J
NO
^r-^y ™-^ y^ —^
EGA Tl VE
91 m 37 8-8
MICROFILMED 1 99 1 COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES/NEW YORK
3,s p&rt or tiic "Foundations of Westem Civilization Preservation Project
Funded by the NATIONAL ENDOWMENT FOR THE HUMANmES
Reproductions may '^t be made without permission from
V ■ " i ' University 1-1 brErv
COPYRIGHT STATEMENT
The copyright law of the United States -- Title 17, United States Code — concems ihe inakii]*;-' ot' phAf^c^^^pk^ or otlior reprmjiiction? of copyrighted materiaL,".
Columbia Umversity Library reserves the right to refuse to' accept a copy order if, in its judgement, fulfillment of the order W(-n,lJ ■;r'/olve violation of the copyright law.
AITHOR:
M M M E ^i' M
4 V
DE SCOLIORUM POESI
PLACE.
VINDOBONAE
DArE:
1882
Masler Nej;,iiive it
Restrictions on Use:
COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES PRESERVATION DEPARTMENT
DIDLIOGR APHIC MTCROFORM TARHFT
— l/iM?X'^__
1
Original Material as Filmed - Exisling Bibliograpluc Record
^EnS
l
f
Engelbrecht, Aucust -Gofetfri«<i, 18G1-
Do scoliorun poesi... scripsit AuGustus Codofroli dus Engolbrocht. . . Vindobonao, sutiptibua Caroli Cerold, 1882.
101 p. 22ir jjjj^
Thesis, Vionna.
TECMNICAL MICROFORM DATA
B
REDUCtlON RATIO:__^/y
FiLM siZE:___3_5n;y^
IMAGE PLACEMENT: IA (u^
Sfx^^.L ^^^^^^- ^M=Ly±/__ INITIALS ^C
FILMEDBY: RESEARCHPUBLir ^
lONS. inc woODBRynnF, rr
s§;:
V"\.
Association for Information and image IManagement
1100 Wayne Avenue, Suite 1100 Silver Spring, Maryland 20910
301/587-8202
Centimeter
12 3 4
Lll
llllllllllllllllliiliiiiliiiilii
Inches
5 6 7
iiiliiiiliii '
r:?iw ^^i^^ 'S^a iiOi
8
1.0
M
1.25
i 3
9 10 n
JlJljllllllllllllMlllll
15.6 LZi
Kbi,u
2.8
3.2
3.6
4.0
1.4
I
4
2.5
2.2
2.0
1.8
1.6
12
m
13 14 15 m
m
rrr
m
MRNUFPCTURED TO fillM STRNDfiRDS BY fiPPLIED IMfiGE, INC.
I
1
i^
'',\
^.
T».i..)^
i.1^j«-
W
^/9^
f
jf^
:^--
|
< 1 ', 3 |
1 >** |
|
il ' < i i |
|r ■■• - : |
|
^;..:: ■.■: •1. ":■ ; |
^*%*.
-:.: %,^-;^.
.'Mi%;
»«^
Vi
t--«t:.
^■'^
^
^*.—-*»: *..
■*^i^^'
'^•■.. ..-<
,IB'>^tj»-.::'-,?^i
jW^
*%#
f -s^.
1>^
.; J*"|
5%<«<f-^
#^.> /'
^^
#V^
'•^■■f'
•*.«
r*«.
i ■ ■ ^<
'^*f
■ C-**'
■^" "1
^w
'lii^^
*■ ,
•■i?r^
;i*%^"
«^^'^
'W:
W
.'^.*A
jri''!*
t4f « ^:
CUss fi^OI^C
Book
3
Coiumbifi, College Library
Mai sois Ar. and 49th St. New York.
Botighit witti tlne A. A. Low Kuind.
Beside ihe^jnain topic this hook also trcats o/ Subject No. ihi page 'SnhjectNo. Onpa^e
I
1)E SroLiORUM PuKsf.
AD SUMMOS IN FHILOSOPHIA HONOKES AH AMPLISSIMO FHII.OSOPHORUM VINDOBONENSIUM OKDINE RITE
0I5TINEND0S
SCRIPSIT
^juL-a
AU6USTUS GODOFREDUS ENGELBRECHT
VJND0B()NENSI8.
VlNr)OBONAJC
StTMPTIBlIS ET TYPLS CaROLI GeROLD FILli.
MDCCCLXXXII.
EMANUELT TTOFFMAK \ « >
GUJLi L\rO HARTELIO CAROIO SCilEMvi:LIO
D. D. D.
j
70691
m
V T
T A.
Donensi, matre Josepha e gente Dressleriana, quos yivos nia -eute colo. fidem profiteor eatholicam. ad no^um usqu aetati; annum htterarum rudimentis imbutus in urbis p li L ud
gymnasium, quod a patribus reverendis St. Benedicti colleeio
M? : rSr"--^^-^--' iNue per septem annos coS inde ab a. LXX usque ad LXXVII) litterarum me dedi studiis
eTenctrLeT?'"^"'" """*"^ ''-' "' ^^-^'^ ^
ad cend J ''""'"' '''''''' "" '^'^*""*^"« testimonium ad,p, cendum ,pse me praepararem. quod adeptus autumno anni
OP™ dir, " ^'°^°'''"'-- ^"tiquarum litterarum studiis ope.am datuius cum nomen apud illustrissimi phiJosophorum
tj ::r' '-'t ^^*^"^'^"""'' ^-^'« -- ^^^^^
habuerunt v,r, clar,ss,mi: G. Hartel, E. Hoffmann, C Schenkl
T ■ Z?::' °- ""'''''''''' ^- «"'^--- «• ^'«an^
W exerc t.T™° "". •'''""*" 'P'"' <"•" P^^«'''P' -«« ^^ ir mH 7"" t'''"^"""' "'"^^ -gistrorum maxime
JatumSt '"'""' "=''°'^'" ^^^"^^ '^' benevolentia
tac um est, ut pnmo statim studiorum academicorum anno
ascr,berer semmario philologico sodalis ordinarius, qua in socL-
1
— 2 -
tate per tres annos versatus sum bibliothecae cura simul per
unum annum mihi mandata.
lam cum seminarii exercitationibus interessem, animus miro
quodam ardore inclinabat ad eam rem aceuratius tractandam de qua hoc opusculo agitur, neque magistri, qui seminario praesunt, passi sunt, ut postea ille ardor languesceret. quibus viris, qui studia mea consiliis et eiemplo sublevarunt, gratias ago quam max,mas semperque agam, et si quid inerit in hoc opnsculo, quod ilhs placeat. dulcissimum et plenissimum strenui laboris iructum percepisse mihi videbor.
Oraeco^ oSn ae Z^^TTVr ''''''''' ' ^«^ --' ^pud -mo p^to Tab tur q l'lc!T f '"'^""^'" ^-*"-o- accuratius inte.iexeri t a i Zjll^T''' '^" ^^"^'''^ fecta sit atque eiplieata „fT« f ' "* '^ '"' '^'" «<>"•
-nos ij dispu^t X'Ii tr'a'r. "h^'" ^^°'"'" ^^ ad hanc quaestionem - edi^^ a^ ^n "a^,^^^^^^^^ ^!"^'- ^*' quam is laudabile sane in ea re exp ll * , ! "^ '"""- est litterarum antiquarum hac aetat?„ . ^ ^*"'^'""^' •!"*«
-bis posse satisfacere qui ve, atauo "' "'" °'"°' ^ ?-*«
lustraverit facile iatell J.r ^ "' P^°"'^' "biter j,er-
^- esse puto, i^^^^^j^z^z:: z t^ ^'■"" '--
eam rem in disceptationem vocaver m ^ ' ^"""°' '*'""' quam arduum sit opus ale^P.! ^"amquam bene sentio,
canda versari, ubi Tae; Trus^War^" '' T'''^^ -P"" ""enta ac, cum non ex arlo I/ T """'' ^''''' ^«°'l»- haurire nobis liceat, in er „1 ad o " "' '"" ^^"^^ ^-'* Hauc igitnr q^aerne: instit C:?;"^"^'^"^- ^^" Proposui, ut firmum toti nn.„. *' ^*""'^ '^ mihi
veterum testimonilin ' J ^' :^"''' fundamentum iacerem
ne eoniecturis al neoTe T '''" """'*' "^'""'^«^'
-onis et poesis Z^IZZ^TT "^" '"^"'^ - via aberrarem. <=<»°P'-obatis deceptus a recta disputandi
^iescoliorum^oe^ie^eracdeL ■"*"''" ""■^*"'^"^' ^"'
gerunt, ac demde nrorum doctorum, qui nostra
1*
— 4 —
aetate de eadem re scripserunt, recenseam commentationes. qui- bus quasi praefationis loco praemissis primum de scoliorum origine dicam, deinde, unde ea nomen traxerint, exponam; tum quid de scoliorum vi ac natura sit statuendum, quod discrimen intercedat inter haec ceteraque carmina convivalia, quando qui- busque instrumentis musicis accinentibus scolia cantata sint, describam. quibus rebus absolutis iam pauca addam de poetis' qui scoliis compositis inclarueruut; denique exploremus necesse est, quo tempore scoliorum poesis floruerit, quandoque eorum usus imminutus sit paulatimque prorsus desierit.
Scoliorum poesis originem ac naturam iam ipsis gram- maticis veteribus, qui quidem Caesaris Octaviani Augusti tem- poribus vixerunt, non satis perspectas fuisse ex commentariis, quos de ea re conscripserunt, intellegitur. ad nostram quidem' memoriam paucorum eius modi commeutariorum pervenit notitia, quorum auctores fuerunt Tyrannio et Didymus Chalcenterus, de quibus, quidquid expiscari mihi contigit, iam proponam.
Ac Tyranniouem quidem peculiarem libellum de scoliis confecisse docemur a Suida s. v. oxoXiov dTiom^a syQa^e Tv- Qavviov 7i£Ql Toi) gkoIlov iisxQov, 6 TiQostdd^r] avxcp {)7cb ratov KaiGaQog, quae verba repetita legimus ex interpolatione Marci Musuri in scholiis ad Aristophanis Ran. v. 1302. quamquam mirum videri potest, quod grammaticus iUe jieqI xov axohov fiexQov, at non TteQc xav oxoXlcov fisXcjv scripsisse a Suida per- hibetur. quam ob rem, si Suidae verba premes, statuendum tibi erit Tyrannionem libro illo uon tam de scoliorum poesi in universum disputavisse, quam in diversa singulorum scoliorum metra inquisivisse, qua in re explicanda scolia, quae circum- ferebantur, diligenter colligeret deque diversissimis metris — nam nullo certo metro astricta fuisse haec carmina postea demonstra- bimus — ageret necesse erat. atque eius modi disquisitio quam maxime erat grammatici, qualis erat Tyraunio; parum autem
i
— 5 —
veri simile esse videtur illo libro accuratius etiam de scoliorum
quaestiones graviores ac subtiliores sint, quam quae isti h„ tnbui possmt. quae cum ita sint, non esse videtur, cur Suidae diffidamus, qui disertis verbis de scolio metro Tyrannio em scnp.sse tradit, neve quis contenderit ,^xqov Suidae'loco "em vaieie ac ^s/.7].
Quis autem fuerit Tyrannio ille ex eodem Suida comperimus m duos grammaticos >) aetate non ita multum inter se distantes commemorat s. v. r.,„...w . . . '^,,.,.,,. ,,,,,,,,^rZ
ac de altero Tyran„,o„e baec refert: r„,..w, 6 v^cors.o,,
^Jvr.,0,- 6.0 .al civo^aa^, Tv,avvl.>v, .,6r.,ov .aXovJvo, fjo.Xns. a,x(^,la>ro, 6s ysvo.svos ^al avros M roi> „oUuol
o.ro, .M,,ov, elra iS.,n», Te.svria r', .o. K^.uZol yvva..., iUv^,,.^,,, si V.' a,rfl, iao^lorsva.v i. ' P^' Z lam vero Hermannus Plane, qui de Tyrannione grammatico peTu- haem scnps^t commentationem programmati gymnas. Joaehims- thal. quod est Berolini (a. 1852) insertam^), p. 8 l.belium iilum ^ P| ro. axoA.oe ^.V,o. Tyrannioni maiori Amiseno tribuit, quem
Id S idae : 'T r "" '*''"""* ^"^^**'^ '" ^<^-'^"one ad Tvrann r ^" '^^^'^''^'"^)- ^'^^- Bernhardy Suidae verba
satis eT H r !"""■'" '''"'''' P"''^'- 'J"^^ 1"^«^"o difficiJis atis est dnudicatu, quamquam nostra hoc ioco haud multum
in terest, utrum hunc an illum eius libelli auctorem habeamus. perversissime autem statuit BenseJer in lexico s. v. Tv,ar,vla,v, qui Cai imperatons temporibus floruisse Tyrannionem iiium, qui de scoliorum metro scripserit, existimet.
ml,,-! n'^ ^' '^^"""''°''' Messenio philosopho, quem tertio loco affert Suidas nihil omnino notum est. «^ii-ouiuas,
') Cf. U Eoche, Die Homerische Textkritik ira Alterthume, pag. 108.
— 6 —
Alteram de scoliis commentationem scripsit Didymus Chal- centerus, celeberrimus ille grammaticus, qui Augusti floruit temporibus; cf. Etymolog. Magn. s. v. Gy,oUd- rh 6vfi7totcxh a6fiata. Jidv^uog (pt]6L dLacpoQovg hv^oXoyiag iv (to) xqixco xcjv 6i\u:to6Lax(x>v. M. Schmidt in libro, cui inscripsit 'DidymiChal- centeri grammatici Alexandrini fragmenta' Lipsiae 1854 (cf. M. Schmidt, commentationis de Didymo Chalcentero IV. part. II. de Didymi symposiacis. Schweidnitz 1853) p. 380 a Didymo Chalcentero aliena esse putat 6v^u7io6iaxd et suspicatur au- ctorem 6v^u7to6iaxav esse Didymum, Heraclidis filium, gram- maticum pariter atque musicum nobilissimum, Neronis aequa- lem, Didymum autem Chalcenterum de scoliorum veriloquio egisse in libro jteQl jtotrjx^v vel ^r^^^ Xvqcxo^v jtoirjxcjv composito, qui passim commemoratur in Etym. Magn. s. v. 7tQ06cpdLai, vuvog. quam ob rem Etymologici locum sic emendandum esse censet p. 371: Jtdv^uog cp^i^c dcacpoQovg hvfioXoyiag iv xco nsQl 7toirixa>v xal 'HQcodcavbg iv y 6v^no6iaxcov. Herodianum enim grammaticum Puteolis 6viLTt66cov scripsisse tradit Stephanus Byzantius s. v. JcxaiaQiHa. sed admodum dubia est ea res ac certa rectius agemus, si Didymum eandem rem et in symposiaeis et m libro it^Ql 7toti]xav — quamquam dubitari potest, num in libro de poetis lyricis conscripto de scoliorum veriloquio fusius egerit - tractavisse statuemus, quam si symposiaca a Didymo Chal- centero aliena et locum Etymologici corruptum esse sine ulla causa existimabimus. ceterum Schmidt sibi ipse constitisse non videtur, quippe qui p. 371 hanc proferat sententiam, p. 382 autem nimio coniectandi studio eo usque feratur, ut vel librum Tteol nocrixav Chalcentero abiudicandum esse contendat.
Artemonem etiam de scoliorum usu librum conscripsisse censet de la Nauze (Memoires de Facademie des Inscriptions vol. IX p. 324 et 328), Athenaei loco (XV 694 A) ad eam rem confirmandam usus. sed nullo pacto ex his Athenaei verbis: cbg ^nciv 'jQxiucov 6 Ka6avdQBvg iv devxeQcp §i^Ua>v xori^ecog id, quod mente sibi finxit de la Nauze, licet colligerer immo multo veri similius est Artemonem eam rem in libro TteQl
— 1 —
^cfiXcmv xm^^^S leviter tantummodo et quasi iv naQtQvco tetigisse.
Dura sane utimur condicione, quod nec Tyrannionis nec Didymi commentarii ad nostram pervenerunt memoriam. sed forte fortuna accidit, quod Athenaeus Deipnosophistarum libro ultimo^) anthologiam eius modi carminum inseruit, scolia dico sex et viginti, qui numerus, quamvis sit satis exiguus, si com- paramus ea, quae Eustathius tradidit de scoliorura ingenti copia (1574, 14: iivQca dh xocavxa {6xoXck) TtSQccpiQovxac), tamen nobis maximi est pretii, cum ad huius poesis melicae generis vim ac naturam cognoscendam hoc ex fonte aut plurima hauriamus oporteat aut fere omnia.
Hic illic etiam apud alios scriptores veteres, grammaticos, scholiastas, lexicographos scoliorum mentio fit atque in i-: inis de nominis veriloquio exstant sententiae veterum, quorum nomina, cum de scoliorum nominis significatione agemus, recensebimus atque auctoritatem et fidem accuratius examinabimus.
Ab illo igitur Athenaei loco profecti recentiore aetate iam dudum viri docti in scoliorum poesim inquisiverunt ita, ut prae- cipue artem criticam in scoliis ab Athenaeo servatis exercerent ac metra in singulis restituere conarentur carminibus. inter quos primus nominandus est Paulus Leopardus, qui in ^Emendatio- num libr. XU. cap. 8' (insunt in Gruteri Thesauri Critici TI! p. 244 sqq.) ^scoliorum et carminum convivalium quorundam emendationem' dedit. post eum de eodem argumento scripserunt Hadrianus Junius in ' Animadversionum libro IIL cap. 7' (cf. Grut. Thes. Crit. IV. p. 387 sqq.), Schottus et Nunnesius ad Procli chrestomath. p. 10, de la Nauze, Memoires sur les chansons de rancienne Grece, cf. Memoires de Tacademie des Inscript. et Belles-Lettres vol. IX. (a. 1736) p. 320-347, quam disputationem ab Eberto in linguam Germanicam conversam in- venies adiectam operibus Friderici de Hagedorn (Hamb. 1764 voL IIL et ed. a. 1773 vol. V. p. 1-83), Burette 'Ad Plutarcbi
^) cf. Athen. XV 694 C-696 B.
~ 8 —
librum de musica c. 28\ cf. Mem. de Tacad. vol. XV. p. 311 sqq., H. H. Cludius 'Etwas von den Skolien der Griechen, cf. Biblio- thek der alten Literatur und Kunst, voL I. Gotting. 1786 p. 54—62 et vol. III. ib. 1788 p. 32-57, de Santen 'Observationes de scolns Graecorum', in eiusdem bibliothecae vol. V. 1789 inedit. p. 20-25. denique Burgess (cf. Classical Journal vol. XXIV* n. 48 p. 367 sqq.) pauca quaedam scolia critice tractavit.
Quae dissertationes omnes exigui sunt pretii longeque superan-
tur eo libro, quem scripsit CaroJ. Dav. Ilgen: ' ZKOAIA hoc
est carmina convivalia Graecorum metris suis restituta et ani-
madversionibus illustrata praemissa disquisitione de hoc genere
carminis' Jenae 1798. smgulari enim ille instructus doctrina
pnmus quidquid scitu dignum esse videbatur enucleare studuit,
nec profecto ausus essem post eum eandem rem iterum tractare,
nisi complura atque ea gravissima ab Ilgenio falso esse explicata
atque mde ab illo in omnibus circumferri historiae litterarum
Graecarum compendiis intellesissem. qua re factum est, ut ea,
quae statuerat Ilgen, tantam assequerentur auctoritatem , ut'
msi funditus quaestionem redintegraveris, obloquendo vix cuiquam
leceris fidem.
Eodem fere tempore, quo Ilgen, Frid. Jacobs in Autholog. Graec. vol. VI (Animadvers. vol. I. p. I.) p. 291 sqq. et vol XU (Animadvers. vol. III. p. H) p. 401 sqq., et pauio post Joannes Schweighaeuser in Animadvers. ad Athenaei Deipnosophistas vol. VIII. p. 241-287 scolia ab Athenaeo servata recensuerunt adnotationibusque suis illustraverunt. deinde de scoliis et carmmibus popularibus egerunt: CaroIusZell, 'Ueber die Volks- heder der Griechen' in libro cui inscripsit 'Ferienschriften' Friburg. 1826 p. I p. 53 sqq., Herm. Koester ^De cantilenis popularibus veterum Graecorum', dissert. inaug. Berol. 1831 p. 70 sqq., quo cum hbello conferas eiusdem scriptoris 'Commentationis de scoliis fascicul. I. (un.)' progr. Flensburg. 1846, quo in primis de scolio- rum nomme explicando agitur, Andreas Hallstrom 'De scoliis Graecorum comment. academ.' Londini Gothorum. 1827, qui Ilgenii hbrum impudenter expilavit, Jan. Guil. Grim^Prolusio scholastica
— 9 —
de scoliis Graecorum' Dordraci 1839, qui complura scolia Latinis versibus reddidit adnotationesque, quae maximam partem inter- pretationi inserviunt, adiecit. — De carminibus convivalibus in universum egit Aug. Ferd. Eibbeck 'Ueber die Tafelgesiinge der Griechen' in hoc libro 'Mittheilungen aus Ang. Ferd. R.'s -- schriftlichem Nachlasse, herausgeg. von Friedr. Ribbeck und Friedr. Zelle' Berol. 1848 p. 160-170*). iam, ut temporum sequar ordinem, nomino Hartungium, qui de scohis egit in operis, cui inscripsit 'Die griechischen Lyriker' vol. IV. Lips. 18,56 p. 226—240, cum iam anno 1846 in ^Diario litterarum anti- quarum' p. 564 sq. suas de hoc carminum genere sententias breviter explicasset, atque ultimo loco eum, qui novissime egit de eadem re, Fr. Runckium, libello ^De scoliorum origine et usu', dissertat. Rostoch., in lucem edito Berohni 1876, quamquam vereor, ut ulla ex hac dissertatiuncula, quae XVI continetur paginis, redundet utilitas (cf. Hiller in Bursiani Annal. vol. XIX. p. 134%.)' lam si, ne quid omisisse videamur, addiderimus ea, quae Baehr in Paulyi Encjclopaediae vol. VL p. 871 sq., Bode 'Ge- schichte der hellen. Dichtkunst' vol. IL p. 2. p. 455—467, Ulrici 'Geschichte der hellen. Dichtkunst' vol. 11. p. 376-386 de scoliis exposuerunt, et quae in Bernhardyi, Muelleri, Murei ahorumque compendiis historiae litterarum Graecarum leguntur, vix nobis verendum erit, ne silentio praetermiserimus, quod vel alicuius momenti sit in hac quaestione explicanda.
Scoliorum, quae nobis servata sunt, textum praebent praeter Ilgenium, Jacobsium, Grimium ii, qui poetas lyricos edendos curaverunt, Brunck, Schneidewin, Bergk, Hartung.
") Scriptoris nomen librique genuinum titulum Otto Ribbeck, ill. prof. Lips., litteris datis mecum coromunicavit simulque addidit ex eo libro ut- pote ad popularem vulgaremque sensum accommodato nihil ad hanc quae- stionem expediendam peti posse. Nicolai Hist. litt. Graec. I 112, qui huius libelli mentionem fecit, et nomen et titulum falso attulit.
— 11 —
I. De scoliorum origine.
In libro illo Plutarchi ne^l {.ovmxris, sane pretiosissimo locus repentur, quo de rebus, quas veteres poetae melici inde' a Terpandro novaverint in arte musica, disputatur. ac de Ter- pandro ipso ut melicorum poetarum principe haec traduntur c. 28 • e««o. „g- „ r«V, om. oiv inb r^v uncci.v :r^ooeie,:-^,rac ^al xex.«.oro,«,ra.; g„;.„i ^„1 airh, 6V. ngo,si^v^,,rac, &m a.rl^ rovCe,uro6 ^al ^^ijtovros. ol ya^ hro^.^aavrsg rk rocaHra Tso- ^ravSQco ^sv r>]v rs Sa,,cov v^mv n,oa,rC&,aav ov x.n^auiv^^v c^vr^ r.v .fc^^oa»,, ,«,^ ,^ „,.^,^, ^^^ ^,^ f^^olvS^ov 6k rovov olov ^^oas^e,,r,a&a. Uy.ra^, ^al rbv r,J, 6^»cov i^sMiag rod:ro„ rbv ^ara ro., 09^,0.,, .96, (rs) rco 6,^uo Ual rL) a,,^lvrbv rw.,0.. ,r. 6,, .u&a.e, nivSa.os <pncc, .al rcov «xoA.cO.^.,^, Te^navS^os ^v^iriis ,>. iam si novissima verba respexeris,' vide- bis, quid omnino compertum habeamus de scoliorum origine cum alius locus praesto non sit, quo accuratius de bac re ex- ponatur.
....^ ^"? '"""■■ "* "^ ''''"" '"P« <"'"*«"" inquiramus statim nece.se est, quonam loco quoque in carmine Pindarus illud de Terpandro rettulerit. ac Pindarum ipsum inter alia carminum genera et.am scoliorum coluisse poesim notissimum est. cuius rei testimonmm luculentissimum praeter Suidam, qui s. v. Mv-
"4 Bt^u^;' "' '^^'" "'^* ^"^"^' ^- ^P"^ Athenaeum XIII
i
d£67i6zac xoLdvda ^sXi^pQovog dgxdv si^Qo^svov axoXiov ^vvdoQov ^vvaig yvvai^Lv.
quod si iam constat, haud difficile videtur ad coniciendum Pin- darum m scolio quodam a se confecto Terpandri ut scoliorum mventons mentionem fecisse. eodem enim modo etiam dithvrambi onginem celebravit in hyporchemate et dithyrambo quodam cuius rei memoriam ad nos propagavit schol. Pind. Oljmp. XIII 25- 6 mvSagos S^ iv t^hv rots 'Tnonwaacv iv iV<^g« cpn<,lv si^s»,)val ^QCorov Sc»vQafijiov, iv Si rdi ;rp<6rfo r<oj/ zfc9vQdi,pa,v iv @tjpa,s Itaque restat, ut inquiramus, num exstent huius scolii vestigia in Pindari reliquiis. atque unicus quidem locus, quo I^ndarus Terpandri mentionem fecit, traditur ab Athenaeo XTV 635 D: dyvosi Si 6 noascScivcos, Src d^xc^cov iarcv ooyavov i, lcayaScs, Oacp&s UcvSaQov ).iyovros rbv TignavSQOv ccvricp^oyyov cvQccv r/} TcaQic ylvSots nt]xrlSc rbv ^dgfiirov
rov Qa TsQnavSQos nor 6 AsG^ios evQSv
stQaros iv Ssixvoiec AvSav
tccf.fcbv dvricpd-oyyov vil^ijXds Ccxovav nrjxriSos. quos versus revera e scolio depromptos esse testatur idem Athe- naeus XIV 635 B: Scojt.q xal UivSaQov siQr,xsvac iv r<3 ^Qbs JsQcova exolim ri,v ftdyaSiv bvofideavra tpaXfcbv dvricp9oyyov xtS.
Pindarus igitur hoe loco dicit Terpandrum barbitum in- vemsse, cum audivisset in epulis Lydorum pulsationem consonam altae pectidis. qua autem ratione barbitum invenerit non edo- cemur: sed haud difficilis ea res est ad intellegendum. pectis enim eodem modo quo magadis - nam negat Athenaeus hoc loco inter duo illa instrumenta ullam intercedere differentiam ») - duobus diapason, et graviore et acutiore, constitisse fertur ita,
') cf. Athen. XIV 635 B: Mhacxi^os *• h rolg n^^l mv.r^v rr,„ nni^xiSa, ,,v rr,v aixr,v slvac rf, miSc, Zan^^ ,fr,acv eigHv. id. p. 635 E- «.;xr,s e, xal fcayaSc, rainhv, .a»d ,p,„. 6 'A^cazo^.vos mc Mivacxfco, 0 2.Lxv(ovLog €v Tolg 71SQL tsxviTcbv.
— 12 —
ut bini soni utriusque diapason inter se respoudentes consonarent; cf. Boeckh, de metris Pindari p. 261 sqq., qui perspexit nomen magadidis tribui cuivis instrumento sive chordis intento sive inflando, in quo soni graves et acuti diapason inter se distantes simul proferrentur. 4fakubv dvrtxp&oyyov igitur Pindarus dixit antiphoniam — ut voce utar apud eos, qui artis musicae sunt periti, satis trita — duorum diapason, et gravioris et acutioris; cf. Athen. XIV 635 B: zriv ^dyadcv dvofidaavta ipakiibv dviLcp^oyyov did rb dvo ysvav dua xal did naaav sisiv rrjv avvcodiav, dvdQojv ts xal Ttaidcov, id quod apud alios scriptores etiam dvtiaTiaatov vel dvti^vyov nomiuatur<^). Terpander autem . unum diapasou idque gravius adhibuisse videtur ad barbitum fabricaudum secundum Pindarum, cuius verba Athenaeus recte intellexit,^ cum diceret p. 635 D: tbv TsQTtavdQov dvticp^oyyov €vQ6iv ttj jiaQd Avdol^ TTtjxzidi tbv pdQi%tov. quamquam Athe- naeus sibi ipse oblocutus est eo, quod ante (p. 635 B) tl^al^bv dvtitpd-oyyov recte ad magadidem vel pectidem, hoc autem loco ad barbitum rettulit. sed reputandum est duas in voce dvti- cpd-oyyog latere significationes, quarum altera est 'consonaus sive antiphoniam duorum diapason praebens'. altera 'ex adverso respondens'. ex quibus ea, quara posteriore loco attulimus, suo iure usus est Athenaeus, non eo quidem consilio, ut Pindari locum ad verbum interpretaretur, sed ut eum accuratius ex- plicaret. ac sive verba Pindari, qui fortasse ipse utroque sensu vocem illam adhibuerat, pleniora ante oculos habuit, sive eodem tautum usus fragmento suo Marte hanc explicationem protulit, certe rem acu tetigit. facile autem explicatur, cur Terpauder ad barbitum fabricandum diapason gravius adhibuisse sit putandus.
) cf. Athen. XIV 635 C: xat ^Qvvtxog d'av <PoLviGaaig stQrjy.s- ipa/.iiolGLV dvTLGTtaGT' aSLdovTsg ^sktj. xal Zo(fox'/Sg h Mvaolg-
no/.vg ds ^Qb^ XQLyoivog, dvtLGnaGra xs Avbijg e(pvfivsL nrjXTidog Gv^^xoQSCa. cf. p. 636 B. ubi Diogenis poetae tragici Tersus commemoratur: %?a).uolg TQLYQ3V(ov 7crfATL6cov avTi^ijoLg.
-- 13 -
pectidem enim acute sonuisse concludas inde, quod Pindarus 1. c. eam nominat {^iprjlriv et Telestes apud Athen. XIV 626 A dicit o^vcpcovocg Tcrjxtidcov tl;a?.^oig, si igitur barbitum erat dvtl- (pd-oyyov nrjxtidc, quam ipsam scimus sonuisse acute, diapason autem acutius sonis, qui ipsi sunt acuti, eum tonorum nume- rum, quo Graeci utebantur, excessit, recte contendisse nobis videmur Terpandrum diapason gravius adhibuisse ad barbitum fabricandum. quam rem iam perspexit Car. de Jan 'De fidibus Graecorum' diss. inaug. Berol. 1859 p. 27 sqq.
Sed barbitum Pindari loco commemoratum nihil aliud significat quam citharam, quacum id saepissime confundebalur a veteribus scriptoribus*) , crassioresque tantum habebat fides ita, ut graviores essent barbiti soni (cf. PoUux Onom. IV 59 paQv- ^itov). inventionem igitur citharae unum diapason complectentis ad analogiam pectidis Lydiae, quae duo diapason exhibebat, Ter- pandro assignari loco Pindari, cum ante Terpandrum cithara duo tetrachorda complecteretur, quae ita sese excipiebant, ut alterius tetrachordi sonus acutissimus simul gravissimus alterius esset (cf. Volkmann 'Plutarchi libellus de musica Lips. 1856 p. 158), mihi quidem certissimum est. qua de re conferas Aristotelis ProbL XIX 32: dcd ti dcd Tcaacbv xakeitcc, dlV ov xatd tbv dQi^libv dt' oxroj, coGTceQ xal dcd tsttdQcov xal 8id Ttavts ; ^ otc STttd ijaav al i^Qdal tb dQialov , slt' i^skcov tijv tQittjv TsQTtavdQog tr]v vtitrjv TtQool^ty/.s — id quod etiam Plutarchus loco supra allato tradit — xal iitl tovtov ixXri^r] dtd naacov, dXV ov dc' dxtco' dc sntd yaQ rjv.
Tali igitur modo si Pindari fragmentum partim interpre- tamur, partim explemus, sine dubio rectius de hoc loco statue- mus, quam si inventionem lyrae septemchordis, cum antea cithara quattuor tantum chordarum nota fuerit, his celebrari suraemus versibus, qua de re Terpander ipse gloriatus esse dicitur apud
') Conferantur loci, qui ad modos, quibus efferebant scolia, pertinent, hi: Phot. bibl. 321. 3 sqq. Hesych. s. v. fivQQLvrjg xXocQog rj ddccpvr^gy ubi legimus ad barbiti sonum scolia cantata esse.
— 14 —
Strabonem XIII 618 C: xal TeQTtavdQov dh r^g a{,ti\g ^ov- Oix^g texvCtriv yayovevai (paal xai t^g a^^tfjg vrjaov, tbv TtQ&tov dvtl t^g tstQaxoQdov IvQag intaxoQdcp xQV<^d}isvov, xa^aTtsQ iv toi^ dvacpsQo^evoi^ eneaiv elg avtbv Uystar
(Sol d' rj^etg tetQayrjQvv dnoatQeipavteg doidrjv iTttcaovG) (poQUiyyi veovg xeXadrjooiiEv vfivovg^. nam quominus hoc statuamus, impedimur diserto Aristotelis testi- monio supro allato, qui septem chordarum usum perantiquum ») esse tradit, aliisque causis, quas enumeratas invenies apud Volkmannum in commentario ad Plutarchi libellum de musica p. 78 sqq. ceterum Terpandrum a Lydis, ut apparet e Pindari verbis, citharam excultiorem recepisse, non est quod miremur; nam gentes Asianas, in primis Lvdos artes musicas prius quam' Oraecos excoluisse notum est*").
At Boeckh ad fragmentum Pindari, de quo agimus, haec adnotavit: 'In hoc fragmento agitur de fidibus a Terpandro ex-
') cf. etiam Euclid. introd. harm. p. 19 Meib., Clem. Alei. Strom VI p. 685 C Sylb.
; ^) Etiam Nicomachus II p. 29 iam Mercurium Ijram septemchordem mvemsse tradit respecto sine dubio eo versu, qui est hymni in Mercurium quinquagesimus primus. quibus adde quae Athen. XIV 635 F dicit: Ei,cpoQC<ov r8 h ra7 nsQL 'la&^lcop ru noXvxoQda cprjai r&v SQYavcov dvotiaac (lovov nccQrjXXocxd-ca' nccfiTzdXcxiov d'avx&v elvca tyjv XQrjatv.
") Plut. de mus. c. 6: Mid-yj 8' 'Aatas (scil. ij xi&cxQcc Krjnicovos rov TsQnavdQov nad-rjrov) 8ia tb xsxQija&ai tovg Aea§iOvg aizfj ^i^aQcoSovg nQog rr^ 'Aaicc ^axoLKovvtag. schol. Apollon. II 777: 'Aaiav ds' hzavd-a rijv AvSiav cpnaiv. ovxco yaQ ^ Av8ia nQoxsQOV haXslro. 8i6 xal ^ -^i&dQa 'Aaia exAri&ri 8ia xo av ry Av8icc nQ&xov svQS^rjvai. cf. praeterea Car. de Jan de fidibus Graec. p. 10: „cithara non a Graecis ipsis, sed a gentibus Asiaticis ~ iortasse Lydis - inventa est. vide Etym. Magn. s. v. 'Aaiaxig- Scaick8og (sic) [at recte se id habet, si Plutarchi locum modo commemoratum respici- mus] XQOviiaxa rrjg y^i^ccQag ovxcog 'AQiarocpdvrjg dn, naQco8cbv rb ^ 'Eqs- X^^arg Ei,Q,ni8ov. rj rQixoQ8og (?) ^M^a ovxco y.aXslxai. srQrjxai 88, on iv Aaio. rri noXsi r^g AvSiag ycsiiievrj h TficbXco nQ&xov svQsd^. - Ab Asianis Gi^ecos recepisse citharam admodum verisimile est etiam ideo, quod exstat in sacna libris nostris Daniel 3, 5 sqq. vox caldaica KITHAROS, quam •Oraeci una cum illa recepisse videntur."
— 15
cogitatis , ad quas canebantur scolia. dicebat autem Pindarus
de fidibus Terpandreis et Lydiis conviviis, quod in convivio ad
fides Lydio modo attemperatas scolium illud canebatur . atque
idem ii, qui inde a Boeckhio Pindari fragmenta illustraverunt,
statuerunt (cf. Bergk, Poetae lyr. Gr. I* 424). sed equi-
dem de illis versibus paulo aliter iudicandum esse censeo. etenim
verba iv dei7tvoi6i Avdcbv non significant scolia ad fides Lydio
modo attemperatas cantata esse, sed indicant Terpandrum in con-
viviis Lydiis carmina convivalia ad pectidis sonum cantata audi-
visse. et quo quaeso consilio poeta id in scolio illo commemorare
potuit, nisi eo, ut adderet ad carminum, quibus utebaiitur Lydi in
conviviis, aualogiam Terpandrum ad barbiti modo inventisonum car-
mina convivalia i. e. axolia fieXi] pepigisse V itaque coucedamus ne-
cesse est Pindarum in versibus, qui hos sequebantur quique ser-
vati non sunt, dixisse Terpandrum , cum citharam vel barbitum
unum diapason complectentem invenisset, primum axoXia ^eXi]
canere a Lydis edoctum esse. neque enim sine consilio verba
ev dsi7tvot0L posita sunt, quae prodere videntur poetam in ver-
sibus sequentibus de carminibus convivalibus raentionem fecisse,
id quod eo veri similius est, quod versus servatos e scolio de-
promptos esse supra diximus. accedit denique Plutarchi testi-
monium haud spernendum. nam unus et solus fons, ex quo
accuratiorem de artis musicae apud Graecos historia notitiam
petamus, est ille de musica dialogus, quo Plutarchus eius histo-
riam inde ab Amphionis temporibus, qui ex Heraclidis Pontici
sententia citharam invenisse fertur, explicavit. librum autem
illum Plutarchus eo composuit consilio, ut non quid ipse sentiret
in medium proferret, sed sententias veterum scriptorum maxima
qua posset usus diligentia congereret. quod quanta religione
fecerit scriptor, ostendit K. Westphal in libro, cui inscripsit
'Plutarch iiber die Musik' (Vratislaviae 1865). ex quadraginta
enim capitibus, in quae inde a Wyttenbachio dialogus ille dividi
solet, quattuordecim Plutarchus ipse confecit, cetera ad verbum
fere aliunde, in primis ex Aristoxeni et Heraclidis Pontici operibus
deprompsit (1. c. p. 26). atque etiam capita 28—31, quibus ex-
— 16 —
ponitur, quid novatum sit in arte musica a veteribus poetis, e scriptoris uescio cuius libro sunt deprompta (l. c. p. 25). qui- bus perpensis iam non video, cur diffidamus verbis supra allatis, quibus confirmatur Pindarum Terpandrum scoliorum inventorem dixisse, praesertim cum loci Pindarici exstet fragmentum, in quo de scoliorum inventione agi quamquam pro certo affirmare non licet, tamen facili couiectura assequaris.
Sed si locum Plutarchi accuratius inspexerimus, videbimus, cum omnia Terpandri inventa ad musicam pertineant, ut neta Dorica, totus tonus myxolydius, modus orthiae cantilenae, tro- chaeus semantus, etiam scoliorum inventionem nihil aliud signi- ficare, quam Terpandrum carmina convivalia ad modulos legibus musicis astrictos atque ad barbiti sonum cantare docuisse, cum antea carminum popularium instar cantarentur assa ut ita dicam voce nullo instrumento accinente.
Haec si mente tenemus, apparet Ilgenium perperam Plu- tarchi verba interpretatumesse, cump.CXLVIIhaec diceret: 'axoXia fiilri , quae Pindarus intellegit, sunt nihil aliud, quam cantus lyrici, et celebrat Thebanus vates Terpandrum tamquam inven- torem ^sXoTiouag lyricae' (cf. etiam p. LXXVII). sed id non vitio vertendum est Ilgenio, si reputamus Pindari locum ei fuisse in- cognitum. quem si novisset, certe non de melopoeia lyrica in universum, sed de carminibus convivalibus agi intellexisset.
Satis notum autem esse puto, quid sibi velint veteres hunc illumve poetam poesis quoddam genus invenisse referentes. etenim qui huic poesis generi rudi antea ac minus exculto maiora attulit incrementa primusque id vel ad artis praecepta revocavit vel ab aliis gentibus acceptum in patriam introduxit, ad eum deferre solebant veteres eiusdem rei inventionem. atque ita fieri potuit, ut Terpander scolia invenisse perhiberetur a veteribus, quamquam omni dubio est maius tales breves cantilenas convivales in ore hominum fuisse versatas iam longe ante Terpandrum, sed arti- ficiosiore compositione musica carminum popularium instar pror- sus caruisse. nam carminibus etiam in conviviis iam antiquissi- mis temporibus usos esse Graecos ut facile suspiceris iu gente
— 17 —
ad hilaritatem nata neque omnino ab arte musica aliena, ita
confirmatur similium apud Romanos carminum usu, quamquam
per se patet carmina illa Graeca et Romana pro gentis utriusque
natura atque indole longe inter se fuisse diversa. Terpander
autem carmina illa convivalia ad lyrae sonum cantare docuit
Graecos. quam ob reni non mirabere, si inter alia Terpandri in-
venta musica etiam scoliorum inventionem apud Plutarchum
enumeratam inveneris.
Paucis iam verbis attingere mihi liceat Ilgenii opinionem,
qui versibus qui in hymno in Mercurium leguntur 52—57 scoli-
orum poesim significari putat:
avxhQ STCsidi] tsv^s i^Qoiv SQaxstvhv dd^vQ^a,
TilrixxQG) STtSLQrjXL^s xaxk iiSQog' {] d' xmb %SLQbg
G^SQdalsov K0vd^r]6s, dsbg d' vTtb xalbv dsidsv
s^ avxo6xsdLt]g TiSLQco^svog, r]vxs xovqol
i]jirixal d-akLr](SL naQaLJiola xsQxoyLSOvGiv^
d^cfl ^ia KQOVLd)]v xal Maidda xallLTtsdLXov,
cui equidem sententiae non possum accedere. nam neque carmen
in convivio canit hoc loco Mercurius neque verba r]vxs kovqol
r]Pr]xal d-alir^dt naQaLJioXa xsQXOfisov6Lv spectant ad scolia. dicit
enim poeta Mercurium carmen ex tempore cecinisse in lovis et
Maiae honorem eodem modo, quo iuvenes cavillentur inter se in
conviviis. summa autem comparationis, id quod Franke recte
intellexit, in eo est posita, quod iuvenes illi carminibus se laces-
sunt non meditatis. itaque non carmina ad citharae sonum can-
tasse eos apparet ex his versibus, sed verba de iuvenibus
dicteriis subitis et fortuitis inter se pugnantibus dicta sunt.
quod si Ilgen (J. c. p. LXVII adn. 60), ut obiter id quoque
commemorem, affirmat iiaQaL^oXa significare 'invicem, alterna
contentione', falsus est; nam idem est TtaQaipdXa ac 7taQaP?.i]dr]v
vel ut Latine dicam 'occulte'.
Deinde ne id quidem verum est, quod Ilgen p. LXXXIII
contendit, hymnum in Mercurium aetate superiorem esse Ter-
pandro. immo post ac fortasse multo post Terpandrum hymnus
ille compositus est. qua de re conferantur: Voss 'Mythologische
2
18
Briefe I p. 216, Matthiae ' Animadversiones in hymnos Homericos' (Lips. 1800) p. 56—66, Greve, 'De hymno in Mercurium Ho- merico', diss. inaug. Monast. 1867, Lohsee, 'De hymno in Mer- curium Homerico', diss. inaug. Berol. 1871, quibus adde ea, quae Baumeister in prolegg. ad hunc hymnum exposuit. quae cum ita sint, apparet nos nihil lucrari ex hoc loco, quo scoliorum poesim significari Ilgen putat. plane autem similes loci pos- sunt afferri complures, velut Pind. 01. I 22:
oia Ttai^o^ev (pilav ccvdQsg d^(pl %-a^a tQaTrs^av, Apollon. Ehod. Argon. I 457 sqq:
^stsTtsita 6' diioijiadlg dklriloi6L fivd^svvd^^ old ts TCoXla vsoi jcaQa daitl xal otvo tsQTCvcjg Stl^L6a)vto, or' datog v^Qvg dTtsiri.
quibus locis inspectis quis quaeso putabit agi de scoliorum poesi ?
II. De scoliorum nomine.
Veteres grammaticos ne pilo quidem melius quam nos edoctos fuisse, unde scolia nomen traxissent, sat clare perspicietur, si locos veterum scriptorum, qui de ea re verba fecerunt, accu- ratius tractaverimus. quamquam enim iam Aristotelis temporibus vixisse traduntur, qui primi, quod sciamus, de scoliorum nomine disputaverunt, Dicaearchum dico et Aristoxenum, tamen alii in alias discesserunt partes ita, ut singulae eorum sententiae inter se consociari non possint et facile solam etymologiam vocis 6xoli6g, non ipsam cantiuncularum naturam diversarum illarum interpretationum causam fuisse intellegatur. sat infirmum igitur veteres huic quaestioni explicandae reliquerunt fundamentum, ac vehementer doleudum est viros doctos, qui uostra aetate de scoliis fusius scripserunt, eandem quam veteres ingredi viam satis duxisse, quo factum est, ut probabilitatis quandam speciem secuti modo hanc, modo illam veterum sententiam amplecterentur atque interiorem scoliorum nominis et naturae conexum prorsus fere neglegerent.
Sed priusquam singula veterum scriptorum testimonia exa- minemus, pauca mihi exponenda esse puto de accentu, utrum axcXiov an aKohov sit scribendum, cum utraque lectio reperiatur promiscue in libris mauuscriptis^'). ac aK6hov qui scripserunt.
") De forma amUa, quae legitar apud Pollucem VI 108, cur plura verba faciamus, non esse videtur. »
o *
— 20 —
id tantummodo egerunt, ut distingueretur carminis convivalis nomen ab adiectivo axoltog: qua de re conferatur Eustathius
p. 1574, 12; axoha de rovzo ts xal xaz avrb Uystac rcp ^usv Tovc) TTQog diaatoXiiv tov xoivcog axoXtov )} JiQCiy^aatog t} Xoyov. hunc secuti sunt lexicographi recentiores, veluti L. Dindorf in Thesauro s. v. axolLov et C. Keil, qui in quinta lexici Passoviani editione p. 1460 s. h. v. haec dixit: 'Die gemeine Betonung ist axohov, die genauere uud richtigere der besten Handschriften axohov vgl. Ilgen p. LXXXIV.' at Ilgen, quem laudat Keil ad sententiam suam confirmandam, prorsus contrarium statuit p. LXXXV his usus verbis: 'Sed hae argutiae sunt seriorum grammaticorum ; veteribus scriptoribus illud discrimen ignotum fuit\ qua de re is rectissime iudicavit: nam cura saepius etiam dicatur axohbv usP.og. apparet axohov esse adiectivi formam, sive additur usXog sive omittitur. deinde id etiara possit afferri argumentum, quod Poliux, Hesychius, Proclus, Suidas aliique grammatici de accentus discrimine nihil omnino adnotaverunt, quam ob rem nescio, cur Eustathii testimonium pluris faciaraus,' quam ceterorum grammaticorum silentium, qui certe. cum omnes ab adiectivo axohog huius nominis originem repeterent, rairum illud accentus discrimen adnotavissent, si omnino tale quid iis fuisset cognitum. itaque desinant tandem editores Pindari, Aristo- phanis, Platonis, Plutarchi aliorum pervicaciter perseverare in falso illo accentu, qui, sive libri raauuscripti suffragantur, sive refragantur, prorsus abiciendus esse videtur.
His igitur expositis iara ad locos veterum, quibus de huius nominis origine accuratius exponitur, tractandos accedamus. ac prima quidem quae ad nos perveuit de scoliorum nomine sen- tentia Dicaearcho, Aristotelis discipulo (cf. Cicer. de legg. III 6) debetur, cuius verba apud Suidam s. v. axohov exstant haec: axohov ij TCaQocvLog (pdij, cbg uhv ^ixaiaQiog iv ta TtsQc ^ovac xcbv dycovcov bti tQca ysv^ ,> cUCov, tb usv vnb ndvtcov abousvov xa%' sva i^g^ tb d' vnb tC,v awstcotdtcov, d^g stvxe rfj td^sc b di^ xaXeca&ai dcic tijv td^cv axoXcov. eadem verba reperiuntur in Photii lexico s. v. axohdv et verbis dci, t^v td^cv
- 21 —
omissis in scholiis ad Platonis Gorgiam 451 E. atque idem valet de scholiis ad Aristophanis Ran. v. 1302 et Vesp. v. 1239, quamquam totus locus ibi a Musuro interpolatus esse videtur, cf. Dubneri edit. scholiorura p. 460 et 535. paululum immutata autera praebet haec verba scholiasta ad Luciani pro lapsu inter salutandura c. 6: axohov^ ri naQocvcog «d^J, c)g xal ^Lxaiccgyog iv tcp TtsQL uovatxfj;' dvo (ds?) ysvri ^v cpdcbv . . .; quae sequun- tur cura Suida ceterisque consentiunt. ac Dicaearchi liber utrum inscriptus fuerit tisql ^ovacxcbv dycbvcjv, quod Suidas alii- que affirmant, an ttsqI ^ovacxrlg, quod scholiastae Lucianei nititur testimonio, ut inquiramus, non huius loc^ esse videtur, quam ob reni eos, qui accuratius de ea re edoceri volunt, ad Naekii de Dicae- archi scriptis disputationera Musei Rhenani vol. I (1833) p. 40 sqq. insertara relegasse sufficiet. maioris autem momenti est, quod Luciani scholiasta duo, Suidas tria horum carminum genera fuisse dicit. quod si verba, qualia codicibus traduntur, respicimus, de duobus tantum carminum convivalium generibus agi videtur. sed quominus id pro vero accipiamus, Artemonis obstat testi- moniura apud Athen. XV 694 A; ubi autem de duobus car- minum convivalium generibus serrao est, veluti apud Plutarchum Quaest. syrapos. I 1, 5, de quo loco postea accuratius disseraraus oportet, res ita est coraparata, ut ea carmina aut ab omnibus simul aut a singulis deinceps cantata esse referatur. eo vero. de quo agimus, loco carmiua illa in conviviis aut a singulis dein- ceps, aut a singulis nullo certo ordine servato cantata esse legimus, id quod nec per se veri simile est, quoniam hymni vel paeanes ab omnibus convivis simul cantati a conviviis numquam poterant abesse, nec Dicaearchi hanc sententiam fuisse vel inde elucet, quod omnibus locis legitur tQca ysvrj excepto Luciani scholiasta, qui sine dubio verba corrupta esse intellexit et locum suo Marte correcturus perperam scripsit dvo. itaque rem acu tetigisse videtur Fridericus Ast, qui in libro, cui inscripsit 'Grundriss ; '^! :; - logie' p.,105 hunc locum ita constituit: btc tQia ysvr} i]v atdcov, tb ^sv vnb ndvtcov adousvov, tb de xad"' eva eh,f]g. zu ds vnb tcov awetcotdtcov xte. (cf. etiam Dobraei Adversaria ed. Watrner
- 22 —
III 51 et Naekii opuscula ed. Welcker I 349), quam emen- dationem pro sua nuper vendidit Franc. Ruuck 1. c. p. 4. H. Koester autem in libro, quem de scoliis composuit, p. 6 scribi iussit: zb iihv v(p' andvxciv addnsvov, rb d'v7tb ndvrcov xa^' avcc i^fjg xzS. sed lot verba suppleamus necesse non est atque acquiescendum in Astii emendatione, quam Koesterum fugisse vel maxime miror*^).
Genuinis verbis sic restitutis iam Dicaearchi examinemus sententiam. putabat igitur is scoliis nomen datum esse ex canendi ordme. nam cum peritissimus quisque caneret, ceteri autem, qui canere non didicissent, praeterirentur, seriem canendi iustam,' ex qua alter exciperet canendo alterum iuxta accubantem, dere-' lictam esse et turbatam, indeque i. e. propter ordinem obliquum, ex quo iam, qui canendi esset peritus, cantum exciperet, scoliis nomen inditum esse.
Sed hanc sententiam non omnibus Dicaearchi aetatis gram- maticis probatam esse confirmatur eo, quod Aristoxenus, Dicae- archi aequalis et condiscipulus (cf. Cicer. Tuscul. I 18 41 et epist. adAtt. XIII 32, 2), et Phyllis quidam musicus '^) ^rorsus aham de scoliorum nomine sententiam protulerunt, quae iisdem locis, quibus Dicaearchi verba leguntur, commemoratur bis verbis:
") Siebenkees in anecdot. Graec. Norimb. 1798 p. 30 coniecit- ro (isv imb nuvra>v cldofisvov, ro Ss ino nuvra>v fisv, oz) <J' di^ov, mcc xa^' tva ...
") Suidas et Platonis Aristophanisque scholia habent 0vrus, scholia Luciani M»., Photius M,s, Atl.en. I 21 F: mUs 6 ^,}X.os ^ova.^ig. fragmenta huius musici Deliaci collecta sunt a Muellero, fragm. histor. waec IV. p. 476. de scriptis eius haec tradit Athen. XIV 636 B: MA^ o J.,Xu,g ev dfmpoo .Wpi fiovou^e, XIV 634 D: ivveyQa^l^s . . . ^soi avXrizav. cur autem Ilgen scribere maluerit *vA,s (1. c. LXXXVIH adn. 68) equidem non assequor; nam etiam Suidae loco, quem iUe attulit quo confirraaretur ista scribendi ratio: ivXUr i, roe SivS,ov. .al ^M.g c „os, hoc noraen scriptum est littera X geminata, quamquam huius loci nu la ommno est auctoritas, cum Terba xai i.vXX.,s 6 ^o««,xo, desint in optimis hbris manuscriptis.
- 23 -
ag d' 'jQLato^svog yal OvXUg {Oilav schol. Luc. ^ilrig Photius) 6 ^ovGLXog, bzi iv zotg yd^oig tibqI ^iav ZQdTce^av TtoXXdg xUvag zL^svzsg TtaQa ^SQog a^ilg ^ivQQivag siovxag (^ ddcpvag addit schol. Plat.) ridov yvd^nag xal iQcozLxd ovvzova (6v^7io'BLa ex- hibet schol. Plat.)* ri dh nsQiodog oxohd iyivezo did zrjv 0-/fTn> {avv^aaLv schol. Plat.) z&v xXlvcjv {axohdv addit schol. Ari- stoph.). haec igitur verba omnes habent, pleniorem autem Aristo- xeni sententiam unus servavisse videtur Platonis scholiasta, qui haec adiecit: inl olxriudzcov TCoXvyojviav ovacjv xal zovzco xal zdg in' avzdg xazaxliaeLg naQa^vazovg yevea^ai. ov d^d zi]v ^eloTCOLLav ovv, dLa ze zi]v r^g fivQQivrjg axoXidv dLadoaLV, zavtr] xal tdg (pddg axohdg xalela^ai. Arlstoxenus igitur et PbyHis putabant scolia inde appellata esse, quod in nuptiis circum iniaiii mensam exstructam in cenaculo, ut ita dicam, multangulo plures collocarentur lectuli convivales non recto atque usitato ordiiie dispositi, sed ita ut singuli lectuli inter se oblique essent coUo- cati {naQd^vazoL) — id quod cubiculi forma multangula secum ferebat — : hanc igitur ob lectulorum collocationem obliquam etiam carmina, quae ibi vicissim'*) ita, ut alter alteri deinceps myrti ramum traderet, cantata essent, obliqua i. e. scolia dicta esse.
Aristoxeui sententiam respexisse , sed male intellexisse videtur Plutarchus in Quaest. sympos. 11,5, ubi haec le- guntur : dkloL de cpaaL zi]v ^vQaivr]v ov xa^e^fig ^adi^Lv, dlld xa^^ exaazov dnb xXiviqg inl xXivr]v diacpeQead^aL' zbv ydQ 7CQCJZ0V aaavza zco tcqcozg) zf]g devzaQag xXivrjg aTCoazelleLv, ixetvov ds za TCQcbzcp tfjg tQitr]g, elta tbv devteQOV S^oiwg ta devtBQG), xal tb noLxikov xal icoXvxa^Tceg^ drg eoLxe, tijg nsQLodov axolibv cbvo^da&r]. qui P''itarchi error in l»^ natus est, quod is Aristoxeni verba naQd ^sQog, quae hoc loco idem valent ac xatd ^eQog vel iv ^eQeL, falso interpretatus est 'contra
*■•) naQa fifQog interpretandum esse 'alternis, vicissim' docuit Koester 1. c. p. 7 adn. 1 ; idem enim est nuQu fiBQog £|^s atque illud Dicaearchi xa9' tva f|^ff, quamquam id non de scoliis dicitur a Dicaearcho.
— 24 —
fi
vel praeter iustum ordinem' et verba a scholiasta Platonis ser- vata dTtl oixrji^dTa^v . . ye.^a^ac, quae explicationem sententiae Aristoxeni contiuent, neglexisse videtur, quo factum est, ut expli- cationem illam ab Aristoxeni sententia mirum quantum diffe- rentem neque ullis comprobatam argumentis proferret
Eodem modo etiam Dicaearchi verba Plutarchus male in- tellexisse videtur paulo ante ea, quae modo exscripsimus , hac sententia prolata: insl roc xal rk aM ^aacv ov ys.og ccaud- rcov eivut Tts^ocrjf^avcv daacpc^g, dU' otc tzqcjtov ^kv ijdov^dijv rov ^sov xoiv^g anavTs, ^ca cpcovy nacav Hovt s, . dsvrsoov d' ^9..% SKdarcp ^vQacvrjg TtaQadcdousvrjg, r}v ataaxov, oluac dcd ro c^dscv Thv dsld^svov, sxdlovv, snl ds rovzcp Ivgag nsoccpsoo- lisvrjg o ^usv nsTcacdsv^svog ild^^avs xal fjdsv dQfiotdf^svog, rojv 6' a^ovacov ov ZQoacsfisvcov axoXibv cbvo^da^rj rb f^rj xocvbv avrov iirjd^ ^ddcov. Plutarchus igitur idem quod Dicaearchus statuit, cum dicat peritissimum quemque (cf. TrsTtoirjiisvo^v ovx c^aacpcog et 6 fisv 7ts:racdsviisvog) scolia cecinisse, sed verbis Dicaearchi did rrjv rd^v aut perperam intellectis aut adeo neglectis nou propter obliquum cantus et lyrae circuitum, sed propter difficultatem talia pangendi carmina scolia appellata esse contendit. ceterum utrum casu au consulto primo eandem viam quam Aristoxenus et Dicaearchus ingressus, postea in ar-umen- tatione absolvenda ab iis discesserit, nihil ad hunc locum per- tmet et vix puto diiudicari poterit; mihi certe, quae intercedat mter Plutarchi et Aristoxeni Dicaearchique sententias simili- tudo, breviter significavisse sufficit.
lam revertamur ad graviorem testem , Artemonem Casan- drensem, qui Aristarchi et Cratetis temporibus vixit '^). cuius
p Artemonis fragmenta coUecta leguntur apud Muellerum frag. histor Or. IV p. 340, qui de vita et scriptis Artemonis haec dicit: 'Aristarchi et Cratetis aut aequalis aut suppar fuit: scripsit nsgl avvaycoyrjs ^Ucov (cf. Athen XII 615 E) et tcsqI §v§U<ov xQrjascos. ad eundem referenda est collectio epistularum Aristotelis (Dem. de eloc. §. 223, cf. Walz in praef ad rhet. Gr. vol. IX et Stahr, Arist. p. I p. 206). hoc si recte fit, proba- *>iliter statuimus vixisse eum ante Andronicum, qui Sullanis temporibus
— 25
de hac re sententia legitur apud Athenaeum XV 694 A : axohd ds xaXovvrai ov xard rbv rfjg ^sXoTtoitag rQonov otl axohbg rjv Xsyovai ydo iv ralg dvsc^ivaig slvai axoXcd' dXld TQtav ysvcjv ovrcov, arg cprjaiv 'Acyrs^cov 6 KaaavdQsvg iv 6sv- rsQcp PipUcov (codd. pipitcp) xQrjascog, iv oig rd ttsqI rdg awov- alag i]v ado^sva, 6v rb ^sv TtQcorov rjv ^ b drj itdvrag ddsiv vofiog rjv, rb ds dsvrsQov, b di] itdvrsg ^sv rjdov, ov ^rjv dlkd ys xard rcva itSQiodov i^ v7todoxr]g^ tqltov ds xal rrjv im n&at rci^Lv iiov, ov ^srslxov ovxsn Ttdvrsg, d^UJ oi avvsrol doxovvrsg slvat ^ovoL xal xard roTtov rtvd sl tvxolsv ovrsg' dLOKso ag dra^iav rivd iiovov TtaQa r&lla sxov rb ^rjd^' d^a firjd^' s^rjg ys- v6(isvov, dXl' oTtov srvxsv sivat, axohbv ixXrj^r]. verba rviv iitl Ttdat rd^Lv s^ov ab llgenio falso explicantur p. LXXXVll adn. 67: 'tertium autem genus est, quod quidem ad omnes ordine pertingebat' , quae interpretatio adversa fronte repugnat verbis proxime sequentibus: ov ^stslxov ovxstl itdvrsg. recta autem verborum explicatio ultro sese nobis offert, si respicimus ea, quae sequuntur: rb ds tolovtov ydsro, oTtors rd xoLvd xal ndaLv dvayxata rskog Xd^oL; vertenda igitur sunt verba rrjv im Ttdai rdlcv sxov 'post omnia, omnium postremum', cf. Grim 1. c. p. 37 adn. 9. verba autem xard rbitov TLvd sl tv^olsv ov- rsg genuina esse non possunt et propter sensum , qui fere contra- riam usitatae scoliorum explicationi praebet seutentiam , et propter verba sequentia dVJ ojtov srvxsv slvac, quibus eandem sine dubio rem significaturus erat Athenaeus. neque vero ad- stipulari possum ligenio, qui hanc scripturam tueri studet ex- plicando: 'qui loco quodam, si quidem acciderat, erant h. e. loco quisque , quem casus tulerat , accumbebant', laudatque Dalecampii interpretationem : 'qui loco certo quodam accubuis- sent', quae quidem recte se habere videtur, si verba ipsa re- spicimus , sed prorsus tolerari nequit, si de scoliis haec dicta
Aristotelis scripta edidit. ab altera parte Artemo iunior (V) erat, quam Dionysius Scytobrachion, cuius ipse in opere nsql avvaycoyrjg (Sl^Xlcov me- minit quique ApoUodori fere aequalis fuit c. 150 a. Chr.' (cf. Mueller II p. 6 not.)
— 26 ^
esse reputamus. quod si Cludium (1. c. I p. 56) secutus vocu- lara sl deleveris, eadem restabit difficultas, ut alia, quae possint proferri contra hanc emendandi rationem, reticeam. bene autem huius loci sensum perspexit Casaubonus, cum haec coniceret: xal xccd'' ovTiva ovv roTtov zvypuv ovrsg. propius adeo ad littera- rum, quae traditae sunt, similitudinem accessit Schweighaeuser: xcil xata tojiov ovxLva ovv xvxoiev ovrsg. at sine dubio legen- dum est : xal xara xonov ovxlv asl xvioisv ovxsg , nam una syllaba ov, quae post roTtov facillime intercidere potuit, addita genuina restituta est lectio, quae plane respondet enuntiato se- quenti: onov stvx^v slvai. hanc igitur coniecturam proposuit Runck 1. c. p. 6, qui sine causa necessaria etiam ovxsg in sxov- tsg mutavit. cetera autem Athenaei verba non habent, quae offen- dant, quare nimius in coniciendo fuit Runck, qui ^xo ysvoiisvov scripsit yivog ddo^svov et^verba aW otiov stvxsv slvat e glos- semate nata esse censuit. nam post fi,^' «ua u/^O-' slrig neces- sario desiderantur verba aW ojtov stvxsv slvai, quippe quibus demum explicetur scoliorum nomen.
Quid igitur Artemonem de scoliorum nomine tradidisse comperimus? tria is carminum convivalium genera fuisse con- tendit; alia enim ab universis convivis, alia a singulis ex ordine, alia a peritioribus tantummodo nullo certo ordine servato cantata esse. atque tertii geueris carmina scolia appellata esse, cum neque simul ab omnibus, neque deinceps a singulis, sed confuso ordine atque interrupta canentium serie ab uno alterove efferrentur. itaque iam primo patet aspectu Artemonem idem statuisse ac Dicaearchum. sed quo clarior fiat ea res, utriusque scriptoris verba apponam:
— 27 —
Dicaearchus iitL XQia ysvrj ijv codcov xb fisv vnb jiccvxov ado^svov,
tb ds xa&' sva s^flg,
A r t e m 0 XQLCJV ysvcbv ovxcav G)v xb ^sv TiQCJxov Tjv, 6 drj ndv-
xag adsLv vo^uog i^r, xb ds dsvxsQov, b drj ndvxsg ^sv rjdov, ov ^i]v dkld ys xaxd xLva
nsQiodov i^ vTCodoxijgy
Dicaearchus xb d' vTib xcjv Ovvsxoxdxcjv, og
sxvxs tfj xd^SL' 0 dri xaXsl-
0^aL dia xi]v xd^LV gxoXlov.
Artemo XQitov ds xal xriv ^nl TcdGL td%LV ^xov^ ov \LStSLxov ovxstL ndv- tsg, aAA' ol Gvvstol doxovvtsg slvaL ^ovoL xal xatd xonov bvxLV dsL xvxoLsv ovxsg . . . , axoXLbv ix?.ii]d-rj.
haec igitur ita sunt comparata, ut vix a vero aberremus, si contendimus Artemonem Dicaearchum ducem esse secutum eius- que verba ante oculos habuisse.
Alia scoliorum uominis explicatio exstat in Photii biblio- theca cod. 239 p. 321 a. 3 ed. Bekker, qui eam e Procli chre- stomathia decerpsit: xb ds axohbv iislog fjdsto naQa tovg no- tovg' dib xal naooivLov avtb sad-' ots xakovaLV dvsL^svov 6s satL tfi xataaxsvfj xal dnlovatatov ^dhata' axolibv ds slqy}- taL ovx ^S ivLOLg sdo^sv (cf. Suidam s. v. axolLov tb Qadiov xat' dvticpQaaLv) xat' dvticpQaaLV — td yaQ xat' dvticpQaaLv og snLnav tov svcprjuLa^ov atoy^dt,staL. ovx sig xaxocpij^iav ^sta- ^dllsL tb svq)7}fiov — , d?J.d dLa tb nQOxatsih]^nsvov ijSr] rcai/ ala^rjtrjQiov xal naQSL^isvov otvo rwt' c^^c^^oarwr trjvLxavta slacpsQsa^aL tb ^dQ^Ltov slg xd av^noaLa xal dLowaLd^ovxa s- xaaxov dxQoacpalog avyxvjixsa^aL (sic emendavit Sylburg scri- pturam traditam avyxontsad-aL) nsQl tr]v nQocpoQav xf]g odfjg' bnsQ ovv inaaxov avxol did ti]v ^s&rjv, tovto xQsipavxeg slg xb ILslog axohbv ixdXovv xb dnXovaxaxov. Proclus igitur ipse scolia carmina simplicia fuisse statuit, sed, cum eorum inter- pretationi, qui scolia xax' dvxicpQaaLv nomen accepisse opina- bantur, accedere nollet, scolia, quamvis fuissent carmina facilia ad pangendum, tamen difficilia {dvaxola) visa esse sibi per- suasit convivis vino titubantibus et propter crapulae gravedinem mente impeditis turbatisque.
A Procli explicatione non ita multum recedit Orionis sen- tentia in Etymologico Magno s. v. axolLov dnb xov ^s^vovat xal axokLog syovaL xd aia^rjtrjQia udsa^aL. neque id mirum.
»1
2
— 28 —
nam Orio Thebanus ^^) teste Marino vita Pr. c. 8 Procli magister fuit (cf. Maur. Schmidt, Did. fragmenta p. 390). porro si recte observata sunt ea, quae dicit Schmidt 1. c: 'Didymi tisqI Ttoir]' rav tractatum primarium atque adeo unicum non modo Orioni in locis aliquam multis, sed etiam Proclo Lycio in duobus prio- ribus chrestomathiae libris fontem fuisse non sine maxima veri specie suspiceris , sine dubio iure contendemus e Didymo fluxisse, quae utrique sunt commuuia et Orioni et Proclo. at Didymum eandem quam Proclum et Orionem amplexum esse de scoliorum nomine sententiam aegre mihi persuadeo; nam sat absurdam eam esse vix quisquam infitias ibit. egisse autem de scoliorum nominis origine Didymum ex Etym. Magn. s. v. Gxohov ^ldv (i6g (pr]6L dLag)6Qovg itvnoloyiccg iv {ra) tqitc) xm^ av^uTtoGicc' xav scimus, ubi fortasse attulit, sed non approbavit illud no- minis veriloquium, quod Orioni et Proclo maxime arrisisse non Didymo ipsi vitio est vertendum.
Procli explicationi adversatur Eustathius p. 1574, 12 his verbis: ax6?aa ds Tovr6 rs xal xar avrb Uysrai rco ^sv t6vo ^Qog diaarolijv tol) xocvcog axohov 7] TCQccy^uarog r) koyov r^ d' svvoLcc ovx OTi axohd slai Uycp iJj6yov, dlVa xard riva ^slo- Tcouag v6iiov, 6g oia slxog ov TtQog sv^v i^slTtsro , dlVa noi- xilcog iaxoliovTo, calami sine dubio lapsu apud Ilgenium exa- ratum est Uycp jl^6yov, quem errorem Runck nimis credulus veram scripturam esse ratus coniecit: X6yav ^6(pov 'ut tortu- osus verborum sonus vel artificiosius genus dicendi' significaretur. Koester autem quamquam codicum scripturam compertam habuit, tamen, quid verba tradita significarent , ignorans coniecit: alg Uyov tlj6yov. sed recte exhibent codices loya ijj^yov, quod signi- ficat: 'sensu malo, sensu reprehensionis' , qualem sensum Orio et Proclus in scoliorum nomine inesse opiuati sunt.
Denique Hesychius haec habet de scoliorum nomine s. v. axolid' Ttjv TiaQOiViov ddijv ovTcog slsyov ov did rbv rfjg ^slo-
— 29 —
Ttoitcg TQ^jtov, oTi axoXcbg riv^ dXV ori ov^ dTtavrsg f]dov avrdy dXlcc iiovoi ol avvsTOi, nimirum propter canendi difficultatem'^). cum Hesychio igitur altera, quam attulimus, consentit Plutarchi explicatio.
Saepius scolia commemorantur eorumque nomen explicatur in scholiis ad Aristophanis comoedias, ubi scholiastae modo hanc modo illam sequuntur explicationem , novam non afferunt. veluti in scholio ad Vesp. v. 1222 haec leguntur: dQxatov s^og eancj^svovg adsiv dxoXovd^cog tco tcqcotg), sl TtavaaiTo rfjg adfjg, rd i^^g' xal yaQ 6 i^ aQxfjg ddcpvriv 1} ^vqqivyiv xarsxcov f^ds Ut^covidov i) UrriaLx^QOV ^sltj, dxQtg ov ijd^sls, xal ^srd luvza, co i^ovXsTO, ididov ovx ^S h "^d^t^g dTtfjTei' xal slsysv 6 8s^d- ILSVog TtaQa rov TtQcorov rd s^fig xdxstvog insdidov Ttdkiv , d) i^ovlsTo, did TO Ttdvrag ovv djtQoadoxtjTCog adsiv xal Isysiv rk fislri axolid stQYirai did rriv dvaxoliav. ad Vespar. v. 1239: ivioi ds cpaatv cog ix rov ivavriov itQoarfyoQev&i^aav axolid rd jtaQCivia ^sXrj' ditXd yaQ avrd ixQfjv slvai xal svxola cog JcaQa 7t6Tov a86^sva' ovx sv ds tovto' rd yaQ dvacprj^a inl rb sv- cpriii6TSQ0V ^STala^(idvsTai, ov ^ijv rov^Ttahv dlV dn ovx ditb rov sh,rig 1] IvQa roig av^Tt^raig ididoro^ dX^ ivalkdh, did rijv axoXidv rfjg XvQag itSQKpoQav axoXtd iUysro. vides igitur hoc loco Dicaearchi Artemonisque repeti sententiam. priore autem loco duae confusae sunt explicationes, altera Dicaearchi, qui propter singularem canendi ordinem scolia vocata esse statuit, altera Plutarchi Hesychiique, qui ex canendi difficultate ea nomen traxisse coniecerunt. Eustathii autem sententia legitur in scholio ad Ran. v. 1302 (1329 ed. Inverniz.): axolid ^slr] nvd TtQoarj' yoQixcog ovrco ksy6^sva' xal TtQonaQo^vvst at rovvo^a ^tQog diaaroXr}v rov iTti^srov ovrco ds Isysrai did rb ^i] xai:' svd^v ^slitsa^ai, dXXa axolicog^^).
") De Oro et Orione, quorura nomina sescenties confunduntur a veteri- bus scriptoribus, egregie disputavit Fr. Ritschl Opusc. I pp. 582-673.
*') Plutarchus quaest. symp. V 3, 2 Gxohbv hnCyQCi^^a dicit epi- gramma obscurum et difficile intellectu.
*") Hoc scholion reperitur in editione Inverniziana, deest apud Duebnerum,
— 30
Diversas quoque scoliorum nominis etymologias loannes Tzetzes in carmine, cui inscribitur taii^oc xbxvlxoI jtsQl xoj/toj- diag *^) , attulit inde a v, 82 usque ad v. 92. quos versus iam, ne multis utar in referendo verbis, totos exscribam:
6za^(i(x)v ft£r' avtcc vvv nslcjv xlfjGiv fxdd^s. Xsyovtsg r}6av tavta xaiQotg tcov Jiotcov. 0xa^^a d' S(pa6xov cjg ankd ^dlkov tdds' dXloL ds (paGLv, cog dvayxalov notOLg adsLV vTtrjQxs JtQbg ^aXdyiiata IvQag' 660Lg ivfjv ds (irjda^cog IvQag tsxvrj, ddcpvrjg la^ovtsg stts ^vQGLvrjg xlddovg, tjdov xaXovvtsg axa^^cc ta kvQag fislrj' aXloL ds tovg adovtag slnov trjv XvQav ovxL xat' sv^v, (jvGtQOCpotg ds Xa^^dvsLV ovto tb loLTtbv xXfj6LV sG^s ta ^shj.
Tzetzes igitur Suidae sententiam de scoliorum nomine am- plexus est, quamquara in eo erravit, quod vocabulo 6xa(ip6g in ea re explicanda usus est; nam (jxa^pdv non eodem modo quo (yxo?u6v sensu translato est difficile (di6xo?.ov), quam ob rem neque xat' dvti(pQa6Lv dici poterat axa^ipd pro &7rld. praeter ea hoc loco Plutarchi et Dicaearchi commemoravit Tzetzes sententias. cur autem haec carmina axaa^d appellaverit: utrum scolia anti- quitus hoc habuerint nomen an Tzetzes id propter metri ratio- uem solam adhibuerit, haud difficile est dictu ; nam cum hoc loco excepto scolia nusquam axa^^d appellentur, veri similius esse videtur Tzetzem ipsum hoc nomen, cum axa^fiov eandem vira haberet ac axoh^v (cf. Hesych. s. v. axohd' axa^i^d) , praetu- lisse utpote ad versus quos pangebat accommodatum.
lam habes omnes veterum locos, quibus, unde originem tra- xerit scoliorum nomen, explicetur/ nunc brevi in conspectu
") Tzetzae carmen exstat in tribus codicibus: cod. Paris. Reg. 2644, ex quo editum est a Duebnero (cf. Mus. Rhen. 1836 p. 154 sq. et prolegg. ad schol. Aristoph. p. XXV sq.) et codicibus Barocciano et Meermaniano, quos excussit Cramer (Anecd. Oxon. III p. 334 sqq.\
— 31 —
ponamus varias huius nomiuis explicationes. exstant autem in universum quidem sex inter se discrepantes sententiae, quas in hac tabella breviter adumbrabo:
A. axoXL6v = STtLxaiLTtsg.
a) propter canentium ordinem, qui erat obliquus. quem ordinem obliquum explicaverunt
I. alii ita, ut peritiores tantum cecinisse, canendi im- peritos praetermissos esse statuerent (Dicaearchus atque Artemo).
II. alii ita, ut unumquemque quidem cecinisse, sed propter obliquam lectulorum in nuptiis collocatiouem canendi ordinem inflexura fuisse affirmarent (Aristoxenus, Phyllis, similiterque Plutarchus loco, quem attulimus, priore).
h) propter melodiae, quam dicunt, modum, qui III. vocabatur axohbv iiskog (Eustathius).
B. axolL6v = dvaxolov.
a) propter canendi difficultatem, IV. cum cauendi tantummodo periti admitterentur (Plutarchus loco altero, Hesychius). h) propter talium carmiuum pangendorum facilitatem, unde iam statuebant alii
V. xat' dvtL(pQaoLv scolia appellata esse (Suidas); alii VI. convivarum animis vino excitatis ac turbatis carmeu adeo facillimum visum esse difficillimum (Orio et Proclus).
Hac ex discriptione iam luculenter apparet, quem ad modum scriptorum singulorum sententiae inter se sint comparatae, neque minus luculenter patet iam, veteres ipsos fabulatos esse de scoliorum nomine neque certius quicquam compertum habuisse. quo modo enim, quaeso, tot tamque variae poterant circumferri sententiae, uisi res ipsa plane fuisset ignota? etenim hae expli- cationes omnes versantur in eo, ut certa quaedam adiectivi axo- lL6g statuatur significatio atque ad scoliorum nomen explicandum adhibeatur a grammaticis parum curiosis, utrum vel e sermonis
— 32 —
natura atque indole vel ex ipsius carminum generis ingenio id fieri possit necne.
Sed iam videamus, quid nostrae aetatis viri docti de sco- liorum nomine statuerint. Cludius igitur 1. c. I p. 54 putat iam antiquissimis temporibus pervulgatos fuisse cantus, sed rudes ac sine artificio; temporum demum decursu certa quaedam genera adamata esse, 6qM {sTtr], aa^ata, ueXri) nominata, anti- quos autem illos modos musicos nulla artis lege astrictos per- mansisse in multis carminibus, quorum metra hanc ob rem fuisse incerta vel 6xo?.Ld {ataxxa). carmina autem vulgo scolia appel- lata metro illo incerto fuisse composita atque hanc ob rem nomen accepisse. cum Eustathio igitur consentire videtur Ciudius item- que Koester, qui (de cantileuis popul. vet. Graec. p. 72 et de scoliis p. 13) ab ipsius melopoeiae natura scolia appellata esse contendit. atque idem fere statuunt Ulrici 1. c. II 380 et Mueller P 31 7^20).
Santen autem 1. c. in scoliis quondam pedem ampbi- brachym, cui etiam nomea fuerit scolio, usitatissimum fuisse suspicatur atque inde scolia nomen traxisse contendit. quam ad sententiam fulciendam unum profert argumentum e Diomede grammatico sumptum, qui p. 475 P (I 479. 11 K) haec dicit: 'scolius quoque ideo (scil. amphibrevis dicitur), quia habiliter componitur scolio; est autem citharae (legendum est 'cantilenae' cf. Santen in Ter. Maur. p. 90) species mensalis"-^').
Dicaearchi sententiam Ilgen 1. c. p. CLXXVII amplectitur, quem secuti sunt Hallstrom p. 19, Grim p. 8, Kunck p. 9 alii,' in primis, qui litterarum Graecarum scripserunt historiam, Bern- hardy, Mure, Nicolai. Bode 1. c. II b p. 465 de scoliorum nominis origine hoc modo disputavit: ' Verschiedene Formen passten nicht auf eine und dieselbe Melodie: und da sie Athenaus
") Jacobs 1. c. VI 291 Eustathium sententiam suam e Didymo hau- sisse existimat.
*') Notatu dignum esse yidetur excepto hoc uno loco apud scriptores Latinos scoliorum nusquam mentionem fieri.
— 33 —
(XV 694) bei demselben Gastmahle nacheinander singen lasst, so musste es einem jeden Gaste freistehen, mit der metrischen Gestalt zugleich auch die Tonart zu wechseln, und vielleicht fuhrte die ganze Dichtungsart gerade von diesem Umstande ihren Namen'.
Duae quae commemorentur restaut sententiae, quarum utra sit monstruosior ac perversior, non ausim diiudicare : Riemeri et Hartungii. ac Kiemer in lexico Graeco II 895 sq. ed. IV haec dicit: ^Was StoflTund Inhalt betriff-t, so sind es kurze, abgerissene Gedanken, lyrische Aphorismen, so dass man sie fuglich von xolog, Tiohoi ableiten konnte (!)'. Hartung autem (Griech. Lyr. IV p. 22S) ita argumentatur : ^Die Lieder konnen Quergedichte {axohog == iiviaog d. h. von dem einen zum andern springend) darum genaunt worden sein, weil sie als Entgegnungen in die Quere kamen, oder auch weil sie durch witzige Anor^dnung aus ihrem eigenen Geleise gerissen wurden (I!)'.
Nunc quoniam enumeravimus, quidquid a veteribus recen- tioribusque grammaticis de scoliorum nomine est prolatum, nostrum esse puto, ut accurate examinemus unamquamque sententiam, qua re demum perfecta, quid ipsi statuamus, certius enuntiare licebit. ac primum quidem Dicaearchi, quem scoliorum nomen ab inflexo canendi ordine derivasse supra diximus, exa- minemus sententiam, quippe quae tanto opere arriserit Ilgenio, ut eam unice veram esse comprobare studeret. qui autem hunc secuti sunt, nulla omnino nova attulerunt argumenta, magis Ilgenii quam Dicaearchi ipsius auctoritate rem esse profligatam arbitrantes. primum igitur argumentum Ugen aff^ert talem no- minis explicationem non abhorrere a Graecorum more, quippe cum per aualogiam etiam xvKha iiekri (vel aaiiaxa) et xvxUovg XOQOvg inde nomen accepisse constet, quod a choris circa aram dei ductis cantata sint, itemque axQocpi] et dvnazQotpi] (dicendum erat: dvxiaxQoq^og) a versione et reversione saltantium nomen habeant (cf. I. c. pp. XCIV et CLXXVH). altero autem usus est Hgen argumento ex ipsa re petito, quo explicaret, qui factum
3
— 34 —
esset, ut cantus continuatio modo huc modo illuc traheretur pro arbitrio canentium et viam faceret quodam modo axoUdv (cf. p. CLX-CLXXVII).
Age iam iuquiramus, num Ilgenii argumenta ea esse videan- tur, quibus adducamur, ut Dicaearcho adstipulemur. ac primo quidem obtutu facile aliquis opinetur eodem utique modo, quo carminibus cyclicis, etiam scoliis uomen inditum esse, in primis cum utrumque nomen perantiquum esse non possit negari. commemorantur enim iam apud Aristophanem xvxUol ioqoI in Nub. V. 333: xvxUav zs xoqcjv aafiatoxd^Ttzas, Ran. v. 366: xvxUoiai X0Q0L6LV vnadov, atque eodem modo xvxUa ^Uri Av. V. 917 sq.: (isXrj jtsjtOLrix' elg zds NscpeloxoxxvyLccg zdg viiszsQag xvxhd za noWa xal xald. alii loci exstant apud Euripidem, Xe- nophontem, Aeschinem alios, quibus locis facile evincitur hoc nomen non a grammaticis vel metricis demum inventum esse, sed re vera iam antiquitus fuisse in usu. at analogia, quam inter carminum cyclicorum et scoliorum appellationem intercedere dicit Ilgen, non multum valet, immo, si rem accurate perpenderis, continuo evanescet. nam primum non omni dubio maius est car- mina cyclica nomen habuisse a choro forma orbiculata circa aram dei coUocato, qua de re conferatur Hartungii disputatio de dithy- rambo in Philologi v. I 397 sqq., qui carmina cyclica et chorum cychcum inde esse appellata praefracte negat et nomen ad car- minum ipsorum compositionem refert^^). sed licet concedatur tritam ac vulgarem carminum cyclicorum explicationem posse defendi, ne sic quidem quicquam lucrabere ad scoliorum nomen per analogiam explicandum. si enim chori saltationes per orbem fiebant, certe etiam metrum et rhythmus respondebant huic motui orbiculari, neque quaelibet carminis compositio ad saltandum apta erat, sed ea tantummodo, quae conveniebat decursui incitato et aequabiliter atque uno tenore peracto saltationis cyclicae, id est dithyrambi. itaque saltationem vel artem orchesticam arte cum
") Hartungii de carmine cyclico sententiam iure amplexus est Bern- nardy II i» p. 650.
- 35 —
metro, rhythmo, melodia fuisse coniunctam nemo non videt et si a saltatione cyclica carmina nomen traxisse uimuiu^^, p.rte non are quadam externa atque adventicia, ut scol . 1) u a h Ilgeniique sententia, sed arte cum carminum ipsorum v al un^ «ohaerente ea appellata esse concedendum est.
Quid autem dicamus de strophis et antistrophis, quarum nomen simili modo ab Ilgenio in comparationem vocatur sed meo quidem iudicio falsissime? nam ante omnia dicendum est non certum quoddam carmen hoc indicari nomine neque ipsum carmen vocari stropham, sed significari tantummodo proprietatem <iuandam ad compositionem metricam et rhythmicam omnium poesis Doricae carminum pertinentem, non carminum ipsorum naturam. itaque haec cum scoliorum nomine comparare non licet quoniam vocibus ozQocpr^, dvzlazQotpog artis metricae terminus qui dicitur technicus continetur, voce autem axohov certum poesis genus designatur. quae cum ita sint, cur haec duo m primis exempla afferat Ilgen, nulla omnino rans^a esse videtur immo talia afferre debebat nomina, qualibus genus poesis quoddam e re externa atque adventicia - id quod e Dicaearchi sententia de scohorum nomine statuendum est - appellatura esse d. in.nMran posset: quam ob rem cerie maiore lure eius modi nomina, qualia unt rQayoidla, xcofiG^dLa, dacpvritpoQLxd alia permulta, enumerare potuit sed quid, quaeso, si ad talia confugiamus, inde lucremur? iiaqu. lam mittamus hanc rem, qua Dicaearchi sententia npqiip contir- matur neque refutatur. sed qui e Platonis aliorumque scriptis cognoverit fere omnes Graecos disciplinae musicae fuisse peri- tissimos atque iam a pueris id edoctos esse, is facile concedet haud veri similem essp Dicaearchi sententiani .mi ordinem oanendi interruptum et complures convivas in canendo praeter- missos esse statuit, quod nemo nisi peritissimus quisque scolium carminum convivalium genus illud sirapHcissimum, canere po- tuisset. hoc enim posterioribus fortasse temporibus, quibus scoha modo paulo artificiosiore canebantur, qua de re postea a^emus, evenire poterat, sed eo tempore, quo Graeci in artes litterasque <iingentissime incumbebant, id certe rarissime accidebat. quae res
3*
— 36 —
ut intellegatur, conferas locuni, qui est apud Cicer. Disp. Tusc. I 2, quo docemur Themistoclem habitum esse indoctiorem, cum in epulis lyram recusasset; ac similia de Cimone tradidit Plutar- chus in vita eius c. 4. quamquam Ilgen tali ratiocinationi obloquitur dicens p. CLXXVII scolia ab initio fuisse certamina ipsorum poetarum mensae familiari simul accumbentium et ex tempOre canentium, neque id ipsum sine magna aut exercitatione aut arte fieri potuisse. sed qui, quaeso, potest afferri locus, quo haec confirmetur sententia? ut enim concedamus scolia potuisse cani ex tempore, quis tradit id scoliorum fuisse proprium? deni- que num tu putas in conviviis, ubi sua cuique debebat esse con- vivae voluptas, carmina fuisse adamata, quae a doctioribus tantum- modo poterant cani?
At novum argumentum ad Dicaearchi sententiam confirman- dam attulit Runck dicens p. 14: 'cur certam regulam (in ordine canendi) veteres sibi statuisse putandi sint, equidem non video causam. immo dissolutum ac plane liberum fuisse ordinem, cum per se sit simplicissimum maximeque scoliorum naturae con- sentaneum, tum ipsis veterum testimoniis probatur et confir- matur'. quo argumento quid excogitari potest ineptius? namque ut concedamus Runckio ex arbitrio hunc illumve nullis ordinis certi vinculis constrictum cantum excepisse, quo modo scolia appellari poterant a re, quae, ut Runckio quidem videtur, nihil habet insigne et per se intellegitur? itaque non modo nomen a canentium ordine derivari nequit, verum etiam falso tradit Dicaearchus peritissimum quemque cecinisse haec carmina.
Ceterum fictam ac futilem esse Dieaearchi sententiam inde etiam apparet, quod Aristoxenus et Phyllis, qui eadem qua Dicaearchus vixerunt aetate, eam respuerunt. quid ergo sequitur? nihil aliud puto, nisi iam Dicaearchi temporibus scoliorum et nomen et usum fuisse abolitum illumque proprio Marte finiisse explicationem nomini atque usui aeque repugnantem. quae si recte disputata sunt, iam tota de scoliorum nomine corruit Ilgenii disputatio, quae his finitur verbis p. CLXXVII: 'quae
- 37 —
(sc. Dicaearchi sententia) eo maius habere pondus videtur, quod Dicaearchus Aristotelis est discipulus et ea aetate vixit, ut ipse tali ludicro interesse et scolia canere potuerit; qui igitur uon ex opinione et ex mero vocis etymo, sed ex experientia et certa rei exploratione iudicasse putandus est.' at si usque ad Dicaearchi tempora scolia in usu erant, cur Aristoxenus, Dicaearchi aequalis, multo alio modo scoliorum et nomen et usum explicavit ? ceterum ■de aetate. qua scolia floruerint et quando obsoleverint, aptius alio loco dicemus. haec igitur de Dicaearchi sententia.
lusto minoris usque adhuc miror habitam esse Aristoxeni sententiam atque id fere prorsus neglectum esse, quod musicus ille clarissimus scolia non a melopoeiae modo nomen accepisse tradidit. nam certe a musico exspectaremus sententiam similem eius, quam tulit Eustathius, qui a modo quodam musico scolia appellata esse contendit. sed Aristoxenus ut Dicaearchi respuit sententiam, quae ei parum veri similis esse videbatur, ita gravis testis est suis quidem temporibus rem fuisse inauditam scolia a melodia nomen traxisse. at quam ipse excogitavit explicationem de lectulis in nuptiis inter se oblique collocatis prorsus reicere non dubito. quid enim? solisne in nuptiis scolia cantata esse statuamus? ac quo modo, quaeso, scolia a lectulis oblique collo- «atis appeliari poterant, si hic mos in nuptiis tantummodo ob- servabatur? an praestat iudicare scolia initio cantus nuptiales fuisse? minime. sed quamvis talis expiicatio nobis non probetur, tamen haud inutilia sunt Aristoxeni verba, quippe quibus edocea- mur musicorum illius aetatis principi non placuisse scoliorum nominis originem repetere a modo quodam musico, neque magis eum potuisse sibi persuadere canendi ordinem fuisse inflexum, quod doctiores tantum canerent; quae duae explicationes iam ob id ipsum, quod ille eas respuit, non magnam prae se ferunt veri similitudinem.
Neque maiorem fidem habeamus oportet Plutarcho, qui non propter ordinem canentium inflexum, sed solum, quod difficilia €rant, carmina illa nomen accepisse tradit. quae opinio pariter
— 38 --
reiectanea est atque interpretatio eorura, qui a faciiitate talia pangendi carmina xat' avxL(fQa6iv vel ix tov ivavtiov scolia dicta esse arbitrabantur. nam hi sunt aperti grammaticorum lusus, qui nescii, unde derivarent nomen, ridiculo sane modo rem ignotam explicare studebant. etenim quo iure poterat Plu- tarchus scolia difficilia esse contendere, quae facillima fuisse constat? contra si facilia erant carmina, num tu putas revera Graecos axohov appellavisse t6 ^rj axoXtov, ut 'lucum' a 'non lucendo'?
Plutarchi et Suidao sententiam consociare studet Proclus, qui ipse carmina facilia fuisse concedit, sed convivis vino captis difficilia visa esse carmina simplicissima putat. quae sententia Koestero valde arrisisse videtur, quippe quam e scriptore melioris notae, Didjmo, desumptam esse censeret p. 8, dumraodo rainus accurate verba esse descripta statueremus. quamquam genuina verba restituere — id quod promiserat — Koester oraisif^^), cum ei praematura morte abrepto disputationem de scoliis incohatam ad finem perducere non liceret. mihi autem verba Procli sanis- sima esse videntur paucis, quae non ad rem ipsam pertinent, exceptis, neque offendor, ut Koester, verbis: axohbv ixdlovv th djTlovatatov, quae plane respondent antecedentibus: dvsinivov di iati tfi xataoxsvfi ^^^ aTclovQtatov ^dhata, itaque quid sibi voluerit Proclus, facillimum est intellectu, cum fere idem sit, quod statuit Orio. sed non possumus acquiescere in hac sententia. nam primum nimis quaesita est talis significationis ^stacpogd, qualem statuit Proclus, deinde sat absurdum esset contendere Graecos propter vinolentiam atque ebrietatem convivantium scoliis nomen imposuisse.
Quae restat Eustathii sententia, qui scolia a modo quodam musico nomen habere statuit, eam ferri posse non negera, cum apte
33^
') Koester quidera p. 13 Procli sententiara recte se habere dicit, dummodo GxoXLorrjra non ad canentium animos, sed ad ipsum poesis genus rettuleris. sed tale quid yix coniectando e scriptoris verbis elici potest.
— 39 —
a melodia poesis genus appellari potuerit. sed una subest difficultas eaque haud levis: id enira quaeritur, quae fuerit illa melodia. qnam difficultatera perperam expedivit Santen, qui a pede scolio i. e. amphibrevi nomen ortum esse statuit Diomedis grammatici au- ctoritatem praetendens. nam priraura nusquam in scoliis indagare possumus pedes amphibreves, demde grararaaticus ille ipse mn scolia a pede scolio vel amphibrevi, sed pedem scolium a car- mine scolio appellatum esse dicit, denique si nomen 'scolius' pro amphibrevi et amphibrevis in scoliis erat usitatus, cur Aristoxenus hanc facillimam explicationem non est amplexus? quod cum non fecerit, mihi quidem certissimum est argumentum pedi scolio nihil esse commune cum scoliis.
Sed quid tum, iam audio clamitantes omnes, si Aristoxeni auctoritate prohibemur, qnominus explicationem, quae ex omnibus veri similliraa est, amplectamur, ipsa autera Aristoxeni expiicatio minirae apta est? cum igitur iam eo argumentationera nostram deduxerimus, ut prorsus simus destituti testimoniis veterum auctorum, quippe quae sint sat dubiae auctoritatis, ab ovo rem retractandam esse persuasum habeo et redeundum ad eam aetatem, qua scolia usu recipiebautur, i. e. ad lyricae poesis primordia, num fortasse quaedara possint deprehendi vestigia, quibus nixi nominis originem indagemus.
Ac Terpandrum carmina convivalia excoluisse cantibus, qui in Lydorum conviviis erant usitati, in ea re adiutum iam supra ostendiraus. noraen autem scoliorum Graecura quiu sit et peranti- quum, dubitari non potest. nara falsus est Ilgen p. CXXVI adu. 78 dicens: 'nomen axoktov de carmine mihi quidem anti- quissimis temporibus aeque videtur incognitum fuisse ac serio- ribus de pede'. etenim iam Pindarus dixit apud Athen. XIII 574 B : totdvds ^sU(pQovog aQxdv svqo^svov axoXtov, et nomen illud sine dubio iara longe ante Pindarum in usu erat.
Ac nomen quidem ad carminum compositionem melicam perti- nere putaverim, quoniam axohd (isXri — ubi enim axohd legitur altero nomine non adiecto, ^i?.}j cogitatione supplendum est — , si ad
— 40 —
verbum vertirnus, sunt 'cantilenae inflexae, inflexis melodiis com- positae', ut dicitur dvdTtatava uUrj et similia. sed de carminibus, quae 6xo/ua fiUr] nominantur, tum demum sermo potest fuisse, si quae erant scoliis opposita carmina exstabant. iam cum vox axohog opposita sit voci dQd-og vel oQd-ios, iure colligas olim carmina quae- dam fuisse oQd^a aG^ata vel iTtrj a Graecis vocitata. nam quo modo, quaeso, Graecis in mentem venire poterat ^akog quoddam axohov appellare, si antea non noverant aauata ^ri axohd vel oQd^d? itaque videndum est ante omnia, si quidem fide digna habeatur volumus sententia nostra, num possit demonstrari antiquitus fuisse car- mina, quae aut nominata sint dg^d, aut quorum natura atque indoles ita fuerit comparata , ut ^arj iis opposita nominari potue- rint axoXid.
Quem ad finem inquiramus oportet, quae fuerit ars musica Terpandri temporibus. ac tradit de ea re Plutarchus de mus. c. 6 haec: xb d' dlov {] ^uv xara laQTcavdQov xcd^aQojdia xal ^exQi zfjg ^Qvvtdog rilixiag Tiavzak&g djiXfj rig ovaa ' dts- Tsksi . . . ra yaQ TtQog zovg ^sovg dq)oaicjad^svoi sU^atvov sv^vg STtC TS T}]v 'O^rjQov xal zcjv dUcov nouiaiv. dfjlov ds tovt' sazi did Td)v TsQTtdvdQov TtQooi^iicjv. do Terpandri autem poesi verbis Glauci apud Plut. c. 5 edocemur: i^r^lojxsvaL ds xbv TsQTtavdQov '0^r]Qov }isv Td ijtn, 'OQcpscog ds td (isXri. versu igitur heroico composita erant carmina illa antiqua et ad citharae sonum, ut Orphei cantilenae, cantabantur. poesis Terpandreae autem laus posita erat in nomis quos vocant condendis, quorum argumenta ad deos pertinebant quique ab aliis poesis melicae generibus, in primis hymnis, eo difl^erebant, quod exstructi erant certis periodis inter se diversis, sed certa lege sese excipientibus, ita tamen, ut compositione antistrophica carerent atque ab uno tantum homine decantarentur (cf. C. H. Walther, commentationis de Graecae poesis melicae generibus particula. diss. inaug. Halis Sax. 1866 p. 38 sqq.). metro in nomis condendis in primis usus est Terpander hexametro dactylico, cf. Plut. de mus. c. 4: otl ds oi xi^aQcodixoi vo^ot oi ndlat i^ ijtcjv avvLazavTO, Tiuo^sog idrjkoyas. Phot. bibl. cod. 239 p. 320, 5: doxst dk TsQTtavdQog
41
(isv TCQQjTog TsXsiaaai tov vo^ov rjQdroi ^szqo) xQriad^svog. prae- ter ea Plutarchus de mus. c. 28 eum orthios et trochaeos semantos invenisse dicit, a quibus metris etiam duorum nomorum genera nomina accepisse tradit PoUux Onom. IV 65: dnb ds Qv^^av OQ&iog xal TQoxalog (scil. vo^og IsysTai). itaque ante Terpau- drum metrum heroicum fere solum in usu fuisse videtur, et quae Terpander invenit metra, trochaeum semantum et orthium dico, ita comparata erant , si metrorum illorum usum melicum spectas, ut non ita multum difl"errent a versu heroico (cf. Rossbach - West- phal, Metrik IP 280). quam rem iam, quo facilius intellegatur, hac tabula proposita illustrabo:
carminis textus J- ^ ^
citharae soni
unde apparet poetam id egisse, ut numeros ad hexametri dacty- lici normam accommodaret. ante Terpandrum igitur, ut modo dixi- mus, metrum in carminibus, si carmina popularia nullo certo metro astricta exceperis, heroicum solum fuisse videtur. atque ipsum illud metrum, quo carmina antiquissima confecta erant, olim orthium appellatum esse, ex quibusdam quae etiam nuuc exstant vestigiis conicias. Hesychius enim verbum 6QQ-Ldt,siv ex- plicat verbo uavTsvsa^ai, respecto videlicet rhythmo orthio vel dactylico in oraculis usitatissimo, atque eadem glossa legitur in Photii lexico, ubi pro oQ^id^siv exstat oQf^Qid^siv. deiude apud Longinum III 7 ed. Weiske (cf. Lougini prolegomena ad Hephae- stionem VII p. 141 ed. Gaisford) a Pythia (vel Orpheo) versus hexameter dactylicus oQ^iog nominatur. haec enim dicit Longinus: OTi ds TOVTO (scil. ^szQOV xa?.ov^sv xal zbv ;^()6z/oi/) ovzcjg sxsi, TtaQddsiy^ua TS^rjasTai, 6 Tivsg fisv OQcpsag , Tivsg ds Trjg Hvd^iag TtaQalaupdvovai' JtSQi yccQ tcjv ijtcov Uyav i) ?Jyovaa'
OQd-iov. s^aiiSQsg tetoqcov xal stxoai ^stq^ov. quae cum ita sint, a veri specie non est aliena coniectura
— 42 -
hexametrum dactylicum, metrum illud antiquissimum, oq&loi' olim appellatum esse.
Sed ue in aliam partem ac dicta sunt verba mea accipias, scito me haud ignorare grammaticis, qui de arte metrica scri- pserunt, orthii nomen louge aliud quid significasse. illi enim 6q- d-iou (i. e. recte ascendentem) Tidda certum quoddam iambi genus nominabant, cf. Aristid. Quint. p. 37 ed. Meib.: oQd^Log 6 ix tSTQaOri^ov c4Q66a}g xal OKTaarjuov d-soscog et p. 38: 6 ds OQ^Log {sxlri?t}]) dLa xb asuvbv x^g tTtoxQiGscog xal ^ccGscog. (Bacchius sen. p. 25 M: OQ^Log i^ aXoyov aQGscog xal ^axQag ^soscjg olov dQyri. de quibus verbis vide quae disputavit Westphal, Metrik I* 96). at nonne eidem nomini, quo grammaticorum temporibus rhythmus ascendens significabatur, antiquissimis temporibus alia subici potuit sententia?'*) neque vero ego is sum, qui pro certo affirmare audeam hexametrum olim orthium appellatum esse, quamvis id ex iis , quae supra diximus , non sine quadam proba- bilitate colligatur. sed si locos, quos supra attulimus, respexeris et verba Maximi Tyrii diss. XXIII c. 5 legeris: dW ov ndOL xaVa ovds dsl xakcL ' ovds yccQ xcjv iv ^ovdLxfi ^s2.cbv slg vofiog ovdk slg xQovog. xaXbv ^sv iv TtoXsfia xb oQd^Lov, xaXbv ds iv Ov^TtoaLCo xb TtaQOLVLov, xal xakbv fikv JaxsdaL^ovioLg xb i^^a- XiJQLOv, xakbv ds 'J&rjvaLOLg xb xvxUov, xal xaXbv ^sv iv dLio^SL xb iyxslsvGTLXov, xalbv 8h iv cpvyfi xb dvaxlrixLXov' fjdsLa ^hv 7td6a ^uovoa, dUd xb xrjg xosiag ovx oiioLov TrdOLv , ubi aperte carmini convivali — quis enim est, qui voce naQoivLov lecta non statim de scoliis cogitet — opponitur xb oq^lov. non poteris facere, quin concedas antiquissima carmina i. e. carmina epica hexametris composita, si ipsa orthia non nominabantur, tamen ea natura atque indole fuisse et veteribus ipsis ita visa esse, ut carmina illis opposita oxolLa dici potuerint.
") Apud Homerum quidem verbum oqd-Log est anu^ Xsydiisvov (H XI 11 rfimv oQ&La) et significat: 'intenta voce'. atque eandem significationem haec vox etiam apud Pind. 01. IX 117, Nem. X 76, Aesch. Pers. 389, Cho. 751 aliis locis habet.
- 43 —
lam quid novavit in arte musica Terpander? citharam
unum diapason exhibentem invenit, qua inventa effecit, ut uni-
cuique deinceps voci vel syllabae in recitando citharoedus posset suc-
cinere eamque proprio citharae sono distinguere — unde poesis
melica originem duxit — , cum antea citharae soni carmini rpci-
tando tantumraodo praemitterentur, iisque praemissis sola canentis
vox declamaret (cf. Bode 1. c. II 1 p. 178 adn. 1). atque haec
praeclare iam perspexit Ilgen, qui p. LXXXI sic disputavit:
'hunc rudiorem et nimis simplicem heroicae aetatis cantum Ter-
pander immutavit et artificiosiorem reddidit non amplius satis
habens singulis carminis periodis citharae tactu praecinere, sed
vocis flexus tum ascendendo tum descendendo fidium sonis per-
petuo comitans' (cf. etiam pp. LXXVIII et LXXXIII). quod si
Bergk (Hist. litt. Graec. I 432 sq.) demonstrare studuit iam
Homero notum fuisse eum canendi modum , qui vulgo ad Ter-
pandrum auctorem refertur, optime hanc opinionem refutavit
Susemihl ('Kleine Beitrage zur griechischen Literaturgeschichte.
Homer und Terpandros'. Annal. philol. CIX 649 sq.).
Nonne igitur hanc ipsam ob rem aptissime statui poterat Ter- j^^udrum gxoXlcc ^slrj invenisse? at, dicat aliquis, quamquam tibi concedo Terpandri inventa fuisse eius modi, ut ^sXrj ab eo ex- cogitata nominari possent axoXLa, eo ipso apparere videtur ^tl^ illa axohd non ad scolia i. e. carmina convivalia esse referenda, sed ad totam poesim melicam. si autem tota poesis melica ita appellari poterat, quo modo explicabis sola carmina convivalia scolia nominata esse? haud difficile meo quidem iudicio. etenim iam exposuimus primordia poesis melicae esse repetenda a Lydis, quos carmina melica in epulis cantasse Terpandroque magistros fuisse Pindarus loco, quem supra fusius tractavimus, tradidit. itaque nOn a poesi sacra, sed a poesi hilari ac populari poesis melica originem duxit, si Pindaro fidem habemus. illud igitur poesis melicae genus, quod carminum popularium simillimum est, antiquissimum habendum est. haec autem sunt carmina ilia brevia convivalia. cetera genera melica, quae perautiqua esse non possumus negare, veluti hymni, dithyrambi, hymenaei,
— 44 —
epitbalamia , alia a poesi sacra orta sunt et primitus versus heroici legibus astricta erant; melicis vero modis ea temporum demum decursu instruebantur (cf. Bode II 1 p. 99 sqq.).
Terpander igitur poetarum Lesbiacorum princeps breves illas cantilenas populares, quae iam inde ab antiquissimis tem- poribus sine arte iu conviviis cantari solebant, iustis modulis instruxit, et quod cithara tum primum per totum carmen pul- sari coepta est — id quod rhythmo axohdrrjta quandam versus heroici gravitati vel ut ita dicam oQd-dd-rjTL oppositam afferebat — tales cantilenae scolia nominabantur. itaque poesis melica initio convivalis fuisse videtur et scoliorum nomine appellata, postea autem, vel, ut rectius dicam, non multo post alia etiam carmina {is?Axag canebantur, quam ob rem scoliorum nomen non amplius ad totam poesim melicam referebatur, sed ad vetustissi- mam i. e. carmina convivalia.
Facile autem demonstrari potest revera ab Aeolibus poesim convivalem in primis excultam esse. etenim si illius poetae car- mina, qui primus, quod sciamus, in terra Aeolica mansit neque, ut Terpander et Arion, in civitatibus Doricis maximam vitae partem degit, si Alcaei carmina respicimus, videmus ea fuisse TtQooi^ia, aTaaLcoTLKcc, aQcoTLxd , avfiTtoTLxd, quae argumenta brevibus poematiis ab uno tantum homiue ad citharae sonum cantandis absolvebantur. baec autem carmina omnia apte pote- rant in epulis cani et revera cantabantur. quam ob rem de Aeolibus Heraclides Ponticus apud Athen. XIV 624 D baec dicit: olxslov iar' avTotg fj cpLkonoaia xal tcc SQCOTLxa xal Ttdaa fj ttsqI ttiv diaLTav avsaLg. quid igitur? nonne verum quodam modo prae- sagiit Hartung, qui 1. c. VI 7 in hunc modum disputavit: 'Die Bestimmung (der aeoliscben Poesie) anlangend, so scheint diese ganze Poesie eine Tischpoesie zu sein , weil die Lieder bei Tische zum Weine gesungen zu werden bestimmt waren, und alie mit- einander von der Art sind, dass sie in einem Commercebuche, wie wir das heutigen Tages zu nennen pflegen, sich gut ausnehmen wurden. Es ist das also eine Skolienpoesie, wie es denn auch
- 45 -
keines der alkaeischen und auch der anakreontischeu Gedichte gibt, das nicht als Skolion gesungen wurde und gelegentlich auch ein- mal ein Skolion genannt wurde'.
Tota igitur poesis melica , in qua primum varia metra variis modis ad citharae sonum accommodata adhibebantur, iuitio scoliorum nomine significata esse videtur. quod nomen usurpatum est, quia contra metrorum dact^^licorum in poesi sacra usitatorum rigiditatem vo^og, ut Eustathii utar verbis, jtoLxiXcog iaxohovTo in carminibus popularibus et convivalibus , in quibus primis cithara per totum cantum pulsabatur, id quod metro maximam suppeditabat varietatem. hoc igitur modo carmina variis metris composita sunt, quae primum scolia nominabantur, quod nomen postea , cum poesis melica magis magisque excoleretur et alia quoque carmina ac convivalia melice componerentur, non prorsus evanuit , sed non amplius totam poesim melicam significabat. permansit enim nomen in vetustissimo tantummodo poesis melicae genere , carminibus convivalibus. quae cum ita sint , veritatis umbram in Eustathii detegere possis verbis supra iam allatis: (axoha IsysTaL) xaTcc TLva ^sloTtOLiag vofioVj og oia slxbg ov TtQog svd^v i^slTtsTO aTtXoLXCJTSQOV^ dlla TtOLxilcjg iaxoXLOvTO. quam- quam in eo falsus est Eustathius, quod a certo quodam modo musico scoliis nomen impositum esse dixit. neque euim certo quodam modo composita erant scolia ita, ut ab eo nomen pro- fectum esse statuas, sed omnes poesis melicae modi initio vide- bantur esse obliqui (axohoi) , quod nomen mansit antiquissimae poesi melicae i. e. carminibus Aeolicis. carmina autem Aeolica antiquitus erant convivalia, quo factum est, ut scolia etiam in posterum significarent carmina convivalia.
Si forte quis miretur, quod inter poetarum Aeolicorum reli- quias etiam bymenaei , epithalamia , alia reperiautur , quae certe ad poesim convivalem non pertinent, ei reputandum est nobis fragmenta servata esse eorum tantum poetarum, quorum tem- poribus poesis Aeolica iam erat exculta ac perfecta (cf. Bode II 2 p. 379). tum euim non amplius satis habebant Aeoles car-
— 46 —
mina brevia convivalia ^.A..o, recitare, sed etiam ea carmina uae an e carn.i.um epicoru. instar con.posita erlt (cfp 43 extr.) ad c.tharae sonos cantare consuerant. ^'
origine sententilH.' ' '" '"^'"'"^ ^« "<>--- ''«-
I
111
s \
» j • ' » • » * j
ac natiira.
Oive forte fortuna accidit, sive altius repeteuda est causa, certe res est memoratu digna nos, quamvis accuratissime edocti simus, a quo, quando, quibus adiumentis adhibitis scolia cantata sint, tamen notitiam fere nullam habere, quid fuerit scoliorum poesis proprium, quo agnoscerentur primo statim aspectu scolia neque ambigeretur, utrum certum quoddam carmen ad hoc poesis melicae genus esset referendum necne. nara neque veteres au- ctores, neque, qui nostra aetate de hoc poesis genere disputa- verunt, certam idoneamque scoiiorum protulerunt definitionem, quo fit, ut dubius haereas, libeatne adstipulari iis, qui totam fere poesim convivalem scoliorum nomine esse appellandam arbi- trantur — quae sententia a nonnullis quidem iv jtaQSQyc) •pro- lata est, sed a nemine, quod sciam, explicata — , an illis, qui pauca quaedam carmina, quae aperte a veteribus scriptoribus ita appellantur, scolia habendaessesibi persuaserunt. instituturus autem accuratius fere primus hanc quaestionem, rem ita agam, ut ante orania testiraonia veterum hac de re diligenter collecta recenseam. sunt autem, qua. r.teres quasi detinitionis loco tradiderunt, haec: Athenaeus XV 694 B: tb dk tolovtov (axohdv) IjSsto, ojtots ta xoivk xal Jidatv dvayxata tslog kd^oiBV' trjvixavza yag rjd^ tav 6o(pav sxaatov (bdriv tiva xalrjv slg ^iaov riliovv 7iQ06(pe- QSLV. xakriv ds tavtriv ivo^L^ov trjv naQaivsGiv ts tiva xal yvcbiirjv sxsiv doxovGav XQnaiiir]v ts slg tbv ^iov. Aristoxenus et Phyllis apud Suidam et Photium s. v. 6xoXi6v (cf. schol. Plat.
- 48 —
Gorg. 451 E, schol. Lucian. pro laps. int. sal. c. 6): ... ^dov yvcofiag xal iQCJtixcc Gvvxova {pv^7C0'aLa addit schol. Plat.). Photius bibl. cod. 239 p. 321, 5 Bekker: avai^ivov da iotL (ckoXiov) tfj xata6K8v\i xal Sc7ilov6tatov ^dhata. Cramer Anecdot. Oxon. IV 314, 4: axo?.L6v sati Ttoimia TiQbg 6v^7toaiov avvaycoyijv svd-stcog s^ov iatogiaig xai naidiaig (corr. Tcaidialg) olxsiaig Ttotc) Gvansitksyasvaig. xaksltat ds sjtivoiov (corr. STtoiviov). schol. Plat. Gorg. 451 E: siQfjad-ai ds avtb axokibv xat' dvticpQa6iV.f oti Qadia xal ohyootixa cjg tTtiyQd^^ata. Clemens Alexandrinus 72, 3 S: d?Mc xai sv tolg TtaXaiotg "E/.lrjai Ttaga tdg av^Ttotixdg svoxiag xai tdg s7tiil)sxa^ov6ag xvXixag ^E^QaixLDV xat' sixova ifjalacjv aJ^a tb xaXov^isvov 6xoXibv Tjdsto xoivcog aTCccvtcov daa cpcovJ] Ttaiavi^ovtcjv, s6d'' bts ds xal iv ^sQSi 7CSQiS?.itt6vtov rdg TtgoTtbasig trjg codrjg. ol ds ^ov6iXcb- rsQOi xai Trgbg XvQav fjdov. Eustathius 1574, 14: ^vQia dk toiavta ipxolia) TtsQicpSQOinai. td ^sv 6xco7itixd. td ds TtQbg sgcota, 7to?JM ds xai 67tov8aia. Suidas s. v. 6xoh6v' tb oddiov xat dvticpQa6iv. ^s?.og ti 6?^iy66tixov.
lam si perlustramus, quae redundent ex his locis de poesis huius indole, haec sunt: scolia erant carmina brevia ac minuta ita, ut prae se ferrent epigrammatum fere speciem (cf. schol. Plat. et Suid. loco altero). metra autem fuisse minus legibus astricta ac simplicia tradidit Photius. porro si ea, quae de argumentis Athenaeus, grammaticus apud Cramerum, Eustathius rettulerunt, comprehendimus, ea ad convivia, amores, philosophiam, historiam alia pertinuisse comperimus. plus vero uno nomine memorabilis est locus e Clemente Alexandrino depromptus, unde scolia similia fuisse psalmorum Hebraicorum cognoscimus et can- tata esse a convivis cum communiter carmen effereutibus, tum etiam invicem succedentibus in canendo et per cantici vices propinationem circumagentibus. ac primum memorabilis est locus, quod comperimus similitudinem quandam intercessisse inter psal- mos et scolia, quam quidem similitudinem Clemens omisit accu- ratius explicare; sed si quis psalmorum vim ac naturam per- spectam habuerit, ei non difficile erit ad intellegendum, quibus
— 49 -
potissimum rebus illa similitudo agnoscatur. etenim psalmi, ut nomine ipso confirmatur, ad psalterii vel citharae sonum canta- bantur eodem modo quo scolia, et, cum utrumque carminum genus cena iam ad finem perducta cantaretur, neque inde multum differebant. quamquam negari non potest hanc comparationem non omni ex parte recte se habere; nam scolia cena quidem finita, sed inter pocula i. e. per symposium canebantur: psalmis tum demum locus erat, cum totum convivium erat finitum, ne- que fas erat inter vel post psalmorum recitationem symposium <Jontinuare. deinde affirmat Clemens scolia cum a singulis, tum ab omnibus simul cautata esse, id quod adversa fronte pugnare videtur cum iis, quae de hac re tradiderunt Dicaearchus, Athe- naeus, Plutarchus, alii, qui ab uno tantum conviva, ut erat poesis Aeolicae proprium, scolia cantata esse tradunt. sed de hac re postea accuratius agemus.
Haec suut, quae veteres de scoliorum vi ac natura tradi- derunt. pauca sane ac quae non sufficiant, ut peuitus cognoscatur poesis illius genus. neque vero magis dilucida sunt ea, quae viri docti nostrae aetatis de ea re protulerunt. qui enim aliter fieri potuit, ut Ilgen quinquaginta scolia nobis servata esse putaret, Bergk (Poet. lyr. Graec. IIT^ 1287 sqq.) trigiuta, Hartung <Griech. Lyr. VI 51 sqq.) viginti septem? adde quod quae in libellis, quibus de scoliis agitur, et in compendiis, quibus historia litterarum Graecarum explicatur, et passim hic illic de scoliorum natura leguntur, tam ambigua, vaga, incerta sunt, ut primo intellegas aspectu rem nondum satis esse explo- ratam accurataque egere disquisitione, qua certius quid statuatur. uam Ilgen ipse accuratius definire omisit, quid eius carminis esset proprium, quod appellatur scolium. novissime autem qui de scoliis egit Runck I. c. eam rem explicare aggressus est per- peram, cum e locis illis, quibus scolia a peritissimo quoque cantata esse traditur, concluderet (p. 10): 'fuisse scolia initio quasi florem poesis, non uuicuique notam, plenam sententiarum, non sine sale'. cur autem multa quae nobis supersunt scolia in istam sententiam nou quadrent, ipse his studet explicare verbis: 'attamen
— 50 -
quid impedit, quominus antiquissimis temporibus eas tantum cantilenas scoliorum numero ascriptas esse arbitremur, in quibus praecepta fueriut vitae bene constituendae vel his similia, tum paullatim inscitia videlicet origiuis principalisque verbi signi- ficationis alia quoque parva carmina convivalia iis esse admixta? etenim quia inter cenam maxime recitabantur, idem fere habuere 6xo?u6v et 7taQOiVLov\ num igitur, quaeso, quicquam lucramur, si cum Runckio facimus? nam ut taceam de inficeta illa opinione scolia initio praecepta tantummodo coniinuisse, Runck graviter contra omnem rationem peccavit, quod iis carminibus, quae scolia fuisse veteres diserte tradiderunt, ad quaestionem in- stituendam non usus est fundamento, sed ex solo nomine vel eo, quod canendi peritissimos tantummodo scoliis esse usos gram- matici rettulerunt, rem ita explicare conatus est, ut contenderet scolia fuisse carmina graviora ac difficiliora praecepta vel tale quid continentia. quid? uum igitur omnia carmina, quibus prae- cepta continentur, atque ea sola scolia esse dicamus? quo quid est absurdius? itaque mittamus novissimum scoliorum poesis commentatorem et ipsi rem donuo aggrediamur.
Scolia fuisse carraina convivalia diserte traditur ab omnibus ; cf. Etym. Magn. s. v. Gxohd' tcc av^TConxa aa^atcc. Phot. s. v. axolLov' rj TiaQOiViog (pdri. Hesych. s. v. aKohov trjv naQoiviov ih8i]v ovtcog eleyov. Eustath. 461, 22: axoXiov elg avtovg (Al- x^aiavidag) rjdsto, ijyovv ^elog t^ sij^dllsto TcaQoiviov toiovtov, Cramer, Anecd. Oxon. IV 314. 6: xalsttai {aKoliov) 8h sit- oiviov. Pollux Onomast. VI 108: xal naQOiVia ds aa^uata riv xal axolid.
Quem locum novissimum miro quodam modo interpretati sunt viri docti. putant enim duo discerni hoc loco carminum geuera: naQoivia et axolid (cf. 'Ilgen pp. LXXI et CXCIV, Hallstrom p. 31, Grim p. 42, Bernhardy P p. 73, Koester de cant. pop. p. 70 adn. 1, Runck p. 13, Ulrici II 377 adn. 223, Bode II 2 p. 457 alii). sed perperam. nam verba non haec signi- ficant: 'et naQoivia et GKoUd erant', sed: 'etiam axolid erant
— 51 —
carmina convivalia' (aa^ata naQoivia), id quod luce clarius colhgitur et e totius loci indole et ex iis, quae antecedunt §. 107:
t(bv ^svtoi av^jtotixa,v xal atviyfia xal yQtcpog, ubi t&v iisv-
toi avfi7totiX(x>v idem valet atque illud TtaQoivtov''^
Id vero mihi proferendum esse videbatur contra Ilgenium ceterosque, quia illi hoc nixi loco demonstrare studebant TtaQoivia et axohd carmina fuisse inter se prorsus diversa. attamen id neque hoc neque alio veterum loco comprobatur; nam quae Pollux alio loco (IV 53), quem ad unum omnes neglexerunt, enarrat poesis lyricae genera, ubi jtaQoivta et axohd discernuntur, tam per- turbata confusaque sunt, ut omnem fidem huic loco derogemus necesse sit. sed quo melius id intellegatur, totum apponam locum: ta dh noiifi^ata xal cpdal xal aa^iata xal ^stQa xal Xoyoi 6>- iiStQOi, sTtT], iiQcosia, s^c^^stQa, 0ail^(pdia, ilsysta, jtsvtd^stQa, tQi^ustQa, imyQdii^uata, ta^^ot, iaii^sia, dvditatata, }islrj lOQtxd, tstQd^stQa, atQocpri, dvtiatQocpog, iitcpdog, v^ivot, TtQoaodta, Ttatdvsg, da(pvt](poQixd, tQiitodncpoQtxd, dtd^vQa^Pot, t^v(paUixcc, (haxocpoQixd, naQoivta, topaxxoi, v7toQx^(iata , ^Qia^Pot, inth\^ vta, iTttloiiita, 7taQ%-svsta, iTtt&ald^ta, iyx6(ita, ijtivtxot, axo- lid,^Qrivot, atUoi' xcoucpdia, tQaycpdia, TtdQodog, atdat^ov, iiijislsia, xo^^aztxov, s^odog, svxttxd, i^Pat/]Qia, {^^svatog, voiioi, TtQooiiita, TCQoavlta, TtQovo^ta, lovlot, oUa^ioi. ovntyyot, livog, i7ti(ivhog ^dy\, i[usQog xal t^adog, xal 6 8h adcov liiaoc- dog. iam quicumque hanc nominum legerit seriem, concedet nihil auctoritatis inesse in Pullucis verbis, cui certe non in animo fuit singula poesis distinguere genera, sed quotquot re- perire potuit afferre nomina, incuriosus utrum certam quandam rationem sequeretur in iis enumerandis necne, quam ob rem bis posuit unum idemque genus, cum diversis id significaretur nominibus.*
Contra autem si Procli 'partitionem poesis melicae (Phot. bibl. cod. 239 p. 319, 32) sat aptam inspicimus, TtaQoivta nou
") Codex Poliucis Parisinus 2670, quera Bekker A vocat, pro TtaQoCvia habet GvnnozLxd, qua scriptura comprobatur nostra loci interpretatio.
— 52 —
esse commemorata videmus: ^rsgl da uB?.iy.tjg noiriaacog cpriGiv, cjg itokv^egEaxdxri xa xal diacpoQovg aisi xo^dg' a ^bv yaQ avxfjg lisusQiaxai ^solg, a ds dv^QcoTtoig, d de slg xdg nQoanntxovaag TTsoiaxccasig. xal sig ^sovg usv dvacpsQsa^ai vuvov. TtQoaodiov, naidva, dL^vQau^ov, vo^ov , ddcovidia, loiiaxxov . v7toQXi'i^ccxa' sig ds dv^QCJTtovg iyxcj^ia, STttvixovg^ axo/.idj SQcoxixd. sTti- ^akdiua. viisvalovg. aUlovg. ^Qrjvovg. i7tix}]dsia' sig ^sovg dk xal dv^QcoTtovg :taQ^8Via. dacfv^cpoQixci cbaxocpoQixd. svxxixd. — Alter locus e Procli chrestomatbia depromptus (Phot. cod. 239 p. 321, 3): t6 Ss axohbv us/.og f;^£ro TtsQi xovg Ttoxovg' dcb xai :taQOLviov ccvxb sa^' bxs xakovatv falso explicatur al» Ilgenio p. CXCV sic disputante: 'cum dicat sa^' bxs xolovatv, videtur nihil aliud velle, quam scolia interdum quidem vocari TtaQoivia. quia sicut TtaQoivLa canerentur itsQl xovg Ttoxovg, sed nomen illud alii generi competere'. at num Proclus dicturus erat nomen alii generi competere? minime; nihil aliud enim dicere voluit ille nisi scolia interdum nominari carmina convivalia, quo nomine non aliud carmiuum genus signiticatur. sed carminum argumentum exprimitur. conferas etiam schol. ad Aristoph. Vesp. v. 1240: xovxcp XI kslsig axo/.iov xovxo oi asv \4/.xaiov . oi ds Zccrtcpovg. ovx saxi ds. d/.k' iv xolg nQali/lng cpsQSxcci TtccQOivioig. quo ex loco apparet non diversa carminum genera fuisse TtccQoivia et axohd . nam quod Aristophanes ipse distincte nominat axohov , deproraptum est e Praxillae carminibus convivalibus. itaque recte B. Stark (Quaestion. Anacreont. libri duo. Lips. 1846 p. 8» contra Ilgenium haec disputavit: 'quod Ilgenius aliud genus carminum convivalium
axohd. aliud naQoivia putaverit id nuUa scriptorum
auctoritate nititur. apparet enim Tcaooivia nihii aliud, quam universe carmina inter scyphos cantata significavisse, quorum species fuerint axo?.id\
Sed iam redeamus. unde orsi sumus. cum enim iam constet scolia fuisse carmina convivalia, circumspiciamus oportet. quae carminum crenera in conviviis cantata sint: seiunctis enim iis, quae aperte scoliorum vim ac naturam prodere non videntur, fortasse nobis continget. ut certo possimus definire, quae car- mina sint scolia.
— 53 -
De carminibus convivalibus tres in primis exstant loci apud veteres scriptores, quorum maior pars tradit tria fuisse carmi- num convivalium genera. ac primus est Dicaearchi locus supra lam allatus: zJcxataQxog iv xcp TtsQc ^iovaLXcov dycbvcov, oxl xqCu ysvt] ^v cpdcbv (scil. avii7toxtxa>v)' xb ^sv vTtb ndvxcov ddbas- vov, [xb ds) xa^' sva i^g^ xb 6s vjtb xcbv avvsxcoxdxcov. cbg sxvxs xfj xcc^sL, o di] xaXsio^aL dtd xr]v xcc^lv axoltov. alter est Artemonis locus apud Athen. XV 694 B: dWc xQtcbv ysvcbv ovxav, cog cpt^OLV 'Aqxsucov 6 KaaavdQsvg iv dsvxiQa ih(Uicov XQnascog, iv oig xd ttsqi xdg avvovoiag r^v ccdotisva, Sv xb fisv TtQcbxov rjv. o di] Ttdvxccg adstv vo^og r]v, xb 6s dsvxsQov, bdrj Ttdvxsg asv r^dov, ov arjv dU.d ys xaxd XLva TtSQiodov i^ v:to- doxr)g. xQtxov ds xal xr]v ini jtccaL xdhv sxov, ov tisxslxov ovx- sxL Ttccvxsg, dl): oi avvsxoi doxovvxsg slvaL ^ovol xxs. vides iam utroque loco aperte tria carminum convivalium genera discerni.^^) tertium autem locum, qui exstat in Plutarchi quaest. sympos. I 1. 5, usque adhuc ad unum omnes falso inter- pretati esse videntur dicentes Plutarchum idem quod Dicae- archum et Artemonem statuere. sed totum locum apponere mihi liceat: STtst xol xai xd axo/.tcc cpaaiv ov ysvog daudxcov sivaL :tS7toir]iisvcov c'cacccpcbg. d?.X' oxl 7tQcbxov tisv r^dov codr^v xov ^sov xoLvag ditavxsg uta cpcovr^ Ttaiavitovxsg, dsvxsQov dicps^rjg ixd- ax<p uvQatvrjg TtaQadtdoasvrjg, f]v cctaccxov oluca dcd rb adstv xbv ds^ccusiov ixd?.ovv. i:ti ds xovra /.voag :tSQLrfsoousvrig 6 HSV :ts:tcci6svuivog ilccu^ccvs xai r^dsv ccQuotouevog, xcbv d' daov- acov ov :tQOGisaivcov, ay.o?.tbv (ovoyida^r] rb ar-i xoLvbv avxov fiTjds Qccdiov. quem locum ad unum omnes, quod sciam, inter- pretati sunt ita, ut dicerent verbis :tocbxov asv xxi. primum, dsvxsQov ds xxi. alterum, i:ti ds xovxcp xxi. tertium significari carminum convivalium genus. ad dsx'xsQov bi autem ex ante- cedentibus c)br]v rfiov suppleri iubebant cf. Ilgen p. CLV).
") Cur Ulrici 1. c. II 378, Bode II 2 p. 456 adn. 2, Baehr in Paulyi encjcl. s. V. Gy.oKLov tria scoliorum genera distingui utroque loco contendant, non video.
— 54 —
sed perperam. duo enim tantummodo genera discernuntur, quon- iam enuntiati constructio sic procedit: otl JtQcatov fikv . . . fjdov, dsvtsQOv ds ecps^fjg ^vQ6iVY}g TtaQadido^svrig kccI snl tovt(p (prae- terea) At;^^^ TisQicpSQoiisvrjg 6 itsnaidsv^svog sld^Pavs xal ydsv^ axohbv cjvoiiaGd-ri. necessario autem verba sic esse construenda intellegitur inde , quod puncto post sxdlovv posito sententia a verbis inl ds rovtcp incipiens sensu iusto caret; nam et parti- cula oti deest, neque ea quae antecedunt possunt iutellegi, quod sententia principalis ' axoXtov Gyvoiida^ri ' desideratur. accedit quod voce sq)s^fjg, quae secundum Ilgenii aliorumque inter- pretationera non ad scolia, sed ad alterum carminum genus re- ferenda est , aperte a Plutarcho ratio, qua in scoliis canendis ute- bantur, significatur, cum his pergat ille verbis: cUloi ds cpaai Trjv iivQQLVii]v ov xads^fjg ^adi^siv. quae cum ita sint, luce cla- rius apparet Plutarchum vel, ut rectius dicam, auctorem , quem ille secutus est hoc loco, non cum Dicaearcho rt Artemone fa- cere, qui tradunt tria fuisse carminum convivalium genera: primum, quod ab omnibus simul, alterum, quod ab omnibus ex ordine, tertium, quod non ab omnibus, sed a doctissimo quoque ordinis respectu non habito cantatum sit.
Sed ut misso interim Plutarchi loco de Dicaearchi sententia — nam Artemonem Dicaearchi verba repetere patet — disputemus, vehementer dolendum est, quod ille afferre omisit, quae cuique generi carmina sint attribuenda, id quod sine dubio est gravissi- mum. qua de re primus disputavit Ilgen p. CLII sqq., cuius disputationis summa haec est: initium canendi fiebat paeane h. e. carmine in dei alicuius honorem, quem omnes uno ore canebant. alterum genus erat vnb ndvtcjv ado^svov zaO-' sva i^fig., quo continebantur Stesichori, Simonidis aliorumque prae- ^tantissimorum poetarum carmina; iu primis vero Anacreontis suspicatur Ilgen et alia eius generis odaria ad hos usus ad- hibita esse. quibus carminibus nomen fuisse opinatur TtaQOLvloig. tertium denique genus fuisse scolia, quae a singulis non ex ordine, sed prout arbitrium convivatoris tulerit, cantata sint. quamquam Ilgenium hic sibi ipsum obloqui facile intelleges, si ea respexeris,
— 55 —
quae p. LXXI dixit: 'cantionum convivalium duo tantum refert Pollux genera, quorum alterum vocat naQoCvia aa^ata, alterum axohd', sed addi possunt Ttatdvsg et xcjiiot, ita, ut quattuor genera istorum carminum habeamus'. sed hac re, quae est levioris momenti, missa inquiramus, num Ilgen rem in universum recte explicaverit.
Ac conviviorum initio paeanem vel hymnum ab omnibus simul cantatum esse inter omnes constat, cf. Plut. l c: nQcotov iisv ijdov adi]v tov ^sov xotvcog djtavtsg ^ia (pcjvfj jtaiavL^ov- tsg. Athen. XIV 627 F: dUd ^riv ol dQxatov xal TtSQtsXaiiov sd-sat xal voaotg tovg tcbv dscov v^vovg adsiv dnavtag iv tolg sandasaiv'^'^). quid autem statuendum sit de altero et tertio carminum convivalium, quorum mentionem facit Dicaearchus, genere, multo difficilior est haec quaestio, cum ille ne uno quidem exposuerit verbo, quae carmina ad alterum illud genus pertinerent. quod si Ilgen affirmat aa^ata TtaQoivia ad alterum genus, scolia ad tertium referenda esse, haec mera est coniectura, quae iis locis, quos ille affert, non fulcitur. 'finitis', inquit, 'deorum laudibus convivator ei, qui primo loco accumbebat, citharam tradebat eumque iubebat aliquid canere; cf. schol. Aristoph. Nub. v. 1358 (1355): iv totg av^Ttoatoig xvxUo totg saticoiisvoig 6 iatidtcoQ didovg kvQav sxskavsv aaav ad^v . qui autem eo scholio explicantur versus hi sunt:
TtQ^tov iilv avtbv trjv IvQav Xa^ovt' sycj 'xsksvaa aaat Zi^icovidov iislog, tbv Kqiov, 6g STtsx^r].
'•) lam Alcman dicit in frgm. 24 (Bergk.): ^oivccig 8h xal sv Q^iccgolglv
avdQSiCOV TtKQCC daiTVIjiOVSGGiV TtQSnSL TtCCLCCVa XCCTCCQXSiV.
Lacedaemoniorum morem describit Philochorus apucl Athen. XIV 630 F: sd-og . ., av dsinvo7tOLi]GcovTccL xccl ncaaviGcoGiVj kSslv xccd^^ svcc TvqtccIov XQivsLv ds Tov noXsuccQxov Kcci a&Xov didovccL tw vixatvTL xQsccg. cf praeterea Plato Symp. 176 A, Xenoph. Symp. 2. 1, Plut. quaest. symp. VII 8. 4, Athen. V 179 D.
— 56 —
Qui loci primo aspectu vel maxime llgenii sententiae favere videntur; verbo enim xvkXoj idem significatur, quod voce ih,fjg apud Dicaearchum. sed collato scholio ad Aristoph. Vesp. v. 1222: th GKoXi oncog TtaQadi^ij; iv xvxkcp yccQ t^Sov ra axo?ucc. a elGi TtaQoiviOi adai, atque alio scholio ad eundem versum: aQialov sd^og iotiCJiiivovg adsiv CiKoXov^cDg tdj jtQCJtco, sl TtavGaito tijg codrjg, ta i^fjg' xal yhtQ 6 i^ ^QX^lS ^d(pvr]v /) (ivQQiVi]v xatixcov fjds ZiyLcovidov ?) UtyjOixoQOv yiilri axQig ov i]^ekB xal iista tavta, cb ipovXsto, ididov ov% cog i] td^ig CcTir^tti. xal sksysv 6 ds^d^svog TtaQa toi) TiQcotov ta i|^g, xdxsivog iitsdidov TcdhVy G) i^ovlsxo. did tb ndvtag ovv d7iQo6dox)']tcog adsiv xal liysiv td fiilr], Oxolid siQ)]tai did tr]v dvoxokiav , intellegitur ea Stesichori Simonidisque carmina, quae in conviviis canebantur, non ad alterum genus, quod Ilgenio appellare placuit jtaQOivia^ sed ad scolia esse referenda (cf. scholium posterius), quae, si fides est habenda scholio priore loco allato, vulgo ordine orbiculato canebantur: fidem autem habendam esse docet locus Plutarchi supra allatus, qui item scolia i(ps^r]g, docentque Aristoxenus et PhvUis, qui ea jtaQd ^iQog i^f]g cantata esse affirmant. quae cum ita sint, apparet Ilgenii argumenta parum valida esse, et videndum est, num omnino fuerit alterum illud carminum con- vivalium genus.
Etenim quae erant carmina in conviviis cantata? prae- ter hvmnos convivii initio ab omnibus simul cantatos valde adamabantur carmina Stesichori et Simonidis (Aristoph. Nub. v. 1356 et schol. ad Aristoph. Yesp. v. 1222), deinde Alcaei (Aristoph. Vesp. v. 1234 cum schol.), Anacreontis aliorumque qui passim commemorantur poetarum lyricorum, denique selecta quaedam ex Homeri, Aeschyli, Euripidis aliorumque eius modi poetarum carminibus (Aristoph. Nub. vv. 1364 et 1371, schoL Aristoph. Nub. v. 1364). quo ex numero secernenda sunt nobis ea, quae sunt poetarum epicorum et tragicorum, nam profecto ne unus quidem locus exstat, quo haec carmina appellentur scolia. quae autem restant carmina lyrica, num quaeso quid reperiri potest, quo cogamur, ut ea in duo digeramus genera, quorum alterum
- 57 —
ab omnibus couvivis ex ordine, alterum a nonnullis tantummodo cantatum sit? equidem nihil reperire possum. an tu serio putas carmen quoddam Alcaei vel Anacreontis ab omnibus potuisse cani, scolia autem in Harmodium, Admetum, Aiacem alia tantum a doctissimis? minime. itaque neque e re logica alterum illud poesis convivalis genus defendi potest, et, quod Ilgen de nomine 'jtaQOiVia ut illius generis proprio dixit, id iam satis superque refutasse nobis videmur (p. 50 sqq.).
Sed etiam alia ratione demonstrari potest, quae carmina fuerint scolia. etenim optima via, qua certum quoddam poesis genus cognoscatur eiusque natura recte explicetur, ea esse vide- tur, ut accurate inquiratur in ea huius generis carmina, quae nobis sunt servata, atque exploretur, quae sit eorum forma quae- que argumenta. quae cum ita se habeaut, primum inquiramus in scoliorum metra.
Quae Bergk collegit scolia triginta diversissimis sunt composita metris. quamquam notandum esse videtur in dimidia fere eorum parte unum idemque reperiri metrum. scolia enim, quae sunt apud Bergkium inde a primo usque ad quartum deci- mum, ad hanc normam sunt composita:
conferas exempli gratia scolium VII:
Sid^' i^rjv oTtoiog tig y]v sxaGtog
tb atrj^og dislovt', STtSita tbv vovv
iatdovta, xlsiaavta itdliv,
dvdQa (pi?.ov vo^i^siv cidoXcog cpQSVi.
idem autem raetrum deprehenditur in Aristoph. Eccles. v. 938 sqq., ubi iuvenis quidam canit carmen, quod sine dubio ortum est ex imitatione scolii a nobis modo allati:
ftO-' i^r]v TtaQa tfj vici xad^svdsiv, xal .^i] 'dsL TtQotSQov dia67todr)GaL
— 58 -
dvcc6t^0V )] TtQSO^VtSQCiV'
ov yccQ ccvaGiBtbv tovto yiXevd^eQOj.
de metro ipso C. 0. Mueller, Hist. litt. Graec. P 317 adn. 120 sic disputavit: 'Die Hendekasyllaben beginnen mit einer gewissen Bequemlichkeit und Schlaffheit; aber mit dem dritten Verse tritt durch den anapastischen Eingang ein lebhafter Aufschwung ein, der in dem anmuthigen Paare logaoedischer Reihen im Schluss- verse sich in ein schones Gleichgewicht schaukelt'. quibus adde quae R. Westphal (Metrik IP 774) disputavit: 'In der alteren Skolienpoesie wurde eine mit 2 Phalaeceen beginnende tetrastichische Strophe, die wahrscheinlich auf die lesbische Lyrik oder Anakreon zuriickzufuhren ist zu einer oft wiederholten Form : Die ganze Strophe ist eurhythmisch eine Verbindung von 2 hexa- podischen, 2 dipodischen und 2 brachykatalektischen tetrapodi- schen Reihen'. haec igitur Mueller et Westphal. sed iam quaeso conferas Athenaei (XIV 625 C) locum, ex quo comperimus Pythermum primum adhibuisse modulos lonicos eosque in scoliis componendis: cpa6l de Uvd^sQiiov tov Trjiov iv tc5 ysvsi tfjg ccQiLOvCag avtco tovtcp (scil. toj ^laGtl yaveL) 7tOL7\6ai (jTcac^ {pxolicc restituit Casaubonus) fteV.?;* xal dicc tb elvai tbv Ttoirjtrjv ^lojvixbv ^laoti 7ih]^Tivai t)]v c(Q{ioviav, Pythermi deinde Athe- naeus commemorat versum hunc:
ovdiv r]v ccQa talla 7tV}]v 6 XQvGog.
qui versus eandem formam metricam praebet, quam tredecim quae sequuntur in editione Bergkiana scolia, qua de causa iustae locus est suspicioni haec scolia omnia modulis lonicis decantata esse. quae si vera sunt, tum non e Lesbiaca poesi haec stropha repe- tenda est, id quod Westphal 1. c. suspicatur, sed ex lonum poesi, quod altero loco idem statuit, quamquam pro Anacreonte potius Pythermum huius strophae auctorem afferre debebat, quem ante Anacreontem vixisse*^) probabile est.
28
) Cf., quae de hac re paulo infra disputabiraus.
— 59 —
Scolia XVII— XX exhibent binos versus logaoedicos non ita multum differentes a versu quarto scoliorum, quae modo tractavimus. hoc enim eorum est schema:
A-
Scolium Timocreontis (Bergk PLG IIP 1204) duobus versi- bus^^) continetur epitrito-trochaicis sic conformatis:
9
Scolium XV stropham quae vocatur Alcaicam exhibet, sco- lium XVI constat e quattuor ordinibus logaoedicis ita dispositis :
v^ v_x ■""■ w —
~" w ^ — ^ — ^,
Quinque scolia (XXI— XXVI), quae Praxillae poetriae ascri- buntur, binos versus habent asclepiadeosmaiores, atque eodem metro compositum est easdemque fere ac Praxillae carmina continet sententias carmen illud Seleiici, tov tcjv llaQav aa^dtcjv noii]tov (cf. Atheu. XV 697 D):
xdyco 7tai^o(pilt]6o' TtoXv ^oi xd?Mov ij yaaeiv Ttalg ^sv yccQ TtaQscov xi]v Ttolsacp ^dXlov inwcpskst.
Scolium XXVII distichon, quod dicitur, elegiacum est. sco- lium XXVIII carmen est duarum stropharum, quarum utraque quinis versibus logaoedicis constat, itemque scolia XXIX et XXX versibus constant logaoedicis.
Ex his, quae modo exposuimus, iam apparere puto scolia ad certa quaedam metra astricta non fuisse idque tantummodo in iis componendis observatum esse, ut paucis versibus singula ab- solverentur carmina. neque certam omnibus scoliis melodiam com- munem fuisse iam ex antiquae artis musicae indole apparet.
29>
^) Dicendum potius scolium quattuor versibus coustare. ego Bergkium secutus suni, qui duos tantum versus constituit.
— 60 -
quoniam non eadem potuit esse melodia in carminibus metris diversissimis corapositis.
Ac ne pilo quidem accuratius, quam metra et moduli, de- finita erant argumenta, quae in scoliis tractabantur. qua de re videas quae Eustathius 1574, 14 tradidit: iivQla dh toiavxa (axoha) 7iBQL(pBQovxai' xcc iihv GxcoTCXLxd, xa dh TCQog sQCJxa, nollh 8e xal OTtovdaia. praeter ea conferas locos, quos p. 47 sq. attulimus''^**^ et Zenobium I 18: 'Adni]xov ^fAog* xo slg ^Adfirj-
xov ddoaevov uiXog Ttav&iuov ix xoxe ovv <5Kolia xal
Tisvd^rjQri JtQog xbv "Ad^rixov fjdovTO ^eh]^ ii8%QLg dv r] KoQr] dvBTteii^av "Aly.r^GXLv (cf. schol. Arist. Vesp. v. 1239), quo loco quasi in eodem genere ponuntur axohd et 7tevd^)]Qr] iieh]. porro si scolia, quae nobis servata sunt, respexeris, videbis contineri iis preces (1 — 5), facta praeclara carmine celebrata (9 — 14), sententias et praecepta paucis versibus expressa (7, 8, 15—26), alia, quae, sive cum Eustathio in tres distribuimus partes: scolia cavillatoria, amatoria, seria, sive cum Ilgenio facimus, qui scolia cavillatoria, amatoria, historica, mythica, precatoria, moralia, politica, laudatoria, potatoria distinguit (p. CLXXVIII sq.), aperte demonstrant quodlibet argumentum potuisse tractari scoliis.
Videmus igitur neque metro vel melodia neque certis qui- busdam argumentis scolia esse insignita ita, ut possint discerni his rebus ab aliis carminibus similibus. quid igitur faciendum? num desperandum est futurum esse, ut umquam explicetur scoliorum vis ac natura? minime mea quidem sententia. hac enim ipsa re, quod scoliorum prae ceteris carminibus convivalibus nihil pro- prium est, inducimur, ut sumamus et TtaQolvia et axohd, haec enim vulgo duo carminum potatoriorum statuuntur genera, sco- liorum nomine fuisse appellata. vides nos in disputando ad eandem pervenisse sententiam, quam ut amplecteremur, ante eramus coacti. facere autem non possum, quin hoc loco Grimii afferam verba
'») Addi potest locus Athen. X 427 D: ^v ccn' ciQxfjg xb [ihv GTtivdBiv ccnodsdo^^vov Tolg dsolg, 6 Sh xoTTa^og rclg SQCofi^voig . . . dib xal xa aKoXux. y.alov^svu fiekrj rcbv aQxalcov nocrjTcov nlrjQt] sgtlv.
61 —
(l. c. p. 42), qui quamquam tautummodo quasi praeteriens egit de hac re, taraen verum praesagiisse videtur: 'cum scolia illa carraina dicerentur, quae ultimo loco inter scyphos nuUo accu- bitionis ordine servato a doctissimo quoque ad lyram canerentur, cum praeter hoc unum nihil nobis traditum sit vel in argamenti natura vel in formae aut numerorum positum, quo scolia genera- liter ab aliis carminibus, nisi haec ipsa, ut paeanes, certam ali- quam notam habeant, discerni possint, facile apparet omne huius modi iudicium (scil. quod Ilgen fecit, qui TtaQoivia et axohd distinguenda esse dicit) lubricum esse et incertissimum, atque omnia fere carmina pro scoliis usurpari et cantari potuisse. equi- dem vehementer dubito, num scolia certum aliquod ac distinctum carminum convivalium genus fuerint.' quae rectissime se habere, partim iam sumus conati demonstrare, partim ex iis, quae modo disputaturi sumus, elucebit.
Etenim iam, cum scoliorum nomen explicaremus , suspicati sumus carmina vetustissima Aeolica cantilenas fuisse convivales et scolia appellata esse. quae res facile veterum potest com- probari testimooiis. ac primum quaeso Aristophanis versura inspi- cias ab Athenaeo XV 694 A servatura: aaov dr] ^ol axohov xl kaj5<x)v ^Akxaiov x ^AvaxQsovxog, deinde Aristotelis locum Polit. III 9. 5, qui haec habet: oiov sUovxo itoxe MLXvkr^valoL Ulx- xaxbv TtQog xovg cpvyddag, cov 7tQ0£Lax}]xeaav ^Avxi^svidr]g xal Alxatog 6 7toii]xr]g. dr]?.OL d' 'AXxatog, oxl xvQavvov elkovxo xbv TlLxxaxbv sv xlvl xcov axohcov ^skatv s7tLXL^a yaQ oxl'
xbv xaxi)7idxQLda TlLxxaxbv 7t6hcog xag d%6kco xal (^aQvdai^ovog saxdaavxo xvQawov ^sy* STtaLvsovxsg dollssg. quod fragmentum Bergk recte quidem inter scolia (frg. 37 A p. 942) rettulit, sed a carminibus stasioticis separavit. quod num inre fecerit, dubito. erat enim ^skog simul axaaicoxLx6v et axohov. neque vero alterum pendet ab altero. nam carminis argumentum significamus, si axaaicoxLxov nominamus, sin axohbv ^sXog dici- mus, carmen convivale esse indicatur. stasiotica autem in epulis cautata esse confirmatur Aristoph. Vesp. v. 1230 sqq:
— 62 —
iyc) 8s ys, skv aTtsilf], vr] Ai srsQov (scil. axolidv) aGo^ai, cjvd^QG}(p' ovTog 6 ^aio^svog t6 ^sya KQaros^ dvTQSTpsig sti xav TtoXtv, a d' sisrai QOTCdg.
quos ad versus scholiasta haec adnotavit: cbvd-Qcocp' ovrog 6 itatvoiLSVog' TiaQcc ra ^AlKaiov a)vrjQ ovrog 6 ^aio^svog rb fisya XQccrog, avTQSxl^si rdia tav TtoXiv' a d' sxsrai Qondg. dvrl rov ^riTcov ^sya xQarog' ovro d' Alo7.slg. et ad vers. 1235: dvarQSTpSLg* dvarQsipsig ra%scog r)]v TtoXcv, ijng TtQbg rovro Qsitst, ix rcjv Alxaiov dh TtaQcodsl slg KXsava ag ^aivo^svov. unde apparet ea quoque carmina, quae aracSLortxd vocantur a gram- maticis, scolia et fuisse et appellata esse. nonne vero id certis- simum argumentum est totam poesim veterem Aeolicam olim fuisse couvivalera, ita ut carmina scoliorum nomine possent signi- ficari? qui autem poesis melicae fragmenta edenda curaverunt, partim veterum grammaticorum exempla secuti , partim suo arbitrio plura genera constituerunt: TtaQoivLa, ov^itortxd, sqco- Tixd alia; et recte quidem, modo teneamus bis nominibus argu- menta tantum carminum significari, uno autem posse compre- hendi eius modi carmina convivalia nomine i. e. nomine sco- liorum^'),
Sed etiam apud alias Graeciae gentes hic illic carmina con- vivalia in universum scolia appellata esse manifestum fit Anti- phanis verbis apud Athen. XV 695 F:
^AQ^odtog iTtsxakstro, Ttatav ydsro, ^sydXriv Atbg (SorriQog axarov r]QS rtg.
quibus versibus veri simile fit scolium illud celeberimum in Harmodium etiam ut paeanem cantatum esse. nam scolia ab omnibus etiam simul cantata esse ut paeanes tradit Clem. Alex. 72, 3 S : Gxoltbv r]dsro xotvcbg dndvrov d^a cpovf] Ttatavt- JovTcoi/. conferatur etiam Athen. 1 23 E: GsoTto^Ttog
'') Quae cum ita sint, apparet Ilgenium falsum esse dicentera p. CXCVI pessime egisse Nauzeum, quod Alcaei carmina inter scolia rettulisset.
— 63 —
iitivo^sv ^srd ravra xaraxsifisvot fiaXaxotar' iTtt rQtxXivicp TsXafiovog ol^co^ovrsg dXXt^lotg ^slr].
ubi TsXa^ovog (isIt] sunt scolia in Telamonem et Aiacem can- tata (scol. 17 et 18 Bergk). atque idem colligi posse videtur e Plat. Gorg. 451 E : ol^at yaQ as dxr]xosvat iv rotg av^Ttoaioig adovrov dvd^Qojtov rovro rb axoXtov, iv o xaraQt^^ovvrat adovrsg^ ort vytaivstv ^sv aQtarov iart xrs., unde apparet omnes convivas simul illud scolium cantasse. porro nonne mirum in modum quinque scolia, quae ab Athenaeo primo loco afferuntur, cum hymnis concinunt? quis autem haec carmina scolia esse contenderet, nisi forte fortuna ab Athenaeo iuter cetera scolia afferrentur? quamquam euim hae cantiuuculae difterunt ab hymuis qui vulgo dicuntur eo, quod breviores suut, tameu quin ab omnibus simul cantatae sint, nullo pacto dubitari potest. Denique si demonstrari potest vel carmina convivalia ele- giaca inter scolia numerata esse. non amplius licet dubitare, quin quodlibet carmen lyricum in symposiis eautatum appellatum sit scolium. atque inter scolia ab Athenaeo servata hoc reperitur distichon elegiacum:
syxst xal Kr]dovi, didxovs. ^r]d' imh]xtov, sl ds XQf]g dyad^otg dvdQaatv olvoxoslv.
falso euim Ilgen p. 95 descripsit huius carminis nietrum, quam- quam paulo post (p. 97) de ea re dubitaus ipse haec adiecit: 'quoties certo lego Athenaei textum, toties aures meae in nume- rum elegiacum inclinaut.' primus autem e libris manuscriptis distichi formam restituit Dindorf in editione Athenaei a se curata. ac distichon carminum melicorum instar cantari potuisse colligitur ex Athen. XIV 620 C, quamquam hoc loco non de carminibus con- vivalibus agitur: XaiiatUov 8' iv rco nsQt Zrr^aixoQov xat (islo- 8r]^^vai cpr^atv ov fiovov rd[0^i]Qov, dlld xat raHaL68ov xal 'AQxtloxov, srt 8s Mt^vsQ^ov xat 0oxvli8ov. KUaQxog 8' iv rd TtQorsQo nsQt yQicpov rd 'AQxtXoxov, cpr^aiv, 6 2Jt^ovi8r]g 6 Zaxvv%tog iv rotg dsdrQotg inl 8icpQov xaxtr]^svog iQQaip(p8st
- 64 —
AvGccvLug 6' iv rco TtQcbra tisqI la^PoTtoicjv Mvaaicjvcc rbv Qa^cp- dov Xsysi sv talg dsi^sGi rc)v UL^covidov rivag lcctx^cjv vtcoxql- vsad^at. et ib. XIV 619 B: jjjdovro dk 'AxtrivriOL Tcal ol XaQcovdov vo^OL TCaQ' oivov , cbg 'EQ^iTtnog cpriGLV sv tc5 exrw TtSQL vo^io- ^stcbv^'^).
Quibus ex locis videmus etiam carmina elegiaca, iam- bica, alia iustis modulis decantata esse in symposiis, quae car- mina scolia nonnumquam appellata esse testis est scolium XXVII. recte igitur statuit Welcker affirmans etiam in Theognidis car- minibus, qualia nunc habemus, inesse scolia'*^'). apte enim partes quaedam selectae e poetae Megarensis elegiis cani poterant in conviviis (cf. Welcker in prolegg. ad Theogn. edit. p. XCVII sq.). ac de symposiaca elegia scripserunt Fr. Osann in Symbol. ad bistor. litt. Graec. et Lat. I p. 38 sqq. et Nicol. Bach 'De sym- posiaca Graecorum elegia' in programmate Fuldeusi 1837, qui, quamquam nihil couferunt ad nostram rem, tamen in eo con- sentiunt, quod scolia ipsa, quamquam proprie ad Aeolicum fisXog referantur, tamen nonnumquam elegiacam quoque induisse formam statuunt. quae cum ita sint, iam dubium non esse videtur, quin omnes illae breves cantilenae convivales , quae primum ab Aeo- libus excultae postea a ceteris quoque gentibus Graecis adamatae sunt^ scolia sint habenda et appellanda.
At, dicat aliquis, quid de Dicaearchi sententia iudicandum est? num tu fictum esse statuis, quod ille de scoliis a peritis- simo quoque nuUo ordinis respectu habito cantatis dixit? nequa- quam, sed putaverim Dicaearchi explicationem ad posteriora re-
^*) cf. Plut. de mus. 8 : h ccqxiJ eXeyslcc ^s^elonoirnieva ol ccvXtodol fjdov et Theogn. v. 239 sqq.:
d-oivriS 8h xal slXccTCivtjGi naQsaai]
hv ndacaSf noXXav v.sitisvog sv aTOficcacv. xai as avv ccvXiaxoLat XLyvcf&OYyoLg vsol ccvSqss
svxoGncog SQUTol xaXu xs xal XLysa ccaovTaL. "i De Theognidis scoliis conferas etiam, quae disputavit Leutsch, Philol. XXX p. 218.
— 65 —
ferendam esse tempora, quibus, quin revera scolia modo illo arti- ficioso cantata sint, non est quod dubitemus. quae res ut clarius demonstretur, inspiciamus locum unicum, quo scolia a singulis convivis cantata proferuntur. exstat autem apud Aristophanem in Vesp. V. 1220 sqq., ubi convivii legitur descriptio, in quo scolia canuntur. sed cum summum huius loci videatur esse momentum, eum integrum exscribam:
BAE, avlrirQlg svsq^vGrjGsv, ol dh av^Ttorav
slalv GscoQog, AlaxLvr^g, 0av6g, Klscov, ^vog rig srsQog jtQog xscpaXfjg 'AxsaroQog, rovroLg ^vuav ra axolL oTtojg ds^st. OIA. xaXcog.
BAE. alrid-sg; 0IA. cbg oidslg AtaKQLCov dslsrat.
BAE. syco stao^aL' xal dt^ yccQ slfi' iyco KXsov, adco ds TtQcorog 'AQitodLov ' ds^SL ds av. ovdslg jtcoTtor' dvrjQ sysvt' 'Ad^ijvaig —
CflA. ovx ovro) ys navovQyog {ovdh) xXsTtrrjg —
BAE. tovrl ah dQaasLg; TtaQaitoXsl ftocbfisvog' cpriasL yciQ i^oXslv as xal dLacpi^sQSLV xal rfjGds rF]g yrjg i^sXdv. OIA. syco ds ys, sav ditsilri, ^h ^^' ersQov aao^at. cbvd^Qcocp', ovtog 6 ^ato^svog tb pisya XQatog, dvtQstsLg stL rav tcoXlv ' d 6' sxsraL Qondg.
BzIE. ri d\ orav 0scx}Qog jtQbg Ttodcjv xaraxsi^isvog
adrj Kkscovog kafto^svog rilg dshdQ'
Adfiijrov loyov, atatQS, fxad^cor xiyvg dyad^ovg cpilsi^
rovrG) ri Is^etg axohov , 01 A. codixcbg sycb,
ovx eanv d/.conexi^siv^
ovd' dfig)otaQOLaL yiyvsa^ai cpilov. BAE. iistd rovrov Alaxivng 6 Esllov ds^srat,
dvriQ aocpbg xal (lovatxog' xar' aasrai'
XQi]uara xal ftiov
KlsirayoQcc rs xd —
(lOi iistd Ssrtaloiv — 01 A. TtoXla drj disx()^7taaag av xdya.
— 66 —
Quo ex loco apparere dicit Ilgen hunc fuisse scoliorum recitandorum morem (p. CLX sqq.) : qui primo loco accumbebat, cantabat scoliura, quo finito citharara tradebat alii ex convivan- tibus nullo ordinis respectu habito, qui idem argunientum tra- ctabat variatis verhis et senteyitiis, iisdem taraen, si fieri poterat, numeris; hic tertio, cui volebat, citharam tradebat ex ordine, et sic fieri poterat, ut quinquies, sexies ac vel decies scoliorum orbis instauraretur. haec fere Ilgen. sed mihi iterum atque iterum Aristophanis locum tractanti non contigit, ut tale quid elice- rem. num enim Ilgen fortasse putavit vocem daxaa^aL in versibus 1222 et 1243 significare'scolia recipere ita, ut idem tractetur argu- mentum variatis tantummodo verbis?' an ad illam sententiara adductus est versu: ovdelg Jtajioz' dvijQ ayevx 'A^)]vaiq, quo continuari putabat scolium in Harmodium modo cantatum? sed licet concedatur hunc versum ad Harmodiura spectare, tamen non sequitur hanc principalem cantionum formam fuisse; nam subsequitur statim Alcaei scolium, quod neque eodem metro neque de eodem argumento compositum est, quo Harmodii sco- lium. porro num tu dubitabis Ilgenii explicationem verbi daiaod-ai abicere, si versum 1243 iuspexeris? nam Aristophanes Aeschi- nem cantum excepturum esse dicit et carmen ipsum, quod can- taturus est Aeschines, affert. at num eodem metro compositum est carmen illud , num eo idem tractatur argumentum quod scolio antecedente?
Sed iam totius loci contextum considereraus. filius igitur patri primura cuiusdam scolii versum dicit, pater autem nou idem scolium recitat, sed alius scolii verba, quibus scolii sententia ridiculum in modura immutatur. atque eodem uti- que raodo versus 1245—1248 explicandi sunt. contra autem vv. 1236 — 1243 Theorus totum scoliura cantans'**) fingitur, ad quod Philocleo alio scolio respondet. iam si quis quaerat, quae
'*) Quamquam enim primum tantum versura recitat, tamen totum scolium eum cantasse tibi fingiis oportet, quod non ad primum versura, sed ad totius scolii sententiara respondet Philocleo.
— 67 —
redundent ex hoc loco, haec sunt. antiqua scoliorum vi? ac natura etiam e poetae coraici verbis perspicitur. nani c 'iivivaruni uuusquisque carmen, quodcumque vult, canit nullis metri, irgu- menti, recitandi ordinis astrictus legibus. neque taraen Aristo- phani in animo fuit accurate describere, quo modo scolia vulgo cantarentur, sed facete scolia singula quodam raodo cohaerentia finxit ita, ut alterum alterius responsum contineret vel ut prioris scolii versus primus continuaretur vcrbis posterioris scolii. qua in re quamquam huius loci vis comica inest, tamen nihil, quod scoliorum proprium ac peculiare fuerit, profertur. iure igitur Ulrici 1. c. II 379 adn. 232 negat scolia inter se cohaesisse, id quod opinatur Ilgen, atque ita pergit: 'Wenn trotzdem so etwas vorkam, so ist es nur ein Spiel des Scharfsinnes (wie Aristoph. Vesp. 1220)'.
Sed etiam inter scolia ipsa servata quaedam repperisse sibi visus est Ilgen , quae suara confirmarent opinionem , dico scolia in Harmodium Aristogitonemque et Aiacem. ac scolia in Har- modium ille (p. CLXVI) ita cantata esse putat, ^ut secundum scolium (i. e. stropham alteram) ab alio cantum a primo ex- cipiente {dsla^svco) et tertium (i. e. tertiara stropham) ab eo, ad quem a secundo canendi officium delatum erat, ad imitatiojiMin primi tum in re tum in uumero adiectum esse putandum sit\ et opinatur ea tantummodo scolia posse dici perfecta, quae varias ^iusdem sententiae exornationes exhibeant, quod de scoliis in Harmodium esse statuendum.
Sed antequara inquiramus, quid ex scolio in Harmodium <ie scoliorum natura in universum redundet, scolium illud ih^uni accuratius tractemus, quod quo facilius procedat, totum iLih; carmen liceat apponere:
'Ev ^vQTov xladl rb li(pog (poQYiGo, aansQ 'AQiiodiog xai 'AQLaxoysitov, OTS Thv TVQavvov XTavstr}v, laovo^ovg t' 'A^i]vag iTCOir^aaTrjv.
6*
:i
— 68 —
^iXtax' ^AQ^odb^ ov xi tcov reO^vr^xagy VYi^oig d' iv iiaxccQCOV Oe q)a0Lv slvat, iva TTBQ Ttodaxrjg ^AxilBvg, Tvd£t6r\v XB cpaGiv iod-lbv ^LO^ridBa.
'Ev ^vQtov xladl th ^icpog (poQt'j6co^ coOtcbq ^AQiiodiog xal 'AQcatoyBitov, ot' 'Ad^rjvairjg iv d-vGiaig avdQa tvQavvov "I-JiTcaQiov ixaLVBtrjv.
AIbI acpav xliog B(30Btai xat' alav, (piXxat^ 'AQiiodiog xal 'AQi(5toyBitcov, oti xbv xvQavvov xxavixrjv, icovoaovg r' ^A^Tqvag ijiotriacixriv.
Ciiius carminis uiiam tautum stropham Ilgen opinatur po- tuisse condi a poeta Callistrato, quem auctorem carminis esse scimus ex Hesychio s. v. ^AQy^odiov ^ilog * xb ijtl ^AQ^odicy notrid^sv (jxohbv vjcb KalliGXQaxov ovtcog sXByov, primum quod in nullo scolio plures fuerint strophae (cf. p. 59), deinde propter argumentum scolii ipsum. 'quae', iuquit, 'huius scolii habentur a viris doctis strophae tertia et quarta , eae sunt imi- tationes primi scolii , vel quae esse putatur , strophae primae. quis enim ferret carmen per plures strophas deductum non plus quam unam sententiam tractans et in verbis tantum nonnihil variatum?' quod si Ilgen opinabatur omnia scolia fuisse mono- stropha, egregie falsus est. quaraquam enim carmina convivalia plerumque brevia fuisse consentaneum est, tamen plures etiam in singulis fuisse strophas demonstrari potest scolio XXVIII (B), quod e duabus strophis constare omnes viri docti consentiunt. deinde qui , quaeso , potest afferri veterum locus , quo ex una tantummodo stropha scolia constitisse tradatur? multo autem re- ctius observata sunt, quae de carminis argumento protulit Ilgen. neque enim quemquam fugere potest primae strophae versus duo priores in tertia , posteriores in quarta repeti stropha , deinde prima stropha idem quod tertia, altera idem quod quarta dici
— 69 —
nemo non videt. quibus rebus Bergk commotus esse videtur, ut Ilgeniura secutus quattuor in Harraodium scolia distingueret, <Jontra Fritzsche (quaest. Aristoph. p. 50 sqq.), Schnei^dewin,' Hartung unius scolii formam servaverunt (cf. etiam Grim p. 48 adn. 24).
lam qui carmen in quattuor distribuunt scolia, dubitant, quam stropham principalem huius scolii formam quasque imi- tatione expressas esse putent. ac Bergk quidem Ilgenium secutus principem cantilenam fuisse censet scolium alterum, cum scholiasta ad Aristoph. Acharn. v. 980 haec adnotet: iv talg tcbv koiujv avvodocg rjdov ti ^ikog 'AQ^odiov [xalov^Bvov, ov ^ c}qxi]' cpilrad-' \4Qii6di\ ov ri nov tid^vrjxag. sed minime manifestum est verba ov r) aQxr] ad omnia simul, id quod opinatur Bergk, r^ferenda esse carmina, immo probabilius est scholiastam alterum tantura carmen respexisse. id quod comprobatur etiam eo, quod simili modo schol. Aristoph. Lys. v. 632 verbis ix tov axoUov primura tautura significavit carraen. quo loco simul evincitur primam stropham Aristophani notam fuisse. alterius autem stro- phae Aristophanes altero quoque Acharnensium loco (v. 1093) men- tionem iniecit, ubi inter res ad ceuam necessarias saltatrices corame- morantur, quas poeta tk (pilta^' 'AQ^odiov dicit scolii illius verbis lepide in usum suum conversis. Aristophanis igitur tem- poribus duas minimum strophas exstitisse apparet.
Sed, ut haec raittamus, stropham, quam primo posuimus loco, revera priucipem atque ab ipso Callistrato compositam esse lam eo mihi quidem evinci videtur, quod primum ei assignavit locum Athenaeus. adde quod ita comparata est ea stropha, ut, si eam cum ceteris contuleris, primariam eam fuisse facile con- cedas. quam ob rem non dubito, quin Hesychii verba s. v. ^/p- ^odiov iiilog ad hanc stropham sint referenda. quod si mecum statueris, iam quo modo ceterae ortae sint strophae, sic fere explicari potest. principi strophae nescio quis alteram adiecit, qua Harmodium laudibus extolleret. deinde tertius quartam et Harraodii et Aristogitonis laudes continentem addidit, quam ut conecteret cura prima et secunda, tertiam inseruit, qua primam
— 70 —
aliquantum variatam repetiit. simul vero id egisse videtur, ut binis, quae iam exstabant, strophis binas opponeret. sic ex uno quattuor facta sunt carmina ita disposita et conexa, ut unum efficere viderentur poema ex duabus binarum stropharum com- positum partibus.
Quod si Ilgen opinabatur hoc solo in scolio scoliorum na- turam posse cognosci in eo sitam , ut idem ab unoquoque con- viva tractaretur argumentum immutatis tantum verbis ac sen- tentiis, falsus est. nam in scoliis poetarum Aeolicorum, qui primi hoc poesis geuus excoluerunt , tale quid reperiri nequit, et si concedimus scolium in Harmodium eo modo, quo Ilgen vult,^ cantatum esse , num id ad scoliorum naturam pertinuisse sta- tuendum est? nonne libero convivantium arbitrio relictum erat, utrum ille, qui in canendo sequeretur primum, idem tractaret argumentum necne?
Simili modo iudicandum est de scoliis in Aiacem, quorum tria exstare opinio est:
Tcat Tsla^cjvog, Alav alxiiritd, XayovGi (58
ig TQotav aQL6tov ild^stv ^avacjv ^ist' ^Jiillsa.
deinde :
tov TsXa^cbva Ttgcjtov, Aiavta ds dsvtSQov
ig TQotav 7JyovOiv sl^stv /Javaav xal ^AiLlXea^^),
denique Alcaei versum huc spectare putant commemoratum ab Hephaestione 61 :
KQovida ^aGilrjog ysvog Aiav, tov aQL6tov Tisd' ^A%LlXsa {(palaLv ig TQotav tcbv /lavaav sX^s^sv supplevit Bergk, ig TQotav IsyovOLv ik^siv Aavacbv ^sta Hartung)
sane mirandum est omnes viros doctos conclamare hos versus, quod ad sensum attineat, variationes unius eiusdemque rei esse. nam in prima stropha Aiacem post Achillem fortissimum virum inter Danaos fuisse poeta dicit, in altera autem narratur Tela-
^^) Sic codices praebent. quo autein iure Bergk scripserit ^fra, equidem non perspicio.
»
- 71 -
monem in prima, Aiacem et Achillem in secunda expeditione Troiana interfuisse. quae quidem scolia arte cohaerere iion potest negari, sed idem in utroque non dici nemo non videt. quod autem ad versum Alcaei attinet, omnino pro certo statui nequit, utrum e scolio duorum versuum sit desumptus necne. nam haec sententia ex Homeri II. B 768 deprompta est:
dvdQcbv d' av ^sy aQiatog srjv TslaacbvLog Aiag^ 6(pQ' 'AiLlsvg ^riVLSV 6 yaQ TtoXv cpsQtatog fisv.
quam etiam longiori cuidam carmiui inserere potuit Alcaeus vel hymno vel scolio. quam ob rem dubitari potest, num recte fecerint Bergk et Hartung unum tantum versum ad aualogiam scoliorum illorum supplentes. sed utut res se habet, nihil illa scolia con- feruut ad Ilgenii opinionem contirmandam.
Age nunc redeamus, unde orsi sumus. etenim supra diximus scoliorum canendorum morem, qualem Dicaearchus describit^ posteriorum demum temporum fuisse, neque ullam omnino esse causam, cur eam rem fictam et Dicaearchi commentum putumus. nam ex Aristophanis loco, quem modo tractavimus, colligi potest eius aetate scolia, quamquam non semper eodem modo quo ille finxit, tamen artificiosius recitata esse quam antiquitus. porro si reputamus scoliis in epularum fine fuisse locum, quem postea obtinueruht aenigmata, griphi, alii lusus his similes, facile patet scolia, qualia describuntur a Dicaearcho, quasi praenuntia illius poesis fuisse, quo factum est, ut carraina illa simplicia olini ah Alcaeo et Anacreonte cantata propter recitandi modum difficilia evaderent atque a peritissimis tantum canerentur hominibus. de aenigmatibus autem conferas ea, quae Plutarchus (Quaest. symp. \ init.) disputat, qui in epularum fine aenigmata et similia proponi solere diserte tradit. quibus adde quae Athenaeus exposuit X 448 B— 459 C.""**^) iam si respexeris, quae dicit Athen.
^^) De hoc arguniento scripserunt praeter alios : F. Morawski, de Grae- corum poesi aenigraatica. diss. iuaug. Monast. 1862, J. Ehlers, Aiviy^ xal yQltpog. diss. inaug. Bonnae 1867. idera, de Graecorum aenigmatis et griphis> progr. Prenzlav. 1875.
— 72 —
X 457 E: dXXa iiallov tag rotavtag tc5 Ttgatcp sitog laii^Blov dnovti tb ixo^svov exaatov Uyetv^ xal tb xEcpdlaLov elTtovti avtaiTtelv tb eteQov Jtoirjtov ttvog, ei trjv avttjv elne yvcofirjV itt de leyeiv exaCtov lcin^elov xti, nonne similes tibi videbuntur bi lusus scoliis, si ea ita, ut Dicaearchus tradit, canebantur? ita- que recte Hartung in 'Diar. antiqu. litt.' N. S. IV 559 baec adnotavit: 'Der Einzelgesang war keine Erfindung der Athener, aber die Verwebung dieser Gedichte zu einer Art dramatischen Bezuges, so dass immer das, was der Nachste sang, als Antwort auf den Gesang des Vorgaugers gelten konnte, war eine Erfindung der attiscben Feinen'.
Facile autem fieri potuit, ut ob hunc canendi morem scolia Attica dicerentur, cf. Athen. XV 693 F: i^e^vtivto de oi nol- lol xai tav dttcxcjv ixetvov exohcbv, et Dio Cbrvsostom. II p. 95 R: ri vrj ^la tdg tcbv dttixcjv axohcjv te xal iTtoivicov ivxccg ov {^aatlevGi itQeitovaag, dXld drjiiotaig xal cpQatoQatv V.aQoig xal acpodQa dvei^evotg. itaque quod ab Atticis simplex ille canendi modus novabatur, factum est, ut scolia Aeolica postea Attica appellarentur. et scolia Atbenis valde adamata esse intel- legitur inde, quod etiam in prytaneo scolia inter cenam cane- bantur. id quod tradidit scboliasta ad Plat. Gorg. 451 E: 'A^rj- vr^aiv ev tcp TtQvtaveic) TtaQa Ttotov axoXid rjdeto eig tivag, coaneQ eig'AQ^6diov,"Ad^}jtov, Telaii^va^ cf. Eustath. 326, 36 : ^AdiLiqtov axoliov n iv 'Ad-)jvaig r^v ado^evov. minus recte autem Grim p. 10 explicat, cur scolia appellata sint Attica, his verbis: 'baud scio an ex eo haec appellatio nata sit, quod Attici, qua erant elegantia et urbanitate, scoliorum amantissimi in eisque componendis facile principes essent, eoque in omni scolio, quod quidem hoc uomine dignum esset, eadem illa Attica urbanitas et elegantia requireretur.'
Quo modo quibusque adiumentis adbibitis scolia cantata sint, optime edocemur a veteribus scriptoribus. atque ad lyrae vel citharae sonum ea carmina recitata esse tradunt Plut. Quaest.
— 73 —
symp. I 1. 5, schol. Arist. Vesp. v. 1239, Phot. bibl. 321. 3, ubi PaQftitov pro lyra commemoratur, PoUui Onom. Vf I08, Isidor. Pelus. U ep. 146, alii perraulti. sed lyram non semper adhibitam esse et pro ea myrti vel lauri frondem canentes iu manibus babuisse intellegitur ex his locis: Hesych. s. v. ^vQQcvtjg
xlddog riddcpvrig' TtaQa itotov ^VQQivr^g (suppl. xlava vel
xlddov) riv avvi]&eg didovai tolg xataxei^evoig ix dtadoxng vneQ tov aaai dvtl Toi) ftaQftitov , idem s. v. adeiv jtQbg ^vqqivijv' e^og iv tolg av^jtoaioig tbv ^ij dvvdaevov aaai (scil. TtQbg IvQav) dacpvrig '^'^^va t/ ^vQQiv^g Xaiiovta jtQbg avtijv adeiv. id. s. v. tijv ijtide^idv TtBQiicpeQov iv tolg av^jtoaioig ijti de^td tb Ttdlat xi^dQav, elta ^vQQivrjv, TtQog iqv tjdov, Clemens Alex. 72, 3 S: oi de ^ovatxchteQoi xai jtQbg IvQav ridov (scil. td axoltd), Aristopb. schol. Vesp. v. 1222, Tzetzes de comoed. v. 88, schol. Plat. Gorg. 451 K: unde factum est, ut in proverbii^') consue- tudinem venirent verba itQbg uvQQtvnv ddeiv, cf. schol. Arist. Vesp. v. 1239: AQiatocpdv)]g iv nelaQyotg
b aev i]dev 'Ad^r]tov Inyov jtQbg ^vQQivt]v, 6 d' avtbv t]vdyxa^ev'AQ^odiov uelog.
sed ad ti])iam etiam cantata esse scolia couicias e schol. Arist.
Vesp. V. 1239, ubi Cratini versus affertur ix Xbiqcjvcqv (fr. 10
Mein.) hic:
KlettayoQag adeiv, ikav 'Ad^t]tov ^ekog av?S]. Frondem autem illam myrteam vel luuream, de qua iam supra sermo fuit, appellatara esse alaaxov tradunt Hesych. s. v. ataaxog' 6 tt]g dd(pvt]g xMdog , bv xatexovteg v^vovv tovg ^eovg, Suid. s. v., Zonar. I 72. quod nomen Plutarchus quam- vis pingui Minerva explicat his verbis I. c. : ^ivQaivt^g TraQadido- ^evt]g, f]v aiaaxjv, oiiiai did tb adeiv tbv de^duevov, ixdlovv. aliae huius nominis formae sunt aieaxlog- xkddog 6dcpvt]g apud Hesychium et aieaxog apud Suidam, quamquam utroque loco, num genuina sit ea forma, dubitari potest.
^') cf. Zenob. I 19, ubi vide interpretes Gottingenses.
' k
— 74 —
Cur myrteam frondem gestaverit, qui forte canebat, docere studet Dicaearchus apud scliol. Arist. Nub. v. 1364: ^LxcclaQxos iv raf TtsQl iiovaiTiav dyavcjv hi dh koivov u .Tud^og (palvstac avvaxoXov^^slv tolg dtsQxo^svois slxs ^sta ^slovg stts avsv ^sXovg, sxovtdg rt iv tfi x^t()l 7toLsl6^ai triv dcpriyriOLV' ol ts yaQ adovtsg iv toig 6vu7Co6iotg ix TiaXaiag tivog naQadoGsog xXava ddcpvr\g ^ avQQLvrjg la^ovtsg adovOtv.^^)
Poculum etiam circumlatum esse inter scoliorum recita- tionem, cui nomen erat codog, testatur Athen. XI 503 E: 'SlLdog- ovtog ixalslto ro zudjqlov, (pj]Ol TQvcpav iv tolg^Ovo^atLXolgy t6 iitl ta oxoXia dtdo^svov, 6g 'Avti(pdvi]g 7iaQL0t\]0LV iv Al- nlaOioLg (fr. 1 Mein.) :
ti ovv iviotai totg ^soIolv, B. ovds sv^ av ^ij xsQdorj ttg. A. sxs tbv codov, Xd^^avs. STtsLta ^r]dsv tcjv aTtr^QxccLCJuevcjv tovtcjv nsQdvr]g^ tov TsXa^cjva, ftj^df tbv TtaLCJva, ^r]d' ^Aq^o^lov. cuius vocis explicandae periculum facit Eustatbius 868, 21 : ^skr] ds dLCi tov r]xa xata ^r]lv yivog 7toti]Qiov sldog r]v, ag iv tolg 'A^}]vaiov cpsQsxaL, xal lOcog itaQa tb ^slog, b dr]koL tY]v CQdi]V' STtSL xal adbg TtaQcc ta ai)tcp TtotiqQLov tt.
Lyrae, myrti, poculi mentionem consociatam reperimus apud Pollucem iu Onomast. VI 108: xal TtaQoivta ds aO^ata r]v xal Oxohd' xal ^ivQQivr^v inl 6siia nSQLcpsQovtsg tLVsg xal exncj^a xal kvQav adsiv iq^iovv.
^*) Falsus est Ilgen p. CL diceiis scholiastara ad Aristoph. Lysistr. V. 632 Tiiorem myrtei rami gestandi repetendum esse ducere a myrto Har- modii et Aristogitonis, qua gladiutn condidissent, idque non esse veri dissi- mile. nam loco ab Ilgenio aUato tale quid inesse quis quaeso credat? est autem scholium hoc : TCQog ro xoufianovy otl fx tov GvioXLOv sgtlv otl sv uvQGLvaj xXddo) to ^irpog (pOQ^GOfiav (scr. cpOQijGOfisv)^ cogtieq 'AQfiodiog xal AQLGToyeCtoiv. ovtoc yaQ ccno toiv uvqglvcov y./.adcov ra iicpr] avaGnaGavTsg Tov tvQavvov ■/,atb§akov.
TV Dp
> ' " n i i H I i 1 1 1 1 j I n f ' i I S ,
U oniam de scoliorum origine, nomine, vi ac natura ^atis superque dictum esse puto. restat. ut brevi in conspectu ; <- mus nomina eorum, qui praeter ceteros hoc poesis genus ex- coluisse traduntur a veteribus scriptoribus. sed cuin ex iis, quae supra disputavimus, appareat, quam parum accuratam vpteres grammatici ipsi scoliorum poesis habuerint notitiam, non sufficit enumerare poetarum uomina a veteribus tradita, sed id opus esse videtur, ut diligenter inquiraraus, quo iure et quibus causis per- moti grammatici, quibus hac in re utimur testibus, hunc illumve poetam scolia composuisse contenderint. accedit quod magna in ea re laboramus testium paucitate, quam ob rem mirandum liuu est complures poetas melicos, qui sine dubio eius modi carmina composuerunt, in eorum numero, qui commemorantur a gram- maticis, non reperiri- mihi vero de his etiam, quae ad rem faciunt, expouenda esse videbantur. contra si memineris veteres etiam versus elegiacos pro scoliis vendidisse, ut taceam de parti- bus selectis e tragoediis, quae num revera appellatae sint scolia, vel maxime dubitari potest, magno opere verendum est, ne iustos fines transgrediamur neve poetae cuilibet scolia imputemn^, ita- que liceat mihi paucis explicare, quo modo scoliorum poesis histo- riam scribere in animum induxerim.
Scoliorum poesim iuitio fuisse Aeolicam notum est. qua de re exposuimus eo loco, quo de scoliorum origiue et nomine disputavimus. neque minus notura est postea non solura Aeolicos,
— 76 -
venim etiam totius Graeciae poetas scoliis pangendis operam dedisse. itaque ia scoliorum poetis enumerandis recte nisi fallor ita agemus, ut primum de poetis Aeolicis dicamus. deinde in tractandis scoliorum poetis lonicis et Doricis nobis erit demon- strandum. qui factum sit, ut isti poetae leve illud carminum convivalium genus Aeolicum, quod primo aspectu fere pugnare videtur cum poesis Doricae gravitate, brevi tempore reciperent atque excolerent. denique omnibus poetis enumeratis facili ne- gotio poterimus detinire, quando poesis scoliorum floruerit, et quomodo factum sit, ut paulatim scoliorum memoria oblitteraretur ita. ut scoliorum neque nomen neque vim ac naturam explicare possent Graeci. quo disputationis ordine constituto vix opus esse videtur, ut moueam me eos poetas, qui versibus elegiacis usi sunt, a scoliorum poetarum numero secludendos esse censuisse. uam aptius illi ab eo tractabuntur, qui quaestionem de elegia symposiaca retractaturus est. itaque si Phocylidis, Theoguidis, aliorum nomiua hic uou reperiuntur, de industria ea omissa esse scito.
De poetis Aeolicis.
i. Terpander.
Primus poeta Aeolicus Terpander Lesbius Antissae natus scolia invenisse fertur; cf. Plut. de raus. c. 28: in ds, xad-ccTrsQ riivdcioog (pi]6t. y.ccl rcbv oy.okicjv us?.cjv TsQTcavdgog svQsri^g i]v. quo autem vixerit tempore Terpander, maxima inter viros doctos est dissensio. etenim alii Glauco Rhegino assentiuntur, alii Hellanico. ac Glauci seutentia exstat apud Plutarchum de mus. C. 4: y.cd roi; xQovoig ds CcfodQu jiaXuiog iGzL {Tsqtcccv- dQog). TiQso^vTSQOv yovv 'AqxlIox^^v aTCOcpciivsL D.avxog 6 ij ^lxaliag xri. et c. 5: usia ds TsQ^ravdQov xal Klovav 'Aqxi- koiog TcaQccdidorai ycvsa^ai. Glaucus igitur Terpandrum Archi- locho uatu maiorem fuisse tradit. sed contra Glaucum gravissi- mus testis est Hellanicus, qui ol. XXVI (676 a. Chr.) Terpandrum floruisse dicifc; cf. Athen. XIV 635 E: ra Kdovsia ^Tocjrog irccv-
-^ n ^
rcov TsQTiavdQog vixa, 6jg 'ElUvixog laroQst iv rs roig ifiiisrQOig KaQvsovixaig xdv rolg xaraXoyccdijv. iyivsro ds fj ^iatg nbv KaQvsicov xark rr]v sxri]v xal slxoar^v mvfimdda, 6g Zcoai^iog (fy}(^iv iv xco TtsQl xQovcDv. Hellanicum igitur secuti sunt pleri- que viri docti. ac nuper Otto Loewe in libello, cui inscripsit 'De Terpandri Lesbii aetate commentatio' diss. inaug. Halis Sax. 1869, eaudem sententiam argumentis undique petitis comprobare studuit, sed Glauci sententiam amplectendam esse luculentissime docuerunt E. Westphal ' Ueber Terpander und die fruheste Ent- wickelung der griechischen Lyrik' (cf. ' Verhandluugen der 17. Ver- sammlung deutscher Philologen' Vratislaviae 1858 ^. oi^6D) et 'Geschichte der aiten Musik' p. 64 sqq., C. Fr. Hermann ^Ai^^-- quitat. Lacon. libelli IV' Marburg. 1841 p. 78 sqq., Deuticke 'Archilocho Pario quid in litteris Graecis sit tribuendum', diss. maug. Halis Sax. 1877 p. 26. quibus adde Susemihlium 'Homeros und Terpandros' in Annal. philol. vol. CIX (1874) p. 649, Bernhardyum P 358. quae cum ita sint, iam non fore quemquam puto, qui primis olympiadibus Terpandrum vixisse infitias eat. mihi autem haec quacstio paucis attingenda esse videbatur, quoniam permultum nostra interest, utri sententiae adstipulemur. etenim si Terpandrum, cuius poesim satis simplicem fuisse supra demonstravimus, ol. XXVI vixisse sumas, quo modo quaeso id possis explicare, quod paucis olympiadibus post, id est Alcaei et Sapphus temporibus (ol. XLII, cf. A. Schone a^nter- suchungen uber das Leben der Sappho ' in Symbol. philol. Bonu. p. 744) poesis melica iam plane exculta est ac perfecta (cf. Bode 1. c. II 2 p. 379)?
De poesi Terpaudrea, cum alio loco iam sit expositum, hic commemorare sufficiet inter exigua, quae nobis sunt servata. fragmenta nullum reperiri, quod ad scolia possit referri. neque id mirum. nam in terra Aeolica natus Terpander plurimam vitae partem transegit in Lacedaemoniorum civitate et praeter patria in primis Dorica composuit carmina Dorica usus dialecto.
.i
— 78 —
2 Aleam.
De Alcaei scoliis haec exstant testimonia : Aristoteles Polit. III 9, 5: ort silovto Ttots MLtvlrjvaloi nitraycov TtQog rovg cpvyccdag, cov 7tQ0Sc6rr]xs6av 'Jvti^svidrjg xal 'AXxaiog 6 noLr}rrjg. drjlot d' 'JXycatog, on rvQavvov sUovro rbv IJLrraxbv sv rivi rcjv axohcjv nslcbv irnrLua yccQ oti'
rbv xaxoTtdrQida Uittaxbv TtoXsag rdg dxolco xal ftaQvdaiaovog iardaavro rvQavvov usy' iTtaivsovrsg dollssg,
Athen. XV 694 A: cyg 'jQi6ro(pdvrjg TtaQiarr^Oiv iv z/aira- }.sv6i Xsycov ovrcog '
aaov br'] ^oi axoXiov n la^cov\4Xxaiov x' ^Avaxosovrog.
ad Aristopbanis Vesp. v. 1234 sq., iibi Philocleo, qui sese alterum scolium cantaturum esse dicit, boc profert:
c)v^Qco(p\ ovtog 6 ^aio^svog tb ^sya XQdtog, dvtQsrbSig sn rdv Ttohv d S* sxstai Qoitdg.
scholiasta adnotavit: jtaQCc ra 'Alxalov et ix rcbv 'Akxaiov^^), quibus adde Eustathium 326, 36: djtb ds rov Qrid-svrogAd^ur]tov 6x6h6v ti iv A&r]vaig 7]v ddoasvov, cjg xal Uav^aviag cpr]6iv iv r<p oixsicp Is^ixcp Isycov cog oi ^sv 'Aly.aiov cpa6iv avro, ol dh Zancpovg, oi ds nQalilh]g rfjg Uixvcoviag.*^) Bergk autem (PLG IIP 911 sqq.) XXII scoliorum fragmenta coUegit, sed quo iure versus ab Aristopbane Vesp. 1234 sq. servatos a scoliis segrega- verit carmiuibusque stasioticis inseruerit , nescio neque magis perspicio, cur versum a scholiasta Platonis p. 377 Bekker tra- ditum : olvog, c5 cpils Jtal. xai dkd&sa (cf. Athen. I 37 E) eroticis quam scoliis tribuere maluerit. Hartung (Gr. Lyr. VI 34 sqq.) XVIII Alcaei scolia attulit, sed a Bergkii dispositione hic illic dis- cessit. velut versum a Tzetze ad Lycophronis v. 212 adscriptum: olvog yaQ dv^QcoTtoig dtoTtrQov , quem Bergk scolii ' exordium habuit, eroticis assignavit et fragmentum illud, quod Aristoteles
'') cf. etiam schol. Thesmoph. v. 162. ^») cf. schol. Aristoph. Vesp. v. 1240.
— 79 —
l c. e scolio quodam depromptum esse aperte dicit, inter 4a- siotica rettulit. sed haec propter ea tantum commemoiaTi. iit ostenderem, quam lubricura esset Alcaei fragmenta ad lirta quaedam referre genera.^^) patet enim, cum omiiia fere Al.aei carmina inter scyphos cantata sint, ita ea esse digerenda . ut aut, si ad argumenta spectas, carmina politica (6raaicoTLxc^). potatoria {TtaQolvia), amatoria {iQCDtixd) dignoscas, aut, si occa- sionem, qua oblata ea canebantur, respicis, ea omnia scoliorum i. e. carminum convivalium nomine complectaris necesse sit. itaque Bergk et omnes ii contra rationem logicam peccaverunt, qui Alcaei carmina convivalia in stasiotica, scolia, erotica disppr- tierunt. qui error uatus est inde, quod illi opinabantur ea tantummodo carmina Alcaei inter scolia esse referenda, in quibus vini et epularum voluptatum mentio fieret — quod quam perversum sit, iam inde apparet, quod scoliorum nomen ad car- minis argumentum non pertinet , ut modo paucis diximus et supra accuratius exposuimus.
3. Sappho.
Sapphus Mytilenaeae, Alcaei aequalis, carmina a veterihus grammaticis ita disposita erant, ut novem complecterentur libros, quorum in unoquoque ea carmina una legebantur, quae iisdem composita erant ruetris, cf. Neue, Sapphonis Mytilenaeae fragmenta, Berolini 1827 p. 11 sqq. atque eandem dispositionem recentes quoque Sapphus fragmentorum editores secuti sunt. quod ad carminum argumenta attinet, Sappho confecit hymnos (cf. Menand. Khet. de encom. \ ? sq., Philostr. Vit. Apoll. I 30, hymn. in Venerem, qui a Dionysio de comp. verb. c. 23 aflfertur),' epithalamia (Dionys. de comp. verb. c. 25, Serv. Verg. Georg. I 31), iQcotixd fiskrj (Paus. I 25, Athen. XJII 605 E, XIV 639 A;
'') Quo modo Alcaei carmina a grammaticis Alexandrinis fuerint dis- posita, non sumus edocti, nisi quod decem minimum libros carmina Alcaei comprehendisse comperimus ex Athen. XI 481 A, et duplicem carminum Alcaicorum recensionem, alteram Aristophanis, alteram Aristarchi exstitisse Hephaestio p. 134 tradidit.
— 80 —
cf. etiam carmen pulcherrimum a gramraatico illo, qui libellum de sublimitate composuit, sive Dionysius is fuit sive Longinus, ser- vatum [c. 10]). Sapphus carmina quaedam in conviviis cantata esse tradunt Aelianus apud Stob. Flor. XXIX 58: Uolcov 6 '^d-zj- i/aiog 'E^riXSGTtdov TcaQa Jiorov rov ddslcptdov avzov ^s?.og n 2^a7t(povg aOavxog rjad^rj xco ^sksi xal jtQOGsta^s ta ^SiQaKic) Sidcc^aL avxov SQCJtrJ6avtog ds tivog dia Jtoiav altiav tovto s(S7Covda6sv, 6 ds scprj ' %va ^ad^av avto dTtod^ccvco, et Plut. Quaest. symp. VII 8, 2: Zlancpovg dvadsxo^svrjg xal tav 'Ava- KQSovtog syco ^oi doKcb Katad^s^d^ac tb notriQiov aldov^svog. scolia autem re vera appellata esse Sapphus carmina convivalia colligitur inde, quod de Adraeti scolio Pausanias in lexico tra- didit dubitari, utrum ad Alcaeum vel Sappho an ad Praxillam referendum sit auctorem ; cf. Eustath. 326. 36, schol. Arist. Vesp. V. 1240. falso igitur negavit Hartung 1. c. VI 8 carmiua con- vivalia potuisse condi a poetriis Aeolicis. quamquam con- cedendum est pleraque carmina a Sappho condita fuisse eius modi, ut a carminibus convivalibus quam maxime essent aliena, veluti epithalamia, hymenaei, alia, qua de re conferas etiam, quae p. 45 sq. disputavimus.
De poetis lonicis.
i. Pythermus,
Poetarum lonicorum, qui scolia composuerunt, duorum com- perta habemus nomina, Pythermi et Anacreontis. ac Pythermi poetae notitiam debemus Athenaeo XIV 625 C, qui haec tradidit: (pa6l dh IIvd^SQy.ov tbv Tijiov sv tco ysvsi trjg aQ^oviag avta tovtco (i. e. tcp tfjg ^laGtl aQ^oviag ysvsi) TtOi^fjGai GKaicc ^sXr]' Kal did tb slvai tbv Ttoiritrjv 'IcoviKbv 'Ia6ti Klrj^fjvai tr^v aQiio- viav * ovtog S6ti Ilvd^SQuog, ov ^vrjaovsvsi ^Avdviog ^ ^lnTtcbva^ sv totg id^pocg ovtcog '
XQvGbv Xsysi IIv^SQiiog^ cog ovdhv tdXXa.
Xsysi 6' ovtcog 6 IIvd^sQiiog'
oi)dsv r\v ccQa tdlXa TtXrjv 6 xQ^^og. •
— 81 —
lectio confirmatur a Diogeniano, qui Proverb. VI 94 hoc verL commemorato addidit: avtrj dQxn sott okoLo,- dvati^o.at (Ig avatid-slai) ds avtb nv^soacovi Hpo- n,.q.' n • ^*
vivprif V.L. ^^^sQ^covi (leg. nv^,Q^co\ lam qua aetate
vixent Pythermus non sumus edocti, nisi quod ex Athenaei loco apparet eum ante Ananium et Hipponactem poetas, qui aeu
n" H XXXvT 5^ :?r;' '^ ^^""^^ ^^' '- HipplacteVli;; mmibus nomen commemorabatur. itaque etiam ante Anacreontis populans sui tempora (floruit enim Anacreon ol. LXii, cf. D
^^1 ctxT^^^^^^^^^^ "^' ^'"^'^-^^'^' inAnnalphilol.
^ol. CXXI [1880] p. 2o sq.) vixisse eum statuendum est.
Teos urbs, Pythermi Anacreontisque patria, sita erat in
c m fv^ ""' ^^^^^-."-^ consuetudineque, quam habebat cum Lydis, convivalem didicit Pythermus colere Musam atque bac m re praecessit Anacreontem. ^
^- Anacreofi. Anacreontem ipsum scolia confecisse tradit Athen. XV 694 A
versum-^'"''''"^'""'' '""°""' ^'"'''^'''' '°''"P^'' ^""'' ^««rt
Bergk i„ Anacreontis carminun, reliquiarum editione, quae pro- d..t L.ps.ae a. 1834, postquam hunc locum attulit, ita disputavit p. 16: ets. inter epulas a convivis etiam alia carmina vel car- iB.num partes cani solebant, Aristophanem tamen existimo cog.tavisse de iis, quae proprie scolia appellabantur' et paulo post (p. 14): 'm reliquiis autem ca.-minum Anaceontis nihil reppen, qnod probabili aut certa coniectura ad hoc poesis genus referr. poss.t . sed hercle non video, quid sibi voluerit Bergk h.s verbis quae proprie scolia appellabantur', nisi forte eum llgen.. amplexum esse sententiam statuendum est, qui putat cann.na Anacreontis fuisse na^olv.cc, non c^ohd, quam senten- tiam nullis posse fulciri aigumentis demonstravimus. adde quod
— 82 —
Critias poeta apud Athen. XIII 600 DE Anacreontem appellat 6vfi7ioaicov iQB^iOiia et addit:
ovTtotE 60V (piXoTYig yriQdGsrai ovSs d-avsTtai, e6t' av vdoQ olvcp av^aiyvviiBvov 7Cv?Jxs6<jlv Ttatg diaTCo^Ttsv}] 7tQ07i66sig iTtids^ia vcd^cjv xtL
quibus versus aperte scolia a convivis cantata significavit.
3. Scoliorum poetae Attici.
Ab Atheniensibus scoliorum poesis valde adamari coepta est inde a Pythermi et Anacreontis ^*^) temporibus. etenim ex scoliis ab Athenaeo nobis traditis duodecim fere aperte Athenis duxerunt originem (nam in aliis Minerva, Ceres, Pan, Apollo, Diana, dii deaeque Athenis in primis culti celebrantur, in aliis res quaedam ad Atheniensium historiam pertinentes tractantur, veluti tyrannicidium Harmodii et Aristogitonis proeliumque ad Lipsydrium commissum). haec autem scolia omnia eodem sunt composita metro, quod adhibuit primus Pythermus (cf. Athen. XIV 625 C).
Sed ex magno sane eorum numero, qui Athenis scolia, quae etiam Attica appellari solebant, confecerunt, duorum tantum nomina comperta habemus. ac Callistratus quidam scolium in Harmodium et Aristogitonem confecisse dicitur, cf. Hesych. s. v. ^AQiiodiov ^sXog' tb iTtl ^AQ^odiG) 7toLi]^sv axoXihv vTtb KaXXi- atQatov ovtcjg sXsyov. quo de scolio vide quae paulo ante ac- curatius disputavimus. alter autem, cuius quidem nomen nobis innotuit, scoliorum poeta fuit Meletus, poeta tragicus et So- cratis accusator, quem scolia scripsisse Aristopbanes dicit Kan. V. 1301 sqq.:
ovt og d'd7tb Ttdvtav ^sv cpSQSv ^toQvidiav 6xoXlcjv Mflrtov, KaQixcjv avXr^^dtov, d^QT^vcov, x^Qsiov. td^a ds drjXod^r^astat.
*') Anacreontem posteriorem vitae suae partem Athenis degisse notissi- inum est.
-- 83 -
ad quem locum scholiasta haec adnotavit: 7tQoscQr]tac 6ti nju- yixbg 7tOL7]ti]g 6 MsXr]tog. o{,tog ds iativ 6 ZG)XQdti]v yQa^d- iiavog. xofKpdsttaL d^ xal d)g if^vxQbg sv tfi 7toir]6si xal c3? novr]Qbg tbv tQoitov. hoc igitur loco Meletus perstringitur ui frigidus in poesi, id quod in primis hilari poesi sym^posiacae minime convenisse facile intellegitur.
Quod si iam ea, quae de scoliorum poetis lonicis et Atticis modo diximus, breviter complecti licet, haec sunt: eodem modo, quo Aeoles, etiam lones e Lydia asciverunt carmina convivalia auctore Pythermo Teio. deinde ab urbe Teo per Anacreontem scolia Athenas translata sunt, ubi mox apud populum tam gratiosa atque usitata esse coeperunt, ut Attica appellarentiir.
llgen Archilochum Parium, qui primus ex poetis lonicis usus est iambis, scolia etiam composuisse coniecit; cf. scolia XXXII, XXXIII, XXXVI-XXXVIII. cui sententiae iam dudum nonnulli viri docti adversati sunt, sed hanc solam ob causam, quod Archilochus Terpandro scoliorum inventore natu maior fuit (cf. Bode 1. c. II 2 p. 459). quod argumentum haud quicquam valet; nam Terpandrum ante Archilochum vixisse nunc feip inter omnes constat. at si reputaveris nullam omnino mentionem apud veteres fieri carminum convivalium ab Archilocho confectoriim, neque in fragmentis servatis ullum hilaritatis symposiacae con- spici vestigium, ne tu quidem puto Ilgenio adstipulabere.
De poetis Doricis.
!. Alcnian.
Alcman in fragmento :vX\ 'i^. puellam ita semtt ip?nra alloquentem facit:
ovx slg dvr]Q dyQoixog ovSh 6xatbg ovdh TtaQcc 6o(poL6tv ovdh 0s66aXbg ysvog ovd' 'EQv6Lxaiog ovdh 7totfit]v, dXXa UaQdlov d7t' dxQ&v.
6*
— 84 —
quos versus respexerunt ii, qui contenderunt poetam ex Lydia fuisse oriundum, cf. Alexand. Aetol. in Anthol. Palat. VII 709. alii Laconem eum fuisse aflirraant; cf. HeracL Pont. frg. Pol. 2, Suid. s. V. 'Jlx^dv. de poetae patria dubitant Antipater ThessaL Anth. Palat. VII 18, Leonidas Tarentin. ib. VII 19. sed si re- spicimus ea, quae dicit Velleius Paterc. I 18: 'Alcmana Lacones falso sibi vindicant', et si eius poesim accuratius inspicimus, nulla potest esse dubitatio, quin e Lydia Spartam venerit Alcman. porro si apud Suidam legimus patrem Alcmanis fuisse Lydum et apud Himerium or. V, 3: 'Al-n^aicov d'6 trjv ^cjqlov kvgav AvdioLg xsQciaag aa^aatv et apud Apollon. de pron. p. 396 'A?.x^av GvvExcjg aloU^ov, intellegimus, quo modo fieri potuerit, ut iam antiquissimus poeta Doricus scolia conficeret. atque huic rei convenit, quod Archytas apud Athen. XIII 600 F et Suidas Alcraanem inventorem carminum amatoriorum appellant: cbv
iQcoTixbg Ttdvv svQStrig ysyovs tcov sqcoxlkcov iiskcbv.
De Alcmanis aetate disputavit Theod. Niggemeyer 'De Al- cmaue poeta Laconico', dissert. phil. Monast. 1869 p. 1 — 13, qui floruisse poetam iude ab oL XXVII vel XXX (c. 670 a. Chr.) statuit. sed conferenda sunt, quae contra Niggemeyerum protulit Susemihl in Annal. philol. vol. CIX (1874) p. 661.
Hartung 1. c. V 141 sqq. decem Alcmanis fragraenta iuter scolia rettulit. sed difficile profecto et lubricum est e paucis tantum verbis, quibus singula fragmenta constant, carminis natu- ram definire, praesertim in poeta Dorico, cuius carmina minimam tantum partem fuerunt convivalia ita, ut tutius esse videatur ea poetarum Doricorum carmina sola inter scolia referre, quae in conviviis cantata esse aut veterum testimoniis aut probabili ali- qua coniectura confirmari potest.
Attamen scolia confecisse Alcmanem mihi certissimum est atque eodem modo, quo Terpandrum Aeolibus et Pythermum lonibus, ita Alcmanem Doribus cantilenas illas convivales e Lydia attulisse.
-^ 85 —
2 Hybrlas Cretensls. Quamquam incerta est huius poetae aetas, tamen ex carmine ipso, quod Athenaeus XV 695 F nobis servavit (cf. Eustath. 1574. 7), quodam iure conicias eum septimo a. Chr. n. vixisse saeculo. huic enim aetati quara maxime convenit et sermo carminis et color et quae in eo commemorantur armorum servorumque condicio- cf. etiam M. Schmidt Philol. XIV p. 760 sq., Hoeck, Kreta III pp 43 et 390*3).
3. Stesichorus.
Stesichori Himerae in Sicilia nati carmina ut scolia cantata esse tradidit scholiasta ad Arist. Vesp. v. 1222, ubi de scoliorum recitandorum ratione agens haec dicit: xal yh^ 6 i^ dQxfig ddcpvriv r} ^VQQivrjv xatexcov ids 2L\uwvldov i) ^JtrjacxdQov ^s^i. cf etiam Hesych. s. v. rQca y^riacx^Qov • s&og ijv naQa notov adsa^^ac, 6g xal t'a'0^r]Qov. adde schol. Arist. Nub. v. 179, ubi hic Eupolidis de Soerate affertur versus :
^Jt^aixoQov TCQog tijv IvQav oivox6r}v sk)M^sv.
et schol. Arist. Nub. v. 96. sed abiudicat a Stesichoro scolia Welcker, ^KIeine Schriften' I p. 211.
4. SfmOTifdes Ceus.
Simonidem Julietam Ceum (oll. LVI-LXXVIII) praeter encomia, epinicia, hyranos , paeanes, dithyrambos, parthenia hyporchemata, threnos (cf. Simonidis Cei carminum reliquiae ed' Schneidewin. Brunsvig. 1835 p. XLV) etiam scolia confecisse apparet non solum e schoL Arist. Vesp. v. 1222, ubi legimus Simonidis et Stesichori carmina ut scolia cantata esse, sed exstat etiam nunc scolium, quod a plerisque scriptoribus Simonidi tri- buitur (8 B):
'') Peculiari libello de hoc scolio egit A. G. Graefenhan (progr. gymn Mulhusiani 1834), cuius libelli perlegendi copiam mihi non fuisse aegreVeroi
t '"
— 86 —
vyLaCveLV ^ev aQLOtov dvdQl xtvaxa^ dsvtSQov ds cpvav xalhv ysvsC&aL, xb XQLXov dh nXovxELV ddoXog, xal xh XbxaQxov fj^dv ^sxd xcov (pilcov.
ad qiiod scolium Athenaeus XV 694 E haec adnotavit: aod-av- xog ds xovxov xal Ttdvxcov )](3^svxcov kn^ avxcp v.al {ivrj^ovsv' edvxav oxu xal 6 xaXbg Illdxov avxov ^s^vrjxaL ag aQLOxa sIqyiIisvov, 6 MvQxCXog scpr] \4va^avdQCd}]v avxb diaxsxXsvaxsvai xbv xco^cpdLOTiOLbv sv 0r]6avQ(p Isyovxa ovxcog'
6 xb 0xo?.Lbv svQcov sxstvog^ o6xLg r]V{
xb ^sv vyLaCvSLv ttqcjxov d)g dQLOxov r]v {ov Bergk)
d)v6^ua6sv OQd-a^g' dsvxsQOv d' slvaL xa?.6v,
xqCxov ds TtXovxsLV xovd-', SQag, s^aCvsxo.
asxd xr]v vyCsLav yaQ xb TClovxstv dLacpsQSL,
xalbg ds TtSLVCjv iaxLV alOxQov ^r]Qiov.
vides igitur Anaxandridem poetam comicum de carminis huius auctore certi quicquam non tradidisse. nec vero Plato, qui huius scolii mentionem facit Gorg. 451 E, Legg. I 631 C, II 661 A (cf. Euthvdem. 279 A, Phileb. 48 D) ad Simonidem hoc carmen rettulit, sed his tantum usus est verbis: 6 jtoLrjrrjg xov axolLov vel 6 xb axohbv itoLiqaag (Gorg. 452 A). sed scholiasta ad Gorg. 451 E haec adnotavit: xb axohbv xovxo oi ^sv ZL^covCdov cpaaCv^ ol dh 'EiiLidQ^ov. similiter schol. ad Aristot. Rhetor. II 21 in Cram. Anecd. Paris. I 290: xb dvdQl d' vyiaCvsLv aQiaxov Zl^co- vCdov saxlv ditb xcov axohcov avxov STtav , ol d' 'EitLidQyLOv, Simonidi tribuunt Clem. Alex. Strom. IV 375: o iisv ovv Zl^cj- vCdrjg xad-drtsQ xal 'AQLaxoxslrjg vyLaCvsLV ^hv &QLaxov dvdQL yQdcpsi xx§., Luc. schoL de laps. int. -sal. c. 6 : xb axohbv xovxo UL^covCdrjg iTtoCr^asv, Arsen. Violet. p. 456 W : ZL^ucovCdov avxaL al TtaQOL^LcodsLg yvcb^iaL (cf. praeter ea Apost. XVII 48 d, Theodor, XI 153 .
De Epicharmo auctore Bergk haec dicit: 'quod alii Epi- charmo tribuunt, fortasse inde repetendum, quod comicus hoc scolium commemoraverat videturque huc pertinere versus ab
— 87 —
Arist. Rhet. II 21 servatus dvdQl d' vyLaCvsiv dQLaxov iaxLv, &^ y* ri^tv doxst Dorica ille quidem dialecto orbatus (ubi Muuieke Poet. com. III 169, qui et ipse Epicharmo tribuit, ifilv scripsit)'. haec recte se habere confirmatur etiam alio loco, qui exstat apud Lucian. de laps. int. sal. c. 6: 6 0Lki]^cov (novae, quam dicunt, comoediae poeta)
alxcb d' vysCav TtQcoxov, slx' svjtQa^Cav, xqCxov ds laCQSLv, sW ocpsCXsLV ^r]dsvC.
nonne igitur Epicharmus similes panxisse versus potuit, qui ansam dederunt, ut celeberrimum scolium ad ipsum referretur? atque eodem modo explicandum est, si Stobaeus Flor. CIII 9 idem scolium nomine 2JxXr]QCov (vel ut Bergk vult ZxCqov) poetae comici addito attulit.
Quae cum ita sint, non dubitabimus hoc scolium Simonidi tribuere. accuratius autem quid de Simonidis scoliis statuere non licet propter fragmentorum paucitatem. sed vix a vero aberra- bimus, si per coniecturam contenderimus Simonidem non solum e more Aeolum scolia paucorum versuum condidisse, sed etiam maiore arte et artificio usum esse in iis conficiendis ita, ut for- tasse a Pindari scoliis haud ita multum diiferrent scolia Simo- nidis. aequales enim fere erant ambo poetae simulque Athenis versati sunt per longius temporis spatium; denique utriusque poesim haud ita fuisse dissimilem quis est qui nesciatV
5. Timocreon.
Acerbissime invectus est in Simonidis poesim Timocreon Rhodius, quiThemistocIis et Simonidis vixit temporibus; cf. epigr. Anth. Palat. XIII 31:
Kr]ia ^s TtQoafjX&s cplvaQCa ovx id^sXovxa, ovx id^sXovxd iis TtQoafjX&s Kr]'ia cplvaQCa.
quibus versibus exagitavit Simonidis illud (Anth. Pal. Xiil 30):
Movad iioi 'Alxur]vr]g xalXiacpvQov vlbv dsLds' vlbv 'Akx^rjvrjg dsLds Movad ^ol xalUacpvQOv.
sed nec Simonidem pepercisse Timocreonti docet elogium illud
.|!
— 88-^
per cavillationem iictum (cf. Athen. X 415 F), quod Simonidem confecisse cognoscimus ex inscriptione in Anthol. Pal. VII 348 :
nom 7tLm> xal TtoUtc cpaym' xal itolVa xdx' sItccju dvd-QaTtovg xelaai Tluokqecov "PodLog,
atque etiam cum Themistocle, cuius antea fuerat hospes, Timo- creonti simultatem fuisse edocemur iis quae Plutarchus in vita Themistoclis rettulit c. 21 (cf. fr. 1—3 B.).
Hunc igitur Timocreontem scolia scripsisse tradidit scho- liasta ad Aristoph. Acharn. v. 532: (ne^ixlfjg) hl^sL vo^ovg coansQ OKohk ysyQa^^Bvovg adnotans: Tl^oxqscov db 6 'Podiog ItsloTCOLog roLovrov syQaxps axoUbv xartc rov itXovrov , o^ ij ^Qm' &^sXsg, 6 rvcpVs movrs, \ ^r^rs yfj ^TJr' iv ^aXdrrrj \ iiqr' iv TJTtSLQa cpavfivaL, \ dlVa TdQraQov rs vaisLV \ xdxsQoina' dik as ydQ I Ttdvr' sv dv^QchnoLg xaxd. rovroLg solxs xccl ra VTtb nsQLxlsovg slanyri^Bvra, ijtsl 6 HsQLX^g yQdcpcov rb iIj,]- fpLafia slTts MsyaQsag ^rirs dyoQccg ^^rs ^aMrrrjg ^^r' ^nsLQov usrsxsLV. ijtsl oiv o^OLa rolg TL^oxQsovrog syQa^s, d^d rovro SLTtsv ozL iri^si vouovg cbaxsQ axohtc ysyQauiisvovg: d. Suid. s. V. axohov et Isidor. Pelus. Ep. II 146.
6. PfdXiiia. Praxilla Sicyonia floruit secundum Eusel). ol. LXXXII (450 a. Chr. n,). scolia eius celeberrima fuisse tradit Athen. XV 694 A: xal nQd^LUa d' i) ZLxvcovia i^av^id^sro inl rfj r&v axoUmv TtoL/iasL, cf. schol. Aristoph. Vesp. v. 1240, Thesmoph. v. 529 Eustath. 326, 46.*^)
(Clitagora?)
Scolii cuiusdam exordium commemoratur ab Aristoph Vesp. V. 1243:
ane
XQtj^ara xal fiiov (codd. piav) KlsLrayoQa rs xdiiol ^sra Gsrralcjv —
**) De Praxillae poesi disputavit in primis Neue 'De Praxillae Sicyo- niae reliquiis commentatio ' progr. univers. Dorpatensis 1844.
-- 89 --
qui versus in scholiis his illustrantur verbis: KXnrayoQag uslog Uyo^aL ro SLg avrrjv KlsLrayoQav, rjrLg iyivsro noL^iroia Ss^^
V. 1239: HQo6Lxog 6s iv rotg xco^cp6ov^UvoLg xal rbv"A6^r^rov c.vaysyQacps naQa^slg rd roO KQarivov ix XnQcbvm^' KlsLrayoQag i^5sLv, orav r^d^/jrov asXog av^. Anollo.vLog 6s 6 XaiQL6og, 6g ^jQrs,i6coQ6g cp.OL. nsol ^ev rng KlsLrayoQag r^g nonjrQiag, otl c^g dv6Qc6vv^ov dvl rsyQacps KlsLrayoQav, ^A^^^.^og dnsUyysL avrov, nsQc 6s rov AJ^nrov nccQstxev. (re vera id nomen mulienV^) fuisse apparet ex Anstoph. Xub. v. ^i). schol. Lysistr. v. 1237: o ^Fvov^ ozL ra svavria Uyoasv iavrotg xal nQdrroasv. Ihav ydQ rcg cfau ano rcov axoU^v nLv6dQov, Vyousv orL 6st ^dUov d6sLv ano KlsLrayoQag rrjg noL^rQiag' fj ydQ KlsLrayoQa noL^^rQLa J. ^..co..,, ,, ,,,,,,,, ,,, ,v ^avataLv \4QLarocpdvng. HeJvch. SY.KlsLrayoQa- cp6ng rL si6og xal (noLnrQLa) Asa^ia rb ysvog. cf. Suidam s. v. KlsLrayoQa.
E scholio ad AristJphanis Lysistratam videtur apparere Chtagoram poetriam Doricam scolia composuisse, sed si Aristo- phanis locum ipsum iuspicimus
coar si ^sv ys rcg cc6oL TslaLKbvog, KlsLrayoQag a6sLv 6sov videmus uon poetriae ipsius nomen commmorari , sed mulieris cumsdam, de qua hoc scolio agitur. ac simili plane modo dicitur ^d^u^ro. r.A.acD.0,, ^,,.o6Vo. axoVov. licet igitur concedatur cohum mud scriptum esse in Clitagoram, tamen non ausim con- tendere Clitagoram ipsam, quae Laconica vel Lesbia vel Thessala vocatur scolia composuisse, cum non habeamus, quibus ea res coraprobetur, testes idoneos.
7. Bacchylides.
Bacchylidem lulietam Ceum, Simouidis sororis filium, scolia pep.gisse diserto quodam yeterum uon confirmatur testimonio.
") In Autholog. Pal. VII 657 v. 3 dubitari ,,otest, utru.n KXnr.- yoga (le Tiro an de femina dictuni sit.
— 90 -
rettulit quidem Hartung 1. c. VI 241 sqq. quattuor eius fra- gmenta inter scolia, atque idem fere statuisse videtur Bergk, qui ea eroticis tribuit, sed ad fr. 27 haec adnotavit: 'rettuli inter erotica, Neue [Bacchydis Cei fragmenta. Berol. 1823] sco- lium sive paroenium carmen esse putat, at haec arta necessi- tudine coniuncta sunt.'
8. Pindarus.
Clarissimum poetam lyricum Pindarum Thebanum scoliis componendis operam dedisse veteres auctores tradunthi: Atheu. XIII 573 F : nLvdccQog xe xb }isv tiqcjxov syQaipsv elg avxbv syKco}iLOv . . . vaxsQOv ds xal axoltbv xb itaQa xr\v ^vaiav (laHv, id. XIV 635 B: dioTisQ xal UivdaQov slQ^xsvat iv to3 TtQbg 'IsQcova axohcp xxs.. id. X 427 D: dioTTSQ y.al xa axoha xaXov^sva ^sh] xcbv aQiaicov TtoDjxcjv nXijQr] saxi. Uyco d\ oiov 'Kal nivdaQog 7rsjtoii]xs xxs., schol. Arist. Lysistr. v. 1237: oxav yc4Q xig aa}] djtb xcbv axoXtav TIivdcxQov, Suid. s. v. 'Ad-i]vaiag, ubi legitur xal UivdaQog sv Gxolri^ quod recte iam dudum a viris doctis mutatum est in: iv exohoig. praeter ea scoliorum Pindari mentio fit apud Suid. s. v. IlivdaQog, ubi poetae car- mina sic digeruntur: syQaipsv sv ^ifilioig tg' zlcoQidt diaUxxcp xavxa- 'Olv^iTtiovixag, Uvd-iovixag [Ns^sovixag, 'lad-Lnovixag], JtQoaodia. jtaQd-svia, ivd-QOVia^uovg, jiaxxixcc, dacpVY](poQixcc, jtaid- vag, VTtoQxnaaxa, vavovg, di&vQCi^l^ovg, axohd. syxcouia, ^Qi}- vovg, dQduaxa xQccytxd U^), smyQd^^axa smxa xal xaxaloydd}]v TtaQcavsasig xotg "Elu]ai xccl dkla Ttlstoxa. in Vratislaviensi autem Pindari codice vita poetae legitur, in qua haec tantum- modo eius opera enumerantur: ysyQacpe ds [hiUia sTtxaxaidexa' vuvovg, Ttaidvag, di^vQccu^cov /3', TtQoaodicov /3', jtaQd^svicov /3', (pSQSxat ds xal y\ b iniyQdcpsxai xsxcoQia^ivcov jtaQdsvicov (ex Boeckhii coniectura; codex habet cpsQsxai ds xal jtaQd-svicov (V xaly, b sitiyQcccpsi xsxcoQia^svcov jtaQdsvicov), vnoQxmiccxcov /3', syxco^ia, &Qt]vovg, smvixcov d\ atque eadem habet Eustath. vit. Pind. 34. in codice Vindobonensi histor. Gr. nr. CXXX
— 91 ~
(olim 174) , in quo teste Mommsenio-*^) eadem vita Thomae magistri nomine inscripta legitur, verbis illis addita sunt haec: dTtb dh xcbv ii' ^tftUcov slal xal xk leyo^eva itQoabdia xal JtaQHvia, %dva {Ttaidvsg), v^vov (v^voi) , di^vQaii^ixd {di^v- Qa^ftoi), axoXih xal dUa. quae verba librarium Suida u^um addidisse Bergk coniecit (PLG P 368 n. 3). at ego suspicor librarmm, si Suidae verba inspexisset, longe alia carmmum genera commemoraturum fuisse; nam ea quae ascripsit librarius genera in hac ipsa vita leguntur scoliis exceptis, quam ob rem haec verba ei ipsi, utpote homini stupido, qui neque Suidam neque alium quemquam curabat, tribuenda esse videntur.
Quod si verba Suidae cum vita, quae est iu codice Vrati- slaviensi, comparamus, videmus septemdecim carminum libros utro- que loco commemorari , sed ita, ut, cum apud Suidam tredecim diversa afferantur carminum genera, altero loco novem tantummodo commemorentur. id quod faciii negotio explicatur ita, ut statuamus duphcem fuisse carminum Pindaricorum recensionem, quarum condicionem in universum recte intellexisse mihi videtur Boeckh (Pind. II 2 p. 556) , qui hoc modo in utraque recensione genera sibi respondisse statuit:
1. V^VOi
2. Jtaidvsg
3. di&vQd^ftcov a
4. r> /3'
5. TTQoaodicov a
6. n /3'
7. JtaQ&svicov a'
8. r, /3'
9. xa xsxcoQia^sva xojv Ttagd^svicov
V^VOi
Jtaidvsg
did-vQa^pOi
Paxxixd {dQauaxa Bergk)
JtQOGodta
sv^QOVia^oi (^axxixd B)
JtaQd^svia
da(pvr](poQixcc
sparsa in ceteris generibus
'") Cf. 'Scholia Gerraani in Pindari Olympia e codice Caesareo Vindo- bonensi edidit, aliorum scholiorum specimina adiecit, epistulaium criticarum triadem praemisit Tycho Mommsen' Kiliae 1861. codex ad academiam Hun- garicam transmissus hoc tempore Vindobonae non exstat.
H
- 92
10. vTiOQm^Ldrcov a
11. 77 /3'
12. iyxcjuicc
13. d^QfjlOi
14 — 17. BTCLVUCOV d'
VTCOQXYlliatCC
dQoc^ata {ivd-Qovi,6^oi B) iyxco^ta et axolid
d^QijVOi
ijtivtxcov d\
haec satis sagaciter excogitata esse a Boeckhio, quis est qiii neget? at restat imum, de quo paulo aliter sentio. etenim non recte fecisse videtur Boeekh, quod iyxco^ia et axohd attulit con- iuucta; uam scolia peculiari libro edita fuisse aperte intellegitur e Suidae loco. iu altera autem recensione scolia distributa erant sine dubio ita, ut pars hymnorum, pars epiniciorura, pars en- comiorum libris inserta esset, qua re explicatur, qui factum sit, ut scolia quasi neglecta esse viderentur in hac recensione. haec igitur si correxeris, altera quae est eius tabulae pars iam haec mt :
9. iTtOQXYiac/.tcov a 9. vTtoQxrj^ata
10- " /3' 10. dQa^ata
11. iyxcoaia 11. iyxco^ua
12. d-QfjVOl 12. ^QfjVOL
13—16. ijCLvixcov d' 13—16. imvixcov d'
17. ta xsxojQtaaeva t&v sparsa in ceteris gen.
TtaQd^SVlCOV
sparsa in ceteris ge- 17. axo?ucc. neribus Sed iam quaerendum nobis est, utra recensio prior sit ha- benda. ac Boeckli quidem putavit eum ordinem antiquiorem esse, qui pauciora genera complecteretur, cum postea maiore in car- minum generibus distinguendis opera posita in plura genera poemata Pindarica distributa essent: et alteruoi quidem ordinem fluxisse ex Aristophauis, alterum ex Aristarchi recensione. ean- dem rem Schneidewin in praefat. ad Eustathii vitam Pindari (Gotting. 1837) tractat, qui in universum Boeckhio assentitur, sed in Aristarchi locum potius Callimachum esse substituendum suspicatur. a quibus dissentit Bergk, qui in PLG P 368 'eo ordine', inquit, 'quem Pindari biographi exhibent, quem ego quo-
— 93 —
que ad Aristophanem referendum esse censeo, veteres grammatici adunum omnes utuntur: inde factum est, ut tituli, qui alterius ordmis peculiares sunt, nusquam in grammaticorum scriptis com- pareant: igitur consentaneum est alterum ordiuem, quem recen- tiorem existimat Boeckh, non esse ab Aristarcho institutum, sed eundem in usu fuisse, antequam Aristophanes novum in modum digesserit carmina Piudarica: neque tamen ad Callimachum au- ctorem est rcferendus, verum is, cum ita digesta repperisset poetae carmina, etiam rettulit in suas tabulas: atque ex hoc TtLvdxojv opere indicem Pindaricorum carminum descripsit is, quem Suidas sequitur.' priorem autem recensionem hominum Atticorum studio confectam esse putat Bergk, cum Pindari carmiua iam vulgo vilescerent. in hac igitur recensione Attica comparebant iv&Qo- VLaiioL dacfvricpoQLxd, flaxxLxc^, axohd, in Alexandriuorum recen- sione ea non amplius videmus esse commemorata, cum aliis car- minum generibus essent inserta. attamen, dicat aliquis, licet concedatur nusquam enthronismorum, daphnephoricorum, bacchi- corum mentionem fieri ita, ut versus ex iis deprompti afferautur quid statuendum est de scoliis, quorum baud pauca fragmentj uobis servata sunt ab Athenaeo, qui tribus locis ea aperte scolia appellat? neque vero hanc rem silentio praetermisit Bergk, qui recte mihi animadvertisse videtur Athenaeum, ubi Pindari scolia affert , antiquiores auctores exscripsisse. sed qui accuratius de hac re edoceri volunt, ipsum Bergkii adeant librum; ego satis habeo Bergkio assentiri, qui, si quid sentio, iam olim scripsit verissime in Philol. XIV p. 184 (Philologische Thesen 62): ^Die Skolien Pindar's bilden in den Ausgaben der alexandrinischen Grammatiker keine selbststandige Classe, wol aber in den altereu ixddasLg des Lyrikers'.
Age nunc inspiciamus quae ad aetatem pervenerunt nostram Pindari scoliorum fragmenta satis exigua. unum enim integrius nobis servatum est scolium Xenophonti Corinthio scriptum, cf. Athen. XIII 573 F: nivdaQog te ro ^ev TtQcbzov eyQa^pel elg aMv {Ssvocpcbvta) iyxcoi^iov (Olympion. XIII) . . . vgtsqov dk xal axoUhv th naQk h]]v ^vaiav da^iv, iv co tr^v aQx^v ev^sog
— 94 —
7t67toh]tca TtQbg tccg itcciQas, ccT TtccQaysvo^svov tov S^vocpavtog xcii ^vovtog ty 'AcpQoditr] avvsd^vaav xtL alterum carmen exstat apud Athen. XIII 601 D Theoxeno Tenedio scriptum, quod miro consensu Piudari editores omnes inter scolia rettulerunt, quamquam nullo loco hoc carmen aperte axohov appellatur. haec enim dicit Athenaeus 1. c. : ^vrjad^elg ds xal tov Tsvediov Sso- Uvov 6 UivSaQog, bg fjv avtov iQcj^svog ti cpriai; sed ne ni- mium cunctando incertiis videar haerere, ego quoque in illorum virorum doctorum discedo partes, praesertim cum nihil insit in hoc carmine, quod non apte in scolio inesse possit.
In utroque carmine, dico scolia Xenophonti Corinthio et Theoxeno Tenedio scripta, conspiciuntur metra dactylo-epitritica, qualia in Pindari epiniciis sescenties reperiuntur. itaque Dorica carminum natura iam e metro apparet. quid autem de singulis strophis sit statuendum, viri docti dissentiunt. etenim Boeckh in utroque carmine epodos posse agnosci putat et hanc ob rem contendit 'scolia Pindarica cautata esse per vices a singulis ad citharam, sed simul acta et saltata a choro cantori parente' (II 2 p. 607). contra Bergk (Acta societatis Graecae, Lips. 1836 I 189 sqq.) demonstrare studuit scolium Xeuophonti scriptura monostrophice esse compositum promisitque se alio quaesiturum esse loco, utrum omnino epodos habuerint scolia Pindari necne. nam maximi momenti est ea quaestio, num Pindarus ab usitata et pristina scoliorum Aeolicorum forma tanto opere recesserit, ut compositione monostrophica derelicta carmina chorica con- stitueret. at non stetit promissis, quod sciam, Bergk, immo sen- tentiara suam postea mutasse videtur: nara, cum 1. c. sic dispu- tavisset, ut non possemus non suspicari omnibus eum scoliis Pindari epodos abiudicare, in novissima Pindari editione prioris quidem scolii formam monostrophicam servavit, in altero autem carmine cum Boeckhio epodos statuit. Hartung denique (IV 229 sq.) omnia scolia fuisse monostrophica aflfirmat Boeckhiumque fabu- latum esse de choro, dum scolia canerentur, saltante et tripu- diante contendit. atque alterum quidem scolium Theoxeno scri- ptum facili negotio dividi posse in tres singulas strophas Hartung
— 95 —
demonstrasse mihi videtur, praesertim cum reputemus oporteat fragmentum tantum eius scolii exstare. quae cum ita sint, tutius esse videtur statuere strophis, antistrophis, epodis in Pindari scoliis locum non fuisse, quippe cum, si aliter iudicaremus, totiim ehorum ea carmina cantasse sumeremus necesse esset — id quod ne Boeckh quidem voluit"*').
Quod si Schneider (Pindari fragmeuta Argeutor. 177^1 pp. 7, 9, 10) scolium Hieroni scriptum nominari etiam vTioQxr]- ^atixov dicit, quae res, si vera esset, vel maxime faceret ad Boeckhii sententiam fulciendam, id mero Schneideri tribuendum est errori, qui non satis distinxit inter scolium, de quo \flie- naeus XTV 635 B et D (cf. XII 512 D) tradit, et hyporchema eidem Hieroni scriptura, e quo pauci illi versus desumpti sunt, quos tradunt inter alios schol. Pind. Nem. VII 1, Pyth. ii i27, fr. 105 B.
Quod ad carminum argumenta attinet, memorabilis est locus Athen. XIII 573 F, ubi e Chamaeleontis libro traditur Pindarum primum iyxcbiiLov (Olymp. XIII) misisse Xenophonti Corinthio, deinde axolibv tb TtaQa tr]v ^vaiav aa^sv. iam quae differentia intercedat inter encomia (sive epinicia) et scolia, haud difficile est dictu. carmen enim Olympiacum XIII choricum et caDtatiim est, cum victor introiret in urbem et pompa duceretur per nobiliora urbis loca (cf. Dissen Pind. IP 155). scolium autem inter sacrificiura et epulas sacras canebatur, ut ipse Athenaeus tradit, neque eius arguraentum iu eo versatur, ut Xenophontis virtus laudibus efferatur, sed amoris epularumque voluptates in
^') Cf., quae Boeckh II 2 p. 611 dicit de scolio Xenophonti Corinthio gcripto: 'nihil elegantius erat hoc, ut a singulis caneretur. statira priraa verba, quibus poeta meretriculas alloquitur, si ab uno citharam pulsante cantata censebis, placebunt maxirae. neque taraen sine saltatione carraen actum esse, ne de chorica metri ratione dicam, ipsa chori praesentia iMvt'. quod si ille chorum saltasse contendit uno tantum scolium ad citiiarani canente, satis mirum id esse videtur neque ullo veterum testimonio confir- mari potest. quam ob rem aut totum chorum cantasse et saltasse statuen- dum est aut singulos conTivas.
Nil
>h
— 96 —
hoc et in ceteris Pindari scoliis laudantur. atque liac iu re, si quid video, diiTerentia quaedam conspicitur inter Pindari' et Aeolum scolia, quibus, quae ad historiam, rem publicam, potum amores pertinebant, rel ut breviter dicam, quaelibet res poterat tractan: apud Pindarum autem non tam late patebat argumen- torum varietas. neque id mirum. nam qui longiora carmina con- debat eo consilio, ut canerentur in conviviis, in quibns non amplius omnes convivae ex ordine paucos versus ex more anti- quo ad lyrae sonum recitabant, sed maioris vel maximi ambitus carmen surama arte eompositum cantabatur, is eam materiam tractandam sibi sumere debebat, quae ad ipsum illud convivium spectaret.
Ex iis igitur, quae modo disputavimus, apparet scolia Pmdari fuisse carmina convivalia longiora monostrophica, quo- rum argumenta ad amoris et epularum in primis voluptates pertinebant.
Postquam Atlienaeus viginti sex illa scolia, quae iam pluribus locis a nobis sunt commemorata, attulit, sic pergit XV 696 A : Tovrm' UiHvx^v, 6 zJriaoKOixog acpri' aXVa ^^iv xal xo vjto Tov Ttolvixa&saxdxov rQarphv 'AQLOxoxaov^ sig 'EQ^siav. xov 'Axagvsa, oi) Ttaidv saxiv, cbg 6 xrjv x^g aasftsiag xaxa xov tpiloootpov yQacp]]v dTCsvsyxausvog slits Ari^oipiXog, slg aldcb xs 7tc,Qccaxsva6^slg im' Evgv^sdovxog, cog das^ovvxog xal adovxog ev xoig ovaaixioig 6a,^iisQai slg xbv 'EQ^siav jtaiava. ' 6xi 6s Ttaiclvog ovds^iav s\ucpaaiv zaQsxei xb da^ia, dm x&v axohoiv BV xi xal avxb sldog iaxiv i^ avxfig rry Xs^sojg cpavsQov v^uiv TtoiijacD. quae verba iam sequitur carmen illud pulcherrimum, qno Hermiam celebravit Aristoteles. accuratius egit de hoc carmine Bode 1. c. 11 1 p. 63 sqq., qui id carmen scolium esse negat. neque ego carmen scolium appellaverim ; nam Aristotelis temporibus, id quod modo ostendam, iam veterum scoliorum memoria erat oblitterata ^ Ab Athenaeo I 3 F, V 186 B Aristoteli, Speusippo, Xeno- crati, Xenophani av^noxixol vo^uoi tribuuntur, quo nomine Walther
— 97
(Comm. de Graecae poesis melicae generibus p. 24) scolia signi- ticari putat. sed neque scolia neque alia carmina melica significare voluit Athenaeus; immo intellegendae sunt 'leges conviviorum moderandorum', id quod apparet ex Athen. XIII 585 B, ubi Gnathaenae vo^o]; avaoixixog tribuitur, xad-' dv dsi xovg sQa- axag 6g avxrjv xal xy]v d^vyaxsQa siaisvai, xaxa ir]lov xcov xa xoiavxa avvxa^a^svojv cpiXoa6(pc3V.
Ultimo loco paucis mihi dicendum esse videtur de scoliis, quae a Diogene Laertio tribuuntur septem illis sapientibus. sunt autem haec: Thaletis I 35: xcbv ds adoiiivcov slvai xccds {(prjal yl6^cov 6 ^AQyslog)'
ov XI xa TtoXXd sTtr] cpQovl^riv ditscpi^vaxo do^av
sv xt ^dxsvs aocp6v,
sv XI xsdvbv aiQov'
Ttavasig ydQ dvdQCJV xcoxiXov yXcoaaag d7TSQavxoX6yovg.
Solouis I 61: xav ds ado^svcov avxov iaxt xdds'
TtscpvXay^svog dvdQa sxaaxov oQa,
(11] XQVTtrbv sxd^og (codd. iyxog) sxcov XQadit],
cpaidQco (as) TtQoasvsTtr] nQoacxyjtcp^
yXc^aaa ds oi dix6(ivd^og
ix (isXaivrjg cpQsvbg ysycovf].
Chiionis I 71: xcov ds adousvcov avxov (idXiaxa svSoxi^irjasv ixsivo '
iv Xid-ivaig dx6vaig 6 XQ^^crg i%sxdt,sxai
didovg ^daavov cpavsQav
iv ds XQ^'^^
dvdQCJV dyad^cov xs xaxcjv ts vovg sdcox' sXsyxov.
Pittaci I 78 : xcjv ds ddo^isvov avxov (idXcaxa svdoxifirjas xdds '
sxovxa dst x6^ov xs xal iod6xov cpaQsxQav axsixstv Ttoxi cpcbxa xax6v' jttaxbv yccQ ovdsv yXaaaa dta ax6(iatog ' XaXst dix6(ivd^ov sxovaa xaQdicc v6r](ia.
Biantis I 85: xcov ds ddo^isvcjv avxov svdoxi^ir^as xdds'
1
— 98 —
CC6X0l0iV CCQ66X6 7ta(StV, 6V 7C6X6l (^CX6 (l6Vrjg*
Jil6tatav yccQ 6x6i xaQLV ccv&ccdrig dk tqotcos TtolldxL dri piap6Qccv i^6la^t{j6V azav.
Cleobuli I 91: tav dk ado^6vcov ^vdoxt^irja^v avtov tccde' ccaovGla to Ttleov }i6Qog iv ^QOtoiaiv Xoyov te Tclfjd^og' dkV 6 xaiQog ccQxeaei, (pQovet ti xedvov ^rj ^dtacog ccxaQig yeveG^ai.
eiusdem I 92: (cf. Stob. Flor. III 79)
yvvaixl (17] ^dxead^ai, fi?yd£ acocpQovi^eiv
dkXotQiov TtaQeovtcov'
t6 (lev yccQ dvoia, tb d^av ^aviav dvvatai exeiv.
Post Casaubonum Schneidewin in Symbol. crit. poet. lyric. p. 117 sq. haec carmina subditicia esse censuit et in Philol. I 20 sqq. ea ad normam pepli Aristotelii composita esse coniecit a Lobone Argivo, quem falsarium fuisse nuper luculenter de- monstravit E. Hiller 'Die litterarische Thatigkeit der sieben Weisen' Mus. Rhen. XXXIII 518 sqq. contra Rossbach et West- phal Metr. II ^ 669 nihil posse reperiri in compositione metrica censent, quod carraina non genuina esse redarguat. atque idem fere Bergk (PLG IIP 968) statuisse videtur: 'mihi Pittaci, Biantis, Chilonis, Thaletis cantilenae antiquitatis laude non frau- dandae esse videntur, sed utrum ab iis, quorum nomine circum- ferebantur, an ab aliis conditae sint, id nemo poterit diiudicare'. iam vero neminem *^) puto hodie futurum esse, qui haec carmina a septem illis sapientibus condita esse contendat, cf. Otto Bern- hardt 'Die sieben Weisen Griechenlauds' progr. Sorav. 1864 p. 14. ac recte quadam certe ex parte de his carminibus statuit C. 0. Mueller, Hist. litt. Gr. P 318 sqq. his usus verbis: 'Die sieben Weisen wollen wir nicht in diese Zahl (der Skolien- dichter) aufnehmen, denn wenn der Geschichtsschreiber der alten
^*) Bohreu 'De septem sapieutibus' diss. inaug. Bonnae 1867 de car- rainibus, quae illis tribuuntur, nihil omnino protulit; dicit quidem in fine libelli se de hac quoque re disputaturum esse, sed promisso suo usque adhuc, quod sciam, non stetit.
1
i
— 99 -
Philosophie, Diogenes Laertius, von Thales, Solon, Chilon. Pitia- kus und Bias vielgesungene Verse anfuhrt, so mussen wir sehr an der Echtheit dieser Spriichlieder zweifeln. Sie sind namlich alle in sprachlicher und metrischer Hinsicht wie fibor einon Leisten gearbeitet, so dass man unter den 7 Weisen eiue Art von Verabredung annehmen mQsste, in dieser Manier zu dichten und uberdies in einer Art von Rbythmen, die erst im Zeitalter derTragiker gebrauchlich wird. [quod minime verum est; uam iam Stesichorus persaepe talia metra adhibuit, cf. Westphal IP 667 sqq.] Jedoch ist zu glauben, dass sie in diesem Zeit- alter wirklich als Skolien gedient haben, da sie iu der hPitprn und ergotzlichen Art, wie ein Grundsatz des Lebens ausgesprochen wird, grosse Aehnlichkeit mit den Skolien in aeolischer Weise haben. Hiernach wird anzunehmen sein, dass diese Lieder zur Zeit der Tragiker aus (iberlieferten Spruchen der alteren Weisen in die Form von Skolieu gebracht worden sind\
Haec igitur Mueller, qui Lobonem ea carmina non com- posuisse recte intellexit , sed quae de metrica compositione dis- putavit quaeque de aetate, qua ea carmina orta sunt, exposuit ea reicienda esse apparet. multo rectius enim horum carminum origiuem ad saeculi quinti initium rettulit E. a Leutsch (Philol. XXX 134), cum omnia uno eodemque metro, Anacreonti maxime usitato, sint conscripta atque idem sit in omnibus sermo veterum Atticorum.
Porro si quaeras, utrum haec carmina conficta sint ex sententiis, quae vulgo septem illis sapientibus tribuebantur, an scolia antiqua diu iam populi ore celebrata, equidem alteri sen- tentiae non dubito accedere. nihil euim in singulis est carmini- bus, quod ad certa quaedam septem sapieutum praecepta referri possit (cf. Leutsch Philol. XXX 133 sq.).
Quae cum ita sint, iam quo modo factum sit, ut carmina illa septem sapientibus tribuerentur, inquirenti haec mihi nata est coniectura. postquam invaluit is mos in libris conscribendis, ut viri clari de aliqua re in conviviis inter se disputantes et philosophantes fingerentur, talia etiam septem sapientum mn-
7*
— 500 —
ficta sunt convivia. neque enim primus Plutarchus tcbv enta Gocpcbv 6v^7t6aiov composuisse videtur, sed aliorum, qui ante eum similes conscripserant libellos, secutus exempla. facile igitur fieri potuit, ut nescio quis in tali convivio describendo, cum res ad potum venisset, septem sapientes etiam scolia cantantes fingeret atque ex plurimis quae exstabant scoliis dilecta ea singulis tri- bueret, quae cum moribus eorum quam maxime conspirare vide- rentur. praecepta autem scoliis illis contineri nemo mirabitur. nam et conveniebat id sapientibus illis et permulta eius modi composita erant scolia, quae quanti aestimata sint colligitur ex iis, quae Athenaeus XV 694 C dicit: }iali]v dh tavtriv ivofittov trjv TtaQaivsaiv ts xiva xal yva^ijv ex^tv doxovaav XQV^^M^ xs sls xov piov.
lam habes, quidquid de scoliorum poetis a veteribus nobis traditum est. unde, si viam spectas ac rationem, qua scoliorum poesis exculta sit atque amplificata, et aetatem, qua ea viguerit quaque paulatim imminuta sit atque antiquata, haec fere colli- guntur:
I. Scolia a Terpandro Aeole ad imitationem carminum Ly- diorum composita in Lesbum insulam ascita sunt.
IL Fortasse iam a Terpandro, certe non multo post ab Alcmane carmina illa Spartam advecta sunt, quo factum est, ut etiam Dores ea excolerent.
III. Pythermo auctore lones scolia noverant, Anacreon Athenienses ea docuit.
IV. Seolia floruisse videntur usque ad belli Peloponnesiaci finem. nam inde ab hoc tempore, ut tota poesis lyrica esse desiit, ita etiam scoliorum poetae nomen uon amplius commemoratur.
Porro illis temporibus morem scoliorum canendorum abo- lescere coepisse cognoscitur ex Aristophanis Nub. v. 1357 sq., ubi Strepsiades de filio suo haec dicit:
o d' svd^scog aQxcdov siv scpaaxs xb xid-aQi%siv adeiv xs nivov^\ cbaTisQsl xccxQvg yvvaix' dXovaav,
— 101
atque iam in ea fabula, quam primam docuit Aristophanes, /JatxaXf]g dico, poeta adulescentem in scenam induxerat scolia canere recusantem. certe istis bellis homunculis griphi, aeni- gmata, anagnostae magis arridebant, quam vetera et simplicia scolia, quorum recitationem, si omuino ea canere libebat, ita variabant, ut Dicaearchus aliique tradiderunt.
Deinde Aristoxeni, Dicaearchi, Artemonis temporibus scolia non amplius in usu fuisse colligitur inde, quod illi doctas in- stituerunt de scoliorum poesi quaestiones — id quod plerumque tum demum fieri solet, cum re, de qua agitur, iam obsoleia verendum est, ne prorsus oblivione obruatur vel certe oblitterotur eius rei memoria.
Plutarchi denique temporibus quid ceusuerint de scoliorum poesi, apparet e Plut. Quaest. symp. I 1,5: adsiv yccQ lacog xa xa/.ov(.isva axolia XQatf]Qog sv usaa ttqoxslusvov xal axscpdvcov dic4vs^oatvcov, ovg 6 &sbg (cjg) i^.svd^SQcov i]udg smxi^)]aLV, ov xaXbv ovds av^izoiixov.
Smi»"* "S^f "?"-' LIBBAOifc
0021064806
u >
•^^MiV
1H^£
j^J,
'^
' jf>
tii^ ^-
*,-'
«',*
r «».
iM^'
1-^
1
#^'liUfeiiA>^
'%# m^
Vln
-i^^^i:
•% 'iT*'-
^■W"
,^^l
^k
i.l^'
^f*
l^w-
'^#-:
y^^^ >
KJf'
^k '^^% i ; f
***^.
;■■»«>'
* f *
I ':
.--^
x-,-v^-
^l
'I
I
:|
I
1