' V V ^ i? y wij

V V .<* >Wl-' '

^^K>:VM:Sv,.,V;

^'^Vvv-v-j.

-v ,":'*?*^ .

1^

^S'Ji

Kx.

"f '^^'

¥^:

'^V^WVW'^

■?jfci

» .fJ!

Wv,

mhiiWFm^

'¥/S^T 41^

|||i|MiiSil

'wm *w "- V^ ^?i!

WVl.wVUWVs.

:^'^:iii.^c,^&iVv>:.-^i^

REESE LIBRARY

UNIVERSITY OF CALIFORNIA.

i/icCuSsioiis No. bc\^n-t Chiss No.

This book is DUE on *.b" last date stamped h'

feou ir-i.: .., /

QNIVERSIT: or vJ/.Llr^FeNIA

LIBRARY

LOS ANGELES. CALIF,

Digitized by the Internet Arciiive

in 2008 witii funding from

IVIicrosoft Corporation

http://www.arcliive.org/details/delpliinclassics64valp

D. JUNII JUVENALIS

OPERA OMNIA.

VOL. I.

D. JUNII JUVENALIS

OPERA OMNIA

EX EDITIONE RUPERTIANA

CUM NOTIS ET INTERPRETATIONE

IN USUM DELPHINI

VARUS LECTIONIBUS

EXCURSIBUS RUPERTIANIS

NOTIS VARIORUM

ET

VETERIS SCHOLIASTiE RECENSU EDITIONUM ET CODICUM

ET

INDICE LOCUPLETISSIMO

ACCURATE RECENSITA.

jj^.i r*-< -^ .'-^^ ktf

;' ::: ■-". M 5

VOLUMEN PRIMUM.

T

LONDINI:

CURANTE ET IMFRIMENTE A. J. VALPY, A.M. 1820.

J-- r'' THE .

^ /FORNIX.

^OlHr)

6 ioS

CONSPECTUS

EORUM QU^ HAC EDITIONE

CONTINENTUR.

Pag.

LuDOVici Pratei Epistola Serenissimo Delphino . 1

G. Alex. Rupertii Praefatio ... 3

D. Junii Juvenalis Vita, quae vulgo tribuitur Sueto-

nio, cum Notis G. A. Rupertii . . 23

CI. Salmasii in Juvenalis Vitam, a Suetonio, ut vulgo putant, scriptam Commentarius, qui legitur in ejus Exercit. Plin. in Solini c. 32. p. 319. sqq. (al. 449. sqq.) . . . .26

Vita Juvenalis quam persequitur Dodwell. in Annal.

Quintilian. § xxxvii — xli. . . 36

D. Juvenalis Vita per annos probabilibus conjecturis

digesta . . . . .44

De Satira Romanorum . . .56

De Satiricis Romanorum Poetis . . .82

De diversa Satirarum Lucilii, Horatii, Persii, et Ju- venalis indole, deque fructu ex earum lectione percipiendo . . . .95

Testimonia autiqua de Juvenale . . . 121

VI

CONSPECTUS.

Divisio et Argumenta Satirarum Juvenalis

Index Codicum Mss. et Editionum quae numeris

notantur in Varr. Lectt. et Excurss. D. Junii Juvenalis Satira i. Excursus ad Sat. i. .

Satira ii.

Excursus ad Sat. II. Satira in. ....

Excursus ad Sat. III.

Satira iv. .

Excursus ad Sat. iv.

Satira v. .... .

Excursus ad Sat. v. ...

Satira vi.

Excursus ad Sat. vi.

Satira vri.

Excursus ad Sat. vii.

Satira viii. ....

Excursus ad Sat. VI 1 1.

Satira ix. ....

Excursus ad Sat. IX.

Satira x . ....

Excursus ad Sat. x. Satira xi.

Excursus ad Sat. xi. Satira xii.

XIII.

XIV. ....

XV.

Excursus ad Sat. XV. . .

Satira xvi.

Pag.

123

CONSPECTUS. VII

Pag.

Catalogus eonim auctorum ex quitms Notae Variorum

sunt desumtae .... 764 NoTiE Variorum, cum Vet. Scholiast., in D. Junii

Juvenalis Satiras, ex ed. Amstel. 1684. — Sat. i. 766

Sat. II. . . . 788

. . . .813

. 854

. 875

. 896

. 967 995

. 1024

. 1040

. 1073

. 1094

. 1107

. 1131

. 1157

. 1172

Recensus Editionum . . • 1177

Codicum .... 1261

Index Rerum et Verborum in Juvenalem . i

III.

IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. ■ XVI.

SERENIS8IMO

D E LP H I N

LUDOVICUS PRATEUS.

Nec Satiricos evolvisse pigeat Te, Serenissime Prin- CEPS. Quo amplins, turn domcsticis exemplis turn indole propria, ad omne bonum institutus es ; hoc magis delectabit Roraanorum vitia, quae et nostra sunt, videre passim dam- nata; virtutem vero ubique amabilem, ubique laudatam. Forte etiam placebit diversum conferre utriusque viri stylum et ingenium, eidem tamen Satirae nihilo secius operatum. Facundum hinc Poetam, ut acriter, sic et diserte, scelus proscribentem, non sine voluptate comparabis cum raorosa ilia, stricta, salsa dicacitate Persii, severam Stoicorum dis- ciplinam strenue venditantis. Apud hunc certe prasclara tot sapientioe oracula non aspcrnabere. Apud ilium vero quam multa occurrent, jucundeque leges, felicibus hisce temporibus accommodata! Haec inprimis Ludovici mag- nitudinem exhibebunt :

Et spes et ratio studiorum in Cccsare tantum,

Solus enini tristes hac tempestate Camanas

Respexit. Item ista :

Spes vitce cum Sole redit. Delph, et Var. Clas. Juv. \

2 EriSTOLA.

At cum uata auspicatissimc,(Tibi dicam, an Regno?) proles adolevent ; ei profecto gaudebis occentare :

Nobilitas sola est atque uriica virtus. Hoc sane potissimum novit Borbonius Sanguis : hoc a Majoribus accepisti: hoc praestas ipse non degener: hoc posteris exemplum stimulus atque incentivum a Te relin- quetur. Perge, Serenissime Princeps, virtutes quasque summas complecti, basque doctrina et sapientia decorare ; hoc est cum Ludovico Magno magnitudine certare. Qua3 quidem dum generosc moliris, nos interim, ad exterarum Gentium invidiam, aevi noshi Franciciquc Imperii felicitate potiemur ; in quo videlicet Reges adeo studiose philoso- phantur, adeo sapienter dominantur.

PRiEFATIO.

Cum ill Siliano carmine cura mea qualicumque emendando illustrandoque versarer, jam turn apud animum constitu- eram, si necessariis augerer opibus et praesidiis, eandem aliquando operam Juvenali impendere ; neque deerant, qui me et promissis et cohortatione ad id, quod intendissem, perficiendum incitarent : sed per totum illud tempus magis de sylva rerum observatioimmque congerenda, quara dige- renda sollicitus eram. Illo delude labore, ante hos ties annos, exantlato, ad novam hanc provinciam pro virili parte administrandam me accinxi. Quam etsi non ignora- bam multo majoris operse esse ; neutiquam tamen mente et cogitatione prospexeram tantam difficuitatura, tam exter- narum quam internarum, multitudiiicm atque varietatera, quantam re vera expertus sum. Ad ilias feliciter supcrandas opus est vita, timi dulci olio, turn multis circumfluente op- portunitatibus, quibus ego quam maxime careo. Gravis enim ha?c solet esse muneris scholastici conditio, ut, qui eo rite perfungi, et simul familiam alere cupiat, multis variisque occupationibus distineatur, et longe maximam diei partem juventuti, publice privatimque in studiis hu- manitatis ac literarum erudicndae, addiccre ipsa necessitate cogatur. Quam ob causam non nisi aliquid subsecivi tem- poris, gravioribus negotiis subtractum, Juvenali meo dicare mihi licuit: quod ipsum quoque soepius pluribus, quos sus- cepcram, laboribus et curis, vel domesticis vel aliis, inter- pellabatur. Hue accedit, quod hujus poeta3 editori necesse

4 PR^PATIO.

est ad manum esse turn codices ejus scriptos et editos, quo- rum magnus est nunierus, turn optimas ceterorum autiqui- oris sevi auctorum editiones, multosque alios libros et commentarios, quibus et recensio et interpretatio illjus ad- juvari queat. Hujus vero supellectilis librarise, quae et tanta est, et mihi quidem, qui ab omni tarn public ae quam privatae bibliotliecae, copiis literariis instructae, usu exclu- sus sum, paene omnis aliunde colligenda fiiit, vel minimam partem conquirere quam difficile fuerit, facile intelligitur. Illustris quidem Heyne, quae generosa ejus benevolentia est, mihi etiam ultro librorum, quibus carerem, usum obtu- lit. Sed oranem meam operam lectoribus minus probari iisque haudquaquam satisfacere malui, quam, quoties Viri Summi, tot tamque gravibus negotiis districti, ope indige- rem, earn implorare. Quod tamen ad codices Juvenalis tum manu scriptos tum editos attinet, plane indignus forem benevolentia celeborrimomm huraanissimorumque, quos astas nostra tulit, virorum, nisi gratissimo profiterer animo, me tantam illorum copii'im ei acceptam referre, ut decimam vix partem cuiv']uam contigisse crediderim, qui accesserit ad poetara nostrum edendum. Misit ad me Heyne codi- cem Kulenkamp,, Sclurrzfleischii spicileg. animadverss. in Juvenal, et editt. Aldina.? tres, Rom. pr., Venet. 1475. 1478. 1482. 1480. 1487. U92. 1494. 1501. 1515. Viccnt. 1480. Brix. 1486. Norimberg. 3.497. Lugd. 1507. 1560. 1564. Paris. 1528. 1535. 1544. 1.545. 1616. Cracov. 1.529. Antverp. 1565. Harles varict. cod. et Fragm. Erlang. De Halem (ex Biblioth. Sereniss. Dacis Oldenburg.) edit. Lugd. 1501. et Brix. 1501. Notiinagel auctore Kcenig varr. lect. cod. Schwarz. et editt. Ven. 1491. 1512. Brix. 1.501. Lips. 1504. Argen. 1527. Langer codd. Guelforbyt. quatuor, Degen varr. lectt. duorum codd. Schonborn. Veesen MEYER varietat. cod. Ulmensis, Geisler et D(E- ring codd. duos Gothanos et Plathneri Lectt, Jnvj^nal. Beck et Kuincel cod. Lips, et editt. Lips. 1497. 1507. Ven. 1498. Argent. 1518. Heidelberg. 1590. Lighten- STEIN et Frel'dentiieil lectt. cod. Hamburg, ct editt.

PRiEFATIO. 5

Aug. Vindel. 1599. Basil. 1546. Lugd. 155G. Paris. 1561. 1613. Hanov. 1603. al. Wolterstorf (V. D. M. apiid Seedorsenses prope Lenzen. in Prignitzia) edit. Lugd. 1511. Hensler, Archiater Reg. edit. Lond. 1716. Mannert et Seybold varr. lectt. trium codd. Norimberg. et ed. Lips. 1502. LuLLMANN (V. D. M. apud IloUeienses prope Sta- dam) ed. Lugd. 1505. Herel observatt. quasdam criticas, Herbell conjecturas Mss. Scliraderi ct Withofii, Bor- HECK, Lenz, et alii, nuntios literarios. Si spiro et placeo,, Vestrum est, Fautores generosi ! Insignis benignitas Vestra rarique exempli humanitas saepe animum mihi jam laban- tern confirmavitj eique praecipuum editionis meae ornaraen- tum debeo. Dum itaque vivam, gratissima ejus memoria nunqiiam ex meo effluet aiiimo.

Remota sic magna saltern parte externorum, qui- buscum mihi conflictandum erat, impcdimcntorum, re- stabant alia longe majora, quae ipsa operis suscepti difficultas afFerebat. Nam, quod ex Ind. Editt. ap- parebit, nullum fere antiquorum poetarum viri docti magis neglexerunt, quam Juvenalem, qui hac tamen contemtione et incuria minime paene omnium dignus erat, nullum interpretes argutiis vanaque doctrina ita obscurarunt et \ eluti obruerunt. Desideratur adhuc editio, in qua tum contextus, quam et accuratissirao et modestissimo potissi- mum judicio fieri possit, ad fidem veterum exemplarium constituatur, tum Satirae ipsae cum sensu poetico et plena Latinarum literarum scriptorumque satiiicorum cognitione illustrentur commentario perpetuo satisque idoneo, qui doceat adolescentes cum fructu, voluptate, et sensu pulchri eas legere, et non modo in singulis, quae tam argumentis quam eorum tractatione ita diflferunt, ut alii subinde sensus concipiendi sint interpret!, qui in ea se insinuare velit, quaevis intelligere, sed etiam cujuslibet summam univer- samque praestantiam ac virtutes cognoscere, quae non tam singulis relms, earumque enuntiatione atque inventione, quam illarum tractatione, vel partium inter se convenientia, et ad totum consiliuraque primarium conspirationc conti-

6 PR^FATIO.

nentnr. Ad eiiismodi editionem curandam me aspirasse haud dissimilo : sed qiiam parum ad talem conatum rite perticicndiun vires meae sufficiant, me magis in dies sen- sisse, non ficta quadam modestia, sed ex animo proflteor.

Omnium vero, qiios unquam exhaiisi, labormn longe molestissimi fuere partim lectio commentariomm, qui tem- poris jacturam fructu inde percepto neutiquam compensa- bant, et in Henniniana editione ad quemvis versum singu- latim erant evolvcndi, partim collatio tot codicum et scrip- torimi et editorum, quorum multo maximam partem ipse a principio ad finem comparavi, cum nondum a qiioquam id factum vidissem, partim denique confectio Indicis rermii yerbonimque uberrimi.

Tot tantasque difficultates si quis reputaverit, non mira- bitur profecto, nondum fuisse quenquam, qui tantum sibi oneris, quantum ego receperim, imponi pateretur, et in eodem constanter perseveraret ; midtosque, quos infia in Ind. Editt. extr, laudabo, a consilio edendi Juvenalis, jam diu mente agitato, destitisse. Xeque ego telam, centies impatientia abruptam, qualicumque ratione detcxuissem, nisi turn verecundia obstitisset, quo minus fidem tot tantis- que viris datam fallerem, opesque ab illis frustra mihi sup- peditatas, nuUiquc plane usui poetae Tuisse sinerem ; turn ipsa gravitas ac multitudo corum, quae conatibus mei im- pedimento fuissent, certam mihi jucundamque fecissent spem venias alicujus ac indulgentiae virorum doctorum ; quibus meliora et nunc forte dedissem, et olim darem, si contingeret mihi esse tarn fehci, ut non usum modo biblio- thecarum, ad quas iis, qui scholasticis funguntur muneri- bus, aditus plerumque non patct, sed plus quoque otii haberem : quariun rerum jucundissima spes pra^sentis for- tuna3 solatium est.

Ha3c pauca non unam ob causam praemonenda censui, priusquam hujus editionis indolem ct consilium declararem, quod nunc breviter cxpcdiam. Cum vcro eadem pajne usus sim ratione, quam in Silio edcndo sequendam dux- erim ; easdcm quocjuo res iisdem plcmmquc verbis expo-

PR^FATIO. 7

neie mihi liceat, ita tamen, ut resccentur nommlla, quae hue non spcctent, et adjiciantur alia.

Prima utiquc et peipetua cura fait haec, ut, quicumque mea editione uteretur, aliam non magnopere desideraret, sed in ca reperiret, quicquid boni et praeclari ad poetara cmendanduin illustrandumque interpretes contulissent. Semper enim mihi displicuit raos et consuetudo eorum, qui ubivis lectores, etiam obscuris in locis ac rebus, ad alias remittunt editiones, adeoque banc iis necessitatem impo- nunt, ut, quot sint uniiis scriptoris editiones a viris doctis curatae, tot habeant et coemant, si, quaecumque ad ejus sive lectionein sive interpretationem adjuvandam ab edi- toribus collata sint, cognoscere cupiant. Quod profecto non minus habet incommodi, quam si, superiorum tempo- rum vitio. Variorum notas, vel excerptas vel integras, tuis adjungas, quo fit, ut praster recta, bona et utilia, etiam permulta, sive falsa et a posterioribus interpp. jam confu- tata, sive vulgaria et aliena, nee semel tantum, sed saepius legenda sint, et ipse auctor in notarum mole, tanquam cymba in 'Oceano, natare videatur. Ego mediam ingressus viam, qu^ bona alii liabent, cum delectu excerpenda,' et, ut

NOT.E

1 Heyne in Praef. ad Virgil. T. iii. ' tern exigiuim, spvetis ac rejectis,

' Utilissima,' inqiiit, 'hand dubie ope- * iitilissinia et optima qutcque in uno

' ra a vivis doctis ponetur in hoc, ut ' libro coniprehensa habeanuis. Nisi

' pluiiura editionum bona, cum di- ' euim liteiaiuni antiquarum studio

■' lecta tanicn prudenti ct diiigenti, * hac aut simili alia ratione snccuna-

* in unani conferant, eaque bona no- ' tur, qua lesecenturinutilia ct a nos-

* vis opibus, quas nostii in his Uteris ' tri sa?culi cultu ac genio aliena, ad- ' profectus, nostra? a?tatis rationes ' jiciantur autem ea, quae huic litera- ' postulare forte videntur, locuple- ' rum luci, liuic poetices et artium 'tent, quibus iterum alii singulas, ' expolitioni,acumini pliilosophiienie- ' quas conferre so posse putent, ac- ' lioris et historiae subtilius tractata?, ' cessiones adjiciant : ut, in niolcsta ' varietati et copiaj doctrina?, consen-

* hac diversarnm editionum, qnai sin- ' tanea sint; nisi niinuantur porro

* gulae aliquantum bonae frugis ha- ' sumtus in tot editiones, quas nisi

* bent, copia perveniatur aliquando ' omnes ad manum habueris, sapere ' eo, ut iis, quae ante hos ducentos ' non licet, inque tantum librorum

* vel centenos aunos usum forte ha- ' auxiliarium apparatum faciendi ; re- ' here poterant alicpiem, nunc autem * vocentur vero vironim doctoruni ^ aut orauino Uabent nullum, aut saU ' studia ad certum ac defiuitinn tinem

8 PRiEFATIO.

eo lucidior essct scries annotatiomim, nosfraque facilins ab alicnis discenii possent, ilia Commentario subjicieuda cen- sui, liunc vero, cum prolixior esset, quam ut, ad exemplum Virgilii HejTiiani nostriqiie Silii, criticis subnecteretur no- tis, ab iis sejungendum curavi ct separalini typis exprimen- dum. In easdem notas, commentario aspersas, conjeci turn exempla dictionis alicujus aut elegantia?, turn loca veterum scriptorum, in rebus historicis, geographicis, ac mythicis a me laudata. Horum forte non deerunt qui nimiam repreliendant copiam : eam tamen ex vano erudi- tionis ostentandae studio profectam existimari nolim ; et res justam excusationem habere videtur. Primum enira baud dissimilo, me omnem dedisse operara, ut quam plurimis satisfacerem ; neque vero ignorabam, permultos etiam hodie esse viros doctissimos, quibus hsec rerum verborumquc illustrandorura ratio arrideat, quas olim Nicol. Heinsio, Burmannis, Brocckhusio, Scliradcro, Drakenborchio, aliisque magni nominis hominibus probabatur : quorum tamen vesti- gia non ita secutus sum, ut exempla tantum exquisitioris loquendi formas cumulKrem, nulla habita ratione originis ejus vel causa', indolis ac signiiicatns, nee admonito de iis lectore, nisi forte ilia vel ex locis ascriptis satis intelligi et legentibus jam liac compendiaria via, qua chartae parcitur, in menKuiam revocari possent, vel ibi alj aliis, quorum edi- tiones ac libri omnium fere raanibus teruntur, jam explicata assent. Deinde in doctissimo poeta interpretando versabar, in quo adliibendae talis eruditionis facultas et major crat, et aptior alque utilior. Praeterea id egi, ut non tirones modo, sed eruditos quoquc homines et juventutis potissimum ma- gistros meam Juvcnalis cditionem consuluisse baud omnino

NOTiE

* et usuni, constiluantiirqiic omnia ' (li<'s in majoreni tontemtum addiN ' sic, ut ct iis capicndis par sit ani- ' catiir a viris pni(lentil)ns, sen qui

* mus ct vero ctiam ceteris discipiinis ' sil)i pnidcntos vidoiitin , (pii omnia

* peicipicndis satis recto vacarc pos- ' ad vita> usnm refene voliint, nee sit : Jia;c, inf|uani, nisi niatiire pro- ' iiteris, nisi ex utilitatis niesso, quae

' videantur, vcrcor, no sttidinm hoc ' cum ipsa satione statim coDJuacta

* GraucaniiiietLatinaiuniliterarumiu * &it,pretium statiumt.'

PR^FATIO, 9

poeniteret, atque iis, qui lonr^iores disputationes de tot exquisitis dicendi formulis, rebnsque historicis, mythicis, ac geographicis, iibivis in doctissimo poeta obviis, reqiiirerent, (quales passim inveniuntur,) non laterent uberiores, unde eas peterent, fontes, et quidem pleriqiie vel adco omnes, iit, si hiinc vel ilium adire non possent, (qua? tristis multorum sors est,) ad alios confugerent. Denique iis etiam, qui talia non desiderant, eo prospexi, quod ilia redegi in formam notariun, quas praeterire possunt.

PiEEcipua quoque cura mihi fuit haec, ut non modo editio mea juvenibus, bonarum literarum studiosis, quibus earn potissimum destinavi, plus, quam uUa alia, ad poetam legendum intelligendumque proficeret, nee quicquam in ea omitteretur, quod crucem iis figere posset; sed doetiores etiam, in locis certe obscurioribus, illam inspexisse non prorsus pigeret, iisque si non ingenium rectumque judicium, saltem studium probarem, varietate lectionis e tot codicibus excerpta. Duobus itaque animadversionum generibus banc editionem instruendam putavi ; quorum alteram spectaret ad veram Juvenalis lectionem investigandam, (quo etiam Excursus pertinent, in quos prolixiores critici argument! observationes rejeci,) alteram vero ad rerum verborumque difficultates removendas. Etenim neque eorum ratio insti- tutumque probandum videtur, qui non nisi in textu auctoris alicujus corrigendo laborant, satisque habent variarum lec- tionum farraginem undique in unum congessisse locum ; neque eorum, qui res tantum et verba scriptoris illustrare instituunt. lUud per se quidem bonum et utile est, nee tamcn sufficit ad librum cum fructu legendum ; hoc autem, nisi legitimam crisin adhibeas, qua de vera lec- tione constet, sa^pissime parum procedit : nam frustra interpretari conaberis ante, quam corrupta cmeudaveris. Neque vero critica? notae ab hac editione aliena? prop- tcrea censendaj sunt, quod juventuti ea in primis con- sultum volui. Nam ad Juvenalem cum fructu legen- dum ii demum admittuntur, qui mtntem jam aliquan- tum literarum autiquarum studiis excoluere, adeoque

10 PR.EPATIO.

criticam rationem et subtilitatem animis assequi possunt. Adolescentes qnoque, generosioris saltern indolis, criticae alicujiis faciiltatis copiam, qua nemo quidem, qui ad in- geniias doctriiicX gloiiam solidamque emdilioncm aspirat, sine iusigni et suo et cujuscuraque disciplinae, cui operam dat, damno caiebit, sibi compaiare, et ad banc judicandi rationem scnsim institui, formari, et acui necesse est. Turn etiam id egi, ut non soils juvenum, sed doctomm quoque virorum usibiis qualicuraque opera mea inservirem. Xeque Juvenalis satiroe ita jam subsidiis librorum doctorumque ingeniorum studiis expolitae sunt, ut critica in iis opera plane supervacua sit. Si vero quis scriptoris alicujus edendi consilium animo agitat, id primum contendat ne- cesse est, ut contextum ejus quam emendatissime exhibeat, et labes maculasque, librariorum vel stupore vel socordia ci aspersas, una cum lacinii.s deleat et pamiis, quos inepti interpolatores illi assuisse videri possunt.

Fortasse tamen viri docti jure raeritoque nimiam meam in ea re vituperandam jiidicabunt industriam : amplius enim octoginta codices, vel manu scripti vel editi, et plc- rique quidem tum a principio ad finem, turn a me ipso, turn accuratissimo studio, comparati sunt. Quantum molestia) exhauserim in conquirenda excutiendaque tanta lectionum farragine, facile intelligent, qui vel ununi codicem diligcnter contulerint. Cum vero longe maxima varietatis Iinjus pars ad inanes quisquilias, et librariorum vel stuporcm vel nc- gligentiam redeat ; cxiguum profecto fructum inde et Juven- alis et lector percipere potest, isque maximo mihi redi- mcndus fuit taedio, sumtu, opera, et dispendio temporis. Quo labore Ilerculeo expcrtus sum, quam vera sint, quae monuit Ileyne in Praefat. ad Virgil. T. iii. ' Virormn doc- ' torum judicia super varietatc lectionis et codicum compa- ' ratione plcrumque ea sunt, ut nibil omittendum esse putcnt, ' quod in aliquo libro scripto, vel ex scriptis edito, aliter, ' (juam vulgo legitur, exaratum sit. Si tamen in Virgilio ' hoc iorte conccdi potest, tanquam in poeta principe, in * quo niliil nimis levc esse possit, et in quo critices nuU-

PR.EFAT10. 11

* menta facienda sint adolescent! : nolim taraen cuiquam

* candem rationem probari iu aliis miuoris dignitatis scrips

* toribiis. Si eiiim in Virgilio, ut diximus, esse potest utili-

* tas aliqua varias lectionis diligentius etiam in obscuris,

* levibus, ant solennibus enoribus ascriptae ; ut specimina

* habeant adolescentes festinationis et stuporis librariorum :

* quas tandem in aliis, et ubique, esse potest utilitas enotatae ' varietatis, qua?, si vere dicas, varietas nulla est, sed mera

* librariorum aberratio, millenis exemplis duduni nota, modo

* ab incuria, modo ab ignorantia, modo a saeculi inscitia ' profecta ? in qua nihil novi occurrat ; nihil quod non sex- ' centies observatum sit ; nihil quod aliquem fructum Iiabeat

* aut habere possit. In primis autem in iis auctoribus, qui ' jam critica arte et ad meliorum librorum exemplaria emen- ' dati sunt, quam utilitatem studii expectare potest is, qui

* iterum vulgarem aliquem et diobolarem codicem aut editio-

* nem a somnolentis operis depravatam sedulo cxcutiat,

* sphalmata et errores anuotet, et sic novam se editionem

* adornasse putet ? Xoime turpe est, brevem hujus vitae

* fructum in haec impendere ? in tam late subcrescente

* rerimi discendarum segete operam in nugis his consumere ?

* Vermn est ea multorum opinio, nullo animi judicio explo- ' rata, ut putent satis esse, si modo codicem vel editionem

* veterem conlerendam habeant ; id autem, quod primo loco

* considerare debebant, sitne is liber novae aut emendatioris

* lectionis, fons yel adjumentum, vix in animum admittant.

* Atqui, ut hoc exemplo utar, Virgilii trecentos codices et

* editiones veteres hoc respectu vix dignas habebit, quas

* inspiciat, is, qui non ad vulgarem opinionem judicium sibi ' mentis constituendum putet.' Alia, non minus digua quce legantur, in cam rem disputavit Hejuein Praefat. novae edit. Virgil. T. I. pag. xxviii sq. ubi etiam pag. lxvi. hccc laudavit ^'crba Plantini in Praefat. ad Jul. Caesarcm : * Quas ' enim finis — quousque paginas omnes obsidebunt variae et

* vanae saepe lectiones ? Excutimitur profecto scriptorcs ipsi ^ e manibus, dum avida juventus ad hacc devedicula abit et ' uxosgyx ista curat velut epyu. Quam multi jam qui libros

12 PR.5i:FATI0.

* tantum legunt, ut emendent ? ut illos meliores faciant, non

* ut sese ? Itaqiie toti in voculis ant syllabis aliquot exami-

* nandis sunt ; et segetem illam uberem rerum sententiarum-

* que subter habent, paleis modo lectis.'

Quae cum ita sint, nonne consideratius egisse vide- rer, si variarura lectionum aliquem delectum fecissem, et ita summum levassem tsedium, quod in iis excerpendis mihi devorandum fuit ? Id quoque mihi ab initio pro- positura fuisse et constitutum haud diffiteor. Sed multas consilii mutandi rationes habui, quae, si non sufficiunt ad causam meam defendendara, veniae tamen spem, aliquam certe, mihi ostendunt. Nam primum, ejusmodi delectum cum judicio subtili adhibere omnino difficillimum ; et multo facilius est, ut in plerisque rebus, ita et in hac, utiles egre- giasque leges ferre, quam servarc et ad usum transferre. Deinde, quod jam supra professus sum, id curare et volui et debui, ut, qui banc sibi pararet editionem, reliquis om- nibus carere posset. Tum noveram, non deesse, qui omnem lectionis varietatem desiderarent : quam plurimis autem sive prodesse cupiebam, sive gratum facere, et non adolescenti- bus tantmn, sed eorum etiam magistris, aut omnino erudi- tioribus longinsque in his Uteris provectis, operam meam diligentiamque probare ; qua effeci saltem hoc, ut quales sint libri, quorum mihi facultas fuerit, plane perspici, et, si quis post me Juvenalem denuo reccnsere velit, labore eorum conferendormn supersedere possit. Quin juvcnum quoque, qui jam aliqnantum profecisscnt in Uteris, et ad animum potius poliendum, quam ad victum quaerendum, studia re- ferrent, magni intcresse arbitrabar, aliquam dc ciijuslibet varias lectionis rationc, origine, usu, et dignitate, judicandi facultatem conscqui, et medicinse corruptis locis adhibendas sagacitatem, criseosquc facienda^ gustum sibi parare. Prae- terea nondum quiscpiara editorum hunc sibi laborem sumsit, ut multos codices vel scriptos vcl editos Juvenalis, eosque ac- curate infer se conferret, et dc indole ac prclio eorum dispi- ceret. Ego primus tantum mihi oneris imponi passus, et in ca quoque re udjutus sum ope virorum doctorum, qui haud

PRiEFATIO.

13

vulgari hnmanitatis cxemplo tot poetas exemplariura vel varietatis eoriun, ab ipsis excerptre, copiam mihi fecere; qui opiparns apparatus ne frustra mihi contigisse videretur cavendum erat.^ Novam quoque recensionem adornare co- nabar, eamque promisi in titulo libri. Haec vero sine accu- rata ouinium, certe plurimorum, codicum collatione neuti- quam perfici potest/ Hue accedit, quod plurimum interest.

NOT/E

1 Ernestiiu Pracfat. ad Taciturn p. T. VI. ' Superioribiis,' inquit, ' saeculis,

* qui ad recensendos scriptores vete- ' res accedebant, satis habebant, Co-

* dices scriptos et editos consnlere in ' locis iis, ubi ha?rerent ipsi, ct diffi- ' ciiltatis aliquid objectimi esset. Ita- ' que tantum lectiones librorum, ad ' ea loca fortasse profutiiras, pete-

* bant, non univeisamlectionis varieta- ' teiu. Ea re commisenint, nonniodo ' ut iidem libri consulendi essent his, ' qui post eos ad recensendos eosdem

* scriptores accedcrent, si quid alicu- ' bi vitii subodorarentur, sed multa ' etiam intacta ipsi relinquerenr, quce ' ex iisdera iibris poterant eniendari. ' Etenim nemo est ita lynceus, ut ' omnia lectiouis vnlgats vitia sua ' sponte videat, nee intcrdum pro ' rectis probet, qure vitiosa sint, ant ' velut plana ac perspicua franseat, in ' quibus alii aut parum aut nihil intel-

* ligant. Casaubomis quideiu (ad Sue- ' toniuni) tatebatur, sibi sa>pe accidis- ' se, ut, qua? clarissima putasset, in iis

* haereret, cum plana ct perspicua co- ' rum interpretatio peteretur. Inde

* etiam tit, ut subindc viri docti, aut,

* vitio lectionis animadverso, conjec-

* turis se exerceant, aut explicare la-

* borent, quod vitiosuni est ; nihil ' laboraturi, si librorum vetcruni

* lectiones omnes notatas haberent

* ab iis, (juibus eoruut tacultas f'uisset.

* Itaque utiliter hoc institutum est a

* reccntioribus Criticis, ut e codici-

' bus scriptis editisque omnis lectio- •' num varietas, etiam manifesta scrip- ' turae vitia notarentur : unde quau-

* turn utilitatis redundaverit ad scrip- ' tores veteres, non ignorant, qui in ' his liteiis diligenter sunt versati. — ' Historia autem editionum ea de- ' mum utilis est, qute docet, unde ' cujusque textus ductus sit ; utrum ' ex alia superiori repetitus, an e ' scriptis editisque Iibris ab idoneo ' auctore emendatus : quibus ignora- ' tis, nihil editionum notitia, neque ' ad delectum in emendo, neque ad

* usum in cmendando interpretaudo- ' que, prodesse potest.'

2 Digna sunt, quae hue transcri- bantur verba 111. Wolfii ex Prolegom. ad Homer. 6 1.' Pauci novarum re- ' censionum auctores ita agunt, aut

* eam laboris patientiam afferunt, ut ' ex locis satis sape reconditis et dis- ' paratis, in priraisque ex veteribns ' exemplaribus, omnem varietatem ' lectionis contrahant, qua deinde ' cum vulgatis comparata, constan- ' tem emendationem aggrediantur.

* Immo consistunt fere tum denunn,

* ubi impeditior sensus vel ipsa specie ' manitcstum vitiuni objicitur ; jam ad ' varias lectiones aut ad vetus exem- ' plar coufugiunt, surda plerumque ' oracula, nisi constantcr consulenti-

* bus. Neque multuni diversa ratio ' est eorum, qui, quantumvis inter- ' dum docti ac solertcs, onincm emen- ' dationem ex aliquot librorum Mss.

14

PRiEF\TIO-

qiiibus locis manifesta operarum ^^tia enotentnr. Ubi cer- tissima est lectio, recte oraitti possunt, et a nobis fere omissa sunt ; noil vero, ubi ilia est dubia : turn enim multum valent

NOT^

* fide suspensam esse volunt, aut qui ' texta, qua; vocantiir, plane edunt ' ad unius cxemplr.iii ; veliit isti tan-

* dem libri ad scriptoris salutem fatis ' destinati essent. Ab hoc levioie et ' quasi desultorio geuere plurimuni ' discrepat ju. ta, perpetua, et certis ' artis Icgibus nixa recensio. In illo ' nihil piope aliud, ijuam passim ex- ' tantia aliquove libro prodita vtil-

* nera sanave volumus ; trausmitti-

* nius plura, ad seiisum quidem bona ' et tolerabilia, sed ad auctoritatem

* nihilo meiiora pcssimis. Justa au- ' tern recensio, bonorum instrnmen- ' torum omniuni stipata pra>sidlo, ubi- *■ que verani nianum scriptoris rima- ' tur ; scriptura; cujiisque, non mo-

* do suspectaj, testes ordine inter- ' rogat, et quam onnies annuunt, non ' nisi {^ravissimis de causis loco nio- ' vet ; alia, per se scriptore dignis- ' sima, et ad veritateni sea elegan- ' tiani sentential optima, non nisi ' suffragatioue testium recipit ; baud ' raro adco, cogentibus illis, pro ' venustis iniert minus venusta ; cm- ' plastris solutis nicera nudat; deni- ' que non monstrata solum, ut mali ^ medici, sed et btentia vitia curat. ' Hac in ratione tamctsi ingenio et ' articonjectandi minime locus deest, ' tamen quoniam onniis veteris scrip- 'tura; fides ab incorrnptis nionlmen- ' tis pcndct, ante onniia est elaboran- ' dum, id quod licri rcrle nequit sine

* ingenio, ut fontiuni, unde cuj usque

* scriptorii toxtus liaiiriatur, propri- ' ctatcs et singiilarem iialuram sci'ute- ' nun ; varies testes, per classes ct ' familias dispositus, ex sua queinque ' indole nietiannir, atqne calliditate ' quadani, ncc ilia tamen cupida,

eoruni tanquam voces et nutus ex- cipere discamus. Etenim in pluri- niis rebus et Critico, et quicumque sibi rem histovicara exquirendam sumsit, imitanda est boni judicis consuetudo et prudentia; qui prius, quid testes afferant, lente explorat, et omnia veritatis argumenta colli- git, quam rei gestae conjecturam suam iuterponere audeat. Ac ne potest quidem fieri, ut qui paucis codicibus, quales vulgo occurrunt, fretus conjecturam quamvis saga- cisslme exerceat, in nuiltis veterem ac gernianam scripturam asseqna- tur. Nam ut in rebus judicandis tabularum et literarum penuriam ingenium conipensare nullum po- test ; ita acerrima ejus vis, non tera- perata et subacta assidao usu libro- rum, in historicis et criticis rebus frustra laborat. Qnippe hae utra;- quc res magis nomine quam genere inter se differunt, noc diversis te- neotur judicandi regulis. Itaque ut ingenium, sicut par est, mem- branaceis thesauris longe praeferas, plurimuni tamen interest ipsius in- genii, quam pluiimos codices com- parari, quorum testiinoniis judicium de vera lectione nitatur, et muitis modis adjuvetur divinatio. Quare quo t'reiiuentius scriptor aliquis ad codicum collationeni vocatus est, eo magis justa ilia et constans re- censio locum habet : in ceteris, qui adtnic paucitate subsidiorum labo^ rant, baud scio, an multiplicandis text»)rinn tbrmis Iutc stadia, nimis per se operosa. impodiantur potlus quam ornentur. In talcs nenipe rcai'^nUlo ipuvdam, non vcri nominia recenn'w cadcre vidcri potest.'

PRiEFATlO. 15

ad veram lectionem, cujus vestigia in iis latent, vel eruen- dam vel confirmandam . Dcniqiie ea, qiiam seciitus sum, ratione, brevissima scilicet notatione codicum, quos non modo designavi nmueris, sed etiam, quoties plures, ordine se excipientes, v. c. viginti priores, inter se congmebant, hac nota 1-20. laudavi, efficere poteram, iit rerum forte inutiliiira mole paucae tantum coraplerentur plagulae. Ita sperabam fore, ut non modo miiltis, qui omnem lectionum varietatem cuperent enotatam, satis facerera, sed ab iis quoque, quibus magna criticce sylvas, a me congestas, pars nulli plane usui esse videretur, veniam impetrarem, quod huic peritura? non pepercissero chartae ; utqiie adeo aliorum gratiam diligentia et studio, alioium vero summa Ijrevitate mihi conciliarem.

In codicum Mss. et editionum indice me viris eruditis minime satis fecisse, facile preevideo. Accuratum plenum- que ejusmodi recensum conficere utilissimura quidera est in re critica, sed difficillimum quoque ac tasdii plenissi- mum, in primis in Juvenale. Nam non ipse modo poeta innumeris in membranis, quae passim in bibliothecis, tarn publicis quam privatis, servantur, descriptus, et a typo- graphicas inde artis primordiis quovis fere anno, et non- nunquam bis terve, typis expressus est : sed nondum etiam editorum quisquam hoc in se laboris suscepit, ut sive de codicum Mss., a se ipso vel ab aliis collatormn, quamvis paucorum, pretio atque a?tate judicium subtile ferret, et vel ex uno omnem lectionum varietatem notaret ; sive editiones ad usus criticos apte describeret, accurata omnium, certe antiquarum optimarumque, comparatione instituta, in eorum ordines et classes, stcmraata et cognationes, stirpes et familias vel propagines solerter iuquireret, quantique adeo quaevis aestimanda, quidve ex ea vel ad crisin, vel ad inter- pretationcm praesidii expectandum sit et petendura, diligen- ter examinaret : utqae ita textus ct lectionis vulgata? justam prope historiara, atque, ut ita dicam, genealogiani necteret, aut ex quo fontc ca ducta, quousque progTCSsa esset, quan- doque cursuni rautassct, perscrutaretur. Opera editorum.

16 PRiEFATIO.

etiam eorum, qui optime de recensendo Juvenale meriti sunt, Stephani, Pulmamii, Pithoei, Rigaltii, Henninii et Maittarii, in eo substitit, ut paucas easque meraorabiles lectiones aliquot libronnn, quibus usi esscnt, excerperent, hosque nominarent tantum^ nee ulterius describerent ; alio- rumvero, qui pleniores editionum annales condere aggressi sunt, Maittarii, Fabricii, Ernesti, et sodalium Bipontinorum, in eo, ut solos earum titulos, et ne quidem omnium, nee satis accurate, recenserent : unde vere dixit Ernesti in Prasfat. ad Tacit, p. xlii., homines plerumque nescire, quid sibi velint, cum de vulgata sive recepta lectione loquantur. Ego novam earn que lubricam ingressus viam, quamvis eo, quo tenderem, me perventurum spes nulla esset, procedere tamen conatus sum, quo usque licuit per itineris difRculta- tem, per praesidiorum copiam, per otium, et per ingenium meum, quod talis rei literarioe subtilitas nunquam valde vel exercuit vel juvit. Fortasse heec opera admodum im- perfecta et manca, junctis prsecipue ac praecedentibus mul- torum studiis, aliquando vel ab aliis, vel a me ipso, si plus et otii et subsidiorum nactus fuero, perfici poterit, aut saltern continuari et corrigi.

Quod ad contextum poetae attinet, editionem quidem Bipontinan], qua? tola fere ex Hcnniniana, ut htec c Schre- veliana, expressa est, opcris librariis excudcndam tradidi, verum sexcenties, ubi criticas rationes id omnino suadere, vel potius jubcrc videbantur, non modo interpunctionem, quae ad sentcntiam tum cxpedicndam tum tiirbandam plu- rimum valet, sed ipsas quoque lectiones mutare ausus sum ; \it itaque hacc recensio plane nova vidcri possit. In qua qui- dem ita versatus sum, ut omncs lectiones, in quibus varietas esset, ad bonorum librorum fidem et ad vera ac recta linguae artis(iue ])raicepta solcrter cxigerem, easque ita vel scrva- rem ac dcicndcrem, vel cjicerem, vel rcvocarcm. Illam cnim nndtorum niorositatcm et quasi superstitioncni, quae religioni sibi ducit, verba vol manifesto corrupta ct idonco sensu carcntia cum sanis, aptis, ct pocia digiiis pennutare, non minus probandam puto, quam aliorum in hoc conatu

PRiEFATIO. 17

temeritatcm. Qui vcro in Juvenale recensendo et casti- gaiido elaboraverunt viri docti, permulta nondum recte constituisse ac sanasse Yidentur, qiiin saspe ne satis quidem perspicui librariorum erroris suspicionem habucre. Quo- tusquisque enim est tarn lynceus, ut omnia vitia ipse sua sponte deprehendat, omnibusque horis satis acute videat, neque pro veris ac sanis nonnunquam probet, quae falsa sint et corrupta, aut tanquam plana et facilia praetermittat, quae vel alii non satis intelligant, vel ipse difficilia expli- catu esse timi demum sentiat, cum aliis ea accurate et perspicue interpretari conetur ?

Praeter loca, quae ex fide codicum correxi, permulta reperientur, quae vel spuria et adultcrina esse suspicatus sum, vel, quoniam librorum ope sanari non poterant, qua- licumque ingenio meo emendandi periculum feci. Ilia po- tissimum sunt Sat. i. 157. v. 91. vi. 188. 274. 558. 559. G40. VIII. 7. 194. IX. 123. x. 37. xii.50. xiv.229. xv. 34. haec vero Sat. i. 40. 67. 133. 134. 145. 1.57. ii. 17. 159. III. 12. 90. 91. 186. 196. 231. vi. 91. 117. 150. v. 9-11. 117. VI. 18. 56. 65. 66. 116. sq. 188. 194. 197. 316. 423. 464. 501. 584. 604. 606. 656. vii. 37. 120. 124. 194. ix. 53. 63. 106. 121. X. 5. 55. 150. 177. 183. 291. 323. 326. XI. 28. 97. 106. 114. ]48. 193. xii. 31. 44. 53. 65. 102. 117. X11I.44. 141. xiv. 102. x v. 20. 43. 44. 45. 104. 114. 134. seq. xvi. 56. Earn tamen, uti fas erat, modera- tionem adhibui, ut neque versus suspectos e contextu ejice- rem, neque in eum reciperem conjecturas meas, nisi vel lectio, quae in vulgatis libris circumferretur, plane inepta esset, et editores poetae jam aliam in ejus locum substituis- seut, certe substituendam docuisseut, vel etiam evidentia esset tanta, ut cuivis banc illamve correctionem probatum iri confiderem, qui usum rei criticae haberet, et non linguam raodo latinam probe calleret, sed poeticura quoque, et prascipue satiricum sermonem sibi familiarem reddidisset. Commeraoravi etiam emendationes et conjecturas tam edi- torum Juvenalis, quam antiquiorum recentiorumque critico- nun, ex variis eorum scriptis excorptas ; ineditas quoque

Delph. et Var, Clas. Juv. B

E im^

ji — ^' ''■■'

UNIVEESIT

^•^

18 PRiEFATIO.

Herelli, Schraderi, et Withofii. Nullus antcm dubito, quia non modo harum niimerus et copia admodiim augeri qucat ab iis, quibiis major, qiiam mihi, supellex sit libraria, scd etiam, si quis criticae artis peritus, et tarn subsidiis large instructus, quam ingenio poetico judicioque, assidua Juve- nalis poetarumque satiricorum lectione formato atque sub- acto, ornatns, Satiras has uovis curis castigandas suscipi- at, neque, ut ego, operas tantum subsecivas et tumultuarias huic negotio impendere cogatur, sed quantiun satis est otii habeat, larga adhuc laudis comparandas messis ei propo- sita sit.

Cmn in eo fere acquieverint interpretes Juvenalis, ut notas passim aspergerent, quae saepissime in iis ipsis locis, qui desiderium nobis alieni faciunt auxilii, nos eo destituunt et spera penitus fallunt, in aliis vero, in quibus nemo earum opem desideret, ad fastidium copiosae sunt et doctae : his finibus qualemcumque operam meam circum- scribi baud passus, sed perpetuis poetam commentariis illustrare conatus sum. Unicuique Satirae satis amplum praemisi Arguraentum, ut, quae summa ejus est, qui senten- tiarum ordo et nexus, coufestim in oculos incurreret, neque opus haberem, quoties Juvenalis ad alia progrederetur, in notis id indicare. In Commentario hoc potissimum egi, ut, quaecumque nondum ab aliis aut recte, aut satis pcrspi- cue exposita essent, pro facultate mea accuratius enuclea- rem, nee quicquam inexplicatum relinqucrem, in quo hae- rere possent ii, qui ad Juvenalem legendura admitterentur, hoc est, jam aliquantum in hoc literariim genere versati et provecti, neque tamcn eruditi. Atque in obscuriori- bus locis earn fere rationem secutus sum, ut et ipse, quomodo nodus expediri possit, ostendcrem, et aliorum isimul explicationes paene omnes submitterem lectorum judicio, quibus suas ubivis sententias, tanqaam unice veras, obtrudere velle, magnae prot'ecto arrogantiac est. In universum vero, et in Argumentis Satirarum, et in Commentario, id operam dedi, ut non modo poetJim grammatice intcrpretarer et ex historia illorum tempo-

PRJEFATIO. 19

nim, mythologia, scieutia antiquitatis ct geographia illus- trarem, sed etiam ad ea, quae sive pulchia et apta, si\ e prava et aliena essent, ad inventorum tbnteui, ad rerum yer- borumque omamenta, ad poetae doctriuara et artem in inve- niendis tractaudisque rebus, ad partium inter se couvenien- tJam et ad commune consilium conspirationem, mentem lec- torum intenderem. Omnia quoque ad sensum meum expli- care conatus sum ante, quam interpretes consulerem. Quo- ties autem, quag alii jam occupaverant, notavi, semper mo- nui, quibus ea deberem : nam aliorum sciinia compilare, et iiistar graculi superbi, pennis pavonis exornati, alienis bonis gloriari, longe a moribus sensibusque meis abhorret. Sed furti invidia mihi deprecanda est, si quis forte offen- derit nonnulla, vel vulgaria et emditis certe hominibus no- tissima, quae igitur facile pluribus sponte in mentem inci- dere possunt et hinc a pluribus quoque notata sunt, vel minus obvia, quae ab aliis jam alicubi observata raeminerit : omnes enim virorum doctorum libros et commentaries, in quibus unus et alter poetae nostri locus illustratur, neque mihi comparare rei familiaris angustia patitur, neque excu- tere vel vacat vel lubet. Hinc quoque veniam mihi dent oro, qui non memorata viderint queedam a se vel aliis anmi- adversa in siugularibus libeUis, vel versionibus Juvenalis, vel commentariis in alios poetas, quibus copiis hand dubie mea penus admodum locupletari poterit.

Non dubito tamen, fore permultos, qui in opera mea brevitatem, insignem interpretis virtutem, valde desiderent : neque diffiteor ipse, me passim monuisse, quae tenuia et vulgaria videri possint >dris doctis, harum rerum intelhgen- tibus. Sed primum mihi ita constitutmn erat, ut quam plu- rimis prodessem, ut oimiibus satisfacerem, et ut quaedam non adeo necessaria irrepere mallera, quam omitti ac neghgi necessaria, et huic vel illi sive obscura sive ignota, qua^. moneri et illustrari non omnium quidera, sed qiionundam tamen lectorum interesset. Deinde hac aetata nostra, qua. in tanta, quae jactatur, literarum luce summa rerum utiliiun ignorantia in dies lougius serpit et diffunditur, infinitarum

20 PRiEFATIO.

autem rerum notitine vol crudae vel inutiles vel noxiae latius sparguntur, qua, qui disciplinas tradnnt, ab omni subtilitate desciscunt, et, qui iis addiscendis operam dare videri vo- lunt, angustioiibus quotannis terminis studia circumscri- bunt, et utilitatem praestantiamque omnis doctiinae liberalis unice quaestu et lucro, quod ex ea quam primum facere pos- sint, metiuntur, quaque in locum accurata; et solid ae cru~ ditionis, ad quam majorcs nostri aspirabant, popularis, quos dicitur, scientia vel jejuna et insipicns sapientia succcdcie ccepit, et ingcnia luxu enervata sive otio, nugis, rebus ludi- cris deliciisquc pascuntur, sive ab iis, quve cognosci pos- sunt ac debent, ad rerum portenta a€ monstra vel puerilia oblectamenta, quae intelligi nee licet nee prodest, deflectunt ; hac, inquam, estate sexcenties mihi usu venit, ut non juvenes tantum, sed ipsos etiam eorum magistros, quique docti et sibi viderentur homines et ab aliis haberentur, in iis haei*ere> eaque vel ignorare, vel non satis perspicue et accurate ex- plicare viderem, quae tamen facilia iisque notissima pu- taram. Itaque quid illi scirent et intelligerent> non quid scire et intelligere deberent, respiciendum duxi, mcmor ver- borum Christi : oy p,^ge/«v e)(^ov(rtv ol l(r^6ovTes iuTpou, aAX' ol xaxcZf e^ovTsg. Praeterea permultis, etiam satis doctiSj acoi- dere solet, id quod sibi accidisse sajpenumero Casaubonus et Ernesti fatebantur, ut, dum ipsi legunt sibi verba auc- toris, facillima sibi videantur, quae difficilia explicatu et obscura esse intelligant turn demum, cum aliis eorum vim ac sensum distincte planisque verbis interpretaudi periculum faciant. Hue accedit, (ut verba 111. Heynii in Praefat. ad Virgil. T. I. II. et iii. mea faciam) quod multa mihi moncnda fuere, cum inlcrpretum aliqucm ct virum doctum, quamvis a me non nominatum, in hoc vel illo loco et vcrbo haesissc aut lapsum esse viderem ; quae tamen monui fere verbo tantum, plerumque nulla alia re, quam vera intcrpre- tatione subjecta, ut adolescens, qui in similem enorem aut difiicultatem aut in eundcm interprctem incideret, statim haberet, quo eum redargueret : tuni formula loqucudi per sc forte erat satis nota, cum cumulassent alii exenq)la, sed

PRiEFATIO. 21

causa et ratio talis clegantice, ut in plerisque fieri solct, minus erat sen observata sen perspecta ; hanc digito mon- strare volui : tandem et multa in hoc genere esse solent satis obvia, si semel ab aliquo observata et explicata fuerint, non raro tamen evenit, ut ilia ipsa facillima ratio, autcquam monstrata esset, plerorumque oculos fugeret.

f'ita Juvenalis chronologica, a me ipso concinnata, brevis- sima quidem est, et rerum magis temporumque, ad quae ille respexit, quam vitse ejus historian! complectitur. Ilajiis vcro rei culpa non in meresidet, sed in eo, quod tarn pauca, quas ad vitam, conditionem, fortunam moresque poetee spectant, vcl ab ipso memorata sunt, vel ab aliis cevta atque explorata fide tradita. Neque vel sic haec opera, etsi satis manca et exilis, juventuti saltern, videbatur nulli plane usui esse: nam lectio cujuslibet scriptoris, et poetarum prfficipue satiricorum, magnopere adjuvatur accurata cog- nitione ajvi, quo vivebant, conditionis rei publicae et mo- rum, quae ipsis ante oculos obversabatur, et hominum even- torumque, quorum mentionem faciunt. Harum rerum, ab ipso poeta cognoscendaram, si vel primae, ut a nobis fac- tum est, lineas ducuntur, et summa satirarum et sing-ula? earum partes aliquantum lucebunt. Ad quas cum non at- tenderent viri docti, perversas de vita Juvenalis animo im- bibenmt opiniones, quas post Lipsium jam refutarunt Sal- masius et Dodvvellus, quorum commentationes preemitten- das censui, ut eo brevior esse possem, nee alienis rivulis prata mea irrigasse viderer.

Index rerum et verhorum, quem summo eoque molestissi- rao studio, cum nemo mihi otium fecisset, ipse conleci, longe copiosior est iis, quos alii concinnarunt ; de quibus vid. quae dixi ad edit. Friburg. 1G08. Lugd. 1664. Lond. 1716. 17'23. et Bipont. 1785. Memorabiles res, voces ac dictiones continet omnes, et praeterca locutiones tarn pro- verbiales quam morales cursivis, quas vocant. Uteris indicat. Malui quoque nimiam mihi copiam, quam brevitatem cx- probrari posse, et quaedam tcnuia iicquc adco neccssaria

22 PR.EFATIO.

irrepere, quam quicquam praetermitti, quod, si non omni- bus, certe nonnullis notatu dignum \ ideri possit.

Enimvero satis diu lectores tenui, quorum judicio univer- sam nunc operam meam, quamvis timid e, submitto. Quod si sequum fuerit et benevolum, gaudio mihi erit et incita- mento ad majora olim audenda et maturiora melioraque forte danda ; sin iniquum et nimis severum, neque hujus me poenitebit, dum modo in veritatem ipsuraque poetam meum aliqua inde utilitas redundaverit. Scrib. Stadae, Cal. April. A. R. S. MDCCC.

GE. ALEX. RUPERTI,

Gymn. Stadensis Rector.

D. JUNll JUVENALIS

VITA

QU.E VULGO TRIBUITUR SUETONIO.

SuETONii'M Rcripsisse libellum de poetis, et in hoc vitas eonim expo- stiisse, vix est quod dubitenuis : v. Isidor. Origg. viii. 7. Rol. Maresii Epistol. pag. 473. edit. Lips, et Voss. de imitat. c. vii. ^ 9. Utnmi \ero htPC Juvenalis vita sit Suetonii, quod plerique existimant, an Probi, cui una cum antiquis sclioliis in Juvena- lera a Valla et aliis tribuitur, (de quo Probo V. inf. in Ind. Editt. ad a. 1.585.) an denique Gramniatici ali- cujus serioris, non satis constat. Sal- raasius in commentatione, quae hanc vitam excipit, (ad Solin. pag. 320.) confidenter affirmat, earn Suetonio assignandam esse, et stylum id plane evincerc, nee repugnare jetatem. Sed qnam infirmum sit cjusmodi argu- ment\iin, e dictionis convenientia dnctum, pia^sertim in coinparatione tarn brevis scripii, facile intelligitur. Vi.v quoque crediderim, Suetonium, qui Juvenali ipqualis fuit, (v, Plin. Ep. I. 24. X. 95. 96. Spartiani vit. Hadriani c. 11.) tam pauca, et tarn incerta, (nam ne compertum quidem habuit, num poeta libertini locupletis filius fuerit, an alumnus) traditurum fuisse. Quisquis vero aiictor fuit bujus vit<r,ea saltern ceteris omnibus ct antiquior esse videtur et fide dig- nior. Eteuim non in plerisque tan- tum ii^qne optimis legitnr mcmbranis,

sed in nniltis etiam vel plenius vel contractius confecta invenitur. Ex quo probabile fit, illam, si non a Sue- tonio, certe ab antiquo aliquo Gram- matico proftctara esse, et seriores de- lude Gramniaticos sen monachos, earn transcribentes, alia omisisse, alia vero de suis attexnisse : cnjus generis plu- rimas interpolationes exUibet codex Vossianus ; quas ab Henninio, et, qui eum secuti sunt, sodalibns Biponti- nis, receptas esse mireris, cum vel jejiince sint vel ineptw. Pra^te^ea nuilta' quidem aliae Juvenalis vitas re- peri untur in codicibus ejus tam scrip- tis quam editis ; sed omnes, mutatis tantum verbis, ex hac expressae sunt et tanquam ex foute ducts, ut et re- liqua?, quas Gyrdldus, Crinitus, et alii coucinnarunt : quare in iis coUi- gendis exscribendisque bonam horara perdere nolui. Sufficiat duas appo- suisse, a quibus reliquae non multuni abhorrent. Altera extat in rod. Ms. Vossii, et ^/. Donati nonieu prap se fert, sed, recto Henniuii judicio, Cor- iiuti potius, aut Probi, aut Asperi, ant Euanthii, aut similis rompilatoris Gramniatici foetus est. Juvinalis iste Aqiiinatis (imnio Aquinas) fuit, id est ex Aquinio (Aquino) oppido, tempori- bus Ntronis Claudii Impcratoris. Pri- ma (etate iiluit, ad mediam ferme ata- tern deilamavit, iinde ct quasi diu tacvit.

24

VITA.

Junius Jutenalis, libertini' locupletis, incertum filiiis, an alumnus/ ad mediam fere aetatem declamavit, animi magis causa, quam quod scholoe se^ aut foro praepararet. Deinde+ paaconim versuum Satira non absurde composita in Pari- dem pantomimum/ poetamque'^ ejus semestribus militiolis tumentera,7 hoc^ genus scripturae indiistriose^ excoluit. Et tamen diu'° ne modico quidem auditorio quicquam commit-

NOT^

Fecit quosdam versus in Paridem panto- simpl. legitur prcepararet, unde se pa-

mimutn, qui tunc temporis apud Impera- toreni plurimnm poterat. Hac de causa renit in suspicionem, quasi istius Impe- ratoris tempora notasset. Sic obtentu militia pulsus urhc. Tandem Romam cum reniref, et Martialem simm non vi- derct, ita tristitia it angore periit anno atatis su(E altera et octuagesimo : Alte- ra dcprehenditur in fronte cod. Ku- lenkamp. M. Junius Juvenalis ex mu- nicipio Aquinati ordinis, ut fertur, li- bertinorum: Romce Uteris operam dedit ; declamavit non mediocri fama, vt ipse scribit : ' Et nos consilium dedimus Syll'ct.' Extremis Domitiani tempori- bus tnissus in exilium expertus est, quan- turn unius Idsfritmis ira valeret. Exu- lavit in Mgypto sub specie honoris, nee hide a rtovis Principibus revocatus est. In exilio ampliacit satiras et pie- raque rmttavit: invehiturque in cineres Domitiani, Decessit longo scnio con- fectus exul Antonino Pio imperante.

1 Ita rectc in 31. 44. 47. 48. 49. 55. 59. al. vulgo aiiteni perperam liberti legitur. Liberti quidem iidem sunt qui libertini ; sed illi tantum ex relatione ad patronum, lii ad ordinem suum, ita dicuntur : quod vel lironi- bus notum est.

2 In 4 4. (cod. Voss.) post voc. alumnus htec add ita : ex Aquinio, (im- nio Aquino) Volscorum oppido, oriun- dus, temporibus Claudii Neronis. Mox ferme \no fere legit awctor vita* modo a»cripta>, qua? sub Donati nomine circumfVjrtur.

3 Til »e adjeci c cod. Vallae. Vulgo

raret emend. Ernesti in edit. Sueton. et se praepararet Nic. Heins.

4 Post voc. Deinde in cod. Voss. inserta sunt haec verba : ad Poetices (forte poeticen) se applicavit, et post- qunm diu tacuit, uberiori litiorum jam gliscente contagione ab indignatione incepil : ' Semper ego auditor tan- tum ?' Deliinc paucorum, cet. Qua3 videntur esse laciniae, ab interpola- tore ali(|uo assutae.

5 In Paridem Domitiani pantomimum c. Voss. quod vulgat* lectioni prae- ferendum putabat Hennin. coll. Suet. Domit. c. 10. qui locus vel nihil pro- bat, vel ipsi saltern non favet.

6 Poetamque simpl. exhibent 31. 47. 48. 49. 55. 59 et al. In quibusdam libris reclius forsan legitur poetamque P. Statium ; in aliis poetamque Claudii Neronis ; (forte Calvi Neronis, li. e. Domitiani, qui ita vocatur Juvcn. Sat. IV. 38.) in INIs. Voss. Paridem Domitiani pantomimum el aula histrio- nem semrslribus tumentem ribrata, poe- tamque P. Statium composita hoc genus seripturte industriose excoluit ; in cod. Valla;, in Pnridon pant omimum poetam- que semestribus militiolis emitante (forte emicantcm vel innitcntem) hoc gams scripturte industrie excoluit.

7 Conf. Sat. vii. 89. et ibi Com- ment.

8 Hoc revocavi ex 31. 44. et al.

9 Industrie 3\. 48. 49. prob. Hen- nin, quia frequens ha!C vox isto scnsu Suctonio in Vitis.

10 Bene diu 31. in %(u) mox oniitti-

JUVRNALIS.

25

tere est ansus. Mox magna frequentia magnoque siiccessu bis ac ter auditus est, ut ea qiioque," quoe prima' ^ fecerat, infcrciret'5 novis scriptis :'+

Quod non dant proceres, dabit histrio : tii Camerinos, Et Bareas, tunobilium magna atria curas. Praifectos Pelopea facit, Philomela tribmios.'^

Erat tum'^ in deliciis aulas histrio :'7 multique fautorum ejus'^ quotidie provehebantur.'^ Venit ergo Juvenalis in suspicionem, quasi tempora praesentia"^" figurate^' notasset, ac statim per honorem militias/^ quanquam octogenarius, Urbe summotus, missusque ad praefecturam cohortis, in ex- trema ^gypti parte tendentis/' Id supplicii genus placuit, ut levi atque joculari delicto par esset. Verum intra bre- vissimum tempus angore et taedio periit/^^

NOTiE

tur est. Illud arrisit Henninio, qui etiam tiionef, sapienter Juvenalem ne modico quidein auditorio se commit- tereprimo esse ansutn, iitpote qui scrip- serit in eos, qui vel potuerint pro- scribere, vel auie tyraniii in suani peiniciem abuti.

11 Quoque abest 47. 48. 55. 59. al.

12 Prbno legendum putabat Hen- nin. cui cur vulgata displicueiit sci ip- tura non assequor.

13 Infert 31.

14 Scripturis 47. 48. 55. 59.

15 Hi sunt versus 90. 91. 92. Sat. VII. In cod. Voss. extat tantum ver- sus 88. et hemisticliium 90.

10 Time 49. iamen 47. 48. 55. 59. al.

17 Historio 31.

18 Suspicari possis : fai'ore ejus. Sed vulgata quoque lectio bene se habet.

19 Promovebantiir ^l. quod ab in penio indocti mouachi profectuni vi- detur.

20 Vocem prtpscntia e cod. Valhe restituit Hennin. quern secutus sum.

21 Figura 31.

22 MiUtioUe 31 forsan rectitis, et

aptins. Eadem vox etiam supra ad- hibetur, et recepta est ab Henninio.

23 In libris non tanluni omnibus verba ista hoc ordine junguntur : in extrema parte tendentis Mgijpti, quera ingratum ordinem mutavi. Huic emendationi faveut 31. et 43. (codi- ces Valise et Divaei) in quibus tamen alio sensn legitur : in extremam lE- gypti partem tendentis, quod probavit Hennin.

24 Extrema haec verba in cod. Voss. sic interpolata sunt : Verum in- trabrevissimum tempus Qths aMs, ascri- bitur Divorum choro, revertiturque Ju- venalis Romam, qui tandem ad Nervce et Trajani principatum supervivens senio et tadio vita cortfectus properantem spi- ritum cum tussi expuit, Mireris etiani ista inepti interpolatoris conimenta ab Henninio recepta esse, qui tamen liffc rccte annotavit: ' Verba 0eb$ avrhs, aserihitur Divorum choro viden- tur de Domitiano dici, qui Dominu* Deusque appellari voluit. Sed vero videtur repugnare Juvenalis aetas, jam octogcnarii, cum Urbe sumniove- retur ; cumque paulo post rcditum

26 VITA

CL. SALMASIl

In Juvenalis Vitam, a Suetonio, ut vul.<,^o putant, scriptam Commentarius, qui legitur in ejus Exercit. Plinianis in Solini c. 32. p. 319. sqq. (al. 449. sqq.)

Satiras Juvenalem in loco exilii scripsisse, hoc est in ^gypto, atque ibi decessisse placet plerisque veterum : missum autem per speciem honoris in ^g^^tum ad praefec- turam cohortis sub Domitiano, quod Paridem Pantomimura in aula tunc gratiosum scripto satirico laesisset, tradunt Dio, Suidas, et vetus Schol. ad Sat. iv. 38. Hoc ultimum si veritati consentaneum est, oportet eum rediisse post Domi- tiani excessum : nam et Romoe vixisse post Domitianum, ct scripsisse multa sunt, quae faciant fidem. Martialis 1. xii. Epigrammatum, quae sub Trajano composita et collecta sunt, Romae eum tunc fuisse aperte ostendit Epigramm. 18. Dtim tu forsitan inquietiis erras Clamosa Juvenalis in Subnra, Et col/em domincE ieris Diance, cet. Ergo Romae erat, non in ^Egj'pto, cum Satiram xv. de superstitionibus ^gypti lude- bat, ct falsmn dicit vetus interpres, qui scriptam in /Egypto asserit. Iladriani temporibus elaboratam arguunt ista ex eadcm Sat. vs. 27.

Nos mirunda qnidem, sed niiper Consule Junio Gesta.

Ita libri omnes, non Finco vel J unco. Dissyllabum est Ju- nio, ut Vindemiator tetrasyllabum Horatio, et Nasidienus ; ut

NOTyE

pcrierit, quomodo a Domitiano ex- et Trajnni principalum supervixisse,

lendere actatem potuit ad Nerva> et quos demiim excepit Hadrianiis. Vi-

Trajani principatum ? sane ita decern dentur aiitem verba arf AVrrtE cf Tra-

ft plnres supra centum anuos ex- jani principatum siipervivens ex mar-

plesse oportet: ait et Crinitus, se gine in rb Kef/ufvoi' librariorum incuria

r.ecdum repcrisse apiid auctores fide iutnisa, adeoque delenda. Neque

dignos, Juvenalem sub Domitianopul- sane ad Tiajani aetatem, sed et Ha-

sum. Quod si forte &fhv ai-rhv intel- driani pervenit ; sub quibns, rara ilia

ligas Atitinnum, aut pro ainhs legas temporum felicitate, videtur plera-

'AvtIvoos, reptignabunt sequentia, qni- que scripsisse.' bus dicitur Romam revertuB ad Nerva

JUVENALIS. 27

tenuia trisyllabiim Lucretio, Virgilio, Martiali. Q. Jutmim liusticnm intelligit, qui Consul fuit cum Hadriano tertio ejus imperii anno, urbis autem conditae dccclxxii. itaque paulo post consulatum Junii scripta ilia Satira. Vir doctus errat, qui ad consulatum Appii Junii Sabini ha?c referre raalebat, anno U. C. dcccxxxvii, quo is collega fuit Do- mitiani. Etenim extincto jam Domitiano omnes has Sati- ras scriptas fuisse, ipsee de se clare clamant, et alii jam probanmt. Tredecimam quoque sub idem ferme tempus compositam ipsa dicet. Ad Cahinum directa est, quem Fonteio consule natum sexaginta jam annos post se reliquisse disertim scribit. Duo tantum sunt Fonteii consules, qui hie locum habere possint. Prior C. Fonteius Capita, qui col- lega Vipsanii fuit ad a. U. C. dcccxii. a cujus consulatu si sexaginta annos numeres, in annum incides, qui praecessit Junii consulatum. Sed dicit jam eum reliquisse post terga sexaginta annos: ergo uno plus anno habuerit : quod tempus incidit in ipsum Junii consulatum, quo et scriptam fuisse constat Sat. xiii. et ilia in .5ilg\T)to accidisse inter Tentyritas et Ombitas, quae Sat. xv. narrantur tanquam nupergesta, con- sule scil. Junio; uthinc liqueat, xiii. compositam sub con- sulatum Junii, XV. autem paulo post ejusdem consulatum. De priore igitur hoc Fonteio Juvenalem interpretamur. Alter fuit L. Foriteius Capito, qui collegam habuit in consulatu C. Julium Rufum octavo anno post C. Fonteii consulatum. Ex his nos certum et compertum habemus, quatuor postremas Juvenalis Satiras initio imperii Hadriani contextas fuisse, rcliquas fortean sub Trajano, certe post mortem Domitiani. Nee dubium habeo quin Trajanum designet Sat. vii. pr.

Et spes et ratio studiorum in Ccesare tantum.

Ncronem hoc versu palpari notat vetus interpres. Inepte : nee aptius est, quod in eadem Satira versum hunc,

Prafeclos Pelnpenfacit, Philomela Tribunos,

de Nerone accipit, et propter hunc versum in cxilium a Nerone missum poetam scribit. Atqui tradunt eaedcm

28 VITA

glossse ad Sat. iv. 38. a Domitiano lelegatum cum fiiisse sub specie honoris in ^gyptum ad cohortis curam, ut liinc clarcscat, non ejnsdem auctoris esse glossularum illarum compilationem. Wale etiam, quantum equidera judico, scriptum in vita Juvenalis, auctore veteri sciiptore, qucm Suetonium %'ideri suadet stilus, ilium Paridem, propter quem pulsus est Juvenalis, Claitdii Neroiiis Pautomimxim fuisse. Sic enim ibi scribitur: deinde paiicorum versuum Sat'ua iinn absurde composita in Paridem Paiitomimum potlamqiie Claudii Neronis, ejus iemestribus militioHs tumentern, genus scriptures industriose excolnit. Haec verba innuunt, Paridem pantomi- mum et poetam fuisse Claudii Xeronis, quod falsum et absurdum. Nee tempora congruunt, sed recte in veteribus quibusdam desunt ilia Claudii Neronis, qu?e attexta sunt ab aliquo sciolo, qui Paridem pantomimum temporibus Neronis legerat. Scribe igitur : paucorum versuum Satira non absurde composita in Paridem pantomimum, poetamque (jus semestribus mi/itio/is tumentern. Confirmatur hccc lectio a Juvenale ipso Sat. VII. 88. 89. his versibus, quos alludit auctor ille :

Ille et militia multis largitur honorem, Semestri vatum digitos circumligat auro.

De Paride loquitur, nee de pantomimo Neronis, sed Domi- tiani, cui et hoc noraen fuit, accipiendum esse arguunt prae- cedentia de Statio: vs. 86. 87.

sed cum /regit subsellia xersu, Esurit, intactam Paridi w/sj vendat Aguven.

De Thebaide Statii scrmo est, quam elaboravit ille sub Domitiano, ut et reliqua poemata. Carmine etiam certavit in Agone Capitolino, quem Domitianus instituit, nee vicit, quod eum tunc totum sibi vindicaret sua Thebais. Pottam Paridis eum vocat Suetonius, quod Agaven Paridi vendi- disset. De codem Juvenalis ibidem v. 93.

Haud tamen invideas vati, quem pulpita pascunl :

vates enim pantomimi, qui carniina scriberet histrionibus

JUVENALIS. 29

desaltanda, et scenicis ea venderet. Semestribus mililiolis iumentem dicit, qui favore et suffragio Paridis semestrem tribunatum emeruerat. Legisse ergo videtur apud Juvena- lem :

Ille et militia tnultis largitur honorem Semestris, vatum digilos circumligat auro.

Per militiam semestrem intelligit tribunatum semestrem, cujus mentio apud Plinium Ep. iv. 4. qua rogat Sossium, ut Cal- visium Nepotem tribunatu semestri splendidiorem faciat: •per digitunim aurum annulos aureos et dignitatem equestrem. Sed quod Juvenalis separavit, in unum jungit auctor ille, ut fortasse legerit :

lUe et militia, multis largitus honorem Semestri vatum digitos circumligat auro.

Nam vatem semestri militia tumidum dicit, non equestri dig- nitate. Fuere Tribuni Laticlavii, qui in spem senatorii or- dinis Tribunatum gerebant. Honim mentio frequens apud veteres : nam senatorii ordinis insigne latus clavus. Fuere ergo et Angusticlavii , quasi secundi ordinis Tribuni. Augus- tus clavus Equitum nota, ut et annuli aurei. Ex eo genere et nota fuisse constat Tribunatus semestres, qui Equitibus tantum aut equestri dignitate donatis conferebantur. Ita poetis suis Paris Pantomimus semestres tribunatus et jus ammlorum simul donabat. Ideo hujus generis Tribunorum semestre aurum vocat, quia ut dignitas eorum semestris, ita et insigne. Ridiculus porro \\r magnus est, qui semestre aurum idem esse docet, quod ab eodem poeta astivum aurum dicitur Sat. i. 28. Multum sane inter utrumque est. Deli- catus et mollis, quia vinferre poterat paulo majoris potideris gemmam, annulos faciendos curabat ex auro leviore, per a^.statem praesertim gestandos, ne digitos in sudorem darent graviores. Hoc in Crispin© Satiricus notat, et carpit, quasi inauditae et inusitata? raollitiei argumentum, non quod moris essct, alios per sestatem annulos, per hiemem alios gestari. ^Estivum aurum de levibus annulis, ut vcstes serictc levitate

30 VITA

astiva Plinio, et astite viaticatus Plauto, qui levi viatico in- structus est. Praeterea non semestre sesti^^im illud aiirum diceretur, sed trimestre : nee enim sex totos menses durat aestas, ut nee semestris est hiems. A.t semestre aurum annuli sunt, quos gerebant Tribimi semestres, pro insigni suae di^itatis. Diximus Suetonium videri auctorem vitae Juve- nalis, quam alii Probo ascribunt. Stilus id plane evincit, nee repugnat aetas. Adolescentulum se fuisse testatur Sue- tonius sub Domitiani imperii finem, cum exhaustus operum ac munerum impensis ille princeps omnium bona confiscaret, ct praeter ceteros Judaicum fiscum acerbissime exigeret, quo tempore Juvenalis mediam astatem jam excesserat. Vitam illam hie paucis examinabimus, ut quantum discrepent, quae ibi de Juvenale tradimtur ab his, quae alii tradunt, constare possit. Dicit JuvenaJem ad mediam fere esfatem declamasse, animi tantum causa. Cum octogenario major obierit, media aetas ejus quadraginta circiter annis definienda est. Tantun- dem erit, etiamsi triginta vel minus etiara ponas. Deiride, inquit, paucorum versuum Satlra non absurde composita in Paridem pantomimum pottainque ejus semestribus militiolis tumentem, hoc genus scriptura induslriose excoluit. Post mediam itaque actatem ad scribendam satiram animum ap- pulit. Paris ille sub Domitiano floruit. Poeta ejus Statius est, quern Paridi Agaven tragoediam a se compositam, ne esuriret, vendidisse ea Satira vii. 8G. sq. dicebat Juvenalis. Tota ergo ilia Satira Juvenalis, quam primam omnium scripsit, in Paridem pantomimum vibrata est, quam et paucis versibus constitisse dicit auctor. Hie notandum est, non dicere ilium, propter cam Satiram Juvenalcm in exilium actum fuisse, quod tamen alii omnes scriptum reliqueruut, Dio, Suidus, Sidouius Apollinaris (Carm. ix. 270.) hoc versu, qui Juvenalem designat :

Iratifuit hislrionis exul :

atqui id erat hoc loco non omittendum, cum altum dc ea re sileiitium sit, eo maxime loco, quo taceri non debuit, inde colligere licet, non tunc temporis, nee propter id Urbe sum-

JUVENALIS. 31

motum fuisse. Sequentibus hoc magis probabitur. Cuin Satirae faciendse auspicium diixisset a Paride Pantomimo, genus hoc scripti postea studiose excoluisse memorat. Quod factum s non fuit, si poenam potius quam gloriam in auspicio scriptionis nactus asset. Nemo sanus quod semel nocuit, tanta industria excolit. Sequitur: et iamen diu ne rnodico quidem auditorio quicqiuim committere est ansus. Ergo Ro- mae diu vixit post illam primam satiram, multumque tempo- ris dedit procudendo ingenio in illo scripti genere, prius- qucim quicquam auditorio commitleret, hoc est, priusquam publice recitaret. iliox, inquit, magna frequentia, mognoque successu bis ac ter auditus est, ut ea quoqiie, qua prima fecerat, inferciret novis scriptis. Scripta sua turn recitavit publice, hoc est, satiras illas, quae hodie extant, quibus etiam ea in- seruisse dicit, quae prima fecerat: et subjicit auctor bos versus :

Quod non dant proceres, dahit histrio : tu Camerinus, Et Bareas, tu nobilium magna alria curas : Prafectos PelopeaJ'acit, Philomela Tribunos,

Haec igitur de illis sunt, quae in prima Satira posuerat, ad- versus Paridem composita, cum aliis, quae de poetis et Sta- tio Agaven suam Paridi vendente leguntur, nunc Satira vii. cui infulta sunt ab auctore, quo tempore scripta sua recita- vit et edidit. Positis his versibus annectit Suetonius hjec verba: Erat turn in deliciis aula histrio, multiqxie fautorum ejus quotidie provehebantur : venit ergo Juvenalis in suspicionem, quasi tempora Jigurate notasset : ac statim per honorem militiee, quanquam octogenarius, Urbe summotus, missiisque ad prafectu- ram cohortis in excrema parte tendentis JEgyyjti. In his cardo rei vertitur, quia ex his verbis hallucinandi ansam arripue- runt omnes, qui scripserunt, Juvenalem sub Domitiano in exilium pulsum, quod oft'eudisset Paridem, et in Paride Domitianum. Nam et hos versus de Paride primum factos esse constat, et propter hos versus hoc loco diserte scribit auctor, Urbe sunmiotmii fuisse Juvenalem, qui in suspicio- nem vencrat, quasi iigurate tempora taxasset. Sed nee or-

3S VITA

dinem vitae et scriptoriim Juvenalis, nee mentem Suetonii attendisse videntur, qui in hunc lapidem impegerunt. Hie disertim tradit, octogenarium turn fuisse poetam, eum Urbe summotus est. Quadragenarius erat, aut etiam natu minor, certe media? aetatis, cum primam illam Satiram composuit, qua Paridem laesit. Demus circa initia imperii Domitiani scriptam esse, et quadraginta annonim tum fuisse Juvenalem, si id quod illi superfuit eevi usque ad octogenarium com- putes, in sextum Hadriani annum devenies : non igitur sub Domitiano, sed sub Hadriano in exilium actus est. Hoc enim necessario concluditur, quandoquidem octogenarius et mediae aetatis Domitiano imperante simul esse non potuit. Certe octogesimum aetatis annum Domitiani aevo~attigisse non est verisimile, cum verum sit penultimam Satiram ab eo scriptam fuisse post Junii Rustici consulatum, id est, post tertium Hadriani annum. Quare si octogenarius Urbe pul- sus est, nee a Domitiano pulsum, nee in gratiam Paridis, constanter asseverare possumus. Praeterea clarissime tes- tatur Suetonius, Urbe exactum eum propter illos quidem versus, quos superius attulimus, sed cum jam eos infulsisset novis scriptis, ex prima nempe Satira, qua Paridem tetige- rat, translatos. At Satira ilia septima, eui inferti sunt et inserti, quaeque hodie legitur, sicut ab eorecitata postremum est atque vulgata, Domitiano jam pridera extincto prodiit. Nempe et quarta similiter co morluo emanavit, ut ex his constat: (Sat. iv. 37.38.)

Cum jam semiauimum laccraret Flavins orhem VlUmus, et calvo serviret Roma Neroni.

Rem ibi narrat, quae longe ante, ut apparet, aceiderat, Do- mitiano nimirum imperante. Eandem Satiram ita clausit :

Sed periit,postijiiam cerdouibus esse timendus Cosperat :

quod dc Domiliano dictum est. Ex his omnibus colligi non absurdc, immo verissime potest, corpus Satirarum, quale hodie extat, sub Hadriano frequcnti auditorio rccitatum a

JUVENALIS. 2S

poeta publicatumque fuisse, cum satis iitique constet, tre- flecimatn et decimara quintam, quae penultima est, initio Hadriani scriptas esse, ad tertium regai ejus annum. Tum in siispicionem veuit, quasi tempora figurate iiotasset, propter ilia verba^ qua? leguntur Satira septima (vs. 90.)

Quod no)i dant proceres^ dabit histno.

Singula3 hae voces Suetonii ponderandas sunt, in suspicionem venif, et quasi Jigurate tempora nota&sct. Cum cnim tola ilia Satira res et homines anterioris temporis carpcre videatur, et norainatim Paridem arripiat, qui sub Domitiano floruit, et potuit multum in provebendis suis fautoribus, Jigurate ta- men etiam praesens tempus notare tum visus est, quo simili- ter et histrio quidam potens, et scenicas gratiosaj militias^ tribunatus, et pragfecturas, fautoribus suis conciliabat. Hoc nee abludit a moribus Hadriani, qui varius in omnibus fuit : nam et psallendi canendique studio tenebatur, et coraoedias tragoediasque semper in convivio exhibebat. Licet autem nihil tale scripserint auctores vitae Hadriani, qui hodie ex- tant, non dubitanter tamen id possumus atfirmare> tot certis argumentis et testimonio Suetonii, quod omnia superat, in- ducti.^ Finge, vero, verba ilia, quod non dant proceres, dabit histrio, de tcmporibus Domitiani dici, et in Paridem panto- mimum illius asvi, nulla tunc erit figura, nidlum ff-;/^aa, nul- lum oblique dictum : nam districte ac directe tempora Do- mitiani taxant, et Paridem aperte nominant, et nimiam ejus potentiam notaut. Nihil ergo isiicjiguratum, si tcmporibus Domitiani, quod dictum est, sicut recte convenit, et expres- sum est, accommoderaus. Sed si in personam Paridis dic- ta, et in Domitiani imperium dirccta, tacite in historiara Ha^ driani, et ad tempora ejus culpanda torqueantur, tum figu- ratae orationis et notationis instar id obtinebit, Etenim fi- gura est, cum sub alterius persona, quem nominamus, alte- rum eeque vitiosum, qui ita designatur, utauditori relinquatur inveniendus, fatigamus. Sic Juvenalis sub nomine Paridis Domitiani Pantomimi carpere ac notare figurate voliiit Hadriani imperium; sub quo et potens aequo histrio

Delph. et Var. Clas. Jttv, C

34 MTA

extitit. Si non hoc V0it.it, certe in suspicionem banc venit. Quintilianus : Schema tocatur, in quo per quandnm snspicio- nem quod noyi dicimus accipi volumus : inde Jigurafe dicere, ct Jiguratcc coritroversia. Atque ideo per speciem honoris ad prafecturum cohortis in Mgyptum missus, atque Urbe sumrao- tus: non relegatus in Oasa, ut quidara volunt, nee Pentapo- lim, ut alii, sed Syenen, qua? urbs ^gypti ultima, in qua ties cohortes praetendebant. Id supplicii genus, inquit Sue- tonius, placuit ut levi atque joculari delicto par esset. Sed inquiet aliquis, si Urbe relcgatus est sub moderate Principe, qualis erat Hadrianus, co tantum nomine, quod fig:urate tempora ejus taxare visus esset, cur Domitianus adeo inhu- manus et immanis Princeps sine noxa poenaque dimisit eum, a quo adeo aperto rectoque telo per latus Paridis petitus fuisset? Praeter alia multa unum hoc praecipue respondere est, Satiram illam, quam primam omnium in Paridem Do- raitiani fecit Juvenalis, paucorum versuum fuisse, nee auditam publicc, nee editam, sed paucis si forte scliolasticis homini- bus et doctis \isam. Ita hoc verisimile est, ut nihil sit verius. Nam post hoc experimentum cum di*i multumque se in eo scribendi genere exercuisset, senex admodum sub Hadriano scripta sua auditorio frequenti bis terque commi- sit, atque in vulgus emisit, satiras, nempe has omnes, quae hodie extant, in corpus unum digestas, quibus etiam inse- ruit ea qua; prima J'ecerat, ut ilia in Paridem. Sic pars earum sub Domitiano composita, pars sub Trajano, quaedam sub Hadriano factae, omncs autem Hadriani aevo recitatae et pub- licatae, quo tempore in suspicionem venit, quasi sub specie taxnndorum Djmitiani tcmporum prasentia denotare voluerit. Atque ob id Urbe remotus jam octogenarius. Hasc scire Sue- tonius potuit, qui eadem fere aetate vixit, nee quisquam alius prfxiter eum singTilaria ista de vita et seriptis Juvenalis nosse quiverit ct in literas refcrre ; a quo hauserunt omnes, qui postea vitam hujus poetae exposuerunt, Dio, Sidonius, Suidas, et veteres scholiasta% Sed ex male intellectis Sue- tonii verbis errarunt, cum a Domitiano pulsum in gratiani Paridis, quern satirico morsu pcrstrinxcrat, dixerunt. Sic

JUVENALIS. 35

ct ultimam JEgypti partem alii de Pentapoli acceperunt, alii (le Oasis. Praeter ha^c omnia Juvenalcm non ivisse iu exi- lium temporibus Domitiani, quemlibet idonco teste potentius eviacit Martialis, qui libellis illis Epij^rammatum, qiios sub Domitiano scripsit, frequenter Juvenalera compellat, quasi in Uibe tunc cum maxime aj^entem, cui et nuces mittit sa- turnalicias lib. vii. ep. 91. Pertendere aliquis etiam pos- set, sub Trajano potius, quaui sub Hadriano relegatum fuisse. Sed illud impedimento est, quod postremas satiras scriptitasse eum sub Hadriano constat. Suetonius autem -scribit, intra brevissiinum tempus p^ ri/ise, postquam in ^Egyp- tum missus est, ibique statim longuorc ac tadto vitam Jinisse, quod non mirum est de octogenario. Falsum est igitar, quod tradit vetus interpres, poetam in exilio satiras suas composuisse ; atque ibi etiam turn fuisse, cum propter su- perstitionum diversitatem Ombitae et Tentyritae inteniecivis caedibus sese invicem contuderunt: qucisi a temporibus Do- mitiani usque ad initia Iladriani imperii in exilio suo per- manserit atque etiam obierit. Quod enim dicit in ea Satira, <xv. 45.) uotalum sibi, barbaras nationes superioris a^^gypti luxurie non cedere Canopitis et AJexandrinis, hoc non refer- ri debet ad illud tempus, quo Satiram earn scribebat, quasi in re praesenti tunc fuerit, cum ea gesta sunt, quae ibi descri- bit. Quippe Romae scriptam esse raulta arguunt. Nee rursus ad id tempus referenda videntur, quo in ^'Egypti par- tem ultimam a Domitiano missum volunt, quod prorsus fal- sum esse ostendimus. An non alio tempore atque alia de causa iEgyptum lustrare juvenis potuit Juvenalis? animi nempe gratia xxi Tr,c Jo-Topj'a, x°^P^^> "t urbes regionis illius populorumque mores cognosceret? Tunc dc luxurie Ombi- tarum et Tentyritarum ea notaverit, quae ibidem refert. Certe scriptis omnibus satiris et publicatis octogenarium ejectum Urbe in .Eg) ptura fuisse per specicm honoris, ibi- que intra brevissimum tempus tasdio periisse Suctonio crc- dendum.

86 VITA

Y I T A J U V £ N A 1. 1 8

quam perseqiiitur Dodwell. in Annal. Quintilian.

§ XXXVII — XLI.

JuvENALEM scripsisse ante Plinium sub Domitiano et a Paride actum esse in exilium, recepta est, etiam apud Eiii- ditos, opinio. Inde nimiiiim oriunda, quod irati hisiriovh exulem ilium appellet Sidonius Apollinaris. (Carm. ix.270.) Ira'iim ilium his(rionem Paridem intelligunt, et quidem postc- riorem ilium Paiidem, propter aelulterium cum Domitia occi- sum a Domitiano. Ab illo credunt Paride, pix)pter pancos quosdam Satirge, quilnis ilium perstiinxerit, versi/s pulsum fuisse in exilium Juvenalem, missum nimirum per speciem honoris ad prcufecturam co/iorlis i/t exlrema parte tendeutis JEgypii: inde nunquam rediisse, verum intra brevissimuni tetnpus angore at fadio periisse. PIa?c si vera essent, sic ai/te repudium Domitia, quo tempore Paris occisus est, oportuit scripsisse Juvenalem. Aliquot certe annis ante corisccrafio- nem Julia, qua3 anno periit, ut vidimus, JExve, nostras xci. multis certe ante finem Domitiani annis, cui adeo ipse su- peratcs esse non potuit. Ita periisse necesse erat, antea quam scriberet Plinius, tantas illas Quintiliani divilias. (v. Juvcu. Sat. VII. 188 sqq. coll. cum Plin. Ep. a i. 32.) Quo tandem, quccso, illius nierito? Quo etiam inj'esto Principe, cum Do"- mitiani gratia esset florcntissimus? Ubinam ergo beat it ado ejus ilia, quam adeo in illo celcbravit discipulus Plinius? Mirum est profecio, nondum vidisse Eruditos, quam haec onjnia ineptc invicem cohaereant. Atqui illud ipsum sus- peclam banc scntentiam facere poluit, (piod longc verisimi- lius est a modicis ilWaJacnltatibus, quas memorat Plinius, ad divitias nostrum fquarum meminit .luvenalis) ascendissci, quam vice versa ilium a divitiis ad modicas facultates rcci- disse. Ita certe cum nullo prorsus insigni infortunio nota^ tum observarunt veteres.

Sed miri sunt in hac univcrsa causa tarn reccntiorum

juvenAlis. 37

qr.am etiara veteriim errores. Paridem ilium seniorem intel- lie^unt vitae Juvenalis aiictor Anonymus, et A^etus ille, quern hubemus, Juvenalis interpres, Claudii iiimirum Neronis libertum, a Patrono ipso, ut Dio lib. l. et Suetonius Ner, c. 54. testantur, interfechun. Proinde ad Neroniana tempora ilia refert Scholiastes (ad Sat. vii. 92.) in quibus Paridis raentionem fecit Juvenalis. Ita Domiliani tempora pertin- gere Juvenailis non potuerit, qui paulo jyost exilium obierit, quod tamen, vel ex ipso Satirarum opere, constat esse fal- sis.simum. AiqynjunioTem ilium fuisse Paridem a Domitiano caesum, quern peistrinxit Juvenalis, vel inde constat, quod Stoinim poetam dicat, post recitatam cum laude Thebaidem, Ag-aven suam tragoediam Paiidi illi vendidisse. Hie sane Statins ab eo, quern haberaus, alius esse non potnit. Edi- derat ille Thebaidem suam paulo antea quam primum ederct Sylvarum librum : probatam nimirum antea recitationibus. Ita post initium Domitiani, et tamen ante Paridis ca?dem et repudium Domitiae, Agaven vendiderit oportet Statius. Adeo prasterea certum est, post cadem Domitiani Satiras scripsisse Juvenalem, ut mirum sit profecto, monitos a Lipsio, (lib. iv. Epist. Quajst. ep. 20.) et Salmasio de co amplius dubitare posse viros eruditos. Non repeto hie argumenta, jam ab illis olim observata. Novxmi addo, cpiod illos fugerat, sed vero longe certissimum. Murium ille Pris- cum dicit (Sa,t. i. 47. sqq. et viii. 120.) uuper Afros discinxisse, proinde eiulem factum damnatum repetundarum ; sic tamen ut Diis ipse irutis frueretur, provincia autem rictrix ploraret. Hanc ipsam Afrorum causam coram Trajano tertium Con- sule Plinius egit mense Januario anni c. et quidem eo eventu, ut rapta j^sco addicerentur, quaj causa erat proviuciee piorandi, veliquis ipse in exilio frueretur. (v. Plin. Ep. ii. 11. 12. ct Paneg. c. 7G.) Sunt et ilia Juvenalis de Domitiano verba : (Sat. IV. 37. 38)

Cum jam semianimcm laceraret Flavins urbcm Ultimus, et calvo serviret Roma Neroni.

Hasc verba ad cxdium poetae rctulit vetus Sclu>liastcs.

75585

•)8 VITA

* Propter quod,' inquit, ' sub specie honoris relegatus est ad cohortis curara in ^gypto, Hoasa, ubi mortuus est.' Sed mitius fingitur Domitiani, quam fuit, ingenium, cum verba ilia exilio expiata credimt, et quidem tali exilio, quod speciem haberet honoris, quod prafectura potius quam exi/ium appel- jaretur. Fuit quidem Juvenalis in exilio, etiam in JEgi/pto, ut e Satira ejus colligitur xv. 45. non tamen certe sub Domitiano. Imo Juvenalem in ipsa Subura meraorat Mar- tialis, (Ep. XII. 18.) anno postquam in patriam rediisset, (quod Trajani tertio Cousulatu factum) ad minimum ^Eraj nostras Christian^e cm. post ca?dem Domitiani viii . cum tamen tadio et angore (exilii scilicet) morluum testetur vitae Auctor Anonymus. Nunquam rcdierit oportet, qui tadio exilii et angore sit mortuus. Fieri tamen vix potuit quin redierit, iServa exules revocanle, qui a Domitiano fuisset relegatus, si quidem Domitiano fuisset superstes. Praesertim ille, qui per ipeciem honoris exulaverat. Ita pugnant omnia, quo minus vera esse possit recepta ilia sententia.

Sed vero a Sidonii illo testimonio pendent recepti illi errores, irafi histrionis exulem Juvenalem appellantis. Addit praeterea manifestum, ut putat, Suidae Auctorisque veteris, qui vitam Juvenalis conscripsit, Ryckius. Atqui non idem dicunt illi, ut mox videbimus, quod putat ille dicere Sido- iiiura. Ego potius vicissim ex iilis explicandum existimo Sidonium. Sic autem se rem illam totara habuisse censeo. Exul erat, uti jam dixi, Juvenalis, cum Satiram scriberet xv. Hoc confirmat etiam in vs. 27. Scholiastes : ' De se,' in- quit, ' Juvenalis dicit, quia in iEgypto militem tenuit, et ea promittit sc rclaturnm quae ipse vidit.' Proinde rixas illi ipse afiuit, quam describit inter Ombitas et Tcntyrilas, Tempus autem ipse designavit rixas illius, cum et nuper illam contigissc dicit, et quidem Consule Junto Sat. xv. 27. Scio quidem, Vincuni nonnullos, Juncuin alios in loco illo legere. Id quoque scio, in Inscriptionibus, non tamen horum temporum, occurrere JEmilium Juncurn. Sed, qui- cumque demum is fuerit Consul, Ordiuarium certe fuissc verisimiUimum est. Desisnatis enim Consulibnsres, extra Ita-

JLVliNALIS. ti9

liam gestas signare non solebant, teste Dionc 1. l. Juncuin auteni aut //wcma/z nullum prorsus agnosfuiit horuui tempo- rum Fasti inter Consules Ordinarios. Rectius ergo Juninm re- ponunt Codices et ftdc pariter et numero potiores, ne quidem metri ratione refragante, lit jam olim observavit Salmasius. £t quidera Jumiim duplicem habent Fasti coaevi Juvcnali, alium Domitiani in x. Consulatu Collegam, Jppiiim Jntihim Suhifiii/n, amio Domini lxxxiv., alium Hadriani in sue itidem Consulatu iii. collegam Q. Junium Rmticum. Quo minus prior intelligi possit, obstant ilia omnia, qua? in his ipsis Satiris occurruut, Domitiani temporibus recentiora. Posteriorem ergo intellcxerit oportet amio JErse receptfe cxix. Hoc ergo anno erat in ei///o J//re;?a/is testis earum, quas deridet, rixarum. Sed vero Roma ilium ejicere non potuit TrajauuSy qui ab anno usque cxn. Romoe ipse non aflfuit, ncc etiam ante annum cxviii. quo Romam venit Im- perator, Uadiiattus. Romce enim nata est exiUi occasio, quod Jlonne Satiros recitaverit, quod Roma: secundis omnium suf- fragiis exceptus fuerit, quod Romce Princeps ille, quicumque iuerit^ingeniis foverit, prafeciurisque poetas remunerari soli- tus fuerit, et quidem interpellantibus (qui Paridis in loco videri possent) seu amicis, seu fibertis. Inde enim factum, utquae in Paridis olim c7^/'M«f/i opprobrium scripsisset Juve- nalis, ea Princeps in suam amicorumve aut etiam temporum suorum contumeliam accepcrit. Inde nimirum, ut lei-i atque joculari delicto, ut observavit vitce Auctor, par etiam poena deceraeretur. Semeslres Paridis militias, Tributiatns scilicet, Puelis venditas exprobrat Juvenalis Sat. mi. 88. 89. 92. Ita uimirum, ut Prafeclos Pelopea, Tributws Philomela fecerit. Proindeipsc cohortis prcvjeclura donatus est, quasi Satirarum piaemio. Plane hoc pro indole Hadriani satis joculari, et pan<E loco, et in speciem Iwiioris. Objectat ille venalia ilia poemata emtorum nomine edita, captatosque adeo ab illis alienorum operum honores. Nescio an proinde i/igenii sui foetus sub libertorum nomine ediderit Hadrianus, (hoc enim de eo testatur Spartianus,) quo se adeo alienum ostcnderet a convitio illo captandi debitos alienis openbus honores, ut

40 VITA

contra sua alicuis nominibus supposuerit, et quidcm, qiialis Paris fuerat, libertorum. Ifcaque et llonicz fuerit oportet, et sure indolis experimenta dederit in literates munificentis- sima::, cum Juvenalis ilia in se dicta suspicari posset Hadria- luis. Sic ante anni cxviii. finem, aut cxix. initium, niitti vix potuit in exilium Juvenalis. Erat autem, cum relegare- tur, octogenariiis. Proinde iiafus fuerit vel anni xxxviij. fine, vel xxxix. initio. Inde reliqua Juvenalis tempora erunt arcessenda.

Ait vitae Auctor ' ad mediam fere ?etatem declamasse, animi magis causa, quam quod scholas aut foro praepareret.' SuflVagatur et ipse, cum ait se consilium dedisse Sulla, privatus lit allum doimiret. (Sat. 1.16.) Plane declamaiorium illud erat argumentum. Inde facundire nomine ilium cele- brat Martialis. (Epig. vii. 9J. 1.) Recte nimirum ille, satis- que, pro temporum ratione, congrue. Media enim cetas Ju- venalis incurretin annum, pro nostris hisce calculis, lxxviii. vel Lxxix. multis antea annis, quam scriberet ilia Martialis. Sed nulla adhuc meraoratur ejus celebritas a re poetica, ne quideui a Quinliliano, ubi agit de scriptoribus Satirarum. Non equidem, ut suspicatur Rigaltius, quasi ilium laesisset hoc ipso Satirarum opere Juvenalis. Tantum abest, ut id raoleste ferre posset noster, ut sane contra nuspiam illius, nisi cum honore, meminerit. Sed monet noster lectorem ali- quoties, (v. Quintil. iii. 1. et x. 1.) se dedita opera a nomi- nibus viventium abstinere. Et multis postea annis scripsit Juvenalis illas, quas habemus, Satiras. Addit enim vita? Auctor, posteaquam declanialionibus inclaruisset: ' Dcinde paucorum versuum Satira non absurde composita in Pari- dem pantomimum poetamque Claudii Ncronis, ejus semes- tribus militiolis tumentem, genus scriptura; induslriose cxcoluit.' Proinde unicam illam liiisse paucorunique ver- suum Satiram innuit, quam primam scripsit Juvenalis: c*im cum 7ion absurde cuntposilani ipse judicasset, inde animos sumsisse od genus scriplurce induslriose excotendum. Mansit tamen intra privata Aucloris scrinia prima ejus i!la in hoc irenerc scribendi excrcitatio. Adto nimirum

JUVENALIS. it

ab eo nondiim edita, ut ne quidcm AmicoruDi auditoriis recitanda crederetiir. Sic enim siibjungit Auctor: Et tameii din ve modico qnidem Audilorio quicquam commillere est ausus. Id quod etiam primis prima; Satira verbis satis aperte sig:nificat ipse Jmenalis, Xec enim alio spectare videntnr ilia, in qiiibus queritur, tamdiu se fuisse Poe- tUTum recitRutiura. audltorem, semper damasse Froutonls pla- lauos, et coHviiha marmora, ruptasque assiduo lecfore colitm- ?ias : cum ipse scilicet nondum in co scripti genere aliorum patientiam exercuisset. Tarn longe aberant ilia a Paridh ira concitanda, si vel superstite Paride fuissent scripta, eiim irritare non posscnt, cum nondum emanassent in publicum. Nee tamen verisimile est ante cccdem Faridis vel illam pau- corum versuum Satircun scripsisse Juvenalem. Nihil, fateor, de scriptionis tempore accuratum tradidit, quern unicum ha- bemus de his rebus testem, vitse Auctor Anonyraus. Id unum indicat, post medium cctatem ad ilia Juvenalem studia deflexisse. Sed nihil plane de studiis ejus poeticis Poeta Martialis. (Ep. \n. 24.) Is tamen se ita Juvenah familiarem ftiisse gloriatur, ut non niagis Pyladi amicus fuerit Orestes, aut Theseus Pirithoo, ne vel arcana Juvenalis stiidia Mar- tialem latuisse suspicemur. Imo a mortuis ille (Sat. i. extr.) prudenter abstinendum esse censet. Tantum abest at vivum Paridem vel in prima ilia Satira laceraret. Juniorum ergo Auctorum ista sunt tantimimodo ratiocinia, noa autem e veterum monimentorum coaeva fide depromta testimonia. Cum vero genus scripturce indnstriose excoleret, turn et reli- quum Satirarum corpus scripsit, inque illam, quam retinent hodieque, formam redegit, et ea qnoque, qua prima fecerat, Hovis scriplis iiifercivit. Sunt enim ilia Auctoris Anouymi verba: JSlox magna Jrequenlia magnoque successu bis ac ter auditiis f'st, ut ea qnoque, qucc prima feceral, injhciret novis scnptis. Recitavit, ni tailor, omnia, emisitque iu publicum, anno cxviii. postquam Romam venisset Hadrianus, quem ille Principem a benevolo ejus in ha3C studia animo in hac ipsa Satira (vii. 1.) in ([ua occurrunt verba ilia de Paride, conimendat. Inde, ni i'dllor, animos sumsit scripta sua in

45 VITA

publicum eraittendi. Inde taiitus illc rccitantium nuraenis, de quo in prima Satira, cum spes ilia lucri appareret, di- tante professores, uti vidimus, Hadriano, Omnes ergo Satiras sub Hadriano editas existimamus, non postremas tautummodo, ut voluit Salmasius. Paratas enini ad editi- onem uno eodemque tempore fuisse vel illud arguit, quod bis illas terque recitaret. Nou scilicet seorsim, sed unis conti- nuisque recitationibus, quas quidem ante exiiinm scripserat, universas. Cumque diu se a recitatione continuerit, proinde anni cxvni. fine, feriis fortasse, quas recitationibus ple- rumque dabant, vindemialibus, non autem asstivis, recitavit. Ultimas Satiras a xiii. turn certe scriptas nota ilia sexagc- simi a Fonteii consulatii anni docet, etiam observante Sal- masio. Ad Trajani etiam tempora cxeuntia spectabant terra motus illi, quorum mentio occurrit in Sat. vi. 409. 410. observante Lipsio. Erat enim terra? motus ille anno pro nostris calculis cxiv. exeunte, pro rcceptis autem ex v. itidem exeunte. Et Frontonem ilium, cujus platani et mar- mora perpetuis poijtarura recitationibus sonabant, ut nos docet Juvcnalis ipso Sat. i. initio, non alium existimo a celeberrirao Oratore M. Cornelio Frontone, Marci Luciiquc Antoninorum Magistro, qui sub Hadriano praecipuc et Pio et Marco floruit, ne ad tempora Hadriano antiquiora possit commode referri. Vidit ilium certe audivitque sub Pio Gel- lius. (Noct. Att. xiii. 28. xix. 8. 10. 13.) Consulatum autem sub discipulo gessit, ut videtur, Marco. Erant, fa- teor, alii quoque illis temporibus Frontones, ut observavit olim ad locum junioris Plinii Catanacus. In illis etiam Pronto Catius sub Trajano Orator et ipse et Senator Plinio ipsi coacvr.s et ab eo non uno in loco memoratus. (Ep. ii. 11. IV. i>, VI. 13.) Ilium grandaevum admodum fuisse opor- tct, si Marci tempora attigerit, si Plinii tempore tetate fii- erit senatoria. Eundcmque sane credidit Catanaius. Nescio an rede. Sed temporum ratio, et favor in illmn Hadriani, et par adeo illius in literatos studium id cfliciunt, ut non alium ilium fuisse verisimillimum sit a Marci prasceptore, de quo loquitur Juvcnalis. Id tamcn prjccipue suadet, uti

JUVENALIS. 43

dixi, tantus iUe recifautium tmuienis, temporibus Hadriani convenienfior quam Trajani. Trajano ccrte imperante Ro- mam ita rcliquit Martialis, ut in patriara discesserit, nee inde iinquam postea redierit. Non alia, ut videtur, causa, quam quod lucri e studio Poetices quoerendi spes omnis deineeps peiiitiis decollaverit. Proinde verisimilius exis- timo, qui anno cxviii. Hadrianum offenderit, raissum pro- inde in exilium initio anni cxix. Erat turn, inquit vitae auctor, ill deliciis aulce liktrio, multiijue fautores ejus guo- tidie provehebaiitur. Venit ergo Juveualis in sitspicionem, quasi teinpora jigurate not asset. Nempc ilia in Paridem dic- teria histrionem, in suum (cujus nomen non prodidit Auctor) histrionem dicta interpretabatur Hadiianus, et se magLs in illo quam histrionem ipsum, in histrionis sui persona nota- tum, quod honores suos viris literatis concessisset interpel- lante histrione. Ad Principes enim ipsos pertinebant lau- des illae teraporum, aut couvitia. Idque frequentissime illis objectum si quid personis vilioiibus in reipubiicas admini- stratione tribuissent. Servorum libertorumque gratia nihil fere contumeliosius. Sexto Pompeio hoc objectum legimus, et Imperatori Ciaudio. Et multa isliusmodi exempla, si opus esset, adduci possent. Nee tamen libertorum dignitas minori erat in pretio quam Iiistrionum. Inde Juvenali exilii causa. Scripsit ergo in exilio Satiram xv. et xvi. si tamen vere et ilia Juvenalis fuerit, quod negatum a plerisque tes- tatur vetus Scholiastes, Sed cum nnper Consuhm Juniuni faisse dicat, jam sane cum Satiram illam scriberet xv, elapsum ilium Consulalum innuit. Is ergo cum Consul fu- erit anno cxix. proinde ante annum ad minimum cxx. scri- bere ilia non potuit Juvenalis. Nee vero postea sdripsisse, exinde colligimus, quod intra brevissimum exilii tcinpus an- gore i/le et tadio perieril.

44

D. JUNII JUVENALTS VITA

PER ANNOS PROBABILIBUS CONJECTURIS DIGKSTA.

A. IT. C. Varr. 795. Christi 42. Juvenalis 1.

Probabilius est, Juvenalem non ante, quam euni post hunc annum in lucem editiim esse. Satiram enim deciraam tertiam annis lxi. post consulatum Fonteii, adeoque, si ille C. Fonteius Capito est, qui a. U. c. 812. consul fiiit, (non L. Fonteius Capito cos. a. U. c. 820.) a. U. c, 873., eodemque anno, vel potius sequente, satiram xv. scripsit; (v. ad Sat. XIII. 16. 17. XV. 27. etinf. ad a. U. c. 874.) in iE^ptumau- tem, cum octogenarius esset, missus est, ibique intra brevis- simura tempus angore et taedio periit, si tides habenda Sueto- nio : nam ita brevitatis causa incertum Vitae supra ascriptae auctorera appellare liceat. At vix crediderem, poetam, octoginta jam annos natum, satiris adhuc conficiendis ope- ram dedisse, nedum in JEgypto, ubi aegritudiiie et moerore ita aiflictus est, ut paulo post adventum e vita discederet. Quae in contrariara partem laudantur verba poetse Sat. xv. 45. ad priora quoque vitae ejus terapora referre licet. Quo- quo autem modo se res habeat, quae prol'ecto ad liquidum perduci neutiquam potest, non mullum certe a vero aberra- bimus, si natalem Juvenalis in annum U. c.795. conf'erimus. (v. inf. ad a. U. c. 874.)

Eodem anno Qnintiliaui/m, clarissimum rhetorem, (v. ad Sat.vi. 75. et 280.) Juveriilem vero a. U. c. 7i>l. Christi 38. natum esse, .suspicabatur Dodwellus in Annal. Quintil. Regnabattunc temporis (ab a. U. c. 794-807. Christi 4L-54.) Tib. C/audiuaDrusus; ante quern (ab a. U. c. 790-794. Chr. 37-41.) imperium tenuerat C. Caesar Caligula, qui a. U. c. 791. Chr. 38. accepto a Caesonia uxore philtro in furorem conjectus erat, (cf. Sat. vi. 015 sq.) et a. U. c. 793. Lug- duni institucrat certamcn Graecac Latinasque lacundia?, (v.

VITA JUVENALIS, &C. 45

ad Sat. 1. 44. et vii. 147 sqq.) quo etiam lemporc ab co Ibrsan in exilium missus Secundus Carrinns rhetor, de quo V. ad Sat. vii. 204. Hie vero Caligula successerat Tiberio, de cujns secessu Caprcensi, (a. U. c. 780-790.) tj'raiiuide et amicorura priucipe Sejauo, luijusque potestate ac morte, v. Sat. X. 56-113.

De parenti])us poetEe iiostri nihil memoria) proditura reperitur, proeter id, quod tradit Suetonius : ' Juvenalis li- bertmi locupletis, incertum filius, an alumnus.'

Prajnomen Juvenalis Decimum esse, non Decium, praeter alios docuit Lud. Carrio Emendatt. cap. 1. Ab antiquis eura librariis communiter Elhicum cognorainari, (haud dubie propter plurima morum prascepta, qua; satiris suis intexuit,) ut Martialem coqunm, Propertium nautum, Ovidium Getam, Statium Aquilhmm, Prudentium amauum, monet Earth. Advers. ^ i. 1. Eodem nomine passim laudatur a Petro Blaesensi in Epistolis, Jo. Sarisberiensi, Vincentio Bellov. aliisque hujus aevi scriptoribus, qui et reliquos poetas sati- ricos vocare solent ethicos, quoniam ^Sixa potissimum ab iis tractantur. Cf. Dan. Heins. de Sat. Horat. lib. i. p. 48. et Nicol. Antonii Bibl. Vet. Hisp. lib. i. pag. G2.

Patriam poetae fuisse Aquinmn, (Volscorum oppidum, quod TToAij /xeyaArj Strab. 1. V. p. 1G4. nunc autem Jquinu dicitur, et patria quoque fuit Thomee de Aquino, Celebris Scholasticorum parentis,) probabili judicio coUigitur e Sat. III. 319. Hinc in omnibus fere Juvenalis codicibus, et scrip- tis et editis, recte cognominatur ille Jquiuas, in nonnuUis vero \itiose Arpinas. In vetustiss. cod. Pithoei ad initium Sat. I. haec verba leguntur : ' Juvenalem aliqui Galium propter corporis magnitudinem, aliqui Aquinatem dicunt.'

A. U. C. 801. Christi 48. Juvenalis 7.

Messalifia, impudicissima Claudii Imp. uxor, palam nup- tias facit cum C. Silio, formosissimo juveue, et cum eo in- terficitur consilio ac jussu Narcissi, ditissimi potentissimi- que libertorum Claudii: v. ad Sat. vi. 115-132. X. 329-345. et xiv. 329. sq. Praster Narcissum Pal/as et Fosides liberti

46 'VITA JUVENALIS

plurimum gratia valebant apud euradem Claudium Imp. Cf. ad Sat. I. 109. etxiv.i)!.

A. U. C. 802. Christi 49. Juvenalis 8.

De praeceptoribns Juvenalis nihil potest certa et explorata fide tradi. Henninius quidem, Criniti aliorumque auctori- tatem secutiis, ad vitam Juvenalis, quee Suetonio tribuitur, notat, eura Frontone Grammatico (quern etiam Sat. i. 12. innui quidam putant) magistro usum esse, et ab eo summa diligentia institutum : hunc enim docuisse illis temporibus Romse magna cum nominis celebritate, teste Oellio. Eam- dem ob causam fuere etiam, qui Juvenalem in disciplinam traditum esse Quintiliano suspicarentur. Sed quam infirma sit haec ratio, facile intelligitur. Nam non modo Romae alii quoque tunc temporis iique celebres fuere Graramatici et Rhetores, quonrni scholas frequcntare potuit Juvenalis, cmii puer esset, sed multo quoque probabilius est, eum quorumvis potius aliorum institutione formatum fuisse, quam Frontonis illius et Quintiliani. Hie enim, quod supra diximus, vel eodem, quo poeta noster, anno, vel ali- quot, ille autem multis annis post eum natus videtur. Mar- cus certe Cornelius Fronto, clarissimus Rhetor, cujus pas- sim mentionem facit Gellius, (Noct. Att. ii. 26. xiii. 28. XIX. 8. 10. 13.) praeccptor fuit duorum Imperatorum, M. Antonini Philosophi, (qui ei statuain in senatu, consulatum in duos menses aliosquc honores coutulit,) et Veri. (v. Ca- pitolin. in vita Anton, Philos. c. 2. et Veri c. 2. Auson. in grat. act., Macrob. Sat. v. 1. et ipsius Frontonis Epist. ad Marcum ap. Charis.) Antoninus vero ille regnavit a. U. c. 914-930. a. Chr. 161-180. et natus est a. U. c. 874. Chr. 121. aliquot forte mensibus vel adeo annis post mortem Juve- nalis, qui ad sunmiam vixit .senectutem. Quis itaque sibi persuadeat, utriusque praeceptorem fuisse Frontoncm ilium?

Ceterum si p.iter poctac nostri locuples libeiiinus fuit, fdium artibus liberalibus honcstisque, quibus nobilium, saltern ingemionnn, liberi in.stituebantur, imbuendum curare poterat ; idquc omnino curasse videtur.

PER ANNOS DIGESTA. 47

A. U. C. 804. Christi 51. Juvenalis 10.

Ostoriiis in Eritanuia l^ellum gerit adversus Brigantas. Cf. ad Sat. xiv. 190.

A. U. C. 807-821. Christi 54-68. JuvenaJis 13-27.

Claudio Imp., qui Agrippinae uxoris fraude necatur boleto, venenato, (v. ad Sat. v. 147. et vi. G20 sq.) in im- perio succedit Nero, cujus et Domitiani temporibiis maxima morum corruptela immaniaque vitia vigent et flagitia, quae in primis Sat. i. ii. in. vi, et viii. adumbrantur. Ex iis- dem intelligitur, Neronem fuisse tyrannum, aurigam, can- torem, citharoeduni, histrionem, popinarum frequentatorem, paedicatorera, incendiarium, Troicorum scriptorem : v. Index et Sat. viii. 193-230. Famosi delatores hujus aevi Matho, Heliodorus, Demetrius, Egnatius Celer, Regnlus, Massa, Cams, Latinus. Cf. ad Sat. i. 32-36. Xcro dicitur Domitius Sat. viii. 228.

A. U. C. 810. Christi 57. Juvenalis 16.

Si recte Juvenalis natalem detinivimus, hoc anno togam iUe virilem sumsit, quippe quae anno aetatis xvi. ineunte sumi solebat illo aevo : v. Ma.ssoni %-ita Ovidii et Horatii, nee non Noris. Cenotaph. Pisan. p. 115 sq. Eodem anno Cossutianus Capita, Tigellini gener et Cilicife praefectiis, de pecuniis repetundis postulatus a Cilicibus et damnatus est. Cf. ad Sat. viii. 93.

A. U. C. 812. Christi 59. Juvenalis 18.

C. Fonteio Capitone et Vipsanio Coss. nascitur Calvinus, amicus Juvenalis. Cf. ad Sat. xiii. 17.

A. U. C. 815. Christi 62. Juvenalis 21.

Hoc forte anno priraam poeta posuit barbam. Cf. ad Sat. i.25sq. xiii. 56 sq. et Dodwelli Annal. Quintil. p. 180.

48 VITA JUVENALIS

A. U. C. 816. Christi 63. Juvenalis 22.

C. Sofonius TigeUiuus, Burro mortuo, praetorianis cohor- tibus praeponitur a Nerone, apud quem plurimuni gratia valet propter similitndinem morum : v. ad Sat. 1.155 sqq. Eodem anno, et aetatis triccsimo, P. Mario Celso, L. Asinio Gallo consiilibus, moritur A. Persius Flaccus poeta ; (v. Sueton. in ejus vita ;) et Nero uxorem ducit Poppaam Sabi- nam, quae ita diffluebat luxuria, ut, quocumque iret, sex- centas secum asellas duceret, (nam lacte asinio utebantur molles homines, ut teneresceret cutis et candesceret,) et un- guenta suavissimi odoris ab ea dicerentur Poppaana. Cf. ad Sat. II. 107. vi. 462. 468 sqq.

A. U. C. 817-834. Christi 64-81. Juvenalis 23-40.

Juvenalem ad mediam fere aetatem declamasse, animi magis causa, quam quod scholae se aut loro praepararet, tradit Suetonius. Cf. ad Sat. i. 15 sq. Hinc etiam Mar- tiali Epigr. vii. 91. facundus dicitm ; nee ulla est satira, quae non redoleat ingenium, dedamandi exercitio, pro more il- lius aevi, plane formatum, et diutius, quam par erat, occu- patum.

A. U. C. 818. Christi 65. Juvenalis 24.

Occiditur C. Calpurnius Piso, auctor conjurationis in Neionem, vir bonus, ditissimus, liberalis, doctorumque ho- rainura patronus, qui a. U. c. 801 . cum Lucio Vitcllio Consul fuerat sufTectus. De hoc et aliis Pisonibus, qui illis tem- poribus vixere, v. ad Sat. v. 109. Cum eo percunt etiam alii, qui et praedivites erant, et impliciti Pisonianae conju- rationi, Plautius Laleranus, (Consul designatus et Messa- linai adulter,) L. Annacus Seneca, et M. Annseus Litcaitus poeta. Vid. ad Sat. v. 109. vii. 79 sq. (ubi Lucanus Ser- rano et Sa/eio Basso, pauperibus horum temporum poetis, opponitur) viii. 147. et x. 15 sq. Eodem anno prima fuit caquc saevissima persecutio Christianorum, qui jussu Nero- nis tunica molesta aliorumquc tormentorum inusitato generc

PER ANNOS DIGESTA. 49

conficiebantur ; quo respexit poeta Sat. i. 155 sq. et viii. 235.

A. U. C. 819.- Christi 66. Juvenalis 25.

Hoc anno a Nerone damnatur Thrasea Patus, socer Hel- vidii Prisci, quae insignia erant virtutum liberiorisque animi exerapla. Cf. inf. ad a. U. c. 823. et ad Sat. v. 36. 37.

A. U. C. 820. Christi 07. Juvenalis 26.

L. Fonteio Capitone et C. Julio Rufo consulibus (v. ad Sat. XIII. 16. 17.) P. Egnatius Celer Stoicus falso testimo- nio adjuvat damnationem Burecc Soiani, discipuli amicique sui, qui exemplar erat virtutum, et Proconsul Asiae fuerat : V. ad Sat. i. 33. in. 116 sq. et vii. 91.

A. U. C. 821. Christi 68. Juvenalis 27.

Neronis scelera et ineptias, quas Sat. viii. 193-230 notan- tur, vindicant Virginiiis, Vindex,et Galba: v. Sat. viii.221. 222. Eo caeso summa imperii defertur ad Servinm Sulpi- cium Galbam, qui post octennium ex Hispania Romam re- dierat. Ab hoc QuinHliunum ex Hispania Tarraconensi, cujus opp. Calagurris ejus patria fuit, admodum adolescen- tcm hoc anno Romam perductum esse, tradit Hieronymus in Chron. Qvve si vera sunt, et Quintilianus, de quo vix dubitarc possis, Hispanus fuit, nee Romanus, quod Nic. Gedoyn, Gallicus ejus interpres, contendebat; probabile est, ilium jam Ronice fuisse ante imperium Galbee, quippe qui ipse nos docet Inst. Orat. x. 1. et xii. 11. a se juvene auditum esse Domitium Afrum, summum oratorem, quem jam a. U. c. 813. Christi 60 mortuum esse, ex Tac. Ann. XIV. 19 cognoscimus. Quoquo modo se res habeat, constat certc, Quintilianum exinde viginti annos Rhetori.am in schola publica Ronice professum esse : v. Dodwelli Annal. Quintil. § 12. 13. 15. et conf. ad Sat. vii. 188-198. Ejus prtjeceptor PaUmon, (v. ad Sat. vi. 452.) et discipuli claris- simi fuere Plinius junior ct C. Caelius orator.

Delfh. ct Var. Clas. Juv. T)

50 VITA JUVENALIS

A. U. C. 852. Christi 69. Juvenalis 28.

Galba occiditur a M. Salvio Othorie, homine mollissimo, qui ita difliaebat luxuria, lit iu ipsis castris uteretiir .speculis et faciem madido pane lineret. Idem paulo post, copiis suis a Fitellio victis in pugna Bebriacensi, gladio pectus sibi transfigit: vid. Sat. ii. 99-109. et vi. 559. Amicus ejus erat Seleiicus astrologus: v. ad Sat. vi. 559.

A. U. C. 822-832. Ciiristi G9-79. Juvenalis 28-38.

Vitellio interfecto regnat Flavins Fespasianus, Imperator bonus, sed tarn avarus, ut urinee etiam vectigal conmiiniiC3- retur. Cf. ad Sat. xiv. 204.

A. U. C. 823. Christi 70. Juvenalis 29.

Helvidius Priscus, gener Thraseae Paeti^ damnatur a Ves- pasiano. Cf. sup. ad a. U. c. 819.

A. U. C. 828. Christi 75. Juvenalis ai.

Ex Italia abire jubetur Berenice, pulcherrima Agrippaj majoris,^ regis Judaeorum, filia, (ut quidam putaut, Herodis fiha et uxor Ptolemaei, regis .'Egjpti,) quaj amorem Titi Caesaris jam inde ab a. U. c 823. in se accenderat, et cum fratre, Agrippa minore, ultimo Judaeae rege,. incestum fecit. Cf. ad Sat. vi. 1.5G sq. Pro Berenice regina et apud cam se causam dixisse tradit Quintilian. Inst. Or. iv. 1.

A. U. C. 830-838. Christi 77-85. Juvenalis 36-44.

Britannia et Orcadcs insulae cxpugnantur ab Agricola, qui tamen llihernia: occupandae consilium exequi non potest ; sed revocatus a Domitiano in otio vivit, ut tyrtmni insidias cffugiat, et moritur a. U. c. 846. veneno necatus, quod vulgo saltern crcdebatur. Cf. ad Sat. ii. 159 sq. iv. 127. XI v. 196. XV. 124. Gallia causidicos docuil facunda Bri- tamios Sat. xv. 111.

PER ANNOS DIGESTA. 51

A. U. C. 833. Christi 80. Juvenalis 39.

Juvcnalis, qui ad mediam fere cetatein declaraaverat, ab hoc tempore, paucorum versuum Satira non absurde com- posita in Paridem et Statium, hoc genus scripturae md;js- triose excoht; sed diu ne modico quidem auditorio quic- quam committere audet, propter tyramiidem Domitiani. Ita Suetonius in Vita.

A. U. C. 834-849. Christi 81-96. Juvenalis 40-55.

Imperium obtinet T. Flavins Sabinus Domi/ianus, qui ultiinus Flavins, Nero cahus, et Pontifex suninius dicitur Sat. IV. 37. 38. 46. 137. ^Evum ejus simile Nerouiano, (v. ad a. U. c. 807.) et insigne copia delatorum in dies crescente, e quibus famosissimi erant Regu/us, (v. ad Sat. i. 33 sq.) Behius ATassa, (Sat. i. 35.) Metius Cams, (Sat. i. 3G.) Pal- furius Sura, (Sat. iv. 53.) Armillatus, (ibid.) Pompeius, (Sat. IV. 110.) Catullus Messalinus, (Sat. iv. 113 sq.) et Fabricius Veiento. (Sat. III. 185. iv. 113. 124. vi. 113.) Hujus Fabricii, senatoris hominisquc adulandi peritissimi, uxorem Ilippiam cum Sergio gladiatore in vEgyptum mi- giasse, navratur Sat. vi. 82-113. Prajfecti Urbi sub Domi- tiano erant Pegasus et Rutilius Gallicus : v. ad Sat. iv. 75 sq. et xiii. 1-57.

A. U. C. 836. Christi 83. Juvenalis 42.

Domitianus ridicrJa expeditione in Cattos facta a Senatu triumphum et cognomen Germa/iici accipit. Cf. ad Sat. m. 205.

A. U. C. 837. Christi 84. Juvenalis 43.

Domitianus x. et App. Junius Sabinus consules. Hunc Junium nonnuUi perperam innui putant Sat. xv. 27.

A. U. C. 838. Christi 85. Juvenalis 44.

Domitianus, repudiata Domitia occisoque propter adul- terium ejus Paride histrione, (Sat. vii. 87.) palam tanquam cum uxore consuescit cum Julia, Titi fratris sui filia, Sabino

52 VITA JUVENALIS

niipta, qu8e coacta a se conceptum abigerc moritiir, et a. U. c. 844. Chr. 91. consecratur. Eodem tempore Domitianus severas de adultcriis et pudicitia leges, Juliam et Scaliniam, revocat. Cf. ad Sat. ii. 29-44. et Dodwell. Annal. Quintil. §24.

A. U. C. 838-845. Christi 85-92. Juvenalis 44-51.

Bellum geritur adversus Dacos, in quo App. Junius Sabi- nus et Corn. Fuscus pereunt. Domitianus tandem annuo tributo promisso pacem ab hoste emit, et tamen de victori- bus falsum agit triumphum, cognomenque Dacici sumit. Cf. ad Sat. IV. 111. vi. 205. et Dodwelli Annal. Quintil. § 22. et p. 190. ubi suspicabatur etiam, eodem tempore ridiculum Patrum consilium de inusitatas magnitudinis rhombo a Do- mitiano habitum esse, (si verum fuit, non fictum,)ante quam in Dacos mitteretur Fuscus, et cum tristes tarn e Britannia, (cujus rex praeter alios fuit Arviragus Sat. iv. 127.) quam de Cattis et St/gambris nuntii vcnissent. Cf. ad Sat. iv. 37 sqq. 111. 126. 147. Ei consilio affuisse dicuatur Pegasus JCtus celeberrimus, qui sub Vespasiano Consul fuit suf- fectus cum Pusione, et postea Praefectus Urbi, (v. ad Sat. IV. 75 sq.) Vibius Crispus, senex jucundi et mitis ingenii, (Sat. IV. 81 sq.) Jcilius Glabrio cum lilio, (Sat. iv. 93-103.) Riibrius, (ibid. v. 104 sq.) Monfanus abdomiiie tardus, (v. 107.) Crispinus, matutino sudans araomo, (qui servus olim fuerat ^gjptius, sed a Domitiano ad dignitatem pro- vectus equestrem luxuria diffluebat, de quo v. ad Sat. i. 26 sq. IV. 1 sq. 108. 109.) Pompeius delator, (Sat. iv. 110.) Corn. Fuscus, (ibid. a\ 111. 112.) Catullus Messalinus et Fabri- cius Feiento. (v. ad Sat. iv. 113 sq. et sup. ad a. U. c. 834.)

A. U. C. 839. Christi 86. Juvenalis 45.

Agones Capifolini a Domitiano institmmtur in honorcm Jovis Capitolini, et Britannia insula circumveliitur ab Agri- cola, octavo pra;i'ectura3 ejus in Britannia anno. Cf. ad Sat. VI. 387. vji. S6, et Dodwell. Ann. Quintil. § 22.

PER ANNOS DIGESTA. 53

A. U. C. 845. Christi 92. Juvenalis 51.

Qiiintilianiis, Rhetor celeberrimus, idemque ditissimus, inslitutioni filionim sororis a Domitiano praeficitur, et forte per patrem eorum, Flavium Clementem, oruamenta impetrat consularia: y. ad Sat. vii. 188-198.

A. U. C. 846. Christi 93. Juvenalis 52.

Baebius Massu accusatur a Plinio juniore et Senecione, ac damiiatur: v. ad Sat. i. 35.

A. U. C. 847. Christi 94. Juvenalis 53.

Domitianus philosophos Urbe Italiaque summovet. Cf. not. ad Argum. Sat. ii. et Dodwell. Ann, Quint. § 14. et26.

A. U. C. 848. Christi 95. Juvenalis 54.

Acilius Glabrio, qui cum Trajano consul fuerat, jussu Domitiani occiditur cum Herennio Senecione, L. Junio Rustico, (v. ad Sat. xv. 27.) Sallustio Lucullo, .-Elio Lamia, Metio Pompesiano, et aliis : v. ad Sat. iv. 94 sq. 154. Eodem forte tempore Judaeis, a Domitiano, ut quon- dam a Claudio, Roma pulsis, locatur lucus Camcenarum, a Numa his sacratus, unde in Urbeni mendicatum vaticiua- turaque veniunt. Cf. ad Sat. iii. 13 sq. et vi. 542 sq.

A. U. C. 849. Christi 96. JuvenaUs 55.

Domitianus, qui omni nobilitate extincta jam in plebcni quoque saevire coeperat, tmcidatur: v. ad Sat. iv. 153. 154. Eodem anno moritur P. Papinius Statins poeta, qui a Domi- tiano et Paride divitiis honoribusque auctus crat. Cf. ad Sat. VIII. 82-93.

A. U. C. 849-851. Christi 90-98. Juvenalis 55-57.

M. Cocceius Ncrva Irapcrator est, ad quern forte .spcctat initium Sat. vii.

r»4 VITA JUVENALIS

A. U. C. 851-870. Christi 08-117. Juvenalis 57-76.

Regnat M. Ulpius Nerva Trajanus, ad quern nonnulli referunt principium Sat. vii.

A. U. C. 853. Christi 100. Juvenalis 59.

Marias Priscus, direptis Afris, quorum causam agit Pli- nius junior, repetundarum damnatiir (v. ad Sat. i. 47 sq. et VIII. 120.) hoc anno, quo tertium cum Trajano consul erat M. Cornelius Fionlo, orator insignis et patronus virorum doctorum, qui, ut Maculonus, alius dives homo hujus asvi, poetis rccitaturis aides suas commodabat : v. ad Sat. i. 12. 13. et VII. 40. Eodem anno Trajanus consulem sibi suflfe- cit Plinium juniorem.

A. U. C. 854. Christi 101. JuvenaUs 60.

Hoc forte anno Martialh, quern poetse nostro familiarissi- mum t'uisse, ex ejus epigr. 24. libri vii. intelligitur, obiit in patria, (Bilbili, Celtiberiai opp.) quam senex, relicta Roma a. Chr. 100,, (v. Massoni ,rit. Plin. jun. p. 112 sq.) vel, si Dodwello (Ann. Quint. § 38.) fides habenda, a. Chr. 103. repetiit, et ubi paulo post mortuus est. Ibidem scripsit epigr. 18. libri xri. unde Salmasius et Dodwellus recte collegernnt, Juvenalem tunc temporis Romae fuisse, non in -^gypto. — Eodem anno, Trajano vi. Sex. Articuleio Pasto Coss., Praetor fuit P. Juventius Celsus, JCtus celeberrimus, qui a. U. c. 882. secundum gcssit consulatum regnante Ha- driano: v. ad Sat. vi. 245. et viii. 194.

A. U. C. 867. Christi 114. Juvenalis 73.

Terrse motus Antiochiam et vicina loca concutit, quo tempore Trajanus expeditionem susceperat in Armenios et Parlhos. Cf. ad Sat. vi. 407-411. et Dodwell. Ann. Quint. §40.

A. U. C. 870. Christi 117. Juvcmdis 76.

P. ^']lius Hadrianus, ab cxercitu Antiochife Imperator salutatus et Augustus, Romam venit; quo tempore Quinti-

PER ANNOS D1GE8TA. 55

liano data esse oruamenta consularia, multosqiie poetas re- citasse, in his quoqiie Juvcnalem, suspicabatur Dodwell. Ann. Quint. § 36-41. Cf. ad Sat. 1. 1 sq. ct vir. 188-198. Hadrianiis imperavit paene annos xxi. et Princeps fiiit om- nibus litcris pcrpolitas doctorumque hominuni amantissi- mus ; nnde ad eum videntur pertinere, qua3 Sat. vii pr. le- guntin-, ct ad haic tempora, quaj refert Suetonius : mox magna frequeutia maguoque successu bis ac ter oitfiilus est Juvenalis, ut ea qnnque, qucR prima fecerat, inferciiet novis scriptis: v. c Sat. vii. 90-92.

A. U. C. 872. Christi 119. Juvenalis 78.

Jtiiiio Rustico consule gesta sunt, quae Sat. xv. 27-92. memorantur de Ombitis et Tentyritis.

A. U. C. 873. Christi 120. Juvenalis 79.

Hoc anno Juvenalis scripsit Satiram xiii. quod ex ejus vs. 16. et 17. intelligitur.

A. U. C. 874. Christi 121. Juvenalis 80.

Satira xv. hoc forte anno scripta, non superiore ; nam si tarn rccens factum esset, quod in ea narratur, poeta, opinor, vs. 27. simpliciter dixisset 7iuper, neque adjecissct consule Juriio.

Si recte annum U. c. 795. natalem Juvenalis statuimus, ille hoc anno, quo turn octogenarius fuit, in suspicioneni venit, quasi Sat. vii. 90 sq. tempora proesentia figurate no- tasset, ac statim per honorera militia) Urbe summotus est, et, ad prsefecturam cohortis, in ^Egyptum missus, ubi intra brevissimum tempus angore ct tasdio periit. Sed pocta forte extremis demum Hadriani temporibus, non primis, in cxilium actus est, et initio imperii ejus sexagenarius fuit, satirasquc tantum non omncs et fecit ct recitavit; quod minus convenit octogenario. Cf. sup. ad a. U. c. 795. Cc- terum de loco cxilii ambigitur. Salmasius putabat, cum fuissc Sienen ; Jo, Malalas vero in Chronogr. T. i. p. 341. cujus verba repctiit Suidas, Pentapolin Libya^, h. e. Cyre-

5G DE SATIRA

naicam, de quo v. Plin. v. 5 pr. vetus Schol. ad Sat. n'. 38. Oasa s. Oases, de quibus docte et copiose egit Michaelis nota 54 ad Abulfedaj descript. ^gypli p. 21-33. iibi docet, tres Oases, et prope majorem fuisse prsesidiiim Rom., hunc autem esse exilii locum, e jure Romano et historia ecclesias- tica (v. c. de Nestorio) notissimum, in qucm, ut in insulas, deportati dim sint rei et relegati.

DE

SATIRA ROMANORUM.

AccuRATA hujus aigumenti et copiosa pertractatio aliena est a consilio nostro, neque paucis absolvi potest verbis ac paginis. Qui earn desiderant, iis consulendi sunt viroruni doctorum libri, in quibus omnia, quae hue spectant, quoad per magnam renim obscuritatcra veterumque testimoniorum paucitatem fieri potuit, tarn diligeuter excussa sunt et sub- tiliter, ut novis vix curis conjecturisque locus sit relictus.'

NOT^

' Conferendi in primis sunt : Ca- Jul. Scaliger de arte po'ctka I. i.

SAUBONi de Satyrica Gracorum Po'esi c. 12. Dan. Heith^ivs de Satyra Ho-

et liomanorum Satira Libri duo, Hal. ratiana, in cd. Herat. L. B. 1612.

1774. ed. Rameack. qui propter suas Vllpivs de Satyra; Latino: vatura (t

et Cremi iiotas adjecit ctiani pag. ratione, cjustjue scriptoriius qui siiper-

331-400. Spanhemii Diss, sur les Cd- sunt, Horatio, Persia, Juccnale. Pata\ii

sars de Julien el en ghieral sur les ou- 1744. 8. Drvde.n in Essay concerning

vrages satyriques des Anciens, quam is the origin and progress of Satyr, ciijus

prsefixerat versioni Gall. Cacsarum rommontat. versioGerm. reperiturin

Juiiani Anist. 1728. 4. Dacier in Sammlung vermischter Schri/tat zur Be-

I'riface de I'origine et du progres de hi fwderung dcr schiinen Ji'issenschaft, utid

Satyre del Ilomains etde tons Uscha7ige- freyrn hiinste V Bd. 2 Stiick. Bcrol.

tn ens qui lui sent arrivh, in Edit. Ho- 17(i2. Brumoy Discours sur le Cy-

rat.T. VI. Paris. 1709. ttin !\K-moires dope d'Euripideet swr le spectacle sa-

de I'Acad. des liist-r. ct belles let- tyrique in Theatre des Grecs T. vi.

trch T. II. p. 199 sq. Jos. Scaligeri p. 3.57 sq. ct T. X. p. 18 sq. Masco-

Caatigalt. ad HIaniliiun\&.Hiii. p. 2SZ. mi Excrcitat. i. in Ilnratii Saliraa.

ROAfANORUM.

sr

Equidcm officio mco satis fecisse raihi videor, si, quae alii fimi recte turn copiose praiceperunt, in cpitomen rcdegero, et capita attigero ha rum leruni, quarura veras notiones men- tibus informatas habere multum interest juventutis, cui po- tissimum opera mea consulere volui.

Rideudi et cavillandi mos communis est hominibus, quip- pe qui ipsa natura et hilaritate ad eum invitantur. Hinc idem quoque obtinuit in primis eorum conventibus, in lietis- simis iisdemque vetustissimis festis, quae post messem et vindemiam, rusticis laboribus vertentis anni exactis, in ho- norem Deorum ruralium, Cereris potissimum et Bacchi, agebantur. In iis pubes rustica, curis vacua et genio in- dulgens, non modo Diis gratias agere et primitias oflerre, sed rudem quoque et cum gesticulatione conjunctum edere solebat cantum. Is primum ad laudes Deorum heroumque spectabat, deinde, inter et post epulas, ad dicteria deflecte-

NOTjE

Lips. 1714. HiGAVriiDiss.de Satira Juvenulis, in edit. Jiiven. Henniu. Piole<^oin. Sect. iii. DuscH in Brie- fen zur Bitdung dcs Geschmacks. P. vi. I>ag. 1-77. Bresciano della Satira in Lettere scelte di varie Materie T. iii. Venet. 1753. Robortelli lib. de Satyra, adjunctiis Paraphrasi ejus in Horat. A. P. Patav. 1548. Cooke Grunds. der dram. Kritik. Heyde de satyrica poesi Grcccorum et sutira Ro- manorum, in ejusd. vers. Persii Lips. 1738. Clodil'S in Versitche aus der Litcrulur und Mural. 1. Si. p. 123 sq. Lips. 1767. Flogels Geschichte der komischen Liferatur Tom. i-ni. inpr. Tom. 111. Lieguitz 1784. Sulzers Theorie dersckonen Kiinste und Jt'isscn- scha/ten T. i. v. Comoedie ct Aristo- phanes, et T. IV. V. Satire. Blan- ke.nburgs Anm. z. Sulzer I. I. Es- CHEN BURGS Tlieorie und Literutur der scliuHcn fl'issensch. Berol. 1785. Bl'Hi.E Progr. de fabula satyrica Grie- corum Gtttling. 1787. 4. Meineks Geschichte des Ursprungs, Forlg. und

Verf. der Wissensch. in Griech. u. Rom. T. II. lib. VI. c. 2. EicHSTAEDT de dramate Graxoruin comico-satyrico, inpr. de Sosithei Lytiersa, Lips. 1793. 8. CoNZ iiber die Salyre der Romer und iiber Juvenal, in s. 3Iuseum f iir die griech. und rora. Litcratiir iii St. p. 31-49. Ziirich u. Leipz. 1795. M^NSO iiber die r'umischen Satiriker, in Nachtragen zu Sulzers allg. Theo- rie d. sch. Kiinste. iv B. 2. St. S. 409-496. KcENiG de Satira Romana tjusque auctoribus prtecipuis, Oldenb. 1796. 8. Multi quoque editores Ho- ratii, I'ersii, et Juvenalis in Proleg. de Rom. Satira, scd parum subtiliter et brevissinie, disputarunt. Mihi quidem non onines, quorum titulos raeinoravi, ad manus fuere libelli, at pra cipui tanien, quo rtfero eos, quos scripsere Casaubonus, Eichstacdt, Man- so, et Kanig, quorum diligentiae ct acumini me phuimum debcrc gratus profiteer, quorumqne nomina tautum intra passim laudajse sufficiet.

58 Dli SATIRA

bat salsa, versibusqiie plerumque alternis et incomtis s. ex- temporalibus ('auroa-p^sSiacrju-ao-*) expressa, quilius agricoloe, vino pleni, et praeteieuntes et se invicem lacessebant, ani- moriim remissione et temulentia excusante jocandi et irri- dendi licentiam/ Sensim vero ars adhiberi coepit, rusti- cique homines ad numerum (puS/xov, ju-gVpa net) dpi^ovluv) et caneie et gesJiculari seu saltare discebant. Inde chorus, qui principio e Satyris ut plurimum componebatur, ipsaque poesis (Qsarpi^Y] /xowcrijc^) oii^inem duxit.' Duplex autemillud canticorum genus paulatim scenicam dramaticamque Grae- corum artem, et alterum quidem trugadias {rpaywliui; s. Tgyyc/j§jaj) alterum coniccdias (xcuixcotlx;) peperit.''- Ex iliis praeterea choris Satyrorum, quos priscis tcmporibus ruri- coloe, vino gaudioque exultantes, omnique dicacitatis et petulantiae genere risum cientes, agebant, natae sunt Salt/- rica Gicecorum fabulcc, qua3, cum argumento tragoediis, compositione comoediis pioximae essent, illarum severita- tem harum hilaritate temperabant, et non ita multo post Thespidis inventoris tcmpora in scenicis tragiconim poeta- nim certaminibus s. Tsr^aXoylouc, qu« tribus festis Bacchicis vel LibcralibllS (Aioava-loig toij ev yilfxvcuc, tojc hut a<TTV et ToTj ■/.XT ayf,ovi) celebrabantur, trinis tragoediis, ab eodem pro- positis pocta et argumento fere baud disparibus, eum in fmem suljjungi solebant, ut quicquid tristitiae ex illis forte haustum essct, bis relaxaretur.^ Praeter has vero J'abulas tragico-satyricas, e quibus una tantum, Cyclops Euripidis, integra superest, fuere etiam comico-satyrica:,^ non a tragicis,

NOT^

2 Cf. loca class. Virg.Gc. ii. a85 5 Conf, Casaiib. lib. i. c. 2-6. sqq. Horat. Epist. ii. 1. 139 sqq. inpr. p. 117-125. Buhle 1. I. Eich- et Tibiill. I. 7. 35 sq. II. 1. 51 sq. stacdt p. 25 sq. Fltigel T. i. p. 337 Sciirrilitatis illius excmpla nota ex sqq. Potteii Arch. Gr. T. i. Hoiat. Sat. i. 5. 51 sq. 7. 1 sq. 28 C Id qtiklem non fiigilCasaabonum .'q. Virg. Erl. iir. ct Spanliomium, sed leviter tantinu

3 Conf. Aiistot. Poet. c. 4. Tibull. (illc p. 154. liic p. 34G) rem tetige- !• 1. runt, quam prolixe primus et non

4 V. Aristot. 1. 1. et Allien, ii. p. 40. minus ingoniose quam docte tractavit ed. Casaub. Blaukcnburg. T. i. p. 504 Eichstacdt 1. I.

sq.

ROMANORUM.

59

sed comicis scriptfc poel.is, (nam quaj his tribuuuUir dramata satyrica noii tragica fuisse sed comica, vel ex eo intelli- gitur, quod qralibet poiita Gra^corum non nisi unum poeseos genus tractate et excolere solebat,) qua?, illis jam deflores- centibus, diu adhuc viguere, sed raio et inscriptionis tan- tnm, non argumenti ratione habita memorantur, et vel simpl. nominibus Satyionrn insionitne,^ vel variis titulis desig- natse/ vel commimi comoediarum genere comprehensae vi- dentur: unde difficillimum dictu, quae vera comicae Graeco- rum Satyrices fuerit indoles, et quibusnam in rebus a tragica discrcpaverit.9

NOT^

7 Sic Athenaeus laudat Anaxandri- dam 4v "Xarvpc^, Cratimim, Ecplian- tideiii,et Phryniclmni tV 2aTi/pois,(quae vox phir. num. s;ppe iinain taiitiuii fabulani sigiiificat, quo res niagis tiir- batur,) Timoclis 'I/capious laTvpovs et ArifJLO(TaT{>povs.

8 CI. Eichstacdt eo refert Ka>/iro5o- Tpo7^3iav Alcapi,'IAapoTpa7(f>5i'o5 Kiiiii- tonis, et Tragico-como'diam in Plauti Prol. Aniphitr. v. 59 sq. nbi poets nienti Anipliitruonem Rhintonis ob- versatum esse siispicatnr.

9 Eiclistaedt 1. 1. p. 46-85. conjec- turis, non certis qnidem, at proba- bilibus, saltern ingeniosis, ductus, hac inter utruniqne satyricae poeseos genus discrimina intercessisse arbi- tiatur. 1. Tragiri poiita;, uti tra<roe- diarum, ita satyricoi uin quoque dra- niatum, niaterieui e cyclo niythico {ictiere, qui phiriniuni iis pr^stabat ct coniriioditatis ad fingendi probabi- litatem,et varietatis ad spectatoriiin delectationeni. QuiU argumenta licet comici poeta> non piorsiis asperna- lentur ; niulli tanien c vita commnni nialuerunt qnotidiauaque consiietii- dine ea lepeteie : in quo utique di- vorsuni sunt a Tiagicis consilium sc- cuti. Nimiruni a ('omrediis scriben- dis quoniam ad I'abulas accesserant satyricas, ad has ila quasi ti°an>tu>

disse videntur Comoediaa indoletn, nt cum alii maledicendi licentiam ex ea assnmsissent, alii in tragoediaium essent perversa et ad risum compo- sita iniitatione occupati, proseniina- rentur diiop velut familia^, multis or- nanda? fabnla' generibus £oci<?, in hoc quidem certe aliquantum disjunctae, quod delectationeni spectatorum ap- probatioaemque diversa arg-umenii trnctntione quaprerent. Etenim qui in domesticis argunientis habitarunt, priscffi Comciediae os dicacitatemque aemulati, dicteriis in populares con- jiciendis risum excitare voluerunt. Contra qui ad mythicum se orbem contulerant, non tarn id unice et in- primis animo videntur intcndisse, quod perficere Tragici studebant, ut actionis quadam et orationis ridicula conimixtione spectatorum Iiilararent animos, et Satyroruni protervitate delectarent, quam hoc, ut tragoedias turpicula iniitatione detbrmarent, ea- rnm et argumenta, juvante mytiio- runi varietate, ad hidum et jocum converterent, et personas populo de- ridendas proponerent. Quamvis enim media, quani vocant, Comoedia banc sibi provinciam tanquam propriaiu vindicavisset: comica tamen Satyrice earn et crebrius invasit, et obtinuit diutius. — Comica Satyrice, quod e

00

DE SATIRA

In his Graecomm fabulis satyricis, praecipue comico- rum poetarum, et comoediis, antiqua in primis et media, harumque choris, (quorum cantus, cum musica et salta- tione conjuncti, nou sermones, cam actione potissimum co-

NOT.E

Roraanarnm Atellanis, ejus imitatri- cibus, concluditur, tvque ac tragica, priscani quidem retiiiuit adoniationis simplicitatem, ita ut fabiiloe ncc iin- plicata; essent, ncc valde productas ; sed ill notandis civibiis liccntia ei dissimilis fiiit. Haec enim pristiiiam nialediceiidi libidinem etsi non'exuit, tamen temperavit. Ista vero ratio oiiinis popuiares cavillandi in Attica scena transmissa est ad Comicos, — quibus propriiiin hoc puto fiiisse, ut lion solum leqiialiuni mores et insti- tuta carpendi malevolani liberfatem assumerent, sed omnis generis scur* rilitatem et licentiani amplexarentur. Equidem Tragicos dixeriin severitati aptiores, virilem sapientiam ac sen- tentiaruin gra itateni Satyrorum ju- venili hilaritate temperasse; Comi- cos, animo ad irridendum nato, ad

tis satis longa consuetudiiie proba- tam, et ad rtlaxandos animos, tragi- carum forte rerum atrocitate paulo afiectos vehcnientius, mire quam ac- commodatam. Limafa snbinde hsec ratio arte poetarum, acccpit aliquam suavitatis velut accessionem, quae perse verantiani ejus retinendae affer- ret. Longe alia fuit in dispari con- silio Comicorum ratio, qui jocnlaribus f undendis ita peragrabant per animos hominum, ita sensus mentesque per- muicebant, ut opus non esset isto novae et aliunde arcessitae choragio delectationis. Malti quoque Comici res, e vita communi petitas, adeoqne non eas consectati sunt, in quarum comnuinionem quandam Satjri pos- sent probabiliter adduci : ut taceam, nequede cboris Satyrorum in fabulis comico-satyricis, neque de choris ea-

solutiisimas descendisse jocationes, rum in universum quicquam relatum

ac subabsurda quaevis et ridicula ver- sibus effutiisse. Quippe illi delecta- tioncm spectatorum cum utilitate quadam copulabant ; hi, plebis tan- tum modo favori velificati, adhibere animis voluptatem, eosque dare ju- cunditati volebant. — 2. Tragici po-

inveni. — Quemadmodum vero poiitaj comico-satyrici, qui contumeliae et irrisionis causa fabulosa sumserant a Tragicis argumenta, heroibus prisci a?vi mores tribuere inhonestos, et ri- diculum habitum affingere solebaut, qui Satyrorum pa;ne turpitudinem

etae, antique retinentissimi simplici- exa?quaret : ita in fabulis, ad domes-

tatis, Satyrorum saltantes choros in- troduxere, comici aut excluserunt plane, aut, serioribus ccrte tempori- bus, viccm eorum et munns irrisionis causa ad alios dctulernnt. Quos cnim

ticae vitte imaginem adumbratis, si civi cuipiam illuderc vellent atqiie incommodare, haec videtur non raro fraus versata esse, ut eum Satyri personam et mores gcstu juberent

superslitio in Bacchi quoddam quasi atque liabitii referre. Qiiod quidem

satellitium as<-iverat, Sileni Satyro- rumque cliori, cum nidi agricolarum imitdlioiie reprjcsentati primordia de- dissent istis fabulis, inter cetera Dio- nysiornmsolennia celebratis : Tragici pa-ne nccessariam judicaveruiit banc Satyrorum inductioucm, ct anliquita-

poetaium iustitutum media! in primis ac nova> Comoedia! temporibus miri- fuc juvabatur insigni ilia persona- rum sen larvarum, quibus instruct! Iiistriones prodibant, et varietate et deformitate. Quo magis autem Sa- lyri turn corporis vitiis, tum lascivie

ROMANORLM. (>1

piilati, mcdia3 comadiac temporibus conticuere, post- quam publica lege non chorus, scd lualedica ejus licen- tia sublata erat, et ingentes sumtus, in illius appara- tum irapendendos, ultra suppeditare recusaverant il, quos ille si^pius aceibiusque perstrinxerat ; de quo v. Eichstaedt de dram. Grace, coraico-sat. p. 73.) maxime dominabatur iutemperans ilia cavillandi civiumque deridendorum lil>ido. Eaudem vero spirabant non modo (harnotica Gra^corum carmina, sed etiam epica, (v. c. illud, quod inscriptum est MapyiT-^i, et perperam Homero tribuitur, de quo v. Fabric. Bibl. Grsec. Vol. i. p. 383. ed. Harles.) lyrica vel iamhica, (ut Archilochi, quem, ut verbis Horat. Ep. ad Pis. v. 79. utar, -propria rubies armavit iamho,^° et Hipponactis, inven- toris versus iarabici scazontis, qui amaritudine carminum quosdam ad laqueum compulisse credebatur, teste Plin. 36. o. quod etiam de Archiloclio praiter alios tradit Horat. Epod. 6. 13. et Epist. i. li). 25.) et didaclica, ut Simonidis pocma de mulierum moribus, et Silli, HiWoi s. ^lAAoi, car- mina maledica, non a dicacibus ^iXrjvoic, sed a o-Ixxbiv vel

moTiE

oiunique dedecore erant iufames : eo quo minus actionem fabulfe ex agris

amplior suppetebat poetis ad jocan- in urbem deducerent, scenaraque ail

dura maledicendumqiie materies ; eo- comoediae similitudinem compararent.

que ducendum erat ignominiosius, — 4. Cum tragica Satyrice plausum

Safyrorum habitii indutum exagitari esset consecuta celebiitatemque, non

in theatre. — 3. Aliud disciinien cer- sustinebat in scenam prodire, nisi ad

nebatur in loco actionis deligendo, publican) comnuinitatem cum tiagoe-

fcenaque dramatis instrnenda. Nam diis consociata. Comica solam sese

C'un tragici poetfE, priscum niorem et sine pra^eunte comite offerre po-

secuti, Silenis ac Satyris primarias pulo nihil verecundabatur. Tametsi

quasdam partes detulissent: consen- enini comicis poetis ceque ac tragicis

taueuni, uti erat, ita putabant, see- artis quirdam erant certaraina ; ea

namruriaperire,eamqneornare arlio- tanien, ob diversum poiitarum consi-

ribus, spelnncis, niontibus, reliquis- Hum, non eodem fuerunt inslructu

que agrestibus rebus, in topiarii operis fabularuni coniitatuque ornata.

speciem deformatis, quoniam Bac- 10 Ex his verbis male (piidam col-

chus ejnsque socii sylvestres colere ligunt, Archilochum t'uisse iuveuto-

regiones ac frequcntare credebantur. rem Iambi s. ianibici versus, qui jam

Major erat bac in re libertas Comicis multo ante ad dicteria adhibitus, iis-

pcrmissa. Hi enim nt, Satyris ex- quo proprius fuit ; wndela/Mfii^ui' con-

pulsis, vetere et tradito quasi ornatu viciari, ctiafiffos carmenmaledvKfn. dcnudaraut Satyriccn, nihil obstabat,

62 DE SATIRA

(TtXKcilysiv, per ludibrium oculos ac itare et dicteriis aliquem proscindere, sic dicta, (unde etiam <ji\Xo5 scomma et dicaci- tas vocatur,) qualia Timon Pidiasius Ptolemasi Philadelphi netate et Xenophanes Lesbius heroicis, iambicis, et elegiacis versibiis scripsere : nam plurium Sillographonim vix nomi- na innotuere, et horum quoque pauci tantum versus restant, a Diogene Laertio Sextoque Empirico meraorati, et ab Henr. Stephano, (in Poesi philos.) Langlieinrich (in Diss. II. dc Timone Lips. 1720. 1721.) Casauboiio (de Sat. Rom. p. 222. 226.) et Brunckio (in Anal. V. P. T. ii. p. 67 sq.) collecti, quibus philosophi cujuscumque generis dicaciter illuduntiir, et a Timone graves saepe et magnificaB Homeri locutiones, nt in Trupwllai} fit, transferuntar ad res kidicras. Quae Xenophanes praeterea yeypafs Iv eVjo-j xui sXsyF.lx; xal ]a.fj.^oui (forte sKiyuuii et Idfji-jSoii) xaQ' ' H<Ti6lov xai 'Oi^f;pov, STrixOTTToov (f. eTTKTXuiTrTMv) auTcav Toi TTSp) Sscbv clpriixivot, si Laer- tio IX. 18 extr. fides l^iabenda, interciderunt.

A Graecorum carminibus maledicis jam progrediamur ad Romana, et simul a Graecas poeseos primordiis et incre- mentis, quae paucis delibavimus, ad similem, neque a Grse- corjim imitatione, (quae tunc demum coepit, cum ingenium arte formaretur,) sed a natura profectam origincm lentum- que progiessum Roraanae poetices. Ex locis classicis Virg. Ge. II. 385 seq. et Horat. Epist. ii. I. 139-167 intelligitur, priscis temporibus ab agrestibus Latii Liberalia et festos dies post messem conditara eodem fere modo, quo a Grae- €is, eademque ludicra per pagos acta esse ; cos in Deorum ruralium honorcm cecinisse hymnos, et non modo oscilla sive larvas e corticibus factas arboribus appendisse, ut his Bacchi imaginibus vento quaqua versus agitatis maxima agrorum ubertas dilFunderetur, sed iis quoque ora obduxisse sua ; eosdemque ita personatos et vino graves pra^tereunti- bus sibique invicem ingessisse dictcria et probra, versibus ut phnimmn inconditis, amcebacis et cxlemporalibus (uuto- a-p(_sCiioig aV/xao-J S. 7ro»:^jxa(7i, Lnprui/tptua, Improvisare) tcmere ac sine arte adundjrata. Tales versus erant Saturnii, h. e. prisci ac rudes, et Fesceniiiiii, a Fescennia, Etrmiae oppido.

ROMANORU^r. 63

sic dicti ; obscoenis illi procacibiisqiie jocis pleni, nee ullis vel honesti et decori, vel metri legibus astricti, quamvis rhythmi non plane expertes, quos, ut verba Ennii mea faciam,

olim Fauni vatesqiie canebant. Cum neque Musarum scopulos quisqiiam superarat. Nee dicti sUidiosus erat.

Horum versuum usus frequens et diiituinns fuit Romae, turn in fastis, turn in aliis solennibiis, preecipue nuptiarum et tiiumphorum,

Libertas e recurrentes accepta per annos Lusit amabilitcr, donee jam saevus apertam In rabiem verti coepit jocus, et per honestas Ire domes impune minax. Doluere cruento Dente lacessiti ; fuit intactis quoque cura Conditione super communi : quin etiam lex Poenaque lata, malo qua^ nollet carmine quenquani Describi : vertere modum, formidine fustis Ad bene dicendum delectandumque redacti.

Haec est lex ilia xii Tabularum, et quidem Tab. vii. Si qui pipulo (publice, vel convicio) occentasit (al. actitavisset) carmenve condisit, quod infamiam fuxit Jiugitiumve alteri,fusfe ferito.^^

Eorundem versuum usus Saturam s. Satiram Romano- rum, et primum quidem dramaticam, deinde vero didacticam quoque procreavifc. Illud docet insignis de origine rei sce- nicae locus Livii aii. 2. quern apponere liceat et paucis an- notationibus illustrare. ' Et hoc et insequeuti anno, [a U. c. 390.] C. Siilpicio Petico et C. Licinio Stolone considi- bus, pestilentia fuit. Eo nihil dignum memoria actum, nisi quod pacis Deum exposcendae causa tertio turn post

NOT/E

11 De xp.x&xhyi?, Saturidh vt Fescen- ad Horat. Epist. ii. 1. not. 22. et ■ninis cf. Casaub. p. 177. et Wieland 23.

C4 DE SATIRA

conditani urbem lectisternium fuit. [Primum a. U. c. 356. et eandem ob causam factum esse, tradit idem Li v. v . 13.] Et cum vis morbi nee humanis consiliis nee ope divina leva- retur, victis superstitione animis, ludi quoque scenici, nova res bellicose populo, (nam Circi modo spectaculum fuerat,) inter alia coelestis irae placamina instituti dicuntur. Cete- rum parva quoque (ut ferme principia omnia) et ea ipsa peregrina res luit. Sine carmine ullo, sine imitandorum carminum actu, ludiones ex Etruria acciti, ad tibicinis modos saltantes, baud indecoros motus more Tusco da- bant.'^ Imitari deinde eos juventus, simul inconditis inter se jocularia fundentes versibus,' (simul ad tibiam alternis ca- nentes versus Saturnios et Fescenninos, actionemque ad- jungentcs saltationi vel gesticulationi) ' coepere ; nee ab- soni a voce motus erant.' (non a cantu abhorrebant gestus.) * Accepta itaque res saepiusque usurjiando exci- tata. Vernaculis artificibus, quia bister Tusco verbo ludio vocabatur, nomen histrionibus inditum ; qui non, sicut ante, Fescennino vcrsu similem incompositum temere'^ ac rudem alternis jaciebant, sed impletas modis saturas,'"*^ de-

NOT/E

12 Etnisci ludiones vel histritmes, h. pria fuit conjunctio sermonis cum

e. Mimi, (quse propria illonim verbo- gesticiilatione, vel actio ad modos

rum vis est, et hinc translata ad om- et tibiam facta ; quam mox saltationi

nes fabularum actores, qui simul adjunxisse dicitur jjafH/ifS Roniana.

erant Mimi,) ad tibicinis tantum mo- Qua in re potissinium Mimi differe-

dns (nunieros, pvBfxbv /cal apfjioviav) sal- bant a Pantomimic, qui non sermone,

tahanl, li. e. gesticulabantur vel mi- sed sola gesticulatione utcbantnr, ac

mum anebant, (nam saltatio veterum praptcr,.%ac\quisitioricum arteetpsal-

magis fere manuiim, (|uam pedum lebant et saltabaut, nee nisi Augusli

motu artificioso continebatnr,) 5/Jie a?vocelebritateiu consecuti videntur.

ttUo carmine, cantu et declamatione, Conf. Ziegler de Mimis Romanornm,

.s/nf «c<M, drauiatica et mimica reprae- Gott. 178S.

sentatione carminum, eoruin, qua; ca- 13 Legendumcrediderim: Fescenni-

nfnda, declamanda, et Jwi/«Mrffl,scita no versui similem, i.e. compositum te-

iuiitationo aptisque gcstibus expri- vtere, nisi niali?, vel compofitum tc-

nieiida erant : nam carmen \\. 1. est, mere ac rudem.

<|uicqiiid cauitur it tJec'ainatur, quo 14 Hacc est prisca Romanornm

scnsu ctiam mox suorum rnrminum, Satura s. Satira, eaqtie dramatica,

dramatum, actor dicitur. Hoc est [Farce, Miselispicl) e Hvilurn'nset Fes-

primum ac rude mitnorum genus, sine cenninis versibus cnatajTel ad corum

vcrbi.^ actum: postoa cuim ii^ pro- siniilitudincm efficta, (nam Livius

ROMANORUM.

65

scripto jam ad tibiciuem cantu, raotuque congriienti pera- gebant. Livius post aliquot annos, qui ab saturis ausus est primus arguraento fabulam serere,'^ (idem scilicet, id quod omnes"^ turn erant, suorum carmimim actor,) dicitur, cum saepius revocatus voccm obtudisset,*^ venia petita puerura ad canendum ante tibicinem cum statuisset, canti- cum egisse aliquanto magis vigente motu, quia nihil \ ocis usus impedic])at/^ Indc ad manum cantari histrionibus

NOT^

mox dicit, his versibus ridicuJa fuisse intexta, quae juventus Romana intei' se more antique jactitacerit,) illisque siib- stituta in scenis, sed minus rudis vel temere composita, et impleta modis, ad modulos ceitos legesque rhythmi de- scripta, et quodaoi saltationis actio- nisque artificio constans, cant u jam ad tibiaruin modos sonnmqne nioderato. Erat qnidem fabn'a, sed rudis adhuc et incondita, neqiie unius ac certi alicujus, sed raixti argumenti ; a cu- jns etiam varietate. acqne ac poste- rior et clidactica Romanurum Satira, iiomen traxit, quod infra nionebimus. Eaedem Saturcp postea vocabantur Exodia. Cur et quando hoc factum sit, mox docebit nos Livius.

15 L. aut M. Livius Andronicns, Gra?cin, M. Livii Salinatoris libertus, a. U. c. DXiv. C. Claudio Appii Claudii Caeci fiiio et M. Tuditano Coss. anno ante natum Enniura et post confectum bellum Puuicum i. (v. Cic. Brut. 18. et Tnsc. Qii. i. 1. Gell. XVII. 21. ct ad h!i. 11, Intpp.') ab Saturis, post Saturas, qiiae din in scenis viguerant, ausus est primus fabulas (ex Graeco in I^tinum senno- nem versas) serere, construere, argu- mento, h. c. scribere, doccre, et agere fabulas unius ejnsdenique argument!, quas partibus inter se connexis et ap- tis constarent, non, ut Saturae, cou- fnnderent et miscerent res plane di- vcrsas ac varias. Distiuctius Tia-c

Dclph. cl Var. Clas.

expressit Valer. Max. ii. 4. 4. ubl Livium exscripsit : ' A Saturis pri- mus omnium poiita Livius ad fabu- laruin argumenta spectantium animos traustuiit.'

16 Omnes scil. fabularum auctores, vel potitae dramatici. Ellipsis dura est, et verba quoque, parenthesi in- clusa, videntur loco suo mota esse, atqne post voc. revocatus vel obtudia- sei ponenda.

17 Vocem obtudisset, sapius cantaij- do vocem fecisset infirmiorem et rau- cam.

18 Livius Androcicus, cum raucns esset factus, puerum accivit, qui ad modos tibiff caneret s. deciamaret, ipse vero canticum egit motu scil. ma- nuuni et totius corporis, h. e. solilo- quium, quod a puero canebatur, his- trionum more expressit gcsticula- tione, (quo sensu etiam canticum agere dixit Suet. Galb. 13. ubi v. Ernesti,) et quidem multo acriori ac vehemen- tiori, cum non simul canere vocem- que intendcre opus esset. Ita quo- que Valer. Max. u. 4. 4. haec verba interpretatus est : ' Adhibito pueri et tibicinis concentu gesticuiationem tacitus peregit.' — Cantinm Komar.i vocabant fxovoXoyiav vel soliloquiunn, quod scil. ad modos tibisp canitur aut rccitatur; direrbia auteui dialognm «. colloquia duoruni plnrinmve acfo- rum. Diomedes ni. p. 48S. collect, Putsch. ^ Membra,' inqiiit, ' coma;-

Juv,

6G

DE SATIRA

cceptum, diverbiaque tantum ipsorum voci relicta/9 Post- quam lege hac fabularum ab risu ac solato joco res avoca- batnr, et Indus in artem paulatim verterat ; juventiis, his- trionil)us fabellarum acta relicto, ipsa inter se more autiquo ridicula intexta versibus jactitare coepit : ^° quae inde exodia postea appellata/' consertaque fabellis potissimiim Atel-

NOT.E

diarum tiia sunt, diverbinm, canti- cum, chorus. Diverbia sunt eve co- moediavum partes, in quibus diver- sorum person.v; vf rsantur. In canti- cis autem una tantum debet esse per- sona ; aut si duae fuerint, ita debent esse, ut ex occulto una audiat, nee coiloquatur, sed secum, si opus fue- rit, verba faciat. In choris vero nu- merus persouarum definitns non est.' 19 Interpretes tantum non onines junxisse verba ad manum histrionibus, eaque pro ad manum histrionvm posi- la accepisse ridentur. Gronovius et Kambach. ad Casaub. p. 183. expo- nunt : tacitae histrinnis gestioula- tioni, qua; saltando fiebat et ioquaci manu, cantando respondere, et pro- iiuncia. e modulate, qua; Idstrio agat. Turnebus in Animadv. in. 23. et Fer- rarius : histriones coeperunt ad ma- num, in promtu, in prasentia, {zur Seitc,) babere, qui cantaret, et quo pronunciante ipsi saltarent. R<jenig : Histriones dicebantur, qui saltabant et gesticulabantur, quorum voci e- tiam diverbia (diaiogus, das, was ges- prochen wurde) relicta erant, cunlica auleni (soliloquia) relata ad tragoe- dos, qui ad histrioiium gestus accom- modate caiiel)ant. Eincsti : Cuntarc ad manum dicitur de bistrionil.ius cum recitautes s. cantantcs illud ipsuni exprimiint, quod ab sallatoribiis ges- ticulando signilicatur. Salmasius ad VopibC. Carin. ID. emendabat ad ma- num saltari, x*^P°''"H-^^''- ' — Kqnidem verba ad manum canlarc eodem sensu capio, (juo Livius niodo dixerat canti-

cuM agere motu, ut sententia ii. 1. sit : Inde ab bistrionibus cantica gtsticu- latione, sola vero diverbia voce s. canendo exprimi coepta.

20 Bene ha;c iropo^pafet Casaubo- nus p. 182. ' Fabularum composi- tione inventa, reiVixit initio fsatira ; verum hoc tantisper, dura mos obti- nuit, ut ipsi poeias snas in scena fabulas agerent : ubi vero ageudi partes ad histriones sunt translatae, retulit in scenam ipsa juveutus Ro- mana risus jocosque priorum Satira- rum ; non quidem, ut fabulas exclu- derent, sed ut fabulis ipsis, praeser- tim autem Atellanis, adjungerentnr sive insererentur.'

21 Satirae cum fabulis adjungeren- tnr, Exodia (^Intermezzi, Nachspiele) dici ca>pcre. Cf. Juven. iii. 175. VI. 71. Suet. Tiber. 45. et Domit. 10. Casaub. p. 184. sq. ' Ut Satyricff,' inquit, ' tragicis dramatis adjecta; sunt a Grajcis ad temperandara tragcediae moestitiam ; sic Satiras, sive Exodia, similliuiam ob causam post tragadias |)roduci solitas, niemorin: quidam pro- diderunt. Scboliastes Juven. iii. 175, ' Exodiarius apud veteres in line hi- dorum intrabat, quod ridictilus forct: ut quicquid lacrymarum at(jae tris- titiiP coi^gissent ex tragicis alfectibus, hujus spectHculi risus detergeret.'^ — Exudium ita tlii tuni, vel (piia singu- lorum diverbiorum fini subjit iebatur, vel (juia extrema; fabula; semel. Sic inter chorica mcle Gra-corum draina- tuni, quod ab iutroi-untibus in sce- nam cantabatur, tladdwy diccbant;

ROMANORUM. 6t

hinis sunt. Quod genus ludorum ab Oscis acccptum tenuit juventus, ncc ab histriouibus pollui passa est. Eo inslilu- tum manet, ut actorcs Atellanarum ncc tribu moveantp.r, ct stipendia, tanqiiam expertes artis ludicrae, faciant.' In his fabiilis, ab Alella, Oscorum in Campania oppido, sic dictis, (unde actores earum Osce etiam loquebantnr,) sermo quidem rudis erat et impolitus, sed facetus potius et ridiculus, quam obscoenus et lascivus, argiimentum qnoque castuiu, et sen- lentias purae atque lionestae : unde Valer. Max. ii. 4.4. dicit, ' hoc genus delectationis Italica severitate'^^ tempcra- tum ideoque vacuum nota' fuisse. Videntur illa3 proisus fere congruisse tabuHs Graecorum comico-satj ricis, turn in argumenti delectu et tractatione, in petulantia, dicacitate, et audacia dictionis, in actorum et saltationis indole, et in ipsa actione, turn in eo, quod seorsiuu, nee adjuuctae tragoediis, exhiberentur. (v. Eichstaedt de dram. Graec. com. sat. p. 53. G4. G5. 75 sq. et 84. ubi etiam de noto Diomedis loco Jib. III. p. 487. ed. Putsch, ita disputat : ' Diomedes Atel- lanae Ronianae a Graecorum Satyris distantiam sic aperuit, utriusque ut Satyrices, a Grsecis tractatae, specicm et for- niani quodam modo indicasse videatur. Latina, inquit, Atellana a Grceca Satyrica diffeit: quod in Satyrica FERE Satyrorum perso/ice itiducuntur, ant si qua:, sunt ridicule, similes Satyris, Aiitotycus, Busiris; in Atellana Usac persona, ut Maccus.^^ Quo in loco duo se nobis oti'erunt digna ob- ser\ atu ; altcrum, quod Satyrorum inductio ab Atellanis plane aliena judicatur, alterum, quod eadem Graecorum satyricis fabulis non sine exceptione quadam tribuitur. At vero si fabulas unice respiciamus, a tragicis poetis profec- tas, ignoraverunt sane banc exceptionem Gra^ci. Diome- dem itaque arbitror fabulas comico-satyricas simul mente descriptioneque comprehendisse, et sicuti tragicis Satyros,

NOT.E

qiiod ab cxeuntibus, i^ootov.' Cf. 23 Ita liunc locum emendanint Ca-

Eiclistaedt p. 84. saiib. p. 95, 90. Voss. Inst. Poet. ii.

22 Hac Italica sereritate designari 35. § G. Blankeuburg ad Sulzer, T, i,

Satiram, Atellanis conjimctam, noo p. 618. persuasit nobis Casaub. p. 184.

<?S DE SATJRA

ita his Aulolyciim et Busirin adscripsisse.') Conf. tamen €xtrcma hujus Comment, verba.

Praeter ilia, quae breviter memoravi, carmina Romanorum maledica, etiam iamhka ^+ ab iis Graecomm exemplo et imitatione sciipta, scd sero demum, etsi jam a Catullo, Bibaculo, et aliis ante Horatium, qui tamen illormn nomina gloriamque obsciiravit, et hinc gloriatiir in Epist. i. If). 23 —34. ' Parios ego primus lambos Ostcndi Latio, [in Epo- dis et Odis quibusdam contumeliosis] numeros animosque secutus Archilochi, non res et agentia verlia Lycamben,' cet. Conf. Horat. Od. in. 30. 13. 14. Propcrt. in. 1. 3. 1. et ad hh. 11. Intpp. Quintiliaims (Inst. Or. x. 1. § 96.) * Iambus,' inquit, *non sane a llomanis celebratus est, ut proprium opus; a quibusdam interpositus : cujus acerbitas in Catullo, Bibaculo, Horatio: quanquam illi [Catullo] cpodos intervenire [h. e. ex interpretatione Gesneri, licoolohc, versiculos breviores longioribus, dimetros trimetris, acci- nentes quasi s. succinentes, i. e. subjunctos, ut in xi pri- oribus Horatii Epodis] non repcriatur.'

Ad Siitiram Romanorum dgoi^aTixY,v et Sj«Aoy»x^v, quae an- tiquisisiraa luit, et tum ante Livii Andronici temppra, turn Exodiorum nomine post ilia diu viguit, (v. sup. not. 14.) acccssit delude Satiia S»8a?cT»x^ et o»r]y>5|aaT»jc^, et quidem du- plicis generis, F.nniana et J^uciliana ; nam r arro/iiaiia com- mode ad priorem referri potest. Q. Ennius, poeta cele- berrimus, Grcucis Uteris jam aliquantum imbutus et Scipio- ni Afiicano majori familiarissimus, qui natus est Riuliis, opp. CalabrirTR prope Tarentum sinumque Tarentinum,^^ et \ixit ab a. U. c. dxv. ad ulxxxv.^*^ non modo caiminis Romanorum heroici poiitarumque cpicorum parens fuit, sed etiam Horat. Sat. i. 10. 66, rudis, (h. e. novi et adhuc im- polili) et Gracis intacti caf7ninis (Satira? didacticte) auctor dicitur.'^^ Quot Satiias scripscrit, non constat : liber iv. a

NOT/E

2i (;r. sup. not. 10. tinua Hieron. Cliron. Eiiseb. Olymp.

2.'> liuic Rudim homo dicitur Cic. 135. Arch. 10. Rtidinm Cic. Or. lu. 42. 26 V. Cic. Brnt. 18. et de Son. 5.

cxtr. ct Auson. Idyll, xii. 17. Taren- 27 Ca^aubonus p. l'J7. ingcniosc

ROMANORUM. G9

Porphyrionc, et vi. a Donato ad Terent. Phorm. ii. 2. 25. laudatur (nisi liliiariorum incuria numeri sunt confusi) ; ct siiifiuli libri singulas comprchendisse \ identur Satiras, iinde iili pleruraqiie, non hx memorantur. Earum non nisi per- paucaj inveniuntur reliquiae, quas e Gell. ii. 29. xviii. 2. Servio ad Viif^. yEn. xii. 121. N'onio (in voce, obstringil- lare, politioiies, et crimiuat), aliisque Grammaticis collegere Columna, Merula, Hesselius, ct Casaub. de Sat. Rom. p. 103. 194. ubi nota cxhibct duo majora iragmenta, sed fon- tem, unde hausta sint, non indicat. Alterum astrologos som- niommque interpretes notat, et Juvenalis forte nirtili in Sat. VI. 511 — 591 obversabatur : alterura venustam libidincsti3 mulieris descriptionera continet. Illud legitur ap. Cic. Div. I. 58. et ibi Ennio eerie tribuitur : utrumque vero e Satiii.s potius, quam fabulis liujus poiitae depromtum esse eredidc- rim. Ceterum de indole Satirarum Ennii ab antiquis serip- toribus baud scit> an quiequam memorice proditum sit, nisi quod Quintilianus Inst. Or. ix. 2. 36. tradit. Mortem ac Vitam contendentes ab eo induetas esse, et aliis lacdatur Asotus s. Sotadieus, titulus Satirae Ennianae, in qua luxu- riosi vel dissoluti hominis iuiaginem adumbrasse videtur.'^ Ex his tamen indieiis et ex ipsis fragmentis hujus poetae probabili judicio colligitur, Satiras ejus fuisse vaiios car- minum lusus, magna et metri et argumenti diversitate coa- spicuos, et non plane quidem respuentes dialogi formam, sed animandis tantum orationis coloribus adhibentes, neque co- micuni derisum, sed risum potius satiricum sectantes^? in rebus e vita communi petitis, et ad utilitatem comniunem moresque hominum spectantibus.

Ab hac Saliia Einiiana difl'erebat Luciliana, cujus aurtor C. LuciLius, eques Romanus ct magnus avunculus Pom- peii Magni, quia a patria, Suessa Aurunca, opp. Ciunpa-

NOT.E

snspicatiirlegendsimesse : Quam Ru- 29 Ita mum a (/fmudistinxit Eich-

dius, (tiacis i7itactl carminisauctor.Ct'. stacdt p. C2. dnce Quintil. I. (). vt.

net. 2.'>. 3. ct iiipr. I'latntro in Nova AiUliio-

•28 V. FliiKcl. T. u. p. 7, ot Blan- pol. T. i. p. 389-400. ktjiburg T. i\. p. 11 J.

70

DE SATIRA

niae, Juvcn. i. 20. magna s Jurunc^ alumnus dicitur, vixit ab a.'U. c. Dcvi.ad DCLi.et Satirarum libros x x x . (vcltotidem forsan Satiras) scripsit, quarum fragmenta tantiim, sed rion pauca, supersunt.'^ Is enim primum heroico plerumqiie metro iisiis est, et raro tantum iambico vel trochaico. De- lude turn facetior ct uibanior, turn limatior tuit, qnam En- nius et poetarum seniorum turba.'' Denique Satira ejus ab Eimiana discrepat et in materia ct in forma, sive in argu- mento et in ratione consilioquc, quod in eo tractando secu- tus est : non enim sa?pe, iit Ennius, sed unice ac semper id egit, lit mores hominum, et quidem acerbissime, notaret, nee vitia tantum, sed personas quoque, iis containinatas, nominatim et summa libertate, nulla dignitatis ratione ha- bita, perstringeret ;'* cumque veteris Graicorura comoe^ diae studio ingenium ejus formatum hujusque veluti succo nutritum esset, illius non raodo sermoncm quotidianiira ac

NOTiE

30 C«)Uccta sunt ea primum a St'i- |)lianis, deinde a Fr. Dousa Liigd. Bat. 1597. 4. quani cditionem recii- tlendani ciirariint Vnlpins Palavii 1739. Maittaiius in Corp. Lat. Poet, Havercamp. ad calcem Censorini Liigd. Bat. 1743. 8. ft tditores Bi- pont. Jiiven. et Persii.

31 V. Horat. Sat. i. 4. 7. 8. et 10. 64. sq. Cic. Or. i. 16. ii. 6. ct ad Div.

probat Quintilianus Inst. Or. x. 1. 93. ' Liuilius qnosdani ita deditos sibi adhuc bal)et amatores, nt eum ncn rjusdem niodo opeiis auctori- biis, sed omnibus poetis pra>t'erre non dnbiteut. Ego quantum ab illis, tantum ab Hotatio dissentio, qui (Sat. 1. 4. 11.) Lucilium Jluere lutulcntum, et, esse aliquid, quod tollere possis, pu- tat. Nam et eruditio in eo mira, et

IX. 1.5. ubi antiqua ejus et rernacula libertas, atque inde acerbitas, et

festivitits laudatur, qua" videtnr prap- cipua fiiisse causa, quare Lucilius ejusquc Salira Komanis tarn din in dcliciis fnerit : v. Wicland ad Horat. Sat. I. 4. not. 1. et Manso p. 419-442. Nam idem Horatius II. II. Sat. i. 4. 8. sq. et 10. 1-30. 4G-7I. contendit, enm fuisse durum componere versus — pigrum ferre rede scrihendi laborcm — eum Jluere liitukntuin, swpe fircn- tcm pluru tollenda rctiiiquendiH ■ - ^\\l\ delcreret sihi multa, si foret hoc nos- trum fdlo drlatus in cevum, et tpii lion muf^num fecit, quod verbis Graca Lalinis miscuit. Hoc jiuliciimi ini-

abunde salis. Multo est tersior ac purus magis Horatiin<, ct ad notan- dos hominum nu)ies prarcipuus.' E- nimvero Horatius easdeni ei laudes tribuitjCt (lua- vituperut, recte vitu- perasse vidctur, imiiio cxcusare, par- tem vitiontm tenipori ini|iutans. (f. Wieland ct IManso II. II.

32 Doiisa (in nota p. 185. ed. Ha- veicamp.) monet, in paiicnlis iVag- nientis cxagitari xvi. elarissimos Komanos, et mortuos qiioqiie poetas, Euripidem, Ennium, Ca'ciliiim, Pa- cuvium, Accium.

ROMANORUM. 71

paene pcdcslrem, qui satiiis iside proprius fnit, (v. Horat. Epist. I. 4. 1. et Sat. i. 4. HO — 02. ii. G. 17.) sed veneiiatos etiam sales et dicacitaleni itmiilatiis est. Atqiie hie est singulaiis character Lucilianus (Varr. R. R. ill. 2. 7.) et Satira? Lncilianas, qui turn ex fraomentis ejus, turn ex ve- lerum scriptorum tostimoniis coj^roscitur. Diomedes 1. ill. p. 482. ed. Putsch. * Satira,' inquit, ' est carmen apud Roina- nos nunc quidem maledicum, et ad carpenda honiinum vitia archa^fis com<xdict! charactere compositum : quale sciipse- runt Lucilius et Hoiatius et Persius. Sed olim carmen, quod ex variis poiimatibus constabat,Sutiradiceba(!ir, quale scrip- serunt Pacuvius et Ennius.' Quintilianus Inst. Or. x. 1. J^3. * Satira tota nostra est : in qua primus insignem laudem adep- (us est Lucilius.' Plinius in Praef. Hist. Nat. * Lucilius primus styli nasum [dicacitatem] condidit.' Hoiatius Sat. i. 10. 46. sq. * Hoc [carminum genus, satiricum,] erat, cxperto Irustra Varrone x'Vtacino, Atque quibusdam ahis, melius quod scribere possem, Tnvcntore minor : iieque ego illi detrahere ausim Hasrentem capiti cum multa laude coronam.' Idem Sat. II. 1, 02 — 70. ' Quid? cum est Lucilius ausus Primus in hunc operis componcre carmina morem, Detrahere et pel- lem, nitidus qua quisque per ora Cederet, introrsum turpis ; num Lajlius, et qui Duxit al) opprcssa meritum Carthagine nomen, Ingenio ofiensi ? aut hieso doluere Metello, Famosis- qxie Lupo cooperto veisibus 1 atqui Primores populi arri- puit populumque tributim, Scilicet uni a^quus virtuti alquc ejus amicis.' Id. Sat. i. 4. 1 — 8. ' Eupolis, atque Cratinus, Aristophanesque poeta;, Atque alii, quorum comoedia prisca viiorum e.'^t. Si quis erat dignus describi, quod maUis aut fur, Quod moechus loret, aut sicarius, aut alioqui Famosiis, muita cum libertate nolabant. Hinc omnis pendet Lucilius, hosce .secutus. Mutatis tantum pedibus numerisquc ; face- tus, Emunctce naris,' cet. (Cons. Cic. ad Div. xii. 10. Ju- ven. 1. 65. sq. et Pers. i. 114. sq.) Evanthius, sen quisquis auctor fuit libelli dc Trag. et Com. (inTlies. Gronov. T. viii. et in editt. Terent. Westerhov. T. i. p. 55. Lindeubrog. p. 27. et Zcuniana) * cum poeta? abuti licentius stylo [in

72 DE SATIRA

versibus Fescenninis] et passim Isedere ex libidinc ccepis- sent plures bonos, ue quisquam in altcrum carmen infame proponeret, lej>e [in xii. Tabulis] lata siluere. Et. hinc de- inde aliud genus tabulae, id est Satira, sumsit exordium :' Fescenninis versibus in scena successit Satura prisca et dramatica'^ ' quae a Satyris, quos illotos semper ac petulan- tes Deos scimus esse, vocitata est; etsi aliunde nomen traxisse prave putant alii. Hasc, quae Satira dicitur [et Exodia] ejusmodi fuit, ut in ea quamvis duro et veluti agresti joco, de vitiis civium tamen sine ullo proprii nomi- uis titulo carmen essct. Quod item genus comoedia? [Satira dramatical multis obfuit poetis, ciun in suspicionem poten- tibus civibus venissent, illorum facta descripsisse in pejus ac deformasse genus stylo carmiuis ; quod primo Lucilius 7WV0 conscripsit 7nodn, ut poesin inde faceret, [singulare car- minum genus, quod non ageretur in scena, sed legeretur ; non dramaticura esset, sed didacticum] id est, unius camii- nis plures libros.'

Satira itaquc a Lucilio inventa, et praecipue ab Horatio, Persio, ac Juvcnale, sed ab unoquoque diversa ratione ex- culta, est illud carminum genus, quod vrvis coloribus imagi- nibusque mores hominum adumbrare, et turn virtutem prae- ccptis, quorum gravitas comitate plerumque ac festivitate condita est, commendare, tum errores potissimum ac vitia, luculentis exemplis salibusque, modo urbanis modo nigris, vel risui vel invidiae exponere, adeoque multiplici poeseos, dramaticai potissimum, arte argumenta e vita quotidiana depromta tractare, et sic lectores tam delectare, quam do- eere et emendare conatur. Jam si quferitur, utrum et nomen et ipsum carminis geims, sive alterutrum, llomanis pro- prium fuerit, an a Graecis, ut quicquid ad artes scientiasque spectat, petitum, et satyricae eorum poesi cognatum ; Gram- niatici certant, et adhuc sub judice lis est. lilud propugna-

yiOTJE

U3 Ita ohscnnun Cianiinatici lo- zcr. T. iv. p. 12(i. 138. alio Eiclistacdt mill intcUi)i;o, quern alio st'ii>,u ccpit p. 50. 57. ct alio dciiitjiic Maiiso p. Casaiih. j). 23. alio IMankciib. ad Sul- 410. 111.

ROMANORUM.

73

runt ill primis Jos. Scaliger, Casaubonus, Spanhemius, Ram- l)achius, Rigaitius, Dacerius, Manso, et Koenig ; hoc Jul. C^s. Scaliger,'+ Dan. Heinsius, Vulpius, Flogelius, Blan- keuburg, et Conz. Hinc etiam nomen varie scribitur ; ab liis Satyra, ab illis vero, qiios secutus sum, Saturn vel Satira, nam utraque sciiptina in plerisque Satiricorum codicibus Mss. reperitur, et nihil diftert inter eas, ut inter optumus et optimus, maxumus et maximus, al.) quaranonnulli dictam exis- timant a saturitate sive abundantia, (voce et signilicatione, a Graecis desumta, quod colligitur ex Hesychio, qui docet, o-aTv^opouf esse axcK^a; /Sorgowv, vasa racemorum plena, 7rac« AuKoio-iv,) alii a nomine satur, (v. c. Isidorus, qui facete mo- net : * aut a saturis nomen Saturae dictum, qui multa habent; vel ob ea, quae per vinolentiam dicunt, ut ebrii,* quam poste- riorem rationem distinctius exponit Poi-phyrion,) plerique antem a saturu sc. lance, (voce a rebus sacris ad alias di- versi generis translata,^^ adeoque a mixtura variarum rerum

NOT.E

34 In Alt. poet. i. 12. ' Idcirco falluntnr,' in(|uit, ' qui putant, Saty- ram esse Latinam totani : a Graecis enim et incboata et perfecta piinium, a Latinis deinde accepta, atque ex- tra scenam excuita. Quaniobrem noii a satura vel lege vel lance dicta est, ut frustra et teniere satagunt gram- matici : quin has a Satyris dictas puto. Cum iancibns enira prodibant et canistellis pomorum oniiii genere plciiis, quibus Nympbas allicerent.' Fuere etiam Grammatici, qui Sati- ram vel potius Salyram a Satyris dic- tam putarent, v. c. Evanthius in loco supra ascripto, et Diomedcs, qui mox a nobis laudabitur, sed dubitanter scripsit.

35 Casaub. j). 250-255. ' Erat nios antiquorum, qnando Cereri, Bacclio, aut aliis i)iis agri annua vota solvc- rent pro lato frugum fructuuuKiue proveutu, ut priinitias roruni collec- tariim iu lancem congestas cuiqiie Deo pro ratione ejus cultus ofllrrcnt.

In ritibus GrEPCorum hujusmodi sa- cra miscella vocantur TrdyKapiros 6v- trta, et wapffirfpf^la, aut Trvavia, vel nva- vf<pla, cum legnminibus fiebat sacrum ; item elpfjiiinri. Latini vero lances ita refertas variarum rerum copia lances saturas, vel simpl. saturas appellarunt. Satur enim pro pleno et cui nihil de- esset, usurpabant : sic color satur, cui ad perfectionem nihil deest, quando lana colorem devo-onothv imbi- bit. A similitndine hujus lancis etiam aliarum rerum mixturas appellarnnt saturas. Verrius Flaccus : ' Satura cibi genus, ex variis rebus condi- tum.' Hoc quoque uberius Diome- des. ' Quoddam,' iaquit, ' genus far- ciminis mullis rebus rcfertum Satii- ram (licit Varro vocitatum. Est au- tem hoc positum in ii. libro Plauti- iiarum qua'stionum. Satura est ubi uva passa et polenta, et nuclei pinei ex nuilso conspersi : ad hiec alii ad- dunt et de m;ilo pimico grana.' Sic et voces iTM'(Tntpf.dtt et ndyKapiroj

74

t)E SATIRA

(vel ar^imcntf, vel raetronim, vel sernionis poetici ct podes- tris). Qiiam etymologiam omnibus Satira^ Ronianns specie- bus (aiitiquissimfe, Enniana^, Luciliana^, et Varronianee^'^) congruerc dicunt, camque iirmant turn verbis Jiivcn. i. 85. 8G.

Quicquid agunt homines, votiim, tinior, ira, voluptas, Gaudia, discursns, noslri est Juirago libelli :

turn testimoniis Teterum Grammaticonira ; v. c. Diomcdis 1. HI. J). 480. collect. Putsch. ' Satira dicta sive a Saft/ris^ quod similiter in hoc carmine ridiculaj res pudcndaeque dicuntur, quae velut a Satyris proferuntur et hunt; sive a Salura luiice, qua? referta variis multisque primitiis sacris Cereris inferebatur ; vel a copiii ct saturitate rei Satura vocabatur: cujus generis lancium ct Virgil, in Ge. ii. 194.

NOTiE

quamlibet mixticnem c niiiltis diver- sisque rebus ac KVKiwva cicnotant : — et cum in foio leges uiiica rogatioue ferebantur multorum capituni, aut veteres leges intcrpolabaiitnr adjec- tione novonim capitiuii, snturas vo- rabant h. e. niiscellas, qnomodo a JCtis lex Julia Papia Poppaea ncmi- natur miscclla, quia et niulta et di- versa capita continebat. Hinc na- tum proveibiuni, per sufuram legem ferre, cum raptim, neque viritira dic- tis sentcntlis aliquid scnatores de- coinebant ; ct ut apud Festum loqui- tur Lvrlius, quasi per saturam senteniiis exquisilis. (Cf. Crenii not. ad Casaub. p. 253. 251. VV. DD. ad Sallust. b. Jug. c. 29. et Ernesti clav. Cic. ad leg. Caeciliani Didiam) ■ — Laiuiatiir etiani Lart.iiit. i. 21. Pesccunius Fes- lus ill libiis Ilistoiiuruin per saturam; hoc est, lit Graci siniiio libros in- snibere .soliti, FIoi/ciAtj? ItTTopiaSj vol 'A,uoA.0«ias K(pas, aut TaJv cnropdSrjv \f- •ynij.iv(jiv, aut denii|ii(', Sosipsitio in- tcrpreif, FIovoe'/fTT/s iaropiaiv. J'ropius ad Aoccin Satura acccsserunt, qui li-

bros siios inscripserunt UivaKas li. e. Lances, (iinmo tabulas) vel XlLvaKl^ia. Quaruni imypacpitiy cxempla in Pra'f. Plinii et ap. Sueton. in Aurelio Opi- lio (.'rammatico.' (Cf. Cell. i. 8.) ■ 36 De Satira Varroniana sernio erit in comnientatione seq. De reli- quis jam supra egi. Qui veio Sati- ram liinc ita definierunt, ut sit car- men, ciijds argumentuni t'arragine vel mixtuia diversoruni vitiorum conti- neatnr, uouiinis potius vim et etyuio- logiaui, (juam carminis iiuturaiii re- spexcrunt; quod recte jam explosil D. Heinsius. Oiiinino autem notar.- dum, Grapris et llomanis non, ut no- bis, distinctas luissc ct accuratas di- versoruru poiiscos gcnerum carmi- immque divisiones, nc(pie ex iiatura scmjKT ciijus(|ue petitas, scd sa'pe a metro, (undc Iambi v. c. dicti,) vel aliunde dcsumtas. \'elcres (pioque scri[)t()rcs libros suos pleruni(|ue sine titulo in vulgus videntur emisisse, vel de CO non adniodum laborassc : ct inscriptiones illorum Graniinaticis fere debcutur, Cf. not. 38.

ROMANORUM. 75

et 394 meniinit. Alii dictam putant a lege satura, quae uno rogatu multa simul coniprehendat, ut scilicet et Satira car- mina multa siniul et poemata comprehenduntur : cuji.s legis Lucilius meminit in primo : Per Sutiiram Mdilcm factum, qui legibii' so/vat.' Isidor. Orig. v. (J. * .*Satura vero lex est, qaa3 de pluribr.s rebus simul loquitur, dicta a copia rerum et quasi a satielale^ unde et Satiram scribere est poemata varia condere, ut Horatii, Juveualis, et Persii.' Conf. Festus in voc. Sutuia, et Acron vel Porphyr. ad Herat. Sat. i. 1. pr.

Meo qualicumque judicio omnis quidem res, toties et a tarn multis in qiiaestionem vocata, non magni adeo momenti est, et quemadmodum Casaubomjs, quique ejus sententiam amplexi sunt, etymologi;e vocis Satura vel Satira, ita Jul. Scaliger, Dan, ITcinsius aliique similitudini vocabulorum Satj/rice vel Safj/ri et Sati/a nimium tribuisse vidcri pos- sunt : at multo probabilius est, hoc carminmn genus, de quo qua3ritiir, et hinc qroqiie noraen ejus, Eoinanis pro- prium fuisse, quam a Gratis prolectum. Nam primura omnem fere dubitationom eximunt testimonia Horatii (Sat. i. 10. 66. ubi Ennius ' rudis et Gr^ccis iiitacti carmiuis auctur' dicitur) et Quintiliani, (Inst. Or. x. 1. 93. ' Satira tota nostra est, in qua primus insignem laudem adeptus est Lucilius') quae profecto longe digniora sunt fide, quam incertas recen- tiorum Criticorum conjectured. ^ 7 Deinde ilia, quam supra

NOT.t:

37 Wielantli nota 15 ad Horat. 1. !. ware. Jenokonnten mit voller Kennt-

cst h?ec : ' Vernintlilich ist liier dcr iiiss der Saclie sprechen ; denn sie

hlte Dicliter I'liniiis gemeint. ^Vie hatten noc li alle Pioductedcr giicchi-

i;biii;ens, nachdeni Horaz, dcr iJiit der schen Litt 'atur vor sicli. Wir spre-

tricchischen Literattir sehr bekaniit cheii voin yargites des Homer, von

war, die Satyre so ausdriicklicli zii den socrc.ianntfii Sillen des Xeno-

einer roniischcii Ertindiiiifj niacht, phancs mid 'rimOM, die uir niclU mehr

iindhierin von einom beyderSprarliiMi haben, »u<i abo mit den Satyren der

?o knndigen Kunstrichter, als QtiiiUi- Roiiier uicht vergleichen komieii, imd

lian war, unterstiitzt wird, eiii nio- vvoUen g!eichw<ihl nielir von der

ilcrner Ciamniatiker sich eiiifallen Saclie wissen als Hoiaz und Quin-

lassen kouiitc, das Gogentliei! zn he- tiliati ! — Hr. Fibgel hat diese Mat rie

liaupten, vviirde kaiini begreislich in s. (ieseh. d. koai. Lit. ii B. S. 12. fF.

scyn, wenn es nicht Jul. Cies. Scaliger mit so vielrr Saclikenntniss,als davon

76

DE SATIRA

dedi, Eimianae ot potissimum Luciliana3 Satiia3 descriptio ad nullum, a Gravels excultiim, poeseos carminumque genus ita transferri potest, ut non magna deprehendatur dissimilitudu.^^

NOTiE

zii haben ist, aiis einander gesetzt, »!iul gegen die Rehauptuiig des H. uud Q. mit vieler Bescheidenlieit Zvveifel vorgetiagen, die, wie niicli diiuclit, bios deswegen nicht aiifziiliisen siiid, weil keine griecliische Gedichte inelir vorhanden sind, die mit den Lucilis- chen, Horaz. oder Jiiven. Satjreii vergliclien werden kbnuten.'

38 Ra;nig p. 11. ' Oninino,' inqiiit, ' haec vitia, stultitiani et pravos ho- minum mores ridendi et vitiiperandi ratio nunquam singidare aliquod car- miniiin genus, proprio aliquo nomine insignitum, apud Grwcos constituit, sed modo epica, niodo lyrica, modo dramatica, nrodo didactica forma pro- diit induta, ita tamen, ut dicacitas semper fere in certos quosdam ho- mines, non in vitia ipsa, a personaruni complexu disjuncta, exerceretur.' p. 23. * Sed sit nomon vel maxime Grascae originis,quod de multis verbis Latinis probabili rations disputare possis, hoc tamen constat, Graecos eodem ad carminis aliquod,genus, praesertim satiricum, nunquam fuisse 11*108, adeoque usus saltern, ad queni Komani illud adhibuerunt, novus est diccndus.' p. 24. ' Genus hoc car- pendi alios et ridendi, verbisqiiemor- dacibus incessendi, nusquam CJraeci \crbo aliquo, a Satyris petito, insigni- verunt, sed aliis omnibus potius usi sunt, aKwimw, Siaavptiv, K^ixcfiSuv, la/x- fliffii/, i<pvfipi^fii', i|)sum(]ue aarvpi^dv de lascivia petulantcr so exerente, non de uiordacitate et siibsannationc i.cceperunt ; atque toD -Kal^ttv vis et significatio, (|uodSatyroruui proprium esse dicitur, de petulanti eorum salla- tionc potius, qiiani de dicacilatc in alios sc exerente interprctandinu est.

Satyri qnidem erant salaces, petu- lantes, saltatores ; eos autem dicteriis alios incessisse, nusquain apud Gra;- cos, eo saltern nondum tempore, quo drama satyricum vigeret, legere me memini, neque hoe in illo dramate, in sccna agendo, obtinuisse existiino.' p. 2>. ' Nomen satira ad Ennianas et Pacuvianas satiras, in quibus pri- mum adhibitum est, propria pcrti- nuit,uon ad singula carmina Horatii, Persii, et Juvenalis. Nam ab Ennio et Pacuvio iibros integros Sutiraruni nomine insignitos fuisse, non singula librorum segmenta, quorum varieta- te erant compositi, satis constare videtur ex Varrone, illoi um vironnn imitatore, cujus satiram eandem Gellius I. 22 sub satires, et xiii. 11 sub llbri nomine excitat. (Cf. qu« supra de Ennio dixi.) Forsan etiam Lucilius Iibros, non eorum diversi argunieuti sectiones, Satiras inscrip- sit. Verum progressu temporis tan- dem verbum hoc antiquam suam vim amisisse, et ad scribendi genus Lucilianum translatum esse, valde probabiie est. Cf. Horat. Sat. ii. l.l. et Stat. Sylv. i. 3. 103. Sed Horatium singulis carminibus Sati- rarum nomen non imposuisse, Cru- qnius in comni. suo ex vetustiss. codd. in quibus ha^c eaiuiina Eclogtc inscribuntur, extra onmem dubita- tionis aleam mihi videtur postiisse. Ex ipsis t'tiam carminibus constat, singula priiiium ad amicos esse missu et |)uucis admodtun recilata. Sat, i. 4.73.sq. dcinde vel ab i|)so auctore, vel ab alio \'enusinai musn; amante, (immo aCJrammaticis ; cf. Heync de carm. bucol. T. i. edit. Virgil, sec. p. lH.)<'ciopt nomine singidis fortassc

IIOMANORUM.

77

Aliquam qiiidcm cum ilia Salira cos^nationem habiierc fabula* Graecorum satyrica% in piimis comicoriim poetariim ; et majoreiii forte Silli, de qiiibns supra disputavi. Sed illaruni et matcries et forma fuit diversa -.'^ hi vero didactica quidem

NOT

' indito, in libros collecta et digcsta ' videntur. In ipsorum nuniero q\ra?- ' dam quoque sunt, quibiis Satirce ' titiilus, sive antiquam verbi vim re- ' tinueris, sivenovain illam subjeccris, ' parnm conveniie videatur, nisi con- ' tenderis, Horatium vel «a carniina,

* qiiaecerto et finito alicui generi sub- 'jungi non potnissent, eadein inscrip- ' tione, cui mininie responderent, ' gaudere voluisse. Fail niodo Ser- ' monuiii et Epistolarum inscriptionem ' ab Horatio esse piofectam, probari

* miUo mode potest, qiianquam ipse ' huic rei occasionem dedcrit Sat. i. ' 4. 39. sq. Epist. i. 4. 1. ii. 1. 250. sq, '.(Libellos vocat Satiras Epist. 1. 13.4.) ' Sed vetustani earn esse probatSidon. ' Apollin. Epist. ad Tenant. Etiam ' grammatici epistolas Horatii et ser- ' tnones citant. Dc Persic quomodo ' librum suum inscripserit aut singula ' carmina, nihil certi liquet. Pithoeiis ' in vetusto aliquo cod. in singulis pa- ' ginishunctitulum invenissetestatnr: ' Thcbaidorum Persii Satyra: et in ' extreme: Explicuit Tlieb. P. satyra ^ j elicit er. Ceterum a Sosippo Cbaris. ' p. G6, in collect. Putsch. Satira i ' Persii citatur. In Juvenaie autem ' libri a gramraaticis semper niemo- ' rantur. — Quia autem Horatius, Per- ' sius, ct Juvenalis, Lucilii scribendi ' genus, sua tamen quisque ratione, ' secuti sunt, inter eos auctores, qui

* saturam sen saturas scripserunt, ' jure sunt relati,eorumque libris seu

* carminibus singulis is titulus, cujus

* ipsi auctores forsan non fuerunt, a

* librariis est inscriptus.' Cf. not. 36.

39 Eirhs(aedtp. .59-04. ' Iniragicis,' iuquit,' Gra:coruniSaiyris,adquosre-

vocata fere est oninis quapstio, quem- admodum permulta sunt, qua; di- versa reperiantur a Romanae ingenio Satira; : ita si banc conferre cum ea Satyrica instituerimus, quam comiui Grapcorum poetae variis modis exco- luerunt, (v. sup. not. 9.) facillime arctiorem quandam fuisse harum propinquitatem ac necessitudinem, intciligemus. Nam ut omittam nunc Saty rorum choros, quos comica Grae- corum Satyrice, aeque ac Romano- rum Satira, aut parcius ascivit, auf penitus sustulit; (v. sup. not. 9.) utrainque etiam hac in re deprehen- dimus conspiravisse, quod argu- raenta peterent e vita quotidiana, quod notarent et designareut turpi- tudinem domesticani, sacpe numero etiam turpiter, quod aequales vi ridiculi vulnerarent. Quorum nihil cadit in tragicamSatyricen. Veruni enim vero propter banc similitudi- nem equidem non ausini partes illo- runi sequi, qui Graecam Satyricani procreatricem quandam Latinarum Satir.irum et quasi parenteni judica- veruiit. Nam etgravissimi auctores, Horatius et Quintilianus, inventioni eas Romanornm vindicant, et a veri specie neutiquam abhorret, eas e compositis lemcre ac rudibus jocis et dicteriis fuisse enatas, quae pris- cis temporibus juveutus Roniana per otium et iasciviam alternis sole- ret in scena effnndere. Prsetcrea non mode in arguinento ejusque tractandi consilio, veruin etiam iu ipsa tractationc magna reperiuir dissiniilitudo. I'rimum enim si or- gumcntum spectetur, quod situm est in \ ariis ridiculi jfcneribuj, cum fa-

•7«

DE SATIRA

Grant carmina, at diiterebant argumento ejiisqne tractandi consilio, quod ad solos vel philosophorura vel poetarum cr- rores, non ad vitae quotidiana? mores eorumque emend ationein spectabat ; neque dubito, quin rerum quoque tractationem magnopere discrepasse iutelJigeretur, si integri superessent Silli, nee potius perpauca eorum fragmenta, quae exactam

NOT.E

* bulls oomico-satyricis Grapconiin ' componi nuUo parto potest Hora- ' tiana Satira, potest qiiodani iiiodo ' Luciliana, quae imaginem it ferebat

* antiquas Comicorum dicacitatis.

* Qnippe qiiam Horatii venusta ur- ' banitas coluit, Persii gravitas acuit, ' ct Juvenalis austeritas tanquaiii ve- ' reno armavit, Satira, qiiod a uioniiii ' integrifate seveiitatcqne profecta, 'judicio de rebus bunianis liberali ' mentisque gentrosa' honesta in-

* dignatione niteretur, (v. Duscb.

* Briefe zur Bild. d. Geschmacks P.

* VI. p. 1 — 77.) materiem ouineni ridi- ' culi repetiit ab istis gravioribus vi- ' tiis, quae essent in vita hominum et

* moribus, qua?que satyricis salibus ' perfricata, coiirceri possent et saUi-

* tis publioae causa emendari. Grar-

* corum contra Satyrice, dicacitatis

* iaude contenta, non taui risuin sec- ' tata est satyriciini, quam coinicani ' derisum, (cf. sap. not. 29.) et cavil- ' landi niagis Ubi(bne excitata, quam

* corrigendi studio iinpulsa, modo ' fortunas civiuui, niodo corporis dc-

* formitatcni ct alia Icvioia vitia,qiia;

* C'omicoruin soKmt huiibriis agitari,

* contuniclii'.Mini aculcis laccssivit,

* ita, ut nu ingcnuitateni quidcni pra?- ' staret et ruborcm sniim vcrboruin

* turpitudinc ct reruni obsca'uitate ' vitandii. Uuiuu (piidem ridiculi ' speciem, inorationc Coniiconiin vp- ' bit cxubcranteni, b)nge siipcravit ' Roniaiu)rinu poi'taruin, quos .sui>ia ' nouiinabani, bb( iali.> fcsiivitas, non

* ilia <piidcni in ccbritat(! attpic dicio

* posita, sell in pcrpctuitate scrino-

■ nis : quanquam propius ad illam accessisse superiorem Luciliana; Sa-

■ tirre videntur, quanim plerisque par

• fuit ridendi materies, simile consi-

• lium, eadem impudentia, gemina audacia. — Deinde ubi de tractandi ratione quzeritur, dedncenda sine

' dubio erit disputatio ad certas quas-

■ dam satyricie poiiscos formas, qiii- bus exlerno ctiam babitu, seu com- ponendi lege et artificio, impressa similitudinis vestigia inveniautur.

' Jam vero illud perspicuum est, saty- rica Graecorum dramata nou compa- rari cum Lucilii aliorumque didac- fit?5 Satiris satis insigniteafque com- mode posse. At tametsi Romani in scribendis Satiris interdum prox- ime reperiuntur abfuisse a drama- tico geneic, quod spretis vias an- gustiis, qiiibus docendi ratio inclu- ditur, liberiore cursu fertur, rcruni- que tractationi varietatera dialogi impertit ac subitaneam quandam vim : tamcn ouine boc dramaticac compositionis artificium frequenta- tuui dt-nium e<t ab iis poi'tis, qui poliuudis Satiris limum adbibuissent suam, et in medio est posita Comoe- diap Roiiianiv, species, arctiore dra- malicic actionis vinculo istis Grae- corinn fabulis astricta. Atellanae cui non succuirunt t'abcIUr, quas (initimas esse Gracoruin Satyri.s vct»'resj;im imiverse pronuntiarunt, qiu)runi j.idic iis cam lictbit mode- ralionem a Ihiljcrc, ut couiicam max- inie Satyricen ad comparationcin voccmus?'

ROMAMORUM. 7^

comparationem nou adiniUuiit. Non ctiam repugnabiinus, si quis conteiiderit, Emiium, ci praecipuc Luciliura cjiisque imitatores, duxissc colorcs quosdam ct s;dcs lianr,isse ex Grajcoruin vcterc comoedia, (v. Horat. Sat. i. 4. 1. seq. 10. 14. sqq. Pers. i. 123. sq.) lambis, Sillis, et fabulis satyricis. Verum piopterea ncc GraDci Satiras scripsisse, nee Romani has illis acceptas retulisse censendi sunt. Pra^terea Roma- nam, non Graecam, Satirae originem fuisse, ex historia et ipsa quoqiie nominis forma probabile fit. Teraporibus priscis, quibus nee Satyri et Satyrica dramata, nee ulla Gra^eae poe^ sees genera, jam innotuerant Romanis, versibus Salumiis Fescenniuisque in seena successit Satura, ut supra vidimus; et hasc deinde appellatio propter similitudinem aliquam, quae argumenti potissimura varietate conrinebatur, tarn ad ilia carminum genera, quaj ab Ennio, quam ad ea, quae a Lucilio iaventa dieuntur, ab auctoribus eoram translata est. Enimvero neque Graecis scriptoribushaec carmina, vel, quae vulgo iis tribuuntnr, nomina, Salura, Satira et Satyr a, me- morantur, neque Romanis aut Satira sua unquam Satyrke, aut satyrica Graecorum poesis, s. fabula s. dramata Satira vel Safyrce dieuntur. Romani quoque vix ullam satyricarum fabidarum, vel nominis certe bujus, meniionem faciunt; ne- que ab iis cannina ejusmodi seripta, (nisi forte a Lucano, cui satyiicae fabulas xiv. tribuuntnr, quae tanien cujusmodi fuerint non constat,) aut Satyri unquam Romas inducti vi- dentur. Contrarimn certe mihi non persuaserunt, qui pro- vocant ad loca Horatii Ep. ad Pis. v. 220-250. Dionysii Halic. VII. 72. (p. 400. ed. Hudson, et T. iii. p. 1191. ed. Reisk.) AtheUcTi vi.7. (p. 2G1. ed. Liigd. 1G12.) et Marii Victorini 1. iv. p. 2591 collect. Putsch. Horatius 1. 1. non de Romanorum, sed de Grcccorum fabulis satyricis, et de nor- ma, ad quam illas sint exigendie, judicium I'ert criticum, do- cetque, quam rationem Satyrorum srriptor, (v. 235.) h. e. si ipse satyrica scriberet dramata, scquendam putarct.+'' Dio-

NOTjE

40 Kop.nisr piitat p. 21. Horatimn nione imitandis, Tliirdius in Comm. loqiii de Satyris Gra-cis, Latino ser- ad Epp. Horat. (T. i.p. 173. vers. Ea-

60 DE SATIRA

uysius, qui et popiili Roraani ct omnium ejus rituum origi- nem a Graecis deducit, illos ab iisdem tradit hunc asci^^sse morem, ut in vetiistissimis triumpborum pompis non modo cxcrcitus victor imperatorem triiimpliantem, sed etiam Satyri quoscumque spectatores jocis dictisque petulantibus laccs- sierint, quam xspToixov xx) (rciTvgixrjv ^a«Sjav appellat. Ille vero non a Graecis repetendus est, sed ab antiquissimis potius temporibus similibusque priscorum festorum et pomparum solennibus, dc qui])us supra dixi, et exinde jam viguisse vi- detur non alius mos, quam notissimus ille, quern Dionysius seriori tantum aevo tribuit : vDv 8r 7roififx,uTu aSoyo-*v avToa-^iita, h. e. versus inconditos et Fescenninis similes/' Preeterea Sa- tyros illos non nisi Mimos fuisse, ex his ejus verbis cognos- citur : oOrot Ss HixTugoi xaTsa-xooirTov re xai xarefiiiJiOvvTO raj a-KOvZai- Mc xiv7)Te»j, ETTj TO. ysXoiOTsqo, usTupepovTsg. Neque illud mirabitur, qui meminerit, non tantum Graecas voces (rarvgoi, o-ctTvciK^w et (ToCTvpixhg ad omnes personas et res joculares atque hilaritatis parum honesta? plenas transferri,*^ sed Mimos etiam ct Pan- tomiraos saepe tum induisse personas Satyrorum ridiculas turn egisse. Hinc quoque ad mimos potius, quam ad fa- bulas sive satyricas sive Atellanas, retulerim loca Athenaei et Marii Victorini, quas supra laudavi. Hie afl'ert versum iambicum dimetrura : ' Agite, fugite, quatite, Satyri ;' quo finem factum esse mimo, probabile fit ex Cic. pro Coelio c. 27. ' Mimi jam exitus est, non fabulfe : in quo cum clau- sula non invenitiir, fugit aliquis e raanibus, deinde sca- bella concrepant, aulanim toUitur.'*' Ille memorat, Sullam

NOT.E

dicnb.) Horatii actate Oscas pcr?o- intra consilii fines stcterit.

nas in Komana sccna Satyris cesjisse ; 41 Cf. Nadal in Hist, de I'Acad. des

sed Eiclistaedt p. 7S. Horatiuni, see- Insrr. T. in. p. 96. Casaub. p. 214.

iiicae poeseos, qua- inter Komanos vi- ct Eichstaedt p. 54. 55.

guerit, intellip«^ntissinnini et conso- 42 Cf. Casauiion. p. 94, 95. Heins.

rem et cmendatoreni, suasisse id p. 18. Voss. Inst. Poet. ii. 19.

aequalibus, ut relicta Oscanini per- 43 Uc scahellis s. sc»b'iUis {.'oraxncync

sonariim ignobilitate Graces Satyros crepitn v. Einestielav. Cic. et ZTc-

Introdi'.rcrent, paiiliiluni tamen illos glcr de Mimi.s Rom. p. 20. De versu

poliios et ad snecnli elegantiain for- autem illo, qucni ex fab\iia aliqna sa-

matns ; incertum autem esse nobis, tyrica petitnni putabant Casaub. p.

iitrum ea res cvcntuui liabiuvit, an 213. Kanig p. 24. ct alii, ita dispu-

ROMANORITM. 81

insigni favore amplexum esse Mimos, etpatriosermone scrip- sisse xctifjicodloi; a-cnTvpixoig, h.c. mimos, imitatioiie expresses ex ihamate Graecorum comico-satyrico :'^+ quas forte explica- tio non displicebit ei, qui modo dicta et seriem narrationis expenderit : ^TuAAav frja) NmoXaog (Nicolaus Damascenus, philosophus peripateticus, poeta, orator, et historicus ab Herode M. Judasorum rege orator missus ad Augustiim Imp.) Tov 'FoJixalwv a-TpaTYiyov ovtm ^ccIqsiv jai/jtojj xa» ysKu)^ TOTTOJoIf (piKoyzKMV ysVQixsvov, (ug xai ttoWu yrjf ixsrgu auTolg ^apli^scr&ai rrjg Srj^aotrj'af. 'E[J.(pa.vl^ov(Tiv 8' auTOiJ to Trsp] tuvtoc iKtxpov a\ ut: olutov ypufftTdi (rurvgixai xcu[ji,cudlcii TrjTraTpcuaxpoo^Yj. — Quid vero ? nonne fabulis Graecorum comico-satyricis Atel- lanas, ab Oscis inventas, simillimas fuisse supra professi sumus? Id qnidem non dissimilamus: enimvero ha3C conve- nientia, si non tota, certe maximam partem, fortuita potius fuisse videtur, quam ab imitatione profecta. Ea quoque non nisi ex Grammaticorum (Diomedis in. p. 487. et Marii Victorini II. p. 25*27. ed. Putsch.) testimoniis, quibus non nimium tribuerim, suspensa est; et neutiquam dubitamus, quin praeter personarum diversitatem (v. sup. not. 23.) alia quoque deprehenderentur discrimina, si vel imius fabulae et comico-satyricae et Atellanas exempla haberemus, quas com-

NOTiE

tat Eichstaedt p. 79. ' Ille versus eodem forte loco petenda est lux,

primum universe allatus est, et eo quam adhuc desiderare videntur ver-

modo, quo Crammatici abuti solent, ba Juv. viii. 187. et xiii. 111.

id est, non indicato fonte, unde due- 44 Eandem explicationem, quam

4us sit. Deinde tanto ei minus fidei nobis snggessit narrationis series, in

habendum dnco, quanto manifestius Jen. AUg. Lit. Zeit. a, 1790. \. 191.

est, Marium, ut singula metrorum proposuit vir quidam doctus, cui ac-

genera exemplis illustraret, et alibi ceptnm referinius judicium, quod de

suopte ingenio continxisse versus, qui illo Marii Victorini versu mode tuli-

declaratis numeris responderent, et mus. Atellanas tabulas, liilaritatis

metra in primis, Graecorum tantum- minus honcstir plcnas, designari exis-

modopoetaruni nsu nobilitata, Latinis timant Eiclistaedt p. 77. et Casaub. p.

numeris expressissc. Cujus rei lucu- 243. qui tamen p. 94. dubitanter dix-

lentuni exemplum inveni 1. ii. p. crat, fabulas illas vel Atellanas fuisse,

2546.' Ceteruui ex Cic. 1. 1. intelligi- vel tabernarias, aut certe mimos

tur, Mimis, si non unilatem actionis, tjuosdam. Ipsa dramata satyrica

nexum tamcn et solutionem, gravi.ssi- significari vult Kccnig p. 24. ne fri-

ma fabula; momenta, defuissc ; et ex gcant verba cxtrema rfj iro.Tp(f<f <pvy^.

Delph. ct Var. Clus. Juv, F

82 DE SATIRICIS

parare liceret. Quas facultas cum nobis praerepta sit tristi literariim fato, et illius dramatis vix ulla fragmenta, aut du- bia tantum, (qiialia sunt Sositheanum et alia, quae eo refe- nintur) hujus vero admodum paiica reperiantur; oinnis haec disputatio, quaravis doctissima et ingeniosissima, qiialem CI. Eichstaedt instituit, (cnjus praecipua fere momenta ex utriusque tabulae exacta convenieutia pendent) incertis niti- tur conjecturis.

DE

SATIRICIS ROMANORUM

POET IS.

In superiore commentatione ostendimus, Saturam sive Sati- ram Romanorum tum dramaticam fuisse tum didacticam,et banc sive Ennianam sive Lucilianam. Jam breviter recen- sebiraus poetas, qui vel Ennium vel Luciliura imitati, adeo- que yei varia argumenta versibus persecuti, vel in vitia saeculi sui invecti sunt ;' et simul ostendemus, quam varie ab iis tractata sit Satira, et quam divcrsas indc species in- duerit. Quod consilium veyem accuratius perfici posset: sed primum duplex hoc carminum genus, praecipue Lucilia- num, qiiod gliscente morum corruptcla sub malorum Princi- pum dominatu et indignatione versum faciente(Juven. i. 79.) prae ceteris nrrisisse non est quod miremur, nudtorum baud dubie ingcnia excrcuit, quorum omnis intcrcidit mcmoria ; deinde plerorumque poetarura, quos memorabimus, nomina

NOT.E

1 Cf. inpr. Casavib. de Satyr. Giaec. lAX. quonini coiiimentationes a nobis

poc6i ct Roin. Satira ii. 2. ct 3. p. niodo ainplificatas, modo coutractas,

108-21 1 . 225-2 10. et Wernsdorf. Poet, modo emendatas vidcbis. Lat. Min.T. 111. p, xui-xivii. etXLv-

ROMANORUM POETIS.

S3

tantum nobis innotuere, non carmina qiioque relicta sunt; denique novimus quidem, ab his vel illis Satiras esse scrip- tas, sed ignoramus saepe, utrum Ennianae fuerint illae, an Varronianaj, an Lucilianae, an adeo dramatical. Rem quo- que turbarunt viri docti, qui vel in coecam molem conges- sere carmina omnia, quas satirici quid, h. e. sive miscelli sive dicacis, spirarent,^ vel recentiora antiquis auctoribus tribuere,' vel ea adeo commenti sunt, quae nemo scripsit.'*^ Neque dissimilamus, nos ipsos etiam vereri, ne finibus ter- minisque ultra, quam satis sit, prolatis, et multis diversisque satiricorum carminum generibus coagmentatis, implicatior facta sit disputatio nostra. Quicquid vero ita peccaviraus, juvenum causa peccatum est, eoque consilio, ut hi omnium poetarum Latinorum, qui inter satiricos vulgo referuntur, ve- ram indolem perspectam haberent, et, quoties horum nomina vel legerentur ab lis vel audirentur, recte de iis judicarent.

NOTiE

2 Quo refeio a) Sutiias, in singula- res adversarios scriptas, v. c. a Lena-o Grammatico, Pompeii M. liberto, in Salhistium liistoriciini, (v. Sueton. Granim. c. 15.) ab Ovidio in adversa- rium nobis ignotum, quod carmen invectivum Callimachi exemplo Ibin inscripsit; ab Euc/tena, muliere Aqui- tanica vel Galllca, qu£e forte Saec. v. vel VI. vixit, in serviun quendam, ejus nuptias ambienteui, (vid. Werns- dorf 1. 1. p. Lxv. sq. et ipsam Sat. ibid. p. 97. sq.) Similia carmina fa- mosa sive nialedica a multis in mullos scripta, v. c. a Sex. Vestilio in C Caesarem, (v. Tac. Ann. vi. 9.) ab Autistic Sosiano in Neronem, (Tac. Ann. XIV. 48. el xvi. 14.) ab JEWo Saturnine, C. Cominio et Sextio Pa- coniano in Tiberium, (Dio Cass. lib. Lvii. extr. Tac. Anu. i v. 31 . et vi. 39.) a Lucano in Neronem et potentissi- mos ejus amicos, (Sueton. in vita Lu- cani) a Nerone in Afraninni Quincti- anum, (Tacit. Ann. xv. 49.; cet. quve

non magis hue spectant, quam epi- grammata INIartialis aliorumque. 0) Carmina detestanda Curtii Montani. (v. Tac. An. xvi. 28.) 7) Diras, v. c. Val. Catonis, qui in iis primuni agros licentia Sullani temporis amissos, de- lude Lydiani amasiam sibi ereptani esse queritur. (v. Wernsdorf. 1. 1. p. XLVi. sq.) qui et carmen ipsuni typis recudendum curavit p. 1. sq.

3 Sic Pithoeus, Henr. Stephanus, et Casp. Bartbius veteri cuidam poetje tribuendam putarunt Epistolam s. Satiram de Lite, cujus anctor potius fuit i\]ich. Hospitalius, celcberrimns Francia; Cancellarius et vir siimnii ingenii, qui a Ciir. l.")73. mortuus est: V. Fabric. Bibl. Lat. iv. 1. T. iii. p. 244. et Wernsdorf 1. 1. p. uv. lv.

4 Ita Stratoniciim Satirarum scrip- toribus annumeravit Scliottus in In- dice Auctoruni Plinii Majoris An- twerp. 161G. 8. Sed Stratonicus sculptor fuit, qui Satyruui finxit : v, Plin. xxxm. 12.

84 DE SATIRICIS

Cn. N.'Evius, antiquissimus Romanorum poiita, qui IjcI- lum Punicum i., quo stipendia fecerat, versibus dcscripsit Saturniis, Satiram quoque composuit, teste Festo p. 411. edit.-Dacerii, Ha;c vero hand dubic fuit dramatica: nam Xa3^«us jam inde ab a. U. c. dxix. adeoque quadriemiio post natum Ennium, fabulas dedit, (v. Gell. xvii. 21. extr.) et mortuus est a. U. c. dxlix. v, Hieron. in Chron. Euseb. ad Olymp. 114. ubi etiam tradit, cum ob maledicentiara Sci- pioni Afiicano et Metello invisum fuisse, et primum in car- cerem a triumviris capitalibus conjectum, deinde in exilium actum, nee inde rediisse Romam, sed Uticae obiisse. Talem quoque suspicor fuisse Satiram L. Pomponii, quae in sexto Prisciani libro laudatur. Fuit is Bononiensis et clarissimus Atellanarum scriptor, quem Velleius Pat. ii. 9. Sullanis dicit temporibus vixisse, ac sensibus fuisse celebrem, verbis rudem, et novitate inventi a se operis commendabilem Atellana? ejus memorantur Gell. x. 24. xii. 10. xvi. 6. XVIII. 6. Ad idem forte Satirarum genus referendae sunt illae, quas T. Quinctii s Atta Ciceronis actate, prseter To- gatas fabulas et Epigrammata, scripsisse perhibetur. V. Dio- mcd. et Macrob.

Ennianas Satiras scripsit M. Pacuvius, poiita tragicus et pictor, Ennii nepos ex sororc, si Plinio xxxv. 4., vel ex lilia, si Hieronymo fides hal^enda in Chron. Euseb. Olymp. CLVi. 3. ubi is hoc anno ilium Brundisii natum esse, et prope nonagcnarium Tarenti obiisse refert. Utrum vero pressius Ennii vestigia persecutus, an proprio consilio usus sit, non constat: quin satiricum quoque poetam eum fuisse ignorarcmus, nisi id docuisset nos Diomedcs lib. in. p. 483. ed. Putsch, cujus verba jam supra laudavimus: * Olim car- men, quod ex variis poematibus constabat, Satira vocaba- tur, quale scripserunt Pacuvius et Ennius.' Pacuviana quidem servarunt Cicero, (de Uiv. i. 57. et ad Ilercn. ii. 23.) Gellius (i. 24. ii. 2«. iv. 17. ix. 14. xiii. 2. 8. 29. XIV. 1.), el alii: sed hajc traga>diarum ejus vel epigramma- tum, nou satirarum, fragmenta sunt et tituli. De ingcnio

ROMANORUM POETIS. 85

illius ita judicavit Quintilianus I. O. x. 1. 'Hie ^avitate sententiarum, poudere verboriim, auctoritate personarum clarissimus fuit, citra tanien iiitorem.'

Quiiiam poela? pra?ter Pacuvium Ennianas conscripserint Satiias, iioii habco dicere. In eoriim forte niimenim turn qiiidam ex iis referendi sunt, quos infra in Lucilii iniitatores reposui, turn S.EVius Nicanor Grammaticus, qui Varronis £evo, vel non ita multo post vixisse videtur, et do quo h^c memoria; prodidit Sueton. de ill. Gram. c. 5. ' Fecit proeter commentarios, quorum tamen pars maxima intercepta dici- tur, et Satiram quoque, in qua libertinura se ac duplici cog- nomine per hoc indicat: Sa^viu' Nicanor Marci libertu' ne- gabit; Sccviu' Postumianus idem, sed Marcu' docebit.'

Ad Emiiana? Satiras similitudinem accessit Varroiiiana, quae tanien non varia tantum metra et argumenta, et seria cum jocis, sed pedestrem quoque sermonem cum poetico, €t, ut Luciliana, Gra?ca cum Latinis miscuit. Quintilianus, qui in Inst. Or. x. 1. s. 93. de Satira Luciliana disputave- rat, mox s. 95. ha?c adjungit: * Alterum illud est et prius Sa- tiras genus,' (scil. Ennianum, quod antiquius cst)^ ' quod non sola carminura varietate' (sed etiam orationis, prosa^ et nu- meris astrictce, Latinae et Grsecae) 'mixtum condidit JNI.Te- RENTius Varro, vir Romanorum eruditissimus. Plurimos hie libros et doctissimos composuit, peritissimus linguae Latinae, et omnis antiquitatis, et rerum Graecariun nostra- rumque, plus tamen scientiae collaturus quam eloquentia?.'*^

NOTyE

5 Gcsnerus ad Quintil. 1. 1. piita- a. U. c. 038. moituus a. U. c. ""iG. vel

bat, ;)ri«*g-t')iMS hie dici praestantius, 727. (cf. Plin, xxix. 4. s. 18.) inagis-

vel illnd prius ex conipendio vocis tro usus eruditissimo L. ]£A\o Stilone,

postcritis ortiim esse, nostiam veio in- (Gell. i. 18. xx. 11. Cic. Acad. Qu.

terpretationem diseite contra dlcerc i. 2. et Bint. 56.) in Ciceronis alio-

iis, quee s. 93. disputaverit Fabius ; runique viioiuni clarissimoiuni faini-

quodequidem non assequor : eum ta- liaritate vcrsatus, (Cic. Acad. Qu. i.

men non satis perspicue locutiuu esse 1. et ad Div. xiii. 10.) tribunatu et

crediderim. aliis m'lneribus functus, Pompeii

(5 Vir et doctissimns fuit, et inge- partes aniplexus in bello rivili, (Plin.

niosissimus ac voKvypacpciraTos, (v. vii. 30. Appian. b. Mitlnid. 95.) Cae-

Dicnys. Hal. ii. 21. Senec. Cons, ad sari reconciliatus et ab eo Bibliothe-

Helv. 8. Cic. ad Att. xiii. 18.) natus ci.s coniparandis et digerendis prag'

8G DE SATIi?lCiS

Quod consilium secutus sit Varro in Satiris suis, qu^ et libri passim dicuntur, et quarum non nisi pauca supersunt fragmenta et tituli/ ipse declaravit ap. Cic Academ. Quaest. I. 2. his verbis: ' Quae nemo adhuc docuerat, nee erat, unde studiosi scire possent, ea, quantum potui, (niliil enim magnopcre meorum miror,) feci, ut essent nota nostris : a Graecis enim peti non poterant, ac post L. JElii nostri occa- sum ne a Lutinis quidem. Et tamen in illis veteribus nostris, qu8e, Menippum imitati, non interpretati, quadam hilaritate conspersimus, multa adraista ex intima philosophia, multa dicta dialectice : quas quo facilius minus docti intelligerent, jucunditate quadam ad legendum invitati, in laudationibus, in iis ipsis antiquitatum prooeniiis philosophiae, scribere voluimus, si modo consecuti sumus.'^ Varro itaque in Iioc opere numeroso et multiplici orationis rerumque, ex omni- bus literarum et artium generil)us decerptarum, varietate conspicuo, philologiam cum philosophia temperavit, et imi- tatus est Menifpum, philosophum Gadarenum, Cynicum et (Ti:ouloyi\om '^ unde etiam turn ipse, turn Satira? ejus olim dicebantur Moiippece et CynicaJ^ Hanc et denominationem et imitationem ad solum scribendi genus ej usque similitudi- ncm spectasse, jam monuit Probus ad Virgilii Eel. vi. his verbis : * Varro Menippeus non a magistro, cujus aetas longe praecesserat, nominatus, scd a societate ingenii, quod is quoque omnigeno carmine expoliverat satiras suas,' h. e.

NOTiE

fectus, (Plin. vii. 30.) ab Antonio lestant.

autem a. U. c. 710. pioscrlptiis. (Ap- 7 Conf. Gell. i. 17. et 22. iii. IG.

pian. b. Civ. iv. 47. _) Ipse ap. Gell. et 18. vi. 5. vii. 16. xiii. 4. 11. 16.

III. 10. extr. mcmorat, se jam duode- 21. 28. et 30. xv. 19. xix. 8. Macrob.

cimani annoiuni iiebdoniadam (annum Sat. i. 7. ii. 8. et 11. in. 8. et 12.

2Ptatis84.) ingressum esse, et ad eum Fabric. Bibl. Lat. i. 7. ed, Ernest.

dicniLXX. hebdoniadaslibroruni (h. e. T. i. p. 128. seq.

490 libros) conscripsisse, ex quibus 8 Ita liiinc locum ingeniose eraen-

aliquani multos, cum piosciiptus es- davit Ernesti.

set, direptis bibliotliecis sujs non 9 Conf. Gell. i. 17, ii. 18. xiil. 29.

comparuisse. (cf. Gell. xiv. 7. et xix. al. 30. Macrob. Sat. 1. 11. Strah. xvi.

14.) Hodie ex iis non nisi libri 111. de Athenaeus xiv. 7. Casaub. de Sat.

ie rustica, sex de lingua Latina, et Rom. p. 202. seq. Diog. Laert. \l.

pauca reliquorum fragmenta et titiili 99. ibique Meuag.

KOMANORUM POETIS. 87

libros suos, Romanis satirLs similes : nam Probiis, non ipse Menippus, ita eos appellase censendus cst.'°

Menippi et Variouis exemplo etiam alii prosam vario carmiiiis genera tauquam iuteijcctis gemmulis ac slcllulis distinxere : v. c. Julian us, turn in libello de Ca?saribus, in quo priraos perstrinxit Imperatores, tmn in Satira, cui titulus est A/tcro7rwya;y s. baiba? osor, et in qua acerbe notavil mores Antiochensium, quibusbaiba, quam alebat, ludibvio fuerat: L. Ann^eus Seneca, in lepidissimo ludo de morte Claudii Caesaris, in quo confingit, huoc ingentis stuporis hominem non in Deos, sed in cucurbitas relatum esse: nam esu vene- natiboleti, xoAoxuvtjjj s. xoXoxovSrjc, Claudius, hujus cibi avidis- simus, periisse credcbatur, et inepti homines cucurbitis com- parari solebant (cucurbitas caput habere dicunlur Apul. Met I. p. 109. ed. Elmenh.); unde Seneca libelhun suum non Sutiram, neque a.i:o^ia)<nv , sed aTroxoXoxuvTwo-jv facete inscripsit: T, Petronius Arbiter, (Massiliensis, equestri genere natus, consularis, Neroni familiaris et elegantiae arbiter, sed artibus Tigellini femuli ad mortem compulsus, quam sibi lente, incisis venis, intulit; de quo v. Tac. Ann. xvi. 18. 19.) in Saiirico vel Satiricon libris," in quibus mores suae

NOTiE

10 Quod cum non reputaret Casau- Varroniana : ipse tamen Saturicum bonus i. 1. p. 205. sq. noduni in scirpo sive Satiricum nialoit inscribere ; quo- qujesivit. Id jam inonuit Koenig de niodo Comrnentarhtm dicitur pro com- Sat. Rom. p. 32. et praeteiea ha^c : meutario libro, Apolngetictis pro apo- * Quod Casaubonus de scribendi se- logetico libro. At qui Satyricon titu- neie Menippeo dicit, non puto ad lum Petronii reliquiis iniposuerunt, ii omnia ejus scripta transfercnda esse, sinednbioGra:cam vncis Satiiaorigi- inter qua» etiam ea poteiant esse, nem spectabant: cujiis rei nnnquani quorum stilum Varro sequi potuerit. auctori venisse in mentem, pro terto Hoc quoque cum eo nun statuerim, habeo. De Martimw Capellaminns aii- Menippum a Luciauo T. i. p. 455. sq. sim affirmare propter antiquitatem ed. Reiz. epicorum et trajicorum Inijus erroris. Et tamen ipse in causa flosciilis utentem, ad ejus scribendi explicanda, cur opus suum Sntivam genus ridendum inductum esse, sed inscripserit, nobiscum facit. Sic e- ut illorum poetarum tumorem exagi- nim ait : Tandem senilem Martiane fa- tantem, quod ipse Lucianus niultis bulam MiscUlo lusit quam lucernis fia- locis facit.' mine Satira.' P. Burniannus in Praef.

11 Casaubonus 1. 1. p. 259. 'Petro- edit, suas Petronii libros Graecafor- nii,' ioquit, ' libellu* meraestSatura, nia Satyricuv », Satiricwv soil, libros

88 DE SATIRICIS

aetatis, prcecipue avaritiam, liixum, superbiara, aliaqiie vitia, discord ias bellaque civ ilia gignentia et rei publicae coiiver- sioncm miiiantia stylo niordaci et piano describit, insertis passim canninibus, modo longioribus (inpr. de bello civili vel de mutatione rei publicae), modo brevioribiis ; imde in- telligitur, eum non magis Varronem qiiam Luciliiim sibi imitandum proposuisse, et novum aliquod mixtiimque Sa- tirae genus tractasse (ad quod tamen Juliani quoque et Senecce libelli modo laudati quodam modo referri possunt) : Marcianls Mineus Felix Capella Madamensis vel Carthaginiensis, scriptor semibarbarus, qui Saec. v. tempo- ribus Leonis Thracis vixit, in Satira sua, cujus duo priorfs libri Philosophiae «7ro9e«;o-iv sive fabulam dc nuptiis Philo- logias et Mercurii, reliqui vero septem singularum artium liberalium, Grammaticae, Dialecticae, Rhetoricae, Geome- tria?, Arithmetica?, Astronomiae, et Musica?, laudes ac prae- cepta continent: Anicius Manlius Torquatus Severinus BoETHius consularis, (natus Romae a. Chr. 455. et securi percussus a. 524. cum reus majestatis factus esset,) in libris prasclaris, et tam argumento quam stylo conspicuis, de consolatione philosophiae, quos in carcere scripsit, in quern jussu Theodorici Gothorum regis conjcctus crat. — Alise Satirce Meiiippecc etiam ab aliis turn ante tum post renatas literas scriptae sunt, v. c. a P. CuNyEO, JCto Batavo, * Sardi Venales seu Satira Menippea in sui saeculi homines inepte eruditos; a Justo Lipsio Somnium s. Satira Me- nippea in criticos et poetas inscitos; a Dan. HeInsio Hercules tuam fidem, sive Munsterus Hypobolimaeus, id est Satira Menippea de vita, origine, et moribus Casp. Scioppii.'

TsOTHL

appcllari malebat, ut Ovidii Meta- suam nobis persuaseie, qui anctoieni

morphoseuv, Hygini roUkSiv Adrono- illonim vel Claudii, vel Seveii, vel

mkiiv, Fulgcntii Mijtlwloi^icwv, Solini Aiitoninorum a'tatc vixissc o|iii)ati

Ponticwu, cet. Koruni vero argiimen- sunt. Tiius P. Buiniannus, alterum

turn plane convcnit et tempoiibns Statilius, et posterius Valesii conten-

Neronianis et ingenio nioribusque dcrunt. illiui* J'etronii ; neciue scntentiam

ROMANORUM POETIS. 89

Sed jam piogrediamiir ad recensumeorum, qui Lucilium et Satirae ab eo invenlce genus imitati sunt. Huic Satirae primum novam plane multoque meliorem induit iormam in- genium Horatii, qui maculas et labes, turn incuiia auc- toris, turn snsculi genio ei aspersas, eluit; veiborum contu- meliis et pctulantiae jocos et sales, orationique subitoe et incuriosas, horridae et scabrae, obscoenos et procaci, tersam et liniatam, puram et a;qualjiliter fluentem, facetam et urba- nam substituit ; et neque Graeca iramiscuit Latinis, neque alium quam heroicum versum adhil)iiit. Ilium sibi exem- plar proposuere posteriores poeta3 satirici, etiani secundi ab eo, Persius et Juvenalis: at quisque eorum singulari genere diceudi usus est, et diversa ratione, pro ingeniorum temporumque diversitate, argumenta tractavit. Quod intel- ligetur ex proxima comraentatione, in qua de Horatio, Per- sio, ac Juveiuik seorsum disseremus, et hos poetas satiricos, quorum opera manibus adhuc nostiis teruntur, inter se com- parabimus. Nunc sufficiat breviter recensuisse ceteros Lu- cilii imitatores, quorum Satiras tantum non omnes intercide- rmit : quod quo minus gravius doleremus, eo prohibuit fortuna, quod triumviros illos nobis servavit.

Ante Horatium, qui a. U. c. 689. adeoque XL fere annis post Lucilii mortem natus est, non defuisse, qui hujus qui- dem exemplo, sed parum prospero conatus successu, ad Satiras scribendas animum appellerent, ille nos ipse docet Sat. I. 10. 4G. seq. ' Hoc [satiricum poeraa] erat, experto frustra Varrone Atacino Atque quibusdam aliis, melius quod scribere possem, Inventore minor.' Hie est P. Terentius Varro, natus circiter a. U. c. 070. et a patria Atace, Gal- lias Narbonensis vico, (v. Hieron. in Chron. Euseb. ad Olymp. 174. a. 2.) vel ab Atace, Narboneusi fluvio, (v. Por- phyr. ad Horat. 1. 1.) dictus Atacinus. Is praeter Satiras scripsit Argonautica bellumque Sequanicum, et judicio Quin- til. X. 1. s. 87. ' in iis, per quae nomen est assecutus, inter- pres fuit operis alieni, non spernendus quidem, verum ad augendam facultatem dicendi parum locuples.' Praeter hunc quosdam alios satiiicum dicendi genus frustra ante se ^x-

90 t)E SATIRICIS

pertos esse monet Horatius 1. 1. at quinam hi fuerint iguoia- mus. Casauboims hue reiert Savium Nicafiorem ct Lenaiim Grammaticos ; quorum Satiras forte non Lucilianas fuisse supra diximus. Omisit autem Allutium, quern nos in horum locum substituimus ex Varrone de Re Rust. in. 2. s. 17. ' Nonne item L. Albutius homo (ut scitis) apprime doctus, cujus Luciliano charactere sunt libelli, dicebat in Albaiio fundum suum pastionibus semper vinci a villa ? agrum enim minus dena millia reddere, villam plus vicena.' In optimis Varrouis codicibus legitur Abuccius, ut et IIT. 6. 6. sed praenomeu forte, non nomen emendandum et repo- nendum T. Albutius s. Albucius. Is fuit aequalis Lucilio, qui passim ejus meminit in Satiris, (v. c. ap. Cic. Fin. i. 3, et Orat. 44.) Propraetor Sardiniae a. U. c. 648. (Cic. Div. 19. Pis. 38. Off. II. 14. Prov. 7. Brut. 26.) perfectus Epicu- reus et paene Graecus, qui primum adolescens, et postea exul Athenis vixit. (Cic. Brut. 35. et Tusc. Qu. v. 37.)

Horatii aetate Julius Florus, et, si Porphyr. ad Horat. Epist. I. 3. fides habenda, ' hie Florus fuit Satirarum scrip- tor, cujus sunt electae ex Ennio, Lucilio, et Varrone:' adeo- que diversa Satirae genera tractavit vel miscuit. Ei iuscriptae sunt Horat. Epist. in. 1. i. et ii. 1. ii. ex quibus (et quidem ex Ep. III. 21. 24. et ii. 59. 60.) Casaubonus pag. 230. et Wielandus (ad Horat. Ep. T. ii.p. 129) conjiciunt, eum non nisi 'Equinxa scripsisse. Ingenium tamen ejus varium fuisse et ad diversa scribendi genera aptura, ex eadem Epist. III. 22. seq. cognoscitur: ex quo loco etiam probabile fit, de eodem Floro loqui Quiutil. x. 3. 12. seq. et Senec. Controv. xxv. Hicmemorat, eum declamatorem ; ille vero, eum principem in eloquentia Galliarum et inter paucos di- sertuni fuisse.

Post Horatiura praetor Persium et Juvenalem, horuraque aetate, multi alii ex.stitere Satirarum scriptorcs, Tunius, Le- Jiiiis, Silius, Su/picia, Tucca, Manlius fopiscus, forte et Julius Rujus, Cornutus, Gavins Bassus, et liabirius s. Ru' brius, aliique, quos fama obscura recondit. (Quintil. X. 1. a. 94. laudatis Lucilio, Horatio, et Persic, haec subjungit :

ROMANORUM PORTIS. 91

* Sunt clari hodieqiie, et qui olim nominabuntur/) Tres priores, Aurunca^ natos, quae Lucilii quoque patria fuit, memorat vetus Scholiastes Juvenalis ad Sat. i. 20. ubi haec notavit: 'Turnum dicit Scaevce Memoris tragici poetae fratrem, qui libertini generis ad honores ambitione provec- tus est, potens in aula Vespasianorum Titi et Domitiani : vel Lrmum dicit, qui et ipse Satiras scripsit; vel SiLiUM, et ipsum sui temporis Satiricum. Qui omnes ex Aurunca fuerunt.' Lenius et Silhis, quod sciam, non aliis laudantur, nisi potius illi nomen fuit Lencco, de quo supra dixi, et huic cognomen Basso vel Sparso, qui rhetores fuere. (v. Senec. Controv. in. vi. et vii.) Tioiii autem Satiras amplissimis verbis ornant Martial. ^ ii. 97. xi. 10. Rutil. in Itiner. i. 600. et Sidon. Apollin. Carm. ix. excusat. ad Felicem vs. 267. Conf. Wernsdorf. P. L. M. Vol. iii. p. 59. sq. qui non vanis rationibus ductus suspicatur, eum auctorem fuisse Satirae prolixae, quae Neronis vitia sceleraque omnia libe- rius et longo ordine enarrasse videtur, et cujus fragmentum, XXX. versus complectens, ex P. Burman. Anthol. Lat. T. II. p. 645. ille cum notis exliibuit ibid. p. 77. seq. Exeadem vel alia Turni satira petiti duo versus, qui admodum cor- rupte leguntur in vett. Scholiis Juven. ad Sat. i. 71. ' Ex qua Caesareas soboles horrida Locusta Occidit cura sui verna nota Neronis.' Quos varie emendarunt viri docti: Casaubonus de Sat. Rom. p. 231. ' Ex quo C. s. homicida L. Occidit, curaeque veneni admota Neroni est;' Barthius Advers. xxiv. 11. ' Circes vi vernae nota Neroni,' vel ' cura vivaria [h. e. praedia a Nerone donata] nacta Neronis ;' vir doctus in Miscell. Obss. T. v. p. 264. coll. Suet. Ner. 33. ' Et quo Cassaream sobolem Locusta cecidit Horrida, caede suis vernae jam nota Neroni ;' Wernsdorf. 1. 1. p. 82.

* Ex quo C. s. liorrenda Locasta Occid.t, Circe inter vernas nota Neronis,' vel ' curans saevi fera vota Neronis.'

SuLPiciA s. SuLPiTiA, Caleni uxor, praster carmina amatoria Satiram, de corrupto rei publicae statu teniporibus Domitiani, tunc scripsit, cum tyramius ille edicto philoso- phos Urbe expulisset. Ea adhuc extat, et multis exem-

92 DE SATIRICIS

plaribus tnm Ansonii, (inter cujus carniina primum leperta est ct edita a. 1500 a Thadda30 Ugoleto) turn Petronii, Ca- talectorum, Persii et Juvenalis annexa est : recepta quoque a Weinsdorfio in Poet. Lat. Min. T. iir. p. 83. seq. Ipsa poetria impense laudator a Martiali x. 35. et 38. et Scaliger in Hypercritico monet, ' in ea multum dexteritatis ad satiri- cam araarulentiam aspirantis esse, numeros vero, ut in eo genere poematis, non contemnendos.' Contra Casaubonus de Sat. Rom. p. 23G. ' Non erraverit judicio meo,' inquit, * qui Satiram id poema nominaverit : eruditionem tamen et probitatem nobilissimae foeminae ex carmine potius laudes, quam acrimoniam et ad satiricos morsus su'^uiuv ; lacertis enina caret oratio et ayoji/urjxw; spiritu.' Cf. Wemsdorf. 1. 1. p. LX. sq.— TuccA ineptus fuit Satirographiis, et deridetur a Martiali xii. 95. al. 94. et al. 90. e cujus epigr. versu 7- (* Audemus Satiras : Lucilius esse laboras') Casaubonus et Wernsdorf. perperani colligebant, Martialem, si eum serio scripserit, ipsum quoque satiricorum poetarum choro inse- rendum esse. Qni totum perlegerit epigramraa, non ita judicabit. — Manlii Vopisci ingcnium et ad alia carmina, et ad Satiras scribendas aptissimura Statins summis laudibus celebrat in Sylv. i. 3. 101. seq. idemque in Epistola ad Stel- 1am, Sylvis praefixa, Vopiscum appellat ' virum eruditissi- mum, qui praecipue vindicet a situ literas jam pjene fugi- entes.'

Satiricis horum temporum poetis annumcrantur etiam Julius Rufus, Cornutus, Gavius Bassus, et Rahiriu<;, s. Ru- brius: sed Rufus nullas forte Satiras, et reliqui alias, quam Lucilianas, scripsere. Julii Rufi mentionem facit Mar- tialis in disticho, figuraj Sociatis subscripto, lib. x. epigr. 99. * Si Romana forcnt ha^c Socratis ora, liiissent, Julius in Satyris qualia Rufus habet.' Casaubonus dc Sat. Rom. p. 231. existimat, his verbis gravitatem Ruli in Satiris lau- dari, Crenius autem ibid, in annot. vi Raderus ad Martial. 1. 1. suspicantur, hunc virum iilustrem fuisse et doctum, ad qucm Plinius Epist. v. 21. ct vii. 25. scripserit. Sed Wernsdorf. 1. 1. p. xvii. jam bene contra cos ita disputa-

ROMANORUM POETIS. 03

vit : ' Ut hoc affirmari vix tuto licet, cum plures Rufos in epistolis mcmoret Plinius, ita et illud valde dubium, an Satiricam Ruli poesin Martialis laudare voluerit. Nam cum de imagine Socratis sermo sit, queni simo vultu et Silenis simili fuisse, gemmas antiqua? docent, potest hcec esse sententia Martialis, ut dicat, vultum Socraticum Rufi quasi inter Satyros fuisse, aut eum irrisum a Satiricis poe- tis.' Annuls Cornutus, philosophus Stoicus, tragicus poeta, (v. Sueton. vit. Persii,) et prgeceptor Persii, (cujus Satira v. ei inscripta est,) multa sciipsit philosophica et rhetorica, (v. Euseb. in Chron. ad a. 2083. Ilieron. in Epist. ad Magnum oratorem, et Suidas, qui tamen multa de eo falsa et inepta tradit,) forte et libellum de natura Deorum, qui Plmrnuti vulgo nomen pra? se fert, nee non commentaria in Virgilium et libros de tiguris sententiarum : (v. Gell. II. 6. IX. 9. et Macrob. v, 19.) a Xerone autem propter liberius de ejus carminibus judicium exilio mulc- tatus est, (v. Euseb. 1. 1. et Dio Cass. lxii. extr.) et postea interfectus cum Musonio. (cf. Suidas et Voss. de hist. iat. I. 26. ubi diversas narrationes illas ita conciliavit.) Eun- dem composuisse Satiras, colligitur ex verbis Fulgentii Planciadis in exposit. serui. ant. ' Titivillitium dici volu- erunt fila putrida, quae de telis cadunt. Plautus Casina ii. 5. 39. Non ego istud vcrbum emsitem titivillitio, id est, re admodum vilissima. Nam et M. Cornutus in Satyra ait : Titivilles Flacce do tibi.' Ita hunc locum exhibuit Muncker. in Mythogr. Lat. T. ii. p. 175. Casaubonus vero de Sat. Rom. p. 234 et 235. ita citavit postrema verba : ' Titivillitii sat cedo tibi,' et h^ec annotavit : ' Fortasse legendum : Titivillitio istas cedo tibi.' (Sed v. Gronov. ad Plant. 1. 1.) Videtur hie esse Annaeus Cornutus : quam ob rem verba Persii Sat. v. 15. quae sub persona Cornuti pronunciantur : ' pallentes radere mores Doctus, et ingenuo ^ulpam defigere ludo,' ita puto accipienda, ut dicat Cornu- tus, se Pcrsium discipulum suum in scribendis Satiris exer- ^uisse, et hac occasione intcrdum, velut exempli causa, Satiras scripsisse.' Satira Gami (non Galbii vel Gabii,

94 DE SATIRICIS ROMANORUM POETIS.

quae ignota sunt gentium nomina) Bassi, forte ejus, quern Trajanus Ponticae praefecit orae, (v. Plin. Ep. x. 18 et 32.) laudatur eidem Fulgentio 1. 1. p. 179. * Veruina jaculi genus longum, quod aliqui vemtum nominant. Gavius Bassus, Satira : Veruina confodiende, non te nauci facio.' Sed Wernsdorf jam bene monuit 1. 1. p. xix. vocabulo Satira commentarium fortasse miscellarum observationum indicari, quales Bassi fuerint libri de Diis et de origine verborum, de quibus v. Macrob. Sat. i. 9. ii. 14. et Gell. ii. 4. v. 7. XI. 17. Rabiru Satiiam memorat idem Fulgentius 1.1. p. 183. (ubi in quibusdam codd. Ruhrius legitur) * Abste- mius observans. Rabirius in Satira: Abstemium meru- lenta fugit Methenia nomen.' Vulgo putant, C. Rabiriura designari, poetam epicum et secundum a Virgilio ; de quo V. Vellei. ii. 36. Ovid. Ep. ex Ponto iv. 16. 5. et Quintil. X. 1. 90.

Seriores Satirographi fuere L. Apuleius, quem vide in Floridis p. 346. et p. m. 363. edit. Eimenh. — Tetradius, Ausonii Burdigalensis amicus, a quo Satira? ejus et sales laudantur in Epist. xv. — C/ECINa Decius Albinus, Praif. Urbi et Tusciae regnantibus Honorio et Thcodosio ii. aut potius pater ejus Lucillls vel Lucullus, quem Turno et Juvcnali tequat Rutilius in Itinerario i. 599. seq. et de quo docte ac copiose egit Wernsdorf in Poet. Lat. Min. T. III. p. xxii. seq. T. iv. p. 824. et T. v. p. 182. — Rusticus Elpidius, Theodoriei Italia; regis medicus, qui olim se dolore ol) injurias a quibusdam acceptas incensum Satiras scripsisse, easque postea danmasse profitetur in carmine de Christi Jesa bcneficiis p. 757. Poet, eccles. Ge. Fabricii. — Claudiiis Marius Victor Massilicnsis rhetor et poeta, mortuus Thcodosio ac Valcntiniano regnantibus, auctor Epistobc ad Sahnonem Abbatem, vel pot ins dialogi de perversis suic afalis morihus. (v. Wernsdorf. P. L. M. iii. p. LXViii. sq. et ipsum dialogum p. 103.seq.)— Probus, quem Lupus Ferrariensis in Epist. xx. ct ex eo Barthiiis Advers. XLViii. 16. lloruisse dicunt circa a. Chr. 840. et in Satira quadam ostendisse, Christum etiam pro paganis sapientibus

DE SAT. LUCILII, HORATII, &C. 95

mortuum esse. Quae Satira vel non Luciliana fuerit, vel hoc argumentum non solum tractaverit necesse est. (Cf. inf. Ind. Editt. ad a. 1585.)^-Joannes de Garlandia s. Garlandria, Anglicus poeta, grammaticus, chymicus, luathematicus, et theologus, qui Saec. xi. vixit, et cujus Satirarum mentionem fecit Jo. Baleus Scriptor. Britan. Cent. II. n. 48. — Godfridls, Wintoniensis in Anglia coe- nobii Prior, mortuus a. Chr. 1141. cujus Epignimmata Sa- tirica, et libros de diversis hominwn tnonbus memorat Baleus 1. 1. Cent. II. c. 59. p. 168. et Jo. Pitseus in relatt. hist, de rebus Angl. p. 192. 193. — Walo s. Gualo alius Britannus, qui Saec. xii. exeunte vixit, et praeter varia carraina Sati- ram quoque in sacrilegos monachos scripsit, quae reperitiir in Matth. Flacii poemat. doctorum piorumque virorum de corrupto ecclesiae statu. — Bernardus, Monachus Clunia- censis initio Saec. xii. qui in tribus Satiris acriter invectus est in cleram et curiam Romanam. (v. Wernsdorf. 1. 1. p. XXVII. — Bernhardus Geystensis Palponista, qui ita inscripsit duos libros de vita privata et aulica, rhythmicis hexametris compositos. (v. Wernsdorf. T. iv. p. 826.)

DE

D I V E R S A SATIRARUM

LUCILII, HORATII, PERSII, ET JUVENALIS INDOLE, DEQUE FRUCTU EX EARUM LECTIONE PERCIPIENDO.

Declaratis jam variis Satirae Romanae generibus, poe- tisque satiricis recensitis, superest, ut breviter horum prin- cipes, Lucilius, Horatius, Persius, et Juvenalis, inter se conferantur, qua^quc cuivis et virtutes et vitia sint propria, ostendatur.' Comparatio ilia jam a multis est

NOT^

1 Dc fmctu ex Horatii, Peif^ii, et mill ti accurate atqiie copiose praece- Jnvenalis lectione pcicipiendo, paiica periiit, et pleraqtie, ad illaiii rem tantiim iiifia disputavi, cum de poe- propiie spectautia, sint talia, ut, nisi tici studii utilitate in universum jam quis tardissimi sit ingenii, hac facile

90 DE SAT. LI CILII, IIORATIIj

iiistituta : sed dici vix potest, quantopere inter eos dis- crepet.^ Neque hoc adeo mirum videri debet. Nam, ut taceam, eiim plenimque scriptorem aliis ejusdem generis a nobis antcfcrri, ciijus in^enium moresque cum nostris maxi- me congriiant, quiqiie adeo nobis potissimnm in deliciis sit, viri docti non satis reputarimt, illam comparationem fere totam pendere a diversitate temporum, ingeniornm, mormn stiidiommque cujusvis poctae. Omnis vero disputatio fluc- tuet necesse est, si non nisi in universum res aliqua in qiiaestioneni vocatur, neque certa constituitur formula regu- laque, ad quam judicia exigantur.

In diversis Satirae generibiis auctoribusque dijudicandis ratio pr^ecipue habenda est saeculi, quo poeta quisque vixit, et morum studiorumque, quee eo viguerunt. Nullum cnim poiiseos genus est, quod magis sit filia temporis, quam Satira, qua3 inde depromit avguraenta, et omnem fere suc- cum atque colorem ducit. Preeterea dispiciendum est, quod cuivis poetce fuerit ingenium, quae institutio et victus consuetudo.

LuciLius, ut de eo primum queedam et seorsum dicam«s, ab obsessa Carthagine ad initium quinti consulatus Marii, in quo Cimbri et Teutones victi sunt, adeoque ea vixit

NOT7E

ex iis, qua; de poctarum illonim vir- Epist. Quaest. ii. 9. et Rigaltiiis in tutibiis ac propria indole dixi, colli- Diss, de Sat. Jiiven. pahnani defe- gere possit. Constitueram quoque runt. Conf. etiani Vulpius de Sat. disquirerc, utrum Satira justnni sit Lat. c. xi. et xu. Cunaeus in Orat. poeina nee ne. Quam qiiajstionem xi. xii. et alii. Nemo auteni vel co- ab Horatio propositani Sat. i. 4. 39- piositis vol accuratiiis de vera cujus- 04. excnssere Casaiib. de Sat. Rom. vis poetae atque propria indole dispu- II. 5. (ubi conf. Kambacb.) Wieland tavit, quam Manso in libro, qui in. ad Horat. 1. 1. not. 7. et alii, qui in i-vri\^Uiii est Nachtrii^ezji SulzcrsTheo- poiiseos naturam diligentius inqui^i- rie T. iv. Fasc. ii. p. 446-49G. (quaj verunt. Ad lios vero remittendi sunt tamen oommentatio nondum absoluta l^ctores, ne paticntia eorum abuti est, ct ad Lucilium tantum Iloratiuni- videar. que spectat) et Krenig de Sat. Rom. 2 Horafio D. Heinsius de Sat. Ho- p. 3 4-104. quos libellos legissc nemi- rat. ct Jlacicrius in Pra^fat, editioni ncm poenitcbit. Nos prinias inodo liujus poi't.c pra?fixa, Persio Casanb. lineas diiximus, et neutro jam con- in Prolegoni. in Pcrs., Jnvonali Sea- sulto cadem fero animo nobis infor- ligcr in lib. ill. et vi. Poi't., Lipsius mavcramus judicia.

PERSII, ET JUVENALIS. 97

aetate, qua in dies quidem ardescebat quasi certamen, in quod antiqui mores cum novis, probitas cum improbitate, descenderant, seJ virtus pleniore adhuc ore et palam lauda- batur et innocentia a multis protegebatur ; qua numerus infirmorum ae^otorumque quotidie gliscebat, sed non de- erant medici, quorum remedia, si non arcerent conta!:^ioaem pestemque, ex Asia, Graecia, et Macedonia importatam, sal- tern vim ejus infringerent ; qua adhuc bonis potius quam malis artibus, et virtutibus magis quam nobilitate et divitiis summus dignitatis gradus obtinebatur, et juvenes virique natalium splendore conspicui bonis exemplis, aspectu ima- ginum et meraoria rerum a majoribus gestarum, ad mores eorum constanter tuendos, et ad ea, quae honesta, prasclara, et magnifica sunt, sectanda inftamniabantur ; qua libertas loquendi scribendique nondum vel legibus vel metu tyranno- rum pr^cisa erat, neque magna vel generis vel ordinis ratio habebatur ; qua praeterea Romani, scriptis Menandri alio- rumque Graecorum exculti, jam paene exuerant rusticam jocorum morumque asperitatem, et linguam suam plane ad Graecam formare coeperant. Idem poeta La^lii, Scipioris, aliorumque summorura virorum consuetudine politus, hilari et prornto ad jocandum animo, et ingenii dotibus egregie a natura instructus erat. (v. Horat. Sat. ii. 1. 62-74.) Hinc ilia audacia magnaque verborum libertas, qua Lucilius sensa mentis palam expromit et explicat, neque tam vitia quam ipsos stultos et improbos cujuscumque generis, loci, ac dignitatis vel nominatim insectatur ; hinc antiqua ejus et vernacula festivitas, et sales magis nigri quam urbani, ex auctoribus veteris Graecorum comoediaj hausti ; hinc incon- dita orationis asperitas, et versus ill!, Graeca saepe verba Latinis inserentes, atque limatiores quidem Ennianis, sed minus politi et comti quam poetarum, quos Ca?saris et August! saeculum tulit. (Conf. sup. de Sat. Rom. not. 31. et 32.)

Ab aevo Luciliano multum differebat Horatianum. Sta- tum rei publicae Romanae luxus, avaritia, ceteraque vitia, quae una cum divitiis peregrinis immigravcrant, in dies ma-

Delpli, et Var, Clas. Juv. G

^8 DE SAT. LUCILII, HORATII,

gis labefactanint, et minim in modum concussere primum Gracchauae, Drusianae, Apulcianae, alioeque seditiones tri- bunitiae, mox bella civilia, proscriptiones, dictaturae perpe- tiiae, et trimuviratus. Mores enim, antea sensim paiilatim- que lapsi, coepenmt praecipites ire, et abundantes divitiae atque voluptates pepererunt desiderium, per ambitionem atque potentiam aiidendi perdendiqne omnia ; donee ad ea perventmn est tempora, quibus perditi atque profligati ho- mines non amplius vel vitia sua, vel remedia, quae morbo quidem adhibebantur, sed salutem minuebant, pati poterant, aut ferre libertatem, quae, cum a Caesariano inde Pompeia- noque bcllo ad pugnam Actiacam vel septimum Augusti consulatum velut moriens reluctata esset dominatui, tandem ei cedere coacta est. Romani cives, qui olim, quamdiu adhuc parsimoniae paupertatique honos steterat, disciplinam severam, inopcm duramque vitam, justitiam aliasque vir- tutes coluerant, inde a Sullana aetate opum et coacervanda- rum et profimdendarum inexplebili atque insana cupiditate ardebant ; mulieresque non minus turpiter vivebant quam viri. Censura non satis severa erat aut efficax, et institutio liberorum perversa, hominibus saepe vilissimis turpissimis- que tradita et a parentibus vel plane ncglecta vel pravis vitiorum exemplis corrupta. Cicero non uno loco deplorat summam, in quam prima aetas sua incidisset, perturba- tionem disciplinas veteris, tam publictie quam privatae, cum qua rem publicam potentiamque Roraanorum et stetisse et cecidisse sapientissimi viri judicarunt, et in Orat. pro Coelio c. 17. contincntiam dicit aliasque Camillorum, Fabriciorum, Curiorumque virtutes non solum non in moribus hujus aevi, sed vix jam in libris repcriri ; chartas quoque, quae illam pristinam severitatcm continuerint, obsolevisse. Exem- plum deinde Augusti, principis magnifici et luxuriosi, maxi- me vero Mitcenatis, hominis otio ac mollitiis pa'ne ultra feminani Ihicntis, (W^llei. ii. 88. Juvenal, i. GO. xii. 39.) opes iunnensa?, ex provinciis Romam confluentes, sccuritas ac quies imperii, tam diutinis procellis ac turbulentis tcm- pcstatibus vcxati, exiguas simplicitatis, magnitudinis animi, aliarumquc vivtutum morumque n cterum rdiquias cxtinguc-

PERSII, ET JUVENALIS. 99

bant, animosque omnium pronos reddebant ad luxuriam, effoemiuatum langnorera, et libidines, quae consiliis Impera- toris novoque civitatis statui quam maxime congrucbant, mentcm vero abalienabant a studiis severioribus, ej usque vires frangebaut. Idem Augustus, ut animos civium a sensu libertatis amissae et diligenti mutatae rei publicae con- sideiationc avocaret, ipse autem potentiae securus esset, callido Msecenatis consilio, servata externa civitatis forma, relictisque omnium magistratunm yeterum nominibus, com- modis, honoribus, omnem ad se trahebat potcstatem, et plebem tarn congiariorum, quam spectaculorum, munerura, ludoTumque assiduitate, varietate, et magnificentia in turpem inertiam atque torpedinem resolvebat; homines autem sanio- ris mentis tum beneficiis honoribusque sibi devinciebat, turn ad studia excitabat artium literarumque, quarum amorem inani laudis cupiditate ductus similabat. ISIagna rerum mutatio novam loquendi, cogitandi, et agendi rationem in- ducebat, et in locum liberje vocis, olim vel scriptis ex- pressaj, \el toties in concionibus, curiis, foro, et rostris auditae, nunc succedebat oratio adulatorum, calumniatorum, et servorum, qui se totos ad domini arbitrium nutumque fingebant. Hinc vera eloquentia Cicerone necato obmu- tescebat, et poetce tantum non omnes erant imitatores ser- vum pecus. Xihilo tamen secius sa^culum Augusti multo melius feliciusque erat extremis libera? rei publica.' tempori- bus. Princeps imperio quietem atque dignitatem, ci\ibus- que securam bonorum possessionem reddebat, et muKa vitia severe coercebat legibus saluberrimis. Ipse etiam, quamvis in adolescentia dedecorum quorundam et in triumviratu sae- vitiae infamiam subierat, postea maguis virtutibus pcnsabat vitia, et clemens erat dominus ac patronus, amicus comis ac fidelis, bonus paterfamiliiis et Imperator, neque Patris pa- triae nomine indignus. Idem artes scicntiasque fovebat, ct cives ad virtutem si non colcndam, certc similandam, prae- miis prjenisque incitabat. Decor itaque et honestas, judi^ cium et sensus veri, boni, ac pulchri, nondum plane cxtincta erant, et acuebautur litcrarum Gra^carum studio, quod ad^ hue vigebat.

100 DE SAT. LUCILII, IIORATII,

Hac aetate (ab a. U. c. 689. ad a. 74G.) vixit Horatius, homo hilari.s ac suavis, comis et humanus, urbanus et face- tus, levis et Veneri Bacchoque non minus qiiam Musis carus, ficlus et candidus, gratus et officiosus, ingeniosus et doctus, patie nee ingenuo nee claro, sed bono et honesto, assiduo morum filii rustode et rectore, \irtutumque et prae- cep(ore et exemplo, natus, (v. Sat. i. 4. 105. sq. G. 05. sq.) praeclara praeditus indole, artiljus imbutus liberalibus et honestis, familiaritate Graecornm et multo rerum usu sub- actus, elegantissimonmi suramoruraque virorum consuetu- dine politus, gratia Caesaris principumque civitatis florens ac tutus, non assectator eorum vel assentator humilis et mancipium, nulla philosophiae disciplina astiictus, sed modo ex Zeuonis, modo ex Epicuri hortis flores deccipens, pri- vatam virtutem, cum nulla amplius publica esset, colens ac prajcipiens, fractis Bruti Cassiique opibus et summa rerum ad unum senatus populique consensu delata, cedens fortunae et vitam liberam, commodam, nuUis vel curarum vel nego- tiorum publicorum molestiis vexatam, otium liberale secu- ramque mcdiocritatem sectans, animo, paupertate, et glorias amore ad carmina facienda impulsus.

Post Angustum valde mutabatur rerum status, et libi- dincs vitiaque, pudore et legibus adhuc refrgenata, aut clam magis quam palam exercita, viuculis ruptis effuso fereban- tur cursu, et vel publica auctoritate exemplisque Caesarum muniebantur. Pessimi imperatores eraut Tiberius, homo ad saevitiam et omne genus vitiorum, quae vivis Augusto et Germanico Caesare metu dissimilaverat, natura propensus, qui comitiis populo adenitis, castris pra^torianis extra Urbem extructis, et institutis judiciis majestatis delationibusque, quibus maxime innocentes ab eo ceterisque tyrannis oppri- mebantnr, dominationcm firmabat ; Cuius Caligula, monslrum hominis, cum ratione insaniens; Claudius, ingcnio prasditus tardo, et uxoribus libertisque addictus ; 'Nero, sceleribus non minus infamis, quam ineptiis ; Galba avarus; Oiho mollis et dclicatus ; lilvUius sa3vus, ignavus, et non pro- fuiidac modo, sed intcmpcstivae etiara ac sordidae gulae. Quo occiso res publica ex tanta quasi fluctuum jactatione

PERSII, ET JUVENALIS. 101

in franquillum quidcm redigebatur frugalitate Vespn&laui et liberalitate Tili, amoris atque deliciarum generis humani ; sed mox avaritia et crudelitate Domitia)ii iterum profligaba- tur, neqiie ferre poterat munificentiam et mansuetudinem Nervcc, qua? contemtiii habebantur. Xova ci lux aftulgere coepit inde ab a. U. c. 850. regnautibus Trajano et Hadiiauo. Tile libertatem ac salutem, securitatem atqiie otium universis et singulis reddebat, et imperium tarn bene et clementer administrabat, ut senatus decieto et consentiente omnium voce 0/)///;/;/s appellaretur: hie legibus civitateni condebat, provincias et lileiatos liberalitate sublevabat, judicia, rem railitarem disciplinanique diligentissime constituebat. In illo temporum rerumque statu, ante Vespasianum et Xervam, vix umbra vel frugalitatis, pudoris, magnitudinis animi, alia- rumque virtutum pristinarum, quibus uec honor nee pretium erat ullum, vel metus legum, libertatis, atque religionis relinquebatur, et vigebunt omnia vitiorum genera, nee minus prorupta audacia Deorumque contemtus, quara servile ob- sequium et anilis superstitio. Honores non virtutibus meri- tisque patebant, sed vel divitiis et nobilitati, vel sordibus artibusque inhonestis. A studiis severioribus plane abhor- rebant hominum ingenia ; cum luxuria atque libidines non corporis tantum, sed animi etiam vires vigoremque omncm extinguerent. Qui philosophorum nomen et munus profite- bantur, si Senecam et Cornutum, Stoicos, aliosque admodum paucos exccperis, vel voluptatum illecebris capti Aristippi et Epicuri, vel disputandi tantum ciipiditate ducti Academias disciplinam sectabantur, vel sola vanae osteutationis causa Stoicorum pra^cepta et ^avitatem, non vita et moribus, sed verbis, barba, supcrcilio, vestitu, et victus asperitate expri- mebant, vel denique nulli secta? addicti, apum instar, quae arriderent, undique delibabant. Eloquentia, libertate pri- mum et deinde comitiis populi a Tiberio sublatis mutatisque moribus ac studiis, a lumine forensi, et causarum tam veri- tate quam gravitate, ad judicia centuravirorum, ad adula- torios panegyricos in senatu habendos, et ad scholarum umbrara fictarumque causarum simulacra traducebatur, et

102 DE SAT. LUCILII, HORATII,

sic omuis oratio a naturali pulchritudine ac veritate, a sini- plicitate, gravitate, et siiblimitate, ad rhetornm subtiles argu- tias et puerilem in dicendo oniatiim, ad quajsitam quandam elegantiam et verborum luxuricm, robore ncivisque destitii- tam, ad inanera doctrinae ostentatiouem aiFectationemqiie artis deflectebat. Poetica oratio, vis, et facultas a natura, ingenio, rectoque judicio, a quibus tota pendet, ad artem et praecepta, quae sine illis parnm valeut, quaeque sensnm verum ac pulchrnm, acrem et acutum, alere quideni et re- gere, non vero in illis, quibus a natura denegatus est, gignere et excitare possunt, jam exeunte sa^culo Augusteo deverte- bat, et exindc magis vana eruditione atque Asiatico tumore yel jejunitate, ornatus verbonmi phrasiumque auciipio et variatione, servili imitationc aliorum et IVigida sermonis ubertate, transitionum audacia et invcrsionum duritie, dia- lectico sententiarum acumine rennnque obscuritate et ampli- ficatione, coinparationum, figurarum, troporumque multitu- dine et insolentia, verborum vel antiquorum obsoletorumque sectatione, vel vulgarium perplexa structura, declamatoria vanitate, et prolixis sine succo ac sanguine disputationibus, quam naturae simplicitate ac venustate, genuino urbanitatis veritatisque colore, nullo fuco illito, ingenii ubertate atque elegantia quadam admirabili, inventionis pulchritudine ac novitate, imaginum veritate et proprictate sententiarum ac verborum, argumenti exquisite delectu et scita tractatione, apta serie et coUocatione rerum et orationis ad eas accom- modatione continebatur. Haec corrupti sermonis indoles, haec oratorum poetarumque oratio, consentanea evat genio iUius aevi, quo homines in dies magis a natura reccdebant, eoruraque ingenia non amplius diligenti Graecorum lectione et accurata humanae naturae rerumque cognitione alebantur, sed grammaticorum rhetorumquc, stolidorum plerumquc inanis doctrinee ostentatorum, institutione priupostera, et assidua declamandi rccitandique consuctudine formabantur.^

NOT/E

3 Digna sunt r|iiae juvenuni causa ' Nnm <ilio gcncrc furiarum dcclama- ascribaiitur verba Pctronii Sat. pr. tores inquietantur, qui clamant : Hjec

PERSII, ET JUVENALIS. 103

His tempoiibus vixere Persius, qui annos vix duodetri- ginta natus obiit nono imperio Neronis anno, et Ju vena lis, qui octo^enaiius ab Hadriano in ^gyptura missus et paulo post raortuus est. Ille Volaterris in Etruria nobili genere natus, opibusque magnis innutritus, postea Romae discipli- na usus est Pala^monis primum grammatici et Verginii Rufi rhetoris, ab anno autem aetatis decimo sexto Annaei Cornuti philosophi Stoici, cujus lateri adhaesit perpetuo. Fuit vere- cundiae viiginalis, (si Suetonio vel auctori vitae ejus fides habenda) mentis generosae et ad severitatem pronioris, mo- rum sanctissimorura, uni sequus virtuti et constans vitiorum hostis, sed felicior forte Zenonis et Clnysippi, quam Luci- lii et Horatii imitator. Satirae ejus non, ut Horatianae, mox in vulgus edebantur, sed singulae amicis tantum, quibus ea- dem erat mens, et de quorum fide ipsi constabat, Cornuto, Basso, Plotio Macrino et aliis, innotescebant, et omnes eo demum mortuo divulgabantur, quam ob causam libere pote- mt scribere, quicquid indignatio dictaret. Juvenalis nuUi,

NOT^

vnlnera pro libertate publica excepi, ciilina habitant. Pace vestia liceat

hunc oculiim pro vobis impendi — Hapc dixisse, primi omnium eloquentiam

ipsa tolerabilia essent, si ad eloquen- perdidistis. Levibus enim atque ina-

tiani itiiris viam facerent : nunc et nibus sonis ludibria queedam exci-

reruni tumore, et sententiarum va- tando cffecistis, ut corpus orationis

nissimo strepitu hoc tantum profici- enervaretur et caderet. Nondumju-

unt, ut, cum in forum venerint, pu- \enes declamationibns conterebantur,

tent se in alium terrarum orbem de- cum Sophocles aut Euripides inveue-

latos. Et ideo ego adolescentulos runt verba, quibus deberent loqui.

existimo in scholis stultissimos fieri, Nondum umbraticus doctor ingenia

quia nihil ex iis, qua; in usu habemus, deleverat, cum Pindarus novemque

aut audiunt, ant vident ; sed piratas Lyrici Horaericis versibus canere ti-

cum catcnis in littore stantes, et ty- muerunt. Et ne poijtas quidem ad

rannos edicta scribentes, quibus im- testimonium citem, certe neque Pla-

perent filiis, tit patrum suoruui capita tona, neque Demosthenem ad hoc

praecidant ; sed responsa in pestilen- genus exercitationis accessisse video,

tia data, ut virgines tres aut plures Grandis, et, ut ita dicam, pudica ora-

immolcntur ; sed mellitos verborum tio non est maculosa nee turgida, sed

globules, et omnia dicta factaque naturali pulchritudine exsurgit. Nn-

quasi papavereet sesame sparsa. Qui per ventosa istha?c et enormis loqna-

inter hs-c nutriuntur, non magis sa- citas Athenas ex Asia commigravit,

perc possunt, quam bene olere, qui in animosque juvcnum ad magna sur-

104 DR SAT. LUCILII, HORATll,

ut Horatius, j)hilosophoium sectas fuit adclictus,+ nee infe- rior ingenio, ac superior forsan exquisita rerum cognitione atque doctrina, sed afl'ectator nonminquam artis, quam diu diligenterque in rhetorum scliolis exercuerat. Idem non fu- nesta tantum rei publicae tempora vidit, sed felicia quoque, quibus ea ex diiiturno quasi morbo a Vespasiano primum ac Tito, et deinde a Nerva, Trajano, et Hadriano, remediis interdum vehementioribus recreata, omnibus fere partibus convaluit : unde saliras quoque, quas juvenis scripserat, et diu ne modico quidem auditorio committere ausus erat, turn in vulgus tuto edere, turn politius limare potuit.

Ex his, quae de temporibus, ingeniis, studiis moribusque Horatii, Persii, et Juvenalis diximus, facile vel colligi vel explicari possunt virtutes et vitia eorum, tam communia quam cuivis propria, qua3 nunc eadem brevitate recense- bimus.

Triumviris quidem iliis consilium commune erat cum omnibus poetis satiricis : et docere et delectare, moresque hominiim tanquam in picta tabula adumbrare, sed varia ra- tione, pro temporum ingeniorumque diversitate, conabantur. Nam Augusti aetate, rebus adhuc laetis et imperio legibusque vigentibus, ridere licebat ; Neronis vero et Doraitiani tem- poribus, cum omnia pessum irent, vitiaque in prsecipiti jam starent et acribus aut violentis egerent remediis, (v. Juve- nal. I. 45. sq. 63. sq. 73. sq. 147. sq. ii. 25. sq. 121. sq. 162. sq. in. 150. sq.) risu parum proficiebatur, ct probi sapientisque hominis mens angebatur dolore, qui diu altequc pressus ad indignationem et iram exardes- cebat. Praeterea If oratii ingcniuni elegantissimoruni prin- cipumque viiorum familiaritate subactum, et ad hilaritatcm propensius erat quam ad gravitatera. Idem quoque censo-

NOTiE

gentes veliiti pestilenti quotiam side- cnitiiit ; i^cd omnia quasi eodem cibo

i«; aiflavit, siiiiulque comipta ilo- pasta non potnerunl usque ad sencc-

quentiie regula stetit et ohniutuit. tuteni canescere' ret.

Quis postea ad suinniani Tliucydidis, 4 V. Horat. Epist. i. 1. 13. sq. ct

quis Hypciidis ad fainaui processit? Juvenal. Mil. 121. 6q. Ac ne carmen quidem sani coloiis

PERSII, ET JUVENALIS. 105

riani forte acerbitatem ipse refoniiidabat ; et vario rerum nsu intimaque naturae humanae cognitione imbutus didice- rat, turn enoribus et animi vel levitate vel iiifirmitate pliira, quam ejus pravitate, gigiii vitia, turn facilia remedia ssepe salubrioia esse et efficaciora veliementibus, turn satins esse, tempori servire, et mores hominum humaniter patienterque ferre, quam niuiis acrem eorum animadversorem judicemque severum esse, et sic potius se stultis, quam hos aliis deri- dendos propinare. (Cf. ej. Sat. i. 10. 7-15.) Quae cum ita essent, Horatius non tarn vitia notat, quae publice adhuc coercebautur, quam stultitiam et errores liumanos, qui pce- nis non tenentur. Neque id potissimum agit, ut hominibus hujus aevi vel ruborem eliciat, vel vitae officiorumque pree- cepta subtiliter graviterve inculcet, quam ut eos scita, ve- nusta ac jucunda ratione convincat, ipsos non tales esse, quales videri cupiant, neque iis, qui sapiant, imponere posse vel fraudem facere.^ Hinc etiam stultos fere et inep- tos homines, velut aliud agens, ridet, malos vero pugione magis pungit aut stringit, quam alte vulnerat. Quin, ut

NOTE

5 ' Vitia immania notare suuni non nitate loqnenti, operam dare tibi vi-

erat, sed philosophiani illam, quam dereris. Ex hoc consilio et ratione,

non doctorum tbrnuilis, sed multa re- qua id persecutus sit, si eum judica-

nini experientia sil)i comparaverat, veils, palmam saue omnibus, qui in

et quae in omnibus vitK partibns plus hoc genere eum secuti sunt, praeri-

utilitatis habet, quam omnium philo- piet, non quidem Juvenali, qui aliud

sophorum scriuia, cum aliis voluit et plane diversum consilium alia et

commuiiicare, prieceptaque sua in diversa ratione persecutus est. Non

hominum animos cum eorum volup- magis verum illud videtur : Horatia-

tate inducere : voluit docere, iusirue- nam rationem, ridendo scilicet erro-

re, errores, quibus animi opprinie- res corrigere, meliorem esse, quam

reatur, evellerc, opinioues hominum qua Juvenalis usus sit, ut in invidiam

pravas et teniere acceptas toUere, vitia adduceret indignationemque

aut emendare, rationem, qua optime, moveret, sed Horatium, quod sibi

secure, tranquille, houi'ste et cum proposuerit, non tam bene assecutnm

voluptate vivere possis, ostendere, et esse, quam Juvenalem, qui feliciori

haec omnia ita, ut nulla magistri se- successu in suo genere usus sit; ilium

veritate, nullo philosophi supercilio, nempe raro risum moverc potuisse,

nulla docti cujusdam ostentationc of- liuuc semper iudignationem excitas-

t'endereris, sed ut auiico ludenti, aut se.' Ita judicat Kcrnig de Sat. Rom.

potius veritati ipsi, habitu cultu(]ue p. 62. siniplici et amteno, multa cum urba-

106 DE SAT. LUCILII, HORATll,

majoiem sibi jusUoreraque alios carpendi libertateni viudi- cet, sibi ipse non parcit, nee melior, quam est, videri cupit.^ — Persiiis eirores ad Stoicorum placita, vitiaque ad rigidae virtutis regulas exigit, et vel juveniliter ac generose ardet, vel morose atram bilem effiindit. — Juvenalis sive graviter pra^cipit virtiitem et severi monitoris partes agit, sive, ira et indignatione inflaramatns, in ipsa plerumque vitia invehitur, vel scLitica ca^dens, vel tollens cachinmim.7 Acrimoniam vero Archilochiam ssepe temperat risu, et gravitatera comi- tate condit. Virus quoqiie acerbitatis in primis potissimmn satiris evomit ; in iis, quas viri aetate provectioris maturio- risqiie ingenii foetus videri possunt, irae aestus fere deferbuit et frigori cessit declamationis : in his etiam rarins singuli, et dente minus maledico acutoque carpuntur, ut in Horatii epistolis.

Persius praecepta ac tela tantum non omnia ex: porticu petit et schola : Horatius et Juvenalis ex philosopliia vera et populari, quae ex multa rerum experientia atque interiore generis ingeniique humani cognitione liausta est, et ad praesentem vel animi sensura, vel rerum conditionem, vel indolem argument! se et judicia sua componit. Ille caeco vitas ac disciplina? Stoicorum amorc captus non videt, quid in hac vel ilia displicere possit: his philoso- phorum, pra?cipue Stoicorum Cynicorumque, mores, ha- bitus, paradoxa, argutiac, arrogantia, dissimilatio aliaque vitia largam ridendi irascendique materiam prajbcnt.^ Illius argumentatio est subtilis et acuta, nee alte in animum de- scendens, horum simplex, ad miiuscuj usque captum usum-

NOTiE

fi V. Wieland ad Horat. Sat. ii. 3. turpitudinc oita, instijiat, nihil potest

ct 7. siispenso braoiiio notarc, nihil facete

7 ' Cuiii inter COS homines viverct, illiideie ; in stininiani invidiam con-

qiionim animi vitiorum dintnrnitate tra adducit, qiia> vituperaiida sunt,

callum jam diixcrant, in<;oniaqnc ob- et risns Icnis ct jucnndus, quo ab

tusaerantln.xniia : nibanitate ctface- animi pcrmotione liber nsus fuisset,

tiis,qiia> Horatinm nobilitavcrant, jo- nunc in cachinnum abit.' Krcnig 1. 1.

cisque snbtilibns et aeutis vix poterat p. 87.

uti. Accedit, quod is, ((ucin indig- 8 V. Juvcn. Sat. ii. Wieland ad

natio, ex steleribus, improbitate, et Hor. Sat. i. 3. et Manso 1. 1. p. 469. s(j.

PERSII, ET JUVENALIS. 107

que accommodata, ab ipsa veritate siiggesta, menti penitus infixa haerens, et earn suaviter afficiens. Horatii praeterea philosophia est ilia vitas, qua; docet, potentiam, divitias, externum splendorem, et vulgaria hominum studia contera- nere ac deridere, nil admiiaii, h. e. \ aide vel metuere vel cupere, tranquillitatem mentis, otium et mediocritatem securam hominis, non in aula, sed in recessu libere ac sibi viventis, summorum bonorum loco putare, rebus suis, etiam exiguis, contentum esse, praesentibiis laete frui, non so- Jicitum de futuris, vel externis oljnoxium esse, neque extra, sed intia se vcram quaerere felicitatem, fortunam a Deo petere et a se ipso sumere sapientiam animique asquitatem. Horatius, ut lectores et suavius afficeret et veliementius, multis satiris vel epistolarum vel diamatici carminis for- mam induit. Utramque rationem seciiti sunt Persius et Juvenalis. Sed, ut taceam, ab his unam tantum alleramque sententiam et argumenti partem, nunquam vero illud totum in drama et actionem converti, Persii dialogus poeticaB similior est figurae, quam, ut Horatianus, vividas rerum re- praesentationi, quae magna sententiarum varietate, gratia ac novitate, ingenioso personarum delectu, et insigni earum cogitandi loquendique proprietate, miriiice delectat.9 Ju- venalis sa^pius docentis aut declamantis partes sustinet, quam alios coiloquentes inducit : hujus tamen artis Hora- tianee defectum compcnsat vividis rerum imaginibus, sen- tentiarum veritate et gravitate, dictionisque proprietate.— Ab iisdem poetis, sed a Persio et Juvenale saspius, quam ab Horatio, induci solent advcrsarii, ne ficto quidem nomine insigniti. Quae ars non est, quod nobis displiceat: nam pulchrior est imago et eflScacior, quae personis animatur. Enimvero raulta occurrunt loca, in quibus non satis mani- festus est dialogus, et in dubio positum, utrum verba, quae leguntur, sint adversarii aliquid opponentis, an poetae ironicc loquentis. — Quod ad epistolas attinet, HoratiauEe maxime

NOT^ y V. Wieland ad Hoiat. Sat, ii. 2. 3. 4. et 5.

108 DE SAT. LUCILII, HORATII,

excellunt uibanitate, argumenti pra?stantia et exiraia arte, qua easdem saepe res varia ratione tractat, lectores diversis excursibus observationibusqiie vel delectat vel docet, utile dulci misceiis, sensus suos sive tectius expromit sive libe- rius, et eos, ad quos scribit, laudat vel carpit, et hortatur vel dehortatur. Idem Horatius satiras epistolasque notissi- mis plerumque et clarissimis inscripsit viris, Persiiis et Ju- venalis ignotis fere et obscuris. Illud plurimum facit ad fidem et auctoritatem augendam ; hoc vero temporum di- versitati tiibuendum est, nequepoetis vitio dandum. Multi praeterea homines, nominibus tantum noti, eorumque stul- titia aut turpitudo, a triuraviris illis uiio fere alteroque verbo, a Juvenale vero passim copiosius notantur. Hac ratione nonnunquam vis satirica minuitur ; ilia tenebrae multis obducuntur locis, ad quorum seutentiara penitus per- spiciendam plurimum rcfert, bene nosse homines ac res, de quibus agitur. Obscuritas tamen haec, ex igriorantia mul- tarum rerum, ad quas latenter alluditur, profecta, omnibus poetis satiricis est communis, neque vitio iis vertenda, quip- pe qui suis potissimum popularibus scribunt, quibus multa sunt notissima, qua^ nos ignoramus.'"

Praeter dramatical compositionis artificium etiam allud, idque nou minus ingeniosum gratumque, Horatio peene proprium est in rerum inventioue ac dispositione, etsi raagis

NOT.E

10 ' Jam e satiricis nostiatibus, (|iii ticoniiu sagaritatem, netUini acumen

Romanos passim seciiti sunt, qui(]uc, recentiorum intcrj)ietnm, qui saepe

cum de rebus loquantur quotidiauo tamen plus viderunt quam veteres,

usu tritis, taciliores inteilectu nobis penitus pra^terierit. Quidr quod in

sint necesse est, conjcctura possu- iionMullis locis plus sensu, non illo

mus assequi, quam multa in Horatio qnidtin satis explicato, percipere no-

uon soluu), verum etiam in reiiquis |)is vidcmur, quam verbis declarare

occurraiit, quie, ctsi animum nostrum i>ossuinus. Quibus tamen rebus in-

in nnilau) i)arteni nunc qiiidem move- dagandis, si in anti(pus mouimentis

ant, in popularium mentes magna vi nihil sit, quo nitaris, non magnopere

egerint,siquidcm in ijisis verbis, (juiP induigendum censeo, ne in ineptia-

adhibeutur, in eorum llexu et collo- rum ct soniniorum campum, in omnes

catione aliqua vis latere possit, quae, partes late patcntem, phantasivr im-

cum rerum, ad quastecle allusum sit, petu deducaris, unde exitus Iiaud est

igiiari fuerint, vel veterum gramina- iu facili.' Kocnig de Sat. Rom. p. 95.

PERSir, ET JUVKNALIS. 109

negliijentia, quam ars esse videatur. Plerumque enim idonea occasione, a tempore aliquo, vel loco, vel personis, vel cura et cogitatione, in qua versatiir, suppeditata, et dissimilata ridendi castigandique voluntate, obliquis oratiouibus et velut longe aliud agens, errores ac vitia carpit, res varias et sponte subrainistratas persequitur, missilia inopinato spar- git, imprudentes adoritur ex insidiis, subitos obliqiiosque dat ictus, amoena loca negligenter ac libero cursu per\ a- gatur, saepe de via dcclinat, quam modo inierat, et vel cer- tura finem consiliumque baud scqui videtur, vel ad metam, si qua ei est, longis ambagibus flexibusque diversis lente contendit, ita ut plurima3 ejus satirse imaginera exhibeant ambulationis, in qua quaelibet loca devia al; Iv Tra^oi-M oculis perlustrantur, et omnis via est recta. Persius et Juvenalis nonnunquam quidem Horatium etiam hac in re imitati sunt, sed plerumque more philosophorum rlietorumque unam tan- t«m thesin explicant, et recto itinere dirigunt cursura, quo contendunt, raro a via abeiTantes : negiigentia enim Hora- tiana, quae in jocoso dicendi genere mirifice nos delectat, a graviore ac sublimi oratione aliena est. lUius satiras sunt poeticae pertractationes propositionis philosophicae, hujus vero thematis rhetorici ; doctae quidem et interdum inge- niosae, quae tamen magis se commendant arte, qua singula pertractantur, quam poetica inventione, qua prorsus carent illae, in quibus varia tantum unius hominum generis vitia recenscntur, v. c. mulierum in sexta satira Juvenalis.

In sententiarum nexu rerumque ordine et collocatione Horatius non modo negligentiam, eamque gratissimam, ostendit, sed summam quoque artem, quam tamen sedulo dissimilat. Tarn naturali enim arctoque vinculo omnia constiicta, tam mirilice alia ex aliis apta et nexa sunt, tanta facilitate oratio currit ac fluit, tam scite extrema cum primis et partes cum toto cohasrent, ut sine insigni totius ordinis perturbatione vix quicquam vel transponi possit vel omitti, utque dubius sis, utrum singula casu ac sponte sint oblata, vel nata repente, et sine studio ac cura ceris mandata, an diligenter ante excussa et qua:sita, vel pra^mcditata. Persii

110 DE SAT. LUCILII, HORATII,

contra oratio passim nos abnipto dicendi genere, audacibns et insolitis transitionibus, inversionibiisque duris ofFendit, et saepe ad aliena delabitur. Juvenalis singulas qiiidem partes niagis declamatorio more ac ordine, accurate non- nimquam (v. c. in Sat. X.) prius designato, copulavit, et alias aliis subjunxit, quam nexu artiticioso inter se impli- cnit, sed easdem summa cum arte velut in tabula depinxit et exomavit.

Descriptiones, similitudines et exempla Horatii ad sum- mam fere rei spectant et delibant potiora, primis tantum ac praecipuis, ut in ichnographia, iiueis ductis. Eadem aptis- sima sunt, et non vulgares modo res ac notiones, sed sub- tiles quoque et philosophicas, egregie illustrant, oculis sen- sibusque subjiciunt et confirraant. Persius in iis saepe vel sectatur anxie minuta, vel aliena imraiscet, et magis in par- tibus exornandis amplificandisque, quam summa rei decla- randa, occupatus est. Juvenalis errorum scelerumque ima- gines ardentissimis plerumqiie fortissimisque coloribus adumbrat, et in his eximiam artem, in descriptionibus in- signem rerum cognitionem, in exemplorum delectu ingenii aciem, in eorum copia exquisitam doctrinam, sed in tiguris exornandis nimiam interdum curam ostendit : ita ad vivum resecat omnia, etiam turpissima, et nihil pra^termittit, quod vel ad vividum odium, vel ad cachinnum commovendum valere queat."

Horatii genus dicendi vulgare quidem et tenne, (Musa pedestris et sermunes per hinnum repoites vocantur Sat. ii. 6. 17. et Epist. II, 1. 250.) sed tersum, naturale, elegans, pu- rum, rebus ad vitcc communis usum et consuetudinem perti- nentibus aptissimum, lluens a^quabiliter, prae se ferens feli-

NOTiE

11 '■ Multae occiirrunt descriptiones 37. sq. 158. sq. n. 12G. sq. iii. 67. sq.

apud Juvcnalem ingenioiie et varii 154. sq. 184. sq. v. 10. sq. 39. sq.

generis, i. 117. sqq. iii. 09, sqq. 80. «iiiicl •^ravins illis ! i. 47. sq. 99. sq. ill.

sqq, V, 52, sqq, 100. sqq. 132. sqq. 110, sq. quid contemtui accomnio-

VI. pr, IX. 12. sqq. 40. sqq. xiii.209. datiiis v. 170, sqq. xiii. 150. sqq,'

sqq. XIV. 288. sqq. niiilta ad indig- Kanig 1. 1, p. 92, natiuncm movcndani comparata, i.

PER3II, ET JUVENALIS.

xu

cissimam facilitatem, et inexplicabili quadam veniistate, gratia, et simplicitate conspicuum : Persii grande, tropis refertum, artificiosum, vehemcns, minutum, aridum, conci- sum, durum nonnunquam et saepe obscuruni : Juvenalis doctum, acre, copiosum, pro rerum diversitate varium, et hiuc modo facetura, modo grave, raodo sublime, modo remis- sius, at imnquam humile.'"^ Horatii versus fluunt illaborati et sine arte ac studio scripti videntur, Persii vero et Juve- nalis majore cura expoliti, numerosiores et concinniores sunt.

KOT.E 12 Koenig 1. 1. p. 9G. ' Iq Persio,' inquit, ' et Juvenale, quo longius a viilgari consuetiidine dicendi rece- diiiit, eo niasjis verboriini exquisita ratio et delectus in oculos incurrit. Et ille quidem irae et indignationi tautum tiibuit, ut sspe, cum gravls- sima qujpque aucuparetur, ad tropes delatiis sit, tarn longe petitos, ut ra- tionem eoium ipse aninio inagis pla- cido vix probasset, adeoque huic rei indulsit, nt vel pndoris sui, quern ali- as sumnia cum cura pra-stare studnit, modo veliementiam seiisui suo arden- ti consentaneara assequeretur, ratio- nem habuerit niillam. Non tarn im- potens sui Juvenalis est, quamvis im- petu teratur non minori, et sermonis ingenio raro vim infert, quamvis ipsis nominibus, qua: rebus impouit, aut in summam invidiam eas rapit, aut subsannationi acerrima? exponit. Ac, quod rerum cognitlonem summam, doctrinam non vulgarem, et studium in expoliendis suis satiris insumtum declarat, in ipsa verborum ubertate, quae maxima est, nulinui tereotiosum deprehendes, nullum non propria et singular! vi praeditum, (jua in illoruui coacervatiouc vel plcnior et signili- cantior rei notio exprimitur, vel for- tior et effieacior designatur.' Idem p. 88. ' Faciliori negotio artem Ho- ratius, ut lecit, poterat dissimilare, cum rennu natura, in quibus versa- batur, sernionem (juotidianum non

solum admitteret, verum etiam pos- tularet. Altius iusurgenti Juvenali vitiorum immanitas id non permisit : colburno erat ei, ut in tragcediis, in- cedendum, sermoque gravior ab epi- cis mutuandns, quo plerumque etiara apte, raro ambitiose et putide usus est. Quin ipsa loquendi ratio subli- mis et verborum pompa, in rebus ab- jectis et insigniter turpibus adhibita, miram vim habet et efficacem ad ani- mum lertoris vel ad odium invidiam- que torquendum, vel ad eundem ipsa rerum vehementer inter se discre- pantium copulatione risu concutieu- dum. Ad epicum sermonem perti- nent locorum et temporum designa- tiones, Sat. iii. 25. 118. 299. sq, iv. 40.60. V. 23. sq. vi. 83. x. 168. Xlll. 40. sq. xiv . 240. sq. notiones rerum fortiter express^, ut sceleris conscii III. 49. similatoris ii. 3. timiditatis XIV. 199. pubertafis xiv. 216. in- dignationis xiv. 325. sterilitatis v. 138. contemtus i. 131. tironis v. 153. calumniantis iii. 122. cauierae sub tegulis m. 201. sq. sonmiantiura III. 238. propcrantis v. 19. sq. pe- cuniae XIII. 61. noliilitatis xiii. 241. caecitatis xui. 249. res in urajus ela- tffi I. 12. III. 308. sq. IX. 54. sq. Non- nunquam ex ilia ipsa epica ratione ridiculum nascitur in. 6. sqq. nbi ad perirnla Urbis poetae recitautes ad- junguutur.'

112 DE SAT. LUCILII, HORATII,

Horatio propria est venusta urbanitas et faceta illusio, Persio gravitas Stoica, Juvenali austeritas et sarcasmus Archilochius. Persius, qui et natura et institutione totus ad severitatem factus erat, non ridet, sed vel convicia- tur, vel inscitos frigidosque imaiiscet jocos, etsi se profitetur cachi/n/onem petiilaiiti splene, (Sat. i. 12.) et operam dedisse videtiir, ut styli I^uciliani nasum, vim, et inconditam aspe- ritatem Horatiana venustate et elegantia temperaret. Juve- nalis sales saepe non minus urbani sunt et faceti, quam Ho- ratiani, et nonnunquam per totam orationem fusi ac sparsi, (v. c. in Sat. iv. et dimidia Sat. xii.) plerumque vero vel amari et venenati, vel ad cachinnum, non risum movendum apti, vel obscoeni. Lepidi ejus joci spectant praecipue ad vanitatem vel religionis vulgariumque de natura Deorura sententiarmn, vel fabularum poeticarum, quarum deriden- darum nullam pra^termittit occasionem. Cf. Sat. i. 81. sqq. II. 31. 130. sqq. iv. 34. sq. vi. 59. ix. 63. sqq. x, 246. 314. XII. 23. XIII. 34-52. 76. sqq. 112. sqq. xiv. 261.

Horatii et Jiivenalis satirae redolent et spirant illam inge- nii ubertatem et foecunditatem, quae vel ipsa novi quid parit, et intentata ab aliis tentat, vel inventa aliorum sua facit, ingeniosis non minus ingeniose utens, rudia autem et incho- ata pollens, ornans, perficiens. Persius utraque prorsus fere destitutus erat : permulta Horatio accepta refert, et, si Comuti aliorumque Stoicorum scripta ad ^tatera nostram pervenissent, plura baud dubie vestigia, ab eo pressa, depre- henderemus.

Quod ad sententias attinet, Horatius facete, prudenfer, callidc, et amice suadet; Persius argute pbilosophatur, rerum pondera saepe minutissimis scntentiis frangens; Ju- venalis vel gravitcr dissuadet, vel virus acerbitatis suae evo- mit, at nonnunquam inanem artis doctrinaeque ostentandae cupiditateni prodit ct IViget, nimis sectans orationis luxuriera (v. c. Sat. IX. 102. sqq. x. 218. sq. xiii. 23. sqq. 34. sq. 40. sq. 62. sq. al.) et rlietorum argutias : quae tamen acuta dicta valdc admirabatur Scaliger.

Scntentiis salubribus, ad vitam bene, honestc, feliciter at-

PERSII, ET JLlVENALIS. 113

quejuciinde agendam, et ad amorem virtutis vitiorumque odium gionendiim peitinentibus, refertae sunt turn poetarum illoruin satirce, turn Horatii potissimum epistolae, maturioris iiigenii foetus. Omues istte turn veritate, turn pifEstantia et utilitate quam raaxime se commendant. Horatianaa tamea natural! quadam simplicitate, Persianae rigore, acumine, et subtilitate, et, quas Juvenalis tradit, gravitate orationis in- siguiuntur. Ceterum propter horum praecipue praecepto- rura multitudinem et pra^stantiam satiricorum poetarum lec- tionem utilissimam esse, vix est quod moneam. Ea profecto a poetis comprehensa versibus multo magis et tenebiiut (lelectabuntque lectorum animos, et diutius in memoria hae- rebunt, quam si ea ex etliico libro, vel tenuiter vel subtiliter scripto, perceperint, aut morum pra?ceptorem ea docentem et explicantem audiverint. Dici autera vix potest, quanto- pere illis, memorise infixis et tempestive in earn revocatis, mens vel curis coulecta confirmetur, vel ira aliisque aftecti- bus turbata contineatur.

Ex his, quaa supra de Horatii, Persii, et Juvenalis satiris earumque virtutibus disputavknus, facile intelligitur, pluri- mum utilitatis ex earam lectione percipi posse, eamque non modo ad ingenium multiplici doctrina variarumque remra cognitione excolendum, et mollius, suavius, facetiusque reddendum, ad judicium acuendum, ad sensum veri, pulchri, venusti, et honesti alendum, ad mentcm admiratione ac vo- luptate perfundendam, ad mores tarn Romanorum illius aevi, quam universe hominum penitus cognoscendos, ad venustam urbanitatem, naturalem simplicitatem, gravitatem, aliasque et orationis et ^itai artes discendas, ad diversam ser- monis indolem percipiendam, sed etiam ad mores animosque fingendos, ad veram utilemque philosophiam ^itee, luijusque bene, suaviter, tranquille, secure transigenda? artem imbi- bendam, et ad amorem virtutum odiumque vitiorum, argu- mentis exemplisque propositis, inspirandum et concipien- dum, maximam omuino vim habere. Satirae horum poeta- rum, et Horatii potissimum epistolas, pulcherrimis locis, sententiis, imaginibus, et dcscriptionibus, pnt^stantissimis

Dilpii. d Var. Clous. Jta\ H

114 DE SAT. LUCILII^ HORATIf,

philosophise, morum, ac vitae praeceptis, diversis facetiarum et seraionis generibus, multarum rerum, scitu tam gratissi- marum quam utilissimarum, copia, variisqiie orationis et poeseos artibus, in imeniendis, disponendis, connectendis, et omandis rebus, in sententiarum ac verborum delectu, abundant ; et dignas omnino sunt, quae ab vuioquoque, qui non modo sapere phis quam plebs, sed honeste etiam et jucuude vivere cupit, diligenter ac studiose per totara vitam legantur. Quicquid autem vitii vel aetas vel auctorum in- stitutio iis aspersit, facile poterit vitari non tantum a viris, quibus subactum est judicium et pectus sapientia munitum, sed etiam a juvenibus, modo non obtuso sint ingenio, aut ido- nei praeceptoris ope et consiliis destituti. Levia quoque ilia vitia tam raagnis redemerimt virtutiljus, et tanto plura habent, quae laudes et admireris, quam quaa improbes vel potius ignoscas, ut ad nos adhuc hodie plus et voluptatis et iitilitatis ex earum, quam ex aliorum librorum veterum, lec- tione redundet. Quantopere itaque eas Romanis, illo asvo viventibus, et placuisse et profuisse putabimus ? Nam sa- tiric! poetae, qui mores describunt sasculi sui suorumque popularium et aequalium, horum quoque animos maxima percutiunt.

Quid vero ? nonne nimium risus facetiarumque pretium est, si honestatis probitatisque impendio constant ? Jam du- dum enim audire mihi videor paulo rigidiores morum cen- sores gravitcr obsccena ilia, tanquam ea, quae pudorem oflendant et noceant monim castitati, damnantes, et Per- sium, qui ab iis, si quartam exceperis satiram, abstinuerit, Horatio propterea et Juvcnali anteferentes. Vcrum enim vero salva res est, jamquc multi causam famamque horum poiitarum propugnarunt,'' et in his nupcr CI. Koeuig, (de Sat. Rom. p. 96. seq.) cujus verba nunc mea facere, et aUo-

NOTiE

13 Dc obscanis mnltoruni scrip- 3021. Edit. Rot lord. 1720. (T. ill.

tonim locis ])assini disseniit Bayle in p. 315'). sq. Ed. Rotterd. 1702.) in

Diet. hist. (lit. (vid. in tj. Ind. Ob- Eclaircissemenl sur Ics ObscCnitez. sc6nilcz) copiosc vero T. iv. p. 3007 —

TERSII, ET JUVENALIS.

115

rum observatioiiibiis infra in notis adjectis firmare liceat, ne honun scrinia compilasse videar. Haec autem sunt, quae ille disputavit :

' Ab instituto meo non videtur alienum, paucis ea attin- gere, quae multos graves viros, nimiumque in jocis religio- sos, a Romanae satirae auctoribus legendis non tam solent deterrere, quam ad eos juventuti commendandos segniores reddere ; '"^ quae contra interdum sola Latinorum poetarum

NOTiE

14 Hos ita refutavit Fr. Gottl. Barth. in Pra^fat. ad l*ropert. p. vi. sq. * Seiio ciedinuis, etiam adoles- centibus lectione libronim paulo li- centius scriptorum (a quibiis eos frustra retinere conaniini, o boni ! uituntur enim in vetitnm) interdicen- dum non esse. Ac prinio quidem fa- teor, mihi qiiodlibet antiquitatis fiag- mentum, quod e commiiui literariim naufiagio seivatinn, et ad nostra tem- pera transmissiim fiiit, gratissimum omnique veueratione dignissinnuu vi- deri. Id si sit ejtismodi, ut in rebus turpibus quantum quantum est, ver- setur, neque pra^terea quicqnam effi- ciat aliud, quam pruritumlibidinis ut excitet, adeoque juvenum animis cer- tissimam per se pestem afferat, ma- nura non verterim, si quis ejusmodi librum juvenibus eripiendum et quasi vi extorquendum clamet ac perten- dat. Sed idem si liber in quibusdam modo locis bonis juvenum moribus officere posse videatur, pra?terea ve- ro multa praeclara, graviter, ornate, vennsteque dicta contineat, quae vel severissimi Catones legant, nas maxi- nie et injurii talis in libri foremus auctorem, et juvenum rationibus pes- sime per nos consultum fuisse, qui- libet opinionis prasconceptaR vinculo non constrictus judicarct. — Sed fac etiam juvoies ejusmodi loca obscana legere, haic non erit nostra culpa.

Neque enim ant ipsi ilia scripsimns, ant comraentariorum luce coUustravi- mus. Poiita igitur ipse causam dicat suam, et se partim religione sua, parti m moribus saecidi, quo vivebat, detendat ; nobis, qui ejus interpreta- mur scripta, de eo quidem non adeo laborandum videtur. Neque taraen video, quid rerum cognitio turpiimi piobo juveni virtutisque veras aman- ti, detrinienti possit ail'erre, pra;ser- tim ab homine gentili, averi Dei cul- tu alieno, percipienda. Nam mala quidem nosse, nee tamen ea probare, usque adeo vitiosnm ant rcpreben- dendum non est, ut potius is demum nomen ac dignitatem hominis virtute priediti sustinere tuerique mihi posse videatur, qui cuncta mala atque ille- cebras eoruiu omnes cosnorit, et ni- hilo tamen secius recte facta lionesta- temque totis viribus animoijue tolo complectatur, ejusqne se pulchritu- dine delectet unice Virtuds vcrte custos rigidusque satcllcs. Ejusdem senlentitE fuit Janus Geljhardus, an- tiquior Propertii editor. Pra^texta- tis verbis, inquit, non imbueudas au- res juvenum esse dicunt, ct recte: sed an lioruui lepidissiniorum poe- tarum genius tantuiii flagitii, tantum corruptcla^, in Icctoruui animos ad- miltat, nescio, et sane, Dei ^i^tute dicam, non sensi. Utinam non ob- scctnioribns sa>pius domi dictis tene-

116

DF. SAT. LUCILII, HORATII,

studium delicatulis et moUibus, quos philosophorum gravi- tas dignitasque oratorum nunquara pellexisset, ad animuni sumn impurum pascendum excitaverunt, obscoena ex nostro sensu et tuipia. — Ut omittam, ad judicium de poeta aliquo ejusque virtutibus ferendum, ueque mores ejus, neqae argu- menti, quod tractaverit, rationem pertinere, iion semper ani- mo videtur obversatum, pleraque, a quibus cultior aetas ab- horreat, rudiori, aut omnino remotiori, neque dictu neque factu turpia fuisse ;'^ cumque turpia proprie vocentur, quae

NOT^

riorum animi redurarentur, et, qnod neque pictiim neque fictum in poii- matis, audirelur, unde pncrorum os, oculi, aures foedissime inquinantur moresque pessum dantur. — Omnium historicoruni atque oratorum moni- menta a tactu atque oculis juventutis proscrihenda sunt, si credunt, quan- do vitiorum turpitudines suis verbis exequuntur, talia in animos tenerioves destillare, ibidemque contat;ium alli- nerc. Ubicumque dnlce est, inqnit Arbiter, ibi et acidum invenies. Id- circo provida boni natura scnsum fugiendi noxia omnibus animantibus indidit ; hominibus quoque discer- nendi rationem. Poetis nostris in- spersa sunt qua-dam, quae pravis nien- tibus adbuMescant, Rencrosos prtr- terlabantur. Confiiniatus ad boncsta animus verbum lasciviuscubim facile transmittit.— Ilia nunc ita toleranda sunt, ut bona confinio malorum dis- cernamus ; ita habenibi et tractanda, ut nosmet innoccntia tutemur. Pra- clare quoque nostram in rem Milto- nus in Paradise Lost v. 117. sq. Evil into tiie mind of God or man May come and go, ,«o uiiiii)prov'd, and leave No ti))ot or blame biliiufi. ( onf. Heynius in I'l iufat. ad Tibulluiii, inpr. § 2. «'t 3. edit. pr. ubi ostendit, quale partim pretiuni iiujiisuiodi poi'tis, qui certe non sint laseiviorcs a(' lubri- cioies Grcsscti)«, Grecurtis, Chau-

lieuis, Lafaris Francogallicis poetis, (ne quid de vernaculis nostris dicani) statnendum sit, partim vero etiam qui fructus ex iisdem legendis per- cipi possit.'

15 Jani de moribus Horatii, in edit, hujus poc-tai T. i. p. cm. edit, pr. ' Si cogitenius,' inquit, ' quam dissoki- ta fuerit Horatiana? aetatis licentia ; quam prorsus bonestus et a vitii cri- mine liber fuerit amor peregrinarum et iibertinaruni ; quam parum, certe ante legem Juliam latam, ipse puero- rum amor sceleris babucrit ; denique quam niulta; et notiones et loquendi formiF eo tempore dignitatem et ho- nestatem liabuerint, qttas postea po- litior nstis, ut fit, respuit, et inter illibcrales retulit : lia^c si cogitemus, jam multum ex illo Horatii vituperio perire sentiannis. Loca et carmina Horatii, qua- nos hodie offendunt, eo tempore non ita ofiendcbaut ; licet, quod nos liodie in verbis castiores sumus ac delicatiores, non sequatnr, ut idea et mores biulicrni castiores sint. Acccdit, quod dare po.ssuraus, Horatiuni hominem hilarcm et sua- veui, praserliiii in ilia saH'uli sui in- doll-,, ab aniore non iiunuincm fuisse, (Jus philo.sopliiam moium liac parte laxioK m fuisse, cum arsii-sc subinde libcrtina aliqua aut iiengriiia puclla ; nci(uc tauien idco desinet esse is vir uiagnus, bonus, et bonestus. Nam

PERSII, ET JUVENALIS. 117

honestati contraria fiant, obscoena vero, quae nauseam mo- veant, ad honestatis et decoris vim et significationem, quam sinouias {States constitutam haberent, et ad politum sensimra judicium humanitatisque cultum, quo vel destituti essent homines vel excellerent, omnem de hac re disputationem esse refeiendam. Obscoenitatis enim et dedecoris vis et potestas hominibus, in agris sylvisque errantibus, nulla fere fuit ; ea tantum, quae palatum, oculos, nares male haberent, remove])antur e conspectu, Congregatis vero hominibus et in societates collectis, matrimonioque constituto, verecundia tandem nata est et pudor, quo ab eorum, quae remotis arbi- tris fierent, nientione vel abstinerent, vel vocabulis ea, a similitudine aliqua petitis, et circumlocutione qnadam indi- carent. Qua in re autem antiquior aetas fastidii tam delicati non erat, id quod ex multis verbis et dictionibus apud Ho- merum notum est, quibus adamorem, familiaritatem, et con- suetudinem utriusque sexus, nuptias, et furtiva gaudia desig- nanda usus est. Quoe deinde verba a tiagicis et lyricis, quasi auctoris praestantia obscoenitatem amisissent, digni- tatemque aliquam vetustate essent nacta, magnam partem sine seusus exquisitioris et politioris ofFensione adhibita in Tulgari quoque sermonis consuetudine retinebantur. Sed relictis aliis ad ea veniamus, quae communia fuerunt Grae- corum et Romanorum, unde multas res et dictiones, quas turpes et obscoena nunc vocamus, in utrorumque factis et dictis, nisi honestce ac laudabiles essent, tamen sine reprc- hensione et fierent, et dicerentur. Primum ipsa mythorum et sacrorum ratio, antiquissimis temporibus orta et consti- tuta, multis, ut nunc quideni, lascivis et obscoenis, quae religionis auctoritas quasi sanxerat, mentes etaures castissi- mas assuefecit. Deinde Graecis et Romanis, vel severioribus,

NOTE

nunquam aniavit mationas aut hige- tosijiie amores invehitur. Carmina

luias, nunq\iam, quod prajclare Les- etiara illius aniatoria hand dubie

singiiis docuit, pueros amavit, et sic siepe lusus poetici, ad hilaritatera

leges Romanas illasque natuije nun- facti, saspe et e Graeco poeta expres-

(juain violavit ; potius graviter sub- sa sunt.' inde iu adulteria proprie dicta inces-

118 DE SAT. LUCILIl, HOKATII,

cum vestimenta nullam fere corporis partem semper celarent, et in exercitationibiis gymnicis omnia saepe deponerentur, foeminaeque ex gynaeceis in virorum consuetudinem et coe- tum raro venirent, ut pudori ipsariim luisset cousulendum : multa manserunt honesta, et sine honore praefando dicenda, qu£e, vestimentorum immutata ratione, et verecundia in se- quiorem sexum, qui nuncnon mini mam vitoe socialis partem constituit, ab ingenue et liberaliter institutis noii usurpantur. Porro, quod caput mihi videtur, cum mores civium discipli- na publica, majorum institutis et legibus maxime formaren- tur, iis autem legibus cives tantum tenerentur ; multa, quae turpia fuissent in cives commissa, in peregrinos concessa erant, de quibus igitur libere et apertc loqui nemo verebatur, praesertim in elegantiorum et delicatulorum circulis. Ho- nestatis quidem, decoris, et pudoris vi magis exculta, ii, qui gravitati et dignitati studerent, a multis quidem dictis sibi temperarunt, quae multitudinis levitati et petiilanticC semper probabantur, ut Periclis tempore Aristophanis joci impuri Athcniensibus, quibus honestatis praecepta Socrates tradi- derat, quosque pulchri et decoris sensu Phidias imbuerat. Omnino autem inter liberales jocos lasciva quoqiie et ea babebantur, quorum raentio ingenue instituto nunc ruborem oflunderet, quanquam a philosophorum disputationibus, his- toricorum gravitate, et usu forensi aliena, poetis tamen in primis concessa ; eaquc ex illis sublata velle, aut vitio illis dare, absurdissimi fastidii arbitror. Quod si igitur Ovidio, Catullo, Martiali, reliquisque poetis ea venia danda est, ab omnibus, qui in legciulis priscorum monimentis mente et cogitatione eorum temporum, quibus quisque sciipserit, ra- tionem praesentem sibi fingerc scianl, ut lascive interdum ludant, parumquc pudicc lo(piantur ; quanto majorem ex- cusationcm satirici habent, qui in rerum turpitudine exagi- tanda, id, quod sibi proposuerunt, risu magis et joco, quani austeritate et severitatc consequi qucant. Omnia, quce in Horatio obvia sunt, quicque oljscoena et turpia nunc voca- mus, ca cogitcmus a vitae clegantia lautiorum llomanonim ucijuaquam tunc abhorruisse, ncquc ingcnuis et libcralibus

PERSII, ET JDVENALIS.

119

viris indigna fuisse existimata; nee ad sanctions disciplinge praecepta, quae et literae sacrse et emendatior philosophia nobis inculcant, ea revocemus, quae libcrior vivendi ratio Ronianorum, pudoris legibus nontam astricta, tulerat. (Qua- propter et ii, qui liberius vivendi genus poetis Romanorum exprobravevunt, inique egisse videntur ; ncc sapientius ii, qui causa eorum suscepta, ex scriptis judicium de moribus alicujus Sciendum non esse, perhibuerunt. Qua) enira ad honestatis ralionem, tunc usu reccptam ct consuetudine, relata, bono viio et liberali indigna non erant, eorum expro- bratio injusta est, et inepta defensio.) Juvenalis rerum tur- pitudinem verborinn obscoenitate adeo dc industria persequi videtur, ut facile appareat, id egisse poetam, ut ab illis de- tenimis libidinum generibus lectores absterrreret, sceleratos et abominandos homines in invidiam adduceret, giavissi- mamque infamiae notam iis inureret."^ Huic consilio

NOT.E

16 Rigaltius in Diss, de Sat. Ju- ven. ' Dicta Juvenalis,' inqiiit, * sic accipienda sunt, tanquani profectaab rigido veritatis cultore, qui natniam diicein sccntus, Virtiitem pro suii;n)o nuniine habebat, fucuni et impoitiuas detestabatur. Dares illi aliuni du- ceni, ilium scilicet veritatis aucto- rem, ipsiusque Natiuas doniinuiu, troelestissimi viri perfectam imagincm absolvisset. At scelera perpetuis te- nebris daninanda prodit et cxponit, ac pessjnm exemplo aperit qua; re- preheudit. Quin potius optinio ex- emplo scelera sic reprehendit, ut ea nemo non exccietnr; sic aperit, ut ea nemo non teuebris daninet. Quid faceret? scribebat sajculo Cajsarum flagitiis contaniinatissimo, legibus una cum elisa niagistratiium voce evani- dis, Romana ilia quondam virtute so- pore paene letali marcesceute. Ergo quemadmodum Icthargicis exritandis picem crudani, lanam succidam, ce- pas, galbanum, et similia tetros odo- re* vomentia incenderc, cvocatisque

sternutamcntis cerebrum concutere medici jubent : sic admotis satirarum facibus toctida ganearum gurgustia et obsccena prostibulorum lupanaria accendi, noctesque Neronianas ilhis- trari prot'uit, ut inde excitata spurci- ties nares et cerebrum feriret ; ac per hoc somniculosus ille marcor, qui Romanorum animos oppresserat, vehementi indignatione, tanquam steruutamento, discuteretur. Nam quod aliud fuisse dicemus consilium sanctissimorum Patruni, qui tot ne- fanda ac detestanda poetical tlieolo- giae mysteria verbis etiani obscoeuis- siniis aperuerunt? ceito non minus pudeat Icgisse JSa^voluni, quam in quinta Arnobii disputatione ithy- phaliorum Graccorum originem. Ple- runKjue autcm (juos ab rebus (urpi- bus ct Hagitiosis nee prapnda virtuti posita redemerant, ncc paiiir" legibus irrogata? deterruerant, ingens detec- ta: turpilndinis ptidor revocavit ; et Persarum t'cedissimara fugam, quam ncc disciplinae luilitahssacramcntam.

120

DE SAT. LUCILII, HORATII, &C.

quoque aptissimum fuit, si quid judico, illud iiauseae mo- vendee studium, quod in nonnullis locis elucere videtur.

NOTyE

nee foitia niajorura suonini exempla scientlam rctorta prorsiis hebe5cat. reprcsserant, matrons Peisides pe- Qiiisquis igitur historiciis appellari plos jpsae sibi suos ab inio sustoUen- tes, intcnogantesqiie an ilbic, nnde ipsi fugaceiii pedeni infantes extule- rant, cont'ugere vollent, objecto pii- dore in niediani perscquentium acieni cum victoria converteiunt. Itaqiie nou in\itile esse videtur leriim tuipi- ter gestarum tnrpitudinem sic ex- probiare nanando, ut pudorera de frontibus etiam impndentissiniis ex- piimamiis. Inimo hoc potissinium quaeiitur, isto piseseitim satiiarum geneie, quod niorum imitationibus ac descriptionibus constat. Cf. He- rat. Sat. I. 4. 2. sq. et ii. 1. 62. sq. Quare niiiari soleo, Plinium in his- toriae naturalis opere mirabili ac plane divino sic esse opinatnm, ut diceret, niira humani ingenii peste sanguinem et cirdes condi annali- bns, unde hominum scelera nos- cantur. Quasi cunctos ab historia dehorlari vohieiit, qui tamen pessi- raoruni Principum, nee minus qui- dem ipsius Neronis res gestas libris XXXI. a fine Aufidii Bassi conscrip- serat, quos libros utinam nobis snpe- riora siccula non invidissent, et mo- reni ilium veterem, quem ad Pom- peii M. tenijiora inansisse Cornelius

meruit, res honestas et turpes uti quccque gestae sunt exponit ; rectene an secus gestie sint, cura? esse suae vixputat, cum is sit qui ab Aristotele dicitur fii<ros koI avO(Ka(TTos. Satira- rum scriptor censuram agit etiam cum nan at; etenim instat ut accu- sator, disquirit ut judex, castigat ut vindex. Est auteni communis Iiisto- riae satiraeque Trappriffia, qua cavetur, ne quid ilia veri dicere non audeat, neve quid ista probrosi carpere et notare formidet. Itaqne cum ex reruni gestarum cognitione pravo- rumque morum correctione liabeant homines, unde prudentiores ac me- liores liant ; utrumque autem ab his- toria et satira JHCundissime conficia- tur : non usquequaquc perperam fe- cisse videntur, qui ingeniis una cum imperio Komano senescentibus, cum jam libros animo fastidiente male singulostangerent, adeoque doctrinas ut venena detestareutur, Juvenalem et Marium Maximum curatiore stu- dio, ut incpiit Anunianus ftlarcelli- nus, lectitabant, nulla voluniina pra;- ter ha^c in piofundo otio contrcc- tantcs: ncmpe scgnitii\! sua; delicias faciebant, existimabantque ingentem

Ncpos tradidit, revocari placeret, scriptorum turbam negligi inipune

historia non nisi ab honestissimo atque insuper haberi, dum esset unde

quoque scriberetur : sic enim ad et uioribus depravatissimis extrema

exemi)lorum fidcm acccderet eximia remcdia, ct temporibus difficilliniis

scribentis auctoritas, magnum utique exempla convcnientissima suppetc-

rerum gestarum narrationi pondus rent. Nunquam cnini mihi persua-

additura. Id autem eo libentius hie commemoro, quod ut historian! ab honestissimo scribi, sic ct morum satiram ab optimo quoque coniponi addecet ; ne aut historia servili nien- dacio in(piinata vanoscere iucipiat, aut uatira in .Hcelcratam auctoris con

deri patiar, Anunianum luvc ideo no- tassc, ut Juvenalis aut Maximi Icctio- nem inter rerum publicaruni corrup- telas poneret, cum ipse, quoties i)hi- losophum agit, nou pauca commutalis tantum syllabis ex Juvenale tran- scribal : de quo etiam l^oc omni as-

TESTLMONIA DE JUVENALE. 121

quanquam in Uteris et artibus elegantioribus hnic studio aqua et igni inteidictum a viris doctissimis video. Cetcrum e scholis qiiidem explicatio istorum locorum, qu£e in editt. in usum Delphini e textu tarn inepte resecata, quam stulte et impruder.ter collecta et ad calcem adjuncta sunt, (v. inf. Ind. Editt. ad a. 1C84.) nisi cum gravitate institui possit, omittenda est; quanquam existimo, ea teneris juvcnum ani- mis non tarn pestifera esse, quam quorumdam poelarum nostras aetatis deliciae et elegantiae, quibus res tui'pes et ab honestate remotissimae vel liberali et ingenua facie induan- tur, vel verl)orum et sententiarinn venere et illecebris com- mendentur. Etenim, ut maxime tecte et anibigue ea enun- ciando verecundias et pudori consultum videtur, ita facillime animis castis iisque improvidis se insinuaut, libidines exci- tant, castitati altissima vulnera infligunt, et corporis ingenii- que vires frangunt et debilitant.'

TESTIMONIA ANTIQUA DE JUVENALE*

M. VALERIUS MARTIALIS EPIGR. vii. 24.

Cum Juvenale meo quae me committere tentas. Quid non audebis perfida lingua loqui ?

NOT;E

severatione affirnietur, et ipsae sede- Marium quideni IMaximuni, ut copio- cim satirte clamant, adeo peitinaci- sa exemploruni varietate locupletem, ter vitiis infensum fiiisse, ut cum iis et omnia Caesarum historica uberri- homines una sjcpissune flagellaret. mis septenariis complexum ; Jnve- Marium vero Maximum, etsi opera naleni vero ut magistrum veteris ejus, qusE verbosissima et minutis disciplinae ac totius vitae humanae historiis implicata fuisse Flavins Vo- censorem gravissimum, in arcana piscus autumat, interciderint, tamen ipsa morura summa cum imperio pe- strenuum vixisse bonarum partium netrantem. Summum voco inipe- sectatorem, declarant pliirima, quae rium excelsae mentis sublimem sty- ex eo Lampvidius, Spartianus, et alii lum, quo se supra niortalium nobi- ListoriaR Augustai scriptores com- lissima erigit, et omnia ilia tanquam mentariis suis iudiderunt. Dicamus puerorum pupas et crepundia de- igitur, hosce duos auctores ut civi- spicit, ut solius virtutis rationera ha- lium doctrinanun compendia qnaedam bendani esse coramonstrct.' illius aevi delicatis maxime placuissc :

1'2'2 TE8T1MON1A DE JUVENALE.

Te fingente nefas Pyladeii odisset Orestes ;

These?) Pirithoi destituisset amor. Et Siculos Iratres, et raajus nomen Atridas,

Et Ledae poteras dissociare genus. Hoc tibi pro meritis et talibus imprecor ausis,

Ut facias illud, quod, puto, lingua facis.

IDEM EPIGR. VII. 91. De nostro facunde tibi Juvenalis agello

Saturnalicias mittimus ecce nuces. Cetera lascivis donavit poma puellis

Mentula custodis luxuriosa Dei.

IDEM EPIGR. XII. 18. Dum tu forsitan inquietus erras Clamosa, Juvenalis, in Subura, Aut collem dominae teris Dianae ; Dum per limina te potentiorum Sudatrix toga ventilat, vagumque Major Caelius et minor fatigant : Me multos repetita post Decembres Accepit mea rusticumque fecit Auro Bilinlis et superba ferro.

CLAUDIUS RUTILIUS ITINERAR.

Lib. I. 603— 60G. Hujus vnlnificis Satira ludente Camoenis

Xec Tiirnus potior, nee Juvenalis erit. Restituit veterem censoria lima pudorem ;

Dumque malos carpit, prascipit esse bonos.

C. SOLLIUS AP0LLIN4RIS SIDONIUS

Carni. ix. 260. sq. ad Magnum Felicem Cos. NoaI qui tempore Caesaris secundi -^temo incoluit Tomos reatu : Nee qui consimili deinde casu. Ad vulgi tenuem strepentis auram, Irati fuit histrionis cxul.

ARGUMENTA SATIRARUM JUVENALIS. 123

AMMIANUS MARCELLINUS

Historiar. lib. xxvui. Quidain detcstantes, lit venena, doctrinas, Juvenalem et Mariiim Maximum curatiore studio legunt, nulla volumina, praeter haec, in profundo otio contrectantes.

PORPHYRIO

seu, quisquis est, vetus Grammaticus, in Coimuent. ad Horat. Sat. Satyra Horatii inter Lucilii Satyram et Juvenalis est media : nam et asperitatem habet, qualera Lucilius, et sua- vitatem, qualem Juvenalis.

SUIDAS IN LEXICO.

lOTBEXAAIOS 7:oir,Trjg 'PMixcuog. ovtoc ijv It:) Ao^stiuvw ^(X(Ti- Xsca: 'Pw[ji.a.iwv. 'O S; Aou.STiu.vog IflXBi tov 6f.^Yj(Trr;v Trpactvou |xs- fovg TOV Asyojxsyov Tlciqiv, irsp) o'j xa) sXoi^op-~iTO vno Tr^g (rvyx.\riTou,

H«i 'IoVJ3:VOi\loV TO-J -KOir^TOV' OJTig /SaCTlAsUJ S^CUfilTS TOV ' lov^BVxXiov

h TlzVTUTToKzi £7ri T^v AiS'jYjV, TOV §£ Ojj^rjTTYjv TrAo'JTicrac bttsix^cV slg 'AvTio^smv' og XTi(Tag oIkov xca XouTpov s^m Tr^g TToXsoog sxu xsAcUTa.

DIVISIO ET ARGUMENTA

SATIRARUM JUVENALIS.

Juvenalis Satirae sedecim in multis codicibus, tarn scriptis quam editis, v. c. in 4. 19. 2G.45. 46. 49. 55. 59. 70. 74. 75., distribuuntur in quinque libros, quorum primus quinque priores, secundus sextam, tertius vii. viii. ct ix., quartus x. xi. et xii. quintus ties ultimas complectitur. Hi libri laudantur jam a Prisciano, et a vet. Schol. ad Sat. iii. 240, Hinc divisionem banc retinui, etsi parum apta est, (nam plerique libri non nisi trcs satiras, et secundus adeo unam tantum coutinet,) et ab^ipso poeta earn profectam esse vix crediderim.

124 ARGUMENTA

SATIRARUM TITULI ET ARGUMENTA

in codicibiis ct scriptis et editis varia ratione, et vel prosa vel versa oratione expressa legiintur.

SATIRE I.

Prima docet Satiras cansam formamque libelli. — Materiaiti et caiisam (al. causas) satirarum hac aspice (al. inspice) prima. — Pra^fatio, cur Sativas scribat. — Cur satiras scribat, qui fere ad mediam aetatcm declaraavit.

SATIRE II.

Arguitur Satira probitas similata secmida. — Carpitnr hac Satira probitas sirailata secunda. — Hypocritas damnat, in quos Lauronia clamat. — Dat causam poena? quod Martem po.scit amoene. — Hypocritas. — In s. contra hypocritas. — De Philosophis obscoenis. — De fictis raoribus institutis.

SATIRiE III.

EfFugit Umbritius diversa pericula vitans. — Odisti quod Roma bonos, pravos colis, hinc te Efliigit Umbritius diversa pericula vitans.^ — Ad Umbritiuni. — Quare Umbritius Urbera deserat. — De digressu Umbritii. — Urbis incommoda. — De incommodis Urbis.

SATIRyE iv.

Vitam Crispinus laudat ventremque Neronis. — Crispini hie lacerat vitam ventremque Neronis, Ut reges avidos carpat regumque sodales. — In Crispinura. — In ingkiviem. — In Do- mitianum vindictai post exiliura.— Catalogus amicorum Do- mitiani, s. Neronis. — Conviva? Domitiani. — De convivio Domitiani. — De rhombo pisce. — De Crispino et rhombo pisce. — De piscis magnitudine.

SATIRiE V.

Quot mala sustineat parasitica vita notato, s. notabis. — In parasites, de cocnis contumeliosis. — Ad Trebium. — De parasitis ad parasitum.

SATIRARUM JUVENALIS. 125

SATIRtE VI.

Sexta haec infidas mulieies monstrat abiinde. — Hac Satira mulieres incestas monstrat, jubetque (al. ut omuem) Uxorem Ursidius devitet pectore toto. — L. Fursedio Postumo. — Ad Postumum. — Mulierum flagitia et scelera. — In libidinem mulierum. — De vitiis mulierum.

SATIR.^ VII.

Mendicant artes, sic Roma coegit avara. — Artiuni ne- glectarum querela. — De sterilitate studiorum. — De poiitarum calami tatibus. — Contra divites, qui poetas mendicare patie- bantur.

SATIRE VIII. Nobilitas propria est virtus, non acta parentum. — Adver- sus jactatores. — Ad Rubellium Blandum. — Contra illos, qui se de generositate suorum jactant. — De claritate natalium. — De claritate nobilium tractatio ad Ponticum.

SATIR.E IX.

Turpia qui tolerant nona carpuntur iniqui. — Concubitus diri et Sodomitica probra notantur.— Cinaedi. — Querela Nae- voli de re impudica. — In Pathicos. — Ad Najvolum.-^Ad Naevolos. — Loquitur ad parasitum quendam, qui servit regibus.

SATIR.E X.

Arguit liccc saturas hominum curas et inania vota. (Sic contra metrum in codd. nonnullis legitur, unde Schurzfleis- chius emendabat, Arguit Jmcfatuas curas, cet. Lipsius autem inEpist. Qua^st. iv. 15. Arguit h&c hominum curas, cet. ex- trusa voce saturas, et haec lectio repcritur in cod. 19. et 27.) — Arguit base Satira et curas et inania vota. (Ex hac Icctione ilia \idetnr orta glossalorum opera et stupore libra- riorum.) — De votis contrariis. — De inutilitate votorum. — In indiscreta hominum vota.

126 ARGUMENTA SATIRARUM JUVENALIS.

SATIRE XI.

Laiita reprobamus convivia, parca probamiis. — Lauta reprenduntur (al. reprehendimtui) convivia, parca probantur. — Luxus. — De comparatione Tictus. — In luxuriosos in cibo. — Ad Persicura amicum siiiim. — De superfluo apparatu ciborum.

SATIRE XII.

Argiiit hfEc avidos nimium nimiiimqiie rapaces. — Here- dipetae. — Contra heredipetas. — De reditu CatuUi. — De re- ditu Catulli ad Corvinum. — In avidos et rapaces.

SATiR.^:: XIII.

Mens cruciat pravos, (ita pro vulg. Mors cniciat pravos legitur in 19. 27. al. et sic jam correxerat Lips. Epist. Quaest. IV. 15.) sapiens fert damna modeste. — Scelera tandem punita. — De fraudibus ad Gabinium, cujus amicus abnegaverat depositum. — In fraudulentos. — Ad Calvinum, contra illos, qui de amissione tcmporalium nimis dolent.

SATIRtE XIV. His docet exemplis natos mala vita parcntum. — Imbuit exemplis natos mala vita pareutuni. — ^Ad Fuscinum. — UEPI ANArnrnN npos ^POTSKINON. (^OISKINOX in Lat. Ex. Pith.) — De institutionibus. — Parcntum cxempla. — Contra illos, qui filios pravis instituunt documentis.

SATIR^E XV.

Obtinet ^Egyptus perversos impia ritus. — Immanes ritus ^gyptius incola suadet, al. ^Egj^ti incola servat. — Religi- ones pcregrinaj. — De superstitione. — De superstitionibus ^gyptiorura. — De religionibus ^lEgypti. — Ad Volusium Bithynicum. — De falsa Deoruni cultura et nefario victu zEgyptiorum.

SATIRiE XVI.

Militiae mores et commoda magna videte, s. dinumcrantur. — Militias privilegia. — De felicitate militum, — De castrcnsi- bus. — Ad Galium de militia. — De militibus.

INDEX CODICUM COLLATORU.M. 127

Argumenta Satirarum ab Anton. Mancinello concinnata.

Prima docet Satiiee causas formamque libelli.

Qui simulant Curios, Satira paluere Secunda.

Ex Urbe Umbritii digressum Tertia narrat.

Quarta quidem Crispinum odit calvumque Neronem.

Ganeo quae tolerat parasitus, Quinta notavit.

Sexta ha^c infidas mulieres audit abunde.

Septima demonstrat Romam nil ferre poetis.

Nobilis Octa\ a propria virtute vocatur.

Turpia qui tolerant, Nona carpuntur avari.

Curae hominum Decima rerumque libido notantur.

Arguit Undeciraa vates convivia lauta.

Bissena arguitur Satira captator avarus.

Tertia post decimam solatur damiia dolentes.

In Decima quarta dant prava exempla parentes.

Numina diversa ^^^gypti Penultima monstrat.

Ultima militiae felicis praemia narrat.

Satircc Juvenalis ynemnria causa tribus versibus concIustB a Rudolpho Giiiins :

I. Vates. 2. Hj^pocrites. 3. Roma urbs. 4. Rhombus.

5. Parasitus. G. Nupta. 7. Ars sordet. 8. Nobilitas vera. 9. Impia.

10. Vota.

II. Coena. 12. Redux. 13. Deposta. 14. Parens. 1.5.

^gyptia. IG. Miles.

INDEX

CODICUM MSS. ET EDITIONUM QU^ NUMERIS NOTANTUR IN VAR. LECT. ET EXCURS.

Vetus Scholiastes Pith, designatur nuraero - 1

Codex Ms. Noviomagcnsis - . - 2

128 INDEX GODICUM COLLATORUM.

Codex Ms. Pulmanni - ^ - - 3

— — Hadr. Jimii ^ , , 4

— — MiggTodii - - - - 5

— — Susii - - - - G

— — Amstelodamensis - - - 7

— — yetustiss. Pitlioei s. Budensis - 8 . — — Latiniac. Pithoei - - - 9

— — Schwarzii s. Altorfinus - - 10

— — Schmzfleischii s. Vinariensis - 11

— — Erlangensis - - - 12

— — Ulmensis ^ - ^ 13

— — Norimbergensis i. - - 14

— — Norimbergensis ii. - ^ 15

— — Noriuibergensis in. - - 16

— — Guelplierbytanus s. Gudianiis i. - 17

— — Guelpherbyt. s. Gudianiis ii. - - 18

— — Guelpherbyt. s. Gudianus in. - 19

— — Guelpherbyt. s. Gudianus iv. r - 20

— — Gaybacensis s, Schonbornensis i. - 21

— — Gaybacensis s. Schonborn. ii. ' 22 _ _ Gothanus i. - - - 23

— — Gothanus ii. - - S4

— — Lipsiensis - ■>■ - 25

— — Hamburgensis - - 26

— — Kulenkanipianus - - 27 _ „ Rob. Stephani - - ^28

— — Basileensis ^ - 29

— — Domitii Calderini - - 30

— — Vallae antiquiss. - - 31 a Codices alii ejusdem dcsignanttir numero - 31 b Codex Ms. Mancinelli unus et alter - - 32

— • — vctustiss. Liibini - - 33

— — alter Lubini - - - 34

— — velustus Canteri - -^ 35

— — alter Canteri r- - 36

— — antiquus Carrionis ' - r 37

— — alter et plures Carrionis - 38

INDEX CODICUM COLLATORUM. 129

Codex Ms. antiquiss, Barthii - - - 39

— — alter Barthii - - 40

— — antiquiss. Plathneri - - 41

— — alter Plathneri - - 42

— — Divaei - - - 43

— — ■ vetustus Vossii - - 44

— — alter Vossii - - - 44 b Editio Romana princeps - - 45

— Veneta a. 1475. - r 46

— Veneta 1482. utraque 1483. 1485. 1487. - 47

— Vincentina s. Vicent. 1480. - 48

— Veneta 1486. - - 49

— Brixiensis I486, saltern Veneta 1512. et 1515. 50

— Veneta sine mentione anni - - 51

— Mediolanensis 1474. - 52

— Mediolanensis 1511. - - 53

— Veneta 1491. - - 54

— Veneta. 1492. per Locatell. - 55

— Veneta 1492. et 1494. - - 56

— Veneta 1498. et 1501. - - 57

— Lipsiensis 1497. 1502. 1504. 1507. - 5§

— Norimbergensis 1497. - - 59

— Lugduuensis 1498. 1501. 1507. loll. - CO

— Aldina s. a. - - - 61

— Aldina 1501. - - 62

— Aldina 1535. - - 63

— Brixiensis 1501. - - 64

— Parisiensis 1505. 1512. 1519. - - 65

— Argentoratensis 1518. 1527. - 66

— Parisiensis 1528. 1535. 1542. - 67

— Paris. 1544. s. Stephan. i. - - 68

— Paiis. 1549. s. Stephan. ii. - - 69

— Paris. 1613. 1616. s. Rigalt. et Stephan. ill. 70

— Paris. 1545. s. Gryph. - - 71

— Lugdunensis 1560. - - - 72

— Lugdunensis 1556. 1562. 1564. - 73

— Antverp. 1565. s. Pulman. - - 74

Delpk, et Var. Clas. Juv. I

330 INDEX CODICUM COLLATORUM.

Editio Lutet. 1585. s. Pith. - - 75

— Heidelberg. 1590. s. Pith. - - 76

— Hanoviensis 1C03. s. Lubini - - 77

— Liigdunensis 1521. 8. - - 78

— Basil. 1531. s.Curion. - - 79 •— Basil. 1551. s. Fioben. - - 80

— Paris. 1614. s. Grang. - - 81

— Ultraject. 1685. s.Hennin. - - 82 Codex Ms. Leidensis - - - 83

— — Perizonii - - - 84 Fragmentum Erlangense - - 85

D. JUNIl JUVENALI8 AQUINATIS

S A T I R iE.

D. JUNII JUVENALIS AQUINATTS

SATIRARUM

LIBER PRIMUS.

S A T I R A I,

!^ EM PER ego auditor tantum? nunquamne reponam, Vexatus toties rauci Theseide Codri?

Ego-ne perpetuo auscultator ero duntaxatl Numquid nihil unquam reddam, tarn tape exagitatus Theteide Codri clamosi? Igitur sine pcma mihi lectitaverit

2 Tociens 22. 26. 45. 46. 47. 49. al. totiens 14. 15. 16. 21. 23. 24. 60. al. h. 1.

«t passim, ut quotiens, formonsus, vicensimua, aquonsut, aliaque in antt. codd. Sed falsam banc esse scripturam et inde profectani, quod veteres Romani, si Quintiliano fides habenda, apicem sive lineolam superscripseriut vocalibiis iongis, jam dudiim ac recte suspicati sunt Lipsius, Cellar, et alii. Codri le-

NOT^

1 Semper ego auditor'] Exordium Nunquamne reponani] Nihilne aut

tx abrupto, ut fere in Satiris: nam scribani, aut lecitabo, quo par pari

in aliis Poeniatibus est aliqua praepa- refcram iis qui me saepius obt.ndunt.

ratio. 2 Vexatus toties] Molest a affec-

Auditor] Recitantium nempe Ro- tus. Horat. ad Pisones. ' Indoctum

mae Poetarum. De qua recitandi doctumque fugat recitator acerbus:

consuetudine et acmulatione Plinius Quern vero arripuit, tenet occiditquc

abunde Epist. i. 13. De apparatu lei;endo,' Ac.

vero et pouipa nos fuse agenuis ad Theseide] De Theseo ejusqiie factis

primam Persii Satiram vcrsu 17. ad Codrtis Carmen scripserat adeo lou-

Kaee verba: ' Scde leges celsa.' gum, ut /Lneidcm wquarct longitu-

134

D. JUNII JUVENALlS

Impune ergo mihi recitaverit ille togatas. Hie elcgos? impune diem consumserit ingens Telephus ? aut summi plena jam margine libri

alius comcedias, alius elegias? Sine pcena diem triverit magnus Telephus, aut Orestes, impleta jam ingentis voluminis extremitate, conscriptus etiam retro, neque

gerunt vetus Scliol., Servius ad Virg. .^n. i. et Priscian. eademque lectio h. I. et inf. iir, 203. 208. omnium fere codcl. auctoritate firniatur; nee obstat, quod nomen est Graeciim, et Codrus inf. iii. 203. sqq. memoratus, qui pro eo- deni viiigo habetur homine, Graecus videtur poeta fuisse, quod ex iii. 206. probabili colligitnr jiidicio. Antiquiorem quoque poetani Rom. ita dictum fnisse, cujus Valgius in Elegiis suis mentionem fecerit, docet Servius ad Virg. Eel. VII. 22. sqq. De alio Codro vid. Martial, ii. 57. v. 26. Cordi 8. et alii, teste ac prob. Barthio Advers. i. 21. quod hoc potius nomen sit Roma- num. Idem tamen monet, poetis talia esse Kwcpa ■rrp6awira, vel nomina suo quodque aevo tantum nota, quae frustra et inepte requiras. — 5 Thelephus 14. 15. 16. 20. 24. 27. 45. al. Sed GraeciS constanter T{]Xe<pos dicitur, etsi nomen hoc ei inditum avh ttjs ^tjAt?;/ yirotrxoiJcrTjy iXoupov inepte fabulantur. jam plena

NOT^ dine, multisqne diebus recitandum diem audiendo detinuerit? Martial, esset. Thesei praeclare gesta vide ' Auditur toto saepe Poeta die.'

apud Plutarchum, Diodorum Sicu- lum V. 5. et alios.

2 Codri] Vetus Scholiastes legit Cordi: aitque Cordum fuisse vitiosum Poetam, qui Tragoediam Thesei com- posuit: sed reclamant omnes ; et vo- lunt Codrum hiinc vixisse temporibus Juvenalis, fuissetjue humilem et ob- scurum Poetam, ceterum tarn pan- perem, nt Proverbio locum dederit, Codro pnuperiar. Talem certe eum no- tat Juvenalis Sat. iii. 203. et Mar- tial. Epigr. III. 15.

3 Togatus'] Horat. ad Pisones : 'Seu qui pratextas, seu qui docuere toga-

Ingens Telephus et Orestes] Immen- sae Tragoedic et ampullatis versibus contextse. Quales argiiebat Horatins in Arte, his verbis : 'Telephus et Pe- leus cum pauper et exul nterqne Projicit ampuUas, et sesquipedalia verba.' Quorum fuerint Poetarum illae, non constat. At certum est Poetas Romanes amasse argnmenta e longinquo petere, idque etiamnum fieri cernimiis. Quod perstringebat Horatias ad Pisones : ' Nee minimum meruere decus vestigia Graeca Ausi desererc, et celebrare domcstica fac- ta.' Ergo etiam tempore Juvenalis

tas.' I'ratextce indicant Tragadias, Poetap quidam e trivio arripiebant

in quibus inducuntur personae prae- textatae et Nobiles gravia et publica tractantes negotia. 7bg-a<« dicuntur Comoediae Latina^, in quibus aguut Togali Viii, ct privatas rts tractant. Ita eiiam I'alliatce vocantur Graeca- Comoedi.p a Gr*corum pallio. Varro de Lingua Lat. Dioraed. Donat. in Tcront.

4 Diem eoruumnrit} Mene totam

argnmenta ilia Gracon'm nobilia, in quibus miilta graudia, (jnapdam etiam admirabilia occurrcbant celebranda oratione. At in illis tractandis sa'pe pcccabant seu contra decorum, quod notat Horatius loco supra citato ; sea contra justam Carminis magnitudi- nem, (|uod hie qncritur Juvenalis.

5 Telephus] Htrculis ex Augefilins, qui infans a matre expositus inter

SATIRA I.

135

Scriptus, ct in tergo, nee dum finitus Orestes?

Nota magis nulli domus est sua, quam mihi lucus Martis, et .^oliis vicinum rupibus autnim

adhuc absolutus? At nemini erdes suce cagnUce sunt plus quam mihi nota sunt tie- mus Martis, et spelunca I'uhani cautilnts JEoU proxima. Porro Frontonis platani.

13.— 6 a tergo 29. nondum 13. 19. 29.— 7-14 absunt ab 13. luctus 3fartis con- jecit Flavins Conjectan. Cent. i. c. 29. ut Juvenal is ad Troica (carmen Nero- nis de bello Trojano, de quo v. inf. ad viii. 221.) et ad Inccndium Roma rcspexeiit. Pia-stiteiit ludus Martis, Ii. e. bella, qua canere solcnt poeta^, et quibus niaxime oblectatur Mars, uuue luduM ejus rt spectaaila dicuntur Horat. Od. I. 2. 3". 2,s. 17. Sed v. Conim. — 8 ituiusum pro vicijutm legit N. Heins. ad Sabini Epist. in. 91. et Valer. Fl. v. 642. at memoria>, opinor, lapsu.—

NOT/E

virgulta, lactatus a cerva dicitur : ac dein Mysornra Rex, cum Gravels ne- garet iter per suam regionem, ab AcLille vulneratus, et ab eodem ex Oraculi pi I'cepto sanatns est, seu e

7 Nota w.d^is nulli, <^-c.] Id est, si velini scribere, et Carmen condere, tam scio Historias et Fabulas, quam Poetastri ilii, qui impune id faciunt. Observant doctiores, inprimisque

rubigine hastie, seu ex herbis facto Janus Parrhasius, bic argui Vale-

remedio.

Plena jam margined Poetje boc in- dicat verbositatrm, quod non solum scribat in interiori membrana, sed et margincm impleat, et membranam exterioreui, quod raro fiebat. Mar-

riiun Flarcum, qui in Argonauticis ejnsmodi niigas et affectatas rerum descriptiones ambitiosc sectatns sit.

Lucks Martis^ Seu lucus Marti spa- cer prope Albara, ubi Remus et Ro- mulus e Rhea Sylvia iiati sunt. Seu,

tial. Epig. vni. 62. ' Scribit in aversa ut volunt quidam, locus in Appia via,

Picens Epigrainmata cbarta Et dolet averso quod facit ilia Deo.' Sidon. ApoUin. Epist. viii. 16. quae est ad Constantium. ' Jam copiosum te, ni fallor, pulsat exemplar,' inquit ; 'jam venitur ad margines umbilicorum, jam tempiis est (ut Satyricus ait)

ubi Poet£e recitare consueveraut, Lu- cus Martis appellatus. Vel alludit ad illud Horatii ad Pisones : ' Cum lu- cus et ara Diana>,' &c. Et illud Persii, ' Nee ponere lucum Artifi- ces.'

8 Moliis rupibus'] Lipareas sunt In-

Orestem nostrum vel super terga sula^ septem in mari Tyrrhene, quae

finin.'

6 Orestes'] Qui Furiis agitatus ob interfectam matrem Clytemnestram, varias orbis rcgioues, comite Pylade, variosque obiit casus. Enripid. in Oreste, item in Iphigenia Taurica, et in Electra. Sopbocl. in Etecira. Ores- tis cadaver, effossnm ex moiiitu Ora- culi, septem cubituruni fuisse aflirmat Herodotus lib. i. sed fabulatorcm cum vocat Gellius in. 10.

et JEolia dictae ab JEolo, qui illiic ap- pulsus, in una earum regnasse fertur. Juvenalis rupes vocat, quia saxosac sunt et scopulosae saltern qua?dam il- larnm.

Vicinum antrum] jEtna mons in Si- cilia Hammas eructans, in quo prop- terea fabulati sunt babitare Vulca- num. Hujus mentis incendia descri- bere amabant Pootae.

136

D. JUNII JUVENAJL.IS

Vulcani. Quid agant venti, quas torqueat umbras Macns, unde alius furtivae devehat aurum 10

Pelliculct, quantas jaculetur Monychv.s ornos, Frontonis platani, convulsaque marmora clamant Semper, et assiduo ruptae lectore columnae. Expectes eadem a summo, minimoque poeta.

et manno7-a concussa, assidue resonant, quid faciant venti, qiias animas Macus vexet, qua ex jmrte alter apportet aurum pellis dam ablatce, quam magnas ornos torqueat Momjchus ; et fulcra labef aetata sunt recitatore cotitinuo. Paria speres a magna Vate, atque ah injimo. Igilur nos etiam manmn suhtraximus ferxila, nos

9 Volcani in pleiisqnc codd. lejiitur, iit vollus, volgtts, volnus, volsus, quae scrip- tura pro antiqui'->vo 1. beri soiet, sed jtidice Heynio in Pia>fat. novae edit. Virgil, p. ?xXn.nronuntiatioHi, mediae inter fnscam ^t liqiiidiorem seqnente li- ters liquid a I, debetur, quani ex vulj^ari usu nonnulli male in scripturam tra- duxerun' Vetus Schol. et alii perperiin junxere Vulcani quid agant venti. —

10 furtii.. 68.— 11 Monichus 17. 26. Momjcus 50. Mo7iicits 15. 19-24. 45.

NOTiE

0 Quid agant ventil Quae uatura et origo Ventorum, qui efFectus, quae potestates; quae vidgaris Poetarum Carmini-bus materia.

10 yEocMs] Is Judex apud Inferos cum Minoe et Rhadamanto. Sunt qui pai tiantur illis oflScia, ilt proprie Juvenalis dixerit, torqueat: scilicet Rhadamanto Inquisitionem, Minoi Judicium, JEaco Executionem attri- buunt.

Undc alius furtira, i)C.'] E Colchide in Tliessaliam Vcihis aureura abstu- lit Jason avtibus Medeae adjutus. Diodor. Sicul. v. 3. Argonauticam illam expet tioncm cclebrar'int pri- mura e Graecis Orplieus, et Apoilo- nius; e Latinis postea C. Valerius Flaccus Setinus, sub Domitiano Cae- sare.

11 Monychus'] Ponitur hoc nomen velut proprium alicujus e Centauris, Ht et apud Ovidinm et Lucanum. Commune tamcn est oiuiibus illis, qui unius et solidae ungula; fingcban- tur: origine ducta a iiovos, et 6vv^. Centauri porro Monyclu sunt dicti, quoniam hi 'I'hessaliic popnli equos primi cum domulssent, et ex iis pug-

narent, eminus conspecti, membra partim equina, partim humana habere crediti sunt.

Jacidetur ornus'] Id est, quantas arbores torserint Centauri adversus Lapithas, in certamiue illo, instigante Marte, inito ad rapiendam Hippoda- miam Pirithoi uxorem, irato nempe quod ceteris vocatis Diis ad eas nup- tias ipse pra?termissus fuisset. Vide Ovid. Metam. xii.

12 Frontonis] Julius Fronto Romie nobilis et ernditus, ac litteratis ami- cus, suam doniuui Poiitis recitantibus Uitro commodabat. Martial. Epig. i. 56. * Clarum militiae Fronto decus- que togu'.'

F'latuni] Arbores umbram prasten- dentes illi ambulatro, ubi recitabant. Vlatanos studiose Romani coiebant, adeo ut Hortensius vino etiani afl'uso suas Platanos educaret in villa Tus- culana ; teste Macrobio, u\. 13.

Convulsa marmora] Vel multitudi- ne eorum (jui audituri convcniebant, vel potius assiduo rccitantium clamo- rc. Hyperbole.

11 Expectes cadcm, ^c] horatius in Arte : * Scribimus indocti doctique

SATIRA I.

137

Et nos ergo manum ferulae subduximus, et nos 15

Consilium dedimus Syllae, privatus ut altura Dormiret ? Stulta est dementia, cum tot ubique Vatibus occurras, periturae parcere chartae.

Cur tamen hoc potius libeat decurrere carapo. Per quem magnus equos Auruncae flexit alumnus, 20

Hi.am auctores fubnus Sijllw, ut privatus caperet somnum profundum. Fntua ext niiseiicordia ubstinere papyro, quce peribit, quandoquidem inrenias tain multos Po'e- ta». Attamen si otiosi estis, et benigne auditis, causns declarabo, quare mihi pla- ceat expatiari isto prcesertiin campo, per quem suinmus Aurunca alumnus, equos

— 15-17 in 13. sic exliibentiir, omisso vs. 16. ut nos Scribamus. Serius pro Et nos 16. Post subdjiximus et Dormiret signa interrogationis, et quidein ejus, qua contrarium videamur facere velle, ponenda putabttt Britan., ut seiisus, nimia indignatione intercisus, esset : nuin didici Grainniaticen et Klietoricen, nt sileam et nihil scribani, cum otnnes sciibant iiidocti paiiter et docti ? — 1.6 SullcB dedimus 24. SyllcB 17. 20. 21. 22. 24. 60. 64. al. alte IG. — 18 occurram 13. occurris 23. a in. pr. cartfue 4.j. 47. 48. — 19 Cum 47. libeat potius 12. 61. 62. 63. 67. 68. 71. 72. 73. forte concinnins. discurrere 50.— 20 et

NOTiE

Poemata passim.'

15 Et nos ergo manum, Sfc.'\ Ergo quidni etiam nos scribamiis aliquid, cum Graninviticos et Rbetoras audie- rimiis, omn:^mque illorum disoiplinara teneamtis ?

Fervhe] Virgultnm est levissimum, de quo Plin. xiii. 22. Ex eo fit in- strumentnm illud, quo manus pue- roram in poenani fcriuntur. Scpptra Paedagogorum vocat Martial. Epig. X. 62.

16 Consilium dedimus Syncs'] Exerci- tationis causa, ut fit in scholis, fictas materias tractavimus, in triplici di- cendi geiiere, adeoque in suasorio, SyllcB deliberaiiti suasimus ut Dicta- turam deponeret. Quintil. iii. 8. 'So- lent,' inquit, ' in scholis fingi materiae ad deiiberandtim :' et paulo ante, in exeniplura atf rl Priami verba apiul Achillem : aut Sytlce Dictaturam de- ponentis in concione.

Syllcn] L. Curnelius Sylla nobilis Romanus exantiqua Sci,>ioniun fanii- lia, de quo diibitatur, tortiorne fue- rit, an fclicior, inquit Sallustias : is

dum qucerebat victorias, Scipionem se Populo Romano, dum saevitiam exercet, Annibaleni repraesentavit, ut ait Valerius Maximus ix. 2. Dic- taturam adeptus mirum quam impo- tenter gesserit, et quod earn sponte, ut refert Appianus, deposueiit. Pri- vatus Puteolos concessit, ibique pe- dici'lari morbo misere periit. Vel, ut alii volunt, larvis nocturnis agita- tus vexatusque, inter vociferationes animam evoniuit. Cicero in Verrem. Plutarch, et alii.

Privatus ut altutn dormiret] Ut de- posito imperii onere, et liber a curis publicis, animi tranquillitate fruere- tur.

19 Hoc decurrere campo] Allegoria. Id est, cur ca potissimum gaudeam exeicitatione, scribendi Satiras, in qua Lucilins versatus est.

20 Auruncw] Aurunca urbs vetus Lp.tii, in qua nati plurcs Satirographi, ipsecpie Lucilins, de quo nos multa sub tineni Sat. i. Hersii.

Magnus Aurunccc alumnus] Lucilins Safj'ricorujQ Princeps ; quicquid icn-

138

I). JUNll JUVENALIS

Si yacat, et placidi rationem admittitis, edam. Cum tener uxorera ducat spado, Ma^via Tuscum Figat aprum, et nuda tencat venabula mamma ; Patricios omnes opibus cum piovocet uiius,

tnoderatus est. Qttando Eumichus mollis matrimonium contrahit; quando Mcevia cotifodit aprura Etruscum, et tela gerit papilla detecta ; quando ille quo tonsore mihi

21 absunt a 13. Aruncw 21. 23. 24. 26. 27. 28. 45. 50. 59. 64. Cf. Heyne ad Virgil. Mn. vii. 206. 727. 795. xi. 318. xii. 94.-22 Jaw 13. Menia 19. AViia vel IS'cevia 13. 23. 27. 45-48. 50. 56. 59. 60. 61. 64. 73. 74. Hoc ineie- tiicis nomen est ap. Martial, ii. 9. et 26. iii. 13.— 23 Figit 13. 46. 48. ac Tiuda 24. retinet 13. — 24 et 25 a sec. m. ad maig. script! in 22. et plane

NOT^

tiat vetus Sciiol. qui sic liabet : Tur- rtum dicit Seceva Memoris Tragici Po'etce fiatrem. Turjius liic libertiiii generis, ad lionores aniljitione provectns est, potens in Aula Vespasiaiioriini Titi et Domitiani: vel Lenium dicit, qui et ipse Satiras scripsit : vel Silium et ipsuni sui temporis Satyricum, qui oiunes ex Auruiica fuerunt.

22 Cum tener ua-orem, ^c] Cum vi- deo pulhilare vitia, non possum in ea non invchi.

Uxorem ducat spadal Domitianus legena Juliam revociivit in adulteros, ad cocrcendam muliernm liUidinem. Ha>, ne Legis poenam incurrerent, luibebant moecliis suis, inter quos erant et spadones. Sueton. Domitian. c. 7. et 8. Martial. Epig. vi. 2. * Lu- sus erat sacras connubia fallere tas- die, — Nee spado jam nee ma'chus crit, te praeside, quisqiiam. At prius, o mores, et spado intEchus erat.' Et Epig. 7. cjusdcm libri. ' Julia lex po- pulis ex (juo Faustinc reuata est,— Uuai nubit toties, non nubit : adul- tera lege est.' Et Epig. 22. ' Quod nubis Procuiiiia cuncubino Ne lex Julia tenotaie possit, Non nubis i'lo- cnliua, sed fateris, Et moEcinim uiodo nunc facis maritum.' De his plura

Juvenal. Sat. vi. In bis ergo Lex elu- ditur, et a Satyrico deridetur.

Spado] Vox Grapca a verbo (rirdoo, avello, quod a spadimibus avulsum sit id quo erant viri.

Tener] Quia effceminati solent esse spadones.

Mavia] Quidam, Naria: utraque impudica mulier. Martial. Epig. i. C9.

Thuscum aprum] In Thuscia fero- ciores apri.

23 Figat apruni] In arena Romaua. Scilicet iuter alios ludos exbibitae ve- nationes, in quibus etiam niulieres pugnare ansae contra feras, et quac- dani leones vicere. Martial. Lib. Spectacul. Epig. 6. Cornel. Tacit. Annal. 1. xv. Sueton. in Nerone.

Et nuda teneat] Quod est contra pudorein et decorum.

24 Patricios] T. Liv. i. 8. Patres ab boiiore, Patricii progenies eorura appellati.

Prurocet unus] Cinnamus nenipe tonsor, qui Juvenalis tempore vive- bat, et mulierculap donis ac niuneri- bus diiatus censum equestrem nactus est. Martial. Epig. vii. 63. Alii in- telligunt Liciniuni August! tonsorcni et libertum.

SAllRA I.

189

Quo tondente gravis juveni mihi barba sonabat; 25

Cum pars Niliacaj plebis, cum verna Canopi

Crispinus, Tj rias Immero revocante lacernas,

Ventilet ajstivum digitis sudantibus aurum,

Nee suflerre queat majoris poiidera gemmae :

Difficile est Satiram non scribere. Nam quis iniquae 30

adolescenti molestn harha crepitabat, solus divitiis certat cum universis nobilibus: quando pars Populi ad Nilum, quando Crispinus servus Canopi agitat aurum asti- vale di^tis sudorun emittentibus, scapufa reducente Chlamydem Tyriam, neque tolerare pote>t gravitatem amplioris lapilli ; tunc arduum est Satiram non compo-

absuut a 7. ut vs. 24-29. a 13. prove cat 12.— 25 tundente 21. gravi juvenis 50.— -26 ante vs. 24. in 24. et 2G-29. ante vs. 24. in 17. leguntur. Cum f<ex NiliaciB plebis emend. Flavins Conjectan. c. 30. quod poeta inf. ill. 61. dixe- rit, quota port io feeds Achcei, qua? tanieu verba vulgatae potius lectioni favent: nam pars plebis est id. qd. portio /tfxw.— 28 Ventilut 16. 26. Graevins emend. lacernas Ventilet cestico digitis sudantibus auro, nt poeta dicat, Ciispinum infir- niis tenerisque digitis, qui vel niinimo a?stivi annuli pondere sndaverint, assi- due ventiiasse et sublevasse togam, quo annulos et sardonycliatain manum osteudeiet. Sed quid turn facies verbis humero revocante! — 30-37 ad duos versus in 13. ita redacti: Difficile est satiram non scribere, cum tot in urbe Pu-

NOTiE

25 Quo tondente'] Virgil. Eclog. i. Tyrias] Purpureas. Tyrus eniin * Candidior postquain tondenti barba urbs Phoeniciae maritima purpura ce- cadebat.' lebris.

iSonafca/] Metonymia. Idest,forfi- Humero revocante lacernas, venfiletl

ces sonabant barbam resecantes. Defliientes nenipe, brachia et manus

26 Pars Niliacce plebis] Unus e pie- in aera jactando, quasi ad refrigera- be j^gypti, ubi fluvius Nilus a.deo de- tionem, re autem vera ad annulorum

cantatus ob annuain exiindationem, et fcecundationeu) terraruni.

Verna] Ancillae filius donii natiis verno tempore, Verna proprie appel- labatnr ; servus autem qui sen jure belli, seu pretio emptus in domini po- testateiu veniebat. Ita Festus, et Nonius.

Canopi] Oppidum .Egypti libidini- bus infame, ad ostium Nili, quod in- de dictum Canopicum. Plin. Strabo 1. xvii. Juvenalis Sat. 15. famosum vocat. Porro ex jllgypto servi Ko- mam adducebantur.

27 Crispinus] E servo factus Eques Romanus, sive a Domitiano, sive a Nerone, ut volunt alii. Dives certe admodutn, ut testator Quiutil.

ostentationem.

Lacernas] Wde infra, vs. 62.

28 jEstirum aurum] Annulos aestate gestari solitos, e teniii braetea, secun- dum niorem delicatoruni Equitum Romanorum, qui gravitatem annuli aestivo tempore non terebant, et prdpterea duplex annulorum genus h.ibebant, alios a?stivos leviores, alios byeniales graviores. Turneb. xx. 2, Plin. XXXIII. 1. ubi de Annulorum origine, usu, jure, ostentatione.

29 Mitjoris pnndera gemma] Hyema- lis annuli gravioris et grandior erat lapillns.

30 Satiram] Ita scribeudnn. Quan- quam eniin nonnulli nee iudocti a Sa- tyris Diis petulantibus originem banc

140

D. JUNII JUVENALIS

Tain patiens urbis, tarn ferreus, ut teneat se,

Causidici nova cum veniat lectica Mathonis

Plena ipso ? post hunc magni delator amici,

Et cito raptiTUS de nobilitate coraesa.

Quod siiperest, quem Massa timet, quern raunere palpat 35

nere. Ecquis enim ita patienter ferat cmtatem ivjttstam, qiiis ita durus, ut sese cohibeat ? Quando incedit gestatorium rece7is Mathonis Causarum Actoris, illo impletum, tt post ilium alius accnsator summi familiaris, celeriter etiam ablaturus quad restut e Nobilibus devoratis ; quem Massa reformidat, cui donis blanditur

pillum removent, qui testamenta merentur, cet. — 32 veniet 14. — 33 et pott pro post 25. 46-50. 54-65. 67. 68. 69. 71-74.— 34 comessa 19. 22.—

NOT.E

deduci volant : at doctiores tamen, vel a Satura lege quae diversa perfe- rebat ; vel a satura lance, qnam variis fructibus plenauj Diis Anrorum Ve- teres ofTciebant. Scali^^er Poet. i. 12, Casatib. lib. de .SaHrttj^c.

32 Lectica] 'S'ehic uli genus, quo No- biles prassertim foeniinae humeris sei- vorum sex aut octo portabantur. Uode dicebatur hexai>lioi'uni, et oc- tophonim. Vide infra, ad versum 64. et seq.

A'oivj] Vel quia recens et splendi- da, quod indicat honiinis fastum: vel quia novi honiinis, et qui pauIo ante panper, pedibusque incedebat.

Mathonisi Is Fornm reliquerat, ut ad Delatioufs se conferret, cum vi- disset Delatorcs a Domitiano foveri, et proscriptoium spoliis locupletari. Mathonem saepe vellicat Martial. Epig. IV. 80. et 81. VIII. 42. x. 46. xi. 69.

33 Plena ipso] Adeo vir erat cras- sus, pinguis, corpulentus.

Magni delator amici] Non constat qois potissinium ille delator. Vetus Scitol. sic liabet. ' Heliodoi iiin dicit Stoicum Hliilosophum, qui Liciuiuni Silanunt discipuhnn suuni, cum ar- gucretur coiijurationis, inficiantem, pr&ter domeMifam delalioncm etiam testimouio oppressit. Alii I'hiloso- phum Egnatium celebrcm Barea So-

rani Magistrum, qui ipsum apud Ne- ronem detulit, et damnavit, et ipse postea sub Vespasiano hoc ipsum Mnsonio Rufo accusante, damnatus est. NonnuUi Demetrium Causidi- cum, qui multos Neroni detulit.' Hue usque vetus Schol. At piaeter hos quibusdam intelligi placet M. Regu- lum, qui sub Neione et Domitiano niultorum Nobilium peruiciein ma- chinatus est, Plin. de eo passim, max- ime vero 1. i. epist. 5. 1. ii. epist. ultima, ubi de Reguli fraudibus fuse et luculenter.

Magni amici] Nee enim erat quis- quam tutus a delationibus, ne Impe- ratoris quidem propinqui et famili- ares. Plin. in Trajani Panegyrico. Juvenal, Sat. iv. ' lu quorum facie miscrae magna^que sedebat Pallor amicitiae.'

34 De nobilitate comesa] Per dela- tiones proscripta, aliis exilio, aliis morte mulctatis, bonis eorum publi- catisi, parte delatoribus attributa.

35 Qutm Massa timet] Massa vno- rio, et Carus et Latiiius mimi, onines Cirsarum libcrti et ne(iuissimi raajo- rcni alium quempiam delatorem ine- tucbant. Et revera illi a Nerone in- terfecti sunt delationibus Heliodori, ut ait vetus Schol.

SATIRA I.

141

Cams, et a trcpido Thymele submissa Latino ? Cum te submoveant, qui testamenta raerentur Noctibus, in coelurn quos evehit optima summi Nunc via processus, vetulae vesica beatae ? Unciolam Proculeius habet, scd Gillo deuncem;

40

Cams, et Thymele a Latino anxio ire jussa : qmindo te depellunt qui testamenta noetu adipiscuntitr, quos coelo teniis elevat anus opulenta, quas modo ratio est ingentis quastus faciendi certissiina. Proculeius obtinet unciam, at Gillo unde-

35 munere pulsat 15.— 36 Tymele 19. 25. Timele 20. 24. 20.-39 tessica 19. 46. 47. 48. 50. 56. 59. 61. 62. 64.— 40 extrusus e 13. Proculeus 19. 21. 22. Gilo 19. Constructio verborum, quoties hiinc locum legi, me offendit. Forte hie versus parenthesi includendas est, (et turn Proculeius videtur vir bonus esse et legitimus haeres) vel pro habet legendum hebes, h. e. ad Vene- rem minus aptus, propter immoderatum ejus usum jam viribus exhaustas et enervatus. Ita et hsec verba vs. 40-44. ut reliqna inde a vs. 32. pendent a conj. cum, et vs. 44. signnra interrog. ponendum. Vulgo verba vs. 42. eo sensu

NOTiE

Massa] Plinius 1. iii. epist. 4. et 1. VII. epist. ult. merainit hujus Bze- bii MasscE, et adversus euni in Foro stetisse et dixisse se ostendit.

36 Carus] Metium Carum insignem fuisse delatorem innuit Plinius 1. 1. epist. 5. et 1. vii. epist. 27. ' Nisi forte,' inquit, ' quod non fui, reus futurus, si Domitianus, sub quo haec acciderunt, diutius vixisset. Nam in scrinio ejus de me datus a Caro li- bellus inventus est.' Martial. ' Ecce reum Carus te detulit.'

Thymelel Mima et saltatrix egre- gia, cui factum inde nomen nonnulli autumant a voce Grasca 6vp.4\-n, ara, ct pulpitum Theatri.

Submissa^ Adconciliandamsumni il- lius delatoris gratiam, deprecandnm- que ne deferret Latinum, Thymeles seu maritum seu amicum, ut volunt quidam.

Latino'] Is velut conscius adulterii Messalinae a Nerone occisus dicitur, apud vetus Schol. attamen adhuc vixisse sub Domitiano declarat Mar- tial. 1. I. epig. 5. ubi ad CiPsarem ait : ' Qua Thymelen spectas deriso-

Carmina nostra legas.'

37 Submoveanti Scilicet ab haere- ditate legitiuia.

Qui testamenta merentur noctibm] Stupratores et adulteri.

38 /« caelum'] Vel ad summas opes : vel ad Imperatoriam gratiam et Do- mum, alludendo ironice ad id quod Domitianus voluit se Deum appel- lari, cujus proinde Palatium Ccelum vocetur.

39 Vetulee beata] Vel intellige de quavis divite anicula libidinosa : vel de ilia Neronis amica, Poppjea nem- pe .Sabina, quam amare fingens Otho Imperium adeptus est. Sueton. O- thon. c. 3.

40 Unciolani] Minimam haereditatis partem, nempe duodecimam.

Deuncem] As et libra in partes duo- decim dividuntur. Deunx igitur sig- nifu-at libram, et assem, seu duode- cim partes, una dempta, hoc est, hae- reditatem fere iutfgram.

Proculeius, Gillo] Iterque sane sto- praior iiisifinis, »ed Proculeius muito salacior et libidinosior Gillone, qua- propter dum hie fere nihil aufert,

remque Latinum, Ilia frontc precor prope totum ille nanciscitur. Quod

142

D. JUNII JU\ ENALIS

Partes quisque suas ad niensuram inguinis hsercs Accipiat sane mercedem sanguinis, et sic Palleat, ut nudis pressit qui calcibus anguem, Aut Lugdunensem rhetor dicturus ad aram.

Quid referam, quanta siccum jecur ardeat ira. Cum populum gregibus comitum premit hie spoliator Pupilli prostantis ? et hie damnatus inani

45

oim unciiis, quisque partem suam hccreditatis certe haheat pretium pro sanguine, atque ita pallidiis fiat, sicut qui serpentem calcavit nudatis pedibus, vel Orator recitaturus ad Lugduni aram. Quid dicam, quam magna iracundia fervent hepar wridum, quando depredator isle pupilli prostituti gravat plebem turba asseclarum ?

capiunt, lit sit concessio ironica, et mens poetae haec : ego sane non invideo illis haereditatem, sanguine et pallore partam. — 42 Accipiunt 13. sanguine 19. 20. at sic 2. inquit pro et sic 39. a m. pr. non,improb. Barth. Advers. xm. 13. lit introducatur velut de tabulis loquens vetula testatrix. Sed oratio sic non bene fliiit. — 43 Patient 13. — 44. 40. et 47 ejecti e 13.— 46 pre- mat 10. 15. 17. 19. 20. 24-27. 45-50. 54-58. GO. 62. 64-68. "71-74. Id pra-fer- rem, nisi niox vs. 49. sequerentur bilnt et fruitur.—47 Pupilli plorantis non male emend. Piatliner coll. xv. 134. sqq. Sed mox vs. 50. idem verbnmadbi- betur, neqne probabilis est hiEC lectionis miitalio. ac hie 16. at hie 10. 11. 15. 17. 19. 20. 24-27. 45-50. 54-58. 60. 62. 64-68. 71-74. prob. Schurzfl.—

NOT^

vetularum notat horrendam libidi- nem. Aliqui intelligunt Proculeium Equitem Roniantim viriim pietate clarum, de quo Horat. Od. ii. 2. ' Vivet extento Proculeius aevo.' Sed non ita videtur ad sensum proce- dere.

41 Ad niensuram'] Ut quisque salax et libidinosus niaxime, ita et maxiine gratiosns vetulis, ac proindc per po- tiora legata ditissimus.

42 Accipiat sane] Permissio scopti- ca. Id est, fiat dives et locuplete- tur qui volet tam foedo et turpi pretio.

43 Palleat] Yiribiis fractis et ex- haustis inmiodica libidine.

44 Lugdunensem Hhitor dicturus ad aram] Suet(<iiius in flaligula, cap. 20. ait, Lugdiiui in (iallia Grapc* Lati- nanque facundia^ instituta ab eo ccr- tamina, in quil/iis victi victoribus da- rent praemia, cosque laudarent : et

qui incondita scripta proposuisset, ea cogeretur spongia linguave delere, vel certe ferula objurgaretur, aut flumine mergeretur. Non ergo mi- rum si ex metn pcenae pallebant illic dicturi Oratores.

45 Quid re/eram] Alias scribendae Satira; causas deinceps commemorat, et prioribus adjungit.

Siccum jecur] Pra" calore arescens.

46 Gregibus comitutn] Multitudine servoruni et clientum.

Hie spoliator] Quilibet pupilli de- praedator.

47 Prostantis] Eo redacti post a- missain hareditattin, ut corporis tnr- pitudiiie quastum faciat, victus ha- bendi gratia.

Et hie] Quasi iiidigitat praescntem; ef judiciorum corruptelain notat, no- vam irae et Satirae materiam et sege- tem.

Damtiatus] Mariiis Priscus Afros

SATIRA I.

143

Judicio (quid enim salvis infamia mimis ?) Exul ab octava Mariiis bibit, ef fruitur Dis Iratis ; at tu victrix provincia ploras ?

Haec e<^o non credam Venusina diffna luceraa ?

50

Atque ilk Marius extorris vano decreto condemnatus potat statim pnst horam octavam, et gaiidet infensis Numinibus ; ( Enimvero quid est dedecus, incolumi pecunia 1) Sed tu luges, o regio superior. An ego i^ta non putabo mereri lychnum

48 Quid, quod obest jam salvis, cet. 13. yminmis al. et uvij.fj.os monetre species t'liit in Griecla Magna. At rectius, opinor, numis scribitur conterturque Graec. v6ij.i(rfj.a, Lat. numisma s. nomisma ; qnorum tamen vocabul. prima syll. corripitur. — 49-68 absunt ab 13.— 50 ac tu 49.-52 Heracleas 1. 31. 32. al.

NOT.E

Proconsul depeculatiis fiierat : illis aiitem accusantibus, agente C. Plinio Secundo repetiindarnmdamnatusest; et septingenta niillia niinimum, qnce acceperat, inferre iErario, atque uibe Italiaque cedere jussus, iit fuse scri- bitipse Plinius epist. ii. 2.

48 Judicio'] In quo licet daipna- tus sit Marius, expostulantibus Afris jus redditum non est, nee ablatae opes restitut£8.

Quid enim salvis, iSpc] Ironia indig- uationis plena.

49 Ab octava bibit'] Inipense laeta- tur reus exul, et ante alios epulis in- dulget, qua^i insultans daninatoribus Romanis, et Afris victoribus.

Ab octava] Romae lavabant bora oc- tava, nona accunibebant mensae, et ccenabant, Alex, ab Alex. I. v. c. 21, Ergo Mai ins aliis prseibat. Vide qua; Sat. III. Persii, vs. 4. de die naturali et civili explicabinius : unde intelii- ges accipieiidam hie horam octavain diei naturalis, quae nobis quidem Francis est hora fere secunda pome- ridiana.

Ftuitur Dis iratis] Ab infensis ille Diis non punitus raptis gandet et fruitur; infamiam vero parvipendit, quamdiu numinos habet salvos, et par-

tem praedae maximam, quas exilium solatur laute victitando.

50 Victrix provincia ploras] Quam- vis enim in judicio viceris, et reus sit niulctatus, jure doles, et ego stylum tenere nequeo, tarn ini(|uun] cernens judicium. Nee enim debebat rapti pars raptori manere, nee pars alia rerario attribui, sed omnia tibi resti- tui conveniebat,

51 Venusina digna lucerna] Digna quae adniota face, e tenebris proman- tur in lucem, et a me Juvenale re- prehendantur, exemplo Lucilii et Horatii, qui sui sa'culi corruptos mo- res defricuerunt Satirico sale. Vel, digna Satira nocturnis vigiliis et ad Ijchnum elucubrata, qualem scripsit Horatius, oriundus ex urbe Venusia: qui quidem fuit ad notandos mores praecipuus, ut ait Quintilianus X. 1. Persius Satir. i. ' Omne vafer vitium ridenti Flaccu* amico Tangit,' &c.

Venusina] J'ennsia urbs sita in Apu- lize Lucaniaeque fiuibus, Horatii na- talibusinclyta. Hincipse VatesVenu- sinus 1. II. Sat. 1. ' Sequor hunc, Lu- canus an Apulus anceps : Nam Ve- nusinus arat unem sub utrumqua co- lonus.'

144

D. JUNII JUVENALIS

Hsec ego non agitem ? sed quid magis Heracleas,

Aut Diomedeas, aut raugitum Labyrinthi,

Et mare percussum puero, fabrumque volantem ?

Venusinum? An ego ista non damnem ? At cur potius referara Heracleas, vel Di»- ■medeas, vel mvgitum Labyrinthi, vel mare terberatum a jUvene, et volantem ar-

Hereuleas 19. 24. Hercukias 14. 15. 17. 20-23. 26. 27. 45-48. 58.-54 Aut

NOT.E

52 Hac ego non agitein] An non in- secter, et Satira non proscindam ejus- modi flagitia ?

Quid magis Heracleas, ifc.'] An igi- tur malim et magis expedire credam fabulas texeie ?

Heracleas'] Fabulas de Herciilis laboribus et aerumnis, de quibus Dio- dorus Siculus v. 2. et sequentibus, et alii. Porro dictus Hercules quasi ^pas KKios, eo quod ex odio Junonis gloriam est adeptus, ut norunt om- nes.

53 Diomedeas] Vel, de DiomedeTlira.- ciap Rege eqnos snos humanis carni- bus pasceute, quem Hercules devic- tum suis ipsum equis in pabtilum de- dit. Vel, de Diomede j^tolias Rege, ejusque sociis in aves conversis, ut docent I'lin. x. 44. Ovidius et alii.

Mugitum Labyrinthi] De Minotauro qui in Cretensi liibjiintlio inclusus mugiebat, et de Tlieseo monstri hu- jus intertVctore, notas Fabulse ex ^n. VI. Diodor. Sicul. v. 5. Ovid. Metam. IMutarch. in Vita Thesei, et uliis.

Labyrinthi]Plin. xxxvi. 13. aitcsse quoddam a-difiiii genus, qaod itine- rum air.':;ige.>-, occursus et recuisus incvplicabiles continpt, crebris fori- bu8 indili^ ail t'ullendos occursus, re- dpuuduni.jue ;n enores ensdem. Ad- dit poiro ibidmi quatuor fuissc La- byrinthos, pnmuui in /Egypto, alte- rum iu Crcta, (juem Daedalus con-

struxit ad yEgyptii centesimam tan- tum proportionem. Tertium,in Lem- no : quartuni, in Italia: omnes la- pide polito fornicibus contectos, &c. Herodotus 1. ii. paulo ante finem M- gyptii Labyrinthi descriptionem ha- bet egregiam.

54 Mare percussum puero] Historiam Icari altius volare tentantis, et solu- tis alis, liquefactaque Solis ardore cera, qua illas adbserebaut, deciden- tis in mare, quod cxinde Icarium dictum est : estque pars maris ^gei, inter Sauium et Myconem, inqiiit Plinius, IV. 11. in fine. Ovidius : ' Ica- rus Irarias nomine fecit aquas.' He- rat. Od. IT. 2. ' Ille ceratis ope Dae- dalea Nititur pennis, vitreo daturus Nomina ponto.'

Fabrumque volantem] Daedalum A- theniensem artificeui valde ingenio- sum, plurium instnimtntorum et ma- cliinarum inventoreni, ut refert Pli- nius vu. 56. ubi et vela ab Icaro, ma- lum et antennam a Dacdalo reperta esse ail : unde fabulati sunt, sibi filioque suo Icaro alas fabricasse, qui- bus a Creta ille in Itiiliani evolavit, ut Miuois iram effugeret. Ovid. Me- tam. VIII. Virg. j^n. vi. 14. lio- rat. Od. I. 3. ' Expertus vacuum Da?dahis aera I'ennis non bumini da- tis.' Euseliiits vfiD, propter- investi- gahih m fugara Da^dali et Icari, qui navi Minoem iratum effugerunt, vo- lando fugisse creditos affirmat.

SATIRA I.

145

Cum leno accipiat moechi bona, si capieiidi 55

Jus nullum uxori, doctus spectare lacunar, Doctus et ad calicem vigilanti stertere naso ; Cum fas esse putet curam sperare cohortis, Qui bona douavit prresepibus, et caret omni

chiteclum ? Quando leno facultates mopchi iianciscitur, dum uxori jus nullum restat eas possidetidi, peritus suspicere laquear, gnarus etiam ad poeula rhon- chos emittere 7}aribus expurrectis: quando cxpectare catervce regimen licere credit is qui stabulis opes dedit, tt omnino non habet patrimo7iium a mujoribus ;

20. 26. perculsum 15. — 55 bona mecchi 15. sit capiendi 77. 81. sed capiendi 29. Blutavi distinctionem, ut et versus 55-62. et vss. C4-C8. pendeant a vs. 63. Oratio, etiam ahiupta ilia in vs. 61. egregie affectui convenit indignationis, qiiem totus hie locus totaque pa-ne Satiia spiral ; oratorein tamen magis, quam poctam decere videtiir, inpr. ob iVequentissiniani repetitionem con- junct, cum. — 57 sternere 7. 21. — 58 putat 26. spectare 7. 22. 23. a m. pr. 24. —

NOTiE

55 Cutn leno accipiat mcechi bona'] Cum video fraudem fieri Legi Domi- tianae, et quasi per fideicommissum adulter] bona venire nihiloniinus ad adulteram, ut ait vetus Schol.

Si capiendi jus nullum uxori] Sue- ton, c. 8. Domitian. ' Adeniit/ in- quit, ' probrosis fneminis jus capiendi legata, lia?reditatesque.' Quid ergo? INIaritus qui suaiu uxoreni quffistus causa prostitiierat, ipse ab adultero scribebatur haeres, et moechi bonis sHccedebat, quibus alioqui snccedere per legem non licebat suse uxori.

56 Doctus specta} e lacunai-] Connive- re, al io aspicere,ebrietatem et soinnum tingere peritus, ut locum det atque opportunitatem muecho exercenda- rum libidinuni cum uxore sua, etiam se pracsente. Horat. Od. in, 6. ' Sed jussa coram non sine conscio Surgit niarito, seu vocat institor, Sen navis Hispanas magister ; Dedecorum prt- tiosus emptor.'

57 Vigilnnti stertere naso] Doctus rhoncbos edere etiam cum est maxi- ine experrectus et vigil. Cttl. Uhodi- gin. XII. 16. locum hunc belle expii- cat ; ibidemque meminit cujusdam

Cepii, qui pararhenchon dictus, quod dormientem simularet, quo impuni- tius uxor mcecharetur : unde illud, Non omnibus dormio.

58 Curam sperare cohortis] Praefec- turam Praetorii : vel, ut ait Vetus Schol. militum Tribunatum. Porro cohors peditibus constabat 550. equi- tibus vero 66. ut aiunt : eratque le- gionis pars decima. Testis Gellius XVI. 4. ubi sic habet: 'In legione sunt centuriaj sexaginta, manipuli triginta, cohortes decern.' Vide Alex, ab Alex. i. 5.

59 Qui bona dotiavit prcBsepibus] Qui- dam explicant, qui libidinibus et lu- |)anaribus suas facultates impendit. Melius tamen videntur alii intelligere eum qui alendis equis bona dilapida> vit, sive ille fuerit Ti>;eilinus, qui Neroni ab intimis libidinibus fuisse refertur, et Praetorianarum cohor- tium Pracfectus. Tacitus Annaliuiu 1. 14. et pariter sequentibus Libris, item Histor. i, sive Cornelius Fus- cus, qui quidem puer auriga Neronis fuerat, postea vero sub Domitiano, ut testatur abunde Suetonius, Pra;- torio est praefectus, quai omnia hie

Delph. et Var. Clas.

Juv,

K

146

D. JUNII JUVENALIS

Majonim cerisu, dum pervolat axe citato 60

Flaminiam : (pner Automedon nam lora tenebat, Ipse lacernatae cum se jactaret amicae) Nonne libet medio ceras implere capaces

quando viain Flaminiam percurrit veloci rheda: etenim jurenis Automedon regcbat fia'tia, quaiido se tile ostcntabat amusia chhtmydatie. An non jurat replere ceras amplas in mediis plateis : quando nunc portatur coUo sexluplici,

59 damnavit 22. — CO cum, pervolat 11. axe rotato 29. — 61 Flamineam 21. 22. 6). Flamininiam 17, Flammineam 45. Aittumedon 23. 24. 26. Authomedon 20. 21. 22. 4>. Authimedun 16. Autromedon 14. — 62 dum se 11. 24. 45. —

NOT/E

conveniiint : sive Damasippus, de fjiio Satir. viii. &c.

Caret omni majarum censu^ Niillas lialjet opes a iiiajoribus acceptas, qui proinde pauperes erant et obscuri. Hoiat. ad I'isones. * Census eeiues- treni Smnmani iiummorum.'

60 Dum pervolat axe citato Flami- niam] Cum ad Iiuperatoris villani ce- leriter cuirum aglt : qiuppe ad viam Flaminiam ilia sita erat.

61 Flaminiam] C. Flaminius Con- sul, M. Lepidi collcga, Ligurum vic- tor, viani stravit ab iirbe per Thus- clani Umbriamque ad Ariminuni. Strabo 1. 5.

Puer Auto7nedon] Curnun Neronis, lit dictum est, rexit Fiiscus, iit Achil- lis Automedon, Virgil. /Lu. ii. Qua- proptcr lii(- jjonitur pro quolibet au- riga noi)i!i. (<iu(id Juvenalis indi^ua- bundus (Ucit in Koinaiios adolescen- tes e prima nobilitate, qui exemplo Neronis aurigandi stiidium sectaban- tur, Sueton. Neron. c. 22. Juv. Sat. viir. ' Ipse rotam stringit niulto iufflaniine Consul.'

62 Ipse lactrnatte cum se jaciarct amicce] .Satiricciiubitu virili fd tniiiam describit, inquit Vttus .Scbol. At vulgo indigitari putatur juveiiis Spo- IU3, qui Neroni pro uxoro fiiit, cum dote ot tlamuKo tlcductus, tt Augu- staruni oruameutis cxcultus, Sueton.

Neron. c. 28.

Lacernuta:'] Lacerna vestis exterior supra togam indui solita, ad propul- sandum imbrem et frigns. Hac ute- bantur milites potissimum in castris. Plin. xviii. 25. Ovid. 2. Fastoruni. ' iMittenda est domino (nunc nunc properate puella) Quamprimum nos- tra facta lacerna manu.' Quibus ver- bis Lucretia hortatur urgetque ancil- las, ut maturent contexere lacernam Tarquinio Collatino conjugi suo Ar- deam obsidenti mittendam. In spec- taculis etiam lacerna utebantur prae- sertim Candida. Alex, ab Alex. v. 18. Martial, Epig. xiv. 137. ' Amphithe- atrales nos coumiendainur ad nsus, Cum tegit algeutes nostra lacerna togas.' Porro narrant quendam no- mine Horatium, cum solus spectacu- lis interesset lacerna iridulus nigra, ceteris alba coopertis, cadeiile subi- to nive, concoiorem aliis derepente factum. IJnde Martial. Epig. iv. 2. ' Spectabat niodo solus inter omncs Nigris uiunus Horatius lacernis ; Cum plcbs, ct minor ordo, maximns- que Sancto cum duce candiilus sede- re.t, 'I'olo nix cccidit repcutc coelo, Albis spectat Horatius laccrnis.' £,«- cernas vcro honoris causa depositas, testis Sueton. Aug. c. 40. et Claud, c. 6.

63 Nonne libet medio, iSfc] Passim

SATIRA I.

147

Quadrivio ? cum jam sexta cervice feratur Hinc atqiie indc patens, ac nuda pa3ne cathedra,

G.3

^llinc ct id lane appareyi^, at que sella propc denudata necnon mngnoptre repm-

64 Quadntvio 14. IG. 17. 20.— 05 ct nuda 15.— 06 Mccenate 46. 60. Mectrnute

occurrente jiista indignationis et Sa- tira* materia, in plateis per urbcni ambiilanti niilii. Vel, in ipso populi tuinultu medio, in quadrisiis, facile Satiras scribani, nee animi tranqiiilli- tatem et secessum recpiiro, lit alias fieri solet, adeo copiosa seges est, et justa iudignatio verba et versus abun- danter .saggcrit.

Ceras implcre capaces'\ Libros in- tegros implere, sen aniplas tabulas ceratas, in quibas Antiqiii scribebant, ut docet Priscianiis, et alii. Uc mem- branis et papyro Plin. xiii. 11. et 12.

64 Quadrivio} Locus est publicus in quern via? quatuor concurrunt.

Cum jam sexta cervice feratur] Cum

ni;¥ regibus, leotica octopboro ferc- batur,' inquit, ' in qua erat pulviiius pellucidiis, rosa fartus.' At quod ad rem praesentem niagis facit, duplex erat lectica : altera aperta, de qua hie Juvenalis ; altera tecta, contr.'i injurias aeris, et homiuum aspectum. Hanc Plinius xxxvii. 2. cubiculumvia- torium vocat ; loquens de Nerone, ' Sceptra, personas, et cubicula via- toria unionibus coustruebat,' inquit. Et Sueton. Octav. c. 78. uarrat An- gustuui, cum per vicos deportaietur, somni indisenteni, deposita lectica, interdum per aliquas moras doiini- visse. Erat porro lectica tecta velo et pelle muiiita, plagulis ad fenestras

superbe incedat, et vehatur hexa- appositis, quas removeie fas erat cum

phoro, sen lectica sex famulis gestata homo flagitic;sns, et jam delicatus, qui pauper olini et abjectus erat. Quis vero ille? An Tigellinus, a quo feruntur patrui tres veneno sublati, corrupta illorum testamenta, et oc- cupata hrereditas ? An M. Kegulus

libebat prospicere volenti. Fatet ex Sueton. Tit. c. 10. ' Cum lectica trans- ferretur, suspexit dimotis plagulis calum.' Et Martial. 1. ii. Epig. 99. ' Lfcctira nee te tuta pelle, veloque. Nee viudicabii cella saepius clausa.' Aufidius Bassus de niorte Ciceronis

bipedum nequissimus, nt Plinius ait, in lectica tecta interfecti, ' Cicero

condcndis falsis tabidis et tcstimoniis famosus ; qui ex paujiere et tenui ad niagnas opes per flagitia processit, &c. Plin. 1. II. Ep. 20.

65 Hinc alque inde patens] Aperta ex utro()ue latere lectica, se osten- tans. Non pigebit multa bic de lecti- ca observare cum erudito Justo Lip- «io, Electorum i. 19. Mitto quod nior- tnis a>que ac vivis ferendis in usu fuerit : (pioilque videatur e Biihyiiis aut Cappadocibus petita. TuU. in Verrem 5. ' Nam ut mos fuit Bitby-

paulum reraoto velo, videns armatos. Ego vero consisto, ait: accede Ve- terane, et si boc potes saltern recte facere, incide cervicem.' Hacc ille. Lectica qui vchebatur jacebat in pul- vino resupinus. Patet ex loco Cice- ronis in Verrem citato. Item Ovid. i. de Arte. ' Interca sive ilia tboro i<j- supina feretur, Lecticam doniinze dis- siimilanter udi.' Lecticam soli ho- mines porlabant qui lecticarii seivi diccbantur : minqiiam vero jumeula. Undo la;vam mentem et supinumci-

i

fcN

is. r^

/.

148

D. JUNII JUVENALIS

Et miiKum leferens de Maecenate siipino Signator, falso qui se lautum, atque beatuni Exigiiis tabulis, et gemma fecerat iida?

seiitans delkatnin Mcrcenutem, iste siibsignator falso, qui sese reddidit sutntuo-

Italo

45. Meccenate 27. 47. 49. 50. 63. 64. 71. 73. 77. Macenate 61. 62. Sed MaLKTivas dicitiir. — 67 Jiere i)ro falso IG. Signator falso, qui cet. distinxers Prat. Granj;. Heniiiii. et alii, aiictoribus Turnebo (Ad vers, xxviii. 24.) et Gronovio (Obss. ii. 24.), ut si gnator falso scil. testamento dictus sit, qui siip- posititiuni obsignaverit testamentuni,signator in talsis tabiilis. Meo qualicum- que judicio hapc locutio diirissinia est, et vulgaris distinctio pra-ferenda. Sus- picari tanien possis, poetam scr\pn[sse Sigtiator falsus,\it Sallust. b. Cat. 16. —

NOT^ rorem exprobrat Just. Lipsiiis Lam- ores bino, qui in vita Ciceronis scribit: ' Ille autein militum adventu ex stre- pitu et runiore cognito, prinuxm con- sistere servos et jumenta jussit, «le- inde aperta lectica,' &c.

Nuda pane cathedra'] Undique pa- ttnte, adeo ut et pulvinus apparcret, et ipse in pulviiio molliter recumbens. Attamen Lipsius loco niox citato sel- 1am hie putat a Juvenale intelligi, quam a lectica distinguendam ibidem docet, et duplicem pariter fuisse, aliam potentiorum, qua; laxior et a sex itiam hominibus ferebatur; aliam tenuiorum, qua minuta et arctior, et a duobiis servis portabatur facile, cumin circum aut tlieatrum ibaiit ; unde et gestatoria sella vocatur, ad tiedenlaria; sella; discrimen.

06 Multum ref evens] Magnam ha- bens similitudinem cum delicatulis ct luMi perditis.

Blaxenale siqtino] SciiCca Epist. 1 14.

Pcrs. Satir. i. ad finem. quod honore supinus,' &c.

07 Signator, falso, Sfc] Testamento- rum corrupter. Paedianus, signatures sen testes septem testamcntis, item in causis, subscribere et sigilluni ap- ponere oportebat, ait.

08 Exiguis tabidis] Brevibus te- stamcntis, in quibus cum ipse se u- num talsarius ex asse hirredem scribe- ret, uuilta non erat scriptio, ut in aliis, quibus legata plurinia et varia divcrsis attribuuntur. Juvenal. Satir. 12. ' Atque omnia soli Forsan Pacu- vio breviter dabit.'

Gemma udu] Annulo signatorio, vel effigiata annuli gemma, qua pluri- mi obsignabant ; madefacta vero, ad faciliorem in cera signaculi impressio- ncm. Macrob. vii. 13. * Vctcres,' in- •piit, ' non ornatus sed sig' \ndi causa annulum secum circumt'erebant.' Et paulo post ; ' imprimebatur auteni sculptura materia; annnli, sive ex orationem Maeceiiatis a^pie solutam ferro, sive ex auro foret : postea usns

dicit atque ipse discinctus. Juvenal. Satir. XII. 3!). ' vcstem I'urpurcam teneris quoqiic ]Mvvc<>natibus aptam.' Horat. Satir. f. 2. Malthinum vocat, ((uasi ixa\6o.Khv aut /.laAOdKii/ou, id est, niollcm et efliiininatum. ' Maltliinus tunicis demissis ambulat.'

Supino] Moll! et delicato, vcstimn clegantiam scctanli. Martial. 1. ii.

luxuriant is ivtatis signaturas pretiosis gennuis c(vpit inscidpere ; ut etiam dc augiiicnto prctii, (]uo sculpendos lapides parassent gloriarentur,' &:c.

69 Occurrit malrona potens] Alia rursum Satira; materia, uxores quae viros veneno interficiuut, et impune quidem. Tit. Liv. viii. 18. narrat veneficium compluricnn matronarum

lip'g. 0. ' Nusquani deliciic snpiui- deprehcjisum, quarum uiultac cpotis

SATIRA I.

149

Occurrit mationa potens, quae, molle Calenum PoiTCctura, viro miscet sitiente rubetam, 70

Instituitque rudes melior Locusta propinquas Per famam et populiim ni!;>ros ellerre maritos. Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum,

sum ac opulentum brevibus codicillis, atquc lapillo humido ? Jit obria matrona dives, qua; marito sitienli propitiatura Calenum dulce, admiscet rubetam ; et cognatas ignaras docet piritior Locusta, inter rumorem et plebem, sepelire conjuges atros. Perpetra quiddam grave, qnod mereatur arctam Gi/arum et vincula, si cupis haberi

68 ac gemma22. fecerit 21. 25. 26. 49. 57.^ — 69. 70 qua molle Calenum, Porrec- tura virum, vmcct sitiente rubeta corrig. Plathner, ut sitiejis rubeta sit toripfac- tiun ejus iiitestiiinni, quo sensu terra arida Virgilio sitiens dicatur, et porrec- tura pro interfectnra,(|uoniaiTi mortui olim in vestibulo aedium pedibusin pub- licum porrectis (adjanuani versis) collocati sint, etporrecti inde vocati. Cf. Catull. Lxvii. 6. Casaub. ad Pers. iii. lOS. sq. et Kirchman. de fun. Roin. I. 12. Sed vulgata lectio bene se habet,et explicationeni distinctione adjuvi. — 71. 72 in 13. contract! in ununi : Instituitque rudes nigros efferre maritos. pro- pinquas 22. a m. pr. — 73 Fuere, qui perperam post brevibus comma ponerent. —

medicaminibus statim periernnt : le- gem de Veneficio tunc priniiim con- stitutam : damnatas fuisse ad centum et septuaginta : rem denique prodigii loco habitam.

Calenum] Vinnm e Cale oppido Campaniap, sen ex agro Caleno, in quo etiam aqua?scaturiuntquEe vini modo lemulentos faciant, teste Plinio, ii. 103. Carapaniam vero celebratam vino generoso, testantur cum aliis, Strabo 1. v. Plin. iii. 5. ubi et felicem illam vocat vitiferis coUibus, et snm- niuni Liberi patris cum Cerere certa- nien.

70 lluhetam'] Venenum e rubeta, de quo Plinins pluribus locis. Ranas rubet(E, antpl^ioi, vel in terra vcl in humore degunt. In rubetis maxime et humidis sentibus; unde nomen duc- tum putatur : plurimis sunt refertje medicaminibus, quae deponere et re- sumere quotidie pastu dicuntur, ve- nena tantum sibi reservantes. Pro- pertiusl. iii. eleg. 6. ' Ilium turgen- tis ranas portenta rubeta^. Et lecta exectis anguibus ossa trahmit.'

NOT^

71 Locustii] Venefica fuit insignis, cujus ope Claudiuni Imperatoreni A- grippina de medio sustulit,ut quidani autumant, et anctor est Cornel. Tacit. Annal. 1. xii. ad finem. Vide Sueton. Claud, c. 44. Hanc ipsam familiariter Nero adhibuit, ej usque venenis Ger- manicum interemit. Vetus Scliol. Suetonius, Nero. c. 33. et alii.

72 Per famam et populum] Non clam, ut Locusta, de qua mox, sed palam et fama rei adeo vulgata, ut ne- mo populi ignoraret.

Nigros maritos} Tabe et lue, atque idcirco colore livido, plumbeo, atro infectos, ob sanguinem veneno cor- rujjtum.

Efferre'] Exportare ad rogum et ad tumulnm. Vox funeri propria.

73 Aude aliquid brevibus Gyaris] Si vis Romae esse potens, fac digiia exilio et carcere. Nam per sceiera duntaxat jam opes et dignitates ac- quiruiitur.

Gyaris] Gyaros Insula maris .'Egei, una eCycladibus,. Plin. iv.l2. et vui. 29. in irtto Siculo ab aliis statuilur.

ir;0

D. JUNII JUVENALIS

Si vis esse aliquis : probitas laudiilur, et alget. Criminibus debent hortos, praetoria, mensas, Argentum vetus, et stantem extra pociila caprum.

75

aliquis. Virtus astimatitr, atquefriget. Dthent hoTtos sceh'rilms, I'ratoria, mensa!<, argentum priscuin, et hircum e calicihus prominentem. Ecquem sinit quitscere deprn-

74 aliquid, h. e. magnnm, vel eximinm quid, 10-17. 19-25. 28. 45-60. 64. 05. et duo Mss. viri docti iu Miscell. Obss. crit. Vol. v. T. ii. p. 265. qui etiam laudut glossas IMss. sivis esse alicujus pretii. Cf. inf. iii. 230. CatuU. i. 4. Cic. ad Att. iv. 2. ad Div. vi. 50. et de Divin. c. 15. Sic et elval n, et contra eii/at ni}5\v, vel ou5«', ut apud Plat. Apol. Socr. c. 3S. Kal iav SoKwcri ri dpai, fxt^Bfv vUTes, et alios, passiinque in Novo Test. \ id. vSchleusnei i Lexic. N. T. Vol. II. p. 1021. Hindenl)urg. Obss. ad Xenopli. Mem. Socr. i. c. 4. § 14. Hcins. et Burm. ad Ovid. Ep. Her. xii. 31. Sententia est eadeni, sed doctior

JSOTiE

Certe haec solo sterili et rupibus hor- suorum ornamenta operibus ac tem-

ren»,acproinde gravioribus dcstinata plis destinavit.

exiliis. Apud Cornclium Taciturn Ulensas] Eas quidem pretiosas ex

Annal. 1. IH. Gyarum Insulam immi- argento, ebore, citro, niarraore, >!n.c.

tem et sine cultu hominum vocat Ti- quaruni sumtus regerebant viris fce-

berius : et ibidem paulo ante : In minw, dum foeminis viri margarita-

Gyarum Itisuhtm releganJum Sihtnum Piso ceiiset. Brerein et angustam vocat Juvenalis, et Plin. citato loco 1. iv. circuituduodccim niilliapassuumcon- tinere dicit. Alii intelligunt, brevia et syrtes Gyaro incssc.

74 Esse aliquis^ Celebrari, nomi- nari, niemoriain et commendationeni adipisci. I'ers. Satir. i. ad finem. ' Scse aliquem credens.'

Frobitas biudatur, et al^et^ Egregia sententia. Innoccntia quidem et inte- gritas laudes habct a quovis etiam im- probissimo, sed non perinde colitur : ea quippc infortunata, niisera jacet, dum viri tiagiiiosi passim lociipletari et aliquid posse cernuntur.

75 i.'riminibus debent hortos, ^t.] Villas am(i;nas liabent et pradia, in merccdem tlagitioruin sibi donata.

Prietoria] /Edes I'rvrtore non iudi- gnas, id est, magnificas et splendidas. Martialis 1. 10. Epig. 79. ' Ad lapidem Torqiiatus habet Pratoria (juartum, Ad (piartum breve rus emit Otacilius.' Lyjee vclis.* Suetou. Tit. c. 8. cuncta Pra-iotiorum

rum luxum exprobrabant. Plin. xiii. 15.

76 Argentum vetus'] Vasa argentea veteris artificii, vel ab artifice anti- quo niagni nomiiiis fabricata, in- sculpta.

Stantem extra poaila caprum] Vasa et pocula signisati'abre iiicisis coelata. Pocnlum in ipio sculptus caper tarn ar- tificiose et egregie, ut extare videa- tur. In calicibns olini calabant vnlgo caprum, vitibiis scilicet noxiuni, arro- dentempalniites. Hint Ovid. Fast. i. ' Rode caper vitom : tamcn hinc, cum stabis ad aram. In tua quod spargi cornua possit, erit.' Vel cliara cffictus Pbryxus Capro sen Arieti vel- leris aiirei insidcns et mare tranans cum sorore Helle. l)c quil)\is Martial, 1. 8. Epig. 51. De I'hiala Rnfi. <■ Stat raper .Eolio J'liebani vcllere Phryxi Cultus; ab hoc mallet vecta fuisse soror. Hinic nee Cinyphius tonsor violavcrit; et tu Ipse tua pasci vite

8ATIRA I.

151

Quern palitur dormirc nurus corruptor avarae, Quern sponsae tiirpes, et praetextatus adulter ? Si natura ncijat, facit indignatio vcrsura, Qualcmcumque potest, quales ego, vel Gluvienus. Ex quo Deucalion iiimbis tollentibus aequor

80

vator ainrce nurus? qucm infames conjuges, et adulter prtFtextam gcrens ? Etsi denegct natura curmcrt, ira efficiet, quale quale culebit: sicut ego, aut Cluiienui facimus. Ab eo tempore, quo Deucalion, mari imhribus intuinescente, naiicula

lectio nostra. — 78 turpes sponsce 21. 22. sponsi turpes 11. et codex Ms. Marii Nisiri, qui haiic iect. probavit ad Ovid. Am. i. 14. 33. Eandem pra'tnlit Sciiurzfl. lit dosignentur ot rfparevSixtvut et cinanli. — 79 versus, Qualestumque potest 19. — 80 Chivieiinus 17. Cluvieus 22. a m. sec. CUcieiius

not.t:

77 Quern patitur dormire, ^fc] Quis Satyricus otiosiis manere qiieaf, et tacere, videiis grassari incesta, alia- qiie infaiula flagitia?

Nurus corruptor arara'] Nurum pe- cuiiiiE avidam pretio corrr.mpens ipse socer, et ad scelus impeliens et adiil- teriiim cum pueris,ut vult Calderinus, item Mancinelius.

78 SponscE turpes] Poeri viris nu- beutes ; ut supra diximus de Sporo quern Isero velut uxorem diixit. Sueton.

PrcBtextattis adalter~\ Nobilis jiive- nis adhiic praetextain habens, ac proinde aninini atatis decimum sex- turn nondum adeptus, et jam adiilteriis corruptus, allicicntibut: iliis nnribus improbissimis, nt dictum est, ex im- pulsu vel soct-ri vel mariti pa^deras- tia laboraiitiiiiu. De praUexta porro vide qua; dicturi suiiius ad Persii Satiram v. 30.

79 Si natura ncgat] (Cicero pro Archia Poeta, ait, celcrarum rerum stndia prtrceptis et arte coustare, at Poetam natura ipsa valere, mentis viribus excitari, et quasi divino quo- dam spiritu inflammai i Horat. ad Pisones. ' Natura fieret laudabile carmen, an arte, Qua'siium est. Ego nee studium sine divite vena, Nee rude quid prosit video ingenium.'

SO Quales <?go] Adverte Juvenalis modestiam, qui comparat se ipse cum insulso Poeta.

Cluvicnusl Hunc ineptum Yersifi- catorem sui saeculi carpit, queiiiadmo- dnm Virgil, in Bucol. ' Qui Baviuni non odit, amet tua carniina, Mjevi.'

81 Ex quo Deucalion'] Invalescentia passim a diluvii tempore vitia, sunt materia nostri Satirarum iibri.

Deucalion] Tbessaliai Rex, sub quo dicitur coutigisse diluvium. Fabula lippis ipsis et tonsoribus non incog- nita : egregie ves o nai rata Ovid. Me- tamorpli. i. Justinus lib. 2. ' Am- phyctionis temporibus,' inquit, ' a- quarum illuvies niajorem populoruni GrEecije partem absumsit. Super- tuenmt, quos refugia montium rece- peruiit, aut qui ad Regeni ThcssaliiK Deiicalioncm ratibus evecli sunt : a quo proplerta genus luimanum con- dilum dicitur.' Hoc retVrtur ad sae- culum mundi vigesiuium sextum : at annis ante illud fere trecentis aliud tuit sub Ogyge Tliebanorum rege di- luvium niajus Deucalioneo. iS. Aug. de i'lvilate.

Nimbis tollentibus tequor] Augenti- bus mare repmtiuis imbribus. Uude est decantata ilia aquarum in Gra;cia cluvio : de qua PoetdB quidcni id omnc fabulati sunt, quod de vera uni-

152

D. JUNII JUVENALIS

Na^dgio montem ascendit, sortesque poposcit, Paulatimque anima caluenint moUia saxa, Et maribus niidas ostendit Pyrrha puellas : Quicqnid agunt homines, votiim, timor, ira, voluptas, Gaudia, discursus, nostri est farrago libelli. Et quando iiberior vitiorum copia ? quando Major avaritiae patuit sinus ? alea quando

So

evnsil in montem, et pctivit oraculum, atque lapidcs mollescentes sensim a spiritu calorem hubuerttnt ; et Pyrrha musctilis exhibiiit puellas nudas : qnodcumque ho- mines exiiide faciimt ; desidcrium, metus, iractindia, oblectatio, lalitia, discursa- tiones, liaec est farrago libri nostri. Ecquando veio major fuit abuiidantia scele- rum? Quando avaritict amplior sinus apertus est ] quando aha tales habuit vires]

45. et pro t-el 17.- — 82 sortemque 26. — 83 animas calucrunt mollia saxa 12. IG. 23. 25. 46. 47. 48. 57. 58. 59. et tres codd. script! Nic. Heinsii, qui hanc lect. defendit ct exemplis firniavit ad Ovid. Met. vi. 312. sed et conj. Pavlatim inque animas cahierunt m. saxa. carucrunt 13. — 85 agant 15. 19. 49.-86 est extrusum e 19. et pro est 77. nostri farrago libelli est 61. 62. 63.

NOT/E

versi orbis inundatione a Mose de- scripta vel legerant vel aiidierant.

82 Navigio montem ascenditl Parnas- siim scilicet, ut ait Ovidius Meta- morphos. i. Fah. 7. ' Hie ubi Deuca- lion (nam cetera texerat leqnor) Cum consorte tliori parva rate vectus adliJTsit.'

Sortesque poposcit] Horat. ad Pi- soncs. ' DictiE per carmina sortes.' ' Tlicmidis, quas ante Apollinem re- sponsa dal)at,' inquit Vetus Schol. oraculum consuluit, quo pacto rei)a- rari genus humanum posset. Ovid. ' Die, Thenii, qua generis damnum reparabiie nostri Arte sit,' <!\:c.

83 Anima calnerunt mollia saxa] La- pidcs aiiiuiati sensim et calorem vi- talem concipientes sunt in homines transformati.

84 Et maribus nudas ostendit Pyrrha puellas] K laj)idibus a se projectis J'ljrrhn fViniinas ostendit subito for- nialas, ideo<)ue nudas ; siciit in ma- res cvadebant saxa a Dencalionc re-

trojactata.

Pyrrha] Deucalionls uxor. Horat. Lib. I. Od. 2. ' Terruit gentes, grave ne rediret Sa^culum Pyrrhae nova monstra questze.'

85 Quicquid agunt homilies] Male sci- licet, et ex pravis animi affectibus.

Votum] Habendi cupiditas. Timor, ira, voluptas, S^c.] Vide Tusc. q. 4. n. 12. et seq.

86 Discursus] Vel iiominum incon- stantiam animi, vel casus varios no- lat ; imo et laborcs ad opes aiit dig- nitates parandas.

Farrago] Est proprie quod ex plu- ribus sal is niixtimi paliuli causa ju- mentis datur. Testus.

88 Sinus] Laxitas, aniplitudo, licen- tia. Metaphor, a velis, qua; sinii modo ain|iiiori niodo contractu ven- tiim excipiunt, ut navigantibiis libue- rit et commodum fuerit.

Alea] Persius Satir. v. 57. ' Hunc alea decocpiif.' ^'ide (jiue nos ibi- dem.

SATIRA I.

153

Hos aniraos ? Neque enim loculis comitantibus itur Ad casum tabulae, posita sed luditur area. Prtelia quanta illic dispensatore videbis Armigero ! Simplexne fnror sestertia centum Perdere, ct honenti tunicara non reddere servo ? Quis totidem erexit villas ? quis fercula septem

90

nam nee comite crumena jam pergitiir ad tabella fortunam ; vertim luditur capsa deposita, Quam niagna certamina hie aspicies udministrante armorum portatore? An vulgaris est iiisania deperdere centum sestertia ; et vestem non restitiure algenti famulo ? Ecquis tot villas extruxit ? Quis avonim clam epulatus est dapibus septem /

67. 71. 72. 73. — 89 nee 15. — 90 causam 10. 47. 58. plena pro posita 2. in in- terstitio : qufx/i/e pro sed 16. archa 21. 22. 24.— 91 abest a 13. ill inc 22. —

92 Quis furor est ? simplexne furor talia centum 13. sexterti.i 19. 21. 22. 24. —

93 algenti pro horrenti 22. a in. sec. trudere26. — 94 et fercula pro quisf. 13. —

NOTiE

89 Xeque enim loculis, ^c] Non jam arniiger parat portattpie domino bel- niodica pecunia fortnito ludo exponi- latori, arnia, &c.

tur, sed ingens, et totum fere patri- monium.

Loculis] Crumena, cap.«ula. Meto- nym. pro exigua gumma in loculis contenta.

90 Ad casvtn tabula"] Ad aleam, qua; in abaco lusorio, sen in tabula conji- citur. Hanc sic amasse Claudius imperator dicitur, ut et de ca libruni coiiscripserit. Sueton.

Posita area] Depositis fortunis om-

92 Simplexne furor] An non liaec insania est supra vulgartiu et com- munem, in alea decoquere omnia?

Sestertia centum perdere] Magnam summam, ingentem pecuniae vim, uno tali jactu disperdere, v. g. centum millia sestertium ; vel sinipliciter centum sestertia, quae valent singula sestertios niille, id est, denarios225. ; sen viginti quinque coronatos, qui sinsuli valent tricinta qniuque soli-

nibus luditur, nihilque immune ab dos, ad monetEe Gallics aestimatio-

Budajus, de asse. Vide Plin.

alejE ludibrio : quasi ipsa area rem omnem familiarem includens ad lu- dum atfertur.

91 Pralia quanta] Qnot vero jursia, ri.\a>, et contentioues ludum sequun- tur. Alii intplligunt rixam inter ser- vum et herum ludentem ; hie nimi- rnni aniissis omnibus, qu« attulerat, etiam famulo vult detrahere tunicam, quam exponat alea;, sperans amissa tandem recupcrare : ex more luden- tium.

Dispensatore armigero] Servo snb- ministraute ludi instrnmenta, pecu- niani, tesseras, alvcoluni, &c. sicut

nem. III. 3.

93 Horrenti] Algenti, et pr:p fri- gore trementi, spoliato nempe tunica sua, quam in ludo lierus perdidit etiam, ut dictum iiiox : ncc aliani reddidit indigeuti servo. Vel sinipli- cius intellige de lusoie, qui impeiidit in aleam grandes pecimias, et rix famulo vestem nccessariam suppedi- tat. l*crs. Satir. i. ' Scis comitem horridiilum trita donare lacrrna.'

94 Quis totidem erexit villas] An olim impeusae tot fiebant, ut luiuc, in insanis substructionibus •■ quod uit

lol D. JUNIl JUVKNALTS

Sccrcto c(ienavit avus? Nunc sportula primo 95

Limine parva scdet, tuibae rapienda tojiatae. Ille tamen facicm pvius inspicit, et trepidat, ne

Jam in primo aditn e.riginnn adest mvnus a frequentia to^ata aufcrcndum. Alta- men istc vidtum antea intvelur, it tvemiscit ne accedns supposilitius, atque peias

95 Secreto cocnavit arus sub tempore prisco 13. cjectis vss. 96-109.^ — 9S Suspecius

NOT;E

TiiUius pro Milouo, loqnens de P. sportula, ex Edicfo Neronis, lit tes-

Clodii f'tindo. tatiir Suetonius, pecuniaria quideni,

Fercula septcin] Solemnis appara- ut ait Turneb. xx. 8. Alex, ab Alex,

tnm convivii, upud Veterrs, nnme- v. 24. Martial. Epigram, iii. 7, et

rum fercnlorum apud varies diver- dnm jnsta in pauperes munificentia

sum, pompam et luxum in iis infe- abrogatiir, omnia in luxum ac libidi-

rendis : vide Gtn. dier. Alex, ab nes effunduntur.

Alex. \. 21. Sportula] Sporta et sport ella recep-

Quis fercula septem secreto ccena- tacidum est muncnun, inquit Ascon.

rit avHs] Qiiis e nostiis majoribus Peed, metonyui. Pro dato ninnere po-

lautas iiistruxit epulas clam, et inter nitur, sive pecunia sit, sive obsonium,

privalos parietcs ? illi certe in atriis et cibus, quae dabantur olim in sporta,

et i)alam crenabant fnigalitcr et par- quae proprie fiscelia est et corbis e

vo contenii. Valer. Max, ii. 5. n. 5. sporto iierba, nnde nonien.

' Knit illci simplicitas Antiqnoruin,' 90 ff/na] Qua? oentuni erat qna-

inquit, ' in cibo capiendo, ut maxi- drantum duntaxat. Tnriieb. et Alex,

mis viris prandcre et crenare in pro- ab Alex, loco mox citato. Martial,

patnlo vcrccundiac non asset : nt^c Epigramm. iii. 7. ' Centum miselli

sane ullas epulas liabebaut, qnas po- jam valete qnadrantes.' Et x. 75.

puli oculis subjicere erubescertnt : ' Sportula nos junxit quadrantil)us

crantquc adeo continentiac attenti, arida centum.'

ut iVequentior apud cos pultis usus, Rapienda] Certatim prs^ripienda ;

quam panis esset.' timentibus singulis ne idtinio sibi, ut

95 Nvnc sportula primo, Sfc] Olim fit aliquaiido, nihil sit residuum,

ixliibcbaturcomivium et publi<'e qui- TuiIxb tui^ata] Quoniam trnniorum

dem cgenis (dientibus ; at n\ii)c di- toga erat, vestis nimiruin vilior : bine

\ites epulantur qnidcm ipsi priva- signitical Iiic Clientes, qui mane Pa-

tim, asscclis antcui vix munus exi- tronos salutant, delude ad forum co-

gunm distribui in atrio jubent. Do- mitantui', et officia sua pra slant, in

luitianus tamen niulta novans spor- - meicedem vero postea ad ccriiam vo-

tidas pidjlicas sustulit, rcvoeata coc- cantur ab ipsis Patronis, aut sportii-

nanun rectarum cousuotudine, teste lam auferunt. Martial. Epigr. x. 18.

Suctonio, Domitian. cap. 7. 'Nee vocat ad coenani Marius, nee

Sportula primo limine pan-a sedet] muncra mittit : — Hen quam perfa-

Loco ca;na' recta", id est, plena;, in- luce sunt tibi, lloina, toga-.'

Icgra-, lauta-, pridcm exhiberi solitas 97 ///(.' tamen faciem prius inspicit]

clientibus, j)ro impensis officiis erga Is tpii spoitulis erogamiis est a divite

patronos, dalur nunc solunimodo aut patrouo prs;fcctus ; queui biilne-

SATIRA I.

155

Siippositus veuias, ac falso nomine poscas. A'j:ni{ns accipics : ju])et a prascoiie vocari Ipsos Trojuyenas. Nam vexant limon et ipsi Nobiscum. Da Fra:-tori, da deinde Tribuno. ^ Sed libortinus prior est : prior, inquit, ego adsam. Cur tiraeam, dubitemve locum defendere, quamvis Natus ad Enpliratcn, mollcs quod in aure fenestrae

100

tihdo mendtici. Coo-nitus pfircipics. Per prceconein acciri imperat ipsos Trojanos. Eteniin ipsi ctiam nobiscum prnnunt atrium. Largire Frctbni, postea lurgire Tri- huHo. At liheitinns aiiterior est. I\i^o anterior itdsum, ait. Quare meiuain vel trepidem meum lovam tueri, etsi orius prope Euphruttm, quod qiiidem quamiis

15. et /also 17. 19. 20. 21. 25. 26. 27. 45. 47. 50. 54. 50-60. 64. 65.-99 Coj^- tiitus 24. accipias 16. libct 26. — 100 ve.rnnt nomen 7. illi 7. 19. 21. — 102 ego sum 62. 66. 67. 71-74. — 103 Cur dubitcm timeamve 19. — 104 Euphruten 16.61. quod

NOT.E

atoreni elixiim vocat IMaitial. Epig. III. 7.

Faciem prius inspicit] Caveus ne quis irrepat aliemis, siihornatiis et i£,no- tiis ; atqiie sportiilain rapiat soils i-lientiljiis aduiinistris dari jiissam.

Trepidat ne, Sfc] Argueretur enini a Domino, si iiupoii sibi pateretur, tbrsau et daniniiin tenet.

99 Agnitus accipics'\ Time munus capies, cum legitime petere visas et agnitus fueiis.

. 100 Trojugejias'] Patricios majonim Gentium, inquit vetusSchol. Optinia- tes Romanes a Trojanis oriimdos.

piimo, inquit Praetor.

Pratori, T7-ibuno] ' Praetor,' inquit Varro, ' diotus, qnod exercitui prte- eat. Est et Magistratiis juridicundo pr«|)ositus.' Tit. Liv.Lib. v. Cic. ii. de Lei;ibiis. ' Tribunus aut Plebis, ant Militiun tuit.' De qiiibns Tit. Liv. et alii. Vide Alex, ab Alex.

102 Libertinus] Oritmdus e servis in libertrttem asset tis. Crispinus, de quo supra, vel alius qnilibet.

Prior csf] Prior accessit, videtur- que pra>fertndus et Pra?tori et Tri- buno. Vel, opibus potior est.

Prior, inquit, ego arfsuw] Prosopo-

quod jart.tbant ipsi, et auctor est peia ironica lil>ertiiii adversus nobi-

Virgil. /Eneid. i. les contendentis.

Nam vexant liinen et ipsi^ Ipsiiiobi- 103 L«tMm] Jus meum, et ordinem. les ad sportulam sordide conveniunt, 104 Ad Eupliraten} Nalus vel ex et debituui pauperibus dnntaxat Armenia, vel e Syria, aliisque regio- jnnnus asportant. Martial. Epiir. x. nibus Euplnati proximis, e quibns 10. ' Cnni tu liiurigeris annum qui servorum ingens proventus Roinae fascibus intras, Mane salutator limi- fuit. Eupliraies Huvius iiobilis, e Ni- na mille teras. Hie ego quid fa- phate nionte Armenia- proluiidus et ciam, c\:c. Quid I'aciet pauper, cui celer nascitur, inquit Struoo, cum non licet esse clienti? Divisit nos- Tigri MeNopolamiam tacit, m sinam tras purpura vestra togas.' Persicum iUabiuir. .Stagnationibus

101 Da Pruiori^ Distribue miUi suis agros foecuiidat, limuiu tanien

156

D. JUNII JUVENALIS

Arguerint, licet ipse negem ? Sed quinque tabernas Quadringenta parant. Quid confert purpura major Optandum, si Laurenti custodit in agro Conductas Corvinus oves ? Ego possideo plus Pallante, et Licinis. Expectent ergo tribuni :

105

ego non futenr, probabiutt teniies fissura^ in auricula men. At taherncc quinque inilii prastunt quudringenta. Ecquid purpura dat amplius dcsideranduin, si Cor- vinus serrat oviculns condiwtitins in ciimpis Laurenti? Ego habeo mujores divitias, quani Pallas et Licinii. Igitur Tribuni prastolcntur, opes sint victrices, neque

vecepi pro Euphratem. Cf. Hcins. ad Virg. Ge. iv. 5C1. — 105 neget 16. 45. — 106 Quinquaginta 26. Quadruginta 16. 19. 45. solenni enoie. Ct". ad ii. 117, V. 132. xiv. 326. parent 11. majus 7. 11. 15. 21. a m. sec. 25. 26. 27. 29. 46. 47.48. 50. 54-69. 71-74. qnod peiperam probant Balirdt et alii, qui majus pro magis dictum accipiinit, et post Optandum notam intcrr., post oves vero coin- iiia poniint. purpura' amator 4. 81. in niarg. et cod. Ms. Marii Nigri, riuera v. ad Ovid. Am. i. 14. 33. — 107 in arvo 15. 21. a m. sec. — 110 post v. 118. le-

NOTiE

non invehit, sicut in j^gypto Niliis; testis Pliiiiiis xviii. 17. Euphratem vero describit v. 21.

In aure/enestral Foramina scilicet, more patrio, e quibiis inaures depen- dent. Pliniiis II. 37. ait In Oriente, viris auriini gestare auribiis appen- sum, decns existiniari. Carpit vero noster Foota homines libertini <;enc-

inquit, ' ne qnis in Equestri Ordine censeretur, nisi cui ingenno ipsi, pa- tri, avoqiie paterno sestertia qna- dringenta census fuisset,' &c. Vide Alex, ab Alex. ii. 29.

Quid confert purpura major'] Quid vero juvatnobilitas, si nunmii desint?

Purpura majus] Sic alii legnnt, et explicant. Quid magis optandum con-

ris, qui per sceliis opes ct libertafem fert purpura/ Alii legunt, purpura

adepti siiperbiebant quidem, atta- men pertiisis aiiribus signa pristina; servitutis celare non poterant. Quod ait vetus Scliol. Plant. I'oenul. Sce- na 14. * Quia incednnt cum annu- latis auribus.'

105 Sed quinque tubei'nee, ^-c] Si no- bilis non sum, at habeo majores no-

major, et cum Schol. vet. interpre- tantur laticlavium, cen latum datum, qua>, vestis erat Senatoria, tunica- vulgari amplior, cui praUexta pur- pura erat. Fuit et Equitum Ronia- norum latus clavus sed a Senatorio distinctiis, (juai onmia explicat Alex, ab Alex, loco mox citato. Vide IMin.

bilil)us ipsis opes, quincpie nimirum ix. 36. et seq.

in foro tabernas. l^nde me consolor, inquit libcrtinus, ncc Pra-tori ccdam aut Tribuno, maninn ad sporlulam mccum [)orrigentibus.

106 Qundringentu parant] Si miiins nobilitatem ; at ccnsnm cquestreni pfctstant, quadringenta iiempe scs-

107 Ijinrcnti] Laurentum oppidum est Lalii, Lavinio proximnm.

108 Corrinus] \'iv e slirpc insignis illius \'alerii Corvini, paupcrtate ad- aclus ad pascendas oves alicnas et condiictitias, victiis habcndi gratia.

109 Pallante] Pallas ortus ex Arca-

tertia. Videsupra vs. 92. Plin. xxxiii. dia, Imperatoris (Jlaudii libcrtus,eo- 2. " Tiberio imperante conf^titutum,' que auctoie Practoria insignia con-

SATIRA I.

157

Vincant divitiac : sacro nee cedat honori, 110

Nuper in banc mbem pedibus qui vcnerat albis ;

Quandoquidem inter nos sanctissima Di^ itiarum

Majcstas : etsi funesta Pecunia templo

Nondum habitas, nullas numraorura ereximus aras,

Ut coHtur Pax, atque Fides, Victoria, Viitus, 115

sacrosandcc dignituti conccdat qui pedibus alho notatis haud Ha pridem accesserat in istam civitatem: tjuo)iiam opum dignitas est apud nos sacratissima : quanquamf o perniciosa Pecunia, non munes adhiic in cede sacra, et nuinmis altnria nulla ex- truximus, sicut honomtur Pax, et Fides, Victoria, Virtus, et Concordia, quae stre-

gitiir in 26. non 22. ne 17. 19.45. nee sacro 24.^111 habitat 19. e.rstruximus quidam, e\ interpret. — 115 Concordia pro Victoria 46. 48. 49. — 116 crepitet 19.

NOT.1:

seciitus a Senatu, ut ait Cornel. Ta- cit. 1. XII. Annal. in Aula potens etiam sub Nerone, ut probant seq. Annal. Libri.

Licinis'\ Licini.i fuere plures, onines opulenti, de quibus vide quaj dicturi siimus ad Pers. Sat. ii. 36. ' Nunc Lirini in canipos, nunc Crassi niittit in acdes.'

110 Vincant divitia] Nobilitate sint potiores. Horat. 1. ii. Sat. 3. ' Oninis enim res, Virtus, fama, decus, divina hunianaque puUhris Divitiis parent : quas qui construxerit, ille Clarus erit, f'ortis, Justus, sapiens etiam, et rex: Et quicquid volet.' Et eodem Lib. Satir. 5. ' Et genus, et virtus, nisi cum re, vilior alga est.'

Sacro honori] Prretorise vel Tiibu- nicije Majestati, quam violare est nefas, et qui laesisstt, ejus caput Jovi sacrum erit, et familia venumdatur ; ex lege.

111 Nvpcr in hanc urbcm, ^c] Man- cipium, servus. Plin. xxxv. 17. ' Vi- lissimuni est cretae genus,' inquit, ' qua pedts venaliuni trans marc ad- vectorum denotare Majores institiie- rant.' TibulUis Kleg. ii. 3. ' Regnum ipse tenet ([uem sa^pe coegit Bar- bara gypsatos ferrc catasta pedes.'

Pedibits albis^ Crcta vel gypso no-

tatis pedibus mangonis seu heri signe, vel sigillo ReipublicEc, si publica es- sent mancipia. Sic enim veoum ex- ponebantnr in catasta. Vide quae dicemus ad Pirs. Sat. vi. 78. ad voceni catasta.

112 Quandoquidem inter nns, ^c] Seqnentes versus quinque nonnullis suspecti sunt et adulterini videntur; sed quo jure ?

113 Funesta pecunia'] Socrates aie- bat opes et uobilitatem non sohim nihil in se habere honestatis, sed ct omne malum ab iis oriri. Diogen. Laert.

Etsi funesta pecunia templo nondum habitas] Etsi pecunia nee aras nee aedem habuit hactenus, in quibus apud nos ut Numen colatur; ei ta- men obediunt omnia, earn onines ve- nerantiir, ejusque nomen est apud homines sanctissimum. Vide CceI. Khodig. XXI. 34. et 'I'urneb. qui ii. 20. pecuniani inter Dcas relatani contend! t, probatque ex Arnobio lib. IV. adversus Oentes, ubi scribit: ' Quis Deam Pecuniam esse credat, quam velut maximum Ninneu vestrae indicant litteric donare aureos annu- los,' I've,

1 15 /*ax] VespasianusPaci teniplum erexit foro proxiinum. Sueton.

158 D. JUNII JUYENALIS

Qnasque sfilutato crepitat Concordia nido.

Sed cum summus honor finite computet anno, Sportula quid referat, quantum rationibus addat: Quid facient comites, quibus hinc toga, calceus hinc est,

pit reiiso nido. At quandoquidem suprema dignitas anno desinente numcrat qirid xporfa afferat, et quantum adjungat opibus, ecquid agent asseclte, qui inde tunicam,

22. ciconia Y>ro Concordia 2. \l. ad marg. 16. 19. 21. a in. sec. 22. 26. et

tres coild. vetiistiss. Jac. !?^u>ii. Sed ha'c lectio glossam redolet, et me- trum ei adversatur ; viilgata etiani longe pr«-stantior est. — 117-134 ejecti ex 13. honos 27. 60. 64. 65. computat 22. — 119 faciant 14. 16. 17. comites

NOT.E

Fides\ Nnma Pompilius Fidti so- Miscell. c. 67. eo quod inter illas

kinue instituit. Ad id saciarium magna sit fides et concoidia ; et quod

Flamines bigis curiu aicuato velii Veteies in Nuptiis post Hymeneum

jussit, manuque ad digilos usque in- cornieem invocabant. Alii tamea

voluta, rem divinam facere, signifi- inter qnos Mancinellus, et Turneb.

cantes F/rfem tutaudam, sedemque e- vni. 18. Ciconias significari volunt,

jus etiam in dextris sacratani esse, quia pietas illis inest admirabilis,

Hapc Tit. Liv. I. 21. Fi(/£m in Capito- qnara explicant Solinus, et Plin. x.

lio dedicatam et cousecratam ait Cic. 23. et quoniam Concoidia Ciconias

de Nat. Deor. n. 61. forma colebatur. Videtur certe Ju-

Vicioria'\ Dion. Halicarn. 1. i. Vic- venalis respexisse illud Ovidii : ' Ip-

toriw tenipluni ab Arcadibus in ver- sa sibi plaudat crepitante Ciconia

tice coUis u dificatum ait. Tit. Liv. rostro.' Ceterum miiii non absurdus

lib. VIII. Victoria teiupluin in Pa- videatur Flavins Coi'ject. c. o3. lo-

latio fuisse tcstatur, et Cic. loco inox cum bunc simpiiciter explicans de

citato. srde Concordia-, ad quam non sine

Virtus] Tnllius loco citato de Na- strepitu confluebant Patres, cum ibi

tura Deoruni sic habct : ' Vides Vir- Senatus interduni liaherctur, testibus

tutis teniplnni a M. Marcello renova- Varroue et Lampi idio.

tnni, quod luultis ante annis erat bel- 117 Sed cum summus linnor, Sfc] Cum

lo Lignstico a Q. ]Maxiino dedicatum. sumnii quiquc viii, Magistratus, Se-

Quid Concordia', Libertatis, Victo- natores coniputent, (luantum ipsis

riter" Tit Liv. ad portaui Capenam valeant sitorlula' iinius anni, et quan-

fuisse retcrl. Item Plutarclins. turn eniolunionti aft'eraut; quod sor-

116 Concordia] Concordia- templum didiim, et indigiiuin ; (juid facient

Camilius ;ilii(|uc a-dificarunt, testis pauperes, clientes, paraMti, (|ui iion

Ovidius I'iistor. i. dcdicavit ct 'I'ibe- aliunde quam a sportuli.s iialtcnt quo

rius. Siictoir. vivaut et vostiantiir?

Sutulato crcpil.at 7iidi>\ ScDsus est : US Sportula] (iuid sit explicavi-

ConcoKJia, in cujns a-ilis fasligio aves nius aniea.

nidificante.s >onitum edunt et crepi- Quantum rutionihus addal] Oi\[ii\Uim

tant, (iu()lje> ad nidos redeuni, et annuo reditui acccdat e sportularum

puilos (juasi salutant, pabulum afle- proventu.

leutcs. Cornices intelligit Politian. 119 Comites] Vide supra vs. 90. ad

SATIRA I. 159

Et panis, fumusqiie domi ? Densissima centum 120

Quadrautes lectica petit, sequiturque raaritum Languida, vel pra?gnans, et circumducitur uxor. Hie petit absenti, nota jam callidus arte, Ostendens vacuam, et clausam pro conjuge sellam. Gallamea est, inquit. Citius dimitte. Moraris? J 25

Profer, Galla, caput. Noli vexare, quiescit.

indc cakeamejitd hahent : et panem, atque ignem in domol Lectica spississima poscit quadrantts centum ; et vonjux a-gra nut gravida eircumfertur, uc virum comi- tatur. Ilk pro absente postulaf, peritus d(Ai jam comperti, monstrans sellam inanem et cuiiclusam, loco uxoris, ait : Galla uxor mea est intus : qunmprimum ahirejube. C\u tardas? O Galla, oitcnde caput. Donnit, ne illam crudes. Dies ipse dis-

facient 24. — 122 vel pro et 2G. — 123 Praestiterit notee jam cuUidus artis. —

124 Ostentatis 11. recte, opinor, judice eliani Schurzfl. validam pro vacuain 15.

NOT.E

voceni, TogatcE. Clientelas et pairo- et claiisa uiulique, et eariim nomine

cinia a Honnilo institiita sapienter, sportiilam (letiint, quae solis praesen-

jani paiiperibus inutilia deplorat. tibus dispensabatiir.

120 Fumusl Metonyni. pro igne, A'ofa jam callidus arte^ Ha'C enini

aut lignis ad fovendum in camino ig- fraus jam detecta fuerat; qiiaprop-

nem. ter dispensator mode rogabit, nt Gal-

Densissima centum quadrautes lectica la caput e lectica vel sella proferat,

petit] Ipsi Nobiles et IMagistratus aut saltern remotis plagulis per fe-

lectica vecti cum uxoribus gravidis et nestellas lecticie vultuni ostendat, et

asgris ad sportulam confluunt, et adesse se testetnr.

prsripiunt, ut jam dictum, pauperi- 124 Ostendens] Dispensatori indi-

biis victnni necessarium,ac vestitum : quin et fraudc utuntur ad plnres sportulas, ut mox dicetur, rapiendas. O avaritiani et sordes!

Densissima] Vel jjlcna viro, uxorc, et filiis ; vel potius frcqucns et mul- tiplex ; aut etiaui multis clientibus Stipata, coinitihus, asseclis.

Centum quadrant es] Asses viginti

cans sellam, quasi sua uxor in ilia sit ex a'gritudine quiescens.

Clausam sellam] Vide supra vs. 65. ubi de lectica et sella fuse egimus,

125 lru]uit] Maritus videlicet.

Est] In lectica.

Citius dimilte] Festina sportulam dupliceni dare pro me et uxore mea, qua; legra hue venit ; noli iliu morari

quinque, nam qulldrans^■>^^ quarta pars nos, inquit ille avar\is, timens ne dis-

assis ; qua) maxima crat sportula. Vide supra.

121 Lectica] Lecticarum usuni primi dicuntur inveni>st' r>ilh\ni, inquit ve- tusScliol. et diviiiiiis aute.i.

123 Hie petit altsiuti] Quidam men-

pensator fraudem subodorciur et in- vestiget.

126 Profer, Galla, caput \ IiKpiit dis- pensator dolinu cavens, qucm alias jam tleprelienvlerat.

iV«/t itaarf] Rcspondet iilc dolosus

tiuntur iucsse uxores in lectica tecta vir, ne niolestus sis a?grai uxori, nc

160

D. JUNIl JUVENALIS

Ipse dies pulchro distingiiitur ordine rerum : Sportiila, deinde forum, jurisque peritus Apollo, Atque tiiuinphales, inter quas ausus habere Nescio quis titulos iEg-yptius, atque Arabarches,

130

cerniiur prccclara rerum ricissitudine. Primo sport ula ; pnstca forum, et Phcchus juris gnanis, ac triumphales : inter quas ncscio quis ex JEgypto, tt Arabarches

dusatn 17. et sellam pro corijvp^e clausum 21. — 127 miilto pro pulchro 26. — 130 quos IG. aut pro atque 7. 14. 15. 19. 20.24. 50. Araharces 21. 22. 54. GO. 65. Arabraches

fxcita quiescentem, ue langiieiitem coge caput proferre, et male atfectiim corpus vexare. Uiximiis supra lec- ticam fnisse usui vario et multiplici, et in ea disposituni pulvinar, in quo recumbere, et quiescere licebat. 127 Ipse diea'] De dienatiirali et ar-

NOTyE

Jus reddebatur ibidem in Augusti fo- ro, nbi ApoUinis statua eburnea, cu- jus meminit Plin. turn alibi, cum 3G. 5. Uiide Horat. Sat. i. vs. ulti- mo, ' Sic me servavit Apollo.'

129 Triumphales'] Ubi et statuse tri- unipbales erectas summis viris post

tificiali fuse disseremus ad Persii Sa- victorias ct praBclare gesta: in ros-

tir. 3. vs. 4.

Pulchro (iistinguitur ordine'] Ironice liaec dicit. Sensus est : prinium cli- entes mane conveniunt ad salutandos patronos, ut diximus antea ad vs. 96. et rogant sportulam de qua jam non seme!. Martial. Epig. iv. 8. ' Prima salutantes atque altera continet hora, Exercet raucos tertia (^aiisidiros. In quintan) varios extendit Roma labo- res. Sexta qnies lassis, septima finis erit. Sufficit in nonam nitidis octava palsestris; Impcrat extructos tVan- cere nona tlioros. Hora libellorum decima est.'

128 Deinde forum] Deinde a Clitn- tibus Palioiii deducuntur ad forum, iil)i templuni ApoUinis Palatini, ct Imagines triiimpliantibus positcV.

I'orum] Quod nenipe tertiuni a;di-

tris nimirum, ut monet vetus Schol.

130 Nescio quis titulos JEgyptius, at- que Arabarches] Vel Crij^pinus, de quo antea : vel, ut vult Alciat. Pra?ter- niiss. 1. 1. Tiberius qnidam Alexan- der, .'Egyptius, ^gyptique guberna- lor : de quo Tacit. Histor. i. et Eu- seb. 1. 11. Atierunt alii Josephum Judaeoruni Ducem, cui tiiumphaiem statuam Vespasianus crexit, ob vir- tutem, et ingenium. Ex U. Hieron.

Titulos] Effigiem cum elogio,

jEgyptius, atque Aralmrchcs] Hapc duo videtur Poeta junxisse, sicut conjunctiE sunt regiones vEgyptus et Arabia.

Arabarches] Locum liunc egere lu- cubrationibus Granunaticoruin admo- net Turnob. xxvii. 2.>. ubi et legen- «luni putat, cum nonnnllis Codicibus

ficavit Augustus, cum duo non suffi- atque Aiictoribus, yl/a/)«rc/if.s, qui fu-

cercnt liominun) et judiciorum nmlti- erit Alexandrine Magistratus qnidam

tudini. Sueton. c. 29. Juda?is Alcxandrinis |)ra'positus, pro-

Jurisque peritus Apollo] An quia batqne ex Josejilio, IJel. Jud. xxn.

Juris Civilis Hibliothecam Augustus 3. et 5. Alii tamen rctinent voceni,

dcdicarat in yEde ApoUinis Palatini, Arabarches; atque interpretantur, A-

ut ait vetus Schol. An potius quod rabia; Prasfectum, aut Publicanum,

SATIRA 1. JGl

Cujus ad effigiem non tantum meiere fas est. Vestibulis abeunt veteres lassique clientes, Votaque deponunt, quauquam longissima coenge Spes homini. Caules miseris, atqiie ignis emendus. Optima sil varum interea pelagique vorabit 135

Rex honira, vacuisque toris tantum ipse jacebit.

ausus est habere insignia, ad imaginein ctijns non licet duntaxat meiere. Antiqui vero assed(B fatigati ex atrio discedunt, et dcsideria abjiciunt, tameisi viro fuit diuturna spes ccence : aique egentibus brassica;, et ignis coemenda sunt. Interim illorum dominus comedet exquisita e sylcis ac mari^ atque soliis ipse recumbet in

16. Alabarches 70.7 i. v. Exciirs. i.—Ul tuingereU. 14.15.17. 19. 21.22. am. sec. 26. 45. — 132 lapsique clientes 19. — 133 quamvis 24. Votaque deponunt, quanquam longissima, cance. Spes homini A\s\!n\^n\inr m edd. Giang. et Hen- iiin. lit jiingantur vota ccena, et quanquam longissima spes homini, quce soil, honiineni la^tiim leddat, et semper iiieliora expectantem ad mortem usque romitetur; unde proverb. jEgroto dum anima est, spes est, et Hadriano in- terrogante, quid est limgissimum? Epicteti responsio : Spes. Ita quoque Kigali, h. 1. iiiterpretatur, qui tamen sic Interpungit : Votaque deponunt. quan- quam I. cwnce Spes h. Turn vero verba potius sic transponeuda: Votaque de- ponunt cama longissima quanquam Spes homini: quo ordine legenda videri pos- smit. — 134 hominis 28. homimun 11. 2G. 45. 59. CO. G4. 65. Nentrum placet, etsi uec to homini satis aptum. Forte reponendum domini ; vel dulcissima ctence Spes homini. Caules 10. 11. 14-17. 19. 20. 22. 23. 24. 27. 48. 54. 59-63. 65. 67. 68. 71. 72. 73. al. quani formam, quia et insolentior, et anribus h. I. gratior est, tautaque auctoritate firmatur, in locum vulgaris Caulis substitui, consilio viri docti in Miscell. Obss. crit. Vol. v. T. ii. p. 267. — 135 sylvarum alii sciibunt, forte rectius, a Gr. v\ri, ut sus ab Is, serpo ab epirw, sal ab &A.S et al. Sed silva constanter legitur in libris antiquis (qui tanien rh y respucre Solent) et inscriptt. ut Silvester, Sitvius, Silvia, Silvanus. vorabat 16. — 136 Rex hominum 56. 57. Rtx dominus 13. — 137. 138 desunt 13. 46.

NOT.E

qui vectigali de pecuariis ex Arabia tatu officiisque diuturnis.

in ^gyptuin advectis praserat. Ci- 133 Votaque depomtnf] Rectse cte-

cere Epist. ii. 17. ad Atticnm : ' Ve- nae spem abjiciunt.

limexTheophane expiscere,' inquit, Longissima^ Nam tota die ccenain

' quonam in me aninio sit Arabar- expectarant.

ches :' (Alii Codices liabent, Alabar- 134 Caules miseris atque ignis emen-

dies:) iibi Pompeiuni intelligunt qui- <7i's] Ut supra dictum, loco coenac

dam, eo quod Arabiae partem ille recta" accipientes pecuniariam spor-

domuisset: alii vero cum Coel. Rho- tulam, centum quadrantes videlicet,

dig. M. Antonium, qui multa inde ex iis coguntur miseri coemere sibi

tributa exegerat. oluscuia quibus victitent, et ligna ad

131 ?ion tantum meiere fas est] VcI- ignem oUribtis coquendis faciendum : ut in sacro loco nefas sordes et al- interim dum Patroni delicatissiiiiis vum exonerate. Vide quae ad Per- epulis vescuntur.

sii Satirara I. vs. 114. ad has voces, 135 Optima silvarum pelagique'] Fe-

extra meiite. rinas carnes, et pisces cxquisitos.

132 Abeunl lassi] Fatigati e comi- 136 Rex hornm] Clientiun Patio- Delph. et J'ar. Clas. Juv. L

162

D. JUNIl JUVENALIS

Nam de tot pnkhris, et latis orbibus, et tarn Antiquis, una comedimt patiimonia mensa. Nullus jam parasitus erit ! Sed quis ferat istas Luxuria3 sordes ? quanta est gula, quae sibi totos Ponit apros, animal propter convivia natum !

140

hctis inanibus. Etenim e tot eximiis atque amplis patinis ac tarn veteribus, unica in mensa devorant patria bona. Deinceps mdlus extabit parasitus. At quis tulerabit hartc intemperantice turpitudincm '.' Qtuim magna est ingltivies, quce apponit sibi apros iniegros, bestium ad epulas destinatam ? Attamen adest supplicium, quando

48. 49. sed in comment. Calder. et Vallae cxplicantur. — 138 comedit 45. Sed vulgaris lectio doclior est, et talis personarum numerique per- niutatio poetas solennis. Cf. inf. ad vs. 157. in Exc. ii. — 139 ferat pro feret recepi ex 10. 15. IG. 17. 19. 20. 22. 27. 28. 45-50. 54. 55. 59. (jO. 64. 65. et cod. viri docti in Misc. Obss. crit. Vol. v. T. ii. p. 267. ipsas 22. — 140 totum Ponit aprum 23. et cod. viri docti modo laudati. — 142 Poena

NOT:E

peribit sic exitiosiim illud hominum genus, qui ut gratuitas coenas aucu- pentur potentloribus assentantes, ve- ritatem peiduut, et vanitati obsecun- dant ac superbiiE divitum.

Parasitus'] Quasi napa alTov dictus, eo quod mensas divitum opiparas sectetur. Parasitorum apud Comicos crebra mentio : descriptio luculenta habetur apud Athen. 1. vi. ubi et Pa- rasiti appellatio pridem sancta et ve- nerabilis dicitur fuisse, et parasitari primus coepisse Philius Jupiter Coe- litum maximus, c. 8. et 9.

140 Luxurice sordes] Quid enim sor- (lidum magis, quani per avaritiam de- bitnm cgcuis negare cibum, sibi vero privatini nibil non lautitlarum indnl- gerc, per helluationem et liixuriam?

141 Totos pouit apros] Quod nuini- ficentiie tribuebatur, inquit vetus Scliol. Plin. vm. 51. ait Pub, Servil. Kullum primum extitisse inter Ro- nianos qui soliduui aprum in epulis apposuit : et hoc Annales notarunt, inquit ille, ad enicndationem nionim.

Animal propter convivia natum] Allu- •lit ad id quod ^'arro scribit dc Ke Rust. II. 4. Suillum pecus donatum ab natura ad epulandtiin. Itaque lis

iius, illorum veluti Rex et tyrannus, sine mercede, aut saltern exigua, magna imperans.

Vacuis toi'is] Piilvinis aut lectis discubitoriis, in quibus stratos vete- res cibum sumsisse notuin est. Va- cuis autem, id est, plurium alioqui couvivarum capacibus.

Tantum ipse jacebit] Recumbens epulabitur ipse unus, dum prac-stito- lum officiorum justam mercedem, ccEuam rectani, Clientes famelici frustra desiderant.

137 Pulchris orbibus et tarn atitiquis] Antiqui artiticii, atque artilicis, ex- imii operis, nee non e pretiosa ma- teria ; quffi quideni commendare so- lent vasa et supellectilia.

138 Una comedunt patrimonia mensa] Patrimonia absunuuit laute epulando, una vero in mensa, id est patronus so- lus cum uxore ac libcris, exclusis pro- inde clientibus, amicis, et aliis ijiii- buslibct : cum e contra majorcs nim- quam soli cpulatcntur, sed pulchre liberales et niunitici egenos Clientes, et amicos, nieiisae adhibcre soliti es- sent.

139 Nullus jam parasitus erit] Bene liabct: Nullus crit amplius adulator :

SATIRA I.

103

Poena tamen praBsens, cum tu deponis araictus Turgidiis, et crudum pavonem in balnea portas. Hinc subitae mortes, atqiie intestata senectus. It nova, nee tristis, per ciinctas fabula coenas : Ducitur iratis plaudendum funus amicis.

145

tu satur vestes ahjicis, et in balnearia defers pavonem non coctum. hide mortes repentincB, el senecta non testafa. Novtis et non moestus sermo vagatur per omnia convivia. Deducuntur exequiu: applaudenda: familiaribiis ira percitis. Nihil umplius

gulce prcEsens 13. depones 25. amictum 17. 25. 27. 45. 47. 48. 50. 54-60. 04. 65. — 145 Et pro It quidam. Praestiterit Es vel Est, vel Fis, vel Fit . , .fabula, iit ap. Tibull. I. 4. 83. Parce puer, quceso, ne turpis fabula fiam, et Horat. Epod. XI. 7. Heu me, per urbem Fabula quanta fui ! convivionim ut poenitet, cet. Ct'. ej. Epist. I. 13. 9. Tibuli. ii. 3. 31. 32. Prop. i. 5. 25. 26. ir. 24. 1. Te- reiit. Hec. iv. 3. 14. al. Eodein sensu dixit Plaut. Pseud, i. 5. 4. JUius mens sermo est per urbem, et Prop. ii. 21. (20) 7. et nunc inter eos

NOTiE

animam datam esse proinde ac salem, quae servaret carneni.

Natum] Horat. Od. i. 27, ' Natis in usura laetitiae scyphis Pugnare Thracum est.'

142 Pce7ia tamen prcesens] Continue sua gulae instat poena, et punitio, mors nimirum subitanea atque inipro- visa, sine testaiuento.

Cum tu deponis amidus] Quando balnea subis, et lavas cibis distentus ac ingurgitatus.

143 Turgidus] Persius Sat. 3. vs. 98. * Turgidus hie epulis atque albo ven- tre lavatur — Hinc tuba, candelae,' &c.

Crudum'\ Necdum in stomacho coc- tum, quod quidem valde sanitati noxiuni ostendcmus loco Persii mox citato.

Pavonem} Hunc cibi gratia Roinae primus occidit Orator Hortensius aditiali, sive adjiciali, crena Sacer- dotii. Saginare primus instituit M. Aufidius Lurco circa ultimum bellum Piraticum ; et ex eo <|ua>stu reditiis sestertiuni 60000 liabnit. Haec Plin. X. 20. Macrob. autcni Saturnaliinn III, 13. ' Primus Q. Hortensius,^ in-

quit, ' augurali coena dicitur pavoues posuisse. Quorum pretia statim ex- tulerunt multi, ita lit ova eorum de- nariis vaenirent quinis, ipsi facile quinquagenis.' Apud Atlien. xiv. 20. furiosum esse dicitur alcre domi pa- vones, quorum pretio queant emi sta- tuaB.

Balneal Quantum esset apud Ro- manes lavandi studiuni, exponemus ad locum Persii Sat. 3. modo cita- tum.

144 Intestata senectus~\ Tain repente mors ingruit et preeoccupat, ut mi- nime liceat testari, et scribere codi- cillos ac testamentum.

145 Nee tristis] Rident scilicet tuam e nimiis epulis mortem epulautes, quibus idem fortasse fatum imminet.

146 Iratis'] Quibus ex testauiento quidpiani a te sii)i pollicentibus nihil tameu reliqucris, eo quod conficiendi testamenti tempus tibi defnerit. Per- sius Sat. 6. vs. 33. ' Sed coenam fu. neris hieres N<'glii:«t iratiis,' vtc.

Plaudendum'] Plausu cxcipiendum ac prosequendum, quia pnena prae- sens aftccerit sordidos helluones ; et gula mulctata sit.

1G4 D. JUNII JUVENALIS

Nil erit ulteriiis, quod nostris moribus addat Posteritas : eadem cupient, facientque minores. Omne in praecipiti vitium stetit. Uteie velis ; Totos pande sinus. Dicas hie forsitan, unde 150

Tngenium par materia^ ? unde ilia priorum Scribendi quodcumquc animo flagrante liberet Simplicitas, cujus non audeo dicere nomen?

erit, quod posteri adjungant nostris moribus. Nepotes optahunt et perpetrabunt similia. Omne crimen in ardno positum est. Adhibe vela : plicas integras explicit. Isthic foriassc dixeris : unde ingeninm aquale argumento? Unde ista anteriorum, quicquid vellet mens injlammata, scribendi sinceritas, cujus appellationem eloqni non

sermo es. iSIox mensas pro cccnas 2G. — 148 capient IG. facient cupientqiie 19. 22. 23. — 149 Omne in p. v. stat, nee ralet ultra 13. in qno etiairi vss. 150-171 con- tvacti in hos octo : Qnos pungas sutira, galeatum sero duelli Pccnitet, kuic licet JEneam Kutulumque ferocem C'ommittas. Nulli gravis est percussus Achilles. Quid refert dictis ignoscat IMucius annon ? Pone Tigillinum, i<Fda hicebis accrba. Qui dedit ergo tribus patris aconitn, vehatur Pensilibus ptumis,atque illinc despiciat nos. Cum veniet contra, digito compesce labellum. — 150 Dicas hoc 26. — 151 muterice est •25. 27. 45. 46. 48. 49. 57. 59. 60. 65. ne nietnim laboret. Sed hiatus solennes Juvenali. Cf. ii. 26. in. 70. vi. 274. viii. 107. ix. 118. x. 11,54. 281. xir. Mi, 110. xui. 65. XIV. 49. XV. 7. 126. al. Heins. ad Claud, ("ons. Stilic, ii. 107. et Heyne ad Vir^. lEn. iii. 211. Vereor tamen, ne pieraqne exempla libiarioruni incurise debeantur. — 152 liceret 26. libertas 14. — 153 nunc pro

NOT^

147 Nostris moribus'] Pravis nostris Unde ingenium par materice] Ha-

ac pcrditis moribus, vitiisque sic in- besne ingenium satis aniplumet grave,

valesceutibus, ut nihil addi posse quod respondeat amplitudini et gra-

videatur in posterum : unde posteri vitati materiae.

similia diintaxat perpetratuii siiit, iol Unde ilia priorum, ifc.^Nonestea,

uon graviora. modo Satiras scribendi ac scelera vel-

149 Omne in prcccipiti vitium stetit] licandi libertas, quie fuitprius; qua Nunc viliiim omne stat in sunimo praccedentibus saeculis Lucilius, ac gradu, ncque progiedi ulterius potest, deinde Horatius fruebantur, atque Unde a Satiia scribenda tcmperare usi sunt excmpio Griecorum Comi- nequco. corum, Eupolidis, Cratini, Aristo-

L'krcrefc] Metapbora. Id est, laxa phanis. Turn certc fas erat vitium

iram, adhibe omnem animi impetum : quodvis insectari palam, et confodere

omncs anir.ii vires intendc. in ipso vitiosoruiu ore atque Princi-

150 Totos pande sinus] Sicut navi- pum. At non ita modo Horat. Sat. gantcs secundis ventis totos velorum i.4.

sinus expandtnit ; sic et tu incumbe 152 Animo Jlagrante] Zeloiniinpro-

totus taiu uberi Satirarum materiap,. bos exardescente.

Vide supra ad vs. 88. 153 Simplicitas] riap^Tjtn'a.qua aude-

Dicas hie forsitan] Prolepsis, qua bant scclus proscindere ac sceleratos

icspondct ad ca ([iia^ sibi possunt summa libertate ; homines etiani no-

'^''j'*^'' tare blue ambagibus. Adeo ut opus

SATIRA I.

165

Quid refert, dictis ignoscat Mucius, an non ? Pone Tigellinum : tseda lucebis in ilia.

155

ausini? Ecquid interest iiUwm 31utius indiilgeat iis qute scribam, an non? Exhibe Tigellinum; statini fiilgebis in ista face, qua uruntur slantes, qui perfunduntur

non 81. ad marg. prob. Flavio Conject. Cent. i. andent emend. Giaevius. Neu- triiin vero viilgata2 lectioni antefeiendum videtnr. — 154 liJitiiis 22. Nuntius 19. Muliu:i 17. 23-27. 45. 46. 47. 49. 50. 57. 60-73. Sed dicitiir Grape. Mowius. — 155 Tigellinum pro Tigillinum rcposui, qiioniam ha?c scriptura firmatiir optimis libris veterum scriptornni, et Ronianonini et Graecoruni, qtiibns con- stanter Tr/cAArvos dicitur. Cf. Lips, ad Tac. Ann. xiv. 51. et Ramires ad Martial, in. 20. 16. lucebit 8. am. pr. idque recepit Hennin. auctore Grapvio, Sed neuter nos docnit, quomodo ilhid explicari possit ; nee, quantum video, conimodum inde sensnm, nisi tidiculis adliibitis, elicics : unde revr-cavi communem omnium fere librornm lectionem. acerba pro in ilia 13. —

XOT^

aliquando fuerit Edicto frKniim inji- cere licer.tiae Satyricoruni in veteri Comoedia. Horatiusad Pisones : ' Sed in vitinm libertas excidit, et vim Dignam lege regi : lex est accepta : chorusqne Tnrpiter obticuit, siiblato jure nocendi.'

\un aiidco dicere nomen'\ Insidianti- bus passim et ubique delatoribus, et opf)ressa per Tvrannos loquendi li- bertate. Patet ex Sueton, Calig. c. 27. citand.

154 Quid refcrfl Reponit Jiivenalis: Irascantur licet vitiosi stylo meo con- fossi : quid tuni ?

Mucius] Cui Lucilins nequaquam pepercit. Vide Sat. i. Persii ad vs. 115.

155 Pone Tigellinum'] Kespondet Jii- veuali monitor quidani : jam Mucii Sczevola^ tenipora pridem abiere, jam longe mutata sunt omnia. Enimvero si reprchcndas ac notes v. g. Tigelli- num, aliumve in Aula potentem, id uon iinpiine, nt olini, teceris.

TigelUinnn] C. Fnlcinius Tigcllinus patre Agrigcntino, juvenis egens at valde pulcher, ob flagitia urbe sum- motus est. Dcinde Neronis amicitiani nactus, ac postca Galbaj, ab hoc

etiam vindicatus et servatns est, cam mortuo Nerone a Populo Romano ad supplicium deposceretur. Vetus Scliol. de illo jam supra ad vs. 59. et seq.

Tada] Arbor resinam abundanter exudans, unde flammis ac lumini sa- crornm grata dicitur, apud Pliu. XVI. 10.

T(eda luctbis] Id est, vivus crema- beris jussu Tyranni, et delatorum ar- bitrio. Hie allusum volant nonnulli ad Nerouis in Christianos immanita- tem, de qua Cornel. Tacit. Annal. 15. ' Ant crucibus affixi,' inquit, ' aut flammandi: atque ubi defecisset dies, in usum nocturni luminis uiebantur,' Christiani nimirum. Et vetus Scliol. ' In munere Neronis arserunt vivi, de qiiibus ille jusserat cereos fieri, qui liicereut spectatoribus.' Item, ' Maleficos homines tieda, papyro, cera supervestiebat, sicque ad ignein admoveri jubebat ut arderent.' Hinc Sat. 8. vs. 235. moUstam tunicam ap- pellabit. Et Seneca ad Lucilium : ' Cogita illaui tunicam alimentis ig- nium illitain et intextam, et qnicquid pra;ter haec sajvitia commenta est,'

IGG

D. JUNII JUVENALIS

Qua stantes ardent, qui fixo gutture fumant,

Et latum media sulcum diducit arena.

Qui dedit ergo tribus patruis aconita, vehatur

fumo, gula suffixa, atque amplum aperit scrobem in media arena. An igilur qui porrexit venena tribus patruiSj fei'aiur plumis suspensis, et inde nos aspernetiir?

156 et pro qui 11. fumat emend. Ascens. et Voss. ad Catull. p. 42. pectore fumant 14. i^^urgite fumant 22. a m. pr. — 157 At 25. lautum 19. diducit 21, et vetus codex Lipsii, laudatus ab eo ad Senec. de Ira iii. 3. extr. aliusque (nisi potius idem est) Heinsii, quern vide ad Ovid. Met. iv. 375. Id recepi, qtiam- vis ita non omnis difficultas tollitur. v. Excnrs. ii. deducit i. 8. am. pr. 10. 11. 12. 14. 17. 19. 20. 23-38. 45. 4G. 47. 49. 50. 54-69.71-77. deducis 8. am. sec. 28. 70. et Ms. viri docti in Misc. Obss. crit. Vol. v. T. ii. p. 268. deducet 16. 22. 48. 82. prnducit 15. harena 17. 20. 22. 23. 24.— 158 ante vs. 157. legitiir in 19. vehetur 10. 11. 14. 15. 22. 27. 45-50. 54. 55. 64. 68.

NOTiE

156 Stantes ardenfl Alligati pale, :uit adacto per corpus stipite, cre- mantiir.

Fixo gutture] Sueton. Vitell. c. 17. ' Reducta coma a capite, ceu noxii Solent, atqiie etiam mento mncrone gladii snbjecto,' (alii legiint, subrecto) ' lit visendam pra^beret faciem, neve snbmitteret.' Tiirneb. xxiv. 41. rec- tus enim erat gladii mucro sub men- to positus, quo vultum erigere coge- batur. Forsan et respicit Juvenalis ad unciim gntturi noxiorum impingi infigique soHlnm, quo ad scalas Ge- monias trahebantur, ubi pendentium crura frangebantur, et snbjecto igne ardcbant, ut observat IMancinellus.

Fumant] Circum accenso iguc.

157 Et latum m.edia sulcum diducit arena] Versus iste creditur a nonnul- lis adulterinus. Legunt alii, deducis: alii, qui ducit, ut sit continuus sensiis. Lipsius ex vet. Cod. corrigit sic: ' Et latus nicdiam sulcus diducit arenam.' liiterprctari licet vel de sulco in are- na facto, cum Rei corpus co cpio dic- tum est niodo raptabatur ad patibu-

lum : vel de scro"be et fossa, in qua defossus affixHsque palo vivus com- burebatur. Apud Corn. Tacit. An- nal. 15. paulo ante finem: ' Cum poe- na Flavii Veiano Nigro Tribuno esset mandata, is proximo in agro scrobem effodi jussit, quern nimis angustum Flavius fuisse conquestus dicitur.' Sueton. Neron. c. 49. ' Scrobem sibi fieri coram imperat dimensus ad cor- poris sui modulum ipse Nero.'

3Jedia arena] Multi quidem in me- dia ampbitheatri arena crcmabautur. Quemadmodum refert Sueton. Calig. c. 27. de quodam Atellanaruni Poeta, ob joci ambigui ver^iculum, illic igni tradito jussn Imperatoris.

158 Qui dedit ergo tribus patruis, Sfc] Indignabundus Juvenalis respondet nionitori. Ergone mollis Tigeliinus impune despiciet nos; ncquc solum efioeminatus scd vencficus et ne- quam ? Vide supra ad vs. 67.

Aconita] Mortifcnun hcrbje vene- nosas succum. De bis Plin. pluribus locis multa. L. vi. c. 1 . sic liabct : ' A Ponti ore distat millibns duccntis

SATIRA 1. 167

Pensilibus plumis, alque illinc despiciat nos ?

Cum veniet contra, digito compesce labellum : IGO

Accusator erit, qui verbura dixerit, hie est.

Qttando adiermm nccurrei, digito labia comprime. Qui pronuntiaierit voces, is est : illi accusator aderit. Fas est ut tutus compo7ias /Eneam etfortem Rutulum. Nemini

et codex nis. viri docti in Miscell. Obss. crit. Vol. v. T. ii. p. 2G7. Panim inter- est, modo niox repoaueris despiciet, non, ut alii editores, etiani Henninins, veha- twr et despiciet.—XaQ despiciat 10. 13. 17. 20. 21. 23. 24. 2.5. 4.5. 49. 50. 5G. 57. 59. CO. 64-67. 71-74. et alter codex viri docti modo laudati: quos secutus sum. despiciet al.— 160 Dum 20. rcniat 17. 23. 25. 46. 49. 54. 58. 64. venerit 24. — 161 verum dixerit 7. 10. 11, 14-17. 19-22. 24. 26. 45-48. 50-55. 74. 80. prob. Britan. ut poi^ta tacitse occurrat responsioni et sensiis sit : accnsabitur non modo, qui mendacio usiis fuerit, et talso aliquem notaverit, sed etiam, qui vera dixerit ; vel, non deerit tibi accusator, si verum sequi volueris tuis car- minibus, qui dicet: hie est, o Imperator, hie est ille, qui hominum vitia notat. Male! verion qui dixerit 23. verum qui dLverat 16. Plathner emend, si rectuwi dixerit. Eqnidem levissima mutatione maluerini : cum verbuvi dixerit. Mox hie 'st vel st, h. e. hie tace, nisi perire velis, (nam st silentii nota) legendum videbatur Lambino, Lubino et Graevio. Id nierito, opinor, <iisplicuit Grangaeo, cujus tanien nota non minus aliena est ab h. 1. et obscura : " Hie est, fit per demonstrationeni, quae aut laudi, aut vitio vertitur, pro ra- lione digiti, quo facta t'liit demonstratio : indici enim laus, medio vituperium; nnde proverbium, medium ostendere digilum, de quo v. inf. ad x. 53." Sic quo- fjtie Beckius in Obss. philol. in Satiras Juven. duas priores (Altorf. 1732.) p. 10. " Noster ita capiendiis est, ut intendat stilum ad morem veterum Ro- manorum, quo, qui medio digito nionstrabatur, vituperationem, qui indice digito ostendebatur, laudem promeruit ; utrique vero acclamatum fait, hie est.' Haec acclamatio nialo quodam praetereunte si audiatiir, reus mox calum- niae eris et injiiriac illatae : quam calamitatem ut subterfugias, melius est tacere, quam dicendo supplicium mereri." Sed turn h. 1. dicendum erat si cerbum dixeris, vel si quis verbum dixerit, hie est, vel denique Accusabitur

NOT^

portus Acone veneno aconite dirus.' nos intuetur ac despicit? Quasi vero.

Et XXVII. 3. ' Nascitur,' inquit, ' in 160 Cum veniet contra'] Imo, inquit

nudis cautibus, quas aconas vocant : monitor, si forte obvius fiat tibi Ti-

et ideo aconitnm aliqui dixere, eo gellinus iste, vide ne quid in ilium

quod nulliis adsit juxta nutriens pul- mutias.

vis, qui Gra-ce, kovis,' !fc. Digito compesce labellum] Consule

159 Pensilibus plumis] Sella, lectica, tibi, inquam, et ne ulluiu indigna<io-

in quibus pulvini, et lecti, iit fuse su- nis aut hx indicium promas.

pra explicatinn est. Plin. xxvi. S. 161 Accusator erit, qui, ifc] Quod

meminit et balinearum pensilium. si obnuumurat quispiam, et vel, hie

Atque mine] E sublimi culcitra ; est, dixerit eo transeunte, statim in-

vel ex eo quod molliter vehatur ipse, veniet accusatorem qui reum agat.

dum nos pedibns iiiccderc cogimur ; Cave ergo ne vel has voculas protule-

quia non snppetunt divitia3 et opes ris, cum Tigellinus occurrerit. nobis perinde ac illi, hinc supcrbe

168

D. JUNII JUVENALIS

Securus licet ^nean, Rutulumque ferocem

Cominittas. Niilli gravis est percussus Achilles,

Aut mill turn quaesitus Hylas, urnamque secutus.

Ense velut stricto quoties Lucilius ardens 105

Infremuit, rubet auditor, cui frigida mens est

Criminibus, tacita sudant praecordia culpa.

viokstus est Achilles vulneratiis, ant Hijlas investigatus plurimum, atcjue Hydriam comitatus. Quoties fervens Lucilius insonuit districto quasi gtadio, toties rubescit audiens ille, cui animus sceleribusfrigescit, et cor sudorem emittit ob rioxas occultas.

ant reus erit, qui, cet. — 162 jEnean Gr?eco more scrips! pro Mneam.v. Heins. ad Ovid. Epist. Her. vii. 26. idem et Drakenb. ad Sil. ii. 413. Rutilum- que 13. 14. 15. 16. 17. a m. pr. 19. 20. 21. 23. 26. 48. 54. 55. 59. 70. 71. 75. 76. 77. 82. Rutulumque rccte 17. a m. sec. 22. 24. 25. 27. 45. 46. 47. 49. 50. 56. 57. 58. 60-69. 72. 73.74. Rutulenque 2i.—lGi Cum7nittas2\. — 164 Efl9.— 165 Lucillius 19. 56. 57. 60. 65. 75. 76.— 168 ira 11.21. a m.

NOTiE

162 Secums licet Mnean, ^•c.'] Per- git monitor, quod si te carmina scri- bendi studiiim tenet, licet nobilem animi ardoreni sequi ; illnstres mor- tuos versibns tuis exorna, qiiod fecit Virgilius, minori periculo, niajori glo- ria, qiiam scribendo Satiras.

Mnean Rutulumque] Certaniina JE- neae Trojanonim ducis, ct Regis Ru- tuloriim Tumi, de quibus in iEneide Virgil. I. VII. et seq.

163 Committas] Virum viro oppo- nas, ac velut in certamen deducas.

Nulli gravis est percussus Achilles] Nemo ostendetiir carmine dc Achillis morte, aiit de Hylae fato.

Percussus] Propric, nam Paris di- citur post Apollinis effigiem latens emissa sagitta Achillem percussisse, quo ex vulnere occubuit.

1G4 Qucesitus Ilijlas] Hie Herculis socius atqiie amasius, ad hauriendain aquam profectus, cum ad flunien As- canium se inclinaret, simul cum urna undis abreptus est. Ab Nynipliis rap- turn fabulantur Poeta? ob pulchritu- dincui. Porro solicite quarsitus Hy- las cum non comparcrct, in ejus ho-

norem Sacra instituit Hercules, in quibus solemniter inclamaretur. Hinc Virgilius Eel. vi. ' His adjungit Hy- 1am : nautae quo fonte relictum Cla- massent, ut littus Hyla Hyla omne sonaret.'

165 Ense velut striclo] Stylo Sati- rico armatus.

Lucilius] Vide Pcrs. Sat. i. ad vs. 114. ' Sccuit Lucilius urbem.'

166 Infremuit] Irani spirans et in- dignationem in vitium et vitiosos.

Rubet auditor] Seu pudore, sen cn- piditate ultionis inflammatus. Cur ruborem pudor et gaudium, met us vero pallorem aspergant, disputat Macrobius vii. 11.

Frigida mens criminibus] Oderunt peccare mali formidine poenae, inquit Horatius, atqiii mctus ex frigore, et ex recedente ad cor onuii sanguine ; mens igitur improborum frigescit, quae conscia criminum sibi timet. Vel, frigida mens, qnaR diuturno sce- lerum usu ac vetcrno consopita lan- guet, torpescit, frigot, ac velut im- moritur.

167 Sudant pracordia] Prae animi

SATIRA I.

169

Inde irae, et lacrymae. Tecum prius ergo voluta Haec animo ante tubas. Galeatum sero duelli Poenitet. Expeiiar, quid concedatur in illos, Qiiomm Flaminia tegitur cinis, atque Latina.

170

mine iracmidia et flelus. Qitapropter ante huccinas, ista tecum antea revolve in mente. Belli tarde pigit eiun qui jam cassidem induit. Explorabo quid liceut adversiis eos, quorumfitvilla condita est ad vias Flami?iiam, et Latinam.

pr. et iluo codd. mss. viri docti in Misc. Obss. ciit. Vol. v. T. ii. p. 267. — 169 Nee 58. Hcec unima ante tubas vel tubam alii, teste Ascensio. Hcec animcB ante tubas 66. Hae anime ante tubam .51. 55. Htcc anime ante tuba 54. Hac anime a7ite tubas 49. 61.62.63. 65. 67.68.71.74.78. 79. Pris- cian. 1. XVIII. et antiquiss. codd. teste Mancinello et prob. Rigalt. ut poeta se ipse adhortetur, ut ap. Quintilian. ix. 2. dura, anime, hodie dura, et ap. Pind. Olymp. ii. 160. '''Eirexe vvv (XKoncji t6^ou, ''Aye, 6v^4. Htrc animante tubas 80. H(EC animante (li. e. stirmilante) tuba 2. 10. 15. 16. 17. 19-28. 45-48. 50. 52. 53. 56-60. 64. 65. 75. 76. Exanimante tuba 11. prob. Schuizfl. cujus hapc nota est: " Ait auctor, cum tuba jam niiliteni sonitu suo tantum non exaniniat, sero nimis in belliini abiisse prenitet ; et ita sane videtnr Schol. vetns legisse, cum explicat metapliorani : tarde pwnitet indixisse bellum, cum jam pugna com- missa."^no illis'Il. illo 22. — 171 Flaminea 15. 16. 21. 48. Flamminia 17. 19. 45.

NOT.E

anxietate et labore ob conscicntiam sceliis objicientem, vel ob acres mor- sus satirici sails.

168 Itide irce, et lacrymcp'\ Nam et ira et vindictae cupido lacrymas elicit.

Tecum prius ergo"] Quaa cum ita se habeant, antequam te accingas scri- bendis Satiris, ac veluti classicum ca- iias, ista perpende quae admonui, nee temere qnicquam moliare, cujus de- inde suscepti poeniteat sero.

169 Animo, ante tubns'\ Multum hie variant codices. Lcgunt quidam ; anime, ante tubas ; ut seipsum adhor- tetur Poeta. AU\, animante tuba: sed perperam.

A7ite tubas'l Ante sonitum et clan- gorem tubae: metaphor, a re bellica.

Galeatum sero duelli pa^nitct] Jam non licet amplius pugnam detrectare, cum auditur classicum, cum adest hostis, et arma sunt in manibus : se-

rins est turn mutare sententiam.

DucUi] Duorum est certamen pro- prie, at pro bello etiam ponitur : et e duello factum esse bellnra scribit Quintil. 1. VII. inde et perduelles dicti, qui patriae suae hostes se pro- fitentur.

170 Experiar, quid concedatur^ Juve- nalis verba. Saltem igitur mortuos lacessam, et eos duntaxat Satira vel- lioabo, qui ulcisci nequeunt : sic pro- tecto in aliena persona et vivi vapu- labunt. Sunt qui observant banc a Poeta nostro revera adliibitam in Sa- tiris suis caiitionem, ut neminem no- tarit, nisi alieno et ficto nomine.

171 Quorum Flaminia, Sfc] Nobiles viros, quorum sepulcbra visuntur ad utrumque latus viarum Flaminiae ac Latinam. Nimirum ex quo lege duo- decim tabularum graviter sancitum erat, ne quis in urbe sepeliretur, fre-

170

D. JUNII JUVENALIS SATIRA I.

quentius extructa sunt monumenta ad Flaminiam et Latiuam celebres vias. Und€ Juvenal. Satir. 5. vs. 55. ' ClivosiE veheris dnm per monu- menta Lafinas.' Vide Alex, ab Alex. III. 2.

Flnminia] De hac supra ad vs. 61.

Latino] Via lapidibus strata, ut aiunt, ab urbe ad Sinuessam, quod extremum est Latii oppiduni. Plin. III. 5. Sita inter Appiam et Valeriam, tendebat per Algidum ac Tusculanos colles ad Ferentinuni, Frusinum, ali- asque civitates claras. Strabo 1. v.

EXCURSUS AD SAT. I. 171

EXCURSUS

AD SAT. I. 130.

Vehementer olim viri docti disceptamnt inter se de Araharche vel Alabarche illo, et adhuc sub judice lis est : ad quam dirimendam vix quicqiiam facient codices, qui haud variant, si paucos exceperis, quorum lectiones supra ad h. 1. percensuimus. Qui vulgatam tuentur lectionem, Arabarchen dici putant vel mollera Arabiae praefectum ; vel eura, qui praefuerit Arabibus, li. e. servis, ex Arabia Romam advectis ; vel praefectum Araharcliia, h. e. vec- tigali, pro animalibus solvendo, quorum ingens copia ex Arabia in ^gjptum abduci solita fuerit ; (v. cod. Justin, i v. 01. 9.) vel denique magistratum, ab ^gypti Nomo Arabiae dictum, et Alexandrinum, quod colligimt ex Cic. ad Att. II. 17. ubi in aliis libris Araharches legitur, in aliis A/a- harches. Cnf. ibi Intpp. et Wesseling. de Archont. Judae- onim c. 8. Alii Alabarches legendum existimant, et varie interpretantur, v. c. Cujacius, (Obss. viii. 37.) Ernesti, (in clavi Cic. et quideminlnd. hist. p. 92.) Broda^us, (Mis- cell, iv. 2) et Turnebus (Advers. xxvii. 25.) magistrum scripturae vel vectigalis e pascuis, ab a\aj3x, atramento ; (v. Hesych.) Fuller Miscell. iv. 16. yic-wKov vel praefectum Principis, ab Hebr. vel Syr. halux et arcin ; (forte f^Vz^ et "pD^li^, Graec. ap%wv) Ruffinus praefectum salis, a Gr. SiXg dictum, unde Hulabarches quibusdam scribendum videtur. ^Egijpliacus Alabarches, h. e. scripturae vel vectigalibus per yEgyptum prajfectus, emend. Plathner, provocans ad auc- toritatem Gratiani Imp, in L. ix. c. de Vcctig. et Cora.

172 EXCURSUS

* Usurpationem totiiis licentise submovemus circa vectigal Alabarchiae per ^gyptum atque Augustaneam.'

Quemadraodum autem de ipso verbo ejiisque vi inter viros doctos discrepat, ita et de eo, ad qiiem poeta h. 1. re- spexerit: qiianquam inter eos fere convenit, atque, non aut, h. 1. legendum, et JEgyptium atque Araharclien vel Alahar- chen non diversos, sed iinum eundemque hominem esse. Baptista Pius (Annotatt. poster, c. 93.) quemvis designari putabat mollem atque efFceminatum ; Parrhasius (cpist. XXIII.) et Ptol. Flavius (Conjectan. c. 49.) Josephum, du- cera a Judaeis creatum, et, si D. Hieronymo fides habenda, propter virtutem ac vaticinium de imperio Vespasiani statua triuraphali donatum ; Gyraldus (in Dialog, xxxix.) et Alciatus (in Praetermiss. ir.) Tiberium Alexandrum, 'AXa.- ^cig^Yjv Alexandriae, fratrem Philouis Judaei, vel ejus filiura ejusdem nominis, Procuratorem Judaeae et illustrem equi- tem Romanum; (de quibus v. Joseph, xx. 3. Lips. adTac. Ann. XV. 28. et Hist. i. 11. ii. 74. 79.) Britannicus autem et alii Crispinum yEgyptiura, quem Lubinus mordaciter Arabum priucipem appellari existimabat, quasi omnium vernarum ex Arabia summum, h. e. pessiraum, quem vero a Nerorie Arabia, pri)icipem esse factum tradit Schol. Ms. laudatus in Miscell. Obss. crit. Vol. v. T. ii. p. 267. Quod si verum est, nee potius conjectura, ex h. 1. ducta; (quae tamen ingeniosa videtar et admodum probabilis) non est, quod dubitemus, quin pessimus illc homo significetur, qui mali Principis gratia e servili conditione ad summum fasti- gium evectus est, et in quem Juvenalis etiam Sat. i. 26. sqq. et IV. 1 — 28. 108. 109 acerrime invehitur.

Equidem olim suspicabar legendum esse ^gypfius, atque vel aut Alabaudus, ut servi innuantur, qui ex ^Egypto et Caria (cujus urbs Alahaiida inf. in. 70. ct passim memora- tur) Romam sint deducti, ibique ad amplissimos honores ascenderint. Sed in re tam obscura ignorantiam profiteri malo, quam vanis incertisquc conjccturis indulgcre.

AD SAT. I. 173

EXCURSUS

AD SAT. I. 157.

Versus perobscurus, cujus et lectio et interpretatio tarn dubia est, atque tarn parum commode expedita ab editori- bus, ut Pithoeus profiteretur, nullum in his Satiris locum esse, quern ex Grammaticonim glossis minus grammatice intellexerit. Varietatem lectionis supra ad h. 1. enotavimus: nunc paucis recensebimus virorum doctorum explicationes. Nonnulli h. 1. ita legunt et intcrpretantur : lucehis s. ardebis, et latum media siilcum deducis arena, fvustra laboras, nota- tione tua ac reprehensione nihil omnino proficis; quod pro- verbii loco dictum arbitrantur, ut Graec. a/x.jU,ov (Mrgfiv, vel Lat. littus arare. (Cf. inf. vii. 48. 49.) Britamiicus : lacebis tunica molesta indutus tceda, igne, qua starites ardent, aut quia alligabantur stipiti circumjecto igne, aut quia, ut Se- neca Epist. XIV. scribit, per medium hominem agebatur stipes, ut per omnes artus emergeret ; et deducit suUum, aut quia forte unco trahebantur, aut quod damnati, et in media arena amphitheatri, ubi multi cremabantur vivi, (ut Atel- lanae poeta teste Suet. Cal. '17.) alligati stipiti pedibus sul- cum faciebant circum se volventes, terrore ignis admoti. Videtur itaque to deducit, secundum Atticam numerorum enallagen, pro deducunt positum accepisse, ut Grangasus, qui coll. Virg. Ge. in. 402. 403. putat, maleticos designari, qui unco tratti fuerint per arenam, et su/cum quondam im- presserint ; qua usus sit metaphora Lycophron in Cassandra, de Hectore tracto ab Achille, Asvpag ^imti]; yarofjioov 5»' «uAa- xog. Sic et vetus Schol. ' adductus cum per arenam trahe- retur, sulcum corpore suo fecit ; vel fossam, in qua stipitcs iiebant, in quibus ardebant.' Idem tamen hanc quoque in-

174 EXCURSUS

terpretandi rationem proponit : * Pone nobilem, iit Tigelli- num ; quod nisi facias, in rogum corpus tuum mittetur, in quo non jacentia corpora, sed ad lignorum parsimoniam stantia exuruntur. Unde putant dici : et latum media sulcum deducit arena ; quod parcus ustor subditi ligni inopia scrobe sub terra facto subcavet, ut ardere possit' — Farnabius sul- cum accipiebat de scrobe, ad necis adactae vel spontaneae necessitatem redactis vel ab aliis vel ab ipsis praeparari solita, forte ad evitandum casum acrxJjjw-ova in ipsa morte ; quo refcrebat Tac. Ann. xv. 67. Philostrat. vit. ApoUon. %. 8. Appian. b. Civ. iv. et Suet. Mer, 49. Cnf. tamen Lips, et Ernesti ad Tac. Ann. i. 61. — Flavins in Conjectan. Cent. I. versus transponendos emendandosque putabat hoc modo : fumant. Qui dedit — despiciat nos, Et latum media sulcum deducat areata. Idem et nobis aliquando in mentem venit, sed nunc minus arridet. — Is. Vossius ad Catull. p. m. 42. cum Ascensio fumat legi malebat, ej usque sententia Juve- nalis dixit, ab incensa tunica molesta tantam liquefactae taedae seu picis defluxisse copiam, ut latus etiam in media arena deduceretur sulcus, et ardens quasi formaretur rivus.— Lipsius ad Senec. de ira iii. 3. extr. ex vet. cod. legendum censebat, Et latus medium sulcus diducit arenam, quod pro- barunt Scaliger Emend. Temp. 1. v. et Ferrarius Elect, ii. 7. qui omnes sulcum intellexere de fossa in media arena, qua vivi cremati sint defossi et ad palum defixi. — Vir doctus in Miscell. Obss. crit. Vol. v. T. ii. p. 268. corrigebat: Et la- tum media sulcum signabis arena.- — In edit. Variorum Amst. 1684. haec reperitur nota : Si per parenthesin inserantur verba. Qua stantes— fumant, sensus erit concinnus, Lucebis in ilia tceda, et media arena, per quam tu cunis palo alliga- tus, vel, per quam corpus tuum trahitur comburendum, de- ducit seu deducet, (immo diducet i. e. patcfaciet, monstrabit latum sulcum : nee obstat, quod ultima syll. voc media nom. cas. sit brevis ; nam per pcnthcmimcrin brevis est producta licenter. Id cxemplo Virg. iEn. in. 464. firmavit Beckius in 01)ss, philol. in Sat. Juven. duas prioros (Altorfii 1732.) p. 9. ubi hunc cxistimuvit vcrborum ordincm esse ac sen-

AD SAT. I. 175

sum : Pone Tigellirium, statim lucebis in ilia facia, qua stun- ies ardent, et fiimant jixo s. aflSxo gutture, et ab qua taeda media arena (non amphitheatri, sed quaevis, cremando cor- pori subjacens) latum sulcum adipis cum pice mixti, et ex ustulato corpora descendentis, deducif, h. e. derivat, ut ap. Cic. de Div. ii. 105. et Viri^. Ge. i. 54. — Withofius olim conjiciebat, pix duett arena ; quod probavit Schraderus. — Jo. Fr. Gronovius, ab Henninio laudatus, verba poetas hoc sensu cepit : Fac eum vixisse aevo Neronis, et pro Mucio posuisse Tigellinura, nihil certius fore spondeo, quam ut luceat in ilia tajda molestas tunicae, et defossus in media arena sulcum latum diducat, vel mediam arenam sulco ape- riat ac dividat. Huic explication! favent similia loca Sen. de ira in. 3. extr. circumdati defossis (al. dejixis) corporibus ignes, cet. et Gell. III. 14. Homines defoderu nt Pceni in ier- ram dimidiatos, ignemque circumposuerunt : ad quas loca vid. Intpp. qui plura hujus crudelitatis exempla congesserunt. Sed hac ratione admissa reponerem : qui Jixo gutture fumant, vel fumat, Ut latum media sulcum qui diicit arena. Et ita poetam omnino scripsisse crediderim ; nisi forte totus ver- sus, quem salvo sensu obelo transtigere licet, interpolatrici manui debetur, et plane ejiciendus, non emendandus est.

176

D. JUNll JUVENALIS

SATIRA il.

U LTRA Sauromatas fugere hiuc libet, et glacialem Oceanum, quoties aliquid de moribus audent, Qui Curios similant, et Bacchanalia vivunt.

Jurat isthinc anfugere trans Sarmatas, et mare glacie concretum, quntiescumqne de tnoribus quiddam tentant imperiti vuldc, qui Jingimt Curios, et vitam ugunt Bac-

1 decet pro libet 16. — 3 similani scrips! pro simulant, usii quidem invito, ac

NOTiE

1 Ultra Sauromatas'] Cum video liy- pocrisim et flagitia ipsonim qui sapi- entes videntur, et esse debent, pro- fecto hinc niiirraie velini in longin- qiias maxime terras, adeo ciincta sunt Romae depravata apud Philosophos, Judices, Nobiles, Sacerdotes.

Sauromatas] Aliter Sarmatas, qui populi Boristhcnem inter ac Tanaim fiuvios, ultra paludein Ma^otideni, vagi, feri, equinum sangninem lacte luixtum potabant ; dicuntur ex Ania- zonibus oriundi, ut fuse narrat Hero- dot. 1. IV. de his Plin. iv. 12. et alibi. Gellius IX. 4. Illic hodie Tartaria parva, ct Moscovia; magna i)ars.

Glacialem Oceanum] Ad /i>nani ge- lidam, versus Polos, ubi propter assi- diium frigus terras steriles, et hinc rari incola% iitjue egentes ct miseri, parvo victitantes, proindcquc paruni viliosi.

3 durios similujit] Prirferunt vitam contincntem et sauctam, qualeni egit -M. illc Curiiis Dcntalus, Sabinorum, Samuitum, Lucanoruni, et Pyrrhi Re-

gis triumphator, interim vero Ro- mans frugalitatis norma juxta ac for- titndinis specimen, ut ait Valerius Maxinius iv. 3. Is oblatam ab hos- tibus ingentem pecuniae summam re- cusavit diccns, malle se aurum ha- beutibus imperare, quam aurum ha- bere. Et cum exegisset ex Italia Pyrrhum, e pra^da regia, quae exer- citum urbemque ditavit, ille attigit nihil. Porro decretis a Senatu po- pulo septenis cuique jugeribus agri. Curio vero quinquaginta ; is popula- ris assignationis ac mcnsurae modum excedere noluit, paruni idoneum Rci- pul)licae civem cxistiuians, qui eo quod rcliquis tribueretur contentus non esset. Idem fere narrat Plinius xviii. 3. Curii quidem post trium- plios nota concio est, inquit, perni- ciosiim euni iiitcUigi civem, cui sep- tem agri jugcra non essent satis.

Jiacclumalia] In cpiibus seminarium onmis spuicitiie ac turpitudinis, ut videre est apud Liviuni xxxix. 8. ct sequent.

SATIRA H.

177

Indocti primum ; qiianquam plena omnia gypso

Chrysippi invenias. Nam perfectissimus horum est, .5

Si quis Aristotelem similem, vel Pittacon emit,

Et jubct archetypos pluteum servare Cleanthas.

Fronti nulla fides. Quis enim non vicus abundat

chantium: ctsi cuncta reperies referta gypso Chrysippi. Etetiim pracipuus \nt<ir illos extat, si qimpiam pretio comparat similitiidinem Aristotelis aut Pittaci: ac mandat armario cusludirc primos typos Cleanthis. Non est uUa faciei fidttcia.

refiagg. Diomedo i. pag. 3G2. Gion. Diatr. Stat. c. G. et Ernest! ad Cic. Invent, i. 28. ad Tac. Germ. 9. et vit. Agric. c. 10. sed etymologiaac vi verbi id postulante, et faventibus Ubris, nonnniiquam omnibus, v. c. in Tac. Germ, c. 9. Assentiunlur nobis Heyne ad Virg. Ain. xii. 224. Bartii. ad Claud. Ruf. ir. 81. ad Stat. Theb. iv. 261. Schcller in Lex. et preeceptis styli, ac alii. — 4-6 desunt 13, Post vivvnt v. 3. punctum posui pro commate. — 5 invenias restitui pro i«irnies ex 10. 11. 14-17. 19-25. 45-G9. 71-74. 77-80. est ejectum ex 25. 46. 47. 48. .50. 54-60. 62. 64-67. 71-76.— 6 Pictacon 10. 22. 45. Pitacon 19. 20. 57. 59. 67. Pithncon 26. Pytacon 25. Pyctacon 24.-7 pluteum, v. Ex- cursus iii. C'/ean^ftos 54. 58. 75. 76. C/faH<as 60. 64. 65. Cleantes25. Cleantos 47. 50. Cleanthas 13. 26. 27. Cloantas 10. 16. 17. 19-24. 45.-8 Fronti pro

NOTiE

4 Indocti pnmmn'] Nam vere docti sunt, qui et bene decent, et vivunt pariter.

Quanquam plena omnia gypso"] Docti volunt audire nonnunquam, eo quod studiose conquirunt doctorum viro- rum perfecta simulacra. Quasi vero.

Gypso] Imagines e gypso, qua? Chrysippum ejusque similes Sapien- tes repraesentant, coUocant in Biblio- thecis, et hinc videri volunt Chry- sippi sectari virtutem et sapientiam.

5 Chrysippi] Vide Persii Satiram vi. vs. ultimo.

Perfectissimus horum, ^-c] Inter illos indoctos praicipuus ac princeps.

6 Aristotelem similem, vel Pittacon] Si quis effigieni habet in musaeo suo, valdc similem Aristotcli, vel Pittaco, aliisve Sapientibus, quse ad vivuni expressa lactaque existimctiir.

Aristotelem] Cui non notus is Pla- lonis per annos viginti Discipulus, Alexandri Magni Praeceptor, Pevi- patelicorum Princeps, ob ingenii et eruditionis portentnm, Natiir* Ge-

nius appellatus ?

Pittacon] Pittacus Mityleneus unus e septem Sapientibus, rexit feliciter Mityleneorum Rempublicam annos decern, ac deinde sponte oblatam ul- tro abdicavit. Is inter alia, hac praecipiebat : Amico ne maledic, ne inimico quidem. Pudicitiam ania. Veritati stude. Tempus nosce. Di- cebat, Necessitati nee Deos reluc- tari ; Principatu virum cognosci ; Ditficile esse invenire frugi virum ; Nee sine labore maximo quemquam fieri bonum, &c. Floruit circa Olym- piadem quadragesimam secundam, vixit annos septuaginta, sepultus in Lesbo. Diog. Laert. i. 5.

7 Archetypes] Prototypum, origina- 1cm, ut aiuut, effigieni.

Pluicum] Vide Persii Satiram i. vs. 106.

Cleanthas] De eo dicara ad Persii Satiram v. vs. 64.

8 Fronti nulla Jides] Alii Codices ha- bcnt, frcntis. Id est, nulla fides ha- benda speciei externae rerum.

Delph. et Var. Clas.

Juv,

M

178

D. JUNII JUVENALIS

Tristibus obscoenis? Castigas turpia, cum sis

Inter Socraticos iiotissima fossa cinaedos. 10

Hispid a membra quidem, et durae per brachia setae

Promittunt atrocem animum : sed podice levi

Cseduntur tumidae, medico ridente, mariscae.

Barus sermo illis, et magna libido tacendi,

Atque supercilio brevior coma. Verius ergo, ' 15

Nam quce regio non scatd sereris itnpudicis ? Damnas obsccena, quando tu es fovea vvlgata inter Socraticos* * Hirsuti quidem artus ac pilirigidi in brachiis poUicentur mentem severam. * * Isti raro loquuntur, atque ingens siltndi hahent desiderium, et capilUtium supercilio brevius. Itaque Perilomius magis sincere ac simpliciter agit.

Frontis reposui ex 46. 48. 49. 50. 56. 59. 60. 64. 65. 69. 73. Certe doctius est. — 10 Sotadicos — cinados emend. Leopardus Ernendd. xm. 10. ut ita dicti sint a Sotade, obscceno scriptore, hs ^p|e irpiJoros KivaiSoXoyuv, de quo vid. Strab. XIV. Athen. xiv. Snidas, Tbys. ad Gell. vii. 9. Columna ad Ennii Fragni, p. 291. Martial, ii. 86. 2. et Ii;tpp. Pliii. Ep. v. 3. Sed vulgatam lect. pra?ter alios tuetur Rutgers. Var. Lect. vi. 13. cum Socraticum dogma exagi- tarit etiam Martial, ix. 47. al. 48. et Socraticos pccdicones ex astris arcessiverit Finnic, vii. 14. Socrates autem dim iraiBtpacrrlas insimiilatus sit, quod no- tum ex Laert., Plat, in Apol., Luciano, Senec. Ep. civ. et de vita beata c. 27.— 12 levi ubivis scripsi pro kevi, quoniam respondet Gra?co \f7os, si prima syll. producitur.— 13 marissce 13. macastte 16. — 14 Raro 67. libido 17. 19-22.

NOT^

9 Tristibus obsceenis'] Homiiiibus tris- titia vultus et frontis specie gravita- tem morum et Cnrii castimoniam praeferentibus, dum Bacchanaliuni impudica imitantur facta et obscoe- nitates.

Cusligas turpia, cum sis, S^c] Ilium oportet omni carere vitio, qui casti- garc vitium atque vitiosos repre- hendere vult: ut eloquitur Tuliius in Sallust.

10 Socraticos'] Legunt alii Sotadicos, a Sotade Cretensi Poeta, qui Phly- acas scripsit, sive de Cina^dis, ex Suida. Alii intelliguut ipsum Socra- tem, qui male audiit apud miiltos quasi pa^derastes. Aristoplumes la- cerat Socratem ac discipiilos ejus, cum sit et ipse pcjor pleri.s<]uc, in- quit vetus Schol. Vide Persii Sati- ram iv. vs. 2.

Nutissima fossa'] Sentina vitionmi, et eo nomine cognitus es cuivis: nee

aliter interpretari licet aut libet, ob castitatis reverentiam.

11 Hispida membra quidem, Sfc] Neglectus exterior cultus, et pilis hir- suta membra corpus robustum indi- cantia, fortem pariter animum spon- dere videntur ; verum e contra tibi accidit : nam exteriori virtutis simu- latione flagitia celas.

14 Rarus sermo illis, ^c] Nam et affectata haec taciturnitas ad morum gravitatem pertinet simulandam; si- cut et attonsum caput, ad Stoicam severitatem.

15 Supercilio brevior coma] Comam alcre probrosum cum esset, Stoicis caput ad cutem tonderc solemtie erat. Vide Pers. Sat. in. vs. 54. Turnrb. XV. 17.

Verius ergo, Ifc] Ergo tolcrabilior improbitas Periboniii, qui sese ostcu- dit qualis est.

SATIRA II. 179

Et maftis ingenue Peribomius. Hunc ego fatis

Imputo, qui vultu morbum, incessuque fatetur.

Horam siraplicitas raiserabili>s ; his furor ipse

Dat veniam : sed pejores, qui talia verbis

Herculis invadunt, et de virtute locuti 20

Clunem agitant. Ego te ceventem, Sexte, vercbor?

Infamis Varillus ait. Quo deterior te ?

Loripedem rectus deridcat, vEthiopem albus.

25. 57. 58. 60. 64-67. 75, 76. Nil interest.— 16 Verius hiis vivit Peribomius 13. oniisso vs. 15. Perhibonius 26. Peiihonius 4. 5. 6. 11. 19. 23. 24. 25. 27. 45-48. 50. 54-69. 71-74. Pevibomius 1. 2. 3. 10. 12-17. 20. 21. 22. 49. 70. 75. 76. 77. Nonien forte efficttiin ex Or. irepi^wfxtos, <nu circa aramest, (Archigallns) non €x /3a)/uo\({xos, sciirra, quod Calder. pulabat. Vetiis Scholion est: ' iiotuen Archigalli cinaedi, queni mag^M^Kw (forte ^aWum s. gallulum vel potiiis matulam) eonspurcatum dicinius, qui pnblice impudicitiani perpessus (f. piofessus) est.' — 17 quein pro qui legenduin crediderim: hunc morbuin, quern vultu inces- suque fatetur, ego fatis imputo. — 18 Hnjus — huic furor 13. iis furor 22. et furor 25. — 21 ceventem te 21. 22. verebar 16. Ex hoc versu in 13. diio facti : Clunem agitant, venerisque novo merguntur in actu. Vituperans ego te ceventem, Sexte, verebor, — 22 Viriilus 13. Varilus 73. Verillus et Bariilus al. cum dett-

NOTjE

\6 Peribomius^] Alii, Pm&onJKs; fa- et Curios simulant, et Bacchanalia

mosus nepos, frontis perfrictae, ac vivunt. pcrditaE turpitudinis. 18 Horum simplicitas miserahilis]

Hunc ego fatis imputo'] Fatalem Nam ii stiipent vitio, ut habet Per-

ejus auimi puto cojcitatem, qui sua sius Sat. in. nescinnt quid perdant,

palam vitia profitetur. Ex Astrorum et hinc carere videntur culpa, et ob

dominantium necessitate, aut ex fer- furorem mereri ?eniaiii. rea fatoruni vi iinprobus ille esse 19 Verbis Herculis] Dignis Herciile

videatur: at tu ex prava et maligna cum virtutis iter arduum raalnit in-

voluntatt, qui iniprohitafem occultas. gredi quam vitiorum proclive. Vide

17 VuUumorbum, incessuque fatetur] Persii Sat. v. vs. 35. Speculum mentis est facics, et taciti 21 Te, Sexte, rerebor] Te perinde

oculi cordis fatentur arcana, iuquit ac ego infamou), licet forte ignobilis

D. Hieron. nobilem scilicet verebor?

Morbum fatetur] Impuras afFectio- 22 Varillus] Homo nequam ot fla-

nes ostentat oculis, frontc, incessu; gitio.-us.

non eelat, ut faciiiiit ii qui vultu ad 23 Loripcthmrectusderideat,Sfc.] So-

severitatem composito, ac incessu Ins ille culpet aliorum vitia, qui sine

gravi, alios se luonstrant quam mA, vitio est. Nee cnim decct ut varicu*

180

D. JUNII JIJ\F.NAT,IS

Quis tulerit Gracchos de seditione querentes ? Qiiis coelum tevris non misceat, et mare coelo, Si fur displiceat Verri? liomicida Miloni? Clodius accuset moechos? Catilina Ccthegum? In tabulam Syllae si dicant discipiili tres?

•^.j

expostulantes de tumultu 1 Quis non confundat ceelum cum teiris, et tuarc cum coelo ; si raptorem damyiet Verres, homicidani 3Iilo, Clodius vitupei-et stuprutores, Cethegum Catilina; si contra Syllw kf^es loquantur tres ejua discipulii Qualis

rior sit 13. — 2-1 ante vs. 23 legitur in 19. et plane excidit ex 17. et 20. quo- iiiam seqiiens versus idem priiicipium habet : quod millies factum decent Burm. ad Lucan. ix. 907. Doivili. ad Chariton, vi. 4. p. 552. Drakenb. ad Liv. IX. 11. 11. etSchradei- in Obss. p. 7. Conf. inf. ad in. 69. vi. 191. 483. viir. 159. 160. X. 294.295. etxvi.9. Gracos22. Graccos 64. ut passim in nummis, unde banc scripturam probabat Nic. Heins. ad Sil. iv. 495. Sed vid. quos ibi Diakenb. laudavit, Cic. Orat. c. 48. Quintil. Inst. Orat. i. 5. et Ciiaris. Instit. Gram. i. p. ni. 78. Aspiratio usu recepta. loquenles pro querentes 15. — 26 Post ]'^eni iuseritur si in 45. aut in 13. 65. et atque in 68. 70. Sed hia- tus Juvenali frequens. Cf. sup. ad i. 151. — 27 Cladius 13. Claudius 11. 13. a m. sec. 15. 21. a m. sec. 22. 45. non improb. Schurzfl. quia talia narret Suet. Sed famosum ilium P. Clodium notari, vix est quod dubitemus. C/odit autem ex eadem gente Claudia fiierunt. Veteres enim Romani au plerumque pro- nuntiarunt o: unde noraina ilia nihil ditferunt, ct sa^pe perniutantur. Cf. mox ad vs. 36. — 28 abest a 13. tabula 16. Scyllce et si 14. — 29 ^uper erat

NOTjE

varicum, niger nigrum dcridcat. Lo- ripes dicitur is, qui pedes in nioduni lori tortos liabet.

JEthiopem] Macrob. de Somn. Scip. 11,10. ' Vicinia Soils,' inquit, 'usque ad speciem nigri coloris exussit yEtlii- opas, torridae nimirum Zonvt> subjec- tos.' Plin. II. 78. ait ilithiopas vicini sideris vapore torreri, adustisque si- miles gigni. Hos aiunt ortos a (;hanii filio Clius, quern Hebraicc nigrum interpretaiitnr. Multa i\e ^Tlfhiopibus Diodor. Sicul. iv. 1.

24 Quis tulerit Gracchos, Ifc.] Exem- plis conglobatis illiistrat quod dixit.

dracclMs] El ipsos seditionibus et rebus novis semper studeiites. Tibe- rius Gracchus Tribunus plebis pro- rogari sibi potcstatem et Magistra- tum cnpicns seditioueiii movit, Capi- tolium pctiit, ubi oppressus est a Scipione Nasica, tjusque cadaver in

Tiberim fuit projectura. Cains autera Gracchus accitus a Senatu ire noluit, imo arniata familia .\ventinum occu- pavit: unde fugieus sen ab ipso seu a servo interemtus est. Aiirel. Victor dc VirisIlliMribus. Plutarch, in eorum Vita.

25 Quis ceelum terris, i^c] Quis non exclamet prae indignatioue, ut est apud Terentium, *0 coelum ! o terra! o maria!'

26 Verri] Siciliac depraedatori,dum ibi esset Proconsul.

Miloni] Qui P. Clodium interfecit.

27 Clodius] Adulteriis,incestis,aliis- quc flagitiis famosus. Cicero pro Milone, et alibi.

Catilina Cethegum] Quandoquidcm ambo aM|ue patriae iiostes, aequo sce- lerib'is infamcs, ct ojusdem conjura- tionis participes et conscii.

28 In tabulam Sijllce] In qua pro-

SATIRA II.

181

Qualis erat nuper tragico pollulus adulter Concubitu, qui tunc leges revocabat amavas Omnibus, atque ipsis Veneri Martique Uraendas, Cum tot abortivis foecundam Julia vulvam Solveret, et patruo similes effunderet offas?

30

hand ita pridem erat adulter ijiqninalus tragico stupro, qui turn resiiiuehat decreta anutis acerba, et TVj/eci etiam Martique mctuenda: quando Julia fertilem uterum exonerabat tot aburtiiis, et ejiciehat offas patruo consimiles. Ergo numquid non

tragico quidam p. a. li. tragico 7iuper 10. 16.17.19-22. 26.74. qiiod concin-

nius videtiir. — 30 revocaret 16. 46-50. 54-69. 71-74.— 31 ipsi 13.

revocarat 10. 11. 14. 15. 17. 19. 20. 22-25. 27. a m. sec. 63. Marti Venerique 16. — 32 Dum

NOT^

scriptionis leges erant scripts?. De Sylla jam dixinnis Sat. i. vs. 16. Vide Appian. Flor. iii. 21. Valer. 3Iax, IX. 2,

Discipidi tres] Triumviri libertatem et Rcmpiiblicam, pariter ac Sylla fecerat, opprinieiites, an Sylla^. ty- rannidem inscctari ansiutP Carsar, Pompeius, Crassus, qui Syllas t'uere discipuH : aut certe Augustus, Lepi- dns, Antonius, qui per cruentum fce- du3 juncti cum Rempublicam inva- sissent, Syllara imitati, Senatuin ct Equestrem Ordinem proscripsere. Vetus Schol.

29 Nuperl Vox ista satis innuit non iutelligendum hie Claudii Imperatoris cum Agrippina incestiim, de quo Ta- cit. Annal. xii. rauito minus Caligu- lam sororem consuetudine abuten- teni, ut refert Suidas.

Tragico] Scelerato, nefando, Tra- gcedia digno. Sic Phaedrae noveicne ill Hippolytum amor, et Thyestte cum iErope Atrei sui fratris uxore adulterium, Tragosdiarum argumcuta iiiere. Seneca.

Adulter] Procul dubio Domitianus, qui Juliam fratris Titi filiam alii col- locatam ultro corrupit ; quin ct causa mortis illi extitit coactiv conceptum abigeie, ut ait Sucton. Domit. c. 22.

30 Qui tunc leges revocabat amaras]

Cui primum pudico adulatur Martial. Epig. IX. 7. postea vero qua; vetabat infanda ipse perpetravit.

Leges amaras] Juliam Legem con- tra adulteros, de qua jam Satir. i. Item aliam, qua mares vet nit castra- ri, ut liabet Sucton. Domitian. cap. 7. Martial. Epig. vi. 2. sic adulatur Domitiano : * Lusus erat sacrae con- nubia fallerc tedae, Lusus et immeri- tos exsecuisse mares, Utraque tu prohibes, Capsar,' &c.

Amaras] Impuris hominibus nempe, et mangonibus, de quibus Martial. Epig. IX. 7. ' Non puer avari sectus arte jNIangonis Virilitatis damna mce- ret ereptae. Nee quaiu snperbns computet stipem leno, Dat prostituto misera mater infanti.'

31 Veneri Martique timaulas] Ut- pote Diis adulteris, qui et a Vulcano deprehensi vinctique, aliorum Deo- rum ludibrio expositi sunt, ut aiunt Fabulatores.

32 Julia] Titi filia, Domitiani nep- tis, de qua modo.

33 Sokeret] Partum abigens toties, at tandem ea ratione sceleris poenas luens, ut mox diximus,

Offas] Est proprie carnis frustum: hie vero signiticat embryones et im- maturos f(etus, Homitiano patri simul et patruo similes: alii ciplicant, in-

182 D. JUNH JUVFNALIS

Nonne igitur jure ae merito vitia ultima ticlos

Contemnunt Scauros, et castigata remordeut? 35

Non tulit ex illis tor\Tim Laronia queiidam Clamantem toties: Ubi nunc lex Julia? dormis?

legitime et juste Scauros cxtrema scelera dissimulanles aspernantur et redargmini cnndemnata. Laronia nan passa est qmmpiam de istis torro vultii scppius vocife- rantem: Ubi es modo lex Julia? An somno indulges? Ad gMcni lesponilit ilia

60. — 36 hypocritam pro ex illis 13. Laronia 4. 6. 14-17. 20. 21. 22. 23. a m. pr. 27. 46-55. 58. 61-82. lit ap. Martial, ii. 32. et Gniter. Inscr. p. dcxlvi. 2. Latonia et Latronia quidam libri, nescio qui, si fides habenda Ascensio, et Turnebo Advers. xv. 17. qui posterius probabat, qnod etiani apnd Martial. 1. 1. in libris Mss. reperitur. Laumnia 2. 3. 5. 10. 11. 13. 19. 23. a m. sec. 24. 25. 20. 45. 56. 57. 59. 00. 65. duo codd. Mss. viri docti in Misc. Obss. crit. Vol. V. T. II. p. 209. et quidam libri in Martial, 1. 1. ubi v. Rader. Beckius in Obss. philol.in Juven. Satt. duas priores (Altorf. 1732.) p. 15. ' Lauronia,' inquit, ' in Laronia facillinie pernnitari potuit tribus qnidcni modis, quibus au in 0, M, «o ininiutari potest. Sicut caudex in codex, caulis in colis, saurex in sorex, ita Launmia in Loronia mutatnm, ex quo Laronia procul dubio factum est. (Cf. sup. ad vs. 2". et inf. ad in. 112. et vi. 345.) Pro cluudo veteres dixere cludo, qnod adhuc legitur in codd., et ex compositis occhido, concludo, patet ; hinc Luronia quoque, pro quo propter similitudinem rod a et u in lite- ris minusculis lectum Laronia. Laomtdon nunc est pro Laumedon, Laodicea ]^T0 Laudicea, observante V^oss. in etyniol. ita forte Laoronia pro Lauronia, quod imperitus librarius ejecta litera o in Laronia coiitraxit. Lauron vero est urbs Hisp. Tarrac. ubi Fonipeius a Caesare virtus est caesus. Lauronia itaque civeni hujus urbis, vel inde oriundani, significat: nam poi'tis solenne est, victis personis a loco nativitatis nonien iniponere, ut Sybaris apud Horat. Od. I. 8.' quondam 26. — 37 lex nunc 15. — 38 Atque ita subridens 14. 17. 19.

NOT/E

star Domitiani deformes. tu et indignabundo, torvis ocnlis.

34 Nonne igitur, 5fc.] Qujp cnni ita Laronia] Alibi logitnr, Lauronia, sint, an non jure detestamur hypocri- alibi et Latronia, niulier sen meretrix tas, Scauri similes ? verbis procax, et nuniniis potens, de

Vitia ultima] Id est, suprcmae iin- qua Martial. Epig. ii. 32. ' Abncgat

probitatis. et retinet nostrum Laronia servuni;

35 Scauros] M. iEniilins Scaurus, Kospondes, orba est, dives, anus, liomo noljjlis, impiger, factiosiis, po- vidua.'

tentiae, honoris, divitiarum avidus, Quendnm] Ad versus inipnras nn2-

ceterum vitia sua rallide orcultans. licres debaccliantem.

Sallust. de Rello Jugurth. Vide As- S7 Lex Julia] De ea jam supra ad

con. Pcpd. vs. 30. a Julio Ca^sarc dicta lex plnra

Castigata remordent] Nonne merito capita complectitur,et phires titnlos,

vitiosi quando a vitio^is acquc mor- dc Ambitu, de Annona, de Repetun-

dentnr, eos remordent, roprrhcnsi dis, Sec. De adulteriis aiitem ooer-

reprchendiint, ac virissim castigant? cendis non solum tcmeratores aliena-

30 Ex illis] Ex hypocritarum nn- rum nuptiarum gladio punit, sed et

mero et farina. cos, qui cum mascidis nefand-im libi-

Torrum] Srvcra fronte, asppro \ nl- dinem exercere ondent ; &e. I. i\.

SATIRA II.

ia3

Ad qiiem siibridens : Felicia tempora, quae te Moribus opponunt! Habeat jam Roma pudorem! Tertiiis e coelo cecidit Cato. Sed tamen imde Ilaec emis, hirsute spirant opobalsama collo Quas tibi? ne pudeat dominum monstrare taberna:.

40

modice ridens : O so'cuhim fortunatum, quod te comniittit contra piavos morfs / Nunc Roma verecundia stiffundatur: en tertius Cato ex Olympo delapsus est. Af- tamen unde ista comparas opobalsama, qua tibi pilosa cervice exhalant ? Nepigeat

20. 21. 26. 68. 70. 75. 76. 82. Ad quern subridens 10. 15. 23. 24. 25. 45-67. 69. 71-74. 77-80. lit ap. Virg. JEn. x. 742. qiiam lectionem revocavi, quia ct doc- tior est, et optimoiuni librornm auctoritate firmatnr: nisi foite ex Virg. 1. 1. niargini ascripta et textui deinde illata videri possit. Ad quern Ha subridens 11. 16. 68. piob. Schurzfl. et omnino suspicari licet, ex hac lectione reliquas o?<e ortas. Sed nostiam Beckius 1.1. non male ita defendit: 'Cum scrip- turn esset antiquitus, ad quern subridens, superflua vox ita vel intelligenda tantum, vel nasutulo cuidam necessaria visa, postea ipsis poetae verbis inserta fiiit: deinde elidente eo, qui dictabat, syllabam quern, scribens audivit atquita, et sic atque ita scripsit.' Ad quce subridens 27. quod exquisitius videtur, et in quibusdam libris etiam legitur ap. Virg. 1. 1. probante Nic. Heins. Adque 22. — 39 exponu7it 73. jnidores 47. 55.— 41 tibi ab pro emis 13. — 42 7iec pudeat 23.

Tnstitnt. de publ. Jud ab Alex. iv. 1.

Dormis] An manes inutilis quando tot punienda mulierum adulteria? Expergiscere.

38 Ad qtiem subridens'] Alii Codices habent, Atque ita subridens: per ama- rum et salsunijocum ulciscitur Laro- iiia, et viros insectatur.

Felicia temporal Ironice.

39 Opponunt] Nascitecerunt,etsta- tuunt quasi niurum firmissimum ad sistendos t'rangendos(iue vitiorum in- ciirsns, gravitate tua ista Censoria.

Habeat jam Roma pudorem] Coram te scilicet, ut olini prjesente Catone, in Floralib. Vide Persii Satiram v. ad vs. 178.

40 Tertius Cato] Gravis et severus inorum Censor. Tertius vero, quia duo fuere insigues hujus nouiinis viri ; alter M. Calo a censura cognotnina- tus, alter M. item Cato Ceusorii pro- nepos, qui bello civili se ipse intere-

T^OTJE Vide Alex, niit Uticae in Africa, unde Uticensis dictus. Plutarclius, et alii. Jlacrob. lib. II. in Sumn. Scip. cap. ultimo, Catones anibos otiosis pariter et actu- osis virtutibus inclaruisse ait.

Sed tamen unde, Sfc] Nimiruui Cen- sorem agis verbo tenus, at re mollis es et effceminatus, proiudeque flagi- tiosus : ut iiotant unguentis delibuta cervix, et opobalsama; quamvis pilo- so collo vir appareas, et videri velis.

41 OpobnLsatna] Ab onhs succus, et /SaAo-a^wf balsajitum. Vide Plin. xii. 25.

Spirant] Odorem suavissimuni spar- gimt.

42 Ne pudeat dominum monstrare ta- bcrna:] Quirso nobis indica rayropo- laiu, a quo possimus et nos tani boni odoris uugucnta cmere. Certe fomi- nas ista dccebunt magis qnam te vi« ruiu.

TabLrn(c] In qua emisti tarn pre- tiosa balsaraii.

184 D. JUNII JUVENALIS

Quod si vexantiir leges, ac jura, citavi

Ante omnes debet Scatinia. Respice primum,

Et scrutare viros : faciunt hi plura ; sed illos 45

Defendit numerus, juncteeque umbone phalanges.

INIagna inter molles concordia. Non erit ullum

Exemplum in nostro tarn detestabile sexu.

Tasdia non lambit Ciuviam, nee Flora Catullam:

Hispo subit juvenes, et morbo pallet utroque. 50

indicare magistrum officiiice. Quod si excutiuntur decrcta, et sandiones, njferri pra ciuictis oportet legem Scantiniani. Viros prima contemplare atque examinn. IIU plura perpetrant : at istos tuetur nmltitudo ac turma: scuto conjuncta. Summn est consensio inter effwminalos. Niillum extabit exemplum adco vefandum in sexic

non pudeat 26.-43 Quid si 13. etjwra 23. 46. 48. 49.— 14 Scatinia rece^i e 10. 11. 13. 15. 17. 19. 20. 21. a in. sec. 22. 23. 25. 26. 27. 45. 49. 50. 52. 53. .56. 57. 59-62. 64-69. 71. 72. 73. 79. 80. probantt. Christio in hist. legis Scatin., Hoftmanno (Comni. ad leg. Jul. de adult, i. 26.), Beckio 1. 1. et al. Scantinia I. 40. 47. 4S. 51. 54. 55.58. 63. 70. 74-78. 82. piobb. Britan., Lubino, Giang. et Schurztl. Cf. Ferrar. ad Cic. Phil. iir. 6. et Interpp. Sueton. Dom. 8. et Quintilian. Institut. iv. 2. viif. 4. Statinia 16. Schatinia 24. — 45 faciunt ii plura 11. prob. Sclmizfl. — 46 tinctaque 23. a m. pr. — \'^fragili pro nostro 13. — 49-62 desuut 13. Terfia 27. 60. 64. TedealG. Tcedia 17. Teclia 21. Media

NOT^

43 Quod si vexantur leges'] Si exci- intiis inspice, qnot eheu flagitia de- tantur, si ad executioneni revocan- prehendes?

tur, sane pra? ceteris vigere debet lex Illos defendit numerus] Quia plures

contra viros infandje libidini servien- sunt, et numero prsevalent, hinc im-

te? rite constituta. pune peccant illi, et inuiti abeuiit,

44 Scatinia] Lex lata adversus Sea- etsi gravioribus panis obnoxii. Luca- tinium ejusque similes. Valerius nus. ' Qiiicquid multis peccatur, in- Max. VI. 1. n. 7. sic habct: ' M. ultum est.'

Claudius Marcellus iEdilis Curulis C. 46 Juncteeque umbone phalanges] Me-

ScatinioCapitolinoTribunoPlebis ad taph. a re niilitari, in qua milites

popuhim diem dixit, quod filium suum conglobati urbis obsessa; muros ag-

de stupro appellasset Citatus ille gressuri sublata supra caput scuta

Scatinius Reus uno teste qui tentatus scutis conjungunt, ac testudine facta

erat, damnatus est.' Suetonius, Lege ab hostium tclis tuentnr. Vide Lips.

Scatinia quosdam ex utroque ordine a Epistolic. qua;st. Lib. iv. Epist. 13.

Domitiano condemnatos ait. c. 8. magis vcro ejusdem Poliorcet. lib. i.

Domil, Statuebat ilia, ut qui inge- Dialog. 5. et 8.

Duum stuprasset, decern millia scster- 47 Non erit ullum exemplum, ifc]

tium solveret. Noster mulicbris sexus nihil agit ita

45 Scrutare viros] Hypocritas illos detestaudum, ut est id quod viri inter et Cen>oriam gravitatcni oitcutantcs so perpetrant.

SATIRA II.

IS6

Numquid nos agimiis causas? civilia jura Novimus? aut ullo sirepitu fora vestra movemus? Luctantur paucae ; comcdunt colipbia paucte. Vos lanam trahitis, calathisque peracta refertis Veliera : vos tenui pro'giiantem stamine fusum Penelope melius, levius torquetis Arachne :

55

nnstro* * An nos causas peroramus; Leges Civiles scimiis ; vel agitamusfora vestra crepitu uliqiio] Non midtce cerlaut, non mult(E coliphia manducunt. Vos netis lanam, et in copliinis veliera absoluta reportatis. Vos fusum subtili filo gravidum solertius volvitis quam Penelope, et agilius qiiain Arachne ; quale peragit con-

75. 76. Cluvam 23. a m. pr. Cliviam 23. a m. sec. — .'SO Hippo 1, 56. 70. 74. 81. 82. Sell Hispo rcstitui ex 10. 11. 1.5, 16. 17. 19. 20. 21. a m. sec. 22. 23. 24. 26. 27. 45-55. 58. 61-69. 71. 72. 73. 77-80. Hoc nonien memoratur a Tac. Ann. i. 74. Gniter. Inscript. dxcvii. 1. forte et Cic. ad Div. xiv. 1. Ispo 14. 25. 57. 59. Hyspo 21. a m. pr. Ipso 60. 65. 75. 76. subdit 47.-52 fora nostra 23.— 53 colUphia 61. 62. 63. 68. 69.71.73. co/i/;j/i(a 23. 24. colephia i9. caliphia 77. colunphia 16. luctilia 15. — 54 trahitis lanam 21.22. 68. calatisque 21. 22. — 56.57 transpositi in

NOTiE

51 Numquid nos agimus causas'\ Nos mulieres vironim officia non invadi- mus; cur, o viri, occnpalismuliebria?

52 Fora vestra] Vobis propria, et viris convenientia, non foeminis, ut patet, non attentamus : nee enim Ju- ris captamus scientiani, aut in Foro causas agimus. Valerius Max. viii. 3. foeminas aliquot affert ausas in Forum venire, et ibi apud Judices perorare; nimirum Amoesiani, Afra- niam, Hortensiam ; quibus et eo no- mine inusta impudentiac nota.

53 Luctantur pauc(e}\'nle Sat. I, vs. 22. VI. vs. 245. et seq. Martial. Lib. Speclac. Epif?.6.

Coliphia'] Horum mcniinit I'iautus in PcrsitScen. 3. et Martial. Lib. vii. Epig. 66. panes alliletarum tuisse di- cuntur, appcllati sic co quod eoruni membra, Gr<»ce/cai\a,rcddant i(pia, id est, robusta. Pani-s ainnt cum reccn- ti caseo comniixtos liiisse coliphia. Alii etymologiam deducunt a kuWi^, quod pastilli sen placeutiv genus ceic-

bratur Atbenteo lib. iir. Item xiv. 13.

54 Calathis] Quidam ainnt calathum proprie diciquasillum seu sportellam, ubi reponuntur lanaj tinctae et pur- purejp, GriBcis kuXAt].

Peracta refertis] Diurnum pensuni quotidie refertis, et veliera evoluta seu pertexta.

55 Prccgnantem] Filo turgeutem cir- cumvoluto.

Stamine] Vide quaj notabimus Pers. Sat. VI. vs. 73. ad vocem truma.

56 Penelope] Ulyssis uxor lanificii peritissima, quae procos absentc viro sapienter elusit, eis se promittens ob- secuturam absoluta tela, quam singu- lis noctibus retexebat.

Levius torquetis Arachne] Alii le- gunt, melius.

Arachne] Lydia puella, qua^, ut fa- bulantur, in certamen artis textoriae Palladem ansa provocare, in arane- am transformata temeritatcm luit. Ovid. Metam. 6. Ceterum Arachuc

186

D. JUNll JUNENALIS

Ilomda quale facit residens in codice pellex.

Notiim est, cur solo tabulas impleveiit Hister Liberto ; dederit vivus cur multa puelloe.. Dives erit, magno quae dormit tertia lecto. Tu nube, atque tace : donant arcana cylindros.

60

iuiina iticulta scdens in stipite. Compntum est qnare Hister codicillos repleverit uriu liberto, et quarc vivens plurima donarit adolesceritulce. Opulcnta erit, qxue £ubnt tertia in cubili amplo. Tu matrimoniiim contrahe, et site: secreta dunt

21. melius levins 28. et al, melius, melius 46. 48. 49. 61. 62. 63. 65-69. 71-74. mdlus meliusquc 19. Aragne 21. 22. 26.-57 cortice 2. 3. 5. 6. 7. corthice 16. cotice 19.-^8 soli 19. 20." 22. 23. a in. sec. 26. 45. 50. 59. 64. 68. 74. Hijster 21. am. pr. 23. 24. 45. Ister 22. — 60 Dives eris magno qua dovmis tertia lecto

NOT^

Unnin ac retia invenit, fnsos autem in lanifkio Closter Arachues filins, auc- tore Plinio, vii. 56.

57 Codice'\ Tnincus eratligneus, cui alligati insidebant servi, et operi va- cabant.

Pellex] Ea proprie dicitiir qiiep pel- licit et praeripit uxori smim viruin. Pro famnla liic poni contendiint ali- 4ui, qiiippe cnni hero S£ppe adulteriiim cominittebant servae : has vero depre- bens2P a matrefaniilias dure habtban- tur, et ad arboris trunoini alligatae cogebantur lanificio insistere.

58 Notum est, cur, ^c] Sic Eel. 3. Virgilius, ' Novimus et qui te.'

Solo tabulas impleverit Ulster liberto] Ubertusnimiruiu impudicii.s,flaj;itioso domino nefarie obsecntus, tabulas ♦•jus testamenti unns iniplct; cum in mercedcm sceleris hupres ex asse scri- bitur.

Hister] Hister Pacuvius Sat. 12. TR. 128. bonio dives, et Hagitiis notns.

59 Dederit vivus cur mtdta puelUe] Per leges viro non licet uxori legare qnicqiiam ex testamento : nee apud KoMiauos ex lege Voconia licebat, :<alt<'ni niulta: liinc vivus dat. Alex, ab Alex. vi. 15.

Puella] Uxori liberti adolescentu- lae, ut aiunt aliqui ; vel potius uxori propria?, ut taceat sceliis mariti cum liberto, cnjus est conscia, neve reve- let infandam illam turpitudinem.

60 Tertia] Scilicet uxor cum viro et liberto.

61 Tu nube, atque tace] Si nosti con- nivere ad nefarias mariti libidines, expedita tibi est ad opes acquirendas via et ratio. Porro est etiam egregia Laronia^ indignatio, quasi diceret : Quae vero deinceps nubere velit, et qu* nnpta tacere et ferre possit ejus- modi virorum nequitiam ? Sic Vir- gilius Eel. 1. ' lusere nunc, Meliboee, pyros, pone ordine vites.'

Donant arcana cylindros] Si arca- num tegas, si taceas secreta viri tui scelera, flagitiosi silentii pramium nanciscere a marito.

Cylindros] Inaures, gemmas, lapil- los, in modum cylindn oblongos. Elcnchos vocat Sat. vi. vs. 457. id est, margaritas in siuiilitudineni pyri tur- binatas, ex Plin. ix. 35. ' Klenchos,' iiKluit, ' appellant fastigiata longitu- dine, alabastrorum figura, in pleni- orem orbem desinentes. Hos digitis suspendorc et biuos ac terno.« anri-

SATIRA II.

187

De nobis post haec tristis sentcntia feiiur.

Dat veniam corvis, vexat censura columhas.

Fugeniut trepidi vera ac manifesta canentem

Stoicidae. Quid enim falsi Laronia ? Sed quid G5

Non facient alii, cum tii multicia sumas

lapillos. F.t post istn scvenim de nobis ^et judicium. Censura corvis indulgen- iiatn tribuit, columbas autem exagitat. Stoici verecundi profugerunt increpantem vera et comperta. Enimvero quid falsum proUiVit Laronia? Ecquid autem non agent alii, quando tu, o Cretice, induis scrica, et adversus Proculas ac Pollineas

1. Non male! — 62-78 Hi versus in 13. contiacti in ties: Da veiiiam corvis, vexat censura columbas. De pnrvis vitiis tristis sententiafertitr: Sed magis alta noccnt ; dedil hinc contagio lubem. Farnabiiis, Bahiclt, et alii post fertur colon ponnnt, ut seiisus sit : postrenio, vel si pono ita fiet, ile nobis valebit, quod vnlgo proveibii loco dicitiir, </fit veniam corvis cet, Bahrdt vcrtit : Uns irifft zuMzt der liarte Spruch : Die Taiiben fdngt man ein, die Raben I'dsst man laufen. — 64 trepidcc — Stoicides forte 1. loquentem quidani pro canetitem. —65 Lauronia 10. 11. 15. 16. 19. 22. 23. a ra. sec. 24. 26. 45. 59. 60. V. sup. ad vs. 36. — 66 faciant 14. 17. a m. pr. 45. faciunt 47. 58.

NOTtE

bus, foeniinarum gloria est.' Haec Pliniiis. Quid vcro proprie cyHndrus, indirat V^irgil. Georg. 1. ' Area cnni primis ingenti aequanda cylindro.' Nempe lapis est obiongus et teres, qui supervolvitur et cequat aream.

62 De nobis] De mulieribus.

Post hcEc] Postquam nota sunt in- fanda viroruni criniina.

Tristis senfentia'] Lex Julia ; vel severi inipurornni hypocritaruni ser- niones contra mulieres hand pudicas.

G3 Dat veniam corvis, Sfc] Sententia, et adagiura. Id est, leviora coer- rentur in infimis, at impiine graviora tlivites comniittunt.

Censura] Morum castigatio, anim- adversio, punitio, qua; penes Censo- rem.

Corvis, columbas] Discrevit sexum per aves, inqnit vetus Scliol. porro per corvos impuri notantur : per colum- bas autem mnlicrculariim simplicitas, qua fit ut a viris facile in adultcrium impellantur. Sen quod in tutrla Veneris sunt columbfe, per lias bene .-igniticat adulteras: per corvos au-

tem et colorem nigrum, atrocia viro- runi et contra naturam flagitia, eoque minus veniam merentia.

64 Fugerunt trepidi] Ad has LaroniaB voces arcana flagitia exprolrantis aufugerunt illi conscientia sua per- culsi.

65 Stoicida] Sicut Priamidte, jEa- cidae, Scipiadje. Veros autem Stoicos non indicat aut ferit, sed hypocritas, qui Stoicam probitatem simulantes nefarie vivunt.

Laronia] Vide supra vs. 36.

Quid non facient alii] Si tu Judex et Censor mollitiem praefers, quid alii non audebunt? Et inolles qua fronte mollis ipse damnabis ?

66 Multicia] Vestes bombycinas, subtiles, peliucidas, quibiis nee de- fendi corpus aut pudor possit, ut ait Seneca de Benef. 7. Nee puduit has vestes usurpare etiam viros, levita- tem propter aeslivam ; in tantuin a lorica gerenda discessere mores, ut oncri sint etiam vestes, inquit Piin, II. 23.

188 D. JUNII JUVENALIS

Cretice, et hanc vestem populo rairante perores

In Proculas, et Pollitas ? Est moecha Fabulla :

Damnctur, si vis, etiam Carfinia. Talem

Non suraet damnata togam. Sed Julius ardet ; 70

iEstuo. Nudus agas ! minus est insania turpis.

diets, plcbe vestimcntiim istiid admimnte? Fabulla est aduUera: condemnetur ifuoque, si lubet, Carfinia. Certe condemnata non induet ejusmodi togam. At .fulius incalescit : efftrvcsco. Nudus incede. StuUitia est minus infamis. Ecce

muUitia'2\. 60. 04. ut 21. 27. inf. vs. 70., et 19. .59. inf. xi. 180.— 67. 08 tratisposili in 19. Critice 10. a m. pr, et inf. vs. 78. in 10. 23. a m. sec. et 07. Id Calderino aliisque Icgendum videbatur, sed ab b. 1. alicnuni est et nietii legibus adversatur. pemras 10. 22. — 08 Pollutas pro Pollitas 7. 20. Potlucis 19. Pollucas 14. 45. I'olliices 1.5. Polluicas 11. 17. 19. 22. 23. Polliucas 10. Pelricas 24. Pelluicas 27. Pulluitas 16. Polluvicas 21. Pollineas 25. 49-57. 59-74. 78. 79. 80. Pollineas 40. 47. 48. 58. Pollenias conj. Beckins in Obss. philol. in Juven. Satt. duas prioies, quia nonien Pollenius obvium aliquoties in antt. niarmm. v. c. ap. Gruter. Inscr. p. dcccxvi. 3. Fa/m/k 1. 70. 75. 70. 77. 81. 82. q»x lectio firmari videtur Martial, i. 65. et XII. 93. al. 94. et 95. Labulla 10. 11. 14-17. 19-27. 45-69. 71-74. 78. 79. 80.— 69 Danmetur etiam, si vis 11. 26. Carphinia 10. 21. 22. 45. 40. 49. 54-57.00.02.66-69.71-74. Cor;;/uKia 47. 50. 58. 64. Coriinia 25. Calphinia 27. Calphurnia 24. — 70 sumat 16. — 71 Ah astuo 16. nude 47. 58. infamia

NOT^

67 Cretice'] O critice, o Judex se- 70 Damnata'] Mnlier adulterii con-

vere, instar ./Eaci, Minois, Rhadaman- victa, virileni togam induta cogeba-

ti, in Greta prideni, et nunc apud In- tnr prodire in publicum, atqiie sni

teres Jndicum, ut aiunt. Porro fnit flagitii pudorem et pa-nam ferre.

Julius Creticns sub Caesaribus illiis- Auctores sunt Acron, et Porpliyrio in

trium causaruni Actor, teste vet. Horat. Hinc ipse Flaccus lib. i. serm.

Schol. 2. ' (jiiid inter Est in matrona, an-

Et hanc vestem populo mirante perores] cilia, pcccesve togata r'

Sic Hortensius clarus illc Orator ol) Togam] Toga virorum erat, stola

nimiain habitus niunditicm prol)ris mulicrum. Hinc TuUius in Anton,

jactatus, et liulibrio exceptus, atque ' Smnsisti virilcm togam, quam sta-

saltatriculae nomine Dionysia appel- tim mulicbrcm stolam rcddidisti.'

latus fuisse dicitur. (icli. i. 5. Sed Julius ardet] Kcspondet et ex-

08 Proculas,ct Pollitas] Impudicas cnsat se Creticns; at ego nonnisi liinliercs. propter a^stum, et gravem Julii meii-

Eabulla, Carfinia] Nomina midi- sis et Canicukc ardorom ilia mul-

crinn impudicaruin, quariim ha^c ilia ticia kvioresquc togas assuino.

videtur jndicari ct induci vclut tur- 71 Nudus agas] Keponit Juvenalis,

l)ior ac ncquior. quod si ita est, et graviorcni a'stale

09 Talem] Ita pcllucenteni, ac te- nequcas vestem ferre, profecto satius jnii subsiaminc, ut est ilia tua, o est ut nudus, ct sine nllo integuuieuto Cretice. proccdas, agas, pcrore?.

SATIRA 11.

18JJ

En habitiim, quo te leges ac jura ferentem Vulueribus crudis populus inodo victor, et illud Montanum positis audiret vulgus aratris. Quid ? non proclames, in corpora judicis ista Si videas ? Quaero, an deceant multicia testem ? Acer, et indomitus, liljertatisque magister Cretice perluces. Dedit banc contagio labem, Et dabit in plures ; sicut grex totus in agris

restem, in qua te leges etjus portantem auscuUaret populus nuper victor, recentihus plagis, atqiie plebs istu montana, diinisso vomere. Ecquid non exclames, si aspicias ilia in covpore Judicis? Rogo utrum serica testi conveniant. O Cretice, trans appares vchemens, ac invictus, et libcrtatis auctor. Contag'mm immisit islam ma- culam, et in plures sparget : quemadmodum grex integer peril unius scabie, atque

21.26.81. Non male, ut sensiis sit : minus turpis infamia, si nudiis perores, qiiam multicia indiitus. Sed insania et auctoritate et vi praestat, quamvis Grangaeiis albis dentibiis lidendos judicaverit, qui ita legerent. — 72 et pro ac 16.— 73 populi 45.-76 deceut 16. 26. 75. 76. multitia al. €f. ad vs. 66. —78 Critice quidani. v. ad vs. 67. peUuces 17. am. sec. 19. 22-25. 27, 46. 47.

NOT^

Minus est insania turpis'] Qnamvis enim ita nudum te insanum existi- raent, minor erit infamia, quam si mollis et flagitiosus per vestes illas sericas videare. Legunt quidam, /«- famia, pari sensu. Utrobique amara est irouia et perniissio.

72 En habilum, quo, ^c] Ironice ad- modum. En te sic vestibus peUucen- tem, velut alterum Quintium Cincin- natuni, audicnt Romani quasi Legisla- torem, et Imperii vindicem.

73 Crudisi Vel recentibus,vel cru- delibus et sa?vis. Non incrucnta pug- na victoriam adeptus,

74 Montanum vulgus] Quod niontes et agros incolit, et iu urbem con- fluere solet, ad triumphi pompam spectandam, aut ad leges quaj pro- mulgantur, excipicndas.

Positis aratris] Relicto opere rusti- co cupide accurret.

Audiret] Te molleni et effocmina- tinn ille asper et induratus militia ct

labore populus auscuUaret.

75 Quid? non proclames] Ut supra, Quis coelum terris non misceat, ex- clamando : O coelum ! &c.

In corpore Judicis ista si videas] Si indutum sericis Judicem aspexeris.

76 Qu(sro an deceant multicia testem] An igitur in teste, qui inferior Judicc est, tolerabis pellucentem togam, et bombycina vestimenta, quae in ipso Judice non feras ?

77 Acer, et indomitus, Sec] Per sar- casmum et subsannationem crebram exagitat moUem Creticum Juvenalis : scilicet in isto habituvindex libcrta- tis omnino videris, inquit.

7S Perluces] It per togam sericara et subtilem perspiciuntur membra tua, sic et animus tuns virilis apparet elucetque. Ironice.

Dedit hanc contagio labem] Eheu Inem hanc molliticm nempe afflavit tibi et afiVicuit moUiuni consuetude : et tu iilam in alios transmittes.

190 D. JUNK JUVENALIS

Unius scabie cadit, et porrigine porci, :^0

Uvaquc conspecta livorem diicit ab uva.

Foedius hoc aliquid quandoque audebis amictu. Nemo repente fuit turpissiraus. Accipient te

sues prurigine ; et racemus ab alio racemo vism lividum colorem contrahit. Quid- piam ilia veste turpius aliquando perpetrabis. Nullus subito fwdissimus eiasit.

49. 50. 54-58. 60-60. 71-74. 77. polluces 45. tabem 19. 25. 57.-80 prorigine 10. 11. 48. 49. 51. 55. 80. prurigine 13-10. 17. a m. pr. 19. 27. 44-47. 54. 56-58. piob. Tiirncbo. Eadem lectionis vaiietas deprelienditur in simili loco Colum. R. R. vii. 5. ubi porriginem praeferebant Ursiniis coll. Celso de med. ii. 7. vi. 2. Graevius (in Syllop;e Burm. T. iv. p. 295. et ad Justin. XXXVI. 2.) Keuchen. et Burm. (in Poet. Lat. niin.) ad Seren. Sammon. de medic, iii. 35. Beckitis in Obss. philol. in Juven. Salt, diias priores baec notavit : ' Isidorus in cutis vitiis Etym. iv. 8. Prurigo, inquit, vocata a peru- rendo ci ardendo. Hoc sensu rectissime iisurpatur de suibus, qiioniam ob pni- rientem cutem Into volutantur, et quibusvis lapidibus ac truncis sese affri- care gaudent. Celsiis contra vi. 2. porriginem describit, iit sit, ubi inter ]>ilos qutsdam quasi squamulce surgujit, eceque a cute resohuntur ; et interdum mndent, multo scFpius nieces sunt. At enim vero si paiilo post edocearis, fere id in ca- pillofiiri,rarnis inharba, aliquando etiam in supercilio ; qua ralione suibus ca- pillos, barbam, siipercilia, affingas ? Vetus glossa porrigo vertit -nirvpiaais, Tr'iTvpa TO. iv tt? K€<pa\rj. Porrigo autem et prurigo differunt tanquam genus (?t species, quorum ha'C totum corpus, ilhul caput tantum afficit.' — 81 cin\fccta 14. contacfa 48. a m. sec. et Sarisber. quod eti.im malebat INIarshall. ut commodior esset seusus et apertior. compacta non nemo emend, teste Hennin. — 82 aliud pro aliquid conj. Lubin. — 83-170 in 13. contract! in quinquc : Nemo repente fuit turpissimus, immo morose Quce secretu placcnt, licent modo virerejfient Cuncta palam, cupient homines in acta refcrri. Dii mi'lins, quod nil animis in corpora juris Natura indulget, nee obcdit parva volenti, jit 19. 45. fiat al, venit \)ro fuit vett. codd. Rigalt. et Pontani, quem v. ad Macrob. Sat. III. 10. Illud omnino doctius, quam ut librariis debeatur, hoc ex glossa ortnm videi i potest. Venire, ut fpxf<r6ai, gravius verbum pro esse. Satirici tameu poi'tai doctiora non scctari solent, et illud venit a docta forte maiiu

NOTyE

80 Scabie] Tritasimilitudo. Come- Aliter explicat Hadrian. Turneb. xv. lius Cclsus de Scabie. ' Durior est,' 17. vultquePoetani loqui ex opinione inquit, ' cutis rubicunda, e qua pus- vulgi existimantis maturesconte et tulap oriuntiir quondam humidiores, livescente una uva, aliam vicinam ex qua'dam sicciores, exeunte ex aliqui- aemulatione quadam statim livcscere. bus saiiie,' iVc. Favet vet. Scliol. dicens : ' hoc c Pro-

Porrigine] Morbus est porcorum verbio sumitur : Uva uvam videndo

simid cthominnni, quo squama: viiuti varia fit.'

quadam inter pilos exurgunt, inter- 82 Fadius hoc aliquid, S^c] Hicc ves-

dum matlentes, alias sicca^, ut habet tium moUities ad aliquid pejus te de-

i<lcm (^eisus. ducct, nimiruin ad infaudas lii)idines.

81 Uvaque conspecta livorem ducH ab 83 Nemo repente fuit turpissimus] «»«] Sirut etiam uva corrupta proxi- Gradu8Kunt virtutum sic ct vitiorum. mam uvam cormmpit ex ccntactu. Accipient te] Suum in consortium

SATIRA II.

Paulatim, qui longa domi redimicula sumunt Frontibus, ct toto posuere raonilia collo, Atque Boiiam teaeree placant abdomine porcae, Et magno cratere Deani. Sed more sinistro Exagitata procnl non intrat foemina limen. Solis ara Deae maribiis patet. Ite profanae ! Claraatur : nidlo gemit hie tibicina cornu. Talia secreta colueruut Orgia tasda

lUl

85

90

Sensim fe aihnittent qui in adihus longas tanias accipiunt temporibus, ac tota cer- vice torques aptant : et Bonam Deam conciliant ventre suis molticulce, atque patera capaci. At perversa ritu longe pulsa mulier junuam non ingreditnr. Ara Dece unis est aperta masculis. Vociferantur : Ahscediteprofance. lUic nulla tibicina cornu

margini ascriptum ac textni postea illatum est. — 86 bonam Cererem 16. tetnere 60. 65.— 89 profani 71. 73. — 91 caluerunt 45. — 92 Ceropiam CO. 65. Cetropeam

NOTiE

te assumcnt impnri mystJe, quorum instituit collegium Domitianus ad Quinquafiia Mincrvai quotaniiis in Albano cclebranda : ex Siieton. Do- luit. cap. 4. Horiim lasciviam hie a Poeta potissimum reprehendi non- nulli contendunt.

84 Longa redimicula'] Redimiaihtm, muliebiis capitis ornamentum ; fasci- elae seu ta>niae a mitra dependentes. Toll. Verr. 5. ha-c eivitas innlieri re- dimicuhim preebeat. Virgil. iEn. ix. ' Et tunicae manicas, et habent redi- micula mitra?.'

Domi sumunt] Hinc patet non pub- lica sed privata fuisse conventicula hominum inipurorum et niollium, qui muliebriter ornati easdera inter se libidines et s|iiircitias committant, quas solebant unilieres in Sacris Bo- nae Dea>.

86 Atque Bonam tenerce, Sfc] De- scribit ritus a foeraiiiis servari solitos in Saciis illis noctiirnis.

Bonam Deam] Seu Maiam, sen Pro- scrpinam, Opcm, <S.'c. Macrob. Sa- turnal. i. 12.

Abdomine porco"] Porca: sumen opti-

mum Antiqni abdomen vocabant, in- quit Plin. II, 37. Porro quid proprie abdomen describit Corn. Cels. iv. 1. ' Ipsa,' inqiiit, ' ilia inter coxas et pubem posita sunt, a quibus abdo- men sursnm ad praecordia pervenit.'

87 Cratere] In Sacris vinum funde- batur. Virgil, passim. .iEneid. v. ' Vina li<)uentia fandam.' Vide Sat. XII. vs. 8. et ibid. Annot.

More si7iistro] Contrario prorsus ac inverse. Nam Bonje Deae sol« fceminiK sacrificabaut, at hie soli viri adiiiittnntur.

89 Maribus] Et quidem effceniinatis.

Ite profanaf] Sicut in mulierum Sa- cris e contra : Procul ite profani. Proprie hie, quasi Porro a t'ano este, ite, discedite.

90 Tibicina cornti] Varia instrnmen- ta, tuba, cornu, tibia in Sacris adhi- bfbantur.

91 Talia secirta coluerunt, d^c] Quae ab illis mollibus et eft'reminatis viris patrantur Roma? fiagitia in fictis Bo- n;e Deae Sacris, talia sunt, qualia exercebantur in Cotj ttiis apud Athe- nienscs.

192

D. JUNII JUVENALIS

Cecropiam soliti Baptae lassare Cotytto. Ille supercilium madida fuligine tactum Obliqua producit acu, pingitqiie tremeiites

insonal. Bapta assueti fatigare Cotytto Cecropiam celebrant ejusmodi Orgia, ar- cana/ace. Hie acu incurva supercilium extendit humida tinctum fuligine, ac pivgit

17. Cyclopiam 20. jussi pro soliti 46. 48. bapt(e soUti 20. Batta 14. 20. hate 19. fca/(t'21. a in. sec. 22. 24. laxare i5. Cotitto 67. Colyto 7i. Cotyton l.i9. 56. 57. 59. Cotyltoii 50. 70. Cocyton 10. 11. 17. 19. 20. 21. 23. 24. 25. 27. 45-48. 51. 52. 54. 55. 58. 75. 70. quod male defendit Doinit. Calder. cujus iiota est liecc : ' Ceres ita dicta est a verbo Attico, quod lugeo significat, quamvis al- terum c elidatur, iit corripiatur syllaba : nam Cererem raptu Proserpinae mrestam, qualis apud Arcades lugubri habitii colit-ar, ut scribit Paiisanias, lacrymis et gemitii placasse diciintur : inde reddita agris fertilitate, instituta sunt illius sacra a Cocyto. Aviaui et antiquissimara faniilire auctorem Attici Cocyam appellarunt, auctore Suida : nam et Cocyto, h. e. Ceres, deorum saciorumque antiquissima et prima dicitur Ovid. Fast. i. 349. et ut ex Varr. de R.R. discitur, Initia dicuntiir sacra Cereris, quoniam prima tuerunt.' Cod<on 14. 15. Coccijto7i IG. Cocithoii 26. Cochiton ■22.~9-i tactutn2.i. a. 17. 19. 20. 21. a m. pr. 20. 47. 38. 61. 02. 67. 70-79. 81. 82. tinctum 10. 11. 14. 15. 16. 21. a m. sec. 22-25. 27. 45. 40. 48-57. 59. 60.64. 65. 06. 68. 69. 80. Scd illud exquisitiiis est, hoc glossam redolet. tectum 63, factum legebat Gonsal. ad Pctron. p. 271. et 366.-94 tingitque suspicari possis coll.

NOT^

Orgia] Bacchi Sacra, sic dicta ab opyrjs furore. Vide quaj de Baccha- nalibus dixi initio hujus Satira>.

Sscreta] IMystica ; nisi potius noc- turnas et clandestinas libidines Sa- crornm illornm notat.

Tceda] Vide Satir. i. vs. 155. seu Plin. XVI. 10.

92 Cecropiam] A Cecrope prinio A- theniensium rege denoniinatur sa^pe id omne quod ad Athenas atque uni- versam Atlicam regioneni pertinet.

Cotytto] Accusal. Grace. 4. Decli- nat, Ea fuit sallatrix spurcissima, post mortem in Impudentiaj Deani consecrata \thenifi, et nocturnis Sa- cris omni libidinum gcncre plenis culta.

Lassare] Ea nempe Sacra saltatio- uilvis impndicis ad satietatem usque ct lassitudineni pcragebantur.

Baptu'] 'hTrh Tov ^dimiv, lavare, dicti : qiiia atpia calida tingebatur illis Sacris Cotyttus initiati. Poli-

tian. Miscell. c. 10. Porro, Baptae, titulus Comoediffi Eupolidis Poetae, in qua viros Athenis ad imitationein t"ceminaruni saltantes indiicit et psal- triam lassantes. Vet. Schol. Cum autem Baptariim lasciviam Eupolis proscripsisset, ab illis in mare praeci- pitatus et submersus fuisse dicitur.

93 Ille supercilium, ^c] Quidam ex illis denigrant supercilia: nam color niger in oculis et crinibus olim lau- dabatur, teste Horatio ad Pisones. ' Spectandum nigris oculis nigroque capiilo.' Xenopbon in Paedia Cyri ait a quibusdani oculorum palpebras fnco pingi, ct sic decorem in aspcctu contrahi. Sanctus Cyprianus de Ha- bitu Virginum, docuerunt oculos cir- cumducto nigrore fucare, genas mcn- dacio ruboris inficcre, et nuitarc adul- tcrinis coloribus crinem.

94 Obliqua acu] Acu crinali, vcl ca- lamistro, ut volunt alii.

Pingilquc] Supercilia, et oculorum

SATIRA II.

Attollens oculos : vitreo bibit ille Priapo, Reticulnmque comis aiiratum in;2:entibns implet, Caerulea indutus scutulata, aut galbaiia rasa, Et per Junonem doraini jurante ministro. ' Ille tenet speculum, pathici gestamen Othonis,

193 95

tremulos erigens oculos. Iste potat Priapo e vitro ; et reticulum inauraium replet t'.ensis capilUs, vestitus caridea clilamyde scutulis distincta, vel galbano raso ; atque famulo jurante per Junonem heri sui. Iste velut exuvias Actoris Aurunci gestat

Plin. XI. 37. s. 56. Mulieribus tanta est decoris affectatio, ut tingantur quoqut oadi. Sed praestat vulgata lectio, ejuia modo praecessit tactnm, h. e, tinctum. — 97 galbina 1. 48. 70. 75. 76. 82. ut in optimis libris Martialis, Petron. c. 56. et 64. Vopisci, probb. Ferrar. R. V. iii. 22. Scaiig. ct aliis. galbana 10. 11. 14-17. 19-25. 27. 45. 46. 47. 49-69. 71-74. 77-81. Recte, si color hie a galbano, resina ferulae Syriacae, dictus est. — 98 domino 14.— 99 tenens 22. patici 21. 22. 26.— 100 Arunci 17, a m. pr. 19.

NOTiE

pilos. Tanta est decoris affectatio, nt tingantur oculi quoque, inquit Plinius.

Trementes attollens oculos] Timentes laedi adhibito fuco.

95 Vitreo bibit ille Priapol Alius bi- bit in scypho vitreo obsccenae figurae, more impudicarum inulierum. Plin. in Prooemio lib. xxxiii. ' Artem aux- ere,' inquit, ' vitionim irritamenta : in poculis libidines caelare juvit, ac per obsccenitates bibere.' Et alibi, * vina ex libidine hauriuntur.'

Priapo] Is Liberi patris ac Veneris filius, quem velut hortorum Deuni olim coluerunt. De eo plura dicere vetat pudor.

96 Heticulumque comis] Muliebris ornamentiun capitis adUibet, reticulo aureo comam coUigit ac religat. Plin. xii. 14. sic habet : ' Persona adjicitur capiti, densumve reticniuni.'

97 Ca-rulea indutus] Subauditur, vestimenta.

Scutulata] Orbiculis notata. Plin. VIII. 48. pluriuiis liciis tcxere, quae polymita appellant, Alexandria insti- tuit, scutulis dividere, Gallia.

Delph, ct Var. Clas. Jur.

Galbana] A colore floris Galbani, Galbana dicta sunt vestimenta mulie- bria galbanei coloris, qui sublucidus et subalbus est cum pallore. Hinc Martial. Epigramm. i. 97. effoeniina- tuui notans, ' galbanos habet mores,' inquit. De Galbano Plin. pluribus locis XII. 25. Dat et galbanuyn Syria, e ferula ejusdem nominis, resinae modo. Salmasius, aliique leguDt, Galbina, id est, viridis coloris.

Rasa] Non villosa, pilos non ha- bentia. Plin. viii. 48. mox citat. Togas rasas Divi Augusti novissimis teniporibus ccepisse scribit Fenes- tella,

98 Et per Junonem] Non domiao tantum, sed etiam ministro jurante, <ic.

Per Junonem jurante] Ha?c omnia muliebriter. Nam solvr mulicrcs per Junonem jurabaut ; viri per Jovem, per Herculem. Vide Plin. n. 7. ' Servi illi jurant quomodo solebant ancilliv Neronis, ipsi adulantes, per Jiuior.em tuam,' imjuit vetus Schol.

99 Ille tenet speculum] Ad quod S€ comat, instar mulicrum.

N

194

D. JUNII JUVENALIS

Actoris Aurunci spoliiim, quo se ille videbat Armatuin, cum jam tolli vexilla juberet. Res memoranda no\ is annalibus, atque recenti Historia, speculum civilis sarcina belli. Nimirum summi ducis est occidere Galbam, Et curare cutem summi constantia civis, Bebriaci in campo spolium affectare Palati,

100

105

speculum, quod portahat Otho * * ; qu» is sese aspiciebat armis indutum, quando jamjam levari signa imperahat. Res celebranda munumentis recentibus ac nova historia, speculum civilis belli sarcina. Nempe magni Imperatoris est Gulbain interficere, atque iiMgni civis fortitudo peUem cxpolire ; appetere palatii spolia in

23-27. 45. 50. 55. 56. 57. 59. 60. 64. 65. 74-77. Antncii 28.— 102 et 103 trans- positi in 19. — 105 civis constantia sunima 16. — 106 Bebriaci campo 14-17. 19-

NOT.E

Gestamcn OtJwnis'] Quo utebatur Otho Imperator. Sueton. cap. 12. 'Tanto,' inquit, ' Otlionis animo ne- quaquara corpus aut habitus compe-

tiit munditiarum fuit paene niu-

Jiebrium Quin et facieiu quo-

tidie rasitaie, ac pane madido linere coDsuetum, idque a prima lanugine, ne barbatus \inquain esset.'

100 Actori:! Aurunci spolium^ Iro- itice locum hunc inserit ex /Ene'u\e XII. Sensus est: isque tarn gloriatur, bpeculo ab Othone accepto, quam Tiunus piffirepta Actori Aurunco in- genti sua liasta, apud Virgilium.

Quo se ille videbat armatum^ In quo se urmatuni contemplabatur perpe- lani ct iusnise Otho, discrimini vitae sese mox objecturus in pugna.

101 Tolli vexilla jubcref} Ad com- niittendum pra;liuni.

102 Annalibus] Hoc habent Anna- \(ii supra historian!, qnod per annos digestas res contineant. Gell. v. 18.

103 Speculum civilis sarcina belli] Sarcasticc. Res, inquit, nova: inter lustruHJcnta belli, Otho .speculum ges tat, niulicbriter sese exornans in ip- sis castris, quando cum Vitcllio de

Imperio diinicat, ab eo mox pro- fligandus. Cornel. Tacit. ' Nee de- erant,' inquit, ' qui ambitione -stolida luxuriosos apparatus convivioruni, et irritamenta libidinum, s-icut instru- menta belli mercarentur.'

104 Summi Ducis] Othonis, qui Galbam Imperii raense septimo, in medio urbis Romae t'oro obtruncavit. Ipse vero Otho raanu propria occu- biiit apiid Brixellum clade suoruui per Vitellianos audita, tertio Regni sui mense. Euseb. Sueton. Cornel. Tacit. Histor. 1. u.

105 Et airare cutem] Muliebri sol- licitudine decoreni procurare.

Summi constantia civis] Ejiisdem sci- licet Othonis, qui et muliebriter mun- diticm amabat, et virtutes pariter ci- viles et Imperatorias nihilomiuMS ex- ercebat, ut .supra ex Sueton. et Cor- nel. Tacit. Histor. i. sed uon erat Othonis mollis, et corpori similis ani- mus. Quod sane miraudum juxta ac satirico sale dignum judicat Ju- vcnalis.

106 Bebriaci in campo] Ubi Otho proHigatus a Vitelliauis. Oppidum est Crcmonani inter ct Vcrouam, in

SATIRA II.

195

Et pressum in faciem digitis extendere panem : Quod nee in Assj rio pliarctrata Semiramis orbe, Moesta nee Actiaca fecit Cleopatra carirui.

ap-u Bebriacemi, ntquc comprestum digitis panem in t'ullum purri^erc : quod neque Stmiramis phuretrum g^erens in regione Assyrioruni fecit, luque L'lcupatia

24. 26. 45. 52. 64, 70. 71-77. 82. Bcbriaci in campo 10. 25. 27. 46-51. 53-63. C5-69. 71-73. 79-81. Praepositio in propter elisioiiem dictantis facile excidere potuit. spolia 21. aspecture 22. — 107 E.rpressiim 19. in faciem 14. 15. 25. 45. 46. 47. 49. 50. 56.57. 58. 60-09. 71-74. in facie alii, etiaui Heuuiii. Sed illud prjEstat, et jungenda verba pressum in faciem. Litera aiitcin m e.\cidit ob

NOTiE

Diicatu IMaiUuano, quod aliis Bebri- acum, aliis, Bedriacum, Betriacum, Bretiacum, Metriacum. Bebriaceii- siiiin bellonim clvilium uieminit l^li- iiitis X. 49. Bedriacum autem appellat Tai-itiis Hist. 1. ii.

J'cdali] Id est, Imperii Romani, cujiis pacificnm regimen spondebat sibi Olho victis hostibns, Vitellio cum suis, inimcmor a se illatae uon ita prideiii Galbie necis ; suaj vero liixiiriaj semper meraor, et affoctati dccoris stolide teaax.

107 Et pressum in faciem, ^c] Su- per genas ac I'aciem extendere mi- cam paiiis asinino lacte madidi, ad nitorem cuti procurandum. Sueton, loco supra citato. Plin. ii. 41. ait, lac asininum conferre aliquid candori in cute mulierum. Unde Poppa^a Neronis uxor foetas secnm asinas quiugentas quocumque trahere sole- bat, eo lacte corpus totum maceraus, extendi etiani cutem credens. El xwiii. 12. Cutejn in facie crngari ac tenerescere, et candorem cu^to- dire lacte asinino putant, &C.

108 Quod nee in Assyria, fire] Quod quidem illie mulieres bellatriccs et

contermina. Ptolem. Syria pars,^ Plinio V. 12. .\t Strabo ionge am- pliores Assyria? fines assignat, 1. vi. Ab Assur filio Scm deiiomiuattim ait Isid. Etymol. et S. Aug. 1. xv. de Ci- lit. Dei. Assyrioruni inclyta sub Belo Babylonis couditore cuepit IVIo- narcltia omnium prima, agno post 01 beni constitutuni fere bis millesimo, tloruitque per ScPCula circiter quin- decim ; postea vero ad Per.sas niigra- vit sub Cyro.

Semiramis'] Uxor Nini Assyriorum Regis fortis et bellicosa, unde phare- tratani vocat. Hajc Imperium pro- pagavit, ac Babyloncra amplificavit ornavitque ; pro filio diu regnavit, ab eo tandem sublata est, quod ejus concubitum concupisset. Valer. Max. IX. 3. de ea sic habet : ' Semiramis Assyriorum Regina, cum ei circa cnl- tum capitis occupatje nuntiatum es- set Babylonem defecisse, altera parte crinium adhuc soluta, protinus ad eam expugnandam cucurrit, nee piius decorem capillorum in or- dinem, quaui tantani urbem in po- testatem suam redegit, Qiiocirca statua ejus Babylone posita est illo

luxuriosap, Semiramis et Cleopatra, habitu, quo ad ultionem exigendam

celeritate pru cipiti tetendit.' De ea etiam fuse, Justinus, Eusebius, Dio- dorus Siculus 1. ui.

109 ^fa^sta ncc Actiaca] Nee Cleo- I'rtlra .'I'gypti Regina, incpsta quod

non feccnmt in bello : quibus pro- in<le Otho niollior et eft'oeminatior extitit.

Assyria] Assyria regie majoris Asia? Wcdis, Armenis, cl Mesopotamia;

1%* D. JUNIl JUVENALIS

Hie imllus verbis pudor, aut rcverentia mensce. 110

Hie turpis Cybeles, et fracta voce loqiiendi Libertas, et crine senex fanaticus albo

in Acliaca naii trislis. Illic verecundia nulla in srrjnonihus,vtl menso: obteivantia. Illic Cybela fceda, atqut enervata voce dicendi libeiius: ac vetulus furens cano

compendium sciiptursp. — 108 falerata 16. urhe 22. — 111 Hie turpis Cybele est, et fracta cet. 11. probb. Hennin. et Beckio Obss. philolog. in Juvenal. Salt, duas priores p. 33. lUiiis nota est : ' Si quid video, oninino ita legendum, piano sensu : nimiiura dolet, Rouize tantas invaliiisse in nioribns corruptelas, ut etiam avide receperint turpissimain Deorum IMatrem ejusqne ceremonia?, quas usque adeo omneni profligaverant verecundiani, ut vel in iis e Veterum memoria repeteiidis, ipsuni qiiodanimodo p^o^tituatu^ ingeniuni.' Hnjus vero : ' Ipsa orationis series videtur banc lectionem postulare, quia plurima nomina in casu recto sese excipinnt, libertas, senex, antistes sacmrum, cet. Sic et Cybtle, potissimuni cum et ipsa turpis esset, et sacra illius detestanda. Origo aiiteni depravatiouis duplex esse potuit. Una debetur lectori, vel dictauti, pro ratione metri, hie turpis Cybtlest, qnod dum librarius idiota, vel oscitans, ut audivit, in album conjecit, in causa fuit, ut rh est, loquor cum Hennlnio, resolveretur in «, et adjiceretur t<J; Cybele. Altera ex anti- quitate critica desumitur, et antiquo illo per compendia scribendi more, quando, qnoties ultima litera vocis cujusdam cum prima sequentis eadeni erat, auib* iu unam ceteris aliquantulum nip'jorem conflatze sunt; de quo V. Gasp. Scioppii art. crit. pag. CI. edit. Amst. 1662.' Meo qualicun)que judicio ilia lectio ab h. 1. prorsu* aliena est : naui vox Hie nou referenda ad Romam, sed, ut v. 110. ad consortium et conventus turpissimorum hominum, qui describuntur v. 84. sqq. \ ulgata autein lectio non est quod displiceat, modo epilh. turpis cum libertas, non, ut valgo tit, cum Cybeles jungatur. —

NOT^

ab Augusto victa cum Antonio, na- 111 Hie turpis Cybeles] Turpis e-

vali prsclio fuisset, ad Actium Epiri tiam seruionis libertas inter illos vi-

urbem et promontorium, atque sibi get : obsccena quaevis loquuntur, qua-

raortem admotis aspidibus parans, ne Ha usurpant et cautant Cybelie Sa-

duceretur iu triuuipho. Hanc ele- cerdotes in ejus Sacris atque Indis.

ganti admodiim forma primo adama- Diodorus Siculus iv. 5. Ovid. Fa!»t.

vit Julius Casar, post M. Antonius iv.

cam deperiit, ac fugieuieni m /Egyp- Cybelesi Haec aliis nominibus voca-

timi cousecutus ibi sese intercnut. tur Ops, Rhea, Vesta, Map;na Mater,

I'lutarclms. Berecynthia, Dindymene : Cybele vero,

110 Hie nuUus verbis pudor] Apud a Cybclo nionte Phrygian, ubi institu-

Albanos illos Sacerdotts Flaviales, ta putantur illius Sacra : liinc et Dea

de qudius supra, nulla modcratio i'hryghi nuncupatur. luxuria? : impudicitiiie, aut guld: mo- I'racta voce] Lasciva, ctTccminata,

dus nuUus, ad mollitieui enervata et fracta.

Aut recertntiu mensa] Nimiis eniui 112 I'anaticus] Quasi sacro furore

indulgent epidi^ ; adeo ut ex prover- percitus, a Furiis exagitatua, Eiji-

bio, Alban.i dapes et meusae pro lau- theus. tis et abundaiitibus ponantur.

SATIRA II.

197

Sacrorura antistes, rarum, ac mcmorabile magni Guttiiris exemplum, condncendusque magister. Quid tamen expectant, Phrygio quos tempus erat jam More supervacuam cultris abrumpere carnem ?

Quadringenta dedit Gracchus sestertia, dotem Cornicini ; sive hie recto cantaverat aere.

115

capillo est Sacrorum prteses, iion vulgare et dignum memoria exemplum ingentis gulte, et prerccptor accersendus. Attainen ecquid morantur illi, qiws jam tempus aderat amputare gladiolo curnem superjiuam, Phrygio ritu 1 Gracchus sestertia quadringenta in dotem donavit cornu canenti, seu is cecinerat cere direct o. Obsig-

113 et pro ac 11. 24. 45. — 11.5 expectent 2G. 60. qids 15. quod praestlterit. quo 16. erit jam 26. — 116 abscidere pro ahrumpei-e 11. 17. abscindere 15. 16. 19-22. 24. 45. 46. 48. 49. 61-69. 71. 72. 73. ut in simili loco Claudiani in Eutrop. I. 279. 280. Cymbalu ferre licet, pcctusqtte iltidere pinu, Inguinis et reli(juum Phrygiis ubsci7idere cultris : propter quae rerba Platliner h. I. male- bat Phrygiis . . . cultris, ii. e. testaceis et lapideis. Heyne ad Tibnll. i. 4. 70. Sed abscindere glossam redolet, et abrumpere aptius videri potest, si lapideis, non ferreis, cultris se castraverunt Galli. — 117 Quadrasinta 11. 14. 15. 16. 17. a ni. pr. 19. 23. 24. 25. 45-49. 55. 57. 58. 59. Cf. ad i. 106.— 118 cantaverat 2. 3. 5. 10. 15. 16. 17. 19. 20. 21. 26.46. 48. 56. 61. 62. 63. 65-77. 81. 82. cantaverit 11. 14. 22. 23. 24. 25. 27. 45, 47. 49. 50. 54. 55. 57. 58. 59. 60. 64. 65. et duo codd. mss. viri docti in Misc. Obss.

NOTiE

113 Sacrorum Antistes'] Sacris illis infandis ac caeremoniis futilibus prae- sidet.

114 Gutturis exempluni] Ob voraci- tatem et helluationis prodigiiim.

Condncendusque magister] Quasi in- signis gulae et ohscoenitatis pra?cep- tor, advocari dignus et pretio conduci, si abe>set, aut sorte ductus non es- sct, ex more.

115 Quid tamen expectant] Verum si ita illi Sacra Cybeles, ejusque im- puros mystas ymulantur in obscoeni- tatibus ac helluationibus, quin etiam pergunt, et ipsi sibi virilia abscin- iluiit, eoiuni ad instar ?

Phrygio more] Ut faciunt Sacerdo- tes Dcae Phrygio, qui seipsos cas- trant, exemplo .Atys pueri Cybele di- Iccti. Uiodor. Sic. iv. 5. *

Quos tempus erat jam] Quo." priricm oportebat amputasse sibi pariter caui

carnem, qua viri sunt, ipsis inutilem muliebria sectantibus.

116 Cultris] More Judaeorum in circumcisione praeputii, lapideis cul- tris, testa Samia ; quod et prior fecit Atys.

117 Quadringenta sestertia] Eques- trcm censum, decern millia corona- torum. Vide Sat. i. vs. 92. item vs. 106.

Grucchu.'i] Vel iiobilis qnilibet, vel unus e Gracchorum familia. Vide supra vs. 24.

Dedit dotem] Quasi uxor suam do- tem viro portat.

118 Cornicini, sice hie recto, S)-c.] Cui- dam canenti vel a-re curvo, id est, cornu; vel recto sere, id est, tuba: cornicini vel tubicini. Ovid. Met. ' Non tuba direct!, non a:ri» cornua flexi."

108

D. JUMl JU VENA LIS

Signatae tabulae : dictum Feliciter ! ingens Coena sedet: greraio jacuit nova mipta mariti. O proceres, censore opus est, an haruspice nobis ? Scilicet horreres, majoraque monstra putares. Si mulier vitiilura, vel si bos ederet agnum ? Segmenta, et longos habitus, et flaraniea sumit.

120

nafa; sunt tabulcE. Acclamatum est ; fauste. Lauta dapes apposita: deniqjie recens nupta quievit in simi conjugis. O OptinuitcSy e^cmusne Censore, an haru- spied 'Simirum abhorreres, et crederes grariorn prodigia, sifcFmina pareret vitu- lum, aut si vacca agnum gigiieret? En segmenta, vestctique longas, atque Jiammeum

ciit. Aol. V. T. II. p. 271.— 119 dictum est 47. 48. .54. 55. feliciter est 58. — 120 marito 26. itigens Cana, sedet : gremio cet. distingiiendum putabat Pi- tliffivis, ingens Ccnia: scd et gremio cet. emend. Lips. Epistol. Qiiaest. IV. 25. At viiljata et distinctio et lectio exqnisilior. — 121 auruspice 21. aruspice 23. 24. 61. 62. 63. Sed haruspex in lapidd. legitnr, dictusque non ab am, sed haniga sive hutuiga, liostia in ham, stabulo, inchidi solita, et inspicicnda, si fides habenda Festo, et Donato ad Terent. Phorni. iv. 4. 28.— 124 /a»unia 14. 15. 16. 17. 19.21. 22. 24.58. 61. 62,63. 64.67-73.

NOTiE

119 Signatce tabula'l Matrimonii ta- bulae, instrumentiim, contractus, con- fecta et subsignata sunt.

Dictum, Feliciter'\ Fausta? precatio- nes adbibitje e\ Majorum instituto, (juod felix, faustuni, ac fortunatum sit; vel, ha' nuptiae feliciter ac bene cedant vertantqne.

Haruspice'] Hostia ab hara sen sta- bulo dicitur Ilartiga, bine Haruspex dictus qui inspicit hostiaruni exta, atque inde Deorum voluntatem et fulura riniatur. Sat. vi. 'Comniagenus Haruspex Pectora puUorum riniatur, et exta catelli.'

Majora monstra] Qnam cum viro

Ingens Coena sedet] Nuptiale ronvi- vir nuptui datur.

vium paratum et appositum est : vel, 124 Segmenta] Alii explicaut nio-

frequLiites assederunt ad epulimi nup- nilia, cum Servio : alii tinibrias et fas-

tiaruui. Lipsius Epistolir. quapst. I. ciolas aureas vestis extremitati orna-

IV. epist. 25. separat vo< em, srdet, tus gratia assutas. Alii dicunt seg-

et legit: Ingens Cana : sfd et gremio nienta pom pro segmentatis vestibiis

jacuit, ^•f.

120 Gremio jacuit nova nupta mariti] Grarcbus tradiiiis est Corniciui, sicut Sporus Neroni, de quo ante.

121 l^roceres] Voccni banc cxplica- bimus in Perslo.

('ensure opus est, an haruspice] Ccn- .V'j;'e, qui nuires istos coriigat; an ha-

pretiosis,qn;v vcunieulato opereconi- posilfp eiaut e brarteolis atireis aut argenteis, item c jjiirpura' segmentis. Valer. Maxim, v. 2. n. 1. rcfert Ma- tronis permissuni uti purpurea veste, ac aureis segmentis. Ovid. in. de Arte. 'Quid de veste lo(|uar? Non jam segmenta retiuiro. Nee qua- de

ruspice, qui lire libidinis portcnta, ct Tyrio muricc lana rubct.'

scfieruni pro<iigia expiet. De Pro- /y<»»(^Y),?/ia/y(7iM] Vittatas vestes, qui-

digioruni cxpiatioue et procurationc bus operiuntur spousar, inquit retui

Tit. Liv. passim. Scbol.

SATIRA II.

199

Arcano qui sacra fcrens nutantia loro V25

Sudavit clypeis ancilibus. O pater Urbis, Unde nefas tantiim Latiis pastoribus ? uiide Haec tetigit, Gradive, tuos urtica nepotes ? Traditur ecce \ iro clarus genere, atque opibus vir :

ncdpit is, qui rctinaado secreto vaciUantia pnrtans sacra stidorem emhil, siil) anci- libus scutis. O parens civitalis, unde scelus tain nefandum paslorihus Latinisf O Mars unde urtica ilia affricuit tuos posteros'/ En tiro datur vir illustris prosapia

flamca al.— 125 migrantia 16.— 126 Sudabit 17. a m. p\\~pafer orbis 16.— 129

NOTiE

Flammea] Vtlanien erat rubei, aiit lutei |>otius coloris, quo novae niiptae solebant obtegi ; ' Dictum vero flam- meuni,' inquit Festiis, * quod eo assi- due utebatur Flaminica, id est, Fla- minis uxor, cui non licebat faceie di- vortiinn : unde boni oniinis causa nu- bentesflammeo velantur.' Plin. xxi. 8. ' Liitei video,' inquit, ' honorem antiqnlssimum in nuptialibusflamnieis totum foeminis concessum.' Martial. Epig. II. 79 sponsae.' Vide Alex, ab Alex. ii. 5.

125 Arcano qui sacra ferens, Sfc] Ille ipse Gracchus niuliebres et nup- tiales sumit vestes, qui Salius fuit, et Martis Sacerdos. Hunc ab adjnnctis Poeta describit et nolat.

Sacra ferens nularttia] Subsilientia ad motnni Salioruni ancilia. Nempe sub Nunia Pompilio refertnr e ccelo scutum Roraae cecidisse, responsum- que ab hariispicibus ibi fore orbis Imptriuni, ubi illud scrvarctur. Ita- que Nunia undecim alia illi siniilia prorsus jussit fabricari, quibus im- inistum nee inlernosci, nee subripi

Numee carmen,' Sec. Vide Aiex. ab Alex. I. 26.

Arcano loro'] Loro intns innexo sus- pensa scuta Salioruni collo portaban- tur. Hinc dicit, arcano, vel potius quia, ut dictum est, coelcste scutum cum aliis confusum baud dignosceba- tur.

126 Sudavit] E corporis agitatione et saltatu.

Clypeis ancilibus] Ancile dictum, ' Flammea texuntur quia ab omni parte rccisum ac rotun- dum erat. Ha-c eleganter Ovidius describit Fast. in. ' Quis mihi nunc dicet, quare coelestia Martis Arnia ferant Salii,' &c.

Pater urhis] Mars, e quo Rheaque Sylvia nati Remus et Romulus urbis Romae conditores.

127 LmIUs pastoribus] Hominibus simplicibus et iunocuis, quales prinu urbis incolae.

C'nde h<cc tetigit, S(c.] Militiae labo- ribus et aerumnis duratos cur luxuria nunc invadit ac enervat?

128 (iradive] Vel a gradiendo Mars ita vocatus ; vel a Kpadevfiv, liastaiu

facile posset: duodecim (juoque Sa- vibrare. Alii vocem dcducunt a 'llira-

cerdotes instituit, qui solemni ritu per iirbem tripudiantes et canentes ilia duodecim ancilia scuta circumfcr- rent; unde Salii dicti suut a saliendo. Ilia vero in Templo Martis custodiri impeiiavit. Tit. Liv. i. 20. Horat. Epi^t. If. I. vs. 86. ' Jam Saliare

cibus, apud quos velut bellicosissimos Poet* INIartis sedem locant: fortem significari aiunt eo vocabulo.

Urtica] Iltrba est notissimae mor- dacitatis: hie significat pruritum libi- dinis.

129 Traditur ecce, Sfc] Gracchus

200

D. JUNII JUVENALIS

Nec galeara quassas, nee terrain cuspide pulsas, 130:

Nee quereris patri? Vade ergo, et cede severi

Jugeribus campi, quem negligis ! Officium eras

Primo sole mihi peragendum in valle Quirini,

Quae causa officii ? Quid qujerls? nubit amicus,

Nec multos adhibet, Liceat modo vivere : fient, 135

et divitiis: neque cassidem commotes, neque hnmum hnsta percutis, neque expostula$ parenti ? Ilo igitur, ac desere jugera ugri austeri, (/uem non euros. Crastina die, diluculo prcEstandum mihi est obsequium iii Quirini inlle. Qucenam obsequii ratio ? Quid percontaris] Nubit familiaris mens: neque plures advocat. Hen si detur

ac opibus 10. — 130 nec tempera cuspide pulsas in quodani cod. nis. legit Lipsius, nec improbavit in Epistol. Quaest. ii. 9. ubi nionet in more niilitaii tuisse, hastis scuta galeainque concntiendi in ira. Hinc leviori mutatione Plathner conj. nec purmam cuspide pulsas. Non male ! Sed nec viilgata lectio speinenda. — 131 Et quereris 24. et deest 15. — 133 in valle Quirini est 11, Suspicabar dim in colle Quirino, h. e. Qiiirinali, ut ap. Ovid. Met. xiv. 836. et nunc in- venio in valle Quiriria in 11, Sed collem Quirini dixit etiam Horat. Epist. ii. 2. 68, unde li, 1. conjiceie possis in colle Quiriiii: nisi potius rh valle doctius est, — -131 causa est officii 22. causa officii est 21. — 135 Nec adhibet multoa 45.

NOT/E

Tubicini, ut supra : vel Neroncm per- Jtringit Doriphoro liberto nubentem, et e contra ducentera Spornm. Ex Sueton, Ner. c. 29.

130 Nec galeam quassas, ^c] Neque nlla praebes indignationis argumenta, nec istani coerces licentiani impro- bitatis.

131 Patri] Apud Joveni, cujus ac Junonis filius es : qui Deorum sum- mus scelera ista vindicet, ac degene- reg a te tuaque virtute in ordinem redigat.

Cede severi jugeribus campi] Si Ro- manes ita negligis, eorumqiie virtu- tem frangi sinis, ergo etiam cede cam- po Martio, quem Tar(|uiniorum ante agrum urbem inter ac Tiberim tibi consecrarunt. Liv. ii. 5,

Seveii] In quo judiciorum armo- rumque severitas ac labor exercentur ct vigent.

132 Officium eras] IJialogus inter colloquentes de prodigiosis istis viro- iiwii niiptiis, (Jras, inijuit uiuis, offi- I ium aniico pracstitui us sum.

133 In valle Quirini] Ad Quirini seu Romuli Templum, vel porticum, ubi multi negotionim causa convenire solebant, Templi meminit Plin. xv. 29. ubi inter antiquissima fuisse de- lubra dicit Alex, ab Alex, i, 14. Ro- muli templum in Quirinali omni tem- pore clausum ait, quasi arcanum fieri vellent, an humo tectus, an inter Deos translatus fuerit, De Porticii vero Martial. Epig. ii. 1. ad Librum suum. ' Vicini pete porticum Quirini ; Tur- bam non habet oliosiorem Pompeius,* &c.

134 Qu(E causa officii] Et quod offi- cii genus praestare liabes aniico ? ro- gat alter.

Quid quceris] Respondet ille : Quid enimvero id curas ac sciscitaris am- pliusP

Nubit amicus] Velut uxor niatrimo- uium init.

135 Nec multos adhibet] Paucos tes- tes vocaf, eosque ex intimis familia- ribus; ne evulgari contingat rem lege Scantinia vetitam.

SATIRA II. 201

Fient ista palam, cupient et in acta referri.

Interea tormentum ingens nubentibus haeret.

Quod nequeunt parere, et partii retinere maritos.

Sed melius, quod nil animis in corpora juris

Natura indulget. Steriles moriuntur, et illis 140

Turgida non prodest condita pyxide Lyde,

Nee prodest agili palraas praebere Luperco.

vitam producere: hac agentur, ageniur puhlice ; ntque optabunt in commentarii$ $cribi. Interim magna pwna sequitur nubentes, quod non possunt parturire, acfceiu conjvges servare. At prastat ut natura potestatis nihil dederit mentibus in corpora. E vita discedunt sine partu, neque istis proficit crassa Lyde medicuto vusculo, ne- que juvat manus porrtgere Luperco celeri. Illud eliam portentum transgressa eat

Aant 45. — 137 ohstat pro haret 1-i. — 139 Dii melius 13. in corpore 2. 3. 5. 10. 14. 15. 16. 25. 45-50. 55-61. 63. 65-69. 74. prob. Schurzfl. ut Giepco more dic- tum sit. Sed in corpora 4. 6. 7. 8. 9. 17. 19-24. 26. 27. 54. 62. 64. 65. 70. 71. 72. 73. 75. 76. 77. 81. 82. et tres codd. mss. Ntc. Heinsii, qui ad Ovid. Am. i.

1. 5. liaiic lect. recte defendit post Tiirneb. Advers. xv. 17. — 140 morientur 10. 14.15.17.19.20.21.24.26. 45.— 141 abest a 75. condita pyxide Lyde

2. 4. 63. 67. 69. 70. 71. 73. 77. 81. 82. piob. Tinneb. 1. 1. condita in pyxide Lyde 10. 14. 21. a m. sec. 22. 23. 24. 49. 60. 65. et cod. viii docti in Misc. Obss. crit. Vol. v. T. ii. p. 271. in pyxide condita Lyde 15. 16. 47. 50. 54-59, 61. 62. 64. 65. 66. 68. 72. nee pyxide condita Lyde 46. 48. nee condita pyxide Lyde 45. in conditup. L. 27. Plathner iaudat conject. C. Bachmanni, pro Lyde substituentis lite, quod medicameuti nomen sit. — 142 Nee potest 45. Non

Liceat mode vicerejJientfS^c.l S\ pmi- runt, ncc pro arbitrio naturam suam

lo diutius vita est incolumis, videbi- muliebri possunt mutare, et parere.

mus haec scelerum monstra palani ex- 141 Condita pyxide] Pyxis vas e

erceri, sine meti» ac pudore; eo tan- bnxo, in quo medicamina foecundita-

dem crumpet impudentia. tern cont'erentia reponantur apud is-

136 In acta referri] In Annates, in tarn Lyden.

Commentarios publicos, ut facti me- Lj/deJUnguentariaqnapdam jactani

moria ad posteros transeat. se medicamentis auterre sterilitatem.

137 Nubentibus'l Effoeminatis illis Turneb. xv. 17. Porro LydiK mu- maribus. lieres crassap fuisse dicuntnr. Alii

138 Partu retinere maritos] Fastidi- nescio quid comminiscunturde Arach- eutes aliqiiando tenere ac sibi conser- ne Lydia, aiuntque sterilitatem emen- vare. Suut enim liberi maximum dari, si mulier inclnsam pyxide ara- conjugii viuculum, et amoris piguus neam in siuu portarit.

perpetui: et sterilitas uxoruui etiam 1A2 Palmas prabere Luperco] Luper-

repudii saepe fuit causa. Claudiamis : ci Panos Sacerdotes mensc Februario

' Foemina cum senuit retiuft connu- in Lupercalibus per urbem discurre-

bia partu, Uxorisque decus matris re- bant, credebanturque sterilibus foe-

verentia pensat.' ciinditatem att'erre, et partum ..dju-

139 Sed melius, quod,!{c.] IMelius ta- vare gravidarum, obvias perciitiendo men est, quod isii molles p^Euaiu fe- seu ferula, seu bircina pelle : discur-

202

D, JUNII JLiVENALIS

Vicit €t hoc monstrum tunicati fuscina Gracchi, Lustra vitque fuga mediain gladiator arenam, Et Capitolinis generosior, et Marceliis,

145

fuscina Gracchi tunica induti ; atque gladiator, qui mediam arenam fugiendo cir- ativit, fortior et Cupitulinis, et Marceliis, et postcris Catuli ac Pauli, et Fabiis, et

NOT.E

rentibus igitur mulieres occurrebant ac verberibus seu palmas seu nteros offerebant. Hinc Ovid. Fast. 2. ' Nup- ta quid expectas ? Non tii pollenti- biis berbis, Nee prece, iiec magico carmine mater eris. Excipe foecundae patienter verbera dextrae ; Jam so- cer optafiim iiomen babebit avi.'

143 I'icit et hnc monstrum, S^c] Mon- strosis illis marium miptiis pejus ali- qiiid videre est Koiiia;, scilicet No- biles qui arena se poUiuint, et plebeiis inio indignis exercitationibus. Nam sceiera ista portentosa qaidem sunt, sed occulta ; at publice exercentur iufames isti ludi, et hoc exempli pejoris et gravioris periculi : quod a Ncrone quidem Roniani Imperii monstro ac portento profluxit. Is enim amavit edere Indos oiiinis gene- ris, ac inter alios gladiatoriam niuniis. Suetonius c. 12. et alibi. Sub Vitellio prohibitum fuit, ne Romani Equites Ludo et arena poUuerentur. Cornel. Tacit. Doniitianus quidem nullum coi'git ad pugnandum in arena ; sed multi sub Nerone pridom his pugnis assucti sponte in arenam dcscende- bant. Quod hie damnat Juvenalis, et Sat. viii. vs. 200.

Tunicati] Gladiatores induti simpli- ci ttuiica decertabant, quo essent ex- peditiores. Vide Sat. viii. vs. 207.

Fuscina] Tridens teliuii (]uo uteba- tur Reliarius.

Fuscina dracchi] (Jracchus, vel qiiilibet abuse Pairiciis ac Nobilibus, arnuitiis reti ac fuscina more Gladia- toriim, ac tunica Icviter obtectiH, et in arena depngnans cum xordidisac

infimis. In Amphitliealro nempe coniponebautur Gladiatorum paria : alter Mirmillo dicebatur et secutor ; habebatque pro armis, gladium, cly- peum, galeam : alter Retiarius reti ac fuscina armatns, reti quidem in- volvere caput Mirmillonis conabatur, ac fuscina captare, humique affligere: quod puguje genus feriur inventum a Pittaco uno e septem Graeciae Sa- pientibus.

144 Lustratitque fuga, S^c] Decli- nans Mirmillonem infesta cuspide appetentem. Vel intelligit Gracchunt non Retiarium tantum egisse, sed et Mirmillonem, qui fugam simulabat ante Retiarium : unde consueverat Retiarius ideutidcm increpare : non te pcto, piscem peto, quid me fugis, Galie? Nimirum vertici illius galeae inerat piscis effigies.

Gladiator] Gracchi tilius Retiarius fuit, et ad infamiam usque Gladiator. Vetus Schol.

Arenam] Aream Amphitiieatri Rom. arena stratam, ne sanguis ibi fusns in Gladiatorio praRsertini munere spec- tantibus borrori esset, si bumi dcflu- ere ac dccurrere cerncretur.

145 £< Capitolinis generosinr] Grac- chus, inquara, neminc Romanoruni inferior genere, virtutc, prarstautia, componitur cum Gladiatore, ac in arena dccertat. Per indignationem ba-c ait.

Capitolinis] Manliis, quorum unus defenso Cajiitolio Capitolini cogno- men ac decus invenit. Tit. Liv. 1. v.

Marceliis] Qnam illtistris Marcello- rum familia Romx fuerit, quorum

S\TIRA II,

203

Et Catulis, Paulique minoril)iis, et Fabiis, et Omnibus ad podium spectantibus. His licet ipsum Admoveas, cujus tunc munere retia misit. Esse aliqiiid Manes, et subtcrranea legna,

cunctis tpedatoribus ad podium; quainvis illis adjungns eum, cujus Inlud'tstum retiii irijecU. Exklere quosdam Manes, et Imperium sub terra, et perticam, et

10. 19. 20. — 14G CatuH 75. 76. Paulique mimribus 22. 70. 7.5. 76. 77. 81. 82. lit jam emend. Lips. Epistol. Qiifest. iv. 25. In reliquis libris Pauiisque minoribus, prob. Beckio in Obss. philol. in Juveti. Sat. ihias priores p. 35. ut minores, h. e. nepotes vel posieri, li. 1. etiam dicantur Capitoliiii, Marcelli, Catull et Fahii, quorum gentes in posteris suis semper Romae floruerint. Male Calderinus : duo, inquit, lucre Pauli columina familia?, alter qui ad Cannas cccidit, alter qui Persea vicit ; et hie minor dictus. atque Fabiriis pro rt Fabiis, et 6.— l-i7 ns pro /(is 21. ipsain 26. — 148 Admoncas AG. 48. 50. 54. 60. 64. 73. probb. Calder. et Junio, ut sensus sit: potes haec verba, scil. quae seqmintur, referre ipsi Impcratori ; si crederet esse inferos is, cujus jussu tot millia trncidantur, non e\hiberet gladiatores cum tanta carnificina, sed certe crederef, si saperet. Male ! reiia serrat 14. retia pulsat ex Ms. emend. Schegkius ad Veil. i. 13. — 149 Esse aliquos omnes libri prster 11.

NOTiE

nnus Syracusas expugnavit, quinqnies Consul fuit, .Annibalem in Italia pri- mus vicit ! Vide Plutarchum.

146 Catulis'] Q. Lutatius Catulus primum bellum Punicum gloriose confecit, demersis aut captis hostium sexcentis navibus.

Paulique] Paulus /Eniilius fortiter in acie dimicans Cannensi cladc occu- buit. Ejus posteri pluribus trium- pliis nobilitati sunt. Plutarch.

Fuhiis] Hi numero sex et trecenti ex tadeni familia, cum viderent po- pulum delineri Veientiimi bello, hoc silji mandari poposcerunt : verum post multas viciorias in insidias de- lapsi omnes simul intercidere. Ovid. Fast. 1. 2. ' Una dies Fabios ad bellum miserat omnes : Ad bellum missos perdidit una dies.'

147 Ad podium spectantibus] Quibus- vis Nobilibns qui Ludos spectant c podio Theatri loco, ubi pvimiis ordo siibselliorum ; itaordinante Augusto. Sueton. c. 41.

Podium] Projectura qua^lam est, reu projectuni e muro a'diticium, a

pede dictum est, quia velut pes e pa- riete sa?pius ab iiiia sedium parte ex- struitur podium, procedit, ac porrigi- fur. VideVitr. 1. v. Alex, ab Alex. v. 16.

His licet ipsum admoveas] Ne excep- to quidem Pra?tore vel Munerario, qui Gladiatorium mnnus edit. Nero- nem torsitan aut Domitianum notat : ac Nero quidem in Gladiatorem ipse pugnavit, et cantavit in Sceua, citha- ra-di liabitu, et amiga fuit. Vet. Schol.

148 Cujus munere retia misit] In cu- jus hidis ac munere Gladiatorio, Re- tiarium agens, retia immisit, et Ivlij-- millonis caput apprehendere ac impe- dire nisus est. Vide supra.

149 Esse aliquid 3Tanes] Quarc vero tot scelera grassantur Roma^? Nimi- nmi, impiit Poeta, quia metus Deo- rum niillus coercet, et Inferorum supplicia veliiti anilia commenta et fabula; accipiuntur.

Manes] Vide Persii Satiram v. ad vs. 152.

Subterranea refjia] Ubi digna meri-

204

D. JUNII JUVENALIS

Et contum, et Stygio ranas in giiro^ite nigras, 150

Atque una transire vadum tot millia cymba.

Nee pueri crcdunt, nisi qui nondum aere lavantur.

Sed tu vera puta : Curius quid sentit, et ambo

Scipiadae ? quid Fabricius, manesque Camilli ?

Quid Cremerae legio, et Cannis consumtajuventus, 155

ranas atras in fluvio Slyge, ac tot millia flumen tranare vna navicula, neque pueruli fidem habent, prceter tos qui non adhuc larant pecunia. At tu crede vera. Quid existimat Curius, atque umbo Scipiones? Quid Fabricius, et anima Camilli? Quid legio CremercE, ac juvenes ad Carinas casi, tot animte bellicosa;! Quotiescumque

V. Exciirs. ad h. 1.— 150 pontum et cantum alii. v. Excnrs. ad h. 1. — 151 vana pro una 16. — 152 Ha-c 24. Nee creduut pueri qui nondum are lucrantur 16. — 153 quod 47. 50. 57. 60. 65.— 154 qnod 16. 17. 56. 57. 59. 60. 65. et quid 45. Fabrilius 21. 23. 24. 27. 57. 60. 64. 65. Sed in niainiorr. Fabricius, et Graecis *o)3piKioy dicitiir. Afabricando nomen huic genti inditum putatur. — 155 quod 17. 19. 45. 60. 65.— 156 Tot bellatorum 2i.— 158 Sulphura 26. 60. 65.

NOT^

tis rependnnt, et facta quaevis diju- iion solvunt balneaticum sen quadran-

dicant .severi Jiidices, Minos, Rhada- teni, vetiis Schol.

manthns, iEacus. "Vide Sat. i. vs. 9. 153 Sed ut vera puta'] Licet improbi

150 Contum] Qno Charon impellit nt sceleruin conscientiain snblevent,

cymbani, ac transmitlit Umbras sen nnlla esse apud Inferos tornienta di-

Animas ad alteram Stygis ripam, cant : tn tanien ne dubita vera esse

qua pergant ad regnnm PUitonis. iilic praemia bonis, et maiis .supplicia.

Virgilins ' Ipse rateni conto snbigit,' Curius] Vide initio bnjiis Sat. vs. 3.

Arc. 154 Scipiada] Cneius, et Publius

Stygio] Styx, fons in Arcadia nimio Scipiones, de quibus Tit. Liv. 1. xxiri.

frigore tarn exitiosus, nt statini ene- et seq. et Virgil. * Duo fulmina belli

cet potantes. Plin. xxxi. 2. ct ii. 103. Scipiadas.'

Vitrnv. vm. 3. Poetap vero fabulan- Fabricius] Hnnc laudat Valerius

tur Pahidem esse Inferorum, e qna Maximns iv. 3. n. 0. lionoribns atque

proflnit Cocytns. Virg. ^n. vi. ' Co- anctoritate cnnctis niajoreni, censn

cyti stagna alta vides, Stygiamqne antetn cuique pauperrimo parem di-

palndeni.' cens. Hie Samnitum et Pyrrlii don.a

Runus nigras] Atruni et nii^'rum ap- sprevit. Ejus filia; de pnblico dota-

pellatnr qnicqnid Infirornm est. Ra- nas in palude Styge Poctae locant. Testis Aristophanes in Ranis, Comoe- dia.

151 Vadum] Cocyti alvenm.

Tot millia] Aninianini, (pur locum non occupant, ut corpora.

152 Nondum arc lavantur] In Thcr- inis noudnm lavant ; vcl, quod ptieri

tJP, gloriam domesticam viris dun- taxat cum publica pecunia detule- runt.

Camilli] Is quinquies Dictator fnit. Veins expugnavit, Gallos bis frcgit, tarn clarus per omnia, ut alter Ro- mulus diceretur.

155 CrcmercB hgio] Cremera fluviii^ Ilitruriap, ad qutm intercept!, ut

SATIJtA II. 205

Tot bellorum anim?c, quoties liinc talis ad illos Umljra venit? Cuperent lustrari, si qua darentur Sulfiira cum taedis, et si fovet humida laurns. IIluc, heu ! miscri tiaducimur. Arma quidern ultra Littora Juvernas promoviraiis, ct raodo captas 160

tsthinc ad eos trawit anima ejusmodi scelerata, optarent pnrgari, si qiuEpiam of- ferreritur sul/ura cum ta-dis, sique adesset laurus niadida. Ehcu infelices iUiic transportamur. Certe anna protuUmus trans Hibernia ripam, atque Orcadas nuper

forte rectins ; quoniam sulpur scribitiir iu Vatic, cod. Virg. ut tnumpus et alia ejusmodi vocabula, qiiibus, convicio auriuin flagitante, aspirationem ^*5^.'". ^**^ docet Cic. Oi at. c. 48. Vox tanien nostra est Latina, non Gra?.cae originis. umida 21. iit umois, umectare, iimeruset al. in antt. codd. Cf. Quin- tilian. Inst. Orat. i. 5. Broekhiis. ad Tibull. i. 4. 44. Drakenb. adSil. n. 125. — 159 Semper putavi, legendiim esse Illic, in inferis: et nunc video, id exta- re in 21. 22. 23. a ni. pr. Turn verbum traduci eo sensii capiendum, de quo dixi in Comm. ad Sat. viii. 17. Anna quid idlia...Britannos/ 2. 3. 5. 10. 11. 26. 4.5. 46. 47. 49. 50. 54. 56. 57. 58. 60-69. 71. 72. 73. 74.— 160 Littora scribunt alii. De origine ac propria vi vocis v. Ernesti ad Suet. Tib. c. 40.

NOTvE

dictum est, insidiis Veientiuni Fabii tantum non perdidenmt nonien, uno impubere domi relicto. Tit. Liv. ii. 48. et seq. Ovidiiis Fastoruni secun- do : ' Ut celeri passu Crenieram teti- gere rapaceni.'

Legio] Vide Sat. iii. ad vs. 132.

Cannis] Ad Cannas vicuni Apiiliee Romanos exercitus, ipsosque Consu- Ics Paulum jEsnilium, et Terentium Varronem, tanta clade affecit Anni- bal, ca-sis quadraginta honiinuni niil- libus, et Equitibus Romanis tanto numero, ut anuulorum tres niodios miserit Carthaginein. Cannarum lu- dera etiamnuni ostenduntur, vulgo, Canna destrittta.

156 Talis yinbra] Quales ante nota- vimus iut'cunes libidine ac sceleribus.

Ad illos'] Ad viros illos, de quibus mox, tot virtutibus insignes, et not* castitaiis ct muocentise, jam in Cam- pis Ely^iis ilegentes, apud luteros.

157 Cuiiertiit lustrari] (jiiia simplex ejus aspectus, aut certe consortium poUuit ac foedat.

158 Sul/ura cum t<sdis] De teedis an- te diximus. Sulfur, ignis, et aqua, ad- liibebantur ad eos purgandos,quicon- taminatiluerant aliquopiaculo. Ovid. Metam. vii. 2. ' Terque senem flam- ma, ter aqua, ter sulfure lustrat.' De Sulfure, testatur etiam Plin. xxxv. 15.

Humida laurus] Aspergillnm e laii- ro, aqua iiitinctum, Plin. 1. xv. ca- pite ultimo, laurum purificationibus adhiberi alRrmat ; et paulo ante, ex Rlassurio, c«dis iiostium purgatio- nem esse, ait. Vide Coel. Rhodig. VI. 12.

159 Illuc, heu! miseri traducimur] Cum migramus ex bac vita, ad Infe- ros inuis non ex opinione, sed reipsa; ibique experimur miseri ea quae vi- ventes credeie noluiiiius, et quae ad Fabulatores rejicienda piitavinius. Horat. ad Pisone.-, ' Debemiir niorti, uos, nostraqiie.'

160 Juciriia] Id est, Hibcrniae seu Irlandid', de qua vetus S< hoi. ita scri- bit : ' Insula est Britauuis, a qua dod

200

D, JUNII JUVENALIS

Orcadas, ac minima contentos noctc Britaiinos : Sed quae nunc populi fmnt victoris in urbe, Xon fiiciunt illi, qiios vicimus. Et tamen mius Armenius Zalates cunctis narratur ephebis

xnbactas, et Britamios brevisfiimain noctem satis habentes. Vtrum illi quos subes^i- mus non perpetrant ea qua aguntur in civitate populi Iriumpkantis. Ac itikilotni- mts memoratur unus Zalates ex Armenia universis impubeiibus effeeminatior se

.yuvemce revocavi e 2. 3. 5. 10. 14. 15. 17. 20. 21. 23. 24. 25. 27. 45-51. 54-C9. 71.72.73.74.78.79.80.81. Ita sciiptum ap. Mel. ill. 6. et Ptolem. in cod. Pdiat. lovovepvia; nam in vulgatis ejus libris le^itnr \ovfpvia, nt ap. Agatliera. ii. 8. Juberna 1. 16. 26. 70. 75. 70. 77. 82. Vivcmo' 11. 29. prohb. Schurzfl. et Beck, qui lioc noraen, addito duplici digamnia, (FIFEPNH) ef- fictum pntant ex Gr. 'Upvi), quo Hil)eruije nomine utuntur Aiistot. de mundo, Strabo 1. ii. et iv. Claudian. Cons. Hon. iv. 33. et de laud. Stilic. ii. 252. Inverna 53, Vibemce 52. Hyverne 22. ad marg. Hibernia 19. Laverne 22. —161 Archadas 45. Orckadus 10. 17. 19-24. 49. CO. 05. Sed in optiniis exem- plaiT. Komanorum sciiptornni Orcudes, et Gr. 'O^.-cciSes dicuntar. et pro ac 10. 20.— 162. 163 absnnt ab 60. 65. Si pro Sed 72. fiunt populi 11. — 163 ipsi 45. viucimus 21. a m. pr. Post vicimus majorem posui distinctionem. v. Conim. attamen 16.— 164 Zalaces 17. 21. 24. 52. 70. 75. 76. 81. Zelates 23. a m. sec.

NOT^

longe sunt Orcades alia; triginta In- sulac, quas Mela scribit.' Alii legnnt, Juberna.

161 Orcadas] Vetus Scbol. ex Mela, triginta nnmerat, quadraginta vero Plinins, iv. 16. modicis inter se dis- cretas spatiis. SitiE sunt ultra Sco- tiam, in Oceano Septcntrionali, sen Caledonio. Undecim referuntur aliis majores, cum minoribus aliquot, a- pud rccentiores, et titulo Ducatus nnper insignitae dicuntur.

niodo Ciiptas] Nuper ab Imperatore Clandio snbactas. Is et de IJritan- nis triurnpliavit eo tempore, et inde Britiiiinicum vocari filium snnm vo- luit.

Britannos] Majoris Britanniae po- pulos, qui modo sunt Angli et Scoti. Virgil. Ed. i. ' Et penitus toto divisos orbo Kritannos.' Coinclius Tacitus in vita Julii Agricola-, non longe ab initio, dcscribit ac niirc laudat e<im Insulani.

Minima contentos nocte~\ Septentrio- nales terras ac Insulas intelligit ad Britanniam majorem pertinentes, ubi circa Solstitium a?stivum nox brevis est, sicut hyemali longior, et dies fere nullus : quod facit Spbjerae inclina- tio, et Soils super horisonteni mora longior aut brevior. Vide Plin. ii. 75. Idem 1. vi. capite ultimo. Cor- nel. Tacit, loco mox citato. ' In Bri- tannia,' inquit, ' dierum spatia ultra nostri orbis mensuram : et nox clara, et extrema parte BritanniiP brevis, ut finem atque initinm lucis exiguo discriniine internoscas.'

162 Populi victoris] .Apnd Romanes Gentitun Domiiios, dominantur vitia qualibet turpissima.

164 Zulutcs] Nomon propiium Ar- mcnii pucri moUiruli, tenelli, inter alios obsidcs Ronianis traditi.

Ephebis] Imbcrbibus pueris, ab f(prBfw, pubcsco.

SATIRA 11. 207

Mollior ardenti scse indulsisse Tribuno. 1G5

A spice, quid faciant commercia ! venerat obses.

Hie fiunt lioniines. Nam si mora longior Urbem

Indulsit pueris, iion unquam deerit aniator :

Mittcntur bracce, cultelli, fraena, flagellum.

Sic praetextatos referunt Artaxata mores. 170

tradidisse Trihunn flagranti. Contemplare quidnam afferant consortia. Ille obses accesserat. Hie homines perficiuntur. Eienirn si diutiirna commoratio pueris con- cedat civitatem, nunquani dtficiet qui dcpereat. Ahjicienlur femoralia, cultri, ha- berue, scuticie. Atque ita mores Pnetextatos reportant ad urbein Artaxata.

26. 49. 55. 60. Zelaces 14. 19. 23. a m. pr. Cdates 10. Zalaches 22. Gulaces

45. Talaces 10. Jeluas 20. Galathes 15. Galates 16. Zelotes 54. prob. Sa- bino, qui hos Armeniae populos esse nioiiet. Sed Zalatesh. 1. est potiiis nonien propr. obsidis.^ — 166 venerat ko^pes 26. —167 Sic i. Hie fiunt omnes. si mora cet. 14.— 168 nonnuiiquam 10. 49. 63. nutiquam 17. 24. — 169 braces 23. 24. 45.

46. 48. 49. 56. 59. 61. 62. 63. 68. 69. 71. Gr. fi $piKa et rh ^paKos, ap. Hiodor. II. 30. .Strabon. et al. braccce alii; eaque scriptura usiiatior. bracha 47. braccfuB 27. 60. 65. cliteltte ingeniose conjee. Selirader. Cultelli cei te male junguntur cum bracis, frenis a.c flag ell is. — 170 Si 4. Hie 61. Possis suspi- cari Hinc, h. e. Roma, et referent. Sed vulgata qiioque lectio bene se babet.

aOTJE ^-~

166 Ardenti] Insano amore depe- rumpat.

reunti. 169 Mittentnr braca, ^c] Ab illis

Sese indulsi&<ie'\ Sui corporis nefarie ncqnam et corniptoribus mittentur

copiam fecisse, facile nimium. dona et munera pueris innocentibus

166 Aspice quid faciant commercia] eonun indoli congnia, (juibus capia-

Sanctus Gregoiius Magnus, Moral, i. tur, ac in obseqnium male pcUiciatur

c. 1. ' Bonum esse cum bonis, hand animus puerilis, cereus in vitium flec-

valde laudabile est,' inquit: 'at ini- ti, ut ait Horatius ad Pisones. Vol,

mcnsi est praeconii, bonum etiam in- mittentur, id est, omittentur deinceps

ler males extitisse.' ac negiigentur patrii mores et prisca

Venerat obses] Zalates nempe inte- integritas, cum piinuim voluptatibus

ger veoit, at bre^^ depravatus est irretiti fuerint hi pneri.

apud nos. liracte] Quas in nsu non Gallis tan-

187 Hie fiurd homines'] S.ircasnuis. turn, sed et Phrygibus, Lydis, Persis, Non sine causa multi e longinquis tcr- aliisque conipcrimus. Vide Persii Sa- ris Romam petunt, ubi veluti fiant, liram 3. vs. 53. Diodor. Sicul. vi. 9. ac pei-ficiantur, ex consortio Nobili- Joseph. Scaliger. in Propertii 1. iv. um Romanorum, et ex mora in urbe Cultelli] Munuscula, quibus ulpJs- orbis Domina. Ironice admodum. rimum delectautur pueri.

"Sam si mora longior, Sec] Si paulo Fnena, flagcUum] Quibus equos a-

dintius hie Roma; commorentur, ade- gitent, ac veuationi insistant.

fit continno, qui pucros iilos advenas 170 Prcrtextatos mores] Duo con-

intandis libidinibus implicet et cor- traria omuino vox ista significat, et

208

D. JUNIl JUVENALIS SATIRA II.

mores nimiium bonos, qui de; eant Nobiles adolescentes piaetextam ge- rentes ; et per antiphrasin, pravos adniodniu mores etiam, uobili viio indignos : quo sensu qiiidem hie acci- pe, nisi mavis intelligere de moribns nobiliuin Romanorum valde corruptis ac pei'flitis, quos infelices illi piieri facile induunt ex eorum consortio, ac in patiiam reportant. De prcetexta

dicemus ad Persii Sat. 5. vs. 30.

Ariaxata] Vox pluralis numeri. Urbs est primaria majoris Armeniaj ad Araxem fluvium, quam, siib Ne- rone, Tacit. Annal. 1. xiii. retert a Corbulone captam ac direptam, Rege Tiridate belli fortunam nusquam auso experiri. Hodle \ocatur Teflin, vel

EXCTRSUS AD SAT. II. '209

EXCURSUS

AD SAT. II. 7.

Mf.morabilis est lectio puteum in 59. etCO. Ita jam olirii conj. Vales, et Grsev. qui idem persiiaserat Nic. Heinsio, ut sensiis sit: jubet Cleaiit/ias seivare puteurn, habet ima- gines Cleanthis, ex puteo aquam haurientis, vol hauriendis aquis apud puteum stantis. Nam Cleanthes, ab inopia yexatus, ut interdiu studiis literarum vacare posset, operam suam locavit Atheniensi cuidam, cujus hortum noctu aqua, ex puteis hausta, inigaret, unde et ^psuvrXriC dictus est : v. Suidas, Diogen. Laeit, et Sen. Epist. 44. Id omnino arri- dcre potest : sententiam tamen illam paulo durioribus obscu- rioribusque verbis expressam esse facile intelligitur ; (nisi forte piiteuyn Cleanthis legendum) neque vulgata lectio inepta videtur. Pluteus s. pluteum pioprie dicitur asser, parieti affixus, vel armarium, repositorium, scrinium, parieti inclu- sum, in quo imagines seu libri repoucbantur; et hinc ipsa quoque bibliotheca aut museum. Sic forte ap. Pers. i. 10(). el ap. Sidon. cujus verba Britann. laudavit: ' Hie libri affatim in promtu : videre te crcdorcs aut grammaticales pluteos, aut Atheucci cuneos, aut armaria exstructa biblio- polarum et bibliothecarum.' Lipsius in Synt. de biblioth. c. 10. hue etiam refert vetus distichon, imagini Virgiliana3 subscriptum, ' Lucis darana nihil tanto nocuere poeta?, Quem prfesentat honos carminis et plutei,' (h. e. videtur vivere, qui in libris et imagine vivit) et sigilla plutealia ap. Cic. ad Att. i. 10, ubi tamen optimi libri sigillala pu- iealia exhibent.

Pc/pft. ct Var. Clas. Jui\ O

210 EXCURSUS

EXCURSUS

AD. SAT. II. 149-157.

Esse all quid pro vulg. alUjuos olina suspicabar tanquam exquisitius, et nunc recepi e cod. Schurzfl. Probavere banc lect. Scburzfl,, Schradenis, et Burm. ad simil. loc. Prop. iv. 7. 1. qui baud dubie Juvenalis animo obversabatur : ' Sunt aliquid Manes ; letum non omnia finit, Luridaque evictos effugit umbra rogos.' Utrique forte preeivit Homerus II. '^. 103. 104. ^fl TTOTTOi, 19 pa. Tij loTJ xa) eiv ouduo 8ojW,o«7» ^v^rj xai ?tSa)Xov uTup fgivsg oOx hi 7ra/x,7rav. Ibi in antiquiss. cod. Ms. Lips, pro Tij legitur n, quod non spernendum judicabat Emesti, ut sensus esset: Non ergo falsum est, apud inferos esse '\>'jx^i> ^^t- Eodem sensu Graeci scriptores passim dixere elv«j t», et Ovid. Met. vi. 543. ' si numina Divum Sunt aliquid.'

Vs. 150. pout urn 1. 70. 75. 7G. 81. 82. sed conlum 2-12. 14. 15. 17. 19-27. 44-69. 71-74. 77-80. quod restitui, quo- niam tanta auctoritate firmatur, aptiusque videtur b. 1. ubi Juvenalis subtiliter illas fabulas et commenta poetanim explodit. Respexit, opinor, verba Virg. .^En. vi. 302 ' Ipse [Cbaron portitor] ratem conto subigit, velisque mi nistrat, Et ferruginca subvectat corpora cyniba.' Eundem Maronis locum, ubi etiam, ut h. 1. versu seq., de magna umbrarum, transraitti cupientium, turba agitur, contulit ve- tus Schol. sed perperam, memoriae forsan vitio, ita ascrip- sit : Ipse ratem ponto subiit, cet. — Nic. Heinsius pro Et pout urn vcl coiitum malebat Et Purlhmeurn vcl Porthmcaque et ; (v. Burm. ad Virg. 1. 1.) at Sterke in Actis litcrariis socictatis Rheno-Trajcctinae Liigd. Bat. 1793. 8. T. i. p. 174. Et cunturn et Stygio ratias, cet. h. e. ranas cantantcs. lUi legitur in cod. IG. idquc placere potest propter exquisi-

AD SAT. II. 211

tarn loquendi formam, et locum Aristopli. de Ranis Act. i. Sc. 4. ubi Charon, ad remum agendum e\citans Bacchum, suavissimos dicit ab eo auditum iri ranarum cantus, si remo incumberet. Sed nostra omnium fere librorum lectio non videtur solicitanda, eaque numerus rerum fabulosarum augetur.

Vs. 153. sqq. Olim suspicabar, poetam scripsisse: Sed tu vel reputa, Curius quid sentiat, ainbo Scipiadte quid, Fa- hricius manesque Camilli, Quid — anima, quoties hinc talis ad illos Umbra veiiit? Turn sententia h. 1. est: Nemo quidem hodie praeter infantes credit, Manes ac inferos esse : sed vos quoque, turpes et effoeminati homines, reputate, quasso, si vera essent, quae falsa vobis et inania videntur, quid sentirent, quos animi sensus conciperent praestantissimi illi viri, virtutum exemplaria, si talis umbra hinc ad illos venirct? At nunc, re solertius perpensa, vidi nulla lectionis muta- tione opus esse.

212

D. JUNII JUVENALIS

SATIRA III.

QuAMVls digressu veteris confusus amici, Laudo tamen, vacilis quod scdem figcre Ciimis Destinet, at que unum civcm donare Sibyllas.

Quanquam turbatits sum discessu antiqui famUiuris, vihilominiis probo quod de- creverit dotnicilium statucre apud Cttmas inanes, ct Sibylla unum dare civem.

1-20 OBiissi in 13. — 2 scdem ponere Cumis 24. — 3 Destinat 2&. rectiiis, opinor.

NOT7E

1 QunmvisdlgressUjS^'c.'] Fingit Poe- ta •Umbritium Haruspicem ainicum .suiim url)e cedere, tot vitia pertee- sum, et scelera, quce Koniaj giassan- tiir, et in dies serpunt.

2 Cumis] Hjec est Campanile nrbs maritlnia, non procnl Ptiteolis, Si- bylla: antro et Sacello inclyta. Hoc se vidlsse testatiir Jiistinus Martyr, Orat. Para;nef. ad Grcecos, aitque admiratum se f'liisse maximani Basili- cani utio hipide incisam opere eximio : ubi ostendebantiir adlinc in Tempii medio vasa tiia eodein in lapide inci- sa, quibns aqua lepletis lavabatur Sibylla, acceptaque stola reccdebat in abditissimam ejus Tempii partem, oracnliim illic editnra. Onnphrius l)ostea citandns suhjiingit, fanum il- ind pcrstitisse ad annum Christ! mil- lesimum qningentesinnnn trigesimum nonuni : quo tempore quassala ingcn- ti terr;i; niotu Campania, Pnteolis minutissimo pulvere cinereipic e mari surgcnte, totum illud coopertum est, collisque satis cditns enatus est, nbi ccJebrc iuerat Sibyllas Panum : et cum Putcolos Baiasque profectus cs-

seni, inquit ille, anno Domini mille- simo qningentesinio quadragesimo oc- tavo, regionis peritos mercede con- duxi, qui Tempii locum, et formam, aliaque omnia narraverunt, qua; Jus- tinus Martyr annis ante miile trecen- tis se vidisse scripsit, priusquam ar* canum id ac teniplum ingensvi terrae niotns obrutum esset.

Vacuis] Vel quia dcsertae videntur prie popidosa Roma : vel quod otio maguaque tranquillitate fruantur Cu- nia?, pras magno populi frcmitu ac tu- mullu, ((ui est Romic.

3 Unum citem^ Seipsum nonipe.

SibylUe'] Fremat licet IJlondellus, qnamvis et multa docte (piidem P. Simonius, aliique Eruditi, non ita pridem contra Sibyllas nioliti sint ; bonam sane causam tot, sacculorum testimonio comprobatam egregie nu- per propugnassc visi sinit complures hautl interioris litteratura>, inprimis* que Isaacius Vossius libello de Sibyl- he Orac. Oxoniaeeditoan. 1680. Ergo Sibyllas cxtitisse, ac vaticinatas esse, maneat certum, cum e profanis turn e sacris Auctoribus : dumque illi t'a-

SATIRA III.

Janua Baiarum est, et gratum littus amceni

2ia

ostium est Baiarum, etjucunda ripu siiavis recessus. Ego Suburrce etiam prafero

SOTJE

ciiuit iutelligendo ut nihil intelligant, opinantur ad Tarqulnium, sen Super- hi qui sapiunt ad sobrietatein vere bum, sive Priscuin potius (ut Ouj- sapere ccnseautiir. Pro Sibyllis ac phrius citand. et Lud. Vives non Sibyllinis Carminibus stant (qui et sine ratione coujiciuut) libros detu-

lis.se uiagno eniendos pretio, quorum ununi, mox et altenini coram Rege indignabunda combusserit ; tertius autem tanti ledemtus, ex Haruspi- cuin response, ac religiose dein ser- vatus, donee Syllanis teniporibus cuin Capitolio conflagravit, ut volunt ali- qui, ex Plinio xiii. 13. Quod tamert alii non abs re negant, quibus favet Ainmian. INIarcell. 1. xxiii. Libros novem Tarquinio oblatos, remqiie to* tarn fu^e commemorant Dion\ sius Halicarnass. 1. 4. et Gellius i. 19. aiuntque sex a Sibylla, ut ante dic- tum, crematos,.tres autem superstilcs in Sacrario condito«. Hi porro con- sulebantur, Senatu jubente, a Decem- viris quoties laborabat Civit-is aut Respublica, ut passim legere est apud Livium, Macrob.i. 17. S:c. De Sibyl- lis ita censet D. Hieronym. adversus Joviniau. 1. 1. paulo ante finem. ' Quid

quales viri ; Deus immortalis !) dis- pertitis ordinibus dispertiti ; hinc Tul- lius de Divin. ii. n. 110. et seq. Vir- gil. Eel. IV. Plutarch, in Fabio, init, Sueton. in Augusto. c. 31. Vopisc. in AurelianOf^Sfc. lUinc autem Justinus Martyr, Athenagoras, Theophilus Antiochenus, Clemens Alexandrinus, TertuUianus, Lactantius, Eusebius, S. Hieronymus, S. Augustinus, ac tot alii. Verumtamen quot Sibyllae fuerint, quo tempore, quo loco ; quaa nomiua illarum, quae carmina, non ita constat. Dictie sunt, quasi 0ov- At/ 2ioD, .Police pro OeoC : nam fa- tidicvp illae mulieres Dei consiria nun- tiarunt carminibus, contexto inter- duni e primis cujus-que versus titteris vaticinio ; ut attestantur Cicero de Divinat. ii. n. 112. S. Augustinus de Civ. Dei xviii. 23. &c. Sibyllas de- cern fuerunt, teste Varrone ; diversis

quidem locis ac temporibus, ut ait referam Sibyllas,' inquit, ' Erythrx-

Suidas. Prsecipne celebrantur, Per- sica, quae et Clialdaea et Hebra^a dicitur, Libvosque viginti quatuor, ut aiunt, scripsit, in quibus de Alexandro Magno, et de Christo item plurima, qnze tan. en S. Augustinus cit. Ery- thraeae assignat, vel Cumanap : Del- phica, qUiE ante bellinn Trojanuni heroicis versibus oracula fertnr edi- disse, e quibus Homerum nuilta sumsisse dicunt ac in suum opus transtulisse, ex Diodor. Sicul. v. 6. ubi tamen alia Sibylla noniinatur : Erythrapa, quam post excidium Tro- janum annis 483. floruisse tradunt Suidas, et alii : deniquc Cumaiia, sive Cumaa, dc qua hie nicntio : et banc

am, atqueCumanam, et octo reliqua*;, quarum insigne virgiiiitas est, et vir- ginitatis pra mium divinatio r' Vide Lactant. i. 6. et quie Lud. ^"ives ia loc. S. Aug. de Civit. Dei mox cit. item eruditum Onuphrii Panvinii libellum de Sibyllis ac Sibyll. Carni. a Joan. Opsopa^o editum, cum Anini- adversionibus non contenuuudis. Ibi nonnullos Sibyllae de Christo vatici- nia, vehit ab aliquo Christianae Keli- gionis studiosoconficta, rejicimtes ex eo refellit Onuplirius, quod ante Christi natalen> edita comperiuntur. ' Constat enim,' inquit, ' M. TuUium versus hos legisse, et Comnientariis suis inscruisse, quos Eusebius C*sari-

214 D.JUNU JUVENALIS

Sccessus. Ego vel Prochytam praepono Subiira?. 5

Nam quid tarn miserum, tarn solum vidimus, ut non

Prochytam. Enimvero quidnam Ha calamitosum, ita desertum aspeximus, ut non

dojnare G5. — 5 Prochyten forte scribendum. Prochitam 17. 19. 20. 26. lit ple- riimque i pro y in Rlss. Prochyte dicta airl rod wpoxwai, (v. Serv. ad ^ irg. J£n. IX. 715.) vel, si Straboni v. p. 247. al. 379. et Plin. in. 6. fides habenda, quia jnofusa ab JEnaria ei'at, h. e. terrae motii avulsa et in altum velut projec- ta. Suhurce 17. 19. 20. 21. 22. a m. sec, 24, 5(5. 67, 60. 65. 68. 69. 70. 74. 75, 76. Suhurrw alii, etiam Heunin, qui tamen inf. x. 156. xi. 51. 141, Subura edidit. De orthographia et origine vocis, quae et Sucura scribitur, unde dicta tribus Suburana (ita legitur in Inscr. v, c. Gruter, p. 104. n. 6. et p, 293, n. 3.) vel Sucusitna, et Siiccusana v. Quintil. i. 7. 28. et Schweigbzenser ad Appian. b. Civ. I. 58. Varro l. l. iv, 8, Sacra, in(|uit, vice pars hac sola vulgo nota, qua est aforo eunti proximo clivo. Eidem rcgioni attributa subura, quod sub muTo terreo Carinarwn. In ea est Argeoium sacellum sextum. subura Junitts scribit ab eo quod fuerit sub antiquo nrbe : cui testimonium potest esse, quod suhest ei loco, qui terreus nnirus vocatur. Sed ego a pago potius Sucusano dictam puto Sucusam. iVi/nc scribitur litera B, non C. Pagus Sucusnnns, quod succurrit Carineis, Festus V, Subura : Verrius a pago Succusano (ei regioni Urbis vicino) dictam ait, itaqtte nppellatim et regionem Urbis et tribum a statiro prcesidio, quod solitum sit succurre- re Esquiliis, infestantibus earn partem Urbis Gabinis, iridicioque esse, quod adhuc ea tribus per C literam, non B scribatur. — 6 et tarn solum 25. 46. 48, 49, 57. 59, 60.

NOTiE

ensis se vidisse profitetur.' Idem ratiiis I, i,Epist,l, ' Nullus in orbe

ibidem Sibyllas duas a Cuniis deiiomi- sinus Bails preelucet amopnis.'

natasextitisseopinatur; quarum prior Gratum Uttus] Amoena pariter

Cumaca dicta sit, eo quod Cumis vati- omnia Campaniae littora sunt, Mela

cinata fuerat, orta vero ex Cimmcrio teste.

Campania? oppido,undcetCimnK'riam 5 Secessus'] Locus proinde gratus

aliqui appellant: et banc adiisse ac idoneus viris studiosis,

^neas ptitandus apud Virgil. iEn, VI. Prochytam'] Hitc est Insula ad

cujus etiam meminit Dioiiys. Hali- ostium Baiani sinus, hodie, Procida;

carnass. 1. iv, cit. Altera longe pos- habens in circuitu passuum millia

terior dicta Cumana, et Cumis ori- tria, Dc ea Plin, ii, 88. et in. 6.

unda, qiKR Tavquinio libros obtulerit, Virgil. jEneid. ix. ' Turn souitu Pro-

&ic. De liac mnlta Soliuus. ciiyta alta troniit,* &c,

4 Jmua Baiarum est] Hac itur Subura] Subura, \c\ Suburra,<\n3in

Baias, et in anucnos illos secessus, IMartial, clamosam vocat 1. xii. Epi-

Baiarum] Hoc oppidum est Cam- gramm. 18. Vicusest Romanus, etiam

paniap, Puteolos inter et Cumas, a hodie, /« .S'l/tw/m ; sic dictus quia sub

Baio Ulyssis comite aulificatimi in urbe antiqua nimirum situs. Sumnuv-

sinu illo qui dicitur nunc, Golfo di nianum inde nominat Martial, 1. iii,

Pozzuolo, et di Napoli. Ibi erant ca- Epig. HI. et 1. xii. Epig. 32. quasi

lentes aqu* valetudini perutiles, sin- sub manibus situm. Synecdoch. pro

gularis autem ama;nitas, ac ca-li tern- tota urbe hie ponitur. De eo iteruni

pcries: et bine magna Komanonim postca ad Pcrs. Satir. v. vs. 32.

frequentia, afque asdificiorum nitor 6 Quid tarn miscrum, Sfc.} Alibi,

ac splendor. Strabo 1, v. Unde Ho- usquam.

SATIRA III.

I2h

Deterius credas honere incendia, lapsus Tectorum assiduos, ac mille pcricula saevee Urbis, ct Augusto lecilantcs mense poetas? Sed dum tota domus rheda componitur una, Substitit ad veteres arcus, niadidamque Capenam ; Hie, ubi noctuniai Ninna constituebat amicaj.

10

iiutgis existimes csxe horrorl deflagrat'iones, coiilinuas adium ruinas, ct mille discri- mina durtr ciritatis, atque Vutes Augusto mense recitantes. Interim vero dum uni- rersu ejus familia in uuum phiustrum compingitur , stetit prope antiquos arcus, atque humidam Cnptnam ; isthic ubi I'ompilius noctu coiidicebat dilectce. Lucus modo

61. 03. 01. 0.). CO. 67. — 9 sciiptus ad maig. 10. ab alia nianu. — 10 rum pro dum 2.5. 20. 27. 40. 47. 48. 50. .54-59. 01-09. 71. 72. 73. 74.— 11 Cu/;e7i- nnm 03. — i2 Hie ubi novturna Numa cunstertebat arnica (h. e. cum ea cloi mie-

7 Jnccyidial Qua^ Romaj tarn frc- quentia.

8 Fericida so'vo' urbis] In qua pe- ricnlosa et infesta grassatoribiis et iinprobis sunt passim omnia.

9 Augusto recitantes mense Poetas] Vide Satir. i. vs. 2. et quse fiisins ad Pers. Satir. i. vs. 17.

Augusto mense] Quo tempore jam a Kalendis Juliis, propter aestum, in villas Romanorum pars magna .seces- serat: sed non Poetae insana reci- tandi libidine perciti, ac turn etiam importuna garriilitate obvium quem- qiie enecantes. Vide Martial. 1. iv. Epig. 57. ct Herat. 1. i. Satir. 9. ct Epist. ad Pisones, sive de Arte PoiJtica, vnlgOjVS. 453. et sequent.

10 Tota domus rhcda componitur una] Proinde satis exigua fnigali viro ; siquideni sua omnia uno plaus- tro sen carro continebantur.

11 Substitit] Expectavit rliedara, in qua omnissua supellex atque fami- lia vcbebatur.

Veteres arcus] Vel ad arcus latcri- lios prinunn a Roniulo factos, deinde tlorente Uepublica e marmoi e instau- ratos ad suscitandam ornandamque conditoris memoriam. Vel ad arcus non procul a Porta Capcna crcctos in

NOT.E

monimeutum victoriaa Horatiorum. Tnmeb. x. 27.

Madidamque Capenam] Quia super cam aquaductus ; unde et stillantem arcum vocatum esse testatur Vet. Schol.

Capenam] Urbis Porta, qua ibatiir Capuam, sic dicta est ab oppido Capena exciso, apud Lucum Feroniae ; vocabatur et Appia, teste Frontino lib. de Aquaeduct. et Fontinalis, a fontium copia, auctor Ferrarius : item Triumpbalis, quia per earn Trium- phantes ingredi solebant. Hodie Porta di S. Sebastiano.

12 HiCf ubinocturna Numa constitue- bat nmica] Qui locus Numae cum TEgeria Nympba ad conveniendum condictus et const itutus erat. De quo Tit. Liv. 1. 19. scilicet rudes populos Deorum metu continendos ratus Nu- ma, ct cum sine aliquo miraculi cora- mento animis incuti non posset, simu- lavit sibi esse cum Algeria Dea noc- turnos congressus, et ab ca se acci- pcre qua? Diis essent acceptissima, &c. Et Valer. Maxim. I. 2. ' Numa Pompilius,' inquit, ' ut Populum Ko- nianum Sacris obligaret, volcbat vi- deri sibi cum Dea ^Egeria congressus esse nocturnos, eju^que monitu ac-

216

D. JUNII JUVENALIS

Nunc sacri fontis nemus, et clelubra locantur

Judajis, quorum cophinus, foenumque supellex.

Omnis enim populo mercedem pendere jussa est 15

Arbor, et ejectis mendicat silva Camenis.

In vallem vEgeriae descendimus, et speluncas

Dissimiles veris. Quanto praestantius esset

SHcratifonth, ac fana accommodantur Jitdceis, quorum stipeUectilia sunt sporta, et fcenutn. Nam singula arbores jubentur pretiiim Flebi solvere, atijue nemus siipem rogat expulsis MuMs. In eani Mgeria vallem devenimus, et in specus dispares naturalibus. At (juam melius foret Numen fontis, si gramtn ambiret aquas ripa vi-

bat) conj. Dorleans. Ego potius pro Hie, quod alienum videtur ab li. 1. quo- niam Incus iste a porta Capena aliquantum aberat, Icgenduni crediderim Ilinc, nt sensus sit: Hinc progressus Umbricius snbstitit pauluhim ad lucum Camenarum.— 15 Omni 45. populus 16. solvere pro pendere 21. 22. 24. — 1 G Ca/ntfnis scribunt alii: nescio quare, cum origo vocis prorsus nos lateat, rt nostra scriptura majori nitatur auctoritate veterum libb. quibus tamen parum in his fidendum est, quia diphthongos non exprimnnt. — 17 atque speluncas 22. nt succurratur forte metro, quod tamen ita potius laborat. — 18 Quanto prasentius essct Numcn aqua recte, puto, emend. Heins. ad Ovid.

NOT;E

14 Quorum cophinus, foenumque su- pellex] Adeo paupercs erant.

15 Omnis enim populo, ^c] Tanta- que est avaritia Populi Romani, ut a miseris exigat tributum pro sacris locis, et pro singulis arboribns nemo- ris istius, quarum vel umbra frui, v^l

cepta Diis immortalibus Sacra insti- tuere.'

13 Sacri fontis nemus] Liviusi. cit. 21. ' Lucas erat,' inquit, ' quern me- dium ex opaco specu fons perenni ri- gabat aqua, quo quia se persappe Numa sine arbitris velut ad congres- sum Do'jp inforebat, Camcenis eum ad quas junicnta ligari fas est.

locum sacravit, quod earuni ibi con- cilia cum conjnge sua jEgeria essent.' Idem rcfcrt Plutarch, in Vita Numai^. Delubra] Quid proprie dclubnan, docet ex Varrone Macrobius in. 4. ' iEdcs niniirum cum area est,' inquit, ' ct sicut locus candela' candelabrum, sic Dei locus delubnim.' Aliter oni- iiino Asconius, 'Templa sunt,' inquit, ' loca singula Diis attributa; delubra vcro a-'des niultic sub uno tccto.' Festus decorlicatum sen delibratum

IG Mendicat silva] Metonym. pro mendicant incolentes silvam Judai.

Ejectis Camenis] Quibus Numa piidem consecrarat lucum, fonteni, delubrum : ut mox e Livio diximus.

17 In Vallem JEgerice descendimus'] Ambo devenimus ego amicusque in cum lucum, de quo mox, et Ovid. Faster, in. ' ^geria est qua^ pra-bet acpias, Dea grata Camenis : Ilia Nun)x* conjux consilium(|ue fuit.'

Speluncas dissimiles reris] Non a

fustem delubrum vocari, eunique pro natura 'scd arte excavatas rupes. Deo cultum fuisse scrihit. 18 Quanto prastantius esset, ifc]

Locantur Judtcis] Jnd;ri vel ctiam Quani pra;staret relicjuisse situm loci

Christiani Domitiani Edicto urbc pul- naturalem, niinirum fons esset cui

si in ea se loca receperunt, ot pro lo- Nymplia pra'sidcrct : ct ripa ijramine catioiie mercedem pcndiint.

SATIRA III. 217

Numen aquae, viridi si inargine clauderet undas

Herba, nee ingenuiim violarent marmora tophum ? 20

Hie tune Umbricius, Quando artibus, inquit, honestis

Nullus in urbe locus, nulla emolumenta laborum.

Res hodie minor est, here quani fuit, atque eadem eras

Deteret exiguis aliquid : proponimus illuc

Ire, fatigatas ubi Dasdalus exuit alas, 25

Dum nova canities, dum prima, et recta senectus,

ridanti, neque maimora vim inferrent lapidi nalurali. Ibi turn Umbriciii.% ait: Quandoquidrm in civitate locus ntdlus est liberaUbus discipHnis, nulla studiui-um merces: Iwdie res extat deterior qunm heri extitit, et crastina die ipsa qitidpiam panis diminud , statuimuseopruficisci,ubi Dcedalus pennas defessas deposuit : dutn

Met. XIII. 757. et jam ante eum Grang. ad h. 1. ubi monet, antiquitatem sub Niima Deos ciedidisse prasentiorcs, li. e. magis propitios, cum nihil nato/- ra passa fuisset ab arte. Vulgatam iectionem eodera sensu cepit Britan. CHJus nota est haec: quanta prcestantius esset, i. e. excellentius, et proinde praesentius, si in natura sua mansisset, et non marmore incrustatum esset, ut ostendat, Deos rebus bumanis non capi, sed bona sinceraque h«minum vohmtate gaudere ; unde ait Seneca ad Liicil. Cogita Deos, cum propilii essent, fictiles fuisse. Ceterum Deos propitios ac faventes poetis dici prcesentes, nota res est. v. Cerda et Heyne ad Virg. Eel. i. 42. Georg. i. 10. et ^n. IX. 404. Quamdiu enim speciem divinas naturae ad bunianam accommodavit antiqiiitas, omnem fere vim ejus ac potestatem a praesentia deorum pendere credidit.— 19 cluderet apxaiKus 17. 19. 20. 22. 26. 27. 48. 54. 55. 56. 61. 63. 64. 70. 74. 75. 82. clauderet 14. 15. 16. 21. 23. 24. 25. 45. 46. 47. 49. 50. 57. 58. 59. GO. 62. 65-69. 71. 72. 73. Cf. ad Sil. vi. 451. et sup. ad 2. 36. inf. ad vs. 131. vii. 26. xiv. 322. — 21 ytr bonus Umbiitius li.tum22. Umbritius 13. 21. 23. 27. 45. 46. 47. 49. 56. 61. 62. 63. 64. 6S. 69. Sed 'Oixfipinios dici- tur Plut. in Galba. — 24 Deterit 21 a ni. pr. aliquis 68. 71. 73. aliquid sub tempore digno 13. ergo pro illuc 26. — 25. 26 extrusi e 13. ut mox vs. 28. —

NOT^

stipata praeferenda appositis marmo- cum ab Othone mors ipsi imminebat.

ribus. 23 Rf.s Aorfie minor, ^-c] Omnia quo-

20 Ingenuum violarent marmora to- tidie in pejus ruunt.

phum~\ To/)/tMS rudis est et scaber lapis Here] Vrohiri; sicut vespere, et

in loco nascens et concretus, cui vi- vesperi, Veteres dicebant, testes Te-

detur illata vis cum submotus inde rent. Quintil. Donat.

est, ad substituenda marmora. 24 Illuc ire] Cumas nos conferre,

21 IJic turn Umbricius, Sj-c] In eo quo Daedalus fugiens Minoia regna luco crt-pit ille caii.sas sui discessus evolavit, ii)ique Pliccbo sacravit remi- fuarrare. gium alarum, ut ait Virgilius initio

Umbricius] Umbricii Haruspicum sexti jlincidos.

peritissinii meminit Plin. x. 6. A- 25 Fatigatas] Volatu a Crcta Cu-

pud Cornelium vcro Tacituui Hist. i. mas usque.

Haruspex Umbricius sacrificanti Qal- Dtcdalus] Vide Satir. i. vs. 54.

bac tristia exta, instantes iusidias, 26 Dum nova canities] Cum pili re-

ac domesticum iiostem pradicit, turn center canescuut, dumque vigeo ad-

21i^

D. JUNII JUVENALIS

Dum siipeicst Lachesi, quod o'queal, et pedibns me Porto raeis, niillo dextiam subeunte bacillo. Cedamus patria : vivaiit Artoriiis istic Et Catulus: maueant, qui nigrum in Candida vertunt, Quis facile est eedem conducere, flumina, portus,

30

cani rcceiitcs, dumpi-imum udrst senium et non curvum; dum resiat Lachesi quod rolvat, atqur me meis plantis fero, mdlo scipioiie ma7ium sustenfante. Futriam de- seramus. lUic raleant Arturius et Catulus. Resideaut qui atra muiant in alba : quibus promptum est redimere domum.fluvios, portus, exsiccandam eluiionem, effe-

26 recta et prima 22.-27 torqueat a mahdicta 13.— 29 pafri(B 15. vivat 15. 27. 47. 48. 54. 58. Arturius forte rnctiiis 10. 14. 15. 16. 19. 21. 26. 27. 45. 46. 47. 48. 50. 54. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 68. 69. 71. 72. 73. Artarius 22. Arc- torius 49. Arcturius 17. 20. 23. 24. 65. Archturius 13. istuc 16. ast hie 14.— 30 Catuli 21 a m. sec. rertant 14.— 31-38 obelo transfixi in 13. Quis pro Queis SCI ipsi. v. Drakenb. ad Sil. i. 14. Brcekhus. ad Prop. ii. 10. 47. et liitpp. Virg. ^n. 1. 95. ades 26. et ila omnino legeiidiim, si Gramniatiris hdes habenda, qui decent, adem constanter dici templum apdificiiinive sacra- tuni aiit inauguratiim, ades vero privatani domnm. lis astipuiatur Bentl. ad Horat. Epist. ii. 2. 90. sqq. iibi magno eriidifionisappaiatu hoc disciimen tiietur, quod diligeiiter etiam observavit poeta noster inf. vii. 37. et 40. Kjiis tanien non semper ratio habita, ne a scriptoribus quidem saeculi Au-

NOT.E

Jiuc et valeo.

Prima, et recta senectus] Senectiitis initium notabant Veteres circa an- num irtatis quadragesimum sextuni, ut innult Cicero de Senect. n. 60.

Recta senectus] Nondum incurvans corpus, nondum iners et languida, sed operosa, agens ac moliens aliquid ; •jualem laudat Cicero mox cit. lib. n. 26.

27 Dum supcrest Lachesi, quod torque

IV. * Talia saeclasnis dixerunt currite fusis Concordes stabili Fatornm Nu- mine Parcas'

29 Arturius et Catuhisl Sordidi ho- mines p( r adulationes et crimina ad opes evecti.

Istic'] UomiB, per indignationem dictum.

30 \igrum in Candida vertunt] Bo- num in malum, vitia in virtntes convertimt, in se, per hyponisim, in

<it} Dum vit» spatium vidctin- super- aliis per invidiam et calu.nnias. Sane

esse adhuc amplum satis mihi decur rendum.

Lachesi] Una Parrarum est, a \dxos sors, dicta. Fatales istac nimirum Uea; hominum vitam iustar fili dedu- cere ac ncre finguntur, ila ut Clotho gestctcolum et fila traiiat ; Lachcsis futunitorqiicndn, vel jiotius, ut habet Ovid. ' In orbcs gionicrando fila colligat;' .Atropos vero abrumpat at- <)ue enecct. Apuleius triplex iis tempus designari ait, Virgil. Eclog.

tus Gregorins in JVloralibus : ' Miin- dana sapientia est,' inquit, ' cor nia- chiuationibus tegere, sensum verbis velare,qnaE falsa sunt vera ostemlere, quae vera sunt falsa demonstrare.' Vide Persii Satir. ii. vs. 1. et Satir. V. vs. 108.

31 Quis/acile est, 8^-c.] Sivc ob opes jam partas, si\e ob iiisatiabilfm iu- cri cupiditateii, pubtirani qinelibet etiam indigna >. I soidida redmicntes.

jlSdeni conducere] Vol reficiendam,

SATIRA HI.

219

Siccandam cluviem, portaiidum ad busta cadaver, Et pra:bere caput domina venale sub hasta. Quondam hi cornicines, et nuinicipalis arenas Perpctui comites, nota?que per oppida buccae, Munera nunc edunt, et verso pollice vulgi

35

rendnm cadaver ad srpidchrnm, et dure caput vendendiim sub hasta hcrili. Olim isti cornu canentes, et assidui sectalures Theatri munidpiorum, et cognita mala per civitates, modo Indus exhibent, alqne converso Plehis pollice qnemcumquc placet in-

gustei. V. Jani ad Hor. Od. i. 30. 4.-33 dominis suspicari possis. Sed vul- gata lectio doctior videtiir.— 34 U pro hi 22. hie 64. idqiie co>ij. Britan. ut sensns sit : cornicines fiiere et Roniap et in mnnicipiis. Male !— 35 voice eratit oppida 15.— 30 rw/o^HS I. 2. in interstitio, 4. 17. 22. 48. 54. 55. 70. 75. 76. 82. > etns Scholion est : ab his popuhis occiditur, quos ante populiis jubebat occidi. Immo vulgus sril. gladiatorum, h. e. oinnes gladiatores sine discri- mine. Sed haec qnoqiie ratio dnraest; nee muuerarius, sed popnlus, pol- lice verso occidit vel occidi jubet gladiatores. vulgi 2. 3. 5. 10. 11. 14. 15. 16. 19. 20. 21. 23-27. 45. 46. 47. 49. 50. 56-69. 71. 72. 73. 74. 81.

NOT.E

vel major! pretio deinde locandam.

Flumina, partus] Vectigal e Hiiviis et portubus.

32 Siccandam elutiem] Expurgandas cloacae vel lacunae sordes.

diim gladiatores piignant.

Municipalis arence perpetui comites'] Qui per oppida vagati sunt operam suam locantes, dum in Theatris ad gladiatoriam exercebantnr municipes

Portandum ad busta cadaver] Lihiti- et oppidani. Erant eniui variis in

narii quondam fnueris curani pretio siiscipiebaiit, et crenianduni et efff- renduni cadaver. Plin. xxi. 3. Sci- pionis funus elocatuin ait, populo asses conferente.

33 Prabere caput domina venale sub hastu] Venalem servum exponere, ijiangonium exercere ; vel publicis iiuctionibus prtpcsse ac vendilionibus servoruni, accepta ad id potestate et auctoritate, et qua'stum hinc facere. Vel qui seipsos vendi patiuntur, ut vult Turneb. x. 27.

Domina sub hasia] \e\ quod enipto- ribus ut dominis ccderent enipti >er- vi, vel quod lieri servos vennm expo- nerent sub iiasta, ex more, pracone venales proclaniaiitc. Vide Alex, ab Alex. III. 10.

34 Hi cornicines] Arturius, Catulus, et similes, cornu vel tibia canentes,

locis et urbibus areuie et Theatra, sed minora quam Romie : etin Gallia Narbonensi apud Nemausuni visitu^- adinic aniphitiieatrum eximii operis antiqnitate et ipsis ruderibus uobilis- simum. Quid proprie municipium, docet Gfjlius xvi. 13.

35 Nottcque per oppida buccce] Arte suanoti homines soliti perltaliam cur- sare, et buccas inflare ; cornu, tibia, buccina canentes, dum in arena cer- tabatur : modoForniiis, alias Tuscuii, Fnndis, et ubicumque erant Theatra; ei accersiti aderant in oppidis : nee enim Roma; nisi peritiores adliibe- bantur.

30 Munera nunc edunt] Gladiatorium munus dant populo, quod nonnisi po- tentiiires et opulenti faciebant, qnin et Nobiles, et censum Equestrem ha- bentes, ex Edicto Tiberii, et Sena-

220

D. JUNII JUVEMAF-IS

Queni libet occidunt populariter : inde reversi

Conducunt foricas. Et cur iion omnia ? cum sint,

Quales ex humili magna ad fastigia rerum

Extollit, quoties vohiit Fortuna jocaii. 40

Quid Romaj faciam? mentiri nescio : iibium,

Si malus est, nequeo laudare, et poscere : motus

Astrorum ignoro : funus promittere patris

Nee volo, nee possum : lanaruui viscera nunquam

teijiciunt per populum : et cum illinc redieumt, rcdimuvt lotrinas. Qwire vera non tiniversa conducunt, quundoquidem tales sunt quales ex infimo sors erigit ad. svpremum apicem rerum, quandocunnjue ludere expdit } Eci/uid agaia Roma;? dissimulare non noii ; nee possum librum, quando est prurus, probare et postulare. Siderum cursus nescio : mot tern parentis spondere et nolo et nequeo: ranatum exta

—37 Qucm libit 2. 3. 5. 10. 11. 14-17. 19-21. 23. 24. 26. 27. 43-50. 54. 55. 57. 59-69. 71. 72. 73. 74. 77. 81. Qmim vel Cum libet i. 25. 50. 58. 70. 7». 76. 82. QuidlibLt 22.-38 pkoricas 23. quart pro et cur 11. — 39 Viles 13.

NOT.E

tusconsulto. Corn. Tac. Annal. iv. Alex, ab Alex. vi. 19.

Verso pvllice'] Conversus retro pol- lex signum erat occidendi Gladiato- ris qui succnbuerat: sicut e contra

etiam maxima cur non suscipiunt ac tentant?

40 Extolliti Alludit ad Fortunaa rotam, inconstantiani, ludibrla. lUa enim fingitur homints repeute ad

presso polllce populus indicabat jr.- sumnium evehere per luduui ac jo-

bebatqup parci victo et afflicto humi. Plin. xxvin.2. ' Pollice.=, cum favc- muSj'inquitj'premcie etiam proverbio jubemur.' Prudentius contra Symma- chum de Vestalibus Gladiatores spec- tantibus. ' Pectusque jacentis Virgo

cum, quos pariter ex alto statim de- jiciat ac priecipitet; sicque humana perpetuo circumagere.

41 Quid RotncE faciutn] Pergit Um- britius : cinn nonnisi vafri liomines et iiuprobi tlorent Komae, nullus est

modesta jubet converso poUice rum- innocenti mihi locus, pi, Ne lateat pars ulla animse vitalibus Librum, si malus est, nequeo laudare,

imis, Altins impresso dum palpitat et poscere] Velut quid eximium ab

cnse sccutor.' Horat. Ep. 1. 18. ' Fau- Auctore poscere, ut nobiscuni suuni

tor utrnquc tuum lauJahit pollice In- opus ac librum communicet, per adu-

dum.' Vide Ang. Polit. IMisccll. c. lationem, quam proscribit Horatius

42. et Turneb. ii. 6.

37 t'opiilariter] Conciliate cuim fa- vore vulgi per miiuera ilia ot ludos certantium, quenilibet confici aut rc- servari suggcrebant populo, e cnjiis id ari)itrio p< ndebat.

ad I'isones, vs. 419. et seq. et Pers. Sat. I.

42 Molus Astrorum ignoro] Astro- louus non sum, quod hominum genus valet apud imperitas vidgi mentis.

13 Funus promittere patrisl Impro-

38 Cunducunt foricns] F,iiniiKlai)das : bo cuipiam filio, ante diem palrios in

nihil vileet ahjecluni respucutes, ino- annos inquircnti, ut ait Ovidius.

«lo lucrum inde proveniat. 44 Runarum viscera nunquam inspcxi]

Cur nun omnia] Supple, conducunt ; Licet Ilaruspex animalium viscei a

SATIRA III. 221

Inspexi. Ferre ad nuptam, quae mittit adulter, 45

Quoe mandat, norunt alii. Me nemo ministro Fur erit, atqiie idco nulli comes exeo, tanqnam Mancus, et extinctae corpus non utile dextrae. Quis nunc diligitur, nisi conscius, et cui fervens iEstuat occullis animus, semperque tacendis ? 50

Nil tibi se debere putat, nil conferet unquani, Participem qui te secreti fecit honesti. Carus erit Vcrri, qui Verrem tempore, quo vult,

nunquam spectavi. Alii sciant portare ad conjugem ea qua mittit el qua juhct marchus: me adjutore iiullus preedo erit : et propterea nemini sncius egredior, relut truncus, atque manus emortua corpuri non serrieiis. Ecquis viodo amatur nisi criminis particeps, et cui mens ardet -dUiue agitatur secreiis ac silendis nunquam non? Qui tecum communicaverit bonum arcanum, non existimat se tibi ulla re devinctum, et 7tihil unquam tribuet. Dilectus erit Verri, qui Verrem quando

— 44 in viscera24. 45. — 45 *nislt 19. — 46 mandant 26. 74. norint 48. Gl. G2. 03. 66. 67. 68. 69. 71. 72. 73. qiiod prapferenduni videtur. magisiro 13. — 47 comes hcereo 26. — 48 Manco 65. cxstincta 48. exstincta...dextra praesti- terit. existens corpus legit Honorius Augustod. Pia»f. ad lib. iv. de phiio5. mnndi. — 49 semper pro fericns 26. — 50 liciis pro animus 22. quern errorem haud diibie glossa pepeiit. — 51 conferat 12.^ — 52 Qui te participem 22. — 53

liOTJE

consnlere assuevi, haxid tamen «n- 49 Quis nunc diligitur, nisi conscius]

qnam e ranaruin sen rnbetanim extis Quoniam scelera alioniTn adjuvare

veneficiasectatus sum. Vide Satiram nolo, liinc amicus milii nuUus est.

I. vs. 70. Et cui fervens cestuat, ^c] Is solus

45 Ferre ad nuptam] Lenocinia ab- mode diligitur, cui arcana scelera borreo. ' commissa sunt, et cujus mens crucia-

QucB mittit] Vel seripta vel mune- tur conscientia tot malornni, quas

ra ad ejus animum pelliciendum in tacere cogitur, et de quibus nee mu-

scelus. tire unquam audet.

46 Mandat] Dicenda prascribit. 51 Nil tibi se delicre putat, Sj-c] Qui

47 Nulli comes exeo] Solus, ab nni- bonum quid secretum tibi revelavit, versis desertus Roma exeo, sine co- is tibi se non arbitratur quidquam niitatu, qui nounisi divitibus Aequens propterea debere, nee dona nlla tri- adest. bnet, nt taceas. At qui te conscinm

Tanqunm mnncus] Quasi membrum fecit secreti criminis, illc timebit ne

inutile civitati discedo. 3/ancKs, quasi deteg;is; et muneribus te sibi dcvinr-

manu carens, inquiuut, et amico de- turn habere sataget, ne unquam rc-

stitutus. veles.

48 Extincta corpus non utile dextrcc] 53 I'erri] Conscelerato bomini, de- Pro, extincta dextra ct inutilis corpori. pnedatori, qualis Verres, de quo Sat. Sic ego Roma scparor. ii. vs. 26.

222 I). JUNIl JUVENALIP

Acciisare potest, Tanti tibi non sit opaci

Omnis arena Tagi, quodque in mare volvitiir aunim, 55

Ut somno careas, ponendaque praemia sumas

Tristis, et a magno semper timearis amico.

Quae nunc divitibiis gens acceptissima nostris, Et quos praecipue fugiam, properabo fateri. Nee pudor obstabit. Non possum ferre, Quirites, 60

Graecam urbem, quamvis quota portio faecis Achsei ?

aipit, reum agere valet. Omne sahulum Tagi densi, et aurum quod in mare deftuit, ne tanti astimetur, ut quietem aniittas, et 7iutstus accipias munera respiienda, utque reformideris ab amico potenti. Jam quce natio sit opulentis nostris gi-atis~ sima, et a quibus potissimum abhorream, pergam declarare, nee impediet verecun- dia. Nequeo tolerare, o Romatii, civitutem Gracam: etsi quanta pars est

in tempore 45. — 54 non sit tibi 14.— 56 careas somno 22. horrendaque preetnia conj. Schrader.— 57 tenearis 24. tnetuaris 11. verearis 21. — 58 Quce non... nostris? 27. 46. 47. 48. 54. 58.-59-74. in 13. ita coatracti : Inter Romanos non possum ferre Quirites Grcecam urbem, et linguam et cum tybicine ckordas Obliquas, nee non mores et tympana gentis, Et totidem ad circum jussas prostare puellas. Jam pridem Synis in Tyberim dejluxit Orontts. — 61 Acfitece 23. 24. 26. 4,5-50. 54. 57-69. 71. 72. 73. 77. Achivte 10. 11. 15. 16. 19. 20. 21. 26. Sed Achai lecte 14. 17. 22. 55. 56. 70. 74. 75. 76. 82. 83. 84. probb. Schradero

NOT^

54 Accusarc potest} Nenipe con- ille conabitur de medio tollere, ne scius et particeps factus iilius flagi- suam turpitudinem reveles. tiorum. 57 Magna semper timearis amico'[

Tanti tibi non sit] Niillo pretio quan- Ncc enini raro contingit, ut conscijs

tolibet emcre velis horrendos conscia> paretur exitinm, ne quid patefaciant.

mentis cruciatns. Unde monet Horatins lib. i. epist. 18.

Opaci] Vel propter arbores in ripa ' Arcanum neque tu scrutaberis ullius

consitas, vol ob admixta auri grana. nnquam.'

Martial, lib. I. epig. 50. '^stus sere- 60 Nee pudor obstabit] A dicenda

nos aureo franges Tago, Obscurus veritate non me deterrebit cujus-

umbris arborum.' (j„am reverentia.

55 Arena Tagi] Tugtis fluvius His- 61 Grcecam urbem] Romani factam paniae nobilissinius, aiireas volvere Giaecam, et vitiis Gnccise inquina- arenas decantalus, Castellani novam tani.

permeat, Lusitanivt partem rigat, Quamvis quota portio ficcis Achai]

et ad Ulyssiponem ostio latissimo Verum non Grseci tantuni. sed et

subit Oceanuni. Syri mores nostros corruptum ve-

In mare voltitur] Cum arenis Tagi. nere : et borum Koina; est major

56 Somno cartas] Mala conscienlia quam illoriim numcrus. solicitatus. Ftrcis] Aletapliora a vino, id est, vi-

Sunuis tristis] Utrini|up anxiiis ; si lissimorum Grircorum, et quasi sen- enim sumas, torquebit te conscitn- tin». tia; quod si respucris, le siispectuni Achai] Alii \cii\mi Achace. Mcto-

^ATIRA IH.

223

Jam pridem Syrus in Tiberim defluxit Oronte.^, Et lingiiara, et mores, et cum tibicine chordas Obliqiias, nee non gentilia tympana secum Vexit, et ad Circmn jussas prostare puellas. Ite, qiiibns grata est picta lupa barbara mitra. Rusticiis ille tuus surait trechedipna, Quirhie,

65

plebecultsB Achaicce? Jamdudum in Tiberim Jiuxit Orontes Syrius, et secum attulit et termoiietn, et mores, et fides incurvas cum tibia canente, quin et putria tym- pana, atque puellasprope Circum prostare doctas. Illuc vos perg^ite, quos delectet meretrix peregrina cum mitra picta. O Romule, tuus hie agrestis populns induit

et aliis. — 62 Nam 16. in Tiberim Syrus 11. 20. 21. 26. 27. 45. 46. 47. 48. .50. 54-60. 64. 65. sed Sj^rius emend. Britann. ut metro consuleret. Tyberim mu\ti,et Tibrim 21. Thybrim suspicarer, (juae doctior vocis forma est, ex Grsec. Qv/x^pn et &v0pis, si in epico poeta vel lyrico versarer. Oruntes 21.— 63 iubicine 23.-65 /jros^iare 16. 27. 47. tabellas 77 .—(J7 trechedipna 1. 28.69.70,74-77.81.82. trechedimpna 22. trechedimna. 50. 6i. treckedigna

NOT.E

nymia, pro Grseciae, cujus pars est Acltaia ad siniim Corinthiacum.

62 Syrus in Tiberim defluxit Orontes^ Orontes Syriae flnviiis est. Id est, jampridem Syrorum eluvies Romam invexit sordes suas, et mornni pravi- tatem, luxum, voliiptates.

63 Chordas obliquas] Mores curves simul cum incurvis instrumentis, cl- tfaara, aliisque.

64 Gentilia tympana] Apud suam gentem usitata, maxime in Sacris Cy- beles.

65 Circu n t Cirais dicitur planities rotunda, in qua pugiles cquitesque exercebantur, populo ad spectan- dum circumsedente. Plurcs crant Romas Circi, Flaminius, Neronis, Flora;. Hie intellige Circum niaxi- mom, de quo Dionys. Halicarnass. lib. III. rcfert nuilta : triuni fuissc ct amplius stadiorum longitudine ; aTar- qiiinio Prisco designatum, Palatlnm inter et montem Aventinum, &c. Nam prope hunc erant nicretricuni domicilia. Dc Tlieatris et Circis Ro- nianorum Alex, ab Alex. iv. 25.

Froitarc] Pro foribus stare, expcc-

tandi, iuvitandi, alliciendi causa. Qui mos improbus inter alia mala per Syros invectus est.

Puellas'] QuaEStnm corpore facien- tes.

66 Ltipa] Ita meretrix appellatur, quod sicut edeudi lupa avida est, et obvios devorat ; sic meretrix quaestui inhians, nee pudori parcit nee corpo- ri, ac libidinosos perdit. Deductum nomen a Laiirentia Faustuli regii pa- storis nxorCjRemi ac Romuli nutrice, quae corpus inter pastores vulgare dicta, indeque cellulas meretricum lupanaria vocata Auctor est D. Hi- eron. in Chron. Eiiseb.

Picta mitra] Quod est ornaraentnm capitis usitatuui Syris, Phrygiis, j^gyptiis, aliisque. De mitra jam ante, Sat. ii. 84.

67 Rusticus ille tuus] A pastoribus origineni trahcns.

Trechedipna] Vestem ciirsoriam, a Tpe'xw curro, et Sdwov cctna, qua cursitent, vel ad coenam rcctam, vcl ad sportulam, de quibus Sat. i. Le- gunt (luidara Rechcdipna, aiuntque fuisae vcstes percgriuas, quarum usus

Vs. Cd; ti-/-i-ii.MA ^

224 D. JUMI JUVENALIS

Et ceromatico fert niceteria collo.

Hie alta Sicyone, ast hie Amydone relicta,

Hie Andro, ille Samo, hie Trallibus, aut Alabandis, 70

Esquilias, dictumque petunt a vimine collem,

Trechedipna,et Niceteria gestatcertice unctacer ornate. Alius celsam Sicyonem, alius rero Amydonem, alius Andrum, alius Samum, alius Tralles vel Alabandam deserens, ad Esquilias et collem nominatum a Vimine seconferunt; intima summarum eedi-

21. rhechedipna 11. 23. a m. pr. rhichedipna 23. a, m. sec. rechedipna 14-17. 20. 49.61. 62. 63. 66. 67. 71-73. rechidipna 45. 65. rechepidna 68. reehidinna 36. 59. 60. rechydimna 24. rechedimna 10. rechidimna 19. ad marg. 25. recedimna 46. 48. recldimna 27. 47. 54. 55. 57. 58. prob. Calder. retidinna 26. rahcedipna 9. a in. sec. rithedeva 19. rhecliedinina, trechedinna, reche- dinna,reh(Edippa aVu. chirodila emend. Sai)in. ex Cellio. Male! — 68 cerema- tico 48. caromutico 46. 49. 50. 64. cereumatico 10. 15. 45. niciteria 60. 65^ nicitereai5. viK-rjr'fipia 19. ad margin. MJcAe^nva 17. 26. nychitcria 21. nithtteria 10. 21. micenteria 19. — 69. 70 in 22. ita coaUiere: Hie alta Sitione, ast hie Trallibus aut Alabandis. Ct'. ad ii. 24. Sitione 17. 19. 21. 22. 45. Sycione 49. — 70 De hiatn h. 1. v. sup. ad i. 151. 9alil>us 23.27. — 71 Esquilias op- timi libri, ut et meliores Livii, Cicer., Pllnii, Ovidii al. Exquiliius 23. 24. 25. 43. 56. 57. 59.60. 65. 72. lectins, si nions dictns est ab excubiis, quas Romulus, Tatio Sabinorum regi diffisus, ibi habiiit. vid. Ovid. Fast. in. 245. ibique Interpp. ^Esquilias 27. 46-50. 58. 61-64. 66. 67. 68. 71. 73. Sic et va- riaut Graci. 'HcrKvXiyos \6(pos et 'Ho-kvAiVtj iriiAr] ap.Strab. v. p. 234. 'E(tkv\. et

NOT^

erat in Gymnasiis. Tnrneb. iii. 17. Sicyone'l Uibs est Peloponnesi, Si-

explicat Endromidem de qua infra, cyoniie quondam regionis primaria.

vs. 103. Item Sat. vi. Ajnydone] Quaj Macedonite civitas

Quirine] Romuli cognomen est ab est in Piconia regione.

liasta, quam Sabini Quirim nuncupa- 70 Andro~\ Insula maris iEgei, una

bant, inquit Festus. Vel a Marte, Cycladum, Aiitandros etiam dicta, ia

qui dum sa?vit Gradivus, dum pacatus qua tbntem t'uisse, apud fanum Liberi

est et qniescit Quirinus Romanis vo- patris, Nonis Januariis saporcm vini

cabatur: Ovid. Fast. Vol potins a Cu- semper habentem scribit Plin. ii.

ribus, id est, Sabinis,in urbe receptis. 103.

68 Ceromatico] Ceroma nngucntuui Samo] Insula maris Icarii Junoni ex olco et pulvere sen terra, quo uti sacra. Fuit ct Samos, aliter Samo- solebant athletiv. Martial, lib. vii. </irac-e dicta, in inari /Fgco, non longe Ivpig. 31. * Vara nee injecto ceromate a Thracia.

bracbia tendis.' Trallibus, aut Alabandis] Urbes sunt

Niceleria] Graeca vox prfeniia vie- Asix ininoris, quaruni hiec in Caria,

toriae significans, nt torques, quse ilia in Lydia.

collo pendentia ferre consuevcrant, 71 Esquilias, diclumquc petunt a Vi-

ut ait vetus Schoi. tninc collem] I'ollcs nrbis Roma;, Es-

69 Hie alta Sicyone, Sfc] At Grseci quiinium et Viminakm petunt, et iu aliiqiic exteri patria sua relicta Ro- prarcipuas se familias insinuant. mam venicntes, nostris Romanis sc Esquilias] Hodic inons Sancta Ma- multo preustantiorcs ostcntant. rice Majoris.

SATIRA III.

225

Viscera magnarum domuiim dominique futuri.

Ingenium velox, audacia perdita, sermo

Promtus, et Isaio torrentior. Ede, quid ilium

Esse putes ? quern vis hominem, secum attulit ad nos : 75

Grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes, ,

Augur, schoenobates, medicus, magus : omnia novit.

Graeculus esuriens incoelum, jusseris, ibit.

um fiunt, posnessures ctiam futuri. Illis enim imimus acei', deploraia impudentia, lingua vohibilis et rapidior quaiw fuii Isceo. Die quid hunc esse e.rislimes / Quem^ libet virum ad nos secum advexit. Est eiiini Grammaticus, Rhetor, Geometra, Pictor, Unctor, Augur, Funamhulus, Medicus, Magus. Scit unirersa Grants famelicus. In caelum etiaiii ascendet, si imperaveris, Denique non Muurus, ne-

'Ia-Kv\. ap. Dionys. Halic. aI(tku\. ap. Pint, in Sylla p. 457 D. Hinc Es- quylicE salteiii dicenda?. — 73 Ingenium est velox, audacia prodita 16. — 74 Ysao 22. Ipseo 10. Ipsao 45. Vpseu 2A. hypsco 2'i. — 75 Per Grcecos pro Esse putes 13. quemvis vulgo una voce scribitur. — tulit 19.^76 geometra 24. 26. geometer 11. 13. 15. 16. 19. 20. 27. 31 b. 32. 45. 47. 54. 58. Duae syll. prioies voc. geometres (yfafifTprjs) per syiijeiesiu s. awl^1^aLV in unam contraheudse. Cf. ad Sil. II. 353. III. 16. 495. al. — 77 schoenabotcs 75. 76. scwnohates 20.27. 45, 47. 48. scenobates 14-17. 21.22.58. 59. schcuobates 60. 65. 66. 73. senobateslO. cenobatos 13. xoenobates 26, 7nng)ms7S.—'i8 esuriens coelum si jusseris 47. 55,

NOT.E

A viminel Hiinc e septem coUibiis Rom. dictum a. vi minibus circa Jovls araiu exortis : iit refertSext. Ruf.

72 Viscera^ Quasi preecordia, a qui- bus motus omnis, et vita.

Viscera magnarum domuum'] Qua- rum secreta peiietrantes, etiam hx- reditates captaut per obsequia et astus : unde etiam domini evadunt.

74 Isteol Pliii. Epist. ii. 3. menii- iiit Isai cujusdam Romani in quo sumnia facultas, copia, ubertas, &c. Fuit et Isaus Atheniensis Orator,

carentis areuze Mensorem cohibent, Arcliyta.'

Aliptes'] Graeca vox eum przecipue designans qui atliletas et pugiles per- ungebat : aKe'Kpw, ungo.

77 Augur] Is ex avium garritu, pastil, volatu, futura conjectabat et pradicebat.

Schanob(dcs] 2xo"'os est funis 6 junco, I3aivu gradior. Adversus Gra;- culos Graica vocabula non semel usurpat Juveualis.

Magus] Vox lia;c Persica Lingua

PrajceptorDemosthcuis. Quiutil. xii. Sapicntein it Philosoplium indicat.

10. Isieum laiidat.

Torrentior] Torrente fluensrapidius et concitatius.

75 Quern vis hominem] Non ete- nim simplex homo, scd plurium in- star : idem quippe est tt Grammati- cus, Rhetor, Gt ometra, A:c.

76 Geometres] Horat. Od. i. 28. DeArchytaTarcntino, iusigni Geome- tra, * Te maris et terras mmicroque

Dcljih. et Var. CUts. Jui

Cic. I. dc Die. num. 90. ' In Persis,' iu- quit, ' augurantur ct divinant Magi. — Nee quisquain Rex Persarum esse potest, qui non ante Magorum dis- ciplinam scientiamque perceperit.' Plutarch, in vita Platonis, Magos illos rebus divinis operam et stiulium ex- hibere, tt Sacroruin Antistites esse tcstatur.

Omnia novit Grceculus csvricns] Pcr» P

226

D. JUNII JUVENALIS

Ad summani, non Maurus erat, neque Sarmata, nee Thrax, Qui sumsit pcnnas, mediis sed natus Athenis. 80

Honim ego iioii fiigiam conchylia ? me prior ille Signabit ? fultusque toro meliore recumbet Advectiis Romam, quo pruna et cottana vento ? Usque adeo nihil est, quod nostra infantia coelum

que Sarmata, neque Thrax erat, qui alas induit, verum mediis Athenis oriundus. Nianquid no7i aversabor istorum imiricem? An iste subscribet ante me? et innixus ii'clo superiore accumbet, qui Romam appulsus est eodem vento, quo pi-una et Coc- iona. Tarn parvi putandum est quod piieritia iiostra baccis alita Sabinis aeretn

in calum si jusseris 45. 54. — 79 erit 26. nee Sarmata 27. 46. 48. 49. 61. 62. 63. 68. 71-74. 77.^ — 80 pennns sumsit 21. pinnas 8. a m. pr. Achivis 8. am. sec. — 81-85 ejecti e 13, et ego e 4. numquid pro tion 16. concilia conj. non nemo testie Platimero. convivia malebat Schiader. et mox Ccenabit pro Signabit. Non male! Sed quis sibi peisiiadeat, liaec ita a libiariis coiriipta esse? — 82 Signavit 14. 22. a m. pr. Signa dabit (li. e. imperabit modmn bibendi, rex s. magister bibendi erit) emend. Platliner, qnoiiiam \i. 1. de convivio agitur. Sed etiam de aliis rebus, recumbit \A.\Q.2Q. — 83 co/<aH« 3. 23. am. pr. 24. lit et legittir ap. Plin, xiii. 5. s. 10. Athen. lib. ix. et Hesycb. quos secutus sum. cottona 26. 70. cotana 11. coctana 2. 5. 10. 19-22. 23. am. sec. 25. 27. 40. 47. 48. 50. 54. 56-59. 64. 65. 81. coctona 14. 15. 17. a m. sec. 49.55,61.62.63.65-74.77.82. cotrona 75. 70. quotona i5. octana 17. <x m, pr. poma et cidonia 10. prima et octava 60, — 84 nil 16. — 85 Avcntinum 10, 21.

NOT^

sius in Prologo : 'Magister artis, in- geniique largitor venter.'

79 jMauriis] Mauritania AfricuR re- gio, ubi nunc Barbaria Occidentalis.

Sarmatal Vide Sat. ii. vs. 1.

Thrax] Tliracia Europa: maxima pars ad maria TlZgeum et Euxinum ac Propontidcm, cujus caput Constanti- iiopolis.

80 Qui sumsit pennas] Da?,daUis, de quo abunde satis Sat. i. vs. 54.

Athenis] Vide Sat. vii. vs. 205, Annot,

81 ConchyUa'] Conchylium, sen mu- rex, piscis maririus, e cujus sanguine purpura tit. Plin. ix. 36. ct alibi. Sueton. proliibitas a Julio Casarc concliyliatas vestes nieniorat. Ilic sensus est : an <iiutius niancrc post sum lioma^, ubi Nobiliiini vestinunta usurpant Gra.culi.' Certe cogor t"u- gcre hinc, ne ista videam amplius.

82 Signnbit] In tabulis, ad qnas subsignandas raecnm ille vocatus fuerit. Vide Pcrs, Sat, v. vs. 81.

Turo meliore] Digniori loco, in con- viviis.

83 Advectus Romam] E Syria, cum prnnis et ficiibus, ac perinde veualis, ut isti fructus peregrini, aliipque merccs.

Pruna] Damasccna, sen in Damas- co monle nata, ut ait Plin. xiii. 5. Vide Martial. Epig. xiii. 29.

Cottona] Sunt niinores ficus Syriaj peculiares. Plin. Cottana, xiii. 5. Coctana Martial. Epii;. iv. 89. ubi et parva Coctmia nuncupat. Et Epig. XIII. 28. habet : ' Haic tibi (|na' toria venerant conditH nieta, Si majora forent ('octauii, ticus eral.'

84 Usque adeo nihil, l)-c.] Sine inlcr- rogationc Icgi nialim cum Guicto.

Quod nostra infanlia, ^f.j Adeo

SATIRA III. 227

Hausit Aventiui bacca nutrita Sabina ? 85

Quid, quod adulandi gens prudentissima laudat

Sermonem indocti, faciein deformis amici,

Et longTim invalidi collum cervicibus aequat

Herculis, Antasum procul a tellure tenentis ?

Miratur vocem angustam, qua deterius nee 90

Hie sonat, quo mordetur gallina marito.

Haec eadem licet et nobis laudare : sed illis

Aventini spiraiit ? Quid referam quod natio assetitandi peritaignari probat ora- tionem, familiaris turpem vultum laudat, atque prolixum collum viri non fortis adcBquat cervicibus Hercidis Antceum tollentis longe a terra? Admir-alur vocem strangulatam, qua nee pejus stridet is quo vivo gaUaui ad mordetur. Nobis etiam

22. 23. a m. pr. baca pro bacca 17. 21. 22. 63. 68. piob. Nic. Helns. ad Sil. III. 596. VIII. 134. XV. 535. quibns locis Drakenb. iiionet, utroque modo scribi posse, noii deesse tamen, qui ita distinguant, ut bacca sit fructns arbo- ris, baca veio gemma s. unio. Utrumqne in antiqiiiss. codd. Mss. plerumque baca dicitur, nt belua, anulus et al. nam liters non geminari solebant a vett. Romanls. Ct". ad iv. 121. Oiigo tanien vocis iguota est. bacha 19. 20. 47. — 86 Quidquid 13. 16. — 88 validi 17. a m. pr.— 90. 91 v. Excurs. ad h. 1. — 92. 93 in 13. excipiunt veisuni 103. In omnibus fere libris interpnngitur, sed illis Creditur, an melior cum Tliaida sustinet cet. illi emend. ScUrader. quod non necesse est : nam gens vs. 86. est nomen collect, et cur

NOT.E

nobis parum profuit Romaa nasci et ^'Equat'\ jEqualeni Herculi dicit educari. adulator liictatorem qui roboiis tan-

85 Aventini] Unus est e Romanis tulum ostentarit.

coilibus, hodie 7nons Sancta Sabime. 89 Antteum] Gigantem,Neptuni Ter-

Bacca nutrita Sabina] Fructibus in rasque tiliiim, quern certando fessum

Italia provenientibus. Metonymia. vires reparare matris TerriE attactu

Sabina] Terra Sabina suum etiam sensit Hercules, quare sublimem eum

nomen hodie retinens,Tiberi alluitur; sustulit, atque ita brevi confecit.

at olim fines habuit ampliores. Hocegregiedescribit Lucanusin line

86 Quid, quodj&fc] Sed et adulatio- Libri iv.

nibus serpunt Grapci, et Komanos go Angustam] Exilcm, stridulam,

captant. raucam, qualem edit gallus gallina-

88 Longum invalidi, Sfc] Qui collo ceus ascendendo gallinam admordeus.

sunt oblungo, plerumque invalidi et Ejusmodi vocem in Oratore damnat

imbelles reperiuntur. Quintil. XI. 3.

Cervicibus] Ha?c pars est posterior, 91 Marito] Sic Virgilius Eclog. vii. ilia anterior : utramque proprie hie virum gregis, caprum ; et Horatius usurpat Juvenalis. Nam cum lau- Od. 1. 17. olentis uxorcs mariti,capel- das, auteriortni hominem aspicis ; ct las nominat: post Theocritum, apud Hercules subUtuui Aiit-Eum ac cervi- qneni, twi' alywv avrip. cibus suis impositum tenuit, vicitque. 02 fhcc cadem licet, l^-c] Nos lio-

228

D. JUNII JUVENAL18

C'rcditnr. An molior, cum Thaida sustinet, aut cum l^xorem comoedus agit, vel Dorida nullo Cultam palliolo? mulier nempe ipsa videtur. Noil persona loqui : vacua et plana omnia dicas Infra ventriculum, et tenui distantia rima. Nee tamen Antiochus, nee erit mirabilis illic Aut Stratocles, aut cum molli Demetrius Hoemo.

95

fna est ea ipsa approbarc : at istisjidcs habetur. Porro estne ('umcedus pncslun- tlvr, quando reprasental Tliaidein, vel quando nmtruiuvn suslinet, aut Dorideiu ■tivUa exornufamfasciolu ? Ipsa nimirmn focmina, non personata dicerc ajyparet* * Islhilominus neque Antiotlius, neque vel Stratocles, vel Demetrius cum Hcemo tenero,

mimeri perniutatio nos cffcndat? — 93 hie melior conj. Sclirader. an cum s. quum 25. 45. 40. 41). 50. 51-57. GO. 64. Co. Non male! at cum 47. 58.-94-99 desmit 13. agat 47. 58. IMathner et, qncm is laiidat, Aug. liuchneius non iiitelligebant. cur Doris nullo palliolo culta dicatiir, cum tainen Gnccula notetur, Crajcisquc propria f'uerint pallia. Hinc ille pro nullo conj. molli, h. e. Coo ; liic vero pullo, cpiod [)ulla vestis servorum propria, et JDoris sit ancillae iionicn, rpiale servis a patria detur. — 95 Fultam 20. namque pro nempe 46. 49. ipse pro ipsa 16. 60. 65. — 96 vacua omnia planaque 45. 46. — 97 et abest ab 46. 49. — 98 Ncc tantum 16. et ita conj. Sclirader. Anthoiciis, non 16. Antilochiis 26. minus erit mirahilis \0. nee eris laudabilis illic 11. ille 61. — 99 Stralodes 19. Homo 20. llcemo 19.45.61.62. 63.66.67.70.74. CEmo 49.56.57.72. £/no 58. 60. 65. Cf. ad vi. 198.— 100 rideiis 22. a m. pr.—

NOT/E

mani pcrinde ac isti, laudes adulato- rias s|)arf;ere ct dare inmicritis pos- semus : scd non ita nobis credcretur.

93 An melior, c^-c] Pnrro non adu- latores solum sed et liistrioncs sunt Graeculi. ISumquid cnim quisquam melius illis quandibct in Scena perso- nam agat, sen meretricis, sen hones- t'* femiiur, seu De.r, aut Nympliae?

Thaida] Persona est meretricis, Co- niica apud Terentium Eunuch. I'uit vero Thais yVicxaudrina, insignia apu<l

palla, aut fascia coopcrtani : sic enini pinguntur Nympliif .

95 Mulier nempe ipsa videtur] Tani belle personam muliebrem agit et sustinet (Ira'cus, ut revera mulier esse videatur, ct gestu, et voce, &c.

98 jScc tamen Antiochus] Neque ve- ro isti prafstantes (pios adeo miramur hie, Comcediarum Actores Graeculi, si f'uerint illic, in patria sua, laudeni ullam auterreut. Antiochus, inquam, Stiatocles, Demetrius, Hivmus, in

Athenas meretrix, quani celebravit (irircia non erunl miraliiles, cpiia tota

Menander Poiita suis Carminibus. natioad agendum in (!oiu(i'dia com-

94 Uxorem] lionestam matreuifa- j)arata est, ct laus est counnunis om-

milias.

Dorida] Doris Oceani 'rhetyoscjue filia, Nerii soror et conjux, Ncrei- duui mater, ipsa maris eliam Nym- piia. Vnde Vir';il. Eclog. ult. ' Doris aniara Buam non interinisceat undam.'

nibus GraRcis.

99 Stratocles, Demetrius, ^f-c] Hi tem- pore Juvenalis arte mimica et histri- onia pra'Stabant, insigncsque erant Conuedi. (Juintii. 1. xi. in line capitis ultimi; ' iMaximos Actores Coma'di-

NuUo cultam palliolo] Nullo velo, arum Dcmetrium et tJtratoclem pla-

SATIRA III. ^S9

Natio coraoeda est. Rides? ma j ore cachimio 100

Concutitnr: flet, si lacrymas conspexit amici, Xcc dolet: igniculum bruinaj si tempore poscas, Accipit cndromidem: si dixeris, aestuo, sudat. Non sumiis ergo pares: melior, qui semper, et omni Nocte, dieque potest alienum sumere \ ultum, 105

A facie jactare maniis, laudare paratus.

isthic erunt admirabiles. Gens comwda est nniversa. Si cachhuiaris, ille risu soluiiore coinmovetur. SiJientenivideritfamili(irem,plorut, neque dolnrcm habet. Si hyemis tempestate ignein petas, sumit cndromidem: si ais, incalesco, sudorem emittit. Itaque non sumiis aqutdes. Prastantiur est ille, qui nunquamnon, atque tarn noctu quum interdiu valet induere faciem alterius; agitave manus afronle: fa-

101 aspcxit 45. 63. 65. 68. 69. 71.— 102 Non 16.— 103 endromadem 12. 13. 15. 26. 45. endromydem 46. 49. 61. 63. endromedem 23. 24. ejidromeden 22. eu- dromidem 27. andromydem 60. 65. andromedem 11. andromadcm 19. andro- inidem 20. Malim endromidcn. — 104 Creditur. est etenim melior 13. — 105 aliena

aOTM

cere diversis virtiitibus vidimus,' in- quit: ' sed illud minus niirum, quod alter Deos, et juvenes, et bonos pa- tres, servosque et matronas, et graves anusoptime: alter acres senes, calli- dos servos, parasitos, lenones, et om- nia agitatoria melius. Fait enim natura diversa: et vox Demetrii ju- cundior, Stratoclis acrior erat. Et tacere gestus, neminem alinm praeter Deraetrium decuit. Qui et statura et mira specie adjuvabatur,' cS-c. Non desunt Interpretes, qui Los liistriones Romanos fuisse dicant, at- que ita cxplicent, ut hi quamvis pcriti et gnari liistriones cum Grscis coUati laudem nullam mereantur, nee sint mirabiles. Sed profecto boni illi tum dormitasse videntur. Nam et ratio, et nominum etymum seu notatio et contextns ipse illis repugnant.

Molli Hcemo'] Qui voce moUi et niagno decore fceminas personam egregie sustincbat. Sat. vi. ' Dicas hicc molliiis Ha;ino.

100 Nutio vomada est] Hanc a na-

tura facultatem adepti sunt Graeci,ut eximii sint mimi, actores, liistriones, Sueton. Neron. c. 22. solos Graecos se et suis studiis dignos ait ille.

Rides'l Si rides, ridet Gra'cus; si fles, plorat, Sec, ad ciijusque mores et indolem sese accomreodat, ut per obsequia et blandimenta captet ani- mum, et ha>reditates.

102 Brumce~\ Vide Pers. Sat. m. vs. 1.

103 Endrotnidem] Vestem villosam, crassam, et arcendo frigori idoneam, e Gallia venientem. Hac in gymna- siis ntebantur post exercitationes, ue calet'acti tVigus et morbos concipe- rent. Martial. Epig. iv. 19.

104 Non sumus ergo pores'] Nee enim adulari, simulare, obsecjui, mentiri, ut Gra;ci, novimus.

Melior'] Is vero felicior est Romae.

106 A facie jactare manus] Vel ges- ticulando manus porrigcrc ad exhi- bendos simulatosaffectiis ; vol inaniini osculari, et continue extcndere ver- sus amicuni, salutandi atque abblan-

230

D. JUNll JUVENALIS

Si bene rnctavit, si rectum minxit amicus. Si trulla inverse crepitum dedit aurea fundo. Preeterea sanctum nihil est, et ab iuguine tutum : Non matrona laris, non filia virgo, neque ipse

110

cilis applaudtre, si familiar is ructum opportune, si urinain commode ejecerit ; si stre- pitum edai aureum vas, subverso hm. Insuper aiitcm nihil est intiolatum ac tutum a Gi-Eecis,* * Non malerfamilias domus, non puella virgo, nee inaritus ipse hactenus

sumere vultum A facie emend. Markland.— 107 recte 24. 26. bene minxit 45. ructum m. 59. tectum minxit corrig. Janus Panlias. Epist. 30. ex Hoiat. Sat. I. 3. 90. At ibi de ebrio agitiir.— 108 in verso 45. area 16.— 109 Jam Roma sanctum nihil est, vel ah i.t.lZ. est dcsideratur in 14. 15. nil aut ab \1 . nihil aut ab 23. nihil est aut i. t. 24.— 110 ?iec ipse 22. 45.— Ill adhuc lavis 14. ad-

NOTtE

diendi causa : vel etiam palpare earn ob rem illiiis genas et mentum.

107 Rectum'] Legunt nonnulli, lec- tum: ex eo Horat. Serm. i. 3. ' Com- niinxit lectum potus.'

et sonantiiis creparet, hinc omina- bantur se ab amica redamari, et mu- tuo atfectu teneri. Si de matiila accipias ; intellige divitem inter min- ^enduni pedere ; vel exonerando alvi

108 iS't trulla inverso, ^-c] Locns om- sordes in triiUatn aureani, ejus t'lindum

nino ambigiius. Certe trulla modo est matula et scaphiiini; modo vas potorinm. Horatius Sat. ii. 3. ' Qui Veientanum testis potare diebus Campana solitus trulla, vappamque proffstis.' Si de poculo intelligere placet, sensus erit, divitem epoto calice, inversi etiam vasis labra su- geve et sua pariter, atque ita sonitum edere. Turnebus x. 27. vel, crate- rem e manu bibentis elapsum caden- do tinnire. Alex, ab Alex. iii. 10. locum luinc explicans, trullam hie non significare scapliium et lasanum, con- tendit: baud dubie putat notari eos qui inter lielluationes, postquam ex- liauscrunt calicem, in ejus fundo, ructu aut slbilo crepitum facere more detestabili non verentur. Vel certe intelligcndum convlvalem qnemdam ludum apud Gnecos vino et epulis niadcntes usitatum, quern Cottabisin vocarnnt. Hi nempe exhausti calicis residuum vinuni elidebant in pavi- nientum, vel jactabant in pliialas a;nca« ; quod si projectum resonarct

resonare, et crepitum hinc et illinc sonituniq\ie fieri: et a coniite Grae- culo ob id etiam laudari Patronum. Neque vero niirere auream trullam hie a Juvenale poni, quam Martialis Bassae exprobrat Epig. i. 38. et me- minit Epig. xi. 12. Denique posset quoque dici dives epulo in convlviis crepitus emittere, postquam exbaii- .sit poculum, ejusque adeo fundum invertit. Nam et Imperator Clau- dius apud Suetoniuni Claud, cap. 32. dlcitur fuisse meditatus Edlctum, quo vcniam daret et flatum crepi- tunique ventris in convivio emitten- di, cum periclitatum quemdam prae pudore ex continentia reperisset. Ego adstipulor interpretation! Alex, ab Alex, eamque judico convenien- tissimam.

110 Matrona Laris~\ Uxor, domina domus. Lares erant Genii et Dii peculiares, qui in certa parte domus colebantur: et hac lararium dico- batur.

SATIRA. III. 231

Sponsus levis adhuc, non Alius ante pudicus. Ilorum si nihil est, aviam resupinat amici. Scire volimt secreta domus, atque inde timeri. Et qiioniam coepit Graecoruin mentio, transi GjTnnasia, atque audi facinus raajoris abollae. 115

Stoicus occidit Baream, delator amicum, Discipulumque senex, ripa nutritus in ilia.

imberbis, non puer antea casttts. Qiiod si nihil istorum adest; familiaris dotnum subvertit. Nosse cupiunt arcana familia;, et ob id formiduri. Quia vero cwpimns meminisse Gracorum, prateri ad palasti'as ; et auscuUa crimen gravioris toga. Stoicvs interficit Baream, denuntiator familiarem, el discipulum vetulus educalus in

hue Icvis 17. lenis 21. levis 17. 27. 56. Itevis al. Sed v. ad ii. 12. — 112 ast pro est 49. auhun pro aviam inepte 10. 11. 13-17. 19-27. 45-50. 54-60. 62-69. 71-74. 77. quod niagnopere torsit inteipretes. Britannicus exponehat: au- lam, omnid, qua- in dome sunt, resupinat, evolvit et evertit, scrutans secreta domus ac domini. Curio aulam pro olla dictam putabat, qneniadmoduni .4m- hdaria Plauti nonien acceperit ab Euclionis aula, h. e. olla argenti plena de- fossa, lit sensiis sit : oUani peciiniaj plenam ac defossam evacuat et vertit. — 113 Hie versus Rigaltio collocandus videbatur post duos proxime sequentes. Sed, ni fallor, aptissimus est loco, quern obtinet, et menti poetan. Esse volunt malebat Schrader. — 114-120 ejecti e 13. ^rf 22. quando coepit 46. 48. 49. 56. 57. 59. 60. 65.— 116 Barream 15. Bapream 20.— 118 pcnna 10. 11. 17. 19-29.

NOT^

111 Levis adhuc'] Junior, et hinc que Philosopbos ac Sapientes consi- glaber, inipubes, proindeque tenerior dera, et graviores noxas auimadverte atque mollior. in iis qui gravitate morum et doctri-

112 Horum si nihil est] Si deest nae conspicui videntur.

occasio flagitii et stupri ; ad aliud 115 Majoris aboUa] Proverbialem

lacinus se convertet, totaraque Pa- banc esse locntionem notat vetiis

tioni sui domum perturbabit. Schol. quasi majoris togae, id est,

Resupinat] Evertit, miscet, con- potioris sceleris, inquit. Abolla, di-

lundit, inquirendo, scrutando, expis- plois, seu vestis duplex, qua ntebantur

cando arcana et secreta familiae: Philosoplii, item viri Priucipes. Vide

quae cum tenuerit etiam metuendus Sueton. Caligul. cap. 35. et Juvenal,

evadat. Sat. iv. vs. 76.

113 Scire volunt secreta domus] Sic 116 Stoicus occidit Baream, Ifc.] Pub. enim, quod supra Juvenalis dixit, Eguatiiis sectam et disciplinam Stoi- fiunt quasi viscera magnarum do- corum amplexus occidit Baream So- niuum, adeo ut bee sine illis stare aut ranum ; forsan et Heliodorus Liciniura se tueri videantur non posse. Silanum, de quibus Sat. i. ad versum

Timeri] Nc revcleut, et noceant. 33. et Cornel. Tacit, turn alibi, turn

114 Trajisi gymnasia] Vel dimitte priecipiic Annal. lib. xvi. in fine, gymnica cerlamina, de quibus vide 117 Ripa nutritus in ilia, ifc] Ori- Alex. ab Alex. ii. 25. et iii. 9. vel, nndus e Tarso CiliciiC urbc, quam transi ad Schoia!> Grdecorum, ip»os- rigat amnib Cyduus.

232 D. JUNII JUVENALIS

Ad quam Gorgonei delapsa est pinna caballi.

Non est Romano cuiquam locus hie, ubi regnat

Protogenes aliquis, vel Diphilus, aut Hermarcus, 120

Qui gentis vitio nunquam parti tur amicum.

Solus habet. Nam cum facilem stillavit in aurem

Exiguiim de natmae patriae que veneno.

Limine submoveor : perierunt tempora longi

SeiTitii. Nusquam minor est jactura clientis. 125

€0 littore, ad quod decidit ala equl Goriionei. Hand restal locus idli Romano isthic, vbi donunatur quipiam Protogenes, aut Diphilus, vel Erimanthus, qui ex nationis indole vitiosa nunquam dat partem amici, sed eum unus possidet. Etenim quando i/j auriculam credulam inspiravit tantulum de toxico indolis et putria, arceor janua , et perdita sunt spatia diuturna servitutis: nee alibi Clientis amissio leiior putatur.

45-50. 54-69. 71-74. 77. Nil interest. Conf. ad iv. 149. et inpr. xiv. 76.— 120 Post hunc versum in 13 insertiis alius, ex ingenio, nescio ciijus, profectns : Non est Romano Romce locus, ast alieno. Protegenes 12. Prothogenes 20. Di- phylus At,, Dijphilus 2^. a m. sec. Di/filus 24. Diffilus II. 17. 19. 20. Lim- phidns 23. a m. pr. Lunphidus 16. Hermarclms 70. 81. Herimarchus 49. Erimarchus 23. Erimachus 10. 21. Erimacus 17. Erymanthus 24. 74. Erimanlhus 10. 15. 26. 27. 46. 47. 48. 55. 59-63. 66-69. 71. 72. 73. 77. Eriman- tus 19. 20, 22. 25. 50. 54. 56. 57. 58. 64. 65. Herimanthus 45. Helimachus 14. Climanthus 16. — 121 partitas 21. a ni. pr. — 122 nam turn 26. stillabut 14. —

NOT/E

118 Ad quam Gorgonei, Sfc.] Tmsiun 121 Geiitis vitio'] E prava et ambi- condidisse a (luilnisdani fertiir Per- tiosa gentis Gra^corum natura et in- seiis ; urbicpie nonien iniposuit ex dole.

facto, quia ibi una ex tahuibus pin- Nunquam partitur amicum'] Cum ne-

nis ei excidit. Vetus Scliol. a Grajc. mine gratiam primatuni communicare

Tap<x6i. vult.

Gorgonei caballil Perseus nimirnni 122 Solus habet] Unus vult esse

Pegaso equo alato vectus Medusam gratiosus, ut omnia dona unus aufc-

nnam e Gorgonibus obtruncavit. Vel rat.

quia Pegasus e sanguine capitis Me- Stillavit in aurem] Per adulationes

dusae natus dicitur, atque illic, ut ait et delationes.

Lnbinus, plantam seu ungulani fregc- 124 Limine submoveor] Ego vetus

fit : rapcrhs nempe et alani avium, et clicns post officia piurima excluilor

plantam significat. tanien per Grfficulum quempiam no-

119 Ubiregnat] Optimatum animis vuni honilncm: nee apud antiqui doniinatur. Patroni domuui aditus patct mihi

120 Protogenes, Diphilus, Hermarcus] .unplius.

Aduliitores Grxci. Quae nomina a 125 Nusquam minor est jactura clien-

Juvenale conficta credidcrim polius, lis] Runiani vero parum id curant,

quam vera esse, Pictoris, Harioli, pcrcatnc illis antiquus et fidus Cli-

&t. ut quidam autumant. ens: aUeo illos obsidenl adulatores

SATIRA III.

238

Quod porro officiiim, ne nobis blandiar, aut quod Pauperis hie meritum, si curet nocte togatus Currere, cum praetor lictorem impellat, et ire Praecipitem jubeat dudum vigilantibus orbis, Ne prior Albinam, et Modiam collet>a salutet? Divitis hie servi claudit latus ingenuorum Filius : alter enim, quantum in legione Tribuni

130

Eequod vera ohscquium, {ut nobis non aduler,) vel qiite egeni dignitas UUc, si satagat toga indutus noctu cursitare, quundoquidem Prator urget apjxiritorem uc properare cogit, orphanis pridem vigilibus, ne ante ipsuni collega det salutcm Albino: vel Mo- dice.^ Iste opiilento servo nainsstipat latus liberorum. Nam alius quantum slipendii

125 7iunquam 14. 77. — 126-13G extnisi e 13. nee nobis 20. 22.— 127 curret 21. a ni. pr. 22. 23. 46. currit 27. 47. 48. 50. 54. 55. 57. 58. 64. atrrat 60. 65. — 128 turn 48.— 129 dudum jubeat 19. 20.— 130 Alpinam 20. aut Medium 17. 19. 20. 46. 48. 49. 57. 61. 62. 63. 66-69. 71-74.— 131 claudit 15. 16. 21. 22. 25. 26. 46.50.57.60.65.66.67.77. c/aMde< 49. 58. claudat io. Cf. sup. ad vs. 19.

Graculi.

126 Quod porro officium, ^c] Quid prodest Clientibiis fuisse ad officia promtissinios ? Vel, quid confenint diviti pauperes et clientes suis offi- ciis ?

Ne nobis blandiar] Ne videar nimis favere ineae et pauperum causEe.

127 //it] Roma". Si curet nocte, kc] Si adsit Patrono

sedulus, eumque coiiiitetur assidue. Sat. I. vs. 127. et 132.

Nocte togatusi Vide Sat. i. vs. 96. Martial. Epig. iii. 46. ' Exigis a no- bis operara sine fine togatam.' Et Epig. X. 82. ' Mane, vel a media nocte togatus ere'

128 Cujn Prator lictorem] Sex Pra;- tori appavebant niinistri, Consuli vero duodecini : atque honoris causa co- mitabantur. De Lictoribus accurata qiiaedam lege apud Lips. Elect, i. 23.

Impellat, Ifc] Pijb ftstinatione, et aviditate sportularum. Vide Sat. i. vs. 100.

129 Dudum vigilantibus orbis] Din, ct saepe frustra, sportulas victui sue

necessarias expectantibus egenis, ut fuse dictum est Sat. i. vel, ad fores Praetoris vigilantibus pupillis, ut ip- sis det tutorera, quos Praetor despi- ciens, ad sportulas festinat. Vetns Schol.

130 Ne prior, Sfc] Ne alter ]Magi- stratus et Nobilis pr^veniat, prior sa- lutet, et potior habeatur, sen in tes- tamentis, seu in sportulis. Vide Sat. I. vs. 117.

Albinam et Modiam] Divites ma- tronas.

131 Dicitis hie sei'vi, 8fc.] Hie vel servi divitis, vel ingenuorum filius; eodem prope sensu.

Claudit latus] Ut comes et assecla, quia opibus inferior ingenuus: vel ut par ingenuo libeitus ob apqualem censum. Horatius Sat. ii. 5. vs. 18. *Utne tegam spurco Uania? latus?'

132 Alter] Alius dives libertus. Legione Triburd] Legio non parem

semper habuit milituni nunierum. Sub Koniulo, tria millia poditnm, equites vero trcccntos continebat, at- que ita dicta est quod e lectis militi-

234

D. JUNII JUVENALIS

Accipiunt, donat Calvinae, vel Catienae,

Ut senicl, atque iterum super illam palpitet : at tii.

Cum tibi vestiti facies scorti placet, haeres,

Et dubitas alta Chionen deducere sella.

135

ill legione Tribiini recipiunt, tantuni dat Cah-ince, aut Catiena: : ** tu \-ero,quando rnpit te vuUus indutce meretricis, dubius manes, ac meluis detrahere Chionem e sub-

— 133 Cationcc 17. a m. pr. Calcyena 24.— 134 ilia 15. ilhnn 21. a m. pr.— ac tu 19.— 135 bene pro tibi 22. — 136 Chionen recepi pro Chionem ex 56. 60.

NOT^

bus fiebat. Post, dnplicatus est nu- sane reponendiim, aureis ternis ; ita

nierus : deinde major aut minor fuit, &<•. Porro Lfge Militari sancitum, lit miles Centnrioni, Centurio Tribu- ne, Tribunus Praetecto Castrorum, Praefectus Lt'i;ato, Legatus Consuli, Consul etiam et Magister Equitum Dictator! sube*sent. Vide plura, apud Alex, ab Alex. i. 5. J. Lips. 1. II. de Militia Rom. Dialog, 5. et 9. et alios.

Quantum in legione Tribuni accipi- unt] Romani suis sumtibus milita- vere per annos aniplius trecentos. Post, ex icrario stipendium attribu- turn: quantum vero subinde fuerit, magna lis inter doctos. Tria fuere stipendii loco, pecunia, frumentum, vestis. Ctepit dari pecunia anno U. {.'. 347. Id Livius testatur in fine 1. IV. Hoc stipendium ali(|uando minus, a'liquando majus extitit : initio eerie cxiguum ; oboli duo, id est, tres as- ses pediti (ut probat Lips, citand.) Centnrioni duplex, triplex equiti.

Casaub. et Lips, id est, tribus aureis quos mensibus singulis accipiebat mi- les, quartum addidit. Itaque sub Augusto menstruum militis, aureus Komanus, idque ununi stipendium : alterum adjecerit sen Caligula, seu Claudius; tertium fortasse additum per bella civilia Otlionis et Vitellii : illis vero tribus quartum Doniitianus attribuerit. H?ec erudite Just. Lips. Elect. I. 2. ubi et discrimen docet faciendum inter denos asses, ac de- narium : hunc enini conjicit assium fuisse dnodecim aut circiter: illud vero probat ex Tacito cit. apud qiiem miles, ut dictum, denis assibus baud contentus efflagitat denarium pro sti- pendio diurno. Vide etiam Alex, ab Alex. VI. 22.

133 Cidvincevel Catiena] Meretrici- bus.

134 At tu] O pauper, mci similis. 13 > Vestiti]\gnohi\\s proiude et pa- rum formosi. Nam pulchra^ nudita-

Auctor est Polybius I. vi. postea de- tem, id est, pellucidas vestes affecta-

iii asses dati : teste Cornelio 'I'acito, Annal. i. paulo post initium ; ubi re- fert legiones tres, f xcessu Augusti et initiis Tiberii auditis, in scditionem versas ita conquestas esse : denis in diem assibus animam et cor|)us a^sti- mari : liinc vestem, arnia, tintoria redinii, ^c. Apud Sucton. Domit. c. 7. k'gilur vulgo : ' addidit et quartum Stipendium militi, aureos teruos :' ubi

bant. Innuit Horat. Sat. i. 2. et Mar- tial. Epig. III. 3.

Hares] Moraris, dubitas ; non con- tinuo peigis ad scortum, «|uod pla- cuit : et in id times pecuniam eft'un- dere. Vel, hares, id est, adharescis, plebeio 1 1 vili seorto, minori quidem snnitu : nee emendam carius putas Cliionem superbain ac formosiorcm.

130 Chionen] Nobile scortuui liiit,

SATIRA III.

235

Da testem Romss tarn sanctum, quam fuit hospes Numinis Ida^i : procedat, vel JVisma, vel qui Servavit In pidam flagranti ex aede Miuervam: Protemis ad censum, de moribus ultima fiet

140

limi sella. Profer auctorem Roma ita integrum, vt extitit hospes Deo; Idtea: pro- dent ipse Numa, nut ille qui e trmplo ardente eripuit Pulladem trepidmitem : statim ad censum proceditur : interrogatio postrema erit de moribus. Quot famulos tdit ;

61. 65. 70. 74. Chyonem 24. Clionem 21. Cionem22. cella ]u-o sella conj. Farnab. et Pignor. de Serv. p. 137. 281. coli. inf. vi. 122. idque expressit Balirdt. Sed cella; meretricimi noii altce esse, neqne liae iiide dediici solebant. ttrcta sella vel cella, quippe qiuv mafjis dec-eat scorta sordida ac fanielica, emend. Chinientellns de honoie Bisellii c. 24. p. 122. — 139 tepidam 45. et ita conig. Jac. Nic. Lc nsis Miscell. Epiphyl. ix. 2. languidutn verbmn sub- stituens acuto ac satirico. — 140 Protcnus sciipsi pro Protiniis. v. ad xii. 102. et Heyne ad Virg. Eel. i. 13. Georg. iv. 1. et lEn. iii. 416. v. 485. ix. 337.

NOTiE

de quo Martial. Epig. iii. 34. lu- dit in voce X''^"? nix latine : aitqtie, ' Digna tuo cur sis, indignaque no- mine, dicam. Frigida es, et nigra es : non es, et es Chione.'

Altii deducere sella] Qua sedet sub- limis donii su*. Vel potius intellige iellam seu lecticani, qua vehitur Chio- ne; eritque sensus : dnbitas concili- are tibi superbas Chionis aniores, in qiiain im|)ensae niajores desiderantnr: adeoqiie descendenti e sella nianuni piiblice prasbere atque obsequium vereris et detrcctas.

Sella] De Sella et lectica diximus fuse Sat. I. ad vs. 121. et 124.

137 Da testem, Sfc] De contemtu pauperum queiitur, qnibus vel sanc- tissiinis nulla fides Roma; haberetur. Hospes Numinis Idiei] Scipio Na- «ica, vir optimus a Senatu judicatus, dignusque in ciijtis a?dibus deponere- tur simulachruni Cybeles Roniam ad- vectum a Pessinunte Phrygise oppi- do, donee ei Deae Templum extruc- tuin foret. Niinirum ut refert Tit. Liv. XXIX. 10. cum in Libris Sibyl- linis inventum esset Carmen, quo di- c^batur hostis alienigena pelli Italia vincique posse, quando mater Idvea

Romara advecta foret : et Delphicus Apollo consentiens oraculum edidis- set, compotes fore votorum Roinanos cum Deam devexissent, curassentque ut earn qui vir optimus Roma; esset, hospitio evciperet.

138 Idcei] Mons Ida duplex, alter in Creta Insula; alter in Phrygia, a quo Idaea vocata est mater Deum Cybele. De ea Ovid. Fast. iv.

Numa] Qui Romanos inter Reges religione inclytus, et religionuni auc- tor, de quo ante vs. 12. et Tit. Liv. 1. 1.

Vel qui servarit trepidant, S^-c] Lucius Metellus Fontifex, bis Consul, Dicta- tor, Jkc. qui ex incendio Templi Ves- tie Palladium servavit proprio ocu- lorum damno, flannnis exca;catus, per qiias ierat medias. Unde tribuit ei I'opulus Romanus, quod nulli antea concessum, ut quoties in Scnatura iret, curru veheretur ad Curiam, mag- num et sublime, sed pro oculis da- tum ; ut ait eleganter Plinius vii. 43.

139 Trepidam flagranti exude Mingr- vam] Vel propter dcflagratiouis peri- culum : vel, ut ait Mancinellus, quod Palladium oculos movebat, et hastani quam manu teuebat.

140 Protenus ad censum] Oiiiuiuni

236 D. JUNII JUVENALIS

Qusestio. Quot pascit servos ? qiiot possidet agri Jiigera? quam multa magnaque paropside coenat? Quantum quisque sua numiuorum servat in area, Tantum habet et fidei. Jures licet et Saraothracum, Et nostrorum avas ; contemnere fulmina pauper 145

Creditur, atque Deos, Dis ignoscentibus ipsis. Quid, quod materiam praebet causasque jocorum Omnibus hie idem, si foeda et seissa laeerna, Si toga sordidula est, et rupta caleeus alter

^uot habet agri jugera ; quam mull iplici et aniplo catino epulatur? Quantum pecu- ni(E condit unmquisque in sua capsa, tantum etiam anctoritatis obtinet. Quamvis jusjuramlum adhibeas per nostra et Samolhracum alturia, existimalur egens sper- nere tonitrua, et ISumina, Numinibus ipsis veniam dantibus. Quid quod ilk ipse risus argumentum et a7is(im cunctis suppeditat, si pallium tnrpe et lucerum, si toga squalida est, atque unus ealceorum dehiscit scisso corio : aut si fractura multiplex

— 141 quot servos pascit 11. 13. — 142 magna multaque 24. parapside 2. 3. 5. 10. 11. 12. 14. 15. 16. 17. a iii. pr. 21. 22, 23. 25. 33. 34. 47. 54. 55. 58. probb. Lubino, Turncbo, ac Scliradero. Farapsis quadrangulum et quadrilaterum ras, id est, paribus absidis,ls\dor . in Orig. Conf. Hesycli. et Du Fresne Glossar. Lat. baib. T. ii. p. 151 parascide 19. 20. parasside 24 paruside 27. paraxide 26. 45. — 144 juref 15. 24. — 145 flumina 13. 21. a ni. \n\ 22. a in. pr. — 147 materiem 21. causamque 21. 22. — 148 pauper pro idem 13. — 149 si rupta 26. caleeus ater

NOT.E

primiim qua retiir, quantus sit ei tes- Macrob. iii. 4. addunt alii Minervam,

ti census; quam dives ille, iion quam et Mercuriiiin.

bonus expendetur. 145 Et jwstrorum] IMartis, Quirini,

142 Jwg-aa] Jugerum,terr2e nieusu- Deormn Romanis peculiarium. ra, quanta uno boum jugo, uno die, Contemnere fulmina pauper creditur]

arari potest. Adigente paupertate, ac durissimo

Quam multa magnaque paropside cce- (q'lod ait Tacitus) necessitatis telo,

«af] Quam sit apparatus mensae lau- pejcrare creditur, ut victum habeat ;

tus et magnificus. et praesenti nialo futuri metum vin-

\AZ Quantum quisque sua nummorum, cente. Ea est divitum de inopibus

^c] Dixcrat Lucilius : ' Tantum ha- aut tenuibus opinio, beas, tantum ipse sies, tantiquc babe- 146 Dis ignoscentibus] Quod neces-

aris.' Et Horat. * Tanti, quantum sitatc, non inipietate perpctratum fa-

liabeas, sis.' cile condonantibus.

144 Samothracum'] Samotbracia nia- i47 Quid quod,i)c.] Adde quod pau-

vis jEgei Insula, Tbracia?. adjacens, per ridiculus videtur. Iiodie Samandraclii. Inde in Phrygiam 148 Laeerna] I'enula, vcstimcntuui

Dardanus Penates Deos, e Phrygia quod supra togani induitur arcemlae

in Italian! vEneas asportavit. Qui causa pluvia;. Vide Sat. i. vs. 02. vfcfo illi Dii ? Jupiter, Juno, &c. /te- 1A9 Sordidula] 'I'antiilum sordida,

•yoAoi &iol, tnagni Dii, JEu. ill. Haec minus Candida. \ ide Lips. Elect, i.

SATIRA III. 237

Pelle patet ; vel si consuto vulncre crassum, 150

Atque reccns linimi osteudit iion una cicatrix ?

Nilhabct infelix paiipcrlas durius in se,

Quam quod ridiculos homines facit. Exeat, inquit,

Si pudor est, et de pulvino surgat equestri,

Cujus res Icgi non siifficit, et sedeant hie 155

Lenoniim pueri quocumque in fornice nati.

Hie plaudat nitidi praeconis filius inter

Pinnirapi ciiltos juvenes, juvenesque lanistae.

assutaplaga exhibet filum crassius et 7iorum ? Egestas misera nihil lutbet in se mo- lestiu.i, quam quod viros halibrio aptos reddil. Hinc abeat, ait, si verecundia est, atque ex equitum puhillo excedat i» cujiis bona legi non satisfaciunt ; iUic autem assideant Jilii lenomim in quuvis proslibulo orti. Isthic applaudal puer excuUi prcc- conis inter adolescentes splendidos pinnirapi et adolescentes gladiatoris. Itu placet

vel a/fe conj. Sclirader. — 150 paret 16. patet: si consuto de vulnere 21.— 151 Aut W. \8. — la'i facial 13. 16. faciut atque loquaces 13. — 154-159 cjecti e 13. — 157 Sic 19. 20. plaudet 15. pediconis 57. intra 19. 20. — 158 Pinnarapi 21.

NOTiE

13. ubi erudite disserit de colore ves- tium Romanaruni.

150 Si consuto vidnere,Sfc.'] Si ruptio in calceis, aiit in sarto nuper recentis suturje vestigia apparuerint.

152 Nil liabet infelix paupertas, ^r.] Epiphonenia, quo egestatis miserias exaggerat. ' Quid turpins quam illu- di,' inquit, in Lcclio, Tullius.

153 Exeat, inquit, ifc.l Inquit etju- bet designator ordiuibus in Thealro disponendis privpositus. iNIart. Epig. V. 8. ' Jussit surgere Lectins lacer- nas.' Et Epig. 20. * Quadringenta tibi non sunt, C'hiErestrate; surge. Lectins ecce venit: sta, fiige, cnrre, late.'

154 Si pudor est] Si qua^ est revercn- tia legis et I'rincipis, qtii jubent nc- niinem liic sedcie nisi Eqtiiteni.

de quibus vide Sat. i. vs. 106.

Legi] Rosciae, qua L. RosciusOtho Tribunus plebis panperes a ditioribus distinxit in Theatre, vetuitque ne qnis in Tlieatri gradibus sederet nisi Eques, ant equestri censu pollens. As- con. Pa>d. Domitianiis autem notatur hie, qui legem illam paenc abolitam revccarat : theatralenique licentiani promiscue spectandi susttilerat. Sue- ton. Domit. c. 8.

156 Lenonum pucri'\ Homines libcrti- ni generis, quorum patres locupletati per lenocinia et nialas artes.

157 Plaudat] Spectct in Theatre, ubi plauditur I'avoris causa.

158 Pinnirapi] I'innirapus dicitur Retiarius, qui (31a<Uatoris sen jNIirmil- lonis galeam pinna insignitam arripe- rc ac reti involvere nitebatur. Piil-

De pulrino surgat equestri] E quatu- m-'^"- 1 1 Turneb. in. 8. Pivnis pavo

ordccim Thcatri gradibus pulvino in stratis.

155 Cuji(s res Irgi non siifficit] Is cu- jus facultates sunt minores equestri censu, id est, quadringcntis sestertiis,

num ornari solebant Cladiatores, si qiiaudo ad poni]iam dcscendcrent. Vetus Schol. \'idc qua; ad Sat. II. vs. 143. et seq. Juvenes] Filios, Lanista. Is crat

238

D. JUNII JUVENALIS

Sic libitiim vano, qui nos distinxit, Othoni.

Quis gener hie placuit ceasii minor, atque puellee IGO

Sarciniilis impar ? quis pauper scribitur heeres ?

Quando iu consilio est yEdilibus ? Agmine facto

Debuerant olim tenues migrasse Quirites.

Haud facile emergunt, quorum virtutibus obstat

Res angusta domi ; sed Romas durior illis 165

inani Othoni qui nos secrevit. Ecquis istic gener arrisit opibtis inferior, et inee- qualis pucllce fdscicuUx / Quis egens hares co7istituilur ? Quandonam adest in deli- beriitio7ubtts iTdiliitm / Sane opnrtebat Roinanos pauperes qtmndam secessisse Uir- matim. Arduum est quidem assurgere eos, quorum parva bona domestica itnpe- diunt virlntem: at Romce nisus illis est difficilior. Miserum domicilium caro con-

juvenemqne 12. 17. 20. 23. 45. — 159 Sic placitum 24. — \60 plaudit 22. 'censnm 19. — 162 concilio 22. — 163 tenues olim 11.— 165 ipsis 19. 20. — 166 mirabile 14.

NOT^ princeps et magister Gladiatorum, Curatores erant urbis, annonae, ludo- quibus veliiti laniandis pra?erat, et rum, sacrarum etiam reruni,&c. Ne- fjuos erudiebat. ro ipse JEdiUs fiiit. Vide Pkitaichum

159 Othoni] Is Auotor Roscice legis, in Mario non longe a piincipio. Alex. de qua mox. Horat. Epod. iv. ' Sedi- ab Alex. iv.4. et alios.

libusque niagiuis in piimis Eques, 163 Debuerant olim tenues }nigrasse

Otlione contemto, sedet.' Quirites] Sensus est : bene piofecto

160 Quis gcnei- hie placuit, S^-c.] Qui plebs olim Roiuana a potentioribus parentcs liliic maritiim inopem ele- oppressa in Montem Sacrum secessit: gerunt unquam Roma; ? Intcrrogatus et melius fortasse consuluisset rebus e contra Themistocles collocaretue suis, si nunquani rediisset in gratiam tiliam bono pauper), an minus probafo cum Magnatibns a quibus ita contem- sed diviti, respondit : Malo vinmi qui niiur etiamnum et male habetur, pecunia egeat, quam pecuniam quse quicquid INIencnii Agrippa; auctori- indigeat viro. Plutarchus in ejus tas atque callida oratio suggereret.

Vide Tit. Liv. 1. ii. Dion. Haiicar- nass. 1. VI.

im Haud facile emergunt, <^t.] Ari- stot. Ethic. I. favet huic sententia?, ubi ait eum pra-clara et magna vix

vita.

161 Sarcinulis] Pecuniis, bonis, or- namentis muliebribus velut in fasci- culum et sarcinam coUectis. JJoti, in- quit vetus Scliol.

162 Quando in consilio est .Edilibus] posse exequi et pra stare, cui faculta-

An JEdilcs suum in consilium advo- cant aliqnando pan|)er(!s, bonos quan- tumvis et sapientes viros? Ovid. ' Curia paupcribiis clausa est : dat census bonoies.'

jEdilibus] jEdiles alii erant majorcs et Cnrules, alii Plebeii et miriores. Duo sapius, sex aliqnando fuere.

tcs desunt : qiioniam per amicos et civilem potentiam v> luti per instru- menta neresse est plcracpie effici.

165 iSed Ruma: durior, ifc] Magna quidem nbique est paupcribus emer- gendi difficultas ; at Ronue praeser- tim, ubi omnia caro constant.

SATIRA III.

2.39

Conatus : magno hospitium miserabile, magno Servorum ventres, et trugi coenula magno. Fictilibus coenare pudet, quod turpe negavit Traiislatus subito ad Marsos mensaraque Sabellam ; Contentusque illic veneto, duroque cuculio.

Pars magna Italian est, si verum admittimus, in qua Nemo togam sumit, nisi mortuus. Ipsa dlerum

170

Stat ; caro abdomen servorum ; caro frugalis coena. Pudor est cihum capere in vasis festeis, quod tamen pudendum injiciatur rnptus repenfe apud iMarsus, et Sa- binam inensam : atque illic satis habuit cuculionem asruleum et crassum. Si verum fatemur, magna Italice portio est, ubi iiullus togam induit prceterquam fato functus.

miserahile constat 13. — 167 Versus ab alia manu scriptus in 10. et totus abest a 16. et 25.— 168-170 ejecti e 13. Camillus pro negavit 21. a in. pr. negabit corrigendum videbatur Granga>o, Ferrar. Elect, ii. 9. et Schradero, «t haec verba generaliter intelligerentur. .Sed earn ob causam non soUiei- tanda vulgata lectio. — 170 Contentus 15. Contectusque emend. Schrader. cuculo 64. — 171 est non esstat in 15. 23. amittimus 22. a m. pr. — 172 sum-

NOT^

166 Magno hospitiutn, ^-c] Non nisi magno pretio conducitiir tenuis do- ))uis; magno pariter aluntur servi, et mensa in<truitur cibis.

169 Translatus subito ad Marsos, Sfc.'] Quod ait, subito, videtur innuere "M. Curium Dentatum ; de quo vide Sat. 11. vs. 3. placet aliis Publ. Corn. Sci- pionem hie intelligi. Aliis ego satis assentior qui accipiiint generaliter quenilibet Konianorum urbe receden- tem ad eos populos, qui frugali utun- tur mensa, qiiales Sabini, Samnites, &c.

Marsos] Hi fuerunt Italia? populi, sub Samnitibus, ubi nunc pars Apru- tii ulterioriji, jiixta lacum Fucinum, in regno Neapolitauo, et in finibus ditionis FontificiLt. Hactenus rcgi- uncnla nonien retinet, vulgo, Ducato de Marsi. IHos a 31arso Circes filio denominatos pridem et in veneficiis edoctos retVrt Solmus. Quam vero bellicosi ."ianniites, et quam diu Ko- manorum arma exercuerint, testis Livius 1. VII. et seq.

Sabellam'] De Sabina terra jam dic- tum antea vs. 85. De Sablnorum cum Romanis bello, et postea foedere T. Liv. 1. I. et Macrob. i. 9. ab his orti Sabelli, et pro illis aliquando su- muntur : inter Samnites vero censen- tur Plin. III. 12.

170 Veneto duroque cuculio] Villosa veste, e crassiore lana, ad arcendum frigus, pluvias, aliaque aeris incom- moda, qua utebautur nautaj inprjniis et milites.

I'eneto] Colons cajrulei, quo vilio- res panni tingebantur. Eo primum usi Veneti piscatores dicuntur. /'V- 7ietus color, iiiquinnt,mavinis est fluc- tibus similis. Martial. Epigr. xiv. 131. ' Si Veneto prasinoque faves, qui cocciua sumis.'

Cuculio] Cuculus el cuculio, vcla- meutum capitis est.

171 I urs magna Italice] Non tameu in universa Italia rcguat luxus ves- tium, ut Koma-.

172 Nemo togam sumit nisi mortuus] Ruri, aut in municipiis agentes turn-

24a

D. JUNII JUVENALIS

Festorum herboso colitur si quando theatio Majestas, tandemque redit ad pulpita notum Exodium, cum personae pallentis hiatum

175

Si interdum ipsa dicrum festorum solemnitas celehratur herhido iheatro, et tritum exodium denique rerertitur ad suggesta ; quando infuns agreslis in matcrno sinu

sit 13, subiit 22. a m. pr. — 173 aliquando 15. — 174 tantumque 72. — 175 £xor-

NOT^

cam vulgo intlunnt, raro togam. Plin. Epist. VII. 3. ' quo usque toga feriata ? Liber totos dies ?' Martial. Epigram, x. 47. inter vita beatioris caiisas et instrumenta togam raram numerat. Et Epigramm. 51. ejusdem libri exclamat : ' O tiinicata quies !' Id est, quam beati,qui prociil ambitii et servitiis togatonim viviint, qiiieti rure, et tiinicati ! Tunica enim vestis brevior, operi niagis idonea.

Nisi lyiortuus] Mortuos enim Itali togatos efferebant ad sepulchriim : sicut Graeci palliatos. Vide Pers. Sat. III. 103. iibi ait, ' Tandeniqne beatulus alto Compositns lecto, cras- sisqne lutatus amomis In portam ri- gidos calces extendit.' Et Lips. E- lect. I. 6.

Ipsa dierum festorum] Ipsis diel)iis festis et in celebritatibus liidornn), aeqnales tog* assumuntiir ab omni- bus, adeo lit iiec Principes et No- biles splcndorein vestium affectent supra cKteros.

173 Ilerboso fheutro] In pratis, in mido ccspite ct graniine, iibi priinum agi Drair.cita en pere, ct siinplicitas ilia diu scrvata lotcntaqiic in op|)idis et miinicipiis ; vcl sub arboruni um- bra, ant eerie in Theatio frondibiis et raniis intecto. Unde Scenae pro- fluxit nonien. Nam (tktji/tj umhrucu- lum, et tentorium significat. Exigiia certc et imperfecta fiiere'Ilieatroriim initia. Horat. Epist. ad Pisones, sen do Arte Poiit. vs. 178. ' Post hunc,

person3e pallaeque reperfor lionestee /Escbylus, et modicis instravit pul- pita tignis.' Propertiiis Eleg. iv. 1. vs. 15. ' Nee sinuosa cavo pendebant vela Theatro, Pulpita solemnes non oluere erocos.' Et in Gallia quidem baud dudiim, quam nuda et ornamen- tis destituta agerentur Dramata, adeo ut nee aulceis, nee telis tabulisve pic- tis essent decorata, retert Scaliger Poet. I. 21. Vide et Alex, ab Alex. v. 16.

171 Redit] Pro, rediit, tandem, id est, post annum, vel post Tragoediae seria et molcsta rudibus animis tae- dia. Vide intra, mox.

Ad pulpital In Scenam, in Tliea- trum, in eaTabulata, in quibus agunt Ludiones, ac Mimi, paiiter et Tra- gcedi.

Notumi Quiasaepe recantatum, non novum, ut Konia;.

175 il.rorfii/m] Diverbium post Tra- gotdovum e Scena exodon seu exitum : Mimi nenipe ridiculis verbis et gesti- bus spectatores oblectaiit. Vetus Scbol. Turnebus aiitem 1. x. cap. ult. sic liabet : ' Exodia in Atellanis Fa- biilis, diver!)ia vocabantiir, eo quod 'i'ragoedis Scena cgressis ad recrean- dnm spectatorem e pristina molcstia subjiciebnntur,' cVc. lloiatius ad Pi- sones vs. 220. ' Carmine qui tragico vilem certavit ob hircum Mox etiam agrestes Satyros imdavit, et asper In- cohimi gravitate jociim tentavit, eo qnod Illccebris erat, et grata novi-

SATIRA III.

241

In gremio matris formidat nisticus infaiis. yEquales habitus illic, similesque videbis Orchestram, et populuni : clari velamen honoris, Sufficimit tunicse summis vEdiMbus albaj. Hie ultra vires habitus nitor : hie ahquid plus, Quam satis est, interdura aliena suraitur area. Commune id vitium est. Hie vivimus ambitiosa

180

expavescit ridum personce pallidte; paria ibi vestimenta conspicies, et cBqualem Orchestram ac plebcm: intcgumentum illustris dignitatis, toga: Candida satis sunt viajoribus /Edilibus. hthic testis splendor est supra fucuUates. Istliic quiddam plus quam sufficit aliquando proinittir e marsupio aliorum, Labesilla vulgaris est. Isthic

dium 23. 64.— 17G gremium 19. 20.— 177 Mqualis 12. similemque 11. 15. 23-25. 45-50. 54-09. 71-74. 77.— 181 aliena interdum 10.-184 Quossum 13, a m.

NOT^

tate morandus Spectator, functusque saciis, et potus, et exlex.' Et paulo ante : ' Indoctus quid enim saperet liberqiie laboruni, Rusticus urbano confusus, turpis honesto ?' Vide Sat. VI. vs. 71.

Persona pallentisl Vel quia persona seu larva colore est pallente ; vel quia histrionis facies erat illita seu gypso, seu albo colore ; alias autem faecibus, ut notat Horatius ad Pi- soiles vs. 277. ' Qua canerent age- rentque peruncti facibus ora.'

Hiatum] Os niiniorum horrendum hians : vel quod soleant pueri perso- nas et personatos expavescere.

176 In gremio matris formidat rusti- cus infansi Nutrices cum puerulls so- litas spectaculis adesse innuit Plau- tus Pffnul. in Prologo. ' Nutrices pueros infantes, minutulos Donii ut procurent, neve spectatuni afferant, Ne et ipsae sitiant, et ])uerl peritent fame ; Neve esurientes Lie quiisi hcBdi obvagiant.'

177 Iltic~\ In Tlieatro, universis spectatoribus habitus par, nee uni splendidior quam alteri.

178 Orchestram^ Locus in Tlieatro proprius clioris et saltatoribiis, ab op-

Delph. et Var, Clan. Ju

XfOfxai, salto. Ponitur hie pro locis Orchestra proximis, in qui bus sede- bant ad spectandum Senatores, Vide Alex, ab Alex, mox cit. v. 16.

Clari velamen honoris] Dignitatis j^dilitiae insigne et ornamentum.

179 Sufficiunt tunicce summis JEdili- bus alhce~\ ^diles ipsi Curules et ma- jores tunicis albis contenti sunt, ne- que purpureas sumunt togas, cum ludis praesunt, aliave sui niuueris offi- cia exercent. Vel, soli /Ediles spec- tacula edentes albas et recentes ha- bent tunicas ; alii vero minus nitidas, jamque squalescentes, et quotidianas induunt : contra quam fit Romje, ubi omnes spectant in veste Candida, re- cente, splendida, juxta illud Martial. Epigramm. iv. 2. ' Cum plebs, et minor ordo, maximusquc Sancto cum duce Candidas sedcret.'

180 Hie tdtra vires, Sfc.'\ At Romas duntaxat pleriqiie vestem sumunt nitidiorom, quam ferant eorum opes ac dignitas.

Aliquid plus quam Sidis est] "Son coutenli nccessariis (|UiE possunt e suo habere, e niutuato et couducto, luMii indulgent,

182 Ambitiosa paupertate] Ambitio- r. Q

sa

D. JlTS^l .lUVEtifALIS

Paupertalc omnes. Quid te moror ? Omnia Romge '

Cum prelio. Quid das, ut Cossum aliquando salutes ? Ut te respiciat clauso Veiento labello ? 185

Ille metit baibam, crinem hie deponit amati. Pleua domus libis venalibus. Accipe, et istud

ritam agimus in egestate ambiiiosa. Ecquid te detineo ? Romce cuncta cwn pecunia iiuut. Quid donas, ut Cosso intcrdum salutcm dicas ; ut ad te ocidos torqueat Veiento, labris non apcrtis? Ilic tondet lanuginetn, iste dilecti capillos demittit. ^des sunt rcferlce placentisvcndendis. Su}nc,et hoc tibifermentum accipe. NoS

pr. Quonssum li. a. m. sec. — 185 recipiai 26. conspiciat 19. chisolT. Vegenio 13. Veietite 19. — 186 amanti 11. Male ! Sed vix dubito, quin amatus pro amati reponenduni, et verba hoc scnsu capienda sint : si vel ille servus s, puer amatus, domino dilectus, barham, vel hie crinem pcnit, plena domus libis, iiiiilta a clieiitibus rauuera niittuntiir servis, ut scil. eonini, et per illos domi- norum gratiam sibi concilient. Sic aptid Martial, ix. 17. Consilium formcc specxdum dulcesque capillos Pergameo posnit dona sacrata deo Ille puer tota domino grutissinms aula. Vulgata lectio expeditu difficillima. — 187 /i/;ris 9. (sed ad- dita glossa panibus) 14. 17. a m. pr. 73. 81. libis venalibus (h. e. quae a servis

NOT/E

nis et superbiai plena : opulentiores enim videri volunt, quam sint.

183 Omnia Roma cum pretio] IMag- no constant et comparantur omnia, ut jam supra dictum.

184 Quid das] Qua; mimera tribuis servis Nobilium, ut te perducant ad dominos. Horat. Sat. i. 9. ' Diffi- ciles aditus primos habet : baud niibi dccro. Mtnieribus servos corrum- pam ; non liodic si Exclusus fuero, desistam,' &c.

Ut Cossum aliquando salutes'] Ut fa.- ciles tibisint aditus ad Cossum, ejus- que similes opulentos ac Nobiles, quos identidcni salutes.

185 Ut te respiciat clauso Veiento la- l>ello] Ut si non alloquio, rcspectu saltem Uno dignetiir te potcns quis- piam.

Veiento] Fabritius Veiento homo superbus ob famosos libcllos a Nc- rone Italia pulsus. Cornel. Tacit. Annul. I. XIV. Ejus etiam meminit Plin. Epist. IV. 22. De eo rursuni Sat. VI. ■ Clauso labello] Nedum enim homi-

nes comiter alloqueretiir ille, vix 1117 tiieri dignabatur salutantes, aliosqiie onines despicicbat.

18G Ille metit barham, crinem hie, Sj-c] Ut doniini gratiam deniereatur, assentatur ct famulatur ejus servulo, quern ci dilectum novit. Hinc adest illi obsequens festa ilia die, qua pri- mam lanuginem ct crines resecat Diis ex more consecranda, sen Phoebo, seu jllsculapio. Sec. Vide Martial. Epigiamm. i. 32. ' Hos tibi, Phoebe, vovet totos a vertice crines Encolpus domini Cenfurionis amor,' &c. Et 1. IX. Epigiamm. 17. ' Consilium for- mvE speculum, dulcesque capillos Pergameo posnit dona sacrata Deo, Ille puer tanto domino gratissimus aula, Nomine qui signet tempora verna suo.'

Crinem hie deponit amati] Hie pueri amati comam in Templo deponit, ut per ha!C obsocjuia atque officia ser- vulo pr.vstita, domino potenti gratio- Kus esse qucat.

187 Plena domus libis venalibus] Por- ro festa die supra dicta niittuntur

SATIRA 111.

243

Fermentum tibi habe : praestare tributa clientes Cogimur, et cultis augcrc peculia servis. Quis timet, aut timuit gelida Praeneste ruinam. Ant positis nemorosa inter juga Volsiniis, aut Simplicibus Gal)iis, aut proni Tiburis arce ? Nos urbem coliinus tenui tiljicine fultam

190

clientes vecti^alia pendere astringhnur, et antplificnre bona famulis nitidis. Quts formidat vcl formidavit casiun donius in Praneste frigida, vel Volsiniis constitutis inter eolles netnoribus consitos, vel simplicibus Gabiis, vel in propvgnuculo Tiburis declii'is, Nos habitamus civitutem exiguo fulcra innixam, mnxima sui parte.

venduntur, peculium inde sibi coraparaturis) 9-17. 19-27. 45-50. 54-74. 77. Jihis gevialibtis (ut iv. 06. et x. 334.) 75. 76. 82. Noa male ! Sed illiid servis ftptins videtur, et communis fere omnium librorum lectio est, quam librariis dcbcri vix crediderim. iliud 10-17. 19-25. 27. 45. 46. 47. 49. 50. 54-58. 60. 61. 63. 65. 06. 67. 74. 81. Forte legendura : Accipe et istud vel illud, Fennenlum ac tibi habe : pr<Fstare cet.— 188 prcestant 10. 12. .13. 14. 17. 19, 21-25. 27. 45-48. 50. 54. 55. 57-67. 71. 73. prastantque 23. am. sec. et prcestant 13. clienti 16. — 189 Cogimus 19. a m. pr. — 191-196 dcsunt 13. nmnerosa 14. Vulsiniis 16. Volsinis 45-49. — 192 purvi Tiburis

NOTyE

pucro a CHentibus certatim mnnus- cula, quibus ille venditis peculium augeat.

Libis] Liba sunt placentaa e farre, melle, et oleo.

Accipe, et istud fermentum, ^c] Tu erne e placentis ; vel pro datis libis, fermentum hoc tibi retine.

188 Fermentum} Tumoris, irae, et indignationis causam et niateriam, quod nimirum non Patronis modo, sed etiam famulis eorum servieudum €st, ac solvenda quasi tributa.

Tributa'} Amato puero, aliisve ser- vis anuua muuera, cirtis diebus : sic- ut domino, in natali,in nuptiis, cS:c.

189 Cultis servis] Bene curatis ac uitentibus turn cuticula, turn vesti- inentis.

rcculia'] Propria sunt bona quje servus babct extra domini potesta- tem, ut notat Servius.

190 Quis timet, aut timuit, f^c.'] Alia per^equitur Rom<B inconnnoda, ab ai-

diura ruiua, et incendiis.

Gelida Praneste] Haec urbs Latii, hodie Palcstrina, gelida ob aquas, et situm inter montes. E colonia fac- tum muuicipium efflagitantibus Pra^- nestinis a Tiberio Imperatore, narrat Gellius XVI. 13.

191 Volsiniis'] Urbs antiqua Hetni- rias fuit. Hodie Bolsena nuncupatur.

192 Simplicibus Gabiis] Gabii, olim Latii urbs, in via Praenestina. Sim- pliccs vocat sen ob tenuitatem, seu potius quod Sexti Tarquinii dolo cir- cumventi, ab ejus patre Superho capti sunt. Vide Liv. i. 53.

Proni Tiburis] H^ec Latii civitas, hodie, Tivoli. Sabinis contermina, sita in declivi, unde pro7ia dicitur. Arccm vero situs arduus pra-buit.

193 \'os jirbem coli}nus, ^-c] Komae autem aedificia pervetiista sunt, ac me pleraquc proxima, quare susten- tantur fulcris sa;pe.

Tibicine] Tibicines iu acdiHciis vo-

244 D. JUNII JUVENALIS

Magna parte sui. Nam sic labentibus obstat

Villicus, et veteris rimas contexit hiatum, 195

Secures pendente jubet dormire ruina.

Vivendum est illic, ubi nulla incendia, nuUi

Nocte metus. Jam poscit aquam, jam frivola transfert

Ucalegon : tabulata tibi jam tertia fumant :

Tu nescis. Nam si gradibus trepidatur ab imis, 200

Ultimus ardebit, quem tegula sola tuetur

A pluvia, moUes ubi reddunt ova columbas.

Etenim villa procurator ita sistit ruituras aedes, ac resarcit labem antiqucB frac- turce ; atque mandttt tutos quiescere imminente lapsu. Vita est ibi tradiicenda, uhi nitllce deflagrationes, milli timores noctu. Ucalegon modo petit aquam; modo fragilia transportat : jam tibi fmnum emittit tertia contignutio : tu vero ignoras. Etenim si timetur in infimis locis, jiostremus dejlagrabit ille, quem tecta una de- fendunt ab imbribus, ubi tenerce columbce ova puriunt, Codrus liabebat cubile bre-

IG. Tyburis 60. 65, 71. 72. 73.— 193 incolimus 22.— 194 si 61. 63. 66. 67. 74.— 195 cum texit 14. 17. ad niaig. 20. 22. 27. 45. 49.— 196 Securus 27. 47. 48. 57. 59. 60. 65. dormire jubet pendente ruina 11. 14. 24. Oratio fluet, si jubens re- scripseiis pro jubet. Qnis enim dicet, obstat ... ct contexit... jubet? — 197 tt pio est 15. 7nulta incendia, mxdti Noete metus non male emend. Schrader., ut de Koma sermo sit.— 198 pose at 14. aquas 24.— 199 Ucakon 1^. v. Interpp. Viig. JEn. II. 312,-200-202 desunt 13. jam 45.— 202 pluviis 24.— 20i Cordo

NOTyE

<aijtur adminicnla ct columnae, quie 199 Vcalegon'] Vicimis qiuspiam.

I iiitiuis alias aedibus adliibentiir. Alludit ad Virgil. iEneid. ii. ' Jam

' Nomen a similitiidine tibiis canea- proximus ardet Ucalegon.'

tiiim,' inquit Fcstus. Tabulata tertia'] Tristega. In qiii-

195 Villicus] Is enim vocatns a do- bus habitabant temiiores. Divites

mino jubctur subvenire labenti do- enim inferiora incolebant, czetera lo-

niiii, qiiam local. Ille vero utcunqiie cabant paiiperibus. Vetus Schol.

luinas sarcit, ac hiatus parietum Fumatit] Jaui serpente et grassaute

contexit. jg'>e,

Veteris rimcc conic lit hiatum] Rup- 200 Tu nescis] Iraminens exitiuni

turas parietum calcc modica perfun- ignoras, o pauper, superiora tabulata

dit, et turn iuquilinos jubet manere conduccus.

securos, quasi ruiuam inslaurasset. Trepidatur] Vox prapcipitem eorum

Vetus Schol. actionem qui restinguendo vel evi-

197 Vivendum est illic] Absit ut taudo student incendio, belle expri- Koma; tot in pcriculis degam, inquit mens.

Umbritius: eo pergenduni ac viven- 201 Qncm tegula sola tuetur] Qm in

duui, ubi, i^c. suprema ludium parte habitat, quiu

198 Poscit aquam] Ad restinguen- tcgulis est proxima.

dum inc^endiuni. 202 Ubi reddunt ova columba:] Su-

Frivola] Vilia vasa et supellectilia per tecta columbaria liunt, inquit cripit pauper ex incendio. Vetus Schol.

SATIRA 111. 245

Lectus erat Codro Prociila minor, urceoli sex,

Ornamentiim abaci ; nee non et par\ ulus infra

Cantharus, et recubans sub eodem marniore Ciiiron ; 205

Jamque vetus Graecos servabat cista libellos,

Et divina opici rodebant carmina mures.

'Sil habuit Codrus. Quis enim neirat ? ct tamcn illud

Pei'didit infelix totum nihil : uUimus autem

iErumnae cumulus, quod nudum, ct frusta rogantem 210

Nemo cibo, nemo hospitio, tectoquc juvabit.

vius Procula, sc.v vascttla, abaci ornatum. Subtus erat Unia exig-ua, ct rccinn- bens C'heiron sub ipso inarmnre : et jam antiqna area custodiebat codices Grfccos, et mures Opici armdebant eximios i-ersiis. Codrus nihil possidebaf. Nam quis infi- ciatur? Ac nihilominus infortimatus amisit istiid omne nihil. Suprema vera mi- serice accessio est, quod spoliatum atque pctentem frustula panis, nullus alimento,

49. Cf. Slip, ad I. 2.— 204 et abaci 19. abici 14.— 205 Cantarus 21. 23. 24. 64. Carcorus 22. Schiron 13.— 206 Grcecus servabit 16.— 207 Opiti 21. Apici auctor vet. Glossar. bilinguis, ab H. Stepliano editi : Apicus, oTnTiKiffr^s, oos "iov0evd\ios. vires 22. — 208 Cordus 8. a m. sec. et 49. v. sup. ad I. 2. neget 11. Non male !— 209 nil 61. 62. 63. 68. 71-74. hie est pro autem 13.— 210 ac 10. 12. 23. 4-5. frustra 10. 12. 17. a m. pr. 19. 20. 21. a m. pr. 22. a m. pr. 24. 44-47. 49. 64. 65. 68. 69. 74. Vetus scholioii est : frustra, sine causa ; ant frusta, i. e. paneni. Posterius unice verum, illud ab li. 1. alienum est, rerte languet : nam eum frustra roErare, qiieni nemo juvat, per se intel- ligitur. Cf. Martial, xi, 28. 3. et m. 40. ubi v. Rader.— 211 juvabat 16. 19.

NOT.E

203 Codro'] Egenti cuipiam. Vide artes contulerat. Ccel. Rhodi!>. vii, Satir. I. vs. 2. 12.

Procula] Uxore sua alioqui parva. 206 Jamque vetus Grcecos, 4"t'.] Jam-

204 Ornamentum abaci] Hie erat pridem Greecos libros, et carmina, omnis abaci ornatus. quibus studuerat antea, reliquerat.

Abaci] Abacus, niensa structoria, 207 Dicina] Ironice. Raucum eniai

armarium, in quo reponuntur vasa, Codruni dixit Satir. i.

sen ad iisum quotidianum, sen ad Opici] Minus bene, apici, quidaiu

ornamentum et pompam. le^unt, ut notat Lipsius Epistol.

205 Cantharus] Poculum, de quo quwst. 1. iv. Epist. 25. INlelins, Ojjici, Virgilius Eclog. vi. et Macrob. v. 21. id eit, putidi, fcetidi : ab Opicis sen

Et recubans sub eodem marmore Chi- Oscis Campani* populis, apud quos

ron] Ad pedem abaci sculpta erat cf- vigebant fceda; libidines. Alii no-

figies Ckironis Centauri, ex cadem men trahunt ab ottJ?, foramen, sen ca-

materia, argilla nimirum. Recumbe- vei'ua, in quibus inures sa-pe latent,

bat vero quasi sustinens abacum. In- Aliis Opici siguiticant Gru-cir Lin-

telligunt alii ejusdem Chironis opera guae nescientes. Et favct Gcllius

jVIedica sen Cliirurgica (ex IMin. vir. xiii.9.

56.) in armario Codri posita : is 210 Frua/a] Legunt nonnulli,/rHA-

enira paupertate adactus ad eas se tra.

946 D. JUNII JUVENALIS

Si magna Asturici cecidit domus : horrida mater,

PuUati proceres, differt vadimonia Praetor.

Tunc gemimus casus Urbis, tunc odimus ignem.

Ardet adhuc, et jam accurrit, qui marmora donet, 215

Conferat impensas. Hie nuda, et Candida signa,

Hie aliquid piceclarum Euphranoris, et Polyclcti,

•Hasc Asianorum Vetera ornamenta Deorum,

nulhis {Edibus ac dnmicilio suhlevabit. Quod si corruerint summa Asturii trdes, jjarenn squalida, afmti primates ertint : Prator dictionem juris remittit. Turn duplex ctritatisruina, turn i^nem detestamur : dxunqne Jiagrat etiani, stntim ad- yolat qui det mnntiora ; siuntus contribuat . Ilk stutuas albas ac denudatas; ist» quidpiam eximium Euphranoris ac PoUjcleti opus, antiqua insignia Numinum

25. 27. 56. 57. 59. CO.— 212 Asturici 2. 4. Arturici 21. a m. pr. 22. a m. sec. Asturii 15. IG. 23. 45. 55. 65. (Paris. 1512.) Astiiri 14. 17. 19. 20. 74. in fiiio vitiose Aslari legitiir. Arturii 3. et ita conj. Fainab. coll. sup. vs. 29. Arc- tiirii 5, 50. Arturi 26. 46. 48. 56. 58. 59. 60. 64. 65. 70. Arcturi 25. 27. 28. 47. Arthuri 2i. Archturi U. Acturi 10. ^s<i/m 49. 54. 57. 61-63. 67. 68. 69. 71. 73. Assyrii 72. Osturici 22. a m. pr. Ostorii suspicabatur Pulman. et rot! sunt e Tacito P. Ostorins Scapula, M. filius ejus, et Ostorins Sabinus. Sed talia praestat in ambiguo relinquere. — 214 Nunc 54. 57. geminus 15. 16. 45-48. 50. 69. 71. 72. 73. 75. 76. urbis casus 46. 47. 50. igncs 24. odimus urbem 25. — 215 Ardei dives adhuc occiirrens m. d.l3. ctiam 14. jamque pro et jam 22. a m. sec. currit 45. accurret 16. occurrit 10. 12. 21-27. 46-50. 54. 55. 57-60. 63-69. donat 12. 45. domet 47. 50.— 216 Versus ab alia manu scrip- tus in 10. Covfert 16. Conferet li. — 217. 218 absunt ab 13. Euphanoris A5 . Euphennris 26. Eufanoris 20. Eufrinoris 19. Efranoris 22. aut Polijcleti 24. Polidecti 19. Pollideti 21. a m. pr. Poludeti 22. Policheo 17. a in, pr. — 21S. 219 transpositi in 22. Hac Asianorum 1. 8. 11. Recte, puto ; ut signifieentur

NOTjE

■ 212 Si magna Asturici, fyc] Si ca- justitium. Testis Livius passim,

lamitas oppriniatteuuiorem, baud cu- 214 Tunc geminus casus Urbis'] Roma

ratur : at si divitem ac potenteni, cer- videatur cecidisse, aut a Gallis capta

tatim sublevatur. Quod certe ini- dirntaquo rursnni.

q.mim. Odimus ignem] Vel incendii, vel

Asturici} Aliis, Asturii: aliis, Ar- etiam foci. Lugentes enim igueni

turii, nt is idem sit qui supra vs. 29. foci extingnebant. Vetus Schol.

Horrida mater] Tota Roma in luctu 216 Conferat impensas] Ad novas

est. Vel, matronal sordidas induunt acdes construcndas.

vestes, ut dolorem significent. Nuda ct Candida signa] Statuas e

213 Pullati] Ne vestem intcllige marmore candido, Pario.

atram seu nigram, f\n^^c. soils in func- 217 Euphranoris et Polijcleti] Hie

ribus adhibebatnr, sed sordidiorem, Statuarius, ille Pictor, cxccllentissi-

qnae luctum indicabat. Ex Lipsio mi. Quintil. xii. 10. Plin. xxxiv. 8.

Elect. I. 13. 218 Phacasiunoruni] Phtccwsii Sa-

Differt vadimonia Pralor] Sicut in cerdotes eraut Athenienses ct Alex-

publicis calamitalibus solebat indici andriui, ab albis calccis nominati.

SATIRA III. 247

Hie libros dabit, ct fomlos, mediamque jSIinervam,

Hie modium argenti. Meliora, ac pliira reponit 220

Persicus oiboium lantissimus, et merito jam

Suspeetus, tanqiiam ipse suas incenderit eedes.

Si potes avelli Cireeiisibus, optima Sorae,

Phcecasianurum ; alius codices, et armaria, atque dimidiam Palladcm; aliux mo- dium ]>ecunia- donahit. Denique Fersix:us orbatorum ma^nificentissimua recondit prcestantiora, ampUoraque: et jam suspicioncm jure prcthet, quasi propriam ipse domum cnmbusserit. Modo queas abstralii ludis Amphithealri, <pdes uU'i commodcp comparantur Sora, vel Fabratcricc, vel Fnisinutie, quarito jam pielio domum

simulacra deoium aliaque tempiorum ornanienta, variis tempoiibus ex Asia Roraam depoitata. Pro Jitfc snspicari possis Hie: sed ntriusque sexus stn- diuni ac opera designari videtur. Fetasinnorum 17. Phecasionorum 23. a m. pr. Fecasianorum 8. a ni. sec. 14-16. 19. 2-2. 45. Phecasiami^um 10. 20. 23. a m. sec. 24. 25. 27. 46-50. 54-69. 71-74. 77. Pluicasianorum 81. Hos putant esse Decs Grarconini, phcecasiis iiidutos; unde forsan Phaccasiatorum rectius scriberetur, ^aLKacrwi' rustic! Atticique calceanienti genus, a quo et PktBcasii dicti sacerdotes Atheniensium et Alexandrinorum. Cf. Hesycli. h. v. Polluc. Til. 22. Appian. B. Civ. v. 11. et 70. Plut. \ it. Anton, p. 930. Petron. 67. et 82. (ill cvercitu vestro phacasiati milites ambulant) Sen. Ep. 113. et de Benef. VII. 21. Heins. ad Ovid. A. A. iii. 271. Turneb. Advers. x. 7, et 27. Balduin. de Calc. c. 19. — 220 modulum, h. e. niodum, pro modium conj. Platliner coll. inf. vs. 310. Horat. Sat. ii. G. 1. et Epist. i. 7. 98. ac pro et recepi e 10. 17. 30-25. 27. 45-50. 54-69. 71. 72. 73. reponct 10. reportat malebat Sclirader. — 221 Qui modo perdiderit lautissimus ut merito jam 13. nt pro et conj. Linden- ?jrog.— 222 incendcrct 14. 15. 16. 19. 48.-223-225 ejecti e 13. erelli 12.—

NOT^

Appian. 1. v. ubi de M. Antonio. Orboi'um lautissimus] Qui enim li-

Aliis Dii Gra?ci sunt ita dicti, quasi beris carent, solent impensis baud

Phacasiati, id est, induti (paMaa-iois, parcere.

eulceamentis rusticis. Turneb. x. 27. 222 Suspeetus] Ita Martial. Epi-

Porioin anliquissimis codicibus legi- gram. in. 51. ' Empta domus fuerat

tur : HcEC Asianorum, pro, Plurcasia- tibi Tongiliane ducentis. Abstnlit

iiOTum. Et Vetus Schol. notat earn hauc nimium casus in urbe frequens.

gentem invidiose nominari. Collatum est decies. Rogo non potes

219 Mediamque Minervam'] A ver- ipse videri Incendisse tuam Tongi- tice ad umhilicuin expressam in mar- liane domum r'

more, aliave materia. 223 Si potes avelli Circensibus] Si«

220 Modiutn] JMensuras genus, pars quidem carere potes Circo; mode ve- sexta medimni, quod sex modios con- lis te privare ludis istis curulibus et tinet. Aliis modius libras habet spcctaculorum oblectamentis, certe quadraginta quatuor. commodius habitabis in aliis Italias

221 Persicus] Dives quilibet, ex urbibus. Hoc dicit Poeta quod Ro- Horatio ()d. i. 38. ' Persicos odi niani mirum in moduni spectaculis puer apparatus.' Vel Fabius Per- dediti erant, unde Satir. x. vs. 80. sicus, de quo Satir, viii. vs. 14. notautur velut optantes dnntaxat Seu forte Persa fuerit Arlurius, de ' panem et Circenses.'

quo paulo ante. ( ijv >. j-wj Quid Circus, et quotu-

248 D. JUNll JUVENALIS

Aut FabmteriEe domus, aut Frusinone paratur,

Quanti nunc tenebras unum condiicis in annum. 225

Hortulus hie, puteusque brevis, nee reste movendus.

In tonnes plantas facili dift'unditur haustu.

Vide bidenlis amans, et eulti villicus liorti :

Unde epulum possis centum dare Pythagoieis.

Est aliquid, quocumque loco, quocumque recessu, 230

Unius sese dominum fecisse lacertse.

obsciirnm paras ad unum annum. Illic hoiius, ct puteus non profundus, neque trahendiis fune, dijjiuit in tcneras plantas, prompte exhaustus. Vitam age con- tcntus rastro, et cultnr hortuli nitidi, e quo centenis Pythagorceis convivium prcB- stare queas. Non est 7iihil se leddidisse possessorem imius lacertcB, quavis orbis

224 FrahratericE 22. Frusione 15. 22. 23. 24. 45. Frusimme 16. Frisinone 46. Frisone 47. 48. 58. Fursiric 12. puretur 12. 17. 21. a m. pr. 22.-226. 227 in 13 positi post V. 231. Ortulus 15. 10. 45. Hortus huk 54. teste 19. 20.— 227 Versus ab alia nianu scriptns in 10. teneras plantas 24. diffutiditur pro defunditur restitui ex 14. 15. IG. 21. 22. 27. 56. 61. 63. 65. 74. *»! postea vidi, Schraderum ita Icgendiim conjecisse. Forte etiam principio hujus versus excidit Qui, quod ob comp. scrib. vel elisionem dictantis facile fieri potuit. — 229t bibenlis 20. or<i 13. 15. 16. 45.— 229 e;)w?a,s 26. cihum possis 20. Pyiha- gorais vulgo scribunt. Sed Gr. Uvdayopiios dicitur. — 231 v. Excurs. ad li. 1.

NOT.E

plex Romae, notavimus snpra ad ver- 225 Tenebras'] Obscuram et tene-

sum 65. de Ludis et eoruni ritu, Dio- brosani domum.

iiys. Halicarn. 1. vii. ad finem. See- 226 Hie] In urbibn& Italias mox

iiicorum ludorura initia vide apud iiomiiiatis.

Liv. initio I. vii. De Circensibus, qui Nee reste movendus] Tam facile lia-

die nona Aprilis celebrabantur in ho- bes aquam e puteo ad rigandum hor-

norcm Cybeles ac Cereris, Ovid, turn, nt manu attingere ac haurire

Fast. IV. Alex, ab Alex. v. 8. queas, sine uUo fune.

Sorce] HcEc olim urbs Lalii ad Li- 228 Bidentis] Per bidentem furcam,

rim fluviuni, hodie in Aprutio ulte- agriculturam ct rusticam vitam de-

riori, vetus noinen baud aniisit. signat nietonyinicas.

224 Fabraterue] Ea civitas, hodie, 229 Pythagoreis] Hi post magis-

Falvaterra, non procul a tluvio Liri, trinn suiim Pytliagoram docebant ab-

prideni VoJscorum fuit in Latio oppi- stinendum ab aniniatis, et oleribus

duni. vescebautur. Diogcn. Laiirt. 1. viii.

Frusinone] Frusim, vel Frusinum, Atlien. dec. Vide Sat. xv. vs. ult. An-

Strab. et Ptolem. urbs quondam La- notat.

tii : hodie vocatur Frusilone, estque 230 Est aliquid] Non parva res est,

in Campania Koinana. ncc parvi ;vstiniiinda.

Domus paratur quanti nunc tenebras, 231 Lacertw] Quidani legnnt, late-

l^c] Kinptam habere domum illic po- /"«■, codcm sensu : id est, aliquid est

tt-H eodem pretio, quod solvis Koma; txtitisse dominum mininiiv cujuslibet

pro locationo <lomii>i annua. rci, vel parvi domicilii quod sufficiat

SATIRA III.

249

Plnrimiis hie aegcr moritur vigilando : sed ilium Languorem peperit cibus impertectus, ct haeiens Ardenti stomacho. Nam quae meritoria somnum Admittiuit ? Magnis opibus dormitur in urbe : Inde caput morbi. Rhedarum transitus arcto Vicorum inflexu, et stantis convicia mandrae

235

parte, quoUhet diverticuh. Isthic agroti multi vitam perilunt oh rii^ilia/i. At }7iorbum hunc crcavit esca indiffesta, ct adheerens stomacho fervcnti. Enimvero qucE condticta soporem permittunl ? In liac civitnte somniis capifur nuiltis divitiis. Hinc fons (Fgyitudinum. Curruum trajisvectio in anfractu angusto viarum, alque

—232 ipsis pro ilium 29. ipsum 10. 12-17. 19-24. 26. 45.-233 Langorem 22. 45-50. CO. 63. 64. adhcerens 16. — 234 namque et meritoria 15. — 236 redarum transiius orto 13. arto 13. a m. sec. 21. 22. ut in optiniis quilnis- que exeniplaribiis scriptornm Rom. v. Harles. ad Cellar. Orthogr. p. 180. Stoeber. ad Manil. p. 525. Drakenb. ad Sil. vi. 194. et vii. 280. ubi laudat Pier, ad Virg. iEa. i. 293. ii. 146. Broekhus. ad Tibull. i. 5. 53. GroD. ad Sen. (Ed, 277. et al. Rectius tamen arctus scribi credideriiu ab arcere, h. e.

latebris lacertarum. VIII. 39. et alibi.

232 Phirimus hie ceger moritur vigi- lando] Nimiis vigiliis morbos, et hinc mortem creari constat.

Sed ilium laiiguorem peperit cibus im- perfectus] Cibus non bene coctus lan- guorem peperit : coctioni vero nocnit immodicus calor ac niniia siccitas, quam pariunt vigiliaj ob continnam agitationeni, ac spirituum vitaliuni consumptionem.

233 Et h<erens ardenti stomacho ] Qnippe non digestus nee in succum nutritivum conversus, neque proinde trausmissus in singulas corporis par- tes.

234 Meritoria} Vel asdes tumnltui populari proximje, vel tabernap nier- oede condiictae in quibiis opitices fra- gore et strepitii vicinos excitant, som- nuniqiie interrnmpunt.

235 Magnis opibus dormitur in urbe] Magna potentia silentiiim iniponitur vicinis tabeniariis, nt magno prelio sonnms constct, inqnit vetus Schol.

NOTiE

De his Plin. ad habendas sedes a tumultu popu-

lar! seclusas ac reraotas, amplas nem- pe, in quarum recessu a vicis et ta- beruis longe posito, quies sit et som- nus non interruptns. Vide Martial. Epig. XII. 57. et 69.

236 Rliedarum tratisiius] Fragor et strepitus currunm, clamor aurigarum, tunuiltus concurrentinm honiiniim ac rhedarum.

Arcto vicorum itiflexu] Erant certe veteris Romae vici angusti et parum directi. Patet ex Livio in tine lib. v. ubi post incensam ac dirutam a Gal- lis nrbem, Romani promiscue aedifi- casse dicuntur : item, ' fcstinatio cii- ram exemit vicos dirigendi,' inquit ibidem, ' diun omisso sui alieniqiie discrimine, in vacno aedificant : t'oi'- maque nrbis occupatcc magis qtiani divisij similis fuit.' Et Sueton. Ne- ron. cap. 38. ait ' Neronem quasi of- fensiun det'ormitate veteruui a^difi- ciorum et angustiis flexurisque vico- rum, nrbem incendisse.'

237 Stantis convicia matulra} Male-

Vel potius, magnis opibus est opus dicta quae solet auriga vel mulio vo-

250

b. JUNIl JUVENALIS

Eripicnt somnum Dniso, vitulisque marinis. Si Yocat oflicium, tuil^a cedente vehetur Dives, et ingenti ciirret super ora Liburno, Atque obiter leget, ant scribet, vel dormiet intus. Namqiie facit somnum claiisa lectica fenestra. Ante tameit veniet : nobis properantibus obstat Unda prior : magno populus premit agmine lurabos,

240

maledidu slahdi harenth quietem auferunt Drufio, ac vituUs marinis. Si iiivitat i]fficium, opulnitus portahitur, recedctile multitudine, nc properabit vectus Liburno grandi, supra vultum. Eundo vera lectitabit, vel scriptitabit, aut somno indalgebit intus. Etcnim soponm conciliat lectica fenestella occlusa. Nihilominus ante nos perve7iiet ille. Qiiipi)e vos festinanics impedit f actus jwcrcedcvs: plcbs autem

oontineie,coercf)Y, contraliere,coiiclndere. — 238 Eriperent 21. Eripiant 60. 65, Nentnim spernendnni. Eripiunt 10. 14. 15. 23. 25. 27. 45-50. 54-59. 62. 61-69. 71-74. somnos urso 45. a m. sec. 50. 61. v. Excnrs. ad h. 1. — 239 vacat 22. a m. pr. 77.— 240 caret 15. 16.— 241. 242 extnisi e 13. Aut abit aut legct 16. scribet ant leget 21. vel scribet 27. 45-50. 54-59. 61. 62. 64. 66. ant dormiet 17. 22. 24.— 213 Fravenietquc inopes, nobis 13. icniat 17. icnit et 22. — 244 Turba prior conj. Lu- bin. vulgare verbum substitiienspoeticoet exquisitiori. magnupopuli 17. popu-

NOTtE

ciferans evomerc in mandram, id est, gregem sen inultitiidinem equonim vel niuloruni taide progiedieiitluni, et in flexu liarentiain, vtrbeii- bus juxta ac clamore ageiis urgens- qiie.

Mandrcel Pioprie maudra vocatur septum quo pecoia iioctu ciauduntur : ponitiir hie per metonymiara pro equis ct jumenlis.

238 Drusii] Soninolento homini, qualis notatur a quibusdam Clauditis Driisiis Caesar. Legiint alii, Eripiunt iomnosUrsis: ex Plinio vni. 36. ubi ait Ursos tarn altiuu doriuirc diebiis quidem bis seploiiis, ut iiec vulueri- bus excitentur.

Vitulisque marinis'] Phoc{S paritcr, sen vituli marini .sunt ejusmodi, nid-

d« via decedit, et liberum transi- tum dat.

240 Ingenti curret super ora Liburno] Vectus in lectica ampla ct capaci, quasi Liburna navi, vel quaj hunieris servorum e Liburoia grandinm et ro- bustoruni defertur supra caput Iiomi- num clevata. Plin. Trajan. Panegyr. ' Illos,' inquit, ' humeri cervicesque servorum super ora nostra vehunt.'

Liburno] Liburnia regio est lUyrici Occidentali-, ubi nunc Croatia pars atque Daluiatiiie.

241 Atque obiter leges, &^c.] Vide Sat. I. 65. ubi dc iis quie ad lec- ticam et sellani pertinent copiose disputavimus.

Ubilei-] 'Eyirap6d<i>, inquit TuUius ad A Hie. lil). V. epist. 20. et epist. 21.

lumquc animal graviorc sonino pre- &5ov irdpfpyov. Ad Quint, fratr. 1. iii.

niitur. Plin. ix. 13. epist. 9. tV irapepycf).

239 Si vocat officium] Si dives ad 243 Vcnid] Eo quo vocat officiuni.

ixgotium, .si ad nuptias, ad pompam, 244 Unda prior] Turba populi in-

siliumvc cclcbritatem pergat, quisque star fluctuum euntis ac icdeuntis.

SATIRA HI.

251

Qui sequifnr. Fcrii hie cubito, ferit asscre duro 245

Alter; at hie tignum capiti inciilit, ille metrctam. Pinguia crura lato, planta mox undique magna Calcor, et in digito chwus miiii militis haeret.

Nonne \ ides, quanto celebretur sportuhi fuino ? Centum convivae : sequitur sua quemque culina. 250

Corbulo vix ferret tot vasa ingentia, tot res

subseqnai.i ingcnli turha comprimit renes nostros. Hlc cubito puhnf ; alius amite (liiro percutit : iste vero trahem, alter caduin impingit in caput. Jam tibico cceno dclibida; sunt. Jam protcror undequuque pcde crasso, atqtie hcllatoris clavus in iligitum mihi i)ififfituv. An non nspicis qninn magno igne sportula freqncntctur ? Ccnteni sunt epulunes, et singulos cumitalur sua culina, Corbulo irgre purtaret

lus magno IG. 20.— 245 premit hie cubito 22.-246 et hie 23. 21. 45. lignum cnpiti 13. 17. 21. 22. 26. 29. 45. capiti lignum 20.— 248 miki clavus 45.— 249-259 eject! e 13. jacitletur pro celebretur 15. — 251 turres pro tot res 26. —

NOT^

245 Asserel Ligno, palo, pertica, aut vestiiuenta clavis inlexta et or- aiiiite, quo lectica vel sella sustinetur nata, aut calceamenta clavis infixa, ac devchitur a lecticariis. Just. Lips, inquit Festus.

Epistolic. qiia^st. 1. iv. epist. 25. 249 Nonne vides, quanto, Sfcl Iterum

246 Jletretatn'] Mensiira; genus est gnlam Romanoruni perstringit, et capacissinium. In liquidis cadtis est novas inde causas impedimeutorum

ac turbae in viis.

Sportula] Cciena, quag quia primuni in sportula dabatuv, 5€7Trvov eV (nrvpiSi, hinc nonien obtinuit. Turneb. s. 27. Vide Sat. i. vs. 95. ac deinceps.

Quanto fumo] Quani avide petatur. Vel simpliciter igneui intelligit, ut

aut anipliora.

247 Pinguia crura luto] Quasi uncta et incrustata luto et coeno.

248 Calcor, et in digito, 8jX.] In tur- ba conculcor pedibus alicujus militis, aut agiestis et crassi cujuspiam viii, qui videatur in digituni pedis mci infigere clavos, quibus ejus calcei suf- mox tusiiis cxplicat.

fixi sunt.

Clavus militis] Sic Valer. INIaxim. IX. 1. Extern. Art. 4. refert .Antiochi Syiiaj Regis exeicitum magna ex parte aureos clavos crepidis subjec- tos babuisse. Idem testatur Justinus lib. 38. * Luxuiia>. non minor appara- tus, qnam militia^, fuit,' inquit ; . . . . ' ut etiani gregarii milites

250 Centum convivce] In commune suam quisque sportulam conterentes. Vel, centum homines sportulam acci- piant, hi servos singuli deducunt cu- linam deferentes, qui vias implent ac impediunt.

Culina] Vasa et instrumenta cnli- naria. Hinc igitur tumultus coquo- rum ipsos cum obsoniis focos trans-

caligas auro figerent, proculcarent- ferentium .... ne cibus intepescat, que materiam, ciijus amore populi <!i;c. quve Seneca ad Lucilium scribit. terro dimicant.' Unde rnrsum Juve- 251 Corbulo] Domitius Corbulo tcm- nalis Satira ultima, vs. 24. ncfas esse pore Neronis roborc corporis tamo- ait, ' offendere tot caligatos, millia sus, cujus mcminerunt Tacit. I. Xlii. clavorum.' Porro clavata dicuntur et Amniianiis Marcell. 1. xv.

252 D. JUNII JUVENALIS

Impositas capiti, qiias recto verticc portat

Servulus infclix, et cnrsu ventilat ignem.

Scinduntur tunicae sartae : modo longa coruscat

Sanaco veniente abies, atque altera piniim 255

Plaustra vehimt, niitant altae, populoque minantur.

Nam si procubuit, qui saxa Lignstica portat

Axis, et eversum fudit super agmina montem,

tot ampla vasa, totque res capili incumhenles, quot miser famulus defert capite suh- recto, et properando foculmn cxcitat. Lacerantur testes refectce. Jam procedente platistro emicat abies ohhvgn ; pinns autem alio vchiado deportalur. Tremunt procere, et plebi minitantur. Etenim si corruerit axis qui susliiiet rupes LiguriWf atque super turbam devolvat montem dejcctum, quid restat dc corporibus? Quis artus,

252 quot pro quas rectius 50. 04. 73. 74. 77.-254 legitur ante vs. 262. in 19. mrta tunicte 20. — 255 Surrugo 2C. 45. Sartago 24. Sai-aco 19. Serraco 2. 17. 21. 74. lit et ap. Sidon. Ep. iv. 18. et inf. v. 23. in pleiisque membianis et edd.,etiam Hennin. in qua tanien h. 1. Sarraco exstat, qua? scriptura tirmatur anctoritate Serv. ad Virg. JEn. i. 104. librorumque fere omnium h. 1. et apud Vitruv. X. 1. extr. Quintil. viii. 3. 21. Capitol, in Antonin. Pliilos. c. 13. et Nou. 3. n. 35. Glossae: Sarracum, afxa^a. Origo taraen vocis incerta. Sora- ihim uijique scribendum putabant Grang. ad h. 1. et Meurs. Exerc. Crit. P. ii. c. 5. p. 117. 118. quibus favere videntur Festus et Hesyohins. Ille monct, Soracum dici, quo ornamenta portentur scenicorum cet.,hic vero, 'S.wpaKov, ayyuov, els o avKa f/xPd\MTai ^ ^vAuKapOriXia. Sed sarracum vebiculi j)otius genus, et altera syll. voc. adipaKov brevis est, ut tov soracum ap. Plant. Pers. iii. 1. 04. Veiente pro veniente legendum videbatur Autunino et aliis. at qua altera S3. pinus 24.— 250 micant pro nutant 10. alte 40. 49. 50. 60. 05. 81. Sed to alta' doctius. sell, abies et pinus. — 258 fundit 10. 19. 22.— 200. 201 ita in 13. coa-

TSiOTJE

252 Recto verlice] Ne juscula vel /noif] Longo veliiculoruni ordine /liwMS obsonia effundantur ac decidant. aut abies deferebatur vicLs intremen-

253 Ignem] Quern defert in foculo tibus, ut e\ ilia lacunaria auro graviu sen calcfactorio obsoniis subjectuni, penderent. Unem luxum damuat ne per viam frigesraii). Seneca Epist. 90.

2r)i Scinduntur tunica- sarta'llu im- 250 Nutant alie] Arbores illae, scu

baactumultu lacerantur vestes nu- trabes loiigissiini« vaclllant,et capitis

per sarta-, quales niniiruni solet lia- voliiti niotu malum et peniiciem ob-

bere servulus, vel pauper Umbritii viis minantur.

similis per urbem incedens. 257 Nam si procubuit] Si axe fracto

Modo longa coruscat, ^c] Aliud im- mat plaustrum, et inipositam molem

pedimentuni ac periculum a plaustris deturbet in obvios.

per urbem vebentibus niagnas moles. Sa.ru l.igustica] Excisos e LiguriaD

255 Sarraco] Vel Serraco, quo ve- montibus lapides ingentos.

bicuii genere dcportantur ingentis Ligustica] Liguria,ltdV\ai regio,a6

pond, ris ligna, iapides, et similia, ad Alpes, Galliam Narbonensem inter

coiistrnctioneni irdificiorum. Vide ac Hetruriam; nunc ora est Genuen-

Sat. v. vs. 23. sis.

Abies, atquc altera pinvm jilaustra ic- 258 Agmina] PIcbcni praelereuntem.

SATIRA III. 253

Quid superest de corporibiis ? quis membra, quis ossa

Invenit? Obtiitum vulg;! perit omne cadaver 2G0

More animae. Domus interea secura patellas

Jam lavat, et bucca foculum excitat, et sonat unctis

Striglibus, et pleno componit lintea gutto.

Haec inter pueros varie properantur : at ille

Jam sedet in ripa, tetrumque novicius horret 265

quis ossa rep er it? Commmutitm pleheculce cadaver totum evanescit inslar anima. Interim familia nihil soUicita mundat jam catinos, atque ignitabulum ore exagitat, <ic so7iitum edit inunctis strigilibus, aptatque lintea ampidla repleta. Isfa diverse tnalurantur apud famidos ; sed istejam stat in littore, ac novus expavescit transvec-

laere : More anima ohtritum vulgi perit omne cadaver. — 261 Morte 29. puellas 76.-262-264 ejecti e 13. buca 21.— 263 Sfrigilibiis et pleno 2. 3. 5. 10. 14-17. 19-24. 54. 55. 74. 77. Putant esse proceleusmaticniii, et qnatuor syllabas breves respondere diiabiis loiigis sen spondeo : nam prima syll. voc. strigilis corripitiir, v. c. a Pers. v. 126. Horat. Sat. h. 7. 110. Plaut. Stich. i. 3. 77. et al. Striglibus et pleno 21. 22. A9. (in qua tamen ed. Strigibus vitiose scrip- turn) 70. quod recepi, ut metro consulatiir. Strigilibus, pleno componit 11. 25. 26. 27. 45-48. 50. 56-69. 71. 72. 73. 82. Strigilibus, pleno et ed. Bipont. Cf. Turneb. Advers. x. 27. — 265 Dum 13. novitius 27. 60. 65. et sic vocabula tautiim non omnia, in itius exeiintia, \, c.tribuniliu^, adilitius, adventitius,

aOTM

Monton] Instar mentis saxum, vel 263 5'<ng-t7i6j«] Qnidani Codices ba-

e Ligusticis montibus excisum. bent, striglibus, ut sit dactylus : aut

259 De corporibus~\ Corniente plan- certeposuitproceleusmaticnm,utqua- stro ac ingenti saxo obrutis et obtritis. tuor breves aequipoileant duabus lou-

260 Perit omne cadaver more animtel gis, seu spondeo.

Non magis apparet quam anima quae Componit lintea'] Ad siccandum cor-

evolat et aspectura fugit. Nee enim pus post lavationem. cum Epicuro Jiivenalis sentit cum Gutto] Guttus, vasculum guttatim

corpore animam interire. oleum t'undens, cujus erat usus in bal-

261 Secura] Nesciens plaustri casu neis. Dlcunt alii lintea odorifero per- interiisse doniinum, vel servulum qui fundi oleo soiita.

sportulam det'erebat, parat counam, 264 Hwc inter pueros varie properan-

aut saltern lances et patinas excipien- tur] Ha?c quidem domi fiunt sedulo

dae sportulse et coenai componendiE ac festinanter, atque suo quisque fa-

idoneas. miliarium fuugitur officio, aliis balnea,

262 Bucca foculum excitat] Oris et cuiiam aliis parantibus: at ille(heu!) buccarum inflatione ac spiritu ignem jam niiserabili fato excessit e vivis. accendit. Ille] Seu puer deferens sportulam,

Sonat unctis slrigUbiis] C'omparat sou lierus ipse forte privteriens, ac

etiam strigiks ad radendum corpus plaustri ruiiia obtritus. post balnea, detorgonduuiciue sudo- 2(i5 Sedtt in ripa] Sedet, errat ad

rem, unctasautem, quo minus lanlant. ripam Sty gis, seu Acheroutis, Infer-

"Vide Pers. Sat. v. 126. ct qua; nos nalis Huvii qui mortuis omnibus tra-

Ibidem. uandusest: iliicquecxpcctat acdeti-

^4 V. JUNII JUVENALlJ?

Porthmea, nee sperat coenosi ^rgitis alnuni, Infelix, nee habet, quern porrigat, ore trientem.

Respice mine alia, ac diversa pericula noetis : Quod spatium tectis sublimibus, unde cerebrum Testa ferit, qiioties rimosa, et curta fenestris 270

Vasa cadunt ; quanto pereussum pondere signent, Et Liedant silieem. Possis ignavus haberi, Et sul)iti casus im.providus, ad coenam si

tnrcm tcrrificum ; Jiemie S])ern tniscr habet intrantli almim flmniiiis hitulenti, neque possUlet trientem quern ore ojferat. Intuere jam alia, et varia noclurni temporis dis- crimina. Ecquud iiitervallum ab altis cuhninibus, e qjiibus vas fictile ■pcrcidit cere- brum, quoties tasculafissa atque mutilata fenestris decidunt, quam magna gravitate ointent uc labefuciant saxiim offinsnm. Nae stupidvs o'stimari queas ac miuime prospiciens reyentinum infortunium, si pergas cd ccenandum non iestatus. Quippe

gcntilitius, ret. scribi jiibent Scaliger et alii, qui ea a novHate, adilitate, gen- tiUiatc, udventiiure, deducunt. Sed iiumiiii et lapides, raaxime capitolini, in illis semper icius exliibent, probb. Prisciano et Rlanutio : et ad pleraqiie linjusmodi vocabiila, v. c. latericius, ficticius, patricius, einissicius cet., non ttansfeienda est ilia ratio.— 2C6 Fvrthhiea 10. 4o. 46. 47. Potkmta 14. 15. 16. I'/iormea 13. supcrat 70. 74. — 267 in 13 positus post vs. 2G0. qui 74. — 268-277 fiesiint 13. Aspice 15. mortis pro rjtctis 22. a in. pr. — 269 spatium est tectis 11, tectis spatiutn 23.— 271 cadant 14. 16. 17. 23. 25. 46. 47. 48. 56-60. 65. percul- sum 17. a lu. pr. pondere findant conjee. Schrader. — 272 liedimt 16. posses 23.

NOTiE

netur ad annos centum. Ncc enim liim Charonti solverent, ac transmit-

fas erat trajici inhumatos, ac inopes terentur. Vide Diodonim Sicnium

seu cardites naulo, id est, pretio trans- ii. 5,

vectionis, nisi post expletnm Centura Trienteni] Triens, pars tertia est

aniiorum spatium. Virgil, loco irox assis: videtur hie pro obolo poni, qui

citando. naulus dicitiir Charonti solvi assue-

266 Porthmea'] Fretum iropSixhs tiis, apud Lucian. Dial. Mort. 9. Greece dicitur, T-op6/j,eus autem ille 269 Quod spatium tectis sublitnibus] qui trans fretum lintre homines vehit. Quantum sit spatium inter ima via- Cliarontem hie intellige, de quo Vir- rum et aedium tecta summaque, unde gii. /ilii. 6. • Portitcr ille Charon,' &c. .sacpe dejiciuntur testarum fragmen-

Nec speraf] Quippe insepultus, et ta, quibus pra;tereuntium caput frau-

uauio destitutus; ut mox explicatum gi et cerebrum excuti contingat.

est. 271 Quanto pereussum pondere sig-

Canosi gurgifis'] Stygize Paludis 7ifn<] Testaj ilia; gravi suo casu duros

coeno turbidvr. ipsos, quibus strata? \\x sunt, silices

Alnum] Charontis cymbain ex alno lacdunt, quid igitur in caput hominis

arbore. non fecissent?

267 Ncc habet quern porrigat ore tri- 272 Ignamts'] Paruni cautus et pru- rhtfmj Oii mortuornm Veteres insere- dens, ac in inediis vitae pcricuUs sc- bttut stipeiu seu nuinmum, quo nau- curus.

SATIRA III. 25$

Intestatus eas. Adeo tot fata, quot ilia

Nocte patent vigiles, te piaetereunte, fenestras. 275

Ergo optes, votumque feras miserabile tecum,

Ut sint coutentse patulas defundere pelves.

Ebrius, ac petiilans, qui nullum forte cecidit, Dat poenas, noctem patitur lugeutis amicum Pelidae, cubat in faciem, mox deinde supinus. 280

Ergo non aliter poterit dormire ? Quibusdara Somnum rixa facit: sed, quamvis injprobus annis,

tot mortes imminent, quot fenestra: ea nocte vigilantes aperts sunt, dum tu transis. Quamobrem cxopta, et dignas miseratione preccs fac apud te, ut satis habeant ejfun- dere vasa capacia. Porro temulentus et precox, qui cusu neminem verberui:it, truciatur, et tolerat noctem Achillis intimum dejientis: in vuUum prucumbit, statim post in tergum. Secus igitur somnum capere nequit. Soporem nonnuUis

pessisoue 25. 2". 46-50. 54-60. 64. 65. ignarus 21. 26.-277 diffandere 2. 3. 10, 12. 14. 16. 19. 20. 24. 45. ejfundere 5. 11. 15. 23. 25. 27. 46. 47. 48. 50. 56-69. 71. 72. 73. 83. 84. piob. Schradeio. At prae.stat defundere. Cf.Tnrneb. Advers. X. 27. — 278 quia nullum malebat Lubinns. Sed vulgata lectio doclior. — 27G noc- tem et patitur 2Q. — 280. 281 ita coaluere in 13; Pelid<B carum, sed quamvis i. a. PeUidce 27. 60. 64. 65.— 281 Inteirog. notam primus posuit Grang. —

NOTiE

274 Intestatus} Nondum facte tes- tamento.

275 Vigiles'] Metonyraia, pro, tigi- lantibus acdium inqnilinis etiam tunc, et id noctis.

277 Ut sint content <s,8tc.'] Ut efi'un- dantur in te potius matulaR et pelves sordium plena>, quam solvatnr tibi cranium, et occidaris dejecta tes- ta.

Pelvesi A pedum lavatione dictani pelvim scribit Varro.

278 Ebrius, ac petidaiis] Aliud malum nocte ambulantibus imminet a juveue ebrio, in quem si incidas, puguos et contunielias experiere, si pauper fue- ris.

279 Dat pwnas] Torquctur, anxius animi est, donee aliquem verbera- rit,

Noctem paiilur] Insomnem et in-

quietam, qualem Achilli fuisse Patro- cli mortem lugenti scribit Homerus initio Libri ultirai Iliados.

280 PelidcEl Pelei tilius erat Achil- les.

281 Ergo non aliter poterit dormire'] Proverb. 4. 'Impii non dormiunt, nisi male fecerint, et rapitur soranus ab eU, nisi snpplantaverint.' Nerouem pariter Otlionemque noctn vagari so- litos, et obvium quemque petulanter incessere, narrant Saetonius et Taci- tus. Nee absimilem omniuo senten- tiam non semel habet Plautus Am- pliitr. Sc. 1. in ludicra ilia conten- tione Mercurii cum Sosia. Vide Sue- ton. Ner. c. 26.

282 Improhus annis] Protervusin ju- ventute, tum nempe cum fervet san- guis, ac vis affectuuui praivakt rati- on!.

256 D. JUNII JUVENALIS

Atque mero servens, cavet hunc, qiiem coccina laena

Vitari jubet, et comitum longissimus ordo :

Multuin praeterea flammarum, et aenea lampas. 285

Me, quern Luna solet deducere, vel breve lumen

Candelae, cujus dispense et tempero filum,

Contemnit. Miserae cognosce prooemia rixae.

Si rixa est, ubi tu pulsas, ego vapulo tantura.

Stat contra, starique jubet ; parere necesseest. 290

Nam quid agas, cum te furiosus cogat, et idem

Fortior ? Unde venis ? exclamat : cujus aceto,

Cujus conche tumes ? quis tecum sectile porrum

conciliat jurgiutn. Vcrum etsi petulans cetate, et vino calens, veretur eum quern caveri iniperat pallium purpureum, magnaque series asseclaruin ; plitres etiam faces, atque candelabrum ex are: spernit vero 7ne cui Luna dux est assueta, aut tenuis lux candelce, cujus dispono moderorque fvniculum. Intellige praludia infelicis jurgii, sijurgium est,in quo tupercutis, ego per cut ior duntaxat. ll\e obsistil adversum, et imperat sistere rae : obtemperare oportet, Ecquid cnim facias, quando te adigit furibundus ipseque valentior? J'ociferatur, Unde prodis'/ Eccujus vappa, cujus faba repletus es? Ecquis sartor tecum manducuvit porrum sectitium, ac labia ver-

282 improhns armis 13. — 283 tnio fervens 24. lana 21. a m. sec. 22. 45. lena scribuut qiiidam. Sed Gr. X'^"^''« dicitur. — 285 deest 13. ac pro et 17. atque 15. 25. 27. 46. 47. 48. 50. 54-69. 71. 72. 73. lit metro consiilatur. Sed vox aenea est qiiadrilitera. Male enea 2. 5. et ahenea 49. Conf. inf. ad viii, 86. XIII. 115. XV. 81. Gell. ii. 3. Drakenb. ad 8il. v. COG. vii. C42. Intpp. Hor. Od. i. 33. 11. et Virg. Ge. i. 296. et JEn. ii. 470. trreu 23.— 286 et pro vel 14. 15. 46-49. 54. 55. aut 17. — 288 cognoscit 15. cognoscere 45. cogtiosco 16. cognoscits 21. 46-48. 58. cognoscite 23. vim vuscite 23. a in. sec. prumia (cventiim et etfectum) 11. a ni. sec. 14. 16. 17. 19. 20. 22. ad marg. 23. a in. pr. 24. 26. 47. 48. 64. 66. 71. 72.73. prob. Balirdt. pralia 11. non iiuprob. Sclmrzfl. ut Gra?ca sit positio. Sednenter peicepit mentem poet*, proemia 60. 65. primia\5. pruhcemia A9. 5G. &7. phoemia 25. somnia 22. am. pr. — 291 cogit 11.— 293 concha 14, 15. 19. 23. 26. 45. 46. 61. 62. 63. 66. 67. conca

NOT.E

283 Coccina'] De cocco grano Gala- riter contendentium ac invicein cx-

tiir, AlVicae, Lusitania; proventn, et dentiuni.

Iniperatoriis j)alndanientis dicato, 290 Stat contra, Sfc] Ebrius ille pe-

Plin. XXII. 2. sirut dc purpura fuse tulans te videiis solum et male vesti-

IX. 36. ac seq'untibus. tum invadit, inipugnatque.

285 Aenea lampas] Candelabrum ex 292 Cujus accto,S;c.] Die, nbi coe-

aere Corinthio, quod holis ditioribus nasti? Ubi vinum acescens ac vile

praiferebatur. t^us pretium recen- bibisti? Contnnieliose ait jurgaii vo-

set Plinius xxxiv. 2. lens.

287 Dispense etitmperofilum] Ne vel 293 Conche] Cojif/iw faba est viridis:

extinguatiir, vel citius ardeatabsuma- vel, faba est cum siliqua et cortice.

tur()uo. Vetus Schol. Alii dicunt esse edulinm e fabis eum

289 Si rixa est] Rixa enim est pa- cortice elixis, conditis autem porro

SATIRA III. 257

Sutor, et elixi vervecis labra corned it ?

Nil mihi respondes ? aiit die, aut accipe calccm. 295

Ede, iibi cousistas, in qua te quaero proseucha ?

Dicere si tentes aliquid, tacitusve recedas,

Tantundem est : feriimt pariter : vadimonia deinde

Irati faciunt. Libertas pauperis ha^c est :

Pulsatus rogat, et pugnis concisus adorat, 300

Ut liceat paucis cum dentibus inde reverti.

Nee tamen haec tantum metuas. Nam, qui spoliet te, .

vecis aqua cocti 1 Nihil mihi reponis ? Vel rcsponde, vel talo puhaberis. Die qua regione habites : in quo tugurio te eonveniam 1 Ateniin sive paras quidpiam loqui, sive abis nihil diceiis, perinde est; (pqituliier rcrberant : postea vadem exigunt iracundi. Ea est libertas egeni. Petit veniam vcrberatus, atque pugnis eontusus sttppUcat verberanti, ut permittatur illinc rcccdere cum dentibus non muUis. Neque vera solum id formides. Etenim non dejiciet, qui denudet te, obseratis

16. 17. 20. 22. cornea 21. cocche 24.-295. 296 ojecti e 13.— 296 Adde 20. consistes 22. proseuca 15. 16. 22. 45.-297 fcmptes 14. 15. 16. 45. seu pro n legenduni putabat Schrader.— 208 pariter feriimt 25. 27. 46-49. 54-60. 64-67. — 299 /ra?os, certe /utiaHf nialebat Schrader. — 300 ff abest ab 23. conscis- sus 16. contusus 26. 48. — 302.303 in 13 sic coaluere : No7i deerit domibus clausis quoque qui spoliet te. Aoc 10. 21. 25. 46. 48. 49. 56. 59-63. 65. 67. 73. 74. metuas tantum 14. metues 26. quis 46-49. spoliat 16. 23. 26. 46. 47. 49.

NOTJi

conciso, oleo, cumino, liquamine, &c. gant mendici, et pro tuguriolis qure

Martialis Epig. v. 40. ' Si conchem ad vias publicas extruunt, aut prope

toties meam comesses.' Epig. vii. urbium porlas. VetusScbol. et Tur-

77. ' Conchis inuncta tibi est.' Et neb. i. 19.

Epig. XIII. 7. ' Si spumet rubra con- 298 Vadimonia] Postquam te illL

chis tibi pallida testa, Lautorum ore- niale niulctaruiit, clamant se a te cae-

nis saepe negare potes.' sos,iram simulant, increpant, niinau-

Tumes] Proprie dixit, fumes : illud tur in jus tracturos, ut niulcta indi-

enim obsonii genus inflat ventrem ac catur tibi quamvis innoxio, adeoque

satiat mirum in niodum. vadimonium dcnuntiaut.

Sectile porrum] Non capitatum, sed 299 Libertas pauperis hue est] Scili-

sectivum, utpote villus: de quibus cet eaest, qua gloriantur nostri, quam

Plinius XX. 6. Folia porri, quod vindicant acriter Romani, qua fruuu-

facile scinditur. tur Gives modo,si sint pauperes. Iro-

294 Sutor] Ad ignominiam omnia. nia cum indignatione.

Fenetis ^atra] Synecdoclie, pro rer- 301 Faucis cum deyitibus] Non omni-

vecinocapite, quod in apophoretis nu- bus quidem excussis per pugnos et

nieratur. Martial. Epig. xiv. 211. verbera. Quod bencficii loco habe-

296 Proseucha] Upocrfvxh, precatio bitur. Sicgrassatores largiri sevitam

est. Unde apud l*hilonem,;)rost«c/i«? niunt illis quibus non ademerint, et

vocantur fana et loca, in quibus Ju- cum tantum non occiderunt, niultum

daei ad oraliontm conveuivnit. Hie etiam sibi dcbcri putant.

vero ponitur pro loco, ubi stipem i o- 302 Nee tamen hero tantum incluuf]

Ddph. et Var, Clas. Jui'. K

258

D. JUNII JUVENALIS

Non deerit, clausis domibus postqnara omnis ubique

Fixa catenatae siliiit compago tabernae.

Interdum et ferro subitus grassator agit rem, 305

Armato quotiestutae custode tenentur

Et Pomtina paliis, et Gallinaria pinus.

Sic inde hue omnes, tanquam ad vivaria, currunt.

Qua fornace graves, qua non incude catenae ?

Maximus in vinclis ferri modus, ut timeas, ne 310

adibus, cum iacu'it junctura stahilis cunctarum passim officinarum catena compacta- rum. Into nonnunqiiam repente deprcedator invadens gladio negotium conficit, dutn sccurcc servatdur turn Pomptina palus, turn sylva Gallinaria, a satellite armis instructo. Ita iUinc conjiuunt istuc unicersi grassatores velut ad vivaria. Atta- men quo camino J qua incude non fahnaxnlur vincula pvndei-osa? Magna certe

54. 55. 57. 58.— 303 Nee 45.— 304 abest ab 13.— 305 crassator 45-50.— 30G. 307 ejecti e 13.— 307 Promptina 20. Pontina 10. 11. 14. 15. IG. 19. 21-25. 27. 45-50. 54-69, 71-74. 77. Pomptina 17. 70. 75. 76. 81. 82. Callinaria 74. — 308 Namque inde 13. homines pro omnes 11. vinaria 13. —

NOTiE

Non mode contumelias et verbera Romae babes metuenda, sed et latio- rinia et grassatores.

303 Clausis domibus, poslquam omnis, ^'c] Intempesta et concubia nocte.

304 Fixa caienatcK siluil compago ta- bernce] Cum clausae sunt tabernae di-

pars forte ab Augnsto siccata, ut me- minit Horat. ad Pisones, vs. 65. At non certe Integra, ut testantur qui viderunt, et propter amplitudinem pahidis totam siccari non posse af- firmant. Adde quod in cam influuut quidam fluvii. Sita est inter Priver-

ligenter, inducta etiam per siugulos num, Terracinam, Setiam, &c. Mar-

asseres grandi catena, ut ait vetus Schol. idque in munimentum adver- SHS eflVactores et grassatores noctur- nes. Vide Suet. Ner. c. 26. Ubi Ne- ro ipse grassari, post crepusculum circa vicos ct popinas vagari, obvios verberare, tabernas effiingere et ex- piiare dicitur.

Siluit] Dimisso opere, et quiescen- tibus jam opificibus, relictaque et vacua officina.

305 Ferro subitus grassator agit remi InopinantPui invadit, spoliat, adacto inJMgubnn cnsc.

306 Armato quoties, Sft:.] Dispositis ad arccndos latrones pra-sidiis.

307 Pomtina palus] Alii Icgunt /'o«- lina. Locus in Campania inlcstiis la-

tial. Epig. xin. 112. ' Penduia Pon- tinos quae spectat Setia campos.' Et Epig. X. 74. ' Nee quae paludes deli- cata Pontinas Ex arce clivi spectat nva Setini.'

Ciallinaria pitius] Prope Cnmas, sea ad sinum Cumanum, ut refert Strabo, 1. V. crat sylva Gallinaria, praedonum reccplaculum.

308 Sic inde hue omnes, ^-c] Exacti sylvis grassatores Komam veniunt, et latrocinautur nocte.

Ad liiariii] Velut ad locum, ubi paratior ac facilior viclus erit. Vi- varia loca sunt, in (luibus aluntur ac saginantur ad cibos, seu aves, sen pisccs, seu ferae, See.

310 Nc vomer di:pciat,S(c.] Nc dcsit

tiociniis, ad paludem Pomtinam, cujiis fcrruni quo fiant iustrumcnta agri-

SATIRA III. 259

Vomer deficiat, ne marrae, et sarcula desint. Felices proavorum atavos, felicia dicas Saecula, quai quondam sub regibus, atque tribunis Viderunt uno contentam carceie Romam.

His alias poteram, et plures subnectere causas : 315

Sed jumenta vocant, et sol inclinat : eundum est. Nam mihi comraota jam dudum mulio virga Annul t. Ergo vale nostri meraor, et quoties te Roma tuo retici properantem reddet Aquino,

feiTi mensura in catenis adhibetiir, atleo ut rererl possis, ne desit aratrum, ne Ugones atque Sdrcula deficiatit. Foitunatos atavos proavorum et beata scrcula vocaveris, quce sub Reu;U)HS uc Tribunis oliin urbi Romance con- spc.rirunt unicam satis esse custodiam. Licebat qnideni istis alias ac mul' tas rationes adjungere. Verum jam invilunt muli, atque Sol occidit. Oportet discedere. Jam enim flagcUo concusso pridcm mulorum ductar mihi signum dat. Vale igitur ; recordare nostri. Cum vero te Roma Aquino tuo remittet recreari

311 mara 46. 47. ac 15. ut 16. — 312 pravorum (hominnm nunc male vi- ventiiini) aliquot libii, nescio qui, teste ac prob. Bahrdt. Recte, opinor. t/ic/s 14.— 316 declinat 21. includit 22. — 317-322 desunt 13. Jum 19. 20. jamdu- dumcommota 20. commolam. ..virgam 11. — 318 Imndt 20-22. 25. 4.5. 46. 48-50. 55. 56. 57. 59-69. 71-74. 77. 81. vade 17. a m. pr. mei pro nostri 22. ex emendat. vel comp. scrib. ?T/j.— 319 reddit 14. 16, 25.— 320 Elvinam 17. 19. 20. 21,

NOT.E

culturce neeessaria. narrat Livius 1. iv. ne Consules e

311 I'omer'] In aratri extremitate plebe crearentur : quod postea ta- ferrum est quo terra scinditur. men ei concessuni. Itaque Tribuni

3Iarr(B, Sarcula'] Rusticainstrumen- militares identidem et subinde Renip.

ta, quibns inutiles lierbee resecantur. rexerunt.

312 Proavorum atavos] Proavus est 314 Uno co7itentam carcere] Quern avi pater : atuvus auteni quintus pa- Tulhis Hostilius Kdincari jussit, ut ter est. refert Sallust.

313 Sub Regibus] Hi nunierantur 316 Jutnenta] A ju7ige7ido quidam, septeni, Romulus, Xuuia, Tullus Hos- alii melius, ut videtur, a jutando ori- tilius, Ancus Marcius, Tarquinius gineni trahnnt.

Priscus, Servius TuUius, Tarquinius 318 ,4n««iY] Admonet expedita esse

Superbus; quorum loco Consules dein- ad iter omnia, rhedaj impositam sup-

ceps iuiperitavere. Tit. Liv. 1. i. et pellcctilem : Umbritium jam expec-

II. Quae prima fuit aitas Populi Ro- tari. Vide supra, vs. 10.

mani prope ducentosetquinquaginta 319 Refici properantem] Cupientem

per annos, sub Regibus, utait Florus recreari ex urbis ac tuniultus popu-

iu prologo. laris ta-dio.

Atque tribunis] Anno urbis treceur Aquino tuo] Quoties ibis in patriam

tesinio dccinio, primum creati Tribu- tuam, o Juvenalis, Aquinum scilicet,

ni militares consular! potestatc, ut Campanile civitatcm, via Latina.

260

D. JUNII JUVENALIS

Me quoque ad Helvinam Cererem, vcstramqiie Dianam 320 Converte a Cumis. Satirarum ego, ni piidet illas, Adjutor gelidos veniam caligatus in agros.

festinantem, tii me etiam a Cumis uhslrahe ad Cererem Helvinam, ac vestram Dia- nam. Statiin ego caligis indutns in terramfrigidulam advolabo Satirarum atixilia- tor, modo ut inei non eas pigeat.

23-27. 45-48. 50. 55-58. 60-69. 71-73. Elivam 22. Eleusinam 7. Recte for- sau, modo proBpos. ad ante Cererem inseratiir. veramque 19. — 321 Convelle 10. 11. 14-17. 19-25. 27. 45-00. 54-09. 71-74. 77. forte rectius, et majore cum vi. — 322 Auditor 2. 21. 75. 76. 77. Audax Hesperios coiij. Tiuneb. Adv. XXVII. 31. et satirarum ni pudet , illuc Auditor veniam non male Plathner.

NOTiE

320 Me quoque, ifc] Me paritcr a Cumis, quo proticiscor, accerseie me- mento ad te. Aquinum ego statim adibo, teque conveniam ; et Satiias una conscribemus.

Helvinam Cererem] Habebat Ceres Fanum ad Aquini snburbium, cui Helvinum nomen a fontc proximo ejusdem appellationis. Minus placet quod nonnulli ab elucndo, alii vero ab helvo colore, qnem flavum esse aiunt, ex Varronc etymologias pctunt.

Vestramque Dianam] Quam nimi- rum colitis tu Juvenalis populares- que tui Aquinatcs, in Minturnensi l\ico.

321 Cumis] Vide supra vcrsum 2.

hujus Satirffi.

Ni pudet illas] Siquidem exigua; meae opis ac iudustria; non pudet ac piget te eximium Vatem ac Satiro- graphura, ipsasqne Satiras.

322 Adjutoi-] Nonnulli codices ha- bent, auditor.

Gelidos in agros] Ob situm. Frigus certe faciunt coUes, sylvae, dumina.

Caligatus] More strenui militis iu- structus, certe acer vitiorum liostis. Caligd; sunt militaria calceamenta, a quibus denoniinatus est Caligula Im- perator, eo quod in castris natus : naediam usque tibiam protegcbanf, et pars superior caput Iconis videbatur, ut patet in antiquis marmoribus.

£ X C U R S U S

AD SAT. III. 90. 91.

Sentkntia hnjus loci non ob.sciira (luideni, sed pariuii commode expressa videtur; etsi inteipretes tantum non ora- ncs difficidtalem verborum vel non scnserunt, vel callidc dis- similarunt. Liljii lamen non variant, nisi quod deterior Icgitur in 15. et 24. rnarilus in KJ. Ilia et quemordetur in vet. Cod. Cluverii; unde hie non male emend, in paraphrasi

EXCURSUS AD SAT. III. 261

IV. in Juven. lUa — gallina et cum mordetur, adjecta ac nota: ' quia gallinae raaiitus niliil foemineura sonat, (unde et puery cujus vox gaUulascit, h. e. viriliter sonat, dixit Naev. ap. Noniinn 2. n. 3G8.) scd gallina ipsa, cum salitnr vel initur a gallo, cristulam ipsius mordente, unde ilia quid exile, aut querulum, vel raucum edere solita est : nam adolescentulus, qui, ut ita dicam, gallulascit, indicia potius quasi virilitatis emisisse dicitur, quam animi parum masculi ; galli denique natura, quantum alterius alitis, calida et alacris est, ac ejus cantilena, ubi maritum gerere occepit, ipsis quoque leoni- bus pavorem incutit.' Hanc veram poetae mentem esse non dubitabat Grangceus, qui tamen to Ille retinebat, et hunc verborum ordinem perperam constituebat : Ille, scil. adulator, miratur vocem aiigiistam, qua dcterius nee sonat gallina, cum mordetur a marito. CI. Bredenkamp in Syntagmate Opusc. scholast. {Blagazin fur offentliche Schulen und Schullehrer. Vol. I. P. 11. p. 439. 440.) corrigit : Ilia scil. vox, qua mor- detur gallina a marito, vel qua deterior nee Ille sonus, quo, cet. Idem TO mordetur dictum accipit pro ohjurgatur, quia sonus galli, si gallinas increpare videatur, ingratissimus sit et sin- gularis. Sed verbum mordere, si de gallis adhibetur, proprio videtur sensu capiendum,

Equidem olim suspicabar reponendum : qua deterius nee Ilia sonat, qu<z mordetur gallina marito, (3. cas. pro a marito) vel: Ille sonat, cui mordetur gallina, maritus. Nunc vero' levissima mutatione legere malim : Ille sonat, cui mordetur gallina maritj, ut ille, cui marito doctius dictum sit pro ille maritus, cui, h. e. a quo mordetur gallina ; quemadmodum ap. Horat. Sat. i. 10. 16. * Illi, scripta quibus Comoedia prisca viris est,' et ap. Sil. i. 280. ' Haud alium vidit tellus, cui ponere finem Non posset mors una viro.' Pro cui facile substitui poterat quo, vel incuria librariomm, vel glossa a quo margini ascripta, qua? forte in textum inepsit, et de- inde, cum leges metri totam respuerent, dimidia ex parte ejccta est. Quicquid vero ex his placuerit, sentcntia est eadem, quam interpretes fere omnes in h. 1. inessc putarunt: Miratur vocem angustam, cxilem, quae non minus ingrata est.

262 EXCURSUS

quam vox galli, efallinam mordentis, h, e. si gallinam mor- det; turn enim ultra vires urgere solet vocem acriusque intendere. Possis etiam simpl. interpretari : miratur vocem exilem vel raucam, quae non minus ingrata est, ac vox galli- nacei, Tum verbis, maritus, cut, vel a quo galliiia niordetuj'f periphrasis contineretur galli, ut caprarum verbis Horatii, olentis uxores mariti, Od. i. 17. 7. ubi v. Jani, qui coll. Theocr. ix. 49. Virg. Eel. vii. 7. et Ge. iii. 125. monet, banc periphrasin non languere, sed exquisitam ac festivam esse, quae latinum sermonem poeticum mirifice deceat, in alio autem, nostrisque teraporibus, minus gratiae liabitura sit. Ilia tamen ratio huic anteferenda. Ceterum bene h. 1. comparatLir locus Quintil. Inst. xi. 3. ' Vox ultra vires urgenda non est: nam et sulfocata saepe et majore nisu minus clara est, et interim elisa in ilium sonum erumpit, cui Grajci xAwy/Aov nomen a gallorum [et graculorum] imma- turo cantu dederunt.'

Plathner haec annotavit : ' Abstrusius quid poiitam no- tasse, fidentissime tibi praesto. Notum est, Cybeles sacer- dotes Gallos vocari. Erat autem hoc hominum genus lasci- vum, et tantum non in ipsis templis midiebria patiebatur. Sed plerique etiam testiculos ponebant bilibres, (v. inf. vi. 371. sqq.) et lascivas mulieres eorum concubitu maxime delectabantur, quod non gignebant. (v. inf. vi. 3()6. sqq.) Alterutrum Noster tctigit, tetigit tamen. Nam priori modo .satirice gaU'utam vocat Galium ; posteriori vero, quod magis videtur, gallina erit adultera, qua? cum Cybelico solebat. Nam et Gallis istis vox exilis ; (v. sup. ii. 111.) porro et mordendi verbum sic aptissimum : notae quippe amantium blandientes morsiunculae ex Prop. iv. 3. 25. 5. 39. et Ovid. Am. I. 8. 98.' Cf. Jani ad Horat. Od. i. 13. 12. Vereor tamen, ne poetae sic obtrudantur, qua> ipsi non in mentem venere ; etsi ingeniosa certe haec videbuntur iis, quibus lu- bet in talibus ingenio indulgerc.

AD SAT. III.

EXCURSUS

AD SAT. III. 231.

Vox lacerta adraodum torsit interpretes. Britannicus earn accepit de verraiculo, h. e. re vel levissima : Farnabius, Grangajus et alii de agello aut hortulo quam minimo, ubi vel unica lacerta latitare possit ac discurrere, ut soleat. Horum sentential, favet Martial. Epig. xi. 19. iisque praeivit vetus Schol. cujus nota est haec : ' Notandum, quia foeminiuo genere dixit lacerta, cum Virgilius masculino dixit lacerios : et aut ad animal retulit, quia sunt in agro quamplurimi, aut lacertam pro liorto posuit, per quern discurrere et latitare consuevit.' NonnuUi lacerta, pro lacerti dictum, vel hoc reponendum censent, ut tantum designetur agri, quantum est spatium brachii inter scapulae et cubiti ossa ; quemadmo- dum nos diccre solemus, ein Fuss Latides, vel, ei?ie Hand voH Erde. Bahrdt ita -Trupa^gx^si : dominum tanti, quantum lacertus vel brachium sanum firmumque colore valeat. Heinsius ad Ovid. Fast. ii. 578. omniuo lacerti legendum putabat coll. inf. xiv. 293. Arnob. 1. iii. (ubi Neptunus manarum et piscium dominus vocatur) et Martial, xii. 59. 8. quem versum sic emendabat: mana dominus pediculosa, h.e. pisciculi marini, non magni pretii, (ut lacertus,) et sale condiri soliti in vasis s. orcis, (ut lacerti, apuae, scom- bri, siluri, pelamides, gerres, cordillae,) quo vescebantur ut plurimum mendicabula liominum pediculosa. Heinsii emendationem probavit Schraderus. Alii vero suspican- tur, pro lacerta vel latehra, vel lacerna, substituendum esse.

Nihil horum mihi satisfacit, et crediderim potius, Juvena- lem scripsisse taherna, h. e. casae, quo sensu taheruas pau- perum et obscuras dixit Horat. Od. i. 4. 20. et Art. poet. 229.) et quocurnque non pro quovis, sed pro qualicumque posuisse. Quicquid vero legas sententia h. 1. est : praestat alio quocurnque loco agellmu et hortulura, vel res tenues ac

264 EXCURSUS AD SAT. III.

nullius fere pretii, qiiam Roinae multas asdes ingentesque opes possidere.

EXCURSUS

AD SAT. III. 238.

Diuso est lectio omnium fere librorum. Quae si vera est, Juvenalis respexisse videtur ad somnolentiam Ti. Claudii Drusi Caesaris, de qua v. Suet. Claud, c. 5. et 8. Recte ta- men monuerunt jam viri docti, non bene Drusum jungi cum ritulis marims, h. e. phocis ; et ingeniose conjecenmt, somnum urso, vel rectius somnos nrso, quod etiam legitur in 45. a m. sec. 50. et 64. Notum est, ursos esse somuolentos, et per hyeraem potissimum in lustris suis delitescere, indulgentes somno et nihil comedentes : v. Aristot. hist. anim. viii. 22. et Auctor libri de mirab. auscult. p. 1155. Praegnantes etiam ursae, ut verbis Piinii viii. 36. s. 54. utar, * primis die- bus bis septenis tam gravi somno premuntur, ut ne vulneri- bus quidem excitari queant : tunc mirum in modum veterno pinguescunt/ cet. (Conf. Aristot. 1. 1. et Solin. c. 26.) Idem Plinius IX. 13. s. 15. docet, nullum animal graviore somno premi phocis, (cf. Oppian. Hal. i. 408. et Intpp. Virg. Ge. IV. 432.) iisque vitulurum nomen inditum esse, quod ipsis in sono (non somno) mus,itus sit : (af I'rjo-j U oix,oluv (pojv^v /So», Ari- stot. H. A. VI. 11.) unde et Gallis veaiix de mer dicuntur.

Quae cum ita sint, mens poetas ita h. 1. capienda videtur : strepitus curruum aurigarumque tantus est, ut vel animalia somniculosa expergefacere queat. Eam non percepit Grae- vius, qui haec annotavit : ' Qui vitulis raarinis Romae possit somnus cxcuti dicant, qui eos dormientes viderunt aut Ro- mae, aut usquam terrarum. Locum mendosum esse nemo non videt. Legcndum autem videtur, Druso vetulisque maritis : nam senes sunt somnolenti : (piamvis alia possit ratio dari, cur vetuli mariti, qui juvenculas duxerunt, somno alto sopiti jacesint.'

n. JUNII JUVENALIS SATIRA IV

265

SATIRA IV.

EccE iteriim Crispinus, et est mihi saepe vocandus

Ad partes, monstnim nulla virtute redemtum

A vitiis, seger, solaque libidine fortis:

Delicias viduae tantum spernatur adulter.

Quid refert igitur, quantis jumeuta fatiget 5

En rursmn Cri'ipimis; a me vero frequenter est adducendus ad partes; portentum nulla virtute a vitiis liberatum. CaRtera imbecillis, atque una libidine strenuus. Vi- dua toluptates duntaxat spernit moechus. Ecquid interest ergo quam amplis xystis

1 adest (quasi in scena) pro et est 2. 3. 5. 6. 7. 10. 11. 15. 16. 19-22. 25-28. 56-60. 65. adest et est 45. Sed nostra lectio doctior. Siibintell. adest vel vocandus in partes est. — 2 In 14. nidla monstrum 10. concinnius.^3 agree sola- que libidine fortes Delicice, viduas cet. 8.-4 spernatur 1. 8. 56. 70. 74. 75. 76. 82. Vera, opinor, lectio, et mutata, quod non alius eo verbo usus est, cum tanien deponens esse possit, ab act. spernere deductum. aspernatur 11. 14-17. 19- 27. 45-50. 54-69. 71. 72. 73. 77.-5-53 extrusi e 13. Qui 8. quantus 21. a m.

NOTiE

1 Ecce iterum Crispinus] Jam ex- agitatus niniirum Sat. i. 26. et ?eq. Porro Domitianiim maxime petit et vellicat Juvenalis liac Satira.

P^ocandus ad partes] Spepius autein exagitare ilium statuit Poeta, et re- vocare, ut toties in Satiris istis par- tes suas agat, quasi personam in Co- mcedia.

2 Monstrum nulla virtute redemtum'] Crispinus est adeo nequam, ut nuUi uon vitio serviat. Quam dura porro vitionim servitus, belle exprimit et fuse Persius Sat. v.

3 JEger, solaque libidine fortis] Lan- gnet ad omnia pra^terquam ad flagi- tia ac libidincs.

4 Delicias viduce tantum spa-natur adulter] Ignobilem vero contemnit Venerem, adeoque viduas, quas lucri

gratia sectantur uni pauperes. Mar- tial. Epig. II. 88. ' Nunc sectaris anus. O quantum cogit egestas!' Vel; non servit amoribus viduce opulenta?, ut opimam ejus haereditatem mereatur, \\t dictum de nonnullis Sat. i. 37. et seq.

5 Quid refert igitur] Si tarn miser est Crispinus utpote obnoxium vitiis mancipium, quid juvat eum esso opu- lentum ? Quid prosunt ei suae divi- tiJB, quas beatum ilium rcddere ne- queunt, nee a vitiis redinicrc ?

Quantis jumenta fatiget porticibus] Quod maguas habeat porticus, in qiii- bus gestetur quoties pluit, et suavi- tcr ambulet : ut est in Sat. vii. 179. Plin. Epist. i. 3. ' Quid ill* porticus verna semper? — Quid ilia mollis gestatio ?' ^c.

266

D. JUNII JUVENALIS

Porticibus ? quanta nemonim vectetnr in umbra ? .Tugera quot vicina foro, quas emerit aedes ? Nemo mains felix ; minime corruptor, et idem Incestus, cum quo nuper vittata jacebat Sanguine adhuc vivo terram subitura sacerdos.

10

mulos vcxet ; quam magna in umbra lucorum gesietur; quot jugera foro proxima, quas (lomos prctio comparaveril. Ts'idlus improbus beatus. Nequaquam stuprator, ipseque iitccsluosus, qukum nudmstertiuscubabat Sacerdos vittis redimita, vivoctiam

pr. quantis igitur 10. fatigat 14. — 6 vcrtetur 16. jactetur 22. — 7 €>ne- ret 12. 14. emerat 22. — 8 Hymenis corruptor malebat Schcgk. mimcE cor- ruptor suo periculo legi jubebat Scoppa Veris. iv. 10. Neutrum no- bis anidet. — 9 qua IG. vitata 11. 27. 47. victata 16. 22. — 10 terra 17.

NOT.E

G Quanta nemorum vectetur in %im- bra] Quod in hortis arte magna et studio excultis depoitetur lectica. Magnificani villae descriptioneni lege apud Pliniuni Epist. ii. 17. ubi sic loquitur : ' Adjacet gestationi, inte- riore circuitu, vinea tenera et um- brosa, uudisque etiam pedibus mollis et cedens,' &c.

7 Jugera quot, Sfc] Quod novas etiam opes quotidie accumulet : am- plasque habeat acdes in parte urbis optima : vol, hortos et spatia in sub- urbio, ut ait vetus Schol.

8 Minime corruptoT'\ Onines qui- dem vitiosi intelices, at i)r£e cseteris flagitiosi. C'omitantur cnim libidinem multae gravcsquemolestiae, justa pec- cati pneiia. Gasp. Sciopp. corrigit, ac legit, mima corruptor: sed non sensui favet.

9 Incestus] Sic vocatur qui infan- dam attentat Venerem atque incon- cessam cum persona ratione sangui- nis aut propter rcligioneni reverenda. Incestum autem dicitur flagitium quod caret ccstu, id est, sacro Veneris cin- gulo, quo lioncstiK niiplia' coiircen- tur ac decorantur. Quasi avy]KiaTnv Festus, quasi incastum Isidorus dici volunt.

Cum quo, ifc.l Cum Crispino A'esta- JJH incestum admisit, et impuue qui-

dem, quia earns ille Domitiano.

Vittata] VittcE erant fasciolae, qui- bus religabant crines, aut etiam flo- res et serta circa caput. His uteban- tur cum Matronae, turn maxime Sa- cerdotes in Sacrificiis.

10 Sanguine adhuc vivo, Efc] Viva terrae infodienda, ex Numae Insti- tnto. Liv. 1. I. Dionyss Halicarn. 1. II. ubi delinquentes Vestales et corrupts referuntur miserabiliter oc- cidi : vivie scilicet emittebantur su- per lecticara latro, more mortuorum, deflentibus ac praeeuntibus cognatis, ac perlatcfi usque ad portam CoUinam intra muros, in monumento sub terra prafparato cum sepulcrali apparatu deponantur, nidlaque solita lustra- tione potiuiitur. Plutarchus autem in vita Numai Pompilii, rem adhuc clarius explicans, ait : ' Prope Por- tam CoUinam, intra urbem, subterra- nean! domum scu foveam extitisse, in qua lectulus, et luccrna ardens, panis item et aqua ; lac etiam, atque oleum parata erant. llluc Rea fcretro in- clusa defercbatur per torum, ac per scalas demittebatur, ante a ministris soluta, gravi et summo ubi(|uc silcn- tio, atque iiorribili moestitia,' \c. Vide etiam, si vis, Alex, ab Alex. V. 12.

Terrain subitura] Alioqui puuieuda

SATIRA IV

267

Sed nunc de factis levioribus : et tamen alter Si fecisset idem, caderet sub judice moruni. Nam quod turpe bonis, Titio Seioque, decebat Crispinum. Quid a^as, cum dira, ct foedior omni Crimine persona est ? Mullum sex millibus emit,

15

sanguine humo svbmittenda. Verum de minimis facinorihus mndn. Ac 7iihihmitius si uliits simile quidpiam pei-peti^asset, obnoxiiis, ford ninriim Ccnsnri. Enim- vera quicquid infamc Titio et Scio, probis, id pitkhrum Crisiiino. Ecqnid facias, qiutndo imimmis komo est, ac turpior quolibet scelere 1 Barbuhim sex millibus mer-

—11 tunc 03. 67. 08. 71-74. at tamen 22.— 12 vindice 26.— 13 Ticio 14. 22. Dicio 25. Serioque 9. 10. 14-17. 19. 20. 21. 4.5. 49. 54. 56. 57. 59-63. 65. 07. OS. 09. 71. 72. 73. quod uou ttmere rejiciendiim vidcbatvir Pi- Hioeo. Sed gens Seia notissima est, nou Seria. Seroque 22. Selioque 55.— 14 ferior 45.— 15 mulum 45. 56. 59. 62. 68. 71. 72. 73. Conf. ad v. 92.—

NOT.E

ex, more, et moritura, si accusata et convicta fuisset. Quemadmodum Corneliae contigit, qiiam quidein ante absolutam, longo post intervallo re- petitam Domitiauiis daninavit. Sue- ton. Domit. c. 8.

11 Sed nunc de factis lecioribus~\ Supple, agi'mus, vel, querimur.

Alter si fecisset idem, caderet, Sfc.'\ Si alter quani Crispiuus id fecisset, nou magis impune tiilisset incestum, qnani Celer, Eques Ronianus cui Cor- neliae ]Ma\imilli« stiiprum objicieba- tur, quern iij Comitio virgis ad necem cacdi jussit Iniperatcr Doniitianus, ut refert Suetonius loco mox citato.

12 Judice morumi Scoptice notat Domitianum, qui ex loco citato Sue- tonii incesta Vestaliura virginum se- vere coercuit : et qui Corneliani ab- sentem inauditamque damnavit in- cesti, ac defodi iniperavit, cum ipse fratris filiani incesto non polluisset solum, verum etiam occidisset. Nam vidua abortu periit, ut loquitur Pli- nius Epist. iv. 11. quern lege. Mar- tial. Epig. VI. 4. ad Domit. ' Censor maxime, Principumque Princeps.'

13 Titio Seioque] Nomina Juris-

consultis trequentia, hie designant quoslibet e vuigo viros bonos.

Decebat Crispinum'\ Ex iniquo Do- mitiani judicio, qui snspectos dun- taxat alicujus sceleris severe punie- bat, ut mox dictum; at connivebat in manifestis etiam amicorum flagitiis, et incesto Crispino indulgebat.

14 Quid agas, cum, Sfc] Quam cen- suram et animadversionem dignam satis adhibeas in hominem omni cri- mine foedioremr Nee eninj perditse solum est lascivias, sed et gnlae Cris- pinus ; ut mox patebit.

15 3IuUuni] Pisceni marinum, qni alias barbo vel barbio, cb geminam barbam, quam liabet in inferiori labio. De eo Plin. ix. 17. et 18, et alibi. BarbatosmuUos et barbatulos vocant, et in piscinis ali solitos testantur, Varro 1. hi. de Re Rust. c. 17. Cicero ad Attic. Epist. ii. 1. et Parad. 5. apud Allien, i. 5. mullus DianiE sacer dicitur. Item vii. 21. ubi et variae muUi dotes atFcruntur. Quern tamen in locum vide Casaubonum multa docte corrigcntcm. Vide Satir. v. 92. et qua; nos ibidem.

Sex millibus emit] Sex millibus

2G8

D. JUNII JUVENALIS

TEquantem sane paribus sestertia libris,

Ut perhibent, qui de magnis rnajora loquuntur.

Consilium laudo artiticis, si munere tanto

Prajcipuam in tabulis ceram senis abstulit orbi.

Est ratio ulterior, magnae si niisit amicae, 20

Quae vehitur clauso latis specularibus antro.

catus est, adcEquantem certe sestertia totidem libellis, sicut testantur qui degrandihus grandiora jactitant. Opificis nientem approbo, si tarn gravi dono meruit primas ceras in codicillo vetuU orhati. Accedit causa major, si potenti donavit amasia', quce gestatur operto specu grandibus fc7iestris vitreis. Nihil ejusmodi spei-a. Sibimet ipse

16 insane, li. e. insano pretio, conj. Graev. qui frigere piitabat rh sane, quod tamen longe venustius est, et li. 1. jungendum veibo cequare, non emere vel vendere.~\8 in pro si 14. 15. 17. 20. 22. si in 21. qui in 45. Prastiterit : si in munere tanto Prcecipuam e tabidis ceram cet. — 21 lautis speculantibus 16. luso

numiiium. Macrob. iii unum septem, (Piiuius autem octo,) millibus numicura ait emptum ab Asinio Celere viro Consulari. Apud Sueton. autem Tib. c 34. ties mullos triginta millibus nummura vaenisse, questus refertur Imperator.

16 jEquantem sane^ Quasi dicerct, si miraris pretium, disce pondus, et miiari desine.

Paribus sestertia libris] Emptus est piscis sex millibus, sex libras pende- bat, aequavit igitur pretium pondere suo. Macrob. loco mox citato, ex Plinio ait, uon repertos olim mullos, qui duas pondo libras excederent ; at jam longe majoresminorisemi. Horat. Satir. II. 2. trilibrem memorat. Hoc vero quid, si verum est quod ex Licinio Mutiano narrat Plinius citato libro IX. cap. 18. captumesscin niari Rubro mullum, qui octoginta libras pendcret.'

Sestertia] Scstei-lia sex, quas conti- uent singula niillc nummos sestertius, dc quibus jam ante dixi Satir. i. 92. et 106. Sestertia sex cfficiunt sex mi Ilia uummorum. Salmas.

17 Qui de ningnis majora loquuntur]

NOT7E

17. mullum 18 Consilium laiido artijicis] Tole-

randa videbitur luxuria Crispini, si, &c.

Munere tanto] MuUo eximiag mag- nitudinis vel misso quasi munere, vel apposito in cibum seni cuiplam opulento.

19 Pracipuam in tabulis ceram] Primas partes in testamento, vel uni- cas meruit, htcres ex asse institntus, eo modo quo dictum supra Satir. ii. 58.

20 3Iagnce si misit amica] Ejus vel amorem captans vel haereditatem. Vide Satir. i. 37. et seq.

21 Qua vchilur clauso, ffc] IMagna ct ampla lectica, undique clausa ; spe- cularibus autem peilucida. Sic enim mulieres dclicatiE ventos, pulverem, et frigus excludebant, sanitati pariter et pulchritudini consulentes. Vide Satir. I. 65.

Specularibus] Sicut nos e vitro, sic veteres fenestras faciebant e spcculari lapide, qui tenues in crustas facile finditur. Plin. xxxvi. 22. Senec. Epist. 90. ct de Providcntia. J. Lip- sius in Senec. Martial. Epigram, viii. 14. ' Hybernis objecta notis specu-

Ut Solent adulatorcs, qui res augcre laria puros Admittunt Soles, et sine verbis niiruni quantum norunt. facce diem.'

SATIRA IV.

269

Nil talc expectes : emit sibi. Multa videmus, Quae miser et fnigi non ibcit Apicins. Hoc tu Succinctus patria quondam, Crispine, papyro ? Hoc pietio squamae ? potuit fortasse minoris Piscator, quam piscis, emi. Provincia tanti Vcndit agros ; sed majores Appulia veiidit.

25

mercatns est. Plurima cernimus quce non adinisit Apicius infelix et parous. Id vero iu, Crispine, vestifus olim papyro patria ? Is valor squamce 1 Forte licuit inercari piscatoreni inferiori pietio quam piscem. Provincia tali pietio renumdat campos,

latis s. aitro emend. Schrader. — 23 Apitius 21. 23. 60. 65. o tu 22.-24. 27 vid. Excurs. ad h. 1. — 25 pretium al. v. Exciirs. squammce 23. 24. — 27 vendet 12. —

NOTyE

22 Tsil tale expectes'] At nihil isto- rum voluit Crispinus, uni vero suae gula; indulsit, exquisitas dapes enien- do.

23 Miser et frugi\ Prae Crispino fnigaiis et temperans videatur Api- cius quanturavis luxuriosus. Jliser poiTO ille, GUI sesteitium centies eges- tas fuit ; et qui praa fatuo pauperta- tis et faniis raetu ipse se intereniit, ut ait Seneca, Lib. de Consol. ad Helviam matrem. Die Cassias 57. &c.

Apicius] Hie inter gulee proceres uumeratur apud Piin. ix. 17. et x. 48. omnium nepotum altissimus gurges nnncupatur. Exeniplum gulae fuit, scripsitque de juscellis, ac de condi- endis cibis, ut testatur vetus Schol. scientiaiii popiute professus dicitur, ac niillies sestertium iu culinam ini- pendisse, apud Senecam loco inox cit. num. 138. Apicii quoque veUit insig- nis helluonis nieiiiiuit idem Seneca Epist. 95.

Hoc tu] Audcs et perpetras.

24 Succinctus patria quondam, Sfc] Tu olim servus e Niliaca plebe, et verna Canopi, ut est Satir. i. 26.

Papyro] Frutcx est palustiis in jEgypto tVequens, e cnjus libro seu cortice fiunt vestes, fiines, tegetcs, vela, «Stc. Vide Plin. xiii. 11.

25 Hocpretio] Sensus est : An hoc pretio emuntur squamae, id est, piscis? Synecdoche et Tapinosis, cum indig- natione siniul et admiratione.

26 Quam piscis] MuUus, de quo supra, emptus sex millibus nummum.

Provincia tanti vendit agros] In re- gionibus extra Italiam quaesitis, opi- mis licet et fertilibus, tanti nee ma- joris emi possent agri, e quibus vic- titaret familia.

27 Sed majores Appulia vendit] In Apulia vero Italiaa regione, tanti quo- que nee majoris etiam majores agri venduntur, quam iste piscis a Crispi- no emptus. Quare vero minoris quam alibi venduntur agri Apuliae ? An Poeta respicit Apuliae partem ali- quam raontibus asperam ac sterilera de qua Horatius loco mox citando : et Seneca Epist. 87. sic loquitur : ' Agri suburban! tautum possidet, quantum invidiose in desertis Apuliae posside* retr' An quod Apulia iufestatur Ata^ bulo vento, ut ait idem Seneca Nat. Qua^st. V. 17. Hie ventus Apuliae est peculiaris, et plantas frigore adurit ac devastat. Testis Plinius xvii. 24. Ejus meminit et Gell. ii. 22. Horat. Satir. I. 5. ' Incipit ex iilo monies Appulia notes Ostcntare mihi, quos torrct Atabulus, ct quos Nunquam

270 D. JUNII JUVENALIS

Quales tunc epulas ipsiim glutisse putemus

Endoperatorem ? cum tot sestertia, partem

Exiguam, et modicae sumtam de margine coenae, 30

Purpureus magni ructarit scurra Palati,

Jam princeps Equitum, magna qui voce solebat

Vendere municipes pacta mercede siluros ?

at Apulia renumclat ampliores. Quas turn dapes crcdamus sorhuisse ipsum Itnpera- torem, quando tot sestertia, tnodica portio uc delibata de extrcmitate convivii cxigT*i, deglutirentur a satinione purpurato summte aulce, nunc auteni Equitum Magistro, qui consuevcrat alta vociferatione venumdare siluros sui municipii, de merce rupta 7

28. 29 transpositi in 19. w«??cl7. 22.45. Non male ; idqne conj. Schrader. inglu- tisselO. putemus \no putamus recepi e25. 46. 18.56. 59. 60.61.63.65.66.67. 74. — 29 Endoperatorem 11.74. quod lestittii h. 1. et inf. x. 138. pro viilg. Indupera- torem: nam veteres Romani endo, (Gr. evSov) non indu vel inde, (quae libraiii in medio kvo siibstituere) pro in dicebant. v. Festus voc. struere, endoitio, endo- ploruto, et endoprotinctu, Gifan. Ind. Lucret. voc. endo, Cicer. Legg. ii. 8. pr. Geli. V. 19. XX. 1. Enn. ap. Non. 4. n. 385. ap. Cic. Div. i. 48. et ap. Macrob. Sat. vi. 1. Salnias. de mod. usur. p. 819. — 31 ructnret 10. 11. 12. 14. 21-25. 27. 48. 54. 56 61. 63. 65. 66. 67. 74. 77. palate 14. Pro magni FalatI, h. e. aiilaj CcesarciE vel Imperatoris, etiain magni ptilati, i. e. gutturis sen vora- citatis egregise, non male legi posse, jam monuit Hennin.— 32 qui magna 14, et magna qui 15. voce siluros Venders ... solebat 22. — 33 facta de merce 9. 70. Ke- liqui, quos consului, codices, et scripti, et editi, exhibent inepte fracta de merce, quod vetiis Schol., Luhinus et Autumnus interpretantur fractovase; Farnab. e fracto vase, vel ex aliena merce subreptos ; Britan. quos minuta- tim vendebat more vilissimi cetarii ; Grang. quos pretio vili ant nihilo sibi comparaverat a piscium mercatoribns, qui per vi^m aliquos casu aut ali^

NOTiE

erepsemus, nisi,' &c. Hincetilli vento Partem exiguam, et modicce sumiam,

Atabulo &Tr)v ^dWouTi, id est, noxio, ^-c] Qu» tamen Crispini dapes et

sen cladem et calamitatem immittcnti suniptuosa coiivivia si cum epulis Do-

Apuli sacrificabant, ne agros depopu- mitiani conferantur, non erunt nisi

laretur. Vide Alex, ab Alex. iii. 22. pars exigua et ultima duntaxat, at-

Appulial Sita est non procul ab que vehit margo can<K et mensae Im-

ostio sinus Adriatic!, Dauniam inter peratoriae.

et Calabriam. Hodie pars regni Nea- 31 Purpureus'] Vide Satir. i. 27.

politani, vul go, Z(( pH^/ifl. Ructarit~\ Adeo cibis ingurgitatus,

28 Quales tunc epulas, &;c.] Quod si ut ructus ederet.

Crispini hominissordidi talis fuit gula Scurra Palati] Crispinus aula^ pa- ct luxuria, quaUm putas cxtitisse Do- rasitus, adulator, risus captator, Im- mitiani Imperatoris? Hunc jam Poeta peratori gratiosus. Martial. Epig. vil. aggreditur. 98.

29 Endoperatorem] Sic scribendnm 32 Jam Princeps Equitum] Primnm contendit Tlieod. Pulmannus. Alii, factvis Equcs Komanus, ut dictum ?/i(/i(ptTofoit7>j,perEpenthesim.Tull. I. Satir. i. 27. deinilc ctiam Equitum de divin. n. 107. ex Ennio, utcr essel IMagister. Corn. Tac. indiiperatur. 33 Municipes Siluros] Ex eadem

Sestertia] Supra, ad vs. 16. patria ytgypto, ct quasi Crispini mu-

SATIRA IV.

271

Incipe, Calliope, licet et considere : non est Cantandum, res vera asritur. Narratey. puellae Pierides : prosit mihi vos dixisse puellas.

Cum jam semianimum laceraret Flavius orbem

35

Auspicare, Calliope, fas est isthic eonsistere. Non est canendian. Res vere gesta tractatur. Referte juvenculcE Pierides. Juvet me quod los apptllaei jiirenculas. Tempore quo postremus Flavius dilaniabat terram jam semimortuamj atque Roma

ratione fietreiant ; Gronov. siluros chartaceo cucullo involutos, qui ruptus erat. In aliis Mss., nescio quibus, pacta, f aria, farta etfracta, legi monent viri docti : et Salmas. in Exerc. Plin. pro /aria non male conj. Pkaria, h. c. jEgyptia, prob. Plathnero, qui libraries cx/aria fec'isse. facta, et de'inde fracta, suspicabatnr, Nos cum Henninio pacta mercede edidimus ex ingeniosa emen- dat. Gra?vii, ut rb de transposituni sit a librariis, et Crispinus niercedulam sibi dim pepigerit pro opera aliis pr^estita in vendendis siluris. Marshall re- posuit jjacfa de merce, idque eodeui accepit sensu, qui tamen durius ita expres- sus est. pacta cum merce malebat Schrader. — 34 libet 20. 23. 24. hie pro ft rectins t'orsan 10. 11. 14-17. 19-25. 27. 45-50. 54-69. 71. 72. 73. 77. con- sistere 11. 19. 24. 45. Non male, si reposueris libet hie eonsistere, h. e. ali- quamdiu subsistere, immorari placet in re tam mcmorabili et honorifica Im- peratori, qua; non leviter obiterque tractanda est. Sed exqui;itior videtiir nostra lectio. — 35 parete putUce 22. ad marg. Nimis imperiose! — 36 Versus ab alia nianu scriptns in 10. — 37 semianimem 11. 15. 19. 21. 22. 24. Nil in- terest. Vox autem per awi^-naiv etferenda, ut semiiistus. semiambustus, abiete et alia. v. Bent), ad Hor. Sat. ii. 8. 1. Intpp. Virg. Mn. iii. 57S. v. 697.

aOTJE

monte Musis Sacro. Aliter paulo Tul- lius de Natura Deorum 1. iii. n. 54.

Prosit mihi] Hoc amplius adeste, et favete mihi.

Puellas] Adolescentulas, puras, virgines, Nymphas. Ita Poetae sclent adiilari suis Numinibus.

37 Cum jam semianimum, Sfc.] Mag- nificnra exordium quasi grandia nar- raturi.

Semianimum laceraret Flavius orbem'] Romam orbis dominam Domitiani seevitia oppressam. Is enim crude- litateni non niagnam solum, sed et callidani inopiuatamque exercebat, ut scribit Sueton. Domit. c. 11.

Flavius rdtimus] Domitianus Im- perator, postremus e gento Flavia, qua; obscura quidem, ac sine nllis niajorum imagiiiibiis, at Reipublica; tanien nequaquam prcnitcnda, quod ait Sueton. Vespas. c. 1,

nicipes. Vide Cell. svi. 13.

Siluros~] Fluviatiles pariter ac mari- ni pisces sunt, in Nilo frequentes. Plin. V. 9. porculo marine quospiam similes, nuliis ossibus spinisve inter- sitis, carne praeduici esse, idem Plin. testatur ix. 15.

34 Incipe, Calliope] Ironice pariter ac facete Calliopem invocat, quasi quid arduum ac valde serium molia- tur : cum tanien rhombi piscis mag- nitudiuem : et Domitiani guiamdun- taxat insectari velit.

Calliope] Scilicet ipsa quie heroico Carmini presides, inter Musas Prin- ceps.

Licet et considere] In re tam gra- vi non est leviter agendum, aut trans- eundum.

Non est cantandum] Neque more Portico hodie fingenduni, et versibus ingcniose amplificandum.

3G Pierides] A Pieiio Thessaliae

272

D. JUNII JUVENAHS

Ultimus, et calvo serv^iret Roma Neroni ; Incidit Adriaci spatium admirabile rhoinbi Ante domiim Veneris, quam Dorica sustinet Ancon, Implevitqiie sinus : neque enim minor haeserat illis.

40

Calvo \eroni mancipata erat, e regione templi Veneris, quodfulclt Ancona Dorica, retia incurrit ac replevit stupenda magnitudo rhombi Adrialici: etenim non adhcesit

X. 396. Drakenb. et nos ad Sil. iil. 16. 495. — 39 Hadriaci pro Adriaci, ut Hibcria, Hannibal, Hamilcar, Hasdrubal al. propter auctoritateni antt. codd. et numinorum, scribere jubent Drakenb. ad Sil. i. 39. 54. viii. 439. Broekhus. ad Prop. 1.6. 1. Cellar. Geogr. i. 2. 9. et Orthogr. lat. T. i. p. 109. 145. ed. Harles. Corte ad Sail. b. Jug. 5. Intpp. Corn. Nep. Ham. 1. et Horat. Od. i. 3. 15. 16. 4. Sed auctoritas ilia fere par est, et h. 1. in libris tantuni non omni- bus Adriaci legitur. Graeci etiam sine aspirat. scribunt 'ASpioKos et 'ASpias, ut 'l$Vp'^a,'Avvi$as, 'A/uiXxap, 'AcrSpou$as cet. rombi 21. 22. 48. 64. Cf. inf. ad V. 68. 119. et XI. 121.— 40 Doricha 46. 47. 50. Dorida 21. a m. sec. Anclmi 14. 27. 46-50. 60. 64. 65. 68. 71.— 41 sinum 24. nee 17. major 14. hie erat pro

NOT^

38 CaUo Neroni'] Utraque vox in- vidiosa pro Domitiano, qui quidem calvitio sic offendebatur, ut in con- tumeliam suam traheret, si cui alii vel joco vel jurgio objectaretur. Ita Sue- ton. Domit. c. 18. Deinde, propter "vitia paria similemque sajvitiani Nero alter vocatur. Vide Sueton. Domit. c. 10.11. 15. Tantum desciverat ille a placidis moribns Vespasiani ac Titi. Unde Martial. ' Flavia gens quantum tibi tertius abstulit haeres ! Paene fuit tanti non habui.sse duos.'

39 Incidit Adriaci, Ifc] Regnante, inquam, Domitiano, rhombus ingens a piscatore captus est. ' Parturiunt montes,' &c.

Adriaci, Sfc] Natantis in mari Adri- atico, quod est inter Italiam, Illyri- cum, et Grajciam, hodic, Sinus Ve- nettts.

Spatium admirabile rhoinbi] Immen- sa prope moles piscis, rhombus stu- penda^ amplitiulinis.

lihombi] I'lin. ix. 20. ' ]Marinorum piscium,' inipiit, * alii sunt plani, ut rhombus, cui situs dexter resupinatus est,' &c.

40 Ante domum Veneris, quam, Sfc]

Locum etiam designat accurate, vel- uti ad rem facial. Ante urbem Anco- nam, ubi Veneris tempium.

Quam Dorica sustinet Ancon'] Syra- ciisani a Graecis oriundi Tyrannimi Dionysium ftigientes hue navigantes appulere, civitatemque condidere in agro quidem Piceno, opportuno situ, atque (ut Mela scribit) in angusto diiorum Promontoriorum ex diverso coeuntium, inflexi cubiti imagine ac figura, unde nomen ; ayKuip, cubitus, seu flexus brachii: ibidemque iusig- nem Veiieri aedem posuere.

Dorica] Synecdoche, pro Graca. Dares populi gemini fuere, alii in Asia minore, alii in Achaia.

41 Implevitque sinus] Mole sua et amplitudine retia implevit rhombus.

Sinus] Vide Satir. i. 88.

Neque enim minor hccserat, ^c] Qui enim tum retibus adhaesit captus piscis non erat inferior magnitudine illis, qui detinentur in fiindo I'aludis Maeo- tidis, quamdiu constricta geiu est, at inde exeuntes rupta glacie, postea natant ct capiuntur in Ponto Euxino, magni et piugues ob longam dcsi- diam.

SATIRA IV.

273

Qiios opcrit glacies Maeotica, ruptaqiic (andcm

Solibus effundit toipentis ad ostia Ponti

Desidia tardos, et longo frigore pingues.

Destinat hoc monstrum cymbae Unique magister 4')

Pontifici summo. Quis enim proponere talem,

Aut emere auderct, cum plena et littoia multo

Delatore forent ? Dispersi protenus algae

minor iis quos tegit glacies Maotica, et Sole dinique soluta ejicit nd ingrcsxnm jyigri maris Euxini, inertia torpentes, geluque diitturno saginatos. Dominus navi- cul<E ac linei retis supremo antistiti reservahat illud prodigium. T\'am quis atten- taret aut venum exponere tautum pisceni, vcl nureari ; quando riptb etiain refertte

hiEserat conj. Schrader, vulgare verbum siibstituens poelico et exquisitiori. — 43 hostia 14-17. 19-22, 45. 46. 47. 49. 50. 62. 63. 64. 73. ostia Nili 26.— 45 Destinet 14. 58. — 46 prceponere 21. 45. — 47 audebit 10. hcec litora 21. 26. ea litora 59. GO. 65. 69. Viilgo post auderet signuni interiog. ponitur, et mox post forent colon vel semicolon. — 48 Versus ab alia manu scriptus in 10. rfis-

NOT^

42 Maotical Palus BIceotis excipit Tanaim fluvium, inter minorem Tar- tarian! Europa^, et Circassian! Asiac regiones : cum Euxino mari per Bos- pborum Cinimerium, hodie Fretum Caffa conuectitur. Illuc saeviens Boreas plurimam convehit glaciem.

43 Solibus'] ^stivi Solis ardori- bus.

Torpentis"] Tarde flncntis. Quida!n legiint, lorrentis, quod ibi rheuma quoddani mare trahat. "\'etus Schol.

Ponti'] Euxini scilicet, qui olim Axenus dicebatur, id est, inkospittts, teste Plinio; Amazonius Claudiano ; Scythicus Flacco ; Tauricus Fesfo ; mare Ponticuni Stral)oni,Tacito,Plu- tarcbo; Cimmerium Herodoto et Oro- sio; Caucasium ApoUonio ; Colchi- cum nonniillis ; Sarmaiicum Ovidio ; Phasianum Arislidi; vulgo Mare Ni- grum; lta\h Mure Maggiore,&c. Situs ejus est inti-r Tliraciani, Sarniatiam, et Asiam i!iinoreui : ambitus continet vicies seuiel centena quinquagint;» niillia, ut auctor est Varro, et t'ere Vetere , iuquit Plin. iv. 12.

Delph, et Var, Clas. Juv,

45 Monstrum] Monstrosum piscem, rhombum, de quo ante.

CymbcE Unique rnagister] Piscator.

46 Pontifici summo] Domitiano, qui Albanos Sacerdotes instituerat, eorumque Sacrorum erat velut Anti- stes summus. Vide Satir. ii. ad vs. 83. in lia?c verba, accipient te. Vel, quia Vestalem virginem Corneliam con- demnaturus, Maximi jure Pontiticis abusus, reliquos Pontifices in Alba- nam villam convocaverat. Quod supra jam dictum, atque auctor est Plinius IV. Epist. 11. Vel etiam, quia Imperatores hos sibi titulos ac miinera ssepe vindicabant. Sueton. Tit. c. 9. Pontificatum Maximum ideo se acciperc professus, ut puras servaret nianus.

47 Cum plena et littora, ^c] Cum non urbs tantuii!, spd onines Itaii% anguli, ipsa(|ue littora plena foreut deiatoribus.

48 Dispcrsi inquisitores] Hue ct il- liui passim volitantes, e.\plurantes,in> sidiantes.

Algee] Herba marina est. Ponitur

274 D. JUNII JUVENALIS

Inquisitores agerent cum reraige nudo,

Kon dubitaturi fagitiviim diccre piscem, 50

Depastnmque diu vivaria Ctcsaris, inde

Elapsum veterem ad dominum debere reverti ?

Si quid Palplnirio, si credimus Armillato,

Quicquid conspicuum, pulchrumque est aequore toto.

Res fisci est, ubicumque natat. Donabitur ergo, 55

Ne pereat. Jam ietifero cedentc pruinis

Auctumno, jam quartanara sperantibus segris,

erant plurimo denuntiatore 7 Qiiippe stutim exploratores alg<E vagabundi accusarent remigcm apoUatum, nee ambigererd affirmure elapsum hiinc piscem, et in Ccrsaris dudum vivariis emitritnm, ex iis effiigisse, atqiie adeo redire oportere ad antiquum possessorem. Sifidem aliquam hahemus Palphurio, vel Armillato, quodcumque exi- mium est et priEstans ex vniverso man, ulii ubi nat, ad jisaun id pertinet. Itaque dalntur, ne deperdatur, lelkali Autumno join jam locum dante glaciei, jam agrotis

yarn 68. 71. 73. dispersi (immo disperscc) prolenus alni (h. e. naviiim iianfraca- nim et dispersaium) Liquisitores, qiiales erant Palphiuius et Armiilatus, emend. Graevius. Praestiterit ulti, h. e. maris, i7iquisit(»es, vel alto, in inari, per mare etiam dispersi, vel aula fnquisitores, i.e. delatores CiEsaris. Sed vulijata lectio aptissima. — 51 vinariair). 59. coniivia 46. 48. 49. 55, 57. — 53 Palphurio 66.60.65.74. Parfurio 17 . 19-22. Parphutio 11. vel creditur 11. Armilato 60. Armiliato 10. — 54 ex tequore 10. 14. 27. 45. 57. 74. in cequore 15. aquore toto est 12. ex aquore toto est 19. 20. 21. 23. 24. 25.46-50. 55. 58. 61, 63-69. — 55 nntct 26. — 50-69 ejccti e 13. In omnibus, quas vidi, e litt. post pereat connna, et post agris punctuin reperitnr, quo prorsus turbatur vera li. 1. sen- tontia. — 57 Auctumno scripsi pro -4«f «»jho, quoniam vox descendit ab avger&

NOT^

vel pro littoribus ; vel pro vilibus supplicasse, ut restitui placeret. Ar-

quibuslibet rebus, qnarum tamen millati qnoque nieminit alibi idem

orant inquisitores ac delatores. Pro- Suetonius,

verb. ' Vilior Alsra.' Vir<;il. Eclog.7. 55 7'isci] ' Fiscus,' inqiiit Ascon.

49 Agerent cum remige nudo'\ Pau- Paed. ' est sacculus ad majoris pecu-

perem et innoxium piscatorem renni niae sunimam capiendam, et pecuuiaai

protinus agerent, ac raperent in jus, publicam.'

atque ad Tribunal ipsius Impera- 56 Ne pereat] Ne corruptiun per-

toris. eat, (|nandoquideni vendi non licet,

61 Vivaria] Vide supra Satir. in. ex Palphurio et Armillato juris sum- ad vs. 308. Vide et Macrob. iir. 13. mis Interpretibus ; ergo donanduin

52 Veterem ad dominum] Ad I)o)ni- Imperatori. Ita secum miser is pis- lianum Impcratorcm. cator.

53 Palphurio, Armillato] Hi Con- Leiifero Auctumno] Tunc enim fre» sulares fucrant viri, (pii per delatio- qnent<is morbi, qui paritcr acuti et lies Uomitianigratiam captavere. Sue- cxitiales ea tenipestate, teste Hip- ton. Domit.c. 13. relert Pulphurium pocr. in. Apl'or. 9. Item Galen. \c, Suram olim Scnatn pulsum, pro eo 57 Quartanam sperantibus (Cgris] veio in (';ipit<)lino cerlamiiK^ de Gra- 'i'imentibus. Ila Virg. ' Hunc ego si toribm c jronato Huivtrsoslniperatoii potui tanUini spi'raro dolorenj.' Con-

SATIRA I\'.

275

Stridebat dcformis hyeras, prii?danique recentem Servabat : tanicn hie ])roi)erat, vehit uruneat Ausfor. Utque hicus sul)eian(, ubi, (niaiiquam dim (a, servat Tgnem Trojaiumi, et Vestam colit Alba minorem.

GO

quarlunam expeciantibus. Horrens brutua stridorem cdebat, et piscom recenter captum conservabat : attamen festinat ille, quasi iiistet Notiis. Et cum JAin ndessent lacus, ubi Alba quamvis destructa custodit igiieni Trojanum, ac injeriurcm I'estatiy

•sel ai/c/uOT, ut et auctor &i auctoritas, ap. Dion. avKrdpi-as. Accechiiit lapidcs p.t inscriptt. — 58 hyems rectius scribitiir qiiani luems, ;i Gr. vai pluo, uiule propr, est pluvia ac tristis tempestas.— 59 hijic 49. 50. urgue(d leposui pro nr^enf, qiioniam ita in optimis libris et minimis reperitur, ut iinguo, iin^no al. v. Pier, ad Viig, JEn. v. 202. et Drakenb. ad Sil. vi. 265.— GO litcusm^ suhcrant i. 28. al. suberat 15. sitbciint 17. a m. pr. subcant 14. 17. a in. sec. sttpemnt (!i. e. transeiint, scil. |)iscatoiet inqiiisitoies) 2. 3. 5. 11.G8. 74. 7iunqiwm 14. tuu- quain 47. 57.— 61 ac 27. 47. 48. 50. 64. restore 16. 60.— 63 Excessit 14. 29. Et

NOTiE

tendiint aliqui in propria significa- defcrentes Domitiano, colles Albanos

tione suraendani vocem, sperantibvs, Celsi auctoritate freti, qui ait quarta- nas febres neminem jutriilare; adeo- que cegros speraie et cupere, tertia- nam in quartanam mutari. Sed quae, rides .-

in quibus turn erat Iniperator, ascen- derent, et lacus qui sunt ibi, subjf<:- tos quasi sibi cerneient. Legunt quidaiii, superant, id est cum jam transivisseut illi Albanos lacus, et, pergerent ad Doniitianum turn forte

58 Stridebat deformis hycms] Hyems (ut solebat qnotannis, ex Sueton.) ibi

erat, sapviebat sibilus ac stridor ven- torum Aquilonarium. Cic. Tusc. q. i. u. 68. ' Horrifer Aquilonis stridor.'

59 Servabat'\ A putrefactione tue- batur : fiigus iiempe et Aquilo cor- ruptionis onine periculum arcebant.

Tamen hie properat] Piscator tamen inquisitoriim sKvitiani pertimescens, jlioinbura Imperatori donare festinat, non secus ac si astas vel aiituninus, et flans in eis Auster, putredinis me- tiiin injicerent.

Auster] Ventus meridionalis, epic tepescens aiir carnes et pisces facile corrnmpit. Galen, in Aphor. 5. 1. in. Hunc ait varias vpsiitudines invc- here. Herat. Od. u. 14. ' Frustra per Autumnos noccntcm Coriioribus ine- tnemiis Anstrnni.'

GO Vtqvc laoissubcravt] Ciun propc esseni lacus Albani : vel, cum pisca- tor el inquisitorcsportentosunipisccm

Quinquatria celebrantem Rlinerva?, cui collegium instituerat Sacerdotmn, quibus praeerat velut Pontifex Sum- mus. Vide supra vs. 46. et Sat. ii. vs. 83.

Quanquam diruta, servat igncm Troja- ?iuin] Alba qnidera a Tiillo Hostilio diruta fnerat, tecta solo ada?quata, unaque bora quadringentorum anno- ruin opus, exceptis tamen Templis, periit ; teste Livio i. 29. At emu Albani fortuna; subirati patiia Sacra neglexissent, ac Deorum cultum ; prodigia contigcre, quibus ilia in- staurari jubebantur. Ita Alba quan- quam diruta servavit ignem ilium in- cxtinctum, queni cum reli(piis omni- bus Tulhis Romain transtulerat : (Livius I. 31.) antea tamen jam a Nuina usurpatum. Plutarch. Dionys. Halic. II. (;eil. i. 12.

61 Trojantmi ignon] Cujus perpe-

276 D. JUNII TUVENALISt

Obstitit intianti miratrix turba parumper.

Ut cessit, facili patuerunt cardine valvae.

Exclusi spectant admissa opsonia Patres.

Itur ad Atridem. Turn Piccns, Accipe, dixit, (>5

Privatis raajora locis : genialis agatur

Iste dies, propcra stomachum laxare sagiuis,

obscrvat, miiltitudo obstupesccns alii/uantulam ingressuro moram uKulU. At uhi locum dedit, fores apert<r sunt volubili cardine: Scnutorcs nan admissi dopes illalits opperiuntur : pergitur ad Atridem, Mox Picenus ait : Sumc qua snperant vidga- rem cnminnm ; cekbretur hie dies Genio ; festina stomachum aperire pinguedine,

ces.*it 10. 11. 15. 16. 17. 19-25. 45-50. 54-70. 74. At vv\ Sed cessit emend* Schurzfl. Ego solani distinctioneni mutavi. Piscatori intranti parumper ob- stitit turba miratrix: sed J<f cessit ei liacc tnrba, stiipore remisso, facilis illi patuit aditns. faciles26. Parnm interest. /ra^j/j 45. — G4 expectatit 17.20. 21, 23. 26. 27. 29. 45-50. 54-56. 59. 60. 61. 63. 64. 65. 74. prob. Pruteo, qui h. 1. ita interpretatiir : ' Patentibus valvis iiitrodiu^ti, qui nmncra portabant, ex- clusis etiam Senatoribus, qui Domitianum coniitati fiierant, quique interim foris slant, et expectant, quid inde tiat.' ohsonia scribunt et ediderunt niulti. Sed est Gr. o^dviov.— 65 tunc 21. 22. 27. 45-47. 49. 50. 60. 61. 63. 65. Piceus 15. Pierus 16. Piscens 21. a m. sec. 22. — 67 Ista 22. lassare 22. saginam, 1. 9. am. pr. Vetus scholion est : ' Alii sagittis, ut sit sensus, acutis curis, ut exercitatione sagitlarum. Digestioni, inquit, et harenis, (tbrte leg. sagitta- rum, digestionem, invita. Alii sagenis) quibus vectari ilium debere dicit, ob

NOT^

tui servandi in Teniplo Vesta>, quod codices habent, f.v/jfc<«n<; id est, pa-

fatalc esset pignus Imperii, nios in- tentibus valvis introducti qui munera

vectus ab TEneaTrojanisque : ct hinc portabant, exclusis etiam Senatori-

a Romanis assumtus. Vide Alex, ab bus qui Domitianum comitati fue-

Alex. V. 12. rant, quique interim foris stant, et

Vestam 7niiiorem] Nam major ea, expectant quid inde fiat,

qua; Rom i- religiosius colebatur, ha- 65 Atridem] Doii.itianum, qui Ro-

bebati|iie'rem()lumpulcbrius a Noma manis imperabat, sicut Grascis Aga-

aedificatum. Vide supra ad vs. 10. meninon Atrei films. Adde quod

Alba] Alba longa nimiruin ab As- Atrei Atridarumqiie meiitio Domi-

canio condita, distans Koma quinde- tiaui crudclitatem exhibet ac per-

cim fere niilliuu^ passuuin* Ex rude- .stringit. Vide Seneca? Thyest. et

ribus illi.s hipc (juondain crcverat, et Agamcmn. item Euripi<lis Ores-

nunc ell; . Albanum, iirbs adjacens, tern, &c.

vulgo, Albano, Epi^copatlls iiibui so- Picens] Piscator oriundus e Piceno

litus djcui f -e.v Caidiudlibns aiiti- Italian regione, hodie Marchia Anco-

quionoiis. nitana^ ad sinuni Adriaticum.

62 Turba] !Slu pojudi, sen Alba- 6i> irivatismnjora J oeis] A{\i\\atorie ;

norum ^acerdoiuui (;iij>iililate viden- nna Impcratoris n)Lnsa (lignum fer-

di tanli |.i>fis itfflru ntaini. culi m.

61 Lxdusi sptcluid] Spectant, id est, (icnialis] Vide Pcrsii Satir. ii.

cum adniiratione contcmplantur. Alii vs. 3.

SATIRA IV.

277

Et tua servatum consume in saecula rhombura. Ipse capi voluit. Quid apertius ? Et tamen illi Surgebant cristas. Nihil est, quod credere de se Non possit, cum laudatur Dis aequa potcstas. Sed deerat pisci patiiiae mensura. Vocantur

70

atque comede rhombum cevo tiio reservatum. Ipse sponle irretitus est. Quid ev't- dentius? Ac nihilominus is crista'^ arri^ebat. Nihil est quod nequeat existimare de se, quando coUaudcUur, potenlia Numinibus wqualis. At catini amplitudo pisci non

cibum futiiruni. Legitur et saginis, i. e. escis fiituris stomach! indigcstum (legend, stoniaclnim digestioni) praeparare.' — 68 tempora pro scecitla 14. rom- bum 21. rumbuin 16. 22. 27. rhumbum 23. — 69 llle 19. rapi 16. at tamen 23. ■ — 70 Sic opus est nihil, quod 13. — 72-154 eject! e 13. spatium pro mensuru 84.

NOT.E

69 fpse capi voluit] Quas! sciens et Sueton. Calig. e. 22

gaudens se ad te deferendiini, atque Imperatorio stoinaclio inserenduni ac sepeUeudum.

Quid apertius'] Meram banc esse assentationem, quis non sc-ntiat ?

Illi surgebant crist<£] Ex Proverbio, seu pisci, sen potiiis Iniperator! prx vana alacritate ac siipeibia. Is enini mirnm quantum adulationibus gaude- bat, atijue illis intuniescebat. Cete- rum quicquid alii sentiant, milii pro- batur magis alia aliorum locum hunc interpretaudi ratio, hoc verier ac melior quo simplicior. Ergo non sint haec Poi?tai verba : Quid apertius? Sed piscatoris Dumitiauo adulari pergen- tis hoc modo : quid apertius, quam piscem capi voluisse, ut ad Impera- torem deferretnr? ut mox salse Poeta subjungat: et tamen illi rliombo sur- gebant cristie spineeque in dorso, satisque ostendebat indignationem, quod captus esset. Varum Domitia- nus turpi nihilominus adulatione gau- dens facile credebat piscem capi vo- luisse, Imperatoria; gulce et vanitati obsequentem.

70 Nihil est, quod credere, ^-c] Sv- prema auctoritate divinae simili Prin- cipes intlati obcaecalique nihil non de se credere parati sunt, praesertim ri adulatores adjuvcnt. Sic apud

Is divinara sibi majestatem asserit; modo Jupiter Latialis salutatur : modo Castorem inter et PoUucem consistens adoran- dum se pra^bet ; modo Jovis Olym- pii aliorumque Numinum simulacris demto capite, suum impoui man- dat.' Sic Domit. c. 13. ille dictans Epistolam ita incipit: ' Dominus ac Deus noster sic fieri jubet :' unde non alio deinceps nomine appellari institutnm. Hinc in Domitianuni salse Martialis Epig. v. 8. ' Edictum Domini Deique nostri.' Sic et Alex- ander ille Magnus per subornatos Antistites Hammonis filius saluta- tur, ac pro Deo non pro Rege coli jubetur. Ipse vero Hammone se patre censeri imperat. Apud Justi- num 1. II. et 1. xii. adorari se jubet, recusantes autem IVIacedonum Prin- cipes sub specie insidiarum de medio toUit. Sic etiam Antiochus, sic Dio- cletianus Dii voluerunt cognomina- ri, &c.

71 Dis aqua potestas] Quia nemi- neni supra se vident aut verentur.

72 Sed deerat pisci patina: mensura] Martial. Epig. xiii. 81. ' Quamvis lata gerat patella rhombum, Rhom- bus latior est tamen patella.'

Vocantur in concilium proceres] Ad deliberandum quo possit modo

278

D. JUNII JUVENALIS

Ergo in consilium proceres, quos oderat Ule ; In quorura facie miserae magnaeque seclebat Pallor amicitise. Primus, clamante Liburno, Currite, jam sedit, rapta properabat abolla Pegasus, attonitae positus modo villicus Urbi.

75

aderat par : itaque iii consultationcm accersuntur Pnncipes, quos is nversabatur ; iii quorum rultii resklebat pallor miserabilis et summce fainiliaritatis. Turn vocijerante Liburno, acci'dite, jam consedit ; ante alios accurrebat siimta chlamyde Pegasus

a ni. pr. Manifestuni glossema, quod vel e violatis metii legibiis intelliKitur. —73 concilium 14. 21. a in. sec. 46. 48. .56. .59. 60. 63. 6.5. 77. IVIale, si venim est, consilium ct concilium ita diffeire, nt hoc de coetii hominum, qui audiendi, illiid de conventii {^ovAij) eoruin, qui dpiiberandi causa conveniant, dicatur ; quod moiient Einesti in Clav. Cic. Gron. ad Liv. xliv. 2. Jani ad Horat. ()d. MI. 2.5. 6. Heyne ad Virg. Ge. i. 25. et JEn. vi. 433. ix. 227. x. 2. xi. 234. 304. 469. Crcdidei ini tamen, voc. concilium (a concieo) de omni conventu adhibcii posse, neque iu eo inesse vim audiendi. Cf. inf. v. 14.5. et Hcins. ad Claudian. in Eutrop. n. 325. oderat ipse 21. — 75 clamante trilnmo 24. — 76 se- det 12. 14-17. a ni. sec. 19. 22-24. 45. 49. cedit 60. ct rapta 22. 23. obolla 65. — 77 nrbisiiO.65. — 78 turn 11. 17. 19.26. Praestiterit nu/fc. hie ante quorum

tantns piscis coqui, condiii, apponi, au concisHs in partes, an integer.

73 Quos oderat] Domitianus Tyran- norum more Nobiles inprimis ode- rat.

74 In quorum facie, i)'c.'\ Quorum facies erat pallida pra; metu, ne si- mulata nc insidiosa t'oret tanta ilia Doniitiani familiaritas. ' Is enim,' ut ait Suetonius, * non magnsE solum, sed etiani callidas inopinata?que erat siBvitia;.' Sic, ' Aretiniim Clenientem Consnlartm viruin, e ianiiliaribus suls, capitis condoninaturns, in majore quani ante gratia liabnil.' Sic etiatn

NOT;E

iiiquit vetus Schol. Alii dicunt prse- cones pcti e Liburnia solitos, quod Libnrni essent sonora et valida voce. Vernm id gratis atfirniare videntur. Porro Liburnia regio Illyrici, ubi nunc Croatiae pars maritima cum parte Dalmatian Occidentalis.

76 Jam sedit] Jam in concilio sedet Domitianus.

Rapta] Veste raptini ac trepide assumta.

Abolla] \'estis erat militaris, ex Nonio ; philosophica etiam, supra Sat. III. vs. 115. necnon Senatoria, ut aiunt quidani, diciturque quasi

' Auctoreni Snnunaruni pridic quani abulia, qnod undiqne bullata. Pru-

criicifigcri't, in ciibiculuni vocavit, assidere Juxfa coegit, parte C(rna; suffi dicnatus est, dcnique sccuruni liilarennpie <liinisit.' Siieton. Doniit. c. 11. Vide etiam Sat. i. vs. 33.

75 Primus propcratiat] I'riinws Se- natoriim vcnit vocatus in concilium.

Clamante] In conciliiiui advocante, ct niagnis vocibus instante, nc sodcn- tem jam Inipt ratorem morarentiir.

dent. E|)ig. I. 20. contra Symina- clium : * .Adjpctus fastis i)alinata iusig- iiis abolla.'

77 J'egasus] Is Albanus civis, Juris adeo pcritus, ut liber vulgonon homo (liccrctiir. De co scripsit etiam ; un- de Jus Pcgasianum. I'raRterea plu- rimis liinctus honoribus, luultis quo- ()uc Provinciis prirfuit : ipsiqiie urbi Komac a Vespasiano prapfcctus. Ve-

Liburno] Is adniissionibus praperat, tus Schol.

SATIRA IV

279

Atuic aliiul tunc Prcrfecti ? quortini oplimiis, atquo

Interpres legiira sauctissinius, omnia quanquani

Tcmporibus diris tractanda putabat inermi 80

Justitia. Venit ct Ciispi jucunda senectiis,

Cujus erant mores, qualis facundia, mite

Ingeniura. Maria, ac terras, populosque regcnti

Qiiis comes iitilior, si cladc, et peste sub ilia

Srevitiam damnarc, et honestum atfcrre liceret 85

civitati stupefactcB villicus iniper constitutus. Numqtiid eiiim aliud turn craiit pia:- positi'/ Inter quos maxime prolms ac integer \\\e Jurisconsult us ccnschnt iiiolliter agenda univcrsa jure sine armis, licet tempestnte sava. Advolavit eliain Crispi hilaris senecta, cujus indoles erat similis eloquenticr, ac lenis unimiis. Ecquis asse- clufructuusior guhernanti mare, terramque, et uationes; si fas fuisset condemnare crudelitatem, et bona dare monita, inter earn calamitatem atmie pcrniciem'i Verum

additiir in 20. 21. et post atqne in 19. atque hie 29. 59. 60. 65. 68.— 81 et abcst ab 11. — 84 ac peste maligna 22. — 85 Scevitiem 16. ferre 12. 14-17. 19,

NOTyE

Villicus] Quod Roma tunc esset veluti villa, sine libertate, sine privi- legiis. Hinc non praefectus Pegasus appellatiir, sed Villicus.

AttonitiB urhi^ Quia non civem Ro- ir.anum sibi prapositum cernit sed alieuigenam ; et quod se niisere op- pressam sentit, Roma stupet.

78 Anne aliud'] An tunc Prajfecti aliud videri possunt quam villici Im- peralori veliit domino ad nutum ser- vientes, et de omnibus lationeni red- dituri.

Quorum optimum, <.V<-"-] Pegasus ni- niiruMi.

80 Traditnda putabat inermi justitia] Paticnter suslinendam banc veluti proccllam, ac seivieudum tempoii calamitoso, quo non jus vigebat sed injuria ; nee ratio, sed Imperatoris sitvitia ad arbilrium omniu faciebat. Ciii tanquam torrenti si qiiis obex opponeretur, non levaret malum, sed angeret.

81 Crispijuciinda sencctus] Crispus in seufctute non morosus sed liilaris et festivus. Intelligunt aliqui Crispum

Passienum, Oratorem, b!s Consiilem, Agrippina uxore ac Nerone privigno clarum : cujus merainit Plinius 1. xvi. cap. ultimo. Ego malim cum aliis, Vibium Crispnm, Plarentinum, de quo Quintilianus x. 1. sub finem ha loquitur: ' Vibius Crispus, composi- tus et jucundus, atque delectatioui natus, privatis tamen causis quani publicis melior.' Is interroganti cni- dam, essetne quis intus cum Cacsare, facete respondit, ne musca quidem : quod soleret Domitianus quotidie se conclavi sno includere, initio quidem Principatus, ubi per id tempus niliil aliud quam muscas captabat,ac stylo praeacuto configebat. Suetou. Domit. c. 3.

83 Regenti] Orbem gubernauti Do- niitiano.

84 Quis comes utilior] Quam Cris- pus, ob ingenium mite, quo iunniiis Tyranni indoles temperari alioqui> potuissct ?

Clade, et jyeste sub ilia] Sub Domi- tiano, qui cladcs velut ct pestis bono- rum omnium.

2«0

D. JUNII JUVENALIS

Consilium ? Sed quid violentius aure tyranni.

Cum quo de plaviis, aut asstibus, aut nimboso

Vere locuturi latum pendebat amici ?

Ille igilur nunquam direxit brachia rontra

Torrenieui, nee civis erat, qui libera posset 90

Verba animi proferre, et vitam impendere vero.

Sic multas hyemes, atque octogesima vidit

quid iracundius auricula Tyranni ? Apud quern verba fncienti de imbribus, vel tie ni- iniis caluribus, eel de vei'e iiebuloso, famiUari mors iniminebat. Is itaque nun intendit imquani lacertos adversus torrentem. Neque civis extabat, cui liceret ingenue sensa mentis aperire, ac vitam dare veritati. Ita complures hyemes, et octogesima solstitia

20.22-27.45-49.54-60.64. 65. — 86 et si quid 19. — 87 de nimbis, aut ceslibus^ ant pluvioso edkVit M&T&hM, nescio qua auctoritate motus. — 91 Verba animi JuvenaU-m dixisse vis crediderim, etsi nou ignoro, in antiquissima rudiumque populoium liugua cogitationei anitni vocaii verba, et loqui simpl. («t Hebr. IDi^) vel loqui in corde OD'?^ IDhi) ii'cm esse quod sentire s. cogitare. Legendum forte animo proferre, vel Sensa pro Fe>-6a,ut hsc vox e marg. irrep- serit.— 92 adque 22.-93 Vulgo non male comma post Solstitia, et punctum

NOTiE

80 Quid violentius aure Tyrannil Hie enim rapide fertur in vindictam et c£edem, seu (piid loquaris quod ipsi minus placeat ; Sueton. Domit. c. 10. seu quid adversus aliquem licet in- noxium ei snggerant delatoies et adulatorcs. Certe delicatas habet aures quilibet Princeps. Hinc Sa- piens nionet, Eccles. c. 8. ' Ne litiges omi homine potcnte,' &c. et Pro- verb, c. 23. ' Quando sederis cinn Principe, diligenter attende :.... Sta- tue cultrum in gutture tuo.' Persius autem Sat. i. vs. 107. ' Sed quid opus teneras mordaci radere vero Auricu- las r' \c.

87 De 2)luviis, aut cBstibus, i^c.] De

mit. c. 11. Neron. passim, &c.

89 Ille igitur nunquam direxit bra- chia contra torrenteni] Crispus igitur prudeuter eluctatus est mala, uus- quam adversando tj rannidi ; nihil ceteroqui profuturus, si secns fecis- set. Contra torrentem niti dicitur is qui quidlibet incassum tentat.

91 Vitam impendere vero] Mortis adire periculum, animi sensa verita- temque libere dicendo, ut fecit Pa- piuianus, ((uem ferunt occisum ab Antonino Caraoaila, quod huic post interfectuni fratrem Getaui, nian- danti ut facinus dilueret cuui in Se- natu, cum apud Populiini, respondit, non ita facile parricidium excusari

frivolis quibusvis rebus si quid affir- posse, quam fieri. Spartian. in An- nies Tyranni sententiae advcrsum, ton. Caracalla.

quodque licet jocose dictum, cum offendat, ultionem ille conliuuo me- ditabitiir. Sic Uoniitianus levissima de causa mullos pcremit etiam gra- ves viros. Vide Sueton. Domit. c. 10. 8H I'dtum pendebat amici] Nemini quippe lyranuus parcit. Sueton. Do-

92 Multas hyemes] Poiitica locutio, multos aunos. Synecdoche.

Octogesima vidit solstitia] Solstitium quasi Solis statio, ipiu! duplex in anno, hyemalis et zestivaiis, quando Sol Tro- picos attingit. Hinc non octoginta dixit Juvenalis Solstitia, ipia: fact'-

SATIRA IV.

281

Solstitia. His armis ilia qiioqiie tutus in aula,

Proxiraus ejusdem properabat Acilius ajvi

Cum juvcne, indigno, queni mors tam saeva maneret, 95

Et Domini gladiis tam festinata : sed olim

Prodigio par est cum nobilitate senectus ;

Unde fit, ut malim fraterculus esse gii^antis.

conspexit, illis armis instruct us, securus etiam in ista aula. AciliiuisimHis (Ptatis con- tinuo festinnbat cum adolescente non merente ut eum mors expectaret aileo crudelis, atque Impcratoris ensibus adeo accelerata. At quondam senium innubilibns erat quid portento simile, Ilinc efficitur ut satins ducam cssefratrem gigantum. Nihil igitur in-

post aula ; sed perperam comma post armis in omnibus, quas vidi,e<litt. ponitnr : uam jungentla verba, tutus his armis, et in voce ilia ma^rna vis inest, quae forte augetur,si cirh 7)(r>7uejnnxeris. — 9iAcillius2i. AchiUus'22. .4<j/n<.s 11. 46. 48.— 95 indigne 16. Snspicabar aliquando indignns. quod mors 22. manehat 14. — 96 Versus ab alia manu scriptus in 10. gladiis domini 21. jam destinala 11. 12. 14-17. 19-27. l.>-49. 54-63. 65. 66. 67. 71-74. adversante metro: nam secunda syll. voc. distinatn brevis est. Hinc Lipsiiis Epistol. Quasst. lib. iv. F.p. 25. vel tam festinata, veljam designata reponi jubebat. Alii editores hoc, alii illiid recepere, ne laudato quidcm emendatiouis auctore. jam designata 69. jam/es- tiiiata 33. a m. sec. 50. 64. 68. tam festinata 28. 70. 75. 76. 77. 81. 82.-97 Par estprodigio 22. in pro cum 7. 10. 11. 14-17. 19-25. 45-50. 54-63. 65-70. 74.-98

NOTiE

rent annos tantum quadraginta, sed per octogesima solstitia, signiticavit annos octoginta, quibus jam sub Ne- rone, ac deinceps, in media tyran- nide tutus vixit Crispus, Caesaribus nunquam non gratiosus. Qua? viden- tnr ironice dicta, cum inter claros magis quam inter bonos censeatur Crispus apud Corn. Tac.

93 His armis] Assentando, conni- vendo, cedendo tempovi, sibi consu- lendo. His artibus.

Ilia quoque tutus (?i aula] Etiam sub Domitiano, qui terribilis cunctis et invisus. Sueton. Domit. c. 14.

94 Proximus] Secundus post Cris- pum.

Acinus'] .4«7iusiGlabrio Consularis, quern Domitianus cxulantem intertici jussit quasi molitorem rerum nova- rum. Sueton. Domit. c. 10.

95 Cumjuvenc] Quis ille, baud con- stat, Quidam juvcnem Helvidiiim, de quo Sueton. Domit. c. 10. Qui-

dam ipsius Acilii filium intelligunt, cum Schol. veteri, qui sic habet : ' Acilius Consul snb Domitiano t'uit, indignns pati quae passns est. Hujus filium juvenem cum occideret, ipsuni Acilium servavit, qui pcenas sentiret orbitatis.'

96 Tam festinata] Lesnnt alii, jam designata: alii, jam destinata, repug- nante metro, nam destino niedlam syllabam corripit.

97 Prodigio] Prodigia vocari, quia prffidicunt, sicut ostenta, nionstra, portenta, quod osteudunt, monstrant, portendimt, suntque praesensiones re- rum futurarum, Atictor est Tullius 2. de Nat. Deor. n. 7. et 1. de Divin. n. 93.

Prodigio par est cum nohilitatc senec- tus] Nimirum, ut supra diximus, No- bilitatem semper oderunt Tyranni, et cum licet, pessumdant. Hinc Eccles. c. 10. ' Omnis potentatus brevis vita.'

98 31alim fraterculus esse gigantuf]

282

D. JUNH JUVENALIS

Profiiit ergo nihil misero, quod comimis ursos Figebat Tsumidas, xilbana nudus arena Venator. Qni.s enim jam non intellegat artes Patricias ? qiiis priscum iilud miretur acumen,

100

felUi contiilit, quod urxos Numidkos prope cotifodiebat denudatus venator in arena Al- bfina. Nam qids modo non coiuprehendal iistitsXubilium? Quis adnurctur veterem tiuun

J't non sit 22. malkm 16. gigimtis 3. 4. 5. 10. 12. 13. 14. 17. 19-24. 4.5. 47. 40. .54. 57. 58. 70. 75. 76.82. giguntum 11. 15. 16. 25. 4(>. 48. 50. 55. 56. 59-69. 71-74. 77. 81. — 99 quo minus 15. — 100 Ai«niV/os22. a ni. sec. harena 14. 21. 22. — 101 jam abest a 14. 15. inteUigeret 14. intelligit 15. 77. intellegat pro iyiteUigat 17. Reotius ; uncle receptuni. — 102 miretur pro miratur revocavi ex 25. 4C. 48. 49. 54. 55. 56, 59. 60. 62. 64-74. qiioniam exquisUius est, et praece^sit

NOT^

Maliiii hiimiiis esse ac obsciirus, et ex genere eorum, qui propterea di- cuntur Terrae filii ac gigantcs, a '}iu(ff6ai, et yrj. Vide Pers. Satir. vi. vs. 57, et seq. et quae nos ibid, et Ang. Polit. Miscell. c. 18,

99 Mi^erol Juveni Acilio.

Quod cumiuus ursos figebaf] Non iine magiio vitaj periciilo, captans s^ratiani Doniitiaiii, qui paudcbat ve- naliones edere scenicosque liuios, in Alia; Amphitheatro, duni Qiiinqua- tria Minerva' quotannis celebrabat, teste Suet. Doniit. c. 4, ubi teras varii generis centcnas ipse conficere arte sumina industriaque spectatus est. Ibid. c. 19.

Vrsos 'Sumidas'] Id est, leoues validos ex ea regione Africa?, qua; liodie Biledulgerid. Porro Nuniidia proprie dicta sita erat ubi nunc sunt Bngia; et Constantino regna in di- tione Algtriana. Magnam hie litem Plinio uiovent nonnulli, ()uam tuiicn incite diriiiiil Just. Lipsins Elect, u. 4. nbi Pliniuni egregie \iiidicat, expc- ditque locum ejus viii. 36. Arido eerie calidoque solo non gaudent ursi, undf nulli sunt in Africa, aut rari aiinioduni iique niinuti ac im- bclies in montana forle aliqua parte.

Hie igitur intelligendi leones, quos quideni nbi priuiuni Koniani con- spexerunt, noto nomine ac domestico appellabant ursos, Numidicos autem Libycos, aut Afiicanos, ad distinctio- neni. Unde et communi sermone Vir- giiius /Eneid. 5. et 8. dixit, ' pellem Libystidos urs* .'' [)ro, lecence. Nequ? vero qnenquam niovere debet aucto- ritas Horodoti, Solini, Strabonis, ut docet ibidem Lipsius erudite,

100 Albana arena'] Vide superiorem Notam.

yiudus venator] Vel, sine armis, et solo robore corporis feras debellans ; vel etiam sine vestibus, ut amentiam siinidaret, cxemplo Bruti, de (juo niox infra.

101 Aries patricias] Jam callet Do- niitianus artes Nobilium, qui metu mortis stoliditatem simulant, Juniuni Brulum imitantes.

102 Priscum illud acumen, Brute, tuum] AudJcns eiiim Brutus fratrem suiim cmn primoribus civitatis inter- fectum, Tarciuinii Superbi avunc.uli sni S'Pviliam elusit stupidum se iin- gens ac bardum : sic(pie iram dissimu- lans, et sua- tuni vita; consuluit, et nitionis occasionem tandem est con- sccutus. Tit. Liv. i, 56,

SATIRA IV.

283

Brute, tuum? Facile est baibato imponere regl.

Nee melior vultu, quamvis ignobilis, ibat

Riibrius, ofTcnsae vctcris reus atque tacendae, 105

Et tamen improbior satirara scribente ciuaedo.

Montani quoque venicr adcst abdomine tardus ;

Etmatutino sudans Crispinus amomo,

Quantum vix redolent duo funera ; saivior illo

Pompeius tenui jugulos aperire susurro ; 110

istam solertiam, o Brute ? Arduum nnn est decipere harhatum regem. Ibat et Eu- brius non potior facie, quanquain plebeius, conscius atitem priscce culpa; et silenda; ; ac niliilominus pejor * * Satirns componente. Prasto etiam fidt Monlani alms ventre lentus : ncc iion Crispinus mane distillans amomum, quantum vix exlialarrt dua futubres poiiipa2 : tuiii Pompeius eo crudelior incidere gutlura levi obmurmu-

inteUfgat. — 105 Claiidins forte s. C/odius substituendus in locum Rubrii,et liaec verba ex iis explicaiida, quae Snet. Domit. c. 1. d-e Clodio Pollione et poeniate Neionis cinadi menioiiifi prodidit. — 109 non pro vix *22. a m. sec. — 112 pradia

NOT.E

lOS Barbato Regi] Piimis Regibus illis rndibus, nee dnni astiitis, ut est jam Domitiaiius. Prisci qiiidem Ko- mani per annos quadringentos qua- draginta qualiior barbati peniiansere, ac sine tonsoribus, donee tos in ur- bem accersivlt e Sicilia P, Ticinias Mena : quod asseriint Varro ii. de Re Rust. cap. ult. et Pliu. vii. 59. Vide et Gellinni in. 4. et Alex, ab Alex. V. 18. et quod nos ad Pers. Sat. iv. vs. 1.

104 Nee melior tndtu] Non laetior ant ronfidentior. Nee enim Domitia- iius Nobililati solum infestiis, scd et cuivis e plebe.

105 RubriKs] Is e Gallia oviundus, Iminili geiierc, Doinitiaiio tamen fa- miliaris ; unde et indignatio Poctse, ouinibiisque bonis.

Offensic veteris reus] Qucc ilia ? Non liquet. Stuprum cum Julia afterunt nonnulU, suamqiie in sententiam tra- liere coiiaiitur vet. Schol. quasi Ju- liam a Rulnu> corruptam, non 'J'ibiam feCripserit, ut Icgitur vnlgo.

106 Hatiram scribente} Ncrone, qui

probroso carmine Qiiintianura per- strinxit velut niollem ac flagitiosum, suaque in illo vitia impudenter repre- hendit. Corn. Tac. Annal. 15.

107 Monlani quoque venter adest^S^c] Adfuit et Montanus ventre obeso ac promiuente, liincque tardus incessu. Hujus mentio est apud Taciturn An- nal. XVI. el Histor. iv.

Abdomine] Pars est ima ventris.

108 Matutino sudans Crispinus amo- mo] Crispinus, de quo fuse supra, non ante cceiiam dnntaxat, ut alii, lavans et iingens corpus, sed mane se un- guentis perfundens, sumnia luxuria.

Matutino amomo] Matutinum attio- mum quidam explicant ex Oriente advectum, ubi mane Sol. De amotno Plinius XII. 13. Pieciosumfit ungueii- tum ex eo frutice.

109 Quantum vix redolent duo funera] Vide Pers. Sat. vi. vs. 35. et seq. et quiE nos ibid.

110 Pompeius] Pompeius RudnCnS' pino ctiain perniciosior. De illo Pliii. lib. III. Epist. 9. sub fiiiem.

S(Evior aperire jugulos, S^x:] Grajcis-

284

D. JUNII JUVENALIS

Et, qui vulturibiis servabat viscera Dacis,

Fuscus, marmorea meditatiis prtelia villa ;

Et cum uiortifero prudens V^eieiito Catullo,

Qui nunquani visae flagrabat amore pucllce :

Grande, et conspicuum nostroquoque tempore monstrum ! 115

Caecus adulator, dirusque a ponte satelles,

ratione : ct Fuscus, qui bella animo volutans in villa e mnrmnre, Dacice rulturibus intesiina sua j-eseivabat : et callidus Veiento cum lethali Catullo, qui ardebat cupi- dine Virginia Jiunquam aspectce ; magnum atque spectabile prodigium nostra el iajn (Pvo, assentator oculis orbatus, ac savus minister a ponte, meritus corrogare stipem

16.— 113 Vegnento 22. Vegenlo 20. Cf. ad vs. 12a.— 116 e ponte, ut inf. xiv>.

NOT^

mus, id est, szevior in afferenda miil- tis pernicie ac moite per suas tectas delationes atque susurrationes apud Domitiamini.

111 Vulturibusl Hi tiiduo ante vel biduo Solent volitare, ubi futiira prae- sentiunt cadavera. Plin. x. 6. Vide Pkitarcb. Quaest. cent. Rom. 93. et Ccel. Rhodig. viii. 18. et xxvii. 8.

Dacis] Dacia Europee regio satis anipla, Transylvaniain, Moldavian!, et Valachiam comprehendens.

Qui vulturibus servabat viscera Dads'] Fusci enim cadaver expositum fuit voracitati avium ejusmodi, cum cae- sus esset in Dacia, quo bellum intu- lerat. Martialis Epigram, vi. 76. ' IHe sacri latcris custos Martisque togati, Credita cui summi castra fuei e Duels, Hie situs est Fuscus, licet hoc, fortuna, fateri ; Non timet bos- tiles jam lapis iste minas. Grande jugum doniita Dacus cervice recepit, Et tamulum victrix possidet umbra nemus.'

112 Fuscus] Cornelius Fustus Pra;- torio pracfectus, cui licet inexerci- tato secundam in Dacos expeditio- )iem commisit Domitianus int('licit)us auspiciis ct male sue. Vide Sueton. Domit. c. C. Corn. Tacit. Histor. 2. et 3. Eutrop. 1. vii. in fine.

Marmorea meditalus prcclia villa]

Erat enim domi nobilis, sed otio ae deliciis innutritus parnni erat ido- ueus, cui summa belli crederetur, nwrmoreis aedibus magis assueto quam castris.

113 Mortifero] Delatore pernicioso, Prudens] Vel, astute serviens tem-

pori, vel doctus, teste Cornelio Ta- cito Annal. 14.

Veiento] Fabricius Veiento, de quo jam ante Sat. 3. vs. 185. et post am- plius Sat. 6.

Catullo] Plin. Lib. iv. Epist. 22. ' Coenabat,' inquit, ' Nerva cum pan- els, Veiento proxinius, atque etlam in sinu recumbebat. Dixi omnia cum hominem nominavi. Incidit sermo de Catullo Messalino, qui luminibus or- batus ingenio sa;vo mala cacitatis addiderat : non verebatur, non eru- bescebat, non miserebatur ; sa-pius a Domitiano non secus ac tela, quaj et ipsa caeca et improvida feruntur, in optimum quemque contorquebalur,' cS:c.

114 Qui nunquam visa flagrabat amore puellw] Senex et circus puellas depe- ribat niin(|nam visas, reluctante ada- gio, «'« TOO dpav jlyvfTai rb (pay.

110 A pni.te satelles] Qui magis de- bucrat esse miser et mendicus ponti velut satelles assiduus, quam Aul.e et Imperatoris assccla.

SATIRA IV.

285

Dijjl^nns Aricinos qui mendicaret ad axes, Blandaque devexae jactarct l)asia rheda^. Nemo magis rhombum stnpuit : nam plurima dixit In laevam conversns; at illi dextra jacebat Bellua. Sic pugnas Cilicis laudabat, ot ictus, Et pegma, et piicros inde ad velaria raptos.

120

ad axes Aricia, atque adulatoria dare oscula currui declhi. Nullus rhombum pivs (idmiratus est, Etenlm nudta locutus est ad sinistnnn versus, sed ei tanieii bestia procumbebat ad dextram. Ita Cilicis commendahat certaminn, ac percussio7ies, atque pegma, juvenesque hinc elatos ad integumenta. Fabricius hand ei concessit :

134. aliquis de ponte, malebat Nic. Heins. ad Ovid. Ibin vs. 420. — 117 mendica- bat '2b. Aricinos. ..ad arces, h. e. ad collem s. clivum Aiicinnm, quin corrigendum sit vix dubito. Axem certe poetis dici collem editum, non niihi persuasere Platbner et Scaliij. ad Prop. iv. 1. 12.5. ubi Passerat. ex vet. libro recte restitiiit arcis. — 119 stupuit rhombum 1.5. rhumbum 6i. rumhum 21. 22. 27. — 120 lavam (iit mox dextra) 16. 24. 25. 27. 28. 45-50. 54-60. 64. 65. unde resti- tiii. latum alii.— 121 Bclua pro Bellua scribitur 21-25. 27. 45. 47. 56. 59. 60. 65. pvgnans Cilices 11. pugnam 45. jactabut 21.— 122 Ut 22. pagma 62. 68.

NOTiE

Dirusi Importunns ac niolestus in exigenda stipe a praetergredientibus.

117 Aricinos qui mendicaret ad axes] Vel ad portam urbis Ariciae, vel ab jis qui ciirru vehiintur per Appiam viam, in qua est Aricia. Frequentes esse mendicos ad pontes, ad urbls portas, et ad vias celebres, nemo ig- norat, et jam ante notavimus ad Sat. 3. vs. 296. et alibi.

Aricinos'] Aricia urbs olini Latii, colli iniposita, Hippolyto conditorc, et nemore proximo Celebris : hodie la Riccia, in Campania Roniana oppi- dnlum titulo Ducatus insivjnitnni.

118 Derexte jactard ba.sia rliedte] Dignus et ea premi iuopia, qua vic- tnm qna^ritaus adlgeretnr ad pren- sandas rhedas e cli\o Aricino descen- dentes, inio ad extorqnendum obo- lum eas blande at sordide oxularetnr extensa manii. iVliuus a I leni vul< tnr quod ait veins bcbol. ja<tari ab eo oscula teiciiti niulierculas rhedae. Nam ante velut ndiculus ^imator ille est uotatus, liic autem gumma dignus

paupertate dicitur.

119 Nemo magis rhombum stupuitli Quam Catullus ille Messalinus, qui rhombum non viderat tamen, ufpote caecus.

120 Tn IcBcam conversns, at, ^x.] Ea parte indicans et obstupescens mag- num et ingentem rhombum, ubi non erat. Hie enim ad dextram, ille ad sinistrain se vertebat.

121 Bellua] Prodigiosus piscis. Sic pugnas Cilicis laudabat] Sic ille

quidem temere laudabat singula ; et vanas ejus assentationes tVrebat ama- batque Domitianus.

I'ugnas Cilicis laudabat, Sfc] Quasi vidisset ejus gladiatoris pugnas, sic eas adiilatorie extollebat.

Cilicis] Is erat insignis gladiator c Cilicia, qua; regio est Asia^ niinoris ad mare Cyprium : hodie Curamania est propria dicta, non Turcumania, ut aliqui perperani scripsere.

Icliis] Vidnera atlversario indicta.

122 El pegma] Sic etiaiii Catullus perinde ac si oculatus testis cxti-

286

D. JUNII JUVENALIS

Non cedit Veienfo: sed, ut fanaticus^ oestro^ Percussiis, Bellona, tuo divinat, et, Ingens Omen liabes, inqr.it, magai clariquc Iriiiraphi : Regem aliqiiem capies, aiit de temone Britanno

125

rerum quasi furens astro tuo percitus, o Bellona, ominatus est, aitque ; Insigne nu- gurium accipis summw et illustris victorice ; capticum kabcbis quempiain Imperato-

71. 72. Est Gr. iniyna.—l2i. Vegcnto 17. 19. 21. 22. a m. sec. Cf. ad vs. 113. — 125 clari inagnique IG. 20.— 126 vt pro aut 19.— 127 Exxidit 12. 17. 20. 21.

NOT;E

tisset, in Theatre admirabatur ac laudabat machinas affabrc facias.

Pegina] jMachina e ligno, aliave materia sustcntandis sigiiis ant sta- tiiis idonea ad ornatura sBditira. Plin. XXXIII. 3. ' Princeps Caius,' inquit, ' in Circo pegma extrtixit, in quo fuere argent! pondo centum viginti quatuor.' In Theatris autem peg- mata machinas erant avTOKivrjrai, seu tabulatum avrofidrcos et per se assur- gens ac sensini crescens, pariter ac decrescens. Martial. Spectac. Epi- gramm. 2. ' Et cresrunt media peg- mata celsa via.' Vide Scalig. Poet. I. 21.

Et pucros, &-f.] Pcgmati niniirum iusidentes, in sublime raptos non sine stiipore et oblectatione spcctantium. Claudian. de Consulat. Manl. Theo- dori. ' Vel qui more avium seseja- culantur in auras, Corporaque adifi- cant celeri crescentia nexn. Quorum comi)ositani puer augmentatus in ar- \cn\ Eniicet, et vinctus plantar vel criiribus hierens, Pendula librato (i- ^at vestigia saltu. Mtbile ponderi- biis descendat pegma reductis.'

Velaria'] Vela (juibus cxpansis sn- perne tli<;atrum integebatur adver- Eiis imbres et Solem.

123 Non cedit Veinitu] Catulli adii- lationibus non ressit I'abriciiis Veien- to, sed ct niajores addiiiit.

fanaticus'] Uictus a/uwo, in quo af-

flatus numine, Entheus, ac divino furore correptus exagitatur, vatici- natnr, &c. eo nomine dicti inprimis Cybelae Sacerdotes, de quibus Sat.

2. vs. 112.

CEstro] Muse* genus est, quod alias asilus et tabanus, aculco vexans et infestans armenta. Varro 2. de Re Rust. c. 5. Plinius ix. 15. ' Animal est parvum ; scorpionis etfigie, aranei magnitudine,' inquit. Virg. Georg.

3. ' Nomen asilo Romanum est, CE- stron Graii vertere vocantes: Asper, acerba sonans, quo tota exterrita syl- vis Difiugiunt armenta,' &c. Qis- triim apud Poii'tas sumitur pro affla- tu divino ac furore, quo homines correpti fatiganttu', atquc humano quidpiam majiis aut loqunntur aut faciunt. Ejusmodi Q^.stro in pellicem lo Inachi liliam immisso, Juno se ul- ta est : eo quippe exagitata lo in mare se pra^cipitem dedit.

124 liellona'] ISIinerva Jove nata, bellorum pra?scs et inventrix, unde Bellona dicta est. Varro 4. de Ling.

iAt.

Dirinal] Pra;sagit, vatieinalnr, et ex ingenti pisce capto ingcntes onii- natiu' triiimphos.

120 Temone Britanno] Temo, lignum est illud oblongum inter e(|Uos cur- rum tralientcs, quo et currus regitur. Synecd. pro ipso currii ponitur. Poi- ro Britanni ex essedis sen. curribns

SATIRA rV.

287

Excidet Arviragiis. Peregrina est bcllua. Cernis Erectas in tcrga sudcs? Hoc d(M''iiit unum Fabricio, palriam ut rliombi niemorarot, et annos. Quidnam igitur censes? concidiJur? Absit ab illo Dedecus hoc, Montanus ait. Testa alia paretur, Quae teniii muro spatiosum colligat orbem.

130

rem ; vel Ariirnfrus dclabctur e curru Britannico. j>.^ir,,„i cc^ yrm. ► tins sju- cula in dorso rigida ? Jllud solum desideratum est I'elentoni, vt rliombi patriam atatemque enarrurtt. Quid ergo judicasi An dissecabitur? Probrum istud amo- veatur ab eo,inquit Montanus; comjniretur profunda testa, qua exili pariete am-

22.26. 2&. 33. cnjiis Schol. exponit : nioituns est et de rejino expiilsus ; tanquam vaticineiitur de re praesenti, vel quasi jam facta. Armirugus 19. Arguragus 21. a m. soc. — 128 Ereptas in fergo 45. — 129 rumbi 45. 40. 47. — 130 cesses 65. consciditur 16. — 131 testa ilia 20. 21. a m. pr. — 133 patince mng-

JHOTJE

piignabant, ac per temonem discurrc- bant, &c. Vide Casar. de bello Gall. IV. 33.

Britanno] Britannia major nempe, Ptol. Albion. Insula Europa? maxi- ma, Angliam et Scotiam complecti- tur. Virgil. Eel. i. ' Et penitus toto divisos orbe Britannos.' Britannia vero minor pars est Gallia?, Aremorica vel Armorica niincnpata, de qua hie mentio non est.

127 Excidef] A te dejectus, o Do- mitiane, victus in acie, forsan et reg- no spoliandus.

Arviragus'\ Rex Britannorum.

Peregrina est bellua'] Rhombus in- geus peregrino captns in mari, por- tendit illustrem victoriain de pere- grino hoste, V. g. de Britannis.

128 Erectas in terga svdes] Hae no- tant infigenda bostiiim tergo tela ; perglt Veiento adulator.

Slides'] Pinnas Kliombi vel spi- nas iustar spiciilorum rigentes et arrectas. Proprie sudes telum est rustlcum, sou paxillns igne tor- ridiis ac praMcutns, idem quod vallus Servio : ' Sudibus concursiim, ac in moduni justiK pngiiic dimita-

tum,' ait Livius de bello Punico.

Hoc d(^uit'\ Ironice. Cum enim ille singula persequeretnr adjuncta, qnin fetatem piscis inquirebat, &€.

130 Quidnam igitur censes] Inquit Dnmitianus Veientoni tot praeclara ominato : Sed quid tandem de pisce fiet ? Totiisne, an in partes concisus coquetur ?

131 Dedecus hoc] Ut ea qua poller: magnitudo violetur : absit. Qiiantus, (|uantus est, integer coquendus at- (jiie apponcndus.

Testa alta] Vas fictile profiindum et capax. Tale fuit illnd, quod Vitel- lius, apud Suetou. c. 13. ob niagni- tudincm, Minervae Clypenui dictita- bat. Ejus memiiiit Plin. xxxv. 12. His verbis : ' Vitellius in principatn diicentis sestertiis condidil patinani, cui faciend* fornax in campis cxivdi- ticata erat: quoniam eo pcrvcnit lux- uria, ut fictilia pluris con»teiit qnani mnrrhina.'

1 ?;2 Tenui mum spatiosum colligat or- bem] Ejus testiv latera quidciu baud spissa, at tnndum sit ampluni rotun- dumqiie, rhomiii figurae et niagnitudi- ui acconnnodatum.

288

n. JUNII JUVENALIS

Debetiir magnus patina? siil)itusque Prometheus. Argillam, atque rotam citiiis pioperate : sed ex hoc Tempore jam, Csesar, figuli tua castra sequantiir. 135

Vicit digna viro sententia. Noverat ille Luxuriam imperii veterem, noctesqiie Neronis Jam medias, aliamque famem, cum puhno Falemo Ardcret. Nulli major fuit usus edendi Tempestate mea. Circcis nata forent, an 140

plum circubim cant iiieal : Catino haic opvs est summus ac repentinus Promethenn. Accelerate quamprimttm lutum atque orbem : ah hac autem hova deinceps, o Cccsar, figuli comitcntur e.rercitum tiium. Superavit dictum r?ro dignum. Is sciebat priscum luxum Imperatorum ; et nodes Neronis jam dimidias, et csuriem alteram, ijuundo puhno flagrabat Falernn. Amplior epulandi peritia fuit nemini,meo tempore. Admorsu prima ttoverat distinguerc iitrimi ostrece Circceis essent edita, an ad ru-

mis 11.- tuf IC.

-134 tolam 45. cites pro citius 22. — 135 jam figuli, Ctcsar 26. sequun- -140 Circeiis 60. 65. — 141 Riiupinove 24. Ruptupinote 45. Ruptupi-

NOT^

133 Debctur magnus pat iiuc, Sfc] Fa- bricandaE Imic insigni patinae qnaBren- tlus figiilus tam peritus et ingeniosus quani fuit Prometheus, qiiihomiiiem e luto tinxisse dicitur. Metani. Fab. i. 2.

Subitusque'\ Artifex opera; celeris, ac prointiE indiistria-, ne, si morctur ille, corrnnipatur ac pereat exiinius piscis.

Prometheus^ Is Japeti filius, dictus airh TTJi TTpofxriOeias, a providentia, seu sapicnlia singulari. Missis Fal)idis de Prometheo bene multis, certum est eum Astronini rationein ac uiotus e Caucaso observasse, Assyriosqiie pri- inum docuisse. Vide Coel. Uhodig. VII. 19. et seq.

134 Argillam] Tcrram tenaceni, e qua finguJitur vasa,

Rotam] Pliii. Vii. 56. ' Figlinas,' inquit, ' invenit Cora bus Athenien- sis, in iis orbcni Anarhariis .Scythes, nt alii, Hyperbius Coriiitliius.' l)e rotafi^nlina Horat.ad Pisom s: ' Am- phora rupit Institui, currente rotrt, cur Ulceus exit?'

IS."! PiguUlnacaslraaequantur] Com-

positores luti ad bella etiam te se- quantur, o Domitiane, ne illis forte, ut nunc, indigeas. Ironice.

136 Vicit digna viro sententia] Hapc veutricosi Montaui sententia superior fuit, vicitque ut rhombus integer co- queretur.

137 Noctes Neronis] Sueton. Ner. c. 27. ' Kpulas a medio die ad me- diam noctem prntrahebat : refotus saepius calidis pisr.inis, ac tempore eestivo nivatis.'

138 Aliamfarnem] Irritamenta gii- lae ; vel secuiKtain fameni seu edacita- tem procuratam prioiis cibi acccle- rata poctione per Falernum, aut quid aliud iiipnmis culidum.

Falemo] Falcrnus mons in Campa- nia vini fiiax generosissimi. Hujus cxcclUntiani narrat I'linius xiv. 6. utilitatc.m vero ac salubritatcm, XXII. I.

i:'.9 Usiis edendi] Solertia pcritiaquo condieiidi ^ic (ieligendi cibos, ad laiitc I'pnlaudum.

140 Tempestate mea] lEtdAc quidem mea.

SATIRA IV

289

Lucrinum ad saxum, Riitupinove edita fundo Ostrea, callebat primo dcprendere morsu ; Et semel aspect! littus dicebat echini.

pern Lucrinam, an profunda Rutitpontin procrcafo': atque visi statim echini ripam enarrabat. Exurgitur ; ac ccetii dimissUf discedere mandalur principibus^ ijuos

none 23. Rutupinoqiie 20. 25. 2T. 46. 47. 48. 55-60. 64. 65. Euptupinoque 17. a m. pr. 19. Rutipinoque 15. Ruliipinovel 14. ruptoque pinoque 16.- — 142 deprehendere 17. 22. 24. 27. 64.— 143 simul 17. a m. sec. dicebat litus 14. echinni 19. 46. 47. 58.

NOT^

Circeis] Promontorinm Circeium dictum a Circe, quse iilic habitavit, atque sacellum liabuit. Situm est in Canipaiiiae littore, ad mare Tynhe- num, non longe a Tenacina. Horat. Sat. II. 4. ' Ostrea Circaeis, Miseno oriuntur echini.'

141 Lucrinum ad saxuni] Luci'inus la- cus Baias inter et Puteolos : unde et Baianus vocatur ; piscosus admoduni, Plin. III. 5. Horat. loco niox citato, ' Murine Baiuno melior Lucrina Pe- loris.'

Rutupinol RutuptB, vel Rutupi, op- pidimi est in ora Auglicana, non pro- culurbe Cantuaria, et Sanduico por- ta. Hinc etiam optima ostreae afFe- rebantur.

Fundo] Mari pvofundo Rutupis proximo.

142 Ostrco] Tullius de Divin. ii, 33. ' Ostreis,' inqnit, ' et conchyliis omnibus contingit, utcum Luna cres- cant pariter, pariterque decrescant.' Gellius XX. 7. ' Ostreas senescente Luna innberes, macrae, tenues, ex- succae : crescente, pinguescunt.' Ci- tatque Lucilii vcrsum : ' Luna alit ostrea, et implet echinos,' &c. Ho- rat. citat. Sat. n. 4. ' Lubrica nas- centcs implcnt concfaylia Lunje. Sed non omne mare est generosa^ fertile testae.' A-slipnlatur Plin. ii. 41. Por- ro, teste AthcHKo in. 13. optima sunt ostrea marina, si qnando lacus adjacot

Dclph. ct Var. Clas.

aut fluvius ; ubi intelligenda raonet acstuaria Casaubonus. Tarentina in- primis laudat Varro, item Gellius vii. 16. Lucrina vero praefert Seneca Epist. 79. et Plin. ix. 54. ' Circaeis autem ostreis caro testaque nigra sunt,' inquit Pliuius, xxxii. 6. ' His autem neque dulciora neque teneri- ora esse ulla compertum est.' Ibi- dem.

143 Littus dicebat] E quo essent ad- vecti littore statim et primo aspectu dignoscebat.

Echini] * Piscis est marinus e ge- nere cancrorum, spinis hirsutus, qui- bus et se tuetur, instar hericii, qui echinus est terrestris, sicut echinus marinus est hericius. Echino spinee pro pedibus sunt, ingredi est in or- bem convolvi ; ora in medio corpore ad terram versa ; sasvitiam maris praesagire traditur.' Haec Plinius IX. 31. et alibi. Athenajus cit. in. 13. rem lepidam narrat de Lacone quo- dam. Hie, appositis echinis hactenus ipsi in\isitatis, unum arriptiit atque in OS immisit totum cum spinis ac testa; dentibus autem licet offensis noluit rejicerc: ait vero : O nequam eduli- uni, neque niodo te dimittam priE inollitie animi, neque te unquam post- hac sumam. ' Putavit homo durns suae constantia" inleresse, ne vinci ab cciu- ni aculeis videietur,' inquit Casaubo- nus ibidem. Juv. T

290 D. JUNII JUVENALIS

Surgitnr, et misso proceres exire jiibentur

Consilio, quos Albanam dux magnus in arcem 145

Traxerat attonitos, et festinare coactos,

Tanqiiam de Cattis aliquid, torvisque Sygambiis

Dicturus, tanquam et diversis partibus orbis

Anxia praecipiti venisset epistola pinna.

suynmiis Imperator in castellum Albanum convocarat stupe/ados atque properare com}mlsos, quasi locutunis quidpiam de Cattis, ac trucibus Sicambris; quasi so- licitcE litei'ce cituta pinna adcenissent e rariis terra regionibus. Utinam

—145 Consilio 17. 20. 21. a in. pr. 23. 24. 27. 4.5. 47. 50. 57. 64. quos libros se- Ditus Slim. Concilio reliqui. v. sup. ad v. 73. quo 50. ad arcem 66. — 146 Texerut 22. attonitus...coactus 16.— 147 Cutis 55. Cathis 54. Getis 10. l2. 14. -17. 19-22. 25. 27. 46. 47. 48. 56-63. 65. 66. 67. 69. contra historian! et mctri leges. Geticis (scil. negotiis) 11.24. 26.71-74. 77. Gehis 45. Gatkis 49. Gotis 23. Dacis 68. Giatis Lubini vet. Commentator, qui etiam monet, Giatas esse Scotos. tortisque nialebant Valla, Grang., Schegk. in Praemissis, et Raniires ad Martial, de Spect. Epigr. iv. 9. Crinibus in nodum tnrtis venere Sygambri. Cf. etiam inf. xiii. 165. et Smetii ant. neoni. p. 70. ubi xii. Sy- gambroruni capita, vultn truci ac severo, crinibusque in nodum tortis, ex- pressa videbis. Std vulgata lectio raulto aptior est b. 1. et anxietati Impera- toris. Sycambris 11. 17. 24. 60. G5. Sigambris 14. a m. pr. Sicanbris 21. Vulgo Sicambris. Ego Sygambris edidi, quae scripttira auctoritate tum antiquiss. codd. Ovidii, Claudiani alioruuique, turn Gra^cc. auctorum tirmatur: nam Dioni et Ptolema^o constanter dicuntur ^vya/x^poi, Straboni iv. p. 194. et al. '^ovyafj.fSpoi, ut Sugambri Tac. Ann. ii. 26. iv. 47. xir. 39. Cf. Heins. ad Ovid. Am. I. 14.49. Ondend. adSuet. Aug. 21. Duker. adFlor. iv. 12. JaniadHorat. Od. IV. 2. 36.— 148 de pro ct 15. t'/ abest ab 10. 11. 14. 16. 21-27. 45-50. 54-69. 71-74. 77.— 149 ptnna 11. 14-17. 19. 20. 23-26. 45-50. 54-09. 71-74. Conf. ad iii.

NOTiE

144 i5j<r^?<?<r] Probata igitur ab om- in Sarmatas. — in Dacos duas. — De uibus Montani sententia, Domitianus Cattis Dacisque post varia proelia, conciliiun illud celebre dimittit. duplicom triumpiuun egit.'

145 Albanam in arcem'\ Supra, vs. Torvis'] Ferocibus, btllicosis.

60. ct seq. Sigambris'] Hi Glieldriam incolne-

Dux magnus] Domitianus Impcra- re, forsan et Zutphaniam, inferioris

tor. Germaniic regiones. Francos ab illis

146 Traxerat attonitos, ^c] Supra ortos saltern constat. Sicambrorum vs. 73. et seq. nomine comprclicnsos olim Usipctcs,

147 Cattis] Populi sunt Germaniw, Tcncteros et IJructeros >cribunt aliqiii. liodie Ucssi. Sic legit vetus Schol. 149 ,lH.r/a /..7<i.v<"Z(r] Subitum aliquod Alii tamen codices liabent, Dacis; malum aununcians, seu desectionein de quibus supra egimus, vs. ] 11. Alii, sociorum, seu bostium irruptionem. Geticis: Gettc porro sunt hodic Mw^ Pracipili pinna] Hiec erat nota ca- davi, ut qiiidam volimt. Suetonius sus et infortunii, sicut e contra lapti- Domit. c. 6. sic ait: ' Expeditioncs tiam laurca indicabat. Nam, ut ait partial sponte suscepit, partim ncccs- vctus Schol., si victoria uuuciabatiir, sario : sponlc in Caltos ; nccessario lanrus in Epistola figebatur, inserc-

SATIRA IV. 291

Atque utinara his potius nugis tota ille dedisset 150

Tempora sasvitice, claras quibus abstulit Urbi, Illustresqiie animas impune, et vindice niillo ! Sed periit, postquam cerdonibus esse timendus Coeperat. Hoc nocuit Lamiarum caede madenti.

autem ineptiis illis impendisset mag^is integrum istud crudelitatis avum, quo civitati Nobiles ac prctstantes animas ademit, sitie poena, atque ultore neinine. At mortuus eat posteaquam surtoribus incepit esse formidolosus. Id vero danmustini fuit stillaiiti Latniarum cruore.

118.— 150 nugis potius 15. 20. 21. 77. ille pro ilia restitui ex 7. 17. 20. 21. a m. sec. 22. 29. Iinportiina vox ilia, quam neniini displicuisse niireris.— 151 clura 60. 65. orbi 22.— 152 Illustres 25. 27. 46. 47. 48. 56-60. 64. 65. judice 21.

NOTyE

batur, obvolvebatur, ferebaturve ; si quid adversi, pinna. Laiireatas certe tabellas populo ostensas refert Livius. Laureates postes, fasces, lictores pas- sim invenias. Vide Alex. ab. Alex. i. 27. Epistolae persagittam transmissEe Herodotus meniinit 1. viii. n, 319. per aviculas aiiteni, pedibus earum scilicet alligata?, in obsidione quidem Mutinensi, Plinius x. 37. de Tinnun- culo. Sunt qui veredarios accersant ad hiijus loci explicationem. Sed ne- que ha?c, nee ilia, sed prima inter- pretatio valcat ac vigeat.

150 His nugis'] Quale est, habuisse concilium Optiniatum de coquendo pisce.

151 Claras illustresque animas'] In- signes virtute juxta ac natalibus vi- ros, ut supra notaviuius, ex Sueton. Domit. capp. 10. 11. 15.

152 Impune et vindice nullo] Neniine Patricioruni id auso, quod fortiter deinde Plebeii fecerunt.

153 Sed periit] Tandem sacvus Im- perator interiit, pcenasque dedit, me- rita duduni nece niactatus, non per ignavos Nobiles, sed per ignobilcs

strenuos, qui sibi tiniere incipiebant, cum Domitianus Nobilium cruore satur, in plebeios jam saevire aggre- deretur. Vide Sueton. Domitian. capp. 14. et 17.

Cerdonibus] Synecdoche, pro Ple- beiis. Vide Pers. Sat. 4. vs. penult.

154 Hoc nocuit] Sarcasmus in Pa- tricios ac Nobiles : quasi diceret : Adhuc viveret ille nequam Tyranmis et in reliquam Nobilitatera grassare- tur, si Plebeiis forniidolosum se non pnebuisset ac tenibilem, quod ait Sueton. Domit. c. 14.

Lamiarum] Horum familia Romse perillustris erat, quippe quae origi- nem duceret a Kege Lafstrigonum Lamo, teste vel Horatio Carminura HI. 17. ' JEW vetusto Nobilis ab La- mo, Quando et priores hinc Lamias feiunt Denominates,' &c.

Lamiarum ccrde madenti] Domitiiino sanguine Nobilitati-i rtsperso. Ille siquidem Uvi de causa multos jugu- lavit RC suslulit ; inter alios autem Nobiles, et JElium Lamiam, duntaxat ob suspiciosos at innoxios jocos, ut cuarrat Sueton. Domit. c. 10.

292 EXCURSUS

EXCURSUS

AD SAT. IV. 24-27.

Markland. in Epist. Crit. p. 152. hunc locum sic distin- guit et emendat : Multa videmus, Qua miser, et frugi non fecit Apicius : hcec tu Saccinctus Pharia quondam, Crispine, papyro ? Hoc pretiwn squamcc? Adjecit has rationes : ' Vox Pharia valentior videtur ad excitandani invidiam et odium adversus Ciispinum, utpote yEgyptium, qiiam ilia altera patria ; et, quod summum est, si patria retineas, non exinde coUigere potes, cujus regionis fuerit Crispiuus : patria enim papyrus non necessario Mgyptiam papyrum denotat, quo- niam in aliis etiam regionibus nascebatur papyrus.' Sed contra eum jam ita disputavit Schrader in Observatt. p. 19. * Papyrus ^gyptia adeo nobilis erat, ut Nilus amnis papy- rifer appellarctur, et Niliaca papyrus ab omnibus celebrare- tur : V. Muncker. ad Fulgent, i. p. 19. Succinctus igitur patria papyro notat et designat yEgyptium. Sed contra suc- cinctus Pharia papyro non necessario significat -/Egyptium, quoniam sic succingi poterat alienigena. Deinde constabat inter omnes, Crispinum esse ^gyptium : sufficiebat ergo patria. Denique reccpta? lectioni firmissimum praesidium est in vs. 32. ubi poeta similiter siluros Crispini municipes vocat. Cf. S almas, ad Solin. p. 939.'

Vs. 25. Hoc pretio squama (h. e. tantx) pretio piscis scil. a te eraitur vel emtus est, quod verbum mox se- quitur) 1. ()l-()3. 68-73. 75. 7G. 82. Hoc prelium squamce (li. e. tantum prctium est s. ponis mullo, s. mulli, piscis squamosi, a te emti) 7. 10. 11. 14-17. 19-27. 29. 45-50.54- ()0. 04-67. 74. 83. 84. prob. Schradero. Sed doctior est ilia lectio, et piscem potius squamas, quam squamani dici credi- dcrim.

AD SAT. IV. 293

Vs. 27. Vetiis scholion est hoc : ' Anthypophora, quasi Crispinus hoc respondeiit : Quid mihi invides 1 Apuha cu- rios (forte carius) agros vendit, ut majores pisces venditj quos tu provincialibus gratis abstulisti. Et iroiiia : majores Apulia vendit. Amphibologia, utrum agios an viuUos ? vel per anastrophen postpositum sit.' — FeiTarius in Elect, i. 18. majoris legit contra metri leges, et perperam hunc locum ita interpretatur : ' Apulia hie non est regionis nomen, sed mu- lieris praedivitis orbse, quae donatos a captatoribus pisces carius vendebat : duos enim hie de more perstringit Juve- nalis, Crispinum, qui millibus sex (i. e. cl. coronatis) mul- lum emerat, et Apulia m, qua3 hamatahaeredipetarunimunera, inter quae jure mulli tunc fuere pretiosissimi, majoris ven- debat. Cf. inf. VI. 39. 40. et inpr. v. 97. 98. ubi de Aurelia sermo est, quod nomen et h. 1. fidentius ponerem, si codex manu exaratus ad manus esset, ut sit : sed majoris Aurelia vendit' Sic etiam multi interpretes Apuliam putarunt mu- lieris nomen esse ap. Horat. Od. iii. 4. 10. ubi v. Bentl. — Rectius mentem Juvenalis percepisse videtur Hcnniniust qui ha;c notavit : ' Justa indignatione exagitat agri pretio pisceni emtum, cum sex millibus extra Italiam in provinciis ager emi potuerit, imo cum et in ipsa Italia, in fertili ilia Apulia, majores agri quam in provinciis venirent eopse pre- tio : oblique vero taxat Romanos, qui usque adeo ab anti- qua frugalitate desciverint, ut susque deque habita agri colendi ratione, pras nimio gulas luxu piscem potius emerent, cujus sing-ulas libras, si modo adulatoria vanitate de magnis majora non fuerint dicta, venientibus etiam in ponderis ra- tionem squamis, et interaneorum rejectaneis, singulis milli- bus pensarent, quam ut eo pretio agrum sibi compararent. Cf. Colum. Pra^f. ad lib. de R. R. Obiter etiam vellicat superbum illud delicatorum nepotum patrii soli fastidium, qui non dubilabant pluris emerc agros in provinciis, quam ut majores fertiliorcsquc eodem pretio in ipsa Italia, in fertili ilia Apulia, sibi compararent. Legendum ergo sensu piano et obvio : Proviucia tanti Vendit agros ; et majores Apulia vendit. Tangit etiam obiter Appulorum gulam, cui ut ob-

294 EXCURSOS AD SAT. IV.

sequerentiiT, agjos suos ^iliori pretio vendebanf. To sed a librariis est ex linali litera rou agros praecedentis, et mona- chorum scriptura set, iit sexcenties in vett. Mss. et saepius ad Martial, monuit Scriverius : aut si quis to sed tolerare velit, nostram sententiam admittat saltern.' Pradia Appula laudantiir etiam inf. ix.55. — Prateus tamen et alii non male siispicantur, minoris quam alibi venisse agros Apuliae, quod magna ejus pars, quam poeta respexerit, montibus aspera fuerit ac sterilis, (v. Horat. Sat. i. 5. 77. sq. et Senec. Ep. ^7. et 91. ubi haec leguntur : ' Agri suburban! tantum pos- sidet, quantum invidiose in desertis Apuliae possideret') vel quod Apulia infestetur Atabulo vento, qui plantas frigore adurat, de quo v. Horat. 1. 1. Senec. Nat. Quaest. v. 17. Plin. xvii. 24. Gell. ii. 22. Ales, ab Alex. iii. 22.

Ceterum scripturam Appulia pro Apulia revoca\i e 60-63. Qb. ne metrum laboraret: nam primam syll. voc. Apulia brevem esse, intelligitur ex Horat. Od. in. 24. 4. et al. Neque tamen eandem ob caiisam auctore Schurzfl. emen- dandum : et majores terra Appula vendit : nam secunda qui- deni syll. tou Apulus s. Appulus corripitur a poetis, sed toO Apulia et Apulicus semper producitur, v. c. ab Horatio in Od. 111. 24. 4. in Epod. in. 16. et in Sat. i. 5. 77.

D. JUNII JUVENALIS SATIRA V.

2y5>

SATIRA V.

Si te propositi nondum pudet, atque eadem est mens, Ut bona summa putes, aliena vivere quadra ; Si potes ilia pati, quae nee Sarmentus iniquas Caesaris ad raensas, nee vilis Galba tulisset :

Si non adhuc pudori est tibi institutum tiium, et animus idem constat, ut existi- mes supremam ei^se /elicit at em, vesci aliorum patina; si vales ea tolerare, quae nee Sarmentus ad i7ijuriosas Ccesaris mensas, neque sordidus Galba. tolerasset ; verebor

1 Sic pro Si vs. 1. et 3. legendum censebat Lubinus, ut interrogatio esset, conjuncta cum exclamatione et indignatione,hoc modo : Siccine te nondum ...pudet ? itane veio in turpi tuo proposito perseveras .'' Sed ita versus 5. non bene cohaeret cum verbis praecedd. Nee tamen censendus est in scirpo quae- sisse nodum ; quern certe interpretes, quod sciam, nondum solverunt. est omittunt 13. 15. 22. 25. 45. 59. — 3. 4 ejecti e 13. — 4 aid pro nee 16. Gabba 1. 9. 11. Vetiis scbolion est : Apicius Gabba sub Tiberio scurra nobilis fuit.

NOTiE

1 Si te propositi'] Alloquitur Tre- bium parasitum, quem avertere co- natur a sordida sua vivendi ratione.

Si te propositi] Contra Codices om- nes raanuscriptos et excusos, ut fate- tur ipse, Lubinus legit, Sic te propo- siti, Sfc. id est, Siccirie, Ifc, cum inter- rogatione et indignatione : abas, in- quit nulla cohaerentia, nulla commoda sententia. Verumtamen bic saltem in suo sensu abundat vir cetera doc- tus et valde ingenuus.

2 Quadra] Alieno catino, aliorum sumtibus ac mensa. Vasculuui mo- dire concavum, super quo cibi con- vivis apponuntur, vtl etiam dissecan- tur, quando est figura; (|uailratir, quadra, si rotundvp, orbis vocari soli- tum. Virgil. /Lucid, vii. 115. ' Pa-

tulis nee parcere quadris.' Item quadra est frustum panis, placentae, casei, apud Martialem. At praefe- renda prior interpietatio.

3 Sarmentus] Is fuit Roraanus E- ques, et scurra famosus tempore Au- gusti Caesaris. Ilium probe exagitat Horatius Sat. i. 5. Ejus meminit et Plutarchus in Antonio, Caesarisque delirias eum appellat.

Iniquas] Duras, graves, ob injurias et probra qua; scurris ibi dcvoranda.

4 Ca'saris] Ne quideni ad niensam Iniperatoris, nedum in privata domo ac meusa, ut tu, Trebi.

Gulba] Noniiulli Gabba legunt ; perperam tamen, ut videtur. Apitius Galba, scurra insignis, levo Tiberii, ut ait vetus Scbol. vel ipsius Augusli,

296

D. JUNII JUVENALIS

Quamvis jiirato metuara tibi credere testi.

Ventre nihil novi frugalius. Hoc tamen ipsum

Defecisse puta, quod inani sufficit alvo :

Nulla crepido vacat ? nusquam pons, et tegetis pars

Dimidia brevior ? Tantine injuria coenai ?

Tam jejuna fames ? cum pol sit honestius, illic

10

till fidem habere licet testificanti, et jusjurandum adhibenti. Ego nihil comperi alvo parcius, Verutntamen ilhid idem (pstima deesse, quod vacro ventri satis est : zn ripa nulla otiosa est? Nullibi pons, ac tegumenti portio media minor? an tanti est contumelia convivii? an esuries adeo famelica? Quandoquidem valeas ibi decore

Sed forte leg. Galba. — 5 reddere 29. Testi qiiidam male scribunt, ut sit vocat. et Testius Caballus scurra intelligatur, ex Martiali iiotiis : in cujus optimis exemplar, non Testius dicitiir, sed Tectius. — G fi-ugalius esse modesto 13. a quo

NOT;E

ut scribunt alii. Martial. Epigramm. I. 42. ' Qui Galbam salibus tnis, et ipsum Posses vincere Sextium Cabal- liim.' Et Epigram, x. 101. ' Elysio redeat si forte remissus ab agro, Ille suo felix Caesare Galba vetus. Qui

possit.'

Hoc tamen ipsum defecisse puta, SfcJ] "Veruin, esto : desint ventri necessa- ria, atque parvum illiid quod ei suffi*- cit.

8 Nulla crepido vacat, SfcJ] An ido-

Capitolinum pariter, Galbamque jo- neus mendicando locus nullus vacuus cantes Audierit, dicet : Rnstice Gal- est, seu ad ripam tiiivii, sen ad pon-

ba, tace.'

5 Jurato'] Plant. Ampliitr. i. 1. ' Injurato plus credet mihi, quam ju- rato tibi.' TuUius Att. Epist. xiii. 28. ' Jurato mihi crede.' Proocm. in Verr. ' Nee jurato malim quam inju- rato committere,' (Sec.

Quamvis jurato metuam tibi credere testi] Non tibi credam etiam jnranti, non videri molestum istud vivendi iustitutum, in quo tot a divitibus con- tumeliae parasitis sunt ferendac.

6 Ventre nihil novi frugalius] Nimi- rum scio naturam parvo esse conten- tam : nee voracem esse ventrcm, sed gulam. Horat. Sat. i. 2. ' Dives opis iiatura sua- ; si tu modo recte Dispcn- aare velis,' &;c. Vide Senec. Epist. ' Natura minimo nos esse contenU)s jul)et,' inquit. Item alibi : ' Summa volnptas est ad id scse reduxissc, quod criperc nulla fortuua; iniquitas

tem, seu ad viam publicam ; in quern te recipere queas ad corrogandam stipem a pra;tereHntibus ? quod sane tolerabilius quam alienis inhiare dapibus, et miseram parasiti vitam agere.

Crepido, pons] Proseucha, casa ad ponteni aut Humcn. Vide Sat. 3. vs. 96. et Sat. 4. vs. 116. et seq. Porro crepido dicitur ora terrfp, ad quam alluens et allidens aqua trepitat. Vetus Schol.

Tegetis pars] Pars vel proseucha" ; vel tegetis, storeae, mattfe, &c. quibus utplurimum tcgunt se pauperes et mendici.

9 Tantine injuria caenee] Tantine cnnnam icstimas in qua toleras tot pro bra ?

10 Tam jejuna fames] Tanine avida, tam dira tc urgct fames, ut quidlibct pati mails, quam earn i

SATIRA V.

297

Et tremere, et sordes farris mordere caniui ?

Primo fige loco, quod tu discumbere jussiis Mercedem solidam veterum capis officiorum. Fructus amicitiae magnae cibus. Imputat hunc rex, Et, quamvis rarum, tamen imputat. Ergo duos post Si libuit menses neglectum adiiibere clientem, Tertia ne vacuo cessaret culcita lecto ; Una simus, ait. Votorum summa ! Quid ultra

15

mngis et contremiscere, et mandere sordidum panem canum. Primo loco statue, quod tu invitatus ad accumbendum ccena;, recipis fructum omnem antiqui ministe- rii. Ccena est prtemium sumnue familiaritatis. Illam annumerat Princeps, atqiie licet infrequcntem nihilomijius annumerat. Itaque duobus elapsis mensibus, si plw cuit invilare asseclam relictum, ne tertius pulvinus vacaret inani thoro: simul, in-

abest vs. 7.— 10 v, Excurs. ad h. 1.— 12. 13 ejecti e IS. finge 25. 27. 48. 57. 59. 60. 65. 68.— 13. 14 leguntur ante vs. 12 in 24. solitam 7. 21. 22. 28. 45. 68. — 14. Fructus a. m. cibus. ergo quid ultra 13. — 15 raro 11. 14. 15. 26. Vetus Schol. iibi et hoc, quod vile est, imputat : iinde Schurzfl. suspicabatur, eiim pro rarum legisse macrum, vel simile quid. duas...mensas 16.- — 16. 17 absiint ab 13. licuit 27. 47. 50. accire 25. 56. 57. 59. 60. 65. Sed doctiiis rh adkibere. —17 cukitra 11. 15. 16. 19. 20. 21. a m. sec. 22-25. 27. 45-50. 54-67. Sed cul- cita 2. 10. 14. 17. 21. a ni. pr. 26. 68-77. recte, si fides habenda Festo, Nonio,

NOT^

Cum pol sit honestius illic, Sfc.'] Ali- ter possis, quod corriguut aliqiii, po- scis; 60 quod, possis, ultimam produ- cit. At satlus est fene licentiam, quam sensuni pervertere. Aut ceite, cum aliis quibusdam legendum, pos- sit, et referendum ad vocem,/(»Ht's.

Illic^ Ad pontem, ad fluvium.

11 Tremere] Fiigore horrere, al- gere.

Sordes farris mordere canini] Vesci pane hordeaceo, vel furtureo, qualis datur canibus. Vide Sat. 9. vs. 122. ad vocem, /(/)•) ^,

12 Primo fige loco] Alii, finge : id est, cogita.

14 Imputat] Mercedis loco donat et assignat.

iiit.r] Dives Patronus, Clientibus veluti Kex imperans. Sat. 1. vs. 136. Rex horum,

10 Adhibcrc] Vocare te ad ccenam

forte rectam. Vide Sat. 1. vs. 94. et seq.

17 Tertia ne vacuo, Sfc] Ne vacuus nianeret locus in triclinio, seu lectis quibus ad mensam discumbebatur, more veteri. Addit vero, ^fi-^ia; ad contemtum, quasi dicat, ultimo loco, et veluti ad supplendum duutaxat numerum. Tres nimirum in conviviis olim disponebautur lectuli : unde triclinii nomen. Et Horat. Sat. i. 4. ' Ssepe tribus lectis videas ccenare quatcrnos.' Ceteros omues veterum conviviorum rilus lege, si vis, apud Just. Lips, antiq. Lect. lib. iii.

Culcita] Sic Festo, et Nonio; aliter cidcitra.

18 Una simns] Una ccenemus. Te-. rent. ' Hodic apud me sis volo.'

Votorum summa] Non habcs quod ultra petas, aut expectes.

298

D. JIJNII JUVENALIS

Q Uteris ? Habet Trebius, propter quod rumpere somnum Debeat, et ligulas diraittere, solicitus, ne 20

Tota salutatrix jam turba pereg:erit orbem Sideribus diibiis, aiit illo tempore, quo se Frigida circumagimt pigri sarraca Bootae.

quit, simits. Hoc supremum est desiderium. Qiddnam pelis insuper ? Trebio causa est, per quam adigafitr quiefem interturbare, ac negligere corrig^ias, anxiiis ne jam caterva sahitautimn universa circulum perfecerit astris incertis, vel ea }iora, qua circumcolvit se algens plaustrum tardi Boutce. Attamen quale conviiium?

Varroni, Maniitio in Orthogr. et Torrent, ad Suet. Tib. 54.— 21 Turba sahita- trLv jam total!, urbem U.—22. 2-i desunt 13. et post vs. 19. ponendi vide- bantur Schurzfl.— 23 serraca 1. 10. 14. 17. 19. 20. 21. 23-26. 45-47. 49. 50. 54. 55. 57. 58. 64. 65. (Paris. 1512.) 66. 67. 69. 70. 74-77. 82. sarraca 11. 15. 16. 22. 27. 48. 56. 59-63. 65. 68. 71. 72. 73. 81. v. sup. ad ill. 255. boeta 15. 16.

NOT;E

19 Habet Trebius propter quod, Sfc.'] Ironice. O grandis nierces tot offi- 'iornm ! O justa causa toties abrum- pendi somui ! &c. Vide Martial. E- pigram. iii. 36.

Trebius'] Is est quera nt amicum deliortatur Juvenalis a parasitica vita.

20 Ligulas dimittere] Calceorum aut vestium ligulas vix aptatas lelinquere, pra? solicitudine ac t'estinatione. Su- niitur etiaui ligula pro gladiolo. Mar- tial. Epigram, xiv. 120. ' Quanivis )ue ligulain dicant Equitesque Pa- tresque, Dicor ab indoctis lingiila Grammaticis.' Nomen plurimi de- ducunt a lingua, inpriniisque Festus, at vefus Schol. a Uganda.

Ne tota salutatrix, ^c] Ne venerint alii cli<iitcs ante ipsnni, jamque dis- positi velut in gyinni '^iiiguli Patro- num salutariiit, pnusqiiam ipso Tre- bius accessisstt. De pri>co illo salu- tandi more, vide Sat. I. vs. 96. 117. 127. 132. et quae ibidem an.iotavi- miis.

22 Sidiiibus dubiisi Suriimo mane, luce dubia, cum sidcra oli pioximam aurorani non plena apparent aut ful-

gent.

Illo tempore] Nocte scilicet, cum jam perfecte observare licet Booten, aliaque signa.

23 Frigida] Ob vicinitatem Poli Arctici.

Pigi-i] Virgil, Ecloga ultima : ' Tar- di venere bubulci.'

Sarraca] Vel Serraca. Vide Sat. 3. vs. 255. Quintilianus viii. 3. ' Vim rebus aiiquando ipsa verborum humi- litas affert,' inquit : ' an cum dicit in Pisonem Cicero, cum tibi tota cogna- tio, in sarraco adveliatur, &c. inci- disse videtur in sordidum nomen ; non autem eo contemtum hominis auxisse ?'

Boota;] Sidns est Ursae majori pro- ximum. Bowttjs, Latine bubtdcus, quia Stella haec bubulci more plaustrum insequitur. Hinc et Arctophylax ap- pcllaliir, quasi Ursac custos. Nimi- ruiii septcm stella^ sunt ita dispositan, ut priores dua' pares pro bobus ba- beaiitur, ali-a- quin(|ue planstri gerant speciem : prdximum vero his signum adlia-ret, quasi aurijja : et propterea vocalur Bootes. Vide Gell. ii. 21.

SATIRA V.

299

Qualis cocna tamen? Viniim, quod sucida nolit Lana pati : de conviva Corybanta videbis. Jurgia proludunt ; sed mox et pocula torques Saucius, et rubra deterges vulnera mappa. Inter vos quoties libertorumque cohortem

25

Vinum, quod pingnis lana rcctiset admittere. Ex epulante cerncs Corybantem. Rixce praeunt. At statim vuhieratus ct projicis ctdices, et ptagus abstergis mantili cruentato, quotiescumque certumen ardescit poculo Saguntino commotuin inter vos,

21-24. — 2-4 sucida pro suceida repoiui e 17. 19. Ita. et'tam sucus, sucosiis, sucu- lentus in antiq. codd. et glossis Philox. recte scribitur, asugendo. Cf. Heins. ad Sil. vii. 169. Pier, et Heyne ad Virg. Eel. iii. 6. inf. ad xi. 76. succina 13. 16. nolet 57. noUet 11. 15. 16. 19. 24. 25. 27. 28. 45-50. 54. 55. 56. 58. 59. 60. 64. 65.-26 procedunt 2. deludunt 24. prceludunt 27. torquens 19. ut pocula portas conj. Schrader. et vs. 27. at pro et. — 27 defergens 14. dcfergis 16.

NOTiE

24 Qualis coma tameii] At qualis tandem ea post menses duos coena, et quain lauta ; cujus nempe gratia tot et tarn indigna pateris ?

Vinum quod, Sfc] Vile omuino vi- num ibi propinatur.

Sucida] Sordida, pinguis, nondum lota: dicitur quasi succo adhuc su- dans ; vel qualis snccisa est, scilicet plena sordibus. At Varro aliter, 1. II. de Re Rust. cap. ultimo : ' Ton- suras tempus inter wquinoctium ver- luun et solstitiuni,' inquit, ' cum su- dare inceperunt oves ; a quo sudore recens lana tonsa succida est appel- Jata.'

Quod sucida nolit lana pcdi] Tarn crassura, ut lana vix illud imbibat. Vel tarn vile, quod vix idoneum ad imbuendam ac preeparandam lauam, quo melius recipiat alienum colorem, v. g. purpureum. Varro loco mox citat. ' Tonsas recenier eodem die perungunt vino,' {kc. Astii)ulatur et Dioscoridcs.

25 De convira Conjbanta' videbis] Eo vino mens turbatur, et insanit, fitquc similis Corybantum Cybeles Sa- cerdotum, qui furore correpti caput

jactant, saltaut, aliosqne in similem agunt insaniam.

Corybanta] Corybantes dicti, vel ab ea quam gestant galea, quae Grjece Kdpvs: vel a Kopvacniv, id est, impetu fen-i, et furere, apud Apollon. et Theocr. Quidam derivant ab oculo- rum pupillis, quas Grapci K6pai vocant, eo quod illi apertis semper oculis, etiam inter dormiendum, Jovem in- fantem custodierunt. Quae postrema sententia minus arridet.

26 Sed mox] Post convitia succe- dunt verbera.

Pocula torques, 4"<-'.] Nimiruni in famulos petulantes, quos percussus repercutis. Tandemque more Bar- barorum utrimque pugnatur scyphis in usum laetitiie dnntaxat natis ; quod damnat Horat. Od. i. 27.

27 Rubra] Tincta sanguine e plaga.

28 Inter vos] Asseclas et clientes parasites.

Libertorum cohortem] Atque inter libertos domini sen Patroni ccenam exiiibentis. Ergo uon cum ipso do- mino, sed cum ejus famulis ad viles epulas admissus Trebius. Qualis ita que ca'na ?

300

D. JUNII JUVENILIS

Pagna Saguntina fervet commissa lagena.

Ipse lapillato diftusum consule potat, 30

Calcatamque tenet bellis socialibus uvam,

Cardiaco minquam cyathum missurus amico.

Cras bibet Albaiiis aliquid de montibus, aut de

et catervam Hbertorum. llle veio vinum libit infiisum crinitis Consulibus, et servat racemum bello sodali pressum ; jjequidem scyphum vnqnam porrec- turns familiari corde dolenti. Altera die potabit quiddam e colUbus Albanis,

— 28-48 extrusi e 13. nos 61. Uberorumque 27 . A7 .—W de/usiim 23.— 32 Cor- diaco 19. Cardiaco cijathutn nun porrecturus amico in quodam exemplar!, uescio

MOT.E

29 Saguntina lagena] Aut vino pes- ut Opimiiiin aut Anitlum Consules simo ex agiis Saguntinis : vetus requirat. Atqui hae notae sunt opti- Schol. : vel potius fictili, ex ista Hispa- ma?, credo,' &c.

niffi urbe ; de quo Plin. xxxv. 12. Bellis socialilms'] De liis vide Luc.

Et :\Iartial. Epigram, xiv. 108. ' Su- Flor. iii. 18. et priced. Tit. Liv. me Saguntiiio pocula ficta Into.' Por- 1. lxxi. Scilicet Latini omnes, alii- ro Saguntus oppidum est in Regno que Italia? populi, iniquo ferentes Valentize, hodie, Morvedre. Sagun- animo, quod onerum Imperii pericu- tina fames in Proverbium abiit, ex quo Saguntini per octo menses ob- sessi extrema ferre mahierunt, quam se Annibali dedere. Tit. Liv. xxi. 6. et seq.

30 Ipse capillato, ^c] Interea Pa- tronus generosum bibit ac saliibre vi

lorumque sane participes essent, at non item munerum atque honoris, a Livio Druso insuper spe civitatis elu- si, quod jure se trustra petere intelli- gebant, arniis id consequi tentarunt. Hiuc ipsos Consules aggressi, cum nihil proficerent, vario tamen eventu num : vetus nerape, et optimo solo pugnantcs, non parum Ronianos fati-

arunt, per annos fere quatuor. So-

generatum.

Capillato Constde'] Dum Romani ConsiUes crant adhuc intonsj, comam- que alebant. Vide Sat. 4. vs. 103. ad earn vocem, Barhuto.

Dijfusum] In scrias ac vasa infu- sum.

31 Calcatamque tenet bellis socialibus ucam] Eo tempore quo Sext. Julius Caisar et M. Philippus Consules erant, anno Urbis 603. Sunt qui Ol)imianiim vinum intelligant, sci- licet expressum anno Urbis conditai C33, de quo Pliu. xiv. 4. et 14. et Cic. in Rruto n. 157. ' Ut si quis Fa- Icrno delectetur,' inquit, ' scd co nee ita novo, ut proximis Consulibus Datum velit ; ncc rursus ita vetcre,

dale bellum alias Mursicum appcllatur, eo quod Marsi moverunt illud primi. Vide Appian. Bell. Civil. 1. i. Eu- trop. 1. v. Plutarch, in Sjlla. Ores. V. 18.

32 Cardiaco'] Cor, Graece Kapdia. ' Cardiacorum morbo spem unicam in vino esse certum est,' inquit Plin. XXIII. 1.

Nunquam crjathum missurus amico] Optimi porro illius vini tantillum dare nollet amico etiam laboranti, ne quidem quantum continet cyathus, vas parvulum. Adeo sibi uni dives consulit.

33 Albanis] De Alba civitatc dixi- inus Sat. 4. vs. Gl. Albauum autein

SATIRA V.

301

Setinis, cujus patriara, titiilumqiie senectus Delevit miilta veteris t'ulig ine testa; : Quale coronati Thrasea Heh idiusque bibebant, Brutoi'um et Cassi natalibus. Ipse capaces

35

rel Seiinis, cujus natale solum ac iiisscriptioncm obliternvit vetustas plurima nigredine vasis antiqui Jictilis : quale potahant Thrasea el Helvidius redimiti, iu die natuli Brutorum et CassH. Ipse Vifvo habet calices amplos, Helia-

quo, invenit Lnbinus. — 34 Verba c«ji«...Df /evjf absunt a 22. — 33 Delinit 60. 65.— 36 Tcasea 21. 22. 24. Elvidiusque 21. i'l. Ao. Elvidius 23. Elidius 15. Elvinusque 24. bibebat 22. bibereni 14. solebaiit (scil. bibeie) 25. 27. 46. 47. 48. 56-60. 65. quod doctius vidcri potest et a poeta piofectuin, nisi glos«a forte fiiit bibere solebant, et pars ejus in textum irrepsit. — 37 Casn 46-49. in natalibus 15. — 38 Eliadum 22. 24. 45. Apiarum 14. Beliadum vet.

not.t:

Tinum quam esset nobile, disserit Plinius XIV. 2. et 6. testis et Martial. Epigramm. xiii. 109.

34 Sdinis'] Setia lubs Campaniae Romanaj, liodie Sezze, in colle sita, Don prociil a Pomptinis palndibus. Setina vina ciborum coctionem acce- lerant, teste Plinio xxii. 1. Hinc aliis praelata ab Augusto ac priraori- bus. Plin. XIV. 6. Martial. Epigr. XIII. 112. ' Pcndula Pontinos quae spectat Setia campos, Exigua vetulos misit ab iirbe cados.' Et Epigram. VI. 86. ' Setinum, doniinseque nives, densique trientes, Qtiando ego vos, medico non prohibente, bibamr'

Patriam, titulumque, &fc.'\ Signabaut Antiqui vasa vinaria, inscribebantque, qua ex regione vinuin, et quo anno, sen Consule, couditum. Bred. Mis- cell. I. 3. Herat, ad ampboram 1. iii. Ode 21. * O nata mecuui Consule Manlio,' &c.

35 31uUa fuUgine] Situ, mucorc, pluriinis ab aunis inducto, quo deleta Inscriptio est, aut ita cont'usa, ut vix quicquani legi posset.

Testa'] In ainphoris enini ac testis, iisque gypsatis ac picatis vinuni oliui

servabatur. Notavlnius ad Pers. Sat. V. vs. 148.

36 Coronati'\ Floribus, sertis, ex hedera, apio, myrto, rosis, coronati Veteres epulabantur: sen quod Acres sunt l.S'titiae synibola, sen quod vini exhalationes illis comprimi arbitra- bantur.

Thrasea Helvidiusque] Poetus Thra- sea et illius gener Helvidius Priscus, libertatis amatores. Horum egregie meminit Cornel. Tacit, lib. xvi. et Suet. Neron. c.'37. et Doniit. c. 10.

Bibebant~\ Optimum scilicet ob lee- titiam ac memoriam restitutaj per eos in statu pristine Reipublicsp.

37 Brutorum et Cassii'] Hi liberta- tis extitere vindices et assertores. L. Junius Brutus primus Rom. Consul Tarquinium exegit; deinde INI.Brutns cum Cassio Ca-sarem confodit. D. autem Brutus ab Antonio apud Muri- nam obsessus, a Romanis Consulibus primum quidem liberatus, aut postea desertus a suis, pro Republica dimi- cans occubuit. Vide supra Sat. iv. vs. 103. ad earn vocem. Brute.

Ipse] Patronus, potens quilibet ac dives.

302

D. JUNII JUVENALIS

Heliadam cnistas, et ina^quales beryllo

Vino tenet phial as : tibi non commit titur aurum ;

Vel, si qiiando datur, custos affixiis ibidem,

Qui niuneret gemmas, iinguesque observet acutos.

Da veniam : pra^clara illic laudatur iaspis.

40

dum cortices, atque beryllo asperos. Tibi vero non creditur aureum vas ; aut si aliquundit committitur, illic adlurret observutor, qui computet lapillos, et speculetur aduncos ungues. Hoc \eio cuiidona: nam ibi commendatur jaspis eximia. Quippe

Scliol. coll. Vii-fj. lEa. i. 729. Male ! intcquales beryllos perperam 10. 12. 15. 17. 19-22. 27. 45-50. 55. 56. 59. 60. 61. 63. 65. 74. 77.-39 Viro 46. 48. Vhrho 17. Vyrro 20. Vero 21. Guirro 22. Ci'. ad vs. 43. — 40 ibidem est 22. — 41 nu- m€rat....ohseriat 16. 22. 45. ungues 14-17. 19. 20. 21. 23. ahios 20. aduncos 49. 55. 56. 57. 59. 60. 65. amicos 4. 12. 14. 17. a m. pr. 23. a m. pr. et cod. Leid. teste ac prob. Nic. Heins. ad Ovid. A. A. i. 585. et Trist. i. 9. 65. ubi Ovidio similiter arnica dici monet pecfora, limam, causam ac ventum A. A. ill. 737. ex Ponto ii. 4. 17. Trist. i. 8. 65. et Met. xiii. 440.— 42 illic (b. e. in poculo) revocavi ex 1. 7. 10. 11. 14-17. 19. 21. 22. 25. 26. 27. 45-50. 54. 55. 57. 58. 59. 63. 64. 77. ibi 20. illi claudatur 61. 62. vitiose. illi laudatur 23. 24.

NOT.E

38 Heliadiim crustas] Pocnla ex electro cavata. Heliades nimirum fi- liae Sobs, qui Gra^ce ifiMos. Eas aii- tcm labulantiir Pbaetontis fratris in- teritum bigentes contabiiisse, conver- sasqiie in ahios sen populos arbores, e quibiis distillat electriim. Vide Plin. XXXVII. 2. et abbi. Ovid. Metani. 2. ' Inde fliinnt lacryma^, stillataque Sole rigescunt De raniis electra no- vis.'

Crustas'] Laciyinas sororum Pbae- tontis in electnini concretas, vel elec- trum ex arbonun supiadictaruni cor- tice defiuens, ac postnioduin dures- cecs.

Inaqualcs henjllo'] Pbialas e gem- mis factas, inqiiit vctus Scliol. vel potius aureos calices insertis lapiliis a«peros, v. g. beryllis, de qiiibiis Pli- niiis xxxvii. 5. ' Poliiintiir,' inqiiit, * figura sexangula, quoniam bebes- cunt, nisi coloi' siirdiis ro|>ercnssu an- giilonini excitetiir: aliter enim politi lion babent fnlgorcm eiindeni,' itc. Dc poculis autcm lib. in. Prooem.

* Turba gemmarum potamus, et sma- ragdis texinius calices : ac temnlen- tiae causa, tenere Indiam juvat, et aurum jam accessio est.' Salmas. bene aniniadvertit bic pcrperani legi, incequules beryllos.

39 Virro'] Fictum nomen.

Tibi] O cliens, vel parasite.

41 Gemmas] Poculis insertas. Unguesque observet acutos] Ne fur-

tim abrasuni surripias aliquem e la- piliis istis.

42 Da veniam] Ironice. Verum ne aegre fer quod custos adiiibeatur at- que observator, dum gcmmatum po- culum tenes, quodque tua; fidei mi- nus creditur.

Laudatur iaspis] Nam inter cos la- pillos fulget iaspis niagni quidem pre- lii, cujus proinde jactura niniium ca- veri nequit. Vide Plin. xxxvii. 8. et 9. In agro Brixiano suo Britanni- cus rei)eriri multipliccni ait ; optiniam auteui illaiu (jua; piiipurx quiddam liabet ; secnndam, quae rosje, tertiam, qux sniaragdi.

SATIRA V.

303

Nam Virro, ut miilti, gemmas ad pociila transfer!

A digitis, quas in vaginae fronte solebat

Ponere zelotypo javenis praelatus larbce. 45

Tu Benevcntani sutoris nomen habentera

Siccabis caliccm nasorum quatnor, ac jam

Quassatum, et riipto poscentem sulfura vitro.

Si stomachus domini fervet vinoque ciboqiie ;

Frigidior Geticis petitur decocta pruinis, 50

Virro (sicut plurimi) a digitis ad caliccs transmiffit lapillos, <jnos adolescens Hiarbce zelotypo antcpositus constttrcrat cullociire in capitt vagirue. At tu exhau- ries scyphum quatitor narium, cognotninatum a sutore Benevetitano, jainqne inuti- latum, atque frado vitro petentem sulphura. Si stomachus Patroni et mero et epulis calet, quccritur aqua coda Gelaruin tiivibus gelidior, Mox dolebam non

56. 60. 65-76. 81. 82. hiaspis 27. 45. 46. 47. 50. Gr. Uffiris.—ii Viro 27. 46- 49. Guii-ro 22. Cf. ad vs. 39. confert 22. — 45 jurenum 26. Iarb(e lecepi e 17.21.24.45.81. Yarbce 19. 20. Hi/flr/>«> 27. 46. 47. 48. 50. 56. 59-65. 68. 71.73. Hiarbce \. U. 15. 16. 22.23.25.26. 49.54.55.57.58.65.66.67.69. 70. 72. 74-77. S2. Cf. Intpp. Virg. /En. iv. 36. 196. et Sil. i. 417.— 47 vasorum 10. 16. 26. 54. 71. 72. 73. et jam 15. 77. at jam 23. M«f jam 21.— 48 et

NOT^

43 Transfert a digitis'} Ab anmilis aufert, ut addat poculis. Martial. Epig. XIV. 109. ' Gemmatutn Scythi- cis ut luceat ignibus aunini, Aspice quot digitos exuit iste calix.'

44 III vagiiicp fronte'} In gladii ca- pulo, seu nianubrio. Virgil. jEneid. IV. ' StellaUis iaspide fulva Ensis erat.'

45 Juvenis praiatus larbce} iEneas Didoui adaniatus, ac praelatus larbce Libya? Regi. Virgil. JEn. iv.

46 Benecentani sutoris} Is nomine Vatinius, vitieoruin artifex, a quo Vatiniani calioes appellati Corn. Ta- cit. Aniial. XV. 'Nero,' inqtiif, ' apud Benevcntum consedit, ubi gladiato- rum muuus a \atinio cclebre edeha- tur. Vatinius inter foedissima ejus aulae ostenta fuit, sntrinae tabern.i- alumnus, corpore detorto, facetiis scurrilibus,' &c.

Bencrcntani} Oriundi ex ea urbe italiae iu regno sita Ncapolitano, qua?

Beneventum modo, olim Maleventnm dicebatur.

47 Nasorum quatuor} Vatinius gran- di uaso fuit, inquit vetus Schol. Un- de aiunt, Vatiuianos calices ob simi- litudinem dictos, quia rostra qnatuor, velut nasos, protendebant. Martial. Epig. XIV. 96. ' Vilia sutoris caliceni nionumenta Vatini Accipe ; sed uasus longior ille fuit.'

Jam quassatum} Neque vero novus ac recens ab opifice tibi calix dabi- tur, sed mutilus et vilis.

48 Rupto poscentem sulfura vitro} Hoc dicit, quia sulfure vitrum soli- datur, id est maltbatur, inquit vet. Schol. Quod rejiciiint non iuunerito, voluntqiie dictnm a Jiivenale, quia sulf'uralis fracta vitrea solebant per- nuitari ; teste Martiali Ep'g. i. 42. 'Qui pallcntia sulfurata fractis Per- niutaiit vitreis.' Et x. 3. ' Qiue sul- furato iioiit enita ramento Vatiui- orum proxeueta fractoruni/ .ic.

304

D. JUNII JUVENALI^

Non eadem vobis poni modo vina querebar : Vos aliam potatis aquam. Tibi pocula cursor Gsetulus dabit, ant nigri manus ossea Mauri, Et cui per mediam nolis occiinere noctem, Clivosae veheris dum per monimenta Latinse.

55

nimilia vina propinari vobis : aed et dissimilem vos aquam bibitis. Cursor Getu- lus scyphurn tibi porriget ; v el manus ossea Mauri atri, cui etiam tiocte concubia obvius fieri metueres, quando portaris intra sepulcra vice JLaiincc declivis.

abest a 19. — 51 deest 13. nobis 26. 47. 54. 58. — 52 pocula furvus Gcetulus dabit conj. Schrader coll. Horat. Sat. ii. 8. 14. procedit fuscus Hydaspes Ca- Cuba vina ferens. — 53 Getulus, et vs. 59. Getulum scribunt nonnulli. Sed dicuntiir Gr. TaiTovXoL. — 54 Versus ab alia nianu asciiptus in 10. iwUes 19. 22. 27. nolens IG. non vis 14. — 55 monimenta (a monitum) soripsi pro monu- menta. Cf. Schelleri Praecepta styli bene lat. T. i. p. 35. et Cellarii Orthogr. Nugatur Servius ad Virg. jEn. xii. 945. putans, monumenta esse memoriae,

NOTiE

50 Geticis] GetcB populi Daciae 52 Cursor Gatulus'\ Inter servos Scythis affines : sunt hodie Moldavi, Mauros, niira pernicitate praeditos, nt placet nonnullis. atque hinc ad eundum quolibet ac

Petitur] Ad refrigerationem para- percnrrenduni destinatos, unus tibi

tur. pociliator adhibetiir niger ac defor-

Dccoctal Plin. xxxi. 3. ' Nerouis,' mis.

inquit, ' Principis inventum est de- Gatuhis] Gatuli Libyae interioris

coquere aquam, vitroque demissam populi sunt Melae, ac Ptolemaco ; at

in nives refrigerare. Ita voluptas Mauritania-, Plinio, et aliis.

frigoris contingit sine vitiis nivis. ^?, Manus ossea'] Macilenta et arida,

Omnem utique decoctam utiliorem dura, agrestis, horrida.

esse convenit ; item calefactam ma- il/wini] ^Mauritania Africae regio in

gis refrigerari.' Vide Sueton. Ne- Barbaria Occidentali, ubi nunc sunt

ron. cap. 48. Athenxus in. 34. De- regna Algerii, Fezzae, et Marochii.

coctae mcminit tanquam veteribus 54 Per mediam nolis occurrere noc-

usitatae ; sed earn Neronianae pror- tern'] Turn quia pavoie te concuteret,

sus absimilem contendit C'asaubonus turn quod malum omen videretur.

eo loci. Porro docet ibid. Atlie- Phantasnia quippe crederes, ac por-

naeus, aqiiae perquam frigidae, pari- tcntuui. Sic antequam ]M. Brutus

ter et calldcE, usum fuisse in conviviis ultinuim ac fatale praelium committe-

antiquorum. ret, inter alia proximo? cladis indicia,

Pruinis] Glacie, iiivibus de Nat. TEthiopem vulgo apparui'^sc narrat

Deor. Cic. i. n. 25. ' Tcrrae maximas Plutarchus in Bruto. Fertur etiam

rcgiones inliabilabiies et incultas vi- Adrianus Inipcrator ex occursu Man-

demus, quod pars earum appulsu So- ri imminentcm sibi mortem augura-

lis exarserit, pars obriguerit nivc tus. Vide Spartian. et Cael. Rhodig.

pruinacpic longinquo Solis abscessu.' xxiv. 9.

51 Non eadem vobis poni, ifc] Su- 55 CUvoscp veheris dum per moni- pra, vs. 24. ct 30. tnenta Latinaj Dum rheda per viam

SATIRA V.

305

Flos AsifE ante ipsiim, pretio majore paratus, Quam fuit et Tulli census pu2,iiacis, et Anci, Et, ne te teneam, Romanorum omnia regum Frivola. Quod cum ita sit, tu Gaetulum Ganymedem Respice, cum sities. Xescit tot raillibus emtus

GO

Prope ilium fios Asi<p, cmtus pluribiis peatniis, quam cxtitere opes vel Hos- tilii bellutoris, vel 3Iurtii : ac, ne tc morcr, quam cuncta vilia Regum Ro- manorum. Quce quoniam sic se habcnt, quando te silis uret, oculos conveiie in Ganymedem Gcclulum. Etiimvero servus tot millibus mimmoruin cmn-

monimenta veio a mentis admonitione dicta. — 56 post vs. CO. legitur in 13. — 57-59 ejecti e 13. census Tulli 24. — 59-61 in 13. ita contracti : Prospice cum sities tu Getulum Ganymedes Pauperibus tniscere pner tot millibus emlus. — 60 Ver- sus ab alia nianu scriptus in 10. — 01 seriire pro miscere 15. puer formosus, et

NOT^

Latiuara veheris, inter sepulcra, quae liinc et inde plurima illic constructa sunt. Vide Sat. i. vs. ultimo.

56 Flos Asia; ante ipsi/m] At diviti Patrouo formosus adest puer ex Asia, jucundus pincerna et minister.

Asicel Una est e partibus orbis, sane maxima, vel eo pra^terenda ce- teris, quod in ea primus homo crea- tus ; Deusque visus, et cum homini- faus couversatus, ibidem morte sua vitani restituit lapsis mortalibus.

Pretio tnajorc paratus~\ Plin. vii. 12. ' Toranius mango,' inquit, ' INI. An- tonio jam Triiimviro eximios tbrma pueros duos vendidit sestertiis ducen- tis.' Vide ibid, historiam eorura non infacetam.

57 Tulli] Tullus Hostilius Rex for- tius Romanorum Censum instituit primus, teste Eutropio ; item sellam curulem, lictores, togam pictam, at- que prtetextam, insignia magistra- tuunj Romanorum post debellatos He- truscos. Macrob. Saturn, i. 0.

Census] Opes, divitia', facultatcs.

Pugnacis] Tullus enim nulitarem disciplinam, artemque bellandi con- didit ; atque cxercita jiiventute pro- vocare ausus Albanos, gravem ct diu priucipem popuium: taudemque hoste

victo, Albani diruit, ejus incolis at- que opibus Romam translatis. Flor. cap. 3.

Anci] Ancus Martins quartus Ro- manorum Rex, Latinos subegit, Ro- manam ditionem ad mare protulit, atque Ostiam urbem in ipso maris ac Tyberis confinio vedificavit. Tit. Liv. lib. I.

5S Romanorum otnnia Reg-urn] Nn- mero septem, quorum exiguce opes initio fuere.

59 Fricola] Nihili putanda prae divitiis Rom. principum liodiernis ; ac pra; ea summa, qua emtus est ille Asianus puer.

Gatulum Ganymedem'] Dissimilia pa<*sim j ungit. Ironice hie admodum. ^cil. Gelulus ille tuscus, deforrais, servus : e contra Ganymedes regius puer, Trois filius, candidus. et tam elegant! specie, nt a Jove raptus di- calur, et sibi pocillator assumtus. Et ha:c quidemfabulatores de Ganymede: sed quid de oo sentire debeant sapi- entes, quidque raptus illius signiti- cet, ostcndit Cic. i. Tuscul. n. 05. ct Tuscul. IV. n. 71. ct seq.

00 Respice] Innucns ut vinum tibi ailundat.

Ncscit] Non assucvit, indiguatur.

Delph. et Var. Clas.

Juv.

u

ooo.

D. JUNIl JUVENALIS

Pauperibus miscere puer : sed forma, sed oetas Digna supercilio. Quando ad te pervenit ille? Qiiando vocatus adest calidas gelida^qiie minister?

paratus nnn norit c^enis potum femperare: at pulchritudo, at \\\a atas fas- tum merentur. Ecqiatndo is ad te 'i:;edit? Quandonain accitus prasto est mi- rtistrator tepidce etfrigidce ? Etenim indignum putat obedire antiquo familiarly et

7'tas 14.— 62. 63 ejccti e 13.— 63 rogatus adest 10. calda 50.61.63. Conf. Qnin-

NOTiE

61 Miscere'] Cccnanti niinistrare, iTiisrtre polionem, ac infiindere pos- centi. Pono temperamli vini latio- nem ipsiim docuisse Caccluim, dilu- tiimqiie bibisse, ac sic niixtuin bibtn- tcs rectos ambulasse homines, cum antea curvi incederent ob meri po- tiim, et liacclii nutriccs Nyniphas estitisse, ideoque viiium tempeian- duiiijCt alia qnafdanijhabet Athenaiis II. 2.

Sed forma, sed atas digna supercilio] Toleratiir siipcrbia in formosis, in a'tatis pra^scrtiin llore.

i¥Aas] J«ventus,perantononiasiani.

62 Supercilio] ' Hapc enim vulgo fastiii et snpcibi-jc sedes assifjnatur, quanquain in corde iiascitur,' inqiiit Piin. 11.37.

63 Calidip] In <|uibusdam, CahUi". Martial, non semcl caldam dicit. Vide infra niox. Quintil. i. 6. 'Augustus/ jnquit, 'in epistolis ad C. Ca-sarem sdiptis, enu-ndat quod is calidum dicere, quani calduni nialit; non quia ilhid non sit Latinum, sed quia sit odio:;um, ac irepifpyov.'

Calidce gelidijijue mitiister] Frigida gavisos in conviviis stiis veteres nemo dubitat: at calidam non tantuiu usi- tatani, sed et in deliciis fiiissc, niultis probat Just. Lipsius conlra nescio queni, nt ait, pugnacem ; Lib. nini. i. Elect, cap. 4. Evincunt ccrte iunu- niera scriptoium testimouia. Instar alioruui sint pauca b;ec. Apud Athe- nauni ii. 2. Tripodes alii Hirvpui pri-

deni vocabantur, in quibus vinnm temperabatur ; alii ifji.irvpifiriTai, et Xoerpoxooi, in quibus calefiebat aqua. Ac ne quis forte de aqua loturis affundenda intelligat ; in fine cap. G. ait, bonje valetudinis causa bibendam vere atque liyeme calidiort-m aquam, restate vero frigidam; rationemque ibid, subjungit. l.ni.c.6. expendit, an post ficus aqua bibcnda sit calida, an frigida : cap. vero 3-1. et 35. ejusdera Libri iii. de potione calida copiose disserit. Julius Pollux ix. 6. post rejecta dubii sensus aliquot Honieri, et Aristophanis loca, alia quaedam aifert potationem calidi certo arguen- tia. Varro calicem a caldo dictum ait. Plantus passim Thermopolii meminit, id est cauponaj in qua vendebatur aqua tepens et calida. Errare enim hie Turnebum aliosque interpretes, egregie monet Lipsius loco citato, dum potionem ibi nescio quam dul- cem et arte factani comminisciutur. Mauifesta res ex Ammiano, Lib. XXVIII. ubi Am|>elius urbis rector, oupidus ipse voluptatuin, la^tus alias, interdum et rigidus, irritamenta gu- laj corrigens, statuir, ne tal)ernavina- ria ante horain quartam aperirctur, neve aquam vidgariuin calefaceret (piisquain : <S«:c. Corn. I'ac. Annal. XIII. prsrcalida^ potionis Hritannico oblatic fit uicntio. Piin. vii. 53. cali- dam potionem ac tepescentem diserte nominat. Martial. ' Caldam poscis aquam,' et, ' tepuisse calix' ait. Lib.

SATIRA V. 307

Quippe indignatiir vctcri parere clienti,

Quodque aliquid poscas, et quod se stantc recumbas. 0'5

Maxima qiia?qiie domus servis est plena siiperbis.

Ecce alius quanto porrexit murmure panem Vix fractum, solida^ jam miicida frusta laiina?, Quae genuinum agitent, non admittentia uiorsum. Sed tener, ct niveus, mollique siliginc factus, 70

Servatur domino. Dextram coliibere memento. Salva sit artoptaj revcientia. Fiuge tamcn te

quod ab eo petas quidpiam, quodque discumbas ipso adstante. QuwUbvt adcs svm- tH(E re/ertcc sunt faniiilis <irrogantibus. En alter qiinin magna obmurmuratione tendit tibi punem difficnliir ruptum, fragmenta jam rancida farimB firma, qiue vexent genuinum, nee mandi sinant. At paiiis mollis attjuc eundidtts, et Jarre tenvrn confectus I'utruno reservutur. Memor esto eo'ercere manum. Verecundiaserreiur erga Artopten. Attanun simula te paululuin nequam: adest ibi qui adigat dimit-

til. I. 6. — 64 Nescit nl imlignans, veteri cet. 13. indignatus 22. parare 17 a in. pr. smjre 45. — 05 Quique 46. iS. aliud W.—6S fraetum, et solidte II. muscidH 13. 16. 21. a 111. sec. fru^tra 21. 22. 47. 48. 57. 58. 00. 65.— 69 gcmimtm !3. 23. a 111. sec. 45. agerent 24. — 71 Si tener. ..domino, de.vtram 11. — 72 arti)pf<e 1. 70. 75. 70. 82. artoeopi 10-12. 14-17. 20-27. 45-50. 54-09. 71-74. «;-

NOTE

vero lilt. Epi^. 105. ' Frigida non desit, non decrit calda petenti.'

64 Indignatur'\ Irascitur, detrectat, vix siistinet, refiigit, aspernatnr.

Veteri~\ Seu quod vetera quaevis evilescunt; sen quod scnes ut pluri- juuni, praesertim horriduli, ludibrio sunt juvenibus.

65 Recumbas'] Ad mensam accum- bas atque sedcas, ipso stante et minis- trante.

CO Maxima quwque domus, i^c.] In- diuint enini sape doiuinoruni indolem ac mores servuli ; et quia niaj;no ser- viunt, magnos se reputant aliquando nonnulli.

67 Ecce alius quanto] Jam vide, quam rustice quaiu t'astidios© servus alter panem tibi ministrat, tiimiiue secuii- daiium et con upturn.

08 ri.r fractum] Tam vcteicm ac durum ui vi.v iVaiigi qticat.

Massam e faiina prie vetnstate soli- datam et induratam.

69 Genuinum^ Dentes fatigent etiain molares et validissiuios, qualis genui- nu-s. Vide Pers. Sat. i. vs. 115.

Non admittentia morsum] Prae nimia duritie.

70 Tener, et niveus] Panis siligineus, recens, tener, nivis instar candidus.

Siligine] Certuin est frumenti ge- nus exile (juidem at delicatum: unde tritici deiicias vocat Plinius xviii. 8. et 9. e siligine panem fieri lautissi- mum, ait.

71 Cohihere] Ab eo pane similagi- neo et niolli, qui Domino reservatur.

72 Salva sit urtoptce reverentia] Cus- todi reverentiam artoptie debitani: atque adeo ne aliuni pancni quaere aut sume, quam eum qncm tibi desti- nat et appoiiit.

Arlopiaj Arfuptes inc bene intelli-

Solidce jam mucida frusta farina] gitur panis dispeusator,abi/n-oj,jp<iM«,

308

D. JUNIl JUVENALIS

Improbulum, superest illic, qui ponere cogat. Vis tu consuetis aiidax conviva canistris Impleri, panisque tui novisse colorem? Scilicet hoc fuerat, propter quod, sa?pe relicta Conjure, per montem adversum, gelidasque cucurri Esquilias, fremeret saeva cum grandine vernus

75

tere. EpuUitor invcrecunde, inquiet, f'tsne sntiirari solitis corhihus, ct tui panis colorem dignoscere / lUud nempe fuerat, cujus gratia diniittcns u-xorem frequenter properavi per montem oppotitum, et exquilias frigidas, dum vcre strideret Jupita'

thocopi 13. 19. Jingis amentem 14.— 73 illi SO. rogat 16.— 74 Vis tu 10. 11. 24. 2G. 28. 31 b. 50. 62. 70-73. 75. 76. 82. Vix tu 12-17. 19-23. 25. -27. 45-49. 54-61. 63-68. 74. Vin tu 77. Vix te 69. Ferrarius Elect, ir. 10. pti- tabat, sive Vis, sive Vin legatur, concinnani senteiitiani ant venim sensuni elici neutiquani posse, neqiie aliter mentciii poeta; iiitelli'ii, nisi Fix icifanms, et audeas pro audax (iiiarum vocaliuni collisione, lit ipse poeta ad para.sitantem loquatur. Sed hscc vocaiiiiiii E A coUisio s. awi^ricns insolita est, sensiisque h. 1. planis.-inius. Hinc etiani non necessaiia est, etsi luelior, emendatio Plathneri: Vis tu non suetis a. c. c. Impleri? panisne tui vis nossc colorem? Perppiani Manciii. post VLv supplebat dignus es. — 76 fuerit 28. — 78 JEsqui- lias 27. 46. 47. 48. 50. 58. 63-69. 71. 73. JEsquilUas 61. Exquilias 23. 24. 50. 57, 59.60.62.65. JExquilias 25. v. sup. ad in. 71. quum sicca 11. 20. —

NOT^

et oTTTOfiai, video sou inspicio^ Ita qiiidem legit vet. Scliol. at explicat, pistor, quasi a!> OTrraai, torreo. Alias av- topta vas est seu iustrumentum, in quo panes torrehantur ct coqiiebantur: eo sensu IMautus usurput Aulul. sc. 12. Plin. xvin. 11. acci])it pro nuilieie panifica. Ubi et pistorcs RoniK non fuisse ante belluni Persicuin, annis ab Urbe condila super 580. annotat. (iuidani legiint, Artocopi; interpre- tantiUMpie paiieni cum labore factum, a K6iros, labor ; sed paium ad rem.

Eingc tamtn te improbulum] Quod si t'ueris pauio audacior, extcndasiiuc inanum in paneni ilium delicatiorcm.

73 Imiirnliulumi Minus timiduni ac piidentem, invorecunduni, iuiportu- niorem.

Superest illic,qui, ifc] Artoptes illic astat, qui abstinerc jubebit, increpa- bilqiie.

74 Vis lu cojisuetis, Sfc.'\ Verba sunt ArtoptiE inverecundiam convivae cas- tigantis : an ergo non contentus eris pane tibi cousueto?

Canistris] Pane in cophinis con- tento. Metonyni.

75 Colorem] Subatrum, utpote se- cundarii panis.

76 Scilicet hoc fuerat] Respondct cliens iudij^nabundus : an igitur istas ob viles epulas tot vigiliis et labori- biis perfungor dudum?

Relicta coiijuge] Sumuio mane sur- gens, et sonuiuuj interrumpens; ut est supra, vs. 19.

77 Montem adccrsum] Ardiium, qui totics tuit superaudus.

Gelidasiuc cucurri Esquilias] Esqui' linum collcm veulis cxpositum, in cu- jus rcgionc divitcs babitabant. Vide Sat. III. vs. 71.

78 Vernus Jupiter] Act veruae teui-

SATIRA V. .309

Jupiter, et multo stillaret pa^iula ninibo !

Aspicc, qiiain longo distendat pectore laiicem, 80

Quae fertur domino, sqnilla, et quibus imdique septa

Asparagis, qua despiciat convivia cauda,

Cum venit cxcelsi manibus sublata ministri.

Sed tibi dimidio constrictus cammarus ovo

dira grandine, atque lacerua difflucret imhre plurimo. Vide qttam amplo pectore catmum impleat squilla, qiicE Patrono apponitvr, qiudihus ctiam asparagis undequ<t- que circumdata; qitali cauda despcctet dapes, quando affcrtiir elevata manihus famuti proceri. At tibi fertur Camjnarus medio ovo concrctus, epidce funehres in purvu

79 Jtippiter vulgo perperam scribitur: nam vox Jupiter contracla ex Jovis pater, priniaque ejus syll. ubivis producitur. — 80 longe 11. dis- tentat 2. 3. 22. destendatW. discentat 14. distiiigvat 49. 75. 7G. 81.— 81 scylla 49.-83 Du>n 10. 11. 13. 17. 19. 23. 24. 45. 49. 54. 57. excelsis 20. 27. 46-49. 54-57. 59. 60. 65. porrecta pro sublata 14. et 83.-84 toH- structus 73. prob. riathneio, quia veteres ovis iion tantum iuchoaverint coenam, sed etiani reliqua construxerint et coronaverint fercula, de quo v. Lips, antiq. lect. lib. in. Causaub. ad Athen. ii. 10. Martial, x. 48. 11. xi. 53. 8. Plaut. Men. i. 1. 26. gammarus 10. 11. 16. 17. 20. 24. 27. 45-49. 54. 55. 57.58.61.62. 63. 65. 67. 68. 71-73. gamarus 13. 19.21. 22. 23. a ni. pr. grammaitis 66. gambarus 23. a lu. sec. Sed Kci;u/Liapoj/,Grveci dicunt. v. Har-

NOTiE

pestatis saepe ventosus et nimbosus. mentis. Plin. xx. 10. ' Asparagi sto-

Aer et ccelum Jupiter vocatur, ex macho utiles,' inqnit, ' et cumino

Varrone. quidem addito inflationes stoniachi

79 Pcenulal Pallium est adversus colique discutiunt, oculis claritatem

pluvias. Cic. pro INIilone. ' In rlieda, afferunt,' &c.

paenulatus,' &c. 82 Desipiciaf] Ab alto aspiciat, dam

Nimbo] Repentinis imbribus, qua- elata et quasi superbe fertur.

les ferme circa a?quinoctia. Concuia] Alia fercula, ipsosque

81 Squillal Parvus est piscis, at sa- convivas.

poris exquisiti, alio nomine pinnotera Cauda} Hanc in deliciis fuis.-e

et pinuoph'jlux dictus Plinio. Cum aiunt.

audisset ille faniosus lurco Apicius 83 E.rcelsi] Ad majorem pompam

squillas in Libya majoresquam Romaj et fastum.

reperiri, earnm desiderio et cupidi- 84 Dimidio cnustrictus} Coctus et

tate, illuc navigavit; quod refert conditus immixto quidem ovo, sed

Suidas. Horat. Sat. 11. 8. ' Aflertur tenuitcr admodum ct parce. Respi-

squillas inter nuira-na natantes In ciunt alii ad naturam Cammari, qui

patina porrecta,' &c. Martial. Epig. iub cauda ova gerit, iiistar cancro-

XIII. 83. ' ('oeruleus nos Liiis amat, rum, et decrescente Luna imminuituf

quern sylva Maricie Protegit: bine et quasi constringitiir.

»i|uilli¥ maxima tinba sumus.' Vide Cammarns} Marinus cancer, vilis

Cic. de Nat. D. ii. n. 123. ct Allie- cibus. Ejus meminit Plin. xxxii. c.

jjffium, ui. 23. ult. Et Martial. Epig. 11. 43. ' Conco-

Quibas asparagis] Quibus coudi- lor in nostra, Cammare, lauce rubes.'

:110

D. JUNII JUVENALIS

Ponitur, cxig:"'i feralis coena patella. 85

Ipse Venafrano piscem perfundit: at hie, qui

Pallidas aftertur raisero tibi caulis, olc])it

Lateraam. lUud enim vestris datur al\ eolis, quod

Canna Micipsarum prora subvcxit acuta;

Propter quod Romae cum Boccbare nemo lavatur, 90

^Quod tutos etiam tacit a serpentibus Afros.

Iiince. Ilk quidem olco Venafrano piscem aspergii: ea lero qua tUii ijifelUi appo- nilttr pullens l/fassica redolebit lychmim. X«»i vestris id lancibus infertur, quod ariindo 3Iicipsarnin apporlavit prura acuminata: quamobrcm RomcP nulhis balneum iiiit cum Boccare: quud ab anguibus quoque nigris secui'os rcddif. Patrojius

liiiin. Plin. xxvii. 3.— 8G-I02 ejecti e 13. Venafrano 15. 19. 21. a m. sec. 23. 27. 4.5. 46. 47. 58. perfudit 19. perfundit piscem 20.— 87 offertur 27. 40. 47. 4S. 50. 54. 58. GI. C2. G3. 65-G9. 71-74. 77. confertur 22.-88 Laterna 14. 15. 10. nostris 2G. auleulis 45. Cf. ad vii. 73. — 89 Micissarum 19.— 90.

NOT.E

Dimidio ovo'] Diniidia vix ovi parte.

85 Exigua feralis cccna patelhi] Iii- star ccenae feralis exigiia et modica. Vide Pers. Sat. vi. 33. et quae nos ihidem fuse, ad ea verba, ' coenani fuueris.'

86 Ipxel Doniinus et Patronus, queni pergit coiiferre cum cliente.

Venafrano'] Optimo quidfiii oleo ex agris Vemtfri urbis, in Regno sita> Neapolitano, in terra Laboris. JNiart. Epig. XIII. 101. 'Hoc tibi Campaiii .s.idavit hacca Vcnafri. Unguentiiin quolies sumis, et istud olet.' A ide Plin. XV. 2.

87 Pallidus] Flaccescens et inarci- dus, qniqne pallidn colore fastidium pariat. Martial. Epig. xiii. 17. ' Ne tibi pallcntes moveant fastidia caules, Nitrata viridisvbrassira fiat aqua.'

Olebit laternam] Id est, oleum istud vile, quod lampadibus et luccrr.is ad- hibetur.

88 Alveolis] Paropsidibus, patinis.

89 Canna] Vel doliolum, vd navi- cula e canna. I'liii. vii. 50. 'Naves,' iiiquit, 'utiles in Nilo fumt ex papy-

ro, et scirpo, et arundine.' Cap. vero 2. ejusdem Libri ait, in India nasci arundines tantae proceritatis, ut sin- gula internodia alveo navigabili ter- nos interdum liomines ferant.

Micipsarum] .Afroruni, Numidarum, quorum fuit Rex Micipsa Masiuis33e filius. Vide Sallust. Jugurtli.

Prora] Pars navis anterior. Synec- doche. Acuta, ob figuram.

90 Buccliare] ' Fuit Bocchar,' sive Bocchor, ' ea tempestate Rex Mau- roriim:' inquit Liv. xxix. 30. Ponitur hie pro Xumida sen Manro qtiolibet.

Cum Bocchare nemo lavatur] Deli- cali scilicet Roniani non sustinebant tctrum iliimi odorem olei Africaui, quo Afii inungebantur; unde et lio- riim consortium illi fugiebant in bal- iieis.

91 Quod ttitns etiam, Sfc] Notat Thcod. Puliiianiuis ai)esse vcrsuni liunc a vctustissimis codicibiis.

Tutos etiam facit a serpentibus] Quod etiam oleum fa-tore siio arcet et fu- gat scrpentes. Quam miser! ergo parasiti et clientcs, qui lam \i!es ci-

SATIRA V.

311

Mullus erit domini, quern misit Corsica, vel quem Tauromcnitanaj riipes, qnaiulo oiuiie peractum est, Et jam defecit nostrum mare, dum giila soevit, Retibus assidiiis penitiis scrutante macello Proxima, iiec patimur Tyrrheuum cresccre piscem. Instruit ergo focum provincia : sumitur illinc

95

habebit barbtilum, quem Corsica, aut quem scopuH Taurom'mitani prahuerunt ; cum vnii-ersuni tnarc nostrum exhnuslum est,jamque (U'est ; qmmdo grassatur wgiuriex, coiitinuis cassiliiis, macello fuudit us niaria i'i«H« inquirentc ; ncquc sinit adulescere Tyrrlunos pisces. iilunit igitur camimun procincia. Inde pititur qtwd Leiiua

01 V. Excurs. ad h. 1.— 92 Mulus domino 10. 19. 20. 21. 23. 21. 2.5 03 lilauromiiiitaiKe 20. Tauromiiiotancc ianiv 10. 14. 10. 17. 19. 21. 22. 23. 2.5. 2 j)assini, et Taurominium ap. Cicer. et a\. 50. 70. 75. 7ti. 77. h2. at Tauvomenium in fifvwu, Stiab. Toi;po;uei'io, et in nnuiniis lieins. ad Ovid. Fast. iv. 47.5. — 94 -4l- 16. 57. mare nosirum 16. — 96 ne 22. 16. 17. 19 23. 27. 45-50. 54-00. 02-69.

62. 68. 71. 72. 73. Murus 11.

27. 45-50. 54-69. 71-74. 77.—

21. Taurominitanmc 47. Tauromini-

7. 43. 46. 48. 49. 54-69. 71-74. 81, nt

Sed Tauromenitance 1. 11. 12. 15. 2G.

antt. codd. Plin. ill. 8. Gr. Tavpo-

TAVROMEN. Ct TAVPO:>IEMTAN. Cf.

17. Et jam nunc deficit 19. deficit petitur 11. patitur (scil. gala) 15. 1-74. 77. Nihil interest.— 97 illic 22.

NOT.E

bo? ct tani male conditos avide sec- tantur ! Legunt alii, a scrpentihus Afros, id est, Africanos : peiindc est.

92 3IuUus] Exquisitus piscis, dictiis ita, quod mollis atque tenerrimus ;

dum est Sicilias porta inclytum, ad cram orientalem vallis, ut nunc ap- pellant, Domonaj.

95 Rctihus astiduis] Assidua pisca- tione.

Macello] Locus est in quo vendun-

Ciijus cibo tradnnt libidiuem inhi- tur obsonia qnaelibet, dictus a quo-

berijocnloruni autem aciem liebetaii, dam nomine Mactllo, cujns ibi domus

Sec. li-idor. orig. xii. 6. ' Mullis no- publicc diruta fuit. Varro de Ling,

men a mnllcorum calceoi inn colore Lat. iv. 32. Item Ee stus, a Macello

Fenestella datum putat;' inqnitPlin. quodam qui exercebat in urbe latro-

IX. 17. at e contra, et melius quidem, cinia, quo damnato Censores .Emilius

Ht videtur, Isidor. orig. xix. 34. mul- et Fuhlus statuerunt, ut in douio

teos calceos dici ail a colore purpureo, ejus obsonia venderentur. Minus

qiialis est muUi piscis. Is alias barho placent Isidor. et Donat. originem

\ocatur; Barhis, Ausonio : in Mo- ducentts quod ibi pecora mactentur.

Bella, Idyll. X. sic habet: 'Liberior laxo.s exerces, barbe, natatus.' Vide (jiia; ad .Sat. n. vs. 15. jam notavi.

iorsica] Insula est Tyrrheni maris, olini Cyrnus dicta, S.irdiniam inter et mare littus(|ue Ligusticum.

93 TauromcnitaniC rapes] Proviniic .scilicet iili urbi. Tauromniiuin, vel Taurominium, hodic Taorminn, oppi-

Hic autem ponitur MaccUnm pro pis- catoribus in Macello sen t\no piscario deger.tibus.

90 Tijrrhcnum plsccm] Pisces maris Tyrrheni, quod et Infcrum et Thus- cum, e>tque pars maris IMediterra- nei, inter Italian! et Sardinian!, Cor- sicam atque .Sicilian! In«ulas.

97 Instruit ergo focum provincia

312

D. JUNII JUVENALIS

Quod captator emat Lenas, Aurelia vendat.

Virroni murajiia datur, quas maxima venit

Gurgite de Siculo : nam, dum se continet Auster, 100

Dum sedet, et siccat madidas in carcere pennas,

insidiator mcrcetur, ac venumdet Aurelia. Virroni offertur ingeiis murana, qitcB procedit e Siculo vortice. Etenim quando IS'otus se coliibet, cum quiescit, afque exsiccat alas humidas in ergastulo, retia ttiuc audacia spei-nunt medium Clutrijhdim.

59. — 98 emit 10. Lenes 22. Linas quidani, vulgari errore libraviorum, qui lineolam stepe litteiae n perperam inipomint. Aureola 16. vendit 10. 22. — 99 in 13. lejiitur post vs. 103. murrana 22. miirena quidam, ut in fastis Capitol, ap. Giuter. p. 29.5. et in aiitt. codd. in quibus tainen vel raro vel nunquam exprinmntiir diplitliongi. Licinii quoque cognomen 3Jurena ap. Ci€. et Movp^ay in Appiani hello Mithrid. c. 32. 43.04. sq. Sed piscis dicitnr fx.vpa.iva et ixvpaivos Suidze, Athenaeo, Hesyciiio, Aristouh. et aliis. proxima pro maxima 14. atm sit pro venit 10. — 100 Gurgite de Siculo titulis et fascibus oUm 13. ex vs. 110. — 101 Cum 14. jacet pro sedet 21. madidas siccat 27.

NOTjE

Externae regiones culinam Romano- Muraenas cum serpentibus misceri

rum instruunt piscibus, aliisque da- asseritur, &c. Plin. xxxii. 2. «bi,

pibus. inter alia, dicuutur Muraenae fcemini-

Provincia'] Sic vocatur proprie re- ni tantum sexus esse, e serpentibus

gio extra Italiam armis subacta, et Romanis tributaria.

98 Captator] Vel amicitiie, vel hae- reditatis divitr.m, per niunera. Vide Satir. 1. IV. vs. 18. et seq.

Emaf] Donandiini scilicet ad cap- tandani benevolentiam.

Lenas] Hacredipeta quidam. Ve- ins .Scliol.

Aurelia] Mulier pisces vendens ; vel dives orba, qua; data sibi munera vendit, sen per avaritiam, sen ob nimiam copiani, acne corrumpantur: liabet niniiruni plura quain possit consunicrc.

99 ytrroni] Supra vs. 39. Murana] Piscis delicatus, anguillae

siniilis : huic tamen est tergus cras- Mim magis, illi tenuissimum, teste I'linio, IX. 23. Vide Macrob. in. IT), ubi sic habet : * Accersebantur munenae ad piscinas nostrie urbis abusque freto Sicido, quod Rbegiuni a Messana despicit. Illic enini op-

concipcre, et ob id a piscatoribus sibilo evocari, et capi, &c. at loco raox citato idem Plinius retulerat, earn esse vulgi duntaxat opinionem ; et ex Aristotele, Myrum vocari ma- rem qui generat.

100 Gurgite de Sicido] E freto quod cstSiciliam inter et oram cxtremae Italiie meridionalem : alias Manier- tino, Rhegino, Scyllao; hodie, Faro di Messina, Porro continentem olim cum Italia Siciliam, at maris impetn, sive terra; niotu, fuisse distractas aiunt Strabo 1. vr. &C. Virgil. vEneid. III. ' Dissiluisse ferunt, cum proti- nns utraquc tellus Una foret, venit medio vi pontus, et undis, Hesperi- nni Siculo latus abscidit, arvaqne et urbes Littore diductas angusto inter- luit aestu.'

Se continet] Antro yEolio.

Auster] Ventus nieridionalis imbri- fer et aquosus, marc Siculum tnrbare solitus. GcU. II. 22. Ovidius Meta-

tima? a prodigis esse creduntur,' &c. niorplios. Fab. i. 2.

Allien. VII. 18. et Casaub. ibid, ubi 101 Siccat madidas in carcere pennas]

SATIRA V.

313

Contemnunt mediam temeraria liiia Charybdim. Vos anguilla maiiet longa3 coj^nata colubrae, Aut glacie aspersus maculis Tiberimis, et ipse Vernula riparum pinguis tonente cloaca.

105

At vos expedul anguilln hm^ie coluhra; affinis, rel Tiherinus hyeme labecuHs iw- tatus, idemqiie Uitorum strcus, fluente coUutione saginatus, utqne assuetus subire

46-49. 54. 55. 57. 58. 64. contra leges nictricas. Hiatus tamon soleimes Jnvenali. v. ad i. 151. — 102 luna 16. ligna 61. cartjhdim 64. caribdim 17. 19. 20. 22. 23. 24. 60. 65.— 104-109 desunt 13. varie pro glacie cnnj. Schra- der. — 105 torpcnte invita Minerva emend. Rutgers, var. lectt. ii. 17. —

NOTiE

Poetice omnia. Ovid. Metamorphos. I. Fab. 7. ' Emittitque Notum: nia- didis Notus evolat alis.' Virgil, ^neid. i. ' Vasto rex /Eolus antro Luctantes ventos tempestatesque so- noras Iniperio premit, ac vinclis et carcere fricnat.'

102 Conlemnunt mediam temeraria li- na Charybdim] Piscatores audent pis- cari in niediis etiani vorticibus, duiu Auster non sa^vit.

Lina] Linea vela et retia. Meto- nym.

Charybdim'] Gurges est in freto Si- culo naufragiis infestus, juxta Pelo- rum Promontoriiini ; iiodie, Capo Fa- ro, Ibi per magnas circuniductiones atque vortices navigia submergnntur ac detrahuntur in proi'iindum. Strabo 1. vr. Charybdi ex adverso respon- det Scylla scopulus. Virgil. jEneid. III. ' Dextruni Soylla latus, luevum implacata Charybdis Obsidet,' ^.c. Mitto quod de Charijbdi meretrice post raptos furtim Herculis boves, a Jove fuluiinata Poctas fabulantur.

103 Anguilla] Notus piscis, vulga- ris cibus.

Cognuta cnlubrcc] Ob similem for- mam. Adde quod anguillani cumco- hibro misceri aiunt, sicut mox de niu- raena dixi.

10-1 Glacie] Hyeuiis eaim et frigo-

ris tempore has creduntur maculas contrahere.

Aspersus maculis] Cui venter albus nigris est notis raacnlosus ; hiiicque vilior indicatur. Nam optimus ille, qui caret istis maculis, teste Colu- mella ix. 17.

Tiberinus] Lupus, aut quivis alius e Tiberi anine piscis, quern tempore Juvenalis Komae vilem fuisse existi- mandum est. Nam alioqui Macro b. III. 16. Tiberinos lupos, et omnes ex hoc fluvio pisces in deliciis et honore fuisse affirmat, testemqne adhibet Varronem ; subdittamen ignorare se, cur illis ita visum fuerit. Plinius etiani ix. 54. lupos Tiberinos com- mendat, eos maxime qui duos inter pontes capti essent, ob aquam ibi concitatioreni nirairum ; quod idem Macrobius laudat ibid. Lucilius pa- riter. Et Horatius Satir. ii. 2. sic habet : ' Lupus hie Tiberinus in alto Captushiet, pontesnc inter jactatus ?' &c. Vide eximias piscis lupi dotes apud Athen. vii. 17. ubi et piscium sapientissimus is celehratur.

105 I'ernula riparum] Vel ccenosa littora consectans, iisque addictus mancipii instar ; vel, natus verno tem- pore in ripis : sic enim proprie verua dicitur.

Cloaca] Sordibus inde mauautibus.

314

1). JUNIl JUVENALIS

Et solitus mediae cryptam penetiare Subiirae.

Ipsi pauca vciim, facilem si praebeat auiem. Nemo petit, modicis quae mittebantur aniicis A Seneca, quae Piso bonus, quas Cotta solebat Largiri ; namque et titulis, et fascibus dim Major liabebatur donandi gloria : solum Poscimus, ut ccenes civiliter. Hoc face, et esto.

110

cavernnru jueditE Siiburrce. Illi cupeTcm non mnlta loqui, .si commodam jirevstct (luricttlam. Nulltis a te posiulat eadem, qiia; Seneca dahat famlliuribus egeniSy uec quie Piso benignus, rec qua; Colta donare consueverat. Quondam tteidin deciis largiendi pluris cestimabatiir, quani rel insignia, vel fasces. Untim rogainus,

lOG foream pro cryptam 22. ex interpret. Suburrcp 19. 23. 24. 27. 45. 47. 49. .')0. 58. G2. 64-69. 71. 72. 73. V. snp. ad in. 5. — 107 fru-ilis suspicari possis coll. Horat. .Sat. i. 1. 22. et Prop. ii. 21. 15. Librarii etiam epithetasiihstan- tivis aoeommodare solent. Sed vulgata lectio non sperncnda.^ — 109 Cotta 17. 19-23. a m. pr. 45. 46. 48.— 110 nam 15. in iitulis M.—lll dominandi 14. gratia 29. solum hoc 15. 19. — 112 vivas pro ccenes 16.— 113 Vi nunc su7it multi

106 Cryplam'] Fornicem, seu mea- sonum quidem genus ad Ninnani re- tus subterraneos, per quos urbis sor- ferebatur. Unde Horat. in Arte Pe-

des cgeruntur in Tiberim.

Suburce] Est vicus et rcgio urbis priE ceteris iminunda. "\'ide Satir. III. vs. 5. et Pers. Satir. v. vs. 32.

107 Ipsi'\ Virroni avaro.

108 Q'.tir niittebuhtitr aniicis a Seneca'] Non pctimu.s ut sis seque largus in tuos clientes, o Virro, ac fuit erga suos Seneca.

et. Pisoncs ita compellat : ' Yos, o I'onipilius sanguis.'

110 Titidis] Honoribus, imaginibus, nobilitate.

Fascihysl Insignibus Magistratii- uni. Nam Dictatovi viginli quatuor, Consuli duodecim, Proconsuli et Pratori sex lictores cum fascibus ap- parebant. Porro fusees ilii consta- bant spcuribus, et virgis e betula qui-

109 Seneca'] L.AnnaensSeneca,Cor- deni arbore e Gallia in Italiam ad id

dubensis, inter Stoicos niorum sanc- titate clarus, Neronis Pcaceptor, Pi- soniana; conjurationis invidia asper- sus, ab ipso jussus niori, insectis venis constanter vita cxcessit. Fuit autem ille dives perinde ac mr.nititus. ('orn. Tacit. Annal. xiv. et xv. De Seneca vide plura, Satir. vin. vs. 212.

Pisn, Cotla] C. Pino Calpurnius Claudio Imperatore Celebris crat li-

translata, teste Plinio, xvi. 18. ubi terribilem earn vocat. Circumligatis autem virgis pliiribns ita securis una incliidebatiir, ut lerri acies in sum- mitate t'ascium eniinerct. Cur illi vero fasces colligarcntur, docet in Problem. IMutaichus : nempe hinc significatur pracipitem esse non de- bere Magistratus iram, sed cuncta- tione et mora, dum sensim virgaa sol- viintur, uiaturam et sapienteui : ad-

heralitate et munificcutia: paritcr et diiqiie ibidem virgis castigari qua"

Aureliiis t'(/<<u sub Nerone. Dc lioc con igi possunt, (juo; vero non, securi-

'I'acit. Annal. vi. de illo, 1. xv. uter- bus pnecidi. que vero lloma; valde nobilis: et Pi- 112 Ca-nes civiliter] Communi rum

SATIRA V.

315

Esto, ut nunc multi, dives tibi, pauper amicis.

Anseris ante ip.s'.,ra masiiii jccur, anseribus par Altilis. et flavi dij>n\is ferro Meleagri Fumat aper : post hunc tradcntur tubera, si ver

115

lit epuleris urbane. Id prccxta, sisque, sis ( quemndmodnm hodie complnrcs) opu- leiitus tibi, egens familiaribus. Ante ilium hepar iugentis anseris, altilis anseri aqualis, atque aper Melea^ri telo non indignus fumum exhulant. i'ost cum tubera raduntur, si turn fuerit verna tempestas, ac desiderata tvuitrua prtcstent

45. — 114 Ante ipsum dominum tnagni 16. Ponitnr ante ipsum 22. — 115 Epl- theton_/?ari otiosnm videbatur Keiiisio ad Ovid, medicani. fac. vs. 85. ubi emend, vavi s. gnaci, et rulidi, ex quo fiari ortiim putabat, mm rh di Sfcminare librarius neglesisset. ft-rro dignm 11. 17. 19. 21. — IKJ Spitmut 70. Male ! raduntur 2. 3. 14. 15. 17. a ni. sec. 22-25. 27. -15. 46. 47. 49. 50. 54-69. 71-74. 77. 81. lit inf. xiv. 7. probb. Pulm. Britann. Grang. et Heins. ad Ovid, niedir. fac. vs. 85. rudentur 17. a ni. pr. 19. 20. 21. 26. probb. Ai- melov. et Graev. Mihi utrumque alienum videtur ab \\. 1. ubi non de ciliis appaiandis coquendisque, sed jam paiatis et in mensa appo- uendis, seinio est. rodentur \(3. traduntur 10. 13. 48. Non male! — •

NOT.E

clicntibus monsa, communibus item epulis, sive sint ha^ viles sen lauta-. Sic eiiim erit salvus honor clientum ; quippe videtur injuriosum quod aliis dapibus dives Patronus, aliis clientes et amici ad coenam vocati in eadem mensa vescautur. Vide Plin. Epii^t. II. 6. ubi ait de coena quadam : earn fuisse sordidam simul et sumtuo- sam : nam sibi et paucis opima quae- dani is qui iuvitaverat, vilia ceteris et minuta ponebat. Vinum etiara aliud sibi et nobis, aliud minoribus amicis, aliiid suis nostrisque libeitis, <icc. Et Martial. Epig. in. 59. ' Cum vocor ad cirnam, &c. Cur mihi non eadem quae tibi ciena daturr Ostrea tu sumis, lie. Cur sine te coeno, cum tecum, Pontice, coenem r'

113 Dives tilii, pauper aniic/s] Ce- terum tibi liceal quaudo solus eris, epulari laute ; parce vero, quaudo cum aliis, et cum familiaribus : dum- n)odo paria tibi aliisfpie fercula pro- pohuntur : has tibi condonamus avari- tia; sordes.

114 Ante ipaum] Ante patronum quidem apponuntur, &c.

Anseris magtii jecvr'] Plin, x. 22. ' Fartilibus,' inquit, ' in magnam am- plitudinem crescit' (jecur "scilicet), ' exenitum quoque lactc niulso auge- tur. !Nec sine causa in quacstione est, quis primus tantnm bonuni inve- nerit, Scipio Metellus vir Consularis, an M. Sestius eadem ictate Eques Konianus,' &c. Vide et Pers. Satir. VI. vs. 71. ad ha;c verba : ' satur an- seris extis.'

115 Altilis] Anas, gallina, quae ad id aluntnr, ut saginentur.

Flavi] Homeric. Epithet. ^^avBos. Vide Gcll. n. 26.

Dignus ferro Meleagri] Par magni- tudine illi apro, queni interfecit 3Ie- leager. Vide Ovid. Jlctani. Mil. Fab. 4.

116 Fumat] Calet coctus, et inen- siv appositus.

Tradentur] Id est, apponenlur; quod (juidem ipse contextus fulcire vide- tur. NonnuUi codices habcnt, Ra- duntur, id est, purgantur, abraso cortice, atque ad escam pra paran- tur: vcl sarculo evelliintur ctabia- Uuutur e terra.

316

D. JUNII JUVENALIS

Tunc erit, et facieiit optata tonitrua coenas Majores. Tibi habe frumentum, Allcdius inquit, O Libye; disjunge boves, dura tubera mittas. Striictoicm interea, ue qua indignatio desit, Saltautem spectes, et chironomonta volanti

120

epitlm umpUores, O Libya, tibi scrva tvitictim, ait Allediits ; solcc boves, ihimmodo tubera nobis tranwiittas. Ac ne vlla dejiciat iracimdia, interim considera structo- rem niensae subsilieiitem, atque cheironomonta cultro voUtante, (juoadus<itie perfe-

117 Non pro Tunc fortasse legend'.mi est: nam de majoribus agitiir tube- libiis, qiiffi veiiio potiiis tempore tenerrima sunt, faciunt 17. a m. sec. — 118-120 absiint a 13. Aledius 21. 23.24. 2.5. 27. 57. 58. 60. 62-08. 71. 72. 73. Alcedius 22. Alvedius 14. Alidius 17. AHchius 4. Atilius 30. piob. Calder. Similis varietas in Cic. ad Atr. xii. 4. 24. 27. Forte leiiendum Atedius, (ciijus liixiim notat Tac. Ann. i. 10.) vel Asellius, (de quo Acron ad Horat. Sat. ii. 2. 50. Asellius quidum prator fuit, qui usum ciconiarum condeiidurum primus reperit) vel Asinius, (de ciijiis prodigcntia v. Plin. ix. 17. s. 31.) vel deniqiic Vedius, de cujiis luxuria v. Dio liv. p. 536. Tertuli. de pall. p. 119. Sen. de ira III. 40. et de clem. i. 18. Plin. ix. 23. s. 39. Tac. Ann. 1. 10. ubi cf. Lips, etGron.— 119 Lybie 60. 61. 64. 65. Libya 45-49. Lybia 17. 57. 58. Libia 14. 15. 16. 20. 21. 22. 26.— 120 slut pro desit 14.— 121 spectas 13. 17. 19. 20. 22. 23. 25. 27. 45-50. 54-69. 71-74. rideas 14. 21. 24. chironomunta 11. 31 b. 46. 49. 54. (Cf. Git'an. Ind. Lucret. v. Aeherunta) chironomunta 14. 15. 22. 23.

NOT^

Tubera^ Hapc de genere fungorum sunt, atque velut terra' callum, nullis tibris nixa, aut salteni capillamentis, cvc. ut ait Plinius xix. 2. Martial. Epig. XIII. 50. ' Runipiniiis altrioem tenero de vertice terram Tubera : bo- Ictis poma secunda sumns.'

Si If) ] Tunc cnini sunt tenerrima. Ex Plin.

117 (Jptata tonitrua~\ Gulosi nimi- rum optant tonitrua tinges alioqui vastalura ; eo quod ilia faciunt ad tu- berum procreationem. Plin. xix. 3. Plutarcli. Qu-£St. Convival. iv. 2, Athen. ii. 21.

Canas majores'] Seu quod tubera et alia ejusmodi gulam acuunt ; seu quod uno ferculo ca;nani augent,

118 Allidius'] Nomeu helluonis.

119 Lihye~\ Hx-c Africa; pars in- gcMs, pro ipsa s*pc, ct hie qnidcm, bujiiitur.

mete frumentum, quod Romam trans- niittas, ut soles : at dtinceps guliv nostra; delicias tubera duntaxat educa.

Tubera mittas'] In Africa iubaa nasci laudatissima, sicut et in aliis locis ipque siccis, sabulosis, ct frute- tosis, decent Plin. cit. xix. 2. et Allien, pariter citato niox loco.

120 Slrxictorcm] Struenda; inensae, ferculorumque dissecandorum ina- gistrum, Apuleio diribitorem, Pe- tronio scissorem, Lipsio et aliis carp- toiem. Hujus erai munus et ars i)ene fercula disponcre et collocare, cibos- que eleganter in frusta concidtre. Vide Sat. ix. vs. 110.

jN'e qua indinnatio desit] Ut multi- plex indignandi causa suppetat : etiani vcro ex ista in pincernis iuxuria et fastu.

121 Saltantem'] Veluti ad niimeros

JJiyunge boves] Ne ara, ne sere aut corpus moventeiu, dum erudite altilia

SATIRA V

317

Cultcllo, donee pcragat dictata magistii

Omnia : nee minimo sane discrimine reteit

Quo gestu lepores, et quo gallina secetur.

Duceiis planta, velut ictus ab Hercule Cacus, 125

Et poneie foris, si quid tentaveris unquam

Hiscere, tanquam habeas tria nomina. Quando propinat

Virro tibi, sumitque tuis contacta labellis

cetit pvcpcepta doctoris univcrsa. Ncqite parv.a certe differentia interest, qua gesti- culatione lepures, et qua gallintc concidantur. Pedihus i-aptaberis ut Cacus ab Hercule percussus, atque statneris extra, si aliquid ausis unquam mutire, quasi geras tres appellati^nes, Ecquando tibi Virro calicem porrigit, ac scijphum ac-

a 111. pr. 27. 47. chironomenta 45. chiromanta 19. chyromonta 16. — 122. 123 ill 13. ita coalueie : Cullello. sed nee minimo discrimine refert. peragat mandata 6. magister 29. — 123 ne 19. 23. dijfert 20. — 124 gustus 14. secatur 54. — 12G foras 17. 20. 21. a in. sec. quis 47. 48. — 127 Discere. .. nomina. Plurima sunt qua; cet. 13. Discere 13. 22. quamquam 22. idqne noii male coiijeceiant Kigalt. et Grsev. ut sensus sit : quauquani sis nobilis, (vel potius ingenuiis s. civis,) si tamen panper cs, in divitis mensa non audebis hiscere, uisi velis ejici. lis astipulatur Schuizfl., qui inoiiet, erioiem ex antiqua script, cancam ovtnni esse, tt vetus scholion in sno cod. ita legi : Sed melius sic : quanquam nobilis sis, et habeas tria nomina, ut Cneus Cornelius Scipio et si

mOTJE

dissecat, ct convivis facete ministrat aliquis scindendi obsonii magister.'

ac appoint. Et, ad Lucil. Epist. 47. ' Alius pre-

Ckiroiwmnnia] Manus artificiose di- tiosas aves scindit, et per pectus et

vigeutein, ac gesticulanteni tam scite, chines certis ductibus circiiniferens

«t gladiolus quo scindit, volare vi- deatur, adeo versatur agilitcr, Xelp, manus, et vo/xos, lex. Metapliora a Chironomis, qui certis manuum moti- bus ac gestkbus saltabant.

122 Magistri] Tiypheri conciden- dorum ex arte ciborum doctoris, de quo Satir. xi. vs. 137. Erant eniin Roma? qui docerent cam arteiu, in al- tilibns ligneis, ut postea dicetur ara- plius, Satir. niniirum xi. Plin. x. 50. ' Postea culinanmi artes, nt chines spectentur, ut dividantur in tergora, ut a pede uno dilatata;' (gnllino') ' re- positoria occupent.' Seneca de Iiie- vit. vittE c. 12. ' Quauta arte sciu- dantur aves in frusta non enormia,' &c. Idem de Vita beata c. 17. * Pe- ■rite servitur' (aliis, struitur) ' et est

eruditani nianum, in frusta excutit.'

124 Quo gestu lepores, ^v.] Diversi quippe ritus coucideudi singula ; et in variis vari* gesticulationes obser- vabantur a perilis illis niensaj doctori- bus ac miiiistris.

125 Duceris planta^ Foras extra- heris perinde ac ille Cacus oliin ab Hercule.

Cacus'l Gigas, quern clava ictiim Hercules interfecit, quod siias boves abdnxisset, et planta arreplum pro- traxit ex antro in quod furtum ille suum compegerat. Virg. .Eueid. viii. Liv. I. Eutrop. Dionys.

127 Hiscere^ Obinurmurarc et con- queri de facta tibi injuria.

Tanquam habeas tria nomina'\ Vtx- uomen, nomeu, cognomcu ; ut €.

318 D. TUXII JUVENALIS

Pocula? Quis vcstrum {cmciariiis usque adco, qnis Perditus, ut dicat regi, bibe? Plurima sunt, quae 130

Xon audcnt homines pertusa dicere la^na.

Qiiadrinoenta lib! si quis Deus, aut similis Dis, Et melior fatis donaret, homuncio : quantus Ex nihilo fieres, quantus Virronis amicus ! Da Trebio : pone ad Trcbium. Vis frater ab ipsis 135

Ilibus ? O nummi, vobis hunc pra?stat honorem,

cipit tuis lahris ndmotum? Ecqni^ intrr ros tarn imprudens, quis dcploratus, nt domino sic loquatur, pota? Mulfit sunt, qua" jn-onuntiitre nan utttntnrt homines pallio pcrforato. Si quadiingenta dedtrit tibi S'umen aliqiiod, rel quispiam A'u- minibus (equalis, ntque fatis benig^nior, quam magnus homo e niliilo, quam intimus Virroni evaderes! Diccret sane tunc : dona Trebio, appone ante Trebium: ger- mane, an appctis de his iiitestinixl O nummi, vobis istam dtftrt obsm-antiam.

quid simile. — 129 nostrum 14. adeo, et quis 2^. — 131 discerc li. lana 13. 19. 22.— 132-145 eject! e 13. Quadraginta 19. 20. 21. 27. 40-50. 54. 55. 58. 64. Male! v. ad i. 106. — 133 deferret pro donaret 16. Male distinguitiir in om- nibus fere editt. etiam Hcniiin. donaret homuncio: quantus cet. Nam diminut. homuncio conteintini dicitiir, ut hmnullus, homunculus et homullutus, neque adeo verbis similis Dis el melior fatis jur.gi potest. — 134 quantus fiens 11. 14- 17. 19-22 45. 59. 60. 65. lironis 22. 46-48.— 135 istis 10. 48. 65. 68. 69. 77. illis 27. 46. 47. 50. 58. 62. 64. 66. 67. 74. fs frater ab illis Ilibus perperam corriir. Plathner putans verbum vis ab h. 1. aliemim esse, et non tandim pro- pinationes boiioris causa institutas, sed et t'raternitatis poculum antiquis non incotrnituni f'liisse, imde Xiphilin. in Tiberio : iv yap rfj avrrj Tj/j-fpa napa re t^ Ti0epla> e^Tiaadr] Ka\ (pi\oTT}a-ias eirie. — 136 pracstanl 21. am. pr. 24. a m.pr. vos

NOT.E

Jul. Caesar: Publ. Corn. Scipio,quod tes ac lacerae.

Nobilium est. Quidam sic inteliijjiint, 132 Quadringenta tibi si, ^c] Quod

tanquain fur sis, ut pro tribus Uteris si dives repeute fias, tuin colet te

tria noniina ponaiitur; sed melius, Virro, qui te inopem contemnit.

tanquam sis nobilis. Vctiis Scbol. Quadringenta'\ .Sestertia, Equestrem

Aliter explicant alii, nempe quod sis censum, de quibus vide Satir. i. vs.

libertus et Patrono obnoxius, ex Po- 106. et Satir. ii. vs. 117.

litiano ^Ii'^cell. c. 31. sed acute ma- Similis Dis] Princeps ac dives ali-

gis quaiii veie, meojndicio. quis perinde muuiticiis ut Dii.

Quandn propinat Virro tibi] .-Vn un- 133 3/</ior/((<(.s] Besi^ficentior erga

quam s\uim tibi calicem offert, aut te quam fata.

tuumarcipitr quod superbiam ejus, 135 Da Trebio] Tom certe Virro

ac tui rontfuituui indicat. \'ide pincerna; et structori imperaret opi-

Martial. Idpij;ramiii. ii. 15. nia tibi apponcre.

130 Perditus] Dcsperata fortuna, Trebio] Supra vs. 19.

unde non uietuat potentes offeiulere. Ab ipsis ilibus] K piu tibus delicati-

Dicat regi, bibe] Piopiiian> ac ()or- oribus, e sumine, cpioti quideni erat

rigens scypbum Nobili cM:|)iam. in cupediis ; teste Plinio xi. 37.

131 Homines pertusa la:na] lijnobi- 13() O nummi, vobis, ifc] Divitias les et pauperculi, quorum triia; vos- non bominem spcctat aut colit.

SATIR.V V. 319

3S estis fralres. Dominus taiucn, ct domini rex Po vis tu fieri, miUus tibi parvulus aula Qucserit ^^neas, nee filia dulcior illo.

Credmdum, et cariim sterilis facit uxor amicura. 140

Tu^ tua nunc Myealc pariat licet, et pueros tres In gremiuni pat vis fundat sim\il : ipse loquaci Gaudebit nido ; virideni thoraca jubebit

Vos estis germani. Aitnmen si tu ctipis esse domhuis, atque domino imperare, nc uUus tihi parvus .^neas lusitet in aula, neque jilui eo carior. Conjux infaaimla familiarem efficit gratum iitqne dilectiun. Veriim quamvis uxor fun .Vycale modo parturiat, ac tergeininos infantes in paternum simim edut ; ilk tanieii una delecta- Oitur nido garrulo, prasimim thoraccm proferri iniperabit, ac nuccs purridas, atque

hunc prastatis Iwnorem 2. — 137 tunc \mo tamen 16. — 138 tu r/s 16. — 139 Jusse- rit 22. — 141 si ]M0 nunc 2S. 3Iycale in pleiis(|ue libris extat, estqne noinen iiiaeap «i)^- Ovid. Met. xii. 263. et promoiit. urbisqiie lonire ibid. ii. 223. et al. ^Mychule 27. Micale 7. 17. 19. 21. 24. 4.5. Michale 20. 23. 46. 47. IS. 50. 58. 64 Macale 22. Mijgale 1. 75. 76. 77. prob. Lubiiio, ut noiuen tictnm sit a concubitu vt-l conimixtione, a ixvyvriiju, qiicu verbum nihili est. Ininio Migale a jxlyvvixL a. fj-iyvvw, coco. Ita legenduni ceiiMiit etiam d'OrvlHe ad Chariton, i. 7. pr. — 142 effundat 23. a m. sec. semd 75. Hit 19. — 143 viridcmqne 16. 17. a m. pr. 19. a m. sec. contra leges metricas. et thor.wa 77. Rectc, opinor. Post nido, et vs. 145. post infuns siijuura interros. poniint nonntiUi, ut sensus ^it: Si uxor tua pepererit, putasne eiun inde vohiptateni eaptnruni esse, et munera intantibus daturum? immo iiihii iis donabit, et, quoties iilos viderit, iadignabitiir. Noniuale! Sed tuui pro licet vs. 141. reponereni /ac, quod

NOT^

137 Domini rex si vis, ifc] At si Mycale] Legunt alii, Dligale, deri- Virroni plane vis dominari, ejusque vantque a fj.iyvvfj.i. intimamfamiliaritatemnancisci, opor- Pueros ires'] Terj^eniinos nasci cer- tet ut liberis <areas ; sic eniin ille turn est Horatioruni Cnriatiorumque speni concipiet captandae tUK ha^re- etemplo, (de qiiibus Livius 1. i.) in- ditatis. Vide Martial. Epigram, xi. qidt Plinius vii. 3. ubi et quaternos, 56. Ostiae, sub Augusto, quinos in Pelo-

138 Nullus tihi parvtdus, ^c] Sura- ponneso, septenos etiam in j5igypto turn e quarto vEneidos. uno partu editos refei t,

139 Nee filia dulcior illo] Nee vi- 1 12 Siimd] Quidam legunt, semel, dearis plus amare filiani tiiani quam alii, simul, referuntque ad pra;ceden- Virronem aniicum. Vel, ne ita dili- teni sententiam : at afii ad posteri- gas filiani, ut diligeres filium. oreni.

140 JucuTuium, et curum steriiis, Simul : ipse loquaci, ^c] Adulator

^c] Vir sine prole placet aduiodum isle quamvis oibum te vilit, simiila-

Virroni, aliisque captaturibus avari.s. bit sedelectari admoUuni loquacitate

141 Sid tuanunc 3Iycule] At quam- puendi tui. qui aiiliuc esi i!i < unis.

vis habeas filios et h*redes, si tamen 143 Nido] Mt tonvniia siini.l et Me-

dives fueris, Virro ejusque similes te tapliora ab avicuiis. id e>t, parvulo

observabunt. in incuaabulis coustituto, ubi jam

320

D. JUNII JUVENALTS

Afferri, minimasqne mices, assemqiic rogatum,

Ad mensam quoties parasitns venerit infans. ^0

Vilibus ancipites fungi poneiitur amicis,

Boletus domino ; sed quales Claudius edit

Ante ilium uxoris, post quera nil amplius edit.

petifam slipcm, quamlocumque parasifus ptier acccsserit ad mensam. Familiarihui ihfimis apponentur fungi duhii, Patrono boletus: at qualcm comedit Clavdhis ante earn conjngis, post quern nihil ultra comedit. Virro sibi aliisque Viironilms inipe-

facile in licet niutari poterat, 'quoniani et sequitur. — 144. 145 Pro vul^. Au- ferrictAc mensam icstiUu A ffcni e\ 10. 11. 14-17. 19-27. 45-50. 54-60. G2. 64-69. 71. 72. 73. 77. et Ad mensam ex 10. 11. 14-17. 19.20. 23. 24. 27. 45-50. 54. 55. 59. 60. 62. 65-69. Ita leirendum esse jam conjecerat Grav. axemque ro- gatum 19. a m. pr. 27. 46. 47. 48. 62. — 146 Versus ab alia manu ascriptus in 10. — 147 qualein 11.14. 15.27.50.62.65-74. 77. Doctior est nostra lectio. Haec vero contra poetic mentem dici putabat Scluirzfl. et a crba in hiinc ordi- nem redigenda esse : Boletus Domino, fungi ponentur amicis Vilibus ancipites, sen quales Claudius edit. At sententiani h. 1. non percepit, qu<E plana est. — 148 postquam 22. 7iiliil 17. 19. 45. 49.— 119. 151. 154. 155. 165. 170-173 ex-

isOTJE

garrire gestit, et conatur loqtii.

Viiidemihoraca] Pectoris niiininien- tiim, et alia niunuscnla donabit puero tiiam captans aniicitiam, iit niorienti forte illi baeres a te snbstituatur : vel hone privstat numniis tuis ac opibus honorem, ut supra.

Viridem tlioraca'] Viridis nempe co- ioris vestes pueris dabantiu'. Is CHini veri dicatus aetati primae congruit.

144 Ulinimixsque truces] Avellanas, poma, &c. quibus capiuntnr juven- ruli.

Assemque rogatum] Rogitanti qno- qiie (ut fit) parvulo non negabit pecu- niani, qua emat crepundia, nnces, et siiuiiia.

1 15 Ad mensam quoties, Sj-c] Quoties tumcoenantem adierit puer, more pa- ra^iti cibuni petens, ingeret etiam tiltro munera.

146 Vilibus ancipites fungi ponentur amicis] Vide Plin. Epist. ii. 6. cujus locum habes supra, vs. 112. Annotat. ad h-d-c verba, ' coeiies civiliter.'

Ancipites fungi] Alii enim sunt b«ui, alii niortiferi. Pliu. xxu. 22.

' qnornndam ex bis facile noscuntur venena, dilnto rubore,rancido aspec- tu, livido intus colore, rimosa stria, pallido per ambitmn labro.' Et c. 23. ' ii sunt,' inquit, ' tutissimi quibus rubet caro,magis dib;to rnl)ore, qnam boleti.' Alii codices liabent. qui ru- bent callo, minus diluto rubore, quam boleti. Vide Atiien. ii. 19. et Sueton. Neron. c. 33. ubi jocatus Nero Deo- runi cibum/i/n^os appellat.

147 Boletus] Species fungorum in- nocua, eoque rara. Unde Martial. Epigram, xiii. 4S. ' Argentimi atque aurum facile est laenamquc togamque ftlitterc: boletos mittere difficile est.'

Quales Claudius edit] Alaifialis Epi- gram. I. 21. ' Boletuni, qualem Clau- dius edit, edas.'

Claudius] Homanorum quintus Im- perator, bolctorum appetcntissimus, Sueton. Tacit.

14H Ante ilium uxoris, Sfc] Ante ul- tinuim ilium, qutm porrexitei Agrip- pina uxor venenatum, quo et extinc- tus est. Sueton. Claud, c. 44. Pliu. XXII. 22. ' Inter ea qujc tcrnere man-

SATIRA V.

321

Virro sibi, et reliquis Virronibus ilia jubebit Poma dari, quorum solo pascaris odore ; 150

Qualia perpetuus Pha?acum auctuninus habebat. Credere quae possis subrepta sororibus Afris. Tu scabie frueris raali, quod in aggere rodit. Qui tegitur parma, et galea, metuensque flagelli Discit ab hirsuta jaculum torquerc capella. 155

7'abit ea proferri poma, quorum unica fragrantia replearis: qualia ferehat cont'muus Autumnus Corcyrensium : qua; suspicari qucas detracta sororibus Africmiis, Tu porno ittcris scuhioso, quale in propugnaculis mnndit qui scuto protegitur atque cos- side, uc flagruin tiiutns cibrare telum docctur a Capella piloso, Fortasse putes Vir-

tni?i e 13. ilia videbit 22. 23. a ni. pr. 45.— 150 piscaris 11. unde Sclinrzfl. oonj. quorum solum piscaris odorem. Sed ipse fatetur, earn lectioneni videri du- riorem.— 151 habebit 12. Praestitciit, alebat ; nt ap. Honi. Odyss. ri, 119. aUl ZecpvpiT] TTfeiova-a rot fxiv <pvei, &\\a Sh ireWei. — 153 fruere 61. 63. 66. 67. 71. 72. 73. malis 13. a ni. sec. rodis 13. prodit 4. — 154 flagellum 22. — 155 Discat 26. hirsuto... Capella 1. (ciijus ceite glossa est: a sene magistro campi'

NOT.E

duntiir,' inqiiit, ' boletos merito po- 152 Subrepta'] Sicut olim Hercules, sueiiin, optimi qnidem hos cibi, sed ut fabulantur,i occiso pervigili diaco- immenso exeniplo in crimen adductos, ne, ea abstulerat. Horn. Ovid, et alii, veneno Tiberio Claudio Principi per Sororibus Afris] Hze sunt Hespe- hanc occasionem a conjuge Agrippina rides tres, /Egle, Arethusa, Hespere- dato: quo facto ilia terris venenum tliusa, anreis malis in liorto uascenti-

bus celebres. Plin. xix. 4. ' Anti- quitas,' inquit, ' nihil prius mirata

alterum, sibique ante onmes, Nero- rem suum dedit.'

149 Reliquis Virronibus'] Sui simili- bus opuleutis.

150 Quorum solo pascaris odore] An respicit ad id quod refert Athenjeus HI. 7. Mala quaedam Hesperidum vocari, suaviter quidem olentia, at pa- rum cibo idonea, &c. An potius in- iiuit ea poma tam exquisiti odoris esse, ut sua vel fragrantia pascerent?

151 Perpetuus Phieacum Autumnus] Hortos Alcinoi perpetuis fnictibus nobiics intelligit. Vide Homer. Odyss. VII. et viii. et Martial. Epi- gram. VII. 41.

Phicacum] Corcyra Insula sic dicta priuium a ISymplia coguominc, dcin ejus populi dicti Phccaccs a Plucuco Rege, ]\eptuui et Corcyra- Nymphte filio. Ilia Fpiro adjacct, in lonio mari, vocaturque hodie Corfu.

est, quam Hesperidum liortos ac Regum Adonis et Alcinoi.' Et sub finem ejusdem capitis hortos iilos ait sitos fuisse ad Lixura Mauritaniee op- pidum, ducentis passibus ab Oceauo, juxta deiubrum Herculis, antiquius Gaditano, ut ferunt.

153 In aggere rodit, qui, Sfc] Miles tyro, in castris, deficiente sa?pius commeatu nullum cibi genus respuens. Numquid enim hie intcliigenda, quae refert Plin. xv. 14. ' Sata in castro- rum aggeribus mala ':'

154 Parma] Breve scutum est, quale gerebant tyrones. Virgil. ' Par- UKupie inglorius alba.'

Metuensque flagelli] 'S'apulabaut qui exerrabant a scopo.

155 Hirsuto Capella] Ccnturione vel Gladiatore t} roues oxerccutc.

Delpk. et Vur. Clas.

Juv.

X

322

D. JUNII JUVENALIS

Forsitan impensae Virronem parcere credas. Hoc agit, ut doleas. Nam quae comoedia, mimus Quis melior plorante gula? Ergo omnia fiunt. Si nescis, ut per lacrymas effundere bilem. Cogaris, pressoque diu stiidere molari. Tu tibi liber homo, et regis conviva videris : Captum te nidore suae putat ille culinae :

160

ronem sumtibus tempsrare. Imo facii illud ut lugeas. Etenim qualis Comcedia? Ecquis histrio potior edacilate lacrymante ? Aguntiir itaque universa, si ignoras, ut adigaris perfletus bilem ejicere, ac long iusf re mere attrito 7nolari. Tu te credis ho- minem ingenuum ac domini convictorem. Hie te existimat alledum odore sucb

dodore) 70. et edit. Maittarii, probb. Scalig., Schurzfl., Lindenbr. et Lipsio Mil. Rom. V. 14. Huic tamen Capella lanistee iiomen esse videbatur, quod flagellum militi lion satis conveniret: illis nomen centnrionis vel campidoc- toris. Notisunt plures Capella;, v.c. Marciamis C. e Fabric. Bibl. latin, iii. 17. Statilius C. ex Suet. Vesp. 3. poeta ex Ovid, e P. iv. 16. orator e Lamprid. Coram. I. aliique ex Martial, xi. 32. Grut. Inscriptt. p. 350. liii. 5. et al. — 156 credis 21. a m. pr. — 158 plorante gula melior li. 16. 20. gula est ergo 13. — 162

NOT^

Sene Magistro, Capella, campi Doc- gestibusexprimens,aM<M«"<'^^«'5"«27an.

tore, ut habet vetus Schol. aut certe 158 Quis ynelior plorante gula] Quid

glossa interlinearis, ut vult Theod. jucundius qnara videre bominera

Pulman.Sueton.Vespas. c. S.meniinit gulosuni Plautino Gelasirao parasite

Statilii CapelUe Equitis Romani, quern similem, cum prresertim non ficte, sed

hie nonnulli notaii vohint. vere deplorat famis et inediae mise-

Birsuto'] Veste pilosa coopcrto, vel rias ? Vide Plaut. Stich. Seen. 3. et

prolixa barba crinibusquc intonsis alibi.

liorrido, quod afftctabant bellatores, ut anuotavi cum alibi, turn ad Persii Satiram in. vs. 77. Phirimi legunt, hirsuta, e\plicautes de pharctra quae capriua pelle integi solebat. Alii di- cunt positam olim capellam pro scopo : quod non immerito rejicitur. Lipsius Centur. Epist. ii. 3J. quae

159 Effundere bilem'] Irani et indig- nationeni deproraere, ac riugi : quod Mrroui sit pro Comoedia. Unde vides, quo te loco ille deputet, uempe ridi- culi.

100 Stridere] Frendere, obmurmu- rare,

Hlolari] Molarcs denies sunt ultimi

Josiae Mercero inscribitur, iniprobat illi adniorsum attercntcs cibum ac Scaligerum corrigcntem luinc Juve- niolontos : unde nomen.

ualis versimi, lLgcntemi|ue, hirsuto Caitella: sed quam ob rem, non cx- piieat.

150 ImpenscE Virronem parccrc] Cum parca te excipit mensa.

157 Mimus] lljstrio dicta aliorum

101 Tu tibi liber homo, ^t•.] Tibi qnidem videris esse ali(iui(l,nobilis ac ingciniiis, eo quod adbiberis niensx bominis opulenti : at ille te sua; vclut asseclam cnlinoj maucipiunKjue jure aspcrnatur.

SATIRA V.

323

Nee male conjectat. Quis enim tam nudus, ut ilium

Bis ferat, Etruscum puero si contigit auriim,

Vel nodus tantum, et signum de paupere loro? 1G5

Spes bene coenandi vos decipit. Ecce dabit jam

Semesum leporem, atque aliquid de clunibus apri.

Ad nos jam veniet minor altilis. Inde parato,

fntactoque omnes, et stricto pane tacetis.

Ille sapit, qui te sic utitur. Omnia ferre 170

Si potes, et debes. Pulsandum vertice raso

culincF. Neque perperam suspicatur. Enimvero quis adeo spoUatus, tit istum patiatur semel ac iterum, si puer naclus est auruin Thuscum, aiit vodum dtintojcat , ac not am ex inope corrigia? Expectatio ccenw lautioris vos fallit. En nwx donahit leporem dimidia parte devoratum, et quidpiam e iiatibus api-i. Mox nobis continget altilis tenuior. Hinc siletis cuncti apposito vobis pane duro ttiam atque iUibato. Is sapiens est, qui te ita tractat. Quandoquidem cuncta vales tolerare, etiam debes :

nitore 17. a m. pr.— 167 Comesum 15. aut aliquid 14. 19. 20. — 168 vos 13. 16. 23. am. sec.etal. v.Markland. ad Stat. p. 235. sq, etOudeiid. in Misc. Obss.N.T.

NOT^

163 Nudus'] Egens et inops reiuni omnium.

Ilium] Patronum, Dominum, Ke- gem, arrogantem ac superbum, qui cibos praebet cum tanta contumelia.

164 Etruscum puero si, Sfc] Si liber fuerit, seu ingenuo seu libertiuo ge- uere editus.

Etruscum aurum] Bulla aurea, quam pueri nobilcs collo suspensam fere- bant. De ea vide quae uotabimus ad Persii Satir. v. vs. 31. Httruscani vocat, seu quod ab Hetruscis morem hunc Romaiii essent mutuati,seu quod eum institueril Tarquinius Priscus in Hetruria uatus, qui et filium suum annos natumquatuordecirn, quod lio- stem manu percusserat, et pro condo- ne laudavit, ct bulla aurea praetexta- que donavit. Macrob. Saturn, i, 6.

165 Nodus tantum, ifc] Nodus e loro, seu bulla coriacea, quam gesta-

166 Ecce dabit jam, ^t.] Sic apnd vos cogitatis quidem: at dumsperatis Venturas ad vos saltern reliquias lauti- tiaruni Patroni, liinc fit ut nee attin- gatis viles cibos vobis propositos.

168 Minor altilis] Gallina, anas. Nam anser major est altilis.

Inde parato, S^-c] Fortasse comedeii- dum cum altili pauem reservantes, il- ium non gustatis, et cum silentio ex« pectatis, sed frustra.

169 Stricto pane] Vel crustis cul- tro abrasis leviter perstricto; vel strictim ablato e mensa, vel duritie constricto ct solido, quod supra iu- nuit, vs. 68.

Tacetis] Conquer! non audetis, ac justam illani indignationem promere, quam babetis in animo.

170 Illesitpit] Ille dives bene qui- dem et sapienter facit, o Trcbi para- site, qui te sic abutitur ad omnem in-

bant tenuiores ac lil)ertini, in signum juriam i)aralo, et dumniodo s'.ippetant

libertatis. Etenim libcrtiuorum quo- ac suggcrantur cibi quacumque tan-

que filiis subinde concessum, ut lorum dem ratioue, nullum ignominiaD geuus

ia collo pro bulla decore gestarcnt, abborrente.

quod testatur Macrob. loco mox cit. 171 Et debes] Ex more ct mcrito

324 EXCURSUS

Preebebis quandoqne caput, nee dura tiraebis Flagra pati, his epulis, et tali dignus amico.

aliquando perciitiendum offeres caput summlfale detotisa; et 7neriliis istam ccenam atque tantum familiar em, non metues ferrc gratia flagclla.

X. p. 465. inde peraclo 11. — 171 Qui pot es 16. Sic potes i7. ut debes emend. Graev. putaus, copulam ab li. 1. alit nam esse. Eniinvero rh et pro etiam posi- tuni, et sic sententia aptissima est atqiie gravissima.

parasitica; coiiditionis, obligaris ad nt fuse docebinms, ad Persii Satir. 5.

omnia perferenda. vs. 82. etseq. Alii sic interpretantur:

Pulsandum vertice raso, Sfc] Qiiiii Tibi etiam per liidibriiim abradi ver«

etiam liber cum sis, servilia tamen ticcm ac percuti a superbo divite pa-

verbera sponte excipies ab eo qui te tieris ultro, ut istas epulas ac talem

sua mcnsa ct familiaritate dignatur. amicum tibi coucilies. Vide Alex, ab

Vertice raso] Qui asserebautiir in Alex. iv. 10. libertatem, ii rasum caput habebant,

EXCURSUS

AD SAT. V. 9-11.

In \s. 10. qui baud dubie a libiariis foede corruptus est, nulla ncqiic librorum lectio nobis satis facit, nequc conjec- tura virorum doctoium, qui, ut in yitio detegendo sagaces, sic in medicina alFcrenda paruni I'eliccs fucrc.

Jam pro Tarn 58. — cum possis vitiose (nam posterior syll. verbi possis longa est) 10. ]1. 14-17. VJ-'2'2. ^4. 25. 27. 45- 50. 54-(Jl. Gi3-G8. 70-74. cum pvscis 65. (Paris. 1505.) 69. fjuum poss/t 23. 44. 02. 75. 7G. fjuin possis 13. posses ct 26.

Prateo judice satius est, poelicani ferre licenliam, quam sensum pervertere. Despauterius nialebat /joac/V: quo tamen nihil prolicitur. Ascensius emend. Tarn jejuua fames, tu tam lamclicus, cum possit .scil. fames, h. e. cum possis, /lonest/ns iltic et tremere,ceU vel: Tam Jejuua James, cum poscis, qiiaudo cujjis tiemcre houcstius iliic, hi injuriosa divitum ccena, et

AD SAT. V. 3^

mordere sordes s. immundas reliquiasy«rris canini, panis adeo diiri, quein ne canes qiiidem comcssc possent. Illam emen- datioiiem, ciii et libii favent, noii improbat Prateus, ct reli- quis praetert Plathner, ut poeta eleganter tribiiat fami, quod orator famclico tribuisset. — Liil)inus et Graevius reponi ju- bent quill poscis, sed diverso modo ha^c verba et interpretan- tiir et inter puiiii lint. Ille sic : qnin tii longe horiestius poscis, postulas et praeoptas mendicando potiiis tremere et sordidum comedere panem, qiiam turpiter adiilando idem facere in di- vitum mensis. Hie vero ita: Tarn jejuna fames F famesne tanta est, nt illas patiaris contumelias? qtt in poscis? cur non mendicas ? honestius est, illic, in crepidine aut ponte, et tre- mere, frigus pati, et sordes farris mordere canini, et sordido pane vesci, quam in mensa divitum tarn indigna pati. Hanc lectionem distinctionemque receperunt Henninius, et post eiiin alii. Sed to poscere simpl. poni pro mendicare vix cre- diderim. — Grangaeus, Britannicus et alii h. 1. tacent, et diffi- cultatem ejus vel non sensisse videntur, vel sapienter dissi- milasse.

Equidera non taiitum mihi sumserim, ut rem acii tetigisse mihi pcrsuadeam. Cum vero in lectionibus, quee in omni- bus fere libris circumferuntur {cum possis et cum possil) nemo facile acquiescere, et levissima eariim mutatione carminis nitori atqiie dignitati consuli queat: veniam spero mihi da- tum iri, quod in illarum locum aliara {cum pol sil) substitue- rim, quam, simiil ac meliora edoctus fuero, lubens damnabo. Ea certe admissa non video, quid in li. 1. displicere possit, si ita eum exposueris: Tantine pretii est tibi, vel a te aestima- tur injuria cchtkr, h. e. coena injuriosa, convivium, in quo tot talesqiie injuria? tibi ferenda? sunt? tanti cocnam divitum nobiliumque facis, ut propter cam illas toleres injurias? tarn jejuna fames, (ut ap. Ovid. Met. viii. 790.) tantane et tarn dira est fames tua, ut tantas ob eam et tot injurias patienter feras? cmw po/, profecto, (ut edepol, ccastor, hcrclo, mccas- tor, mehercle) sit honestius, illic, in crepidine vel ponte, et tremere, frigore liorrere, (quia pauper male vestitus est, ut taceam, quod Grang. monet, pleriimque ficte tremere, qui

326 EXCURSUS

stipem mendicent, unde et forte tremens Judcea dicitur inf. VI. 543.) et sordes farris mordere canini, panem sordidum ederc, qiialis canibus datur? Cf. Martial, x. 5. 5.

Olim suspicabar, quod nunc minus placet: Tom jejuna James, quani poscis, efflagitas, optas? Honestius esty illic Et tremere cet. vel, quod praestiterit: Tarn jejuna fames'? cum (nisi malis quin sine intcrrog-.) possit honestius Irus Et tremere — canini? Irus, qui ex Horn. Odyss. 2*. 1. sqq. notus est, poetis passim proverl)ii loco mendicus dicitur, ut dives con- tra Crasus, (v. c. Prop. iii. 3. 39. al. in. 5. 17. Ovid. Trist. JII.7. 42. Martial, v. 41. 9. vi. 77.1.) indoctique librarii sexcenties corruperunt nomina propria.

EXCURSUS

AD SAT. V. 90. 91.

90. Quod propter 23. — Bochare 19. 20. 23. a m. pr. Bac- care 11. 17. 24. 25. 46-50. 55. 57. 59. 61-69. 71-73. 77. Bo- care 21. Bolcare 22. Bochore 27. Bocchore 11. 58. Hoc arridere potest, ut significetur ^gyptius, oleumque ^gyp- tium pessimi odoris. Bocchoris rex et legislator ^Egyptio- rum, notissimus ex Eusebio, Syncello et aliis. v. Diodor. p. 29. 41. 59. Plutarch. 0pp. T. i. p. 901. ed. Frft. et Memoires de I'Acad. des Inscr. et B. L. T. xix. p. 20. sqq. Mauro- rum etiam regem Bocchorem vel Bocchum, non Boccharemy dictum putabant Salmas. et alii. — lavabat 17.

Versus 91. ante vs. 90. legitur in 11. Non male: judice etiam Rigaltio. Eum vcro totum esse delendum, tanquam pannum a scholastico quodam assutum, semper suspicatus sum: admodum certe languet, et magis grammatici, quam poeta) acumen sapit. Quis enim ferat li. 1. to quod totics re- petitum, et tripliccm olci notationem? Nunc video, versum abesse ab 8. et 75. prob. Schurzfl. qui ingeniose suspicatur, cum esse scholium, subjungcndum verbis vet. Schol. Signi- Jicat oleum Tripolilanum, et ad vs. 90. apponcndum, ut itaque

AD SAT. V. 327

interpres causam dicat, cur nemo cum Bocchare h. e. Afro velit lavari, quod soil, ille, tanquara adliuc sit in Africa, ubi a serpentibus cavendum sibi sit, oleo Tripolitano malique odoris inungatur. Scholion autem versu expressum esse, non est quod mireris. Id enim tum casu, turn arte scholas- tici fieri, et sententia vix aliter soluta oratione efFerri potuit. Optimis quoque scriptoribus prosaicis. Ciceroni, Livio, Sal- lustio, et aliis multos excidisse liexametros, quis est qui ignoret? Exempla dabunt Scheller in Praeceptis stili bene lat. p. 735. Pott ad Epist. Jacobi 1. 17. et Nolten. in Lex. V. versus. Fraus etiam tum facilis est interpolatoribus, tum difficilis ad detegendura in poetis satiricis, qui sennoni pro- piora scribunt; de quo v. Horat. Sat. i. 4. 40-62. Cf. inf. Excurs. ad IX. 123.

Jfws exhibent 13. 21. 22. 82. Jfris 77. atris 10. 11. 12. 14-17. 19. 20. 23-27. 45-50. 54-74. 76. 81. Qua3 lectiones probae sunt omnes. V. Bentl. ad Horat. Sat. ii. 8. 95.

D. JUNII JUVENALIS AQUI]SATTS

SATIRARUM

LIBER SECUNDUS.

S A T I R A VI.

Credo piidicitiam Satumo rege moratam In terris, ^-isamque diu, cum frigida parvas Pra^beret spelunca domos ; ignemque, laremque, Et pecus, et dominos commiini clauderet umbra : Sylvestrem montana torum cum sterneret uxor 5

Frondibus et culmo, vicinarumque ferarum

Existimo castitafem regnante Salitnio in terris habit asse, d aliijuamdin conspectam, quando antrum algens suppeditabat ades modicas, et aquuli umhmado contegebat ignem, et Penates, et greges, et Magistros: quando montana conjux ncmorensem purabat tectum foliis et palca, et propinquarum pelliculis bestiarum : non tibi par, o

2 dum 26. — 4 abest a 14. communis 22. — G-13 ejecti e 13. — 7 aut similis

NOTiE

1 Credo pudicitiam] Hac Satira Ju- cortice virgae.'

venalis varia mulierum facinoia coin- Domos] Has qiiideni lateritias Athe-

meniorando, Uisidiiim Posthumimi ab nis condidcre prinii Euiyaliis et Hy-

uxore ducenda dissiiadet. pcrbius fratrt-s : luteas vero Toxins,

Saturno Rege] Cum Satnrniis Cadi suinto ab hiiundiiiuni nidis cxciiiplo.

et Vestai iiliiis in Latio lejjnabat ; Plin. vii. 50.

cnmqtie vigebat virtus et innocentia. L<trem] Qui Dens fumiliaris cole-

Unde et f'uisse tunc aureuni szeculura batur in foco.

fabulantur. Hesiod. op. i. Cic. dc 5 Sijlvestrem montana] In montibus

Nat. Deor. 2. n. G4. Virgil. Kdog. 4. educata, ibique vivere sueta. Sic Ho-

et ilineid. 8. Ovid. Metaniorpii. i. rat. ' Sylvcstres homines,' inquit ad

Fab. 3. et 4. Lactant. i. cap. tdt. v.t Pisoncs vs. 391.

V. 5. Sanctus Hicronymus Comment. G Ferarum pellibus] Lucret. 1. v. ' Nec-

in Isai. iv. 11. et ix. cap. tilt, in fine, dtim res igni i^cibaut tractarc, neque

3 Spelunca domos] Ovidiiis Meta- uti I'ellii)iis, et spoliis corpus vcstire niorphos. i. Fab. 4. ' Domus antra ferarum. Scd ncmora atqiic cavos futrunt, Et densi frulices, et juncta montessylvasqnecolcbant. Et tVuticcs

SATIRA VI.

329

Pellibus ; baud similis tibi, Cyntbia, nee tibi, cujus

Turbavit nitidos extmctus passer ocellos ;

Sed potanda ferens infantibus ubera magnis,

Et saepe horridior glaudcm ructante marito. 10

Quippe aUter tunc or1)c novo, coeloque recenti

Viveliant homines ; qui rupto robore nati.

Compositive bito nullos habuere parentes.

Multa pudicitia^ veteris vestigia forsan,

Aut aUqua exliterint, et sub Jove ; sed Jove nondura 15

Cynthia; neque tibi, cujus oculos fulgcmtes conturbavit mortmis passerculus: at grandioribus pueris mammas prabens ebibendas, ac interdum agrestior riro glandem eructante. Nam alio modo in miutdo et a'ere tum recenter factis homines victita- bant, qui fracto quercu orti, et coeno formati nullos parentes agnoscebant, Plurima castitatis antiquce signa vel pauca fortasse restabant etiam sub Jove, at Jove non

22. 45. Cinthia 17. 19. 20.— 8 Turbabut 28. Turpavit conj. Scluirzfl. et Schiader ; idemqiie et nobis in nientcni venit. Sed vulgata quoque lec- tio bene se habet. — 9 magis pro ferens 15. — 10 rmninante 10. luctante 22. —11 tunc aliter 15.— 13 Compositique 10. 17. 19^23. 25. 27. 45-50. 54-69. 71-74. 77.— 15 exstiterant 25. 27. 45-50. 54-69. 71-74. 77.— 16 necdum 26.

NOTiE

inter condebant squallida membra. — Circiini se foliis ac frondibus invol- ventes.'

7 Hand similis tibi] Non a;que culta ac tu.

Cynthia'] Propertii amasia, tot ejus Carminibns oelebrata. Sic habet Eleg. I. ' Cynthia prima suis niiserum me cepit ocellis.'

Nee tibi'\ O Lesbia Catullo adamata.

Turbavit^ Fletibus niniiis.

8 Extinct us passer] Catull. Carm. ii. et III. ' Passer dfliciae niea' puellap,' &c.' Passer mortiinsest, <^c. O misel- le passer, Tua nunc opera, meee piiel- lae Flendo turgiduli rubent ocelli,'

9 Potanda ferens infantibus ubera magnis] Priniis enini ssculis grandio- res, ut aiunt, nascebantur infantes ; aut certe grandiores matcrno lacte nutritos innuit. Unde Sat. xv. 70. sic habet : ' Terra malos homines nunc cducat atque pusillos.' Quanti sit porro infantes non alieno lacte vesci, docet Macrob. v. 11. Gell. xii. 1. Plutarch., <S:c.

10 Horridior'] Neglectior, minus culta, et ornandi se studiosa minus quam vir, contra hodiernos mores.

Glandem ructante marito'] Marito exhalante odorem glandiuni, quibus tunc vescebantur homines. Plin. vii. 56. et Prooeni. 1. xvi. ejusdem vero lib. c. 5. ait e glandinm farina panem aliquando factum, et apud Hispanias secundis mensis glandes adhiberi.

11 Orhe novo] Recenter condito.

12 Rupto robore nati] Egressi nimi- rnm e truncis arbornm excavatarum, in quibus noctu se condebant, inde nasci videbantur. Hinc Virgil. lEa. VIII. ' Gensque virum truncis et duro robore nati.'

13 Compositi luto] A Prometheo scilicet, qui dicitur a Poetis e luto primes homines tinxisse.

15 Sub Jore] Sub quo fuit letas ar- gentea, jamque caperunt omnia lieri deteriora.

Nondum barbato] Juniore, et non- dum tot adnlteriis famoso, quibus se postca coiitamiuavit.

330 D. JUNII JUVENALIS

Barbato, nondum Graecis jurare paratis

Per caput alterius, cum furem nemo timeret

Caulibus, aut pomis, et operto viveret horto.

Paulatim deinde ad superos Astroea recessit

Hac comite, atque duse pariter fugere sorores. 20

Antiquum et vetus est alienum, Postume, lectum

Concutere, atque sacri Genium contemnere fulcri.

Viderunt primos argentea saecula mcechos.

Omne aliud crimen mox ferrea protulit aetas.

adhiw barbain habente ; Gracis nondmn assuetis jurare per caput aliorum : qnando nullus tnetuebat prcedonem brassicis vel malis, ttfque degebat hortulo patente. Postea sensitn ad ccelos evolavit Astrcea, ilia comitante ; et ambic simul germunte abscesse- runt. O Posthume, priscum est ac tetuslum turbarc thalamum nlterius, et spernere Genium sancti cvluminis. Ferreum continuo swadum reUquaJlagitia produxit unu versa. Primos adulteros aspexit atas argentea. Tu iiihilominus avo iiostro moUris

—18 abest a 13. aut pomis 25. 27. 46-50. 55-69. 71-71. 77. ac jmmis 10. 12. 17. 21-24. 26. 45. et aperto legitur in omnibus mss. et editt. ante illam. Henninli, qui ex emendat. Bartli. Adveis. xxii. 7. leposuit Caulibus et pomis; sed aperto liceret horto. Neiitruni h. 1. convenit : nam subjectum est nemo, quod cum aperto viieret horto neutiqnam jungi potest. Eajo levissima nmta- tione operto scripsi, quo omnis difficultas tollitur.^ — 20 abiere pro fugere 14. — 21, 22. et 25-47 ejecti e 13. Postume 14. 21. 22. 23. Posthume in reliquis libris. Sed v. Cellar. Orthogr. lat. p. 318. ed. Harles. o Postume 14. — 22 et sacri 77. — 23. 24 Hi versus transpositi sunt in omnibus libris prieter 13. Sed error manifestus est, et recte notatus a Sdiradero in Emendatt. libro p. 139^

NOT/E

16 Nondum Gra-cis jurare paratis'\ tus Schol. Hor. Od. i. 24. * Pudor, et Graecorum enim fides suspecta omni Justitiie soror Incorrupta Fides,' &C. sevo. Sensus est : cum nondum per- 21 Antiqmon et vetus] Jamdudum jurja inolcvisseut. flagitia grassantur, a Jovis tempore

17 Per caput alterius] Jurabant Ve- niniirum.

teres et per suum, et per aliorum ca- 22 Sacri Genium contemnere /nZm]

put, V. g. parentuni, filiorum, &c. Violari f^nctitatem fidei conjugalis,

Imo et Deorum. Virg. I£.n. ix. ' Per ac religionem matrimonii et tlialami,

caput hocjuro, per quod pater ante cui Genius praesidet. De Genio vide

solebat.' quae dicenius ad Pers. Sat. ii. 3.

19 Astrcca] Asfraei Principis aequis- Fulcri'\ Synecdoche, pro, thorifvl' simi, ut scribit Aratus ; vel, ut aiunt cris Jtixi.

alii, Jovis ac Tliemidis filia, proinde 23 Argentea scEcttla'] Qua; secunda

Justitiae Dea putatur, quam fabnlan- fuit a-tas, regnante Jove,

tur in CckIos evolasse, cum 'J'lrras Machos] Faljulosos Deos flagitiis

videret sceleribus inquinari. Ovid, celebres, Jovem, IMartem, Venerem,

Metam. i. Fab. 4. ' Ultima Coelestura Mercuriuni, Apollinem, Sec.

terras Astraca reliquit.' 24 Omne aliud crimen, ifc] Ovid.

Hac comile] Pudicitia honestatis Metam. i. Fab. 4. ' iEtas de duro est

Dea. ultii. a terro. Prolinus irrupit venae

20 Sorores] Fides et Pudicitia, "Ve- pcjoris in a:vum, Omne nefas,'&c.

SATIRA VI. 331

Conventura tamen, et pactum, et sponsalia nostra 25

Terapestate paras, janique a toiisore maffistro

Pecteris, et digito pignus fortasse dedisti.

Certe sanus eras ! uxorem, Postume, ducis ?

Die, qua Tisiphone, quibus cxagitere colubris ?

Ferre potes dominam salvis tot restibus ullam ? 30

Cum pateant altae caligantesque fenestras ?

Cum tibi vicinum se pra;beat ^{Erailius pons ?

Aut si de multis nullus placet exitus, illud

ccetus, atque contractus, ac matrhnonia. Et modo comeris a tonsore principe : forte etiam pig^nus dig'ito prcBbuisti. Sapiens extiteras prufecto. Conjugein sumis Post- hume ? Loquere, ecqua Tisiphone, queis serpentibus infestaris ? Vales pati domi- natrirem uliquain, cum supersuitt tot funes I Quando apcrtce sunt fenestra sublimes ac tenebricosw ^ Quando pons /Emilius tibi se propinquuni offert ? Vel si e pluri'

140. pertulit i-I. 24. contulit \6.—2» o Postume 14. Cf. ad \s. 21. duces 12. 15-17. 19-22. 45. — 29 exagitere pro viilg. exagitare revocavi e 12. 17. a m. pr. 19. a m. sec. 23. 26. agitere 24. — 32 vicinus 45. — 34 putes 45. Pugio pro pusio conj. Yalla, iit sit nom. propr. Vetus scholion est : Pusio a facto notnen: iinde aliud qiiiddam latere non male suspicabatur Rutgers. Var. Lect. ii. 17. et quidem pygio, verbnm effictuni a Triry?), nates, dunes, unde ■irvya7os salax s. ci-

NOT^

25 Conventutn] Yel conventa matri- serpentes pro crinibus affingunt Poe- iiionialia, vel aniicorum et affiuium tae. Virgil. Ma. vii. ' Huic Dea cce- ccEtus, super tuis sponsalibus ac ma- ruleis unum de crinibus anguemCon- trimonio. jicit.'

Nostra lempestatel Qua non fnit 30 Dominani] Uxorem quse viro do-

eritve corruptior. miiietur ac imperitet.

26 Tonsore magistro pecteris] A ton- Salvis tot restibus] Cum pra-sto siut sore inprimis docto comeris, ut spon- tot laquei, quibus te potius debeas sae bellus ac nitidiis a|)pareas. strangulare.

27 Digito pignus] Annulum, in fa- 31 Caligantes fenestra:] E quibus te tnri niox conjugii tidem ac anioris pra;cipites uoctu, ne forte deterreat pignus. Est enim vinculum, non ges- earum altitudo. Vel, caligantes, id tamen, quod ait Plin. xxxiii. 1. Ma- est, prie altitudiue facientes caligare crob. VII, 13. et Alex, ab Alex. ii. 19. oculos.

28 Sanus eras, ifc] Hactenus sapuis- 32 .Emilius pons] .Edificatus a M. ti quidem, at jam tum desipere iuci- ^milio Scauro Censorc, in via Flami- pis, cum quaeris uxorem. Vide Gell. nia, ad unum ab urbe lapidcm, unde I. 6. facile possis in Tibcrim desilire, ac

29 Tisiphone] Tres Noctis et Ache- submersus perire, uemine conscio aut rontis fill*, vulgo Furite censentur, impcdiente.

Alecto.Mcgajra, Tisiphone. 33 Exitus] E vita, qua noudum c-

Quibus colubris] Furiis colubros et migrate velis.

332 D. JTTNII JUVENALIS

Nonne putas melius, quod tecum pusio clormit ?

Pusio, qui noctu non litigat, exigit a te 35

Nulla jaccus illic munuscula, nee queritur, quod

Et lateri parcas, nee, quantum jussit, anheles ?

Sed placet Ursidio lex Julia: tollere dulcem

Cogitat haeredem cariturus turture raagno,

Mullorumque jubis, et captatore macello. 40

Quid fieri non posse putes, si jungitur ulla

Ursidio ? si mtTechorum notissimus olim

Stulta maritali jam porrigit ora capistro ;

Quern toties texit perituri cista Latini ?

bus nullusjinis arridet, an non hoc satius existhnas, * * Verum approbatur Ursidio lex Jidiu. Jucumium lueredem suscipere mcditatur, licet privandus ingenti turture, ac muUorum pilis, atquc macello conciliatore. Ecqidd credas hand perugi posse, si aliqua Ursidio copulatur? Si nunc insanum os aperit conjugali frccno adultero- rum quondam celebcrrimus, quern tarn sccpe occidtaiit area Latini morituri. Quid,

naediis.— 35 node et exigat 16.— 37 ne 61. et quantum 24.-38 Urcidio 48. Ur- siodo 16. L. Fursidio Postumo inscripta est hive Sat. in 8. Sed metrics leges Fursedii nonien non admitlunt. ducem 16. 22.— 41 putas 21. ilia 4. — 42 machorum turpissimus edidit Maittaire, quod nescio nnde habeat.— 43 por- rigat 77.-44 periturum 16. et S3, prob. Scliradero.— 46 nimiam 17. 21. —

NOT.E

38 Lex Julia] ' Qna?jubeteos liae- 40 MuUorum jubis] Jubatis nmllis. reditateni capere qui Alios liabent,' De his fuse ad Satir. iv. 15. et v. inqnit vetus Schol. Alii vero, co 92.

quod, imiiiiunt, Ursidius satis egit Captatore macello] Obsoniis, quaj in

adulteruni, ])iobat legem Jnliam ad- INlacello enita captatores donabant.

nlteria prohibentem, janique uxorem Vide Sat. v. 95. et 97.

ducit. Vide Sat. 11. 37. 41 Quid fieri non posse putes, ^-c]

39 Ilaredem] Legitimum e conju- Sic Virgil. Eel. viii. ' Mopso Nisa ge filium. datur, quid non speiemus ainantes?

Cariturus turture magna] Miinuscu- Jungentuijani Gryphes equis,' &c. lis licet non donandus deinceps am- Si jungitur ulla Ursidio] Si repeiia- plius. Orbis divitibus liivredipettC tur quaj velit nubcre ma'chorura no- dona missitabant, ut notavinius ad tissimo. Sat. IV. 18. et v. 137. et seq. 43 Capistro] Metapliora ab equis.

Turture] Vel avi, vel pisre, qui 1 1 Quern toties Icxit] Abiraetvin-

OtcKcis Tpvywv, Latinis pttslinaca ma- di(;ta mariti supervenientis, cum fla-

rinu dictitatur. Plant. Mostell. Act. gitium perpetraret. Vide Hor. Sat.

I. Sc. 1. vs. 44. ' Tu tibi istos habeas 11. 7. 59. turtures, [nsccs, aves.' Cista Latitii] Instar Latini, qui si-

SATIRA VI. 333

Quid ? quod et antiquis uxor de moribus illi 45

Quaeritur. O medici mediam peitundite venam, Delicias homiuis ! Tarpeium limen adora Pronus, et auratam Junoni caede juvencam, Si fibi contigerit capitis matrona pudici. Paucce adeo Cereris vittas contingere dignae, 50

Quarum non tiraeat pater oscula. Necte coronam Postibus, et densos per limina tende corymbos.

quod cthim invcstigatur ei conjnx e prisca indvle ? O 3Iidici, mediam venam sciU' tlite. O vohiptns viri ! Prostratus venerare jamtam Tarpeiam, atque macta JU' noni huculam inauratam, si tibi erenerit materfamilias capitis casti. Jta vara merenfur attreciare fasciolns Cereris, q^iarum basia genitor haud metuat. Corollas valvis alliga, atque spissos racemos hedei'se intende per fores. Unicus

48 Cernimus auratam 13» bidentem ^pro juvencam qnidam, forte quia noverant, bideutem J'.moni sacrum esse. Sed auratis cornibus hostias majores duntaxat immolatas esse preeter alios docet Plinius xxxiii. 3. — 49 contingit 22. a m. pr. cuptis 13. — 50 sunt pro adeo 13. digna Cereris contingere vittas 14. — 51 oscula tangere castus 13.— 52. et 55-93 ejecti e 13. necte profe?)rfe 15. 16. 17.

NOT/E

mile quid in Scena exliibuit : nimirum ab adultera confestim cista obtectus et a movte servatus est, quam dubio procul intulisset ei deprenso vir adul- terium uxoris injuvianique suam ul- ciscens. Turneb. xx. 8.

Latini] Is Domitiano carus erat mimus. De quo Sat. i. 3G. ' Is postea propter adulterium Messalinae puiii- tus est,' inquit vetus Schol. Mar- tial. Epig. IX. 29. ' Dulce decus Sce- na?, hidorura fama Latiinis Ille ego sum, plaiisus, delicia-que tuec,' &c.

45 Quid ? quod et antiqtiis] Quiii e- tiani taiu stidtus est Ursidius, nt cas- tam nancisci uxorem spcret, cjualis aureo sa?culo.

4G Medium pertundite venam^ Quae solet incidi t'tuiosis ac phrcueticis, ad mcdtndum furori.

47 Delictus ltominis~\ Ironice. O de- licatuni niniis ac beatiini, cui lam fla- gitioso pudica uxor contigerit ! Vcl, qui sibi tam fatua spc talis invcuicii- dse adulatur !

Tarpeium limen adora] Jovem Capi- tolinum, cujus aedes in arce ac rupe Tarpeia, cole, eique sacritica pro tam singulari beueficio.

48 Auratam Junoni c<rde juvencam'] Pliu. XXXIII. 3 ' Auratis cornibus,' inquit, ' hostia majores duntaxat im- molabantur.'

Junoni'] Pronuba:, conjugii prsEsi- di, et adnlteria acriter vindicanti. Virgil. jEw. iv. ' Junoni ante omnes, cui vinclajugalia cura^.'

49 Capitis] Corporis. Synccdocbe.

50 Ccrtris] Cujus Sacris nonnisi casta? mulieres initiari debcbant. Di- on. Halic. 1. I.

Vittas] Quibus rdigabantur Sacer- dotum crincs.

51 Oscula] Nc forte minus pudica sint ea, cum inter sabitanduui affiui- bus et amicis dantur ex consuetudinc; de qua Plin. xi\. 13. et Plutarcb. de muHerum vjrtulibus, et ipiiest. Cen- tur. Rom. cpiiest. 0.

IScclc coronam poslibus] Quod tieri

334 D. JUNII JUVENALIS

Unus Iberinae vir sufficit? Ocyus illud

Extorquebis, ut haec ociilo conteiita sit uno.

Magna tamen fama est cujusdam nne paterno 55

Viventis. Vivat Gabiis, ut vixit in agro ;

Vivat Fidenis ! Et agello cedo paterno ;

Quis tamen aflfimiat, nil actum in montibus, aut in

Speluncis? adeo senuerunt Jupiter et Mars?

Porticibusne tibi monstratur foemina \ oto 60

Iheriruc mar'itus satis est ? Hoc potins exigas, %it tmus illi oculns sufficiat, Verimi- tamai in^ens est exist imatio alicujus degentis in parentum domo rustica. Vitam agnt apiid Gabios (junhm egit ruri, vitam agat apud Fidcnas, ac turn concedo in agro parentum castani fiiisse. Nihilominus quis asseverat perpetration nihil esse in 7nontit)us,vel in cuvernis? Ilune vetusti sunt Mars ac Jupiter? In xystis autcm (in tibi ostendituT mulier desiderio tuo non indigna? Theatra \ ero omnibusne angu-

25. 26. 45-48. 55-61. 63. 64. 65.-53 Yberince 21. 22. IlihcrincE IT. 19. 49. Hyberince 13. 20. 43. Post sufficit Grangfeus et alii vel jninctiim vel signum exclam. non interrogat. ponunt, ut sint verba Postonii unus Ihcrince vir suffi,- cit, h. e. niea uxor casta erit, et erras, qui nullani putas inveniri pudicani. — 55 cujusquamlZ. — 56 Gabiis vivat Xd. Suspicabar olim legendum esse : Vivet Gabiis, (h. e. vivctnc in oppidis, cpianquam parvis ac desertis, nednm Romoe) vt vixit in agro ? Vivet ita Fidenis ? El agello cet. Cujus conjecturje nunc quoque me nondnin pcenitet. Mutata tamen distinctione expeditiorem feci sententiam h. 1. de qua interpretes paruni tuerc solicili. — 57 VindemiisXQ. cede 20. 61. 77. — 58 actum montibus 60. — 63 Cironomon 21. 22. 61. 63. Ladam

suetum erat in nuptiis. tantinm cursu tremere narrat Plin.

63 IJnus Iberincc vir sufficitl Fortasse ii. 94.

dices Iberinam tnam sponsam saltern 57 Fidenis] Urbs erat Latii Romae

castam esse, ac uno te viro fore con- vicina, unde inter utriusque populos

tentam. At quantum erras ! bella statim exorta, qua- refert Livius

54 Ocuh] In formosis oculi prsyser- i. 14. et seq.

tim spectantur. Ovid. ' Oculi sunt Et agello cedo paterno] Siquidcniin

in amore duces.' urbihus caste vixerit, turn ego conce-

55 Magna tamen fama] Respondet tiam et fatebor etiam ruri pudicam Ursidiiis ; at celebratiu' ejus j)udici- cxtitisse.

tia, qha^ fuit educata ruri, in paterna 58 Quis tamen affirmat] Correctio

villa. prioris coucessionis acsententite.

56 Vivat Gabiis, Sfc] Vt probctur Nil actu7n] Furtini et flagitiose. ejus animi castitas, in urbibus vivat 59 ,-l(/<'o st'HMfr«n^] Ut desinthodie- aliquamdiu inter adolescentes paulo que cpii nieniincrint a<; iniitcntur. <|uam ruri coniptiores. Jupiter cl Mars] (Quorum tot stiipra

Gahiis] Volscorum foil oppidum, narrantiir in sylvarum ac montium rc-

cclcbre quidcm dolosa ilia Scxt. Tar- ccssu perpetrata. Advcrte, si lubet,

quinii ex[)ugnatione, dc qua Tit. Liv. qunni nee suis Diis parcat Satiricus.

I. 53, et seq. Gabienscni agrum equi- 60 J'orticibus] I'ouipeia, Livia, Isl-

SATIRA VI.

336

Digna tuo? cuneis an habent spectacula totis Quod securus ames, quodque inde cxcerpere possis ? Chironomon Ledam molli saltante Bathyllo Tuccia vesicae non imperat: Appula gannit, Sicut in amplexu : subitum, et miserabile, longura Attendit Thymele ; Thymele tunc rustica discit. Ast alia3, quoties aulaea recondita cessant.

65

lis continent quod tutus diUgas, et quod illinc queas eligere? At Batyllo tenero Le- dam Chironomon tripttdiante, Tuccia * * repentinum, atquc miseratione dignum prolixum Thymele cunsiderat, Thymele agrcstis turn percipit repcntininii, ac fle- bile prolixum. Verum quundocumque tapetia submota desinunt, ac fora duntaxat

17. Bathillo 17. Batyllo 50. 64. Batillo 19. 21. 22. 27. 45-47. 60. 61. 63. Bacillo 20. — 64-66. Cf. Exciirs. ad h. 1. — 67 cessent 17. a m. pr.— 68 sonant

NOT^

dis, quo Solent convcnire mulieres, ad spatiandum. Ovid. i. de Arte. ' Tu modo Ponipeia lentus spatiare sub umbra, Cum Sol Herculei terga leonis adit. Nee tibi vitetur quae priscis sparsa tabellis Porticus ; auctoris Li- via nomen liabet.'

Voto digna tuo] Qnalem exoptas, castam et pudicam.

61 Cuneis] Theatri sedibus, gradi- bus, receptaculis, in quibus spectant ludos fcBminae.

62 Securus] Nil metuens de ejus fide et castimouia.

63 Chironomon Ledam, Ifc] At num ignoras in spectaculis castissimas de- pravari?

Chironomon Ledam] Genus erat et nomen saltationis,qua^ fiebatmanuum certis moribus ac gestibus, dicta vero a Leda Saltatrice insigni et gcsticula- trice. Vide Sat. v. vs. 121.

Saltante Bathyllo] Eximio gesticu- latore, qucm foeminai spectantes in admirationem simul et amorem, ut aiunt, rapiebantur. Ejus mcniinit Tacit. Annal. 1. Vide quit ad Pers. Sat. V. vs. 23.

Tuccia, Appula] Blnlicres rustica^.

65 Subitu7n,€t miserabile, longum] iMo-

tus varies ac gestus a mimo expres- ses, vel etiam veculas nunc subito, nunc in longura tractas ad luctura exhibendum.

66 Attendit Thymele, &,-c.] Rudisilla mulier et innoccns hactenus totum intendit animum, Bathyllo saltante ; unde et ejus motus ediscit atque ar- tem. Hinc ad libidinem incitatur et corrumpitur. De Thymele jam Sat. i. vs. 36. Tertull. ' Theatrum,' inquit, ' Sacrarium est Veneris.' S. Cypria- nus Epistola ad Donatum. ' In Thea- tris,' inquit, ' admonetur omnis aetas anditu, fieri posse quod factum est: exempla fiunt, qua? esse jam facinora destiterunt. Adulterium disciturdura videtur; et leuocinante ad vitia pub- lican auctoritatis male, qua; pudica fortasse ad spectaculum accesserat, inde revertitur impudica.' Et paulo post. ' IMovet sensus, mulcet affectus, cxpugnat boui pectoris conscientiain fortioiem.'

67 Ast rtlice] Alia; vero mulieres his- trionicam etiam exerccnt, cum nimis diu cessant ludi, adeo sunt luxui ac dcliciis dcdita-.

Auhca] Vela, tapetia, quibus obten- ditur ac dccoratur Sccna. Isidor. Au-

336

D. JUNII JUVENALIS

Et vacuo claiisoqne sonant fora sola theatro, Atque a plebeiis longe Megalesia, tristes Personam, thyrsuraque tenent, et subligar Acci. Urbicus exodio risum movet Atellanae

70

jierstrepunt, Theatro inani atque ohducto, et Megalesia sunt diu post Pleheios liidos, tnni cetera inastce sumunt larvam, ac thyrsum, atque subligaculum Accii. Quoties Urbicus exodio Atellanico excitat cachinnos gesticulationibm Autonoes,

aulaa theatro 2G. — 69 plebeis 17. 19-22. 27. GO. 6.5. phebeis 8.5. Magalesia 19. 20. 27. 46. 47. 49. 85.— 70 thijrsumque petunt 19. Arci 27. 47, And 21. Axi 16. Acciim 22. Acne 75. 76. JEne 1. Actii 23. Nam varie scribebatnr Accius, Actius,Attius, Atius: de quo v. Rurni. ad Viig. TEn. v. 508. et ad Sueton. Aug. c. 4. — 71 Rusticus 26. risum induct 22. AttellancE 45-48. 50. 59. 60. 61. 63. 64. 65. Attelance 27. Athellance 24. Athclance 23. 85. Athellenw 15. Athe-

NOTtE

Icea dicta ait, quod ca primum oina- menta in aula Attali Asias Regis in- venta sunt. Horat. ad Pisones, vs. 154. ' Si plausoris eges aulsea nianeii- tis,' &c.

68 Foral Judiciaria nimirum Tribu- nalia ac subsellia Judicum.

69 Plebeiis longe ^Tegalesia] Quando post iudos Plebeios nimiuui differun- tur INIegalenses.

Plebeiis'] Hi ludi facti sunt pro }«■ titia recuperatas libertatis post exac- tos Reges : vel nt volunt alii, pro re- conciliatione plebis cum Patribus post sccessionem in Aventinum, de quibus Liv. lib. II. et iii. De Ludorum ritu ac pompa vide Dion. Halic. 1. vii. sub finem. Plin. vii. 56. Alex, ab Alex. VI. 19. tS:c.

Megalesia] Ludi Circenses magna Matii Deum a Junio Bruto conse- crati. Tit. Liv. uomen a p.(y<i\r]s /utj- rpds. Cicei . Hiirusp. Resp. ' Quid lo- quar,' ait, ' de illis liidis, quos in Pa- latio nostri Majores ante teniplum, in ipso Matris INlagna* conspcctu, -Mcgalensibus fieri ct'lel)rari(nie vo- lueruntr (iui sunt more institutisque

maxime casli, solenuies, religiosi

•pii uni ludi ne verbo quideui ajjpel- ianlur Latino, ut voeabuio ipso ct

appetita religio externa, et Matris Magnae nomine suscepta declaretur : — servonim ^Megalesia fuerunt !'

Tristes] Impatientes mora;, specta- culorum desiderio vexatae sumunt in- strumenta liistrionum, ac domiludunt.

70 Perso7iam] Faciei tegnien ab yEs- chylo inventum, teste Horatio ad Pisones vs. 278.

Thyrsum^ Hastam pampinis iuvo- lutam, qualem Bacciiai in Liberi Sa- cris gestabant, et bistriones in Scena, quae quidem Baccho primum tota erat dedicata.

Sul'Ugar] Tragordi i-<;*fem, inquit ve- tus Schol. irepi^ujxa erat nuo mimi et bistriones partes inferiores velabant, cetera niuli. Dionys. Halicarn. testa- tur. Tullius autem Offic. I. i. n. 129. ' Sccnicorum mos,' inquit, ' tantam liabet avetercdisciplina verecundiam, ut in Sccna sine subligaculo prodeat nemo.'

Acci] Vel Poeta3 nomen est, vel po- tius bistrionis cujusdam.

71 I'rbicHs] Histrio, vel cantor. Exodio] ^'arro, vitiv et servitutis

exodiuin; Apuleius rei cxodium, id est, Jinvm, appellant. At iiic proprie nia- gisaeci[)iendum pro Atcllanie FabulK diverbio in line ludorum fieri solito

SATIRA VI.

3:17

Gestibiis Autonoes : hunc diligit ^lia pauper. Solvitur his magno comoedi fibula. Sunt, qufip Chrj'^sogonum cantare vetent. Hispulla tragoedo

ilium amat inops JElia. Istis ingcnti pictio laxatur histi'ionis fibula. Rcperiuntur qucE cunere impediant Chrysogonum, Hispulla deledatur Tragoedo. Spcras7ir w^

?Jon<r 16. Acceliane 22. — 72 Aul homes 21 -2i. Antonoes 19. Helia 21.22. 27, 47. 8.5. Elya 45. — 73 Solrilur liinc 26. fabula 7i.—7A Crisogonum 21. 85. Crisog- vutn 22. Crisgomm 19. vetant 15. 16. 17. a m. sec. 19. 22. 45. Hispula 19. 20.

NOT.E

a<l recreandos post seria spectatores. Siieton. Tib. c. 45. ' Nota in Atella- nico exodio proximis Iiidis assensu maximo excepta percrebuit ; hircum vetulum capri nattirani ligtiiire.' Vetus Schol. ' Exodiarius,' inqiiif, * in fine ludoriim apud Vetere.s intra- bat, quod ridiculus foret ; iit qnicquid lacrymanim atqiie tristitite coegissent ex tragicis affectibus, hnjus specta- culi risiis detergerct.' Qiiidam no- minis originein ducunt ab e|« uS^iv, extra cantum, vel sine cantu ; sen quia carmen illud ridiculum post exitum Chori canebatur, ut vult Jul. Pollux ; seu quod sine cantu a juvenibus jac- tabatur. Alii e.rodium piitant dictum quia post exodon erat, qua; Tragoedias pars ultima est apud Aristot. Voss. Instit. Poet. ii. 5.

Atellami'\ Atella nibs Oscoium in Campania, Capnam inter et Ncapo- lim, hodie, Arersa, ubi celebre erat Amphitheatrum. lUic inventae pri- mum joculares ills fabul*, quae Atel- lanae yocatae sunt ; simiiesque erant Satiricis Griecornm Dramatibus, ut egregie notant Diomed. et Donat. in Terent. Tit. Liv. vn. 2. ' Juventus,' inquit ' histrionibus fabellarum actu relicto, ipsa inter se more antiquo ridicula intexta versibtis jactitare cocpit; quae inde exodia postea ap- pellata, consertaque fabellis potissi- nium Atellanis sunt. Quod genus ludo-

rnm ab Oscis acceptum tenuit jnycn- tus, nee ab histrionibus pollui passa est. Eo institutum manet, ut Actores Atellanarum uec tribu moveantur, et stipendia tanquam expertes artis lu- dicrae faciant.'

72 Gesfibus Autonoisi Gestibus ex- primeus verba et actus Autonoes Cadmi filia', et matris Actzeonis in cervum a Diana mntati, et canibus discerpti, de quo Met. in. vcl, agens personam Antonoes, in Fabiila de ipsa Autonoe.

Hunc diligit JElia pauper'] Actorem exodiarium viliorem diligit jElia, no- bilis quidem, at pauper: adeo libi- dine feruntur tarn inopes quam opu- lentae.

^J?/ia] jEliae familias paupertateni laudat Valer. Maxim, iv. 4. art. 8.

73 Solvitur his magtto, ^-c] Aliae di- tiores niatronag niagno pretio emunt amoreni et concubitum Comadi.

FiltuUi] Circulus, vel filum ex aare vel argento, quo virilia et usum Ve- neris coercet, conservaudie vocis gra- tia. Vide Cornel. Cels. vii. 25. et Martial. Epig. vii. 81.

74 Chrysogvnum cantare vetent] Sinit niulieres quie Chrysogonum voce ca- nora exiuiinm ad libidineni pellici- entes perdiderunt cum sua voce, cui iienipc noxius Veneris usus.

Hispulla] INIatrona pinguis, cujus rursum moniinit Sat. xii. vs. 11.

Delph. et Var. Clas.

Jkv.

338

D. JUNII JUVENALIS

Gaiidet. An expectas, iit Quintilianus ametur?

Accipis iixorem, de qua cilharoediis Echion,

Aiit Glaphyrns fiat pater, Ambrosiusqiie choraules.

Longa per angustos tijjfanius pulpita vicos :

Oinentur postes, et grandi janiia lauro,

Ut tcstudinco tibi, Lentule, conopeo

Nobilis Euryaluni mirmillonem exprimat infans.

/o

80

(liligatur Qiiiiitilianus? Assumis con'/ugem, e qua parens fiat Echion citharcedus, vel GlaphiiiKS, it Ambro.sius tihicen. Ampla erigamus pulpita per arctas vias. Vulva' foresquc magnis laurels decorentur, ut illustris infantulus cameratu iintorio exiiibcat tibi gladiatorem Euryalum, o Lentule. Senatoris uxor Hippia

60. 05. Ispulla 14. — 75 exspcctes 14. 20. aspedas 45. — 76 Ethion 48. 85, Ethyon i5. — 77 Grarirun 10. Claphirus 01. G lajilus II. 22. fiet 21. coraules 21-23. 85.-78 augustns 17. 20. 4S. fgantur 77. lucos 20.— 80 Et 20. canojico 23. 24. 27. 45. 47. 48. canapeo 16. 19. a in. pr. 85. canopeiu 10. a m. sec. et cunopao 17. 81 Eurialum 10. 14. 45. 47. 65. Urialum 19. 20. auritilum 85. mirmilonem 11. 27. 46. 47. 48. 60. 64. 85. ct mirmilonem 11. aut mirmillonem 10. 14- 17. 19-23. 25. 27. 45-49. 54-00. 04. 05. uut miirmidonem 24.-82 Ippia 17. 19..

NOT^

75 Gaudef] Amove capitur.

Quintilianus ametur] Imo lasciviis histiio diligetiir a lascivis istis niulie- ribus mnlto magis qiiam vir sapiens, doctiis^ castiKs, qnalis Rhetor ille ce- lc!)iis.

77 Glaphyrus] YoxGraeca vemistum it elegaiitein .>>ignificans.

Fiat paler"] Per adulteiium cum uxore tiia.

Clwraules] In choro tibiis canens. avKhs, tibia.

78 Longa per angustos figamus, ^c] Concessio ironica. Kigo, inqnit, ma- trimonium iiii, et eiige pulpita in qui- bus agantnr niiptiaiiun ludi, ut, c*i:c.

I'cr angustos vicos] In angiportu.

79 Ornentur postes, SjX.] Supra vs. 52. et 53.

80 Ut tcstudineo, ijc] Ut tti vir no- bilis adulteiinos e coiijnge tilios sus- cipias quasi tnos, qui tanicn sint his- tiiiMiis, citliaidili, glafiiatoris.

Ttstudinco] In fonuani testudinis

extenso super cunas velo. Minus ad rem videtur quod explicant alii de lecto pucrpera; segnientis ornato tes- tudinis. Ponitur itaque tcstudineo conopeo. Synecdoche, pro cunis puer- uli.

Lentule] Quilibct illustris.

Conopeo] Kc!)vo\p, culex, unde cono- peum dicitiH' velum ad arcendos culi- ces, Alcxandrinis niaximo usitatum, teste Valla. Horat. E- d. 9. ' Inter. que signa turpc militaria Sol aspicit conopeum.'

81 Nobilis infans] Qui de te nobili crcditur natus, cum tamcn patreni liaboat mirmillonem uxoris tua^ adul- terum.

fllirmilbmcm] Couiponebantur pa- ria gladialorum, (ptorum alter inirmil- lo, alter retiarius, ut amplius dictum est, Sat. n. ad vs. 143. el seq.

J£xprinial] (lladiatorcm vultii refe- rat patri similis infantulus, ad tuum, o Lentule, pudoiein ac dedecus.

SATIRA vr.

339

Nup(a Scnatori comitata est Hippia Liidium Ad Pliaron, ot Xilnm, fomosaque moenia Tiagi, Prodigia ct n\ores Uibis damnante Canopo. Immemor ilia doimis, et conjui;is, atquc soioiis, 85

Nil patriae indtdsit; plorantesque improba natos, Utque magis stupeas, ludos Paridenique reliquit.

secuta est ludioiwin ml Phariim, nc Nilum, ft insi^ncs Ln°;i mums, Canopo exe-

crante portenta morisqite cititatis llomx. Ea famU'ur oblita, it iiiariti, et ger-

mana, nequaquam patria' pcpercit : utque scelcsta (tcsfruit filios lacrymitntes, ct

quod plus mirere, spectacula it Paridem. At quamcis ct plumea parentis ciil-

20. 45. impia 21. hyppia 85. hulum 10. 11. 14-17. 19-24. 27. 45. 40. 47. 40. 50. 54. 55. 02. 04. 72. prob. Salinas, ut Indus dicatur pro ludio, quemadmocliini regna pro regihus, et siniilia passim obvia. Sed Indutn reposuisse videntur librarii metro timentes. Lvdium vero ZiaffiWados vox est propter (ruvi^-qinv. Cf. xi. 20. et sup. ad iv. 37. — 83 formosiquc 10. fm- mosaque 22. 85. — 84 clamante 40. 47. 48. 58. facili solemiique perinuta- tione literaniiii cl et i7.— 87 ludum 14, Paridem ludoscjue 25. 27. 40. 47. 48.

NOTE

82 Xupta Sitiatori] Exeinplis jam probat quod de iniilierum etfraenata libidine affirmavit.

Scnnturi'] Fabricio Veientoni, de quo aiUe Sat, n . vs. 113.

Ludium'l Sergium gladiatoreni. Le- git Sahnas. Iwium ; vultque dici pro ludio ; 'It regna, pro regibus.

83 Pkarou] Insula est Alexandria' nrbi ponte conjuncta, in qua de las- tigio turris fax accensa portuni indi- cat, et dirigit noctu navigantes.

Nilum'\ jEgypti fluuien inclytuni de quo Sat. i. vs. 26. Oritur Nilus in Ethiopia snperiore, foiite duplici : leucas plus niille perfluit ad mare INIediterraneum : mtdtis auctus flu- viis in illud exit per ostia quandoque plura, nempe cum exundat : ijuod singulis annis contingit circa Scdsti- tiuni apstivum. Causas exundatioiiis alii alias comniiniscuntur. Abundaii- tes tunc tenipoiis in .'Ethiopia inibres nou abs re plerique atfennit. P^xun- dans ant'.in Nilus miruni in niodum linio sno terras fa-cimdat. Qui si crcverit ad duodicim vel Ircdccim

cubitos duntaxat, csurit iEg3ptns ; quatuordeciin hilaritateni crcanf, quindecim securitateni, sedecini deli- cias ; si ultra, damnum. Ex Plin. V. 9. et aliis. Aquarum Nili bonita- tem et salubritatem laudant Aristot. Galen. &c. Nitro, quod ibi multuni, assignare licet hujus causam. Vide et Herodot. lib. ii. Senec. Natural, qua-st. IV. 1. et seq. Agell. x. 7. Coel. Rhodig. XXVII. 6. &c.

Famosaque mania Lagi} Alexan- drian! /Egypti urben), ut)i regnavit LagHsPtolemsRisuccessoris Alexandri pater. Htec famosa einporio, popu- lorum luxu, et ca?de Pompeii.

84 Prodigia ct tnorcs] Prodigiosum inprimis amoreni illinn niatrona; Ho- man« in gladiatoreni ignobilem : et ex Hippia, urbis iiidolem a^stiniante.

Canopo^ Urbe quamvis impura, de qua Sat. i. vs. 26. Metonymia pro A^gyptiis.

86 Nil patria indulsifl Nil curans quod patriic caritatem sinuil et fa- niam violaret.

87 Ludos] CirccDses, quibus adeo

340

D. JUNII JUVENALIS

Sed quanquam in magnis opibus, plumaque paterna, Et segmentatis dormisset parvula cunis, CoDtemsit pelagus : faraam conteraserat olim, Cujus apud molles minima est jactura cathedras. Tyrrhenos igitur fluctus, latcque sonantem Peitulit Ionium constanti pectore, quamvis Mutandum toties esset mare. Jiista pericli

90

citra, et incunabulis segmentatis infanlula cvhuisset inter ingentes ditiiias, asper- nata est mare : quondam spreverut exist imationem, cvjus damnum parvi stat apud sellas delicatas. Ergo Tyrrhenos vortices, ac Ionium longe resonantem perpessa est corde intrepido, iametsi commutandum erat leqiwr frequenta\ Quando legi-

54-60. C4. 65.-88 Versus abest a 14. et in a 16.— 90 contemserit 16.— 91-97 in 13. ita inutati : Fvrtrm nnimum prcestat rebus, quus turpiter audet Foemina, et ex fucili famam contemnit honoris. Cujus apud mulUs minima est jactura cathe- dras. Turpc timore caret mulier : jttsta pericli Si ratio est et honesta cet. nimia 26. — 93 Bentleius ad Horat. x. 19. haec notavit : ' Ionium mare draecis et vincta oratione ct soluta 6 'Uvios d'lcilur, subaiidito noyros. At Latiui neu- tnim maais aniant, qiiippe quihus mare siibintelligitur. MascuUiio genere effertur h. 1. sed aui retingi fortasse debet lateque sorwrum, ant ex verbo pracedente substantiviini sibi adsciscere potest fiuctum, aut eerte ob rarita- tein non teniere Horatio affingendiini est.' Sed mare etiam Romanis ponlus dicitur, et cum Horatius turn Juvenalis docte ac Gra?ce loqui amant. — •

NOT.E

Romani capiebantur, ut notavi Sat. III. vs. 223.

Paridem] Scenicos ctiam ludos, et in lis Pantomimum istum Domitiano caruni, al) eo tanien postea necatuni, ob ejus niiiiiam cum Doiiiitia sua familiaritatem et adnlteria. Vetus Scbol.

88 Sed quanquam in mugnis] Quam- vis autfin niolliter esset educata, ut- pote doiiii nobilis ac tiives, lascivus amor audacem fecit ct robustam, ut Iong(; sequi adulterum bistiionem non vereretur p( r terras, et marla.

89 Segmeilatis] Distinctis ornatis- que niulti|)lice tessella, verniiculato emblemafp, segnientis. I'orro seg- menta vet. Sdiol. explicat vittas in- textas auro dc vestibus i)endentes. Alii t'asciolas aiunt esse vestiiini oris assui consuctas oruutus gratia. Vide

quae ad Sat. ii. vs. 124.

90 Contemsit pelagus'] Tenipestates maris horrendas, variaque discrimina non exhorruit.

Famam contemserat olim'\ Abjecto dudnni pudore, cum sui pridem im- piiri amorcs vulgarentnr.

91 Cujus apud molles, ^c] Cujus parvi jactura penditur a hixuriosis mulieribus, i\\\<s mollibus cathedris ac sellis uti solent.

Cuthidras] Sellas muliebres. Vide qua- notaviunis Sat. i. vs. 65.

92 Tyrrhenos fuctus] Mare Tlius- cuui et Inferum Latinis, Tyrrheuuni Gra?cis.

Sonantem] Quando fluctus scopulis illiduntur cum tragore,

93 Ionium] Ad fa\ices Adriatic! maris, Sicilian! inter ct Cretani.

94 Mutandum tolies esset marc] E.\

SATIRA XI. ^41

Si ratio est, et honesta ; timeiit, pavidoque gelantur 95

Pectoic, nee tremulis possunt insistere plantis :

Fortem animum prajstaiit rebus, quas turpiter audent.

Si jiibeat conjux, durum e?t conscendere navim ;

Tunc sentina gravis, tunc summus vertitur aer.

Qua3 moechum sequilur, stomacho valet. Ilia maritum 100

Convomit : haic inter nautas et prandet, et errat

Per puppem, et duros gaudet tractare rudentes.

Qua tamen exarsit forma, qua capta juventa est

Hippia? quid vidit, propter quod Ludia dici

tima probaque discriniinis adest causa, formidant et meticuloso corde frigent, neque pedilms vacillantibus stare queunt. At impavidam adhibent mentem Jmlis rebus quas nttentant. Si rir huperat, grave est navim ingredi. Sentina turn molesta ; turn supremus cether com-olvitur. Qua^ vero comitafur adulterum, pectore firmo est. Ista vomit in viruin : h<Fc inter nautas et pi-andiuni carpit, et ambuint per pappim, gravesque Junes cnntingere ubleettdur. Veriim qua pulckritudine incensa est, qua juventute rapta est Hippia .' Ecquid aspexit, cujas gratia toleravit his-

95 timet 74. pavidceque 26. Fiiere qui legere mallent paviderque gehintitr Pectora improb. Scliurzfl. qui laudavit Jan. Bemart. ad Stat. p. 129. — 06 CorporeS5. possint 22. consistere 14. — 98 Si jitbeut spo7isus 6. asccndere 24. navem 45. 4G-50. — 99 dum summus 14. el summus 21. summis 45. — 101 Evomit 26. Cognovit 16.— 102 puppim 11. 65.— 103-106 absunt a 13. juventa est 10. 11. 12. 14. 15. 21-25. 45-50. 54-60. 62. 64-69. 71-74. In reli- qnis libris non legitiir rh est, quod tamen facile excideie potuit propter com- pend. gcrib. quodqne nos inseruiniMs, ne qnatuor certe 6/ioioTeAfi/ra jungantur. —104 Hippia 23. 27. 45-50. 56-74. 77, Ippia 21. 22. Yppia 24. Hyppia 25.

NOTiE

Italia trajicieulibns in ^Tlgyptuni tra- 100 Stomacho valet] Nausea non

nanda sunt maria, Tjrrhenum, lo- tentatur.

nium, .Egeun). Ularitum convomif] Voniitu con-

Justa pericli si, Sfc.'] Cum se dat spurcat nauseabunda. Vide Cctl. Rho-

oocasio, nrgetque ratio aliqua justa dig. xxvi. 13.

et honesta subeundi maris et peri- 102 Rudentes] Ita dicnntur, quod

culi, turn illa> mulieres cxpavescunt : flantibus ventis rudere videantur.

at libidinis explendae causa qiiidiibet 103 Qua tamen exarsit forma] At

f.tcile uioliuntur. quaj tandem causa tani ardcntis fti-

99 Sentina] Navis fundus, in qnem roris ? An impubercm quendam ^^^

tit aquarum et sordium colluvies, tate tlorentem, an elcganti raraqne

unde graveolens et teter odor emit- forma juvcnem depcrit, cujus amor

titnr. aut tolerabilis ant venia dignus a^sti-

Siiinmus vcrtilur aer] Turn nauseam mari debeat ? Ouin imo.

vertiginesque ficiunt, ul ca:lum ro- 104 Ludia dici] Quippe qua; /u<iiM»M

tari, ejus suninia pars inia fieri, omnia sectctur, cum sit uxor Seuatoris, et

perturbari videantur. ipsa uatalibus clara.

342 D. JUNII JUVENALIS

Sustimiit? nam Sergiolus jam radere guttur 105

Coepeiat, et secto requiem sperare lacerto.

Praeterea multa in facie deformia ; sicut

Attritiis galea, mediisque in naribiis ingens

Gibbiis, ct acre malum semper stillantis ocelli.

Sed gladiator erat. Facit hoc illos Hyacinthos : 110

Hoc pueris, patriivque, hoc pra?tulit ilia sorori,

Atque viro. Ferrum est, quod amant. Hie Sergius idem

Accepta rude coepisset Veiento videri.

trionica vocari ? Etenim Sergius incocperat jam tondcre fauces, et quietem expec- tare, ncrvo cxciso. Insiipcr non pauca in vultu faiJa erant : velut pressus cassiile ; et magniis iumvr in meilio nnso ; tiUpie gratis niurlms oculi nmiquam non Jiucntis. At erat gLidiator. Id cos reddit Hyacinthos : id nutis et patrice, id germancB maritoquc ista prcpposnit. Gladius est qucm dcpcrcunt. Ille ipse Sergius donatus rude inccepisset Fabriciiis wstiinari. Scilicet angeris quid privata familia, quid

Eppia 82. Appia 85. Cf. ad vs. 114. — 105 jam Seriolus nam 14. — 106 fesso pro sectn 14. — 107 midta sunt 15 c j^lossa. faciem 25. 27. 46-50. 55-63. 65- 69. 71-73. 77. sinit pro sicut 85.— 108 mcdiis 13. 15. 16. 85.^109 Gippus 14. cibhus (il. gruviter pro semper 14. strpe stillantis 11. ad niarg. 17. a m. pr. 21.22.23.26.45. prob. Schurzfl. qui nionet, ita etiam leijisse Nir. Ferre- tuni opiisc. gram. p. 3. et mntationeni ex eo ortani videri, qiiod librarii ver- siim mere piitaverint, si sccpe legeietur, cum debuerint memiiiisse, Grae- cam posilioiiem liic locum habere. Cf. ad viii. 107. xvi. 22. Drakeiib. et iios ad Sil. Ital. vn. 618. ix. 575. et xvii. 547. iibi multis exemplis pioba- vimus, syllabain finalem, per se brevem, sc(pieiitibu.s diiabus vel tril)ns coii- sonis, niodo coiripi, modo prodiici. — 110 el 113-132 ejecti e 13. hiucyntlios 46. hiaciintos 60. 65. iacyntlios 27. 47. yacinthos 24. iacintkos 23. incinc- tos 22. yacinclos 21. Jyacinctos 14. Zacynthos 45. — 111. 112 Et patriie et pueris, et pruponuntur lionrsto Sirpc viro. Eerrum e.\t, quod amant, quod car- pitur, ardent 13. — 113 Vegento 17. 19. — V\X fccerat 22. a in. pr. Hippia'lZ.

105 Sergiolus'] Dimiimt. ad iro- ab Alex. ill. 12.

iiiam. 108 Altritus galea] Frons erat at-

Radere giittur] Mentum jam egre- trila, vibicibiis<pie uotata, oi) galeaiii

gie barbatiim, quod -.elatem arguit quam gistaiiat mirmillo. ^'ido quaj

prov(H tam. notavimus Sat. ii. vs. 143. et i^eq.

106 Secto requiem sperare laeert(i\ 109 Gihhus] 'J'limor e percussioue Missioiiem accipiebaut };la(batores, si crebra.

(piaiidi) esscnt lucmbro ali(|uo muti- Scmpi r stillantis ocelli] Lippitiidiiie

lati. IMiniis plar-ct quod aOcrt vetiis laborantis.

Scliol. lUllduariiim foi te illiun far- 110 llyaeintlios] 'lam amabiles,

twin esse, seu e IJellonvi- Saccrdoti- quam rornu»us ille Apolliuis anianius,

bus, qui ex more lacertos sibi gladio de (|Uo Ovid. Met. x. Fai). 5.

di>secantes cruorem suum Due sa- 113 Accepta rude] INlissionis oliin

crificare coiisuevcraut. Vide Alex, et vacationisa glatliatiirasiguuin erat,

SATIRA VI. 343

Quid privata domiis, quid fecerit Hippia curas ? Ucspice rivales Uivorum : Claudius audi 115

Quae tulcrit. Dormire virum cum senserat uxor ; Ausa Palatino tcgctem pra'i'erre cubili, Sumere nocturnos mcretrix /Vugusta cucullos, Liuquebat comite ancilla non amplius una, Sed nigrum flavo crinem abscoudente ffalero. 120

Hippia egerit ? Cerne Deorum amulos : ausculta qua suslinuit Claudius. Quando covjitx advertebat niurituin esse snpitum, non dubitans regali thalamo innttam prfpponere, Pt indiicre jioctis ciiculliiiii, meretrix Cusarea illmn deserebat, itnica duntaxat fanadu coinilantc, atque Jiani galcriculu ti'gente capillus atros, ingvessa

27. 45-50. 5G. 57. 59-74. 7G. 77. 85. Ippia 17. 20. 21. 22. 26. Vppia 19. 24. Hyppia 25. 58. Eppia 1. 75. 82. Cf. ad vs. 104. — 116-120 v. Excurs. senserit 12. 15. 16.— 117 Pidentino 47. 48. confcrre 26.— 120 Et pro Sed 10. 17. 19-22. 24. 25. 27. 46-50. 51-69. 71-74. 77. 85. nigro Jiaium 11. et flavo 22.—

NOT.E

seu gladius ligineus, lit aiiiut quiJ uii, sen virga iinpolita ct iiidis : iinde ru- diaiii dicti, qui non cogebantur am- plius feiTo decertarc, sed baculis et ludibus tantiim batuere. Turneb. XXV. 17. et XXVI. 26. Sueton. Tib. c. 7. riidiarios revocatos ait. Calig. c. 32. niiruiilloneni e ludo riidiljus secum batuentem fenea sica al) eo confossum. Claud, c. 21. Essedaiio indiiltam ludeni. Herat. Epist. i. ' Donatuni jam rude qua;ris, IMace- nas, iterum me antiqtio includcre ludo.'

Ca'pissit Viiento videri'] Tani vilis ei foret quani suns vir Fabricius Vei- eulo.

114 Quid priiata domus, Ifc.] Trans- itio. Sed lie tani indigne fer libi- dines privatorum : nam et similes in I'riiu-ipibus repcrirc est ; quod multo niagis niiraie.

115 Rividis Dirorum] Iniperaloriun Romaiiorum qui Divi appiUantur, et post mortem in Deorum numeruui reffruutur.

Claudius] Romaiiorum Caesar quin-

tus ciii Messalina uxor tot rivales de- dit, tot adulteros admisit luonstrosdi libidinis miilicr. De hac Corn. Tacit. Annal. ii. Plin. x. 63.

117 Tegeleni} INIattain centone sti- patain, quie in lustro pro lecto est. Yel toniicem et lustrum <t'g^t'<em vocat quasi tugurium vile prap domo Inipe- ratoiia et Palatio Claudii.

118 Meretrix Augusta] jNIessalina Claudii Cipsaris uxor, adulteriis fa- mosa.

Cucullus] Caput scilicet eo tegu- niento involvebat, ne agnosceretur. Vide Sat. viii. vs. 145.

120 Nigrum fluvu crinem absconJentc galero] 1 lava coma adscititia, quae pro galero est : crine supposito ro- tundo in t'ormam galea^, ipio meretri- ces utebantiir tlavo : at nigro dun- taxat luatronvic. Vetus Scliol. Sed et viris in iisu fuisse factitium rjus- modi capillitium constat. Suetou. Id niodo galeiiculum, inodo capillamen- tiim nuucupat. Calig. c. 11. capilla- meiito celatus gaueas obirc ille dici- tiir. Oilio vero c. 12. galericulo ca-

«J44 D. JUNII JUVENALIS

Intravit calidum veteri centone lupanar,

Et cellam vacuani, atque suani. Tunc nuda papillis

Constitit anratis, titulum mentita Lyciscae,

Ostenditque tuum, generose Britannice, ventrem.

Excepit blanda intrantes, atque eera poposcit; 125

Et resupina jacens multorum absorbuit ictus.

Mox, lenone suas jam diniittente puellas,

Tristis abit; et, quod potuit, tamen ultima cellam

Clausit, adhuc ardens rigidae tenti^ne vulva?,

Et lassata viris, nee dum satiata recessit: 130

(st lustrum defrito centone calens, atque cellam inanem suamque. Turn simulans inscriptionem Lycista-, nudata mammis auratis prostitit, et exhibuit vterum tuum, o nobilis liritannice. Jucunda venientes admisit, et pecuniam exe^t. * * Deinde suo Ganeunejuvenadasremiltenle, mwsta discedit: verumtamen, quod licuit, cellam poHrema conctusit,* * ubiit non adhuc expleta, maliaque denigratis indecora, et de-

122 Turn 11. rectius, puto.— 123 Prostitit 1. 24. et Ms. Schegk. qui id pro- bat in Premiss. Epist. v. Est utiqiie vocab. propr. sed idcirco e marg. torsan irrepsif. Licisca 24. Lycissa; 47. 48. 64. 85. Lieissce 14-17. 19. 23. 25, 45. Lucisce 12. Lyciste 61. — 124-126 v. Exciirs. ad h. I.— 127 de- inittevte 23. a m. pr.— -128 quoad et potuit 24. sed pro et 10. 11. 15. 19. 22. 23. 25. 27. 46 50. 54-69. 71-74. 76-77. 85. tandem 16. tanlum 11. 46. 47. 48. 50, 55. 57. 58.— 130 /aaa<a 19, twndum 14.15.19.22. 46-50.54-69. 71-74,

NOTvE

piti propter raritatera capillorum Hinc et titulus falso additus hie di-

adaptato et annexe, iit nemo cognos- citur.

ceret, usus refertur. LycisccEl Quae famosa meretrix

121 Calidum] Quia valde frcquen- erat. Ejus meminit Marlialis lib. iv, latum : vel ob Lyciscani reeenter epig. 17.

egressam. 124 Tuum ventrem] E quo natus

Cento7ie] Operculum est e variis prodiisti.

pannis et coloribus conflatum, Generose Britatinice] Ironice, ob

122 Cellam vacuam] Discessu Ly- genus et patrcm incertum illius, et f^^CdC' promiscuos matris Messalinie concu-

.^fquesaam] Ex pacto, quoLyciscae bitus. Claudii tamen Imperatoris

diurnum, MessaliiiiE vero nocturnum habebatur filius, et ab co per castra

tempus dabatur: sic enini inter se infans circumlatus, ac militibus com-

ilia; convenerant. mendatus. Tacit. I. xiii.

123 ^M>a(M] Ornatisauro. 125 J^ra] Stuprimercedem,ne alia Titulum mentita Lycisca] Ut pro quam ipsamcretrix Lycisca existinia-

Lycisca haberetur, cellam ejus nocte retur,

occupabat Messalina, Porro ceilis 127 Dimittentepudlas] Sub medUm

nieretricum noniina iu'.cripta erant. noctem.

SATIRA VI.

345

Obscurisque genis turpis, fiimoque luceniae

Foeda lupanaris tulit ad pulvinar odorcm.

Hippomanes, carmenque loquar, coctumqiie veuenum,

Privignoque datum? faciuat graviora coactae

Imperio sexus, minimumque libidine peccant. 135

turpata lampadisfumo, lust ri feet orem portavit ad lectiim Imperatoris. Re/eramne hippoma)ies, et incantamcnta ; et virus excoduin, atque privigno propiuatum ? Deteriora perpetrant aductce dominatione siii sexus; minora vera coinmittuiit per cupidinem. At cur proba est Cesennia, affirmante suo viro? Donarit scilicet

85. scd non pro necdum 45. — 131 Obscenisque siispicari possis. hicernce 14. — 133 Hippomanes larnemque loquar l\. IG. iindc Schurzfl. conj. Hippomanis carncmne. Idem tamen recte nionet, antiquam Icctioiiem retinendam, alte- ramijue e glossa ortani videri. Fortasse haec etiam stupori vel incurice librarionim debeiur.— 135 nimiumque 16. 22. — 136. 138 ejecti e 13. Cesaj- Tiia 14. 15. 26. 27. 61-63.65. (Paris. 1512.) 66. 67. 70-74.82. Ccesennia 81. et al. Alterutra lectio videtur probanda. Gens certe iJesennia nota est

NOT.E

131 Obscurisque genis, Sfc] Obscu- edito partu devorat feta, aiit partura ratis fuligine liicernariini, ad quas ad nbera non admittit, si qiiis prae- prostabant rueretrices. reptumhabeat.' De veneno denique

132 Ad pulvinar'] Ad Imperatoris iUo, idem Pliu. xxviii. 11. ' Hippo- Claudii viri sui Icctiim pnlvinls stipa- manes tantas in veneficio vires habet,

ut,' 6.C. Virgil. Georg. iii. ' Hinc de- ninm hippomanes vero quod nomine dicunt Pastores, lentum distillat ab iuguine virus. Hippomanes quod sspe niala^ legere noverca-, Miscue- runtque herbas etnoninnoxia verba.' Vide /Elian, de Animal, xiv. 18.

Carmen] Vide Virgiiii Eclog. viii.

Coctum venenum] Apud Sueton. Ner. c. 33. Nero Locustaj jubet coram se venenum coqueie quam posset ve- locissimimi ac pra^sentaneum : mox, illud iterum ac sa?pius recoctum dari

turn. Pidvinaria vorantur proprie lectuli in honorem Deorum strati in templis, in quibus eorum imagines reclinabantur. Hinc lectisternia, quo- rum frequens apudLivium nieutio.

133 Hippomanes, carmenque, S^w] Alia jam persequitur mulierum scelera, quae flagitiis prioribus ac libidine pe- jora esse affirmat, nimirum propinata philtra, incantationes facts, vene- ticia.

Hippomanes] Vox Grapca ab JfTTTroy, equus; et fiavia, furor. Tria significat : prinio quidem, herbam quandam ita Britannico, qui statim exanimatus

vocatani : secundo, caruuculam nati recens pulli fronti adha?rentem: ter- tio, fluentemliquorem quendam viru- lentum ex equa; pudendo ad Venerem foncitata?, in veneticiis iisitatum. De herba ilia, Uotanici. De caruncula equina, Plin. vui. 42. ' Equis iuuasci,' ait, ' anioris veiuliciuin, hippomanes appcllatum, in fronte, caricaj magni- tudiue, colore uigro ; quod stutini

est. Tit. Liv. VIII. 18. Complures matronal per indicem deprehensie re- feruntur venena coquentes. Tumque primnm de veneliciis qucesitum : et ad centum septuaginta damnat*.

134 Privignoqnc datum] IMariti ex alia uxore filio porrectum a noverca Inoculum scu amatorium, sen venena- tuin, cum aut libidine ant ira move- retur. Sic Hippolytum Phajdra iu-

34G

D. JUMII JUVENALIS

Optima sed qiiarc Cesennia, teste marito? Bis quingenta dedit, tanti vocut ille pudicam, Nee Veneris pharetris macer est, aut lampade fervet: Inde faces ardent ; veiiiunt a dote sagittae. Libcrtas emitur: coram licet innuat, atque 140

Rescribat, vidua est, locuples quae mipsit avaro.

talenta mille. Tali pretio is castam mincvpnt. Neque macilaitiis est pharetra Veyieris, nee e\»» ardet face. Hi nc amor calescit, a dote procedunt spicula. Li- hertas pretio habetur. Illo prasente annuere permittitur, ac rescrihere. Qua; dives cum acaru niatrimoniiim cjutraxit est quasi vidua. Quare Sertoriiis in-

e Tac. Ann. xv. G. (ubi v. Lips.) Cic. Phil. xii. 9. Joseph. B. Jtid. p. 818. et Cfpsennia e Cic. Caecin. 4. et S. sq. Montfauc. Antiquit. expl. T. V. pag. 110. sqq. et (iruteri Inscr. vid. Kyck. et Ernesti ad Tac. Ann. xiv. 29. Censennia 3. 11. 20. 21. 7."). 76. Cen'sonia 2. in interstit. 10, 16. 17. a m. pr. 19. 25. 4.5-48. 56-60. 65. 85. Casonia 17. a m. sec. 28. 49. 50. 54. 55. 64. 68. 69. Gens Ccesonia memoratur a Cic. in Fis. 6. in Verr. i. 10. ii. 18. ad Att. I. 1. XII. 1. a Tac. Ann. xiv. 29. (abi v. intpp.) xv. 71. et al. Sed hoc nomen foisan e vs. 616. hujus Sat. hue translatuni est. v. ibi not. Cessen- nia 17. a m. sec. Cessania 22. Cesenia 24. Cyese7Ha 2. Cessamiua 23. Cen- snria 5. Cczonia al.— 138 pliaietris Veneris 10. 11. 12. 14-17. 19. 21-27. 45-49. 54-60. 64-70. 75. 76. 85. est per|)eram omissum in 61. 62. 66. 67. haud pro aut 19. 23. — 139 Sed mechi quid agant. veniimt cet. 13. venient 21. — 141 Ilia

NOTtE sectatur, amove prininm, deinde odio. aivo. Idem amor exitium est pecori,

Faciunt graviora coaitw impeiio sexus~\ pecorisqtie niagistro.' Dura obseqimutiir affectibns, irae, V^{) Inde faces ardent, &i-c.~\ VecHniee

odio, superl)iie, cVc, qu* sunt in niu- cupido sagittis et facibus ilium unns

liebri sexu vcliementiora ; turn certe graviora perpetrant, quam cum sola ducuntur libidiiie.

136 Ojitima std (juare, ^c] Oi>j(ctio ironica.

Cesennia] Lcgunt ali()ui Cusunia,

impetiit : dotem hinc non uxorem amat.

140 Liberlas emitur] Scilicet nnpsit ei dives niulier ad emendam liberta- tem quid vis impune perpetrandi. Plant. Asin. Act. i. Seen. i. ' Arcen-

(jua^ uxorCaligultE. Sed de hac postea turn accc|)i, dote Iniperium vendidi.'

vs. 616. Cesennia cujuspiam avari uxor.

137 His quingenta dedit] Opiniani dotem attulit, liinc optima ab Avaro celebratur. Dedit mille vel talenfa, vel sestertia. Vide quae Turneb. 1. XVIII. r. 30. Et nos Sat. i. vs. 92.

138 IVVc f'eneris pharetris, Sfc] Snis cum telis haud ^'euus aut Cupido filius ejus vulneraiunt, nee facibiis incenderunl.

niacir est] Virgil. Eel. I II. ' Eheu ! quam pingui mactr est mihi taurus in

Et Aulul. Seen. 17. ' Multa? sunt in magnis dotibus Incommoditates, sumtusque intolerabiles. Nam quae indotata est, ea in potestate est viri. Dotatte mactant et malo et damno viros.'

Coram licet innuut] Viroetiam prai- sente nicechis iimuere, et riscribere ad eornm litcras audet, eique licet. Horat. Od. iii. 6. ' Sed jussa co- ram non sine couscio Surgit marito, sen vocat institor, Sen' <Ivg.

SATIRA VI.

347

Cur desiderio Bibulae Sertorius ardet? Si verum excutias, facies, uon uxor amatur. Tres ruga? subeant, ct se cutis arida laxet, Fiant obscuri dentes, oculique minores : 14.)

Collide sarcinulas, dicet libertus, et exi: Jam gravis es nobis, ct sa^pe emungeris, exi Ocyiis, et propera : sicco venit altera naso. Literea calet, et regnat, poscitque maritum Pastores, et ovem Caimsinam, ulmosque Falernas. 150

i-iiisus est itmore Bibula;? Si veritutem scruteris, viiltus mm conjnx dilif^ilur. Tres mgit sucudant, ct sicca pellis: se remittttf, denies atri eradant, et oculi an};:us- t lores, turn libtrtus jubebit, Coiriiie sarcimis, utque ahi : modo nobis molesta es, ac sapius n.isiitn abstergis, discede q nam prim urn, atijue accelera; aridis alia naribus accedit. Interim ferctt ac imperiiat, et a liro exigit pastores, atijue oves Canusi-

ciipidis ridim cet. 13. e quo ejecti vs. 140. 142. et 144-161.— 143 Lascivisque viris facies, n. v. a. 13. Si ventm inspicias 14. exaicies 8.5. — 144 si prose 26. 27. 4G-48. — 140. 147 ab.siint a 14. dicit 17. 2^. — 147 tit scepe emunger is! non male eiiund. Heins. ad Claudian. C^ons. i. Stilic. ii. 327.— 148 abest

NOT.E

HI Vidua est luciipIes,qu(e,Sfc.'\ Qnx in senectute.

miilier bene dotata avaro luipsit, tam Jiliera est in coiijtigio, imo aniplius qiiani si vidua toret, connivente ma- rito ad iixoris flagitia, aut ejus non aiidente coerceie licentiani. Vide Sat. 1. 56. et seq.

142 Cur desiderio Bibulie] Altera objectlo, ciii statini respondet, ut pri- ori antea.

Bibula Sertorius] Ficta noniina uxoiis et viri.

143 F'tjcirs, 7ion uxor amatur] Forma, species, vemistas magis qiiam probi- tas aut piidicitia.

146 Coll ige sarcinulas] Supellectilia, res tuas auter : Metapliora a re mili- tari : turn euim jiibentur vasa et sar- cina2ColU.^i, cum alio est emigraudiini ac niutanda static. Porro solemnia repudiationis verba erant: res tuas tibi liabeto, res tuas agito.

Libtrtus] Dives ali(]uis e libertino gcncre.

147 Siepe emungcris] Mucosa es, et sordidula, nobisqne jam fastidio es.

148 Altera] Nova nupta vetate tlo- rcns et specie.

149 Iiiterea] Dum forma viget ac

144 Tres ruga subeaiit,Sfc.] Quoii i-l juventus, ardenter et imperiose oui-

per morbum aut seuectutem detur- petiir ilia pulchritudo, is uxorem rc- pudiabit, e! aliam junioreni et forma Integra Mbi qu-.vret.

Cutis aridii laxcf] Succo deficiciitc fiat macjlontior, ac paulo deformior.

14.5 I'iunt obscuri dentes] Putrescen- tes nigrescant.

uia agit, et quodcuuKjue libuerit a viro petit, instat, extorquet: in fami- lia regnat.

1.50 I'astores] Grcges ovium opti- marum.

Canusinam] Canusium Apulia' vicus, <piem Caniias esse nomiidii arbitran- tur. Ibi pascebantur oves exquisita

Oculi minores] Contraliantur, nt fit lana pra-stantes. Testis Pliu. vui. 48.

348

D. JUNII JUVENALIS

Quantulum in hoc? piieros omnes, ergastiila tota, Quodque domi non est, et habet vicinns, ematur. Mense quidem bruma?, quo jam morcator lason Clausus, et armatis obstat casa Candida nautis, Grandia tolluntur crystallina, maxima rursus

155

nas, et Falernas ulinos. Quantum aut em in ea re? Cunctos seri-os, ergastula Inte- gra Heposcit. Et quod in /a/niZia nonadest, vicinusque possidet, pretio comjiaretur jiibet. Etiam hyemnli mense, quando Jason mercator jam ahditus, alque tugurium albicans retardut nautas expedilos, magna proferuntur e crystallo vasa, mijrrldna

a 22. — 151 omnes pueros 19. — 1.52 non est domi 15. sed habet 14. 22. quod habet 15. vicina 10. amatur 22.— 153 Mense quidem Numte 4. et sic legit Sidon. In 4. reperitur vetus lioc scliolion : Tta Fel)riiaiins ilictns, quern Febnio i. e. Plutoni consecravit Nnma. Idem veio rex Jannarium quoque institiiit Janoqne consecravit. Sed quis unquam luinc vel illnm mensem Nu- mae propterea dixit? cum pro quo 10. 11. 14-17. 19. in marc;. 20. 21. 22. 23. 27. 45-50. 54-63. 65-69. 71-74. 77. in a-dem pro lason 16.— 155 Candida 19. Pro

NOT^

' Lana,' inquit, ' laudatissima Appula Brumcc'\ Circa solstitium hyemale,

Circa Tarentum Canusinni- Decembri mense, cum dies est bre-

qiie summamnobilitatem habet.' Mar- vissimns, Bpaxv ^fJ-ap, unde nomen.

tiai. Epig. XIV. 155. ' Veileribus pi i- Non deest qui legat, Numcr, intelli-

mis Apulia, Parma secnndis Nobilis, gatque mensem Februarium a Nuina

Altinum tertia laudat ovis.' dicatum Februo, id est, Plutoni.

Ulmosque Falernas] Vites ex agro lason] Tarn audax et lueri avidiis,

Falerno ulmis sustentatas. Vide Sat. quam is qui velleris anrei causa in

IV. vs. 138. Colchideni e Grtecia profVctus est.

151 Quantulum in hoc] Sed hoc Primus nave longa Jason navigavit,

<iuani parvi est momenti prae sequen- inquit Plin. vu. 56.

tibns!

Pueros omnes, ^w] Numerosam fa- miliam, comphires tamulos atquc opi- lices, qui sibi deserviant et laborent.

Ergastula] Loca in quibus jervi, item noxii, clansi vinctique ad opus tenebantur. Etymologia ab tp-yov, opus, et ffTfAXo), mitto: vel ab e'pyw, elaudo, Isidor. Orig.

152 Quodque domi non est, S^c] Ap- petit id omne quod apud vicinos aspicit.

153 Mense quidem brutme] Imperio- ^a mulier cogit maritum riavigare, vel hyeniis tempestate, ad conqui- renda sibi peregrina oniamenta et fcupollcctilia.

154 Clausus] Domi se continet rc- licto niari ob hyemem et glaeiem.

Armatis] Parafis ad naviganduni jirinio qu()(|ue tempore, instructis re- bus omnibus.

Candida] Nivibus ac pruinisoperfa.

Armatis obstat casa Candida nautis] Ha-c plane aliter explicat vetus Sohol. Sed an veriusr Vult nempe ha>c ideo dicta, ((uoniam tempore Sa- turnalioruni, Roma-, in porticu Ther- niarum Agrippinarum et 'I'rajana- nuji, mercatores sigillaria pioponen- tcs strH«bant casas c linteis qua; obstabaut quidem picta> illic Argo- nautarum historia-.

105 Tolluntur] Ajtportantur e Ion-

SATIRA A I.

349

Mynhina, deinde adamas notissimus, ct Berenices In digito factns pretiosior: hunc dedit olim Barbaras incestse, dedit hiuic A2:rippa sorori. Observant ubi festa mero pede sabbata reges.

rurgum ivgentia; mox Celebris adamax, ac in digito Berenices carior efftcius. Ilium (juondam barharus incesta; dunavit ; ilium germatKV donavit Agrippa, ubi Principts nudis pUintis solemnia cvluiit Sabbulhu, et btnignitas aiitiqua parcit vetulis suibut.

tollnntttr forte \es:. poscuntur. — 156 Myrrina 27. 46. 47. 59. C4. Mirrina 23. 24- 45.60.65.85. Myrina \9i. Myrrliia 50. Blurrhina'A. quae scriptiiia forte lectior. Berenices 49. 61. 62. 63. 65-69. 71. 72. 73. 77. qiiee viilgarior est scriptiua. Sic etiani qnibiisJain scriptoribiis Girecoium BepovUi], et aliis Beptviio] dicitiir. Beronicis 12. 15. 17. 19. 20. 21. 27. 45-47. 85. Beronice 16.

NOTyE

ginquis tern's vasa pretiosa, qualia celei)rat Plinius xxxvii. 2.

Crystallina'l ' Non alibi crystallus reperitnr quani ubi niaxime hybernge nives rijent, et frlacies. Unde et no- men Gra'ci dedere — Onens banc niittit; sed Indica? nulla pra^fertur — Laudata et in Alpinm jugis — In de- liciis fn>minarum aiiquibus de causis praecipuiini habent locum crystallina, et murrhina, rigidi potus utraqne.' HsEC I'lin. loco mox citato. Vide Gell. IX. 5.

156 Myrrhinal Vasa e murrlia, de quibus Flinins loco mox citato : ' Murrhina Oriens mittit, pracipue Carmania. Humorcm putant sub terra calore densari. Splendor his sine viribus, nitorqne verius quam splendor : sed in pietio colornm va- rietas — ac repercussus, qnaies in coe- lesti aicu speclantur — aliqua ct in odore comiuendatio est. Contraria huic causa crystallum facit, gelu ve- lienieutiore concrete.' Vide Agrico- 1am, Fossil, lib. vi. Coel. Rliodig. i. 10. de crystallo. Murrhina laudat Martial. Kpig. xiv.113.

Adamas] Maximum hai)ens pretium iu rebus humanis, noa inter giinmas suluui : diu regibiis dunlaxat, iis(|ue paucis cegnitus, 6cc., qua^ multa de

CO Plin. XXXVII. 4.

Notissimus] Ob pretium, et famara de annulis ingentis pretii identidem donatis.

Berenices] Beronice sen Berenice multiplex similiter flagitiosa. Hinc non patet de qua Juvenalis loquatur.

158 Barbarus] Vel Ptolemseus Phi- ladelphi filius dedit Beronicae sorori suaa pariter atque uxori, in vEgypto: vel in Judjea Herodes alteri Beroni- cce. Prius dicit vetus Schol,

Incesla'l Vide Sat. iv. vs. 9. ad vo- cem, incestus.

Agrippa sorori] Rursus amhigitur an referenda sit vox, burbarus, ad Agrippain, nt sit unus Herodes Agrip- pa donator, unus adamas, uni Bero- uica? incesta? sorori ab Agrippa fra- tie donatus: an eidem annulus duplex a duobus datiis, primus ab Herode patruo sinuil et marito, nam ei qui- di-m nupta fuerat Beronice ueptis; alter ab Agrippa fratre suo. qui post Heiodis mortem de iucestu cum ea- dcm Beronict' sorore sua suspectus fui>se scribitur a Jo>eplio.

151) Obseritmt ubi, tfc] In Jud^a neiiipe, ubi Sacris operari poterat; i:fmo, nee ipse Kex quidem, nisi nu- dis pedibus : sic enim olim Deus prajceperat Mosi Ejiod. c. 3. ' Solve

350

n. JUNII JUVENALIS

Et vetus indul2,ct senibus clemciUia porcis. 160

Xullanc de lanfis gregibus tibi dig:na videtur? Sit formosa, decens, dives, fcTecunda, vetustos Porticibus disponat avos, intactior omni Ciinibus cfl'usis bcllum dirimeiite Sabina: (Rara avis in tenis, iiigroque simillima cycno) 165

An de tanta muUitudine nulla iihi censetur iclonea? Ai^e vero, sil pidchrn, lionesta, opuhnta,fa:cu?Hln; aiifiqiins alriis uvas collocet ; sit castior Sahinis univcrsis, (\n?:p sparsis capillis finieruut prcella. Dentqne sit volucris in orbe infnujucns, et par olori atro. Quis tolerabit conjugem ad simul adsint cuuda hsec? I'rafero, poti-

Buricis 22. — 161 Ullane 23. Non male, ut haec quoqiie poetfe, non Postumi, verba sint. — 162 facunda 22. 85. venustos 47. 48. — 165 cycno, non cygnn, 20.

NOT^E

calceanienta de pedibiis tuis,' &c. Hinc Beionice nudipes apiid leroso- lyniani vota persolveie legitur, Jo- sepli. Bell. Jud. lib. ii.

Sabbaia] Leg. Corn. Tac. initio libri V. Histor. Justin, lib. xxxvi. Pers. Sat. v. vs. 184. et qiiap notavi- nnis ibidem.

160 Indulgct senibus dementia porcis] Hi siquidem impiine vivnnt ad senec- tuteni, quibiis vesci non licet apud Jnderos. Nam Levit. cap. xi. art. 7. ab liis aliisqiie immundis aiiimalil)ns abstinere jubentur. Tacitus Histor. .I. inter alia de Hebraf>is falsa, et haec liabet : ' Sue abstinent,' inquit, ' me- moria eladis, quod ipsos scabies qiiw- dam turpaverat, cui id animal ob- noxiiim.'

ICO Nullane dc tantis] Hactenus vi- tia mulierum enarravit: jam bonas earum dotes attert, qiias vix inveniri asserit; ac si quae sint in cis virtutes, has vitio quopiam infestari, v. g. su- perbia; qua lit ut nnllam comnienda- tionem illa^ inereantur.

162 Sit formosa, Sfc] Age vero, sit quicdam mulier variis ornamentis clara et eximia ; at si est arrogans et snperba propter illas ipsas dotes; quid f

163 Porticibus disponat aros] Cereas IMajonini imagines ordine dispositas, ut fit, habcat in atrio domus bene multas ; adeoque sit valde nobilis. Vide initio Sat. viii.

1G4 Crinibus effusis btUuni dirimente Sabina] Nota liistoria dc raptis niu- lieribus Sabinis, ob quas Romanis bellum atrox : de quo Tit. Liv. lib. I. Sic autem loquitur cap. 13. ejus- dem libri. 'Turn Sabina- nnilieres, quarum ex injuria bellum ortum erat, crinibus passis, scissaque veste, victo malis muliebri pavore, ansa se inter tela volantia inferre, ex transverse impetu facto, dirimcre infestas acies, dirimere iras : bine patres, bine viros orantes — Movet res turn multitiidi- nem, tum duces. Silentiuni, et repen- tina fit quies. Inde ad fa'dus facien- dum duces prodeiint: nee pacem modo, sed et civitatem unani ex dua- busfaciunt; rcgnum consociant: im- perium onme conf( runt Romani.' Vi- de et Ovid. Fast. 3.

Sabina] Vide Sat. ill. vs. 169. ad vocem Sabellam.

165 Rara avis, ^r.] Velut Phoenix. Vide Pirs. Sat. i. vs. 46. et qnac nos ibidem.

Cygno] Huiie n.itura candidissimum

SATIRA Vr.

351

Quis feret uxorem, cui constant omnia? malo,

Malo Venusinam, quam te, Cornelia, mater

Gracchorum, si cum magnis virtutibns afters

Grande supercilium, et numeras in dote triumphos.

Tolle tnum, precor, Ilannibalem, \ ictumque Syphacem 170

m-em duco Venusinam, quam te Cornelia Gracchorum parens, si cum summis dotibus apportas ingcntemfnstuni, ac in dote computus triumphos. Aiifer qiurso tuum An- nibalem, et Syphacem in exercitu superatum, atque abi cum vniversa Carthagine.

quam scriptnram revocavi, quia Grtpcis y.vKvos dicitur. — 1GG-1C9 iu 13 ita contracti: Quis feret uxorem, qua dotibus his supcraddit Grande supercilium, aut numeret cum dote triumphos. ferat 16. 26. — 168 Graccorum 85. v. ad ii. 24.— si cui 50. — 169 cum dote 13. 16. 47. 48. 50. 64. — 170-180 ejecti e 13. Anniba-

NOT.E

gignit. Adeoque nigrum videre poi- tenti loco esset: sic uxoreui invenire bonam. De Q/g-Tiis multa retert Athe- naeus, ex Aristotele, piif;naces esse vel adversus aquilas, numerosa prole fecundos, canoros sub exitum vita; prassertim, \c. At ibidem Alexan- der jMyndius moribundos cygnos pro- secutus Huiltos, ait nullum se cantum audivisse. Athen. ix. 11.

166 Quis feret uxoron'] Etiarasi pra;- claris dotibus effulgeat, at superbien- tem quis uxorem feret.'

167 Veyiusinam^ Pauperem ex Apu- lia, rusticam, iiumilein. Talium euini castitas simul et modestia celebratur. Vide Sat. i. vs. 51. ad vocem Vtnu- sina.

Cornelia'] Scipionis Africaui filia, Tib. Seuipronio Gracciio nupta, Ti- beriiet CaiiGraccliorum mater. Huic statuam Roma; positam in Metelli publica porticH, auctor est Plin. XXXIV. 6. Quintil. i. 1. sic habet: ' Gracchorum eloquenlife niuitum contulissc accepimus Corneliam ma- trem, cujus doctissimus sermo iu pos- teros quoque cstepistolis traditus.'

168 Gracchorum] De his vide Sat. 2. vs. 24. et qure nos ad voccm, Gracclws.

Cum magnis virtutibus] Nobilitate, opibus, insigni pudicitia, facundia, sapientia, fcecunditate. De quibus Plutarchus, et alii. Certe duodecim filios ex uno viro Tib. Sempron. Graccho genuisse ; et post ejus mor- tem, Ptoleuifpi regis nnptias respu- i^se Corneliam, refert Plutarch, in Gracchis.

169 Supercilium] Fastum, super- biam, arrogautiam. Vide Sat. ii. vs. 93.

Triumphos] Suorum laudes ac tri- umphos jactare coDsueverat Cornelia : Plutarcho teste.

170 Tolle tuum precor Haiinibalem] Ne mihi importune praedica victos a tuis ingentes ac sunnnos qnosque Duces, ipsamque subactam ac dele- tam Carthaglnem.

iiannibalem] Carthaginiensium Du- cem, juratum Komauorum hosteni, eisque per tot auuos forurulolosum, vel una Cannensi victoria celebrem, Canipani.v deliciis tVactum, ad No- lam a MarccUo superatum, taudcra in Africa ca^sum et fugati\m cnuj uiultis Pa'norum millibus obsidente Cartliagiuem Scipionc Africaiio. De gencre mortis non constat. Alii dl- cunt veneno seipsum euecasse, ne ia

352

n. JT^NII JUVENALIS

In castris, et cum tota Carthag^ine migxa.

Parce, prccor, Pfean, et tu Dea pone sagittas. Nil piieri faciunt, ipsam configite matrem ! Araphion clamat : sed Paean contrahit arcum.

Amphion fociferatur, indulge qucvso, Phcehc : tuque tela dimitte, Diana. Filn nihil cotnmittunt, ipsam parentem confodite. Verum Apollo intendit aniun: turbam

letn 22. v. sup. ad iv. 39. — 171 Cartagine 22. 85. et Kartagine 21. sine aspi- I'U. ut in quibusdani insciiptt. Cicero in Orat. c. 48. Quin ego ipse, inqiiit, cumscirem, ita majores locutos esse, ut nusqnam, nisi in vocali, uspiratione iiterentur, Inquehar sic, ut pulcros, Cetegos, tiitinipos, Kaitaginem dicerem: aliquando, idque sero, convicio uurium cum extorta mihi Veritas esset, usum loquendi populo concessi, scientiam mihi rescrvati, Non convenit etiain inter virus doctos scrip- tiira Carthago et Karthago. In nnmniis, inscriptt. et niarmor. orthographia variat, neqiie tanta est auctoritas eornm, ut certa scribendi regula inde repeti qiieat. K non vera litera, sed quorundam nominum twta dicitur Qiiintil. Inst. Or. I. 4. 9. ubi v. Spal<lin<j. Cf. Drakenb. et nos ad Sil. i. 3. — 172 tu Dea pone sagittas ex emendat. Gra^vii recte, opinor, edidit Hennin. quera secuti snmus. In libris tuin scriptis turn editis iegitur, tu depone sagittas, et pronom. tu vnlgo ad eandeni Deani Dianani retertur, quae ratio adnioduni dura est. — r 173 faciantAl. 48. ?>^.—confingite 15. 47. 48. 85.— 174 exclamat 10. 15. 16. 27.

NOT.E

Ronianorum potestatem venirel ; alii a Carthaginensibus ob rem male ges- tam lapidibus obrutiim ; alii cruel affixuin. T. Livius, Plutarch. Entrop. Ores. €&c.

Vicfum Syphaccm in castris^ Numi- diae regem ; cujus et Asdrubalis castra lacibus iilatis una noete delevit Scipio Africaniis : teste Floro, ii. C. Hie fctiam ilium postea in triiimpho duxit. Plutarch, in vita Scipionis Africani ex Poiybio.

171 Carthagine'] Haec urbs, situ et virjbus Roma; dudiim aemula, liabens in circiiitu tria supra viginti niillia l)assuiii>i, teste Livio, triplici hello Komanos t'atigavit. Opusne Didonis fuerit, an 'J'yriorum, lujn oniniiio con- stat. An esset delcnda Konne doli- beratum, ut gloriaj scges ac virtutis materia niinqiiam Ronianis deosset. At ex Catonis sentcntia Scnatns Sci- pionem /Emilianiini in Afiicam inisit cum ingtnti <xcrcilii, qui Carlhagi- nem a Scipioue At'iicano vectigalem jam ante lactam obsiderct, caperct

ac solo seqiiaret. Quod factum est anno postquam erat condita scptin- gentesinio Tit. Liy. 1. li.

172 Parce precor'\ Prosopopoeia, qua exhibetur Amphion pro filiis de- precans Ajiollinem et Dianam Niobse fastum ulciscentes. Ejus()ue exem- plo probat Juvenalis quanta sit mu- lierum arrogantia, quas Deos etiam lacessat.

Paan'l Ita vocatur Apollo, seu a ■KaUiv, quia radios quasi sagittas vi- brat, iisque ferit : seu a irau€»' rhs avlas, (jnia sua nos luce recreat Sol, et mocrores abigit. Vide Macrob. Sa- turn. I. 17.

Tu, Dea, pone sagittas'] Alloquitur Dianam, cnjns et Apollinis indigna- tione ac sagittis Niobjc filii, ob quos ea sup»;rbiebat, oinnes coidixi perie- runt. Vide Ovid. Metaniorphos. 6. Fab. 3.

173 Nil puiri faciunt] Innoxii sunt, cur Inuul noxani MobaMuatris ? Hanc ipsam plectite.

174 Amphion] Jovis ex Antiope

SATIRA VI.

353 175

Extulit ergo greges natorum, ipsumque parentein, Dum sibi nobilior Latona; gente videtur, Atque eadem scrota Niobe t'oecundior alba. Quae tanti gravitas, qua? forma, ut sc tibi semper

igitur pucrorum interfecit, atque ipsum patrem : qimndo Niobe ipsaque fertilior Candida ilia sue, praatantiorem se putat Latonce famiiui. Quce severitas, quce pul- chritudo tanti tacienda, ut perpetuo se tibi objectet. Etenim singularis istius et

58. 85.— 175 Sic tulit 22. gregem 11. 25. 27. 4C-50. 54-G9. 71-74. 77. 85. ipsnmque parentcm 11. 14. 15. 27. 57. 61. 62. 63. 66. 67. quod probarunt Schurzfl. et viii docti in edit. Jii\ en. cum notis Variorum Amst. 1684. ne Amphion se ipse extulisse dicatur. Enimvcro verbum extulit non referenduna ad Amphionem, sed ad Nioben, quse liberos ipsumque eorum parentem, qui omnes innoxii luerunt noxam Niobes, extulit, ante quamin saxum verteretur. — 176 Cum 20. — 177 Niube scroj'a 14. — 180. 181 in 13. ita mutati : Plus aloes

NOTiE

fiiius : a Pliuio vii. 56. citharam in- jurianuilti sunt. Herat. Lib. iv.OdeC.

venisse, primusque ilia cum voce ce- cinisse dicitur. Patriam vero suara Thcbas iyras sono Eediticasse ait Ho- ratius ad Pisones vs. 394. quo facun- diam ejus significat.

SedPtvan contrahitarcumi Nil motus Aniphiouis patris licet innocentis pre- cibus.

175 ExtuUt'\ Quasi ad sepulchrum tulit. Vide Sat. l.vs. 72.

Gregcs natorum] Ampliionis et Nio- baj filios, de quorum numero dissen- tiunt admoduni scriptores. Alii duo- decim, alii quatuordecini, alii ad vi- ginti referunt. Vide Gell. xx. 6. .^lian. Var. Hist. xii. 36.

Parentem] Non quod ab Apolline coufixus, sed quod suce suorumque calamitatis dolorc scipsum interfe- cerit.

176 Duni sibi nohilior] Nam taiita fuit ob foecunditatiMii atque filiorum nunierum arrogautia Niobie, ut sibi potius quam Latona; sacriiicandum jactaret, qua- duos tantum Dianam et Apollincm genuerat. Ovid, loco citato.

jMtiince gcntc] Apolline et Diana, Jovis ex Latona filiis, qui matris iu-

' Dive quera proles Niobaea magnte Vindicem lingua". . . . sensit.'

177 Scrofa] Celebri ilia sue, quae apud Lavinium ab /Enea praegnans niactandalugit, et niox triginta foetus uno partu edidit. Virgil. yEneid. 3. Dion. Halic. lib. i.

Alba] Trigesimo scilicet anno post- quam /Eneas Lavinium condiderat, urbem alteram Ascanius aedificavit, Album, ex oraculo iEncfc dato, ibi- dem niminun nbi Candida sus enixa erat porcellos. Dionys. loco mox citato.

Niobe] Tantali filia, Uxor Am- pliionis, numerosa prole supcrbieus, tiliis, ut dictum est, occisis, et ipsa ia saxum conversa. Cic. Tusc. 3, n. 63. ' Niobe lapidea fiugitur,' inquit, ' propter a teruuni in luclu sileu- tium.'

178 Qute tanti gravitas] An vero tanti facias uxoreni etiani gravem et pul- clirani, ut ferrc \elis quotidianas ejus exprobrationes, quil)iis se tibijactat, ac sa pins objicit, quod mirum (juan- tum illi debeas, (|uie te vinua acce- pcrit, scilicet ita gravis, houesta, pul- cbra ?

Dclph, ct Var. Clas.

Juv,

Z

354

D. JUNII JUVENALFS

Imputet ? hujus cniin rari summique vohiptas Nulla boui, quoties animo corrupta superbo 180

Plus aloes, quam mellis habet. Quis deditus autem Usque adeo est, ut non illam, quam laudibus effert, HoiTcat, inque diem septeuis oderit horls ?

Quaedam parva quidem ; sed non toleranda maritis. Nam quid rancidius, quam quod se non putat ulla 185

Formosam, nisi quae de Tusca Graecula facta est ? Be Sulmonensi mera Cecropis ? Omnia Graece,

emgni commodi oblectatio nulla est, quandocumque arroganti ingenio depravata plus aloes quam mellis exhibet. Quis vera tarn addictus est, ut earn quam encomiis extollit «oi aversetur, ac septem horis quotidie ubhorreat. Praeterea nonmiUc sunt exigua serie, at minime viris ferenda. Ecquid enim putidius, quam quod nulla pulchram se rsiitimat^ rUsi qua ex Helrusca Grceca effecta est ? E Sulmonensi pura Cecropis ?

qmoH mellis habet corrupta superbo Ex animi vitio cvjus cum bile voluptns Snmmi <t^Ua botii est: quis enim lir deditus ulli cet. — 182 ulUim quam laudibus affert 35.— 183 dies 13. 15. 17. 20. 21. 22. 25. 27. 45-50. 54-69. 71-74. 77. die 12. 16. 18. 19. 24. 85. oderis 22.— 184 abest a 13. et 22. parca 25. 46. 48. 49. 54. 57. 59. 60. 65. idque coirj. Liibin. ut sensus sit : quaedam mulier parca quidem tst, non sumtuosa, siiperba et niagnitica ; sed tanien non toleranda est, quod Graeco utatur sermone, ut blandior videatuv. Qiuedam parva loquar limend. Pontan. ad Macrob. Sat. in. 10. perperam coll. Tibull. ii. 6. 11. Vulgata lectio bene se habet. — 185 Etquidl'^. pntet 11.— 186 Thusca 46. 47. 49. 64. suras pro /acta est 22. es^oniittit 85. — 187 et 188 absunt a 13. et 187-189 a

NOTiE

J79 IlujusenimrarijSfc.'] Certe plus 1*^ superbia sua infestat, quam casti- tate et probitate delectat»

181 Aloes] Herba est amari adnio- dnm sueci, de qua multa Plinius XXVII. 4. e contra dulcedo mellis omnibus nota est.

Quis deditus, Sfc] Quis tarn uxo- rius ? tan\ obnoxius quis susb ivxori quant«m\is piiklir«;?

182 Ltiudilius eJT-jrt'] Propter niorum bonestatein et formaui.

183 Hurrcal] Ob fustum et arrogan- ti am.

Septeuis oderit Iwiis] Maxima parte diei, qui horarum duodeciui. Vide quas ad Pers. Sat. 3. vs. 4.

185 /?(incu/iws] Corruptius, turpius. Pers. Sat. 1. vs. 33. ' rancidulum

quiddam.'

186 De Tusca Grcecula facta esf] Pa- trium Italia? ct Romaj sernionem I)ostponeus, et Graecum affectans, quo blandior ac venustior videatur.

Tusca] Thuscia Italiae regio nobilis- sima, ad Tiberini protensa, nomen habet a dvctv, sacrijicare : Tusci quippe religiosi semper extitere. Tit. Liv. 1. I. Vide Alex, ab Alex. 1. lu. cap. ultimo.

Grcecula] Diminiit. ad coutemtnm. Facta est, lingua et moribus.

187 Stilnio7ien'ii] Sulmo Pelignorum oppidum, patria Ovidii Poetae.^ Poni- tur pro qualibet It.diii; urbc.

Mera Cecropis] Tola Attica, tola Alhenicnsis. Cecrops enim Athena- rum primus Ilex fuit.

SATIRA VI. 355

*Cum sit turpe magis nostris nescire Latine.

Hoc sermone pavent, hoc iram, gaudia, curas.

Hoc cuncta efFimdunt animi secreta. Quid ultra ? 190

Concumbuat Graece. Dones tamen ista puellis :

Tune etiam, quam sextus et octogesimus annus

Pulsat, adhuc Graece ? Non est hie sermo pudicus

In vetula, quoties lascivum intervenit illud,

ZflH KAI ^TXH. Modo sub lodice relictis 105

Uteris in turba. Quod enim non excitet inguen

Vox blanda, et nequam ? digitos habet. Ut tamen omnes

Cuncta Greece loquiiDtur, quanquam nostratibus fcedius est ignorare Latine, Ea lingua stupeiit, ea iracundiain, hctltiam, agritudines, ea mentis arcana proferunt universa? quid amplius? * * H<cc nikilominusjuvencnlis indulge. An tu quoqiie quam annus urget octogeshnus sextus, etianmum Grace loqui atiectas? Casta non est ilia oratio in dccrepita, quandncumque adhibctur iinpudicum istud; atque t» coelu usurpas diniissas paulo ante sub stragula voces, fo^ kol ^vxt). Nam sermo illeeebrosus ac malus ecquod non movet * * habet digitos, quamcis ctiam cunctce

22. — 188 V. Excurs. ad h. 1, — 189 placent i^yo pavent 13. — 191-194 ejecti e 13. Concumbunt Grace: non est hie sermo pudicus 22. oniissis vs. 192. 193. Error inde ortus, quod etvs. 191 et 193 voc. Grace legitiir. Cf. ad ii. 24. — 192 Tunc 47. 50. — 194 sq. Mirer neminem haesisse in his verbis, qiioriim junctura ad- moduin importiina, et scabra est oratio. Suspicari possis, poetam scripsisse: Non est kic sermo pudicus. Si letula toties lascivum interseris illud Zonj /coi ^vxhj et modo sub lodice relictis (^verbis) Uteris in turba. Haec eerie est sententia h. 1. cui tamen lenior velleni medicina adhiberi posset. — 195 VersHs ab alia manu scriptus in 10. Zo'e yps'ice non est bene sermo pudicus 13. Zwt; koI fxov 'Vvx^ 11. 2TKH 21. cai dice 22. Graeca absunt a 18. 27. 45. 61. — 196. 197 in 13, ita contracti : Vox blanda et nequam digitos habet et movet inguen. quid 17. 18. 20. 45. e.vcitat 11.15.16. 18. 19.23.24. 27.45. 49. 54. 61. 62. 63. 66-74, 77. ignem 23. 60. — 197 sit tamen 19. Locus perplexus, qui valde torsit inter- pretes. Lucebit, opinor, modo et pro ut substitueris : et tamen omnes Subsi-

NOT.E

188 Cum sit turpe magis, Sj-cl Cum Epigram. 68.

tamen multo magis dedeceat Latinas Lodice] Lecti opertorio. Martial,

nescire loqui Latine, Cicero in Bruto, lib. xiv. Epigram. 148.

* Non tarn praclarum est scire La- 19<> In turba] In publico, sine ulia

tine, quam turpe nescire.' verccnndia,

189 i^Joc strmone pavent, SfclGrxc.o 197 A><yHr(m] Proprie iners et lasci- sermone exprimunt pavorem, iram, vus ita dicitur, quod nihil queat boni gaudium, alio>que aninii affectus. tacere. Gell. vii. 11. ex Cicerone,

191 Dones tamen ista puellis, £i-c.] A- Philipp. 2.

postrophe ad amis libidiuosas. Digitos habet, Sfc] Sordidula haeC

195 Zw^ Kol }l/uxv] Vita nie;i, anima suis tcnebrisdamnantor; pudorjubet.

mea ; quibus verbis uti solebant me- Ut tatnen omnes subsidant peniue^

retrices. Meminlt et Martial, lib. x. Etsi quiescat libido, muliebribus

356

D. JUNII JUVENALIS

Siibsidant pennne ; dicas haec mollius Haemo Quanquam et Carpophoro : facies tua computat annos.

Si tibi legitimis pactam junctamque tabellis 200

Non es amaturus, diicendi nulla videtiir Causa : nee est, quare coenam, et mustacea perdas, Labente officio, crudis donauda ; nee illud,

pinna; conquiescant. Vcrnm Ucrt istn prominties tenerins lEmo atque Carpophoro, vultus tnus annos numerat. Si dilccturiis non es desponsam tibi et copulatam scriptis ex lege factis, nulla appant ratio despondemti ; et non est cur ahsu- 7nas coniivium ct mustaccus non coctis dandos, officio desinente ; neque id

dant pennce, dicas. ..Carpophoro : (nam) facies tua computat annos. — 198 abest a 13. Subsideant 26. pinna 1. Vettis scholion est : Siibsidant longa jetate pinna-, nietaphora, quia vetuIaR flaccescunf. Lubiiins : ' IMetapIiora,' inqiiit, ' ab av ihiis. Ingenii nei\ i vcl pinna? quasi ex siiperiori loco dcorsum vocen- tur. Possumus etiam pinnas h. 1. intclligere in cacumine tuniiun rotundos apice^*. Qiiamvis ilia, qua^ supien;a sunt, sermone tiio quasi deorsnm voces.' dicas hoc 24. Hamo 77. Heemo 14. 17. 18. 27. 4.5. 47. 57. 64. Mono 1.5. 16. 19. 20. 21. 23. 24. ,58. i/fffmo 46. 48. CEmo 56. 59. £mo GO. 6.5. ^wo alii, etiam Hennin. qui tanien Hcemo edidit su]). iii. 99. ubi v. not. — 199 Et si dimmiks facies cet. 13. computet 12. 16. 22. — 200-20.5 estrusi ex 13. vine- tnmque 4, victamque 22. — 202 mustacea 1. 28. al. mustacia 16. 64. 7«i<s- iatia 14. 15. 17. 18. 19. 21. 47.49. must it ia -22. muscacia IG. muscat ia AS. —

XOTyE

excitatur blanditiis ac lascivis vo- cibiis.

198 Pcnna] Metapliora ab avibiis : significat vires et nervos.

Dicas hac mollius] Attanien, o ve-

tus inutiles facias.

Legitimis tabellis] Instrumento et contractu niatriujoniali rite et ex le- gibus confecto.

202 jl/«s<rtcea]Dulcia qua^dam,liba,

tula impura, quantunivis juveniles placentas, e farina siliginea nuisto

imitere voces et blanditias, tui vultus conspersa, admixtis caseo, aniso, cu-

ruga' aniari te vetant janidccrc|)itam. niino, adipe, et ranientis lauri. Hsec

Ha-mo et Carpophoro] Celebri- dari solita conviv is in fine comas nup-

bus niimis mulitbres voces egrcgie tialis, velut apopliorota. Vetus Scliol.

iniitantibus. Mustaccos coipiendi nioduni pra'scribit

199 i'acies tua com jiul (it annos] Pro- (ato de Re Kust. c. 121. nieniinit et vcctioreni aetateni iiidicat, ac vetu- Cic. ad Att. lib. v. F.pist. 20.

lam, dccrepitam, ob>ol(lam arguit. 203 Labente cfficio] Vel stoniachi non

200 Si tibi legitimis] I'osthunium fe- bene coquentis cibos, vel potius anii- rit dilemmatc ; cujus lioc est priiis rorum (jiii ad officiinn nuptiale con- nienibrnm : alterum niox adcst, ubi venerant, janique discedere para- ait, ' Si tibi siniplicitas,' &c. Vel torum.

amabis uxorcm, inqiiit, vel non. Si Crudis] Crudilale hiboranlibus post

amabis, certc miser cris : si vero non largiores epnlas, dand.i ad juvaudam

arnubis, non est cur ducas, et sum- ct accelcrandani coctioucni.

SATIRA VI. 357

Quod prima pro nocte datur, cum lance beata

Dacicus, et scripto radiat Gormanicus auro. 205

Si tibi simplicitas iixoria, deditus uni

Est animus : submittc caput cervice parata

Ferre ju<rum : nullara invenies, quae parcat amanti.

Ardeat ipsa licet, tonnentis gaudet amantis, ^

Et spoliis. Igitur longe minus utilis illi 210

Uxor, quisquis erit bonus optandusque raaritus.

Nil unquam in vita donabis conjuge : vendes

Hac obstante nibil : nihil, ha?c si nolet, cmetur.

quod donatur pro prima node, qiiando in patimi dhite rutUut Dacicus ac GcrmanicKS auro insculjdo. Si vero tibi est simplicitas conju2:alis, atque 7nens uni addicta ; subjice caput collo promto jugum tolerare: nullum enim )-e- peries, quce diligenti indulgeat. Quamcis ilia ferveat, diligentis cruciati- bus delectatur atque exuviis. Itaque multo minus idonea conjux erit ei qui- cumque vir fucrit benignus et cupiendus. Xihil unquam dubis, reluctante uxore: ea vetante, nihil vcnumdabis : nihil mercari poteris, si ilia prohibet. Ipsa

205 Dacius 15. 10. 20. 24. 23. 56. 57. 58. 66. Datius IS. 19. 21. 22. 27. 45. 47. sculpto radial G. auro 57. scutilo r. G. auro et vet. cod. suo legit Pontan. ad ]Macrob. Sat. in. 10. iibi monet, scutilum propr. esse varicgatum instar telae araneaiuni. radians 20. Germanius 22. — 206-208 in 13. itaooaluere : Si tibi simjilicitas uxoria complacet, erras: Nam penitus 7iullam invenies, quce parcat amanti. ac deditus 18. Recte tbisan. Possis etiam Et pro Est legere, vel interpiingere : Si tibi (simplicitas uxoria) deditus uni Est animus. — 'lOS parcit 23.— 210 i«is 25.— 211 erat -21. a m. pr.— 213 ndlet 27. nolit 13-17. 21. 22. 24. 25. 45. 49. 50. 54-62. 65-69. 71-74. 77. Nil interest, volet IS. a ni. sec.

NOT.E

204 Quod prima pro nocfc datur, Sfc.'] quidve gratis debeat utrisque Jiive- jMuneia qna?, niaritus noVcP nuptae do- nalis, hand niihi satis appaiet.

uare solet in virgiiiitatis delibatae 206 Si tibi simplicitas u.roria] Pos-

praMiiiuni, aliquot nenipe nummcs terius coinu dilemmatis. Quod si niii-

aureo in lance. Vetus Schol. lierosus es, et sinipliciter uxori amau-

205 Dacicus, et scripto radiat, ^-c] die deditus, grave tibi jugum feren- Nummus effigie Domitiani signatus dum erit, eique famulanduni more cum titulisDacici et Germanici, ob scrvi, atque in omnibus obsequen- Dacas Germanosque debellatos. duni.

Dacicus'] Vide Satir. iv. vs. 111. ad 209 Ardeat ipsa licet] Quamvis ipsa

vocem Dacis. te ardentcr amet, gaudebit tanien tor-

Scripto] Legnnt alii, sculpto: alii quere te ac spoliare. Sic enim im-

corrigr.nt, scutilo, id est, variegato ve- proba est mens mulierum.

lut telir aranearum. Ita Jo. Is. Pon- 210 Longe minus utilis] Quo melior

tan. Annot. in Macrob. et alii qui- est maritus et uxori optabilior, co

dam. Verum quod opera pretiuni ; gravior fit ei uxor molestiorque.

358 D. JUNII JUVENALIS

Hcec dabit affectiis : ille excludetur amicus

Jam senior, ciijus barbam tua janua vidit. 215

Testandi cum sit lenonibus atque lanistis

Libertas, et juris idem contingat arenas ;

Non iinus tibi rivalis dictabitur haeres.

Pone crucem servo. Meruit quo crimine servus

Siipplicium ? quis testis adest ? quis detulit ? Audi, 220

Nulla unquam de morte hominis cunctatio longa est.

O demens, ita ser^Tis homo est? nil fecerit, esto:

motus animi suggeret. Is expelletur fatniliaris jam vetulus, ciyi/s pitbetn aspexe- runt fores tua. Quanquam autem ganeones et lanista; Ucentiam habent condendi testamenta, parque potestus arence data est, multiplex rivalis hares tibi pracipietur. Jubebit uxor; servo patihulum statue. Turespondebis: Ecqitod oh scelus poena dignus est servus? Ecquis astat testis? Quis dejiuntiarit? Ausculta: De homi- nis nece nulla unquam diuturnior mora est. Turn ilia dicet tibi : O stulte, siccine mancipium homo est? Esto, nihil perpetrarit : at illud cupio, ilaedicu, pro causa

23. 46. 48.— 214 Hac recepi ex 17-25. 27. 43-50. 54-63. 65-74. 77. et exclude- tur ex 10. 13. 15. 16. 21. 22. a m. sec. 25. 27. 46. 47. 48. 50. 55-T4. 77. Hac et excludiitur in aliis libiis, etiam ed. Hcnnin. dedit 23. effectus 12. 19. 22. 47. 48.— 216-218 ejecti e 13.— 217 iim64. contingit 16. 27. 46.47.48.58. —218 rivalis tibi 27 . 4:6. 47. 48. 58. Non tibi rivalis unus 19. ditabitur II. ex rasma, 15. 18. 23. 29. 45. 49.-219 abest ab 22.— 220 qui. ..qui 17. 20.— 221 NulU emend. Heins. ad Ovid. Met. vii. 453. est abest a 12. et 16.—

NOT^

214 Dabit affecius'] Si quern oderit, Dictabitur] Sujrgeretiir, scribi im- jubebit te odisse ; vetabit aniare et perabitur.

colere vetereni etiam amiciim, cum 219 Crucem] Supplicii genus olim

ita libuerit inconstanti ejus auimo, valde usitatum, a Constantino Magno

snspicaci, moroso. postea sublatum, ob reverentiam in-

215 Cujus barbam tua janua vidit] strumenti nostiae omnium salutis, ac Qui domum tuam frequentarit a pii- apparentis mirabiliter in aere .Mgni, ma jptate, cnm pubes et lanugo genas in quo erat hostes victiirus, ac reapse ac meutumvcstire incipit. Velquod vicit. De variis cruciuni generibus, juvenes non raderent barbam ante Seneca consol. ad Marc. c. 20. et de annum a-tatis vigesimum primum, ut Vita beata, cap. 19. Vide Anuotat. volunt nonnulli. Sirat. xiii. vs. 105.

216 Testandi cum sit lenonibus, ifc] 221 Nulla unquam de morte, H^c] A- Aliud incommodum ab imperiosa ux- pud mullas gentes damnatonim poena ore, per quam non licebit viro haere- ditierri solebat : et apnd Komanos des iustituere nisi quos ipsa voluc- quidcm, ex Senatusconsultis, ad de- rit. cimum usque diem.

Lanistis] Giadiatoribus, corumque 222 Servus homo est] Servi sunt,

magistris. Vide Satir. in. vs. 158. imo homines : servi sunt, imo conser-

217 Arena] In arena decertantibus. vi, ct ex iis<Iem tecum elementis con- Vide qua- ad Satir. ii. vs. 144. stant alunturquc, atque spiritum enn-

218 nivalis] Uxoris tuac mocchus. dem ab codcm principio carpunt, &c.

SATIRA VI. 35d

Hoc volo, sic jubeo, sit pro ratione voluntas.

Imperat ergo viro : sed mox ha?c regna relinquit, Permutatque domos, et flamraea conterit : inde 225

Advolat, et spreti repetit vestigia Iccti. Ornatas paiilo ante fores, pendentia linquit Vela domiis, et adhuc virides in limine ramos. Sic crescit numerus ; sic fiiint octo mariti, Quinqiie per auctumnos: titulo res digna sepulcri. 230

Desperanda tibi salva concordia socru : Ilia docet spoliis nudi gaudere mariti ;

sit arhitrium meiim. Itaque imperium exercet in maritum. At paulo post ee. regna deserit, ac mutat ades, deteritque fiammea. Exinde recedit atque relegit notas cubilis confemti: ditnittit januam nuper decoratam, aulcea in cedibus expanse, ra- mosque in foribtis etiamnnm virentes. Ita numerus augetur: ita succedunt octo viri intra quinque autumnos: res sane digna inscriptione tumuli. Nee speranda tibi consensio, socru superstite. Hac monstrat oblectari cxuviis spoliati viri : hac

223 Sic volo 19. 27. 28.— 224-230 extrusi e 13.— 225-227 absunt ab 18. da- mns 14. 16. 48. fiammea 22. 45-50. 62. 64. 65. 68. 69. 71. 72. 73. ftamea al. —

226 Evolat 20. Avolat (a novo marito discedit) 29. 50. 65. 60. et cod. viri docti, quem v. in Miscell. Obss. Crit. in Auctoies vett. Anist. 1734. Vol. v, T.I. p. 122. lecti repetit vestigia spreti 21. refugit t-esfig-ia conj. Sclirader. —

227 Ornatus 46. 48. 61. liquit 16. linquet 65.-228 vel pro et 11. 14. 16. 19. — 230 Post huuc versuni in 16. insertus est alius : Si fierent comites citiits, quam nuberet uxor. — 231 saha est 16. est salva 27. — 232 Versus ab alia mauu

N0T7E

quse habet Macrob. Saturn, i. 11. quam octo viris nuberc licebat, citra

Vide et Senec. Epist. xlvii. notam adulterii. Hinc Martial. E-

223 Hoc volo sic jubeo, ^c] Tyran- pig. vi. 7. ' Nubit decimo jam Tele- nica plane verba. siua viro. Quze nubit toties, non nu-

224 Hcec regiial Viri domura et fa- bit, adultera lege est.'

miliam in qua regnabat, relinquit, no- 230 Quinque per auctumnos] Annis

vumque maritum sjcpius qua;rit po- quinque.

tens ac dives mulier. Titulo res digna sepidcri] Ironice.

225 Permutatque domes'] Ab uno vi- Quam pulchrumeritsepuicro talis mu- ro ad alium aliumque transiens. lieris iuscripta ex more videre nomina

Fiammea contirit] Toties nuptialia virorum octo, quibus nupsit. Vide

terit velamenta, cpioties nubit. De JIartial. Epig. ix. 16.

flammeo vide Satir. ii. ad vs. 124. 231 Concordia] Expectanda tibi non

226 Advolut] Alias, avolat. sunt amor et fides conjugalis ab uxore Spreti repetit rcstigia lecti] Keditad ilia tua, vivente socru.

primum \inini. 232 Ilia docet] Socrus enim ipsa,

227 Ornatas paulo ante fores] Vide tuae uxoris mater, improbis instruit supra ad vs. 79. earn moribus.

229 Octo mariti] Nee cnim pluribus Nudi] Crebra exigens a viro dona,

360 D. JUNII JUVENALIS

Ilia docet, missis a corruptore tabellis.

Nil rude, nee simplex rescribere : decipit ilia

Ciistodes, aut aere domat ; time corpore sano 235

Advocat Archigenen, onerosaque pallia jactat.

Abditus iiiterea latet et secretus adulter,

Impatiensque morae pavet, et praeputia ducit.

Scilicet expcctas, ut tradat mater honestos,

Atque alios mores, quam quos liabet ? utile porro 240

erudit nihil af>reste, nihil simplex rescribere liieris ab adultero 77iissis. Hcec ob- servatoresfallit,velpecuniiicunciliat. Turn valente corpore accersit Archigenem, ac opercuhi gravia imponit. Interim delitescit uccultus tectusque mcechus, et facet vix ferens cunciationem. * * Nimirum speras ut parens det bonos mores, vel a suis diversos ? Praterea spitrcw vetidwfructuosiim est prostituere impuramJiUam.

sciiptus in 10. et abest ab 22.-233 Versus excidit e 4G. 48. 49. 56. 59. 60. 65. Ubellis 16.— -I-iA nil simplex 12. -I-I. a ni. pr. 23. 24. 35. 27. 46-50. 54-66. 68. 71-74. 77. describere 60. — 235 7iiinc 13. — 236 Archigenen recepi e 60. 65. et 68, Archigenem alii. Setl quamvis non ignoro, hiatus frequentes esse Juvenali, (v. ad i. 151.) vereor tamen, ne illi sine necessitate ei ab imperitis libiariis passim obtrusi siut : et ilia vocis forma doctior est. — 237. 238ejecti e 13. in terra 16. 21. a ni. pr. et secretus revocavi, tanquam lectionem omnium fere librorum, c\ I. 10. 11. 12. 14-26. 45. 46. 48. 49. 50. 54-63. 65-77. Lan- guet tamen, qiioniam syuouynia abditus et secreius junguntur. et securus 27. 47. 64. non iniprob. Sohurzfl. modo niox vs. seq. silet, non pavet legatur. ac- cersitus e conj. reposuit jNIarshall, rectiusque arcessifus Hennin. ut mens poetffi sit: Interim, dum medicus arcessi fingitur, mfechus sub persona me- dici veniens clanculumintrat, atque ita custodes decipit. Sed illas lectioues ex accersitus degciierasse, non milii persuasit Hennin. — 238 paref restitui ex 1. (cujus glossa certc est jiietuit) 10. 12. 14. 15. 17-23. 25. 26. 27. 45-50. 54-69. 71-74. et tribus Mss. Nic. Heinsii, qui ad Sil. Ital. xvi. 432. banc lectionem probat monetque, pavorem esse aliquid medium inter spem metuniqiie, et hinc latum pavorem ac horrorem dici Stat. Theb. i. 493. Sil. iii. 215. xvi. 432. eumque dcscribi a Stat. Theb. vi. 392. sq. 802. sq. silet 16. 24. 70. 75. 76. 82. discit pro ducit 12. 14. 17. Vetus Schol. docet, totum hunc versum in quibusdam codicibus non legi : et lubeus eum deleverim propter obsca?nitatcm, qua tamen ipsa illius rei causa fuisse videtur. — 239 JS'am licet 20. exspectes 20. 26.— 240 Aut 13. 14. 21. 22. 25. 27. 46-50. 54-69. 71-74.—

NOTtE

&c. Multa etiam clam surripiens et Archigenenl Celebrem eo tempore

luatri donans. Medicum. Vetus Schol.

234 Nil rude, nil simplex rescribere^ Onerosaque pallia jactat^ Vel rejicit Docet caute, erudite, callide, blande quasi nccjueat ferre ; vel potius, ipsa rescribere ad mocchos. mater operit multis paliiis velut ac-

235 Custodes'] Suspectac fidei uxo- gram filiam, vocatquc Medicum, ut ris custodes a virocommissos. locum det niccciiis.

236 Advocat Archigenen] \ocatMe- 238 Pavet] .Alias, si7cf, quod niagis dicuni ipgritudinem siniulans, quo fa- congruit.

ciliu^ adultcria pcrpclret. 240 Utileporro] Nam turpis mater

SATIRA VI.

361

Filiolam turpi vetulae producere turpem.

Nulla fere causa est, in qua non fremina litem Moverit. Accusat Manilia, si rea non est. Componunt ipsce per se, formantque libellos, Principium atque locos Celso dictare paratas. 245

Endromidas Tyrias, et foemineum ceroma Quis uescit ? vel quis non vidit vulnera pali ? Quern cavat assiduis sudibus, scutoque lacessit,

Ntdla propemodum controversia est, in qua litem non intentarerit mulier. Accusat Manilia, si rea non fiterit. Ipsce per se conscribunt et contexunt libellos, promtce Celso prcescribcre exordium et locos. Quis ignorat eiidromidus Tyrias. ac muUebre ceroma? Vel quis non aspexit ictus paxilli, quern quotidianis fustibus perfodit,

242-267 ejecti e 13.— 243 Manulia, Mamilia et Mamilla legitur in bonis libris Gell. IV. 14. nbi vid. Gronov.— 245 Ceso 46. 48.-246 Endromydus 40. 47. 49. 50. 54. 65. Endromadas 10. 15. 45. Endromedas 16. 22. 23. 24.-247 aut pro vel 12. 14. 15. 16. 23. 25. 27. 45-50. 54-69. 71-74. 77. prob. Schmzfl. cum verba quarti ordinis in tertiis personis, etiani extra perfecti contractioneni, sappius producantur. Hiatus etiam aniat Jiivenalis. v. ad i. 151. Nee tamen illi temere ei videntur obtrudendi. — 248 rudibus pro sudibus conj. Lips. Mil.

KOT.E

ex adulteriis filice qnaestum facit.

242 Nulla fere causa] Quid, quod et forensia negotia attentant foeminae <

In qua nonfcemina litem morerif] In qua litigandi ansam et moduni non inveniat.

243 Accusat Manilia, si rea non est~\ Semper aut accusantis aut defenden- tis partes agit.

Manilia'] Pro qualibet audaci fiv- niina ponitur ilia meretrix, cnjus nie- uiinit Agellius iv. 14. Ha?c Aulum Hostilium Mancinum ^'Edilem Curu- lem, a quo dies ipsi dicta ad popuhun erat, provocans ad Tribunes Piebis jure dejecit.

244 Per se, formantque libellos] Sine virorum auxilio componunt libellos, et scripta ilia quibus actio instituitur et causa probatur.

245 Locos] SedesargumentorunijUt aiunt, rationes probationi aut refuta- tioni idoueas.

Celso] Cornelius Cclsus Orator fuit insignis et Juriscousultus, sub Au-

gusto. Institutionum libros septem conscriptos reliquit. Vetus Schol. Ejus nieminit Quintilianus pluribus in locis. Lib. vero 12. cap. ult. ait scripsisse de rebus etiani medicis, ru»ticis, militaribus.

Diclare parata] Tarn erudita?, ut tradere queant etiam peritis diceudi prapcepta.

246 Endromidas Tyrias] Novum au- dacicE muliebris portentuni; quod et hictari, et in arenam descendere non enibescant.

Endromidas] Vide Satir. in. vs. 103. TyriuSf purpureas et molliores vulga- ribus. Vide Satir. i. vs. 27.

Ceroma] Vide Satir. iii. vs. 68.

247 Quisnonvidit vulnera pali] Quis nescit mulieres non modo ceromate inungi, ac gymnicas exercitationcs sine verecundia frequentare, sed eti- ani gladiatura gaudere, proindeque more tyrouuni exercere se ad palum soUlas ?

362 D. JUNII JUVENALIS

Atque omnes implet numeros, dic^nissima prorsus

Florali matrona tuba ; nisi si quid in illo 250

Pectore plus a^itat, veraeque paratur arenas.

Quern prsestare potest mulier galeata pudorera.

Qua? fugit a sexu ? vires amat. Hasc tamen ipsa

Vir nollet fieri. Nam quantula nostra voluptas ?

Quale decus rerum, si conjugis auctio fiat, 255

Balteus, et manicae, et cristas, crurisque sinistri

et clypeo impetit? et ctincfas partes exeqnitur, mulier sane dif>7ia buccina Florali- um: prceterquam siquidpiam majiis volutatur ineo corde, ac vera arena: comparatur, Quam verecumiiani exhibere valet fcemina casside miinita, qua ahhorret a suo sexu, et robnsta sectatur ? Ea nihilominus ipsa repiignaret fieri vir. Quanta enim oblec- tatio nostra? Porro, qualis rerum splendor, si fiat venditio uxoris: balteus, et manic(e,ef pinna-, et medium Iccvi cruris armamentum: aut si varia tentaverit cer-

Roni. V. 14. lit nos Sil. viir. 552. — 249 numeros implet 19. 45. implent 65. — 250 ni 21. 22.— 251 ugitat pro agitet restitui ex 10-12. 14-27. 45-50. 54-7G. nam paratur niox sequitur. paretur 16. 21. — 252 Possis etiaiii ita distin- guere : Quern p. p. m. g. pudorem? Quce fugit a sexu, vires amat. Nisi forte reponcnchim : pudorem. Qua fugit a sexu, et vires amat? Nee tameii respuen- da vulgaris et interpunctio et lectio.— 253 viros 16. 24. et pro hcec 26. — 254 nolet 23. 46. 47. 50. 64. tantula 22. vestra voluptas 11. non impiob. Schurzfl. ut sit wdvKO(popa mnlieris galeatae. Sed idem recte prsctiilit vidgatam lec- tionem. — 25 i> Jiet W. 19. 45. Hivc verba etiam ita distingui possunt : Quale decus, reruin si cet. — 256 manicce, crista II. 24. tunica pro manica veins Schol. ciijus glossa est lia'C : balteus et tunica Ketiarii scilicet, si personam atit officium ejus susceperit. Huie Icctioui favet locus Livii ix. 40. ubi inter

NOTiE

249 Omnesimplet numeros'] Accedit, 254 Quantula nostra voluptas] Quam

ferit, recedit, rursum invadit, &c. parva et modica virorum voluptas

Dignissima prorsus Florali matrona prse foeminea : ex Ovid. Met. ni.

tuba] Dignisxiiria igiturquffi inter me- Fab. 4.

retrices et perfricta tceminas frontis, 255 Quale decus rerum, ^c] Quam

discurratinFloralibusnudatocorpore, niagnificuseritille apparatus acsplen-

ct ad signum tubce prosiliat. Vide dor armorum tuae uxoris, si hiEC ilia

Pers. Satir. v. vs. 178. ad vocem Flo- venum proponere vohierit! Ironice.

ralia. Haec celebrabantur sub finem Si conjvgis auctio fiat] Si fiat ven-

Aprilis. Ovid. Fast. v. ditio armauientoniin tuae conjiigis.

251 Veraque paratur arena] Ut in 256 Balteus] Cinguliim miiitare c

amphitlitatro palam decertet, more corio, e quo arnia dependent,

gladiatorum : ac post umbratiics fllanica] Manuum arinamenta sen

pngnas ad vcrum certamen in arena tcgmina.

descendat. Vide Martial. Spectac. Crista] Quae galeis iraponuntur

Epig. VI. ornatus cauj-a.

253 Vires a)nat] Muliebres fugit ex- Crurisque sinistri dimidium tegimen]

ercitationcs, virilcs amat, duras, la- Virgil. /En. vn. Cms sinistrum nu-

boriosas. dari solitum ab Hcrnicis ait : contra

SATIRA VI.

363

Dimidium teamen: vel si diversa raovebit Proelia, tu fclix ocreas vendente puella. Hae sunt, qua3 tenui sudant in cyclade, quaruin Delicias et panniculus bombyciniis urit. Aspice, quo fiemitu monstratos perferat ictus.

2G0

tamina, qnani tu beattts, juvencula ocreas vcnum exponente ! Ipsa sunt qua sudo- rem emittunt in levi cyclade, ijuarum voluptates adurit sericeum etiam palliolum. Cerne quanta gemitu inferut percussiones ostensas ; quamque magna cassidis gravi-

arma Samnitinm lecensentiir etiam tunica. — 257 tegimen 21. 22. 45. ut in optiniis meiiibiaiiis iibique, iinde lecepi pro vulg. tegmen, Cf. Nic. Heins. ad Sil. I. 402. qui tamen ad Virg. /En. ui. 594. et vii. (iG6. utranique scrip- turain damnat, et ubivis tegumen reponendum censet. mnvebis 27. 40. 47. 58. —258 turn 25. 27. 46-50. 54-(i0. 64. 65.-259 Hac 61. 02. 63. 67. 71. 72. 73. prob. Pulinanno, lit sit enallage, ut inf. vs. 592. et ap. Terent. in Eun. iii. 5. 34. Andr. iv. 1. 32. in Heaiitont. iv. 4. 4. et in Phorm. v. 8. (al. 10.) 23. quibus tamen locis meliorcs libri Hie vel Hcccinc exhibeut. — 201 prceferat 47.

NOTiE

Juvenalis tegmen sinistri cruris me- morat. De his vide Macrob. v. 18. in fine. Certe crus laevuni tegebatur, quod protf ndebatur adversus hostem. Dimidium vero dicitur tegmen, quia uonnisi a pede ad genu perveniebat, superiora tegente clypeo.

257 Si diversii movebit pralia'] Si tam retiarii, quam inirmilionis partes va- rias exequatur, adeoque geminas ha- beat ocreas, non simplices autesn so- lum, ut /Etoli populi, de quibus Ma- crob. loco citato.

258 Tu felix ocreas vendente puella'\ Ironice, ut cetera. Quanta tibi glo- ria, quantum decus. o vir, uxore tua ancipiteni et variam armaturam ve- rum proponente, ostentante !

Puella'] Uxore adolescentula.

259 H<e sunt qua tenuil Illaj ipsae quae virile robur ati'ectant in gladia- toriis exercitaiionibus, in aliis rebus tVemineam omnino ostendunt molli- ticm.

Cyclade] Rotimda chlamyde e teuui valdc filo, qua se gravari tamen deli-

catulfe queruntnr, ac velut aduri.

Quai-um delicias, Sfc] Quarum molle, tenerum, delicatum corpus vix ferre potest bombycinaj vestis pondiis.

260 Bombycinus] E tells araneorum modo textis ad luxum foRniinarum, inventis primum in Co Insula a Pam- phila nuiliere Latoi tilia : ut ait Plin. II. 22. ubi de bombycibus.

261 Quo frcmitu] Cic. Tuscul. ir. n. 56. ' Vir fortis,' inqiiit, ' ingeniis- cit, ut se intendat ad firniitatem ; ut in stadio cursores exclamant quam maxime possunt. Faciunt idem cum exercentur athletae. Pugiles vero etiam cum feriunt adversarium, in jactandis cestibns ingeniiscunt, non quod doleant, aniniove succumbant, sed quia in profundenda voce omne corpus inteuditur, veiiitque plaga ve- hementior.'

Monstratos perferat ictus] Docente lanista.

Perferat ictus] Quanta fcrocia infli- gat ictus, ac monstratos gestus omues exequatur.

364

D. JUMII JUVENALIS

Et quanto galeae curvetur pondere, quanta Poplitibiis sedeat, qiiaiii denso fascia libro, Et vide, scaphiiim positis cum suraitur armis. Dicite vos ueptes Lepidi, cajcive Mctelli, Gurgitis aut Fabii, qute ludia sumserit unquam

265

tateincurvctur: quantu i^enilius insistat : quam spisso fascia volumine : atque cachin- nare, quando arinis depositis scaphhim lucipitnr. Enarrate ros, o ncptes Lepidi ac Metelli ocidis urhati, vel Fabii Gurgitis, qua mima eas unquam vestes iiiducrit J

58. 66.— 2C2 quanta. ..curetur errorcs operanim in edit. Hennin. quos tamen fideliter expiessenint editores Manhem. — 263 Poplicihus 45-48. — 264 sca- phium positis pro pusitis scuphium 27. 46-50. 54, 55. 58.61-69. 71-74. quos seciitus sum.— 265 ca-cique 16. 19. 24. 85. ccecive 27. 61. 63. Creteire Metelli (ut mox Gurgitis Fahii) 3. 4. iion iniprol). Nicol. Heins. ad Ovid. Met. vii. 223. ut innuatur Q. Metellns deticus Cos. a. 674. qui Cietam expucnavit; de quo V. Dio Cass, xxxvi. p. 8. ctSallust. B. C. 29. Possis etiani suspicari Calvire Metelli, h. e. L. MeteiliCalvi Cos. a. ucxi. Sed vulgata quoque lectio bene

262 Quanto galea curvetur pondere^ Quam gravcm terat ultro galeam, ut- que sub ejus pondere curvetur, ictus decliuando.

Quanta poplitibus sedeat^ Qnani se firmam et quam graudeni exhibeat inter digladiandum, crura tibiasque extendcndo, flectendo, agitaudo, to- tum corpus genuura flexura innixum agiliter niovendo.

263 Denso fascia libra'] Aspice quam densis voluminibus replicatas vestes coUigat fascia, et succingat. Sic euiui inulieres pugnabant succinctae,

Libro] Instar muitoruni libri volu- luiuum. Olim enim scribebant in ar- borum cortice, qui liber vocatur.

264 Ride, scaphium positis] Cum vi- deris niulierem esse, et mnliebre quid attrectare can), quiv plane virnni se in gladialura pra-stabat.

Scai)hiu>n] Multiplex et varia pror- sus vocis istius significatio. Aliquando pro ligone ponitur : alias pro vase potorio, ut passim apud Plant. Alias pro certo capiilitio scaplue similitudi- neni ctformam lialjcntc, mcretricibus usitato, ut notat Tnrucb. 1. ii. capite

NOT^

ultimo. Quo sensu non absurde hie accipere licet. Vulgo tamen interpre- tantur matellam, sen vas cui immei- unt mulieres, ipsis proprium, ut lasa- num viris. Favet Jul. Pollux x. 9. el Turnebus loco citato. Crel. Rho- dig. XXI. 33. pariter ait, lasanum vi- rorum esse, foeuiiuarum vero trullam et scapliium : veluti Pollux scribit, inquit, Riipolidem secutus.

265 Dicite vos neptes] O vos honesla; liliif. bonestorum et summorum viro- rum, dicite num ea fueriut olim mu- lieres impudentia.

Lepidi] Qui Censor, bis Consul, et Poiitifex Maximus fnit.

Metelli] Is etiam bis Consul, Cen- sor, Dictator, oculos amisit cum ex incendio ledis Vestvt Palladium cri- peret. De eo jam Sat. iii. 139.

266 Gurgitis aut Fabii] Is Fabii Maximi filius devorato patrimonio Gurges cognominatus, ad mcliorem postea frugeui rediit, multarumque virtutum, iuprimisque abstinentije specimen edidit: ac prioris ajtatis vitia insigni sccura virtutc compen- savit: ut testatur Macrob. iii. 13.

SATIRA VI. 3G5

Hos habitus ? qnando ad paliini o-cmat uxor Asyli ?

Semper habet litcs, alternaquc juri^ia lectiis. In quo iiupta jacet: niiiiiinuni dormitur in illo. Tunc gravis ilia viro, tunc orba tigride pejor. 270

Cum simulat gemitus occulti conscia facti, Aut odit pueros, aut ficta. pellice plorat, Uberibus semper lacrymis, semperque paratis In statione sua, atque expectantibus illam,

Quando Asijlli cnnjiix ad paxillum fremuerit? Thalamus hi quo uxor cuhat n«7i- quamnon rixas conlinet, et mutuas content ioncs. In co somnus capitur modicissimus. Hccc turn marito molestu, tuni dctcrior tigride orbata, quando Jingit luctum secreti noxia facinoris ; reljilios arersatur, vel conficta dolet concubina, Jietibus niinquam- non copiosis, nunquammm promtis in sua sede, ct earn opperientibus qua ratione

se habet.— 267 gemit 11. 12. 14. 15. 10. 18. 19. 21-24. 2C. 46-50. 54. 55.59. 60. 64. 65. 85. Asia 17. 19. 21-24. 27. 45-48. 50. 64. 85. Asyli 49. 60-63. 65. 68. 71. 72. 73. 77. Asilli 20. Assili 18. — 269-303 ahsunt a 14. quia folium exci- dit. iiimium 16.— 270 Tunc levocavi ex 10. 13. 17-25. 27. 45-50. 54-60. 71-74. 85. Turn 11. 77. Cum 14. 15. 16. 26. 70. 75. 76. 82. turn orba 11.— 271 Consi- milat 13. Tunc simulat 21. a m. sec. 27. 46-49. 58. Non tnale, si minoreni distinctionein posueris in fine versus praeced. — 272 jam ficta IG. flicta palice 9. in quo et sup. ii. 57. palex pro pellex legitur. — 274 atque spectantibus 12. semper speclnntibus 2. ac semper spectantibus 17. ipsis spectantibus 29. 45. ipsisque spectantibus 2(». atque ipsis spectantibus 10. 15. 16. 19. 21. 23. 85. atque illis spectantibus 18. atque suis spectaiitibus 22. ipsis exspectantibus 'A. 7i, atque ipsis exspectantibus 27. 47. 54. 64. atque iis exspectantibus 24. velut exspcctantibus 13. Sed atque exspectantibus 5. 14. 20. 25. et editt. tantum non oinnes. H;Fclectio mutata videtur ab iis, qui metro metuebant, nee memores erant niultorum in Juvenali biatuum. v. sup. ad i. 151. Vix tamen dubito,quin poeta scripserit:

NOTyE

267 Adpalum gemat'\ Dum se exer- navem raptore, irrita feritas sievit in cet in arte gladiatoria, anhelitu mag- littore.

no et fremitu, ut paulo ante dictum. 271 Cum simulat gemitus'\ Cum viro

Asyli] Gladiatoris. fictum objicit adulteriuni plorans, ut

268 Semper habet litcs, Sfc.'] Cum con- celet suum.

juge ne quidem noctu quies est. 272 Odit pueros] In odium mariti

270 Or/«t <(gT((it'] Dum catubsabla- filios vexat; vel etiam servos, quasi

tisfrendet et saevit in raptorem<iueni marito in suis adulteriis operani na-

inscctatur. Vide Plin, viii. 18. ubi vantes.

ait, Tigrim Indicani,feram velocitatis ficta pellice] Fingens vEmulam sibi

tremcndic esse, quae vacuum repc- datam : ac pellicem a viro, a quo plus

riens cubiU', fertur privce|)s, otb)re ilia anietur.

vestigans. Raptor appropiiKpiante 274 In statione'] Metaphora a re

tVemitu, alijitit ununi e catiilis. Tol- militari.

lit ilia morsu, et pondcre etiam ocyor Expectantibus] Dum sigmun det

facta reporlat, ct mox redit, iterum- ilia ut fluaut abundanter. que conscquitur; donee regresso in

3G6 D. JUNII JUVENALIS

Quo jubeat manare modo: tii credis amorera, 275

Til tibi time ciuruca places, fletumque labellis

Exsorbes ; quae scripta, et quot lecture tabellas.

Si tibi zelotypae retegantur scrinia moechae !

Sed jacet in servi complexibus, aut equitis. Die,

Die aliqiiem, sodes, hie Quintiliane colorem : 280

Hasremus. Die ipsa. Olim convenerat, inquit,

Vt faceres tu, quod velles ; nee non ego possem

Indulgere mihi: clames licet, et mare ecelo

Confundas, homo sum. Nihil est audaeius illis

fluere imperet. Tu existimas amorem. Turn tu tibi curruca arrides, ac labris lacrymas kauris ; ques vero exarata, et quas epistolas lecturej si tibi aperiatur arcula zelotypa adultercB. At cnhut in amplexibus famuli vel equitis: eloquerCy Quintiliane, prefer, si potes, profer excusatiotiem quondam. Atnbigimus. Ipsa eloquere. Pactum fuerut quondam, ait, ut ageres tu quod placeret, atque possem ego aliquid tnihi concedere. Quantumlibet vociferere, ac mare ccelo misceas, homo sum.

atque exspedantibus, ilia Quo jubeat manure modo ; nisi totus potius versus, qui salvo seosu ejici potest, acumen interpolatoris redolet. — 275 manere 13. 16. 17. a m. pr.— 276 Tu tibi turn 2. 22. Tu tibi tu 21. Tutibi nunc 16. Tunc tibi tu 3. tunc abcst ab 15. 19. labelli 26. De currucav. Excurs. ad h. 1. — 277 et quot pro etquas revocavi ex 7. 10, 11. 13. 15. 17-20. 22-25. 29. 45. 47-50. 54 60. 64. 65. 75. 76. 85. quod 16. quot lecture tabellis 47. quas risure tabellas 77. — 279-286 ejecti e 13. Sexii pio sirvi 22. atque equitis 45. — 280 die pro hie 12. 15-25. 27. 45-50. 56-69. 71-74. 85. Sed idem verbum jam bis positum est, et mox de- nuo repetitur. — 282 quod tu velles 16. 85. possum 85. — 285 Deprehensis 15. 18.

NOT^

276 Tu tibi tunc curruca places'] Gau- 279 Sed jacet in servi complexibus'] At des, et tibi gratularis quod ameris ab si forte depreheiisa fiierit in delicto; uxore tiia ad zelotypiam usque. au quae poterit excusatio pra^tendi

Curruca] Siniilis isti aviculi?, quae suis sceleribus? Quin imoetsi harreat

pullos alienos fovet, nimirum cuculi, ipse Quintilianus in tali causa, ipsa

qui iu currucae nido saepe ova parit, non heerebit, sed strenuc se defendet.

teste Aristotele, 1. vi. do Animal. 280 QHi«a7(«ne] Rhetor disertissime,

Sic eninivero tu adultcrinos educas et praeccptionum oratoriarum magis-

liberos, quos tibi parit uxor tua quasi ter.

tuos. Vide Plin. x. 9. Olim convenerat] Verba uxoris adul-

Fletumque labellis exsorbes] Ploran- terium excusantis apud uiaritiim.

tern deosrulando. 283 Indulgere mihi] Licontiaui ali-

277 Qute scripta, Ifc] Verum quas quam arri|iere, nee ita me lide conjii- et quot aniatorias invenires litteras a gali astringeie.

mcechis scriptas, si tuw scrinium ux- Mure calu confundas] Sat. ii. 25.

oris scrutere, quae se zelotypam fin- 284 Homo sum] Sexus me t'ragilem

git ut suspicioneni omnem suorum et errori proximam facit: liumana io-

flagitioruni amoveat. firmitatc lapsa Buni.

SATIRA VI. 867

Deprensis : iram atqiie animos a crimine summit. 285

Unde hcec monstra tamen, vel quo de fonte rcquiris ?

Praestabat castas hurailis fortuna Latinas

Quondam, nee vitiis contingi parva sinebant

Tecta labor, somnique breves, et vellere Tusco

Vexatas diirreque manus, ac proxiraus Urbi 290

Hannibal, et stantes Collina turre raariti.

Nunc patimur longge pacis mala. Sasvior armis

Luxuria incubuit, victumque ulciscitur orbem.

Nullum crimen abest, facinusque libidinis, ex quo

Paupertas Romana perit : hinc fluxit ad istos 205

Nihil estfirocius his inlcrceptis : iracundiam et audaciam trahunt a scelere. Atta- men quaris unde aut e qua origine prodeant ea yoitenta 1 Sots ahjecta pudicas olim faciebat Latinos, atqne exiguas domos seeleribus injici non permittebat labor, et jnodicus sopor, et mamts Eirusca lana fatigatce ac induratce, et Annibal civitati imminens, et viri in statione ad turrein Collinam. Jam toleramiis incommoda otii diuturni. Premit libido bello crudetior, et mundum subactum vindicat. Nullum von grassatur sceluset luxuries Jiagitium ab eo tempore quo desiit inopia Romana,

27. 47. 49. 56. 63. animum de crimine sutnunt 85. ducunt 19. — 286 aut quo 17. de quo fonte 13. 19. 25. 2V. 46-50. 55. 57-60. 64.-288 conjungi 7. 29. sinebat 11. 15-23. 25. 27. 45-50. 55. 57-63. 65-69. 71. 72. 73. — 290 Vexataque manus dura 21. et proximus 77. 85.— 291 in turre 11. 25. 60. 56. 57. 59-63. 65-69. 71. 74. 85.-292 longe 46. 47. — 293 ukiscimur 29.-295 fluxit ad Istros 19. 20. 25. 49. 56. 57. 59-62. 65. 66. Histros 10. 12. 15-18. 26. 45-48. 50. 54. 55. 58. 64.67-69.71-74.85. J/)/stros 13. 21. 24.27. Histos -I-I. Instros'l^. Indos 9, 75. 76. non impiob. PitlicEO, si mox suadente Jac. August. Thuano repo-

ISOTIE

285 Tram atque animos a crimine su- exercitu urbem appeteret Annibal. niunf] Non veiecundia, sed audacia Tit. Liv. 1. xxvi.

sese tuentur, cum se vident in scelere Collina turre] Ad portam Collinam

deprebensas. Quod sane peiditae est turiibus munitam. Hanc ita dictam

improbitatis. Varro scribit a varietate collitim quos

286 Unde Iicec monstra] Unde mou- habet Quirinalis porta; huic proxi- strosaha?c luxuria? Nimirum ex opu- mus.

leutia et olio. 292 Longce pacis mala] Per otium

287 Humilis fortuna] Opes exignae. enim virtus elanguescit, gliscil luxu- 289 Velhre Tusco] Lanifiiio quod ex- ria.

ercebatur in vico Romano, qui Tus- 293 Victumque ulciscitur orbem] Nos

cus dicebatiir, vel quod e Tuscia pe- orbis victores doniat, expiiguat, per-

titum fuerat. dit, quasi ut illata a nobis orbi victo

291 Hannibal] Vide supra vs. 109. mala ulciscatur.

Stantes Collina] Excubias agentcs 295 Ad istos] Aliqni legunt, Istros,

in Porta Co///rt(i, vel etiam in caslris qui populi simt in littore Illyrico ; sed

ad earn portam positis, cum infcsto minus ad rem..

368

D. JUNII JUVENALIS

Et Sybaris colles, hinc et Rhodes, et Miletos, Atque coronatum et petulans madidumqiie Tarentum.

Inde manavit hos in monies et Sybaris, inde et Rhodiis, et Miletus, et Tarentum

natur Ehodon et 3Iileton, ut sensus sit, paupeitatem Roma excedentem fluxisse ad illas civitates, quae ante deliciis et voluptatibus insignes fiierint. Sed istos idem Pitliceus, et jam ante euni Hicion. Nogavola ap. Panlias. in Qua»s. per Epist. 28. et Balbus ad Valer. FI. iii. 555. recte, opinor, conjecerunt, idque leceptiim in 70. et 82. Libiaiii sa^pe qnidem nomina propria in appel- lativa, sed et passim ha?c in ilia corrnpenint, iis potissinnim locis, ubi piura nomina propr. recensentur, nt h. I. Conf. Schrader. Emcndatt. p. 8. Drakenb. ad Sil. IX. 117. et Brcekhus. ad Prop. iii. 2. 45. 3. 5. 37. 7. 44.-290. 297 ejecti e 13. hie Rhodos GO. Go. hinc Rhodos 15. 24. 27. G4. hinc ad Rhodes 45. 4C. 49. 54. ad Rodos 21. a m. sec. 22. 85. ad Rados 23. atqne Miletos 47. 50. 58. G4. 73. Sed prima s\ 11. voc. Miletos longa est. — 297 et abest ab 25. 27.

NOTE

296 Et Sybaris colles,^-c.'] Lnxus, libi- altuni, inter orbis miracula ostentavit do, vitia istarum nrbium deliciis perdi- Rhodns, donee terra? motu prostra- taruni : nam eo nomine male audiebant turn aliquamdiu postea mercatori ven-

Sybaris urbs Calabriap, Rhodns civitas et Insula in mari Carpatbio, INIiletus in finibns Ionia? et Caria^, apud Asiam minorem ; Tarentum in extrema Ita- lia ad sinum ejusdem nominis.

C'olles'\ Romam, quae septem colli- bus inaedificata.

didit Saracenorum Rex, circa annum Christi sexcentesimum qniuquagcsi- mumtertium: ab eo Rhodios Colos- scnscs vocatos affirmant Siiidas et alii ; et ad hos propriam ab Apostolo scriptam Epistolam contendunt non- nulli ; sed plures refragantur. In-

Rhodos] Hecc mullo tempore mari sula ii;ec paruit subinde Imperatori-

dominata est, Piratas profligavit, Romanis amica fuit, <Scc. quae liabet Strabo 1. xiv. pulcherrima, et libera, circuitu centum triginta millium pas- suum ; ant, si Isidore credinuis, 103. habitata urbibus, inquit Plin. v. 31. Claram Rhodon vocat Horat, Od. r. 7. Mirabilem a^qne et bcatam exlii- bet Pindar. Olynip. Ode 7. ubi e

bus Constantinopolitanis, dein Sara- cenis, quibus ademtam Equites Sancti Joannis Hierosolyniitani te- nuerunt ad annum miVlesimum quin- gentcsimum vigesimura secundum : quo tempore Soliniannus Turca ex- pugnavit, concedentibus in Melitam Insulani Eqnitibus. Gellius vil. 3. ' Civitas Rliodiensis,' inquit, ' et In-

profiindo maris enatam canit, et mul- sulw opportunitate, et operum nobi-

tum in ea pluisse auruni. Casaub. in C. 2. 1. XIII. Athenaei, ' Solem,' in- quit, ' a))ud se natum credebant Rlio- dii,liinc pracipua colcbant rcligiono, cique celcbrabaiit Haiia, id est, Fes- tuni .Solis : nam "AXioi pro"HAtos Do- res dicunt: errant vero qui ab iAs deducunt, putantque monumentum esse vcteris BaAaTTOKparlas.' II;vc Casaub. Colossum septuagintacubitis

litate, et navigandi solertia, navali- btisqnc victoriis celebrata est. — Su- perbiac crimen inciirrit,' &c. Vide Sat. VIII. 113. et Ibid. Annot. ad vocem Rhodios.

297 Cvrotiatum et jutiilans, 7nadidum'] Tarentini solcJjant floriljus corouati unguentis(iue perfusi compotare,ebri' vero, ut lit, pclulautes eraut.

SATIRA VI. 3C9

Prima peregrines ob.-:cocna Pccunia mores

Intulit, et turpi frcgerunt sa'ciila luxu

Divitiai molles. Quid eniiii Wniu.s ebria curat? 300

Ingninis, et capitis qua; siiit discrimina, nescit;

Grandia qinv niediis jam noctibus ostrea mordet,

Cum perfusa mero spumant unguenta Falerno,

Cum bibitur concha, cum jam vertigine tectum

Ambulat, et geminis exsurgit mcnsa lucernis. 305

I nunc, et dubita, qua sorbeat aera sanna,

Tullia quid dicat notae collactea Maura;,

reiiimitum, ac firocax ctquc liumidum. Impura pecuniu primum inre xit exiemas consuetudines, at que opes effocminata' comiperunt avumfceda luxuria. Ecquid ete- nim reveretitr teinuleuta VmusI Qua sit inguinis atque capitis differentia, ignorat ilia qU(P comedit ingtntes o<trias, node jam media, quando spumaid ungueuta Fa- lerno puro immixta, quando potutur iu concha, quando jam prae tertigine culmen movetur, et Innte lampadrs in metisa apparent. Jam vade, et ambige qua sanna hauriat aerem Tullia; quid loquatur consuitcB MaurcB CoUatia, quando Maura prce-

40-50. .54-61. 04. 65. 85.— 301 sunt TO. 21. 22. 85.— 302-340 extnisi e 13. Grandiaque a mtdiis 10. sorbet pro mordet 11. 16.^303 percussa 10. 85. spumcnt 75. 70. — 304 Versus ah alii niatiu scriptns in 10.— 305 surgit 16. exsurget 17. 45. exurgit gemma 85. — 306 qui 19. sorbenf 75. 70. acre 27. — 307 Versus hie. ante vs. 308 legitiir in 22. et plane abe>t ab 8. (in quo recentior manus euni ascripsitj et aliis codd. teste Pnlmaiino. Eo quoque extruso hand quicquai:i li. I. desideratnr, nee nonien Maura bis orcurrit. Hanc tanien ipsam oh raiionem, non satis idoneam. deleri potiiit, iiec ullnm vidi libnini, in quo nou legereiur. nocte \9. 2%. conlactea?: collactea 2-5. S. 10. 11. 14-16.18.20-25. 27. 28. 45-50. 54-60. 64. 05. 68-70. 7 4. 85. unde recepi, prob. etiam Kennin.

NOTiE

298 Obsccena pecinmi] Cujiis ha- usitata. INIartial. Epig. xiv. 110. Plin.

benda: gratia nihil non obscnennm ad- xiii. 3. Brod. Miscell. iv. 4.

niittitiir. Falerno'] \ ide qua> ad Sat. iv. 138.

Mores] Vitia, flagitia. 304 Concha] Ingenti vase et capaci.

300 Vtnus eiria] Libido etiam vino Fcr/ie me] Viui vaporibus nimia co- excitata adjutaqiie. pia cerebiuni pettntibiis ac turbanti-

301 /ng-ui'H/5, f< fa/)i<is] Versuni iiunc bus.

pudoris causa iion evcutimu?. 305 Amlndat] Donius tectum nio-

302 Mediisjam noctibus] Protracto veri, eiiciunagi, ciiciimvolvi videtur. ad niediam noctem convivio. Geminis exsurgit meus^i lucernis] Qusii.

Ostrea] Ad libidinem provocantia. oh.servantur oculis apparent diiplicia,

Vide qua- ad Sat. iv. 142. cum dihilitatis ac dislentis oculornm

303 Spumant] Ktlervescnnt. nervis per niniiuni poluiii, \isualej, PcrJ'usa mero sintinant tinguenta Fa- ut aiunt, r.ulii distrahuntur.

Z«no] Vina exnui.sita unnuentis mixta, 300 / nunc, ifc] Octo seqiientes

ut odorata tiant, luxuriosis homiuibus versus explanarc vctat pudor. Ddpk. et Var. Clas. Jut: 2 A

870 D. JUMl JUVENALIS

Mama Pudicitia* veterem ciim pi*aeterit arani.

Xoctibus hie poniint lecticas, inicturiunt hie,

Effigiemque Dese longis siphonibus implent, 310

Inquc vices equitant, ac lana teste moventur.

lude domos abeiint : (u calcas luce reversa

Conjugis urinam magnos visurus amicos.

Nota Bonae secreta Dex, cum tibia lumbos

Ineitat, et comupariter vinoque i'eiuntur 315

Attonitaj, crinemque rotant, ululantque Priapi

Maenades. O quantus tunc illis mentibus ardor

Concubitus ! quae vox saltante libidine ! qiiantus

llle lueri veteris per crura madentia torrens 1

Lenonum ancillas posita Saufeia corona S20

tergredititr antiquum uUare Caslitulis. Istic nodu kdicas dcpoimttt :^*Cogiiitii flint uremia Jioiuc Dea, quando liLia excitat lumbos, ac I'liapi Manadcs agittaitu)- .stv]it'facta; coma aque ac vino, it capillos sxcaitiunt, ac vuci/irautur. O quam viagnus turn illarum animis fertor** Inter ntativnus illas vis adaquat vicloi luiu

cvllactiu 17. cbllatea 19. collaccea 63. collaccia G6. 67. CvUacia 20. 61. 62. 65. 71. 72. 73. 75. 76. 77. 82. Timi post Tullia, iion post sannn comma pontiiclum. — 308 tetenim 16. jam pro cum 16. 85. — 310 simplioniLus 19. 21-24. 45. 85. sym- pliotiibus 15. 27. 46-48. 61. 65. syphonibus 49. 50. 55. 64. — 312 domus adctnit 85. — 314 Nota Dc(e s. Bonce 23. — 315 coinu pcriunt (terto feriunt) viuoque frimn- tur 23. — 316 ululantque Priapi Mun(ule» 1. 70. 75. 76. 81. 82. uluUmte t'rinpo

10. 11. 12. 14-27.45-50. 54-69. 71-74. fe5, quod Uiitann. exponit: saceidote I'riapi edciite soiios et ululatiis innssieis iiistFuinenti.s, iie soil, qi+iiitantis vox, jitr vim stiipniiii patientis, exaudiretur. ulidantque Friapu 44. 83. 84. lit conj. Kahrdt, a quo tainiii lure lectio eodcm seusu capta, quo recepta a nobis, Ita. \v.ro nvdUm ululantque Priapuin, nt quern ululat Gallus ap. Martial, v. 42, ."i. et ululare (ristia ;\\k Lucaii. i. 567. uiide ululata Hecate et Lucina dicitiir Viig. /liii. IV. 609. et Stat. Thob. in. 158.— 320 Saufeia 1. 61. 70. 75. 76. 77. iJoinvu tuit Saufeia gcus, iiotique Satifeii e Pliii. vii. 53. ct Cicer. Rvdjir. Perd. 7. et Kpist. ad Att. i. 3. il. 8. iv. 6. xiv. 18. xv. 4. x\i. 3. Li/w/cia 50. 64. Laufera 17. a in. pr. 20. 22. Lavfcla 1 1-17. a ni. sec. 18. 21. 27. 46. 47. 48. 58. yS. Laufella 10. 11. 19, 23, 24. 25. 45. 49, 54-57. 59. CO. 62. 63. 65-69. 71-74.

not.t;

314 Nota borne svereta Dca] Nota ?,\C> I'riapi Mcrnades] li\ es>\,t\\T\osx. sunt omnibus Uagitia in Saeris illis Priapi Sacriticula;, Hacciiantiuni ji- uefandis cxerceri solit.i. I3e his jam miles: impurac iike niuiieres, De Sat. H. 86, &r. I'riapo, Sat. ii. 95. De Manadibus,

Vum tibia lumbos iucilat] Pers. Sat. Pers. Sat. i. 101. 105, I. 20, ' Cum carmina lumbum in- 317 O Quarjttus tunc, Sfc.'] Et bic

Irant,' (vr. Versus aliquot pnrtermiltinius pudo-

315 t'ornu pariicr^ {^-c.] Vide Sutir. x'm causa,

11. 90, ct scq.

SATIRA VI. 973k

Provocat, el toUit pendentis piu'inia cox^ne.

Ipsa MeduUina} llnctuni crissuntis adonit.

Palmiim inter dominas virtus natalibus ax[iia{.

Nil ibi per ludum similubitur : omnia fient

Ad verum, quibus incendi jam iVigidus a;vo O'^-'i

Laomedontiades, et Nestoris hernia possit.

Tunc prurigo mora? impatiens, tunc t'uemina simplex,

Et toto pariter repetitus clamor ab antro :

Jam las est ; admitte viros. Jam dormit adulter.

Ilia jubet sumto juvenem properare cuculio. 3:10

Si nihil est, servis incurritur. Abstuleris spcra

iS-CTicris nohilitati. IlUc nihil fingdur per jociim : cunda perpetrantur ad vciiDn, quilms exvitnri i/iiiat fitius LcwmedoiitisVri-dmns O'lute jam Wcet frigescens, alqus heiniosus Nestor-.** Turn ex nnirerso tequalitcr specti vox itcrutur. Ximc lied : inasculos introduc : an nunc machus dormitat ? llac udnlescentem indulo cueulli/ Jeslinure impetat. Si nuUus est ; ad servulus recurritur. Si adimas spem famido^

77. Eadem lertinnis vaiietas est inf. ix. 117. et ap. Martial, iii. 72. — S21 ft iollit revocavi ex 10. 11. 14-25. 27 45-50. 54-69. 71-74. attollit 70. 75. 7fl. 77. h2.— 322 Ipse 27. 46-49. 57. Medidince 23. fluctum 1. 75. 82. fridum 18. 19. a m. sec. 20. 21. a m. sec. 23. 24. 25. 27. 4G-50. 54-74. 76. 77. 85. Ibrte lectins. Brilann. ' adorat fridum, quia genibns ad frictum incnrva- tur,' Farnabius : ' yyv^ iiriKXivo^Uvn} Tpiffti Xetx^i Tf.' Inde tribades dicta^ fridrices. frudtim 17. 21. a ni. pr. 22. 45. factum 19. a m. pr. crisantis 1. 17. 21. 22. 23. 46. 47. 48. 64. — 323 densas pro dominas 22. virus (h. e. succns geni- talis, ut ap. Virjj. Ge. iii. 281. lentum destillat ab inguine virus) pro virtus conj. Schrader et IJahrdt, qui ita h. 1. exponit: lasrivi sncci sibundantia ei maju> videtnr bonuin, qiiani nobilitas. Nobis tamen neque conjecturam, neqiie interpretationem iianc pcrsuasit.— 324 tibi pro ibi 10. 16. 2io. 23. 24. 54. .63. 68, 7i. 72. 73. pro simulabitur, \. f»\). mi ii. 3. fiintt 19. — 325 Ad rersvm22. Ad/orvtn 16. 326 Lmtmedontiades 19. 23. 45. 46. 47. 50. 64. Laumrduntiadcf 11. 18. Laomedunciades 22- vel ISestoris 77. hirnea 9. quod vasis potorii genus est. Ct". Intpp. Virg. Catal. iv. 8. ubi eadem deprelicnditnr lectioiiis varie- tas. poscit 19. a m. pr.— 327 Turn prurigo 15. 46. 47. 49. 50. turn fcmina 27. «i0-63. 65. 68. 71. 72. 73. 328 /t 48. 55. 57. parilcr toto 10. 11. IS. 20. 22. 23. 25. 26. 59-63. ()5. 66-69. 71. 72. 73. 77. clamor ripditus 10. 19. 23. 26. 85. re- ;)thtur 45. 56. 57. 60. 65. 67. 68.71. 74. 7C/)n(f«r 73. rf/)ani<«r 69. 72 — 329 dormitat pro jam dormit 10. 11. 14-27. 45-50. 54-69. 71-74. 85. ptob. Scluirzfl. si jam dormit 9. a m. pr. .si dormit 9. a ni. sec. Non inal< ! Std vnlgaia forte lectio exquisitior est, et illiid .si ortiim e glossa ac supplendiini : (iinde conini;'. propiincto posui post adulter) nisi potius lia^c verba sunt a'ditiur responden- tis, -vel etiam earundeni fn-uiinanim, CUM) interrog. Icgcmla. st .' dormit adul- ter ? emend. Voss. ad ("atnll. p. ni. 139. ul si ! sit silentii iiota. Cf. ad i. 16i. — 330 juvenem sumto 16. 85. cuculo 27. — 331 servas 22. abstulerit 85. — 332

NOTiE

326 Laomedontiades] Priamus L.io- I'rinccps, antato jam tertia confectus, inedontls filius, jam senior. et hernia labornn?. Ovid. Mctamor-

Ncstoris hernia} Nestor Graccns pi:o?. 12.

372 D. JUNll juvenaLis

Scrvorum, veniet conductus aquarius. Hie si

Quauitur, et desunt homines ; mora nulla per ipsam.

Quo minus imposito clunera submittat asello.

Atque utinam litus vetcrcs, et publica saltern 335

His iutacta malis agerentur sacra : sod omnes

Noverunt Mauri, atque Indi, qure psaltria penem

IMajorcm, quam sunt duo Ca^saris Anticatones,

llluc, testiculi sibi conscius undo fugit mus,

Intulerit, ubi velari pictura jubetur, 340

QuaKcumquc alterius sexus imitata fijj^uram est.

Et quis tunc hominum contemtor numinis ? aut quis

Simpuvium ridcre Numee, nigrumque catinum,

rum, properat etiam mercenarius aquarius. Si illc desideratur, atque absunt tiri, nihil moratur ista** Utinam rero autiqua' cdrvmonice et publica saltern Sacra pera- ^erenturistis criminibus iinpollitta: at iinirersi Mauri Indique mm ignorant qua:- nam psaltria** quam sint gemini Cccsaris Anl icatones.** 11 bi tegi mandatur pictura qucEvis alterius scxus effigiem e.rprimens. Turn vera quis hominum Deos negti- gere, vel quis dcridere attentassct Nuuuc sympuvium, atque atram patinam, ac

veuiit renepi ex 7. 10. 14-16. 21-25. 27. 45-50- 54-75. 77. 85. renit et 70. 82. reniat 11. rcctissime, jiidice SchnrzHeisch. — 333 et si desint IH. et si absunt 19. illam Ki. 85. — 334 supponat 15. ex interpret. — 337 ]Sloverint 14. salttia 15. IC. 21. 22.-338 sint 15. 27. 45. 40. 47. 49. 50. 50. 00-05. 08-74. 77.-339 Illic 27. 45-49. 58. 00. — 340 in 7. post vs. 337. leiritiir, et una cnni vs. seq. abe.st a 10. versari 19.— 341 est non cxtat in 25. — 342 Sed */«« 24. Ecquis 25. 57.00. nunc ir>. et quis 77. — 343 Simpitvium. v. Exciirs. ad li. 1. I^umenT. nigrumre 2. 3. 10. 11. 14-17. 20-24. 45. 85. Parnm interest, priscumuue legebat

NOT/E

337 Q«ti- ;w«Z^r;'(£] Loquitur de Clo- vuin ; slve lij,'ncun], sen fictile. Hii-

dio, tjiii liabitu I'saltria^, Boiiie Deae jus erat nsus in Sacris ad fnndenduni

teni|iliini inijrcssus contra tas, adtilte- guttatiin vinuni. Ihide Pliniiis xxxv.

riuiii sacrik'gio addidit. Vetus Schol. 12. Injictilibus,\iu\mt,pr(>libiitursym-

Plutarch, in Cicsare. puviis : ubi alii legunt st/Hy*«//ia. Ejus-

33S Duo C<csaris Anticatones] Li- modi va.soruni nieniinitet Cicero 1. ill.

bellos duos inteiligit a Caesare con- de Legibus n. 30. ct Apnleius Apo-

scripto.s adver.su.s Catonem Uticen- log. ' Paupertas luiperiuni Populo

seni, <iueni Cicero laudaverat suo illo Romano fundavit a primordio, pro-

<ie Setiectute Dialngo. Veins Srbol. que eo in lioditrnuin diem Diis im-

AntiaUonum meminit Sueton. Catsar. mortalibus sinipuvio ct catino fictili

c. 50. Plutarch, in Cusare : ip.seque sacrificat.' Vide Alex, ab Alex. IV.

Cic. ad Atiic. Epist. XII. 39. et xiu. 17. et I urnelj. xxii. 30.

48. Item Top. 94. Numu] (iui sacra et ca-remonias,

343 Simpuvium] LegunI alii Simpu- omnenujue Deorunicultuin coluit,&c.

turn, vel SimpuUuni ; ([uidam Sympi- Elor. i. 2.

fiium, (|uasi n av/j.iTivfti'. Cunsiat vas Nigrum cat inuni] Fictile vas e terra

futsge |>otorium cyatho isiniilc, et par- nigra.

SATIRA YI. 373

Et Vaticiino fragiles de monte patcllas

Aiisus eiat? Sed nunc ad qnas non Clodius aras? 345

Audio, quid veteies olim nioneatis amici : Pone seram ; cobibe. Sed quis custodiet ipsos Custodcs ? Cauta est, ct ab illis incipit uxor. Jamque eadem summis paiiter mininiisque libido : Nee nielior, sllicem pedibus quas content atram, 350

Quam qua? longorum vehitiir cervice Syrorum.

Ut spcctet ludos, conducit Ogulnia Ycstem,

lances rumpi faciles e colle Vuticano ? Jam vcro ad qua non allaria Clodius penetrat ? Au'iculto quod consilhim dnti<, o prisci quondam familiarcs. Ad- hibe seram; coerce. Verum quis observabit ipsos obstrcatoresj Conjiix callida est, atqne ab istis auspicatur. Et nunc par est luxuria magnis tcque ac infimis: neque probior est quce saxum nigrum calcat plantis, quam quce portatvr collo Syro- rum proccrorum. Ct spectet ludos Ogulnia muluatur vestimenta, mutuatur pedis-

Hadr. Junius An;ma<iv. ii. 1.— 3 44 Aut IG. 85.— 343 Claudius 10. 14-17. 19-24. 27. 45 48. 85. Vetus Schol. hacc notavit: ' Clodius pro Claudius: licet nam per comnmnionem, ut Clodius et Claudius, ut cotes et cautes, ut origa et auriga.' Hinc Kiitgers. Var. Lect. ii. 17. collifl;it, eum C/ai/rfi«5, et Valla, fuin lodius vel ludius legisse. Sed luonet tantiini, veteres etiam Clodium (iixisse pro Clmidio, quod vel tironibus notuiu. Cf. sup. ad ii. 3G. — 347 nupta- pro cohibe 13. custodial 45. CO. 85. Forte rectius.— 348 accipit 21. a m. pr.— 349 Namqiie 17. a ni. pr. libido est 77. — ioO ptdibus silicem 2a. 27. 4G-50. 54-09. 71-74. verteiit 13. a m. sec. rertitur 13. a m. pr.— 351 Quam- quam 4G. i7. cerrice rirorum Ii. — 352-33G ejeeli e 13. special i5. cum ducit 45. Oi«/«/a 10. 14. 15. 17-21. 24. 25. 49. 54-59. G5. 85. Ot«/nf(i 11. IG. Ocu- Una 23. 27. 45-48. 50. 60. 64. Ocullina 22. Nota est gens Ogulnia e Livio et

NOT.E

344 Vuticano] Unns hie erat e col- 350 Silicem pedilms quce conterit a- libus Koniaiiis, ita dietus a vaticiniis trum] Ignobilis et paupercula nudis ibi dari solitis, ut ait Gell. xvi. 17. pedibus incedens per vias coeiiosas spu quod eo potiti Romani fuerint e\ silica stratas.

^'atum responso, pulsis Hetruscis ; ut 351 Qua; longorum vehitur cervice

vnlt Festus. In ea urbis regione fie- Syrorum] Freniiua primariiv nobilita-

bantfictiiia. Hinc Martial. ' In Vati- tis ac dives, quae lectica et sella vehi

canis condita niusta cadis.' solet.

345 Ad quas non Clodius aras] Qu« Syrorum] Servorum e Syria. Vide Sacra non polluuntur a flagitiosis Clo- Sat. i. vs. G4. et qua- nos ibidem, ct dii siniilibus r ad sequentem versum.

347 I'one seram, cohibe] Uxorcm 352 LuJos] AutCircenses,aul Thea- domi claiidc, et contine, adhibitis Irales.

etiani custodibus. Ogulnia] Ambitiosa matrona, sed

348 .4^ i7/u i/ic/>i/] Pi imos omnium inops, et tamen libidinosa, atque in uxor corriimpit et sibi conciliat quos libidines prodiga.

fcibi custodcs norit adbibitos. 853 Sellam] Vide Sat. I. vs. 05.

374 D. J UN II JUVENILIS

Condiicit comites, sellam, cervical, arnicas,

Nutricem, et flavam, cui det mandata, puellam.

Ilajc tamen argenti superest quodcumque paterni Uoo

Levibus athletis, ac vasa novissima donat.

IMultis res angusta domi : sed nulla pudoreni

Paupertatis habet, ncc se metitur ad ilium,

Quem dedit ha^c, posuitque modum. Tamen utile quid sit

Prospiciunt aliquando viri : frigusque famemque SGO

Formica tandem quidam cxpavcre magistra.

Prodiga non sentit pereuntem foemina censura :

At, Yclut exhausta recidivus pullulet area

Nummus, et e pleno semper tollatur acervo.

sc'iuus, cnthedram, puh-'nium, familiarcs, altricem, et juvenculam Jlaris capillis, cui jussa coinmittat. Nihilomhius dnt ilia certalorihus glabris quicqnid restat argenti c jifitrimonio, atque ultima siipellectilia. Pturimis qu'ulem facultates arctie sunt in {I'dihus : at nulla verecundiain inopice tenet, nequese definit ad cum terminum,quem illtt pripscripsit ac statuit. Attamen viri provident interdvm quid sit fi'uctuosum ; ac nonnulli, docenle formica, timuerunt aliquando gelu et esuriem. Mulier aiiteni ■proj'usa non udvertit evanescentem pecuniain. Sed quad nummus evacuata cistula rcnascens multiplicetur, atque auferalur e cumulo semper integro, non consider at

alii?. — 353 scllas 77.-354 abcst ab 20. faveam pro yJaram conj. Scalig. ad I'rop., Vulcan, et Wonwer. ad Petron. Farea s. fuheaet abra in Gloss, vett. tliritur puella, (|ii3e domina? in deliciis erat. Sed non asseqiior, cur vulf;ata lectio disjdiceat, et poi-tiP obtindenda sit vox iusolita ac forte recentioris orifjiiiis. d'lt 85. — 350 Levibus .-icripsi pro Lavibus: v. ad ill. 111. et rasa 10. 1 ». 17-24. 45. 77. 85.-357 domi est pro domi 13. 14. 18. 19. a ni. see. 22. 25. 40. 48. 49. 50. 57. 59-03. 05. 00-09. 71-74. 77.-359 Quce 45. 40. 49.— 3G0 A- spiciunt 13. — 301 quidcm 12. 47. 90. Formica quidam tamen24. — 302 sensum 22. 00.— 303 fit 85. Jc- 11. 13. 21-25. 45. 47. 49. 50. 50-00. 04-08. 72. Neutrum male, si vs. 305. repidat legatiir. recidivus pro vnlg. redivivus rcstitui ex 15. 27. 40. 47. 48. 50. 01. lan(|uain difficilioiem exqiii.sitiorenKiue lectionem, quae al) iiidoctis librariis passim C(»rrn|)ta est. Fcstiis rerfirjiuw exponit : ex vc- tiisto rcnovotiitn, V. c. a-diHcitim s. lapis. C'nf". Krnesti clav. (ac. Sed ista iiotio ab li. I. aliens; ncqiie etiam TraAf/i/Sios est wi/wiwi/s, sed wa\i/j.p\a(Trr]s sen iraAi'(U,6Aa(TTos, h. c. iraAiv l3\a<Trdi>cci', itcriiin (|iia>^i pullulans. archa 13. 21. 22. — 304 ^'uDiiiiis et plena (')!>. < t e mi»i;»(> 77. semper tollatur \mo tollatur semper rccepi ex 10. 11,14-25. 27. 45. 47.49.50.64-09.71-74.85. semjur toUantur

SOT IE

35 1 Flavam cui dct mundnta pviUani'] Vaia novissima donni] Niliil j)Ianc

\ eliit sibi fidam, I't consilioi inn area- sibi reservans, adeo excaecavit earn

noriimcpie particijiem, qiialcin linbtie inipiinis amor.

Solent Magnates. 301 Formica] Ilorat. Sat. i. ' Ex-

350 Leiibui] Imberbibiis, couitis, cniplo e^t miigni formica lahoris,' &c. formosis.

SATIRA VI. 375

Non unqucim rcputant, quaiiti sibi gaudia constent. iiGo

Sunt, qiias cunuchi inibcUcs, ac mollia semper Oscula delecteiit, et desperatio bavbap, Et quod abortivo non est opus. Ilia voluptas Summa tamen, quod jam calida matura juvcnta Inguina tradunUir niedicis, jam pectine nigro. 370

Ergo spectatos, ac jussos crcsccre primum, Testiculos, postquam coeperunt esse bilibres, .

Tonsoris damno tantum rapit Heliodorus. Conspicuus longe cunctisque notabilis intrat Balnea, noc dubie custodem vitis ct horti 375

Provocat, a domina factus spado. Dormial ille Cura domina : sed tu jam durum, Postume, jamque

vnquam quanta sihi pretio stent ohled amenta. Extant qu(E gaudcant Sjmdonibiis impntentibus, et Iambus perpetuo basiis, ac barba non sperata : turn quia neccssariuin jion est ahortifum. Attamen ea gaudia maxima sunt, cum fervente jam ct adjdta juventute, jamque nigrescente pnbt eummittitntur medicis * * tonsoris detrimento duntnxat ahiadit Ileliodorus. PrcEclarus inprimis atque omnibus spectabilis in- grcditur balnea : ct dubio procul eunuchus a matrona comparatys lucessit vinearuni atque hortuhrum prasidem. Is cum matrona cubabit. At tu, Posthume, nc veils

40. 48.--3f..'» Xotintiviquam I. 50. Gl. 62. 63. Non rcpetunt umquam^G. JS'on. repnlaid umquam 10. reputat 60. 65. repetent 13. repctiint 1. 7. 12. 14. 16. 17. ill>-23. W. '-".». 85. sua \uosibi 13. 17. 19-22. 25. 45. 57. 59. 60. 65. 85. jam \>ro sibi 27. 40. 47. 48. 50. 58. 64. constant 85. Veins est scholion : Hie versus in riiiibusrlani non est. Eiim quoque transfigenduni ohelo, et vs. 363. Dat pro At sciibenduni, vel potius versum 362. ponenduni esse post vs. 364. suspiia- Ivatur ScliurzH. 366-401 eject! e 13. ff j/io/iia 77. 85.— 367 delectantlO. II. 12. 16. 85. — 368 voluntas 11. — 369 quando pro quod jam conj. Sclirader. calida fji'odjam 10. et tnatura 50. 56. 59-63. 65. 68. 69. 71-74. 77.— 370 tradanlur 14. tnidrntur 15. pectine magno 85. — 371 exspectatos 11. 11-25. 27. 45-47. 49. 50. !)l-o8. 61-69. 71. 72. 73. 76. 77. 85. Mule, ct solenni varielate : v. Intpp. Virg. /En. vi. 687. et jussos 60. 65. 77.-373 lantum damno 10. 11. 14-24. 45. 85. Eliodurus 22. 23. 24.45.85.-376 dormiet 10. 21. riormi'td* IS. 85.— 377 durum jam 21, Poitnme, non Posthume, 17-22. 85. quos secntus suixi. ('f. sup.

NOTiE

305 Gai/dia] Voluptates, libidines, facientc.

propter quas etfundunt ac prodigunt 373 Tonsoris dnmnn] r.Arba defi*

omnia. ciente.

366 Sunt quas eunuchi, i)\'.] INIulta Heliodorus'] Chirnr;;us, .sen INIcdi-

liic ct in sefjuentibus obscuriuscula ciis, ut niox noniinavit ; castrator.

rclinqueie non pigebit, verecundiac 375 Custodem rilis ct horti] Pri-

iiiterim litaiites. apinn. De quo ante, et Sat. ii. vs.

36ii Ahoitivo] IMiarmaco abortum 95.

376 D. JUNIl JUVENALIS

Tondendum eiinucho Bromium committere noli.

Si gaudet cantii ; nulllus fibula diivat Vocem vcndentis praetoribus : orgaua semper 380

In manibus : densi radiant testudine tota Sardonychcs : crispo nuraerantur pectine chordae, Quo tencr Hedymeles operas dedit : himc tenet, hoc se Solatur, gratoque indulget basia plectro. Qua^dam de numero Lamiarum, ac nominis alti, 385

gpadoni ejusmodi Bromium tradere jam firmmn, etjum tondendum. Si delectatur cantit, neminis fibula stat locnntis voce/n Pratoribm: lutnquamnon in.strumenla in manUms tt-iu-t, per uniiersnm citharain sirssi rutilant sardnnyches: fdes pulsuntur plectro crisinito, quo laborcm impendit mollis Hedymeles : illud contrectat, eo sese Tecrcat, ac jucundo peciini oscidu imperfitur. NonnulliB e numero Lamiai-um, et

ad vs. 21.— 378 Tondendum revocavi ex 14-24. 56. 60. 62. 64. 65. 68. 69. 70. 72. 77. Tundendu/n in plerisqiie i-ditt. etiam Hennin. eimuchum 16. Bonnium 22. I'romiwii Sj. — 379 dura est 25. .57. 59. 60. 65. quo sensum non miitari putabat Ascens. mdlius tabula durat emend. IMathner. ut sensus sit : nulliiis mimi, in theatro cantautis vel personam suam saltantis et canendo expri- mentis, fabulam Jonsram videri illis, qui cantu j^audeant mulierculis. — 382 Sardoniches 56. 57. 74. Sardonyces 63. 71. 72. 73. Sardonices 10. 17-24. 27. 45-47. 49. 50. 58. 60. 61. 62. 64-67. 85. crispa; 56. et ita corrig. Plathner. ut indicetur tremor diordarum, dum gradatim ))ectine pulsentur, et veluti uu- merentur. pectore 16. cordce 21. 22. 45.-383 Hidymeles 18. 61. 62. Hydimiles 17. 85. Hidimeh's 20. 45. 46. 48. Hydimeles 10. 24. 57. 66. Hydymeles 25. 60. IdinieUs 19. 23. 26. Hidimcnes 21. 22. vperam 24. 25. 27. 46-50. 55. 57-69. 71. 72. 73. 77. — 385 et nominis 77. 85. nominis acti 22. a m. pr. nominis AppI 1.

NOTiE

378 Bromium] Juvenem Baccho si- v,s. 16. milem, comatum, delicatum, quein Crispo] Agitante et crispaufe dior- amas, o Ursidi Posthume, aetatejam das quas percutit. paulo firmiore et provecta, adeoque Numerantur] Scite pulsantur, nu- tonsoris opera egentem. Porro Bac- mere, et ordine.

chiis ita dictus a ^pj/xov, strepitu seu 383 Quo tcner Hedymeles operam de-

/rn/)j<«, quia fiilminante Jove, utcro dit] Eo nimirum pectine usii.s ille ci-

niatcrno exemtus est, ut narrat O- thara;diis,cMJus fielum videtur noraen

vid. IMetani. in. 3. ab t)Sv, suave, et /ie'Aos, cantus.

Fibula] Vide supra, vs. 73. Hoc se solatur] Absente citliaroedo,

3S0 Jocemvendtntisprcrtoribus] Lu- qiiem amat, ejus plectrum et citha-

dos cdcns Prater adolesceutcs ca- ram gaudet possidere, tangere, oscu-

nendi pfjritos condnrebat. lari.

381 Densi radiant tesludine tota Sar- 385 Qucrdam de numero Lamiarum] dnnychcs] Crebri rutilant lapilii seu Nobilesinprimi^. VideSat. iv. vs.ult. in testudine quam ornant, seu in an- Nominis alii] In quibusdam codici- iiuli.s quns ludens Iiabet in manibus. bus legitur, Appi. Quod Uomir cele-

382 Sardonychfs] Vide Pers. Sat. i. bre nomen, et genus.

SATIRA VI.

377

Cum farrc et vino Janum Vcstamque rogabat, An Capiiolinam deberet Pollio quercum Speraie, ct fidibus proniittere. Quid faceret plus ^grotante viro ? medicis quid tristibus erg:a Filiolam ? Stctit ante aram, nee turpe putavit Pro cithara velare caput ; dictataque verba

39 0

appellutionis excelscE, cum farre alque vino Janum ac Vestam interrogahal, utrum Pollio deberet expectare el chordis polliceri (juercu?n Capitolinam. Ecquid prce- itaret amplius, marito cegro ; quid mcestis de puerulo medicis ? Cojistitit ad altare, neque pudendum existimavit obtegere caput pro lyra, et prceceptas voces proiiun-

Non male, quia gens Claudia, in qua Appii fiiere, antiquissima nobilissiniaque I'uit, et apte cum tamiis conjungitur. nominis MU, \e\, nt in vetustis nuuiis ac niarmoribiis frequenter scribitur, Aill pro .&ii, ingeniose conj. Heins. ad Ovid. F'ast. iv. 30.>. quia Lamice coguomento JEiui gens dicta, Cf. Jani ad Horat. Od. iii. 17. 1. ^'ulgata tamen lectio h. 1. non solicitanda videtur. — 386 Cum farre pro Et farre restitui ex 10. 11. 14-27. 45-50. 54. 55. 57-G9. 71. 72. 73. 77. 85. ac vino 11. rogahant 18. a m. pr. colebat 22. —368 faciat 19.— 389 quoque pro quid IG. testibus 10.— 392 I'rutuUt

386 Cum farre et tiny] Ha>c adhi- bebantur in sacriticiis. Vide Sat. IX. vs. 122.

Jannm'l Cic. do Nat. Deoruiu ir. 67. ' Cum in omnibus rebus vim ha- beant uiaximam prima et extrema, Principem in sacrificando Janum esse voluerunt,' c*cc. Vide Alex, ab Alex. IV. 17.

Vestam\ Cicero loco mox citato, ita pergit : ' Vest.r nomen a Grajcis. Ea est enim qusp ab illis'Eo-n'a dicitur. Vis autem ejus ad aras et tocos per- tiuet. Itaque in ea Dea, quse est reruni custos inliniaruni, oninis et precatio et sacrificatio extrema est.' Dionys. Halic. lib. ii. quani religiose coleretnr a Romanis Vesla fuse docet.

387 CnpHolinam quercum'] In agone Capitolino victorrs coronam e quercu accii)iebaiit. Veins Schol. Sueton. Domit. c. 4. sic liabet : ' Instituit et quiuqtieiinalc certamen, Capitolino Jovi triplex, Musicum, Equcstre,

Gymuicum ac praster Citharoedos

Chorocithai'ista! quoque certabant,'

NOTyE

&c. Martial. Epigramm. iv. 54. ' O cui Tarpeias licnit contingere quer- cns.' De corona querna, aliisque, vide Gtliium v. 6. Plinium xvi. 4. &c.

Polliol Citharcedus illnstri ilii nia- trona; adamatus.

389 Medicis quid tristibus] Ob con- clamatam pueruli salutem, de qua jam desperant.

391 Pro cithara] Pro Citharoedo vota et Sacra facere, capite velato ; ex more.

Velare caput] Hujus instituti ratio- nem excutit Plutarch. quKst. Centur. Rom. qu. 10. ne niortalibus et poten- tioribus hominibus par lionos deferri videatnr, ac Diis ii)sis immortalibiis ; illis reverendis caput aperiunt, bis autem obniibunt ac velant.

Dictaia verba] Docente et prsreunte Sacerdote. Plin. xxviii. 2. ' Victi- mas ca^di sine precatione non vide- tur referre, neque Deos rite coli. l*ra?tcrea alia sunt verba impetran- tis,' (alias impetricntis ; id est, iuqui-

078

D. JU>fII JLVENALIS

Pertulit, lit mos est, et aperta palluit agiia. IJic mihi nunc, qiiaeso, die antiquissime Divum, Kespondcs his, Jane pater ? Magna otia coeli : Non est, ut video, non est, quod agatur apud vos. Ilfiec de comoedis te consulit : ilia tragoedum Commendare volet : vavicosus fiet haruspex.

S9.-

tiare, siciit est consuetitdn, ntque cxpalluit dissecta ngna. Jam mihi loquerr, prc- ccr ; fare Dcnrum ritiistissime, an rcsponsuin das istis, o Jane parens? Ingcu^ itium ccelo. Deest, sicut cerno, derst quod fiat inter vos. Ilia te roscat de histrio- r.ibu.i, ista cupiet Tragaedum tibi graium reddere, haruspex efficietur varicosui.

10. 16. 18. 19. 27. 46-50. 54-69. 71-74. 77. 85. quod probat Dorleaas rjuia agatur de profercndis voti verbis solemiibus. Ego malim R^tulit s. Rettulit, h. e. repeliit.— 395 quid 11. IG. 22. 24. 25. 45-50. 54-C9. 71-74. 85.-396 comedo 24.-397 fiat 14. antspex 21. 22. 64. Cf. ad ii. 121.—

NOTyE

veutis per exta ; Valor. Maxim, i. 1.) ' alia depulsoris, alia commendatio- n's. Vidimus certis precationibns obsecrasse siimmos Magistratns : et ne quid verborum prajtereatnr, aut prapposterum dicatur, de sciipto pra'- irealiquem, memoria iiisi^iii, quo- tics precalio erraverit,' <i.c.; qua: it)i- dem lege.

392 Aperta palluit agna] Diim con- sulerentui exta victmia?, c quorum situ et statu divinabant futura Sacer- dotes, mulier anxia cxpallescebat, ne quid sinistri portenderetur amasio sue, pro quo Sacra taciel)at, ac Decs interrogabat. Pliu. loco mox citato, ' Sic repente extis adimi capita, vel corda, aut geminari, victima stante, visa sunt.' Apud Liv. ' Caput jeci- ooris a f'amiliari parte (id est, inte- fiori) ca>sum haruspex ostondit.' Cic. de Divin. i. 16. ' Quid fissuin in ex- tis, quid fibra valeat arcipio : (juie causa sit, nescio. Atiiue hoium pb-- na vita est, I'2xtis cnim oumes tcrc ntuniur.' Et ii. 29. * Si est in ex- tis alicpia vis, qua; dcclaret futura

jtallinacenm t'el 'J'auri optimi je-

cur, aut cor, aut pulmo quid liabet naturale, quod declarare possit, quid futuruni sit?' (Sjc. et c. 32. * Caput jecinoris diligeutissime considerant ; si vero id non est inventuni, nihil p»- tant accidtre potuisse trislius,' <.\.c. Vide Alex, ab Alex. v. 25.

?.93 Antiqni.ssimc Divum] Janus in Italia ante Saturnum regnavit, cuni- que extorrcm et regno pulsum exce- pit.

394 Jane pater'] Macrob. Satumai. I. 9. ' In Sacris,' inquit, * invocannis Janiun geniinum, Janum patrem — — quasi Deorum Deuni,' Sec.

Magna otia caii] Deos sues irridet egregie.

397 VaricnSHS fiet haruspex'] Dum instantibus imporfunis cjusmodi nui- licribus, hariispe.r Deos consuirndo, et Saciis operando, pedihus insistit (liuliii<, sane tiet varicosus, delabente copioius in pc(bnn venas sanguine crassiori ct meiancliolico. Vide Pcrs. Sat. V. vs. 189.

Haruspex] Qiiis, ct nnde sic appcl- Ictur, notaviinus Sat. ii. vs. 121.

SATIRA VI. 379

Sed cantet potius, quam totam pervolet urbem Aiidax, et coetus possit quam ferre virorum, Cumque paludatis ducibus pra?sente niarito 400

Ipsa loqui recta facie, strictisqiic mamillis. Ilajc cadem novit, quid toto fiat in orbe ; Quid Seres, quid Tliraces agant : secreta novercae Et pueri : quis amet, quis diripiatur adulter. Dicet, quis viduam praegnantem fecerit, et quo 405

Mense : quibus verbis concumbat quasque, modis quot. Instaiitera regi Armenio, Parthoque cometen

f'erum canut putius quam civitatcm vniccmam pervngctur inipmltus, quamqve sust^nere queut virorum cvui-mticulit, tt ert'cto ilia lullu atque exertis papiUis cimfabxdari cum ductoribtts cfdumydatis, coram suo coiijuge. Scit ea ipsa quid agatur in unirersu mundo; quid Seres, quid Tliraces gerant. Scit arcana novercce cum pricigno. Scit quis diligat, quis fallatur vioechus. Enarrabit quis graiidam effecerit viduam, quutjiie mense: * * Prima unimadvertit Cometam minitantem regi Armenio et Parthico. Ad partus urbis ipsa famam suscipit ac novos

398 potius cantet 22, tutani 22. orbem 16.— 399 posset quce 17. 23. 45. qua posset 14. 22. qua possit 18. '20. possit pcrferre 19. a m. pr. quam ferre pro quce ferre recepi ex 10. 24. 25. 27. 46-50. 54-69. 71-74. 77.— 401 Ilia 16. 85. sicta facie 47. 48. siccisque )Hamillis 1-4. 14. 17. 20. 21. 22. 29. li. e. sine lacte inaterno. Utiaque le<tiG explirari videtur vet. scliolio : udhuc nudis (quae \ o\ in cod. Schurzfl. ad(iilm) exstantibus, vel sine sudore. — 402 Nupta loquux novit 13. fiet 15. 16. 18. toto quid fiat 2i. tota . . . urbe 27. 47. 65.— 403 Scnones pro Seres lejiisse vet. .Schol., cujiis nota est, Galliarum gentes aut Scythce, vel sic iterum utramqne exposuisse lectionem, suspicabatur Schurzfl. Thruces quid 16. 85. agvnt 22.— 404 diripiatur 1. 15. 16. 26. 61. 63. 70. 75. 82. decipiatur scil. al) ea, quam aniat, 10. 12. 13. 14. 17-25. 27. 45-50. 54-CO. 62. 64-69. 71-74. 76. 77. 85. Non male! Sed ilia lectio videtur prseferenda, nee tain facile pro hac, quam hapc pro ilia, ab indoctis libraiiis substitui poterat. — 405 extrusus e 13. Dicit 16. Disctt 21. — 406 concumbant 24. concumbunt 25. 48. 56. 57. 59. 60. 65.— 407 Armenice 77. comctem 60. 65.

NOTiE

398 Sid cantet potius^ Melius ta- regioncs. Vide -Ammian. Marcel, lib.

men est ut ratitu eese oblcctet, et xxiii. sub finem. miisici.«, ut dictum est, instrumentis ; Tliraces] Thracia Europ<R rrgio Ma-

rjuani runiores avida excipiat, ac pas- ccdonia> linitima, hodie Romania, ad

siui cum viris confabidetur, absque Pontum Euxinum late porrecta, urbe

ullo pndorc. primaria Constantiuopoli gloriatur.

400 Paludatis ducihus] Viiis milita- Secreta noverca et pueri] Sccretos

ribus. I'ropric paludamentiim est ea amoies.

vestis qtiani induuut Imperatores ad 406 Quibus verbis] Grjpcis an Lati-

bellnm proficiscentes. nis. Supra v. 191. for}; Koi ^vxri-

403 Strcs] Scytbic Asiatiri, a qui- 407 Rcgi Armenio Parthoque] Ho»-

biis serica dicta et apportata in alias tibns I'opuli Komani. Arineula porio

380

D. JUNII JLVENALIS

Prima videt : famam, rumoresque ilia recentes Excipit ad portas : quosdam facit isse Niphatem In populos, magiioque illic ciincta arva teneri Diluvio : nutare urbes, subsidere terras, Quocumqne in trivio, cuiciinique est obvia, narrat.

Nee tamen id vitium magis intolerabile, quani quas Vicinos humiles rapere, et concidcre loris

410

sermones ; twnnullos etiam confingit : Niph'item in pleliem irrupisse, atque ibi ingenti eluvione occupari vniversos agros: tremere civitatcs, hiare terras., comme- morat cnilibet occurrerit, quavis in platea. ISihilominus ea noxa magis est fe- renda, quam quod etsi rogata constievit ruptare vicinos panperes, et scuticis lace-

cometam 19. 21. 77. — 408 Priino 23. flammam 29. tile 58. esxe pro ilia 5». — 409 a portis 21. Nifaten 17.— 410 siimtl pro illic 21. arma 9. 81. — 411 mutare 23. 27.47.85. riture 16. valles pro terras 21. — 413 hoc rilium 77. vitium est magis 21. quam quod 10. 11. 13. 14. 17. 19-25. 27. 29. 45. 47. 50. S4^8. 60-C9. 71-74. 77. prob. SchurzH. qna?n quo emend. Schrader. At dootior videtur nostra lectio. — 414 homines pro humies 16. — 415 Exhortaia

NOT^

et Parthia sunt Asiap regiones Tauro monti vicinze. In ilia regnavit Ti- granes qui Mithridati opem tulit. De hac ad Pers. Sat. v. vs. 4.

Cometen] Plin. ii. 25. ' Cometas Graeci vocaiit,' inquit, ' nostri crini- tas; horrentes criue sanguine© et co- niarum inodo in vertice liispidas,' &c, Sueton. Ner. c. 36. ' Stella crinila quae siimniis Potestatibiis exitiiim portendere vul<;o putatur,' &c. Vide Cicer. ii. de Nat. Deor. n. 14. Se- nec. Nat. quast. lib. vii. ubi de Cometis copiose disserit. Plutarch. III. de Placit. i'liilos. c. 2. Sec. Ce- teruiu quod Aristotelcs aliique tra- diderunt Coinetas esse mcteora, nu- per experieiitia discussit. Siquidem ea call parte, ad (piani non pcrtin- gunt exlialationos, coinetiv visi sunt, niniirum supra Lunir Sph.irani. Et hoc saltern inter alia niulta nianifeste compertuin jaui aliquoties ; cvidens certe fuit in eo Oonieta, qui per du08 menses apparuit, Dccemb. 16G4.

et Janu. 1665. et nnper in altcro, sub fiueni anni 1670.

409 Niphatem] Armcniae fluviuni hunc exundasse, et vastitatem agris inferre.

411 Nutare urhes] Terrae motn con- cus'sas. Ex his satis apparet Juve- nalcm ad Trajani pervenisse Impe- rivnn, ut notat Lips. Epistolic. qua\st. lib. IV. epist. 20. Natn videtur om- nino respicerc hie inffciiteni ilium terras motum, de quo Xiphiliuus in Trajano. Nenipc hie cum Antio- chiiT esset, et urbs ilia et aliie ple- ra'qiie graviter labefact* sunt : ini- luugiit terra, infVeuiuit mare : sub- sedcre Corasius nions, aliique ; loca infinia atioUi, subliniia concpiassari et ruere ^ isa, cVc.

Subsidere terras] De His vide Plin. II. 69. et 70.

414 f'oncidere loris exorata solel] Innoxios interduni loris ca>di jubet, nee exorari se aiit (lecti sinit a de- precantibus immeritam p<enam.

SATIRA VI. 881

Exorata solet. Nam si latratibus alti 415

Rumpuntur somni ; fustcs hue ocyus, inquit,

Afferte, atque illis dominum jubet ante feriri,

Deinde canem. Gravis occursu, teterriraa viiltu

Balnea nocte subit : conchas, et castra moveri

Nocte jubet : inagiio g:aiidct sudare tumultu, 420

Cum lassata gravi ceciderunt brachia massa,

Callidus et cristas digitos impressit aliptes,

Ac summimi domina} femur exclamare coegit.

rare. Si enim profundus ejus sopor turbetur latratibus ; ait, istuc cilo bacuJos apportcte : et iis herum priorem imperat verberari, postea canem. Molesta obviam, terribilis facie intrat noctu balnea: rioctu imperat transportari rasa et castra: ingenti strepitu sudorem emittere dilectatur, quando lacerfi lapsi sunt massa pon- derosa fatigati. * • * * Interim in/tlices conrivce premuntur et sopore et esurie.

29. 49. — 416 Rutnpardiir 16. — 417 ferire 14. IG. — 418 tcterrima visu 11. prob. Schurzil. lit duo supiiia, occursu et visu, conjiin<rantnr. lu omnibus fere editt., etiam Hennin., post canem colon posituni. — 419-434 ejecti e 13. spnn- das pro conchas conj. Si-lirader. — 421 Lt lassata 77. Dum emend. Schrader. — 422 Calidiis 47. aut crista 8.5. christa conj. Plathner et alii, ut uaguen- tum sit; quod tamen Gra'ce non xP'o^tt;, qua? vo\ niliili est, sed xp'^<^M-°- dici- tur : nisi forte poeta lioc verbuni etfinxisse eenseiidus est. impellit aliptes 22. — 423 Poeta forte sciipsit : Ac cunnum domino: simul exclamare coegit. —

NOT/E

417 Dominum] Htrum caiiis, cujus laxent (alias lassent) cursns, et

nocturne allatratu quits interturbata cum pondere aliquo manus mota?,

fuerit. et saltus,' &c. Epist. vero 56. sic

418 Gruris occursu, tetcrrima vultu] habet : ' Supra balneum habito

Erga fanuilantes aspera. cum fortiores exerccntur, et manus

419 Balnea nocte aubit] Lavabant plunibo graves jactant, gemitus au-

enim Veteres ante ccenam, ut diximus die audio crepitum illisse manus

alibi. humeris,' &c. Lipsius in Sen. ibid.

Conchas et castra] Ingentia vasa et halteres ait notari, quibus et ad sal-

balnearia instrunienta tanto deferuu- tandum usi, seqiie veluti librandum,

tur, instantc domina, tumultu, quaiito et iisdem sed gravioribns ad exer-

solcnt moveri castra et e^ercitu^. cendum, ac sine magno niotu sudo-

421 Lum lassata gruri, ^-c] Post- rem cvocanduni, sublatis depressis-

qiiaiii gravi aliqua exercitatione cor- que raariibus, aut hue illuc jactatis.

pus auiiando, et poudera ferendo aut Idem tcstatur hie et vetiis Schol.

inovcndo, sudorem clicuit, ac scse de- 422 Callidus et crist<c] Duos hie

fatigavit. vcrsiciilos pudori nuctamus.

Ulassa] Plumbeas afujiiot massas in Aliptes] Unctor, cujus officium erat

balueis agitari solitas, antc<|uam lava- olco corpora porungcre po^t Midoreitt.

rent, doctt cum aliis Seneca, Kp. 15. 423 F.jcclamare] Kesonare, crepare,

'Sunt,' iu(|iiit, ' exercitationcs et fa- illisa unctoris mauu, ut exprcssit Se-

ciles et breves quie corpus sine mora neca cit. raox epist. 56.

3S2 D. J UNI I JUVRNALIS

Conviva3 misori interca somnoque fameqne

Urjrentur. Taudem ilia venit iiibicundula, totiim 42.>

CEiiophoruui sitiens, plena quod tenditnr urua

Admotum pedibus, de quo scxtarius alter

Ducituv ante cibum, rabidam iacturus orexim.

Dum redit, et loto tenam ferit intestino,

Marmoiibus rivi properant, aut lata Falernum 430

Dtnique prodit hcec suhnibens integrum apprtens cenophorum, (piod repleto va^e iiitenditur pedibus appnsitum ; e quo geminus hdurilur sextarius rabiosiiin creatii- r,is ante epulas appelitum, quando revertitur, ac intimis abhitis terrain percutit. Dejiuunt rivtdi marmoreo pavimento, vel catinum umpluin redolet Falernum. Ita

424 interea miseri IG. — 427 a pedibus 64. sestarins 25. 28. 48. 56-60. 62. 65. (,"6-69. 71. 72. 73. sestoriut 85. — 428 rapidam 45. 60. 65. oresim 23. vomitum pro orexim 22. ex interpret. — 429 Cum 20. 22. reddit 17. a ni. .sec. 19. it loto terram 1. 9. 11. 12. 17. 70. 75. 76. 77. 82. et luto terrani 15. et ierram Into 10. 18-21, 23-25. 27. 45-50. 54-69. 71. 73. 85. Luto anti<|iie dictum pro liivato, hiiito, loto. Cave intelliifas oletiiin, vel sordes et excrementa ; nam Ic vomitvi agitiir, et ]ef;es metricie repun;nant, nisi forte repon.is utque luto terram, vel terram'jue luto. Illiul extat in 21. a ni. sec. et 22. hoc in 14. 17. ■ iliisqne libri-, qiios vidit Fithreus, qui comjiaravit verba Salv. iv. ad Eccl. Cath. Natant tricliniorum redundantium pnvimenta vino Falerno nobili lutum faci- :.nt, menses eorum ac torenmata merojugiter mndent. ad terram luteo 26. et terra):i, luteo 16. 74. prob. Pulmanno, qui perperam dicit banc ssynizesin esse, nt inf. \. 133. cf terram luto 72. epoto pro et loto conj. .Schrader. Plathnerus vero ita legenduni h. 1. distinguendmnquc jiutabat : Tandem ilia venit rubicundula totum CEnophorum sitiens: plena quod funditur urua Admotum pedibus, h. e. vinnm cra- dum s. criiciun'., insuave, quod scrvi bibnnt, admotuiiique \)edibiis doniini, ad quos servi ccenitaiit, (v. Isidor. in. 20. et Sene'c. de constant, sap. c. 15. pr.) de eo sextarius alter Ducitur, ante cihum rabidam facturus ore.vin, (nam vinum crurium sumebant Komani, si appetitiis cxcitandi causa vonicre vellent, quod etiam Seneca taxat Cons, ad Helvid. c. 9.) Dum redit et terram luto ferit intestino, h. e. flavo, propter hileni, quo sensu lutum dicitur Virii. Eel. iv. 44. et Tibull. i. 8. 52. (ubi vid. Hnekhns. ct Heyne.) — 430 aut lata restifiii ex 7. 10. 11. 11. 15. 17-21. 23-27. 45-50. 51-69. 71-74. 85. aut Inula 16. nt luta 22. nurata 12. 70. 75-77. 82. Sed ita deest copula verborum, et aptior est li. 1. lata, h. e. anipla pelins, voniitionc ripleta. nbluta conj. Scliurzfl. cum liter-cE Fet B frequenter a librariis pcrmutentin- : quod vennr ut renl- tis ariideat, quia niodo vox lolo pni^ccssit. Falerno pelris olet 10. 18. 19. 27, 46-50. 54-57. 60 67. 85. Verbum alere ct quarto et sexto casui jungitur, v.

NOTJE

424 Coniira' miseri interea, Sfc.'j Ex- purgato stomacho projicitur vol in

pectantes dum laveril Domina. t<'rrani vel in pclvini.

426 <Jui(ipli(irum'\ Vas vinariuui. 430 luilernum] Hinc refellitur co- Tenditur] Vel rediindat ; v( 1 quod rum oi>inio ipii diciint porrigi Domi-

porrigitur a famuiis ;i<; niinisjtris. nve vinutn pessiiniini, quo nuu^ca con-

427 Sextarius] Pars congii scxta : citctur : nam duo sc\larii viiii ciijns- tncnsurir genus quoddam. libot sine esculciitis tt cibo sumti,

429 Dum redit] Cum cvomitur, ct prirsertim calidi, (jno ntcbantor Ko-

SATinV VI.

.3fti^

Pelvis olct : nam sic, tanqiiam alta in clolia longus Deciderit seqiens, bibit, ct vomit. Ergo maritiis Xauseat, atque ociilis bileui substringit opcrtis.

Ilia tamen gravior, qua> cum discumbeie coepit, Laudat Virgilium, perituraj ignoscit Elissae,

4:35

enim potat ac rejicit, velitt anguis oblongus in doliuiii pmfundum lapsus fuerit. Itaque nauneam patitur, it obtectis oculis bitem co'crcet. Attmnen intolerabUlar ea, qua postquam incaepit mensas accumbere ceUbrat Maionem, condonat Didoni mori-

Hcins. ad Ovid. Ep. Her. xv. 76. — 431 nam fit 21. — 432 Exciderit 16. mari- tos Nnuseat 85. — 433 subslrinxii 85. apertis 15. 23. 24. — 434 jam pro cum 21. a m. pr. quo cum 85. — 435 Vergilium 60-02. 65. 71. 72. 73. 85. De qua noniinis scriptura v. Heyne in vita Viigilii per annus digesta p. 183. edit. sec. [vid. qiioque ed. pra»s. p. 70.] Elissw recepi ex 10. 17. 18. 20. 21. 22. 25. 27. 46. 47. 48. 54. 56-60. 61. 65. Eli^ce 11. 12. 14. 15. 16. 19. 23. 26. 49. 50. 55. 61. G2. 63. 65-77. 82. Elysce 85. Elyssae 24. 45. Sed Graece "ZMa-aa dicitnr, eanique scriptnrani optinii scriptoium Rom. codices confirmant, et origo nominis. v. Heins. ad Virg. JE-xi. IV. 335. ad Ovid. Epist. Her. vii. 1. et ad Claudian. luiul. Seren.

NOT^E

niani frequenter, (ut asserit Lips. Elect. I. c. 4.) satis erant idonei ad eoDcitandum mulieri voniitnm.

432 Serpens] Piin. x. 72. ' Serpen- tes,' inquit, ' cum occasio est, vinum praecipue appetnut, cum alioqui exi- guG indigeant potu.'

Maritus naustai] Ob fcednm uxoris V oil) i turn.

433 Bilem'] Vel nauseam, vel in- dignationem evitatiirus, oculos inde averlit.

434 lUu tamen gravior, ^c] * Stati- liam ?tIossalinani insectatnr, quae post quatnor matrimonia diverso exitu so- luta, postremo Neroni nupsit : post quem intevemtum, et opibus, et forma, et ingcnio plurinium viguit; consectata nsum eloquentite, usque ad studiuni declamandi. Eo tempore duaj Messalina" fuerunt; lia^c, it \"a- leria, de qua Claudius Briiani.iciini filium sustulit.' Ita loquitur vetus Scliol. Iiic.

Cum discumbere coepit] Vide Pcrs. Sat, I. vs. 30.

435 PtriliiVie ignoscit Elissw] Id

est, Didoni, quod ab .'Enea se deser- tam videret, mortem sibi consciscenti veniam dat, et nefas alioquin per- petranti ignosccndum censet, legens moriendi causas tam scite de>criptas a Virgilio jEneid. iv. in quo summam artein et ingeniuin Poet.« commen- dat, qui sic rebus dare co'.oreni novit. Vide S. Aug. Confess, i. 13. ct 14.

Perituue ignoscit ElLssce ] Quod aiiioris iuipatientiae tribuit Virgilius, honestiorem habet causani apnd gra- ves Auctores, Nempe ut secundas larbffi proci nuptias arniala iustantis manu declinaret, voluntaria morle occumbfcie Didonom maluisse, quara datum priori viro tideni violare, affir- nismt. Hi certe historica veritate, ille I'oetica lict-ntia, scrip-erunt.

Elisscc] EUssa Beli Tyrionim regis filia, ob viiile animi robiir Dido cog- noniinata, Herculis Sacerdoti .Sicb;vo priiniiin nupta, eo per tVatris scebis interenito, in Africam nave con- scensa fugit, ubi Canbagiuein condi- dit. (meminit Sueton. Ner. cap. 31.) Tuiu larbas Getalia: rex nuptias il-

384 . D. JUNII JUVENALIS

Committit vates et comparat ; inde Maroncm, Atque alia parte in trutina suspend it Homerum. Cedunt grammatici, vincuntur rhetores, omnis Tinba tacet : nee caiisidicus, nee praeco loquatur. Altera nee mulier : veiborum tanta cadit vis ; 440

Tot pariter pelves, tot tintinnabula dicas Pulsari. Jam nemo tubas, nemo a?ra fatiget: Una laboranti poterit succurrere luna3. Imponit fmem sapiens et rebus honestis.

turcE, confcrt Po'etas, ac deinde Virgilium componit, et ainnnle Homerum in libra cxaminat. Concedtint Grammatista-, svperaiititr (Jralorrs, siht vniversa multitudo, Tieque atiisarum actor, ncque prcrco, ntqut alia fcemina verba facial : adeo magnm (irationis impetus projiuit. Affirmares putcUas totidem et crepitacula simul percuti. Ne q>'is deinceps exagitet buccinas, et vasa terea : sola htxc opitulari queat Luna

vs. 147. — 437 alia ex parte 11. IG. prob. Schiirzfl.— 438-442 ejecti ex 13. rhetores omnes 10. — 439 jacet 21. 22. loquetur 14. 15. 17. 18. 19. a m. sec. 20.

21. 46-49. 64.— 441 Pro altero tot le£;itur aut in 16. ac in 10. 14. 15. 17. 21-24. 45. «* in 25. 27. 46-50. 54-63. 65^69. 71. 72. 73. 77.-442 Hie versus a.best a 57. et post vs. 443. legitiir in 47. et 85. tubas numo 15. nemo jam

22. atque <pra pro nemo (era 11. 12. 14-27. 45-50. 58-69. 71. 72. 73. 77. 85. fatignt 14. 18. a m. pr.— 443 Luna I. p. s. ranmv 47. (ramce in Ven. 1487.)

NOT/E

lins appetens, arniis etiam extoiquere Seal. Poet. I've.

sed fnistra nisii«, ut niox dictum. 442 Tubas atque ara fatiget'\ Qiio-

Hinc Ausonius Epig. lu. ' Ilia ego rum tinnitu laboranteni Lnnain »ub-

snm Dido, et vultu quani cons|)icis levari credebant superstitiosi vete-

hospcs, Assiniilata modis pulcliraquc res. Valgus enim Eelipsecus causani

mirificis. Talis eram : sed non Marc ignorans, aiebat Veneficarum incan-

quani niilii fin\it, erat mens : Vita tationibns Lunani in terras detralii,

nee ineestis laUa cnpidinibus. Nam- cogiquc virus aliquod in eas eft'un-

qijc nee TEneas vidit me Troins un- derc herbas, quibus uti voiebant ad

qnam ; Nee Lybiam advenit elassi- inagiea. Quapiopter ne carmina et

bus Iliacis. .Sed f'urias fngiens atque incantationes audirct I^una, ululatus

arma jtrocacis larba*, Servavi, fa- liorrisonos atque strepitus illi cxcita-

teor, morte pudicitiam, Peetore trans- bant. Vide Virgil. Eclog. viii. Se-

tixo,' »S.c. nee. Med. vs. 794. et Hyppolyt.

435 Virgilium, Homerum] Horiim vs. 787. Lucan. lib. vi. Apul. lib. i.

Poeticap rei Prineipum EloKia, et Asin. Aur, ubi ' dcspumare Lunam

comparationem, apud Aiictorcs pas- vocat,' id quod niox diximus. Plin.

sim invenio. Ciuintil. x. 1. I'lutareb. ii. 12. ' In Luna,' inquit, ' veneficia

Opusr. multis locis, pr<eseitim vero arguente niortalitale; et ob id crepi-

lib. de Honiero. Macrob. turn alibi, tu dissono auxiliante.'

tiini niaxinie lib. v. et vi. (Jell. iii. 441 Imponit finvm sapiens] Sed et

11. IX. 9. XVII. 10. et alibi. Jul. pliilosophari nndieres vidcas, ac dis-

SATIRA M,

385

Nam quae docta nimis cupit et facunda videri, 445

Crure tenus medio tunicas succingere debet,

Caedere Sylvano porcum, quadrante lavari.

Noil habeat matrona, tibi quae juncta lecumbit,

Dicendi genus, aut curtum sermone rotato

Torqueat enthymema, ncc historias sciat omnes : 450

deficienti. Rebus etiam probis liiniles docta prtescribif. Enimvero qua: vult ap- parere nimiuin clotjuens it entdila, earn oportct testes colligere ad dimidiam usque tibiam, suem maitare Sylcuuo, atque inire balnea pro quadrante. Fcrmina qucB tibi copulata accubat, ue teneat loqucndi rationem, tel breve eutlujmcma jacxdetur oratione circumaeta: neque historias callcat universas; veruin e cudicibus nonnuUa,

potuit 85. — 444 Imposuit 11, a rebus 45. — 445 Nam quia 17. Nam si docta 25. 27. 40-49. 54-60. C4. 65. 77. verbis yro nimis 16.-^6-^59 extrnsi e 13. .lubstringei-e malebat Scaliger. Sed viilgata lectio bene se liabet. — 447 Cre- dere 19. — 449 hand pro «j(^ 15. curvum 2. 3. 10. 11. 12. 14-22. 24. 26. 28. 45. 49. 75. 76. 81. 82. Sed curtum 23. 25. 27. 46. 47. 48. 50. 54-74. 77. probb. Graevio, et Heins. ad Ovid. Fast. ii. 408. ubi banc vocem in multis veterum scriptorum locis restituit. currum 85. — 450 enthimema 19. 20. 45. cntimema

NOTiE

one farailiaris facta erat Balneatori.' Horat. Satir. i. 3. ' Quadrante lava- tum Rex ibis.'

448 Tibi juncta'] Per niatrimonium.

449 Dicendi genus] Id est, ne uxor tua doctior sit. Ne Grammaticam, Rlietoricani, Diaiecticam scire velit: nee proinde observet varia dicendi genera, sui)lime, huniile, mediocre, pro diversitate reruni quas loquitur.

Aut curtum sermone rotato, ^x.] Ne affectet arteni Diaiecticam, ejusque priecepta.

449 Curtum enthymema'] Genus ar- gumentationis duabus constans pro- positionibus, tertia subintellccta, et in animo retenta iv Ovfx(fi; unde no- nien. Paulo aliter Cicero Topicor. 5. * Sententia qutcvis acuta qua; ex contrariis conlicitur, eutbymema est; ut, quod scis prodest nihil, id quod ncscis obest:' ct n. 50. ' Hoc disse- rendi genus attingit onmino vcstras quoque in respondcndo disputatio- ncs, sed Pliilosopboruni niagis, qui- bus est cum Oratoribus ilia ex repuguantibus sentcutiis communis. Juv. 2 li

putare de summo bono, et de honesta Vivendi ratione.

446 Crure tenus, Sfc] Viriiem etiam habituni quin assumit? Vetus Schol. Quintil. lib. ii. cap. ultimo sic Ora- tori praescribit vestium formam : 'Tunicae prioribus oris infra genua paulum, posterioribus ad niedios poplites usque perveniant. Nam in- fra mulierum est, supra Centurio-

num Toga; pars anterior mediis

cruribus optime terminatur,' c^c.

447 Ccrdere Sijlvano porcum] Debet etiam non ut mulier, Cereri ; sed ut vir, Sylvano sacrificare. Sylvanus A- groruni et pecoris Deus; cui Sacra facere mulieribus intcrdictum: teste vet. Schol. Quod auteni Juvenalis ait, porcum, notat fortasse Epicureani Sectam ac disciplinam, quam ea mu- lier amplex,a sit.

Quadrante lavari] Ad instar paupc- rum Philosophorum, qui lavantes quartam assis partem lialneatori sol- vebant ; sicut ct omnes e vulgo. Cic. pro Crelio : 'Nisi forte mulier potens quadrantaria iila perniutati- Delph. ct Var. Clus,

386 D. JUNII JUVENALIS

Sed quaedam ex libris et non intellegat, Odi

Hanc eu:o, quae repetit, volvitque Palaemonis artem,

Servata semper lege et ratione loquendi,

IgTiotosque mihi tenet antiquaria versus.

Nee curanda viris opicae castigat amicae * 455

Verba. Soloecismum liceat fecisse marito.

Nil non permittit mulier sibi, turpe putat nil. Cum virides gemmas collo circumdedit, et cum Auribus extentis magnos commisit elenchos. Intolerabiliiis nihil est, quam foeraina dives. 460

Interea foeda aspectu, ridendaque multo

wee penitus capiat. Aversor ego illam qu(E recoUt ac versat Palcemonis disciplinam, custodita perpetuo regula, dicendiqiie genere ol)servato : et qure retustatis amutis scit versiados mihi non notos; ac rcdarguit vucabula suae familiaris Opica viris negligenda. Fas viro sit cnmmisisse solcecon. Indulget sibi famina quidlibet, nihil fcedum existimat, quando cinxit col- lum lapillis vireiUibus, et quando porrectis auriculis tradidit grandes iiiattres. Non est gracilis qidcquam opulenta muliere, Vidttis interim horridus visu, ac sub'

22. enthimena 17. enthiinemia 21. enthumema 18. a m. pr. — 451 intelUgit 25. 27. 46-50. 58. 61. 6G.— 153 ac pro et 15. at 85. — 454 teneat Gl. 62.-455 liac 85.-459 extemisl. 10. 11. 14-24. 27. 29. 45-50. 54. 55. 56. 59 65. 68. 69. 71-74. 85. lit inf. xii. 5. magna 7. 29. commitlit 7. 14. 17. 21. 22. 29.— 460 nil G8. — 461 teterrima lultu Pane cet. 77. quae verba ex vs. 418. nescio quo casu hue translata. — 462 Pnppeana 50. 54. Popccana 21. Popeana 17. 18. 20, 25-27. 15-48. 55-59. 64. 74. 85. Poppeiana 10. 60. Popeiana 19.

NOT;E

conclusio, qua? a Dialecticis tertius tir. iii. vs. 207.

Diodus,a Rlietoribusenthvnienia nun- 456 Solwcismitm'] * Soltrcisnius est

eupatiir.' A idc Quinti!. v. 14. cum pluribus verbis consequens ver-

Sermone rutatol ^'oiubili, vel con- bum superiori non accommodatur,'

versions concluso. inqnit Cicero ad Heren. iv. 18. Vide

452 Pahemonis artem] Stieton. de Gell. v. 20. Porro Sola vel Sulus

Ilhistr. Cranimal. c. 23. ait Keiunii- urbs fuit Cilicia;, in quam pirata?

um PaJKmonem Vicentiniun sub Ti- Ponqieii jussu transportati: hi vero

bcrio et Ciaudio Impcratoribus priii- linguam Atticam inquinantes et cor-

cipem tenuisse locum inter (jranima- rumpentcs, ct exinde qiii>is l)arbare

ticos : cctcruni arrogantia tanta loqucntes et male, Soleecissare dicti

t'uispe, ut INI. Varronem porcum ap- sunt.

pellaret : secnm et natas et moritu- 458 Virides gemmas] Ut sniarag-

ras literas jactaret, &c. dos.

454 Antiquaria] Seclatrix antiqua- 459 Ii.lenchos] I'nioncs in pyri for- ruiii vociim et loculiunum. mam turbinatos. Plin. ix. 35. Vide

455 Opica] IJarbare loqucntis et cit. ejus locum Sat. ii. vs. 61. ad indocle, more Opicorum. Vide Sa- voccm, Cylindroa.

SATIRA VI. ^^7

Pane tumet facies, aut pinguia Poppaeana

Spirat, et hinc miseri viscantur labra mariti.

Ad moecliura lota veniunt cute. Qiiando videri

Vult formosa domi ? moechis foliata parantur. 465

His emitur, quicqiiid graciles hue mittitis Indi.

Tandem aperit vultum, et tectoria prima reponit :

Incipit agnosci, atque illo lacte fovetur,

Propter quod secum comites educit asellas^

sannandus intumescit plurimo pane, vel redolet unguenta Popptece, atque hide con- glutinantvr labia viri infelkis. Ilia perget ad adulterum pelle abltita. Ecquando cupit appnrere pulchra in cEdibus siiis ? Adulteris nardina praparavtur . Pro ilUs tnercatur quodcumque istuc transtnittitis, o Indi tenues. Denique faciem ddegit, prioremque solvit incrustationem. Incipit discei^ni, eoque lacte imbuitur. Qua^

Pompeiana 13. 16.— 463 hie 47. 50. viscatur 22. viscuntur 16.— 464 Ad ma- chumque venit lota cute 16. veniunt lota ctite 13. 27. 46-49. 54. 57. 58. 64. 85. veniet Mo 62. 68. 69. 71. 72. 73. veniet lota cute 25. 50. 56. 59. 60. 61. 63. 65. 66. 67. 74. 77. et sic forte poeta scripsit, vel potius lota veniet cute: nam doctior quideni est et solennis personaruni permutatio, sed li. 1. pariim placet, ubi tot verba in sing. nnni. jungnntur. Hunc vero versuni et duos seqq. semper pntavi alleno loco a librariis positos esse, et post vs. 470. legendos. Nunc video, ordinem verbonini displicuisse etiam Gonsal. ad Petron. p. m. 81. 82. qui tanien vss. 464. 465. 466. post vs. 473. ponendos censebat. At ilia ratione singula melius, opinor, colicerent, et mens poetw plauius percipi- tur. — 465 famosa 65. parentur 16. — 466-470 ejecti e 13. Transpositi vss. 466. 467. in 19. Emitur his 46-50. 54. 55. 57. 58. 61-64. 66. 67. 68. 71. 73. 85.— 408 illo tunc lacte 10. 16. 19. 23. 24. 27. 47. 54. 57. 58. 64. 85.-469

NOT.E

462 Pane tumet fades'] Vide Sat. ii. 466 Emitur, quicquid, ^•c.'] Aroniata

vs. 107. varia.

Poppceanal Inventa a Poppaa Ne- Graciles Indi] Minns corpulenti ob

ronis uxore, cultus et munditiae stu- jestuni et ardorem Solis, pnesertim

diosissima. Vetus Schol. matutini. Vide Herodot. 1. iii.

4C3 Hinc] Istis piuguibus, fucis, Indi] Hi sunt Asiip populi valde

unguentis. Orieiitalcs,al>Indo fluvio dicti ; omni

465 jl/o-t'/iii] I t^t moechis placeatmu- frugum gcneie, cali temperie, amce- lier, exquisiti.s se perfundit odoribus, no solo, gemmis, aliisque opibus be- et nitidam se illis nunquam non obji- ati. Apud Indos votita est Regi cit, non ita vero studet viro placere. temulentia, teste Atlien-.po x. 10.

Foliata] Unguenta e foliis odoratis. 467 Aperit vultum] Ablatis tecto-

Plin. xni. ]. ' Nardinum sive folia- riis, fucis, incrustamentis e mica pa-

tum,' inquit, ' constat ompliacio, ba- nis asinino lacte niaccrati, de quo

lienino, junco, co-.to, nardo, amomo, mox.

myrrha, balsanio.' Et c. 2. 'Est,' 468 Fovetur] Illinitiir,abluitnr,cu-

inquit, ' unguentorum sumnia com- ratur.

mendatio, ut trauseunte fcemina odor 469 Comites educit asellns] Velut

invitet etiam aliud agcntes.' Poppaca. Vide Satir. ii. vs. 107. ct

388 D. JUNII JUVENALIS

Exul Hyperboreum si dimittatur ad axem. 470

Sed quas mutatis inducitur, atque fovetur Tot mcdicaminibus, coctajque siliginis ofFas Accipit et madidae, focies dicetur, an ulcus 1 Est prctium curae peiiitus cogiioscere, toto Quid faciant agitentque die. Si nocte maritus 475

A versus jacuit; periit libraria, ponunt Cosmetae tunicas, tarde venisse Liburnus

propter asellas secum trahit assedas, si relegetur extorris ad cardinem Aquilonarem. At qu(B variis tot fomentis incrustutur et curatur, nc siimit friistula excocti humi- diqne tritici,vocabiturne fades, an idcus? Jurat irdeUigere prorsus qiud intcgro die agant ac moliantur. Si nodu vir eubitit uvcrsus, interiit lanipendia, vestimenta deponunt ornatrices, scj-ius acccssisse Liburnus incrcpatur, adigiturque luere jmni-

condudt 16. deducit 77. — 470. 471 absiint ab 22. — 473 deest 2G. madidw fa- des imitata distinctione rcrepi ex 11. 17. 18. 19. 21. 22. 23. 25. 27. 28. 45-50. 6G-G9. 71-74. 77. lit siligo dicatur inadida lacte asiniiio. Acdpit, ct fades madidce (mulicris, pane niadido oblita; et iinguentis delibutffi) dicetur cet. 12-16.20.24.20,54.55. 71. 75. 76. 82. Sicimpoitunmu ceite est rh et, si vel pro etiam dictum accepeiis. dicatur 22. 28. 77. — 474-628 ejecti e 13. Est operce prctium 10. 11. 14-25. 27. 45-50. 54. 55. 57-60. 02. 04-09. 71, 72. 73, 77. 85, prob. Sclmrzll. tjiii tameu nialebat Est opera;, curas penitus cognos- cere, et vetus Scliolioii ita Ipgendimi pntabat: £*< opera, operae pretium est. Sic est opcrce (soil, pictiuni) dixere Liv. iv. 8. xxi. 9. Pers. vi. 9. et Plant. Cas. V. 2. 5. Sed ita non cohii-rent icliqna verba poiitas : ncque assequor, cur vox curcL' minus qnam opercc ((prac vulgaris formnla est) placeat, et vetus scliolion fL's< yjrt'/i«/K t'HfVi', opera^ pretium est) iriutandum sit. Vox opertr, lion pretium, e\ giossa irropsit, et deinde pretium a librariis post operce posi- tum est, lit metro oaverent. — 475 faciunt 17. facient 19. agifantque 18. a ni. pr. 23. ogiletttve 77. — 470 Adversus 11, 21. 26, 85, contra mentem po-

NOTiE

qu* nos ibi, potins est, qnam facias mnlicbris pu-

470 Hiiprrborcum ad axcm'] Ad Po- ra, ninnda, nitida, forniosa.

lum Arcticum, ct extrenias illas re- 476 .4ters)(s] Averso ab uxore vnl-

giones, quai sunt supra vel ultra 15o- tu dorniicns, nee satisfecit niulicbri

ream ct Aquilonem. Unde nomen. desidcrio.

Solin. I'eriit libraria'\ Actum est de libra-

Axem] r"in<;unt Ceograiibi terra^ ria et aliis fanuilantibus, in quos mn-

orbem duobus iiiniti volviquc cardi- Her impotens iram exonerat quam in

nibiis sen Polls, traducto per ceii- maritnin concepit.

trum axe. Librariu] Aiicilla qua? aliis pensa

472 Coctcrque siliginis off'as] Panis librat, ac distribuit singulis, ad opus siligiiiei inaxime candidi et niullis. tliurmim.

Vide Satir. v. vs. 70. 477 Vosmela] AncilliiR ab ornamen-

473 Fades dicetur, an ulcus] Certc tis. Ita vulgo. KSa-fios, ornamentum ; putiduiu ac fa-duni ulcus diccnduni KoapLtw, orno. Rcclamat Salina&ius,

SATIRA VI.

389

Dicitur, et poeiias alieni pendere sonini Cogitur : hie liangit ferulas, rubet ille flagellis, Hie scutiea : sunt, quae tortoribus annua praestent. Verberat, atqiie obiter faciem linit ; audit arnicas, Aut latum pictae vestis considerat aunun, Et caedit ; longi relegit transversa diurni.

480

tionem soporis alterius. Hie rumpit ferulas, ille fldgris ruhescif, iste scuticis. Extant qua; carnificibns stipeiidia tribuant in aiinuni. Cccdit ac vidlnm quasi prateriena fucet , familiares aus.cultat, vel aurum amiduin togce pictte contemplatur ;

etze. — 477 Cowcte 19. — 478 ac pro ct 15. — 479 flagellis pro ftagdlo revocavi ex 10. 11. 12. 14-27. 45-50. 54-69. 71-74. 77.— 480 prccstant 11.-481 sqq. Scliurzfleiscli. SHspicabatur, hiinc locum ita emeudandiini, veisiuiinqne or- dinem, a librariis inversiim, restituendum esse : Hie frangit ferulas, rubet ille jlageUis, Hie scutiea, donee, lassis eadentibus, EX I Intonet horrendum jam cogni- tiune peracta. Proeessuru domo Sieula non ndtior aula est ; Verberat, at(pte obiter faciem linit : audit arnicas, Etcwdit: longi relegit transrersa diurni, Aut latum p. V. c. aurum, Et cccdit. Sunt, quce tortoribus annua pi\estent. Quod si constituit solitoquc decentius optat cet. Quis vcro sibi porsuadeat, a librarii'^ omnia tan- topeie tiirbata esse? et quse praecipua liiijus suspicionis ca'.isa est? quod lassi dicuntur ccvdentes vs. 484. et ipsa tamen inatrona verberat tt aedit ? Sed quod per alium (piis facit, ipse fecisse putatur, et verberat vs. 481. ac cadit vs. 483. et 484. bene vulgari(|ue loquendi usu dici potest pro verberandos curat, verberari vel citdi jnbet. — 483 Versus hie post vs. 484. legitur in 11. 12. et, quia idem principium habet uterque, excidit e 17. v. ad ii. 24. Assidue pro Et emtit conj. Schra- der. Et cadens 16. 18. 20. 22-27. 46. 48. 49. 54-69. 71-74. 77.

et ornatores vult intelligi vetus Scliol. et sic habet : ' Eos dicit qui ornamentis pra?sunt, non tamen et ornatriccs. Ponunt tamen et tunicas, ut vapulent.' At seipsum Juvenalis numquid explicat vs. 489. et seq. Quia et vetus Scliol. orna- triccs paulo post affert non semel, textu adigeiite.

Ponunt tunicas] Ad excipicndas pla- gas, ita jubente domina.

Liburnus] Vel nuncius, vel lecticie gerulus, e Liburnia. Vide Sat. iii. vs. 240.

478 Dicitur] Accusatur, damnatur.

NOT^ Accedit tae ; alius c.^ditur et cruentatur fla- gris, Oi:c.

Fei'ulas] Vide Sat. i. vs. 15,

480 Tortoribus] Qui plectant ac cae- dant servos quoties libet iratee nui- lieii.

481 Obiter] Dum aliud agit otiose crudelis. Vide qua^ notavimus ad Satir. in. vs. 241.

Audit amicus] Confabuiantes se- cum.

482 Latum picta vestis considerat au- rum] Vestem acu pictam Phrygio opcre, et anro intextam. Plin. viir. 18, ' Accipio,' intiuit, ' pictas vestes

Fcenas alieni pendere soinni cogi- jam apud Honuruni tuissc, uude tri-

tur] Heri, qui dormivit aversus ab umphales natac. Acufacere id Pliry-

uxore. ges aurum intexere Attains Rex

479 Frangit ferulas, <^c.] Frangun- invenerunt,' \c.

tur ferulae huic servo acrius inipac- 483 Longi] Dum vapulat iiinocens.

390 D. JUNII JUVENALIS

Et casdit, donee lassis caedentibus, EXI,

Intonet, horrendiim, jam cognitione peracta. 485

Praefectura domus Sicula non mitior aula. Nam si constituit, solitoque decentiiis optat Oinari, et properat, jamque expectatur in hortis. Ant apud Isiac£e potius sacraria lenoe ; Disponit crinem laceratis ipsa capillis 490

atque verberans recognoscit peracta prolixi quotidiaui, et verberat quo adusque fatigatis peraiswribus, animadversionc completa, terrihilem in modum vociferatur, Discede. Mdinm administratio non clementior aula Siciliw. Etenim si condixit, et cupit decorari splendidins cnnsueto, atque festinat , et ja>n in hortulis earn oppe- riuntur, vel ad cedent potius Isidis lenocinaniis, capillos ejus aptat misera Psecas

cedens 47. 85. ccedet 10. longe 12. repeiit ed. Marshall, nescio qua aucto- ritate. transsumta 12. transacta diurni 25. 27. 46-49. 54-63. 65-69. 71-74. 77.85. Itadici putant rationesdieitiaiisactae. rfiei 77. — 485 Intonat lG.2a-27. 46-50. 54-67. 71-74. 77. 85. parata pro peractall. et alter cod. Schegkii.— 486 Pncfectnm domus 1. 12. 14. 15. 16. 28. 31 b. 44. (v. Voss. Gramm. ii. 19.) 49. 54. 55. 69. 70. 72. 74-77. et cod. Schegkii, quern vide in Proceni. 5. Prafectura domo alter cod. Scliegk., edd. Crvph. a. 1546. et Farnab. Perfectura 26. Profecfura domo 10. 11. 17-20. 23.' 25. 27. 32. 45-48. 50. 56-68. 71. 73. 85. contra metri leges, unde Processura domo emend. Schurzfl. et Ferrettus. v. Voss. 1. 1. domo Tl. 17-27. 32. 45 48. 50. 56-68. 71. 73. aura 85.-488 et abest ab 23. 24. in orlis 15. 16.— 490 Dispo7iit 1. 12. 58. 59. 70. 75. 76. 77. 82.

NOTiE

Relegit transversal Alii, transacta, in fainilia tam est crndelis, quam in

i. e. Praeterita' diei rationes exami- aula et Regno fuerunt SiculiTyranni,

nat scriptas in Libre, cui inde no- Plialaris, Dionysii, Agathocles, de

men. Sed vetus Schol. legit, trans- quibus vide Pers. Satir. in. vs. 39.

versa, et explicat, 'ratiocinium diur- Cic. Tuscul. v. n. 57. Justin, 1. xx.

nuin in transversa charta descriptum.' xxi. xxii. &c.

Astipulatiu- Cat. Rhodig. xii. 21. Sicula] Siciiia Tyrrlieni maris In-

Diurni] Libri continentis singnlo- sula, aniplitndine et fama nobilis.

rum dierum rationes. Qnidam le- De hac vide quas notavimus Satir. V.

gunt, did. vs. 99.

484 Exi, intonet] Jam Sib\,fmc\fcr, 487 .Si const/^uii] Si conveniendi lo- &'C. cum ct horani indixit nxeclio.

485 Cognitione peracta] Vel recogni- 489 Apud Jsiacm potius sacraria lena;] tis rationibus, vel sunito de famulis Isidis Sacra locum sa'pc dabant adul- supplicio. teriis, et eo praptextu flagitia multa

486 Prafectura] Sunt qui Icgant, pcrpetrabantur. Joseph. Antiq. 1. pro/ec<urarfomo, id est, antcquani domo xviii. c. 10. Alex, ab Alex. 1. vi. c. proficiscatur : sed pra>terquam quod 8. Vide Plutarch. Comm. de Isid. et repugnat mctrum, sensus paruin co- Osir.

liairet. Melius igitur Lie versus se- 490 Disponit crinem, &fc.] Dominae

paraliir, ut sit epiphonema. comam aptat ancilla inf'elix, verberi-

Prafcclura domus, Sfc] Hac mulicr bus obnoxia, positis tunicis, ut ante

SATIRA VI. 391

Nuda humero Psecas infelix, nudisque mamillis.

Altior hie quare cinciimus ? taurea pimit

Continuo flexi crimen facinusque capilli.

Quid Psecas admisit ? quaenam est hie culpa puellae,

Si tibi disphcuit nasus tuus ? Altera laevuni 495

Extendit, pectitque comas, et volvit in orbem.

Est in consilio niatrona, admotaque lanis

Emerita qua? cessat acu : sententia prima

rulsis ipsa crinibus, dcnudatis humcris et papilUs. Cur iste cirrus eminentior? inqtiiet. Slutiin scutica vindicat noxam ct scelus crinis detorti. Ecquid peccarit Psecas? Quod illic est /acinus ancilUe, si te offendunt tiares tucc? Alia sinist)'vm expandit, et capillos comit, atque in gyrum torquet. In consuUationem vacatur Domina, et lanijicio adhibita, quce vacat, acu vet er ana. Prior hcec feret judicium :

Componit 10. 11. 1-1-27. 45-50. 54-57, 60-69. 71-74. 85. Nil interest.— 491 Nuda humero 1. 10. 11. 12. 14. 20. 21. 22. 24. 54. 55. 70. 75. 76. 82. Nuda hu- meros 15-19. 23. 25. 26. 27. 45-50. 56-69. 71-74. 77. 85. Id doctius est. Sic taruen malim Nuda humerum. Phecas 18. a m. pr. 21. a ni. pr. 24. 26. 32. 4G. 56. 85. I'heca 20. a ni. pr. Fecas 19. Phecax 45. Secas IG. Seccas 15. CYE-Rac 22. — 494 non pro qucenam 16. 85. hie est 23. est non extat in 21. 24. luBc culpa 45. — 496 plectitque cotnas (h. e. corapHcat et concinnat in annu- los) malebat Ruben. Elect, ii. 27. et flectitque comas Alnielov. ut comam in grndus frangere ap. Quintil. cogere nodo comam a^. Sev\Qc.eX.flexilis coma z.^. Valer. Fl. — 497 concilio 85. materna pro matrona 14. 17. 70. 75. 76. ut sit nutrix a uiatre data, amotaque Sch. Cadurc. teste Pith, et 85. — 498 cesset 14.

NOT^

dictum. nustus ? Cur igitur earn caedis taurea?

Laceratis'] Ab irata hera, quoties Altera lavum extendit, Sfc] Laevam

aberrat ornatricis manus, aut alia de comze partem altera componit, dura

causa, ut supra. Psecas vapnlat.

491 Psecas] Nomen unius e Dianae 497 Est in consilio] De ornatu et ve- comitibus et ancillis, apud Ovidium nustate, de compositione capillornni. Metamorphos. Vetus Schol. * ^tKo.- Matrona] Senior quaedam et fida ^eiv,' inqiiit, ' Graece dicunt, quando famula. Leffunt alii, materna, et ex- rarum plnit et niinutum : Ornatrices plicant, nutrix a niatre data.

igitur componentes, aquae raruni ac Admotaque] Quidani legunt, amota.

parvura solent niittere, ac velut if/e/ca- Lanis] Vel dispensandis, vel nendis.

^eiv. Ergo nominis etymologiam ab 498 Emerita acu] Hac dudum scite

arte Pacta sumsit.' operata, qnaindiu viguit oculorum

492 Altior hie quare, Sfc.]lncTepatio acies : bene his laboribus perfuncta Domina; ad ancillam ornatricem. jam quiescit.

Taurea] Sciitica e corio btibulo. Cessat] Emeritis quasi stipcndiis Punit] Vide Martial. I. ii. Epig. 66. vacationem obtiuuit a tonuiori ac dif- 495 Si tibi displicuil nasus tuus] Ut- liciliori opera, nimirum a suendo, vel pote deformis. An famulai culpa est, acu pingcndo, vel etiam comendo he- si nasus tibi tuns non videtur sat vc- ram.

392 D. JUNII JUVENALIS

Hujiis erit ; post hanc aetate, atque arte minores Censebimt, tauquam famae discrimen agatur, 500

Aiit anima) : tanta est quaerendi cura decoris. Tot premit ordiuibus, tot adhiic compagibus altiim ^dificat caput. Andiomachen a fronte videl3is : Post minor est : credas aliam. Cedo, si breve parvi Sortita est lateris spatium, breviorque videtur 505

Virgine Pygmaea, nullis adjuta cothurnis, Et levis erecta consurgit ad oscula planta ? Xiilla viri cura interea, nee mentio fiet

post earn jiidicahunt minis ct peritia hiferiorcs ; quasi versetur periculum existima- tionis ac vitie. Adco mas;na est sollicitudo paranda vcnustatis. Tot ordinibus siipat, tot etiam connexionibus extruit cclsuin verticcin, ut Andromacham cerneres atronte; atergo brevior extat: alqne alteram existimares. Da, si nacta est curti lateris parcain extensionem, et apparet 7ninor piuila Pys:»Jaa, qiiando nullis est cothurnis innixa, atque pedc sublevato ad basia agilis subrigitur. Nullum interim

—499 ac arte 22.-501 Atque 16. 85. tanti 10. 15. 22-25. 27. 45-50. 54-69. 71- 74. quarenda 16. quarendi-est 22. Tanti anquircndi est cura decoris IMs, liber Schegkii (v. ejus Prajiniss. Epist. v.) piob. Grangaeo, qui ct inf. xiv, 223. recte, opinor, iegi existimabat, quce terraque marique Acquirenda putes, quem- admoduni Stewechius ad Veget. intra xiv. 238. divitias acquirere, quod pro- babat Platliner tanqnani efficaciiis. Hae lectiones oninino arridere possnnt : nam ac9«/;-e>e t'st circuni circa, iibivis quaerere ; idemque verl)iim etiam s-ig- nificat investigare, inquireie, cognoscerc in jiidicio, quae notio h.l. aptissima. Malim tamen Tanta acqitinndi vel inquirendi cura vel est cura decoris. — 504 aliam credas '2:). 27. A(j-:)0. 54-69. 71-74. 77. cedo sibi 45. credo 9. cito pro cedo conj. Sclirader. — 506 subjiixa cothurnis 77. adjuncta cothurnis vetiis liber Sciopp, qui in Veris. iv. 10. id multo elegantius esse judicat, confertqiie verba Cicer. quis meum generum alUgatit gladiol — 507 in uscula 77.— 508 interea cura 15. 16. 27. 46-50. 54. 55. 57. 58. 64. Nidla fieri interea est cura 85. fiat 19. —

NOT^

502 To^on/ij(i7;i;s] Capillornm tricis. viori illi indulge, ut altior videatur,

C'ompagibu.s] Coinmissuiis, t'asciis, ac vidcri velit. Vel, quaeso die an

tiara. Suggcstum comae vocat Papi- non alia prorsus ac diversa appareret

nius. videnti a tVonte, et a tcrgo?

50.3 JEdificat] Substrnctionibus vel- 506 I'ljgmcca] Pusilla et cubitalisin-

ut exaggerat, auget, eff'ert. star Pygmaorum India? montana co-

Andromachen, i^c.] Crederes uxo- lentium. De quibus vide Plin. vil.

rem HcctoriSjStatiira graudi et mag- 2. Agell. ix. 4. Athen. ix. 11. et quae

na conspieuam. nos infra ad Satir. xui. vs. 167. ac

504 Post minor est] Ulii nullac sunt seq. capillorum substructiones, qu* gran- Cothurnis] Calceamentis sublimi-

diorem exhibeant. oribus subere confcrtis, quorum usus

Cedo, .si breve, ^c-] Hoc vero bre- crat apud Tragoedos.

SATIRA VI. 393

Damnorum: ^^vit tanquam vicina mariti.

Hoc solo propior, qnod amicos conjngis odit, 510

Et servos, gravis est rationiljus. Ecce furentis

Bellonae, matrisque Deum chorus intrat, et ingens

Semivir, obscoeno facies reverenda minori,

MoUia qui rupta secuit genitalia testa

Jam pridem, cui rauca cohors, cui tympana cedunt 515

Plebeia, et Phrygia vestitur bucca tiara.

mariti studium, neqiie memoria est detrimentorum: vitam agit velut viri vicina, hoc uno propinquiuv, quod aversatur mariti intimos atque famulos : et computa- tionibus violesta est. En ingreditiir ccctus Belloncp scevientis, ac parentis Deorum, atque magnus dimidius vir, vultus culendus juniuri impudico, qui fracta testa dudum ahscidit * * cui caterca rauca, cui tympaiia vulgaria concedunt, atque maxilla operitur infula Phrygia. Ingentem sonum edit, et imperat formidari redi-

509 nihil pro vivit 71. vicina marito 10. 12. 14. 15. 18. 19. 23-27. 4G-50. 54-61. 63-69. 74. 77. forte rectius. — 510 proprior 47, arnicas 19. — 511 Niuiis ab- rupta est oratio, et unus forte alterque versus excidit culpa librariorum. Verba enira gravis est rationibus ne copula quidem reliquis juuguutnr, et in extrema hujus versus parte repeiite, sine ulla trausitus nota, progrcditur Juvenalis ad aliud argumentum, quodque copiosissime omnium, usque ad vs. 592. pertractatur. ecce feruntur 85. — 514 nwlli 45. quce 15. 85. rupta restitui pro rapta ex 25. 27. 46-50. 54-69. 71-74. 77. probante Platbnero, qui tamen quoad sensum ad genitalia banc vocem referendam pntabat, non ad testam Samiani, qnee acuta fuerit. Sed ilia notio jam verbo secuit exprimitur, et rupta s. fracta testa etiam acuta esse potest, fracta malebat Ramir. ad

NOTiE

509 Damnorum] Quibus exhaurit nuchi.

maritum per cultus sumtuosiores. Tympana] Metonj'mia. Sacerdotes

511 Gravis est ratio7iibus] Quando tympana pulsairtes, qui quidem iufe-

computantur impensa; quibus rem fa- rioris erant ordiuis,quapropteraddit,

miliarem afficit ipsa gravis est maii- plebeia.

to ; vel Sana est in famulos ac dispen- 516 Phrygia vestitur bucca tiara]

satores accept! et expeusi rationem Usitata Pbrygiis ac Persis tiara. Pi-

reddentes. Posterior ha^c interpre- lens erat e by*so rotundus, quasi

tatio magis placet. spbacra media, caput tcgens Sacerdo-

Ecce furentis, ifc] Jam siiperstiti- tale, in occipitio vitta constrictus.

osas mulierum observationes notat. Isid.

b\'2 Bellonce, matrisque Deum] Bdlona Vestitur bucca] Tiara? lobi maxillas

et CijbelcE Sacerdotes. De quibus opericbant, et sub mento coustringe-

Satir. n. vs. 111. et Satir. iv. vs. 124. bantur.

Lactant. I. 21. Tiara] S. Hieron. Comment, in

. 513 Semivir] Venerandus Antistes Daniel, c. 3. ' Tiara,' inquit, * ver-

Eunuchus. bum grtecum est, usu versum in lati-

515 liiiuca] Ob nimiam vocifcrati- num, de quo et Virgilius, scepti-um^

onem, unde raox ait, grande sonal. que, sacerque tiaras: genus pileoli,

Nee audiendi qui interpretanlur de quo Persarum et Chaldivorum gens

voce acutiori, qualera habent eu- utitur.' Et, de Vestitu Sacerdotum,

394 D, JUNII JUVENALIS

Grande sonat, metuique jiibet Septembris, et Austri

Adventum, nisi se centum lustraverit o\is,

Et xerampelinas veteres donaverit ipsi,

Ut quicquid subiti, et magni discriminis instat, 520

In tunicas eat, et totum semel expiet annum.

turn Sepfembris ac Nofi, nisi centenis se oris txpiavcrit, atque dederit ei xerampe- linas antiquas, ut quodcumque imminet repentini ingentisque periculi, in testes abeat, ac integrum semel annum expurget. Inibit Jiuvium hyemalcm rupto gelu.

Martial, in. 81. quod tamen syuon. est. — 517 out Austri 10. — 519 Et abcst ab 47. .rerampelinas 1. 10-14. 17. 25-28. al. xerampilUnas 15. xerapellinas 23. 45. 60. Go. xerapelinas 18. 56. 59. xemrampelinas G3. serupellinas 16. 19. 24. serapelinas 20. 21. serampelinas 22. xijhtmpelinas, li. e. vestes xylinas s. lineas ampelini coloris, adversante metro conj. Britann. coll. Plin. xix. 1. veteres 1. 10. 11. 12. 14. 15. 19-22. 25. 26. 31 a. 48. 49. 54-57. 59-63. 65-73. 75-77. 82. 85. testes 16. 17. 18. 23. 24. 27. 28. 45. 46. 47. 50. 58. 64. 74. Non male : nam Arcliigailum novaruni magis, fiuam veterum vestiiim fuisse cupidum, quis dnbitetr At rh veteres nd modcstiam petentis referri potest, donaverat 85. illi 22. 24. igni pro ipsi Pulmannus monet legisse Cantenim Nov. Lectt. HI. 6. !ibi banc notam fiustra quires. Eo tamen respicere videtiir nota Voss. ad CatuU. p. 168. ' Male vulgo btec conigunt, ac si moils fuisset istis Cybeles sacerdotibns, vestes matronarum igni ciemaie lustrationis gratia.' —520 Et 20. 23. juagni et subiti 16.— 521 simul 7. expiat 14. expleat 21.

NOT^

ad Fabiolam, sic babet : ' qnartum bibebantur. Cocl. Rbodig. xxvil. 17.

vestimenti genus est rotundum pile- Brod. Misceli. i. 25. &c. olum, quale pictum in Ulyssaeo con- 519 Xerampelinas'] Utebantur nia-

spicimus, quasi spba^ra media sit di- tronae vestibus coloris siccae rosee, sen

visa, et pars una ponatur in capite. painpini arescentis. Unde nomen

Hoc Gra?ci Tidpav, nonnulli galerum factimi ^vphs, sicctis ; &ixire\os, pampu

vocant non habet acumen in vus. Vetus Scbol. Eas in temple Isi-

snmmo, nee totum usque ad comam dis suspendebant. Hoc auteni inve-

caput tegif, sed tertiam partem a ncrat avaritia Sacerdotum, ut donis

fronte inopertam relinquit, atque ita ita ditesccrcnt. Simile quid Christus

in occipilio vitta constrictum est, ut Dominus exprobrat Pliarisa?is Matth.

non facile labatur ex capite. Est au- 15. De quo vide S. Hieron. 1. ii.

tern byssimmi et sic fabre opertum Comment, in dictum caput Mattbapi.

linteolo, ut nulla acus vestigia extrin- ' Ita fiebal,' iuquit, ' ut oblationes et

secus appareant.' Hactenus S. Hie- vota sub occasione Templi et Dei in

ronymus. Sacerdotum lucra cedercnt.'

517 Septembris, ct Austri adrentum] Donarerit ipsi] Matrona supersti-

Meridioualem vcntum Septembri tiosa a>tuto Sacerdoti. mcnse Hanteiu, et febres aliosque 521 In tunicas eal] In oblatas Isidi

morbos procreantcm. ct donatas Antistili *^acrorum xcram-

5lH Lustraverit Otis] In Sacris Isi- pelinas veteres, quibus credebant ad-

dlspricserlim adlustrationes, ovaad- bicrcsecre mala impendentia totum

SATIRA VI. 395

Hybernum fracta glacie dcsccndet in amnem,

Ter matutino Tibcri mergetur, et ipsis

V orticibus timidum caput al)luet : inde Siiperbi

Totum regis agrum nuda ac trcmebunda cruentis 525

Erepet genibus. Si Candida jusserit lo,

Ibit ad iEgypti finem, calidaque petitas

mane ter abluetur Tiberi, et ipso in gurgite lavahit meticulosum caput. Deinde spoliata ac tremens sanguinokntis genibus reptabit per omnem Superbi regis campum. Si alba lo imperaverit, pcrget ad terminos JEgijpti, et haustas ab

explicat 4. — 522 descendit 16. 61. descendat 22. — 523 mergatur 20. 22. mer- geatur 10. — 524 Verticibus 17. 45. 85. recte forsan pro vorticibus, quae antiqua est scriptiira, xit vorsus, vortere cet. Falsum certe est, verticem dici cujusvis rei snmmitatem, Kopv(f)Tf]v, vorticem vero aquani fluvii oimiemque aliani rem in orbem actam, Sivriv s. S7vov. Quintil. Inst. Or. viii. 2. 7. Vertex, inquit, est contort a in se aqua, vel qtdcquid aliud similiter vertitur: inde propter flexum capillorum pars est summa capitis ; et ex hoc, quod est in montibus emineniissimum. Idem taiiieu meinorat i. 7. 25. Scipionem AtVic. primum fuisse, qui pro vortice dixeiit verticem. Conf. Intpp. Virs;. lEn. i. 117. vii. 31. 567. Heius. ad Valer. Fl. viii. 332. et Cellar. Orthograph. lat. T. ii. p. 85. ed. Harles. tHmidum 20. 46-49. 57. 58. 77. abluat 16. 22. 85. ahltiit 54. 58.-525 et pro ac 11. 19. 85. — 526 Ereptet 75. sed Candida jusserat 16. — 527 fines 26. calidasque 7. 10.

NOT^

per annum. offendiculo, in via. Cruentabant et

522 Hybernum fracta glacie, Sfc.} ipsi se cultro stolidi illi Isiaci et Cy- Niliil non suadet superstitio mulieri belae Antistites. Sicetl. iii. Regum, iniprobitate sacrificulorum adjuta. c. 18. art. 28. ' Sacerdotes Baal inci-

523 Ter tnatutino Tibcri }nergetur'\ debant se, juxta rituni suum, cultris Vide Pers. Satir. ii. vs. 15. et seq. et lanceolis, donee perfunderentur Horat. Satir. ii. 3. ' Frigida si pue- sanguine.' Vide Senec. de Vita beata rum qnartana reliquerit, ilia Mane c. 27. ubi etsicbabet: ' cum aliqua die, quo tu indicis jejunia, nn'dus In genibus per viam repens ululat,' &.C. Tiberi stabit. Casus niedicusve leva- 526 Jusserit] Per Sacerdotem.

rit j1£grum ex pra-cipiti, mater delira Candida lo] Nota ex Ovid. Metam.

necabit In gelida fisum ripa, tebrim- i. Fab. 10. Nimirum lo Inachi filia

que reducer. Quone malo nientem in candidam vaccam a Jove mutata,

concussa? Timore Deorum.' post recuperavit formam priorem in

524 Timidum] Injecit enim super- iEgypto, ubi nupsit Osiridi Regi : stitionem Sacerdos paulo ante, ac ^Egyptiis deinde tam cara, nt post metuere jiissit. mortem in Deam consecrata ab eis

Superbi totum regis agrum] CdLvn^nm tuorit, atque Isis appellata, institu-

IMartium qui prius fuerat Tarquinii tis in ejus honorem Sacris, quaj Isia-

Superbi. Tit. Liv. ii. 5. ca dicta sunt.

525 Suda] Ovid. Fast. 6. ' Hue 527 JEgypti] Ha^c Africae regio li- pede matronam nudo descendere teris et sacris et profanis decantata, yidj > ac vel uno flumine Nilo Celebris.

Cruentis genibus] Nimirum la;si3 Adde, si vis, Memphim, et Pyrami-

D. JUNII JUVENALIS

A Meroe portabit aquas, ut spargat in aedem

Isidis, antique qiite proxima sargit ovili.

Credit eiiim ipsius dorainae se voce moneri. 530

En aiiimam et mentem, cum qua Di nocte loquantur !

Ergo hie praecipuum, summumque meretur honorem,

Qui grege linigero circumdatus, et grege calvo

ardenti Meroe umlas afferet, quas effundat in Templo Isidis, quod erectum est prope veterem caulam. N(t)ii putat se incitari verbis ipsius Decs. Ecce aniniam et men- tem cum qua noctu ISuiuina sermonem habca«t. Illic i;^itur primam ac suprematn venerationem adipiscitur qui turbu linum ftrente cinctus, utqiie turba capite raso

12. 14-22. 21. 25.27. 29. 45-50.54-67. 69. 71-74. 85.-528 in cede 61.62. 66. 67. 68. 71-74.— 530 movcri 16. 24. 45. 46. 48. 49. 57.— 531 Et 71. 73. ac mentem 85. dii 12. 21. 85. loquntur 20. loquuntur 12. 18. 22. 24. 25. 46-50. 54-60. 62. 65-69. 71-74. 85.-533 lanigero 1. 9. 11. 12. 14-24. 27. 45. 85. et duo codd. Pithcti, qui id male probabat. Vetus scholion est : ' lanigero; sic euim sym-

NOTiE

dum miracula. Martial.

Calidaque~\ Sub Zona tonida, ubi Meroe.

528 Meroel Ha?c hodie Gueguere, Insula omnium quas Nilus ambit, maxima; clypei figuram exhibet, me- tallis dives est, nomen accepit a soro- le Cambviis Regis Persaiiim ibi fato functa. Ita Herodot. Strabo, Dio- dorus Siculus, &c. Attameu lecen- tioies longe dissentiunt ab antiquis illis : contenduntque nullam in iEtliio- pia a Nilo Insulaui effici. Neque vero satis constat quid niodo sit Me- roe.

Mdem Isidis] Vetus Schol. ' In Martio campo Templum Isidis vetus- tum.'

529 hidis'] Vide Plutarch, de Iside ct Osir. Diodor. Sicul. i. 2. Coel. Rhodig. V. 12.

Proxima surgit ovili] Prope eum locum, ' ubi Romulus, et pastores as- sucverant pecora pascere ; aut Re- giam dicit Komuli, ct Palatium.' Quai quideni ait vetus Schol. Diciuit alii Tarquiniorum ovilia ibi fuisse. Malim c^n cum aliis intclligore Sep- ta, id est, loca in Campo Martio ta-

bulis circumcincta, ob similitudinem ovilia dicta; in quibus Populus Ro- manus ad ferenda siiffragia claudeba- tur. Vide Tit. Liv. xxvi. 22. ubi sic habet : ' datum secreto in Ovili cum his coUoquendi tempus.' Septa hiBC postea excellenti cultu marmo- rea t'acta sunt ; habueruntque por- ticus egregias. Vide Alex, ab Alex. II. 18.

530 Domincc] Isidis.

531 En animam et mentem] Ironia valde salsa. Scilicet cum inipuris Dii coUoquuntur : aut per sonniium prapmonstrant tutura, aut suam indi- cant voluntatem. Porro auima vo- catur, qua vivinms ; niensvel animus, quo iutelligimus et sapimus.

533 Qui grege linigero] Summus Antistes.

Grege linigero circumdatus] Chore Sacerdotuni Isidis indutorum lineis vestibus Sucton. Olhon. c. 12. ' Sa- cra etiam Isidis saq)e in liutea reli- giosaque vcste propalam celcbravit.' Vide Apul. Metam. ult.

Grege calvo plangent is populi] Plin. VIII. 46. ' Bos,' inquit, ' in jiigypto Numinis vice colitur. Apim vocant

SATIRA VI.

Plangentis popnli currit derisor Anubis. lUe petit veniam, quotics non abstinet uxor Concubitu sacris observandisque diebiis ; Magnaque debetur violate pceiia cadurco. Et movisse caput visa est argentea serpens :

585

plebli lugcntis vagntui' Amibis irrisor. Hie indulgent'wm precatur quotiescumque non temperut conjnx * * diebus Sanctis et colendis. Atqtte supplicium ingens infli' gendum, cum stragulum temeratur: anguisque argentea conspeda est caput concus-

myslae, qiiando Osiiini qiinenint.' — 537 inviolatn 12. caduco 22. caducco 21. 59. caduccceo 12. caducco 11. 12. 14-20. 23. 24. 25. 27. 45-48. 56. 58. G0-G3. 65-69. 71. 72. 73. 85. cod. Pontani, (quern v. ad Macrob. Sat. i. 20.) et libri Pul- manni, piobb. Autumno, Mancin. et aliis, ut Anubis desi<;netiir, qui, ut Mer- curius, laeva niann cadiiceuni gerat, de quo v. Apul. Met. xi. p. 373. vel p. 262. ed. Elm. Male, et contra metrum ! — 538 momisse 59. 60. —

NOTyE

— Non est fas eum ceitos vita? exce- dere annos ; meisumque in Sacerdo- tum fonte cnecant quasituri luctu alium, quern substituaut ; et donee invenerint, nioeieut ; derasis etiani capitibus, <ic. Insigne ei, in dextro latere candicans macula, cornibus Lunaj crescere incipieiitis ; et nodus sub lingua, quern cantiiarum appel- lant.' Ibid. Vide et Diodor. Sicul. II. 4. &c. Cicer. i. de Nat. Deor. n. 83. Macrob. 1. i. Saturn, c. 22. &c.

534 Currit] Ad quscrendum Apim bovem, ut mox diclum est. Vide etiam Ammian. IVlarcell. 1. xxti.

Derisor] Credulas populi mcntes illudens.

Anubis] Snmiuus Sacerdos perso- nam exhibens ipsiiis Anubidis, quern Osiridis filinm TEgyptii colebant ut nuncium Snperos inter ac Inferos, sub canina fiuidem specie et effigie, CO quod illc caneni pro insiguibus habuisset. Citat. mox Diod. Sicid. Plntarcli. de Osir. Cocl. Khodig. v. Propertius. ' Ansa Jovi nostro la- trantem opponere Anubim.' Virgil.

JEu. VI ri. ' Latrator Anubis.'

635 llle petit veniam, quoties, ^v.] Dum Sacra Isidis peragebantur no- vem per dies, nefas erat uxoribus uti conjugio: debebant siquidem ipso in Teniplo stramentis incubare, ibique pervigilia celebrare. Ergo quae pr<E- scriptnm violaverat, tenebatur adire Sacerdotem, ut pro ipsa veniam im- petraret. Vel ipse maritus pro uxo- re deprecabatur, ut placet quibus- dani.

537 Cadurco] Culcitra linea a Ca- durcis Gallias populis texta, ex Plin, XIX. 1. Metonym. pro lecto, vel stra* niento, ut mox dictum. Legunt qui- dam, Caducco, quanquam repugnat metri lex; intiUiguntque Anubim, quiliEvacaduceum gercns describitur ab Appuleio 1. xi.

538 Visa est argentea serpens] Tuin illusor Antistes ut religionem ac me- tum injiciat, meutitur visam a se ar- gcnteam serpentem, qua^ est in Isidis Tcmplo, qua>santem caput prie ira, ob violata Sacra, ct castitatem a mu- lieribus non scrvatam. Alii, movisse caput, iutcrpretantur, annuisse pre-

398

D. JUNII JUVENALIS

Illius lacrymae, meditataque mmmura praestant,

Ut veniam culpae non abmiat, anscre magno 540

Scilicet, ct tenui popano corruptiis Osiris.

Cum dedit ille locum ; cophino, foenoque relicto, Arcanam Judaea tremens mendicat in aurem, Interpres legum Solymarum, et magna sacerdos Arboris, ac summi tida internuntia coeli ; 545

Implet et ilia manum, sed parcius aere minuto.

sisse. Fletus ejus et pr<rparnt<B susiirmtiones faclnnt ut indulgentiam noxce non deneget Osiris pino^ii 7iimiruni ansere, cxifiuaque placenta eonciliatus. Quando hie loco cessit, Jud<ra imilier consulta juris Icrosnlytiio', sunimaque arboris Antistes, et supremi cctli fidelis Interpres, dindsso corbe et foeiio, tremebundu stipem rogat secreto, in auriculam, H(cc etiam replet manum, at parvu et modica pecunia. Ju-

539 lacrimis 10. 12. 14-26. S5. lachri/mis 11. 45. 46. 47. 49. 50. 54-58. 64-68. 71.73.74.76. prccstent GO. 65.— a iO culpce veniam 22. — 541 pepono 1\. 14. 15. 17. 19-22. 27. 45-48. 85. pepano 16. pepono; 23. 24.-545 (( summi 18. 22. 77. — 546 Vulgo majoreni distinct, pomiut post parcius, junguntqiie verba

NOT.E

cibiis Sacerdotis pro superstitiosa coqnendos lateres. De his amplius uxore intercedcntis, et culpae veniam Joseph. Bell. Judaic, vii. 7.

rogantis.

539 3Ieditata murmiira'] Conceptaz Sacerdotis preces.

540 Ansere tnagno, 8fc.'] Ansere et

643 Arcanatn mendicat in aurem] Clam ; siispecta cnim RoniEB erat ronsuetudo cum Juda?is ; et quidem Jiidaicam religionem piofessi defere-

popano placari solebant Isis et Osiris, bantiir, et tribiita pendebaut. Tes-

541 Osiris] Vide sujira, ad voces tis est Sueton. Domit. c. 12.

Jo,et Isidis. Item Hcrodot. 1. ii. et 544 Lf^uw .SW^/mariow] Judaicanim

Macrob. Saturn. i.20. et 21. legum per Moysen traditanim. Por-

542 Cum dedit ille locum] Postquam ro Solynia, dicta post HierosoK ma, rccessit Antistes Isidis, succedunt longe clarissima fuit urbium Orien- alii superstitionis artifices. tis, non Juda-a? modo, vel Plinio teste,

Cophino, fanoque relicto] Solita su- v. 14.

pellertile, de qua jam Sat. in. vs. 14. Sacerdos arboris] In silva Aricina,

Has nimirum Judan circumterebant su* paupertatis notas, ant certe mo- nimenta servitutis in ^gypto duris- simae, de qua Psalm. 80. ' Manus ejus in cophino strvierunt.' Quern in locum saiictus Augustinus. ' Co- phiniis,' in<|uit, ' signi(icat opera ser- viiia, ut nnindare stercora, terram poitare, ud (jua; uti solent cophino:' in hoc etiam stipulas coUigcbant ad

nt dictum supra Sat. iii. ad vs. 15. et 16. alludit Juvenalis ad responsa dari solita sub quercu in ncmore Do- douffio per Jovis Sacerdotes, apud Epirum.

546 Sed parcius] Quam Isidis Sa- cerdotes. His enim pecuniam libe- raliter donant Komana? matrona; : at istis Judxis niulieribus parce, et clam.

SATIRA VI. 390

Qualiaciimque voles Judoei somnia vendunt. Spondet amatorem tenenim, vel divitis orbi Testamcntum ingens, calidas pulmone columbaa Tractate, Annenius, vel Commagenus haruspex ; 550

Pectora pullorum rimatur et exta catelli, Interdum et pueri : fociet, quod deferat ipse. Chaldaeis sed major erit fiducia : quicquid Dixerit Astrologus, credent a fonte relatum

d<Bi venuinJant insomnia qucelibet cupies. Porro Hariolus ex Armenia aut Coma- gene, post(iiiaiii palpacit palmonem calentis cnlumbce, pollicetuT mollem amasium, aut pingue testamcntum orbali opitlenti. Scrutatur exta pullorum, atqiie intestina catuli, aliquando etiam infantis. Perpetrahit quod ipse denttntiarct. Verum am- plior dabitur fides Chaldais, Quodcumque Astrologus loquetur, astimabunt pro-

<pre minuto qualiacumque v. I. s. v. — 547 Henninins et alii post vendunt, et ts. 550. post tractato colon poniint, iit verba Spondet amatorem.. .Tractato ad prae- cedd. et Judaeos rtferantur. Sed Jiidaei h. 1. sunt somnionim iuterpretes, et verba calidce pulmone columbch tractato ad haruspicem potius spectant, adeoque cum secjq. jiingenda videntur. — 550 CMWinagewus lo. Cugamenus 16. Corma- genus 19. ^Coniagenus 18. 21. 22.25.27. 45. 46.47. 49. 50. 57. 58. 60. 61. 63-67. lit ill plerisqiie libris Plinii et Taciti. Sed Graecis Koyip.a'yiwr] dici so- let. Cf. Cellar. Geogr. ant. P. n. p. 400.— 551 rimatur et pro rimabitur resti- tiii ex 10. 11. 14-27. 45-50. 54-69. 71-74. 85. Ita certe oratio tit concinnior, copula non omissa. catellce 45, Cf, ad vs. 654. — 552 faciat 16. — 554 Astrono-

NOTiE

647 Judai] Dilectus olini Deo po- filias suas Daemoniis,' Sec. Vide Plu-

pulus a Juda quarto Jacobi filio die- tarch. de Herodoti malign, non longe

tus, deinde vero ob scelera per or- ab initio. Macrob. in. 7. Coel. Rbo-

bem dispersus, niisere victitans, et dig. xiir. 23. Alex, ab Alex. 1. vi.

cunctis odiosus, Opimam Syriae ro- cap. ultimo.

luit regionem, qua ab ipsis Judaea Faciei, quod deferat ipsel Vetus

mincupata est. Schol. ait hie notari Egnatium Plii-

549 Testamentum ingens} Lcgatum losophum, qui tiliain Bare^ Sorani ad pingue, vel hjereditatem universam, magicam hortatus ipse poster Neroni et ex asse. detulit : quam ob rem niori cum pa-

Calida] Modo jugulatcf. tie jussa est. Delationem banc jam

550 Armenivs] Supra ad vs. 406. damnavit Juvenalis Sat. iii. 116. Commagenus] Oriundus ex ilia Sy- 553 Chaldads] Hi niirum in modum

rive parte, qu.¥ Orientem spectat. Astrologia; dediti, in ea disciplina

Haruspex] Sat. ii. vs. 121. clarueruut. Cicer. i. de Divin. n. 2.

551 I'edora pullorum rimatur] 8\Vi- et 92. Cell. I, 9. et xiv. 1. Diodor. rantia consulit exta, et ex his divinat Sicul. ii. 3. in. 8. ei xvn. 11. et 12. et vaticinatiir. Babyloniiv regionem tenuerunt. Ibi

552 Interdum et pueri] Inlautes Templum Beli Sideralis scientiae In- ctiam superstitio mactabat. Psal. cv. ventoris, teste Plinio vi. 26,

vs. 37. ' Et immolaveruiit filios suos et 554 A fonte relatum Hamimnis] Ab

400 D. JUNII JUVENALIS

Hammonis ; quoniam Delphis oracula cessant, 555

Et genus humanum damnat caligo fiituri.

PrEecipiuis tamen est horum, qui sajpius exul,

Cujus amicitia, conduceudaque tabella

Magiuis civis obit, et formidatus Othoni.

Inde fides arti, sonuit si dextera ferro 500

fectum a scaturigine Jo vis Ammonii, quandoquidem responsa Delphica desiere ; atque eventiirorum ignoratio condemmit liomimim nahtram. Istorum nihilominus princeps est qui frequenter extorris, cujus famiUarilate et emendis commentnrUs mo- ritur ciris praclarus atque Othoni mttuendus. Hinc peritiw existimatio, si dextra

mus77. <?rfrf<'M6. 47. 49. 50. 55. 64. credunt 85. defonte 77. a fronte I. 11. 12. 14. 15. 16. 21. 22. 45. 62. 67. 68. 69. 71. 73. 74. 85. quod niiieris etiam placuisse Scluirzfl. qui expoiiit : a coi uibus, h. e. ex ipso ore. Alii liaec verba eo spectare putaiit, quod Jupiter Haninion nutu et signis responsa dederit, non verbis, ut Apollo Delphicus. Plathnerus credebat, a poeta exotico huic Jovi cornua exprobrari arielina. — 555 Ammonis 21. 85. cessent 60. — 556 Pro damnat poeta forte scripsit cruciat, vel vexat, vel aliud, nescio quid, quod magis congruit.— 557 horum est 23. 45-50. 54. 55. 57. 58. 64. horum est hie qui 11. 45. 85. horum hie est 10. 12. 16. sequitur exul 12. — 558. 559 Hi versus ex ingenio forte interpolatoris profecti. Alia certe luanii additi sunt

B. iisquc obelo tranFfixis sententia bene procedit : neque Seleucuni scppius ilem fuisse, alii, quod sciam, tradunt.— 559 obiit 85. obit civis 22. formidtmdiis

ml

exulein

6. 15.— 560 arti pro artis revocavi ex 10. 17. 20. 21. 22. 25. 26. 27. 46-50. 54. 55.

57-69.71. 72. 73. 77. Cf. Ovid. A. A. in. 791. Post ferrum interpungunt

TSiOTIE

ifi/iov, arena, dictus Jupiter, cni fer- et punit, ita Diis ulciseentibns, ad

tur Bacchus Tcmplum condidisse, honiinuni interrogata non aniplius

propter inventuni fontem in Libya? respondendo.

dcsertis, apud C\ reiiaicani regioneni. 557 Qui sapius exul] Seleucuni in-

Plin. V. 5. VI.29. Diodor. Sicul. XVII. signcni Matheniaticuni intelligit, de

5. et alibi. De Tcmplo et oraculo quo Sueton. Othon. c. 4.

Jovis Anunonii varia variis locis 1. ii. 558 Tabella] Observationibus As-

narrat Herodotus. Ammonis porro trologicis, per quas Othonein Neroni

nomen sunt qui deducant a Chanio fore superstitera prwdiserat Seleu-

Noachi fdio, cui in terraruin distri- cus, ac subinde ultro et inopinatus

butione Africa obligit. ipse adveniens imperaturuni brevi re-

555 Delphis] Urbs erat in Bccotia, promisit. Sueton. citato loco. ApoUinis inclUa responsis, quorum 559 J/a^'WHS citw] Galba, cui vitam ilbid fuitultinuim, nato Chrislo: 'Me et Iinperiuni Otho ademit, Porro ))uer Hebiirus Divos Deus ipse gu- Galbir ctiani inuiiinens cxititim por- bernans Ccdere sede jubct,' ^c. tenderat Haruspex. Sueton. Galb.

Oracula ccssunl] Mdc Plutarchnin c. 19.

de oraculoruni defectu. 560 Inde fides arti] Tuni veio crcs-

556 IJamnat] Vel danino aflicit, cct IMathomatici faina, cum in vincu- vel propter noxas et scelera arguit la sa-pe coiijcctus fueiit, propter ju-

SATIRA VI. 401

Laevaque, si longo castrorum in carcere mansit. Nemo mathematicus genium indemnatus habebit : Sed qui paene peiit, ciii vix in Cjclada mitti Contigit, et parva tandem caruisse Seripho. Consulit ictericae lento de fimere matris, 565

Ante tamen de te, Tanaquil tua : quando soiorem Eflerat, et patruos ; an sit victurus adulter Post ipsam? quid enim majus dare numina possnnt ? Haec tamen ignorat, quid sidus triste minetur

et sinistra ferreis manicis resonuerint, si in exerdtus ciistodia diutissime sit de- tenius. NuHus Astrologus ingenio valebit non datnnatus, at qui propemodum interiit, ad difficuller concessum i;st ad Cycladas relegari, ac Seripho angusta (tUquando recessisse. Tanaquil tua interrogat de tarda morte parentis ictero affect<r, prius tamen de te ; quando sepeliat germanam ac patruos ; utrum maechtis superstis ipsi futurus sit. Enimvero quid excellentius donare queant Dii I Nihilo-

alii, etiani Hennin. — 561 hnga 9. in abest ab 22. 45. et si ab 85.-562 in- damnatus 12. 16. 17. 19. 21. 22. 85.-563 cyclade 17. 20. 21. 27. 47. cicUide 12. 19.22-24.45.85. — 5Gi latuisse pro caruiise conj. Schrader. Serypho 60. 65, Seriffo 17. Secipso 16.— 565 hictericce 14-17. 19-22. 26. So.—hycterica; 24. hitterice 45. hunc tetrice 23. longo pro lento 45. — 568 dare majus 25. 46-49. 64-56. 58. 59. 60. 64. 65. — 569 Hc^c eadem notit emend. Schrader, audacter

NOT.E

dicia ex arte facta. Illi enini a Prin- 565 Co7isulit ictericce, (Spc] Insignes

cipibus detincbantiir donee probarc- ejiismodi Matliematicos.

tur Veritas vaticinioruni, quae si falsa IctericcB~\ Laborantis arqnato mor-

reperiebantur, mortis periculum ira- bo, qui Graece dicitur tKTipos, estqiie

pendebat : si vera, ingens existimatio bilis suffusio per totum corpus. Plin.

et munera. Vide Sueton. Tiber, c. 14. xxx. 11. ' Avis icterus dicta,' inquit,

.562 Ma<Ae»nafic-us] Gell. I. 9. 'Quos ' a colore C^aroJ id malum sanat, ut

Gentilitio vocabulo Chaldaeos dicere tradunt, si spectetur, avis autem ipsa

oportet, Mathematicos vulgus appel- moritur.'

lat,' inquit. 566 De te] Sed ante omnia, de tua

Habebit] Id est, habere putabitur niorte.

vim et peritiam divinandi. Tanaquil tua'] Uxor tua cognoscen-

563 Vix in Cycladamitti] Qui tan- di futnri perinde cupida ut Tanaquil turn non morti addictus, et vix pro Tarquinii PriscicoDJux,quaE virosum- capitaU sententia exilii pcenam obti- mum principatum augurata est ; Tit. nuit. Liv. i. 34. et seq. ' Et Mathematicam

Ci/c/oda] In unameCycladibu9,qua; artcm callebat.' Vetus Schol.

sunt ^gei maris Insulae, velut in or- 568 Quid enim majus] Quid optabi-

bem dispositae : unde vocabulum. lius, quam loiigam amasii sni vitam.

564 Caruisse Seripho] Rc\ocari ab 569 Hac tamen ignorat] Haec mu- ea Insula Cycladum una, quo nocen- licrAstrononiiam ignorat; at sunt alias tes relegari solebant. Plin. iv. 12. ct quae earn artem affcctant.

VIII. 58.

Dclph. ci Var. Clas. Juv. 2 C

402

D. JUNII JUVENALIS

Saturni, quo lasta Venus se proferat astro, 570

Qui mensis damnis, quaj dentur tempora lucro.

Illius occursus etiam vitare memento.

In cujus manibus, ceu pinguia succina, tritas

Cernis epliemeridas : quae nullum consulit, et jam

Consulitur : quae, castra viro patriamque petente, 575

Non ibit pariter, numeris revocata ThrasyUi.

minus ista nescit quid portendat moestus Saturni planeta ; quo sidere fausta Venus jirogrediatur ; qui mensis delrimento, quce tempestas qucestui assignetur. Memor qiioque esto cavere lie incidas in earn, in cujus majubus ephemeridas aspicis detritus velut uncta succina, qucB neminem interrogat, jamque interrogatur: quce marito ad militiam et patriam eunte, non perget simul retardata supputationibus Trasilli,

ct invita Minerva, quod 16. 24. sidus quid 18. minatur 23. 25. 27. 45-49. 54-60. 65. 85.— 571 Quis 16. 21. 22. 45. menses 4. 59. 60. 65. damno 10. 15. 25. 27. 46. 47. 48. 50. 54-63. 65. 68. 71-74. 77. dantur 16. 85. Quis detur mensis damno, quce t. I. 11. — 573 seu 21. 65. sucida 17. 18. — 574 ephimeridas 18, 23. 45. ephijmeridas 19. 24. ephimerides 85. — 575 petenti 14. 16. —

570 Saturni] Unus e septem Pla- netis est, ideo tristis et damnosus quia siccus et frigidus.Tuli. de Nat. Deor. ot de Divin. Macrob. in Somn. Scip. I. 19. Plin. II. 8. et seq.

Quo lata Ff nits] Quo sidere gaudeat conjungi Venus, et conjuncia faveat. Haec nimirum Lunae jnncta |salutaris rreditur. Cicero, Macrobius, Plinius cit. loc.

Se proferat] Procedat, ascendat, l)roficiat.

571 Qui mensis damnis, Sfc.] Quibus anni temporibus Astra prosint, qui- bus noceant. Quando v. g. domina- tur Mercurius lucri l)cus,&c.

572 Illius occursus, Sfc] At inpri- mis devita illas niulieres quae Astro- logiam ipsae callent, et futura inde rimantur.

573 Ceu pinguia succina] Tarn saepe contrectatas ab ipsa, qiiam sua ex electro inonilia ; vcl, tani ab ea tritas, tjnam succinuin, quod ex assidua ma- nuuin contrectalioiie et sudorc unc- tiiiii c;t pingue ontnino est.

Succina] Electruni Gra:ci vocant.

NOT^

Plin. xxxvti. 3. ' Nascitur,' inquit, ' defluente medulla pinei generis ar- boribus, ut gumuii in cerasis, resina pineis erumpit humoris abundantia, densatur rigore vel tepore autumnali — — arboris succuin prisci credidere, ob id succinuin appellantes,' Sec; at bis errat Plinius in istis. Nee eniiii ex arboribus sed e saxis emanat suc- cinum : deinde nee resinani feriint ar- bores in iis regionibus e quibus elec- trnm advehitur. Est ergo succinuin bitiiniinis genus concretuin et con- densatura.

574 Ephemeridas] Libelluni Matlie- maticum in quo notatur quae singulis diebus coeli constitutio.

576 Numeris revocata ThrasyUi] Vel quod prajvidet ex Astris peiiculum, si marito ronies eat ; vel prne nimio artis illius, ut fit, studio : et quod tunc supputando speculandove intenta in- cuinberct.

ThrasyUi] Celebris Matheniatici Imperatori Tiberio familiaris. De eo Sue ton. Tiber. Annal. vi.

14. et Cornel. Tacit.

SATIRA VI.

403

Ad primum lapidem vectari cum placet, hora

Sumitur ex libro : si prurit fiictus ocelli

Angulus, inspecta genesi collyria poscit.

^Egra licet jdceat, capiendo nulla videtur 680

Aptior hora cibo, nisi quam dederit Petosiris.

Si mediocris erit ; spatium lustrabit utrimque Metarum, et sortes ducet, frontemque manumque

Quando libuerit ferri ad primum lapidem, hora e codice accipitur. Si puirit angulus oculi scalptus, petit collyria post consideratam nativitatem. Quamris decumbat agrota, hora nulla sMwunrfis alimentismagis idonea putabitur, quam qua prcescriptafuerit a Pttosiri. Si paupercula fuerit , decurret ambo inter valla termi'

376 Trasylli 22. Trasilli 17. 18. 20. 23. 24. 45. 85.-577 si pro cum 20.— 578 sic 20. — 579 coUiria 17-20. coUicia 16. coliria 27. 48. colyria 45. 47. et ita scvibenduni putabat Giangaeus, qnoniani vocis origo deducenda sit anh Tov KaiXieiv rhv povv, i. e. a prohibcnda fluxione, non kith toD KoWav. Neutra etymologia videtur probanda, et KoXKvpiov dictus forte globulus bal- saiuinus a KoWvpa, specie panis, forsan ovata. poscunt 9. — 580 capiendi....cibi 49. 55. — 581 Petosiris restitui ex 10. 18. 19. 54. C4. 85. nam UfrSaipis dicitur Suidee, Plinio, Finnico et aliis : unde tamen suspiceris, syllabain penult. brevem esse. Potosiris 20. Pelhosirus 20. Petorysis 16. Petosyris editt.

NOTjE

577 Primum lapidem] Caius nempe GracchusTribunusPlebis singulis mil- liariis columnas lapideas disponi jus- serat, quibus viarum spatia signaren- tur. Plutarch, in Gracch.

578 Fx libra] Ex Eplienieride, ca- vens ne turn noxia doniinentur astra, cum ad ambnlationem procedit, aut quidvis aliud frivolum niolitur.

579 Inspecta genesi] Geuitura, hora natali, horoscopo.

Collyria] Oculorum medicamina. Herat. Sat. i. 5. * Hie oculis ego nigra raeis collyria lippus Illinere.'

581 Petosiris] Astrologus /Egyp- tins, cujus meminere Suidas, et Plin. VII. 49.

582 Si mediocris erit, Sfc] Medio- cris mulier mediocres ariolos consulet mediocri pretio.

Spatium lustrabit utrimque] Circum ncmpc adibit, in quo Divinatores et Sortilcgi viliorcs adcrant multi. Hinc faliacem circum vocari ab Horatio asserit Turnebus v. 23.

Spatium lustrabit utrimque metarum^ Sueton. Caesar, c. 39. ' quo laxiiis di- micaretur,' inquit, ' sublatje metae, iu- que earum locum bina castra ex ad- verso constituta.' Et Claud, c. 21. circum maximum ait marraoreis car- ceribus auratisque metis excultuni, cum prius utraque tophina et lignea fuissent. Acron porro vilcs ariolos circa metas illas considere solitos affirmat. Aliter autcm vetus Schol. locum hunc expedit : ' Circulatore^,' inquit, ' consueverant duo sibi loca deligerc, quae lustrabant et circumi- bant, ac per eadeindejactitare sortes seu taxillos, ut exinde quod sure ge- neseos signum se acconimodaverit in- spiciatur, numquid vivet et quando : tumque paucis ex verbis ibidem con- scriptis sortes educebant.'

583 Sortes ducct] Cic. dc Divin. passim de more illo sortrs miscendi, tollendi, educendi. L. ii. n. 85. Nu- merins Suffetius inventor earum dici- tur ; ibid. Sortes mittcre idem est

404

D. JUNII J U VENA LIS

Pia^bcl)it vati crcbrum poppysma roganti ,

Divitibus responsa dabiint Phryx augur, et Indus 585

Conductus, dabit astrorum, mundique peritus,

Atque aliquis senior, qui publica fulgura condit.

Plebeium in circo posituin est, et in aggere fatum.

norum, ac sortes extrahet ; et frequcns hlandimentum dabit ariolo frontem ac manum scrutanti. At opulentis vaticinia proferet Phnjgms Votes, proferet qiioque illinc mercede accersitns sidera et mundiim coznoscens, quidam etiam vetidus, qui abscondit fulmina communia. Plebis fatum stat in circo atque in aggere. Qua nudato coUo

lantiim non omnes, etiam Henniii. — 582-584 Hos versus Bahrdt et alii jungiint ciira antecedd. iu quibiis tamen de niuliere agitiir, qu(e nullum consulit et consulitur. Equidem nialini versus 585. 686. et 587. ante v. 582. legere, ne poeta v. 588. sqq. ad plebeias s. pauperes mulieres redeat, re- pe^atquc eadeiu. Sed 22. iitrumque 10. 11. 14-25. 27. 45-50. 54-69.71-74. 77.85. — 583 Hie versus post v. 590. legitur in So. et dueit pro ducet. — 584 Vati pi'icbebit 11. nati 61. pnppisma 50. 73. popysma M. 21.22.25. 49. 54. 59. 63. 66. 67. 68. 71. popisma 10. 17-20. 23. 24. 27. 45-48. 58. 64. 65. 85. Legendiini crediderini crebrum ad poppysma roganti. — 585 dabit 19. 21. 22. 25. 27. 46-50. 54-69. 71-74. 77. responsa feret 10. 12. 17. 18. 45. ac 10. 12. 45. Phryx augur, ctinde{eVlnyg[a.) Conductus cet. \. 10. 11. 12. 14. 16. 17. 20. 21. 22. 24. 25. 27.47. 49. 54. 55. 58. 61. 62. 63. 65-69. 71 77. non improbant. Schurztl. quod mireris. aut indc 85. — 587 Atque aliis 60. 65. 85. fulmina 19. credit 15. curat 77. — 588 Pkbeum 45. factum 18. a in. pr, — 589 ostendel 12.

quod talos jacere vel tesseras tota res iiiventa fallaciis aut ad qiia-- stuni, aut ad siiperstitionem, aut ad errorem, &c. Vide Siieton. Tiber, c. 14. et Ner. c. 21. Porro sortes erant tessellae quscdamaut taleolae in- scriptas habentes sententias, aliee fe- licitatem, calaiiiitatem alia; denunti- antes : niittebantur aut in urnam,aut in sitellam, aut in galeani, \-c. Ver- sal)antur et educebantur mrinu pueri. Testis Cicero de Divin. Vide Tur- ncb. V. 21. et 23. xxviii. 16. Alex, ab Alex. i. 13., &c.

I''rv7ttfmqne manunique^ Sistet se coram Metoposcopis et Chiroscopis, qui e frontis et inaninini inspectione divinant; et iis ai)blan(iietur, ut fu- tnra sibi aperiant : nee rogantibus pro mciccde poppysma denegabit.

581 I'nppysimi] (Jra-ca vox propria

NOT.E

et labri

ut et cupide osculando ; et hoc scnsu poiii hie vidctur : adulatio- ueui etiam designat.

585 Phryx augur} Cicer. i. de Di- vin. n. 92. Phryges, Pisids, Cilices, et Arabum natio avium significa- tionibus plurimum obtemperant.

Et Indus] Id est, Draclimanes et Gymnosophista, sea Indorum Sa- piens.

586 Astrorum mundique peritus'] Ma- thematicus et Astrologiis.

587 Qui publica fulgura cundit] Fiil- gnrum cxpiator, ea terras infodiens et humi condens. Vide Pers. Sat. u. vs. 26. et qua? nos ibid.

588 Plebeium in circo, Sfc] Plebeite mulieres ariolos illos e trivio et e circo, vel sedentes ad nggerem Tar- quinii duntaxat consulunt.

Circo] Vide Sat. ui. ad vs. 65. et

bigtiificaus euui soiiitum qui fit collisis 223.

SATIRA VI.

405

Quae nudislongura osteudit cervicibus aurum,

Consulit ante phalas, delphinovumque cohimnas, 590

An saga vcndenti nubat cauponc lelicto.

Hae tamen et partus subeunt discrimen, et omnes Nutricis tolerant fortuna iirgente labores ; Scd jacet aurato vix ulla puerpera lecto.

oblongum ostentnt aurum, consilium capit ante Phalas et cnlumnas Dclphinorumy iUrum debeat cum sa^ario coiijugium inire, dimisso tabcrnario. Niliilnminus istce et parienJi pericidum iiicurnoit, et cunctas altricis molestius ferunt, prcmente for- tuna. At aurato cubili aliqua raro puerpera decumbit. Adeo valent artes, ndeo

nuUis pi'o nuJis coiij. noniiiiUi, et annum pro aurum Voss. ad Catull. p. 304. ubi haec annotavit: ' Aurum viilgo iiiepte Icgitur, et ineptius exponitur. Longum annum vocat, quein longum et tiediosuni facial fiigus. Hanc emen- dat. confinnant seqnentia, ubi iniilieiciibi ista qn^iit, mini lectins fartiira sit, si canpone relicto nubat neeotiatori sagario, qui neinpe frigus aiceat. Sic Martial, x. 5. Decembr,'m vocat longum, quern triste frigus extendat. Jam vero omne tenipus ta;diosum est longnm, praecipue niiseris, nt ea ratione et Catullus longam sibi a'^cripsisse cetatem videri queat.' Neutra eniendatio est probanda. — 590 falas 64. pharos 22. Considit ante pha- los 83.-592 Hcec G3. 74. v. sup. ad v. 259. — 590 sterileni 14. 15.

NOT.E

In aggere'\ Urbs clauditur ab Ori- ente aggere Tarquinii Siiperbi inter prima opere niirabili ; namque eum muris aequavit, qua maxinie patebat, aditu piano. Plin. iii. 5. Romam de- scribens.

589 QtuB nudis longum, Sfcl Mere- trix sine pudore collum nudare solita, et illud exornans aureis monilibus, ariolatur, et consulentibus respondet etiam in circo. Quod auteui nieretri- ees id qnoque praestarent, patet ex Plin, XXX. 2. ubi sic de Nerone lo- quitur: ' Utinam et Inferos et quos- cumque de suspicionibus suis Deos consuluisset potius quam lupanaribus et prostitutis niandasset inquisitiones eas,' &c. Sortilegarum etiam apud Germanos muliernm meniinit Plutar- chu8 in vita C. CsesariB. Ita vulgo. At ccrte non male quidani legnnt, QutEHuUis, &c. lit uoteturniulier ple-

590 Ante phalas] Turres ligneas erectas in circo pro spectatoribus. Tnrnebus v. 23. et xviii. 33. Ennius; ' Malos diffindunt, fiunt tabulata plialaeque.'

Delphinorumque columnas] Et hnic loco dabit lucem Plinins xxxvi. 5. ubi sic habet : ' In magna dignatione Cn. Doraitii dehibro iu circo Flami- nio erant Neptunus ipse, et Tiietis, et Nereides, supra Del()hinos seden- tes,' scilicet, ex iiiarniore.

591 Saga] Vestiraenta sunt mili- taria.

Caupone] Vel proco, vel priore ina- rito.

592 HcE tamen et paitus subeunt dis- crimen] Mediocris fortuna? niulieres et dolores parturiendo et vitse peri- ciilum subeunt, editosque infantes ipsa> ahint non sine inagnis laboribus. Uivites autem (proh nefas) abigendo partum Lis incommodis se liberaut.

406 D. JUNH JlfVENALIS?

Tantuni aites Imjus, tantum medicamina possiint, 595

Qua? steriles facit, atque homines in ventre necandos Conducit, Gaude, infelix, atque ipse bibendum Porrige, quicquid erit. Nam si distendere vellet, Et vexare uteriim pueris salientibus, esses ^Ethiopis fortasse pater : mox decolor haeres 690

Impleret tabulas, nunquam tibi mane videndus. Transeo suppositos, et gaudia, votaque saepe Ad spurcos decepta lacus, atque inde petitos

medicamenta illius qua reddit infcecundas, hominesqne in titero perimevdos comparat. Tu vero miser laiare, ipseque potandum uxori propina quodcuinque fuerit. Etenim si cuperet ventrem dilatare atque torquere, infantidis exilientihns, jtorsitan JFAhiopis fores parens. Jam codicillis contineretur hcei'es discolor nunquam tibi conspiciendus matutino tempore. Pratereo substifutos, atque latitiam et desi- deria freqxienter de/raudata apud lacus impuros ; et rocatos illinc Salios, Antistites,

IG. 20. 25. 49. 56. 57, 60. 65. et qua pro atque 22. et ita emend. Lubiu. lit duae, vencfica ac nutrix, veneficam conducens, notentur. Sed non cepit vim verbi conducit. Siispicari possis necandos Condocet. At gaude infelix cet. Vox at facile excidere poterat ob ofwiorfXevra. Sed vulgata lectio forte praestantior. — 598 descendcre 16. — 602 semper pvosape 29. solenni varietate, de qua v. Schrader. Emendatt. p. 14. — 603 delata pro decepta 10.

NOTTE 595 Hujus"] Veneficap, vel obste- 601 Nunquayntibimane videndus] Cu-

tricis improbae. jus tibi mane conspectus et occursus

597 Gaude infelix] Marite. foret evitandus, velut malum omen,

598 Porrige] Potionem quamlibet ex superstitione Veterum: de qua abortum faciendo idoncam. jam Sat. v. 54. Sic Bruto et Cassio

.Si distendere, (j-c] Si ferre iiterum in aciem prosilientibus occurrens /E-

vellet ac parere. tbiops cladem, et Adriano Imperatori

599 Pueris salientibus] In lucem ex Maurus obviiis mortem prasignasse iitero prodeuntibus ; vel se moventi- fertur. Vide Alex, ab Alex. v. 13. bus in ventre matris. &c.

Esses JEthiopis fortasse pater] Uxor 602 Transeo suppositos] Niliil dicain

tua pareret iEthiopis mcechi tilium, de pueris suI)dititiis,quosmariti8uxo-

cujus te patreni gerere oporteret ta- res quasi suos obtrndunt, cum tamen

men, et adnlterino bona tradere per ipsae partum abegerint, ut dictum est,

testamentnm, dictantc nimirum ilium ac proprios enecarint.

hscredeni uxore ; ut supra dictum vs. Gaudia votaque] Patrum decepto-

218. rnm qui prolem alionam pro sua fo-

600 ^Ihiopis] Servi tui fortasse, ad- vent ac educant.

vccli ex ea African parte, quae nunc 60.1 Ad spurcos decepta lacus] Prope

Abyssinis occupatur, et Zonae torri- niontem Aventinum, ad lacum Vela-

dae Rubjecta est. brensem, coenosum et immunduni,

Decolor] Niger nempe, cum tn sii quo deferebantur exponcbauturqne

albns. npurii. Ho* enim interdum assume-

SATIRA VI.

407

Pontifices Salios, Scaurorum nomina falso Corpore laturos. Stat Fortuna improb:i noctu, 605

Anidens nudis infantibus. Hos fovet omnes, Involvitque sinu : domilxis tunc porrigit altis, Secretumque sibi mimiim parat. Hos amal, his sc Tngerit, utque suos ridcns producit alumnos.

Hie magicos affert cantus, hie Thessala vendit 610

stipposito corpore Scaurorum appellationem habituros. Aslat node sors mala, xpo- liatis favens pucrulis. Eos gremio siio complectUur ct cducat nniversos: mox trdibus excelsis offerl, ntque arcanum sibi histrioticin aptat. Illos diligit ; iis se inserit ; suosque lutlens promovet alumnos. Ille magonim incantamenta prnfert, iste venumdat philtra Thessalica, quibus iixores possint animum tin cruciare, ct

15. 43. peritos 47. 48. — 601 Pontifiees alios 47. Vulgo post Pontifices distiii- jrmint : sed ellipsis copulae et dura est. Poeta Pontifices Salios posuisse vide- tur pro, Salios summos sacerdotes ; quo tamen sensu nemo Pontifices dixit. Forte legenduni Pontifices altos, h. e. maximos. Cf. sup. ad vs. 295. — 606 blandis pro nudis 77. Vox omnes aliena ab h. 1. videtur : nam non omnibus expositis infantibus contingit tarn felicibus esse, nt in nobiles recipiantur familicis, sed plei ique tame pereunt. Prapstiterit alma, vel alls. — 607 nmic 60. porriget 47. 64. — 608 nimiiim parat 22. minimum 46. 48. 59. 60. niimum 23. 24. 45. hie se 46. 48. 56. 59.— 609 afque suos 11. 12. 15. 16. 18-20. 23. 24. 25. 27. 45-50. 57-63. 65-69. 71. 72. 73. semper pro ridens 7. 11. 12. 14-24. 26. 45. 49. Haud probo ; etsi nee verbum ridens satis placet, quia mox preecessit arride»w, et secretum sibi mimum parat. Displicuit etiam Schurzfleischio, qui non male suspicabatur, in ant. exemplari fuisse : ntque suos... producit alumnos, et librarios

NOT.?i

bant uxores prima; nobilitatis ac velut editos a se proferebant. Sicque fiebant e spuriis nobiles, Magistratus, Pontifices, Indente fortuna.

Atque inde petitos'\ Taceo quod et inde sunt Pontifices, &c.

604 Salios'\ IMartis Sacerdotes, de r,uibus Sat. ii. vs. 124. et seq.

Scaurorum'l Quorumlibet nobilium. Sat. II. vs. 35.

605 Stat] Velut imperans ac priesi- dens.

Fortuna improba] Qu£E immeritos augct honoribus, et indignos divitiis beat.

Noctu] Tunc enim clam exponeban- tur pueri.

607 Domibus tunc porrigit altis] In familias nobiles intrudit.

608 Mimum] Ludum, jocuni. Sat. III. V8. 39.

609 Suos] Hinc bene vocantur tbr- tunac filii.

Producit] Ad honores provehit, ad opes et potentiam.

610 Ilic inagicos affert cantus, S^-c] Homines passim videas sceleratos iui- probis mulieribus suppeditantes ma- teriam scelerum per philtra, per ma- gicas incantationes.

Magicos affert cantus] Horum vim describit Virgil. Eclog. viii. vanita- tera etiam explicat ac deridet Plin. XXIV. 17. XXV. 9. XXVI. 4. xxviii. 2. et seq. xxx. 1. ct seq. c*tc.

Thessala philtra] Thessali Grapciae populi veneficiis, incantationibus, praestigiis diiduni famosi. Horat. in fine Epist. ii. 2. porteuta vocat ct iniracnla Thessala. Plant. Aniphitr. Act. IV. Seen. ult. ' Ego pol ilium ul- ciscar hodie Thestalum veneficum,

408

D. JUNII JUVENALIS

615

Philtra, quibus valeat mentem vex are mariti, Et solea pulsare nates. Quod desipis, inde est; Inde animi caligo, et magna oblivio rerum, Quas modo gessisti. Tamen hoc tolerabile, si non Et furere incipias, ut avunculus ille Neronis, Cui totam tremuli frontem Caesonia pulli Infudit. Quae non faciet, quod Principis uxor ? Ardebant cuncta, et fracta compage ruebant,

crepida dunes perculere. Hinc renit quod insanis ; hinc tenebra mentis, et ingeiis obliiio eorum qua mox/ecisti. Nihilumimis id ferendum videalur, si non cceperis etiam ijisanire, sicut ille Neronis aninculus, cui Casonia itigessit frontem integrant pulli trementis. Qucp mulier 7ion aget idem quod Iinperatoris conjux? fiagrabant

pro libitii hanc lacunam explevisse. — 611 mentem valeat 16.22. raZfant 25. 49. 54. 56. 57. 59. 60. 61. 63. 65. 66. 67.— 612 decipis 61. est non extat in 16. 22.— 614 Post liiinc versuin tres spurii: Semper aquam partes rimosa ud dolia; semper Istud onus suheas, ipsis manantibiis urnis, Quo rabidus nostro Phalarim de rege dedisti, insernntur in 1. (in quo legitnr Quod rabidum) 31. a 41. 49. (in quo rostro pro nostro) et 57. (in quo rostro Phalari extat.) — 616 Casonea 16. CesO' nia 19. 20. 60. 85. Casonia 18. a m. pr. Cessenia 23. Cessonia 57.— 617 In/an-

NOTJE

qui perverse perturbavitfamiliae men- tem nieee.' Vide Apul. Flor. i.

611 Philtral Amatoriapocula. Ovid. ' Philtra nocent animis, vimque furo- ris habent.'

Vexare] Amore suo accendere, tor- quere, ad insaniam usque nonnun- quam. Tacit. Annal. 12. sub finem: ' Agrippina veneni genus exquisitum optabat,quo mens Claudii turbaretur, mors ditferretur.'

612 Solea pulsare nates] Indigne trac- tare, ad libitum. Vide quae ad Pers. Sat. V. V-,. 169.

Quod desipis] Ovid. cit. Sueton. Ca- lig. c. 50. mox citand.

613 Oblivio] Claudii stultitiam, ob- livionem, inconsiderantiam narrat Sueton. Claud, c. 38. 39. 40.

015 Avutiadmille Neronis] Caius Ca- ligula qucm uxor Caesonia aniatorio luedicamcnto in sui aniotem ille\is.se creditur, sed quod in furorem verte- ril. Sueton. Calig. c. 50. I'oiro is

Neronis avunculus. Siquidem Nero matrem habnit Agrippinam, cujus fra- ter Caligula : amborum vero pater Germanicus. Sueton. Calig. c. 7.

616 Frontem pulli] Hippomanes, de quo abte vs. 133.

Tremuli] Kecens nati, et frigore tre- mentis.

CcEsonia] Quam neque facie insigni, neque aetate Integra, jamque matrem ex alio, et projectae lasciviae uxorem Caligula perdite amavit, ab ea, ut creditur, potionatus. Hanc et chla- myde, pcltaque et galea ornatam, et juxta adequitantem militibus osten- tavit, &c. Sueton. Calig. c. 25. 33. 50.

617 Infudit] In potionc,scuphiltro.

618 Ardebant cuncta] Quasi fureutis Imperatoris igne ct furore correpta.

Fracta compage] Mctaphora ab ae- dium ruentium lapsu, id est, oidiue pcrturbato, subvcrsa lalioue.

SATIRA VI.

409

Non aliter, qiiam si fecisset Juno maiitum

Insaniim. Minus ergo nocens eiit A^ippinae 620

Boletus : siquidem unius pra^cordia pressit

Ille senis, tremulumque caput descendere jussit

In coelum, et longam nianantia labia salivam.

Haec poscit ferrum, atque ignes, hajc potio torquet:

Haec lacerat mixtos Equitum cum sanguine Patres. 625

Tanti partus equae ! quanti una venelica constat !

omnia, et rupta commissura concidehant ; haud secus ac si Juno conju^em dcmentem reddidissct. Minus itaque scelcrutus crit Agrippina fungus. Is eniin unius vetuli viscera oppressit, atque ad Calum deduci fecit titubans caput et labia defiucntia perenni salica. Illud anteni pnculum petit ferrum ac flammam, iUud cruciut, illud discerpit Se7iatorcs permixtos equitum cruori. Tanlum valtt equec foetus, quantum

dit 47. 18. 58. 85.— 620 fuit pro crit 19.— G22 descendere suasit 4G. 47. 48. 58. 64. 85.^ — 623 longam manantia labra salivam pro longa nianantia labra saliva re- stitui ex 10. 11. 14. 15. 23-27. 45-50. 54-67. 69. 71-74. 77. 85. qiioniam ilia et doctior est, et niajori auctoritate fiimatur, in hac antem tot o^ioioTeXeura aures offenduut. Conf. inf. ad xv. 136. et inpr. Heins. ad Ovid. Met. vi. 312. ubi multis exemplis docet, verba vianare,ficre, pluere, stillare, rorare et similia nunc quarto casiii, nunc sexto jiingi.— 624. 625 transpositi in 17. et potio 16. port Jo 20.— 625 mist os G8. 71. 72. 73.-626 quantum 12. 45. quantum venefica

NOT.E

G19 Quam si Jutio maritiun, Sfc.'] Sic tota Respublica pessum ibat furente Principe, ut totiis orbis periret rec- tore deficiente, si Jovem zelotypa Ju- no per simile philtrum ad insaniam egisset.

620 Minus ergo nocensi Agrippina quam Cfesonia ; qnarum scelus coni- parat hie Juvenalis.

Agrippina; boletus] Venenatus fun- gus, quo virum suum Claudium Inipe- ratorem sustulit. Vide Tacit. Annal. 12. ad finem. Et Sat. v. vs. 146.

622 Ille senis tremulumque, ifc] Bo- letus Claudii, annum superantis sexa- gesimum quartum, et cui jam tremu- lum caput, spumans rictus, &c. Sue- ton. Claud, c. 30.

Descendere jussit in caelum'] ' Apo- theosim deridet,' inquit vetiis Schol. Alii simpliciter intelligi volunt de- sccnsum ejus ad Campos Elysios. Alii icsi)iciunt ad Senecae iuduni de Clau-

dii Cajsaris morte, vel potius Apoco- locyntosin, ubi, postulantem inter Deos recipi Claudium Imperatorem, agitata in Concilio Deorum causa, accusante D. Augusto, conspirantibus statim universis damnatum invadit Mcrcurins, atque obtorto collo raptat ad Inferos.

624 HcEc poscit ferrum, Sfc] At im- munis ilia Csesonias potio Caligulam reddens furiosum, in quanta mala prjecipitavit ferro ilammaque in om- nes saevientem?

625 Htrc lacerat'\ Sueton. Caligul. c. 28. ' discerpi Senatorcm concupi- vit,' &e.

625 Mixtos Equitum cum sanguine Patres] Nee enim Equestri pepercit Ordini aut Senatorio. Sueton. passim in Caligul. praesertim vero c. 26. 27. 28. 30.

626 Tanti partus equa, ^c] Hippo- manes uotat, de quo supra.

410 D. JUNll JUVKNALIS

Oderunt natos de pellice: nemo repugnet, Nemo vetet: jam jam privigimm occidere fas est. Vos ego, pupilli, moneo, quibiis amplior est res, Custodite animas, et nulli credite menspe. G30

Livida raaterno fervent adipata veneno. Mordeat ante aliquis, quicquid porrexeiit ilia, Quae peperit: timidus praegustet pocula pappas.

una saga! Aversantur genitos e conathina: nulbix contradicat: nullus prohibeat. Modo licet pririgmnn intcrficcre. O pujnlli qui mnjores hahetis opes, ego voiis auc- tor sum, serrate vitam, neque uUi menscu confidite. Lurida pingida effervescunt matris toxica. Qvispiam prius comedat quodcumque obtulerit ea qua genuit : pap-

E5. Vulgo male distinguitiir : Tanti partus equce, quanti una tenefica constat 7 Tel constat. Sed quociimque modo interpungantiir haec verba, panim placent, <^t semper putavi, poctam scripsisse: Tanti parlus equtv ! tanti una renefica constat! In qua repetitione voc. tanti magna vis inest, nt sup. vs. 59.5. (qui loeus siniilis est) et inf. vii. 31. Nunc video ita legi in 50. et 61. atque ita jam h. 1. emendasse Britan. Ascens. Rigalt. Prat, et Schurzfl. — 627 7ie.mo re- pugnat 16. 85. nemo recusat, Nemo retat 77. Sed ij sa vel dubitatio, vel optatio longe venustior est. — 629 pvpillos 77. quis amplior est res 46. 48. 59. 60. 65. — 632. 633 a secunda manu additi sunt in 8. eosque a pluribiis codd. abcsse, monent vetus Schol. el Valla. Nee tamen ab h. 1. et poetae ingenio abhorrent. Sordeat 11. unde Sorbeat conj. ScburzH. sed male: nam verbum mordeat ad cibos venenatos, et pnegustet ad pocula veneno ferventia spectat.^ — 633 tumi- dus 11. 46. 48. 49. 77. pappas restitui ex 23. 49. 64. Est Gr, iraTTTros. papas

NOT^

Quanti unavenefica'] Quantum arte 631 Lir/do] Quia lividi fiunt veneno

pollet venefica! Leguntquidam, <an<i, enecti. iterum; quod certe magis placet. Fcri-ent'\ Redundant, plena sunt.

GiT Oderunt natos de pellice^ OAcunX. Adipata^ Succulenta? dapes, opiraa

bane spurios viri sui fillos : ut Jujio edulia, adipe veiuti condita. Vel, dul-

Herculem. At minime ferendum cia placenta, ut interpretatur vetus

quod et privignis mortem moliantur, Scliol. qui etsequentes versus duos in

jmo ei propriis aliquando filiis. aliis codicibus deesse notat ibidem.

Pellice] Supra, ad vs. 272. 632 Blordeat ante aliquis] Ad explo-

628 Jamjam privignum occidere, ^c] randas prajcavendasque matcrni ve-

Impunc conimittitur id sceleris. Sic neni insidias.

Britannicuni viri sui Claudii fdinm e 633 ^Ma/wpmi] Noverca vel e novo

Messalina priore uxore Agrippinave- vel e priore marito filios habens, vel

ueno sustulit, ut Ncronifilio suo para- ex utroque. Alterutris enini neccm

ret Impcrium. Cornel. Tacit. parabit, ut aliis faveat, et secundo

G'iO Custodite ani}nas]Sen anovcrca, pra^sertini viro deferat haBreditatem. scu a malie etiani vestra, si novo ma- Pappas] Sencx veneratione dignus,

rito nupscrit, aut nubere cupiat. Sic pater; alumnus eriam, tutor, paeda-

Pontia, nt nubcret mtcclio, suos filios gogus. intciemit duo'*.

&AT1RA VI.

Ml

Fingimus haec, altiirn Satira suraente cothurnuiu

Scilicet, et finem egressi legemque priorum, 635

Grande Sophocleo carmen bacchamur hiatu,

Montibus ignotiim Rutulis, cceloque Latino.

Nos utinam vani ! sed clamat Pontia, Feci,

Confiteor, puerisqiie meis aconita paravi.

Quae deprensa patent. Facinus tamen ipsa peregi. 640

pas meticulosus calices ante delibet. At ista comminiscimur, Satira nimirum in- duente cothurnuin miblimem : atque jtrcetergressi terminos ac normam pracedintium, ore Sofjhoclis versus tnagnijicus debacchaniur Rutulis collibus et aeri Latino incog- nitos? Utinam nos e&semiis /utiles/ at exclamut Pontia: Futeor, perpetrari talia, el propriis fliis porre.ri venemim, quod eviilgafum innotuit : nihilominus ipsa pa-

in reliquis libris.— 634-G37 ejecti e 13. autem pro ulium IG.— 635 Scilicet egressi et finem 10. 17. 18. 21. 22. 45. 4G. 48. Scilicet egressi finem 11. 14. 15. IG. 19. 20. 24-27. 47. 49. 50. 54-00. 64. 65. 85. multo aptiiis et recte, judice Schurzfl. qui et vs. 637. post Latino interrog. notam viilgo poni probabat. Ego niinoiem distinct, post cothurnum delevi.— 637 Rutilis 22. 23. 24. Gl. 62. 85.— 638 ]Sos autem vani2A, a m. sec. Poncia 85. — 640 deprehensa 15. 27. 63. 64. tantum pro tamen conj. Guietus, quod et mihi in mentem venit. Sed totus

NOTtE

634 Fingimus here'] An vero niulie- ribus Romanis atfinginuis eadem qiise leguntur apud Gra?cos et Tragicos de Progne, de Medea .'' Inio vero.

Satiral Vide Sat. i. vs. 30. et quae nos ibi.

Cothurnum] Calceus erat Tragoedo- rum mateiiae sublinii respondens et niajestatireium.ideoque altus etuiag- niticus. Hinc metaphorice ponitur pro stylo gravi et excelso. Virgil. Eclog. VIII. ' Sola Sophocleo tua car- mina digna cothurno.'

635 Prio7-um] Satirographorum, Lu- cilii, Horatii, Persii, ccmmunia dun- taxat argumenta notaque tractan- tiuin.

636 Sophocleo] Quale scripsit So- phocles Celebris ille Tragicus Athe- niensis. Is a suavitate orationis Apis vocatiis ; exhibuit f'abulas plus cen- tum et viginti ; e quibus omnibus .^eptem duntaxat ad nos perveneruut. Annos uatus prope centum, Gildipum Coloneum scripsit, qua vel una ce-

teris ejusdem studii Poetis gloriam prajripit. Vicies et ter adeptus vic- toriam, in postrema ex insperato gaudio expirasse dicitur. Vide Va- ler. Maxim, viii. 7. et ix. 12.

Bacchamur] Magna voce ac strepitu bacchantiuni instar furentes eructa- mus.

637 Puttdis caeloque Latino] Italiae, in qua Latium, in Latio vero Rutuli veteres populi.

638 Pontia] Uxor Vectii Bolani, filia vero Pub. Petronii. ' Haec velnt rea conjurationis a Nerone dam- nata, filios insuper veneno enecassc convicta, largis se epulis oneravit ac vino ; incisisque venis saltans, quo raaxime studio obiectabatur, extincta est.' Ita Velus Schol. Mart. Epig. II. 34. ad Gallam ' O mater, qua nee Pontia deterior.'

639 Aconita] Sat. i. vs. 158.

640 Facinus tamen ipsa peregi] he- gendumne potius, tanlum, pro, tamen, dubitat Guietus.

412 D. JUNIl JUVENALIS

Tune duos una saevissima vipera coena ?

Tunc duos ? Seplem, si septem forte fuissent.

Credanius tragicis, quicquid dc Colchide sa^va

Dicitur, et Procne : nil contra conor. Et illse

Grandia nionstra suis audebant temporibus ; sed 645

Non propter nummos. Minor admiratio summis

Debctur monstris, quoties facit ira nocentem

Hunc sexuin, et rabie jecur incendente feruntur

trail scelus. O vipera cnidelissima, an tu duns unis epulis, an tu duos occidisti ? Imo septenos occiilissein, si casu septeni adfui'^sc^it. Fidem habeamus tragicis, quodcumque narratur dc telra Colchide, ac de Progne : minime nitur adctrsum, Istte vera magna quidem (Pvn sno prodigia moliebantur, at nequaquam pecunice causa. Nee tuHtum deinirari opnrfct iiifrentia portenta, quandocumque scrum istum imiliebrem iracundia sceleratuin efficit ; atque proncc ahrtpiuntur furore hepar

forte versus ab interpolatore profectiis. — 641. G42 transpositi in 22. — 642 septem, septem si 27. — 043 Credatur Id. magicis ])ro iragicis inepte 4. 14. 16. 21. 26. de Colchide terra 77. de Colchide torvu 10 24. 27. 45-50. 54. 55. 56. 69- 6.5. 68-71. 73. 71. 85. iorra;72. sara 1. 25. 26. 58. 65-67. 75. 76.-644 Progne 13. 17-25. 57. 58. 60. 64 67. 85. sed Gr. Upiicvri dicitur. v. Hcins. ad Ovid. :Met. VI. 428. contra hccc conor 15. 23. nut ilia: 16. ille 46. 47. 49. 60. ipse 45. at Ule...audebat 85. — 647 Post monstris niulti male piinctum posuerc, etiara Hennin. — 648 Nunc 61. et rahie re.stitui ex 14-25. 45. 56. 57. 59-61. 63. 65. 66. 67. 74. C'optdam et ojecenint Hennin. et alii. Tiini certe post sexum, non post monstris major distinctio poneiida videtiir. rabicm jecur impendere 9.

NOT.E

641 Vipera"] Improbas illas uxores venenorum ferax. Unde tot vcnefi-

comparat cum viperi.s, quas ainnt ciorum artifex Medea celebratnr,

\iilgo sat vas, et niarem quidem a fee- Historia nota de Jasonc cum Argo-

niina arroso capite, foeminam autem a nautis illiic profecto, et artibus Me-

catulis latera ventrcmque matris per- de* amore suo irretitjc vellus anreum

rumpentibus enecari : vel Plinio cnnsecuto. Vide Justin, lib. XLli.

teste X. 62. Haec tamen velut fabu- Diodor. Sic. v. 3. Item Euripid. et

losa docti rejiciunt ; et Aristoteles Senec. in Medea. Ovid. Met. vii.

viliter explicat, lib. v. cap. ult. Vide Fab. 2. et seq.

Cirl. Rhodig. vi. 13. Pliilostrat., &c. C44 Procne] Filia Pandionis Athe-

042 Septem, si septem, ifc] Est re- niensium Regis, qua^ Ityn filium Tc-

.spnnsio nefandac Pontiae. rco Tliracum regi viro suo comeden-

643 Tragicis] Sophodi, Kiiripidi, dam apposuit, sororis suiw Pliilomelae

Scnecac, et aliis, multa sappe tabulosa vindicandve causa. Ovid. Metam.

tractantibus argumenta. vi. Fab. 7.

De Colchide torra] Medea Jly.tJR re- IlltE] Medea, Procne, monstrosa

^is ("olchorum fiJia, quK liberos co- quidem facinora stmt aggressae : ve-

lam infido Jasnne discerpsit. Porro rum quod nunc fit, dctcrius est.

Colcliia Asia; e.st regio Ponto vicina, 616 Non propter nummos] lilae aiuo-

SATIRA VI.

413

Praecipites ; ut saxa jugis abrupta, quibus mons Subtrahitiir, clivoque latus pendente recedit. G50

Illam ego non tulerim, qiia3 computat, et scelus ingens Sana facit. Spectant subeuntem fata mariti Alccstini, et, similis si perniutatio detur, Moitc viri cupient animam seivare catellae. Occurrent multae tibi Belides, atque Eriphylse : 655

inflammante : quemadmodum rupes abscissa caciimini, quo suhducitur mons, et sepa- ratur latus declivi suspenso. Ego non earn tnlcraveroy quce numerat, ac mentis compos e.requitur iivande facinus. Considerant Alcestim, quae viri sortem accipit : ac si par offcratur contmutatio, istse mariti nece velint custodire vitam catelli. Plurimce tibi reperiuntiir Belides et Eriphylce. Matutino tempore qualibet regio

—649 aut 20.— 651 Illam non tiderim 11.— 652 spectat 13. 24.-653 Alcestin 13. Alcestem 21-24 45-49. 64. Alce&ten 85.-654 cupiant\2,. 14. 17. 18. 20-23. 25. 27. 45-48. 56-74. 85. forte concinnius. cupiunt 15. 16. 49. cuperent 77. catelli 21. 22. 26. 27. 47. 48. 58. 85. Cf. ad vs. 551.— 655 Occmrunt 18. 27. 47. 48. 58. tibi multce 46-49. 54. 58. 64. 85. Belidesque Eriphylce 14, Bellides 27. 46-49. 57. 58. EryphUa 60. 65. Eriphyllce 49. 54. Eriphyl'e 74. Erifilce 23. 24. EriphilcE 10. 85. Eriphillce 27. AG. i7. 58. H eriphylce 21. Erighillce AS.

NOTiE

ris inipatientia, justaque ira inceusae et abreptae : at nostrae per avaiitiam, quae sanam mentem relinquit, flagttia exequuntur.

649 PrcEcipites ut saxa jugis, ^c] Quanto inipetu saxuui jugo montis abruptuiu, aut pars ejus avulsa dela- bilur et praeceps ruit.

651 Computat] \el, quae numerat ac reputat proniissam sibi pro scclere mercedeni, ut Eriphylc : vel potius, quae otiose deliberat, in animo rem patraudam revolvit, examinat, provi- det, statuit. Ha?c profecto est pes- sima. Cic. Off. i. n. 27. ' Permul- tum,' inquit, ' interest, utruin per- turbatione aliqua animi, qua- plerum- que brevis est, et ad tempus ; an coasulto et cogitato fiat injuria. Le- viora eiiim sunt ea quae repentino aliquo motu acciduut, quam ea qu<E meditata et pra^parata infcruntur.'

652 6^uH«] Prudeus, ac sciens, per- spectis omnibus ac prospectis rei ad- junclis.

Spectant] In Theatro, ac ludis.

Subeuntem fata rnariti Alcestim] Ad- metus Rex Thessaliae gravi morbo tenebatur : de eo consultum respon- dit oraculum ; speni vitae nullam su- peresse, praeterquani si quis pro illo fatuni subiret : refugientibus autem ceteris omnibus, Alcestis uxor ultro se morti obtulit. Vide Platon. Dial, de Aniore. Euripid. in Alceste, &c.

653 Similis si permutatio detur] Ko- ninnis uxoribus permuUis si daretur optio perdendi vel catulum vel mari- tum, sane "hujus morte vitam illius redimerent. Quam longe absunt ab amore conjugali illarum Indiae mu- lierum, quae cum viro sepeliri certa- tim cupiunt! Quod ret'ert Cicero Tusc. 5. n. 78,

655 Occurrunt midtce tibi Belides] Passim Konite videas Belidum et Eripliyla* similes.

B< tides] Hae vocantur alias Danai' des, Belo avo, pat re Danao, puellae quinquaginta, qux suum quacque vi-

414

D. JUNII JUVENALIS SATIRA VI.

Mane Clytaeranestram nulliis non vicus habebit. Hoc tantum refcrt, quod Tyndaris ilia bipenneiii Insulsam et fatuam dextra laivaque tenebat : At nunc res agitur tenui pulraone rubetae ; Sed tamen et ferro, si praegustabit Atrides Pontica ter victi cautus medicamina Regis.

660

Clylemnestram exhibebit. Id solum interest, quod hac Ttjndaris dextera et sinistra gerebat securim rudem atque obtitsam ; jam vero patratur scelus exiguo rubetce in- testino : at nihilominus etiam gladius adhibeietur, si Atrides callidus sumeret anti- dota Pontici regis tertio subacti.

Horiphille 22.-656 Clitcmnestram 13. 60. Clitemncestram 74. Clytemnestram, et Clytemncestram alii, et posterius etiam Hennin. et qui euni secuti sunt. Sed dicitur KAvratfivfiffrpa. habebat 28. Vox Mane, quoties hiinc locum legi, semper me offendit. Poeta forte scripsit Pcene. Nuilns pa?ne vicus non habebit C— 657 dijffert 16.— 658 Invisam 7. 13. 19-22. 24. 29. et vacuum 16. lata dextraque 25. 27. 46-50. 54-65. 68. 71. 72. 73. 85.-659 Ac 60.-660 pra- gustavit 70. preegustaret 10. 13-27. 45-50. 54-67. 74. 77. 85.

NOTyE

nim (una excepta) prima nocte nup- tiarum interfecere. Quapropter apud Inferos pertusum doliura aqua im- plere coguntur.

Eriphyla] Eriphyla Vatera Amphia- raum virum suum, latentem ne duce- retur ad btllum Thebanum, ubi se moriturnm pnrvidebat, ipsa prodi- dit, aurco nionili cornipta. Is igitur eo perductus tcrrae hiatu absorptus periit. Undo Horat. Od. iii. 16. ' Concidit aiigiiris Argivi domus, ob lucrum Dcmersa excidto.'

656 Mane Clytccmnestram^ Plures modofoemina? ClytsEinnostram imitan- tnr. Ilia j^gistho adultero adjuta redeuntcm e bcllo Trojano Agamem- nonem marituiu bipcnni obtruncavit. Vide Sopliorl. in Electra, Euripid. in Oreste, Scuec. in Aganiemnone.

657 Tyndaris] C'lyta innestra Tyn- dari Regis et Leda? filia, Agamenino- nis uxor.

C58 InsuLsam el fatuam] Ilipcnni nsa ('lytiunmcstra parum solcrs et callida : at nostra: viros cauto, et ar-

tificioso mortis genere circnmveniunt, venenatis scilicet epulis.

Dextra lavaque tenebat] IVIagno co- natu et nisu, eoque rudi et agresti.

659 Pulmone'] Metonymia. Species pro genere.

Rubeta] Vide Sat. i. vs. 70.

660 Si prccgustubif] Si nossent vi- rum antidoto munitum, ferro aggre- derentur etiam.

Atrides] Agamemnon Atrei filius, Clytaemnestrae maritus.

661 Ter victi Regis] Mithridatis Regis Ponti, a Sylla primum, deinde a Lucullo, tertio a Pompeio debellati. Vide Cicer. pro Lege Manilia.

Pontica] Pontus Asiae regio venenis inclyta. Virgil. Eclog. viii. ' Has lierbas, at(]ne hiec Ponto mihi Iccta venena,Ipse dedit Maoris : nascuntur plurinia Ponto.'

Medicamina] Antidotnm adversus venena, a Mithridate inventum, et ab ejus nomine. IMithridationappellatum, rujus momiiiit Pliiiius pliiribiis locis. Lib. will. c. 8. coniponi dicitur e dua-

EXCURSUS AD SAT. VI. 415

bus nucibus siccis, item ficis totidcm, gem raedicae rei et remediorum id

etRutae foliis viginti siniul trltis,addi- genus solertem fuisse, solitumque ea-

to salis grano ; ut qui hoc jejuDus sii- rum sangiiineni miscere medicamen-

mat, nullum ei venenura nociturum tis, quae digerendis vcnenis valeant,'

sit eo die. Lib. xxix. c. 1. antidotum &c. Porro idem Mithridates ita su-

illud e rebus qninquaginta constare mendo veneno a^sueverat, ut jam

ait. Lib. vero xxv. cup. 2. idem ha- mori volens illud impune et incassnm

bet quod et Gellius xvii. 16. sic hauriret. Ibid. Hinc Mart. Epigr.

scribens : ' Anates Ponticas dicunt v. 77. ' Profecit poto Mithridates

edundis vulgo venenis victitare : saepe veneno, Toxica ne possent saeva

scriptum etiam a Lenaeo Cn. Pompeii nocere sibi.' liberto, Mithridatera ilium Ponti re-

EXCURSUS

AD SAT. VI. 64-66.

Tucia 22. Tutia 27. 47. 54. 63. Tascia 11. 19. 23. 25.

4G. 48. .56-60. quam lect. multi probant, quia cum Appula jungitur. Huic tamen voci responderet potius Tusca, et ilia matrona.rum noinina non petita a regionibus populisque Italiae, sed a Juvenale conficta videntur : nisi forte hie Appulam eo sensu dixit, quo Horat. Epod. ii, 39. sqq. *pudica mulier — Sabina qualis aut perusta solibus Pernicis uxor Appuli.' Cf. inf. ad x. 299. Tuccia, quod jam alii monuere, videtur h. 1. Vestalis ilia esse, de qua v. Valer. Max. VIII. 1. 5. (ubi conf. Intpp.) et Plin. xxvii. 2. et 8. (ubi cf. Harduin.) quibus locis similiter libri variant, et Tutia, Tuscia, Tuccia exhibent. Cf. Ernesti clav. Cicer. in Ind. histor. voc. Tutia. — Apula 19. 21. 22. contra leges metri.

65. (^. Subut et miserabile longum Attendit rustica mulier et minus experta delicias, emend. Barth. Ad vers. xxiv. 5. ubi monet, verbis suhare, catulire, adhiiiuire et similibus bel- luinam eft'ra^nemque hominum libidinem exprimi. Cf. Plin. X. 63. Lucret. i\ . 1193. Horat. Epod. xii. 11. al. Aptis- simum est h. 1. to subat, quoniam cum gaunit jungitur : sed reliqua tum verba expeditu dillicilia ; nisi forte junxeris :

416 EXCURSUS

Appula gajinit, Sicut in amplexu, suhat et miserabile, h. e. miserabiliter. Fortasse legendum : Appula gntinit, Sicut in amplexu, subitum et miserabile ; (h. e. subito et miserabiliter) hugum Attendit (diu obscrvat) Thymelen, Thymelen (ejus arteni) et (vel or) ruslica discit : vel lougum Attendeus Thy- vielen, Thymelen hanc rustica discit : vel, quod maiim, lin- guam (verba, orationem ac sonum) Altendit Thymeles, Thy- melen et (s. oi) rustica discit : vel denique linguam Attenuat Thymele^ Thymelen hanc rustica discit, ut vs. 71. 72. Urbicus risum movet — hunc diligit JElia pauper.

Atlendil Thymelen 31. b. 48. 49. Tymele 19. a m. pr. Timele 21. 22. — dum rustica 16. turn rustica 47. 54.57. 58. 64.

EXCURSUS

AD SAT. VI. 116-120.

In optirais editionibus post voc. uxor comma, post t/na vs. 119. colon vel semicolon, et vs. 120. post Sed et galero commata reperiuntur : quo scabra et hiiilca efficitur oratio. Nonnulli vs. 117. post cubili punctimi ponunt, aut saltem to sumere vs. 118. pro sumebat dictum putant : quo non tollun- tur difficultates, sed auoentur. Ego distinctionem mutavi : at no sic quidem omnia bene procedunt ac fluunt, nisi vs. 117. post cubili culpa librariorum excidit copula et ; qua inserta verbum sumere vs. 118. a voc. ansa pendet, nee quicquam restat, quo offendi aliquis queat, excepto forsan verbo linquebat, scil. virum dormientem vs. 116. quo, duo- bus versibus interjectis, non satis commode videtur referri posse. Sed ejusmodi sermonis durities passim in poetis concoquenda, neque tanta est, ut propterea necesse sit, versus 117. et 118. parenthesi includere, quod Lubinus, vel versum 119. post vs. 116. ponerc, quod Schurzfleisch. suadcbat.

AU SAT. VI. 411

EXCURSUS

AD SAT. VI. 124-12G.

Versum 124. post vs. 126. ponendum censebat Schurz- fleisch. Ego potius post vs. 125. quod et Rigaltio placu- isse postea vidi. Sed vulgaris quoque verborum ordo bene se habet : tihi pro iuum legitur in 11. quod melius et sati- rice omnino dictum videbatur Schurzfleischio. Barthius in Advers. xxx. 2. base notavit : * Verbum ostendit nimiura quam leve mihi semper visum est pro re et facinore tam atroci. Quid enim nuda ostensio commune cum incestis illis adiUteriis habet ? et qui potuit palam osietidere in loco tenebroso, ubi nulla, nisi ad fuligineam lucernam, lux erat ? Lego offenditque, quod verbum principes observamus in- cestae aliquid Ifesionis gerere in sinu. Sic usus Varro Mar- cipore apud Non. cujus verba ob obscoenitatem ascribere pudet.' Sed cur lux lucernas non sufficit ad ostendendum ventrem ? et cur hoc alienum a tantis libidinibus ? ' Sub clara nuda lucerna,' cet. de eadem re dixit Horat. Sat. ii. 7. 48. sq. et Sen. de Ben. vii. 9. exti*. ' Matronae nostiae ne adulteris quidem plus sui in cubiculo, quam in publico ostendunt.'

Versus 126. post vs. 129. legitur in 74. et post vs. 328. in vetustis codicibus, e quibus eum primi restituere Jo. Cuspinianus in vita Sigismundi Caes. p. 400. et Pulmannus: nam plane abest ab 10. 11. 14-17. 19-23. 25-27. 45-73. 75- 77. Henninius monet, se retraxisse eum in suum locum, unde monstrante viam sensu exciderit ob pra?textatam li- centiam, mox vero a curiosulis receptus eo migraverit, quo non quadraret. Ejectus est ab iis, qui rei obscoenitate of- fendebantur : eodem tamen, quem nunc occupavit, loco jam extat in 24. et 84. ad marg. In ulroque vero cod. legi- tur Cuntinueque jacens, et praeterea in illo cunclorum pro muUorum.

Delph. et Var. Clas. Juv. 2 D

418 EXCURSUS

EXCURSUS

AD SAT. VI. 188.

Barthius in Advers. xxiv. 5. hiinc versum putabat spu- rhim esse et alienum ab h. 1. ubi optima sic intcrpoletiir sententia. ' Scilicet,' iuquit, ' quidam semi-Gallus aut Italus, aut adeo Gerraanus doluit illo a?vo scisse Graece de- licatas illas loqiii, suo vero turpius esse nescire Latine lo- qui, quae barbara? alioqui non nimis essent.' Neque ego dissimilo, mihi semper displicuisse hunc versmn, qui magis acumen orationemque rhetoris, vel etiara interpolatoris, qui loci Cicer. in Comm. laudati memor erat, quam salirici poetae redolet, at que a codd. 13. et 22. abest. Importuna etiam est vox magis, et manca h. 1. sententia, quae quo- modo commode expleri possit, vix assequor. ]\ um sensus est, turpius esse Romanis Latine, quam Graece, nescire ? an turpius esse iis nescire Latine, quam Grasce loqui ? Utrumque non modo languet, sed etiam male expressum est.

Olim arbitrabar, fraudem librarii in hoc versu latere ; idemque suspicati sunt Henr. Stephanus (in dialogo do bene institnendis Griec. ling, studiis p. 92.) et Lubinus. Ille emendabat, Quo sit tiirpe magis ; hie melius, Quum sit tiirpe minus, quod recepit Marshall, ut mens poetfe sit : quandoquid(>m minus turpe et inhonestum esse reputatur linguam vernaculam ignorare, quam sermonem Gra3cum non intelligere. Ego olini tcntabam : Omnia Grace scil. proferunt s. loquuntur, Quum sit turpe ?nagis iiostris ea scire Latine, ycI Qua sit iurpe naigi.s (turpius) nostris (nostratibus) nunc scire (quod compcndioso scribitur nc scire) Latine, quam Graece eloqui, qiioniam tam foeda sunt et inhonesta. Sed nihil horum nunc mihi arridet, et vix dubilo, (juin ver- sus hie panniis sit, a scholastico quodam assutus, quo re- fjcisso expedita sunt omnia.

AD SAT. VI. 419

EXCURSUS

AD SAT. VI. 276.

Locus obscurus et a librariis forte corruptus : corruca 16. 48. coruca 23. carucci 13. Rectius forsan curuca 17-22. 24. 59. GO. vel curruca 2. 3. 5. 10-12. 14. 15. 25. 45-47. 50. 54. 56-58. 64. 68. 70. 74. 77. 81. 82. Neutra vero vox alibi reperitur, et barbaraj videbantur Alciato Parerg. Jur. vii. 5. qui vel urlica, \el cum aliis eruca reponenduin censebat : emca 61-63. 65-67. 69. 71-73. Ita dicitur insectum parvis- simum, brassicas depascens, Gr. xajxTrrj, Germ. Raupe ; non u}-vca vel huruca, quae tamen scripturae in quibusdam libris Juvenalis, ut et Columellae aliorumque reperiuntur : iiruca 1. 75. 76. huruca 49. 55. Vellem tamen Alciatus verborum simul illorum, quae substituit, sententiam adjecisset, quara baud facile expedias. Inepta certe est interpretatio Vallae, qui maritum stupidum torpentemque h. 1. erucam vocari putat, quod ab uxore increpitus miro silentio obticescat, perinde ac si ab eadem sit enectus: quod colligit e loco Colura. XI. 3. extr. de erucis : ' Democritus affirmat, has ipsas bestiolas enecaii, si mulier, quae in menstruis est, so- lutis crinibus et nudo pede unaraquamque aream ter cir- cumeat ; post hoc enim decidere omnes vermiculos, et ita emori.' Suspicari potius possis, hominem nihili stolidum^ que erucam vocari, quemadmodum Plautus True. v. 5. 50. campas pro nugis dixerit. — Vetus scholion h. 1. est : ' Uruca mimologi stupidi nomen finxit, quia ferme quasi frequen- ter fallitur, cum agit personam mariti: (aut ex emendat. Schurzfl., qui a foemina sua sic frequenter fallitur, cum asciscit personam mariti) vel, ut alii dicunt, genus est ani^ malis foedi, spinosi, ut ericius. Uruca autem est propria illud, quod in faba nascitur, ut gurgulio.' Conf. Stovech. ad Apuleii Apolog. p. 495. Salmas. Exerc. Phn. p. 893. et ad Tertull. p. 187.

420 EXCURSUS AD SAT. VI.

EXCURSUS

AD SAT. VI. 343.

Simpuvium restitui ex 1. 10. 17-20. 24. 68. 69. 71-73. quae scriptura etiam reperitur in Plin. xxxv. 12. s. 46. Cic. ap. Non. 4. n. 434. et Varr. ibid. 15. n. 12. Vetus scholion h. 1. est : * Simpuvium, vas sacrificiis apturn, in quo Pontifices lavare (leg. quo P. libare) solebant : simpuvium autem, quia omnes sacerdotes simul bibebant ; unde simpu- viatrix ilia dicitiu', quae porrigit poculum ipsum.' Sympu- vium 11. 12. 14-16. 22. 25. 26. 45. 47. 48. 50. 54. 56-67. 74. 77. 81. 82. Sympinium 49. 55. quod a o-u/x7r/v£<v, combi" Ijendo, dictiun putant. Simpluvium 21. 23. Symptuium 46. Sympullum 70. At forte scribendum Simpulum ; vel, si ve- teres Romani, ut vulgo putant, secundam syll. hujus voc. non produxere, sed coiripuere, Slmpullum, quod etiara editum in 75. et 76. Festus : * Simpulum,' inquit, ' vas parvum, non dissimilie cyatho, [vel ligneum, vel fictile] quo ^inum in sacrificiis libabatur, unde et mulieres rebus divinis deditae simpulatfices dicuntur.' Varro L. L. iv. 26. 'Quo vinum dabant, ut minutatira fundcrent, a guttis guitum appellarimt : et quo sumebant [vinum] minutatim, a su- mendo simpulum nominavere. In hujusce locum in conviviis <? Graecia successitepichysis et cyathus, in sacrificiis re- mansit gnttura et simpulum,' In Fulgent, de prisco serra. et in Isidori Glossis simpu/o conviva dicitur, et simpulator amicus sponsi assiduus cum eo in convivio. In Inscriptt. simpulariarius, qui simpula facit. Figuram simpuli exhibet Causeus Mus. Rom. T. ii. p. 3. tab. 2. Cout'. llarduin. ad Plin. xxxv. 12. s. 46. et Ernesti clav. Cicer.

D. JUNII JUVENALIS AQUIISATIS

SATIRARUM

LIBER TERTIUS.

S A T I R A Yir.

Et spes et ratio stiidiorum in Caesare tantum: Solus enim tristes hac tempestate Camcenas Respexit, cum jam celebres, notique poetae

Et expectatio et modtis studiorum duntaxat in Casare consistunt. Unus ete- mm conjccit oculos in Musas hoc tempore affiidas, quando vates insigjtes et famosi jam niterentur T^reixo comparare balneum n^uA Gabios, et RonuB fnrnos: neque

1-26 ejecti e 13. Ut spes 27. Est spes 60. 65. Sed spes 16. tantum est 10. 11. 16.— 3 noti celebresque 11. 14-22. 24. 49. 55. 77. — 5 turpe alii fcedumque 16.

NOT^

1 Et spes, et ratio'\ Ad Telesinum Poetam ait artes et studia Romae a ceteris contemni, jacere,steiiles esse : ab uno vero Cassare foveri.

CcBsare^ Quis ille, piigna non niedio- cris. Neronem iutellFgit vetus Schol. absurde qiiidem. Nervam, Tiajanum, Adrianum alii volant : certe aliis ego astipulor qui Doinitianum. Nee ve- tat quod Sat. iv. salse prosciderit. Duo me movent ; Paridis hlsti ionis mentio in iiac Satiia ; et quod Sue- ton. Domit. c. 9. testatnr euni initio principatus liberalem, atquc omnes circa se largissinie prosecutum, &c. Adde Quintil. in Prol. 1. iv. ubi Do- mitianum invocat vclut maxime prae- sens ac propitium studiis numen. Qiiidoi ergo Juvenalis pariter aut

adulatus sit, aut quid ab Imperatore factum oporteret docuerit? At Sat. IV. niortuum ilium indicat, et Sat. i. in fine mortuos se tantum aggredi profitetur. Scilicet vivum neminera cxpresso nomine exagitat, mutato vero, hoc liberius insectatur. Hanc porro Satiram priniis Domitiani tem- poribus scriptam cum aliquibus cre- diderim. Scd quoniam ad Trajanum aut Adrianum etiam perveuisse dixi Juvenalem, et ab eo hie alterutrum merito laudari quibusdam videtur, rem in medio relinquimus, nee adver- sus illos piignare libet.

3 ResjHxit] Consolatus est, adjuvit, erexit. Virgil. Eclog. i. ' Libertas^ quas sera tamen respexit inertem.*

422

D. JUNII JUVENALIS

Balneolum Gabiis, Romse conduccre furnos

Tentarent ; nee foedum alii, nee turpe putarent 5

Prsecones fieri, cum, desertis Aganippes

Valiibus, esuriens migraret in atria Clio.

Nam, si Pieria quadrans tibi nullus in umbra

Ostendatur, ames nomen victumque Machaeras,

pudendum nee indecorum ceteri arhitrarentur esse proclamatores, quando relictis Aganippes valiibus Clio famelica recederet in vestibula. Si enim in umbra Pieria quadrutis tibi nullus exhibeatur, dilige appellationem et vitam Mach<erce, atqvie

—6 Aganipes\8. 19. 21. 22. 60. 65.-8 area pro umbra 10. 12. 14-17. 19. 25. 27. 45-50. 54-69. 71-74. et archa 18. 20-24. 20. prob. Grang. ut sensus sit: si romponis, ut ait ille, carmina nullos referentia nummos. Sed nostra lectio ex- qui'sitior est et veuustior, ilia scioli scliolastici acumen sapit. — 9 victum

NOT.E

4 Balneolum Gabiis, ^c] Ad vilia quaequc ministeria paupertate adi- gerentur : atque adeo balneariam aut t'urnariam exercerent, aut certe bal- neatoribus ac furnariis operam loca- rent suam: sicut victus habendi cau- sa Cleanthes prideni uoctu aquam hauriebat hortulano, pistori vero seu mulieri cuidam farinas pinsebat ; ut interdiu Pliilosophia; vacaret. Dio- gen. Laert. 1. vii.

Gabiis^ In hoc Volscoruni oppido, ad viani Pra;nestinain sito. Vide Sat. 111. vs. 192. et Sat. vi. vs. 56.

6 Desertis Aganippes vallibus~\ Ab- jecto literarum studio, et Musis valere jussis,

Aganippes] ApoUini Musisque sacer locus in Boeotla, vel fons Permessi fluminis. Vetus Schol. Erat et mons ibidem ejusdeni nominis: quo videtur Juvenalis rcspexisse, quod ait, valii- bus.

7 In atria] Ficbat custos atriensis ct ostiarius qui Poeta erat antea : vel ibi stipem, victum, sportulas emendi- cabat. Forte ct dcsignantur atria Licinii in foro sita, ubi liebaut auc- tioncs, et quo proinde ad eas pruc- coues conveuicbant. Cic. proQuintio,

n. 12. * Tollitur ab atriis Liciniis at- que a priEconum consessu in Galliam Najvius.' Et n. 25. ' Ab atriis Liciniis suos necessarios corrogat.' Idem r. contra Rullum n. 7. ' Ut in atriis auctionariis potius quam in triviis et compitis auctionentur.'

Clio] E Musis una oLTrh tov KXtovi dicta, id est, a gloria, quam viris for- tibus procurat per historias, quibus ilia scribendis prreest. Hie ponitur pro quolibet studioso et literato.

8 Nam si Pieria quadrans, &fc.] Si per literas et eruditionem nihil lucri obveniat, aliunde victum quitrito et e qualibct arte humili.

Pieria] ' Locus erat ad radices Olympi montis in Thessalia, cui no- men dedit Vates Pierus, qui primus sacrificasse dicitur Musis, quae Pie- rides iude vocata; sunt.' Vetus Schol. Vide qua; ad Sat. iv. vs. 30.

Quadraiis] Nummus, pecunia. Vide Sat. X. vs. 121. et Sat. vi. vs. 447.

hi umbra] Alii Codices habent, in area.

9 Ames nomen victumque Machartc] Ania ct sequcre victum et iustitutum Macherac, et jicut ille, prajco lias.

SATIRA VII.

423

Et vendas potius, commissa qiiod auctio vendit 10

Stantibus, oenophoriim, tripodas, armaria, cistas,

Alcyonem Bacchi, Thebas et Terea Fausti.

Hoc satius, quam si dicas sub judice, Vidi,

Quod non vidisti. Faciant equites Asiani,

Quanquam et Cappadoces faciant, equitesquc Bithyni, 15

Altera quos nudo traducit Gallia talo.

yi'numda potius quod astantibus vennmdnt auctio tradita, va.s vinarium, tripodes, armariola, capsas. Alcithoen Paccii, Thebaida atque Tereton Fausti. Id melius quam si coram judice ajprmes, aspexi, quod nnn aspexisti: quamvis hoc agant Equi- tes ex Asia, item Cappadoces agant, et Equites e Bithiinia, quos denudato calcaneo transmisit altera Gallia, Attamen nullus deinceps adigetur sustinere laborem Musis

nomenque 16. 21. Machattx 48. Macerce 21. 22. — 10 commista 45. actio 21. 22. — ] 1 tripodas pro tripodes levocavi ex 20. 23. 24. — 12 v. Excurs. ad h. 1. — 13 H(Ec\\. 45. — 15 ft abest ab 46. 47. 48. Prima sy II. voc. iij<%wi anceps est, ut niulta; alia?, h. 1. brevis, at longa inf. x. 162. Britani 19. — 16 mlo 48. tradticat 73. traduxit forte rectius. Gullica conj. quidam, quod perperam

NOTiE

10 Commissa auctio] Vendendi cura et provincia tibi commissa a Magis- tratu, et a dominis renim venalium.

11 Stantibus] Circumstanti ad e- mendiim tiirbae et licitanti.

Tripodas] Vel meusas, vel a;nea va- sa ad calefaciendam aqiiam.

Armaria] Forte, pluteos in qtiibus libri reponuntur.

12 Alcyonem Bacchi] Vulgo, Alci- thoen Facet, &c. Nomina fabularum, aut malorum Poetarum qui cas scripse- runt. Vetus Scliol. Porro magna le- gendi varietas eo loci. Vetus Schol, habet Alcitheon, nee explicat am- plius. Alii, Alcinoum: alii, Alci7ioe7i : plures Alcyonem Bacchi legunt. De Alcithoe mulitre Tliebana, quae, con- temtis Orgiis Bacchi, in vesperti- lioneni ab eo niutata est, Ovid. Metamorph. iv. Fab. 1. 7. 12. De Alcyone vero Neptnni filia, Ceycis uxore, in aveni sui nominis conversa, idem, Met. it. Fab. 10. De Alcinoo Homer. Odyss. vii. Virgil. Georg. i. Ovid. &c. Alcino'c dcniquc, quae Al- cyone, Pleiadum una cxtitit.

Thebas et Terea Fausti] Tragcediani aliquam de Thebarura Regibus, Laio, CEdipo, &c. Vel de Tereo, de quo Satira praccedenti sub fiuem. Fausti, poetastri cujuspiam.

13 Dicas sub judice, Vidi, Sfc] Fal- sus testis existas, et perjuriis vitam sustentes, rem augeas, forte et Cen- snm Equestrem nanciscaris, ut alii nonnuUi.

14 Faciant Equites Asiani] His enim- vero liceat esse sceleratis, qui e ser- vis Equites fiunt. Vide Pers. Sat. v. vs. 79. et seq. et quae nos ibidem an- notavinius.

Equites Asiani] Equites Romani jam, at servi pridem ex Asia tra- ducti.

15 Cappadoces] Ex ea Asiae Regione, quae Galatiam inter et Armeniam po- sita est. Proverb, apud Suid. rpia KOLTTira KUKia-Ta : Pessima Cappa tria hctc; nimiriim Cappadocia, Cilicia, Creta.

Bithyni] Ex ea pariter Asise Miuo- ris parte, qua' Pontum attiugit.

16 Altera Gallia] Galatia, vel Gal- lo-Graicia, qua; e Grzecis mixta et re-

424 D. JUNII JUVENALIS

Nemo tamea shidiis indignum ferre laborem

Cogetiir posthac, nectit quicumque canoris

Eloquium vocale modis, launimque momordit.

Hoc agite, o jiivenes : circumspicit, et stimulat vos, 20

Materiamque sibi Ducis indulgentia quaerit.

Si qua aliunde putas rerum expectanda tuarum

Pra?sidia, atque ideo croceas membrana tabellae

Irapletur : lignorum aliquid posce ocyus, et, quae

Componis, dona Veneris, Thelesine, marito ; 25

indecorum, quisquis sonantem facundiam jungit argutis mtmeris, atque luuream ap- prehcTidit. Illitd susciipite, o adolescevtes : benignitas Principis circum intuetur, ac vos incitat, et sibi poscit materium. Si ex alia parte cre^is sperandum tvis rebus cohtmen aliquod, ac propterca repletur papyrus codicis Jlavi, quare citius ligna qutB- dam, 0 Telesine, et Venais conjugi trade qua scribis, vel include, atque al^ectos

probavit Rigalt. coll. Gloss, antt. GallicuUe, rpoxa-Ses. — 18 post htec IG. 21. 22.24. — 19 nodis 16. Inwusque 12. — 20 Hue agite quidam, non iraprob. Lu- bino, ut sensiis sit: hue vos ad Imperatorem uniim, vestrum patronum, con- ferte, et laborem impendite studiis. o abest ab 27. 47. 48. 58. nos 14. 17. 18. 19. a jii. sec. 21. 22. 23. 27. 45. 46. 47. 58.^ — 22 expectanda pro spectanda re- stitui ex 10. 11. 14-19. a in. sec. 20-25. 45. 50. 55. 50. 57. GO-63. 65-69. 71-77, 81. — 23 crocea not. tabella 75. crocen membrana tabella legisse videtiir Casiiab. ad Pers. iii. 10. — 24 aliquid poscas tibi,jamque 12. qua 77. ocyus vulgo scribi- tiir. Sed est Gr. wKiwv, Hkkftos, &Kiara. — 25 Conscribis 7. 10. 12. 14. 16-19. a lu. sec. 20. a ni. pr. 22. 23. 24. 45. sed interpretamentum sen glossam redo-

NOTiE

liquiis Galloruin, qui Brenno duce '21 Materiamque ducis, Sfc.']'Exercen-

A'astarunt GriBciam, niox Orlenteni daj munificeDtias dignam quaerit oc-

sociiti in media Asise parte consede- casionera Caesar, adeoque eximiae

rnnt: teste Floro, ii. 11. tantum eruditionis viros et ingenii

Nudo traducit Gallia lalo'] Pedibus non mediocris Poetas investigat.

niidis et albis, more pauperum, et 22 Aliunde] Quam a Caesars,

tnancipionmi vcnalium ac transmari- 23 Atque ideo crocccB membrana, ^c]

noruni. Aide Sat. i. vs. 3. Librcs scribis operose.

17 fiemo tamen studiis, tfc] .Studio- Crocea membrana tabellai] Vide quae

sorum nemo deinceps inopia conflic- ad Persii Sat, m. vs. 10.

tabitiir: nemo literattis furnos aut 24 Lignorum aliquid posce] Quibus

balnea couducerc, aut victiis causa accenso igne libellos inutiles consu-

vilc opus moliri cogetur, Caesare jam mas, nee perdas amplins oleum et

respiciente. operam.

19 Laurumque momordit] Verus ac 25 Veneris Thelesine marito] \\i\ciino

bonus Poeta, qui vi(;tor tuerit coro- ignis prasidi. Plant. Amphitrion.

iialus lauro Apollini sacra : vel qui Seen. i. ' Qno anibulas tu, qui Vulca-

t«li gloria dignuni se |)robaverit: vel n«m in cornu Conclusum geris?' Id

oofii/r^ipdyoi, et liinc afllatus nuniine est, qui latcrua facem acccnsani por-

Apolliiiis. Vide Ccel. Khodig. v. 7. tas.

SATIRA VII. 4^

Ant elude, et positos tinea pertunde libcUos.

Frange miser calamos, vigilataque prselia dele.

Qui facis in parva sublimia carmina cella,

Ut dignus venias hederis, ct imagine macra.

Spes nulla ulterior : didicit jam dives avarus 30

Tantum admirari, tantum laudare disertos,

Ut pueri Junonis avem. Sed defluit aetas

Et pelagi patiens, et cassidis, atque ligonis.

Taedia tunc subeunt animos, tunc seque, suamque

commentarios hluttis vcllka. Infelix riimpe pennas et elucuhratas pugnas oUitcra, qui exiguo in condavi grandes versus condis ut merearis hederam ac effigiem maci' lentam. Nihil ultra expedandum. Nunc enini opulentus parens assuevit duntaxat mirari, duntaxat encomiisfacundos extollere ; sicut juvenes volucrem Junonis. At elabitur cetas apta sustinere et mare, et galeam, d bipalium: turn \erofastidia tnen-

let. Telesine 21. 54. Talesitie 22.-26 abest ab 77. claude 10. 14. 15. 16. 18. 19. 20. 25. 45-50. 54-60. 64. 65. Cf. ad ill. 19.— 27 calamum 13. vigilanti 21.— 28 Quid 13. Qua; 17. sella malebat Vales, in Valesianis p. 181. ubi niouet, honestiores olim Romae in lectulis, tenuioies in sellis sedentes scripsisse. — ■ 30 didicit nam 13. 22. 23. 25. 27. 46-50. 55-60. 64. 65. 69. nam didicit 16. didicit nunc 24.-32 si defluit a-tas conj. Schiader.— 34 Tedia 60. 64. nunc

NOTiE

26 THnea pertunde libellos'] Id est, ti- bo niacer factus. Vide quae sunt no^ neis ac vermibus pertundendos et ab- tanda ad Pers. Prolog, vs. 5. sumendos permitte. 31 Tantum admiraril Et nihil lar-

27 Frange miser calamosi IMartial. giri.

Epig. IX. 75. ' Frange leves calamos, 32 Ut pueri Junonis aveni] Pavoncm,

et scinde Thalia libellos, Si dare su- cujus cauda Argi oculis exornata a

tori calceus ista potest.' Jiinone, teste Ovid. Met. i. Fab. 12.

Vigilata prcelia] Carmina qtiee vigi- Pavonis autem catidae tot luniinibus

lando elaborasti ad bellatorum glo- fulgentilaudesquideni pueritribuunt;

riam, &c. at nedum quid aliud conferant, inio,

28 Qui facis in parra, Sfc.'] Tu Poeta si possint, pennas detrahunt, sublimis at iuops, et in angusta cella Defluit atas, ^c.] Sensim transit ae- habitans. tas juvenilis idonea variis laboribus,

29 Hederis] Corona ex hedera quae ut Agriculturae, IMilitia;, uegotiationi Poetis eximiis et victoribus dari con- apud transmarinas geutes. sueverat. Virgil. Eclog. vii. 'Pas- 34 Tunc seque, suamque Terpsichoren, tores hedera cresccntem ornate Poii- "-Vf-] Eniditi senio et inopia oppressi tam.' dolent se Musis sterilibusjuvcntutem

Imagine macra] Statua tibi erigenda deciisse, vellentque aliis artibus jeta-

apnd Apoliinem Palatinum, qua tu tern impendisse, e quibus lucrum pro-

adumbreris chartis impallescens, et venissct, et senectuti ac iufirmttati

labore studioque pertinaci et impro- praesidium.

426

D. JUNII JUVENALIS

Terpsichoren odit facunda et nuda senectus.

Accipe niiuc artes, ne quid tibi conferat. iste, Quern colis, et Musarum, et ApoUinis aede relicta. Ipse facit versus, atque uni cedit Homero Propter mille annos ; et, si dulcedine famae

35

tern penetrant, tum senecta eloqitetis etc denudutn et se et stiam Terpsichoren detestatur. Jam audi astus, ut nihil tibi tribuat is queni observns. Et Musarum et Phcehi dimisso tentplo, ipse cojidit carmina, et Homero soli concedit ob amios milletios.

subeunt 13. 20. 22. nunc. ...nunc 17. — 35 Terpsicorem 45. 57. Terpsicoren 17. 18. 19. 23. Thersicorem 24. Tersicorem 27. 46. 47. Tersicoren 14. IG. 21. 22. 58. facundia 13. 23. ac nuda 24. — 36-44 absiint ab 13. nunc pro tunc revocavi ex 14-20. 25. 27. 45-50. 56-63. 65-74. 77. Aspice nunc artes malebat Schrader. tibi quid 16. nee quid 19. quod 45. — 37 Alii aliter interpungunt. Pro relicta tbrte legeiidum rcjecta, ut sensns sit is, quern noniuiUi ex recepta lectione eliciunt, contenito judicio doctorum honiinum cet. ; vel receptus, ut poeta significet, patronum, qnamvis invita Minerva versus faciat, tamen receptum esse in numeruni doctorum, q>iibus imagines dedicata; sint ac statuap in tem- plis Musarum et Apolliuis, ex pravo illius atatis judicio, quod hunc honorem et indignis et dignis, quin illis seepius quam his, deferebat. — 39 sed si 16. at si 15. 21. a m. sec. 24. 25. 45. 49. 50. 54-57. 59-63. 65-69. 71-74. aut si 10.

NOTyE

35 Terpsichoren] Musarum hapc una est, dicta quod oblectet choreas, ni- niirum per citbarani, oujus inventrix habetur. Teptpis, deleclatio, et x<^pos.

36 Accipe nunc artes] Audi jam quantis artibus illudant Poctis divi- tes Patroni, ne quid opis et pecunias illis inipertiantur.

37 Et Musarum ct ApoUinis, ^-c] Hsec jungnnt alii cum pru^ccdentibus, alii cum sequentibus.

Musarum et ApoUinis ade] j^dem Musis extruxit Martins l^hilippus; Apollini in sue Palatio Augustus Caesar; teste Sueton. Octav. August. c. 29.

38 Ipse facit versus] Patronus dives Poetanim versibus indigere se negat ipse uieliorcs faciens, suo quidem ju- «licio. Hiiic ille suniit ansam ct occa- niononi nihil nununorum colentibussc bonis Vatibus dandi : aut certe versus coruni laudabilc^ suis qualibusc unique

versibus compensat tautuni. Ad rem facit quod Macrob. Saturnal. ii. 4. refert de Augusto, qui GikcuIo cui- dam Epigrammatiuin sibi frequenter offerenti reddidit Epigranima ; at paucos denarios callide statim porri- genti siimmam ingeutem numerari jussit.

Homero] Vide Satir. vi. vs. 437.

39 Propter milk annos] Ob antiqui- tatem duntaxat : cetera non con- cessurus ; adeo fatuus est. De Ho- meri ietate apud Auctores non con- venit. Vetus autem Scholiastes hie ita loquitur : ' dinumerato fortasse tempore ad aitatem usque suam, Poiita dixit niille annos lluxisse ab Homero, qui fnit annis ante nrbem conditam centum et sexaginta, post Ilium captum duceutis sexaginta.'

Si dulcedine fatncc succensus recites] Si faina; tantum et honoris captandi causa versus facis.

SATIRA VII. 427

Succensus recites, Maculoniis commodat aedes. 40

Haec \onge ferrata domiis servire jubetur,

In qua solicitas imitatur janua portas.

Scit dare libcrtos extrema in parte sedentes

Ordinis, et magnas comitum disponere voces.

Nemo dabit regum, quanti subsellia constent, 45

Et quae conducto pendent anabathra tigillo,

Quaeque reportandis posita est orchestra cathedris.

Quod si recites provocatus existimationis suavitatc, domitm dahit mutuo Maculomis, (vdesque vakle ferro munitas iwperabit esse utiles, in quibtis ostittm amulahir fores anxias. Nnvit suppeditare libertos i7i ultima sedium coUocatos scrie, atque altas iissedarum procurabit acclamationes. At patronorum nemo tribuet, t^ianti con- dux cris scamna, et gradus tignis pretio comparatis sustentatos, et orchestratn sedi-

17-20. 22. 23. 27. 46, 47. 48. 58. G4. Xou male !— 40 Incensus 24. Contentus 23. recitet perperam, ni fallor, emend. Lindenbrog. et Schrader. Maculonus lestitui ex 10. 11. 17-24. a m. &ec. 25. 27. 45-50. 54. 55. 57-69. 71. 73. Macxi- lonis 1. 12. 14. 15. 16. 24. a m. pr. 26. 56. 70. 74-77. 82. Vetiis scholion est : alii, sordidas cedes ; alii, pictas. Ad quam glossam Schuizfl. iiigeniose haec notavit: ^ Mac til at as toite legit, si recte cmendatus est. Pitliceus edidit. Alii stirdibus dixit, alii pictas. Possis etiam illitas sordibus. Emblema vermi- culatum alii, puto, cepeiunt maculas, et exposiieriint pictas. Cf. Casaub. ad Theophr. p. 173.'— 41 abest ab 11. Ac 10. 14. 15. 17-25.27.4.5-50. 54-69. 71-74.^ — 42 mutatur -iG. 47. — 45 quantum 13. constant 11-22.24. — 46 nnabatra 17. 19. 21. 22. 49. anabruta 13. 20. anabratha 14. anabactra 23. anabetra 75. anabathra 76. anabethra legit Vales, in Valesianis p. 208. Sed Gr. avafiadpa. dicnntur, et recte Schol. vetus, cnjiis glossa ad hoc verbum, iion ad subsellia spectat : ' A Graeco tractum, i. e. subsellia, super quas altius sedeatur,

NOTiE

40 Recitesi Recitandi consuetudi- belli tempore, et iu metu hostili. nem et apparatum olini sane magnum 43 Dare libertos] Qui applaudant : explicabinius ad Pers. Salir. vs. 15. et clientes qui acclament.

€t seq. 45 Regum] Optimatum et divitum.

Maculonus] Dives quidam, ut ille Quanti subsellia constent, Sfc] Suui-

Fronto, de quo Satir. i. vs. 12. tus factos conducendis et dispouen-

Commodat cedes] At ceteras impen- dis subselliis, et auditorio praepa-

sas minime suppeditabit. rando, nemo compensabit.

41 Ferrata donius] Ad exhibendam 46 Anabathra] avafiaivu, ascendo ; opulentiam, ornata ferro et aere avdfiadpov, scala, pulpitum, subsel- janua. Plin. xxxiv. 3. refert Carvi- Hum.

Hum Qua?storem inter alia crimina 47 Reportandis] Quvr conducuntur,

Camillo objecisse, quod a;rata ostia ad tempus clocata reportari necesse

in donio haberet. est, et pretium solvi ex convento.

Servii-e jubetur] Uti jubet ad reel- Orchestra] Metonymia. Tabulata.

tandiim. Vide Satir. m. vs. 178.

42 SoUcUas purtas] Urbis portas

428 D. JUNII JUVENALIS

Nos tanien hoc agimus, tenuique in pulvere siilcos

Ducimus, ct littus sterili versamus aratro.

Nam si discedas, laqueo tenet ambitiosi 50

Consiietudo mali : tenet insanabile multos

Scribendi cacoethes, et aegro in corde senescit.

Sed vatem egre^um, cui non sit publica vena,

Qui nihil expositum soleat deducere, nee qui

Communi feiiat carmen triviale moneta, 55

bus remitfendis contextam, Attamen nos id molimin-, el puherem exiguum sulca-^ mus, ac ripam infiiiduoso vertimus arntro. Eteniin si recedas, vincuUs co'ercet mos vita cupidi ; plurimus occupat immedicabilis scribeyidi consuetudo pram, atque in inente male uffecta inveterascit. At Poetam eximium, qui non habeat ingenium Vulgare, qui commune nihil proferre assueverit, quique nota publica non percutiat

gradus superiores scansiles.' — 48 abest ab 22., et 48. 49. ab 13. — 49 hoc pro et 22. steriliquc in pidvere sulcos Ducimus, et littus tenui versamus arutro 11. quae lectio valde anidebat Schurzfl. qui allusum putabat ad Viigilianum in tenui labor Georg. iv. 6. tenui pro sterili 27. 4G-50. 54. 55. 57. 58. 61-67. 71-74, sterili littus 15. — 50 Sed si 13. — 51 Consueto H. insatiabile l^. 2i. — 52 cacho' etos 27. iS. cachetos AT . cacohethes A9. 55. cacethns 2i. cacetes 19. chachetes 2i, cachetes 10. 15. 16. 20. 21. 22. 48. cachoetes 17. cuthetes 12. 13. catethes 11. calhecos 45. caco'ethos legendum putabat Ascens. et in (Cgro 19. atquc cegro 20, (Bgroque 11. 12. 13. 18. 21. 23. 24. 45, ctgre lepouendiun esse non dubitabat Graiv. ut sensus esset : diriiculter, et vix unquam scribendi carniina cupjdi- tas expellitur. Sed vulgata lectio hand dubie praBstat. — 55 facial 16. — 56

• NOT^

48 Nos tamen hoc agimus, ^c] Ni- unde et fit insanabile.

liilo scgnius laboramus, quani si 53 Vatem egregium] Herat. Satir.

magna spes eniolnmenti incitaret. 1. i. 4. vs. 43. ' Ingeniani cui sit, cui

Jn pulvere sulcos ducimus] Prover- mens divinior, atque os Magna sona-

bium. Id est, inutiliter defatigamur turnm, des nominis hujus honorem/

versus condendo, perinde ac si are- T'cna] Facultas Poetica. Horat. ad

uosum littus ac sterile solum arare- Pison. vs. 409. ' Ego nee studiuni sine

mus. divite vena. Nee rude quid prosit

50 Si discedas] Si veils ac tentes video ingenium.'

discedere a mala consuetudine. 54 Expositum] Abjectum, vile, cui-

Ambitiosi consuetudo mali] Ambitio vis notum, perviiim, facile,

honoris, gloria; cupiditas, quae te ad 55 Carmen triviale] Inconditum,

scribcndum impellit. plebcium. Virgil. Eclog. iii. * Non

52 Cacoethes] Apud Medicos est tu in triviis, indoctc, solebas Stri-

ulceris genus curatu difficile. Cornel, denti miserum stipula disperdere car-

Cels. 1. V. ubi de carcinom. Plin.xxii. men?' In compitis mali Poiita; sua

25. &c. alibi, &c. Metaphorice est carniina recitare et venditare consue-

Bcribendi libido. Kanhv malum, i9os verant.

nuts et consuetudo, ^Oos, indoles. Communi feriat moneta] Stylo vul-

Senescit] Diuturuitate inyulescit, gari, plebcio, rudi, inconcinno, scri-

SATIRA VII.

429

Hunc, qiialem neqiieo monstrare, et sentio tantum, Anxietate carens animus tacit, omnis acerbi Impatieiis, cupidus syl varum, aptusqiie bibendis Fontibus Aonidum. Neqiie enim cantare sub antro Pierio, thyrsumve potest contingere sana Paupertas, atque aeris inops, quo nocte dieque

60

versus e trhio, istnm qualcm ostendere non possum et percipio duntaxat, pTcestat mens soUcitudinis expers, mnans nemoriim, atque idonea potandis Aonidum aquis, Etenim inopia sapiens, et carcm pecunia, qua noctu atque interdiu corpus indiget, nequit canere in spelunca Pieria. Sutiatus est Horatius, quoties ait, Euhoe.

Nunc 18. 21. a m. pr. nesdo 27. 46-49. 54-58. G4. non improb. Maittario, ut svll. ne corripiatur ante liteiam s liqiiescentem, vel antipodia admtttatur.— 59 nee 10. 21.— 60 thijrsu7nque 1. 18. 23. a m. sec. 45. sana plerique Jibri, qiios secutus sum, 10. 11. 15. 17. 19-27. 45-50. 54-09. 71-74. forte et vetus Schol. qui ita h. 1. interpretatiir : ' Insanire pauper non potest aut moveri ad sciibendnm, quia familiaribus rebus consulere cogitur: dicant nam, nisi insauuin, poetam esse non posse.' scsxa 7. 14. 16. 18. 21. ad marg. 29. prava, sed facili aberratione. via;sta 12. 13. 70. 75. 76. 77. 82. quae indocti honiiuis emendatio esse videtur. — 61 inops, nocteque 27. 46. 47. — 62 Orutius

NOTjE

bens. Metaphora a moneta, quae nota siguatur omnibus perspecta, usi- tata, semperqne simili. Horat. ad Pison. vs. 58. ' Licuit semperque li- cebit Signatuni praBsente nota produ- cere nomeii.' Apuleius i. Apol. Grae- cas voces ait a se Latina moneta per- cussas.

56 Sentio tantuni] Concipio niente, intelligo, qualis sit et esse debeat Vates ille egregius, vix autem verbis adumbrare queo.

58 Cupidus sylvarum^ Horat. Epist. II. 2. ' Scriptoriim cliorus omnis amat nemus, et fugit urbes, Rite cliens Bacchi somno gaudentis et umbra.' Ovid. * Carmina secessum scribeutis et otia queerunt.'

Aptusque bibendis fontibus Aonidunil JNIeus enim nisi tit expers curarum, non afflatur nuinine IMusaruin et Apollinis ; id est, nobile carmen nul- lum concipit aut parit. ^ ide Pers. Prolog, vs. 1.

59 AonidumJi Musariun, quibus in

Aonia Boeotiee regione sacra quapdam loca, foDS Hippocrene, mons Heli- con, sen Aganippe. Vide supra vs. 6.

Cantare sub antro Pierio] Dignum aliquid Musis et Phoebo promere.

00 Pieriol Vide supra vs. 8.

Thyrsumve potest contingere~\ Bacchi patrocinium mereri, censeri inter ve* ros Poetas, adeoque esse rite cliens Bacchi, ut ait Horat. Epi^t. ii. 2. mox cit. Poeticum furorem couci- pere, instar Bacchantium ai mat arum thyrso, id est, hasta pampinis invo- luta.

Sana'] Sui compos, sobria, non fu- rens. Horat. ad Pison. vs. 290. ' Ex- cludit sanos Helicone Poetas Demo- pritus.'

61 Mris] Plin. xviii. 3. ' Servius Rex,' iuquit, ' ovium boumque efligie primus a?s signavit.' Et xxxiii. 3. ' Servius Rex prinins signavit a?s. Antea rudi usos Rouia^ Timanis tra- dit. Signatum est nota pecudum ; uudc ct pecunia appellata,' &c. Ma-

400

D. JUNII JUVENALIS

Corpus eget : satur est, cum dicit Horatius, Eaoc ! Quis locus ingeiiio, nisi cum se carmine solo Vexant, et dominis Cirrhae Nysaeque feruntur Pectora vestra, duas non admittentia curas ? Magna3 mentis opus, nee de lodice paranda Attonita% currus, et equos, faciesque Deorum

65

Ecquis locus ins;enio, nisi quando noster animus diiplicis haud patiens solicitudinis, torquet se versibus tantum, ac duobus magistris Cirrhee el Nijsce abripitur. Summi ingenii iiequc de comparando stragulo stupentis molitio est, intueri currus et equos et vultus Deorum, et qucc Erynnis Rutulum perturbet. Etenim si Maro egeai

13. 22. 23. 24. v. Exciirs. ad h. 1. — 63 ingcnuo IG.— G4 NiscB C'ljrrcsque 24. Cyrrhce iu plerisque edd. etiam Heunin. et Nisceque in quibusdam legitur. Sed Ki'f3^a et Nuaa dicuiitur.— 05 Pectora nostra 7. 10. 14. 15. 16. 19. 23. 24. a m. sec. 25. 26. 45. 49. 50. 54-69. 71-74. 77. Non male, ut et 7ios sup. vs. 48. Sed bene ctiara rh vesti-a, ut Juvenalis poetas alloqnattir. vestrum 22. voces pro curas 27. 46. 47. 48. — 68 rulibun 13. confundit 15. confudit 11. 16. Erin-

NOT^ crob. Saturn, i. 7. ^s a Jano refert Flaccum. ' Quid tibi cum Cirrha ? signatum ex una parte, capite Sa- Quid cum Permessidis unda ? Roma- turni, ex altera, navi, qua ille ad num propius divitiusque forum est.'

cum pervectus fuerat. Unde luden- tes pueri denarios in sublime jactan- tes, caput, aut, navim, cxclamant ; lusu teste vetustatis. Vide et Alex, ab Alex. iv. 15. et 24.

62 Corpus egct'] Ad comparandum vi ctum a vestitum.

Euoe'] Vox qua bacchantes furentes utebantur. Herat. 1. ii. Ode 19. ' Euo-, reccnti mens trepidat nietu, Plenoque liacclii pectorc turbidiun La>tatur. Euoe, parce Liber, I'arce, gravi metuende tliyrso.' Quod egre- gium carmen dum Horatius fundebat, satur erat.

63 Quis locus ingcniol Exercendo, et promenda." industriiu ac venae di- viti.

Se carmine solo vexant] Nisi cum uni vacatur Poi tica- studio.

61 Et dominis t'irrluc Nyscrque fe-

Nysfe] Urbs Arabiae, apud quam Bacchus a Nymphis educatus dicitur, indeque vocatus Dionysius. Est et Nysa mons ac civitas in India ab eo- dem Baccho extrncta, teste Strab. 1. XV. Hoc etiam nomine appellan- tur alicK quKdam urbes in diversis re- gionibus, ubi colitur Liber pater, ei- demque sacer imus e Parnassi verti- cibus JS'ysa quoque dictus. Vide Diodor. Sicul. iv. 5. et v. 1. Martial. I. IV. Epigram. 44. ' H;rc jnga, quara Nysaj coUes, plus Bacchus amavit.'

65 Duas non admittentia cur as~\ Hinc rci domesticiv et victus conqnirendi; illinc Poi'tices, studii litcrarum, et elaborandi carminis.

67 Attonita-] Valde solicitir unde comparare queat cibos et vcstimenta, aliaque necessaria ad victuni,

Currus et equos, ^f.] Ingeniosa

runtur] Instinctu et atllatu ApoUinis mente complecti et nobili versu de-

ct Bacclii. scribere Deorum actioncs et niajes-

Cirrlia\ Urbs erat ad radiceni I*ar- tatom : ut tacit VirgilJus in ^neide

nassi montis, Phobi Sacris ct cultu passim, noininala. Martial. 1. x. Epig. 77. ad

SATIRA VIT,

431

Aspicere, et qualis Rutulum confundat Erinnys. Nam si Virgilio puer, et toleral)ile deesset Hospitium, cadeient omnes a crinibus hydri : Surda nihil gemeret grave buccina. Poscimiis, ut sit Non minor antique Rubrenus Lappa cothurno.

70

famulo et qualicumque domo, cuncti serpentes elaherentur e capillis: tuha rauca nihil grande streperet. Petimus ut cothurno veterum inferior tion sit Rubrenus

nis 23. Erinis 24. 45. Erijnnis 27. et al. Sed 'Epiwhs dicitur.— G9 desit 10. 11. 14-18. a m. sec. 19. 20. 22. 23. 25. 27. 45-,50. 54-G9. 71-74. 77. Emendatio scholasticorum, metro tiiiientium. — 70 hijdvie 77. — 71-95 ejecti e 13. exceptis vss. 74. 75. 7G. et 81. qui post vs. 97. leginitur. hucina 17. 20. 21. 22. quae sciipturarectior est, sed in optimis codd. non lepeiitur. — 72 Rubens IG. Rubi' enus-2\. Rabienus Lappa con j. Dorleans, ut designetiir poetaquidam, qui prop- ter amaruleutum ingenium Rabienus, et Lappa ob mordacitatem dictus sit.

NOTjE

G8 Qualis Rutuluin confundat Erin- nils'] Recte depingere Alecto Furiam Rutuloruni Kegem Turnum terrore complentem, sereutemqne bella Tro- janos inter et Latinos. Qiiod belle exequitur Virgil, .^neid. vii.

Rutulum] Vide Sat. vi. G36.

Erinnys] Ita vocatur Furia, quod eppet rhv yovv, corrumpat mentcin ; vel, ut alunt quidam, ipvu, id est, trahat,

di,' <Slc. Et post. ' Talibus Alecto dic- tis exarsit in iras. At juveni oranti subitus tremor occiipat artiis ; Deri- gnere ocnli: tot Erinnys sibilat hy-

dris et geminos erexit crinibus

angues Verbereque insonuit,' &c.

Hydri] Hydrus, vel, hydra, serpens aquaticus.

71 Surda nihil gemeret grave buccina] Id est, nihil grave scriberet Virgilius,

distrahat : qivji si valeret etymologia; cum Alecto exhibet populos ad arma

scribendum foret Erynnis. Triplex autem numeratur, Alecto, Tisiphone, Megzera. Et his angues pro capillis affingunt Poeta?. : nude niox noster ait cum Virgilio, caderent a crinibus hydri.

70 Caderent omnes a crinibus hydri] AUudit ad Virgilii versus yEneid. vii. mox citandos. Sensus est : omnis ilia vis Poetica, et majestas carminis Virgilio excideret et periret, si ne- cessariis victui caruisset. Talis enim solicitudo mentem distrahit, ingeni- umcjue enervat. Virgil. .Eneid. vii. sic habet. ' Lucliticam Alecto dira- rum ab sede Sororum Infernisque ciet teuebris ; cui trislia bella, Ira*- quc, iusididjquc, ct crimina noxia cor-

cxcitantem. iEneid. vii. ' Pastorale canit siguum, cornuque recurvo Tar- tarean! intendit voceni, qua protinus omne Contremuit uemus, et sylvaj in- tonuere prof\indae.'

Poscimus ut sit, Sfc] Scilicet velle- mus, et exigimus ab inopc Rubreno, ut tarn solerter, tanta diligentia, tam diserte scribat Tragcudias, quam ve- teres illi Tragici /Eschylus, Sophocles, Euripides, qui opibus et honoribus affluebant, atque incitabautur.

72 Rubrenus Lappa] Iiigeuiosus Poeta 'J'ragicus, sed egeus tempore Jiivenalis vivebat. Vetus acholiastes,

Cothui-no] Gravi stylo. Vide Sat. VI. vs. G34. in simili voce.

432

D. JUNII JUVENALIS

Cujus et alveolos, et laenam pignerat Atreus. Non liabet infelix Numitor, quod mittat amico : Quintillae quod donet, habet ; nee defuit illi, Unde emeret multa pascendum carne leonem Jam domitum : constat leviori bellua sumtu Niinirunij et capiunt plus intestina poetaj. Contentus fama jaceat Lucanus in liortis

75

Lappa, cujus lances atque pallium Atreus oppignerat. Misero Numiiori non est quod mittat familiari, est quod dct Quintillce : hahuitque is quo jam subactum leonem compararet plurima carne alendum. Fera scilicet minori stat impensa ; et vatis plus venter devorat. In hortis marmore exoniatis quiescat Lucanus

Lapa 46. 47.-73 albeolos 2. alhiolos 3. 5. 14-2.5. 27. 45-49. 54-60. 72. 77. lUiid Valla, hoc Mancinellus et Lubiuus probanint. lUe interpretatur tabu- las Insorias, hi veio tabulas sciiptorias, casque albas s. albeas, h. e. gypsatas. Cf. Tuineb. Miscell. xxiv. 4. iSeutra lectio probanda, et utraque orta ex vulgari permutatione literarum F et B, de qua v. ad Sil. viii. 473. et 543. pignoral 27. 48. — 74 mittit IG. quod donet amico 24. — 75 QuinctilUe 74. Quin- tilcB 27. 60. 65. Quintilice 11. donut 16. deficit 19.— 77 belua 17. 19. 60. 64. Vulgo bellua v. ad iv. 121. — 78 cupiunt 14. — 79 jaceat fama 26. tuceat 11. 12-

NOT^

73 Cujus et alveolos, Sfc] Qui dum vacat Fabula; de Atreo scribendEC, premitur inopia, et cogitat oppig- nerare supellcctilem, ut cibos emat. Commiuiscuntiir alii Atieum foeneia- torem pignoris titnlo Hubreni res te- nentem. Quod non placet.

Alveulosl Paropsides, et variani su- pellectilem. Synecdoche. Vide Sat. V. vs. 88. Item Turneb. xxiv. 4.

Lanam'\ XKalvav : penulam, et alia vestinienta. Synecdoche. Vide Sat. HI. vs. 283. et Sat. v. vs. 131.

Atreus] Pelopis et Hippodamiae fi- lius, Mycenarum Rex, qui Tliyesti fratri coniedendos apposuit filios ex adulterio ejus cum nxore sua genitos. Cnjns horrorc rouvivii, Soleni aiunt retrocessissc. Vide Senec. Tragic, in 'ITiyestc.

74 A'oH habet infelix Numitor'] Iro- nice. Infelix sane is qui divitias ef- fundit in luxmn ac volnptates, parens autcni est ac sordidiis in clientes, ainicos, lionestos viros.

75 Quintilice'] Arnica?, meretrici.

76 Emeret multa pascendum carne leonem] Et hoc erat in deliciis divi- tum feras mansuefactas alere. Vide Laniprid. in Heliogabalo. Plin. viii. 8. 9. 16. 17. 52. Gell. v. 14. Martial, Spectac. Epig. 10. et lib. ii. Epig. 75. &c

77 Constat letiori bellua sumtu, Ifc] Ironice. Poeta nimiruni plus devo- rat quam leo, et majores sumtus facit.

79 Contentus fama jaceat, ()-c.] Lu- cano qnideni rebus omnibus affluenti facile est unam sectari gloriam in scribendo carmine.

Lucaiius] M. Annirus Lucanus, Cor- dubcnsis, Seneca^ Tragici ncpos, Sa- leii liassi et Persii condiscipulus ac familiaris, de bello J*harsalico scrip- sit carmen, ct alia «)u<vdani, Oratori- bns magis ()uam I'oi'tis annunierau- dus, teste Quintiliano x. 1. Neroni prinium gratiosus, niox ab eo jnssus eccidi in actatis ilorc. Pliira lege apud

SATIRV VII. 433

Marmoreis : at Serrano, tenuique Saleio 80

Gloria quantalibet quid crit, si gloria tantum est?

Curritur ad vocem jiicundam, et carmen amicae

Thebaidos, la?tam fecit cum Statins urbem,

Promisitque diem. Tanta dulcedine captos

Afficit ille animos, tantaque libidine vulgi 85

Auditur : sed, cum fregit subsellia versu,

rxistimalionem satis habcvs. Std quid konns quantuscnmque Serrano proderit, ac pauperi Saleio, si duntaxat honos ailest ? I'roperahir ad vocem ^ratam, et dilectce poema Thebaidis, quando civitatem Statins hilarem effecit, ac diem pollicitus est. Tanta suaiitute affectas mentis is delectat, ac tanta plehis cupiditate ausciiltatur.

23. a m. pr, 24.— 80 v. Excnrs. ad h. 1.— 81 tantalibet 11. est iion extat in 12. 16. 20. nisi gloria tantum 20.— 83 fecit cum lecepi ex 14. 15. 17. 18. 19. 4«. 47. 48. 50. 58. 61-68. 71-77. cum fecit 10. 12. 20. 21. 23-27. 45. 49. 54-67. fiO. 70. cum fucit 16. fucit cum 22.-85 Allicit laudavit Heiiis. ad Ovid, ex

^■oT^

Petrum Crinitiim. Vide et Corn. Tac. sustentet egre

lib. XV.

Jn hortis tnarmoi-eis'] Colnmnis ac statuis marmoreis wdes et hortos ex- ornari pridem instltiitum. Vide Plin. XXXVI. 1.2. et seq.

us Vates. 83 Thebaidos] De bello Tliebano, Polynicen inter ac Eteoclen fratres (Edipi filios, carmen I'^picum Papi^ nius Statins, item Ponticus Poeta, teste Propert. lib. i. eleg. 7. at

80 Serrano, tenuique Suleiol Hi qui- jEschylns et Seneca Tragicum scrip- dem valebant ingenio, cetera egen- sere.

tes, ut vnjgo Poetje. Tempore Juve- naiis vivebant. Saleii Bassi meminit Tacitus sestertiis quingentis a Vespa- siano donati. Quintil. x. 1, velie- mcns illius et poeticnm affirmat in- geninm fuisse, nee ipsum senectute inatnrum. Petr. Crinit. c. 62. ' Lau- datur,' inquit, ' ab antiquis magno- pere Saleius, non tantum ut vir op- timus, sed etiam nt Poeta egregius, atqne absohitissimus. Valde nobilis quidem, at exiguo et tenui censu fnisse traditur.'

82 Cnrritur ad vocem jucundam, ^c] Magnus fit Populi Romani concur- sus ad aiKiicnduni Statinm Poema recitantem sonora et suavi, qua pol- let, voce : at nemo dat unde vitani

Statins'] Is Neapoli natns nobili genere, Tkebaida Libris dnodecim complexus, Domitiano Ca'sari conse- cravit ; a quo et dilectus, et insigni corona donatus aliisque muneribus. Scripsit et quiedam alia. Vide Pe- trum Crinitum iv. 1.

84 Diem} Qua recitaret suuni poema.

86 Sed cum fregit subsellia versu] Post ingentes eos applausus, esurit, Proccrum neniine se patronuni ei prabente vet munificum.

Fregit subsellia versu'] ^'clle^lcnti rccifatione et facundia, Hyperbol. vel causa fuit cur scamna frangantur prai nimio applausu. Aide Sat. i. vs. 13.

Delplt. ct Var. Clas.

Jux.

2£

434

D. JUNII JUVENALIS

Esurit, intactam Paridi nisi venclat Agaveu.

lUe et militiae mullis laigitur liouorem,

Semeshi vatum digitos circumligat auro.

Quod non dant proceres, dabit histrio. Tii Camerinos, 90

Et Bareas, tu iiobilium magna atria ciiras ?

At postquam rupit sedilia carminis recitatione, fame premitiir, nisi Agaven illi- tmiam l^aridi venumdct. Is et belli dignitates plurimis tribuit : Poetarum digitos tiui'o sex mrusium circumi-oli-it. Qicid nun donuiit Optimates, mimus lurgietur. Tu postea Cumeriuos et Bareas, tu suinnia colis illustiium vestibula I Pelopea creat

Ponto III, 35. sed hand diibie luemoriae vitio. — 87 ni 21. 22. Paridine vcii- dat 11. vitiose pro Paridi ni v. Agavem G4. — 88 honores 15. htrgitus emend. Scliiader. Recte, opinor, nisi mox nialis Semestri et vatum cet. — 89 Semen- stri 1. 11. 14. 21. a id. sec. militicB vudtis largitiir hotwrem Semestrem, vatum cot. emend. Ruben. Sed exquisitior vulgata lectio. Ut dignitas Tiihunoriim ,«eniestris fiiit, ita et insigne. Conf. Salnias. Exerc. Plin. p. 450. ciijus verba .sup, in Proleg. apposui. — 91 Bareas 10. 11. 14-25. 27. 45-50.54-69.74.77, et Sueton. in vita Juveu. quos secutus sum, quia cum Camerinos jungituj". Barea^m 70. 75. 76, 82. Bareas 73. Boreas 71. cura malebat Sclirader. —

NOT.E

87 Intactami Non evulgatum car- men offert histrioni Paridi, quern unum invenit beneticum ac remune- ratorem.

Paridi] Pantomimus Paris duplex fuisse videtur : alter sub Nerone, cu- jns meminit Sueton. Ner. cap. 54. alter sub Domitiano, de quo Sueton. Domit. cap. 3. Martial, Epig. ii. 14. et nostcr Sat. vi. vs. 87.

et Jnvenalis respicit ad semestres Tribunatus, de quibus Plin. lib. iv. epist. 4. ubi sic babet : ' Calvisium Nepotem valde diligo — hunc rogo semestri Tribunatu splendidiorem et sibi et avunculo sue facias.'

90 Quod non dant jn-oceres, dabit his- trio] Hie versiculus exilio Jnvenalis occasionem pra-buit.

Quod non dant ])roeercs'] Pra?mia,

Agaven~\ Tragtsdiara de Agave Pen- dignitates.

tliei matre, de qua Pers. Sat, i. vs. 100. et seq.

88 Ilk et militice, Sfc.] Paris Domi- tiano carus, adeo ut co perniittente praifccturas vcnderct. Hos versus causam exilii tuisse Juvenali ait vc- tus Scholiastes. ^■ ide Suidam, et Lips. Epistol. qu. lib. iv. epist. 20.

89 Semestri vatum digitos circumli- gat auro] Id est, Ecpiitcs Romanos facit, quorum insigne; annulus aureus: liic autem erat duplex, Icvior alter ajstate, alter gravior hyeuie gestari tolitus ; ut )iotavi ad Sat. i. vs. 28. tt scq. Vide Turneb. xx. 2. Forte

Histrio] Ab Histria dictns : inde enim petiti olim histrioues ac ludii, Festus, Aliter tamen Liv, vii. 2. et Valer. Maxim, ii. 4. qui Tusco verbo bistriones dici, et ex Hctruria voca- tos aftirmant ludioues.

Tu Cunurinos, ifc.] Et tu nobilium favorem deinceps credos ainbiendum? Scilicet : bis liberalior est Paris erga I'oi'tas et Literatos.

Camerinos] Horuiu maxinie illns- tris Snlpitius Canierinus, qui Athe- nas missus ml Solonis leges perqui- rendas.

91 Bareas] Vide Sat. iii, vs. IIC.

SATIRA VII.

4.05

Praefectos Pelopea facit, Philomela tribunos. Hand tnnicn invideas vati, qncm pidpifn pasciint. Quis tibi Mcecenas ? quis nunc erit aut Pi oculeiiis, Aut Fabius ? quis Cotta iterum ? quis Lentulus alter? Tunc par ingenio pretium : tunc utile nuiltis

95

Prapositos, Trihunns Philomela. Nihilomimis ne imidcus Piu'to', qncm suirfresta mUriunt. Ecquis tibi Jileccrnas? Quis erit iiwdo tel Prociileius, vel Fahius? Quis Cotta rursum / Quix secundus Lentulus ? Tuin erat merces irqualis iugcnio.

92 abest ab 16. Philomena 18. 19. 21-24. 27. 45-49. 55.-94 Quid 45. IMa- cenas 27. 49. 61. 63. 64. JMecanas 45. 50. v. ad i. 66. ct pio aut 22.— 95 Cocta 17-20. 22. 23. 24. 45. 46. 48, 59. 61. 62.-96 Pur olim pretium 13. nunc utile midtis Pullere cet. 67. 68. 71. 73. 77. quod vulgo explicatur : nunc studioiimi utilitas oiiinis hue ledit, «t palleas, curis coiificiaris, ct vino abstiueas vel in ipso Decembri, in quo Saturnalium tempore on)nes, etiani continentissinii, genio indulgeie solent : vel, nunc di^cendini), sive uti- lissinium est, esurire et abstiuere vino. Balirdt vertit : Lit ist am bes- ten dran, Jf'cr huns-crn . . . kann. Xon male, scd minus couveuienter usui

NOT^

92 Prcpfedoa Pelopea facit] Paris facit Piitfectos in meicedem oblati sibi Poeniatis de Pelopea.

Ptlnpeal Hffc Thyestis erat fiiia, e qna ipse genuit yEgisthum Clyta?m-

94 Quis tibi 31{rrenas'] Ubi nnnc patronos quales pridein invenias?

Mcecenas] Is Horatio decantatns, in ipsuiu aliosque Literates adeo mn- nifieus, nt Rlivcenates dicantur ex-

uestrffi mcecluim et Agamemnonis in- inde omnes studiosorum patroui,

terfectorem. Vide supra, vs. 73. ad Proculcius'] De eo jam Sat. i. vs. 40.

vocem Atreus. 95 Fabius] De Fabiis, Sat. Ii. vs.

Philomela] Cdrmen de Philomela, 14G. et Sat. vi. vs. 66. Q. Fabii

de qua Sat. vi. vs. 644. ad vocem Maxim, liberalem animum conimen-

Procne.

Tribunes] Militares nimiruni. Vide Sat. III. vs. 313. Alex, ab Alex. i. 5. &c.

93 Vati] Ipsi fortasse Statio, quern a Juvenale carpi volunt quidani, eo quod nim.ium gloriaretur a Domiti- ano se laurea coronatum, qiiem ta- men honoreni ab Imperatore nactus esset polius ob Parideni ipsi Impera- tori dilectum, Statii fautorem.

Quern pulpita pascunt] Q-.ii victitat e Poeniatis, quic recitat e pulpito, vel e Tragtediis, qiias hisirionibns vendit in Theatro exhibendas. Horat. ad Pison. vs. 279. '.Escbylus, et mo- dicis iustravit pulpita tignis.'

dat Valerius Max. iv. 8. Alii hie intelligiint Fabiuni ilium Maxim, ad quem Ovid. Lib. de Ponto plures Elegias inscribit,

Cotta] Sat. V, vs. 109. Ovid, de Ponto, lib. u. eleg. 8. et lib. iii. cleg. 2. et 5.

Lentulus] Lentulornm dignitatem ac virtutes passim Tullius comine- morat.

96 Tu7ic par ingenio pretium] Olim ingeniosi Poetv niuneiibus cninula- bantiir. Plin. lib. in. epist. ult. sic loquitur : ' Fuit moris autiqiii, eos qui vel siiiguloriini laudes, vel iir- bium scripseraut, aut lionoiibus, aut peciinia ornare :_n9stris vera tempo-

436

D. JUNII JUVENAL18

Pallere, et viiiiim toto nescire Decembri.

Vester porro labor foecimdior, historiarum Scriptores : petit hie plus temporis, atque olei plus Namque oblita modi millcsima pagina surgit Omnibus, et multa crescit damnosa papyro.

100

At mudo fructuomm plurimis impalltscere, atque menun ignorare integro Decembri. At vestra operufertilior est, o Ilistorki : hire plus mora piusque olei deposeit. Etenim cunctis uccrescit pagella millesima limitis immtmor, ac muttiplicatur perniciosu ob

loqueudi, qiiam satirico ingenio. — 97 toto viiuiin 10. 12. 13. 16. 18. 24. 45. — 98-105 eject! e 13.-99 petitur plus 50. 59. CO. C5. ant olei 10.— 100 Nullo quippe modo 33. 77. /nociis 40. 47. 48. — 101 O minibus II. Talibus 20. multvm

NOTiE

ribiis, ut alia speciosa et egregia, ita epulantibus servis famulabantur ac

hoc inprimis exolevit. Nam post- ministiabant doniini : et quisqne vino

qiiani desiinuis laudanda facere, laii- dapibusqne liberiiis se recreabat.

dari quoque ineptuni putaniiis.' Vide iNIacrob. i. 7. et 10. Senec.

Nunc utile multis] Legunt nonnidli, Epist. 18. et 47. Alex, ab Alex. ii.

tunc, itenini, ut sit expolitio prions 22. at prse ceteris Athen. xiv. 10.

sententitp. Alii, nunc, ut sit antithe- ubi morem ac celebritateni Satur-

sis, hoc t'erc sensu : nunc aiitem alia naliuni a Grapcis ad Ronianos fluxisse

non est utilitas studiosis, praeter ip- egregie asserit, ac diserte explicat.

sura stadium, ac studii incomnioda, Sueton. Claud, cap. 5. ' quadraginta

quae sunt pallere, et genium dcfraii- aureos in Saturnalia et Sigillaria mis- dare.

97 Pallere] Vide Pers. Sat. v. vs. 62.

Vinum nescire'] Ad vacandum scrip- tioni liberius. Cicer. Tusc. 5. n. 100.

SOS,' lefert. Et Calig. c. 17. ' Diem Saturnalibns adjecit, appellavitque Juvenaleni,' inqiiit.

98 Vester porro labor, S^c.] Ironice. At historiarum Scriptoribus major

* Quid quod, ne mente quidem recte tortasse utilitas, majusque e labore

uti possumus multo cibo et potione lucrum.

completi ?' Contrarium statuit Ho- ratius, lib. i. epist. 19. ubi vinosuui Homei um, Enniumquc, et alios Poe- tas similiter vinosos esse debere at- firmat.

Toto Decembri] Seu cum dies brc- viores, atque longiores lucubrationes fiunt ; seu ipso tempore Saturnalium,

99 Petit hie plus, S)-c.] Alii legunt, petitur plus, Ifc. id est, ad scribendam liistoriam plus temporis in pertpiiren- da lerum voritate desidcratur, ot plus olei in lyclino ad lucubrandum atque vigilandum.

100 Oblita modi millesima, Sfc] Sine mensiira et moilo crescit vohuneii

quo vel contincntissimi genio |)luscu- midiiplicibus pi.ginis conscriptum.

lum indulgent. J'.rat enim Dtcembcr Satiuiio s-accr, et Sainriialia ctlebra- bautur eo mense per tnduum, seu per dies septcm, addcndo SigilUria Initium sunit batur 10. Kal. Jannarii, id est, 17. Dcccml). lu his Feriis

l(tl Multa damno>a i>apijrfi] Unde et pccuniiv multuin impeiiditis, emen- do pliirimum papyri ad historiaa vo- liinien scribcndum multiplex.

Paiiyro] Plin. xiii. 11. chartac n- Bum non fuisse ante Alexandri Magni

SATIRA VII.

437

Sic ing^cns rerum numevus jiibet, atquc opcrum lex. Quae tamen inde segcs ? terrae quis fructus apertae ? Quis dabit historico, quantum daret acta legcnti ? Sed genus ignavuni, quod lecto gaudet et umbra. Die igitur, quid causidicis civilia praestent

105

chartam phtrimain. Ita vult mits^na rerum copia. et scriptionis rcfcuht. Atlamen quis cxindefruclii.i ? Qiiw lUiUtas hnmuin p7-osci(ii\se! Ecquis historiarumscriptori largi- retur, quantum d'maret acta perlegenii. At gens est pigra, quce deleciatur domo atque umbra. Eloquere ergo, quid causarum actoribns afferaiU lucri civilia ministeria, et co-

21. multa crescit \iro crescit mnlta vecepi 6x11.23.24. quia gratius est auri- bus. — 102 operis'il. — 105 ignarum est, quod T2. tecto pro /cc/o 10.12. 14-20. 23-25. 27. 45-50. 54-69. 71-74. 77. Noii niale ; sed nostra lectio et coneinnior est, (nam notio iecti \el wdium jam coutinetiir voce «m//rfij et adnioclum pro- babilis fit ex locis simil. Horatii et Ovidii. v. Lips, ad Senec. Ep. 07. et Ca- saub. ad Suet. Aug. c. 78.— lOG prastant 10. 12-17. a m. pr. IS. 19. 21. 22.

NOTiE

vlctoriam ex Varroiie affirmat. At doctiores sic interpretantur, ut velit tantuni Plinius, usnm chart.e commu- nem et publicum tunc solum fui«sc, antea tamen inventuni. Ibid. Plin. ita perg-it : ' In palmarum foliis' (alii legunt malvarum) ' primo scriptita- tum : deinde quarundam arborum libris. Postea publica monumenta plumbeis voliminibus, mox et priva- ta lintels confici coepta, aut ceris — postea proniisrue patuil usus lei qua constat inmiortalifas hominuni. Pa- pyrus ergo Htscitur in paltistribus jilgypti — praeparantur ex ea chartae, diviso acu in priEtenues sed quam la- tissimas filuras.' Vide cit. Plinii lib. cap. scq.

102 Ktrwm] Scribendarum. Operum lex'\ Vide (;ic. 2. de Orato-

rc, ubi de liistoria, ejusque iegibus.

103 Terra quis fructus apertcp] Ter- ram proscidisse, arassc, coluisse. Me- taphora. Id est, dcsudasse in per- quirenda scribendaque diligenter re- rum veritate.

104 Acta legenti] Vel actuario c

et recitanti, vel Jurisconsulto evol- venti leges, et scripta ad litem per- tinentia.

105 Sed genus ignavum] Dicct for- san aliqui*, nihil dari Historico, qulp- pe qui videatur iners, domi sedens, et otiose scribere historiam. Et Ju- venalis respondet : ergo actuosis cau- sidicis inultum dari debet : hi enim in foro magna vocis et laterum exa- gitatione et contentione causas agnnt.

Lecto] Vulgo, tecto; at plures co- dices habent, lecto : in quo studebant, et scribebaut saepe Veteres. Senec. Epist. 67. ' Gratias,' inquit, ' ago se- nectuti, quod lectulo me affixit:* ' lucubratorio,' non ' dormitorio,' inquit Lipsius ibid. : ubiet aftert liunc Juvenalis locum, legitque, Uclo gau- det, ifc. Et Epist. 72. ' Qiia-dam et in cisio scribere possis : qna^dam lectum et otium et secretum deside- rant.' Pers. Sat. i. 53. ' Lectis scri- bitur in citreis.'

Cmbra] Id est, quiete, otic, secessu.

106 Civilia n^cia] Civibus prscstita per actiones lOrcnses, et causas civ i-

commcntariis publicis decreta legcnti les, cjuaa perorant.

438

D. JUNII JUVENALIS

Oflicia, et magno comites in fasce libelli ?

Ipsi mapia sonant : sed tunc, cum creditor audit,

Pra^cipue, vel si tetigit latns acrior illo.

Qui venit ad dubium grandi cum codice nomen.

Tunc immensa cavi spirant mendacia folles,

Conspuiturque sinus. Verara deprendere messcm

110

vdtantcs in grandi conger ie commentarii? Illi multiim rociferantur, turn vero prcc- sertbn, qtiando creditor auscultat, aut si latns pnlsuverit alias co rchcmcntior, qui magno cum volnmine accedit ad inccrtum debituvi. Turn fnUes concnvi exlutlmit falsa ingentia, ct sinus spiitis aspergitur. Vcranifrugcni si placet cognoscere ; inde

24.27.45. 47. 48. 54. 55.— 107-134 extinsi e 13.— 108 turn 11. Pro audit maliierim audet scil. magna ^oiiare, vel ardet soil. ira. Tnin advcrsus ciedi- toreni dicere censendi sunt causidici. — 109 Platliner emend, si tetigit latns, admonnit, nt tangere cuhitu ap. (3icer., acrior ilk .scil. pragmaticus, causidico- riini (piasi posticus et suiisestor. — ll'J vcraniquc 12. verum 60. GH. Non ma- le! Ipsi magna sonant causidici in foro causas pcrorant inpenti vocis inten- tione : rrrum deprendere messem cet. sed nuilus inde ad eos trnctus redundat. At rh vcrani majoiem liabet vim, et oratio concinnior est. deprehendcre 12.

NOT/E

107 Comiles in fasce iibelli] CoWiga.- niam sibi esse in nominibus, niimeia- ti in fascicnlum iibelli, quos in foiuni tani in pi absentia non liabeie.'

ad rem probandam deferunt. Ill Immensa spirant mendacia'\ Ra-

108 Cum creditor audit] Turn con- bularum initpiam impndentiam notat, tendit vocem maximc cansidicus, qui per fas et nctas conantur vin- cum adcst et audit is pro quo (licit. cere.

109 Si tetigit latns] Si urgcat et Folles] Ruccas expHcat vctiis Schol. instet. alii, pulinones spirandi vim habcntes.

110 Qui venit] Vel ipse creditor Sic clamosam et contentiosam expri- debitum reposcens, vel debitor refel- niit oralionem Juvenalis post Hora- lens, vel alter advocatus, vel prag- tium et Peisiuni, qiieni vide Satirie maticus causldico verba legis suppc- quintiv vcrsu decinio et seq. et quae ditans, ut volunt Calderinus, et iMan- nos iliidem.

cinellus, aliique. 112 ('o)ispuiturque sinus] C'ausidirus

Codice] Vel Juris ac leguni ; vel fcrvide perorans salivani despuit in

acccptict expensi tabiilis. suas vestes sinuose convoliitas.

Nomen] Ita vocatur id omne (jiioil in tabiilas refertur, inscripto ejus, cui vel arceiitum, vel expeusum fer- tiir, nomine. Cicero pro Q. Kcisc. Com. n. 4. ' Non ref'ert parva nomi- na in codicem ? lino omnes sumnias. Love et tenuc hoc nonicn ? crciaDa sunt,' &c. Verr. 3. n. 28. ' Nomina sua cxegissc' Verr. 7. n. 17. ' I'ccu-

Vcram deprendere messcm] T'aulo ante dixit : ' Qua" tamen inde seges?' Hie ergo respondet : ' Vcrani depren- dere messem,' t*v:r. unde minus sa- piunt qui legiint, rerum deprendere,

Vcram deprendere messem si lihel,SfC.] Si Ibrensis istius laboris ipia> sit iiier- ccs, qua-ras; Lacernam unum repc-

SATIRA VII.

439

Si libct : hinc centum patiimonia caiisidicorum. Parte alia solum russali pone Lacernee. Consedere Duces : surgis tu pallidas Ajax Dictnrus dubia pro libertate, bubulco

115

centinnrum rahahtntm, (tUiimle Rtihri Lacertcc duniaxat bona statue. Consedere Duces; exurgis tu pallcns Ajax, oiaturus pro ancipite libertate, urbilro Bubuko.

15. — 113 Sic G3. — 114 russati vel Russati in omnibus legitiir libiis, et scriptis et editis, nisi quoJ rus sati vel Sufi divisim exhihent 11. 14. 15. 16. 21-2 1. 30. (in cujus marg. notatur, Sati esse nom. propr. amiga?) et 33. piol)l). Granga^o et Calder. Ille coll. iii. 231. rus lacertce dici piita- biat rus, in quo leponatur lacerta, adeo<|ue brevissimuni : hie ita inter- pietatiir h. 1. ' non conferas omnes villas, sed unum tantum nis, atque id breve ...nam lacerta est brevis niensura terras sup. iii. 231. Aitici Sati Equitis Rom. qui eloquentiani in foro nunquaui exercuit.' Sed qiiis sibi persuadeat, poctani rus lacertcc Sati ; et hoc scnsu dixisse ? Nee probabibor aliorum sententia, qui rus s. villam divitis Roniani, cui Sato Lacertce uonien fnerit, significari credunt. Perperam quo()ue rus Sisapone lacertce conj. Beroald. in lib. Annotatt. ut sensus sit, rus lacertce h. e. exiguuni, non in Italia, sed in provincia, et qui- deni longinqua, (nam Sisapo opp. Hispauia; Bceticap) tantundem valere, quantum patrimouia centum causidicorum. Laccrncc 1. 12. 14. 15. IG. 70. 75.

NOT^

ties tantundem Incrari, quantum causidieos centum.

113 Hinc centum patrimonia causidi- corum, ^-f.] Yelut in libra expendens, hine in lance una pone bona centum rabularum, illinc in altera solius La- cernae divitias, et vide ilia ab his ad- sequari, vel siiperaii.

114 Russati] Induti veste russa, id est, rubra, vel purpurea.

Russati pone Laccrnesl Magna certe hie legendi varietas. Emendant qui- dani : rus Sati pone Lacertce : nt dives fuerit quidam nomine Satus Lacerta, cujus villa tanti sit, quanti bona cen- tum causidicorum. Alii dicunt La- certam e>se militis fictum nonien : porro militibus in usu fuisse vestes rubras, ut per coloris similitudineni sanguis e vulneribus defluens minus appareret. Alii cum vet. Schol. le- ginit, Laccrticr, quern aiunt sub Do- niitiano ex aurigandi peritia divitem factum: et hiuc purpureis vestibus iudui.

115 Consedere duces] Sumtuni ex Ovid. iMetam. xiii. Fab. 1. ubi de armis Achillis Ajax cum Ulysse dis- ceptat coram Ducibus Griecorum. Hie Duces pro Judicibus, et mox, Ajax, pro Causidico ponuiitur.

I'allidus} PriE timore, ne perinde ut Ajax olini, ita modo tu causa ca- das et vincai is.

Ajax] Telamonis crat filius, Grap- corum post Aciiilleni lortissimus, quod ab Ulysse victus in judicio fuis- set, ira percitus ad insaniam usque : quod auteni furens egerat, mente re- stitnta resciens, pra? verecundia et dolore, seipsum interemit. Vide So- phoclis Ajacem flagellif.

110 Dubia pro libertate] Pro liomi- ne, dc quo quivritur, sitne servus an liber existimandus. Sicut Tullius pro Arcliia diccns jus ei civitafis asseruit.

Bubulco] Vel intcUigit C. ilium At- tilium Bubulcum, qui t'uit Constd cum T. IManlio Torquato ; vel per contem- tum Judiceni notat agrestem et im-

440

D. JUNIl JUVENALIS

Judice. Rumpe miser tensiim J€cur, ut tibi lasso Figantiir virides, scalanim gloria, palmae. Quod vocis pretium ? siccus petasunciilus, et vas Pelamydum : aut veteres, Afroriira epimenia, bulbi : Aut viniim Tiberi devectum, qiiinqiie lagenae.

120

Infelix disrumpe extensum hepar, ut fesso tibi vireiites pahncB ^radttiim ornamenia appendantur. Ecquce merces orationis ? Arida pernn, et vas pelamidiim ; vel bulbi vetusti, Africanoruiii menstrua munera ; vel mentm Tiberi depo7-tatum, quince la-

76. LaeertcB 10. 11. 17-2.). 27. 30. 33. 45-50. 54-69. 71-74. 77. qua? lectio nata forte ex iii. 231. ad marg. scripto. — 116 dubia de I. 16. — 117 laxo 4. — 118 Fingajilur 24. 47. 60. — 119 vatis pretium IG. premium 21. am. pr. — 120 V. Excurs. ad h. I.— 121 Tyberi 27. 63. Tiburi 17. a m. sec— 122 Non-

NOT.E

perituin bubulci similem, respiciens ad morem Judices eligendi ties e sin- gulis Tribubus peiinde rusticanis ac urbanis. Ascon. Ped. in 2. Veriin. Tel denique nieminerat Juvenalis, quod refert Suetou. Jul. c. SO. ' Pere- grines a Cffisare in Senatum allectos:' unde et Augustus correxit ' nuiuerum afflucnteni deformi et incondita turba Senatoruni, inter quos erant etiam indignissinii, quos valgus abortivos, sive Orcinos vocabat/ teste Sueton. Octav. c. 35.

117 Rumpe miser tensum jecui-] Tu jam latera, pulmones, et jecur bill plenum et accensum fatiga vociferan- do, et vanae gloria; plusculum ser- Tiendo, aut lucello tenui.

118 Figantur virides, sadarum gloria, pahn(c] Ex more palniis exornetur vel janua tuie domus, vel gradus pul- piti e quo dixoris causau), atijiie vice- ris. Martial. Epig. vii. 27. 'Sic fora mirentur, sic te palatia laudent. Ex- colat et geniinas plurinia palma fo- res.*

Scalantm glorial ' Apud vetcres ad- vocatorum armaria scalas liabebant,' inqiiit veins Sciiol. Alii paupericm causidicoruni hinc aiuiit notari, qui iiabitarent in canaculis, ad quic noii ulsi per scalas ascendebatur : quas

proinde in victoriae signym palrais in- tegerent,

119 Siccus petasunculus] Ex i guns pe- taso, vetustate exsuccus. Vide IVkir- tial. Epig. XIII. 55.

Vas pelamydum] Plenum pisciculis istis, qui sunt minores tliynni, dicti a 7rrjA.oD, limo. De iiis vide A then. vm. 14. Pliu. IX. 15. et XXXII. 11,

120 Afrorum] Alias, Maurorum. Epimenia] Vox Gritca, quasi pensio

menstrua, id est, xenia vel dona, quae Afri rnissitabant Romanis quot men- sibns ad conciliandos eos sibi. Sunt qui legant, ormenia, id est, caules, alii, epimendia, sed istos egregie sug- gillat Casaubonus in Athen. ii. 22.

iJu/fiiJTubcra, allia, cepa^, squilla?, omues(jue radices rotund* et tunica- ta^. Athen. ii. 2. de />«/(!;« niulta et varia; ubi et Proverbium, ' Biiibum si expctis, qua impensa gloriani sis adepturus, cogita,' Theophrast. Hist. VII. 13. ct ex his Plin. xix. 5. dulces adeo bulbos in Taurica Chersoneso nasci refert, ut crudi mandantur : post quos optimi sint in Africa, dcinde in Apulia. Quidam legunt, bulli, id est, pistit-uli \iliorcs, ut in- terpretatur c vettri glossa Lipsius Epist. quivst. IV. 25. ubi sperni vctat lectioncm de bulbi;i vulgalam.

SATIRA VII. 441

Si quater egisti, si contigit aureus unus, Inde cadunt partes ex foedere pragmaticorum. vEmilio dabitur, quantum licet, et melius nos Egimus : hujus euim stat cunus aeneus, alti 125

gena ; si quater perorasti. Quod si obrenerit nwmmus unus aureus, ex eo de- trahuntur portioncs prug^maticorum, secundum pactum. JEmilio donalHur quan- tum jwstulabit : ac )ws perite magis peroiavimus. Nam illius in atrio est currus

ruUi verba, si quater cgisti, ad prjecedd. refenint, et post egisti Siaa-Ti^ovai. Non male! Yo\. quater etiam ad quatuor munuscula, modo meniorata, spec- tare potest.— 123 Tihi pro Inde coiij. Schrader. in fudera 16. G4. in fadere 10. 11. 12. 14. 1.5. 17. 19-24. 27. 45-50. 54. 55. 56. 59-63. 65. 68. 69. 71-74. 77. Balirdt colon ponir post /wirfes, etpunctum post pragmatieurum positum tollit, lit h. I. sententia sit : Si contigit aureus uutis, ille uon intc£;er datur caiisidico, sed dividilur : nam j-Euiilio pro conducta pra^niaticonim opera, ijuantum piiit sive postulat, danduoi est.— 124 petit pro licet 11. 17. a m. sec. 24. 45. petet 7. 10. 14-17. a ni. pi-. 18-23. 25. 26. 27. 40-50. 54-69. 71-74. 76. Vetus Schol. ' Qui hoc, inquit, pacto quintas acciperet, in pretium consiliatornm (f. consultorum) clientum.' Hinc Schurzfl. suspicabatur, euni non male le- gisse, JEmilio dabitur quintum, ut petet, hoc sensu : Tu quater egisti, et vix unum extorsiiti auieum, cum pauper sis : venit ^Emilias, nobilis causidicus; ille quintum agit, nee satis bene, uon certe tam bene, quam tu egeras, et accipit, quantumcunique poscet, quia scilicet tria nomiua habet. Idem tamen Schurzfl. lectionem quantum petit vel petet probabat, et illud quantum licet Sa.unvi credebat menti disconvenire. Ego potius vix dnbito, quin hoc, tanqnam difficilius nee minus aptuui, omnino a poeta, illud vero a nianu emendatoris profectum sit. Pro et malim t'ere ul, h. e. quamvis, vel ut ut, quomodocumque, dc quo vid. Cronov. Obss. iii. 6. jEmilio dabitur, quantum licet, ut, quamvis iws, pauperes causidici ac patroni, melius egitnus, peroravimus causas : hujus enim stat cet. An legendura at ? et mox rb enim positum pro cnimvero, Gr. 5^, ydp roi? v. Hevne ad Virs. .liu. v. 580. Yi. 52. VIII. 84, x. 874.— 125 akeneus 25. '49. 57. 60-63. 65-68. 71. 72. 73. V. sup. ad in. 285. albi suspicari possis : currui enim trium- phali quatuor jungebantur albi equi. Sed epithetou alti exqnisitius est. —

NOT.E

121 Vinum Tiberi devectuml Quin- et verba solennia, formulasque sug-

que lagenre vini parum laudati, nem- gcrere satagebant. Cicero de Qrat.

pe Roniam advecti secundo flumine 1. eorum meminit, aitque vilcs fuisse

ex Hetruria, seu Veils, &c. non au- homines, qui mercede couducti ora-

tem quod sit adverse Tiberi deporta- toribus se ministros prtebebant in

turn vel e transmarinis regionibus, judiciis. Vide et Quintil. mi. 3.

vel etiam e Campania, exquisitum. 124 /Emilio'] lUustri diviti causi-

123 Inde cadunt partes, it'c'] Si dc- dico.

tur causidico nummus aureus, hunc Melius nos egimus] Atqui nos pau-

non habet integrum sibi, sed ex fee- peres melius causam diximus: cur

dere partiri debet cum pragmaticis, igitur non a.Mjuam mercedcm accipi-

pro collocata sibi opera. niusr

Pragmaticorum] Hi juris et leguin 125 Hujus enim stat, Sfc] Vcrnm-

admodum periti, causidicis aderant, cnimvero yfiuiilius in porticu ostentat

442

D. JUNII JUVENALIS

Quadrijuges in vestibulis, atque ipse feroci

Bellatore sedcns curvatum hastile minatur

Erainus, et stahia meditatur praelia lusca.

Sic Pedo coiiturbat, ]\[atho deficit : exitiis hie est

Tongilli, magiio cum rliinocerote lavari

Qui solet, et vexat lutulenta balnea turba,

130

ex are, proceri quadrijuges, ipseque gencroso ad bellum equo insidens telum in- flexum procul jntentat, ac effigic coclite molitur certamina. Ita Pedo commiscef, Maiho succmnbit: ille est finis Tongilli, qui gmndi cum rliinocerote lavari consue- vit, et ccenosii multitudine cruciat balnea, et olilongo palo Medos adulescentes per

— 129 Matho dejicit conj. Lnbin. lit sensiis sit : divites caiisidici tenuiores conturbant, contundnnt, et dcjiciitnt, supplantant, superant, vincnnt in jtidi- ciis. Mathonem certe diti^siimim fuisse, piobat ex i. 32. — 130. 131 transpo- siti in 45. rinocerote -II. 2T. rtnocerote 'I'l. rinoceronfe 23. a in. sec. 24. 45.

NOTE

insignia nobilitatis, aereum curruni, quo majonim aliquis tiiumphavit : iino et statuam equestiera sibi erec- tam.

12G Quadrijuges] Equi ad currnm quatuor. Vide initium Satiree viir.

Ipse feroci, Sj-c.l Ipsis etiani causidi- cis ponebantur statuae Equesties. rvlartial. Epigranun. ix. 70. ' Tarn grave peiciissis incudibus aera resul- tant, (^ansidicum medio cum faber aptat equo.'

127 Curvatum'] Tarn affabre statua efficta est, ut baslile quod intentat ac minatur, videatur treinere, adeo- que curvari, et mox jactandum.

128 Meditatur prcelia lusca] Sive quod obliquuni caput alterum dun- taxat ocuium ostendebat : sive quod effigies exbiberet virum altero clause oculo certiusictum dirigentem. Vide Pers. Sat. i. vs. CO.

129 Sic Pedo cottturbat, Sfc] Quo- niam divitibus caiisidicis quanivis in- lerioris nieriti mcrccs anipiior tribui- tur : hiiic tenuiorcs sinudant se o|)u- lentos. Quo fit ut are se alieno ob- ruaut.

Pedo] Causidicus quispiani.

Conturbat] Verbum Juris, id est, decoquit, dilapidat : aes alieniim ve- tus non solvit, et novum contrahit : rationes debitorura congerit, com- miscet, conturbat. Cic. pro Cn. Plancio, ' Verum fac me muitis de« bcre, et in iis Plancio : utrum igitur me conturbare oportet ; an hoc no- mtn, quod urget, nunc cum petitur dissolvere ?'

Matho] Alius causidicus, de quo Sat. I.

Dejicit] Legunt aliqui, dejicit, per- peram, ut videtur.

Exitus hie est Tongilli] Ut Pedo Matboque perinde succimibentis,dura vult opes ostentare, ut plus lucretur.

130 Rliinocerote'] Vase oleum gut- tatim fundente ; giitto, quo in balneis ntebantur e cornu tauri pauperes, at divites e cornu rbinoccMotis. Vide vSatira' in. vs. 263. I'orro lihinoceros a ()lv et Kfpas dicitur, animal iinius in nare cornu, ut ait Plinius ^ in. 20. et Diodor. .'jicul. iv. 3. nbi rhinocerotis naturam, et ad vinceiidum clephan- tum indiistriani uterqiie rcrerunt.

131 Vexat lutuUnta balnea turba] Servis plurimis, qui per citnosa do-

«ATIRA VII.

443

Perque forum juvenes loniro premit assere Medos Etntr.riis pueros, argentuni, rauirhina, villas. Spondet enim Tyrio stlataria purpura filo.

fonitn ontrut, emtunissenos, argentum, myrrhina, pradla. Nam jidem fac'd am-

rhinoceronte 16. — 132 Ma-sos non male emend. Lips. Epist. Qnapst. iv. 2.5. quoniani ^ledi et Paitlii servitiiti* Romaiiie experte«, et lecticarii pleruuique fiierint lolmstissinii servi ex Aloesia vcl Syria. Htiie conjectura; t'avet alius Juvenalis locus infra ix. 142. sqq. Pro Moesis facile siibstitiii poterant 3/crfi, qiioniam hi librariis notiores erant, et diphtiiongi raro legiintiir in autiqiiis codil. .Seii viilcata etiani lectio defendi potest. Nam Media tani lato poetis seusn dicitur, ut Assyrian! quoque aiiasque Asia regiones coniplectatur. Pra?terea Medi vel Madi etiani Tliraciae populus. v. Plin. iv. 1. et 11. Strab. vii. p. 318. Ptol. HI. 11. Liv. XXVI. 2.5. xxviii. .5. xl. 21. Aristot. H. A. IX. 45. et Steph. Ad Medos vero utriim jm-enes, an pueros referas, nil inter- est.—133 Emttiros 49. .5.5. 61.62.63.67.71.73. Emturus piiero cvystallina, mnrrhina, riil(ts\e<:. Kigalt. Cnf. vi. 155. 156. tnurrhid 22. 50. 64. smiiyrina 21. nujrrhuia 49. G2. 63. 66-69. 71. 72. 73. tnyrrina 14. 17-20. 23. a m. sec. 25. 56. 57. 59. 60. 61. 65. mirihina 15. 16. mirrina 24. 45. ntirina 23. a m. pr. 27. 46. 47. 48. 58. V. sup. ad vi. 150. — 134 stlattaria 14. 17. sdataria 49. 55. staluta- ria 22. stidtaria 19. thalutaria 15. stataria 20. 21. a m. sec. 23. a m. pr. 73.

NOTyE

niinum secuti ad balnea, niapno stre- pitu jam ei famulantur. quod nioles- tiaiii crcat lis qui simul lavantur.

132 Perque forum juvenes, iff.] Diim lectica per forum vchitur, oneratque iecticarios.

Assere'\ Pertica duplice, qua susti- netur ac deportatnr sella sen lectica. Vide Sat. in. vs. 245.

Medos] Servos e Media, Iecticarios. Leguut alii, I\Ioesos, Hi quideni a Komanis subacti, non ita vero Medi. iM(v*ia Enropip regio Euxino mari proxima. Media Asiae pars Assyria; jniicta, ampla valde et nominata pri- deni ob diuturnnni ejus per annos plus trecentos luiperium, Assyriis quidem errptum pt-r Arbacem Sarda- napali interfectorem, et sub aliis octo sequentibus Medoruni regibus conii- nuatum posteaque translatuiu ad I'er- sas.

133 Etnturus pueros, S^x.] Ut divitias ostentet.

Argentum] Argentea vasa.

Myrrhina] Vide Sat. vi. vs. 156. et quae 11. id. nos.

134 Spondet cnim, i)-c.] Pretiosa Tongilli vestis ipsi pro sponsore est.

Tyrio] Vide Sat. i. vs. 27.

Stlataria purpura] Quasi senatoria vestis, latns e purpura clavus. Vide Sat. I. vs. 106. et qua^ notavimus ibi(f. Porro stlatum pro latum, siciit et stlotum pro latum, stlitcm pro litem veteres dixere, teste Festo ; apud qiuni etiam stlata est navigium latum niagis qnam altuni : untie stlataria purpura hie intelligi posset mari ad- vecta e Tyro. Alii a sllata rate pira- tica, per sthdariam purpnram, intelli- gunt vestem purpuream quasi fallen- tern ac deprffdaiitcm clientes, qui ambiunt causidicos sumtuose vesti- to>, cisque magnam sponle mercedem tribunut.

Purpura] Plin. ix. 36. et seq. de purpura^ natnra, usn, pretio, antiqui- tate, variis denique generibus uiul- ta.

444

D. JUNII JUVENALIS

Et tamen est illis hoc utile : purpura vendit 135

Causidicum, vendunt amethystina : couveuit illis

Et strepitu, et facie raajoris vivere census.

Sed finem impensER non servat prodiga Roma.

Fidinuis eloquio ? Ciceroni nemo ducentos

Nunc dederit nummos, nisi fulserit annulus ingens, 140

pla purpura Tyrio filo. Ac nihiluminns id eis fruduosum est : purpura renumdat causarum actorem, lenunidant amethystina. Prodest ipsis vitam agere et sonitu, et specie majorum opum. At profusa 'Roma viodum sumtibus non ponit. Si prisd retiviscatit, Tulito nullus donaret 7iummos ducentos, 7(isi micard magmis annulus.

schalataria2i. solataria 45. tartarea \G.— 135 Utile causidicis ornari, purpura cet. 13. Attameni5. illis est U. est ipsis U. 16. \5. hoc ipsis est 25. 27. A6-50. 54-03. 65-69. 71-74. 77.— 136 amcthistina 10. 18. amctistina 17. 19. 20. 24. 45. ametliysina 50. 64.— 138 finem non servat impensce 12. Versuin parenthesi in- cludendum piitabat Sclirader.— 139 Ut redeant reteres (h. e. qiiamvis in vitam redeaiit vetercs illi liqiie siimmi oratores Romaiioniin, Crassus, Hoitensiu-s Antoniiis, Cicero et alii) pro Fidimus eloquio 10. 11. 13-21. a m. pr. 22. 25. 26. 27. 45-50. 54-69. 71-74. 77. Qua? lectio, si non vera, rerte profecta est ab ingenio non indocti hominis, explentis lacunam codicis sni. Nostra tamen lectio etiam bene se liabet, (cf. ad vs. 150.) et firmatur auctoritate Prisciani. Lt veieres redeant 24. At redeant ceteres 23.— 140 nisi flux evit 13.— 141 hoc 10.

NOTiE

135 Est illis hoc utile'] Lucrum eis affert ambitiosa ostentatio divitia- rum.

Purpura rcndit causidicum] Tanti locabit ac vendet operam suam can- sidiciis, quantum fastus et splendoris liabuerit in vestibus, et quantum se jactaverit.

136 Amethystina] Vestinienta vio- lacei colons, qiialis est in amethysto lapillo, de quo Plin. xxi. 8. et xxxvii, 0. et 9.

137 Et strepitu et facie, i^c] Con- ducit illis oxhiborc se ditiores quara sint, alias cnim non conducerentur, atquc eperent.

Strepitu] Celebritatem suam ac fa- mam venditando.

Census] Bonorum astiniatio, ipsa- que bona, census appellantur i)assim apiul Auctores. Cic. Vtrr. 4. n. 131. ' Siculi ex censu quotanni? tributa

confernnt,' Arc.

138 Sed finem impensa>,li)-c.] Ambi- tioni, vanitati, luxui tam dedita Ro- ma, ut jaceat quisquis non splendet, Hinc Seneca Epist. 50. ' Erramus,' inquit, ' et dicimus : non ego sum ambitiosus : sed nemo Ronm- potest aliter vivere ; non ego sumtuosus ; sed urbs ipsa niagnas impensas exi- git.'

139 Fidimus eloquio] Pro liac lec- tione nonnnlli Codices liabent, Ut redeant veteres, sc. insisrncs illi Orato- res, Cicero, Crassus, Hortcnsius, &c. Yel, e Gripcis Demosthenes, /Escbi- nes, Isocrates, (?i:c.

140 Kisi fulserit] Nisi dives fuerit, aut saltern opes ostentarit, qiiautum- vis peritus, erit despectui.

Annulus] In digito. Vide Sat. i. vs. 28.

SATIRA VII.

445

Respicit hcTec primum, qui litigat, an tibi servi Octo, decern comites, an post te sella, togati Ante pedes. Ideo condiicta Paulus agebat Sardonyche, atque ideo pluiis, quam Cossus agebat, Quam Basilus. Rara in tenui facundia panno. Quando licet Basilo flentem producere raatrem ? Quis bene dicenteni Basilum ferat ? Accipiat te

145

Id inprimis ohsertat qui litem habit, utnim habeas tu servos octo, asseclas decern, vtmtn post te sit lectica, ante pedes vero togati. Idcirco Paulus dicebnt Snrdo- nijche cunducta, et idcirco pretio majori dicebnt, ijuam Cossus, quam Basilus. In- frequens eloquentia sub paiipcre vestimento. Ecquando fas est Basilo matrem ex- fiibere lacrymantein ? Ecquis Basilum toleret diserte j)eroraniem ? Te svscipiat

11. 22. 25. 27. 45-50. 56-65. 68. 71-74. 77.— 142 an post te sella 2. 3. 4. 11. 18. 21. 25-27. 57. 58. 70. 75. 76. post te an sit sella 5. 27. 46. 47. 48. 50. 55. 56. ."59-69.71-74. post te sit sella i9. .^i. sit post te sella 10. an posita sella 12. lA. 15. 17. 19. posita an sit »ella 22. 45. et cod. vet. Rittershus. prob. Sciopp. Veri- sini. IV. 10. posita est an sella Vi. 20. '2\. posita est aut sella 16. postea sella 2'i. 143 Antepedes t'liere qui niallent. — 144 Sardoniche 25. Sardonyce 63. 65. 67. Sardonice 17-22. 27. 45-48. 58. 60. 64. Cossus 10. 11. 14. 15. 17-25. 27. 45-50. 54-69. 71-74.77. adeoque Ubri tantiim non onines, quos seciitiis sum. Gallus 70. 75. 76. 82. Cussus 16. habebut pro agebat 21. — 145 est pro in 24. — 146 flentem Basilo 10. 25. 27. 45-50. 54-69. 71. 72. 73. 77. deducere 10-25. 27. 45-50. 54-58. 60. 64. 65.— 147-156 ejecti e 13. feret 16. 21.— 149 imponere 10. 11.

NOT.E

141 Alt tibi servi, ^c] An sumtuo- SHS adsit oratori comitatus, potiiis quam qiiie facundia.

Servi octo] Lecticarii octophoron gestantes, ad pompam et fastuin. Vide Sat. i. vs. 64.

142 Comites'] Cliente.s officiose de- dncentes ad forum. Vide Sat. i. vs. 90. 119. 132.

Sella] Vel lectica per vias subse- queus ; vel sedile, sen sella, (j\iasi pulpit iini, in foro, e quo magnifice dicas et perores, et in quo, cum li- buerit, sedeas.

Togati ante pedes] Clientes, vel amici, honoris causa pra^enntes. Ante- ainbulones vocat Martialis. Ejus vide Epigramm. in. 7. et 40. et Juvenal. Sat. I. vs. 96. et quae nos ibi.

143 Ante pedes] ' Circum pedes sunt obseijuia servorum, ante pedes aniicorum :' inquit Turncb. lib. iii.

cap. nit.

Conducta] Caute, ut dives apparc- ret, plnsqiie mercedis acciperet.

Paulus] Is causidicus, pariter ut Cossus, et Basilus. Sed hi minas celebres, quia panperiores.

144 Sardonyche] Annulo, in quo pretiosa gemma sardonyx. Vide Pers. Sat. i. vs. 16.

145 Rara iti tenui facundia panno] Ex opinionc vulgi, cui ailversatur il- lud Cajcilianum : ' saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia.' Cic. Tuscul. 3. n. 56.

140 Quando licet Basilo, Ifc] Quis teinii causidico gravem eaus.un com- niittit, in qua liccat v. a. matrem producere pio salute tilii -upplican- tern apud Judices. \'ide Cic r. Verr. 3. pro Fonteio in peroral Xo.

147 Accipiat (e Guttia, i^-c] Perge in Galliam vel Africaiu, ibiquc ven.

446

D. JUNII JUVENALIS

Gallia, vel potius nutriciila caiisidicorum Africa, si placiiit mercedem ponere linguae.

Declamare doces ? O ferrea pectora Vectt, Cum periniit salvos classis uumerosa tyrannos.

150

Gallia, aut magis oratoriim nltrix Africa, si vis dare pretium lingua. O Vetti, cor ferreum, instituis ad bene pro7iu7itiandiim, quando schula cupiusa diros Tyrajinos

17-25. 27. 45-50. 54-69. 71-74. Seel ponere prcptnia docte dicitr.r, iit Gr. Ti64vai aed\a, pro proponere, statueie, coiistituere. — 150 Vecti 14-25. 27. 45-50. 55- 58.60.61.63.61.65.07-09.71-74. ut ia optimis libris Plin. xxix. 1. Hinc Ffcf/ scripsimiis, ut seciiiidus sit casus, iion liuintus. Veclii 02. 6ij. Victi 59. Vetti vel TV«/ in ivliqiiis, etiaiii Hennin. In omnibus, qnotqiiot vidi, libris ita distingiiitiir : Declamare doces, o ferrea pectora Vecti, Cum ccr. vel D. doces, of . p. Vetti; Cum cet. Sed poeta, ni tailor, eodeiii orutionis colore Hsus est, <|uo >U|). vs. 139. Fidimus eloquio/ Ciceroni Jiemo cet. Ita et exqui- sitior vividiorque est dictio, et melius coliaerent, qiicE secjuuntur. Kei gra- vitatem et perniotionem aninii declarant interroiiatio et responsin addita, eaque exclamatione expressa. Declamare doces ? Rhetor es ? vel rlietorem te esse profitcrisaut gloriaris ? O ferrea sint uecesse est pectora Vectii, cum cet.

NOT.€

dita oratoriani facultatem: nam Ro- mae non tkcundia tam spectatur in causidico, quam lastus et pompa ves- tium atque comitatus.

demum exercuit earn) priuceps, alio- qui inter paucos disertus,' (Sic.

149 Africa] Hiec Romanis ampla seges et terrorls et gloria^, vel ob

148 Gallia] Europas nobilissima unam Carthaginem, unumque Anui- portio, Klieiio, Occano, Alpibiis, ac baleni. Nobis auteni Christianis val- Pyrenais clausa. Romanis prinium, de memorabilis, quod tot prasclara

deinde Francis domita. De hac .sa- tins erit non plnra, quam non sat magna dicere. At quod facit ad rem praesentem, in ea, Lugduni scilicet, facundiaj certamen, de (pio vide Sat. I. vs. 44. Unde et tacundam vocat Sat. XV. HI. Optimonim ingenio- rum feraccm igiiorat nemo : etiam oratores insigncs liabnisse dicenms

Religionis nostrae lumina gcnuerit, TertuUianum, Cyprianum, Augusti- uum, &c.

Mercedem ponere linguw] Si vis a'stimari ob eloqtientiam, et ex ea quwstum facere.

150 Declamare doces, Sfc] Jam ad Rhctoics transit, expenditque num digna mercts iis detur, ac magnis

alibi, et testis Quintil. loco mox ci- eornm laboribus a-qualis.

tando. Ferrea pectora] (-}ui|)pe qtiw mo-

Nutricula causidicortim] Sen quod lestani adinodnm pueiornni institutio-

litigiosap rcgiones ilia? Gallia et Alri- nem suscipiant et exequantur sine

ca, sen (juod eximios oratores tule- nllo fere lucro.

rint. Quintil. x. 1. priestaiitissinios Vecli] Victiusscxi IV/^ii/s, Celebris

ait fuisse Jul. Africanum et Domi- Rhetor. Fjus meminit Plin. xxix. 1.

tiura .' train. At hie Nemau.sen.sis ponitur hie pro (|U(>libi t dcclamandi

crat, et florcbat sub Nerone. Et magistro.

cap. 3. 'Julius rioros,' inquit, 'in 151 Cum perimit sacos, ^c] Ingens

cloquentia Galliaruni (quoniani ibi numcrus discijjulorum recitat suam

SATIRA VII.

447

Nam quaecumqiic sedens raodo legerat, ha;c eadem stans

Proferet, atque eadem cantabit versibus isdem.

Occidit miseios ciambe repetita magistros.

Quis color, et quod sit causae genus, atque ubi summa 155

Qusestio, quae veniant diversae forte sagittiie,

Nosse velint omnes, mercedem solvere nemo.

enecat? Etenim qualihtt inox pralcgerat sedens, ca ipsa stans pronuntiabit, et eadem iisdem rersiculis repetet. Jvgeminata hrussica perimit infelices prccceptores. Qua: ratio, et qua species argnmenti, et ubi prcecipua co7itroveisia, quie tela pro- cedant variis lateribus, cttncti discere cupiunt, pretium mllus pendere vnlt. An

—153 Proferet revocavi ex 23. a m. sec. 24. 25. 27. 47. 50. 54-58. 60-C8. 71- 74. 77. Proferat 16. Perferet alii, etiam Hennin. quod ab h. I. alienum, certe minus aptiini videtur, r.eque explicatiim ab ii^, qnibiis probatiir. rod- bus 10. iisdcin 15. Itisdem 14. 16-19. 21.— 154 v. Kxcms. adh. I.— 155 QuJ73. Quis color est, quid sit 26. autquidXo. aut ubi 26. 45. —156 diversce parte A9. ad- i-ersaparte 16. divcrsaparte 10. 11. 15. 18-22. 25.27.29.45-48.50. 54-74. 77. di- versaeparte7. 14.17. diversaaparte2\. Recte, opinor,etsic qnoque emend. Lin- denbr. Sed JiiersfEsag^/fte exquisitiiisdicta^pio, qure a diveisa, vel adversa parte veniunt.— 157 Scire 50. 61. 62 63. 65-68. 71-74. 77. volunt 10-28. 45-50. 54-09. 71-74. 77. Utrumque probavit Lindenbiog. at tJi velint exquisitius est.

quisque compositioneni et orationem de perimendis tyrannis. Quod sane praeceptoris patientiam exhaujit. A- lii sic interpietantur : o Vetti, sane tu fenens, quern non frangit duius ille docendi labor, ad quern velut ad summum tormenti genus Dii vindices compulerunt Dionysiuni Sicilia> Ty- rannum. Is eninivero Iniperio exu- tns in ludo literaiio Corinthi conse- nuit.

Clttssis'] Quintil. i. 2. ' Pueros,' in- quit, ' Magistri in classes distribue- bant, et iis ordinem dircndi secun- dum vires ingeiiii dabant,' &c.

152 QufPciimque sedens modo legerat] Pra?rcptor inniirum.

H(ec eademstaiis] Nentpe discipulus.

153 Eadem cantabit versibus isdeni] Recital.it ^talini f'oruians se di^cipu-

NOT.E

Versibus isdeni] Totidem incisis et conunatis.

154 Occidit miseros,S)C.] Crebrac il- ia^ discipulorum exercitationes eadem recinentium, caput obtundunt Ma- gistri, ejusque menteui excarnificant; sicut brassiea s;epius apposita nau- seam stomaclio facit.

Crambe repetita] Proverb. S)s Kpdfx- ^T) 66.va.Tos. Vide Politiau. Miscel. cap. 33. Veferes fxa r)]v Kpd/xl3riv ju- rare solitos anctor est Atben. ix. 2.

155 Quis color] Quis modus stabili- endi causam, et crimen lepellendi ? Sat. \i. 280. ' Die, Quintiliane, colo- rem.'

Causcc genus] An demonstrativum, an judiciale, an deliberativum, &c. Vide Quintil. ill. 4.

Sumtna qua-stio] Quis status, an con-

lus ad exeniplum Magistri pralegen- jeeturalis, an defiuitiviis, &c. Quin-

tis et declamare docentis. Hue per- tilian. cit. iii. 6.

tinet quod ail Quintil. ii. 4. ' Dicerc 156 Quce veniant dirersa forte sagit-

qu* audieiint, utile est pueria ad lo- ia] Qurenatn ab adversario objici,

quendi facultatcni.' et qua ratione possiut rcfutari.

448

n. JLNII JUVENALIS

Mercedem appellas ? quid enim scio ? Culpa docentis

Scilicet arguitur, quod la?va in parte mamillas

Nil salit Arcadico juveni, cujus mihi sexta 160

Quaque die miserum dirus caput Hannibal implct;

Quicquid id est, de quo deliberate an petat Urbcm

A Cannis, an post nimbos, et fulrnina cautus

pretium vocas? in sinistra mainm

I^iun quid tlidici? Magistri nimirum nova reprehenditur, quia a- latere nihil pnlpilat Arcadico adohscenti. cujus ferox Annibal mihi caput infurtnnutum replct sexta quaque die: quodcumque est Mud, de quo con- sultat; sive «</•!(/« a Cannis Romum contendat ; sive, utruin post proce lias et fid-

reddere nemo 23.— 150 Scilicet arguitur sexstertia cuique jnagistro 13, mihi parte 16. papilla suspicari possis : sed nil interest.— 160-186 ejecti e 13. M;)jYconj. qtiidam male. Cnf. Bartli. ad Stat. Sylv. i. 2. 210. Arcadio 59. Archadio 1.5. Archadico 17-22. Archidicn 11. 'ApxiSiKos dicitiir, qui causee veljudicio pia>est : quod tamen alienum est ab h. 1.— 161 Quuque '20. durus (h. e. eujiis nullo labore aut corpus fatisari. aut animus viuci poterat, ut ntar verbis Livii xxi. 4.) suspicari possis coll. Horat. Od. ii. 12. 2. ubi v. Jani. .Sed epitl}etodiV«s major h. I. vis inest, ut ap. Horat. Od. m. 6. 30. et IV. 4. 42. ad qua> loca v. idem Jani. Post implet, et cohortes v. 164 vulgo puncta pouiintur. Ego post implet di'itinctionera reposui minorem. Keque tanicn magnopere repuitnareni, si major ei snbstitueretur, sublato puncto post cohortes, ut apodosis esset : quantum vis stipulare cet. — 163 fulgura 11.

NOT.E

158 Mercedem appellasl Prosopo- aliqnibus referuntur, vcl pecori Ar-

poeia discipuli imperiti .Maqistro di- centis ; scilicet, petis mercedem, cum nihil a te didicerim.

Culpa docentis arguitur'] Rcsponsio Magistri, in qua notatnr quam sit mi- sera conditio docentium : in hosenim culpa refunditnr, si negligcns aliocpii, vel obluso discipulus ingenio nihil in studio proficiat.

1.59 L<eva in parte mamilla] Plin. II. 37. ' Cor animalibus ceteris in medio pectore est ; homini tantnm infra h^vam papiUam,' inquit. Cor igitiir hie et apud alios I'oi^tas non rare ponitur pro ingenio et sapientia : nnde et vecors dicitur qu= est stnpi dus et insipicns.

160 \ihil salit] Nihil enucat inge- nii, nihil mdustriae vel solerli;e.

radico, id est, asinis. Vide Pers. .Satir. HI. 9.

161 Caput implet] Obtundit, gra- Tat, ac tacdio afRcit.

HflnniW] DcclamatiodeHannibale deliberaiite. Vide Sat. vi. ad vs. 169.

1G2 An petat urheju] An post Cau- nenseni victoriam continue Romani pergat, an fatigatis militibus respi- randi spatium dare debeat. Vide Tit. Liv. xxn. .51. nbi Hannibali ad pensandum consilium opus esse tem- pus dicenti respondet egregie Ma- harbal : 'non omnia nimirum eidem Dii dedcre. Vincere scis, Hannibal, victoria nti nescis.' Additqne Liv. ibid. ' moram ejus diei saluti fuisse urbi at<ine Imperio.'

163 i^annis] Is vicus Apnlisp prius

Arcadico juteni] Ignavo, bardo, si- ijnobilis, ast postea non mediocritcr mill vel Arcadibus, qui hcbetcs ab celebratus clade Romanoriim. Vide

AD SAT. VII.

449

Circumagat madidas a tempestate coliortes.

Quantum vis slipuiare, ct protenus accipe, quod do, 105

Ut toties ilium pater audiat. Iloec alii sex,

Vel plures uno conclamant ore Sophistae,

Et veras agitaut lites, raptore relicto ;

Fusa venena silent, malus ingratusque maritus,

gura prudens circumducat phalanges n'nnhis madefadas. Postula ijuantumcuni' que libuerit, statiini]ue suine quod trado, ut tot vicibus eum genitor auscultet. Sed alii sex, inio plures Sophists pari voce clamant ; atque vcras controversias tractant, dimisso abdudore ; tacent admixta toxica, conjux nequam et ingratus, atque tnor-

flumina 16. 23. 29.— 164 hac pro a 21.— 106 Ast alii sex Et plures 10. 11. 14-27. 45-50. 54-09. 71-74. 77.-107 cum clamant 27. 46. 4?. 50. 58. declamant 45.

NOT.E

Satir. II. ad vs. 155.

An post nimbos, 4"^.] Lese Tit. Liv. 26. 11.

Cautus'] Tiiuens ne infestis sibi Nu- ininibus \ictoreni perdat exeicitum.

104 Circumagat madidas, vVc] Posi- ta super Anienem fliiviuiu, ad terti- um ab urbe lapideni, castra nioveat, abducatque copias religione percul- sas, ob tempestatem acies jam semel ac iterum dirimenteni. Tunc enim Hannibal crupit in has voces : ' Poti- uudcc sibi urbis Ronire modo mentem non dari, niodo I'ortuuani.' Tit. Liv. cit. 20. 11.

105 Quantumvis stipiilarc, iSf-cl Atque ut intelligas quantum sit ticdiimi ea- dem sa-pius audieuti, ego tantum tibi prouiitto, quantum petieris, si pater ipse discipuli tarn patiens fuerit, quam ego dcclaniaudi magister ; si- que toties liliuni declamantem liben- ter audire sustineat, (jiioties ego alie- num, et quidcm sine nieicede.

Stipulare] Slipulo, \cl stipulor, idem est atque postulo niilii pi ouiitti quid- piam, solenni formiUa : v. g. visne proniitterc centum nuinmos, ac darer cui respoiiik'l alter ; promitto et da- bo.

100 Pater audiui] Vide Pers. Sat.

III. ad vs. 47. et quae nos ibidem no- taviraus.

Hcec alii sex, &;c.'] At prudenter om- nino plurimiRhetores ad foreuses ac veras actioues transiere, diraissis fic- tis illis et scholasticis,

107 Conclamant] Yel, in foro clamo- so aguut causas ; vel, declaniatorum atque Rhetorum vitam iiitolerabilem vociterantur deserendam.

Sophistcc'] Ita pridem Rbetores ap- pellati, teste Philostrato. Aliis Rhe- tor est qui tradit eloquentiiE pra?cep- ta, Sophista vero qui ad dicendum exercet. Vietorin. Prolog, in Rhetor. Cic.

108 Veras agitant Ufes] Non ampli- us fictas, ut prius in scholis,sed veras in foro, paulo majori mercede.

Raptore relicto, ^v.] Relictis fictis argumentis, qualia legere est apud Quintil. et Scnecam, in Controvers.

Raptore relicto] Declamandi mate- ria de eo <pu fceniinam rapuerit. V. g. de Paride qui Helenani, de Jasone qui jMedeam,abduxit, \c. Vide Se- nec. Controv.

i()9 Fusa venena siUnt] Non jam tractatur fictum thema de veneuo da- to vel pellici, vel conjugij&c, nee de marito iugrato, <ic.

Del ph. ct ]'ar, Clas.

Juv.

2 F

450

D. JUNII JUVENALIS

Et quae jam veteres sanant mortaria caecos. 170

Ergo sibi dabit ipse rudem, si nostra movebunt Consilia, et vitas diversum iter ingredietiir, Ad pugnara qui rhetorica dcscendit ab umbra, Summvda ne pereat, qua vilis tessera venit Frumenti. Quippe ha^c merces lautissima. Tenta, 175 Chrysogonus quanti doceat, vel Pollio quanti Lautorum pueros, artem scindens Theodori.

taria qua; curant caecos jam antiqitos. Itaque si nostrum valehit consilium, is qui ex umbra Rhetorica venit ad certamcn, ipse sihi missionem largictnr, inibifquc aliud Vivendi institutum, ut nun desit ei i>a.Yya summa, qua venumdatur modica tritici tesserula. Etenim ea compensatio maxima. Experire quanta pretio Chrysof^o- nus, aut quanta Pollio erudiat Jilios divitum, distribuens Tlieodori discipUnam. Ex-

comlemnant G6.^171 ille 1G. monebunt 2\. — 175 hie 11. 16. hecc quippe 10. latissiyna 11. Icetissima emend. Schurzfl. iit elpoivLKais cUctiim sit pro: haec merces tanta est, ut ct de ea accepta Icetandum sit. Imnio, uberrima, lar- gissima, ut lata fiumina, segetes cet. apud Virg. et al. Non male, quoniam mox lautorum sequitur. — 176 Grisogonus 21. 45. Crisogonus 19. 20. 22. 23.

NOTiE

Mains ingratusque maritus] Veljason qui deseruit Medcam, cujus ope vel- his aureum abstulerat, atque aliani iixorem duxit: vel quilibet similis il- lius perfidi in fidelissiinam conjugem viri, de quo Senec. Controv. ii. 5. Erit igitur vel accusatio ingrati ma- riti, pro uxore j vel ejus defensio ad- versns uxoreni.

170 Et qua jam veteres, Sj-c.'] De- chimatio de filio conterente pliarma- ca in niortario ad sanandos circi patris oculos, qua? venena esse affir- mantur a noverca : unde crcduhis pa- ter tiliuni luvreditate pellit, \i:.

171 .S'/7;i dabit ipse rudeni] Si niiiii credit Sopliista sterile docendi muuus

174 Summula ne per-eat] Ut exigua saltern habeatur merces, qua ematur panis.

Tessera'] Just. Lipsius Elect, i. 8. multa de frumentationis antiquitate, ac frumenti distribntione primum ab ^dilibus, dein ab annon« Curatori- bus facta, et quidem per tesseras seu synibola e ligno vel plumbo, quibus instructi pergebant ad lion ea publica, et singulis uiensibus frumentum ac- cipiebant, 6cc. Vide quis ad Pers. Sat. V. 74.

Venit] Acceptam etenim tesserara frumentariam vendere licebat; ct veudebant qui victum habentes ali- unde, frumcnto non iudigebant. Lips.

abjiciet, ct se conferet ad forum, ubi cit. loco.

saltem aliqnod hicelluni est.

Rudem] Libert.item, ct vacationein a doceiido. INJetaplior. a gladiatori- bus. Vide qiiir ad Sat. vi. li:}.

173 Ad piignam] Ad veras in foro actiones.

Ab umbra] Keiicta scliola, in qua privatie et umbratiks duntaxat acti- ones, ct falsic controversial.

175 Tenta, Chriisngonus,i)fc.'] Si mi- lii tidem uon iiabes, incpiire quani viii pretio docoant Cluysogonusct Pollio, et quam exiguam capiant merccdeni etiam a nohilibus atqnc opidentis, quorum filios instituunt.

176 Clinjsogonus, Pollio] Sophistai seu Rbetores. ('itharredos esse vo- lunt alii, quos Juvenalis affirmet plus

SATIRA VII.

451

Balnea sexcentis, et pluris porticus, in qua Gestetur domimis, qiioties pluit. Anne serenum Expectet, spargatque luto jumenta recenti ? 180

Hie potius : namque hie raundae nitet nngula mulae. Parte alia long^is Xumidarum fiilta columnis Surgat, et algentem rapiat coenatio solem.

trimntur balnea sexcentis, et majori siimtii xystns, in quo vehatur hems, quando- cumque phiit. Sudumnc prtestoletur, nut jumenta novo cano inficiat ? Illic mag-is: etenim ibi fuls;et unguis iuuIce nilidce. Aliunde caenaculum erigutur altis e Nwnidia fulcrissubnixuin,atque J'rigentem solem excipiat. Quantiviso'des cons tent: accedet

24. Crissogomis 17 . GrisonusW. — M9 Gestatur 26. Vectetur 2i.— ISO Ex- pectent spargantque 15. Expeclat spargitque 16. spargatve priRstiterit. — 181 Hoc potius ut sordes hie IG. Hac 21, Hinc 22. — 183 Suiget 22. rapiet 22.

NOT^

nmlto quam Rhetores Iticrari.

177 Artem sci7idens'] Rhetoiicani, cujus priucepta minutatim quasi dis- pertit, dissipat,disperdit, nulla prope mercede, nuUo fiuctu.

Scindens] Qnidam interpretantnr, vituperans, proscindens : sed minus id probem.

Theodoril Is Gadara url)e Syrise oriundns, insignis Rhetor fuit, Tibe- riiCaesavis pra^ceptor, qui saevam ejus indolem perspexit primus, ac notavit in puero, Suetonio teste, Tiber, c. 57. De eodeni Quintilianus iii. 1. sic lo- quitur : * Tlieodonis Gadareus, qui se dici maluit Rhodium, qucni studi- ose andisse, cum in cam Insulam se- cessisset,dicitur Tiberius Cfrsar:' ad- ditque ilium et plura scripsisse, et ejus disripulos veluti novee sectifi ad- dictos Theodoreos appellatos tuisse, quos inter fuit Hermagoras.

178 Balnea sexcentis] Sumtuosi quidem sunt in a^dificando epnlando- que Romani, at parci nimium in edu- candis docendisque liberis.

Sexcentis] Nummis, vel sestcrtiis. Porticus, in qua gestetur dominus] Vide Satir. iv. 5.

179 Anne serenum cxpcclet] Quod

si ambulare cupiat, an pntas expec- tanduni ei serenum tempus ? Imo porticum habet ad id semper idoneam.

180 Spargatque luto jumenta rece7iti] An post plnviam velit agi curruni, et vehi per ccenosas plateas, ubi mulo- rum pedes luto inquinentur?

181 Hie potius] Quin potius in por- ticu ambulabit, ubi mulro vehiculum trahentes nitidis incedant pedibus et ungulis. Ironice.

182 Numidarum] Numidia pars A- frica;, hodie Biledulgerid. Inde lapi- des optimi etexquisitamarmora exci- dcndis columnis idonea Romam de- portabantur. ]Meminit Plin. xxxvi. 0. et alibi.

183 Algentem ivipiat ccrnatio solem] Columella 1. i. pra?cipil redium fenes- tras spectare Ortum et Septentrio- nem.

Ccenatio] Triclinium, locus in supe- riori domus parte ad cojnandum ap- tus.

Algentem rapiat coenatio solem] Vel hyberno tempore, dum oritur, frigi- diim : vel orientem testate, versus Septentrionem. Hinc enini hilarior situs et commodior dat umbramquan- do calet, et cum friget, tcporcni.

452

D. JUNII JUVENALI8

Quanticiimque domus, veniet, qui fercula docte

Componal; veniet, qui pulmentaria condit. 185

Hos inter sumtus sestertia Quintiliano,

Ut raultiim, duo sufficient. Res nulla minoris

Coustabit patri, quam filius. Unde igitur tot

Quintilianus habet saltus ? Exempla novorum

Fatorum transi : felis, et pulcher, et acer: 190

Felix, ct sapiens, et nobilis, et generosus

Appositam nigraj lunam sublexit alutae :

qui scite dupes slruit ; accnlet qui obsonin inccpurat. Illis in impensis, iid stimmum duo .sestcriia satis ermit Quintiliano. Nihil minoris coustabit patri quam natus. Unde ers;o tot nemora possidet Quintilianus/ Fortunce insolitcE exempla omitte, Fortunatus et formosus et furtis, fortunatus ct prudens et clnnis et illustris assutam

capiat 15. — 181 domum 22. venial 4'y. — 185 Componct 15. Componil 14. 18. 20. 21. a m. sec. 22. 25. 46. 48. 49. 55. 50. 57. 59-03. 05-09. 71-74. 77, leniat 68. condet 18. docit io. condat h. e. facial, (a condere, non condire) recti- iis, opinor, 15. 19. 24. 27. 47. 58. 64. Dura oerte h. I. est modoruni varia- tio.— 186 sc.rtcr<>a 10. 19. 21.22. 03.— 187 sujfieiunt 13. 10.— 188 ^/(«s m<rfi- cndas 13. in quo tuni hoc oidine seqnnntur vss. 200. 201. 197. 198. 191. 202. 203. extrusis vss. 189. 190. 192-196. 199. 204-227.— 191 est nobilis 11.—

SOTJE

184 Quanticumque domus, ^v.] Ne- utcre inaiidito cxcniplo iiniiisqui prac- qiie solum profimdiint oi)es in sub- ter solitum moreni ditatus fucrit, a-

struclionibus, sed etiani in sunUuo- ais conviviis.

Qui fercula docle componat^ Structor mensa* peiitus.

185 Qui pulmentaria condat^ Coqniis.

spirante fato et fortuna, non ex homi num liboialitate. Fuit quidem Quin- tilianus locupk's, at posL ilium quot alii? Imo quis secuudus.''

190 Felix et pulcher, ifc.'] Id est, si

Pulmentaria] Quivvis obsonia. No- cui faverint fata, ct felicein esse de-

men a pulte, (pia pro pane diu Ko- mani nsi sunt. Cicer. Tuscul. 5, n. 90. ' Anacliarsi Pliilosophocubile ter- ra, ])ulnicnluni fames,' &c. Vide Pers. Sat. vi. 40. et quic ibidem no- tabo.

180 Sestertia] Vide Sat. i. 92. et 100.

Quintiliano] Suninio Rhetoii ac pra-ceptoii ( uilibct.

derint, huic afHuunt omnia continue bona et corporis et aninii et fortunac : erit formosus et valens, erit sapiens, nobilis, doctus, t"vc.

1 92 Appositam nigr<e lunam subtexit aluta'] Lnnatos induit calceos, nobili- tatis indices. Nam lunula calceis assuta Patricius disjcernitur, inquit veins Sciioliastes : gestabant nempe effigiem Luna; crescentis, vel potius

187 Sv^cient] Loco ])eiisioiiis an- literam C, ad nionimentum numeri

nuaE et saiarii pro puerorum institii- Senatorum centenarii, ex Nunia>, ut

tione. aiunt, instituto. Di: nioris istius ori-

iH'.i Saltus] Villas, praedia. gine disputat Plntarcinis in Qua?st.

Exempla novorum fatorum transi] Ne Centur. Rom. Vide Cad. Kliodig. xx.

SATIRA VII.

463

Felix, orator qnoquc maximiis, et jaciilator :

Et si pcrtVixit, canlat bene. Distat enim, quae

Sidera te excipiant modo primos incipientem 195

Edere vagitus, et adhnc a matre rubentem.

Si Fortuna volet, ties de rhetore consul :

Si volet ha^c eadem, ties de consuk rhetor.

Ventidius quid enim ? quid Tullius ? anne aliud, quam

atra pdUculcB hinulam ailhihet ; fortunatus Rhetor etiam summus el avffumentator, et qiutmvis pcrfrixerit niliLlominus bene canit. Nam intered qua; te astra susci- piant statim primos e.rordicntem emittere plorafus, ac etiamnum a parente ruhicun- dum. Si jusserit sors, ex Oratore Consul trades : si jusserit ea ipsa, Orator evades e Consule. Etenim quid Ventidius? Quid Tullius? Vtrum quicquam prceter

192 Oppositam 4. — 193 joculator 7. 47. 48. 84. — 194 Etsi una voce scribendum crecHdeiiiii, iit seiisus sit : qiiamvis sit rancus, tamen bene declaniat. discat 16. dictat 84. non iniprob. Schiadero. — 195 accipiant 27. 47. 48. 54. 58. 64. 66. — 196 ex mutre II. — 197 Jies de consule rhetor, et vs. 198. Jies de rhetore cojisul 10. 16. 21. 25. 46. 48, 49. 55. 56. 57. 59.— 199 Vendicius 16. an 19. 20.

NOTiE 28. et Alex, ab Alex. v. 18.

Nigrce alutte] Sic Horatias Satir. I. 6. ' Nam ut quisque iiisaniis uigris medium impediit crus Pellibiis,' <ls;c.

Alut(P~\ Calceo ex aluta, sen molli et subtili corio.

193 Jaculutor'] Dialecticus et So- phista, qui norit arguraenta in adver- sariuni jaculari atque enthymema toiquere, ut est Sat. vi. vs. 449.

ab Alex. i. 23.) et Quintiliano quo- que. ut placet quibusdam fretis auc- toritate Ausonii ad Giatianum ita loquentis, et pro Consulatu gratias agentis: ' Dives Seneca, nee tamen Consul — Quintilianus consularia per Clementem ornanienta sortitus, ho- ncstaracnta nominis potius videtur qnani insignia potestatis habuisse.' Adde Frontonem Antonini praecep-

194 Si perfrixit, cantat bene] Et si torem, de Consulatu cujus ibid. Au-

fiigus occuparit, vel non raucescet, sou.

aut niliilo pejus cantabit : aut certe 198 De Consule rhetorl Sicut Dio.

excusatur facile, inio bene cantare nysius ille Tyrannus, de quo supra

putabitur et dicetur. JMartial. Epig. ad vs. 151. hujus Satirir. Ut Valer.

III. 18. ' Perfrixisse tuas questa est Licinianus, ' Exul de Senatore, Rhe-

pra?fatio fauces.' tor de Oratore factus,' iuquit Pli-

Distat enim qua sidern, ^x.'] Rlagni nius 1. iv. Epist. 2. ubi et ait ipsura

interest an benigna tibi nascenli si- Liciuiauuni in Sicilia profitcntem ita

dera, an maligna aifulserint. Vide sortem suan» in prafatione deplo-

Satir. VI. vs. 569. et Pers. Satir. v. vs. 45. et sequent.

196 A mutre rubentem] Totus rubet infans recens natus, ob tenuitatem cutis ac venarum.

197 Fies de rhetore consul] Ut contigit Ciceroni : (de quo lege Alex.

rasse : ' Quos tibi, fortuna, ludos facis ? Facis enim ex Profcssoribiis Senatores, ex Senatoribus Profes- sores,' <?v:c.

199 Ventidius quid enim? quid Ttd- lius] Quid euiinvero folices reddi- dit Ventidium, ac TuUium ? Noune

454

D. JUNII JUVENALIS

Sidus, et occulti miranda potentia fati 1 200

Servis regna dabunt, captivis Fata tiiumphos. Felix ille tamen corvo quoque rarior albo. Poeiiituit multos vanae, sterilisque cathedrae,

astrum, atque stupendam vim sortis reconditee? Fortuna Imperium votkb, tri- umphum vincto ultribuet. Niliilominus iste fortunatus infrequenilor est corvo can- dido. Piguit complures futilis et infructuvsi pulpiti, ut ostendit Jinis Tlirusijmachi

22. 45. aliquid 47. 48. 58.— 201 triumphos recepi ex 11. 12. 1 1-22. 24. 25. 27. 45-50. 55-09. 71-74. 77. triumphuni 70. 75. 76. 82.— 202 colvo 11. Mendum

NOT/E

fati vis, etbenignus sidenimaspectus?

Ventidius'\ Pub. Ventidius Bassus humili genere iu Piceiio ortus, As- culo subacto captus infans, et in sinu matris vectiis ante curium trium- phantis Pompeii Stiabonis : cum ado- levisset, rlitdaiius ac mulio. Deinde vero C. Caesari notus et familiaris adeo, ut mox Tiibuuus Plebis et Praetor creatus sit. Postea junctis cum Antonio partibus Pontificatum adeptus et Consulatum, indignante licet ac fremente Populo Romano. Agell. XV. 4. Vide Plin. vii. 43. Plutarcb. in Vita M. Antonii, a quo missus ad reprimendos Parlbos Ven- tidius, de illis postea triumphum egit, (teste etiam Plin. mox cit.) celsi vlr anirni et rerum raagnarum cupidus. Plutarch, ibid. vVlterius etiam Ventidii meminit Tacit. 1. xii.

Tullius] Non Cicero, sed Servius TulliusRex Romanorum se\tus,qucm serva niatre creatum ad Urbis regi- men cvexit indoles eximia, nee obscu- ritas iniiibiiit. Flor. i. C. Vide Tit. Liv. I. 39. et seq. ubi Servii Tullii natales apud Corniculum urbeni cap- tam, educafio apud Tarquinium Pris- cum, augurium regni per Tanacpiil, et prodiginni, iStc, narrantur. Eutro- pius ait ordinatuni ab oo primo Ccn- 8um, qui adhuc per orbeni terrarum incognitus erat.

200 Sidun] Nascenti prospcrum. Vide supra.

Miranda potentia fati] Vide Cicer. de Fato, &:c.

201 Servis rcgna dabunti Ut Servio Tullio nobili quidem faeniina, captiva tamen et ancilia genito. Eutrop.

Captiiis Jala triumphos] Ut Venti- dio, de quo Valer. Maxim, vi. 9. sic habet: ' P. Ventidius ex Parthis, et per Partlios de Crassi manibus in lios- tili solo miserabiliter jacentibus tri- uuiplium du\it : et qui captivns car- cercm exliorruerat, victor Capito- liimi felicitate celebravit. In eodeni etiam illud cximium, quod eodem anno Praetor et Consul est factus.' Et Plin. citat. vii. 43. ' Fortuna,' inquit, ' triumpbare Pub. Ventidium de Parthis voluit quidem solum, sed eundem in triumpho Asculano Cn. Pon.peii Strabonis duxit puerum,' &c.

202 Felix ille] Quintiliano similis, cui divitias Ars Rhetorica pepererit.

Corvo quoque rarior ulho] Proverb, ut ante Satir. vi. vs. 1G5. ' Rara avis in terris, nigroque simillima cycno.' (?eterum corvos nonnunquam albos reperiri ex Aristotelis testimonio ; u- nunupie corvum candido nitore con- spicuum ad Alphonsum Siciliap Rc- gem aliquando a liritannorum Rege dono missum : insuper et corniceni albam a se visam, affirmat Ccelius Rhodiginus, xvii. 11.

203 Cathedra] Profcssionis Rlic- toricic. Martial. ' Circum pulpita

SATIRA VII.

45^

Sicut Thrasymacbi probat exitus, atque Secmidi

Carrinatis : et hunc inopem vidistis, Athenae,

Nil proeter gelidas ausas conferre cicutas.

Di, majoriiin umbris tenuem, et sine poiidere terram,

Spirantesque crocos, ct in iirna perpetuum ver.

205

et Secundi Carriuutis. Atque istum egentem aspcxistis, o AthencB, nihil dignata tribnere 7iisi frigidum cicutain. Tellurcm levem et miniine nnerosam, et crocum fragraiis, ct rcr in unia cotitinuum, o Numina, date manibus avornm, qui jusse-

h. 1. latere suspicabatiir Scliurzfl.— 204 Thrasymachi 1. 10. 12. 17. 18. 25. 26. 46. 48-50. 54-58. 61-73. Tiasymachi 8. a m. pr. 59, 60. 65. 75. Thrasimachi 27. 47. Thramnsychi 81. Thrcsimacki 14. 15. 17. in niarg. 20. Thersimachi 24. 45. Tarsimnchi 19. Tersimcichi 11. 16. 23. Tersimaci 21. 22. Lysimachi 8. a ra. sec. Priniam syll. fiiisse detritani in cod. prinio, et ex ingenio deinde a librariis suppletam, putabat Schurzfl. — 205 Cannabis 45-47. 50. 56. 60. 65. 74. hinc 65. — 206 ansa donare 22. prccfcrre 26. cat ferre conj. Schrader. —

NOT^

nostra Et steriles cathedras basia sola crepant.'

204 Thrasymachi probat exitusi] Is enini Carthagineiisis origine, apud Athenas Rhetor, pressiis iuopia vel professioue destitit, vel etiam sus- pendio periir, ut affirmant alii. Pla- tonis et Isocratis discipiilus tuisse di- citur. Vetus Schol. Piiilostr.

Secundi Carrinatis] Hie urgente paupertate Atheuis Romam demigra- vit: at cum exercitationis causa in Tyrannos dixisset, ab luiperatore Ca- ligula missus in exilium refertur. Die.

205 Athena] Plac urbe et Repub- lica quid niagis celebratum? Alter Graeciee oculus vocatur, Justine 1. v. Fons omnium doctrinarum, ubi suni- ma dicendi vis ct inventa est et per- fecta. Cicer. i. de Orat. et pro L. Flacco, ' Ab Athenis/ inquit, ' liii- manitas, doctrina, religio, friiges, jura, leges ortit, et in omnes terras distributee pntantur : de urbis vero positione, propter pnlchritudinem, etiam inter Dt-os certamen fuissc pro- ditum est,' <ic. Vide Thucyd. >:i.-c.

206 Gelidas aus(e conferre cicutas] Sarcastice in AtLeuienses, quorum

Edicto Socrates hausta cicuta in- teriit. Vide Pers. Satir. iv. vs. 2. et Annotat. ibid.

207 Majorum] Priscorum nempe, tarn Graccorum quam Konianorum.

Tenuem, tt sine pondere terrain] Sic V'eteres sals niortuis bene precaban- tur ; inscribebantque tumulo S. T. T. L. id est, ' Sit tibi terra levis j' quasi ui moUius quiescereut : quibus aiitem erant infensi, terram gravem optabant. Ita Senec. Hippol. ad calcem : ' Istam' (Phaedram) ' terra defossam premat, Gravisque tellus impio capiti incubet.' V'ide Pers. Satir. I. vs. 37. et seq. et ibid, au- notata.

208 Spirantesque crocos] Croci flo- res odoriferi nascantur ex eorum tu- mulis: vel aroniata in sepultnrani illorum etiundantur. De his vide Pers. Satir. vi. vs. 35. et seq.

Crocos] Plin. xxi. 6. ' Herba est angu^to folio psene in capillamenti modiim : mire vino congruit ; folio florem expellit ; viret bruuia et colli- gitur. Gaudet calcari et atteri, per- eundoque melius provenit.*

Urna] Qua defunctorum cineres cutinentur. Vide Pers. Satir. vi.

456

D. JUNII JUVENALIS

Qui praeceptorera sancti voluere parentis

Esse loco. Metuens virgae jam grandis Achilles

Cantabat patiiis in montibus : et cui non tunc

Eliccret risum citharoedi cauda magistri?

Sed Riifuni, atque alios caedit sua quaeque juventus :

Rufum, qui toties Ciceronem Allobroga dixit.

210

runt magistrum venerandi patris dignitatem habere. Adultus jam Achilles virgam formidans canehat in patricc collihns: cui rero tum cuchinnos nun moreret cauda pnrceptoris Citharista; ? At Rufftim et ceteios rerberant sui quemque adolescentes ; Ruffunt, qui tarn sape ^•ocal■it Ciceronem Allobroga. Ecquis in sinum Enceladi et

210 magnus Achilles 22. — 211 Pro tunc suspicaii possis nunc, ut sensns sit, Chiioiiem ab Achille sunimo lionore ciiltiim esse, etsi talis ejus forma ac spe- cies t'lierit, ut nunc vel cuilibet risum movcret. Sed vulgatJE lect. major forte vis inest. — 212 Quidara pro signo interrog. perperam ponunt punctum ; ut rh cui ad Achillera referatnr.— 213 Rufum 25. 27, 47. 49. 57. 58. 61-68. 71.

NOTyE

vs. 34. ad vocem, urmc.

Perpetuum rer] Nascentibus ibi flo- ribus, ut mnx notatum.

209 Qui pneceptorem sancti, Sfc] Quintil. II. 9. ' Discipulos id unum moneo,' inquit, ' ut prjeceptorcs snos non minus quam ipsa studia anient, et parentes esse non quideni corpo- rum, sed mentium credant.'

210 Metuens rirgcel Disciplinae sub- ditns. Ovidius : * Qui toties socios, toties perterruit hostes, Dicitur an- nosum pertimuisse seuem. Quas Hector sensurus erat, poscente Ma- gistro, Verberibns jussas praebuit ille manus.'

211 Cantabat] Discebat canere fi- dibus, ac cithara ludere.

Patriis in montibus'] In Pelio Thes- saliae monte, ubi educatus Achilles et institutus a Chirone.

Cui non tunc] Vel sine ir.tcrroga- tlone legitur, et refertnr ad Achilleni,

212 Citharcrdi cauda magistri] Chi- ronis, de quo jam Satir. iii. vs. 205. et Horat. Epod. xirr. ' Nobilis ut grand! cecinit Centaurus alumno.'

213 Sed Ru/um, &f.] At nunc pra>- ceptorem minores discipiili et deri- dent et ca^dunt sine uUo pudore.

214 Rufum] Rufum, inquani, cx- cellentem licet Rhetorem, et Cicero- nis ajniuluni ; Galium natione, valde quidem disertum. Vetus Schol.

Qui toties Ciceronem, Sfc] Legnnt alii : Quern toties Ciceronem, SfC, et sic explicant; quein Rufum Juventus, id est, sui discipiili per contemtum vocant Ciceronem Allobroga : alii vero sic : Qui, id est, Rufus tantum sibi arrogat, ut sc pra^ferat Ciceroni, ejus errores notet, et hominem elo- quentia' Gallicir et Barbara? appel- Ict. Ncquc id inaudilum. Nam ut est in Dial, de Orator, apud Tacit. * Satis constat nee Ciceroni quideni

qui jam grandior non contcmnebat obtrectatores defuisse, quibus infla-

nuigistri pra!cepta : vel cum interro- ganti, hoc sensu : cui vero risum non niovisset praceptor Centaurus, cquus ab umbilico ct iiiferiori corporc, ac proiudc caudatub ? ex fabula.

tiis et tumens, noc satis prcssus, su- pra modum cxultans ct siiperilucns vidcretur.' Et Calvus euni dicebat ' solutum et cnervcni,' Brutus, ' ehunbcin et fractum,' &c. Vide

SATIRA VII.

457

215

Qiiis gTcmio Enceladi, doctique Palaemonis affert Quantum gTammaticus meruit labor? et tamen ex hoc Quodcumque est (minus est autem, quam rhetoris aera) Discipuli custos praimordet Acoenonoetus, Et, qui dispensat, frangit sibi. Cede, Pala^mon,

eruditi ralwmonis tantiim ingerlt, quantum dlgna est opera GratnmatisttE? Ac nihilomhiHS ex CO, quantuhun est (inferius vero est quam Rhetoris pccunia) Acce- ihigogus arrodit, rescindit etiam sibi dispensator. Concede, Paltemon,

niiummiuHs e.i t nitus ipse pcedag

73.77. Rutum2^. qnemque 11. U-17. 20. 21. 22. 72.— 215 Enceladi restiUn ex 11. 17. 25. 27. 40-50. 54-69. 71-74. Encheladi 10. 14. 13. 10. 18. 20-24. 45. Hencheladi 19. C'ehidi 70. 75. 70. 82. Quod tamen ex his nominibus Grara- matico, et quidem celebii, faeiit, non constat.— 217 minor 24. certe pro atttem22. multo pro autem 20.— 218 v. Excurs. ad h. 1.— 219 franget 11. 14.

NOTJi

Agellii XVII. 1. ubi Ciceronem vindi- cat. Qiiidam aiuiit hie alliidi ad his- torian!, nempe ad consensuni Cicero- nis cum Allobrogibus, de quoSallust. Bell. Catilinar.

AUobroga'] AUobroges Gallia; po- pnli, non lange a Rhodano, hodie, Sabaudienses, et Delphinates. iMe- tropolim habcbant Vieniiam.

215 Quis gremio Enceladi^ Jam de Grammaticis deniqiie : quis peritis licet lis et excellcntibus dignam pen- dit mercedeni ?

Gremio'\ In gremium sedentis ac docentis.

Enceladi'] Is Grammaticus, ut et Palaemon.

Palamonis] De eo jam Sat. vi. vs. 452.

216 Grammalicns labor] Is sane magnns, et miilta complectitiir in- commoda, sen spectes rerum legcn- darnm, sen iiiteiiigendarum niultitn- dinem : sen denique discipiilos jiive- nes. Quanta sit tertia h;vc molcstia dictum est ubi de Hhetoribus vs. 1.50. et seq. quatKpiam et major tst in Grammaticis, ob rndiores discipulo- jum animos. At insuper duplex iis labor ; alter, quod legisse historias, auctoresqne omnes, eosque nosse

tanquam ungues ac digitos suos, ut mox ait Juvenalis ; alter, quod opor- tet Scriptorum sensum diligenter in- vestigasse, locosque vel ditlicillimos penitus excussisse. In hoc vero quam improba sit opera et patientia, nemo nescit : quandoquidem ipsi sese in- cassum noft raro discrucient, ac din torqueant. Testis unus sit Virgilius quodam loco se crucemfixisse Gram- maticis ingenue pariter ac lepide con- fessus. Vide Petr. Criiiit. 1. ill. hoij, Discip. c. 8. ut non abs re Athenaeus dicat XV. 1. ' Grammaticis nihil esse stultius:' nolim ego addere, quod iile ibid, exceptis Medicis, el nrj larpol ■fjffav, ovSiv hv ^v tuv ypa/xfiUTiKcov fxoi- poTspov. Vide Qiiintil. i. 4. Agell. Xiv. 5. 6>:c.

Ex hoc] E tantula tamen ista mcr- cede Grammaticis attributa, sunt qui deradant ac surripiant.

217 /Era] Salarium, merces.

218 Accenono'i'tus] Legunt quidanijl- ca-nitusipse. Nonien est vel proprium, vela Poeta fictum ab d privativo et Kotvhs, vel koivSttis, fortasse ad iudi- candum hominem private suae utili- lati iiimium, conuiiuni pafum studcn- tern .

219 Qui dispensat] (Economus.

458

D. JUNII JUVENALIS

Et patere inde aliquid decrescere : non aliter, quam 220

Institor hybernae tegetis, niveique cadurci,

Dum modo non pereat, mediae quod noctis ab hora

Sedisti, qua nemo faber, qua nemo sederet.

Qui docet obliquo lanam dedueere ferro :

Dummodo non pereat totidera olfecisse lucernas, 225

Quot stabant pucri, cum totus decolor esset

Flaccus, et haereret nigro fuligo Mavoni.

et sine quidpiam ex eo diminui Chaud secus ac negotiator hyeinalis lodicis, atque albce culcitrce) ut ne perdas quod sedisti a tempore medice tioctis, quo nullus opifex, quo nidlus sedehat,qui monstrat lanam trahere fcrro curvato : ut ne perdas ^\\ioA. tot lampades udoratus es, qnot assistebant adolesccntuli, quando universus Horatius erat decolorutus, atque fuligo adharebat atro Virgilio. Infrequens est nihilominus

17-20. 23. 23. 26. 27. 46. 47. 48. 57. 58. 59.-222-224. absiint a 19. ne pereat 10. 20.21.22.00. 65. qui pro quod 16. 26. utnbra pro hora 7. quae vera forte lectio est, certe elegautior. — 223 scdebat 10. 11. 12. 14-18.20-25.27. 43-50. 54-69. 71-74. 77. — 225 ne jiereat 10. pareat

71.— 226 dum 15.—

NOTiE

Frangit sibil Inde subtrahit quod rate magister, Invisum pueris virgini-

sibi perperam attribuat.

Cede PalcDnon] O Grammaticoriim arrogantissinie, cede tameu jure tuo, et aliquid ,spo:ite deperde, ne totuiii tibi pereal.

220 Non aliter quam, fyc] Sicut In- stitor de indicto niajori pretio non- nihil reinittit, ut merces vendat, ac oito distraliat.

221 Cadurci] Plin. xix. 1. ' In cul- citris' (e lino) ' priecipuam gloriani Cadurci obtinent. Galliaruni hoc, et tomenta paritcr inventum.' Porro Cadurci Aqiiitania? sunt populi. Ver- uacule,Ze Qucrcij.

222 Dummodo non pereat] Ne vanus oninino sit tuus labor tani gravis et niolestus ; nenipe quod, iS^c.

Media' quod noctis ab hnra] Quod dum fabri et artifices (juiescunt, tu cogeris in ludo esse, et scholani ape- rirc,te(juc, ut fit, defatigare. Poiro quod ipsa node scliola; et ludi fre- quentari solerent, testatur vctu8 Schol. et indicat Martial. Epig. ix. 70. ' Quid tibi nobiscuin ludi scele-

busque caput? Nondum cristati ru- pere silentia Galli : Murraure jam saevo, verberibusque tonus,' &c.

223 Sedisti] Vcl dictanda medi- tans, vel potius in schola nieditata pra-cipiens, tradens lectiones, pensa exigcns.

Sedcre] In officinis laborans resi- debat.

224 Qui docet obliquo, ^'c] Lana- rum carminator.

Obliquo lanam dcducerefcrro'] Hamis ferreis oblique in tabula defixis, per quos deducta lana attennatur.

223 Olfecisse lucernas] Gravem tot lychnornm fumuni et odorem pertu- lisse, quot discipuli adorant in hido, in eum nocte convcnientes, ut mox notatum est.

226 Decolor Flaccusl Horatii codex et Virgilii, piierorum nianibus attri- tus, marulatus, deforniis, deturpatus usu et controctatione continua.

l-'uligo] JMidtiplici tot c lampadi- bus vapore et fumo creata.

227 Blaroni] Codici Virgiliano. Ex

SATIRA VII.

459

Rara tamen merces, qua) coguitione tribuni

Non egeat. Sed vos saevas imponite leges,

Ut praiceptori Verborum regula constet, 230

Ut legat historias, auctores noverit omnes,

Tanquam ungues, digitosque suos : ut forte logatus

Dum petit aut thermas, aut Phoebi balnea, dicat

pensio,qncB Trihuni jndicio nnn indigeat. At vos duras conditiones indicite ; ut magistei- vocahulorum lunmam teneat, ut evuhat historias, cunctos scriptores per- »pectoshal>eat, viiut ungues ac digitos situs ; itt fortasse interrogatus, dum Thernias

227 hccrehat 11.— 228 rara datur merces 13. cognatione 22. — 229 leges impo- nite saras IG. 19. scavas 49.— 230 et 231. Et 27.— 232-23G. ejecti e 13. — 233 Cum 20. plebi balnea GO. 65. — 234 patriam nomenque 45. — 235 Anche-

NOT^

quo patet ipsis Ronianis studiose legi solitos, cum Iiiinc Poetarum Roma- noruni Principeiii, turn Vatena Venu- sinum, Lyricorum delicias, qnera ut tersum inprimis ac purum, et ad no- tandos hominuni mores praecipuum, commendat Quintil. x. I.

228 Rara tamen merces, Ifc] Sed nee sine lite mercedem obtinent Grammatici. Jure est agendum ad- versus Romanos, ut solvant.

Trihuni~\ iEiarii nempe, qui jus habebat cognoscendi et judicandi de levioiibus causis. Vide Alex, ab Alex. II. 24.

229 Sed vos savas imponite legesl Quamvis autem adeo parce et impro- be niagistiis mercedem exsolvatis, o Romani, iis nihilominus severas leges imponite, ut et perfectam eruditio- nem, et libeiorum vestrorum sum- mam liabeant curam.

230 Verborum regula constet~\ Nota sit verborum vis etanalogia, &c. ut sermo adsit purus.

231 Legat historias, ^c] Ueinde,)it multiplex adsit eruditio, ' non satis cstPoctas legissc : cxcutiendum omne scriptorum genus, non propter liisto- rias modo,sed et verba, qua frequen- ter jus ab auctoribus suniunt,' ut ait

Quintil. I. 4. additque ; ' sola Gram- matica omni studiorum genere plus habet operis quam ostentationis.'

232 Tanquam ungues, Sfc] Vulga- ris locutio et Proverbinm.

233 Thermas'] A dipoi calefacio, et Oepfihs calidus. Thermce dicuntur loca vel aquis natura ferventibus, vel arte et igne calentia, ad lavandiim aut su- dandum apta et salubria. Haec de- scribit egregie Auson. in Mosella. Ob ejusmodi Thermas celeljrata; olim BaiaB, Puteoli, &:c. Hinc etiamnum frequentata tot variis in regionibus loca. Vide Plin. XXXI.2. &c.

Phabi balnea] Hunc aiunt fuisse balneatorem quendam ita nomina- tum. Vetus Schol. sic habet : ' Pri- vata? sunt balneae, quse Daphnes ap- pellantur.' Sunt el qui P/i<r6J balnea interpreteutur, rivos, stagna, (lami- na Plicebo seu Sole calefacta.

Dicat nutricem Anchisce, Sfc] Quas fuerit AncIiisEB nutrix, de qua nihil certum, etsi Tisiphone vocatur a vet. Schol. Gaudebant Romani vexarc Gramniaticos ejusmodi vanis qniesti- onibus ac nugis,quas explodit Seneca Epist. 88. Vide Tiber, cap. 56. apud Suetou.

460 D. JUNII JUVENALIS SATIRA VII.

Nutricem Anchisae, nomen patiiamque novercae

Ancliemoli ; dicat, qiiot Acestes vixeiit annos, 335

Quot Siciilus Phry gibus \ini donaveiit urnas.

Exigite, lit mores teneros ceu pollice ducat,

XJt si quis cera vultum facit : exigite, ut sit

Et pater ipsius coetus. no tiirpia ludant,

Ne faciant vicibus. Xou est leve tot piieroruin 240

Observare manus, oculosque in fine trementes.

adit, tel Phcehi balnea, commemoret alirkem AnchiscB, appellationem et natale solum novercce Anchcmoli ; referat quot annos Acestes in vivis fiierit, quot vini cados Siculus iste Re\ l-'hnj^ibus dtderit. Postulate ut mollcm indolem forinet quasi pollice, qttemadniudum si aliquis faciem cera effingat. Postulate ut se gerat pa- rentem ipsius turmcp, nefceda colludant,* * * Grace est speculuri inanns tot juvenum

moli recepi ex 25. 27. 40. 47. 48. 50. 50-60. 04. 05. 77. Seiv. et plerisque libris Yiig. /En. x. 389. Archemoli 45. a m. sec. Atithenoris 16. Archemori in reliqiiis libris. — 236 Siculis 75. SicuUTG. — 237 sew 13. cum pollice 29. ducant 17. 20. 21. 22. 29.-238 in cera 15. cera: Casaiib, ad Peis. v. 40. ut sint Et pater et pueri, ne iurjiia ludat 13. — 239 nee 10. ut turpia 61. htudant 23. — 240, 241 Valla et alii inoueut, bos versus non legi in codd. suis et spurios esse. Extant taiiien in 8. omnibiisque, quos contnli, libris. Lau- dantur etiam a Servio ad Viig. Eel. iii. 8. et propter obscenitatem hand dubie a mouachis quibusdam deleti sunt. Et faciant 13. leve est 12. nee est 19. — 241 patrantts pro trementes conj. Durantius Casellius Var. Lect. I. 9. et alii coll. Pers. i. 18. nbi v. vet. Schol. et Casaiib. Sed vul- gata lectio non est solicitanda. — 242. 243 ejecti e 13. curas, ct 10. 12. 14-22. 24. 26. 27. 45-49. 54. 55. 58. 64. 65. 66. 70. curas, sed 23. cura, sed 82. cures, et 11. 25. 50. 56. 57. 59. 63. 65. 67.68. 69. 71-77. Hos secntus snm : semper tamen, fateor, niihi displicuit rb inquit, propter prsec. plur. i-os imponite cet. vs. 229. ct e.xi git e\s.2'i7. Nunc video, Scluirzfl. bene hsec annotasse : ' At vos, HcEc cura : sed quuni cet. in Cod. meo. Recte ; vel saltern Inquifis, hcec cura.

NOT.E

234 Anchiso'] Patris iEnea;. llecti,' .!vc.

Nomen putriamque novercw Anclie- Pollice ducat~\ ^letapliora a figulis,

moli] Casperiani appellat Scrvius in qui pollice vasa finguiit ad arbitrium,

JEneid. x. At ejus pati ia ignoratur. et quani voluerint forraam dant.

235. Anchemoli] Vel Archemori, de Pers. Sat. v. vs. 40. ' Artificeiuque

quo jEneid. x. tuo dncit sub pollice vultum.'

Acestes] Sicilian rex, qucm seniorem 239 Pater ipsius cwtus] Prajceptor

Virgilius ait j^ilneid. V . ante onniia sumat |>arentis erga dis-

236 Quot Siculus Plirijgibus vini do- cipulos suos aniiiuini, ac succcdere se tiaverit urnus] Quot viui cadosdederit in corum locinn a quibus sibi liberi iEncaj et sociis abeuntibus : scribcn- tradantur, cxistimct. Uuintil. ii. 2. te VirgiL yEneid. i. ' Vina bonus quaj Ne turpia ludant] Caveat ne dcHu- deindc cadis oncrarat Acestes,' Arc. ant ad libidines. Hie nonnulla pra;-

237 .Vorcs teneros] Herat, ad Piso- terniitto, qua;dam non explico, pudo- nes vs. 163. de juvenum indole et ri.s gratia.

aninio sic loquitur : ' Cereus in vitium

EXCURSUS AD SAT. VIT.

461

HdPiC, inqiiit, cures, et cura se verterit annus, Accipc, victori populus quod postulat, aurum.

et oculos suh fiiieni ticmulos. Ista exeqtterc, ait, ct qtiando se annus vvlcerit, sume aurum quod victuri dtposcit populus.

Sed prior lectio elegantior est et plane satirica, iitpote qua objectioni prae- ceptoruni, A'oHfst fcre cet., nihil aliud respondere finguntur paientes, quam Hoc cura, de mercede videlicet non ^olicitus : std cum annus pra?teriapsus, et magistri salaria repetunt, indiicnabundos ait cosdeni dicere, Accipe aurum cet.' Kecte, opinor ; et facile ex ilia lectione, At vos, I lac cura : sed cum cet. reliquK nasci poterant. Inqnitis enim vel inquit glossa fuit, verbis At vos ascripta, qua; deinde in textuni irrepsit, extrusis illis verbis. Ilia vero, victori populus quod postulat, videutur poetEC verba esse, et pareuthesL inclu- denda. — 243 qmt 05.

NOT^

242 H(ec, iriquit, cures] Tria nempe, stata nierces erat, ' nee licebat am- nt purus sermo, ut niultarum rcrum plius dare.' Ita vetus Scliol. Sueton. notitia, ut honesti mores sint in disci- Claud, c. 21. refert Imperatorein ob- pulis tuis, liberis meis, inquit magis- latos victoribus aureos prolata sinis- tro pater. tra pariter cum vulgo, voce digitisque

Cum se verterit annusi Anno finito, in Theatro numerasse. Videtnr etiam mense Martio (qui primus apud Ro- intelligi posse de aureis quos erogari

jabebat populus aurigis victoribus in circo. Martial. Epigram, x. 74. ' Cum Scorpus una quindecim graves bora Ferventis auri victor auterat saccos.' Duni ergo ille auriga sac- cos auro graves bora una lucratur, miser Grammaticus uuo anno vix pauxilluni quid obtinet. Vide Alex, ab Alex. ii. 24.

manos) redeunte, mercedem exsol- vam. Vide Macrob. Saturn, i. 12. ubi scribit ea quae notamus hie.

243 Accipe victori popidus quod pos- tulat aurum] Quantum populus Ro- manus in Ludis Scenicis jubebat vic- toribus dari a Ludorum Pra^fecto, seu Preetore vel Tribuno spectacula exhibente ; quinque scilicetawrcos, quae

EXCURSUS

AD SAT. VII. 12.

Magna est h. 1. varietas lihioium in nominibus propriis- Alcyonem 15. 23. 25. 26. 50. 56-60. 67. 70. 77. 82. Alcyone ^oli,alia Marpcss;i^, alia Atlantis (ilia: v. Heyne ad Apol- lodor. p. 101. 109. et 6S5. Uaht/uitem 6L. 6"3. i)0. i](). 74. Ual- ci/onen 62. GS. 69.71-73. Alciuoan 14. \6.—Jldnotn 27. 45.

4^ EXCURSUS

47. 48. 55. Aldno'i Stheneli, et alia Polybi filia. De ilia v. Apollod. II. 4. 5. de liacPaitheniiEroticac. 27. Jlci?ioIien^. Jia/notm 2-i. Jlcyuotii 10. 54. 64. Jlchinotm2'2. Jlchinotn 17.20. Jithiuueii 21.— Jlcioiie AG. J/ciotiem IS. 19. Alci- onen 60. Altioiiem 12. — Alcitheon 1. 75. 76. unde siispicor Akithotn legendum esse h. 1. Schraderus vel Autono'en e vi. 72. vel, Alcatho'en ex Ovid, ]\Iet. iv. 1. substituendam puta- bat. Sed Alcithot, 'AXki^oyj, non Alcatho'e, 'AXku^ot}, dicebatur midierThebana, quae spretis Bacchi Orgiis in vespertilionem iiiutata est: v, Heins. ad Ovid. 1. 1. — Alcinotan 4. Hoc nomen fiiit Hippocoontis filio, de quo v. Apollod. in. 10, 5. et regi Phaeacum, notissimo ex Horn. Odyss. Z. 197. sqq. H. 57. sqq.

Bachi 21. 22. Pacci 1. quod forte non respuendum. Pacchis et Faustiis videntur esse nomina poetarum, et Alcj/- one, Tliehce, ac Tereus tituli tragoediarum, quas illi scripscre. Paccius poeta sic non nisi h, 1., quod sciam, memoraretur, ut et Faustus, nisi hie idem est, qui perstringitur a Martiali XI. 65. Paccii tamen vel Pacfii et Paccice passim laudan tur in antt. lapidibus et inf. xii. 99. Cic. ad Div. iv. 16. Tac. Hist. IV, 41. et Ann. xiii. 16. 36. xv. 12. Martial XIV. 78. al. Bacchi quoque, si haec lectio vera est, non Dei nomen esse crediderim, sed poetae nobis igiioti, qui Ibrte non Bacchus, sed Bacchius dicebatur, quod nomen passim occunit: v. Bcntl. ad Horat. Sat. i. 7. 20. At vix dubito, quin libiariis debcatur hoc nomen, quod illis notlus erat, et ad Deum, /llcithucs punitorem, ab iisdem rclatum sit: ut adeo poiita scripserit Akithden Paccl. Neque tamen magnopere repugnaverim, si quis A/n/onem s. A/ci/- ouen, vel A/cinj'cn propter auctoritatem librorum retinere malit. Possis etiam suspicari, pro Baccho s. Bacchio et Paccio substitucndlun esse Accium s, A/tiiim, insignem poetam tragicum, qui Pacuvii belliquc Numantini tempori- bus vixit.

Pro Terea male Therea 2-1 . et Tenea 19. 23, Tenuis fuit arginncntum ac titulus multarum tragoediarum, quas Sopho- cles, Euripides, Livius Andronicus, L. Attius aliiquc scrip-

AD SAT. VII. 463

serimt. Sic et Thebais (h. 1. Thehrc) inscripta olim non modo carmina heroica, sed etiaiii tragoediae, v. c. ejusdem Attii et Senecas.

EXCURSUS

AD SAT. YII. G2.

Eaa restitui ex 4. Est nota vox Baccharum svoi (ex ru o») et exclamatio, cum pra^sentis numiuis sensu pertiirbarentur ac furereut, utsjav et crapoj, (v. Virg. ^En. \ ii. 389. et (3\Td. Met. IV. 522.)unde Bacchantes Evhi yuvoilKzg dicuntur Eurip. Phoen. G60. et ipse Bacchus passim Evio§, Euius. v. Barnes, ad Eurip. Bacch. 141. et Bourdiu. ad Aristoph. Thesmoph. 999. Eadem voce etiara Horatius in summo enthusiasm© usus est Od. II. 19. 5. 7.—ohe 10. 15. 24. 25. 50. 54. 5o-60. 62-69. 71-74. 77. qnod probabaut Britann., Faruab., Schurzfl., Bahrdt et alii, coll. Horat. Sat. i. 5. 12. ii. 5. 96. Martial, iv. 91. 1. Plaut. Aulul. i. 1. 16. al. quibus locis fastidium satietasque hac voce designatur. Sed ohe multi dixere, eucc vero praeter Horatium nemo, nisi de ipsis Bac- chis : adeoque hac voce magis, quam ilia, carminum Horatii indoles et character adumbratur, ut mox v. 6S. sqq. Vir- gilianaj ^neidos, habito respectu loci de Alecto ^n. vii. Errant autem, qui euu: et uhe vocabula esse synonyma, vel ohe etiam iii Horat. 1. 1. scribendum existimant.— e^y^cc 9. et 23. a m. pr. ut ap. Sidon. Epist. viii.9. ' Foisitan Satiri- cum illud de Satirico non recordaris : Satar est, cum dicit Horatius Erihoe ' — /lo/ie 1 1. 13. Iioe 16. 17. 22. 27. -15. ehohe 21. Ihu/icc 14. 18-20. 23. a m. sec. 49. 55. Ileuohe 32. 46-48. 61. 70. 75. 76. fc2.— Conf. Horat. Od. ii. 19. 5. 7. et Virg. Ma. vii. 389. quibus locis ea:dem librariorum abcrra- tiones rcperiuniur.

464 EXCURSUS

EXCURSUS

AD SAT. VII. 80.

Jaceat Lucarius in hortis Marmoreus 12. 14. et ita emend. Gronov. Obss. iii. 13. extr. probb. Biirm. ad Anthol. ii. p. QQ. et Schurzfl. qui audacter totum h. 1. ita corrigebat : jaceat Liicanus in hortis Marmoreus. Sit Serrano tennique Saleio Gloria tanla licet, quid. cet. \\i sententia h. 1. esset: statuas poetis positas non solvere aes alienum, quo teneantur. Sed, lit alia taceam, ita certe stet dicendiim crat, non jaceat. Sic (Bueus ut stes ap. Horat. Sat. ii. 3. 183.

E^pro at n. 14-25. 27.30. 45-50. 54-63. 65-69.71-73. sed malebat Gronov. 1. l.—Sarrano 11. 18-21. 23. 24. 28. 30. 59. 61-63. Sarano 27. 46-48. 54. 58. 64. Sarncmo 22. Gentis Atilia^ cognomen in mimis et marmm. Sarrauus vel Saranus scvibitiir, et a devictis 6'a;;«;//.9, Tyriis, (nam Sarra, TlSij piiscum Tyri nomen, de quo v. Gell. xiv. 5.) h. e. Poenis, vel potius a Sarrano, antique Umbriae oppido, (unde Sarranates dicti Plin. ill. 14.) deducitiir a Drakenb. ad Sil. VI. 62. et Perizon. x\nimadv. hist. c. 1. p. 24. et 33. ubi doctissime de familia agitur Atilia multique errores vulgares refutantur. Vulgatam contra scripturam Serranus tuentur Heins. ad Virg. JEn. vi. 845, et alii, qui propter historiam, ex Cic. Rose. Amer. c. 18. Plin. xviii. 3. et Valer. Max. iv. 4. 5. notissimam, Atilio hoc cognomen a serendo datum putant. Ita (amen Serenus, vel Seranus certe dicendus erat. — Saleo pro Saleio 71. Sulivo 48. Salirio vel salino porpcvam 10-12. 14-17. 19-24. 45. 46. ()l-63. et ibrtc vetus Schol. cujus glossa ex emendat, l*ith. et Schurzfl. sic legenda videtur: ' Nomina sunt poetarum pauperum; aut a Serrano vase fu-tili, in quo Atilius Serranus sole1>at mendicare (I'orte nianducare). Saleio (1". Salino) tenui: ait mcndicoruni catillum iiclileni, in quo ea, quic salsa sunt.

AD SAT. VII. 4^5

apponuntiir.' Asceusius probabat utramque lectionem, Sarrano et teuui salino, quod marnioreis AoW/s opponi arbi- trabtitur. Male !

EXCURSUS

AD SAT. VII. 120.

MiRA est in hoc versu varietas lectiouum. Pelumydum 1-3. 5. al. Pelamidum in quibusdam libris, ut ■nr{Kaii,[lsi ap. Aris- tot. VI. IG. Pellaniidum 17. a m. pr. 19. Pilamidnm 21. 8ed 7rr)Xa|U,i/c et irr^Xu^vliov lectius scribi monet Hesych. Pe- lamydes dictae forsan Traga to Iv tw tdjAw /xueIv, quod in luto se occultant, saltern kith row ttijAou, a luto, in quo eas nasci dicit Festus. P elamydum Afrorum, et veteres epimenia bulbi 4. prob. Juii.

Ant abest a 19. aut veteres 5. 12. 15. 25-27. 46-77. et xeteres 2-4. 10. 11. 14. 16-18. 20-24. 45.

Mox Afrorum pro Maurorum libri tantuin non omnes, quos secutus sum, 2. 3. 5. 10. 11. 16-25. 27. 28. 45-50. M-69. 71-74. 77. Deinde epimenia 1-5. 10. 11, 12. 14-18. 20-23. 26. 27. 45-50.' 56. 58. 63. 70. 74-77. epymema 24. epimedia 19. epimeuida 25. 54. 55. 57. 61. 62. 64-68. 71-73. quod probant Calder., Britann. et Fainab. ut appositio sit, quoniam Plinius xix. 5. dicat, ex genere bulborum esse sciilam, et duo genera medica, mascidum albis foliis, loemi- ncum nigvis, et tertium genus cibis gratum, quod epimeui- diiim vocetur. Hinc nonnulli epimenidia emendant, ut sit proceleusmaticus, et Ge. Merula epimendia, qua3 lectio repe- ritur in 59. 60. 69. Fuere etiam, qui suspicarentur oimenia, caules. Has conjecturas siigillavit Casaub. ad Athcn. ii. 22. et defendit nostram lectionem, ex qna tamen commodani sententiam vix elicias. Quid, si scribatur epimania, et poeta hoc vocab. effinxerit ex Gr. iTri/xajWflai, insauire, fiirere, inpr. amore, unde eitii/^cttvia scil. f!xpiJ.xKx dici possiut

Dclph. ct Var. Clas, Juv. 2 G

46G EXCURSUS

amoris rcmedia sive stimuli ? Bn/bos eiiim slimulare Ve- iierem, notiim ex Plin. xi\. 5. s. 30. xx. 9. 40. Martial. ill. 75. 3. XIII. 34. Ovid. Rem. Am. vs. 71)7. 798. et Colum. X. 105. 106. ubi Pompon, hnec notavit: ' Genera bulbornm Grascis nominibus notantur, differuntque odore, suavilate, sapore, colore, raagnitudine, omniaque ferventis naturae sunt, ideo libidineni accendunt. Pythagoras de bulbis librum composuit Megarensibus. M. Varro et Apicius scribunt: ' aqua decoquant bvdbos, qui Veneris usum quae- nmt ;' hoc modo in nuptiis apponuntur.' Conf. ibid. Werns- dorf in Poet. Min. T. vi. p. 56. 57.—bitl/i 11. 21. 43. probb. Schurzfl. et Lips. Epist. Qua?st. iv. 25. ubi laiidantur Glossae ad cram cod. Diva^i scriptas : ' Bu/li, pisces exig-ui vilissimi,' et e Glossar. vet. edito ab Henr. Stephano : Bulli, ypu(roxav5c(got. Idem tamen Lipsius nionet, vulgatam Icc- tionem non spernendam videri, cum et Martialis iv. 46. 11. btilbos ponat inter munera, causidicis mitti solita, et Plinius XIX. bulbos m Jfrica natos maxime laudari dicat.

EXCURSUS

AD SAT. VIl. 154.

Cambre vel cambre legitur in 2. 3. 5. 10. 14-20. 23. 24. 27. 45-49. 55. 69. ct cod. Pincier. cujus v. Parerg. i v. 5. Hanc lectioncm dcfcndcrunt Calderinus ct Scoppa Collcctan. ii. 2, p. 66. ut h. 1. designctur inscriplio declamationis de Cambro, Scytharum rege, cujus mcminit Diodorus vel de Cambria s. Cambro-Britannia, (hod. Wales) vel de oppido hujus nominis. Caldcrinus : CV/m6;r, incjuit, o])]>idum est in Theutrania Troadis, ut scribit Plinius, et e proxima regione est Losbos, in qua Mitylenera occuparunttyranni, ut auctor est Strabo, Nigcsiluset MagarogiliLs : Alcieus poela eos car- mine est insoctatus, undc aureuni plectrum habuisse dicitur,

AD SAT. VII. 4G7

auclore FalMO : ergo h. 1. declaiiiatio de tyrannis (jectis Cambrc' Scoppa provocat ad auctoritatem libelli Mira- Ijiliuin Piiteolorum, in quo haec legiintiir : ' Xd radicera montis Gaiiri, ab occidenlc ad orientem accessus, olim vicus fuit, Cambte dictus, meridiem respiciens, nunc vetus- tate consumtus ; is locus dicttis Ccunhre quasi Camerrc ; nam locus erat, ubi Camera; et Apothcca? multaj erant, in quibus naviura Puteolanarum, et Miseni Baianorumque poituum onus SQum deportandum per alias regioues Ilaliaj depone- batur. Hie vicus nunc conupte a circurapositae regionis hominibus, nominis vetusti ignaris, Campana vocatur, eo quod Campani, i. e. Capuani, a Cumanis ibidem dicuntur esse conflictu superati: ob cujas confiictus memoriara est histoiia composita Cambre dicta, quas a magistris in scholis frequentissime dicebatur. Unde Juvenalis: Occidit miseros Cambre r. m.' Hfec nimislonge petita etiam Pitlioeo arrisisse mireiis. Exagitat ea Politian. Miscell. c. e33.

EXCURSUS

AD SAT. VII. 218.

.4c(£no7w'etus nomenficticiara})ticdagogi, quod restitui evet. Schol. qui exponit: ' Eunuchus pa^dagogus, aut communi carens sensu,(a?£oivovo>jToc) propiium papatis.' Cf. Gell. xii. 12. et de pappate sup. ad vi. 633. Acanoriaitns 70. 75. 76. 81. 82. quod putant esse GrEec. uMivwvr^Toc, alienus e fami- liari consuetudine, (ut ap. Cic. ad Att. vi. 1. et 3.)ct hinc arrogans, vel rigidus, severus. Grangaji nota est haec : ' ' AMivmr^rog Grajcis est exacte verum rectumquc pcrse- quens ; vcl qui nihil habot cum alio corarannc ; aut cujus alter particeps non est : hie enim paedagogus partitur alte- rius raercedem, at nemo cum illo.' Sed Schurzll. jam rectc monuit, ita Jcucnonetns scribendum esse, quod tamen h. 1.

468 EXCURSUS AD SAT. VII.

leges metri non permittunt. — Acunctem 20. Achinetm ipse 15. 16. Achenetus ipse 24. Acanetus ipse 10. 27. 46-49. 54. 56. 57. 64. Acenelus ipse 18. 19. 23. 25. 45. 58. 60. Aca- vetos ipse 59. Acanetus ipse 11. 14. 17. 21. 22. Acanitus ipse 50. 55. 61-63. 65-69. 71-74. 77. quod credimt esse no- men vel propriuni, vel fictura ab a priv. et xojvoj vel xoivoVrj^, lit designetur homo, qui siii tantum, non communis coramodi rationem habeat. — Farnabius putabat, hoc nomine alludi ad ylriicetuni paedagogum, de quo v. Suet. Ner. c. 5. — Possis ctiam suspicari Acinetus, vel Acoretus, vel Achrematus ipse. 'Akivyito;, iramobilis, segnis ; omoprirog, immiindus ; axgrif^oiTo:, inops. At TO ipse, quod in plerisque libris legitur, ab ingenio hominis, lacunam versus explentis, profectum videtur.

469

SATIRA VIII.

Stemmata quid faciunt, quid prodest, Pontice, longo Sanguine censeri, pictosque ostendere vultus Majoiiim, et stantes in curribus ^milianos.

Quid stemmata conferunt? O Pontice, quid jurat prolixa slirpe numerari, atque ostentare avorum fades adumbratas, et jEmilianos in curribus stantes, et Curiot

1 Schemata perperam emend. Alciat. de verb, signif. lib. iv. et Parerg. ii. 30. probb. Voss. Inst. Or. v. 1. et Grang.— 2 pictos 11. 13. 17-22. 24. 45.—

NOT^E

1 Stemmata quid faciunt] Eleganter Longo sangui7ie censeri] Vetnsta

invehitur in Ponticum, et ejus similes, origine, et longa retro serie majorum. qui antiquum et illustre genus osten- 2 Pictosque ostendere vuUus majo- tant, ipsi nulla virtuteclari, imo sape rum] Ronianus proprie mos collocan- vitiis turpes. di in tabulariis per atria majorum

Stemmata] Gradus et ordines cog- imagines: atque ex iis nobilitas aesti- nationiim ramis quibusdam distincti. Vide Pers. Sat. iii. vs. 28. et ibidem annotata.

Quid faciunt] Senec. Epist. xliv. ' Nobilem non facit atrium plenum

mata; inquit Lipsius Comment, in Senecani. Idem Elect, i. 29. de isto more plurima conscribit. ' Nobiles/ inquit, ' ii soli censebantur, quorum majores Magistratum ceperant, qui- Aimosis imaginibus: animus facit no- que jus habebant imaginis ponendae.'

bilem,' &c. Et iii. de Benef. cap. 28. ' Qui imagines in atrio exponunt, et nomina familiae suae longo ordine, ac niultis stenimatum illigata flexuris, in parte prima aedium coUocant, noti niagis quam nobiles sunt.'

Quid prodest] Cicero (seu qiiivis alius) in Sailust. ' Satius est me meis rebus gestis florere, quam majorum opinione niti, atque ita vivero, ut sim f'go post«ris meis nobilitatis initium, et virtutis exemphim,' Ovid. Met. XIII. * Nam genus, et proavos, et qua; non fecimus ipsi, Vix ea nostra rcco.'

Hsec humerorum tenus erat etfigies, non totius corporis, sed capitis ac vultus: e cera, non ex are. Ordiiie collocabantur in llgneis thecis, sive armariis, ut vocat Plinius 1. xxxv. c. 2. diebus solum testis apei iebantnr tlieca; illje. In funeribus deferri so- lebant. Si quis turpi quodam crimine damnatus e.-set, ejus imago non fere- batur in cxequiis, imo iVangebalur. Ha'c et alia Lipsius erudite congerit, et probat loco citato. VideetTur- neb. XXVI. 3.

3 Slunles in curribus JEmilianos'] Stutuas triumpbalcs.

470

D. JUNII JUVENILIS

Et Curios jam tlimidios, humerosquc minorem Corvinum, et Galbam aiiriciilis nasoqiie carentem? Quis fructus generis tabula jactare capaci *Corviniim, postliac multa contingere virga Furaosos Eqiiitum cum Dictatore magistros.

jam medios, et Corvinum scapula diminutum, et Galbam non hahenlcm nares atque aures 7 Ecquod emolumentum est, ampla familuB tabella ostentare Corvinum, ac deinde muHiplici ramo derivare Magistros Equitum fumo obsitos cum Dictatore,

4. 5 tjecti e 13. dividuos, h. e. fissos, nialebat Nicol. Heiiis. ad Sil. iii. 42. humerosque minorem Corvinum 8. 9. 14. 70. 75. 70. 82. nasuqne minorem Corvi- num 26. nasumque minorem Corvinum 7. 29. nasumque minorem Corvini 10. 11. 12. 15-25. 27. 45-50. 54-09. 71-74. 77. Male! nam naso carentem mox sequi- tur. humcroque minorem Corvinum leposuit Prat, offensus forte plnrali humc' ros, Sed is pro sing, positus, ambignitatis quoque vitandae causa, et doctior est, ut et qnartiis casus. — 5 Ciallum 29. — 0 Qui 50.— 7 v. Excurs. ad h. 1. — 8 Famosus 24. Famosos 10-13. 15-23. 25. 27. 28. 45-49. 54-60. 65. Mancinellus

NOTyE

JEmilianos] L. ^milium Paulum provocatore victoriam letnlit, hinc Maccdonicum, ejus qui ad Cannas Corvini cognomen adeptus. Vide Tit. cecidit filium, qui de Liguribus tri- Liv. vii. 26.

umphavit Consul; item postea de Perse Maccdonum rege. Triuniphali veste Ludos spectandi jus ipsi con- cessum a I'opulo et Senatu. (etc- rum vir fnit siimma; contineutia; et probitatis. Vel intellige filium hujus Pub. Scipionem y^unilianum, qui etiam Persen devicit, Carlbaginem sex mensibiis delevit, Numantiam ad deditionem compulit, cS;c. Aurel. Victor.

4 Curios] De his Satir. ii. ad vs. 3.

Dimidios] Media sui parte niutila- tas Imagines tcmporis edacitate, ac vetustate: aliani sine humcris, aliam sine auribns et naso, &c.

Humerosquc minorem Corvinum] Se- cutns sum banc lectionem, ne bis idem dicatur: legiuit eniui |)liires, nasum- que minorem Corvini. Atipii seqiiitur mox : Galbam auricutis nasoque caren- tem.

5 Corvinum] M. Valerius Tribuuus Militum, ope eorvi, dc ingenti (Jailo

Galbam] Ser. Sulp. Galba Neroni successit, Impcrator in atrio stemma proposuit, quo paternam originem ad Jovem referebat. Sueton. Galb. cap. 2.

6 Generis tabula] Tabula genealo- gica designarc quam multi Dicta- tores et Equitum Magistii ineagente fuerint.

7 Contin^ere] Sunt qui legant, de- duccre. Alii versum hunc omnino rejiciunt ; alii etiam pr-.vcedentem ac soquentein, sed pcrperam : ut docet Just. Lips. Kpistolie. quirst. iil). iv. cpist. 15.

Virga] Multis ramis e stirpe seu truuco deductis et prodeuntibus, in stemmatc, seu consanguinifatis, ut vociiut, arbore. Vel, radio, quo osteuduntur summi quique viri in eodem stemmatc. Alii respiciunt ad virgas et fasces Dictalori solitas pra^- ferri: sed non jjlacet ea interpre- latio.

8 Fumosos] Legunt alii, famoMs,

SATIRA VI II.

471

Si co;ani Lcpidis male viviiiir? Eftigios quo Tot bellatoruni, si luditur alea peinox Ante Numantinos? si dorniire incipis ortu Luciferi, quo signa duces, ct castra movcbant?

10

si lit a dncilur improhe in cnyispcctu Lcpidoricn? Quorsum imagines lot Ducum, si 2>er totani nuctem ludHur alea, coram Nuiiuiutiniti? Si somnum auspicaris siirgcnte

eNOonlt ilhistrcs, Ascensius gloriosos et optima' fama^, pc^sime Caldciinus inrames. Sed male ita legitiir. — 11-18 ejecti e 13. Ante matutino.'<...ortus 21. a m. pr. 20. Ante Numanti7ins...ortns 12. 15-25. 27. 45-49. 55-59. 61. 02. 63. 65. CO. 07. 71. 73. probb. Valla et Mancin. ortu 68. 09. sed puncto post ;Kr-

NOTiE

minus bene, nt videtur. Cic. in Piso- neni. ' Obiepsisti ad honores errore honiiiniin, commendalione fumosarnm iniaginnm, (]naruin simile habes nihil, priv;ler toloieii'.' Pono iu atiiis erat culina et ignis, liinc atria cpiasi atra, fume et fiiligine : hinc et fumo- sae imagines ; ut observat Serving. Vide Sigon. ii. 20. de antiq. Jur. Civil. Rom.

Equilum cum Dictatore Magistros^ Dictatori semper aderat Magister Equitum, et ab eo statira creato dicebatiir. Testis Livius passim. Equitum Magister dictus, quod jus summum in Equitcs et Acccnsos ha- beret: sicut et Popiili Magister Dic- tator appellatus est, quod summani in omnes potestatem obtineret. Auc- tor est Varro iv. de Ling. Lat. Vide Alex, ab Alex. i. 0. Nos alibi phira de Dictatoris auctoritate.

9 Coram Lepidis] Coram imagini- bus tot virorum, qui probi tuerunt ac vere nobiles. ' /Emilius Lepidus puer etiam tum progressus in aciem, hos- tem interemit, civem scrvavit : cujus tarn niemorabilis operis index est in Capitolio statua bullata, et incincta pnetexta S. C. posita illi, qui jam virtuti maturtis, honori tempesti- vus,' &c. quai habet Valer, Max. III. 1.

3Jah' viiitur'] ' Nonnullis solet no-

bilitas generis parere ignobllitatcm mentis.' Greg. Dial.

10 Alea] Vide Annotationes ad Pers. Sat. v. vs. 57.

11 Ante Ninnantinos~\ x4ntc imagi- nes Numantinorum. P. Scipio JEmi- lianus (de quo paulo ante) Numan- tiam in Hispania tivitatem valde bellicosam, correcta prins niilitum disciplina, fame vicit. Hinc Numan- tinus dictus. Aurel. Victor. Vide Flor. II. 18. de Numantino Bello.

Si dorniire incipis, ^-c] Si postquair. in epulis ct alea noctem egisti, mane dormis tum cum majores illi tui quos jactas, vigilabaiit potissiinum pro Republica, et in hostes progredieban- tur.

Ortu Luciferi] Sunt qui vesperum intelligi pertinaciter contendant, eo quod tunc etiam castra moverint Du- ces. Sed apage. Blane potius dc- signari, et contextus et Luciferi no- men probant; et viri graves censent.

12 Luciferi] Ha?c est Veneris Stel- la, qu3e post occasum Solis apparet statim, tuFicquc Hesperus, et N'esper apud Virgilium et alios, apud Plan- turn vesjierugo dicitur: ante ortum vero, et sub auroram Phosphorus, Lucifer vocatur. Undc Virgil. EcJ. viii. ' Nasccre pr.eque diem veniens age, Lucifer, alniuni.' Piin. ii, 8. sic ait : ' Infra Solera ambit ingens sidus

472

D. JUNII JDVENALIS

Cur Allobrogicis, et magna gandeat ara Natus in Hercnleo Fabins lare, si cupidus, si Vaniis, et Euganea qnantumvis mollior agna ;

16

Phosphoro, quavdo bellatores agitabant vexiUa, ct castra? Quare Fabius Hercuiis in domo genitus fruatur Allobrogicis, ingentique tdtari, si aran.-s, si inatiis, atque

nox posito, non post Numantinos.

prcecipis 22. — 14 cupidus sit 16. 27. 47. NOTiE

appellatiim Veneris, alterno meatu vaguni, ipsisque cognominibus serau- lum Solis ac Lunre. Prseveniens quippe, et ante matutinum cxoriens, Lnclferi nomen accipit, ut Sol alter, diem maturans. Contra ab occasu refulgens, nuncupatiir Vesper, ut prorogans lucem, vicemqiie Lunsje reddens,' &c.

13 Cur Allobrogicis, SjX-l Cnr majo-

cosi et AUobrogici, et illi trecenti, qui hostium incursioni pro Republica iinam domum objecerant ? Hoc de- bemus virtntibns ut non praesentes solum illas, sed etlam ablatas e con- spectu colamus,' &c.

14 Natus in Hercnleo Fabius lare] Degener aliqnis a faniili* suae gloria: qualis Fabius ille cognomento Persi- cus, Q. Fabii Max. AUobrogici filius,

rum gloriam ostentat qui est inglo- cujus flagitiosos mores notat Valerius

rius, cur virtutes qui vitiosus ?

Allobrogicis] ' Gallicis possessioui- bus, ant titulis victoriarum :' inquit vetus Schol. Allobrogibus devictis : nam Fabius Max. ' Gallica victoria cognomen AUobrogici sibimet ac posteris peperit :' ut ait Valer. Max. VI. 9.

Allobrogicis] De hi« populis vide Sat. VII. ad vs. 214.

Magna gaudeat ara] Prope Circnm Flaminium erectain honorem Hercu- iis, a quo ferunt ortam Fabiam gen- tem, quae et habebat Sacra Hercuiis liaereditaria. Vetus Schol. Tit. Liv. I. 7. Plutarch, in Fab. Macrob. iii.G. iVc. Ovid. Fastor. i. ' Constituitque Ribi, quze maxima dicitur, aram.'

Magna gaudeat ara] Senec. de Ue- nef. IV. 30. sic habet : ' Non sine ratione sacra est magnarum virtutum memoria: et esse plures bones juvat, si gratia bonorum non cum ipsis ca- dat. Ciceronem filium qu« res Con- .'•tilom fecit, nisi pater? — Quid nuper Fabium Persicura, cujus osculum ctiam impudici vitabant, Saccrdotem nou in uuo t oilogio fecit; nisi Vcrru-

Max. HI. 5. et Senec. de Benef. ii. 21. ubi Graecinum Julium virum egregium laudat, quod pecuniam a Fabio Persico missani repudiasset, dicens, nolle se ab eo beneficiura accipere, a quo propinationem accep- turus non erat. Quern in locum Just. Lipsius ita scribit: 'Is Paullus Fa- bius Consul ftiit sub Tiberio, anno 786. Quare Persicus? A Rege Perse, opinor, memoria victoriae ejus ab jlCmilio Paullo parta- ; e qua gente hie fuit, etsi majores adoptione trans- lati in Fabiam. Clarus igitur, sed o foedus!'

Ilercuho] De Herculc niulta Dio- dorus Sicuhis v. 2. Tit. Liv. i. 7. cit.

Lare] Lares Dii familiares ct do- mestici, qui ct Penates, quouiam in iuterioribus a-dibiis colebantur, sarpe usurpantur pro ipsa domo. Larie Nyniphffi et Mercurii dicuntur filii. Ovid. Fastor. 2. Plato dicebat homi- nes qui probi fuissent, post mortem Lares fieri, qui vero improbi et ue- qnani, Lemures.

1.5 Euganea] Tit. liiv. initio lib. i. I'.ugancos inter mare Alpesquc posi-

RATIRA YIII.

473

Si tenerum altritus Catinensi pumice lumbum Squalentes traducit avos, emtorque veneni Frangciida miseram funestat imagine gentem? Tota licet veteres exornent undique cerae Atria, nobilitas sola est atque miica virtus. Paulus, vel Cossus, vel Drusus moribus esto :

20

delktiHor licet oi-icula Euganea ; si lumbos moUesf rictus pumice Catanensi dehonestat majores squalidns, ac toxici mercator infelicem stirpem contaminut 'Jpgie rumpenda? Quamtis antiqu^e imagines cerece vndequaijue decorent omne vestibulum, nobilitas una est duntaxat tirtus. Sis indole Paulus, aut Cossus, aut Drusus : ilhim prmfer

16 Catanensi 64.— 17 traducit 1. 14. 15. 47. 50. 61-76. producit 2. 5. 7. 10. 11. 16-19.23-26.29.45.46.48.49.55-60.65.77. perducit^2. producatlS. 20. 21.22. emtuque 19.— 18 osteiidit^ro funestat 21.— 20 est sola 27. 46. 47. 48. 64. 60. 65, prob. Maittario, ut nihil duabiis vocibus solaet unica intersitpraetercopulam. — 21 Paulus, et Cossus, et Drusus 11. aut Cossus, aut Drusus 17. utrumqiie contra

NOT;E

tos esse afRrmat, et ab Henetis pul- ses. Plin. III. 20. Graiarum Alpiiim incolas dicit, praestantesque genere Euganeos, inde tracto nomine. Ca- pite vero pra^cedenti eorum Metro- polini Veronani statuit. Hie ponun- tur Enganei pro Altinis et Patavinis affiaibus, quorum lana et oves lau- dantur turn apud Martial. Epig. xiv. 165. cum apud alios.

16 Si tenerum attritus, Sj~c.'\ Si libi- dinosus et infami> fuerit.

Attritus Catinensi pumice lumbuml Ex more iiupudicorum quorundam et effa?minatorum, qui pumice lum- bos depilabant ac laevigabant : ut cetera non dicam paulo turpior.i.

Catinensi] Catana sive Catina urbs est Sicilian, vicini ^tnae moutis ignes et lapides evomentis eructatioidbiis obnoxia : non parvam inde vastita- tem passa anno 1669.

Pumice] Pumex lapis spongiosus, aridus, incendio excoctns, candens, minime ponderosus, utilis ad hevi- gandum : atque, ut liabet J'linius, xixvi. 21. ' in usu corporum lucvi- gandoruui fceminis jam quidem et vi- ris.' Tiiruebus VII. 20. vult hie notari

Catinenses Teliit addictos huic mol- litiei, quod se glabros pumice redde- rent.

17 Sq'talentes'] Yel deformatos ac sordidos vetustafe, vel ex more bella- tornni ac fortium virorum, cultum corporis negligentes.

Traducit] Dedecorat, et probro exponit. Solebant noxii per forum et amphiilip.atrum Roma^ traduci, appensa coUo ferentes elogia, seu in- sciiptiones ciiminum, et suae damna- tionis causas. Testis Sueton. Tit. cap. 8. &c.

Emtorque veneni] Veneficus infami hac arte notus.

18 Frangenda] Frangi digna. Jam .supra notavi ex Lipsio, dejici, frangi, ac deleri consuevisse eorum imagi- nes, qui degenerassent a suae gentis nobilitate, ut et rursum indicat Juve- ualis Sat. x. vs. 58.

Funestat] Quasi funere incestat et poUuit.

19 Cera;] Vide supra, ad vs. 2.

21 Paulus, vel Cossus, ^c] Pauli, Cossi, Urusi virtutes aemulare.

Paulus] Paulus .^imilius fortitudine pariter ac tcmperantia clarus. De

474

D. JUNII JUVENALIS

Hos ante effigies majonini pone tuorum : Praecedant ipsas illi te Coiisiile virgas. Prima mihi debes animi bona. Sanctiis haberi, Justitiaeque tcnax factis dictisque mereris, Agnosco procerem. Salve, Ga^liilice, sen tu

25

imaginibus avoritm tuorum: hac praeat ipsis rirgis, te Consule. Priora mentis omamenta debes mihi. Siquideni verbis it actioiiibus dignus es astimari optimus et (pquitatis observant issimus, cognosco nobilem. Are, Gatulice, sire tu Silunus, vol

metnim. vcl Drusus^vel Cossus \6. C'assus 22.^22 effigiem 21.— 2'i Procedant 27. 46. 47. 18. quod ab li. 1. aliemim est, etsi de solenni Consuliim ponipa adhibetur, qua primo initi mafiistratus die ex apdibns suis in Capitolium de- ducebantur; uiide et dictaB processiones Catholicoruiu Komanensiuni. ipsas ipsi 13. — 26 Getulice vulgo male sciibitur. Nam rairouAoi dicuntur,

NOTiE

eo Plutarch, in ejus vita. Aurelius Victor de viris illustribus, &c.

C'ossas] Aldus Cornelius CossusTri- bunus IVJilitum Tolumnium Veientium regem gloriose vicit, atque opima de eo spolia secunda retulit Feretrio. Tit. Liv. IV. 19. Florus autein iv. 12. ' Augustus Caesar,' inquit, ' Ge- tulos accolas Syrtium Cosso diice compescuit, unde illi Ga^tulici no- men.' De hoc itaqiie videtur potius loqui Juveualis ; addit enim mox ; ' Salve, Gaetulice.'

Drusus~\ Idem Florus citato mox loco, ait Augustiim t'eras quasdam gentes per Claudium Drusum privig- num suum perpacasse, Sec. At Sue- ton. Tiber, c. 3. magis ad rem facit, ubi ait, Drusum duce hostium Druse continus trucidato sibi posterisque suis cognomen invenisse: item, ex Gallia Provincia retulisse aurum Se- nonibns olim in obsidione Capitolii datum. Nisi forte placet intelligere Julium Diusnm Tribunum Piebis, cu- jus apdes cum vicinornm oculis multis Jocis paterent, et npit'ex quidaui eas so quintjue talentorum nierccde mu- tat)irun> spondcret, decern dabo, in- quit Drusus, si totam doniuiu mcnn

vicinis undique perspicuam feccris, ut testes sint illi qiionam modo vivam, &c. : quae narrat Phitarchus in pva-- ceptis politicis, non longc ab initio.

22 Hos ante effigies, ^-c] Pluris ;e- stima bonuni esse, quam bonis fuisse prognatuni. Vel, illustriuni avorum mores coiisidera magis quam statuas et imagines.

23 PrtEcedant ipsas illi, Sfc.'] Probos mores pracfer non tantum prajclara? origini, sed et summis Magistratibus.

Virgas'] Fasces e virgis ac sccuri- bus colligati, Consuluni insignia, me- tonymicws pro Consulatu ponuntur. Vide plura de his Satir. v. ad vs. 110.

24 Prima mild debes, ^c] Si vis a me nobilis nuucupari, ante omnia ad- coquc ante bona corporis ac fortu- na>, mihi debes exiiibere animi bona, virtutes nempc, lortitudinem, justi- tiam, prudentiam, &c.

Sanctus habiri, t^c] Si virtutes ha- bucris, sane veram nobilitatem in te agnosco.

26 Salve, Gatidice] Si probuses.tc saluto vcueror(iae perindc nobilem, ac si fores Ga'tuiormu domitor Cos- 5US, do quo ante ; aut Silanus, aut ali- us quivis illustri natus gcnere.

SATIRA VIII.

475

Silanus, quocumque alio de sanguine, rarus Civis et egiegius patriae contingis ovanti. Exclamare libet, populus quod clamat, Osiri Invento. Qiiis enim generosum dixerit hunc, qui Indignus genere, et pva'claro nomine tantum Insignis? nanuni < ujusdani Atlanta vocamus: jEthiopem cycnum : pravara extortamque puellam

30

alia de stirpe quulibet advenis triumphant i patricE civis eriinius ac pvacethns. Placet exclamare, quod plcbs vociferatur, reperto Osiri. Nam quii nobilem voca- rerit cum, qui slirpe imiiiiiius, ac prtBstanti solum tltulo cliirus / Pumilionem cu- juspiam appillamtis Atlantem; jEtliiopem cygnum ; pusillam distortamqne adoies-

a quibus devictis cognomen accepit Lentulus. — 27 Sillaiius 17. 20. 21. 22. 50. 58. Syllanvs 18. 23. 21. 25. 45-49. 57. 59. 00. G2. 64-09.71. 72. 73. Scyltai)us 19. quorumve recto, piito, emend. Schrader. Vulgaris ocrte jnnctiira verborum dura est, etsi post sanguine distinxi. — 31 est pro et 60. 05.— 32 abesta24. gnanum 13. Athalanta 21. 22.-33-45 ejecti e 13.

NOTvE

Gti'tulicel Gaetiili popnli sunt infe- rioris Lihyap, prope Garamantas.

27 Silanus] Iiuperatoris Claudii trc- uer. De eo Cornel. Tacit. 1. xii. ini- tio, Stieton. Claud, c. 27.

28 Ovanti] Exultanti ijuod te civem optimum nacta sit, diu quzesitum, ac tandem inveutum.

29 Exclamare libet populus quod cla- mat] ^■Egyi)tii nimiriim invento Api bove, exclamabant,6up'i7«oyu€»', cvyxai- pwfiev. Vide Satir. vi. ad vs. 527. 534. et seq. et 511.

Osiri] Hie poiro colebatur, ' At- qne suuni piibes niiratur Osirin Bar- bara, Mempliitem piangere docta bo- vem ;' eo (juod, ut canere pergit Tibulbis Eleg. i. 7. ' Primus aratra nianu solerti fecit Osiris, Et teneram lerro sollicilavit hunium. Primus in- experts commisit seniina terra^ ; I'o- niacjue non nolis legit ab arboribus. Hie docuit teneram palis adjimgore vitem ; Hie viridem dura caedere fake coniam,' itc.

30 Generosum] Senec. Epist. XLiv. ' Quis ergo generosus?' inquit; 'ad

virtutem bene a natiira compositu?.'

32 Nanum cujusdam Atlantavocamus] Per antiphrasim et ironiam ; et ab- blandientes vel illudeutes cuidam po- tenti nanos amanti.

Nanum] Apnd Gell. Xix. 13. vdvovs Graci, Latini pumiliones vocant, par- va niniis statura homines, brevi atque humili corpove, paulum supra terram extantes. Co'l. Rhodig. xxi.24. Trapa ToG iffTeprjcrdat rSiv avo), nanos dici as- serit. ' Pumilionum genus in omnibr.s aniiiialibus est:' inquit Plinius ii. 49.

Atlanta] Ingenteni ac robustum in- stiir Atlantis quern fabulantur humcris cuelos portare, eo quod de Astroiogia scite, de splia'ra primus disputavit. Virgil, ylineid. iv. ' Maximns Atlas Axem humero torquet stellis ardenti- biis aptum.' Et alibi : ' C<elum qui vertice fulcit.' Ovid. Metamorplios. IV. Fab. 17. * Quis enim par esset Atlantis Viribus ?'

33 Mlhiopem cygnuin] Idest, homi> nem nigrum appellamus album, etcyg- ni similtin, &c. scopticc. De ^thi- op. vide qua; notavi ad Satir. ii. 23.

47G

D. JUNII JUVENALIS

Europen : canibus pigris scabieque vetusta Levibus, et s^iccse lambentibus ora lucernae, Nonieii erit pardus, tigris, leo, si quid adhuc est, Quod fremat in terris violentius. Ergo cavebis, Et metues, ne tu sis Creticns, aiit Camerinus.

35

eentulam, Euiopani. Inertea canes et glabri reteri impetigine, atqne arida lampadis OS lambentes nominabuiitur pardus, tigris, leo, et si quidpiain est insitper in terris quod frendcat vehementius. Itaqite vide ac time ne tu hoc modo Creticus eel ra?nea«u5 appelleris. Ecquem ego reprthendi istis sennonibus? AUoquor te,

cygnum 17. 18. 19. 60. v. ad vi. 165. pravam 16. 17. 20. 23. 33.-34 Europam

10. 15. 16. Europem 18. 19. 20.— 35 Levibus, non Lavibus 60. 64. Kecte. v. ad ir. 12. lacern<£ 72.-36 tigris, pardus, leo 25. 56. 57. 59. 60. 64. 65. leo, el si quid22.i5. seu quid adhuc est recte, opinor, corrig. Schrader. — il f remit

11. 17. 20. 21. 25. 27. 45-48. 50. 54-69. 71-74. 77. in terra 17.— 38 metuas 16. 27. 47. 48. 58. ve sis tu 11. ne tu sic. (eadem irrisione) vel ne sic tu scil. di- caris, non male emend. Junius. Illud etiam conj. Schrader, et recepit Prat. Possis quoque suspicari ne sic tibi scil. nomen sit : ac Camerinus malebat

NOT.E

et Satir. vi. 599. de Cygnis, Satir. vi. 16 4. Quibus adde quae narrat Coel. Rhodig. IX. 5. aitque, licet cautus ecruni a paucissimis auditus, ab ^Eli- ano tanien auditiira, Sec.

34 Europen] Ha-c AgenorisPha'ni- cnm regis erat filia, cujus pnlchritu- dine captus Jupiter, nt canit Ovidius Metamorphos. ii. P'ab. 13. 'Sceptri gravitate relicta, Ille pater reciorque Deum, qui conciitit orbem, Induitur facieni tauri,' &c. ' Iiide abit ulteii- us, niediiqiie per aequora ponti Pert pra^datn,' <S^c. Ab hac deuoininatam volunt aliqui earn orbis terrarum par- tem florputissiiiiani, qiiani nos incoli- mus.

Scabii' vetusta levibus] Pilis pra; sea- hie decidentibus.

36 Pardus, tigris, leo] IJellupc tru- « \ilentissima;, atque Irritate inuata insignes. Plin. viii. 17. sic habet : ' Pantliera' (cujiis mas est pardus) ' et tigris macnlarum varietate prope solae Ixstianim spectautur. Ceteris uuUj ac suus cujusquc gcucris color

est. Leonum tantum in Syria niger. Pantheris in candido breves macula- rum oculi.' Et capite pra;ccdenti : ' Leoni,' inquit, * praecipua generosi- tas,' &c. Hinc per excellentiara Oyjp nuncnpatur absolute: ex Ccel. Rhodig. XXVI. 19. Tigrin pono 'tre- mendic velocitatis animal' vocat Plin. cit. Lib. cap. 18. de ferarum istarum indole plura quidem et mira vide ci- tatis Plinii locis ; A. Gellii v. 14. Plutarch, de auimantium coraparati- one, &c.

38 Ne tu sis Creticus, &;c.] Ne tu sic, Ironice, et noniiue tenus dicare nobilis, ut canis piger et scabiosus vo- carelur pardus, tigris, leo.

Creticus, out Camerinus] Illustres Ro- niaiii turn genere, cum virtutibus. Q. Metellus, ("reta subacta, Crelictts est coguominatus. Pub. autem Snlpi- tius Camerinus cum Po>thnuiio et Manlio missus Athenas a Senatu, ad dcscribendas Solonis aliarumque ci- vitatum leges. Tit. Liv. Plutarch, iu vita I'onipcii Magni, i>.c.

SATIRA VIII. 477

His ego quern inonui ? tecum est mihi serrao, Rubelli Blande. Tumes alto Drusorum stemmate, tauquam 40

Feceris ipse aliquid, propter quod nobilis esses, Ut te conciperet, quae sanguine fulget Iidi ; Non qua3 ventoso conducta sub aggere texit. Vos humiles, inquis, vulgi pars ultima nostri. Quorum nemo queat patriam monstrare parentis : 45

Ast ego Cecropides. Vivas, et originis hujus

RubeUi Plunce, qui superbis excelsa Drusorum origine, quasi egeris ipse quidpiam, oh quod fores illustris, ut te utero caperct quce clara est luli stirpe, non vero qute mercenaria contexit sub munimento lentis exposito. Vos infiini, ait, postre- nm plebeculce ywstra portio, quorum nutlus jwssit ostendere nutale solum patris sui : ego vero Cecropides. Salvus sis, atque diutuma ortus istius latitia frvere:

Schrader. — 39 Hie 71. est non extat in 48. — 40 Blande restiUii ex 1. 10. 11. 12. 15-24. 26. 27. 28. 45-49. 54. 55. 70. 75. 76. 77. Blance 58. Plance 25. 50. 56. 57. 59-69. 71-74. Plaiite leposueie Grang. et Hennin. ex eniendat. Lips, ad Tac. Ann. mix. 19. ubi conf. Ryckius, qui earn in dubium vocavit. In locis tanien Taciti, lihri tantuni non omnes patii dant Blandi, et filio P/au<i cognomen, tumensbl. 59. Drusomm sanguine \Q. \\. \1 . 19. 20. 23. 25. 26. 27. 45-50. 54-67. 71. 72. 73.-43 sub a'ere 11. 16. 19. 24. 27. 45-50. 55. 58. 61-64. 66. 67. 69. 71-74. quod Britann. et Farnab. interpretantur, sub dio, Flavins auteui Conject. c. 13. in atrio, ubi mulieres olim textrinam ex- ercebant. — 46 O iu cycropide li. Cicropides 21. 22.-47 abest ab 59. una

NOTjE

39 His ego quern monui] Quern vero uthabet Cornel. Tacit, lib. xiii.

his reprehensionibus peto et redar- 43 Non quce ventoso, Sfc.J Non au-

gBO? inquit Satiricus. Te nempe, o tem plebeia quaedani mulier.

Rnbelli. Ventoso sub aggere] Ad aggerem

RubeUi Blavde] Quidam legnnt, Tarquinii, ubi solebant plebeiec muli-

Plance; alii, P/autc. Tacit. 1. 14. 'Om- eres telas texere. De illo aggere,

nium ore," inquit, ' RubelliusPlauUis vide Sat. vi. ad vs. 588. Quidam le-

celebratur, cui nobilitas per niatrem gunt, sub acre, id est, sub dio.

ex Jnlia familia.' In sequentibus no- Conducta texit] Paupercula suam

tatur ejus vanitaset ambitio, qu* ta- operani texendis telis locare solita,

men eum fefellit. Illic porro Lipsius ad victum mercede obtincndiim.

noD, Plautus, sed Plancus legit. Unde 44 Vos humiles, 4-c.] Verba sunt

castigatioreslibriliichabent,P/ancf. Rubellii jiivenis antiqua nobilitate

40 Drusorum] Vide supra, et Sue- superbicntis et jactabundi.

ton. in Tiber. Cornel. Tacit. Annal. Vulgi pars ultima] Ego indigcna et

^c. Roniae natus e clara stiipo : at vos

42 Vtte conciperet qU4£,&fc.] Utnas- advent ac terr* filii, c pareutibuj

cereris matre uobili e geute Julia, aut obscuris aut ignotis oriuudi.

quae orta est ab [ulo Ascanii filio : at- 46 Cecmpides] TaM sum ego Komae

que pari ac Nero gradu a Divo Au- nobilis, quani qui A ihenisoriginem du-

gusto matcrnam originem trahcres ; cebat a Cecrope primo illo Athenien-

478

D. JUNII JUVENAHS

Gaudia longa feras : taracn ima plebe Quiritem Facundimi invenies, Solct hie defendere causas Nobilis indocti. Veniet de plebe togata. Qui juris uodos, et legum aenigmata solvat. Hie petit Euphraten juvenis, domitique Batavi Custodes aqiiilas, armis industrius : at tu

50

\n i7ijimaplebecula disertum nihiloniinns Pomanum repcries. Tile consuevit agere causas illustris ignari. De populo togato prodibit qui Juris difficultates explicet, ac leguin (criigmata. Iste adolescens militice peritus pcrrcxit ud Euphralem, et Aquilas

45. gentc pro plebe 29. Quiiite 22.- — 48 inveiiias 16. — 49 venit de 22. venit et de 12. 23. 45. gente pro ]ilebe 4. 7. 16. 17. 19-22. 26. Utrutiiqiie forsan rectius, judice etiam Scliraclero. — 50 solcct 23. soU-it 45.— 51 Britanni pro Batavi in qiiibusciani libris, nescio quibns, teste ac prob. Bahrdt. Id oninino arridere potest propter victorias, ab Agricola, summo illius tevi duce, e.K Britannis relatas. Sed vulgata qiioque lectio non spernenda est, et omnium,

NOT.E

sium rege, atque Athenarum instan- ratore : genus enim ad Ci^sareni Au- giistiimque refero. Vide supra.

Vivas, et originisliujus, t^c] Respon- det Rubellio Poeta : diu fruere tua nobilitate : veruin ne propter earn ni- niis superbias. Sunt enim de plebe viri, quorum gesta virtutesque reful- geant : alii bellatores, alii Juriscon- siilti, quorum etiam opera non raro indigeant ipsi nobiles.

49 De plebe togata'] E viliori plebe. Vide Asconium, et qua; nos ad Satir. I. 96.

50 Mnigmnta'] Iiitricatas et obscu- ras Juris quaestiones eruditorum ct sapientum interi)retatione indigentes. Agell. XII. 6. ' TEniginata (ira-ci,' inquit, ' veteres nostri quidam scru- pos appellarunt.'

Solvat] Jnris|)eritos solutores vocat Hadr. Turnebus '. iii. 19.

51 Jlic petit Eiiphruteri] Hie bello strenuus ad bellicas expcditiones eti- am lougiiiquHs permit, in Orienteni usque, dum tu Homvc ac domi resi- des, o nobilis i'jnave.

Euphraten] Quis non audivit fluvi-

um hunc tarn celebrem Mesopotami- am Baby loniamque rigantem .' De eo jam ad Sat. i. 104.

Domitique Batavi custodes Aquilas'] It in pra>sidia a Romanis coUocata ad contineudos in officio Batavos, ne re- bcUent illi nuper a Domitiano sub- acti.

Batavi] Populi ad Rlienum, quorum virtutcm celebrat Cornel. Tacit, de German. Nunc auteni uicrcatura to- to orbe locupletati, cum paucis ante annis insolentius paulo superbirent, Ludovici Magni virtute salubriter castigati, fortunam esse vitream, si- niul et verendos Reges, non impune didicerunt. >

52 Aquilas] Signa miiitaria Roma- norum. Plin. x. 4. ' Aquilam,' inquit, ' Komaiiis legionibus C Marius in secundo Cousulatu siio proprie dica- vit — i)auris ante auuis sola in acicm portari cot- i)ta crat : reliqua signa in castris relinquebantur :' (Ltipi, Mi- notauri, \a\u\, Apri) ' ca Marius in totnui abilicavit,' &c. Ilia porro vtl aurea vel argentea Aquila; effigies hastae suffixa crat, cujus ima pars in

SATIRA VIII.

479

Nil, nisi Cecropides, tnincoque similiimus Hermfe,

NuUo quippe ijlio \ incis discrimine, quam quod

Illi marmoieum caput est, tua vivit imago. 55

Die mihi, Teucroruni proles, animalia muta

Quis generosa putct, nisi fortia ? nempe volucrem

Sic laudamus equum, facili cui plurima paJma

Fervet, et exultat rauco victoria Circo.

observatrices Ilollandi proi-idi. Tu vera nihil es pro'terquam Cecropida, et par Her' miB truncnto. Ncc eniin alia qnnpinm svperas differentia, nisi quod hie habet caput e marmnre, effigies autem tua spirat. Lnqucre ad me, priigenies Trnjanurum, ecquia muta nniinanlia existimet nobilia, 7tisi siut animosa? Ita nimiium astiimtnius equum pernicissimum, cui agili multiplex ardet palma, et victoria Uetatur rauco amphi-

quod sciam, libronim aiictoritate firniatur. — 53 Nil mihi C. 21. — 57 putat 10. 15 — 17.27. — 58 cui facili 12. facili qui 46. 47. 48. /«ci/is cui ed. Prat, ut sensns sit : qui velocitatc sua multas facile victorias parat. Sed vulgata lec-

Grrecis "Epfirjs (iictus, sen quod esset liiterpres et nuncius Deoruin, seu quod facundiiv prsesit ac eioquentiae. 54 Vi7icis] Mutilatani illam Hermae seu Mercurii imagineni iion alia ra- tione vincis, quam quod tu vivis ac spiras, ilia autem aut lapis aut metal- lum est.

56 Teucrorum proles] O Kubelli, oriunde quidem e Julia gente, qnsE ab lulo et /Enea Trojanis prodiit. Hi vero Tcucri vocati sunt a Teucro Dardani regis Trojae socero, qui et cum genero in Troade regnavit.

57 Quis generosa putct, nisi fortia^ Quis fortem equum dixerit, eo quod e fortibus ortus sit, si ipse noa est fcrtis ?

58 Facili cui plurima palnui] Qui velocitate sua multas facile victorias parat in curuli certaniine, in campo, in circo.

59 Fervet] Seu oh fervorom cur- sns, seu ob ardorem aiiinii victoris, sou denique ob insonanics spectan- tium plausus et acclamatiums.

Rauco] Acclamantes vociferando

cuspidem desiuebat, quo facilius in terraui adigi posset ac statui: nee movebatur nisi cum univcrsus progre- diebatur exercitus. Dion. 1. xu Hadr. Jun. III. 2. Unde porro ejusmodi sig- iiuni Roniaiiis placuerit? An quod Jo- vem ferunt eo usuni adversus Tita- nas? An quod eodem Jove contra Saturnum dimicaute, Aquilee augurio tanquam felici et fortunate regni vic- tor evaserit ? Vide et Veget. n. 13. Alex, ab Alex. iv. 2, &c.

53 Nil nisi Cecropides] Tu donii quidem nobilis, nee eruditione, nee factis clarus, solum liabes nouiinis splendorera. Hoc autem quid ?

Tnincoque similiimus Ilerma] Sta- tuae IMercurii, capita formato, cetera rndi. Sic euiuivero tu gcnere es illustris, de cetero inglorins. ' Effi- gies ilia*. !iiatniorea>, vel Bcneae, sine manibus erant, quales videmus in circo:' vetus Schol. Binee vel tenia; dabautiir de Republica bene meritis, et supra fores disponobantur. Thu- cydid. 1. VI. ^lacrob. Saturnal. i. 19. Parilcr refert simulacra IMercurii pleraque fiiigi quadrato statu, solo rauci fiunt. capite insiguita. Mcrcurius autem Circo] Satir. iii. ad vs. 05. et 223,

480

D. JUNII JUVENALIS

Nobilis hie, qiiociimque venit de gramine, ciijus GO

Clara fuga ante alios, et primus in aeqnorc pulvis : Sed venale pecus Corythae, posteritas et Hirpini, si rara jugo Victoria scdit.

theatro. Quolibet Hie de agro prodit, chirtis est, ciijus ilhtstris cursus prce ceteris, ac puhis anterior in campo. At venditur Corilluc [inllus, atque Hirpino geniltis, si infrequens victoria currui insedit. Nulla kic avuriim habetur ratio, favor nullu.t

tio exquisitior, nee pa?»t« h. I. victoria est. — 61 cujus pro puhis 9. facili vitio {ibrarii, quia eadem vox erat ultima versus pra^c. — 62. 63 in 13 sic coaluere : SedM rara jugo tardis victoria sedit. Corithw 17. 18. 19. 25. 27. 48. 56. 57. 59 — - 70.74.77. Choritce 20. Corinthe 11. 58. CorythcE plerique exhibeiit libri, et vulgo putant, id equae generosissimae nomen esso, inditum ei vel a Corytho monte, (hod. Monte Corvo) ubi enutrita sit, vel a Corytho, Etruriae oppido, quod et Cortona vocatur. v. Heyne Exc. ad Virg. j'En. iii. 170. Sed duae prjo- res sy 11. h. 1. producuntiir, quo ipso Veritas hujus lect. tit dubia ; nee de ^ene- rosis Corytlii equis quicquam legere meniini : alioquin suspicarer, verani lee- tionem esse Cortonte, et Corythce vel potius Corythi glossam margini asciiptam. Cory/e 1. vel ex cmendat. Schurzfl. Cory/cei. Vetus Schol. est : ' Coryfeorum {\€\ Coryphceoriim) eqwoTum in Acliaia prima nobilitas fuit.' — 63 Ar pint 20. HarpinncB conj. Farnab. quod est nomen equi curulis G^iuomai ap. Lycophr.

NOTiE

ei .^^More] Ab aequalitate aquor appellatur non tantum mare nullis motuni ventis, sed et agri planities. Tull. I. de Divin. n. 93. ' JEgyi^Wi,' iuquit, ' et Babylonii in camporum patentium aequoribus habitantes.'

Pulvis] Herat. Ode r. * Sunt quos cnrriculo pulverem Olympicuni Col- legisse juvat ; nietaque fervidis Evi- tata rotis, palmaque nobilis Terrarum dominos eveliit ad Deos/

62 Sed venale pecus Corylhce~\ For- tiiim equorum puUi, si degeneres fue- rint, continuo venduntur, plaustro trahendo adhibentur, ant versandaj in pistrino niolae.

Corythce] Equae generosissimnp. Alii intelligunt gregem equorum qui ale- bantu r ad Corythum Hetruriap oppi- dum et niontcm.

63 Ilirpini] Equi nobilissimi et vic- toris. Siuit etiam in Italia liirpini montes, e quibus fltiit Aufidiis amni.>( Apuliae. Malim de equo intclligere. Martial. Epig. iii. 62. ' Hirpini vcte- res qui bene novit avo*.' Quera lo-

cum explicans Justus LipsiUs C*n- tur. III. Epist. 26. ' Quis iste Hirpi- nus,' inquit, ' non e familia Rom. ne erres, (etsi ea quoque fuit) sed equuni iutellige in circo nobilem et multa- nim palraarum. Nam ea etiam insa- nia, ut stemma et proavos equorum talium quxrerent factionarii, atqne inter se celebrarcnt.' Et paulo post : ' Clarissinie lapis vetus, quem Roniae olim vidi et exscripsi. In medio vir est (conditor factionis Kussatae) qui dextra baculum, sinistra pabulum te- net ; extriusecus duo sunt assilientes equi, cum gemina inscriptione ; al- tera : Aquilo Nepos Aquilonis vicit cxxx. secundas tulit lxxxvui. tcr- tias tiilit xxxvii. altera: Hirpinus ncpos Aquilonis vicit cxiv. secunda» tulit Lvi. tertias tulit xxxvi. Habe$ ituque ipsiuii hie Hirpinum, atquc adeo ejus avuni Aquilonem.'

Si rara jugo Victoria sedil] Si raro victor fuit trahens currum in curuli certaniine.

SATIRA viir. 481

Nil ibi majonim respectus, gratia nulla

Umbrarum, dtnninos pretiis mutare jubentiir 65

Exiguis, trifoqiie trabunt epirhedia collo

Scgiiipedes, digniqne molam versare Nepotis.

Ergo, ut miremur te, non tua ; primum aliquid da,

Quod possim titulis incidere praeter honorcs,

Quos illis damus, et dedimus, quibus omnia debes. 70

lleec satis ad juvciicm, quern nobis fama supcrbum Tradit, et inflatum, plenumque Nerone propinquo.

manium. Posteri tnrdis pcdibus, ac vertendce molce idonei, cogxmtur liens permn- tare merccde parva, atque plaustrn deducimt attrita cervice. Itaque ut admiremur tcmctipsum, nun tua, antea quidpiam exhibe, quod inurere queam insignibits, prcrter laudes qitas donamus ac donavimus his, a quibus habes cuncta. Ea sufficnnti ad adolescentem, quern nobis rumor fert arrogantem, ac tumidum, atque repUtutn Xe-

rala 47. cedit 60. 6.3.— 04 post vs, 06. legitur in 25. Nil tibi 45. 60. 65. gloria nulla est 13. 10. nulli 22.— 06 trito et ducunt 2i. ettritod. 13. tritoque 10. 12. 14. 15. 19. 25. 20. 46. 47. 48. 50. 54-59. 71-74. 77. trahunt 15. 25. 16. 48. 50. 50. 59-09. 71-74. 77. Ulnimqne lecepi, ut oratio leniiis tiiiat. trito duA:unt 10. 17. 18. 20-23. 45. 49. 70. 75. 70. 82. ducuntur 47. 58. rehunt 20. epiredia 17-20. 23-25. 27. 46. 47. 48. 57. 58. 01. 62. 63, 66. 67. 71. 72. 74. 76. epyrediaA,'). epiricdia i9. epirlucdia 5G. cphiredia l^. 75. — 68 «f abest a 12. primo 21. am. sec. privum covj. Salmas. ad Solin. p. 61. — 69 possis 2A. m- scribere 77.— 70 ac 10. 12. i4-17. 19-24. 45. aut 18.— 71-73 ejecti e

NOTiE

64 A'i/ ibi majorum respectus'] Non clare gesta, qu£e sunt extra te, et alia

attcnditur qnani fortes aut veloces quae te laudabilera nou faciunt, ede

extitciint eqiioruin avi, sed quam ipse aliquid memoria dignuni, quod

ip.-ii ne|)oles generosi sint et peinices, niajoiuni tuorum titulis adjungainus.

quos servare domini voiuut: alias ve- 70 Quibus omnia debes] De tuo lib-

nales eos exponunt. hil habeus.

GO Tritn] Perjngnm assidunni. 71 Adjuvenem'] RubfUinni, de quo

£jm7iff//((]Plaustra,vehicHla. Quin- sic Tacitus Annal. xiv. ' Omnium ore

til. I. 5. ' Romani siiam banc t'ecere Riibellins Plautus cclebratur, cui no-

voceni,' inquil, 'ex utraqiie aliena, bilitas per matrera ex Julia tamilia.

€7ri, Gra^ca, et rbeda, Gallica.' Ergo pcrniotus his Nero com-

07 Segnipcdes] Bpa5unovs. At soni- ponit ad Plautum literasj consuleret

pes dicitur equus valde celer. sibi et turbis,seque prave dift'amanti-

AV;)n<rs] Quidani Icgunt xVr/jott.s; at bus subtraheret ; esse illi per Asiani

plurcs codices liabent, yepotis; ut sit avitos aLMOs, in quibus riila et iutur-

viri nomen pistrinuni Roma; celebra- bida juveiita foverctur. Ita illuc cum

turn habenlis. conjuge Antistia, et paucis faiuilia-

68 Ut miremur te, Sfc.] I't te vere riuni, concessit.'

nobileni cekbremus, potius quam lau- 72 Plenumque Nerone propinquo] De

demus tuam originem, majorum pra- Ca?saruin propinquitate snperbien*

Delph. et Var. Clus. Juv. 2 H

4^

D. JUNII JUVENALIS

Rarus enim ferme sensus commnnis in ilia

Fortuna. Sed te censeri laude tiioiura,

Pontice, noluerim, sic ut nihil ipse futurae

Laudis agas. Miserum est aliorum incumbere famae,

Ne collapsa ruant siibductis tecta columnis.

Stratus Immi palmcs viduas desiderat ulmos.

Esto bonus miles, tutor bonus, arbiter idem

/D

rone cngnato, Etenim infrcqxicns fere sensus communis in ea sorte. At non pro- barim, o Pontice, a'stimari te tuorum existimntiuiw, ita ut nihil agas ipse ventune cxistimationis. lufelix est inniti laudi aliencB, ne remotis f uteris labentin aidant culminu. Vitia in terram dejecta riduattLS ulmos exoptat. Sis hellator probtis, pro- bus tutor, ipse judex incorruptus: ac si vocuberis aliqmiiido testis negotii ancipitis

13. vobis 48, — 73 sensus ferme 15. 23. — 74 Progevitorum te censeri 13. — 75 sic tu ut 19. si tu nihil 13. 20. 22. nil 45.— 81 Faluris 17. 19. 20.

NOT^

tern. Nam Rubellius U. Augustum * per mateinam orighieni pari ac Ne- ro gradu contiiigebat.' E.v Tacit. An- nal. XIII.

Nerone] 'De quo magis debuit eru- bcsceie,' inquit vetus Schol. sane qui- deiii, sive Tiberio Neroiie, seu Ne- roiie Capsare Agrippiiiae filio, iitroque horrondis nioribus infanii. Sueton. et ab lioc ctiani aniotus ipse. Tacit, cit. niox Annal. xiv.

73 Rarus enim ferme sensus, Sfc.'] Karo sapiimt, qui ad magnas opes evecti. ' Stultitiam patiuntur opes.'

Sensus communis] Intelligeutia om- nibus communis : vis et taoultas ani- mi, qua de rebus exterioribus rectc sentit et judieat, bene adminislrat, ac sapienter ntitur.

In ilia fortuna] Superba, magna, di- vite.

74 Te censeri laude tuorum] Non ali- ter cognosci et celebrari, cpiam ma- jorum gloria.

75 i^ontice] Ad hunc enim redit

agas quo a posteritate lauderis.

76 Aliorum incumbere fama] Pen- dere omnino ab existimatione majo- rum, et nulla niti virtute ac laude proi)ria.

77 Ne collapsa ruant, Sfc] Subdnctis columnis tectum ruit, vitis ulmo sepa- rata serpit et jacet ; sic tu hnmilis et abjectus exislimabere, subtracta alie- na laude et fauia, cui totus incumbis, perinde ac si tua foret.

78 Vidiias] Sic et ulmo maritari vitis dicitur, cum ei adjungitur, ad- baeret, innectitur : illique est amica, teste Isidoro, paritcr et Plinio xvii. 23. ' Nobilia,' inquit, ' vina nonnisi in arbustis gigni, longo judicatur a-vo : adeo exceisitutc proficitur. Hac ra- tioue et at bores eliguntur. Prima omnium ulmus.' Et paulo post. ' Ma- ritare nisi validas, inimi^um, ene- rante veloci vitium iucremcnto. — Delltctenda vitis aut palmcs juxta suam arborem, aut circa proximam cuclibcm.' Ex (piibiis vides ulmos, et

Poi-ta, (picni initio compeliat, et \)vjc- cctiibes, et marilas, et viduas ratioiie cipue s|)Pftat ill liac Satira. viiuiv appeliari.

Nihil ip!>c JuluicE laudis agus] Nihil 79 Eslo bonus miles] In onuii con-

SATIRA YIII.

Integer. Ambiguae si quando citaberc testis Incertasque rei ; Phalaris licet imperet, ut sis Falsus, et admoto dictet perjuria taiiro, Summum crede iiefas animam prasferre pudori, Et propter vitam vivendi perdere causas. Digniis morte peiit, coenet licet ostrea centum Gaurana, et Cosmi toto meigatur aeno. Expectata diu tandem provincia cum te

483

80

8^.

et obscuri, quamvis jubeat Phalaris ut sis mendax, suadeatquefahumjurare, adlii- hito aeneo tauro ; grande scehis puta verecundia ritaiii anteponere, atque vita gratia pessumdare vivendi rationes. Inipiobus necetn meritus interit, quamvis: sorbeat ostreas centum e Gauro, ac perfundalur integro Cosmi vase wtieo. Quando

21. Faleris 23. Phaleris 27. 45-48. Phohris 13.— 84 causam 26.-85 coe- nat 14. tantum vel secum pro centum conj. Sfhiader. — 86 extnisiis e 13. ioto Cosmi 24. aheno 25. 27. 46. 47. 49. 57. 58. 60-69. 71-74. v. ad in.

NOT^

ditione virtutem cole, capitis etiam periculo.

Tutoi'] Pupillorum fidelis patroiius ac defensor.

81 Phalaris licet imperet, ^c.'] Ho- ratius Od. in. 3. ' Jiistiim ac tena- oem propositi vinim Non eivium ar- dor pvava jubentium, Non vultus in- stantis Tyranni Mente quatit solida.'

Phalaris] Tyrannus in Sicilia, de quo vide notata ad Pers. Sat. iii. 39.

82 Et admoto dictet, ^-c] Minitans dirum illud in taiuo suo ardente sup- plicium, nisi obsequaris, et pejeres.

83 Pudori] Reverentiae et obser- vantise, quam debes virtuti atque officio tuo.

84 Vitendi perdere causas] Verita- tem, honestatem, justitiam aliasque virtutes, propter quas vivimus. Cic. Acad. q. asserit honiinem ' natum ad nihil esse aliud, quani ad honestatem.' Part. 91. ' Honiinum genus ad hones- tatem natum.' Et de leg. i. n. 28. ' Nihil esse pra;stabilins, quam plane intelligi nos ad justitiam natos.'

85 Dignus morte pcrit] Vitiosus

quisque mortuus est, non vivit. Hlnc Plin. XIII. 3. adversus luxuriosos ait; ' Quis non nierito judicet periisse tales ?' Apocalyps. 3. * Nomen liabes quod vivas, et mortuus es.'

Ccenet licit ostrea centum] Etsi luute vescitur, atque una ccena centum ostrea devorat.

Ostrea] Vide Sat. iv. ad vs. 142.

86 Gaurana] Optima niminim, et ad Baias et lacum Lucrinum capta, prope Gauruin Campaniae inonteni. Strabo 1. v. et Plin. iii. 5. ' Ha^c lit- tova,' inquit, ' preeter caetera in toto niari, conchylio et pisce nobilitaii- tur.'

Cosmi] Viri luxu famosi, uiig\ien. torum et odorum amantissimi. Vel Unguentaiii. Martialis ejus nuiuiuit pluribus in locis. ' Pastillos Cosmi luxuriosa voras.'

Toto mer gat iir acnn] Plin. cit. xiii. 3. ' Jam non lini tantum, sed per- fnndi unguent is gaudent.'

87 Expectata diu cum, ifc] Cum Pr£efeclurani obtiniieri*, ne populos vexes rapinis aut crudelitate. Cic. de Offic. HI. n. 21. ' Detrahere ali-

484 D. JUNII JUVENALIS

Rectorem accipiet, pone irae fraena, modumque.

Pone et avaritiae : miserere inopum sociorum,

Ossa vides regum vacuis exiicta meduUis. 90

Respice, quid moneant leges, quid curia mandef,

Praemia quanta bonos maneant, quam fulmine justo

Et Capito, et Numitor ruerint, damnante senatu,

Piratas Cilicum. Sed quid damnatio conlert,

provincia duduyn sperata guhematorem te idiquando suscipiet, irucundue adhibe frcrna et modcrationem, adhibe ctiam cupiditati. Miserare pauperes socios, Cernis ossa Principum exticta medtdlis inanilms. Anhnadverte quid jura prascnbant, quid Senatus Jubeat, quam magna prohis commoda reserventur, quam aquo tonitru prostrati sint, Curia condemnante, et Capito, et Numitor, Cilicum deprcedatores.

285.-87 Et spedata 23.— 90 rerum 75. exsucta 1. 12. 17. 70. 75-77. 82. exustd 3. 5. 18. 24. 27. 46. 47. 48. 58. exuta 2. 10. 13. 15. 16. 20. 21. 22. 29. 45. exausta 14. 19. 23. exhausta 25. 26. 49. 50. 54-57. 59-69. 71-74. Sed nostra lectio exqnisitior est, heec glossa videtur. — 91 leges et curia 13. — 92 moneant 60. 65. flumine 13.— 93. 94 in 13. ita contiacli : Pirate Cylicum ruerint dam- nante senulu. Numitor 1. 12. 21-24, 47. 58. 70. 75. 76. 77. 82. Tutor 11. 14-20.

NOTvE

quid alteri, atque hominein liominis 92 Prcemia quanta bonos 7naneant']

incommodo suum aiigere commodum, Virtute insignes Praefectos, qui ho-

niagis est contra naturam, quam mors, noribns cumulantur.

quam paupertas, quam dolor, — nam Fulmine justo] Gravi poena, justa

principio tollit convictnm Immanum scveritate.

et societatem.' 93 El Capito, et Numitor] Sociorum

89 Sociorum] Provincialium jam spoliatores graviter a Senatu mulc- receptorum in societatem populi Ito- tati.

mani, anteactis bellis ad inopiam re- Capito] Cossutianus Capito, Tigel-

dactorum. lini gener, repctundarura accusatus a

90 Ossa tides, 8fc.] Principes ipsos Cilicum legatis. Tacit. Annal. xvi. regionis bonis omnibus spoliatos vi- ' Is,' inquit, ' prirter animum ad fla- des. Quidarn hie moralem <ie mor- gitia prapcipitcm, inimicus Thraseae, tuis Regibussententiameommiuisiiin- quod ejus auctoritate concidisset, ju- tur, sed perperam, ut vi<letur. vantis Cilicum legates, dum Capito-

91 Quid moneant leges] Quas ' ad ncm repetnndarum interrogant.' salutem civium, civitatumqiie incolu- Numitor] De eo jam Sat. vii. vs. niitatem, vitamque hominum quietam 74. Alii Icgunt, jfuto?-, ut liic intelli- ac bcatam conditas esse constat,' ex gatur Julius ille Tutor, Trevir, qui Cic. de log. II. n. 11. ripce Rlieni a Vitellio Impcratore

Quid Curia mandct] Nc scilicet im- Pricfectus legitur apud Corn. Tacit,

probitaic tua te IJouianosque odiosos Hist. iv.

facias victis, sed ut e contra tempe- 94 Piralce Cilicum] Quasi prajdo-

rantia et humanitate, sociis amubile nes pra-donum. Fucrunt enim Cili-

reddas Iinpehum Komauorum. ccs, autcquam a Ponipeio cocrcereu*

SATIRA VIII.

485 95

Cum Pansa eripiat, quicquid tibi Natta reliquit ? Praeconem, Chaerippe, tuis circumspice pannis, Jamque tace. Furor est post omnia perdere naulum.

Verum quid prodest damnatio, quando Pansa aufcrt quodcumqiie Natta non abslU' lit ? O Cherippe, intuere biuciwitorem ad tuos pannos, et modo sile. Insania est

25. 26. 45. 46. 4S-50. 54-57. 59-69. 71-74. Quaeiiam lectio prjefeienda sit, non constat ; et neutra forsan probanda est. Ronianaruni certe reium scriptores, quod sciam, neque Niimitoris, neque Tiitoiis mentionein faciiint, qui Cilicia? pia?fuerit : Julius certe Tutor, Trevir, de quo nonnulli li. 1. cogi- tarunt, rlpx Klieni, non Ciliciae, a Vitellio Imp. praefectus. v. Tac. Hist. iv. 55. Sutor 10. Tuto 65. tutor conj. Plathner, ut designetur tutor provincia- lis, qui in niunicipils fuerit, quod Roinai tribunus pi. rucriint 65. — 95-120 ejecti e 13. cvipict 19. a pr. m. Nacta 19. 23. 24. 49. 50. 58. 64. Nata 18. 21. 45. 46. 61. Nacte 47. Nato 20. relinquit 16. 61. — 90 Hie versus ante vs. 95. legitur in 7. 10. 12. 14. 17-27. 43-49. 54-60. 65. Cheripe 23. Cherispe 19. Prce- torem Chterippe cet. male emend. Plathner hoc sensu : Pra'toreni, licet ilium aspicias iu pannis tibi ereptis praesidentem, accusare supersede. — 97 pendere

NOTiE

tur, piratica infames. Plutarch, in Pompeio.

Pirata] Ita vocantur preedones marlni, a dolis et artibus, quibus per mare vagantes prapdas agunt. Coel. Rhodig. n. 8. Aristophan. Schol. ait, TTiipas dici artes et dolos ; unde nun- cupeutur Piratae, ol Kara OaKaaixav ku- Kovpyoi.

Cilicuni] Hi tenebant Asiae minoris regiouem maritiniam, Syria; affinem. E tribus Cappa pessimis unum facie- bant, teste Suida.

Sed quid damnatio confert] Quid Provinciales spoliatos juvat damnatio spoliatoris, si \ el nialo Przefecto alter non melior suecedit, perinde rapax, quod residuum erat euuingens ; vel Consul aut Prsetor damnato spolia- tore in aerarium publicum jubet in- I'erri pecuniam, quam restitui oporte- Lat spoliatis ? Vide Sat. i. vs. 34. et sequent, et vs. 47. et seq.

95 Pansa'] Sumitur vel pro novo Prajfecto, vel pro Cousule aut Pr*- tore, ut dictum.

Natta] Pra?tectus prior. NattcE discincti, id est, luxuriosi et uequam,

meminit Pers. Sat. iii. vs. 31.

96 PrcEConem, Cherippe, Sfc.~\ O Che- rippe Provincialis, quaere pracconem qui sub hasta vendat tuos pannos, et reliquam supellectilem, ne alter prae- do rapiat, neque de priori conqucra- fis, sine ullo fructu, inio cum nova impensa, navigando Romaui, ad eum accusandum, nihilque de ablatis reci- piendo. Vel, sensus est : dum vides quae tua sunt vendi ac tibi perire, sile tamen, ue quid gravius etiani pa- tiaris ab iniquo Pra'tore, vel Pra-- fecto.

97 Furor est post omnia perdere nau- lum] Metaphora a Navarcho, qui per- ditis naufragio bonis ac niercibus universis, etiam amittit mercedeni quaj solvi debebat pro vcctura et uavigatione. Sensus est hie ; sluite ageres, si ereptis a I'rafecto bonis, novos sumtus frustra faceros, e Cili- cia aut alia regionc longinqua Ro- niam petendo, ubi otsi damnetur spo- liator, non redduiitur bona spoliatis.

Naulum] ^avAov, pretium navjga- tiouis.

486

D. JUNII JUVENALIS

Non idem gemitus olim, neque vulnus erat par Damnonim, sociis florentibus, et modo victis. Plena domus tunc omnis, et Ingens stabat acerviis A'uramorum, Spartana chlamys, conchylia Coa, Et cum Pairhasii tabulis, signisque Myronis Phidiacum vivebat ebur, nee non Polycleti

100

vnulum amittcre post universa. Non erat pridem Indus cpqualis, neque similis plaga detrimenlorum, felicibus tunc sociis, et jam subactis. Turn abundabant cedes inte- grw, magnusque aderat pecunite cumidus, pallium Laconicum, murices Cot ; atque ebur Phidia spirabat, cum tabellis Parrhasii, et statuis Myronis, Polycleti etiam

47. 48. 58. malum 47. 48. muhm 11.— 98 nee 14-20. 23. 25. 27. 45-50. 54-69. 71-74.— 101 et Spartana 23. Choa 17. 29-22. 24. 27. 45-48. 50. 58. 64.-102

NOT^

98 Non idem gemitus olim, ifc] Cum ab hostibns nobis ac victoribus detri- mentiim in bello quondam capiebant, vix erat quod quererentur ; at illi modo victi, et in nostram admissi so- cietatera et amicitiam certe merito queruntur, quoties yexantur a Prae- fectjs.

Neque vulnus erat par] Tunc enim opnlentis auferebantur superflua ; sed nunc egenis eripiunturnecessaria.

101 Spartana chlamys'\ Purpureas vestes e Sparta, ct Insula Co. Chla- mys est proprie paludamentum, seu vestis militarin.

Sparta^ Urbs Peloponnesi, antea Lacedspmon vocata, Celebris virtutc civium, et Lycurgo Legislatore. Ad proximum huic Taenarum Promonto- rium murcx piscis bene multus ca- piebatur, e cnjus succo ficbat color purpureus.

Conchylia Coa] Purpura e Conchy- liis sen ninricibus, et bombyciiias ves- tes in ca ytgei maris Insula fabrica- tsc, ct tinctac. Vide Sat. m. ad vs. 81.

102 Parrhasii] Pictor ille insianis Ephesi Batus, cujus cum Zcuxide cortamen, ct alia qu«?dani narrat

Plin. xxxT. 9. et 10. nimirum Zeuxis fefelleral aves ad pictas uvas advo- lantes : at Parrhasius ipsum fefellit Zeuxidem picto linteo, quod liic re- moveri non sine risu et pudore postu- lavit. Quintil. xii. 10. ' Zeuxis,' in- quit, ' luminum umbrarumque inve- nisse rationem, Parrhasius examinasse •ubtilius lineas traditur. — Moliiora supradictis Myron fecit. Diligentia ac decor in Polycleto supra ceteros ; Deornm tamen auctoritatem non ex- plevit. — Quap Polycleto defuerunt Phidias habuit, quanquam Diis quam hominibus effingendis melior artifex,' &c.

Myi-onis] Hie statnarius fama no- tus. De ejus ex aere bucula, quam et vituli adibant, ac tauri, vide Au- son. Epig. 57. et seq.

103 Pliidiacum virebut ebur] Erant etiam imagines ex chore, Phidiae ma- nn tarn artificiose sculplap, ut spiran- tes credidcris. Martial. Epigramm. III. 35. ' Artis Phidi;»cse torcuma clarum, Pisces aspicis : adde aquam, natabunt.'

Polycleti'] Et is ingeniosus adrao- dum tiiit Statuarius. Ue co vide iE- liaii. var. histor.

SATIRA VIII. 487

MuKus ul)iqne labor : rarae sine Meiitorc racnsae.

Indc Dolabella est, atque hiiic Antoiiius, inde 105

Sacrilegiis Verres. Reierebant navibus altis

Occulta spolia, ct pliires do pace triumphos.

Nunc sociis juga pauca bourn, grex parvus equarum,

Et pater armenti capto eripiatur agello :

Ipsi delude Lares, si quod spectabile signum, 110

passim opus multiplex. Vix erant mens(E absque Mentoris ralicibus. Illinc Dolahella prodiit, illinc ctiam Antonius, illinc sacrorum violator Verres. Conditas profundis nnrihus exuvias reportabant , ac plurimos dc olio triumphos. Jam sociis ju^a bourn lion multa, ct armentum equarum e.riguum, atque /i'ri'gis parens abducen- tur post ablatum agrum : Penates etiam postea ; si quadam imago speciosa ; si

Parasii 45. Maronis 22.— 105 Dolahella 21-24. 45. 46. 47. 49. 50. CO. Gl. Dolo- hella G5. est non extat in 9. 10. 14-20. 23. 24. 26. 27. prob. Plathnero. De quo biatii v. sup. ad vi. 274. Inde Dolabellas atque hinc emend. Scaligcr. Quibiis lectionibiis receptis interpunctio post Verres tollenda. Seii vulgata lectio e.xquisitior est, et niajore libiorum aiictoritate firmatur. In Hennin. tamen ed. ariyixa post altis expungenduni. — 106 referebat 14. 26. manibus 45. — 107 Occulta et spolia 50. 64. 74. Sed syll. finajis, per se brevis, seqnenti- bus duabiis tribusve consonis, modo conipitur, modo producitur. v. sup. ad VI. 109. Hiatus quoque Juvenali tVequentes. v. ad i. 151. — 108 juga parva 16. 19. 26. bourn el grex 27. 46. 47. 48. 50. 59-69. 71. 72. 73. equorum IS. — 109 eripietxir 10. 11. 14. 16-20. 23. 25. 26. 27. 45-50. 54-69. 71-74. 77. Sed tripiatur est exquisitius. eripiuntur 22. 2i. capietur 15. — 110.111 trauspo-

NOT.E

104 Mentore"] Plin. xxxiii. 11. ' L. 106 Verres'] Sicilice Praetor dicam, Crassus Orator duos scyphos Mento- an praido, qui iiec teniplis, nee uUis ris arte coelatos sestertiis centum rebus sacris pepercit. Cic. passim, emit.' I\Iartial. Epigramm. iii. 41. tot in cum actionibus.

* Inserta phialiae Mentoris nianu due- 107 Occulta'] Furta scilicet occul- ta Lacerta vivit, et tinietiir argen- tantur ; at acquisita jure belli spolia turn.' Et Epigramm. ix. 60. ' Po- palam ostenduntur. Porro liic alii cilia Mentorea nobilitata nianu.' produci aiunt ultimam syllabam ob

105 Inde Dolabella est, ^c] Hae scqueutes duas consonantes ; alii le- tantae Provincialium opes dederunt gnnt, occulta et spolia. Virgil. ' Date occasionem rapinis Dolabellap, Anto- tela, scandite niuros.'

uii, Verris, A:c. Plures de pace triumphos'] Hi plura

Dolabella'] Qui Proconsul Asiara de pacatis et amicis Pop. Rom. re-

depracdatus est, accusante vero M. gionibus spolia revebebant, quam alii

Scauro fuit damnatns. de rebellibus, aut de bostibus in bcllo.

Antonius'] C. nimiruni Antonius, 109 Pater wmenti] Taurus, vel

qui a Censoribus Senatu niotus est, cquus admissarius gencrando desti-

i|Uod socios in Acbaia spoliasset ; ac- natus.

cusatus a Cacsare. Vctus Scliol. Pa;- i 10 Lares] Vide supra vs. 14. an-

dian. &c. notat.

488

D. JUNII JUVENALIS

Si quis in aedicula Deus iinicus. Haec etenim sunt Pro summis : nam sunt haec maxima. Despicias tu Forsitan imbelles Rhodios, unctamque Corinthum :

numen aliquod residuum in sacello. Enimvero pulantur ea pro maximis ; ea quippe habentur prcecipua. Tu furtasae contemnas inertis Rhodi<^, et jure Corinthum

siti in 12. sii^num est 10.— 112 desiiides 59.— 113 imbeUis 22. Modios 22. radios 16. vinctamque 21. Curinthon 14-17. 20. 21. 45. 49. 60. 6.5. quae doctior Bcriptura ipsi forsan poetic, non libraiiis debetur. forithuji 19. 22. Coryntlion

NOT«

111 Deus vnicus] Simulacnim ali- Unctamque Corinthum] Luxui dedi-

quod uiium a priEcedentibus Praefcc- tarn, quod vitiuin opes ac rerum

tis relictuni, necdum furto ablatum. abuudantiam sequi solet. Urbs ilia

Ho'c etenim sunt pro summis, ifc.] in medio fere Istlimi Peloponnesiaci

Vol simpliciter, pauca hsec residua a-diticata, dnplici utrimque portu

inopibus magna censentur. Vel, gra- viora heec sceleia gravioribus scele- ratis reservantur. Vel ironice, hcec Mimma non pertinent ad tenues Pro- vinciales,sed potius ad simimos viros, et ca proinde Romani rerum domini auferre debent.

112 Despicias tu, if c."] O Provinci«

commoda, hinc mare j?igeum, illinc Ionium spectat ; unde Bimaris voca- tur Horat. Od. i. 7. et Ovid. Fast. iv. Dives Homero, Emporium Thucy- didi, decus Floro, totius Graciae lu- men Ciceroni celebratur. Quin et de Corintho So'em Ncptunumque contendisse, fabulati sunt. Tarn fe-

Rector et Preefecte, impune quidem lix, ut servorum myriadas sex et qua-

vexarc poteris fractas deliciis natio- nef, at non ita bellicosas.

113 Imbelles Rhodiosl De Insula et iirbe Rhodo multa jam notavimus, ad Sat. vr. vs. 290. Rhodios opibus

draginta habuerit teste Athenaeo vi. 20. Ceterum Corinthios variis libi- dinum generibus turpes, vel unus Apostolus in suis ad eos Epistoiis sa- tis indicat. Adde confictum a Grae-

abundantes ac voluptatibus enervatos cis vocabiilum, KopivQia^iaeai, quod

a pristina virtute descivisse, inter significabat, scortari, et lenocimiri.

alios testatur Athena-us xiii. 2. ubi Coel. Rhodig. xix. 0. putres Corin-

mollitiem eorum perstringens, ait, thios appellat. Erasra. Ciiiliad. i.

quamvis apud illos cautum lege sit, Centur. 4. adag. 1. ' non cuivis licet

ne quis radatur, violate legis tamen adire Corinthum,' ei Strab. lib. viii.

rwim ncminem a?i, quandoquidem et Gell. i. 8. explicat de praecipiti in

i-aduntur omnes. Et Cal. Rhodig. XIX. (i. ' CitharoedusStratonicus,' in- quit, ' Rhodios prjedicabat esse albos Cyrcnapos, et procorum civitatem, cum illos animadverteret spatalonas

lu\uriaiu civile, deque tot ibi libidi- nuni illecebris, quas aiit soli vincant virtute priestantcs viri ultro oblatas ; aut in ([lias tantos facerc sumtiis non queant nisi valde opulenti. Hinc

et thermopotas, id est, fluere deliciis, illud Demosthenis ab Laidc deterriti,

et calidum hibere.' Idem xxix. 21. fnnti panilere noii emo. Vide Cad.

SJunoium ad septnaginta tria uiiilia Rhodig. xxi. 25. et 26. Alex, ab

KhoJi fiiissc rcfcrt. Alex. v. 13. Athen. xiii. 4. rcftjrt,

SATIRA Vm.

489

Despicias mcrito. Quid rcsinata juventus, Cruraque totius facient tibi levia gentis ? Honida vitanda est Hispania, Gallicus axis.

115

asperneris ung:uentis delibiitam. Nam quid agent libi juvenex resina lavigati, et ghihru nationis unireiscE crura 7 Aspera fugietida est Hispania, axis Gallorum,

24.— 11-1 Despicies 19. quid nsinata 2. 10.11. 12. 14-21. 23.20.27.47.48. 54. 58. 70. 74-77. 81. 82. Recte ! quid etiim resinata 22. 45. 46. 50. f>l-69. 71. 72. 73. nam quid resinata 24. 25. 49. 55. 50. 57. 59. 00. 65. Non defuere, qui altciutruni prohareiit, decepti piava lectioiie Mart. in. 07. 2. Sed syll. prio- les voc. resina prodiicuntur ubivis. Hinc Kadcrus ad Mart. 1. c. emend, nee

NOTiE

pro gravissimis rebus nieretrices Co- Attici rinthi supplicare Diis solitas ; votiini- que solemiie Corintliiorum fiiisse, ad- ducturos se Veneri aliquot meretri- ces. Ibid. cap. pranced, fit nientio scorti illius famosi, Laidis nempe, de qua mox. Demum Corinthus in mag- nani elata potentiani siuiul et super- biam, qna nee Romanze urbi cederet, inde belhini, et e bello excidium sibi comparavit, anno ante Christum 146. E liquefactis et confusis in urbis in- cendio metallis factum est illud aes, quod Corinthium vocant ac mire lau- dant veteres. Justin, lib. xx\iv. Plin. XXXIV. 2. Ilia tamen postea restaurata fuit.

114 Quid resinata juventusj Ita le- gendum, non ut quidam male, quid enim resinata, ne duze syllabae natura longae invitis omnibus corripiantur. Quod bene nionet Hadr. Turnebus XIII. 19.

Resinata juventus] Per mollitiem pi- les e crnribus resinavellens. Clemens Alex. Pffdag. id ttittovi' vocat, et dainnat ejusniodi Cincedos vulscs et glabros. Plin. xiv. 20. ' Arborum,' in- quit, ' succo nmnantium picem resi- namque, alije ort* in Oriente, aliae in Europa ferunt.' ' Optimam terebin- th! ac tenuii-simam fundunt.' ' Ara- bica alba est, acri odore : Judaica callosior, utque odoratior: Sjriaca

melli^ similitudinem habet : Cypria melleo colore, et carnosa, om- nes antecedit : Colophonia praeter ceteras fulva, si teratur alba fit.' ' Resina omnis oleo dissolvitur, ant creta: pudetque confiteri, maximuni jam honorem ejus esse in evellendis ab virorum corporibus pilis.'

115 Levia] Polita, glabra; sen re- sina sen ferro depilata, quod Grsci vocant irapariWeiv, detractis vulsella pilis.

116 Horrida vitanda est Hispania] Vide ne lacessas Hispanos, Gallos, lUyrios. Nam hi vel te constanter ac» cusarent apud Senatum, vel ipsi se armis ulciscerentur,

Hispania] Hanc Europee quasi ca- put occupantem armis semper valu- isse onines norunt. Uni vero Nu- niantini Ronianorum exercitus ac Du- ces per annos viginti fatigarunt. Hinc Cic. pro Murena duos terrores Impe- rii Romani Carthaginem et Nuraan- tiara vocat. Vide Flor. ii, 18.

Gallicus] Gallorum virtus Romanis non cognita solum, sed t'ormidata jure t'uit, post urbeni direptam incensam- qne, ac tantum non captam arcem Capitolinani : ct postquam doniiti sunt, tot etiam defectiones sub Au- gusto, Tiberio, Othone, Vitellio, <SiC.

Gallicus axis] Sen quod respectu Italiaj Galli ad axeui, id est, Polum

490

D. JUNH JUVENALIS

lUyricumque latus. Parce et messoribus illis.

Qui satiuant urbera, Circo scenaeqiie vacantem.

Quanta autem inde feres tarn dira? praemia culpae.

Cum tenues nuper Marius discinxerit Afros ? 120

Curandum in primis, ne magna injuria fiat

Fortibus et raiseris. Tollas licet omne, quod usquam est

Auri, atque argenti ; scutum, gladiumque relinques,

Et jacula, et galeam : spoliatis arma supersunt.

atque ora Illyrii. His etiam indulge inessoribus, qui frumenfo replent civitatem liidis C irce7)si0us ac Thealralibus occupatam. Et vera quam illinc duceres mer- cedem noxa; tarn atrocis, quandoquidem Marius paulo ante cingulum ademit Afris inopibus? Cavendum pracipue ne grave damnum ittferalur strenuis ac arumnosis. Quami-is auferas quicquid uhicumque est auri et argenti, dimittes clypeum et ensem, ttlumque, et cassideni. Denudatis urma rentant. Quod mox enuntiavi, jioji est

resinata. — 115 faciunt 16. — 117 Elyricique Zafus legit N. Heins. ad Ovid. Her. XII. 27. ei abest a 16. istis2\. ipsis 20. — 118 Qui saturani turham,\\. e. p\e- bem Romanam, corrig. Dorleans. circis 14. 17. 20. 21. rocantem 46. 48. — 120 tenuis 22. distinxeiit 23. a m. pr. 26. discuxerit 20. distrinxerat 16. disciderit 19. — 122 umquam 75. usque 48. — 123 ac 13. rclinques pro relinquens lestitui ex 11. 14-21. 24. 27. 45-50. 54. 55. 56. 59-63. 65. 68. 71-74. 76.— 124 jacula 12.

NOTiE

Avcticum et Septentrionem vergunt; seu quod e cunibus in bello decer- tareiit.

117 JUyricumque latus"] Sclavonia re- gie aspera montibus, in longum por- recta, secundum littus Adriatic! ma- ris ItaliaE adversum : quse pars olim Illyrici : Synecdoche. De populorum ejus ferocitate vide Flor. ii, 5. Le- gates Koraanos securi percutere ausi, Praefectos navium igne etiam com- busserunt. Delude subacti vix tamen quievcrunt. Flor. Lib. cit. c. 13.

Parce et messoribus, ^-c] Afris, quos mox nominat : ab his enim petcbatur frumentum et annona nutriendis Ho- manis. Plin. v. 4. in Africa proprie dicta regionem ducentorum quinqua- ginta milliiim passuum ciroiitu, lau- dat, fertilitdtis eximiap, cum centcsima fruge agricolis foeiuis icddente terra. >'orro ibidem semula Uom<e Carthago

pridem, et unius Annibalis memoria terrorem habet. Ergo et liis parcen- dum duplici nomine.

118 Urbem , circo sccnceque vacanteni] Romam spectaculis iuipense deditam. Vide Sat. iii. 223. Hie porro observa salsani in Romauos ironiam.

119 Quanta autem inde feres,' ifc] Quod si veils spoliare Afros, quantnla ferres ab illis jam exlianstis spolia P

Culpce] Injustaj vexationis socio- rum.

120 Marius] Priscus illc, Africa; Proconsul, de quo Sat. i. 49.

Discinxerit] Abstulerit omnia, ad zonam usque, ^'el, spoliarit vesti- mentis, atque adco prius discinxerit.

Afros] .Scilicet proprie dictos, et Tartliagine. ses. Vide Sat. vii. 149. et Sat. X. i48

122 Fortibus el miseris] Hi cniui si ad desperationem adigautur, extreuta

S\TIRA VIII. 491

Quod modo proposni, non est sententia : verum 125

Credite mc vobis folium recitare Sibyllae.

Si tibi sancta cohors coraitum, si nemo tribunal

Vendit Acersecomes, si nullum in conjujre crimen.

Nee per conventus, et cuncta per oppida curvis

sententia; at sic hnbetote me narrare vuhis fulium SihylUr. Si tibi est comitatus famUiarium incorruptus ; si nnllus inlonsus venuindat tribunal ; si nulla in uxore noxa, neque per congregationcs, neque per urbes singulas promta est currerc uncis

14-20. 25. 45-50. 57-63. 65-69. 71. 72. 73.— 125 verum est. Credite cet. 75. 76. 82. Ego verum Credite revocavi ex 10-27. 45-50. 54-74. 77. — 126 recitasse 22. 24. 28.— 128 Acersicomes2A. Atersicomes 13. Arcersecomes 21. 23. a m. pr. Arcesecomes 22. Arcersocomes 23. a m. sec. est in 15. in abest ab 14. 22. 23. — 129 nee cuncta 25. 27. 45. 46.48-50. 54. 55. 57-69. 71. 72. 73. ne cuncfa 47. —

NOT/E

tentant, ct nihil non aiulent.

125 Quod }nndo proposui] De rebel- laturis Afris, ac libertatem viudican- tibus.

Non est sententia] Non iinns est hie sensus. Vel, non est mea mens et opinio tantiim, set! vaticiniuni est. Vel, non est mea voluntas ut rebellent Afri; vel, non est sententiarum vanus strepitiis et fabiilosnni commentuni, ut cum Petionio loquar : sen non sunt nuda verba : ' In sententia quippe solet interduni aliqiiid esse falsi, at verum est oraculnm ;' ut scri- bit vetiis Schol. Vel, quod per di- eressionem velut proposui, non tacit ad qua^stionem, ac institutam de vera nobilitate disccptationcm, fateor; at nihilo minus est certum, quam Sibyllse oraculuni. Nam dubio procul illi Romanoium Imperium detrectabunt, et armis se in libertatem asserent, si ulterius a Romanis Prafectis oppri- raautur.

120 Folium recitare Sibylla] Ex an. notatis Sat. vii. ad 101. Antiqni ante inventam chartain s u ebant in foliis palmauim, pariter v. TDjlla sua re- »poll^a. Varro. Him- Viigil. /En. iii. ' QuuECiuuque in foliis descripsit car-

mina virgo,' &c. Et jEa. vi. ' Foliis tantiiin ne carinina manda, Ne tur- bata volenl rapidis ludibria ventis.'

Sibylla'] Cumanae, in cnjus libris continebatur fatum Imperii Romani. Vide qua; fuse notavi, Sat. m. 3.

127 Si tibi sancta cohors, Sfc] Si nul- hiin admittis in tamiliam, aut clien- telam, qui non sit probus, et Sanctis nioribus.

Si nemo tribunal rcndit] Si familia- rinm tiiorum nemo judicia, te Prajto- re, ac favorem tuum vendit, et pacta mercede conciliat, te connivente, sive pucr in deliciis habitus, sive uxor im- periosa et avara.

Tribumil] Sella est Judicis Metou. usurpatur pro sententia lata a Jtidice in trihunaii sedente et jus reddente.

128 Jfersffowrsj 'A/cepcTf'/co/nTjj, Do- rice pro aKeipeK6fi.r]s, dicitur is qui co- mam non tondet, ab a privativo, Kfipco tondco, et KOfxr) coma. Apolliiiisest epi- thetuMi, et Bacchi. At hie puer est catamitus, bene comlus et capillatus, qualcs amabant veteres illi, et Prae- fecti seciuu in Provincial ductuant.

Si nullum in conjugt crimen] Si a conjuge absit avaiitia, rupiditas.

129 Nee per conventus] Juridicosui-

492

D. JUNII JUVCNALIS

Unguibiis ire parat nummos raptura Celaeno : 130

Tunc licet a Pico numcres genus ; altaque si te

Nomina delectant, omnem Titanida pugnam

Inter majores ipsumque Promethea ponas :

De quociimque voles proavnm tibi sumito libro.

Quod si praecipitem rapit ambitio, atque libido, 135

Si frangis virgas sociorura in sanguine, si te

Delectant hebetes lasso lictore secures :

unguibus, velut Celano, pccnniam abhitura : titm potes originem trahere a Pico. Ac si tibi placent excelsa appellationes, inter aros coUoca totum certamen Titanum, atque ipsum Prometheum: aci patron dedtic tibi e quovis libuerit codice. Si vero pronum truhit ambitio et cupiditas, si virgas rumpis in cruore aiuicnrtiin, si

no parat 13-24. 27. 45-50. 59-65. 68. 71.72. 73. 77. raptat ut 16.— 131 Turn 11. 14. 17. 18. 21. 22. 45, Tu 20.— 132 delcctent 13. Titanida turbam vel pubem conj. Schiadei- coll. Virg. ^n. vi. 580.— 133 pones 25. 46-49. 54-60. 65. pingas 10. 13. 14. 17. 20. 21. a m. pr. 22.— 135 ambitus 7. 10-27. 29. 45-50. 54-69. 71-74. 77.— 136 frangas...delectent IC— 1^9 per/erre 26.— HO quanto, qui peccat, major habetur

NOT.E

mirum, et loca judiciis exercendis destinata, et perregiones constituta a te Provinciae Rectore.

130 J^ummos raptura^ Sub viri auc- toritate a litlgautibus exigens pecu- niam, sine ulla ratione et modo, instar Harpyee insatiabilis. Mart. Epig. ii, 56. ' Gentibus in Libycis uxor tua, Galle, notatur Inimodicaj foedo criuii- ne avaritis.'

Celano] A voce Grajca /feAaivby, atrum et nigrum significante, appella- lam aiunt unam ex Hdrpyis. Virg. JEn. III. ' Una in praecelsa consedit rupe Celaeno,' &:c. ' Virginei volu- crum vultus, foedissima ventris Pro- luvies, uncieque mauus,'cVc.

131 Pico'] Qui Saturni filius, Fauni patei fuit, ac primus Aboriginum rex etLatinorum. Virgil. /En. vu. Dionys. Halic. Lib. i.

132 Omnem Titanida piignani] Tita- nas onuies et Gigantas, qui Diis in- ferre bellnni ausi, nonicii suum lam celebre reddidcruut. Ovid. Met. i.

Titanida] Appositum est ; id tst,

historiam et familiam Titauum, qui pugnarunt adversus Saturnum, ac de- bellarunt : deinde adversum Jovem, a quo tandem victi vix ac superati fuere. Porro, Titan tilius eral Cceli et Vestae, ut aiunt, frater Saturni na- tu major : ab illo geniti Titanes vo- cati sunt. Vide Coel. Rhodig. vii. 14. et 19. ac seq.

133 Promethea'] Japeti §lium, Deu- calionis patreni, qui e luto hominem finxit, ignem cnelo suriipuit ac in ter- ras detulit. Vide Sat. iv. 133. et seq.

134 De quocumqiie voles, Sfc] Ex lis quorum nobilitas maxime celtbratur in liistoriarum monumentis,et quibus- cunique Scriptoribus et libris ; unde voles, gloriosuni tibi compinge stem- ma.

136 Si frangis virgas, Ifc] Si sum- mis Magistratibus liiugens, crudelis fueris, jidjendo immaniter cacdi so- cios, vol ctiam obtruncari ; atque id frecpientius.

Virgas] Supra, ad vs. 23.

137 Lictore] Vide Sat. iii. 128.

SATIRA VIII.

493

Tncipit ipsoiuni contra te stare parentum

Nobilitas, claramque facem praiferre pudcndis.

Omno animi vitlum tarilo conspectius in se 140

Crimen habct, qiianto major, qui peccat, habetur.

Quo mihi te solitum falsas signare tabellas

In templis, quae fecit avus, statuaraque parentis

Ante triumphalem ? quo, si nocturnus adulter

Tempora Santonico velas adoperta cucullo ? 145

gaudes securibiis fatigato carnifice nbtusts ; jam tu7n adversu7n te instat majorum etiam nohilitas, ct lampadem accensam portat ad turpia. Quwlibet mentis labes eo gravioiem in se nnxam complectitur, quo sublimior astimtdar is qui delinquit. Quorsum mihi jactas nobilcm te, ussuetum uduUeriiios codicillos obsignure in funis quce tuns avus extruxit, et coram ejfigie triitmphali tui patris? Quorsutti, si node mceckatus abscondis caput obvelatum Santonico tegmine '! Secundum avo-

10. — 142 Quid 16. Quod 22. 24. a m. pr. signare figuras 13. — 145 Sancfonico 17. 18.19.21.23.24. Sandonico 20 . 27 . 15 . i7 . Sadonico 22. Sanduraco 10. ad

138 Contra te stare] Degenerem te damnando et abdicando.

139 Claramque facem prcefer're ptiden- dis] Ut clarius iiinotescat indignitas ac turpitudo tiia, et majori te pudore suffundat. Sallust. Bell. Jugurth. ' Majorum i>loria posteris lumen est, neque bona neque mala eoinim in oc- culto patitnv.'

140 Animi vitium'] Cicer. Parad. in. ' Pravitates animi vitia lecte dicun- tnr.'

141 Quanto major, quipcccaf] Sic Sa- pient, c. 6. ' Judicium durissimum his qui prasunt fiet. Exiguo cnim conceditnr miscricordia : potcntes autem potenter tormenta patientur.'

142 Quo mihi tc solitum, ^•c] Quo pacto, qua latione, qua fronte nobi-

NOTiE

143 In templis] In his obsignabant, quo loci .lanctitas fidei ac religionis in negotio servatae judex et testis foret.

QucE fecit avus] Ergo tarn tu ne- quam et inipiu?, quam tui niajores boni ac religiosi extitere.

Statuamque parentis ante triumpha.' km] Quam dedeCoras tuis crimini- bus.

144 Quo, si nocturnus, 8fc.] Quo etiani modo te noljilem jactas, si noc- tu vagaris ad perpetranda fiagitia?

145 Tempora Saidonico velas, Sfc] Pree pudore. Nam vel impudentis- simi tlagitluni patrantes abscondunt se, et cupiuiit non agnosci.

Santo7iico cucullo] Vetus Schol. Bir- ro GaUico, galero fusco, qualeni ferunt

lem te dicis, si sis fraudulentus, adul- et conficiunt Sautones Aquitauis pe-

ter, &c. Haec vero Satiricus ait, Kara Koivov; ut monet vetus Scbol.

Falsas signare tabellas] A'idc Sat. i. vs. 67.

Falsas tabellas] Suppositum testa- men tuni, aliudve iustrumeututn falso coufictum.

puli in C.allia. BardocucuUum vocat Martialis Epig. i. 54. et xiv. 128. ' Callia Santonico vcstit te bardo- cucullo.'

Cucullo] Martial. Epig. v. 14. ' Cu- cullo prospicit caput tectus.'

494

D. JUNII JUVENALLS

Praeter majorum cineres, atque ossa volucri Carpento rapitiir pingiiis Damasippus, et ipse, Ipse rotam astringit miilto sufflamine Consul : Nocte quidem ; sed luna videt, sed sidera testes Tntendunt oculos. Finitum tempiis honoris Cum fuerit, clara Damasippus luce flagellum Sumet, et occursum nunquam trepidabit amici Jam senis, ac virga prior annuet, atque maniplos Solvet, et infuudct jumentis hordea lassis.

159

mm cineres et ossa curru citato rchitur obesus Datnasippus ; ipseque Consul, ipse, inauam, rutas cohihet multo vinculo. Noctu certe ; at Lvnn spectat, sed enim astra in testimonium adrertunt lumina. Quando spatiu7n Ma^istratiis finem habu- eritj lucente die Damasippus virgavi accipiet, nee timebit unquam incidere in Ja- miliarem jam retulum : atque prior flagello signum dabit, ac resolvet fceni fasci-

raarg. Seronica 16. Sardonica ... cuculla 13.— 146-148 ejecti e 13. — 147 De Damasippo vid. Excurs. ad h. 1. — 148 stringet 11. stringit 15. 16. 21. 22-25. 27. 45-50. 54-69. 71-74.— 149 sunt sidera testes 21. a m. pr.— 150-162 ejecti e 13, Incendunt 20. — 152 nusquam 10. 14. 15. 21. 22. 23. 26. 46 50. 54. 55. 56. 59. 60. 62. 65-69. 71-74. frepidavit 50.— 153 hac virga 19. et virga 22. amuit 16. innuet 18. 46. 48. 49. 56. 60-63. 65. 68. 71-74. 77. innuit 25. 57.

NOT.E

146 Prater majorum cineres, ifc] Transit Saliricus ad alia nobiliiun vi- tia. Et jam culpat .itfectatum ab cis, Neioiiis exeniplo, aurigandi stu- dium.

Majorum cineres] Sepulcia jiixfa Flaminiam Latinamque viam frequen- tia. De quibus vide Sat. i. versa ultimo.

147 Damasippus'] Ficta vox e dua- bus Graecis, Safj.a^w, domo, et 'Ittttos, equus: in nliis codicibus pro Dama- sippo, Icgitiir, Lateranus.

148 Sufflamine] Est vinculum sen retinacuinm, ne pnecipites in de- scensu rotae rhcdam ac jiinienta abri- piant et vexent. Scilicet inter rota- rum radios immittitur sufHanien, duni clivuni <li scendere co'pciit veliicu- lum.

149 Isocle quidem] Dum is est Con- sul, pro; pudore ac revercntia digni-

tatis, nonnisi clam et nocte raulionis ac rhedarii munus obit.

Luna tidet] Luna scilicet aliaque sidera spectant indignitatem istam ac turpc studium.

150 Fiyiitum tempus honoris cum fu- erit] Vilem aurigandi artem resumet, atque ut ante, affectabit statim finito consulatu ; id est, post bionnium : uec cnim erat perpetua Romue Magistra- ttium potestas. Durabat Consulatus annos duos ; Dictatura paucos inter- dnni menses, aut etiam dies.

151 Flagellum] Ad agendos equos. 153 Senis] Ob aUatem et gravita-

tem reverendi.

Annutt] Salntando velut, ac se os« tentando aurigundi perituni.

Maniplos solret] Ad pabulum ju- mentis dandum, vl unmia vilis agaso* uis iuipkndo ofhcia.

SATIRA VIII.

495

fnterea, dum lanatas, torvumque juvencum 155

More Numaj caedit Jovis ante altaria, jurat

Solam Epouam et facies olida ad prccsepia pictas.

Sed cum pervigiles placet instaurare popinas ;

Obvius assiduo Syrophoenix iidus amomo

Currit, Idumajaj Syrophoenix incola porta?, 160

eulos, et fatigatis equis hordeum proponet. Ijiterim cum lanigeras oves ac taw rum pctulantem ritu Numie ad Jocis aras mactat, jin-at Hipponam, ac vtiltus adumbrates in stabuiis fatentibus. At quando noctmnas libet tabernas reparare, obviam illi properat Syiopliacnix continuo made/ts amomo, Sijroplicenix habitant

66. 67. juvet 59. — 155 probumque, rursumque, et rursusqve qiiidam. jumentum 16.— 157 Eponam 1. 70. 75. 7G. 81. 82. Cf. Tunieb. Adveis. xxiv. 4. Hippo 2. 50. 64. 74. Hipponem 61. Hyppomim 23. a m. sec. Hipponam 12. 49. 62. 63. 65-69. 71. 72. 73. Non male ; sed nietii leges advei-santur. Hiuc vox Solam ejecta videtur ex 16. 61. 62. 63. 65-69^71. 72. 73. ex aliis vero altera litera p. Inde Hiponam 18. 25. 55. 56. 57. 59. 60. 65. Hyponam 10. 15. 16. 27. 45-48. 54. 58. Yponam 14. 17. 19-24. Hippo vel Hippona metnoratur in rariss. nummo ap. Seguin. select, niimism. p. 12. et diversa tone nunilna fuere Epona atque Hippona, e quibus ilia asinis praefuit, (dicta ab eVi et ivos) haec vero equis. — 159. 160 in 22. et 23. ita coaliiere : Obvius assiduo Syroplwe- nix incola portce. Error inde uatus, quod voc. Syrophcenix bis legitur. v.

NOT^

156 Nurnal Religiosi Imperatoris, dicitur propria alveus, in quem ju-

nientis affunditur bordeum, aut ave-

qui et ipse sacra niulta obibat. Vide Sat. 111. vs. 12. et 138. et Tit. Liv, lib. I. Sec.

157 Eponam'] Quam in priniis relit, quippe equorum et aurigandi studio- sus, jumentoruin Deam. Quidam legunt, solam Hippo. Alii tanien nia- lunt, Hipponam, turn ob vocis origi- nem, turn quod Tertull. Apologet. Deam equorum Hipponam vocat. Vide Coil. Rhodig. xxi. 24. Conten- dunt alii legendum, solam Eponam, prae ceteris aiitem Hadr. Turneb. XXIV. 4. lectioncm banc asserit e pulverulentis, ut ait, bibliotliecarum Juveualibns ; item ex Prudent. Plu- tarch, et Apul. Favct vetus Schol.

Fades olida ad pra:sepia pictas] Ima- gines Nuniinnni juiiicntis piopitioium in equili api)icta>. Apul.Metain. in. sub finem : ' In medio stabulo Eponae simulacrum,' \'c.

Pr<esejna] Prcesepe sen pncsepium

iia in stabulo.

Olida] Ob steicus, fimum, odorem- que jumentorum.

158 Sed cum pervigiles, ^c] Jam nobiles insectatiir, quod popinas fre- quentent, et luxuriie dent operam, ac guliJE, 6:c.

Cum pervigiles placet instaurare po- pinas] Cum vero Damasippus, omissa aurigatione, repetit caui)onas, in qui- bus die nocteque belluatur.

159 Obvius assiduo, t^c] It obviam invitans et blandimentis alliciens ho- minem, a quo lucrum sperat.

Syroplianix] Unguentarius quidam, ita diclus a Syria et PhaMiicia, mmo- ris Asia? regionibus, e quibus optima iinguenta accersebantur.

Anwmo] IJnguento ex amomo. Vide Sat. IV. vs. 108.

160 Idumu'cv porta'] Idumttu SyTi£ pars erat Judsex tiuitima. Noineu

496

D. JUNII JUVENALIS

Ilospitis affcctu Dominum, Regemque salutat, Et cum venali Cyane siiccincta lagena.

Defensor culpae dicet mihi, fecimus et nos Haec juvenes. Esto. Dcsisti nempe, nee ultra Fovisti eiTorcm. Breve sit, quod turpiter audes. Quaedam cum prima reseoentur criraina barba. Indulge veniam pueris. Damasippus ad illos

165

ad portam Judceam, euraque hospitis studio salutat dominum ac regem: occurrit tmoque Cyane prcBcinctn, cum ampulla vini vcenum expositi. Noxee patronus mihi rtspondebit : nos udolescentes ilia etiam egimus. Concedo. Nimirum cessasti : ?uque prceterea culpam retinuisti. Breviter duret quod fade innliris. NonnuUi errores debent rcscindi cum prima barba. Induigentiam da juvenibus. At Da-

Mip. ad II. 24. tinctus pro udus 16. 44. v. Heins. ad Ovid. A. A. i. 76. et Fast. V. 340. Assyrio pro assiduo conj. Dorleans, quod et nobis in menteni veuit. Optimum amomum fiiit Arnienium, quod poetis Assyrium dicitnr. Ct'. quae diximus ad Sil. Ital. x-i, 402. Sed verba Assyrio et Syrophcenix male junguntur, nee est, quod displiceat rh assiduo, h. e. assidue. — 160 abest ab 18. curret 12. 15. 17. 18. in marg. 19. 24. — 161 aspecta 60. 6.5.— 162 Cceant 47. 48. Ceane 58.— 163 dicit 12. 14. 26. 45.-166 re- secantur 10. 11. 1S» 14. 15. 2[». 26. — 167 Indulge veniam pueris pueriliter

NOT.^ habet ab Esaii, qui et Edom vocatus indulgenduni Damasippo, quod ipsi est. Synecdoche. Hie intelligitur

Juda°a Roniae porta, sic dicta, quod per earn ingressi sint Titus et Ve- spasianus de subactis Judaeis trium- phantes.

nobis olim indulsimus.

Fecimus et nos} Et nos juniores cum essemns, popinis et comessalio- nibus nonniliil dedinius.

164 Esto~\ Fateor ; et hoc iudulge-

161 Ilospids affectu] Eo aftectu, rem juveui : at Damasippus eaui aeta- quo solent hospites invitari et exci- tern praftergrcssus est, et rebus gra- pi : crebris nimirum prensatiouibus ot vioribus vacare debet.

verboruni iUecebris, ut ex iis qua^s- tus fiat.

Dominum, regemque salutati Per a- dulationem vocat dominum, regem, &c. Vcl ex more veternm ignotos salutantium, ut quibusdam placet. Martial. Epig. i. 113. 'Cum te noii nosseni, dominum regemque voca- bam : Cum bene te iiovi, jam milii Priscus cris.'

162 Cyane] Tabernaria quirpiam : succincta, ad expeditins miuistran- dum.

163 Defensor culpa' died, iic] Ali- quii errorcm cxcusaturus, dicet forte :

Ncc ultra fovisti errorem] Non ul- tra juveniles annos istis levitatibus et erroribus indulsisti.

165 Brere sit, quod turpiter audes] Pcccare humanum est : perseverare, diabolicum.

166 Barba] Vide Cad. Rhodig. in. 25. IV. 2. et VII. 13. item quvr; nos alibi, nem|)e Sat. iv. vs. 103. ad vo- ceui, harbato. Et ad Pers. Sat. iv. vs. 1 .

167 Damasippus ad illos Thermarum calices] Damasippus Jam vir juveni- lia retinet vitia : undc veuia indig-

llUSk

SATIRA VIII.

497

Tlierraarum calices, inscriptaque lintea vadit, Maturus bcllo, Armenia^ Syricuque tuendis Amnibus, et Rheno, atqne Istro. Pia^stare Neronem

170

masippus ad ea thcrmnnim pocula, et tnscripta vela pergit, aptus militice ArmenicE, ae propttffnandis Syria Jtuminilms, et Rheno, ct Danubio. Neronem sercare

adis 13.— 168-180 ejecti e 13. balnea pro lintea 20.— 170 Post Istro nulla distinctio lepeiitur in edd. quibusdani, etiam Hennin. et Bipont. — ■

NOT.E

168 Thermarum calices] Loca in quibus piinio sudatiir, deinde lava- tur, post ungitur, denique epulis in- dulgetur. De Thermopollis et de calido potu apud Roiuanos usitato dixi Sat. v. ad vs. 63.

Thennaruni] De his jam Sat. vii. vs. 233. In balneis ties erant re<ri-

nuncupatur. Illic Euphrates ac Ti- gris scaturiunt. Claudunt monte* Taurus, Niphates, S:c.

Syriaque tuendis amnibus] Propug- uandis regionibus Imperio Romano subjectis, qualis Syria, Asiae pars valde nobilis et occidentalis, quje Syriaco mari alluitur, rigatur flumi-

ones. In summa sudabatur, sen ad nibus Euphrate, Oronte, et aliis; Ter-

ra Sancta intermedia, /Egypto affinis est. Syriaco primiim belle non alind Romanis formidolosius. Nee sane vi- ris, opibus, armis quicquam copiosins Syria. Id tamen brevi et feliciter contecit Glabrio Consul. Flor. ii. 8. Proverbium est apud Suidam, Syrii contra Phccnices, de honiinibus semper inimicis, mutuo fraudulentis, ac invi-

ignem sea ad solem ; eratque velut hypocaustum. Unde Seneca Sudato- ria vocat Thermas epist. 51. quam vide. Primam illam regionem anti- qni voca'jant Laconicum, eo quod usus ejus apud Lacones frequens es- set. In media regione erant aquae calidse ; in ima frigidee, ad lavandum. Hinc discrimen vides inter balnea et thermas, quanquam unuin pro altero cem insidiantibus. saepe usurpatur metonymic&is. Nam Tuendis amnibus] Qui prima ilia regio proprie thermas sunt, balnea ceterse.

Inscriptaque lintea] Vela nempe acu picta, tabernis appensa cum inscrip- tioue rerum venalium ; vel etiam lu- panaribus, inscripto nomine prostan- tium merctricura, sicut annotavi ad Sat. VI. vs. 124.

169 Mattirxis bcllo, Armeniic] Ido- ncus ad militandum in expeditionibus adversus Armenos Neronis tempore

ionem ali- quam aut oppuguare iiituutur, aut defendere, statim amnes occupant, ut transitus aditusque vel prohibeatur, vel pateat.

170 Et Rheno, atque Istro] Conti- nendis in otticio populis, qui sunt ad Klienum atque Istruni, Gallis, Ger- manis.

Rheno] Hie fluit ex Alpibus Rhae- ticis per Gerraaniam. Ubi Batavos attigit, Vahalim format et Licum,

siisceptis, duce Corbulone, de quibus per quos ad Mosae ostium illabitur.

Tacit. Annal. 13. et seq

Armenicr] Ha^c Asise regio Celebris

quondam tt frequens, at mine non

ita : duplex est, major quiE Tiirco-

mania, et minor qua; Aladulia modo

Delph. et Var. Clas. Jui

I'rope Arenacum, per Dmsi fossam i-um Isala commissus, tertium Imnc etiam exitum mutuatur, quo in Occ- auum evadat. Quartum oiim habuit sibi proprium Lugduno Batavorum 21

408

D. JL'NIl JUVENALIS

Securum valet liacc aetas. Mitte Ostia, Caesar, Mittc: scd in magna Icgatum quaere popina. Invenies aliquo cum percussore jacentem, Permixtum nautis, et furibus, ac fugitivis. Inter carnifices, et fabros sandapllarum,

175

tulum ilia (vtas potest. Dimitte, Casar, dimitte p«Hns, at in insigni taberna In- vestiga legntum. Reperies discumbentem cum sicario quodam, nautis junctum, rel furibus, vd fugitivis, tortores inter et feretrorum artifices, alque tympana Galli

ITl Hostia 17-24. 27. 45-50. 59. 61-64. 68. 71. 72. 73. 77.— 172 togatum 56. 59. — 174 Permixtum 17-24. 27. 48. 59-61. 64. Permistum in reliquis. Sed ilia scriptnra rectior. v. Cellar, (irthoj^r. latin, pag. 290. ed. Harles. aut furi- bus, aut fngitiris 10. 11. 14. 15. 17. 19-22. 25. 45-50. 54-60. 62. 64-69. 71-74. ac furibus et f. 18. et furibus et f. 23. — 175 flabros sandapilarum male emend. Vulcan, h. e. nondum magistros arils, quoniam in Gloss. Isidori flabri dican-

NOT^

non procul, at is obductus arenis fnit, circa annum 860. Narrat Politianus exceptos Rheni vorticibus pueros sufFocari, si adulterini Aierint; legi- tlmos autcm placide ad ripam incolu- nies ejici.

Istro] Jsicr qui et Danuhius appel- lator, fluniinum Imperii Koniani post Niliini primas tenet, ex Sallustio et Yarrone, apud Agell, x. 7. Fluvius Europa; maximus apud Ptolem. Piin. jv. 12. ' Ister,' inquit, ' oritur in Ger- mania: jugis mentis Abnoba?., ex ad- verso Rauraci Galliae oppidi, multis ultra Alpes millibus, ac per innume- ras lapsus gcntes Danubii nomine, immense aquarum auctu, et unde prinuim lUyricum alluit, Istcr appel- latus, sexaginta aranibus receptis, mc<Iio ferme numero coruin naviga- bili, in Pontuni vastis sex flnminibus evolvitur. Ha^c ostia porro sin- gula tanta sunt, ut prodatur in quad- raginta millia passuum longitudinis vinci mare, dnlccmquc intclligi liaus- tnm.' Istro septein ora assignat Ani- mian. Marcell. At nunc duo tantnm navigabilia esse referuntur, ceteris arena obstrurtis,

prmtlnrc Ncronem securum valet]

Juvenes istiusmodi apti sunt ad tuen- dam Imperatoris salutem, ac siibeun- da pro eo belli discrimina.

171 Mitte ostia, Ccesar} O Nero, ad fluniinum ora mitte, ne vero ipse belli aleam et periciila tentare velis. Rcbellantes Armcnos per legatunx aliquem domare potes. Ergo mitte ad ostia Tiberina, qui navem cum exercitu conscendat, et eo proficisca* tur. Yel sensus est, dimitte curam portuum, et banc legato committe, ingniente bello. Sarcasmus tam in Neronem, quam in Duces ab eo mis- sos.

172 Legatum quarc'] Mittendum pro te in bostes, cum mandatis.

173 Cum percussore jace7item'\ Adeo sui snaeque dignitatis oblivisci solent ebriosi, ut cum obvio quolibet bellua- ri non crubcscant, et in cauponam ire.

174 Fugitivis] Servis pocnae metu, vel servilutis impatientia, fugientU bus.

175 Sandapilarum'] Hoc erat fcre- trum plebeiorum ac viliorum homi- num. Sucton. Doniitian. c. 17. ' Ca- daver ejus populari sandapila per vespillones exportatum.'

:» A II It A Vlil.

49f)

Et resupinati cessantia tympana Galli : ^qua ibi libertas, communia pocula, lectus Non alius cuiquam, nee mensa remotior ulli. Quid facias talem sortitus, Pontice, servum? Nempe in Lucanos, aut Tusca ergastula mittas. At vos, Trojugenae, vobis ignoscitis, et quae Furpia cerdoni, Volesos, Brutuinque decebunt.

280

!tupini (luiescentia. Communis libertas illic; calices ccquales: hand uUi thorus di- ver sus ; neque mensa cuiquam separata. Ecquid ageres, Font ice, ejusmodi famulum tiactus? Scilicet amundares eiim in Lvcaniam, vel Etruscas compcdes. Vos autetn, Trojani, vobismetipsi condonatis; et quce fosda cerdoni viderentur, Volesis uc

tarfabulosi. Vetns scholion h, 1. est: ' Si sandaliorimt, sutores, ac per hoc ab- jectae sortis homines : si snrdawa/aZ.'os, infamis hominis nomen est: si sandapi- iarum, lectcrura, in quibus gladiatores moitui de amphitheatre ejiciuntur.' — 176 Ad pro Et 11. in quo etiam hie versus ante praec. legitur. — 177 iibi 45. 46. 48. 50. 56. 57. 59-63. 65-69. 71-74. 77. iibi 18. 19.— 179 fades 14-17. a ni. pr. 23.— 180 et Lucanos 46. 48. viittes 16,-181 nobis ^1. 59.— 182 Vohisos IS. 'lA. 27. 45-49. 57. 58. 77. Volsos 75. 76. Volscos 13. Sed v. Heins. ad Ovid, ex P. III. 2. 105. Spanhem. de Usu et Pr. Num. p. 60. et uos ad Sil. ii. 8.

NOT.E

176 Resupinati cessantia tympana Galli] Sacerdotis Cybelse, vel omni hixuriae indulgentis, vel prae ebrie- ratedorsoincumbentis,abjecto minis- terii sui instrumento et insigni. Vide Sat. VI. vs. 512. ac seq. et Pers. Sat. V. vs. 186.

177 ^qua ibi libertas, ^c] Nimirum in popinis atque inter pocula nullum habetur discrimen vilis homuncionis et illustris Patricii.

Lectus'] Discubitorius, quo ad men- earn assidctur aut discurabitur.

178 Mensa remotior^ Loco digniori etrncta.

179 Quid facias talem sortitiui] Die quaeso, numquid ferres servum hapc r-gentem, quse illi nobiles impune fegunt aeque ac turpiter?

180 Newpe in Lticanos] Imo in cr- ga«tulum niittcres punicndum pro ignavia.

In Lucanos] A(l agros fodiendos, apud earn Italiae partem, quse est in regno Ncapolitano, et mode continet

Basilicatam, et partem Calabria?, &c.

Tusca eigastula] Mitteres in ThviS- ciam, ut ibi faceret opus, catenia vinctiis, in ergastulis, quae ibidem freqnentia. Martial. Epig. ix. 23. ' Et sonet innumera compede Tuscus ager.'

Ergastula] Vide Sat. vi. vs. 151.

181 Trojugence] Romani nobiles, e Trojanis oriundi.

182 Qucp turpia cerdoni, ^c] Ivo- nice. Scilicet nobili quidvis licet, at non ita plebeio.

Cerdoni] Vide Pers. Sat. iv. versa penultimo.

Volesos, Brutumque] Nobiles quos- cumque. Brutorum f'amilia Romae illustris ab illo vindice Romana> Ji- bertatis : Volesoruni autem ex Sabi- nis, a Valcrio Volcso, qui fuit unus e tribus illis viris, qui facto fcederc, Romap pcrmanscrunt cum T. Tatio regc, atquc houoribus potiti sunt, corumquc posteri: ut narrat Dioiiys.

500

D. JUNII JUVENALIS

Quid, si nunqnara adeo foedis, adeoque pudendis Utimur excmplis, lit non pejora siipersint? Consuratis opibus vocem, Damasippe, locasti Sipario, clamosum ageres ut Phasma Catulli. Laureolum velox etiam bene Lentiilus egit, Jiidice me dignus vera cruce. Nee tamen ipsi

185

Bndis honcsta sunt. Quid quod nunquam exempla tarn turpia et igno}7iiniosa ad- hibeinus, quhi restent fcediora? Altritis fortunis, scenes vocem commodasti, Dama- sippe, ut reprasentares Catulli Phasma clamoribus plenum. Lentulus quoque Velox Laureolum probe reprasenlavit, revera meriliis supplicium, mea quidem sententia.

Brutosque 25. 27. 46-50. 54-69. 71-74. 77.— 183 Quod 16, 20. non pro nunquam 22. 23.— 185-210 extiusi e 13.— 18G Sippario 72. Siphario 10. 17-20. 22. 23. 27. 45-49. 54. 58. Suppario 50. 61-64. 66-69. 71. 73. 74. Sijphario 24. Sim- phario 21.— 187 Laureorum 46. 47. 58, Velox inajore litera initiali scripsere Fainab. et alii. Sed Lentulo cuidani hoc cognomen fiiisse, legere baud me- mini, et sic locus langiiet. Poeta non facile nonien alicujus cum cognomine memorabitjSed potius epitheton, ejus naturaa moribusqne aptum, cujus tamen vis ac potestas in Satiris saepe dnbia est et inceita, quoniam non .satis cogni- tam habemus personam, quae eo insignitur. etjam 46. 47. 49. — 188 ne 25. 59.

NOT^

Terent. Eunuch. Prolog. ' Idem Me- nandri Phasma nunc nuper dedit.' In ea scilicet adolescens ad pulchrze virginis, velut ad nuniinis aspectum, expavcscens introducitur. Donat.

(Catulli] Q. Lutatii Catulli ignobilis Poeta*, de quo Probus.

187 Laureolum'] Hujus niinii facit mentionem Sueton. Calig. cap. 57. a quo vero scriptus, non convenit; an a Laberio, an a Nzevio. Vide Ma- crob. Satur. ii. 7. et Gell. iii. 3. viii, 13. et 14. et xvii. 14. In ea fabula, crux figitur Laureolo servo in scelere deprehenso. Vetus Schol.

Ft7o.r]Quidam cognomen esse Len- tuli volunt, alii epitheton, quod inter- pretantur, habilis, agiUs, citus in agendo.

Lentulus'] Praeter Damasippum, etiam alii nobiles et Patricii.

188 Dif^nus rcra cruce] Non ficta tantum, ut mimicus illc servus. jNIart. Spcctac. Kpig. 7. ' Non falsa pendens in cruce Laurcolus.'

A't'f tamen ignoscas populo] Qui tali-

Halicarn. lib. ii.

183 Quid, si nunquam, Sj-c] Quid di- cas, si majora adhuc sint nobilium vitia, quam ea quae liactenus culpavi. Levia sint qufe dixi, en mimos iigunt, et gladiatoriam exercent.

185 Consumlis opibus] Decocto pa- trim onio, te convertis ad artes quaes- tuosas quamvis turpes.

Vocemlocasti] Praeco mimicus fuis- ti, et vocem histrionibus et histrioni- cis pra?buisti, pacta mercede.

186 Sipario] Metonymia, pro Thea- tris, Actoribus, ac ludis scenicis. Donat. in Terent. ' Auhpa quoque in sccna intexta sternuntur,' inquit, ' pro quibus <L'tas posterior siparia acccpit. Est autcm siparium mimicum velum (|Uod theatro obtenditur, et quod po- pulo obsistat, dum fabnlarum actus conunutantur.'

Clamosum ageres ut phasma] Ut magna vocis contcntione in Theatro recites et agas.

I'hasma] Latine, spectrum, sen vi- sum. Titulus est et nomcn fabuhe.

SATIRA Ylir,

501

Ignoscas populo : populi frons durior hujus. Qui setlct, et spectat trisciirria patriciorum, Planipeclcs audit Fabios, lideic potest qui Mamercorum alapas, Quauti sua fiineia vendant. Quid refert? venduut nullo cogente Nerone, *Nec dubitaut celsi praitoris veudere ludis.

190

Vcrumtanien ne ipsi parcas plcln. Eninivero impiidentior vidius islius plebis, qua assklct atqiie aspicit niiiiis scinrilia nobilium; ausciiltat Fabios plunis pidibus, qwB (iciiique dahlire valet cohiphos Mamercorum. Quid nttinet quanta pretio venum- dcnt snam mortem? Vcnumdatit nullo Nerone adigente ; neque ambigunt lenum-

— 189 durior illo 25. — 190 De voc. triscurria v. Excurs. ad li. 1. — 191 Planipedesque 60. 65. — 192 vulnera vendant 26. vendunt 16. 17. — 194 celsi recepi e 60. 65. Celsi in libiis tantum non omnibus legitur. Totiini tamen versiini suspicor ejiciendnm tanquani insititiuni. Pri- niuni eniin admodam langiiet, quoniam eadem sententia in vs. praec.

NOT^

bu.s spectaculis et scurrilitatibus Pa- tricio piidendis non niodo non offen- datur, sed gaudeat ct applaiidat.

190 Triscurria] Id est valde et pla- ne sciirrilia. Qiiemadniodiim uicitur Trisniegistus, et apud Plaiitum Tri- fur, Trifurcifer, <Scc. Sunt qui velint notari triplices in Circo decuisus ; .sed minus ad rem, nostro judicio. Ingeniosum est quod Scaliger legit, Transcurria, aitqiie dici quasi transi- tum a Curia ad Ludos, cum nenipe Senatores ct Patricii fiebant scurra; ct ludii.

191 Planipedes audit Fabios'] Nobiles quoscumque in comce.diis agentes sine horrore spectat.

Planipedes] Ita vocari fabulas argu- niento et atlione vilissimas scribit Donatus. Nimirum inaliiscothurnum induebant actores aut saltem soccum. Vel notat Patricios agentes in tlicatro personas servorum, qui nudis pedibus incedebant.

192 Mamercorum alapas] Quas no- biles in servili persona fcrunt a sce- nicis dominis castigati, ridente inte- rim populo. Sic Panniculiis a Latino

alapis frequenter ctesus. Mart. Epig. 7. 1. II. et 1. V. Epig. 62.

Mamercorum] Horum illustris Ro- ma? familia et origo a Numa Pompi- lio deducta, teste Phitarcho in vita Numae. Hie enim cum quatuor ba- beret filios, unum appellavit INIamer- cum ex Pythagorae filio. iEmilioruni autem gentem Patriciis admistam ab illo nominatam ferunt. Heec Plu- tarch, ibid. A Marte genitos alii affir- mant. Vide Alex, ab Alex. v. 4.

Quanti sua funera vendant, quid re- fert] Quid refert quod lucrum habent e gladiatura?

193 Vendunt mdlo cogente] Spontein arenara descendunt, et vitas discrimen adeuut ultro et sine pudorc.

Nullo cogente Nerone] Non coacti a Tj ranno. Nee enim id cxigit Domi- tianus, quodolim Nero, qui Senatores quadringentos, Equitcs sexcentos jussit ill arena decertare. Sueton. Ncr. c. 12. Cornel. Tacit. Annal. 14. ubi Lipsius quadragenos et sexagenos legit.

194 Nee dubit ant celsi prcctoris, Sfc,] Non cruboscunt operam suam locart*

502

D, JUNII JUVENALIS

Finge tamen gladios inde, atqiie hinc pulpita pone : Quid satius ? Mortem sic quisquam exhorrait, ut sit

195

dare spectacuUs Prcetoris alti. Vertimtamen snppone Mine ernes, istlnc vera theatra statue. Utrum melhis? An idlus necem ita formidamt , utfiat zdotypus Thymeles,

iuest ; deinde verbnm vendere in vss. 192-194 ter reperitiir ; deniqne Claudius Imp. jam PrsEtores vetueiat edeie gladiatoria iminera, eaque Quaestoribus iujunxerat pro stratiira viaiuin, unde li. 1. saltern Qiucstori^ pro Proitoris refia- {^enduin videri possit: iieqiie hiijiis institiiti mutalionem factani legimus, nisi torte id coHigas ex Lanipridio, qui in Commeno presente (f. pra^dente) Prce- tore Commodiatio sapissime gladiatorem pugnasse niemorat. Cf. Suet. Claud, c. 24. Die Lvin, et Lips. Saturn. Serin, i. 9. ludos 45.— 195 Fige 24. 57. 59. hinc atque inde \G. 24. hinc atque hinc \0. i9. 21. a m. sec. at que hie 22. poni propone legenduin esse dudum piilavi, et nunc video idem scntire CI. Sterke in Actis liter. Societ. Rheno-Traject. T. I. pag. 174. (Lugd. Bat. 1793.8.) Finge tamen doctius ctiam dictum videri potest pro: effingeanimo tao,dencke

NOT^

Praetori nuinus gladiatorium populo danti.

Ceisi] Volunt quidam nomen esse PrsEtoris, alii explicant epithetum de liabitu et currn triumpliali, in quo evectus suani dignitatem ac liberali- tatem ostentat Praetor, cum ludos rxliibet. Vide ad Sat. vi. vs. 245. et Sat. X. vs. 36. et seq.

Prfftoris] Magistratus liujus cre- andi ocrasioneni et primordia narrat Livius in fine Lib. vi. et initio Libri VII. Urbs eo caruerat per annos fere quadringentos, Consule jus red- dcnte. Praetor dictus quod prseeat ac pracsit seu Juri dicundo, sen exer- <itibus. Erat vclut Collcga Consnli- bus, atque iisdcm auspiciis creabatur : ut ait Livius cit. Lib. vii. Primum unus, postea duo, subinde Humerus auctus ad duodecim et sedecim. Alii minores, peregrin!, provincialcs ; unus crat urbanus, qui et primus et major appellabatur: vide Ccel. Rlio- dig. XII. 8. Alex, ab Alex. ii. 15.

Pratoris vendere ludis] Solet)ant I'raetores ludos populo dare. Plu- tarcli. in liruto. A ceteris quidem l'ra:toril)ns largitioncs, spectacula, ct gladiatores ; a te veto inajorum

tuorum debitum, eversionem tyran- nidis repetunt: inquit Cassius ad Brutum prsetura nrbana defungen- tem.

Ludis] Hi postaliquam victoriam saepecelebrabantur. Apud Liviumi, 35. L. Tarquinius Priscus captis vi Appiolis, oppido Latinorum, revecta inde majore pra;da, ludos opulentius instructiusque quam priores reges fecit. Tuni primum Circo maximo designatus locus, ct sedesad spectan- dum a plebe distinctae Patribus Equi- tibusque datae sunt. Vide quae sunt annotata Sat. iii. vs. 223. ad voccm, Circensibus. Et vi. vs. G9. ad voces, Plebeiis et Megalesia.

195 Finge tamen gladios inde, ^-c] Quod si alterutrum eligere cogantur nobiles, aut in arenam prodire aut in sccnam; gladiatores sint potius quara liistriones, et mortis propinquac dis- crimina praeferant ignominiae.

196 Ut sit zelutypus Tliymeles'] Ut mortis metu malit agerc in theatris personam Latini mimi, zclotypi Tliy- meles sunn nxoris, et prae zelotypi.i alteri mimo rixas movcnti.", alapas 1 1 verbcra impingcntis. Vide Satir. i. V8. 36.

SATIRA VIII. 50^

Zelotypiis Tiiymeles, stnpidi collega Corinthi? Res hand raira tamen, citharoedo Principe, mimus Nobilis. Haec ultra, quid erit nisi ludus? Et illud Dedeciis Urbis habes; nee mirmillonis in armis, 200

JVec clypeo Gracchum pugnantem, aut falce supina,

ac 5oci«« Corinthi hebetis? Id tero viinime siupendum ; siqnidem Imperutore cithfirista, hUttrio elarus ridetui: Fosteu (jiiid e.rtabit pnxterquam ludus? Atque iln cicitatis igHoiniuiaia cidebisy nempe Gracckum deccrtantem non in arinatura

<//■>•.— 196 si pro sic 15. 23. 49.— 197 Tymeles 22. Timeles 19. Corithi 18. Chorinthi 11. Alias lectiones notavit Pontanus Analect. ii. 11. — 198 Res aut 45. 47. 48. natus pro mimiis 10. 11. 12. 14-27. 45-50. 54-G9. 71-74. prob. Lii- bino, ut sensus sit, non niiiuni esse, si nobiles principilius cithaicedis nati, (qui veri parentes non sunt, sed cuiiucarum more eoruin nomen snstinent) parentum suoruni mures imitentur. Male! — 199 hie ultra 59. 60. 65. 77 ludio pro ludus scribendiim, vel ludum pro ludio positnm, (nt sup. vi. 82.) perperam existimabat Ascensins. ct illud restitui ex 10. 16. 20. 21. a m. sec. 27. 47. 64. 74. et illuc 17. a m. pr. In reliquis libris et illic, h. e. etiam in arena : quod diirins est et minus aptum. — 200 myrmillonis et mirmyllonis alii scribunt. Mir- millo a fiopfivpos vel fiopjxvftloiv , piscis genere, quod insigr.e in galea gerebat, dictus putalur Salmas. ad Solin. p. 213. et Gronov. in Epist. ad Ant. Cle- ment, annexis libro de Sestert. p. 698. — 201 pugnare aut 16. aut pugnantem

NOTiE

197 Stupidi collega Corinihi] Alte- 200 Dedecus itrbisi Quod nobiles rius liistrionis forte a Latino impetiti non velata sed nuda facie, sine ulla ac ciesi in theairo per zelotypiam. verecundia gladiatoriam exerceant, Unde ille stupet, causae ignarus. et in ea se ostentent.

198 Res hand mira, ^-f.] Non mirum Ncc Mirmillonis in armis^ Nee Mir- quod Patricii deflectant ad arteni millonem agit solum Gracchus, cujus scenicam, exemplo Neronis impulsi. armatura non adeo videatur indecora, Sueton. et alii. nempe gladius, clypeus, galea : sed

Citharwdo Principe'] Vilium qua- retiarium agit, cujus etianj habitus

vumlibet artiura studia et primas af- tnrpis et ignoniiniosus, niniirum, tu-

tectante. Vide Sueton. Ner. c. 20. nica, rete, tuscina. et seq. Tacit. Aniial. 14. Mirmilio7tis'] Vide quse annotavi-

Minius nobilis] Histrionianobilitata mns ad Satir. ii. vs, 143. et seq. uempe,studenteilliImpcratore. Sunt 201 Gracckum pugnantem] Sa.th\ ii.

qui legant, natus, pro mimus, ut intel- mox cit. * Vicit et hoc monstrum tu-

ligantur adulterini tilii histrionum et nicati fuscina Gracchi, Lustravitque

niatronarum Ilomanarum, juxta id fuga mediam gladiator arenam.' «{uod dictum Sat. vi. vs. 76. et seq. fake supina] Incurva sica, vel

Sed hoc minus placet. erecta et couversa ad incutiendum.

199 Quid crit nisi ludus] Nobiles ' Thracum armatura, quibus pro- quivis arti sceuicit ultro opcram da- prium telum sica est,' inquit vetus |j"nt. Scholiast. Vel ad ipsum 'J'hrarem re-

Ulud] In itulif) ac niuncrc gladia- fcr, qui ambitiosc pugnans se attoUe- toiio. bat, atque insurgebat, Artcmidoro

504 D. JUNII JUVENALIS

(Damnat enim tales habitus ; sed damnat, et odit)

Nee galea faciem abscondit : movet ecce liideiitem,

Postquam libiata pendentia retia dextra

Neqiiicqiiam elTudit, nudum ad spectacula vultiim 205

Erigit, et tota fugit agnoscendus arena.

Credamus tunica?, de faucibus aurea cum se

MirmiUonis, imi scuto, id Imrpe resuphiuia ; fnam comlemimt ejusmodi indu- menta, et condcmimt, et aversatur) neque vultum contegit cassidc : en juscinam vibrat ; atque ?(/n suspensa retin manii Uhmta incassum injecit, detedam levat facion nd spcdutores, ac dignoscendus aitfugit omni amphitheutro. Fidem Jia- heanius tunicir ; <iuundoqiiidem auro iidexta protendatur a gutture, atque fascidla

10. 11. 14. 15. 17. 19-22. 26. 45. et fake 77.— 202 et damnat et odit 10. 11. 12. 14-27. 45-50. 50-63. 65-69. 71-74. To sed h. 1. pro inline, quin. Totus vero versus iuterpolationem redolct.— 203 galea frontem 10. 11. 12. 17. 19. 20. 22. 25. 26. 27. 45-50. 54. 55. 57-63. 65-69. 71. 72. 73. 77. frontem abscondit galea 21.— 204 vibrutu 11. 12. 14-27. 45-50. 50-63. 65-69. 71-74.— 205 Nequiquain scribendum putabant prater Festum Broekluis. et alii ad Prop. ii. 4. 5. effun- dit 12.-206 cognoscend us 2(i.~ 207 Cedanms 50.64. prob. Britann. ut poeta elpoDviKfos et quasi quadani cum iniseratione nobilitatis dicat, cedendum esse locumque dauduiu nobili Roniauo fugienti tota arena, ut evadat, ne scil. a mirniillone insequente feriatur. Aliter sensum non procedere putat, cum verba seqq. boo iiiodo cxpbcanda sint : Ergo mirniillo, cum passus non sit retiarium viruiii iiobilem fugero, cujus misereri deberet, gravioreni adeptus est ignominlam, qiiam si grave vulnus accepisset ; nam a spectatoribus den-

NOT7E

teste : ut ait Lubinus. cujus ob id gravioreni ignominiam

203 AVf galea faciem abscondit] Ut statim Poeta vocat.

MirmiUo, qui vultum habebat galea 206 Fiigit] Ante Mirniilloneni jam

obtectum: sed placet babitus reti- declinato reti insequentem fugit reti-

arii, qui nuda et apcrta certabat arius, dum ettusum colligat rete, vur-

facie. Sueton. Claud, c. 34. ' Gla- sunique Mirinillonem impetat.

diatores forte prolapsos jugulari jn- Arena'] Vide Saiir. ii. cit. vs. 144.

Lebat, maxinic retiarios, ut expiran- et ibid. Annot.

tium facies videret.' 207 Credamus twiicw] E tunica re-

Trideiitem] Anna crant retiarii, tiarium agnoscamus, nobilem autem

telum sen fuscina tridens, et rete. ex auro, quo ilia interlucet, sicut et

Sueton. Calig. c. 30. galcri subligaculum. Legunt quidam,

204 Postquam librata pendentia re- i'edamus, ut sint verba Mirmillonum tia] Postquam reti frustra injecto dicentium apud se, coneedamus re- aberravit, iiec Mirmillonis caput im- tiario ejusmodi Patricio, et tiigeve plicuit. ilbim sinamus. Hinc sequitur, ' Ergo

205 Nudum ad spectacula vultum ignominiam,' cVc.

erigit] Sese ostentat spectatoribus et Tunicas] Vestis lia^c erat apud Ro- se agnosci gaudet, illud decus a>sti- manos quidein interior et brevior mans, quod turpe est. Vel forte ut sine manicis, cui toga superindueba- Bgnitum vetent jugulari a secutore, tur : vide Sueton, August, c. 24. ct

SATIRA VIII.

505

Porrioat, et longo jactetur spira galero. Ergo ipiominiam oraviorem pertulit omni Vulneie, cum Graccho jiissiis pu2:nare seciitor.

Libera si deiitur populo siiflragia, quis tam Perditus, ut dubitet Senecam pragferre Xeroni ;

210

projiciatur ab alto pileo. Itaqite Mirmillo coactus cum Graccho dimicare, dedeats reportavit cunctis ])I(tgis atrocius. Si popuio concedatur Ubertas senteiitiarum, quis adco neqnam, ut amhigat Senecam Ncroni anteponerc, cujus ad panas non unicam

sus est, quasi qui peritus imiieritum supeiaverit. etfuucibiis 11. — 208 longe

NOT.E

100. ct Gell. VII. 12. Tuuica tan- turn induti pu^nabant retiarii. Sue- ton. Calig. c. 30. ' Retiarii tunicati quinque gregatiui dimicautes totideni secutoribus succubuerant,' &c.

De Jaucibus aurca, ^t.] Tunica re- tiarii nobilis, auro distincta per ex- treinitates a gutture adimum. I\Ialim ego cum sequentibus jungere, et re- ferre ad spiram.

208 Jactetur spira'] Ligula, fascia, non vulgaris sed auro intexta, a gale- ro dependens, et meuto subligata, cujus exlremitates vento agitautur.

Spira] Sinus et flexus in multos orbes.

Galero] Pileo in galeae similitudi- nein facto. Is porro sub meuto ob- striugebatur, ne inter pugnandum excideret.

Longo] Id est, alto, qualem descri- bit Dionys. Halicarn. 1. ii. sub lineni.

209 Ignominiam graviorem'] Coni- missus enim cum retiario nobili ]Mir- millo, cum non ausit adversarium conticere, victorize fructu et decore carebat ; et quamvis sponte cederet, sugillabatur a spectatoribus. Ergo ignominiam tarn graveni inde fere- bat, quam si plagis coufossus victus- que succumberet. Uuin et explode- batur, si peritus ipse nobilem impe- ritum superaret.

210 SeciUor] Mirmillo, qui ab in-

sequendo, retiario fugiente, secutor dicitur.

211 Libera si dcntur populo suffra- gia] Si Hceat populo quod sentit li- bere aperire, sine uUo Tyrannorum metu.

212 Dubitet Se7iecam praferre Ne- royti] Scilicet ignobilem probum no- bili vitioso praeferre quis dubitet? Vide qua jam notavimus ad Sati^". v. vs. 108. de Seneca. Cornel, Tacit. Annal. 15. scribit conjuratos destina- visse, occulto quidein consilio, ut post occisura Pisonis ope Neronem, Piso quoque iuterticeretur, tradere- turque Imperium Senecae, quasi in- sonti, chnitudine virtutum ad sum- mum fastigium dilecto. Tcrtull. lib. de anima, c. 20. Seneca sape nosttr, inquit, id est, prope Christianus. S. Hieron. de Script. Eccles. c. 22. ' L. Annajus Seneca, Cordubensis, Socionis Stoici discipulus, et patruus Lucani Poeta;, continentissimae vitK fiiit : qiiem non ponerem in Catalogo Saiictoruni, nisi me ilia; provocarent epistolse, qua; leguntur a plur^niis, Pauli ad Senecam, et Seneca; ad Paulum,' itc. S. Augustin. dc Civit. VI. 10. ' Libertas,' intiuit, 'qua; de- fuit Varroni, non defuit Annwo Se- necif , quem indiciis nonnullis inveni- mus Apostolorum nostroruni tempo- ribus daruisse.'

606

D. JUNII JUVENALIS

Cu jus supplicio non debiiit una parari Simia, nee serpens iinus, nee euleus uniis? Par Agamemnonidas erimen ; sed causa facit rem Dissimilem. Quippe ille Deis aiictoiibus ultor Patris erat caesi media inter pociila : sed nee Electras jugulo se polluit, aut Spartani

215

opoiiuH simiam cnmparari, non viprnDminJcam, neque saccum unicum? JEqudle sceltts: Agamemntmii ; at ratio iiegotiuin t'fficd inaqnale. Ipse enim Orestes numi- niun impulm vindex evat purentis mediis in calicibus occisi. At neque se contami- mvil Eltdrct ccede, vd iruore matrimonii Lacceni : nemini affiniuin venena tern-

11.14.22. jacnlctur 21. — 2li non eerpens 77 . non cuUeus 22. cuMrus 13. 17.

NOT^

213 Cujtis supplicio, ^c] 'J'ot par- I'ioirliis inquinatus Nero non uiiiim Mippliciiini mercbatur, sed multiplex. Siieton. Cornel. Tacit, alii passim.

214 Simia, serpens, euleus'] Lex Pom- peia jijbibat, qui vel parentis, vel tilii, vel ciijiisvis affinis et propinqui sanguine se polluisset, eum ciilco, id est, sacco coriaceo insiii, cum simia, vipera, gallo, cane ; atque in mare seu (lumen projici. Cur ita parricidae ruleo incliuierentur, egrcf^ie docet Tulliiis pro Sexto Roscio Amerino n. 70. et scq. ' lit repente ca-lo, Sole, aqua, terraque privarentur,' tScc. qua? lege ibid. Cur autem cum istis ani- nialibus ? An iit in rixa infensoruni .-inimalium, et foeda laceratione cor- poris, pro admissi sceleris imniani- tate diro cr;iciatu exanimarentur ? An quod a-unt viperam parenti ne- cem inferre, ."^imiam vero catulos iiiterdiim stringcndo nimis et ani- plcctendo interinierc. Vide Cal. Kliodig. II. 21. et VI. 13. Alex, ab Alex. III. 5. &c.

21.5 Par Agnmemnonida!~\ Orestes Agamcmnonis tilius niatrcni Ciyliem- ncBiram interfecit, lit vindicaret pa- (rrni ab ca himni et ab ;ii;gistiio ejus niaciio jugulatum : at Nero Agrip-

pinam matrem impie nefarieqne occi- dit. Vide Satir. i. vs. 6. ct ibid. An- not. ad voceni Orestes.

216 Deis auctorilms'] Approbantibus tanti farinoris iiltioncm, etenim Odyss. initio, scribit Homerus, ^- gistho per Mercurium Deos ultionem comminatos ex Oreste, si Agamemno- neni occideret, et Cly taemnestram dn- ceret : additque Pallas, certe meri- tani jEgisthus mortem luit ; sic pe- reat et quisquis alius talia perpetra- rit.

217 Media inter pocuUt] Alii occi« sum Agamemnona in coiivivio, alii in balneo, alitcr alii referuvit.

Nee Electro: Jugulo se polluit] Elec- train sororem non jugulavit Orestes, sicut Nero tVatrem Britannicum. Ho- rat. 1. II. Satir. 3. ' Quin ex quo est habitus male U\t<v mentis Oreste.e, Non Pyladem ferro violare, ansusve sororem Electram.'

218 Spartani sangn in econjugii] Non mortem Orestes intulit suae conjugi Hcniiionie filia- Meneiai Lacedapmo- niorii.ii sive Sparta^ Kegis : at Ner* Octaviae I'oppicivque nvoribus, qiiin et Autoniic Claudii liliac, aipia fiierat adoptatns, nitptia^ suas rccusanti ne» cem nttuiit.

SATIRA VIIJ.

507

Sanguine conjugii, millis aconita propinquis

jVIiscuit, in sceaa nunquam canta^it Orestes/ 220

Troica non scripsit. Quid enim Verginius armis

Debuit ulcisci magis, aut cum Vindice Galba ?

Quid Nero tarn sgeva crudaque tyrannide fecit ?

Haec opera, atque hse sunt generosi principis artes,

Gaudentis foedo peregrina ad pulpita saltu 225

peracit : in theatro non cecinit: Trojana non compo.suit. Nam <iuid gladio lindf- rare potius ohstringebatur Virginias, vel Galba cum Vindice? Ec:>uid Nero perpe- fravit adeo crudeli imrnanique regno? Ea sunt facinoru, eaque studia nobilis Tmperatoris, amantis produci turpi saltatione ad externa tluatra, et rtportare

18. 20-24. 28. — 220 Miscuit in ccena, nee Troica scripsit Orestes IZ. certavit horestes 45. — 221 Verginius sciipsi pro Virginius, quoniam ita non modo in 14. 16. 17. 21. 22. 50. 62. sed etiam in Inscriptt. optiniisque exem- plaribus auctonim diversorum, legitur. — 222 cum judice 21. am. pr. —223 tarn in sara 11.— 224 htec sunt 17. 18. 19. 50. 61. 62. 63. 71. 72. 73.-225 Gaudemus 26. saltu pro cantu recepi ex 10. 11. 12. 14. 15. 17. 19. 20. 21. a m. pr. 22-27. 45-50. 54-69. 71-74. 77. Cantus Neroniani modo jam

NOT/E

rat.' Eiitrop. 1. vii.

Quid enim Verginius armis'] Quid fuit quod Verginius, Galba, et Vin- dex ronjurarunt Ncronemex Imperio detiirbare?

222 Cwm Vindice Galba] Verginius Ruffus Germanic! doctor exercitus. Julius Vindex Galliae Propraetor, cu- jus milites primi a Nerone de?cive- runt. Sergius Galba Hispanias Prs- fectus occiso Nerone Iniperium adep- tus est, ultro cedente et annitente Verginio.

223 Quid Nero tam stpva, ^x,] Quid fecit Nero, quo omnium in se odium concitaret, et a conjuratis auctore Senatu occidcretur ? Nempe quod

219 NuUis aconita propinquis mis- cuit] Neminem Orestes veneno ene- cavit, at Nero Britannicum fratrem, Domitiam aniitam, &c. adde Seiie- cam praeceptorem, ac tot alios raori jussos.

Aconita] Satir. i. vs. 15S.

220 In sccna nunquam catitavit] Ut Nero sordide fecit. De quo Sueton. Ner. c. 20. et 21. Nee Romae solum sed et Neapoli cautavit in publico. Cornel. Tacit. Annal. 15.

221 Troica nnn scripsit] ' Nero Tro- ados Libros scripsit.' Vetus Scliol. Vcrnm si ob hoc culpandu?, certe niulto magis quod incensam Romam c turri Mapccnatica prospcctans, las- tusque flamma^ pulcluitudine aXucnu sordidis illis artil)us gauderet, ac to-

Ilii scenico habitii decantavit. Sue- ton, Ner. c. 38. ' Ipso tempore fla- grantis url)is domcsticam iniit scenam, ac cecinit Trojanum excidinm, prae- sentia mala vetnstis cladibus assimu- lans:' inquit Cornel. Tacit. Annal. !5. Scilicet incendium illud molituv, ' nt spertaculi ejus imaginem cernc- jcl, quali olim Troja capta exarsc-

tus incumberet, histrionica^, saltato- riap, citharistica?, &c. nihil vero genc- roso Principe dignum moliretur. Hunc versum tamen omnino rejici- unt nonnuUi.

225 Peregrina ad pulpita] Neapoli, in Achaia, et aliis quoque locis. Vide supra. *•

Saltu] Leguntalii, eantu.

508

D. JUNII JUVENALIS

Prostitui, Giaia?que apiimi meriiisse coronae. Majoiimi effigies habeant insignia Tocis : Ante pedes Domiti longum tu pone Thyestae Syrma, vel Antigonee, seu personam Menalippes,

apium Graces corona. Avormn stutua possideant ormimenta cantus tui, iuqne ad pedes Domitii colloca prolixvm syrma Thyesta-, sive Antigona, vel larvam Mena-

nientio facta vs. 220.— 226 grntceque 60. G.5.— 227 hahent 45. 46. 47. 49. 50. — 228 a!)est a 24. Thyestem 15.— 229 Sirina, aut 12. Antigones 10. 11. 12. 14. 15. 17-27, 45. 46. 47. 49. 50. 54-58. 60-69. 71-74. Antigonis 16. Antigoni 77. Aniiopes Grouov. ad Gell. v. 11. extr. nescio utnim auctoritate libroruin, an lapsu nienioria;. tu pro seu 12. 14-lS. 20. 21. 22. 24. 45. 49. Menalippi 1. 11. 26. Yetus scholion est: flienalippus est, qui Tydeiim occidit. Is Melu-

aOTJE

226 Prostitui} Metaphora a vilibiis scoitis.

Grniaque apium meruisse corona} Qaipj)e Nero in Olympicis cantavit, et coronatiis est, cum his ludis ago- na niusicum adjecisset. Vide Alex. ab Alex. v. 8.

Apiuiu meruisse corona} In Isthniicis ac Nemeis certaminibus victores Apio coronabantur. Hinc Plin. xix. 8. ' Honos,' inquit, ' Apio in Acliaia coronare victores sacri certaminis Nemea;.' Idem xx. 11. de Apio multa. Vide Plutarch, quast. convi- val. I. V. q. 3. et 1. vii. q. 2. Item Civl. Khodig. VI. 19. et xin. 17.

227 Majorum fffigies habeant, &-f.] Cnni nihil habeas aliud quo exornes statiias majorum tuorum, o Nero, after ea tua- vocis et cantus insignia, co- ronam illam ex Apio, et quai per sceniccis artes przemia atque orna- menta consecutus es. Sarcasmus ad- modum gravis.

228 Ante pedes Domiti} Ad effigies utriusque Domitii, tam atavi quam patris tui.

Longum tu pone Thyesta Syrma} Non relata ex hoste spolia opima, ut ceteri, sed theatrales quas induisli vcstcs, niniiium cum cgisti personam Thyestis, vel Antigones, vel Mena-

lippes. Diversas tamen ab his actas a Nerone refert Suetonius Ner. c. 21. ubi ait : ' inter cetera cantavit Ca- nacen parturientem, Orestem matri- cidam, Oidipum exca'catum, Her- culeni insanum.'

Thyesta} Vide Annot. Satir. vii. vs. 73. ad vocem, Atreus.

Longum syrma} Oblongam ves- tem Tragcedias usitatam. Nomen a avpu, traho. Pallani vocant Latini, et ab .Tischylo repertam ait Horatius ad Pisones vs. 278.

229 Antigona} Haec fuit (Edipi filia, atqiie exciecati dux, de qua Tragoe- dias scripsere Sophocles et alii.

Seu personam Menalippes} Larvam qua vultum obtexisti, in fabnla Me- nalippes. Sueton. mox cit. ' Tragce- dias quoque cantavit personatus,' &c. Agell. V. 7. personam a personando de- rivari, auctor est ; sed malim cum Scaligero, dictam quasi irepl iraj/jia. Vide qua; notavi ad Sat. iii. 175. et VI. 70.

Menalippes} Haec puella de Neptu- no gravida Baotum peperit. Varro de Ke Rustica, ii. 5. ' Scio,' inquit, ' hunc esse qui filios Ncptuni e Me- nalippa scrvarit, ne infantes in sta- bulo grex bourn obtereret.' Ibi niniirum cnixu crat Mcnalii>pe.

SATIRA VIII.

Et tie marmoreo citharara suspende colosso. Quid, Catilina, tuis natalibiis, atqiie Cethegi Inveniet quisquam sublimiiis ? arma tamen vos Nocturna, et flammas domibus, templisque parastis, Ut Bracatorum pueri, Senonumque minores,

509 230

Uppes, atque hjvam appende ad colossum marmoretim. Ecquis repcriet aliqiiid illus- trius ilia, o Catilina, ac Cethegi origine ? Fos nihilomiiius noctu ferruin atque ignes ad cedes et/ana comparastis, non secus acfilii Braccatorum, atque Senonum posteri.

nippus dicitur aliis, v. c. ApoUod. iii. 6. 8. iibi v. Heyne p. 629. sqq. Cf. Rei- ncs. Var. Lect. iii. 2. p. 374. et Intpp. Gell. v. 11. ubi similiter Menalippo pro IMcnalippa in quibnsdam libris legitur. Melanippes emend, h. I. Munker. ad Hygin. tab. 186. quern vide. Cont'. et Thys. ad Gell. 1. 1. et Einesti ad Cic. Tusc. Qu. III. 9.— 231 Quis 45. 50. 61-69. 71-74. 77. Qhj 49.— 232 Inve- niat li. qM/rffyHfo/i 61-69. 71-74.— -233 ef abest a 16. parat is 22. et flammam templis domibiisque parastis 11. — 234.235 absunt a 13. 6?acafo;Mm 17. 19. 23.

NOTtE

230 Cithamni] Quam ' a Judicibns delatam stolide Nero adoravit, atque ad Augiisti statiiam ferri jussit.' Sue- ton. Ner. c. 12.

Marmoreo suspende colosso'] Ad in- gentera e marmore Augusti statnam. Sunt qui de Neronis intelligant et)^- gie centum decern pedes alta ; verum banc ex aere factam refert Plin.

XXXIV. 7.

Colosso] Plin. loco mox cit. ' Moles excogitatas,' inquit, ' videmus statua- rum, quas colossos vocant, turribus pares. — Ante onines autem in admi- ratione fuit Solis colossus Rbodi, sep- tuaginta cubitos altus,' &c. Hie in Rhodiorum portu erectus erat, ita divaricatis cruribus, ut inter ea trans- irent naves extcnsis velis. Colossos dici a Colosso inventore scribit Fes- ttis. At, hiantis vastir inanitatis ra- tione, velut k6\ov '6(T(rov, vocari, ait Ccel. Rhodig. xvu. 16.

231 Quid, €iUili)iit,tuisnataUbHS,l)-c.] Probat Porta exemplis nobilissimos interduni possima fuisse mcditatos : huniiles autem prirclara.

Catilina, Cetlifgi] ^i cum Leutulo,

Gabinio, Statilio, et aliis conjurarunt ad opprimendam patriae libertatem. Sallust. Appian. &c.

232 Arma tamen vos nocturr.a'] Cic. Catilin. 1. ' Descripsisti urbis partes ad incendia. — Occupaturum te noc- furno impetu contideres. — Oblivisce- re csedis atque incendiorum.'

234 Ut Bracatorum pueri, ifC-l Per- inde ac si fuissetis filii Gillorum, qui Romam ferro flammaque devastarunt. De quibus Flor. i. 13. &c.

Bracatorum] ' Provincia Narboneu- sis appellatur pars Galliarum quaa interno mari alluitur, Braccata ante dicta.' Plin. iii. 4. Nomen a braccis sen fenioralibus, quibus ea gens ute- batur ; braccas autem alii a Greeco Ppax"^, alii a (iaKos dictas volunt : anaxyrides esse et vocari apud Grje- cos affirmare licet. Vide Col. Rho- dig. xviii. 21. Alex, ab Alex. v. 18.

Senonum] In Gallia Celtica sive Lugdunensi continentur Senoiics, tes- te Plinio, IV. 18. ' Horum civitas in primis tirma, ct magna- apud Gallos auctoritatis,' inquit Ca?sar. de Bello Gall. 1. v. ' Gens natura ferox, niori-

510

V. JUNll JUVENALIS

Ausi, quod liceat tunica punire raolesta. Sed vi^lat Consul, vexillaquc vestra coercet. Hie novas Arpinas, ignobilis, et mode Romae Municipalis Eques galeatum ponit ubique Prgesidium attonitis, et in omni gente laborat. 'i^antum igitur muros intra toga eontulit illi

2'6o

240

non veriti perpetrare quod gravi tunica fas sit vindicare. At obsertat Consul, ae eegtra signa cuhibet. Ille recens Arpinas humilis, ac Roma nuper Eques Munici- piif armatas passim cohortes locat stupefitctis, atque in cunctis regionibus operam navat. Ergo toga tantum et famcE ac nobilitatis attribuit intra nuenia, quantum

27. 45-47. 49. 61-64. 68.71. brachatorum 24. 60. bracchatorim 50. 65.-235 de- ceat pro liceat 26. — 230 nostra 21. — 227-243 ejecti e 13. — 239 in omni monte 1. 75. prob. Rigalt. Vetus scliolion est : ' monte, quia in niontibus condita eiitRoma. Legitur et in omniponte, propter Molviuiii, (Milviiini) iibi Catilinas conjurati et AUobroges deprehensi sunt.' — 240 inter 26. — 241 ac pro et 12.

NOTiE

bus incondita, ad haec ipsa corporuni nullis ante majoribus illustris.

Arpi-

mole, perinde armis ingentibus adeo terribilis, ut ad hominiiin interitum, urbiumqiie stragem nata videretur.' Flor. I. 13.

235 Tunica molesta'] Vestis erat e diarta, cannabe, stuppa ; illinebaiur bitumine, resina, pice ; turn circum- dabatur iis qui grave quidpiam et maxinie incendia moliti fuerant: qua demum incensa vivi ct5mburebantur. Vide Brod. Miscell. ii. 9. et 10. Item quae notavi Sat. i, 155. ad haec verba : ' Tseda Incebis in ilia.' Martial. E- pig. X. 25. ' Nam cum dicatur tunica prsesente molesta.'

236 Vigitat Consul] Cicero, quem vi- (se in Catilin. Item Sallust. &c.

Vexillaque vestra coercet] Exercitus a conjuratis ad versus Rempublicam romparatos reprimii, ac scdulo cavet ne quid Respublica detriraenti capiat.

Vexilla] Coliortcs erant divisae In oenturias, et liarum singulis sua erant vexilla. Veget. 1. n.

237 Novus Arpinai] Ita vocabant Ciccronem ejus inimici, in contemp- lunj. Sallust. Novus homo, id est,

nas, ortus ex Arpino Volscorum oppi- do. Regio tamen Volscorum sangui- ne, patre Equestris Ordinis, natum Ciceronem scribunt Plutarch, atque Euseb.

238 Municipalis Eques] Qui nuper venit Romam ex Arpino municipio, et in Equestrem Ordinem est asci- tus.

Municipalis] Municipes a raunerl- bus capessendis vocati sunt aliarum Italiae urbium incolse, qui et suis Ie> gibus utebantur, atque honorum cum Populo Romano erant participes, nul- lis praeterea necessitatibus astricti, neque lege uUa Populi Romani. Vide Gell. XVI. 13. Alex, ab Alex. iv. 10.

Galeatum ponit ubique prcesidium^ Instructum armis ad urbis tutelara, et comnuinem Reipubiicac salutena adversus nefaria Catilina; consilia.

239 Attonitis] Ad confirmandos an5- mo8 civium tarn scelerata conjurafcfo- nc perculsorum.

In otnni gente laborat] Quidani lo» gnnt, inomni monte, id est, in singulis urbis regionibus. Itaquc vcl in urbc,

SATIRA Vlll.

511

Nominis, et tituli, quantum non Leucade, quantum Thessalia3 campis Octavius abstulit udo Caedibus assiduis gladio. Sed Roma parentem, Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit. Arpinas alius Volscorum in monte solebat Poscere mercedes alieno lassus aratro, Nodosam post haec frangebat vertice vitem.

245

Augustus Levcade, quantHm in agris Thessalicis non reportavit, ense madido creira ■iti'age. At Roma parentem, Roma scnuta patrem patrice Ciceronem nuncupar.it. Alter Arpinas aliorum aratro futigatus in collibus I'olscoi'um pretium repetere con-

14-24. 45. nee Leucade 24. — 242 attulit 1.5. 21. 22. 26. — 245-2C8 extrusi e 13. Harpinas alius Vulscorum 11. in abest a 20. — 247 Neptosam 16. posthac i5. 24. tergore poeta forsan scripsit pro vertice. Teiguui certe, non, quod sciain,

NOTvE

vel in omnibus Italiae locis opportu- nis praesidia collocat ad frangendos conjuratorum conatus,

240 Tantum igitur muros intra, Sfc.'] Cicero tarn celebrs sibi noraen fecit in pace per suam prudentiam, quan- tam Augustus gloriam vix est adep- tus Actiaca Philippicaque victoria.

241 Quantum non'\ Quia sanguine civium 'stetit Augnsti gloria : non ita vero Ciceronis.

Leucade'\ Leucas sive Leucadia In- sula est or<B Epiri occidnae proxima, non procul Actio, ubi navali praelio y\^ntonium et Cleopatrara Augustus debellavit.

242 Thesaalicc campis} Pharsalicis, ubi Caesar Pompeium ; et Philippicis, ubi Cassium et Brutura profligavit Augustus.

XJdo cddibus assiduis gladio} Nam pugnae istae fuerunt admodum crnen- tae.

243 Sed Roma patrem patrice} Koma. ▼ero conjurationis Catilinariae nietu et periculo liberata honorificum illud patris patriae nomen Ciceroni detulit. Plin. VII. 30. ' Quo te, M. Tulli, pia- cu!o tftccara?' inquit, 'Salve primus

omnium patriae parens appellate. Primus in toga triumphum, linguae- que lauream merite,' &c. Patrem patriae Ciceronem in Senatu primum a Catone salutatum scripsere Plutar- chus et Appianus : vernm hos gravi. ter redarguit Lipsius Var. Lect, iii. 20. asseritque ex ipso TuUio, boc ipsi decus priuio attributum a Q. Catulo Senatus Principe. Certe pro P. Sex- tio; ' Q. Catulus,' inquit, ' et multi alii saepe in Senatu patrem patriae me nominarant.' Et in Pisonem : ' Me Q. Catulus Princeps hujus Ordinis et auctor publici consilii frequentissimo Senatu patrem patriae nominavit.'

245 Arpinas alius} C. Marius ex Ar- pino similiter oriundus obscuro loco, tamque pauper, ut agros alienos mer- cede conductus araret : postea sum- raus evasit Iniperator, et scpties Con- sul fuit ; imo tertius Romae conditor meruit appellari. Plutarcb,

Volscorum in monte} Apud Volsco- rum in Latio regionem collibus inae- qualem, suam patriam. Nam Arpi- num in Volscis est.

247 Nodosam post hac, ^c] Postea seu taber, sen gvegarius miles castra

512

D. JUNII iUVENALIS

Si lentus pigra muiiiret castra dolabra.

Hie tamen et Cimbros, et summa pericula rerum

Excipic, et solus trepidantem protegit Urbem. 250

Atqiie ideo, postquam ad Cimbros, stragemque volab£int.

Qui nunquam attigerant majora cadavera, corvi,

Nobilis ornatur lauro eollega secunda.

suevcrat ; deinde vitem nodh asperam capite rumpebat, quando lenta ascia tardus castra strutbat: attamen is et Cimbros, ntque ultima rerum discriminasustinet, ac civilatem pavidam U7ius defendit : proindeque cum ad Cimbros et cesdem adrolarent corvi, qui 7iunquam tetigerant ampliora corpora, eollega illustris altera laurea in-

caput, ita ctesum esse legimus, v. c. ap. Tac. Ann. i. 23. et alios. — 249 Hinc

NOT^

secntns est, et in aggere struendo laboravit. Vide Veget. 1. ii,

Frangebat vcrtice vitem~] In sua cer- vice vel tergo vitem frangi patieba- tur vapulando a Centurione lentam operaiu castigante. Tit. Liv. 1. lvii. ' Scipio,' inqiiit, ' quern niilitem ex- tra ordineni depiehendit, si Romanus esset, vitihus ca?debat; si extianeus, fustibus.' Corn. Tacit. Annal. l.'Cen- turio Lucilius interficitur, cui milita- I'ibus taretiis vocabuhim, redo alte- ram, indiderant ; quia fracta vite in tergo niilitis, alteram clara voce ac rursus ali.im poscebat.' Plin. xi\ . 1. * Quid quod iuserta castris summani rerum Imperiumque continet? Ccn- turionum in manii vitis et opinio pra?mio tardos ordines ad lentas per- ducit aqviilas, atque etiam in dtlictis pcenani ipsam lionorat.' Vide CclI. Rhodig. 1. XXVI. capite ultimo. Alex, ab Alex. i. 20. »t ii. 13.

249 Cimbros] Boreales maxime Gcr- jnauos, bodie, Danos et Holsatios, quos infestis armis Italiam i))sam(|)ie Romam appctcnles, victis jam ante Teutonis, pioHigavit Marius, et ceci- dit centum qnadragiuta millia, ccpit sexaginta uiillia. Vide Flor, in. 3. I'lutarcli. in .Maiio. Liv. I. i.wiii.

250 Solus trepidantem protcgit ur-

bein] ' Actum erat nisi Marius illi saeculo contigisset :' inqnit Flor. cit.

252 Nunquam atligerant majora cada- vera] Nam ' Cimbri praB Italis iugen- tes. Et Teutonum rex captus iusigne spectaculum triumpbi fuit. Quippe vir proceritatiseximiiE super tropha?a ipsa eminebat.' Flor. cit. Et apud Plntarcb. Cimbri robur ostentantes per nives Alpium juga nudi conscen- dunt, tum lata scuta corporibus sup- ponentes preecipiti per loca praerupta descensu desiiiunt. Deinde velut gigantes vastas arbores tralmnt in Hii- vii.m ; et terrie aggercs ac Cffsas tra- bes comportant. l^uibus territi plu- res Rom. castra deseriiere.

253 Nobilis oniatur lauro CoUega se- cumla] Q. Cattilus ipse nobilis Marii Collega secundo taiittim loco trium- pbat, INIarius vero licet novus homo primas tulit. Nam ct pracipuam rei gesta^ gloriam Mario attributam, referiint Livius et Plularchus : adeo lit primori's civitatis (|ui prius ut no- vo liomiui tantos lioiiores inviderant, conservatam ab eo renipublicam fate- rentur et pradicarent. Lir. 1. lwiii.

Lauro colUga secunda] Potest etiam iutclligi dc Mario, <|ui oblatum pro divictis Tcutonibiis triuini>hum dis- tulit, donee ct Cimbros, jiiiictis cum

yT

^

AA 000 404 840 1

L 006 915 404 5

#'#^^##^^^*:^

'^'■'^r'^ff

^^^'^^,/^^

^ j^.

;^.^...^..;^ J^Ji^.^^.MM^ ^-.C i-

^^JSJ'

¥.^

P .M '^ ^ W -^ # '^ •-

^ i^ ^ .i^- *r^

» .:m ,M

^„^

':Y #:

Iiv ;i.;'..;i.;i.;-.,Ww,'.

«i^^
1 T •
»:
1 ;.	:^
■ ■

■ ■■

■ ■■■ ^H j^^'. ^H ^H

■■■■

■■■■ ■■ m

.-:t:,.V'^~ye'

:^'^.is^'.m.^':^''^

;«3r!.a

m m

: t Si ./

s^»f»:M

i'''«^«if"^''W'

■;^-«^ 4?i' m

mt^^m^^