NO. 93-81331-2

■UgiMHUMilkH

MICROFILMED 1993 COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES/NEW YORK

as part of the .

"Foundations of Western Civilization Preservation Project

Funded by the NATIONAL ENDOWMENT FOR THE HUMANITIES

Reproductions niay not be made without permission from

Columbia University Library

COPYWGHT STATEWre^T

The copyright law of the United States - Titie 17, United States Code - concerns the malcing of photocopies or other reproductions of copyrighted materiai.

Under certain conditions specified in the iaw, libraries and archives are authorized to furnish a photocopy or other reproduction. One of these specified conditions is that the photocopy or other reproduction is not to be "used for any purpose other than private study, scholarship, or research.'* If a user makes a request for, or later uses, a photocopy or reproduction for purposes in excess of **fair use," that user may be liable for copyright infringement.

This institution reserves the right to refuse to accept a copy order if, in its judgement, fulfillment of the order would involve vioiation of the copyright law.

A UTHOR

J

TITLE:

USU PRONOMINIS

#\i vJ VJ ■ ■ ■

PLACE:

DA TE :

1907

COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES PRESERVATION DEPARTMENT

RTRTTOCRAPHIC MICRQFORM TARGET

Master Negative #

Ji^^ivavx

Restrictions on Use:

Originai Material as Filmed - Existing Bibliographic Record

Deocke» Georgt

De TST pronorainis Latinos qyaeationea ayntaoticaef qTam ••• scripsit Georg Deeoke • Dieterioh, 1907 •

84 p. 22 om.

Thesls. Gottingen. Yolime of theses.

ssertatio Gottingae,

89461

TECHNICAL MICROFORM DATA

FILM SIZE: ^^ ^^ ^^

IMAGE PLACEMENT: lA DATE FILMED:__ki.i:i

U

:h

IB HB

in "%

REDUCTION RATIO: iJ.I

INITIALS k?.^^^'^

FILMEDBY: RESEARCH PUBLICATIONS- TNC WOODBRIDGE. CT

Ihhh

Association for information and Image Management

1100 Wayne Avenue, Suite 1100 Silver Spring, Maryland 20910

301/587-8202

Mi

Centinneter

IIMlllMlllMllllllll|llM|Jll|llimilllllmlljlMl|llll|llll I I I I I I I I I I I M I I I I M I I I I I

6

iiiImii

7 8

iiiliiiiliii

TTT

9 10

liiiiliiiiliiiili

11 12 13

14 15 mm

iliiiiliiiiliiii

TTT

Inches

1.0	!■ |2-8 i^ llllii 1*3 t& 1.4	2.5 2.2
l.l	2.0 1.8 1.6
1.25

MRNUFRCTURED TO RIIM STRNDflRDS BY flPPLIED IMflGE. INC.

"v^. ^ i^.

s >

DE VSV PRONOMINIS RELATIVI APVD

POETAS VETERES LATINOS QVAESTIONES SYNTACTICAE.

DISSERTATIO INAVGVRALIS

QVAM

AMPLISSIMI PHILOSOPHORVM ORDINIS

CONSENSV ET AVCTORITATE

IN ACADEMIA GEORGIA AVGVSTA

AD

SVMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES RITE CAPESSENDOS

SCRIPSIT

GEORG DEECKE

I.VBKCENSIS.

GOTTINGAE

OFFICINA ACADEMICA DIETERICHIANA TYPIS EXPRESSIT

MCMVII.

^H

De dissertatione probanda ad ordinem plulos. rettulerunt

F. Leo et J. Wackernagel

Examen rigorosum habitum est Kal. Maiis.

MCMVII.

/

FRIDERICO LEO

s.

i

* #

Pars prior.

De pronominis relativi Italici inversione

atque hyperbato.

Caput I.

/ De inversione pronominis relativi Italici in

boc primo atque in altero capite agere milii proposiii, qnippe qnod ut fiat a viris doctis iterum iterumque flagitetur (cf. nuperrime E. Norden in appendice editionis libri VI Aeneidos p. 393). Et iure quidem; nam paucis adnotationibus commemorationibusque ex- ceptis (cf . praecipue L e o Gottinger gel, Am. 1897 p. 956 sq.) Tiemo adhuc rem diligenter tractavit, quae quanti mo- menti sit ad intellegendam sermonis Latini proprieta- tem, quis est qui nesciat ? ^)

Facultatem enim postponendi pronomen relativum linguae Indogermanicae adiudicare non licet, cum aKena fuisse videatur et a lingua Graeca^) et a lingua Indo-

1) Postquam opusculum meum perfeci, Schuenkii dissertatio, quae inscribitur: Be traiectione coniunctionum et pronominis r«- lativi apud poetas Latinos, Kiliae 1906 mihi ad manus venit. Qui, quamquam item te inversione atque hyperbato pronominis re- lativi Latini agere sibi proposuit et locos poetarum Romanonim a Naevio usque ad Horatium paene innumerabiles (neque tamen om- nes, ut vidi, nec de lectione vel sermone sollicitus) collegit, ad rem intellegendam nihil profecit.

2) Loci Homerici, qui inversionem praebent, suam rationem prae se ferunt (cf. F. Otto Beitrage zur Lehre vom Melativum hei

rum (cf. Windisch Vher den Ursprung des Relativ' pronomens in den idg. Sprachen, Curtius Studien II p. 415 sq; accuratius quidem de liac re viri docti non- dum, quantum scio, quaesiverunt.) Restat igitur, ut eam inde inteUegere studeamus, quod pronomen rela- tivum apud Italos ex alia stirpe formabatur atque in iUis linguis Indogermanicis. Cnm enim hae formas stirpis iO' sc. og ^ o, yds yd ydd ad usum relativum fere semper retinuerint (cf. Delbriick Vergl. Syntax III p. 295 sq.), Itali, ex quo tempore eorum Knguas e monumentis cognoscere licet, formas stirpium guo- (et qui-) adhibue- runt (cf. Leo Plautinische Forschungen p. 286 sq.). Qua- rum stirpium proclivitas ad postpositionem in linguis Italicis manifesta est, nam extra usum indefinitum in interrogationibus non solum obliquis (cuius rei notissi- mae exempla afferre supersedeo) invenitur, verum etiam rectis (cf. e. g. MH. 425 Most. 749. 1135. 1166). Non igitur mirum est, ut in usu quoque relativo inveniatur, quoquo eum modo originem cepisse putamus.

Quamvis autem recte postpositionem pronominis re- lativi Italici ex proprietate stirpium quo- et qui- repe- tamus, restat quaestio, qno modo hanc ipsam proprie- tatem intellegamus, sc. num revera inversio enclisi pro- nominis nitatur. Aliis linguis Indogermanicis allatis nihil proficimus nisi quod formas stirpium quo- et qui- in usu indefinito encliticas fuisse probant (cf.

Eomer, Weilhurg 1853 p. 7 adn. 21 et p. 10), nam aut ita compa- rati sunt, ut praemittatur genetivus partitivus, quem nusquam prae- missum invenies apud scriptores veteres Latinos (cf. infra p. 44), aut poeta vocabulum cum praemitteret vi efferre voluit, sc. regulas syntacticas tralaticias quasi vincula audacter perrupit ; quam expli- cationem ad inversionem pronominis relativi Latini percipiendam non sufficere exempla allata docebunt.

V 1/

m- et w-); neque autem ex hac re sequitur, ut idem de linguis Italicis valeat. Quas ipsas pervestigemus necesse est atque argumenta quaeramus ad rem diiu- dicandam. Etenim licet linguae Italicae careant accentu adscripto, cuius auxilio res apud Graecos facHe perspi- citur, tamen est qua via ad cognitionem eius perveni- amus.

Imprimis id quaeramus, quid enclisin esse dicamus; tria enim eius sunt genera:

1) Propriam appellare solemus enclisin, qua vocabulum aliquod se subiungit alteri vocabulo ita ut una unum vocabulum efficiant cf. e. g. viroque, hominesve, tibine ?

2) Pronomina personalia et demonstrativa et quasdam particulas (e. g. enim, autem, vero, igitur, quoque, quidem) et formas verbi substantivi, quippe quae locum post primum vocabulum enuntiati occupare soleant, ,enclisin' prae se ferre Wackemagel Idg, Forschungen I p. 413 sq. docuit.

3) Homines docti iis quoque locis de enclisi agi affir- mare solent, ubi singula vocabula in certam dic- tionem coaluerunt sicut vae miserd miht, voluptds mea, pessum db, factum volb, In maldm crucem, hondn fide ? et aKa multa (cf . Lindsay in editione Capti- vorum p. 368 sq. et 366 sq.). Quae tam arte inter se cohaerere contendunt, ut accentu verbali omisso accentum enuntiativum, quem dicimus, sibi asci- verint.

Tertium hoc genus encliseos, quippe quod non tam ad certam structuram quam ad singulas locutiones spectet, posthac neglegam; id potius quaeram, utrum pronomen relativum alteri vel adeo primo generi attribuendum sit, an suam sibi habeat rationem.

8

Quod fieri nequit nisi versificatione adhibita. Cum enim versus dialogici fabularum Plautinarum Terentia- narumque non solum numeris contineantur, sed etiam certis kgibus de exitu vocabulorum observando con- stringantur, permagni interesse elucet, utrum pronomen relativum cum praemisso unum vocabulum efficere di- camus an non.

Integra e. g. adhuc est quaestio, quam recensionem sequamur Cist. 120. Tradunt enim memoriae codices Palatini haec:

2

idem mihi magnae quod parti est vitium mulierum, cum alioquin alterum pedem senarii vocabulo spondiaco explere non liceat, ut versus non sanus sit, nisi magnae- quod pro uno vocabulo habeamus; codex Ambrosianus autem haec praebet:

idem mihist q —

qua lectione recepta ofi^ensio illa tollitur. Rem infra (p. 10) ad finem perducam.

Ne id silentio praeteream: testimonia grammati- corum de hac re tenuiora sunt, quam ut eam eorum auxilio diiudicare liceat (cf. Lindsay (Nohl) Die la- teinische Sprache p. 192 sq.) ; atque Quintiliani illud Troiae-qul {Inst, or. I. 5. 27) tantummodo de ictu me- trico valere, non ad sermonem cottidianum transferen- dum esse apparebit.

lam poetarum locos adgrediamar.

Quod numeros exituum verbalium attinet, quattuor extant genera, sc. haec:

^) X ^ ^

2) X UU U y

4) ^

sl/

(x signo sylJabas indiff*erentes significo.) Quorum ex ordine perlastremus locos, qui pronomen relativum post- positum praebent.

1) Permulta primi generis sunt exempla (ca. 150), quae is qui id opera dignum putet facile ex enumera- tione locorum infra data colligere potest. Fere omnia ita comparata sunt, ut poetam in versu faciendo exitum vocabuli praemissi respexisse appareat; nam ictus me- tricus aut in paenultimam syllabam cadit, quo fit ut pronomen relativum ictum proximum obtineat, ita ut metrum off^enderet, si vocabula in unum comprehende- remus, cf. e. g.

Men. 58 geminum illum puerum qui surrupuit Trin. 728 dedi, reposcam, ut habeam mecum quod

feram, viaticum, quippe qui versus caesura carerent, vel

Truc.438germanaequodsorori Aul. 494 ...pretio qui superant equos propter finem spondiacum vocabuli sc. oxytonon in se- cundo vel quarto pede senarii, vel

Most. 740 ...navi quae frangat eandem ob rem in sexto pede trochaici septenarii; aut in ultimam syllabam cadit; hoc autem iis tantum locis versus fit, ubi exitus vocabuli spondiacus vel ana- paesticus sc. oxytonos non ofi^endat, sive inprimaarsi senarii, cf.

Amph. 919 testem quem

ib. 61 reg^s quo Truc. 117 vobis qui (cf. Amph. 21) Merc. 273 ruri qui (cf. Merc. 686) Stich. 406 olim quos (cf. Pe. 824) Ps. 1069 hodi^ quas (cf. Eun. 951)

10

11

Phorm. 753 liariim qui est

Andr. 26 posthac quas sive in secunda vel tertia arsi trocliaici sep- tenarii, cf.

Trin. 356 et aliis qui

Truc. 869 aetatem qui ib. 274 mancupion qui

3

Merc. 605 impetrabilior qui

3

Capt. 291 ad rem divinam quibus

3

Aul. 162 post mediam aetatem qui sive ante ultimum iambum coli iambici:

6

Rud. 1230 ...alienum quod est

] 3

Andr. 701 id faciam in proclivi quod est (cf. Hec. 616)

Supersunt duo loci, qui usum communem aspernantur. Alterum iam exscripsi (p. 8), sc. Cist. 120, cuius recen- sionem Palatinam prae Ambrosiana abiciendam esse iam non negabimus: alter Ep. 197:

4

Periphanem per omnem urbemquem sum defessus

quaerere ideo quoque suspicionem nostram movet, quod qnem

5

sum praebet, cum formas verbi substantivi cum pro- nomine relativo coalescere solere Trin. 636 Asin. 725 Hec. 491 (quos infra p. 13 exscribam) doceant. Equi- dem proposuerim hoc modo verba transponere:

3 4 5

. . . per omnem quem urbem sum . . . Cf. Asin. 256 alii qiiod servi solent, Truc. 438 germanae qiiod sorori non credit soror,

2) Difficilior res est de vocabulis, quae in creticum cadunt, pronomini relativo praemissis neque tam per- spicua, nam pauca huius generis extant exempla; ego quattuordecim collegi.

V 1/

Primum moneo, accentus metricos cum verbalibus ubique in easdem syllabas convenire nisi in initio versus, ubi duas syJlabas ultimas vocis dactylicae in arsi po- sitas metrum non offendere scimus, cf. Poen. 65

unicus qui fuerat . . . Poetae igitur horum quoque vocabulorum exitus respe- xisse videntur. Quam opinionem iam fulcire possumus argumento ex formatione caesurae qaaesito. W. Meyer enim in opusculo illo celeberrimo quod inscribitur Ueher die Beachtung des Wortakzents in der altlateinischen Poesie p. 55 docuit, ut ipsius verbis (paginae 58) utar, dass ein einsilhiges Wort nach hetontem Wortschluss sich vor der Caesur im 4, Fusse des Senars hei Plautus und Terenz nur selten, hei spdteren Dichtern garnicht findet. (De trochaico septenario idem valere vir doctus p. 77 dixit.) Quod igitur pronomen relativum cum vocabulo cretico praemisso non coalescere suspicati sumus, improbaretur haec opinio, si inveniretur caesura, qualis est e. g. leniter qui. Neque autem invenitur; ergo evitabatur, nisi propter exiguum numerum exemplorum id casu factum esse censes. Non puto illam meam opinionem eo refelli, quod pronomen relativum bis ante caesuram semiqui- nariam senarii vel diaeresin septenarii extat, nam licet his quoque locis versuum monosyllabum poetas evitasse W. Meyer demonstraverit (p. 58 sq.), hanc regulam minus diligenter observasse videantur. Exempla haec sunt:

Most. 79 triennium qui iam hinc abest

Bacch. 408 . . . leniter qui saeviunt , a quibus non alienum puto

Men. 457 ... in dies qui singulas, nam tn dies quasi trisyllabum est (cf. Lindsay Capttvi p. 370), sicut de honis Eud. 1287 :

12

saltem ut eam abducam, de bonis quod restat

reliquiarum, ubi ipsa diaeresis (iambici septenarii scilicet) vocabula seiungit, nisi potius de caesura cogitamus (cf. Rud. 1292 et W. Meyer Wortak^ent p. 68).

Terentius ne huius quidem modi uUum praebet exem- plum. Eos versus, qui praeter semiquinariam semisep- tenariam praebent, silentio praetereo.

3) Simillimo modo res se habet, si vocabulum iam- bicum inversione praemittitur. Ante semiseptenariam pronomen relativum nusquam legitur, duobus autem locis nempe Plautinis e viginti quattuor (tot enim congessi) ante semiquinariam :

Cas. 9 . . . novae quae prodeunt ib. 537 . . . viro qui liberum

4) Certius rursum disserere licet de vocabulis mo- nosyllabis vel bibrevibus praemissis. Quae cum prono- mine relativo unum vocabnlum efficere ex eo apparet, quod pronomen relativum, quantum video, nusquam ictum metricum obtinet, nisi iis locis versuum, ubi vocabulum spondiacum vel anapaesticum sc. oxytonon permissum est, cf.

era quo ... sim. Merc. 803 Ps. 812 Capt. 18 Cist. 317 Trin. 1101 Poen. 87 Trin. 145 Ad. 67 Eun. 345 Phorm. 461.

1 3

quam? || tua quae . . . Eud. 1364.

1 2 3

minus placet magis quod... sim. Trin. 670 Eud. 701 Trin. 318 Pe. 472 Eun. 1050 Hec. 810.

...male quod... (sc. post diaeresin iambici septe- narii) sim. Mil. 892 Most. 162 Asin. 631.

...erus quae facit (sc. ultimo loco senarii) sim. Capt. 200 Heaut. 803 Ad. 76.

Quibus cum locis ne confundamus

13

Trin. 636 ... in rem quae sint meam Asm. 725 . . . minas huius quas dem matri Hec. 491 . . . m e q u i s i t fortunatior, nam formas verbi substantivi etiam proprie euclitice collocari e. g. Mil. 630 pernix sum, Amph. 356 servos sum confirmant. Iniuria autem eas semper encHticas esse Ahlberg (De latini rcM finiti collocatione, Lundae 1906 p. 15 sq.) contendit, nam contradicunt e. g, Eacch. 307 Capt. 105, 985 Pe. 344, cum, praeterquam quod formae ne modo quidem encliticorum post primum vocabulum enun- tiati positae leguntur, caesura intercedat ; quod Ep. 1 97 quoque probare videtur, sed res incerta (cf. suprap. 10). Idem de forma dem valere^locus aUatus suadet; cf. etiam Pe. 372 verum ei rei operam do (sed cf. Amph. 278 Capt 1008 Cas. 278 Ep. 571 e. a. m. Ahlberg 1. s. p. 24) ; neque Aul. 619 ...erus quam amat (virginis) Heaut. 966 ...tibf qui erat: ei . . . (Eun. 309 modo quod ames . . .) nam his locis verbum temporale per id quod Germanice Tonanschluss appellare solemus artissime ad pronomen se applicavit (cf. Hauler in praefatione editionis Fhor- mionis p. 56), ut inter ea exitum verbi extare non possit. Exemplis Plautinis Terentianisque inter se consen- tientibus obstat CaecUi versus 127 (E) sq.

si linguas decem habeam, vix habeam satis te qui laudem, Lache. Quem transpositione verborum, sc. satis qui te lavdem, usui communi facUius subici posse opinor, quam ut sin- gularem codicum lectionem probemus.

Apparet igitur homines Latinos veteres ita locu- tos esse:

1) X 4ii:^/i^ i. e. mores qui, jmeri quae ^) X ^^ ^/u i. e. omnmm qmd, fdciUiis qui

3) ^i - / vj i. e. vlro quae

4) ^ u i. e. rex-quod, tiU-quod.

Ergo pronomen relativnm proprie qnod dicimns encliticnm non est, nisi vocabnlnm monosyllabnm vel bibreve praemittitur ; alioqnin ad exemplnm modo encH- ticorum alternm locum ennntiationis relativae occnpafc, sicnt pronomina et particnlae, qnas alteri generi snpra

attribni.

Qnae res admodnm mirabHis explicatione indiget. Me non erratnrnm esse spero, si eam ex ipsins lingnae Latinae natura proferam. Illis enim temporibns, cum vetnstus ille accentns primae syllabae valeret, propriam quoqne enclisin non recessn accentns indicatam esse censere debemns, nam licet vocabnlum encliticnm, cnm ipsnm accentn careret, alteri vocabnlo se snbinngeret, bnins accentus nihilominns in prima syllaba positns re- manebat. Dicebant igitur e. g. et tdleMum et tMentumque et hand scio an etiam tdlentumqui sim. dixerint. Post- qnam antem noveUa illa lex de accentn pervicit, se- cundnm quam syllaba paenultima verborum maximnm momentnm obtinebat ad accentum constitnendnm, mnlto mains erat discrimen inter solnm vocabnlnm sc. talenluni et si ei additnm legebatur proprium encHticnm sc. ta- lentunique. Propterea ea tantummodo vocabnla enclitice se ad aHa vocabnla tnm appHcabant, qnae per se om- nino stare neqnibant (sicut -quc, -ve, -we), cnm cetera, nt ita dicam, postpositione contenta esse deberent, si modo encHsin appetebant. AHter antem res se habebat, si vocabnlnm praemissnm monosyUabnm vel bibreve erat; nam boc, quippe qnod per se extra fines legis noveUae staret, cum aHis quoqne encHticis artissime coninnctnm ei se snbiciebat.

16

Caput n.

Qnoniam demonstrare conatus snm, quo fundamento nitatnr inversio pronominis relativi Latini, restat ut qnaeram , quibus regulis syntacticis contineatnr.

Perscrutationem exemplorum, uk perspicue et sine ambagibns fiat, ita instituendam esse opinor, nt a sim- pHcioribus exempHs proficiscens gradatim ad magis in- tricata progrediar et quoad haec illornm usum ant se- quantur aut respnant expHcem. Initinm igitnr faciam ab us enuntiatis , quae praeter pronomen relativnm et verbum finitum, quod in sermone quidem cottidiano pronomini relativo semper postponitur ^) , unnm tantnm membrum, sc. praemissnm, praebent.

A. Pronomen personale praepositum legitur.

Amph. 893 qnando ego quod feci, id factum Amphi- trnoni offnit.

Merc. 628 ... ego quod dicam, id mi in mannst.

MiL 554 .. . quid ni fateare, ego quod viderim? [fateare ego g : fatear et eyo et P {et ntrnmque deL B») fa- teare ergo A {d ego pro ergo t. Loewio)].

1) Sane abhorret a sermone cottidiano, quem e comoediis no- vimiis, collocatio verborum qua e. g. usus est TibuUus II 1. 78 ex- plorat caecas cui manus ante vias, neque uUum huius modi exem- plum apud comicos invenies. Codices quidem Palatini Stich. 556 — codex Ambrosianus deiicit a v. 552-582 - hanc praebent lectionem: quoniam ille Uli poUicetur qui, eum cibum poposcerit, sed id omnibus temporibus portenti simile habitum est, ut pronomen relativum ul- timum locum enuntiati obtineat. — Quod autem Bentley Andr. 143 metricam offensionem emendare voluit, cum contra codicum me- moriam verba sic traiceret: quid fdcias iUi dedent qui damnum aM malum [^ui dedent codd.l sermonem Terentianum violavit. — Neque meUus processit Bothio coniectura in Afrani v. 26 (R) : sed ut quisque hdbuit cdnveniret quod mihi [quod conveniret codd. quod conveniebat Hermann].

IIIIIIH lllll

16

Andr. 922 nam ego quae dico, vera an falsa audierim. Heaut. 803 et simul conficiam facilius ego quod volo. Pliorm. 671 fac ut illam ducat, nos quam volumus. Ad. 430 inepta haec esse, nos quae facimus sentio

[qtiae nos D]. [Sticli. 49 neque ille eos honores, mihi quos habuit, per-

didit] (cf. Leo ad v. 48). Trin. 145 mihi quod credideris, sumes ubi posiveris. Ps. 115 ut me effecturum tibi quod promisi scias. Mil. 365 em tibi, huc mibi dixit tibi quae dixi [leviter

corruptum in P]. Heaut. 596 repperisti tibi quod placeat an non? Baccb. 42 baec ita me orat, sibi qui caveat aHquem

ut bominem reperiam. Trin. 728 ut habeam, mecum quod feram, viaticum. Afranius (U) 95 sq. P^^ca sunt,

tecum quae volo. Ps. 1009 Harpax calator meus est, ad te qui venit.

B. Pronomen possessivnm. Ep. 453 pol ego magis unum quaero, meas cui prae-

dicem.

C. Pronomen demonstrativum.

Merc. 936 nam hic quod dixit, id mentitust.

Kud. 955 noram dominum, id cui fiebat.

Aul. 489 namque hoc qui dicat 'quo . . .

Truc. 554 nam hoc qui sciam, ne quis id quaerat

ex me. Ad.76sq. hocquinequit,

fateatur nescire imperare liberis. Heaut. 958 verum ego haud minus aegre patior,

id qui nescio. \id quod A]. Most. 306 haec qni gaudent, gaudeant . . .

17

oen. 87 e as qni snrripnit, in Anactorinm devehit. Eun. 480 atque haec qui misit, non sibi soK postulat Phorm. 345 ea qui praebet, non tu hunc habeas plane

praesentem deum? Asm 631 ... huic qnod dem nusquam quicquamst. Stich. 556 quom iUe, illi qui poUicetnr, cum cibum

poposcerit [quomam Ule illi pollicetur qui P, A. n 1

corr. RitschlJ.

Trin. 741 datam tibi dotem, ei quam dares, eius a

^ patre.

Ep. 474 ei quae accessere, tibi addam dono gratiis.

D. Adiectivum pronominale.

Inc. LXIX(R) ab alio expectes alteri qnod feceris.

E. Nomen substantivum vel adiectivum.

a3 pro subiecto.

Merc. 499 sq. vicinus quod rogavit,

hoc emi mercimonium. Bacch. 658 sq. vorsipellem itngi convenit esse hominem,

pectus quoi sapit. Amph. 291 ibo ut erns quod imperavit Alcumenae

nuntiem. Amph. 586 qui quoniam erus quod imperavit, negle-

A 1 „„o ., ^i^ti persequi.

Anl. 278 ibo intro ut erus quae imperavit facta, cum

veniat sient Capt.200 indigna digna habenda sunt, e r u s quae facit. Aul. fal9 atque hic pater est, ut ego opinor, huius, erus quam amat, <virginis> [virginis add. Mueller]. iruc. 129 sine me ire, era quo iussit. Ajnph. 635 Pterela rex qui potitavit, quem ...

2

18

Men. 362 te hic stare foris, fores quoi pateant. Merc. 148 ego bonum, malum quo aceedit, mihi dari haud desidero [guod BJ.

b) pro obiecto.

Cas. 533 liberae aedes ut sibi essent, Casinam quo

deducerent.

Ps. 1233 [cf. V. 1207] qu\ illum ad me hodie adlegavit,

mulierem qui abduceret.

Poen. 627 sq. viam qui nescit qua deveniat ad mare,

eum oportet . . . Curc. 548 quam pars f lenonum, libertos qui habent

(cf. Leo ad 1.). Ad. 905 tibicen et hymenaeum qui cantent. Titiniiv. 29 pedibus cretam dum compescis, vesti-

menta qui laves.

Heaut. 43 nam nunc novas qui scribunt, nil parcunt

seni.

Phorm. 654 sq. sed mi opus erat, . . . ,

aliquantulum qui adferret, qui . . .

Most. 472 sq. circumspicedum, numquis est,

sermonem nostrum qui aucupet.

Merc. 700 sq. miserior mulier me nec fiet, nec fuit, tali viro quae nupserim.

Phorm. 27 quia primas partes qui aget, is erit

Phormio.

Poen. 1031 hominem peregrinum atque advenam

qui inrideas [qui inrideas om. A].

c) pro obiecto remotiore.

Cist. 612 nata est haec virgo, Alcesimarcho quae

datur.

Most. 1095 ne enim iUi huc confugere possint, quae-

stioni quos dabit.

Most. 62 ervom daturin estis, bubus quod feram? Asin. 103 sq. ... argejitum hodie ut habeat filius,

amicae quod det. Heaut. 534 unde esset adulescenti amicae quod daret

[amicaeadulescenti' Al. Eun. 288 facete dictum: mira vero militi quae pla-

ceant [qui placeat A^ quae placeai A^ quae placeant

om. D^].

Ep. 141 sq. huic homini opust quadraginta minis

celeriter calidis, danistae quas resolvat, et cito Cas. 220 eos eo condimento uno <non> utier, omnibus

quod praestat. irin. 1100 sq. thensaurum efi^odiebam intus, dotem, fi-

liae tuae quae daretur..

Hec. 477 sq. sed quando sese esse indignam deputat,

matri meae quae concedat, . . .

d) pro praedicato. Mil. 1410 itaque ancHla, .conciliatrix quae erat, di-

cebat mihi. Most. 625 sq, ... videturne, obsecro hercle, idoneus, danista qui sit, genus quod improbissimum est. [qui c: quid].

Merc. 620 de lanificio neminem metuo, una aetate

Ps. 237 in rem quod sit praevortaris.

Hec. 616 .. . ex usu quod est, id persequar.

Andr. 701 id faciam, in proclivi quod est, per me

^ stetisse ut credat

Poen. 64 sq. sed illi seni qui mortuost, <ei> filius, unicus qui fuerat, ab divitiis ...

2*

Pl

20

Poen. 860 ... aUquem, dignus qui siet [aliquem \e\o

dignus qui siet A : aliquem P]. Rud.'l230sq. aequom videtur tibi, ut ego, alienum

quod est,

meum esse dicam r eas. IB nam iunioriim qui sunt non norunt, scio.

Qnibus exempUs adiciam ea quorum verbum fimtum eius generis est, ut antiquitus usum praedicativum sibi

asciverit, sc.

Amph. 862 idem Mercurius qui fit, quando commo- ^ dumst.

Merc. 605 impetrabilior qui vivat nullus est. (Cf Capt. 828 et Brix ad Trin. 390).

Compluribus locis hunc usum translatum invemmus, ut Brugmanni verbis utar {S^r.e vergleichende Gram- matil p. 629) auf das ObjeMsverhaltnis bei transiMven Verben, quae iis, quae modo attuli, similem sigmfi-

cationem habent; cf.

Trin.470 adposita cena sit, popularem quam vocant.

Capt 154 sq. nullumne interea nactu's, qui posset tibi

remissum quem dixti imperare exercitum? [Bacch. 976 sq. comptionalem senem

vendam ego, venalem quem habeo, . . .] (ct. l^eo

ad V. 973).

F. Verbum infimtum. &) Participium. Most. 162 sq. . . . mihi quae modestiam omnem

detexit, tectus qua fui. Truc. 207 ... iam hic ero: propest, profecta quo sum. Pe. 694 mandatae quae sunt, volo deferre epistulas. Amph. 966 ego rem divinam intus faciam, vota quae

sunt.

I

21

Capt. 446 satin habes, mandata quae sunt, facta si

refero ? Capt. 524 operta qnae fuere aperta sunt ... Men. 396 sq. qni lubet . . . ire infitias miW,

facta quae sunt? Hec. 749 puerumque ob eam rem clam voluit, natus

qui est, extinguere [qui est natus B].

b} Infinitivum.

Ps. 482 sq. ecquam scis filimn tibicinam

meum amare? || val ydg. || liberare quam velit? Asm. 316 hariolari quae occeperunt, sibi esse in

mundo malum.

Q. Adverbium.

Stich.547 ego tibi meam filiam, bene quicam cubitares,

Bacch. 408 heia, Lyde, leniter qui saeviunt sapiunt

Trin. 670 minos placet magis quod suadetur, .. [quod

suadetur magis A contra metrum]. Truc. 578 valeo et venio ad minus valentem et melius

qni valeat fero.- tist. 218 modo quod suasit, <id> dissuadet. Asin.439 ... prius quae credidi, vix anno post exegi

[quam, corr. Pius]. Truc. 894 ut iUud acceptum sit, prius quod perdidi,

hoc addam insuper. lleaut. 216 lubidine ex sua moderantor, nunc quae

est, non quae olim fuit. tapt. 788 sedErgasilus estne hic, procul quem video? Merc 686 nimium scis sapere, ruri qui non manseris.

22

H. Notio adverbiaJis *).

Ad. 66 sq. qm imperium credat gravius esse aut stabi-

lius,

V i quod fit, quam ... Truc. 274 mancupion qui accipias, gestas tecum ahe-

nos anulos?

Merc. 144 apage istius modi salutem, <cum> cruciatu

quae advenit. Aul.492sq. mores meliores sibi

parent, pro dote quos ferant, ... Truc. 911 tuo arbitratu quod iubebis, dabitur. Most. 211 id pro tuo capite quod dedit perdiderit

tantum argentum. [capite {capte C) tuo (s. scr. B),

corr. Bentley]. m. 122 video iUam amicam erilem, Atbenis quae

fnit.

Mil. 127 sese illum amare meum erum, Atbenis qui

fuit.

Truc. 303 quid maceria illa ait, in horto quae est? Rud. 579 in mari quod elavi, ni hic in terra iterum

eluam.

Pe. 98 nolo in vesicam quod eat, in ventrem volo. HeQ. 574 ipse eripuit vi, in digito quem habuit, vir-

gini abiens anulum.

Phorm. 313 amicos advocabo, ad hanc rem qui ad-

sient.

Men. 1011 ^) eripe oculum isti, ab umero qui tenet,

ere, te obsecro.

1) Notiones adverUales ea nominare liceat nomina, quae quasi adverbiorum locos teneant dicuntur.

2) Ad hanc paragraphum quaeso conferas quae leguntur in monumentis epigraphicis Oscis: Cippus Abellanus (v. Pl. 127)

23

Curc. 288 tum isti Graeci palKati, capite operto qui ambulant. (cf. Capt. 475 sq. et Brixi adno- tationem).

Eun. 1013 an paenitebat flagiti, te auctore quod

fecisset?

I. Parva enuntiatio verbo finito subiecta.

Curc. 679 argentariis male credi qui aiunt, nugas

praedicant. Andr. 534 aliquot me adierunt, exte auditum qni

aibant, hodie nubere . . .

Omnia exempla quae adhuc congessi, eius generis sunt, ut vocabulum praemissum cum verbo temporali, quod pronomini relativo semper postponi sapra dixi, grammatica ratione cobaereat. Quod inversionis esse ne dicas, nam extant etiam exempla, quae attributum pronominis relativi vel participium coniunctum orae- missum praebeant. Sed huius modi exempla hic quidem sHentio praetereo eam ipsam ob causam, quod carent ratione iUa grammatica, quae quanti fuerit momenti ad collocationem verborum in exemplis impHcatioribus constituendam statim demonstrabo. Praetermissa infra congeram et quid doceant exponam (p. 43 sq.).

Implicatiora ea dico exempla, quae aut membrum pronomini relativo praemissum aut verbum temporale inter se coniunctum aut enuntiatum relativum aliis vocabuHs additis ampHficatum praebent. Utcumque res se habet, ratio grammatica, de qua dixi, valet ad or- dmem verborum ita constituendum, ut ea vocabulo,

1. 11 sq. sakarakhlm Hereklefs <up> slaagid pdd fst, et In- 8criptio Campana (v. Pl. 131) miiinik est fiisiais piimperiais prai mamerttiais pas set. cf. ib. 132.

24

quae constringit, quam proxime ad pronomeii relativum se applicent. Quam regulam locis colli-

gendis comprobabo.

Quod vocabulum praemissum attinet, genetivus

subiectivus — de quo uno agitur^) — primum lo-

cum occupare solet; cf.

Ampb. 154 iuventutis mores qui sciam.

Rud. 822 iam hoc Herculi est, Veneris fanum quod fuit [{modo) Veneris Acidalius].

Titinius 183 Tarentinorum hortorum odores qui

geris.

Aul.766 illam, exSilvani luco quam abstuleras, cedo.

Most. 242 pro illius capite quod dedi.

Eun. 301 praeut huius rabies quae dabit. Contradicit

Truc. 437 suppositionem pueri quae mihi credidit,

ubi deficiente cod. A, dubito an versus non recte tra-

ditus sit ; transpositioni verborum quae est pweri suppd-

sltionem metrum non obest.

Ceteri loci sui generis sunt: illuc aetatis (Mil.

659) ita ut est certam habet notionem, cf. Brix ad Trin. 787; Poen. 314 pleni oculi sorderum qui erant verba qui erant praeter necessitatem grammaticam ad- iecta esseinfra (p. 36) demonstrabo; Rud. 128 in fanum Veneris qui midierculas duas secum adduxit obiecto quo- que intermisso singularis est (cf. p. 37); Trin. 491 sq. verum nos honiuncHli, satillum animai qui quom extemplo emisimus, aequo mendicus atque ille opuJen- tissimus censetur censu ad AcJieruntem mortuos anaco- luthum quod dicimus est, cum pro eo quod exspectamus qui, satillum animai quom extemplo emisimus, censemur . . .,

1) sed cf. etiam Curc. 679 (p. 23), ubi verbum infinitum quam proxime ad finitum accessit.

25

pronomen relativum intra secundariam temporalem re- ceptum et verbum temporale vocabuHs iUis quae sunt aequo mendicus atque ille opulentissimus insertis deflexum legatur, ita ut alterum cum altero grammatica ratione non cohaereat.

Porro si verbum temporale compositum extat, ver- bmn axiliaruin infinitum utrum praecedat an sequatur anatara atque significatione vocabuli praemissi pendet: 1. Obiecto praemisso verbum infinitum, quod ad id spectat, quam proxime ad pronomen relativum accedit; cf. Merc. 1430 sin saluti quod tibi esse censeo, id consuadeo. Truc. 117 2) vobis qui multa bona esse volt. Hec. 564^ meis dictis qui parere hanc postulem. [sic A : parere hanc qid postulem CDEFPJ. 2. Adverbio praemisso aut verbum finitum, cf. Merc. 886 maxime quod vis audire, id audies. Andr. 612 sq. negabon velle me, modo

qui sum pollicitus ducere? aut infinitum, cf. Trm. 416 prius quod cautum oportuit. Andr. 426 verum illud verbumst, volgo quod dici solet. Inc. LXXVI(R) saepe qui misereri potuit, rogitat

misericordiam. Truc. 468 male quae facere occeperunt. Cf. Truc. 465 male quod mulier facere incepit^

Contradicit Asm. 138 male quod potero facere faciam sed facere et faciam consulto iuxta posita esse notum habemus, cf. e. g. Bacch. 554 sq.^).

3^1tem res se habet si notio adverbialis praemittitur:

1) De pronomine interposito infra (p. 30 sq.) affam.

2) Cf. p. 37.

3) Ceterum cf. Most. 162 sq. (p. 35).

bO^^^^^^^^^^ mrm i

uiiiiiiinjim— B

26

Eud. 898 miror, denocteqniabiit piscatnm ad mare. Truc. 424 quinto die quod fieri oportet. Faeneratrix I in barbaria quod dixisse dicitur

libertus suae patronae. Poen. 199 sine damno magno quae elui ne utiquam

potest.

4. Quod subiectum praemissum attinet, verbum finitum cum infinito quasi pro uno habendum esse vi-

detur; cf.

Ampb. 419 Pterela rex qui potitare solitus est,

patera aurea.

Eun. 761^) sed tu quod cavere possis stultum ad-

mittere est. Quibus cum exemplis ea congruunt, praedicato ver- bali formam verbi substantivi adiectum praebeant:

1) sive subiectum praeponitur, sicut

Merc. 488 Achillem orabo, aurum ut mihi det, Hector

qui expensus fuit. Andr. 530 nam gnatus quod pollicitust haud du-

biumst mihi. Hec. 333 sq. aliquid tulisse comminiscentur mali

capiti atque aetati illorum, morbus qui auctus sit.

2) sive obiectum, sicut

Poen. 956 eum fecisse aiunt, sibi quod faciundum

fuit. Eun. 345 '^) mirum ni hanc dicit modo

huic quae datast dono.

3) sive adverbium vel notio adverbialis,

sicut

Heaut. 1000 adhuc quod factumst.

1) Cf. Asin. 232, locum singularem, at ego est etiam prius quam dbis quod volo loqui.

2) De loco simillimo sc. Eun. 951 infra p. 35 agam.

27

Lucili V. 651 (M) clandestino tibi^) quod commissum

foret. Amph. 21 pro imperio vobis ^) quod dictum foret. 4) Duobus locis, ubi verbum substantivom praecedit, transpositionem verborum eo eiFectam esse in aperto est, quod subiectum ad ultimum locum enuntiati recessit, sc. Ps. 1069^) hodie quas aps te est instipulatus

Pseudolus. Merc.2672) navem, exRhodo quastheri^) advectus

X M. X X U Sm

Ad praedicati verbalis exemplum etiam adver- biale plerumque praeponitur ; cf. Mil. 747 si illis aegrest mihi quod volup est

[miJii id quod volup est A, mihi incit (inicii B, meit

D, om. c) quod volupis PJ.

Pe. 264 diu quo bene erit, die uno absolvam [quo A, ^uod P].

Trin. 803 aperi, deprome inde auri ad hanc rem quod

sat est. Ps. 190sq.*) hunc annum quod satis

mi et familiae omni sit meae. Cas. 565^) in eum diem quoi quod amet in mundo

siet. Heaut.2lO scitumst periclum ex aKis facere, tibi quod

ex usu siet.

Raro atque sine ulla causa perspicua verbum sub- stantivum praecedit; cf. Capt. 291 ad rem divinam quibus est opus, SamHs

vasis utitur [opus est Itali].

1) De pronomine interposito cf. p. 30 sq.

2) Ceterum cf. p. 39.

3) De adverbio interposito cf. p. 32.

4) Cf. p. 36.

28

Meti 220') tribus vide quod sit satis.

Praedicatum nominale autem nusquam verbum

substantivum praecedit ; cf. . , . ^ _ ^^^^

Amph. 177 sq. hodie qui fuerim liber, eum nunc

potivit pater servitutis. Poen 966 servire ante oculos, domi quae fuerint li-

berae.

Trnc. 822 propter male f acta qm es patronus

parieti.

Colax n subdoli subsentatores , regi qui sunt pro-

ximi.

Hec. 491 cum eo viro, me qui sit fortunatior,

quibus locis adicio simillimum Trin. 43 hic iHe est, senecta aetate qui factust

pner,

praeter unum Amph. 878 sq., ubi Plautum concinnitatis causa usum communem respuisse suspicor :

faciamque ut unofetu et quodgravida est viro et me quod gravidast pariat sine doloribus. Respicias quaeso codices altero loco gravidast m unum vocabulum conscriptum praebere.

Tam arte igitur inversione pronominis relativi vo- cabulum praemissum cum verbo temporali constringitur, ut ne praedicatum nominale quidem interpom sinat,

nisi artis causa. .

Adiciam quosdam locos varii quidem genens, sett quorum unus quisque observationem meam sua ratione iUustrat. ,

Praedicatum praemissum verbum temporale suum attrahere consentaneum est; cf. Ep. 352 pater suam natam quam esse credit.

neque accusativi cum infinitivo quam dicimus eon- structionem disici; cf.

Capt. 53 sed etiam est paucis vos quod monitos voluerim.

Tamen apud Terentium quidem scriptum legimus:

Hec. 739 nam si id facis facturave es, b o n a s quod par

est facere. Ordinem genuinum verborum — sc. bonas quod facere par est — a scribis perturbatum esse facilis est coniectura. Cas. 67 Ambrosiani lectio ab usu adhuc probato abhorret :

sunt hic inter se quos nunc credo dicere. Licet inter se et quos sententia quadam iuxta posita esse videantur, quominus hunc ordinem verborum genuinum esse censeamus, Palatini obstant, qui inversione abiecta nihil oifensionis praebent, cum lianc exhibeant lectionem :

sunt hic quos credo nunc inter se dicere.

Denique animadvertas quaeso participii conuincti collocationem his locis :

Capt. 18 domo quem profugiens dominum abstulerat

^' vendidit. .

^tich. 406 olim quos abiens adfeci aegrimonia. Differt

IIIIIIIIIIIIHfi

Curc. 247 hac nocte quod ego somniavi dormiens, hoc enim loco notio adverbialis praemissa ad verbum finitum spectat, cum participium coniunctum quasi se- cundariae locum teneat.

1) Cf. p. 42.

• Sed ad viam propositam revertar. Ut recte con- f onderim , vocabula inversione artissime inter se con- stringi , tamen saepe fieri , ut vocabulum praemissum ^el \erbum temporale, quo spectat, a pronomine rela- ^i^o vocabulo aliquo interposito arceatur, neminem fu- P:it qui umquam linguae Latinae operam dederit; me

30

ipsum iam complures liums modilocos afferre necesse erat. Qnos ad meam opinionem refeUendam valere ne putaveris, nam si exempla diligenter perquires, mox intelleges cer- tas regulas de vocabuHs interponendis constitui posse.

Id imprimis respicias opus est, cuius ea genens smt.

A. Pronomina quidem libera atque soluta sunt.

1. Ante pronomen relativum extant his locis: Heaut. 966 abii ad proxumum tibi qui erat, ei ...

[sic ADS proxumos et erant rell.]. AmpL 21sq. tam etsi,pro imperio vobis quod dictumforet,

scibat facturos.

Lucili V. 651 (M) at enim dicis: clandestino tibi quod

commissum foret

neu muttires qnicquajn, neu ... m 169 estne advorsum hic qui advenit Palaestrio? [hic qui avenitpalaestria A: est quasi versu manco

P, advenit Eitschl).

2. Saepiusverbumtemporaleproximepraecedunt; cf.

Curc. 247 kac nocte quod ego somniavi dormiens. p^^ l^ mane quod tu occeperis

negotium agere, id totum procedit diem. Bacch. 1199 sq. «atin offirmatum

quod mihi erat, id me exorat? Truc. 437 suppositionem pueri quae mihi credidit

[pueri {puerim B) quem Jiinc {hic B ante corr.) red-

didit {redidit B), cod. A. n. 1.]. Capt.834 Tortuna quod tibi nec facit nec faciet, me iubes. Asin. 621 patronus qui vobis fuit futurus perdidistis. Merc. 272 sq. illunc hircum castrari volo,

ruri qui vobis exhibet negotium. [uohis A, nd>%s PJ. Merc. 803 era quo me misit, ad patrem, non est domi. Cas. 251 relinque aHquantum orationis, cras quod me-

cum litiges.

31

Ps.1069 hodie quas aps te est instipulatus Pseudolus. Heaut. 386 omniumque adeo vostrarum, volgus quae

ab se segregant. AmpL 891 faciundum est mi illud, fieri quod illaec

postulat. Ps. 1216 sumbolum qui ab hoc accepit [ab om. P]. Ps. 737 sed istic servos, ex Carysto qui hic adest,

ecquid sapit ? [qui hic adest ecquid A : Mc qui advenit

quid (qui B) P].

Amph. 695 qui nunc primum te advenisse dicas, modo

qui hinc abieris. [Bacch. 107 simul huic nescio cui, turbare qui huc it, decedamus #] [ctii Vahlen : qui it : ^e D ; cf. Leo ad 1.]

3. Duo pronomina rarissime iuxtapositaleguntur; cf. Phorm. 875 sq. sed me censen potuisse omnia

intellegere extra ostium, intus quae inter sese

ipsi egerint? Ps. 598 (cantici versus est sc. anapaesticus)

symbolum me ferre et hoc argentum. nimis velim

certum qui id mihi faciat,

4. Plerumque ipsum pronomen relativum intercedit ; cf. Asin. 846 mihi quae ego exoptem volo.

Asin. 715 atque illa, sibi quae hic iusserat, mihi statuis?

Phorm.461 is quod mihi dederit de hac re consilium,

id sequar. Hec. 298 nova res ortast, porro ab hac quae me ab-

strahat. Cist. 136 recens natum, eapse quod sibi supponeret.

vel 5. alterum pronomen post verbum temporale

reicitur; cf. Ep. 108 quis erit, vitio qui id vortat tibi? Cist. 587 commune quacum id esset sibi negotium.

vel 6. longius inter se disiecta sunt; cf. Aul. 464 hoc

32

qui surriperent misero mihi, Men. 242 ergo istuc quaero cerfum qui faciat mihi [qui BD: quid C, qidd id A; cf. Brix ad 1.] Hec. 579 ex te qiiae exoptcm mihi.

B. Adverbia^) eadem licentia fruuntur atque

pronomina :

1. Praecednnt pronomen relativum liis locis:

Mil. 1175 muic tibi vicissim qnae imperabo, ea discito.

Eun. 1049 sq. • • • incredibilia,

Parmeno modo quae narravit.

Mil.892 nam id proderit mihi, militi male quod facietis

ambae.

Capt. 137 foris aliquantillum etiam quod gnsto, id beat (cf. Leo , BemerJcungen iiher plautinische Wortstellung und Wortgruppen, relat. Gotti)ig. 1895

p. 430 sq.).

2. Alterius generis sunt:

Bacch. 1051 2) et militi quos dudnm promisi miser. Ep. 137 ego quod bene feci, male feci [feci hcne B, cf.

Leo, Plautin. Forschgg. p. 247 adn. 1]. Kud. 939 nam bonis quod b e n e fit, haud perit. Poen. 373 quin tibi qui b e n e volnnt, bene vis item ?

3. Pronomen et adverbium in unum locum con-

venerunt his locis:

Hec. 386 ,quaeque fors fortunast' inquit ,nobis quae

te hodie obtulit'. Most. 79 triennium qui iam hinc abest.

C. Adverbiorum- modo non solum coniunctiones

sed etiam notiones quaedam adverbiales inter-

ponuntur :

1. ante pronomen relativum; cf. '

1) Praedicatum adverbiale non tam severis regulis astrictum esse quam nominale supra (p. 27 sq.) vidimus.

2) De Cas. 67 cf. supra p. 29.

33

Poen. 81 argentum nisi qui dederit, nugas egerit.

Andr. 335 ego id agam, mihi qui ne detur.

Bacch. 966 post cum magnifico milite, urbes verbis

qui inermus capit. Heaut 962sq. et suavia in praesentia

quae essent, prima habere neque consulere in lon-

gitudinem. Hi tamen loci singulares sunt atque artificiose compa- rati, nam Bacchidum versu — praeter quam quod can- tici est -- poetam consulto vocabula simiHter sonantia ^^^^^ posuisse quis est homo Plautinus qui nesciat? (De vocabuli inermus coUocatione cf. infra p. 37); Teren- tiano autem loco ex eo, quod in exitu versus qui sequitur significatio contraria scripta legitur, poeta quid voluerit elucet.

2. Saepius post pronomen relativum coUocantur; cf, Most. 940 quid tu percontare, ad te quod nihil

attinet? Mich. 319 tua quod nihil refert, ne cures.

Hec. 810 tua quod nil refert, percontari desinas. Aul. 162 post mediam aetatem qui media ducit uxorem

domum. (medta sc. aetate, ut subintellegendum est ex accusativo djtb xoLvov praemisso). Stich. 572 dabitur homini amica, noctu quae in lecto

occentet senem. JWen. 79^) homines captivos qui catenis vinciunt.

3. Complura huius modi vocabula coacervata oc- currunt

Amph. 164 (haccheorum speciem hahet Leo) me qui hoc _^n^ctis a portu ingratiis excitavit.

^^ "^l- ^"^c. 424 clupeatus elephantum uU machaera cUsicit «i iruc. 3 Athenas quo sine architectis conferat.

3

34

Phorm. 1030 habet haec ei quod dumvivat usque

ad aurem oggamiiat. D. Aliu» generis vocabula locum inter vocem praemissam et pronomen relativum vel inter pronomen relativum et verbum temporale fere non occupant nisi dropter causam perspicuam, sc. ^) Ampk 591 apud erum qui vera loquitur. Cist. 248 deciens qui furcam feras. Obiectum intermissum cum verbo temporali quasi in unam notionem coaluit; furcam feras etiam allitteratione

continetur.

Similiter comparatus est Mil. 690 verum prius quam galli cantent quae me e

somno suscitet. Nomen non necessario quidem ad verbum intellegendum additur (cf. Most. 382 f^cce autem (iterum) hic deposivit caput et dormiL suscita,\\etiam vigilas? e. q. s., Rud. 922 dum erus se od siiom suscitet offlcium, nam qui dormiunt lihenter e. q. s.), sed cum verbi vim atque sen- tentiam accuratius definiat (cf. Cic. Tusc. IV. 19 qtiae- rentibus respondebat, MiUiadis tropaeis se e somno susci- tari.) inter se constringuntur et quasi pro uno babenda

sunt.

Quibus exemplis an subiungenda sint Terentiana

haec:

Andr. 142 vitae qui auxilium tulit.

1) Rud. 857 quos mecum duxiy hunc qui ad carnificem traderent inversio e coniectura Camerarii originem cepit; scriptum enim legitur qui hunc, quo servato vocabula in versum non quadrant. Sed ibi potius corruptelam quaerendam esse opinor, ubi codice Am- brosiano teste latet, sc. in ipso verbo finito, quod — ut Studemundi verbis utar — „potius quam trader]ent in A fuit velut acr]ent vel tra]ent, vix darent''. Tamen darent genuinum esse Pradelius (De praepositionum in prisca latinitate vi atque usu, Diss. Vratisl 1900101 p. 474) Asin. 709 Capt. 1019 coUatis probavit.

36

et Eun. 951 Thaidi hodie quae dono datast Ad 155 ohsecro populares, ferte misero atque innocenti au^u.mei Eun. 109 puellafn aono guidam mercaior dedit collatis dm dubitavi. Tamen cum nusqoam nisi duobus His locis ,puri sermonis amator" nomen interponere ausus sit et auxilium tulit et dono datast in singulas noWs (sc. kelfen et sckenken) comprehendenda^se

Artem prae se fert Most. 162sq. haec illa est tempestaa mea, mihi quae

modestiam omnem aetexit, tectas qua fui,

i.am verbum temporale consulto ad ultimum locum enun- ^li TT r "'!• " *=""«'^*^«°« «t adnominatione Trm. 727 sq. ad forum ibo: nndius tertius quoitalen-

, , . tum mutuom

aedi, reposcajm, ut...

Amph. 712 appellare itidem ut pudicae suos viros quae

fln nn« . • • :, . ^™^ SOleut.

quae est pud^cae quae sunt, obiecto intermisso, sed potius

Wn ""T ""'/'"* """ ^'"^ P-^-« «^-ta^sint, tamen certe praeter necessitatem addita per se intelle-

fr«t!" ^"'' "' "*' '''"'"^ ^^"««* ^«-46^ ''-'

ZuZ !V ''' "'*"' •'''^^•«- *^'"« *«/-*"« e M.«no.,«, AP, corr. Bothe (-.., fort. A)], cum prae-

d catum quod est accusativum casum retinuerit (cf. m uapt. 2068q. scimus uos nostrum officiunt

PoP« 19 • ! '"" ^** "/^*""' »«*««» et

^oen. u st tumn officium scias).

Paulo aliter inteUegendus est

3*

4

1

36

Poen. 314 pleni ocnli sorderum qui erant, iam splendent niihi {pleni P i>ie...A {iovi. pMU, certe nonp?em); sordprum A : sorderunt P], cmn verba qui erant velnt adverbii, qaod tempns prae- teritum significat, locum teneant; cf. Rud. 1364 tua quaefuit Palaestra, ea filia mvmtmt mea., ib. 822 iam hoc Herculi est, Veneris fanum quod fmt.

Singularis est cantici versus (cf. Leo ad 1.) ^ ^ Cas 645 ludibrio pessuma adhuc quae me habuisti.

Interdum verbum temporale vel eius pars hyper- bato abrepta legitur, quo facto regula, quam supra statui, proprie nt opinor non violatur, cum altera figura dumtaxat alteram perrumpat; cf. Cas. B37 meus vicinus, meo viro qui liberum prae-

hibet locum.

Hec. 303 tot meas iniurias quae numquam in ullo pa-

tefecit loco.

Heaut. 6 duplex quae ex argumento facta est sim-

plici.

Merc. 1017 annos gnatus sexaginta qui erit Ps. 190 sq. frumentum, hunc annum quod satis

mi et familiae omni sit meae.

Subiungam duos locos, qui exceptionis causam nihilo

minus prae se ferunt, sc. . ■ +

Cas 565 in eum diem quoi quod amet in mundo siet, ut enim pronomina aequaHa iuxta ponantur, saepissime fit apud scriptores Latinos, et

MU. 700 me uxore prohibent, mihi quae huius similes

sermones serat,

ubi significatio attributi fecit, ut nomen obiectum se applicaret ad pronomen demonstrativum , quod per se legitime locum ante verbum temporale occupavit.

lam ad eos locos pervenimus, qui cur usui communi

f

37

contradicant non apparet. Terentianos quidem alio

revocavi (p. 34sq.)i Plautus verba licentius composuisse

videtur.

Pe. 824 sq. quin tibi saltem staticulum, olim quem H e g ea

fa^iebat. Ps. 812 boves qui convivas faciunt, sc convivas obiectum est, boves praedicatum. Rud. 128sq. ^) hic dico, in fanumVeneris qui mulier-

culas

duas secum adduxit.

Men. 457 adfatim est hominum, in dies qui singulas

escas edint. Truc. 465 male quod mulier facere incepit. Duo loci, qui supersunt, canticorum sunt: Bacch. 966 (iambicus octonarius) post cum magniiico

milite, urbes verbis qui inermus capit. Truc. 117 (senarius) vobis qui multa bona esse volt.

II dato, si esse vis.

Quoniam inter vocabula inversione coniuncta fere nulla alia vocabula interponere licere demonstravi praeter pronomina et adverbia vel nomina adverbiorum

loco dicta, hoc idem de loco ante vocem prae- missam valere ex figurae natura, quam perspicere et exponere conatus sum, facile est intellectu. Et revera exempla congruunt.

A. Praemittitiir pronomen.

Ep. 465 sq. ego ^"Ham volo hodie facere libertam meam,

mihi concubina quae sit. Trin. 1055 sq. nam ego talentum mutuom

quoi dederam, talento inimicum rai emi.

1) Cf. p. 24.

38

Ps. 948 ibidem una aderit mTilier lepida , t i b i savia super savia quae det. [savia miper savia quae det c: savia super viaque det P, 'q[uae det\ fort. A].

Ad. 52 sq. postremo, alii clanculum

patres quae faciunt, quae . . .

B. Adverbiuin.

Asin. 237 quin, si tu voles , domi servi qui sunt

castrabo viros.

Cas. 176 domi et foris aegre quod siet, satis sem-

per est.

Asin. 324 fortiter malum qui patitur , idem post

potitur bonum.

Hec. 298 em nova res ortast, porro ab hac quae

me abstrahat.

Eun. 344 sq. mirum ni hanc dicit, m o d o

huic quae datast dono. Cf. Men. 564 hodie tihi quam surrupuit domo,

O. Notio adverbialis.

Capt. 929 satis iam audivi tuas aerumnas, ad portum

mihi quas memorasti.

Mil. 1383 sq. cumulate commodidate, praeterceteros

duo di quem curant.

Eud. 321 cum istius modi virtutibus operis-

que natus qui sit.

Capt. 53 sed etiam est, paucis vos quod monitos

voluerim.

Ep. 372 aliquam dolosam fidicinam , n u m m o conducta

quae sit.

Ps. 821 vivis convivis intestina quae exedint; vivis convivis ablativus absolutus est (cf. Poen. 1074 ludenti puero quod memordit simia) sc. bei lehendigem Leihej ut barbare dicimus.

39

Aul. 541sq. pro re nitorem et gloriam pro

copia qni habent, meminerunt ...

artificiose comparatus est.

D. Alius generis vocabulum

pronominum vel adverbiorum modo praepositum nus-

quam inveni nisi uno

Ep. 353^) pater suam natam quam esse credit.

Quibus ex observationibus sequitur, ut subiectum vel obiectum nominale, nisi ipsum per inversionem pronomini relativo praemittitur (cf. p. 17 sq.), fere

ultra verbum temporale reiciatur; cf.

Cist. 498 si illam uxorem duxero umquam, mihi quam despondit pater. [umquam mihi quam A: mihi un- quam quam B*, mihi nmquam VE].

Merc. 257 navem, ex Khodo quast heri advectus f ilius.

Mil. 140 nam unum conclave, concubinae quod dedit

miles.

Poen. 1074 ludenti puero quod memordit simia.

Ps. 1069 hodie quas aps te est instipulatus Pseu-

dolus. Phorm. 838 ancillulam emptum, dudum quam dixit

Geta. [quam dmlum A]. Cist. 587 commune quacrm id esset sibi negotium. Bacch, 1051 et militi quos dudum promisi miser.

1) Ps. 390 variat lectio; codex Ambrosianus haec praebet: pauci ex multis sunt amici homini certe qui ment; Palatinorum recensio quae est: paud ex multis sunt amici homini qui certi sient regulam respicere videtur. Sed non certa res est, nam constat vocem hominis persaepe fere pronominis locum tenere. Trin. 1 130 nam beneficium^ homini proprium quod datur, prosumpseritf locum simillimum una cum eo versu qui sequitur Leo propter sen- tentiam alienam seclusit.

40

MH. 892 nam id proderit mihi, militi male qnod facietis

a m b a e.

Faeneratr. I in barbaria quod dixisse dicitur

libertus suae patronae, id . . . Aul. 162 post mediam aetatem qui media ducit uxo-

r e m domum.

Sticb. 572 dabitur bomini amica, noctu quae in lecto

occentet s e n e m. Ps. 1217 qua facie fuit, dudum quoi dedisti s u m b o 1 u m ? Merc. 273 ruri qui vobis exbibet negotium. Liparg. I. nil moror mihi fucum in alveo, apibus qui

peredit cibum.

Most. 740 quia venit navis, nostrae navi quae frangat latus. [latus post Leonem scripsi, cuius cf. adn. ad 1.: ratem codd.].

Aul. 494 ego faxim muli, pretio qui superant equos.

Truc. 822 video ego te, propter male facta qui es pa- tronus parieti. [mala facta qui est codd.].

Merc. 400 ea causa equidem illam emi, dono quam darem

matri meae.

Rud. 616 agricolae, accolae propinqui qui estis his re-

gionibus.

Capt. 271 proxumum quod sit bono quodque a malo

longissume [bonum VEJ.

Rud. 1287 saltem ut eam abducam, de bonis quod restat

r eliquiarum.

Ps. 440 nam tu quod damni et quod fecisti flagiti.

(fecisti &ito xoivov).

Animadvertas quaeso et subiectum et obiectum fere ubique aut in exitu aut in initio versus locum habere. Cuius rei perscrutatio , Hcet dignissima sit quae susci- piatur , gravior est quam ut eam praeteriens hoc loco

41

ad finem perducere possim. Quam ob rem ad aliud tempus eam differam.

Pronomina quoque et adverbia vel notiones adverbiales saepe locum post verbum temporale occupare consentaneum est; cf.

m. 713 ille miserrumum se retur, minimum qui misit

mihi. Hec. 97 sed quid hoc negotist, niodo quod narravit

mihi? [modo qnae CDEFP]. As. 572 ubi creditum quod sit tibi datum esse per-

negaris.

Ps. 245 ') mane, em conloqui qui volunt te. [volunt te

CW volunte B voluntate D^J. Curc. 481 ibi sunt subito quibus credas male. Amph. 280 nisi item unam, verberatus quam pependi

perpetem. Andr. 918 habeo pro illa re iUmn quod moneam probe

[quod illum CEP]. Merc. 840 ubique id eripiatur, animo tuo quod placeat

maxume. Cas. 2 fidem qui facitis maxumi, et vos Fides. Pe.472 ita anciUa mea quae fuit hodie, sua nunc est Hec. 537 de hac re quod locuta es olim, ... Asin. 226 haecine te esse oblitum, in ludo qui fuisti

tam diu? Curc. 171 sane haud quicquamst, magis quod cupiam

iam diu. [iam Gulielmus: tam]. xnn. Dsq. ^t quae illaec siet,

huc quae abiit intro, dicam Men^64 ferebat, hodie tibi quam surrupuit domo.

1) Conferas quaeso alterius Scipionum elogii v. 4: consol censor aidilis quei fuit apud vos.

42

SticL 199 alienas res qui curant studio maximo. Capt. 568 tn enim repertu's, Philocratem qui superes

veriverbio.

Amph. 585^ sq. sequere sis, erum qui ludificas dictis

delirantibus.

Hec. 363 partim quae perspexi liis oculis, partim quae accepi auribus. [sic codd. praeter A, qui praebet percepi pro accepi]. Ep. 432 egomet quod factitavi inadulescentia. Rud. 1171 et buUa aurea est, pater quam dedit mi

natali die. Merc. 579 sq. aliquem arripiamus, prandium qui percoquat

apud te hic usque ad vesperum. Rud. 18 mali, res falsas qui impetrant apud iudicem. Rud. 970 nisi ego nemo natust, bunc qui cepi in ve-

natu meo. Cas. 106 ^) ego buc quod veni in urb em , si impetravero. Pe. 826 Diodorus quem olim faciebat in lonia. Capt. 111 beri quos emi depraeda a quaestoribus. Phorm. 461 2) is quod mihi dederit de hac re consiKum,

id sequar.

Additamentum.

Parva enuntiatione aliqua interposita, cf. Men. 220 tribus vide quod sit satis. Rud. 954 furtum ego vidi qui faciebat. Men. 242 ergo istuc quaero certum qui faciat mihi. Mil. 1302 sq. aurum, ornamenta, vestem, pretiosa omnia

duc adiutores tecum ad navim qui ferant. inversionis figura non nisi specie disicitur.

1) Cf. inscriptionis sacrae Agnonensis (v.Pl. 200 A, 1.) statiis- pils- sef hiirtin. kerriiin . . .

2) De nomine consilium adiecto infra (p. 75) agam.

His reguKs, quas de inversione, quam propriam nominaverim, valere statui, admodum contradicunt ea

exempla, ubi attributum pronominis relativi vel participium coniunctum praemissum legitur (cf . p.

23). Quae multo licentiorem coJlocationem verborum praebere iam Leo (G. g. A. 1897 p. 957) monuit. Etenim deest ratio iUa grammatica, quam vocabulum praemissum cum verbo temporali coniungere vidimus; vocabulom praemissum potias ad ipsum pronomen relativum per- tmet, a quo nulla voce interposita usquam seiungitui* ^). Eem ita se habere consentaneum est. Vocabula autem, quae pronomen relativum sequuntur, nihno magis certis regulis constringuntur , quam si nullum vocabulum praemittatur. Cf.

Kud. 744 trima quae periit mihi, iam tanta esset. Amph. 918 sq. quin huc adducis ineum cognatum Nau-

cratem, testem quem dudum te adducturum dixeras?

Truc. 355 sq. Lemno adveniens qui tuae non des amicae, Diniarche, savium.

Most. 359 ego dabo ei talentum, primus qui in cru-

cem excucurrerit. Boeot. L 1 ut Ulum di perdant, primus qui horas

repperit. Stich. 140 hostis est uxor, invita qoae viro nnptum

datur. Capt. 759 sq. perdidi unum filium,

puerumquadrimumquemmihi servos surpuit. Stich. 341 quid ego, misero cui medullam ventris

percepit fames. [quoi misero P] Ad. 69 malo coactus qui suom officium facit.

1) Respicias imprimis Truc. 355 et Ad.69, qui notionem ad- verbialem participio praeponunt.

44

Men. 212 infra (p. 51 adn.) exscribam et quid de hoc loco censeam exponam.

Attribnto vel participio coniuncto praetermisso nulla vocabula pronomini relativo praeponuntur , nisi cum verbo temporali grammatica ratione cohaerent. Desunt e. g. loci Latini, qui genitivum partitivura quod a pro- nomine relativo pendeat huic praemissmn praebeant, cum apud Homerum complures huius generis locos exstare supra (p. 6 adn.) vidimus ^) ; bomines Latini genitivum partitivum post verbum temporale ponebant, cf. Rud. 1287 Ps. 440.

Caput in.

Ab inversione^) pronominis relativi hjrperbatoil non esse secernendum is concedet, qui confert has sententias inter se simillimas erus: quod facit (sc. inversionem) et erus quod facit lonus (sc. hyperbaton). Eo maxime differunt quod, cum inversio grammatica ratione quae inter vocabulum praemissum et verbum temporale intercedit contineatur, in hyperbato ea ratio grammatica quae accedit, vocabula attributive inter se cohaerentia constringit. Quo fit , ut hyperbaton in- versione multiformius sit, nam haec unam illam collo- cationem verborum admittit, quae est erus quod facit, in illo autem attributum honus etiam verbo temporali praeponere licet, sc. erus qmd honits facit, vero etiam honus quod facit erus vel horms quod erus facit dicere. Quae quidem coUocationum varietas docere videtur hy- perbaton regulas iUas, quas de inversione statui, pror- sus respuere. Tamen in rem meam esse opinor nulla dubitatione interposita exempla eo ordine explicare, quasi

1) Nisi potius genetivus partitivus ad primariam irahendus est.

2) Propriam illam dico.

45

regulas inversionis pro fundamentis habeam. Quo iure id fecerim infra exponam.

Hic quoque ab us locis, qui structuram quam pla- nissimam exhibeant, proficiscamur, sc. ubi pronomen rela- tivum secundum locum enuntiati occupat ; verbum autem temporale aut — sc. vicies quater — ad pronomen relativum se applicat, aut - sc. sedecies - post vo- cabulum cum praemisso illo attributive coniunctum re- cedit.

A. Pronomen aliquid a nomine suo per hyper-

baton secluditur.

1. Plerumque pronomen praemittitur. Truc. 789 mea quem peperit filia. Cist 317 meum quae corrumpit filium. Ps. 631 meam qui furcilles fidem.

Ps. 830 meas qui essitabunt escas. [quis essit (esit CD) habunt P].

Capt. 101 tuom qui mutet filium ben cowwm^e^ codd.]. Capt. 342 suom qui conveniat patrem. Trin. 687 tua qui toleres moenia. Amph. 1139 nostro qui est susceptus semine. Truc. 771 meus qui adfinis fuit [meusque (cf. Curc. 550) codd.].

Capt. 881meumquignatum surripuit. Curc. 580 meam qui latrinam lavat. Ps. 628 tuos quam gnatus deperit. Mil. 32 tuas qui virtutes sciam. liec. 212 s u 0 s cui 1 i b e r 0 s committerent. Asin. 725 huius quas dem matri. Phorm. 763 harum qui est dominus aedium [est et dominus unum verbum efficiunt].

46

2. Rarius nomen substantivum pronomini relativo

praemittitur. Rud. 1355 lingua quod iuret mea. Trin. 676 genus qui restinguas tuom. Trin. 678 genus qui congliscat tuom. Eun. 466 pace quod fiat tua. Hec. 660 mater quod suasit sua.

Cf. Lucili V. 780 vita m ac fortu n a s cui concredi-

dcrim meas. Cas. 658 viro quae suo interminetur [sic (vel intcr' minatur)A: viro suo quae intcr mimtur P, quae lectio metrum offendit (cf. Leo Flaidin. Cantica p. 46)].

B. Nomen adiectivum a substantivo suo

seiungitur. 1. Adiectivo praeposito. Amph. 863 in superiore qui liabito cenaculo. Hec. 840 multa ex quo fuerint commoda^). Asin. 256=^) alii quod servi solent. Huic loco subiun gere liceat. Hec. 12 novas qui exactas feci, ut inveterascerent.

2. Nomen substantivum rarius praeponitur. Cas. 223 fel quod amarumst, id mel faciet. Merc. 75 metretas quae trecentas toUeret.

O. Nomen a nomine ex quo pendet arcetur.

1. Nomen pendens praemittitur. Ep. 183 senis qui exenterem marsuppium.

1) Cist 611 medioxumam quam duxit uxorem, ex ea...

alio spectat, cf. infra p. 75.

2) Huius generis unum extat exemplum Homericum sc. ft 330 sq. (cf. Otto, Beitrdge zur Lehre vom Belativum hei Homer Weilburg

1853 p. 10)

xal Sri aygriv B(pins6%ov &XriT£vovtss &vdy%ri, l%&vq oQvi&ds ts, (piXas o ti x^^Q^S lytoito.

47

Ep. 188 senati qui columen cluent. Stich. 274 lovis qui nuntius perhibetur.

2. Alterum nomen praemittitur. Truc. 12 nomen cm est Phronesium. Cas. 538 modio qoi venit salis [modins APJ. Poen. 1287 mina quem argenti circumduceret.

D. Etiam nomina particula copulativa coniuncta

disiciuntur.

Amph. 61 reges quo veniant et di. Ep. 292 iure qui et leges tenet; cf. Lucili v. 484 sq. Fauni quas Pompiliique instituere ...

E. Participium coniunctum praemissum legimus.

Merc. 873 properantem qui me com-norare,

P. Adverbium ab altero adverbio vel adiectivo, cui ut accuratius id definiat praemittitur. hyper-'

bato divellitur.

Most. 1142 nimis qui es orator catus [quis codd.]

orator praedicatom est, cf. Phorm. 753 et Heaut. 205 paulo qui est homo tolerabnis. Phorm. 565 aeque quod faciam lubens [quod aeque Bl

Sicut vocabula inversione constricta fere nusquam c^iveUi supra docui, nisi forte aut de pronominibus vel adverbiis et quae eius generis sunt vocaboHs inter^ positis agitur, aut de cantici versibus, aut de locis figuratis, sic hyperbati figura nihilo minus indiseo- lubilis esse videtur*

1. Pronomina quidem et adverbia et notiones adverbiales interponuntur :

48

Curc. 550 tuom qni signum ad me attuHsset [tuumque

(cf. Truc. 771) VE]. Ps. 719 tuam qui amicam hinc arcessebat. Hec. 600 volgus quod male audit mulierum^). Andr. 630 denegandi modo quis pudor paulum adest

[in denegando codd.].

Cf. Enni ann. 374 sq. sicut fortis equus, spatio qui

saepe supremo vicit , . .

Cist. 237 Leonis emendatione recepta

sed ego primum, tot qui ab amica abesse potuerim dies [eo sequente personae spatio A, sed ut legi possit pol, pot vel tol, tof].

Baccli. frgm. VII suam qui auro vitam venditat.

2. Oanticorum sunt:

Most.899sq. heus , ecquis hic est, maximam qui his

iniuriam

foribus defendat? [q[ui his] AP] sed de metro non constat, cf. Leo Flautln. Cantica p. 95 et Lindsay ad 1; Guietus ,trimetrum faciens* hanc pro- posuit lectionem: ^mximam his qui imuriam. Stich. 15 sq. viris qui tantas apsentibus nostris

facit iniurias immerito.

Accedunt versus adhuc corrupti sc. Stich. 12 sq. patrem tuom meumque adeo, unice qui unus

civibus ex omnibus probus perHbetur.

3. Versus figurati partim vocabula attributive coniuncta quam longissime intra versum seiuncta prae-

1) Truc. 447 quam mihimet omnia qui mihi facto mala [qui e corr C, que D, A n. 1.] locum mendosum Fleckeisen correxit scribens: quam mihi, qui mihimet omnia facio mala.

49

bcnt (cf . Norden ad Aeneidos lib. VI p. 382) : Men. 743 tuam qni possim perpeti petdlantiam. Trin.214 bonis qui hunc adulescentem evortisset

siiis [misFimmmhus A]. 'Truc. 860 aetatem qui non oubili (uni) umquam

committit suam [aetatem qidn oculdlmm qtfam c^m-

fiuttit suMMQoM., corr. Buecheler]; cf. Lucili V. 585 iucundasque puer qui lamberat

oxe placentas. partim etiam artificiosius disposita: Merc. ^m (tetram. baccbius) neque advorsaouiplu p a

sint sempiterna. Merc. 340 (dim. anap.) bonum quae meum comfri-

mit 0 onsilium.

Heaut.29novarumquispectandifaciuntcopiam; cf. Leo Analeeta^FlaMina II'p. '24;

Men. 902 meus Ulixes, auo qui regi^tantnm concivit

mali. verbum temporale per echyperbato excipitur.

Restant aliquot loci qui , quamvis primo obtutm regulas offendere videantur, tamen ad amussim compa- rati sunt:

Trin..356 et aliis qui comitati gimus benevolentibus, nam verba ' tomitati simus pro uno habenda sunt (cf. Brixi adnot. ad 1.);

Rad. eSSmeum quod rete atque hami nancti sunt, riBm mmm quadimhrKOivov positum est cf. iTrin. 327

(P. 60);

Curc. 117sq. (tetram. bacck). tibi qui screanti, siccae,

semisomnae adfert potionem;

nnius attributi loco tria leguntur.

«

«1

m

BO

Exceptiones quas adhuc enumeravi eius generis sunt ut potius ad regulas probandas valeant, quas exemplis supra laudatis iUustravi. Omnibus his locis duo tantummodo figurae exempla obstant, quae

eo quod obiectum verbo temporali praeponnnt, regulas neglegere apparet, sc. Sticli. 601 mea qui causa sumptum fecit. (cf facere sumptum Asin. 218, Bacch. 98, Capt. 85b, Stich. 692, fecisse sumptum Most. 1165; similiter Terentius : facere sumpttim Andr. 450, sed sumptum fecit Ad. 865) et Trin. 327 minus qui caute et cogitate suam rem

tractavit *),

nam plernmque obiectum vel subiectum adiciendum, sicut in inversione fieri vidimus , ultimo loco enuntiati

ponitur; cf. ...

Merc. 979 filio suo qui innocenti f ecit tantaminiuriam Merc. 261 filius quam advexit meus matri ancillam

suae.

Cf. Sticli. 15 sq. Curc. 117, quos supra (p. 48 et 49) iam

exscripsi. Trnc. 438 germanae quod sorori non credit soror.

Apparet hyperbati exempla, quae adhuc contuli, iisdem regulis circumscribi posse atque inversionis, hac exceptione ut sive attributum sive id vocabulum, a quo attributum praemissum pendet, persaepe verbum tempo- rale praecedat ; scilicet vocabula attributive inter se coniuncta non longius separari debere e natura hyper- bati facile intellegitur. Sed quid de coUocatione verbi temporalis censeamus? Cur id non solum ultimum locum enuntiati evitare , sed etiam saepissime ad ipsum pro-

1) Asin. 83 cupio esse amicae quod det argentum suae ab his locis alienum esse infra docebo cf. p. 79.

51

nomen relativum se applicare dicamus ? Num fieri potu- isset, ut, si inversionem silentio praeterissemus , hanc proprietatem ex una hyperbati structura deduceremus atque intellegeremus ? Id quidem nego. Nam quod in inversione verbum temporale cum vocabulo praemisso grammatica ratione cohaeret, id de hyperbato fere non valet; cf. e. g. omnes eos locos quos subAl, Bl, Cl, F contuli; atque hoc loco diserte repetam necesse est, quod iam supra occasione data monstravi, maiorem partem exemplorum — sc. quinquaginta quinque inter octoginta quattuor — ipsum attributum pronomini re- lativo praepositum praebere. Nonne autem, cum de inversione quaereremus, vidimus attributo praemisso, quippe quod cum verbo temporali grammatica ratione non cohaereat, collocationem verborum multo licentiorem fieri? — Neque igitur eorum locorum, qui praeter ver- bum finitum infinitum exhibent, ordo verborum nos adiuvat (Cf. p. 25 sq.). Sunt autem hi: Poen. 1388 et hunc, cognatum quem tuom esse in-

tellego. Rud. 701 minus quod bene esse lautum tu arbi-

trare. Poen. 773 sq. eum adlegarunt, suom qui servom diceret

cum auro esse apud me. Poen. 210 negoti sibi qui volet vim parare. Ep. 436 suam qui undantem chlamjdem quassando

facit^). Cist. 237 et Men. 743 iam supra (p. 48 et 49) exscripsi.

l) Men. 212 madida quae mi adposita in mmsa miluinam^ suggerant huc non pertinet, participium enim enuntiati hypo- thetici locum tenet, madida pro attributo pronomini relativo adiecto habendum est. Aliter igitur comparatus est hic locus atque Hec. 12 et potius inversionis exemplis attribuendus.

52

Qnocum convenit nonnuUa exempla eitare, quae praeter vocabulum praemissnm non solum pronomen aliquod vel adverbium vel notionem adverbialem (cf. siiprap. 37sq.) ultro praepositam praebeant, cl. Aul. 107 nam noster nostrae qui est magister curiae. Eun. 235 itidem patria qui abligurrierat bona. Trin. 636 satis in rem quae sint meam. Mil 691 kalendis meam qui matrem munerem. Merc.547 decurso spatio breve quod vitae reli- cuomst. \,icY (sediinspatioetreliquumst): breve mn reliquom vitae spatiumst quin ego A ; cf. Leo Afial.

Pl I p. 12] sed etiam obiectum; cf.

Truc. 648 argentum meo qui debebat patri.

Truc. 35 quasi in piscinam rete qui iaculum parat.

vel praedicatum; cf. Hec. 117 et haec communia omnium quae sunt pa- trum [omnium communia DF]. vel attributum pronominis relativi; cf. Heaut. 841 labore inventa mea quoi dem bona. Phorm. 732 exanimata a fratre quae egressast meo. Quod non mirum est, postquam docui vim verbi temporalis de vocabulis praemissis non item valere atque in inversione. ^^

Ergo — ut quae res sit repetam — quas regulas de byperbato valere statuimus , insitivae sunt sc. ex inversione illatae, exceptiones autem ratione grammatica structurae probantur : altera igitur figura ad alteram conficiendam et excolandam pertinebat et - nisi fallor — eam gradatim suis regulis subiciebat.

Quae coniectura utrum vera sit an non, is diiudi- care poterit, qui progressionem structurae per maius

53,

spatium temporis observaverit ^) quam ego. Quod locos ^ ™® ^P»^^^1^*^s ^*^!^R?^5 id quidem commemoratione dignum PHtp, Sticli. 601 et Trin. 327 (cf. p. 50), qui, cum ob- i?c^^!?^®r>P praemissum praebeant, qaasi pro residui^^ hab^ndi sunt, Plauti esse; Terentius nuUum huius modi exemplum praebet.

Alt^ra pars. De usu ad^ecjtivo^ proi^omiiiis relativi^ Latini.

Stirpes qtiQ- et qtij-, iam ant^quam pronomipjs relativi partes suscepeci^jii^ graeter usui^ spbstantivum, etiam usu adiectivo usufpaiu solebant, sp. in interro- gationibus et ubi indefinite dicebantur. Qpagropter suspicari licet, ha»c proprietatem eas retinuisse neque opus fuiss^. attr^tione illa , qua adbibita cum Imgufte! Aricae tum lingu^ G^aeca stirpem substantivam io-ad usum adi^ctijvum Bedeteinptim aptabant. (Cf. de hac re Ed. Hemam I^as Fromme^i ios als AdjfpHvut^,, Fro^ grmm, CQl^rg 1897 p. 26 sq.) Et pi^ofecto ren^^ it^ se h^bere. mu% exeiffBla Ipquendi copfirmare videntur. Quprum prinias affer^ Qompositiones usitatissimas in- terrogatiyais (s<5. qufim, ob rm sim.), qua.e in enuntiatis relatij^is passim rep^riuntiir , ut dubipm essp neque^at^ quin — quoquo modo ha^c originem cepisse censemus. — eodem quo ipsum pronomen tempore ad usum relativmn assumptaa aipt.

I) Sed non poe^ae Latini, qui post Terenti aetam vixenint, sicut Scbuenke I. s. fecit, sed e. g. Cato, Ciceronis epistulae, Vairo, sc. ea opera perquirenda sunt, quae sermonem cottidiauum redolent.

M

m universa quaedam praemittam, hanc translatio- nem non omnino effectu caruisse consentaneum est. Compositio relativa qualis est qtiam ob rem sim. eo po- tissimum differt ab interrogativa , quod aut ad certum membrum primariae aut ad totam primariam spectat, cum interrogativa, quamvis obKqua dicatur, non habeat, qno eodem iure referatur nisi ipsum responsum. Cum autem responsum grammatica ratione cum hums modi interrogationibus non cohaereat, apparet, quanto accu- ratiori relationi compositionem interrogativam se sub- mittere opus sit, quotienscumque in enuntiato relativo ponitur. Quo factum est, ut nomen non solum ad pro- nomen relativum arte se appUcaret, sed etiam in quibus- dam quidem compositionibus artius atque artius cum pronomine coalesceret et significationem sibi ascisceret angustiorem atque angustiorem.

Cum igitur in interrogationibus scriptum legamus e g. quid istuc ad me atiimt, quo tu intereas modo? (Ep. 75), at scio quo vos soleatis pacto perplexaner (Aul. 269), qua accersitae causa ad me estis eloquar (Cist. 82), in enuntiatis relativis has compositiones nusquam scindi apparebit, nisi pronominibns vel parti- cuUs encUtice intermissis (qua de re cf. Wackemagel Jdg. Forschungen 1 p. 407 sq.). Una compositio quae est qm gratia excipiatur, quippe quae non solum semper verbum temporale intermissum praebeat, sed etiam ipsum nomen semper ultimo loco versus vel coli positum, cf. Carc. 454 sequere hac, te absolvam qua advemsti

gratia.

Asin. 536 non voto ted amare qui dant qud amentur gratia [quoia Bergk ad hiatum removendum, (cf. infra p. 57 ad Bacch. 948) : qui B ante corr.].

Rud. 90 neque id processit, qua vos duxi gratia.

55

Truc. 9 sed hoc agamus , q u a huc ventumst g r a t i a [quoia Bergk (cf. ad Asin. 536): quia D].

Aul. 435 (versus Reizianus) quid est qud prohibes nunc gratia nos coquere hic cenam? [qua: quiaB'I>Y'].

Huius compositionis ad exemplum singulare illud Te-

renti formatum esse videtur

Phorm. 667 quid? qua profectus causa hinc es Lem-

num, Chremes, adduxtin tecum filiam?

Sed ipsa exempla aggrediamur. Omninm saepissime invenitur compositio quae est quam ob rem. lam apud Plautum tam arte cohaeret, ut a pronomine generis neutri primariae pendeat, quasi ipsa pronominis locum teneat :

Aul. 735 sq. quid ego <de te> commemi, adulescens, mali,

quam ob rem ita faceres? Capt. 669 sed quid negoti est, quam ob rem sus-

censes mihi? Curc. 172 h 0 c etiam est, quam ob rem cupiam vivere. Most. 415 ne quid potiatur, quam ob rem pigeat

vivere. Ps. 1255 hoc est homini quam ob rem vitam amet. Stich. 82 quom nil, quam obremid faciam, meruisse

arbitror. (cf. Amph. 1142). Accedunt hi loci Terentiani: Heaut. 337 nil satis firmi video, quam ob rem

accipere hunc mihi expediat metum. Hec. 529 sq. ged demiror

quid sit quam ob rem tantopere omnes nos

celare volueris partum.

56

I I

Ad. 592 ego in liac re nihil reperio, (luam ob rem

lauder tantopere, Hegio.

Sed restant locd qaiTerentium nltra. usum Plaut tinum progressum esse dooeant, nam non solum com- positio' ad v-ocem. caus.ae refertur^ cf. Andr. 381 sq. dictum ac factum invenerit

aldquam causam, qfuam. ob rem eiciat oppido

(cf. Pe. 782). Andr. 837 nbi ea causa, quam ob rem haec faciunt,

erit adempta his, desinent. Eun. 1000 sq. nam iam diu aliquam causam quaerebat

senex,

qiuam ob^rem insigne aHquid facerett eis. H^. 382 0 mi PamphHfe, abs tie quam ob rem haeo

abierit, causam videsi- Hec. 452 sq. quam causam dicam patri,

quam' ob rem non: redducam, nesdo. Hec. 695 sq. nam* ei' cam s» alsi-a' qu ae fuil^

qfuamob remiaba te abiret? sed etiam ad pronomen demonstrativum generis mas- cuiinii atquB^ in novismma quidem oomoedia: Aidi.435sqi ego vero hinc abeo) quando: is, quam. ob

rem huc veneram,

Getera^^ quae voce vm adhibltSK fiGnrmaiitur

COmpositioiieS'^ raro leguntur , neque eas inveni apud Plautum; Terentius haec praebet exempla. Sed cf . p. 62 sq. Hbc: 3€8sq. nam saepe est, qmibus im rebus aUus

ne iratufr quidem est, quonr de eadem causa est iracundue factus

inimioissimus*

Phorm: 27.0'sqt sii est, patrue, culpam ut Antipho in se

admiseuit,

ex qua re minus rei foret aut famae temperans.

57i

Qua oausa apud Plautum eandem significationem habet ac qnmm ob rem \ spectat modo ad totam senten- tiam primariam :

Bacch. 249sq. qua causa eum in Ephesum miseram, accepitne aurum ab hospite Archidemide?

Eud. 3i:nano, huc quacausa veni, argunaentum eloquar. modo ad pronomen generis neutri:

Mto. 490 quid de te merui, qua me causa perderes? Mferc. 473 quando id mi adimitur, qua causa vitam

cupio vivere.

Longius autem Ibcutio non progressa est, nara ad» pronomen generis masculini non spectat, sed pro eo voci musm praemittitur genitivus casus pronominis relativi sc, substantivi, cf. Capt. 1009 et tuj quoius causa hanc aerumnam exigo

\(iu(nu8 W\ ciiius Nonius 291, quouis E, quouus

B'? quq vis Y]i

Trin. 1090 propter eosdem quorum causa fui hac

aetate exercitu&. velpronomen possessivum' stirpis quo-* adhibitur ad per- sonam' spectans:

Bacch. 948 is Helenam avexit, cuia causa nunc

facib obsidium Hio. Quod' Ep. 41 est causa qua causa simul mecum

ire veritust qua caiisa a nomine substantjivo primariae pendlBt, cave ne looum' cum il!i'B conferae , ubi quam ob >rm ex voce causa pendere vidimus, sc. Terentianis; sui enim est generis, cam polj^ptoti instw? nomen repetatur (cf. infeai p. 68 et 69).

Quod Terentiam attinet, praeter Phorm. 567 illum SMpra (p. 55) exscriptum, compositionem prorsus dissolu-

i

58

59

I

"'H'

tam praebet, ita ut nomen in primaria positum legatur :

Heaut. 87 hae quidem causa, qua dixi tibi.

Heaut. 989 v e r a inventast causa, quate expellerent.

Quae res admodum mirabilis inde intellegi potest, quod compositio qua causa a principio non tam rigide compacta fuit quam quam ob rem. Habebat enim abla- tivus casus causa suam sibi semper significationem sc. propter et coniungebatur cum genitivo casu nominis ; sola pronomina ablativo casui per attractionem se sub- mittere solebant sc. mea causa , ca causa etc. ; itaque etiam qua causa dicebatur. Notio autem solius casus causa praevalebat, ut compositio ad personam vel pro- nomen masculini generis referri non pateretur ; et cum viderimus compositionem quam ob rem paulatim artius artiusque coaluisse, ut obstaret dissolutioni , cui, quo magis structura relativa excolebatur, i. e. quo magis ab interrogativa diiferebat, eo magis patebat, qua causa postremo dilabebatur.

Quo modo ad adverbium spectat: Cist. 46 necesse est, quo tu me modo voles esse, ita

esse, mater. Conferas etiam

Most. 1146 iam minoris (omnia alia fa>cio, prae quam

quibus modis me ludificatust.

Quo pacto iam Plautus a nomine pendens praebet:

As. 506 sq. ubi piem pietatem, si istoc more moratum tibi

postulem placere, mater, mihi quopacto praecipis?

Capt. 35 sq. bisce autem inter sese hunc confinxerunt

dolum, quo pacto hic servos suom erum hinc amittat

domum.

Ep. 193 ipsi hi quidem mihi dant viam, quo pacto

ab se argentum auferam. Pe. 325 sq. nam iam omnes sycophantias instruxi

et comparavi,

quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Cum autem eodem pacto, alio pacto et quae eius generis sunt, non minus usitata essent, valebant ad pronomen relativum solum relinquendum, cf. Trin. 710 eodem pacto, quo huc accessi, apscessero. Cas. 612 sq. ego nunc vicissim ut alio pacto condiam,

quo id quoi paratum est ut paratum ne siet. [quo

id YW: quod id B quid Wl Cas. 650sq. malum pessumumque hic modo intus

apud nos

tuaanciUahocpactoexordiricoepit,

quod haud Atticam condecet disciplinam ^).

Cum Most. 1146 paulo ante exscripto consentit: Merc. 469 sq. nugas maximas

fuisse credo, praeut quo pacto ego divorsus

distrahor.

Ibi quoque compositions olim interrogativas agnosci opinor, ubi de significatione temporis vel 1 o c i agitur, sc. quo die et quae eius generis sunt: Bacch. 341 quin habeas illud quo die illuc veneris. Poen. 343 sq. quando illi apud me mecum caput et corpus

copulas ?

Ilquo die Orcus Acherunte mortuos amiserit. Amph. 532 nam qua nocte ad me advenisti, eadem

abis. Eun. 542 quo in loco dictumst, parati nil est. Hec. 73 aut qua via te captent, eadem ipsos capi?

1) Cf. Ps. 798 si me arbitrabare isto pacto, ut praedicas.

60

Animadversione nq^ mdignUj^\;esse piuto Plautupa quidem uno Bacdv. v. 341 talem compositionem in seAund^ria postposita adhibere, neque autem Tej-entium ; diutius igitur, hae compositiones enuntiationibus relativis praei^issis in us^. qr^nt. Qpod ideo facti;px esse vi^^tur, quod secundaria p^raemissa, ad qonstrA^tionis perspicuitatem aiigen^am v,aletiai^t. Hec. 136 sq. nocte ill^, prima, virgipem non attjgit;

qu^e conseiQutast npx eam, nihilo np^gi?. T.ere^tiii^ ad eam a^da,ci£^pi procqssiti, ut l^ai^c structuram. ad noD^inatjvum t^-ansferrqt, .

Ne his locis adnumeraveris yid.90,q.u^m ad, redditjii-ftiw te mihi dices ^iem, cave

demutassis, quocum loco. Red^lpbiQ £i,uctor,e (cf. Flecjceise^s Jahr- hucher 1^5 /p, 214,sq,) GQnti;lerim: Ps. 275 huuc pudet, qupd tibi proipisit qji|a.mqjUe ad

Ijrpn^isiti di.eim [quamquam id promisit di^ P : qncigu^

id pro%isit die 4J > nam iam idcirco ab iis differunt, quod verbum temporale ipt^ercedit^ Et, r,evera i^pn er£j,j[^ i^sitata qQmppsijbJQ in- t^rrogativa quam qd dier^? nequp qnijn inyenitur ai)u^, Plautum neque a{)ud T^r.^i^jbiiui^,, qui, p|:o, qa quQad? praebet (sc Phorni. 148; qf. Ps..6?2sq, et :^horfla, 523^q.) Q^uod, susperest. cf. infra. p. 7^.sq^.

^TW, ijjrip est vox hominis. Quamquam enim non in certi^. qompQsijtionilbu^ ^J) w, interrpgativo ^d rela- tivjam, i^ra^siit,. ti^en siqut proi^pmipi. ii^jfc^errogativp, et^ indefinit(0 persaepe et fere praeter necessitatem adiecta legitur. sip elian^, ji^pnQi^ii^^; i;elatiy.Q ajjditur hoc ma^ip mQ disci;iflfiine, qppd &^mpei; quai|i pro^im^ adi id sq applicat. Imprimis eos versus afferam, ubi qui homo pijimo loQo secundariae pra^missae posii^a legiti^r, ut

61

barbare vertamus prPnomine tver, Sententiae quasi proverbiprtim modo pronuntiantur.

Aul. 790 qiii liomo culpam admisit in se, nullust

tam parvi preti. Most. 1041 qui homo timidus erit in rebiis dubiis,

nauci non erit. Eud. 485 sq. qui homo sese miserum et mendicum

volet, f Neptuno credat sese . . . Curc. 380 sq. qui homo mature quaesivit pecuniam,

nisi eam mature parsit, mature esurit. Trin. 305 qui homo cum animo inde ab ineunte aetate

depugnat suo, ... Poen. 874 coniunctione praeposita

verum. enim qui homo eum norit, norit. cito homo

pervorti potest; sic Leo (cf. app. crit.) locum spinosum interpretatus est.

Dativus casus usurpatur in luculenta illa locutione, ubi vox hominis non sine consiHo voci dei opposita esse videtur:

Curc. 531 quoi hamini di i^unt propitii, Iu(3pum ei profecto obiciunt; cf. Curc. 557 et Pe. 470. Atque etiam iis locis vox hominis pronomini rela-

tivo adiecta legitur, ubi primaria antecedit, cum ea

tamen exceptione, ut iis simul ^^og quoddam addat.

Commiserationem prae se ferunt:

Poen. 823 sq. satis Spectatum est, deos atque homines

; eius neglegere gratiato, quoi homini erus est consimilis velut ego habeo

hunc huius modi. Capt. ■ 827 sq. sed lego' cesso hiinc HegioAem Qnerare

'laetitiasenem,

62

quo liomine (hominuin) adaeque nemo vivit for- tunatior [quo <;: qui, (Jiominum) Camerarius] ; haec dicit: quamvis miserrimum se reatur, nemo est, ad quem melior fortuna pertineat Hegione. Cas. 949sq. sed ecquis est qui homo munus velit

fungier

pro me? quem locum ita fere circumscribere licet: ecquis est homo tam miser, ut velit e. q. s. Trin. 1069 quomodo intellegendus sit, infra explicabo.

Plerumque vox hominis cum contemptu adicitur, sicut Cleostrata virum increpat Cas. 266 dicens: tu ecastor tihi, homo, malam rem quaeiis. Huc conferam eiusdem fabulae v. 257 sq. ubi Lysidamas Cleostratae persuadere vult , ut Casinam vilico servo frugi nuptum det, neque ilH servo nequam,

armigero nili atque improbo,

cui homini hodie peculi nummus non est plumbeus. Curc. 170 Palinurus Phaedronum his verbis obiurgat :

ipsus se excruciat, qui homo quod amat videt

nec potitur dum licet. Cf. etiam Men. 903, Ep. 121, Ps. 1196, quos infra

(p. 67 sq.) exscribam.

Apud Terentium nullum huius modi exemplum

inveni.

Stilum elatum prae se fert Enn. ann. v. 306 sq.

(cf. V. 34)

is dictust oUis popularibus olim,

qui tum vivebant homines atque aevum agitabant, ilos delibatus populi . . .

Vox rei quoque extra compositiones illas, quas supra congessi, pronomini relativo addita legitur, sc.

63

in certis locutionibus , ubi eam antiquitus locum habuisse exempla satis docent. Primam afferam for- mulam illam notissimam res hene vortat sim. (cf. Curc. 662 quando res vortit hene , Trin. 534 quin pes- sume ei res vorterit, Truc. 147 male vertit res pecuaria mihi apud vos , Merc. 122 quam restito, tam maxime res iit periclo vortitur, Eud. 1178 cum istaec res male evenit tihi, (cf. Rud. 1365 Trin. 507)). Verba quae res aut ad totam primariam — sc. postpositam — refe- runtur :

Aul. 218 sq. quae res recte vortat mihique tibique

tuaeque filiae,

filiam tuam mi uxorem posco. ib. 787 sq. nunc quae res tibi et gnatae tuae

bene feliciterque vortat — ita di faxint, inquito. Capt. 361 sq. quae res bene vortat mihi meoque filio

vobisque, volt te novos erus operam dare. aut ad pronomen demonstrativum generis neutri — primaria praeposita - : Asin Isq. hoc agite sultis, spectatores, nunciam,

quae quidem mihi atque vobis res vertat bene

gregique huic . . .

Exempla, quae adiunctioni relativae attribuenda sunt, suo loco enumerabo (p. 66).

Deinde rei operam dare (cf. Pe. 333 quoi rei opera detur scis, tenes, intellegis, Cas. 773 ei rei dmit operam, Bacch. 297, Cist. 184sq., Men. 234, Merc. 551, Pe. 372, Ps. 1115, Trin. 119, 865). Verba quoi rei e pronomine demonstrativo generis neutri primariae prae- missa pendent:

Pe. 393 si hoc adcurassis lepide, cui rei operam damus. Poen. 815 quando id, quoi rei operam dedimus, im-

petravimus.

64

Tum Imc attinere censeo dictionem quae est rcm ayere (cf. Ampli. 270 ohservaho quam rem agat, Baccli. 404 Jimc auscuUaho quam rem agant, pro quo fere saepins occurrit rem gerere, passim).

Merc. 337 sq. satin qnidquid est, quam rem agere

occepi,

proprium nequit miH evenire quod cupio?

Contraponam LucilJ V. 1227 nunc ad te redeo , ut quae res me im

pendet, agatur, a sermone Plautino prorsus alienum , cum verba quae res me impendet illis locutionibus quas attuli non con- ferri possit.

Apud Terentium nullum exemplum investigavi, quod cum Plautinis conferatur.

Unus Enn. v. 57 sq. quae res in se neque consilium

neque modum habet uUum, eam consilio regere non potes. proverbii speciem habet et ad eorum potius locorum exemplum comparatus esse videtur quos p. 60 sq. contuli.

At usus adiectivus pronominis relativi non solum iis locis extat, ubi de certa compositione aut certis locutionibus agitur, sed etiam nativa stirpum facultas quibusdam structuris linguae Latinae propriis occasio- nem dedit. Hoc tantum exemplis colligendis praemitto, ea quoque fere semper nomen pronomini quam proxime adpositum praebere.

Primumpronominirelativo aditmgisolfet nomen, • quod tif6tk)ne magis universa rem Tel res signi- ficat, <|uae in primaria praemissa nominantur:

65

Aul. 95sq. cultrum, securim, pistillum, mor-

tarium. quae utenda vasa semper vicini rogant.

Quod verbum interponitur, locus singularis est. Auda- cius Ennius in annalibus v. 306 sq.: is dictust ollis poptilarihus olim qui tum vivehant homines at- que aevom agitahant- cf. TurpiH v. 201 sq. coronam, mensam, talos, vinum, haec huius modi, quihus rehus vita amantium iiwitari solet, Bacch. 214 etiam Epidicum, quam ego fabulam

aeque ac me ipsum amo. Trin. 954 sq. qui mihi mille nummum crederet ^^^l^PP*!"!? quod me aurum deferre iussit ad

gnatum suom. Capt. 96 sq. senis, qui hic habitat, quae aedes la-

mentariae mihi sunt.

Cf. Lucili V. 144 crehrae ut scintillae, in stricturis quod genus olim ferventi ferro , ubi quod genus idem significare ac qmles Wolfflin docuit (Archiv V 392).

vel nomine adiecto summa primariae compre- henditur :

Cas. 309 sqq. una edepol opera in furnuni calidum condito

atque ibi torreto me pro pane rubido,

era, q u a istuc o p e r a a me impetres quod postu-

las. [quam istam opera (ram V) codd. corr. Brix.],

neque enim hic verba qua opera referenda sunt ad una

opera, sed spectant ad rem sc. ad id quod dixit Oljm-

pio : in furnum calidum condito e. q. s. ; hac enim opera

dicit Cleostratam impetraturam esse quod postulet, sc.

se ipsum moriturum esse neque Casinam uxorem duc-

turum. Unu optra hoc loco signiiicat quod barbare

6

66

dicimus ehensogut Yel glekJi, sc. da wirf mich doch gleich Cetermn cf. Ps. 318 sq., quo de loco dixi p. 70. ^ Quo cum genere dicendi arte cohaeret adiunctio relativa quae dicitur; cf.

Amph. 989 sq. ego sum lovi dicto audiens, eius iussu

nunc huc me adfero. quamobrem mihi magis par est via decedere et

concedere.

Cf. sim.Poen.380 Stich.41; Eun. 148, Phorm.241,

1020, Hec. 498, 562. Heaut. 25 sq. arbitrium vostrum, vostra existumatio

valebit. qua re omnes vos oratos volo.

Cf. Eun. 42; Lucil. 560, 627, 794, 1372. Qua n a Plauto alienum est (cf. Aul. 799). Bacch 397 sq. illum laudabunt boni, hunc etiam culpa-

bunt maH.

qua me causa magis cum cura esse aecum, ob-

vigilatost opus.

Capt. 412 sq. cum apud hunc confessus es et genus et

divitias meas:

quo pacto emisisti e vinclis tuom erum tua sa-

pientia.

Curc. 273 ibo atque orabo. || quae res male vortat

tibi.

Cf. sim. Curc. 729, Pe. 329, Trin. 500, 572; Phorm.

678, Ad. 191. Capt. 263 sq. nam sunt quae ex te solo scitari volo.

quarum rerum te falsilocum mi esse nolo. Poen. 132 sq. mihi reddidisti opiparas opera tua.

quibus pro bene factis fateor deberi tibi

et libertatem et multas grates gratias. Capt. 277 sq. quo de genere natust illic Philocrates ?

Polyplusio :

67

quod genus illi est unum pollens atque honora-

tissumum. Men. 902 sq. (cf. supra p. 62) meus UHxes, suo qui regi

tantum concivit mali. quem ego hominem, siquidem vivo, vita evolvam

sua. Ep. 120 sq. sed operam Epidici nunc me emere pretio

pretioso velim. quem quidem ego hominem irrigatum plagis

pistori dabo. Ps. 1195sq. quem tu Pseudolum, quas tu mihi prae-

dicas fallacias? quem ego hominem fnullius coloris novi. Curc. 618sq. ego quidem pro istac rem solvi ab tra-

pezita meo. quam ego pecuniam quadruplicem abs te et

lenone auferam. Sunt etiam ubi ipsum nomen primariae repetatur. Aul. 561 sq. etiam agnum misi. || quo quidem agno

sat scio magis curionem nusquam esse ullam beluam. Ps. 823 sq. quom hasce herbas huius modi in suom

alvom congerunt, formidulosas dictu, non essu modo.

quas herbas pecudes non edunt, homines edunt. Rud. 1237 sq. nomen ideo longius recessit, quod enun- tiatum relativum simul secundaria condicionalis est, cuius coniunctio non solum ipsa initium sententiae appetit, sed etiam praeter pronomen indefinitum adeo verbum temporale attrahit:

atque edepol in eas plernmque esca imponitur:

quam si quis avidus poscit escam avariter,

decipitur.

68

Cf. Men. 759sq. nam res plurumas pessumas, quom advenit, fert: quas si untumem omnis mmis lofu/us sermost.

Tum liaec nominis cum pronomine relativo repetitio etiam extra adiunctionem relativam occnrrit, sc. sperspicuitatis causa. Passim enim invenitur in mo- numentis priscae Latinitatis iuridicialibus , a quibus ambages, quae a communi vitae usu repudiantur, ut omnes qui legant recte intellegant quid rei sit, non alienas esse, Delbriick {Vergleichende Syntax der idg.^ Sprachen III p. 401) rectissime contra eos monuit, qui sententiarum inter se relatarum congruentiam et con- cinnitatem vetnstae linguae asperitati attribuerant (sc. Paetzolt, J)e latini pronominis relativi sijntaxi prisca, Diss. VratisJ. 1873 et Beitrdge zur historischen Syntax der la- teinischen Sprache, Programm, Waldenhurg i. Schl. 1875] Bacb, Be attractione quae dicitur inversa apud scriptores Latinos, Frogramw, Strafihurg i. E. 1888) cf. etiam Leo, Analecta Flatdina II p. 23 adnot.

Ad ipsius sermonis iuridicialis imitationem propter notionem nominis revocandos esse constat. Merc. 1015 sq. immo dicamus senibus legem censeo, prius quam abeamus, qua se lege teneant conten- tique siut. [legem censeo Guietus : leges A Censeo B leges et post spatium (quod nomine CHA. explevit D^) censeo CD ; et praemittit v. 1016 F B.] Cf. Lucili V. 1088 accipiunt leges, populus quihus le- gibus exlex.

Hec. 10 sq. sinite exorator sim, eodem ut iure uti

senem

liceat, quo iure sum usus adulescentior. Cf. Enni scen. 70 sq. iudicavit inclitum iudicium

69

interdeastrisaliquid, quo iudicio Lacedaemonia mulier, furiarum una, adveniet. Huc trahendum est. Ad. 854 i ergo intro, et quoi rei est, ei rei hunc sumamus diem. [codices versum corruptum olim emendatum memoriae traduntj. nam vocis rei quoque iteratio ex monomentis epigra- phicis sermoni iuridiciali apta probatur, cf. e. g. lex Acilia repetundarum 39 (Bruns Fontes p. 66): Quam rem pr. ex h. l. egerit, sei eam rem proferet^ . . .

Loci qui restant artificium prae se ferunt: Rud. 680 sq. si modo id liceat, vis ne opprimat,

quae vis vim mi afferam ipsa adigit. Rud. 997 quo colore est, hoc colore capiuntur

pauxilluli. Leo (cf. app. crit.) hunc locum emendavit, cum verba quae sunt quo colore est piscatori attribueret, qui verbose servo explicat quae res sit. Ep. 41 supra p. 57 exscripsi et quid sentiam exposui. Terenti duo exempla quae huc spectant prologorum sunt, quos artiiiciosissime comparatos esse Leo docuit (Analect. Flaut. II) p. 23. Heaut. 20sq. habet bonorum exemplum, quo exem-

plo sibi licere id facere, quod illi fecerunt, putat.

Nos quoque, si omnem sententiam barbare exprimere

volumus, nomen repetamus opus est, sc. fere sic: ...

das Vorhild der Guten, und das ist in der Tat ein

Vorbildj durch das ...

Phorm. 32 sq. cum per tumultum noster grex motus

locost quem actoris virtus nobis restitoit locum.

Vocabula quae in omnibus fere exemplis adhuc allatis,

nisi vocabula enclitica intercedunt, iuxta posita legun-

70

tur, in initio atque in fine versus disposita sunt (cf. supra p. 55).

Ceteros locos, quos viri docti contulerunt, iniuria huc trahendos esse censuerunt, sc. Mil. 140 (quam recte interpretatus est Bacli 1. s. p. 5 adn. 3), Merc. 101 (con- tra codicam memoria, quae Cas. 863 probatur), Trin. 305 )cf. supra p. 61), Cas. 258 (cf. supra p. 62), Poen. 90sq. )sed verba quantum homimm ... non ex eo quod est homini pendent, sed modo ad formam superlativam ad- iectivi efferendam adiecta sunt, tamquam si legeretur vel homifmm qiios terra sustinet sacerrumo vel omnium sa- cerrumo), Sticli. 59 (sed verba servus probus in apodosi praedicatum sunt, is subiectum est; quod iam coUocatione verborum indicatur, nam is pronomen adiectnm nomen quo pertinet fere semper praecedit, cf. Nilsson, Quomodo pronomina quae cum substantivis coniunguntur , apud Plautum et Terentium coUocentur {Lunds Universitets Arsskrift XXXVII 1. 4, 1901) p. 45 , ubi tantum quin- quies pronomen is substantivum subsequi dicit, et p. 49, ubi certas ob causas hanc coUocationem adhibitam esse ostendit), Poen. 874 (cf. Leo ad 1.).

Denique buc trabenda sunt ea exempla, ubi sen- tentia relativa non nisi xata 6vvs6lv, ut dicere so- lemus, e primaria pendet, sc. Ps. 318sq. quia pol qua opera credam tibi,

una opera alligem fugitivam canem agninis lac-

tibus. una opera hoc loco non idem est atque eadem opera (sicut est Men. 525, Ps. 222), sed significat potius quod nos dicimus ebenso gut (cf. As. 99, Capt. 563, Cas. 309 (cf. s. p.64), Men.794, Most-259); eadem res est atque Ep. 41 (cf. supra p. 57).

71

Bacch. 392 condigae is quam techinam de auro ad-

vorsum meum fecit patrem. fecit aTth xoivov dicitur.

Mil. 951 sq. quin tu tuam rem cura potius quam Seleuci,

quae tibi condicio nova et Inculenta fertur per me inter-

pretem. Cf. Brix ad 1. Locus, quod nomen a pronomine fine versus seiungitur, singularis est. Poen. 193 hoc primum agamus, quod consilium ce-

pimus. Falso Ussing: „substantivum non demonstrativo sed re- lativo additur ut 447. 823. 83," nam hoc loco non de translatione vocabuli agitur, hoc potius substantivum est et passim in eadem hac dictione occurit, neque in- venitur consilium agere neque omnino, nisi fallor, Latine dici potest. Alia res est Andr. 733, cf. p. 80. Denique contra Brixi (ad 1.) opinionem huc trahendum esse censeo.

Trin. 838 sq. satis partum habeo,

quibus aerumnis deluctavi, filio dum divitias quaero. [cum hisce pro quibus Nonius 468] nam hoc dicit: satis partum habeo, si aerumnas respi- cio, quibus deluctarer opus erat ad divitias filio quae- rendas.

Cf. Lucili V. 622 ego si, qui sum et quo folliculo nunc sum irtdutuSj non queo, et v. 731 iam^ qua tempestate vivo, certe sine: ad me recipio.

Quibus locis collatis numerus exemplorum usum adiectivum pronominis relativi Latini illustrantium non- dum consumptus est, sed in lingua quoque Latina

attractionem illam, vel ut barbare dicimus die

72

Hineinziehung der Bezugsmasse in den Neben- satz deprehenaiinus, qua adhibita Graeci formis stirpis substantivi io- pro adiectivis uti coeperant.

Assimilationem fortasse rectius appellabimus at- tractionem iis locis, ubi nomen primariae post enun- tiatum relativum, quod ab eo pendet, recessit: Baccli. 699 sq. si tu illum solem sibi solem esse diceres,

se illum lunam credere esse et noctem, qui nunc

est dies. Cf. lectionem Ambrosianam Ep. 606. Cas. 975 quid fecisti scipione aut, quod babuisti pal-

lium? [scqnoneniAV, corr. Lambinus] cf. Leo ^wa.'.

Flaut. I p. 13. Curc. 433 sq. ut ei detur, quam istic emi virginem,

quod te praesente isti egi teque interprete,

et aurum et vestem. Merc. 230 ei ne noceret, quam domi ante babui ca-

pram. Merc. 747 ite hac. sed eccum, qui nos conduxit senex. Nominativum casum senex non ex essum pendere posse Langen {Beitrdge p. 5) statuit. Merc. 702 em, quoi te et tua, quae tu habeas, com-

mendes viro. Stick 321 quid istic inest? |! quas tu edes colubras.

Saepe fit, ut enuntiatum relativum praecedat attri- butum aliquod nominis assimilati: Eud. 51 sq. is illius laudare infit formam virginis

et aliarum itidem, quae eius erant mulierculae. Truc. 183 sed istos, qui cum geniis suis belligerant

parcipromi. [parce promi P, PARCEPROMIS A]. Truc. 275 pignus da ni ligneae b a e c sunt, q u a s habes

Victorias.

73

Mil. 155 codices variant, neque etiam de codicis Am- brosiani lectione constat; I-oewio enim teste haec praebet :

ipse exit: bic illest lepidus qu^m dixi senex Studemund autem haec se legisse testatur:

ipse exit: hic illest lepidus quem dixi senem. Codices Palatini tantum abest, ut rem diiudicent, ut ipsam lectionis varietatem referre videantur, cum ex- hibeant haecr

senex e B^ et ante ras. D: e expunxit B^ senex cst C, quae ita intellegenda esse mihi persuasum habeo, ut dicamus e vel est e compendio in archetypo Palatinorum pro 'cm sc. senem adscripto originem cepisse. Forma assimilata locis allatis optime probatur (cf. etiam Most, 811 et Rud. 77).

Huc spectat Enni ann. v. 535 cum illud quo iam semel est imhuta veneno] cf. Vahlen in ludice lectionum Bei'oIinefisi a. 1892 — 93 p. 9sq.

Qui loci omnes eo inter se consentiunt, quod nomen assimilatum non solum sententiam sed etiam versum claudit. (Huic usui non contradicunt duo illa nomina et aurum ct vestem (Curc. 435) ei quod est virginem (v. 433) adiecta et assimilata).

Atque etiam a lingua Graeca hanc structuram et verborum collocationem non abhorrere praeter alios locos Euripidis Phoen. 940 sq. doceant:

ix yivovg dl d£t ^avatv Tovd' OQ dQccxovtog yivvog ix7ti(pvxB Ttatg,

lam duos locos a praemissis non seiungendos esse opinor, quamquam altero primaria ultra enuntiatum relativum continuatur, sc. Poen. 83 sq. sed illi patruo huius, qui vivit senex,

Carthaginiensi duae faere filiae.

74

75

altero adverbium ultimum locum et sententiae et versus

occupat, sc.

Capt. 179 sq. nisi qui meliorem adferet,

quae mi atque amicis placeat condicio magis, nam quod maximum valet, quia eo ipso assimilatio casus effecta esse videtur, etiam his locis verbum temporale nomen proxime praecedit^).

Apud Terentium unum tantum huius modi exem- plum investigavi et in prologo quidem, sc. Andr. 3 populo ut placerent quas fecisset fabulas. Nimirum; „puri sermonis amator" hanc licentiam evi- tabat.

Ipsam attractionem habemus, si nomen prima- riae postpositae, ad quod pronomen relativum spectat, ad ultimum locum enuntiati relativi procedit. In apo- dosi nominis attracti loco pronomen demonstrativum stare solet. Cf,

Cist. 675 sq. quamne in manibus tenui atque accepi

Hc ante aedis

cistellam, ubi ea sit nescio. Mil. 73 sq. ut in tabeUis quos consignavi hic heri

latrones, ibus denumerem stipendium [deest A:

latroms biis CD, latronibus B, latrones ibus Nonius

486 cf. Placidus corp. gloss. 5. 75 et Donatus ad

Eun. 432]. Ps. 767 sq. (cf. Leonis ad scaenae initium adnotationem)

cui servitutem di danunt lenoniam

puero, atque eidem si addunt turpitudinem,

ne illi, quantum ego nunc corde conspicio meo,

1) Bacch. 936 non sunt tabellae, sed equos, quem misere Achivi ligneum et Enni sat. 10 lati campi quos gerit Africa terra politos non de nomine sed de attributo assimilato agitur.

malam rem magnam multasque aerumuas danunt. SimiUimum exemplum Euripides praebet, sc. Or. 63sqq. tjv yocQ xat olxovg shq), 6r ig TQoiav bicIbij

JtaQd-EVOV, i[lfj XE flfltQl TraQedcOXSV XQBfpBlV

Mevikaog dyayhv ^Eq^iovtiv UjcdQtfig otcOj

tavTTi yiyridB xdmXfjd^Btai xaxGiv.

Sed de dispositione verborum per versus non tam consiat, quam exemplis coUatis conicere licet, cf. Capt. 908, ubi Palatinorum auctoritate haec legimus :

4

et quae pendent indemnatae pernae, eis auxili- um ut feram [perne eis B^ in ras.: pernies VE; pernis AS].

s

Cist. 611sq. medioxumam quam duxit uxorem, ex ea

nata est haec virgo.

Hanc nominis post caesuram coUocationem defen- dunt loci Terentiani, sc.

Phorm. 88 sq. in quo haec discebat ludo, exadvorsum

ilico

tonstrina erat quaedam [ei loco codd. praeter A^

et in loco D; cf. Dziatzko-Hauler ad 1.]. Hec. 311 .uapropter? || quia eni. qni eos gibernat

animus, eum infirmum gerunt \emn AD^: om.

ceteri]. ^

Phorm. 461 is quod mihi dederit de hac re consili-

um, id sequar.

Ultimo versus loco nomen positum praebent: Cas. lOOsq. quin potius quod legatum est tibi negotium,

id curas . . .? Heaut. 654 sq. quam Bacchis secum adduxit adules-

centalam.llhem,

quid iUa narrat? 11 ea lavatum dum it, servandum

mihidedit.

76

Andr. 26 sq. posthac quas faciet de integro comoe-

dias,

spectandae an exigendae sint vobis prins. Vid. 90 quam ad redditurum te mihi dices diem,

cave demutassis. Cum in priore exemplo pronominis demonstrativi loco formas infinitas verborum legi vix notabile sit, ultimo loco breviloquentiae causa pronomen prorsus intercidit.

Praeterea pronomini relativo interdum pronomen demonstrativum non solum praemittitur sed etiam per attractionem quam dicimus inversam ei assimilatur, cf. Aul. 34 sq. et hic qui poscet eam sibi uxorem senex,

is adulescentis illius est avonculus. Capt. Isq. hos quos videtis stare hic captivos duos

filli qui astant, hi stant ambo, non sedent. Nihilo minus igitur — ut apparet — in apodosi pro- nomen demonstrativum extat, vel quod eius partes sus- cipiat vocabulum, cf.

Ep. 448sq. sed istum quem quaeris Periphanem

Platenium,

ego sum. Curc. 296 sq. tum isti qui ludunt datatim servi

scurrarum in via,

et datores et factores omnis subdam sub

solum. nisi quod hoc loco nomen attractum definitione adver- biali addita ab ultimo loco enuntiati reiectum est; sc. vocabula servi et scurrariim non sine consilio iuxta po- sita sunt. Quod versus structuram attinet, animad- vertas quaeso nomen post caesuram stare sicut in iis exemplis, quae p. 82 sq. contuli.

Duo restant huius generis loci, quorum id est pro- prium, ut enuntiatum relativum usque ad proximum

\

versum pertineat. Quo factum esse videtur, ut nomen primum locum versus sibi vindicaret. Est autem no- tandum — neque adhuc scio quomodo rem intellegam — nomen ultimum locum enuntiati verbo temporali, a quo pendet, concessisse. Pe. 114sq. mane quod tu occeperis

negotium agere, id totum procedit diem. Rud. 1065sq. ita ut occepi dicere, illum quem dudum

<e fano foras)

lenonem exstrusisti, hic eius vidulum eccillum

(tenet).

Quod 7toki}7tt(DTov quoque et adnominatio causae fuerunt attractionis nominis, ille non miratur qui scit, quantum valuerint in sermone poetarum La- tinorum (cf. Raebel, De tisu adnommatioms apud Romanorum poetas comkosj Diss, Hal. 18S2) Exempla haec sunt: Trin. 1069 hem quis est, qui mentionem homo homi-

nis fecit optumi? \facit homo hominis P] pro usitato illo ordine verborum qui est: quis homo est

qui . . . ? Aul. 589 sq. nam qui ero ex sententia servire ser-

vos postulat,

J.XJ. v/ Ll XJIJI • • •

Pe. 7sq. qui ero suo servire volt bene servos

servit 0 1 em, ne i 1 1 u m ...

Capt. 358 quod bonis bene fit beneficium, gra-

tia ea gravida est bonis. Suam rationem habent duo illi loci inter se si- millimi :

Poen. 449sq. di illum infelicent omnes, qui post himc

diem leno ullam Veneri umquam immolarit hostiam.

78

et Naevi v. 19sq. ut iHnm di perdant, qni primum

holitor protulit

cepam. Quod enim exsecrandi formulas attinet, qnos Langen (mns. Bhen. XH p.426) contalit, pronomini demonstra- tivo apnd Plantum qnidem nnsquam additur nomen nisi uno Men. 308 fhaHtas? ll di iUos homines qui

illic habitant perdumt, numero plurali '). Seyffert ad versum sanandum habes scripsit; Wackernagel autem non solum locum cor- ruptum sanavit, sed etiam offensionem, quam statui, removit, cnm in margine huius opusculi recensendi ad-

notaret: . , i

habitas? II Di illos, qui iHi tabitant hommes

perduint.

Terentius formulas minus diligenter servavit, nam Bonsolum numero plurali praebet: at istos invidos di perdant, qui haec lubeuter nmtiant (Hec. 469) sed etiam singulari: ut mum di diaeque senium perdant, qut me hodie remoratus est (Eun. 302, cf. Donati comm.). Plau- tus et - ut elucet - Naevius antiquam formulam dili- gentius respexerunt, cum nomen in enuntiatum relativum reciperent.

Exempla usus adiectivi pronominis relativi Latini coUegi et ordine disposui, ut appareret

A)quomodo proprietas genuina stirpum quo- et qiii-, per quam adiectivi quoque partes sus-

cipere poterant,

1) in compositionibus quibusdam permaneret,

2) originem daret nonnullis structuris Unguae Latinae propriis ;

■ i^i^eter hunc locum ubique de numero singulari agitur.

79

B) quibus condicionibus etiam in lingua Latina at- tractio nominis valuerit.

Duo quidem genera locorum hac divisione non com- prehenduntur, quamvis primo optutu iis quos supra contuli simillime comparati esse videantur. Subtili perscrutatione apparebit funditus eos ab illis differre.

Primos eos locos dicam, ubi vere non tam de usu adiectivo pronominis relativi agatur , quam de tra-

iectione nomiiiis primariae in enuntiatum relati-

vum, quod eius generis est, ut casus nominis non com-

mutetur opus sit, sc.

Cist. 120 (cf. p. 4) idem mihist, quod magnae parti

vitium mulierum. Asin. 83 cupio esse, amicae quod det argentum suae. Capt. 17sq. fugitivos ille, ut dixeram ante, huius patri,

domo quem profugiens dominum abstulerat ven-

didit. Phorm. 24sqq. adporto novam

Epidicazomenon, quam vocant comoediam

Graeci, Latini Phormionem nominant. Cf. Dziatzko - Hauler ad 1. et Leo Aa. Plaid. II p. 22 adn.

Eun. 77 sq. neque praeter quam quas ipse amor m o-

lestias habet addas.

Ceterum exempla eo inter se consentiunt quod no- men traiectum paenultimo loco enuntiati relativi po- situm praebent. Neque tamen dissimilis est Lucili v. 690 2)roferam ego iam vester ordo scelera quae in se admiserit nam verbis vester ordo praemissis enuntiatio relativa numen amplectitur, sicut supra e. g. mtdierum vel Graeci postposito. Quod nomen pronomen praecedit, pronomen non adiectivi locum tenere affirmat.

80

Deinde eos locos proferam, qui pronomen relati- vam non proprie dictum praebeant, sc. Merc. 93 sq. Rhodmn venimns, ubi quas merces ve-

xeram,

0 m n i s , nt volni, vendidi ex sententia. Andr. 389 sq. ^«^des omnia,

nuae nnnc snnt certa ei consilia, xncerta nt

sient.

Andr. 481 sq. adhuc, Arcliylis, quae adsolent quae-

que oportent

signa esse ad salutem, omnia liuic esse video. LucHi V. 812 omnia aHa, in quibus ecferimur re-

bus, ne ego multis loquar. Quodidproprietatis habere neminem fugit, quod pronomen relativum, cui nomen adicitur, e forma vocabuli omms pendet. Quae res non parvi momenti est ad structuram grammaticam locorum intellegendam. Aliud enim est omnes merces vendidi, quas vexeram, aliud omnes vendidi, quas merces vexe^am vel quas merces vexeram, omnes ven^ didi. IlHc omnes significationem fere demonstrativam habet, sc. eas, nam si eas merces vendidi quas vexeram, omnes vendidi; hic autem eas pro omnes ponere non licet nam talem constructionem, qualis est quas merces vexemm, eas vendidi vel eas vendidi, quas merces vexeram, nisi de assimilatione vel attractione agitur^, ab ingenio linguae Latinae abhorrere, mihi satis demonstravisse videor. Hic igitur non de certa determinatione nominis agitur, sed potius - tertium non datur - omnis nomen per comprehensionem excipit, tamquamsi scriptum le- gamus quascumque merces vexeiam , omnes vendidi etc. Et re vera non solum stirpes qm- et qui- praeter

i

1) Eun. 57 sq. sui generis est, cf. s. p. 72.

81

significationem interrogativam indefinitam quoque posse- disse, sed etiam eas et in interrogationibus et ubi in- definite dicebantur adiectivi quoque partes egisse non nescimus. Non igitur iniuria, ut opinor, ad structuram grammaticam locorum, quos exscripsi, intellegendam usum adiectivum pronominis qui e significatione indefinita repetemus.

Sed ne vocabulum omnis semper in primaria po-

situm legi censueris. Ee semel perspecta his quoque

locis qui pro quicumque dici non negabis:

Stich. 564 quia nequit, qua lege licuit velle dixit fieri.

Cf. Leo, Flautin. Forschungen p. 287 adn. 2.

Heaut. 329 tum quod illi argentum es poUicitus,

eadem hac inveniam via.

non enim de certa summa pecuniae Syrum loqui con-

textus affirmat. Singularis est

Amph. 6sq. bonoque atque amplo auctare perpetuo lucro, quasque incepistis res quasque inceptabitis .

propter correlationem enuntiationum relativarum (cf. Sjogren, Be particulis copulativis apud Flautum et Teren- tium p. 130 sq.). Lucilius v. 1326 sq. particulis omissis simillimam praebet structuram : virtus, Albine, est pre- tium persolvere verum, quis in versamur, quis vivimm rebusj potesse.

Quapropter in ambiguo versor an quasque potius pro ipsa forma pronominis indefiniti habeam, sicut quemque [quemquem A] Mil. 160. Unus restat:

Andr. 733 repudio, quod consilium primum intenderam. qui, quamvis ad eorum locorum exemplum, quos modo attuli, comparatum esse videatur, tamen certum con- silium respicit, sc. id quod Davos primum intenderat.

6

83

Conspectus rerum.

Pars prior. De pronominis relativi Italici inversione atque hyperbato. I. De enclisi pronominis relativi Italici, quam fundamen-

tum utriusque figurae fuisse demonstratur .... p. 5

II. Inversionis regulae syntacticae explicantur . ...» 15

m. Hyperbati „ » n . . . . „ 44

Altera pars.

De usu adiectivo pronominis relativi Latini.

I. Praemonenda P* ^^

II. De certis compositionibus et locutionibus »55

in. De additione nominis significatione magis universa . „ 64 IV. De additione nominis, quo summa primariae compre-

benditur " ^^

V. De adiunctione relativa »66

VI. De repetitione nominis primariae »68

VII. De adiunctione relativa quam dicimus yiata avvsaiv . „ 70

VIII. De assimilatione nominis primariae »72

IX. De attractione nominis primariae »74

X. De polyptoto et adnominatione »77

XI. De traiectione nominis primariae in enuntiatum rela- tivum ■ . • • » 79

XII. De stirpum quo- et qui- significatione indefinita, quid valuerit ad usum adiectivum pronominis relativi . . „ 80

Index locorum.

Amph. 591 p. 34

„ 712 „35

Capt. 827 sq. . . . p. 61 sq. Cas. 67 p. 29

Cas. 257 sq. . .

„ 309 sq. . .

» 949sq »

Cist. 120 . . . . p. 8 et 10

p. 62 et 70

. . p. 65

62

pi

Cist. 248 . Curc. 170. Ep. 41 .

» 197 . Men. 212.

„ 308 . Merc. 101 Mil. 155 . „ 690 . Poen. 90 sq.

„ 193.

n 314.

„ 823 sq.

« 874.

. p. 34

. „ 62

• » 57 . » 10

51 adnot.

. p. 78

. » 70

p. 72 sq.

. p. 34

. p. 70

• » 71 . „ 36 . » 61 . „ 70

Ps. 279 . „ 318 sq. „ 390 .

Rud. 857 . Stich. 59 . „ 601 Trin. 305 .

„ 4«IJ. .

„ 838 sq.

„ 1 lt$U

Truc. 437. Vid. 90 .

. „ fnJ . „ •#U

p. 39 adnot. . . p. 38

p. 34 adnot. . p. 70 . „ 50

• » 70

• „ ^4

. » 71

39 adnot.

. p. 24

. „ 60

Andr. 3	. p. 74 . . » 34 . . „ 69	Eun. 951 ... .	n R5
„ 142. .. . Heaut. 20 sq.. . .	Hec. 739 .. . .	. . » 29
Caecilii v. 127 (R) . Ennii v. 57 sq. . . .	. p. 13 . » 64	Ennii v. 306 .. .	. . p. 62

Vit

a.

Natus sum Lubecae anno MDCCCLXXXI pridie Nonas Decembres, patre Hermanno Deecke, mercatore et senatore, matre Jobanna Boldemann. Fidei addictus sum lathericae. Inde ab anno MDCCCXCI Catharinei Lubecensis gymnasii realis discipulus fui. Anno MCM Gryphiswaldiam me contuli, ut lingnis litterisque Ger- manicis operam darem. Studio autem et amore com- motus simul cum linguae Indicae tum Graecae elementis imbutus sum. Post duo semestria Lipsiam petivi ibique, cum scholas non neglegerem, avide studium linguarum

84

veterum quas dicimus arripui. Autumno anni MCMII tempore, postquam per unum semestre Friburgae in urbe Brisgovensi, versatus sum, examen maturitatis in gymnasio urbis patriae absolvi et Gottingam migravi, ubi ex eo tempore linguis litterisque Latinis et Grraecis et Germanicis toto animo me dedi. Docuerunt me viri doctissimi: Gercke, Heller, Konratb, Siebs, Zimmer, GrypMswaldenses ; Brugmann, Elster, Holze, Koster, Sievers, Volkelt, Windisch , Lipsienses; de Simson, B. Schmidt, Friburgenses ; Baumann, Busolt, Dilthey, Heyne f, Leo, PfuM, Eabbow, Schroeder, Schwartz, Wackernagel, Gottingenses. Seminarii Philologorum Gottingensis sodalis fui per tria semestria, quorum per unum senior; seminarii quoque Germanistici sociis nomen meum per duo semestria adscriptum fuit. Praeterea ad exercitationes privatissimas benigne me admiserunt Leo et Wackernagel. Quantum vlris doctissimis om- nibus, qui meis studiis faverunt, debeam, semper grato animo habebo. Summas autem gratias Friderico Leo ago, qui non solum a principio studiis meis philologicis animo libentissimo consuluerit, sed etiam in conficiendo hoc opusculo me adiuverit.

A

81

significationem interrogativam indefinitam quoque posse- disse, sed etiam eas et in interrogationibus et ubi in- definite dicebantur adiectivi quoque partes egisse non nescimus. Non igitur iniuria, ut opinor, ad structuram grammaticam locorum, quos exscripsi, intellegendam usum adiectivum pronominis qui e significatione indefinita repetemus.

Sed ne vocabulum omnis semper in primaria po- situm legi censueris. Ee semel perspecta his quoque locis qiii pro quicumque dici non negabis : Stich. 564 quia nequit, qua lege licuit velle dixit fieri. Cf. Leo, Flauiin, Forschungm p. 287 adn. 2. Heaut. 329 tum quod illi argentum es pollicitus,

eadem hac inveniam via. non enim de certa summa pecuniae Syrum loqui con- textus affirmat.

Singularis est Amph. 6sq. bonoque atque amplo auctare perpetuo lucro,

quasque incepistis res quasque inceptabitis . propter correlationem enuntiationum relativarum (cf. Sjogren, Be particulis copulafivis apud Plautum et Teren- tium p. 130 sq.). Lucilius v. 1326 sq. particulis omissis simillimam praebet structuram : virtus, Albine, est pre- tium persolvere verum, quis in versamurj quis vivimus rebus, potesse.

Quapropter in ambigao versor an quasque potius pro ipsa forma pronominis indefiniti habeam, sicut quemque [quemquem A] Mil. 160. Unus restat:

Andr. 733 repudio, quod consilium primum intenderam. qui, quamvis ad eorum locorum exemplum, quos modo attuli, comparatum esse videatur, tamen certum con-

sQium respicit, sc. id quod Davos primum intenderai,

g

83

Conspectus rerum.

Pars prior.

De pronominis relativi Italici inversione atque hyperbato. I. De enclisi pronominis relativi Italici, quam fundamen-

tum utriusque figurae fuisse demonstratur .... p. 5

II. Inversionis regulae syntacticae explicantur . . . . „ 15 ni. Hyperbati „ „ „ . . . . „ 44

Altera pars.

De usu adiectivo pronominis relativi Latini.

I. Praemonenda P« 53

II. De certis compositionibus et locutionibus »55

III. De additione nominis significatione magis universa . „ 64

IV. De additione nominis, quo summa primariae compre- henditur »65

V. De adiunctione relativa »66

YI. De repetitione nominis primariae. ........ 68

VII. De adiunctione relativa quam dicimus xara avvsaiv . „ 70

VIII. De assimilatione nominis primariae »72

IX. De attractione nominis primariae . . „ 74

X. De polyptoto et adnominatione »77

XI. De traiectione nominis primariae in enuntiatum rela- tivum »79

XII. De stirpum quo- et qui- significatione indefinita, quid valuerit ad usum adiectivum pronominis relativi . . „ 80

Index locorum.

Amph. 591 p. 34 Cas. 257 sq. .

» 712 „35 „ 309sq. .

Capt. 827 sq. . . . p. 61 sq. „ 949 sq. .

Cas. 67 p. 29 Cist. 120 . .

p. 62 et 70 . . p. 65 . . „ 62 p. 8 et 10

^"

#/

Cist. 248 p. 34

Curc. 170 „62

Ep. 41 „57

» 197 „10

Men. 212 .... p. 51 adnot.

»308 p. 78

Merc. 101 „70

Mil. 155 p. 72 sq.

»690 p. 34

Poen. 90 sq p. 70

» lyd ...•..„ 71

» 314. „36

» 823 sq „ 61

» 874 „70

Andr. 3 p. 74

» 142 „34

Heaut. 20 sq „69

Caecilu v. 127 (R) . . p. 13

Ennii v. 57 sq „ 64

Ps. 279 „60

n 318sq ^70

» 390 .... p. 39 adnot

» 821 p. 38

Rud. 857 .... p. 34 adnot.

Stich. 59 p. 70

n 601 ^60

Trin. 305 „70

»491 „24

n 838sq „71

» 1130 . . . p. 39 adnot.

Truc. 437 p 24

VM. 90 „"60

Eun. 951 p. 35

Hec. 739 „29

Ennii v. 306 p. 62

Vit

a.

Natus sum Lubecae anno MDCCCLXXXI pridie Nonas Decembres, patre Hermanno Deecke, mercatore et senatore, matre Johanna Boldemann. Pidei addictus sum lutherieae. Inde ab anno MDCCCXCI Catharinei Lubecensis gymnasii realis discipulus fui. Anno MCM Gryphiswaldiam me contuli, ut linguis litterisque Ger- manicis operam darem. Studio autem et amore com- motus simul cum lingaae Indicae tum Graecae elementis imbutus sum. Post duo semestria Lipsiam petivi ibique, cum scholas non neglegerem, avide studium linguarum

84

veterum quas dicimus arripui. Autumno anni MCMII tempore, postquam per unum semestre Friburgae in urbe Brisgovensi, versatus sum, examen maturitatis in gymnasio urbis patriae absolvi et Gottingam migravi, ubi ex eo tempore linguis litterisque Latinis et Graecis et Germanicis toto animo me dedi. Docuerunt me viri doctissimi: Gercke, Heller, Konratb, Siebs, Zimmer, Gryphiswaldenses ; Brugmann, Elster, Holze, Koster, Sievers, Volkelt, Windisch, Lipsienses; de Simson, B. Schmidt, Friburgenses ; Baumann, Busolt, Dilthey, Heyne f, Leo, Pfuhl, Eabbow, Schroeder, Schwartz, Wackernagel, Gottingenses. Seminarii Philologorum Gottingensis sodalis fui per tria semestria, quorum per unum senior; seminarii quoque Germanistici sociis nomen meum per duo semestria adscriptum fuit. Praeterea ad exercitationes privatissimas benigne me admiserunt Leo et Wackernagel. Quantum viris doctissimis om- nibus, qui meis studiis faverunt, debeam, semper grato animo habebo. Summas autem gratias Friderico Leo ago, qui non solum a principio studiis meis philologicis animo libentissimo consuluerit, sed etiam in coniiciendo hoc opusculo me adiuverit.