^ id, quod reddidit;

* Inter eos. " Uniuscujusque. * Hue debitum.

additur in H, edd. vett. Oliv. et Weiske. Pro observnndis, ocio Mss. Oxon. edd. ante Naiis^. et Gr>pv. praeheiit servandis : Mss. Erf. et Tee{(. adservandi:i. — 2 Ante valuit liberalilnte H addidit partifiil^m at : in x !• est valuit in liberal. Actutnin in x 3. est fuit mihi oculis: in Ms. Teeg. fuit in oculis, fuit. — 3 Est usus ea ratione Lamh. 15G6. et Weiske : septem Oxon. Mss. et edd. vett. ante Lamb, omiserunt ea. Pro usus ratione in T est visus Rome. Post ver- buin ratione, ex auctoritate Ms. Teeg. Orellius dedit vitce. Ceteri omnes omiserunt. — 4 In C est plurimos. Denique pro consecuti sunt C liabet conse- cutos. Verbum sunt, post consecuti, delevit Orellius, ex auctoritate Ms. Teeg,

Cap. xxviit. 5 Hominibus C. Paulo post pro omnibus in x 3. legitnr hominibus. Verba quod iis . . . omnibus in r x !• omittuntur. — 6 Voc. etiam in C deest. Pro voc. /li, ed. Ven. Junt. Crat. Weiske et Orell. babent it: Cam. et Lamb. iis. Mox in Lamb, est comitiis cediliciis. Turn aliquid C H abe.st. Mss. nonnulli et Grtev. babent aliquid meo se nomine. — 7 His legitiir in Junt. Lamb. Weiske, et Orell. Pro conturbare in H est contribuere : in <rturbare. Verbum oportet in x ^' deest. Turn in x I- ^^t an ceteri. Mox, post cenerit, verbum satisfacere additur in i^i. — 8 In P'ranc. 1. et ed. 1472. est hoc nomen debiloris quo ur<>et: in Ms. Dresd. Iioc nomen debito, qui urget. Pro nomen, in H X 3. est nomine: in <|/ nomen debitoris. Tum in C H T x !• 3. if/ legitnr quo urget. Deinde pro cum petitur in Ms. Pitb. cumpetitor, in C H x !• 3. rp,

NOTiE

tribunns militum factus est. omnibus debet, ut ea non dissolvat,

* Pctivit] /Edilitatem petivit Plan- nisi universis, aut ne universis qui-

cius, bis officiis bomines sibi deme- dem. Est aulem similitude ab a^re

rendo. alieno snmta.

^ Conturbare oportet] Respondet, et s Dies veneril] Ait sibi commodius

quwrit Cicero a Laterensi, ulrum si- esse, cum leinpus venit <]uo uuicui-

bi oporteat coufuuderc ea qua; bonis que debitum est, persolvere.

PRO. PLANCIO, CAP. 28. 1947

qui autem debet, aes retinct alicnum : '° gratiam autcm, ct qui ret'ert, habet ; et qui habet, in eo ipso, quod habet, re- fert. Neque ego" nunc Plancio desinam debere/ si hoc solvero ; ncc minus ei redderem voluntate ipsa, si hoc mo- lestiae' non accidisset. 09. Queeris a me, Cassi, quid pro fratre moo, qui mihi est carissimus, quid pro nieis liberis, quibus nihil potest '^ esse jucundius, amplius, quam pro Plancio facio, facere possira : nee vides, istorum ipsorum caritate" ad hujus salutem defendeudam maxime stimu- lari me atque excitari. Nam neque illis '^ hujus salute, a quo meam sciunt esse defensam, quicquam est optatius : [p. 274.] et ego ipse nunquam illos aspicio, quin per»^ hunc me his conservatum esse meminerim, hujusque me- riti '^' in me recorder. Opimium damnatum ^ esse comme-

' HcEC accusatio.

Franc. 1. 2. Dresd. et ed. 1472. competitor. — 9 Haberct in t. — 10 In ed. Lamb, hie locus sic editur: qui autem hal>et, is retinet alienum : T r, IMss. nonnnlli, Crat. Herv. Cam. et Weiske dedernnt is. Veibum a-s in x 3. deest. — 11 lu X 3. enim. RIox purticula et additnr ante ei in U \\/ : ei omittnnt r et Franc. 1. minus et redderem legiliir in x 3. Tnm pro molestia;, in C x •• et Franr. 1. iefi;itiir muleste. — 12 Veibum mihi, ante esse, inscriurnnt S r x !• 3. \f/, alii codd. edd. vett. cnni Lamb. 15G6. Weiske et Orel!. In loro verbi esse, in T scribitnr miki ; qui Ms. post liabet jncinidius Actntmn Ms. Erf. Teeg. Grjpv. Weiske et Orell. praebent quam quod pro Plane, facio, probante Lamb. Verbnm/HC(o inx 1. deest. Possim onntiitur in x 3, pro qno verbo in jI' legit nr possem.— lS In C est carilatem : in \p temporum caritas. Panlo infra, in x 3- ^st sal. de/endam. Tnm pro me atque in C est meque atque: in H meque. — 14 Illius in r. Mox C liabet esse offeiisam. Actutnm quidquam esse scribitnr in x 3. — 15 l»ra['positio per in r deest. — 16 Ex anctoritate Mss. Erf. et Teeg. banc locnni sic dedit Orellins : quin cum per hunc me i/s (Ms. Erf. his) conservatum esse (Erf. omittit esse) meminerim, hujus meritum, Sfc. Grffiv. et Scliutz. sic habent : quin cum per hunc me his conservatum esse me-

NOTyE

•> Desinam debere] Affert disrrinien plaqnae sequuntnr allata snnt ab Cas-

inter pecnniam debilam, et gratiam: sio. Opimins consul Graccliuii , per-

qiii enim pecuniani debitam reddidit, niciosas leges ferentem, occiderat,

nihil ainplins debet ; at qni gratiam, nt refertnr a Plutarcbo in vita Grac-

nnnqiiam reddit, quia semper se de- chi ; sed ipse postea missus legatns

bitoreni fatetnr. in Africani, ut regnnm inter Jiignr-

' Hi/JMS/jiiP werjti] De Cicerone be- Ibam et Adberbalem divideret, se

ne merilus est, cum in Macedonia corrnmpi a Jngiirtha passii« est ;

eum exnlem reccpit Flancins. qnare accusatus est ad populuiu, et

k Opimium damnatum] Hzpc exeni- darauatus.

1948 M. TULLIUS CiCERO

moras, servatorem ipsum reipublicae : Calidium '^ adjun- gis,' cujus lege Q. Metellus in civitatem sit restitutus: re- preheudis raeas pro Plancio preces, quod nee '^ Opiraius suo nomine liberatus sit, nee Q. Metelli Calidius. xxix. De Calidio tibi tantum '9 respondeo, quod ipse vidi: Q. Metellum Plum, consuIem/° praetoriis comitiis,'" petente Q. Calidio, populo Romano supplicasse, cum quidem non dubitaret et consul, et homo nobilissimus, patronum illura esse ' suum, et familiae suae [nobilissimae] dicere. 70. Quo loco quaero ex te, num ^ id in judicio Calidii putes, quod ego in Plancii facio, aut Metellum Pium, si Romas esse potuisset, aut patrem ejus, si vixisset, non fuisse^ factu- rum. Nam Opimii quidem calamitas'' utinam ex homi- num memoria posset evelli ! vulnus illud reipublicae, dede- cus hujus imperii, turpitudo populi Romani, non judicium putandum est.* Quam enim illi judices, si judices, et non parricidae patriae nominandi sunt, graviorem potuerunt rei- publicae infligere^ securim,^ quam, cum ilium e civitate

<* Condemnatio. « Afferre gravius incommodum.

minerim, hujus (Schiitz. hujusce) meriti, ^c. Hujus meritum iiabpnt qiiiuqiie Oxon. Mss. ed. Rom. Ven. utraqne et Lamb, et hujus meritum in Jiint. Pro Us in Lamb, legitur illis. Turn pro recorder, in C est recordare : in x 1- recordor. Statim post x 3, habet Opinium. Turn in Ms. Dresd. el t//est serva- torem ipsius.— n In X 1- est CuUidum : in Franc. I. Callidium. Turn pro 3IeteUus C habet Metelh. Statim post, C x 3. i// praebent in civitate.— 18 la C etMs.Teeg.neque. Tum x 3. Opinius. Verbiim nomine in x 3. deest. Ac- tutnm in Ms. Dresd. est liberatus fuit. Deniqiie Garaton. siispic. legendum esse ncque Metelli.

Cap. xxix, 19 Pro tantum in C x 3. legitur non: pro lirft in \p jud. — 20 Tn Franc, 1, non habetnr consulem. Turn com. pratoriis scribitur in ed. Lamb. Paulo infra C habet populum R.—l Pro esse Ern. conjecit et, pro- bante Garaton. Mox Ms. Eif. et Teeg. omittiuit siuv. Schiitz. de sententia Ernesti, debvit nobilissimcB — 2 Non in x 3. Deinde in C i|/, et Franc. 1. est in Plancio : in x 3. in Plancium.—S In ir fuisset. Paulo infra Ms, Dresd. dedit potuisset evelli.— 4 Verbum est in C deest. Porro ct, post judices, in H omittitiir. Voc. patrice x 3. abest — 5 In C et Ms. Dresd. est infringere.

NOT^

' Calidium adjungis] Q. Metellus, lidii restitutus est A. U, C, 654. qui Numidicus dintus est, cum nrbe >" Prtctoriis comitiis] Praetoria co-

cedere, quam in L. Saturnini, tribuni niitia dicuntur, in quibus prajtores

plebis, leges jurare maluisset ; post- eliguntur. ea, interfecto Saturnino, lege Q. Ca-

PRO PLANCIO, CAP. 29. 194!)

ejecenint/ qui praetor finitimo," consul domestico bcl)o,° rerapublicam liberarat?'' 71. At cnim nimis ego magnum beneficium Plancii facio,7 et, ut ais, id verbis exaggero : quasi vero me tuo arbitratu, et non meo, gratum esse opor- teat. Quod istius tantum meritum? inquit; an quia te non jugulavit?^ immo vero, quia jugulari passus non est. 'i Quo quidem tu loco, Cassi, etiam purgasti inimicos meos, mea^que vitae nullas ab illis insidias fuisse dixisti.9 Posuit hoc idem Laterensis. Quamobrem de isto paulo post plura dicam : de te tantum requiro/ utrnm putes odium in me mediocre inimicorum fuisse ? quod fuit ullorum un- quam^ barbarorum tam immane ac tarn crudele in hostem ? an fuisse '° in iis aliquem aut famee metum, aut poenae, quorum vidisti toto illo anno" ferrum in foro, flammam in delubris, vim in tota urbe versari ? nisi forte existimas, COS idcirco vitae meai pepercisse, quod de'^ reditu meo non timerent; et quenquam putas fuisse tam excordem/* qui,

f Ejecerunt in exilium. « Interrogo. * Stultum.

Statim infra, voc. quam in H r x !• deest : et C omisit ilium. — 6 Verba qui . . . Uberarat T absuiit. — 7 Plancio facio est in Ms. Erf. et Grapv. Plancin, omisso facio, legitnr in s", x !• 3. allis Mss. nonniillis, et edd. vett. ante Lamb. In Mss. quibiisdam magnum beneficium jacto scilicet me dehere. Mox, verbiuK id, ante verbis, in Franc. ]. deletiir. Pro exaggero C habet exagrego: r aggero. — 8 In C T est vigilavit, et paulo post in C vigilari. Ttini pro tu, ante loco, x 3, liabet in. Deinde in C neque vitce : in (f meque vita. — 9 Post dixisti Lamb, addidit verbiim cowparatas. Tum T dedit Laterenensis. Verbum plum, ante dicam, H et I\Is. Dresd. abest. — 10 In Ven. Jiint. Lamb. Grnt. hie locus ita iegitiir : Quod fuit ullorum tantum? requiro utrum putes odium unquam barbarorum tam immune ac tam crudele in hostem? an fuisse, SfC. J. F. Gronovins niainit legi sic : Quod fuit ullorum tantum odiuyji unquam bar- barorum, tam immane, Hfc. Pro iis C dedit his. — II In H \p est toto fere anno. Mox octo Mss. Oxon. et edd. vett. omittunt \erb»m forte post 7iisi. — 12 Praepositio de in r deest. Deinde ex anctoritate iVIss. Erf. et Teeg. Oreiliiis edidit nihil timerent. Paulo post, Grypli. Lamb, et Grut. dcderunt

" Finitimo bello] L. Opimins prae- nem a Clodianis jngnlari non passnm

tor Fregellanos excidit. Vide Agr. esse Plancium ait; nam ejus vita? in-

II. ^ 89. sidiabiintur.

o Domestico bello] De bello loquitur, ■■ Quod fuit ullorum unquam] Odium

quod C. GraccLus excitabat in re- aniplificat, quo Ciceronem ejus bostes

pnblira. proscqucbanlur.

<i Jugulari passus non est] Cicero-

1950 M. TULLIUS CICERO

vivis his,' 5 stante urbe et curia, rediturum me, si viverem, non putaret ? Quamobrem nou debet ''^ is homo, et is ci- vis, praedicare, vitam meam, quae fidelitate amicorum con- servata sit, inimicorum modestia'^ non esse appetitam.

XXX. 72. Tlespondebo '^ tibi nunc, Laterensis, minus fortasse vehementer, qaara abs te sum provocatus ; sed profecto nee considerate minus, nee minus amice : nam primum illud fuit asperius, me, quae de Plancio dicerem,*^ mentiri, et teraporis causa* fingere. Scilicet homo sa- piens' excogitavi, quamobrem viderer maximis beneficii vinculis obstrictus, cum liber essem et solutus.'^ Quid enim ? mihi ad defendendum Plancium parum multoe, pa- ram justae necessitadines' erant familiaritatis, vicinitatis,"^" patris amicitiae? qua3 si non essent, vererer, credo,^ ne tur- piter facerem, si hoc splendore et hac dignitate-° hominem defenderem. Fingenda fuit mihi, judices,' causa peracute, ut ei, quem mihi debere oporteret, ego me omnia debere dicerem. At id etiam gregarii * milites^ faciunt inviti, ut

* Necessaries causa.

ecquem putas: T quanquam putas. — 13 His deest in C : qui Ms. delevit parti- cuiain et ante curia. Tuin C x^i liabent redditurum. — 14 C H r X !• ^t edii, ante Lamb, cum Weiske et Orell. debes. — 15 \p, Ms. Teeg. Veil, iitraque, Juut. et Crat. habent tnolestia : r modestiam : x !• molestiam.

Cap. XXX. 10 Respondeo in \p. Turn in T est L<Uerenensis. — 17 Dicere \a tj/. Mox in C X 3. legitur quamobrem tiderem. Pro beneficii x 3. de<lit bene- ficiis. — 18 In Franc. 1. est absolutus. Mox verba parum multa in x 3. omil- tiuitiir. Actutnm pro erant C praebet essent. — 19 In C est in ciiitalis. Verba patris . . , vererer in T omittuntiir. Pro vererer, credo, r x 3. edd. ante Lamb, ef Grnt. prsebent vereor, credo: x !• vereor. — 20 C delevit verba lioc spl. . . . dignitate. — 1 Pro judices, in x I. 'j') Erf. Teeg. Graev. Oliv. Schutz. et Orell. est videlicet. Mox peracuta est in omnibus codd. et edd. ante Em. qui e fonjectura in textuni admisit peracute. Scbutz. dedit perastute. .Statim post, Lambinus conjecit cur ei. — 2 In \p egregii. Mox in ed. Junt. est dent ei

NOTyE

* Temporis causa] Objiciebat Late- tate (nam Atinas Arpino vicina erat,

rensis, nt houestam defendendi can. ubi natus erat Cicero), a patris ami-

sani habere videretiir Cicero, niiilta citia, &c.

meniiri de Plancio. ^ Vererer, credol Ironia.

' liotno sapiens'] Ironia. y Gregarii milites] Gregarii milites

" Vicinitaiis] Affert jam rationes sunt qui nullum muniis iiabent in

quare teneatur defcndere ; quas su- exercitu.

rait ab antinua necessitudiiie, a vicini-

FRO PLAN CIO, CAP. 30. 1951

coronatn dent civicam/ et se ab aliquo servatos esse fa- teantur; nonquo*' turpe sit, protectum in acie, hostium manibus eripi, (nam id accidere, nisi forti viro, et pugnanti coniinus,' non potest) sed onus "' beneficii rcformidant, quod permagnum est, alieno dcbere ideni,+ quod parenti. 7''i. Ego, cum ceteri vera beneficia, etiam minora, dissirau- lent, ne obligati esse videantur; [p. 275.] eo mc beneficio obstrictum esse ementiar,^ cui ne referri quidem gratia posse videatur? An hoc tu, Laterensis, ignoras? qui, cum mihi esses amicissimus, cum vel periculum vitae tuae me- cum sociare voluisses, cum me in ilio tristi et acerbo * luc- tu, atque discessu, non lacrymis solum tuis, sed animo, corpore,"^ copiis prosecutus esses, cum meos liberos, et uxorem, me absente, tuis opibus, auxilioque delendisses, sic mecum semper egisti, te mihi remittere atque conce- dere,'' ut omne studium meum ^ iu Cn. Piancii honorem

* Quud. ' Propitis. "■ IMagnitud'mem.

citkam: Lanibinns dedit dent cuiquam citicatn. Orelliiis e conjectiira in tex- tiim rtdmixit dent civi civicnm. Fro civicam, in C cui earn: in x 3. cunea;/i. Turn fitteamitr legitur in C. — 3 In Ms. C et ed. Lamb. 7io?i quod. Paulo infra, ante hostium, Orellius, cum Ms. Teeg. addidit prEepositionem ex. Pro eripi x 3. lialiet arripi. Turn viro iu C deest. Porro in r e»t oppugnanti : in X 3. cionjmgnatiti : in C i|/ pugnaiiti quo 7ninus. — 4 % '^' ^^- ^''^'' P""" vera, quod in x 1- onnllitiir, H dedit inri. Deinde el minora est in C H. — 5 In C est instruclum esse amentior : ?• x >• 3. Ms. Teeg. Franc. 1. ed. Rom. Ven. 1480. 1483. ft Junt. cnm Orellio, dederunt ementior : H et Ms. Diesd. men- tior. Pro cui in C est cujus. In »f/ est me rtferri: in r ne re/erre. Turn pro videatur x^- huhi-i videant. Intra, vt-rl)um jynord.s (' abest.^G Cort/c est in X 3. — 7 3Jeum nou agnoscit x 1- Dt'inde pro Iwnorem, ()iiatuor codil. Oxon. Teee. ed. 1480. et Lamb, cum M'eiske, liabeni himore. Tuui pro in me meri- tum C praebet immeritum. Post eliam, r x 1- 3. M». Erf. Tteg. Gra;v. Oliv.

NOT/E

^ Dent civicam] Corona civica erat *> Te mihi remittere atque concedere]

qu>rcea; eaijue ob servatum civem Viilt signiticaie Cicero, qnod ssepe

in pra-iio uiilili dabatur in pra>miuni. Laterensis sibi dixerit, sc coutentum

» Jllo tristi et acerbn] Vult innuere esse, ut graliam sibi niiuorem refer-

Cicero, Laterenseni.'^ibi auctorem fu- ret, dunimodo Plancio inajorem re-

isse, ne abiret iu e.xilium, sed mann ferat. E.\ Laterensis auteni senten-

cum iuiniiris decertaret; eiimque si- tia, ostendit beneficia (jua- a Plancio

bi operam suani et auxiliuiu pollici- accepit niajora esse maxiniis ii» quae

turn esse. sibi Latercusis contulit.

1952 M. TULLIUS CICERO

consumerem, quod ejus in me meritum tibi etiam gratuni esse dicebas. 74. Nihil autem rae novi, nihil ^ temporis causa dicere, nonne etiam ilia testis est oratio, quae est a me prima habita in senatu ? in qua cum perpaucis? nomi- natim egissem gratias, quod omnes enumerari nuUo mode possent, scelus autem esset quenquam praeteriri,'° statuis- semque eos solum nominare, qui causae nostrae duces et quasi signiferi'' fnissent; in his" Plancio gratias egi. Re- citetur " oratio, quae propter rei magnitudinem dicta de script© est : '' in qua ego homo astutus^ ei me dedebam/* cui nihil magnopere deberem, et hujus tanti officii servi- tutem astringebam ^ testimonio sempiterno. Nolo cetera, quae a me mandata '^ sunt literis, recitare : praetermitto, ne aut proferre videar ad tempus,''^ aut eo genere uti litera- rum, quod meis studiis aptius, quam consuetudini judicio- rum, esse videatur.

" Inter hos.

et Orell. praebent ipsi: in C est gratum etiam esse. — 8 Pro 7iiliil in H ip legi- tur vel: x^- delevit vikil. Paulo post r habet tristis est oratio. — 9 In C pro paucis. Actiitum idem Ms. prsebet egisse : H \p egissemus. Turn in C est (juod eas enumerari: in r quod omnes enumerare. — 10 Prateriti in C x 3- Voc. solum in H deest. Turn iiominnri ifgitnr in (|/. Pro causw nostra C dedit esse nostras. — 11 Recitelurque in octo Mss. Oxon. et eild. vetl. (jnibnscJatn. Ve'indp propter ejus mugn. scribitnr in Mss. Oxon. et edd. vett. ante Gr*v. cum Oliv. Turn diclu descripta est in C \p : dicta descripta in Franc. 2. et ed. 1472. — 12 Mss. quidam et edd. veU. dedum : H et Franc. 1. debeimm : C S Trx '• ^ debeam. Mox pro deberem, in Mss. nonnullis, Naug. Man, Cam. legiiur debeam. Tnm adstringnm est in r X '• 3. if, Ven. Jnnt. Crat. et Grnt. — 13 In H dicta. Tnm pratermitto ilia lej^ilnr in septem Oxon. Mss. Crat. Lamb. Grnt. Gr^v. Oliv. et Weiske. — 14 Lambinus coiijecit videar diem: J. F Gronovius et Schutz. legi malneruni vidiar ante tempus. Paulo post «u< ego est in C: aut eo uti genere legitur in ed. Junt. Denique pro ap- tius C habet apertius.

NOTJE

c Et quasi signiferi] Per signiferos, orationem post redilum.

designat auctores re ditns sni, a qui- « Homo astutus] Ironia.

bus, invilis Clodianis omnibus ab ' ServitHtemastring>bam[astringam]

exilio revocalus est. Transiatio est Id est, me servitiite astringam tesii-

a re militari ; nam signiferi sunt qui nionio orationis srriptae ; qu;e cum

signa portant. rerilata diutins conscrvetur, conscr-

'' Dicta de scriptn est] Lcgcndo, non vabit mcmoriam sempiternani iilius

mcmoriter proniintianilo, liabuit banc tf'stimonii.

PRO PLANCIO, CAP. 31. 1<)53

XXXI. 75. Atqne etiam clamitas," Laterensis: 'Quons- qiie ista dicis ? nihil in Cispio profccisti : § obsoletae "^ jam sunt preces tuae.''' De Cispio mihine tu objicies,'7 quera ego, de me bene meritum, quia, te teste, cognove- ram,'^ ' te eodem auctore defend! ? et ci dices, ' Quousque/ quem negas, quod pro Cispio contenderit,'^ irapetrare po- tuisse ? Nam istins verbi,'' ' Quousque/ "-^ hac poterat esse invidia : datus est tibi' illc : condonatus ille : non la- cis finem:™ ferre non possuraus. Ei quidem, qui pro uno laborarit, et ipsum id ' non obtinuerit, dici, ' Quousque,' irridentis raagis est, quara reprehcndentis : nisi forte ego unus ita^ me gessi in judiciis, ita et cum his et inter hos vixi, is in causis palronus, is in republica civis et sum et semper fui, solus ut a te constituar, qui nihil a ' judicibus

Cap. XXXI. 15 In r x 3. calamiias. Item in T est Latenne.nsis. Max pro Cispio quinque Oxon. Mss. Franc. 1. et al. Sciprio : ed. 1472. Cyprio : fedd. qn*(iam Crispin, et sic in seqcj. — 16 Absoliitcr outl^es INIss. et edd. prwter Em. Weiske, Scliutz. et Orell. qui liabent ohsoletw, ut est in Ms. Teep. sic quoque conjecit INIanutins..— 17 Mild vidciiir ohjicies Franc. 1. 2. ed. 1472. V'^en. Mediol. et Jiint. : viihi videlicet ohjicies Ascens. Crat. Herv. mihine lu videlicet ohjicies Lamb, in eil. 1584. yniiti i-iitur ohjicies Ms. Teep. nnde Orell. conjecit mihi igitur tu ohjicies. — 18 Ex auctoritate Ms. Teeg. Orelliiis dedit cngnoram.— 19 r X 1- 3. if/, Ms. Erf. Franc. 1. al. Yen. 1480. 1483. Mediol. Junt. Crat. contender iin : iinde Gra?v. conjecit, Et mihi dices, Quousque, quem jusds quod pro Cispio contenderim, Sfc. Franc. 2. <'t ed. 1472. preebent quid negas, quod pro Cyprio contenderim. — 20 Voc. Quousque C abest. Tuni in cod. Ambr. est jioterat here. Pio condonatus ip babet condemnntns est,— 1 Schiitz. e conjectnra Lamb, dedit et id ipsum. In C r x 3. particnia et, in C T X 3. jironomen id desunt.— 2 Ista in C Particnia et, ante cutu, dele- tur in H r. Pro hos C babet ens ; qui Ms. cum r ^ pro is dedit his. — 3 In

NOTiE

B Cispio profecisti] Cispius tribunus rensi in enndrni Latrrenseni : nam

plebis fuit, cum Cicero rediit ab exi- ait Cicero, eo impellente et snadente,

Fio ; qui ab eo defensus, condemna- Cispii defensionem suscepi«se.

tns est. Id autcm Laterensis quasi ^ /a-/(us rfrti] Istins verbi, 'quons-

probro vertit Ciceroni. que,' alienam et ineptam usnrpatio-

'' Obsoleta [absoluticl jam sunt preces neni argnit a personariim dilTerenlia.

tua'i Objitit quod nihil profiiernnt Hoc auteni vcrbo usns tiieiat Late-

preces Ciceronis apud judices. Le- rensis.

git Manutius, o6so/e/cc si(n<, quasi jam ^ Dalus rsl tibi] ProsopopaMa, qua

tritae et consnmta^. loqnenlein adversarium finpit.

• Te teste, cognoveram'] Rejicit Cice- '" A'ojj facis Jinem] Cavillari Cice- ro calumniani illam objertam a Late- ronem Laterensis videbatur,qnod non Delph. et Var. Clas. Cicero. 6 H H

1954 M. TULLIUS CICERO

debeam unqiiam impetiare. 76. Et mihi lacrymulam Cis~ piani judicii objectas:" sic enim dixisti : * Vidi ego tuam lacrymulam.' Vide, quam me '^ verbi tui poeniteat : non modo lacrymulam, sed multas lacrymas, et fletum cum singultu videre potuisti. An ego, qui meorura lacrymis, me absente, commotus, simultates, quas mecum ^ habebat, deposuisset, mea^que salutis non modo non oppugnator (ut inimici mei putarant) sed ctiam defensor fuisset, hujus in"^ periculo non dolorem meura significarera ? 77. Tu autem, Laterensis, qui turn lacrymas meas gratas esse di- cebas, nunc easdem vis invidiosas videri.

XXXII. Negas, tribunatum Plancii quicquam attulissc adjumenti dignitati meaa : atque hoc loco (quod verissime facere potes) L. Racilii, ' ° fortissimi et constantissimi viri, divina in me merita commemoras. Cui quidem ego, sicut in Plancio,^ nunquam dissimulavi me plurimum de- bere, semperque prae me 9 feram." Nullas enim sibi ille neque contentiones, neque inimicitias, neque vitae dimica- tiones, nee pro republica, ncc pro me defugiendas putavit. Atque utinam,'° quam ego sum in ilium gratus, tarn licu-

" Pate/aciam.

X 3. est injudicio et a. Mox pro Chpiani C Sciprianam : ir x^-^'^ Crispiani. — 4 Oniisit verbiini me Ms. Teeg. Voc. modo, post ^'o?i, in x 3. oniittitiir. Turn pro singultu in C est singUtctu. — 5 Pronomcii mecum C abest. In x 3. test mecum hahebam. Paulo infra, in H r x !• niea snlnlis : in H conjunctiva parlicula et ponitur post salutis. Mox pro putarant, C H T x 1. 3- habent putarent. — 6 Praepositio i?i H abest. Deinde nam dolorem scribitur in x 3. Ms. Teeg. dedit 7ion signif. dolorem meum'l Pro Laterensis T liabet Late- renmsis.

Cap. XXXII. 7 In T L. Lacullei. — 8 Praepositio in deest in edd. vett. nonmillis ante Gnit. cnm Weiske : sicuti Plancio Lanil). Orellins e conjec- tura in textuin adniisit sicut Cm. Plancio. — 9 Verba ;>»•« me in T omittnntur. C qnoipie deievit voc. wc^ue ante inimicitias. Verba /n. neque vitcedim.nec T absnnt. Tnm neque pro rep. legitnr in C. Deinde pro defugiendas in Franc. 1. est /u^iradas: in C nee diffugicndas putavi. — 10 In x 3. wter. Pro

NOT^

faceret finem nempe defendendi qnos nato Cispio, lacrymas pras invidia et

volcbat, licet Cispio saliitem non ob- dolore profndisset: iinmo fatetnr se

'iii'iisset. miiltas eflFndisse.

" Lacrymulam objectas] Objecerat o ii„ciUi] Ruciiins tribnnns plebis

Laterensis Ciceroni, quod, condem- fuit cutn Plancio.

PRO PLANCIO, CAP. 32. 1955

isset, per hominum vim, et injuriam populi Romani," ei gratiain referri ! Sed, si non cadeni contendit in tribuuatu Plancius; existimare '^ debes, non huic voluntatem de- liiisse, sed me, cum jam Plancio deberem, Racilii benefi- ciis fuisse contentum. 78. An vero putas, judices id- circo '5 minus mea causa facturos, quod me esse gratum crimineris? [p. 276.] an, cum populus Romanus'^^ illo se- natusconsulto, quod in monumcnto Marii p factum est, quo mea salus omnibus '^ est gentibus commendata, uni Cn. Plancio gratias egerit,'*^ (unus enim fuit de magistratibus'' defensor salutis meae, cui senatus pro me gratias agendas putavit'7) ei ego a me referendam gratiam non putem ? Atqui, haec cum vides,'^ quo me tandem animo in te pu- tas'9 esse, Laterensis? uUum esse tantum periculum, tan- tum laborem, tantam contentionem,^ quam ego non^°modo

P Tantas injurias.

graiMs X 1. dedit inp-rt^us. Paulo infra, in x 3. per hominum vita. — 11 INIs. Teeg. (confirnians Garaton. et Weiskii conjectiiiam) et Or^ll. sic lialient liunc locum : populo Romano ei gratiam rcferre: nonuulli Mss. Iiai)eut injuriam P. R. Ms. Pitli. injuriam rei p. — 12 In C est astimare. Paulo itifra, ]Ms. Elf. Tepg. Graev. Sciiutz. et Orell. legunt cum tantum jam. Voc.jaw in C omittitur. Prsenomen il7. auto Racilii est in Mss. et edd. quibusdani. Non- nulliE ed<l. vett. piffibeiit beneficio pro bentficiis. — 13 Pro idcirco H dedit non: \p idcirco non. In Ms. Eif. hie locus sic se liabet : An vero pulas, id- circn minus libenter judices mea causa facturos. Pon o in ea causa Icgitur in r X 3. Mox in x 3. est grains crimineris. — 14 Ex auctoritale INIs. Teeg. Oiellius sic locum edidil : An cum Patres illo sen. Sfc. Garaton. conjecit legendnm Patres conscripli, probante Orell. H liabet populi /?.— 15 rx !• •^• ^, et Oliv. omnium. Statiui infra pro est in H \p esset. — IC Ex auctoritale Ms. Teeg. Oreilius dedit egerint : ceteri egerit. Mox in x 3. est ei fuit : voc-fvit deest in H. I'aulo infra, post de magistratibus, x 3. Mss. Gi'Jiteri et Gr«vii, edd. ante Aid. tuni Grut. Grav. et Orell. dederuut auf /ji'o w«- gislralibus. Garaton. conjecit legendnm de magistratibus, prove inngistra- tibus. — 17 Pantagatlnis leg:ebdt' putarat : Ern. coujecit putaret. Mox pro a me in H ij/ scribitur nunc. — 18 Atque h<ec cum vides Erf. Atqui eum cum tides edd. velt. Lamb. Gricv. Oliv. et Weiske. Pro hac cum r x !• 3. atque cuin : H. tum. — 19 Ex auctoritate Ms. Teeg. Oreilius dedit in te animo putas : in C est animo in te putcs. Turn T jir^bet Lalerenensis. Paulo post pro idlum, H X 1- "I*) ct Franc. 1. nullum. — "20 Ni-gativa particula non In Franc. 1.

tiOTJE

P In monumento Murii] Per menu- eraf. mentnm Marii intelligit illud tem- i Unus fuit de tnn;::istratibus] Plan-

plum Virtutis, quod a Mario exstruc- cius qua-stor erat in Macedonia, id- Inm est. Neque enim in alio loco eoque niagistratu fungebatur. quam consccrato liaberl seuatnm fas

195G M. TULMUS CICERO

pro salute tua, sed etiara pro dignitate defugerem ? Quo quidem etiam magis sum, non dicara raiser/ (nam hoc qui- dem abhorret a virtute verbura ^ 0 sed certe exercitns : <^ non quia multis debeo, (leve ^ enim onus ^ beneficii gratia) sed quia saepe concurrit/ propter aliqnorura de me'^ meri- torum inter ipsos contentiones, ut eodera tempore in omnes verear ne vix possim gratus videri. 79. Sed ego ^ hoc meis ponderibus examinabo/ non solum quid cuique de- beam, sed etiam ^ quid cujusque intersit," et quid a me cujusque tempus poscat. xxxiii. Agitur studium tuum, vel etiam, si vis, existimatio,^ laus, aedilitas ; at Cn. Plan- cii salus,^ patria, fortunae. Saivum tu me esse cupisti: hic^ fecit etiam, ut esse possem. Distineor tamen et di- vellor dolore, et in causa dispari ofFendi te a me, doleo : sed, medius fidius, multo citius 9 meam salutem pro te ab- jecero, quam Cn. Plancii salutem tradidero' contentioni tuae. 80. Etenim, judices, cum '° omnibus virtutibus rae affectum esse cupiam, tamen nihil est, quod malim, quam

1 Exagitalus. ^ Compensatio. ' Centingit,

* Ponderabo apud me. " Quisque requirat, ^ Deseruero,

omittitur. Acliittim in C est difugerem: in Ms. Teeg. defugerim. — 1 r x '• 3. dederunt miser nntura. Pro nam hoc in CHS \lf, est natiira: in T nam. — 2 Vcibmn hoc, ante quidem, oniisit Ms. Teeg. Pro verhitm C H S T r x !■ verbi. In Yen. Jiint. et Lamb, ita locus hie editur : 7iaturn quidem abliorrel a virtute verhi. — 3 In r lene. Tnin ex aiictoritate Ms. Teeg. Orellitis dedit lei^e enim est onus, 8fc. — 4 E Ms. Teeg. Ordl. legit concurrunt, propter ali- quornm bene de me, &jC. Prononien me in x 3. deest. INI ox inter ipsas in x 3. xf/. Verba in omnes oniisit H. — 5 Voc. ego H abest : item a Lamb. 15GG. probante Garaton. Ms. Teeg. Iiabet ego hac. Voc. hoc omisil ^. — G x3. de- levit etiam. Tuni in C est quod cujusque : in r x !• 1'"'^ cumque.

Cap. xxxiit. 7 In C extimatio. Turn Ms. Erf. Teeg. Dresd. alii codd. cum ed. 1472. Ven. 1480. 1483. Jnnt. et Orell. habent laus cpdilitatis. Verba cedilitas .... salus desnnt in T. Mox in T legitnr/or<«na. — 8 In C est hoc : in Franc. 1. 2. legitur hie etiam fecit. Pro Distineor in C et Franc. 1. est Diitrahor. — 9 In r cujus. Actntnm, objecero in Lamb. Graev. Oliv. et Weiske. Vid. Nott. Varr.— 10 x3 omisit cum. Panio infra, Ms. Teeg. et alii, ed. 1480. Junt. Lamb, atcjue Orell. Iiabent cupio, turn: alii Mss. el edd. vett.

NOTiE

■■ Abhorret a virtute verbum"] Miser « Plancii salus, Sfc] Patria et bono-

dicitnr, qui ab onini virtnte destitn- ribiis Plancins carcbit, si damnetiu. tus est.

PRO PLANCIO, CAP. 33. 1957

me et gratum esse, et videri. Heec est enim " una virtus non solum maxima, sed etiam mater virtutum omnium re- liquarum. Quid est pietas, nisi voluntas '* grata in paren- tes? qui sunt boni cives, qui belli, qui domi* de patria bene merentes, nisi qui patriaj beneficia meminerunt? "' qui sancti, qui religionum colentes, nisi qui meritam Diis im- mortalibus gratiam justis honoribus, et '+ memori ' mente persolvunt? Qua^ potest esse jucunditas vitee, sublatis amicitiis? qua? porro amicitia potest esse inter ingratos? 81. Quisest'^ nostrum liberaliter educatus, cui non edu- catores, cui non magistri sui, atque doctores, cui non locus ille mutus ipse, ubi altus" aut doctus"^ est, cum grata re- cordatione in mente versetur ? '^ Cujus opes tantae esse possunt, aut unqnam fuerunt, quae sine multorum amico- rum officiis stare possint ? quae certc, sublata memoria et gratia, nullae '^ extare possunt. Equidcm nil tam propriura hominis existimo, quam non raodo beneficio, sed etiam benevolentiae significatione '^ alligari : nihil porro tam in- humanum, tam immane, tam ferum,"^" quam committere, ut beneficio non dicam indignus, sed victus, esse videare.

y In pace. ' Grata. <• ^'uliitits.

Honmillffi cupiam, turn. Pro cupiam, T r x 3. Iiabent cupio : pro tamen, C T if turn. Mox in x 3. scribitiir (]uod mnli. — 11 C delevit enbn. Veibiiin una in T deesl. — 12 In x 3. voluplns. — 13 Giaevius conjecit hunc locnin ant ita legendum : Qui sunt boni cives? nisi qui belli, 'lui dumi de patria bene me- rentes patricc baneficia meminerunt f ant distingiu'nduni : Qui sunt boni cives, t]ui belli, qui domi de patria bene merentes? nisi qui, ifc. Prononien qui, ante patrice, in x 3. deletur. Deinde in Ms. Dresd. scnbitiir reli^ionetn colentes. Actntiini pro meritam in C est merita. — 14 Pai ticnia et C abest. Tuni we- mori meyiteni est in C — 15 In r enim : in x 3. Quis est vestrum. — 10 Oiel- litis, ex auctoiitate Ms. Teeg. sic edidit : cui non locus ipse mutus ille, ubi attus (alitus Teeg.) aut ductus est. In Junt. Lamb. Gnit. et Weiske, hie locus sic SB habet : cui non locus ille 7>iutus, ubi ipse alius aut {atque ed. 1-lSO. Jnnt.) doctus: Gra'V. cui non locus ipse ille mutus, ubi ipse alilus aut doctus. Pro cui non locus C habet cujus locus non. IMox privpoHitio cum in C deest. — 17 C rersatur: Franc. 1. versentur. Deinde tanto esse scribilnr in C. Verba aut unquam fuerunt oniittnntnr in x 3. — IH Sullte Erf. Teeg. Gra?v. Ern. et Schiiiz. nulla celeri. Tiini C x 3. delent verba qute .... possunt. Paulo infra, Equidem niliil Erf. Teeg. Gra^v. et Orell. Turn in x 3. est proprium homini. — 19 In ^ omjii significatione, — 20 i'lrrtum in C. Garaton. conjecit niliil porro tam inliumanum, tam ferreum. Pro committere in x 3. est omittcre.

1958 M. TULLIUS CiCERO

82. Quee cum ita sint, jam' succumbam, Laterensis, isti tuae orationi;* in eo ipso/ in quo nihil potest esse nimiiun, qaoniam itaj tu^ vis, nimium me gratum esse concedam ; petamque a vobis, judices, ut eum beneficio complectami- ni/ qiiem qui reprehendit, in eo reprehendit, quod gratum praeter modum dicat esse. Neque enim' ad negh'gendam nieam gratiam debet valere, quod dixit idem, vos nee no- centes, nee litigiosos * esse, quo minus me apud vos valere oporteret.'* Quasi vero in amicitia mea non base praesidia (si qua forte sunt in me) parata semper amicis esse malue- rim, quam necessaria. Etenim ego de me tantum audeo dicere, amicitiam raeam voluptati pluribus, quam praesidio fuisse : meque J vehementer vitae meae poeniteret, si in mea familiaritate locus esset nemini, nisi litigioso, aut nocenti.

XXXI V. 83. [p. 277.] Sed hoc nescio quomodo*^ fre- quenter in me congessisti, saneque in eo creber fuisti, te idcirco in ludos" causam conjicere noluisse,^ ne ego, mea

'' Fatebor quod dicis. ' Gratitudine. ^ Afficiatis.

Mox pro dicam x 3. liahet dico, — 1 Voc. jam in C deest. T babet Latere- nensis. Post, in Ms. Erf. Tecg. Giaev. et Orel!, est isti tuo crimini: meque in eo ipso, in quo, Sfc. Pall, decern et ed. vet. isti tuo ore nimio, in quo, Sfc. sic Griit. et S. Vict, nisi quod liabent nimioque. Pro tucp orationi in octo IVIss. Oxon. tuo ori: in Ms. Diesd. tuo nimio. Pro in eo C S i^/ nimioque in eo : H nimio in eo. — 2 In x 3- "*• Tiinj verba quoninm .... nimium me in C de- leiitur. Prononien me ([iioque omitlitnr in omnibus edd. praeter Aid. (3raf. Lamb. CJrnt. Ern. Weinke, et Scbiitz. Praepositio a ante vobis in x 3. deest. Paulo infra, verba, in eo reprekendit, non sunt in C. Tnm idem Ms. dedit gratiam. — 3 Post enim, verbuin illud additur in Ms. Erf. Teeg. Graev. et Orell. Deinde pro ad negligendam in H r »|' id ad negligentiam. Mox in x I. est nee religiosos. — 4 Weiske conjecit oportere. Infra, si quce est in Ms. Erf. Teeg. Graev. et Orell. — 5 In r neque. Mox voc. nemini post esset deest in Ms. Pitb.

Cap. xxxiv. 6 In x^- ^^^ l^"- P""" congessisti Mss. nonnnlli et edd. conjecisti. — 7 Ms. Pitb. dedit illusos causam convincere voluisse : Pal. sex, illusos tamen convincere noluisti: al. in locos causam conjicere noluisse : edd.

NOTiC

* Nee nocentes, nee litigiosos'] Uiio intelligit, qui ab oratore aropiifiran'

hie perstringit judicioruni jjenera; di gratia assnniuntur, cum a causa

publicum, in quo de nocentinm ; pri- sua digreditur : refellit autem quod

vatum, in quo de privatorum causis objecerat Laterensis, Ciceronem pa-

agitur. ratos locos habere.

" In ludos [locos'] Locos communes

PRO PLANCIO, CAP. 34. 1953

consuetudine, aliquid de thcnsis,'' misericordiee causa/ di- cerem ; quod in aliis Eedilibus ante fecissem. Nonnihil egisti hoc loco : nam mihi eripuisti ornamentum ^ orationis medd. Deridebor,^ si mentionem thensarum i'ecero, cura tu id praedixeris : sine thcnsis autera quid potero diccre ? Hie etiam addidisti, me idcirco mea lege'' ex isto am- bitu traxisse,9 ut miserabilioies epilogos * possem diceie. Non '° vobis videor cum aliquo declauiatore, non cum la- boris et fori discipulo disputare? 81. Rhodi ** enim, ia- quit," non fui : me vult fuisse: sed lui, inquit, Nicaeae'^ (pulabam in Vaccaeis dicturum) bis [in Bithyniu].'^ Si

Conclusiones.

nonniiUiK in locos communes causam conjicere noluisse. Pro in hiilos, C liabet in locis: H ileficil illusos: S T r X •• 3. if* illusns. Pro caiisn in T est turn. Pro conjicere, H S vf/ conviucere : T cunficere. Turn in eoilern iSls. noluisti. Paulo infra, praeposilio a adilitur ante nien in U. Pr.rpositio ante post (rdilihus in Franc. 1. deest. — 8 In H est Dcrideor. Deinde pro tlicnsarum in C est thcnseum: in % '^- ^ thesatirum. Tnni (; lialtei se<l sine (hensis, Statim post, voc. autem in C deesi. — 9 Orellins, ex aiictoritate Ms. Anibr. dedit lectio- nen), ipiani dim conjecit Garaton. me idciico mea lege i.rilio amhitum sanxisse. Schiitz. e conjecliira dedit 7iie idcirco menm islam legem de amhilu tulisse. In Lan]b. 15GG. totns liic locus iia legiuir : llic rtiam disisti, addidisse me idcirco mecB legi, ' Nisi ex teslamento prtestituta die.' In x !• <'■''' ^^ l^S''- I*'"" '*"'"> '" C H S X 1. 3. 1^, Ven. Crat. Herv. Cam. est itlo. Turn in H if/ yniserabiles epilogos. Delude pro dicere, in ed. INIanut. Stcpii. et Lanil). e>t clicire. — 10 h'um in ed. IJ72. Nonne est in ed. Weii.ke. Pro cum C T x 3. ^ causa. Verbiini discipulo omittilnr in octo Mss. Oxon. Edd. vett. ante I^anib. liiinc locum sic edideriint : Non {Ntnn Ven. el Junt.) vobis videtur cum al. decl. non causa laboris el fori disc. S^-c. Lamb, sic iiabet : Non rohis videtur cum al. decl. von cum oralore disc. Sfc. Pro rii/eor M.*. Tee^. cnin Orellio, iiabet vide- tur. INIss. et edd. nonnullae : non causa laboris et fori disputare : Franc. 1. non cum causa laboris etfori disputare. — 11 H S r x '• omittnni inquit. Pronomen ego, po»t hoc voc. ailditnr in Orell. ex atictoritate Mss. Ambr. et Tceg. Pro vt rbo/«i post sed T liabet/«i<. — 12 Lanibinns, quern sequitnr Orellms, sic locum hnnc edidit in ed. 1.'584. sed fui, inquit (pulabam in Vacaeis die-

NOTiE

« De thensis] De iis dictum est in reos ambitus augebat.

orat De Harusp. Resp. § 21. not. '■ Rhodi] Poslquam Sex. Rosciiim

y Misericordia: causa] Id est ad mo- dtfcmlit Cicero, Atlienas venit; in-

vendam jndicibns niisericordiam. de totam Asiam peragravit : poslea

z Ornamentum] Ex locis commiini- Rliodum venit, seqne ad eundem,

bus repelitur ornamentum, quo res quern Rom* Moloneni audiverat, ap-

ornate dicitur. plicuit, nt fusins sciibit in Claris O-

» Mea lege] Legem consul tulit Ci- ratoribns.

cero, qua decern annis exiliuni contra <= Niccea] Nicica urbs est Bitliynia?.

lOO'O M. TULLIUS CICERO

locus habet reprehensionis ansfim aliquam/ nescio cur severiorem Nicaeam'^ putes, quam Rhodum : si spectanda causa est, et tu in Bithynia summa cum dignitate fuisti, et ego Rhodi non minora. Nam, quod '^^ in eo me reprehen- disti, quod uimium multos defeuderim ; utinam et tu, qui potes,*^ et ceteri, qui defugiunt, vellent '^ me labore hoc levare ! Sed fit vestra diligentia,^ qui in causis ponderan- dis= omnes fere repudiatis, ut ad nos pleraeque "^ conflu- ant/ qui miseris et laborantibus nihil negare possumus. 85. Admonuisti etiam, quod in Creta tuisses,^ aliquid '^^^ in petitionem tuam dici potuisse : me id perdidisse.' Uter '^ igitur nostrum est cupidior dicti? egone, qui, quod dici potuit, non dixerim ; an tu, qui etiara ipse in te dixeris ?

/ Ditt aliquam causam repreliensioyiis.

f Eligendis. '' Deferantur. ' Non dixisse.

turion) his NiccscE in Bithynia: in ed. 1566. omiltitiir bis. In Ven. Junt. et Gra-v. sell fid, iiiquit : (piitabam in Vaccceis [Niceis Junt.] dicturum) bis in Bi' thyniu. In Gmt. sed fui, inq. Aicctis (put. in Vaccais dicit) bis in Bith. Beieriis conjecit vel vix in Bith. vel quis in Bith.? Pro in Vaccais, Puccius conjecit in Vacci pi'atis. Alii ]Mss. et edd. sed fui, inquil, (put, in Nicceis diet.) bis in Bith. Franc. 1. sed fui, inqnit, Nicais, put. in Vaceris dicturum, omissis aliis. Franp. 2. et ed. 1 172. sed fui, inquit, put. in Vaceris diet, bis in Bith. Veibnm putabam non est in x !• Tnm pro Vaccais in C ;// vaccis, in H niceis, in T X 3. vacreis, in x !• vacciis, in Ms. Dresd. Vacceis. Deinde C babet Bithy- mium: T Bithimia. Paulo infra, pro ansam, Crx 3. 4') ^I*s. alii et edd. vett. nonnnll«> habent causam. — 13 Pro Nicaam, C in terra: i^ Viceajn: r Vaccaam. Tuni in H expetenda causa.— I A In x 3. est Namque, Actutum in Mss. H, Anibr. et Teeg. iegitur dffenderem. Paulo post, quid poles esl in \l/. — 15 In X 3. vellct. Turn H habet laliore isto. Porro in tf vestra negligentia. Piaspo- sitioneni in ante causis omisit Ms. Teeg. — 16 Mss. quidam plerique. Pro negare x 1- 'I' denegare. — 17 Pro aliquid in omnibus edd. prater Ern. et Scliutz. legitur dictum nliquod. In H S x 1- 3. et Franc. 1. est dictum aliquid: iuT dictum aut. Panlo post, plerique Mss. et edd. fere omnes in petitione tua, prater Ern. Scliiitz. et Orell. qui e conjectura Lambini, etex auctoritale Ms, Teeg. liabent in petitionem tuam. Verba me id perdidisse oniitluntur in T X 3. — 18 In C Utinam. Pro Jiostrum C T habent noster. Infra in Franc. 1.

NOT/E

^ Qni poles'] Videtur carpere Late- dictum est.

rensem, qui cum possit multos de- p Aliquid [dictum aliquod] Facetum

feuilere, neminem defendit. neniiie et ridiculum dictum omisisse

•^ Vestra diligentia] Ironia. Ciceronem dixerat Laterensis, quo

f In Cretu fuisses'] Cnm Saturnine contra eundem Laterensem uti pote-

in Creta fuit Laterensis, ut supra rat, dum pctebat aedilitateni.

PRO PLANCH), CAP. J^5. 1961

Tc'^ aiebas de tuis rebus gcstis'' nullas literal niisisse, quod mihi mese, quas ad aliquem misissera,' obtuissent : quas ego mihi obfuisse non intelligo : reipublicae video prodesse potuisse.

XXXV. 86. Sed sunt*° ha^c Icviora : ilia vero graviora atque magna, quod meum di.scessum,'* quern saepe defleras, nuuc quasi reprehendere et subaccusare * voluisti : dixisti enim, non auxilium mihi, sed me auxilio defuisse.* Ego vero fateor, mehercule,* quod viderim mihi auxilium noa deesse, idcirco me illi auxilio pepercisse : qui ^ enim sta- tus, quod discrimen, quae fuerit in republica tenipestas ilia, quis nescit?'^ Tribunicius me terror,' an consularis furor movit? decertare mihi ferro magnum fuit cum reli- quiis eorum, quos ego ^ florentes atque integros sine ferro viceram ? Consules post hominum memoriam teterrimi atque turpissimi, sicut*^ et ilhi principia, et hi recentes rerum exitus declararunt, (quorum alter exercitum perdi- dit,*" alter vendidit ") emtis 7 provinciis,° a senatu, a repub-

* Uti noluisse illo auxilio.

logilur did potuerit. — 19 In C H T ^ ip Tu. Deiude x 3. liabet idUts lileras. Deiiiqne pro mihi, ante obfuisse, in T legitiir imie.

Cap. XXXV. 20 Verbiini sunt non est in H. AcUitnm, ex ancforitate Ms. Teeg. Oielliiis habet ilia vera ffiaiia. Paulo infra x 1. '« f«"« discessum Pro sape in € legitur semper. — 1 In C x 3. accusure. Pro me ante auxilio iu Cscribitnr mehercule.—2 Vio tneliercide, in H S Trx 3. Ms. Teeg. Barb.Jnnt. Lamb. 15G6. et Orell. inseritnrme: Ms. Dresd. oniisit hoc verbuni. Porro pro- nomen me ante illi non est in T x 3. Ms. Teeg. edd. vett. quibiisdam et Orell. — 3 In T X 3. Franc. 1. et edd. nonnuilis est Quis. Pro status Gnlieluiius cnvjec'it flatus.— 4 In C ncscis. Turn pro me ante terror in x '• fst we. — 5 Pionomen ego in C onuttitur. — 0 In C sic. — 7 Gulielniins conjecit cm/i.

NOT^

'• De tuis rebus gestis] Dixerat La- eijam respondet.

ferensis nnllas literas de rebus uiisis- ' Tribunicius me terror, Sfc.'] Per tri-

se, qiias nempe vcl in Creta vel Cyre- bunicinni terrorem, Clo<lii Iribiini

nis gesserat, ne sibi nocerent, nt Ci- plebis, et fniiosonim in sc consnluni

ceroni nocnere, qnas ille scripserat. Pisonis et (Jabinii odium intclligit, a

' Ad ali(iuem misissem] Forte per quibus abire in exiliuni compulsns

iHas literas, aut aliquas intelligit, est, ne quid tumuitus in republ. ex-

quas quaestor in Sicilia Roniam, aut citaretur.

consul ad Pompcium in Asiam misit. "' Quorum alter exercitutn perdidit]

^ Discessum] Discessum Ciceronis Piso consul, cum Macedonian! pro-

in exilium reprehenderut Latercnsis: vinciaui obtinerct, concisnm a Thra-

1962 M. TULLIUS CICERO

lica, a bonis omnibus defecerant : qui exercitibus,? qui armis, qui opibus^ plurimum poterant, cum, quid souti- rent, nescirefur, furialis ilia vox/ nefariis stupris, religiosis altaribus efifoeminata, secum' et illos et^ consules faceie, acerbissime personabat. Egentes in locupletes, perditi in bonos, servi in domiaos armabantur. 87. Aderat mecum senatus, et quidem veste mutata;^ quod pro me uno post hominum 9 memoriam publico consilio '" susceptum est. Sed recordare, qui tum fuerint consulum nomine* hostes; qui soli in hac urbe senatum senatui " parere '° non sive- runt, edictoque suo non luctura patribus conscriptis, sed luctus indicia" ademerunt. Aderat mecum cunctus eques- ter ordo; quem quidem in concionibus saltator ilIe/[Cati-

' Pro se. '" Sententia senatus.

Turn pro a 7-fputZJca x3.1iabet r. ;). Mox H et Ms. Teeg. exercilu. Paulo infra in x 3. est pluribus poterant. — 8 In octo M>s. Oxon. copulativa paiticula e< omittitiir ante consn/f,s. Garaton. verba et cons?</es de'.eri censebat. Ac- tiitum pro acerbissime, Schutz. e Lanibini conjectnra dedit acerrime, probante Ern. in Ms. S est ucerbissimos. Pro in locuphtes 4* hahet illocupletes. — 9 Voc. hominum non est in x 3. Turn in H legitur jam publico.— 10 Parere in »|/ deest. Paulo post omnes Mss. et add. iiabent sirerint .... ademerint prapter Ern. et Schnlz. qui dedenint e conjectura siverunt ....ademerunt. Pro patribus conscriptis in \\t est patres conscripsit. Deinde pro indicia C T judicia.

NOTiE

cibus exercitiim perdidit. * dere viris nefas fnit.

" Alter vendidit] Gabinins, accppta * Veste ymitaia] Vestis mutabatur

a Ptoleniapo rege pecunin, dncto ex- in publico luctu, iit in Ciceronis exi-

ercitu e Syria in /Egyplum, enndem, lio factum est.

injiissu senatus, in regnuni restituit. ' Consulum nomine] Nomine consu-

" Emtis provinciis] Emorant a Clo- les erant Piso et Gabinius, sed hostes

dio provincias. Nam IMacedoniam revcra patria;.

Pisoni, Gabinio Syrian) lege lata de- " Senatum senatui] Non pennise-

dit, sed eo consilio ut ipsuin in per- runt senatum parere suo senatuscon-

dendo Cicerone adjuvarent. sulto. Nam senatiisconsultimi fac-

P Qui exercitibus] Designat Cspsa- tum fuit, nt Cicero publico pracsidio

rem, qui cum exercitu erat in Italia. juvaretur.

1 Qui opibus] Pompeium et Cias- " Luctus indicia] Ad significandum

sum intelligif. Ue his dicetur in dolorein vestis mutatio fiebat. Ad

oratione pro Sextio. vestem communem redire senatum

' i'urialis ilia vox] Loquitur de Clo- jusscrunt consules, cum earn pro Ci-

dio, qui \u sacris Bonae Dtae habitu cerone senatus niutavit.

niuliebri deprthensus est, quo acce- y Saltalor ilk] Gabiniuui saitato-

PRO PLANCiO, CAP. 8f). 1963

lina3]" consul, proscriptionis dcnuntiatione" tencbat: at "^ tota Italia convencrat ; cui quidera belli intestini ct vasti- tatis metus inferebatur. xxxvi. Hisce ego auxiliis stu- dentibus"'' atque incitatis^ uti mc, Latercnsis, potuisse con- fitcor : sed erat non jure, nou legibus, non disccptando^ decertandum : nam profecto, praeseitim tam bona in causa, nunquam, quo '+ cetcri saepe abundarunt, id niilii ipsi auxilium meum defuisset : armis fuit, armis, inquam, luit dimicandum : [p. '278.] quibus a servis, atque a servorum ducibus Ccxdem fieri senatus et bonorum, reipublicae ex- itiosum fuisset. 88. Vinci autcin improbos a bonis, iatcor fuisse praeclarum, si finem eum's vincendi^ viderem; quern profecto non videbam. Ubi enim pransto fuisset"^ mihi aut tam fortis consul, quam L. Opimius?'' quam C. Ma- rius? quam L. Flaccus ? quibus ducibus improbos cives respublica vicit '^ armatis : aut, si minus fortes,'^ attamen

" Comminatione. " Faventibus. p Verbis.]

Post cnnclus x 3. addit verbum senatus. Tiini pro coucionibus C T r x 3. prftbent coideiitionibus. — 11 Sclmtz. e sentenlia Eni. delet Catilincc. Ac- tutum in r est perscriptionis : in i|/ proiscriptionis. — 12 Voc. at oiiiittitnr in ed. Manut. Lamb, cl Weiske. Pantagalliiis conjecit ac.

Cap. xxxvi. 13 Gnlielmius nialuit legi lubentibiis, iiaiid impiobante Gru- tero. Paulo infra in T est Laterenetisis. — 14 In C est nusquam que. Veibum scEpe ante abundarunt oniittitnr in edd. ante Grapv. cum Weiske. Turn in »fi ostahundare. Mox ?/>sJ non est in C: qninqiie Mss. Oxon. Ms. Teeg. ed. Rom. et Ven. pra?bent ipsum. Veibuni meum post auxilium deest in H, Crat. Nau<T. Cam. ut volebai Weiske.— 15 Si finem turn in C x 3. Ms. Erf. et Teeg. Tuui verlia quern pr. iion vid. non leguntur in Ms. Pitb. et Teeg. Cod. Garaton. in niarsnif liabebat. Uncis inclusit Orellins.— IG In i/z/ui-s- sent: node Garaton. pr^fert/uissinf . . .fortes consules.— 17 In r vidit. Mox

NOT.E

rem vocat, qneni et saitatricem con- videbat fieri posse, propter improbo-

tra Pisoneni vocat ; i<;noniiniosum rum civium potentiam.

auteni fuit apud Romauos veteres, si *> L. Opimius] L. Opimiu-; consul

cui objccta esset saltatio. contra Gracciium, INlarius contra L.

z Iiicilalis'] Auxibis potuit uti pa- Saturninum, L. Tiaccus contra Snl-

rails ad suam salntem defendendam lam pugnaverunt, facta a senatn po-

Cicero, sed nolnit. testate; ' viderent ncinpe consules,

a Si fincnt emn vincendi] Si vidisset ne quid respub. detrimenti caperet.'

fore ut iniprobi a bonis vinccrentnr, At bis consulibus caruit Cicero,

lis H8H8 auxiliis fuisset; sed id non ■" Aut, si minus fortes] Conqueritui

1964 M. TULLIUS CICERO

tarn justi, quam P. Mucius, qui arma, quae privatus P. Scipio sumserat, ea, Ti. Graccho interemto, jure optimo sumta esse defendit? Esset igitur pugnandum cum'^ con- sulibus : nihil amplius dico, nisi illud ; Victoriae nostrae graves adversaries paratos, interitus nullos ultores esse videbam.'9 89. Hisce ego auxiliis salutis meae si idcirco defui, quia nolui ^° dimicare; fatebor, id quod vis, non mihi auxilium,' sed me auxilio defuisse. Sin autem, quo majora studia in me bouorum fuerunt, hoc iis magis consulendum et parcendum putavi ; tu id in me reprehen- dis, quod Q. Metello '^ laudi datum est, hodieque est, et semper erit maximae gloriae? quem, ut poles ^ ex multis audire, qui turn affuerunt, constat, invitissimis viris bonis, cessisse ; ' nee fuisse dubium, quin contentione et arrais superior posset esse. Ergo ille cura suura, non cum'^ se- natus factum * defenderet, cum perseverantiam sentenliae suae, non salutem reipublicae retinuisset; tamen, quod illud voluntarium vulnus accepit/ justissimos omnium Metello-

pio sumserat Ms. Erf. et Teeg. habent ceperat. — 18 In x 3. ut. Turn in loco amplius, C i|/ aliud. — 19 Esse vltores videbam ed. Lamb, in ed. 1584. — 20 In C volui. Turn pro falebur in T x 3. faleor. — 1 Auxilium mihi in ed. Lamb. Mox X 3. piaebet hujus iis magis. — 2 In eodem Ms. legitnr putes. — 3 Mss. iionnulli et edd. vett. ante Grai-v. legunt invitissimis viris constat bonis cessisse, nisi quod in Crat. et Grnt. est itwictissimis. Passeratiiis tamen legit ijivic- tissimis viris constat tribunis cessisse: inrxl-3.4' 6*' invictissimis. — 4 Voc. cum non legitur in C. Tuni senatus non est in x 3. Mox et persev. in eodem Ms. scribitur.' — 5 In Franc. 1. et aiiis nonnnllis Mss. et edd. vett. cum Grae?. ita locus hie legitur : tamen ob illam quod (quo multi codd. qua\en.) illud vol. vul. accepil : Jimt. Nang. et Grut. ita edidere : tamen ob illam conslantiam, qua illud vol. vul. accepit : Cod. Lainbini, tamen ob illam, qua illud vol. vul. ace. conslantiam: verbtim constantiam tamen Orellio ex interpoiatione videtnr esse : qui dicit in nullo cod. nunc nolo, nisi Puccii, extare. Orellins, e Garaton. conjectura, dedit tamen qutim illud vol. vul, ace. Idem conjecit cjuoque tamen hora ilia, qua illud vol. vul. ace. Voc. tamen in H deest. Pro quod sex Oxou. Mss. babent quo. Turn in loco accepit, C praebet acceperit.

NOTiE

quod ne jnstos quidem consules ha- in volnntarium exilium quani in ejus

biierit. Id autem dicit in odium Pi- leges jurare.

sonJR et Gabinii. " Cum suum, non senatus factum]

•• Q. Metello] Agit de illo Metello, Omnes senatores, Metello excepto,

cjui tempore Suturnini, uialuit abire in Saturnini leges coactijuraverant.

PRO PLANCIO, CAP. 37. 19(>.3

rum ^ ct clarissiiiios triumphos gloriae laude^^ supcravit, quod et illos ipsos improbissiraos cives interfici noluit, et, ne quis7 bonus interiret in eadem casde, providit; ego, tantis periculis propositis, (cum, si victus esseni, intcrilus reipublica3, si vicissem, infinita dimicatio pararetur) cora- mitterem, ut idera^ perditor rcipublicae nominarer, qui ser- vator fuissem? xxxvii. 90. Mortem me timuissc dicis.s Ego vero no immortalitatcm quidem contra rempublicara accipiendam putarem, nedum emori cum pernicie reipub- licse vellem. Nam, qui pro republica9 vitam dediderunt, (licet me desipere dicalis) nunquam, mehercule, eos mor- tem potius, quam immortalitatcm assecutos putavi.'° Ego vero, si turn'' illorum impiorum ferro ac manu concidissem, in perpetuura respublica civile pra3sidiura salutis suas per- didisset. Quin etiara, si me" vis aliqua morbi, aut natura ipsa consumsisset; tamen auxilia posteritatis essent imrai- nuta, quod peremtum esset mea morte id exemplum, qualis futurus in"^ me retinendo fuisset senatus populusque Ro- manus. An, si unquam in me vitae cupiditas fuisset,'^

Actiitnm pro juslissimos, in x \ • justissimus : in ^justissimis. — 6 In C et laudc, confirnians Garaton. conjecturam. Veiljiim illns ante ipsos in x 3- onnt- titnr, JVIox in C r inter/, toluit — 7 In i|/ rt/jV/n/.s. Paulo infia copiilativa particuia et additnr ante si vicissetn. — 8 C ipse. Mox idem IMs. habet nomi- narem : H 7iominaretiir. Verba ego .... dicis in r omittnntnr.

Cap. xxxvii. 9 In H est porro reip. Statini post, Ms. Eif. Tceg. Gricv. .Sclintz. et Orell. cdiderimt : Crat. et Lamb, reddiderunt : Franc. 1. et Pith, cnni Weiske dederunt : edd. nonnnlla? tradUUrnnt. Turn in r desipere dicilis. 10 In H if' coytsecutos putavi: in x 3. assecutos putavit. Paulo post in C si cum: in X 3. si tarn. Deinde aut manu legitiir in i^. — II Pronomen me in X 3. deest. Infra, in C esseiit immunila : in \f/ essent immutala. Porro in H peremtum esse. Verbum esset non est in x 3. — P2 C omisit in. Garaton. suspic. legendnni esse in me restituendo.—li In Ms. Teeg. si unq. vit<e cup. in

NOT;E

f Omnium Meiellorum} Metelli pin- fellit ab honesto ; qnia licet lionestnm

rimi tiiumpliavernnt, et ex devictis esset mori, tamen lioncsiiiis fuit vi-

nationibns noniinati sunt, ut Mace- tare periciilnni, et reip. consulere.

doniciis, Nnmidicns, Dalmaticus, Ba- '' Ego vero, si turn] Cont^ndit c re-

learicns, Creticns. pnbl. fnisse ut turn vivtret, tiini ad

s Mortem me iimuissedicis] Tiespon- salutem illins, tuni ad posleritatis

det alteri objectioni, mortein videli- excnipltini. cet Ciceronem timnisse ; sid banc re-

1906 M. TULLIUS CICERO

ego mense Decembri ' mei consulatus, omnium parricida- rum* tela commossem? qua;, si vigiuti quiessem dies,'+ in aliorum jugulum'' consulura recidissent. Quamobrem, si vitaj cupiditas contra rempublicam est turpis,'^ certe multo mortis cupiditas mea turpior fuisset cum pernicie civitatis.

91. Nam quod"' te in republica liberum esse gloriatus es, id ego et fateor et lietor, et tibi etiam in hoc gratulor : quod me autera negasti, in eo neque te, neque quenquam diutius patiar errare. xxxviii. Nam, si quis idcirco ali- quid de libertate '7 mea deminutum putat, quod non ab omnibus eisdem,' a quibus antea solitus sum dissentire,'^ dissentiam ; primum, si bene de me meritis gratum me pra?beo, non desino '9 incurrere in crimen hominis nimium memoris nimiumque grati ; sin autem, sine ullo reipublicae detrimento, respicio etiam *° aliquando salutem turn meam, turn meorum ; certe non raodo non sum reprehendendus, sed

9 Conjuratorum.

me fuisset : in C est si me unq. Turn in eodem Ms. ego mensi. — 14 Si XX dies quiessem Jnnt. Mox pro jugulum, in x !• 3. t//, Eif. Teeg. aliis codd. non- nnllis, Aid. Crat. et Orell. legitur vigiliam. % 3. quoqne dedit recidisset. — 15 In C turpe. — 16 In C T rx !• I^od esse. Pro republica yf/ dedit remp. Verbum esse post liberum in C deletur. Nam quod te esse in rep. lib. es glor. Ms. Teeg. Nam quod esse te in rep. lib. glor. es quatuor Mss. Oxon. et Junt. Paulo infra, Ms. C omisit verba in hoc. Denique pro gratulor ^ habet congratulor.

Cap. xxxviii. 17 In C ip dignitate. Praepositio a ante ^uiAu* in C oinit- titur. Turn \p dedit ante. — 18 Verbum dissentire suspectum Ern. Actntnni in C est primus si: in x 3. primum, sibi. Turn prononien me ante meritis deest in Franc. 1. — 19 Lamb, conjecit legenduni non debeo. Paiilo post ia H xfi est etiam crimen. Tiim pro memoris in x 3. est 7neroris. — 20 Voc. etiam in H deest : alujuando abest ab Ms. Erf. Hie locus sic editur in Ms. Teeg. sin au-

NOTJE

* Mense Decembri] Hoc mense con- pulisset. jiiratio Catiiina; deprehensa est, cum ' Non ab onnibus eisdem] Arguitur

Ciceronis periculo. levitatis a Laterensi Cicero, quod

•* In aliorum jugulum] Si expectas- mox sentiat cum quibusdam, rnox dis-

set adliuc viginti dies, recidissent in sentiat. Certe aniicns fuit Pompeio

caput Silani et Murenap, qui Calen- et Ca;sari, postea vero inimicus. Sed

dis Januariis novi consules magis- illius mutationis rationem edocet. tratuni inibant, et ea a se Cicero de-

PRO PLANCIO, CAP. 39. 19G7

ctiam, si mere' vellera, boni viri mc, ut id ne facercm,' ro- garent. 92. Res vero ipsa publica, si loqui posset, ageret mecum,'" ut,qnoniam sibi servissem semper, nunqnam mihi ; fructus* autem ex sese non, nt oportuissct, laetos et uberes, sed magna acerbitate permixtos,' tulissem;^ ut jam milii servirem, consulerem meis : [p. 279.] se non modo satis habere a me, sed etiam vereri, nc panim mihi pro eo, quod turn a me''^ haberet, reddidissct. 9'^. Quid, si horum ego nihil cogito ? et idem sum in republica, qui fui semper? tamenne tu * libertatem requires ' meam ? quam tu ponis in eo, si semper cum iis, quibuscum aliquando contendimus, depugnemus : quod est longe secus. Stare enim omnes debemus, tanquam in orbe aliquo reipublicae, qui quo- niam" versatur,"^ eam deligere partem, ad quam nos illius utilitas salusque converterit. xxxix. Ego autem Cn. Pompeium,7 non dico auctorem, ducem, defensorem salutis mesd, (nam haec privatim fortasse officiorum raemoriam ct

•" Cadere. * Accepissem. * Desiderabis.

tern aliquando sine uHo reip. detr. resp. etiam sal. — 1 In ed. Jiint. boni viri, ut ne id flic, me rog. Pro ne x l- liabet won. — 2 x 3. omisit fructus : verbnm autem non est in H. — 3 Post permixtos C nddit fuisset. Mox idem Ms. deiiit cnnsiilem meis. Statini post, pro se in x 3. est sed. — 4 In S r x ^' ^^t quod cum a me: in Ms. Teeg. quam tum a me, nnde Orelliiis conjecit quantum a me. In Ms. H, et Jiint. quod a me: Guliel. snsp. quod ortum a me, prohante Grnt. Ern. maluit legi quod jam ante : Garaton. conjecit quod tamdiname. Verba a me non sunt in T x 3. Turn Quod si in H I', ftls. Teeg. onni aliis Mss. et edd. vttt. Aetntiiin proiionien eg^o non est in x 3. — 5 Septem Oxon. Mss. Franc. 1. et alii Mss. cum Ven. Crat. Herv. Lanii). et Orell. omittunt tu : ed. Junt. liabet tune libertatem, oniisso tamen. Statim pcist, in H est requiras. — 6 In Ms. lirf. qui qunmndo vcrsatur : eiid. vett. nonnnlhe qui quoniam versetur : Ma- nntius conjecit qui qtium versetur. Pro deligere in C H diligere. Tum partem debemus in ed. jimt. Crat. Herv. Ita conjecit Sclnilz. : Stamus enim omnes (vel Stare eiiim omnes) videmur tan. in orbe al. reip. qui quon, vcrsatur, eam delig. partem debemus.

il\p. XXXIX. 7 In H Pompeio. Tnni r omisit v. ducem. Paulo infra, pro quterunt in H est qucerit. Ex auctoritafe Ms. Teeg. Orellius dedit officiorum memoriam quarunl, et graliam. Verba pertinet .... republica non sunt in x 3.

NOT/E

"' Agcret jjiecum'] Prosopopoeia pa- Ciceronem facile mntari. Respondet,

triae Ciceronem alloqnentis. eleganti similitudiiie navis, miitavis-

" Qui quoniam] Id est, qui quia fa- se sententiani secundum reipub. uti-

cile rotatur. Objecerat Laterensis litatem.

1968 M. TULLIUS CICERO

gratiani quaerunt") sed dico hoc, quod ad salutem reipiib- licae pertinet : ego eum non tuear, quera omnes in republica principem esse concedant?^ ego C. Caesaris laudibus de- sim,' quas primum populi Romani, nunc etiam senatus, cui me semper 9 addixi, plurimis atque amplissirais judiciis° videam esse celebratas ? Tum, hercule, me confitear, non judicium aliquod habuisse de reipublicae utilitate, sed ho- minibus '° amicum aut inimicum fuisse. 94. An, cum videam navem secundis ventis cursum tenentem suum, si non eum " petat portum, quem ego aliquando probavi, sed alium non minus tutum atque tranquillum ; cum tempestate pugnem periculose potius, quam illi, salute praesertim pro- posita,'^ obtemperem et paream ? Neque enim inconstantis puto, sententiam, tanquam aliquod navigiura atque cursum, ex reipublicae tempestate moderari. Ego vero haec didici, haec vidi,'' haec scripta legi : base de sapientissimis et cla- rissimis viris, et in hac republica, et in aliis '''■ civitatibus, monumenta nobis, literas, prodiderunt : non semper easdera sententias ab iisdem,'^ sed, quascumque reipublicae status, inclinatio ^ temporum, ratio concordiae postularet, esse de- fendendas.'^ Quod ego et facio, Laterensis, et semper

» Postulant. ' Non laudem Casarem, v Mutatio. o

Pro republica ^ habet remp. — 8 Concedunt omnes Mss. et edd. praRter Ern. qui e conjectiira dedit concedunt. Paulo post, in C laudibus desum. Statim, pro quds, C X ^' Stepli. cod. Garaton. cum Barb, habent qui. Deinde in H est populus Romanus. — 9 In C est 7ion me cui semper senatus. Pro addixi in X 3. addi. Mox pro videam in Jiint. legitur videram. Turn in C esse celebra- tum. — 10 In X 3. omnibus. — 11 In r x !• Ven. Ald.Crat. Griit. legitur si non ea eum. Prouonien ego, post quem, desideratiir in Franc. 1. — 12 Salutem pra- sertim propositam in C. Turn pro paream, in eodein Ms. legitnr perfatn. Sequens periodiis, Neque .... moderari, (ex Orat. pro Baib. c. xxvii.) oinitlitur in octo Mss. Oxon. cum Orellio. — 13 In C est hoc didici, hoc vidi. Pro didici in X 3. did. Porro C oniisit verba hac scripta legi, — 14 In C aliis multis. Tum pro lilerce, legebat Pantagatlms liferurum, probante Ursino. RIox priepositio per in ^ addiliir ante easdttn. — 15 In C H ab eisdem. Paulo post, in septem Oxon. Mss. et Franc. 1. legitur indig7iatio temporum: in T inclinatio tcmporis.

NOT;E

" Plurimis atque amplissimisjudiciis'} qnindecim, stipendia, et legatos de- Ciini Ciaesar bcllum in Gallia gererct, cem mittendos decrevit. senatus ei siipplicationem dicruin

PRO PLANCIO, CAP. 40. 1969

faciam ; libertatemque,'^ qnam in mc requiris, quam ego neque dimisi unquam, ncque dimittam, non in pertinacia, sed in quadam moderatione positam piitabo.

XL. 95. Nunc venio ad illnd extremum, quod '^ dixisti, dum Plancii in me nieritum verbis extollerem, me arcem facere ex cloaca/ lapidemque'9 e sepulcro venerari pro Deo: neque enim mihi insidiarum periculum ullum, neque mortis fuisse. Cujus ego teraporis rationem explicabo brevi,-° neque invitus ; nihil enim ex meis est tempori- bus,'* quod minus pervagatum,' quodque minus aut mea commeraoratione celebratum sit, aut hominibus auditum atque notum. Ego enim, Laterensis, ex illo incendio le- gum,' juris, senatus, bonorum omnium, cedens, cum^ raea domus ardore suo deflagrationem urbi atque Italias toti minaretur, nisi quievissem ; Sicilian! petivi animo,' quae et ipsa erat mihi, sicut domus una,^ conjuncta, et obtineba- tur+ a C. Virgilio-/ quocum me uno vel maxime cum ve-

— 16 Ex anctoritate Ms. Teeg. Orellius dedit (hfensns. — 17 In C H liberta- tern. Statini post quam Orell. admisit tu, ex anctoritate Ms. Teeg. Mox pronoinen ego in r deest. Denique x 3. omisit unquam.

Cap. XL. 18 Ms. Teeg. dedit in quo, probante Orell. Turn in C legitnr quod dixi dum: in ed. Jiint. quod dixisti quum. Pro meritum C liabet meritii. I)einde pronomen me in x 3. oinittitur. Turn e cloaca est in Ms.Tteg. — 19 In H r X '• "Z* lapidem. Slatim post, ex sep. ed. Jnnt. Mox pro ullum in x 3- est nullum. — 20 Lamb, conjecit breviter. — 1 In marg. Lamb. 15S4. scribitnr ' al. pervulgatum.' Actutum, post mea voc. celehralione additur in C H r X '• '■^• Tnm pro celebratum in H S comtnemoralum : in x 3. celebratur. Porro in T e!>.t Latereiiensis. — 2 In C turn: idem M«. panic post habet wrtis. InxL est nisi tjuccsisscm. — 3 Pro nnimo Pantagatliiis olim dedit a Vibone : postea ita emendavit, Sic, petii eo animo. Mox ipsa in C, erat in r desunt. — 4 In T ob-

NOT^

P Arcem facere ex cloaca] Dixerat cat, quo statim post profectioneni in

contra Ciceronem Laterensis, eum ex exilinni domns sua detlagravit ; vel

re linmili et abjecta magnam facere, quo, nulltis erat Roma? locus legibus,

et rem conteninendam plus ipqiio juri, scnatni, bonis civibus, propter

comniendare, dum cxtollit Plancii tribnnatum Clodii.

beneficium. « Erat mihi sicut domus una] In Si-

1 Meis temporibus] Tempora Cicc- cilia quspstor fuerat, sibique devinx-

ronis fueninf, quibus ab improbis erat Siculos, quos contra Verrem de-

civibiis vexatus est. fenderat.

■■ Ex illo incejidio legum] Inocndium ' A C. Virgilio] C. Virgilius praetor

metapliorice tenipus Clcdianum vo- erat in Sicilia, qui licet Ciccronis

Dtlph, et Var. Clas. Cicero. 6 II

1970 M. TULLIUS CICERO

tusta amicitia, turn raei fratris collegia," turn respublica sociarat.^ 96. Vide nunc caliginem temporum illorum. Cum ipsa paene insula mihi sese obviam ferre vellet; prae- tor^ ille (ejusdem tribuni plebis concionibus, propter ean- dem reipublicae causam, saspe vexatus) nihil amplius dico, nisi'' me in Sicilian! venire noluit. Quid dicam ? C. Vir- gilio, tali civi et viro, benevolentiarn in me, memoriara coramunium temporum, pietatem,^ humanitatem, fidem de- fuisse? Nihil, judices, est eorum : sed, quara tempesta- tem nos vobiscum non tulissemus, metuit, ut earn ipse posset 9 opibus suis sustinere. [p. 280.] Turn, consilio repente mutato, iter'° a Vibone Brundisium'' terra petere contendi ; nam niaritimos " cursus praecludebat hyemis magnitude, xli. 97. Cum omnia ilia'* municipia, quse sunt a Vibone Brundisium,'' in fide mea,^ judices, essent;

tinebam: in i|/ oppriinehatur, Statim post, a C. Virghiio in ed. Lamb. 1584. In C H est a C. Virgilio, quo turn. — 5 Ex anetoritate Mss. Erf. et Teeg. (probante Garaton.) Orelliiis hiinc locnm ita edidit : vel maxime cum tetustas, turn nmicitia, cum mei fratris collegia, turn reip. causa suciarat. Pro cum telusta, in C S r X !• 3- ^- turn veiustatum: in H cum vetustatum. Franc. 1. Iiabet turn vetusla. Pro collegia in x 3. collega. Turn verbnm sociarat in x 3« deletiir : in C estsociaret. Mox prnVide inx 3. iegitur Fidi. — 6 C H T g- x^- pater. Turn in C est ejus de tribuni: in x • • ejusdem iribus. Mox in eodem Ms. propter earn. — 7 Ms. H omisii nisi. Pri^positio in ante Siciliam deest in x !• — 8 Pietatem non est in C. Mox itxo judices, in septeni Oxon. Mss. ciim aliis nonnnllis et edd. vett. iestitiir videlicet. Piinlo infra, in x 3. est ros vobiscum: in C if/ nosnobiscum. — 9 Lamb, in ed. 1566- ita dedit : metuit, ne earn ipse iion posset. Pro ut C lia!)(-t utique : pro ipse C ipsiim, H ipse non ; pro posset r X !• 3. if* non posset. — 10 Itcriim ed.hnmb. De Ern. suspicions Schiiiz. delevit voc. i<er. Tnm in C S Dibone. Pro petere in C legitnr patere. Ita Pantasatlnis liimc locnm emendrtvit : Turn, cons. rep. mut. terra Vibotie Brundisium petere conten- di.— 11 X 3. omisit verba tirra . . . maritimos. Deniqne in H est prceclu- serat.

Cap. xli. 12 Voc. ilia omittitiir in Franc. 1. Turn in C est Dibone.

NOTiE

opera sappius usns esset, enm tamen prius Hippo dicebalnr, ut ait Pomp,

insnlae aditu prohibuit. Mela, lib. ii. Brnndisinm vero oppi-

" Mei fratris collegia] Virgilius dnm est in Calabria, portn celebre,

Qninti Ciceronis collega fnit in prae- quo ex Italia in Epirnm navigatnr. tnra. y In fide 7nea] A quo tempore Ci-

^ A Vibone Brundisium] Vibo oppi- rero in SIcilia ftiit qnsestor, se patro-

ditin est Liicaniae ad fretnm, quod niim semper Sicnlorum exhibnit.

PRO PLANCIO, CAP. 41. 1971

iter mihi tutum,'^ niultis niiiiitantibns, niagno cnin suo metu praestiterunt. Biundisium veni, vel potius ad moenia accessi.'4^ Urbem unam mihi amicissiiuani declinavi, quae se vel potius exscindi, quara, e suo complcxu ut eriperer, facile pateretur. In hortos me M. Lenii '^ Flacci'' contuli; cui cum omnis metus, publicatio bonorum, exilium, mors proponeretur, haec perpeti, si acciderent, maluit, quain cus- todiam mei capitis dimittere. Hujus"' ego, et parentis ejus, prudentissimi atque optimi senis, et utriusque lilii manibns,'7 in navi tuta ac fideli collocatus, eorumque pre- ces et vota de meo reditu exaudiens, Dyrrachium,'^* quod erat in fide mea, pelere contendi. 98. Quo cum venissera, cognovi, (id quod audierain) ret'crtam esse Graiciam '9 see- leratissimorum hominuni "^ ac nefariorum ; quorum impium ferrum ignesque pestiferos*^ mens ille consulatus e manibus extorserat : ^° qui antequam de meo adventu audire potu- issent, (cum tantum abessent ' aliquorum dierum viam) in Macedonian!, ad Planciumque perrexi. Ilic vero simul

Dcinde H ouii.sit verbum judices. — 13 Tunc Her mihi tiitum Ms. Teee. tunc mihi iter littum eel. 1480. et Jiuit. tunc Her tutuin H S, ed. Roin. \'eii. et ('rat. tuin iter tutum C x I- "f • '"'"^ niicUi tulum T x '^- — '■* ^^^- 'I'ftR. oitiisit verbiim accessi. PahIo iiilVa U'ci-ke e conjecima drdit jtntius vel exscindi, probanle Oiellio. Sclunz. ita edidit e conjpctiira : (/ua- se vel e.mciiidi, (]Hnm,c suo comp, ut erij). faciliiis paleretur. Pro quum e vi r qua- est. — 15 In (.', Ltni. RIox in eodein I\I^i. U-fiitur mors praponeretur. Turn in x 3- si hicc acciderent. — 16 Ms. Teeg. Cujus. Pro ego et in x 3. est ergo ut. — 17 In Ms. Kif. Tee^. ed. Gia-v. et Orell. optimi senis, et frutris, et utriusque filioriim {Erf.Jilii) ma- nihus: t-dd. vett. ante Gia'V. oiini ^V'eiske optimi senis, et uli iusque filiorum mu' vibus: Srliiitz. optimi senis et fratris utriusque Jiiwrum mnnilius, iiii[irol)aiite Oiellio. — 1» In C x 3. Durnchium.— \'J In C Graciam. 'J'liiii \no hnniirium in \p virorum. — 20 In H extorseiit. — 1 Ex auctorilate Ms. Tevg. Oiellins legit tamen ahessent, nt est cinoqiie in C: ceteri, cnni Lamb, et Oliv. turn abessent. iff dedit abesset. I'uiu pro aliquorum, in tribus codd. Oxon. Erf. Teeg. Laiub.

NOT/E

« fn hortos M. Lenii Fined] Flacci indicat qui fneraiit e Catilinzp conjii-

viila liortis erat nobilis. ratione.

» Di/rn/c/iium] Dyrrarbinm pst nrbs "^ Ignesque pesti/eron] Rnniani illi

in Epiio contra C'alabriain, Epidain- coiijiirati flanimis exsriiulcre volii-

nns olini ; ab EpiilaiDo, rege barba- erunt, a <|iiibiis per Ciceionein erep-

rornm, condita et nominata. ta est.

*• Sceleratissimorum hominum ] Eos

1972 M. Tl'LLIUS CICERO

atque me mare transisse cognovit, (audi, audi,* atqiieattende, Laterensis, ut scias, quid ego Plancio debeam, confiteare- que' aliquando, me, quod iaciam, et grate, et pie facere; huic, qua? pro salute raea lecerit, si minus profutura sint,+ obesse certe non oportere :) nam, siraulac me Dyrrachium attigisse audivit, statim ad me, lictoribus dimissis,'' insig- nibus abjectis, veste mutata, profectus est. 99. O^ acer- bara mihi, judices, memoriam temporis illius et loci, cum hie in me incidit,^ cum^ complexus est, conspersitque la- crymis, nee loqui prae moerore potuit ! o rem, cum auditu crudelem, turn visu nefariam ! ^ o reliquos omnes dies noc- tesque eas, quibus iste a me non recedens, Thessalonicam ' me, in ^ quaestoriumque = perduxit ! Hie ego nunc de pree- tore Macedoniae nihil dicam amplius, nisi, eura et civem optimum semper, et mihi amicum fuisse ; 9 sed eadem ti- muisse, quse ceteros : Cn. Plancium fuisse '° unum, non qui minus timeret; sed, si" acciderent ea, qua? timerentur,

Gra?v. Oliv. Lall. Weiske et Orel!. legittir aliquot. — 2 Oniisenint alterum audi Stei)li. in contextn, Lamb, it Weiske. Paiilo infra, in T est Latertnen- sis. Delude X I- lial)et qui ego. — 3 In C cousideraque : in T conjiteare, Panio post in C T quid fitciam. In eild. vett. nonnullis, cnni Lamb, et Weiske, hie locus ila tditiir : aliqunndo, quod faciam me et grate, ifc. Ed. Jiint. omisit cd- piilativani particnlani et. — 4 In C essent : in r sunt. Mox pro lictoribus C ba- be t /((ori7(i/s. Turn \n \p est insig. adjeetis. Dein in T pmfecta est. — 5 O deest in X •5- Acliiliun verbum judices non est in C. Infra, pro hie in me \l/ dedit ymhi in me. — G Voc. cum oniitiitiir in « r x •• 3- ^^l^- Teeg, Lamb. Oliv. et Weiske. Actntnm Franc. 1. liabet adspersitque. Deinde in x 3. ne loqui. Pro cum auditu in C H, Franc. 1. et ed. Sclintz. tum auditu. — 7 x 3. omisit verba O . . . iiefuriam. Mox O reliquas legitnr in x •• et edd. ante Lamb. Seq. verbnin, omnes, in \\/ deest. Deinde in Franc. 1. est a me iste. — 8 H onii-it pra'positionem in. Tnm Ms. C et Junt. babent in quastorium. In T est perduxi: in ^ jirodu.rit. Panlo post, x 3. legit de prcst. Macedone. — 9 In H verbnm/uisse deest. — 10 Verba sed . . . fuisse non sunt in T x 3. Aon, ante qui, X !• abest. — 11 E conjectnra Ursini Lamb, in ed. 1584. dedit sed qui, si.

NOT/E

<i Lictoribus diiiiiisis'] Ex hoc loco tioiie.

patet (jHcTstores in provincia lictores ' ThessaloJiicam ] Urbs Macedoniae

habuisse, sed senos tantnm ; (juos ho- fuil Thessalonica.

noris causa diuiisit, cum Ciceioiii e QuastoTiiiml Qiia;storium domus

obvius venit. qusestoris, sicut prajloriuui domus

*= In me incidil] Plancius arcessit praetoris diciliir. ad eiim cum n)agna amoris significa-

PRO PLANCIO, CAP. 42. 1973

mecum ea subire ct perpeti vcllet. 100. Qui, cum ad me'* L. Tubero,'' meus ticcessarius, qui fVutri mco Icgatus fuis- set, dccedens ex Asia venisset, easque insidias, quas niilii paratas ab exulibus conjnratis audicrat,'' animo amicissimo detnlisset; in Asiam me ire (propter ejus provincice me- cum '+ et cum meo tratre necessiludinem) comparantem, nou est passus : vi me, inquam,'^ Plancius, et complexu suo retinuit, multosque menses a capite meo nou disccssit, abjecta quaestoria persona, comitisque sumta.

xi/ii. 101. O excubias' tuas,'^ Cn. Planci, miseras! o flebiles vigilias ! o noctes acerbas ! o cuslodiam etiam mei capitis infelicem ! si quidem ego tibi vivus '7 non prosum, qui fortasse mortuus profuissem. Memini enim, memini, neque unquam obliviscar '^ noctis illius, cum tibi vigilanti, assidenti, raoerenli, vana quaedam miser, '9 alque inania, falsa spe inductus, pollicebar ; me, si essem in patriam *° restitutus, praesentem tibi gratiam relaturum : sin autem vitam miiii sor.s ' ademisset, aut vis aliqua major reditum

Pro subire in C est suhirel. — 12 In C a me el. — 13 In K conjuratiunis: in i/« con- jurationis auderet. Turn ante animo, verba ad me addiintiir in iMs. Teeg. — 11 In r X !• 3. Ms. Erf. Franc. 1. et edd. ante Griit. Icgitiir metum : in C H S 'I' me turn. Se()iiens verbuni, et, in T deest. Pro compararilcm in ed. Lamb. »'st comparntam. In edd. vett. nonnnliis hie locns ita editnr : propter ejus pro- fincia' meliim, et cum meo frutre necis insidias comparatas. — 15 In Franc. 1. est vi me, vi me, inquam, probante Gra?v. Oreiiiiis niainit Icgi vi me, vi, nn/udw. Paulo infra, in r est ahjccit qucsstoria. Posterius verbnni in C oniittilur. Dc- niqiie pro comitisque in r comitiisquc.

Cap. xi.ii. 10 Verbiim tuas liand agnosrit C : qtii Ms. cum T x 3. ct ed. Jmit. panio infra omitlit elium ante mei. — 17 In x 3. minus. INIox prositn est in ed. Rom. ^'ep. Crat. et Naug. Verba ego .. .mortuus dcMint in i\ls. C. Turn pro profuissem in H \f/ defuissem : in T fuissem. —IS In H r x ^' oblivis- car. Ante noctis pronoincn tua inseritiir in r X *• 4') eodd. noiiiiiiiii.s Stepli. ed. Rom. Ven. et Jnnt. In x 3. scrihitnr mrw noctis. Deinde pro viiiilanii in C est vigilatim: pro inocrenti in \p mcriti. — 19 In H varia qu<cdiim miser : in C ^ vana quadam misera. Turn C; H liabent <j/7i/e inojii. — '20 In x !• i^ '" /"«■ tria. ISIo.v pro grutiam, Ms. Ert". Teeg. et Gra;v. h^ibent gralias, i)robante Griitero. Turn in T est st autem: in C sin milii. Siatiin post, vitam in r, tnihi in C omittiintnr. — 1 In quatnor Oxon. Mss. Erf. Teeg. Lamb. Lall.

NOTii:

•> L. Tk/wo] Tiibero Ciceronis pro- ' (> excubias] Perorationcm incipif

pinqims foil, nam cnm ita appellal in per vriiojneiitcDi e.xelamationpn) ad oratione pro Ligario. commisctalioneni excilandam.

lf)74 M. TUr.LIUS CICERO

peremisset ; bos, hos (quos enim ego turn alios animo in- tuebar?) omnia ^ tibi illorum laborum prasmia pro me per- soluturos. Quid me aspectas? quid raea promissa re- petis? quid meam fidem iraploras? nihil tibi ego turn de ineis opibus pollicebar, sed de horum ^ erga me benevolen- tia' promittebam : [p. 281.] hos pro me lugere, hos gemere, hos decertare pro meo capite, vel vitae pericnlo velle vide- bam : de eorum desiderio,-* luctu, querelis quotidie aliquid tecum simul audiebam : nunc timeo, ne nihil tibi, praeter lacrymas, queam reddere, quas tu in meis acerbitatibus plurimas effudisti. 102. Quid enim possum aliud,^ nisi moererc ? nisi flere ? nisi te cum mea salute complecti ? salutem tibi iidem dare possunt, qui mihi reddiderunt. Hue exsurge taraen,' quaeso:'^ retinebo et complectar: nee me solum deprecatorem fortunarum tuarum,^ sed comitem so- ciumque profitebor: atque (ut spero) nemo erit tarn crudeli animo, tamque inhumano, nee tarn imraemor,^ non dicam meorum in bonos meritorum, sed bonorura in me, qui a me mei servatorem capitis divellat, ac distrahat. Non ego meis ornatum beneficiis a vobis deprecor,'" judices,^ sed

Oliv. et Orell. legitiir/ors. Mox voc. hos hand repetitiini est in Franc. 1, Tniii H oinisit niiin. Pro alios C T x 3. aliiiuos : H alio. — 2 Ante omnia H inseriiit et, Dein in C x !• est per me persol. Fro tnea promissa x 3. dedit >ne in fidem. Verbuni tibi ante ego non est in H. Porro in C H T r X !• *^* Franr. 1. scribitur eorum erga me. — 3 In Ms, Erf. Iiic locus ita datiir : sed de hnrum ego henevolentia : in edd. velt. cnm Lamb, sed horum erga me benevolen- liam: al. sed horum ego benerolentiam. Mox r x !• oniittnnt verba vvs gemere. Tiiin in \p vel jure pericnlo. — 4 In Ms. Erf. Tecff. Lamb. Weiske, et Orell. legitnr de horum des. Pro desiderio in C e>t considero. Panlo infra if/ liabet propter lacrymas. — 5 In x 3. olifjuid. Verba cum mea salute delpvit Scluitz. Deinde in C est qui me redd. — 6 In Ms. Erf. Tees;. Paris. Gra-v. Lall. Sclnitz. et Orell. legitnr Te lamen, {e.rsurge, quaso) ret. SjX. In ed. Land). Nunc, exsurge tamen quasn. In Franc. 1. Hue tandem e.rsurge, qucesn. I'ro Hue x 3. dedit Nee. — 7 Tuarum in (; deesi : in x 1- «?st mearum. 'l"nm \p oniittit ut ante spero. — 8 In H est neque fam memor : in r nee immemor. Statini post, in edil. vetl. ante Lamb, meorum non dicam. Deinde H omittit verbuni capitis.

NOTJE

^ Sed de horum] Jndicnm, qui se- ' Exsurge iamen] Sedebat reus in

dfnt in hoc jndicio, benovolenliani minori subsetlio prope suuni orato- ait Plancio se pollicitvimfuisse, (luani rem. lummani in se cognoscebat. "^ Deprecor'] Non cupit precando

PRO PLANCIO, CAP. 42. 1975

custodem salutis meae : non opibus contendo, non auctori- late, non gratia ; scd precibus, sed lacrymis, sed mi.sericor- dia : mecunique'° vos simul hie niiserrimus et optinius ob' testatiir parens, ct pro uno filio duo patres ° deprccamur. 1U3. Nolite, judices, per vos, per fortunas vestras, per li- beros vestros," inimicis raeis, his praesertim, quos ego pro veslra salute suscepi, dare loetitiam, gloriantibus vos'^ (jam oblitos mei salutisque ejus, a quo mea salus conservata est) hostes extitisse: nolite animum meum debilitare turn luctu, turn etiam metu '^ commutatae vestraj voluntatis erga me: sinite me, quod vobis fretus huic saepe promisi, id a vobis* ei persolvere. 104. Teque, C. Flavi,'+° oro et obtestor, (qui meorum consiliorum in consulatu socius, periculorum particeps, rerura, quas gessi, adjutor fuisti ; meque non modo salvum semper, sed etiam ornatum, florentemque esse voluisti) ut mihi per hos'^ conserves eum, per quem me tibi et his conservatum vides. Plura ne dicam, tuae me etiam "^ lacryraa3 impediunt vestraeque, judices, non so- lum mese: quibus ego, magno in metu meo, subito inducor

* Per vos.

— 9 In X 3. judicihus. — 10 In C H mecum. Turn r X !• 3- >J', edd. vett. ante Graev. cum Weiske, non liai)ent hie ante miserrimus. I'ono in x !• legitur duos piilres. — 11 E conjectiira Garaton. On-llius dedit per, vos, fortunas, per liheros vcslros: Erf. et Gia?v. per vos, per fortunas, per libcros vesiros: edd. vett. ante Grasv, per vos, per fortunns vestras, per liberos, oniisso vestros: qiiara lectioneni recepit Weiske, nisi quod liabet et per liberos. Actiitum iis prce- sertim scribitur in Ms. Teeg. Jnnt. Stepli. Lamb. Wci.'ke et Orellio. — 12 Voc. vos non est in r x !• Post oblitos ed. Lamb, insernit esse. Tiiin pro salutis- que in quinqiie Mss. Oxon. Teeg. cd. 1472. Yen. 1480. 1483. cnm Orellio, est salutis. — 13 Pro etiam mctu in C est veste, Verl)imi metu non est in \f/. Pro vestrcn C habet metu. Dein in \p est vestra vuluntates. — 14 E ronjectura Garaton. Orell. dedit C. Flave. jMox pro consulatu in x !• est senatu. — 15 In C per eos : qui Ms. paulo intVa oniisit et post tibi. Vro conservatum \x\ r est consulatum: in yf/ servalum. Ante rides Ms. C inscruit esse. — IG In C Iucb e

NOTyK

absolvi Plancinm, quasi snis benefioiis sciatis ejus parens, pro Plancio filio

civem ornatnni, sed custodem ealmls deprecantur.

snae. ° (-'. Flavi] Flavins hiiic prapside-

» Duo patres] Plancius pater, ct bat jiidicio. ipse Cicero, ratione nempe otiicii et

1976 M. T. CICERO PRO PLANCIO, CAP. 42.

in speni, vos eosdem '^ in hoc conservando futuros, qui fu- eritis in me ; quoniam istis vestris lacrymis de illis recor- der, quas pro me saepe et '^ multura profudistis.

et.—\7 Vos in eosdem legitur in C : qui Ms. pro qui fueritis dedit qui futuris. — 18 Ms. C omisit et. Pro muUum Garat. conjecit muUas, Deniqiie in x 1. est multum pro/udisti : in x 3- multum pro/vgistis.

M. TULLII CICERONIS

PROP. S E X T I O

ORATIO xxxir.

ARGUMENTUM,

P. Sextius tiibumis plebis fnit, P. Lentulo Spintliere et Q. Metello Ce- lere consulibiis. Is cum esset Ciceronis et optimathim oinninm aniantissi- nnis, totum tiibiinatiim suiini et ad Ciceronem leslitiieiiduin et ad perni- ciosas leges inipediendas contnlit. Quae res paium abfiiit, qiiin ei sum- mam perniciem'affeiTet. Nam cum primo, senatusconsulto de revocando Ciceroue facto, Fabiicius tribunus pi. viii Kal. Febr. rostra conscendis- set, ut ad.'populum de eadem re ferret, operae Clodianje impetum in eiini fecerunt, ut eum de rostris dejicerent ; et orta utrimque pugna, magna csdes facta est: deinde cum Q. Mettllus in tempio Castoris cum populo ageret, et legem aliquam ad populiim ferret, Sextiusque eam perniciosam existimans, descendissct, elque obnuntiavisset, iterum vis a Clodianis orta est, qua ipse pa['ue Sextius est deletus. Harum reruni culpam cum in Sextium couferre Clodiaui cuperent, eum proxiuio anno lege Lulatia renm de vi fecerunt. In quo periculo cum pra?ter alios Hortensius et Cicero subvenissent, eumque orationibus defendissent, absolutus est judicuni sententiis. Defensionis autem Ciceroniana; ha2C est ratio, ut, quails Sex- tius inde a pucritia, inprimisque in tribunatu fuerit, commemorct, et qoaecumque vis in foro et in tempio Castoris versata sit, earn a Clodianis ortam esse ostendat. Et quoniam accusalor Sextii qusedam etiaui in Ci- ceronem dixerat, inprimisque, qu3e>nam esset ilia optimalium natio, per ludibrium ex Cicerone quapsierat ; liac occas-ione arrepta, fuse et gravi- ttr, qui siiit optimales et populares, docct, et simul osteudit, populum Romanum etiam nunc in comitiis, concionibus, ludisque significare, magis sibi opiimates quam populares placere.

t '[Pro p. Sexlio] l>al. 'Z. ac "J. item Erf. ct Gembl. Iiunc lioniinem semper ippellant Seslium ; ut etiam liber S. Victoris: adco ut sic rescribendum

1978 M. TULLIUS CICERO

1. 1. [Ed. Aid. p. '3.] Si quis anteajudices, mirabatur.quid esset, quod, pro tantis opibus ' reipublicae, tantaque digni- tatc imperii, nequaquara satis multi cives forti^ et magno animo invenirentur, qui auderent se et salutem suara ' in dis- crimenofFerre pro statu civitatis, et pro communi libertate; ex hoc tempore miretur potius, si quem bonum et fortem civem''^ viderit, quam si quem aut timidum, aut sibi potius, quam reipublicae consulentem ^ Nam, ut omittatis de uni- uscujusque casu cogitando recordari, uno aspectu intueri po- testis, eos,'' qui cum senatu, cum bonis omnibus, rempub- licam aflaictam excitarint, et latrocinio domestico liberarint, moestos, sordidatos,** reos, de capite, de fama, de civitate, de fortunis, de liberis dimicare; ^ eos autem, qui omnia divina et humana violarint, vexarint,7 perturbarint, everterint, non solum alacres laetosque volitare,* " sed etiam volunta- rios * ^ fortissimis ^ atque optimis civibus periculum moliri,

" Cum tantcE sint opes reipublicte, tantaque dignitas. * Incedere alacriter et superbe.

videatiir : ut fecit P. Victoriiis. Annotatum tamen CI. Piiteano scrihen- diim Sextio, quoniam sit faniiiiae plebeiae : Sestium enini noiare patriciam.' Grut. • III Mediol. ed. legitur Seslio ; sed in Franc. 1. Sextio.' Gripv. Vnlg. Sextio.

Cap. I. 1 Dresd. quod tantis opibus, sine preepositione. Mox, C dign. r. (i. e. Romnni) imperii.— 2 H S x, ^'^"' 1483. Junt. Lamb, fortes. — 3 In ^ de- est suam.—i Dresd. virum. — 5 Hervag. consullum. Mox, x «t omilfiimus. — 6 Ern. e conjeotnra cnm Sclinlz. dimicare. Ceteri dimicantes. — 7 Hervag. vex., viol.— 8 T, Dresd. Franc. 1. Pall. Ms. Car. Steph. Ven. 1480. Hervag. Schutz. oniittunt voluntarios, quod Orell. nucis inclusit. In ed. Junt. volun-

KOTJE

> Intueri potestis eos] Inteliigit Sex- ^ Sordidatos'] Qui rei yocabantur in

tiuni et Milonem : Sexliuin (|ui niodo judicium, una ciim amicis sordidis

reus adiiucitur in judicium; Milo- vestibus et macniatis aderant, quo

nem, cui Ciodins diem dixit, quod judices ad miserieordiam iuHecteient.

gladiatoribus rempublicani obsedis- <-" Lertos vnlitare] Laeli dicuntur vo»

set: non sperabat autem Clodius Mi- !ita:c, r|;ii superbe incedunt.

lonem condemnatuni iri, quia patro- '^ roluntarios] Voluntarios, id est,

nos magnos, et Pompeium maxime nulla causa impulses, sed sua volun-

habebat ; sed eum in judicium voca- tale adductos.

vit, ui per banc causam. et Milonem " Fortissimis] Pompeio in^sidias oppugnaret, et patronos ejus vexa- stiuxil Clodius, quia in gradibus pa- ret, latii per sicaiinm eum occidere volu-

PRO SEXTIO, CAP, 1.

1979

de se nihil timerc. 2. In quo cum miilta sint' indigna, turn nihil minus est ferenduni, qnam quod jam non per la- trones ^ suos,'° non per homines egestate et scelere per- ditos, sed per vos ^ nobis, per optimos viros optimis civi- bus," periculum inferre conantur : et, quos lapidibus/ quos ferro,' quos facibus,'' quos vi, manu, copiis ' dclere non potuerunt, hos '^"^ vestra auctoiitate, vestra religione," vestris sententiis se oppressuros arbitrantur.'' Ego autem, judices, quia,'* qua voce mihi in agendis gratiis, comme- morandoque eorum, qui de me optime sunt meriti,° bene-

tario. Em. conjecit Ciceronem scripsisse uUro, piob. Garaton. — 9 CHS T Xj Veil. 1483. Jiinf. Hervaji. Ern. sint. Celeri sunt. — 10 ^jum per latrunes, omissis vocibiis non et suos. — 11 Fi'o viros, x liabel cites, et pro civibus Dresd. viris. — 12 C hoc. — 13 Dresd. arbitrentur. — 14 Quia, auctoritale Ms. Holo-

aOTJE

it, qui cnni sica deprehensus est. ' Quos vi, manu, copiis] Cum lex

' Per /rt<J««ejs] Latronessive latrun- de Cicerone revocando ferretur ad

ciili dicebaiitiir, qiiibus publice de- popnluin, acceptis a fratre Appio

cretnm indicliinujue belliini non fu- gladiatoribus, iiiipetii in miiltitndi'

erat, cum tamen hostiliter grassaren- nein facto, muitos vidneravit Clodi-

tnr. US, niultos occidit. In furo tribnni

e Sed per vos] Apnd judices voca- vnlnerati sunt, et Q. Cicero inter ca-

bant quasi reos capitis, quos cives davera tanqiiam niortnns jacuit. Vide

optimos noverant. Dion. lib. xxxix. et Pliil. in Cic.

^ Quos liipidibns] De sernetipso io- "> llos] Arbifrati sunt iili cives se«

qnilnr: cum eniin, mntata veste, ut diiiosi, se, vocando in judicium, per-

reus sordidalus, popnio snpplicaret, dituros Milonem et SeMinu). Unde

Ciodius iili omnibus vicis occurrebat, Sexiius ab Albinovano de vi accusa-

stipalus bominii>us contumeliosis, qui tus est lege Lutatia : qu;e neuipe a

petulanler niutationem vestis, et ha- Q. Lutatio C-itulo consnie cum Ma-

l)itum ejus pxagiiabant, multisque lo- rio, A. \J. C. G5i. lata est, ut de se-

cis Into et lapidibns in eum conjectis, ditiosis civibus quotidie, eiiam die-

supplicationes impediebant. bus festis, ludisque publicis qncere-

' Quos ferro] Plutarcbus referl, retur : Milo vero a Clodio adile curu-

cum senatus frequens mutaiidam ves- li ad judicium vocatus est.

tfui pro ('irerone censuisset, Clodium turn fuisse in curia cum armis, et se- natores non paucos e senatu, vesti- biis discis>i.«, et clamore sublato, se proripuisse.

^ Quos facibus] Domiim Ciceronis incendit Ciodius, et Milonis zcdes op- promulgarunt ex senatusconsullo piignavit.

n Vestra religione] Jurati judices sententiam ferebant : quare teneri religione censebantur.

" Optime sunt merili] Orto tribnni plebis, inter quos potissiinum fuit Sextius, legem de Ciceronis reditu

1980 M. TULLIUS CICERO

ficia,'^ esse utendum putabarn, ea nunc uti cogor in eorum periculis depellendis ; iis potissinium vox haec serviat,'^ quorum opera et mihi, et vobis, et populo Romano resti- tuta est. II. 3. Et, quanquam a Q. Hortensio/^p claris- simo viro atque eloquentissimo, causa est P. Sextii pero- rata, nihilque ab eo praetermissura est,'^ quod aut pro re- publica conquerendum fuit, aut pro reo disputandum ; tamen aggrediar ad dicendum, ne mea propugnatio ei po- tissimum defuisse videatur, per quem est perfectum, nc ceteris civibus deesset.'^ Atque ego sic statuo, judices, a me ^° in hac causa, atque hoc extreme dicendi loco,i pie- tatis potius, quam defensionis ; querelae, quam eloquentiae ; doloris, quam ingenii partes esse susceptas. 4. Itaqne, si aut acrius egero, aut liberius, quam qui ante me dixerunt ; peto a vobis, ut tantum orationi meae concedatis, quantum et pio dolori et justae iracundiae concedendum putetis : ne- que enira officio ' conjunctior dolor ullius esse potest, quam hie mens, susceptus^ ex hominis, de me optime me- riti, periculo : neque iracundia magis ulla ' laudanda,

manni et Pariss. atldidenint Lallem. Em. Schnlz. Ceteii oniittnnt. — 13 Be- neficio omnes Mss. et edd. jirEeter Franc. 1. Barb. Gia-v. Ern. et Sdiutz. qui liabent heneficia. Vid. Nott. Varr. In Dresd. commemorando eorum, qui op- timi lie me sunt meriti beneficio : in ed. Hervag. optime de me. Mox, putavi C T, Franc. 1. putati el \p. — 10 Lamb. seiTit.

Cap. II. 17 C T il^ ul> Ilortensio. In Franc. 1. Dresd. Qua qvanq. nb Hor- tensio. Mox, % causa est Sextii peror. Franc. 1. Dresd. cauaa est publice peror. — 18 Ern. censet est delend. — 19 i^ deessem. — 20 Verba o »He absunt a Franc. 1. Dresd. qnatnor Oxonn. Mss. et edd. vett. qnap exbibcnt,. ywrf/ces in luic causa atque in exercilalione dicendi a me locum pielalis pot. quam def., que- relam, quam eJoquentiam. In Franc. 1. et Dresd. atque exercilalione (Dresd. c.itiune) dicendi locum. Turn, Franc. 1. quej-f/awj quam eloquenliam : CHTx \}/, Dresd. querelam quam eloquentia. Fro hoc extrcmo Cx '^ cxercitio ; H in exercilio ; 'F iti exercilalione. Porro, Zocuw H : a me locum CT x^- — ' Neque off. H S X- Nunquam off. C T \f/. Franc. 1. Neque enim unquam Cral. Mox, H dolor illius: C T \p, Franc. 1. Dresd. et edd. vett. dolor ulius.—2 In Franc.

NOTvE

f A Q. Ilortensio'] De eo jam die- cendi locus semper Ciceroni relictns

tuin in Divin. in Verrem. est : unde de se in Oratore sic testa-

n Hoc exlremo dicendi loco] Cum tur; 'in quo nt viderer exrellere,

pliires ad eandem causaui agendam non ingcnio, sed dolore, asseqncbar.' oratorcs assuniebanttir ; extrcmus di-

PRO SEXl'lO, CAP. 3. 1981

quam ea, quas rae * inflamraat corum scelcre, qui cum om- nil)us salutis meae ' defensoribus bellum esse sibi geretidum judicaverunt. 5. Sed, quotiiam singulis criminibus '^ ceteri responderunt, dicam ego de omni statu P. Sextii/ de ge- nera vitae, de natura, de moribus, de incredibili amore iu bonos, de studio conservaudaj salutis communis atque otii ; coutendamque, si modo id consequi potero,^ ut in hac con- fusa atque universa del'ensione/ nihil a rae, quod ^ ad vestram qua^stionem; nihil, quod ad reum ; nihil, quod ad rerapublicam pertincat, praetermissum esse videatur. [/J. 4.] Et, quoniam in gravissimis tempoiibus civitatis, atque in ruinis eversae atque afflicta^ reipublicae, P.9 Sextii tribunatus est a fortuna ipsa coUocatus ; non aggrediar ad ilia maxima atque amplissima, prius quam docuero, quibus initiis ac fuudamentis '° hae tantas sumniis in rebus laudes excitatas sint.

HI. 6. Paiente P. Sextius natus est, judices, bomine, ut plerique meministis, et sapiente, et sancto, et severo ; qui, cum tribunus plcbis primus ' inter homines nobilissimos " temporibus optimis " factus esset, reliquis honoribus*" non tarn uti voluit, quam dignus videri. Eo auctore duxit ho- nestissimi et spectatissimi viri, C. Albini, filiam ; "^ ex qua

' HJagistratibus.

1. et Diesd. lieest suscepfus, non inipiob, Graevio. — 3 x "f*" liabet ulla. — 1 \\i jne caret. — 5 Jinit. mea sal. et mox gerendum sibi, — G H Seslii. — 7 Jiiiit. ud- iequi pot. Vto cotifusa % causa. — 8 H nihil nuod ad me. — 9 x pi'ienonien oniil- tit. — 10 To ;|/ init. aut fund. Mox, exorta sunt H S Xi edd. lioni. Yen. 1480. 1483. Jiint. Cap. lit. 11 C ^ lemp, opportunis. Pro fad us x ^ statutus. — 12 \fi eliam

NOTiE

"■ Scd quoniam singulis criminibus'\ pertinet.

PropoMtioneni liic facit loliiis ora- ' Primus^ Qui loiige pliira ceteiis

tionis, in qua non tain de ciiminibus snffragia in soititlone inayistratniini

ohjectis, (itioniani jam ab aliis ora- tiilerat, primus omnium rennntiaba-

toribus et Hortensio maxime refula- tur.

ta sunt; quani de lota ejus vita et " Inttr hnmincs nobilissimos] (iuam-

nioribns dicpudiim statuit. vis esset e plebeiis ScMius, tanien

» Confiisa atque universa defensione] fuit e familia consiilari. Refert enim

Contiisam defeusionein vocat, quia Livius lib. \i. Lucium ScMiiim de

non est ejus crimiuis projjria, sed picbe primum consuiem factum esse,

generalini ad omnem Sextii vitam " Albini filiam] Albinus senator

1982 M. TULLIUS CICERO

hie est puer, et nupta " jam filia. Duobus his gravissimae antiquitatis viris sic probatus fuit, ut utrique eorura et carus'5 maxime et jucundus esset. Ademit Albino soceri nomen '"^^ mors filice, sed caritatem '^ illius necessitudinis et benevolentiam non ademit. Hodie sie hunc diligit,'^ ut vos '" facillime potestis ex hac vel assiduitate ejus, vel solicitudine et molestia, judicare. 7. Duxit uxorem,'^ patre vivo, optimi, at calaniitosissimi ^ viri filiam, C Sci- pionis. Clara in hoc P. Sextii pietas extitit,'? et omnibus grata, quod et Massiliam " statim profectus est,^° ut soce- rura videre consolarique posset, fluctibus reipublicae '' ex- pulsum, in alienis terris jacentem, quem in majorum suo- rum*" vestigiis stare oportebat; ' et ad eum filiam ejus ad-

nupta. Mox, in C T, Franc. Dresd. Pal. 3. 4. 5. 8. Car. Siej>h. Crat. his de- est. Turn, gravissimis liabent C H S x '^. Franc. I. Dresd. et edd. pleraque ante Griit. L'4inbinus edidit gravissimis ac sanctissimis tiris. — 13 C i// et Car. Steph. utrique eorum ut et carus, nisi qiiod \p uterqne. — 14 Alb. cete'um nomen Gembl. et Ms, Vict. Alb. ceterorum nomen Fal. 9. — 15 H caritatis. Mox, Lamb, benevolentice.- — 16 x ** /""'c c/i/. Excidisse h. 1. quaedam censet Ern. Verba Hodie sic iinnc dil. Schiitz. nncis inrlusit. — 17 ■■^ et vos. 'I"um, H S x possitis. — 18 Sclnitz. conjecit legend. Alteram duxit vx. ' Patre vivo] Hoc quorstiin ptrtineat, non intelligo, nisi forte ex aliqiio libro veteri addi po^sit atijue auctnre.' Grsev. Tuni, Ern. et Schuiz. e conjectnra Roborteili rece- perunt opt. at calum. Ceteri opt. et calam. Ante filiam, quod in C deest, T y\i addunt Summi. Deniqne, Herva^;. Naug. Lamb, liabent L. Scipionis. — ■ 19 v|/ in hac, et H x P'l^tas extat. In C T ("eest copula ante omnibus. — 20 H x profectus sine est. Mox, C pussit. In \f) desunt verba profectus , ..fiuctibus

NOT/E

fnit, cnjns ex filia natns est Sextius. vatus, ubi consul et imperator antea

Honestns porro dicebatur apud vete- fiiisset.

res illos Romanos, nt notat Asconius, => Massiliami De hac nrbe dictum

vel qui dives et opuleutns, vel qui est in orat. pro Font. § 3. not.

non capite diuiinutus, aut infamis fu- '' Fluctibus reipublicte] Allegoria

cat. sumta e naufragio : signilicat autern

y Ademit soceri nometil Ademit no- belium illud civile, quod Sullam inter

men soceri filia; mors, quia novas et Marium exarsit.

nuplias rontraxit Sextius, et uxorem <= Majorum suorum] Sex ex ilia cla-

accepit filiam Lncii Scipionis. rissima familia fuere consniares ; ini-

« Calamilosissimi] Caiamilosus di- peratores pluriini, qui suis victoriis

citur, quia deserius est a sno exer- et triumpliis, non niedioeriter nomen

citu ; et ejectus e patria Massiliam Scipionnm, et Komannm, sed potissi-

veuit ; sive <iund sibi tinicret a Sulla, mum receptis Hispaniis, superato

give quod nollet redire Romam pri- Hannibaie, Antioclio devicto in Asia,

PRO SEXTIO, CAP. 3. 1983

duxit, ut illo * insperato aspectn complexuque, si non omnem, at aliquam ' partem moeroris sui deponeret ; et raaximis officiis et illius aerumnam, quoad vixit/ ct filias solitudinem sustentavit. Possum multa dicere de liberali- tate, de domesticis officiis, de tribunatu militari,^ ** de pro- vinciali in eo magistratu abstincntia ; ^ sed mihi ante oculos obversatur reipublicse dignitas, quas me ad sese rapit,^ ha!C minora relinquere hortatur.

8. Qua3stor hie ^ CJ Antonii, collegae mei, judices, fuit sorte, sed societate consiliorum, mens. Impedior nonnul- lius officii, ut ego interpretor, religione,^ quo minus expo- nam, quam multa ad me^ detulcrit,^ quanto ante provi- dent. Atque ego de Antonio nihil dico, praster unum ; nunquam ilium in illo 9 summo timore ac periculo civitatis. Deque communem metum '' omnium, neque propriam non-

** Moderatione.

reipublicce. Paulo post, ^ omiltit ferris. — 1 H oporteat.~2 H S x '/') Franc, edd. Rom. Yen. 1483. Jiint. ille. Turn, insp. affeclu Mss. iionniiili. Yen. 1480. Jiint. iye^n\(\ae,C amplexuque. — 3 C attamen aliq. — 4 \p quo adjnnxit. — 6 C T, Barb. Aid. Hervag. de trili. militum. Mox, pro verbis in eo x ^^'*- Turn, H mair. et abst.—6 Ad rem Tapit C : ad se rupil H S T, Yen. 1483. Jiint. Hervag. — 7 C T <J/ praenoinen omittunt. — 8 Quanta ad me C H T, Crat. Her- vag. Mox, X quanta prov.—O C H x 'I'l Car. Steph. Rom. Yen. 1483. ilium illo sine prapposiiione. Mox, pro civitatis C H x "^ ^t Car. Stejili. socictatis. Turn, C nunquam comm. et H nee propr. Postea, in H toUere deest. A Ms.

NOT/E

excisis Sagiinto et Carihagine, illus- obtigit ronsnlaris provincia Macedo-

tranint. nia, quam Antonins, Ciceronis col-

•^ De tribunatu militari'] Tribnno- lega in consnlatii, administravit.

mm fuit inter milites jus dicere, ex- ^ Religione] Summa neoessitiido es-

ciibiis signum dare, vigilias, exerci- se debnit qiiapstorem inter et pro-

tia, niiinitiones, et alia id geuiis en- consulem, nt dicHim est in i. et in.

rare, legionisqiie pedites ita regere, Yerr.

lit nullus aliis phis posset, nee iiniis e Quam midta ad me detiderit] Sex-

uni parti prapesset, et alter alteri ; tins multa retnlit Ciceroni; nenipe

sed inlesicE iegioni singuli : non si- de Antonio, qui, repetundarum ac-

nuil taincn, sed per slafas vices bini. cusalus, defen«ns ab eo est.

* Quastor liie] Qna-stores in coini- *' Communem mctuni] Antonins, re-

tiis creabantiir. Hie autem Sextins, ferenle I'lntaicho, creditns est vulgo,

ut ait in Yatiniiim, omnium suffra- propter reris alieni magniludmem,

giis tartii« est. Creati vero qiia^sto- proptiisissimus fuisse ad Catilmic

res proviucias sorliebantur. Hulc se()ucn(lrt consdia. Unde sequenti-

1984 M. TULLius cicimo

nuUorum de ipso siispicionem, aut inficiando tollere, aut dissimulando sedare voluisse. In quo collega sustinendo atque moderando/° si meam in ilium indulgentiam, con- junctam cum summa custodia reipublicae," laudare vere solebatis; par prope laus P. Sextii esse'^ debet, qui suura ita'' consulem observavit, ut et illi quaBstor bonus, et vobis '"^ omnibus optimus civis videretur. iv. 9. Idem, cum ilia conjuratio ex latebris ' atque ex tenebris erupisset, palamque armata volitaret, venit cum exercitu '^ Capuam ; ^ quam urbem, propter plurimas belli opportunitates, ab ilia impia et scelerata manu attentari ^ '^ suspicabamur : et inde M. Aulanum, tribunum militum Antonii, Capua ■ praeci- pitem ejecit, hominem perditum, et non obscure Pisauri,'^ ■"

^ Invadi.

T absunt verba nihil dico .. . sedare voluisse, et a Franc. Atque ego de Anto- nio . . . sedare voluisse. — 10 x *'««'• "«' niod. Dein, Graeviiis e Franc, et Dresd. fdidit meam indulg. in ilium, — 11 Cum summo studio reip. S %. edd. ante Aid. cum Lamb. Mox, in x deest vere. — 12 C non liabet esse. — 13 Ifa suum Ven. 1483. Junt. Lamb. — 14 ^ nobis.

Cap. IV. 15 Franc, et Diesd. verba cum exercitu omittunt. — 16 Pro at- tentari C S X temptari; H et Pall, aliquot tentari; >|/ ut tentati, sed in marg. ' al. tentari.' Tum, C suspicabamiis ; S x 'I' et al. conspiciebamus ; al. conspi- cubamus. Verba et inde Mss. multi omittunt. Pro 31. Aulanum S, Erf. Gembl. Lamb. C. Menulanum ; T meculannm ; x <^'- Metiulanum ; Pall. 3. 4. 5. me Aulanum ; Ms. Vict. C. Mevulcanum ; ed. P. Manut. M. ^M/ianiim; Ven. 1483. Junt. C. Mevulanum; Pal. 8. Meaulcanum, ascriptumque, ' al. M. Au- turn:' Pantagatlius M. Aulanium, qui post nomen Antonii addit caslra, pro eo quod in Mss. est Capua. Pro militum T et Franc. 1. militice. Porro, H, Franc. 1. Antronii ; et C T, Franc. 1. Caput. Deniqne, projecit Xi Ven. 1483. Junt. egit alii. — 17 \p Pasauri. Mox, H in ilia alia conj. Verba hominem

NOTiE

bus proxime verbis in eo sustinendo sum esse, ut pro tempore exercitum

saam laudat indulgentiam. compararet. Cicero tamen aperte

» Cum ilia conjuratio ex latebris] Id testaturSextium babuisse exercitum,

est, cum i)atcfacta fuisset conjuratio, qui fortasse jussu consulis Antonii ei

depreliensis conjuratorum Uteris, quae datus est.

in senatii \QCtx sunt, et conjccti fn- i Capua] Capua nrbium Campania;

issent in vincnla aliquot conjurati, nobilissima. Hanc a Capy Samnitum

Sextius reipublicae conservandae ope- <i,ice dictam fuisse, Livius scribit ;

ram dedit. Virgilius vero a Capy yEneae comite

'' Venit cum exercitu Capuam] Re- condilam fuisse et appcllatnm, in

fertur a Sallustio Q. Pompeinm pras- /Eneid. refert.

torem Capuam scnatus decreto mis- ni Pisuuri] Pisaurus Piceni fluvius

PRO SEXTIO, CAP. 4.

1985

et in aliis ag^ri Gallici partibus, in ilia conjuratione versa- tum. Idemque C. Marcellum," cum is non solum Capuam venisset, verura etiam se, quasi armorum studio, in maxi- mam familiam " conjecissct, exterminandum ex ilia urbe" curavit : qua de causa et tum conventus illc >' Capuae, qui, propter salutem illius urbis consulatu conservatam '5 meo me unum patronum adoptavit,i huic apud me P. Sextio ^° maximas gratias egit; et hoc tempore' iidem homines, nomine commutatc, coloni, decurionesque' fortissimi atque optimi viri, beneficium P. Sextii testiraonio declarant.

perd. . . . cumrit in T, Franc. 1. et Dresd. desnnt. — 18 S x^ cum ilia urbe. — 19 X servatam : Lamli. conservatce. Verba conservalam meo, me inaurata statua dnnarat : jne unum, 8fc. px oral, in Pisonem margini Ms. ap. Ursin. ascripse- rat vir doctiis. A Dresd. T, et Franc. 1. absimt verba qui propter sul. . . . adoptnvit. — 20 Sextio Manutio snsiiectum est. In Franc, et Baib. huic P. Sextio apud me. — 1 Quo quidem temp. H S x <^. et Car. Steph. et hoc quidem tc7np. Jnnt. Pro iidem homines Cjidem hominis; H S x homines. Tnin, H S X nemine cotnm. Pro nomine comm.... Sextii C babel tantnm heneficiumque. In Franc, et Dresd. legitur, Et hoc tempore jidem hominis heneficiumque testi-

NOTyE

est, a qno Pisanrnm Umbriae civitas nominata est, qiiam alliiit.

" C. 3Iarcellum] De quo in orat. i. in Catil.

•• In maximum familiam'] Sailustiiis narrat gladiatnrnni familias senatus

tiir, nt rertores cum aliquot eqnifiim Ron>. consilio jus de controversiis dicerent.

1 Patronum adoptavit] Prapter nia- gistratns, fiienint patroni colonia- rum. Hos Romulus in ren)|>ub. in-

decreto niiss;<s Capuam, et in alia diixit: ut enim cives patricios ple- municipia disiributas fuisse, ne, si in beiorum lutores constituit, sic colo-

urbe rcmanerent, assumerentur a roujuratis contra rempublicam. Blar- cellus autem simiilatione addiscendce tnilitaris exercitationis se illis tradi- dit : nam rcvera tradebant se mulli gladiatoribus addiscendae militaris exercitationis causa.

I' Conventus ilW] ' Conventus,' in- quit Festns, ' uno modo intelligitur, cum a magistratibus judicii causa populus cougregatiir.' Id auleni in

nis ac sociis populi Rom. quos vellent, ex civibus Rom. sibi patronos deli- g< iidi copiam fecit, (]uoruHi opera in civitate uterenlur, si quid essel, quod sua interesset, ac Romae cu- randum osset.

"■ Decurionesi Antequam Capuam deducta essel colonia a Ca'sare, illius urbis conventus senatns diceb^tiir: sed tandem qui ilium conflabanf, sic- ut in reli(|nis culouiis et municipiis.

praefecturis Iialiae potissimuni tiebat, decurionr* noininnti sunt, tum etiam in provinciis. In provin- " P. Sexli] Filius Sextii prsetexta-

ciis autem urbcs, ac potissimuni me- tus aderat patris judicio. Moris an- tropoles constituebantur, ad quas c tern fuit, ut scribae darentnr reci- locis vicinis vadimonia praen)itteban- tanda,quaE proprie ad judicium perti- Delph. et Var. Clas. Cicero. fi K K

198G M. TULLIUS CICERO

periculumqiie ^ decreto suo deprecantur. 10. Recita, quaeso, P. Sexti,' quid decreveiint Capuee decuriones ; [p. 5.] ut jam puerilis' tua vox possit [aliquid] significare inimicis nostris, quidnam, cum se corroborarit,+ effectura esse videatur. {Decretiim decurionuni.) Non recito decre- tum officio aliquo expressum vicinitatis, aut clientelae, aut hospitii publici,* aut ambitionis, aut commendationis ^ gra- tia; sed recito memoriam pert'uncti periculi, praedicatio- nem ^ amplissimi beneficii, vicem 7 officii-^ praesentis, tes- timonium praeteriti teraporis. 11. Atque illis temporibus iisdem,* cum jam Capuam raetu Sextius liberasset," urbem senatu.s atque omnes boni, deprehensis atque oppressis domesticis liostibus, me duce, ex periculis raaximis extrax- issent;9 ego literis eum Capua arcessivi cum illo exercitu, quem turn secum habebat. Quibus hie literis '° lectis ad urbem confestim incredibili celeritate advolavit. Atque, ut illius teraporis" atrocitatem recordari possitis, audite li- teras, et vestrara memoriam ad timoris praeteriti cogita-

/ Relationem gratis.

monio declarant, ceteris omnibus omissis. — 2 H S T Xi Car. Steph. Ven. 1483. Jiiut. Lamb, et Orel), periculum, sine copula. Pro deprecantur Ms. Hotoman- iii habet testantur. — 3 Mss. pleriqtie et edd. ante Griit. virilis. Vid. Nott. Varr. Mox, Sciiutz. de sententia Erne.sti aliquid delevit. Turn, x assignare inimicis vestris. Steph. nostris omittit. — 4 Vro corroborarit C T corroboraret ; X corroborari et. Dein, C H e< ejfectura. Postea, % Decreta Deciirionem. In Franc, et Dresd. legitur, Quidnam cum se corrobnraret effecta esse videantur decreta decuriunum. — 5 H % cotnmodat ionis. — 6 Dresd. prcedicatorem. — 7 Lamb, et Schntz. tocem. — 8 In C T, Frauc. Dresd. deest iisdem. Pro cum x exhibet cut, et paiilo post liberavit. — 9 Naiig. detraxissent. C T, Franc. Dresd. non agnosruiit voces urbem . .. extraxissent. Mox, pro eum x ^, Car. Stepli. Ven. 1483. Jiint. habent P. Sextium. Postea, in C T, Franc. Dresd. desiint verba cum illo exerc, quem turn secum hab. — 10 A Franc. 1. C T absiint hie literis. In C, Dresd. Franc. 1. omittiintur \eibd. Atque ut illius temporis . . . periculo suo defendissent, (§ 12.) sed in C Sextius quoqiie omittitur. In T desunt ver- ba advolavit. Atque ut illius temp. . . . summa celeritale (§ 12). — 11 x 'P Atque

NOTyE

ncbant. At id ejus filio alteri (nam § 5.

unus in epistola ad Btutum Lucius " Liberasscf] Revocaverat Capua

dicitur) Icgendum datum est. M. Aulauum et Marcellum, a quibus

' Aut hospitii publici] De liospitiis seditionis periculum Capuae metuen-

dictum tbt in oritt. pro Roscio Am. dum erat.

PRO SEXTIO, CAP. 5. 1987

tioncm '* excitate. (Litera Ciceronis,'' consulis.) v. Hoc ad- ventu " P. Sextii, tribunornm plebis novorum/ qui turn,'* extremis diebus consulatns mei, res cas, quas gesseram, vexare cupiebant, reliquique '^ conjurationis impetus et conatus sunt retardati. 12. Ac, posteaquam est intel- lectum, Catone/^ tribuno plebis fortissimo atque optimo cive, rempublicara defendente, per seipsum senatum po- pulumque Romanura,'^ sine militura prajsidio, tucri facile majestatem suam, et dignitatem'^ eorum, qui salutem com- munem periculo suo defcndissent ; Sextius, cum illo suo exercitu, summa celeritate est '9 Antonium consecutus.^ Hie ego quid praedicem, quibus hie rebus consulem ad rem gerendam excitarit ? quot stimulos ^° admoverit homini, studioso fortassis victoriae, sed taraen nimium communem Martem bellique casura « metuenti ? Longum est ea ' di- cere ; sed hoc breve dicam. Si M. Petreii * non excellens

f Periculum belli.

ne illius temp. Mox, \no aiidite H S x 'I' claudite, — 12 Lamb, solus cognitio- nem. Titiilum spquentem omittit Junt.

Cap. v. 13 I.i H S x 'f 'l^^st adventu. — 14 \p qui cum, — 15 Lamb, solus reliquceqtie. — IG Orell. jubet legi M. Catone. Mox, eil. Rom. ft Lamb, optima civi. Ill H Optimo civi Romano defendente : x optima civi R. defendente. — 17 i^ senatus populusque Rom. — 18 I'acile maj. suam, dign. Ven. liS'i. facile cum maj, suam, turn dign. Junt. et Orell. — 19 Franc. Dresd. et cum illo suo cxerc. eadem celeritate est : Rom. Ven. 1480. 1483. Junt. Aid, Hervag. OmU. cum illo suo exerc, summa est celeritate. In H x *"<* deest. Pro summa C et i// exhibent eadem. Mox, x Hoc es,o, — 20 Ms. Ursini, ed. Hervag. Cam. Lall. quos stimu- los, prob. Garaton. Tum, C amoverit. Pro verbis homini studioso . . . metu- cnti, quap a C T, Franc. 1. Dresd. absunt, in C hominis tantuui legitur. Pro bellique casum x ^ liabent bellicosum, et pro metuenti H x 4* intuenli. — 1 Sex

NOTiE

" LitercE Ciceronis] Lecta; sunt bic que gravissimi invidiam optimo con-

jllae literd?, qua? a consule Cicerone suli inipoueret.' ad Sextiiim Capuam niissae sunt. ^ Atitonium consecutus] Aufonius vi-

y Tribunorum plebis novorum] Intel- debatur qiiidcm Catiiiuic favere;

ligit tribunos, qui magistraliim v quare eum tergiversantem Sextius,

Idus Septembris inierant, in quibus qui cum suis copiis ad eum advene-

Q. Metcllus Nepos fuit, qui Ciceroni rat, ct M. PetreiiH, Icgatus, ad dimi-

conciouandi potestatem ademit. Sal- candum cuui Catiliua couipulcrunt. lustius significat Hestiam ex iis fuisse " M. Petreii] Cum Autonius pedi-

tribnnis : * Constituerat ut L. Bestia, bus srger esset, ac adosse pra^lio nou

tribuuns plebis, concione.babita, que- posset, exercitum i'ctreio commisit.

rerelur de actionibus Ciceroni?, belli- Salliist.

1988 M. TULLIUS CICERO

animo et araore reipiiblicae, non praestans in republica virtus/ non sumina auctoritas apud milites, non mirificus usus'' in re militari extitisset, neque ' adjutor ei P. Sex- tius ad excitandum Antonium, cobortandum, impellendura fiiisset ; datus illo in bello esset hyemi locus/ neque un- quam Catilina,'^ cum e pruina Apennini,*" atque e nivibus illis emersisset, atque aestatem integram nactus, Italiae calles et pastorum stabula praeclara "^ cepisset,^ sine multo sanguine, ac sine totius Italia; vastitate miserrima ^ con- cidisset.*

* Non finis imposilus esset bello liyeme.

Oxonn.Mss. et edd. vett. onuttunt c«, qiiod Orell. nncis inclnsif. Gryph. habet omnia, Mox, breve dictu Lamb, brevi dicam Junt. Crat. et Oiell. — 2 Non exc, animo et amnre reip. virtus Ascens. Crat. Graev. non exc. animus amore [Schutz. in amorc'] reip., non prastans in rep. virtus Lamb, et Sclinlz. non exc. animus, non prastans in rep. virtus Junt. Orell. Ceieri ut Ern. Guliel« mills conjecit legend, non exc. animus et amor reip. non prcestans, ^c. Orell. malit non exc. animus in rem publicum, non prcestans virtus. Verba tSi M. Pe- treii . . . extitisset absunt a C T, Dresd. Franc. 1. et ed. pr.— 3 Pro neque C T ^, Franc. 1. Dresd. et ed. pr. habent nisi, et pro ei P. C P. H T \jt, Pal. 9. reip. S x '"• P- Franc. 1. Dresd. et ed. pr. rei P. Mox, ad exc. Anton, ad coh.fuisset datus Franc. 1. Dresd. et ed. pr. ad exc. Anton., coh., acvusandum, impell. fuisset ; datus x ^> Car. Stepli. Ven. 1483. Junt. Lamb, et Orell. In C T, Franc. 1. Dresd. et ed. pr. impellendtim deest. Gruterus snspicabatur Ciceronem scripsisse, adjutor ei Publius ad e.Tc,, coh. accusnndum, impell. — 4 G HS T X datus illo in bello nequaquam C.atil. if/ datus illo in bello neq q CatiL Franc. 1. Dres<i. et ed. pr. datus unqnam Catil, Mox, C Apenn. et niv. — 5 Slab. prcEclara ccppisset Ven. 1483. Junt. stab, pradari capisset Ms. Ursini; Naiig. Grypb. Scliutz. et Orell. Verba atque testatem . . . cepisset in C et T omittuntnr. — 6 Verba ac sine totius Italice vast. mis. absunt a C T, Franc. 1. Dresd. et ed. pr. sed in Pat. 9. legitiir ac sine totius Italia vicissitate mis. Dein,

NOT^

•> Mirificus usus] Amplius annis 30. rior ejus cnrvatura, quae vergit ad

tribnnus, praefectus, ant legatns, aut Etruriae Campauiaeque regiones,apri-

praetor, summa cum gloria, in exerci- cis est potestatibus; namque impetns

tu fuerat Petreius. Sallust. in Catil. habet pcrpetuos a solis cursn : nltc-

'^ E pruina Apennini] ^\c Apcnainnm rior autem, qua» est proclinata ad

descripsit M. Vitruvius Poliio, II. 10. Superum Mare, septemtrionali re-

' Montis Apennini pritnas radices ab gioni subjecta, continetur umbrosis

Tyrrlieno mari in Alpes, et in extre- et opacis perpetuilatibus.'

mas Etruriae regiones oriuntur. Ejus ^ Stabula prwclara [pradari] E pas-

vero mentis jugum se circumagens, torum stabulis pritdam abstulisset

et media cnrvatura prope tangens ad alendum suum exercitum Cati-

oras maris Adriatici, pertingit circui- Una.

tionibus contra fretum. Itaque cite- "^ Concidissel] Catilina concidissct.

I'RO SEXTIO, CAP. (5. 1989

10. Hunc igitur aniraum ad tribunatura attulit P. 7 Sex- tius: ut qua^stllram ^ Macedonias ' relinquam, et aliquando ad haec propiora veniani : quanquam iion est oniittenda singularis ilia integiitas provincialis, cujus ego 9 nuper in Macedonia vidi vestigia non pressa leviter ad exigui prae- dicationem temporis, sed fixa ad mcinoriam illius pro- vinciae '° sempiternam. Verum ha!C ita praetereamus, ut tanien intuentes et respectantes " relinquamus. vi. Ad tribunatum, quia ipse ad scse jamdudum vocat, et quo- dammodo absorbet '^ orationem meam, contento studio' cursuque veniamus. 14. De quo quidem tribunatu ita dictum a Q. Hortensio,'' ut ejus oratio non det'ensionem modo criminura videretur continere, sed etiam memoria digna esset,'* uti et reipublicae capessendae auctoritatem disciplinanique praescriberet.'' Sed tamen, quoniam tribu- natus s quidem totus P. Sextii nihil aliud, nisi meum nomen causaraque sustinuit,'^ necessario niihi de iisdem rebus esse

' Totis viribus.

* Prcescriberet rationem regenda reipublicce cum auctoritate.

S x'^ cecidisset. — 7 C non liabet piivnomen. — 8 In S x praturam. Verba ei aliiiuundo ad liccc propiora veiiiam Franc. Dresd. et ed. pr. oniittiint. — 9 x qunmvis ego — 10 t^ sed fixam ad mem. illam prnv. — 11 H respirantes.

Cap. VI. 12 C H X abscrvat. 'Vum,\j/ conlemplo studio: Franc. 1. Dresd. contendentes studio. Porro, S x 'Kniiam. — 13 H dictum a Q. Hortcnsio est: Jinit. et Orell. dictum est a Q. Hurt. Tnni, H S >// ut ejus oratio defcnsio- nem modo criminum non videretur continere. In Pal. 9. deest criminum. Pio verbis De quo . . . nihil aliud C T lialjent Qui tribunatus. quoniam nihil aliud. — 14 H S X 4'. Ven. 1483. Jnnl. Ciat. Hrrvag. [lice duae uti et reip-l omittnnt esset, nt ctiani et ante reip. Lambintis e conjectura Tiirnebi didit sed etiam memoriam dignam reip. , . . prcescribere : Scluiiz. e conjfclura Erncsti recepit sed etiam reip. . . . prcescribere. Oiell. et delevit ante reip. In Ms. Ursiiii le- gitiir sed etiam memoria dignam in rep. capesscnda dignitatem. Pantagathiis correxit sed etiam memories dignitatem. NonnuUi ap, Tiimpb. legi voliint sed etiam memoria dignam in rep. capessenda. H .S x <l"0(jne habent prcescribere ; if/ rescribere. A Franc. 1. Dresd. et ed. pr. absiint verba De quo quidem trio. ... prcescriberet . Sed iamen. In iisdem legitiir qui tribunatus quoniam nihil aliud. Car. Stepli. et Naiig. oinittunt quidem. — 15 C T, Franc. Dresd. et al. con^i-

NOTiE

' Ut qucESturam Macedonicc'\ Cum *■' Sed tamen, quoniam tribunatus'] \J

Antoniiis vicisset Catilinam, non sta- agat de tribnnatu Sextii, nlitiir prae- tim Komam rediit, sed proronsul in mimitione ad conciiiandos sibi judi- Rlacedoniain profectus est cum Sex- ces. tio quaestore suo.

1990 M. TULLIUS CICERO

arbitror, si non subtilius disputanduni, at certe,'^ judices, dolentius deplorandum. Qua in oratioue si asperius in quosdam homines invehi vellem, quis non concederet, ut eos, quorum sceleris furore '^ violatus essem, vocis liber- tate perstringerem? Sed ut agam moderate,'^ et huic po- tius tempori serviam, quam dolori raeo ; [p. 6.] si qui oc- culte a salute nostra '9 dissentiunt, lateant : si qui fecerunt aliquid aliquando, atque iidem nunc tacent et quiescunt ; nos quoque simus obliti : si qui se offerunt^° insolenter et insectantur; quoad ferri poterunt, perferemus ; neque quen- quam olTendet oratio mea,' nisi qui se ita obtulerit, ut in eura non invasisse, sed incurrisse videamur.^

15. Sed necesse est, antequam de tribunatu P. Sextii di- cere incipiara, me totura, superioris anni, reipublicae ' nau- tVagiura^ exponere: in quo coUigendo, ac reficienda salute ''^ coramuni, omnia reperientur P. Sextii dicta, facta, cousilia

nuit. — 16 X nut certe. In C T et edd. vett. paucis judices deest. Turn, H S X dnlentcr depl. Postea, C Qua mat. H x Q"i in ratione. — 17 Quorum scelere furore C T x 4* et edd. vett. sed T furore omittit. In ed. Junt. quorum scelere ac furore. Graevius e Uresd. receiiit quorum scelere et furore. In Franc. 1. et ed. pr. quorum scelere violatus essem et furore. — 18 Sed ut quam mod. C H S x y(>, Pal. 2. 9. Ven. 1480. 1483. sed quam mod. T, Franc. 1. Pall, plerique, ed. 1472. Med. sed inquam mod. Jiint. sed agam e Ms. Hotonianni lecepit Lanibiniis, qiiem Oreil. seqnitnr. Dein, hvjus poiius tempori C H S T, duo Mss. Lambini, cnm Lamb. Oliv. et Orell. — 19 \p a sal. veslra, et Lamb, dis- senserunt.—20 Vr o offerunt L?imh. liabet offer ent ; Franc. 1. Dresd. Pall. 1. 3.4. 5. 8. ed. pr. et Jnnt. cum Orel!, efferunt ; S x, Pal. 9. Gembl. Erf. ojfen- du7it. Turn, ab Mss. omnibus et edd. vett. abeit insolenter, quod Orell. uncis inclusit. In Mss. quibusdam copula qnoqne deest. Porro, insequuntur lia- bent S X, Erf. Pall. 1. 4. 9. Gernbl. ed. Med. Rom. Ven. 1480. 1483. insec- tantur Pall. 1. 4. Franc. 1. insectanter Pall. 3. 5. 8. insectabuntur Lamb. Graevius conjeoit Ciceronein scripsisse si qui se efferunt insolenter, quoad feiri pot. 4'C- In Ms. Bergeri perferri. — 1 x ""'i agnoscit mea. — 2 Pantagatlins vt in me non invas., sed incurrisse tideatur. Vir doctus in marg. ed. Lamb. ap. OvitW. incucurrisse. A Franc. I. Dresd. el ed. pr. absnnt verba 5ed necesse est . . . repugnantibus amicissimus, et a C T Sed necesse est , . . salulis inimici. — 3 Erf. et Car. Steph. in rep. Ernesto reipublicce suspectum est. — 4 In H S X reficiendo saluti.

NOTiE

!• Reipublicce naufragium] Loquitur Clodius contra leges omnes tribunus

de tribnnatu Clodii, tt de sua ejec- factiis est, cum esset e patricio gene-

tione ill exiliuni, et utrnmque per re, et Cicero cjectus in exilium est. naufragium exprimit, quia et ipse

PRO. SEXTIO, CAP. 7. 1991

versata. vii. Fuerat ille annus in reipublicae mugno motu,^ et multorum timore, tanquani ^ intentus arcus in me unum, sicwt vulgo ignari lerum loquebantur ; re quidem vera in universam rempublicam, traductione ad plebeni ^ > furibundi hominis ac perditi, niihi irati,'' scd mnlto acrius ^ otii' et communis salutis inimici. Hunc vir clarissimus 9 mihique, raultis repugnantibus,amicissinius, Cn. Ponipeius, omni cautione,' foedere,'" execratione devinxerat, nihil in tiibunatu contra me esse '" I'acturum, At ille ncfarius,'" ex omnium scelerum colluvione natus, parum se '^ foedus violaturum est arbitratus, nisi ipsum cautorem'^" alieni

' Pads.

Cap. VII. 5 H S f , Rom. Ven. 1480. 1483. Jnnt. annus tanquam in rep. [edtl. R. P.] judices (juain in magno metu [S niotu] : x onnus i)i r, p. tanquam in r. p. judices, magno melu : Naiig. annus lanquam in rei p. vuigno melu. ' Pall, onines liic mire mntilati sunt a librariis, piaster noniim ; is exiiibet aw«!(s tain in rep. videlicet quam in magno motu, sine illo tanquam ; neqtie aliler S. Vittoiis, quani quod is in repuh. judices, quam in magno metu; <|nod et in codice sciipto Henrici Stepiiani, nisi quod is motu.' Giuter. — 6 lu H Pt S deest tanquam. Mox, H >ff arciius. — 7 Pro plebem % liabet fesrum. — 8 ' Si acrius veruui est, post esse debere videtur otio et saluti communi : i\i inimici sit adjectivum ; nam substantive dictum non fert adverbinm acrius: nisi qnis malit sed inuHo magis.' Em. — 9 Pro verbis Hunc vir clarissimus C habet vir clarisaimus kunc tribunum ; H Hunc tribunum vir clarissimus; T genere. Pompeius iiunc Iribu- num milii vir utique clarissimus. Tuui, H S x "f mihi, sine copula. Pro verbis mihique .. , Pompeius, qu;v in T deest, C milii taniiini bai)et. Pro repngnan- tibus X repugnntionibus. — 10 PVanc. 1. Dresd. et ed. pr. Cn. Pompeius hunc tri- bunum mihi vir utique clarissimus omni [ed. pr, omnium] caulionumfaedere. Turn, X^ exercitatione devinx. Dresd. rxecrationem devinr. — 11 In H S % f**^ omit- litiir. Mox, pro nrfarius H S x sceleratissimus, sed in H supra lin. nefarius. — 12 Se non est in x< Dein, Ms. Bergeri arbitratus est, ut Pantagatlius vole- bat. In C H S X et edd. vett. est oniittitur — 13 Cuuliorcm H x^ '• cautione

NOTTE

' Traductione ad plebem] Erat Clo- tore Cicero, qui testatus est se cum

dins e patricio genere : patriciis vero Clodio eodeiu illo die collocutum diu

non patebat aditus ad tribunatnm ; fuisse. Corrnptis pecunia jndicibiis

quare se ab liomine plebeio Fonteio absoluliis, coepit de Cicerone pcrni-

videlicet volnit adoptari, legem Cae- close cositare.

sare ferente. Id autem Clodiiis fe- ' Oj«<jo»e] Cautio proprie est scrip,

cit, ut certius Ciceroni noceref. tuia aut syngrapha, quee ad niajorem

•^ Mihi irati] Iratus t'uit Ciceroni seonritatcm fiuueratoribus Iribniliir.

Clodius, quod cum accnsaretur in ■" Ille nefarius] In plenissimam et

operta Bonse Deae muliebri liabilu brevissimam Clodii vitiiperalionem

irrepsisse.daretque testimoniinn Cas- incnrrit.

sinii scliola?, se eodeni die Internm- " Cautorcm] Pompcio Clodius pro-

nae fuisse, productns est ab accusa- miscrat, se nihil Ciceroni nocituruin-

1992

M. TULLIUS CICKRO

periculi suis propriis periculis terruisset." 16. Hanc te- tram imTnanenique belluam,P vinctara auspiciis,''^ *< alliga- tam more majorum/ constrictarn legura sacratarum* cate- nis, solvit subito [legum] consul, '^ vel, ut ego arbitror, exoratus,'*^ vel, ut non nemo putat,'^ niihi iratus," ignarus quidem certe et imprudens impendentium tantorum scele- ruin ac malorum : qui tribunus" plebis felix in evertenda republica fuit nullis suis nervis. Qui enim in ejusmodi vita '^ nervi esse potuerunt hominis, fraternis flagitiis,^ so- roriis stupris,'^^ omni inaudita libidine^ infamis? 17. Sed

Franc. 1. caulionem ed. pr. -In T alieni deest. Mox, 'Suis propriis] An altenini delendiimP' Em. Verba Hanc titram . .. qui tribunus plebis abstint a C T, Franc. Dresd. et eiJ. pr. — 14 x y^ victam ausp. Turn, H nUigutu : \f/ obligatam. Paulo post, x ^ legum sacrurum. — 15 Legum curia Ms. Tiiniebi : legum cura ed. Hervag. legum vinculis consul Maniit. Pantagatlius conjecit solvit Inqueo legum consul. Sclintz. de sentenlia Ernesti legum delevit. Vid. Nott. Varr. — IG i// exhortaius. — 17 Ern. e conjeetura ciim Scliutz. edidit jmtat, Ceteri putaret. Garaton. su»picahatur legend, putubat, vel delend. putaret. In x deest mihi. Pro iratus H liabet juratus ; x '«''■«<«»• Tnni, ;^ gnarus. — 18 In ejus vita C T et ed. pr. in vita Franc. Dresd. — 19 H x

NOTiE

" Periculis terruisset] Clodins volnit ex insidiis interficere Pompeiiim per sicarium, qui in vestibule curiae cum sica deprehensus est.

P Tetram immanemqxte belluam] Clo- dium bellnani appellat, quia legum omnium vincula et religioues disru- pit, ut tribunus fieret beneficio Ctpsa- ris, qui ei favere videbatur.

1 Vinctam auspiciis] Vetabant an- spicia ne e patriciis fierent piebeil ; quia ad patricios tantum auspicia lia- bere pertinebat.

"■ Alligutam more majorum] Non ve- tnit lex ulla e patriciis transire ad plebeios, sed mos tantum majorum, qui legis vim obtinet.

' Legum sacratarum [sacrurum] Le- ges sacrae dictae sunt, aut quia, qui earum aliquam violabat, sacer alicui Deorum putabatur, inquit Festus; «ut quia juramento, quod sacrum est,

•ancitae erant.

" 3Jihi iratus] Iratns Ciceroni Cae- sar fuit, quia questiis erat de repub- lica, cum Antonium collegam snniii in judicio defendif, Caesare et Bibulo coss.

X Qui tribunus] Clodius non suis, sed improborum coss. Gabinii et Pi- sonis viribus felix fuit, quorum ope omnia sua consilia improba ad exi- tum perdncere potuit.

y Fraternis ftagitiis] Appium fra. trem suum de possessione sui fundi absentem dejecit, ut ait ipse in orat. pro Miione.

^ Sororiis stupris] Ex sororibus Clo- dii una nupsit Q. Marcio Regi, altera Q. Metello Celeri, tertia L. Lucullo. Dicitur duas priores Clodius vio- lasse.

» Inaudita lihidine] Solus arguitnr irrepsisse in opcrta Bonaj Deac, nt

PRO SEXTIO, CAP. 8. 1903

fiiit profecto quaedam ilia reipublica? fortuna^° fatalis, ut ille caecus ^ atque amens tribunus plcbis nanciscerctur,' quid dicam consules ? hoccine ut^ eoo appellem nomine eversores hiijus imperii? proditores vestras dignitatis ?' <^ hostes bonorum omnium ? qui ad delenduni senatum, affli- f^endum equestrem ordinem, exslinguenda omnia jura at- que instituta majorum, se illis fascibus'' ceterisque insigni- bus® summi honoris atqiie imperii ornatos-'- esse arbitra- bantur? Quorum, per Deos immortales, si nondum ^ sce- lera vulneraque inusta^ reipublicaj vuKis recordari, vul- tura atque incessum animis intucamini.^ Facilius facta eorum occurrent ^ mentibus vestris, si ora ipsa oculis pro- posueritis. viii. 18. Alter'' unguentis'"? afflnens, cala- mistrata coma,^ despiciens conscios '° stuprorum, ac vete- res vexatores" aetatulae suae, puteali " '' et foeneratorum

" Odovibus. " Corruptores.

\p fratris flag, et H S T x >!', J'lnt. sororis stup. Deiii, somni inaud. Franc. 1. Postea, Ubid. insani omiies Mss. et edd. vttt. ctim Gia?vio : libid. in/ami Jmit.— 20 Prof, in ilia rep. fort. C T, Franc. Dresd. et ed. pr. prof. iiu(edain ilia republica fort. if. Turn, facilis T, Franc. Dresd. et ed. pr. — 1 H tribu- natumplebis, et T nanciscerentm:—2 H S T et Dresd. oinitinut ut.—i In H T X nostrcB dign. — 4 H x natos. Dein, H S T arbitramur: x arbilrantur. — 5 Pro nonduin Pantagalliiis legi nialnit unquam, et Ern. non. — G x ^ '« ««'«• — 7 Intuemini C H S x "f, ''(>• Rom. Ven. 1480. 1483. Junt. Lamb, et Orell. —8 T occurrerent. Mox, H S x et ed. Hervag. oculis vestris propns.

Cap. vni. 9 HS x'*"gi'enli. — 10 H conscius. I'vo stuprorum Hfurtorum ; X furorum. Turn, H S veterum vexatorum : x 'I' I'^terMm fearationum. — 11 Cx

NOT^

Pompeia,C«sarisuxore,ad libidinem mm fasciculi alligati securibns, qni

siiam abiiteretnr. consniibns praeferebantur ad oslen-

'■ Ille cacus] Clodinm caecum vocat, dendam siii magistratus potentiam. fjuia non consilio, sed effraenata qua- »^ Ceteris insignibits] Alia consulnm

dam cupiditate consules ad perden- insignia fiiernnt .sella curulis cburnea,

dam rempublicani sibi comparavit. |)raBtexta, ^.•c.

c Proditores vestrce dignitatis] Alio- ' AUer].Galm\i\ descriptionem ele.

quitur jiidices, qui ex omni ordinum gantem per liypolyposim el etiiopcvi-

gradii, senatorio scilicet et equestri, am afferl.

conflati erant ; qiios omnes videntnr e Calamistrata coma] Arguit eiinn

prodidisse, cum Cicero civis indem- crines ferro calido vibratos et con-

natus tiirpissime in exilium a codsu- tortos iiabuissc. Calaniistrum autem

libus ejectus est. est, quasi acus ferrea, qua capilli

<* Fascibus] Fasces fuerunt virga- crispantur.

1994 M. TULLIUS CICERO

gregibus inflatus ' atque perculsus, olim, ne Scyllaeo illo aeris alieni ia f'reto "^ ad coluninam adhaeresceret,' in tribu- natus portum"' perfugerat. Contemnebat equites Roma- nos, minitabatur senatui, venditabat se operis," atque ab iis se ereptum,'^ ne de ambitu causam diceret," pra^dica- bat ; ab iisdemque se, etiani invito senatu,° provinciam sperare dicebat: eamque nisi adeptus esset, se incolumem nullo modo fore arbitrabatur. 19. Alter,? o Dii boni !

" Operariis.

ip, Franc. Dresd. et edd. pr. pulealis: H et margo Crat. puteolis. Dein, C T et Franc, faeneratorihus. Pro infiatus alii legi volnnt infractus; alii injiictus ; alii infensus ; Gnlielm. inlatus; Lamb, affiktus: Sclnitz. e conjectiira Ernesti dedit j«c<«<MS. Porro, atque compulsus Pal. 9. IM?. Vict. INIss. ap. Lamb, cum Nang. et Lamb. 1566. Verba atque perculsus absunt a Ms. Hotomanni et plerisque Pall. In C T, Franc. Dresd. et ed. pr. desnnt verba atque perculsus usque ad perfugerat. Pro ne Scyllao x ^ exhibent nesculcio ; Alciatus in Parerg. ne Herculeo ; Junt. we Esculeio ; Hervag. ne IJerculeio. Postea, pro adhcBresceret % accresceret, et pro perfugerat S rp, Junt. infugeret. Denique, T contemnebant . Pantagatlius buiic locum ita correxit, Puleali et faneratorum gregibus iufensus ceque atque compulsus olim, ne Scyllceo . . . portum perfugere, sive, ut est in aW'is, confugere. Garaton. conjecit, putenli et feneratorutn gregi aubiralus, a quo compulsus olim . . . perfugerat, contemnebat. Orell. Icgi maluit a ptdeali et feu. gregibus inflatus atque compulsus, S(c. Vid. Nott. Varr. — 12 x'^t']^'^ abisse ereptum: Ursimis legi jubet atque ab iis iri se ereptum. In C T, Franc. Dresd. et ed. pr. verba minahalur senatui . , . fore arbitrabatur

aOTJE

^ Puteali'\ Piiteal basilica fiiit a resceret, id est, alliderelur aut face-

Scribonio Libone exstructa in comi- ret naiifragium. Intelligit Maeniam

tio, ubi causae fnenebres agebantur. coluninam, ad quam trabebantur rei

' Inflatus] Tiiuiebat videlicet cir- aeris alieni, judicandi a triumviris

cnmseptus debiloribus, qui ab eo pe- capitalibus.

cuniam exigere non audebant, quia '" Tribunatus portum] Nemo moles-

magistratum gerebat, a quibus alio- tus esse poterat niagistratuni gerenti,

quin propter innnensum a?s alicnum rei privatae causa : quare tribnnatns

oppressus fuisset. beneficio liber evasit a creditoribus

*^ Scyllao illo aris alieni iti freto] suis. ^s alienum comparat cum Scylla et " De ambitu causam diceret] Dela- Cliarybdi : nam ut naves allisa ad turn nomen Gabinii fuerat, quod con- duos illos scopulos fluctibus liaurie- sulatum pecunia quaesiverat. bantur; ita, qui alieiium ass contrax- <> Invito senatv] Venditabat Gabi- erant, a creditoribus taiiquani freto nius, etiamsi senatns ei provinciam scopuloso sorbebantur. Porro Scylla denegaret, se tamen earn per tribu-- et (;iiarybdis duo sunt scopuli infa- nos plebis liabiturum. nies naufragiis. i' Alter] Pisonem jam describit,

' Ad columnam adhcercsceret] Adliae- conjulum altcrum.

PRO SEXTIO, CAT. 8.

1995

quam tetcr'' incedebat! quam truculentus ! quam tcriibi- lis'^ aspectu ! iinum aliqucm tc '+ ex burbatis illis,'' cxem- plum imperii veteris, imaginem antiquitatis/ columen rei- publicfe, diceres intueri.'^ Vestitus aspere nostra hac pur- pura plebcia ^ ac paene lusca; capillo ita horrido,^ "^ ut Capua/ in qua ipse turn, imaginis ornandae causa," duum- viratum gerebat/ Seplasiam sublaturus videretur. Nam quid ego de supercilio'^ '^ dicam ? quod turn hominibus non supercilium,sed pignus reipublica? videbatur.'^ [/^'^l Tanta erat gravitas in oculo, tanta contractio frontis, ut illo supercilio respublica, tauquam Atlante^ ccelum,"' niti

P Fcedus.

1 Impexo.

Gravitate.

amittnntur. — 13 Edd. vott. terrilnli. — 14 CT te omittimt. Mox, in \p Imrbaris. — 15 C T die. tu int. Tiiiii, Franc. DresJ. et edd. vett. cum Orell. Vest. asper. In T Vest, asper nc nostra purp. — 16 H capillo illo horrido. Pro in qua idem Ms. iialjet (juce ; x'^ '?'"'• Dein, H S x 'f' ipsa. Porro, imag. fornmndcB causa S X 4'- ^'''l- <*"Ig Laiiiti. et duumvirum gjr. % ^- ^''J- Nott. Varr. Pro Seplasiam H S x ^l' sapiusjam; et pro sublaturus x sublanrns, v|/ sublautus. Verba Capua in qua...de superc. dicam in C T, P'ranc. Dreisd. et ed. pr. omittuntnr. — 17 x super illo. Pro quod turn C T, Franc. Uresd. et ed. pr. habent jrtw. — 18 C cideret : T, Franc, et ed. pr. videretur. — Hi I'ro verbis respublica tanqiiam Atlante ccclum H exliibet aumentius ille ; S x 4'j Ven. 1483.

NOT.E

'i Ex barbntis ilUsI Ex barba ait si- niiiem fnisse Pisonem iis veteribus Romanis, qui renipnblicani adniiiiis- trabant, aut antiqiiis illis pliilosophis, qni intonsa barba cnltiim corporis negligebant.

■■ Imaginem antiquitatis] Ridet Pi- sonem, qni cniri colore ftisco esset, referebat ilias majorum imagines, qnse in fanuliis asservabantnr.

• Purpura plclieia] Patricii ac sena- tores vesle purpurea ntcbantnr, ciim lalo clavo intexto ; plebeii vero veste quidem |)urpurca, sed fnsca, ct cras- sioribus filis texta.

' Ut Capua] Ex urbe Capua vide- batur sublaturus Seplasiam. Hue autem missus fucrat duumvir, ut ma- gistratum urbis gercret. Seplasia ve-

ro vicus fuit, ubi unguenta vende- bantur.

" Imaginis ornandce \^formanda:] cau- sa] Piso exercebat in ilia urbe duiim- viratnm, in quo sustinere i)ersonaE consulis dignitatem studebat, quam anno proxime sequenti obtinere de- bebat.

== Duumviratum gerebat] Qui Romae consules, in colouiis duumviri dice- bantur.

y Atlante] Atlas rex fuit iMaurifa- nix, astrologix deditus ; qui, quia primus inter homines de spliaera dis- putavit, dictus est Innneris cceluin sustinere. Hinc pocta> fabiilati sunt in montem fnisse conversum, quo cce- lum sustinebatur.

1996 M. TL'LLIUS CICERO

videretur. 20. Erat denique ^° hie omnium sermo : ' Est tameii^ reipublicae magnum firmumque subsidium : habeo quem opponam labi illi ' atque coeno : '^ vultu, uiedius fidius,'' collegae sui libidinem levitatemque franget : babe- bit^ senatus, in hunc annum quem sequatur: non deerit auctor et dux bonis. Mihi denique homines ^ preecipue gra- tulabantur, quod habituius essem contra tribunum '^ plebis furiosum et audacem, cum amicum et affinem,^*^ tum etiam

* Omnes de illo loquebantur.

aumantius ille. Tum, H S Xj ^'^n. 1483. niti tanqiiam videretur. In ed. Jiint. legilur ut illo supercilio niti resp. tanqiiam Atlantis hinneris ccelum videretur. ' Ut illo supercilio annus ille tanquam Atlante calum niti videretur] Omnes fere libri Mss. iiabeitt !/< illo supercilio an mantuus ille tanquam niti videretur ; mendose, fateor; sed unde snspicaii possis viilgataiii esse inendosioiem : nam iiecj'ie est in lib. vet. respub. neque Atlante ccelum, quod tamen pioximum retinni, propter tanquam, quod est in libris illis. Hie is;itiir locus consideiandiis. Ego interea tamen ex illo foto an mantuus ille feci annus ille, ejecta voce respub. quae non reperitur in veteribus libris. Non dissimulabo tamen, queudam in suis notis hiinc locum sic proferre, quasi certum sit ita in libris omnibus legi, ut illo supercilio tanquam Rhadamanthus illi niti videretur, quam lectionem, ut dicam libere quod sentio, probare non possum.' Lamb. ' Ut illo supercilio resp. tanquam Atlante caelum niti videretur] Lectio fictitia, neque nielior ea, quam substituit Lambinus. Primae edd. iiabent ut illo supercilio aumantius ille niti tanquam videretur; a qua nihil recedunt Mss. nostri ; nam Pal. 'J. exhibet ut illo supereilm vel amtiautius anuncius, ille niti tanquam videre- tur: S. Victoris ut illo supercilio mantuus ille niti tanquam videretur. Videatur Turnebus Advers. xx. 3. nam ego hie nihil video, nisi latere anancccum.' Gru- ter. 'Turnebus conjicit pro tnantius, quod est in veteribus libris, posse legi aut mortuus aut mancus.' Gra;v. Scliulz. conjecit legend, jtt illo supercilio con- aulatus ille tanquam niti vid. Wolf, legi maluit nt illo supercilio, qua augura- baniur illi, tanquam niti vid. Verba ut illo . . . videretur absunt a C T, Franr. Dresd. et ed. pr. — 20 In H S x deest denique. Tum, x sermove. In H x f«* omittiiur. Pro tamen. C T il*. Franc. Dresd. ed. pr. Rom. Ven. 1480. 1483. habent tandem. — 1 x baheo qua opp. et C T x '"''ei illi.— 2 H T x frangeret, et X habebat: yp habebis. Mox, i|/ sequetur. Postea, H S x 'I' ^oni. — 3 C T omnes. Dein, H S x- Ven. 1483. Junt. Clrat. congratulabantur : T gratulubun- tur. — 4 H S X cu>« et am. et off. C cum am. etiam aff.

NOT/E

» Est tamen] Id est, hie Piso. Romanes nsurpatum, de quo diximus

» Labi illi atque coeno] Gabinium la- in orat. pro Roscio Com.

bem reipublic* vocat, quod labefac- "^ Contra tribunum] Clodium intelli>

turns erat rempublicam ; cni ait Pi- git.

sonem opponendum esse ; quia quam •* Cum amicum et affinem] Affinis

comtus erat et calamistratus Gabi- fuit Cicero Pisoni, quia filiam suam

nius, tarn asper et horridus erat Piso. Pisoui Crassipedi junxerat matrimo-

^ Medius jfidius] Jusjurandum apud nio.

PRO SEXTIO, CAP. 9. 191)7

fortem et gravcm consnlcm. ix. Atqne eoriim alter' fcl'cl- lit neminem. Qiiis enini clavum tanti imperii tencre, et gubernacula reipublicae tractare^ in maximo ciirsu ac fluc- tibus posse arbitraretur hominem cmcrsuni subito ex diu- turnis tenebris lustrorum^^ ac stuprorum, vino, ganeis,^ lenociniis, adnlteriisqiie confectum ? cum is praeter spem in altissimo gradu ^ alicnis opibus ' positus cssct, qui non modo tempestatem ^ impendentem infueri temulentus,' ^ sed ne lucem quidem insolitam aspicere posset ? 21. Al- ter' mnltos plane in omnes partes fefellit:^ erat enim 9 ho- rainum opinioni nobilitate'" ipsa, blanda conciliatricula, commendatus. Omnes boni semper '° nobilitati favemus, et, quia utile est" reipublicae, nobiles homines esse dignos majoribus suis, et quia valet apud nos clarorum hominum et bene de republica meritorum raemoria, etiam mortuorum. Quia tristem'- semper, quia taciturnum, quia subhorridum atque incultum '' videbant, et quod erat eo nomine," ut in- generata familise '+ frugalitas" videretur, favebant, gaude-

* Vinosus. " Ea familia.

Cap, IX. 5 <// attreclare. Pro cursu Em. cnnjecit asfu legend. — 6 Jiinf. ex diurnis litstrorum temp. — 7 x ieniulentis. Mox, \p luce. — 8 Alter mullus plane fcf. CT : Alter plane omnes fef. 3 imt. — 9 In C cieest e>u'w. Tuiu, opinione Franc. Dresd. sex ()xonn. Mss. et edd. ante Vict, cum Givpv. — 10 In C T semper oniittitnr. — 11 H utile esse. Paulo post, pro bene H S x "^ ^t ties alii Mss. ac ed. vet. liabcnt senex. Verba et quia utile .. . eliam mortuorum non leguntnr in C T, Franc. Dresd. et ed. pr. — 12 Ante Iristem C T addunt cum. In Franc, legiinr, Et quod eum trislem : Dresd. Quia cum lriste}n : Jnnt. Et quia eum trislem. — 13 Franc, ct Dresd. quia subhorridum esse et incuUum. Tuni, <// videbatur. — 14 Qniniiue Mss. et ed. \eX. fumHiu, unde Guiielmius

NOTE

= Eorum alter'] Gabininm ab ante- ' Alienis opibus] Gratia et favore

cedentibus, sive ex repiignantibiis Pompeii pTvenit ad consnlatum.

describit. ■* Tempestatem] Mala qiize impende-

■ Lustrorum] In locis abditis et se- bant e tribiinatii Clodii, allegorice

cretis, voluptatibns indnlgebat. per tempestatem exprimit.

f Ganeis] ' Ganeum,' nt inqnit Fes- ' Alter] Pisonis jim mores et vitam

tns, * antiqui locum abdittini, ac velut describit.

sub terra dixernnt.' >» Nobilitate] Erat Piso e Calpur-

^ In altissimo gradu] Altissimum niorum nobilissima et antiqnissinia

grad\im consulatinn vocat, quia cm- familia, utp-jte patricia.

nium magistratuum erat maximus. • Familiic frugalitas] Piso Frugi

1998 M. TULLIUS CICERO

bant, et ad integritatem majorum spe sua hominem voca- bant, materni generis obliti.° 22. Ego autem '^ (vere hoc dicam, judices) tantum esse in homine sceleris, audaciae, crudelitatis, quantum ipse cum republica"^ sensi, nunquam putavi : nequara esse hominem, '^ et levem, et falsa opi- nione,P errore hominum, ab adolescentia commendatura, sciebam. Etenim animus ejus vultu,'^ '' flagitia parietibus tegebantur : sed haec obstructio '^ nee diuturna est, nee obducta ita/° ut cudosis oculis perspici non possit. x. Vi- debamus genus vitae, desidiam, inertiam: ' inclusas ejus libidines, qui ^ paulo propius accesserant, intuebantur. Denique etiam sermonis ansas'^ dabat, quibus reconditos ejus sensus tenere possemus. 23. Laudabat homo doctus philosophos, nescio quos ; '^ neque eorum tamen nomina poterat dicere : sed tamen eos* laudabat maxime, qui di- cuntur praeter ceteros esse auctores et laudatores* volup- tatis ; cujus,^ ^ et quo tempore, et quo modo,* non quaere-

" Occasioncs.

faciebat afamilia. Viofrugalitas C T et Franc, nobilitas; tres alii Mss. irite- gritas. — 15 Auteni non est in H S. Vere dicam legiint C T, Stcpli. Crat. Her- vag. Naug. Lamb, et Orell. ego hoc vere dicam ed. Rom. Ven. 1480. 1483.

vag. ±^rtug. Liaiiiu, ci v^icii. tgu iiuc vtiK utuuiit cu. ivuiii. » cii. i'iou. ^luw.

Junt. — 16 Lamb, conjecit legend, cum populo Romano.— 17 C Neque enim horn. Franc. Dresd. Neq; enim horn. T Nequam enim horn. In ^ desunt ver- ba et levem. — 18 ^ vuUus. — 19 Franc, obstrusio. — 20 C et Lamb, neque old, ita. Cap. X. 1 Barb. ed. Wald. et GraRV. desid. et inertiam. — 2 H quia. — 3 Franc. causas.—4, Sed eos inmen ed. Rom. Ven. 1480. 1483. Jiint. Crat. Hervag. Lamb. In ed. Jnnt. maxime deest. Pro verbis qui dicuntur H x ^t ed. Rom. Ven. 1480. 1483. Jnnt. habent quos novit. ' Fortasse, quos norimus.' Orell. — 5 Verba et laudatores absunt a Dresd. — 6 x ^ quovis. In C T, Franc.

NOTiE

dictus est a singular) continentia. i Vultu] Vultu fristis et tacitiirnus

Belinm servorum in Sicilia confecit. videbatur.

" Materni generis obliti] Piso hie ■" Philosophos nescio quos'] Epicureos

habuit matreni liomine Gallo natam, scilicet philosophos Piso seqiiebatnr;

qui, cum Roniam venisset, Pisoni sed tam stolido erat ingenio, ut vel

Caesonio filian) coilocavit. eorum nomen appcllare non posset.

•' Falsa opiniune] Imbiberant homi- » Cujusl Non intelligebat Piso, cum

nes bonam o|)inionem de Pisone, turn illi philosophi de voluptate loqueban-

ob froutis severitatem, turn ob gene- tur, cos non de corporis, sed de aui-

ris nobilitatem ; at aliani prorsus de mi voluptate loqui.

eo habuit Cicero. ' Quo tempore, et quo modo} Quo-

PRO SEXTIO, CAP. 10. 1999

bat. Verbiim ipsiim" omnibus modis animi et corporis dcvorabat:7 eosdemque praeclare dicere aiebat, sapicntes omnia sua causa facere : '^ rempublicam capesscre homi- nem bene sanum non oportere : nihil ^ esse pra^stabilius otiosa vita, et plena, et conferta^ voluptatibus : cos au- tera,'° qui dicerent, dignitati esse serviendum, rcipublicas consulendum, officii rationcm in omni vita, non commodi, esse ducendam, subeunda " pro patria pericula, vulnera excipienda, mortem oppetendam,'* vaticinari^ atque insa- nire dicebat. 24. Ex his assiduis ejus quotidianisque ser- monibus, etquod videbam, quibuscum hominibus in '' inte- riore aediura parte viveret, et quod ita domus ipsa fuma- bat,'* ut multa ejus serraonis indicia redoleret,'^ statuebam sic, boni nihil ab illis nugis '<^ expectandum, mali quidem certe nihil pertiraescendum. Sed ita est, judices, ut, si gladium parvo puero, aut si irabecillo seni aut debili '7 dederis, ipse impetu suo nemini noceat ; sin ad nudum '^ vel Ibrtissimi viri corpus accesserit, possit acie ipsa et '^ ferri viribus vulnerari : [p. 8.] ita cum hominibus enervatis atque exsanguibus^ consulatus, tanquam gladius, esset

V Errare.

Dresd. et ed. pr. desunt cujtis et quo temp. .. . non oportere, sed addiint aiebat ante nihil. — 7 Devorat % 'I', ^'en. 1483. devorarat Jiint. Veiba animi el cor- poris Eni. delend. censebat, Scliutz. etiam voces omnibus modis. Orell. iiota- vit locum esse corriiptum. — 8 ip aiebat nihil. Post prastahilius C aildit illius ; H illis.^-9 Et conferta plena ed. Rom. Ven. 1480. 1483. et conf. ac plena Jtiiit. et conf. et plena Ciat. unde verba et plena snspecta Garatono. — 10 Pro atitem X, Veil. 1483. Jiiiit. habent hoc— II C T \i/, Franc. Dresd. ed. pr. Car. Steph. Lamb. adeunda.—VZ Franc, et Dresd. appetetidam.— 13 C S T carent praepo- sitione. In x adium deest. I*ro viveret H S habent ageret ; x ^ (ig,eret ; ne diu viveret. — 14 C fundabat : \pJirmabat.— ^5 Sermonibus x ; judicia \p ; et redo- lerent C H S T x ^(', <'t alii, atque edd. ante Mannt. cum Lamb, ct Orell. —

16 Pro migis C habet 7nagis ; H magis esse; S, Ven. 1483. Juiit. nui;is esse.—

17 H x> ^'Pn- 1183. Jiint. imbecilli seni, et Lamb, ac deb. Tnni, \\/ dederiiis. — 18 C si ad nud.— \9 Pro et CH x babent vel. Dein,/crri viribus vulncrare

NOTjE

modo et qnando capien.la erat ejus- -^ Omnia sua causa facere] Doctiina

modi voluptas, non animadvertebat haec Kpiciireorum fnit, la omnia sua,

propter stoliditatcm animi. non rivium ct reipnblicu? causa fa-

« Verbum ipsum] Ut pecns, solum cere debere dicerent.

voluptatis verbum am;>]ectebatur. ' Enervatis atque e.rsanguibus] Piso-

2000

M. TULLIUS CICERO

(latiis ; qui per se pungere neminem unquam potuissent,*" hi summi imperii' nomine armati ' rerapublicara contruci- daverunt. Foedus fecerunt cum tribuno plebis palam,^ ut ab eo provincias acciperent, quas ipsi vellent ; exercitura, et pecuniam/ quantam vellent, ea lege, si ipsi prius tri- buno plebis afflictam et constrictam ' rempublicam tradi- dissent: id autera foedus* meo sanguine ictum sanciri* posse dicebant. 25. Qua re patefacta,'' (neque enim ^ dis- simulari tantura scelus poterat, nee latere) promulgan- tur uno eodemque tempore rogationes ab eodem tribuno de mea pernicie,'' et de provinciis consulrfm'' nominatim.'^

XI. Hie turn senatus solicitus, vos equites excitati,^ Italia cuncta permota, oranes denique omnium generura atque or- dinum cives sumraae reipublicae" a consulibus atque a summo

Consululus.

" Reipublicce periclitanlis.

Lamb, fervoribus vulnermi Franc. Dresd. et ed. pr. In x «<« deest. — 20 Franc, pungere neminem; et C unq. poiuisset. — 1 P o&t armati x addit tamen. Turn, C T et ed. pr. trucidarunt : H S x 4'. F>anc. Dresd. truciduverunt. Verba Fadus fecerunt . . . auxilitim arbitrabantnr absunt a C T, Franc. Dresd. et ed. pr. — 2 In H dees.t palum. — 3 Ms. Henr. et Car. Stephani conscriptam ; nnde Henr. Steph. faciebat circumscriptum. H S x 4' ^t edd. ante Lamb, non agnoscunt voces et constrictam. — 4 In H S x "f legifnr Id enim fofdus. — 5 H S X omittnnt ejiim, — G Consules nom. HSx: consularibus nom. <|/: nom. consularibus Hervag. nom, consulum Ven. 1483. Junt.

NOT/t

nem et Gabininm per illos enervates de provinciis accipiendis, de Clcero-

intelligit, viros nempe deliciis frac- uis exilio actum est a Clodio.

tos, reipnb'.icaB administrandae njini- '^ De mea pernicie] Per snam perni-

nie idoneos. ciein, significat legem quae lata est a

' Exercitum et pecuniam'] Duae le- Clodio contra Ciceronem : ut qui ci-

gioncs consulibus proficiscentibus in vem Komanum indeninatum interfe-

provinciani dabantur cum pecunia, cisset, ei aqua et igni interdiceretnr :

qna^ siimebatur ex aerario. licet enim Ciceronem non nominarit,

» Ictum sanciri'] Alludit ad sanctio- tamen ad eum liaec lex pertinere vi- ncni foederum : nam veteres Romnni debatur, quod in suo consulatu Ca- in sanciendis foederibus soliti fuerunt tiit-guni, Lentuium,et alios cives, Ca- silice porcum, ant terram ferire, at- tilinariaB conjurationis affines,necan- testando se velle a Jove feriri, si a dos in carcere jussisset. foedere deficerentjUt porcum vei ter- ■' De provinciis consulum^ Clodius, ram feribant. tribunus plebis, legem promulgavit,

'• Qua re ;>a<£/ac/a] Cognito fcedere qua dabatur Macedonia Pisoni, et

el actionc Inter Clodium et consules, Gabinio Syria.

UNIVERSITY OF CALIFORNIA LIBRARY

Los Angeles This book is DUE on the last date stamped below.

., 0 ID

m^

58 00990 2197

SOUTHERN BRANC,

UMiyERSlT: OF CALiF€. LIBRARY

UC SOUTHERN REGIONAL UBRARY FACILITY

|!!ll|lll|lliri!|ll'Jllf '|! IIT " ' '' II 'If

AA 000 399 014 0

/^a*

. ■'.'1 A A '''■^ - :■:■. ; ' - ■ - -.^ - ^ f '■ '

mmi

ni^AwPO-K

*

('T' /^V;'

8.|f',I.A!*Ifr\li!.*

^c^^^'

:5»?

IT- T ri

wl

,ft;r'

V'^'T'^mii^!

[{*i'"-,l'.:J'M-^l-;r

^*

s?,«l^®Ai

^!J'!5^^55fl^:

TT^^

V, p ^ ^ "^ ^ /- ■

^«i 't.!'^i

i^^

fr,.liJ

XW^'^fi'

>^i

.^^/»:^-^

y-tf-ttr^^:

JIC*

Ve'

iii'^'*

cr#

'»'r« #:#

^lili #

€'«''*»• !#..•#...*..

M

*:•_«

A*,rA

I

:C55CC5C3r~

> t r '^

m^

#!#:#

#:#:ii

•-V??

€ f « iff

1*'-*'

0£-.rjf.

j^^¥.^