à
^ Ili Siili
»
■
m ■ IH
11 IIHil
tL
mm mi
mmmKk
311118 m mm
wmmmwSam HHHII
li mmmm
m$$Wk5 BPHIGwSllil
■■■I
iliil
«fimi
■L
vmmmm
m
m
■ni
mm Wmm
ih
Hi
«SU
■HH
</> \\r
o> -K*
--
■
f
l
^ %
9-
*, à?
w
W'
V *
£<*.
<
*^«S
M. CATONIS
PRAETER LIBRV-M DE RE RVSTIGA
QYAE EXTANT.
M. CATONIS
PRAETER LIBRVM DE RE RVSTICA
QYAE EXTANT.
HENRICVS IORDAN
RECENSVIT ET PROLEGOMENA SCK1PSIT.
LIPSIAE
IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI A. CIOIOCCCLX.
Gtóft
LlPSTAÈ TVPIS B. G. TEVBNERI.
MAVRICIO HAVPTIO THEODQEO MOMMSENIO
HENRICVS • IORDAN
VENEEABVNDVS • OBTVLIT
PRAEFATIO.
Vniuersas M. Catonis reliquias cum post A. Lionem et H. Bolliuisium non intactas quidem iacere uerum parti- culatim tractari uiderem, denuo conlectas quantum quo fieri posset emendatiores edere ante hos quattuor annos eonsti- tui. sed quae tuni spes fuit foreut particulas Catoniani sermonis adhuc delitescentes protraherem, ea me gramma- ticorum libros Latinosque patres siqui ob eruditionis copiam peruestigatione cligni uiderentur esse quamuis studiose le- gentem fere fefellit. nam praeter nouos quosdam eorum quae aliuncle nota erant testes tantum abest ut quicquam siue Nicolaum Maiansium siue Bolhuisium, a quibus cetero- rum industria penclet, omisisse inuenerim, ut etiam detra- hencli munus, de quo extremis prolegomenis rettuli, inposi- tum mihi esse cognouerim.
Quo magis intererat, ut et emendatio promoueretur et explicatio. atque illi quidem in primis eorum uirorum be- neuolcntia aliquantum emolumenti accessit ; a quibus manu scriptorum codicum quotquot uellem lectiones facillime in- petraui. itaque quorum liberalitatem nemo non laudauit Martini Hertzii et Henrici Keilii eam ego quoque adeo prae- sentem expertus sum, ut ab altero Gellianum adparatum Gryplna transmissum integrum acceperim; aliorum gram- maticorum quorum index infra scriptus est lectiones alter mihi dum Berolini uersàtur libcntcr cxprom})scrit. prae- terea et Georgius Thilo de Servianis scholiis me quidquid rogarem pienissime edocuit, et Noniano operi emendando
Vili PRAEFATIO.
certatim fere homines docti sua contulerunt : nam Leiden- sium librorum notitiam adcuratissime factam singulari Jani Gerardi Hullemanni professoris Leidensis comitati debeo? Eduardo Bondio Britannici musei codicum custodi Harleiani libri uarietatem, Guelferbytani R. Wilmannsio philologo olim Bonnensi.
Sed Leidensium librorum praeter Vossianum ab aliis iam non indiligenter coniatimi cum eam esse condicionem intellegerem ; ut suis quidem illi uitiis neque uero iis insi- gniti essent, quibus ad sinceriorem lectionis fontem inue- stigandum duceremur ; raro uarietatem adposui. ac ne Har- leianus quidem liber a ceteris ita recedit ut praeferendus sit omnibus, cuius rei documentum sane luculentum Catonis verba sunt in omnibus libris eoclem uitio corrupta orig. II 30 et 31 p. 14. in Bambergensi enim, cuius desiderium Harleiani usus repressit, haec cum multis omissa esse me- nimi me apud Fleckeisenium uidere.
Sed et corrigendis librariorum uitiis- et rerum obscu- ritati explanandae sane feliciter euenit, ut neque umquam Mauricii Hauptii optimi praeceptoris consiliis carerem et peragendae operae cum auctorem tum adiutorem beneuo- lentissimum nanciscerer Theodorum Mommsenium. is enim non solum quas in Catone emendationes suo Meyeriani libri exemplo adscripserat paratissime mihi utendas con- cessit sed etiam perlectis quae ego in schedas conieceram temptamina mea aut correxit aut suppleuit. quid? quod Keilius beneficium suum altero beneficio accumulans pla- gularum mecum legendarum onus quod olim comiter sus- ceperat per Erlangensis muneris negotia ita non recusauit, ut etiam ultra operarum uitia huic libello emaculando acer- rime intentus fuerit. atque his quidem uiris optimis doctis- simisque lectores cum quantum debeant usu experiantur; non minores quam ipse gratias agent.
PRAEFATIO. IX
De meis partibus plura exponere superfluum est, nisi quod prolegomenon altero capitulo ea quae ante hos quat- tuo.r annos quaestionibus Catonianis disputaui de integro retraetaui. quae Catoni certa ratione abiudicanda sunt ea bis ipsis prolegomenis indicare quam spuriorum loco reli- quiis adnectere mibi rectius uisum est. denique subiciam quae corrigenda addèndaue inuenerim. quo indice quod etiam Catonis uerba a niè nescio qua neglegentia circum- cisa bis restituenda sint lectorem ut ignoscat rogatum uelim.
In prolegomenis igitur haec niutanda sunt p. XXXVIII Catonis noinen uersu 2 extremo delendum
est. p. LXXXIX de Timaeo raonuit Niebuhrius h. E. I p.
88 ed. alt. p. XLVII u. 3 lege *Rheghium et Taurinum fines9> p. LXV media 1. Verrii. Mercklinius (de fontibus Gellii, nou. ami. pini, suppl. III. p. 637) prolixos orationum indices cum bipertitis saturarum Varronis titulis infe- liciter conparauit. p. LXVIII extr. Mommsenii tonius I inscriptionum La- tinaruni, quem nondum perfectum inspexi, nominan- dus erat. p. LXXIII u. 4 1. usus non suus p. LXXV 1. con tra q; Thennum
p. XCIII quae in orationem cde dote' disputaui certe propter ea quae nuper Merklinius scripsit (1. e. p. 602) non mutanda milii esse uideo. nam cum di- xit in uerbis Gellii quae reliquiis subieci p. 6S inesse orationis Catonianae excerpta in eamque rem Plinii uerba arcessiuit quae adscripsi ine. libr. fr. 14 p. 86 non animaduertit Gellium nihil nisi eius senten- tiae quam integram adscripsit summam proponerc.
X PRAEFATIO.
f
deinde quod Catonem inter cos refert quos Gellius
ibidem cde uictu atquc cultji populi Romani' scrip- sisse tradii) id si uerum . esset tamen ad orationem de dote non pertineret sed ad septimae originis quod ego monstraui argumentum.
p. XCI orationem cde Habitu' prò ca quae est ex Bol- huisii emendatione cde ambitu' cupidius defendi, cura praesertim eodem uitio Victoris (uir. ili. 74) codex Bruxellensis ambitu prò lidbilu exhibeat. Mercklinius I. e. p. 668 probare uidetur sententiam Meyeri quam utpote omnium minime probabilem non rettuli, scilicet Charisium dicere csanguen' a Catone cde habitu i. e. nata xi\v £%lv' poni prò csanguis'.
p. CVIII in scholiorum Homericorum uerbis peccatum est omisso post tQia^VQiag numero ,yl4. ibidem uersu extremo numeri scribantur sic ,y^', i/>', g'.
In Catonis fragmentis corrigenda sunt haec
orig. I 6 p. 5, 6 rovg in Chisiano codice deesse me monuit quem de Dionysianis cònsului Adolphus Kiessling. idem sequenti uersu prò cc{ia scribendum esse avxi\v coniecit. uersu 11 àt£L%L<jtOLg ex Vaticano scribendum erat. uersu 14 uerba exciderunt haec c {irjxog dh avrrjg (ita Vat.) 8ÌvaC(pri6Lv òXCya) {teiov 6 rad tcov %iX Ca v9 .orig.
1 17 p. 7, 17 prò eig ex Vaticano repone 7C£qL ib. fr. 18 adnot. B. Burmannì est Paris, suppl. Lat. 165, 3 s. X, eiusdem V est Vossianus 80. ib. fr. 19 adnot. ad- pone codicum Leidensis et Chiffletiani numerumDCCCLXIII. orig. II 14 legitur apud Seruium libro XI. orig. II II
2 adnot. Parisini libri numerus est 1750. ib. fr. 12 adnot. equiialum Bomam habet etiam Macrobii codex An- glicus.
orat. I. 7 Catonis uerba in uno Vossiano 80 extare
PRAEFATIO. XI
G. Thilo testatur. ib. fr. 19 acino t. Turtam habet ed. pr.
p. 41, 11 adn. cr. scribendum imilatus
p. 44, 6 adn. crii quae ex editione Breuliana reteli eiusdem est uaria lectio. in textu habet unumquodque — trans- igebam.
p. 45, 11 adn. cr. 1. Mommsenius.
p. 49 in Nonìi testimonio orationis XVII 11 in edletorìo uitiose prò in dcìetorio expressum est.
p. 59, 3 haec est scriptum codicis praetcrea prò rep. prò scapulis aique aerano muìliim r. p. profili, unde fortasse scri- bendum prò re publica — multimi populo Romano profili.
p. 73, 6 adn. cr i t. adde: aera nobis comprima uaria lectio ed. Breulianae.
p. 79, 1 Vahlenus diar. gymn. Austr. a. 1859 p. 474 coniecit tu ilicet eris mediastrinus.
p. 80 fragmenti 14 testibus adclendus est Plinius ep. IIII 7, 4 ilaque Herennius Senecìo mirifice Calonis illud de oratore in lume (Regulum) e contrario uertit: orator est uir malus di- ce n di inperiius.
ibidem uersu 9 Vahlenus 1. e. p. 479 scribi uoluit site nt io pr aetereo.
denique Frontonis nerba quae in adn. p. 21, 8 item Pauli quae adn. p. 24, 11 exhibui potius inter testimonia conlocanda erant.
Scribebam Berolini kal. Jun. a. CIOIOCCCLX.
INDEX CODICVM.
Gelili codices ab Hertzio conlati N. A. I —VII Vaticanus
Parisinus
Rottendorfianus N. A. Vili — XX Lugduncnsis (Voss. maior Gronouii)
Vossianus (Voss. minor Gronouii)
Bernense fragmentum
Petauianus (Reginensis)
Magliabecchianus Nonii codices
Guelferbytanus a R. Wilraansio et A. Kiesslingio conlatus Harleianus ab Ed. Bondio conlatus Vossianus (Leidensis Gerlachii) et
deteriores Leidenses (Voss. alter, 116, Perizon. 15, 16,64Leid. 159) a J. Ger. Hullemanno conlati.
Seruii codices a G. Thilone conlati (cf. eiusdem disput. mus.
rh. XIIII p. 535 sq. XV p. 119 sq.)
Cassellanus
Parisinus 7959
Parisinus 7929 (in Aen. VI 14 — XII 807)
Parisinus 1750 (hi Gè. IV et Aen. I II)
Reginensis 1674 (in Aen. VI — XII)
Reginensis 1495
Laurentianris (plut. XLV 3)
Vaticanus 3317
Vaticanus 3351
Vossianus (hist. et litt. 8° 80 Voss. Burmanni) Pompeii in artem Donati
Sangermanensis 1180 S. IX (?)
Sangermanensis 1179 S. X ab H. Keilio conlati Varronis rerum rusticarum
Politiani apograpba I et II ab H. Keilio conlata. Sergii in artem Donati
Parisinus 7530 S. VIII a Keilio conlatus.
CATONIS LIBRORVM INDEX.
Pag.
Originuni libri VII
Originimi liber I (cf. . prolegomenon p. XXV — XXXV). 1 — 9
liber II) ( 9—15
(p. XXXV — XLIX) \ ffi>er HIP1 J ì 10-16
liber IV) (...... 16—21
p. XLIX — LVII) \ nM nn
liber V) y -ì 21-26
liber VI (p. LVII) 26
liber VII (p. LVII — LXI) . 27—30
Orationes
ex ordine tempo rum dispositi has •
I Dierum dictarum de consulatu suo [libri] (p. LXV sq.) 33
II De sumtu suo (p. LXVHI) 37
III . . cura in Hispaniam proficisceretur (p. LXV) ... 38
IV De triumpho ad populum (p. LXIX) 38
V Oratio quam habuit Numantiae apud equites (p. LXIX) 38
VI De feneratione legis Juniae dissuasio (p. LXX) ... 39 VII Oratio apud Atbenienses (p. LXXI) 39
VIH In Q. Minuciuin Thermum de decem hominibus) . . . o9
>p. LXXII sq. IX In Q. Minucium Therniuni de lalsis pugnis > ... 41
Orationum in Q. Tlfermum reliquiae ine. sedis ... 42 X De Ptolemaeo minore contra L. Thermum siue de Thermi
quaestione. (p. LXXIV) 42
XI De suis uirtutibus contra [L.] Thermum (p. LXXV.) . 43
XII In [L.] Thermum post censuram (p. LXXV.) .... 44
Orationum in Q et L. Thermos rei. ine. sed 45
XIII [Orationes in M'. Acilium Glabrionem] or. quarta (p.
LXXV) 45
XIIII In M. Fuluium Nobiliorem (p. LXXVI) 46
XV De pecunia regis Antiochi (p. LXXVII). 46
XVI De coniuratione (p. LXXVII) 46
XVII In L. Quinctium Flamininum (p. LXXVIII) 46
XIV CATONIS LIBRORVM INDEX.
Pag.
XVIII In L. Veturium de sacrificio commisso cum ei equum ade-
mit (p.. LXXIX) , ... 47
XIX In L. Furium de aqua siue de multa (p. LXXX) . . 49
XX De moribus Claudi Neronis (p. LXXXI) 50
XXI In censura de uestitu et uehiculis (p. LXXXII) ... 50
XXII Vti basilica aedificetur (p. LXXXII) • . 51
XXIII Ad litis censorias (p. LXXXIII) 51
XXIIII De lustri sui felicitate (p. LXXXIII) 51
Orationum cengor. rei. ine. sed 51
XXV Ne lex Baebia derogaretur dissuasio (p. LXXXIII) . . 52
XXVI De ambitu (p. LXXXIII) 52
XXVII Ne de lege Orchia derogaretur dissuasio (p. LXXXIII) 52
XXVIII De re Histriae militari (p. LXXXIV) 53
XXIX De Fului Nobilioris censura (p. LXXXIV) 53
XXX De tribunis militum (p. LXXXIV) 54
XXXI In P. Furium prò Hispanis (p. LXXXIV) 54
XXXII Suasio legis Voconiae (p. LXXXV) 54
XXXIIL De Macedonia liberanda (p. LXXXV) 55
XXXIV Pro Rhodiensibus (p. LVI sq.) 21
XXXV De Achaeis (p. LXXXVI) 55
XXXVI Ne quis iterum consul fiat (p. LXXXVI) .'..... 55
,4- XXXVII De bello Karthaginiensi (p. LXXXVI) 56
XXXVIII Contra Ser. Galbam prò Lusitanis (p. LVII sq.) ... 27
XXXIX Contra Ser. Galbam ad milites (p.< LXXXVII, XCI) . 56 incerti temiìoris orationes iudiciales
XL Si se M. Caelius tribunus plebis appellasset (p. LXIX sq.) 57
XLI In Lentulum apud censores (p. XC) 59
XLII Aduersum Tib. Sempronium Longum (p. XC) .... 60
XLIII Contra Tiberium exulem (p. XC) 60
XLIV Contra Cornelium apud populum 60
XLV In C. Pisonem (p. XC) . . . 60
XLVI Contra Annium (p. XC) 61
XLVII Contra Oppium (p. XC) • . 61
XL Vili Aduersus Lepidum (p. LXXXIX) 61
XLVIIII In Pansam (p. XC) 61
L In Q. Sulpicium (p. LXXXIX). . . 62
LI Pro L. Turio contra Cu. Gellium 62
LII Pro L. Caesetio apud populum (p. XCI) 63
CATONIS LIBRORVM INDEX. XV
Pag.
LUI Pro L. Autronio 03
* LIV Pro se contra C. Cassiurn (p. LXXXV sq.) G3
LV Pro C G3
LVI De innocentia sua (? p. LXXV) G4
LVII De re Floria (p. LXXXVIII sq.) G4
LVIII De re A. Atili (? p. LXXXIX) '. . 65
LVIIII De honis Pulcrae (p. LXXXIX) G5
LX De Habito (p. XCI et p. X) . : . 65.
LXI De fundo oleario (p. LXXXIX) 65
LXII De agna must a pascendà (p. LXXXIX) ...... 65
incerti te??iporis oratìones delio et atiuae
LXIII De rege Attalo et vectigalibus Asiae (p. XCII) ... 66
LXIV Vt plura aera eque stria fierent. suasio in senati! (p. XCII) 66
LXV De aedilibus uitio creatis 67
LXVI Aediles plebis sacrosanctos esse (p. XCII) 67
LXVII De auguribus 67
LXVIII De dote (p. XCIII) ' 68
LXIX Ne imperium sit uetèri ubi nouus uenerit (p. XCIII sq.) 68
LXX De praeda militibus diuidenda (p. XCIV) 69
LXXI Vti praeda in publicum referatur (p. XCIV) .... 69
LXXII De signis et tabulis (p. LXXXII) 69
LXXIII Ne spolia fìgerentur nisi de lioste capta (p. XCIV sq.) 70
LXXIV In legem M. Popili (?) suasio (p. LXIII) ...... 70
LXXV Legis Maeuiae (?) suasio 70
LXXVI De indigitibus (?) 70
LXXVII f Sercia 71
LXX Vili De abrogandis le gibus 71
LXXIX Contio 71
LXXX Dissuasio legis 71
Incertarum orationum reliquiae 71
t Libri ad Marcimi filami (p. XCIX— CU)
De medicina 77
De agri cultura 78
De rbetorica 80
De re militari liber (p. CU) 80
Carmen de moribus (p. CHI) 82
Apoplithegmata (p. CV) 83
XVI CATONIS LIBRORVM INDEX.
Pag
Epistulae (p. CIV) 83
ad Magnum (?) 84
Dubiae auctoritatis libri
Commentarii iuris ciuilis (p. CV) 84
Incertorum librorum reliquiae .«,..., 85
Fragmenta dubiae auctoritatis 93
Dieta memorabilia (p. CVI) 97
H. IORDANI
DE M. CATONIS LIBRIS DEPERDITIS
PROLEGOMENA.
CATONIS QVAE EXSTAXT ETC.
PROLEGOMENON J.
DE SEPTEM LIBRIS ORIGINVM.
Originum M. Catonis septem libros fuisse grammàtici Le- stantur. sed M. Varrò cimi in rerum rustiearum libris Cato- nis nerba ex 'libro originimi' sese adi'erre bis testatile sit [ti. fi\ libri li 10 et 16), antiqui autem ea qnae cònpluribùs libris conprehensa essent non laudarint nisi aut 'libris' pluraliue nomi- natis aut adieeto libri numero, sane dubitali poluit, an id certe originum exemplum, quo Varrò usus est, settenario Iibrojrum numero caruerit. sed ego Augusto Wagenerò, diligenti originum interpreti , integritatem codicum Varroniariortim inpugnanti eo minus contradicere possimi, quoti similem librariorum quae est in numero omettendo neglegenliam in Seruianis commentariis con- plnriens obseruaui (u. orig. H 1 Ufi 2 ine. 41. aecedit quod ([ni Varroni aetate fere aequales sunt Cicero Verrius Flaccus Nepos de aumero librorum cum ceteris grammatieis lueulenter consen- linnt. quoriun quem primo loco nominaui ipsum Catonerh de libro septimo testa ntem facit de sene* tute 11, 3S bis uerfiis, septimus mini originum ìibcr est in manìbiis. uerum lamen l'ue- runt, <|iii Tullianum Catonem non audicndiim esse rati originum exemplaria, quae Cieerónis aetate cìrcumferebanlur, grammatici ali< uins opera nolis librorum distincta esse dicerent. Laurentius enim Lerschius ìNaeniani earminis a Lampadione septemfariam tliuisi memor lume ipsum granunaticmn eodem artificio origincs
xx PROLEGOMENON I.
dispescuisse ex laceris M. Frontonis uerbis clicuit musei magistr. rhen. et westfal. a. 1844 p. 234. is enim M. Caesari, a quo orationem quandam suam descriplam esse per litteras conperis- scl , non minus inficete quam docte rescripsit ea quac Roinanae editionis a. 1846 libro I 6 p. 11 sic leguntur, quid tale M. l'or- cio aut Q. Ennio ani C. Graccho aut Titio poetae, quid Scipioni ani Numidico , quid M. Tullio tale usu uenit? quorum libri pre- tiosiores habenlur ci summam gloriam retinent, si sunt [a] Lam- padione.aul Slaberio aut . . . . ui aut [Tirone] aut Aclio . . . . . . ('supple duos uersus coni dinùdio' Maius) aut Attico aut Ce- pole, in bis igitur uerbis Ole cum Catonem primo loco inter scriptores, inter grammaticos Lampadionein noininari uideret, de VII libris a Lampadione distinctis dubitari non posse sibi per- suasit. sed cum de describendis libris Fronto loquatur atque ita quidein, id quod Tb. Bergkius epbem. antiqu. stud. a. 1845 p. 121 animaduertit, ut quorum libros amici atque familiares descripserint, uelut Metelli Numidici Aelius Stilo, eos potissimum enumerauerit, adparet neque id quod uoluit Lerscbius demon- strari et Catonis amici nomen lacuna codicis baustum esse, ce- tera autem illius argumenta silenti(f praeterire praestat. illud dolendum est, quod in Frontonis quae proxime secuntur uerbis praeter nomen Catonis cetera perierunt. secuntur enim baec, mea or alio exlabi t M. Caesaris manu scripta; qui orationem sjire- ueril litteras concupiscel, qui scripla contempserit scribtorem reuerebilur. ut si simiam ani uolpe?n appelles . . . lei besliae ....... pretium adderei aut quod M. Calo de ... . quo- rum partem saltim ita restituerim ut, si simiam aut uolpem Apel- les [pingejrel, besliae [artifex] pretium adderei.
Septem igitur librorum auctorem, quippe quem 'paucis ante- quam mortuus sit diebus an mensibus' in extrema operis parte adornanda occupatimi esse Cicero testetur (u. fr. VII 3), amplis- simae materiae uolumina deinceps et conscripsisse et edidisse suspicari licet. atque Nepoti quidem si credendum sit, senex hislorias scribere instiluit. senem autem dici non posse nisi qui sexaginta ferme annos expleuerit, Ritscbelius probabili rationc statuit parergon Plaut. I p. 62. quare si scriptorem non multo ante annum 580/174 ad historias confìciendas adgressum esse dixeris, Plinium quoque, qui Catonem librum II post annum
DE SEPTEM LlimiS ORIGINVM XXI
586/168 scripsissc significami (fr. II 19), adseiilientem babebis. neque nero Plutarclii auctoritate certiora edocemur, qui cimi uescio quo usus Catonis libro haecc scriberet (inc.lib. fr. 72) ucci rag i6xoQiag dì Gvyygàipai (pri<5Ìv ccvròg iòta %slql kcu fis- yàXoig yQa^i^aOiv , oitcog olxó&ev vità^oi tà itcaòì TtQog
£[lJT£LQLttV TOJV Tlttlttitìv Titti TlttTQlOV CJtysAstO&Ca , HeCCOl" 110
Catonis nerba ant perperam intellexerit aut incommode exorna- uerit. licet enim l6toqicqv uocabulo origines ipsas idem riomi- nauerit Cat. 25, (amen tantum opus num pater puero literarum eleinentis instituendo destinauerit, et Drumannus uitarum Rom. V p. H3 et alii dubitarunt, 'praecepta' illi Plutarcbi uerbis signi- fìcari parum apte opinati, sed cimi Marcus filius circa annum 562/192 natus sit, patrem in originibus conponendis tum maxime uersantem epitomen bistoriarum in pueri usum confecisse cre- diderim.
Quo Consilio originum nomine librum inscribi uolucrit, iti et nostri grammatici diuersis sententiis disceptarunt neque antiquos liquido cognouisse ea nerba docent quae ex principio Verriani de obscuris Catonis commentarli Festum excerpsisse conicio p. 1 98 M. j originum llbros quoti inscripsil Calo, noti satis plenum lilu- lum propositi sui uideiur amplexus , quando praegrauant ea quae sunt rerum geslarum populi Romani, quam reprebensionem cane ne cupidius adripias. grammatici enim quo artificio in pensitan- dis librorum inscriptionibus uti soleant, cognoscitur ex Sentii de georgicon titillo in georg. I 1 praeceptis hisce male quidam geor- gicorum duos tantum esse assenni t libros, georgicam dicentes esse yfjg £Qyov , id est lerrae opcram, quam primi duo continenl libri, nescientes tcriium ci quartum , licei georgicam non habeant, lu- men ad utilitatcm rusticam perlinere. etiam ineptiora sunt quae ad Aeneidos VI 752 atlscripta sunt, qui bene considerant inucniunt omnem Romanam historiam ab Aeneae aduentu usque ad sua tempora summatim celebrasse Ver g illuni . . . un de etiam in an- tiquis inuenimus opus hoc adpetlatum esse non Aeneidem sed gesta populi Romani, neque uero baec antiquorum commenta catione interpretandi a Verriano inueiilo abborrent. itaque non pluris boc laeientbmi est quam >iopolis iudicium illud, secundo et ter (io (libris insunt) origines eludati um fluì leu rum , oh (piani rem omnes uldelur origines adpellasse. quae coniectura licet nana sii
XX1III PROLEGOMENON I.
12,6 non idem dare significami, iure igilur el Bormannuin mireris ci eos grammalicos, qui reuocato siue ad carta Cal- limachia siue ad xxCtitig originimi titillo quaecunque de opere simpliciter ac distinete tradita sunt aut neglcxerunt aut in siiam rationem detorserunt. et alxCcov quidem conparandorum causimi Catonis nomina rerum cxplieandi studium praebuit. xtiOsig qui litteris Romanis intulerunt obliti sunt origines Latine, nisi ur- bium notio adiciatur, diei non posse conditas ciuitatcs. inscrip- sit autem Cato libris suis neque 'generis Romani originem', quem titulum prò Catoniano frustra uenditauit auctor de orig. g. R. 12, 15, neque 'totius mundi origines', nec 'ciuitatium RalicaruuT, uerum 'origines'. ac sicut qui homo Romanus 'an- nalem librimi' ederet sciebat sese satis tauisse, ne quis eum data opera de Graecarum rerum temporibus olisse sumeret, ita qui libros septem ab Aeneae aduentu ad Ser. Galbae praeturam pertinentes 'origines' nominaret satis sapienti monstrauit, sese res Romanas ab origine repetitas uel ab origine li- bros Vii conposuisse. quae transferendi licentia non dissimi- lis est Sallustianae illi Iug. 19, 1, haeque (urbes) breui mullum auclac pars originìbus suis praesidio , aliae decori fuere. Ine enim eas urbes quibus ortae essent aliae harum dixit origi- nes, ille libros ab origine ductos. neque Bormannus aut quic- quam demonstrauit adlatis Liuii uerbis quae sunt in prooemio, primae origines proximaque orìginibus , quibus, quode nemo un- quam dubitauit, origines plurali numero dici posse declaratur, aut Hugonis uan Bolhuis exemplo Scipionem Tullianum excitare debuit, qui secundi de rep. libri initio quamobrem inquit, ut ille (Cato) solebal, ita nunc mea repetel or alio populi originem, li- benler enim etiam nerbo ulor Catonis, quibus uerbis id quod du- dum constabat docemur, ab origine urbis Catonem orsuin esse originisque uocabulo usum.
Et haec quasi capita rerum in singulis libris atque in sin- gulis fere fragmentis explicare et stabilire consti tui. in quorum sylloga recensenda scito me, sicubi eadem res non ipsius Catonis uerbis bis terue uariata a grammaticis tradita sit, eam me nar- rationem quae accuratissima uisa sit in fragmentorum serie, reli- quas in grammaticorum testimoniis conlocasse, ubi et praesto sunt quaerenti nec falsa ubertatis specie legentium oculos decipient.
DE SEPTEM LIBRIS OlUGIiWM • XXV
Ac prooemio quidem Catonem ile suo rcs gestas jjopull Romani seribendi Consilio egisse consentanomi est. tametsi (juae fuerit apodosis inperfectae sententiae fr. 1 prò cerio dici ncqui t. sed aut fallor aut Sallustius, qui multa de Catone non solum uerba eius antiqua furatus sed etiam integras sententias imitatus transtulit, eundem etiam Catilinari} belli prooemio res gestas seri- bendi consilium laudantem expressit. quas laudes non sine quo- dam magnorum uirorum uituperio, quorum non ita ut par essel otii ratio extarct (fr. 2), dictas èsse VVagenerus ingenio Catonis admodum conuenienter exeogitauit, cum praesertim Scipionis nullum extare opus otii Cicero dixerit de off. Ili 1 , 4 , Catonem autem Liuius praedicarit non eum fuisse cuius lingua uiuo eo uigueril, monumeniwn eloquenliae nullum extei. torta sse etiam ea quae babet Priscianus, qui tanlisper nulli rei sies dum nihil agas, prooemii sententiis adscripseris. sed et baec incertae sedis reliquiis (fr. 3) reseruare malui et Scipionis dietimi a Catone nescio quo libro relatum (ine. lib. 15). inutili enim lusu indul- serunt qui ultra eos fìnes quos statui sententiis uarie conponen- dis prooemii formam de suo explere conati sunt.
Li ber primus 'res gestas regimi populi Romani' conline- bat. quas quo Consilio quaue arte Cato cnarrauerit ex deceni iVagmentis ('2. 21. .23—30), quae certis grammaticorum testi- moniis primo libro attributa sunt, non facile cognoscitur. sed tamen cum secimdo et tertio libris Italicarum ciuitatium origines expositas esse constet, non possum non Wagenerum eo nomine reprebendere, quod Catonem ab regimi bellicis lacinoribus ita ad oppidorum gentiumque quas subegerint origines repetendas quasi exspatiatum esse statuit, ut quid secundo et tertio libris pro- prium relinquatur omnino cogitari non possit. uelut cum nerbis fr. 26 usus Capcnae originem (li 17) libro primo uindicauit p. 32, itemque Politorii kzùOlv Troianam p. 33, quod ab Anco rege id oppidum captimi sit. et quoniam conicctura opus esse nidi, tasi etiam quae de Aboriginibus Sabinis Etruscis luculciilci' dieta extant incondila incertoi'um librorum mole quasi sepeliri uellem, Ncpotis auctoritali ita ine addixi, ul Italicarum ciuitatium origines libro secundo plerasque omnes uindicarem, eique etiam rerum Etruscarum, qu;is propter Mezentium primo libro «piasi in lr;uis- cursu expositas csseuulgo statuunt, niemoriam, de Aboriginibus
XXVI PROLEGOMENON I.
tamen et Sabinis, quorum res artissimis uinculis concxas esse adparet (fi*. 3. 0), deqiie Troum aduenlu (Ir. 8—11) primo libro dicium esse censerem. haec autem ita inter se copulata sunt ut Adolphum Kiesslingium res Aborigiuum ad secunduin librum noua ratione transferentem de Dionysii ant. auctoribus Lat. p. 18 probare non possim.
Aborigines Cato quod Graeca stirpe oriundos esse narrami (fr. 3), olim Niebuhrii Pelasgorum suorum patroni magnani lau- dem nanctus est (cf. praelect. ethnogr. p. 491). quam laudem nemo nunc est quin Catoni detrahendain uideat. sed hoc uelim animaduertas, scriptoris consilium capitulatim nec docte res ì\o- manas persequendi (liceat enim quae infra explicabo nerba Cor- nelio Nepoti quasi praeripere) in ipso operis limine eo exempio deelarari, quod ncque tempora migiationis neque à()%r]'ystr]v nc- que Graeci scriptoris auctoritatem rettulit. neque uero idem per- sequi neglexit quousque Aborigines sedes olim protulissent. ex- stat de Volscorum agro campestri, quem Pomptinum fuisse -et Niebuhrius et Schweglerus hist. R. I p. 198 statuerunt, fragmen- tum 4. et Graecis quidem scriptoribus eum de Graeca Aborigiuum stirpe credidisse sane suspiceris. quid quod Sabinos quoque, si Seruium audias (fr. 7), a Graecis originem traliere Sabini agelli colonus rettulit? hoc tamen uereor ne aut Seruii a ut scholiorum eius diOQ&ttTÓv lenitati debeatur. praecedunt enim iis, quae l'ere inuitus Catoni adscripsi, haec, Curibusque* seaeris] . . ani seuerìs disciplina, ani rem hoc loco reconditam dixil, quia Sa- bini a Lacedaemoniis originem ducuni, ut Hyginus ari de ori- gine urbium Italicarum , a Sabo qui de Per side [ad] Lacedae- monios Iransiens ad Italiani uenit et expulsis Siculis tenuti loca quae Sabini habenl. nam et partem Persarum nomine Caspiros appellare coepisse, qui post corrupte Casperuli dicti sunt. Cato autem et Gellius a Scibo Lacedaemonio e. q. s. itaque Hygino cuna Gellio et Catone fere conuenit, praeterquam quod Sabum ille Perside natuin Lacedaemonem petiisse fìnxit. qui consensus quasi segregatis eiusdem rei auctoribus cuna per se adinodum suspectus est tum Dionysii qui Catonem legit auctoritate II 49 prope euertilur. is enim Zenodoti Troezenii de Vmbrica Sabino- rum origine, Catonis de Sabo deo patrio uerbis (fr. 6) relatis boxi de xig inquit xoà allog vtibq xóv EafiCvcov èv LóvoQi'cug
DE SEPTEM LlimiS 0BH3INVM XXVII
Ì7ti%coQcoig lsyó[i£vog Xóyog , cog Accusò aiaovCav èTtOLxrjGav-
X03V UVtOÌg Y.U& OV %QÓV0V STtLXQOTCSVOJV Evvo^iov xhv CideX-
cpidovv AvKOVQyog è&exo xfj Uticc^xj] xovg vó^iovg . . . xcc- xuyftivxag de xrjg'lxccXiccg tcsqÌ xa xccXov{i£va Tlco^svxtva neòia
TO fTf %03QIOV èv CD 7ZQCDXOV CDQ^il6aVX0 08QCDVLCCV U710 Xìjg TCEXa-
yiov cpoQ}]0£CQg òvo^iccOai . . èxsld'ev dì ÒQ[ir]&£Vxag avzcòv xivaq óvvoóxovg xolg Ua(3 ivoig y£V£G%ai, %al dia xovx o ito XX à xddv vo{iL{iojv sìvui Aaxcov ixà , fLccXtóxa oh xò cptXo- TtóXsaóv xs xaì Xixodiaixov ucci xò nagà ndvxa xa sgya xov (3tov OxXìiqÓv. ex barimi igitur sententiarum conexu in- tellegere mini uideor nec Dionysium apud Catonem de Lacedae- monio gentis auctore relatum inuenisse et eum grammaticum, qui scliolia illa Virgiliana tumultuarie concinnauit, Hygini doctri- nam Catoni inputasse. ipsa attieni Catonis nerba a Dionysio re- lata si quis cum Seruio conciliare uoluerit (nec de dissensu aut Schweglerus liist. R. I p. 251 aut Prellerus niythol. R. p. 639 persuasisse sibi indentili*), is Sancuni siue dium fidium a Catone prò Lacedaemonio babituni esse necessario sumet. atqui ne hoc quidem ferri potest, cum dccL[iCDV £7ii%cDQiog ille nominetur. (piare , nisi censuram nimis seueram agere periculosum foret, haec scholiorum commenta reliquiarum ordine mouenda mihi fuissent. Sabinorum fines dicuntur per mille stadia patuisse; uidelicet ca- rimi gè ratinili quas a Sabinis uere sacro uolas et originem et no- men coinmune traxisse constat. ac ueris sacri quidem memoriam Schweglerus in uerbis a Prisciano eitatis indagauit p. 242, quae Bernensis libri auctoritale a Wagenero probata secondo libro (Ir. 18) inserui.
De Aeneae -aduentu primaque eius imitate Catonem et sim- plicius et concinnine quam Dionysium Vergiliuni Liuium disse- niisse NiebiChrins prinaus animaduerlit. nec fugit eum semel certe Vcrgilii eommcnlatorem cui l'ere uni haec Troianac laluilac iru- slula debentur fallaci testimonio quae Vergili] propria essenl Ca- louianae narratimi! aduiiscuisse. quo uno esemplo scholiorum perturbatiouem non conlineri uidebimus. giauissima aulein rea in hac parte operis fuit prima e ciuitatis 'et locus et ambilus. de (juibus cum nitrii certi coniuncta Liuii et Catonis auctoritate (Ir. 8) doceamur (agnini enim Laurentem usque ad Circeuni pro- muntorium patuisse constat), res redit ad iugcra duo niilia el
XXVIII PROLEGOMENON 1.
sepfingenta iuter Troiana castra et Laurentum Aeneae adsignata (ir. 9). htinc enirn numerum non bonis solimi libris eihiberi seti etiam deteriorimi mendis significar! in Bormanniani libelli censura ostendi p. 426. quarc Danielinae editionis DCC iugera quibus Niebulirii de plebei agri modulo sententia (li. R. I p. 200 ed. alt.) nititur, quo funilamento firmata sint adirne ignorai ur. sed ne ille quidem numerus incorrupte traditus est. nam cimi Cassius Hemina antiquissimus scriptor sescentis Aeneae sociis quingenta iugera adsignauerit Solino teste polybist. 2 p. 1 0 C Salm., unde quingenta iugera sua liabet originis Roinanae auctor e. 12,4, Dionysius autem ant. R. I 59 Troianis agnini d^icpl zovg TsaGccQccxovra GxuòCovg itavxayov TtoQsvo^isvoig aitò zov kó- cpov aliorum monumentorum auctoritate dederit, diuersas a seiipto- ribus rationes initas esse nec potuisse iniri nisi ad Romani moris in coloniis deducendis usitati exemplum facile intellegimus. i<un cum trecentos colonos deduci solitos esse constet, colonorum qui- dem duplex numerus apud Ileminam recte scriptus esse potcst; quingenta iugera, siue bina siue septena singulis dederis, de quo u. Mommsenius bist. R. I p. 86 et 172, ferri non possunt; Ca- tonis autem iugera eo minus aut probari aut restituì possunt, quod ne colonorum quidem quem numerum statuerit conpertuni liabemus. quae cum ita sint, etiam de loco ciuitatis Troianae frustra quaeri adparet. Klausenii autem commenta Aeneae p. 816 posita uel eo nomine contemnenda erant, quod 'septingenta illa iugera neque ad Dionysii exemplum per globi speciem conposita neque per ceniurias limitata sed longa deinceps serie per litus extenta informauit. id quod fugit Boriìiannum chorogr. Lat. p. 102 et Schweglerum bist. Rom. I p. 291.
Celerae Troianae fabulae reliquiae a Niebuhrio, quem Schweg- lerus p. 281 non ita ut par erat secutus est, praeclare conposi- tae «unt. exstat autem , quo rem turbari supra scripsi scbolion libri VI uersui 760 adiectuin (u. fr. 1 1) hoc Aeneas, ut Calo eliciti simulac uenìt ad Italiani, Lauiniam accepil uxorem propter quod Tv.rnus iratus lam in Lalinum quam in Aeneam bella sus- ccpit. unde mytliographus Vatic. [ 202, constans Vergilianorum scholiorum sectator, idem Aeneas, ut Calo diciL postquam La- uiniam Latini regia filiam accepil uxorem uiuenle marito Turno, idem Turnus e. q. s. in quibus Niebuhrius Catonis nomen in-
DE SEPTEM LBR1S ORTfilNYM xxix
iuria ferri intellexil. luculentis enim teslhnoniis (Ir. 10. il) constai Aeneac maimm conira Latinum Tumumque propter in- nasos agros siue cum praedas agermt pugnasse, iisdemque uer- ])is Liuius Troianos cum praedas ex agris agtreni AborigH3.mii regem fìnes suos tucntem offendisse narrai 11,5. iam cimi pi-imo proelio Latinus ceciderit idemque Aeneac duo milia septin- genta iugera dederit (fr. 9), eonsentaneum est conqprdiam jigri dono iuiictam postea deinuiii discidio quodam perisse, oeeiso aiilein Latino Lauiniam, nisi eara a Catonis narratione excludere malis, Aeneae cum praeda iure belli contigissc. diseidii auteni causani Niebulirius cum cernimi regis Latini a Troianis uulne- ratum esse putauit coni. Seru. ad Aen. 1 5, neseio an praedae a Troianis a età e interpres audacior fuerit. sed milii uerborum Li- uianorum cum Seruianis consensum, rerum diuersitatem consi- deranti (Liuius enim Aeneam, priusquam agnini aeeepisset , prae- das agentem facit, post acceptum agrum facit Cato) uereri subiit ne dissociabiles utriusque scriptoris sententiae ab inperitis gram- maticis contaminatae essent. cuius suspitionis firmamentum in Seruianis commentariis ad Aeneidos 1III 620 paratimi ha beo (u. fr. 11). nani apud Liuium Aeneas cum Latino socio Turnuni fudat, apud Catonem idem Latinum Tumumque liostes superai; rursus apud Catonem Ascanius Mezentium tertio proelio interimit, apud Liuium de oeeiso Mezentio nibil legitur. niliilo minus ex- trema adnotationis nerba' haec sunt, hoc Liuius dicit et Caio in originibus. si quis igitur simili utriusque scriptoris consensu, quem Seruius ad Aeneidos X 13 (fr. IlII 11) bis uerbis laudauit, Alpes . . qnae secundum Catonem et Liuium muri tace tueban- tur Italiam, fideni constare ìiegauerit, rem milii non incredibilem protulerit. sed ne bariolari uidear statini adscribam quae cer- lissima rationc Catoni abiudieata sunt. sunt autem Semii ad Aeneidos I 207 nerba iis quae exliibui fr. 10 p. G adhaerenlia haec , oeeiso Mezentio Ascanium I illuni eocplu/n itoci/ari òb pri- mam barbae lanuginem. haec in libro Fuldensi ila script;» sunt oeeiso Mezentio sicut I. Caesar scribit Juluni coeptum uociiari uel quasi Iuìoni id est sagiltandi peritomi nel a prima barbile lanugine, sed ne de Caesare quidem credenduni esse gramma- tico pede Nipperdeius indicami Caes. fragni, p. 785. iam de ori- ginis gentis Honianae alidore eonclamatum esse tacile onines con-
XXX PROLEGOMENON I.
sentiunt qui e. 15, 5 Caesaris et Catonis nomina in fanne mo- ti um-coniunxerit, igitur Latini Ascanium . . primum Iolum (ita enim in Th. Pulmauni codice qui Brnxellae adsernattir esse a Mommsenio conperi) appellarunt a quo Julia familia manmùl ut scribunt Caesar libro II et -Caio in originibus; similia in Scr- nianis commentariis haberi palici obseruarunt. obseruauit antcni Iulius Siili" in Plinii noi. I p. XLV sq. Plinii nomen iis im*1>us conpluriens adscriptum esse quae nec legante nec lectae un- qiiam sint in nalnrae lnstoriis. ueluli cum de Irhnnpho a Poenis inuento, re sane memorabili, in Aeneidos IIII 37 baec relata sunt Africa terra triumphis diuesj et quidam dicuni Afros numquam triumphasse. Ptitiius autem secundo historiae naturalis et Pom- peius Trogus Afros dicuni pompam triumphi primos inuenissc, quam sibi Romani postea uindicauerunt , Liuius autem Ancìro- nicus re feri eos de Bomanis saepius iriumphasse suasque pwr fi- cus Romanis spoliis adornasse, sed quae in altero scriptore fru- stra quaesiueris ea in altero, cuius epitoma exstat, relatum esse non est cur credamus. quanqnam scio et uulgo de Trogo credi solere, cum praesertim lustinus libro XVIIII 1 , 7 baec scribat, (Hasdrubal) cuius mortem . . diclaturae undecim et triumphi quaiiuor insignem fecerutit, neque nuper a Gutscbmidio uiro sagacissimo dubitationem esse mota ni, nou. ami. pini, suppl. Il a. 1857 p. 192. Andronicus denique utrum in tragoedia an forte fortuna in Odyssia de porticibus Rartbaginiensium prae- clare praecepisse putandus sit, scire uelim. atque ut quaedam auctori de gente Romana necessitudo cum infimis Vergilii inter pretibus intercedi!, ita in liistoria Romana more minime antiquo laudanda Lactantius Placidus qui dicitur cum Seruio eoncinere uidetur. Seruii sunt uerba in Aeneidos Vili 46 1 gemini custo- cles] hoc et in Homero lecium est et in historia Romana quae ait, Stjphax inter duas canes stans Scipionem appellauit, quae fateor me quo pertineant ignorare. Placidi Lactantii ad Thebaidos II 703 baec sunt commenta, in historia Romana Porsenae Mu- cium dixisse suae patieniiae uiros atque uirtutis a senatu pìures in eius exilium destinatos. sed de his rebus tum demum adeu- ratius iudicari poterit, cimi quam Georgius Tbilo parat editionem Seruii ex libris maini scriptis purgatam manibus tenebimus.
Ad Mezentii inperatum (fr. 12) Latinoriimque siue Aeneae
DE SEPTEM LIIWIS 0RI6INVM xxxi
ni unti Ouidius fastornm IllI S70 sq., nota ninaliormii rusticorum erigo referri solebat (u. Merkeliua in fast, p- LXXX, Sehweg- lerus h. R. I p. 330). Rukilis autem eam conditionem latam esse priusquam foedus cum Mezentio fierct Verriani ealen darti rdi- quiis docemur bisce . . rentur ab RutuHs quia Mezentius rex E(ru[sco]rum paciscebatur si snbsidio ninisset omnium annorum ùììù fruclum. Catonem ipsum haec ad explicandam uinalioruin originem exposuisse crcdiderim. Mercklinus certe aperte falsus est Pliilol. Hip. 269, cum contumacissimi nominis quo Yergilius Mczentium adpellauit contemptorem diuom causarti a Catone ex- plicatam esse contendit.
Albani longam ab Ascanio conditam esse Seruius ex Catone repetiit (fr. 13). nude cognoscimus Laminimi eum Aeneae xrC6p.cc dixisse. atque haec quidem ex annalibus Fabii Pictoris petìta sunt, cuius uerha exstant apud Syneellum ex Diodoro petita fr. p. 636 Wessel. , tvsql de xijg TtQoorjyoQiccg xavziqg (de Albae longae nomine disputai) (fràfiiog o rag 'Pa^iaCav 7tQcc%£tg àva- ypàipag ccXXcog [ispvd-oXóyìjxs- cprjOÌ yà$ Aivsiu ytvèoftui Xóyiov teTQUTiovv ccvzco xa.&Y\yy\6ci<5$cii TtQog xxCotv TtóXscog' {léXXovxog ós ccvxov ftvsiv vv èyxvov x<p %Qcóu.axi Xsvxrjv, èxcpvyetv ex xcov islqòv xal xaxadimypYpvai Ttgóg riva Xó- cpov , TtQog ov xo{iL6d'eL6ccv xexelv X' yoiQovg- xov ds Al- vsiav to' xs itccQccdo^ov fravpaGavxa xal xò Xóyiov dvavsov- lievov èmxsiQrJGcu p,ev oixiGai xòv xóitov , iòóvxa ds xaxà zov vtcvov oxpiv èvccQyóg dtaxcoXvovóav xal 6v{i(3ovX6vov- 6av {ietcc X' axrj xxCc,uv ^ Sctisq o xóv xsypévxav aQL&{iòg r}v (X7to6zrjvcu xrjg 7tQ0^é6eog. triginta igitur annis, intra quos Aenean decessisse consentanemn est, expletis Alba eo loco al) Ascanio condita est quo sus peperit, eique monti AIl)ani nomen ab oppido indituin (fr. 14). itaque Scbweglerus p. 284 Catonis narrationi eorum sententiam qui triginta porcos Lauinii condendi auctores fuisse dicunt male obtrudit teste usus auctore .de orig. geiilis R. 12, 5, al Calo in orìgine generis Rememi ita docci. sucm Iriginla parados pepcrisse in co loco ubi nane est Laui- nium , cumque Acncas ibi urbcm cerniere cousliluissc/ propierque agri slcr'dilalcm maereret [mcrcrcl codex, mclucrcl uulgo . per </uic- lem ci uisa Dcorum Penatwn simulacro adkortaniium ut persevera- rsi in condenda urbe quam cocpcral. num posi annos tolidittt. qu<>l
XXXII PI50LEG0MEN0N I.
foetus illius suis essenl Troianos in loca fertilia atque uberio- rem agrum transmigraturos et urbem clarissimi nominis in Italia eondiiiiros. cf. Mommsenii cbronol. Rom. p. 152 adii. 287 ed. ali. quo testimonio ncque libri Catoniani aucloritatem neque reni ipsain stabiliri satis est uerbo monuisse.
Fabium porro sccutus est Cato in Romuli et Remi rebus enarrandis teste Dionysio fr. 15. sed de urbis conditae anno neque Fabii neque aliorum auctoritati sese addixit. ciun eniin primus, ut uidetur, animaduertit CCXL regimi Romanorum an- nis quattuor esse auiciendos, Eraloslbenica olympiadum rationc conparata urbem post Troiac excidium anno CCCCXXXIl (nam Ioanni Lydo falsa Catoni inputanti nulla conslat fìdes) siue primo olympiadis VII conditam esse inuenit. atque liaec quidem Momm- senius nuper cbronol. Rom. p. 142 et J53sq. tam dilucide ex- posuit, ut neque de stimma rei dubitari nec si quae dubitationcm babeant praeter eum locum qui est de cbronicis autiquorum anna- liurn rationibus digne disputari posse adpareat. sed tamen me- mineris uclim ipsum Eralostlienem, si Cassellano Seruio creden- dum est, Romam urbem fere tribus post Troiae excidium ysvecclg dixisse conditam ad Àen. I 273, Eratosthenes Ascanii Aeneae filai Ptomulum parenlem urbis refert, idemque narrasse Dionysimn Cbalcidensem apud Halicarnasseum ant. R. I 72.
Redeo ad Romulum. quibus caerimoniis Etrusci in oppidis rite condendis usi sunt, eas iam Catonis aetate ad Romulum ur- bis conditorem referri consuesse adparet (fr. I 8). eadem a Var- inone aliisque tradita esse adnotauit Reckerus lopographiae R. p. 94, ubi Donati nerba in Ter. Ad. UH 2, 44 uideo adden da esse, porta autem dieta est, quod in eo loco coloniae deductor et conditor subiunclis uacca et tauro aralrum quo urbem designai suspendit manu, ne inprimal sulcos , ubi ciuitalis aditus relin- quendi sunt. cf. Rudorffìus gromat. inst. p. 294 sq. Isidoro au- tem Catonis uerba integra quasi praecepti formula conprebensa tradenti fìdem habere nolui. neque enim dubitari potest quin ea a Vergilianis commentatoribus accepta suo perxulo quasi trans- formauerit. condita deinde urbe asylum factum (fr. 20). deni- que Graece locutum esse Accae alumnum Catonis et Varronis nominibus a Ioanne Lydo fìrmatur (fr. 19). qui cum iisdem testi- bus de conditae urbis anno aperte falsa inputauerit (fr. 17) iis-
DE SEPTEM LIMIS ORIGINYM XXXIII
(lem etiam in hac re fidem frustra deposcit. — De Accae La- rentiae testamento auctorum opiniones Macrobius pienissime ex- posuit Saturnaliorum I 10. qui cum primum eorum fabulam, qui Anco regnante populum Romanum a Larentia nobilissimo scorto honorum heredem factum esse uoluerunt, perscripserit, deinde Catonis posuerit sententiam, denique Macri historici, qui Laren- tiam Romulo a se educato bona reliquisse statuii, dubilari posse uideo, utrum Romuli nutricem Calo an quod fuerit Anco rege scortum dixerit 'meretricio quaestu locupletatam'. illud tamen, nisi Cato de duabus Larentiis cogitasse putandus sit, magis placet, et, si uera de quaestu meretricio Macrobius rettulit, Cato ineplam de hereditate ex Tarutii matrimonio parata narrationem non ui- detur nouisse. quanquam nomina agrorum si spectes, Turacem a librariis prò Tarutio, de quo Hùbnerus dixit quaest. onomat. Lat. p. 40, male substitutum esse suspiceris. nec Solimum aut Lintiriwn bene sana esse nomina credidejrim. de Tintìrio Hùb- nerus cogitauit, quod nomen scriptum est in inscriptionibus R. N. 924, 2261, 3389. Semurhim Cicero nominauit Philippica- rum VI 5,15, sed ita tamen, ut qua regione silus fuerit. non possit cognosci. accedit quod Taraciae uirginis Vestalis et nomen , de quo Hùbnerus egit 1. s. s. p. 29, 30, et factum quadam cum testamento Larentiae quasi necessitudine couiunctum est. nani Taracia populo Romano Tiberinum agrum gratificata est, quani rem Reckerus disputauit enchiridii I p. 622 sq. Schtveglerus hist. R. II p. 46 Prellerus myth. R. p. 422. sed Macrobii incuria factum est, ut quantum antiquissimi testis nerba ab inferiorum (inter quos est Plutarchus Rom. 4 qu. Rom. 35) uana garruli- tate abhorreant, .quaerere non liceat. neque aut Pfundii dispu- tatione antiq. iur It. p. 70 sq. quicquam profecimus mei etri- cem nisi legitimis nuptiis initis testamenti faciendi ius non ba- buisse censentis aut eam rem magno opere curo quod Plinii epist. V 7, 1 et Vlpiani tit. XXII 5 uerbis non potui?se siue reni publicam siue municipia heredcs institui constai, sai ius erit eon- silii Catonis et, uiae disserendi qua grassatus sit breuiter memi- nisse. quos igitur nominauit qualtuor agros eos euin sua ae- tate nominibus illis in uulgus notos esse uideret . uelut prata Quintia Flaminia Mucia similia, quo primum tempore (>\ pri- uatis publici facti essent edoeuit. sed utrum Larentiae testa-
CATONIS QVAE EX^TAMT ETC. C
XXXIIII PROLEGOMENON I.
menti causam inuenerit an dudum inueotam propagarit id incer- tura est.
Praeterea quae Liuius XXXIIII 5 L. Valerio contra Cato- nem Oppiam legem defendentem disputanti tribù it uerl)a inter primi originum fragmenta haberi solent haec, nam quid tandem noui matronae fecerunt, quod frequentes in causa ad se perti- nente in publicum processefunt ? numquam ante hoc tempus in publico apparuerunt? tuas aduersus te origines reuoluam. ac- cipe , quotiens id fecerint et quidem semper bono publico. iam a principio regnante Romulo cum Capitolio ab Sabinis capto medio in foro signis collatis dimicaretur , nonne inter cur su ma- tronarum inter acies duas proelium sedatum est? quid regi- bus exactis, cum Coriolano Marcio duce legiones Volscorum ca- stra ad quinium lapidem posuissent, nònne id agmcn quo ob- ruta haec urbs esset matronae auerterunt? e. q. s. immo ea tantum quae de Sabinis tradita sunt libro primo originum solent adscribi, reliqua ex empia cur non item ad Catonem relata sint nulla est causa nisi editorum arbitrium. at cum sit ìnterroga- tionis rhetorieae uis ac sentenza haec, 'recole quaeso res gestas populi Romani quas in originilms tractasli,' Bolhuisius recte talia originum reliquiis exemit. itaque etiain Merkelium opinio fefel- lit, qui Catonis et Cn. Gellii de Sabinarum mulierum facinore dissensum hoc Liuh testimonio monstrauit in fastos Ouidii p. LXXXII.
Ad Tulli Hostilii regnimi spectat Cloelii praetoris Albani bel- lum (fr. 21), de quo praeter Liuium I 22 Dionysii uerba sunt IH 2 KloiXiog . . . itQ£6fi£ittv 7té^7t8iv itQÓzov èìl>rj(pióato ÒCxag aìvYi6ov0uv tcqv ysyovóxcdv èccv òe àyvco[iovc56L ' Pgì{luiol, tòte ròv Ttóleyiov è% avrovg èxcpéQeiv. luci Capenatis me- moriam (fr. 26) cur non ad bellum Tulli a Liuio I 30 enarra- tum rettulerim , supra dicium est. denique Adolphus Kiessling de Latinis Dion. *auct. p. 19 Dionysii uerba III 34 xal avrùxa ai- Qovvxat dvo GrQccvrjyovg avxoxQaxoQag £LQ7]vr]g ts xal tvg- Xéyiov 'Ayxov TJovitXixiov ex TtóXscog Kógag xal HtcovGiqv OvexCXlov ex Acùovlvlov ex originibus profecla esse coniecit. quibus uerbis quod dixit 'eandem fastorum Latinorum cognitio- nem' inesse quae sit in tabula Aricina a Catone descripta orig. II 21 id non intellexi quid sibi uelit. Spusii autem nominis
DE SEPTEM LIBR1S ORIGINVM XXXV
antiquitas patriaque dictatoruin oppida in eadem tabula memo- rata cuiuslibet alius scriptoris antiqui uestigia prodere possimi.
Ad Seruium Tullium special fr. 22. tribus cum merini anno 259/495 numero XXI, Seruio autem regnante ex Fabii Pictoris sententia XXX, Beckerus enchiridii II 1 p. 1 66 sq. Èa- tonem perpensis diuersae rationis momentis rem in incerto reli- quisse statuit. quae prudentia sane mira esset in eo qui iu- gerum Troianorum numerum non meliore hercule annalium fide commendatimi secure tradidit. itaque in hac quoque re, quibus scriptor rationibus usus a prioribus diuerse senserit, prorsus igno- ramus.
Ad Tarquinium Superbuin spectant fr. 23 et 24. unum Termini fan uni exaugurari non potuisse (23) Liuius auclor est I 55, Iuuentam addidit periochae eius libri scriptor, de quo dis- sensu cf. Scliw eglerus hist. R. I p. 771. Lucium Mamilium, cuius solius de Tusculana cimiate benefìcium gratum fuerit, Au- sonius Popma eum esse intellexit quem Ronianis contra Appium Herdonium in tempore opitulatum esse Liuius III 18 et Dionysius X 16, 18 tradiderunt. quae res cum extra primi libri fìnes uideretur esse, Wagcnerus Catonem ad Lucium ab Octauio Ma- milio regis Tarquinii adiutore data opportunitate deflexum esse statuit. nec repugno, quanquam quae Mamiliani beneficii memo- riam excitauerint multa cogitari possunt. Borni anno tamen re- pugno, qui cum nescio quo auctore conperisset, nec potuisse primo libro Lucium commemorari neque 'soli' eius benefìcio, sed polius róv TteQÌ avxóv , auxilium Romanis latum esse, Ocla- uium Mamilium Lucii praenomine a Catone adpellari censuit. quo tamen praenomine neque adpellarunt Octauium aut Liuius aut Cicero ad Att. IX 10, 3 aut alii nec poterat adpellarc nisi qui duo Lucii et Octauii praenomina gentili Mamilii nomini ad- derà uejlet. anliquissimos autem Latinos duobus nominibus ad- pellari solitos esse, rem satis nolani, exemplis diligenter conqui- sitis Lorenzius inlustrauit de dictatura Lat. p. 33 sq.
'Vnde quaeque ciuitas orta sit Italica' secando et te ri io libris narratimi est. de quibus supra, cum generatim de operis disposinone egi, satis dietimi est. siue igitur a rerum gestarum memoria ad origines ciuitatium scriptor excurrerit siue illas bis libris fere -neglexerit, Ligures secundo libro (lì 1) Rbegini Icilio
C*
XXXVI PROLEGOMENON I,
memorati (III 1) non obscure demonstrant rode Wagcnerum (nani Bormanni non est ea coniectura) secundo libro superioris Italiae ciuitates inferioris tertio adsignasse. sed quod ciuitates et regiones a Catone commemoratas eo ordine quo habitabantur sese excipere iussi, id factum est non quo hos libros encliiridii geographici uicem obtinere ipsius scriptoris uerbis crederein de- monstrari hisce fr. Ili 8 huul eos eo posiremum scribo quin populi et boni et strenui sieni, sed ne in re incerta obscuritatem augerem. itaque de Gallorum rebus Ligurumue qui Alpium iuga tenebant primum mihi dicendum est. quos quo ordine Cato enumerauerit Bormannus ex Plinii tertio libro cognosci posse nullo argumento conprobauit. àc scio quidem Henrici Brunnii disputatione de auctorum indicibus Plinianis Bonnae anno 1856 edita nouam ad fontes cuiusque libri indagandos uiam esse apertam: ea tanien si quis Catoni instaurando quicquam arcessi credat, uereor ne cu- pidius quam uerius iudicet. nani omissis iis libris qui rei rusfi- cae libri excerptis referti sunt Catonis nomen non extat nisi iti librorumlll, UH, VII, Vili indicibus. quos libros si perlegeris, in tertio aliquotiens inuenies Catonis nomen (u. orig. II 4, 5, 6, 8, 9, 15, 19, HI 4), nusquam in quarto, iam cura in indice quarti Cato primum, secundum Varrò locum obtineat, Varronis autem in ipso libro prima mentio occurrat § 62 ed. Sili., suspi- cari sane licet Graecarum rerum quae ante 62 tractantur parti- culas quasdam, uelut quae de Callidromo dieta sunt, ex origini- bus haustas esse, non licet demonstrare. in libro VII etiam in- certiorem esse rem Brunnius sensit p. 12. in libri VIII indice Catonis nomen extat inter Pisonem, cuius Plinius meminit 7, et Fenestellam, quem laudat 19: laudatur inter utrumque 11. nec praeterea uestigia originimi indagare potili, ad tertium autem li- brum ut redeam, satis adparet Plinium Catonem non ad partes uocasse nisi in quibusdam rebus, de quibus aut ab reliquis au- ctoribus diuerse ac singulariter sentiret aut solus antiquissimae memoriae monumenta traderet. quorum quae extant de Galli- cis et Liguricis gentibus propter ipsam singularitatem Zeussius eo libro qui est de Germanis eorumque fmitumis p. 230 nescio an properantius abiecerit. sunt autem in primis duo haec, primum quod Salassos Cato Liguricis gentibus adnumerauit (II 6); deinde quod stirpem Orobiorum se ignorare confessus est (ib. 4). in
DE SEPTEM LIJilUS 0RIGLW3I xxxvn
summo autem scriptorum et codiami de Salassis et Salluuiis dis- sensu id maxime tenendum est, iam antiquissimos gcographos de genie eorum dubitasse, ut patet e Strabonis uerbis p. 203, kcc- Xov6i dì rovg Zlàlvag ol ^iìv TtaXcuóì róv ElXr\vav ACyvag . . ol d' V6Z8Q0V KekroXCyvag òvo[ia£ov6t. bos Latine Sal- luos uel Sallimios adpellari et fasti triumphales a. 631/123 do- cent, [de Li]guribus Voconlieis Sallaueisqfue] , et Florus et pe- riocbae (nisi quod Salai Bambergensis Fiori p. 33, 20 Ialin. Nazarianus p. 59, 20 idemque periodi, p. 74, 23 praebentj, minus recte Sallyes Obsequens uocauit prodig. 30 et 32. co- lebant circa Massiliam et Aquas Sextias, transcenderunt Alpes cum Cenomanis et Boiis teste Liuio V 35. at Polybius II 17 idem narrat de Cenomanis Boiis Salassis. denique Liuius XXI 38 Haimibalem negat Poeninum uel Cremonis iugum transcen- disse, per quos saltus non ad Taurinos sed per saìtus montanos ad Libuos Gallos deuenisset; ita enim libri, Saìyas aut Salas- sos restituendos esse Lipsius et Cluuerius per spexerunt ; quid quod prò Saluis aperte pugnat Nazarianus liber Fiori I 19 p. 33 in quo ipsum illud saltus prò Salai scriptum est. at Salas- sos nominat Strabo p. 204 in ea regione quae est circa Ti- cini fi unii fontes. ex bis ambagibus nix te expedias, nisi pri- mum statuas Salassorum et Saluuiorum nomina a Latinis Grae- cisque scriptoribus promiscue usurpata esse, deinde utramque gentem stirpe KslroXiyvav oriundam esse, boc est Gallicani nationem Liguribus mixtam. (cf. farraginem Dieffenbacbii Celtic. I p. 43 sq.) sed haec ideo disputala, ut adpareret quam gentem Cato intellexisset, cum Salassos Tauriscae gentis fuisse statuii, iam nero non leuiore testium diuersitate etiam de Tauriscis et Taurinis certatur, si quidem Polybius quos dicit za tcsòlcc cis Alpes colere Tauriscos Gallicani gentem II 15, eosdem Taurinos uocare uidetur IH G0, oì zvy%àvovOi noog ri] nagagetcc xa- toiKovvxeg. atqui Taurinos Ligures fuisse consenthint Strabo et Plinius; quapropter Niebuhrio adsentiri nequeo, ncque ad- sensus est DiefTetibacbius 1. s. s. p. 140s([., Ligures Taurinos a Tauriscis Gallis segreganti hist. Boni. Il p. 599 ed. ali. quae
*) Violar de air. ili. 72 scribil M. Scauram domuisse Ligures et Tauriscos. ila cniiii ex optimorum librorum scriplura Cauriscos restituii Moramsenius li. 1{.
11 {.. 169 ni. alt.
xxxvin PROLEGOMENON I.
cum ita sint, certo discrimine non posse diiudicari patet, utruni Gallicani Cato an Liguricam originem Salassis et Lepontiis Calo tribuerit. sed quoniam Nouariam Ligurum paglini uocauit, com- perisse uidetur, Liguricam dominationem latissime patuisse. qua de causa fortasse Tauriscos quoque et Salassos prò Liguri- bus habuisse putandus est. accedit quod Ligurum potestatcm et fìnes amplissimos fuisse constat. Polybii enim tempore Pisatiuni et Arretinorum fines attingebant; ab altera parte Laeui Ligures trans Padum circa Ticinum colebant, Libui siue Libici e Salluuiis orti, Vercellarum conditores teste Plinio III 124 Sili., denique Al- pini populi Eturi Liguribus orti, Vagienni Ligures eodem auctore § 135.
Praeterea de Cenomanis Massilia transgressis exposuit li 9, Boiorum tribus et oppida Euganeorum numerauit II 8 et 5. fal- sus est Niebuhrius, si recte eius uerba excepta sunt editaqtie in praelectionibus de geogr. et etbnogr. uet p. 561, cum Boiorum intentimi auctore Catone rettulit. nam Boios Plinius sua aetate interiisse dicit; Catonis tempore deuictos illos quidem a Publio Scipione esse multatosque agri parte fere dimidia accepimus teste Liuio XXXVI 39, nec tamen, quod ne cogitari quidem potest, piane exstirpatos. cf. Momnisenius hist. B. I p. 644.
Ligures inliteratos esse questus est II 1 , Orobiorum slirpem ignorauit, Il 4. neque aliter de antiquissimis Pisarum incolis sen- sit II 13. sed praeter fabulosas uulgi narrationes num etiam Grae- corum scriptorum auctoritatem cognouerit et spreuerit, aut quaeri omittitur aut leuiter transigitur. ac ne Niebuhrius quidem satis caute clixit Timaeum, nedum Àntiochum et Aristotelem, a Catone lectitatum non esse, ni mirimi quod Oenotrorum memoria apud hunc nulla esset (hist. B. I p. 14 ed. alt.) at non pauca sunt quibus contrarium probari uidetur. ea subinde adnotabo. Le- pontios igitur cum Salassis a Tauriscis ortos Cato dixit; alii eos e comitati! Herculis in Alpium iugis remansisse narrauerunt. auctorem eius sententiae Plinius non adscripsit, sed cum simi- lem de Orobiis ano rov èv oqolq fliov denominatis sententiam ad Alexandrum Cornelium referat IH 18, 124, de 'polyhistore' cogitare sane procliue est. accedit quod qui aetate ab eo non multimi distant Cornelius Nepos Hannib. 3 et M. Varrò apud Seruium ad Aeneidos X 13 de Grais Alpibus a traiectu Herculis
DE SEPTEM L1BRIS ORIGLNYM XXXIX
cognominatis siJ)i persuaserunt. unde conscqui uidetiir, ut gram- matici has fabulas post Cannelli demmo inuenerint. sibilo tamen minus certuni est hos ipsos grammaticos non suo, periculo uerum Timaei aliorumque auctoritati confisos talia propagasse, etenim mirabilia de Gallis a Timaeo tradita esse Polybius auctor est II 16, ab eodem profecta esse uidentur quae extant in libro mirabil. ause. e. 85 Westerm. ex xrjg 'ixaXCag tpaolv scog xrjg Kelxu- xijg xcà Kslxoliyvcov xcà 'l/irjQcov eìvat riva òdòv Hqcx- xXeiciv xaXov^iévrjv e. q. s. coni. Diod. IIII 21.
Venetos Polybius II 1 7 dicit sermone et moribus a Gallis diuersos fuisse. Cato eos Troiana stirpe oriundos esse narrauit II 9, quod utrum scriptoribus Graecis crediderit an famae po- pulari a Graecis mercatoribus ad Adriatici maris augulum delatae diiudicari non potest.
Redeamus ad Gallicas res. ager Gallicus cis Ariminum ui- ritim diuisus est anno u. 522/232 lege agraria a C. Flaminio promulgata teste Polybio II 21, [isxa ds xovxov xòv cpófiov sxei %é\LTCx(p Mccqxov AenCdov 6xQaxì]yovvxog xaxexkriQov- %ì](5av èv TaXaxia 'Posatoi xr)v IJLXSVxcvrjv 7iQo6ccyoQ£vo- \nivr\v %cÓQav. agnini Gallicum et Picenum anno u. 526/228 diuisum esse Cicero testatili* de senect. 4 coni. Brut. 14, 57. dissensus ortus est inde, quod quidam, inter quos Liuium fuisse e Valerio Maximo V 4, 5 coni, periodi. XV conicio, tradiderant Flaminium legem senatui ingratam patris iussu deseruisse, de- sertam quattuor annis interiectis iterimi tulisse.
Quae praeterea extant de Gallis fragmenta ad liominum mo- res terraeque prouentus spectant: cf. Mommsenius I p. 299. unum tamen, quod in rerum Gallicarum fronte conlocaui (II 3), ad res gestas pertinere AVagenerus perspexit. uimirum Gallorum in Ita- liani aduentus Liuius V 33 dicit cani causam fuisse quod Arnuv» Clusinus ira corruptae uxoris ah Lvcumonc , cui tutor is /'iterai ipse, Gallos ultorcs aduocaret. quam rem etiam Dionysius XIII 15 exc. Ambr, persecutus de Lucumonis amore haec scripsil ÌQa6d-eìg (xrtg yvvatxòg) 6 veavtGxog ccpcc xcò Ocóuaxc xì)v òuavoCav xrjg ccvd-QorKOv diécpd-eiQEv, xccì ovxéxi XQvfidcc, <xXX' àvacpccvdòv ètpqxEi avxì'j ducXéy so iteci, bis igilur Catonis nerba ita congruere uidentur, ut ad Gallorum aduentum refe- renda sint.
XL PROLEGOMENON I.
Qua de causa Tuscorum res ad librum secumlum transtu- lerim supra signifìcaui. a quo constfjp aule Bormannum omues ideo abhoruisse uidentur, quod de Pisarum origine primo libro dietimi esse Seruii exemplaria testarentur. sed quoniam neque in Parisino libro, in quo uno Georgius Thilo Catonis uerba in- uenit, numerus adscriptus est neque in Danielina editione, non dubitaui hanc rem nouare. Bormannus autem nostrorum scrip- torum morem, qui antequam ad urbis primordia accedant, de Latinis Sabinis Tuscis quasi de quibusdam rei publicae Romanae elementis agere consueuerunt eundem a Catone obseruatum esse inique statuit. quamquam nescio an non nemini primi libri patro- cinium suscipere uideahtur ipsa Catonis uerba (II 14) a Seruio indi- cata ad Aeneidos XI 567 nam pulsus fuerat (Metabus) a gente Volscorum- quae etiam ipsa Etruseorum, polestate regebatur , quod Cato pienissime executus est. atqui Cato primo libro de Volsco- rum agro olim a gente Aboriginum culto dixerat, de imperio Tuscorum etiam Liuius primo libro 2, 5 scripsit haec quamquam tanta opfous Etruria erat, ut iam non terras solum sed mare etiam per totam Italiae longitudinem ab Alpibus ad frelum Si- culum fama nominis sui implesset. sed ex ordine rerum a Li- uio narratarum nihil redundat ad restituendam originum narra- tionem. Volscorum autem commemoratio primo libro facta est in transcursu, cum Aboriginum imperium ac fines inlustrarentur.
Ipsa Seruii de Pisarum origine uerba Wagenerum mire tor- serunt. effecit ex iis, ut post Teutanes ante Tuscorum aduentum tertia gens Tarchone duce ea loca possederit. at non dicit Cato Seruianus, ante Etruseorum aduentum Tarchonem Pisas condi- disse, immo compertum quidem sibi non esse, qui homines ante Etruscos eam regionem tenuerint, inueniri tamen qui Tarchonem, Tuscum ni mirum, Pisas condidisse tradant Teutanis exactis. itaque nec seiungitur à Tuscis Tarcbon neque a quoquam seiungi potuit; quod autem non frater sed filius uocalur Tyrrbeni id sane unus Cato narrare uidetur. cf. Od. Miìllerus Etruscarum rerum I 94 et 73. eadem fere tradunt Plinius III 5, 50, Pisae ortae a Pe- lope Pisisque siue a Teutanis Graeca gente, et Dionysitis I 20, (pxovv oi IJsXaCyol uotvfj [terà tóv 'yJflooLytvav òv EOtiv rj te KaLQfjTuvGjv Tiólug, "AyvXXcc ds tote xalov^iévr] , %cà ni(5a kccI ZlaxQQvCa ucci "AXóiov %al aliai xivìg ag ava %q6-
DE SEPTEM LIBRIS 0R1G1NVM XLI
vov Vito Tvqqtjvcjv à<priQé&ri(5av. at ibrtasse òperam perdi- dimus in explicanda re quae a Catone aliena est. nam nescio an melius procedat oratio si scribamus Calo qui Pisas lenuerinl aule aduenlum Elruscorum negai sibi compertum. sed inuenitur e q. s. nam in Parisino libro prò uulgato inueniri est, inuenerìt. aduer- sari quidem nidetur Plinius, qui cum inter libri HI auetores Ca- tonem censorium nominauerit, Tentanes suos e Catone trans- scripsisse nidetur. sed quae inter auctorum rerumque ordinem intercedat ratio eam nondum omni dubitationi exeniptam esse ni- dimus. de lucis Capenis nere saero uotis primus Niebuhrius bist. R. I p. 121 apte disserujt. de Propertio rege nisi quis de epo- nymo Vmbricae Propertiorum gentis cogitare uoluerit nibil com- pertum est. alterum ueris sacri exemplum apud Catonem de- prehendit Schweglerus I p. 242 de quo supra dictum est. item supra exposui de Ameria (fr. 19) et de Marsis uere sacro uotis (fr. 18). sed de his, nisi fallunt librarli, sidiobscure dictum est. Marrucinoriim enim nomen detortum a Marso traditur propterea quod Marsus prius quam Paelignus hostem occidit. unde sequi uidetur, ut Marsi cum Paelignis coniuncti uel utriusque popoli manus uere sacro uota communi Marrucinorum nomine eam ob causanti uocati sint, quod cum nouas sedes armis quaesiuerint, Marsi primi hostem uicerint. quod si uerum est, Cato Marrùci- nos 'quasi Marsicidos a caedendo hoste' dictos sane lepide opi- natus est.
Luci Dianii ab Egerio Laeuio dedicati memoria m (II 21) Wagenerus ad bellum Latinum pertinere dixit. sed uereor ne, si triginta populorum antiquitates scriptor per liane opportunità- tem iniustrasset, rerum gestarum. ordinem pessimi dedisset. qua re Catonis nerba cum ceteris rerum Latinarum fragmentis so- ciata exbibui. aetatem dedicati luci Niebuhrius anno u. &06 quasi estremo fine defìniri uoluit bist. R. I p. 5S7 ed. alt. quo anno Pometini, qui inter Latinos populos apud Catonem compa- re»!, ad Aunmcos defecerunt. quo tamen iure Pfundius ini-. It. antiquit. p. 29 sq. posueril nominis Latini nouuin capul Al l»a diruta cònstitutum esse Ajiciae. etiamsi Catonem ad partes uoca- uerit et Plinium XVI 44, 242, est in s>t/>i(r/><//m Tusculani agri colle qui Come appellatili' focus antiqua religione Dianùe sa- cratus a Lalio e. q. s. , id non perspicuo, ac dnae quidem sunl
XLII PROLEGOMENON I.
res quibus Cato a Dionysio dissentire uidetur, primum quod octo prò triginta populos nominauit, deinde quod dictatorem Latinutn prò duobus praetoribus. de dictatore Catoni crediderunt Nie- buhrius Schweglerus II p. 291 alii. sequitur alterum illud, quod duodecim de triginta populos non Catoni ignotos sed a Priseiano, quippe qui Ardeaiis nominatiuum solum spectaucrit, omissos esse cum alii conieeerunt tum Schweglerus statuit List. R. II p. 290. id- que sane eo commendatur, quod etiam Rululus, quo cognomine Ardeates a Latinis distingui Mommsenius perspexit , altero loco omit- titur. sed nisi me fallit opinio, qua etiam Schweglerum I p. 731 fuisse pitto, non fuit Incus Dianius ab Egerio consecratus quasi immersi Latii noivòv sed Feroniae luco similis conuentibusque mercatorum destinatus, quibus praesidium honoremque a rebus sacris arcessi solitimi esse constat. itaque non necessarium est, ut omnes qui tum fuerint Latini foederis populos communiter hunc lucum dedicasse credamus. cuius modi lucos adposite Rudorffìus grom. inst. p. 262 testes esse uoluit eius instituti, ut populi in quorum confinio silua esset eam in communem suum usura siue deo siue deae dedicarent. sed ut hanc quaestionem quae est de octo populis a Catone nominatis non audeo hac commenta ndi oportunitate profligare, ita de dictatore Egerio paullo seuerius agendum mihi esse uideo. fuit ille genere Tusculanus; itaque M. Cato eodem municipio ortus dedicationem illam fortasse Tus- culi, ubi Egeriorum claram gentem durasse suspicari licet, le- gerat in lapide inscriptam. iam cum antiquum proverbium fer- retur 'multi mani Ariciae,' neque id Varronis aetate satis intel- legeretur, grammatici alii de clara Maniorum propagine cogita- runt alii contrario sensu uilia nescio quae Aricinis obtruderunt. adscribam Pesti uerba p. 145 M. , Manius Egerifus lucum] Nemorensis (-m.cod.) Dìanae consecrauil a quo multi et clarì uiri orli sunt et per mullos annos fuerunt. unde et prouerbium '■multi Mani Ariciae/. Sinnius Capilo longe alìler sentii, ait enim lurpes et deformes significar?, quia Maniae dicuntur defor- mes personae et Ariciae genus panni fieri quod manici appel- letur. Verrius Flaccus igitur acceperat lucum Dianium conse- cratum esse a Manio Egerio; hunc ab Egerio Laeuio Tuscu- lano diuersum fuisse grammaticorum nugae Prellero mythol. R. p. 279 sq. persuaserunt. sed siue Manii praenomen re uera
DE SEPTEM LIBRIS ORIGINVM XLIIT
fuerit dictatori Egerio Laeuio siue non fuerit (Latinos certe duo- bus nominibus contentos fuisse Lucii Mamilii exemplo cognoui- mus) , duos Egerios luci Dianii patronos facere temerarium est. fuit autem Egerius ille Tusculanus, non Aricinus, itaque pro- uerbium 'multi Mani Ariciae' ad eius progcniem rcuocare Ver- rius non potuit, nisi quod Tusculanum eum fuisse ignoraret aut quod Egerios Ariciam connnigrasse sciret: quo de dubitali po- terit. Aricinorum certe cum Tusculanis coiiiunctiouem iu rebus sacris maxime conspicuam optime illustrauit Klauseuius Aen. p. 956. ceterum prouerbii uim nemo adirne explicauit: cf. 0. Iahnius in Persium p. 225.
Transeo statim ad Praeneste oppidum, quod a Coeculo conditum esse 'Praenestinis libris', si fides constat Solino 2 p. 9 G. Salm., Calo credidit (II 22). sed commentarti Vergiliani de hac re praeter Calonem Varronis logistoricum qui inscriptus est 'Marius de fortuna' aliorumque libros breuiatos exhibent, ut quo quis- que narrando progressus sit difficili opera dispicias. etsi enim adpareat Varronem conditorem 'Depidium' nomine (ita enim scriptum est in scboliis Veronensibus ad Aen. VII 681) cogno- mento 'Coeculum' uocasse, Catonem nihil de 'Depidio' tradidisse, tamen nos fugit, qui fieri potuerit, ut uirgines petentes aquam in foco Coeculum inuenirent: u. Rlausenius Aen. p. 762, 763. crediderim Catonem breuiter narrasse Coeculum appellatimi esse, quod exiguos oculos baberet, eum condidisse oppidum in mon- tibus, idque inde quod praestaret montibus Praeneste dietimi; for- tasse etiam de 'collecticia pastorum manu' narrauit, simili pri- mis urbis Romae ciuibus. cetera tribuerim Varroni et aliis grammaticis, qui 'Depidiorum' siue 'Dìgitiorum.' siue 'diuorum' (uel ' diuinorum ' , ut est a pud mytbogr. Vat. II 184) fratrum memoriam cimi indigitibus Romanorum diis confuderunt.
Catillum Arcadem Cato Tiburis conditorem fecit (fr. '2 1 unde mons Caiilli dicìtur quem Cotellvm (licititi per corrupito- nem. Seruii haec sunt ad VII Aeneidos 672. facile crediderim Catonem buius nominis originem aperuisse. Seslius quidam a Solino p. 9 F nomina tus aliique Catillum Arginimi dixerunt. u. Klauseuius p. 935 sq. de Polite Priamida lliadis 0 792 sqq. uer- sus sunt hi
6$ Tqcjcov OxoTtòg l^e nodcoxenjai TteTtoi&còg
XLIIII PROLEGOMENON 1.
tv[i{3(p èli ccxqotcctg) Ai<5vr\xao yÉQOvxog, òéy^evog oniióxs vavtpiv à(poQ{ir]d'et£V 'A%aioC. ab hoc Politorium conditimi esse libro 1 narratum uidetur Wa- genero, quod Anciis Marcius oppidum diruit. cf. Klausenius p. 1008. ego cui* buius ciuitatis originem ad II librum (fr. 26) transtulerim , immerse supra exposui.
Quas próximas rettuli origines linde hauserit scriptor dili- gens non audeo prò coinperto dicere, ad Timaeum certe simi- lesque Graecorum scriptores prouocandi necessitas nulla est. quodsi annalibus Fabii de Arcadum atque Euandri acluentu uul- garis faina iam proposita erat, non mirum est quod quamuis modice ac parce inde Cato deprompsit qua e sibi opus essent ad nomina originesque explicandas.
Vltimo inter oppidorum origines loco conlocaui qnae nerba extant de hostia effugia fr. 27. quae cuna Wagenerus praua librornm scriptum deceptus ad boues Geryonis referret, iniu- ria tertio libro inseruit. sed quoniam et Albam et Lauinium eo loco condita esse legimus ubi sus XXX porculos peperit, et uero Bouillas, ubi taurus 'iam consecratus', hoc est immolatus, fu- giens ab ara quae erat in monte Albano comprehensus est (u. Schweglerus I p. 321), Lauinienses boues 'in siluam' aufugien- tes dici patet nouae coìòniae nescio cuius àq%r\yéxag. quare sc- cundo libro haec inserui.
Denique ad terrae in his regionibus prouentus pertinent quae extant de capris feris in Sauracti ^et Fiscello montibus (fr. 16, nani de 'Sauracti Fiscello' monte mire falsus est Prellerus my- thol. R. p. 239 adn. \) et de hordeo Tiburti (fr. 25). salem Car- thaginiensem libro II commemorari ita mirum uisum est, ut Wa- generus contra codicum fidem quinto libro tribuerit . haec uerba (fr. 32) ex sale qui ctpùd Cariìiaginienses fòt. nimirum nemini in mentem uenit de hoc sale in libro mirab. ause. e. 134 Westerm. haec haberi, xrjg de Ai$vr\g èv 'ixvxrj . . . yivsGd-aC cpatiiv alag oQvxxovg sul XQelg OQyviàg xò flcc&og, xfj otyei Xsv- xovg xal ov <jx£Qsovg all' opoiovg xai ylic%Qoxàx<p ylottp- xaì oxav àveve^óOiv zig xqv r\liov àito6xeQ£ov6&ai xal yivsad-ai 6[iOLOvg xà IIccqlg) Il&m. ylvcpE6&ai dì iì; ccvxàv léyovOL Radici xal alla Gkbvyj. haec igitur óxsvr] 'ex sale Carthaginiensi' facta in Italiani asportari solita esse arbitror. .ne-
€
DE SEPTEM LIBR1S 0RIG1NYM xlv
que enim nostrae coniecturae obest, quod quac de Yticensium sale fossili auctor de mirabilibus et Plinius XXX 1, 39, V 5, 34, ea noster de Cartliaginiensi narrauit. mercaturae igitur Iih- bes exemplum; alterum idque etiam certius ad librum III ad- notabo. sacra Arpinatium heredem non sequi dieta et Sauinius olim tetigit opusc. uar. I p. 156 et super Eduardus Lubber- tus comment. pontifìc. p. 185. celerà libri If fragmenta ad- modum obscurata sunt a librai iis. quorum quod Rothius in lu- cem resuscitare conatus est (fr. 30), ego in teuebras reieci. de bis ne longus sim criticam adnotationem adiri nolo.
Insigne tertii libri fragmentum (ij Probi industriae debetur Vergilii bucolicon exordium commentanti, is enim bucolici car- minis originem ab Oreste furente repeti tradidit, qui responsum tulerit deposilurum se esse furorem, si recuperata sorore Iplii- genia avluerelur fluuio qui septem fluminibus conf under etur. ita est enim in editione Egnatii, in libris Vaticano et Parisino de- sunt uerba qui — conf under etur. idem scribit auctor de cannine bucolico (scliol. Tbeocr. p. 4 Ahrens.) 'Oqéóxì] . . %Qr]6^òg è^é- nsGsv èv stcxcc noxa^iolg ex yuàg 7t7jyrjg QéovGiv àitolov- acco&cu. 6 òe TroQSv&eìg sig 'PiqyLOv xìjg "ixuXiag xo ccyog ànevCi^axo èv xolg Xsyo^iévoig diacpÓQOLg Tcoxa^iolg. [dia %co- Qag est in Paris, cod. , uulgo dicc%(DQoig). septem fluuiorum nomina e Varrbnis antiquitatum libris p$ita posuit Probus Lata- padon Micodes (Micos supra scr. Vat.) Eugiton Stracleos Polle Molee (om. Paris.) Argendes (Argeades Paris.), horuin nullus alibi commemoratili*, nisi quod Argeades latere uisum est in no- mine Arciade, quod est in tabula Peutingeriana inter Taurianam et Rhegiuin. septem flumina nouit etiam Cato, septimum dieif 'Taurianum et Rheginum' fìnes disperare, nomen eius adposuit quod scribitur in codicibus Pecoli. hoc inter Varroniana nomina quaerendum esse Bormannus intellexit, sed quac praeterea dispu- tauit, ea omnia ralione criticique instrumenti intellectu destituta esse iterimi demonstrare omilto. ne (amen futuro Lnpeditissimae quaestionis arbitro iudicandi materia desit, breuiter repetapa quae alicuius momenti esse ad indaganda Catonia nerba uideantur.
Libri Vaticanus et Parisinus cuna editione Egnatii in nomine Pecoli consentiunt, dissentiunt ab ea primo nerbo; id enim in Parisino Thelunti, in Vaticano Theseunti scribitur exiguo discri-
XLVI PROLEGOMENON I.
mine, iix Egnatiana Rhegini; quoti, etiamsi Egnatiana testis de perdilo codice Bobiensi tertius sit, prò conieclura esse adparet. ac primum quidem falsi sunt ii qui ex Thelunti siue Theseunti scriptura cognomen Taurianorum elicere uoluerunt a flumine quod propter fluii ductum. mira esse! enim figura neque in tali narra- tone apta, si quae simpliciter dici debebant hoc modo 'Tauriani Thelunti f uocantur de fluuio qui propter fluit', ea immutato or- dine 'Thelunti Tauriani uocantur' e. q. s. obscure et oratorie posita essent. immo necessarium est, ut in Thelunti lateat oppidi populiue nomen , in Tauriani cognomine fluminis quod propter fluit, aut si quid aliud in primo uocabulo latet, secundum sit nomen ciuitatis item a flumine detortum. quod si uerum est, sequitur, ut Pecoli fluuius de septem Varronianis unns non sit i& qui propter Taurianos fluit. iam circumspice geographorum de hac regione narrationes. Rheginorum fìnes, quos flumine Pecoli a Taurianis dirimi legimus, ab -altera parte ad Locren- sium agrura, ab altera ultra Scyllaeum promonturium pertinebant. in ora maritima oppida enumerat Strabo p. 256 sq. haec, (1) Medma (2) Emporium (3) MéxavQog Ttoxa^iòg %ccì v<po(){iog ò[icóvvtiog- (4) aitò dì xov MexavQov 7torcc[iov è'xsQog- (5) è%ds%£Taù ds èvxsv&av xo 2JxvXXcccov TtéxQct xèQQOVTqGi- t,ov6u vtprjlrj xov L6&[iòv à{icpLdv[iov uaì xaTtauvov e%ov6a bv 'Avatylaog 6 xvQavvog^àv "Pr\yCviov èit£X£C%i6£ xolg Tvqqtj- voig %ccxa6K8va6ag vavaxad'^iov e. q. s. (6) Posidonium, Prj- yCvav Gxvktg. (7) Rhegium. alio ordine Plinius III 5, 73 enu- merat haec, Melaurus amnis, Tauroenium oppidum, portus Oreslis et Medma. oppidum Scyllaeum . Crataeis fluuius . . dein columna Rhegia e. q. s. Tauroenium ibi habent Riccardianus et Parisinus , Taurenlum codices Barbari, tertius Mela est II 4, 8 in Bruttio sunt columna Rhegia, Rhegium, Scylla, Tauri- num et Meiaurum. libri enim, quantum quidem nunc iu- dicari potest, Taurinum liabent praeter Paris. 1 qui Taurium, et Paris. 2 qui Taurianum 'uidetur habuisse', quae lectio inde ab a. 1577 editiones occupauit. habes igitur in confinio Me- tauri oppidum Taurium uel Tauroenium, habes etiam in ta- bula Peutingeri et apud Rauennatem geogr. UH 32 Tauraniam supra Arciadem. quae cum ita sint Cluuerus Ital. ant. p. 1293 Strabonis uerba (4) ita scripsit ano de xov Msxavgov ito-
DE SEPTEM LIBRIS ORIGINVM XLVH
ra^iov Ttoxayuho, £t£Qog KQuraàg xal rj TavQavia èoxl nó- Xtg. desideratur certe ibi oppidum ab aliis satis dare signi- ficatimi neque non a Catone, qui flumine 'Pecòli' Rheginwn et Taurinum dispertiri scribit siue Taurianum ut principio nar- rationis in libris legitur, siue Tauraniutn , nani hoc quoque li- brariorum errore obscuratum esse suspiceris. sed nouac iu- gruunt tenebrae. neque enim inler Metaurum et Crathaeiu est iluuius de cuius nomine quod fuerit Taurus Taurianos nominatos esse coniciamus. quid est autem illud Thelunti? Schneidewinus in censura Keiliani Probi transeunti coniecit, ita ut de uno populi no- mine sibi persuaserit. (cf. mus. pini. IV p. 161) Facelini Wagè- nerus, a flumine Faceti (Pecoli\ quem et ob uerborum structuram et ob septem flumina Varroniana, e quibus unum Pecùli fuit, ui- tuperandum esse uidimus. has dubitationes, a quibus procul abfuit Dom. Romanellius in topograpbia regni Neapolitani 1 p. 66 sqq., cum septem flumina riuulos esse uoluit quibus Metaurus augetur, 'Taurocini' autem nomine signauit riuulum propter Rbegium fluentem, has gaudebo si quis feliciore acumine dilue- rit. ac nuper quidem homo satis adrogans, qui F literae con- pendio in diurnis Zarnckianis nomen suum aut scici aut ignorali uoluit, Bormanno superbiens obiecit, quod 'Pecoli' nomen a Rlenzio restitutum ignoraret. sed qui commenta tionum pbilolo- gicarum p. 86 inspexerit, inueniet Klenzium Parisini codicis scrip- turam adnotasse nec emendasse, alibi Klenzium eandcm rem tetigisse mibi non conpertum est.
% De Capuae urbis nomine uariisque fortunae uicibus Seruii nerba in Vergilii Aen. X 145 sic scripta sunt et Capys lune no- men Campanae ducitur urbi] Iste quidem hoc dicit , siati Ouidius qui Capym de Troiants esse commemorai: ille dedit Capyi re- perita uocabula Troiae. . . . Coeliusque Troianum Capyn condì disse Capuam tradidit, eumque Aeneae fuisse sobri ti uni. adi hunc Ca- pyn ftlium Capeti uolunl esse Tyberini auutn ex quo /luuius Tyberis appellaius est, eumque Capuae condì foretti produnt. alii Capym Samnilem condidisse Capuam con/ir matti, sed Cu piatiti uidt Liuius a locis compestribus diciatti, iti quibus sita est. con- stai iamen cam a Tuscis condii atti de uiso / alcun is au</uri<>. qui Tusca lingua Capys dicitur, linde est Capita nominata. TtttCOS autem omnem pene Italiani subiugasse manifestimi est. alti a
XLVIH PROLEGOMENON I.
Tuscis quidem relenlam et (immo sed legendum est) prius Vul- lurnum {Alilernum editio Pelri Danielis) uocalam: Tuscos a Samniiibus exaclos Capuam uocasse ob hoc, quod liane quidam Falco condidissel , cui pollices pedum curui fuerunl, quemadmo- dum falcones aues habenl, quos uiros Tusci Capuas uocarunl. Varrò elidi propter caeli temperiem et eespitis fecunditalem cam- pum eundem Capuanum siue Campanum dielum quasi sinum sa- lulis et fruciuum. Liuii nerba quae commentator excerpsit haec sunt IIII 37, creali consules sunt C. Sempronius Atratinus Q. Fabius Vibulanus (a. 331/423). peregrina res, sed memoria digna tradiiur eo anno fa età , Vulturnum Etruscorum urbem, quae mine Capua est, ab Samniiibus captam% Capuamque ab duce eorum Capye uel quod propius uero est, a campestri agro appellalam. cepere autem prius bello fatigatis Elruscis in socielalem urbis agrorumque accepti, deinde feslo die grauis somno epulisque in- coias ueteres noui coloni nocturna caede adorli. recepti sunt Samnites anno 316/439 teste Diodoro XII 37. iam uero in Ser- uianis uerbis Catonis sententiam uulgo putant inesse (cf. Prelle- rus myth. R. p. 1 t). quod si uerum sit, Velleius de ea mire falsus est. haec enim Seruius 'aliis' piacere scribit, Tuscos retinuisse oppidum, quod prius Vollurnum dicium sit, idque de sui àq%r\yixov. nomine Capuam adpellasse, Tuscos deinde a Samnitibus esse expulsos. itaque Catoni non primi sed alteri Capuae conditores dicendi erant Tusci. quodsi Velleius priores utpote clarissimae urbis non S7tcovvjiovg factos neglexit, habeo etiam quibus uirorum doctorum de Seruianis uerbis placitum confìrmem. nam cum considero Pisarum quoque regionem ante Tuscos alios tenuisse secundum Catonem II 13, Petiliae ciui- tati pridem conditae Philoctetam murum tantum fecisse (III 3), denique Auruncos coluisse Taurianam regionem ante Achaeos (III 1), non dissimile ueri esse arbitror etiam Capuae primos incolas Catonem a Tuscis secreuisse. accedit quod quibusdam auctoribus placuisse Strabo refert p. 242 Ausones e Campania ab Oscis pulsos, si recte uerba eius intellego. quare has quo- que regiones ab Auruncis olim cultas esse auctor noster dixe- rit. sed satis incerta sunt haec omnia. Velleius igitur, ut Ser- uium mittamus, apud Catonem scriptum inuenit Capuam anno 283/471 a Tuscis siue conditam esse siue occupatam. cui te-
DE SEPTEM LIBRIS OMf.INVM XLIX
stimonio rursus obstare uidetur quod olympiade LXIIII Tusci aliique barbari ab Aristodemo Cumanorum Ly ranno in Campani;! superati sunt. atqni id fieri non potuisse dicet quispiam, si anno demum 471 Tusci Capuani condiderunt. sed ne hoc <midem argumentum ad euertendam Velleii fìdem utique ualet, si qui- dem nauibus Tuscos saepins in ea regione adpulisse Sfornisse* nius probabiliter statuit hist. R. I p. 114.
Ad mercaturam spectant nerba fr. 6 (cf. adnot. 1. I 32). nani laserpieium Cyrenaicum medicamentis utile et condiendis cibis (cf. Salmasius exerc. Plin. p. 262) septimo urbis saeculo in Ita- liani aduebi solitimi esse Plinius auctor est libro XIX 3, 3Ssqq., Catonis tempore Capuam aduectum esse testantur Rudentis Plau- tinae uersus 629 sqq. , quibus Daemonem adfatur Tracbalio
ieque oro el quaeso, si speras libi hoc anno mullum fulurum sirpe el laserpieium eamque euenluram exagogam Capuam saluam el sospilem. itaque siue Capuanos siue alios Italicos TQveprjràg reprehensos conicio, quod condimento ciborum pretiosissimo prò pulmentario uterentur.
Fabulae rcliquiae sunt in fr. 5 , quam fabulam rum Hime- rensibus narrauerit Stesichorus teste Aristotele rbet. II 20, Bor- mannus ad Himerensium res in Siciliae periegesi tractalas perii* nere putauit. sed mibi Cato hacr de Italis populis seruiluteni una ctim auxilio a populo Romano nactis ad exemplar Menenii Agrippae praecepisse uisus est.
Praeterea L. Lerschius de gramm. pbilos. ant. Ili p. I39sq. plenius obseruare poterat scriptorem originimi \ arroniamun illud 'nude nomina inposita essent rebus' studiose esse amplcxnin. exempla enim nominimi explicatorum haec snnl Sabini a Saio nominali (I 6), Marnici ni . . a Marsis deiorsum nomea II IV Grauiscae cliclae quod grauem aerem sustinent (Il 2<r , Prae- nesle quod monlibus praeslel (li 23), Catillus tnons a Cuii'l<> .//- eade (II 24), PolUorium a l'olile II 2fi Taurìani a iluuio qw propler fluii (HI 1).
De quarto et quinto originimi libris Nepos in quarto au- leta, ait. bellum Poemcum est primumì in quinto secundum, ;ii- pii e quarto libro sommo codicilli) consensi! proferuutur Catonis nerba de initio serundi belli (fr. IO) el de Maliarbalc posi Can-
CATONIS QYAE EXSTANT KTC. D
L PROLEGOMENON f.
nense proelium Romam profecturo (11), libro quinto, ut minus certa taceam, oratio prò Rhodiensibus inclusa fuit. Bormannus igitur Cannensis proelii memoria e quarto libro audacter espulsa miram orationum utroque libro inclusami!) causam excogitauit, scilicet quinto sextoque libris Macedoniam Graeciamque descriptam esse, Hispariias septimo; illi Rhodicnsium defensionem, buie Gal- bae de Lusitanis accusationem ad illuslrandas utriusque prouin- ciae res insertas esse statuit. ani inuento neque patrocinatus est nisi etlmographicis suis rationibus nec potuit patrocinari. nam cum extremis fere uitae mensibus, anno certe ultimo, Cato ora- tionem contra Galbam septimo libro incluserit, creda t oportet Bormannus hoc ipso anno Catonem intellexisse aequabililatem quandam consilii commode aduniti, si altera oratio quinto libro insereretur. nisi tamen eodem eum tempore quinto et septimo libris conponendis incubuisse staluendum sit. sed eiusmodi ar- gumentorum artifìcia qui mecum inprobauerit, transeat oportel in Wageneri partem, borum librorum fìnes a Nepote parum ac- curate defìnitos esse censentis.
Certum est quarto libro de primo bello Punico deque Poe- norum moribus et institutis actum esse, cum enim dubitai i non possit quin de mercennariis Poenorum militibus uerbis fr. 3 disputatimi sit, Festo duce (fr. 2) mapalia Poenica in quarto libro maluimus collocare quam in primo cum Seruii codice Parisino, nam abest numerus a Cassellano. 'mapalia' dixi eodem Feste auctore: nam 'magalia' Seruius habet. notum est grammaticos in utriusque aiocabuli differentia exquirenda a Vergilianis uersi- bus et Iugurtha Sallustiano 18, 8 solere profìcisci. atque Ver- gilius quidem Aeneidos I 421 de Aenea Carthaginem intrante ait
miratur molem Aenea s magali a quondam idem georgicon III 339 :
quid libi paslores Libyac, quid pascua uersu prosequar el raris habilala mapalia teclis? qua in re Vergili! doctrinam deprebendimus. Magalia enim siue Magaria siue Megara urbis Punicae regionem uocatam esse con- stat (cf. Mouersius rerum Punic. II 2 p. 140)*). idem 'mapa-
*) lNon iniienio a uiris doctis adnotalum Augnstiiii aelate regionom Carthaginis eam in qua S. Cypriani basilica erat 'mappalia' diclam esso (ari poliiis ' ifiagalìa ' ?} : ii. Auguslini scrmnnom 61, 11 ibique inlerprelcs t. V p. 422 ed. Migue.
DE SEPTEM LIBRIS ORIGINVM LI
Ha' Numidarum tuguria dici sciebat 'ineuruis' Illa 'laleribus tecta', ut ait Sallustius, 'coortcs rotundas,' ut ait Caio, quare dubitali non potest quin 'mapalia' Catoni recte tribuantur. sed perse- quar grammaticorum do utroque uocabulo praecepta. itaque glossaria quibus Charisius usus est I p. 21 P. (p. 34 Koil.) baec babent, magalia KaXvftai 'AcpQÙv , mapalia xccXvpcu àyQÓv, si- milia extani apud Pbilargyrium in Verg. Georg. Ili 340, Pom- peium in artem Don. p. 420 Lind., Placidiuu p. 566 Maii, gram- maticum Ecksteinii aneed. Paris, p. 27, 5, in glossariis Labbea- nis, denique, qui Sallustii uerbis abutitur, apud Isidonnn orig. XV J2, 4. quare quod is qui ad Aeneidos IIII 259 haec ad- scripsit magalia Afrorum casas et mapalia idem significarti , sed magalia ma producil mapalia nero corripil grammaticorum adsen- sum non tulit, merito non tulisse uidetur. quanquam ulruin Ro- mano demum ore quod unum erat uocabnlum Punicum diuer- sorum et formam et notionem adsumpserit necne id alionun est quaerere. et'. Gesenius monum. Phoen. p. 392 Corsseims de pronunt. et accenl. 1. Lat. I p. 54. de mapalibns scirpea ma- teria tectis planstrisque impositis iam Herodotus IIII 190 tradidil bis uerbis oiKr^iaTa ài (rote; voiiàot) 6u{i7trjxTC( e% av&tQL-
KCJV £V£Q[18VG)V TCSqI 6y0lV0V§ S6~Tl, UCCI XCCVta 7C8QL(pOQì]rà\
cf. quae Athenaeus ex Hellanico (siue Hieronymo , si recto Mùl- lerus statuii fragni, hist. Gr. I p. XXXI) rettulit fr. 93 M, Plin. nat. b. V 3, 22. XVI 37, 178. sed Cato talia accipere poterai cum anno ir. e. 550 Publium Africanum quaestor in Africani se- cutus est. de genere rei publicae Cartbaginicnsiiun extat fragni. 6. ad talionem Poenis usilatam fr. 5 a Wagenero relatum est, cui Bollmisins p. 33 sententiam ex parte praeiuorat, ad logos XII labnlarum plerique iure consultorum pertinere uoluerunt, ueluti Pucbta Instit. Il p. 51 sq. (od. a. 1851). at propter ìnonibnun quidem ruptuni talionem, propter os nero fractum ani conlisum nummariam poenam lege XII tabuiarum statutam fuisse Gaius soribit 111 223. quod cum animaduerterel Momrasenius com- ment. soc. Saxon. noi. Il p. 25S, slalnil Catonis nerba oss<« de lalionis*iure XII labulis antiquiore. sed propter tempus praesens quod est in ulcìscìiur uocabulo quartique libri res Wagenero as- sentiendum e.st. (W aliis, quae ad Punicas res IIII libro oarra- las pertinere uisa suni nido quae ad orationem cde bolli» Cartha
D*
LII PROLEGOMENON I.
giniensi' adnotaui. denique commemorandus est error eorum qui 'Poenorum historiam' Catoni tribuerunt Pesti testimonio usi p. 154 M.
1 merilauere saepe merue-
enorum IIII Suf
nis cohortés omnia
4 auerunt. (| e. q. s.
cf. Paulus p. 152, merilauere Caio ail prò meruere. in se- cundo uersu Vrsinus Poenorum IIII Suffeles scripsit, unde Al- bertus Lion p. 48, Krausius fr. hjst. p. 97, 113 atque Rothius fr. 80 p. 280 sq. aut 'Poenorum libros' aut 'Poenorum histo- riam' quarto originum libro inclusam grammatico inputarunt, conparatis Seruii uerbis ad Aen. I 343, 738. ubi quae in 'Poe- norum' uel 'Punica historia' lecta esse dicuntur, ea falso ad Catonem rettulerunt. scilicet ncque Cato 'Punicam historiam' conscripsit, neque Festus solet scriptoris uerba adferre per quas- dam quasi ambages, quales essent in his uerbis in historia Poe norum [Originum] IIII. sed etiam Odofredus Mùllerus falsus est cum dixit prò duobus Sufletibus quattuor a Catone uideri commemorari qui fuerint coloniae alieni praeposìti. mihi certe de quaternario numero nihil compertum est. neque Mouersius re- rum Pun. Il 1 p. 534 ulto testimonio adintus quattuor iudices de centum uirum conlegio lectos sibi fìnxit. ego ex his angustiis exiri posse arbitror, si secundum uersum ad hunc modum restituamus [Cato Originum] IIII: [Pojenorum Suf[etes]. idque eo minus prò uero habere dubito, quod nec suffragia nec suffecli ne- que aliud eius modi uocabulum facile in sententiam intrat eam quae postremis uerbis significatur [om]nis cohortés, omnis [qui stipendia merit] auerunt. sed malui haec incertorum librorum re- liquiis (32) inserere, quoniam quae codicis lacuna hausta essent certo restitui non posse uidebantur.
De rerum gestarum populi Romani his libris narratarum ordine et ratione qui recte radicare uelit periochae Cornelia- nae uerba studiose perpendat; nimirum bipertita ea est, ita ut post descriptos tres libros priores oratio subsistat, dinri titilli origo e secundo et tertio libro explicetur, deinde nouo quasi momento ad quartum quintumque librum procedat, de quibus atque haec inquit omnia capitulati?n sunt dieta, reliquaque bella
DE SEPTEM L1BRIS ORIGLWM lui
pari modo persecutus est usque ad praeturam Sentii Galbae, qui diripuit Lusitanos. alque horum bellorum duces non nominami sed sine nominibus res notanti, itaque et Punica bella et reliquia ad suam usque aetatem capifulatim persecutus est. quocl quid sit, ex altero ilio, quod sine nominibus res notami siue, ut est apud Plinium (fr. 9), ' imperatorum nomina annalibus detraxit' lueulcn- ter cognoscitur. cane enini ne Nipperdeii, uiri doctissimi, iu- diciocapiaris, qui initio cuiusque anni magistratuum nomina po- sita neque ampfius praeterea commemorata, Punicorum autem bellorum bistoriam ab hoc artifìcio alienam fuisse in Nepotis nerba adnotauit. cui opinioni obstat quod neque per annorum seriem delapsas esse origines satis superque reliquiae docent, neque facile est intellectu, cur Punica bella ab reliquis, quae 'pari modo' ille persecutus est, segregentur. denique in Punicis bel- lis nomina omissa esse ostendit Mabarbalis cum Hannibale conlo- quiuin (fr. 11). nec Q. Caedicii nomen, quod Gellius nominauit (fr. 7), in ipsis Catonis uerbis scriptum extat. erat autem, ut statini de utraque re absoluam, baec narratio inter celeberrinias; sed Q. Caedicium alii, plurimi Calpurnium Flammam tribunum uocitatum scripserunt teste Frontino strat. 15, 15. itaque pu- taueriin scriptorum de nomine tribuni dissensum inde ortum esse quod cum antiquissimus fateti memorabilis auctor nomen tacuissel, annalium scriptores alii aliud nomen addiderunt. Leonidae autem facinus cum Caedicio conparatum est etiam a Floro I 18 p. 30 ed. Iabn. bis uerbis, ac si pulcherrimo exilu Thermopylarum et Leonidae famam a daequaitil, hoc inlustrioi^ nosfer, quod expedi- iioni tanlae super fuit , licei nihil inscripserit sanguine, acta res est anno u. 496/258 ductu auspiciisque M. Atilii Calatisi circa saltum Camarinensem : cf. Frcinsbemius Liuii suppl. XVII 23sqq. alterimi est conloquiuni quod dixi Ilannibalis et Mabarbalis (fr. I li. sed fraudi fuit Bormanno, quod a uulgari fama quae est apud Liuium XXII 51 responsum Mabarbalis Calonianum sero est, iam resciuere alicpuilcnus discedit. scilicet duni Ausouii Popmae co- natum, et si qui alii sano praediti iudicio pariiculas Gellianas coniunxcrunt, uebementer inpugnat, lepidam sane quaestionem (juasi a pueris solucndain proposuit liane, qui Meri potuerit ul intra unius dici spatium Romae resciscerenl quae in ciislris Can- nensibus agerentur. (piasi nero hoc potius agerel (lidi memo*
Lini PROLEGOMENON I.
rabilis auctor, ut quo primum tempore Cannis Romani perite- niri posset accurate indicaret, quam ut Romani capi non posse ne unius quidem dici mora post Cannensem eluderli data tain- quam praeclarum uirtutis Romanae praeconium ederet. consi- lium igitur narrationis si spcctes, Catoniani Maharbalis non est dissimilis Liuianus, cum uincere inquit scis Hannibal , uicloria ufi nescis. bis narrationis frustulis iisque, quae in tribus libris prio- ribus de scriptoris Consilio obscruauimus, satis demonstratum est neque de nominibus ducum omissis dubitari posse et capitulatim dicendi consiiium cerni maxime in dictis factisque meniorabili- bus, quibus hominum et ingenia ali et inflammari aniinos posse contemptor Graecarum elegantiarum sibi persuaserat.
De foedere (fr. 10) a Carthaginiensibus sexiens rupto bre- uiter Mommsenius dixit chronolog. Rom. p. 322 adn. 8 ed. alt. consentaneum est Catonem demonstrasse mala fide eos aduersus Romanos et semper egisse et acturos, dum arniis pol- lerent.
Abiecta adirne iacuerunt paucula quaedam nerba (fr. 1 2) de duobus exulibus. eandem rem, nisi fallor, Vano narrauit li- bris bumanarum antiquitatum teste Donato in Eunuchi Teren- tianae li 2 , 25 cupedinarii] Varrò humanarum rerum Nume- rius Equìtius Cuppes , inquii, et M1 Macellus singulari latroci- nio inulta loca habuerunl infesta, his in exilium actis publicala sunt bona et aedes ubi habilabant dirulae. ex ea pecunia scalae aedis Deum Penalium aedifteatae sunt. ubi habilabant factus locus, ubi uenirenl ea quae uescendi causa in urbem erani adlata. itaque ab altero macellum ab altero forum cupedinis est adpellatum. eadem per litteras digesta sunt apud Festum epit. p. 48 et 125 M. , ubi adiecta est temporis nota- tio , quo damnato (Macello) censores Aemilius et Fuluius statue- runt, ut in domo eius obsonia uenderentur, hoc est anno 575/179. 'singolare' fuit sane latrocinium equitum Romanorum qui in urbe aedes sat commodas haberent. quod qualecunque fuerit, solimi uerterunt, condemnati sunt 'lege publica', bonisque eius publicatis execratio superaddita, fortasse ut ne cui in posterum in eo loco ubi babitassent domum extruere liceret. nomina equi- tum a Varrone addita esse uidentur. 'publicata bona' sane Wa- generi coniecturam confirmare non nemo putauerit; ego Momm-
DE SEPTEM L1BRÌS 01UGLNYM LV
seniura secutus suni propterea quod Ciceronis nerba de domo 8, 20 tua nero quae tanta impudentia est . . . qui cum lega ne- faria Plolemaeum regem Cyprì . . causa incognita publicasses e. q. s. ea quanquam Wolfii suspicionem iniuria excitarunt, lamen tam shigularì incensi animi impela dieta sunt, ut hòc e\em- plo in sedata historici narratione eandein homines publicandi for- mulam admittere noluerim.
Libro quinto praeter orationem prò Rhodiensibns habi- tam (fr. 1 — 7), de qua infra dicam, Catonis res gestas exposi- las esse documento snnt fragmenta 10 et 13. nude Wagenerns 'admiranda' Hispaniarum, quibus quae de argentifodinis , de monte ex sale mero, de uento Cercio extant apud Gellium tri- buo, quinto libro tractata esse suspicatus est. me tamen Hibe- rus fluuius seplimo lil)ro ob piscium feracitatem laudatus per- pnlit, ut ibidem illa quibus libri numerus non adscriptus est olim posila esse conicerem. itaque praeter orationem prò Rhodiensi- bns relicna sunt fragmenta 8 et 9 , quibus de quintae originis temporibus iudicatnri aliquatenus certe adiuuamur. alque octauo quidem memoria anni, quo oratio illa liabita est, qui est annus 586/168, redintegratur. eo enim Illyriis in tres partes distributis libertas ea formula concessa est quam Liuius XLV 27 adeurate descripsit. sed de ipsis Catonis uerbis, quae sunt urbes insulas- que omnis prò agro Illyrio esse, a >Yagenero et Bormauno et diuerse nec feliciter cerlatum est. ilìe enim urbes insulasque a Romanis occupatas, agrum uero Illyriis relicliim esse interpre- tatur; quae res etiamsi formula foederis confìrmaretur rat ne adm itti tur quidem), in uerbis Catonis nix incsse crediderim. alter Gellio ipso teste facto insulas (Pharum et Hyllida dicit) quasi praesidia quaedam prò agro sita esse uerbis Catonis intulit. Di- minuii et urbes praeter insulas noininari ille neglexil, quibus adiectis sententia talis qualem proposuit piane euertitur, et Cel- lium frustra adpellauit. qui cum prò praepositiouem uarie ab antiquis scriptoribus usurpari obseruaret, dìuersorum exemploruin paria, quorum 'aliler' alterimi, alterimi 'aliter' dietimi esset, conposuil, quorum exemplorum estrema Catonis haec sunt. ali- ter M. Catoncm in originimi . IIII proci inni factum depugna- lìiniqnc prò castris et ilem in quinto urbes e. q. s. in qui- bus nerba Cellii et itcni Bormannus quidem ita in teli exit, (piasi
LVI PROLEGOMENON I.
duo eiusdem generis exempla exhiberenlur; mibi tanien et aequa- bilitati exemplorum et sermoni Latino consultimi uidetur, si einii qui saepe ' aliter aliter' praepositionem dici adnotarit postremo et item uerbis eandem diuersitatem breuius nec prò eo quod est et item aliter obscurius significasse statuamus. quod si recte iudicatnm est, Gellii testimonium in contrariam partem conuer- tendum est. quare Catonem, cimi de formula Illyrici foederis loqueretur, urbes insulasque omnes agri nomine conprehendi poto exposuisse.
Naronis fluuii Catonem meminisse, cum Q. Fuluii Centumali res in Illyria anno 525/229 gestas persequeretur, Bormannus frustra contendit. nam qui tempora quinti libri considerauerit non dubitabit quin primum illud Illyricum bellum quarto libro describi oportuerit. itaqite qnae memoraui Catonis uerba ad II- lyriae terrae descriptionem tum maxime factam, cum alterimi bellum Illyricum anno 586/168 gestum traderetur, pertinere qninis intelleget.
Orationem prò Rhodiensibus eodem anno babitam auctor originimi quinto libro inclusit. non adscribam integra Polybii XXX 4sq. aut Liuii XLV 20—25 de causa Rhodiensi uerba (cf. Mommsenius hist. Rom. I p. 751 sq.), cum praesertim Gellius sa- tis luculenter eam rem persecutus sit. cuius uerba orationis reliquiis subieci. neque enim Wagenero adsentior prope certuni esse elicenti, Gellium ilia ex ipsa Catonis oratione petiuisse. quid enim? Catonem putabis in senatu quae modo facta essent ex- posuisse, uelut partem senatorum bellum illis faeiendum censuisse9 (immo M\ Iuuentiuin Thalnam praetorem rogationem promul- gasse ut Rhodiis bellum indiceretur , Liuius e. 21 tradidit). deinde quod de ad limando rege Perse publica decreta non esse facta Gellius dicit, de ea re ipsa Catonis uerba extant fr. 2, alque Bho- dienses tamen Persen publice numquam adiuuere.
Quodsi quae Gellius Catonis fragmentis de suo interposuit accurate consideraueris, inuenies nullum inesse orationis Catoni- anae nisi quam ipse scripto mandauit uestigium. nam praeco- nium illud sane luculentum quod extremo capitolo legitur ipsis quas tenemus reliquiis satis apte et confirmari et nero intellegi potest. pr aeterea, inquit, animaduerlere est in tota ista Cato- nis oratione omnia disciplinarum rheloricarum arma atque sub-
DE SEPTEM LIBRIS 0WG1NVM LVH
sidia mota esse; sed non proinde ut in decursibus ludìcris ani simulacrìs proeliorum uoluptariis fieri uidemus , non inquam di- simele nimis atque compie alque modulale res a eia e si. sed quasi in ancipili certamine, cum sparsa acies esl, mullis locis Marie vario pugnatur : sic in isla limi caussa Calo cvm superbia Ma Bliodiensium famosissima multorum odio alqne inuidia flagrare!, omnibus promisce tuendi alque prohibendì modis usus esl ci nunc ut oplime merilos ^commendai ì rame lamquam innocentes purgai, ne bona diuiliaeque eorum expelanlur , obiurgal, nunc eliam quasi sii erralum deprecalur , nunc ut necessarios rei public ae ostentai, nunc clementiae, nunc mansueìudinis maiorum, nunc ulilitatis publicae commonefacil. eaque omnia dislinclius numerosiusque a e complius forlassean dici potuerimt } fortius atque uiuidius non potuisse dici uidentur. denique Bolli uisius 3Jeyerus AYagenerns ex Appiani Punicorum e. 65 nerba qnaedam orationis rcliquiis adscripsermit, quae tamquam e mente Catonis confida e frag- mentorum numero eximenda esse censni: sero intellexi pro- oemii sententiam breniter ea referre. Scipionem enim Appianus dicit satis habnisse principatnm Cartbaginiensibus extorsisse stai yàg o'ù ietti róde vo[il£,ov6lv , cevròv èg Pa(-itttav GacpQOvi- 6uòv xtttttXiTtelv , iva priTtoxs è^v^QiOsittv èv ^isysd'SL tv%Yig Titti <x[i£Qiiivitt. y.cà róde ovreo cpQovrjocci zòv UxiTtiavcc ov ■jioXv vózsqov èì*£L7t£ rolg (Pcd{ica'oLg Kccrcov , b7Ci7tXr\z'zov tccc- QCj^v^i^svoLg Tiara 'Pódov. qnodsi nerba fragmenti primi se- cundiqne baec sed enim id metuere, si nemo essel homo quem uereremur , quidquid tuberei faceremus, ne sub solo imperio iìo- slro in seruilute nostra essenl cnm Appianeis comparaneris, non dnbitabis statuere; qnin is qnem Appianus secutus est orationis Catonianae integritatem inlato Scipionis nomine paullo audacius def'ormauerit, si quidem ipsa sententia utrobique prorsus ea- dem est.
Libri sex ti paueula qnaedam nerba iinus Collins sorua- nit. ea ad orationem in senati! de Cameade dielam Wagenerus conieeit pertinere, res sane incerta, cf. dict. mero. 43*
Libri septimi principio orationis contra Sci-, (.albani do Lusitanis reliquias eonloeani. ac Ciceronis quidem Quinliliani Frontonis testimonia, quae mimerò ,*> conprehendi, satis demon- strant de absoluto Calba Calonein in oralione nerba ferisse*
LVIII HIOLEUOMENON J.
linde adparet non eam orationem quae in ipso accusationis rcr- tamine ad populum dieta est in origine septima expositain esse, sed alterain quandani, qnam siue ha])iicrit ille siue seripserit re peracta. de causa ipsa periochae Limi XLVIIII nerba haec sunt, cum L. Scribonius tr. pi. rogationem promulgasse! , ut Lusitani, qui in /idem populo Romano dediti ab Ber. Galba in Gal- liam uenissenl, in liberta lem restiluerentvr , M. Calo acerrime suasii. extat ovatto et in annalibus ipsius inclusa. Q. Fuluius Nobilior ei saepe ab eo in sena tu lacerata s respondil prò Galba. ipse quoque Galba, cum se damnati iriderei, complexus duos fìlios praetextatos et Su/pici Galli filium, cuius tutor crai, ita mi- serabiliier -pro se locutus est, ut rogalio antiquaretur. cf. Val. Max. Vili 7, 1. quae causa cum liti quain Scipioni de pecunia ablala reslituendaque tribuni pi. intenderunt fere gemina sii, non uideo, cur Reinius iur. crini. Rom. p. 645 Libonis rogationem pio insta accusatane liabendam esse negauerit. sed Valerins Maximus Vili 1,2, cum in eiusdem rei narratione a Limo pe- tita scripsit cum . . . M. Gaio ultimae seneclutis oratione sua, quam in origines retlidil , subscriberel e. q. s. , subscriptorein ex posterioris aetatis more Catonein liberius uocauit, si recte Geibius iudicauit de publicis Rom. causis p. 134. ceterum et liane ora- tionem et quam de Rbodiensibus dixit auctor quidem originibus uidetur inseruisse, posteri (id quod in quaest. Caton. p. 17 sq. monui) seorsmu edidisse ex originibus excerptas, quo fato Sal- lustianaruin historiarum orationes seruatas esse constat. atque Sulpicianam quidem orationem Gcllius in excerptarum ex origi- nibus orationum codice legisse testari uidetur, cum ilicit XIII 25 (24), 15 Caio ex originum septimo in oratione quam contra Ser. Galbam dixit, similiterque excerptorum e Cbarisii arte au- ctor p. 549 Reil. Salluslius in II T cum egens alienae opis plura mala expectarem, in oratione Collae.
De lluuio Ebbero (ir. 4) et argentifodinis Hispanis (fr. 5) supra dietimi est. uerba fr. 6 Rotliius libro septimo certissima coniectura tribuit Strabonis uerbis 111 p. 1 65 bisce usus , olov tÒ nccQa tolg Kavxà^QOig tovg avdgag òidóvai ralg yvvaiQ
7lQOtXCC.
Sed praeterea quo modo res a se gestas senex libro ultimo persecutus sit, de ea re coniectuiis quaerere in summa testimo-
DE SEPTEM LIBRIS ORIGINVM LIX
niorum inopia inutile est. ac me quidein ea quae Festus se* ptimo libro deprompsit (fr. 7 et 8) mouerunt ut Catonern prae- ter res gestas inorimi a prisca simplicita te cleclinatorum censimi egisse arbitrarer; quare adscripsi eiusdem argumenti nerba 9 — 13, quorum quod est numero 12, inlustre de carmini busi con- uiualibus testimonium, cum ex originibus fluxisse diserte tradi- timi sit, quo libro potius adscribendum fuerit, equid em non ui- deo. mirifice enim de operis Catoniani ratione et indole falsus estRotliius, cum Catonern , Niebubrii consilium , si dis placet, prae- sagientem, testimonium illud in ipso prooemio tamquam aliquod critica e artis instrumentum proposuisse coniecit. de mulieruni more crines cinere rutilandi (fr. 9) Beckerus dixit Galli uol. Ili p. 150. Plutarcbi de antiquorum avev %ixóvog ambiendi insti- tuto (fr. 11) bariolationes adscribere nibil attinebat: uide eundem Beckerum antiqu. Rom. Il 2 p. 40 Galli III p. 108. de cae- ruleo lugubris uestis colore solùm esse testem Catonern idem ad- fìrmauit Galli III p. 284.
In fine buius commentarli oratio ad Cornelii Nepotis narra- tionem redit. is enim de posterioribus originimi libris in iisdem inquit exposuil quae in Italia Hispaniisque aut fìerent aiti ui- derenlur admiranda. in quibm multa industria et diligenlia comparet, nulla doclrina. nimiruin Nepotis iudicium ad aestima- tionem immersi operis instituendam properat; qua re 'eosdem' illos libros esse uniuersos originimi libros satis in aperto est. quod qui non intellegit is sane non potest non mirari, cur in li- bris quinto sexto septimo admiranda Italiae fuerint, quae secundo et tertio libris perscripta esse unusquisque et coniciat et rerum documeotis conlìrmari uideat. porro quid quaeso statuamus de industria et diligcntia in ultimis tantum libris laudala? nani si in iisdem uerba de bis intellexeris, quo iure quae secuulur in quibus ad uniuersos rettuleris? uiderit qui eiusmodi iuterpro- tandi licentiac indulsit Bormaniuis. nobis satis conpeilum est Italiae Jlispaniacque admiranda libris 11, III, \" 1 1 exposita csm'. sunt autem admiranda, ut monui anual. pbilol. LXXfX p. 432 sq., invìi miracula, uerum montes lluuii bcstiac , denique quaeounque in terrarum bominuuKpH1 prouentu singularia ac ìnrinorabilia ui- debantur esse, uclul cum ' admirànduot1 Varrò rerum rust. Il 3 esse dicit illud quod Arclulaus cipras non naribus sed ami-
LX PKOLEGOMENON I.
bus spiritum ducere scripsit, item 'rem admirandam ' idem ib. e. 4 suem Hispauam adeo pinguem uocauit in cuius carne exesa sorex nidum faceret. ac de talibus rebus idem Fundanio 'ad- miranda' scripsit librum logistoricum, de quo Ritschelius de Varr. logist. p. V et VII. sed et uocabulum et consilium a Graecis 7tsQirjyì]68CJV scriptoribus Romani didicisse uidentur. quorum qui post Alexandrum scripserunt, Tbeopoinpus i phorus Nympho- dorus Timaeus (de quibus Ebertus Sicularum dissert. I p. 1 68 sq. et Westerinannus in praef. paradoxograpborum p. IX sq. diligenter exposuerunt) , &av[icc6Lcc earum terrarum quas aut ipsi uidissent aut quarum fama ad sese perueuisset, studiose commenti sunl. ac Timaei quidem quantum fuerit rov xtQarcóÒovg studium in primis ex libro d-av^ia6icov dxov6^idtcov Aristotelis nomine falso inscriptorum discimus. quare procliuis quidem, neque uero certa suspicio oboriatur, Catonem ex Timaei similiumque scriptorum le- clione 'admirandorum' eupiditatem cepisse. pertinent autem ad genus admirandorum fra gin onta libri lì 10, 11, 12, 16, 25, 30(?), 32 P), UH 2(T); V 9, 15, 16, 17, VII 4, 5, 6. denique quid sit quod diligcntiam atque industriam Catoni Nepos tribue- rit, doctrinam negauerit, bac ipsa reliquiarum enarratione vii- deor mibi subinde ostendisse. nimirum Graecorum libros efiam si legerit, qua de re dubitari certe posse uidimus, continue ta- men laudare aut etiam ad partes uocare noluit.
Quo legentium plausu origines exceptae fuerint, diffìcile est dictu. sed uideor mibi intellegere rerum scriptores etiamsi quae- dam ad uerbum ex originibus transtulerint, consilium tamen au- ctoris laudabile illud nequaquam esse imilatos. ac uerba quidem originimi iam Cassius Hemina sua fecit teste Prisciano X p. 537 Hertz., postea Coelius Antipater teste GellioX24. denique Sallustio id tamquam furtum obiectum esse a Lenaeo et Pollione ex Sue- tonio de gramm. 15 notum est. qua de re etiam uersus extant ignoti auctoris a Quintiliano Vili 3, 29 seruati,
et uerba antiqui multum furate Catoni s Crispe , Iugurthinae condilor historiae. consilium igitur Catonis, quod in populorum moribus terrarumque situ et prouentibus describendis maxime cerni uidimus, et Dio- nysio et Liuio obfuit quin plura de originibus suis annalibus in- sererent. quare post grammaticorum studia Verrii Flacci Probi
DE SEPTEM LIBRIS ORIGINVM LXI
Frontonis aetate Catoni adsidue inpensà nix quisquam origines legisse uidetur. nani Macrobios Nonins Priscianus al) exemplis priorum diligentia conlectis pendent, loannes Lydus et auctor de origine gentis Romanae quo numero habendi sint snis locis in- dicaui.
IL
DE ORATIONTBVS.
Corneiius Nepos, quem satis idonenm de originibus a sene Catone eonpositis teslem cognouimus, uereor ne de orationibus non satis accurate haece scripserit, oraiiones (Cato) ab adulescen- tia conferii, etiamsi enim M. Perpernae serraonibus, quibus usus est Nepos, traditimi sit Catonem L. Valerli Flacci hortatu statini Romani demigrasse in foroque esse coepisse, eamque rem Plutar- chus more suo prolixius atque ornatins ita persecutus sit Cato- nis uitae 1 , ròv de lóyov cjotisq òsvtsqov (Sàlice ucci tóv xcc- làv ov [lóvov tóv àvaynaiov OQyavov ccvóql [ir] xaitEivòg Plcj6o^l8v<p [irjd' ccTtQuxTag è^rjQrvero xccl TtaQtGxevcc&v èv rcctg
7C8Q10LKL6L XCÓ^lttig Titti 7toli%VLOig STCttÓZOTS OVVÓiXÓV XOÌg dt-
oipivoig, tiqóxov [ihv ttycoviGTfjg eìvccl doxàv TtQod-v^iog, sita xccl qtJtcoq ixttvóg, Drumanno tamen obtemperare nolim uita- rum Rom. V p. 100 sermenti, per liiemes Catonem orationibus scribendis operam dedisse, militiam factitasse per aestates. iinmo quanlumuis eius per annos 537, 540, 545, 547, 550, quibus grauissimis certaminibus interfuit, causas agendi studium fnerit, scribendi consilium prouectiori demum aetate ei natum esse Ci- ceroni crediderim, ne dicam ipsi Catoni apud Ciceronem de se- nect. 11, 38 anno 604 haece dicenti, cansarum inlustrmm quan- dunque defendi nunc cwn maxime confido oraiiones. a quibus Valerii Maximi uerba quamuis ol)scure pronimtiata non multimi abborrere uidentur, quae sunt Vili 7, 1 Calo Graecis litteris erti-
DE ORATIONIBVS. LXIII
diri concupii ti l , quam sero, iride cognoscimvs quod etiam Lali- nas paene iam senex didici/, quare nec, si quas iuuenis ora- tiones Imbuisse dicitur, eas scriptas editasque esse omiies cre- dendum est, ncque reliquiis orationum patet esse adscribenda quae- cunque euro rerum scriptores siue in senato siue prò eontione siue apud iudices suasisse promulgasse egisse a ut quae locando altercando castigando per quotidianam opportunilatem aut facete aut genere locutum esse rettulerunt. aìqui Henricus Meyerus parimi ille censoria legendi ac notandi seueritate usus liaec omnia cum scriptarum orationum fragmenlis confusa exhibuit. a quo cum dissentiendum esse uiderem, syllogen dictorum memorabi- lium confeci, de cuius usu ac ratione suo loco accuratius dicetur. mine octoginta ferme orationum, quae obliuionem fugerunt reli- quias, quantum in me est, explicabo. earum nouem et triginta eo ordine conposui quo aut scriptae aut babitae simt, ita tamen, ut interdum lectorum commodo in rebus obscuris aliquid dan- dum censuerim (u. quae ad orationes in Thermos adnotaui); ce- teras, quarnm tempora certis argumentis constitui non potue- rimt, ita ordinali!, ut iudicialis generis reliquias delibera tiuae se- quantur.
Nullam orationem nouimus ante annum 559/195, quo anno M. Cato cum L. Valerio Fiacco consnl fuit, dictam scriptamue. neque enim cuiusquam nisi Meyeri testimonio debetur 'oratio de prouincialibus suis sumptibus', aut quam ille secundo loco con- locauit, 'suasio in legem populi. ' nimirum quod Cato anno 556/198 praetor Sardiniam sorti tus fenus coercuit, feneratores ex insula fugauit teste Liuio XXXII 27 , ex ea re Turicensis editor legem qua statueretur 'quantum magisiratibus socii praestarent' a Catone promulgatam ac defensam esse coniecit, cuius iegis Por- ciae in plebis scito de Thermensibus facto col. II 16 mentiòneni fieri dixit. at, ut de lege taceam, de orationc aut dieta ani scripta ne uerbum quidem extat cuiusquam. porro cui oorrupta Nonii nerba in legem p<>]>n/i \\. orai. LXXI11I ille inscripsfr, di- cl;im esse uoluit in legem de prouocatione cuius rpse s<> au- ctorem profiteri uisus est bis uerbis orai. \L Ti, praeterea ... prò sc&pulis . . mulìum rei publicae profili, ac de lego quidem ut ei conceda») (quanquam hoc diiudicare non meum est] . era* lionis apud scriptores néc noia aec uestigium. Nonii enim uerba
LXIV PROLEGOMENON II.
si non essent corrupta, ut sunt, cuilibet legi a Catone suasae ad- scribi posse salis adparet. tametsi Frklericus Ellendtius in bi- storta eloquentiae Romanae p. 22 ed. alt. omnium orationum Ga- tonis eam esse clarissimarn , quae prò lego Porcia de tergo ciuiiun habita sit, lectori persuadere non ueretur. atque liaec quideni uirorum doctorum inuenta pluribus enarraui tanquam quaedam ex empia leuitatis quam passim notare neque ex re esse neque me decere ni deb a tur.
Sed ne consulis quidem orationem de lege Oppia inclutain scriptam editamque esse certo testimonio constare uideo. nani quae originimi libro VII 9. 10 de conicclura adscripsi olim buie orationi non idonea de causa tribuebantur; deinde quae Plutar- chus Catonis e. 8 Catonem iteol yvvaixoKQuxCag òiakayó^isvov fecit, ea diclis memorabilibus 1, 2, 4 mibi inserenda erant; ac ne bis quidem digna sunt quae Zonaras XI 17 p. 252 ed. Ronn. Dionem secutus Catoni tribù it arguti us quam grauius concepta %0<5iL£Ì6&w6av ovv ai yvvcclxzg [ir] %qv6ó {irjóì XCd'Oig r] tlólv àv&rjQolg xaì à^ioQyCvoig i<5$y\\La(5iv , alla ócjcpqo- Cvvt] (pilavdQÙa (pilorexvia TtSL&oZ [isTQLÓxrjti rolg vó^iotg roig >7i£Hiévoig xolg onloig rolg rjiistSQOLg xalg vixaig roig tqo- Tcaioig. denique praeclara extat oratio a Liuio XXXIIII 1 con- posita. quo auctore quod ne titulum quidem orationis agmen re- liquiarum ducere passus sum, scio fore qui reprehendant. uerum cum Liuius, ubicunque Catonis orationum meminit ibi fere, quo- niam integrae etiam tum extarent, 'simulacrum uiri copiosi', ut ait XLV 25, annalibus inserere quasi religiosum habeat, Oppiae legis suasionem, quam uberrime exposuit, a Catone scriptam igno- rasse uidetur.
Amplissimam autem et dicendi et scribendi materiain con- sul rebus in Hispaniis bene gestis nactus est aduersariorum odiis. extant titilli orationum, quibus bae contentiones inlu- strentur, multi 'oratio quam babuit INumantiae apiid equites', 'de sumptu suo', 'cum in Hispaniam profi- cisceretur' (?), 'de triumpho ad populum', denique 'die- rum diclarum de consulatu suo', a quo indice nec 'dis- sertationem consulatus' (fr. 25) nec 'de consulatu' orationem a Charisio quinquiens, a Gellio semel (fr. 9) laudatam secernendam esse adparet. ac die rum quidem dieta rum libris (conplu-
p DE ORATIONIBVS. LXV
res enim fuisse infra dicam) ceteras quas nominaui orationes suo quamque titillo inscriptam conprehensas esse Meyeri est conie- ctura non spernenda. idem indiceli) oralionis 'cura in Hi spa- nia m proficiscerctur ', quain post reditum scriptam esse ex Apuleii uerbis cognoscitur, ex altero ilio qui est 'de sumtu suo' supplendum esse probabiliter statuii, sed tamen Vrsini con- niecturam a Meyero conprobatam nolui in Festo p. 154 M. ad- mittere, ubi Inter glossas Catonis hae sunt reliquiae — — -
m'aledi nos appellamus Hispania re . . .
coni. Paulo p. 1 52 maledictores dicebantur ab anliqais qui nunc maledici. Vrsinus igitur Festum ita restituii maledictores dice- bant antiqui quos nos appellamus maledicos. Calo cum profì- ciscerelur in Hispaniam, remouendi maledictores. sed etiarn ne- glecta, ut par est, huius testimonii, quod p. 93 adscripsi, am- biguitate ad firmandum orationis titillimi accedit quod similia prolixioris titilli exempla a grammaticis baec offerimtur, Cato- nis oratio 'cum edissertauit M. Fului censuram', Scipionis 'cum ex Africa rediit', utraque Verii Flacci auctoritate munita, C. Gracchi cum ex Sardinia rediit teste Gellio XV 12. extat praete- rea Ciceronis oratio 'cum senatui gratias egit': ita enim et Bo- biensia coinmentaria et libri optimi titillimi efferunt. quodsi am- plioris operis, quod fuerit 'de consulatu', partem fuisse orationem 'de sumtu' staluamus , non uno illud sed conpluribus libris edi- timi esse necessario dicemus. extant enim Ciceronis in Verrem accusationum libri, memoratur Scipionis minoris 'in Claudium Asellum oratio quinta', Catonis 'in M.' Acilium quarta', Metelli de- nique Numidici in Valeriuin Messallam accusationis liber III. ila- que quae Charisii libris, hoc est Iulii Romani excerptis, continen- tur quattuor et uiginti fragmenta, ea ex uno eodemque de con- pluribus libro omnia superesse cxistimo, item ex eodem quae Verrius Flaccus Cellius Fronlo Seruius exbibent, si quidem ar- tissimo rerum narralarum uinculo cum illis conili octa suul. qui liber si primus fuit, facile communi omnium Ululo in fronte con- locato quasi proprio nominaci potuit, cum reliqui suo quisque uolximine cónprehensiis peculiarem inscriptiouem omissa communi retinerent. at cum in coniectura baec quamuis probabili posita siut, reliquias ipsas ita exhibere inscriptas, ut grammatici inscri- pserunt, praestabat.
CATOXIS QUAE EXSTANT KTC. • E
LXV1 PROLEGOMENON II.
Iam uero primo ilio, si recte iudicaui, tle consulatu libro tam piene consul de rebus a se in Ilispaniensi prouincia gestie exposuit, ut quaedam quasi nnium regundoruui inter orationcin et septimam originem lis oriatur, eum praesertim etiam Liuins in buius anni rebus explicandis orationis uestigia presseril. sed quoniam origirium libris capitulatim uidimus bella enarrari, con- iecturis de hac re certare lubricum est. quare ad explicandas potius orationis reliquias accedo, atque exordio quidem, cuius prima uerba restituisse rnihi uideor (1), Bolhuisii exemplo et ini- micorum conuicia et Catonis cum reprehensiones eorundem (2 — 4) tum sui ipsius laudes (5. 6) tribui. secnntur quae de parato pe- ractoque itinere supersunt, de quo Liuii XXXIIIi 8 adscribam uerba, M. Porcius cornili, poslquam adrogala lex Oppia est, ex- tempio uìginli quinque nauibus longis , quarum quinque sociorum erant, ad Lunae porlum profeclus eodem exercilu conuenire iusso et ediclo per oram marilimam muso, nauibus omnis gene- ris contraclis (fr. 6. 7) ab Lima pro/ìciscens edixil, ni ad por- lum Pyrenaei (fr. 9) sequerentur , inde se frequenti classe ad lioslis iturum. praeteruecti Liguslinos monles sinumque Gallicum (fr. 8) ad diem quam edixerat conuenerimt, inde Rliodam uen- tum et praesidium Hispanorum quod in castello crai ui deiectum. ab Bhoda secundo uento Emporias peruentum. ibi copiae omnes praeter socios nauales in terram expositae. ab Emporitanis au- tem consulem comiter acceptum esse Liuius auctor est, quam rem Cato forsitan uerbis fr. 1 0 tetigerit. iam bellum consul Hi- spanis indicit (cf. 11), qui quid de nouo boste superbientes mus- sitarint, significatum esse fr. 12 conicio. castra deinde tribus mi- libus passuum ab Emporiis posita, noui milites in hostium agros inmissi, leuibusque proeliis exercitati teste Liuio 1. s. s. 13. simi- lia bis, immo eadem Cato loquitur apud Frontonem (fr. 13) 'ora- tor idem et imperator summus.' quae uerba cum etiam ceteris orationis reliquiis prorsus conueniant, ex incertis huc transferre non dubitaui. Ilergetes teste Liuio e. 1 1 castella sua oppugnari conquesti sunt: ex quibus querellis Ausonius Popma uerba fr. 14 desumpta esse uidit. neque dubia sunt nocturni proelii, de quo Liuius e. 14 exposuit, uestigia in fr. 15 — 17, belli Turduli, quod idem 19sqq. descripsit, in fr. 18. 19. incertiora sane uaria bel- licarum rerum frustula fr. 20 — 25. reliquum est, ut de proelio
DE ORATIONIBVS LXVII
Thermopylensi (26) et de censura Catonis (27) accuratius quaera- mus. ac Tliermopylensis quidem proelii memoriali! e uestigiis codicis diaristi ita scripsi, item uli a Thermopuleis atque ex Asia maximos tumullus malurissime disieci atque consedaui. sed non solimi in uerbis uerum etiam in re ipsa difficultas quaeclam aut est aut uidetur inesse, uereor enira ne tumultui ex Asia Latine dici non possit bellum a rege Anticho ex Asia motum ; quare fieri po- test ut aliquis Catonem non solum M.' Acilii auspiciis anno 563/191 sed etiam L. Scipionis anno 564/190 in Asia militasse suspice- lur ; id quod Cicero disertis uerbis testari uidetur in oratione prò Murena 14,31 sq. aiqui ex ueterum rerum monumentis nel maximum bellum populum Eomanum cum Antiocìio gessisse uideo, cuius belli Victor L. Scipio . . laudem . . sibi ex Asiae nomine assumpsil. quo quidem in bello uirtus enituit egregia M. Cato- nis proaui tui: quo ille . . numquam cum Scipione essel profe- clus, si cum mulierculis bellandum arbiirarelur. iti quibus Illa cum Scipione alti auctore Ernestio prò glossemate liabuerunt, alii corrigere frustra temptauerunt, defendit autem A. YVilb. Zum- ptius uerbis sane prolixis in nuperriina eius orationis cditione p. 58 sq. scilicet Catonem, quem Tbermopylensis proelii nuntium statini Romani redisse infra diceinus, inde reuerti Asiaticoque bello interesse potuisse quamuis tacente Liuio, id ne egebat quidem longa disputatione; sed quoniam Catonis uirtus in Thermopylensi proelio dare ìiituit, Asiaticae militiae nulla apud scriptores memoria extat, lubentius de errore Ciceronis cogitauerim non ita grani, quoniam quod M.' Acilii auspiciis susceptum est bellum insequenti statini anno a L. Scipione peractum est. censurae a Catone anno 570/184 actae memoriam in uerbis fr. 27 iiiesse dixi. nani qui inter consulatum et censuram Catonis censores facti snnl, P. Cornelius Scipio P. Aelius Pactus anno 555/199 et T. Quin- tius Flamininus M. Claudius Marcellus anno 565/189, cum alteri sellatimi sine ullius nota legissent leste Liuio XXXII 7, alteri qual- tuor solos praeterissent et in equitatu recensendo 'admodnni ini- tes' se praebuissent eodem auctore XXXVIII 28, tpse autem sc- ueritate censoria magnani siiti iuuidiain < oncilauissel , eos omiso- res 'qui posthac fìerent' ad prioruni segnilieni redituros esse au- guratus est. quac cimi ita sint, adparel orationem de cousnlatu decenni nel quinque. minimum annis post consulatinn esse editaui.
E*
LXVIII PROLEGOMENON II.
quod etiamsi Meyerus animaduertit, quo modo explicandum sit 'Qy\xy\q bcov die quam XvGacov amantior non adsecutus est. ac duae quidem huius qiraestionis solutiones cogitati possunt, aul enim ipso quo consulalu abiit anno accusalus orationcin quam habuit de rebus suis senex demum diligenter elaboratam reruitì- que quas post consulatum praeclarc gessit laudibus exornatam in publicum emisit, aut quinque minimum decemue post consulatum annis accusatus est. quorum illud Ciceronis uerbis, quae ì i li- tio huius capituli positi, olim defendi, alterum tamen nunc ui- deo aliis rebus longc ueri similius fieri, orationis enim 'de sumptu suo', quae si non pars fuit librorum de consulatu, pro- xima tamen causae ac temporis cognatione cum iis coniuncta est, nobili fragmento quid traditimi sit diligenter attendendum est. Cato igitur codicem proferri iubet in quo scripta erat oratio eius 'de ea re quod sponsionem fecerat cum M. Cornelio.' ex ea quas recitari iubet sententias, iis non praetoris, sed consulis res pro- uinciam administrantis defenduntur. nani quod unus Aurclius Victor de uir. ili. 47 Catonem Sardiniam subegisse narrauit, id non accurate dictum esse satis constai, sed omnis dubitatio tol- litur orationis illius uerbis bisce , nunquam praefectos per socio- rum uesirorum oppida inposiui qui eorum dona liberos diripe- rent. Catonis enim opera, quem Hispaniae citerioris populi palro- num sibi elegerant, P. Furius Pbilus anno 583/171 damnatus est inpetratumque ab senatu, ut Liuii uerbis XL1II 2 utar, ne praefecti in oppida sua ad pecunias cogendas imponerentur. quod senatus decretimi cum oratione sua Cato respexerit , non temere conicere mihi uideor aduersariorum odia timi maxime in eum conflagrasse , cum Furiana causa acta est. atque a conpluribus Catoni diem esse dictam de consulatu suo lestis est orationis ti- tulus. quorum numero Reinius de iure crini. Rom. p. 602 cum dixit Galbam, Tbermum, Furium, Pisonem fuisse, quos fontes adierit piane ignoro, a M. Cornelio sponsione sese lacessitum esse Cato in oratione de sumptu suo dixit. is tamen quis fue- rit aeque ignoratur. quidam de M. Cornelio Scipione Maluginensi a. 578 praetore cogitarunt (cf. Mommsenius in Scip. elog. p. 13), de P. Scipione inepte alii, quem consuli e prouincia decedenti inimicitias parasse parimi credibili narratione Cornelius Nepos Cat. 2, 2 et Plutarcbus Cat. 11 prodiderunt. denique ne id qui-
DE ORATIONIBVS. LXIX
dem adfirmari potest, utrura is sit contra quem 'ad populum' Ca- tonem dixisse Festus auctor est (or.XLIV) an alhis. sponsione autem siue uictus est siue uicit, orationem illarn quam postea recitari, iussit in iudicio, conposuit. qua laudatis maiorum suorum de re publica meritis more maiorum, ut Cicero ait de fin. IL 22, 74, suas res a Cornelii conuiciis pufgauil. quale fuerit illud ob ni- imios in prouincia sumptus iudicium ne coniectura quidem licet adsequi.
Ceterum orationes de consulatu licet anno 583/171 scri- ptae esse uideantur, reliquias nolui in re non satis certa ab iis diuellere quas a consule anno 550/195 babitas esse (editas enim elicere non audeo) argumcntis certissimis euincitur. quarum al- tera est ea 'quam liabuitNumantiae a pud equites.' Numan- tiae consulem commoratum esse annales Liuii ignorant. equites au- tem illos Marquardtius enchiridii ant. Rom. Ili 2 p. 291 esse uo- luit eos qui equo publico merentes quasi prò cohorte impera to- ris consiliorum eius participes essent; Mommsenius bist. Rom. I p. 766 equitibus iani tum cum fastu quodam pedites despicienti- bus seuera a consule praecepta data esse statuii, quarum opinio- num oplio lectori relinquatur. altera est oratio 'de trium- pbo ad populum.' qua oratione qui consulem petendi trium- plii causa usimi esse dixerunt bariolati sunt. eius enim rei causa in senati) consulcs extra pomoerium commiato dixisse Beckerus docet enchiridii II 2 p. 65 ; peracto autem triumpbo eos de re- bus a se gestis uerba fecisse ad populum multis exemplis con- stat, uelut L. Aemilii Panili-, de quo Valerius Maximus dixit V IO, 2, et P. Cornelii Scipionis, de quo Liuius XXXYI 40. talein igitur orationem 'de triumpbo' et Cato inscripsit et quem ilem ad populum dixisse uerba a Gelilo XII 9 prodita docent, Q. Mr- tellus Numidicus.
Dubitanter denìque eidem anno 559/195 orationem conica Caelium (orat. XL) tribuo. eius orationis titillimi Festus siueVer- rius bis hunc tradidit Cato in Caelium si se appellauissel } prae- ter Gellium celeri. in M. Caelium (siue Caeciliutn), Geilii librarli 67' se Caelius tribunum plebi* appellauissel. at rum sese tribunum adpellare Latine dici non possit is qui tribuni nomen iniuria usui - parit, ipsiusque Geilii uerbis constet eidem Caelio tribuno plebi a Catone uilitatem obiectam esse, Meyerus tilulum sic legendum
LXX PROLEGOMENON IL
esse uidit si se Caelhis. tribunus plebis adpellasset. linde crini se pronomen iam ad Catonis nomen indici adscriptum referri debeat, lubrica de adpellandi uocabulo quaestio exoritur. nani quod lexicis propagatimi interpretimi adsensum tulit, adpellari dici eum qui accusatione petatur, eius notionis exeuipla praeter Ciceronis uerba de officiis I 25, 89 nulla repperi. sunt autem haec, omnis autem castigano contumelia uacare debel, ncque ad eius qui punii aliquem ani uerbis castigai , scd ad rei publicae uiilitatem re ferri, cauendum est enim, ne maìor poena quam culpa sii et ne iisdem de causis ahi plecianlur , alti ne adpellen- tur quidem. sed haec de iusta accusatione non esse accipienda iam Io. Aug. Ernestius sensit, cum in claui sua haec uerba ad- scripsit 'i. e. obiurgentur.' aptius Ciceronis ad Atticum uerba XII 14,2 adferri poterant haec , quod scribis a Iunio te appetta- timi; quae tamen, quamvis obscuram rem uarieque a iure con- sultis, ueluti ab Huschkio symb. Gaian. p. 86 sq. , temptatam tan- gant, de rogato siue excitato Attico neque uero de accusato, quod etiam Wielandius uertendo secutus est, intellegenda esse satis constat. eadem uocabuli noliorie et heredes dicuntur adpellari et sponsores et tribuni et consules. consulem enim alterum ad- pellari solitimi esse, ut alterius imperio intercederet, Beckerus enchiridii II 2 p. Ili idoneis testimoniis adfìrmauit. quare con- sulem Catonem a M. Caelio trib. pi. adpellatum esse crediderim. cui coniecturae cum Mommsenìus id maxime obstare me monue- rit, quod qui iure intercedendi uteretur cur consulem adpellaret a egre intellegi posset, nolui ita indulgere, ut ipsas orationis reli- quias consulis orationibus insererem. quanquam mini quidem alia tituli explicandi uia non conperta est. de causae genere ni- hil constat.- nisi cui Turicensis editor persuasero uerbis fr. 3 Ca- tonem dissuasisse, ne tribunus inter coloniae ciues nescio cuius scriberetur. eiusdem orationis fortasse Fronto meminit bis uer- bis p. 75, legi oratìonem {Catonis) . . qua tribuno diem dixit, et Plutarchus Catone e. 9 TtQog ds drjuccQ%ov èv diaflolfj tijg epceg- yLUxeiaq ysvóiisvov cpavlov dì vó^iov siGcpéQOvrcc e. q. s. (dict. meni. 26).
Legem fenerariam a P. "Iunio latam a Catone dissuasam esse testantur Festi et Nonii uerba, quibus coniunctis Meyerus ora- tioni recte lume indicem inscripsit de feneratione. legis Iuniae
UE 0BATI0N1BVS lxxi
dissiiasìo. sed idem fallit cimi legem Iuniam anno 562/192 latam esse dicit constare, constat autem hoc anno senaturn de feneratione egisse plebemque scinisse et diem feneratoribus dictam esse a M. Tuccio P. Ionio Bruto aedilibus cnrnlibns teste Linio XXXV 7 et 41. qnae cum ita sint, sane uerisimile est Catonem hac tempestale legem Iuniam aliquam dissuasisse; qnae tamen eius in hac re partes fnerint, ignoratili*. Camerinos homines (fr. 1.) olim for- tnnatissimos malignitate tenera tornili puto esse pessimi datos, ni- mirimi nomina in socios qui legibus fenebribus non tenerentur transcribentium. in lume enim modiun ante plebi scitum anni s. s. saeuitum esse Liuins auctor est.
Anno 563/191 Cato legati consularis munere fungens Ther- mopylensi proelio M.' Acilii auspiciis interfuit. 'legatimi in pro- uincia' se fuisse ipse testatili- (de suis uirt. 3), consentit Liuius XXXVI I 7. non magna discrepantia eorimi est qui tribunum nii- litarem fuisse adfìrmant, Ciceronis Plutarcbi Victoris. nani lega- tus uocitabatur, cuicunque a superiore magistrata miuiiis ali- quod iniunctum erat: cf. Momnisenius in nuntiis act. soc. Saxon. Vip. 154. itaque tribunus prò consule legaUis traiectis in Grac- ciam copiis, e naiiibus eduxit nautas, 'arma dedit' (orat. XIHi. nihil ea de re ex Linio constat; suspicari tamen licet inter eos tribunos Catonem fuisse, qui iussu Acilii copias pedestres La- rissam adduxerunt, quod Liuius breuiter narrami XXXVI 14. non magis constat utrum ante proelium an fugato boste 'apud Athe- nienses orationem babuerit. quanquam uictoriae nimtium, qui 'ingenti eursii' Creusa'Patras, Patris Corcyram, inde per Aelo- liae et Acarnaniae litora Hydruntum , denique Romani properarit (u. Liuius e. 21), credi nix potest Atlienis commoratum de regeAn- tiocho uerba ferisse, ante proelium id factum esse Plutarclms au- ctor est Catonis uitae 12, ETts^iTtsv ovv jTQÉafietg 6 Mdviog ènl rag nóXsig . . Kdxcov dì KoQivd-iovg xaì nccxoeig , hi dì Al- yislg 7taQ86trj6aro. tiXhGtov dì yQÓvov sv 'Ad"qvcug ditxQw;-. xaì kéysxai {lèv rig ccvxov cpsQ£6d-ca lóyog, ov'EPJ.ìji'KJtÌ xoòg ròv dr^iov sìnèv, cog ^rjlcjv xe xrjv dgexì)v xeov Tccclcacòv \j\tvr vaicov xfjg xs nólecog dice xo xdXlog y.ccì rò {léysd-og ì)dÉcog ye- yovcog d°£axrjg. xo dì ovx aXìfòég ami-, àkkà 'di fo/n;- vécog èvtxv%e rotg 'Adrjvaioig , dvvrjd'eìg av avxòg ?ìtc6ìì>. iu- [isvcov de xolg naxQioig xaì xaxuyeXàv xct (EXX)}i>ixà xtdrcv-
LXXII POLEGOMENON II.
{luxórcov. falsa ueris mixta esse his uerbis opinor. legatio enim Patrensis illa uereor ne Plutarcho ex itinere Patrensi in qnandam quasi celebritatem exereuerit. sed nolo amplius in his aenigmatis solnendis uersari. Atbenis quid exquisitum habuent de Graecis, ad Marcum fìlium poslca scripsit, qua de re suo loco dicelur. liane quoque orationem a sene demum conscriptam esse consentaneum est.
Anni 561/190 memoria ad eas orationes reuocamur quaruin bae fere inscriptiones apud grammaticos extant, 'con tra Q. Mi- nucium Therinum de decem "ho minibus', 'con tra Q. Thermum de falsis pugnis', 'de Ptolemaeo minore contra Thermum', 'de s u i s uirtutibus e o n t r a T h e r - in u m ' , 'in T li e r m u m p o s t e e n s u r a m '. quarum etiamsi dna e tantum anno s. s. uindicandae sint, de ceteris autem quas post id tempus habitas esse constet iudicium fluctuet, tamen reliquias coniunctas et ordinaui et explicaui lectorum, ut supra disi, coiu- modo inseruiens. ac primum quidem adparet eum Thermum, contra quem de Ptolemaeo rege dictum est, non esse Quintum; Quintus enim anno 566/1S8 occisus, quaestio de Ptolemaeo a L. Thermo , Cn. Menila aliisque (quod infra persequar) facta est anno 600/154. Lucii igitur praenomen cum apud grammaticos nusquam seruatum sit, efiam quartae et quintac orationi utrum Quinti an' Lucii nomen inscribendum sit dubitari potest. atque Q. qulden\ Thermus, quem et tribunum anno 553/201 et prae- torem anno 558/196 M'. Acilii Glabrionis conlegam fuisse con- stat, rebus in Hispania prospere gestis eo ipso anno 559/195,. quo Cato in Hispaniain profectus est, triumphum egit. d einde Ligures anno 561/193 prouinciam sortitus prorogato per an- num insequentem imperio triumphum alterum anno 564/190 frustra petiuit. denique cum in decem legatorum numero in Asiani profectus esset, inde rediturus proelio cum Thracibus conmisso periit anno 566/188. haec Liuii annalium fide ni- tuntur. ubi cum 'strenuus uir fortisque' dicatur libro XXXV11I 41, a Catone orationibus quae sunt de decem hominibus et de falsis pugnis propter inmanem crudelitatem acerbissime exagi- tatus est. quae orationes utrum in senatu an apud populum babitae sint, de ea re Meyeri et Reinii opiniones in diuersas partes abire uideo. illud enim Meyerus secutus est, cum dixit
DE ORATIONIBVS Lxxm
utraque oratione Catonem negandi triumphi auctorem fuiss*' ; al- terimi Reinius iuris Rom. crim. p. 4l.)\ sq.\ qui Collii uerbis XIII 25 (21), 12 Thermum a Catone 'accusatimi' esso dicentis suus perduellionem illi dictam esse confidenter prommliauit. sed cum decem illi homines liberi nobilique loco nati non tuerint ciiies Romani, sed Ligurum si non magistratus, quos Druman- nus nominami, at certe decem primi ex oppido ali quo ad cibaria exercitui consiliari paranda euocati (de quo euocandi more le- genda sunt quae Marquardtus enchiridii III 1 p. 243 et 386 ad- notauit), perduellionem consuli dictam esse non crediderim. nc- que quod 'accusationem' factam Gellius dixit, causam apud po- pulum actam esse arbitrar, sed cum quicunque siue socii siue exteri populi a populi Romani magistratu uexarentur legatos ad senatum mittere solerent quaestionem de ea re extraordina- riam siue consuli siue praetori daturum, Ligures de decem pri- mis indicta causa necatis eo tempore in senati! conquesti esse uidentur, cum Tbermus triumplmm petiit. quo facto Cato qnac- stionis instituendae auctor idem et triumphi negandi suasor in senatu exstitit. ac de falsis quidem pugnis, quas Iustus Lipsius uar. lect. II 11 'librariorum uitio prò falsis poenis inlatas esse temere coniecit, Frontonis uerba ad M. Caesarem de eloquentia (p. 84-Nieb.) haec sunt falsa [m] pugna [m] de f erre militare fla- gilium. cuius 'flagitii' neque Catonis interpretes nec rei militaris scuptores meminisse inuenio. de trucidatione autem decem ho- minum num quaestio facta sit ignoramus. ab laceris oralionis deX bominibus fragmentis 4 et 5 manuinabslinere quam bariolari maini, nani quod C. 0. Mullero eiusque cidseclis placuit legis actionem per sacramentimi fr. 4 signifìcari, id multis in tali causa dubila- tionibus obnoxium est. hoc tamen silcntio non praeteribo, ro- gandi sacramento exemplum uideri a Festo e Catone pel il uni esse, neque babcre quo se defendant eos qui coniunctis bis uerbis [sacrùmejnto traderentur decem bomines ad sacramentum nimi- rnm de cibariis curalis dicendum siue adigi debuisse siue adactos esse a consule conlendaiit. neque oiiim ani Latine line aut etiam rei ipsi conucnienler esset dictum. superesl ul Festi uerba p. 177, in quibùs. ne nomen quidem Catonis seruatura est, ex Vrsini oj>i- natione orationi de X hominibus uulgo adscripta commemorem Narnensìs
Lxxiill PROLEGOMENON II.
nis ueteri
versus X
linde Panlus p. 17G Nequinates Narnienses excerpsit. Vrsinus igitur scripsit Calo in ea ad Thermum de X hominibus, M iille - rus in Q. Therm. de X. mihi ea conicctura ah «eri specie ila ah- liorrere uisa est, ut Festi uerba ne dubiae quidem auctoritatis re- liquiis adscriberem.
Gontra L. Tbermuni de Ptolernaeo minore aut anno 600/1 54 aut post cimi dictum esse Polybii nerba XXXIII 5 osleii- dunt, xaxà xovg xaiQovg , xa& oiìg i^STtsa^ev rj GvyxXiq- xog xov 'OnCynov (Q. Opmiium dicit anni s. s. consulenti) ini xov xóv 'O^vfiiwv TtólsyLOV , fjKS TLxoX£\iaìog 6 vearsgog £Ìg TTjv P(ó}irjv xaì TtctQeX&CQV èg xr\v óvyxXrjxov £%oi£Ìxo xa~ xr\yoqiav xov àdsAcpov, (peQcov xyjv alxiav xrjg £7ii(}ovXrjg èli Ìxelvov. àua dh rag ex tóv xQavuàxcov ovkccg vtco xrjv otyiv ÒEtxvvg, xcà xt)v \oitiy\v Ò£ivoXoyiav àxóXov&ov xovxoig diazùd'£[i£vog h&xaXeìxo rovg' àv&QOJTCovg noòg ìXeov. rjxov
Ò£ Xcà TtOlQCi XOV 71Q£6(}VT£Q0V %£<5$£ig 01 TCSQi XOV NsoXat-
òav xaì 'Avdoóuaftov a7toXoyovyu£vou Ttgòg xàg Ttagà xov àÒ£l(pov y£vo[i8vag xaxY\yooiag. còv ij OvyxXrjxog ovd' àvé- %e0%,ai dixatoXoyov^iévcjv rjflovXrj&rj , 7iQOxax£iXr\^£vy\ xaig VTtò xov V8C3X8Q0V ÒLafioXalg , aXXà xovxoig yàv £7tavày£tv ex xrjg Pa^iìjg tiqogÉxu^sv et, avxijg, x<p dh V£ax£Q<p névx£ 7tQ£6(3£vxàg xccxaoxrjóaóa xovg tieqÌ Tvaìov M.£QÓXav xaì Aevxlov ®£QybOv , xaì 7i£Vxy\ori Ò6v6a xc5v 7tQ£6^£vxóov ixà- 6xco, xovxoig {ilv 7tao7\yy£iX£ xaxàyEiv TIxoX£\ialov £Ìg Kv- tiqov , xolg Ò£ xaxà xr\v (ff>Xàda xaì xr\v ''Aoiav Gv^àioig £yQaipav è&ivai <5v\i%Qàxx£iv xó I7xoX£(iaL<p xà xaxà xr(v xà&oóov. legati igitur miniere L. Thermus ita fnnctus est, ut contra regem 'optimum atque beneficissimiim' (fr. 4) 'scelera nefaria pecuniae causa' (fr. 1) fecisse Catoni uideretur. utrum 'supplicium prò faclis dederit' (fr. I) necne non conpertimi ha- bemus. oratio contra peculatus reum apud populum babita esse uidetur. ceterum cum liane feci inscriptionem, ' de Ptolernaeo minore contra [L.] Thermum. siue de Thermi quae- stio ne, '.nomi uariatae a grammaticis inscriptionis uestigia a Pri- sciano (u. fr. 2) semata prorsns delere. eiusdem grammatici liber Parisinus s. Vili script us (fr. 4) haec hahet, contra qnae Thermum,
DE ORATIONIBVS LXXV
hoc est conerà 0; Thermum. ncque cuim Hertzius de hac erro- ris origine propier Lucium dubitare debebat, quoniam sublata huius praenomiuis ex oralionum in Thermos exemplaribus me- moria, facile Quintum librarii aliunde sibi notum adscribcre po- terant.
Reliquum est, ut de orationibus 'in Thermum de uir- tutibus suis' et 'post censuram' habitis dicam. quarum alteram post annum 565/189 habitam esse fr. 3 uerbis doccmur. M. enim Fuluius Nobilior consul Ambracia eo anno oppugnata Ae- tolis pacem dedit, non sine Catonis, quam infra exponam, cauil- latione. altera post a. 570/184 habita est, si titilli nerba ita inter- preteris, ut Cato post censurae suae annum se contra Thermum dixisse testatus sit, sin nero, de qua re dubito, post censuram nerba prò iis quae sunt siue censu peracto siue nota addita La- tine dici posse arbitreris, ipso quem dixi anno est habita. iam cum Quintus Thermus anno 565/189 in Asiam profectus sit, oc- cubuerit anno 566/188, alteram orationem certo constat dietimi non esse contra Quintum, neutram autem contra eum dictam esse ueri est simile, quare in Lucium has quoque orationes editas esse conieci. neque enim aut Meyerum de altero quodam Quinto Thermo temere cogitantem probare possum, aut Brillenburgium de Catone diss. p. 74, qui imam 'de uirtutibus suis post cen- suram' orationem uarie a grammaticis nec accurate nominaci censuit. Maiansii nero opinionem ea uerba, quae Isidorus ex oratione 'de in no centi a sua' attulit, orationi 'de uirtutibus suis' inserenda esse arbitrantis, eam opinionem ita incertam esse iudicaui, ut dubium lume titulum separatim (or. LVI) exhibere maluerim. denique cur incertae sedis rehquias bifariam diuisas p. 42 et 45 adscripserim cum nemini nisi cui eerta cum ineer- tis in promiscuo habere lubet dubium esse possil, simul mani- festo adparet non potuisse harum oralionum fragmenta ob tempo- rum diuersilatem diuersas in partis distrahi.
Orationes in M'. A e il in ni minimum quatta or, siue oralio- num libros quos supra diximus ad annum 565/189, (pio e! Aciiiiis et Cato censuram inter nuiltos vi elaros uires petierunl pertinere constat. nani cum M'. Aeilio tribuni plebis dieni dicerent quod pccunìae regìae prctedaeque aliqvantum capine in Antiochi ca- stris ncque in triumpho (alisxci neque in aerarium rettulisset
LXXVI PROLGEOMENON N.
(ita enim Liuius scribit XXXVII 57), testis extitit Cato, negane, quae uasa aurea atque argentea captis castris inter aliam prae- dam regiam uidisset, ea in trininpho sese melisse, ob quod 'per- iuriuin intestabile' (ita enim legati inpietatem Liuius nominat) M'. Acilins a petitione destitit. de centum minimi multa ter cer- tatuin, denique nec populus de ea suffragium ferre uoluit, et tribuni negotio destitcr'unt. Catonis orationes in M'. Acilium quot- quot editae sunt babitas esse non crediderim; iinmo Pbilippica- rutti orationum exemplo uerbisqne Giceroriis, quae initio buius eapituli cominemoraui, moueor, ut senem Catonem scribendo in aduersarinm multa, adiecisse iis quae dixil coniciam. quartam num-aut babuerit aut finxerit babitam tutti, cum centra consulem apud populum prò testimonio diccret, non diiudico. sed quod Brillenburgius de Catone p. 31 et si qui sunt alii Catonem tri- bunorum accusationi subscripsisse dixit, id ne Valerii Maximi qui- dem uerbis Vili 1 , 2 Catonem Libonis eontra Ser. Galbam sub- scriptorem uocantis comrnendari posse in VII originum adnola- uimus.
Eodem anno 565/189 M. Fuluio Nobiliori Aetolia sorte eue- nit. buie se legatimi esse Cato ea oratione testatus est, quam de suis uirtutibus eontra Tbermum scripsit, fr. 3 propterea quod ex Aetolia conplures ueneranl, Aelolos pacem nelle, de ea re oraiores Romani profectos. uenerant autem Romani, postquam Ambracia deditione capta est, teste Liuio XXXVIII 10. sed anno 567/187, teste eodem ib. 43 sq., cum Aetoli de simulacris deum Fuluii saeuitia direptis Romae quererentur, M. Aemilio constile referente senatus consultum factum est, ut Ambra ciensibus su a e res redderentur; adiectum alter um per infrequentiam Ambraciam non nideri ni captam esse', liane rem Cato tetigit oratione eon- tra M. Fuluium (fr. t), eidemque obiecit (fr. 2), quod Enuium poétam in prouinciam duxisset. ac de Ambraciae quidem dedi- tione poèta sane magnifìcentius sensit, qui eam per se magnifi- cam insigni laude celebrami, quae uerba Victoris de ili. uir. 52, 3 nescio an potius ad Carmen Ambraciae nomine insignitimi quam ad annalem XV, cui Vablenius ea tribuit qu. Enn. p. LXXXI, per- tineant. sed has inimicitias quo anno Cato oratione inlustrauerit mibi minus quam Meyero conpertum est. nani etiam Fuluio Ca- tonem ut Q. Tbermo triumpbi negandi auctorem fuisse, cum M.
DE ORATIONIBVS LXXVII
Aemilium uokiisse certe contra elicere Liuius dicat XXXIX 4, con- niectura est leuissima. mihi igitur conparanti uerba fr. 1 cimi senatus consulto s. s. Reinii sententia de iure crini. Rom. p. 602 non sine ueri specie proposita esse uidelur, Gatonem M. Fuluio ob rem in prouincia male gestam inde reuerso diem dixisse. con- tra eundem habuit orationem alteraiii, qua etiam censuram eius edissertando reprehendit. utrum in Quinti an in Marci Nobilio- ris, quos _ pariter uexauit teste Liuio periocha XLVIII, nomine luserit 7taQovo{ioc6Ltt ea quam inter dieta rettuli n. 60 , non liquet.
Seqnitur oratio de pecunia re gis Antiochi anno 567/187 habita. quanquam in celeberrima bac Scipionum causa nec de temporum rationibus neque de actionum generibus inter omnes scriptores constare dudum animaduersum est (u. Rein. 1. s. s. p. 480), de integro hun'e locum traci are nec menm esse nec in orationem Catonis multimi conferre opinor. itaque satis habeo Petilliorum tribunorum rogationem in L. Scipionem Asiagenum Liuii uerbis XXXVIII 54 adscribere, uelitis iubeatis Qirìriies quae pecunia capta ablaia macia al? rege Antìocho est quique sub imperio eius fuemmt quocl eius in publicum relalum non est, ut de ea re Ser. Sulpicius praetor uri), ad senatum referat, quem eam rem ueMt senatus quaerere de iis qui praetor es nunc sunt. factum hoc esse anno 567 praetoris nomine, quod Liuius e. 42 et XXXIX 5 attulit, confìrmatur. M. Caio suasit rogationem, — extat oratio eius de pecunia regis Antiochi — , et Mummios tri- Intnos auctoritate deterruit, ne aduersarentur rogationi. remil- tentibus ergo his intercessionem omnes tribus liti rogassent iusse- runt. baec enim Liuii uerba sunt 1. s. s.
De coniuratione orationem Cato habuit anno 568/186. nani Bacanalioriun, de quibuahoc anno ex senatus consulto quae- situm est, coniuratio est etiam a Liuio XXXIX 15 et 16 hoc uoca- bulo nominata, senatoria esse baec oratio uidelur. neque uero plus* una in liane rem oratione Gatonem usimi esse aut Liuius aut Festus u. probrum testatus est, ut Fischerus uoluil anual. IL p. 106.
Censoriarum orationum anno 570, I OS habitarum uume- rus a Meyero iniuria auctus est» seilicet in omnes eum (|iios aut se- natorio loco mouit aut quilius equum ademil orationes acerbas editas esse sihi persuasit. atqui Liuius XXXIX 42 longe mode-
LXXVIII PROLEGOMENON II.
stius his uerbis usus est, patrum memoria inslitulum fertur ut censores molis senatu adscriberenl notas. Calonis et aliae qui- dem acerbae orationes extant in eos, quos aut» senatorio loco mouit ani quibus equos ademit, longe grauissima in L. Qninctium oratio est, qua si accusator ante notam, non censor post notam usus esset , retinere L. Quinctium in senatu ne frater quidem T. Quinclius, si tum censor esset, poluisset. in quibus uerbis inter- pretes primum quaesiuerunt quid sit quod, cum notarum causas subscribendi mos antiquissimus sit, non maiorum sed patrum me- moria institutus dicatur. neque enim in promiscuo utramque lo- cutionem haberi solere, quibus ambagibus Iarckius poenalis cen- sorum iuris p. 62 sq. infelicissime conalus est sese expedire Liuii uerba in hanc sententiam interpretando, aus Rùcksicht ciuf die Senatoren wurde die Einrichlung gemachl. ac mibi quidem pa- trum "Catonis aetate illud institutum esse Liuius et legisse et testari uidetur, cum dici uideo similia de Perseo rege a L. Paulo in triumpho ducto quae leguntur XLV 7 non alias ad ullum spectacu- lum tanta multiludo occurril. patrum aetale Syphax rex caplus in castra Romana adduclus est e. q. s. sed de oratione Cato- nis contra L. Flamininum habita accuratius dicendum est. itaque Plutarcbi Cat. 17 Flamin. 19 et Ciceronis de senect. 12, 42 uerba orationis reliquiis integra non adscripsi, quod Liuium ipsa Cato- nis oratione usum esse, bos parimi accurate de ea retulisse in aperto est. primum enim quem Cato a Flaminino occisum esse dixit Boium transfugam, eum Cicero aliquem eorum qui in uin- culis essenl damnati rei capitalis quique ab eo pendet Plutar- chus ava xcòv énl favata xcìxukqlxov uoluerunt esse, deinde nero ex fr. 2 uerbis sequitur , ut Catonis oratio sit habita in ipso senatus legendi negotio, antequam notae causa in tabulis sub- scriberetur. quare Plutarchus cum haec scripsit Cat. 1. e. ix(3Xrj- &évxog ovv xov Abvxlov xr\g flovÀrjg v%ò xov Kuxavog 6 àdsXcpòg avxov (ìageag (pÉQcov ènì xov drj[iov xuxéxpevye uuì xrjv alxCav ixslsvs aliiaiv xov Kàzcova xrjg èxfioXrig' bìtlÓv- xog dh %al dirjyrjG'aiiévov x6 6v{ìtiÓ6lov è7t£%8LQBi per 6 Aav- xiog aQV8i6&ai' TtQoxalovpÀvov òì xov Kàxcovog èig oqì- 6{iòv àvedvexo. noti xóxs {lev a^ia na&zìv xaxsyvc66d-^ (si- militer disseruit in uita Flaminini) , ueris falsa miscuisse putandus est. licet enim et accusandi apud censorem et causam dicendi
DE ORATIONIBVS Lxxix
mos luculentis excmplis conprobatus sit (u. quae Beckerus encbi- riclii II 2 p. 211 sq. adnotauit), praeterilo (amen ootaque adfetco ad populum confugiendi siue adpellandi ius fuisse inique negan- dum est. quod cum Beckerus 1. e. p. 226 recte animaduerlil, Plutarcbo ne ila quidem obtcmperare debebat, ut notae causain apud populum a Catone explicatam esse coilcederet. quare ea est uerborum Liuii orationem a censore posi noiam babitani esse uis ac sententia, ut, cum L. Flamininus a censore praeteritus sta- tini obloquerctur , negans tam nefarium a sese facinus commis- sum esse, censor sponsionis ei conditione lata cansam notae ube- riore oratione exponeret. nisi tamen liane quoque orationem et retractatam et editam esse extremo uitae eius tempore statuen- dum sit. sed ad Meyerum reuertor. orationis igitnr in L. Sci- pionem, cui ademptus est equus publicus Liuio Plutarcbo Cat. 18 Victore de uir. ili. 53 testibns, nulla extat memoria: nani quae est oralio contra Cornelium apud populum (Or. XLIV) eam ad iudiciale genus pertinere .satis constai nulla est in Nasicain oratio , quam ille Ciceronis uerbis de oratore li 64 , 260 bisce elicuit, ridiente eliam illud L. Nasica censori Catoni, cum ille, ex lui animi sententia tu, uxorem lidbes? non mehercule, inquii ex mei animi sententia. quae uerba ne dictis quidem Calonis ad- scribere licuit; Nasicae enim est dietimi, Catonis nibil nisi usi- tata censorum interrogatio. nulla denique in Manilium senatu motum, de quo Catonis uerba a Plutarcbo Cat. 17 tradita ad dieta (n. 38) pertinere infra adparebii ilaque uestigia orationum in eos quos aut senatu aut ordine equestri mouit praeter L. Fia- niininum supersunt in L. F urinili, in L. Ve turi una, de mo- ribus Claudii Neronis.
. Ve tu ri a n a e orationis inscriptionem grammatici tradide- runt bis uerbis conceptam in L. Velurium de sacrificio a///- misso, semel de sacrilegio commisso Fesius, cuius enormi no- tauit Meyerus. qtìi tamen cum uerba Illa interpretatur uber die dem Veturius anvertrauien sacra, noti miims rei (piani Latini scrmonis ignorantia peccauit, quid enim? duplex causa lìiil cu? equum Veturio Censor adimeret, primum quod minia pinguitudine ad facicndum equilis nuiiius minus idoneus esse! (cf. dici incili. 21 et fr. 7), deinde quod sacra solemnia stata capite sancla deseruisset (fr. 2). id autem dici 'sacrificium cornsoittere' non
LXXX PROLEGOMENON 11.
ita est a Latinitate abborrens quam interpreti!) us uisum esl, quo- rum alii 'sacrilegium' alii 'omissum sacrificium' false intuleninl. 'poenam' enim siuc 'mullam committere ' dicitur is qui cornmillil facinus multae siuc poenae obnoxium; sacrum commissùm quid sit e Cicerouis II de legibus 9,21 cognosci potest, qui sacrimi inquit commissùm qitod ncque expiari poterli impie commissùm eslo. hiuc palet, aut uitiose scriptum fuissc in orationis cxcin- plaribus quibus grammatici iitcbantur sacrificami prò sacro (sa- crum enim committere dici potest is qui deserit slata sacra), aut dici posse sacrificami committere qui sacra deserendo sacrimi committit; ulrum sit uerum in medio reliuquo: res utrobique eadem, falsa Meyeri interpretalio. sacra illa sunt familiaria aut genlilicia quae in sacrario (fr., 3) fieri solita uidentur. Paulus enim ait L. 9, 2 D. de diuis. rer. (I, S), sacrar ium esl locus in quo sacra reponuntur, quod etiam in aedificio priuato esse poi- est. Aelius Gallus apud Festum p. 321 quod publice consecratum sit sacrum esse dicit, quod aulem priuaii suae religionis causa aliquid earum rerum eleo dedicent, id pontifica Romanos non existimare sacrum. al sì qua sacra prillata suscepta sunt, quae ex insliluto ponlificum stalo die aut certo loco facieuda sint, ea sacra appellari tamquam sacrijìcium haec igitur sunt sacra prillata, sacrificia potius dicenda, in sacrario a Veturio non rite obseruata. ad ea spectat aqua Amen (fr. 3), mensis Octobris (fr. 4) de quibus hariolari nolo, addidi praeterea fru- stulum cui in libris JNonianis uerba de lelorio (in deterioribus in deletorió) inscripta sunt. est quidem nomen Zaetorii, quod in priore editione Meyerus adsciuit, bonum, est etiam non absurda Maiansii emendatio ad XXX lei. fr. p. 35 de L. Turio; leniore tamen marni, addita una literula, corrigo DE L. VETORIO .siue VETVRIO ex corrupto DELETORIÓ ; de L. Veturio etiam Festus (fr. 2) orationem laudauit. eidem oralioni inserui uerba ea quae prò Veturio dieta Nonius proferì : facile enim de et prò commu- tari poterant. Meyerus post uarias dubitationes inseruit C. Cot- tae orationi prò Cn. Veturio, memoratae semel a Charisio II p. 220 Keil.
Sequitur Furiana oratio, cui in excerptis Iulii Romani Ine fuit index in L. Furium de multa, in aliis exemplaribus, ut patet ex Seruio et Festo (fr. 5,6), in Furium de aqua. un de conicio
DE ORATIGNIBVS lxxxi
liane quoque inscriptionem a grammaticis ampliataiii esse, con- plures in L. Furiuni orationes fuissé olim persuaserat Gbarisii liber Neapolilauus, in quo est semel (fr. 1) Calo in I in Furium de 'malta, seti IIcnrici Keilii de integritate numeri dubilationèm excerplorum scriptura confirmauit, de qua u. annotai io critica. L. Furium Purpurionem, qui- cum ceteris Catonis aduersariis cen- suram a. 570 petiuerat, a Catone multatimi esse non inprobabili coniectura bomines docti suspicati sunt. sed uideamus de causa quid conpertum sit. Liuii sunt uerba de censorum Catonis et Fului decretis baec , aquam publicam omnem in priualum aedificium aut agnini fluentem ademerunt. sciliect apud ueteres omnis aqua, ut ait Frontinus de aquis u. Roinae II 94, in usus publicos ero- gabalur et cantimi ita fuit, 'ne quis pr hiatus aliam [aquam] ducat quam quae ex lava humum accidiC . . . et haec ipsa non in alium usum quam in balnearum aut fullonicarum daba- tur, eràtque uectigalis statata mercede quae in publicum pende- retnr. itaque si quis aquam a publicanis (saiinatores aerarios eos Cato dicere uhletur fr. 5) non redemisset, sed deriuasset in suiim agrum, in eum animaduersum est siue negotio a senatu praetori dato ut 'uindicaret' fcf. fr. 6) aquam publicam, quod factum esse anno u. e. 608 Frontinus auctor est libro I 7, siue multa a censoribus dieta, agri nero, ut ait idem libro II 97, qui aqua publica cantra legem essent inrigati pnblieabantur. quae cum ita sint, censor Lucium Furium uidetur in senatu le- gendo praetei iissc ob cani rem , quod contra legem aquam publi- cam in prillatimi aedificium deriuasset. ademit aquam inultam- que insuper ci dixit. orationem censoriam 'de multa siue de aqua [publica deriuata] ' habuisse uidetur in senatu.
De ni or ib us Già udii Neronis a Catone in censura dietimi esse AVeberus probabili coniectura statuii Cat. mai. p. 33. neque nero constat quis fuerit iste Claudius. nani qui eum Ti. Clau- diiun Neroncni Tiberii cos. a. 552 fìliuni esse suspicati sunt prae- ter nomcu nilùl quo se defendant habent. causa notae aeque igno- ratur. praeterea censor teste Cornelio Nepote Cai. 2, 3 multa* res nouas in ediclnm addidit. qua re lux uria reprimeretur , quae iam tum incipiebat pullulare, quas res tralaticio edicto addiderit distinctius Liuius narrauit XXXIX ! 1 (a quo Plutarchus sua de- sumpsit e. 17 et Victor 57, 6), ornamenta et uesiem muiiebrem
CATONIS QVÀE EX8TANT ETC. . F
LXXXH PRO'LEGOMENON li.
et uehicula quae pluris quam quindecim milium aeris osseti l fdeciens pluris] (baec enim nerba Iluscbkius addidit) in censum refcrre iuratores lussi (iussit enim, quoti est in codicibus, ferri non posse Kreyssigius uidit: ef. Beckerus II 2 p. 202). de bis rebus ad populum censor disseruit, orationem 'de uestilu et uehiculis' edidit. fortasse ea quae eens. or. ine. J adscripsi eadem oratione continebantur. alterano de luxuria reprimenda orationem Meycrus esse uoluit orationem 'de signis et t a J> li - 1 i s ' (or. LXXI1). in qua re ininria fortasse ab eo dissensi. nam cum nulla ille arguinenta, quae quidem idonea sint, pro- tulerit, posse autem indicis uerba etiam de signis et tabulis 'a Fuluio Nobiliore Àmbraciae ereptis intcllegi uideantuc (ef. Victor de uir. ili. 52, 2), incerti tempoiis orationibus eam ad- scribere malui. sed dum baec prolegomena retracto, in Coelii ad Ciceronem epistulae (Vili 14, 4) nerba in tempore incidi baece, scis Appiwn ccnsorem hic ostenta facere? de signis et tabu- lis, de agri modo, de aere alieno acerrime agere? quare Ca- tonem quoque apud populnm de signis tabulisque censoria seue- ritate egisse facile concedo., de Catonis operibus praeterea Liuii uerba 1. s. s. baec sunt, et separatim Flaccus molem ad Neptu- nias aqaas, ut iter populo esset, et uiam per Formianum mon- lem, Cato alria duo Maenium et Tilium in lautumiis et qual- luor labernas in publicum emit basilicamque ibi fecit, quae Por eia appellata est. et uectigalia summis preliis, nitro tributa infirmis locauerunl. quas locationes cum senatus precibus et lacrimis public anorum uictus induci et de integro locari iussissel, censo- res ediclo summolis ab hasta qui ludifwali priorem locationem erant, omnia eadem paulum imminutis pretiis locauerunl. baec autem duabus orationibus 'uti basilica aedificetur' et 'ad litis celi s oria s' confìrmantur. de basilica, de qua cf. Beckerus encb. I p. 296, in senatu dixisse uidetur, qui pecuniam in eam rem attribueret. de altera Pbitarcbus Liuio certiora tradidit, cum Ca- tonis e. 1 9 dixit rovg heqÌ ròv Tixov in senatu ut locationes inducerentur effecisse, tribunos autem multam Catoni apud po- pulum inrogasse, baec enim sunt uerba eius, tóv ds drj^idQicjv tovg d'Qa6vrccTOvg TtaQcó^vvav èv tgd dr][i<p 7CQO(5xctX86tt<5&aL Kdzcjva ucci £rj[iLG!)6ca óvol xaXdvxotg. qnae siue a Polybio, de quo multa transtulit, siue ab alio auctore profecta sunt, iis
DE ORATIONIBVS lxxxiii
coutentionibus piane gemina snnt, de quibus Liuius anno 5S5/IG9 libro XLIII 16 rettulit. nani tribuni eo anno de inducenda een- sonnn lqcatione ad populum tulerunt perduellionemque insuper iudicauerunt. sed de integriate titilli qui est ad (ili* censorias dubitauerim. qnod proposui oh litis censorias, ne id quidem niibi satis lacero confìteor, bistri condendi ullinuun eensoribns negotium fuisse constat; extat orationis 'de lustri sni felicitate' inscri- pt io. nouein igitnr a ut decem orationum censoriarmn uestigia satis certa superesse uidimns; quinque et uiginti Meyerus conduxit, quarum partem iam damnaui, reliqnas infra suo loco in tran- cursu tangam.
Leges Baebias duas cognouimus, allcram qua sanctum erat ut alternis annis quateini praetores crearentnr, anno 574/1 SO post multos annos primum obsernatam (teste Linio XL 44 coni. Beckero ench. Il 2 p. 184), alterali! Corncliam Baebiam de am- bitu latain anno 573/181 , qnam ex auctoritate senatus a P. Cor- nelio Cethego M. Baebio Tampbilo cos. ad popnlnni latain esse Linius anctor est XL 19. iam cimi dubitari possit, litri legi Calo oralione 'ne lex Baebia d erogar et nr' patrocinalns sit, etsi legem de ambitu a Catone aliquando a derogandi temptamine de- fensam esse existimcm, nolni lamen orationis quae 'de ambitu' fertur inscriptionem cum priore coniungere. nani quae de pecunia extant uerba de lege Baebia Ir. 2, ad (juae Reinius iuris crini. Itoin. p. 708 prouocauit, ea a mendi suspicione non ita libera sunt, ut quicquam inde de orationis argumento colligi possit. nani cimi lemma Noiiianuni sit largì prò largire, dubitari pot- est, utrijm omnia exempla ad inperatiuum modum pertineant, an ultimum ad nerbi nescio (pio tempore posili formam actiuam. ego literarum ductus secutus boc statui, illud si quis n ecessa rium ducat, fortasse scribat pecuniam largì uotiuìs. itaque bas quoque oratioues non magis certo testimonio adiutus «piani probabilitati consulens ad annum 573/181 rei lidi.
Post annum u. 573/1 SI b abita est oratio 'ne de lege Or- cbia derogaretur'. eo enim anno teste Macrobio sai, 11 13 C. Orcbius trib. pi. legem sumptuariam de ninnerò conuiuarum lulil. Festi nerba baec Calo in ea qua legem Orchiam dissuade! male sana esse omissa derogandi nolione Ellendtius aniuiadueiiil. quare reelius dissuasio quam suasio orationi inscribitur. sed baec sunt
F ;:
LXXXIIH PROLEGOMENI)!* II.
quae de oratione atlfìrmare ausim. Mcyerus sane suum ceteris inuentum praestare dixit , in censura Catonem anno 570/184 sba- sisse eain legem quae lata estanno 573/181. eorum quoque sen- tentiam inprobo, qui Catonem anno 593/161, cum Fannia lex rogata esset, dissuasisse statuunt ne Orchia derogaretur. aeque enim aut trachini scriptores aut ueri simile est iis qui Fanniain legem ferrent displicuissc Oreliìam. ninihum hac de nummo conuiuarum cantimi erat, illa iam ad pecuniac in singulas eenas sumendae modum coercendum prógrediebantur. clenique quae uerba ex oratione Festus ita scripta exhibet qui cinteci obsonilci- uere posteci centenis obsonitauere certam emendalionem cxpectant. Fannia lege centeni aeris singulis dicbus in cenam concedeban- tur teste Gellio li 24 , 3. itaque qui posteci centenis obsonitauere dici uidentur post legem Fanniam homines. quodsi sana liaec sunt, oratio post Fanniam legem babita uidetur. sed ncque hoc mibi constat ncque de iis qui cinteci obson'Uauerint siue 'denis', ut uoluit Àuguslinus, siue alio aeris modo.
'De re militari Histriae' dietimi uidetur a Catone in senatu anno 573/181 ucl 576/178, quibus annis 'leifibus pugnis' ac panini feliciter cum Istris pugnatimi esse constat Liuio auctore XL 26, XLI 10 11. cf. Mommsenius li. li. I p. 790.
Fuluii Nobilioris censuram anno 575/179 actam for- casse ipso hoc anno ad populum Cato edisse rtauit.
Anno 583/171 consules ex senatus consulto ad populum lulerunl ne tribuni militimi eo anno suffragiis creare n tur. sed consulum praetorumque in iis faciendis iudicium arbitriuìnque esset. liaec Lini uerba e libro XLII 31 recte Turicensis editor rettulit ad Catonis orationem 'de tribuni s militimi', utrum in senatu dieta sit an prò contione diiudicari nequit.
Eodem anno 583/Ì71 legatis tìispanianun, qui de pecuniis captis in senatu conquesti sunt, a L. Canuleio praetorc in singu- los a quibus pecuniali! repeterent, quini recuperatores dati sunt. patronos nominauerunt citerioris Hispaniae populi M. Catonem et P. Scipionein, iidem ad recuperatores adduxerunt P. Furium Pliiluin. is grauissimis criminibus accusatus ampliatusque, cum de integro causa dicenda esset, excusatus Praeneste in exilium secessit. senatus consultimi deinde illud factum, de quo supra p. LXVIII diximiiSi ne frumenti aestimationem magistratus Ho-
DE 0RATI0N1BVS lxxxv
manus ìtaberel e. q. s. baco fere habet Liuius libro XLIIJ 2. itaque ih P. Furiimi repetundarnm reuui (cf. Reinius iur. crim. p. 643 sq.) prò Hispanis Cato dixit apud recuperatores. Charisii nerba sunt baec, Caio prò Hispanis de frumento e. q. s. neri).'! de frumento neque Gatonis sjjnt, ut uolunt plerique-, ncque ad inscriptionem pertinent, sed a grammatico adiccta, ut adparerel, quid esset id quod 'siue bona siuc mala gratta ' caperete.
Anno 585/169 teste Cicerone de sen. 5, 14 Cato sexaginla qninque annos natus legem Voconiam magna voce et bonis la- teribus suasit. neque enim periocbae Liuianae XLI, qua longe priori tempori ea lex tribuitur, nunc fìdes babetur. de ipsa lege, quam et Sauinius anno 1821 inlustrauit et alii multi, periocbae nerba adscribere saiis habeo, 0. Voconhis Saxa trib. pt. legem tulit ne quis heredem midierem insinuerei, suasit legem M. Cato. extat oratio eius.
Anno 587/167 orationes 'prò Rliodiensibus' (de qua in quintum originimi librimi dietimi est) et 'de liberali da Mace- donia' babitae sunt. saue liuius quoque orationis in senatu di- ctae memoria in annalibns Liuianis oblitterata est, nisi forte ipsa baec nerba sententiain Catonis referre putaueris, quae sunt XLV 1 S omnium primum liberos esse placebat Macedonas alque lllyri- cos, ut omnibus gentibus adpareret arma populi Romani non li- berìs seruitulem, sed contro, seruientibus liberlatem ad f erre, ut et in liberiate genles quae essent tutam eam sibi perpeluamque sub tutela populi Romani esse, et quae sub regibus uiuerent et in praesens iempus mitiores eos iustioresque respectu populi Ro- moni habere se, et si quando bellum cum populo Romano regi- bìis fuisset, suis exiium. eius uicloriam Romanis, sibi liberi a lem adlaiurum crederent. de libertatis Macedoniae formula u. Mar- quardtins encbiridii IH 1 p. 115.
Post annuni 587 usque ad a. 602/152 Catonis ani shidinm orandi suadendique cessauit ani casu factum est ut oratiomnn uestigia nulla exlent. nani oralioncm de rege Attalo anno 596 158 trillili non posse infra adpmvbil. sed quae anno 00 J nnlgo ad- s^ribitnr oratio centra G. Gassino! , ne liane quidera in orationi- bus certi temporis relinni. baec est enim Me'yeri , et si qui alii in liane senlcntiam concesserunt, argnnicnlalio: niminini ni! un, un cansam Catonem egisse sex et octoginla annos natinn Plutarchus
L XXXVI PROLEtìOMENON li.
auctor est Cai. 15; quoti cuin in aiinum 601/153 incitlat (per- peram ciiim Plutarclius et Liuius Catonis uitam ad nonagesinuiin annum a natali 515/239 produxerunl) , praecedentis anioni anni censores sint M. Valerius Mesalla G. Cassine Longinus, non posse dubitaci quin Cato anno 601 conlra censorem C. Cassium cau- sam tlixerit. seti priinum nego orationem a Plutarcbo memo- ratam necessario eam esse quarn eontra Cassium tlictam gram- matici laudarunt; deinde ne oralionis qnidem fragmentum est illnd {ivr]{iovevó{isvov, a Valerio Maximo Aemilio Scauro tributata (il dieta meni. 35). quae e uni ita sint, nee de anno quo Cato con- lra Cassium tlixerit, constare adparet, neque si certa sequaris de i[)so C. Cassio.
Orationis 'de Achaeis' anno 603/151 habilae reliquiis detraxi ea quae Plutarclius (u. dieta meni. 1 7) lepide narrauit. quorum pattern- a Catone scribi non potuisse cuiuis in oculos incurrat, celerà quippe a Plutarclio relata non satis certam auctoritalem li ab en t.
Legem quae nclabat ftwmqnum iterimi comulem fieri (pe- riocbae Linianae LVI nerba sunt) anno 602/152, quo M. Mar- cellus tertium consul i'aclus est, suasam esse Mommsenius hist. Rom. Il p. 67 sq. fadnot.) demonstrauit.
De Cartilagine delenda Catonem in senatu iam anno 600/154 obloquenle P. Nasica senlentiam dixisse testatur Liuii perioeba XLVIIT. seti quae scripta editaque sit 'de bello Cartbagi- niensi', unius superesse orationis inscriptionem Fischeius annal. p. 125 recte dicit. quare sententias in senatu dictas nee scriptas dictis meni. 1 7 adscripsi. eidem orationi Meyerus exemplum ab au- ctorc rlietoricorum ad Herennium 1111 14 et Quintiliano IX 3, 31 positum atlscribendum esse conieeit. seti neque sermonis genus tenue illutl atque inane iti patitur neque rlietoricorum scriptoris consilium exemplorum suorum plei'umque inuentoris. longe pro- babilius Julii Victoris illutl p. 234 Or. bue perlinere dixeriin, quo enthymemalis figuram inlustrauit, quale est hoc, Karthaginiemes uobis iam hostes sunt. nani qui omnia parai eontra me, ut quo tempore uelit uellum possit in f erre, hic iam mihi hostis est, tametsi nondum armis agat. quae si non sunt Catonis mire tamen sen- tentiae eius conueniunt.
De oratione eontra Ser. G alba in de Lusitanis anno
DE ORATIOXIBVS LXXXVII
605/148 habita in septimum originum librimi dietimi est., quo libro alteram 'a pud milites con tra G alba ni' inclusam busse nullo testimonio constai, de bac adscribere satis babeo quae Mommsenius in libri Meyeriani margine adnotauit, 'uidentur mi- lites quos Galba secum babuit in Lusitania conuenisse coàsultori, an ei suffragarentur ; cf. Liu. XLV 37, 8.' ceterum cf. quae in or. prò Caesetio (LII) adnotaui.
De reliqnis oratiouibus, quarum tempora et causas mibi in- dagare non conligit, quasi per saturam agam. eternai de multis, uelut de ea quae inscripta fuit ne imperium sii ueteri ubi nouus nenerit, l'ore spero ut qui legum antiquitates tractant felici for- tuna aliquando certiora iuueuiant: Consilio si idem facere uo- luissem, nescio an non solimi nomini animili quaerendo longe praeterissem , sed etiam meos fìnes temere transgredi uiderer.
A e priuataru ni quidem e ausa rum patroni orationes snas scribendo iulustrare non solebant. nam si a Catone recesseris at- que a M. Antonio, quem eonstat omuiiio nihil scripti praeter inper- fectuin de oratore uolumen reliquisse, denique a M. Crasso, cuius quas in causis priuatis orationes Meyerus inter fragincnta ret- tulit p. 303 et 314 scriptas non esse satis adparct, nullum la- lium orationum uestigium est ante Ciceronem, post Cicerone» pauculae quaedam centumuiralium causarum reliquiae Asiuii Poi» lionis, Passieni Crispi, Galerii Tracbali, Caecilii Plinii, Fronto- nis (cf. M. Gaesaris ad Frontonem epist. V 28 p. 92 Mai.), de cuius rei causa praeclara extant uerba Taciti dialogi e. 38. sed ut ad antiqiiissimam aetatem redeam, mire de ea falsus est Fri- dericus Ellendtius prolegomenon in Brut. p. 6 baec disputans, 'iudiciali dicendi genere Romani ante Catonis aetatem us? non uidentur. nec enim eloquentiae usus erat in causis priuatis, quae tunc lotae a forniularuni iure pendebant et apud praetores et iudices Areopagitarum illa seueritale praeditos agebantur, et cau- sae publicae populi tributiin centurialiniue conuocati suffraghi iudicatac in criminibus et teslinioniis tolae uersabantur. ' nani ut de publicis iudichs laceam, 'formularum ius' illud quid sibi uelit non adsequor. profecto peroranti apud iudicem consuetudo et legis actionum tempore et formularum eadem fuit; nani etiam legis aclionum aetate, postquafn in iure solemnibus uerbis ree acta erat, index dabatur, perorabatur apud iudicem. sed quaeritur,
XC PItOLEGOMENON II.
periocha Liuiana libri XLVill. Annium Meyerus suspicatus est esse T. Annium Luscum, quem ad Pcrseum regeni legatura missum esse narrat Liuius libro XLII 25. L. Oppius Salinatof praetor anni 563 nominatili* ab eoclem libro XXXVI 2. sed ncque liner, prò certis uenditarim ncque quidqunm de Pausa et Q. Sulpicio mibi conpertum est.
Seciintur aecusalionum libri 'centra Cornei ium a pud populuin,' 'contra Tiberium exulem,' 'contra Tibc- rium Sempronitim Longum,' 'in C. Pisonem,' 'a pud censores contra Lentulum.' quis fuerit ille Cornelius igno- rali sopra uidimus, ubi (le oratione 'de surnptu ' disputauimus. Tiberii Sempronii Longi legatum fuisse Catonem testis est so- lus Plutarchus e. 12. bunc accusatum esse a Catone neri si- mile est: nani integrimi orationis indicein Priscianus adfert con- tra Tiberium Sèmpronium Longum. eadem num fuerit oratio contra Tiberium exule (ita libri) dubitauit Meyerus: mibi quoque res prò incerta est. nec scio, unde is conpercrit reos rerum capitalium Romae 'capite obuoluto' in iudieio adfuisse, nisi la- nieri caput obnubendi morem de condemnato, qui ad supplieium duceretur, pariim felicitar ad retina transtulit. itaque non sine dicacitate Tiberium, qui exilio condemnationem fugisset, uidetur dicere Cato obuoluto capite stitisse uadimonium, iam timi extrc- mum sibi supplieium ingruere animo quasi praesagientem. C. Pi- sonem credunt inter eos fuisse qui post consulatum Catonem accu- sauerunt, propterea quod ex oratione contra Pisonem haec relicua sunt nerba , uideo hac tempestate concurrisse omnes acluersarios. praeclarum bercle argumentum; quasi uero uir ille, qui per to- tani uitam et exerceret aduersarios et ipse exerceretur, non sae- pius omnes simul concurrere in se uidisset, denique apud cen- sores in Lentulum dixit Cato.. ab anno u. 550 ad annimi 600 deciens a censoribus lustrimi conditimi est; apud quos causam dixerit Cato non liquet. accusationis apud censores scriptae exemplum babes C. Gracchi orationem apud censores (u. Cba- risius I p. 80 Keil. coni. Cic. or. 70). dubium est num scriptae fuerint accusationes Heluii Manciae apud Valerium Max. VI 2 , 8, Caesaris Strabonis apud Varronem rerum rust. I 7, 10. adde Frontonem domino suo Marco Caesari liane scribendae orationis materiam suppeditasse V 22 p. 90 sq. Mai. , consul populi Ro-
DE ORATIONIBVS XC1
mani posila praelexta manìcam induil, leonem inter iuuenes quinquatribus percussit populo Romano s per fan te. a pud eenso- res expostidatur. nam ita prò eo quoti in codice est expostutal scribendum esse Scbopenius perspexit emend. Frontou. quae gymnasii Bonnensis programmate a. 1841 edilae sunt p. 9.
D e f e n d i 1 Cato Lucium Caeseliwn. nam et L. Cesulium , cuius nominis unum excmplum idque parum certuni sibi cognitum esse Iltibnerus mibi indicauìt I. N. 1326*, et L. Caesarem (fi*. 2) cedere iussi prol)ae nominis in etius formae de qua u. Hùbneri quaestiones onomatologieae Latinae p. 42. praeterea cimi idem fragmentum (2) a Prisciano Catoni tribuatur, a Diomede Rutilio [P. Rutilius de idia sua . . idem prò L. Cesulio), antiquiori testi propterea fidem babere nolui, quod facile exemplum aite- rum Catonis ante idem exciderc polerat, certa autem Catonianae orationis memoria sit apud Festoni, Rutilianae nulla, memora- bilis est oratio propterea quod 'ad milites' dieta est, si fides Festo constat uerba haec adferenti (fr; I) audite sidtis, mililes, si quis uesfrwn bello super fuer il ^ si quis non inuenerif pecwtiam, egebit. non dubito quin qui baec dixerit ncque in iudicio pu- blico ucrsatus sit neque in senatu sententiam dixerit. uidimus. Catonem contra G ai-barn ad milites dixisse, ut eos sibi, autequam inirent suffragium, conciliaret. simiiis fu eri t liuius orationis causa, ceterum praeter duas lias Catonis orationes inditela apud siue ad milites non relalum inueni nisi de Caesare apud Suetonium uitac eius e. 55. is enim refert et alias quae ferrentur Caesaris ora- tiones Angustimi ei abiudicasse et orationem apud milites in lli- spaìiia duplicem, alteram quasi priore babitam proelio, alteram posteriore, ad quam editores pertinere dixerunt Diomedis nerba e libro I p. 400 keil. baec Gaius Caesar apud milites de com- modis eorum ''non frustndo uos, milites.-
Ad iudicia publica pertinere uidentur orationes quas dixil 'prò se contra Cassium' ('Quirites'-eniitì adloquitur, cf. quae ad a. 0<)l disputaui) 'prò L. Ani ro nio,' 'prò L. Torio con- tra Cu. G e 11 inni. '
Ad idem genus l'orlasse pertinel illud Charisti I p. 90 Keil. Cato de habitu alt, sanguen demitlafur. quae cuna (Mio lahnius ad praecepla siue medica siue militarla reuocauil soc. Sax. acl. 11 p. 207 adnot. , sola fere l'ragmeuti senlenlia duce usus est.
xcir PKOLEGOMENON II.
quid quod 'allegoriam sanguinis mittendi in agendis cansis iam de trita ni ' esse Quintilianus tcstatur inst. or. Vili 6, 51? pro- babilior igitur erat Bolhuisii coniectura scribentis de ambilu. sed cum in excerptis Gauchianis (quibus etiam in orationc coatra L. Furium ueram scripturam deberi uidimus) hacc ita scripta sint Calo de Habito, uereor ne oratio sit siue prò Habito siue cen- tra Habitum, de quo cognomine Classeni adnotatio uid. ad Gi- eeronis orationem prò Cluentio Habito apud Baiterum p. 541 ; uidimus enim orationem in Veturium a grammaticis etiam 'de Veturio ' dieta m nominari.
Delibe ratini generis orationum primam esse iussi quae 'de rege Attalo et ueeti gali bus Asiac' inscribitur. quae nisi quod post annui» 582/172, quo G. Licinius praeturam gessit, scripta est, cui potissimum anno adsignanda sit prorsus ignoro, deliberatimi est de rege Attalo annis 586/1 6S et 596/158. Meyerus autem aperte falsus est, qui periochae Liuianae L uerbis usus Catonem de rebus Aitali anno 605/149 dixisse statuit. quo anno quae de legatis paci Inter Nicomedem et Prusiam conpo- nendae (nani de Attalo nibil dixit) iocatus est, ea dietis meni. 16 inserui. sane mi rum est quod iam Gatonis tempore uectigalis dicitur Asia.
Orationem 'ut plura aera equestria fierent' in senatu babitam (u. fr. 1 coni. Mommsenio bist. R. I p. 795) Meyerus sine idonea causa censoriis inseruit. ceterum Gatonis sententia, in qua explicanda antiquitattim Romanarum auctores uarie periclitati sunt (u. Beckerus enchiridii II 1 p. 260), satis expedita est, si Mommsenio de mille et octingentis equitibus adsentiamur bist. Rom. I p. 764 sq.
'Aediles plebis sacrosanctos esse', quod legis sa- cratae alterius uerbis ut qui iribunis plebis aedilibus iudicibus nocuisset, eius caput Ioni sacrum esset, f umilia ad aedem Cereris Liberi Liberaeque uaenum irei cautum esse uideretur, fuisse tamen inter iuris peritos qui negarent testis est Liuius HI 55 ; neque enim quemquam dicebant sucrosunctum esse, sed cum quis eorum cui nocuerit, id sacrum sunciri. iiaque aedilem prendi ducique a maioribus magistraiibus, quod elsi non iure fiat — noceri enim cui hac lege non liceal — tamen argumentum esse non haberi prò sucro sunctoque aedilem, tribunos ueteré iure
DE ORATIONIBVS xeni
rurando plébis cwn primwn eam potestatem creami sacrosane tos esse, quam iiulicii subtilitatem Edttardus Lùbbertus comment. pontif. p. 155 centra Beckerum enchir. II 2 p. 295 acute de- fendit.
Oralio 'de dote' utruni legis suasio an iti senatn dieta sit (eensoriam liane quoque Meyerus fecit ob luxuriam feniinartun a censore oppressami diiudieare non ausim. fragmenti nobilissimi uerba cuna alii Uun Rlenzius ea commenta tione, quae 'de eogna- tis et affini bus j iuris hist. epbem. VI inserta est, chetissime trà- ctauit p. 18 — 26. quaeritni' autem, quo iure uir diuortio facto de muliere iudicauerit. atque Klenzius quideni uirum cognato- rum iudicii principem indicasse diuortio facto de muliere nec- dum marni liberata existimauit. Gòtllingius contea de re p. Rom. p. 100 sententiarum nexuni pessimi dedisse mihi uidetur cimi ante muìtatur uocabuhmi distinguendi nolani posuit. nc- que enim intellego, quid sit quod mulier, si iiinuni biberit, limi- tari, condemnari, si cum alieno uiro probrum commiserit, dita- tur; quorum iilud peruersum sit, taetrum alterimi, iniino mul- taci solere Cato mulierem dixit dotis parte ob peruerse taette- que facta, boc est ìninus grauia delieta, condemnari nero, hoc est Simplicio adigi, si uinum biberet aut cimi alieno uiro probri quid faeeret. ob uinum enim sumptuni prisca seueritate necari solitas esse feminas exemplis a Plinio XI11I 13, S9sq. adlatis sa- tis constat. quare non mirum est, quod qui talis iudicii princeps esset imperlimi quod uidetur babere dicitur. nani qui magistra- tus cimi imperio est, ei iuris dictio conpetit, sin nero militare illud sit, etiara capite puniendi ius. 'prò censore' igitur mulieri uir est propter multae dicendae ius, ob coudenuutiidi ius 'im- perituri quod uidetur babet.' denique quod Valer ius Maximus Vili 2, o Gaium Titinium uxoreni inpudieam duxisse narrami, ut dote eam spoliaret, non magis nostrani senlenliain euertit. aut (piani quod IMiniusl. s. s. (ai. Domitium ob uinum marito insciente sumptuni dote niullauit ; nani quis dicerei mulieres ob uinum sumptum probrunuie commi ssum utique omnes necatas esse, quistte C. Marii tempora ad Catonianae aetatis seueritatera evi- geret. ?
Frusira quacsiui legis alicuiiis memoriam, quam oratione 'ne ini per in ni sit ite t eri, ubi noiuis u e ne ri l ' suaserk. ridicule
XCIIII PROLÉGOMENON II,
enim editor Turicensis haec ucrba ita interpretatus est, ut Cato quoniam Scipioni ex Hispania prouincia non satis cito decedere ui- sus esset, oratione quaesiuerit 'quomodo se habeat quod inimiei postulant ne' e. q. s. cniusmodi orationi non uidit inscriptionem fere contrariam fieri debuisse 'ne imperium sit nono ubi uetus nondum decesserit. ' immo nero aut de lege aliqua, cuius me- moria interiit, uerba fecisse uidetur aut in certamine aliiiuo inde orto, qnod, cum proximi anni magistratui populus imperiiun dedisset, 'uetiis' magistrati^ ea ageret qiiae, nisi qui cum imperio esset, agere non liceret. cuius certaminis, licet concordia per- actum sit, .ex empiimi a Liuio XL 39 traditimi est,
Secuntur orationes 'de praeda militibus diuidenda' et 'uti praeda in pub li cum refera tur. ' quibus inscriptio- nibus et imam orationein a grammaticis uarie laudari et censoriam Meyerus suspicatus est; mire sane utrumque. primiun enim con- trarias esse utriusque titilli sententias uerbo monuisse satis est; deinde aerarii curandi negotium censoribus datum esse praeter Meyerum nemo cognouit. sed quoniam Cato et con tra Acilium et contra Fuluium Nobiliorem de parte praedae iniuria aut aerario' aiit militibus subtracto testatus est, non sine "ueri specie has orationes ad tale accusationis genus pertinere uideor mihi conicere.
Orationein 'de signi s et tabulis' censoiiis adscribendam fuisse supra adnolaui p. LXXXfl.
Oratio 'ne spolia figerentur nisi de hoste capta' non idonea causa inter censorias haberi solet. Catonis tempore bellicorum honorum splendorem exstingui coeptum esse docu- mento est, quod P. Cornelius M. Baebius cos. anno 574/ J 80 omnium primi nullo hello gesto (Liuii uerbis XL 39 utor coni. Mommsenio hist. R. I p. 791) triumphum egerunt. simili igitur superbiae uanilate spoìia quoque quae de hoste non capta essent aut in aede Iouis Feretrii aut in suis imperatores aedibus suspen- debant. nani etiam priuatos parietes. spoliis exornatos esse Li- uius testis est libro XXIII 23, cum dixit censores in sellatimi eos legisse qui spolia ex hoste fixa domi haberent, et Plinius nat. hist. XXXV 2, 7 haece scribens aliae foris et circa limino, do- mitarum genlium imagines erant affixis hostium spoliis quae nec emptori figere liceret. adde quod C. Flaminius apud Limimi
DE 0RAT10NIBVS xCV
XXXVIII 43 Fuluium Nobiliorem spolia de Àmbraciensibus capla ante currum latiirum et flxurum 'in suis postibus' esse exprobra- uit. quare eo potius adducor, ut Catonem de spoliis a Fuluio Nobiliore ex Ambraciensi praeda conparatis domique suspensis dissentisse credam, quam ut Iacobum Perizoninm scquar oratio- nem de spoliis opimis in aede Iouis iìgendis fuisse censentem animadu. bist. e. 7 p. 249 Harl.
De reliquis orationibus non babeo quod addam. nisi quod orationis 'de potestate tribunicia ' titukun Vrshii conicctura, quam probauit Meyerus, natimi cur prorsus abiecerim dicendum est. Festi reliquiae p. 162 sunt hae (coni. Paul. p. 163)
. . [Nejmut nisi etiam uel
[riempe] ibunici cum cài nemut
. . ' . . . aerwnnas
Vrsinus igitur suppleuit alterimi uersum Caio de potestate tri- bunicia, nimirum quod Catonis nomen in sequenli uocabulo ne- mìnis adscriptum est. sed praeterea ncque Catonianae glossae in ea paginae parte comparent neque orationis Catonianae ti- tulus ille siue ductibus litterarum siue re ipsa commendatur. igitur quis quo libro nemut usurpauerit nubi non liquet.
Hae sunt igitur octoginta ferme orationum uestigia, quem numerimi H. Meyerus tredecim nouis aut ex suo arbitrio aut ex male intellectis scriptorum uerbis auxit. ccntum et quinqua- ginta Catonis orationes Cicero 'adirne se inuenisse aut lcgisse' testatus est de senect. 17, 65; non minus multas eius fuisse quam Lysiae orationes idem auctor est Bruti 16, 63, cuius qui- dem de CCCCXXV orationibus Dionysius CCXXX prò genuinis liabuit (cf. Hoelscberus de Lys. uit. p. 42). earum autem quas cognouimus Catonis orationum dimidia fere pars in iudiciis cau- sis(jue uersatur, in suadendis dissuadendisue legibus atque io scn- tentiis senatoriis altera pars, quibus se defenderit Cato sex ora- tionum, nisi fallunt inscripliones, uestigia relicua su ni I, li, III, XL, LVI, LXXIVr, quod fere mircris, cum dicat Plinius na(. bisl. VII 27, 100, itaque sit proprium Catonis quater et quadragiens causam dixisse nec quemquam saepius postillatimi a e se tu per ah- solntum, Plutarcbus Cat. 15, léysxai yàg òkiyov ànolntov- 6aq róv 7ievzì]Kovxa cpvysiv dtxag Motor de uir. ili. 47, 7:
XCVI PROLEGOMENON II.
tipse quadragies quater accusalus gloriose absohitiis est, cf. Val. Max. Ili 7, 7.
Denique pauca de arte Catonis oratoria adicienda sunt, non quo aut Ciceronis uerbis in diuersas partes disputandis solidum iudicium stabiliri aut omnia antiquorum de Catortis orationibus iudicia adscribenda esse existumem , sed ne obseruationes quae- dam grammaticoruiu non inutiles silentio praelcreantur. ora- tiones igitur originibus et studiosius lectitatas esse et diutius in hominum manibus fuisse non solimi eo conperluin est, quod ex originibus excerptae legebantur (u. p. LVIII), deinde quod Verrius Flaccus et Iulius Romanus longe plurima de illis in glos- sas suas transtulerunt, quodque quarto saeculo Seruius, cuius nerba infra ponam, ita de exordiis orationum testatus est, ut ipse eas legisse uideatur, uerum eliam Boetbius do.cet in Cice- ronis topicorum I p. 271 Or. C. Mariiun Victorinum quein rhe- toricum Catonis librum nouisse constat (u. praeccpt. fr. 1 6) di- cens commentario in topica quarto exempla e Vergilio Terentio Cicerone Catone conposuisse. quare non mirimi est, quod infe- rioris aetatis rlietores a lectione orationum non prorsus alieni sunt. ac Iulii Victoris quidem, cui praeceptum Catonis 15 de- bemus, uerba liaec sunt art. p. 211 s. Or., diuiduntur negolia- les (qualitates) , quae in legum et rogaiionum lationibus repe- riunhir , primo quidem ab obscuritate, si nobis materia largitur, ut M. Tullius de lege agraria facit et Cato saepe et saepissime Gracchus , Sulpicii Victoris qui fertur p. 266 Caperonn. liaec, apud Catonem assidua partitio est, apuci Tidlium rarior. quae quam recte iudicata sint, sane prò fragmcntoruni condicione dici non potest. paullo certiora adfìrmare licet de exordiis. de bis enim Seruius scripsit ad Verg. Acn. VII 259 baece, di nostra incepta secundent] secundum priscam consuetudinem locuturus de publica utililate , id est pace et nuptiis filiae , facit ante deo- rum commemorationem , sicut etiam in omnibus Catonis or atio- nibus legimus. hi ne est in diuinatione Ciceronis [13] '•siquid ex aliqua uetere or aliane: Iouem ego optimum maximum' . si- milia adiecto etiam C. Gracchi nomine extaut ad Aen. XI 301 praefatus diuosj more antiquo, nam maiores nutlam orationem nisi inuocatis numinibus inchoabant, sicut sunt omnes orationes Catonis et Gracchi, nam generale caput legimus in omnibus.
DE 0RAT10NIBVS XCVII
unde Cicero ' siquicV e.#q. s. ac magistratus quidem solemne Carmen precalionis, priusquam populum adloquereiitur, pra efari solitos esse bis ipsfs fere uerbis Liuius XXXIX 1 5 quosque Bris- sonius de formulis I 108 laudauit tradiderunt. sed ultra solem- nem magistratuum morem de antiquis oratoribus idem Gellius testatur XIII 23 (22), 1 comprecationes deum immortaliwn qua e rifu Romano fìunt expositae sunl in libris sacerdoium popidi Romani et in plerisque anliquis orationibus. in his scriptum est Luam Saturni, Salaciam Nepluni, Horam Quirini, Maiam Vol- cani, Heriem lunonis, Moles Martis Nerienemque Marlis. quo minus dubitari licet, quin Seruius tales conpre.cationes generale caput in omnibus Catonis' Gracchique orationibus legerit. sed cum Catonis prò Rhodiensibus , C. Gracchi in Popillium Laena- tem (u. Meyerus fra gm. or. p. 238) orationum exordia extent, uideantur autem extare Catonis in Ser. Galbam de Lusitanis, ad litis censorias, Gracchi denique orationis quam 'de legibus a se promulgatis ' Meyerus inscripsit 1. s. s. p. 234, neque in his conprecatio adpareat, generale caput grammatici omittendum sibi esse uidentur existimasse.
Sententiarum figuras antiqui in orationibus Catonis has de- prehenderunt, Ttagalslipeag fìguram Fronto in uerbis or. de sumptu suo (or. II), ccvccxoivcoGlv , èì-ovd-sviGuóv, diàvouav Iu- lius Rufinianus, TcaQovo^iaGiav Cicero, etiam pedum metricorum structuram solito artificio neque eo felici is repperit quem Dio- medes II p. 468 P. (p. 472 Keil.) secutus est, si paenultimus fuerit Iribrachys uel pyrrhichius et paeones successerint primus et nouissimus, erit antiqua struclura quae dicitur confragosa ; qua usus est Calo, sed qui libero ab his nugis iudicio ampliores orationum particulas, uelut quae supersunt de orationibus prò Rhodiensibus et de sumptu, diligenter perlegerit, sapientiae in- geniique in omne cerlaminis genus parati exercitatique multimi, artis in conponendis et uerbis et uerboruin TtsQiódotg conspi- cuae parum inueniet, ininio in eo uiro qui princeps Romanos scribere orationes docuit ne exspectabit quidem. mihi anioni ueterum de oratore Catone iudicia perlegentì non tani (accronis uerba Bruti 16, 63 et 85, 393 quam Gelili orationem Rhodieo- sem laudantis (quae supra p. LYlsq. scripta sunti ad proprieta- tem Catonis distincte noscendam pcrtinercuisa suiit, nec miruni :
CATONIS QUAE EXSTANT ETC. . G
XCVIII PROLEGOMENON II.
Frontonianae enim aetatis homines, etiamsi inepto saepe priscae horriditatis amore capti consummatae artis monumenta inique aut neglexerunt aut conuiciis foedarunt, tamen adsidua lectione non adamarunt solum simplicitatem illam priscorum natiuamque ue- nustatem uerum etiam intellegenter et aestimarunt et laudarunt. ueluti qui puerilitatem iudicii interdum elegantia haud uulgari mire temperauit M. Fronto confusam eam ait p. 172 ed. Rom., ego eloquenliam calachannae rilu parlim iligneis nucibus Cato- nis partim Senecae mollìbus et febriculosis prunuleìs imita*® sub- uertendam censeo radìcitus, immo nero — Plautino uiar nerbo — exradicilns. in quibus iligneis Ottonis Iahnii acumine prò eo quod in codice est igneis rcstitutum est musei rhen. nou. Ili p. 156; extr emani sententiam a librario sic scriptam plautino Irato uerbo, a Maio ita editali) Plautino irato nerbo ego uidcor mihi sanasse.
IH.
DE LIBRIS AD FILIVM CETERISQVE LIBRIS. DE DICTIS CA- TONIS IISQVE QVAE FALSO EIVS NOMINE FERVNTVR.
Ex ceteris M. Catonis libris facile primimi locum obtinent quos 'libros ad filium' siue 'ad filium de agri cultura' Seruius , Nouius 'praecepta ad filium' uocauit. accedunt testimonia Diomedis , qui nerba Catonis ' a d f i 1 i u m nel de ora- tore,' et Prisciani, qui quae libro sexlo 'ad filium' scripta dixit eadem septimo *ep istilla ad filium' inclusa esse testan- tur. omisso libri titillo et agricolae et oratoris boni defmitiones iniecto Marci fìlli uocatiuo casti extant. (piare cimi Drumannus uit. Rom. V p. 143 sq. de quodam litterarum orbe ad filium perscriptaruni cogitami, timi nuper Otto Ialuiius conparatis Iulii Gelsi cestormn libris, quot Calo et rerum scittì dignarum ge- nera et libros praeceptorum esse uoluerit, elegantissima dispu- tatone soc. Sa», actis li p. 263 sq. inserta extra dubitalionem ponere conatus est. cui de suninia rei qui* est qnih adstipu- letur? de quibusdain lanien non cursini argumenta eius per- lustranti uerum iterino ac saepius examinanli dubilationes milii grauissimas subnatas esse Pateor. nani, ut de Cornelio Celso primum dicam, medicinae quidem et agri culturae libros ab eo uno quasi corpore coniunclos esse certis tcstimoniis con- stat, probabili autem ratione rei militaris et artis oratoriae praecepta eidem adsignantur. sed quod iuris ciuilis moruni-
G*
C PROLEGOMENON HI.
que commeutarios adiecit uir doctissimus, eorum alterum ipsius Catonis exemplo incertissimo, alterum Quintiliani ucrbis male opi- nor intellectis incommode defendit. sunt enim haec inst. or. XII 11, 24 quid plura? cum etiam Cornelius Celsus mediocri uir ingenio non solum de his omnibus conscripseril artibus , sed am- plius rei mìlilaris et rusticae et medicinae praecepia reliquerit dignus nel ipso proposito, ut eum scisse omnia Illa credumus. quaerenti igitur, quid sit quod de his artibus omnibus Celsus scripsisse dicatur, ad ea nempe redeundum est quae proxime iis quae supra scripsi praemittuntur. praecedunt igitur uerba de Homero, in quo nullius non artis aut opera per feda aut certe non dubia uestigia reperiunlur , de Hippia Eleo, qui non libera- ìium modo disciplinarum prae se scientiam lulil, sed uestem et anuium crepidasque , quae omnia manu sua fecerat in usu lia- buii atque ita se praeparauit, ne cuius alterius opere egerei. de Platonis et Aristotelis scientia multiplici, denique de Catone Vai- rone Cicerone haec, M. igitur Caio idem summus imperator idem sapiens idem orator idem historiae conditor idem iuris idem rerum rustie arum peritissimus fuit . . . quam multa, paene omnia tradidit Varrò! quod instrumentum dicendi M, Tullio de- fuil? quid plura, cum eliam Cornelius Celsus e. q. s. uides certuni artium orbem, quibus Celsus rei rusticae et medicinae praecepta adiecerìt, eis quae supra posui non describi, nec sunt certiora de Catone uerba Plinii m h. XI1II 4, 44 Calonum ille primus triumplio et censura super celerà insignis, magis tamen etiamnum clarilale lilterarum praeceptisque omnium rerum ex- petendarum dalis generi Romano, inler prima nero agrum colendi [ti. idem XXXV 2, 2 Cic. de or. Ili 33, 135). sed Otto Iahnius ad has artes quas Quintilianus dicit explicandas re- diit ad ea quae haud exiguo interuallo eiusdem • capituli § 9 ita scripta sunt, uereor tamen ne aut magna nimium uidear exigere, qui eundem. uirum bonum esse et dicendi peritum uelim, aut multa, qui tot artibus in pueritia discendis morum quoque prae- cepta et scientiam iuris ciuilis praeler ea quae de eloquentia tra- debanlur adiecerim. his autem demon strare uoluit Celsum mo- rum praecepia artium libris inclusisse ethicam Sextiorum discipli- nam, quam teste Quintiliano XI, 124 probauit, amplexum. uerumtamen, etiamsi de tribus philosophiae partibus solam mora-
DE LIBRIS AD FILIYM CI
lem ad Sextiorum normam Colsus exposuisset, quod mihi certe in eiusmodi artium corpore perquam dubium est, nescio an prò eo quem exspectamus titillo de etilica sine de morali philoso- phia auctor hunc indicem de moribus et mire singnlarem inter ceteras artes de medicina, de rhetorica, de re rustica nec rei conuenientem nec denique ad exemplum ullius scriptoris effìnxisset. nani Senecae qui fertur de moribus liber syllflge est moralium sententiarum iuiuria eius nomine inscriptus. quid ? quod Catonis de moribus Carmen, quod praeceptorum partem fuisse Ialmius rursus ambiguo Gelsi exemplo demonstrare uoluit, ne continebat quidem moralis pliilosopbiae praecepta quamlibet simplicia , sed, quantum ex reliquiis iudicari potest, morum ab exemplis uete- rum declinatorum luxuriem uersibus seuerissimis castigabat. ita- que licet Quintilianus uerbis suboscuris Celsum de moribus prae- cepisse docuerit, neque ad titulum librorum Celsi id pertinere neque" uero de Catone quicquam inde effici posse arbitror.
Sed ad certa pergamus. Celsi igitur artium libri quinque priores fuerunt de agri cultura. Catonis autem laudantur libri de agri cultura ad fìlium. atqui qui extat -de agri cultura liber ad lilium non est scriptus. praeceptorum igitur parte agricolationem tractatam esse concedo, et extat agricolae definitio formula e modo concepta (fr. 6). sequebantur Celsi de medicina libri. Catonis autem extant praecepta ad fìlium, quae spectant rem medicam, uelut quod indice corrupto de lepore est apud Diomedem ex libro de oratore ad fìlium (fr. 3). rbetoricam artem a Celso adiectam esse reliquis artibus concedo, atqui Quintilianus Catonem Romano- rum primum aliquid condidisse in genere rbetorico testatus est 111 1, 19, et ipse Cato fìlio scribit 'de istis Graecis suo loco se actu- rum (fr. 1). parte igitur praeceptorum eum 'quid Athenis exqni- situm babuerit' de rhetoribus ueri simile est exposuisse, et extat celeberrima oratoris definitio agricolae definitioni forma piane ge- mina (fr. 14), extat 'praeceptum' illud 'paene diuinum' rem iene, nerba sequentur (fr. 15). tres igitur medichine , agri culturae, rbetoricae partes praeceptis ipsi grammatici uidentur tribuere. de reliquis nibil testimoniis cognilum est. nani Gelsi quidem rei militaris praecepta Quintilianus emù medieinae el rei riislieae prae- ceptis ita copulami, ut tres ciusdem operis partes significasse ui- dealur. sed Catonis librimi de re militari Teshis quater, Nonius
CU PROLEGOMENON III.
ter, Gellius Priscianus Philargyrius singulis locis commemorarunt hoc indice Caio in libro quem conposuil de re militari, id quod casu factum esse siquis dicat, tamen prooemii sententiam ita con- paratam esse infra ostendam, ut non facile de libro ad fìlium misso cogitari possit. quare ne prorsus incerta captarem, librum de re militari a praeceptis segregandum esse censui. quae cum ita sint ne iuris quiclem ciuilis commentarios , de quibus et ipsis in- fra disputabo in hunc disciplinarum orbem admisi.
Librum de re militari (nam quod neque 'libros' neque 'de disciplina militari' eum inscripsimus , auctoritate gramrnati- corum nitimur) partem praeceptorum ad fdium fuisse non recte suspicatus est Otto Iahnius. nam de adulescentis institutione co- gitare ratio libri ex reliquiis quamuis minutis satis cognita aegre patitur. extat libri 'principium (fr. ]),. e cuius uerbis bis quae scripta sunt si palam proferantur qui efficere conati sunt, edendi libri consilium Catonem non agitasse, ii quo suam sententiam tueantur non intellego. hoc uideor mihi intellegere, et prooemio et iis quae proxima ei posita fuisse uidentur (fr. 2) demonstrari populo Catonem de paranoia uictoria praecepta scripsisse, cum uideret alios imperatores, 'qui uerae laudis expertes essent', aut parimi ualere usu militiae aut prauis artibus militaris disciplinae seueritatem corrumpere. idque consilium ita uidetur exsecutus esse, ut quidquid militi uel tribuno opus esset breuibus prae- ceptis conprehenderet , luculentis exemplis, quae ipsius stipendia subministrabant , declararet. ea est enim inter hunc librum et Cincianum, quem antiquissimum in hoc genere fuisse nunc credi desitum est, diuersitas, ut antiquitates et prisca uocabula grammaticus explicauerit, imperator quid usu didicerit alios docere uoluerit. neque credi potest, eum aequalibus exposuisse, qui essent 'procubitores' (fr. 5), qui uocarentur 'accensi' (fr. 8), de quibus ut tum non poterat non constare omnibus, ita Var- ronis aetate docte certatum* est. sed ea res quomodò sese habeat docet grammaticorum dissensus de ' ferentariis ' (u. fr. 6), de quibus in libro de re militari ita traditum esse, 'ferentarii sunt qui tela ac potiones militibus pugnantibus subministrant ', facile aliquis persuaderi sibi a Festi epitomatore pateretur, nisi Nonii auctoritate constaret explicationem eam esse grammatici, Catonem uero narrasse a nescio quo duce 'ferentarios praeda-
DE CARMINE DE MORIBVS CHI
lum missos'. idem slatuo de fr. 5, 8, quamquam quo Consilio de procubitoribus et accensis dixerit non constat. nibil auteni ilio explicandi more apud grammaticos usitatius: ita etiam qui ' dhTerentias uocabulorum' tractarunt cum dicunt 'p ut are' Ci- ceronem duo uocabula differre, plerumque eos locos respirino! quibus ita ille posuit uocabula, ut differre appareat. praeterea cum Vegetius de re mil. I 8 ea se 'fìdelissime dicere' lestetur, quae 'Calo Censorius de disciplina militari scripsit' (cf. 3), quae Cclsus Frontinus alii commentati essent, erunt fortasse qui Ca- tonianae doctrinae uestigia in opere Vegetiano latentia indaga- bunt: et latebunt sane, cum nomen Catonis omissum, uerba eius posita uno certe exemplo nouerimus (fr. 10). sed eorum haec est prouincia, qui rei militaris antiquitates perscrutantur. Laurentius Lydus de mag. I 47 et Ioannes Saresberienses po- licr. VI 19 non nisi nomine nouerunt librum, idque recte monuit Otto lalmius. remotiores etiam a Catonis lectione ii sunt qui splendidum eius nomen excerptis ex opere Vegetii factis inscripse- runt (u. Keilius Philol. V p. 175sq.).
Carmen de moribus postquam uersibus conditimi esse A. Kàrcberus primus dixit Philologi Vili p. 727 sq. , Boecklrius actis acad. Berol. eiusdem anni 1854 p. 264 sq. suam de uersi- bus quadratis restituendis sententiam diserte suasit. secutus est A. Fleckeisenius Sotadicum metrum amplexus ea commentatione, quam conlegar um Io. Classenio per V lustra doctori pini, gratu- lantium interpres obtulit, denique Fr. Ritscbelius, Saturnium nu- merum et ingenio Catonis et reliquiis Gellianis aptiorem esse ratus Saturniae poèsis spicilegio Bonnae edito, ac Fleckeise- uium quidem nunc suum inuentum reprobasse conpertum ha- beo. neque uero aut Saturnios aut quadratos uersus, quorum illis sane me fauere profìteor, ita instauratos esse uideo, ut in hac editione repraesentandos mini esse existimarem. quare ad commentationes illas elegantissimas lectorem remitto. sed prae- ter Gellianas reliquias Kàrcberus aliiqoe e reliqua Catonianorum materia carmini uindicarunt ea quae librorum ad filiiim Ir. 3, 5, 6, 7, 10, 14, 15, ine. 1. 17 adscripsi. de quibus et ego dixi mus. rben. nou. XIIII p. 362 s. et qui fere mecum cou- sentit Io. Vahlenius diar. gymn. Austriac. a. 1859 p. 469 sq. qui tamen quam ipse legem obseruandam esse dixit, ut ne,
Cini PROLEGOMENON III.
quae in numerimi Saturnium intrarent nerba inrertis libile de- prompta, ea carmini sine idonea causa uindicarentur, eam rur- sus elusit praeceptorum fragmenta 7 et 9 Saturnio numero di- mensus. qua in re uel eo nomine reprehendendus est, quod, cimi Vergilianum uersum laudalo ingenita rura , exiguum colilo scho- liasta his uerbis inlustrauerit hoc edam Calo ali in Uhrh ad fìlium de agri cullura , quae fuerint uerba Catonis prorsus igno- rari adparet. denique quod dicit Plutarclius Cat. 2 multa Cato- nem de Graecis transtulisse èv tolg à%oy$éy\iu(5i xaì veeig yvco^ioloyCatg , cuin ad Carmen pertinere ereditimi sit, de sen- tentiose dictis intellegendum esse demonstraui mus. rb. 1. e. p. 266.
Epistulae a Festo bis his uerbis laudantur, Calo in epi- slularum (fr. 1) Calo in epistola (fr. 2). Priscianum semel Ca- tonem in epìslula ad fìlium scripsisse uidimus adnotare, ubi li- bros praeceptorum (fr. 4) intellegendos esse constaret. Ellendtius igitur proleg. ad Cic. Brut. p. 24 mire hariolatus est cum dixit ' epistolarum multis locis Priscianus meminit. ' utrum conpluri- bus an singulari libro Cato epistulas ediderit nescitur. aeque ignoratur num praeter fìlium (fr. 3) aliis scriptae sint epistulae editaeque. nam quam uulgo ad Popillium datam esse dicunt (fr. 4) , eam Ciceronis de offic. I 11, 10 interpolatori male sciolo deberi Mommsenius me docuit. nimirum cum M. Cato- nem M. f. bis ab imperatore missum esse duasque ea de re patris epistulas, ad fìlium alteram, alteram ad imperatorem, datas esse bis eadem monentes uix ac ne nix quidem credi pos- sit, alterutram interpolatoris manu adscriptam esse adparet. quod cum Beierus sentiret, expulsa Catonis ad fìlium epistula eam retinuit, quae ad Popillium scripta fertur. neque enim (ut ce- tera eius argumenta taceam) Persico bello dimissas esse legiones, immo seniores ea. tempestate prò atrocitate eius belli sacramento rogatos esse, at nihil in patris ad fìlium epistula de dimissis legionibus scribitur; quare Catonis fìlium solum dimissum esse statuendum est. utramque narrationem Kònighoffìus damnauit Tre uirani gymnasii progr. a. 1854 edito p. 22—30, quem Otto Hei- nius editione librorum de offìciis anno 1857 euulgata secutus est. sed interpolatorem uel sermonis Latini usu satis ineleganti (nani amissum sacrametìtum non magis Latine dicitur, quam quae pò-
DE EPISTVLIS, G0MM. IVRIS, APOPIITII. CV
strema sunt adeo summa erat obsenfatio in bello mouendó) arguì Persico autem bello, quoti in altera epistola legitur, non facile ab inferioris aeui homine scribi potuisse et Mommsenius et Kò- nighoffius 1. s. s. animatluerterunt. pr a etere a de militia Catonis Popillii illius auspiciis facta (M. Popillium Laenatem consulem a. 581/173 uulgo intelleguut) nenio tlixit; sed Persico belìo euro interfuisse constai Plutarebi Paul. 21 Cat. 27 Iustini XXXIII 2, 4 Frontini strat. IIII 17 lautlibus. quo tempore mini XVII annos natus tirocinium suo anno fecerit certo atlfirmari nequit. nam etsi praetor design alus anno 602/151 teste Plutarclio Cat. 24 obierit, quo anno si XL annos natus fuit , XXI annorum atlulescens Aemilii Paoli auspiciis pugnauit, tamen neque legem, Villiam eo tempore seuere obseruatam esse constai , neque nimiam Ciceroni tironem Catoneni atlpellanti fitlem habuerim. de epi- stulae, ut uidetur, ad Magnum fragmento u. atlnotatio.
Commentari i iuris ciuilis a Festo laudati utrum pa- tris sint an fìlii uix diìudicari poterit. de iuris praeceptis, quae Ialinium libris ad fìlium inclusisse supra uidimus, pauca quidem inter ea quae congessit Maiansius ad XXX Ictorum fragmenta p. 30, sed certa extant testimonia, dicit euim Cicero de or. Ili 33, 135 quid enim M. Catoni praeter liane politissimam doetri- %am Iransmarinam aique adueniitiam definì? num quia kts ciuile didicerat, caitsas non dicebat? ani quia poterai dicere iuris scientiam neglegebat? utroque in genere et elaboratili et praestilit. Pomponius de orig. iuris 38, postquam de Appio Caeco, Aelio, aliis exposuit, hos inquit sectalus ad aliqind Marcus Caio princeps Porciae familiae, cu iris et libri extant, sed plurimi fìlii eius, ex quibus celeri oriuntur. iam uero 'eommentarios iuris ciuilis' Catonis lautlat Festus p. 154, cui paginae quae prae- cetlit, in ea multa sunt fragmenta censorii, unum 'nepotis eius', «jiiod bis ipsis uerbis distinxit; quare cimi non dubitem quin eliam filmili commeiitariornni auctorem nominasset, si patrem non busse constaret, Brillcnburgius diss. iuridicae. de inrispnidcntia M. Catonis censorii eiusuc fìlii Lugduni a. 1826 editar p. M> et Iabnius p. 270 follasse recte nerba a Feslo exseripta ad pa- trem rdlulerunl. munduni autem coiiinieinorauit auclor, emn do tliebus nefastis exponeret.
Apopbtliegmata siue 'multa multoruin facete dieta' a
CVI , PROLEGOMENON HI.
sene Catone conlecta et nonit Cicero et multa inde altero de oratore libro 'exempli causa' transtulit. sed quod olim uulgatuin est, ipsius Catonis dieta Iioc libro inclusa esse, id nec Ludonico Iano in Macrob. sat. II 1 , 15 credibile uidebatur, nec posse ferri enucleatius ipse exposni ann. phil. non. LXXIII p. 384 sq. itaque reliquum erat ut inter facetiariuri exempla a Cicerone posita num- quae ad Catonis 'apophthegmata' pertinerent, diligenter inquire- rctur. sed praeter Mummianum dictum plura apophthegmafuin reliquiis adscribere, uelut Neronis II 61 , 248, Camini et Scipio- nis maioris ib. 249, P. Licinii Vari ib. 250, Fabii Maximi et Sa- linatoris altercationem 67, 273, responsum Nasicae 64, 260, pe- riculosum erat, cum praeter Catonem etiam Lucilium dictorum auctorem sese habere Cicero testetur 62, 253 coni. 66, 268.
Catoniana dieta colligendi consilium quo tempore pri- mum aut a quo homine captum sit ignoratur quidem, suspicari tamen licet ante Ciceronis et Cornelii Nepotis aetatein esse et collecta et edita. Plutarclium autem amplissima collectione usum esse certum est. ac primum quidem quae in Catonis e. 8 et 9 leguntur quasi corpus qnoddam dictorum integrum esse 1. s. s. p. 389 ex Plutarchi uerbis e. 7 et 9 extr. scriptis (ri. dict. mem. adnot.) collegi, uidetur autem pertinere eo etiam quod dict. 36 in oratione aliqua Catonem tò {ivrjtiovevó[i£vov dixisse legimus. quo* uocabulo idem Fabii Maximi dictum in uitae eius e. 26 nomina- uit. ex his dictis quae numeris 1, 2, 3, 4, 7, 8, 21, 26, 43 insigniui orationibus inseri solent. sed quamquam ex scriptarum orationum exemplis multa in dictorum collectiones translata esse credi potest, tamen ferebantur etiam quae scripta non essent tam- quam in iisdem orationibus dieta: cuius rei utriusque exemplum a Cicerone petitum commemoraui mus. rhen. nou. XIIII p. 270 sq. quare cum quae sit auctoritas eius collectionis, quam Plutarcbus e. 8 et 9 transscripsit, non satis certo constet, {iv7][iov£vó[i6- vov autem illud dict. 36 Plutarchus quidem Catoni tribuat, M. Scauro autem Valerius Maximus, scriptarum orationum reliquiis non inserui dieta 1—4, 7, 8, 21, 26, 43. accedit quod et alia multa his admixta sunt quae scribi non potuerunt et uero etiam sententiae morales uelut 19 et 23. de quo genere et adpositis aliorum auctorum testimoniis effeci ut iudicari possit et pluribus egi musei rhenani XIIII p. 272 s. sed praeter dictorum genus
DE DICTIS ET SPVRIIS CVII
multa extant, quae siue Plutarchus siue is quem ille secutus est ex nariis Catonis scriptis excerpsit. documento sunt praeceptorum fr. 1 — 3 epistularum 4. ex his meo periculo ad libros Catonis pertinere censui paucissima illa quae sunt ine. lib. 64 — 77, in quibus bis saltem (75, 77) scripti libri mentio iniecta est. ce- terum neque ignoro iudicium de his reliquiis uarie fluctuari posse neque meam dispositionem ultra probabilitatem quandam esse fir- matam.
Quaedam , uelut quae Plutarchus e. 1 3 Catoni Firmanam co- hortem in proelio Thermopylensi adhortanti tribuit, ne dictis qui- dem adscripsi. in eo enim numero eiusmodi orationes habendae sunt, in quo orationes de Oppia lege a Liuio et Cassio Dione con- positas habendas esse ostendi p. LXIV. Plutarcheis dictis cete- rorum scriptorum testimonia ex ordine temporum conposita sub- iunxi: "in his quoque inuenies quae scriptorum fragmenta esse putaueris. sed satius duxi eam seruare legem, ut, nisi quae cer- tis indiciis litterarum generi uindicarentur, inter fragmenta non reciperem.
Superest ut paucis conprehendam ea quae Catonis no- mine falso ins cripta feruntur, siue fraude siue uitio gram- maticorum uel editorum incuria, nam ex eo tempore quo fere antiquiorum scriptorum libri et legi et describi desierunt prae- ter paucissimos, hoc est exeunte saeculo quarto,, grammatici interdum splendida illa nomina ludibrio habere non uerebantur. qua re factum est ut Catoni quoque quae ab eo alienissima erant tribuerentur. praeterea ne id quidem Cato non expertus est quod saepius usu uenit, ut epitomae siue excerpta quaedam amplioris operis auctori uindicarentur. nam cum Isidorus diffe- rentias uocabulorum explicaturus haec praefatus sit, de his apud Latinos Cato primus scripsil, ad cuius exemplum ipse paucis- simas pariim edidi partito, ex auctorum libris deprompsi, Iah- nius act. soc. Sax. a. 1850 p. 2^1 rectissime statuit non dif- ferentiarum lib rum a Catone scriptum uidisse Isidorum, sed excerptas ex libris Catonis dilTerentias, si quidem tria exempla Catonis quae sunt apud Isidorum orationibus (XI 4 , XVII 3 , ine. 11) depromptà esse adparet. quartum enim Isidori uerbis § 329 ed. Areuali Barthii fraude aduers. XL 10 inculcatimi esse estendi ohm quaest. Cat. p. 84. de Vergilianorum commentarioruni in-
CVIII PROLEGOMENON IH.
terpolalione deque 'origine gentis Romanae' supra dictum est p. XXVI et XXVIII sq. inferiori aetati debentur nariarum sententia- rum collectiones, quas ob titulorum qui sunt siue 'Catonis sen- tenti a e' siue 'Catonis alteri us' speciosam auctoritatem non nemo censorio Catoni uindicare est ausus. quas sententias qui conpo- suerunt ne uoluisse quidem prò genuinis illius „effatis uenditare ostendi mus. rben. non. XIHI p. 275. ncque magis fraudcm in- putauerim aut Caecilio Balbo, quem Wòlfflinius primus edielit, duo Catonis dieta tradenti, quorum alterius fontem nunc indagasse milii uisus sum ine. orat. fr. 4. cf. mus. rb. p. 280, aut com- mentarli Cruquiani scriptori p. 623 a, quem Ciceronis de senect. 9, 27 et ampliatoris Auianeae fabulae 5 nerba falso Catoni de- disse ibidem indicaui p. 283. fcfellit autem grammaticus Virgi- lius Maii ci. aucL. V p. 26, 63, 64, 110, 120, cum ineptias quasdam Catonis 'elegantissimi rhetoris' (ita cnim ait p. 110) nomine ornauit, Ciceronis ille et Varronis et Lucani et Donati auctoritate eodem libro aliquotiens abusus. fefellit etiam saeculo decimo quinto Ioannes Annius Viterbiensis, de cuius fraude plura elicere inutile est.
• Seel diuersum est genus eprum quae librarh nomine Cato- nis peccauerunt. quorum neglegentiae olim credebatur Theba- rum Aegyptiarum mentionem a Catone fortasse originibus esse factam. sic enim Veneta Iliaelis scholia IX 383 legebantur, cjg Ss Kàxov i6roQ8t, rj /liÓQnolig rj [isyàArj jroò rov vtio ITsq- 6Óv àcpciViGd'TJvccL Kcó{iag pàv sl%s xQiGyLVQiag , ccQovQag ds yi\> , àv&QcÓTcav Ò£ {ivQiadag ty , o dì itvXalg di£xoG[iElTo. euiae cum a Catone scripta esse uix ac ne uix quidem possit creili, Iacobus Bernaysius apud Wagenerum fr. orig. p. 45 recte Mavéfrcov prò Kdtav scribendum esse coniecit.
'De liberis educandis' Catonem scripsisse librarli Ma- crobii sat. Ili 6 etiam Lioni Caton. p. '45 et Bàhrio litt. R. hist. II p. 546 ed. tertiae persua^serunt, cum tamen et Meursius et et Maiansius ad XXX ICtorum fr. I p. 64 aliique dudum intel- lexissent non Catonem illa, uerum Varronem 'Cato siue de li- beris eelucanelis' libro logistorico scripsisse.
'Epistulicarum quaesti omini' librum I'Gelliani codi- ces VI (VII) 10 Catoni uindicant. at neque titilli neejue uerbo- rum quae ibi excerpta sunt rationem ac sententiam Catonis aetati
DE SPVRIIS CIX
quadrare adparet; quare Insto Lipsio uar. lccf. Ili 21 Bitscbelio nms. rh. non. VI p. 538 aliisque Varronem pio datone restituen- tibus adsentiendum est. quanquam scio nec Maduiginm de (da- tone dubitasse et Ellendtium satis inepte 'epistulas' curia 'qtiae- stionibus epistolicis' confudisse hist. eloq. p. 24 ed. alt.
De 'Po e noni ra h istoria' ex Fesli uerbis male restituì is procusa in UH originimi librimi disputaui p. LIL
•Pertiirai est genus eorum quae sola recentiorum lenitale in reliquias Catonis inlata sunt. quorum grauissimum est quod cimi Diomedes p. 3 0 Keil. in ebriarum declinandarum exeniplis baec proponeret, M. Porcius Calo dixit Ullerarum radices ama- ras esse, fructus ìucundiores , ac deinceps leges neruos esse ci- uilales, ea et Lion p. 91 et Bolhuisius p. 219 prò Catonianis dictis secare babuerunt. quode u. mus. rb. p. 274. deinde Bolbuisius ea quae sunt Porcii Licini apud Varronem de 1. L. VI 163 VII 104 et Porcii Censorini apud Senecam exc. controu. Ili p. 362 Burs. Catoni adscripsit p. 216, 219, 210. a quo uitio A. Lion utrum casu an Consilio abstinuerit mihi non constat. idem Bolbuisius aulumnilalem uocabulum quod Fortunatianus III p. 90 Caperonn. Catoni tribuit, non debebat adscribere p. 216 cimi libro de r. r. 5 legi ipse indicet.
ORIGINVM RELTQYIAE
CATONIS QVAE EXSTANT ETC.
4 ORIGINVM
quod in principio scripsit originum suarum, scmper magnificimi et praeclanim putaui, clarorum uirorum atque magnorum non minns olii quam negotii rationem extare oportere'.
3. * JDionysius Hai. ani. Rom. I, 11 'OC de Xoyiiótatoi tàv 'Pedice xàv óvyyoacpécov , èv olg èóti IIÓQKióg t£ Kdxcov 6 tccg 5 ysveaXoyiag tóv èv 'Italia, TtóXscov èiti\i£Xè(5tata óvvayayòv %aì rd'iog Ue^iTtQcóvLog %al aXXoi QvyyoC EXXrjvag avzovg (se. 'AfioQiylvag) zìvai XéyovOt zcov èv 'A%ata itoti OLxrjódvtcov, TtoXXaìg ysvsatg TtQÓzzgov tov noXé^iov tov Tqwlxov (xs- tavaótdvtag. ovxètc y.évzoi óloql^ovólv ovts <pvXov (EXXr}-M vikov, ov ii8teì%ov, ovte TtóXuv, è% rjg a7iav£6tr]6av, ovte %QÓ- vov ov& rjysuóva trjg àitoumag ov& bitoiaig tv%aig %Qiq6a^e- vol trjv ynqtQÓitoXiv ditéXiTCOv. 'EXXtjvlkó ts [iv&gj %Qiq6d^i£voi ovdèva tóv tà 'EXXrjvixà y^a\\)dvtov (ÌE(ÌULCdVYiv %aoè<5iovto .
4. Agrum quem Volsci habuerunt campestris plerus Abori- 15 ginnm fuit.
5. *Sernius ad Verg. Aen. 1 6 Genus linde Latinum] 'Cato in óriginibus hoc dicit, cnius anctorilatem Sallustins seqnitur in bello Catilinae, primum Italiani tenuisse quosdam qui appel- labantur Aborigines. hos postea adnentn Aeneae Phrygibus innc-20 tos Latinos imo nomine nuncupatos.'
le ratio constarei', ef. Suet. Galb. 9 Colum. rcr. rust. II 22, 1. Syramach. ep. I 1. 3. Dionys. I 13 'Et reo ovxl 'EXXrjViyiòv cpvXov r\v xò xeov 'AfìoQiyC- vcov, cog Kaxcovi ■acci Tiolloiq ulloig SLQYjxca'. 4. Priscianns V p. 668 P. (p. 182 Hertz) 'Vetustissimi lanieri . . solebant pro'ferre et plerus plera pie- rum absque àdditione (que) . . Cato de ambiti! . . idem in I originum: agrum' e. q. s. Prisc. VI p. 696 P. (p. 230 H.) 'Omnia quae faciunt feminina in is sic so- lebant eli ami masculina proferrc . . lue cainpeslcr et hic campestris. Cato in I ori- ginum: agrum' e. q. s. Thesaurus nou. latin, apud Mai. ci. auct. VIII p. 389: 'Origo . . nude originalis . . et componilur pluralis hae aborigines, numi- super- fluae quaedam frufices quae non naturaliter sed uiliose in arboribus uel etiam in campis oriunlur, unde Calo ager inquit' e. q. s. id. p. 54: 'Aborigines arbulus non piantata sed sponte crescens. Calo' e. q. s.
15 agrum — originum om. Carolir. et Sang. m. 1 l. V , ager thes. lai. p. 389, ager quod p. 54, que Reg. m. 1 l. V. Volsci Halberslad. bis, Volci thes. p. 389 , Vulsci ceteri libri (uulzi Sang. m. 2 1. V).
unt
habuer Reg. corr. m. 2 l. V, habuerint Amien. I. V. Kampestris Carolir. I. VI, om. thes. plenus Reg. m. 1 l. V Qruler. I. VI thes. lat. aboriginum plenus thes. p. 54. ab origine Sang. m. 2 1. V Gru- ter. Sang. I. VI 19 primum Italiani appellati tur Cassellanus m. 1, primum Italos quosdam qui appellantur corredar 2 (= Firfd. Danielis).
LIBER 1 5
6. * Dionysius ani Rom. II 40 LK dxov òì UcQxiog xò pi ovovia xà Zaflóvcov eSvei x£d"fjvccL(pr]6iv etcì ZJdfiov xov Udyxov òaC^iovog E7ti%coQiov. xovxov ds xov Udyxov vnó xlvov I2t- 6xiov xaXEi'ód'cu /Ila. %0(ózr\v de ccvzcjv oixiqGiv aTtocpai- óveù yevéod'ca xciarjv xuva xaXov^iévrjv Teóxqlvccv àyyov itó- Xecq$ 'jffutSQvrjg xeùuevtjv. e% rjg OQ[ir]&£vxccg zótS xovg ZJafióvovg Eig xtjv P£axivr\v £\LftuX£iv 'AfìoQiyCvtùv cc[ia xax- oixovvxov xaì itóXiv avTCov tTjv £7ucpav£6tdzr}v KoxvXCag 7toX£[Mp %EiQo0a[i£VOvg xaxaO%Elv ex ds xrjg 'PEccxiviqg ditoi-
ìoxiccg d%o6x£ÌXavxag ccXXag xe TtóXEig xxióau TtoXXdg, èv aig olxeXv àx£L%L6xovg, xaì drj xaì xàg 7tQo6ayoQ£vo[iÉvag Kv- QElg' %(6qccv Se xaxu<5%£iv xrjg [lev 'Adoiccvrjg fì-ccXdxxYjg àxé- %ov6dv d^icpì xovg òydorjxovxa xaì diaxooCovg Gxadiovg, xr\g de TvQQrjvixfjg xexxaodxovzv. itoòg ÓLccxo6LOLg'.
15 7. * Seruius ad Verg. Aen. Vili 63S Curibusque seueris]
'Caio autem et Gellius a Sabo Lacedaemonio trabere eos (Sabi- uos) originem refertmt. porro Lacedaemonios durissimos fuisse omiìis lectio docet. Sabinorum etiam mores popnlum Romanum secutum idem Cato dicit. '
20 8. * Seruius ad Verg. Aen. I 5 'Troiani autem dici quam
primum fecit Aeneas et Liuius in primo et Cato in originibus testantur. '
9. * Seruius ad Verg. Aen. XI 316 'Cato enim in originibus dicit Troianos a Latino accepisse agruin qui est inler Laurentnm
25 et castra Troiana. Ine etiam modum agri commemorat et dicit enm babnisse iugera IIDCC
10. * Seruius ad Verg. Aen. 1 267 Al pner Ascanius cui nunc
8. Seni, ad Verg. Aen. VII 158: 'Scicndnm eiuitalem quam priinam fecit Aeneas Troiani dictam sccimdum Calonem et Liuiuni [I 1].' 10. Sem. ad Verg. Aen. I 570 (= Hygin. fab. 260) 'Licet (Anchises) secundimi Calonem ad Italiani ueneril.' Id. ad Aen. III 711 Calo eum (Ancbisen) ad Italiani uenisse docci.' id. ad
cf. Thilo comm. de Seni. Numburg. 1S56 p. 4. 2 Zuftivov libri, correxil Sylburgius : cf. Silius Vili 42 1 et Calonis fr. 7. 5 Ts- Gzgvvccv Chisianus. TcOzgovvau Valle. 8 KorvUag ffenr, Glarea- nus coni. Dionys. 1 15, Kozvvag libri. ]6 Gelius àseo Lacedaemonio Parisiìius, qui solus e Thilonis libris lutee habet. 26 IIDCC Parisi' fius , Regincnsis , fui Guelf. primus, ù DO lì ti imi Guelf. secundus teste Lione, DCC editto Danielis.
6 OIUGINVM
cognomen Iulo additili*] 'Sccundum Catonem historiae lioc hal)et idem: Aeneam cum patre ad Italiani ucnisse et propter imiasos agros contra Latinum Turnumque pugnasse, in quo proelio periit Latinns ; Turnum postea ad Mezentium eonfugisse eiusque fre- tum auxilio bella renouasse, quibns Aeneas Tnrnusque pariters rapti snnt; migrasse postea in Ascaninm et Mezentium bella, sed eos singulari certamine dimicasse.'
1 1 . *Seruìus ad Verg. Aen. IIII 620 ' Cato dicit iuxta Laurola- iiinium, cum Aeneae socii praedas agerent, proelium connnissiun, in quo Latinus occisus est; fugit Turnus et Mezenti auxilio con- io parato renouauit proelium, qui idem uiclus est ab Aenea. Aeneas autem in ipso proelio non conparuit. Ascanius uero postea Me- zentium interemit/
12. Macrobius sai. HI 5 , 10 p. 280 Ian. 'Adeo autem (Ver- gilius) omnem pietatem in sacrificiis quae diis exbibenda sunt posuit, 15 ut propter contrariali! causain Mezentium uocauerit contemptoreni (leonini. . . sed ueram buius contumacissimi nominis causain in primo libro originimi Catonis diligens lector inueniet. ait enim Mezentium Rutulis imperasse ut sibi obferrent quas diis primi- tias obferebant. et Latinos omnes similis imperii metu ita uo- 20 uisse: 'lupiter, si tibi magis cordi est nos ea Ubi dare potius quam Mezentio, uti nos uictores facias.'
13. * Seruhts ad Verg. Aen. I 269 At puer Ascanius — triginta magnos uoluendis mensibiis orbes explebit] 'Triginta quod XXX tantum annos regnauit. uel quod Cato ait XXX annis ex- 25 pletis eum Albam condidisse.'
Aen. IIII 427 'Sciendum . . Catonem adfirmare qnod Anchises ad Italiam uenerit'. 11. Seruius ad Verg. Aen. IX 745 'Si ueritatem historiae requiris, primo proelio interemplns Latinus est in arce (acie Rqthius) , inde ubi Tiirnns Aeneam ui- dit superiorem, Mezenlii implorauit auxilium. secando proelio Turnus occisus est, et nihilominus Aeneas postea non comparuit (comparauit Regin.). tertio proelio Mezentium occidif Ascanius. hoc Liuius dicit et Cato in originibus'. cf. ad VI 760 'Aeneas, ut Cato dicit, simulac uenit ad Italiani, Lauiniam accepit uxorem, propter quod Turnus iratus tam in Latinum quam in Aeneam bella susccpit.'
1 Catonis historiam Fabricius. in Cassellano haec desimi . . 11 qui idem Mommsenius coni., qui quidem editio Banielis , qui uictus quidem est Laurentianus s. X , Lion. 12 comparauit ed. Banielis.
24 triginta — 26 condidisse] Haec desunt in Cassellano.
LJRER I 7
14. * Seruius ad Verg. Aen. XII 134 At Inno e stimino qui mine Albanus liabetiir , lum neque nomen erat — prospiciens] 'Catoncm sequitur, qui Albannm montoni al) Alba longa putat dietimi.'
5 15. * Dionys. ani. lìom. I 70 'Liegi de xóv e% rrjg 'iXiug
yevopévcov Kó'ivxog {iev Qa.fiiog 6 LLUxcoq Xeyó[ievoc, co Aev- xtóg xe KCymog ucci Kdxcov IIÓQXLog xccì IJeCoav KalTtovg- viog ucci xóv àXXcov OvyyQaopécov ol nXeiovg 7]xoXov&r]- <5uv, xffie ypcccpEù'.
io 16. * Macrobias sai. 1 10, 16 p. 7S lan. 'Cato ait Laren-
tiam meretricio qnaestn locupletatali! post excessum suum popnlo Romano agros j- Turacem Semurium f Lintirium et -f- Solili ium reliquisse, et ideo sepulcri magnifìcentia et annuae parentationis honore dignatam'.
io 17. *Bionys. ani. Bo?n. I 14 ' Kdxcov de LLÓQxiog *EXXrr
vlkov pìv ov% ÒQit,et xqovov, e7ti[ieXrig de yevóuevog et kul Zig aXXog elg xnv Cvvayayìjv rrjg aQ%caoXoyovui£vrjg lOto- Qiag éxeotv ànoqpaivei dvol y.ccì xQiàxovxa tcccÌ xexQccxodiOig vóxeQOvGav xeov 'iXiaxàv'.
20 18. * Seruius ad Verg. Aen. V 755 Vrbem designai ara-
tro] 'Qnem Cato in originibus dicit morem fnisse. conditores euim ciuitatis tanrum in dextram, uaccam intrinsecus iungebant et ineincti rito Gabino, id est logae parte caput nelati parte suc- cincti, tenebant stinam incuruam, ut glebae oinnes intrinsecus
25caderent, et ita sulco dncto loca murorum designabant, ara- trnm suspendentes circa loca portarnm'.
17. Syncellus chronogr. p. 3G5 Dlnd. 'IJÓQY.Log de Kctxcov ctvrjQ cpi?.ó- novog tcsqI Gvvccycoyrjv xeov ccQ%<xioloyov{iÉvcQv igxoquòv [.isxà xà Tqcoì'y.k XQOvotg vgxsqov vX§'\ Ioannes Lydus de mag. 1 ]>. l'2'2 Bekk. "'Avvovxoli xoi- yagovv è-/, xrjg Aìvst'ov liti xr)v 'ixaltav Tzetgódov tcog xov tioXiguov xrjg 'Pcó^irjg eviavxoì &' v.cù X' noci v' y.axcc Kaxcovcc xòv TtQwxov noci Bc(<jqqovc< xovg P(ù[iea'ovg.' 18. [sidorus orig. XV '2. -'} "Louis futurae ciuitatis sulco desigDabatur, id esl aratro: Culo, qui arbem, inquit, Douam condet, tauro el uacca aret, ubi arauerit fflurum faciat, ubi portam unii esse aratrum suslollal el portel el
ò Albonem Parisinus. ab] alii Parisinus. (intani editto Da- nielis. 9 y^depeu] Fabianam narralionem adscrifyere inalile uisum est. 10 Laurentiam Bamberg. Gud. 12 Lintirium Bamb. Gud., Liiiterium Cantabr. Salisi). Medie., lutirium Paris. I, Litirium Baroc- cianas. *21 in originalibus Laurentianus. '2-2 destra — sinistra editto Daniclis. 26 Sanino Laurentianus, Gauino et ramno Bur-
8 ORIGINVM
19. *Ioannes Lydus de mag. I p. 125 Bekk. 'Ovài yag àyvorjóag 6 'PcoavXog r\ oì zax' èxeivov xaigov xr\v EXXdda cpcovrjv tt]V AìoXiòa Xéyco , cog cpaGiv Kaxcov èv xco %bqÌ rPco[ia'ixrjg àQ%aióxrixog Bccqqqov xs\
20. *Eodem conuenae et conplures ex agro accessitauere : 5 eo res eorum auxit.
2 ] . Propter id bellura coepit. Cloelius praetor Albanus ora- tores misit Romani.
22. * Dìonys. ant Rom. 1III 15 '/jmìXe ds (ó TvXXuog) xaì xrjv %cjQav calao av , cog [iev Qdftióg cprjOLV, eìg yLOiQag ih, «alio elxoGlv, àg xaì avxòg xaXsl cpvXdg, xaì xàg aGxixàg tt.qoOxl- &sìg avxalg xéxxaQag xgidxovxa cpvXàg à[i(poxbQcov ini TvX- XCov xàg Ttdoag yevèo&ai Xéyei ■ cog oh Ov&vcóviog iGxÓQiq- xsv , Eig \iiav xs xaì xQiàxovxa . . . Kaxcov ^lévxoi xovxcov
à^iOTtiOxÓXEQOg COV OV% OQL&l XCQV [LOIQCQV XOV àQiùXLl6v\ ,-
23. Fana in eo loco conpluria fuere; ea exaugurauit, praeterquam quod Termino fammi fuit, id nequitum exau-
porlam uocetV 20. Collins XVIII 12 , 7 'hi quoque habilum est in oratione fa- cienda elegantiae genus, ut prò ucrltis habentibus pali ondi figuram agentia pone- rent ac d einde haec uice ini or se mutala uerterenl. . . M. Calo in originibus: Eo- dem'. e q. s. 21. Feslus p. 182 M. ('Oralores) nostri alii prò legatis appellanl ut Calo . . contra Thermum . . et in originum I. I: propter' e. q. s. 23. Fe- stus p. 162 M. 'Nequitum et ncqui tur prò non posse dicebant . . Calo originum 1. I: fana' e. q. s. Donatus ad Ter. Phorm. 1 1 II 3, 6 Compluria] 'Sic ueteres quod nostri dempta syllaba complura dicunt. sic Calo originum secundo fana hoc loco compluria.'
manni È. Vos. 5 conuenae et scripsi coni. Cicerone de or. 19, 37 lan nero libi Romulus Me aut pastores et connenas congregasse ... uideiur' e. q. s., conuenit Petan., conuene ut Vatic. , conuenae ceteri.
7 propterea Ursinus. coepit. Cloelius Mommsenius distinxit, coepit Cloelius. uulgo; Coelius codex, correxit Aus. Popma. PR codex.
8 Romani cum . . . uulgo. Romani cura alias prò decretorilras,
ut Terentius e. q. s. codex teste Keilio mus. rhen. VI p. 622, h. e. cum [dicant] alias p. d. itaque cum deleui. 12 xixxaqag xqlcckovxcc Vatic, x. %càxQ. ceteri. 14 nerba Kaxov \xivxoi xovxcov , quae in li- bris post àfi(poT£Q(X)v (u. 12) leguntur , Niebuhrius h. R. II p. 429 ed. alt. in pristinam sedem restituii , àf.icpOTÉQcov post xovxcov adscripsit, post cpvlccì relinuit Mommsenius de trib. p. 5. 16 conpluria et prae- quam codex leste Keilio mus. rhen VI p. 621.
LIBER I II 9
24. Nani de ornili Tusculana cinitate soli Ludi Mamilii be- nefici um gratum fuit.
25. Antemna ueterior est quam Roma.
26. Sed Incus Capenatis.
5 27. Igitur tertio pedatu bellum nobis facere.
28. Veteris prosapiae.
29. Inde est ferme mille passnm.
30. Velies ligni.
LIBER II.
1. Ligures omnes fallaces snnt . . ., f sed ipsi nude oriundi ìosunt exacta memoria, inliterati mendacesqne sunt et nera minus
meminere.
2. Pleraqne Gallia dnas res industriosissime perseqnitnr, rem militarem et argute loqni.
2-1. Priscian. VI p. 694 P. (p. 227 Hertz) 'Soli prò solius Calo in I originimi : nani e. q. s. id. p. 717 (266) Cato in I originum — soli prò solius'. 25. Pri- scian. VI p. 716 P. (p. 264 Horlz) 'Quamuis uclcr eliam analogia exigit . . cimi comparatiuus ueterior et superlatiuus ucterrimiis uetcr desiderent posilinum. Cato in I originimi : Anlcmna' e. q. s. 26. Priscian. liti p. 629 P. (p. 129 Hertz) 'Pericola, (denominatiiiorimi in às) iiiueniunliir apud auliquissimos in tis desinentia . . . Calo censorius in I originimi: Sed' e. (j. s. 27. Nonius p. 64 'Pcdato po- silum prò repetitu uel accessii . . . Calo originimi lib. I: igitur' e. q. s. 28. Nonius p. 67 Prosapies generis longitudo dicla a prosupondo uel proserendo. Cato originum lib. I: veteris p'. 29. GelliusI 16v4'(itdllebumero singulari dicium) . .M. Cato in primo originum: inde' e. q. s. 30. Charis. I p. 55 P. (p. 72 Keil) 'Lignum singulariter dici scraper debet in mulliludine. Cato originimi I : vches inquit 1. '
Liber II. 1. Seruius ad \erg. Aen. XI 700 Apenninicolae bellator filius Auni] 'Quia Liguria maiorc parte sui in Apenuino est conslitula. Ligurcs autem o. f. s.
1 tuseculana Beni. p. 7 17. solii Gruterianus bis. Lucii libri
p. 717, lucilia Reg., lucili! celeri p. 694. mamillii Sang. p. 694, mamellii Sang. p. 717 , mammilii Carolir. ib. benifìcium Carolir. p. 694. 3 Antempna Lipsiejisis 2 Krehlii, Anlemnantia ceterì, qaod ex
anlea aule a.
gloss. uetcrior nel ex Antemna [h. e. aule amiiem cf. Varr. de l. I. V 2$ al.) orlimi esse Herlzius suspicalur, Anteluna etiam Bormannus coni. 5 pedatu Tiirncbus corti., pcdato libri, cf. frg. ap. Charis. p. 191, Flau. Caper p. 2243 P. lecere Acidalius coni. 6 no le ics prosapia libri, genctiuum scripsi proplcr imitalionem Sallustiilug. s:>, 10, ueteres prosapias Mcrccrus , alia alii. 7 passimi Reg. Rottemi. passìi Val. cf. Liu. V 20, 5 passmini ante Hertziani. 9 Conpo- suit dnas parliculas Aus. Popma, guarani priore alterias senfentiam breuiler referri Bormannus putauit. sed Nigidius fubque l. I. ' insi- diosos fallaces mendaces" Ligures diedi. quaedam intercìdesse ui- dentur. seti ipse Paris., sedis cvniecil Mommsenius. 10 niimis Paris.
1 0 ORIGINVM
3. Neque satis habuit quod enni in occulto uitiauerat, quii) eius famam prostitueret.
4. * Plinius nat. Imi. III 17 , 124 Sili. 'Nouaria ex Ver- tamocoris orta Vocontiorum hodieque pago, non, ut Calo exisli- mat, Ligurum ..'. . Orobiorum stirpis osse Gomum atque Bcrgo- •'• mum et Licini Forum aliquol, circa populos au'ctor est Calo shI oviginem gentis ignorare se fatetur ... in hoc sita interiit op- pidum Orobiorum Parrà, linde Bergomates Calo dixit ortos. '
5. * Idem IH 20, 133 'Euganeae gentes, quarutn oppida XXXllII enumerat Cato'. ■ i<»
(3. *Idem 111 20, 134 'Lepontios et Salassos Tauriscae gentis idem Cato arbitratili1 '.
7. *Seruius ad Verg. Georg. II 150 'Larius lacus est idei- li us Alpibus, qui iuxta Calonem in originibus per sexaginia Irn- ditur milia'. i»
8. * Plinius nat. Jmt. HI 15, 110 'In hoc tradii interie- rinit Boi, quorum tribus CXII fuisse auctor est Cato'.
9. ::'Idem III 10, 130 ' Venetos Troiana stirpe ortos aucior est Cato, Cenomanòs iuxta Massiliam habitasse in Volcis'.
JO. *Ager Gallicus Romanus uocatur, qui uiritim cis Ari- 2" minimi datus est ultra agnini Picentium. in eo agro aliquot- fariam in singula iugera dena cullea uini fiunt.
siciit ait Cato in secundo originum libro', id. ad y, 715 Vane Ligur] 'Possumus la- raen hic et mendacem uerius accipere .. Nigidius .. Calo originum (II add. Daniel, ora. Paris.) cura de Liguribus loqueretur : Sed' e. q. s. 2. Charis. II p. 181 P. (p. 202 Keil) 'Industriosissime M. Cato originum II: pleraque' e. q. s.
3. Gellius XVII 13, 4 (quin positum ut quasi priori videatur contrarium, cf. ad. 11 8) . . 'in secunda quoque origine (secundo origiii Petau.) M. Cato non longe secns hac particula usus est. ncque' e. q. s. 10. Varrò rer, rust. I 2, 7 ' (Argos) in qua terra iugerum unum denos et quinos denos culleos fert uini, quot quaedani in Italia regiones. An non M. Calo scribit in libro originum sic, ager' e. q. s. (No- nius p. 197 'Varrò de r. r. I: in — fiunt' cf. Colum. Ili 3, 2) Plinius nat. b.XIIII
4, 52 'Idem Cato denos culleos ex iugeribus redire scribit'. Grammat. de gener. nominum p. 76 Haupt 'Culleum generis neutri, ut Cato cullea nini'.
1 eà (corr. ex eu) Vossian., eum celeri. oculto Lugdun. uicia- uerant Regius. 2 prostituerat Lugdun. 6 Vertamocoris Leid., Ver- tacomacoris Eiccard. 9 eucane e Piccar d., Euganea Leid. 11 Tau- riscae Leid., Teutrisque Tolet. Riccard. 14 sexaginta Paris, ed. Da- nielis, quadraginta Valicati. Guelf. 1. 19 Volscis Leid. 20 Cesarem inundatus (Cis Aremin. datus in margine) Poliliani codex teste Keilio, emendami P. Viclorius. 21 picicencium Poliliani codex alter, Pi- cenlem Schneiderus. 22 fiunt] sunt Poliliani cod. 2.
LIBER II 1 1
11. * In Italiani Insubres terna atque quaterna milia succi- diarum aduehere; sus usque adeo pinguitudine crescere solct, ut se ipsa stans sustinere non possit ncque progredì usquam. ita- que^eas, siquis quo traicere uolt, in plaustrum imponi!. 5 12. Papauer Gallicanus.
13. * Seruius ad Verg. Aen. X 170 'Alpbeae ab origine Pisae] ' Cato originimi [II] qui Pisas tenuerint ante aduentum Etruscorum negat sibi conpertum, sed inueniri Tarchonem Tyr- reno oriundum, postquam eornndein sermonem ceperit, Pisas
io coudidisse cimi ante regionem eandem Tentancs quidam Graece loquentes possederint'.
14. * Scruni s ad Verg. Aen. X 567 ' 'Metabus . . pulsus fuerat a gente Volscorum quae etiam ipsa Etruscorum potestate regebatur, quod Cato pienissime executus est'.
io 15. * Plinias nat. Mst. Ili 8, 51 'Intus coloniae Ealisca
Argis orta, ut auctor est Cato'.
10. *In Sauracti et Fiscello caprae ferae sunt, quae sa- liunt e saxo pedes plus sexagenos.
17. * Seruius ad Verg. Aen. VII 697 Lucosque Capenos]
11. Vano rer. Fusi. II 4, 11 'De magnitudine Gallicarum succidiamo) Calo scribil bis uerbis, in' e. q. s. 12. Charis. I p. 04 P. (p. 83 Keil) 'Papauer . . genere masculino . . Calo originimi secundo: p. g. ' 10. Varrò rer. rust. II 3, 3 'Caprarum genus mobilius esse de quarum uelocilale in originimi libro Calo seri- bit haec: in' e. q. s. Crescenlius 1X76 'Calo scribi! in Fiscello, Sauracti esse capras quae' e. q. s.
1 In Italia libri, in Italiani coni. Aemil. Hùbnerus. Insubres Tur- nebus , in scrobes libri. milia aulia succidia . nere libri, milia succi- iliarnm aduehere scripsi; milia a uila Succi Diminuirci Scaliger, millia succidiac habere Tumebus. 4 uolet in plastrum teste Keilio cod. Poliliani, nuli in plostrnm uulgo. 7 originimi II scripsi, u. proleg., originimi omisso numero Paris, (qui e T/iilonis libris solus haec Itabct), edilio Danielis, originimi I Lion. tcimernnt ed. Danielis. 8 inne- nerit Paris., fortasse iniicnitiir. Tliarclioneni Paris., Trachonem ed: Danielis. tliyrreno Paris. 9 eurnnileni Paris. sermommi Paris. ed. Danielis, corunilem sermonem a grammatico 'graece loquentes' respiciente neglegenter scriptum esse Mommsenius ìudicauit. miài /tare corrupta uidenlur. io Teutones Paris. Dan. reliqui (?) , emenda- mi Salmasius ad Solin. p. 43 A coni. Plin. nat. li. Ili 5, 50. 17 Sjirenti Poliliani cod. secundus. et Fiscello Cluuerus Ital. antiq. p. 545, Qlomitlinit libri, cf. Varr. rer. rust. II, 1, 5.
1 2 ÓRIGINVM
'Hos dicit Cato Veientum [iuuenes] condidisse auxilio regis Pro- pertii, qui eos Capenarn cum adoleuissent, miserat.
18. *Marsushostem occidil prius quam Paelignus; propterea Marrucini uocantur, de Marso detersimi nomen.
19. * Plinius nat. hist. IH 14, 114 'Ameriam . . Cato ante 5 Persei bellum conditam annis DCCCCLXIIH prodit'.
20. *Ideo Grauiscae dictae sunt, quod grauem aérem sustinent.
21. Lucum Diàniimi in nemore Aricino Egerius Laeuius Tnsculanus dedicaiiit dictator Latinus, hi populi communiter, Tusculanus, Aricinus, Lanuuinus, Laurens, Coranns, Tiburtis, io Pometinus, Ardeatis Rutulus.
18. Priscian. VIJII p. 871 P. (p. 487 Hertz) 'Torsi quoque et tortuin et tarsimi facit, ilaque tortores et torsorcs dicuntur. Cato in 1 III (secundo Bernensis prob. Wagener., numerimi om. Scingali.) originimi: Marsus' e. q. s. 20. Seruius ad Verg. Aen. X 184 'Intempestas Grauiscas accipiamus pestilentes et secundum Plinium in naturali historia et (et— et: haec prò gloss. habeo) secundum Calonem in originibus; ut intempestas intelligas sine temperie, id esl tranquillilate. nam ut ait Cato: ideo' e. q. s. 21. Priscian. ili I p. 020 P (p. 129 Hertz) 'Deno- minatiua . . tara in is quam in as solere proferri (u. ad l. I fr. 25) . . Calo censo- rius in I originum . . in II . . ibidem: lucum e. q. s.' Ardeatis dixil prò eo quod nunc dicimus Ardeas'. VII p. 7C1 (p. 337 Hertz) 'Quod autem pei- syncopam pro- ferunlur (Ardeas etc.) netustissimorum usus comprobat. Calo orig. I . . idem in eo- dem (I. II fr. 28) . . idem in codem populus' e. q. s.
1 hos — miserat] haec ab sunt a Thilonis libris. iuuenes addidit Wagenerus, filios condidisse Veientum regis (deleto imxilio) Cluuerns coni. Hai. ant. II p. 548, qui hos ad lucos Capenos referri uidit, Veientum iuuentutem fuisse oppidumque condidisse Niebuhrius hist. Boni. I p. 122 ed. alt. 3 Paelignus Halberst. Amien., Pelignus reli- qni. propterea Marrucini uocantur om. Sangall. 4 Marsucini Ca- roliruh., marucini Regius, masucini Lugdun. 7 Ideo e. q. s.J haec prò Catonis uerbis haberi solent. uereor ne Seruii haec ut intem- pestas—nam, ut ait Cato, ideo Grauiscae — e. q. s. inani ambitu re- petant Catonis sententiam breuiler ante signìficatam. 8 dianum Halberst. arcino Sang. egregius Gruterian. Laeuius coni. Hertzius, laebius Halberst., lebius Reg. Beni. Amien., Baebius Sang., bebius Carolir., breuius Lugd., cf. Mommsenius de dial. p. 295. 9 dedicabit Gruter. dicator Reg. latinos hi Amien. , latinus in populi commornter Carolir uh., populus communiter Tusculanus (tuscu- lanus communiter Carol.) libri lib. VII. 10 arricinus Carolir., arcinus
u
Bern. Sang. lan+ubinus Carolir. I. IIII, lanubinus Grut. ib. , la- ti nuimus Beg. I. VII, lauinus Sang. Grut. Carol. ib. tiburt' Bern. I.
III, tyburtis Sang. Grut. I. VII 11 mometinus Beg. ib. Rutulus
LIBER II 13
22. *Schol. Veron. ad Verg. Aen. VII 681 p. 00 Keil 'Cato in originibus ait Caeculum uirgines aquam petenles in foco inuenisse ideoque Vulcani [filinm emn ex]istimasse , et quoti ocnlos exiguos haberet, Caeculum appellaliim. hic colle[eticiis]
5pastorit»us urbem Praeneste fundauit.
23. *Quia is locus montibus praeslet, Praeneste oppido no- men dedit.
24. * Solìnus polyhist. 2 p. 9 F Salm. 'Tibur autem sicut Cato testimonium facit, a Catillo Arcade praefecto classis Euan-
todri conditimi est'.
25. In campo Tiburti, ubi hordeum demessuit, idem in mon ^ tibus serit, ibi hordeum idem iterimi metit.
26. Seruius ad Verg. Aen. V 564 Polite progenies] 'Illuni dicit quem supra a Pyrrlio indimi occisum, de quo Cato in
15 originibus dicit quoti ad Italiani uenerit et segregatus ab Aenea condiderit oppidum Politorium a suo nomine'.
27. *Lauini boues immolatos, priusquam caederentur, prò- fugisse in siluam.
22. Seni, ad Verg. Aeri. 1. 1. 078 (Diuorum fratium soror puerum enixa eral 'quem uirgines aquatum euntes iuxta ignem inuentum sustulerunt, qui a forile hauti longe erat. mule Vulcani diclus est iìlius. Caeculus autem ideo, quia oculis mi- noribus fui t , quam rem frequenter effìcit fumus. hic poslea collecta multiludine, postquam din latrocinatus est, Praeneslinam ciuitalem in montibus condidil'. 23. Id. ad G82 Alluni Praeneste] 'Cato dicit quia' e. q. s. Fesli exc. p. 224 M 'Prae- neste dieta est quia is locus quo condita est montibus praestet*. 25. Priscian. X p. 903 P. (p. 537 Hertz) , ef. de XII uerss. Aen. %. 132, 'E brcui antecedente in to duo inueni, peto pctiui et melo messili. Cato in li originimi in' e. q. s. 27. Seruius ad Verg. Aen. X 541 'Sane immolari dicunlur hosliae non cuna caeduntnr sed cum accipiunt molam salsam. Cato in originibus ita ail: Lanini' e. q. s.
deest l. VII : cf. Klausen. Aen. p. 810. R ululimi Ardealem populis Latinis opponi Mommsenius quoque urbi Irai ur. Jl tyburti Rem., ti- burtino Lmdemamii cod. S de XII uerss. Aen. ortleum Carolir. Ramb. Sang. Lugdun. demesuit Lugdun. Idem Regius, alti. 12 ibi Regius m. pr. fìern. Amiert., ubi Rcg. m. see., eeteri, ediliones. ordeum Halberst. Sang. Carolir. Lugd. 17 Lanini Parisinus, qui solns e Thilonis libris haec exhibel, Lauius Daniel.: ab aris coni. Rolhius. immolatus Paris. , Daniel. 18 Siciliani Paris. Daniel., syluam scripsil Brissonius de forni. I 27 fortassc de coniectura. si- mile 'hosliae effugiae' (Seni, ad Verg. Aen. II 140) prodigium C. 1 1 li- st ilio Mancino euenissc narrai Val. Max. IO, 7: 'cum Lauinii sa- crificium faeere uellel, pulii cauea e/nissi inproximam siluam fuger un t summaque diligentia quaesiti reperiti nequiuerunl' . cf. Obseq. prò-
14 0R1G1NVM
28. Siquis mortuus est Arpinalis, eiiis heredem sacra non secuntur.
29. Ilaque rcs uber fuit, antequam legiones. . ..
30. . . qui aquatum ut Ugnatimi uidentur ire, securim atque lorum ferunt, gelimi crassi! m excidimt, eurn loro conligatmn au- ferunt.
31. Si inde nanis putidas atque sentinosas commeatu one- rare uolebant.
32. Ex sale, qui apud Kartbaginienses fìt.
28. Priscian. UH p. 629 P. (p. 129 Hertz) 'Sunt alia in as denominatiua . . . perfecta eorum iniieniiinlur apud antiquissimos in lis . . (u. adi. I fr. 25) Calo Censorius in I originimi ... in II (Ideivi in II Amien. Bern.): si' e. q. s. id. VII p. 761 P. (p. 337 Herlz) 'Calo in I originimi . . idem in eodera: si' e. q. s. 29. Priscian. V p. 647 P. (p. 152 Hertz) 'Vber o svd'cclrjg -ucci r\ sv&ccirjg "/.al rò
nel Oli
sv&oclég. Lucrelius . . Calo in li originimi ( uirginum Lugdunensis con-.): itaqtìe' e. q. s. 30. Nonius p. 208 (golii generis mascolini) . . 'Calo originuin lib. Il: qui* e. q. s. 31. Nonius p. 152 'Pnlidum putre . . . Calo originimi lib. II (Inter l. V fr. colloeauit Wagenerus) : si' e. q. s. 32. Priscian. V p. 659 P. (p. 171 Hertz) 'Hic et hoc sai. Cato in II (secundo Bern. Ili Lugdun.) : ex e. q. s. Alenili, p. 2091 P. 'Hic et hoc sai. Calo: ex' e. q. s.
dig. 24 1 esset m. sec. Regii l. IIII est et Amien. Bern. Scingali, ib., est ol Carolirnh. ib. eiusdem Amien. ib. haeredem Lugdun. ib. non
non vel non
sequuntur Amien. Stingali, ib. seqiumtur, Lugdun. ib. conscquuntnr
Bernensis ib.N secuntur (in mg. .'. con), Reg. m. 2 l. VII sequun- tur Bern. Lugd. Carol. ib. 6 legiones] libri mulilam exhibent senten- ti am, in Heidelberg, codice gloss. s. accederent adscriptum. uastassent regiones nel legiones editiones ante Hertzium. 4 . . qui] libri qui Har- lei. (m. 1 add. hoc signo c ') Guelferb., libyi qui celeri; Libui qui coni. Rothius , libri nel libyi , quod ex repetitione nolae lib. II ortum est, deleui. aquàtù Voss., quantii (n inditela) Harlei. ut Lipsius epist. quaest. I 13, et libri. iubentur Lipsius l. e. 5 lorum Li- psius l. e, solimi folum Voss., solimi celeri libri. exludunt (1 inducta)
l Harlei., exbidunt Voss. conligatus Voss. aufer Harlei. 7 Si inde nauis sciHpsi, si inde ignauis libri (praeter deter. Periz. 16 si eum, Leid. 159 suiiin, Periz. 64 ignarusj, si indunaues coni. Scaliger,
u
si inde in n. Rolli, si cunctas Wagener. potidas atque sentinotas Voss., semirosas Scaliger. commeatu monere libri. onerare Scaliger, po- nere Lipsius. 9 Karthaginienses (ex Karlhaginiensis corr.) Halberst., Kartaginenses Sang. , cliartaginensis Carolir. , cartaginensis Lugd., car-
i
tbaginenses Reg.
LIBERI li III 15
33. In maximum decus atqne in excelsissimani claritudi- nem sublimauil.
34. Quescumque Romae regnauissent.
L 1 B E R III.
1. f Tlielunti Tauriani uocantur de fluuio, qui propter fluit. óid oppidum Aurunci primo possedermi*, inde Achaei Troia do- mimi redeunles. in eorum agro fluuii sunt sex, septimus Imeni Rlieginum atqne Taurianum dispertit. fluuii nomen est -j- Pecoli. eo Orestem cum Iphigenia atqne Pylad^dicunt maternam neeem expiatum uenisse, et non longinqua memoria est, cum in arbore
in ensem uiderunt quem Orestes abiens reliquisse dicitur.
2. * Velleius Pai. I 7 'Quidam liuins temporis tractu Ilesiodi tempore) aiunt a Tuscis Capuani Nolamque conditam
ante annos l'ere octingentos triginta, quibus equid em assenserim. sed Marcus Cato quantum differì! qui dicat Capuani ab eisdem
io Tuscis conditam ac subinde Nolani, stetisse aulem Capuani, ante- quam a Romanis caperetur, annis circiter ducentis sexaginta. quod si ita est, cimi sint a Capua capta anni ducenti quadra- ginta, ut condita est anni sunt fere qningenti. ego, pace dili- gentiae Catonis dixerim, vix credideriin tam mature tantam ur-
?" beni creuisse lloruisse concidisse resurrexisse'.
3. * Setyim ad Verg. Aen. Ili 402 Hic illa ducis Meli-
33. Feslus p. 306 M. ' Sublimauil dixit [Calo] id esl in alluni cxtulil originimi 1. II: In' e. q. s. cf. Paul. Fosti p. 58 'Claritudinem, claritatcm'. 34. Charis. I p. 70 P. (p. 91 Koil, 'Ques aulem dixisse ueleres testimonio est Cato qui ait ori- ginum II : quescunque' e. q. s. Prisc. XIII p. 960 P. ,p. 9 Hertz) 'Nominati- umn quoque pluralem . . eliain in es . qui quae nel ques . . Calo: quescumque' e. q. s.
Liber III. l.Probus adYerg. Buc.V p. 3 sq. Keil .'Orestes post parrieidium fu- rens responso didieil quod deponerct furorem ita demum. si reperto sorore Iphigenia abluerelur [fluuio quod sepiein Humi nibus confunderctur]. din uexalus eum Tauricae Ipliigcuiam reperisse!, ucnit ad fiiiesIUieginoium, ibique iuuento tlumine elulus tra- iecit in Sjciliam . . . huius aulem flumiuis apud quod purgatus est Orestes Varrò meminil Humana rum XI sic: .... ìleftì Cato originimi III: Theluiili' e. q. s.
ò quescunque Lvgd. Caruiir. Prisciani. regna uulissent Ber- neiis. Prisc. -i Tlielunli Parisifii/s liber. Tlieseunli Vatic. , Rlicgini Taurocini ed. Egnalii; Thcsunti fiùbnerus coni., Faceliiu Jf'ayencrus. quod Paris. 5 possidei imt Valic.anus. 7 Taurianum scripsi. Tau- rinum libri, ed. Egnalii. Pecoli. eo Dùbnerus, Pecolieo Paris.. Vat.. Paccolico ed. Egn.; Phaeeliui Ilcrmannus opusc. Il 73, Faeeli . eo Wagenerus. u. prolegom.
16 ORIGINVM
boei pania Pbiìoetetae subnixa Petiìia muro] 'Malti ila in teli; > gunt, non Pbiìoetetae Petilia sed Philoctetae muro, nani ait GaL* a Piiiloctete condita iampridem cimiate murimi tantum factum'.
4. *Plinius nat. /list. Ili 11, 08 'Praeterea intcrissc Tbe- bas Lucanas Cato auctor est'. 5
5. Equos respondit, oreas milii inde, Ubi cape tlageilum.
6. Laserpitium prò pulmentario babet.
7. Multo pulmento usi.
8. Ilari t eos eo postremum- scribo, quin populi et boni et strenui sient. k
9. * Serirìus ad Vercf. Aen. IX 003 Durimi a stirpe genus] 'Ilaliae disciplina et uita laudatili*, quam et Cato in originibùs et Varrò in gente populi Romani commemorat'.
10. * Seruivs ad Verg. Aen. Ili 707 Drepani portus] 'Cato pluraliter baec Drepana dici!'. r.
LIBER UH.
1. Non lubet scribere, quod in tabula apud pontificem maxi- mum est, quotiens annona cara, quotiens lunae aut solis lumino caligo aut quid obstiterit.
5. Festus p. 182 M. 'Oreae freni qiìod prìinfcfUBtur (oreinseriinlur Fautit$).Ti>-
linius . . Calo originum L. HI: Eqnos' e. q. s. 6. 7. Cbaris. I p. 50 P. (p. 73 Kcit) 'Pulmentum et pul menta num dici! ur. nani (la Io originum HI: la s erpici una — hai) et. in eodem: multo' e. q. s. Exc. orili, p. 2796 P. 'Pulmentariam et pulmeff- tum dicitur : nam Cato in originum tertio libro: laserpitium — ha bel. idem, multo' e. q. s. 8. Gellius XVII 13, 3 'Quin partieula — aliter dici putalur — cura — dicimus: quin uenis— aliler autem cum sic componimus quod quasi prieri uidelur contrarium: non iccirco — quin; a quo irla signifìcatio non abborrel quae est in tertia origine M. Catonis. Hau! eos, inquit' e. q. s.
Liber Ifil. 1. Gellius II 28, 6 'Sed de lunae solisque defeclionibus non mi- nns in eius rei causa reperienda sese exercuerunt. quippe M. Cato uir in cognoscen- dis rebus inulti sludii incerte tarnen et incuriose super ea re opinalus est. uerba Catonis ex originum quarto baec s.unt: non' e. q. s.
6 oreat codex teste Keilio mus. rhen. VI p. 622, aureas alii le- gisse uidenlur: cf. Paulus p. 27. 7 suo post pulmentario inseruit Pulschhis. 9 aut lugdunensis. quin ** populi Vossicmus. & ** strenui Vossicmus. IO fieni Regius, Lugd., sint Peiauia- nus. 16 mbet Rectus, lubeis Vaiicanns. 17 quoeiens Rotlendorf.. Vatic. liunine Reg. Vat. , recepii Herlzius , lumini ceteri.
LIBER UH 17
2. Mapalia uocantur libi habitant, ea quasi cohortes rotun- dae sunt.
3. Compluriens eoruni milites mcrcennarii inter se multi . alteri alteros in castris occidere, compluriens multi simul ad lioslis otransfugere, compluriens in imperatorem impelimi facere.
4. Imperator noster, siquis extra ordinem depugnatum iuit, ei multani facit.
5. Siquis membrum rupit aut os fregit, talione proximus cognatus ulciscitur.
io 6. *Seruius ad Vefg. Aen. IIII 0S2 Extinxti te meque,
soror, populumque patresquc Sidonios urbemque tuam] 'Qui- dam hoc loco uohuit tres parles politiae comprehensas, populi, optimatium, regiae potestatis. Cato enim ait de tribus istis par- tibus ordinatam fuisse Carthaginem. '
io 7. * Gellius III 7 , 1 'Pulcrum, dii boni, facinus Graeca-
rumque facundiarum magniloquentia condignum M. Cato libris originimi de Q. Caedicio tribuno militimi scriptum reliquit. id
2. Fcstus p. 146 M. 'Mapalia casae Poenicae uocantur, in quibus quia nihil est secreti, solel solalo uiuentibus obici id uocabulum. Cato originum libro quarto: mapalia' e. q. s. Seruius ad Verg. Aen. I 421 Miratur ni o lem Àcneas magalia quondam] . . . "Calo originum [nwnerum o/n. Cassell. originum primo Paris. 1250) magalia aedi fi eia quasi co o rtes ro t un da s d i e i t '. {ita Cassell. e. ìolundas dì Paris. 1250). 3. Gellius V21, 17 'Ab co quod est compluria aduerbium est factum compluriens . . Piautus . . item M. Calo in IIII Originimi co- dem in loco ter hoc uerbum posuit. compilili ens' e. q. s. Nonius p. 87 'Con- pluriens freqnenter. Cato . . Idem Originum 1. IIII: conpluriens — occi- dere'. 4. Gellius XI 1 , 0 ' Cum antem usus et mos sermonum is sit, ut ita et nunc loquamur, ut plerique uetcrum loculi sunt, multato dixil, et, multa dieta est, non esse abs re pulaui notare quod M. Cato (M. C. Bern. Lugd.) aliter dixit.
o nani in quarto (-IIII- Bern. Magliai.) originum nerba haec sunt: imperator' e. q. s. 5. Priscian. VI p. 710 P. (p. 254 Hertz) 'Hoc os correplmn 'ossis . . . quidam tameu uelerum et hoc ossu et hoc ossimi proferebant, nude Pacuuius . . . Cato tainen os prolulil in IIII originum: siquis' e. q. s.
1 mapalia Pesti Uber, magalia Seruius (Cassell. Paris. 1250), quod probauit Wagenerus (u. proìeg.). coortes Sentii Paris, ortes Cassell. rotunda coni. Salmasius exerc. Plin. p- 219: cf. Scali- ger coni. p. 12S. 3 mercénarii Rottene. , mercenarii Reg. Vat. se Reg. Val. Uber Thysii, sese ante Wagenerum et IJerlzium. inulti Merceras ad Nonium e coniect. , Noìiii coti, furie, sec. tumul- tuari alteri coni. Boìhuisius. in castris om. Gellius. ò in impetuin Regius. facere Reg. Rolt. Vat. Tkysii cod., fecere Lion. 8 mbrum Bern. 9 oleiscitur Bambertj. 17 de q cecidio Regius, quinto ce *di- cio Sangerm. , deq Valic.
CATONIS QVAE EXSTANT ETC. 2
1 8 ORIGINVM
profecto est ad liane ferme sentcntiam. imperafcor Poenus in terra Sicilia bello Karthaginiensi primo obuiam Romano exereilu progreditili1, colleis locosqnc idoneos prior occupat. milites Ro- mani, nti res nata est, in locum insinuant fraudi et perniciei obnoxiura. tribnnus ad consulem uenit, ostendit exitium de loci» importnnitate et hostium circnmstantia maturimi, censeo, inquit, si rem sernare uis, facuindum, ut qnadringentos aliqnos milites ad uerrucam illam (sic enim Cato locum editimi asperumqnc appel- lai) ire hibeas, eamque uti ocenpent imperes borterisque. bostes profecto, ubi id uiderint, fortissimus quisque et promptissimus ad io occursandum pugnandumque in eos praeuertentur, unoque ilio ne- gotio sese alligabunt, atqne illi omnes quadringenti procul dubio obtruncabuntur. tunc interca occupatis in ea caede hostibns tempus exercitus ex boc loco edneendi babebis. alia nisi haec salutis aia nulla est. consnl tribuno respondit, consilium qui- i> dem istud acque prouidens sibi uiderier. sed istos, inquit, mili- tes quadringentos ad eum locum in hostium ciuieos quisnam erit qui ducat? si alium, inquit tribnnus, neminem reperis, me licet ad boc periculmn utare ; ego liane tibi et rei publicae ani- mam do. consnl tribuno gratias landesque agit. tribnnus et 20 quadringenti ad moriendnm profìcisenntur. bostes eorum auda- ciam demirantur, quorsnm ire pergant, in expectando sunt. sed ubi apparnit ad eam uerrucam ocenpandam iter intendere, mittit aduersum illos imperator Kartbaginiensis peditatum eqnitatumqne,
7. Verrucam] Quinlilianus inst. or. Vili 3, 48 (TaneLvcoOLg) 'qua rei magni- tudo nel dignitas minuitur , ut s a x e a estuerruca in siirarao in 0 n t i s 11 erti e e\ {eadem habet anecd. Paris, rhet. p. 20 ed. Eckslein, ubi uerruga et uerticae le- gitur) id. ib. 6, 14 'Sunt eliam quaedam et huiniles translationes, ut id de quo modo dixi s. e. 11. ' (Fr. Gronouius haec Catonis esse monuit, qua de re dubitari jjotest.) Nonius p. 187 'Verrucam posilum prò loco edilo. Calo libris originum: (6) censeo — (9) imperes' (haec Gelliana sunt.)
3 colleis ( m. ree.) Reg. 7 reseruare Valle. quadringentes Noìiii Guelferb. 15 consilium — prouidens Regius, probauit I. Fr. Gronouius; consilium quidem atque prouidens Rottemi. , consilium istuc quidem atq; Vatic., consilium quidem fidimi alque Sangerm., quod recepii Wagenerus inserto istuc ante atque. 23 ad eam 1. F. Grò-
e ad
?iouins, ade Rottene!, eadem Vatic., eandem Reg. (ad m. ree), eandem Sangerm., eos ad eam coni. Bormannus.
LIBER UH 19
quos in exercitu uiros habuit streiiuissimos. Romani milites cir- cumueniuntur , tireumuenti repugnant, fit proelium diu anceps. tandem snpcrat multitndo. quadringenti omnes cuna imo per- fossi gladiis ant missìlibus operli cadunt. consnl interim, dnm
5 ibi pugnatur, se in locos tntos atqne editos subducit. sed quod
iili tribuno, duci militimi qnadringentorum, dininilns in co proelio
usus ucnit, non iam nostris sed ipsius Catonis uerbis subiecimus.'
Dii immortales tribuno militimi fortnnam ex uirtiite eius
dedere. nani ita cnenit, cimi sancins nml tifa ria m ibi faclns
ìoesset, tamen niilnus capiti nnllnm euenit, enmque inter mortuos defetigatum unlneribns atqne quod sanguen eis defluxerat cogno- uere, eum sustulere, isqne coniialuit, saepeqne postilla operam rei publicae fortem atqne strenuam perbibnit illoque facto quod illos milites subdnxit exercitum seruanit. sed idem benefactnm
là quo in loco ponas nimium interest. Leonides Laco qui simile a pud Thermopylas fecit, propter eius nirtutes omnis Graecia glo- riam atque gratiam praecipuam claritndinis inclitissimae decora- uere monumentis signis statnis elogiis hisloriis aliisque rebus;
14. Soci idem e. q. s.] Vopiscns Prob. 1 'Certuni est quod Sallustius [Cai. 8] quodque M. Calo et Agellius hislorici senlenliae modo in litteras reltulerunl, oinues omnium uhlules tanlas esse, quàntas uideri uoluerint eorum ingenia qui uniuscuius- que facto descripserint'. (haec Iute pertinere fuglt editores.)
4 interim dnm ibi pugnatur Regius, inter ibi dum ea paga Rot- lend. Sangerm. (nisi quod pugna habet Sang.), inter ibidedu ea pugna Vatican., interibi dum ea pugna fit coni. Wagenerus. 8 fortuna Rot- tene!. Vat. 9 ita euenit ita Vat. , ita cuenit liti (uti in rasura) Reg uride euenit eum — (lo) tum — cucncrit coni. Gronouius. factus esse
Rottend. 10 tamen Vat., tara Reg., timi Rott. eumque Reg. eiì Rott. cunque Sang. eumque uulgo. 11 defetigatum Rott. Vat. defat. ce-
Ieri. sanguen eis scripsi , s eius Hertzius ; sanguineis ei Reg., san-
is
guen (is m'.rcc) Vat., sanguen Roti., sanguinerà Sangerm. Thys. cod., aegreque spirantem ante quoti inseruit Stephanus , ut sanguen ore eius effinxerant coni. I. F. Gronouius, sanguen genis defluxerat Iac. Grono- uius. 12 postilla Stephanus , Lipsius uar. t. Ili 11, posi Ulani libri. 13 peribuit Rott. 14 seruauil Ime usq; S; id ' (corr. ìd) Itene factum Reg.
„ laudatili'
15 Leonides lacn (sic) Rott. Leonides lacu qui Vatic. corr. m. sec. Laco consimile coni. I. F. Gronouius. 16 Hermopylas Roti. Vai.. Tcmofìlas Sangerm. 17 guani lìotl., graciam corr. ex greciam Reg.
18 slatuis; elogiis Hertzius. rebus; gratissimum distinsi.
9*
20 ORIGINVM
gratissimum id cius factum babuere. at tribuno militum pania laus prò factis relieta, qui idem fecerat atque rem seruauerat.
8. * Cicero de senecL 20, 75 'Legiones nostras, quod scripsi in origiuibus, in eum saepe locum profectas alacri animo et erecto, linde se numquam redituras arbitrarentur'.
9. * Plinius nat. hist. Vili 5, 11 'Antipater auctor est duos (elcpbantos) Àutiocho regi in belli cis usibus Celebris etiam cognominibus Ulisse; etenim nouere ea. certe Cato, cum imperato- rum nomina annalibus detraxerit, eum qui fortissime procliatus esset in Poenica acie Surum tradidit uocatum altero dente mutilato', io
10. Deinde duoetuicesimo anno post dimissum hellum', quod quattuor et uiginti annos fuit , Kartliaginicnsis sextuiu de foedere decessere.
11. * Seruivs ad Yerg. Aen. X 13 Cum fera Garlhago . . Alpes immittet apertas] 'Alpes . . quae secundum Catonem et Li- is uiuin muri uice tuebautur Italiani.'
8. Calo apud Ciceronem /. /. non L. Brutum, Decios, M. Atilium, Scì- piones, L. Paulliim, M. Marcellum recordari se ail 'sed legiones' e. q. s. Cicero. Tusc. I 42, 101 'Sed quid prlucipes Hominem, cum legiones scriba! Calo saepe alacres in eum locum profeclas, nude redituras se non arbilrarentur'. Ime rettute- rim narralionem Senecae epist. 82, 22, qui laudalo Leonida quid, impili, dux ilio Homanos qui ad occupandum locum mililes missos, cum per iugenlcm boslium exercitum iluri essenf, sic alloculus est, ire commilitones ilio necesse est, onde redire non est necesse'. nisi tamen haec omnia ad, narralionem Caediciani fa- cinoris (fr. 7) pertinent. 10. Nonius p. 100 'Duodeuicesimo (duoetuicesimo Mere.) ita ut duodecimo. Vano . . . Cato in quarto originimi: dei ride' e. q. s.
a
Gellius XI, 10 'In M. Catonis quarto (quarto Reginensis) origine ila perscripluin est: Cartilagini enses — decessele'. 11. Isidorus orig. XIIII 8, 18
'Hae (Alpes) sunt quae Ilaliae (in Italia Guclf. 2) murorum cxhibenl uicem'. cf. Po- lyb. Ili 54 . . ' cc%Q07iólscog cpaLV86&cct, dia,&£6iv £%£lv xùg"A2.7ieig rf\q olrjg Lxalùag\ Liuius XXI 35 'Haimibal . . militibus Ilaliam ostentai moeniaque eos tum Iranscendcre non Ilaliae modo sed eliani urbis Romanae'.
1 a corr. at Reg. , ad Roti. Val. 2 rem-pu- Sangerm., publi- cam omittwil Reg. Rott. Val. 10 Sursum Paris. 6797. li duode- uicesimo Nofiius , quod corrigendum esse patet ex Gellio V 4, ubi Ca- tonis nerba fortasse exciderunt. cf. Perizonius animadu. hist. p. 459 sq. Ilari. 1 2 Carlaginienses Reg. , Val., Carthaginenses Lugd., Kartaginenses Pelau. defe*dere Vat. (ri eras.), federe Regius, Lugd.,
e
Rem., sextum ,h' federe Guelf. Nomi, fodere Harlei. Non. 13 de- cernere Notài codices .
LASER IIII V 21
12. Igitur dictatorem Karthaginiensium magister equitum
nionuil, mitte mecum Romani equitatum; diequinti in Capitolio libi cena cocta eriL . . . deinde dictator itibet postridie magistrum equi tu m arcessi; mittam te, si uis, cura equitibus. sero est, in- qnit magister equitum, iam resciuere.
13. Duo exules lege publica [condemnali] et execrati.
14. Proelium factum depngnatumque prò castris.
L I B E R V. [0 RATIO PRO RHODIENSIBVS.]
1. Scio solere plerisque bominibus rebus secundis atque
12. Gellius X 24, 7 'Dio quarto et die quinto, quod Graeci slg tsraQrrjV y.cxl stg TtéiXTcrriv dicuut, ab erudilis nunc quoque dici audio . . sed Marci Tallii aclas et sapra eam non opinor ita dixeruut, di equinte enim el diequinli prò aduerbiu co- lmiate dictum osi. secunda in eo svitata correpla . . . suppelit etiam Coelianum ii- I nel ex libro hist. II . . et hi storiami autem et uerlium hoc sampsit Coelius ex ori- gine M. Calonis in qua quo Reginensis, LugcL, Voss., Bern., Magi, ex III ori- ginimi Lambecìus) scriptum est: igitur' e. q. s. Macrob. sat. I iO 'Coelius . . . nerbimi ex originibus M. Catonis accepit, apud queni ita scriptum est : igitur' e. q. s. Gellius li 19, 9 'Aliter dictum esse resciui et rescire apud eos qui diligeo- ler loculi simt nondiun inuenimus quam super iis rebus, quae aut consulto Consilio latuerint aut contra spem opinionemue usu uenerint . . M. Calo in quarto originimi: mi t tam' e. q. s. 13. Priscian. Vili p. 792 P (p. 382 Hertz) 'Deponenti a . . multa antiqui tam actiua quam passiua significatone protulisse inueniuntur . . baec plerique deponentia esse confìrmant . . coinmunia nero esse defendit cum natura ipsius sensus tum uelcrum non improbanda auctoritas . . Calo in Ufi origimun: duo — execrati. passine v.azccoccd'ÉvTS g '. (sic plerique tibri, KATAPA-
0HC
0HEXAI Reg. corr., Y.ciranQCid'évxiqg Bamb.) 14. Gellius XI 3, 2 'Aliter
dici uidebam ponti fìces prò conlegio decmiisse, aliter quempiam testeui introductum
prò testimonio dixisse, aliter M. Catonem in originimi quarto: proelium'. e», q. s.
Liber V, Or. p. Rhod. fr. 1 — 7) 1. Gellius VI (VII) 3 'Ciuitas Rbodiensis
1 Karthaginiensium Regin. Voss. Magi. Petau. (om. h), Carta- ginensium Lugd. Bern. 2 equitatum Romani Petan. Capitolio libri, Capitolami vulgo. 3 tibi om. Bern. cena Regin., caena Voss.
post erit Hannibalis responsum Maharbalem postridie ad se redire ìubentis desiderare uidetur. conìunxit utrumque locum Aus. Popma.
post Iridio Fatte, pt Roltend. 4 mittales uus g Rott. , mittante si uis Regius. 6 legem publicam Lugd., puplicam Carolir. Sang , condemnati inseriti t Mommsenius , lege publicati et execrati coni. U'uge- nerus ; et esecrassi Reg. , et exsecrari [uel execr.) ceteri. nisi quod in Reg. Bern. Halb. et m. sec. deletum , in ìlalb. exsectati corr. est
7 prelium Lugd. , pliu Bern. Sang. Petau. 8 in rebus Gellius XIII 25, probanti Meyerus. atque — atipie] cf. M. Caesar. epist.
22 ORIO IN VM
prolixis atque prosperis animimi excellere atque superbiam atque
ferociain augescere atque crescere; quo mini mine ma'gnae cu- rae est, quod haec res tam secunde processit, ne quid in con- sulendo aduorsi eneniat, quod nostras secundas res confulet, ncue haec laetitia uimis luxuriose eueniat. aduorsae res edomant el 5 docent, quid opus siet facto, secundae res laetitia transuorsum
. . rum amica atque socia populi Romani lord, Persa (amen Pfailippi (ilio, Ma- cedonum rege, cuoi quo belluria populo Romano luii, amico usa est, co- nixique sunt Rhodienses legationibus Romano saepe missis id bellnm inter eoa componere. seti ubi isla pacificalio perpetrari nequiuit, nerba a plerisqne Rho- diensibus in contionibus eorum ad populnm facla suiti, ut si pax non fieret, Rhodien- ses regem aduersus populum R. adiutarent. sed nullum super ea re publicum de- cretum factum est1, al ubi Perses uicius captusque est, Rhodienses perii muere oh ea quae conpluriens in coelibus populi acla dictaque crani, legatosque Romam misc- runt, qui lemeritatem quoruudarn popularium suorum deprecarenlur et 6dem consi- liumque publicum expurgarent. legali postquam Romam uenerunt el in seoalum inlromissi sunt, nerbisque supplici I cr prò causa sua factis e curia excesserunt, sen- lenliae rogari coeptae; cumque pàrtim senatorum de Rhodiensibus quereretuf ma- lequc animalos eos fuisse dicerent bellumque illis Caciendum censerent, tura M. Calo exurgit el optimos fidissimosque socios, quorum opibus diripiendis possi den- disque non pauci ex summatibus uiris intenti infensique crani defensum conserua- tumque pergit oraiioncinquo inclulam dicil , quae ci seorsum ferlur inscriptaque est prò Rhodiensibus et in quintae originis libro (ita Regius) scripta est. (cf. Liu. XLV 25 'ipsius oratio acripta extat originum quinto libro inclusa'.) Tiro autem Tullius, M. Ciceronis libertus . . epistulam conscripsh ad Q. Axium, familiarcm patroni, sui confidente)' nimis etealide, in qua sibimet uisus est orationem islam pio Rhodiensibus acri suhtilique sermone percensuisse . . culpauit autem primum hoc, quod Calo inerudite el ccvaycóycog, ut ipso ait, principio nimis insolenti nimisque acri et obiurgalorio usus sii . . ipsum deinde principium apposuit cuius nerba haec sunt: scio' e. q. s.-Gellius XIII 25 (24), 14 ' M. Cato in oralionis principio, quam dixil in senatu prò Rhodiensibus, cum uellet res nimis prosperas dicere tribus noca- bulis idem sentienlihus dixit. nerba eins haec sunt: scio — augescere'. Snl- picia sat. 48 'Sententia dia Catonis sci re adeo magni fecisset, ulrumne secundis .an magis aduersis slarct Romana propago', (haec Siilp. uerba Rothius adscripsit.)
ad Front. 16 p. 46 ed. Boni. ' nam unì M. Porcio me dedicavi atque despondi atque delegala, hoc eiiam ipsum atque linde pie- tas? ex ipso furor.' 1 prolixis prosperis Eeg., prolixis atque pro- speris Rottend. excellentem ad libri deteriores. atque superbiam Rottemi. 2 ferosciam (s in ras.) Vat. quo scripsi, quod libri pessum dato sententiarum nexu; quod — quom haec res Hauptius
i er
maluìt. m nunc Regius. 3 pcessit Vat. (m. ree. er), processerit Meyerus. 4 aduorsi Vatic. res secundas Rottend. confuter. ne ne Regius, confut &t Rott. 5 nimia luctuose coni. Bolhuisius. Liuii nerba XXIII 12, 12 comparami Peerlkampius bibl. cr. noti. Ili p. 399. se domani libri, emendauit Pricaeus ad Appulei. Met. VII p. 287. 6 siet Vatic. Rott., si sit cod. Sozomeni, sit ceteri. transuorsum Vat., Roti., transuersum Regius.
LIBER V 23
trudere solent a recte consulendo atque inlellegendo. quo maiore opere dico suadeoque, uti haec res aliquot dies proferatur, dura ex tanto gaudio in potestatem nostrani redeamus.
2. Atque ego qiiidem arbitror Rhodienses noluisse nos ita ó depugnare, liti depugnatiun est, ncque regeni Perseli ranci, sed
non Rhodienses modo id noluere, sed ìiraltos populos atque raultas nationes idem noluisse arbitror. atque ha ut scio an par- tini eorum merini, qui non nostrae contumeliae causa id nolue- rint euenire. sed enim id metuere, si nemo esset homo (pieni
io uereremur, quidquid luberet faceremus, ne sub solo imperio nostro in seruitute nostra essent. libertatis suae causa in ea sententia fuisse arbitror. atque Rhodienses tamen Persen public e numquam adiuuere. cogitate, quanto nos inter nos priuatim cau- tius facimus. nam unusquisque nostrum , siquis aduorsus rem
ì) suam quid fieri arbitrantur, sunmia ni contra nititur, ne aduor- sus eam fiat: quod illi tamen perpessi.
3. Eo nuiic derepente tanta beneficia ultro citroque, lan-
2. Gellius 1. 1. 15 'Quae deinde Calo iuxta dicit, ea , inquit iTiro), conl'essio- nein faciunt, non defensionem translalionemue criininis habent, sed rum plaribus aliis comniunicalionem, quod scilicet ri t li i 1 ad purganduni est. atque edam, inquit, insuper prolilelur, Rhodienses qui àccusabantur , (juod aduersus populum Romanqm regi magis cupierinj fauerinlque, id eos capisse atque fauisse ulilitatis suae y ratta, ne Romani Perse quoque regeuicto ad superbi a m feroeiamque et iiitnodicum modum Lnsolescerent'. (16) eaque ipsa uerba poni t ila uti infra scriptum: a Ique ego' e. i|. s. 3. Gellius 1. I. 26 'Postea uerba haec ex eadem oralione ponit t^Tiro) : e a min e — o e e tipa b i mu s. hoc inquit enthymema uequam et iiitiosum est;
1 recto Begius. Val. Thysii coti. , recte celeri. intcllegeiitlo Valic. intelligendo celeri 2 opera Bollenti. cum Val. Beg. , è Boll. 4 At ego Valic. Rodienses (et ita per totum capitulum) Valic. 5 Perse Boll. , psen Begius. uicis. non Boltcnd. uicisse non eeteri, unde uinci .sed non ci. Herlzius. 7 noluisse deteriores. 9 metuere si] meluerés Begius. 10 quicquid luberet Bottend., quid ([d' iubel Val. (li suprascr. m. sec), quid qd ' lib'et Begius, et quic- quid Canio coni., quodque Gronouius , quo id quoti Wagenerus. faceremus. ne Boll. Beg. il lire sani libertatis Beg., nre sent 1. Bollenti. 12 atqui SUSp. Scioppius. pse Begius, Perse Boll. 13 adiuuare cogitare. Boll. Beg. , adiuuare cogitate Val. Laurent, quanto nos inter nos priuatim Gronouius coni., inter niiualim Roti. Beg., (òri natiui corr. m. ree), Val , quanto nos priuatim Lipsius elect. I 6. 15 arbitrantur Boll. Val. Beg., prob Ifertzius , arlutralur uulgo. aduorsus ea Boll, aduersus ea Beg. Val. 16 ilam perpesi Boll. 17 eoscripsi, ci Boll , ea celeri. de repente Beg. tanta
24 ORIGIVNM
lam amicitiam relinquemus? quod illos dicimus uoluisse facere, id nos priores Tacere occupabimus?
4. Qui acerrime aduorsus eos dicit, ita dicit, hostes uo- luisse fieri, ecqiiis est tandem qui uestrorum, quod ad sese atti- neat, aequum censéat, poenas dare ob eam rem quod arguaturs male tacere uoluisse? nemo opinor. nam ego, quod ad me alti- net, nolim.
5. Quid mine? ecqua tandem lex est lam acerba, quae di- cat, siquis illud lacere uoluerit, mille minus dimidium familiae multa esto; siquis plus quingeuta iugeia habere uoluerit, tantalo poena esto; siquis maiorem pecuum numerum habere uolue- rit, tantum damnas esto. atque nos omnia plura habere uolu- mus, et id nobis impune est.
6. Sed si* honorem non aequum est haberi ob eam rem, quod bene facere uoluisse quis dicit, ncque fecit tamen, Rbo- 15
responderi enim potuit: occupabimus certe, nam si non occupauerimus, opprime- m«r incidendumque eril in insidias a quibus anic non cauerimus' e. q. s. 4. Gel- lius 1. I. §. 34 Post deinde (Tiro) usimi esse Calonem in eadem oralione argumen- lis parum hon-estis et. nimis audacibus. nani cum obicerelur, iii(|iiit, Rhodiensibus quod bellini) populo Romano lacere uoluiscnt, negauit paene, sed ignosci poposcit, quia id non l'ecissent elsi maxime uoluissent; induxisseque eum dicit quarn dia- betici STTttycoyrjv appellati!, . . nerba autem ex ca oralione M. Catonis haec sunt: qui' e. q. s. 5. Gellius I. 1. $. 37 'Deinde paulo infra dicit: quid' e. q. s. 6. Gellius 1. 1. $. 38 'Postea ita dicit: sed' e. q. s.
nos beneficia uulgo, nos om. Rolt. Reg. Vat. 1 uoluisse. libri deterio- res. 2 oecupauimus Roit. Reg. Vat. 3 hosles Val., boste Reg., ostes Roti. 4 et quis tandem est qui uestrorum Rolt. , et quis est tandem q. u. Vat. ecquis scripsil Gronouius. nostrorum deteriores. 5 quempiam ante poenas add. vulgo , om. Roti. Reg. Vat. penas Reg. Rott. Vat. argu'atur Rott. 6 malefacere Reg. Vat. 8 quin mine Rolt. ecqua coni. Meyerus, et qua Reg. Vat., et quae Rott. 9 mille minus Rolt. Reg. Vat. quod iure suo tuetur Huschkius anal. liti, p. 251 , comparans formulam legis [DVM ■ M1N0R1S] • PARTTS ■ FAMILIAS. TAXSAT quae est in lab. B antina 2, 12 (cf. Klenzius comm. philol. p 15) et apud Festum p. 246 M. F. Gronouius, alios ut taceam , coni, mille iiummum dimidium familiae. 11 pecuum] cf. Festus p 246 M. ' Pecuum cum dixil M. Cato per casum genetiuum a singulari casus recti f or mauit quo utebantur antiqui, id est pecu' '. 12 damna Rott. Reg., dampna Vat. corr. Scioppius , damili uulgo.
LIBER V 25
diensibus kl oberit, quoti non male fecerunt, seti quia uoluisse dicuntur faeere?
7. Rhotliensis superbos esse aiunt, iti obiectanles quod
mihi et liberis meis minime dici uelim. sint sane superbi, quid
Mdad uos attinet? itine irascimini, siquis superbior est quam uos?
8. Urbes insulasque omnis prò agro Illyrio esse.
9. Fluuium Naronem magnimi pulthrum pisculentum.
10. Quod eorum nemo quisquam quicquam mihi ignoturus est. 1 ! . Exercitum suum pransum paralum cohorlatum eduxit
io foras atque instruxit.
7. Gellius 1. 1. §. 48 'Superbiae quoque crimen, quod tunc praeter celerà io senalnRhodiensibus obiectum erat, mirifica et prope diuiua responsionis figura elu- si! et ekiit. uerba adeo ipsa ponemus Catonis, quouiamTiro ea praetermisit : Rho- dienses' e. q. s. 8. Geflius XI 3, 2 'Aliler dici uidebam ponlifìces prò con- legio decreuisse, aliler quempiam teslem inlroductnm prò testimonio dixisse, aliler M. Calonem in originimi UH (u. fr. 13) . . et item in quinto (-V- Petau.\ in ut Voss.): urbes' e. q. s. 9. Nonius p. 151 'Pisculentum positum [ul]
piscosum. ut puluerulentum. Cato Originum lib. V: 'origine fluuium' e. q. s. 10. Priscian. X p. 887 P. (p. 510 Hertz.) 'Quae [nerba] in ui syllabam proferunt praeterilum perfeclum mutant eam in lum . . ignosco ignoui ignolum . . unde el parlicipium futuri ignoturus. . . Cato in V originum (om. Scingali.): quod' e. q. s. 11. Gellius XV 13, 5 'Vtor et uereor et hortor et consolor communia uerba sunt ac dici nlroque uersus possimi, uereor te el uereor abs te . . suol autem uerba baec omnia ex altera parte inusitata et, an elicla sint, in eam quoque partem
to
qua eri solel . . M. Cato in quinta (-V- Petau.) origine: exercitum inquit' e. q. s.
1 laberit Rott. Vai., fi aberit (n m. sec. in ìacun. inser.) Reg. tale erit deleriores, unde male erit Scioppius. seìisui salis fecit I. F. Gronouius scribendo Rhodiensibus oberit — ? quem secutus scripsi id oberit, unde taberit {ex itoberit) ortum; non ab[i]erit Hertzius e
coni. Olho?iis. qud' n malefecert Reg. quoti om. Vat. 2 faeere om. Rott. 4 a liberis H. Stephanus. minime uelim spatio uacuo inter ulrumque uoc. relieto Regius, minime uelim Lambecius. dici Bo- Ihuisio corruptum uisum ; f orlasse obici scripsit Cato. uos coni. Wagcnerus , nos libri, superior Rott. 6 uos Wagenerus, uos libri.
6 omnes prò pago Magliab. argo illirio e . oc Regius, illyrico
• n Voss. 7 origine ante fluuium libri, dclcuit Mere. ed. I. paronem
V
Guelferbyl. maglioni Guclferb. 8 quis Bamb. m. pr. mihi in
mg. add. Halbcrst. 9 exercilu Lugd. pratu Li/gd. coherta-
tum Voss. (e in a corr.), &hoi Bcgius, cohorlauit Petau, eduxit in ras. Lugd.
26
ORIGINVM
12. *Liuius XXXIIII 15, 9 'Cato ipse, hauti sane uY- trectator laudimi suarum, multos caesos ait, numerum non ad- scribit'.
13. Postridie signis conlatis aequo fronte peditatu equitibus atque alis cum hostium legionibus pugnauimus.
14. Recto fronte.
15. UH polliciti sese faclurum omnia.
16. Sed protelo trini boues unum aratrum ducent.
17. Lapis candidior quain j-pelastes.
' L I B E R VI. llaque ego cognobiliorem cognitioncm esse arbitror.
13. 14. Gellius XV 9, 5 'Et analogia . . et uclerum auotoritas non hanc sed hunc l'rontem debere dici suadent. quippe M. Cato iif quinta origine (ita cod. lie- to gin. Thuan. Magi., in quinto originimi Voss., -V- Petau., in primo Regius, Lugd.) ita seri psil : postridie' e. q. s. 'recto quoque fronte idem Calo in libro eodem dicif. 15. Prisc. Villi p. 864 P. (p. 475 Hertz) 'Frequenter anti-
quissimi neutro participio futuri addebant esse et infìnilum significabant, oralurum esse prò oratum ire dicentes et faclurum esse prò factum ire. Cato in V originum (V. de originum Sang. Carolir. Lugd.): illi' e. q. s. 16. Nonius p. 363 'Pro- telare est percutere perturbare . . . protelare rursus adiuuare, Lucilius . . Cato origi- num lib. V: sed' e. q. s. (sed in Lucilianis quoque exemplis protelo ducendi formula obuiam est, ut Noniion aut librarios rem perturbasse adpareat. cf. Sal- masius ad Solinum p. 943.) 17. Festus p. 237 M. -f- ' Pilales lapidis genus cuitis [meminit] M. Cato originum L. V: lapis' e. q. s.
Li ber VI. Gellius XX 5, 13 'Hoc ego uerbum, '£,vvsxoì yccg siglv, [in epistula Aristotelis ad Alexandrum lectum] quaerens uno itidem uerbo dicere aliud non repperi, quam quod est scriptum a M. Catone in sexta origine (quinto origin. Petau.): itaque' e. q. s.
4 post t die Regius, post tridie Lugd. Petau., posltridiae Voss. pdi-
e
tatù (corr.) p Voss. peditatu peditibus atque aliis Regius, aliis eliam
Lugd., peditatu uelitibus atque alis coni. Gronouius, peditatu atque alis
Hertzius, peditatu equitibusque alariis Bormannus. at peditibus aperto
errore Regii librarius. uniuersum exercitum Cato significai tribus
partibus compositum , alis sociorum , equilibus et peditatu legionum.
alarum aulem nomine pedites quoque conprehenduntur : cf. Lipsius
(i de mil. Rom. II 1 p. 67 sq. 5 pugnauim Reg. Lugd., pugnauit ce-
e
ieri: 8 ducunt Guelferb. 9 pilates Paulus Festi p. 236, Pellates (OeXlcczfjg) coni. Leulschius ad Zenob. V 13 p. 121.
LIUEIt VII 27
LiBEIl VII. [ORATIO CONTRA SER. GALBAM PRO DIREPTIS LVSITANIS.]
1. Multa me dehortata sunt huc prodire, anni aelas uox uires senectus: uerum eniin nero, cum tantam reni peragier arbitrare? ....
2. Tamen dicunt deficere uoluisse. ego me nunc uolo ius 5 pontificium optime scire. iamne ea causa pontifex capiar? si
uolo augurium optime tenere, ecquis me ob eam rem augurerai capiat?
3. *a. Cicero Bruì. 23, 89 M. Cato legem (Libonis) sua- dens in Galbam multa dixil, quam orationem in origines suas ret~
ìotulit paucis aiilequam mortims est diebus an mensibus. tum igi- tur nihil recusans Galba prò sese et populi Romani fidem implo- rans, cum suos pueros tum C. Galli etiam filium flens commen- dabat, cuius orbitas et fletus mire miserabilis fuit propter recen- tem memoriam clarissumi patris; isque se tum eripuit ilamma
io propter pueros misericordia populi commota, sicut idem scriptum reliquit Cato'.
b. Fr onto ad M. Caesarem III 20 p. 63 ed. Rom. 'Cato quid dical de Galba absoluto tu melius scis. ego memini propter
Li ber VII. Or. con tra Ser. Galbam (fr. 1 — 3): Ascon. ad Cic. dio. 20 p. 124 Or. 'Calo accusauit Ser. Calbam prò direptis Lusitanis'. 1. ìGél- lius XIII 25 (24), 15 'Itidem Calo ex Originum septimo in oralione quam con tra Seruium Galbam (SereimG. Lugd.) dixit compluribus uocabulis super eadem re usus est: multa' e. q. s. Auctor de liguris et schem. Quieheratii v. 136sq. 'Est con- dnctio conqne gregalio cum accumulo res | multa hortantur me res aelas lempus amici | concilium tantae plcbisf denuntia natimi', (dementia natimi Quich.) 2. Gellius I 12, 17 'Plerique autem capi uirginem solam debere dici pulant. sed fla- mines quoque Diales item ponti (ices et augures capi dicebantur. L. Sulla . . M. Calo de Lusitanis cum Ser. Galbam accusauit: tamen*' e. q. s. 3. Cicero de or. 1 53, 228 'Apud Catohem scriptum esse uideo Disi pueris el lacrimis usus esset (Galba), poeuas eum daturum fuisse*. Quintil. II 15, 8 'Ser. Galbam miseratione
1 Multa e. q. s. Salhistius Iug. 31 imitatus est. declorata Voss.y deorlata Lugd. uxor uires Lugd. in ras. 2 noni eni uiio Ecg. (- e m. scc), ueru enimù Sangerm. Rcgin. , veruni cu Voss. Lugd. Magi. ré p . agier Sang. (in ras. prò: reni p ?), pagier Lugd.. agier Voss.(om.\ì) 3 arbitraretur Regius, arbitraret Lugd. 4 tamen] cum deteriores libri. 5 Ius nulo augurium coni. Popma. 6 et quis me Vat., ci quos me Reg. ob incanì reni Rutt. 77//., ob menni au- gurerai Rcg. ob eam rem, quóduulgcUum, uerum uidetur;oh incanì... augnrem Hcrtzius.
28 OMGINVM
filios eum absolutum. rò ds àzQifìg ipso inspice. Calo iyitur dissuadet, neue suos neue alienos quis liberos ad misericordiam eoneiliandam producat neue uxores neue ullas omnino Cemitias '.
4. Fluuius Iliberus, is oritur ex Cantabrfs, magnus atque pulcher, pisculentus,
5. * Sunt in bis regionibus ferrareae, argentifodinae pul- cherrimae, mons ex sale mero magnus, quantum demas tantum adcrescit. uentus Cercius, cura loquare, buccam implet, armatum hominem, plaustrum oneratimi percellit.
6. *Doles filial)us suis non dant. 10
7. Qui magistratura curulem cepisset, calceos mulleos aiuta uinctos, ceteri perones.
8. Mulieres opertae auro purpuraque; arsinea, rete, dia- sola, qua non suos modo liberos paruulos in conti one produxerat, sed Galli eliarn Sulpicii Rlium suis ipse manibus circiunluloral, elapsum osse cuin aliorum monu- menti s lum Catonis oratione testatum est'. 4. Nonius p. 151 'Pisculentum po- situra [ut] piscosum, ut puluerulenlum. Calo originum V (fr. 9) . . et lib. VII: fluu iu in' e. q. s. 5. Gellius II 22, 29 'Sed quod (Fauorinus) ait, uenlum qui ex terra Gallia flaret circium appellari, M. Cato in libris originum (ila Rottene. Vatic. Reg. Thuan. Icilio libro Lion.) eum uenlum Cercium dicit non circium. nani cura deHispanis scriberet qui citra Iliberum colerent nerba hacc posuit: sunt'e. q. s. Apuleius de ìnundo p. 63 Elm. (e. 14 p. 375 Hildeb.) 'Cato autem in libris originum non Circium sed Cercium dicit. is uentus' e. q. s. G. Priscian. VII p. 733 P. (p. 293 Hertz) 'Inueniuntur quaedam panca feminini generis. . quae differentiae causa ablatiuo singulari bus assumentia l'aciunt datiuurn et ablatiuum pluialcm. . . M. Cato in originibus (originalibus Caroliruh.) : dotes' e. q. s. 7. Festusp. 142 M. 'Mul- leos genus calceainenlorum aiunt esse, quibus reges Albanorum primi, deinde patri- cii sunt usi. M. Cato Originum li. VII: qui' e. q. s. 8. Feslus p. 262 M. 'Ruscum est. ut aitVerrius, amplius paullo berba et exilius (exuis cod.) virgultis fruticibusque (fructibusque cod.) , non dissimile iunco, cuius coloris rebus uti mulieres solitas
4 Fluuius Iliberus Harlei. m. pr. (inter Un. adscr.) , fluuiu Hiberu m. antiq. corr., fluuiuin Hiberum ceteri. Cautabris coni. Itinius, Cati-
ii natis libri (i Riera priore ex e corr. Gnelferb.) raagnis Harleian.
6 Sed Thysii Hber, s; (= sed) Rotlend. Reg., S Vaiic. ferraree
e
Val. Reg. 7 adcrescit Reg. Val., adcrrescit Rotlend. 8Circius Rotlend. 9 honeratum Vatic. 12 aluta uinctos coni. Mommsenius, de corrigiis intelìegens , cf. Beckems Galli III p. 132 sq. , aluta cinctos Hauptius; aliitacìniatos codex , alii unciiiatos Scaliger , alutacinatos Turnebus, aluta lacimatos Mailer -us , alii alia. 13 opertas coni. Scaliger arsinea, rete Scaliger, e f. Paul. Festi p. 20 ' arsineum ornamentimi capilis muliebris' ', ars inheret codex, auri inliaeret Ani. Augmtinus.
LIBER VII 29
dema, coronas aureas, rusceas fascias, galbeos lineos, pellcs, redimicula . . .
9. *Mulieresuostrae capillum cinereunctitabant, utrutilusesset.
10. * Seruius ad Verg. Aen. Ili 04 Caeruleis vittisl 'Calo 5 ait deposita nesfe purpurea feminas usas caerulea, cum lugerent'.
11. * Fiutar eh. quaest. Rom. 40 'Zita xi tovg itaQayyél- Xovxag o.q%8lv s&og r\v èv i^iaxCco xovxo itoiklv àyixcòvag, cog Kdtcjv CaxÓQYi'iCEv .
12. % Cic. Tusc. IV 2 'Grauissimus auctor in originibus ut dixit Calo morem apud maioreS lume epularuin fuisse , ut dehi-
ceps qui accubareni canerent ad tibiam clarorum uirorum laudes atque uirtutes'.
13. * Seruius ad Verg. Aen. I 720 Atria] 'Vt supra diximus tangit morem Romanorum. nani, ut ait Cato, et in atrio et duo-
15 bus ferenlis epulabautur antiqui'.
(solilae cod.) commemorat Cato originimi 1. VII: mulieres'. e. q. s. 9. Clia- ris. 1 p. 78 P. ([>. 101 Keil) 'Cinis . , bine muliebre ministerium eincrarius dici- lur. oam Calo in Originibus, mulieres, inquit" e. q. s. Seruius- ad Verg. Aen. UH 098 Flaimm crinem] 'Quia in Catone Icgilur de matronarum CFinibus: flauo ci b er e u n e t it ab a n t n t r u l i 1 a e e s s e n l*. 11. Plulàrch. Coriolan. 49 ' Kal yàq è'&og rjv xolg fistiovot xr\v ccq%tiv TcaQay.ccXsìv ned dsè.iovo&ea tovg Tcolhag iv incetta) nccxióvxccg sig xr\v dyoqàv cevsv %ixoòvog\ 12. Cic. Tusc. 1, 2, 3 'Quanquam est in originibus, solitos esse in epulis canere conuiuas ad tibicinem de clarorum hominum uirlulibus'. Cic. Brut. 19, 75 'Atque ulinam cxstarent illa carmina quac midlis sacculis ante suain aetatem in epulis esse canlilala a singulis conuiiùs de clarorum uirorum laudibus in originibus scriptum reliquil Calo.' 13 Seruius ad Verg. Aen. I 637 'JN'otanduin quod (uulgv qui) al'iluenliam
ubique exteris gentibus dat, Romanis frugali tatem, qui et duobus tantum cibis utebantur et alriis edebant sedentcs'.
1 russeas i'ascias Scaliger castig. p. CLXIII (russea facie coni, in Varr. p. 140, Vrsinum secutus; quod propter Festi «erba ferri nequit) comparans Apule i Mei. II p. Ili Firn. (e. 7 p. 00 Hildeb.) lipsa. linea tunica mundule amicla el russea fasciola pracnitenle alliusculc sub ip- sas papillas succinclula' e. q, s. galbeos lineos scripsi, galbeos lineas codex ; galbeos, lineas Scaliger. galbeos e lana faclos prò cataplas- rnalis habilos esse e Sue Ionio Galb. 3 constai; ilaque 'calbeos' uel ' galbca', quae ' armillas militares' et ' ornamenti genus' uocat Pau- lus Festi p. 47 el 00 31. el 'lineos' hos ' galbeos1 fasciis similes fuisse suspicari licei. 3 flauo cinere Seruius. unciiiabani Seruius, unguitabant Gharìsiùs, ungitabant Scaliger castig. p. CLXXIII, inuii- gitabant Pulschius. et rtililius esse cinis codex Charisii, ut rutilus essel erinis ed. princ. , prob. Scaliger l. L, cinis deleuit II. Keilìus. 13 — 15 hacc desimi in Castellano.
30 OKIGINVM
14. Iumra legumque cultores.
15. Mensam ti
ne quid neg
retur
INCERTORVM LIBRORVM RELIQVIAE.
1. Ne praedia in lubricum dirigerentur , cum tributus exi- 5
geretur.
2. Alae ex lupino f lug . . .
3. Orale-rum ani terminimi.
4. Serniiis ad Verg. Aen. Ili 037 Argolici clypei] 'Quia Graecorum clypei rotundi, ut Cato originimi ait'. io
5. Glis.
6. Biber.
14. Cbaris. I p. 72 P. (p. 93 Keil) 'Pluraliler nominatiuo tantum ci accusaliuo et uoeatiuo [declihatur] . . ima ; quamuis Calo Originum VII geneliuo casu dixerit: iu- rnm' e. q. s. id. p. 109 P. (135 Keil) 'lurum Calo Originum VII: in rum' e. q. s.
15. Festus p. 293 M. (Paulus p. 292) '[Socor]<liam quidam [prò ignauia posue- runt.] M. Calo pio [stultilia posuit] originimi l. (sappi. Ursinus) VII. cum ait . . .
in e n sani — re tur. conpo[silum aulem uidetur ex so] quod est sino [et
corde], {uncinis inclusi Pauli nerba.)
Inc. lib. 1. Nonius p. 229 "Tributum neutro, masculino Cato Originum li- bris: ne' e. q. s. 2. Seruius ad Verg. Ce. I 75 Tristisque lupini ['Nonnulli propter calamos lupinorum alas dici pulant ut Aelius: alae ex lupino, surculi sino foliis. Cato in originibus: alae' e. q. s. . . . 3. Macrob. Sat. I 14, 5 'Ateius Capito annum a circuitu temporis putat dicium, quia uelcres an prò circum ponere con- suerunt, ut Cato in originibus: oratorum' e. q. s. 5. Cbaris. I p. 09 I'. (p. 90 Keil) 'Gliris nominatiuus est, bic glis non glir, ut quidam uolunl; nani Varrò in admirandis ait . . et Cato in originibus . . (desimt nerba Catonis) id.. p. 106 P. (p. 131 Keil) 'Glis Varrò in adm., sed et Cato in originibus ita est locu- lus'. 6. Cbaris. I p. 99 P. (p.124 Keil) Biber G. Fannius . . Cato quoque origi- num . . (desunt uerba Catonis) (TO IIIelN in mg. cod. Neap. adscriptum.)
1 cultores om. codex p. 109. 2 Calonis uerba a Paulo omissa probabilitcr restiiai non possunt. 5 dirigenttir cum Guelfe?^. 7 lug..] in Vossiafio, qui solus e Thilonis libris haec /tabet, ìegilur
lug de lingua latina alani culmuin fabae dicere tre-
decim fere litteris deletis; ex eodem cod. P. Daniel edidit lugium . . . tamen Varrò de 1. 1., ''ex libro Danielis' I. Scaliger coniect. p. 205 . . lupino, memini tamen Varronem e. q. s.; legumine coni. Rolhius. 8 orator. anterminum Gudianus, ani terminimi Regius, oratorum ara- lerminum (genet. casu) coni. Scaliger caslig. p. XVIII, arator uel uruator (imperaliuo modo) L. Ianus.
ORATIONVM RELIQVIAE
ORATIONVM RELIQVIAE.
I. D1ERVM DICTARVM DE CONSVLATV SVO [LIBRI].
[LIBER..]
1. [Scio] ego atque iam pridem cognoui atque intellexi at- que arbitror rem publicam curare industrie summum periculum esse.
2. Atque quamquam multa noua miracula fecere inimici mei, 5 tamen nequeo dcsinere mirari eorum audaciam atque confìdentiam.
3. Ei rei dant operam, ut mihi falso maledicatur.
4. Secus aetatem agerem, quam iìli egissent.
5. Ego mihi haec monimenta sempiterno posui quae cepi.
6. Laudant me maximis laudibus, tantum nauium, tantum io exercitum, tantum commeatum non opinatum esse quemquam
I. Dierum die tarum de consulatu suo libri u. proleg. 1. Charis. II p. 181 P. (p. 202 Keil) 'Industrie M. Cato dierum dietarum de consulatu suo: ego' e. q. s. 2. Charis. II p. 204 P. (p. 229 Reil) 'Alque pio et Terentius — Cato dierum di e tarara de consulatu suo: atque' e. q. s. 3. Charis. II p. 179 P.
(p. 199 Keil) 'Falso — aduerhialiter — M. Calo dierum dietarum de consulatu suo: Èi' e. q. s. 4. Charis. II p. 195 P. (p. 220 Keil) 'Secus prò aliter Naeuius — Calo de consulatu suo: secus' (de coiisuo secus Neap.) e. q. s. 5. Charis. II p. 194 P. (p. 218 Keil) 'Sempiterno Cato dierum dietarum de consulalu suo: ego' e. q. s. 6. Charis. II p. 184 P. (p. 205 Keil) 'Malurrime (sic. Lugd. exc, ed. pr., malurime ecce. Bern. , maturo me Neap. liber) M. Cato dierum dietarum de consulatu suo, laudant — comparauisse . . . Sallustius hist. I . . . maturrime' e. q. s.
1 Scio ego atque scripsi, scio noe. uicinìtate praecedeìitis noe. suo expulsum esse raius: cf. or. p. JRhod. et libri de re mil. principia, or. ad litis cens. 1 et imitatorem Sallust. Ing. So. ego q Neap. li- ber, egoque Fabricius , ego quoque snsp. Keilius. 4 làcere Puischius.
6 dam Neap. cod., da ed. pr., dant Puischius, do operaia rei (landa opera, coni. Meyerus, dandum operam Keilius. 8. mi li monimenta Neap. , mihi monimenta ed. pr. eòepi Neap. 9 H. Keilius mihi non persuasit grammalicum duas obscrualioncs alteram de adticrhio 'maturo' a Catone, alteram de superlatiuo 'maturrime' a Sallustio posilo cotiiunxisse. 10 tantum sec. loco om. ed. pr. commeatum ed. princ. , meatum cod. Neap.
CATONIS QVAE EXSTANT ETC. 3
34 ORATIONVM
hominem comparare potuisse, id tamen maturrime [me] compa- rauisse.
7. Omnia ab integro paranda erant.
8. Deinde postquam Massiliam praeterimus, inde omnem classem uentus auster lcnis feri, mare uclis fiorerò nideres. Él-5 tra angnlum Gallicum ad Illiberim adque Ruseinonem deferimur. inde nocte altera profecli sumiis.
9. Ita nos fert uentus ad primorem Pyrenaeum , quo proi- cit in altum.
10. Milli atque classi obuiam fiunt. 10
11. Si cnperent hosles fieri, temere fieri mine possent.
12. Ridibnndnm magistratum [rem] gerere, pauculos liorni- nes, mediocricnlum exercitum obninm duci.
7. Scruius ad Vcrg. Eclog. 4,5 Ab integro] 'Tel denuo noi ab inilio. Cato de consulatu suo (sua consulatu ed. Dan.): omnia' e. q. s. 8. Charis. II p. 185 P. (p. 207 Keil) l Nocte M. Calo dierum ilictarum de consulatu suo, dei ride' e. q. s. 9. Gcllius II1I 17, 15 postquam primàm in ' subices"1 et 'obi-
ces'1 syìlabam corripi, secundam aidem per duo i, non per unum scriben- dam esse docuit, de iaciendi uerbo 'id ipsum autem' inquit 'uerbum M. Cato sub alia praeposilione dicit in oralione quam de consulatu suo babuit: ita hos, inquit' e. q. s. 10. Charis. II p. 187 P. (p. 209 Keil) 'Obuiain prò obuius
Salluslius . . M. Cato dierum dieta rum de consulatu suo: mi hi' e. q. s.
11. Charis. II p. 196 P. (p. 221 Keil) 'Temere prò Tacile Plautus - Cato de consulatu suo: si' e. q. s. Seruius ad Vcrg. Acri. Villi 329 'Temere . . significai et subito. Eniiius: quod tam temere ilis. cilat e Catone Ch'arisius' (citate cato mecarijs ed. Dan., em. Hauptius). 12. Festus p. 154 M. 'Mcdiocriculo usus est in ea quam dixit Cato in consulatu: ridibundum' e. q. s. Paulus Fcsli p. 155
1 hominem maturrime comparare Fabricius. id tamen matur- arne me scripsi, idem tam maturo me cod. Necqy. , probanti Kei- lius , .Idem. Tam maturrime ed. princ. uulgo. 4 om cod. Neap., omnem ed. pr. 6 ad illi menim adque rusci nolien Neap. , ut illic memini , at quaeras cum nomen ed. pr. quod supra scriptum , coni. Lindemannus , idem ad lllimerim atque R. edidil. aura codex, altera coni. Mommsenius , noctis aura Sigonius ad Liu. XXXIIII 8, 6. Sita hos libri, emend. Meyerus. primorem Pyrenaeum coni. Mommsenius, priorem Pyrenaeum (Pireneum Vat. Boti., pyrreneum Reg.) libri, tuetur Gronouius , promontorium Meyerus coni. Li- uio XXVI 19, ubi simile P. Scipionis iter his uerbis narralur : 'ila cum triginta nauium classe . . ostiis Tiberinis profeclus praeler oram Tusci maris, Alpes atque Gallicum sinum et deinde Pyrenaei circum- uectus promuntorium, Emporiis urbe Graeca . . . copias exposuiV.
quo proicit libri, quos Gronouius , quod Meyerus. 11 non pos- sent Putschius , f orlasse posse. 12 rem gerere, scripsi, genere cod. Festi, om. Paulus, gerere Mommsenius. 13 obuium Fest., obuiam Pau-
RELIfMAE 35
13* Jnterea unamquamquc turmam, manipulum, cohortem temptabam , quid facere possent; proeliis lcuibus spcctabam, cuiusmodi quisque esset; siquis strenue fecerat, donabam boneste, ut alii idem uellent facere, atque in contiene uerbis imdtis lau- ri dabam. interim aliquot panca castra feci, sed ubi anni te m pus uenit, castra hil)erna . . .
14. Eas res non posse sustineri, nisi eo praesidia magna frumentumque [mitterentur]. nam ita dicunt palam necessum esse obeursatum [eamus]. io 15. Postquam auspicaui atque exercitum addnxi pone [ner-
sus] castra bostium . . .
16. Nostros pone uersus hosteis esse ab dextra parte.
1 7. Iam apud uallum nostri satis agebant.
18. Itaque porro in Turtam proficiscor seruatum illos. io 19. Inde pergo porro ire in Turtam.
'Mediocriculus ipse qui supra posili! quum aii: ridi b. ' e. q. s. Thesaurus non. lai. apud Mai. ci. auct. Vili p. 353 'Medius . . . uudc . . . mediocriculus, a uni di- minuì, unde Calo: pauculos' e. 5, s. 13. Fronlo ad Veruni imp. ep. 1 p. 134 ed. Rom. 'Ipsuui hoc tuum a te diutina prudenlia consultum, quod non anlc signis conlalis inanimi cum hostibus conseruisli, qnam leuibus proeliis ei minulis uictori is militem imbueres, nonne Calo docuit oralor idem el imperalor siimnius? Ipsa subieci uerba in quibus consiliorum Uiorum expressa uestigia cerneres: inlerea' e. q. s. 14. Charis. II p. 186 P. (p. 208 Kcil) 'Necessum M. Cato dierum diela- ruin de consulatu suo: eas — obeursa t um * posilio sermonis. necessum Afra- nius'. {ex ridisse indentar II. Keilio quaedam quibus 'necessitili'' a positione 'ìiecessus' duri dietimi fuerit. necessario {quod huic loco praecedit) necessus necessum excerpta Bernensia.) 16. 15. Charis. II p. 191 P. (p. 214 Kcil) 'Pone uersus M. Cato dierum dictarum de consulatu suo: nostros — parte, ilein idem: postquam' e. q. s. 17. Charis. II p. 103 P. (p. 218 Keil) Item satis prò intente Cato dier. dici, de consulatu suo: iam e. q. s. 19. 18. Charis. II
p. 190 P. (p. 213 Keil) 'Porro M. Cato dierum dictarum de consulatu suo: inde — Turtam. idem supra: itaque' e. q. s.
lus , obuiam iri thesaurus lai. 2 lenibus codex , corr. Maius. 3 si quis codex. 6 hiberna] reliqua in codicìs 'pagina postica' obliterata sunt leste Maio, senicniiam sic explendam esse: 'e. h. apud Emporias posai' aeri simile est. u. prolcg. 8 mitlerenlur Mcyerus addidit, lacunac sig/ium est in ed. pr. necessitili esse scripsi, Decesse esse cod. Neap. , quod grammatici praccepto re- pugnat. obcursaluin Mcyerus coniecit , obcuraluni cod. Neap., ol>- turata* ed. pr., eamus lacuna, ut uidelur, hauslum addidi . ut starei syìitaxis , occurratur coni. Mommscnius. IO uersus um. cod Neap., add. Pulschius. 12 dextera ed. princ. 14 Tuilain ed, pr., Turlum cod. Neap. 15 ire in Turluni cod. Neap., ire Tutrana ed. pr.
3*
36 ORATIONVM
20. Omnia tumultus piena, simul hostium copiae magnae contra me sedebant; usquequaquc lacessebamur.
21 . Interea ad socios nostros sedulo dispertieram alio fru- mentum, alio legatos, alio litteras, alio praesidium usquequaque.
22. Id ego primo minus animaduerti. neniunt iterum atque 5 tertium tumultuosius.
23. Eam ego uiam pedetemptim temptabam.
24. Qui maximis uicibus ac uicissim. .
25. Recto fronte ceteros sequi si norit.
26. Ilem uti ab Thermopuleis atque ex Asia maximos tu- io multus maturissime disieci atque consedaui.
27. Censores qui posthac fient formidulosius atque segnius atque timidius prò re publica nitenlur.
28. Videtote, quanto secus ego fecerim.
29. Me sollicitum atque exercitum babitum esse atque porro io fore.
20. 21. Charis. II p. 197 P. (p. 222 Keil) 'Usquequaque quasi diceret longe lateque M. Calo dierum dictarum de consulatu suo: omnia — lacessebamur. quoti maiiifestius idem ita disseril: interea' e. q. s. 22. Charis. II p. 196 P. (p. 222 Keil) 'Tertium M. Cato de consulatu suo: id' e. q. s. 23. Charis. Il p. 190 P. (p. 214 Keil) 'Pedetemptim Luci li us . . Cato dierum dictarum de consu- latu suo: eam' e. q. s. 24. Charis. II p. 198 P. (p. 224 Keil) 'Vicissim Cato de consulatu suo: qui' e. q. s. 25. Feslus p. 286 M. 'Recto — norit, Calo in disserlatione consulatus'. 26. Charis. II p. 184 P. (p. 205 Keil) 'Maturis- sime M. Calo dierum dictarum de consulatu suo: ilem' e. q. s. 27. Charis. 11 p. 196 P. (p. 222 Keil) 'Timidius idem in eadem (praecer/it Calo de eonsulalu suo,/r. 21): ce nsores" e. q. s. 28. Charis. II p. 192 P. (p. 216 Keil) Ab- solute quanto Cato de consulatu suo: ui detote' e. q. s. 29. Charis. II p. 190 P. (p. 213 Keil) Porro Cato (fr. 18. 19) . . idem in eodem: me e. q. s.
1 turimi tu Putschius. 3 interea et ad Putschius. 7 uiam Fa- bricius , uim cod. Neap. 10 ab Thermopuleis scripsi: ab Thermopoelis
I) b
coni. 0. Ribbeckius nou. ann. phil. LXXV p. 311 ' ; uti athermopolieis cod. Neap., ita moli ad Thermopylas exc. Cauch. addend. p. 609, uti a Thermopylis ed. princ, ab Thermopulis Keilius. sed obscuritas rei narratae facit, ut etiam item uici ad Thermopulas atque legi posse suspicer: nid. proleg. atque] usque coni. Mommsenius. 12 fient coni. Fabricius, frani cod. Neap., fiant ed. princ. 15 exercitum ed. pr., excitum cod.
RELIOVIAE 37
IL DE SVMTV S V 0.
lussi caiidicem proferri, ubi mea oratio scripta crat de ca re quoti spousionem feccram cimi M. Cornelio, labulae prola- tae. maiorum benefacta perlecta, tleinde quae ego prò re pu- blica fecissem leguntur. ubi iti utrumque perlectum est, deinde 5 scriptum erat in oratione 'numquam ego pecuniam neque meain neque sociorum per ambitionem dilargitus sum'. attat noli noli peribere, inquam, istud, nolunt audire, deinde recitauit (num- quam praefectos per sociorum uestrorum oppida inposiui, qui eorum bona, liberos diriperent'. istud quoque dele, nolunt au-
10 dire, recita porro, 'numquam ego praedam neque quoti de lioslibus captum esset, neque manubias inter pauculos amicos meos tliuisi, ut illis eriperem qui cepissent'. istuc quoque dele, niliil- minus uolunt dici; non opus est recitato, 'numquam ego euectionem tlataui, quo amici mei per symbolos pecunias magnas
iscaperent'. perge istuc quoque uti cum maxime delere. 'num- quam ego argentimi prò nino congiario inter apparitores atque amicos meos disdidi, neque eos malo publico diuites feci', enim uero usque istuc ad lignum dele. uidesis , quo loco res public a siet, uti quoti rei publicae bene fecissem, linde gratiam capie-
20 barn, mine idem illud memorare non autleo, ne inuidiae siet. ita inductum est male facere inpoene, bene facere non inpoene licere.
II. De su in tu suo. f urtasse lutee oratio cum sequente coniungcnda est. u. proleg. Fronto epist. ad Antonin. I 1 p. 109 Rom. 'Quoniain mentio tcccqccIsl- ip£(og habila est, non oiniltain, quin te iinpertiam quod de figura ista stiuliosius anini- adncrterhn, ncque Graecorum òfatorum lieque Ronianoruin, quos ego legerini, clegantins hac figura usum quemquam quain M. Porciuin in ea oratione quae de siunlu suo inscribiUir, in qua sic ait: iussi' e. q. s.
1 claudicem cod. m. 1. post crat nulgo orationem incidunt, post Cornelio Mommsenius. 3 maiorum codex. 7 peribere coni. Momm- senius, scrrbere codex. quod intellegi nequit. istud, nolani distinxil Mommsenius , istmi nolunt nulgo. nuniquani coni. Mommsenius, idem suspicatus eremi quaest. Cut. p. 26, nunqiiuni ego coniccit .//- noldus Schàfer in scriptione gi/mnasii Bl&chmmniani nomine pkilo- logis Dresdac congressis a. 1S44 oblato />. Il, mini quos codex. ìQ istuc codex hic et infra. J3 nihil minus — non opus osi lecitalo scripsi, niliilo minus — non opus est. Recitalo ex codice edidit A. Maius, quae non intellego. lo qua» maxime Schàfcrus l. s. s.
38 ÓRAT10NVM
HI. . . . CVM IN HISPANIAM PROFICISCERETVR.
1 . Appuleius de magia p. 285 Elm. e. 17 p. 485 Hildeb. 'M. autem Cato nihil oppertus, ut alii de se praedicarent, in oratione sua scriptum reliquit , cum in Hispaniam consul proli- cisceretur, Iris seruos solos ex url)e duxisse, qnoniam ad uillam publicam uenerat, parum uisum qui uteretur, iussisse duosó pueros in foro de mensa emi, eos quinque in Hispaniam duxisse'.
2. Natiitae uinum atque oleum
u .
UH. DE TIUVMPIIO AI) POPVLVM
Asperrimo atque arduissimo aditu.
V. ORATIO QVAM HABVIT NVAJANTIAE APVD EQYÌTES.
I . Cogitate cum animis uestris , siquid uos per laborem io recte feceritis, labor ille a uobis cito recedet, bene factum a uobis, dum uiuitis, non abscedet. sed siqua per uoluptatem
III. . . e n in i n Hisp. prof. u. orat. jjraecedenlem. 2. Festus p. 169 M. ['Nauijlas sccundiira incorr[uptam consueludinem dicjtos quos nuuc [naulas dici- mus leslis csl] M. Cato in ca quam scr[ipsit cum in Hispaniam proficiseejretur cum ait: nauitae' e. q. s. {supplemento, Vrsini sunt.)
UH. De triumpho ad popnlum. Priscian. Ili p. 600 P. (p. 87 Hertz) ' Vetustissimi lamen comparaliuis etiam huiuscemodi (arduior, piior) sunt osi quando usi. Cato — idem (Ide * * lieg.) ad populum de triumpho, asperrimo' e. q. s.
V. Numanliae apud equites. 1. Gellius XVI, 1 ' Adulescentuli . . . èv- d'V[irj[iccxiov . . . dietimi esse a Musonio philosopho audiebamus ... et memine- ramus cev xi UQci'grjq -ucclòv [isxù nóvov , 6 (iìv nóvog oi%£xui , to dì v.&.lòv \xfvéi' av zi noLijorjg alG%qòv [isxà rjdovrjg , tò pìv rjdv oi%£xeu , tò Ss aÌ6%QÒv \ièvEi . . . poslea istam ipsam sentenliam in Catonis oratione quam dixil Numantiae (Numancie lieg. (ae) Lugd.) apud equites positam Iegimus. . . . uerba ex oratione haec sunt: cogitate' e. q. s.
6 cf. Plutarchus Cut. mai. 10 riaav de tievxe &EocmovT£g ziti GxqaxEiag ovv ccvxa • tovxcov 8bg ovovia llccxxiog e. q. s. de mensa emi dici qui '■pecunia de mensa perscripta' ematur docuit Fr. Gro- nouius obs. IV 24 p. 798 Platn. 7 n. quod secum portauerant u. a. o. usus tantum eo sum Vrsinus (usus eodem sum Mullerus) suppl. sed prorsus incerta haec suntw 9 atque] usque Paris, aditu' Bernens.
10 siquid — 12 abscedet] simile dicium apud Ciceronem de sen. 19, 69 'tantum remanet quantum uirtule et recte faclis conseculus sis'.
11 cito — 12 uobis om. Voss. 12 uoluntatem — uoluntas Petali.
RELIOVIAE 39
nequiter feceritis, uoluplas cito abibit, nequiter factum ilhid apiui uos semper manebit.
2. Maiores seorsum atquc diuersum pretium parauere bonis atque streuuis decurionatus , optionatus, liastas donaticas, alios- 5 que hoiiores.
VI. DE FENERATIONE. LEGIS IVNIAE DISSVASIO.
I. Camerini ciues nostri oppidum pulchrum babuere, agnini optimum atque pulcberrimum, rem fortunatissimam. cuna Ro- mani ueniebant, prorsus deuertebantur prò hospitibus ad ami- cete suos. io 2. Tertio autem pedatu.item ex fenore discordia exerescebat.
VII. ORÀTIO APVD ATHENIENSES.
Antiocbus epistolis belkun gerit, calamo et atramento militat.
VIH. IN Q. M1NVCIVM THERMVM DE DECEM HOMLNIBVS.
I.Tuum nefarium facinus peiore facinore operire postulas, succidias bumanas facis, lantani trucklationem facis, decem funera
2. Festuts p. 201 M. ' Optionatus ut deeurionalus, pontifìcalus elicili! r , ut Calo in ca quam babuil apudequitcs: inaiores' e. q. s.
VI. De fenera t io ne: u. prol. l.Festus p. 234 M. 'Prorsus porro uorsus nisi forte ex Graeco tcqo. Calo de fenerationc legis Iuniae: Camerini' e. q. s.
2. Nonius p. 64 'Pedalo posituin prò rcpelitii nel accessu, quasi per pedem, s'unti mine uutgo dicitur tertio pedalo. Calo . . . idem in disuasionc de feucratione (uener. Harlei. in. 1): tertio' e. q. s.
VII. A pud At henicnses. IuliusRufinian. de figur. 6 p. 199 Ruhnk. 'Exullieui- smos. figura b'aec fit, eum rem ali qua ni exlenuamus èl eontcmtam facimus, ut apud Liiciliiuu . . . Cato apud Allieiiicnsis (ad Allu-uiensis Ihiloik., in addendi* rcicvil, coni. Ti. Gracchi 'oratione Graeca apud Rhodios7, Cic. lì riti. 20 < A n ti oc li us' e. q. s.
Vili. In Q. Thcrmum de X hominibus. 1. Géllius XIII 25 -21 . 12 •Hoc ornatus genus in rrimino uno uocilms mullis atipie saeuis estraendo ille iam
6 Canicrni codex , corr. Vrsmvs. 10 pedalo scripsi, pedato libri: u. ad orig. I 27. (acnorc Voss. Harleian. (Y) 12 facinore umilili Regius, Hertzius. 13 succid'as Voss. tanta Irucidatronfc Regius, tantiì trucidalioné Lugd.. dui. Song. Mugliai). Pcluu. qui eliam facis ami), Innlas Inieidalioncs celeri.
40 ORAT10NVM
facis, decem capita libera interficis, decem hominibus uitam eripis indicta causa, hriudicatis, incondemnatis.
2. Rumorem, famam flocci fecit, intercutibus stupris obsti- natus, insignibus flagitiis.
3. Neque fìdem neque iusiiirandum ncque pudicitiam multifacit. 5
4. . erant ne mala
t scelera nefaria fie
nto traderentur legc est
5 ut solerai
iuios nisi qui sempiterni sunt quos 10
rant ne spiciunt neque ratos
Ulne M. Calo antiqnissimus in oralionibus suis celebrauit, siculi in illa quac in- scripla est de decem huminibus, cum Thermum (tremii Reg. Voss.) accusauit qued deeem liberos homines eodein tempore interfecisset, bisce uerbis eandem reni signi- ficantibus usus est, quac qnoniam sunt eloquenliac Latinae lune primiim exorientis lumina quaedam subluslria, libitum est ea mihi ànoyivrwiovzvhiv. tuum e. ({. s.
2. Festus p. 193 M. 'Obstinato, obiìrmato, perseucranti , ut tenere possit, ni Pacuuius . . . Cato in Q. Thcrmum de X hominibus : rumorem' e. q. s. Pri- scian. VI p. 719 P. (p. 271 Hertz) 'Praeterea imienitur apud uetustissimos iutercus intercutis. . . Cato autem quasi adiccliuo co est ushs dicens intercutibus s tu pri s obstinatus prò intestinis'. Thesaurus nou. lat. apud Mai una ci. auct. Vili p. 120 (= p. 294) 'Cutis componilur hic et haec et hoc intercus, -tis . . . unde Calo i. s. 0.' cf. Paul. Fosti p. 110 M. 'inler cutem flagitatos', p. 113 'intercutilus'.
3. Festus p. 153 M. (Paul. p. 152) ['Mullifacere dicitur sicut] magniface[re et paruifaccrc. Cato in ca quam scripsit contra Q. Minucium Thermum de] X bo- minibus: [ncque]' e. q. s. (Cato: neque, omissa libri inscriptione , Paulus) cf. Placidus gì. p. 485 Mai 'multifacere, magnifacere'. 4. Festus p. 344 M. (Pau- lus p. 345) 'Sacramento (sacramenlum Paulus) dicitur quod [iuris iurandi sacra- ti]one interposita actum [est. (geritur Paulus) unde quis sacramento] dicitur in- terrogali quia [iusiiirandum interponiti^. Cato] in Q. Thermum de X [hominibus:] (titteris inclinatis Vrsini supplementa scripsi.) 5. Festus p. 344 M. 'Spiciunt antiquos di[xisse sine praeposi]tione teslis est Cato in ea quam [babuit in Q. Ther- mum de] septem (decem evi. Dacerius) hominibus'.
1 capitana Sangerm. indicat causa Petau. Sangerm., indici Voss. 2 incondepnatis Regius, indeinpnalis Lugd. Voss. (p superscr. Voss.), indemnatis Sangerm.. Magi. 3 intercutibus Prisc. thes. Lat., capi- tas Festi codex. 4 f orlasse insignitus. 5 apud Festum praeter u. neque pud omnia deleta. integram senlentiam Pauli excerpta habent.
6 ad]erant ne mala [fide niderentur] scelera nefaria fìe[ri, qui di- cerent sacrame]nto: traderentur lege, aest]imarentur Scaliger suppl. eadem fere scripserat Vrsi?ius, nisi quod dicerent sacramento cotiie- cerat. 8 est codex teste Keilio. cf. proleg. 9 [euitare son]iuios . . [cum ocur]rant . . [esse uoltmt. spajliatorem e. q. s. suppl. Vrsinus, nec spiciunt Dacerius.
REUQVIAE 41
IX. IN Q. MLNVCIVM TIIERMVM DE FALSIS PVGMS.
Dixit a decem uiris parimi bene sibi cibaria curata esse. iussit uestirtienta detraili atque flagro caecli. decem uiros Brut- tiani uerberauere, rùdere multi mortales. quis liane contume- liam, quis hoc imperami, quis liane seruitutem ferro potest?
5 nemo hoc rex ausus est faccre- eane fieri bonis, boho genere gnatis, boni consulitis ? ubi societas, ubi fides maiorum ? insigni- tas iniurias, plagas, uerbera, uibices, eos dolores atque carnifi- cinas per dedecus atque maximam contumeliam inspeetantibus popularibus suis atque multis mortalibus te facere ausum esse!
io set quantum luctura, quantum gemitum, quid lacrimarum , quan- tum fletum factum andrai? semi iniurias nimis aegre ferirai.
IX. In Q. Thermum de falsis pugni s. Gellius X 3, 17 in campar a- tione C. Gracchi M. Tullii M. Catonis iubet uetustatis amatorem considerare 'in causa pari {de Verrina ante dixerat) M. Catonis antiquioris hominis oratio- nem ad cuius uim et cansam Gracchus nec aspirauit . . in co nainque libro qui ile
a
falsis pugnis inseriptus est, ita de Q. Thermo (de quatternio Iìeg. de qtcrnio Liifjd. de qiw terni. Voss. deqùetmo Beni, termo Pel. Sang. Magi.) eonqnesliis est: dixit' e. q. s. Nonius p. 187 ' Vibices plagarum uni nera. Cato de falsis pugnis-: ubi societas — inspeetantibus'.
1 ade ~ ce ~ uiris Beg. (~ ** ni. 2), adde cemuiris Berti., a dece a uiris Lugd. bene sibi Beg. Lugd. Bem. , siili bene celeri. 2 flagello Thysiì liber. cedi Beginens. Voss. Berti. decem uiros Beg. Berti. Sang. bruì **tiani uerbera **uere Voss., uerberau Lugd. 3 mo- rìaìes Lugd. Berti. 5 genere ignalis Lugd. Berti. , gene regnatis Voss., + natis Begius , natis Sang., orti. Pel. ni infra. 6 cousultis (e fultis Voss.) libri, quod [orlasse iterimi, consuetis coni. Mommscnius. maiorem signitas Vossianus Nomi. 7 iniuria Harlei. Non. eis Nonii libri, uis(pJuraÌiter) Perollo alidore Merccrus. tnihì adiecliuuin latere uidetur in eos. caniifieans (carnificas Perizon. n. 15) Nonii
libri. 8 contuinuliani Bcginensis. 9 ausum ec = 7 (s add. ni. sec. hoc signo r) Begius (h. e. esse set) eeset Lugd. , Berti. IO set — au- diui] lutee imilalus uidetur esse Cicero ad. sec. in Verr. I 30 , 70. quantum timi Mommsenius. . que ante gemilum et fletum contea li- bros add. Lion. 1 1 flefuiim ex uetere editione contra libros scripsit Mcyerus. semi e. q. s.~\ lutee cmilatus est Sallustius Iug. .?/, //. nimias coni. Mommsenius.
42 ORATIONVM
quid illos bono genere natos, magna uirtute pracditos opinamini animi Imbuisse atque habituros, duin uiuerent?
ORATIONVM IN Q. THERMVM RELIQVIAE INCERTAE SEDIS.
1. Erga rem publicam multa beneficia ratissima atque gra- tissima.
2. Postquam diutius fi tur. 5
X. DE PTOLEMAEO MINORE CONTRA [L] THERMVM.
SI VE DE TU ERMI QVAESTIONE.
1 . Sed si omnia dolo fecit , omnia auaritiae atque pecuniae causa fecit, eiusmodi scelera nefaria, quae ncque f fanda neque legenda aiuliuimus, supplicium prò factis dare oportet.
2. Quantoque suam uitam superi or em atque ampliorem atque antiquiorem animum inducent esse quam innoxiiorem. io
In Q. Thermum. ine. sed. 1. Feslus p. 286 M, 'Ratissima quoque ab his quae rata dicimus. uride etiam rationes diclae. Calo in Q. M. Thermum, erga' e. q. s. 2. Priscian. Vili p. 789 F. (p. 377 Hertz) 'Fitur etiam pio fil dicebanl. M/ Cato censorius in Omnium Thermum p. d. f. '
X. De Pio lem. min. e. Thermum. 1. Gelhus XVIII 9, 1 'In libro uetere in quo crai oralio M. Catonis de Ptolemaeo contra Thermum sic scriptum fuil: sed — oportet. insecenda quid essct quaeri coeplum ...(§. 5) ego arbilror et a M. Catone insecenda et a Q. Ennio insece scriptum sine u litera'. 2. Priscian. Ili p. 601 P. (p. 88 Hertz) 'Vetustissimi tamen comparati uis etiam huiuscemodi (piior, arduior) sunt est quando usi . . . idem Cato de Ptolemaeo minore de Thermi quae- stione (ptolomeo siue ptholomeo plerique libri): quantoque' e. q. s.
1 natos libri, gnatos uulgo. animi om. Petau. 2 uiuerent, quod de coni, restituii Èrillenburg. dissert. de Catone p. 89, est in Sangerm., uiuent (corr. ex inuenit Voss.) ceteri libri. 3 ratissima a. gratissima] cf. Cicero ad fam. VII 23, 1 '■ista ipsa . . non solum rata mihì erunt sed etiam grata.' 7 ncque fanda neque legenda] ila 'ex uetusto exemplarV edidit Canterus noti. lect. II 6 : in libris , qui exlant, Ca- tonis nerba cum initio capitali perierunt. in marg. Canterus adnota- uit ' f orlasse 'insecenda'1 , nisi quaedam CatoniShic desini' , quod pjro- bauit M. Hertzius. insecendo — legendu coni. Pu/fgersius uar. lect. IIII 19 , quod uerum ducer em , nisi ' insecenda ' bis scriptum essel apud Gellium §. 2 et 5. 8 profecto iis dari Scriuerius legendum
censet. 9 uitam suam Halberst. m. sec superiorem Lugd. m. sec. 10 ee inducent esse Halberst., inducentes quam Bamb. , qiuun om. Sangaìì. innoxiiorem manus altera Reg. Caroliruh. , innoxiorem m. prima, celeri.
RELIQVIAE 43
3. Per deos immortalis, nolite uos atque . . . sequestro [ponere].
4. Rege optimo atque beneficissimo.
5. *Tu otiosus ambulas, qui apud regem fuisti, donicum ille & Ubi interdixit rem capitalem.
XI. DE SVIS VIRTVTIBVS CONTRA [L] THERMVM.
1. Ego iam a principio in parsimonia atque in duritia atipie industria omnem adolescentiam meam abstinui, agro colendo, saxis Sabinis, silicibus repastinandis atque conserendis.
2. Quid milii fiere! , si non ego stipendia omnia ordinarius ìomeruissem semper.
3. Gellius XX 11, 5 'Sed qtiód apud sequestrerai depositum ejat sequestro po- situm per aduerbium dicebant. Cato de Ptolemaeo contra Thcrimim: per* e. q. s.
4. Priseian. Ili p. 603 P. (p. 91 sq. Hertz) 'Magnificcns et munifìcens ... in usu non smil sed prò bis magnificus ex quibus eomparatiuum et superlaliiium . . dc- riuari inuenio apud u et asfissi mos. M. Calo contra Thermum (contra Thermnm acid, in Lugd. m. 2 contra quae Thermum fragm. Paris, s. Vili , uid. proleg.) de Ptolemaeo l 'phtbolomeo Iìeg. Bavib. Halberst.): rege' e. q. s. 5. Cbaris. II p. 178 P. (p. 197 liei!) 'Donicum pio donec. ita Liuius ... sed et Cato: tu' e. q. s.
XI. De su 1 s riirt. e. T li e r m u in. fori, haec or. cum seguente coniungenda est. u. prol. 1. Festus p. 281 M. 'Repaslinari ager is dicitur ut Verrius existimàt cuius natura (natimi cod., emend. Vrsinus) mutatile fodiendo cum aut silucsler exeodicatur (ex quo dicatur eod., em. Vrs.) ani lapis mollitur frangendo ut fìat pascuus {Seal, om., pascili cod.) uel pecoribus herba uel hominibus satione. Calo in ea quam sciipsit de suis uirlulibus conlra Tbcrmum: ego' e. q. s. 2. Festus p. 185 M. 'Ordinariimi hominem Oppius ait dici solitum scurram et inprobinn ... al Aclius Stilo qui minime ordine uiueret .... (sic) in ea orationc quam scribi! de suis uirtulibus contra Thermnm: quid' e. q. s.
1 Sangermcmensis cod. hoc modo nolile uos atque iocundiora uerba Calonis praefalioni Gcllianae continuai; in margine ad u. atque adscripium: nih.il amplius erat in ueteri, ncc alitcr marni J Magliab., deteriores duo, in quibus man. 2 in margine adscripsit sequestro ponere. lacunac signum Ilerizius posuit. 3 De Plole- Hoaeo rege male Krehlius , De IHolcmaeo: rege distinteti Meyerus. 6 induritia code.v. 7 oltsiinui Vrsinus. 9 stipendia in ordine omnia o. codex , in online glossema esse uidil Vrsinus : e/\ e.ce. Pilh. p. 10 Golhofr. ''ordinarius miles qui in integro ordine esi*. ' erdinariitm' opponi 'contubernali' I. Lipsius censiti! unal. ad mài, Rom. II 7 p. XI f.
44 OHATIONVM
3. M. Fuluio constili legatus sum in Aetoliam. propterea quod ex Aetolia conplures tienerant, Aetolos pacem nelle; de ea re oratorcs Romam profeclos.
4. Alind est properare, alitici Cestinare, qui unum quicquid mature transigit, is properat; qui multa simili incipit neque per- ò ficit, is festinat. ego unum quicquid quod adortus crani transi- gebam.
XII. IN [L] TIIERMVM POST CENSVRAM.
1. Qui uentrem stium non prò hoste Label, qui prò re publica, non prò sua, obsonat, qui stulte spondet, qui cupide aedifìcat. 1(
3. Fcslus p. 182 M. (Paulus p. 183 'Oralores ex Graeco ccgrjxrJQsg «lidi, quod missi ad reges hatipnesqoe deos solerei)! ccQaG&ca, id est lesimi, hi modo appel- lanlur legali') ' . . qui . . ci! cos nostri alii (alias corr. Seal.) prò IcìnUìs appel- laci ut Calo ih ca quanti scripsit de suis uirtutibus contra Thermam: M. ' e. <f. s.
4. GelliusXVI 14 'Festinare et properare idem: significare alque in eaodega reni dici uidenlur. ScdM.Cato id dìflerré existimat. . nerba sunt ipsius ex ora Lione quam de suis uirtutibus liabuit: alind — l'est ina t'. Festus p. 234 M. Trimanus tri- bunus -j- {excidit et huius glossae explicatio et seq. initium) apud Calpnein in ea qifte est contra Tbcrmum de suis uirtutibus: aliud— festinat'. Paulus p. 235 'Properare aliud est aliud Cestinare' e. q. s. Noniiis p. 441 ' F. et p. uetcrcs uo- luerunt habere dislanliam. Calo oralione quam de suis uirlulibns scribsil: aliud' e. q. s. Schol. Hot», ad Cic. p. 289 Or. 'Visuin est mihi . . . auctorc ipso M. Ca- tone haec nerba (f. et p.) distinguere, quippe aliud esse p. aliud f. ipso nos Calo docuit in oratione quae inscribilur de uirtute sua contra Thermum. nam aliut p'. e. q. s. Seruius ad Verg. Georg. 1 260 'Cato properare dicit eos qui prima quae- que ordine suo mature (maturare iiulgo) transigunt, festinare autem illos qui inulta incipiunt, eaque adnectendo nec terminando praepediant'. Isidorus de tlilT. %. 440 (uol. V p. 75 Arcu.) 'P. el f. M. Cato sic dislinguit dicens: aliud — transige- bam*. RemmiusPal. diff. serm. p. 317 Rolli. 'Properat qui — festina! qui' e. q. s. Gloss. apud Mai. ci. auct. VII p. 561 'Festinare diciturqui' e. q. s.
XII. In Thermum post cens. cf. or. praecedentem. 1. Iulius Kulinian. de fìgur. 18 (p. 210 Rnhnk.) 'Dianoea. haec figura fit proprie cum proponitur non
1 fululo codex , emend. Vrsinus. legatus missus suro coni. Sca- liger. ante Aetolos excidisse uidetur dicentes siue simile quid. 4 unum quicquid Notiti Voss. sec. , Harlei. corr. m.- aniiq. cf. Lach- mannus ad Lucr. p. 286, u. quidquid Voss. /, Harl. m. 1, u. qui- que cod. Festi m. 2 teste Keilio, unum quid Gelìii libri, u. quodque
a u
Festus m. 1, celeri. 5 mutare transigit (gi syll. m. ant. inducta) Harl. Non. sibi incipit Gelili Reg. s Lugd. .ncipit (e in f corr.) Gellii Ueg. 6 uerba ego unumquodque {ita ediliones) — transigebam Isido- rus solus habet, in edilione Breulii Parisina sic scribunlur ego num- quam quidquam quod adortus eram transibam. fortasse : mature transi- gebam. 8 ' ah quid deesse in hoc fragmento' Ruhnkenius dixit, cui
in
RELIQV1AE 45
2 rem in sin
uando prò
. . .ne sacrem
primis fìet
ORATTONVM IN Q. ET L. THERMOS RELIQVIAE INCER- TAE SED1S.
1. Sed a benefactis, ab optimis artibus fugit maxima ni- gella, perpetuissimo curriculo.
2. Neruo, carcere, moletrina.
3. Mortuus est, sepelitus est.
XIII. [ORATIONES IN M\ ACILIVM GLABRIONEM.]
IN M*. ACILIVM [ORATIO] QVARTA.
Postquam nauitas ex nanibns eduxi, non ex militibus alqiie nautis piscatores penatores feci, sed arma dedi.
id quod fieli oportet, sed quod lìl. Tullius . . (applicatili- huic figura e eliam clnia senlentia necessaria) ut Calo in Thermnm post censuram: qui* e. q. s. 2. Festus p. 318 M. 'Sacrem [porcuin] . . . (nouem uersuum veliquiae ita compara- tele ut certi nihil restituì possil) [Cjato aduer[sus Q. Minucium Thcjnnuni post | [censuram] {probabili conieclura restituit Henr. Meyerus ed. 1 p. 35.) ... rem.
Con tra Thermos ine. sed. 1. Priscian. Ili p. 601 P. [\\. 88 Hertz) 'uetu- stissimi tamen comparaliuis eliam lmiuscemodi (piior, arduior) sunl est quando usi. Cato . . . idem de Ptolemaeo minore de Thermi quaeslione . . . idem Calo de Macedonia liheranda . . . idem in Tliermum (liermum Reg. Bamb. thernium Sang. termiim Caroliruh.) : sed' e. q. s. 2. Nonius p. G3 'Moletrina a morèndo, quod pistrimim dicimus, ut feratrina, ut foetulina. Cato in Thernium : neruo' e. q. s.
3. Priscian. X p. 909 P. (p. 546 Hertz) 'Praeterea notandum quod . . sepulhun in frequenliore usu est supinum, antiquissimi eliam scpelilum dicehanl, unde Cato in Tliermum (termum Beni, thenno Bamb.): mortuus' e. q. s.
XIII. In M'. Acilium quarta. Festus p. 237 M. 'Penatores qui perni gestaRt. Calo aduersiis M'. Acilium quarta: postquam' e. q„ s.
non adsentior. 6 oldimis Reg. fugitq. Lugd. Sang. , fugit quae Bern. exigua fuga (superscr. glosa del. m. sec.) nigella Regius, flagella Lugd. Sang., in Udirà m. sec. Halberst., pia gei la Caroliruli.. cf. Lachmannus ad Lucret. p. 204. 7 perpetuussimo Reg. m. 1 , por- petuiissimo m. altera Reg. et Rem. 9 est om. Bamb. sepilitus Lugd. 10 ìiatiuitas codex , correxil Ani. Auguslinus. Il liei setlaiuui codex, feci sed arma coìu. Mommensius , sei! auriim Daeerius.
46 (mATIONVM
XIII1. IN M. FVLVIVM NOBILIOREM.
1. Iam principio quis uidit corona donari qucmquam, cum oppidum captnm non esset aut castra hostium non incensa essent?
2. * Cicero Ttisc. I 2 'Sero igitur a nostris poelac nel cogniti nel recepti . . . honorem tamen lune generi non fnisse declarat oratio Catonis, in qua obiccit iitprobrnm M. Nobiliori quod 5 is in prouinciam poètas duxisset. duxerat autcm consnl ille in Aetoliam, ut scimus, Ennium'.
XV. DE PECVNIA REGIS ANTFOCHI.
Liuius XXXVIII 54 'Suasit rogationem (Petilliorum) Cato, exstat oralio eius de pecunia regis Antiochi'.
XVI. DE CONIVRATIONE.
Precem. io
XVII. IN L. QVINCTIVM FLAMININVM.
1 . Lìuius XXXIX 42 ' Catonis et aliae quidem acerbae orationes exstant in eos quos, aut senatorio loco mouit aut quibus equos ademit, longc grauissima in L. Quinctium oratio est . . . inter cetera obiecit. ci Philippum Poenum carum ac nobile scor- timi ab Roma in Galliam prouinciam spe ingentinm donorum is perductum. cum puernm per lasciuiam cum cauillaretur, ex- probrare consuli persaepe solitami, quod sub ipsum spccta- culum gladiatorium abductus ab Roma esset, ut obsequium ama- tori iactaret. forte epulantibus iis, cum iam uino incaluissent, nuntiatum in conuiuio esse nobilem Boium cum liberis trans- 20
XIIII. In M. Fulu iu m No hi li ore m. 1. Gellius V 6, 24 'M. Calo obiicit M. Fuliiio Nobiliori quod mililes per ambitum coronis leuissimis causis donassct. de qua re nerba ipsa apposui 'Catonis: iam' e. q. s.
XVI. De coniurationc. Festus p. 242 M. 'Praecem singuraliler Cato in ea quac est de coniurationc'.
1 Nam Valic, là (I m. alt. in loco uacuo) Reg. queequam Val.,
^ a
qquum Rottend., queqm Reg. 2 opidum Reg. fujsset nò Vatic. 10 praecem codex.
RELIQVIAE 47
fugam uenisse; conuenire consulem uelle. inlroductum in ta- bcrnaculum per interpretem adloqui consulem coepisse. inter cuius sermonem Quinctius scorto, uis tu>. inquit, quoniain gla- diatorium spectacplum rcliquisfi, iam lume Gallimi morieiifem 5uiderc? et cum is uixdum serio adnuisset, ad nulum scoili consulem strido gladio, qui super caput pendebat, lo qu enti Gallo caput primum pereussisse deinde fugienti fidemque popoli Ro- mani atque eorum qui aderant imploranti Iatus transfodisse.
2. Ibid. e. 43 'In extrema oratione Catonis condicio Quindio lofertur, ut si id factum negaret ceteraque quae obiecisset, spon-
sione defenderet sese; sin fateretur, ignominiane sua quemquam doliturum censeret, cum ipse uino et uenere amens sanguine bominis in conuiuio lusisset'.
3. * Aliud est, Philippe, amor, longc aliud est cupido, ac- 15 cessit ilico alter, ubi alter recessit; alter bonus, alter malus.
XVIII. IN L. VETVRIVM DE SACRIFICIO COjIMISSO CVM El EQVVM ADEMIT.
1 . Domi cum auspicamus, honorem me dium immorlalium ue-
lim habuisse. semi, ancillae siquis eorum sub centone crepuit,
quod ego non sensi, nullum mihi uitium facit. si cui ibidem
senio aut ancillae dormienti euenit quod comitia prohihere so-
20 let, ne is quidem mihi uitium facit.
3. Isidorus do dilTercnliis ucrb. $. 5 (noi. V p. 2 Areu.) 'Inter amorem et cu- pidinem. aliud est, inquit Cato, Philippe' e. q. s.
XVIII. In L. Veturium de sacr. co m mi ss o. 1. Feslns p. 234 M. 'Pro- hibere comilia dicitnr uiliarc diem morbo, qui uulgo quidem maior ceterum ob id ipsum e ornili a li s appcllatur. Calo in ea oralionc qua in scripsii de sacrilegio com- misso (sacrificio Meyerus corr. u. proleg.): domi' e. q» s.
14 philippi cod. Barthii adii. XXXIX 6 (?) , Basileensis teste Orellio apud Meyerum p. 58. longe quam cupido Paris, teste Fr. Dùbnero, longe aliudquc Areualus. 15 ubi Paris., Areualus, ibi Basii., cod. Barthii; om. Vatic. 16 dium codex, tuetur Fra ter. uerisim. I 16, cf. Lachmannus in Lucr. p. 226, donni Ani. Augusti- nus. 17 sub centone crepuit ridicale Meyerus 'de innominatis uer- bis' intellegit. cf. Ios. Scaliger Auson. lect. I p. 99. 20 id Bace- rius, is codex , tuetur Klotzius Ialuiii annui, pliil. XL p. 391.
48 0RAT10NVM
2. Quocl tu, quod in te fuit, sacra stata, sollemnia, capite sancta tleseruisti.
3. Aquam Anienem in sacrarium inferro oportebat. non minus XV milia Anien abest.
4. Mense Octobri fecimus, Nouembris relicuns erat. 5
5. Gellius VI ( VII) 22 'Nimis pingui bomini et corpulento cen- sores equum adimere solitos scilicet, minus idoneum ratos esse cum tanti corporis pondere ad faciendum equitis munus. non cnim poena id fuit, ut quidam existimant, sed munus sine igno- minia remittebatur. tamen Cato in oratione quam de sacrificio io commisso scripsit obiicit liane rem criminosius, uti magis uideri possit cum ignominia fuisse'.
6. * Sedere non potest in equo trepidante.
7. Graeco ritu fiebantur Saturnalia.
8. Qui illius inpudentiam norat et duritudinem. ©
2. Feslus p. 344 M. 'Stala sacrificia simt quae certis dlebus fieri debent. Calo in ea quam scribsil de L. Vehnio de sacrificio commisso cum ei equimi ademit : quod' e. q. s. Panlus p. 345 'Slata — liehanl. Cato: sacra' e. q. s. 3.
Priscian. VI p. 084 P. (p. 208 Hertz) 'Amo etiam Anienis, quod antiqui secondimi analogiam Anien nominaliuum proferebant. Cato conlra Veturium. {ex uet *- riunì corr. Bamb.) 4. Priscian. VI p, 696 P. (p. 230 Hertz) ' Veluslissimi tamen ge- netiuo quoque similem nominatiuuin eorum (September, October) proferebant. Cato de sacrificio commisso: mense' e. q. s. 6. Seruius ad Verg. Aen. UH 121 'Quidam trepidant ab e<]iiis qui ho dieque trepidiarii dicuntur appellari pulant. Cato: sedere' e. q. s. 7. Priscian. Vili p. 780 P. (p. 377 Hertz) 'Fitur etiam prò fit dicebant. M. Cato . . idem de Lucio Veturio (uieturio Carolir.): Graeco' e. q. s. 8. Gellius XVII 2,20 (Sanctitudo maioris dignitalisuerbumquamsanctitas) 'sicuti M. Calo in L. Velurium (uet * urium Voss. ueteriii Scingerai.): qui' e. q. s.
1 sollempnia codex. capite omitlil Paulus , induci uult Bubne- rus, caste coni. Mùllerus : cf. E. Liìbbertus comment. pontif. p. 177.
3 Anienem (anienen Sang. m. sec.) libri, tuetur R. Klotz. in Iahn. annoi. XL p. 390 coni. Victor, de nir. ili. 33. Anienam scripsit Li- psius uar. lect. Ili, 11. in sacrarium bis scriptum in Amien. au- tem posi oporLebat inserunt Bamb. Amien. Halberst. Carolir. Sang. m. 2, .Oportebat autem Bamb. Vatic. post non Lugd. Sang. m. 1. post
q minus m. 2 Regii et Bern. 5 octubri Bamb. relicuus Reg. , corr.
u
m. 2, reliqus Sang., reliquus celeri. § Inter glossas Catonianas apud Paul. Fesli p. 27 M. legilur l ale tu do , corporis pinguedo', quo uocabulo in hac oratione (orlasse usus est. 14 fìebant Bam- berg., Reg. m. pr., fiebantur Reg. m. sec, celeri. 15 inpudentiam Regin. Voss. Geliti, inprudentiam (impr. Guelferb.) Nonii libri. qui norat Nonii libri, quia n. coni. Rothius.
RELIOVIAE 49
9. Hostem num unum icit?
10. *Pr©pter tenuitatem et plebifatem.
11. *Asinum aut miisimonem aut arietem.
XVIIII. IN L. FVRIVM DE AQVA
SIVE DE MVLTA.
1. 0 quanti ille agros emit, qua aquam duceret. s 2. Prorsum quodcumque iubebat ferisse neque quemquam
obseruauisse. *
3. Domi meae saepe fuit.
4. Necessario faciendnni fuit.
5. Quod attinet ad salinatores aerarios, cui cura uectiga- 10 bum, resignat.
Nonius.p. 100 'Duritudo prò dnritia Calo in Veliirinni (Velurium uelYeVium deterio- res Leid.): qui illius inquii ' o. q. s. 9. Priscian. X p. 886 P. (p. 509 Hertzì 'Ico . . . producit paenuìtimani in praeterito perfecto et mutat o finalem in i, ico ici, unde ictus. Cato censorius de ^ oturio (betono Beni. Lugd.. ex huturio corr. Reg., belulurio Scingali.): hostem' e. q. s. 10 Nonius p. 149 'Pleuilatem
ignobililatem Calo prò Velurio (in proueturio nel decinio deteriore.? Leid. prò Lu- cio Timo coni. Maiansius. Meyérus dubitai, utrum in L. Velurium an C. Colta prò Vetraio scribcndion sii: it. proleg.) propter' e. q. s. 11. Nonius p. 13 r
'Musimoncs asini muli ani equi breues . . Cato de Letorio (debitorio Guelf. in ed- letorio libri Periz. 16. 64 Leid. 159.): asinum' e. q. s.
XVIIII. tu L. Furium de a qua. l.Charis. H p. 192 P. (p. 21&Keil) 'Quanti, cum interrogala us nec emimus. alqui Cato in I in Furium iCato in L. Furium exc. Cauch. in add. p. 610) de caro emptis: o' e. q. s. 2. Idem II p. 189 P. (p. 212 beili 'Prorsum Plautus . . . M. Cato in L. Furium de multa: prorsum' e. q. s.
3. Idem I p. 101 P. (p. 126 Keil) 'Domi suae Varrò . . nec enim potest aduer- bium dici, cui suae pronomen adest. Cato de multa contra L. Furium: domi' e. q. s. 4. Idem II p. 186 P. (p. 208 Keil) 'Necessario M. Cato] in L. Furium de multa: necessario' e. q. s. 5. Seruiiis adVerg. Aen. IIII 244 Lumina morte resignat] 'Alii Iradunt résignare uetuste ila dicium,, ut nos adsignare dicimus, prò (lanino, ut est apod Catonem in Lucium Furium de aqua : quod' e. q. s. (de aqna indici orationis uindìcauit Mullerus ad Fest . p. 370.)
1 num unum uri imllum coni. Moinniscnius, numum i?^, Hcidclb., *$mum HalbrrsL, numim Lugil. Sangall., nummi Carolar, et superscr, nel nunium Monete. , mimium, nimium, non Krehlii tres, numiicil ini inter Un. scripto) Paris, s. IX Irstr Dubiterò, num Bern. Bamb. 2 [ilouiialom libri, plebitatem 'aia codices' teste Dubnero. 3 asi- num et Guelfcrln/Uuius , qui haec Ccrtoms in inferiore mg. habet. 5 uidebat ed. princ. hibebat coni. Keilius. 8 Paciendum ed. j>r.. . . fiondimi cod. Nrap.
CATONIS QVAE E.XSTANT ETC. 4
50 01UTIONVM
6 s. praetores
secundum popuìum iiindicias diciuit. 7. Die proximi.
XX. DE MORIBVS CLAVDI NERON1S.
1 . Pecunia mea rei publieae profili quam isti modi liti tu es.
2. Haruspicem, fulguratorem siquis adducat.
XXI. IN CENSVRA DE VESTITV ET VEHICVLIS. Nani periniurium siet, cimi mihi oh eos mores quos prius
6. Festus p. 376 M. 'Vindiciae appellanti^ ics eae de quibus controuersia, quod potius dicilur ius, quia (uis, quam Huschkius) lil inler cos <|iii contendimi. Cato in ea quam scribit L. Furio do aqua (scripsit in L. Fiiriiun Mullerus) : . . . s' e. q. s. 7. Gcllius X 24, 10 'Sed ut plerique die pristini ita M. Calo in
oratione contra Fiiriuin d. p. dixit'. Nonius p. 153 'Proximi id est proxumo. Calo contra Furium: d. p'.
XX. De in or ib us Claudi Neromis. 1. Priscian- VI p. 694 P. (p. 228 Hertz) 'Illi prò illius Calo . . . idem do inoribus Claudi Neronis ( *eronis Reg. beronis Amien. Sang. Lugd. Carolir.): pecunia' o. q. s. 2. Nonius p. 63 'Fulgura- toris, ut extispicis et baruspicis, ila hi t'ulgimmi inspeclorcs. Calo do moribus
•Claudi Neronis: li ani spi e e in' e. q. s.
XXI. In cens. do uosl i tu ci uob iculis. Rriseian. VI p. 694 P. (p. 226 Hertz) 'Quaniuis uoluslissiini solcanl omniuni in ius lerminanlium genetiuum et io i daliuum cliani in i genetiuum et in o datiuum . . proferre. M. Calo in censura de uestilu et ucbiculis (uoiculis Bamb. Carolir.): nain' o. q. s. id. p. 717 P. (p. 266 Hertz) 'Alius quoque tana buius alius . . quam alii genetiuus inuenitui apud uetercs . . M. Calo in censura de uestitu et ucbiculis (uecbiculis Sang. Lugd. Carol. uehi ***** Halb.): nani' e. <]. s. id. XIII p. 960 P. (p. 8 Hertz) '-Nee non ge- netiuus (alius hoc.) . . in i (juoijuc iiiuenitur. Marcus Calo de ucslilu et uebiculis (M. Caclius libri, in lieg. corr. m. sec; et de uebiculis lieg.): nani' e. q/s.
1 uereor ne in integri nersus lucutici Catoniana nerba intercide- rmi. 3 die proxumo Nonii Guelferb. et deteriores Leid. , proximo Vossianus teste Hullemanno. 4 paecunia Bern. puplicae Sang.
Carolir. profili serìpsi, profuit libri: cf. Haasius ad Reisigii schol.
1 gramm. p. 4'01. 6 auruspicem nel hauruspicem Leid. deter. Augu- ratore Guelferb. 7 per iniuriam Sang. Lugd. p. 694, Bern. p. 717,
per
friniurium Reg. p. 694, periurium Sang. Carol. p. 7 17 .Bamb. m. pr. Halb. Sang. p. 960, peiurium Lugd. ib. si ai Lugd. Carolir. p. 694. 717 , Sang. et super scr. et Bern. p, 694. ab Bamb. p. 694, manti pr. Bamb. Reg. {in ob corr) p. 717, Reg. Bern. p. 960. quos et prius Lugd. p. 7 17.
RELIQVIAE 51
habui bonos detur, ubi dalus est, timi uti eos mutem atipie alti modi sim.
XXII. VTI BASILICA AEDIFICETVR.
Antequam is uilicare coepit.
XXIII. AD LUIS CENSORIAS.
1. Scio fortunas secundas neglegen tiara, prendere solere; 5quod uti prohibitum irem, quod in me esset, meo labori non
parsi.
2. Periculalus sum.
XXIIII. DE LVSTRI SVI FELICITATE.
Eumenius gratiarum ad. Comi. 13. panegyr. nel. I p. 460
•iaeger. 'Praeelara fertur Calonis oratio de lustri sui felicitate.
io iam tura enim in illa uetere re publica ad censornm laudem
pertinebat, si lustrimi felix condidissent, si borrea messis imples-
set, si uindemia redundasset, si oliueta larga flnxissent '.
ORATIONVM CENSORIARYM
RELIQVIAE INCERTAE SEDIS.
1. PHìiius rial. hisl. XXXIIII 6 'Extant Catonis in cen- sura uociferationes, mulieribus Romanis in prouinciis statuas 15 poni'.
XXII. Vii basilica a odi ficetur. Priscian. Vili p. 828 P. (p. 433 Hertz) 'A nilico eliam uilico nel uilioor diccbant antiqui. Calo in oratiooe quae inscri- bitur liti basìlica aedi ficetur (jil Song. Caroìir. bassilica Carol. aeditìcalur Caro/. Song. Lìigd.) : ani e q u a m ' e. q. s.
XXIII. Ad litiscens. 2. 1. Festus p. 242 ' [lViiJculalus-snm Cato aitili ea oralione quaìn scribsit ad (portasse ob) litis ceosoriàs. parsi, non peperei ait Calo in eadem oratione: scio' e. q. s.
I datimi Reg. m. 1 p. 604. est om. Amien. ih., sii libri p. 960.
.Timi Halb. Beni. m. sec, Dùm Bern m. I }>. 694, inni ex cuna corr. Carol. p. 717. mutiem Amien. p. 7/7, motem Caro/ir. [una intera ante t deleta) Lagd. ih. 3 ante quamuis Sang., bis Reg., attieni Lugd. uilifìcare Caro/ir. caepil Bern. 7 . . . cuìatus Fe- sti codex , periculatus Paulus p. 243.
4*
52 OIÌATIONVM
2. * Gellius HIT 12 'Siquis agrum su una passus fueral sor- descére eumque indiligenter curabat ac ncque araucrat ncque più gaueraf , siue qnis arborem snam uiìieamque habuerat dere- lictui, non id sine poena fiiit, sed erat opus eensoriura censo- resque aerarium faciebant. itera qnis equcs Romanus equums habere gracilenlum aut parum nitidum uisus erat, inpoliliac notabatur. id uerbum significat, quasi tu dicas ineuriae. cuius rei utriusque auctoritat.es sunt et M. Cato id saepcnumero aite- status est'.
XXV. NE LEX BAEBIA DEROGARETVR DISSVASIO.
1. Hoc potius agam quod lue rogat.
2. Pecunia m largibo Ubi.
XXVI. DE AMBITV.
Sed sunt partim qui duarum rerum alterius utrius causa magistratura petunt.
XXVII. NE DE LEGE ORCHIA DEROGARETVR
[DISJSVASIO. 1. Qui antea . . obsonitauere postea centenis obsonitauere.
XXV. Ne lex Baebia derogarclur. 1. Feslus p. 282 M. 'Rogat est con- snlit populnm uel petit ab eo ut id sciseat quod ferat. linde nos quoque . . . Cato in dissuasione ne lex Baebia derogarclur: hoc' e. q. s. 2. Nonius p. 470 'Largi prò largire . . Calo lege Baebia (bebia Guetf.): pecuniari!' e: q. s.
XXVf. De ambi tu. Priscian. V p. 668 P. (p. 182 Hertz) 'Vetustissimi ta- men et altera utra . . et alterius utrius solebant proferre . . Cato de ambila: sed ' e. q. s. idem VI p. 693 P. (p. 226 Hertz) 'Inueniiintur tamen et altera utra et al- terimi utrum protulissc tieleres et ex utraque parte declinasse. . . Cato de ambilii: sed' e. q. s.
XXVII. Ne de lego Orchia derogarclur. 1. Fcstus p. 201 M. 'Obso- nitauere saepc obsonaneic. Cato in suasione [ne] de lege Orchia derogarclur (ne acid. Meyer, ne legi Orchiae Ant. Augustinus) : qui' e. q. s.
11 largibo tibi scripsi, inlargiuo (mlargiuo Guelf. m. pr., ini.
corr. m. sec.) tibi libri, inlargibo nulgo , pecuniam largi do tibi comedi
I. Ger. Hullemann : cf. proleg. 11 partium Carolir. corr. m. 2 l. V.
d qui partim Sang. ih. , partim quae Lugd. I. VI. uarum JReg. m. sec.
ib. 12 magistrum Bamb. I. V. 14 qui antea per se caenitauere,
postea centeni obsonitauere coni. Scaliger, denis post antea exciclisse
RELIQYIAE 53
2. Festns p. 242 M. 'Percunetatnm patFis familiae nomen ne quis seruum mittcrct lego sanctum fuisse ait Cato in ea qua legem Orchiam suadet'.
3. SchoL Bob. in Cic. prò Sest. 66, 13h p. 310 Or. 'Implét 5 exhortationera bonae sectae ad conseruationem rei publicae per-
tinentis. non aliler et M. Caio in legem Onchiam conferens ....
et ea quae uirtus, ut summae gloriae sint a nirtute proficisceii-
tia, dedeeoris nero praecipui existimentur quae uoluptas sna-
deat non sino labe niliornm'. io 4. Macrobius Sai. Ili 11 [Il 13), 3 p. 335 Jan. 'Et haec
est lex Orclria, de qua Cato inox oratiònibus suis uociferabatur,
qnod plnres quam praescrìpto eins eanebatnr ad eoenam uoca-
rentur'.
5. * Idem ib 13 p. 339 'Cato cnim snmpdiarias leges el- io barias appellai '.
XXVIII. DE RE HISTRIAE MILITARI.
j- Punctatoriolas.
XX Villi. DE FVLVI NOBILIORIS CENSVRA.
Festus p. 282 M. 'Relricibus eum ait Gato in ea quam scripsit cani edissertanit Filini Nobilioris censuram, significai aquam eo nomine, quae est supra uiam Ardeatinam inter la- •>o pidem secimdiun et tertium, qua inrigantur horti infra uiam Ar- deatinam et Asinariam usque Latinam'.
XXVIII. 1) e re Hi stri a e mil. Feslus p. 242 M. 'Punelaloriolas leuis pugnas appellai Calo in ra quam dixit de re Histriae militari'.
putauit A. Auguslinus. 3 suadet Ettendtius ephem. Hit. Bai. a. JS34 p. SO, dissuade! codc.v. u. proleg. 6 in legem Orchiam con IV- rens dicium esse prò eo quoti est •legem Orchiam suadens' olim imu- ria defendi quaesl. Cai. p. 57. uidentur excidisse uerba qttaedam uelul conferens [ea quae uoluptas pariat et] ea quae uirtus e. q. s. nc- que cnim audeo ipsa senlenliac uerba Catoni tribuere, ut sii M. Calo in legem Orchiam: confersis [(pine — ] et ea quae e. q. s. 7 gloria codex. 16 puuctariolas Pauìus p. 243; em pugnarìolas?
54 OIUTIONVM
XXX. DE TRIBVJNIS MILITVM.
1 . Expedit pauperem plebei um atque proletarium.
2. Loca ardua et cliua depressa.
XXXI. IN P. FVRIVM PRO HISPANIS.
[DE FRVMENTO.]
Utrubi bona utrubi mala gratia capiatur, utrinde iram utrinde factiones tibi pares.
XXXII. SVASIO LEG1S VOCOMAE.
1. Principio uobis mulier magnani dotem attulit, timi ma-: gnam peeuniam recipit, quam in uiri potestatem non conmittat. eam peeuniam turo mutuam dat. postea , ubi irata fa età est, ser- uura receptìcium sectari atque flagitare uirum iubet.
2. Agrum quem uir habet tollitur.
XXX. De Iribiinis militimi. 1. Nonius p. 67 'Proletari elicti sunt plebei qui nihil rei pulilicac exhibeant sed tantum prolem sufficianf. Cato de tribunis mi- lilurn: ex pedi lo' e. q. s. 2. Nonius p. 105 'Cliuus generis maseulini, ut ple- rumque, neutri apud Memmium . . . Cato de tribunis militimi: loca' e. q. s.
XXXf. In P. Fu cium prò Hispan i s de fr umen to: Asconius fals. ad Cic. diuin. 20 p. 1*24 Or. 'Calo hic accnsauit . . P. Fnrium prò iisdern (Lusitanis) propter iniquissimam a esti ma ti on era frumenti. Charis. II p. 198 P.
prò
(p. 224 Keil) 'Vlrinde Cato prò Hispanis (de hispanis cod. Neap., prò Lusitanis Hispanis Fabricius) de frumento: utrubi' e. q. s.
XXXII. Suasio legis Voconiae. 1. Gellius XVII 6, 1 'M. Cato Voco- niam (uocaniam Luyd.) legem suadens uerbis hisce usus est: principio — iu- bet. quaerebatur seruus recepticius quid essel. libri -statini quaesiti allatique sunt Verrii Flacci de obscuris Catonis' e. q. s. id. ib. 6, 8 'ipse etiamCato mulierem de- monslrare locnpletem uolens, mulier, inquit — recipit, hoc est retinet'. Festus p. 282 M. ' Recepticium scruum Cato in suasione legis Voconiae cura ait, significat qui ob uitium redhibitus sit: ubi irata' e. q. s. Nonius p. 54 'Receplitium ser- uum quidam ab ea proprietate dictum uolunt, ut si nequam et nibili sit . . . sed uera haec est eius nominis interpretatio, quem in data dote aut donatione quis exceperit, quod est proprie receperit. Plautus . . Cato: mulier' e. q. s. 2. Seruius ad Verg. Aen. I 573 Vrbem quam statuo uestra est] — 'Quamquam hoc schema de antiquioribus sumptum possimus accipere. ait enim Cato in legem Voco- niam: agrum' e. q. s.
1 expedit coni. Mommsenius , expedilo libri, atque proletarium om. Vossian., add. in mg. Guelferb. 3 utrinque iram cod. Neap., utrinde iram ed. pr. 4 factionem excerpta Cauchiana ap. Keil. add. p. 610. 5 et magnani dotem dat et Gellius l. s. s. 8, Nonius. adtulit Magi. 6 recepit Lugd. Pel., retinet Nonius. conmittat Reg., com- mittit reliqui. 7 nisi irata Lugd., ù rapta Reg. 8 receptiuu Reg.
RELIOVIAE 55
3. Gellius VI (VII) 13 'In M. Catonis oratione qua Voconiam legem suasit quacri solet, quid sii classicus, quid infra piassero'.
XXXIII. DE MACEDONIA LIBERAJNDA
1. Idque perpetuius atque flrmius repsjtt
2. Sparliatu Hachian. 5 p. 47 Salm. 'Quare (Iladriauus, 5 omnia trans Eupliratem ac Tigrim reliquie exemplo, ut dicebat,
Catonis, qui Macedonas liberos pronuntiaiiil ., quia teneri non pot- erant'.
XXXIIII. PRO MIODIENSIBVS.
XXXV. DE ACHAEIS.
dunque Ilannibal terram Italiani lacerare! atque uéxaret?
XXXVI. NE QVIS ITERVM CONSVL FIAT.
n 1. Dicere possimi, guibus uillae atque aedes aedificatae io atque expolitae maxime opere citro atque ebore atque pauimen- tis Poenicis sient.
2. Impera tor tandem capit, exercituni meliorem industriio- reni facit.
XXXIII. De Macedonia liberanda. I. Priscian. Ili p. G00 P. (p. 88 Hertz) 'Vetustissimi lamen comparatiuis edam liiiinseeniodi sunt'est quando usi (ad- ieetitfi qnoe aule us nocalein habenl). Calo: . . idem de Macedonia (macidonia Song. Lugd,. Beni. m. 1): idqne' e. q. s.
XXXIIII . P ]• o II li o d i o n s i b ii s : reUquias inseriti originimi l. V . p. 21 s.
XXXV. Do Aehaeis. Gellius II 6, 7 'M. Catonis uerba snnt ex oralionc quani de Achaeis scripsit (achei s'7?D#. Reg. Thuan. haclieis Vatic.): cumque — ii ex a rei. uexatam Italiani dixit Calo al» Hannibale, (piando nnlliim ealamilatis . . genus repcriri qneat, «pioti in eo tempore dalia non perpessa sii)'. Maerob. Sai. VI 13 'M. Catonis nerba snnt ex oralione qiiam de Achaeis seripsil: cumque' e. q. s. Seruius ad Verg. Bùcol. 6, 76 'Nani qui fertui" el raptatur. . . nexari proprie dicilnr. Calo in oratione de Aehaeis: cumque' e. q. s.
XXXVI. Ne qu i s il crii in e os. l'i al. 1. Feslus |». 242 M. 'Pauìraènla Poeniea maruioro Numidico cofistrata signHircal Cato, cum ail in ea quam Imbuii, ne quis Cos. bis Merci: di cere' e. q. s. 2. Piisrian. Ili p,-60lP. (p. 88 Berte] 'Veln-
2 classici definitio non pertìnet ad or. Catonis. 3 perpetuus
Halbersl. et Bern. ni. pr., perpetuiros Lugd. adque firmus reprepsit Reg. (corr. m. «ver.). 8 Amiibal ed. Ihuiic/is. U sicnl scripsi, pocniciistenl Cedex teste Keilio mas. r/ie/i. Vi p. 622, poenicis slent uulgo. 12 meliorem om. Lugd. indir*
56 ORATIONYM
XXXVIL DE BELLO KARTIIAGIMENSL
1. Pueri atque mulieres extrudebantur fami causa.
2. Aures nobis -f calliscerunl ad iniurias.
3. *Homiaes defoderant in terram dimidiatos ignemque cir- cumposuerunt, ita interfecerunt.
4. * Solinus polyhisL 27 p. 30 C Sdlfh. 'Vrbem istam (Kaf-5 thaginem), ut Cato in oratibne senatoria automa t, cimi rex Ia- pon rerum in Libya potireLur, Elisa mulier exstruxft domo Plioe- nix et Kartliadam dixit, quoti Pliocnicum ore exprimit ciuitatem nouam'.
XXXVIII. CONTRA SER. GALBAM PRO LVSITANIS.
** XXXIX. CONTRA SER. GALBAM AD MILITES.
Gellius I 23 'Historia de Papirio Praetextato dieta scripta- io que est a M. Catone in oratione qua usus est ad milites contra G albani cura multa quidem uenustate atque luce atque munditia
stissimi tamen comparaliuis etiam huiusccmodi (piior, arduior) sunt est quando usi. M. Calo in oratione ne quis iterum consul li;i(. imperator' e. q. s.
XXXVtl. De bello Karth aginiensi. 1. Gellius Villi 14, 10 ' Sic auleiii dies dii a ueteribus declinalum est ut fames fami . . IVI. Cato enim in ea oratione quam de bello Carthaginiensi composuit (Cartagiuensi Reg.Lugd. KartaginénsìPe- tau. Rott. Kartaginiensi Sarig.): pueri' e. q. s. 2. Nonius p. 89 ' Cai lise erant prout calluerunt. Cato de belio Carthaginiensi (Carlhaginensi Guelferb., Carlagi- nensi deteriores Leìd.): aures' e. q. s. 3. Gellius III 14, 19 'Varrò. .
dimidiatum nisi ipsum quod diuisum est dici band conuenire [existimat] . . . M. Cato de Carthaginiensibus (Carthagineusibus Reg. , om. li littera Rott. Vat.) ita scripsit: hornines' e. q. s.
XXXVIII. Contra S e r. G a I b a m prò L u s i t a n i s : reliquias insevili origi- nimi l. VII p. 27.
XXXIX. ContraSer. G albani ad milites. Macrob. Sat. 16 'Mos antea senatoribus Romae fuit (p. 57, 4) — prudenliam'.
slriorem Reg. Berti. Sang. , induslriorem Bamb. Halb. Lugd. in- dustriorem facit in lacuna Carolir. m. sec. 2 calliscerent Struuius de deci, et conìug. I. Lai. p. 217 , calliscuut Meyerus. iniurias. ha- beat alium quaestum coepiat libri, quae nerba ad u. Plauti Truc. II 1 , 23 a Nonio s. u. coepere citatimi periiner e uidit Iunius. 6 Iapon 'libri optimi' ', tapum nel lapura deteriores: cf. Mouersius rerum Pa- nie. Il 1 p. 362. 10 Catonis et Polybii III 20 de pueris in sena- tum inlroduciis dissensum Beckerus tetigit enchiridiì ani. Rom. II 2 p. 421.
RELlOMAi: 57
uerborum. ea Catonis li erba huic prorsus commentario indidissem, si libri copia fuisset iti tcmporis, cum haec dictàui. quod si non uirtutes dignilatesque uerborum, sed rem ipsani scire quaeris, ics ferme ad lume modum est. mos antea senaloribus Romae lìiit,
5 in curiam cimi praelextatis filiis introire. timi, cimi in senalu res maior quaepiam consultata eaque in diem posterum prolata est placuitque, ut eam rem super qua tractauissent, nequis enun- tiaret, priusquam decreta esset, mater Papirii pueri, qui rum parente suo in curia fuerat, percontata est filinni, quidnam in
io senati! patres egissent. puer respondit tacendum esse ncque id dici licere, mulier fìt audiendi cupidior; secretum rei et silen- tium pueri animimi eius ad inquirenduin euerberat, quaerit igi- tur compressius uiolentiusque. timi puer matre urgente lepidi atque festiui mendacii consilium capit, actum in scnatu dixit,
ìs utrum uideretur utilius exque re publica esse , unusiie ut duas uxores haberet, an ut una apud duos nupta esset. hoc illa ubi audiuit, animus compauescit , domo trepidans egreditur ad cete- ras matronas. peruenit ad sellatimi postridie niatrum familias caterua. lacrimantes atque. obsecrantes orant, una potius ut duo-
2o bus nupta fìeret quani ut uni duae. senatores ingredientes in curiam, quae illa mulierum intemperies et quid sibi postulalo rllaec uellet, mirabantur. puer Papirius in medium curiae pro- gressi^, quid mater audire institisset, quid ipse matri dixisset, rem sicut fuerat denarrat. senatus fidem atque ingenium pueri
25 exosculatur, consultum facit, uti postime pueri cimi patribus in curiam ne introeant praeter ille unus Papirius. atque puero postea cognomentum honoris gratia inditum Praetaextatus ob ta- cendi loquendique in aetate praetextae prudentiam'.
[ÓRATIONES QVAHVM TEMPORA INCÈRTA SY.NT.]
XL. SI SE M. CAELIVS TRIBVNVS PLEBIS APPELLASSE!. I. Numquam tacet (pieni morbus tenel loquendi, tamquam
XL. Si se Caclius trib. pi. appellasse!: Franto ad M. Caesarem III 5 P 75 ed. Rom. 'legi Catonis orationem qua tribuno diem dixit'. u. proleg. GelKus I 15, 8 'Gutnprimis autem M. Calo atrocissimus buiusce aitii (futilis loqua- «i (alisi insectator est. natnque in orali on e quae inscripla esl si se Caclius sic sc- lins Beff.) iriliuiiiiiii plcliis appellasse! (tribuna Hott. l'atte. [Art) Rott. Tteg. n ii in ijii a in, inquii', e. q. s,
58 URATIONVM
ueternostìm bibcndi atqne dormiendi. quod si non conenialis, cum conuocari iubet, ita cupidus "oralionis conduca! (|ni aiiscul- tct. itaque anditis, non auscultatis , tamquam pharmacopoìam. nam eius uerba andinntnr, uerum se nerno commiltit [eil, si aeger est. 5
2. Frusto panis conduci potest, nel uli laccai nel idi lo- qnatnr.
3. Tu coloniam me hercides scribere nolim , si trium nirnm sim , spaliatorem atipie fèscenninum.
4. Descendit de cantileno, inde slaticnlos dare, ridrcularia io fundere.
5. Praeterea cantai, ubi collibnil, interdum Graecos nersns agit, iocos dicit, noces demntat, stalicnlos dal.
6. Quid ego cum. ilio dissertem amplins, quem ego deniqvte
2. Ollins I. 9. s. 10 'Idem Cato in eadera ora ti on e eidera M. Caelio tribuno plebi uililafem opproìyrans non loqucndi tantum uerum etiam lacendj: frustò in- qnit' e. q. s. 3. Frsins p. 311 M. ' [Spajtiatorem erratorem Calo in M. Caelium Ad. Caclium cod. , corr. Vrsinus) si se appellauisset-: in' e q. s. 3 — 5. Macrob. Sai. Ili 14, 0 'M. Cato senatorem (Calo orti, /tanto. Gud. Vatic. Medie. 3 men. sena- torem Med. 1 m. 1. in sen. m. 2) non ignobilcra Caecilium (C.oclium corr. Menr- sius) s |ia i i a l o reni et fese-énnlnum uocal euinquc staticulos dare bis ucrbis ait: d-esGendit — fundere. ci alibi in eundem: praeterea' e. q, s. cf. Io. Saresb. de ring, cur. Vili 12! 0. Patìus Fesli p. 59 s. M. 'Citeria appellabartur effìg-ies qnacdain arguta et loqnax ridicnli gralia, quae in pompa uehi solita sii. Calo in M. Caecilium (Coelium mg. August., cod. Guelf.) quid' e. q. s. Thesatìr. non. latin, ed. Mai ci. auct. Vili p. 11(3 'Ilein a cis haec citeria i- effigies qnacdain ri- dicnli causa in forum aliala, nude idem Calo, ludis, irìquit , prò citeria'.
1 uiuendi libri. conenialis Vai.: cf. Lachmannus in Lncr. p. 130; genia tis Roti., conueuiatis cum ceteris editiones, conueniat nel conueniatur Laurentianus al. deter. 2 ita cupidus orationis conducat (ògducat Rottend.) Reg. Rolt. Vai., tuetur Iac. Grojiouius: cf. M. Hertzii uindic. Geli. {Gnjph. 1S5S) p. 25 sq.; ita est cupidus orationis ut uulgo, prob. I. Frid. Gronouius , qui tamen posse dicit etiam sic legi (ita cupidus orationis est) conducit. 3 armacopolam Roti. Val. , arma eopulam Reg. , farmaco polam Laur. 4 nemo se Laur. ei , quod a libris abest , uulgo post se , ab Hertzio ante si ad- ditur. si]qui Laur. 5 ager est Reg. 8 mercules codex , cf. Lachm. in Lucr. p. 152, mehercules Vrsin. triumuir Ani. Augustinus , iure reprehensus ab 0. Mullero. IO cauterio Medie. I Salisb. satticu- los Bamb. , saticulos Vatic. ridicula Medie. I Salisb. Paris. I. 13 locos Cantabr. Med. I, iocus Vatic. dàtur Vatic.
BELIO VI AK 59
credo in pompa u edita tu m iri liulis prò citeria atque cum specta- toribus sermocìnaturum.
7. f Si em percussi, saepe incolumis abii. praetèrea prò sca- pulis atque aerano multimi rei publicae profili. s S. Ecquis ilh modi esse uult?
9. . . a porta Naeuia atque ex . .
XLI. IN LÈNTVLVM ÀPVD CENSORES.
I . Quod maiores sanctius habuere defendi pupillos quam clientem non fallere. aduersus cognalos prò cliente testatili* , tesli- monium aduersus clientem nemo dicit, patrem primum, postea lopatronum proximum nomen habuere.
7. Feslus p. 234 M. 'Pro scapulis cum dici l Calo, significai prò iniuria uer- berum. nani eomplures leges erant in c'mcs rogatae, qui bus sanciebatur poena uer- beroffl. bis significai prohibuisse (probib. se cod.) multos suos eiuis in ea oralione qnae est conira M. Caelknxr: si' e. q. s. 8. Prìscian VI p. 004 P. (p. 2*28 Hertz) 'Illi prò illius Calo in M. Cacliinn icaecilium nel e io il i u m libri] : ecquis' e. q. s. 9. Feslus p. 169 M. (Paul us p. 168) '[Naeuia si Ina dieta iuxta urbem, quodNaeui cuiusdam fueril] . . neinora Naeuia appettata etiam fuisse Verrim [| ait: qua obprobri loco (loc cod. teste Keilio mus. rhen. VI p. 621) ■ • ■ \\ quod in ea morari adsuessent perditi ae ne quam ho [] mines testis csi M. Cato in ea quam scripsit in M. Caelium si se appèUmiisset . ,".' J] [litteris inclinatis Vrsini suppl. scripsi.)
XLI. In Lentulum apud cens. Gellius V 13, 4 "Conueniebat autem facile conslalialque ex moribus populi Romani primum iuxta parentes locum tenere pupil- los debere fidei tutelacque nostrae credi los; sccundum eos proximum locum clien- tes habere, qui sese ilidem in fidem patrociniumque nostrum dediderunt; lum in terlio loco esse bospites; postea esse cognatos adfìuesque. buius moris obsematio- nisque multa sunt testimonia atque documenta in antiquitatibus perscripta, ex
1 uectitatmn iri coni. Scaliger càstig. p. XLIII ', ire Paitìus. 3 si eoa codex , tuetur Mullerus coni. Paulo p. 77 lem prò cum', lios- teni coni. Scaìiger, saepe Mommsenius. praetèrea prò rep. co- dex, prò re pùblica, quod glossema esse adparel, deleui. 4 11. P- co- dex.. profili coni. A. Augustinus, profu.it codex. 5 ecquis Bamb. Halb. Hcidelb. teste Lìnd. Paris. 7497 teste Dubiterò p. 117 , haer quis Bcg., e! quis reliqùi. 6 de porla Naeuia cf. Beckerus ani. Boni. I p. 165 sq. sententta Calonis próbabiliter residui noti palesi.
8 prò cliente — 9 dicit om. Reg. leslamur coni. Gronouius, les- tallir passine dicium iure tuetur Met/erus: cf. Prisc. Vili p. 797 P. (p. 392 Hertz): testari cum — dicit, patrem toni. Mommsenius in annoi, histor. B.Sybelii I (1859) />. .977. io habuere ffertziuS, Ila- bere libri.
(30 01UTIONVM
XLII. ADVERSVM Tifi. SEMPRONIVM LONGVM.
Si pQsset apctio fieri de artibus tnis, quasi supellectilis j- so- let . .
XLIII. CONTRA TIBERIVM EXVLEM.
Quid si uadimonium capilo obuoluto slitisscs7
XLIffl. CONTRA- CORNELIVM APVD POPVLVM.
Ecquis incultior, reliojosior, desorlior, publicis uegotis re- pulsior?
XIV. IN C. PISONEM.
Video hac tempestate concurrisse omnos aduersarios.
quilms iinmi] lior interim de clienlibus cognatisque, quod prae tnanibus est, ponemus. M. (litio in óratioiae quam dixit apud censores in Lentulum ita seri psit: quod' e. q. s.
XLII. A <l ii. T i b. S e m p r o n i u in L o n g n in. furiasse cum seq, or. coniun- genda est. Priscian. VI p. 724 P. (p. 279 Hertz) 'Supellex supellectilis, uelustis- simi lainen eliam haec supellectilis noininaliiiiiin proferebant. Calo aduersum Ti- lt uni berium Semproniiim Longum (lyberium Bern. simpronium Reg. longam Bern.): si' e. <]. s.
XLIII. C. Tibcr. exnlem. cf. or. praecedentem. Gellius II 14, 1 'In li- bro uetère M. Catonis qui inscribilur conila Tiberium exulem (cxulc Jìott. Reg. Vat.) scriptum sic erat: quid' e. q. s.
XLIilI. Con tra Coni ci inni. Festus p. 280 M. 'Repulsior secundà conia- tione dixit Cato in ea quae est contra Corncliuin apud populum: ecquis' e. q. s.
XLV. In C. Pisonein. Priscian. X p. 901 P. (p. 533 Hertz) 'Curro . . al- cuni fncit praelcriluin, quod in composilione imienilnr apud quosdara auctorum ge- ininationcni primae syllabac scruans, apud alios aulein minime, ut Virgilius . . Cato contra G. Pisouem (gaium Bamb. pissonem Scingali. Carolir.): uidco' e. q. s.
1 auccio Reg. m. pr. 1, aclio id. m. sec, Halberst. suppellecti- lis libri. solet] aut infinitiuus nerbi aìicuiiis excidil , qui ad nomi- ?i a ti uum 'supellectilis' referatur, aut; q'uod malim , scribendum est siet uel esset. 3 obuoluta Roti. slitisse Reg. Gellius adno- tauit ' emendatores e scripto per libros stetisses fecerunt . . qui igno- rarti ' stitisses' dietimi a Catone, quoniam sisteretur uadimonium , non staretur\ cf. Nepos Attic. 9, 5. 4 Ectpiis A. Augustinus , haec quis
a
coclex. 6 "uideo" hac Lugd corr. teste Hertzio. (?) hoc Bern. conciicurrisse Halberst. Bern. m. 1.
RELIOVIAE 61
XLVI. CONTRA ANMVM.
Nemo antea fecit, super tali re cum hoc magistrata liti quae- rerem.
XLVII. CONTRA OPPIVM.
Vimini redemisti, praedia prò uini quadrantalibus sexaginta in publicum dedisti, uinum non dedisti.
XLVIII. ADVERSVS LEPIDVM.
Fronlo episl. de fer. Als. 2 p. 149 ed. Rom. * . . Gatonem quoque in oratiojie aduersus Lepiduin uerbum cantari solitimi commemorasse, cum ait statuas positas Ochae atque Dionysidoro efleminatis qui magiras facerent. . .'
XLVIIII. IN PANSAM. Pueris in ludo f stellos pasceolos furare.
XLVI. Con Ira A uni una. Festus p. 305 M. 'Sed per se super significai qùi- deni supra . . uermrì ponitur eliam prò de Graeca consuetudine ut illi diciml vtzÌq. Planlus . . . Calo contra Annium: nomo' e. q. s.
XLVH. Contra Oppium. Festus p. 258 M. 'Quadrantal uocabanl antiqui quam ex Gracco amphoram dicunt, quod uas pedis quadrali odo et XL capii sex- tarios. Plaulus . . et Calo contra Oppium: uinum' e. q. s.
XLVIIII. InPansam. Nonius p. 151 'Pasccolus ex aluta sacculus. Plaulus . . . Calo in Pansam (pcnsam Guelf.) : pueris' e. q. s.
1 uti quaererem coni. Mommsenius , utique rem codex, utique damnauil eliam Lachmannus in Lucret. p. 250. 4 in publicum Vrsinus , in pulii codex. 8 Dionysodoro Niebuhrius\ Dionysidoro codex: u. Bitschelius ind. lect. hib. Bonn. 1S43 p. V mus. rhen. XII p. 105 Corssenius de pronunt. et acc. hai. ling. I p. 296, fa- cerent] in uersuum qui sequunlur reìiquiis in . . . meant . . . uelinl post redire e.q. s. ledere 'uerbum càntari solitimi'1 me monuit Momm- senhis. 9 pueris libri, pueri cdilio a. 1520, Merccrus. liulos tellos Harleianus , Voss. teste Ilullcmmino (om. ìocum Voss. Ilo Periz. 15), ludo stellos Guelf., saccellos coni. Palmerius, stilos Ro- thius, sojent pasceolos furai»1 editto a. 1520, pueros i. I. scio solilos coni. II. Keilius.
62 ORATIONVM
L. IN Q. SVLP1CIVM.
Quotiens uidi trulleos, nassiternas pertusos; aqualis, ma- tellas sine ansis.
LI. PRO L. TVRIO CONTRA CN. GELLIVM.
Atque ego a maioribus memoria sic acce-pi, siquis quid alter ab altero peterent, si ambo pares essent, siue boni siue mali es- sent, quod duo res gessissent, uti testes non in ter essent, illi, -, unde pelitur, ei polius credendum esse, nnnc si sponsionem fe- cissent Gellius cum Turio, ni uir melior esset Gellius quam Tu- rius, nemo opinor tam insanus esset, qui iudicaret meliorem esse Gellium quam Turium: si non melior «Gellius èst Turio, potius oport.et eredi, nude pétitur. io
L. In Q. Sulpicium. Festus p. 109 M. 'Nassiterna est genus aquari ansali et patentis . . Plautus . . el Calo -in ea orali on è quam coraposuit in Q. Sulpicium: quotiens' e. q. s.
LI. Pio L. Turio e. Cn. Gellium. Gellius XIIII 2, 21 'Quoti unioni ad pecuniam perline!, quam apud iudicem peli dixisii , suadeo hercle lilii ulare M. Ca- tonis prudentissimi uiri Consilio, qui in oratione quam prò L. Turio (Turio om.
Reg. Lugd. la turio Voss.) contra Cn. Gellium (CN Reg. Lugd. Magi. GN ceteri) dixit, ila esse a maioribus tradilum obserualiimque ail, ut, si quod inter tluus actum est ncque labnlis ncque testibus planino fieri possit, tutu apud iudicem, qui de ca re cognoscerct, uter ex his nir melior esset quaercretur et, si pares essent seu boni pariter seu mali, luna illi unde pelitur credèretur ac secundum cum iudicaretur. — (Fauorini uerba sunt.) . . (26) nerba ex oralione M. Catonis cuius comméminit Fauorinus haec suoi: atque* e. q. s.
1 quotiens codex, quoties Vrsinus. trulleos coni. Scàliger , trui- los codex; uidit ruidas R. Klotzius in Iahnii annuì. XL p. 392. pertilsos coni. Ant. Augustinus, perfusos codex. /wsf'pertusos ora- tionem incidi: pertusos aqualis alligo, cf. Caio de re rust. 10, 2. 11 , 2.
e
Varrò de l. I. V 119 p. 124 Speng. 3 accipi Reg. 5 quod duo — interessent om. Reg., inte eent illi Lugd. 6 poci" Reg. Lugd. re- sponsionem fecisset Magliab. 7 tyrioniuir Voss., tyrioni uir Pet.
Lugd. Satig. , tyrone uir Reg. sponsionis uerba litleris minor ibus scr. in Voss. quam Turius — est Gellius om. Lugd. tirius Reg. Magi., tyrius Voss. Sang. 9 eè* Gellium? Voss. Tyrium Reg. Voss. Magi. Sang. est] ~J Reg. Lugd. Tyrio Lugd. Voss. Magi Sang.
RELIQVIAE 63
LII. PRO L. CAESETIO
AI) POPYLYM.
1. Audite sultis milites, siquis uestrum bello superfuerit, si- quis non inuenerit pecuniali), cgebit.
2*. Quod ego me spero ostentili* uni.
LUI. PRO L. AVTROMO. Venefìci postridie iussisti adesse in diem ex die ; non ausi 5 recusare.
UHI. PRO SE-CONTRA C. CASS1VM.
Atque euenit ita Qiiipites, uti in hac contumelia, quae mitri per liuiusee petulantiam factum itur, rei quoque publicae medius fìdius miserear, Qairités.
LV. PRO C. . . .
niliiloniiuus uoluit semper
io [de sthicidio in] re praesenti cognosce-
[re atque sta tu] ere
•
HI. Pro L Caesetio. 1. Festus p. 301 M. 'Sullis, si uollis . . M. Calo prò L. Caesetio: a udite' e. q. s. 2. Diomede* I p. 372 P. (p. 37(3 Keil) 'Osten- dor osteiilns . . P. lUUilius de uita sua . . -f- idem prò L. -f- Ostilio (sie libri Pa- ris, idem . . . sulio Monac. itera prò I. caerutio cod. ScìoppU susp. lect. III! 2 : u. proleg.) Prisc. X p.892 P. (p. 520 Hertz) 'Osteudo quoque 'ostentimi ' el 'os- tcnsum ' faci! . . Cato prò Lucio -f Caesare ad populum: quod' e. q. s.
LUI. Pro L. Au troii io. Prisc. Villi p. 808 P. (p. 482 Berta) ' Velicissimi taiiieu et ausi prò ausus sum . . protulenmt. Calo censori as in oralioue prò Lu- cio Aulrooio: beueficii' e. q. s.
LIIII. Pro se e. C. Cassi uni. Gellius X 14 'Audio contumcliam dicium iri uulgo quoque ila dici . . sed contumelia illi nei ini uria factum itur paolo est re- motius. exemplum igitor ponemus. M. Calo prò se conlra C. Cassium (9tfa conca- siurn Reg. Beni. Lugd.): at({ue' e. 'q. s.
LV. Pro C. . . .' Féstus p, 344 M. Paul. p. 345) ['Sliricidium qu]asi stillici- iliiim cura stil[Iae concretae fri gore cjadunt. Cato prò C. [| Caesetio.'" ... e. q. s.
1 in bello codex, in deleni. 4 Venefìci coni. Mommsenius, bene- fico libri. post (*ost Beni.) tridie Halberst. Song. Beni. casi
Reg. ni. pr., unsi sunt Banib. 5 recurare Reg. curr. ni. alt. senlen- liam dislinxit Mommsenius. post adesse uulgo incidimi , post diem Nic. Heinsius ad Tac. affli. VI 20. 6 cuenil ila] uenilita Berti. Lugd.. uenditìì Reg. in mg. (~ m. 2); ut Roti end. 7 p luiius petulanti^ Vùss. , petiilanliù Reg. puplicc Berti. 8 fidius* om. Beg. Rem. me .... miserear Lugd. 9 • • dui minus eodex, corr. l'i-sinus. supplemcnta Vrsini salis probabiliu sunt.
64 OlUTIOXVM
LVI. DE INNOCENTIA SVA (?).
Cum éssem in prouincia Legatus, quamplures .ad ])raelores et consules niniim bonorarium dabant. numquam accepi, de pri- uatus quidem.
LVU. DE RE FLORIA.
1 . Sed nisi qui palam corpore pecuniali) quaereret aut se lenoni locauisset, etsi famosns et suspitiosus fuisset, nim in cor-"> pus liberimi non aeeum censucre adferri.
2. Ibi prò scorto fnit, in cubiculum snbrectitauit e contii- uio, cum partim illorum iam saepe ad eundem modum eraf.
3. Curins Fortunettian. rhet. II p. 81 Caperonn. '(Concisa (narratione) tunc tantum utemur ... ut indignatici] era iudicum io non semel, sed saepius in rebus singulis excitemus; siculi fccit M. Calo de re Floriana'.
LVI. De innocentia suo? u. proleg. Isidor. orig. XX 3, 8 'Hónorarium ni num quod regibus et poienlibus honoris gràlia deferlur. Ca4o de innocentia sua: cura' e. <[. s.
LVII. De re Floria. 1. Oel lius IX 12, 7 'Ne quis autem do suspitioso . . . in eam parlcm quae minus usi tata est (prò suspecto) exemplum requiral, de suspi- 1ioso apud M. Catonem de re Floria ila scriptum est: sed' e. q. s. Nonius p. 108 'Susprciosum qui in suspicione sii. Calo de re Floriana: sed' e. q. s. 2. Gel- lius X 13, 2 'Cura partim hominum dici polesl, id est cum quibusdam liominibiis et quasi cum quadam parte hominum. M. Calo in oralione de re Floria (de mi- lione de floria Voss.) ila scrihsit: ibi ' e. q. s.
1 quamplures libri (?), complures Areualus edidil, quod uoc. iibique resliluendum esse prò ilio suasit F. Gronouius ad Geli. I 7 , cf. inler- pretes Sali. Cai. 19, 2. et ad Guelferbyt. primus. 2 accipere priualus Zittau. ne priuatus Paris., nec celeri (?): cf. Maduigius ad Cic. de fin. p. SlOsqq., priualus ' sensu carere' uisum est II. Meycro. 4 Sed qui Nonii Voss., sed si qui reliqui Notiti. torpore Nonii libri praeler Periz. 64, H arici m. sec. 5 leno nilo cauisset Gellii Lugd. famosus libri Nonii, famulosus Geli. 6 liberala Nonii libri. aeeum Bern. Lugd. Gellii, ecum Nonii Voss., Harl. m. p>-., eq.uum Harl. corr. Guelf. , aequum celeri. censueri Harlei. Nonii.
aci'erri Nonii libri. 7 surrectita uite conu. Lugd., subrectita uite 9u. Reg. Bern. (uita Bern.), surrectauit Pelati., subreetitròit Magliab., surrectitauit & conuiuio Voss., subreplitauit editiones nei., quod pia- cuil Mommsenio. 8 cu pli.m Bern. , conparte Voss.
KELIOVIAL (;r>
LV1II. DE RE A. ATILI. (?)
. sse tiraidus ne il)i caussam sonticam.
LVIIII. DE BONIS PVLCRAE (?).
Fronlo ad M. Caesarem IJJT 5 p. 75 ed. Rum. 'Legi Qa- lonis orationem de bc-nis Pulcràe'.
LX. DE HABITO (?•). Sanguen demittatur.
LXi: DE FVNDO OLEARIO.
Pulchralibus atquc eupidiis.
LXII. DE AGNA MVSTA PASCENDA.
1 . Citer ager alligatus ad sacra erit.
LVIII. D e y e A. A lili. Feslus p. 3-14 M. '{Soutica] causa dici tur a inoriti) |, [siìiì lieo , propter quèm quod est gjereudum a'gere j| [desislimus. M. Porciujs Caio de re A. Atili [] (suppleuìt Vrsinus : . . s lato cuci, de regis Aliali uecligalilnis Sca- lif/er. sed dubitavi potest, man Cato?iis sint nerba; certe Porcins nomen a Festa alienum est.)
LX. De Habito. Charis. [ p. 70 P. (p. 9Q.&ejÌ-) '.Sànguis ma sculi no genere, el I'ìk il liiinc sanguineni. sed Calo de Habito {sic exc. Cauch. add. p. 00$, de ha- lli lu cod. Neap.: u. proleg.) ail sanguen' e. q. s.
LXI. D.' firn do oleario. Feslus p. 242 M. 'Pulchralibus a. e. idem i Culli in ea quae est de fundo oleario'. Paul. p. 243 'Pulchralibus prò pulcliris'.
LXII. De agna uiusla pascenda: Priscian. VI p. 711 P. |>. 257 Hertz) 'Calo Censorius de agna musta pascenda : musta agna pio nona dixit". ci'. Nonius p. 136 u. mustùm. ì. Priscian. Ili p. 599 P. (p. 85 Hertz) 'Cilra. citerior. ue- luslissimi (amen citer projtulisse inueniuntnr. Cato de agna pascenda: eiter' e. q. s. idem XIIIl p. 989 P. (p. 40 Hertz) lA città, (derinatar) citer . . leste Ca- pro. Calo de agna pascenda: citer' e. q. s. Thesaiìr. non. latin, ed. Mail ci. a. Vili p. 116 'Dicimus etiaiu citer cilra cilriun . . prò Ime ninnine quod est citta, ni Calo: citer, inquil' e. q. S.
1 quid dicam eausae exlitijsse, timidus ne [sis. ;ui impedimento l]ilii e. s. [fluisse] supplemento, sunt Vrsitii. 4 Pulchrae codex m. pr., Dulciae m. sec. u. proleg. 5 sangue càd. Neap., sanguen ed. princ.
6 eupidiis coni. Vrsinus, tuetur Méllerus sUppl. ànn. p. 395; cu- pidus codca', cupedirs iktèerius: cf. Lachmannus 'dì Lìicr. p. 278.
7 ager] agnus thes. hit. allegaius Halberst. et Beidetb. bis, Reg. I. III. in Heidelb. I. Ili glossanti dcpuiaiiis. /. Al HI depu tatua lege firmalus aclscriptum est.
CATONI S QVAE EXSTANT ETC. 5
66 0P.AT10NVM
2. * [pasc]alis ouis ueturt
3. *,'..." * quis homo
pulchrius purgai
[aut magnifici!»].
LXIII. DE REGE ATTALO ET VECTIfì ALIBVS ASIAE
DISSVASIO.
C. Licinio practore remiges scribti ciues Romani sul) por- tisculum , sub flagrimi conseribli ncniere passim.
LXIIII. VT PLVRA AERA EQVESTRIA FIERENT
SVASIO IN SENATV.
1. Nunc ergo arbitror oportere restituì, qufii minus duobus milibus ducentis sit aerum equcstrium.
2. De aeribus equestribus, de duobus milibus ac ducentis. . .
2. Feslus p. 242 ['Pascuales oucs paseales insjcienler Calo dixit in ea j] [quam scripsit de niusla agna: coni Meyerus] Paul. p. 243 'Pascales oues Calo posuil prò pascuales'. 3. Feslus p. 154 'Magni[fieius prò magnifìcenlius usurp]auit Calo in ca qnani [scripsit de. pascenda niusla a]gna: quis* e. q. s. (suppleme?ìta sunt Vrsini, crimina ma]gna Dacerius , qua coniectura indici orationis spa- tium nimis angustimi relinquitur.)
LXIIJ. De rege Atlalo et ucc li g. Asiae. Feslus p. 234 M. Torlisculus est, ut scribi t Aelius Siilo, qui in porlu niodum dal classi, id auletn est malLcus. cuius meininit Calo in dissuasione de rege Alialo ci ucctigalibus Asiae: C. Lici- nio' e. q. s.
LXIIII. Vt plura aera eq. fi creili. 1. 2. Priscian. VII p. 750 P. (p. 318 Hertz) 'Aes aeris , : cuius phirales obliqui in raro suntusu, aera, aerum, aeribus. Cato inoratione, qua in senatu suasit ut plura aera equeslria fi cren t ( «equeslria (s?) Carol. LugcL): nunc — equestrium. in eodem: de' e. q. s. 2. Charis. I p. 97 P. (p. 121 Keil) 'Aeribus Lucrelius . . Calo ut plura aera equeslria fìanl (fiat cod. N. fiant ed. pr.): aeribus' e. q. s. Paulus Fesli p. 27 M. 'Aeribus pluraliter 'ab aere id est aerainenlo Cato dixit'.
1 [ali pasc]alis o. u. coni. Muellèrus. 4 magnilìcius uoc. , quod cum reliquis delelum est , quo loco inserehdum sit , dici nonpotest. 5 praetore] Pr. codex. Romanis codex, corr. Vrsinus. 7 ergo orti. Sang. Lugd. Carol.; [orlasse ego. oporter* Bamb. m. pr. institui coni. Lipsius de mil. B. I 5 p. 33. quin scripsit Hertzius, qui Halberst., quo celeri, ne quo minus Lipsius. 8 milibus actum
(lucenti Bern. m. sec. corr. aequestrium Beg. Beni. Halb. Sang.
9 de priore l. om. Charis., equestri oribtis Beg. ac ducentis
coni. Lindemann. , acc: • cod. Char., actum (auclum Beg.) Priscian.
RELfQVIAE 07
3. * Accessit ager questa pritiatim habent Gallicus, Samnilis, Apulus, Brnttins.
LXV. DE AED1LIBVS VITIO CREATIS.
1. Nunc ita aiunt in segetibus, in herhis bona frumenta esse. indite ibi ìiimiain spem baberc. saepe andini inler os atqtie ofl'am
5 multa infceriienire posse; uernmnero inter oflam atqne herbain il)i nero longum internallum est.
2. *Neminisqne . .
LXVI. AEDILES PLEBIS SACROSANCTOS ESSE.
Festvs p. 318 M. ' Sacrosarictum dieitur qnod iureiurando
interpositò est institntnm, siqnis id niolasset, nt morte poenas
io penderei, enins generis sani tribuni plebis aedilesqne einsdem
ordinis. qnod adfìrmat M. Cato in ea qnam scripsit aedilis plebis
sacrosanctos esse'.
LXVII. DE AVGVRIBVS.
Wesius p. 241 M. 'Probrum nirginis Vestalis nt capite pu-
niretur, uir qui cani incestanisset uerberibus necaretur, lex fìxa
15 in atrio Libertatis cimi mnltis alis legibns incendio consnmpla
3. Piiscian. Vii p. 762 P. (p. 337 Hertz) 'Idem (Cato) in orati od e qua sdasit in senalii Samnitis dixil prò Sainnis: accessit' e. q. s.
LXV. De aedi I i I ìImis uitio crealis. 1. Gcllius XIII 18 (17), 1 'Oratiò est M. Calonis Censorii de aedilibus uitio crealis. ex ea nralione nerba haec sunt: nunc — est. . . Àpollinaris . . uetiis esse prouerbium inter os et otram [scripsit] idem significans quod graecus ille TtccQOtuLcódrjg ueisus: nollà ^.isrcc^v nélsi v.vlt- ytog -ucci %slXsos a-HQOv'. Vineentius Bellou. spec. ductr. FI 128 e am senten- tiam M. Vaironi tributi. 2. Feslus p. 162 M. 'Neminis || — — et quis diceret ciun sii [Calo de aedilibus] uitio crealis: neniinisque . . . Enhius' e. q. s. — (de aedilibus silppl. Meyerus) Paulus p. 103 'Neminis gcnitiuo casu Calo usus est cuni dixil: sinil multi corde quos non uiiseiel neminis'. (uersus est Ennii a Festa adlatus.)
1 accesi! Lugd. agger Bamb. Hàlb. galliens Sang. Lagiì. Carolir. 2«apiileiis Beni. Innliiis Éeg., bratius Sang. , bratuus
Lugd.,bvu\\ii\isT><u)ib. 3 agunl Reg. Voss. Tuan. 4 <>s Regmena^ E os Reg. rumenta Lugd. 7 Neminis genitiuo casu usus osi Cai,., cimi diceret : e. q. d. e. s. neminis. idem de magislrnlilnis uitio crealis: neniinisque . . coni. Scaligcr, sed bis ettari Catonetn indio indivia constat.
5*
68 OKATIONVM
est, ut ait M. Calo in ea Grattane cjuao de auguribns iiiscribitur. adicit, quoque virgines Vestales sàcerdofcio exauguratfas]. . . '
LXVI1I. DE DOTE.
ì: Vir cum diuortiuiu feeit, niulieri iudex prò censore est, imperium quod uidetur liabet; siqiiid peruerse taétreque factum est a muliere, multatili' ; si uiniun bibil, si cum alieno uiro prò--*» bri quid fecit, coudeinnatur.
2. In adulterio uxorem tuam si prebendisses, sine iudieio inpune necares. illa te, si adulterares siue tu adulterarere , di- gito non Suderei eontmgere, ncque ius est.
LXVIIII. INE ÌMI'EMVM SII VETERI VBI NOVVS VENEUIT.
Siticines et liticines et tubicines. io
LXVlll. De dote. 1. 2. Gellius X 23 'Sed.M. Calo non solum exislimatas sed el multatas quoque a indice mulieres rel'ert non minus, si uinum in se quam si pro- brum et adultcriuni admisissenl. uerba Marci Calonis adscripsi ex oratione quae inscribitur de dote, in qua id quoque scriptum est, in adulterio uxores deprehensas ius fuisse maritis necare: uir, inquit' e. q. s. 'de iure autem occidendi ita scriptum est: in' e. q. s.
LXVIIII. Ne imperium situelcri. Gellius XX 2 'Siticines scriptum est in oratione M. Calonis quae scribitur ne imperium sid ueleri ubi nouus nenerit. siticines inquit' e. q. s. Noniùs p. 54 'Siticines . . qui apud f'uneratos uel uita functos . . boc est iain silos canere soliti erant . . et Cato id iioeabulum indu- bilanter apposuit'.
2 exauguratas] reliqua uersus pars , cuius initium est rat[as] , de- leta est. ucrsunm qui secuntur duaram reliquiae sunt era . . . jj ex ... 3 nisi qimm diuortium fecit coni. Lipsius uar. lect. I 13. , di-
0
uorciu Lugd. Sang., diuorliam Pel. fecit niulieri ■ index Reginens. Petau. Magi., facit Scioppius. ,p censor eè Voss. 4 imperium — factum est Reg. om. peruersa Rem. tetreque Pei. , ita et req. Lugd. , ita etreque Rem., uel inique addii Sang. 5 mulcititur Reg., multiatur Rem. Lugd., inulta tur reliqui, mal ti ta tur scripsit Hertzius. uino Voss. pr. m. 6 condempnatur Petau. Reg. Rem. , con- deprìat Lugd. 7 phendisscs Voss. Reg. (phendisset Reg. m. pr.), prehendisses Lugd., praeh — Magi, deprehendisses Sang. Thys., re- preh — Rem. 8 si adulìares Reg. sibe Reg. Rem. adulterare Reg. Pei. , adultiare Rem. Lugd. Magi., adulterare uelles Voss. (uel- les m. ali)., adulteriate, i inditela, Reginens.; adulterarere corr. Sal- masius. 10 siticines è. q. s.: cf. Reckeri Gali. Ili p. 279.
«
REUOVIAK 69
LXX. DE PRAEDA MILITIBVS DIVTDEXDA.
1. Fures priuatorum iurtorum in neruo atque in compedi- bus aetatem aguflt, fures publici in auro atque in purpura.
2. Tu diues Tito.
3. Fraudulenfeer atque auariter.
LXXI. VTl PRAEDA EX PVBLICVM UEFEKATVH.
Miror atidere atque religioneni non fonerò, slatuas deorum, esempla earam faeierum, signa domi prò supellectile statuere.
LXXII. DE SlCWS ET TABVLIS.
Honorem emptitaiiere, malefacta benefactts non redempti- tauere.
LXX. De praeda mil. din. 1. Gellius XI 18 ' Scd enim M. Cato in oratione quaiii de praeda mililibus diuidenda scripsit uementitfus e! inlnstribns nerbis do in- pnnilalc peculatus alqno licentia coriqueritur. ea nerba . . adscribsimns: fu ics inquil' e. q. s. 2. Nonius p. 475 'File imperatiuo modo Cato <le praeda mili- timi diuidenda: tu' e. q. s. (fortasse li et (ile nel filo et file; sequitur uersiis Crassi (?) in quo 'fite .', alter Liuti in quo 'fìtum'' est. in eoa. Periz. 15 lemma sic scriptum Mìo, filns snm antiquitns. Jìlc' e. q. s.) 3. Nonius p. 510
'Auariter prò auare. Plautus . . Cato de praeda (p///<la Guelf.) militimi diuidenda: fra n dui e n ter ' e. q, s.
LXXI. Vii praeda in pubi. ref. Prisc. VII p. 782 P. (p. 308 Hertz) 'Ab hai re liarnm rerum, a diediernm, qui (amen (gene!, c.as. qninlac deci.) in aliis fere omnibus nsn apud plerosqnc defieil . . (specierum:) inueniunlnr tamen nelnslis- simi secundnm analogiam noe usi casu: Calo Censorins in oratione qnam scripsil uli praeda (praedam Lugd. Carolir.) in (om. Lugd. Car. Scinga publieum (pu- plicnm Car. Sang.) referatnr: miror e. q. s.
LXXFI. De signis et labnlis. Festns p. 280 M. 1 'Redemptitauerc item ni elamilauere Calò idem in ea qua egit de signis el labnlis: bonorem e. ait' e. q. s.
1 futurorum Lugd. atque compedibus Pctau. 2 agunt Voss. ( — t m. sec. corr.) publice Voss. . atipie purpura Petau. pur- pura Lvxjd. 3 fito coni. Laurernberg., lite libri; sed polcst li j>o- sitiun esse; u. quac supra adnótaui. 5 adque Reg. m. pr. reli- gione Reg., rclegionem Saug. Carol.; religione non tenerei coni. Herlzius. 6 liaruni duo Paris, cod. teste Diìhnero fragm. or. R. p. 142 ed. Paris., dearum Wallraftanus , eorum coni. Wébcrus Cut. mai. p. 32, sacrarum Dùhnerus. exempla dearum, earum facierum signa susp. ffertzius. supclleetili*(e) Reg., suppellectile ffalberst, Satig. Carol. 7 eniptitauere coni. Vrsinus , temptauere codex. malefacta Vrsinus, 1. efacla codex.
70 ORATIONVM
LXXUI. NE SPOLIA F1GEKENTVR MSI
DE IIOSTE CAPTA.
Sed tum, ubi ii dimissi S'unt, reuertantur resignafis ueeti- galibus.
LXIIII. IN LEGEM [M] 1>01)ILI (?)
SVASI! ì.
Quoti conphirieiis usti Uenit orniti tempore j- anteueiitmn esse e re publica eredimus.
LXXV. LEGIS MAEVIAE (0
SVASIU. Rex Seleucus arma nostratia facit.
LXXVI. DE INDIGITIBVS. (?)
Siuimt •
ut bona rapiant aut
sequestro dent.
LXXIII. Ne spolia figerentur e. q, s. Sernius ad Verg. Aen. UH 244 Lu- mina morie resignat] 'Alii Iradimt resignare uetuste ita dicium, -ut nos adsignare di- cimus prò damno. ut est apud Càtonem in L. Furium . . . et idem in oratione ne spolia fìgerenliir nisi de hoste capta : sed' e. q. s. Festus p. 281 M. 'Resignare antiqui prò rescribere ponebant ut adhuc subsignare dicimus pi-o subscribere. Calo de spoliis, ne figerentur nisi quae de |] bo . . {reliqua deleta simt.)
LXXIIII. Inlegem Popili. Nonius p. 87 'Conpluriens frequenter. Cato
•pu
suasione (suasionem libri) in legem populi (poli Gueìferb., M. Popili coni. Momm- senius, Pelillii Boihuisius) : quod' e. q. s.
LXXV. Legis Maeuiae suasio. Priscian. XII p. 943 P. (p. 587 Hertz) 'Neulrum quoque eorum (uerb. in as) in e finitur, nostrale, uestrate . . M. Cato in legis Maeuiae (Meuiae Beni. m. sec. ineae uiae Sang. Luffd. Carolir. Maeniae coni. A. Popma) suasione: rex' e. q. s.
LXXVI. De indigitibus. Feslus p. 339 M. ' [Scquester] is dieiturqui inler
aliquos — — inter eos conuenerit — — quid ut ci reddat qui id stiteril.
Cato in ea orazione quam habiùt] de indigitibus: sin uni' e. q. s. {Vrsini suppl. incerta non inserui. de 'sequestro ' sermonem esse coni. Geli. XX 14 uidit Ant. Augustinus.)
i In Fé s ti codice praeter litteras reu . . . initio uersus positas omnia deleta sunt. reuertaiitur Seruii libri, an reuertentur? 4 esse rem'publicam reddinms (reddidimus Ilari, m. pr.) libri, em. H. Keilius. 6 supplemento Vrsini incerta sunt. 8 seques prodent codex, correxit Vrsiuus.
RELIOVIAE 71
LXXVU. IN f SERGIA. Accipite, si imltis, hoe onus iti uestros collos.
LXXVIII. DE ABROGANDO LEGIBVS. (?) Bouile.
LXXV1IU. CONtIÒ.
Apirensium bellini! fecimus tris missi ad-
[uersus quos ccnsoreni habni-
i stis neque] npli pectore adsecutus.
LXXX. DISSVASK) LEGIS . . .
Et praeterea rogas
ea si popuhis condempnaue-
[rit uti] siremps [lex s]iet quasi aduersus le[gem].
INGERTARVM ORATIOJNVM RELIQVIAE.
1. Gedo, si uos in co loro essetis, quid alimi fecissctis?
LXXVII. In -f- S crei a. Nonius p. 200 'Collus masculino . . ("alo in Sorda (in Sei-. Galbam coni. Wassius): acci pile' e. q. s.
LXXVIII. De abrog. legibus. Cbaris. I p. 81 P. (p. 104 Keil) 'Boriile no- tai ilici Varrò ad Cic. Vili et ipse semper bnliilo dixil. sed Calo do abrogai] dis lc- gibris bouile dixil '.
LXXYIIII. Contio. Schol. Voron. ad Verg. Aon. II G70 (p. 80 KeiP Nnn- quam omnes hodie] 'Sic in bucolicis : numqiiain bodio cflìigies. IMautus . . . Ti- tinins . . . Calo in coniiono: A pi r on si n in' (in contione Apirensium H. Keilius) e. q. s. p
LXXX. Dissuasio legis. . . Fostus p. 344 M. : [Siremps] ponilur prò eadem noi proinde [([nasi similis res ipsa] Cato in dissuadendo \e[gem quae posteci ré\- licla osi: et e. q. s. {suppìeui ex Paulo p. 345, Vrsinl suppl. , quae miài non probantur , inclìnatis Utteris seripsi.)
Inc. orai. 1. 2. Qninliliaii. insi. or. IX 2, 21 ' Coniinunicalio est"1 . onm ani ipsos ailnorsarios oonsnliniiis .. ani cimi iudicibus quasi deliberamus . . ni Calo: cedo
1 uulliis Vossicui. collus Vossian. 2 bouile ed. pr., Limile cod. Neap. 3 Apirensium] Epircusium coni. Maìus: sed 'Anuqto- xav est in nummis apud Eckhelium d. n. Il p. 160 s. quae uncis inclusi A. Medi fide nituniur nec leda sunt ab II. A'eilio. 6 Scali- ger caslig. p. CLXXIX ita scripsit . . . rogas aduorsus ea si populus eondeniiiauerit, utei siremps lex siel quasi aduorsus leges fecisset; Huschkius mas. rhen. nou. Vili p. 4(>2 rogas ut uoxii iu multa ea e. q. s. cf. Ritsclicl. ih. p. 200. 9 cedo ani. lìa/ì/u'an. l'arerei is Rufinian.
72 OKAT10NVM
2. Communem rem agi pittatole et uos buie rei praepositos esse.
3. Plinius rial, hist. Vili 51, 2 io 'fam Catoni» censori* orationes aprùnum exprobrant callum'.
4. Cicero de off. Ili 20, 104 . 'Fidem . . in Capitolò ni- 5 einam louis optimi maxiini, ut in Catónis òratione est, maiores nostri esse uoluerunt'.
5. Ouinlil. inni. or. Ili 6', 01 ' Nód~ov qui non sit lcgi- timus, Graeci uocant, latinum rei nomen , ut Calo quoque in oratiorie quadam tèstahis est, udii habemus, ideoque utiinur pe- io regrino''.
6. Quindi, insl. or. V II, 30 'Si causam ueneficii dicat adultera, non M. Catonis iudicio damnata uideatur, qui nullam adulterai» non eandem esse ueneficara dixit'.
7. Inpudentiam praemiosam. 15
8. Munifieior. 9? Pelliculatio.
10. *Gellius XIII 24 (23) 'M. Cato consularis et censorius, publicis iarn priuàtisque opulenlis rebus uillas suas inexcultàs et rudes ne teetorio quidem praelitas fuisse dicit ad annum usque 20 aetatis suae sepluagensimiun. atque ibi postea bis uerbis utttur':
Neque, inquit, mihi aedifieatio neque nasuti] neque uesti- mentum ullum est manupretiosum, neque pretiosus seruus, ne-
— fecisselis. ci alibi: e o m ni u n e m — esse'. Iulius Rulinian. de li gì ir. 11 p. 204 Puhnk. ' Anacoenosis coimnuriicalio est, curii . . . ani cura iudi&ibus delibe- ramus . . Calo: si — fecissetis. et alibi : coni munem' e. q. s. 4. Cae-
cilius Balbus de nugis phil. p. 13 Wòlffl. 'Cato senex ait maximum inaioribus nos- Iris telimi fuisse (idem, ex qua plures pace susceplae quam bello genie* fiierurit'. cf. mus. rhen. XII1I p. 280. 6. Aucl. ad Herenn. Ufi 16, 23 'Maiores nostri . . quam inpudicam iudicarant eam ueneficii quoque damnatam existimabant'. 7. Festus p. 242 M. (Paul. p. 243) ['Praemiosam prò pecuniosa Cato] in oratione quam scrifbsit] — — i. p. ' Catoni* nomen ut inter glossas Catonianas neces- sario restituendomi est. 8. Paulus Fesli p. 155 M. 'Munifieior idenlidern Cato dixit'. Feslus p. 154 '-^.Magnifici or quoque — a munifice — [Cato] in ea quam scripsit -f i() i'in uel ut?) — munifieior — '. 9. Feslus p. 242 M. (Paul. p. 243 ' Pelliculatio [nera Calo a pellicienjdo . . dixit tra ea òraiiorije quam 'Scribs.it de — '.
1 agi et rei om. Rufinian. 22 aedifìcalione- que Reg. Voss. (quae Voss.) 23 prciosum prciosus [om. neque) Lugd. Reg.
uEUQVIAE 73
que ancilla. siquid est, inquit, quod utar, utor; si non est, egeo. simm cinque per me liti atque fruì licet. ' 'Tum deinde addit':
Vitio uertunt quia multa egeo; at ego illis quia uequeunt 5 egerè.
I 1 * Tu, inquam, si uerum supprimis, falsarius agnosceris; si falsa confingis, mendax esse uideris.
12. *Te, C. Caccili, diem prodidissè militibus legionis IH, cum prodifionem non haberent. io 13. *Vecticulariam uitara uiuere, repente largite'r habere,
repente nitrii.
14. ^ Vita deum immortalium!
15. *Taetre aetatcm exigit.
16. *Culignam in le no Graeco ponit, ut bene oleat. io J7. *Coepiam seditiosa nerba loqui.
11. Isidorus de ditì'er. iierb. 220 noi. V p. 29 Arenai. ' Falsi tas ci mei ubici uni dif- lenint . . . nude et Calo: tu' e. q. s. 12. Festus p. 242 M. 'Prodidissè . . leni- |mis loDgius ferisse, ut Cato: te' e. q. s. 13. Pàulus Festi p. 378 M. 'Vecti-
cularia aita dicitnr eorum, qui lìectibusparietes alienos perfqdiUnt furandi gralia. Cato: uecticularia m' e. q. s. 14. Charisius li p. 213 P. (p. 240 Kellì
'uita d. i. Cato senex, ubi Stalilins Maxinius , e yicpcóvrjatg inquit UQ%a'C%ri , c6$ co TtÓTtOi . Gloss. Labb. p. 195 'Aita d. i. co itóitoi. izcpcóvrjGtg oro^ofr/.??, cóg Kctxcov.' 15. Charisius II p. 169 P. (p. 221 Reil) 'Taetre Calo senex: taetre' e. q. s. 16. Pmilus Festi p. 51 M. 'Culigna uas potòrium. Cato culignam
inquit' e. q. s. Thes. non. lai. ed. Mai. ci. a. Vili p. 133 'Cato: e oli guani' e. q. s. 17. Paulus Pesti p. 59 M. 'Cóepiaua fulurum tempiis qnod est coépi.
Cato: eoe pia in' e. q. s. Thesaur. nou. lat. ed. Mai. ci. a. 'Vili p. 125 'Coepio, is . . i- incipere, linde Calo: coepiam' e. q. s.
I ancilla quid (om. si) Voss. siquide Sang. Pelati. qnod utar Voss. egeo, siiiini coni. Stephanus, ego suiti (sfi Re gin. Sang. li- bri. 5 agere Lugd. 6 tu tu Barthius adii. XXXIX 14 , tu cod. Ras//, (cslc Orellio apud Meyerum p. 150, editiònes. supprimis Paris, leste Duebnero, ediliones comprimis Barthius. 7 iudica- beris uar. lectio ed. Paris. s C. Caecilii codex teste Keilio m. rhen. Vip. 622; M. Coeli comedi Meyerus. prodisse codex, correxit Vrsinus. 9 haberes Scaliger coni. 14 pouit libri, pouito Linde mannus cum uulg. ef. Klotzius Tàhnii ann. suppl. X p. 31, 15 se- mesa llies. lai. , idque 'in ueleri quodam schedio' se reperisse testa- tur Scaliger caslig. p. XL V.
74 ORATIONVM
18. * Coutil melias mihi dixisti compluriens. 19^ *Iure, lege, libertate, re publica communi ter Étti opor- tet; gloria atque honore, quomodo sibi quisque struxit.
18. Paul us Festi p. 59 M. 'Compluriens a compluribus significai saepe. Cato: con tura olia s* e. q. s. .19. Festus p. 3J3 M. 'Struere antiqui dicebanl prò
adicerc, aligere, nude induslrios quoque. M. Cato: iure' e. q. s.
2 rep. codex.
LIBRORVM AD FILIVM
ET
CETERORVM RELIQVIAE
LIBRI AD MARCVM FILIVM.
[DE MEDICI N A ?]
1. Dicam de istis Graeeis suo loco, Marce fili, quid Athenis exquisitum babeam , et quod bonum sit illorum litteras inspicere, uou perdiscere. uiucam uequissimum et indocile esse genus il- lorum. et hoc puta uatem dixisse, quandoque ista gens suas 5 litteras" dabit, omnia conrnmpet, tura etiara magis, si raedicos suos bue mittet. iurarunt inter se barbaros necare omnis medi- cina, sed hoc ipsum mercede facient, ut fldes iis sit et facile disperdanl. nos quoque dictitant barbaros et spurcius nos quara alios Opicon appellatione foedant. interdixi libi de medicis.
Libri ad-M. filili in. 1. Plin. Nat. hist. XXIX 7, 14sq 'Cassius Hemina . . aactor est, primuui e medicis uenis.se Romam Arcliagalbum . . inox . . trausisse . . in laedinin arlem omnesque medicos, quod e buissime intelligi potest ex M. Calone. cniiis auc tori tati Iriumpliiis atqne censura minimum eonfernnt, tanto plus in ipso est. quamobrein nerba eius ipsa ponemus dicam' e. <j. s. idem 27 'ila est pro- feelo. Ines molimi nei- aljun.de major quam ex medicina, uatem prorsus eotidie faci! Cai onci u et ora cui uni . sa tis esse i n genia G race or u in i n spi e ere n.-p. ' 1 — 3. Pbilarcbus Cat. 23 ' Tov ós na.Cdu diufìdXXcùv noòg rà 'EXXrjviv.à cpcovfj Y.è%Qrr]xca &qccgvtsqcc tov yrJQcog olov ccTro&SGTtL^cov v.cà tiqoukvtsvcov, ag cctcoXovgi PcollccCol xd TCQciyuccxec yQCiuudrcov EXXr)vr/.cov avanXriG^èvxsg. . . %aì TÒv'lnTtov.QKzovQ , cog sòntzv, eìv.r]xo(òg Xóyov , òv slns tov {isyd- Xov fìeiGLXécog %aXovvxog ccvxòv ini noXXotg tigi xaXdvxoig, ovy. dv noxs
1 tìlio Riccard. m. 1. 2 quod] u. Maduigìus opusc. II p. 238 i fortassc quor. corion edti. Daleeamp. 6 post uiucam éisHnxit Harduinas: sed cf. Cic. act. sec. in Verr. Ili JO, 40. indocile esso scripsi, indocibile Tolelanus , indocile celeri, mini inoetile? 4 quan- doque Riccard. Cliifflel. Paris, (d. , quandocuniqne J'ossia/i. ó comimpit Voss. Riccard. Paris. 7 sed] et Vossian., recepii Siilig.
mercedes Cltifflet. facient Tolelan. Chi f fi. Paris., faciuot Ric- card. Voss. fid&is Riccard. , hiseorr. m. 2, Voss., iis Paris. 8 dictitant Rice. m. 2, die ti Ubali l m. 7, Tolel. Voss. Paris. spur- cius Barbari eodices, super eius celeri [?). 9 Opicon coni. 0. Tahnius act. soc. Sax. lì p. 266 , opieos .hoppocos VoSS- Par., boppificos ex liuppicos Copr. ìlice.) libri. foedauique Voss. -inlonlixi — medicis om. Tolel. Rice. m. /, interdica ibi 'uetus' halec.
78 Al) MÀRCVM F1L1VM
2. Plinius nat. hist. XXIX 8, lo 'Subicit qua medicina se et coniugem usque ad longam senectam perduxerit, prbfite- turque esse etiam commentarium sibi quo mcdeatur fìlio seiuis familiaribus. quem nos per genera usus sui digerimus'.
3. Lepus multimi somni'adfert qui illum cdit. 5
4. Ex dolore, ex f'ebri, ex siti, ex medicamentis l)ibendis, ex cataplasmatis, ex aluo lauando.
5. Plinius nat, hist. VII 51, 171 'Cuna innumerabilia sint mortis signa, salutis securitalisqne nulla sunt, quippe cimi censo- rius Cato ad fìlium de ualidis quoque obseruationem ut ex ora- io culo aliquo prodiderit senilem iuuentam praematurae mortis esse
[DE AGRI CVLTVRA ?]
G. j-V-ir bonus, Marce fili, colendi peritus, cuius ferramenta splendent.
(ìaQfiaQoiQ *EHì]V(ùv noAsfiioig eccvzòv ticcqùigieìv , eXsys %oivòv Óqkov sìvai zovzov tcczgcòv àndvtcQV, ucci two£X£/Uv£to cpvlttzzsàftcci za Ttaidì ndvzag. avzco 8s y£yQcc[i(.iévov vnó\ivr\ixa elvai yuxì ngòg zovzo &£qcc- 7ZSV£lv Y. cu Siccizccv zovg vogov vzag owoi , vrJGziv (ilv ovò&tzoze dicczrjocòv ovdévoc, zoécpcov dì Xa%dvotg q GUQyudCoig vr\GGr\g rj cpdoGrjg rj Xaycó. %cù
yÙQ ZOVZO KOVCpOV slvai XCÙ 7tQOG(pOQOV dcd'SVOVGt, 7lXr}V ozi nollà GVfl-
Poci'vsi zolg cpayovGLV Ìvvtiviu'Qzg&ui. zoiavzrj òs Q-soccnaia -acci òiaizr] %Qcójj,Evog vyiaivziv \i\v uvzóg , vytaivovzag Ss zovg hctvzov Siucpvldz- z£lv\ 3. Diomed. I p. 358 P. (p. 362 Keil) 'Adnotabimns tamcn ueleres olirmi
sic declinasse , cdo edis edit: Calo ad fìlium ucl de oralnre [de aratore coni. Lersch. ephem. antiq. a. 1844 p. 445 cf. laknius l. 1. p. 267) lf pus' e. q. s. Plinius nat. hist. XX Vili 19, 200 'Somnos fieri lepore snmplo in cibis Calo arbi- Irabalur'. 4. Prisc. VI p. 718 P. (p. 268 Hertz) 'Aluus . . ueteres frequente)-
mascolino genere prolulerunt . . Cato ad fìlium: ex dolore' e. q. s. id. VII p. 761 P. (p; 337 Hertz) lQnae et in ini et in ein (aecus. miltunt), haec tam in i quam in e (ablalinum) . . . Calo in epistola {u. laìai L l. p. 267) ad fìlium: ex — Iti - bendis'. 6. Seruius ad Verg. Gè. I 46 Atlrilns spléndescere noiner] . . 'Qnod euenire frequenti aralione nouimns, ut et splendidior fìat et teratur. Calo in ora- lione (de aralione Ialm. ì. 1. p. 265) ad fìlium: nir' e. q. s.
5 multi Monete. 6 frehh Reg. I. VI. et siti Carolir. I. VII.
d memlicamentis Bern. I. VI. bibentis Reg. I. VII. 7 cataplasma-
i tri
tas Halberst. , caplasmatis Ingd. al*tio lugd. Iettando Reg., la- bando Bamb. 13 ' col omini' [nel ' agricolam') defìniri idqae uoca- balum excidisse suspicatur latitò: l. I. M. fili Sentii Vossia?ins, in quo uno haec uerba inuenìi G. T'Itilo, splendent uomcndo térraai Guel- fe rb. leste Lione.
LIBRI 70
7. Illi inperator tu, ilio ceteris mediastrinus.
8. Servhis ad.Verg. Gè. II 05 ' (llacticam) uuam Calo prae- cipue laudai in libris quos scripsit ad filium'.
9. Seruius ad Verg. Gè. II 412 Laudato ingentia rara 5 exiguum colito] ' Hoc etiam Cato ail in libris ad filiiun de agri
cultura '.
10. *Emas non quod opus est, sed quoti necesse est; quod non opus est asse -carini) est.
1 1. * Plutarcli. idi. Cai. 4K (Slitto dsìv) KxàG&aixà 6tcelqÓ- U)[ieva xal v£{ió[i£va [tàllov ìj xà Qacvó^eva xm 6aiQÓ[iEva .
12. Plaiarch. uil. Cai. 21 * IJqoxqÉtccqv de xòv vtòv etcì xavxd cpì]6iv ovk àvÓQog alla %r\Qag yvvatxòg zivai xò [iu- óóai xi xc5v V7taQ%óvxcov\
13. *Quod (ibi deerit a te ipso mutuare.
7. Noni us p. 143 ' Mediastrinos non balnearum sed minislros et euratores ae- dium leghnus. Lucilius . . Cato in praeceptis ad filium: ilio* e. q. s. 10 Se- neca cpist. 94, 27 'Praeterea ipsa quae praecipiunlur per se multimi babenl pon- ilevis, utique si aut carmini intexta sunl ant prosa oralione in senlenliam coartata, sicut ilici Catoniana: emas' e. <f. s. Pillimeli. Cai. 4 ^'Olcog Sì (.irjdsv tvcovov
SIVCCL TCÒV TZEQLTTCÒV, all' OV Xiq OV dSLTttl , KCCV CCGGCCQLOV 7tL7lQ(X6Y.r)tca
noXXov vo^il^siv'. 'Senlentiac Calonis' e coti. Paris, a Wolfllino edita e (PftttoJ. IX p. 682 s.) 'Quod no n opus est ad se cacrumest (sic)'. 13. Seneca de liencf. V7,(3 'Marcus Cato ait : quod' e. q. s. id. epistili. Ili) 'Paralumi libi credilorem dabo Catoni a num il luti: a te mutuimi sumes'.
1 illi libri, ille Forcellinus , fori, uilico. impcrator Vossia- nus. ille in celeris Perizon. 04, illi ac Forcellinus. posi ille exci- disse pitto seruis nel bubulcis. mediastrinus Periz. 16 (?), ed. a. 1526, mediastrinis Periz. 64, mediastriniim celeri. Boeckhius nwni. menstr. acad. Berol. a. 1S54 p. 273 de Ione sermonem esse ralus uersum trochaicum sic consliluit ille inperator | tu illidisque cóleris | mediastini^. Rilschelius spicil. poès. Sai. p. 10 ' nimiam m seruos in- dulgentiani dissuaderi hoc Saturnio putauit ille inperator tu illi — cèrte eris mediastrinus. 7 senlenliam qui mancam esse rad san/ Boeckhius l. s. s. p. 282 Fleckeisenius poès. Cai. rei. p. Il Rilschelius l. s. s. p. 11 Calonis mentem non adsecuti uidentur , qui non soluta id quod non necesse sii asse carum esse dixit, aerimi edam id quod non opus sii. nihil excidisse docet Plutarchus. Boeckhius uersum ita rcfìnxil | emas | non quod ópiis.t sed quód necessest [quód nc- cesscst maxumo empiimi preti o bène tibi émplumst, quód opus ni mi- mumó male] | quód non tipus esl .'isso carum est. Rilschelius hoc modo chu'is non quottópus osi — sód quod èst necesse | [hoc sé in per uilosi j quód non — ópusest asse càrumst; sai cf. mas. rhen. X 1 1 1 1 p, 263 s.
80
AD MARCVM FIUMI. DE RE MILITARI
[DE RIIETORICA ?]
14. Orator est, Marce fili, uir bonus, dicendi periti is.
15. Rem tene, nerba sequentur.
16. Marius Viciorin. in rhet. Cic. II p. 178 Or. 'Pro- positio facti cum persóna eius qui arguitili* nel quolibet alio modo imiidiam comparans aut exlenuans summa dicetur. et haec est ■> quam Cato in libro suo appellai uires causae'.
DE RE M I L ITARI
L I B E II.
1. Scio ego quae scripta sunt si palam proferantur, mullos fore qui uitilitigent, sed ii potissimum qui uerae laudis expertes sunt. eorum ego orationes siui praeterlluere.
2. Vt populus sua opera potius ob rem bene gestam coro- io natii s supplicalum eat, quam re male gesta coronatus ueneat.
14. Seneca conjrou. I praef. 9 p. 40 Burs. 'Érratós optimi iuuenes nisi Ulani
uocem non M. Calonis 'sed oraculi eredilis . . ìlio ergo uir quid aitV orator' e. q. s. Quinlil. insl. or. XII 1 , 1 'Sii ergo nrobis orator quem consiiiuinuis is < 1 1 1 i a M. Catone fìnitur: uir' e. q. s. Forlunatian. art. ili. I p. 53 Caper. 'Quid esi o.V uir' e. q. s. Isidorus Orig. II 3, 1 'Orator esl igilur uir' e. q. s. id. ail rhet. p. 387 Capcronn. 'Orato)-' e. q. s. Seruius ad Verg. Aen. I 151 'orator eniin ila definitili', uir e. q. s. Schol. Leid. ad Cic. de inueiit. apud Suriiigarum hisl. schol. Lat. I p. 223 'orator nero est uir' e. q. s. 15. Iiilius Victor art. rhet. p. 197 Or. 'Scire autem est rem de qua dicluriis sis un in osa ni ante pniiosecn'. in hanc rem constai eliam Catonis praeceplum paene dininiiiii qui ait: rem' e. <j. s. Cur. Fortunat. art. rh. Ili p. 97 Caper. 'Ac semper ediscendum est si teinpus pei- miseiit, sin minus, res ipsas solas tenebimus dehinc his uerba de tempore a e e o m m o d a b i m u s '.
De re militari. Plinius nat. hist. praef. 30 'Non queo inilii temperale quo minus . . ipsa censorii Calonis uerba ponam, ut adpareat etiam Calimi de militari disciplina commentanti . . paralos fuisse islos qui oblrectatione alienae scienliae famam sibi aucupanlur. quid eoim? ai l in co uolumine: scio' e. q. s. 2.
Festus p. 30G M. 'Sub corona uenire dicuntur quia captiui coronati solent uenire
1 M. fili om. Quìnt. Forimi. Isiclor. Serv. sch. Leid.. mi fili Senecae cod. Paris. 7 836. dicenti idem liber. 7 Scio ego] cf. quae ad orai. I (de cons.) 1 adnotaiiimus. 8 quid enim Catoni tri- butint Silligius et Ianus. uitii lifigent Paris. 0797 , ut eligant Lon- din. , ut eligat Paris. 6796, ita reprobent ut eligant Mo?iac., Da- lecamp. hi Riccard. m. 2, Paris, s. IX. experfi idem Paris, cum altero 6796. 9 siui scripsi, sibi (s Lond) libri, sino ed. Dale- campii, ibi Ianus; num semper siui?. praeterlluere Riccard., prae- ler Paris, tres. , praelereo Lond. Monac 10 suus sua Festus, corr.
Mùllerus. 11 subplicatum Gellii Rottemi, libri; ueniaf celeri, corr. Vrsinus.
ueneat deteriores Gellii
LIBRI 81
3. * Vegelius de re mil. I 13 'Deinde in aliis rebus, sicut ait Cato, siquid erratimi est, potest corrigi, praeliorum delieta emendationem non recipiunt, cum poena statini se(juatur errorem'.
4. Magistratus nihil audent imperare, ne quid consul auspici s peremat.
5. Festus p. 253 M. 'Procubitores dicimtur fere uelites, qui noctu custodiae causa ante castra excubant, cimi castra bo- stium in propinquo sunt, ut M. Cato in eo quem de re militari scripsit'.
io 6. Inde partem equitatus atque ferentarios praedatum misit.
7. Vegelius de re mil. I 15 'Quantum utilitatis boni sa- gittarii in proeliis habeant, et Cato in libris de disciplina mili- tari euidenter ostendit'.
8. * Varrò de ling. I. VII 59 p. 341 sq. Speng. 'Accen- to sos ministratores Cato esse seribit'.
9. Pedites quattuor agmiuibus, equites duobus antibus ducas.
10. Vna depugnatio est fronte longo, quadrato exercitu.
ut ait Cato in co qui est do re militari: ut' o. q. s. Collins VII 4, 5 *Sed id ma- gis ucrum esse quod supra dixi {ampìectitur similem Vervianae explicationem) M. Cato in libro quem composuil di' re militari docet. nerba sunt bacc Catonis: ut' e. q. s. 4. Festus p. 214 M. 'Pcremere . . Calo in li . qui est de re mili- tari prò iridare usus est, cum ait: cum magistratus' e. q. s. 6. .\onius p. 554 'Ferentarii leuis armatura quia quando (quicquid libri) opus esset auxilio, ferrcnt excursu leni armis grauibus non inpedìti. Kato ad rem mililarem (de re mil. Perizon. lo. 64.): inde' e. q. s. Paulus Festi p. 369 M. 'Calo eos ferentarios dixit, qui tela ac poliones militibus pngnantibus ministrabant '. 9. Philarg. ad Vcrg. Gè. II 417 Antcs] 'Cato de re militali (colo dere militari Vatic): pedi- tes' e. q. s. 10. Nonius p. 204 'Frontoni f emini no genere Virgilius . . mascu- lino Tilinius . . femiiiiiio Pacuuius . . Cato de re militari: una' e. q. s. Vegetius de re mil. Ili 20 'Vna— exercitu, sicut edam mine et prope semper solet proe- lium fieri', (omissu Catonis nomine.)
4 cum magistratus codex , cum deleui. cousularis auspici pere- niant comedi Mommsenius : mila ite sic quidem salis liquet, quinam sint isti 'magislralus'. 6 feri uctites cod., corr. Vrsinus: de pro- cubitoruin miniere cf. Polyb. VI 35, 5 Lipsius de mil. R. V 4 Mar- quardlus cnchiridii ani. R. Ili 3 p. 3l4sq. 10 praedatum Mercerus cdilioncs anliq. seculus, praedalos libri. 14 de accensis militar ibus u. Vegelius II 10 ' ad obsequia iudicum nel tribunorum .. deputa- bantur mililes qui uocanlur accensi' , et Mar guardi. I. s. s. p. 242 s.
16 cf. Marquardt. 1. s. s. p. 321). equites — duobus Vatìcanus.
17 longo libri, unde lemma turbatimi esse adjtaret. de genere certaminis cf Marquardt. I. s. s. p. 327 , 332 sq.
CATONIS QVAÈ EXSTANT ETC. U
82 Al) MARCVM FILIVM. CARMEN
11. Siue forte opus sit cuneo aut globo aut forcipe aut tur- ribus aut serra, liti adoriarc.
12. Tertia e castris eductio celeris properaque est.
13. Satis celeris sis in tempore.
14. Quam gladiator disciplinosus. 5 *15. Frontin. strai. HII 1, 10 'M. Cato memoriae tradi-
dit in furto comprehensis inter commilitones dextras esse prae- cisas aut, si leuius animaduertere uoluissent, in principiis san- guinem esse missum'.
CARMEN DE MORIBVS.
1 . Auaritiam omnia uitia habere putabant. sumptuosus cu- io pidus elegans f uitiosus inritus qui babebatur, is laudabatur.
11. Feslus p. 344 M. 'Sena proeliari dici tur, cura assidue acccditur recedi - turquc ncque ullo consislilur tempore. Cato de re militari: siue' e. q. s. 12.
Festus p. 253 M. 'Properara prò celeri ac strenua dixisse anliquos testimonio est Cato cum ait in libro de re militari: tertia' e. q. s. 13. Pfiscian. VII p. 760
r P. (p. 334 Hertz) 'Hic et hacc celer nel celeris . . M. Cato de re militari (militai Carolir.): satis' e. q. s. 14. Nonius p. 4G3 'Disciplinosus etiam pessima arte polcst dici. Cato de re militari : quam' e. q. s.
Carmen de moribus. 1 — 3. Gellius XI 2 'Elegans homo non dicebatur cum laude, scd id fere ucrbum ad aclalem M. Calonis uilii non laudis fuit. est nain- que hoc animaduertere cum in quibusdam aliis lum in libro Catonis qui inscriptus est Carmen de moribus. ex quo libro ueiba haec snnt (1): auari li a in — 1 aud a - batur'. 1. Nonius p. 465 'Eleganles non solimi ut consuetudine ab eleganlia ingcnii . . sed a ueleribus etiam uitio dalur. M. Tullius . . . cannine de moribus {om. Catonis nomine): auaritiam — uitiosus'.
1 siue Frsinus, sine codex. forcipe] foriìcem diclini Gellius X 9 Vegelius III 17 : cf. Charis. I p. 94 Ke.il. genera cerlaminis ser- rani cuneum globum lurres commemorant Gellius et Vegelius l. s. s., explicat Lipsius de re mil. IIII 7 p. 178 sq. 3 tertiae fastris codex, correxit Vrsinus. prosperaque codex , correxit Vrsinus. 4 sis in Regius (?), si sint Halberst. Bern., si sint in Bamb., si sunt Sang. Lugd. Carolir.: fori. sies. 8 si leuius Leid. sec. , Oudend., si li- centius Vossian., sic licentius Gud. , aut an silenliis Palai., aut ut so- lertius Medie. 2. principio Med. 2, principiis uel principis celeri, de poenae genere cf. Lipsius de re mil. p. 343. 10 auaritiam Regius, auaritia uel auaricia celeri libici. depùtabant Boeckhius Fleckeise- nius Ritschelius , ut uersum explerent. suptuosus Reg. Voss. cupidus deleuit Boeckhius, cuppes coni. I. F. Gronouius. 11 eligant Nonii Guelferb. uitiosus Boeckhius delendum esse uidit, elegans deliciis intentus [del. inritus) coni. Ritschelius; inritusque h. {superscr. uel qui Lugd.) Gellii libri, interniti tus coni. Bergkius diar. anliq. stud. a. 1855 p. 293 coni. Paul. p. 113 M.
DE MORIBVS. APOPIITII. EPISTVLAE 83
2. Vestiri in foro honeste mos crat, domi quod satis crat. equos earius quam coquos emebant. poèticae artis honos non crat. siquis in ea re studebat aut sesc ad conuiuia adplieabat, grassator uocabatur. 5 3. Nam uita humana prope liti ferrimi est. si excreeas, con-
tentar; si non excreeas, tamen rubigo interficit. item.homines exerecndo nidemns conteri; si niliil excreeas, incrtia atqnc tor- pedo plus detrimenti facit quam exercitio.
AP 0 PUTII È 6 MATA.
1. * QuintUianus inst. or. VI 3, 105 ('Domitius Marsus) . .
ìonarrandi urbanitatem . . ita finit Catonis, ut ait, opinionem se- cutus: urbanus homo erit, cuius milita bene dieta responsaque erunt et qui in sermonibus circulis conuiuiis, item in contionibus, omni denique loco ridicule commodeque dicet. risus erunt, qui- cunque baec faciet orator'.
15 2. * Cicero de or. II 67, 271 'Nani sicut quod apud Ca-
tonem est, qui multa rettulit, ex quibus a me exempli causa multa ponuntur, per mibi scitum uidetur, C. Pnblicium solitimi dicere P. Mummium cuiusuis temporis hominem esse'.
EPISTVLAE.
1. Quia saepe utiles uidentur praedonuli.
2. Gcllius XI 2 'Praelerca ex eodem libro Catonis haec edam sparsim ci inler- cTsc nolauimus: ucstiri, inquii' e. q. s. 3. Ibidem 'Illa quoque ex eodem libro praeelarae uerilalis senlenlia est: nani uiia, inquit' e. q. s.
Apopb thegmata: Cicero de officiis I 29, 104 ' Milita mullorum faccle dieta, ut ea quae a sene Catone colicela sunt, quae uocant apopblliegniala '. u. pro- legomena.
Epistulae. 1. Feslus p. 242 M. 'Praedonulos Cato vno-n.OQiGTiY.óq dixit in epistulariìm (ita coclex teste Keilio m. rh. VI p. 622) : quia' e. q. s.
1 piloro Rcgìn. m. pr. , in coro Voss. 2 quoquos Regin. in. pr., Petau. poetice Beni. Pelali. 3 siqui* (s eras.) Litgcl. , siquid Re- gin. Petan. m. pr. sesc] si se Sangerm. et cod. Scioppii. appli- c'abat Voss. Pel., applicai Beni. 4 grassator Magliab. Regin corr., erassalor Regin. in. pr., ccteri. 5 ferrum est. ferrimi si editiones ite- teres Gelliì, prob. Bitschelius. 6 robigo Beni. hoiiiines sc*excr- cendo (una Hi. erasa) Lugd., liomiues in esercendo Regin. 8 exer- citium Sangerm. et cod. Seiopjrii, exercilatio Magliab. in. alt. 18 cuius tempori nel quicluis tempori libri, emend. nescio qnis ap. Lamb. 19 praedonculi scribendum 'sk zm> àvalóyoov linguae lalinae' cen-
6*
84 EPISTVLAE
2 mansues ad . . .
3. Plutarcìi. Cat. mai. 20, ' Rateavo g avxov (fiottai xig èniGrolri itoòg xòv vlòv V7t£Qqpvc5g iitaivovvxog xr\v iitoì xò fycpog (ptlon^iLav avxov xal OTiovdiqv'.
4? Cicero de offw. I 11, 10 '31. quidem Catonis senis osi.-, epistula ad Marcum filium, in qua scribit se audisse eum mis- siim factum esse a consule , cum in Macedonia belio Persico mi- les esset. nionet igitur, ut caueat, ne proelium ineaf. negat enim ius esse qui miles non sit cum hoste pugnare'.
A D f M A G N V M. 5;. * \ Interempto praestari. io
DVBIAE AVCTORITATIS LIBRI
COMMENTARI! IVRIS CIVILIS. Mundo nomen impositum est ab eo mini do qui supra nos
2. Feslus p. 154 M. (Paul. p. 152) '[Mansues pio mansuetus dixitj Cato in epistola . . .' (uersus integer deletus usque ad u. mansues ad | ; ad filium addidit Vrsinus). 4. Plularchus qu. Rom. 39 i Aia xi xoig [ir] Gxgaxsvojxévoig (lèv, iv 6XQCCT07iÉ8(ù d' allcog ccva6zQScpO[i£voig , ovk s^tìv avdga fialsiv TtoXè- [ilov ovós xgÓGai; kcù xovxo Kdxav ò nQEGfivxiqg sv 87tiGxoifj rivi dsdrj- Xcoxs y q ce epeov 7t gag xòv vtòv kcÙ yislbvcùv , si na.Q£&£Ìr} xrjg crgaxsiag tt7ionl7]Q(ùGug xòv xqÓvov vnoGXQBcpEiv rj TtQOGfiévovxa lafisìv nagà xov GXQecxrjyov xò è'£,sìvai xgcòoai kcù uvsXeìv itoXk\iiov\ 5. Diomedes I
p. 362 P. (p. 366 Keil) 'Praesto praeslili ... in dandi signifìcalione praebeo po- tius dicebant, nisi quodSalluslius . . et Calo ad Magnimi {sic Parisini duo, ad mag- nani Monac, forlasse ad M. filium: ad epistulas haec pertinere suspicatus est Bolhuis. diatr. p. 169): interempto p. rursum Seneca' e. q. s.
C o m in e n t a r i i i u r. ci u. fortasse M. Catoni M. fido tribuendi : cf. pro- leg. Feslus p. 157 M. 'Mundus . . ter in anno patere solet . . qui quid ita dica- tur sic refert Cato in commentariis iuris ciuilis: mundo' e. q. s.
uit Scaliger. 5 praecedunt in libris ms. et Io. Sarisber. poUcr. VI 7 haec 'Popillius (Pompilius Erfurt. cum plerisque) imperator tenebat prouinciam, in cuius exerci tu Catonis filius tiro rnilitabat. cum antem Popillio uideretur unam dimiltere legionem, Catonis quoque filium qui in eadem legione militabat dimisit. seri cum amore pugnandi in exer- citu remansisset, Cato ad Popillium scripsit, ut, si eum pateretur in exercitu remanere, secundo eum obliget sacramento, quia priore amisso iure cum hostibus pugnare non poterat. adeo summa erat obseruatio in bello mouendo. M. quidem e. q. s. sed Catonis ad Popillium epislulam interpolatori Ciceronis deberi uidit Mommsenius: u. proleg. 10 inte- renito Paris. B , interemptum coni. Keilius. praestaris. sursum Se- neca Monac.
INCERT. LIBR. 85
est: forma enim eius est, ut ex bis qui intrauere coguoscere potui, adsimilis illi.
INCERTORVM L1RRORYM RELIQVIAE.
1. In bis duobus bellis atte ras stipendio agriipie parie mul- tati, alteras oppiiluni ui captimi, alteras primo pedata et se-
5 cundo.
2. Qùod iter longius arduiusque erat a curia.
3. Qui tahtisper nulli rei sies, dum nibil agas.
4. Caduceatori nemo homo nocet.
5. Veternosus quam plurimum bibit, tana maxime sitit. io 6. Praeda quae capta est uiritim diuisa.
7. Et in Italia atras capras lacte album habere.
8. j- Suapte natio sua separata seorsum.
9. Speca prosita, quo aqua de uia abiret.
Inc. libi*, rei. 1. Cliarisius II p. 191 P. (p. 215 Reil) 'Primo pedalu Calo senex: in' e. q. s. cf. Paul, p, 27 M. "Alteras ponebant prò eo quoti est aduer- bium alias'. 2. Priscian. Ili p. 600 P. (p. 87 Hertz) 'Vetustissimi tamen com- paratiuis ctiam hniuscemodi piior afdaior) soni est quando usi. Calo dixit: quod' e. q. s. 3. Priscian. VI p. 694 P. p. 227 Hertz) 'Idem ^Cato) nulli prò nullius: qui' e. q. s. id. p. 717 P. (p. 206 Hertz) 'Calo . . idem (idem in II edi- tiunes : qui — agas. nulli prò nullius'. Columdla de r. r. XI 1, 26 'Nani illud uerum est M. Catonis oraculum: ni Ir il agendo homines male agere di- s e ii ut'. 4. Paiilus Fesli p. 47 M. ' Caduceatores legali paeem petentes. Calu:
caduceatori inqtiit * e. q. s. 5. Paul. p. 369 M. 'Veternosus dicitur qui grani
premitur sonino. Calo neternosum hydropicum intelligi uoluit, cnm ait: veter- nosus' e. q. s. 6. Paul. p. 378 ' Viritim dicitur dari quèd datar per singulos uiros. Cato: praeda' e. q. s. 7. Charis. I p. 79 P. (p. 102 Keil) 'Lacle (no- minai, casa) sine uitìo dieemas, nani et Cato sic dixit: et" e. q. s. 8. Charis. II p. 195 P. (p. 219 Keil 'Seorsum Cato senex: suapte' e. q. s. 9. Priscian.
1 ut acid. Vrsinus. 2 potui Scaliger, potuti cod. illi Scali- ger , Ulne coclex , fortasse ilici. 3 in is cod. Neap. agri parte mul- tali] cf. Scluveglcrus h. B. II p. -404. 4 pedate Putschius cf. orig.
i
i" 27. 6 inler Paris. longius Sang., longuius Lugd. Candir. a om. Paris. Carol. 7 lantis prò Bamb.p. 7/7. uullac [corr. ex nulli?) Carolir.p. 717. sies libri j>. 7/7. sslp. 004. 12 suapte] qua arte Putschius, cf. Laclimanuus ad Lucrct. p. 391. 13 prosita Hauptius coni. Paulo p. 220 M.' prosita proposita\ ppesìti Haìbcrst. m. /, ppsrta in. 2, propositi Caroliru/t. . prò sili rcliqui. detlia Bdj. Bcm. Balb. Sang. Amien. habiret Berti.
86 1NCERT0RVM L1B.
10. Malitiose istorimi iuratorum ucrto ut . . .
quoti
1 1 . Qua mollissimum est adoriuutur.
12. Sub tela uolantia.
13. Seruius ad Verg. Aen. Ili 314 Raris turbatus noci- 5 bus bisco] . . 'Calo ait, uerba tertiato et quartato quempiani dicere prae metu'.
14. PUnius nat. hisi. XIII1 13, 90 'Gato (scripsit) ideo propinquos feminis osculimi dare, ut scirent, an temetum olerent'.
15. Cicero de rep. I 11 'Quam est bic fortunatus putandusio . . qui, ut Africanum auum meuin scribit Cato solitum esse di- cere, possit idem de se praedicare, ìmmquam se plus agere, quam nihil cum ageret, numquam minus solum esse, quam cum solus esset'.
16. Cic. de dhiin. I 15, 28 'Itaque multa auguria, multa 15 auspicia, quod Cato ille sapiens queritur, neglegentia collcgii amissa piane et deserta sunt'.
17. M. Aurei ius Caesar ep. II 1 p. 41 ed. Barn. 'Caci uni modestius . . . uespera et concubia nocte, dum se intempesla nox, ut ait M. Porcius, praecipitat, codem modo perseuerat'. 20
18. Malum deligatum, parastatae iunctae.
VI p. 713 P. (p. 260 Hertz) 'Dicebant tamen el hoc specum el haec speca. Cato: speca' e. q. s. 10. Charisius II p. 184 P. (p. 206Keil) 'Malitiose Cato senex: malitiose' e. q. s. 11. Seruius ad Verg. Aeri. IIII 293 Quae umilissima fendi tempora] 'Cato: qua' e. q. s. 12. Seruius ad Verg. Aen. Vili 694 Telisque
uolatile] 'Cato: sub' e. q. s. 15. Cicero de off. Ili 1 , 1 'Publium Scipionem, Marce fili, eum qui primus Africanus appellatus est, elicere solitum scripsit Cato, qui fuit l'ere eius aequalis, numquam se mirms oliosum esse, quam cum otiosus, nec minus solum, quam cum solus esset'. Plutarchus apophth. reg. et imp. p. 196 B' Ev.i- Tttcov dì ò ttQSofivTEQog zr\v arco xcòv otoazsicov v.cà xi\q nolixsius a%olriv iv yQcc[i[icc6i diatQL^rjv 7roiOv^Evog èlsysv, ònóxs 6%old'Qoi, nlsCovu 7ZQCCxrsiv\ 18. Isidorus orig. XIX 2, 12 'Parastatae slipites sunt pares stantes quibus arbor sustinetur. Cato: malum' e. q. s. .
1 iuratorque eo uerto ut maximus exc. Cauch. apud Keil. p. 610, iura. iuratorque eo nerbo ut maximus 'ex Dousae codice' Bondamus uar. lect. p. 234, uliturque eo uerbo et Maximus, coni. Vulcanius, u. eo Cicero , ut Maximus Bondamus. 3 quam editto Banielis. 4 tela uolantia] ita etiam Fronto ad M. Antonìnum p. Ili Nieb. 6 ter- liata et quartata coni. A. Popma. 17 Verba Cato?us, a quo dum alie- num esse puto, Boeckhius Bitschelius Fleckeisenius carmini de mori- bus inseruerunt. ai u. mas rh. nou. XIV p. 262.
RELIQVIAE 87
19. Gellius XVIII 7 ; 3 *Ego grammaticus uilac iam atque
moFum disciplinas quaero, uos philosophi mera estis, ut M, Calo
ait, mortualia; glosaria namque conlegitis et lexidia, res taetras
et inanes et friuolas tamquam mulierum uoces praeficarum'.
5 20. Pauius Festi p. 27 M. 'Audacias pluraliter Cato dixit'.
21. Ibìd. 'Aliorsum et illorsum sicut introrsum dixit Cato'.
22. Idem p. 59 M. ' Cloacale flumen dixit Cato prò cloa- carum omnium eolluuie'.
23. Id. p. S3 'Forma signifìcat modo faciem cuiusque rei io modo calidam . . Cato ait de quodam aedifìcio aestate frigido,
hieme formido'.
24. Id. p. SO 'Futare arguere est, linde et confutare, sed Cato hoc prò saepius fuisse posuit'.
25. Id. p. 92 'Ferocit apud Catonein ferociter agit. -j- filiere i5item prò fìgere'.
26. Id. ìb. 'Fruniscor et frunitum dixit Cato'.
27. Id. ib. 'Felices arbores Cato dixit quae fructum ferunt, infelices quae non ferunt'.
28. Id. p. 121 'Latitauerunt Cato posuit prò saepe tule- 2orunt\
29. Id. p. 152 'Mihipte Cato prò mihi ipsi posuit'.
30 . decuit talenta
. . uersia atque
entia item a
30. Fcslus p. 15-1 M. {infine uevsus) 'mihiple pio mihi ..." e. q. s
3 moi'Luaiia] cf Plautus Asin. SOS Naeuius trag. p. IO Bìbb. Ca- lunem pkilosopJws ^ mor inedia uocasse palei; celerà a Calane aliena uidenlur. mortualia el glosaria uoeabula ante Hertziani inngebantar ; cf. Scaligcr coni, in Varr. p. 143. 7 Oralioni de cens. Fuluii Nobil. Meyerns tribnit or. R. fragni, p. 90. 10 An ealidum? forlasse . . aedifìcio: aestate frigidum hieme formidum. 15 lìbere coni. Meursius. 17 Fronlo ep. ad amicos II p. 218 ed. l\om. 1 Legcs pleraeqae poena sanciant, ite (jais feìicem arborem saccaia!, quaenam est arboris felicilas? rami fecandi et frugiferi bacis ci pu- ?nis onusti'.
88 1NCERT0RVM LIB.
31. . . [tumjultu Macecloniae Etruriam Samnit.es Luca- nos inter se natinari atque factiones esse.
32 [Po]enorum IIII suf-
[fetes] ........ [om]nis cohortes omnis
[qui stipendia merit]auerunt. 5
33. Festus p. 158 M. (Paul. p. 159) '[Moscillis Cato] prò prauis moribus dixit'.
34 j- properie mari opus est.
35 [Numidae?] . . muìtam uiuunt . . .
36. lentis numquam euiquam 10
. . . [supp]remam aduoca[tionem].
37. Paitlus Fesa p. 369 M. 'Veterinam bestiam iumentum Cato appellauit a uehendo'.
38. Paulus p. 379 'Vis Cato prò ultra posuit'.
39. Id. ib. 'Vngnlatros ungues magnos atque asperos Cato 15 appellauit'.
40. Id. ib. 'Verberitare idem Cato frequentatine ab eo quod est uerbero dixit'.
41. Id. ib. 'Vopte prò vos ipsi Cato posuit'.
31. Feslus p. 166 M. (Paul. p. 167) 'Nati[nalio dicebalur riegotijatio et nati- nàtores [ex co seditiosa negotia] gerentes. M. Calo in (Orig. 1. V scripsit ci. Mi'dle-
rus) ii 1 1 u ' e. q. s. 32. Festus p. 154 M. (Paul. p. 152) 'Meritauere saepe
ineru \\ [ore Cato ait] . . enorura' e. q. s. 34. Feslus p. 242 M. '. . . s Cato saepe
dicit ut (uers. fere dimidius deletus) [ar]boses, loco r. dicebant'. [] . . e. q. s.
(Papisios Catonem dixisse Mùllerus frustra contendit p. 395.) 35. Festus p. 177
M. [Numidae #£]cimtur Noma[des qui diutius uiuere dicuntur] undeCato iu
36. Paulus p. 304 M. 'Suppremum modo significat smnmum, modo exlre- mum , modo maximum'. Festus p. 305 'Supp[remum] — alias extre[mum] — Cato d. . . . . || I entis' é. q. s.
1 ultu codex teste Keilio m. rh. Vip. 621, [andito tu]multtt Mtil- lerus. 3 fortasse Cato originum IIII: Poenorum sufl'etes e. q. s., suf- fetes euoGauerunt statini omnis — qui stipendia coni. Scaligeri u. pro- leg. orig. I. IIII. 6 moscillis, quod in Festi cod. deletum est, Pau- lus , mosculis coniecit Vrsinus , musculis — minibus Salmasius in So- lin. p. 217 B. 7 prauis scripsi, paruis Festus et Paulus. qui mori- bus codex Festi, fortasse quidem moribus d. [sed] . . 8 propediem coni. Mùllerus. 9 [Numidae uiuaces quia] multam uiuunt [aetatem] suppl. Vrsinus. 10 [do]lentis numquam euiquam [reo apud praetorem denegasse supp]remam aduocationem suppleuit Vrsinus. 15 ungu- latos, qui haberent ungues e. q. s. coniecit Vossius etymol. Lat. u. ungis.
RELIQVIAE 89
42. Genius IIII 9, 12 'Quod si, ut alt Nigidius, omnia istiusmodi inclinamenta (in — osus) nimium ac praeter modum signifìcant . . cur disciplinosus consiliosus uictoriosus, quae M. Cato ita affìgurauit . . numquam in culpam, sed in laudem di-
5 cuntur ? '
43. Charisius II p. 181 P. (p. 202 Keil) 'Imperabiliter Cato senex, ubi Maximus: prò nimis imperiose, dure'.
44. Id. p. 193 P. (p. 217 Keil) 'Rare Cicero prò raro, ut idem Maximus notat; Catonem quoque ita locutum'.
io 45. Id. ih. 'Rarenter Cato, ut idem Maximus notat, prò
raro'.
46. Id. p. 108 P. (p. 134 Keil) 'Cato bis iugeris (dixit;, ut notat Plinius libro VI'.
47. Id. p. 195 P. (p. 220 Keil) 'Secunde Cato senex, ut 15 Maximus notat'.
48. Inc. auctor de gener. nom.p. 92 Haupt. 'Putei generis masculini, ut Cato et Varrò'.
49. Quintilianus I 6, 42 'Neque enifti tuburchinabundum et lurcbinabundum iam in nobis quisquam ferat, licet Cato sit
20 auctor'.
50. Gellius II 17, 6 'Neque uero con particula tum so- lum producitur, cum ea littera, de qua Cicero dixit, insequitur. nam et Cato et Sallustius fenoribus inquiunt copertus est'.
51. Gellius X 21, 2 ' Nouissimus et nouissime . . nam cum 25 M. Cato et Sallustius et alii quoque aetatis eiusdem uerbo isto
promisce visitati sint . . (Cicero) abstinuisse eo tamen . . . uidetur'.
52. Sergius in art. Don. p. 1855 P. 'Nam et praepositio- nem praepositioni sic cohaerentem, ut prò una parte orationis babeantur, inuenimus saepius apud Catonem, ut circumcirca'.
30 53. Gellius XVIIII 10, 10 'Praeterpropter uocabulum . .
quo et M. Cato et M. Varrò et pleraque aetas superior ut ne- cessario et Latino usi sunt'.
54. Varrò de lingua lai. IX 107 p. 535 Speng. 'Quo- niam est soleo, oportet dici solili, ut Cato et Ennius scribit'.
23 fenoribus Vat. , fenoribus Rolt. 28 oratiouis coni, H. Keilhts, praepositionis uulgo. 29 liahcantur — saepius rad. Paris. 7536 s. Vili teste Keilio, habeatur — saepe uulgo.
90 INCERTOIiVM LIB.
55.. Quinlitianus II, 23 'Quid? non Calo ceiisorius dicara et ladani dicem et faciem seripsit eundemque in ccteris, qtiae si- militer cadunt, modum tenuit, quod ex uetcribus eius libris ma- nifestiun est et a Messalla in, libro de s littera positura?'
56. Festus p. 286 M. 'Recipie apud Catonem prò recipiam, 5 ut alia eiusmodi complura'.
57. * Festus p. 201 M. 'Ostende ostendain, ut perirai llis aliis exeniplis eius generis manifestum est'.
58. *Paulus Festi p. 26 M. 'Attinge prò attingam posuere'.
59. * Paulus Festi p. 72 M. 'Dice prò dicara antiqui pò- io sucre'.
60. Gellius V 21, 6 'Doceas nos, cur pluria siue conpluria, uiliil euim differt, non Latine scd barbare dixerint M. Calo, Q. Claudius . . .'
6 1 . Ouintilianus IX 4 , 30 ' Illa censorii Catonis diee hanc 15 aeque ni littera in e mollita'.
62. Gellius XVI 12, 8 'Varrò . . M. Catonem et ccteros aetalis eius feneratorem sine a littera pronuntiasse tradii'.
63. Marius Victorinus art. gramm. I p. 2459 P. 'Cura ad- uerbium temporis antiqui quattuor lilteris scribebant. -f in his cura 20 apud Catonem quam rursus f eo quoam. sed antiqui ciun ita scri- berent, pronuntiabant tamen perinde ac si per cura scriptum esset'.
64. * Plutarch. Cut. e. 1 ' ' Tc5v ds itQoyóvov TtavxàrcaGiv àyvcÓGxav ysyovévat, doxovvxov avxòg 0 Kaxcov xccì xòv na- zégcc Mccqkov cjg àya&ov avÒQa zal GxQaxioxixòv èitaivBi, 2.5 ucci Kdxavcc ròv ngóitaTCTiov à^iGxdiov itollàxig xv%elv (prjGi, xaì Ttevxs 7toXs{iL6xàg LTtTCOvg èv iià%uig ànofìaXóvxa xrjv xi- [irjv u7tola(l£lv ex xov dijuov óV àvÒQaya&Cav' .
65. * lùid. ' <&r]6Ì yaQ avxòg èTixccxccidsxcc ysyovòg è'xrj xrjv 7CQ(6xr}v <5xQccxev6u6d-ai OxQaxuav , Tts ql ov 'AvvCfiag %q6vov 30 bvxv%Óùv èTtécpleys xtjv IxcdCav' .
62. Nonius p. 54 'Nani et Catonem et ceteros antiquiores sine a littera fenus pronuntiasse [Vano] conlcndit ut fetus fecmiditas'.
5 recipiae codex. 7 recipie e. q. s.~] haec extant hiter glos- sas Catonianas. 21 in his libri, tam his Piilschins. 23 quum rur- sus Palai, m. 1. eo quoam Palatiti. , ea quoam Paris., quoam Valen- tin, per e Paris.
RELIQVJAE 9 1
66. * Idem ib. e. 4 ''Eó&rjxa [iev yàg ovdéicoxé cprjót cpoQeócu itoXvxeXeOxéqav éxaxòv dipa%{ióv , nielv de xal óxQaxiqyóv xal vitaxevcov xòv avxòv olvov xolg eQyàxacg, oipov de TtaQaCxevà^eo^ai TtQog xò delTtvov è% àyoqàg àa-
f>6aQÌav xqiàxovxa , xal xovxo dia xr\v itóXiv , oitcog iGyyoi xò o~ó{ia TtQog xàg Gxqaxeiag. enC^X-Yi^a de xóv noixtXcov BaflvXcóviov ex xlrjQovo[iLag xxr\(5à\ievog ev&vg àjtodóad-ccc xóv de èjcavXeojv avxov [i7]de[iiav elvai xexovia\iivy\v, ovdévcc de Tcórcoxe TtQtaod'ai dovXov vtiÌq xàg %iXiag doa - U)%^àg Ktù itevxaxo6iag , cjg dv ov XQvepeoóv ovd' cqqcclcqv àXX' èqyaxixóv xal óxe^eóv, olov 1%%oxÓ\jlg)v xe xal porj- Xaxóv , deóyievog. xal xovxovg TtQeofivxeQOvg yevo]iévovg aexo delv aTtodCdoG^ai xal {irj póoxecv à%Q7J6xovg' .
67. *Idem. ib. e. 5 'O de Kdxcov . . xal xòv ljctzov, a itagà 15 xàg 6xQKxeCag vitaxevoov e%grjxo } cprj6Ìv èv 'l^r\qia xaxaXi-
Ttelv , iva [ir] xfi TtóXei xò vavXov avxov Xoyi6r\xai .
68. * Idem ib. e. 10 'Avxòg de yr\<5iv ó Kdxav itXeiovag eiXrjcpévai TtóXeig óv dirjyayev rj^iegóv èv 'ifirjQia . . . £tg d' avxòv ex xóv aXi6xo\iévGòv ovdev èX&elv Xeyei TtXrjv o6a
2o7té7tcoxev xal (ieflQcoxev. xal ovx aìxióyiai, cpr]6i, xovg coepe- Xel6&ai ^Yjxovvxag ex xovxcov, alla j3ovXo[iai, y.dXXov neQÌ ccQexrjg xolg àoCcxoLg ì] TteQÌ iqy\\jidxoiv xolg TtXovGuoxàxoig a^tXXa6d'ai xal xolg cpiXaQyvQGJxdxoig Tteql cpiXaQyvoiag' .
69. *Idem ib. e. 12 lSav^id6ai de cpr\6i xovg 'A&Y\vaiovg 25 xò xàyog avxov xal xr\v ò\vxr\xa xrjg (p^dóecig- a yàg av-
xog e^écpeQe f}oa%écQg, xòv EQ[ir]vÉa [taxQÓg xal dea jtoXXóv à%ayyèXXeiv xò de óXov oleo&aL xà Qr^iaxa xolg uevr'EX- Xy\6ìv aiti. %eiXécov , xolg de Pco^iaiOig ano xagdiag cpéQ£6&ai'.
2 Ttiuv óe — ègyarccLg] haec portasse (lucia su?it ex or. 'cani in Hisp. proftciscer'etur' fr. 2 cf. Plìn. n. li. XIIII 13, 01 Frantiti, slrul. liti 3, 1 Val. m. IIII 3, 11. 8 tcòv òè ETtavlecov — nexovicepi- vrjv] cf. quae de ' aiìlis suis incxcidtis' dixil ine. orai. fr. 10. |$ (aero deLv~] f orlasse haec ex praeceplis fìuxerunl , quibus quae sccu/i- lur post u. àiQit'iGxovg inseriti fr. 10. 14 fr. 07 et 68 ulrum ex dierwn diclarum an ex originimi libris exscript a sint , diiudicari nc- quit. 17 Plut. apophth. 25 p. 199 1) ' IlXslovag óe nóleig èlùv cóg cpr)6L X(ùv rj(,ieQCùV ag òiétQLtyev èv xolg rcoXe^iLOùg ovóev cevrog rcXéov Xapeìv av eitie %cà ecpayev e% ifjg noXeyiiccg. '2é arri simile est
IO
92 INCERTO RVM L1R.
70. *Idem ib. e. 14 'O da Kdrcov dal uév rigrjv, cog tome, rcov idCcov èyxcouCcov à(paidr)g . . . TtXeìGrov de ralg itod^eoi ravraig óyxov itSQixé&sixe xaC cpr]6v totg idovGtv avròv rorf dicoxovra xal Tccdovra rovg TtoXe^iCovg TtaQaórrjvao (LrjÒìv òcpeCXetv Kdrcova reo drj^cp roóovrov, oóov Kdrcovi ròv Òij-r, {iov , avròv re Màviov ròv vnarov xreQ[iòv aitò rrjg vCxrjg èn &£Q{L(p %eqatXaxivra Ttolvv xqovov aOTid&od-aL xal (ìoàv viiò %àQag^ cog otrr' dv avxòg ov& ò 6v\ntag drj\Log e\i6co- Geie rag à{iOL(3àg ralg Kdrcovog eveQye6Caig\
71. *Idem ib. e. 20 Ovx rfeCov de ròv vióv, cog cprjGtv av- rog, vitò dovXov xaxcog àxoveiv rj rov coròg dvareCveód-at [lav&dvovra p^ddiov, ovdé ye {iaxrrj[iarog rrjXixovrov t© dovXcp yaQiv òcpeCXeiv '.
72. * Ibidem ' Kal rag iGroQiag de Gvyy^d^ai cpr\6lv av- róg idCa %£lqI xal [leydXoig ypaupaOiv, òitcog oìxo&av V7tdQ%oi 15 reo Ttaiòl 7tQÒg èyaieioiav rcòv uaXaicov xal itaroCcov còcpe- Xeìó&ai' rà d' ai6%Qa rcòv grjcidrcov ov% rjrrov evXafìeì6- &ai tot) Ttaidòg jcaoóvrog rj rcòv isqcov itaQxtévcov dg Eorid- dag xaXovGc GvXXovGao^ai de {ir]ds7iore\
73. * Idem ib. e. 21 "Aitró^ievóg de Gvvrovcóreoov 7Coql-2u O^iov, rr\v \)b\v yecoQyCav ^làXXov rjyeìro diaycoyrjv rj tiqÓ6oÒov, eig d' docpaXrj Ttody^iara xal fienaia xararixtéyuevog rag àcpOQ- [idg èxràro XC{.ivag, vdara &£0[ià , róitovg yvacpevdiv avet^é- vovg , èoyarr]6Cav %cooav è%ov6av avrocpvelg vo^iag xal vXag. dep cov avrò %Qrj^iara 7tQ06rjei TtoXXa iiijd' vtio rov z/tog, 25 cog cpr]6iv avróg , (HXaflrjvac dvva^ievcov .
74. *Id. ib. e. 23 '{Kdrcov) . . òg ye xal ZcoxQarr] cpr]Gl XdXov xal fìCaiov yevó^ievov a7ti%aiQsìv , co rqóiicp dvvarog r)v rvQavvsìv rr]g TtaroCdog xaraXvovra rà s&r] xal TtQog ivav- rCag rolg vó^otg dó^ag è'Xxovra xal \La&i6rdvra rovg tioXC-'òu rag. rr)v d' 'Iooxgdrovg diarQLJ5r]v a%ioxcó%rcov yr\Qav cprjdi, TtaQ avreo rovg peé&rjrdg , cog àv adov itaoà MCvcp %qt]6o- liévovg ralg riyvaig xal dCxag F-Qovvrag'.
haec ex praeceptis ad filium pelila esse. 1 sermo est de proelio Thermopylensi. Wagnerus orig. fragm. p. 51 ex quinta origine haec fluxisse suspicaiiis est. 27 haec fortasse ad praecepta periinent.
RELIQVIAE 93
75. Idem ih. e. 24 c Kal fiéfivrjtat {iev avrov (tov tiqsg Pvtsqov vlov) %oXXà%ig èv rolg fiifilioLg o Kdtcov ag av- ÒQog àya&ov ysyovótog\
76. * Idem ib, e. 25 f Qrjal yccQ òvdì KE%Q7]<5&ai {lóvoig 7to- 5 QLG^oig , ysaQyia %al cpsiÒof '.
77. Idem compar. Arhtid. ei Cai. e. 5 Katroi cprjOÌv (o Kàxcìv) sv rivi Xóya tò èTtaivelv cevvòv coOtcsq xò XolÒoqsìv aroTtov dvai .
F R A G M E N T A
D V B I A E AVCTORITATIS.
1 . Fesius p. 249 M. ' [Posime]-
io rium esse ait Antistius [in commentario iuris pontif-]
icalis pomerium id est l[ocum prò muro ]
Cato . olim quidem' e. q. s.
2. Idem p. 154 (Paul. p. 152) 'Maledi-
[ctores dicébantur ab antiquis quosjnos appellamus
15 [maledicos. Cato cum profìciseeretur in] Hispania[m] : re-
[mouendi maledictores] '.
3. Idem p. 242 '[Pascuales oues pascales ins]cienter Cato
dixit — — — — — — — — — — —
[idem pellitas oues Tareritinjas appellat in ea ora-
2o [tione . . eo pre]cio Tarenti plus C
[HS emit pellitam ouem q]uam in agro Tarentino' . .
F r a g m. d u b i a e a u et.: selegi ex Festo quae non sine prob abilitate qua- dam ad Catonem re ferri posse uisa suiti.
9 Haec uulgo in originimi relìquiis leguntur. sed Wagenerus orig. fr. p. 27 sq. probabiliter suppleuit u. 11 l[ocum quem ponlifcx transit auspicato. 13 haec ad orat. HI refwrì solenti Hispaniam coni. Vrsinus. u. proleg. orat. 19 haec orationi LXII adscribi solent. TTrsini- supplemento, parum. probabilia siuit. 21 ignaro cod. , corr. Scaligere cf. coni, in Varr.p. 129.
DICTORVM CATONIANORVM COLLECTIO.
DICTA MEMORABILIA
A PLVT ARCUO ALIISQVE TRADITA.
1. Plnlarchus Cai. mai. S ' MéXXcov noxe xov 'Pco^iaCcov ófj^iov coQ[ir}{isvov àxccLQcog ètti 6LX0{iexQLCcg xal diavo^iàg d7totQS7iSLV riQ^axo xodv Xóycov ovxcog • %aXenòv {iév 86XLV , ci TtoXltai , TtQog ya6xéoa XéyeLV óra ovx eypvoav.
2. KaxiqyoQÓv de trjg TioXvxeXeCag scpq %aXe-jiov slvcct óad-fjvccL 7t62.LV , èv fi TtaXelxaL itXeiovog i%&vg ij (3ovg.
3. 'EoLxévcu de TtQoftuxoig ecprj xovg PcoaaCovg- cog yào èxetva xatf exaoxa [iev ov Ttei&exccL, <5v\i%avxa. d' eitexat [iex aXXrjXcov xolg ayovOiv , ovxa xal v^ielg, eiitev , olg ovx
Dieta m e m o r a b i 1 i a : Plutarch. Cai. mai. 7 ^H^isìg Ss xoov
Ct7lO{AVÌ][AOVeVO(l£VCQV (3qCI%É(X y^ai^OflEV, oV tw Xóya) rtoXv LiàXXov 7] XCO 7tQ06(ù7t(ù^ YM&artEQ EVLOL l '0 {.IL^OVO L , XCOV avQ~Q(ùrt(OV cpcc(i£v iyLcpcdvs-
a&oa xo rfòoc' . secuntur e. S et 9 dieta 1 — 27. extremo e. 9 idem ait ' To (isv ovv xeov ttTtO(iv}](iovev[icircov ysvog xolovxov egxlv'- J
Plut. apophth. regiu?i et imper., Catonìs 1 p. 19S D 'Kaxcov 6 rtQ£6- (SvxEQOg ev icò d'ì']{ico xr\g aGcoxlag %<xì rtoXvxEXslag Yccd-ccrtxó{.iEi>og eItvev , cog laÌEnov eoxlv Xej'Elv ' e. q. s. cf. Stob. fiorii. VI 54. 5 Plut. apophth. 2 ib. ' Sav^ia^ELv óéy rtóg Gafezca nókig' e.q.s. Polybius XXXI 24 [ex Athen. VI p. 274 F) ' Kaxcov oh èxsfvog, wc i7o-
XvfilOg LOXOQEL EV Xtj TtQcÓtr) XCCÌ XQLUKOGxrj XOOV LGXOOLCóV , EÒV61E-
QcavE ymÌ EY.EY.Qa.yEi , oxl xLVEg xag 'è,EVLYag xovcpag EÌ6ì]yayov Eig xi)v
*Pcó[l7]V XQiaYOOiCOV {l£V ÓQCC%[UX)V YEQaflLOV XCXQL%(OV IIOVXLYCÒV G)Vt]6(X-
(aevol ucci (iSLQaxicc ó EVfiOQcpa V7iEQ^c(Xlov6ì]g ccyQcov XLfiìjg': Idem ib. (exc. Valic. p. 439 Mai.) ''Ecp'olg kccI 6 MccQYog elné tcoxe Ttgog xov órj[iov , oxl (xahax av y.uxlÒol£v xr\v èrti xo %elqov rtQOYOrtijv xrjg rtoXLXElccg ey. xovxcov , oxav rtcoloviiEvoL tiXelov evql6y,(o6lv ol oev EvrtQErtELg rtccìòsg xòv ayQmv , xa de keqcclllcc xov xocql%ov xàv ^Evyt}- Xctxcòv' cf. Diod. exc. p. S5 et p. 115 Mai. Catònis dicium PI ut archi uerbis reta la m Mci/erus orationi de lege Oppia tributi or. lì. fragni. p. 23, Pohjbii nerba idem ora/ioni de lege Ore/ria p. 94 S, adscripsit. ego dicium, quod Plularclius a Pélùbio accepil , ad orationem 'de uc- stilu et uehicalis' rellulerim coni. Piai. Cai. mai. 1$.
CATONÌS QVAK KXSTANT ETC. 7
98 MEM01ABTLIÀ
av d^icócatxe 6v[ipovloi,g xQr](ycca^aL xax' Idiav , vitò xov- xcov eìg ev <5vvel$óvxeg ayeo~&e.
4. ITeol de xrjg yvvaixoxQaxiag dialeyó^ievog , Ttuvtsg, eÌTtev , avd-QcoTtOL tcjv yvvatxcòv do%ov6iv , rjaslg de Ttàvrcov àv&QCJTCOJV , rjiicàv de CCL yVV0CL7C8g. 5
5. Tòv df drj[iov 6 Kdxav scprj xàv 'Pcoaaùav ov [ió- vov xaìg noQcpvQcug, alla xaì xoig i%ixY\òtv\jLa6i xdg xifidg 87iiyQacpeLV. cog ydo oi (ìaqjelg, i'qp^, xavxrjV [idliOxa (ìd- ■jixovgiv , fi %aioovxag oqóglv, ovxag ot vioi xavxa [iav&d- vovól xaì %7]Iov6lv, oig av o Ttaa' v^ióv enaivog e7tr]xai. io
6. IlaQexdlet ó' avxovg , si [lev aQexr] xaì 6co<pqo6vvt] yeyóvaGi (xeydlot [ir) [lexafidlleod-ai Tioòg xò %eiQov ' et d dxQaóta xaì xaxia , \iexaftdlle6%-ai ztoòg xò fiilxiov. ixa- vàg yccg r\dy] [leydlovg d% èxeCvcov ysyovivai.
7. Tovg de Ttolldxig dofteiv Gitovdd^ovxag ecprj xa^dneq dyvoovvxag xrjv odòv ael [iexd Qafidov%cov tfìxeìv nogeveoftai, [ir) 7tlavrj&Ó6LV.
8. 'Eitexi\ia os xoig nolCxaig xovg avxovg atQOV[iévoig Ttolldxtg doypvxag. dó^exe ydg , èrpr] , r] [ir) nollov xò dg- %slv a%iov r] [ir) Ttollovg xov aQieiv dtyovg r\yeì6$ai. 2o
9. Ileoì de xàv è%d-Q(5v xivog aióxQcog xaì ddó^cog fìiovv doxovvxog, r) xovxov [ir\xr]Q, s'opri^ xaxdoav , ovx ev%r)v, r)yel- xai xò xovxov vtiÌq yrjg dnoliTieìv.
10. Tòv de TteTtQaxóxa xovg Ttaxaaovg dyaovg %aoa- ICovg ovxag èindeixvvaevog TCQoGeitoielxo &av[id£eLV óg itiyv- QÓxeQOV xr]g ftaldxxrjg- a ydo exeivr] [lólig exlv&v , ovxog, ecprj , Qadicjg xaxa7tÉ7tcoxev. 0
11. 'Eiteì de Evuévovg xov (3a6Llécjg e7iLdr][ir}6avxog eig cPcó{ir]v iq xe Gvyxliqxog V7teQ(pvcòg diiede\axo xaì xcòv 7tQ(6- xcjv datila xaì 67tovdr) Tteol avxòv èyùvexo, drjlog r)v o Kd- 30
15
■>:>
3 Plut. apophth. 3 p. li) 8 I) 'AolÓoqwv ós nove rr)v inLitold- £ov6ccv yvvca'AOYvQuxLav Ttdvxec elnsv e. q. s. uiilgo haec oratioin de lege Oppia inseruntur. u. proleg. 15, 18 cf. orat. 'ne quis iteriim cornili fiat1. 19 itollov xovg ccqislv Plutarehi codices, corr. C. Sin- lenis. Plut. apophth. 20 p. 100 A 'ETteiLfia de rolg itoHxaig del xovg avxovg <xiqov{isvolq aQiovxccg- óo'&xs ydo. elm' e. q. s. 24 Plut. apophth. 21 p. 100 B ' Tov Se xovg TtaQaliovg dyoovg 7t£7iQaxóxa nooGBTiOLeìxo d'aviid^ELv' e. q. s. cf. dicium 83.
lìIGTA 99
tcjv vcpoocj^isvog xal cpvlarróyiEvog ccvtov. EÌrcóvrog ÒÉ nvog, alice [irjv %or}tiróg stiri xal cpiloQQcóiiaiog, stira, si- nsv , alla cpvtisi rovro rò t,c5ov tiaoxocpdyov ioti.
1 2. Ovòsva ds tcjv svÒai^iovi^o^iévcov fiatiilÉov à)~iov s sivai TtaQafialleiv TtQog 'ETtayisivcjvdav tj IIsQixléa ri 0s-
\utiroxlsa rj Mdviov Kovqiov tj Aailxav ròv Ènixlì}^ svr a Bdqxav.
13. Avrà óN' slsys rovg s%&Qovg cpd-ovsiv , otl naft9 r]{i£Qav vvxrog dvitirarai xal tcjv ìSicjv d\xslojv rotg drj-
io fioOcotg tiyold^si.
14. Bovlsti&ai ó' slsys [idllov sv nga^ag aTtotirsQrj- dfjvai %aQiv r] xaxcjg ^irj rv%slv xoldtiscjg.
15. Kal tivyyvcjurjv seprj didóvai natii rotg d^iaQrdvovtii 7clrjv avrov'.
15 1 6. Piutarch. Cai. mai. 9 ' Tcjv ds Pa^iaicov sig Bi-
fì-vviav TQEtg eIo{ie'vcjv TtQÉtifÌEig, cjv 6 {iev noòccyQLxòg r]v, 6 ds rrjv xscpalr]v è% dvarQrjtiscjg xal TifQixoTtrjg xoilr\v sì %ev , o ds TQtrog sdóxsi {icooòg sivai, xarayslcòv 6 Kqctcjv
EÌTtE TlQEtiftEiaV VTtÒ PcJ[iaiGJV CCTlOtiT sllsG 'd 'ai ^lì]TS TCÓdag [lìJTE
20 XEcpalìjv \ir\rs xaodiav syovtiav.
1 7. Tirso Se tcjv eì~ 'A%atag cpvyddcov svrsvid-sìg dia IJo- Ivfiiov V7tò UxrjTticjvog , cjg itolvg èv rfj tivyxhjrcj lóyog èyivsro , tcjv [iev òiòóvrcjv xdxrodov avroìe, tóv òe svitira-
3 tovto x. £. o ficcOiXevg libri, b ficca, del. Schaefcrus. 11. 13 Plul. apophth. 4 p. 19S E '"Kepi] òe fiovXeo&ai {ivllov svEaysTij- 6ag (lì] X0},u6a6&ai %doiv ij [irj vnoGyzìv xólccaiv dòixì)6ag, v.cà Ttàcsiv cesi rote cxficcQrdvovGi %cogìg eavzov óovvai 6vyyi>có(.ir]i> '. 13 Publius sent. 20S Ribb. 'Ignoscito saepe alteri-, numquam tilii' Se- necci qui falso dicilur de moribus 111 Haas. 'Alteri scraper igno- scito, tihi ipsi nuinquaiii'. eadem legunlur in 'Catonis senleìitiis' a Quirheratio eclitis (lbibl. de fècole des Charles' II p. 163 s.) ?ìo. 2 ci in Caccilii Bidbi kugis philos. p. 1S W'ùlfflmi. lo Liuii periodici L 'Cum tres logiitos ad paccm inler Nicomcdeni et Prusinm facioiidam ad Uonumos misisscnt, cimi nnus ex his caput nmltis cicatricibus sari uni lia- lieret, alter pedilnis aeger essel , terlins ingenio socors habereiur, dixil Calo cani in legationein , nec caput nec pedes nec cor hahere'. u. Polff- bius A\YX Vlìlh p. 449 Mai. Diod. A"AV\7/ 6 p. 92 ih. . ippian. Millirid. 0 21 Pini, apoplilh. ;;s p. IU9 E ' IIccQcc/.h}&EÌg 6È vnò Zy.)]rcUorog 'AcpoiYMvov xoig Aycaiov Gvlfo<§ £6&ai cpvydaiv^ órecog £ig rag rtfXTQi
:L.ofC.
1 00 MEMOKABILIA
liévcov , dvaóxàg o Kdxav, coGtcsq ovx è%ovxsg, sltcsv , o
TtQdxrCOyLSV, %CCìf7J[l£d-CC XrjV 7]{ISQCCV oXrjV TCSQÌ ySQOVXLCOV Fjpca-
xoòv t,rjxovvxsg , tcoxsqov vtco xcòv Ttag' rj^ilv r] xcòv èv yA%àia vsxQocpÓQCov èxxo^no&óóc. iprjcpiad'SLOrjg dì xy\g xa&ódov xolg dvdgdóLV rjpsQag oXCyag ol tcsqI xòv TloXvfiiov diaXiiióvxsg-, av&ig 87ts%8iQOvv sig xrjv OvyxXrjxov siosXd-siv, oTtcog ag tiqÓ- xsqov sijjov èv 'Aiata XL[iàg oc cpvyddsg àvaXàfioisv, xcà rov Kdxcovog aTtSTtSLQcàvro xrjg yvcù\nr\g. 6 dì [isidcdóag scprj
XOV IIolv(ìlOV , cÓOTCSQ XOV 'OÒVÓóécC , fiovXsófrai TtdXiV sig XO
rov KvxXcoTiog GTirjXaiov stósXd'siv , xò TtiXCov èxsl xal xrjv io ^cóvrjv 87aX8Xrja^,évov.
1S. Tovg dì cpQOVL[iovg sXsys ^idXXov vtio xcòv àcppó-
VCOV 7] XOVg UCpQOVCtg VTCO XCJV CpQOVi^lCOV CJCpsXsÌ6&ai' xov-
xovg [iìv yaQ cpvXdrrsd^ai rag èxsùvcov àyLccQxCag, èxstvovg dì xàg xovxcov {iyj iil{i8l6&cu xaroQ&cóosLg. 15
19. Tcòv ds vsav scpr] %a.LQ8iv xoig sQvd,QicÒ6L pàXXov rj xotg g)%qig)6l.
.20. 2JxgaxLcóxov dì [ir] deió&ai xag [iìv %siQag èv xcò PadC^eiv , xovg dì itódug èv xò [idxsód-aL xcvovvxog , [isig'ov dì Qey%ovxog r] àXaXdtfìvxog. >o
21. Tòv dì VTC8QTca%vv xaxc^cov , tcov d dv scprj 6(òua xoiovxov xfi TtóXsi yévoixo %Qrj6t[iov^ ov xò [isxaì~v Xai^iov xal fiovficóvav Ttav vico xrjg yaóxQog xaxè%sxai.
22. Tcòv dì cftXrjdóvcov xivd fiovXóyiSvov avxcò 6vv si- vai 7taQccLXOV[isvog scprj [ir] dvva6&ai t,rjv ^sx1 dv&gcÓTtov 25 xrjg xcxQdiug xrjv VTtsQcpav svai6\trjXoxs^av syovxog.
23. Tov d' èocòvxog sXsys xrjv i\)vyy\v èv aXXoxQicp o~c6- paxi £fjv.
óag yMtéld'coóLV, TtQ06STtOiBuo [irjóev avvài fitlcLV tov TtQccyfÀCcvog , èv òì rrj 6vy%Xr(iti) tcoIIÓòv yivo^ivuìv Xóycov avaaxccg caOTteQ ovx e'iovreg 0 tv. %. — eE)EVE%Qìcù6Lv, . ' {xy\v rj^égccv oXr\v om. apophth.) cf. or. de Achaeis et mira Klauseni somma Aen. p. 1149. 1 6 Idem in apophth. 0 p. 198 E de aud. poèl. e. IO p. 29 E. 18 Idem apophth. 7 ih. 'ZxQa- Ticótrjv Se \nK3Eiv og èv reo neQL7taTEiv rag %£iQccg èv oc reo (uc^ftf-ifrn xovg Ttóóccg klvel* gsy%£L óì [leil'ov i] àlcckàfcù '. Caecilins Balbus cod. Paris. 43 Wolffl. 'Vtilius erubescere quam pallescere' fpauescere codex). eadem habet Walterus Burleius in ' prouerbiis Socratis' . cf. Haup- tius Philologi III p. 376 — 79. et qnae dixi mus. rh. nou. XIV p. 272. 21 cf. orat. in L, Veturium. TI cf. Plut. amator. 16
DICTA 10]
24. Msxa^isXrjrrrjvca d' avxòg ìv itavxl xcp ficco xQ8Ìg {isxcc{isX8Lccg' \iCav (iìv ènì xcp yvvaixX 7ic6xsv6àc Xóyov
(XTtÓQQrjTOV , 8X8QCCV dì 7lXev6ag OTCOV dvVOLXOV TJV TtE&VOca,
xr)v de xqixyjv , oxi \liccv y\\iÌQav ddùd&sxog è'{i£iv£. 5 25. Iloòg dì 7tQ£6(3vxr]v novrjQsvóusvov, dv&QC07t£, eÌtce,
TtoXXà s%ovxl xcp yriQtt xà cd6%Qa (ir) 7tQ06xL&Ei xr)v arcò xrjg xccxCag ai6yvvY\v.
26. Iloòg ds dr]{iaQXOV èv dcafioXrj p,ìv cpaQ^iaxsiag ys- vó[isvov , cpccvXov dì vó\iov EiOcpèqovxoc xaì (Siamoli tv ov , co
\0[l£LQdxLOV, EÌ7CSV, OVX oldtt , TlÓxSQOV %8LQÓv ètiXLV O XLQVtjg TttElV 7] 0 yQCCCpSLg XVQCÒ6Ul.
27. BXa6cpr}{iov{i£Vog d' vii' àv&Qcóitov fìefiicoxóxog a6sXycog ùcci xaxcog, dvidog eìtcev , r\ Ttoòg aé poi \idyy\ ècsxC- xaì yào axoveig xà xaxà Qadccog ucci Xèyeig 8v%8Qco~g * è^iol dì
iòxccÌ Xiysiv drjdìg xaì dxovsiv arjQ'sg'.
28. Plutarcli. Cai. 1 ' Avxòg sXsys xcavòg sìvcci itoòg cìqxVv xa*L dó$ccv , èoyocg dì itqoyóvcov ucci àgsxuig 7tcc{i7tà- Icuog' '.
29. Idem ib. ' Aóyov d' d%8iXrj xaì xQa%vxr\xi cpcovrjg 20 7tQog xovg TtoXs^tiovg s%Qrjxo , oQ&cog xaì dcavoov[i8vog xaì
diddóxcov, oxi %oXXdxig xcc xoiavxa xov fycpovg ycàXXov xa- xcc%Xr\xxsxai xovg èvccvxùovg' .
30. Idem ib. 3 Z1xy\%Ccovi xcp p,8ydXcp . . . xapCag Ttoòg
XOV £V Aifivr] TtÓXsilOV ÓVV£X7t£[lCpd-£Ìg .... £7TCCQ()Y]6LࣣXO
•tbTtgòg ccvxòv ov xò xrjg dccndving {liyiGxov sìvai cpdpsvog, all' oxi diacp&£iQ£i xr)v TtdxQLOV svxsXsiav , xcov 6xqccxlcoxcòv scp' rjdovàg xaì xavcpàg xcp tisqlÓvxl xrjg %QSÌag xQ87to{i8vcov . . . u%rj\$8v o Kdxcov ex HixsXCag xaì [lexcc &cc{3lov xccxafiocòv
p. 750 C iO (aev yctq Pco(xcàog Kdrcov elsye xr\v ip. x. e. ivóicuzciod-cu rrj xov SQCopévov'. 5 Pluf, apophlh. lo p. 190 A ' Tri óè y)\yc< nolicov TtetQÓi'xcov xetxcòv ^ì-loy fi/>/ TtQOCxi&éi'ca' e. q. s. idem sini/ìilcr ìcgitur cui seni r. p. ger. sii 1 p. 7S4 A de ini. (ter. ah 4 />. S29 F Slob. fior. CX VI 40. 8 cf. quae de l oralione in M. Coelium' di.vi in prolegomcnis. 19 Plul. apophth. -23 p. 199 B ' Al6cì6kcov ós xovg véovg Ev&ctQ6còg [ic'iiE6$ca noklcr/ug eXe^e xov ^Lcpovg xov lóyov [làk- Xov %al xì]v cpcovì]v xrjg %ELQOg xqÌtzelv ned y.axank)]xzELV xovg ttoXe- l.uovg'. cf. Coriol. S. lutee libro de re utilitari inseri $<>ìen/. sed w. quae in proleg. diputaui. 23 cf. Liitias A'XLY 19,
102 MEMOKAIULIA
èv reo óvv£dqi<p cp&oQav x£ %Qiq[iàxo)v aiiv&iyxcov v%ò xov Uxrj7tccovog xaì d\axQi(iag avxov [i£iQaxtcódetg tv naXai- Oxqaig xaì dedxQOLg a67t£Q ov OxQaxrjyovvxog aXXa navrj- yvQit,ovxog , t^tqyaOaxo 7t£{i(p&rjvai, òrj^idqiovg in avxov d^ovxag £Ì,g 'Pwiitjv, cìvtcsq dlrjxr£tg al xaxr\yoqiai cpavàoiv'. 5
31. Idem ib. 10 ' Tolg [iev ovv GxqaxLcóxaig nollà naqà xrjv óxQaxsiav cocpsXrjd'slOiv exu xaì XCxqav àqyvQiov xax' dvàqa 7iQ06ÓiévsL[i£v ELTtàv, cog xqhxxov U7\ TtoXXovg Pw- [taócov aQyvQLOv 77 %qv6lov òliyovg £%ovxag ènaveXd-uv' '.
32. Idem ib. ''Tnaxog de [texà <£>Xdxxov OvaXXeqCov xov io cpùXov xaì 6vvrj&ovg a7toÒ8i%&dg . . xàv iyyvg K£Xxl(3ì]qcqv £it£xaXilxo 6v{Lyba%Cav. aixovvxojv d £X£lvcjv xrjg (Ì07]d-£iag diaxóoua xdXavxa [iLO&òv . . . ovòlv ècpiq Ò£ivòv dvai' vi- xàvxag yàv yào àitoò(Ó6£iv ano xóv 7ioX£{iicov , ov naq av- xàv, 7]xxg)[1£vcqv de [irjX£ xovg àitaixovpiévovg £6£G$ai (irjX£ 15 xovg aTtaixovvxag' .
33. Idem ib. Il ' Tov UxrjTtLcova xax£iq(ov£vóyi£vog ov- xmg £(prj xr)v 'PaprjV eGsod'at, \1ey16xr\v , xóv [ihv èvÒó^cov xaì ^leydXcjv xa xrjg aQexfjg Ttgcoxela [ir) tiefrievxav xolg a6rp- {loxéqotg , xóv ó' co67t£() avxóg £6xl òrjuoxixàv à^tXXco^iévcov 20 aQ£xfi Ttoòg xovg xà yév£i xaì xfj dóh,r] 7iqoy\xovxag '.
34. Idem ib. 12 ' HoGxov^liov yovv 'AXfitvov ioxoqiav
6 Plut. apophth. 26 p. 199 I) * Ttov Òe GzQancoTcòv exccGvw li- xgav agyvgov òtavEifiag (pr]6Ì (Sélxiov EÌvai nollovg eypvxctg agyvgiov r\ oliyovg %qv6lov arto xrjg Gigazctag eticìveI^eìv. xóv yag ag%óvxcov ovòev cello òelv èv xalg Enugilaig r\ xx\v dÓE,av av^avead-ai.'. 10 Plut. apophth. 24 p. 199 C ''Enei de nole^iàv xolg tibqÌ xov Balziv 7totcc(iov oì%ov6iv zig xtvóvvov Vito nhq%ovg xeov 7tolsy,l(av xaxeGvrj^ xcòv fisv KclxLprjQcov 87tl ÒLCiK06ioig xalàvxoig ^ovlo^iévcov porjd'eLv,
XÓQV ÓE P<JO{A,cdcQV OVYy tCOVXCQV 0(AOloyEÌV (XLG&OV UV&QCù7l0ig ftciQfitt-
QOig, afictQxdveiv Ecprjasv avtovg' vi%u)vzag \x. y. et. ov nag' ccvxcòv, alla nuQct — aTtyxrj^évovg fi. r. a. e6e6&cu.' Frantili, strat. IIII 7, 35 'M. Cato pollicenlibus barbaris duces itinerum et insuper praesidium, si magna summa eis proinilteretur, non dubitauit polliceri, quia aut uictoribus ex spoliis hostilibus poterat dare, aut interfeclis iis exsol- uebatur promisso'. 22 Id apophth. 29 p. 199 E ' Iloaxovfiiov òe Alfìivov (Aapirjvov libri) ygccìpccvvog laxoQLag 'EllrjViOtì %. 0. necqà xeov angocofiévcov ahovvvog, cìgcouEvófiEVOg 0 Kdxcov E(pr\ — cevay- yMGxrsìg £yQcctys\ Polybius XL 6 ' Ilgòg òv ('Alfi.) olzEicog aitì]v- xx\%kvai òoYyEi Mvgxog nógxiog Karcov ' xravficci'Eiv yàg è'cpr) Ttgòg
DICTA 1 03
'EXXy\vi6x\ yQdtyavxcc xaì 6vyyvcj[ir]v aìxov(ievov ènéGxcofyev £Ì7tcjv , òoxéov sivui zrjv Gvyyv(ó\nnv , sì xóv 'A^cpixxvóvav il>rj<pL<jcc{isvav àvuyxaG&sìg vné^ietvs xò è'gyov'.
35. Idem ih. 15 ' Aéysxca oh xaì veavCoxa xtvì xe&vr]- 5 xóxog naxQog è%&Qov rjxt,{iojxóxi xccì TtoQevo^ièvoj òV uyoQÙg
{isxcc xrjv dtxrjv a7tavxrj6ag 6 Kdxcov ds&ojóaód-ca xaì £t- tcsìv , óxi xavxa %qyì xotg yovevGiv kvayillziv , ovx aqvag ovÒ* ègicpovg , dXX' è%%-QOJV ddxQva xaì xaxadtxag' .
36. Idem ib. ' Aéysxai yccQ oXCyov anoXntovtiag xoòv io TCevxrjxovxcc cpvyalv òixag. piav de xr\v xeXevxaCav ££ è'xrj xaì
6ydoì]xovxa ysyovcóg , èv fj xaì xò ^ivri^iovevó^ievov elitev , oog yaXtnóv ètixiv èv dXXoig fispMDxóxa àv&QCJTioig èv aXXotg à%o- Xoysiód'aL'.
37. Idem ib. 16 ' (Ti\Linxiav {lextòv) 6 Kdxcov ovós^icav io èvdtdovg eitieixsiccv , àXX dvxixgvg aTtscXcov xe xolg %ovy\-
QOlg dito xov firj^axog xaì xsxQccyòg aeydXov xcc&ccq^ov %Qr\- t,£tv xtjv jtóXcv vfeiov xovg itoXXovg , £t óacpoovovGi,, {irj xov
riva kóyov noielxai xoiavx\]v TtaQcdxrjóLv. et [lèv yaq avxco xò xcòv A^.xpi%xv6vcov GvvéÓQLOv ovvéxaxxe yQaopeiv faxoQLav^ l'6cog eóet 7tQ06cpégE6d-ca xavxa ucci TtccQcuxELa&ca , {i)]ÓE(iLag ÒÈ <xvdyx7]g ovGìjg
ld-El0VTÌ]V U7l0yQUty(X6 fìtti, ZttTtELXtt TtttQttLXEiO&ttù 6VyyV(ó[lY]V E%EIV,
ìàv (3ttQ(3ttQ%r], xrjg tt7ttt67]g axonìag EÌvai Gi^ieiov. vai TtaQanXrJGiov, cog dv el xig EÌg xovg yv(.ivt,%ovg aycovag aTXoyqatyayLEvog Ttvyfiijv n
TKxyKQttXLOV , TCCtQEl&COV EÌg XÒ GXttÒiOVy OXE ÒÉOi (HC^cG'O'CU TtCiQCUXOVXO
xovg ■bxEcoiuÉvovg 6vyyvcQ{ir]v ejeiv , iav f,ir] àvvrjxai, (jlì]xe xov nóvov vTtoyiivELV firjxs rag nXtjyag '. ex ' libro Cornell Nepotis de inlustri- bus uiris XIII' Catoìiis responsum repetit Gellius XI 8 (cf. Macrob. Sat. I praef. 15) 'M. Cato, ne tu, inquit, Aule ni mi uni nugalor es, cnin maluisti culpam ileprccari , quam culpa uacare. nani petere ucniam so- leinus, aut cum inipriulentes errauinms, ant cum compulsi peccanimus. tifai, inquit, oro te, quis perpulil, ut id committeres quod, priusquani l'aceres, pctercs ut ignosccrctur? ' 9 similiter idem re feri Plularcli. an seni sit r. p. per. 2 p. 7S4 D. M. Scauro hoc dictum t riluti t Va- lerius Maximus III 7, 5 'Eaclein M. Scauri fortuna . . qui cum prò rostris aceusaretur causain suam ilacgil: osi cuun iniquum, Ouintc^. cum inter alios uixerim, apud alios me rationeni uilac redderc' e. q. s. orationi contra C. Cassium Meyerus tributi fragni, or. p. 111. 13 Idem etpophih. 22 p. 199 B ' Tl[i)]xiccv de (.iexicov xoft rovg dkXovg oqcòv ÓEO^iéi'Ovg xeov. TToXkàv xcù y.ohr/.Evovxag avxog è(ìott xov òi)-
(.10U CiTtOxÓ^lOV XQELCiV E'fElV LttXQOV JCCfì [lEydkoV KC< 0~C<Qf.lOV ' Óslv OVV (.lì) XOV r'iÒlGXOV , alice XOV Ci7tC<QttlX}]X0V ttLOELOfìca.'
104 MEMORABILE
y\òiOxov , dkkd xov 6<podoóxaxov aigeiófì-ai xàv iaxQÓv xov- xov de avxov eìvai xal xàv Tcaxoixiav èva &kdxxov Ovak-
kSQCQV [l£X èxeiVOV yaQ 0U6&CCL [lOVOV Xì]V XQVCpYjV Xal
xr\v [icckctxLccv co07t£Q vòoav xé^ivcov xal ditoxaiav tcqovq- yov xi TtOLrjóSLV) xóv d aXkcov ooàv exaCxov aQ^ai xaxóg'o piat,6^ievov , Óxl xovg xakòg aQ^ovxag déòoixev'.
38. Idem ih. 11 '"Akkov de povkrjg è&fiakev vnaxev- Oeiv ènido^ov ovxa Mavikkiov , oxi xy\v avxov yvvalxa \ie& fjiiéQuv boaCrig xv\g Q-vyaxoòg xaxe(pikr]0ev. avxà d' expr] xrjv yvvalxa [irjdéTtoxe nkiqv floovxrjg {leydkrjg yevo[iévr}g ne- io Qi%kaxr\vai' xal {iezà Tiaidiàg eineìv avxov cog ^iaxaQióg io~xi xov Zliòg PQOVxàvxog'.
39. Idem ih. 19 ' Kaixoi tiqÓxbqov avxòg xaxeyéka xcov àyancóvxcov xd xoiavxa (statuas et laudes) xal kav&dveiv av- xovg èkeyev e%l %akxécov xal ^coyQacpov eoyoig [téya cpoo- rs vovvxag, avxov de xakkCoxag elxóvag ev xalg i\)V%alg tceqi- cpéoeiv xovg Ttokixag'.
40. Ibid. 'Ilgòg de roi>g &av[id£ovxag, oxi Ttokkóv àòó- h,G)v avÒQidvxag è%óvxcjv exelvog ovx è%ei, [làkkov yaQ, ecpr], (3ovko{iai. ^rjT£l6d,aiì dia xi pov àvÒQiàg ov xelxai y\ Òiàcm %i xelxai. rò d' okov ovd' èjiaivov{ievov rfeiov xov àya- d'òv nokixrjv vito^iéveiv , ei yaf] xovxo %Q7]0i[icog yiyvoixo xó
XOlV<p\
41. Idem ib. ' Kaì Ttkelaxa ndvxcjv eavxòv èyxexa- \aiaxev , og ye xal xovg d^iaQxdvovxdg xi ttbqI xov (iCov , eìx' 2> ékey%o[iévovg, keyeiv cpriGiv , cog ovx d\iov eyxakeìv avxoig- ov yaQ Kdxcjvég eìói' xal xovg evia ^i^ieia^ai xóv v% avxov 7CQaxxo^iévcov ovx è{i[iekàg eitiieiQovvxag eitaQiOxeQOvg
7 Maviliov Paris. C: M\ Manilium a. 605 cos. Meycrus in- tellegit or. R. fr. p. 59, P. Manlium Vidsonem praetorem a. 577 Pighius. 18 Plui. apophlh. IO p. 198 F ' IIoXlcov oh oqcov avi- Cxcc^iévovg avdQidvTuq, i(iov de k'cpr] igcovàv fiovlo[icu fiàXlov Tovg ccvd-Qcóitovg dia ti ce. o. k. Kccrcovog fj. d. r. k. ' Ammian. Marc. XIIII 6 'Quam autem sit pulchrum exigua haec spernentem et minima ad ascensus uerae gloriae tendere longos et arcluos . . censorius Cato mon- strauit, qui interroga tus, quamobrem inter multos nobiles statuam non haberet, malo inquit ambigere bonos, quamobrem id non meruerim, quam, quod est grauius, cur impetrauerim, mussitare'.
DICTA 105
xccletod-cu Kccxavccg- cccpoaàv de xr)v ftovlrjv izoòg ccvxòv èv xolg èniacpaleGxccxoig xaigolg , coóTteo èv tcIó naòg xvfteQvrj- xtjv , xccì nolldxig (ir) Ticcoóvxog vneqxi^eGxtai tà 7cleÓ6xrjg a^ia 6itovdr)g\
5 42. Idem ìb. 20 * Tòv de xuicxovxa ya^iexrjv rj italdcc
rolg ócyicoxccxoig èleyev teoolg Ttooocpéoeuv rag %eloag. èv èitaùvoj de [lettovi xL&eOd-ccc xb ycc{iexr]v ocyuftbv rj xò [is- yccv aivui 6vyxlr\xixóv. ènei xccì UojxQccxovg ovdev cello d,av^Lcct)£LV xov Ttcclcuov , 7tlr)v oxi yvvccixì %ule7tfi xccì %cci-
^6Ìv aTtOTtlrjKXOig xgcó^ievog èTtietxcog xccì ngccog diexèle6e'.
42a Idem ìb. 21 "Exslvo Ò' ìjdr] Ocpodoóxeoov xov Kd- xeovog oxì &ccv\icc6zbv avdocc xccì ftelov elitelv èxól\ir\(5e Troòg dó^ccv , og aitoluTtu, %léov èv xolg lóyoig o 7tQO0éd-rjxev ov Ttccoélafiev '.
15 43. Idem ìb. 22 ' . . 'Enei de -Koovfìcavev rj dó^cc xeov
cpilo6Ó<pCQV èv xfi itólei xccì xovg 7tocóxovg lóyovg ccvxgjv TtQÒg xr)v 6vyxlrjxov avrjo è%icpccvy\g 6itovdcc0ccg ccvxòg xccì der]&eìg r)Q[irjvev6e rd'Cog 'Axiliog . . Ticcoelftòv eìg xrjv Ovyxlrjxov £{ié[iipccxo xolg ccq%ov6lv , oxi TiQeofìeia xd&rjxcct
2o itolvv xqÓvov uitQccxxog ccvdgojv, ol Tteoì nccvxbg, ov (ìov- loivxo, QaÓLCjg Ttai&eiv dvvccvxcci. delv ovv xtjv xayi6xY\v yvóvccL xi xccì iprjcpLóccOd'cu neoì xr]g noetifìeiag , óiicog ovxoi {Lev ani xccg Gyolocg xQaitó^evoi diccleycovxcu, naiGÌv Ellr\- vcjv, ol de Pco^accjv véoi xóv vó^icov xccì xóv ào%óvxcdv cog
2b7iQÓxeQov uxovgjol'.
44. Idem ib. 24 ' KccxccficcCvcov, cog eicó&eL, pexà cpClcov etg ccyogccv Ucclavcóv xivcc xóv vnoyeyQcc\i\Lccxevxóxcxìv ccvxó . . rjocoxrjOev , et xo &vydxQLOV o~vvrjQ[ioxe vv^icpCoo. xov ó' ccv&qcotcov cpTqóccvxog , cog ovde pèllet [ir] noóxeaov xolvco- soocc^ievog^ xccì \nr\v , èyoó (Tot, cpiqGCv , evQYjxa xYjdeóxrjv eitixr]- òeiov , et [ir] vr) Aia xà xr\g fjltxtccg dv6xeocu'voLxo ■ xccllcc yào ov {ie{i7txóg £0*rt, óyódocc de TtQeopvxrjg. oog ovv 2Jcc-
15 Pliìiius nal. li. VII 30 , 112 'Calo censurili* in illa nobili tròni sapientiae procerum ah Athenis legationc andito Garneade <|iiani primum legatos eos ccnsuit dimitlcmlos, ([iioniani ilio uiro arguniontanle , quid ueri esset, haud facile disccrni possel'.
106 MEMOMAIULIA
Xtùviog exéXeve xavxa cpQovxC^euv . . avxòg ècpr] xy\v 7Cuq- &évov alxtlv eccvxcò'.
45. Ibidem '(IlQaxxo(iévov de xov yd^iov) 6 viòg xov Kd- xavog rJQOJxrióe xov Ttaxèou, [irj xi fie^Kpó^ievog ì] XeXvnr^it- vog vii avxov ^irjXQviàv èndyexai. 6 de Kdxwv dvafio^Gag^ svcprjiirjóov , emev , co iteci, Ttavxcc yuo ccyaGxa poi xa iiaQa 6ov xaì {istiTtxov ovdév. èitid-v^ó de nXeiovag èpavxó xe Ttaldccg xaì TtoXCxag xfj TtaxQidi xoiovxovg d%oXmelv\
46. Idem ib, 27 'Iloòg xovxoig cpaol xov Kdxava xaì Gvxa xòv Aifivxàv èjiLxrjdég exflaXelv ev xfj (3ovXfj xr)v xr\- io flevvov àva^aXópevov elxa . . . eìitetv , cog r] xavxa (péoovGa %(ÓQa xqìcjv r^ieoàv tvXovv àité%ei xrjg Pcjprjg'.
47. Ibid. ''Exeivo de ì]drj xaì (licaóxeQov , xò iteaì itav- xog ov diJ7toxe TtQaypaxog yvcóprjv ditocpaivópevov 7iQ06e- 7ti(pcovelv ovxag, doxel de [tot xaì KaQyy\dóva pr) eìvai . 15
48. Ibid. ' AjiayyeXXopévcjv de xovxav elg 'Pcj^yjv %vv- fravó[ievov xov Kdxcovd cpaóiv eircelv, olog Tténvvxai , xol de
ÓXiaì diGGOVÓLV'.
49. Plutarch. apophth. reg. et imp. , Cai. 5 p. 108 E
9 Plinius nal. hist. XV 18 , 74 'Cato . . ciun clamaret ornai se- nati! Garthaginem delendam, attutii quodam die in curiam praecocem ex ea prouincia licum, ostendensque patribus interrogo uos, inquit, quando liane pomum demptam putetis ex arbore? cura inter oninis rccenteiu esse constaret, atqui tertium, inquit, ante diem scitote decerplam Car- tilagine, tam prope a muris habemus hostem. Ter lidi. e. naliones II 16 'Ficum uiridein Romae nemo nouerat, [Africanam c]ura Cato sena- lui intulit, ut quo iam prouincia hostilis esset, cui sub[igendae] semper instabat, exprimeret'. 13 Appian. Punic. 60 ' Kdzcova S\è£ ixzlvev cpuGÌv èv xrj fiovlfj Gvvs%rj yveó^v Xkyziv , KccQ%i]dóva (ir) elvat' . cf. Diod. fr. XXXIIII p. 605 Wessel. Florus I 31 {II 15), 4 'Cato inexpiabili odio delendam esse Carllniginein et cura de alio consuleretur pronuntabat'. Liuti perioch. XL Villi. ' . . Catone suadente belluni et ut tolleretur delereturque Cartbago'. Victor de uir. ili. 48, 8 '(Cato) Carthaginem delendam censuit'. cf. Velici. 1 13. 16 Polybius XXXVI 6,6 ' Ev yaq zi} rPcó{irj Muqkov IJÓqxlov ùxovGavva rag ugioretag HxLnimvog einav , olog' e. q. s. cf. Diod. fr. XXXII 6 p. 01 Mai. Liuii perioch. XLVIII 'Quam uirtutem eius (Scipionis) Cato uir proin- ptioris ad uituperandum linguae sic prosecutus est, ut diceret reliquos, qui in Africa militarent, umbras uolitare, Scipionera uigere'. u. uer- sum Odyss. % 405.
MICIA 107
' riccQOQiLÓv Oh xovg ttQxovxccg ènixi^àv xolg à^iaQxàvovOtv eleye xovg óvvcc^iévovg xcolveiv xovg xccxcog itoiovvxag , èàv pr) xalvcoói, xccxccxeleveiv'.
50. Idem ib. 8 'KccxiGxov ò' è'lsyev aqyovxa sìvcu xov
5 ttQ%£LV EttVXOV [17] 8vVtt{lEVOV .
51. Ideiti ib. 9 'MccliGxcc ò' èvóya^e òsìv exaOxov eav- xov cddsló&ai- [ledeva yàg éccvtov ^iiqòéTtoxs %(OQÌg tlvai .
52. Idem ib. 11 'QeCdao^ai dh xijg i^ovotag Ttcc^excclei rovg dvvcc{i£Vovg, óncog àsl TtaQtt^iévoi xò i&lvca'.
io 53. Idem ib. 12 'Tovg dh xrjg ttQzxrjg xrjv xi\ly\v acpai-
Qovvxag eleys xr)v ccqzxvjv àcpccigelv xijg vsóxrjxog'.
54. Idem ib. 13 ' Tov dh ccq%ovxcc r) xqlxì]v slsye dsiv
{lì]X£ V7t£Q XCJV dlXttiCOV ItTtttQSlO fìtti, \17\XB V7l£Q XCJV ttdiXOV 8xll7ttt^£l0'd'Ca'.
15 55. Idem ib. 14 p. 199 A ' Tr)v dh àdixCccv sleys xolg
àdixov6i xdv [irj cpéQT] xivdvvov all' ttitccOi q)BQetv\
56. Idem ib. 10 ' Tov dh òoyi£ó{i£vov ivó^ii^s xov [icct,-
VO[l£VOV IQÓVfp ÓLCCCpÉQELv'.
57. Idem ib. 17 ''HxiGxtt dh (p&ovsfó&ttù xovg xfi xv%V 20 %QC3{isvovg ijtteixàg xccl {isxQiag • ov yàg rj^ilv , alla xolg
7t£QÌ rj{ittg cp&ovov6L'.
58. Idem ib. 18 'Tovg dh ó7tovdcc£ovxccg èv xolg yzloCoig èlsyav èv xolg 67iovdttioig £G£6xrtti xccxttyelttOxovg'.
59. Idem ib. 19 ' Tccg xcclccg itQa^etg elsye duv xaxa- ltt\afìttvuv lóyotg xcclolg, lvcc [ir) xrjg dófcrjg (XTtOQQÉcoOi,'.
4 cf. Stub. fior. XLVI 78. 6 Stob. fior. XXXI 11 'MaXiaxa ós vofufe' e. q. s. iCatonis' sententìa apud Quicherat. bill. eie. II p. 124 'Cimi alios tum te maxime uererc, sine aliis saepe, sine te ìuinquam esse poles'. eadem in seni. ' Catonis alterius' Wólfflini {Philol. IX p. 082 sqq.) no. 14. cf. Seneca qui dicilur de mor. 59 Haasii. 15 ccXX' om. Dubncrus , Wyltenbachius comment. p. 1122 coniccit t. è.
OC. Ì. KLVÓWOV CpÉQZlV , Y.UV \X)} XOIQ, Ci8iKOV6lV , all' CCnaSl TOL^ aX-
loig. 17 cf. Stob. fior. XX OS. Seneca de ira 1, 2 'Quidam ex sapientibus uiris iram dixerunt breuem insaiiiain'. cf. Hor. episi, 1 2,02. ' Catonis senlcnlia' 1 apud Quicherat. I. s. s. 'Inter iratum et iiisaiium niliil nisi dies inslat. alter enini semper insanii alter duin ira- scitur'. (nil disiai nisi dies Wólfflinus Phiìol. I. I. p. OSO. ucrsinu esse ratus. cf. mus. rhen. I e. p. 273.) 19 cf. Stob. fior* XXX l'I II 55. 22 cf. Stob. fior. VI 50. 24 lóyoig Y.ccXotg coni. WyttenbachktS,
108 MEMORAWLIA
60. Idem praec. ger. rei p. e. 42 p. 825 D ' IlQoGoyy yuQ , Sg cpr]6LV 6 Kàxov , xal tò \aéya yivètea [ìlxqov xal rò yaxQÒv slg xò [irj&ìv ayerai'.
61. Idem fr. comm. in Hesiodi op. 344 apud Tzelzcm ' &s- \nGxoxXia (prj6Ì (IIXovraQxog) rj Kdtcova TtiTtQaOxovta ròv 5 àyQov léyeuv , ori àya&òv è%si yuzova .
62. Idem Pelopid. 1 ' Kdzav 6 7tQe6pvz£Qog TtQÓg zivag ènaivovvzag àv&QG)7tov aXvytOzog TtaQafloXov xal zoA{irjQÒv èv zolg TtolB^iixolg diatpèQeiv ècprj tò TtoAlov riva zr\v <xqs- tyjv d^iav xal rò [ir] itollov a&ov zo £ijv vofii&LV oQd-óg io d7CO(paiv6^i£Vog\
63. Cicero de off. II 25 'A sene Catone .eum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondit: bene pascere; quid secundum? satis bene pascere; quid tertium? bene arare. Et cimi ille qui quaesierat dixisset, quid fenerari? tum Calo, 15 quid bominem, inquit, occidere?'.
64. Idem de rep. II 1 (cf. 21, 37) 'Cale-iris boc senis est . . is dicere solebat, ob liane causam praestare nostrae ciuitatis statimi ce- leris ciuitatibus, quod in illis singuli fnissent fere, qui suam qnisque rem publicam constituissent legibus atque institutis suis, 20
lóyovg Kcclovg libri. 5 t] Karowa ex Trincati. Graeuius , Gaisfor- dius; 7} niecrcovcc Heins., Bas. quae nerba delenda esse Wyttenba- chius censuit. Catonis nerba de r. r. 4 haec uicinis bonus cslo ... si te libenter uicinitas uiclebit facilius tua uendes a Plutarcho re- spici suspicatus sum mus. rhen. n. XII1I p. 275 , cf. 267. sed fur- iasse diccerat, quod Proclus in uersum s. s. persecutus est, irà zcòv lÓlcotlxcqv yeLTviccGsav TtoXlà ^i\v ccycc&cc 6v{iftaLveiv . . cog ini &lct%- zov ned Kàxcovog: cf. Pini. Cat. 3. 12 Plinius nai. h. XVIII 5, 20 'Idemque Cato interroga tus quis esset certissiraus quaestus, respondit, si bene pascas; quis proximus? si sat bene'. Colum. r.r, VI praef. 4 'M. Cato . . consulenti, quam partem rei rusticae exercendo celeriter lo- cupletari posset respondit, si b. p. rursusque interroganti, quid deinde faciendo satis uberes fructus percepturus esset, affìrmauit, si mediocriter p, ceterum de tam sapiente uiro piget dicere qnod eum quidam auctores memorant eidem quaerenti quodnem tertinm in agricolatione quaestuosum esset, asseuerasse, siquis uel malep'. Seruius ad Verg. Aen. VII 539 'Duo dixit Virgilius a Catone memorata, qui interrogatus, qui esset pa- ter familias? respondit eum qui bene pascit et Itene arat'. cf. Vin- cent. Bellon. spec. Mst. VI 107.
DICTA 109
ut Cretuni Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, Atlienieiisium, quae persa epe commutata esset, tum Theseus tum Draco tum Solo lum Clistheues tum multi alii, postremo exsanguem iam et iaceutem doctus uir Phalereus susteutasset Demetrius, nostra autem res òpublica non unius esset ingenio, sed multoruin, nec una bomi- nis uita, sed aliquot constituta saeculis atque aetatibus'.
G5. Idem de diuin. II 24 , 51 ' Vetus autem illud Catonis admodum scitum est, qui mirari se aiebat, quod non rideret baruspex, baruspieem cum iriderei'.
io 66. Idem de or. II 03, 250 'Alterimi genus est (ridiculi),
quod babet paruam nerbi immutationem , quod iti littera positum Graeci uocant 7tctQovo{ia6Ìav , ut Nobiliorem mobiliorem Calo; aut ut idem, cum cuidam dixisset eamus deambulatimi, et ille, quid opus fuit de? immo nero inquit, quid opus fuit tef( aut
i5eiusdem responsio Illa :
67. Si tu et aduersus et auersus inpudicus es\
68. Idem ib. 09, 279 '. . Ridiculi genus patientis et lenti, ut cum Cato percussus esset ab eo, qui arcam ferebat, cum ille diceret caue, rogauit numquid aliud ferret praeter arcani?'
20 69. Idem de amie. 24, 90 'Scitum est illud Catonis, ut
multa, melius de quibusdam acerbos inimicos mereri quam eos amicos qui dulces uideantur; illos uerum saepe dicere, hos num- quam '.
70. Idem ib. 21, 10 'Erumpunt saepe uilia amicorum cum 25 in ipsos amicos tum in alienos; quorum (amen ad amicos re-
dundet infamia, tales igitur amicitiae sunt remissione usus di- luendae et, ut Catonem dicere audiui, dissuendae magis quam discindendae'.
71. * Idem de senect. 1$, 02 'Ex quo id efficitur, quod so ego magno quondam cum assensu omnium disi, miserala esse
senectutem quae se oratione defenderet'.
7 Cicero de nat. deorum I 20 , 71 'Mirabile uidetur, quod non ri- dcat haruspex, quiini haruspicem uiderit', IO cf. or. cantra M. Ful- uium Nobiliorem. eadem paronomasia in Rulilii lupi exemplo de ftg. 1 3 p. URahnk. usurpala esl 'non enim decet hominem genere nobilem mobilem uideri.' 24 Idem tir offiù. I 33 , 120 'Vi ainicìtias , quae minus delcctent et niinus probentnr, magis decere censenl sapienles sensim dissucre, quam rcpeiile praecidere '.
110 MEMORAWLIA
72. Cicero ad. sec. in Verr. IT 2, 5 'Itaquc ilio M. Calo sapiens celiarci penariam roi publicao nostrae nutrirmi ph'bis Romanao Siciliani nominami'.
73. Idem prò Fiacco 29, 71 'Catoni* ost dietimi pedibus conpensari pecnniam'.
74. Liuius XXXI1J1 9 '(Calo) redemptoribus nolilis frn- mentum parare ac Romani dimissis, bollimi, inqnit, se ij)snni alet'.
75. Horat. serm. I 2, 31 'Quidam notes homo cura exi-
rel. forniee, maete 10
uirtute esto, inqnit sentenfia dia Catonis, nani simul ac nenas inflanil, taetra libido, Ime innenes aeqimm est descendere, non alienas pcrmolere nxores '.
76. Seneca epist. 122 'Simt quidam in eadem urbe anti-,- podes, qui, nt M. Catoait, nec orientem nmqnam solem uidernnt nec occidentem'.
77. Plinim noi. hist. XIX 6, 24 'Marcello* . . nelis fo- rum inumbrauit . . quantum mutatis mori bus Catonis censorii, qui stcrnendum quoque forum muricibus censuerat'. 20
78. Ammianus Mitre. XVI 5 'Tusculanus Cato, . . cui censorii cognomentum castior uitae indidit cultus, magna, inquit, cura cibi, magna uirtutis incuria'.
79. Ammianus Marc. XV 12 '(Ebrietas), quam furoris uo- luntariam speciem esse Catoniana sententia defìniuit'. 25
80. Hieronymus epist. 66, 9 p. 39S A Vali. 'Scitum est illud quoque Catonis, sat cito, si sat bene, quod nos quondam
4 Iitlius Rufinian. de fig. seni. 23 p. 213 Ruhnk. (Paradigma) . . . 'sermonem sine persona: Catonis — compensare pecuniam'. 9 Schol. Cruq. adnotaait 'Cato ille censorius, cum uidisset hominem honestum ex fornice exeuntem, laudauit, existimans lihidinem conpesccndam esse sine crimine, at postea cum frequentila eum ex codem lupanari exeun- tem aduertisset, adolescens, inqnit, ego te laudaui quod inlerdum huc nenires non quod hic habitares'. H. Glareanus hoc dicium Vticensi hibuit. 14 Cic. de fin. II 8, 23 'Nolo enim mihi fìngere asotos . . qui solem, ut aiunt, nec occidentem umquam uiderint nec orientem'. Columella rer. rust. 1 praef. 16 'Nosmetipsos ducimus forlunatos quod nec orientem solem uidemus nec occidentem'. 27 Suelon. August. 2rJ
DICTA 1 1 1
adulescentuli, cum a perfecto oratore in praefatiuncula dicoretur, risimus'.
81. Augustin. de doctr. chrisi. II 20 ' Vnde illud elega n- ter dietimi est Catonis, qui cum esset consultus a quodam, qui
5 sibi a soricibus erosas caligas diceret, respondit, non esse illud monstrum, sed uere monstrum babendum fuisse, si sorices a ealigis roderentur'.
82. Angustiti, serm. 104, 6 nonae patrum bibl. a Maio ed. noi. 1 p. 454 'Denique fralres mei attendile, quod dixit
iomagnus ille Cato de feminis, si absque femina esset mundus, conuersatio nostra absque diis non esset'.
83. Macrob. Sai. Il 2/4 'Sacrificium apud ueleres fuit, quod uocabatur propter uiam. in eo mos erat. ut siqnid ex epulis superfuisset, igne consumeretur. hinc Catonis iocus est.
ìsnamque -j-Albidium quendam, qui bona sua comedisset et nonis- sime domum quae ei reliqua erat incendio perdidisset, propter uiam fecisse dicebat; quod comesse non potuerit, id combus- sisse':
'Crebro itaque ille (Augustus) iactabat . . . sat celeriter fieri, quid quid fiat satis bene'. 15 nana 0. Albidium Paris. 037 1 s. XI, namque Alb. celeri: Allidium nel Alfidiuiu coni. Aemilhis Hùbner , ' Albhln nominis nullum se eocemplum notasse teslalus.
INDEX VOCABVLORVM.
CATONIS QVAE EXTANT ETC.
CATONIS VOCABVLA.
Inclinalis liltcris scripsì . quae non ipsius Catonis sed scriplorum sententiam cìus re- ferendum nerba sioit. cuius generis ca potissimum recepì quae indicarcnt, ubi in hoc libro testimonia corum ccclent. slellulam (*) iis adscripsi quae coniectura restituta simt, cru- cem (f) male sanis , signum interrogafAonis {?) iis quae utrum Cujtonis esscnl nec ne du- bìtabam. ex dictis mcmorabilibus paicca sclegi.
a p. 23, 1. 38, 11 (bis). 41, 1. 43, 6.
45,6. 59, 6. 62, 3. 68, 5. 79, 14.
85, 6. ab 34, 3. 35, 12. 36, 10.
45, 6. 62, 4. 84, 11. (abeo) abiens 15, 10. abii 59, 3.
abibit 39, 1. abiret 85, 13. Aboriginum 4, 15. Aborigines 4, 9. 20.
5, 7. abscedet 38, 12. abstimii 43, 7. (absum) abest 48, 4. ac (cf. atque) 36, 8. 66, 9. (accedo) accessit 47, 14. 67, 1. accensi 81, 14. aceessitauere 8, 5. accipite 71, 1. accepi 62, 3. 64, 2. acerba 24, 8. acerrime 24, 3. Achaei 15, 5. 99, 21. ad 17, 4. 24, 4. 6. 25, 5. 34, 6. 8. 36,
3. 37, 18. 39, 8. 49, 9. 56, 2. 64, 1.
8. 65, 7. 83, 3. 84, 1. adque (at- que?) 34,6. adcrescit 28, 8.
adducat 50, 6. adduxi 35, 10. adeo 11, 2. adfert 78, 5. adferri 64, 6. attulit
54, 4. aditu 38, 9. adiuuere 23, 13. adolescentiam 43, 7. adoriuntur -86, 3. adoriare 82, 2.
adortus eram 44, 6. adplicabat 83, 3. Adriaticum mare 5, 12. adsecutus 71, 5. adsimilis 85, 2. (adsum) adesse 63, 4. aduehere * 11, 2. aduersarios 60, 6. aduersus. (praepos.) 59, 8. 9. 71, 3(?).
8. aduersus (?) 109,46. aduorsus
23, 14. 15. 24, 3.
aduersus (adiect.) aduorsi 22, 4. ad-
uorsae (plur.) 22, 5. adultera 72, 14. adulterio 68, 7. (adultero uerb.) adulterares 68, 8.
adulterarere * 68, 8. aduocationem 88, 11. aduorsus u. aduersus. aecurn 64, 6. aequum 24, 5. 14. ae-
quó 26, 4. aedes 55, 9.
aediticat 44, 10. aedificatae 55, 9. aedificatio 72, 22. aedificium (?) 87, 11. aediles plebis 67, 10. aeger 58, 5. aegre 41, 11.
Aeneas 4, 20. 5, 21. 6, 2 sqq. aequuin u. aecum. aereui 12, 7. aerario 59, 4. aerarios 49, 9.
(aes) aerimi 66, 8. aeribus 66, 9. aetas 27, 1. aetatem 33, 7. 69, 2.
73, 13. (Aetoli) Aetolos 44, 2. Aetolia 44, 2. Aetoliam 44, 1. ager 10, 20. 65, 7. 67, 1. agrique
85, 3. agrum 4, 15. 10, 21. 39, 6.
54, 9. agro 8,5. 10, 21. 15, 6.
25, 6. 43, 7. agros 49, 4. agminibus 81, 16. agnosceris 73, 6. (ago) agit 58, 13. agunt 69, 2. agam
52, 10. agas 85, 7. agi 72, I.
agebant 35, 13. agerem 33, 7.
egissent 33, 7. aiunt 25, 3. 67, 3. alar 30, 7. alis 26, 5. Alba longa 7, 3. Albaims 8, 7. Albidius 111, 15. album 85, 11. aletudo ('.') 48, ('» atkiot. crii.
8*
116
CATONIS VOCABVLA.
alieno 68, 5.
alio (aduerb.) 36, 3. 4 (ter).
aliorsnm 87, 6.
aliquot 23, 2. 35, 5.
aliquotfariam 10, 21.
(alius) aliud44, 4 (bis). 47, 14 (bis). 71,
9. alii modi (genet.) 51 , 2. alii
(plur.J 35, 4. alios 77, 9. aliosque
39, 4. aliisque 19, 18. alligatus 65, 7. Alpes 20, 15. alter 47, 15 (quater). 62 , 3. alterius
utrius 52, 12. altero 62, 4. altera*
34, 7. alteri frjfor.) 17, 4. alteros
17, 4. alteras (aduerb.) 85, 3. 4 (7;w). altum 34, 9. alìio 78, 7. aluta 28, 11. am (praepos.) 30, 8. ambitionem 37, 6. ambo 62, 4. ambulas 43, 4. Amerio. 12, 5. amicitiam 24, 1. (amicus) amici (plur.) 37, 14. amicos
37, 11. 17. 39, 8. Amiternum 5, 6. amor 47, 14. Amphictypnes (?) 103, 2. amplius 58, 14. ampliorem 42, 9. an 23, 7. Anchises 6, 2. ancilla 73, 1. ancillae (dat.) 47, 19.
ancillae (plur.) 47, 17. angulum 34, 6.
Anien 48, 4. Anienem 48, 3. animaduerti (perfect.) 36, 5. (animus) animi 42, 2. animum 22, 1.
animum inducent 42, 10. animis
(obi.) 38, 10. annona 16, 17. (annus) anni 35, 5. anno 20, 11.
anni (plur.) 27, 1. annos 20, 12. ansis 62, 2. antea 52, 14. 61, 1. Antemna 9, 3. antequam 14, 3. 51, 3. (antes) antibus 81, 16. anteuentum f 70, 3. Antiochus 39, 11. antiquiorem 42, 10. Apirensium 71, 3. apparitores 37, 16. appellatione 77, 9. aprunus callus 72, 4.
apud 14, 9. 16, 16. 19, 16. 35, 13. 39, 1. 43, 4.
Apulus 67, 2.
aqua 85, 13. aquam 48, 3. 49, 4.
aqualis 62, 1.
aquatum 14, 4.
aratrum 26, 8.
arbitror 23, 4. 7.. 12. 26, 10. 33, 2. 66, 7. arbitrantur 23, 15. arbi- trare! 27, 3.
arbore 15, 9. arbores felices et infeli- ces 87, 17.
Arcas 13, 9.
arcessi 21, 4.
Ardeatis Kutulus 12, 11.
ardua (plur.) 54, 2. arduiusque 85,6. arduissimo 38, 9.
argentifodinae (plur.) 28, 6.
argentum 37, 16.
Argi 11, 16.
arguatur 24, 5.
argute 9, 13.
Aricinus 12, 10. Aricino 12, 8.
arietem 49, 3.
Ariminum* 10, 20.
arma 70, 5. 45, 11*.
armatum 28, 8.
Arpinatis fnom.) 14, 1.
(ars) poéticae artis 83, 2. artibus (abl.) 45, 6. 60, 1.
arsinea * 28, 13.
(as) asse 79, 8.
Ascanius 6, 6. 12. 25.
Asia (abl.) 36, 10.
asinum 49, 2.
asperrimo 38, 9.
at 20, 1. 73, 4. attat 37, 6.
Athenis 77, 1.
(ater) atras 85, 11.
atque 11, 1. 14, 4. 7. 15, 1. 15, 7. 8. 19, 11. 13. 17. 20,2. 21, 8. 22, 1 (ter). 2. 23, 1. 4. 6. 7. 12. 24, 12. 25, 10. 26, 5. 28, 4. 33, 1 (bis). 33, 1*. 4. 5. 34, 6. 10. 35, 4. 10. 36,5. 10. 11. 12. 13. 15 (bis). 37, 16. 38, 7. 9. 39, 3.4.7. 41, 2. 7. 8. 9. 42, 2. 3. 6. 9 (bis). 43, 1.3. 6 (bis). 8. 45, 10. 51, 1. 54, 1. 8. 55, 3. 8. 9. 10 (ter). 56, 1. 58, 1. 9. 59, 1. 4. 6. 62, 3. 63, 6. 65, 6. 67, 4. 5. 69, 1. 2. 4. 5. 73, 2. 74, 3. 81, 10. 83, 7. 87, 23. 88, 2. adque (?) 34, 6. cf. ac.
atramento (abl.) 39, 11.
atrium Libertalis 67, 15.
attat 37, 6.
attinet 24, 6. 25, 5. 49, 9. attineat
CATONIS VOCABYLA.
117
attinge (futur. 1 pers.) 90, 9 (?>
aua riter 69, 4.
auaritiae 42, 6. auaritiàm 82, 10.
auctio 60, 1.
audaciam 33, 5. audaciae 87, 5.
audeo 37, 20. audent 81, 4. audere
69,5. auderet68, 9. ansi (perf.
ind.) 63,4. ausns est 41, 5. ausnm
esse 41, 9. auditis 58, 3. audite 63, 1. audire
37, 7. 9. audiui 41, 11. 67, 4. au- diuimus 42, 8. audiuntur 58, 4.
auersus (?) 109, 16.
auferunt 14, 5. sustulere 19, 12.
(augeo) auxit 8, 6.
augescerè 22, 2.
augurem 27, 6.
augurium (ras) 27, 6. anguria et au-
spicia neglecta 86, 15. aureas 29, 1. aures 56, 2. auro 28, 13. 69, 2. Aurunci 15, 5.
auscultet 58, 2. auscultatis 58, 3. (auspicium cf. augurium") auspici 81 , 4. (auspico) auspicamus 47, 16. au-
spicaui 35, 10. auste r 34, 5. aut 16, 17. 18. 17, 8. 46, 2. 47, 19.
49, 2 (bis). 64, 4. 70, 7. 82, 1. 2.
83,3. auteni 39, 10.
barbaros 77. 6. 8.
bellum 8, 7. 9, 5. 20, 11. 39, 11. 71,
3. bello 63, 1. bellis 85, 3. bene 41, 1. 43, 3. 73, 14. 80, 10. bene facere 24, 15. 37, 21. b. fecis-
sem 37, 19. benefactum 19, 14.
38, 11. benefacta 37, 3. bene- factis 45, 6. 69, 7.
beneficium 9, 1. beneficia 23, 17. 42, 3.
beneficissimo 43, 3.
Bergomum 10, 5. 8.
bibit 68, 5. 85, 9. biber (in/ìnit.) 30, 12. bibendi* 58, 1. bibendis 78,6.
Boii .10, 17. Boius nobilis 46, 20.
bonus 47, 15. 78, 13. 80, 1. bonum 77,2. boni consulitis 41, 6. bono (abl.) 41, 5. 42, 1. bona gratia (obi.) 54, 3. boni (plur.) 16, 9. 62,
4. bona 37, 9. 67, 3. 70, 7. bonis
39, 3. 41, 5. melior 62, 7. 9. me- liorem 62, 8. 55, 12. optimum 39, 7. optimo 43 , 3. optimis 45 , 6. optime 27, 5. 6.
boues 13, 17. 26, 8. bouile 71, 2. Bruttiani41, 2. Bruttius 67, 2. buccam 28, 8.
caduceatori 85, 8.
(C. Caecilius) C. Caecili (uocat.) 73, 8.
Caecalus 13, 2.
Q. Caedicius (?) 17, 17.
(caedo) caedi 41, 2. caederentur 13, 17.
calamo 39, 11.
calceos 28, 11.
caligo 16, 18.
calliscerunt f 56, 2.
Camerini* 39, 6.
campo 13, 11.
campestris 4, 15.
candidati tunicata exuunt 29, 6.
candidior 26, 9.
Cantabris * (abl.) 28, 4.
cantherio 58, 10.
(canto) cantat 58, 12.
Capena 12, 2. Capeni luci 11, 19.
Capenatis (nom.) 9, 4.
capillum 29, 3.
(e apio) capit 55, 12. capiat 27, 7. cape 16, 6. capiebam 37, 19. ca- perent 37, 15. cepi 33, 8. cepisset 28, 11. cepissent 37, 12. capiar 27, 5. capiatur 54, 3. capta est 85, 10. captimi 85, 4. captimi es- set 37, 11. 46, 2.
capitalem 43, 5.
Capitolio 21, 2.
caprae 11, 17. capras 85, 11.
Capua 15, 14.
(caput) capiti 19, 10. capite 48, 1. 60, 3. capita 40, 1.
carcere 45, 8.
carmina conuiualia 29, 9.
carnificinas 41, 7.
Carthago, Carthaginiensis u. Kartli.
carimi 79, 8. cara 16, 17. carius 83, 2..
castra -46, 2. 35, 5. 6. 11. castris 17, 4. 21, 7. 82, 3*.
cataplasmatis 78, 7 (abl.).
Catillus 13. 9.
caudicem 37. I .
causae/#e;?.) 80,6. eaussamsonticam 65, 2. indictà causa 40, 2. ea causa 27, 5. causa (e. gcnet.) 23, 8. 11. 42, 7. 52, 12. 56, 1.
cautius 23, 13.
118
CATONIS VOCABVLA.
cedo (imperat.) 71, 9.
celeris (nomin.) 82, 3. 4.
cella 'penuria 110, 2.
Celtiberi 102, 11.
cena 21, 3.
Cenomani 10, 19.
censeat 24, 5. censuerc 64, 6.
censorem (?) 71, 4. censore OS, 3.
censores 36, 12. centenis 52, 14. centone 47, 17. Cercius 28, 8. ceteri 28, 12. ceteris 79, 1. ceteros
36, 9. cibaria 41, 1. cibariae leges 53, 14. cinere 29, 3. circumcirca 89, 29. circumposuerunt 50, 3. cis 10, 20. citer 65, 7. citeria 59, 1. cito 38, 11. 39, 1. citroque 23, 17. (citrum) citro 55, 10. ciues 39, 6. 66, 5. ciuitate 9, 1.
claritudinis 19, 17. claritudinera 15, 1. classicus et infra classerà 55, 2. (classis) classi 34, 10. classem 34, 5. clientem 59, 8. 9. cliente 59, 8. Clisthenes (?) 109, 3. (elimini) cima 54, 2. cloacale flumen 87, 7. Cloelius 8, 7. clypei Graecorum 30, 10. coepiam 73, 15. coepit 8, 7. 51, 3. cogitate 23, 13. 38, 10. cognatus 17, 9. cognatos 59, 8. cognitionem 26, 10. cognobiliorem 26, 10. cognoscere 63, 10. 85, 1. cognoui
33, 1. cognouere 19, 11. (cohors) cohortem 35, 1. cohortes
17, 1. 88, 4. cohortatum 25, 9. collibuit 58, 12. collos 71, 1.
(colo) colendo 43, 7. colendi 78, 3. coloniam 58, 8. comitia 47, 19.
commeatum 33, 10. commeatu 14,7. committit 58, 4. conmittat 54, 6. communem 72, 1. communiter 12, 9. 74, 2. comparare 34, 1. comparauisse 34, 1. compedibus 69, 1.
Comuni 10, 5.
concimasse 60, 6.
condemnatur 08, 6. condempiiauerit
71, 7. coifàemnati* (?) 21, 0. conducat 58, 2. conduci 58, 6. (confero) conlatis 26, 4. confidentiam 33, 5. confingis 73, 7. confutet 22, 4. congiario 37, 16. conligatura 14, 5. conplures 8, 5. 44, 2. conpluria 8,
16. 90, 12. cf. quamplures. conpluriens 70, 3. 74, 1. compluriens
17, 3. 4. 5. conrumpet 77, 5. conscribti 66, 6. consedaui 36*, 11. conserendis 43, 8. consiliosus 89, 3.
consul 81, 4. consuli 44, 1. consules
64,2. (consulo) boni cónsulitis 11 , 6. con-
sulendo 22, 3. 23, 1. contentili- 83, 6. conteri 83, 7. contingere 68, 9. contione 35, 4. contra 23, 15. 36, 2. contumeliae 23, 8. contumelia (obi.)
63, 6. contumeliam 41 , 3. 8. con-
tumelias 74, 1. conualuit 19, 12. conuenae 8, 5. conueniatis u. coueniatis. conuiuio 64, 7. conuiuia 83, 3. conuocari 58, 2. copertus est 89, 23. copiae 36, 1. (coquo) cocta erit 21, 3. coquos 83, 2. (cor) cordi 6, 21. Coranus 12, 11.
(M. Cornelius) M. Cornelio 37, 2. corona 46, 1. coronas 29, 1. coronatus 80, 10. 11. corpus 64, 5. corpore 64, 4. coueniatis 58, 1. conuiuantm numerus 53, 10. crassum 14, 5. credo 59, 1. credimus*70, 4. credi
62, 10. credendum esse 62, 6. crepuit 47, 17. crescere 11, 2. 22, 2. cubiculum 64, 7. cuiusmodi 35, 3. culignam 73, 14. culle a 10, 22.
CATONIS VOCABVLA.
119
cultores 30, 1.
cum (praepos.) 15, 8. 21, 4. 26, 5. 37,
2. 38, 10. 58, 14. 59, 1. 61, 1. 62,
7. 64, 8. 68, 5. niecuni 21, 2. (coni.)
15, 9. 19, 9. 27, 2. 28, 8. 30, 5.
39, 7. 46, 1. 47, 16. 50, 7. 55,8.
(cumque) 58, 2. 64, 1. 68, 3. 73, 9.
cuui coni, guibus. litteris a Catone
scripta sii 90, 19. cum maxime (quam m. ?) 37, 15. cuneo 82, 1. cupide 44, 9. cupidiis* 65, 6. cupido 47, 14. cupidus 58, 2. 82, 10. (cupio) cuperent 34, Jl. cura 49, 9. curae 22, 2. curia 85; 6. Cures 5, 12. M\ Curius (?) 99, 6. (curo) curata esse 41, 1. curare 33, 2. curriculo 45, 7. curulem 28, 11. Cutiliae 5, 8.
damnas 24, 12.
dataui 37, 14.
de 9, 1. 12, 4. L5, 4. 20, 12. 37, 1.
10. 44, 2. 58, 10. 60, 1. 66, 9 (bis).
77, 1. 9. 85, 13. (decedo) decessere 20, 13. decem 39, 13. 40, 1 (bis), decem ui-
ris 41, 1. decem uiros 41, 2. (deeet) decuit (?) 87, 22. decorauere 19, 17. decurionatus (plur.) 39, 4. decus 15, 1. dedecus 41, 8. dedicauit 12, 9. de fendi (infinit.) 59, 7. deferimur 34, 6. defetigatum 19, 11. deficere 27, 4. t
defluxerat 19, 11. defoderunt 56, 3. dehortata sunt 27, 1. deinde 20, 11. 21, 3. 34, 4. 37,3. 4.7. delectat 3, 12. (deleo) dele 37, 9. 12. 18. delere
37, 15. deligatum 86, 21. (demeto) demessuit 13, Jl. Demetrius Phalereus (?) 109, 4. demittatur 65, 5. (demo) demas 28, 7. demutat 58, 13. dena 10, 22.
denique 58, 14.
depressa 54, 2.
depugnatio 81, 17.
(depugno) depugnarc 23, 5. depugna
tum iuit 17, 6. depugnatum est
23, 5. depugnatumque 21, 7. derepente 23, 17. descendit 58, 10. describere 3, 13. (deserò) deseruisti 48, 2. (desertus)
desertior 60, 4. desinere 33, 5. (desum) deerit 79, 14. detorsum 12, 4. detraili 41, 2. detrimenti 83, 8. deuertebantur 39, 8. (deus) dii 19, 8. deorum 69, 5. deum
73, 12. dium 47, 16. deos 43, 1.
dius fidius u. medius fidius. dextra 35, 12. dextras praecidere 82, 6. diadema 28, 13. Dianium 12, 8. dico 23, 2. dicit24, 3 (bis). 15. 58,
13. 59, 9. dicimus 24, 1. dicunt
15, 8. 27, 4. 35, 8. uindicias dicunt
50, 2. dicat 24, 8. dicere 55, 9.
dicam (firtur.) 77, 1. dicem 90, 2.
dice 90, 10. dixisti 74, 1. dixit 41,
1. dixisse 77, 4. dicitur 15, 10.
dicuntur 25, 2. dici 25, 2. 4. 37,
13. dictae 12, 7. dicendi 80, 1. dictator Latinus 12,9. d. Kartbagi-
niensium 21, 3. dictatorem 21, 1. dictitant 77, 8. diequinti 21, 2. (dies) diem 63. 4. 73, 8. diee (acc.)
90, 15. die proximi 50, 3. 63, 4.
dies (acc. plur.) 23, 2. digito 68, 8. dilargitus sum 37, 6. dimidiatos 56, 3. * dimidium 24, 9.
dimissi sunt 70, 1. dimissum 20, 11. Dionysidorus 61, 7. dirigerentur 30, 5. diriperent 37, 9. discindere (?) 109, 27. disciplinosus 8*2, 5. 89, 3. discordia 39, 10. disdirti 37, 17. disieci 36, 11. disperdant 77,' 8.
dispertit 15, 7. dispertierara 36, 3. (disserto) dissertem 58, 14. dissuere (?) 109, 27.
120
CATONIS VOCABVLA.
diues 69, 3. diuites 37, 17.
diuersum 39, 3.
diuisi {perf. ind.)2>l, 12. diuisa 85, 10.
diuortium 68, 3.
dius fidius (?) 5, 4 cf. medius fidius
diutius 42, 5.
(do) dat 58 , 13. mutuarci dat 54 , 7.
dant 28, 10. 33, 6*. dent* 70, 8.
dare 6, 21. 24, 5. 42, 8. 58, 10.
dabit 77, 5. dabant 64, 2. dedi 45,
11. dedisti 61, 4 {bis), dedit 13, 7. dedere 19, 9. detur 51, 1. datus es.t
10, 21. 51, 1. do cent 22, 6.
dolore 78, 6. dolores 41, 7. (dolus) dolo 42, 6. domi 47, 16. 49, 7. 69, 6. 83, 1. do-
mum 15, 5. donaticas (hastas) 39, 4. donicum 43, 4.
(dono) donabam 35, 3. donari 46, 1. dormienti 47, 19. dormiendi 58, 1. (dos) dotem 54, 5. dotes 28, 10.' Braco (?) 109, 2. Drepana 16, 15. ducentis 66, 8. 9 *. (duco) ducas 81, 16. duci 34, 13. du-
cent 26, 8. duceret 49, 4. dum 23, 2. 38, 12. 42, 2. 85, 7. duo (masc.) 21, 6. 62, 5. duarum 52,
12. duobus (masc.) 81 , 16. 85 , 3. duobus milibus 66, 7. 9. duas 9, 12.
duoetuicesimo* 20, 11. duritia 43, 6. duritudinem 48, 15.
e u. ex.
ebore 55, 10.
ecquis 24, 4*. 27, 6. 59, 5. 60, 4. ecqua* 24, 8.
(edo) edit 78, 5.
edomant* 22, 5.
(educo) eduxi 45, 10. eduxit 25, 9.
eductio 82, 3.
egeo 73, 1.4. egere73, 5. egebit63, 2.
Egerius Laeuius 12, 8.
ego 23, 4. 24, 6. 26, 10. 27, 4. 33, 1. 8. 36, 5. 7. 14. 37, 3. 5. 10. 13. 16. 43, 6. 9. 44, 6. 47, 18. 58, 14 (bis). 62, 3. 63, 3. 73, 4. 80, 7.9. mihi 16, 6. 22, 2. 25, 4. 8. 33, 6. 8. 34, 10. 43, 9. 47, 18. 20. 50, 7. 63, 6. 72, 22. 74, 1. mihipte 87, 22. me (acc.) 24, 6. 27, 1. 4. 6. 33, 9. 34, 1*. 36, 2. 15. 47, 16. 63, 3. 73, 2. {obi.) 51, 5. mecum 21, 2. nos 23,
13. 24, 2. 12. nostrum 23, 14. no-
bis 9, 5. 24, 13. 56, 2. nos (are.) 23, 4. 13. 34, 8. 77, 8 {bis). 84, 11. 6, 21. 22,
eiusmodi 42, 7.
elegans 82, 11.
elepha?itus Swrus 20, 10.
Elisa Phoenix 56, 7.
elogiis 19, 18.
(emo) emit 49, 4. emas 79, 7. eme- bant 83, 2.
emptitauere* 69, 7.
enim 23, 9. 85, 1. enim uero 37, 17. uerum enim uero 27, 2.
ensem 15, 10.
(eo) supplicatum eat 80, 11. eamus* 35, 9. obcursatum eamus * 35, 9. ire 14, 4. 35, 15. prohibitum irom 51, 5. depugnatum iuit ti, 6. fa- ctum itur 63,7. uectitatumiri59, 1.
eo {aduerb.) 15, 8. 35, 7.
eo (coniunct.) 8, 6. 16, 9. 23, 17*.
eodem 8, 5.
Epaminondas (?) 99, 5.
epistolis 39, l'I.
epularum ?nos antiquus 29, 13.
(eques) equitesSl, 16. magister equi- tum 21, 1. 4. 5. equitibus 21, 4. 20, 4.
equestrium 66, 8. equestribus 66, 9.
equitatus (gen.)81, 10. equitatum21,2.
equos {nom.) 16,6. equo 48, 13. equos (acc.) 83, 2.
erga 42, 3.
ergo 66, 7.
eripis 40, 1. eriperem 37, 12.
et 8, 5*. 9, 10. 13. 11, 17. 15, 9. 16, 9 (bis). 20, 12. 21, 6. 22, 5. 24, 13. 25, 4. 39, 11. 48, 15. 49, 2. 54, 2. 64, 2. 5. 68, 10 (bis). 71, 6. 72, 1. 77, 2. 3. 4. 7. 8. 85, 4. 11.
etiam 77, 5.
Etruriam 88, 1. Etrusci 11, 8. 13.
etsi 64, 5.
Euander 13, 9.
euectionem 37, 14.
euenit 19, 9. 10. 47, 19. 63, 6. eue- niat 22, 4. 5. euenire 23, 9.
Euganei 10, 9.
Eumenes (?) 98, 28.
ex 8, 5. 14, 9. 19, 8. 23, 3. 28, 4. 7. 30,
' 7. 36, 10. 39, 10. 44, 2. 45, 10 (bis). 59, 6. 63, 4. 78, 6 (quater). 7 (bis). 85, 1. e 11, 18. 64, 7. 70, 4. 82, 3.
exaugurauit 8, 16. exaugurari 8, 17.
excellere 22, 1.
excelsissimam 15, 1.
excidunt 14, 5.
excrescebat 39, 10.
CATONIS VOGABVLA.
121
execrati* 21, 6.
exempla 69, 6.
(exerceo) exerceas 83, 5. 6. 7. exer-
cendo 83, 7. exercitum 36, 15. exercitio 83, 8. exercitum 19, 14. 25, 9. 33, 10. 34J
13. 35, 10. 55, 12. exercitu 81, 17. exigit 73, 13. exigeretur 30, 5. ex-
acta 9, 10. expedit* 54, 1. expertes 80, 8. expiatum 15, 9. expolitae 55, 10. exquisituni 77, 2. extra 17, 6. extrudebantur 56, 1. #exules 21, 6.
(facies) facierum 69, 6. facile 77, 7.
facinus 39, 12. facinore 39, 12. (facio) facis 39, 13 (bis). 40, 1. facit 17, 7. 47, 18. 20. 55, 13. 70, 5. 83,
8. facimus 23, 14. facias 6, 22. facere 9, 5. 17, 5. 24, 1. 2.9. 25,
2. 35, 2. 4. 41, 5. 9. male facere 24, 6. 9. 37, 21. bene facere 24, 15. 37, 21. faciem 90, 2. facient 77, 7. facturum 26, 7. faceremus 23, 10, feci 35, 5. 37, 17. 45, 11*. fecit 19, 16. 24, 15. 40, 3. 42, 6. 7. 61, 1. 68, 3. 6. feeimus 48, 5. 71,
3. f ecere 33, 4. male fecerunt 25, 1. fé cerini 36, 4. feceritis 38, 11. 39, 1. fecisse 49, 5. feceram 37,2. fecerat 20, 2. 35, 3. fecissem 37,
4. bene fecissem 37, 19. fecissetis 71, 9. fecissent 62, 6. (no) fit
14, 9. fitur 42, 5. fìunt 10, 22. 34, 10. fiat 23, 16. fieri 23, 15. 24, 4. 34, 11 (bis)., 40, 7 (?). 41, 5. 60, 1. fìto*69, 3. fiet (?) 45, 4. fient 36, 12. fiebantur48, 14. fìeref43,
9. facta est 54, 7. factus esset 19, 9. factum (cf. bene, male, nequi- ter f.) 20, 1. 21, 7. 41, 11. 68, 4. facto 19, 13. 22, 6. factis 20, 2. 42, 8. factum itur 63, 7. faciendum 49, 8.
factiones 54, 4. 88, 2.
Fedisca 11, 15.
fallaces 9 9.
fallcre 59,' 8.' falsa 73, 7. falso 33,6.
falsarius 73, 6.
famam 10, 2. 40, 3.
(fames) fami (genet.) 56, 1.
familiae 24, 9.
famosus 64, 5.
fanum 8, 17. tana 8, 16.
(fari) fanda (?) 42, 7.
fascias 29, 1.
febri 78, 6.
f'eliccs arbores 87, 17.
feminae in iudicium ne producanlitr 28, 3.
fenerator 90, 18.
(fenum) feno Graeco 73, 14.
(fenus) fenore39, 10. fenoribns89,23.
ferentarios 81, 10.
ferme 9, 7.
(fero) fert 34, 5. 8. ferunt 14, 5. 41,
11. ferre 41, 4. ferociam 22, 2. ferocit 87, 14. (ferus) ferae 11, 17. ferramenta 78, 13. ferrare ae 28, 6. ferrum 83, 5.
fescenninum 58, 9. *-
festinat 44, 6. festinare 44, 4. ficus Africana 106, 9. fides 41, 6. 77, 7. fidem 40, 5. Fides
in Capii olio 72, 5. dius fidius 5, 4. me dius fìdius 63, 7. filiabus 28, 10.
(filius) fili (uocat.) 11, 1. 78, 13. 80, 1. finem 15, 6. fio u. facio. fìrmius 55, 3. Fiscellus 11, 17. filiere f 87, 14. flagellimi 16, 6. flagitiis 40, 4. flagitare 54, 8. flagrimi 66, 6. flagro 41, 2. fletum 41, 11. flocci fecit 40, 3. florere 34, 5. flumen 15, 4. (fluo) propter fluit 15, 4. fluuius 28, 4. fluuii 15, 7. fliiuium 25,
7. fluuio 15, 4. fluuii (plur.) 15, 0. foedant 77, 9. foedere 20, 12. foras25, 10. forcipe 82, 1. forma (?) 85, 1. formidum 87, 1 1 . formidulosius 36, 12. forte (adii.) 82, 1. fortem 19, 13. foro 83, I .
fortunani 19, S. fortunas 51, 4. fortunatissimam 39, 7. (frango) fregit 17. S. fraudulenter 69, 4.
122
CATONJS VOCABVLA.
frigidus (?) 87, 10.
fronte 26, 4. 6. 30, 9. 81, 17.
frumentum 36, 3. frumentumque 35,
8. frumenta 07, 3. fruniscor et frunitum 87, 10. (fruor) frui 73, 2. (frustum) frusto 58, 0. fugella 45, 0. fugit 45, 0. fulguratorein 50, 6. M. Fuluio 44, 1. fundere 58, 11. f uner a 39, 13. (fur) fures 69, 1. 2. (furo) furare 61, 9. furtorum 69, 1. futare 87, 12.
Gabinus ritus 7, 23.
galbeos 29, 1.
Gallia 9, 12.
Gallicus 10. 20. 67, 1. Gallieum 34,
6. Gallicanus 11, 5. C. Gallus 27, 12. gaudio 23, 3.
Gellius 62, 7 (bis). 9. Gelliura 62, 9, gelum {acc.) 14, 5. gemitum 41, 10. gens 77, 4.
genus 77, 3. genere 41, 5. 42, 1. gerit39, 11. gerere*34, 12. gessis-
sent 62, 5. rem bene gestam 80,
10. re male gesta 80, 11. gladiator 82, 5. glis 30, 11. globo 82, 1.
gloria 74, 3. gloriam 19, 16. gnatis 41, 6. cf. nati. Graecia 19, 16. (Graecus) Graeco48, 14. feno Graeco
73, 14. Graecos 58, 12. Graecis
77, 1. Graecorum clypei 30, 10. grassator 83, 4.
grafia 54, 3. gratiam 19, 17. 37, 19. gratum 9, 2. gratissimum 20, 1. gra-
tissima 42, 3. (grauis) grauem 12, 7. Grauiscae 12, 7.
(habeo) habet 16, 7. 44, 8. 54, 9. 68, 4. habent 67, 1. babeam 77, 2. habere 24, 10. 11. 12. 67, 4. 73, 10. 82, 10. 85, 11. habituros 42, 2. ha- berent 73, 9. habui51, 1. habuit 10, 1. habuistis (?) 71, 4. habue- runt 4, 15. habuere 20, 1. 39, 6. 59, 7. 10*. habuisse 42, 2. 47, 17.
haberi 24, 14. habebatnr 82, 11.
habitum esse 36, 15. babitant 17, 1. Hamilcar Barcas (?) 99, 6. Hannibal 55, 8. haruspicem 50, 6. bastas 39, 4. haut 16, 9. 23, 7. herbam 67, 5. herbis 67, 3. Hercules u. mehercules. heredem 14, 1. biberna 35, 6. Hiberus 28, 4. Ine 52, 10. haec 22, 3. 5. 23, 2. boc
(acc.) 41, 4. 5. 52, 10. 71, 1. 77, 1.
7. buie 72,1. hanc41,3. 4. boc
(ahi. vi.) 61, 1. bac 00, 6. 63, 6.
hi J2, 9. haec {acc.) 33, 8. his 85,
I. 3. 28, 6. (Ilice) huiusce 63, 7. historiis 19, 18.
homo 23, 9. 66, 2. 85, 8. hominem
28, 9. 34, 1. homines (nom.) 3, 12.
{acc.) 34, 12. 56, 3. 83, 0. homini-
bus (dal.) 21, 8. 40, 1. honeste 35, 3. 83, 1. honorarium 64, 2. honos 51, 1. 83, 2. honorem 24, 14.
47, 16. 69, 7. honore 74, 3. hono-
res 39, 5. hordeum 13, 11. 12. hospitibus 39, 8. hostem 12, 3. 49, 1. hoste 44, 8.
hostes 34, 11. hostium 26, 5. 35,
II. 36, 1. 46, 2. hostes {acc.) 24, 3. hostis 17, 4. hosteis 35, 12. hostibus 37, 11.
huc 27, 1. 77, 6.
humana 83, 5. humanas 39, 13.
iam 21, 5. 33, 1. 35, 13. 43, 6. 46, 1.
64, 8. iamne 27, 5. lapon rex 56, 6.
ibi 13, 12. 19,9. 64,7. 65,2(?). 67,4.6. ibidem 47, 18. icit 49, 1. idem 13, 11. 12. 19, 14. 20, 2. 23, 7.
35, 4. 37, 20. eundem 64, 8. ideo 12, 7. igitur 9, 5. 21, 1. ignemque 56, 3. ignoturus est 25, 8. ilico 47, 14. ille 38, 11. 43, 4. 49, 4. 79, 1. illa
68, 8. illud 39, 1. illius 48, 15.
illi modi (genet.) 59, 5. illi {dat.)
62, 5. 79, 1. 85, 2. illum 78, 5.
CATONIS VOCABVLA.
123
illud 24, 9. 37, 20. iljo 58, 14. illoque 19, 13. illi (plur.) 23, 16. 26, 7. 33, 7. illorum 64, 8. 77, 2. 3. illis 37 , 12. 73 , 4. illos 19, 14. 24, 1. 42, 1. 35, 14.
Illiberim*34, 6.
illorsum 87, 6.
Illyrio 25, 6.
immolatos 13, 17.
immortales 19,8. 43,1. immortalium
47, 16, 73, 12. imp- cf. inp- imperabiliter 89, 6. imperator 17, 6. 55, 12. 79, 1 (inp.).
imperatorem 17, 5. imperium 41,4. 68, 4. imperio 23, 10. (impero) imperare 81, 4. impetum 17, 5. implet 28, 8. imponit 11, 4. imposiui 37, 8. impo-
situm est 84, 11. impune est 24, 13. inpune 68, 8. in-
poene 37, 21 (bis). in (e. accus.) 10, 22. 11,1. 4. 13, 18.
15, 1 {bis). 17,5. 23,3. 30,5. 34, 9. 35, 14. 15. 44, 1. 48, 3. 54, 6. 56, 3. 58, 8. 61, 4. 63, 4. 64, 5. 7. 71, 1. (e. ablat.) 8, 16. 10, 1. 21. 11, 17. 13, 11 (bis). 12, 8. 15, 6. 9.
16, 16. 17, 4. 19, 15. 21,2. 22, 3. 23; 11 (bis). 28, 6. 35, 4. 37, 5. 43, 6 (bis). 48, 1. 13. 51, 5. 59, 1. 61,9. 63, 6. 64, 1. 67, 3 (bis). 68, 7. 69, 1 (bis). 2 (bis). 71, 9. 73, 14. 82, 4. 83, L 3. 85, 3. 11.
incensa essent 46, 2.
incipit 44, 5.
inclitissimae 19, 17.
incolumis 59, 3
incondemnatis 40, 2.
incultior 60, 4.
inde 9, 7. 14, 7. 15, 5. 34, 4.7. 35,
15. 58, 10. 81, 10. indicta causa 40, 2. (indo uerb.) inde 16, 6. indocile 77, 3. (induco) animasi inducent 42, 10. in-
ductum 37, 21. industria 43, 7. industriosissime 9, 12. (industrius) industrie 33, 2. industri-
iorem 55, 12. inertia 83, 7. infelices arbores 87, 18. inferre 48, 3. infra classem 55, 2.
inimici 33, 4.
iniudicatis 40, 2.
iniurias 41, 7. li. 56, 2.
inliterati 9, 10.
innoxiiorem 42, 10. ,
inp- cf. imp-
inpolitiae nota 52 , 6.
inposiui 37, 8.
inpudentiam 48, 15. 72, 15. .
inquam 37, 7. 73, 6. kiquit 21, 4.
inritus (?) 82, 11.
insanus 62, 8.
insignibus 40, 4.
(insignio) insignitas 41, 6.
inspectantibus 41, 8.
inspicere 77, 2.
instruxit 25, 10.
Insubres* 11, 1.
insulasqùe 25, 6.
integro 34, 3.
intellexi 33, 1. intellegendo 23, 1.
intempesta 86, 19.
inter 17, 3. 19, 10. 23, 13. 37, 11. 16.
67, 4. 5. 77, 6. 88, 2. intercutibus 40, 3. interdixi 77, 9. interdixit 43, 5. interdum 58, 12. interea 35, 1. 36, 3. interempto f 84, 10. interficis 40, 1. interfìcit 83, 6. in-
terfecerunt 56, 4. interim 35, 5. (intersum) interest 19, 15. interes-
sent 62, 5. interuallum 67, 6. interuenire 67, 5. intrauere 85, 1. inuenerit 63, 2. inuidiae 37, 20. iocos 58, 13. Iphigenia 15, 8. ipsa 11, 3. ipsum 77, 2. ipso 79, 14.
ipsi 9, 9. iram 54, 3.
irascimini 25, 5. irata 54, 7. is 13, 6. 28, 4. 44, 4. 6. 47, 20. 51,3.
82, 11. isque 19, 12. id 8, 17. 24,
13*. 25, 1.5. 37, 4. idque 55, 3.
eius 10, 2. 14, 1. 19, 8. 16. 20, 1.
58,4. 85, 1. ei 17,7. 33, 6.58,4*.
62, 6. eum 14, 5. 19, 12. eumque
19, 10. em (?) 59, 3. eam 10, 1*. . 23, 16. 24, 5. 14. 27, 6. 36, 7. 54,
7. eo8, 16. 10,20. 71,9. 84, 11.
ca 23, 11. 27, 5. 37, 1. 44, 3. 71,
7 (?). 83, 3. id 15,5. 20, 1. 23, ('».
8.9. 21, 2. 25, 3. 34, 1*. 36,5. 8,
124
CATONIS VOCABVLA.
7. idne25', 5. ii 70, 1. 80, 8. ea
17, 1. eorum 8, 0. 15, (5. 17, 3. 23,
8. 25, 8. 33, 5. 37, 9. 47, 17. 80,9. e a rum 69, 6. lis 77, 7. eis 19, 11*. eos 16, 9. 24, 3. 37, 17. 41, 7. 50, 7. 51, 1. eas 11, 4. 35, 7. ea 6, 21. 8, 16. eane 41, 5.
Isocrates (?) 92, 31.
(iste) ista 77, 4. isti modi (gen.) 50,
4. istud 37, 7. 9. istuc 37, 12. 15.
18. istorum 86, 1. istis 77, 1.
ita 19, 9. 23, 4. 24, 3. 34, 7. 35, 8.-
37, 20. 56, 4. 58, 2. 63, 6. 67, 3. Italiani 55, 8. U, 1*. Italia {ahi)
85, 11. Italiae disciplina 16, 12. itaque 11, 3. 14, 3. 26, 10. 35, 14.
58, 3. item 36, 10. 39, 10. 53, 6. 87, 24. iter 85, 6.
iterum 13, 12. 36, 5. iubet 21, 3. 54, 8. 58, 2. iubebat 49,
5. iussi 37, 1. iussisti 63, 4. iussit 41, 2.
iudex 68, 3.
iudicio 68, 7.
(indico) iudicaret 62, 8.
iugera 10, 22. iugeris 89, 12. iugera
(acc.) '24, 10. iunctae 86, 2J. Iupiter 6, 21. iuratorum (?) 86, 1. iurarunt 77, 6. ius 68, 9. ius pontificami 27, 4. (ius)
augurium 27,6. iure 74,2. iurum30, J . iusiurandam 40, 5.
Karthada 56, 8.
Karthaginiensis {novi, pi.) 20, 12. Karthaginiensium 21, 1. Kartha- ginienses {acc.) 14, 9. Karthaginien- sium res public a 17, 10.
labor 38, 11. labori 51, 5. laborem
38, 10. laceraret 55, 8. lacessebamur 36, 2.
Laco 19, 15. Lacedaemonius (?) 5, 16.
lacrimarum 41, 10.
lacte (accus.) 85, 11.
laetitia 22, 5. 6.
Laeuius* 12, 8.
Lanuuinus 12, 10.
lapis 26, 9.
Larenlia 7, 10.
largibo*52, 11.
largiter 73, 10.
Larius lacus 10, 13.
laserpitiiun 16, 7.
Latinus 12, 9. Latìnus rea? 5, 24. 6,
3. Latini 4, 22. 6, 20. latitauerunt 87, 19. laudari t 33, 9. laudabam 35, 4. lau-
dabatur 82, lì. (Lauinium) Lanini 13, 17. (lauo) lauando 78, 7. Laurens 12, 10. Laurentum 5, 24.
Lauro lauinium- (?) 6,8. laus 20, 2. laudis 80, 8. laudem 55,
12. laudibus 33, 9. legionis III 73, 8. legiones 14, 3.
legionibus 26, 5. legionum lioina-
naruìn fortitudo 20, 3. (lego) legenda 42, 8. leguntur 37, 4. (lego) legatus sum 44, 1. legatus 61,
1. legatos 36, 4. lenis 34, 5. lenoni 64, 5» Leonides 19, 15. Lepontii 10, 11. lepus 78, 5. leuibus 35, 2. lex 24, 8. legem 71, 8. lege publica
21, 6. lege 40, 8. 74, 2. legumque
30, 1. cibariae leges 53, 14. lege.s in
atrio Libertatis fìxae 67, 14. (liber) liberum 64, 6. libera 40, 1. liberi ne in iudicium producantur 28, 2.
liberis 25, 4. liberos 37, 9. libertatis 23, 11. libertate 74, 2. licet 73, 2. licere 37, 22. Licini forum 10, 6. C. Licinio 66, 5. (ligno uerb.) Ugnatimi 14, 4., lignum 37, 18. Ugni 9, 8. Ligures 9, 9. Ligures 10, 5. lineos* 29, 1. Lintirius f ager 7, 12. liticines 68, 10. litteras 36, 4. 77, 2. 5. locauisset 64, 5. locus 13, 6. loca 54, 2. loco 8, 16.
19,15.37,18.54,2. 71,9. 77,1. longe 47, 14. longinqua 15, 9. longum 67, 6. longo 81, 17. longius
85, 6. loquare 28, 8. loquatur 58, 6. loqui
9, 13. 73, 15. loquendi 57, 29. lorum* 14, 5. loro 14, 5. Iubet 16, 16. luberet 23, 10. lubricum 30, 5. Lucanos 88, 1. Lucii u. Mamilii. luctum 41, 10.
CATONIS VOCABVLA.
125
lucus 9, 4. lucani Dianium 12, 8. ludo 61, 9. ludis 59, 1. lugentium uestis 29, 5. lumine (dat.) 16, 17. lunae 16, 17. lupino 30, 7. lurchinabundus 89, 18. luxuriose 22, 5. •
Lycurgus (?) 109, 1.
Macedoniae 88, 1. Macedone s 55, 6.
magira (?) 61, 8.
magis 6, 21. 77, 5. maxime 85, 9. cum maxime 37, 15.
magister equitum 21, 1. 5. magistrum equitum 21, 3.
magistratum 34, 12. 52, 13. magistra- tum curulem 28, 11. magistrati! 61, 1. magistratus (plur.) 81, 4.
magnificius 66, 4.
magnus 28, 4. 7. magnae 22, 2. ma- gnum 25, 7. magnani 54, 5 (bis). magna (ahi.') 42, 1. magnae 36, 1. magna 35, 7. magnas 37, 14. ma- iorem 24, 11. maiore opere 23, 1. maiores 39, 3. 59, 7. maiorum 37, 3. 41, 6. maioribus 62, 3. maxi- mum 15, 1. pontifìcem maximum 16, 16. maximam 41, 8. maximo opere 55, 10. maxima 45, 6. maxi- mos 36, 10. maximis 33, 9. 36, 8. cf. magis. .
maledicatur 33, 6.
maledictores (?) 93, 13.
malefacere 24, 6. 37, 21. malefece- runt 25, 1. malefacta 69, 7.
malitiose 86, 1.
malus 47, 15. malo publico 37, 17. mala gratia 54, 13. mali 62, 4. mala 40, 6. male 80, 11. peiore
• 39, 12.
malum (subst.) 86, 21.
L. Mamilii 9, 1.
manebit 39, 2.
Manilius (Manlius ?) 104, 8.
manipulum 35, 1.
mansues 84, 1.
manubias 37, il.
manupretiosum 72, 23.
ni ap alia 17, 1.
(Marcus) Marce 77, 1. 78, 13. 80, 1.
mare 34, 5. mari 88, 8. ■
Marrucini 12, 4.
Marsusl2, 3. Marso 12, 4.
Massiliam 34, 4. Massilia 10, 19.
matellas 62, 1.
maternam 15, 8.
mature 44, 5. maturissime 30, 11. maturrime 34, 1.
mediastrinus 79, 1.
medicamentis 78, 6.
medicina 77, 6.
medicos 77, 5. medicis. 77, 9.
mediocriculum 34, 13.
medius fìdius 63, 7.
mebercules 58, 8.
membrum 17, 8.
meminere 9, 11.
memoria 9, 10. 15, 9. 62, 3.
(memoro) memorare 37, 20.
mendax 73, 7. mendaces 9, 10.
mensam (?) 30, 2. mensa 38, 6 (?).
mense 48, 5.
mercennarii 17, 3.
(merces) mercede 77, 7.
(mereor) meruissem 43, 10.
meritauerunt 88, 5.
mero 28, 7.
Metabus (?) 11, 12.
(meto) metit 13, 12.
metuere 23, 9.
(meus) mea 37, 1. meae 49, 7. meo 51, 5. meam 37, 5. 43, 7. mea 50, 4. mei 33, 4. 37, 14. meis 25, 4. meos 37, 12. 17.
Mezentio 6, 22. Mezentius 6, 4. 19.
milites 17, 3. tribuno militum 19, 8. 20, 1. militibus 73, 8. milites (acc.) 19, 14. (uocat.) 63, 1. militi- bus {obi.) 45, 10.
militarem 9, 13.
militat 39, 11.
mille 9, 7. 24, 9. milia 11, 1. duobus milibus 66,8. 9. milia (subst.) 48,4.
Minos (?) 92, 32. 109, 1.
minus 9, 10. 24, 9. 36, 5. 37, 13. 48, 4. 66, 7. minime 25, 4.
mìracula 33, 4.
miror 69, 5. mirari 33, 5.
misere ar 63, 8.
mitte 21, 2. mittam (/ut.) 21, 4. mit- tet 77, 6. misit 8, 8. 81, 10. mit- terentur* 35, 8. missi 71, 3.
mobiLior 109, 12.
niodum 64, 8. non — modo 23, 6. (genet.) alii modi51, 1. isti modi 50, 4. illi modi 59, 5.
moletrina 45, 8.
mollissimum 86, 3.
(moneo) monuit 21, 2.
monimenta 33, 8. monumentis 19, 18.
mons 28, 7. montibns 13, 6. 11.
monumentimi u. moninieiita.
126
CATONIS VOCABVLA.
morbus 57, 29.
(morior) mortuus est 14, 1. 45, 9. mortuos 19, 10.
mortales 41, 3. mortalibus 41, 9.
mortualia 87, 3.
mos 83, 1. mores 50, 7.
moscillis 88, 6.
mulier 54, 5. mulieri G8, 3. muliere 68, 5. mulieres 28, 13. 29, 3. 56, 1.
mulleos 28, 11.
multa 24, 10. multarti 17, 7.
multifacit 40, 5.
multifariam 19, 9.
(m'ulto) multatili* 68, 5. multati 85, 3.
(multus) multam 16, 8. 88, 9. mul- timi 59, 4. 78,5. multo 16,8. multi , 17, 3. 4. 41, 3. multa 27, 1. 42, 3. 67, 5. multos 80, 7. 23, 6. multas 23, 7. multa 33, 4. 44, 5. 73, 4. multis 35, 4. 41, 9. plus 11, 18. 24, 10. 83,8. plura24, 12. pinna 90,. 12. plurimum 85, 9.
P. Mummius 83, 18.
mundo 84, 11 (bis).
munificior 72, 16.
muras urbis 7, 25.
musimonem 49, 3.
(muto) mutem 51, 1.
(mutuo) mutuare 79, 14.
(mutuus) mutuam dat 54, 7.
Naeuia (porta) 59, 6.
nani 9,1. 19, 9. 23, 14. 24, 6. 35, 8.
50, 7. 58,. 4. 83, 5. Naronem 25, 7.
(nascor) natos 42, 1 cf. gnatus. nassiternas 62, 1. natinari 88, 2.
natio 85, 12. nationes 23,' 7. (nauis) nauium 33, 9. nauis* (accus.)
14, 7. nauibus 45, 10. nauitae 38, 7. nauitas 45, 10. nautis
45, 11. ne (coni.) 23, 10. 15. 30, 3. 5. 37, 20.
40, 6. 11 (?). 65, 1. neue 22, 4. ne
— quidem 47, 20. 64, 2. nequid
22, 3 30, 3 (?). 81, 4. ne (enclit.) idne 25, 5. eane 41, 5.
iamne 27, 5. necessario 49, 8. necesse 79, 7. necessum 35, 8. (neco) necare 77, 6. necares 68, 8. nef arium 39, 12. nefaria 40, 7. 42, 7. neglegentiam 51, 4. negotis 60, 4. negolium 4, 4. nemo 24, 6. 25, 8. 41, 5. 58, 4. 59,9.
61, 1. 62, 8. nemo homo 23, 9. 85,
8. neminisque 67, 7. (nemus) nemore 12, 8. neque 10, 1. 11, 3. 23, 5. 24, 15. 37,
5. 6. 10. 11. 17. 40, 5 (ter), li. 42,
7- (bis). 44, 5. 49, 5. 68, 9. 71,5.
72, 22 (ter). 23 (bis). nequeo 33, 5. nrequeunt 73, 4. nc-
quitum 8, 17. nequissimum 77, 3. nequiter feceritis 39, 1. nequiter fa- ctum 39, 1. neruo 45, 8. 69, 1. (nex) necem 15, 8. ni 62, 7. niliil 37, 13*. 73, 11. 81, 4. 83, 7.
niliil agas 85, 7. nikil agere 86, 13. niliilominus 63, 9. nimis 22, 5. 41, 11. nimium 19, 15. nimiam 67, 4. nisi 35, 7. 40, 10. 64, 4. nititur 23, 15. nitentur 36, 13. Nobilior 109, 12. nocet 85, 8. Nola 15, 15.
nolunt 37, 7. 9. nolim 24, 7. 58, 8. • noli 37, 6 {bis), nolite 43, 1. 67, 4.
noluere 23, 6. noluerint 23, 8. no-
luisse 23, 4. 7. nomen 12, 4. 13, 6. 15, 7. 59, 10.
84, 11. non. 11, 3. 14, 1. 15, 9. 16, 10. 23, 6.
8. 24, 14. 25, 1. 28, 10. 33, 10. 35,
7. 37, 13. 20. 21. 38, 12. 43, 9. 44,
8. 9. 45, 10. 46, 2 (bis). 47, 18. 48, 3. 13. 51, 5. 54, 6. 58, 1. 3. 59, 8. 61, 4. 62, 5.9. 63, 2.4. 64,6. 68,
9. 69,5. 7. 73, 1.9. 77,3. 79,7.8. 83, 2. 6.
nos u. ego.
(nosco) norat 48, 15. norit 36, 9.
noster 17, 6. nostrae 23, 8. nostrani
23,3. nostro 23, 11. nostra 23, 11.
nostri 35, 13. 39, 6. nostrae 29, 3.
nostrum u. ego. nostros 35, 12. 36,
3. nostras 22, 4. nostratia 70, 5. nothus (?) 72, 8. Nouaria (?) 10, 3. Nouembris 48, 5. (nouus) noua (plur.) 33,4. nouissi-
mus 89, 24. nouissime 89, 24. nox 86, 19. nocte 34, 7. nullum 19, 10. nulli (gen.) 85, 7.. nul-
lum (acc.) 47, 18. num* 49, 1.
CATONIS VOCABVLA.
127
numerum 24, 11. numerimi caesorum
C. non adscrìbìt 26, 1. Numida e (?) 88, 9. numquam 23, 13. 37, 5. 7*. 10. 13.
15. 57, 29. 64, 2. 88, 10. mine 22 ,2. 23 , 17. 24 , 8. 27, 4. 34,
11. 27, 20. 62, 6. 66, 7. 67, 3.
o 49, 4.
ob 24, 5. 14. 27, 6. 50, 7. 80, 10.
obeursatum eamus* 35, 9.
obiectantes 25, 3.
obseruauisse 49, 6.
obsonat 44, 9. obsonitauere 52, 14
(bis). obstinatus 40, 3. obstiterit 16, 18. (obsum) oberit* 25, 1. obuium 34, 13. obuiam 34, 10. obuoluto 60, 3.
occidit 12, 3. occidere 17, 4. occulto 10, 1. occupabimus 24, 2. Ocha 61, 7. Octobri48,5. offam 67, 4. 5. ' oleat 73, 14. oleum 38, 7. omnis 19 , 16. omnem 34 ,4. 43 , 7.
omni (abl.) 9,1. 70,3. omnes(MO?«.)
9, 9. omnia 34, 3. 36, 1. omnis
(acc.) 25, 6. 77, 6. 88, 4. omnes
60, 6. omnia 24, 12. 26, 7. 42, 6
(bis). 43, 9. 77, 5. 82, 10. onerare* 14, 7. oneratami 28, 9. onus 71, 1.
operam 19, 12. 33, 6. opera 80, 10. operire 39, lì. opertae 28, 13. Opicon* (genet.) 77, 9. opinor 24, 6. 62, 8. opinamini 42, 1.
opinatum esse 33, 10. oportet 42, 8. 62, 10. 74, 2. oportere
66, 7. oportebat 48, 3. oppidum 46, 2. 85, 4. oppido 13, 6.
oppidum (acc.) 15, 5. 39, 6. oppi-
da 37, 8. optionatus (jjlur.) 39, 4. (opus) maiore opere 23, 2. maximo
opere 55, 10. opus est 37, 13. 79,
7. 8. 88, 8. opus sit 82, 1. opus
siet 22, 6. oratio 37, 1. orationis58,2. oratione
37, 5. orationes 80, 9. orator 80, 1. oratores 8, 7. 41, 3.
oratorum 30, 8. ordinem 17, 6. ordinarius 43, 1.
oreas 16, 6.
Orestes 15, 10. Orestem 15, 8.
oritur 28, 4.
oriundi 9, 9.
Orobii 10, 5. 8.
os 17, 8. 67, 4.
osculimi propinqui feminis clant 86, 8.
ostende (fui.) 90, 7. ostenturum 63, 3.
otiosus 43, 4.
otium 4, 4.
ouis (plur.) 66, 1.
Paelignus 12, 3.
palam 35, 8. 64, 4. 80, 7.
panis 58, 6.
papauer 11, 5.
Papirius Practextatus 56, 10.
(par) pares 62, 4.
parastatae 86, 21.
(parco) parsi 51, 6.
(paro) pares 54,4. parauere 39, 3.
paratum 25, 9. paranda 34, 3. Parrà 10, 8.
(pars) partem 81, 10. parte 35, 12. ' 85, 3.
parsimonia '43, 6. partim 23, 7. 52, 12. 64, 8. parimi 41, 1.
(paruus) pania 20, 1. cf. minus. pascalis 66, 1. pascales (?) 93, 17. pasceolos 61, 9. passim 66, 6.
(passus) passum (gen. plur.) 9, 7. patrem 59, 9. patronum 59, 10. pauca (acc. pi.) 35, 5. pauculos 34, 12. 37, 11. pauimentis 55, 10. pauperem 54, 1. (pax) pacem 44, 2. Pecolif 15, 7. pectore 71, 5. (pecunia) pecuniae 42, 6. pecuniam
37, 5. 52, 11. 54,6.7. 63, 2. 64, 4.
pecunia (abl.) 50, 4. pecunias37, 14. (pecus) pecuum 24, 11. pedatu 9, 5. 39, 10. 85, 4. pedetemptim 36, 7. pedites 81, 16. • peditatti 26, 4. peior u. malus. pelastesf 20, 9. pelles 29, 1. pelliculatio 72, 17. penatores 15, il. por 37, 6. S. I I. 38, 10. 12. U.S. |:i.
1. 03, 7. 73, 2.
128
CATONIS VOCABVLA.
peragier 27, 2.
percellit 28, 9.
percunctatum (?) 53, 1.
percussi 59, 3.
perdiscere 77, 3.
peremat 81, 5.
perficit 44, 5.
pergo 35, 15. perge 37, 15.
perhibuit 19, 13. peribere* 37, 7.
Pericles (?) 99, 5.
(periculor) periculatus sum 51, 7.
periculum 33, 2.
periniurium 50, 7.
peritus 78, 13. 80, 1.
perlecta 37, 3. perlectum est 37, 4.
perones 28, 12.
perpessi 23, 16.
perpetuius 55, 3. perpetuissimo 45, 7.
persequitur 9, 12.
(Perses) Persen 23, 5. 12. Persei bel-
limi 12, 6. pertusos* 62, 1. peruerse 68, 4. (pes) pedes 11, 18. Petilia 16, 2. (peto) petimt 52, 13. peterent 62, 4.
petitur 62, 6. 10. petulantiain 03, 7. pharmacopo-lam 58, 3. Philippus Poenus 46, 14. Philippe
47, 14. I Phitoctetes 16, 3. philosophi 87, 2. Phryges (?) 4, 21 . Picentium 10, 21. pinguitudine 11, 2.- Pisae 11, 7. piscatores 45, 11.
pisculentus 28, 5. pisculentum 25, 7. plagas 41, 7. plaustmm 11, 4. 28, 9. plebeium 54, 1. plebitatem 49, 2. piena 36, 1. plerus 4, 15. pleraque 9, 12. pleris-
que 21, 8. plus, plurimum u. multus. poena 24, li. poenas 24, 5. Poenicis 55, 11. Poenoruni* 88, 3.
poeticae artis 83, 2. poètae (?) 46, 6. Polites 13, 13. Politorium 13, 16. polliciti 26, 7. Polybius 100, 9. Pometinus 12, 11.
pompa 59, 1.
poneuersus 35, 10, 12.
ponit 73, 14. ponas 19, 15. ponere
43, 1*. posui33, 8. pontifex 27, 5. pontifìcem maximum
16, 16. pontificium ius 27, 5. popularibus 41, 9. populus71,7. 80,10. populi Romani
3, 12. populum 50, 2. populi (plur.)
12, 9. 16, 9. populos 23, 0. porro 35, 14. 15. 36, 15. 37, 10. porta Naeuia 59, 6. porlae urbis', 25. portisculum 66, 5. posimerium (?) 93, 9. possederunt 15, 5. possum 55, 9. potest 41, 4. 48, 13.
58, 6. possit 11, 3. posse 35, 7.
67, 5. posset 60, 1. possent 34,
11. 35, 2. potui 85, 1. potuissc
34,1. post 20, 11.
postea 52, 14. 54, 7. 59, 9. pò stlia e 36, 12. postilla 39, 12.
postquam 34, 4. 35, 10! 42, 5. 45, 10. postremum 16, 9. postridie 21, 3. 26, 4. 63, 4. postulas 39, 12. Postumius Albinus 102, 22. potestatem 23, 3. 54, 6. potius 6, 21. 52, 10. 62, 6. 10. 80, 10.
potissimum 80, 8. praecipitat (?) 86, 19. praecipuam 19, 17. praeda 85, 10. praedam 37, 10. praedia 30, 5. ol, 3. praeditos 42, 1. (praedo) praedatum* 81, 10. praedonuli 83, 19. praefectos 37, 8. praematura mors 78, 11. praemiosam 72, 15. Praeneste {dot.) 13,6. Praeneste 13, 5 praepositos 72, 1. praesenti 63, 10. t praesidium 36, 4. praesidia 35, 7. (praesto) praestari 84, 10. praestet
13,6. praeterea 58, 12. 59, 3. 71, 6. (praetereo) praeterimus 34, 4. praeterfluere 80,. 9. praeterpropter 89, 30. praeterquam* 8, 17. praetor Albanus 8, 7. praetore 66, 5.
praetores 50, 1. 64, 1. pransum 25, 9.
CATONIS VOCABVLA.
129
preceiu 46, 10.
prcheudissrs 68, 7. prendere 51, 4.
pretiosus 72, '23.
pretium 39, 3.
pridem 33, 1.
primo-rem* 34, 8.
(primas) primum 59,9. primo pedata
85, 4. primis (?) 45, 4. primo 15, 5. 36, 5, principio -43, 6. 40, 1. 54, 5. priuatim 23, 13. 07, 1. 09, 1. prillata? 64, 2. priuatorum 09, l. priores 24, 2. prius 50, 7. prius quam 12, 3. prius-
quam 13, 17. prò 10, 7. 20, 2. 21, 7. 25, 6. 36, 13. 37. 3. 10. 39, 8. 42, 8. 44, 8 (bis). 9. 59, 1. 3. 8. 61, 3. 04, 7. 08, 3. 69, 6. probri 08, 5. probrum uirginis Vesta-
lis 07, 13. processit 22, 3. jirocubitores 81, 0. (prodeo) prodire 27, 1. proditionem 73, 9. proelium 21, 7. proeliis 35, 2. prae-
liorum de lieta 81, 1. iprodo i prodidisse* 73, 8. (profero) proferatur 23, 2. proferan- tiu 80, 7. proferri 37, 1. prolatae 37, 2. proriei.?cor 35, 14. profecti sumus
34, 7. profectos 44, 3. profugisse 13, 17. progredì 11, 3. prohibere 47, 19. proliibitum irem
51, 5. proicit 34, 8. proletarium 54, l. prolixis 22, 1.
prope 83, 5. proximus 17, 8. proxi- mum 17,8. 59, 10. dieproximi 50, 3. properie f 88, 8. (propero > properat 44, 5. properare
44, 4. Properiius rex 12, 1. (properus properaque 82, 3. propter 8, 7. 15, 4. 19, 16. 49, 2. propterea 12, 3. 44, 1. prorsus 39, 8. prorsum -19. 5. prosapiae* 9, 6. prosita 85, 13. prosperis 22, 1. prostitueret 10, 2. (prosum) profui 50, 4. 59, 4. protelo 20, 8.
CATONIS QVAE EXTANT ETC.
prouincia 64, 1.
pte snff. suaptef 85, 12. uopte 88,
19. mihipte 87, 21. C. Pubtieius 83. 17. (publicus) publicum* 01, 4. pul)lico
37, 17. re publica 44, 9. lege pu-
blica 21, 0. publici 09, 2. publicis
60, 4. publice 23, 12. pudicitiam 40, 5. pueri 50, 1. pueris 01, 9. pugnauimns 20, 5. pulclier 28, 5. pulchrum 39, 0. 25.7.
pulcbrius 00, 3. pulekerrimae 28,
0. pnlcherrimum 39, 7. pulcliralibus 05, 0. pulmentario 10, 7. palmento 16, 8. pnnctatoriolas f 53, 16. pupillos 59, 7. purgat 60, 3.
purpura 09, 2. purpuraque 28, 13. putei 89, 10. pntidas 14, 7. (pnto) puta 77, 4. putatote 72, 1.
pntabant 82, 10.' Pylade 15, 8. Pvrenaeum 34, 8.
qua 49, 4. 86, 3.
quadrantalibus 61, 3.
quadrato 81, 17.
quaererem* 61, 1. quaereret 64, 4.
quam 6, 22. 9, 3. 12, 3. 25, 5. 26, 9.
33, 7. 42, 10. 50, 3. 59, 7. 62,7.9. 77, 8. 80, 11. 82, 5. 83, 2. 8. quam plurimum 85, 9. quamplures (?) 64, 1.
quamquam 33, 4.
quandoque 77, 4.
quanti 49, 4. quantum 28, 7. 41, 10 {ter), quanto 23, 13. 36, 14. quan- to que 42, 9.
quartato 86, 6.
quasi 17, 1. 60, 1. 71,8.
quaterna 11, 1.
quattuor 81, 16. 88, 3. quattuor et uiginti 20, 12.
que (end.) 19, 10. 12 {bis). 13. 18. 21,
7. 23, 2. 17. 25, 0. 28, 13. 30, i.
34, 6 (?). 35, 8. 39, 5. 42. 9. 55, 3.
8. 50, 3. 07, 7. 08, 4. 82, 3. 85, 3. 0.
qui 10, 20. 14, 9. 15, 4. 19. 15. 20, 2. 24, 3. 4. 28, 11. 13, 1. 11. 1. ;>. 8(6fr). 9 {bis), is, L5: 58, 2. 62, 8. 64, 4. 78, 5. 82, 11. SI. II. 85, 7. quae 24, 8. 03, 0. 85, 10. quod
9
130
CATONIS VOCABVLA.
(noni.) 16, 16. 20, 11. 22, 4. 37, 10. 47, 19. 48, 1. 68, 4. 70,3. 79, 7 (ter). 14. 86, 2. cuius 78, 13. cu- iusmodi 35 , 3. cui 49 , 9. quem 4, 15. 15, 10. 23, 9. 54, 9. 57, 29.
58, 14. 67, 1. quam54, 6. quod (acc.) 23, 16. 24, 1. 25, 3. 8. 37, 19. 44, 6. 47, 18. 51, 5. 52, 10. 63, 3. 73, J. quo 19, 15. 37, 18. qui (plur.) 14, 4. 23, 8. 36, 8. 12. 37, 8. 12. 40, 10. 52, 12. 14. 80, 8 (bis). 85, 1. si queis* 3, 12. quae (noni.) 11, 17. 80, 7. quibus 55, 9. quos 3, 12. 40, 10. 50, 7. 71, 4 (?). quae (acc.) 33, 8. 37, 3. 42, 7. cf. qua, quo, quod.'
quia 13, 6. 25, 1. 73, 4 {bis). 83, 19. (quicumque) quodcumque 49, 5. ques-
cumque 15, 3. quiclem 23, 4. cf. ne — quidem. quin 10, 1. 16, 9. 66, 7*. quindecim (XV) 48, 4. quingenta 24, 10. Quirites 63, 6. 8. quis (interroq.) 41, 3. 4 (bis). 46, 1.
66, 2 (?). 'quid 22, 6. 24, 8. 25, 4.
35, 2. 41, 10. 43, 9. 58, 14. 71, 9.
77, 1. (inde/in.) quis 24, J5. quid
16, 18. 23, 15. 42, 1. 58, 14. 62, 3.
68, 6. quid si 60, 3. cf. siquis, ne-
quis. quisquam 25, 8. cuiquam 88, 10.
quemquam 46, 1. 49,5. quemquam
hominem 33, 10. quicquam 25, 8. quisque 35, 3. 74, 3. cuique 73, 2. (quisquis) quidquid 23, 10. cf. unus-
quisque. quo (coni.) 22, 2*. 23, 1. 37, 14. 85,
13. (adii.) 11, 4. 34, 8. quod 8, 17. 10, 1. 12, 7. 19, 11. 13.
22, 3. 24, 4. 5. 6. 15. 25, 1. 3. 8.
37, 2. 44, 2. 9. 48, 1. 49, 9. 51, 5.
59, 7. 62, 5. 77, 2 (?). 85, 6. quod si 58, 1.
quomodo 74, 3.
quoque 37, 9. 12. 63, 7. 77, 8.
quotiens 16, 17 (bis). 62, 1.
lìaetica ima 79, 2.
rapiant 70, 7.
rare 89, 8. . rarenter 89, 10.
ratos 40, 11. ratissima 42, 3.
Rea 7, 7.
Reatinus ager 5, 7.
recedet 3&, 11. récessit 47, 15.
recepticium 54, 8.
recipit 54, 6. recipie (fut.) 90, 5.
recita 37, 10. recitauit 37, 7. reci- tato 37, 13.
recte 23, 1. 38, 11.
(rectus) recto 26, 6. 36, 9.
recusare 63, 5.
redemptitauere 69, 7.
(rodeo) redeamus 23, 3. redeuntes 15, ().
redimicula 29, 2.
(redimo) redemisti 61, 3.
regionibus 28, 6.
regnauissent 15, 3.
relicuus 48, 5.
religionem 69, 5.
religiosior.,60, 4.
relinquemus 24, 1. reliquisse 15, 10. relieta 20, 2.
remiges 66, 5.
Remus 7, 6.
repastinandis 43, 8.
repente 73, 10. 11.
(repo) repsit 55, 3.
repulsior 60, 4.
res 8, 6. J4, 3. 22, 3- 23, 2. nulli rei (yen.) 88, 7. rei (dal.) 33, 6. 72, 1. rem 20, 2. 23, 14. 24, 5. 14. 27, 2. 6. 34, 12. 39, 7. 43,5. 72, 1. 80, 2. rem bene gestam 80, 10. rem militarem 9, 13. re 37, 2. 44, 3. 61, 1. 63, 10. 83, 3. re male gesta 80, 11. res (noni, pi.) 22, 5. 6. re- rum 52, 12. fes (acc. pi.) 9, 12. 22, 4. 35, 7. res gessissent 62, 5. res gestas 3, 12. rebus 19, 18. 21, 8. res publica 37 , 18. rei publicae (genet.) 63, 7. (dal.) 19, 13. 37, 19. 50, 4. 59, 4. rem publicam 33, 2. 42, 3. re publica 36, 13. 37, 3. 44, 8. 74, 2. e republica*70, 4.
resciuere 21, 5.
resignat 49, 10. resignatis 70, 1.
respondit 16, 6.
restitui 66, 7.
rete* 28, 13.
retricibus f 53, 16.
reuertantur 70, 1.
rex 41, 5. 70, 5. regem 23, 5. 43, 4. rege 43, 3'.
Rheginum (genet.) 15, 7.
Rhodienses 23, 6. 12. Rhodiensibus 24, 15. Rhodienses 23, 4. Rho • diensis 25, 3.
ridibundum 34, 12.
ridicularia 58, 10.
ritu 48, 14.
visus 83, 13.
rogas 71, 6. rog-at 52, 10.
CAT0S1S YOCABYLA.
131
Roma 9, 3. Romae 15, 3. Romani 8,
8. 21, 2. 39, 7. 44, 3. Romanus 10, 20. populi Romani 3,
12. ciues Romani 66, 5. Romulus 7, 6. 8, 1. rotundae 17, 1. mbigo 83. 6. rumoreni -40, 3. (rampo) rupit 17, 8. rura 79, 4. rusceas 29, 1. Ruscinonem* 34, 6. rntilus 29, 3. Rutulus 12, 11.
Sabini 5, 2. 16. Sabinis 43, 8. Sabus*b, 2. 16.
(sacer) sacra 14, 1. sacrem (?) 45,3.
sacra (accus.) 48, 1. 65, 7. sacramento 40, 8. sacrarium 48, 3. sacrosaiictus 67, 8. saepeque 19, 12. saepe 49, 7. 59, 3.
64, 8. 67, 4. 83, 19. s agiti arti 81, 11. (sai) sale 14, 9. 28, 7. Salassi 10, 11. salinatores 49, 9. (salio) salhmt 11, 17. Samnitis 67, 1. Samnites 88, 1. Sancus 5, 2. (sanctus) sancta {piar.) 48, 2. san-
ctius 59, 7. sane 25, 4. sanguen 19, 11. 65,5. sanguinerà mit-
lere 82, 8. satis 10, 1. 35, 13. 48, 14. 82, 4.
83, 1. Saturnalia 48, 14. Sauracte 11, 17. saucius 19, 9. saxo 11, 18. saxis 43, 8. scapulis 59, 3. sederà 40, 7. 42, 7. scio 21, 8. 23, 7. 33, 1*. 51, 4. 80,7.
scire 27, 5. Scipio 101, 23. 102, 17. scorto 64, 7. scribo 16, 9. scribere 16, 16. 58, 8.
scripta erat 37, 1. scriptum erat
37, 5. scribti 66, 5. scripta sunt
80, 7. se 11, 3. 17, 3. 58, 4. 64, 4. 77,6.
88, 2. sese 24, 4. 26, 7. 83, 3. sibi
41, 1. 74, 3. sectari 54, 8. secunde 22, 3. 89, 14.
secundum (praepos.) 50, 2.
(secundus) secando {abl.'jSo, 4. se- cundas 22, 4. 6. 51,4. secundis '21,8.
securim 14, 4.
secus 33, 7. 36, 1 !.
sed 9,4. 9. 14. 19, 14. 23, 5*. 6. 9. 24, 14. 25, I. 26, 8. 35, 5. 38, 12. 42,6. 45, 6. 11. 52, 12. 64, 4. 70, 1. 77, 7. 79, 7. 80, 8. set MI, 10.
(sedeo) sedere 48,13. sedebant36,2.
seditiosa 73, 15.
sedul o 36, 3.
segetibus 67, 3.
segnius 36, 12.
Seleucus 70, 4.
semper 39, 2. 43, 10. 63, 9.
sempiterno 33, 8. sempiterni 40, 10.
Semurius ager 7, 12.
senectus 27, 2:
senilis iuuenta 78, 11.
sententia 23, 12."
sentinosas 14, 7.
(sentio) sensi 47, 18.
seorsum 39, 3. 85, 12.
separata 85, 15.
sepelitus est 45, 9.
septimus 15, 6.
sequestro 43, 1. 70, 8*.
(sequor) secuntur 14, 2. sequi 36^ 9. sequentur 80, 2.
sermocinaturum 59, 2.
(sero) serit 13, 12.
sero (aduerb.) 21, 4.
serra 82, 2.
seruitutem 41, 4. seruitute 23, 11.
(senio) seruauit 19, 14. seruauerat 20, 2. seruatum (sup.) 35, 14.
seruus 72, 23. senio 47, 19. sennini 54, 7. serui 41, 11. 47, 17. quin- que seruos secum duxit 38, 1.
sex 15, 6.
sexagenos 11, 18.
sexaginta 61, 3.
sextum 20, 12.
si 3, 12. 6, 21. 14, 7. 21, 4. 23, 9. 24, 14. 27, 5. 34, li. 36, 9. 42, 6. 43, 9. 58, 4. 8. 59, 3*. 60, 1. 3. 62, 4. 6. 9. 68, 5 (bis). 7.8. 71, 1.7. 9. 73, J. 6. 7. 77,5. 80, 7. 83, 5. 6. 7. quod si 58, 1. sultis 63. 1. iridi si * 37, 18. siquis 11. 1. 14, 1. 17. 0. s. 23, 14. 24, 9. 10. 11. 25, 5. 35. 3. 47, 17. 50. 6. 62. 3. 63, 1 [bis). 83, 3. siquid 38, 10. 68, 4. 73. 1. sicni 47, 1S. si (pia 38, 12.
sic 62, 3.
Sicilia 1 10. 3.
132
CATONIS VOCABVLA.
signa G9, 6. signis 19, 18. 26, 4.
silicibus 43, 8.
siluam* 13, 18.
simile 19, 15.
simul 17, 4. '36, 1. 44, 5.
sine G2, 2. 68, 7. .
singula 10, 22.
sinunt 70, 0. siili* 80, 9.
siquis u. si.
siremps 71, 8.
(sistoj stitisses 60, 3.
siticines 68, 10.
(sitio) sitit 85, 9.
(sitis) siti (ab!.) 78, 6.
siue 62, 4 (bis). 68, 8. 82, 1.
societas 41, 6.
(socius) socios 36,' 3. socrorum 37,.
6. 8. Socrates 92, 27. 105, 8. (sol) solis 16, 17. (soleo) solet 11, V 47, 19. 60, lf.
solent 23, 1. 40, 9. solere 21, 8.
51, 4. solui 89, 34. Solinius ager 7, 12. sollemnia 48, 1. sollicitum 36, 15. Solon (?) 109, 12.
(solus) soli (genet.) 9, 1. solo 23, 10. sonmi 78, 5. sonticam 65, 2. spati atorem 58, 9. spectatoribus 59, i. (specto) spectabam 35, 2. (specum) speca 85, 13. spero 63, 3. (spes) spem 67, 4. spiciunt 40, 11. splendent 78, 14. ' spondet 44, 9. sponsionem 37, 2. 62, 6. sponsio 47,
10. spurcius 77, 8. staticulos 58, 10. 13. (statua) statuas 69, 5. statuis 19, 18.
statitele 51, 13. 61, 7. (statuo) statuere 69, 6. (status) stata 48, 1. stellosf 61, 9.
stipendia 43, 9. stipendio 85, 3. stiricidium (?) 63, 10. (sto) stans 11, 3. (strenuus) strenuam 19, 13. strenui
16, 10. strenuis 39, 4. strenue 35, 3. struxit 74, 3. studebat 83, 3. stulte 44, 9. stupris 40, 3.
suadeoque 23, 2.
sub 23, 10. 47, 17. 66, 5. 6. 80, 4.
subduxit 19, 14.
sublimauit 15, 2.
subrectitauit 64, 7.
succidias 39, 13. succidiaruni* 11, 1.
suffetcs* 88, 3.
sultis 63, 1.
sum 37, 6. 44, 1. 51, 7. es 50, 5. est
0, 21. 9, 3. 7. 10, 21. 14, 1. 15,7.
9. 16, 17. 21,4. 22,3. 24,4.8. 13.
14. 25, 5. 8. 37, 4. 13. 21. 40, 8.
44, 4. 45,.- 9 {bis). 47, 14 (bis): 54,
7. 58,5. 62, 9. 67,6. 68, 3. 5.9. 72, 23. 73, l (bis). 79, 7 (bis). 8. 80, 1. 81, 17. 82, 3. 83, 5. 85, 1 (bis). 86, 3. 88, 8. sumus 34, 7. sunt 3, 12. 9, 9. 10 (bis). 11, 17, 12, 7. 15, 6. 17, 2. 27, 1. 28, 6. 40, 10. 52, 12. 70, l. 80, 7. 9. sim51, ± 58, 9. sis*82, 4. sies 85, 7. sit 66, 8. 77, 2. 7. 82, 1. siet 22, 6. 37, 19. 20. 50, 7. 71, 8. sint 25, 4. sient 16, 10. 55, 11*. esse 25, 3. 6. 10. 33, 3. 10. 35, 9. 12. 36, 15. 41, 1.9. 42, 10. 59, 5. 62, 6. 9. 67, 3. 70, 4. 72, 2. 73, 7. 77, 3*. 88, 2. esto 24, 10. 11. 12. eram 44, 6. erat 48, 5. 37, 1. 5. 64, 8. 83, 1 (bis). 3. 85, 6. erant 34, 3. 40, 6 (?). essem 64, 1. esset 19, 10. 23, 9. 29,3. 37, II. 46,2. 51, 5. 62, 7. 8. essetis 71, 9. es- sent23, 11. 35,3. 46,2. 62, 4 (bis). erit 21, 3. 65, 7. fore 36, 16. 80,
8. fuisti 43, 4. fuit 4, 16. 8, 17.
9. 2. 14, 3. 20, 12. 48, 1. 49. 7. 8. 64, 7. fuere 8, 16. fuerint23, 8. fuisse 23, 12. fuisset 64, 5.
summus u. superior.
sumptuosus 82, 10.
supellectilis (noni.) 60, 1. supellectile (abl.) 69, 6!
super 61, 1.
superbiam 22, 1.
(superbus) superbi 25, 4. superbos 25, 3. superbior 25, 5.
(superior) superiorem 42, 9. suppre- mam 88, 11. sumrnum 33, 2. stim- ma 23, 15.
(supersum) superfuerit 63, 1.
supplicium 42, 8.
(supplico) supplicatimi eat 80, 11.
supprimis 73, 4.
.supra 84, 11.
Surus elephantus 20, 10.
sus 11, 2.
CATONIS VOCABVLA.
133
suspitiosus 64, 5.
sustinent 12, 7. sustinere 11, 3. su-
stineri 35, 7. (suus) suae (gen.) 23, 11. smina (acc.)
25, 9. 44,' 8. suam 23, 15. 42, 0.
suum 73, 2. suo 77, 1. sua 44, 9.
80, 10. sua (plur.) 85, 12. suos 39,
9. 77, 6. suas 77, 4. suis 28, 10. 41, 9. suaptef 85, 12.
symbolos (acc.) 37, 14.
tabula 16, 16. tabulae 37, 2.
tacet 57, 29. taceat 58, 6.
taetre 73, 13. taetreque 68, 4.
talenta 87, 22.
talione 17, 8.
(talis) tali 61, 1.
tam 22, 3. 24, 8. 62, 8. tam maxime
— quam maxime 85, 9. tamen 19, 10. 23, 12. 16. 24, 15. 27,
4. 33, 5. 34, 1*. 83, 6. tam-quam 57, 29. 58, 3. tandem 24, 4. 8. tantisper 85, 7. (tantus) tanta 24, 10. tantum 33, 9.
10. tantam 23, 17. 27, 3. 39, 13. tantum (neulr.) 24, 12. 33, 9. quan- tum — tantum 28, 7. tanto 23, 3. tanta 23, 17.
7 archon 11,8.
tarditatem 494 2.
Tauriani 15, 4. Taurianum * (gen.
pi) 15, 7. Taurisci 10, 11. tela 86, 4. temere 34, 11. temetum 86, 8. tempestate 60, 6. temptabam 35, 2. 36, 7. tempus 35, 5. tempore 70, 3. 82, 4.
homo cuiusuis temporis 83, 18. tenet 57, 29. tenere 27, 6'.' 69, 5.
tene 80, 2. tenuitatem 49, 2. terminimi 30, 8. Termino 8, 17. • terna 11, 1. terram 55, 8. 56, 3. tertiato 86, 6. (tertius) tertia 82, 3. tertiae (III)
73, 8. tertio 39, 10. tertio pedatu
9, 5. tertium (adii.) 36, 6. testimoniiim 59, 8. (testis) testes 62, 5. (testor) testatur (pass.) 59, 8. Testruia 5, 5.
Teuta?ies* 11, 10.
Thebae Lncanae 16, 4.
Theluntif 15, 4.
Themistocles (?) 99, 5.
Thermopylas 19, 16. Thermopuleis* 36, 10.
Theseus (?) 109, 2.
Tiburtis (nom.) 12, 10. Tiburti 13, 11. Tibur 13, 8.
timidus 65, 1. timidius 36, 13.
tollitur 54, 9.
torpedo 83, 7.
traderentur 40, 8.
traicere 11, 4.
transfugere 17, 5.
transigit 44, 5. transigebam 44, 6.
transuorsum 22, 6.
trepidante 48, 13.
(tres) tris (?) 71, 3.
(tres turi) trium uirum 58, 8.
tribuno militum 19, 8. 20, 1. tribuni plebis 67, 10.
tribus Seruianae 8, 9.
tributus 30, 5.
trini 26, 8.
Troia 15, 5. Troia 5, 20. Troiani 5, 24. Troiana castra 5, 25. Troiana Venetorum stirps 10, 18. Troicum bellum 4, 10. 7, 19.
trucidationem 39, 13.
trudere 23, 1.
trulleos* 62, 1.
tu 43, 4. 48, 1. 50, 5. 68,8. 69, 3.
• 73, 6. 79, 1. tibi 6, 21. 16, 6. 21, 3. 43, 5.. 52, 11. 54, 4. 77, 9. 79, 14. te (acc.) 21, 4. 41, 9. 68, 8. 73, 8. te (abl.) 48, 1. 79, 14. uos (noni.) 25, 5. 38, 10. 71, 9. uopte 88, 19. uestrum 63, 1. uestrorum
24, 4. uobis (dat.) 54,5. uos (acc.)
25, 5. 39, 2. 43, 1. 72, 1. uobis OR) 38, 11. 12.
tubicines 68, 10.
tuburcbinabundus 89, 18.
Seruius Tullius 8, 9.
tum 51, 1. 54, 5. 70, 1. 77, 5.
tumultuosius 36, 6.
tumultus (gen.) 36, 1. tumulto* 88, 1.
tumultus (acc. p/.)36, 10. Turaxf ager 7, 12. Tutìus 62, 7. Turium 62, 9. Turio
62, 7. 9. turinam 35, 1. Turnus 6, 3. turribus 82, 1. Turtam* 35, 14. 15. Tusci 15, 15.
134
CATONIS VOCABVLA.
Tusculanus 12, 9. IO. Tusculana ci-
uitate 9, I. tuum 39, 12. tuam 68, 7. tuis 69, 1. Tyrrenus 11, 8.
uaclimonium 60, 3.
uallum 35, 13.
Valerlis Flaccus 104, 3. .
uasum 72, 22.
uatem 77, 4.
uber 14, 3.
ubi 13, 11. 17, 1. 35, 5. 37, 1. 4. 41,
6 (bis). 47, 15. 51, 1. 54, 7. 58, 12.
70, 1. uè (suff.) 22, 4. 68, 8. cf. siue. uecticulariam 73, 10. uectigalium 49,9. uectigalibus 70, 1. uectitatum iri 59, 1 . uehes 9, 8. Veientes 12, 1. uel 58, 6 (bis). (uelum) uelis 34, 5. uenefici* 63, 4. uenefica 72, 14. (ueneo) ueneat*80, il. ueniere66,6. Veneti 10, 18. (uenio) usu uenit 70, 3. ueniunt 36,
5. uenit (jìerf.) 35 , 6. uenisse 15,
9. uenerant 44, 2. ueniebant39, 8. (uenter) uentrem 44, 8. uentus 34, 8. uentus auster 34, 5.
uentus Cercius 28, 8. uerbera 41, 7. uerberitare 88, 17. (uerbero) uerberauere 41, 3. (uerbum) uerba (nom.) 58, 4. 80, 2.
(acc.) 73, 15. uerbis (abl.) 35, 4.
uerba (?) 86, 6. (uereor) uereremur 23, 10. uerruca 18, 8. uersus 58, 12. Vertamocori 10, 3. uerto (?) 86, 1. uertuut 73, 4. uerum (coni.) 58, 4. uerumuero 67,
5. uerum enim uero 27, 2. uero (coni.) 67, 6. enim uero 37, 17. (uerus) uerae (gen.) 80, 8. uerum
(acc.) 73, 4. uera (acc.) 9, 10. uestimentum 72, 22. uestimenta 41, 2. uestiri 83, 1.
uestis lugubris feminarum 29, 5. uestrorum 37, 8. uestris 38, 10. ue-
stros 71, 1. cf. tu. ueterina bestia 88, 12. ueternosus 85, 9. ueternosum 58, 1. (ueto) uetuit 66, 1. (uetus) ueteris* 9, 6. ueterior 9, 3. uexaret 55, 8.
(uia) uiam * 36, 7. uia (ahi.) 85, 13.
uibices 41, 7. (uices) uicibus 36, 8. uicissim 36, 8. uictores 6, 23. uictoriosus 89, 3. uideo 60, 6. uidemus 83, 7. uidesis
37, 18. uidetote 36, 14. uideres
34, 5. nidi 62, 1. uirlit 46, 1. ui- derunt 15, 10. uidere 41, 3. uide- ris (?) 73, 7. uidetur 68, 4. uiden- tur 14, 4. 83, 19.
duo et uiginti 20, 12.
uilicare 51, 3.
uìllae 55, 9. villae 72, 19.
(uincio) uinctos* 28, 12.
uincam 77, 3. uinci * 23, 5.
uindicias dicunt 50, 2.
uinum (acc.) 38, 7. 61, 3. 4. 68, 5..
uinum honorarium 64, 2. uini 10,
22. 61, 3. uino 37, 16. uir 54, 9. 62, 7. 68, 3. 78, 13. 80, 1.
uiri 54, 6. uiro (dai.) 54, 7. uirmn
54, 8. uiro (fl&/.)"68, 5. trium ui-
rum 58, 8. decemuiris 41, 1. de-
cem uiros 41, 2. uìrgo Vestalis 67, 13. 68, 2. uiritim 10, 20. 85, 10. uirtus 53, 7. uirtute 19, 8. 42, 1. uir-
tutes 19, 16. (uis) uim 64, 5. ui 23, 15. 85, 4. ui-
res 27, 2. uires causae 80, 6. uita 83, 5. iiita deum immortalium !
73, 12. uitam 40, 1. 42, 9. 73, 10. uitilitigent 80, 8. (uitio) uitiauerat 10, 1. uitiosusf 82, 11. uitium (acc.) 47, 18. 20. uitio 73, 4.
uitia 82, 10. uiuitis 38 , 12. uiuunt 88 , 9. uiuere
73, 10. uiuerent 42, 2. ulciscitur 17, 9. Vlixes 100, 9. ullum 72, 23. uls 88, 14. ultra 10, 21. 34, 5. ultro citroque 23, 17. unctitabant 29, 3. unde 9, 9. 37, 19. 62, 6. 10. ungulato (?) 88, 15. una 81, 17. unum 26, 8. 49, 1*. unusquisque 23, 14. unamquamque
35, 1.
(unus quisquis) unum quicquid 41,
4. 6*. (uoco) uocatur 10, 20. uocantur 12,
4. 15, 4. 17, 1. uocabatur 83, 4.
CATONIS VOCARVLA.
135
Folci 10. 19.
(uolo uolantia 80, 4.
nolo 27, 4. 6. siuis2l, 4. uidesis 37, 18. uult59, 5. uolt* 11, 4. uo- lumus 24, 12. si uultis 71, 1. sul- tis63, 1. uolunt37, 13. uelle 44, 2. uelim 25, 4. 47, 16. uolebant
14, 8. uellent 35, 4. uoluit 63, 9. uoluerit 24, 9. 10. 11. uoluisse 24, 1. 3. 6. 15. 25, 1. 27, 4.
Volaci 4, 15. Polsci 11, 13. uoluptas 39 , 1 . uoluptas 53,. 8. uolu-
ptatem 38, 12. uos, uopte u. tu. uox 27, 1. uoces 58, 13. urbanus homo 83, 11. urbes 25, 6. urbis conditae annus 7,
15. urbis condendae ritus 7, 21. usquam 11, 3.
usque U, 2. 37, 18.
usquequaque 30, 2. 4. usu uenit 70, 3.
ut (e. indie.) 14. 4*. 40, 9. 85, 1. 86, I ? . (e. coni. Il, 2. 29, 3. 33, 6. 35,4. 37, 12. 70, 7. 73, 14. 77, 7. 80, 10. uti (e. ind.) 23, 5. 36, 10. 50, 4. 83, 5. (e. coni.) 0, 22. 23, 2. 37, 19. 51, 1.5. 58,6 (bis). 01, l*. 62, 5. 63, 6. 82, 2. uti cura maxi- me 37, 15.
utiles 83, 19.
utor 73, 1. utar 73, 1. uti 73, 2. 74, 2. usi 16, 8.
utrinde 54, 3 (bis).
utrubi 54, 3 (bis).
utrumque 37, 4.
Yulcanus 13, 3.
uulnus 19. 10. uulneribus 19, 11.
uxorem 68, 7. uxores ne in iudicium producanLur 28, 3.
Bei B. Gr. Teubner in Leipzig silici erschienen:
Aeschyli Septem ad Thebas. Ex recensione G. Hermann! cum scripturae
discrepanza scholiisque codicis Medicei scholarum in usum edidit Fridericcs Ilrr- schelius. gr. 8. geli. 16 Ngr. Alberti, Ednard, zur Bialektik des Platon. Tom Theaetet bis znm Par- menides. (Aus d. Suppl. d. Jahrb. f. class. Philol. besonders abgedruckt.) gr. 8.
1855. geli. 15 Ngr.
Alciphronis rhetoris epistolae cnm adnotatione critica editae ab Angusto
Meinekio. gr. 8. 1853. geli. iy3 Thlr. Apollonii Argonautica. Emendavit, apparatum criticnm et prolegomena
adiecit R. Mereel. Scholia vetera e codice Laurentiano edidit Henricus Keil. gr. 8.
1854. geli. 5 Thlr. Aristophanis Nubes edidit illustravi! praefatns est W. S. Teuffel. gr. 8*
1856. geli. 24 Ngr.
Banibergeri , F. , opuscnla philologica maximam partem Aeschylea collegit
F. G. Schneidewin. Praemissa est memoria F. Bambergeri a G. T. A. Krcegero
conscripta. gr. 8. 1856. geli. 1 Thlr. 20 Ngr. Becker, Dr. Paul, die Herakleotische Halbinsel in archiiologischer Be-
ziehung behaudelt. Mit zwei Karten. gr. 8. 1856. geli. 24 Ngr. Bentley's, Dr. Richard, Abhandlungen iiber die Briefe des Phalarig,
Themistocles, Socrates, Euripides und iiber die Fabelrt des Aesop. Deutsch von
Woldemar Ribbeck, Dr. gr. 8. 1S57. geli. 4 Thlr. 20 Ngr. Bernstein, G. K., das heilige E vangelium des Johannes. Syrisch in Har-
kleusischer Uebersetzung mit Vokalen und den Punkten Knschoi and Rucoch nach
einer Yaticanischen Handschrift nebst kritischen
syrischen Typetì. gr. 8. 1853. geh. 2% Thlr. Bionis Smyrnaei Epitaphlus Adonidi». Edidit Benricus Ludolfus Ahrens.
8. 1854. geh. 15 Ngr. Boeckh, A., zur Gcschichle der Mondcyclen der Bellenen. (Besonderer
Abdruck aus den Suppl. d. Jahrb. f. class. Philol.) gr. 8. 1855. geli.. 22% Ngr.
epigraphisch -chronologische Studien. Zweiter Beitrag zur Ge-
scliich e der Moadcyclen der Hellenen. (Besonderer Abdruck aus dem II. Supplement- band der Jahrbùcher f. classische Philologie.) gr. 8. 1857. geli. 1 Thlr. 3 Ngr.
gesammelte klcine Schriften. Erster Band: Augusti Boeckhii ora-
tiones in universitate litteraria Friderica Guilelma Berolinensi habitae. Edidit Ferdinandus Aschersox. gr. 8. 1858. geli. 2 Thlr. 20 Ngr.
Zweiter Band : August Boeckh's Reden gehalten auf der Unixersi-
tàt und in der Akademie der Wissenschaften zu Berlin Herausgegeben von Ferdi- nand Ascherson. gr. 8. 1850. geh. 3 Thlr.
Bredoxius, E. I. C. , quaestionum criticarum de dialecto Berodotea libri quattnor. gr. 8. 1846. geli. 2 Thlr.
Bucolicorum Graecorum Theocriti Bionis Moschi reliquiae accedenti- bus incertorum idylliis. Edidit Henricus Ludolfus Ahrens. Tomus primus textum cum apparata critico continens. gr. 8. 1855. geh. 2 Thlr. 12 Ngr.
Tomus secnndus scholia continens. gr. 8. 1859. geh. 4 Thlr. 24 \gr.
Catonianae poesis reliquiae. Ex recensione Alfredi Fleckeiseni. gr. 8.
1854. geh. 6 Ngr. Ch a risii artis grammaticae libri V, siche: Grammatici Latini. Christ, Wilhelm, Gru mi /.H gè der griechischen Lautlehre. gr. S. 1859.
geh. 2 Thlr. Comico rum Latinorum praetcr Plautum et Tercntium reliquiae. Becensuit
Otto Ribbeck. gr. 8. 1855. geh. 3 Thlr. Cominci Bhetoricorum ad C. Bercnnium libri UH. Becensuit et interpre-
tatus est C. L. Kayser. gr. 8. 1854. geh. 2 Thlr. 20 Ngr. Corsscn, AV., iiber Ausspraehe, Vokalismus und Betonung der lateinischcn
Sprache. Von der Kòiiigl. Akademie der Wissenschaften /.u Berlin gekrònte Preis-
Bchrift. Zwei Bande, gr. 8. 1858. 1859. geh.
Curtius, Georg:, Grundziige dei* griechischen Etimologie. Erster Theil
gr. 8. 1858. geli. 2 Thlr. 20 Ngr.
Didascalia apostolorum gyriace. gr. 8. 1855. 4 Thlr.
Didymi Chat center! grammatici Alexandrini frammenta quae super su nt.
Collegit et disposuit Mauricius Schmidt. gr. 8. 1854. geh. 3 Thlr. Dietsch, Rudolf, Versuch iiber Thukydides. gr. 8. 1856. geh. 12 Ngr. Diomedis artis grammaticae libri III, s. Grammatici Latini. Ennianae poesis reliquiae. Recensuit Ioannes Vahlen. gr. 8. 1854.
geh. 2 Thlr.
Fischer, Maximilian Achilles , Gergo via. Zur Frlauterung von Caesar de
bello Gallico VII 35—51. Mit Grundplan und Kàrtchen. gr. 8. 1855. geh. 12 Ngr.
Flcckeisen, Alfred, zur Kritik der aitiate! ni schen Dichterfragmente bei
Gellius. Sendschreiben an Dr. Martin Hertz in Berlin, gr. 8. 1854. geh. 9 Ngr.
Frick, Dr. Otto, das plataeischc Weihgcschenk zu Konstantinopel. Fin
Beitrag zur Geschichte der Perserkriege. Besonderer Abdruck ans dem dritten Sup-
plementbande der Jahrbiicher ftìr classische Philologie. Nebst Zeichnungen von Dr.
P. A. Dethier. gr. 8. 1859. geh. 24 Ngr.
Friederichs, Dr. K. , Praxiteles und die Niobegruppe nebst Erklarung
einiger Vasenbilder. Mit einer Kupfertafel. gr. 8. 1855. geh. 1 Thlr. Friedlander, Ludovicus, Analecta isomerica. Besonderer Abdruck aus dem dritten Supplementbande der Jahrbiicher fiir classische Philologie. gr. 8. 1859. geh. 6 Ngr. Frontini, lui ìi, de aquis urbis Romae libri II. Recensuit Franciscus
Buecheler. gr. 8. geli. 15 Ngr. Giseke, Bernhard, Thrakisch -Pelasgische Stamine der Balkanhalbinsel
und. ihre Wanderungen in mythischer Zeit. gr. 8. 1858. geh. 1 Thlr. Gottschick, A. F., Geschichte der Griindung und Bliithe des Hellenischen
Staates in Kyrenaika. gr. 8. 1858. geh. 10 Ngr. Grammatici Latini ex recensione Henrici Keilii.
Voi. I. fase. 1. Flavii Sosipatri Charisii artis grammaticae libri V ex re- censione Henrici «Keilii. gr. Lex.-8. 1856. geh. 3 Thlr. Voi. I. fase. 2. Diomedis artis grammaticae libri III, ex Charisii arte gram- matica excerpta ex recensione Henrici Keilii. gr. Lex.-8. 1857. geh. 3 Thlr. 10 Ngr. Voi. II. fase. 1 & 2. Prisciani grammatici Caesariensis institutionum gram- maticarum libri XVIII ex recensione Martini Hertzii. Voi. I. Fase. 1 & 2. libros I— XII conlinens. gr. Lex.-8. 1855. geh. 6 Thlr. 10 Ngr. Voi. III. fase. 1. Prisciani grammatici Caesariensis institutionum grammatica- rum libri XVIII ex recensione Martini Hertzii. Voi. II. libros XIII — XVIII continens. gr. Lex.-8. 1859. geh. 4 Thlr. Grani Liciniani quae supersunt emendatiora edidit philologorum Bonnen-
sium heptas. gr. 8. 1858. geh. 16 Ngr. Gregorii Bar-Hehraei scholia in librum Jobi. Ex codd. mss. emendata denuo edidit difficiliorum locorum interpretatione illustrava notis criticis instruxit Dr. G. H. Bernstein. Folio. 1858. geh. 20 Ngr. [Grote, Georg,] Griechische Mythologie und Antiquitaten nebst der Ab- handlung iiber Homer und ausgewàhlten Abschnitten iiber die Chronologie, Litteratur, Knnst, Musik u. s. f. Uebersetzt aus Georg Grote' s Griechischer Geschichte von Dr. Theodor Fischer. Erster bis dritter Band. gr. 8. 1856 — 1858. geh. I. u. II. Band à 2 Thlr. , III. Band 2 Thlr. 20 Ngr. Gruppe, O.F. , Minos. Ueber die Interpolationen in den Romischen Di ru- teni mit besonderer Rucksicht auf Boraz, Virgil und Ovid. gr.8. 1859. geli. Z1^ Thlr. Gutschmid, Alfred von, iiber die Fragmente des Pompejus Trogus und die Glaubwiirdigkeit ihrer Gewàhrsmànner. (Besonderer Abdruck aus dem II. Supple- mentband der Jahrbiicher f. classische Philologie.) gr. 8. 1857. geh. 27 Ngr.
Beitrage zur Geschichte des alten Orients. Zur Wiirdigung
von Bunsens fAegypten' Band IV und V. gr. 8. 1857. geh. 1 Thlr. Hanow, Fr., de Theophrasti characterum libello, gr. 8- 1858. geh. 6 Ngr.
in Theophrasti characteres symbolae criticae. 4. 1860. geh.
10 Ngr. Hennings, P. D. Ch., uber die Telemachie, ihre ursprungliche Form und ihre spàterenVerànderungen. Ein Beitrag zur Kritik der Odyssee. gr.8. 1858. geh. 20 Ngr.
Herbst, Ludwig1, tiber C. Ci. Cobets Emenda tionen im Thukydides.
(Besonderer Abdruck aus dem dritten Supplementband der Jahrbiicher fiir classische Philologie.) gr. 8. 1857. geh. 12 Ngr. Herbst , Wilhelm , das classische Alterthum in der Gegen vrart. Eine geschichtliche Betrachtung. 8. 1852. geh. 1 Tlilr.
zur Geschichte der auswàrtigen Politik Spartas im Zeitalter des
peloponnesischen Kriegs. 1. 8. 1853. geh. 12 Ngr.
Hercher, Rad., iiber die Grlaubwiirdigkeit der Neuen Geschichte des Ptolemaeus Chennus. (A.us d. Suppl. d. Jahrb. f. class. Philol. bes. abgedruckt.) gr. 8. 1856. geh. 7% Ngr.
Hippolyti Romani quae feruntur omnia g-raece e recognitione Pauli Antonii de Lagarde. gr. 8. 1858. geh. 1 Thlr. 10 Ngr.
Q,. Horatii Flacci sermonum libri duo. Qermanice rcddidit et triginta codi- cum recens collatorum grammaticorum veterum omniumque Msstoriim adhuc a variis ad- hibitorum ope librorumque potiorum a primordiis artis typographicae usque ad hunc diem editorum lectionibus excussis recensuit apparatu critico instruxit et commenta- rio illustrava C. Kirchner. Pars 1 satiras cum apparatu critico continens. gr. 8. 1854. geh. 2 Thlr.
, Voluniinis li pars 1 commentarium in satirajs libri primi conti- nens. gr. 8. 1855. geh. 2 Thlr.
, Voluminis II pars II continens commentarium in natiras libri
secundi confectum ab W. S. Tedffel. gr. 8. 1857. geh. 1 Thlr. 14 Ngr. Preis des vollstàndigen Werkes 5 Thlr. 14 Ngr. Horazens Episteln. Lateiniscii und dentsch mit Erlàuterungen von Ludwig Doederlein. gr. 8. 1856—1858. geh. 2 Thlr. 10 Ngr.
Einzeln: Erstes Buch. 1856. 1 Thlr. 10 Ngr. Zweites Buch. 1858. 1 Thlr. Hiibner, Aemilius, de scnatus populique Romani actis. Commentano ex annal. philol. supplemento temo seorsum expressa, gr. 8. 1860. geh. 16 Ngr. Huschke, E., die Jguvischen Tafeln nebst dcn klcinen Umbrischen ln- schriften mit Hinzufùgung einer Grammaiik und eines Glossars der Umbrischen Sprache vollstàndig ùbersetzt und erklàrt. gr. 8. 1859. geli. 5 Thlr. Jahrbiicher, neue, fiir Philologie und Paedagogik? Begriindet von ITI. Jo- hann Christian Jahn. Gegenwàrtig herausgegeben von Rudolf Dietsch und Alfred Fleckeisen. Ersch'einen seit 1826. Jàhrlich in 12 Heften. Preis pr. Jahrgang 9 Thlr. Dazu als Supplement : Archiv fiir Philologie und Paedagogik. Herausgegeben von R. Klotz und R. Dietsch. In Bànden von je 4 Heften. Im Ganzen 19 Bande. 1831 — 1853. Preis eines Bandes 2 Thlr. 20 Ngr. Ferner: Jahrbiicher fiir classische Philologie. Herausgegeben von A. Fleckeisen. Supplemenie. Neue Folge. ErsterBand. gr. 8. 1855 — 56. 2 Thlr. 12 Ngr.
ZweiterBand. gr. 8. 1856—57. 2 Thlr. 12 Ngr. Dritter Band. gr. 8. 1857—1860. 1. Heft. 20 Ngr- 2. Heft. 28 Ngr. 3. Heft. 28 Ngr. 4. Heft. 24 Ngr. 5. Heft. 20 Ngr. Einzelne Hefte werden nicht abgegeben. Dagegen sind die gròsseren Abhand- lungen .unter besonderem Titel sammtiich einzeln zu haben.
|£^5£* Einige nodi vorhandene vollstàndige Exemplare der Jahrbiicher f. Phi- lologie mit den Supplementbànden (von 1826 bis December 1854) im Ladenpreise von circa 300 Thlr. liefere ich fiir 60 Thlr. pr. Exempl. , die Jahrgànge von 1852 — 1858, zusammen oder einzeln zur Hàlfte des Ladenpreises. Institutionum et regularum iuris Romani syntagma cxbibens Oai et Iusti- niani institutionum synopsin, Ulpiani librimi singularem r-egularum, Pauli sententia- rum delectum, tabulas systema institutionum iuris Romani illustrantes, praemissis duodecim tabularum fragmentis. Edidit et brevi amiotatione instruxit Rldolphis Gneist, U. I. Dr. gr. 8. 1858. geli. 1 Thlr. 10 Ngr. Keil, H., quaesfiones grammaticae. gr. 8. 1860. geh. 0 Ngr. Keil, Karl, epigraphische Excurse. Besonderer Abdruck aus dem zweiten Supplementbande der Jahrbiicher fiir classische Philologie. gr. 8. 1857. geh. 9*Ngr. Kiessling, A., de Dionysii Halicarnasci antiquitatum auctoribus latinis.
Dissertatio. gr. 8. 1858. geh. 10 Ngr. Kock, Cari, die Viigel des Aristophanes. (Besonderer Abdruck aus den Suppl. d. Jahrb. f. class. Philol.) gr. 8. 1856. geh. 6 Ngr.
Kock, Cari, Arigtophanes und die Gotter des Volksg laubens. (Beson-
derer Abdruck aus dem dritten Supplementband der Jahrbùcher l'Or classische Phi-
lologie.) gr. 8. 1857. geli. G Ngr. Kriigcr, Gustavus, tkcoLogumena Pausaniae. Dissertatio phiiologica
gr. 8. 1860. geli. 16 Ngr. Lagarde, P. A. de, de Geoponicon versione syriaca. 4« 1856. 10 Ngr.
de novo testamento ad versioiium oricntalium fidem edendo. gr. 1.
1857. geli. 10 Ngr.
analecta syriaca. gr. 8. 1858. fi Thlr. 20 Bfgr.
ad aiialccta sua syriaca appcndix. gr. 8. 1858. 16 Ngr.
La -Itoche, Paul, Ckarakteristik des Pnlybius. gr. 8» 1857* 20 Ngr.
Lchrs, K. , pop u lare Aufsiitze aus dem Altertkum, vorzugsweisc zur Etiti k und Religion der Griechen. gr. 8. 1856. geli. 1 Thlr. 14 Ngr.
Lothholz, L. , coni me ut tal io de Bongarsio singulisque eius aequalibus. 4. 1857. geh. 6 Ngr.
Mcrcklin , Ludwig, die Citiermetkude und Qucllenbcnutzung des A. Gcl- lius in den Noctes Auicae. Besondere* Abdruck aus dem dritten Supplementbancte der Jahrbùcher fùr classische Philologiè. gr. 8. 1800. geli. 16 Ngr.
Momnvsen, Aug., Beitràge zur griechiseben Zcitrechnung. Besonderer Ab- druck aus den Suppl. d. Jahrb. f. class. Philol. gr. 8. 1856. geli. 15 Ngr.
zweiter Beitrag zur Zcitrechuung der Griechen und Romer. Be-
sonderer Abdruck aus dem dritten Supplemcntbandc der Jahrbùcher fùr classische Philologiè. 8. 1859. geh. 24 Ngr.
liomische Daten. 4. 1856* geh. 16 Ngr.
Kfacvi, Cn. , de bello Punico reliquiae. Ex recensione loannis Vahieni. gr. 4. 1854. geh. 12 Ngr.
Nicandrea. Theriaca et Alexipharmaca, recensuit et emendavit, fragmenta collegit, commentationes addidit Otto Schneider. Accedunt scholia in Theriaca ex recensione Henrici Keil, scholia in Alexipharmaca ex recognitione Bussemakeri et R. Bentlei emendationes partim ineditae. gr. 8. 1856. geli. 3 Thlr.
Pcrvilegium Teneris. Adnotabat et emendabat Franciscus Buecheler. 16. 1859. geh. 8 Ngr*.
Peter, Bcrmannus, historia critica scriptorum historiae Augustae. C'ora- mentatio philologica. gr. 8. 1860. geli. 12 Ngr.
Petersen, Christian, iiber die Gcburtstagsfeier bei den Griechen nach Alter, Art und Ursprung. Ein Beitrag zum Hausgottesdienste der alten Griechen. Besonderer Abdruck aus dem 11. Supplementbande der Jahrbùcher fùr classische Phi- lologiè. gr. 8. 1857. geh. 15 Ngr.
Piderit, li. W. , zur Kritik und Fxcgese von Cicero de oratore. I. 4. 1857. geh. 8 Ngr. — II. 4. 1858. geli. 10 Ngr.
■ zur Kritik und Exegese von Ciccros Brutus. 4. 1860. geh. 8 Ngr.
Plauti, T. ITI acci , comoediac. Ex recensione et cura apparata critico Friderici RirscHELii. Accedunt prolegomena de rationibus criticis grammaticis pro- sodiacis metricis emendationis Plautinae. Tomus I. II. Ili pars 1. 2. gr. 8. geli. 10 Thlr.
Auch in 9 einzelnen Lieferungen. I, 1 zu 2 Thlr. Die ùbrigen Stùcke à 1 Thlr. — Tom. I pars 1 : Prolegomena, Trinummus kann nicht mehr einzeln abgegeben weiden.
eaedem.- Scholarum in usum recensuit Fridericus Ritschelius. To- mus I. II. III 1. 2. 8. geh. 1 Thlr. 15 Ngr.
Einzeln jedes Stùck à 5 Ngr. Plutarchi de musica edid. Ricardus Volkniann. gr. 8. 1856» geh. 1 Thlr. 6 Ng«". Poppo, Ern. Frid., de historia Thucydidea commentatio. Accedit index
historicus et geographicus. gr. 8. 1856. geli. 20 Ngr. Pott, A. F. , Studien zur griechischen Mythologie. Besonderer Abdruck
aus dem dritten Supplementbande der Jahrbùcher fùr classische Philologiè. gr. 8.
1859. 12 Ngr. Prisciani inst. gramm. libri ed. Hertz, s. Grammatici Latini. Reliquiae iuris ecclesiastici antiquissimae. Syriace primus edidit A. P.
de Lagarde. gr. 8. 1856. 4 Thlr.
Graece edid. A. P. de Lagarde. gr. 8. 1856. 1 Thlr. 20 tfgr.
Ribbeck, Otto, iiber die mittlere und neuere Attische Komodie. Oeffent-
licher Vortrag, gehalten im Rathhause zu Bern. 8. 1857. geli. 7^2 ^or-
Ross, Ludwig, arcuuologischc Aufsàtze. Erste Sanimi ung . Griechische
Gràber — - Ausgrabungsberichte aus Athen — zur Kunstgeschichte und Topographie von Athen und Attika. Mit acht farbigen und sechs schwarzen Tafeln und einigen Holzschnitten. gr. 8. 1855. geli. 4 Thlr.
> eine alte lokrische Inschrift von Chaleion oder Oeantheia, mit den
Bemerkungen vonvl. N. Oekonomides.. Mit 1 lithogr. Tafel. gr. 8. 1854. geli. 15 Ngr. Rossbach, Aug. , und R. Wcstphal, Metrik der griechischen Dramatiker und Lyriker nebst den begleitenden musischen Kiinsten.
Elster Theil: Griechische Rhythmik toh August Rossbach. gr. 8. 1854. geh. 1% Thlr.
Dritter Theil: Griechische Uletrik nach den einzelnen Strophen-
gattungen und metrischen Stilarten. Von A. Rossbach und R. Wemphal. gr. 8.
1856. geh. 2*/2 Thlr.
Saltasti, C, Crispi Catilina et iug-urtha. Aliorum suisque notis illustravit
Rddolfls Dietsch. 8. Voi. I. CATILINA. 1 Thlr. Voi. II. IUGURTHA. 1 Thlr. 15 Ngr.
Herabgesetzter.Preis fùr beide Bande zusammen 1 Thlr. 10 Ngr.
quae supersuut. Recensuit Rudolfus Dietsch. Volumen I. Conmen-
taliones. Libri de Catilinae coniuratione et de bello Iugurthino. gr. 8. 1859. geh. 2 Thlr. 12 Ngr.
Voi. 11. Historiarum reliquiae. Index, gr. 8. 1839. geh.
2 Thlr. 12 Ngr.
Sali usti, C, Crispi opera quae supersunt. Ad fidem codicum manu scriptornm recensuit, cum selectis Cortii notis suisque commentariis edidit, indicem accuratum adie- cit Fridericus Kritzids, professor Erfurtensis. Voi. III. Historiarum fragmeuta continens. Auch unter dem Titel:
Historiarum fragmenta. Pleniora, emendatiora et novo ordine dis- posta suisque commentariis illustrata edidit et indices accuratos adiecit Fridericus Kritzids. Accedit codicis Vaticani et Palimpsesti Toletani exemplum lapidi inscriptum, gr. 8. 1853. geh. 3 Thlr.
Scenicae Romànorum poesis fragmenta. Recensuit Otto Ribbeck. 2 voli.
gr. 8. geh. 6 Thlr.
Voi. I. Tragicorum reliquiae. 3 Thlr. — Voi. IL Comicorum reliquiae. 3 Thlr. Schaeferi, Arnoldi, de sociis Atheniensium Chabriae et Timothei aetate
in tabula publica inscriptis commentatio. 4. 1856. geh. 8 Ngr. Schaefer, Arnold, Demosthenes und seine Zeit. 3 Bande, gr. 8. 1836—1858.
geh. 10% Thlr. Scheibe, C. , lectiones Lysiacae. (Besonderer Abdruck aus d. Suppl. d.
Jahrb. f. class. Philol.) gr. 8. 1856. geh. 15 Ngr. Schottmuller , Alfe. , de C. Plini secundi libris grammaticis particula prima.
Dissertatio. gr. 8. 1858. geh. 10 Ngr. Schulze, R. , quaestiones Hermesianacteae. Dissertatio. gr. 8* 1858. geh.
10 Ngr. Sharpe's , Samuel , Geschichte Egyptens von der altestcn Zeit bis zur Er-
oberung durch die Araber 640 (641) n. dir. Deutsch von Dr. H. Jolow.cz. 2 Bande.
Mit einer Karte und drei Plànen. gr. 8. J857. 1858. geh. 4 Thlr. Sophoclis tragoediae. Graece et Latine. Ex recensione Guil. Dindorfii.
2 voli. 8. 1850. 2 Thlr. 9 Ngr. Aucb jedes Stùck einzeln à 7% Ngr. Struve, Caroli Ludovici, direct oris quondam Gymnasii Ir bici Regi ni on- tani, opuscnla selecta edidit Iacobus The*od. Struve. 2 voli. gr. 8. 1854. geh. 5 Thlr. Susemihl, Franz, die genetische Entwickelung der Platonischen Philo-
sophie einleitend dargestellt. Erster Theil. gr. 8. 1855. geh. 3 Thlr.
Zweiten Theiles erste Halfte. gr. 8. 1857. geh. 2 Thlr.
Thucydidis de bello Peloponnesiaco libri octo. Ad optimorura librorum
fidem editos explanavit P2rnest. Frid. Poppo. Voi. IV. Sect. III. gr. 8. 1856. geli. 20 Ngr. Titi Bostreni conica Manichaeos libri quatuor syriace Paulus Antoni us
de Lagarde edidit. gr. Lex.-8. 1859. Geh. 6 Thlr. Tragicorum Latinorum reliquiae. Recensuit Otto Ribbeck. gr. §. 1&5S.
geh. 3 Thlr. Tragicorum Graecorum fragmenta. Recensuit Augustus Xauok. gr. 8.
1856. geh. 5 Thlr. 20 Ngr. Tsener, Herniannus, Analecta Theophrasftca. gr. 8. 1858. geh. 7% Ngr.
Vahleni, loannis, in ITI. Terentii Varronis saturarmi» Menippearum reli-
quias coniectanea. gr. 8. 1858. geli. 1 Thlr. 14 Ngr.
analcctorum Nonianorum libri duo. gr. 8. 1859. geli. 12 Ngr.
Vergili, I*., Maroniti opera, recensuit Otto. Ribbeck. Voi. 1. Bucolica et
Georgica. gr. 8. 1859. geh. 1 Thlr. 18 Ngr. Auch unter dem Titel:
Bucolica et Georgica recen§uit Otto Ribbeck. gr. 8. 1859. geh.
1 Thlr. 18 Ngr.
Wachsmuth , Curtius , de Timone Phliasio ceterisque sillographis Craecig disputavit et sillographorum reliquias collectas dispositas recognitas adiecit C. W. gr. 8. 1859. geh. 16 Ngr.
de Cratete Mal Iota disputavit adiectis eius reli qui is C. W. gr. 8.
1860. geh. 16 Ngr.
Demnàchst werden erscheinen :
Boeckh's , Aug. , gesammelte kleine Schriften. Dritter Band.
Bucolicorum Graecorum Theocriii Bionis Moschi reliquiae accedentibus incertorum
idylliis. Edidit Henricus Ludovicus Ahrens. Voi. III. Catoni», M. , fragmenta. Recensuit H. Jordan.
Curtius, Georg, Grundzuge der griechischen Etymologie. If. Theil. Grammatici Latini ex recensione Henrici Keilii. Voi. III. fase. 2. Prisciani
scripta minora ed. II. Keil et indices. Grote, G. , Griechische Mythologie und Antiquitàten. Uebersetzt von Dr. Th. Fischer.
IV. Band, (Schluss.) gr. 8. Hesiodi carmina. Recensuit et apparatum criticum adiecit H. Kòchly. llomeri carmina minora. Mit kritischem Apparat und exegetischem Commentar von
Dr. A. Baumeister. Horazens Satiren. Lateinisch uud deutsch mit Erlàuterungen von Ludwig Dòder-
lein. gr. 8. Miiller, Lucian , de melris poetarum Romanorum exceptis Plauto et Terentio libri
tres. gr. 8. Plauti, T. Macci, comoediae. Ex recensione et cum apparatu critico Friderici Rit-
schelii. Tomi III pars III Poenulum complectens. gr. 8. Rossbach, Aug., und R. Westphal, Griechische Metrik. II. Band. gr. 8. die Fragmente und die Lehren der griechischen Rhyihmiker, als Ergàuzung
der griechischen Rhythmik von A. Rossbach. Rubino, J. , Abhandlungen aus dem Gebiete der Alterthumskunde , insbesondere der
ròmischen. Erster Band: Ueber den Census. C. Suetonii Tranquilli praeter Caesarum vitas reliquiae. Còllegit, quaestiones
Suetonianas praemisit Augustus Reifferscheid. gr. 8. Susemihl, Franz, die genetische Entwickeiung der platonischen Philosophie, ein-
leitend dargestellt. Zweiten Theiles zweite Hàlfte. gr. 8. Teuffel, TV. S. , Handbuch der Geschichte der Ròmischen Litteratur. 3 Bde. Vergili , P., Maronis opera recensuit OtI o Ribbeck. Voi. II. gr. 8.
vOo,
4& </»
e. •"> .CV*
1
A*V '^>>
c> V «. * * ° ^ <>
^ f^j, ■ a& ' Deacidified using the Bookkeeper process.
V> CA^ * (K\ "Kp. e,- Neutralizing agent: Magnesium Oxide
Treatment Date: August 2006 aV </»
>;> PreservationTechnologies
A A WORLD LEADER IN PAPER PRESERVATION
111 Thomson Park Drive
<TS - . -r- ..:_ i-ia «r-o,-,-
_.. PRESERVATION 1 1 1 Thomson Park Drive Cranberry Township, PA 16066 (724)779-2111
. >
■ mi
iMttm»