mmm
I
W\
lipii
€Ai:!l$ARII
HEISTERBACENSIS MOIsACHI
ORDINIS CISTERCIENSIS
DIALOGUSMIRACULORUM
TEXTUIH
AD QUATUOR CODICUM MANUSCRIPTORUM EDITIONISQUE PRINCIPIS FIDEM
ACCURATE RECOGNOVIT
JOSEPHUS STRANGE.
VOLUMEN SECUNDUM.
COLONIAE, BONNAE ET BRUXELLIS,
lUMPTIBUS J. M. HEBERLE (H. LEMPERTZ & COMP.J.
MDCCCLI. TYPIS J. S. STEVEN.
JAN 17 1958
Ib 4'7
DISTINCTIO SEPTMA DE SAIVCTA MARIA.
PROIiOQUS.
1 raemissis sex distinctionibus, videlicet de conversione, de contritione, de confessione, de tentatione, de daemonibus et virtute simplicitatis, inter sex adhuc superstites primam distin- ctionem sibi vendicat beata Dei Genitrix Virgo Maria, eo quod ipsa sit dignissimnm Ecclesiae membrum. Et hoc non incongrue fieri videtur in septimo loco, quia secundum philosophos septenarius numerus est virginitatis , eo quod infra primum limitem denarium, nullum numerum ex se generet. Quod virgo genuit, supra naturam fuit. Ipsa est enim virga de radice Yesse exorta, quae florem nobis protuHt, super quem spiritus septiformis gratiae requievit. Cuius virtutem, ut digna scri- bere et scribenda possim perficere, supphciter imploro.
CAPITULUM I.
De his quae beatam Virginem Mariam mystice designant, et de beneficiis humano generi per eam collaiis.
JOHANNES in Apocalypsi vidit mulierem amictam sole, et lunam sub pedibiis eius, et coronam duodecim stellarum in capite eius 'J. Muher haec Virgo est ■') Maria , sole hici- dior fulgorc caritatis; huia, id est mundo, superior con- tempt'1 gloriac saecularis; omnhun virtutum stelhs tanquam late gemmato coronata; et quod his dignius est, di- irtu fecundata. Ilanc dcsignant per exemphmi mons,
)c. 12, t. - 2^ Rri) cst Virgo.
1
2 DISTINCTIO SEPTIMA
castcUum, aula, templum, tlialamus ct civitas, palma, cedrus, vitis, rosa, et cum istis numerosa nominum nobilitas. Miror in cius dcsignatione virgam floridam, et rubum inter flammas virentem '), veflus madidum Gedeonis, thronum eburneum ac dcauratum Salolnonis, fontem signatum, hortum clausum^), et aha quam plurima, quac brevitatis studio sunt omitten- da 2). Sicut cnim in crcaturis univcrsis matre Crcatoris nil cst sanctius, ml dignius, nil cxcellentius *) , ita eius visione nulla sanctorum visio dignior, nulla iocundior, nulla eminentior.
Cuius preces, ut quidam ait, viiia,
Cuius nomen tristia,
Cuius qdor lilia, et
Caius vincunt labia
Favum in dulcedine.
Super nucem sopida, et
Super nivem candida,
Super rosam roscida,
Super lunam lucida
Veri solis lumine. NOVICIUS^): Vere beati^) et ter beati, qui tantae Virginis') digni habiti fuerint visione ») laetificari, et sermone iocundari, oratione consolari, benedictione confirmari. MONACHUS : Hoc plenius nosccs pcr exempla. Audisti iam ex parte figuras et aenigmata; vis nunc scire quaha et quanta mundus per ipsam consequatur beneficia? NOVICIUS: Nihil plus sitio. MO- NACHUS: Ipsa est orbis conservatrix, et tribulatorum conso- latrix, fida sibi famulantium defensatrix. Per ipsam peccatorcs illuminantur , desperati ad confessionem reparantur, apostatae a Deo per ipsam Deo mirabihter reconcihantur , iusti revcla- tionibus consolantur. Nomen eius et memoriale^) eius morbos sanat, daemones fugat, vincula solvit, timores pellit , tentatio- nes compescit. Per ipsam pusinanimes confortantur , torpen- tes excitantur, eiecti misericorditer revocantur. Dfligentes se
1) ADP urentem. — 2) Niimer. 17, 8. Exod. 3,2. Judic. 6, 37. Reg. III, 10, 18. Cant. 4, 12. — 3) B omissa. — 4) P praecellentius. — S^inhis posterioribus distinctionibus habent libriCP Apollonium et Caesarium interlocutores. — 6) ABD beati vere, CP beati vero. Scripsi vere beati ex Homiliis ineditis (codici A annexis) super Passionem Domini: „Vere beati et ter hcati, quibus pervenire dabitur ad illud ullimum pascha." — 7)ACDP add visione. — 8) visione om P. — 9) Isai. 26,8.
DE SANCTA MARIA. 3
diligit, imo diligendo praevenit et honorat; contemnentes se, quia iusta est, punit et humiliat. Apud ipsam electuaria sunt confortativa , ungenta sanativa. Nomen eius super mel dulcc, et heredltas eius super mel et favum "j. Morientibus assistit, mortuorum animas ad vitam perducit aeternam. NO- VICIUS : Licet omnia haec credam de illa, vellem tamen ea- dem mihi exemplis dilucidari ^). MONACHUS : Quae a viris audivi religiosis, tibi referam, ipsius ut spero oratione adiutus. Quod vero mundus eius meritis precibusque conservetur, binis tibi pandam exemphs.
CAPITULUM II.
De imaginc cius, quae sudavit timore divinae sententiae.
Ante hos annos quando vahdi ilh fuere venti atque toni- trua, quorum mcntionem feci in distinctione quarta capitulo vicesimo primo, cum in quadam ecclesia provinciae nostrae populus staret, et divina sacerdos celebraret, imago Dei Geni- tricis tam vehementer sudare coepit, ut astantes notarent et mirarentur , atque ipsae sudorum guttulae ^) pephs matro- narum extergercntur. Nutu Dei obsessus eadem hora afFuit. Requisitus dc causa, respondit: Quid statis admirantes? Filius Mariac manum extenderat ad feriendum, quam si non ipsa tenuisset, mundus iam minime subsisteret. Ecce haec est causa sudoris. Et territi sunt omnes audientes verba tam stupenda. Haec mihi relata sunt a quodam Abbate religioso ordinis nostri, tunc temporis recenter gesta.
CAPITULUM III.
De plaga Frisiae ob iniuriam Dominici corporis.
Parvo post haec cmerso ^) tempore, anno videlicet gratiae millesimo ducentesimo decimo octavo, mare in partibus Frisiae tcrminos suos egrediens, multarum provinciarum tcrras occu- pavit, villas dclcvit, ecclesias Ia])idcas dciccit, tantam hominuni extinguens^) multitudinem, ut summa ccntum millia transcen- deret. Ita exaltati sunt (luctus cius, ut turrium altitudincs
1) Eccli. 24, 27. — 2) DP delucidari, R elucidari, ut III, 1. p. 111. — 3) CP guttae. — 4) ADP emcnso. — 5) CP e X t i n g u c n s h 0 ni i n u m. R Q
64S9
4 DISTINCTIO SEPTIMA
operirc viderentur, et procella procellam impellens, generale diluvium terris minaretur. Et sicut dictum fuit Abbati nostro, cum eodem anno visitationis gratia Frisiam intrassct, quod ') fluctus furentes etiam usque ^) Coloniam pervenissent , si non is qui eos excitaverat, Genitricis suae, ut postea dicetur, pre- cibus compescuisset. NOVICIUS: Nosti causam tantae plagae? MONACHUS : Novi. Friso quidam arte pugil in eadem pro- ' vincia exstitit, qui quotiens de taberna ebrius rediit, totiens uxorem verberibus et plagis satis tribulavit. Temporc quo- dam timore mariti infirmitatem simulans, ne simulatio eadem posset notari, corpus Domini sibi dari postulavit. Venienti sacerdoti pugil cum scypho cervisiae ebrius occurrens, bibere eum3) monuit. Et cum ille responderet: Corpus Domini por- to , non modo *) bibam ; iratus Friso cum scypho pixidera percussit, et omnes hostias de illa excussit, ita ut per pavi- mentum dispergerentur. Matronae vero, quae consolationis gratia convenerant, super singulas hostias tanquam stellas ra- diantes viderunt. Quas sacerdos gemens ac dolens hi pixi- dem recollegit et abiit. Friso vero a Decano provinciae cita- tus, excommunicatus est, sed non curavit. Qui tandem ad hoc compulsus est, ut cruce pro tanto sacrilegio signatus cum iam dicto sacerdote etiam cruce signato veniret Romam. Cui do- minus Honorius Papa culpam confitenti pro poenitentia iniun- xit, ut mare transiret, ibique tribus annis in armis Christo serviret 5). Quid plura? Mare transierunt ambo, et ante Damiatam mortui sunt ambo. Quibus defunctis, cum anno eodem Dominus provinciam terribihter, ut supra dictum est, plagasset, et causa plagae populum lateret, matronae cuidam valde religiosae, Domino ieiuniis ^), orationibus, vigiliis et elee- mosynis servienti, materterae viclelicet domini Witboldi ^) Ab- batis sancti Bernardi, beata Dei Genitrix, lacrimis eius mota, populique miserta, apparens sic ait: Propter iniuriam fihi mei in sacramentum corporis eius factam, submersa est Frisia, et adhuc amplius plagabitur, si condigna poenitentia non fuerit subsecuta. Ex quibus verbis colligitur, quod non solum pu- gilis, sed communibus populi peccatis exigentibus, hoc eve- nerit. Moxque adiecit mater misericordiae : Leva oculos tuos
1) quod om P. — 2) AD usque ad. — 3) eum add D. — 4) AD modo non. — 5) C deserviret. — 6) ABDP in ieiuniis. - 7) CD Wicboldi, B Wiltboldi, P Winiboldi.
DE SANCTA MARIA. 5
contra marc. Quod cum fecisset, contcmplata est pixidem a pugile percussam, in summitate fluctuum natantem. Quae cum in tantum approximasset '), ut posset cognosci ^), ait : Eccc corpus filii mei. In loco enini ubi dispersum est, aedificanda est ecclesia, et debet ei tanta exhiberi reverentia, quomodo sepulchro Dominico. Hoc etiam noveris, quod ambo mortui Bunt, pugil scilicet et sacerdos. Sed pugil, eo quod sine contritione obierit, sepultus est in inferno; sacerdos vero ad- huc tenetur in purgatorio. Retuht tamen nobis Theodericus Prior de Yesse, eundem pugilem, quantum ad signa exteriora, cum proficisceretur, satis magnam habuisse contritionem ; sed credendum est beatae Dei Genitrici. Hac visione cognita, dominus Theodericus Episcopus Monasteriensis, ad cuius Dioe- cesim maxima pars Frisiae pertinet, missis litteris suis per Ydidam sancti Bernardi cellerarium, sicut nobis ipse retulit, sol- lemnem provinciahbus poenitentiam iniunxit. Quod autem in- sufficiens fuerit, ex hoc probatur, quod anno praeterito denuo punita est Frisia, multis millibus per aquarum inundationes submersis. Mationa quacdam praedives ex praedicti pugilis domo ecclesiam aedificavit. Ex his quae dicta sunt, consi- derare potes, quam sollicita sit circa hominum salutem beata Virgo Maria, cui tanta cura exstitit de poenitentia. Quod vero tribulatorum sit consolatrix, sequentia declarabunt.
CAPITULUM IV.
De sacerdote idiota, qui a sancto Thoma Cantuariensi de- gradatus, per heatam Mariam officium suum recuperavit.
Retulit mihi quidam Abbas de ordine nostro, de sancto Thoma Cantuaricnsi , qui nostris temporibus martyrizatus cst, quiddam satis delectabile, quod nec in eius Passione legitur, neque in libris Miraculorum eius reperitur. Cum esset in eius Dioecesi sacerdos quidam idiota, nullam sciens missam nisi de Domina nostra, et illam quotidie celebraret, atque apud eum de hoc accusaretur, prohibitus est ob honorcm sacramenti a beato Episcopo, de cetcro dicere missas. Qui cum esset in tribulatione et egcret, beatamquc Virginem iugi- ter invocaret, illa ei apparens ait: Vade ad Episcopum, et dic ei ex parte mea, quatenus tibi restituat officium tuum.
1) C appropinquassct. — 2) CP agnoscL
6 DISTINCTIO SEPTIMA
Respondit sacerdos: Domina, ego pauper sum et persona de- specta, non me audiet, neque mihi patebit accessus ad eum. Beata Virgo subiunxit: Vade, et ego tibi viam praeparabo. Et ille: Domina, non credet verbis meis. Respondit illa '): Dices ei pro signo, quod cum tali hora et in taU loco cili- cium suum dissutum resarciret, ego ilhid ex parte una tene- bam adiuvans eum. Statimque credet tibi. Mane sacerdos sine impedimento intrans ad Episcopum et beatae Dei Genitricis ei deferens nuncium, cum ille diceret, unde credam te ab ea missum? praedictum signum de cihcio subiunxit. Quo audito, beatus Pontifex stupens simul ac pavens, respondit: Ecce reddo tibi officium tuum, et praecipio tibi ut tantum missam de Domina nostra cantes ac frequentes, oresque pro me. NO- VICIUS : Satis miror pietatem Dominae nostrae, quod idiotam depositione dignum sic defenderet, et in.^) ministerio tanto dignum iudicaret. MONACHUS: Hoc actum^) est ex inef- fabiU eius misericordia , sicut in sequenti capitulo amplius mirari poteris.
CAPITULUM V.
Jtem de sacerdote in Derlar idiota et deposito, cui sancta Maria ecclesiam restitui praecepit
Canonicus quidam sancti Gereonis in Colonia, Harderar- dus*) nomine, vir nobihs, oriundus de Merenberg^), Pastor erat cuiusdam ecclesiae super fluvium Logonam ^) sitae , vo- cabulo Derlar ^). Cum esset Hberahs, et multa consumeret, nec annui ei redditus sufficerent, putans iam dictae suae ec- clesiae vicarium muham habere pecuniam, cogitare coepit, quahter ahquid extorqueret ab illo. Sciensque prorsus hominem ilhtteratum, assumpto secum Decano Limpurgensi, in ipsa Dominica infra Epyphaniae octavam, cuius officium difficiUi- mum est, cum se sacerdos praeparasset , ecclesiam tanquam missam auditurus intravit. Expavit iUe visis tantis viris. Facta tamen confessione, eo quod ignoraret officium diei, introitum de sancta Maria, sciUcet, Vultum tuum depreca-
1) CP ei. — 2) in add ACD. — 3) B factum. — 4) AD Har- deradus. — 5) Merenberg viila Nasgoviae prope Westerburg sita. — 6) Lahn. B Loganam. — 7) B Denar. Videtur esse Dern prope Dietz.
DE SANCTA MARIA. 7
buntuVf inchoavit, Quem Harderardus confundere volens, auctoritate curac pastoralis, officium diei incepit, id est, In excelso throno. Cui cum sacerdos resisteret, cessit ille, confusum se simulans. Finita missa, cum illum dure satis argueret, diceretque, domine, qualem missam dixistis hodie? et ille responderet, dc Domina nostra, nonne bona fuit? adiecit Harderardus: Videte ne unquam de cetero missam dicatis in ecclesia mea. Sicque recessit, alio sacerdote sub- stituto. Et cum egeret pauper ille amotus, compassa ei ma- ter misericordiae , nocte quadam Harderardo, dictis matutinis, in ecclesia sancti Gereonis soli apparens, durius allocuta est dicens: Ut quid repulisti capellanum meum, avaritia tua ad hoc te instigante? Si non celerius eum restitueris, linguae officio a me privaberis. Ille ad pedes eius corruens, et ve- niam postulans, omnem satisfactionem promisit. Mox mane directo nuncio amotum restituit, mandans, sicut supra dictum est de sancto Thoma, ut missam de sancta Maria quacun- que ') die vellet celebraret , ipsamque pro suis peccatis inter- pellaret. Adhuc enim idem sacerdos vivit, et praeest cuidam monasterio sanctimonialium, cuius ipse initiator exstitit. NO- VICIUS: Bonum est tali servire Dominae, quae sic sibi ser- vientibus subvenit. MONACHUS: Non solum eos a quibus affliguntur monet et corripit, imo etiam quae illorum sunt potenter defendit.
CAPITULUM VI.
De domino Innocentio Papa, quem sancta Maria corripuit
per Benerium, cum in ordinem Cisterciensem
exactiones facere conaretur,
Tempore illo quo Baldewinus Comes Flandriae cum cruce signatis ConstantinopoHm expugnavit, dominus Papa Innocentius ordini ^) litteris suis mandaverat, ut quadragesimam partem omnium rerum suarum mobilium in succursum terrae sanctae transmitterct. Ordo vero praevilegiis ^) sibi ab eius anteccssoribus indultis innitcns, nc libertatem concessam ver- tere videretur in scrvitutem, tam gravi exactioni*) subiacerc non acquicvit. Undc Innocentius furens in tantum ordini in-
1) CP quocunque. — 2) C ordini nostro. — 3) ADP privi- legiis. — 43 AD cxactionc.
8 DISTINCTIO SEPTBiA
dignabatur, ut dignitatibus saecularibus indulgere proponerct, quatenus possessiones ordinis sibi usurparent. In proximo vero gcnerali Capitulo Abbates, qui confluxerant, speni suam in beata Dei Genitricc, quae ordinis patrona est et advocata, ponentes, scientes sententiam male conccptam eius precibus ') facile posse revocari, speciales pro eadem necessitate usque ad proximum Capitulum orationes iniunxerunt, hoc etiam adiicientes, ut a capite Quadragesimae nudis pedibus de Ca- pitulo exeuntes, septeni psalmos cum letania decantarent. Quod et fecimus. Interim beata Dei Genitrix viro cuidam religioso, nomine Renerio, iam dicti Innocentii confessori, appa- rens, in haec verba eidem mandavit: Tu ordinem Cistercien- sem, cuius advocata sum ego, destruere conaris, sed non praevalebis. Et nisi citius de tuo malo proposito resipiscas, ego te et omnem potestatem tuam conteram. Huiusmodi nuncio dominus Innocentius audito, sciens Renerium virum esse sanctum ac veracem, timuit, in tantum de concepto pec- cato poenitens, ut ordinis praevilegia roboraret, hoc adiiciens, ut primo omnium negotia ordinis in curia expedirentur. Quam indulgentiam cum tam sua bulla, quam omnium CardinaHum subscriptionibus confirmaret, et unus tantum nigri ordinis Car- dinalis contradiceret, ita in illum exarsit, ut statim eum amo- vere minaretur. Cumque in proximo Capitulo patribus nostris haec innotuissent, Christum eiusque Genitricem de tam inopi- nata mutatione^) glorificantes, orationes iniunctas cum gratia- rum actione dimiserunt. NOVICIUS: Non miror, si advoca- tiam suam tam potens Regina defendit. MONACHUS: Ve- rum dicis. Licet enim mater sit misericordiae , non tamen obhviscitur circa immisericordes vindictae.
CAPITULUM VH.*)
De vindicta hostium Loci sanctae Mariae,
Dum nobihs femina domina Aleidis 3) de Molsberg cum consensu mariti sui Everhardi burgravii quaedam allodia sua per inspirationem divinam ad novam abbatiam ordinis nostri construendam in manus domini Henrici Abbatis nostri Hbere
1) DR add et meritis. — 2)P immiitatione. Conf. II, 18. — *) Homii. 11. p. 16. Conf. etiam Brower. Antiquit. et Annal. Trevirens. II. p. 125.— 3)Comitissa de Froizbreth. Vide supra V, 5. p.285.
DE SANCTA MARIA. 9
ct siiie omni contradictione tradidisset, et ante ipsiiis mortem domus quae vocatur Locus sanctae Mariae constructa fuisset, viri quidam nobiles ex eius cognatis post eius mortem contra iusiu- randum venientes, eandem novellam plantationem querimoniis, minis, rapinis multisque aliis incommodis molestare coeperunt. Sancta vero Dei Genitrix Virgo Maria, eiusdem coenobii domina et advocata, sicut a multis dicebatur, hoc apud filium egit, ut Henricus de Molsbcrg, qui praecipuus videbatur, obsideretur, ct supra vires damnificatus, de proprio castro eliminaretur. De Zegenberg vir nobilis, a quo multum domus praedicta vexa- batur, a servo suo satis miserabiliter occisus est. Alius qui- dam ad eius depraedationem properans, in via crepuit me- dius '). Quam vindictam cum audisset alius quidam nobilis, unus de coheredibus, venit ad locum timore correptus, dicens: Domina mea sancta Maria, sint tua tibi, ego parti meae re- nuncio. Wilhelmus miles de Helpinstein ^), ab uxore instiga- tus, quae se heredem possessionum collatarum dicebat, curtim mcHorem invadens, fratres multis expensis gravabat. Interim sacerdos quidam rehgiosus, confessor eius, nocte quadam in Locum sanctae Mariae se per visum transpositum vidit, et cum quidam ex sacerdotibus cele])raturus esset missam, et a supradicto Wilhelmo impediretur, vir quidam nigerrimus fuste iUum percussit et occidit. Quem visum cum ei recitasset. asserens cum in brevi moriturum, nisi a vexatione monacho- rum cessaret, ille stimuhs quotidianis uxoris suae se urgeri conquerens, non acquievit consulenti. Citatus htteris papah- bus, cum esset in violenta possessione, et iudices cum advo- catis iam negotium diutius pertractassent , tandem partibus duos dies praefixerunt, unum amicabilem ad componendum, al- terum vero ad htigandum. Qui cum componcre non possent, diesque tres adhuc superessent ad litiganduni, Johannes de Horicheim in Veteri Monte conversus^), proxima nocte vidit se in somnis esse in Loco sanctae Mariae, audicns ipsani Virgi-
1) Act. 1, 18. nomilia: „Quidam illorum do suis castris ciocti sunt : alius miscrabililer salis lancea percussus est; alius ciun ad damna domus armalus properaret, in via sudocalus crepuil medius. llnde quidam nobilis cl ii)se hercs ad nionasterium venieus, iuri suo abrenunciavit, dicens: Vidco, quod Dominus el beala eius fJenitrix imperent pro vobis; non vos amplius inquietabo." — 2) Helpen- stein luit castrum sub Ebreid)reitstein ex opposito Counuentiae, — 3) „spirilum habens proi)helicum," ut dicit nuctor in Vil. Eui>ell). 11, ,1.
10 DISTINCTIO SEPTIMA
nem gloriosam clara vocc dicentem: Oportet mc rcccderc a loco isto. Dicente converso: Quo ibis Domina? respondit: Ad filium mcum, conqueri de Wilhelmo dc lielpinstein , qui me non sinit quiescere in hoc loco. Manc vero visioncm re- ferens cellcrario iam memorati Wilhelmi, subiunxit : Sciatis pro certo, quod dominus vcster ') cito morietur propter conventum Loci sanctae Mariae. Cui ille subridcndo respondit: Non curetis, tamen vellemus esse absoluti ab eo. Qui post dies paucos pede truncatus, poenam solvit ^) irrisionis. Eadem vero die cum Wilhelmus circa nemus spatiaretur, nisum por- tans super pugnum, a duobus servis Comitis Seynensis, qui hominem sui iuris captivum ducebant, quem ipsc cxcutere ^) nisus est, lancea transfossus, animam protinus exhalavit. Eadem hora obsessa quaedam in villa, quae Tris "^) dicitur, a castro Helpinstein satis remota, ita cocpit saltare, manusque cum cachinno complodere, ut vix a duodecim^) posset teneri. Interrogata quid haberet? respondit: Modo in hac hora ma- gister meus acquisivit tres animas. Noveritis Wilhehnum de Helpinstein iam occisum. NOVICIUS: Quae fuerunt illae tres animae? MONACHUS: Occisi et occidentium, sicut coniicio, eo quod animam mortui habuerit in re, ahas duas in spe. Non multo post interrogatus diabolus in Briseke ,de anima eiusdem Wilhelmi, per os alterius feminae respondit: Magister meus habet eam, et propter monachos quos spolia- verat, pice et sulphure illam infudit ^), usque ad summum re- plens. Uxor vero quae ad tantum malum instigaverat eum, post breve tempus a praevingno ^) de castro cum hberis eiecta est. Nam cum sit inexpugnabile , cum scahs nocte intrans illam turpiter eiecit, iniuriam beatae Dei Genitricis vindicans. Ab illo tempore usque hodie monasterium curtim eandem quiete possidet, meritis gloriosae Virginis adiutum. NOVICIUS : Satis
1) Cquod noster inimicus, Pquod adversarius noster. — 2) B exsolvit. — 3} eripere de manibus illorum servorum. — 4) videtur esse Trisch prope Uckerath. — 5) DR add homini- bus. — 6) D infundit, B perfundit. — 7) CP praevigno, B privingio, R privigno. Simili modo auctores medii aevi gingnere pro gignere scribebant. Unde supra IV, 31: „Con- suetudo vitium accidiae ex se gignit," iuxta A legendum est gingnit. Homil. ined. „Vitio discordiae etiam nomen Barrabae congruit, propter sonum stridentem, quem duplex . r . in eo gin- gnit." Quod autem atlinet ad syllabam prae, comparetur ver- bum praevilegiare.
DE SANCTA MARIA. 11
mihi iam probatum est, quod ipsa totius sit ') orbis conser- vatrix, tribulatorum consolatrix, fida sibi famulantium defen- satrix. Quod autem peccatores per ipsam illuminentur, quod his omnibus salubrius iudico, aliquo mihi ostcndi precor ex- emplo. MONACHUS: Cum homo homlni saepe primam ob- tineat gratiam, multo amplius hoc credendum est de ma- tre Domini.
CAPITULUM Vin.
De Henrico canonico sancti Kuniherti, qui per intercessionem sanctae Mariae conversus est.
Canonicus quidam sancti Kuniberti in Colonia, nomine Henricus-), vita satis saecularis, cum die quadam solus equi- taret, nubecula lucida viam ipsam eo intuente transvolavit , vocemque clarissimam de ipsa nube audivit^): Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra. Eratque vox eadem tantae dulcedinis, ut quotiens eius postea recordaretur , lacrimis in- funderetur. Cumque vocem hanc coelitus demissam^) minus attenderet, vel potius non intelligeret, nocte quadam per visum se stare vidit in capella domus suae ante altare coram ima- gine beatae Dei Genitricis. Quam cum verbis angehcis soli- to ^) salutaret , respondit illa : Ut quid me salutas ? Homo perditus es; et^) nisi vitam tuam emendaveris, citius^) peribis. Ego enim et Benedictus intercessimus pro te. Qui cum se- cundam hanc admonitionem, dulcedine vitae saecularis abstra- ctus, ncghgeret, circa tempus sex hebdomadarum tam gravi infirmitate correptus est, ut inungeretur, nec ulla esset spes vitae eius. Tunc demum ad cor reversus, et quid audierit quidvc viderit rccordatus, fratribus quibusdam Bergensibus ordinis Cisterciensis ad se vocatis se reddidit, qui in proximo Pascha monachus factus, meritis^) et precibus bcatae Virginis se illuminatum usque hodie gloriatur. NOVICIUS: Cuius fuit vox illa facta de nubc, ct quis sensus eius? MONACHUS: Quantum cx iam dictis colligitur, bcatae Mariae et sancti Be- nedicti. Orabant cnim Christum, ut sicut voluntas eius est in coelo , id est in iusto, ita ct eius voluntas, quae semper
1) BC sit totius. — 2) dc hoc Ilcnrico vidc cl Vit. Engclb. II, 8.
— 3) DR audivit dicentcm. — 4) B diniissam. — 5) B solito modo. — 6) cl om BC. — 7) B cito, AD ocius.
— 8) ACD faclus est mcritis, P lactus cst mcri tisque.
12 DISTINCTIO SEPTIMA
bona est, ficret iii terra, lioc est m illo iuvene tunc pecca- tore. Nec mirari debes, si peccatores pcr eam illuminantur, quia secimdvm nomen eiits, ita et laus eixis in fines ter- rae '). Maria enim interpretatur stella maris, sive illuminatrix. Quod vero desperati et contra onmem gratiam indurati, pcr ipsam ad confessionem et veniam reparentur, praesto sunt exempla.
CAPITULUM IX.*)
De monacho apud monasterium infirmato, quod Trappa dicitur, cui sancta Maria gratiam confitendi obtinuit.
In provincia Pertica ^) domus ordinis Cisterciensis sita est, quae Trappa vocatur. In liac, sicut mihi retulit dominus Hen- ricus Abbas de Scimenu ^), asserens sibi reeitatum ab Abbate iam dictae domus, contigit quod dicturus sum, tunc temporis recentcr gestum. Infirmatus cst ibi monachus usque ad mortem. Deputati sunt ei duo monachi ad serviendum. Qui dum simul exissent, et aeger sohis iaceret, ingressi sunt duo tetri spiritus, in angulo domus stantes. Complosis autem manibus cachinnantes dicebant ad invicem: Cras hora tertia cum magno gaudio de- ducemus animam huius ad infernum. Mox intirmus tremerc coepit atque pallescere, maxime propter morsum*) conscientiae. Commiserat enim ante conversionem peccata quaedam gravia, quae vetante erubescentia confiteri non poterat, neque cleri- cus in saeculo, neque novicius, neque^) monachus in mona- sterio. Pavens vero et circumspiciens, contemplatus est in an- gulo opposito matronam pulcherrimam, in haec verba daemo- nibus cachinnantibus respondentem: Nohte nimis gaudere, ego illi dabo consiHum, quahter dentes vestros evadat. Post quod verbum visio omnis, ministris hitrantibus, disparuit. Con- sihum autera inteUigens confessionem, matronam vero sanctam Dei Genitricem, quam in tanto periculo ut opinor invocave- rat, Priorem vocari fecit, cui omnia sua peccata, meritis bea- tae Virginis adiutus, plene ac devote confitens, et ut eadem
1) Psal. 47, 11. — *) Homil. I. p. 109. — 2) hoc est, Perche, traclus Normanniae, in quo abbatia supradicta haud procul ab op- pido Seez sita fuit. — 3) AI) Scimenim, P Sim^nim, C Simentum,BCunenu. Scripsi Scimenuex locis VIII, 84. XI, 61. Sed quo in loco fuerit haec abbatia, penitus ignoro. — 4) CP remorsum. Conf. IX, 40. — 5) AB sive.
DE SANCTA MARIA. 13
Abbati, qui tunc absens erat i), revelaret, supplicans, oleo sacro inunctus, et Dominici corporis sacramcnto munitus, hora a daemonibus praedicta, sub spe veniae spiritum exhalavit.
CAPITULUM X.
Item de duobus mendicis, in hospitali eius Parisiis aegrotantibus, quos de confessione monuit.
Simile beneficium consecuti sunt duo pauperes Parisiis a beata Virgine, sicut mihi retuht Lambertus monachus noster, qui codem tcmpore ibidem dicit se studuisse. Cumque 2) collecti fuissent in hospitah, quod situm est ante eius oratorium in Paradiso, viro cuidara rehgioso, eiusdem hospitahs ministro, ipsa Virgo benignissima, cui cura est de omnibus, apparere dignata est, dicens: Bone, vide ut dihgentia ac custodia ad- hibeatur iUis duobus pauperibus ^) , quia in periculoso statu sunt, et daemones cum muha solHcitudine illos circueunt quo- modo eis noceant. Quod cum indicasset sacerdoti, et ille eos ad emundationem *) conscientiae hortaretur semel ac secundo , nec proficeret, tandem subiunxit: Miseri, ego novi vos esse in peccatis gravissimis, citoque moriemini, et nisi confessi fueritis, hitrabitis gehennam, poenis aeternahbus cruciandi. Hh vero territi, et quod credibilius est, precibus beatae Dei Genitricis ilhmiinati, peccata sua confessi sunt, moreque Chri- stiano decedentes, daemonibus hictum, et sanctis angehs gau- dium fccerunt in coelo. NOVICIUS : Valde ^) laetificant ista. MONACHUS : Non sohim peccatores fidem sine operibus lia- bentes, per ipsam, ut probatum est, ilhnninantur , imo etiam apostatae a fide, quod signum cst maioris misericordiae, per eam Christo rcconcihantur. De hoc habes manifcstum exem- phmi' in distinctione secunda capitulo duodecimo, de iuvene, qui iuxta Plorcffiam Christum abncgans, et diabolo se reddens, eius precibus pervenit ad indulgentiam. NOVICIUS: Simile legitur de Theophilo Alcxandrino. Quia iam scrmo satis^) protractus est de bcncficiis cius circa peccatores, precor ut etiam ^) exemplis mihi ostendas , quantis vel ^) quaUbus per
1) AD pracscns erat, CP pracsens non erat. — 2) ciimque dicluni pro cum enim. ConF. VII, 38. VIII, 54. 77. — 3) pau- peribus oni BI*. — 4) BK cmcndalioncm. — f)) 1) valdc me. — 6) ABC satis scrmo. — 7) ctiam add B. — 8) CP el.
U DISTINCTIO SEPTIMA
cam iiisti revelationibus consolcntur. MONACHUS: Quam mirifice iustos sibi scrvientes sancta Dci Genitrix consoletur, ex paucis quae subiiciara cognoscere potcris exemplis.
CAPITULUM XI.
De Petro monoculo Abbate Claraevallis , cui in ecclesia Spirensi sancta Maria bencdictionem dedit.
Causa exstitit, ut quidam ex Abbatibus ordinis nostri pro negotio ordinis ad Henricum Imperatorem filium Frederici mitterentur. Inter quos praccipuus videbatur tam sanctitate quam dignitate, dominus Petrus monoculus Abbas Clarae- vallis, cuius mentio habita est in distinctione sexta capitulo undecimo. Et quia dominus Cisterciensis in propria persona venire non potuit, Priorem suum pro se misit. Venientibus eis Spiream '), cum in ecclesia beatae Dei Genitricis, cuius structura stupendae magnitudinis est, orassent, cunctis ocius^) ab oratione surgentibus, et eiusdem ecclesiae aedificia circum- lustrando considerantibus , iam dictus Petrus, cuius cogitatus et delectatio non fuit in aedificiis corruptibilibus, .sed in stru- ctura Jerusalem coelestis, in oratione perseveravit. Tandem omnibus egressis, cum in porticu ecclesiae a canonicis hono- rifice fuissent salutati, et cum instantia multa ad prandium invitati, requisitum est a quodam Abbate, in cuius honore ecclesia eadem esset consccrata. Respondentibus clericis , in honore Dominae nostrae; Abbas Claraevallis inconsiderate subiunxit: Et ego sciebam. Quod verbum Prior Cistercii con- siderans, tunc quidem tacuit, sed mox ut egressi sunt civita- tem, ciusdem verbi recordatus, ait Abbati: Domine Abbas, dicite mihi, unde sciebatis Spirense monasterium in honorc Dominae nostrae fuisse consecratum? Ilie de verbo prolato dolens, respondit: Visum est mihi bene decere, ut tam miri- ficae structurae patrona foret mater Dei et coelorum Regina. Prior bene cognoscens eius sanctitatem, et quia ahquid sibi in ecclesia revelatum fuisset, ex responsione coniiciens, adie- cit: Ego in hac via vicem gero doraini Abbatis Cisterciensis, in cuius auctoritatc vobis praecipio, ut non milii dicatis nisi veritatem. Tunc ille obedientia artatus, cum verecundia re- spondit: Quando prostratus coram altari pro peccatis meis^
1) Spirain, Speyer. — 2) BC cilius.
DE SANCTA MARIA. 15
et viae nostrae negligentiis attentius oravi, ipsa beata Virgo Maria mihi apparens, benedictionem, quam ordo noster super redeuntes de via dicere consuevit, super me dedit in haec verba: Omnipotens sempiterne Deus, miserere huic famulo tuo, et quicquid ei in via subripuit ') visus aut auditus malae rei aut otiosi sermonis, totum ineffabili pietate propitiatus in- dulge, per Christum Dominum nostrum. Haec mihi relata sunt a quodam Abbate rehgioso ordinis nostri, in cuius do- mo ^) idem Petrus saepius visitavit. Ex benedictione enim intellexit, eam ibidem fuisse patronam. NOVICIUS: FeHx oratio, per quam tantae Virginis meretur benedictio. MO- NACHUS : Non* solum orantes, sed et psallentes sua benedi- ctione consolari consuevit.
CAPITULUM XII.*)
Item de monachis atque conversis in Hemmenrodc, quibns ad vigilias benedixit, Henrico converso inspiciente.
Henricus conversus in Hcmmenrode , cuius memini in distinctione quinta capitulo quinto, loquens dc daemonibus, saepius, in sollemnitatibus maxime^), gloriosam Virginem inter psallentes videre consuevit. Quae nocte quadam, ipso in- tuente, de choro monachorum veniens, Dei filium ex se na- tum in brachiis gestans, chorum ingressa est conversorum. Et more Abbatis fratres excitando circuiens, ante quosdam, qui in oratione vigiles erant et devoti, gradum fixit, fihum eis ostendens, ac benedicens, devotioni illorum *) congratulando. Tepidos autem et dormientes ^) celerius pertransivit , nil con- solationis eis impendens. Singulos vero conversos in illa coe- lesti circuitione visitatos, nec non et neglectos, praedictus conversus diligenter notavit, singulos domhio Hcrmanno, tunc ibidem Priori, nunc Loci sanctae Mariae Abbati nominatim exprimens. Haec ab eius ore audivi. NOVICIUS: Simile recordor te dixisse in prima distinctione capitulo triccsimo quinto de Godefrido monacho Vilariensi. MONACHUS: Tanta caritate beata Virgo sibi devote famulantcs complectitur, ut non solum orantibus, non solum psallcntibus , sed et dor- mientibus benedicat.
1) Grepor. Moral. II, 49, 76: „dum nienti ignavia siibripit, pni- dcnlia frigescit." — 2) C cuius domuni.— *) Homil. I. p. 102. — 3) m a X i m e om C. — 4) BC e o r u m. — 5) AD d o r m i t a n l e s.
16 DISTINCTIO SEPTIMA
CAPITULUM Xin.
Itcm de eodem converso, et ceteris conversis infirmis, quos noctu visitans hencdixit.
Nocte quadam ciim convcrsus praefatus sederet in lecto suo in infirmitorlo, et ceteris dormientibus diccret orationes suas, vidit Dominam nostram eandem cellulam ') in magna claritate intrantem, monacho quodam, quem nominare nolo, praece- dente, matronis duabus subsequentibus. Super cuius caput cum manum posuissct, lectos infirmorum ^) perlustrans, et dor- mientibus benedicens, iterum ad eum rediit, manuque super caput eius secundo posita, sic ait: Dcus benedicat quicquid hic manet. Sicque egressa est. NOVICIUS: Si sic dor- mientes noctibus a speculo totius castitatis visitantur, valde decet, ut tam ordinate et tam composite religiosi in lectis suis iacere studeant, ut virgineus aspectus in eis non otfen- datur. MONACHUS: Juste moveris. Eeferam tibi de hoc exemplum, quod me audisse recolo a magistro mco in pro- batione.
CAPITULUM XIV.
Iteni de monachis, quibus dormientibus henedixit, uno tantiim neglecto, quia inordinate iacehat
Monachus quidam, sicut frequenter contingit, cum nocte quadam dormire non posset, diceretque orationes suas, con- templatus est in dormitorio feminam miri decoris. Quae cum dormientium lectos circuiret, singuUs benedixit, uno tantum monacho neglecto, quem non ^) respicere curavit. Hunc vi- gilans diligentius notans, cum visio ei fuisset intimata mane, confessus est quod eadem nocte inordinate iacuisset, ahquid sibi de rigore ordinis relaxando. Non milii dicere potuit ma- gister meus, utrum cinguhim deposuerit, vel cahgas demiserit^), sive tunicam denodaverit. NOVICIUS: Si pro culpa tam modica monachus iste gratia benedictionis privatus est, puto eum dignum esse poena, qui inordinate et impudice iacere doi-miens consuevit^). MONACHUS: De hoc terribile satis habes exemplum in distinctione quinta capitulo ti*icesimo tertio,
1) B cellani. — 2) D singulorum infirmorum. — 3) B nec. — 4) BCDP dimiserit. — 5) B consueverit.
DE SANCTA MARIA. 17
(le converso quem diabolus irapudice dormientem, in forma monialis deosculabatur , qui mox infirmatus, infra triduum mortuus est. Dormientes enim et peccarc possumus et mereri. Quae enim vigilando cogitamus, sive ad quae mo- vemur, sive bona sint sive mala, eadem nobis saepe per somnia occurrunt. Sicut in cathena cum trahitur et iactatur, pulsus pulsum impelUt, ita in dormiente praecedens cogita- tio, motus sive consensus opus bonum vel malum inducit. NOVICIUS: Placet quod dicis. Procede nunc de consolatio- nibus iustorum.
CAPITULUM XV.
De eo quod beata Virgo Maria cum sancta Elizaheth et Maria Magdalena praedicto converso apparuit.
MONACHUS: Supradictum conversum Henricum ') mo- nachus quidam vitae laudabilis, cuius nomen prodere non licet, obnixius rogavit, ut beatam Dei Genitricem pro se in- terpellaret, cum ab illa visitaretur. Quod cum promisisset, et die quadam dicto completorio in oratorio grangiae, cuius magister erat, pro ipso preces funderet, apparuerunt oranti tres matro- nae mirae pulchritudinis. Ad quarum decorem dum stuperet, et quaenam essent vel unde venirent, intra se miraretur, una ex eis cogitationibus eius ^) respondit: Ego sum Maria Magda- lena; haec est universalis Domina Dei Genitrix Virgo Maria, digito eam demonstrans ; tertia vero ^) Elizabeth. Et adiunxit: Tu oras pro monacho illo, nomen eius exprimens, magis enim"^) indiges ut ipse oret pro te. Sicque disparuerunt. Super eius- dem monachi caput, cum adiuic esset Diacoims et Evange- lium legeret ad missam, idem conversus columbam vidit descendcntem , et usque ad finem lectionis ibidem manentem.
CAPITULUM XVL*) Vita domini Christiani monachi de Hemmenrode.
In eodem Claustro monachus quidam exstitit s) , praedicto Ilenrico converso contemporancus , nomine et operc Christia- nus. Istum multis modis Domina nostra consolari consuevit,
1) AC Henricum conversiiin. — 2) D suis. — 3) I) vcro est. — 4} R autcm. — *) Homil. I. p. 66. — 5) CP fuit.
18 DISTINCTIO SEPTIMA
secreta sua illi manifestans. Huius beati viri vitam, videlicet qualis ante conversionem fucrlt vcl post, in quantum scirc potui, succinctc tibi pcrstringam. Non alia de illo rcfcram, quam ea quae a religiosis viris, qui eum vidcrunt ct noverunt, mihi dicta sunt. Cum adhuc esset scholaris, et scholas vitans per provin- cias discurreret, nocte quadam in domo cuiusdam muHcris ho- spitabatur. Cuius filia cum habcrct caput scabiosum, et instaret adolescenti , ut si aliquid contra illum morbum nossct ') , sibi diceret, asserens multa experimcnta scholarcs scire, et ipse ne- garet, illaque neganti non credcrct, tandcm importunitate cius victus, ut se ab ea liberaret, respondit: Accipe barbam Jovis, fuliginem et sal, et fac cx eis ungcntum. De quo mox ut fihae tuae caput perunxeris, melius habebit. Quae cum ei- dem morbo essent contraria, fccit tamcn matcr, sicut edocta fuit, et puella citius, non propter mcdicinam, sed proptcr scho- laris simplicitatem ut opinor, plene convaluit. — Alio tem- pore cum in domo quadam sibi ignota dormirct, et propter necessitatem naturae sohs femoralibus indutus surgcret, diabolus in specie nudae mulieris illi occurrens, dorso eius nudo insi- livit. Quem ^) cum nullo conatu de dorso suo ^) excutcre posset, sic usque ad tempus matutinale circumrotando*), ma- gnum tam corporis quam mcntis patiebatur ^) defectum. — Ordinatus in saccrdotem, factus est capcUanus Comitis Losen- sis ^) , in castro eius missas celebrans. Filius vero Comitis , sciens illum virum esse simplicem et timidum, ut eum terre- ret, ursi pelle se circumdedit, et more bestiae super pedes manusque incedens, ad solum in capella sedcntem sic venit, rugitus contra illum emittcns. Quo viso Christianus tcrritus, et pene extra mentem factus, arrepto cultello, tam valide illum collo iuvenis infixit, ut rueret pene mortuus. Qui cum post^) modicum rcspirasset, timens vitae sacerdotis, ait: Fugite domine Christiane, quia filium Comitis occidistis. Mox ille terri- tus fugit. Et cum venisset ad portam castri, dixit ostiario: Aperi, et sine me fugere, quia filium Comitis occidi. Vides quanta simpHcitas? Statim ut haec innotuerunt parentibus et familiae, planxerunt valde. Ad petitionem tamen iuvcnis Christianus revocatur, culpa ignoscitur, contra spem vulnera-
1) BCP nosceret. — 2) P quam. — 3) B de se. — 4) ACDP circueundo. — 5) ACDP incurrit. — 6) Lossa, le Comle de Lootz, in territorio Leodiensi. — 7) post add B.
DE SANCTA MARIA. 19
tus citius convalescit. Haec mihi retulit beatae memoriae Waltcrus de Birbech. — Tempore quodam cum commenda- tionem hominis mortui faceret, mortuus ille surrexit. Fugien- tibus omnibus qui aderant, fugit et ipse Christianus, venitque fugiendo ad fluvium, qui non longe aberat '). Quem mortuus sequens clamavit post tergum eius dicens: Domine, est mihi domi aries optimus, tolhte illum, et orate pro me. Sicque ad feretrum de quo exiherat reversus, mortuus est ^) et sepul- tus. — Habebat autem praeter praedictam capellam, ecclesiam legitimam, cuius Pastor erat, ad quam quotiens ire debuisset, fluvium quendam transire habebat. Qui cum minor esset, equo vectore iUum transvadabat ; cum vero inundasset, navi- gio transibat. Quodam igitur tempore cum ad fluvium de more accessisset, maiorem quam crediderat reperit. Propter quod cum se et equum ei committere non auderet, et navi- cula deesset, et pauhilum quid faciendum esset dehberaret, ecce apparens ei beata Maria Magdalena, apprehendit eum de vestimento supra collum, et in ulteriorem ripam deposuit, ita ut erat in equo sedentem. Laetus itaque ad ecclesiara pervenit, et divina celebrare exorsus est, nuUum habens adiu- torem, nisi rusticum ecclesiae custodem. Beata vero Maria Magdalena, quae mirabihter eum ifluc perduxit, missae eius interesse non refugit ^). Nam quotiens se vertebat dicendo : Dominus vobiscum, vidit matronam reverendissimam in ora- torio deambulantem. In qua*) nullum sciens esse mortahum praeter^) praedictum custodem, eundem missa finita convenit, interrogans, si aliquid vidisset. Ipse autem et se eam vidisse asserebat. — Quia, teste scriptura, dignum est ut iustus iusti- ficetur adhue , et sanctus sanctificetur adhuc ^) , considerans venerabilis sacerdos mundi pericula, diaboH- tentamenta, car- nis incentiva, divina gratia inspirante, mundum deseruit, et rehgionis habitum in Hemmcnrode susccpit. Die quadam in solario probationis in oratione iacens, et de corporis sui imbecil- Htate , ordinis districtionc , poenisque purgatoriis ^) cogitans , taedere coepit. Et mox mirabili quadani virtute animam 8uam a corporc separari sensit. Vidit et sepulclirum opere mirifico coram se compositum. Et ecce sancta Dci Genitrix
1) C habebatur. — 2) C revcrsus est mortuus. — 3) C Ucfugit. -^ 4) sic bbri. ^ 5) CP nisi. — 6) Apoc. 22, 11. — 7) BCP purgntorii.
20 DISTINCTIO SEPTIMA
in claritate maxima cum multa turba virginura per fene- stram eo vidente ingressa est. Dictumque est ei '), quod ipsa esset mulier de Nazareth. Quac corpus exanimc saccr- dotis a capite levans, et Fredericus Imperator, avus huius Frederici, qiii hodie imperat, a parte pedum, reverenter illud tumulaverunt. Deinde beata Virgo cum multitudine angelo- rum obsequentium ad coelestia rediens, animam tumulati, daemonum catervis scquentibus ^) , et massas igneas post eam exsufflantibus, secum duxit, illaesamque custodivit. Ducta tamen ad quendam ignem maximum, edocta est ab angehs, quod post mortem ilhic esset reditura et ignem eundem transitura. Repente se corpori restitutam invenit. De modo ilhus transitionis et causa nemini ahquid dicere voluit. Testa- tus est autem animam suam ubique fuisse oculatam, et tantae scientiae, quamdiu exuta fuit a corpore, ut post susci- tationem caecitatis suae cahginem miraretur. Interrogatus de formis angelorum sive daemonum, respondit, angelos se vidisse in specie pueUarum pulcherrimarum, daemones vero in effigie corvorum. Hic recordor dicti cuiusdam, cuius anima nuper educta fuit a corpore, et reversa. Anima, in- quit, educta a corpore, quando non est revertenda ^), rehquas animas sive spiritus angehcos videt sicuti sunt. Quando vero reversura est ad corpus, non ei datur animas sive angelos contemplari, nisi sub ahqua similitudine et hniamentis, pro- pter viventes. NOVICIUS : Satis videtur istud esse probabile. Sed quid significat quod praedictum sacerdotem Domina nostra cum Imperatore Frederico tumulavit? MONACHUS: Sicut mihi retuht praefatus Walterus, qui huius tumulationis solutionem cum maximo labore, et hoc secretissime , ab eo ehcere potuit, quantum beataVirgo iUum dilexerit, vel quanti meriti apud Deum fuerit, per eandem ei visionem ostendit. Ac si diceret: NuUus in regno terreno Frederico Caesare qui nunc imperat dignior est, nec ipse tamen praestare ob- sequium sepulturae tuae dignus est. Ita ipse inteUexit. Dae- mones vero in diversis formis saepissime vidit, hominum vide- hcet, animahum, reptihum, sicut in quinta distinctione memi- ni me plenius dixisse capitulo sexto. — Cum tempore quodam staret inter ahos ad psaUendum*) ad horam sextam, vidit mensam
1) ei add B. — 2) B insequentibus. — 3) C reversura. — 4) B psallere.
DE SANCTA MARIA. 21
in medio chori stantem decentissime praeparatam. Venientes autem tres miri decoris matronae, indumenta sacerdotalia appor- taverunt, et explicantes ea super mensam ipsi ') praesentave- runt. — Alio itidem tempore cum in initio laudum Psalmus , Deus misereatur nostri, decantarctur , vidit dexteram Dei super medium chori dantem benedictionem super conventum. Ob quam causam concessum est fratribus conversis, in mino- ribus '^) festis illum Psalmum peraudire. NOVICIUS : Miror quibus meritis vir iste ad tantam pervenerit gratiam^). MO- NACHUS: Virtutibus animae *) maxime, caritate videlicet, simphcitate, humihtate et his simihbus. In his enim consistit regnum Dei, non in sermone, vel in labore corporah. Prae- dicare autem seu manibus laborare sine virtutibus modicum^) valet. Tantae siquidem fuerat humihtatis, ut si ahquem monachorum obviume) habuisset, comphcatis manicis se con- traheret, et ne ihum veste tangeret, in partem dechnaret Rcquisitus de hoc, respondit: Ego sum peccator, et non sum dignus uthos sanctos viros tangam vel tangar ab eis. Duos siquidcm filios ante conversionem in iuventute genuerat, non tamen legitimc, Henricum videhcet conversum de Vilario, virum sanctum , de quo dictura est in quarta distinctione capitulo triccsimo primo, et Johannem monachum de Clau- stro, qui adhuc superest. NOVICTUS: Quid cst qiiod ma- iorem in huiusmodi revelationibus gratiam videmus impendi peccatoribus et lapsis post poenitentiam, quam his qui inno- centiam suamservaverunt? MONACHUS: Ubi superabundavit dehctum, ibi frequenter superabundat et gratia ^). Et fit hoc ex ineffabih misericordia Dei, ne videhcet et^) lapsi propter peccata commissa despercnt, et ne innocentes de sua innocentia superbiant ^). Sedente me tempore quodam in conventu sancti- moniahura ordinis nostri, cum de luiiusmodi visionibus con- fcrremus, una cx virginibus dixit ad rae: Videte quod Deus tahbus sccrcta sua revelat, et non nobis, unam digito de- monstrans, quam non virginem venisse ad ordinem suspica- batur '"). Cui ego respondi quod iam supra dixi, hoc adii-
1) CP ci. — 2) B maioribus. — 31 ACDP gloriam. — 4) ACDP animi; sic el infra. — 5) ACDP ad modiciim. — 6) C ob- viam. — 7) Rom. 5, 20. — H) cl add B. — 9) CP supcr- biaiit innoccnlia. — 10) B siispiiyi verat. Homil. IV. p. 114: „Audivi quandam sauclimonialcm dc sorore sua cum Phari- saco huiusmodi vcrbis conqucrcnten» : En, inquit. ista, digito iUam
22 DISTINCTIO SEPTIMA
ciens: Vos forte eandem gratiam ascriberctis virginitati vestrac, et vult Deus magis vos cssc luniiiles, quam viriri- ncs. Ikne intellcxoram, non sinc superbia cam vcrba luiius- modi protulissc. Quod talium mcntcs quandocjuc virtus virji^i- nitatis cxtollat, cx vcrbis cuiusdam altcrius ') sanctimonialis tibi plcnius ostendam. Ccrte , inquit , non ero similis ego , quae virgo sum, viduis, quac tilios ct filias genuerunt^). Quantum tamcn Deo humilis virginitas placcat, et quam miriticc sua illis sccrcta rcvclct, scquentia capitula dcclarabunt. NOVICIUS: Memini tc supcrius dixisse, mcritum magis con- sistere in virtutibus animae, quam in opcribus cxtcrioribus. Ut quid ergo quotidic mortificaumr orando, lcgendo, vigilando, iciunando, cantando, ct manibus nostris laborando? MONA- CHUS: Haec omnia sine merito vitac actcrnae fieri possunt; motus autcm virtutum nunquam. Quicquid sinc caritate et ccteris virtutibus fit, mortuum est. Audi crgo utilem distin- ctionem ex Rcgulis Thcologiae, perquam^) cognosccre poteris, pencs quid meritum consistat. Mcritum vero consistit pencs gratiam efficacitcr, pcnes Uberum arbitrium occasionahtcr, pcnes virtutes formahter, penes motus virtutum essentiahter *), pencs opcra virtutum, ut est oratio et rehqua paulo ante a te enumerata, instrumentahter. Plenius tibi hanc distinctioncm exponcrem, si non ad eas^) quae adhuc supersunt huius beati viri visiones festinarem. — Quodam tcmporc cum gra- vitcr infirmarctur, ct a ministro ut ahquantispcr gustarct ro- garetur, dixit quod septem dies transisscnt, in quibus.singuhs visitationem Domini nostri et dulcissimae matris cius accepis- set, dc quorum visitatione tam dulciter essct aff^cctus ^), quod
demonstrans, qnae nuiUis annis fuit in saeculo, multas consolatio- nes, revelaliones accepit a Doniino. Nos vero virgines, quae ab infantia in monasterio conversalae sumus, nil tale sentimus. Unde tale verbum virgini, nisi ex supercilio Pharisaei?" — 1) B alte- rius cuiusdam. — 2) Homil. 11. p. 33: „]\on est diu, quod quae- dam sanclimonialis ordinis nostri huiusmodi cogitationibus pulsata, confessori suo dixisse fertur: Bone domine, estne vidua una, quae forte tres vel quatuor hberos genuit in saeculo , et modico tem- pore laboravit in monasterio, mihi aequiparanda, qiiae virgo intravi et ab ineunte aetate Domino servivi?" — 3) B qnod. — 4) Homil. II. p. 35: „Non ipsis virtulibus meremur, sed motibus virtutum. Cum merilum penes virtutem sit tantum formaliter, penes eius mo- tum consistit essentialiter. Fides virtus est; credere, motus fidei est, Non enim adultus meretur fidem habendo, sed crcdendo." — .5) ABD ea. — 6) CP refectus.
DE SANCTA MARIA. 23
nullum cibi vel potus haberet appctitum. — Alio itidem tem- pore cum aegrotaret infirmitate percmptoria, ct filio suo praedicto Johanni quasdam visiones rccitaret, cognoscens hoc dominus Gevardus, tunc infirmarius ibidem, postea Abbas nostcr, a quo haec audivimus, ad Priorem cucurrit, ct quia dominus Christianus quaedam mirifica fiho suo recitaret, nuncia- vit. Mox Prior ad illum venicns, ct coram ipso sedens, si ahquid loqui vellet de confessione, ex industria interrogavit. Cui cum ') rcsponderet, confcssionem feci; subiunxit: Rogo ut ahquid mihi dicatis ad aedificationem. Tunc illc: Quid^) dicam vobis? Jam enim Domina nostra fuit ante me cum fiUo suo, et quia horas meas ob corporis imbecillitatem dicere non potui, ipsi me iuverunt. Quasdam lioras speciales dicere consuevcrat. Universa haec audivit praedictus Gevardus post tergum l^rioris sedens. Interrogatus etiam, qualia haberent vestimenta, respondit: CucuIIas sicut et nos. In tali enim habitu se ei ostcndere dignati sunt, qualem ille pro eis susce- perat. Sicque fine beato deccdens, ab ipsis receptus est, a quibus moriens fucrat visitatus, et in aeternis sedibus cum gloria locatus. Amen.
CAPITULUM XVII.
De sacrista de Luclm, qui nocte sanctam Mariam super allare residere conspexit,
Nuper monachus quidam ordinis nostri, Adam nomine, per nos transiens, inter cetcra, mirifica quaedam de Domina nostra nobis rccitavit, quae in suo monasterio veraciter contigisse testabatur, ex quibus duo statim proferam, reliqua locis compctcntibus reservabo. Vocatur autcm domus eius Lucka ^) , ct est sita in Saxonia. Est ibi custos , vir bonus et religiosus. Qui cum noctc quadam oratorium intraret, ante matutinas Dominani nostram tanquam oratorii patronam su- per altare in multa gloria residere conspexit. Dc qua visione valde laetilicatus est, sperans ministerium suum illi placere. Alio vcro tcmpore cum ostia oratorii rcseraret, venissctque ad canccllos, ubi hospitibus stare moris est, diabolum supcr fcretrum, in effigie homhiis teterrimi, iacere vidit. Qui cum
1) B cuin illc. — 2) D ct quid. — 3) nionaslcrium Lucka, Lok- kcn, Lochciin, tribus fcrc niillibus procul ab urbc Mindcn fuit.
24 DISTINCTIO SEPTIMA
se signarct, ncc illc fugeret, mox iit propiiis accessit, fan- tasma cvaniiit. Tnnc ad confusionem diaboli, super ipsum ferctrum se composuit, tamdiu in eo iaccns, donec scptcm psalmos poenitentiales decantasset.
CAPITULUM XVIII.
Item de qxiodam monacho eiusdem coenobii, qui sanctam
Mariam ad vigilias circuire, et singulorum monachorum
vidtus detegere vidit, duohus tantum neglectis.
Alius quidam cx monachis eiusdem loci, vir tanta gratia dignus, nocte quadam Dominam nostram vidit chorum psal- lcntium circuire, et singulorum monachorum vultus detegere, duobus tantum ncglcctis. Ex quibus unus mox incurrit apostasiam; de altero quid adhuc futurum sit ignoratur.
CAPITULUM XIX.
Item de altero monacho eiusdem claustri, cui heata Maria super altare in aere inter multitudinem sanctorum apparuit.
In eodem coenobio monachus quidam nocte quadam putans in oratorio nolam ad matutinas esse pulsatam, cum multa festinatione surgens, oratorium intravit, veniensque ante presby- terium, circuhmi nimiae claritatis ad instar yris ') formatum In aere super altare conspexit. In quo Dei fihum Salvatorem nostrum cum matre beatissima contemplatus est, ct circa ipsos ex omni parte multitudinem sanctorum, illorum maxime, quorum in ecclesia reliquiae conthiebantur. Noverat enim illorum nomina, eo quod quandoque ibidem fuisset sacrista. Nec mihi constat, si idem esset qui supra. Stante eo in loco praedicto, ait Domina nostra duobus angehs: Adducite eum ad me. Quo facto, cum htteras in circuitu coronae beatae Virginis-) scriptas legere iuberetur, nec posset, ait illa angehs: Deponite eum ad terram, ibique petens vcniam, dicat ange- hcam sahitationem , et reducatur. Quod cum factum fuisset/ et adhuc easdem litteras minime legeret, tertio eodem modo depositus et reductus, htteras quidcm legere et intelligcre potuit, sed nc scripturam ulh hominum proderct, interdictum accepit. Quo ad tcrram ab angelis deposito, disparuit et^)
1) iridis. — 2) CP beatae Dei Genitricis. — 3) CP haec.
DE SANCTA MARIA. 25
visio. NOVICIUS: Miror si sic Domina nostra visitet perfectas feminas, quomodo viros. MONACHUS: Non est apud ipsam differentia. Femina nata est, omnium ') virorum caput Ghristum ex se genuit. Utrumque sexum consolatur et visitat, utrique sua secreta revelat. Hoc esse verum, magis tibi ostendam exemplis quam verbis.
CAPITULUM XX.*) De visionihus nohilis virginis de Quida'^). In regno Franciae villa ^) quae Quido *) dicitur , virgo quaedam fuit nobilis et religiosa, sed paralytica. Huic pater suus utpote vir magnus et dives, sacerdotcm qui ei divina celebraret instituit, ministros annuosque redditus sufficienter ordinavit. Qiiae cum orationibus, ieiuniis et divinae contem- plationi opcram daret, ita illarum dulcedine pasta est, ut omnis cibus corporalis ei in nauscam verteretur, nec aliquid cx co sumerc posset, nisi succum modicum uvarum. Hospi- talis erat valde, per quam et spiritum meruit prophetiae. Ordincm nostrum summo honore venerabatur ^) ; et hoc ei saepissime contigisse fertur, ut cum aUqui monachorum sive Abbatum ad cius hospitium divertere proponerent, illorum adventum ipsa praesciret, atque in Iiunc modum hilaris fami- liae praediceret: Tali ac tali die illi et iUi Abbates sive monachi ad nos venturi sunt, praeparate eis necessaria. Quod ita factum est. Visioncm quandam mirificam de ordine nostro^) videre meruit, quae in ordinis amorem illam pluri- mum acccndit. — ■ Tempore quodam Capituli generalis, de ^) ipso Capitulo scalam mirae pulchritudinis usque ad coelum vidit ercctam, dominumque innixum scalac supcr Capitulum re- spicientem. Cuius latera et gradus tanti splendoris erant, ut radios solares^) superarent. NOVICIUS: Quid autem tibi significasse vidctur Iiaec visio? MONACHUS: Licet omnia quae in eodcm Capitulo tractabantur ab Abbatibus, qui cx diversis mundi partibus illuc confluxerant, divhia inspiratione fiercnt, haud dubium tamcn quin sancti angeli descendcntes ct ascendentcs ^) , cadem Christo, ob cuius honorem fiebant,
1) B omniumque. — *) Homil. IH. p. 37.-2) sic omnes libri. — 3) B in villa, praeter niorem seriploris; eonf. IV, 45. — 4) B 0«ida. — 5) P revercbatur. — 6) nostro add CD. — 7) CP in. — 8) CP solares radios. — 9) B ascendentcs et descendentes, iuxla Genes. 28, 12.
2
26 DISTmCTIO SEPTBIA
nunciarcnt. NOVICIUS: Videtur milii sancta haec virgo in visionc liac sancto Jacob Patriarcliac acqualis, quem similem visioncm in Iktlicl scriptura vidisse commcmorat. MONA- CriUS: Judicio humano, vidctur hacc visio illa supcrior, eo quod illa facta sit in somnis, ista vigilando in excessu mentis. Scqucnti Capitulo cum rclata fuisset haec visio Abbatibus, exultantes in Spiritu sancto ') aicbant: Vere terribilis est locus iste, non cst hic aliud nisi domus Dei et porta coeli. — Aho tempore cum in dic Purificationis Dominae nostrae, clericis aliisque ministris divino nutu absentibus, sola iaccret, intra se tristis diccbat: Modo hic sola iaces, ncc aUquid obscquii more Ecclesiae univcrsahs hodie bcatae Dei Genitrici impcndis. Dum taha in mcnte volverct, spiritus eius mirabili Dei virtute de corporc cductus, ab angclo in coclcstem Jerusalem cst dcductus. In qua^) maximam vidit processio- nem, ex diversis ciusdem beatae Civitatis ordinibus, Patriarchis videUcet, Prophctis, ApostoUs, Martyribus, Confessoribus, Vir- ginibus, cetcrisque fideUbus. Ex quibus bini ac bini simul inccdebant, et candelas ardcntes in manibus gestabant. An- tiphonas sive rcsponsoria, ad dicm pertinentia, more Ecclesiae miUtantis, omnes dccantabant, stationes debitas obscrvabant 3). Angelus vero virginis ductor, alteri cuidam virgini, quam noverat esse consimiUs mcriti, illam sociavit, candelam porri- gens ardentem. Tantus erat decor omnium, tanta gloria, in dispari tamcn claritate singulorum, ut nuUa Ungua fari suffi- ceret. Salvator vero qui caput est omnium sanctorum, splendor gloriae et sol iustitiae, indutus pontificaUbus, mitrara gestans in capite suo, cum baculo, cyrothecis et anulo et rcUquis episcopaUbus ornamcntis, novissimum locum cum matre tencbat. Cuius pulchritudinem omnis iUe coelestis exercitus mirabatur. Qui cura post tertiani stationera inchoas- set antiphonam: Hodie beata Virgo Maria puerum Jesum"), et cetcra, ingressi sunt teraplum ex auro geramisque con- structura. Deinde'inceptus est missae inti-oitus, et ab omnibus simul decantatus. Interira Cliristo introeunte ad altare, post- quara expletum^) est Kyrieleyson a choris aUernatim, post Gloria in excelsis, quod ipse inchoavit, beatus Prothomartyr
1) sancto om BD. — 2) B quo. — 3) stationes — obser- vabant om CD. — 4) praesentavit in templo. — 5) B com- pletiim, C impletum.
DE SANCTA MARIA. 27
Stephanus Epistolam legit de libro Malachiae Prophetae. Sanctus vero Johannes Evangelista, dalraatica indutus, legit Evangehum secundum Lucam, scilicet, Postquam impleti sunt dies purgationis Mariae, et cetera '). Quo perlecto, Dominus secundum morem ordinis nostri ad gradum rediit, et ab offerentibus candelas suscepit. Praedicta autem virgo, per spiritum sentiens se ad corpus reversuram, candelam suam offerre noluit, etiam angelo suo praecipiente, volens illam secum ad terras deportare. Quod angchis considerans, candelam in manu eius fregit, superiorem partem auferens, et inferiorem illi rehnquens. Sicque ad corpus revcrsa, partem eandem manu conclusam se retinuisse invenit. De qua plurimae ficbant, et forte usque hodie fmnt virtutes. Nam aquam superfusam infirmi bibunt, et convalescunt. Tam manifesta et tam subhmis erat visio, ut modum eius minime intelligeret, dicens illud Apostoli cum de ea interrogaretur: Sive in corpore, sive extra corpus, nescio, Deus scif^). Dominus Eustachius Abbas de Claustro, Visitator noster, audiens hanc \isionem quibusdam Abbatibus referentibus, desiderio veritatis cognoscendae virginem praesentiahter adiit, et ab eius ore quae dicta sunt audivit. NOVICIUS: Nod possum visionem ApostoH huic praeferre, qui se usque ad tertium coelum raptum fuisse testatur. MONACIIUS: Nosti quid sit tertium coelum? NOVICIUS: Non. MONACHUS: Primum coelum visio est corporahs ; secundum visio spirituaHs ; tertium visio mentaHs. Hac usus est in suo raptu Apostolus, sicut et hacc virgo. Quod viderunt, hoc ^) intellexerunt. 6i autem quacris de loco, primum coehim inteUigas aereum; secundum sidereum; tcrtium empireum. In lioc corpora electo- rum erunt post resurrectionem gloriosam. Utrum*) ad hoc coehim necne corpore rapta sit haec virgo, nescio, Deus scit. — AHam vero Deus ilH ostendit visionem, multo hac excenentiorem. Cum tempore quodam cogitarct dc abysso aeternae praedestinationis, et de ineffabili sacramcnto atque remcdio divinae incarnationis , facta in excessu, virginem co- ram se vidit cristaHinam, id est ad instar cristaHi perhicidam. In cuius utero contemplata est infantem pulchcrrimum, regio dyademate coronatum. Uabebat autem idem dyadema quatuor
1) Luc. 2, 22. — 2) Cor. II, 12, 2. — 3) C et, P hoc et. — 4) CP veruni an.
28 DISTINCTIO SEPTIMA
florcs cmincntes, qiii ca intucnte sursiim ascendentes, et \irginis ccrcbrum cxcrcsccntcs '), in ramos arborcos profcccrunt, ct modico spatio tcmporis emcrso^ quatuor mundi parlcs implcvcrunt. Quorum fructus crant pulclicrrimi, odoris cximii, miriquc saporis. Et ccce sub ramis cisdcm apparuit omne gcnus humanum a protlioplasto Adam usque ad ultimura qui in fmc mundi nasciturus cst. Soli vcro elccti fructus arboris carpcbant cisquc vcsccbantur, rcprobi autcm nihil cx eis contingcre vel vesci potucrunt. In qua visione tantam divinitus acccpit scientiam, ut postea loquens cum ahquo, mox intcUigcrct utrum essct pracdcstinatus, vel praescitus. Si vcro pracdcstinatus , satis cum illo quasi cum concive loqui delcctabatur ; si autem pracscitus, mox se ab cius colloquio hbcravit. NOVICIUS : Mira sunt quae dicis. MO- NACHUS: Si Deus tanta ac taha iustis ostendit in via, quanta putas iUis ostendet in patria? Rcvcra, quae oculus non vidit, nec awi,s audivif, nec in cor hominis ascenderunt ^). — Dic quadam cum corporale quod ipsa laverat, panno mun- dissimo substrato, radiis solaribus pcr fencstram immissis supcr gcnua sua dcsiccaret*), matrona rcverendissimi vultus ad iham ingressa, infantcm pulchcrrimum , qucm manibus gestabat, cidem corporah superposuit, et abiit. Quem cum amovcre vchet, ignorans quis csset, ait infantulus: Sine me sedere super hnthcamen meum; sicque in oculis eius disparuit. Et cognovit, quia Christus esset, qui sub spccie panis supcr sanctum altare eidem lintheo involvi consucvit. Multa alia huic revelata sunt virgini, qua'e mihi non sunt relata, quae forte ab ahis sunt conscripta. Non est diu, quod ab hac luce migravit, laboris sui ac patientiae merccdcm receptura.
CAPITULUM XXI.
De Christina sanctimoniali , quae sanctam Mariam in sua
Assumptione coronam de coelo super conventum
Vallis sancti Petri demittere conspexit.
In Monte sanctae Walburgis coenobio ordinis nostri, quod duobus milharibus ^) distat a Colonia , quaedam sanctimonialis
1) Homil. II. p. 28 : „qui per bonae vitae sublimitatem et incorruptae famae odorem alios excrescere debent." II. p. 70: „spes men- suram excrescens, generat praesumptionem." — 2) AD emenso. — 3)Cor. I, 2, 9. — 4) B exsiccaret. — 5) ABDP milliariis.
DE SANCTA MARIA. 29
virgo antc annos paucos est defuncta, nomine Christina. Huic Dominus et beata eius Genitrix plurima de secretis suis revelaverunt, ex quibus aliqua, non per ordinem, sed sparsim tibi replicabo. Cum tempore quodam in festivitate Assumptionis gioriosissimae Dominae nostrae visitaret apud nos praedictus Eustacbius patcr noster, et essent cum eo plures Abbates, in ipsa sacratissima nocte iam dicta virgo de loco nostro visionem vidit huiusmodi. Cum Abbas praefatus dicto Evangelio hymnum, Te Deurn laudamus, inchoasset, illa stans in choro suo, mentis excessum passa est, viditque coe- lum super congregationem nostram apertum. Et cum illo in ') tempore oratorium nostrum totum esset ligneum, utram- que eius frontem auream essc conspexit. Sustollens oculos, cum in^) coelum intueretur, gloriosam Dei Genitricem totius ordinis nostri patronam, in sede splendidissima vidit residentem, et circa illam sanctorum multitudinem, quorum aetas circa viginti qulnque annos esse videbatur. Cum vero chorus monachorum incHnando devote cantarct, Sanctus, sanctus, sanctus, Dominus Deus Sabaoth, ipsa Virgo beatissima de- votioni eorum congratulans , coronam mirae pulchritudinis, quales in ecclesiis pendere solent, per cathenam auream super conventum demisit^). Loco autem nodi gemma erat pretiosa nimis ac hicida, in qua scriptum erat, o clemens, o pia, o dulcis Maria. De ipsa gemma tria procedebant brachiola*), quac coronam dependentcm retinebant. Ex nomine vero Maria, radii quidam exeuntes, nomina monachorum singulo- rum 5) , eadem hora in choro existentium , quae per circuitum coronae scripta videbantur, illuminabant. In eisdem nominibus magna erat inaequalitas tam in positionc quam in claritate, quia secundum qualitatem mcritorum crat claritas nominum; et quorundam nomina, qui recentiori tempore venerant, quo- rundam nominibus vidcbantur superiora, qui diu in ordinc laboraverant. Ex quo colligitur quod merita Domino famu- lantium non consistant penes spatium temporis, non in labore corporis, sed magis penes fervorem dcvotionis. Cum autem
1) in om BI). — 2) in add B. — 3) B diniisit. — 4) CP bra- chia. Ilomil. IV. p. 176: „Nodus vel plobus de quo quibusdam brachiolis corona ipsa dcpendel, rolundilate sua aUpie nitore so- larc corpus exprimens, Christum significat soleni iustitiae, qui ra- diis suae gratiae tam Apostolos quam discipulos sibi altraxit, guslcnlavit, illuminavit." — 5) BP singulorum monachorum.
30 DISTINCTIO SEPTIMA
ventum essct ad illum locum'): In te Domine speravi, non confundar in aeternum, coronam rctraxit in coelum, clara voce dicens: Sicut g^o liodie sum in gloria mea, ita isti onmes mecum erunt in aeternum. Cum nihil apud nos dc hac ^isione sciretur, Theodericus de Lureke monachus noster, mane accedens ad Abbatem nostrum dominum Henricum, conquestus est ei quod eadem sanctissima nocte nihil potuis- set habere devotionis, antequam ventum fuisset ad praedictum locum hymni, scilicet, Sanctus , sanctus, sanctus, Dominus Deus Sabaoih. De quo verbo postea satis mirabatur, cum ei visio recitata fuisset. — Antequam eadem sanctimonialis veniret ad ordinem, essetque nubihs et adulta, die quadam stans ad missam in ecclesia quadam, cum lecto Evangelio campanarius exisset, putans se posse redire ante Sanctus, sanctus, sanctus, Dominus Deus Sabaoih, et sacerdos ex- pletis secretis dixisset, Dominus vohiscum, Sursum corda, et cetera quae ibi sequuntur, imago Dei Genitricis desuper altare ad singula respondit. IUa novitatem vocis considerans, ut campanarium abesse deprehendit, defectum illum gloriosam Virginem supplevisse per os suae yconae non dubitavit. Ex quo nobis verecundia incutitur, si ibi desides et negligentes fuerimus, cum circa illud ineflfabile sacramentum tanta sint sanctorum obsequia. Quod autem gloriosi nominis matris Domini invocatio aegrotis salus sit et medicina, subiecta probabunt exempla^).
CAPITULUM XXn.
De Ottone Praeposito Xantensi, qui precibus sanctae Mariae a duplici infirmitate curaius est.
Nobihs vir Otto quandoque Xantensis Praepositus, tem- pore quodam ^) adolescentiae suae duphci laborabat infir- mitate, febre videhcet acuta, et fistula in locis naturae secre- tioribus. Quam infirmitatem ob verecundiam medicis *) celans, et pro remedio sanitatis Dominam nostram frequenter invo- cans, febre invalescente desperatus, et depositus *), candela more
1) AD locum illum. — 2) B iam tibi subiecta probare poterunt exempla. — 3) quodam om B. — 4) R me- dicos. Homil. II. p. 39: „Hinc est quod quidam , cum trans- ire volunt ad religionem, parentibus vel amicis summopere hoc celant, ne ab illis retrahantur." — 5) deposilus de lecto ad ter- rani. Conf. VIII, 30. XII, 5.
DE SANCTAMARIA. 31
saeculariiim ') manui eius impressa, omnibus qui aderant visus est exspirasse. Et ecce beata Virgo, quam invocaverat, spi- ritiii eius visa est adess» cum filio, his verbis eum pro iuvene ^) interpellans: Fili, inquit, da mihi puerum istum. Qui respon- dit: Mater, tuus sit. Ad quod verbum mox coepit aegrotus, vel , ut contristantibus ^) visum est , mortuus respirare , atque confortari, in tantum ut in lectulum *) suum se iuberet reponi. De febre vero ^) per intercessionem beatae Virginis tunc plene curatus, cum adhuc fistula laboraret, tacito morbo per totam civitatem Traiectensem missarum suffragia, maxime dc Domina nostra pro sua incokimitate sibi impendi postulavit. Et quia medicinam spiritualem medicinae corporali praeposuit, ante- quam missae essent percantatae, sacramenti virtus fistulam dirupite), et sanies erupit. Sicque integraliter sanatus, pro gratiarum actione cruce signatus est. Eodem tempore veniens Vercellis ^) domum ordinis nostri, dominum Walterum quando- que magistrum suum, et tunc noviter ibidem conversum, modo Abbatem Vilariensem, ibidem reperit, et salutavit, cui etiam per ordinem historiam suae miraculosae curationis recitavit, hoc adiiciens: Utinam modo non essetis hic, ut simul mare transire possemus. Quem cum interrogasset °) de quibusdam vitiis, quibus illum ahquando subiacere noverat, et si se de illis emendasset, et ille respondisset, non, subiecit : Certe malas gra- tias ^) curatori et curatrici vestrae rependitis. Postea vero schis- ma propter ipsum in Episcopatu Traiectensi ortum est, et exstitit causa multorum malorum. Haec nobis praedictus retulit Ab- bas Walterus. Quam medicinale sit nomen Mariae, quodam iocundissimo tibi pandam miraculo.
CAPITULUM XXIII.
De clerico, cui sancta Maria pro lingua ab Albiensibus haereticis praecisa "*J novam restituit.
Ante hos annos cum catholici contra Albienses haereticos fuisscnt signati, et iam non modicum ab eisdem iidem essent
1) C scholarium. Conf. VIIF, 74. — 2) BCD pro iuvene cuni. — 3) BCP circuinslanlibus. — 4) ACDP lcctum. — 5) vero add B. — 6) C disrupit. — 7) conf. Remis II, 18. — 8)B aliqua interrogasset. Auctor haud dubie scripsit: ad- inlerrogasset. Conf. VIII, 20. — 9) C gratcs. — 10) BD praescisa.
32 DISTINCTIO SEPTIMA
haeretici exacerbati, duo honcsti clerici per terram illoruni transitum facientes, cum ecclesiam vidissent in via desolatam, ait unus alteri: Sabbatum est, intrcmus ecclesiam hanc, et dicamus missam in honore Dominae nostrae. Portabant enim secum Hbrum, cahcem, et indumenta saccrdotaUa. Ante- quam esset missa completa, haereticis proditi sunt. Qui ar- mata manu intrantes, et sacerdotem de ecclesia trahentes, hnguam eius radicitus absciderunt. Quem socius cum multo labore Chmiacum ') deducens, monachis commcdavit. lUi vero sicut viri cathoUci et reUgiosi, sacerdotem cathoUcum et no- tum, propter fidem Christi et Genitricis eius honorem tam crudeUter mutilatum, devote suscipientes, omnem ei humanita- tem exhibuerunt. In nocte vero Epyphaniae cum soUemnes de- cantarentur vigih'ae, baculo parietcm pulsans ministros advo- cavit. Qui cum quaererent quid veUet, et iUe se in orato- rium ^) deportari signaret, volentes ei parcere, non acquieverunt. Tandem importunitate eius taediati, in ecclesiam eum ducentes, ante aUare quoddam deposuerunt. Qui cum matrem miseri- cordiae tota mentis devotione invocasset, iUa ei apparens, et carnem h*nguae formam habentem in manu tenens, respondit oranti : Quia propter fidem fiUi mei et honorem mihi exhibitum lingua tua privatus es, ecce novam tibi restituo. Aperi ergo os tuum. Quod cum fecisset, digitis ori eius immissis, radici Unguae praecisae ^) carnem eandem coniunxit et univit , sic- que disparuit. Qui mox cum angelo in vocem laudationis erumpens, clara voce clamavit: Ave Maria, gratia plena, usque in*) finem. Quara salutationem cum crebrius repeteret, stupentes accurrere ministri, accurrerunt et de choro monachi, de tam puro et tam iocundo miraculo Deum eiusque Genitri- cem glorificantes. Non immemor collati sibi beneficii clericus, in eodem coenobio factus est monachus. Cum Johannes Scholasticus Xantensis circa idem tempus esset in provincia Albiensium cum exercitu Domini, audiens de tanto miraculo, in reditu Cluniacum venit, iam dictum monachum sibi ostendi petivit et obtinuit, linguam vidit, ab eius ore quae dicta sunt audiens. Sicut nobis retulit idem Johannes, reliqua carne
1) Cluniacum, Clugny, celebgrima abbatia ordinis S. Benedicti, in Burgundia. — 2) BCin oratorium se. — 3) BDP praesci- sae. — 4) B ad.
DE SANCTA xVIARIA. 3o
candidior est, adhuc cycatricem in loco praecisionis •) servans. Iluius miraculi testis est universus Cluniacensiura conventus usque hodie.
CAPITULUM XXIV.
De Adam monacho de Luka per sanctam Mariam a scabie
capitis sanato, et de sanitatibus quas operatur in Monte
PessidanOy et imagine eius apud Sardanay.
Adam sacerdos et monachus in Lucka, cuius supra memini capitulo decimo septimo, considcrans me in huiusmodi mira- culis delectari, ex multa caritate mihi de se ipso retuHt quod dicturus sum. Cum, inquit, essem puer, ita caput habebara scabiosura, ut prae foetore putredinis eius, mecum sedere vel legere ^) scholares recusarent. Prima oratio quam didici, sa- lutatio erat angehca, adhuc pueruhis satis eam frequentans. Cum apud Monasterium Westfahae positus fuissem ad Utte- ras, ct eundo ad scholas sive ad matutinas, quotidie transirem per quandam ecclesiam conventualem ex necessitate viae, sine intermissione ante oratorium in honorc Dei Genitricis dedica- tum, cum tribus veniis totidem feci sahitationes. Nocte qua- dam putans ad matutinas fuisse compulsatum, surrexi tremens, et cura vcnissem ad iam dictum monasterium, essetque ora- torium clausum, tribus vicibus secundura consuetudinera genua flectendo Dominara nostrara angehco versiculo salutavi. Sur- gens vero , inveni ostium apertum , et tanta erat in ecclesia claritas, ut fulgori meridiano assinudaretur. Quara cura stupi- dus intrassem, vidi ante maius aUare septem matronas pui- cherrimas residentcs, unam in mcdio, quae ceteris clarior erat, et sex hinc inde, id est trcs a dextris, et tres a sinistris. Media vero me vocans, cura propius accessissora, ait: Bonc puer, quare non adhibetur cura capiti tuo? Pespondcnte me: Domina, satis circa me laboraverunt amici mei, sed nihil pro- fecerunt; subiunxit illa: Nosti quae sim? Cui cura dicerera, non domina; rcspondit: Ego sum mater Christi, ct domina huius oratorii. Quia mci memoriam soIUcitus ^) es haberc , ego tibi curam adhibebo*). Accipe fructus ligni fusiUs, et
1) BCD praescisionis. — 2) Homil. II. p. 29: „quem propni genilorcs ad monasterium tradidcrunt, et in ecclesia coepit canerc et legcre, nec uxorem ducerc, nec monaslerium dcsererc potcrit.'^ - 3) BP solilus. - 4) DP adliihco.
2^
U DISTINCTIO SEPTIMA
fac tibi liodic cx eo lavari ') caput tribus vicibus autc missani, in nomino ratris et Filii et Spiritus sancti, statlniquo curaberis. Et adiecit: Accede ad me. Quod et lcci. Flectente mc co- ram ea genua, manum supcr caput meum ponens, ait: Ab hac hora usque ad^) diem mortis tuae non dolebis caput. Mane vero cuidam feminae , quae me nutrivit , omnia haec ^) retuli. Quae in vailem proximam desccndcns, et ostensos fructus coUioens, praedicto niodo caput mcum lavit, statimquc convalui. Dolorcm vero capitis nunquam ab illa liora passus sum, cum tamen hoc in ordinc satis sit miraculosum. NO- VICIUS: Ut video medicina beatae Virginis nihil efficacius, nil*) sahibrius est. MONACHUS: Nec mirum. Ipsa medicum genuit, ipsa medicinam generis humani ex se produxit. Undc scriptum est: Germinet terra herbam virentem secundum genus suum ^), id est Maria Christum liominem. Animatum corpus sumcns, de virgine nasci dignatus est. Item expres- sius in Ecclcsiastico: Altissimus de terra creavit medicinam^), id est ex carne virginis salvatorem. Jesns intcrpretatur sal- vator sive sahitare. Quia salvator, medicus est, quia salutarc, medicina est. Quod Maria terra sit, testis est Isaias, qui dicit: Aperiatur terra et germinet salvatorem. Quod de hac tcrra creatus sit, idem Propheta dicit in persona Patris: Ego Do- minus creavi illum ''). Et Apostohis dicit euni factum ex muliere ^). Quid ergo mirum si apud ipsam sunt medica- menta sanitatum, quae hortus est aromatum? Dilectus meus, inquit, descendit in hortum suum, id est in uterum meum, ad areolam aromatum ^). Considera Rupem Amatoris et alia loca in honore ipsius dicata, et non miraberis, si parata fuerit ad medendum, et efficax ad sanandum. Unde in Monte Pes- sulano, ubi fons est artis physicae, tantas operatur sanitates in quadam sua ecclesia, ut medici gratiae invidentcs, pau- percuhs ingrmantibus et pro remedio sanitatum ad se con- fluentibus dicere soleant: Ite ad ecclesiam sanctae Mariae, deferte ei lumen, et recipietis sanitatem. Et cum hoc yronice dicant, pauperes ab eis passi repulsam, ad ipsam confu- giunt, et sanantur. Numquid non vides quam celerem sanita- tem consequantur febricitantes , ieiunium trium sabbatorum
1) B lavare. — 2) B in. — 3) haec add B. — 4) B nil — nil, CD nihil — nihil. — 5) Genes. 1, 24. — 6) Eccli. 38, 4. - 7) Isai. 45, 8. — 8) Galat. 4, 4. — 9) Cant. 6, 1.
DE SANCTA MARIA. 35
usque post solis occasum ipsi voventes? NOVICIUS: Video et admiror. MONACHUS: Considera yconam eius iii Sar- danay '), quae in carnem versa oleum sine cessatione stillat. Huius rei testes innumerabiles sunt, qui de eodem loco in instanti venientes, oleum quod in oculis ipsorum de eadera sacra imagine receptum est, tam nobis ^) quam ceteris religiosis distribuerunt. In quibusdam vero ampullis te testo idem olcum incipit incarnari. Quod virtus nominis Mariae daemones fuget, praesto sunt exempla.
CAPITULUM XXV.
De eonverso, qui per Ave Maria db infestatione diabolilJtiberatus est.
lietulit mihi Walterus de Birbech monachus de Claustro, diabolum cuidam converso ordinis nostri ita fuisse infestum, ut non per signationem, non per ahquam orationem ab illo posset liberari. Visibiliter illi apparens, multis modis eum terruit. Suasum cst ei a quodam viro religioso, ut angelicam salutationem contra occurrentem proferret. Quod cum fecisset, mahgnus spiritus quasi turbine impulsus clamavit: Diabolus dentes ei excutiat, qui tc hoc docuit. Sicque liberatus est ab eo.
CAPITULUM XXVI.
Item de inclusa, quae eodem beneficio illusiones diabollcas evasit.
Inclusa quaedam, sicut mihi retulit Subprior noster, qui illam novit, diu a daemone sub specie angeli illudebatur, Non ei data fuerat discretio spirituum. Diabolus sacpius falsa quadam circumfusus claritate illi apparuit, et feminam sim- phcem familiarius alloquens, die quadam in huiusmodi verba prorupit: Nunc venio remunerare te. Kcquisita eodcm tem- pore a confessore suo quomodo haberet, cum ei responderet, optimo; saccrdos sicut vir prudens liduciam responsionis eius considerans, causam inquisivit. Cui cum confitcretur, quod ab angelo Domini crebrius visitaretur, sciens illc docente Apostolo angelum tenebrarum sc transiigurare in angelum
1) Sardimay videliir cssc abbalia dc Saniay, ordinis Cislcrcirnsiij in (jallia. — 2) C Episcopis; conf. VIII, 84,
36 DISTINCTIO SEPTIMA
liicis '), rcspoiidit: Quando angelus dcnuo visitabit^) te, dices: Rogo, dominc mi, ut Dominam mcam mihi ostcndas. Quod si fcccrit, visa ea, gcnua flcctes et dices: Avc Maria, gratia plena, et cctcra. Et si tunc substiterit, fictio non est; sin autem, scias tibi a diabolo illudi. Quae cum fecissct sicut fuerat cdocta, ait diabolus: Ut quid desideras videre illam? Bene tibi sufllcere dcbct praesentia mea. Illa fortiter instante, opcre diabolico virgo mirac pulchritudinis se oculis eius obiecit. Qua visa, mox ad pcdcs eius inclusa se provol- vit, et contra fantasma angehcam salutationem proferendo, in turbinem iUud resolvit. Quam tamen inimicus evanescens in tantum tcrruit, ut amens facta, vix post annum dimidium, multorum precibus adiuta , sensum recipcret ^). Vides nunc quanti sit ponderis nomen Mariae? NOVICIUS: Benc video, et non sine admiratione tam ex pracscnti quam ex praedictis exemphs virtutem eius considero. MONACHUS: Invocatio huius nominis non solum corruptorcs mentium, id est dae- mones, sed et corruptores corporum, scihcet malos ac hbidi- nosos homines, enervat.
CAPITULUM XXVII.
Item de matrona, quae per eandem solutationem angelicam liherata est ab oppressione adulterii.
Matrona quaedam cuiusdam honesti mihtis uxor, instinctu diaboh mihtcm ahum admisit. Quae post tempus ahquod inspiratione divina ducta poenitentia de crimine doluit, et adultero prorsus contradixit. Ille vero mariti eius absentiam observans, domum iUius intravit, et cum solam reperisset, verbis sohtis ad crimen sohtum eam invitavit*). Quod cum iha renueret , vi renitentcm ^) opprimere nisus est. Et cum videret se iUi non posse resistere, utpote femina debilis ac dehcata fortissimo mihti, ad totius castitatis patronam con- fugite) dicens: Rogo te Domina, per iUud sanctum Ave Maria, quatenus in hac hora hberes me. Ad quod verbum virtus omnis in mihte defecit et emarcuit, et femina se ab eius amplex>bus excutiens , incorrupta evasit. Postea requisita t)
1) Cor. II, 11, 14. — 2) C visitaverit. — 3) C recuperaret. 4") B incitavit. — 5) B renuentein. — 6) B refugit. 7) C inquisita.
DE SANCTA MARIA. 37
a milite de causa virium sibi subtractarum , rcspondit illi : Non mea virtute, sed gloriosi nominis Dominac nostrae hoc actura est. Quod cum audisset ille, territus est, nec amplius adulterii verbum ad illam facere praesumpsit. NOVICIUS: Benedictum sit nomen Mariae. MONACHUS: Quod vincula solvantur eius virtute , etiam ') per exemplum tibi ostendam.
CAPITULUM XXVIII.
De Theoderico milite, cuius vincula merifis sanctae Mariae dirupta sunt.
Eodera tempore quo dominus Engilbertus Coloniensis Ar- chiepiscopus aedificavit castrum in Furstinberg contra nobilem virum Gerardum de Brubach^), iuvenis quidam niiles de eius exercitu, Theodericus nomine, facere slbi volens nomen, ante idem castrum captus est. Diu ibidem incarceratus , cum pecuniam pro sua sohitione dare spopondisset, extractus de carcere , positus est in domo superiore ^). Cui addita sunt vincula, et servi ad custodiam deputati. Habebat enim circa pedes anulos ferreos, et circa brachium eiusdem generis ma- nicam, quae annexa cathena, parieti caute satis erat infixa. Nocte quadam cum esset dormiens inter sex satcllites tam se quam reliquos captivos custodientes, et Dominam nostram, nec non et alios sanctos solito invocasset, obdormivit. Et ecce in somnis vidit se transpositum in monasterium nostrum. De quo cum vellet egredi, sedens in equo more femineo ne- cessitate vinculorum, dixerunt ei duo ex monachis nostris, Manegoldus *) scilicct et Henricus cognati eius secundum carnem: Nolite egrcdi, sed revertimini, quia sancta Maria de Hesterbach ^) liberavit vos. Hoc etiam nomine vocatur do- nms nostra. Ad quod verbum ille evigilans, gavisus est. Et de visione cogitans , utrumnam vera esset «) an fantastica scire volens, mox ut digitos admovit, pedem unum sine omni ^) difficultate extraxit. Simili facilitate manum a cathena libcravit. Saepius ista tentaverat, sed non profecerat. Cumque ex motu vinculorum unus servorum evigilasset, territus miles, circulum rcponere voluit, nec potuit. Tunc primum inteUigens, tale
1 ) B e l i a in s o 1 v a n t u r c i u s v i r t u t e. — 2) B B u b a c h. — 3) D superiori. — 4) B Wancivoldus. — 5) CD Heistcrbac h. Mox ABDP liberal)! t. — 6) JBP esset vera. — 7) onini add B.
38 DTSTINCTIO SEPTIMA
miracnlum Dei Gcnitricis mcritis circa so p:cstmii, servo nir- siim obdormientc, lcnitcr surrcxit, ct vincula adhuc scrvans in imo pede, pcr lintiieamen per fenestram se demisit '), ct fugjit. Quod dum servus compcrisset, clamore fugam eius prodidit; sed manus liumana caperc non potuit quem virtus divina protexit. Multi cum 2) tubis ct canibus insecuti sunt, ct cum sacpius in proximo sub frutectis latitarct, invcnirc cum non potucrunt. Qui ad nos venicns, cosdem circulos pro gratiarum actione supcr altarc bcatae Yirginis obtulit, et qualiter eius meritis liberatus sit, nobis per ordinem recitavit. Acta sunt haec anno gratiae millesimo ducentesimo decimo nono. NOVICIUS: Quia eosdem circulos vidi, amplius eidcm credam miraculo. MONACHUS: De hoc ctiam quod timores pellat nomen Mariae, rem quam nuper audivi tibi referam.
CAPITULUM XXIX.
De sacerdote de Polege, cui sancta Maria apparcns iimores tonitruorum iemperdvit.
In Polege ^) villa Dioecesis Trevercnsis sacerdos quidam parochiam regit, vir sccundum suam possibilitatem multae hospitalitatis , atque laudandae castitatis. Adhuc enim cor- pore virgo est. Die quadam quendam*) ex conversis nostris hospitio recipiens, ait ad illum: Ordinem vcstrum plurimum dihgo, quia multum boni mihi contigit per eum. Antiphonam illam gloriosam, scilicet, Salve regina misericordiae , ab illo habeo, et quid. mihi propter illani contigerit, ad acdificationem vobis enarrabo. Ad omncs horas meas illam dicere consuevi, Cum die quadam campum brevem transirem, quandam visi- tare inclusam, iuxta ccclesiam solitariam habitantem, orta sunt tonitrua tam vaUda, ut ictus ictui succedens, vires am- bulandi mihi adimerent ^). Veniens tandem ^) cum multo la- bore simul ac timore ad ecclesiam, ipsam intravi, et coram altari me prosternens, pro ipsa tempestate Dominam nostram interpellavi. Et ecce matrona virginei vultus magnique de- coris dc altari ad me veniens, cum admirarer quaenam esset, illa prior me allocuta est dicens: Quia antiphonam, Salve re- gina misericordiae , hbentcr ac frequenter decantas, nunquam
1) BCDP dimisil. — 2) BDP enim. — 3) Polch prope Mayen. — 4) B unum. — 5) CP adimeret. — 6) C tamen.
1
S 1
DE SANCTA MARIA. 39
tonitma neque fulmina, quoruni timore saepius affligeris, te laedent. Sicque ad altare rediens, in oculis meis disparuit. Et statim intellexi, quia ipsa esset clemens illa, pia ac dulcis Maria. Ab illa enim liora usque hodic a timore praedicto tempestatum; quo nimis afficicbar, mcritis bcatac Virginis liberatus sum. NOVICIUS: Quantum ex hac visione colhgo, videtur quod in sequentiis, cantilenis et liymnis ahisque can- tibusin eius honore dictatis, phuimum delectctur. MONACHUS: Hoc certum est, si tamen humihter et devote eis ') laudetur.
CAPITULUM XXX.
De heata EUzaheth cle Sconavia, quae ad illum versiculum:
Audi nos, et cetera, vidit sanctam Mariam jlexis genihus
Christum pro conventu orare.
Tempore quodam, sicut ex relationc religiosorum didici, cum convcntus sanctimoniahum in Sconavia ^) sequentiam: Ave praeclara maris steUa, iu quadam sollcmnitate sanctae Dei Genitricis decantaret devotissime, venerabihs virgo Eliza- beth, tunc ibidem magistra, mentis excessum passa, ad illum versiculum: Audi nos, nam te filius nihil negans honorat, vidit Dominam nostram flexis genibus pro eodem conventu preces fundentem. Ab illa enim die usque hodie ex institu- tione iam dictae Elizabeth idem conventus ad eundem ver- siculum, cum sequentia decantatur, veniam petere consuevit.
CAPITULUM XXXI.
Item de clerico, cui ad illum versiculum: Ora Virgo, sancta Maria panem in os misit.
Apud monasterium sancti Crisantii scholasticus quidam fuit nomine Daniel, pueros illic instrucns ^). Huic consuetudo fuit, dicbus singulis ciusdem ecclesiae criptam intrare, et co- ram altari flexis genibus pracdictam sequcntiam in eius honore decantarc. Hoc cum per aliquod tenipus actitasset, ct ad illum versiculum: Ora Virgo nos illo pane coeli dignos effici, semper surgendo veniam peteret, die quadam beata
1) C c u m c i s , D i n c i s. — 2) Sconavia , S c li () n a u , cocnobium monialium Dioeccsis HerbipoHlanae, ad fluvium Jaxl. — 3) CP inst i lucns.
40 DISTINCTIO SEPTIMA
Virp^o siipcr altarc staiis illi apparuit, ot pancm parvulum uivc caudidiorcm mauu tcncns, ut os apcriret praeccpit. Qucm cum ori eius immisissct, tautam ex eo ') sensit dulcedinem, ut omne mel et favum superaret. Juvcncm hunc dominus Da- nicl Abbas Sconaviac ^) bcne novit, qui niihi et ipsam visio- nem recitavit. Vis nunc scirc, quia nomuiis eius invocatio ctiam tentationes compcscat? NOVICIUS: lioc scire necesse est, quia tcntationcs nos frcquenter molcstant. MONACIIUS: Dicam tibi quod audivi ab Abbate nostro, et ipse se hoc didicisse veraci relatione tcstatur.
CAPITULUxM XXXII.
De milite propter domini sui uxorem tentato, quem sancta Maria per osculum liberavit.
Miles quidam aetate adolcscens, cum quodam milite divite domino suo a quo beneficiatus crat, habitabat. Et licct aetate floreret, amplius tamen florebat virtutc virginitatis ^). Invidia operante diaboli, ab uxore domini sui gravissime coepit ten- tari. Qui cum per annum eadem incessanter tentatione labo- raret, iamquc ei intolerabihs essct, submota verecundia, do- minae suae quid pateretur aperuit. A qua repulsam passus, amphus affligebatur. Casta enim erat matrona, ct viro*) suo fidelis. Veniens ad quendam heremitam, dc cuius consiho totus pendebat, passionem suam iUi cum lacrimis confessus est. Cui vir sanctus fiducialiter respondit: 0 ^) nihil aliud nocet tibi? Ego tibi dabo consihum^), ut desiderium tuum consequatur eff^ectum. Per annum istum singulis dicbus si fieri potest in ecclesia Dominam nostram Dei Genitricem Virginem ') Mariam centies cum totidem veniis angcHco ver- siculo salutabis, ct quicquid volueris, pcr illam impetrabis. Sciebat enim quod castitatis amatrix iuvenem castum licet in errore positum, non desereret. Curaque iuvenis in multa simpHcitate Dominae nostrae iniunctum obsequium impenderet, die quadam sedens in mensa domini sui recordatus est, quia dics eadem terminus esset anni. Et statim surgens equum
1) C in eo. — 2) Sconavia, Schonau, abbalia Dioecesis VVorma- ciensis, prope urbem Heidelberg. Conf. I, 40. p. 50. — 3) B castitatis. Conf. VIl, 16. 54. — 4) C marito. — 5) C o si. — 6) C bonum consilium. — 7) Virginem add B.
DE SANCTA MARIA. 41
suum ascendit, vicinamquc intrans ecclesiam, orationes solitas explevit '). Qui cum exiret de ecclcsia, vidit matronam pul- cherrimam, omnem decorcm humanum transcendentem, equum suum per frenum tenentem. Miranti quaenam esset, illa respondit: Placetne tibi species mea? Dicente miUte, nun- quam pulchriorem te vidi; illa subiunxit: Sufficeret tibi si me posses habere uxorem, necne^)? Cui cum responderet: Cuihbet Regi bene sufficeret species tua, et beatus iudicaretur tuo consortio 3) ; subiecit illa : Ego ero uxor tua. Accede ad me, et da mihi oscuhim. Et coegit eum. Dixitque: Modo initiatae sunt nuptiae, et in tah die coram fiho mco perficien- tur. Ex hoc *) verbo cognovit eam esse matrem Domini , cuius castitas humanae congaudet integritati. Apprehendens- que strepam equi eius, ut ascenderet praecepit, cuius auctori- tate miles pressus , obedivit. Ab iila hora ille ^) tam plene a tentatione praedicta liberatus est, ut etiam uxor domini sui miraretur. Haec^) cum heremitae recitasset per ordinem, ille Genitricis Dei pictatera simul et humihtatem admiratus, re- spondit: Ego interesse volo diei nuptiarum tuarum. Interim de rebus tuis disponas. Quod cum fecisset, et heremita ve- nisset ad diem praefixum, dixit iuveni: Sentis ahquid doloris? Respondente iho, non, cum secundo post lioram id ipsum ab eo sciscitaretur, respondit: Modo sentio. Qui post paululum agonizans, spiritum exhalavit, et coelestem thalamum promis- sas nuptias celebraturus intravit.
CAPITULUM XXXIII.
Item de sanctimoniali , quam per alopham sanavit, cum in amore cuiusdam clerici esset accensa.
Quaedam sanctimonialis virgo a quodam clerico verbis luxuriosis stimulata, in tantum flante Bchemoth, cuius anhe- Utus etiam prunas ardere facif), succensa est, ut corde et ore petitioni eius consentiret, promittens quod dicto comple- torio veniret ad locum condictum. Erat enim custos ecclesiae. Dicto complctorio cum conventus ascendisset dormitorium, et illa exire vellet de oratorio, in ipso ostio Christum manibus
1) C complevit. — 2) nccnc add ABI). — 3) BCD consortio luo. — 4) ACDP quo. — 5) CP ab illa hora, AD ab hora illa. — 6) C hoc. — 7) Job 41, 12.
42 DISTINCTIO SEPTIMA
in cruce expansis stare conspexit. Cui cum egressus non pateret ') , ad ostiuni quod crat in opposito cucurrit. Ita succensa fuerat in amore clerici, ut pene rationis expers, quid circa se divinitus ageretur^ minus adverteret. Quid plura? Omnes ianuas adiit, et crucifixum in omnibus invcnit. Tunc primum ad se reversa, et territa dixit: Forte voluntas Dei non est, ut usquam vadas^). Solita fuerat eadem virgo singulis diebus specialem quandam orationem dicere de pas- sione Domini, quam Dominus in tanto periculo remuneravit visione tam utili. Quae tremcns ante imaginem beatae Dei Genitricis se prostravit, de peccato suo veniam postulans. A qua cum imago faciem averteret ^), et illa obnixius suppli- catura propius accederet, imago maxillam eius manu pcrcussit, dicens: Quo vis ire fatua? Vade in dormitorium tuura. Tam fortis erat alapha , ut in teiTam ruens sic iaceret usque ad tempus matutinale. Cumque signa in dormitorio sonarent, et illa in oratorio non pulsaret, putantes eam esse in oratione, vel pressam sopore, intrantes et in multo defectu illam re- perientes, postquam refocillata loqui potuit, omnia quae circa se gesta sunt, ad honorem Dei consororibus suis recita\it, Licet gravis esset alapha, prorsus tamen a tentatione per illam fuit hberata. Durus morbus duram requirit medici- nam*). NOVICTUS: Valde accendere debet sexum virilem in amorem^) Dominae nostrae, quod in mihte tentationem compescuit ipsum deosculando, in femina maxillam eius fe- riendo , cum tamen ^) utriusque voluntas mala fuerit ac per- versa. MONACHUS: Per hoc enim ostendit, quod sexum nostrum non abhorreat, imo aeque ut femineum diligat. Magis etiam decet, ut domina ancillam peccantem castiget, quam ser- vum. NOVICIUS: Placet quod dicis. MONACHUS: Refe- ram tibi aliud benignitatis eius indicium, adhuc isto gloriosius.
CAPITULUM XKXIV.
Item de Beatrice custode,
In monasterio quodam sanctimonialium, cuius nomen ignoro, ante non multos annos virgo quaedam degebat nomine Bea-
1) B egressus pateret minime. — 2) B vadam. Conf. IV, 56.
— 3) ABDP verteret. — 4) B durum — medicamentum.
— 5) BC amore. — 6) tamen add D.
DE SANCTA MARIA. 43
trix. Erat enim corpore speciosa, mente devota, et in obse- quio Dei Genitricis ferventissima. Quotiens illi speciales ora- tiones sive venias secretius ofFerre potuit, pro maximis deliciis reputavit. Facta vero custos, hoc egit tanto devotius, quanto liberius. Quam clericus quidam videns et concupiscens, pro- cari coepit. Illa verba luxuriae spernente, istoque tanto im- portunius instante, serpens antiquus tam vehementer pectus eius succendit '), ut flammam amoris ferre non posset. Acce- dens vero ad altare beatae Virginis patronae oratorii, sic ait: Domina, quanto devotius potui, servivi tibi, ecce claves tuas tibi resigno, tentationes carnis diutius sustinere non valeo. Positisque super altare clavibus, clam secuta est clericum. Quam cum miser ille corrupisset, post dies paucos abiecit Illa cum non haberet unde viveret, et ad claustrum redire erubesceret, facta est meretrix. In quo vitio cum publice quindecim annos transegisset, die quadam in habitu sacculari ad portam venit monasterii. Quae cum dixisset portario, nosti Beatricem quandoque huius oratorii custodem? respon- dit: Optimc novi. Est enim domina proba ac sancta, et sine querela ab infantia usque ad ^) hanc diem in hoc monasterio conversata. IUa verba hominis notans, sed non intelligens, dum abire vellet, mater misericordiae in effigie nota ei appa- rens ait: Ego per quindecim annos abscntiae tuae officium tuum supplevi ; revertere nunc in locum tuum, et poenitentiam age, quia nullus hominum novit excessum tuum. In forraa siquidem et habitu illius, Dei Genitrix vices egerat custodiae. Quac mox ingressa, quamdiu vixit gratias egit, per confessio- nem circa se gesta manifestans. Quod pusillanimes per eam coiifortentur, subsequens ostendit exemplum.
CAPITULUM XXXV.
De milite in vigiliis dcficiente, quem sancta Maria in visione confortavit.
Miles quidam iuvcnis ac delicatus in ITemmenrode ante annos paucos 3) est conversus, vocabulo llenricus. Factus monachus, cum die quadam a quodam commihtonc suo*) re- quireretur, quomodo ei ordo placcret et quomodo haberct, re-
1) C acccndit. — 2) C in. — 3) BP paucos annos. — 4) D suo cominilitonc.
44 DISTINCTIO SEPTIMA
spondit: Optime mihi placet ordo et bene habeo, scd per tempus valde male habui. Interrogatus de causa, quia ho- minem dilexit ct aedilicare voluit, subiunxit: Quando primo conversus sum, ita erant mihi graves soliemnes vigihae, ut quotienscunque oportebat me ire ad matutinas, timore ac taedio illarum tam corpore quam corde tabcscer<?m. Nocte quadam defectum passus, cum stare non possem, a Priore de choro sum eductus, et in sede infirmorum positus, converso ad cu- stodiam mihi deputato. Mox in extasi factus, contemplatus sum dominam clarissimam, quam diversi ordinis personae praecedebant , per viam quae erat inter me et chorum, ince- dentem. Habebat enim in capite coronam diversorum colo- rum, et erat more Judaico velata. Cumque mihi propin- quasset '), quasi ex necessitate me tangens, veste percussit, et ecce subito confortatus, ita omnis praedicta tentatio conquie- vit, ut ab illa hora dehciae mihi sint ire ad matutinas. Spero quod Domina nostra fuerit, quae pusillanimes confortat, ne tentationi succumbant. De his a me requisitus idem Henri- cus, non negavit. Quod vero torpentes ad devotionem exci- tet, habes exemplum in distinctione quarta capitulo tricesimo de Christiano monacho nostro, quem in oratorio dormientem') tetigit dicens : Non est hic dormitandum, sed orandum. NO- VICIUS: Bene recordor huius capltuh. MONACHUS: Quod vero pro suis vitiis de ordine eiecti, beatae Virginis miseri- cordia revocentur, sequens sermo declarabit.
CAPITULUM XXXVI.
De Henrico monacho eiecto, qui meritis beatae Mariae receptus est. Eodem tempore quo Daniel monachus in Hemmenrode, vir simplex et rectus, ultimam incidit infirmitatem, laborabat in eadem domo ydropisi alius quidam monachus Henricus nomine, ordine sacerdos, non tamen adhuc lecto decumbens, sed ambulare vix^) sufficiens. Qui ad lectum infirmitatis *) appropians, haec verba ab feodem Daniele audivit: Monachus ille multas habet beatae Virgini referre gratias. Audiens hoc *)
1)B appropinquasset. — 2) B dormitantem. — 3) AD sed ambulavit, C sed vix ambulare, BP sed ambu- lare. — 4) DP infirmantis. Conf. IV, 15. p. 186. — 5) D haec.
DE SANCTA MARIA. 45
Henricus, miratus est, et inquiri fecit ab eo, quidnam •) his verbis notare voluerit. Qui respondit, eura auxilio Dominae nostrae fuisse receptum. Fuerat namque ob excessus quos- dam moresque reprobos idem Henricus eiectus de domo. Unde nimium dolens, die noctuque lacrimis et orationibus in- sistebat invocare beatam Virginem, ut ipsa ei regressum ad propriam domum donaret. Tempore generalis Capituli per Abbatem suum seniores interpellavit , qui unanimiter ei con- tradixerunt, eo quod incorrigibilis existeret. Quod ubi com- perit ^), iratus beatae Virgini omne servitium quod ei impen- dere consueverat ^), subtraxit. Tandem ductus de hoc poeni- tentia, obsequium neglectum resumpsit, et valefaciens Por- tensibus *) ad Claustrum rediit ,' misericordiam quaesivit , sed non invenit. Suasit ei Abbas qui solus ei erat propitius, ut Archiepiscopum Treverensem adiret, et ^) eius ope et interventu ingressum obtineret^). Utrumque factum est. Omnia tamen haec circa illum gesta fuisse per clementiam beatae Dei Genitricis praedicto DanieU revelata sunt. Vis nunc nosse quam sincero affectu diligentes se diligat, quantum dilectos honoret, et quam mirificis revelationibus eosdem glorificet? NOVICIUS: Talia audire cibus mihi est. MONACHUS: Quae dicturus sum, multorum didici fida relatione rehgiosorum ^).
CAPITULUM XXXVII.*)
De miris visionibus domini Bertrammi monachi de Karixto.
In Lombardia quadam domo ^) ordinis nostri , quae Ka- rixtus dicitur, ante paucos annos monachus quidam exstitit nomine Bertrammus. Iste tam ferventi motu caritatis Domi- nam nostram sanctam Dei Genitricem amabat, ut non sine magno cordis cruciatu audire posset, si forte dubitative quis diceret vel legeret de corporali illius assumptione. Cum iam fecisset in ordine quindecim annos,.adhuc virens ^) aetate, in vigiHa Assumptionis eiusdem gloriosae Virginis rogavit Abba- tem, ut sibi liceret ire ad vicinam grangiam, dicens se non posse audire nequc scrmones Ilieronirai in choro, neque ser-
1) libri quid in. — 2) C percepit. — 3) C consuevit. — 4) Porla, coonohiuni Saxoniae propc oppiduni Nauniburg; hodie vo- calur Schul-FMortc. Conf. XI, 18. — 5) BC ut. — 6) B reti- neret. — 7) religiosorum add B. — *) HoTnil. I. p. 130. — 8) B domo quadam. — 9) ACDP iuvenis.
46 DISTINCTIO SEPTIMA
moncm in Capitulo, timens quod pracdictum cst. Erat enim granp:iarius. Abbas sanctitatem illius turbare timens, annuit eius petitioni. Cumquc venissct iuxta pan^iam, angelus Do- mini mirabili quodam modo illum rapuit, et ad spatium unius dietae, iuxta parvani quandam ecclesiam, vicinam satis castro fratris sui carnalis, viri nobilis, deponens, disparuit. Equus vero cui insederat, et servus iuxta grangiam dimissi sunt. Erat autem fluvius, qui sine nave ') transvadari non potuit, inter castrum et capellam. Qui cum sederet admirans ubi- nam esset, vel qualiter ad illum locum devenisset, iuvenis quidam splendidus de ecclesia exivit, et quia Domina nostra ipsi ocius ingredi^) ecclesiam mandaret, voce clara nunciavit. Ingressus ecclesiam, vidit sanctam Dei Genitricem in corpore gloriticato in scde miri decoris residentem. Sedebant circa illam diversi ordines sanctorum, Patriarchae videlicet, Prophe- tae, Apostoh, Martyres, Confessores, Virgines, Viduae, Coniu- gati. Erat autem hora nona. Quem Virgo- beatissima salu- tans famiharius, ait: Bertramme, mehores sermonibus Hiero- nimi hic audies sermones. Dicta nona a circumsedentibus 3), per intervalla dictae sunt et horae rehquae, vesperae videhcet, completorium, matutinae, laudes, prima, tertia, sexta*). Eratque psahnorum sive rehquorum cantuum melodia tam suavissima, et vocum tanta concordia, ut sermo nuhus exprimere posset. Deinde vultum iocundissimum ei exhibens, voce hilari ac dulci sic ait: Bene scio Bertramme, quare nunc egressus sis de claustro tuo. Noveris pro certo, me in utraque substantia, id est corpore et anima, glorificatam, et die quadragesimo a mortuis resuscitatam ^). NOVICIUS : His verbis concordat visio dominae Ehzabeth de Sconavia, in qua legitur sub eisdem ver- bis , Dominam nostram ^) ei resurrectionem suam revelasse. MONACHUS: Tanto amphus fides adhibenda est huic visioni. Mox ut beata Virgo verba praedicta protuht, conventus iUe coelestis disparuit, et monachus in loco se suae sessionis so- lum invenit^). Nutu divino germanus eius, de quo supra di- ctum est, adveniens, cum solum ihum ibidem reperisset, et quid
1) CD navi. — 2) B citius intrare. — 3) C circumstan ti- bus. — 4) BC et sexta. — 5) ACDP suscitatam. — 6) P et prA Domina nostra. — 7) C se suae sessionis inve- nit solum, D se suae sessionis invenit, BP suae sessio- nis se solum invenit.
DE SANCTA MARIA. 47
ibi solus sederet vel unde veniret adinterrogasset ') , omnia quae circa se gesta sunt, nc laicum scandalizaret , per or- dinem recitavit. Tunc ille: Exspectate hic frater, donec equum vobis adducam. Mira res. Festinante ilio ad castrum, angelus Domini monachum in momento in locum, dc quo tu- lerat illum, reposuit. Reversus miles, cum non invenisset quem dimiserat, apostatam sive eiectum illum aestimans, ad monasterium cursitavit. Ad quod dicto completorio veniens, Abbatem vocavit, et ubinam frater suus essct requisivit. Cui cum Abbas signaret, ut exspectaret usque mane, et ille tur- batus responderet, scio quia eiecistis eum, rainareturquc mo- nasterio, rupto silentio respondit Abbas: Per hcentiam meam ad proximam grangiam equitavit, non dubito quin ibi sit. le- runt simul , et in capella conversorum orantem illum ^) inve- nerunt. Et cognoverunt ex testimonio illorum, quia eadem hora qua miles eum iuxta castrum rehquerat, eandem gran- giam intraverit ^). NO VICIUS : In his quae dicta sunt , pa- rem hunc iudico virum duobus antiquis Prophetis, Ezechieli scilicet et Abacuc. Ex quibus unus mirabihter vidit quae agebantur in Jerusalcm. Alter vero de Judaea subito trans- latus est in Pabylonem *). MONACHUS : Ahquid amplius in isto considero. Magis miraculosum videtur^) corpus glorifica- tum sive coelestes ordines oculis corporeis posse videre, quam in spiritu, qualem visionem se Ezechiel vidisse testatur. NO- VICIUS: Consentio. MONACHUS: Maiorem iudico visionem quae sequitur. — Die quadam angelus Domini ex parte Ab- batis signum ei fecit, ut ad portam veniret; secutus est ille praecedentem , et cum ad portam non invenisset Abbatem, eodem signo angelus eum traxit in campum. Qui cura raira- rctur quonani essct iturus, et ille signis ex parte Abbatis sequenti nirais esset importunus, vencrunt ad quosdam niontes subliraes. Quibus transmissis, locura ingrcssi sunt araoenis- simura, arboribus et diversi gcneris lloribus nirais deliciosura- Erat enira paradisus terrestris. Inter cetera quae ibidem vidit, duos senes splendidos, Enoch videlicet et Hcliara, conspexit et agnovit. Tcnebantque in raanibus libruni raaxiniura, litteris aureis scriptum^), uno tantum folio vacuo. Et dixit ei angelus
1) CP intorroflf assct, B ipsuni intcrrojrassct. — 2) illmn add B. — 3) BC intravit. — 4) Ezcth. 8. Dani. 14, 35. — 5) B quod niagis videtur iniracuiosum. — 6) BD conscriptum.
48 DISTINCTIO SEPTIMA
Domini: Iste cst liber praedestinationis, continens omnia no- mina clectorum, qui ab initio mundi usque ad diem hanc nati sunt. Cum autem Iblium quod vacuuni cernis, perfcctum fucrit, mundus consuminabitur. Et ostcndit ei nomen suum. Quod cum laetus legisset, adiecit: Nunquam delebitur nomen tuum de libro hoc. Iste est libcr dc quo David dicit in Psalmo : Et in libro tuo omnes scribentur 'j. Et Dominus in Evangelio: Gaudete et e.rultnte, quia nomina vestra scripta sunt in coelo'). NOVICIUS: Si in illo libro soli electi scribuntur, quid est quod idcm Propheta de reprobis dicit: Deleantur de libro viventium^)? M(3NACHUS: Psal- mista hic loquitur secundum spem illorum, qui de sua praesumcntes iustitia, putant se ibi esse scriptos. Quod au- tem nullus reproborum in eo scribatur, mox ostendit, cum subiungit: Et cum iustis non scribantur. NOVICIUS: Placet quod dicis; sed rogo ut si aliquid adhuc nosti de hoc beato*) viro, dicere mihi non differas.. — MONACHUS: Tempore quodam cum esset in oratione, beatam Genitricem Dei^) ex opposito sui supra cespitem virentem stare con- spexit. Et ecce fons aurei coloris e regione cum impetu erumpens, rivulum suum ad pedes eius dirigebat. Cuius lapilli lapides erant pretiosi, smaragdi videlicet, carbunculi, topazii, saphiri, iacincti. Cumque de visione miraretur, ait illi Domina nostra: Nosti Bertramme, quid ista significent? Dicente illo, non Domina; respondit: Fons iste aurei coloris ordo Cisterciensis est, qui sicut aurum reliqua metalla, ita eeteros ordines tam dignitate quam sanctitate praeceUit in Ecclesia. Illis iam^) ex magna parte fluentibus a me, iste speciaH quadam praerogativa dilectionis non cessat fluere ad me. Lapilli pretiosi quos vides in rivulo, speciales amici mei sunt in ordine, et in obsequio meo plus ceteris ferventiores. Sicque disparuit visio in oculis eius. Omnia haec recitata sunt. Abbatibus tempore Capituli generalis. Multa aha vir iste beatus vidit et egit digna relatu, quae mihi non sunt recitata. NOVICIUS: Miror si aliquas vir tam sanctus habucrit in ordine tentationes. MONACHUS: In principio conversionis suae ut audivi de cibis regularibus plurimum tentabatur, sicut vir nobilis et delicatus. Hoc cum dixisset
1) Psal. 138, 16. - 2) Liic. 10, 20. — 3) Psal. 68, 29. — 4) BC bono. — 5) BCD Dei Genitricem. — 6) B namque.
DE SANCTA MARIA. 49
Abbati, intelligens illc ex munclitia conscicntiac eiiis, Spiritum sanctum cssc in co, rcsponclit: Roga Dcum quod vis, et non ncgabit tibi. Oravit illc, et cxauditus cst. Al) illo tcmporc in tantum delcctabatur in cibis rcgularibus , ut de liccntia maioris abstincntiac Abbati forct importunus. NOVICIUS: Bcati sunt claustrales, qui ad tantam familiaritatcm Dei Gc- nitricis aclmittuntur. MONACliUS: Non solum claustralcs, imo ct personas sacculares se diligentes mater pulcbrae dile- ctionis ') diligit et boworat. Ex quibus occurrit bcatac mcmo- riae Walterus de Ijirbcch, cuius supra in diversis locis mcmini, quem non solum infcrioris ordinis bomincs, sed et Kcges et principes nobilcsquc vencrabantnr, audientes bencficia a matre Domini illi concessa. NOVICIUS: Cuius fuit^) professionis vir iste, cx superioribus novi; sed quis fucrit vcl qualcm duxerit vitam antc conversioncm , sive conversus in ordine, scirc desidcro. MONACHUS : Quicquid dc illius actibus mc- moria dignum novi, fida tibi pandam relatiorie.
CAPITULUM XXXVIII.*)
Vita domlnl Walteri de Birhech.
Igitur Waltcrus de Birbech villa oriundus exstitit, vir dives ac potcns et*) nobilis valde, consanguincus Hcnrici Ducis Lovaniac. Qui cum essct militiac saeculari adhuc aetate florcns deditus, et in ca strcnuus satis atque nomina- tus, Dominam nostram sanctam Dei Grcnitriccm scmperque Virgincm Mariam ab ipsa pucritia cocpit invocare, et cx intimo cordis ailectu dihgcre, atque iciuniis, cleemosynis et missarum cclcbrationibus honorarc. Licct cnini corporc de- ditus esset, ut dictum est, tornamentis, corde tamcn totus erat in obsequio beatae Virginis. — Temporc quodam cum propcrarct ad quoddam tornamontum, multos *) milites liabcns in comitatu, v(^.nissentquc ^) ad eccicsiam quandam, illos ut missam audirc vcllent hortabatur. Qiiod cum recusarcnt, nioram tantam sibi periculosam esse praetcndentes, illis rece- dentibus ipsc mansit, missam dc sancta Maria sibi cantari fccit, et obtuht; sicquc socios insccutus est. Cui cum aliqui
1) Eccli. 24, 24. — 2) BP riioril. — *) Hoinil. II. p. o. — 3) 1) cl po.tcns et, BC ct potciis ac. — 4) inullos adti B. — 5) ACI)P vcnissc tquc.
3
50 DISTINCTIO SEPTIMA
(lc toniamento occiirrercnt, et lioc cx rcsponsionc illonim cognovissct, subiunxit: Estuc adhuc ') incei)tuui? Diccntibus illis, etiam, respoudit: Quis fortius ibi facit? Dominus Waltcrus inquiunt dc Birbcch, ipsc in orc omnium est, onmibus praefcrtur ct ab omnibus laudatur. Aliis vero occurrcntibus, et simiHa dicentibus, stupcns admirabatur, quidnam hoc portendcret. Actum cst incfTabiU pietate beatac Virginis, ut militem devotum in obsequio suo tardantcm, intcrim in tornamento houoraret, ciusquc absentiam mirabili quadam virtute suppleret. Veniens tamen ad locum, armavit se, ct intravit, sed nihil magni iUic egit. Ludo vero expleto, quidam ex mihtibus hospitium eius intravcrunt, et ut secum mitius agcrc dignaretur deprecabantur. Quibus cum diceret: Quac est causa pctitionis vestrae? rcsponderunt: Hodie ccpi- stis nos, et rogamus ut bene nos tractetis. Waltero ncgante, ac dicentc: Ego vos non cepi; responderunt: In rei veritate nos hodie dcxtras vobis dedimus, nos sign?i vestra mihtaria ibi vidimus, nos voccm vestram ibi audivimus. Et cognovit statim hoc actum fuisse gratia beatae Virginis, quam hono- raverat iu raissa. NOVICIUS: Cum sit mortale peccatura, ire et exercere tornamenta, quomodo beatac Virgini placerc potuerunt oratio et oblatio \Yalteri? MONACIIUS: Duo ibi coraraittuntur peccata mortaha, superbia scihcet ct inobedicn- tia. Superbia, quia fit intuitu laudis humanae; inobedientia, quia fit contra prohibitionem Ecclesiac. Unde in tornaraentis occisi, extra cimiteria fidehum sepehuntur. Cum autem obsequium praedictae missae Waltero potuissct csse merito- rium vitac aeternae, si factum fuisset in caritate, nunc transivit in mercedem temporalem. Opera enim bona, id cst de "gc- nerc bonorura, teraporahter remunerantur -). Homo etiam per illa, ut quidam ex scripturis probant, habilem se reddit ad gratiam suscipiendam ^). Hoc verum esse, sequens probat exemplum. — Cum*) aho quodam temporc nundinas illas execrabilcs quaereret ^), et inter multos stans mihtes ^) missam 1) IX, 23: „cstiie tibi adhiic satisfactum tot et tantis exemphs." — 2) Honiil. I. p. 152: „Melius est manerc in caritate, et venialiter peccare, quam sine caritatc opera bona, id est de genere bonorum aclitare. Bona propter statum esse nequeunt, quia aeterna mer- cede carent. Meretur is tamen aliquod temporale, ut sunt divi- tiae, pulchra proles, in bello victoriac, et in futuro mitigatio poenae." — 3) B recipiendam. — 4) B dum. — 5) B ex- quireret. - 6) milites add B.
DE SANCTA MARIA. 51
audiret, sacerdos iit in canone calicem levavit, crucem auream sub cius ') pedc conspexit. Cni anncxa fnit cartnla, hacc continens vcrba: Crncem hanc dcfer ex parte mea, Mariae scilicet matris Christi, amico meo Waltero militi de Birbech. Quam cum sacerdos legisset, post completionem missae pul- pitum ascendit et clamavit: Estne ahquis hic miles, qui vocetur^) Waltcrns de Birbcch? Respondcntibus quibusdam, ccce iste est; sacerdos eum scorsum duxit, crucem porrexit, ct ubi illam invencrit, vcl quis miserit intimavit. Qnam laetus suscipiens, in Hemmenrode conversus, eam Abbati resignavit. Postea Comitissa Hollandiae, missis honestis nun- ciis, candem crucem sibi dari^) petivit, et tali modo obtmuit. Cumque conventns nunciis responderet, non possumus eam dare, nisi sit voluntas fratris Walteri, sperantcs quod non annneret, requisitus de hoc respondit: Ego nihil proprietatis habeo, penes Abbatem est. Sicque dolentes illam miserunt. Cuius anrum tanti fnlgoris est, ut omne aurum in eius com- paratione pallcscat. Quam Comitissa inter reliquias suas reposuit, ea uti non audcns. Considcrans Walterus adhuc in saeculo positus, tanta circa se beatae Dei Genitricis beneficia, in tantum in illius amore accensus^) est, ut in quadam paupere ecclcsia, in eius honore dedicata, conscio sacerdote, fune collo suo iniecta ^), servum glebae se illi super altarc ofTerrct, solvens singulis annis censum de capite suo, qualem scrvi originarii solvere consueverunt. Et quia propter honorem Rcginae coelestis se tam valde ^) humiliavit , ipsa suum dilectum etiam ^) glorificavit. — Solitus erat in vi- giliis omnium sollemnitatum °) beatae Yirginis iciunare in pane ct aqna, ct saepe ctiam in sextis fcriis, ob reverentiam sabbati. Die quadam servus ieiunanti vas parvulum^) fictile cum aqna ol)tuIit, quam in cius manibus divina virtus in vinum oi)timum convertit. Qui cum gustasset aquam vinum factam '°), scrvnm secrctc vocavit et arguit, diccns sibi vinum pro aqua niinistratum. Quod cum ille negasset, asserens se hausisse aquam dc situla, vas recepit, et effudit, sic- que aqua purissima impleta"), ut securus cssct, prae-
1) calicis. — 2) BC vocalur. Conf. VIII, 8."). — 3) C (lonari.
— 4) BU succcnsus. — 5) ABUP inicclo. Mox B scrvuni ad slcham. — 6) BC validc. — 7) B cliam miraculis. — 8) B reslivilatum. — 0) BC parvum. — 10) .lohan. 2, 9.
- 11) C rcplcta.
52 DISTINCTIO SEPTIMA
gustavit, et obtulit. Dc quo cum ') gustassct, sicut prius vinum invcnit, ct mox scrvo iratus sic ait: Ut quid mihi illudis en sccundo^), vinum pro aqua mihi offcrcndo? Ad quod vcrbum stu])cns scrvus, cum iuramcntis maximis ncga- vit. Tunc primum intcllii^cns cx multa miscricordia Dei Gcnitricis lioc miraculum c'irca sc gcstum, cundcm scrvum adiuravit, ne illud unquam alicui hominum quoad viveret, manifcstarct. Ex quo colligitur quod non cupidus erat inanis gloriae. Servus vcro tanti particcps miraculi , frater est Ar- noldus, qui cum co vcnit ad ordincm, vir sanctus ct multum ordinatus, ct in montc Strombcrg sepultus. Antequam more- retur, idcm miracuhnn ad Dci gloriam pubhcavit, timcns dc thesauro occultato post mortcm reddcrc rationcm. — Audicns saepedictus AYaltcrus ordincm Cistcrciensem beatae Virgini dedicatum, omnia quae sunt huius mundi, divitias vidchcct, honores ct amicos, ob ilHus amorem rcHquit, ct in Claustro quod aUo nomine Hcmmcnrodc dicitur, cuius fama tunc tcm- poris, sicut ct hodie, clarissima fuit, habitum regularcm sus- ccpit. In quo coenobio quam humihtcr sit convcrsatus, quam fervens fuerit et obediens, et in obsequio beatae Virginis de- votus, testes sunt omnes monachi eiusdem monasterii. Psal- terium vero, hymnos, cantica et ahas de Domina nostra ora- tioncs phirimas in probationc didicerat, quae omnia studio- sissime frequentavit. Missae quotidianae Dominae nostrae sempcr intcressc vohiit; quicquid pcne loqucbatur, acdificatorium fuit. — Quia non sohmi verbis et aspectu, imo etiam odore famae eius multi aedificabantur, magistcr hospitum creatus est. Tcmpore quodam ductus est ad monasteriura spe curationis quidam obsessus, ct in hospitio reccptus. Erat cnim rusticus dives satis ac notus. Qui cum nullo rcmcdio possct sanari, non reUquiis sanctorum, non orationibus monacliorum, sacpe- dictus Walterus auctoritate officii frequenter cum visitans, orationes ct rithmos 3) quos habcbat, de Domina nostra con- scriptos"^), super caput hominis legit, sacras picturas ostendit, per quae omnia daemoncm ut cxirct adiuravit. Dic qua- dam cum psaUerium super obscssi caput posuisset, obsidcns clamans et furens, in tantum hominem a quo cxirc cogeba- tur, turbavit ct alUsit, ut cadens in terram mortuus dicerctur. 1) ADP dum. — 2) X, 36: „nescio quis donium hanc en aUcra vice succendit." — 3) CP richmos, BD rigmos. — 4) B com- positos.
DE SANCTA MARIA. 53
Post lioram ad se rcversus snrrcxit, a diabolo se liberatum clamitans. Conversus vcro qui curationi liuic intcrfuit, et rusticum furcntcm servavit, ista mihi rccitavit. Vadcns illc sanus in domum suam, post aliquantulum tcmporis rcdiit, gratias agens beatae Virgini eiusque servo suo curatori, hoc verbum audiente conventu adiiciens: Si nihil esset amplius rcliquiarum in monastcrio isto, praeter hunc sanctum virum cuius meritis curatus sum, toti loco sufficerc dcbcrct. NO- VICIUS: Magna sunt quae dicis. MONACHUS: Non solum dacmoncs, scd ct bruta animaha iUius sanctitati obedicbant. Erat monasterio poledrus pulchcrrimus , et tanti valoris, ut tam Episcopus Trcvercnsis quam Dux Lotharingiac quadra- ginta ut puto marcas argcnti oflerrent ') pro illo. Species enim optimi dextrarii in eodem erat poledro. Timens con- vcntus altcrum offcnderc, si uni vcnderetur, pcr dominum Waltcrum duobus adhibitis conversis, eundem equum Comiti Hollandiae gratis transmisit. Venientibus eis in ^) quendam saltum, poledrus equitiam ^), id est grcgem equarum, de longe pasccre conspcxit. Qui statim hinnicns atque lasciviens, ex duccntium manibus se excussit, ct cursu velocissimo ad cquitiam properavit. Qucm cum conversi insequercntur, fugiente cquitia, magis poledrus ab eis *) elongabatur. Quibus frustrato labore revcrsis, ait Walterus: Procedamus, cquus iste pcrdi- tus est, nisi sancta Maria illum nobis rcdonet ^). Vix ad duo milliaria proccsserant, et ecce poledrus vclociter rccurrens, qui nondum satis domitus fuit , velut ovis mansucta ^) ductorum suorum manibus colla subiccit. — Quia notus crat nobilibus terrae, et ab eis tum proptcr sanguinis nobilitatcm, tum prof^tcr vitac sanctitatcm vcnerabatur, saepc pro mona- sterii nccessitatibus ^) contra voluntatera suam emittcbatur. Tempore quodam desccndcns cum nave°) domus quae vi- num portabat, cum Zclandiam vcnisscnt, orta tempestas maxima omncs tcrruit, ct navcm ^) inclinavit. Acccssit pcri- culum pcriculo. Pracdoncs ad cos remigantes, navim '^) dc-
1) ACP onVrrct. — 2) B ad. — 3) ABDP oquari tia m, C equa- riam, quam formam oliain A habol inforius. Emeiulavi ex loco XI, 17: ul)i omnes codices in scriplnra eciuitiae consenliinit. — 4) B insequcren tur, fugiens ad eqnas poledrus ab eis m a g i s. — 5) B r c s l i t u a l. — 6) B m a n s u e t i s s i m a. — 7) B nejTotiis. — 8) C navi. — 9) B omncs in navi terruil et ipsani navim. — 10) C navcni.
54 DISTINCTIO SEPTIMA
pracdari conati siint. Et cccc iusto Dci iiulicio ■) duo vasa, vi vcntorum ciccta, naviculam subvcrtcrunt, ipsosquc pracdoncs in profundum dimcrscrunt ^). Acta sunt hacc in vi^nlia sancti Ny- cliolai post mcdiam noctcm. Singuli vitac suac timcntcs, Dco supplicabant. Ipsc vcro vir bcatus dc ftur<;ustio navis cgrcdicns, scrvo suo scorsum ducto conicssioncm fccit, ct intravit. ]3cindc imaginc sanctac Dci Gcnitricis cburnca, quam scmpcr pcnes se habcbut, coram se posita, antc illam se prostravit, ct ora- vit, atque in ipsa ^) oratione lcnitcr obdormivit. Statimquc visum est ei quod dominum Arnoldum in Claustro, virum sanctum et probatac vitae, tcmporc psalmodiae cytharizare *) audiret; sicque cx ipsa dulccdinc vocis cxpergcfactus cst. Erat cnim tcmpus ^) matutinarum. Intclligens protinus quod vir iustus eadem hora pro ipsis orarct, laetus exivit, omncs- que consolans his verbis ait: NoHte timere, nullum nobis periculum nocere potcrit, dominum Arnoldum de sancto Se- verino monachum nostrum audivi cytharizantcm. Mox vir- tute divina ct meritis bcatae Virginis quam invocavcrat, et iam dicti Arnoldi, tempcstas sedata cst. Haec cum relata fuisscnt domino Hcrmanno Priori, nunc Abbati Loci sanctae Mariae, statim dominum Arnoldum horum prorsus inscium vocavit, et quid in nocte sancti Nycholai infra matutinas co- gitavcrit, vel quid ibi egerit interrogavit. Cui ille rcspondit: Creditc mihi, ego cytharizavi ibi. QuaH modo? inquit. Et illc: Quando non possum habere devotionem, sub cuculla di- gitos ad simihtudinem cytharizantis moveo, et cordas corde tango, sicque mentis torporem ad devotionem excito. Et mi- ratus est Prior nimis, audiens haec. Quia vir htteratus est, puto exemplo Hehsei hoc ^) eum faccre , in quo ad vocem psalterii excitatus cst spiritus prophetiae ^). — Ut enim ta- ceam de fratribus, tantae fuit compassionis circa paupcrcs, ut in via directus, pctentcs pracvcniret, ex nummis sibi ad expen- sas datis iUis porrigens. Cum die quadam scholaris nudipes
1) AC iudicio Dei. — 2) sic libri etiam.lX, 12. — 3) ACDPilla. — 4) B chitharizare, et aliis in locis, chithara vel chythara. Qui scribendi modus in memoriam mihi revocat illos choritas, quorum meminil auctor supra VI, 5. p. 354: ad quem locum etymologiam protuli ineptissimam. Nam isti clerici nomen accepe- runt, non a chorea, sed a Chore, id est, Core, quem vivum de- glutivit terra. Locus autem lauclatus sic est accipiendus: das ist, die sich eingedriingt haben, unterstiitzt durch dic Macht der Gros- sen. - 5) C hora. — 6) BC haec. — 7) Reg. IV, 3, 15.
DE SANCTA MARIA. 55
illi occurreret, ct frigus csset, stare eum fecit, ct descendit, calciosque extractos illi tribuit, et novis quos in sacco habe- bat reindutis, equum ascendit et abiit. Ilaec me praesente facta sunt. Discordantcs concordabat ') , inobedientes exora- bat, iracundos et impatientes ad cor saepius revocavit, tenta- tos exemplis plurimis quae scmper ad manum liabebat, alle- viavit. Hinc est quod tempore quodam-), cum dc quodam verbo conferrem cum illo, in partem me traxit, ct ait: Et ego magnas carnis meae patior tentationes. Ut aliis posset mederi, proprias infirmitates illis non erubuit confiteri. — Re- quisitus die quadam a praedicto Priore, sicut ipse mihi retu- lit, quid in mensa cogitarct, eo quod non intelhgerct lectionem, respondit: Ego habeo ibi lectionem meam. Quando manducare incipio, qualiter pro me Dei filius sit ab angclo nunciatus ^), et in utero Virginis de Spiritu sancto conceptus, mente rctracto ; sicque primum folium verto. Deinde cogito *) , quomodo an- gelis concinentibus sit natus, et pannis vilibus involutus, in praesepio rechnatus; et ecce perlectum est foHum secundum. In hunc modum transcurro circumcisionem, adventum Mago- rum ^) , oblationem eius in tcmplo , baptismum , et iciunium , passionem, et resurrectionem , ascensionem, et sancti Spiritus adventum, extremumque iudicium. Talis est lectio mea quo- tidiana, cuius finis, finis est prandii. Quod in tali fibro come- dens lcgerit, testabantur lacrimac quas in mensa fudit^). Plus enim delcctabatur in sanctis meditationibus, quam in genufle- xionibus, per quas spiritus contemplantis impeditur. Non multas ut dixi in oratione venias petivit, sed stans, vel super ^) genua iacens erecto vulto coelos respicere consuevit. — Ante- quam Deus eum vocaret de hoc mundo, cuidam monacho mirifica quaedam visio revelata est de illo. Existente eo in Vi- lari "), quac domus cst ordinis Cisterciensis, cum Abbate suo domino Eustachio, cum dies esset Dominica, totum conventum idem Abbas post coenam convocari fecit. Quod cum factum fuisset, et ipse diceret: Suntnc fratres nostri modo liic omnes? responsum est ei: Omnes domine, exceptis duobus iuve-
1) B concordcs facicbat. — 2) B iina vico. — 3) B antnm- cialus. — 4) C cogilo om C. — 5) D trinm IMagoruni. — 6) B lacrimao eius — profudit. — 7) Cl* snpra. — 8) ABDP co Wilrc. Ilomil. I. p. 137: ,Jn Wilari domo Cistcrcicn- sis ordinis." Inlclli<jil anclor, nt pnlo, Vilarc, Vi 1 1 i crs-Bc t n ach. abbatiain quatuor fcrc miUibus ab urbc Mctz disiunctam.
56 DISTINCTIO SEPTBIA
nibus, qiii dc Francia hospitcs liuc niissi sunt, qui studiosi sunt valdc circa silcntium, maxime dicbus quibus communi- cant. Sccundo vero cx parte eius vocati, cum venisscnt, et cis Abbas moram impropcrarct '), humilitcr se excusantcs, con- scdcrunt. Scqucnti dic convcntus a hiborc rcdicns, ct ante portam facto primo signo nonac, sccundum cxspectans, scnior ex eis cum stans super Ibssorium suum se reclinarct, et no- nam de Domina nostra diccrct, sic stando leniter obdormivit. Et ecce ipsam Dei Genitriccm, divcrsorum ordinum personis stipatam, in mira claritate inter se ct portam transire con- spexit. A qua cum minime quasi ioiiotus rcspiccrctur neque vocaretur, tristis ait intra sc : Hcu mihi miscro, quare me non vocat? Quac cum pauhdum processisset, miscrta iUius, mo- nachum famiharius sibi adhacrentem remisit diccns: Voca monachum ilhmi. Quem cum reversus vocaret et dicerct: Vcni, Domina nostra vocat te ; prae gaudio expergefactus est. Litrans, et dominum Waherum considerans ,' diccbat intra se: SimiUimus est monachus iste monacho, pcr quem hodie Do- mina nostra in somnis vocavit me, nisi quod cuculla ilHus grisea, huius autcm alba est. Et recitavit visionem socio suo. Sequcnti die cum dominus Abbas ct Walterus essent recessuri, et ab eis praedicti iuvcnes ad portam vocati, Walterusque in sua grisea cuculla staret, alba quae sibi fuerat accommo- data deposita, ait monachus socio: Rcvera, iste est monachus qui vocavit me, vcstem cognosco, de persona non dubito. Post dies paucos idem Walterus coepit infirmari, qui fide et caritate plenus, confessus atque contritus, beata Dei Genitrice se vocante, de tenebris transivit ad hicem, de fide ad spc- ciem^), de labore ad rcquicm, de merito ad praemium, de mundo ad patriam. Ad quam ^) nos perducat ipse Dci fihus Dominus noster Jesus Christus cx Maria Virgine na- tus, qui est via in exemplo, veritas in promisso vita in pracmio. Amen. Monachus vcro Vilaricnsis et ipse vocatus, sicut ei fucrat praeostensum, paucis diebus interpositis migra- vit ad Dominum. Hacc mihi relata sunt a praedicto Abbate Eustachio. — Ut antcm ostenderet Dominus quanti apud ipsum esset meriti matris suae dilectus, signis post mortem ilhun glorificavit. Eodem temporc Winemarus de Akhndorp,
1) C improperasset. — 2) Cor. 11, 5, 7. — 3) AP ad patriaiu ad qucni, B ad Patrem ad quam. XI, 2: „de morte ad vitam, de mundo ad Christum."
DE SANCTA MARIA. 57
milcs dives ct honestus, lecto totus paralyticus decubuit. Audiens hominem Dei unice sibi dilectum ad Dominum migrasse, mox nuncium ad Claustrum misit, per quem sibi de- functi coturnos transmitti supplicavit. Missi sunt ei novi, et mox remissi, eo quod intellexisset eos domini Walteri non fuisse. Mox per eundem nuncium boti viri Dei satis veteres mittuntur, quos infirmus cum fide ac devotione suscipiens, sta- tim ut manus praemortuas imposuit, beneficium ') ex eis sensit. Simile actum est in pcdibus. Ab illa enim hora coe- pit manus levare et pedes erigerc, et totius corporis vires, sensim tamen, recipere. Eadem vero calciamenta ob amorem beati viri, et concessum sibi per illa beneficium, in tantum venerabatur, ut in castro suo capellam aedificaret, atque eos- dem coturnos eius altario ^) ligneo , Abbate nostro praesente , incUideret. — Alius quidam miles periculosum habens apo- stema in pectore, audiens per praedictos calcios tantam in Winemaro virtutem factara, unum sibi transmitti petivit, per quem, mox ut ulceris locum tetigit, plene convaluit. NO- VICIUS: Satis mihi iam fateor probatum, quod beata Maria dih*gentes se dihgat et honoret. MONACHUS: Non solum suos dilectores ac dilectos ad vitam ducit^) aeternam, imo frequenter illos etiam ad honorcs provehit temporales.
CAPITULUM XXXIX.
De Ahbafe nostro, cui virgam pastoralem sancta Ma^ia porrigere visa est antequam in Ahhatcm promoveretur.
Post mortem Abbatis nostri Gevardi, huius praedccessoris qui hodie abbatizat, fuit apud nos saccrdos quidam aetatis decrepitae, Syfridus nomine, spiritum ahquando ut nobis vidc- batur habens prophetiae. Ilic muUis dicbus antc celebratio- nem elcctionis quibusdam sccretius praedixcrat, quod dominus Henricus tunc Prior, Abbas essct futurus, et in ccclesia Trcvercnsi in Abbatem consecrandus. Requisitus unde lioc scirct, respondit: Dominam nostram vidi ante prcsbytcrium ciusdcm ecclcsiae, vidclicct beati l^ctri, virgam ci porrigcrc pastoralcm. Modum tamcn ^isionis neniini dicere vohiit. Quid phira? Tam concorditcr in Abbatem clcctus cst, ut Visitator mirarctur, diccns tam unanimcm clectionem non
1) B benc statiin. — 2) BDP allari. - 3) ABCDP diliirii. ]i[\ (1 irigil.
3*i^
58 DISTJNCTIO SEPTIMA
posse esse nisi a Dco. Et quia tunc temporis ordincii Colo- niac ficri non potcrant, propter captivitatcm Episcopi Bruno- nis, licentiatum est ei a Prioribus, ordinationcm suam recipcrc ab Archiepiscopo Trevcrensi .lolianne. Divul<j:atum nobis (ucrat, quia ordines soUemncs celebraturus essct apud Conducntiam, sicut et fccit. Assumptis sccum clcctus noster quibusdam monachis qui erant ordinandi, profectus est illuc. Et dixi cgo in cordc nico: Bonus iste homo ab aliquo spiritu erroris in parte dcccptus est. Et quia ea quae divinitus ordinata sunt, mutari non possunt, cum dominus Archiepisco- pus clericos ordinassct, et valde fiitigatus esset, ait Abbati: Dominc Abbas, nniltum sum lassus, in die Palmarum ve- niatis ad mc Trcvcrim, ct libenter ibi vos consccrabo. Quod et ^fecit. Et miratus sum valde , niliil dcinceps dubitans de veritate visionis. NOVICIUS: Quid si male se habuerint in praclaturis sic a beata Yirgine promoti? MONACHUS: Sic- ut ab ca misericorditer exaltantur, ita dictante cius iustitia nonnunquam humiliantur , et hoc forte ad bonum suum. NOVICIUS: De hoc mihi dicas cxemplum. MONACHUS: Exemplura non longe quaeram.
CAPITULUM XL.
Item de Episcopo Theoderico , qui per ipsam Coloniae in Antistitem est promotus, eiusque nutu depositus.
Mortuo praedicto Brunone, et post occisionem Philippi 01;tone iam in regno ') contirmato , de successore in Ecclcsia Coloniensi satis tractabatur. Hcrmannus Decanus Bonncnsis, qui vir est ut nosti valde htteratus, cum Deum eiusque Ge- nitricem, sicut ipse mihi retulit, toto cordis affectu dcpreca- retur, quatenus tantae Ecclcsiae dignus praeficcretur, nocte in visu eadem Virgo beata ei apparens, et hbrum au- reis htteris scriptum porrigens, ait: Defer librum istum Episcopo. Nihil aliud in libro continebatur, nisi angelicae salutationcs , id cst Ave Maria gratia plma. Per librum enim '') intellcxit Episcopatum. Quem cum fcrre ^) vcUet Johanni Episcopo Cameraccnsi, eo quod tam Rcx quam ipse iUi fa- verent, probitatem ilhus cognoscentcs , revocavit eum beata Virgo dicens: Non Johanni, sed Thcoderico sanctorum Apo- stolorum Praeposito deferas illum. Quod si in Episcopatu non
1) AD in rogno iam. — 2) C aulcm. — 3} B deferrc.
DE SANCTA MAHIA. 59
se bene habuerit, siciit per me illum ') adeptns est, ita per me illo privabitur. Semper in eius obsequio idem Thcode- ricus devotus fuerat, et sicut tibi notum est, quotidie missae eius quotidianae vult interesse, nummum offerens singulis diebus. Tempore electionis cum Kex pro Episcopo Camera- censi intercederet , eique ab electoribus responderetur , quod idioma terrae ignoraret, cessavit. Hoc ipsum praedixerat praefatus Ilermannus. Tunc electores personis quatuor vota sua commiserunt, a quibus Theodericus in Antistitem electus est. Qui post dies paucos a mahs consiliariis ^) in tantum dcpravatus est, ut modicam haberet differentiam inter perso- nas laicas et ecclcsiasticas, inter rusticos et monachos , aeque ab his ut ab ahis theolonea^) recipiens, indebitis exactionibus utrosque gravans. His ahisque eius actibus malis Dei Ge- nitrix irritata, egit, sicut ex superiori visione colligitur, ut in- digne satis*) a Maguntino deponeretur Episcopo, aemulo cius per electionem substituto. NOVICIUS: Quod durus fuerit ordini nostro in Episcopatu , satis intellexi. MONACHUS: Idcirco merito ab illa dciectus est, quae ordinis est advo- cata. Tanta illi cura est de ordine, ut etiam eos qui le- viter detrahunt illi, sine correptione non transeat. Verbi gratia.
CAPITULUM XLI.
De scholare Coloniensi, quem sancta Maria in somni.s corripuit, cum ordini rnalediceret.
Coloniae scholaris est pene quatuordecim annorum, cuiusdam civis filius, et ecclesiae sanctae Mariae in Capitolio canonicus.
1) ARCD illud. — 2) Homil. II. p. 98: „A1) his cductns ct scHu- ctus, pcr totam Quadragcsimaiu non oratioiiihus ct clccmosynis. scd iuccndiis vacavil alque rapinis. Undc codcm lemporc iusto Dci hidicio cxconuiuuiicalus cst et dcpositus." — 3) 15P tiicoloiiia. I) thclonia, AC t hclonca. — 4) indigne satis om C; scd vide Vit. Engdh. I, 3. Ilomil. III. p. 22: „Cinu culpis suis cxi- gentihus, indiii;nc satis ct indchitc dcpositus, multisque vcxalionihus essel exiilceratus, curiain adiit lunoccntii I'apac, <|ui divcs cral valde lain in suhslantia quam in scicutia; iustitia ct miscricor- dia sihi suhvcniri concupivil, scd ncutrum acccpit. Vcncrunl cnim cx Cardinalihus quidam, vcxationihus cius compaticntcs. qui causam cius fovchant, scd modicum illi proluit. Cuuupic cuidaiu iuris|)crito quiiupie marcae ofVcrrcrcntur, (pialcuus pro c<» in curia loipicrctur, rcspondil iuitpuis illc: E<jo piMlcm mciim tion vcrlcniu j^ro (piiinpic luarcis/'
60 DISTINCTIO SEPTIMA
Iste miro modo ordincm nostrum diligcbat. lloc anno cum naves ordinis per Zclandiam timorc pracdonum transire non auderent, rumor venit Coloniam, quod omnes essent deprae- datae. Et dixerunt quidam; Justc actum est cum eis, mo- nachi avari sunt, mercatores sunt, Dcus illorum avaritiam sustinere non potest. Huiusmodi verbis praedictus pucr in tantum irritatus ') cst, ut odio advcrsus ordinem concepto, religioni detralieret, nec aequo oculo monachum sive conver- sum rcspicere posset. Nocte quadam in somnis ante ima- ginem Dei Genitricis sibi stare vidcbatur. Quem cum illa severius intueretur, ct puer tremeret, faciem ab eo avertit, sic dicens: Maler puer, optimis amicis meis quos habeo in toto mundo, maledicis et detrahis. Quod verbum ille bene intelhgens, et ex terrore evigilans, amorem cxtinctum gratia beatae Virginis in eius corde reaccendit. Quod autem Virgo piissima spcrnentes se quandoque^) puniat et humihet, exem- pHs duobus tibi ostendam. Aha me memini tibi dixisse superius de invasoribus possessionum Loci sanctae Mariae, quos humihavit, et adhuc huraihare non desinit.
CAPITULUM XLII.
De poena Sybodonis et soeiorum eiuSj ob iniuii,am beatae Virginis.
Anno praeterito duo mihtes germani, ministeriales Palatini Comitis Rheni, ex quibus unus Sybodo, alter Baldemarus vocabatur, multis secum assumptis, armata manu venerunt in villam Cussele ^), forum rerum venahum in odium Walerammi Comitis de Lutzehnburg spohantes, et muka pecora ah'aque diversi generis spoha secum deducentes. Erat enim in eadcm die triplex soUemnitas, dies vldehcet Dominicus, Nativitas sanctae Dei Genitricis, et dedicatio ecclesiae eiusdem vihae. Nocte praccedenti cuidam mihti ex comitibus Sybodonis visio tahs ostensa est. Beatam Virginem Christi pcdibus vidit pro- volutam, et voce clara dicentem: Conqueror tibi Domine fih de Sybodone et comphcibus eius, quia*) dedicationem ecclesiae raeae^) turbaverunt, hominesque ad iUam confluentes spoha-
1) ACDP iratus. — 2) quandoque om BC. — 3) Vit. Engelb. I, 4: ^Aedificaverat enim Walramus castrum et villam forensem in Ducatu Coloniensi, quam dominus archielectus destruxit et exus- gjt." _ 4) ACDP qui. — 5) meae om D.
DE SANCTA MARIA. 61
verunt, nullura tuae diei, ncque meae Nativitati honorem de- ferentes. Quod enim eadem die futurum sciebat, iara pro facto reputabat. Miles de visione tremefactus, cum Sybodoni eara recitasset, et ille parvipendens recitata, ipsum somniasse diceret, renitentera ut se sequeretur coegit. Dominus vero virtutum, qui de Caldaea adduxit Nabuoodonozor , per quera Judaeorura superbiam humiliavit '), Walerammum iuniorera, per quera raatris iniuriam^) vindicaret, advocavit. Nam die eodem circa nonam inopinate cum armatis militibus Cussele intravit. In dimidio enim anno illuc non venerat. Hi qui bona sua perdiderant, querimoniam de Sybodone facientes, cum Walerammus quo isset, vel ubi esset interrogasset , re- sponderunt: Domine ad quatuor milliaria in tali loco secure quiescit ^). Tunc ille furorem suum dissimulans, ait: Hodie festura sanctae Mariae est, bellare nobis non licet. Jussit tamen dextrariis dari *) pabulum , ut modicura quiescentes , fortiores ad conflictura redderentur. Ante solis occasuni cum oranibus suis, equis ascensis insecuti sunt hostes, et nocte super securos irruens, alios cepit, alios occidit, vixque aliquis evasit, praeter militem qui praedictam viderat visionera. His ita gestis, diccbat muHer quaedam Walerammo: Domine, ecce capita praedonum istorum quiescunt in tali loco. Reces- serant enim modicum a villa in curtim quandara illic dor- mientes. Mox illic ^) oranes divertentes, cum sepes et portara curtis inciderent, signuraque railitarc Waleramrai clamarent, et hoc intimaretur Sybodoni, ille tcrritus, cum fugere vellet, surgcre non potuit, neque pedem movere de loco. Cui cura Baldemarus diceret: Surge frater, fugiamus; re- spondit ille: Tu fugias frater, ego enim surgere non valeo, quia super genua mea quasi massam plumbi scntio. Ad quod ille: Nec cgo fugiam, tecum volens manere. Sicque ambo capti sunt et occisi, solventes poenam sacrilegii in Dei Geni- tricem commissi. NOVICIUS: Satis raanifesta fuit vindicta hacc, concordans visioni et poenae factae in Wilhclmum de Ilelpinstein, sicut dictura est superius capitulo scptimo. MO- NACHUS: Non solum matris iniuriam Christus vhidicat in operibus malis, scd etiam in verbis contumeliosis.
1) Rc<T. IV, 24. — 2) D matris suac iniuriam, C malris suac i rrc vcrcnt iam. — 3) B isscnl — esscnt — quiescunt. — 3) BG (larc. - jj B illi.
62 DISTINCTIO SEPTIMA
CAPITULUM XLIII. De poena lusoris, qui bkisphemavit sanclam Mariam.
Lcgitur in libro Miraculoriini Claraevallis de duobus luso- ribus terribile quid. Cum uni male succcdcret, fortunae altc- rius invidens, ut furori suo satisfaceret , in Deum evomerc coepit verba contumeliosa. Quem socius eodcm maligno spiritu afflatus compescens, ait: Sile, tu enira nescis malediccrc. Statimque Deum nimium blasphemans, cum in matris cius iniuriam erumperet; vox desuper audita cst: Meam iniuriara quocunque modo sustinui , matris autem meae contumclias nequaquam potero tolerare. Moxque super ipsam tabulara vulnere visibili invisibiliter percussus, spumans exspiravit. Et quid dicam de verbis contumeliosis , cum etiam stultiloquia, sine felle malitiae contra sanctae Dei Genitricis imagincm prolata, noverira in praescnti acriter satis punita?
CAPITULUM XLIV.
Item de poena cuiusdam matronae de Veldenze, quae de imagine sanctae Mariae stuUe loquebatur.
In capella castri Veldenze ') quaedam vetus imago est beatae Virginis, in sinu tenens iilium, non quidem per opus bene formata, sed multa virtute dotata. Matrona quaedam eiusdem castri, quod situm est in Dioecesi Treverensi, die quadam in capella stans, ipsamque yconam respiciens, et scul- pturae indignans, ait: Ut quid liic stat vetus liaec rumbula^)? Bcata vcro Maria mater miscricordiac, feminam stultiloquam non ut arbitror apud filium accusans, scd poenam pro culpa futuram alteri cuidam matronae pracdicens, ait: Quia domina illa, nomine eam designans, vocavit me vetcrem rumbulam, semper misera erit quoad ^ivet. Post paucos dies ab omni- bus suis bonis mobilibus et immobilibus a filio proprio ciecta, miserabiliter satis usque liodie mendicat, poenam luens stul- tiloquii. Ecce sic beata Virgo diligentcs se diligit et liono- rat, et 3) contcmnentes se punit et humiliat. NOVICIUS : Si
1) Veldenz iiixta Beriicastel ad Moseilam. — 2) rumbula vocabulum est formatum ex Germanico Riimpel, euius colleclivum, (leriini- pel, designat quod Lalini vocanl scrnla, — 3) et add ACi).
DE SANCTA MAIIIA. 63
sacras imagines contcmncntes tantam ') incurrunt pocnam, puto quod vcncrantes illas magnam mereantur gratiam. MO- NACHUS: IIoc in sequcntibus plcnius agnosces*).
CAPITULUM XLV.
De alia matrona, quae filiam a lupo raptam, per eandem imaginem recepit.
In pracdicto castro matrona quacdam habitat lionesta ac devota, nominc Jutta. Haec est illa cui beata Virgo verba opprobriosa 3) in suam yconam prolata, conquesta est. Et mcrito. Summo enini honore eandem imaginem vcncratur, salutationes , orationes, multasque venias coram illa faciens. Tcmporc quodam cum filiam parvulam in villam proximam nutricndam tradidissct, et infantula iam triennis in area lude- rct, hipus hidentcm quibusdam aspicientibus illam *) per gulam rapuit, raptamque in dorsum suum mittens, silvas vicinas peti- vit. Quem aliqui cum clamore insecuti, sinc ereptione puel- lulae tristcs sunt reversi. Ex quibus unus in castrum cucurrit, ct matri in mensa sedcnti raptum filiae nuncians ait: Do- mina, lupus comedit filiam vcstram. Cui illa turbata nimis respondit: Certc lupus non comedit filiam meam. Mox tamen mensa amota surrexit, ct in multa cordis amaritudinc capellam intrans, imaginem Salvatoris dc sinu matris evulsit, stansque contra illam cum multis lacrimis in haec verba prorupit: Do- mina, imnquam rchabcbitis puerum vestrum, nisi mihi inco- lumem rcstituatis puerum mcum. Mira humilitas Kcginac cocli. Quasi timcrct carere lilio suo, si nmlicr non relia- beret filiani suam^), lupo protinus imperavit, ct illc puel- lam dimisit. Insecuti plures dc villa lupi vcstigia, cum pucl- lae reliquias ad tumulandum quaerercnt, iuxta quoddam fru- tcctum illam dcandiulantcm rcpcrcrunt ^). Cui cum dicercnt, unde vcnis bona filiaV respondit illa: Munimart momordit me. Vestigia enim dcntium lupi in gutturc cius cuti ^) superlicic tcnus incisa apparucrunt, in tcstimonium tanti miraculi ad- huc ") rcservata. Tunc filiam ad matrcm ducciitcs, mox ut illam sanam vidit, eirccta laetissima cum gratiarum actione
1) A in lantam. — 2) BP cognosccs. — 3) ACDP probrosa. — i) illain oni I^. — f)) snam add BC. — <)) Bl) invonc- runl. - 7) ABDP cnto. 8) libri a d hi.o.
04 DISmXTIO SEPTIMA
ad imaginein sacrairi cucurrit »), et puerum sinui cius resti- tucns ait: Quia rcstituisti mihi liliam meam, en tibi restituo filium tuum. Haec mihi relata sunt a saepcdicto Hcrmanno Abbate Loci sanctac Mariac, qui puellam vidit, et a matris ore quae dicta sunt audivit. Cum adhuc Prior csset in Hcmmcnrodc, ct firmum habcrct propositum rcsignare Priora- tus officium, praedicta matrona ab Abbate eius domino Eustachio qucm hospitio rcccperat, ut sibi eum transmittcrct petivit, et obtinuit. Quem ante imaginem Dei Genitricis ducens, ne officium suum resignaret admonuit -). Deo, inquit, non placet, si resignaveritis. Cui cum ille diceret, unde hoc no- stis? respondit illa: Ncmo mihi hoc revelavit, nisi Domina ista, digito imaginem ostendcns ^). Multa siquidem eidem de- votae feminae per sacram illam imaginem revelantur, plurima per illam beneficia consequitur. NOVICIUS: Nescivi hacte- nus tantas esse consolationes in imaginibus sanctouura. MO- NACHUS: Multas sancti in suis et per suas imagines virtu- tes operantur, maxime in iUis locis ubi venerantur *). Num- quid non recordaris iuvenis apostatae iuxta Floreffiam, qui per imaginem beatae Virginis consecutus est indulgentiam ; simihter et sanctimoniahs , quae ab eius imagine alapha sus- cepta pcriculosam evasit tentationem? NOVICIUS: Utrius- que bene memini, primi videhcet miracuh in distinctione sccunda capitulo duodecimo, et secundi in distinctione prae- senti capitulo tricesimo tertio; et stupor invadit me, cum in hgnis audio vocem ad loquendum, manus ad feriendum, cor- poris incurvationem, erectionem, sessionem, et rehquos motus vi- tales. Magis haec ^) admiror, quam loquelam azinae contra Ba- laam ^). Illa enim animam habcbat motabilem ^); in hgnis, lapidi- bus, sivc metaUis, nuUus spiritus est. MONACHUS: Divinus spi- ritus in omni creatura est per essentiam et per potentiam, cui nihil impossibUe est, nihil miraculosum, qui ad honorem sanctorum suorum haec et his ^) simiha quotidie operatur. De imagine vero beatae Virginis referam tibi quandam visio- nem mirificam, quae ante hoc tricnnium facta est.
1) B recurrit. — 2) B ainovit. — 3) B digito eam dc- monstrans. — 4) B ubi honorantur, et hoc propter p e r s o n a s a q u ih u s h o n o r a n t u r. — 5) C li o c. — 6) IVunier. 22. — 7) B mort.ilcm. — 8) ABDP huiusmodi.
DE SANCTA MARIA. 65
CAPITULUM XLVI.
De imagine sanctae Mariae in Yesse.
In introitu Frisiae iuxta civitatem GruDingen coenobium quoddam sanctimonialiiim ordinis nostri de novo constructum est, vocabulo Ycsse '). Quae dicturus sum, a Priore loci eiusdcm audivi, et circa idem tempus imaginem ipsam vidi, et missam coram illa celebravi. Est enim opere angelico de- center exsculpta, effigicm rcpraesentans beatae Virginis filium in gremio tenentis. Die quadam cum custos candclam quae ante illam ardebat, dicta missa extinxisset, et duo carpentarii oratorium propter opus suum intrantes, illam reacccnsam repe- rissent, dixerunt Priori: Domine, nisi moneatis custodem, ut cauta sit circa extinctionem huius candelae, oratorium perde- tis. Omnia enim lignea sunt, altare scilicet, candelabrum, parietes ^). Vocata est illa , et culpata ; negavit , et extinxit. Carpentarii denuo ingressi, cum praedictara candelam rm'sum ardere viderent ^), et mox hoc Priori prodidissent, iratus, dure satis invectus est in illam. Qui certus effectus ex verbis eius de extinctione, iussit ne deinceps extingueret illam, scire volens quid hoc portenderet. Tota illa die et sequcnti nocte coram imagine praedicta ardebat candela, et in mane vix ad longi- tudinem dimidii articuli manus fuerat consumpta. In festivi- tate beati Andreae Apostoli, cum unus ex praefatis carpen- tariis, vir simplex ac devotus, modo in eodem coenobio conversus, ad missam *) starct, et sacerdos Evangelium inci- peret, imago Salvatoris ipso intuente de sinu matris in quo sedebat, se erigens, coronam de capite eius tulit, camque suo capiti imposuit. Dicto vero Evangelio, cuni vcntum fuisset ad illum locum symboli: Et liomo factus est, coronam ma- terno capiti restituit, et resedit. Haec^) cum simplex ille homo vidissct, et dc novitatc visionis expavisset, ait intra se: Melius est ut taccas; si dixeris, non creditur tibi^). Cumque in festo sancti Nycholai candem visionem eodem modo quo prius vidisset, divhiam timens oHcnsam incurrcre si taccret, Priori visa per ordinem recita^ it. Et quia locum rcpositionis
1) cocnobiuni Esscnuni, vnljjo Eisscn, non procnl ah oppido Groninga, circa anninn 121() inslilntuin fuit. — 2) Cl) et pariclcs. — 3) D ccrncrcnt, B vidisscnl. — 4) ADP niissas. — 5) C hoc. — 6} B nullus crcdct libi.
66 DISTINCTIO SEPTIMA
coronae cxprimcre noii potcrat, ntpote laicns, intcrrogatus dc Iioc rcspondit: Quando nominata fuit Maria. Mox Priori occurrit, quod in fcsto Confcssorum Ecclcsia Crcdo in unum Dcum, diccrc non consucvcrit. Vocansque socium suum ait: Dixistis vos missam in convcntu in dic sancti Nycliolai? Ipse tunc domi non fucrat '). ]{cspondcntc illo, ctiam; subiunxit: Dixistis Crcdo inunum-)? Dixi, inquit. Et Prior: Non rccte fccistis, non cnim Apostolus fuit. Ad quod verbum ille rc- spondit: Certe cgo sanctum Nycliolaum aequalem habeo multis Apostolis. Sicquc Prior de visionc certificatus cst. NOVI- CIUS: Mystcrium visionis huius nosse dcsidcro. MONACHUS: Dyadema regium vidctur hoc loco signare ^) carnem Virginis gloriosam, quam dc semine traxit rcgio. Christus vcro coro- nam matcrnam capiti proprio imposuit, cum pcr sacramcn- tum incarnationis carncm de Virgine sumptam suae divini- tati univit. Unde ad considerationem tanti mysterii Spiritus sanctus nos invitans, dicit in Canticis Canticorum: Egredlmini filiae Jerusalem '^), et videte Eegem Balomonem, id est Cliri- stum verum pacificum, in dyademate, hoc est in ^) carne hu- mana, quo coronavit eum mater sua, Virgo Maria, in die desponsationis eius ^), quando angelo nunciante ?), in eius ute- ro coelestes celebratae sunt nuptiae inter naturam divinam et humanam. Pcr hoc autcm quod ad illa vcrba: Et Jiomo factus est, coronam matcrno capiti reposuit, diccre videbatur: Mater, sicut ego per te particeps factus sum humanae sub- stantiae, sic tu per me particeps facta cs naturae divinae. Christi enim, qui Deus est et homo, corpus sumus ct membra^). Haec de perfectorum consolatione dicta sint ^) per sacram eius imaginem. Audi nunc aliud gcnus consolationis, de hoc quod in exordio huius distinctionis dictum est, apud ipsam esse electuaria confortativa.
1) CP erat. — 2) BD unum Deum. — 3) fortasse legendum (sigcare) significare. — 4) CD Syon. Homil. I. p. 66: „Egre- dimini filiae Jerusalem, id est animae electae." — 5) in add BD. — 6) Cant. 3, 11. — 7) D annunciante. — 8) C Christus enim — corpus suum et membra accepit de beata Vir- gine. Ephes. 5, 30. Homil. I. p. 64: „Faclus est pluralis numeri in augmento corporis sui, quod est Ecclesia." — 9) ACD sunt.
DE SANCTA MARIA. 67
CAPITULUM XLVII.
De monacho medicOy cui sancta Maria in choro electuarium suum primo negavit, et postea emendato donavit.
Fuit in ordine nostro qiiidam- pliysicns, magis habitu quam actu monachus, occasione medicinae per provincias discur- rens, ct vix unquam nisi in praecipuis festivitatibus ad mona- sterium revertcns. In quadam sanctae Dei Genitricis sollemni- taie cum nocte staret cum ahis ad psallendum, ipsa Virgo beatissima, rauha claritate circumfusa, chorum ipso vidente intravit, psallentes circuivit, et de pixide quam in manu por- tabat, electuarium per coclear hauriens, singuhs in os mitte- bat. Ad ipsum vero veniens, cum pertransiret et diceret: Tu de meo electuario non indiges, quia medicus es, et pluri- mas tibi impendis consolationes ; ille tristis transeuntem ocuhs sequebatur '), culpam recognoscens. Ab illo enim tempore non nisi per obedientiam coactus de monasterio egredi con- sensit; omnes corporales consolationes sibi temperavit. In proxima sua sollemnitate Domina nostra praedicto modo fa- mulos suos visitans, postquam ad medicum venit, gradum fixit et ait: Quia te emendasti, tuis medicamentis mea prae- ferens, ecce de meo electuario sicut ceteris tibi impartior. De quo ut gustavit, mox tantum dulccdinis ac devotionis conce- pit, ut deinceps stabilis in congregatione maneret, et omnia carnis commoda tanquam stercora ') reputaret. Electuarium istud gratia devotionis intelligitur, cuius virtute pSallentes con- fortantur, cuius dulcedine labor vigiharum vertitur in deli- cias. Iluius species aromaticac sunt memoria compunctiva Dominicae conceptionis , nativitatis, ct reliquorum sacra- mentorum Christi, quae omnia melliflua spc futurac retri- butionis condiuntur, et meritis beatae Virginis psallenti- bus hifunduntur. NOVICIUS: Placet quod dicis. MO- NACIIUS: Quod apud beatani Genitriccm Dei ^) ungenta sint sanativa, testatur sponsus in Canticis diccns: Meliora sunt ubera tua vino; odor ungentorum tuorum super omnia aro- mata^). Et iu alio loco in persona iUius: Sicut cijnamomuni
1) W insoqucbatur. — 2) Philipp. 3, 8. — 3) BCD Dei Gcni- triccm, -^ 4} Cant. 4, 10.
68 DISTINCTIO SEPTIMA
et bahamum aromatkam odorcm dedi, ct cctcra '). Quantac virtutis ct gratiac cadcni sint ungcnta, scqucns dcclarabit exemplum.
CAPITULUM XLVIII.*)
De sanciimoniali, cuius ti/hiam laesam sancta Maria in visione pemmxit et sanavit.
Contigit antc annos paucos in quodam cocnobio sancti- monialium ordinis nostri satis mihi noto, rcs valdc delcctabilig. Est ibi quacdam soror, ct ipsa mihi nota, vitac probabiUs, multumquc fervcns in obscquio beatac Virginis. Hacc cum in gcnuflexione , nimio impellentc fervore, tcmporc quodam genu vel tybiam vuhierasset, atque meridie in infirmitorio dor- miret, visa est in somnis ei^) astare beata Virgo Maria, pixi- dem ungcnti portans in manu sua. Immissisque digitis, de eodem ungento perunxit vuhieratam tybiam virginis. Statim tanta flagrantia affuit, ut sorores in proximo dormientcs, odore illius cxcitatae surgerent, et ad lectum eius venientcs, eo quod maior ibi sentiretur virtus odoris, dormientcm excitarent. Cui cum signassent, quis vel unde esset odor tantus, illa causae non ignara, imo per eadcm signa iam de vcritate vi- sionis ccrtior effecta, nihil iUis dicere vel resignare voluit ^), tan- tum innuens, ut irent dormitum. Quae cum rursum obdor- mivissct*), itcrum affuit mater Domini, secura illam pcr visio- ncm ducens in pomcrium. Cui manum sub mento poncns, dixit ^) : Modo demitte *) te super genua tua. Quod cum fe- cisset, Domina nostra subiunxit: De cetero sic modeste et disciplinatc debes petere veniam, instrucns illam. Et adiecit: Singulis diebus sequentiam , Ave Dei Genitrix , mihi ^) dicere debes, et ad singulos vcrsus veniam petcre. Multum enim^) in ea delector. Sanctimonialis vero evigilans, ut experirctur si esset ahquis in visione effcctus, tybiam conspexit, quam non sinc multa admiratione sanatam invenit. NOVICIUS: Quantum ex hac visione coniicio, minus placet beatae Virgini in orationibus fervor indiscrctus, ct in genuflexionibus motus
1) Eccli. 24, 20. — *) Homil. I. p. 24. — 2) BCD ei in somnis. — 3) D dicere voluit vel signare. — 4) BD obdormi- vissent. — 5) B ait. — 6) BDP dimitte. — 7) ADP mihi ad honorem, B mihi ad laudem. — 8) enim om BC.
DE SANCTA MARIA. 69
indisciplinatus. MONACHUS: Non contradico. Ut cnim de persona beatae Dei Genitricis taccam, nomen eius non tam sententiis, quam vivis exemplis dulce super mcl ostendam.
CAPITULUjVI XLIX.*)
De incluso, qui per Ave Maria sensit miram dulcedinem.
Juxta ecclesiam sancti Severini in Colonia inclusus quidam habitabat ') Marsilius nomine , in Tuscia ad sanctum Seba- stianum quandoque Episcopus, et tempore schismatis quod fuit inter Alcxandrum et Paschalem, ab ipso Alexandro de- positus. Hunc cum matronac civitatis frequentarent '^), et una ei confcssa fuisset, quod Dominae nostrae nomcn dicere non posset^) sine quadam mira dulcedine, de causa tantae gratiae requisita respondit: Singulis diebus in honore eius quinqua- ginta Ave Maria, cum totidem veniis dicere consuevi, per quae tantam dulcedinem merui, ut omnis oris mei saUva orationis tempore in mel videatur conversa. Quod cum audisset iam dictus inchisus, cxemplo devotae feminae vix per sex hebdomadas angelicam salutationem praefato modo et numero complcverat, et ecce tantam dulcedinem sentire coepit in illius dulcissimae salutationis prolatione in ore et in gutture, ut mellis dulcedinem longe transcenderet ipsa dulcedo. Eandcm dulccdincm meruit quidam de ordine nostro mona- chus, exemplo illius provocatus. Haec mihi rclata sunt ab eodem incluso. Eccc his tribus exemphs satis ostensum est, nomen eius csse su^per mel dulce, et quod hereditas eius sit super mel et favum"). NOVICIUS: Ut quid appositum est hereditas eius super mcl et favum? MONACHUS: Kepetitio confirmatio est ^). Quod hereditamus, hoc frcqucntamus. In favo cera est ct mcl. Ccra, quia tcnax est, pertinct ad mcmoriam; mel exprimit dulccdinem. Non nisi per iugem mcmoriam nominis Genitricis Dci praemissa dulccdo poterit adipisci. Cera etiame) illuminat, mcl cibat et incbriat. Nomen Mariae m compositionem odoris factum, opus pigmcntarii. In omni ore quasi mel indulcabitur, et ut musica in convivio vini^). Utrumque enim, illuminationcm scilicet et refectionem, sancti *) nomil. I. |). 24. — 1) V>\) hahitat. — 2) IJ visitarent. — 3) H iiostrae nil (licerc possot. — 4) Eccli. 24, 27. — 5) siinilitcr Augustin. de Civil. Dci XVII, 12: „illius enim spei est eonlinnalio verbi huius iteralio." — 6) ACDP cnini. — 7) Ecdi. 49, 1-2.
70 DISTINCTIO SEPTIMA
Imiiis nominis invocatio operatiir, sicut in supradictis ostcnsum est excmplis. NOYICIUS: Ex quo tanta bona per nomcn bcatae Virginis confcruntur pcccatoribus ct iustis, de cetero mcmoriac mcae tcnacius inliacrcbit. MONACHUS: IIoc si fcceris, in fme tuo consolationem cius cxpcrieris. Quod vero moricntibus assistat, cisque suam raellifluam praesentiam ostcn- dat, praesto sunt excmpla.
CAPITULUM L.
De monacho, quem sancta Maria deosculabatur ante mortem.
In domo quadam Hispaniae ordinis nostri, quae ') Pume- rane vocatur, duo adolcsccntes sunt convcrsi, et tam lauda- biliter in ea ") conversati , ut vita illorum aliis cssct ^) in exemplum. Ex quibus unus in obsequio beatae Virginis ita fcrvens exstitit ac devotus, ita in horis cius decan- tandis morosus ct intentus, ut non solum" in singulis versi- bus, sed etiam in singulis verbis memoriam ipsius habe- ret, sicque horam horae cum maximis laboribus penc con- tinuaret. Qui cum annos decem et septem fecisset in or- dine, graviter infirmatus est, et ministravit ei socius suus ex liccntia Prioris. Sciens eum virum sanctum, et in servitio Dci Genitricis devotissimum, ut aliquid sibi diceret ad aedi- ficationem, intuitu mutuae caritatis flagitavit. Cui cum ille nihil negare posset nec vellet, respondit: Heri Domina nostra visitavit mc, et quia die septimo ad Dominum sim*) migra- turus, praedixit. Et adiecit: Quia prae cunctis mortahbus mihi intentius servivisti, et ego tibi faciam quod nondum ah- cui feci. Colhmique meum brachiis suis stringcns, dedit mihi osculum. NOVICIUS: Hic legentibus oriri potest scrupuhis, quia superius dictum est capitulo tricesimo secundo, quod mi- Hti tentato osculum dederit. MONACHUS: Visio ista illam tempore praecessit. Cum autem agonizarct die et hora prae- dicta vir beatus, Prior dormicns, cellam in qua iacebat, tur- bam candidatorum introire vidit, qui se propter animam iUius deducendam advenisse diccbant. Statimque ad pcrcussionem tabulac excitatus, surrcxit et accurrit, et quia coclcstis esset exercitus, a quibus devotus Genitricis Dei famuhis foret de-
1) ABDP quod. — 2) in ea om BC. — 3) BP esset aliis. — 4) B essem, AP sum.
DE SANCTA MARIA. 71
ducendus, minime dubitavit. Haec ') dominus Amoldus Abbas Cisterciensis Treveri positus, multis recitavit, dicens, veraciter in domo in qua prius Abbas fuerat gestiun.
CAPITULUM LI.
De Hermanno converso, pro quo defatigato sancta Maria horam decantavit, et finem praedixit.
In Claustro, quod vulgari nomine Ilemmenrode dicitur, conversus quidam fuit vocabulo Hermannus, nemorali aratro cuiusdam grangiae deputatus. Erat autem sincerissimae vitae, et multas a Domino consolationes secreto percipiebat, ex quibus perpaucae ad nostram pervencrunt notltiam. Is in officio suo habebat intcr abos boves iuvencum ferocem ac superbum , quem ad opus vix aut ^) nullatenus sine magno labore adducebat. Hunc ergo cum vice quadam iugo vellet colligare, et modis omnibus recalcitrantem nequiret compe- scere, commotus animo in silvam divertit, et fustem ad re- bcllem taurum feriendum incidit. Cui minaciter cum vecte venienti, nescio quo spiritu ductus taurus occurrit, pedibusque eius prostratus, licet non verbis, gestu tamen humiliati cor- poris veniam flagitavit. Quo viso vir Dei placatus, ait: Mise- ricordiam quaeris, misericordiam 3) tibi non denegabo. Surge, et cave ne me de cetero inquietes. Ab illa autem die tau- rus idem omnem dcposuit feritatem, adeo ut in gratia man- suetudinis nullo coniugalium suorum inveniretur infcrior. — Isdem *) frater alio tempore cum diurnis ^) laboribus fatigatus, post completorium pausaturus in suo se stratu collocasset, subito recordatus cst quod ipsa die unam horam, quam de- cantare solcbat in honorc beatae Virginis, prae instantia occu- pationis distulerat, et dilntam oblivione intervenicnte ^) negle- xerat. Exiliit ergo ') de stratu suo, ut quod negloxerat, vel tunc supplcret. Sed eius miserata laborcs Domina mundi, repente astitit ci, imperans ut quiesceret, et ipsa pro eo ho- ram neglectam supplcre deberet. — Quando iiutcm Dominus Deus iustam laboribus eius remunerationem reddere decrevit,
1) Choc. — 2)ACP ac. — 3) pro iniscricordiam (nnain) liabct H cl illam. — 4) BC idcm. — 5) Hbri divinis. — 6) ABD intercidente, P in tcrccdcnte, ut III, 24. p. 140. — 7) C exiliit igitur, B cxsilivit igitur.
72 DISTINCTIO SEPTIMA
immisit ci infirmitatcm cori^oris, scd aiiimi j^audium ct conso- lationcm spiritus non subtraxit. Igitur cum pcr aliquot dies acgrotassct, venit Abbas Gisilbcrtns tam eum quam cctcros infirmos visitarc. Cui cum diccrct: Non crubcscis fratcr Hcr- mannc, .quod ') fratcr Godcfridus crit prior tuus in rcgno coe- lorum? dcmonstrato quodam convcrso ibidem infirmo, qui tricnnium vix pcrfcccrat in ordinc; rcspondit: Non dominc, scd quicquid boni ei Dcus faccrc volucrit, bene cupio ci. Dixit ei^) Abbas: 0 tu sempcr ridcs. Facics enim eius na- turalitcr quasi ad ridcndum disposita erat. Habc Uccntiam cundi ad chorum ct ad opus tuum. Rcspondit ^) : Ego ibo quo Deus volutrit. Et quo, inquit, ibis? Kcspondit: Ad regnum coclorum. Quando crgo, ait, morieris? At illc: Post biduum. Nam et tcrtia post lianc dicm incipiente missa hic ero , et in- cipiente Evangeho hic adhuc cro, sed antequam finiatur, in re- gno coelorum ero. Et videtur mihi hoc triduum prolixius esse , et amphus me gravat, quam totum tcmpus vitac meae, quod fcci super terram. IJnde, inquit, ista nosti? Kespondit ille: Beata Vir- go Domina nostra hic fuit, et consolata est mc. Sed et ego raptus sum in coehun, ubi etiam vidcre merui beatitudinem , quam Deo largiente habiturus sum. Ab illo ergo die frequentissime eum Abbas visitavit. Jam advenerat dies tertia, et instante hora missae acccssit ad eum fehcis memoriae frater Theode- ricus de Cellario, ministcr eius, et dixit: Frater Hermanne, poterone ego ire ad missam? Erat*) enim dies Quadragesi- mae. Qui ait: Non. Sinite ahos ire, vos autem manete me- cum, et praeparate aquam cahdam, unde lavari debeam. Et post pauluhmi: Sternite mattam, et advocate duos fratres, qui vos adiuvent, tempus^) est migrandi. Pulsata igitur ta- bula circa principium Evangehi, convcntus accurrite), ct ipse Abbas inter primos 5 sicque sancta illa anima sicut praedixerat ante finem Evangehi sohita cst. NOVICIUS: Non miror si iustus iste ^) desideravit mortcm, quem auctrix: vitae conso- lata est ante mortem. MONACHUS: Non solum pracsentia eius infirmis dat fiduciam moriendi, sed etiam morientibus risum excitat, qui signum est magnae laetitiae.
1) n quia. — 2) G Dixitque. — 3) B respondit ille. — 4) ACP erant. — 5) B tenipus enim. — 6) ABDP occurrit. Conf. VI, 36. XI, 8. 16. — 7) iste add B.
DE SANCTA MARIA. 73
CAPITULUM LH.*)
De Pavone converso, qui sanctam Mariam in fine suo vidit
Conversus quidam adolescens aetate, Friso natione, in Lucka cuius supra memini, graviter infirmabatur. Deductus ad extrema, in ipsa agonia, sicut mihi retulit monaclius qui vfdit et praesens fuit, ridcre coepit. Cui cum diceret unus ex circumstantibus : Pavo, hoc ei nomen erat, cur modo rides? respondit: Cur non rideam? Ecce Domina nostra praesens est, et iam animam meam suscipiet. Videtur milii in isto ver- siculus poetae impletus:
Incipe parve puer, risu cognoscere matrem 'J. Puer erat virtute idem conversus, quia simplex et purus; parvus, quia humihs et mansuetus. Haud dubium quin beata Virgo morienti matemos exhibuerit gestus; quia non risum, scd timorem vultus excitat severus.
CAPITULUM Lm.
Item de sanctimoniali, cui morienti apparuit.
Simile contigit Coloniae in ecclesia sancti Mauritii. Cum quaedam sanctimonialis bonae vitae in extremis ibidem labo- raret, et sorores morientem circumstarent , illa serenata facie subridendo, cunctis audicntibus in haec verba prorupit: Bene- veniat dulcissima Domina mea, beneveniat. Sicque repressis labiis exspiravit. Multum enim illam diligcbat. Unde et in hora illa terribili dilectam videre meruit, visam saUitare, at- que per eam et cum ea coelcstem thalamum intrare. NOVI- CIUS: Spero quod daemones, qui etiam viris sanctissimis in exitu nimis sunt importuni, in praesentia tantae maiestatis subsistere non possunt ^). MONACHUS : lioc tibi ostcndere volo per^) exemphmi.
CAPITULUM LIV.
Item de Warnero monacho, cui in extremis suhvenit, cum a daemonihus terreretur.
Circa hoc tricnnium monachus quidam Warnerus nomine in Ebcrbaclio dcfunctus est, aetatc quidcm adolescens, et ini-
*) Homil. III. p. 178. — 1) Vircr. Eclofr. IV, 60. - 2) B nullo 111 odo possint. — 3) B pcr scqucns.
4
74 DISTINCTIO SEPTIMA
berbis, sed mcnte canus. Hic cum ante horam cxitus sui, sicut ab cius Abbate didici, daemoncs circa se videret, illo- rum importunitate valde turbatus , clamare cocpit : Sancta Maria, libcra mc ab istis vilissimis, crebrius hoc repetens. Audicntes huiusmodi clamorcm, lii qui circa eum crant satis mirabantur, scientes eum esse taciturnum, et vix ad interro- gata respondere. Postmodum ') respirans et inchnans, ait: Beneveniat carissima Domina mea, beneveniat. Moxque manum contra dacmoncs lcvans, et eis insultans , subiunxit: Modo iacetc vos ibi, modo iaccte vos ibi. Sicque post mo- dicum^ placido vultu exspiravit, angelis gaudium faciens in coelo , scd non modicum dolorem fratribus in monasterio. Fuerat enim adolescens bonus et disciplinatus , virgo corpore et mente. Nec dubitandum est, quin in adventu Reginae cocH, omnis illa turba spirituum mahgnorum impulsa sit et deiecta, sicut in ortu solis nebula dispergitur matutina. NO- VICIUS: Si Domina nostra clementissima, in morte peccato- ris, sicut supra dictum est capitulo nono, sola sua miseri- cordia daemonum cachinnos compescuit, non miror si in obi- tu huius iusti terrores illorum indebitos repressit. MONA- CHUS: Bene sentis. Dignum erat, ut mater totius castitatis etiam ante mortem in suo famulo tam iocunda visitatione re- muneraret virtutem virginitatis. Nec hoc miror de perfecto monacho, cum ob eandem virtutem noverim suam praesen- tiam cuidam saeculari clerico morienti Dei Genitricem exhi- buisse.
CAPITULUM LV.
Item de canonico Coloniensi, cui in fine se ostendit.
Quidam canonicus maioris ecclesiae in Colonia, cum in extremis ageret, beatam Mariam praesentem vidit et agnovit. Quam visionem cum circumstantibus recitasset, alapham sen- sibilem invisibihter recepit. NOVICIUS : Quae fuit ibi culpa ? MONACHUS : Puto quia inanis ^) gloria, quae mox per eandem alapham est sanata. Vocabatur enim Albertus, et licet corpore fuerit castus, satis tamen exstitit saecularis et delicatus, atque
1) B post modicum. — 2) B post paululum. — 3) B ina- nis fuisset.
DE SANCTA MARIA. 75
in vcstibus curiosus '). Ne autem causari possis , quod uni- versis^) Domina tantum claustralibus virginibus vel continen- tibus decedentibus suam praesentiam visibiliter impendat, eos- que ad vitam aeternam perducat, personam laicam et uxora- tam tibi proponara.
CAPITULUM LVI.
De Konone cruce signato, quem sancia Maria morientcni consolata est.
Civis quidam de Tulpeto, vir honestus, Kono nomine, in hac extrema expeditione signatus, cum aUis peregrinis ad mare usque pervenit. Ibi graviter infirmatus, cum moriturus esset, coepit mirabiliter iocundari. Requirentibus sociis^) de causa laetitiae, respondit : Quare non gaudeam ? Ecce Domina nostra sancta Maria hic praesens est, et haec milii dixit: Kono, quia rcHquisti uxorem, fihos et omnia tua propter ho- norem fihi mci, pericuhs te exponens, ego bene et plene tibi retribuam. Qui statim exclamavit : En video coehmi apertum, et in eo sedem mihi praeparatam, ad quam celerius sum ascensurus. Moxquc sacro oleo postulans se inungi, et viatico Dominici corporis muniri, hominem peregre deposuit, et sicut verus peregrinus, in coelesti patria laboris sui praemium sus- cepit. NOVICIUS: Non miror si homo iste iustus vel po- tius per crucis signationem iustificatus, tam mirifica vidit, et
1) Homil. I. p, 144: „Ciiin csset apud nos novicius quidani Albertus nomine dc Brule, quondam canonicus maioris ccclesiae in Colonia, et conquererclur niagistro suo, quod in confessione non posset reduccre ad memoriam omnia pcccata sua; respondit ille: Notate in cedula peccala vestra. Et novicius: Libcr oclo quaterniorum peccata mea capcre non possct. Erat enitn ab ineuntc aclate totus deditus luxuriae, verba otiosa, impudica, scnrrilia ct risum moventia mullum anians. Cuni adbuc essct iuvcnis, babuit njatrcm Bingac in monastcrio sancti Robcrti convcrsam. 0"^^' pro lilii salute sollicita , cum bcalac Ilildingardi eiusdcm cocnobii malri tcmporc quodam ciuu dolorc dixissct: 0 donuna, quid fict dc filio meo Albcrto, qui tam niirabilis cst ct tam instabilis? rcspondit sancta: Taiulcm salvabitur. Quod vcrbum occasio ci fuit nuilto- runi pcccatorum, non rccordans scriplurac diccntis: Malcdiclus qui pcccat in sj)c. In scncclntc tactus apoplcxia, tinu)rc inor- tis vcnit ad ordincm, et uon mullo post cadcm pracvcntus infir- mitate defunctus esl. In quo sacpius vidimus lacrimas ct siijna contrilionis, ita ut bona spcs sil de cius salvationc.- — 2) C nnivcrsa. — 3) B rcquisitns a sociis.
76 DISTINCTIO SEPTIMA
promeruit; scd si nosti, dic imde mircr. MONACHUS: Duo tibi dicam cxcmpla divinac pictatis, ciusque Genitricis, quae te non solum in admirationcm, imo etiara in stuporem merito convertant.
CAPITULUM LVII.*)
De milite decoUato, qui per eam evasit gehennam.
Miles quidam nobilis, sed criminosus, tcmpore quodam ab inimicis suis captus est. Et quia mortalcs erant inter eos inimicitiae, visum cst eis expcdirc, ut in instanti occidc- rctur. Ccrncns vir nobilis sibi mortem imminere, et nullum adesse rcmcdium vitac, supplici vocc dixit ad illos: Rogo vos intuitu Dci, ut ad modicum mortcm meam differrc digne- mini, quatenus alicui saccrdotum pcccata mea possim confiteri. Responderunt illi: Non esset nobis haec dilatio tuta. Con- tingcre possct, ut cognati et amici tui vcnicntcs, eriperent te de manibus nostris , et esset error novissimus pcior priore '). Cui cum praecepissent, ut se prosterncrct ad decollandum, dixit hoc vcrbum: Deus, tu scis voluntatcm meam. Et subiunxit: Animam mcam commcndo Virginis filio. Sicque decollatus cst. Erat tunc temporis obsessus quidam in vicino. Cui cum dicerent quidam, audita morte tanti tyi-anni : Modo magnum habetis gaudium propter animam militis illius facinorosi; lugubri vocc respondit: Nequaquam. Unum enim verbum moriens^) protulit, propter quod salvatus cst. Haud dubium quin ope beatae Virginis, cuius fiho animam occi- dendus commisit, poenis gehennae sit subtractus, et cum la- trone^) confitente paradisi gaudiis addictus. Ahud tibi refe- ram, unde amplius mireris *), quod milii quidam Abbas ordinis nostri retulit, circa hoc quinquennium dicens illud contigisse.
CAPITULUM LVHL
Jtem de latroney quem decollatum sepeliri fecit in ecclesia.
In vicina civitatis^) Tridentinae, sicut mihi retulit quidam Abbas, latro nominatus^) versabatur, a quo multi depraeda-
=*) Homil. II. p. 77. — 1) Matth. 27, 64. — 2) moriens om C; conf. XI, 20. — 3) Luc. 23, 43. B latrone sero. — 4) B miraberis. — 5) ACDP civitate. Conf. I, 40. p. 52. — 6) B nominatissimus.
I
DE SANCTA MARIA. 77
bantur; ct qui se defendere voluerunt nee potuerunt, occi- debantur. Ilic cum die quadam monaclium quendam ordinis nostri obvium liaberet, sperans quod pecuniam portaret, ait: Nisi voluntarie sequaris me, occidam te. Quem cum mona- chus sequeretur, et quaereret in via, quis esset, vel quid operis haberet; respondit ille: Ego sum latro ille famosus, nomen suum exprimens. Cui cum monachus diccret: Jam incipitis canescere, et non timetis animae vestrae? respondit ille: Non plus quam pecus. Et tacuit monachus. Veniens in spehmcam ilhus, ait intra se: Si posses hominem hunc convertere, magnum Deo praestares obsequium. Dixitque ad latronem : Si ') hcet mihi ahquid vos interrogare ? Respon- dente illo, hcet; monachus subiunxit: Quahs exstitit vita ve- stra a principio ? Respondit iUe : Pessima. Quando puer eram, cum omnibus meis coaetaneis contendebam ; factus adolescens, furtis operam dedi; deinde in virum proficiens, latrocinia exercui, in quibus adeo profeci, ut hodie caput et magister sim omnium latronum huius provinciae. Ad quod monachus: Num- quid non timetis poenas aeternas, huiusmodi operibus prae- paratas? Dicente iUo, de anima nuha mihi quaestio est^), eo quod perdita sit; monachus rcspondit: Quid si possem vobis ostendere viam salutis, velletis mihi acquiescere, necne? Ait latro : Etiam vobis consentirem. Et ihe : Jeiunate unum diem in hebdomada in honore sanctae Mariae Genitricis Dei, et nullum in illa^) laedatis, et sciatis pro certo quia gratiam apud filium*) vobis obtincbit. Respondit latro: Haec revera faciam, et iam voveo; nihil ea die comedam, nullum de- praedabor, nullum laedam. Elegitque diem sabbati, nihil in iho mah operans, imo plurimos a sociorum manibus deprae- dandos sive occidendos ob honorcm beatae Virginis eripiens. Eodem tempore Tridentum ab hostibus per circuitum infesta- batur, et exeuntes satellites civitatis cum hostes die sabbati insequerentur, iam dictum latronem inermcm propter sabbatum cum ceteris cepcrunt. Et cum esset fortissimus, non se de- fendebat cum caperetur, non se excusabat, nec loqui voluit interrogatus cum duceretur. Veniens^) in civitatem, mox ut cognitus est, patibulo adiudicatus est. Nutu tamen ut cre-
1) si oin B. Conf. Matlli. 19, 3. — 2) B mihi nulla cst quac- stio. — 3) B in illa dic. — 4) C filium suum. — 5) B ve- nicntcs.
78 DISTINCTIO SEPTIMA
ditui* bcatac Vir^iuis siipcr pulcliritudincm corporis ciiis iu- diccs moti, in hoc convcncrunt '), ut provincia abiurata vive- ret. Quod cum ille abnucret, et diccret: Non faciam, mcli- us cst cnim ut hic pcccata mea luam quam in futuro; rc- spondcrunt: Sine tunc ^) ut dccollcris. Non curo, inquit, qua- lis sit poena, dummodo occidar. Et illi: Vis ut vocctur tibi sacerdos? Kcspondit: Non cst ncccssc. Omnes cnim Clu-istia- ni estis, omnibus vobis omnia peccata mea confiteor. Quod cura fecisset cum multa contritione, nihil se boni unquam fecisse testabatur, praeter illud ieiunium, quod a monacho didiccrat. Sicque extra civitatem decollatus cst, et in eodcm loco sepultus. Nocte eadem vigilcs portarum circa eius tu- muhun luminaria vidcrunt. Quinquc enim matronae corpus eifodientes, et caput corpori adaptantes, posucrunt in feretro ^), mirae texturae purpura superiecta. Ex quibus quatuor sin- gulas candelas ardentes in manibus habentes, per quatuor partes ferctrum tollentes, quinta quae clarissima omnium erat, cum candela sequente ad portam usque venerunt, ibi corpus deponentes. Custodes ista videntes, timuerunt, putantcs esse fantasma. Quibus illa dicebat: Dicite Episcopo vestro, ut capcllanum meum a vobis decollatum, in tali loco ecclcsiae honorifice sepeliat, minas addens si ncghgeret. ' Et nominavit se. Mane cum Episcopo haec nunciata essent, cum Clero et populo exiens*), purpuram dcposuit, caput praccisum cor- pori unitum videns, cxpavit, texturamque purpurae humanum artificium excedentem admiratus, relatis credidit, hominemque cum timore et honore maximo, non ut latronem, sed sicut Christi martyrem in loco designato sepcHvit. Ab illo tem- pore usque hodie vix aliquis adultus in illa provincia inveni- tur, qui eius exemplo diem sabbati in honorem^) Dominae nostrae non ieiunet. NOVICIUS : Cum opera bona extra ca- ritatem facta, raortua sint, quomodo ieiunium, sive ahud opus secundum gcnus bonura ^), tcmpore latrocinii gestura, Dei Ge- nitrici placcre potuit? MONACHUS: Pcr obequiura quod be- atae Virgini impendit, habilem se reddidit gratiae; per fina- lera contritioncra factus cst filius gloriae; per poenara tera- poralera quara hbenter ac patienter sustinuit, purgatorii poe- nas evasit. Non enira punit Deus bis in idipsura, nisi rae-
1)B moti, condixerunt. — 2) ABCD tamen. — 3)B feretrum. — 4) B ipse exiens. — 5) B honore. — 6) C bonorum.
DE SANCTA MARIA. 79
dicina contemnatur. Non aliter aiuleo diffinire. Legimiis enim in Vitaspatrum, cuidam latroni converso, pietatis opera ') quae in latrocinio egit recitanti ^), sanctum respondisse Pafnu- tium: Nunquam aliquid tale egi, id est tam magnum, in vita mea ^). NOVICIUS : Historia haec tam mirabilis valde ac- cendere debet peccatores in amorem*) sanctae Dei Genitricis. MONACHUS: Adhuc unum superest capitulum, quod omnes ordinis nostri professores magis omnibus, quae adhuc au- disti, in illius amorem accendat. Propter quod praescnti distinctioni pro conclusione illud reservavi, quia quod novis- simo loco dicitur, memoriae fortius imprimitur.
CAPITULUM LIX.
De monacho, qui ordinem Cisterciensem sub eius palW> vidit in regno coelorum.
Monachus quidam ordinis nostri Dominam nostram plu- rimum diligens, ante paucos annos mente excedens, ad con- templationcm gloriae coclcstis deductus est. Ubi dum diversos Ecclesiae triumphantis ordines videret, Angelorum videhcet, Patriarcharum, Prophetarum, Apostolorum, Martyrum, Confes- sorum, ct eosdem certis caracteribus distinctos, id est in Ca- nonicos, liegulares ^), Praemonstratenses, sive Cluniacenses, de suo ordine solhcitus, cum staret et circumspiceret, nec ali- quam de illo personam in illa gloria reperiret, ad beatam Dei Genitricem cum gemitu respiciens, ait: Quid est sanctis- sima Domina, quod de orduie Cisterciensi neminem hic videoV Quare famuli tui tibi tam devote servientes, a consortio tan- tae beatitudinis exchuluntur? Videns eum turbatum Kegina coeli, respondit: Ita mihi dilecti ac familiares sunt hi qui de ordine Cistcrciensi sunt, ut eos etiam sub ulnis meis foveam. Aperiensque pallium suum quo amicta vidcbatur, quod mirae crat latitudinis, innumerabilem multitudinem monachorum, conversorum ^), sanctimoin'aIium illi ostendit. Qui nimis exul- tans et gratias rcferens, ad corpus rediit, ct quid viderit, quid-
1) C qucndain lalroncin convcrsnni opcra pietatis. — 2) ABI) enuiucrassc, C cnunicrassc e t. — 3) Vilt. Palr. I. p. 1170. cap. 63. — 4) ABI' amore. — 5) scculus suin codi- ccin A; nam in cclcris lil)ris vcrba, Canonicos rcgularcs, coniuncla lcguntur. Houiil. III. p. 21: ,,Cluiiiaccnsiuin, Carlhu- sicnsium, Pracmonstralcusium, Clcricorum rcfjularium, sive Cano- nicorum." — 6) B add noviciorum ct. Coaf. Vlll, 45.
80 DISTINCTIO OCTAVA
vc autlicrit Abbati suo narravit. Illc vcro in scqucnti Ca- pitulo haec rcfcrcns Abbatibus, omncs lactificavit, ad amplio- rem sanctae Dci Genitricis amorcm illos acccndens. Igitur quia Virginem bcatam, imo specuhim virginitatis, cuius mc- rita ct gloria omncm sanctorum altitudincm transccndunt, lau- darc non sufficio, quasi impcritus orator illam laudando dcfi- cio'): ipsam igitur tuis adiutus orationibus dcprccor, ut de- fectum mcum ipsa suppleat, ct quae scripta vel scribenda sunt, fructuosa faciat. Amen.
DISTINCTIO OCTAVA DE »ITERI§II§ TISIOXIBUIS.
-»>*>^>-&>^©3<^-<^^^4^
CAPITULUM I.
Ratio quare in octava distinctione de diversis visionibus tractetur,
MIRARI poteris, quare distinctionem diversarum visionum ad octavum distulerim locum. Non absque ratione et causa sacramcnti noveris hoc factum. Sicut cnim Christus in Evan- geho ^) scalam composuit ex octo beatitudinibus , per quam coelos conscendcre possit omnis Christianus, ita in hac di- stinctione scala erigenda est cx totidcm ordinibus, per quam humanae visioni condcscendat coelcstis exercitus. Duo latera huius scalae duo sunt genera visionum, corporaHs scihcet et spirituahs, ita tamen, ut per spiritualem omnis visio intelh- gatur, in qua solus spiritus operatur. NOVICIUS: Quae est visio corporahs? MONACHUS : Cum ahqua Dei dono corpora- hter videntur, et per iUa ahquid significatur ^), ut sicut legitur *) Hehscus vidit currus igneos in raptu Hchae, et Rex Balthazar articulos manus scribentis in pariete^). Hac visione saepe angeh, nec non et animae sanctorum in subiectis corporibus a mortahbus ocuhs corporeis contemplantur , ut postca dicetur sub exemphs. NOVICIUS: Quae est visio spirituahs? MO-
1) B quia imperitus laudator illam laudare deficio. — 2) Matth. 5. —'3) BP signatur. — 4) legitur abest a libris. — 5) Reg. IV, 2. Dani. 5, 5.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 81
NACHUS: Quae fit per imagines sine corporibus, ut fieri solet in extasi et in somnis. Sub hac compreliendamus et visionem intellcctualem , licet multum ab ea dlfFerat. Quam quidam dicunt esse triplicem, aenigmaticam scilicet quam ha- bent viatores, praesentariam qua utuntur cives '), et mediasti- nam quam habuerunt Adam et Eva in paradiso. NO VICIUS : Quid est visio intellectuahs ? MONACHUS: Visio intellectua- lis sive mentalis est, quando nec corpora ncc imagines rerum videntur, sed in incorporeis substantiis intuitus mentis mira Dei figitur potentia. In supremo gradu huius scalae locemus Christum, qui Dcus est et homo, caput et origo sanctorum omnium ; in secundo gradu descendendo, ordineni Angelorum ; in tertio gradu ordinem Patriarcharum atque Prophetarum ; in quarto gradu ordinem Apostolorum; in quinto gradu ordinem Martyrum; in sexto gradu ordinem Confessorum; in septimo gradu ordinem Virginum, Viduarum et Continentium ; in octavo gradu visionem quarumlibet rerum miraculose apparentium. NOVICIUS: Quali modo sive in quahbus formis coelestes spiritus, utrum sint angeH seu Immani, mortahbus se viden- dos^) exhibeant, magis exemphs quam sententiis scire desidero, praemissa tamen prius visione Dei ac Salvatoris nostri Jesu Christi. MONACHUS: Invoca mecum Spiritum sanctum, qui ab ipso procedit, de cuius etiam apparitione mirabih aFi- quid dicerc propono, ut hoc quod postulas, digne valeam adimplere. Licet indivisa sint opera sanctae Trinitatis, et Patri Fihus, atque utrique Spiritus sanctus credatur consub- stantiaHs, nunquam tamen in subiecta creatura Pater mortah- bus apparuisse repcritur, quod de Filio et Spiritu sancto dici non potest. Duas siquidem in Christi persona naturas con- fitemur, divinam et humanam. Secundum illam, lucem ha- hitat inaccessibilem, in qiia nemo eum vidit unquam^). Se- cundum istam, humanam scilicct, in terris visus est, et cum hominibus conversatus est. Visus est enim ante Icgcm et sub legc a patribus, sed in aliqua subiecta creatura; visus est tempore gratiac in humana natura. Et licet scmcl ex Vir- gine sit natus, nutritus ac lactatus, semel a Magis adoratus, et in templo pracscjitatus, passus, et a mortuis suscitatus, ascen- deritquc in coeluni, attamcn usque ad diem iudicii cadcni sa-
1) civcs patriac coelcstis. — 2) v i d c n d o s om BC ; AD v i d c n d u in. — 3) Tim. 1, 6, 16. Johan. I, 4, 12.
4^*
82 DISTINCTIO OCTAV.V.
cramcnta niirabilitcr quodammodo rcnovarc non dcsinit, secun- dum pracdicta visionum gencra suis dilectis et clectis nunc in infantia et pucritia, nunc in adolesccntia ct iuventute suam pracsentiam exliibens, sicut sequcntia dcciarabunt exempla.
CAPITULUM II.*)
De sacerdote cui natiuitas Christi in somnis revelata est.
Sacerdos quidam de dorao nostra, dum de sacramcnto in- carnationis Cliristi plurima cogitaret, nocte quadam pcr visum in nativitatis ciusdem raptus est diversorium '). In quo dum audiret quia^) virgo esset paritura, respondit: Christus se- mel natus est, denuo nasci non poterit. Si virgo haec paritura est , aliquis proplicta magnus de ea nascetur , non Christus. Vix verba finicrat , et ecce illa sine omni dolore peperit filium , pannisque involutum monacho por- rigebat. Quem ille inter brachia sua colHgcns , ac deoscu- lans, mysterium intellexit, et motu dulcedinis iUius evigilans, praemissas cogitationcs, tam iocunda visione remuneratas, mi- nime dubitavit. Ecce visio haec spirituahs fuit, sed in somnis facta. Aham huic subiungam visionem, quam discernere non possum, utrum in somnis sive per mentis excessum con- tigerit, propter diversorum relationem.
CAPITULUM m.**) Item de sorore Chrisiina et eadem nativitate.
Dominus venerabilem virginem Christinam cuius in prae- cedentibus memoria habita est, in Bergis ^) sanctimonialem, vi- sione suae nativitatis laetificare volens, tempore quodam ei cum matre et Joseph apparuit, pannis invohitus, et in prae- sepio rechnatus. Erant enim iidem pannicuh lanei et albi, a pannis sororum nihil difFerentes. Fascia vero qua membra eius hgata erant, grisei coloris videbatur. Vides quanta hu- mihtas, quanta pietas in Dei fiho. Pannos suos pannis ordi- iiis conformare dignatus est, ut amphus illa beata*) de sus- cepto habitu gratularetur. Simile habes in superiori distin- ctione capitulo sexto decimo, ubi domino Christiano de Clau-
*) Homil. I. p. 67. — 1) stabulum. — 2) BC quod. — *«) Homil. I. p. 67. — 3) id est, in Monte sanctae Walburgis. Conf. VH, 21. BP Burgis; sed infra VHI, 45 consentiunt codices nostri in lectione Bergis. — 4) B amplius exhilarata.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 88
stro morienti in cuculla cum matrc apparuit. NOVICIUS : Quod gcnus visionis videtur tibi praeccllere, illud scilicet quod fit in somnis, sive illud quod fit in excessu mentis? MONACHUS: Ut plenius de hac quaestione te cxpedire va- leam, diversas somniorum causas tibi distinguam.
CAPITULUM rV.
De diversitate somniorutn, et visione spirituali.
Somnium quandoque fit ex reliquiis cogitationum et curis ; quandoque ex crapula ; quandoque ex inanitione ventris ; quan- doque ex illusione et fantastica imaginatione inimici sine prae- cedente cogitatione; quandoque ex praemissa cogitatione, illusione secuta; quandoque per revelationem Spiritus sancti '), quae multis modis fit; et est hoc genus somnii dignissimum. Nec tamen minus, imo magis meritorium est, si cogitatio sancta praccessit^). Igitur quocunque modo visio fiat noctur- na, meo iudicio illa quae fit per mentis excessum antefertur, quia certior, quia rarior, quia iocundior: Prior visio quando de coelestibus est, proprie dicitur revelatio; secunda contem- platio. In utraque homo moritur exterior, et viget interior. Illa est infra rationem, et ideo habet meritum; ista supra rationem, unde magis pertinere videtur ad praemium. Quando mens per contemplationem in Dcum vadit, sensus rationis deficit. Ilinc cst quod in ortu Benyamin Rachel moritur. Rachel, quae interpretatur visum principium ^), dcsignat rationcm; Benyamin, cuius intcrpretatio est fihus dexterae, contemplationem. Rachel vero in nativitate Ben- yamin moritur, cum de ratione coelestium contemplatio na- scitur. Quantae sit infirmitatis sensus rationis, mens intra se experitur. Quod si vcrum non essct, Apostohis excessum suum manifestans non diceret: Sive in cor^porc, sive extra corpits, nescio, Deus scit'^). 'NOVICIUS: Licet visio spiritua-
1) Grcgor. Dial. IV, 48: „In hoc scicndum cst, qnia scx mo<lis tan- gimt animuin imagincs somniorum. Aliciuando nam(|uc somnia vcnlris plcniludinc, vcl inanitale, aliquando vcro iliusionc, aliquando cogitatione siiuul et illusione, alujuando rcvclationc, aliquando autem cogitationc simul ct rcvclationc gcncrantur.^ — 2) BP praecesserit. — 3) Gregor. jMoral. VII, 37, (Jl: ,.Uachcl nam- que visum principium, Lia autcni lalioriosa dicitur.^' — 4J Cor. II, 12, 2. Ilomil. I. p. 56: ,,Sic dcvolio cum spiritum sur- sum in exccssum rapit, ipsam rationcm ad dclcctum Iraliit. Unde scriptum csl, quod nasccnte Beniamin, mortua sit Rachcl.
84 DISTINCTIO OCTAVA
lis dignior sit corporali, majjfis tamcii rac dclcctat audirc excm- pla dc ista, qiiia coclcstcs spiritus, sivc quod maius cst, ipsum crcatorcm spirituum oculis corporcis possc viderc, oranibus visionibus antcpono. MONACHUS: Visioncra nunc tibi re- feram, de qua iudicare debes, utrum spiritualis sit an corpo- ralis; est enim de nativitatc Christi.
CAPITULUM V.
De monacho qul Chrisfum quasi recenter natum vidit cum Maria et Joseph.
In Claustro monachus quidam in magna erat dcvotionc, et videbatur bonam Dei manum supcr se habere '). Erat quippe in opere manuum streiuuis, in oratione et psalmodia devotus, potens ad vigilandum, et fcrvcns ad quodlibet iniunctum. Cumque tam bonum circa festum Omnium Sanctorum habuis- sct^) spiritum, eiusque nuHum aut^) modicum pcr pKircs dies sensisset detrimentum, cocpit, non tam audacter quam reve- renter a Domino precibus cxigere, ut eum in festo suae sanctissimae nativitatis qualicunque consolaretur visitatione. Aderat iam vigilia Nativitatis Dominicae, et ille necdum te- puerat a devotione, nec a supradicta defecerat intcntione, praesumens et praesagiens aliquid de divina dignatione. De nocte autem ubi surrectum est ad matutinas, tantus torpor invasit corpus eius et animam eius^), ut etiam taederet eum vivere. Intravit tamen chorum cum ahis, nil psallere valens aut volens, dulcissimam illam sollemnitatem ex toto ut sibi videbatur amissurus, a desiderio suo frustratus. Accessit vero ad eum aUus monachus, innuens ut pro ipso responso- riura decimum cantare debuisset. At ille, non infirmitate praepeditus, sed desidia devictus, signum refutabat. Sic ergo feUces illas vigiHas et soUemne gaudium infehci torpore transigebat, quippe quem nec psallere ncc ad responsoria sur- gere hbcbat^. In decima tamen lectione sedebat, sibi vigi- lans quidem, sed clausis ocuhs, et cogitabat molestias suas
Beniamin significat gratiam conteniplationis ; Rachel sensum rationis. IUa dum per excessum nascitur, ista, id est ratio, per defectum moritur. Nonne ratio in Apostolo mortua erat, cum raperetur ad terlium coelum?" — 1) Esdr. I, 7, 9. — 2) B hau- sisset. — 3) BC vel. — 4) eius om B. — 5 ADP quem — licebat, C quod — valebat. Verbo libet accusandi casum adiunxit etiam Auguslin. de Civit. Dei I, 3: „poetas libebat mentiri.'^
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 85
in amaritudine animi sui. Dicebatque sibi, secum ratiocinando : Ecce sic et sic habuisti; haec et haec petisti. Ubi nunc est illa devotio, ubi spes illa, et pia de divina pietate praesumptio? Quid nunc agitur tecum? Et adiecit: Petieras ut aliqua tibi revelatio fieret. Et si modo fieret, quid potissimum videre eligeres? Utique Dominum Christum, vel dulcissimam eius matrem, aut certe ambos simul. Cumque his et huiusmodi cogitationibus occupatus sederet, vigilans, ut supra dictura cst, sed clausis oculis, lector ') dixit: Tu autcm. Et cantor surgens subiunxit responsorium : Benedictus qui venit in no- mine Domini. Et ecce astitit ante illum torpentcm mona- chum matrona quaedam reverendi vultus et incomparabilis pulchritudinis , habens in brachio infantulum adco parvulum , quasi recentcr natum, invokitum fasciolis vilibus valde et abiectis, in tantum ut etiam super vilitate earum ille com- passioncm conciperet. Stabat autem quasi retro ipsam senex amictus pallio, indutus tunica, et pillcus non acuminatus super caput eius, quae omnia videbantur esse de lana alba et munda. Vultum tamen senis videre non potuit, situ pillei impediente. Vidit etiam fusum cum licio^) pendere a latere matronae, sed colum vidissc se non meminit. Vidit, et quia clarius videre voluit, quam vidit, nihil vidit. Aperuit enim carnalcs oculos, et gloriosam illam visionem perdidit. Et intellexit, quod beata Virgo fuissct illa matrona, infans Christus, et senex Joseph. Et recepit in illa hora spiritum suum bonum, et rchquum sanctae sollemnitatis ^) transegit in gaudio magno. Anno gratiae millcsimo duccntesimo tertio decimo facta est visio haec. NOVICIUS: Quia genus huhis visionis discernere non valeo, ad tuum illud examen transmitto *). MONACHUS: Expertorum esset talia diffinire. Quod si dixcro visionem istam fuisse spiritualcm , obiicitur quod non sit in somnis facta, quia monachus tunc vigilavit; ncquc in extasi , quia sensuum cxteriorum eo tcmpore^) benc compos fuit. Itcm si iudicavero illam corporalem , rcspondes, qnod oculis corpora- libus clausis, corporalitcr vidcrc non j^otuit. Quid ergo? Audi de hoc meam opinionem, non assertionem. Quantum ex aliis visionibus colligo, corporalem illam iudico, quia luci- dum Christi aspectum civiumque coelestium, tam subtilis pal- 1) B eccc lcclor. — 2).BC lino. — 3) I) soIhMn ni l a t is offi-
ciuin. — 4) B ad tuum cxamcn illud rcmillo. — 5)
ADP lcni poris.
86 DISTINCTIO OCTAVA
pebrarum prohibere non potest paries. Hinc est quod inclusa quaedam cum a Sathana sub specic angeh iliudcretur fre- quentius, et hoc cuidam saccrdoti httcrato confcssa fuisset, dolos illius non intelligens; respondit ille: Cum denuo tibi apparuerit, oculos claudc. Si angclus fuerit Domini bonus, non minus eum vidcbis; si vero malus, iUum ita videre non poteris. Quod verum esse didicit experimento.
CAPITULUM VI.
De Priore qui vidit stellam in nocte Dominicae Nativitatis super cantanfes.
Alteri cuidam sacerdoti supradictae domus, tunc Priori existenti '), Dominus sub alio typo nativitatis suae mysterium ostendit. Cum in quarta Dominica Adventus cantor respon- sorium; Intuemini quantus sit iste qui ingreditur ad sal- vandas gentes, inciperet, et pars conventus ad librum stans, inceptum perficeret, in choro Abbatis super formam, cui can- tantes innitebantur ^) , circulum lucidum vidit , et in circulo stellam clarissimam radiantem. Et mox intellexit, sicut in- teUigere debuit, quod stella eadem dcsignaret Christum; cir- culus vero lucidus orbem terrarum illius adventu illuminatum. Se stellam esse testatur in Apocalypsi dicens: Ego sum ra- dix et genus David, stella splendida et matutina ^). Et in sancto Evangelio se appellat lucem mundi*). Haec de Christi nativitate tibi dicta sufficiant. Sciasque me hanc vi- sionem ab eius ore audivisse, qui eam videre meruit. Porro quam gloriosa visio cuidam sacerdotum nostrorum in Christi Nativitate de Christo sit ostensa, audies in distinctione se- quenti ^). NOVICIUS : Precor ut gradatim ascendas de festi- vitate ad festivitatem, et de infantia ad iuventutem nostri Sal- vatoris. MONACHUS: Sic faciam, visiones quas in illis et de illo factas novi tibi recitando.
CAPITULUM VH.
De Richmude quae in Epyphania Christum vidit in praesepio, Patris vocem audiens desuper.
Virgo quaedam circa hoc triennium defuncta est, Rich-
1) ACDP Priore existente. — 2) ABDP innitebant. — 3) Apoc. 22, 16. — 4) Johan. 8, 12. — 5) cap. 2.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 87
mudis nomine, habitu ') saecularis, sed vita religiosa valde ac spiritualis. Jeiuniis et obsecrationibus semper vacabat ^), mente saepissime excedens, ita ut coeli secretis interesset, et coeli Regem cum coeli civibus frequentius videret. In quadam sollemnitate Epyphaniarum cum in Montc sanctae AValburgis interesset matutinis, et Abbatissa inchoasset responsorium duodecimum, sciHcet, In columbac specic, illa vigilans et orans in excessu facta, Christum mfantem pannis involutum et in praesepio positum, coram se vidit, et circa illum quasi thronum aereum ad simiHtudinem yris. Erantque ^) ex utraque parte eius multitudo angelorum, manibus extensis eum*) ado- rantes, et oculorum suorum acies in iilum indeclinabiliter defigentes. Nec mirum. Ipse ^) est speciosus ille forma prae filiis hominum ^J , in quem teste Apostolo , angeli con- cupiscunt prospicere y. Cumque ventum fuisset ad locum illum ^): Patema vox audita est, non conventum illa beata in qua tunc temporis sensus exteriores defecerant, sed Patrem 9) audivit dicentem : Hic est Filius mcus dilectus , in quo mihi bene complacui '°J. Erat enim idem Dei Filius et hominis tanti decoris, et vox Patris tanti dulcoris, ut expri- mere mihi ' ') non sufficeret. Requisita '^) etiam a me, quales essent effigies angelorum, respondit: Staturas habent huma- nas, facies virginibus ^simillimas, genas ad instar rosarum ru- bentes, et in reliquis membris intectis nive candidiores. Ahas mihi adhuc '^) retulit visiones, quas locis competentibus reph- cabo. De festo vero Purificationis habes in distinctione supe- riori capitulo vicesimo visionem rairificam virginis de Quidone. NOVICIUS : Puto huiusmodi revelationes quandoque ex aflectu orationis obtineri. MONACHUS: Hoc certissimum est.
CAPITULUM Vm.
De virgine cui Christus apparuit in aetate trienni,
In Francia virgo quaedam Christum in aetatc trium annorum quando iam loqui pcr naturam potcrat, videre desi-
1) B habitu (juidein. — 2) B vacans. — 3) BDP eratque. — 4) C manibus expansis ante euin. Conr. VIII, 90. — 5) B ipse enim. — 6) Psal. 44, 3. — 7) Pclr. I, 1, 12. — 8) C illum locum. — 9) B Palris vocem. — 10) Malth. 3, 17. — 11) mihi om C. — 12) C Scd requisita. — 13) AC adhuc mihi.
88 DISTINCTIO OCTAVA
dcrans, hoc ut fieret precibus instal^at. Erat cnim tam per-
fcctac vitae, ut non inuncrito talia pracsumcret, et se cxaudiri
speraret. l)ie quadani cum dicta missa ipsa, populo omni
cgresso, sola in ccclesia nioram faceret, et oraret, infantem
quasi tricnncm circa altarc dcambulantcm conspexit, putans
a matre iUum ibidcm neglectum. Erat cnim tam ') specio-
sissimus, ct tantac gratiac vultus cius, ut in illius aspectu
delectata ad se vocaret et manibus demulceret, sic diccns:
Dic mihi bone puerule, ubi est matcr tua? Qui dum nihil
ei responderet, aestimans illa utpote infantem eum nondum
posse fari, subiunxit: Nosti dicere Pater noster tuum? Ad
quod dum non rcsponderct ut prius, adiecit: Dic post me,
Ave Maria gratia pJena, Dominus tecum. Et dixit post
eam infantulus eadem verba tam hilariter et tam distincte, ut
illa miraretur. Similiter factum est de clausula secunda, sci-
licet, Benedicta tu in mulieribus. Cum vero ei praediceret:
Et benedictus' fructus ventris tui, totius humiUtatis magister
sua inspiratione sciens scriptum : Non te laudet os tuum, sed
alienum "^J, eandem clausulam dicere noluit, sed mox iUa intuente
per ostensam formam coelos penetravit. Tunc primum virgo
venerabiUs se exauditam intelligens, gratias egit Christo, qui
tam celeriter implevit^) desiderium suum ex semetipso. Ipse
revera Dominus Jesus est fructus ille benedictus, de quo Isaias
cecinit: Et erit fructus terrae sublitnis^J. Fructus terrae, filius
Mariae. Benedixisti, inquit Psalmista, Domine terram tuam ^).
Non potuit gingnere^) terra benedicta nisi fructura benedi-
ctum. NOVICIUS : Dignum mihi nota videtur, quod Dominus
orationem ore proprio ^) editam recitare renuit, et in verba
quibus matrem beatificare videbatur mox erupit. MONA-
CHUS: Exemplum nobis dedit, ut et ita faciamus. Sermo-
nem iam in longum protraximus tam in praesenti distin-
ctione quam in praecedentibus de apparitionibus ^) infantiae
Salvatoris; vis nunc aliquas audire^) ex iUis visionibus qui-
bus se ostendcre dignatur suis amicis in aetate perfecta?
NOVICIUS: Volo et desidero, et maxime tamen de iUius
passione. MONACHUS: Benc movcris. Passio enim Dorai-
1) tani add AD. — 2) Proverb. 27, 2. — 3) B adimplevit. — 4) Isai. 4, 2. - 5) Psal. 84, 2. - 6) ABCP gignere. - 7) BP proprio ore. — 8) P apparitione. — 9} BD audire aliquas.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 89
iiica proxima est soUemnitas post Purificationem. Ipsa est festum propitiationis. Per ipsam tartai-us est destructus, para- disus apertus, captivitas captivata, mors evacuata. Passio Domini omnium tribulationum humanarum est antidotum. Contritionem excitat, lacrimas producit, tentationes compescit.
CAPITULUM IX.
De praedicta Richmude quae Dominum vidit in domo pontificis inter persecutores.
Praedicta Riclimudis tempore quodam, ut puto Dominicae Passionis, cum de ipsa meditando valde contereretur , mente excedens, mox per spiritum in domum quandam amplam et hyemalem rapta est, in qua Salvatorem stantem vidit nudi- pedem et quasi captivum, et circa illum multitudinem Judaeo- rum. Stabat enim demisso vultu, sola tunica indutus, atque discinctus, manibus etiam demissis. Tunica eius flavum vide- batur habere colorem. Et sicut ipsa mihi retulit, in diversis angulis domus deni ac duodeni ad instar cyconiarum congre- gati susurrabant, de morte illius tractantes. Erat enim do- mus summi pontificis, in qua acta sunt secundum historiam, quae huic ancillae Dei ostensa sunt spiritualiter. Quantum huiusmodi visiones mentes religiosas compungant, visio sub- sequens ostendit, quae corporahs est.
CAPITULUM X. De virgine cui Christus frequenter vigilanti apparet in cruce.
Nuper virgo quacdam religiosa, licet adhuc in habitu saeculari posita, Subpriori nostro Gerlaco cum multis lacrimis retulit, quod Salvatorcm in cruce pendentem cruentis vulncri- bus videre soleat. Nec minus, ait, illum video, si compassionc et dolore urgente oculos clausero. Ecce hic habes cvidens argumentum, quod visio illa, de qua dictum est superius ca- pitulo quinto, fucrit corporalis. Femina vero iam dicta ex cisdem visionibus tantum profecit, ut de Domini passionc neque cogitare nequc loqui possit sine lacrimis et contritione. Quod autem de eadcm bcatissima passione quasi dc fonte
90 DISTINCTIO OCTAVA
torrentes lacrimarum ') deriventur , sermo sequcns declarat *). Lacrima quia cito siccatur, torrenti comparatur ^).
CAPITULUM XI.
De Daniele monacho cui Christus apparens in cruce, contulit gratiam lacrimarum.
In Claustro sacerdos quidam ante annos paucos defunctus est, liomo simplex et illitteratus , Dauiel nomine, vitae satis durae. Orationibus et vcniis ^) infatigabiliter operam dabat ; omncs pictancias ^) sibi appositas recusabat. Hic cum vice quadam piscem sibi ab Abbate missum refutasset, sequenti nocte in clioro diabolum propc se vidit assistere, et piscem quem ipse dcspexerat manducare. Pro qua inobedientia corporaliter quidem satisfecit, sed non plene ab obstinatione recessit. Positus vero in agone, sensibusque iam universis praemortuus ^), sola in oratione labia movebat, et vox penitus non audiebatur, et sic ultimum in psallendo spiritum reddidit. Iste Daniel multas revelationes habuit, multa vidit, sed valde pauca innotuit. Confessus est tamen tribus vicibus sibi Do- miimm apparuisse. Prima vice in cruce ante gradum presby- terii; secunda in candidis vestibus ante maius altare; tertia in ignea forma desuper altare. Cui cum Salvator diceret, puto quod in prima fuerit apparitione: Daniel pete a me quod vis et fiet tibi; ille, sicut mihi retuht quidam seniorum domus ilHus, respondit: Domine sufficit mihi gratia tua, nil aliud a te peto, nisi tantum ut lacrimas habere possim, quo-
1) B torrentis, lacrimae. — 2) BD declarabit. — 3) Homil. IV. p. 196: „Hanc gratiam sanclarum lacrimarum Propheta san- ctissimus non ignorans, ait: Deduc quasi torrentem lacri- mas per diem et noctem, non des requiem tibi, neque taceat pupilla oculi tui. In torrente Iria notanda sunt. Cum impetu fluit, in hyeme aquis pluvialibus semper nutritur et crescit, in aestate desiccatur et deficit. EfFusio lacrimarum quanto in poenitente impetuosior fuerit, tanto sordes contractas validius eiicit. Hyemps ob d\,erum brevitatem et aeris intemperiem signi- ficat miseriam vitae praesentis, in qua semper iacrimandum est. Aestas vero in qua dies longi sunt et amoeni, tempus exprimit futurae beatitudinis, in quo Deus absterget onmem lacrimam ab oculis sanctorum suorum. Unde beati sunt qui nunc lugent per poenitentiam, quia consolabuntur, primo per indulgentiam, deinde per iustitiam, postremo per gloriam." — 4) CDP ieiuniis. — 5) BCP pitancias; conf. VIII, 94. — 6) BC praemortuis.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 91
tiens passionis tuae fuero recordatus. Et Dominus: Ilabeas tibi hanc gratiam. Ab illa enim hora sicut audivi, quando de passione Christi cogitarc aut loqui cocpit, mox lacrimae eruperunt. Nec mirum. Christus Jesus ipse est silex ille limpidissimus , qui aquas indeficientes fiHis Isracl ministravit in deserto, Bihehantomnes de spiritali consequente eospetra; petra autem erat Christus 'j. NOVICIUS : Quomodo cst in- teUigendum hoc quod in Psalmo legitur : Percussit petram, et fluxerunt aquae; ahierunt in sicco flu?nina^)? MONACHUS: Nota est de hoc historia, allegoria satis usitata; idcirco ah- quid tibi ^) dicere volo quod praesenti visioni congruat, et mentem tuam morahter aedificet.
CAPITULUM XII.
Quomodo intelligendum sit: Percussit petram, et cetera.
Percussit petram, et cetera. Secundum intellectum tro- pologicum, id est moralem, Moyses homo est claustrahs, quem Regis fiha, id cst gratia divina, misericorditer tuht de flumine vitae saecularis. Interpretatur enim Moyses, sumptus ex aqua. Petra, cordis cst duritia; virga, crux Dominica; percussio, passionis Christi recordatio. Petrae scissio, cordis est com- punctio. Bis Moyses ut legitur*) percussit sihcem, et tunc primum profudit ^) aquam. Primus ictus pertinet ad passio- nis Christi memoriam, secundus ad passi compassionem. Ju- daeus sihcem semel percutit, quia Christum passum quando- que cogitat, scd non compatitur, ct ideo cor eius scindi non potest ad lacrimas, quibus abhiat sua peccata. Tu vero si cogitationi compassioncm addideris, petram bis percutis, et vix esse poterit quin cor tuum scindatur ad compunctionem, et flumina lacrimarum inde erumpcntium per oculos exeant, atquc per maxillas decurrant, et quasi ^) in sicco flumina, etiam impetu suo terram infundant. NOVICTUS : Placet quod dicis. MONACHUS: Quod Christi passio medicina sit contra tcn- tationes, dicam tibi per excmpla.
1) Cor. I, 10, 4. — 2) Psal. 104, 41. — 3) BD lil.i aliquid. — 4) Numer. 20, 11. — 5) B produxit. — 6) ABD crumpen- tes — decurrentcs quasi, Perumpcntin — decur- rentia quasi.
92 DISTINCTIO OCTAVA
CAPITULUM XIII.
De Petro monacho de Claustro.
Fuerat in praedicto Claustro quod alio nomine Hemmen- rode dicitur, iuvenis quidam bonae indolis et laudabilis ad- modum conversationis , Petrus nomine, de Confluentia oriun- dus, cui creberrimas Dominus Dcus fecit consolationes. Quae- dam ex his quae de illo ') dicturus sura, superius tibi recitavi ; quae idcirco replicare dignum duxi, quia postea eadem plenius et verius'^) a quodam eius confratre familiarissimo cognovL Nam audivit aliquotiens voces psallentium in sublimi. — Quadam etiam vice cum ministraturus domino Karolo Abbati quondam Vilariensi, confessionem dixisset, et absolutionem de more devotius acciperet, audivit vocem de coelo dicentem sibi; Dimissa sunt omnia peccata tua. — Alio etiam tempore cum sacristae missam celebraturo ipse astaret, et lampas extincta fuisset, lumen aliunde afferre volens, sed angustia temporis praeoccupatus non valens, flatu larapadem reaccen- dit. — >Sane huic iuveni studium erat, semel in die ad- minus revolvere et recitare sibi sanctissima et dulcissima passionis Clulsti improperia, gratiarum spiritualium efficacissima incitamenta. In quo studio tantam per dimidium circiter annum difficultatem passus est, ut quasi non sibi valere huiusmodi meditationes arbitrari debuisset. Tandem cum perstitisset pulsans, et illatas sibi iniurias et difficultates inde- fessus efFregisset, secreta illa Christi violenter intravit, ac deinceps sine difficultate, et quasi ad manum paratis quotidie epulis, meditationibus iUis suavissimis cum magna iocunditate usus est. In canone quoque non magnopere curabat orare, sed de passione Christi meditabatur. — Habebat item^) in desiderio et tam humiliter quam vehementer optabat revelari sibi divinitus aliqua imagine vultum Salvatoris, ut cum medi- tari debuisset, ad eundem vultum, quasi conspectum et bene cognitum, facilius intuitum mentis imaginarie dirigere posset Et Dominus qui hoc ei inspiravit desiderium, non fraudavit eum a desiderio suo*). Laborabat ergo mirabiU ac multiplici luxuriantis carnis molestia, diabolo interitum, sed Domino profectum ei de tentationibus ordinante. Unde cum quodam
1) de illo om BC. ~ 2) B veracius. — 3) B item habebat, C habebat idem. — 4) Psal. 77, 30.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 93
tempore in angulo cliori conversorum diutius et devotius orationi incubuisset, divinum implorans auxilium, ne sineretur labi in peccatum, post horam surrexit, et recessit. Siquidem in memoriam ei venit, quod aliud quid agere habebat ') ex praecepto. Ascendens ^) igitur pcr stalla , transitum habuit per ^) ante altare infirmorum et conversorum. Ubi *) cum per- venisset, veniam celeriter accepturus coram altari, et abcessu- rus, sub lampade se humiliavit; et ecce ibi Dominus Jesus stans ante eum, vel potius quasi pendens in cruce. Qui piissima brachia sua abstrahens a cruce, servum suum am- plexatus est, et tanquam praecordialem sibi, in signum mutuae famiharitatis, eum ad pectus suum attrahendo strinxit, tenta- tionesque ilHus validissimas stringendo compescuit. Sane cum terrae procumberet, optime sui compos erat; sed fehci illa visione ita a sensu suo abstractus et ita dulciier affectus est, ut non plene scire potuerit, utrum corporeis ocuHs, an solo spiritu revelationem illam recepisset. Attamen cum ^) multas tam ante quam postea consolationes acceperit, hoc tamen fa- tetur , quod ista supergressa est universas ^). Tantam siqui- dem acceperat gratiam lacrimarum a Domino, ut infra matu- tinas vix aliqua hora oculi eius siccarentur. Huius rei testis sum ego, qui iuxta illum ad psalmodiam stabam ahquanto tempore. Ita enim fervebat in Christi passione, ut spe mar- tyrii Theodericum Episcopum Livoniae sequeretur, sine Abba- tis sui permissione. Acceperat iUe auctoritatem a domino Papa Innocentio, secum ducere omnes qui ire vellent ad pro- pagandam vineam Domini Sabaoth in populo barbaro. Ad- huc vir Dei ^) vivit , et ex praecepto Abbatis sui parochiam in Liv6nia rcgit, ubi praedicat et baptizat, multosque tam verbo quam exemplo aedificat et in fide confirmat.
CAPITULUM XIV.
Ilem de monacho eiusdem coenobii tentatOy in cuius aspectu crucifixi vulnera peruncta sunt.
In supradicto Claustro alius quidam frater magnam lon-
I 1) B haberet. — 2) B desccndcns. — 3) per om BD. Vit. Bernard. VII, 29: „per ante univcrsos novicios transiens." — 4) B quo. - 5) B at cum. - 6) Provcrb. 31, 29. — 7) ACDl» adhucutdicunt.
94 DISTINCTIO OCTAVA
gamquc teniationem habiicrat, dicentibus sibi cogitationibus suis ut lieremita ficrct. Adco liac tcntationc devictus fuit, ut aliqua ctiam loca perlustravcrit, cxplorans aptum sibi ha- bitacuhmi. Tandcm convcrsus ad beatam Virgincm, ci se totum commisit, ipsam sibi ipsi pro sc fidciussorcm consti- tuens, quod ') quicquid ipsa suggcssissct, hoc ille sine pcrcun- ctatione^) aggrederctur. Cumque ad beatam Virginera sub hac conditionc saepius recurrcret , quadam vice orantc eo 3) coram altari, vox insonuit diccns: Fideiussorem mc consti- tuisti, ego me absolvcre volo. Illc vcro crigens se, vidit virum vencrandi habitus antc altare assisterc, cruccm in manu tencre, crucifixi sancta quinque vuhiera digito superinducere , et sic cvidenter*) dicere: Sic omnis qui ordinem istum quem professus es servavcrit, Dominum nostrum pcrungit, sicut me vides faccre. Et sic ille a tentationc sua liberatus est.
CAPITULmi XV.
De Christina monacha cui crucifixus apparuit et senex perungens vulnera eius.
Beatae memoriae Christinae de Vohnuntsteine, cuius supra memini, etiam crucifixus apparuit, ct homo sencx iuxta eura, qui ex pixide quam in manu habebat, perungebat vuhiera illius ^). Genus tamen visionis disccrncrc non valeo.
CAPITULUM XVL
De sanctimoniali tentata quam Christus complexus est.
Alteri cuidam sanctimoniali ordinis nostri, quam nominare nolo, tempore quodam cum esset gravissime tentata, Dominus Jesus Christus totius Ecclesiae sponsus, visibihtcr apparens, amplexatus est cam, et omnem illius turbationem in magnam convertit tranquilHtatem. Ecce in e) omnibus his excmphs habes quod visio Dominicae passionis, nec non et meditatio atque compassio maximum contra tentationcs sit ^) antidotum. Sunt ct in illa multiphces consolationes, sicut subiecta decla- rabunt tcstimonia.
1) C quia. — 2) ACDP cunctatione. — 3) ACDP oranti ei. — 4) ABDP videnti. — 5) B eius. — 6) in add B. — 7) C sint.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 95
CAPITULUM XVII.
De duobus conversis Claustri qui viderunt Christum in aere pendentem in cruce.
Duo conversi de ') Hemmenrode in quadam grangia eius- dem domus quodam tempore manebant. Stabant autem simul vice quadam, et hora completorii Deo suae servitutis pensura persolvebant. Dicto complctorio, respiciens unus ad coelum vidit in sublimi crucem splendidam, et in ea Dominum cru- cifixum. Erat autem crux illa adeo splendida, ut ab ipso splendorc sese invicem clarissime ^) contuerentur. Nam alias tenebrae erant supcr faciem terrae. Erat enim hyemis tempus 3). Et quia loqui non Hcebat, signum fecit alteri, quasi interro- gans si aliquid videret. At ille nihil se videre signavit*). Tunc ipse signum illi fecit, ut genua flecteret et oraret. Quod cum fecissent ambo simul, erectus post pusillum tantac visionis factus est socius et testis. Ambo adhuc ut puto vivunt, nec licet prodere nomina illorum. NOVICIUS: Quae tibi videtur causa fuisse tantae visionis conversorum eorun- dem, meritum an culpa? MONACHUS: Si propter eos visio eadem facta est, alterum videtur causa fuisse , bona videlicet vita vel culpa ahqua, sive utrumque. Hoc verum esse, vel posse essc verum, visio subsequens declarabit.
CAPITULUM XVHI.
Itcm de converso de Lucha qui vidit Christum cum quin- decim religiosis in aere crucifixum.
In Lucka domo ordinis nostri, cuius in supcriori distin- ctione memini capitulo vicesimo quarto, conversus quidam est, sicut ab Adam eiusdern domus monacho didici, vir bonus et disciplinatus, Rudolphus nominc, cui divinitus nmlta revelan- tur. Hic cum nocte quadain dictis matutinis ante lucem sub divo starct, ct orationes aliquas diceret, Christum in aere cruci affixum pcndere vidit, et circa cum quindccim homincs singulos in singuhs crucibus. Ex quibus deccm crant monachi, ct quinque conversi, omnes ei bcnc noti, utpote congrcgatio-
1) \\? in. — 2) clarissimc oni BC; niox D intucrenlur. —3) G h y c ni p s. — 4) forlc r c s i g n a v i t.
96 DISTmCTIO OCTAVA
nis suac professi. Ita aer fuerat illumiiiatus ex Christi prac- scntia, ut singulos plene discerneret '). Cumquc stupefactus starct ob tam mirabilcm visionem, Dominus de crucc clamavit: Nosti Rudolplic, qui sint hi quos circa mc vides crucifixos? Respondentc convcrso: Novi Dominc, qui sint, scd quid sit quod video, prorsus non intclhgo ; subiunxit Dominus : Ili soli cx omni congrcgationc mccum crucifixi sunt, meae passioni vitara suam conformantes. NOVICIUS: In quo se ilh con- formavcrunt? MONACHUS : Utique in obedientia, in paticntia, in humilitatc, in abrenunciatione totius proprietatis, propriaeque voluntatis. Hacc ct his simiha monachos martyrcs faciunt, in quorum pcrsona pcr Psalmistam dicitur: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus sicut oves occi- sionis 2J. Ecce crux , de qua in Evangelio dicit ipse cruci- fixus: Qui non tollit crucem suam quotidie, et sequitur me, no7i est me dignus^). Non dicit, semcl sicut Petrus, sed quotidie sicut Anthonius *). Sicut didici nuper a pracdicto mo- nacho, omnes ilH quindecim adhuc vivunt, excepto uno, qui iam obdormivit in Domino ^). NOVICIUS: Ncmo claustralium visionem hanc ignorare deberet. MONACHUS: Verum dicis; quia multi putant se esse monachos et non sunt, ore et non vita dicentcs cum Apostolo : Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo^). NOVICIUS: Dic quaeso, quo- modo nobis sit intclligcndum ') quod idem^) Apostolus dicit: Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis^)? MONACHUS: Secundum praece- dentia videtur sic mtclhgcndum.
CAPITULUM XIX. De crucifixione religiosorum.
Apostolus enumeratis operibus carnis, cum exposuisset fructum spiritus, subiunxit: Qiii autem sunt Christi, et cetera.
1) C distingueret. — 2) Psal. 43, 22. — 3) Luc. 9, 23. Malth. 10, 38. — 4} Abbas Antonius, de quo in Vitis Patrum. — 5) C in Domino obdormivit, ceteri libri -.dormivit in Domino. Conf. VI, 37. Act. 7, 59. — 6) Galat. 6, 14. — 7) D nobis intelligendum sit, P sit nobis intelligendum. — 8) C ibidcni. — 9) Galat. 5, 24.
J
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 97
Duplex est religiosorum cmeifixio, hominis interioris per alie- nam compassionem, et hominis exterioris per propriam carnis mortificationem, Crux dicitur a cruciatu. Crux monachorum rigor ordinis est, tum propter vigilias et orationes, tum pro- pter ieiunia et castigationes, tum propter silentium et opera manuum, tum propter carnis continentiam et vestimentorum stratique duritiam. Qui autem sunt Christi, qui cum Apo- stolo dicere possunt: Christo confixi sumus cruci^); camem suam crucifixemnt, id est cruci affixemnt, cum vitiis opemm, et concupiscentiis desideriomm pugnantes. Nec ponuntur ilH duo genitivi plurales instmmentahter , sed passive, eo quod per virtutes in carnis maceratione mortificentur ^). Tres clavi quibus corpus monachi cruci debet esse affixum, tres sunt virtutes, per quas teste Hieronimo martyres efficiuntur, scihcet obedientia, patientia, humihtas. Manum monachi dexteram configat obedientia sine murmuratione ; sinistram patientia sine simulatione. Clavum obedientiae impellat amor supernae hbertatis, clavum patientiae timor poenae gehennahs. Pedes iUius vera .humihtas configat, ut non solum praelatis, sed et fratribus se propter Christum subiiciat, ut dicere possit cum Psalmista: Ilumiliatus siim usquequaque Domine^). Et in alio loco: Jmposuisti homines super capitanostra^). Duo pe- des, duplex est superbia, mentis scihcet et corporis. Et hcet superbia caput sit omnium vitiomm, non tamen incongme per pcdes qui infimae^) sunt partes corporis, quandoquc de- signatur. Quod enim valde odimus et despicimus, hoc pedi- bus conculcamus. Unde Josue fihis Israel, ut coha Kegum calcarent praccepit^). NOVICIUS: Satis mihi placct quod dicis; nunc residuas Dominicae passionis visiones explana. MONACHUS : Quod Dominus suam passionem nunc ad con- solationem, nmic ad correptionem iustis ostcndat, praesto est cxemphim.
1) Galat. 2, 19. — 2) Ilomil. ined. ,,Qui iion spquilur Christum cni- cem suam quotidic tollcndo, id csl carncm maccrando, non pol- est cius cssc discipulus. Qui autcm Christi sunt, ut ait Aposto- Uis, carncm suam crucifixcrunt cum vitiis ct concupisccnliis, id est cum opcribus ct dcsidcriis. Crux dicilur a crucialu, si«jnificans ahcuius ordinis aspcrilatcm. Qui autcm Clirisli sunt , vi^iliis cl iciuniis, Irigore et nuditatc, laboriltus ct acnunnis , carncm suam afnijfunt, et vilia cum concupisccntiis, in sc rcstrinn-unt." — 3) Psal. 118, 107. - 4) Psid. 65, 12. - 5) ADP in fine, B in- firmi. — 6) Jos. 10, 24.
08 DISTmCTIO OCTAVA
CAPITULUM XX.
De Conrado converso qui in extasi factus, Christum vidit in cruce.
Conversiis quidam apud nos ante annos aliquot defunctus QSt, \-ir bonus ac timoratus, nomine Conradus. Ipse est qui vidit in dorso fratris Willielmi, serpentem cum in choro dor- miret, sicut dictum cst in distinctione quarta capitulo tricesi- mo secundo. Hic tempore quodam cum in domo nostra Dollindorp ') , cui praeerat, solus esset, et magnum cordis sui defectum sentiret, ait intra se: Och miser, debes sic mori sine homine. Vix verba finierat, et in extasim ruens, ecce^) Salvatorem coram se in cruce pendentem vidit. Qui ait: Conrade, vides quanta propter te sustinuerim? Moxque post verba consolationis adiunxit: Omnia enim^) opera tua bene placcnt mihi, uno tantum excepto. Quibus dictis, conversus ex visione tam sahitifera confortatus, ad se rediit, et cum oculos aperiret, ut eum quem spiritu viderat cerneret, visio disparuit. Requisitus a fratre Richardo converso rehgioso, cum ei recitasset visionem , si Dominum adinterrogasset *) de eodem opere, respondit : Non, iam dictam praetendens necessita- tem. NOVICIUS : Quid est quod Salvator in viro sancto opus reprehendit, quod tamen ei innotescere noluit? MONACHUS: Puto quia ilhmi de omnibus suis operibus voluerit esse solhcitum, ut dum unum nesciret, de singuhs timeret. Idem ante mor- tem suam confessus est Abbati nostro quod voces angelorum nocte quadam audierit in coelo. Obiit autem in ipsa dulcis- sima festivitate Assumptionis Dominae nostrae, ipsius ut spero precibus cui devote servierat, die taU de terris assum- ptus in coelum. Non sohmi consolatio est in Christi passione, imo etiam in sacris imaginibus quae eandem beatam passio- nem repraesentant. Nam honorantes illas Christus honorat et remunerat; punit indevotos et neghgentes.
1) Dollcndorf, haud procul a domo Heisterbach. — 2) C et eccc in extasim ruens. — 3) enim add AB. — 4) C interro- gasset.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 99
CAPITULUM XXI.*)
De milite cui crux inclinavit, quia inimico suo pepercerat ob iUius amorem.
Temporibus nostris in provincia nostra, sicut audivi, miles quidam alterius cuiusdam militis patrem occiderat. Casu accidit ut occisi filius occisorem caperet. Quem cum in ultio- nem patris extracto gladio trucidare vellet, ille pedibus eius prostratus ait: Rogo vos domine per honorcm sanctissimae crucis in qua Deus pendens misertus est mundo, ut mei misereamini. Quibus verbis ille compunctus, cum staret et quid facere vellet deliberaret, invalescente misericordia homi- nem levavit et ait: Ecce propter honorem sanctae crucis, ut mihi qui in ea passus est, peccata mea indulgeat, non solum tibi culpam remitto, sed et amicus ero. Deditque ei osculum pacis. Non multo post idem miles cruce signatus mare trans- iens, cum ecclesiam Dominici sepulchri aliis peregrinis viris honestis de sua provincia commixtus intraret, et ante altare proximum transirct, imago Dominici corporis illi profunde satis inclinavit de cruce. Hoc cum aliqui ex eis considerassent, nec tamen scirent cui tantum honorem exhibuisset, ex consi- lio singillatim ') reversi sunt, nec tamen ahcui eorum inchna- tum est nisi cui prius. Tunc causam sciscitantes , cum ille diceret se indignum csse tanto honore, quae supra dicta sunt memoriae occurrerunt. Quae cum fratribus retulisset, mirati sunt de tanta Dei humilitate , scientes iniaginis cius inclina- tionem factam fuisse pro gratiarum actione.
CAPITULUM XXII.
De sanctimoniali cui crucifixus tenehras temperavit.
Soror quaedam ordinis nostri capellam oratorii ingressa, cum ante altare coram crucifixo psalnios legeret, et iam') tarde csset, custos illam ibi esse nesciens, ostium forinsecus clausit ct recessit. Quod cum illa intrinsecus audiret, nec tamen pulsare praesumcret, ibidcm pcrnoctavit. Et sicut ab cius ore audivi, radius quidam ad instar stellae de brachio cxicns
*) Homil. III. p. 40. - 1) BC singulalim. - 2) ACD tamen, P cum.
100 DISTINCTIO OCTAVA
crucifixi, tantum ei lumiuis praestitit, ut in tencbris illius be- ncficio psalmos suos legcret. Est super idem altare imago beatae Virginis lignea, filium tenens in sinu. Cumque eadera sanctimonialis tcmpore quodam coram illa psalterium lectitarct, puerulus inopinate advcnit, ct quasi scirc vellet quid illa lc- geret, in librum rcspcxit et rediit. Est autcm eadem venc- rabilis fcmina laica et vidua, multumque circa ordinem fer- vens ac devota, plurimas habens a Deo consolationes.
CAPITULUM XXm.
De novicio cuius fronti crux impressa est, cum inclinaret ad Gloria Patri.
Novicius quidam in Hemmenrode cum vice quadam in choro ad versicuhim sanctae Trinitatis devote incHnaret, cru- cem fronti suae imprimi sensit, et puto quod eadcm hora cogitavcrit de passione. Vocatur autem Hartmannus ^) , ct adhuc vivit. NOVICIUS : Puto quod sculptores ^) et pictores sacrarum imaginum ahquod spcciale praemium ex hoc perci- piant. MONACHUS: De hoc dubitare non debes, si tamen magis sit devotio, quam avaritia mercedis in causa.
cAPiTULiBi xxn^.
De monacho pictore qui in Parascheve mortuus est
Monachus quidam nigri ordinis de Episcopatu Magunti- nensi, ante annos paucos dcfunctus est. Erat autem pictor bonus, et ordini nostro tam devotus, ut gratis, expensis tantum receptis, in diversis domibus ad diversa altaria miri decoris crucifixos depingeret. Nam nostros crucifixos ipse pene omnes fecit , nuUas a nobis requirens expensas. Volens suo effigiatori ostendere summus ille crucifixus, ad cuius imagmera omnes facti sumus, quantum sibi labor ille sanctissimus pla- ceret, in Parascheve, die scihcet in qua eius^) passio specia- liter rcpraesentatur , ilhim non sine muhorum admiratione de hoc mundo assumere dignatus est. Quasi diceret Dominus: Quia circa meam passionera mente et corpore devote semper laborasti , de illa cogitando , illamque per picturas ahis exhi- bendo, ecce in die moMi Hdfflluuifl t<LjIe labore ad requiem
1) CP Hermann/f>^^J) ACCP^scrTptoJ^s, — 3) eius add B.
DE DIVERSIS VISIOXIBUS. 101
assumo, in qua non iam mentaliter vel per picturas figurali- ter, sed praesentialiter, id est facic ad faciem me contempleris. Haec dicta sint ') de eo quod Dominus eos qui imagines suae passionis honorant ^), relionoret ct remuneret. Nunc tibi osten- dam quod negligentes illarumque contemptores puniat et confundat.
CAPITULUM XXV.
De crucifixo ecclesiae sancti Georgii in Colonia, qui campanarium trusit.
Coloniae in ecclesia sancti Georgii Martyris crux mctal- lina est effigiem habcns Salvatoris, per quam multa miracula facta sunt ac sanitates. Unde multa kiminaria matronae ci- vitatis coram illa accendere consueverunt. Maxima tamen causa illarum virtutum fuisse creditur, portio Dominici ligni quae inclusa habebatur, quae nunc extracta gemmis et auro circumdata est. Campanarius vero eiusdem ecclesiae, cum nullam ci reverentiam exhiberet, sed vadens cubitum fre- quenter kiminaria inde subtrahens^) in usus suos cojiverteret, nocte quadam cum se in lectukim*) suum rechnassct^) et ad- huc vigilarct, crux eadcm ad eum venit, et cuni voce incre- pationis tam vaUde tutudit, ut infirmatus muUis diebus san- guinem vomeret. Huius miracuH ego bene rccordor, et erat celeberrimum in tota civitate , ita ut ab illo tempore in raa- iori veneratione habita sit eadem crux.
CAPITULUM XXVI.
De vindicta in milites qui hostes suos in ecclesia occiderunt.
In Comctia^) de Monte ante non mukos annos inter duas cognationes mihtum tam graves inimicitiae ortae sunt, ut se inviccm capercnt ct occiderent. Dic quadam cum phires unius partis convenissent in ecclcsia villae quac Wescupe^) dicitur, advcrsae parti pcr vctulam proditi sunt. Dedcrat enim eis") signum dicens: Quot cx eis?) intraverint, toticns nolam traham. Quod cum fecisset, ecclesiam cura rauUituduie in-
1) BCP sunl. — 2) BD honorcnt. — 3) C suhtracta. — 4) CF) lecluni.— 5) ACP inclina ssct. — 6) ACDP Coniitia.- 7) Weslkotlcn? — 8) cia add BD. - 9} ACDP quolicns, B quando.
102 DISTINCTIO OCTAVA
gressi, armati super incrmes imienmt. Quo viso illi arreptis sacris imaginibus, gladiis opposucrunt, spcrantes sibi illarum benclicio parci dcbcrc. Pcrcussorcs vcro nullum loco exhi- bentes honorem, nullam sacris imaginibus reverentiam, ita hostium cruoreni siticbant, ut imagincs oppositas mutilarent, ipsique crucilixo brachia praescindcrcnt '), ct circiter octo mi- htes in ecclesia trucidarcnt 2). Quod sacrilcgium durc satis vmdicatum est. Nam infra breve tcmpus ab occisorum con- sanguincis occidcntium numcrosa multitudo sic gladio dclcta est, ut vix duo supcrcssent. Vctula vcro quae illos prodi- derat, tcmpore mcssis nimio calore aeris suffocata cst. Et quid dicam de malis Christianis, cum apud Damiatam Sarra- ceni Christum ignorantes, ob iniuriam imaginis eius graviter sint^) puniti?
CAPITULUM XXVII.
De vindicta Dei in Damiatanos qui fune crucifixum traxerunt.
Cum in obsidione Damiatae maxima pars exercitus Do- mini Sarracenis occurrissct, nescio quo Dei iudicio infideles fideUbus superiores eftecti, eos in fugam verterunt, multos ex eis occidentes, et plurimos captivos abduccntes. Quod ut cognoverunt in civitate obsessi, in tantam laetitiam rcsoluti sunt, ut in confusionem fidei nostrae laqueura collo cmcifixi iniicerent, sicque sacram illam imaginem ahis additis iniuriis per omnes plateas civitatis traherent, cum multa vociferatione et plausu manuum, victoriam deo suo ascribentes. Christus vero qui mortuus et quasi nulhus valoris videbatur, in tam execrabih culpa, post breve tempus valde terribihter revivi- scere cocpit, in vindicta. Nam Damiatanos, ut poena concor- daret illatae iniuriae, ulceribus percussit m gutture, sic ut etiam cibaria hon possent glutire. Paulo post civitatem ipsam inexpugnabilem eis abstulit sua virtute, ita ut nec unus in eius vastatione caderct Christianus. Aha adhuc plura mira- cula de sacris imaginibus tibi dicere posscm, sed usque ad decimam distinctionem illa reservo. Hoc etiam scias quod
1)ADP praescidereiit, B praeciderent. — 2) B trucida- verunt. — 3) ABCD sunt.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 103
usque hodie Christus in suis membriscrucifigitur '), nunca Ju- daeis, nunc a Sarracenis, nunc a falsis Christianis. Unde per Malachiam conqueritur dicens: Si homo configit Deum, quia vos me configitis. Item: Et vos me configitis gens tota ^. Clmsti- anos nostris tcmporibus a Judaeis esse crucifixos audivi^); a Christianis ahquem ad htteram esse crucihxum nondum audi- vi; quosdam a Sarracenis nuper fuisse crucifixos intellexi.
CAPITULUM XXVIII.
Item de concivihus quos cruciflxerunt, cum confugere vellent ad Christianos.
Supradicta Damiata cum per obsidionem multum esset artata, quidam ex paganis occuhe exeuntes de civitate, tum ut Christiani fierent, tum ut mortem evaderent, ad nostros confugere coeperunt. Quos Sarraceni insequentes et compre- hendentes reduxerunt, singuhsque crucibus singulos appenden- tes, ad confusionem Christianorum supra muros omnes sus- penderunt. NOVICIUS: Quid sentiendum est de istis? MO- NACHUS: Si fidem sitiebant, et in fide timore poenarum non nutabant, haud dubium quin martyres sint. Non sohmi ab infidehbus Cliristus martyrizatur, sed etiam a mahs Cln-i- stianis per pauperum iniurias quotidie configitur et flagellatur.
CAPITULUM XXIX.
De Christo qui in paupcre conquestus cst converso se fuisse percussum.
Non est diu quod quidam pauper nescio qua impellente necessitatc loqui volens Ilenrico Duci Lovaniae, qui adhuc supercst, praesentiam illius adire tentavit. Cui cnm unus camcrariorum indignatus, scapulis cum impolleret et passim baculo caederet sine misericordia, conversus quidam ordinis nostri hoc vidit et ingcmuit, compassus illi etiam usque ad lacrimas. Subsequenti nocte Salvator ei in somnis ai^parens Buper altare in gloria magna, ait: Gratias tibi^) quod heri tantura mihi compassus es, quando camerarius Ducis tam
1) P crucifigalur. — 2) Malach. 3, 8.9. — 3) B audivinius. — 4) B tibi ago.
104 DISTINCTIO OCTAVA
imiiiiscricorditcr sinc caiisa fustigavit ') mc. Ad quam voccm convcrsus evigilans, intcllexit quod Christus adhuc in suis mcmbris pateretur. NOVICIUS: Dic quacso, cstnc adlmc aliqua alia forma despecta, in qua Cliristus mortahbus dignetur apparere? MONACHUS; Etiam. Tanta est immiUtas in Christo, ut ahquando sub iiguris infirmorum, ahquando quod amphus cst, species leprosorum assumens, nobis appareat. Si primum verum non essct, nequaquam diceret in Evangelio : Infirmus fui, et visitastis me^). Dc secundo dicit Isaias: Vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit; et nos putavimus eum quasi lcprosum et percus- sum a Deo, et cetcra^). Licet in Dialogo sancti Gregorii et in ahis locis phira de his occurrant exempla, non tamen, quia ita promissum cst, tibi diccre hcct nisi nova, id cst nostris temporibus gesta.
CAPITULUM XXX.
De Henrico contracto monacho Claraevallis , qui in somnis
vidit Christum in pectore suo obdormire, cum
infirmus moreretur,
Henricus contractus Claraevalhs monachus, cuius memi- ni in distinctione prima capitulo sexto decimo, qui ante pau- cos annos defunctus cst, in eadem domo quandoque infirma- rius fuit. Hic cum tempore quodam habcret magnum infir- mum iam morti proximum, et nocte surgens ad signum ma- tutinarum, cum cundem infirmum considerasset, sperans iUum posse durare, chorum ex hoc securior intravit. In quo dum sedendo modicum quid dormitasset, ecce Salvator in figura infirmi aff^uit, et super pectus iUius se rechnans requic^dt. Henricus vero de hoc territus*), cum surgere veUet, Dominus eum compescuit, dicens: Bone sine me quiescere^). Ad quod verbum expcrgefactus, mox recordatus est infirmi sui, et sur- gens atque in infirmitorium festinans, iUum agonizantem re- perit. Quem cum ad terram deponere vellet, super pectus eius in modum visionis exspiravit. Quod autem Dominus species quandoque leprosorum assumat, sequcntia declarant exempia.
1) B fuslicavit. Sed fustigare etiam iu Homil. II. p. 74. — 2) Matth. 25, 36. — 3) Isai. 53, 4. — 4) B perterritus. — 5) C requiescere.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 105
CAPITULUM XXXI.*)
De Theobaldo Coniite qui in flgura leprosi, Christi pedes lavit.
Nobilissimus princeps Theobaldus Comes Campaniae, de cuius operibus misericordiae in Vita sancti Bernardi Abbatis Claraevallis mira leguntur ') , tantae humilitatis erat , ut etiara praesentiahter tuguria leprosorum visitaret. Adhuc vivunt qui illum in carne viderunt. Ilabebat autem ante quoddam suum castrum leprosum quendam manentem, antc cuius do- munculam quotiens eum contigit transire, de equo descendit, et ad illum intrans, postquam pedes eius lavit, eleemosynam dedit, et abiit. Post breve tempus idem leprosus Comite ignorante defunctus^) est et sepultus. Die quadam Comes iterum via illa transiens, mox ut ante tugurium sibi notum venit, descendit diccns: Oportet mc visitare patrem meum. Intransque non leprosum, sed in leprosi forma et habitu con- templatus est Dominum. Cui cum consueta opera misericor- diae impendisset, et tanto devotius, quanto inspirabatur a visitato fortius, hilaris exivit. Cumque suis dixisset, gaudeo me vidisse leprosum meum ; responderunt ei quidam : Domine sciatis pro certo eum dudum esse defunctum, et in tali loco sepultum. Quod ubi comperit princeps piissiraus, exultavit in spiritu, eo quod videre^) eique ministrare meruerit praesen- tialiter, quem multo tempore *in suis mcmbris veneratus est*). Ut autem Dorainus Jesus tantara hurailitatera tanti ^) principis etiara in praesenti rerauneraret, et ut verba sua vera osten- deret quae dixerat: Quicqnid uni ex minimis mcis fecistis, mihi fecistis^) , se ilU exhibere dignatus est. Audi aliara visionera, ista adhuc excellentiorem.
CAPITULUM XXXII.
De Episcopo qui leprosi nares lingens, gemmam decidentem suscepit, Eo temporc quo liaeresis Albiensium pullularc coepit, contigisse dicitur quod narro. Erat in regno Francorum Epi- •) Homil. I. p. 117. — 1) Vil. 11,5. IV, 3. - 2) B morliuis. - 3) C eum videre. — 4) Ilomilia: ,.gavisus cst valdc se lunc vidisse eum praesentialilcr, qucm Iiartcnus in suis mcmbris vcncra- tus est in visibili tcr." Quod invisibi litcr hoc loco excidisse vidclur. — 5) tanti om B. — (>) Matlh. 25, 45.
5*
106 DISTINCTIO OCTAVA
scopiis qiiidam, aetate iuvenis sed magiiae religionis. Noniinis eius sivc Dioecesis eius non memini. Hic tantae fuit pietatis, misericordiae ac humilitatis, ut equitans in via neminem lepro- sorum sibi occurrentium sine eleemosyna practeriret. Saepc etiam de equo descendit, et petcntes pracveniens, nummis manibus illorum tanquam Christi gazophilacio immissis, atque deosculatis, itcrum ascendit et processit. l)ic quadam dum per stratam publicam inccderct, lcprosus quidam secus viam stans in agro, vocc raucissima ut sui miscreretur clamavit. Erat cnim ') aspectus eius tam horridus , et quasi a lopra tam corrosus, ut oculus humaims non sine cruciatu illum inspicere posset. Qucm ut sanctus Episcopus vidit, miscri- cordia motus, mox de equo ruit, et ad illum currens obtulit ei ") eleemos}iiam. x\d quem leprosus : Non sunt mihi ne- cessarii nummi tui. Cui cum Episcopus rcsponderet: Quid ergo vis ut faciam tibi? ille subiunxit: Ut putredinem huius infirmitatis meae abstergas, digito ostendens carunculam de naribus pendentem, magni horroris atque foetoris. Quam cum vir beatus Christi amore succensus, manu tergeret, cla- mavit ille dicens: Cessa, cessa, asperitatem digitorum tuorum tolerare non valeo. Cumque adhiberet partem camisiae suae quae de panno fuerat^) satis subtili, simiH clamore prohibi- tus est. Tunc Episcopus: Si pati non potes manum, si non pannum dehcatum, unde vis ut abstergatur? Kespondit le- prosus : Nihil ahud patiar praeter *) linctionem Hnguae tuae. Mox ad illud verbum lucta non modica oriri coepit in corde Pontificis inter gratiam et naturam; illa ut fieret volente, ista contradicente. Sed gratia Dei cooperante et naturae vim faciente, Hnguam apposuit, et promuscidem ^) elefantinam ^) hnxit. Mira res. Mox de naribus eius qui leprosus videba- tur, gemma pretiosissima lapsa est in os Episcopi. Et ut ostenderet se esse Christum, qui ad probandam Episcopi vir- tutem se finxerat leprosum, in ocuhs eius gloriose coelos ascendit. Et quia eiusdem gloriae particeps futurus esset Epi- scopus, ascendens repromisit. Dominus Gevardus Abbas noster rediens de Capitulo generali, haec nobis retufit, asse- rens tunc recenter fuisse gesta. NOVICIUS: Quid est gratia
1) B autem. — 2) ei add C. — 3) B fuit. — 4) C nisi. — 5) illud musso, quod supra VI, 5. p. 352 legitur , nunc dictum suspicor pro bosco, id est, bois, Ilolz. — 6) D elephanti- num niorbum.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 107
cooperans? MONACHUS: Duplex est gratia Dei, operans, per quam Episcopus tantum bonum voluit ; cooperans , per quam illud perfecit. Poterat Antistes iste venerabilis me- rito dicere, cum sancto Jacob Patriarcha: Vidl Dominum facie ad faciem , et salva facta cst anima mea 'j. NO- VICIUS: Magna sunt quae dicis. MONACHUS: Ut autem non solum in orc duorum, sed et trium testium stet omne verbum ^), addam tertiam visionem duabus his non imparem , sed forte iudicio tuo propter opus maiorem.
CAPITULUM XXXm.
Item de Episcopo Salzeburgensi qui leprosum communicam, vomitum eius sumpsit, cum sacramentum eiecisset.
In Salzeburgensi Ecclesia iam a multo tempore rehgiosi exstiterunt Episcopi, ex quibus unus, nescio utrum huius qui nunc cst, sive eius qui ante eum fuit, praedecessor esset, infirmorum seu leprosorum lares studiose ctiani quandoque per semetipsum visitavit. Die quadam tugurioknn quoddam intrans , et leprosum ut ei visum est hominem in eo ^) lecto decubantem ac gementem reperiens, si ahquid vcllct requisi- vit*). Cui cum ille responderet: Corpus Christi desidero; Episcopus festinus abiit et attuht, orique leprosi qui valde horridus videbatur, cum cautela qua potuit immisit. Ille vero ad comprobandam Antistitis fidem, antequam masticasset cucharistiam , nauseam simulavit, et cum foetidissimo vomitu quod sumpserat citius ^) reiecit. Episcopus vcro territus , manibus mento eius suppositis, eiectas rccepit immunditias, quas statim in os mittens sumpsit ob honorem sacramenti. Postea cum cundem leprosum vinitare vellet, et non inveniret, dictum est ei a circummancntibus quod multo tempore in eadem domuncula nulhis habitasset leprosus. Et cognovit vir Dco plcnus, tum ex testimonio referentium, tum ex gratia ex praedicta sumptione percepta, quia ChristTis cssct, qui multis modis clectorum suorum constantiam probare consuevit. Ilaec dicta sint^) de Christi i)crsona'). Porro de iliius resur-
1) Gencs. 32, 30. — 2) Matth. 18, 16. - 3) ADP ea, C eins — 4) C inquisivit. — 5) c il i u s add B. — G) CP suul. ^- 7) C add V e I p a s s i o ii e.
108 DISTINCTIO OCTAVA
rcctionc atquc asccnsione, nullas intcllcxi visioncs relatu dignas, nisi solam '), si tamcn visio dici potest.
CAPITULUIVI XXXIV.
De odore aromatico in Pascha.
Sacerdos quidam de domo nostra, sicut ipse mihi rctulit, cum anno practcrito in sacratissima nocte Paschae starct ad matutinas, finito duodecimo rcsponsorio, ct hymno, Te Deiim laudamus, inccpto, tantam circa se sensit flagrantiam aro- matum, et per tantam moram, ut miraretur quid esset vel undc essct. Cui cogitationes suae diccbant: Non cst aliunde odor iste aromaticus, nisi ex praesentia ^) sancta- rum mulierum, de quibus tota nocte cantatum est, quia ve- ncrunt cum aromatibus ut ungcrent Jesum^).
CAPITULUM XXXV. *
De passione Christi,
NOVICIUS: Cum resurrectio passione dignior sit, quid est quod tantae revelationes habentur de illa, et tam pauca^) dc ista? MONACHUS: Primo hoc ascribcndum est humilitati Christi, ne vidcatur iactanter manifcstare ea quae egit gloriose, et supprimere illa quae pertuHt ignominiose. Deinde quod nullum est sacramentorum, quod tam efficax sit divini amoris incentivum, quomodo opprobria passionis. Apostolus dicit se nihil scire nisi Jesum Christum , et hunc crucifixum ^), Ergo Christi passio eius fuit lectio. 0 quantura legere desi- derabat Job in libro passionis Christi, quando dicebat: Quis mihi trihuat auditorem, ut desiderium meum Omnipotens audiat, et librum scribat ipse qui iudicat, ut in humero meo portem et circumdem illum quasi coronam mihi ^J ? Liber vitae Christus est, secundum Johannem septem signaculis signatus '') , in quo, ut ait Paulus «) , est salus, vita et resur-
l)Csolam unam. Homil. III. p. 46: „tantus erat super eum in aere ventus, a diabolo concitatus, ut non posset audiri, et non nisi solum hominem signaret." III. p. 78: „non nisi solam in ea coUigens." — 2) B praesentia invisibili. — 3) Marc. 16, 1. _ 4) R paucae. — 5} Cor. I, 2, 2. — 6) Job 31, 35—36. — 7) Apoc. 5, 1. — 8) ut ait Paulus om C.
DE DrVERSIS VISIONIBUS. 109
rectio nostra , qucm Apostoli cum multa gloria rairaculorum , quasi coronam portaverunt pcr universura mundura. Quem cura prirao obtulissent scienti litteras, id est Judaeo, et respuis- set illum tanquam signatum, obtulerunt') illum nescienti lit- teras, scilicet gentilitati ^), et cum illum intelligcre non posset, exposuerunt ei , sicut Philippus cunucho ^). Librum hunc Christus ipse*) scripsit, quia propria voluntate passus est, In pelle siquidem corporis eius scriptae erant htterae minores et nigrae, per hvidas plagas ilagellorum; htterae rubeae^) et capitales, per infixiones'') clavorura; puncta ctiam et virgulac, per punctiones ^) spinarum. Bcnc pelhs eadcm prius fuerat raulti- phci percussione ^) pumicata, colaphis et sputis cretata, arun- duie liniata ^). NOVICIUS : Gaudeo rae cura fructu didicisse quod ignoravi. MONACIIUS : Dicara tibi nunc ahquas visiones Spiritus sancti. NOVICIUS: Peto ut prius expedias me de Spiritu sancto, et si sit differcntia intcr ipsum et spiritum quera Christus in cruce eraisit. MONACHUS: Hoc faciam ipso adiuvante, et hoc quanto corapendiosius potero.
CAPITULUM XXXVL
De Spiritu sancto.
Spiritus sanctus Deus est, tertia in Trinitate persona, a Patre Filioque procedens actcrnahter, ipsis consubstantialis, ciusdera sapientiae atque potentiae. Unde in Psalrao: Verbo Domini coeli fir^nati sunt, et Spiritu oris eiiis omnis virtus eorum '°j. Quod Spiritus sanctus a Patre procedat, dicit Filius : Non enim vos estis qui loquiminiy sed Spiritus Patris vestrV 'j. Itera: Qui a Patre procedit '^^. Quod a Filio pro- cedat , testis est Apostolus dicens : Misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra '^j. Ipsc etiam Spiritus sanctus ubi vuU sjyirat 'V. Sanctus, multiplex, unicus, subtilis, modestus, diser- tus, mobilis, incoinquinatus , certus, suavis, amans bonum, acutus, quem nihil vetat, benefaciens '^, humanus, benignus,
1) B et pr A apcrucrunt. — 2) CP gentili. — 3) Act. 8. — 4) D librum hunc Christus Jcsus ipse, C librum Jesus Christus ipsc, B librum ipse Jcsus Christus. — 5) ABP rubr.ac. — 6) C infixionem, — 7) CP punctioneni. — 8) ACDP perscculionc. — 9) ADP lineata. — 10) Psal. 32, 6. — 11) Mallh. 10, 20. — 12) Johan. 15, 26. — 13) Galat. 4, 6. — 14) Johan. 3, 8. — 15) libri : auians bonum actum, qui nihil vctat bcnefaccre.
110 DISTINCTIO OCTAVA
stabiliSf securus, omneni habcns virtutem, omnia prospicietis, ci qui ') capiat omnes spiritus, inteUigitnlis ^), mundus, sub- Ulis ^). Cuius varia dona cum Apostolus enumcrasset , sic conclusit: Ilacc autem onmia operatur unus atque idcm Spiritus, dividens smgulis prout vult^). Intcr hunc, Spiri- tum sanctum scilicet^), et eum quem Christus in manus Pa- tris moriens commendavit % tanta cst differentia, quanta ^) inter creaturam et creatorem. Nam spiritus ille anima Christi inteUi- gitur, quae a corpore eius separata est per mortem, quod de Spiritu sancto dicere nefas est. NOVICIUS : Sub quibus spc- ciebus Spiritus sanctus solet praesentiam suam mortahbus mani- festare? MONACHUS: Duas tantum species reperio mani- festiores, sub quibus in novo testamento visus est. In columba visus est super Christum; in linguis igneis super Apostolos »), Nec hoc sine causa. Septem enim naturales virtutes habet columba, quae avis est simpHcissima, per quas dona ^) Spiri- tus sancti mystice designantur. In ignc calor est et splendor, et Spiritus sanctus ignit per amorem, illuminat per scientiae operationem. NOVICIUS: Petitioni meae satisfactum fateor per sententias; nunc precor ut si ahqua nosti exempla sub-
1) iibri quia. — 2) libri inteliigibiles. — 3) Sapient. 7, 22-23. — 4) Cor. I, 12, 11. — 5) ACP inter hunc Spi- ritum scilicet, BD inter hunc Spiritum sanctum» Ho- mil. 11. p. 62: ^llle vero, Spiritus sanctus scilicet, ipse est, de quo subditur." — 6) Luc. 23, 46. — 7) C quanta est. — 8) IVlatth. 3, 16. Act. 2, 3.— 9) B septem dona. De virtutibus columbae audiamus auctorem in Homii. I. p. 154; „Cohimba, se- cundum quod physiologi dicunt, felle caret; pulios alienos nutrit; rostro non laedit; vermiculis non pascitur; in cavernis petrarum nidificat; iuxta fluenta manet; grana eUgit meliora; alis se defen- dit; gregatim volat; visum cum senuerit recuperat; pro cantu gemit. In undecim naturahbus virlutibus columbae, tota pene expressa est actio spirituahs vitae. Prima virtus rehgiosi esse debet, ut careat felle totius amaritudinis, irae atque rancoris; deinde ut pullos alienos nutriat, per amorem et solhcitudinem fraternae compassionis; ut eliam neminem laedat roslro dctractio- nis; ut vcrmiculis non pascatur carnalis delectationis; ut in ca- vernis pelrarum nidificet, per memoriam Dominicae passionis; ut iuxta fluenta sedeat sacrae lectionis; ut grana meliora eligat, per indagationem sententiae mehoris; ut alis se defendat contra dia- bolum sanctae spei et timoris; ut congregatim volet, per subli- mitatem communis conversationis ; ut visum recuperare sludeat, per meritum contemplationis; ut pro cantu gemat, tum ex taedio peregrinationis, tum ex desiderio iuturae remuneralionis.**
I
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 111
iungas. MONACHUS: Quod nostris temporibus in columba ct igne visus sit, verissimis tibi pandam exemplis.
CAPITULUM XXXVII.*)
De Henrico converso, et columha quam vidit super caput Hermanni Frioris.
Cum dominus Hermannus Abbas esset in Ciaustro, et in sollemnitatibus interim dum chorus hymnum '), Te Deum laudamus decantaret, circuiret ad fratres commonendos, atque secundum consuetudinem in chorum conversorum diverteret, Henricus conversus cuius memini in distinctione quinta capi- tulo quinto, vidit columbam candidam de crucc quae erat super altare conversorum, in verticem ipsius descendentem. Ubi muitum quiete sedebat, donec circuitis universis de choro exiret. Tunc avolans reversa est super crucem. Hymno vero expleto, cum inciperet lectionem evangelicam, eadem avis sacratissima volavit supra^) quandam columnam analo- gio 3) proximam, illic sedens, et auscultans, sacraequc lectioni aurem diligentius adhibens. Qua perlecta, rursum rediit ad crucem. Et testatus est idem conversus saepius in festivita- tibus se eandem visionem vidisse. Quotiens, inquit, chorum conversorum intravit, et coram altari profunde ut ei moris cst inclinavit, mox columba pracdicta *) crucem deserens, capiti eius insedit. In quo statim tantum crcavit strepitum per- cussionc alarum, tantum splendorem nitore pennarum ^), ut ab omnibus potuisset audiri et ab universis videri, si illis datum fuisset audire vel vidcre ^). Puto conversum hunc eundem fuisse, qui vidit super caput novicii cum in monachum bene- diccrctur columbam, sicut dictum est in distinctionc prima.
CAPITULUM XXXVIH.
De monacho in cuius capite visa cst columba cum legeret Evangelium.
Cum in eadem domo monachus quidam iuvenis Evange- llum legcrct in conventu, praedictus Henricus columbam can-
•) Homil. I. p. 121. — 1) hyninuin add B. — 2) BP supcr. — 3) analogium, ambo, pulpituin. — 4) pro praedicla legilur parata, in Homilia. — 5) ABCP alarum. — 6) Hoinilia: „si lamen daluni eis fuisset tanlam gloriam audire vel videre. Wec ipse quidein Abbas sensil tunc motum aiiquem corporalem."
112 DISTINCTIO OCTAVA
didissimam supcr caput cius dcscendere vidit, illic quicte residcntcm i) usquc ad fincm Evangelii. Fuerat cnim idcm monachus ibi liospcs, ct tam bonac vitac ut tanta gratia dignus habcretur. Proccssu temporis cum factus fuissct sa- ccrdos , cuidam monacho cx fratribus eius sacerdos qui- dam saecularis diccbat: Ego frcquenter video columbam super caput iUius monachi, quando missas celcbrat. Non tamen puto eum ahquando missac eius interfuisse corpo- re, sed spiritu. Est cnim vir rchgiosus, multas habcns revelationes a Deo. NOVICIUS: Quid scntiendura est de huiusmodi cohimbis? MONACIIUS: Dc hac quacstione quan- tum potui expcdivi te in distinctione secunda capitulo quinto, loquens de sacerdote fornicario ^) , cui cohimba sacramentura altaris tuht, et post poenitentiara restituit. Signura est ad- ventus Spiritus sancti cohimba. Si niliil fuissct divini in praedictis columbis, etiara ahi eas vidissent. NOVICIUS: Hoc satis crcdibile cst. MONACHUS: Quod autem Spiritus sanctus etiam in igne praesentiara suam quandoque manife- stet'), audics in distinctione nona capitulo triccsirao quarto. Quia iara plurcs visiones tibi retuU de Christo, quasdara etiara de Spiritu sancto, unara tibi adhuc dicam de sancta Trinitate.
CAPITULUM XXXEX.*)
De sanctimoniali cui mentaliter ostensum est sacramen- tum sanctae Trinitatis.
Non est diu quod quaedam sanctimonialis ordinis nostri, dum in quadam die Dominica ad primara staret, et chorus psaUeret fidera Athanasii, iUa de mysterio sumraae*) Trinitatis cogitans, mente excessit. In quo exccssu tanta ei sunt re- velata de illa sumraa et aeterna Trinitate, ut suo confcssori iUa, sive modura eiusdcra visionis expUcare non posset. Ecce sic copiose Dominus visioni nostrae condescendit. Ipse est quera Jacob in soranis vidit innixum scalae. AngcU vero ascendentes sive descendentes, sunt ceteri ut dictura est or- dines civiura coelestiura, descendentes nobis apparendo, et ascendentes se nostris visibus subtrahendo ^). Ipsi enim sunt
1) ABD et pr C residens. — 2) ABD fornicatore. Conf. IX, 53. — 3) DP manifestat. - *) Homil. III. p. 10. — 4) BC sanctae. — 5) Genes. 28, 12. 13.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 113
Christi corpus *) et membra. NOVICIUS: Qua similitudine ? MONACHUS: Similitudinem tibi dicam satis mauifestam.
CAPITULUM XL.
Qua similitudine electi dicantur membra Christi.
Caput Christi Deus est^); caput Ecclesiae Christus. Oculi Christi sunt angcli, scmper faciem Patris videntes ^). Aures eius Patriarchae, legem Dei audientes. Nares Christi sunt Prophetae, quae futura erant procul odorantes. Os eius Apostoli, quae ab ipso viderunt et audierunt mundo praedi- cantes. Barba Christi sunt Alartyres, fortitudinem mentis quam barba designat, in suis tormentis ostendentes. Ubera Christi sunt Confcssores, verbo et exemplo infirmos nutrien- tes. Venter eius Virgines et Continentes, fructui carnis amo- rem castitatis anteponentes. De his sponsa dicit in Canticis Canticorum dilecto: Venter tuus eburneus, distinctus saphiris'^). Ebur quod frigidissimum est, designat virginitatem ; iacinctus *) vero qui aerei coloris est, perfcctionem vidualem. NOVI- CIUS: His non inutihter praemissis, prccor ut de^) singulis ordinibus si quas nosti subiungas visiones. MONACHUS: IIoc libens faciam, et lioc primo de angehs.
CAPITULUM XLI.
De Angelis.
NOVICIUS: Quot sunt ordines angelorum? MONACHUS: Novem. Angeli , Archangeh , Virtutes, Potestates, Principa- tus, Dominationes, Throni, Cherubin et Seraphin. Dicuntur autem angeli , id est nuncii , quia divinam voluntatem sugge- rendo nobis nunciant. Quilibet homo habct angelum sibi a Deo dcputatum ad custodiam, ab hora nativitatis usque ad diem mortis. Quorum ministerium quantum sit homhiibus necessarium, quibusdam tibi pandam exempHs.
1) CDcorpus Chrisli. — 2) est add B. Cor. 1,11,3. Ephcs. 5, 23. — 3) Matlh. 18, 10. — 4) Cant. 5, 14. - 5) D saphirus. — 6) de oni BD.
114 DISTINCTIO OCTAVA
CAPITULUM XLH.*) Dc virgine quae per angelum Uberata est a stimulo camis.
In Francia virginera quandam religiosam ct inclusam Sathanas gravissime per stimulum carnis colaphizavit. Illa nesciens virtutem in infirmitatc perfici '), iugiter cum multis lacrimis Dcum rogavit, quatcnus eius pietate a tam immunda tentatione mereretur liberari. Cui cum dic quadam oranti angclus Domini apparuisset visibilitcr, dixissctque ^) , vis ab hac tentatione hberari? et respondisset illa, volo domine, volo; coclestis nuncius subiunxit: Dic versiculum istum Psalmi: Confige thnore tuo carnes meas, a iudiciis enim tuis timui, et liberaberis. Angelo vero recedente vel potius disparente, illa versiculum cecinit, ct mox tentatio cessavit. Mira res. Fugato spiritu fornicationis , statim accessit spiritus blasphe- miae, a quo tanto fortius, quanto periculosius tentabatur. Coepit enim dubitare de Deo et fide Christiana. Tunc magis quam prius misericordiam divinam invocans, se a tam nefanda tentatione liberari cum lacrimis oravit. Tunc angelus Domini secundo ei apparens, ait: Quomodo habes modo soror? Re- spondit illa: Nunquam peius domine. Et angelus: Putas te posse vivcre sine tentatione? Necesse est ut alteram istarum habcas, ehge quam volueris. Ad quod virgo respondit: Do- mine, si sic necesse est, ehgo primam tentationem. Licet enim fuerit immunda, humana tamen erat. Ista vero quam nunc patior, prorsus diabohca est. Cui angelus: Dic versi- culum istum: Feci iudicium et iustitiam, non tradas me calumniantihus me^), et liberaberis. Quod cum fecisset post angeli discessum, blasphemiae spiritus eam deseruit, et sti- mulum carnis recepit. NOVICIUS: Quis tibi videtur angelus iste fuisse? MONACHUS: Eius ut puto proprius, qui illam maluit in carne tribulari, quam non mercri. Tentatio enim custos est humilitatis, et materia exercendae virtutis. Virgi- nibus et eis qui non peccaverunt, inanis gloria atque super- bia importuniores esse consueverunt. Quam soUicite sancti angeh sibi commissorum opera bona considerent, ut Deo illa repraesentent, subsequens sermo declarabit.
•) Homil. I. p. 73. -^ l)Cor. II, 12, 9. — 2) D dixissetque ei. - 3) Psal. 118, 120-121.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 115
CAPITULUM XLm.*)
De converso qui angelum frequenter vidit et dicendo gratiam perdidit.
Conversus quidam de Hemmenrode cuiusdam eiusdem doraus grangiae magister erat, vir bonus ac disciplinatus. Juxta hunc cum exiret ad opera manuum sive ad negotia domus suae, alius quidam simplex conversus angelum Domini ambulantem frequenter vidit. Quod cum retulisset domino Ilermanno Abbati suo, referenti respondit: Quia visionem re- tulisti, nunquam angelum de cetcro videbis. Quod ita factum est. NOVICIUS: Non videtur mihi frater iste deliquisse, si sibi divinitus revelata, Abbati proprio manifestavit. MONA- CHUS: Satis puto quod non absque aliqua cordis iactan- tia conversus visionem eandem recitaverit. Et quia hoc Abbas consideravit, quod futurum aestimabat ') praedixit. Erat^) enim vir prudens et htteratus ante conversionem , sanctorum Apostolorum in Colonia Decanus. NOVICIUS: Cum quih- bet homo duos habeat angelos ut dicis sibi deputatos, bonum ad suggcrcndum bonum, et malum ad suggerendum malum, quid cst quod tam facile liominis vohmtas angelo malo con- sentit ad peccatum? Estnc bono in consihis efficacior, et ad vim inferendam valentior^)?
CAPITULUM XLIV.
Quid operetur angelus honus sive malus circa hominem.
MONACHUS: Licet homo Iiabeat angelum bonum ad eustodiam, et mahmi propter exercitium, neutcr tamen illorum vohmtati humanae vim inferrc valct, ut propter ilHus consi- lium violenter inchnctur ad bonum, sivc ob Imius suggestio- nem trahatur ad malum. Contuht Deus homini liberum ar- bitrium. NOVICIUS: Quid est liberum arbitrium? MONA- CHUS: Facultas voluntatis et rationis, qua eligitur bonum assistente gratia, malum vero desistentc gratia. Liberum dici-
♦) Homil. III. p. 187. -1) D erat. -2) D cst. — 3) Ilomil. 11. p. 62: „lnconiparabiliter lorlior est Spiritus sanctus spirilu nialigno, quia cum ille humanae voluntati non possit inferre vim , ut pec- c<Uo consenliat, istc, post conscnsum eliam gratiae renitenteui, cum vult, iuslificat.''
116 DISTINCTIO OCTAVA
tur, propter voluntatcm quae libera est et sinc necessitate; arbitrium, propter rationem quae ea quae voluntas appctit, arbitratur et discernit. Et licet ratio saepe voluntatem se- quatur ad peccati consensum, nunquam tamen approbat ma- lum. Quod vero voluntas tam prona est ad peccandum, causa subest. Habet cnim diabolus duos satellites etiam se crudeliores, quibus illa impellitur, fomitem scilicet carnis, quem scriptura vocat tyrannum, et mundum. Caro concu- piscit, diabolus concupita incendit, mundus incensa ne extin- guantur, se obiicit. Ex peccati fomite multa oriuntur vitia; diabolus multa sibi assumit subsidia; mundus innumerabilia offert oblectamenta. Ecce currus et equites Regis Syriae, id est diaboli, missi ad capiendum Heliseum, id est iustum. Quibus visis, id est in circuitu tuo consideratis, si clamaveris cum ministro Helisei: Heu heu heu, domine mi, quid facie- mus? voce prophetica tibi respondeo: Noli timere, plures enim nohiscum sunt, quam cum iUis. Aperi oculos et vide. Habes intra te rationem contra carnis fomitem, circa te angelos contra diabolum, turbam contra turbam. Et ecce, inquit, mons plenus equorum et curruum igneorum, id est custodiam ') , non unius sed multorum angelorum in circuitu Helisei'^) , id est hominis electi. Contra carnis incentiva oppone virtutes naturales. Habes super haec omnia gratiam divinam, quae mox ut menti tuae si^) in peccatis fueris infunditur, carnis incentiva restringit, diabolum retundit, mundi gloriam tibi in odium vertit. Hoc etiam scias quod quaedam facimus sine instinctu utriusque angeli. Quae si bona fuerint, amplius in eis meremur; si mala, plus demere- mur. NOVICIUS: Satis de his expeditus sum; nunc quod residuum de visionibus angelicis nosti, mihi manifestes. MO- NACHUS : Quod animas sibi commissorum Deo repraesentent, ex hoc quod sequitur poteris probare.
1) C custodum. — 2) Reg. IV, 6. — 3) C si non. Homil. III. p. 44: „in illorum animam ascendit Jesus per gratiara, si in peccatis fuerint, illuminantem."
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 117
CAPITULUM XLV.
De sorore Christina quae vidit angelum praesentato- rem animarum.
Soror Christina de Volmuntsteine sanctimonialis in Bergis, cuius in superioribus memini, tantae fuerat perfectionis , ut praesens vita ei esset in taedio, et mors in desiderio. Tempore quodam quadragesimali cum se in proximo Pascha putaret esse morituram, mente excedens rapta est in locum amoenis- simum, haud dubium quin in paradisum. In quo vidit altare miri decoris, et ante altare multae reverentiae personam, cuius pulchritudo inaestimabilis erat nimis. Quam cum interrogasset quae ') esset, vel cuius officii, respondit: Ego sum Archan- gelus qui praesento animas ante Deum. Et illa: Numquid domine et animas de ordine nostro praesentas? Etiam, inquit. Omnium in ordine tuo bene viventium animas, mo- nachorum videHcet, conversorum ct sanctimoniahum, ego prae- sento ante Deum. Et adiecit: Non modo morieris, sed in proximo Pascha. Quod ita factum est. Nam cum per ali- quot dies acgrotaret, ct pcne quotidie communicaret, in agonia posita viaticum sibi dari petiit ^) , cum quo nondum plene masticato, spiritum reddidit coelo. Cum esset adhuc in prae- dicto mentis excessu venerabihs virgo Christina, vidit super altarc mitram magni decoris pendentem. Et cum requireret ab angelo quid futurum essct dc anima cuiusdam sacerdotis quem speciaUter diligebat, cuius tunc recordabatur, respondit: Cum obicrit, mitra hac ') capiti eius imposita, ante Dominum iUum repraesentabo *). NOVICIUS : Quem putas angehim istum fuissc? MONACHUS: Sanctum Mychaelem, qui ut dicit auctoritas praepositus est paradisi. Ccteris cnim angchs dih- gentior est circa genus luunanum. Unde in Danicle legitur fuisse princeps fihorum Isracb). Hinc est quod suam mc- moriam in terris habcri vohiit, ut ab hominibus dc quorum salutc semper e) solhcitus est, agnosceretur, diligeretur, et obsc- quiis veneraretur. NOVICIUS: Quid si in ahquo loco sibi deputato minus vcneratur? MONACHUS: Ibi et minora cius bcnelicia cxperiuntur, ita ut ahquando etiam pracsentiahter indc rccedere videatur, secundum tcstimonium subsequentis visionis.
1) B Oucm — quis. — 2) BC pelivit. — 3) ACDP hacc. — 4) BC pracscnlabo. — 5) Dani. 10, 13. — 6) scmpcr add ABD.
118 DISTDsCTIO OCTAVA
CAPITULUM XLVI.
De hojninibiis qui viderunt reliquias montis Gudinsberg transmigrare in Stromberg.
Eo tempore qiio dominus Theodericus Coloniensis Archi- episcopus qui adhuc supcrest, castrum in Gudinsberg aedifi- cavit, sacerdos quidam reh'giosus a Colonia rediens, cum monti iam dicti nominis propinquasset, sanctum Mychaelem Archan- gelum in specie bene nota, de eo in vicinum montem qui Stromberg dicitur, in quo memoria est Petri ') principis Apo- stolorum, ahs extensis volare conspexit. Eodem tempore ho- mo quidam Theodericus nomine, de villa proxima cum uxore ad ecclesiam properans, de praedicto monte capsellam cum rehquiis quam saepe viderat, super^) Stromberg per aerem^) duci vidit. Ambo illam viderunt, et usque bodie ambo *) testes sunt tantae visionis. Si mihi minus credis, interroga do- minum Wilhehnum sacerdotem de Stromberg, qni se ab ore illorum qui haec viderunt audivisse testatur, et dicet tibi. Habebat enim et adhuc habet sanctus Archangehis in Gudins- berg, vel ut ahi dicunt in Wudinsberg, ecclesiam nomini suo consecratam 5). Et cum esset mons idem fortis satis, et ad munimen provinciae bene situs, nuUus tamen in eo castrum aedificare praesumpsit, quia hoc non posse fieri ob praedictam memoriam ab incohs referebatur. Praedictus vero Theoderi- cus huiusmodi verba non attendens, et castrum in eo aedifi- cans, antequam muros eius perfecisset, depositus est. Nec mirorfi) si ab eodem castro angehca recesserunt subsidia, cuius omnia pene aedificia ex usuris cuiusdam Judaei quem praefatus ceperat Episcopus sunt constructa. Quam potenter sanctus Mychael electorum animas in exitu ab inimicis defen- dat, audies in distinctione duodecima capitulo quinto. Non sohun beatus Mychael cum ceteris coelestis mihtiae exerciti- bus fideles protegit cum moriuntur, sed etiam in praesenti ab hostibus visibihbus.
1) BD beati Petri. — 2) B super montem. — 3) B aera. — 4) ambo om BD. — 5) B dedicatam. — 6) C mirum.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 119
CAPITULUM XLVn.
De miliHbus Templi quos pagani videre non potuerunt dum horas suas dicerent
Non est diu quod sex railites Templi in vicina ') Sarra- cenorum horam quandam canonicam prostrati dicebant. Ex inopinato paganis supervenientibus , cum illi surgere vellent et fugere, magister eis innuit ut iacerent. Mira res. Ut Rex coelestis ostenderet, quantum ei magistri fides et discipulorum obedientia placeret, angelos suos misit, a quibus infidelium turba turbata^) est, quidam capti, et plures occisi. Cumque eos quos angeli vinxerant Templarii comprehendissent, et illi dicerent: Ubi est exercitus quem dudura vidimus, a quo capti suraus et occisi? responderunt: Quando necesse haberaus, veniunt nobis in auxiHura ; quando non indigemus, revertuntur in tabernacula sua. Intellexerant enim sanctos angelos illos fuisse quos ipsi videre non potucrunt, qui laudantibus Deum semper assunt, ipsosque custodiunt. Ipsi revera sunt castra Dei, qui lacob cum timorc revertenti in terram suam vene- runt in auxihum. Fueruntque ei, ut dicit scriptura, obviam angeli Dei. Quos cum vidisset, ait : Castra Dei sunt liaec ^), Hoc miracuhim cura recitatura fuisset Regi Phihppo, in castris cura rediret de obsidione Coloniae, respondit: Certe, si habuis- sem legem pone^) in ore, ego psalraura rehquissera, et fugis- sem. Haec dicta sint^) de visionibus angelorum. Porro de visionibus Patriarcharura atque Prophetarura pauca dicere habeo, quia rarius sanctis novi testanienti apparent. NOVI- CIUS : Quae sit causa ilhus raritatis, qui etiara fuerint Patriar- chae, qui Prophetae, et quare sic dicti, prccor ut edisseras; deinde si quas nosti visiones dc illis subiungas. MONA- CHUS: Quanto brevius potero dc requisitis te expediam.
CAPITULUM XLVin.
De Patriarchis et Prophctis.
Patriarchac sunt viri iusti ct gloriosi, cura quibus locutus cst Deus, Abraham sciHcct, Ysaac ct Jacob, et alii quam phi-
1) ABCP vicinia. — 2) D prostrata. — 3) Genes. 32, 1-2. — 4) Psal. 26, 11. — 5) BC sunt.
120 DISTINCTIO OCTAVA
rcs qiii illos tcmporc ct pracceclcbant ct scqiicbantur '). Di- cuntur autcm ratriarcbac quasi patrum principcs, co quod aliis facti sint via recte incedendi *) , et norma bene vivendi. Ilorum succcsporcs cxstiterunt Propbctac, et ipsi viri magni et incHti, qui Cbristi sacramcnta ct Ecclcsiae, ct si qua aba futura crant, tam pcrspicue praevidcrunt ct praedixcrunt, ac si oculis eorum corporcis fuisscnt obiecta. Unde quidam il- lorum diccbat: Non faciet Dominus verhum super terrcim, quod non prius revelet servis suis Prophetis^). Propbctae fuerunt Isaias, Jeremias, Ezecbiel, Daniel et duodecim Pro- pbetae, qui etiam ea quae pracviderunt vel praedixerunt , scripto perpctuavcrunt.* Unde Propbetae dicti sunt videntes, vcl significantius Propbctae dicuntur quasi pracfatorcs, vel quasi porro^) fantcs, id est a longe. Quare autem rarius Apostobs sive Martyribus nobis appareant, causa esse videtur, quod rcspcctu iam dictorum ordinum modica et pene nulla est illorum memoria apud Ecclesiam Latinorum. Graeci vero in natabciis« illorum^) sollemnizant, et ideo forte saepius iUis apparent. De sancto Jobanne Baptista cuius memoria celebris est per universam Ecclesiam, aliquas visiones subiun- gam. Ipse est enim novissimus Propbetarum, et plus quam Propbeta. Nam Lex et Prophetae, teste Domino, usque ad Johannem ^J.
CAPITULUM XLIX.
De monacho ClaraevoUis qui sanctum Johannem Baptistam diligit.
In Claravalle monacbus quidam iuvenis est aetate Joban- ues nomine, mirus dilector sancti Jobannis Baptistac. In die siquidem Nativitatis iUius est natus, ct ob boc a parentibus Jobannes vocatus. Supra rebquos sanctos illum dibgit, ct quotiens aUquid ad ipsum pertinens psallitur, ut est canticum patris cius Zacbariae, ibi voci penitus non parcit. Nocte quadam cum idem canticum cum cboro cantaret ^), et ventum fuisset ad illum versiculum: Et tu ijuer Propheta Altissimi vocaheris, et cctera^), sacerdos quidam stans in cboro oppo-
1) B subscquebantur. — 2) ACDP crcdendi. — 3) Amos 3, 7. — 4) D procul. — 5) D eorum. — 6) Matth. 11, 13. — 7) B in choro cantaretur. — 8) Luc. 1.76.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 121
sito, flammam de capite i) cius surgcre vidit. Vocatur eiiim -) Wilhclmus, cstque saccrdos rcligiosus, cui multa divinitus re- velantur. Qui dictis matutinis , dominum Sigerum Priorem adiit, et quid de fratrc Jolianne viderit cxposuit. Qucm sta- tim vocavit Priora) dicens: Dic mihi bonc frater Johannes, quid cogitasti in laudibus, quando inchoatum est canticum, Benedictus Dominus Deus Jsrael? Cui ille respondit: Credi- te mihi dominc, cgo cogitavi, si csses in cocHs, vox tua nun- quam rauccsceret, et semper Deum laudares cum angelis. Et Prior: Quid habuisti in cordc infra istum versicuhmi: Et tu puer Propheta Altissimi vocaberis? Ad quod iterum re- spondit: Ita accensum est cor meum in hora illa ad memo- riam *) sancti Johannis quem valde diUgo , ut vix me capere posscm prac gaudio. Et cognovit Prior quod flamma eadem signum fuisset vehementissimi amoris de corde adolescentis in coclum ascendentis. Anno praetcrito visio haec a prae- dicto Priorc Claracvallis Priori de Claustro recitata est, a quo ego illam didici.
CAPITULUM L.
Item de sanctimoniali eiusdem Praecursoris dilectnce.
Retuht mihi domina Irmingardis ^) magistra de Insula sancti Nycholai anno practcrito cuiusdam sanctimoniaHs bene sibi notac miram dilcctionem erga pracdictum Domini Prac- cursorcm. Plus^) omnibus sanctis ilhun dilcxit. Ncc suflfccit ei dc illo cogitare, iUum obscquiis et orationibus lionorare, consororibus illius praerogativas praedicarc, quin etiam ad per- petuandam cius mcmoriam vcrsificarctur de cius annunciatione, nativitate, ct gaudio parcntum. Litterata siquidcm fuerat, ct ideo vcrsibus proscqui studuit, quicquid dc ilhus sanctita- te lcgcrat. Omncs ctiam pcrsonas saccuhires cum quibus lo- quebatur, moiuiit et rogavit, ut Hbcros suos Johanncm vei Zacliariam nominarent, fcminas vcro Ehzabctli. Cumque mo- ritura essct, Johanncs monachus dc Chuistro eam visitavit. Scicnsquc cius aflcctum circa sanctum .loliajinoin, ait: Matcr- tcra, cum fucritis dcfuncta, quahMu missnin vidtis ut primuni cantcm j^ro aninia vcstra, pro dcfunctis an dc sancto Johannc
1) B vcrticr. — 2) C juitcm. — 3) HC Prior vocavil. — '1) B in mcinoria. — f)) B lUchardis. — 6) B plus cnini.
122 DISTmCTIO OCTAVA
Baptista? Ad quod illa sinc omni delibcrationc respondit: De sancto Johanne, de sancto Jolianne. Cumquc ad extrema pcrvcnissct, compassa sorori sibi servicnti, ait: Vade soror super solarium, ct quicscc modicum. Quod cum fccisset, et lcvi ') soporc quicsccrct ^) , huiusmodi vocem pcr somnum audivit: Quid hic iaces? Sanctus Johannes Baptista inferius cst cum sorore Hildcgundc. Hoc illi nomcn erat. Ad quam voccm sanctimoniaUs expcrgefacta, ncglcctis vcstibus in camisia dcscendit, et iam illam exspirassc invcnit. Circa quam tam suavissimus odor crat, ut non dubitarct ilHc adcsse praesentiam sancti Johannis, qui animam suac dilectricis choris sociaret angehcis. Narravit mihi ct aham visionem, ista ad- huc iocundiorcm, quam sibi a magistra domus in qua visa est diccbat esse recitatam.
CAPITULUM LI.
De dudbus monialibus contendentibus pro sancto Johanne Baptista atque Evangelista.
Duae sanctimoniales fuere, et adhuc sunt ut puto in Lu- tere^) monasterio Dioecesis Treverensis, ex quibus una spe- ciaUter dihgebat sanctum Johannem Baptistam, altera vero sanctum Johanncm Evangehstam. Quae quoticns convcnie- bant, inter se de illorum maioritate contendebant, ita ut magistra quandoque vix posset eas compesccrc. Illa omnia dilecti sui praevilegia *) in medium proponebat, cui isla sui dilecti prae- rogativis vahde satis obviabat^). Nocte quadam ante matu- tinas sanctus Johannes Baptista suac dilcctrici in somnis apparens, sic ait: Soror, noveris sanctum Johannem Evange- hstam me maiorem. Nunquam homo castior fuit ilio, mente simul et corpore virgo. Ipsum Cliristus ad Apostolatum clegit; ipsum ceteris Apostohs plus dilexit ; ipsi gloriam suae transfigura- tionis ostendit. Ipse beatissimus in pectorc Jesu in Coena recu- buit; ipse morienti astitit; ipsi virgini Christus virgo matrem virgi- nem commendavit. Ipse cctcris Evangelistis altius volans, et oculos mentis in rotam divinitatis plenius defigens, Evange- hum suum sic exorsus cst: In princlpio erat Verbum, et cetera. Scripsit ct Apocalypsim, qua nihil in coelcstibus figuris
1) C leni. — 2) B requiesceret. — 3) AP Luttere, C Lo- ctore. — 4) ACDP privilegia. — 5) D obviavit.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 123
obscurius est. Plurima etiam pro Christo passus est tormenta, flagella, fervens oleum, exilia. Ecce proptcr ista et alia multa sua ') praevilegia maior est me ct dignlor. Mane ergo voces ^) sororem tuam ante magistram, et procidens ante pedes illius pete ut ignoscat tibi, quod totiens eam exacerbasti mei causa. Quae ad signa matutinalia expergefacta, de tam clara visione cogitare cocpit. Dictis vero matutinis, cum se altera sopori dedisset, sanctus Johannes Evangelista per visum affuit, et sub sensu verborum horum suam allocutus est dilectricem: Soror, scias beatum Johannem Baptistam longe maiorem esse me. Inter natos mulierum, teste Christo, non surrexit maior Ulo ^). Ipse Propheta est *) , et plus quam Propheta. Ab angelo est annunciatus, a sterih matre contra naturam con- ceptus, in utero supra naturam sanctificatus , in heremo sine omni peccato conversatus. Quod de me dici non potest, qui lucris inhians, inter saeculares saecularis saeculariter vixi. Salvatoreni qucm in utero agnovit ^) , inter turbas ad se ve- nientem digito demonstravit, et in Jordane sacris manibus baptizavit. Ipse coelos vidit apertos, Patrem audiens in voce, Filium videns in homine, Spiritum sanctum in specie colum- bae. Tandem pro iustitia martyrizatus est. Ergo me maior est. Unde hodie vocare debes sororem tuam ante magistram tuam, et prosternere te pedibus illius, sicque cam rogare ut tibi ignoscat, quod totiens illam exacerbasti, me contentiose Praecursori Domini praeferendo. Mane singillatim^) ad ma- gistram veniunt, quid viderint exponunt. Tunc simul se pro- sternentes, et ab invicem ut eis iussum fuerat veniam postu- lantes, mediante matre spirituali reconciliatae sunt, monente illa ne de cetero de meritis sanctorum contcndcrcnt, quae soli') Deo nota sunt. NOVICIUS: Satis me aedificat tanta in supernis civibus humilitas. MONACIIUS: NuIIa, quantum ex praesenti visione coUigere poteris, in regno coelorum dc maioritate praemiorum est contcntio, quia illic testc Apostolo omnis evacuatur praclatio»). IIoc tanicn scias quod sicut cives superni visitant cum multa consolationc se diligentes, ita quandoque cuni invcctionc ct plagis se conteranentes.
1) D alia sua miilta, BC alia nuilta. — 2) B voca. — 3) Matlh. 11, 11. — 4) cst add B. — 5) BP cojTH.ovit. — G) B sin|Tulatiin. — 7) D solo, ul I, 42. — 8) Cor. I, I'), 24.
124 DISTINCTIO OCTAVA
CAPITULUM LII.*)
De canonico Bonnemi qHcm sanctus Johannes Baptista trusit.
Canoniciis quidam crat in ccclcsia Bonnensi, qui frcquen- tcr cum sodalibus suis monialcs in Ditkirgen solebat visitare. Nec crat in cadem visitationc aliquid reli^iositatis, sed lcvitas et pcriculum animarum. Quoticns cnim cum oportebat intrare ckiUBtrum per monasterium quod in lionorc bcati Pctri et sancti Joliannis Uaptistae dedicatum est, transibat crecto collo, ncc una quidem vice coram altaribus caput inclinans. Nocte quadam venerabilis Baptista in somnis illi apparens, ct torvo vultu in eum respicicns, sic ait: Et tu inique totiens per oratorium meum transiens, nunquam aliquid mihi exhibuisti honoris , ut saltem ') vcl una vicc cerviccm flectcrcs coram altari meo. Levansque pedem tam vahde trusit eum in ven- tre"), ut tam ex terrore incrcpationis, quam ex dolore tunsio- nis ^) evigilaret. Ab illa enim hora coepit infirmari, et pau- latim intumcscente ventre ydropicus fieri, sicque vadens, donec invalescentc morbo morcretur. Et si vis scirc, Johannes crat nomcn eius. Forte cx hoc ipso sanctus amphus turbabatur, quod ipsa nominis cius aequivocatio , nil memoriae , nil revc- rentiae cordi eius impresscrat circa ipsum. NOVICIUS: Cum maior sit pcrfectio patriae quam viae, quid est quod sancti tam dure suas iniurias vindicant? MONACHUS: Vo- luntas comprehensorum *) sic divinac voluntati unita est, ut non possint ahud vellc, nisi quod illum novcrint vclle. Via- tores vcro pro inimicis tcncntur orare, illique divinac iustitiae consentire ^). Mcrcurius ^) martyr, Julianum ^), iam cum Christo
*) Homil. I. p. 121. — 1) C saltim. — 2) C ventrem. — 3) B B trusionis, C tonsionis. Conf. VIII, 67. Homil. III. p. 55. 78. — 4) Homil. II. p. 55: „Eleclorum animae corporibus exutae quamdiu visione Dei carent, supra viatores sunt, et citra com- prehen sores." — 5) Homil. III. p. 18: ^Sanctorum voluntas, qui in Dei fruitione sunt, sic Deo unita est, ut nihil velint, nisi qnod iUum velle sciunt: quos si malorum poenae contristarent, perfectnm «jaudium non haberent. Nos, qnia Dei voluntatem ignoramus, iudilFercnter pro bonis malisve oramus." — 6) BC Marcurius, Eodem modo scribebatur marca et merca, margo et mergo, ct muUa his similia. — 7) apostata iste mandato beatae Virginis per sanctum Mercurium, sancti BasiHi precibus, traiectus fuisse dicitur.
DE DIVERSLS VISIONIBUS. 125
regnans, occidit, qni in via forte pro occisoribus siiis Clni- stum cxoravit. NOVICIUS: Placct quod dicis. Sed quid est quaeso quod sanctus Baptista quo nullus niaior est inter natos mulicrum '), tanta ludibria passus est in mortc, ut con- silio adulterae ad petitionem saltatricis occideretur? MONA- CIIUS: Ut nullius iusti mors abborreretur. Adbuc enim idem maximus Propbetarum in suis reliquiis ludibria experitur.
CAPITULUM LIII.
De mercatore cui merctrix vendidit hrachium san<tl Johannis Baptistae.
Non est diu quod quidam mercator terrae nostrae mare transiens, cum bracbium sancti Jobannis Baptistae in eius hospitali vidisset, et desiderasset, intclligens custodem reliquia- rum quandam procari feminam , sciensque nil esse quod mu- beres huiusmodi a viris nequeant extorquere, accersiens-) illam ait: Si feceris me babere rebquias sancti Jobannis Bapti- stae quod est^) penes custodiam amasii tui, centum quadra- ginta libras argenti tibi tradam. Illa oblatara pccuniam sitiens, liospitalario consensum praebere recusavit, doncc sacrum bra- chium obtincret. Quod statim negotiatori tradidit, et praedi- ctum pondus argenti recepit. Cernis quantum ludibriumV Sicut olim caput sancti Johannis ab Herode pro mercede saltationis traditum est lascivae puellae, ct ab illa datum matri adulterae, ita hoc tempore bracbium eiusdem datum cst pro munere fornicationis ab hospilalario non minus llerodc malo, turpi feminae, et ab illa venditum mcrcatori. Quod ille non tcrrae sicut Hcrodias, sed purpura involvens, ad ul- timum pene terrae fugit, et ad civitatem Gruningen quae sita cst in introitu Frisiae pervenit. Domum in ea comparavit, et in quadam eius colunma bracbium occultans, valde dite- scerc cocpit. Die quadam sedente co in tabcrna, cum oi quidam dicerct*): Ecce civitas concrematur, ct iam incendium appropinciuat domui tuae; ille rcspoiulit: Domui meae non timeo , bonum ibi ^) reliqui custodem. Surrexit tamen , v.t. donumi intravit, in qua dum columnam inunotnm considerassct, ad tabcrnam rediit, mirantibus cunctis quacnam csset causa
1) Mallh. 11, 11. — 2) ronf. V, 20. — 3) I3D quac sunt. - i) B diccrcnl. — 5) B c i.
126 DISTINCTIO OCTAVA
taiitac sccuritatis. Interrogatus dc custodc donuis suac, cum per ambagcs rcspondisset, et lioc ipsum concivcs notarc in- tellexissct, timens nc fortc sibi vim infcrrcnt, brachium cx- trahcns cuidam inclusae custodiendum commisit. Quac sccrc- tum cclarc nescicns, cuidam depositum prodidit, et ille civibus, Qui statim rehquias toUentes, et ad ccclcsiam dcportantes, depositori cum lacrimis sua repetcnti, durius rcsponderunt Quem cum intcrrogassent cuius sancti esscnt reliquiac, se nomcn ncscirc dixit, nolcns eis illas prodcrc. Ex dolorc tamen civitatcm deserens , et pauperiem incurrcns, non multo post infirmatus est gravissimc. Qui cum mori timerct ') , cuius essent reliquiae, et quomodo illas obtinuissct, confessori suo patefecit. Quod ubi compcrtum est civibus, thecam argenteam et deauratam, gcmmisquc pretiosis ornatam, ad similitudinem brachii fccerunt, in ea reliquias reponcntes. Ego ante hoc biennium idem brachium vidi, et est pelle et carne vestitum. Vidi ibi et crucem parvam auream rehquiis refertam , Frede- rici Imperatoris, quae praedicto homini cum brachio data fucrat. NOVICIUS: Cum sancto Johanne sanctorum nemo crcdatur esse maior , quid est quod nulhmi signum legitur in vita sua fecisse? MONACHUS: Ut Dominus ostendcret sanctitatem non consistere in signis, sed in bona vita. Post mortem enim signis claruit innumerabihbus et magnis. Praedicti vero cives rchquiis sancti Johannis timentes, retro aUare fecerunt domunculam ex tabuhs satis firmam, in cuius cacumine no- ctibus sacerdotem dormire fecerunt. Sub quo prima nocte sic domus conquassata est, ut non parvum ei horrorem in- cutcrct; secunda vero nocte dormientcm excussit, in pavi- mentum iUum prouciens. Cumque unus ex potentibus de civitate infirmaretur, et Theodericus ecclesiae ilhus sacerdos ab iUo rogatus, brachium in domum cius detuhsset, ac dcnu- dasset, tam brachium quam purpuram cui fucrat involutum, repcrit rccenti sanguine infectum. Hacc mihi ore suo retuht. Sacerdos ab eodem brachio modicum camis praecidens *), cum illam in manu occulte defcrret, tantum sensit ardorem ex eo '), ac si ignitum carboncm portaret. Multa siquidem signa ac sanitatcs per casdem rehquias in Ula fiunt civitate, meritis sancti Johannis Baptistae.
1) B timuisset. — 2) D praescidens. — 3) R ex ea.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 127
CAPITULUM LIV.*)
De dente eiusdem qui est apud nos, et de virtutibus per eum factis.
Est apud nos dens molaris ct magnus eiusdem Praecursoris Domini, tria habcns cornua; qui qualiter ad nos dcvcnerit, ct quid per illum apud nos operatus sit Dominus, tibi rcci- tabo. Cumque vastata fuissct civitas Constantinopolitana a cruce signatis, ct divcrsi divcrsa diripuisscnt , Ilcnricus milcs de Ulme intcr reliquias prctiosissimas etiam iam dictum den- tem sancti Johannis tuHt de ecclesia sanctae Sophiac. Quem repatrians in tantum dilcxit, ut in castro suo oratorium aedi- ficarct, ibi eum condcre volcns in ahari. Qucm ci gcrmana eius magistra in Insula sancti Nycholai, propter affectum quem habuit ct habct erga domum nostram, dari nobis sua- sit '), scd tunc persuadere non potuit. Qui post breve tempus a Wamero de Bonlant captus, spe orationum nostrarum iussit eum nobis transmitti. Interim cuidam sororum pracdicti coe- nobii in somnis ostensum est, quod quam cito dens veniret ad locum nostrum, Ilcnricum forc hberandum. Quod ita factum intellcximus. Nam Prior noster per quem transmissus est, in flumine Rheni iilius bcneficio maximum cvasit pericu- lum. Henricus Comcs Seyncnsis habens militcm honestum, sed mentc captum, cum eo ad nos venit, spcrans illum tura virtute rcHquiarum, tum bcncficio orationum nostrarum posse sanari. Qui dente sacratissimo signatus et tactus, tam celerem
1=) Homil. I. p. 122: „Henricus de Ulme , miles honcstus, cum plu- rimas reliquias pretiosissimas, capta urbe Constantinopolitana, de monasterio sanctae Sophiae tulisset, quibus terram noslram locu- plctavit, dentem etiam ])eati Baptistae Johannis ibidcm reperit. Quem in tantum dilexit, ut ceteris reliquiis distribulis, ei in ca- pella castri sui altare aedificare, et ibi eum perpeluo reponcndum proponeret. hiterim a Wernero de Bonlant capilur; datis latnen obsidibus, ad germanam suam mafjistram in Insula sancti Nicolai venit, ad cuius instantissimam pelitionem , eo quod maler eorum apud nos fuisset sepulta , eundem dentem nobis obtinuit (obtu- lil?). Missus est pro eo superior noster, et ego cum eo. Hen- rico ex promisso in captivitatem rcverso , una sororum in somnis huiusmodi vocem audivit: Mox ut dens venerit ad Vallem sancti Petri, a vinculis et caplivitale hberabitur Henricus. Quod ita factum est." — 1) AliDP Quod ei — nostram, dissuasit»
128 DISTINCTTO OCTAVA
virtiitis oius spiisit ctfcctuin, ut vix ad iactum ballistac dc monastcrio progrcdicns, se sanatum gratularctur. Est cnim ut supra dixi, niap^nus ct fortis, ct tantomagis ad curandas infirniitatcs validus, quantominus in masticandis cibis dclicatis est usitatus. Ilacc dicta sint dc Proplictis. Dc Apostolis vero qui ordincm pro])hcticum ') scquuntur tcmpore , aliquas tibi subiungam visioncs. N0VICIU8 : Prius mihi volo cxponi, quare a Christo Apostoli sub duodenario numcro sint electi, ct quare Apostoli vocati. MONACHUS: Utrumque non absque magno sacramento factum cst.
CAPITULLTVI LV.
De ApostoUs.
Sicut dicmit Evangelia, Christus ascendens in^J montemy vocavit ad se guos voluit, quos et Apostolos nominavit^). Apostolus interprctatur missus, testc Christo qui ait: Non est Apostolus maior eo qui misit ilhim^). Bene autem duode- cim sunt vocati, qui ahis mysteria fidci pfaedicarent, quia duo- denarius numcrus constat cx quater tribus, vel ex ter quatuor ^). Ad hoc ergo duodecim sunt clecti, ut per quatuor partes mundie) missi, fidem sanctae Trinitatis omnibus nunciarcnt, et credentes ad unam gloriam aetcrnae bcatitudinis convoca- rent. Duodccim Apostoli duodecim sunt signa cocli, duode- cim menses anni, duodecim horae diei, duodecim stcllae in corona sponsae ^). Christus vero coelum est , annus aeterni- tatis est, lux est, corona sanctorum est. Apostoli, duodecim sunt fihi Jacob, id est Christi; duodccim fontes dcscrti; duo- decim lapides in veste pontificali; duodccim panes propositio-
I) C Prophetarum. — 2) in add B. — 3) 3hirc, 3, 13. Luc. 6, 13. — 4) Johan. 13, 16. — 5) AP ex ter quater, C ox tri- bus quater. Homil. I. p. 127: „In hoc etiam duodcnarius pri- vilegiatus est, quod scptenario universilatis nimiero, singuhiri qua- dam affinitale et speciali famiharitate coniunctus est. Duae parles septenarii sunt tria ct quatuor, ex quihns altcra pcr aheram mul- tipHcata, surgit in duodenarium. Hacc affinitas in numeris, affini- tas dicilur compositionis. Propter hanc affinilatem duodecim signa septem planelis ilhistranfur, et duodecim Apostohs septcm Diaconi sociantur. Duodenarius ergo numerus est dignitatis ApostoMcae, scptenarius numerus septiformis gratiae. Quid aHud sunt scptem lucernae candelabri in lapide uno , seplcm ocuH, septeni cornua agni, septem stcllae in manu Christi, nisi septem dona Spiritus sancli?* — 6) B quatuor mundi climata. — 7) Apoc. 12, 1.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 129
nis; duodecim lapides altaris; duodecim lapides de Jordane sublati ; duodecim boves sub aeneo mari ; duodccim fundamenta coelestis Jerusalem '). NOVICIUS : His utiliter praemissis, nunc secundum ordinem subnectas visiones. MONACHUS: Licet sancti Apostoli per visionem multis appareant, et multa per eos miracula quotidie fiant ^) , de paucis tamen pauca ^) tibi referam, sed quantum ad exemplum sufficientia.
CAPITULUM LVL
Be femina sortilega quae sanctum Andream repudiavit.
Consuetudo est maxime provinciae nostrae matronis, ut tali sorte specialem sibi Apostolum eligant. In duodecim candelis duodccim Apostolorum nomina singula in singulis scribuntur, quae a sacerdote benedictae altari simul impo- nuntur. Accedens vero femina, cuius nomen pcr candelara extrabit, illi plus cctcris et*) Iionoris et obsequii impcndit. In hunc modum cum quaedam matrona sanctum Andream extraxis- set, et non ei placuisset, reposita candela alium habere vo- luit, sed iterum idem occurrit. Quid plura? Tandem traxit sibi placentcm. Cui cum multum exhibuisset obsequii, per omnes dics vitae, et ad extrema perveniens esset moritura, non illum sed beatum Andream sibi assistcre vidit. En, in- quit, ego sum ille despectus Andreas. Ex quo colligitur quod nonnunquam sancti etiam ultro se ingerunt humanae devo- tioni. Quantum bcatus istc Apostolus se invocantibus succur- rere valeat, sequens narratio declarat.
CAPITULUM LVIL
De pelle ursina sancto Andreae empta, per quam mare furens sedatum est.
Erant duo iuvenes iuxta ecclcsiam sancti Andrcae habi- tantes, qui pro suis mercationibus rcmotas provincias pctere solebant. Tempore quodam cum profccturi csscnt in NorAve- giam, fratcr Rcnerus monachus nostcr, tunc sancti Andrcao
1) Gcncs. 3"), 22. Exod. 15, 27. 28, 21. Levit. 24, 5. Exod. 24, 4. Josue 4, 8. Reg. III, 7, 25. Apoc. 21, 14. — 2) CD fianl quo^ tidie. — 3) B de paucis tanicu et pnuca, C de non pau* cis tanien paucn. — 4) et om BC.
6^
130 DISTINCTIO OCTAVA
in Colonia canonicus, sicut ipsc milii rctulit, quinque solldos illis dedit, petens ut cx cis conipararent pellcni ursi albam qualcs regio illa gingnit '), ad substratorium coram altari sancti Andreae. Quod cum fecissent, et revcrterentur, tanta orta est in mari tempestas, ut omncs mittcret in dcsperationcm. Hoc ideo factum reor, ut Dominus Apostoli sui virtutem ostenderet. Recordati vero praedicti iuvcnes pellis sancti Andreae, contra procellas intumescentes, ventosque fremcntcs, illam cum fide -) levaverunt. Et ecce Dominus meritis Apostoli sui, quem de mari vocavit, suffragantibus , imperavit mari et ventis, et facta est in ipsa hora tranquillitas tam magna, ut omnes qui in navi erant mirarentur. Revcrtentes vero Coloniam denarios reddiderunt, pellem beato Andreae gratis ^) offerentes, collati non immemores beneficii.
CAPITULUM LVIII.
De homine per sanctum Jacobum a suspendio liherato.
Civis quidam de Traiecto inferiori, cum filio ad sanctum Jacobum profectus est. Accidit si bene memini ut in quodam loco hospes eius nescio quid perderet, et suspicionem de eo habens, furtum ilU coram iudice civitatis imponeret. Quo ne- gante et dicente, Deus novit et sanctus Jacobus testis est, me nunquam fuisse furem, neque furis socium; iudex ver- bis*) non credidit, sed suspendii sententia innocentem damna- vit. Videns filius patrem damnatum, nec aliquid ei prodesse fratrum testimonia, flens et eiulans dixit ad iudicem: Rogo vos domine quatenus intuitu Dei et sancti Jacobi me suspen- datis, patre meo dimisso. Ego enim novi innocentiam iUius, Cuius fletibus et instantia tandem iudex victus, patrem absol- vit, ipsumque^) suspendit. Pater vero tristis nimis cum so- ciis procedens, et limina beati Jacobi visitans, ipsique pro anima fiUi suppUcans, postquam ad locum suspensionis rednt, ait fratribus: Ecce fratres filius meus; precor ^) ut paululum subsistatis, donec illum deponam et sepeUam. Audita voce patris filius') respondit: Benevenias pater, adhuc enim vivo. Depositus ab eo, et interrogatus quaenam esset causa tanti
1) ABCP gignit. — 2) B cuin vera fide. — 3) B leverenter. — 4) C verbis eius. — 5) D filiumque, C et filium. — 6) C precor vos. — 7) filius add BCD.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 131
miraculi, ait: Sanctus Jacobus Apostolus ab ea hora qua huic patibulo appcnsus sum, usque nunc manibus suis sustentavit mc. Non esurivi, non sitivi, nihil doloris sensi, nec unquam mehus mihi •) fuit omnibus diebus vitae meae. Statimque pariter ad beatum properantes Apostolum, filius ut votum suum solveret, pater ut gratias rependeret, incolumes reversi sunt in civitatem Traiectensem. Et est idem miraculum in eadem civitate, sicut nobis retulit Wilhelmus monachus noster, ibidem canonicus, valde celebre atque notissimum. NOVI- CIUS: Stupenda sunt quae dicis. MONACHUS: Keferam tibi ahud miraculum de sancto Thoma Apostolo, mco iudicio maius isto.
CAPITULUM LIX.
De Gerardo milite quem diabohis de ecclesia sancti Thomne in Jndia in momento transtulit in terram siiam,
In villa quae dicitur Holenbach, miles quidam habitavit nomine Gerardus. Iluius nepotes adhuc vivunt, et vix ahquis in eadem reperitur villa quem lateat miraculum quod de illo dicturus sum. Hic sanctum Thomam Apostolum^) tam ar- denter dihgebat, tam speciahter prae ceteris sanctis honorabat, ut nuUi pauperi in illius nomine petenti eleemosynam negaret. Multa praeterea privata ^) servitia, ut sunt orationes, ieiunia et missarum cclebrationes, illi impendere consuevit. Die quadam Deo permittente omnium bonorum inimicus diabolus ante ostium militis pulsans, sub forma et habitu peregrini, in no- mine sancti Thomae hospitium pctivit. Quo sub omni festi- natione intromisso, cum csset frigus, ct ille se algere simula- ret, Gerardus cappam suam furratam^) bonam satis, qua se tegeret iens cubitum, transmisit. Mane vcro cum is qui per- egrinus videbatur, non apparerct, et cappa quacsita non fuisset inventa, uxor marito irata ait: Saepe ab huius- modi trutanis illusus estis, ct adhuc a superstitionibus vestris non cessatis. Cui ille tranquillo animo respondit: Noli turbari, bene restituct nobis hoc dannuim sanctus Tliomas. Ilaec egit diabolus ut militcm pcr damnum cappac ad inipaticntiam pro- vocaret, et Apostoh dilectionem in cius corde cxtingueret.
1) BC mihi mclius. — 2) Apostolum om C. — 3) C add bona. — 4) id cst, pclHlam. C foralam.
132 DISTINCTIO OCTAVA
Sed militi cessit ad gloriam, qiiod diabolus praoparavcrat ad ruinam, ct indc illc anii)lius cst acccnsus, undc istc confusus est ac punitus '). Nam parvo emcrso ^) tcmporc Gerardus limina beati Thomae adirc voleng , cum essct in procinctu positus, circulum^) aurcum in oculis uxoris in duas partcs dividcns, easque coram illa coniungcns, unam illi dcdit ct alte- ram sibi reservavit, diccns: lluic signo credere dcbcs. Kogo etiam ut quinque annis reditum mcum cxspectes, quibus ex- pletis nubas cui volueris. Et promisit ei. Qui via vadcns longissima, tandem cum magnis expensis maximisque labori- bus pervenit ad civitatem sancti Thomae Apostoh. In qua a civibus officiosissimc est salutatus, ct cum tanta caritate sus- ceptus, ac si unus illorum esset eisquc notissimus. Gratiara eandem ascribens beato Apostolo, oratorium cius intravit et oravit, se, uxorem, et omnia ad se pertinentia illi commen- dans. Post haec ^) termini sui reminiscens , et in eodcm die quinquennium completum considerans, ingemnit ct ait: Heu modo uxor mea viro alteri nubet. Impedierat Deus itcr cius propter hoc quod scquitur. Qui cum tristis circumspiceret , vidit praedictum daemonem in cappa sua deambulantem. Et ait daemon: Cognoscis me Gerarde? Non, inquit, te cogno- sco, sed cappam. Respondit ille: Ego sum qui in nomine Apostoli hospitium a te petivi, et cappam tibi tuli ^), pro qua et valde punitus sum. Et adiecit: Ego sum diabolus, ct prae- ceptum est mihi, ut antequam homines cubitum vadant, in domum tuam te transferam, eo quod uxor tua alteri viro nupserit, et iam in nuptiis cum illo sedeat. Tollens^) eura, in parte diei ab India in Theutoniam, ab ortu solis in eius occasum transvexit, et circa crepusculum in curia propria illura sine laesione deposuit. Qui domum suam sicut barbaras intrans, cum uxorem propriam cum sponso suo vidisset come- dentem, propius accessit, eaque aspiciente partem circuh in scyphura mittens abcessit. Quod ubi illa vidit, mox extraxit, et partem sibi dimissam adiungens, cognovit eum suum esse maritmn. Statim') exiliens in amplexus eius ruit, virum suura Gerardum illura^) esse proclamans, sponsos) valedicens. Quem tamen Gerardus illa nocte pro honestate secum reti-
1) ACDP compunctus. — 2) ADP emenso. — 3) B anulum; sic et infra. — 4) BC hoc. — 5) D abstuli. — 6) D tollens- que, C tollens igitur. — 7) BP statimque. — 8) illam om BC. — 9) C sponso suo.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 133
nuit. Ecce tam in hoc quam in praedicto miraculo satis per- penditur, quantum beati Apostoli diligentes se diligant atque glorificent. jNOVICIUS: Non miror si diligentes se diligunt, cum supra dictum sit de sancto Andrea quod etiam se con- temncnti feminae ad diligendum ingesserit. MONACHUS: Sicut supra ostensum est de sancto Johanne Raptista, sicut Apostoli dihgentibus se praemium impendunt, ita suos con- temptores quandoque puniunt. NO VICIUS : Da exemplum. MO- NACHUS : Prius de sancto Bartholomaeo ') praemittam unum miraculum, deinde hoc^) quod petis subiungam cxemplum.
CAPITULUM LX.
De dente sancti Bartholomaei de quo sanguis exivit cum deheret dividi.
In Monte sancti Salvatoris iuxta Aquisgrani nuper inclusa quaedam defuncta est, quae inter suas reliquias etiam dentem habuit sancti Bartholomaei Apostoli. IIoc cum scisset ^) sacer- dos qui ei missas celebrabat, eumque postulasset, et illa non annuisset, recessum minabatur, nisi saltem*) mediam ei par- tem donaret. IUa vero dentem multum diligens, et sacer- dotc carere nolens, ut divideretur conscnsit, licet invitissimo. Mira res. Mox enim ut saccrdos cultellum dcnti superposuit, ac si denuo sanctus pateretur, guttatim de illo sanguis erupit. Quo viso sacerdos territus est, dentemque inclusae dimisit in- tegrum. Ego vero eundem dentem anno praeterito vidi apud sanctimoniales in Porceto. Quod quandoque Apostoli con- temnentes se puniant, ecce exemplum.
CAPITULUM LXI.
De femina quae sanctum Judam contempsit.
Matrona quaedam specialem Apostolum habcre volens, cum co modo quo supra dictum est dc sancto Andrea, per candelam bcatum Judam ut puto extraxisset, irata, rctro al- taris^) cistam candclam cum nomine iactavit. Volcbat enim haberc unum^) dc nominatis Apostolis, ut cst sanctus Johan-
1) BC Bcrtholomaco. — 2) hoc add A(^D. — 3) BD scivis- s e t. — 4) C' s a 1 1 i m ; mox C c i ni e d i a m p a r t c m , liD m c- diam partem ei.— 5) allaris add B. — 6)BC unum habcre.
134 DISTINCTIO OCTAVA
nes Evangelista, sivc beatiis Jacobus. Cui nocte in somnis apparens, dure satis ') corripuit, conqucrcns se ab ea contem- ptum, et post cistam indi<^ne proiectum. Nec sic quievit, do- nec verbis additae sunt pla^ae. Integro enim anno lecto paralytica decubuit. NOVICIUS: Licet sic per sortes Apo- stolos eligere? MONACHUS: Sorte Mathias Apostolus legi- tur electus *). Non tamen ideo est electus ut aliis anteponeretur, sed ut per eum duodenarius numerus ^) per Judam diminutus suppleretur *). Puto tamen ab eadem elcctione huiusmodi sortes descendisse. Audivi Coloniae quendam litteratum sa- cerdotem, palam in ecclesia reprobrare tales elcctiones. Omnes, inquit, Apostoh aeque sunt sancti, et idcirco omnes a nobis aeque honorandi. Quod si ahcui iUorum speciahs honor est exhibendus, beato Petro per quem regio nostra conversa est ad fidem, iUum^) iudico esse impendendum. Ipsum spe- cialem Apostolum nobis Christus destinavit. Beatus vero Heribertus et successor eius Peregrinus Coloriienses Archiepi- scopi in civitate Colonia omnibus Apostohs unam ecclesiara conventualem condiderunt, in qua^) omnibus simul aequahs honor idemque servitium exhiberetur. Quantura mereantur in ecclesia eadem Christo eiusque Apostohs digne servientes, ex modico quod sequitur^) poteris perpendere.
CAPITULUM LXII.
De hraxatrice ecclesiae sanctorum Apostolorum, cuius domus inter ftammas miraculose servata est.
Cum incendium iUud maximum quod erat sub Adolpho Archiepisc6po, magnam partera civitatis Coloniensis consumpsis- set, muher quaedam quae ecclesiae sanctorura Apostolorum pro sua raercede braxare consueverats), doraura hgneara prope positam habebat. Cui cum incendium ex vicinis domibus propinquasset , fiha eius vasa et supeUectilem efferre coepit. Quod ubi mater comperit, restitit dicens: Noh fiha, noh, sed omnia refer in domum. Sicque clausa domo, raater spera habens in sanctis Apostohs, ecclesiam eorum adiit, sicque oravit: Sancti Apostoh, si unquam vobis digne fidehterque
1) C satis eam. — 2) Act. 1, 26. — 3) nuinerus add D. — 4) B adimplerelur. — 5) BDP illi. — 6) ACDP quibus. — 7) B modico servitio. — 8) B consuevit.
I
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 135
servivi , custodite domum meam et vasa vestra. Mira fides feminae, mira et virtus Apostolorum. Qui propriam ecclesiam ex parte coiicremari permiserunt, braxatricis suae domum in mediis flammis positam, non sinc maxima admiratione multo- rum illaesam servare curaverunt. NOVICIUS: Valde hono- randi sunt Apostoli, per quos mundus iste iudicabitur. MO- NACHUS : Verba haec mihi revocant ') ad memoriara civis cuiusdam dictum sive factum relatione dignum.
CAPITULUM LXm.
De Karolo cive qui lapides ad fundamenta ecdesiae eorundem Apostolorum ohtulit.
In Colonia burgensis quidam erat, homo dives ac potens, Karolus nomine, pater domini Karoli Abbatis quandoque Vi- larionsis. Hic cum audisset, quia Apostoli iudicaturi essent orbem^), cogitavit intra se dicens: Peccatum grave est, ct lapides anchorarei ^) valde sunt ponderosi. Emam igitur lapi- des tales ad futuram fabricam sanctorum Apostolorum, ut cum in die iudicii opera mea bona, nec non et mala posita fuerint in statera, Apostoli qui iudices erunt, lapides istos lanci opera mea bona continenti immittent*), et mox praepondera- bunt 5). Emit ergo navim plenam lapidibus, quos per currus portari, et iuxta Apostolorum ecclesiam ^) deponi fecit. Quem cum canonici interrogassent, qtiid sibi vellet per lapides illos ; respondit: Aliqua diernm rcnovanda est ecclesia ista, et tunc erunt vobis neccssarii. Non multo post cum ecclesia') ex- tenderetur, occasione ut puto corundem lapidum, in funda- mento positi sunt. Ilaec de Apostolorum visionibus dicta sint. Nunc aliqua tibi dicam de martyribus. NOVICIUS: Quid faciat martyres, quare martyres dicantur, vcl quot sint genera martyrii, prius mihi edicas. MONACHUS: Facilis horum solutio est.
1) BD revocant mihi. — 2) orbcni add H. Act.l7, 31. — 3) C anchorarii. Ancora sive ancon cst hipi(hitn species. — 4) conf. incurrcnt ct praccidcnlur IV, 1.50.— 5) ACDP praeponderahit. — 6) CP ccclcsiam Apostolorum, B ecclesiam sanctorum Apostolorura. — 7) B eadem ccclesia.
136 DISTINCTIO OCTAVA
CAPITULUM LXIV.
De Mariyribus.
Causa non poena facit martyres. Duo cnim latroncs Christo affixi sunt hinc inde; unus martyr cffectus est propter virtutem confessionis, alteri poena sua initium fuit aeternae damnationis. Martyres enim Graece, testcs dicuntur Latinc, eo quod pro testiraonio fidei occisi sunt. Sunt autem quatuor genera martyrii. Quidam occisi sunt propter solam inno- centiam, ut Abel; ahi propter iustitiam, ut Prophctae ct Jo- hannes Baptista; aHi propter zelum legis, ut scptem fratres Machabaei; ahi propter fidem Christi, ut Apostoli eorumque successores, et hi anthonomasice dicuntur martyres, id est testes, quia sanguinis sui effusione fidei ') Christi subscripse- runt. NOVICIUS : Attendunt sancti cum a nobis venerantur ? MONACHUS : Etiam. Adhuc enim per diversas visiones suas manifestant mortahbus reliquias, ut venerantibus illas debito- res fiant.
CAPITULUM LXV.
Di revelatione martyris nostri.
Quando renovata est ecclesia Bonnensis, quorundam mar- tynim corpora ex sacra legione Thebaeorum iUic reperta sunt. Ex quibus cum unum corpus integrum, et praeterea pars alterius martyris nobis data fuisset, cuidam adolescenti tahs de eis visio ostensa est. Videbatur sibi in somnis^) stare iuxta scrinium earundem rehquiarum. Cui cum- quidam dice- ret: Nosti quid in isto scrinio contineatur? et monachus responderet: Etiam, corpus martyris nostri; ille subiunxit: Falleris, nam vir unus et dimidius in eo iacent. Quod usque ad illud tempus omnes nos latuit. Tantae enim virtutis sunt eadem sacrata^) ossa, ut aqua superfusa variis infirmi- tatibus*) sit medela. Maxime tamen sanat tumores ac infla- tiones. Quod vero fidehbus in periculis succurrant, visio sub- sequens declarat s).
1) BC fidem. — 2) B videbatur ei in somnis quidam. — 3) CP sacra. — 4) B languoribus. — 5) B declarabit.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 137
C/VPITULUM LXVI.-^)
Dc sanctis ante Alkazcr in acrc visis, per quos Christiani adepti sunt victoriatn.
Anno gratiae millesimo ducentesimo decimo septimo, cruco signati cx tota Alemannia ac Frisia cum trecentis ferc navi- bus circa Idus Julii intraverunt portum Ulixisbonae. In quo dum per aliquot dies morarentur, plures naves illic exspe- ctantes, ad petitionem Severi') Episcopi iam dictae civitatis, et Episcopi Eborcnsis ^) , nec non et Templariorum atque Hospitalariorum, castrum Sarracenorum nomine Alkazer^), id est omnium carcer, obsederunt. Sexta vero feria post Nati- \itatem beatae Dei Genitricis Mariae congregati sunt contra eos quatuor Sarracenorum Reges*), habentes in exercitu suo ad centum millia pugnatorum. Quibus Christiani numero mi- nores, sed fide maiores, sanctum Jacobum, beatumque Vin- centium regionis illius patronum, et ahos si quos poterant sanctos invocantes, hostibus occurrerunt. In primo vero con- gressu unus Regum cecidit ^) ; mterfectorum non erat numerus ; plurimi captivati sunt. Qui cum per exercitum ducerentur, quaerebant a Christianis ^) signa victorum, asserentes candi- dissimam aciem cruces rubeas in pectore gerentes, suorum multitudinem in fugam convertisse. Insuper et^) galcae quas per mare contra Christianos conduxerant, coelestis illius visio- nis terrore sunt fugatae. Quod peregrini audientes, gratias egerunt Christo, qui martyrum suorum auxiha^) eis destinare dignatus est de coelo. Haec mihi rclata sunt ab his qui certamini hiterfuerunt, et ex ore Sarracenorum quae dicta sunt audierunt. NOVICIUS: Estne peccatum cum marty- rum relequiis ire ad exquisita^) naturae? MONACHUS: Pec- catum est, si gestantes illas non excusaverit necessitas. Sancti non abhorrent foetorem naturae, sed culpae.
Homil. I. p. 119. Vide cliam Schafcr Hislor, Lusit. I. p. 137—140.
— 1) Sociro vocatur apud Lusilanos; pro quo Pocta, in crrorcm induclus Chronicis, posuit Episcopuni iMalhcus, Lusiad. VIIl, 24.
— 2) Ebora, Evora. — 3) AUaccr do Sal. HAIlvas. — 4) hoc cst, pracfecti urhium Scvilla, Cordova, .lacn ct I^adajoz. — 5) C cecidit ct. — 6) P duccrcntur a ( hrislianis quac- rcbant. — 7) ct add D. — 8) B signa ct auxilia. — 9) C requisila.
138 DISTINCTIO OCTAVA
CAPITULUM LXVn.
De reliquiis martyrum quae^) Bernardum in latere siimulaverunt cum illicite moveretur,
Bemardus monachus noster tempore quodam ante conver- Bionem nescio quo iturus, reliquias beatorum martyrum Jo- hannis ct Pauli in capsula ad latus portabat. Quem cum carnis incentiva ad dclectationem moverent, sancti martyrcs, quia motus illicitos restringere non conaretur^), per capsellam latus eius dure satis tundere coeperunt. Quod cum ille non adverteret, et motibus Hbidinosis quiescentibus , etiam tunsio- nes^) cessarent, per horas aliquas*), cum iterum titillationes surgerent, renovatae sunt et punctiones. Ac si sancti suum baiulum voce prophetica increparent, dicentes: Mundare, qui fers vasa Domini^). Vasa Domini sunt corpora sanctorum. Hinc est quod Achimelech sacerdoti^) cum haesitaret pueris David dare panem sanctum, David respondit: Et quidem si de mulieribus agitur, continuimus nos ab heri et nudiuster- tius quando egrediebamur ; et fuerunt vasa, id est corpora puerorum, sancta ''J, id est munda a concubitu. Et sicut mihi retulit praedictus Bernardus, mox ut notare coepit poenam, in quantum potuit compescuit culpam, ex hoc discens quod sanctis placeat^) non solum munditia mentium, sed et corpo- rum^). NOVICIUS: Quid sentis de praedicatoribus illis, qui tantum propter quaestum reliquias sanctorum circumferunt, multosque decipiunt? MONACHUS: Quod sancti ad tahum trufas indignentur , dicam tibi quid '") monachus quidam de Bruwilre mihi recitavit.
CAPITULUM LXVHI. De dente sancti Nycholai in BruwUre.
Quando ecclesiam suam monachi iam dicti coenobii am- pHare disposuerunt , per quosdam sacerdotes .saeculares in lingua potentes, et ad emungendam pecuniam efificaces, den-
1) P qui. — 2) B et pr A restringere conarentur. — 3) B tonsiones. — 4) B post horam. — 5) Isai. 52, 11. — 6) B sacerdos. — 7) Reg. I, 21, 5. - 8) ACDP placet. — 9) BP mentis — corporis. — 10) ACP quod.
i
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 139
tem patroni sui beati Pontificis Nycholai ad diversas trans- miserunt provincias. Erat enim cristallo inclusus. Die qua- dam cum praedicatores illi ') conducticii inhoneste se gerendo vas tantarum reliquiarum circumferrent , cristallus crepuit, ac si illorum blasphemias Pontifex reverendissimus sustinere non posset. Quo miraculo Y.iso monachi ^) , dentem retulerunt , neque ad tale opus ultra eum de monasterio efferri passi sunt. Ego rupturam eiusdem^) cristalH vidi. NOVICIUS: Quid est quod quidam martyres aliis maiora signa faciunt post mortem? Estne hoc ex ahqua eminentia sanctitatis? MONACHUS: Sicut superius dixi*), miracula non sunt de substantia meriti, sed signa sanctitatis. Quidam sancti in vita sua multa signa faciunt, et post mortem quiescunt. Ahi econverso, quia nulla sanctitatis suae indicia in mundo dederunt, post mortem mira- culis clarescunt.
CAPITULUM LXIX.
Quare beatus Thomas Cantuariensis plus ceteris martyrihus miraculis choruscet.
Beatus vero Thomas Episcopus Cantuariensis qui nostris temporibus pro ecclesiae Hbertate usque ad mortem dimicavit, nullis miracuhs in suis persecutionibus choruscavit, satisque de illo post occisionem disputatum est. Quidam dixerunt eum damnatum ut regni proditorem; alii martyrem uti eccle- siae defensorem. Eadem quaestio Parisiis inter magistros ventilata est. Nam magister Rugerus iuravit illum dignum fuissc morte, et si non tali, beati viri constantiam iudicans contumaciam. Econtra magister Petrus Cantor iuravit eum csse martyrem Deo dignum, utpote pro libertate ecclesiae trucidatum. Quorum quaestionem Christus solvit, cum multis ot magnis illum signis gloriiicavit. Non idco tamen Apo- stohs sive ahis magnis martyribus in meritis praeferendus est, qui tanta et tam crebra miracula post mortem fecisse non lcguntur. Simile habes de sancto Annonc Coloniensi Archi-
1) illi add IJ. — 2) B monachi viso. — 3) AP eius. — 4) VI, 5. VIII, 53. Hoiuil. II. p. 36: „Prophcliae atqiie iniracuhi non sunt de substantia sanclilatis, scd sanctitatis indicia, niagis pcrti- nentia ad praemium quam mcritum. Judas cum ceteris Apostolis signa fecit; Cayphas reprobus prophctavit.''
140 DISTINCTIO OCTAVA
cpiscopo. Cui curn post uiortcni multi detralicrcnt, diccntcs cum ccclcsiarum fuissc (lcmcmbratorcm ') , ct civium suorura excaccatorcm, Dominus Dcus in translationc illius, quantac san- ctitatis cssct, signis plurimis ostcndit. NOVICIUS: Probabilc est quod dicis; sed aliud cst quod mc movct. Sacpe con- tingit ut pro rcliquiis sanctonmi aliac rcs liabcantur, ct pro vcris falsa vcncrentur. Vidcntur tibi huiusmodi vencratores peccarc an mcreri? MONACHUS: Mco iudicio ignorantia in talibus cxcusat culpam; pictas merctur gratiam. IIoc vcrum esse certum est, quia quandoque Dominus pcr falsas rcli- quias ad honorcm sanctorum quibus ascribuntur, ct fidc*) honorantibus illas^) miracula opcratur. Verbi gratia*).
CAPITULUM LXX.
De frmo pet' quod multa fiebant miracula, cum eiusdem martyris esse putaretur et non e&set.
Miles quidam pracdictum martyrcm bcatum Thomam Cantuaricnscm ardentissime diligcns, si aliquid de illius possct habcre reliquiis circumquaque invcstigavit. Hoc cum audissct quidam dolosus sacerdos in cuius domo hospitabatur, ait illi: Ego frenum quo diu usus est beatus Thomas pencs me habeo, et saepe virtutes eius expertus sum. Quod miles audiens, et ita cssc putans, sacerdoti pecuniam postulatam laetus obtulit, ct frenum cum multa devotione recepit. Deus vero cui nihil est impossibile, fidem mihtis remunerare volens, ad honorem sui martyris multa per idem frenum facere dignatus est mi- racula. Quod milcs considerans, in honore martyris ecclesiam condidit, loco rehquiarum frenum sacerdotis pessimi in ea reponens. Hic sit finis de visionibus martyrum, quia com- pendio uti volcns, ad ordinem festino confessorum. NOVI- CIUS: Qui sint confessores, et quare sic dicti, mihi edicito; postea visiones subiungas.
1) BP dimembratorem. — 2) BC fidem. — 3) ABCP illos. — 4) AD causa.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 141
CAPITULUM LXXI.
De Confessoribus.
MONACHUS: Ad ordinem confessorum pertinent Ponti- fices, Abbates, clerici, monachi, nec non et laici religiosi reli- giose vivcntes, Christumque ') vita et ore confitentes, et sine sanguinis sui eff^usione ad eum quem confessi sunt, migrantes. Tempore persccutionis omnes Christiani confessores dicti sunt, Christum in suis tribulationibus corde et ore confitentes, maxime tamcn hi qui pro illo passi sunt. Qui postea anthono- masice dicti sunt mart}^res, et nomen confessorum specificatura est maxime ad sacerdotes Domini, peccatorum confessiones reci- pientes, quibus data cst a Domino potestas figandi atque solvcn- di. NOVICIUS : Qui tibi videntur maiores, martyres an confes- sores? MONACHUS: Quacstio haec solvenda est secundum ex- cessus et excedentia. Licet ordo martyrum ordinem confessorum praecellat dignitate, quidam tamcn confcssores quibusdam mar- tyribus merito longe sunt superiores. Unde habes in hymno:
Plus currit in certamine
Confessor isie sustinens,
Quam martyr ictum sufferens,
Mucrone fundens sanguinem. Ecce exemplum. Certum est ordincm Episcoporum dignio- rem esse ordine^) Abbatum, attamen quidam Abbates rega- les^) quibusdam Episcopis gloria et honore maiores sunt. NOVrCIUS: Conscntio. MONACIIUS: Quanta sit in visio- nibus beatorum confessorum consolatio, paucis tibi^) explicabo.
CAPITULUiM LXXH.
Dc converso cui sanctus Nycholaus apparvit in choro.
Est quidam apud nos conversus, cuius nomen proderc non ficct^), vir bonae convcrsatioin*s , ct sanctum Nycholaum speciahtcr diligcns. Iste, sicut ab ore ciuse) audivi, in qua- dam sollcnmitate infra matutinas, iam dictum confcssorcm pontificahbus indutum in choro stare conspcxit. De cuius
1) ACDP rcligiosi, Christum. — 2) AD ordini. — 3) HC ren^ularcs. — 4)Bi)aucis cxcniplis, Dpaucis sub cxcni- plis tibi. — 5) C nolo. — 6) BCD cius orc.
142 DISTINCTIO OCTAVA
visione qiiae magnae fuit revcrcntiac, tantum gaudii cor cius conccpit, ut sibi altitudinc duorum pcdum a tcrra sus- pcnsus vidcrctur. Non solum liic bcatissimus Pontifcx pcr- fectorum visitator, scd ct miserorum in summis ncccssitatibus csse dignoscitm- liberator.
CAPITULUM LXXni.
De fure quem idem confessor a paUbulo Uberavit.
Nondum duo anni sunt clapsi, quod in villa quadam iuxta Coloniam, sicut nupcr illic audivi cum practcrircm, loco furis quidam deprchcnsus est. Utrum esset rcus vel innoccns, raihi dici non potuit. Quo morti adiudicato '), ct laqueo coUo eius iniecto, in patibulo appcndisscnt , ille nullum dolorcm sustincns, cum iam mortuus aestimaretur, clara voce clamavit: Invanum laboratis^), non poteritis me strangulare, sanctus^) Episcopus dominus meus Nycholaus mihi assistit. En video illum. Quod multi audientes, ct ita csse experimento cogno- scentes, putantes eum innocentem, ob honorem sancti Ny- cholai depositum abire permiserunt. Qui Bruwilre ad me- moriam sui liberatoris currens, gratias egit, se a suspendio iUius meritis absohitum proclamans. NOVICIUS: Audivi ab infantia*) quod sanctus Nycholaus omnes Episcopos miseri- cordia praccellat. MONACHUS: Tantae' pictatis est et mi- sericordiae, ut et malos a morte sicut dictum est sacpe hberet, et bonos mori desideret. Hlos, ut emendentur; istos, ut ae- terna beatitudine fruantur. Revera dissolvi et esse cum Christo, mxdto meUus est. Et beati sunt mortui qui in Domino moriuntur ^).
CAPITULUM LXXIV.
De Adam monacho quem sanctus Nycholaus cum sancto Paterniano ab infirmitate sanaverunt.
Adam monachus de Lucka, cuius in superioribus memini, in quadam conventuah ecclesia Saxoniae, quae Bucka^) dici-
1) ACDP Quem cum morti adiudicatum. — 2) D labora- stis. — 3) B sanctus enim. — 4) B infantia mea. — 5) Philipp. 1, 23. Apoc. 14, 13. — 6) Bucka videtur esse Bocke in Episcopatu Paderbornensi ad fluvium Lippe: quae villa salis celebris est in hisloria Caroli Magni.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 143
tur, scholas frequentavit. Cumque in cimiterio multi lateres essent repositi ad fabricam oratorii, ipse sicut puer unum ex eis tulit, et in eo sculpere coepit. Quod cum magister eius vidisset, terruit eum dicens: Depone laterem, quia excom- municatus es. Ad quod verbum puer territus, mox coepit infirmari. Cumque invalesccnte morbo ad extrema devenisset, et quasi ') iam morituro data fuisset candela in manu , duos Pontifices, bcatum scilicet Nycholaum, et sanctum Paternia- num pracfatae ecclesiac patronum, coram se stare vidit et agnovit. Stabant autem in habitu pontificali , et in claritate magna. Dixitque ad sanctum Paternianum beatus Nycholaus: Vis ut tollamus puerum istum nobiscum ? Kespondit ille : Non, quia in aho ordine morietur. Sicque disparuerunt. Eadem hora puer convalescens surrexit, et magistro eius qui praesens fuerat tunc temporis miraculum divulgante, in ecclesia est compulsatum, et ad honorem tantorum Pontificum, Te Deum laudamus dccantatum. Ilaec mihi ab eodem Adam nuper relata sunt.
CAPITULUM LXXV.
De puero opilione cui sanctus Nycholaus mortem suam praedixit.
In villa quae Leiglinge vocatur et circa duo milliaria di- stat a Colonia, antc hoc septennium contigit quod dicturus sum. Pucr quidam simplcx cuiusdam matronac ilHc pccora pavit. Ilic bcatum Nycholaum in tantum diligcbat, ut singulis diebus medietatem panis sui in honore illius pauperibus ero- garet. Orationibus etiam assiduis misericordiam eius inter- pellabat. Cuius devotis obsequiis beatus Pontifex delcctatus, die quadam ei in agro apparens, in forma ct habitu vene- randi scnis, ait: Puer bonc, mina grcgem domum. Cui cum illc responderet: Dominc adhuc niniis cst mane, si hoc face- rcm, domina mca incrcparet mc; subiunxit sanctus: Fac quod dixi, quia hodie ante solis occubitum-) morieris. Ad quod verbum ^) puer territus , cum interrogarot eum , domine quis cs? respondit illc: Ego sum Nycliolaus Episcopus, quem scmper exoras, et cui prandiola tua dividore consucvisti; modo vcni rcmunerare te. Vade ergo ad hospitium tuuni,
1) ((uasi add B, — 2) B occasum. — 3) vcrbuin add \\.
144 DISTINCTIO OCTAVA
et accipe corpus Domini, ct praepara te, quia hodie ut dixi morieris. Sicquc disparuit. Cumquc puer cum ovibus rcvcr- sus luisset' ct doniina cius eum ') interroo^assct, quarc tam maturc^) veuissct, respondit: Nccessitas compulit me, quia ante noctcm moriturus sum. Et illa: Deliras. Keduc ergo gregem ad pastum, quia non morieris. Qui statim in lectum ^) suum se reclinans, cum sacerdotem petivisset, et illc vcnissct, ait ci matrona: Tinico puerum istum aliquid fontasiae vidisse, investigatc ab eo diligentcr, quid viderit, quid habeat, vcl quare taha loquatur. Quod cum fccissct sacerdos, puer ei visionem pcr ordincm recitavit. De cuius manibus cum com- municassct, hora praedicta exspiravit. Ecce in liis duobus pueris cognosccre potcris pietatem sancti Pontificis. Schola- rcm consiho sancti Patcrniani distuht spe vitae mehoris; pa- storem hunc fidelcm secum duxit ad pascua actcrnae viridi- tatis. NOVICIUS: Quia sanctus Nycholaus crcbrius ceteris*) Pontificibus in ecclesiis tam in sculpturis quam in picturis repraesentatur, vellem si esse posset aliquara videre imaginem faciei ilhus similhmam, per quam memoria eius menti mcae tcnacius imprimeretar. MONACHUS : Ostendam tibi quandam mirifici operis yconam, quae ab eo qui sanctum Nycholaum in came vidit fertur formata, et ad ilhus simihtudinem depicta.
CAPITULUM LXXVI.
De iabula sancti Nycliolai apud Porcetum.
In Porccto monasterio quod iuxta Aquisgrani situm est, tabula cubitahs cst, imaginem beati Pontificis Nycholai ab um- behco et sursum in se rcpraesentans , quam beatus Gregorius Regis Graeciae fihus ct coenobii eiusdem primus Abbas atque fundator, iUuc advexit. Dicitur eadem fuisse ycona, quara barbarus, sicut in Miracuhs sancti Nycholai legitur, tuht, ct ad custodiam sui theolonei ^) posuit, cuius occasione ad fidcra conversus est, cum sua pcrdidisset, et caesa imagine cadem recepisset. Pluriraae per eam virtutes factae sunt, maxirae iu praegnantibus. Tempore quodam cum ad domura cuius- dara honcstae matronae in partu laborantis fuisset deportata, et contra cara ad parietera suspensa, ea hora qua partum
1) eum add ABC. — 2^ Cl* mane. — 3) BC lectulum. — 4) CP aliis. — 5) ACDP ihelonei.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 145
cdidlt, ne parientem quasi attenderet, cunctis qui aderant intuentibus tabula se vertit. Est autem ciusdem imaginis facies oblonga, et exesa, multae gravitatis ct rcverentiae. In fronte calvities, capilli tam capitis quam barbae candidae cani- tiei. Nuper vcro monacbis cedentibus '), sanctimoniales ordinis nostri cum tabula locum receperunt. NOVICIUS: Satis me aedificat bumilitas beati buius confessoris, qui se supcrius ci- batum gloriatur in pane pauperis pastoris. MONACHUS: Quis maior Cbristo qui in iudicio dicturus est: Esiirlvi, et dedistis mihi manducarC^)? NuUus. Quantum vero Christo ciusque bcatis confessoribus eleemosyna placeat, vel quam valentcr bis qui faciunt illam, in periculis succurrant, ex se- quenti visione demonstrabitur.
CAPITULUM LXXVII.
De magistro Johanne cui infirmanti sanctus MarVmus et sanctus Godehardus succurrerunt.
Majyjster Jobannes Dccanus Aquensis cum scbolaris esset, tam graviter temporc quodam infirmatus est, ut confessus et inunctus, nibil ei nisi mors superesse videretur. Cui cum materia rapta esset in ccrebrum, solus iacens in excessum venit, viditque homines sibi ignotos intrare, qui lances quas manibus portabant, cum lignis brevibus et quadratis ante ipsum poncbant. Stantibus cis ex* una parte lectuli, contem- platus est introirc tres inclitos confcssores, sanctum videUcet Martinum Tnronensem Episcopum, ct sanctum Godehardum Epi- scopum Iliklinslicmensem, beatumque Berwardum, qui eum ex parte altera circumstctere. In quorum aspectu puer Johannes uni imponitur lanci, et ligna loco ponderis alteri^). Cumquc elevata statera invcntus cssct acger minus habens, praedicti confessores puerum parvulum ct mendicum sinui eius impo- suerunt, qui simul lanccm advcrsam mox suspendentcs, lignis graviores apparuerunt. Statimque Johannes, qui mihi visionem hanc retulit, in sudorem crunipens, chrisini^) fccit, et de eadem innrniitate citius convaluit. NOVKTUS: Quid scholaris aegro- tantis pondcratio, vel quid pucri ])aupcris signilicet adiectio. pcnitus ignoro. MONACHUS: 1'uer idcm valde pauj)or crat ct drspectus, cuius in tantum miscrtus cst Johanncs ut ci ct
1) B reccdentibus. — 2) Matlh. 25, 35. — 3) ACDP allerae. — 4) BC crisiin.
7
14G DISTINCTIO OCTAVA
paneni frcqncntcr darct, et matri commendaret. Homines barbaros qui cum iu lancc appcndebant, dacmoncs fuisse suspicor, qui sempcr morientibus sc ingerunt; ligna, pueri peccata. Quac quia meritis eius graviora videbantur, sancti confessores quos sacpius interpellavcrat, eleemosynarium eius lanei immiserunt, cuius bcnclicio adiutus cst. Quod vero vita humana quandoquc propter elccmosynas morti subtrahatur , habcs cxemplum in Vita ') sancti Joliannis Elcymon ^), de Pctro theolonario ^) , penc in consimili casu et visione. Hinc est quod Nabugodonozor Jiegi dum sc in visionc vidis- sct sub figura arboris ab angclo essc praecidendum*), Danicl consuluit, ut peecata elcemosynis redimcrct ^). Quod vcro ob peccata etiam ante tempus quandoquc vita hominis praeci- datur, idem Daniel testis est. Cumque Balthazar pracdicti Regis filius, cum uxoribus ct concubinis in vasis tempH Do- mini convivando Deum irritaret, vidit contra se articulos manus scribcntis in pariete tria haec verba , mane ,' techel , pharcs. Quam scripturam sic Daniel Regi interprctatus est. Mane, id est ante tempus, dinumeravit Deus regnum tuum, et complevit illud. Techel, appensus es in statero , et inven" tus es^) minus habcns, scilicet de iustitia. Et?) quia peccata praeponderaverunt , eadem nocte occisus est, et divisum est rcgnum eius Medis et Persiss). NOVICIUS: Placet quod dicis. MONACHUS: Tres pracfati Pontifices, ahorum trium Episco- porura visionem mihi ad memoriam revocant relatu dignam.
CAPITULUM LXXVIH.
Dc Gerardo^) Abbate Claraevallis cui sanctus Eucharius cum sociis apporuit.
Bonae memoriae dominus Gcrardus '^) Abbas Claraevallis qui nostris temporibus fuit, cum tempore quodam visitandi gratia pergeret ad Claustrum, et apud rehgiosos fratres sancti Mathiae hospitaretur , eadem nocte dictis matutinis ecclesiae «riptam solus intravit, et ad sepulchra sanctorum Eucharii, Valerii, atque Materni, qui Treverorum primi erant
1) Vitt. Patr. I. p. 356, eap. 21. — 2) C Eleeniosynarii. — 3) AC theloneario. — 4) D pracscidendum ; sic et paulo post.— 5) Dani. 4. — 6) libri appensum est — inventum est. — 7) D Phares di-vifiio. Ei, C Phare^, id est. — 8) Da- ni. 5. — S) ABCD Geralci<Q. — 10) B Geraldus.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 147
Episcopi, ct iiostrarum regionum ApostoU, devote satis oravit. Maximc tamen petivit sibi revelari divinitus, utrum magis cxpediret ') in olficio abbatiae manere , vel illam resignare. Cui gloriosi illi tres praesules in multo splendore simul apparen- tcs dixerunt: Frater^), nequaquam officium tuum resigncs, quia in brcvi cum palma martyrii ad nos pcrvcnies. Sicque disparuerunt. Manc cum cssct profecturus, Pracposltus sancti Symconis eum, ut sccum in reditu liospitari dignaretur ro- gavit. Quod et promisit. Cumque completa visitatione redi- ret Treverim, de promissionc satis eum poenituit, volens iterum orare ubi prius, quaedam neglecta in priina visione^) spcrans sibi dcnuo esse revelanda. NOVICIUS: Quae fuc- runt illaV MONACHUS: Ubi anima sancti Materni fuis- set infra illos triginta*) dies quibus sepultus fuerat. Quid plura? Promissi sui mcmor, in domo Praepositi se rece- pit^), ct sicut ipse procuraverat , in ipsa nocte solito ma- turius surgens et matutinas decantans, monachis rclictis, et convcrso assumpto, ad ecclesiam sancti Eucharii perrexit, criptam intravit, et oravit. Ubi sub forma prioris visio- nis pracfatos Pontifices viderc mcruit. Ad qucm sanctus Eucl^a- rius: Novi ad quide) veneris. Ecce Maternus, intcrroga eum. Quod cum fecisset, respondit ille: Anima mea per illos tri- ginta dies fuit in paradiso. Et quia sciebat se ad corpus esse rcversuram, mcrccde sibi in coelestibus praeparata frui iion potuit. Manc ergo in officio tuo, quia pcr pahnam mar- tyrii cito nobis sociaberis. Quod ita factum est. Nam 7) a quodam misero proptcr zclum ordinis latcnter interfectus est. Dcindc beatus Pontifex adiunxit: Existente me in paradiso, nil actum est in numdo quod non vidcrim. Vides quanta sit potcntia olectac animac a corpore exutae? Si tanta vidit in ter- rcstri i)aradiso, quanta j^utas vidct quando fruitur Deo? NOVI- CIUS: Non ambigo quin omnia tunc sciat et videat. Si sanctus l^encdictus adhuc cxistens corruptibilis ex boncficio unius animac coehis pcnetrantis, totum mundum vidit sub uno radio solis antc oculos suos collcctuu) ») , non mirum si
1) H cxpcdircl (Mini. - 2) C fili. -^ 3) ACDP visiiationc.
— 4) Ci' qn a (Iraginla; sic el iufra. — 5) C roc(^|)i focil.
— G) AP (jikmI. — 7) C nam (U. — 8) (^regor. Dial. II, 3r) : y,()ninis (Miani ninndus V(^lnl .snh nno solis radio coll(>("tns. anlc ocnlos cins adduclns est. (.)ui veucrabilis paler diuu inlentain oculorum aciem in hoc spleudore coruscae hicis iu*
148 DISTINCTIO OCTAVA
anima Deo iinita contemplatur omnia. MONACIIUS: Bene sentis; ct hic dc confcssoribus sit finis. De visionibus vcro quarundam virginum aliqua tibi refcram ; prius tamen de ipso ordine virginali te expediam.
CAPITULUM LXXIX.
De Yirginihus.
Tanta est gloria virginalis ut angclis comparctur, quia qui non nuhent^) neqve nuhentur, erunt sicut angeli Dei^). Hinc est quod in tabernaculo foedcris tertio operimento quod erat de pcllibus rubricatis, quartum fuerat supcrpositum dc pellibus iacinctinis ^). Per pelles rubricatas designatur marty- riura, quod cst consummatio omnium virtutum; per iacinctinas quae aerci sunt coloris, virginitas, quae ut quidam dicunt, supra omnem virtutcm cst, et angelicam redolet convcrsatio- nem. Virgincs sequuntur agnum quocimque ierif^) utroque pede, id est integritatc mentis ct corporis. NOVICIUS: Ergo virgines continentibus et coniugatis maiores sunt? MONA- CHUS: Maiores sunt, si comparcs statum ad statum, quia dignior est ordo virginum, quam ordo coniugatorum. Attamen in ordine coniugatorum vel viduarum, multi sunt multis vir- ginibus in mcrito multo maiores, quia penes carnis integrita- tem quae virtus non est, quam etiam infidclcS habcnt, mcri- tum non consistit, sed penes caritatem. Quis ergo audcat aliquas virgincs ctiam sanctissimas , Patriarchis, Prophetis et Apostohs, qui coniugati erant pcne omnes, anteferre? NO- VICIUS: Quid ergo est quod sancti in tantum commcndant virginitatem ? MONACHUS: Ut ostendant quantum Dco l)laceat castitas. Hacc in virginibu^ vocatur virginitas sivc continentia virginalis; in coniugibus pudicitia coniugalis; in viduis continentia vidualis. Unde de eodem seminc quod de manu scminantis cecidit in terram bonam, ahud fecit fructum tricesimum , ahud scxagesimum , aliud centesiraum ^). Primus debetur coniugatis, secundus viduis ct contincntibus , tertius virginibus. Et est saepe in pracmio triccsiraus raaior centesimo, et hoc propter intcnsioncm caritatis. Hinc est quod bcatam Mariam Magdalenam Ecclesia in lctaniis ante-
figeret, vidit Germani Capuani Episcopi animam in sphaera ignea ab angclis in coclum ferri." — 1) AD nubunt. — 2) Matlh. 22,30. - 3)Exod.26,14. — 4) Apoc. 14, 4. - 5) Matth.13,5.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 149
posuit virginibus, ne illis propter ruinam inferior videatur. Noveris tamen melius esse continerc quam nubere, quia Christus qui sapientissimus est, virginitatem elegit; et studium servandao virginitatis pro Christo, caritatis virtutcm plurimum intendit. Quam sint iocundae, quam salutiferae visiones sanctarum vir- ginum, sequentia declarabunt.
CAPITULUM LXXX.
De Theoderico Episcopo Livoniae qui sanctam Mariani
Magdalenam viduis, et sanctam Margaretam virginihus
assistere vidit cum eas velaret
Venerabilis Theodericus Episcopus de Livonia cuius supra memini, cum tempore quodam sanctimoniales consecraret, sanctam Mariam Magdalenam viduis assistere unus monacho- rum vidit, beatam vero Margaretam virginibus. Inter stantes deambulabant, vocatas praesentabant, coronas et velamina com- ponebant. Erat enim tali visione dignus, utpote vir bonus et rehgiosus.
CAPITULUM LXXXI.
De Arnoldo monacho Vilariensi quem sancta Maria Magdalena tactu sanavit.
In Vilario domo ordinis nostri et Dioecesis Leodiensis, monachus quidam est Arnoldus nomine, vitae laudabilis, et magnum habens zehun circa ordinls disciplinam. Ilic cum cx nimia abstinentia in tantum stomachum suum infrigidas- set, ut vix ahquos cibos reciperet, imo recepta mox reiice- ret, tempore quodam ad tantum devenerat dcfectum, ut lecto dccumbens, mortem minaretur. Cui beata Maria Magdalena noctc apparens visibihter, pectorc discooperto, contra locum stomachi manum misit, ac dehnivit. Qui ex sacrae manus attactu adeo confortatus cst, ut nianc surgons sanus, non absque magna fratrum admiratione chorum intrarct.
150 DISTINCTIO OCTAVA
CAPITULUM LXXXII.
De Ahbatissa in Ilovennc cuii/s ocuJns snncJa LinthUdis curacit.
Recordor nunc dominac Gertrudis Ahbatissac de Hovennc '), quae satis niirabilitcr pcr visioncm cuinsdani sacrac virginis, sicut ipsa mihi rctulit, sanata cst. llacc cum pcnc pcr di- midium annum vchcmcnti dolore oculorum cruciaretur, san- ctam Linthildem ^) virgincm cuius mcmoria in eodem cocnobio cclcbris est, studuit invocarc, mcritis cius spcrans adiuvari. Quodam manc in lccto suo penc cacca iaccns et vigilans, iam dictam virginem in vestc candida coram se stare conspcxit. Cuius oculos cum tam vcstc quam manu tcrsisset, continuo clare vidit, et omnis dolor illa recendente recessit.
CAPITULUM LXXXIII.
De imagine sanctae Katherinae ihiclem.
In eiusdem sacrae virginis altari, scilicet Linthildis, pro ornatu imago gloriosae martyris ct virginis Katherinae lignea et sculpta decentcr stare consuevit. Dic quadam matrona quaedam honcsta Alcidis nomine, uxor Wirici mihtis de Girze- ne ^), coram illa cum pedissequa sua ad orationem stetit. Erat autem ipsa imago per negligentiam ut puto sic posita, ut pcne vultum totalitcr haberet ad parietem. Quae dum se multura morose in ocuhs iam dictarum feminarum vertcrct, clamavit lamula: Videte domina, videte, quahter iraago hacc regyrct se. Respondit illa: Et cgo video. Vidcrunt hoc ipsura et aliae mulieres iUic stantes. Vix annus cxplctus est, ex quo contigit hacc visio miraculosa. NOVICIUS: Quia huius sa- cratissimae virginis Kathcrinae ossa olcum stillare non cessant, certum cst illara nraltura csse suavera ac raiscricordera. MO- NACHUS: Virtutura earundera indiciura, enianans ex ossibus eius est oleura.
1) CDP Hovene. Monasleriuni hoc, Hovenne sive Hovene, non est illud eiusdem nominis coenobium prope Tulpetum; sed ex «Itcra Rheni parte, et ut colligi potest ex aliis locis, non adeo pro- cul a domo Heislerbach fuit situm. Hoc paternitati Abbalis Hei- sterbacensis erat subiectum; illud vero prope Tulpetum, pertinc- bat ad Veterem Montem. Ergo falsissimum est quod scripsi supra ad V, 45: Hoven prope Tulpetum. — 2) A Liuthiidem; sic ct infra. — 3) CD Guzene, P Grexue.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 151
CAPITULUM LXXXIV.
De osse sanctae Katherinae qnod olenm stillavit.
Retulit nobis dominus Henricus Abbas de Scimenu, quod de osse eius dum nobis de eodem particulam frangeret, gutta olei erupit '). Quam ne super terram caderct, vix retinuit. Sed quid dicam de gutta, cum eius sacra tumba^), sicut hi qui in instanti de Syna venerunt testantur, oleo sit rcpletaV Viderunt enim caput eius cum capillis et ossibus natare in oleo. De quo cum a monachis loci diversa vascula sacri liquoris reciperent, tani nobis quam ceteris religiosis reverten- tes eadem pro benedictione diviserunt. NOVICIUS: Vellem nunc aliquas de nostris virginibus, scilicct undccim millibus audire visiones, quae nos ad amphorem illarum incitarent ve- nerationem. MONACIIUS : Referam tibi quacdam quae ha- bentibus earum rehquias, terrori sint si circa illas fuerint negligentes, consolationi autem si habitas venerentur.
CAPITULUM LXXXV.
De duabus sacris^) virginibus quae de FolcoJdesrode reversae sunt Coloniam.
In Folcoldesrode *) domo ordinis Cisterciensis quae in Thuringia sita est, Abbas quidam ante annos paucos defun- ctus est, qui circa sanctorum reliquias satis exstiterat devotus. Unde et Dominus liuiusmodi ei visionem ostendcre dignatus est. Nocte quadam in sonmis Coloniam in ecclesiam sancta- rum undecim millium virgimim se transpositum vidit, ubi extra eius scpta iuxta quendam murum duo^) virginum corpora sepuha intcllexit^). Mox Coloniam pergens et locum rcvela- tum ex cunctis^) indiciis cognoscens, Abbatissam adiit, visum exposuit, et ut sibi quaerere Hceret quas viderat petivit, et
1) B erupcrit. — 2) C thcca. — 3) corr C dc tribus sacris, P (lc sacri.s trihus. — 4) Volckcnrode abhatia Diocccsis Mo- guiitinac, trihus fcrc niilliariis al) opjjido iMiihlliaiiscn disiuncla, lundata cst ab Ilclinburffc (oniilissa dv (Jlciclicn anno 1181. — 5) iVV cl corr A tria. — (>) post intcllcxit in P lc«jiintur hacc vcrba: quaruui noniina sunl Thcumata, Elcuinata, (^ hr istanci a : in (D ([iiaruni noniina sunt Thcuiiiata et (et oni C) Eleuinata ctSeucia; in A autcin ab alia inanu iid niar(>:inciii scripta sunl hacc: (juaruin noiulna sunt Thcu- in a t a , E 1 c u m a t a , S e n t i a. — 7) B c c r t i s.
152 DISTINCTIO OCTAVA
obtiniiit. Ostensiis est ci qiiidam nomine IJIricus, cui consuc-
tudo crat carundcm sacrarum martyrum corpora efrodcrc.
Conductus vcro ab Abbatc, cum in loco dcnominato duos
reperissct sarcofogos ') , ct uno apcrto intcr ossa sacra pccti-
ncm pulclierrimum vidissct, concupivit et tulit, eumque cyvo-
thecae snae immissum, in sinum proiccit. A quo cum im-
pediretur in fodicndo, eum cxtraxit, supcr fossam illum poncns
in loco emincnti. Supervcniens quaedam cx sororibus, tam
curialitate 2) qnam sanctitate pcctinis dclcctata, secrcte tulit
et abiit. Corporibus vcro effossis et in scrinio dccentcr com-
positis, cum mane Abbas cum eis proficisci proposuissct,
eadem nocte in forma et habitu virginali illi in somnis ap-
parentes dixcrunt: Tecum ire non possumus. Quibus cum
rcspondisset, quare dilectissimae dominae? subiunxit una:
Quia pectinem mcum perdidi, quem^) mihi matcr mca dedit
cum de patria mea egrcderer. Et ille: Quis habet illum do-
mina mea? Respondit: Qnando Ulricus sepulchrum meum
aperuit, et vidisset illum, cyrothecae suae imposuit, cum qua
abscondit illum in sinu suo. Quem cum cxtractum supcr
marginem^) fossae posuisset, superveniens quaedam sanctimo-
niahs Friderunis^) nomine, furata est illum. Mane ad Abbatis-
sam veniens ait: Quod est nomen hominis, qui virgines has
effodit? Respondit, Ulricus. Et adiecit: Est hic aliqua do-
mina quae vocetur Friderunis? Respondente ea, etiam; sub-
iecit: Peto, ut uterque vocetnr. Quod cum factum esset,
ait Ulrico: Quando corpora sacra effodisti, pectinem ibi
invenisti, cetera quae supra dicta sunt adiungens. Respon-
dente illo, domine verum est; conversus ad Friderunam^)
dixit: Et vos domina tulistis illum. Qua confitente, subintu-
lit: Rogo ut rcstituatis pectinem, quia sine illo mecum ire
renuunt. Quem cum celerius retulisset, et ab Abbate in scrinio
positus fuisset, ad monasterium suum illas devexit, in quo cura
multa gloria sunt susceptae, et in loco honesto locatae. In magna
ibi fuerant veneratione, sed hoc quamdiu vixit Abbas ille cui se
revelaverant. Tempore schismatis quod erat inter Ottonem et
PhilippumRegesRomanorum, cum diversa bclla occuparentThu-
ringiam, timore illorum eadem sacra corpora cum ccteris reliquiis
1) A sarchofogos, B sarcofagos, CPsarcophagos. — 23C
curiositate. — 3) A quod. — 4) B merginem. — 5) B
Friderina, C Friderundis, P Friderindis. — 6) D Fri-
derunem.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 153
et omamentis deportata sunt super quandam testudinem '), locum sccrctum satis. Pace terrae reddita, cum singula locis suis resti- tucrentur, scrinium cum virginibus neglectum est in iam dicta testudine. Unde indignantes, duabus vicibus thecam suam terribiliter concusserunt, ita ut ab omnibus posset audiri. Bis etiam sacristae in somnis apparuerunt, dicentes, quod recedere vellent de loco in quo ita haberentur contemptui. Quae cum non proficerent neque concussionibus neque revelationibus , in quadam nocte sollemni infra matutinas ante gradum presby- terii stantes , et in habitu decentissimo omnibus apparentes , primum inclinaverunt versus altare, deinde more eorum qui in via sunt dirigendi se vertentes, Abbati et omnibus incli- nantes , per quoddam ostium quod pene semper clausum *) erat exierunt. Quas licet ^) omnes vidissent, aestimabant tamen singuli se illas singulariter vidisse. Dictis matutinis unus monachorum ducto scorsum Abbate confessus est se ante gradum hora et modo praedicto duas*) speciosissimas vidisse virgines. Cui cum respondisset; Et ego vidi; venerunt ahi, et rcsponsum est eis^) simile. Cumque deprehendisset quod ab omnlbus visae fuissent, coepit cum^) omnibus quae- stionari quaenam essent, vel quac causa foret illius visionis. Cui cum diversi diversa responderent , ait unus, divinitus ut puto inspiratus : Puto eas fuisse sacras illas virgines, quae de Co^ lonia nobis allatac, tanto tempore supra 7) testudinem talem a nobis ncglectac sunt. Statim acccdentes ad scrinium, cum nihil in eo reperissent, territi Abbatem miserunt Coloniam ut illas reduceret. Veniens vero Coloniam cum Abbatissae et conventui rem per ordinem recitasset, atque easdem virgines in locis unde sublatae^) fuerant, reperissent, Abbati ut sibi redderentur ^) supplicanti, totus conventus respondit: Beneve- niant nobis dilectissimae domiccllae nostrae, bencveniant. Certe, ex quo vobiscum esse noluerunt, non eas illuc remitte- mus. Datumque est ei caput cuiusdam altcrius virginis, cura quo tristis '^) rcpedavit. Adhuc puto eandem Friderunam vivere, et vix aliqua soror est in cadem ecclesia, quam tani iocunda lateat historia.
1) Vit. Bernard. I, 4. p. 758: „testu(lineni quam solcmus dicere ce- laturam." — 2) ADP pene superclau sum. — 3) C cum. — 4) ('DP et corr A tres. — 5") B et dictuni est ab eis. — 6) D al). — 7) P supcr. — 8) B receptae. — 9) D resti- tuercntur. — 10) B et Iristis.
7*
154 DISTINCTIO OCTAVA
CAPITULUM LXXXVI.
Item de duahns virginibus undecim millium, quae per rcveJationcm sunt inventac et nohis donatac.
Sunt apud nos de eodem sacro collegio duac sacrae vir- gines , etiam per revelationes ') inventae. Domina Eufemia Abbatissa quae ante annos paucos defuncta est, cum adhuc puella esset in scliolis, duae ei virpnes in somnis apparuerunt, quae sub extrema parte dormitorii quod cellario contiguum erat, se indigne iaccrc conquestae sunt. Illa sicut puella visum ut visum reputans, tacuit. Postea cum esset adulta, secundo ei in loco eodem sub forma et habitu speciosissimarum vir- ginum cingulo tenus apparuerunt. Quasi dicerent: Exire de loco isto non possumus, nisi per te. Tunc memor primae visionis, eam quae potior videbatur interrogavit dicens: Quod est nomen tuum ? Respondit illa , Anathasia 2). Ab illo tempore Eufemia importune conventui coepit suggerere, qua- tenus cellarium usque ad finem dormitorii extenderent, dicens sine ambiguitate duas ibi virgines esse reperiendas. Pollice- batur etiam quod tres solidos communibus expensis super- adderet. Acquievit tandem conventus, et sicut mihi retuHt Renbodo conversus noster cui idem opus fuerat commissum, cum terra tota fuisset eiecta in praesentia praedictae sancti- monialis, sub fundamento muri sacra illa duo corpora sunt reperta. Quas^) illa priusquam Abbatissa fieret, nobis trans- misit, et celebrata est de eis eodem die missa sollemniter in conventu. NOVICIUS: Non putabam hactenus tam efficaces esse visiones nocturnas. MONACHUS: Saepe per ardentia luminaria corpora earum*) ostenduntur, nec tamen eadem luminaria ut aiunt quis videre potest, nisi corpore sit virgo. Multa de huiusmodi visionibus Conradus Prior Loci sanctae Mariae dicere consuevit, quae causa brevitatis omitto. NO- VICIUS: Placetne sacris illis virginibus quod sic earum corpora per diversas provincias dividuntur? MONACHUS: Ad hoc enim se ostendere dignantur, ut in multis locis earum memoria habeatur.
1) D revelationem. ■— 2) CP Anastasla. — 3) B qualis C qui, R quae. — 4) ABCD eorum.
DE DTVERSIS VISIONIBUS. 155
CAPITULUM LXXXVII.
De Viatore qui de earum reliquiis miraculose ohtinuit.
Homo quidam religiosus de ordine Viatorum, cum apud quandam matronam Tuyciensem hospitaretur , conquestus est illi quod decem annis laborasset pro reliquiis sanctarum un- decim millium virginum, nec aliquid tamen ex eis posset obtinere. Cuius ad lioc cum auxilium implorasset, illa homini compassa ccclesiam earum adiit, sororibus pro eo preces porrigere vo- lens. Cumque ad tumbam unius virginis oraret, genu lapidi supcrposito qui maximus erat apponens '), tentavit, quod tamen tieri posse non speravit. Mira pietas sacrarum martyrum. Mox ut imbecillis femina lapidera pressit modicum, ille cessit, adeo ut ea quae intus erant videret. Quae dum nuUum adesse conspicerct, manu immissa quantum voluit de ossibus tulit, dans ea viatori. Statimque lapide qui vix a sex viris absque instrumentis moveri poterat, eadem qua prius facili- tatc revoluto , gratias sanctis agens ^) virginibus , laeta rediit ad sua. Sanctorum animae Ucet semper vultum contemplen- tur divinum, habent tamen respectum ad corpora sua, et cum viderint nos devotos ^) circa illa , multum in hoc de- lectantur.
CAPITULUM LXXXVIII.
De converso quem sacra virgo in somnis osculahatur,
Conversus quidam de ordine nostro, cum ex cadem so- cietate quaedam virginum capita ad monasterium suum de- ferret, ex devotione ea cum vino lavit, lota dcosculans. Ea- dcm nocte puella valde speciosa in somnis eidem apparuit converso, eumquc complcxans*) ait: Ileri quando caput meum lavisti, tam amicabiliter me deosculatus es; ego tibi modo vicem rcpendam. Ille professioncm suam considerans, ut osculum puellae vitaret, caput retraxit, sicquc ex eodem motn
t) R apponens manum, «t Ilomil. II. p. 114: „mox ut mauns apposuit, lapis virlutc divina levalus exiliit."^ Sed locus sanissimus est, sicquc iulelligendus: appouens geuu lapidi qui tuml)ae super- positus erat. — 2) lU-D agens sanctis. — 3) B devotosi. esse. — 4) B amplexans.
156 DISTINCTIO OCTAVA
cvigilavit. Qiii statim iiitcUexit visioncm '). NOVICIUS : Ciim in stratis ct liortis civitatis Coloniac bcatannn virginum un- dccim miliium passim ossa rcpcriantur, videtur mihi ficri vix possc^) quin sacpc alicna cis ossa^) admisccantur. MONA- CHUS: Rctulit mihi monachus quidam de Vctcri Montc in quo amphus quam miUc dicuntur cssc corpora*), quod nullas falsas intcr se csse ^) patiantur rehquias.
CAPITULUM LXXXIX.
De osse equino quod de earum ^) reliquiis miraculose proiectum est.
Tempore quodam cum plurima illuc allata fuissent cor- pora, monachi laverunt iha. Cumque cadem posuissent super sedcs Capituh , pannis mundis substratis , ct ^) siccarcntur , foetor intolerabihs quasi ex cis exhalans, omnium nares infecit. Timens dominus Goswinus Abbas- foetorem eun- dem ex ahquo diaboh ludibrio fuisse crcatum, ut per eum devotioncm fratrum erga rehquias martyrum extin- gueret, assumptis secum sacerdotibus , vestes sacras induit, cum quibus circa ostium Capituh stans, sic ait: Adiuro te immunde spiritus pcr eum qui venturus est iudicare vivos et mortuos et saeculum per ignem, ut si ahquid tui opcris est in hoc foetore, manifestctur ct annihiletur, dcsque hono- rem Deo et sanctis his. Mira res. Vix verba compleverat, et ecce os grande equinum cunctis vidcntibus de medio rcH- quiarum exihens, extra Capitulum quasi turbine impulsum proicctum est. Cum quo et omnis foetor extractus est, ad- venitque odor suavissimus. Tunc omnes Deo gratias») egerunt, qui et diabolum in suo opere confudit, et sanctos suos glorificavit. Haec te de virginibus audivisse^) sufficiat. Referam tibi ad- huc unam visionem mirificam, a virgine visam, quae supra- dictis ordinibus aequahter conveniat, et virginum visiones concludat.
1) C esse visionem. Vitt. Patr. T. p. 345 C: „Ego vero in me- metipsumreversus, intellexi visionem." — 2) D vix posse fieri, P fieri posse vix. — 3) BC eis aliena ossa, D aliena ossa eis. — 4) D corpora earundem. — 5) esse om BD. — 6) ACP eorum. — 7) BC ut. — 8) BD gralias Deo. — 9) ACD audisse.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 157
CAPITULUM XC.
De puella quae ad hymnum, Te Deum laudamus, chorum psallentium in coelum transferri vidit.
Narravit mihi nuper sacerdos qiiidam de Saxonia, in quodara monasterio cuius nomen mihi exprimere non potuit, puellam fuisse parvulam, quae tantum festivis noctibus vigiliis sollemni- bus interesse permittebatur , et eisdem nondum expletis ire dormitum compellebatur. In quadam festivitate cum magistra in tertio ut puto nocturno ') virginem scapuHs ad exeundum impelleret, et illa reniteretur nec proficeret, tristis quidem exi- vit, sed iuxta chorum remanens, residua peraudire voluit. Cumque inceptus fuisset hymnus, Te Deum laudamus, coelos vidit aperiri, et in ipsos^) chorum cum cantantibus^) sublevarL Quando ventum est ad locum illum: Tibi omties angeli, et rehqua, vidit universos ordines angelorum et singulorum or- dinum angelos singulos, demissis*) capitibus flexisque genibus, manibus extensis Deum adorare, simul omnibus proclamanti- bus, Sanctus, sanctus , sanctus Dominus Deus Sabaoth, qui trinitatem personarum in unitate essentiae confitebantur. Si- milc fecerunt Apostoli ad illum locum: Te gloriosus Aposto^ lorum chorus. Et cum chorus incepisset, Te Prophetarum laudabilis numerus, omnes Patriarchae et Prophetae praedicto modo adorabant. Venerunt et Martyres in suis distinctioni- bus, et in proximo versiculo, scihcet, Te Mariyrum candi- datus laudat exercitus, in laudem erumpentes maiestati pro- cidebant. Idem de Confessoribus vidit, atque Virginibus. Cum- quc cxtremus hymni versiculus, id est In te Domine spe- ravif non confundar in aetemum, decantaretur, chorus ad terram descendit, et coelum se clausit. Puella omnia haec videns etsuspirans, se tanto bono defraudatam oculis propriis conquesta est. Cumquc ubertim fierct, et mane sororibus causam sciscitantibus, visum dicere nollet, magistra eam ag- gressa est. Cui respondit: Deus vobis ignoscat quod tantam milii gratiam *) hac nocte subtraxistis. Et recitavit ei visio- nem. Cui illa: NoU flere bona fiha, nunquam de cetero te
1) nocturnus, orficium nocturnalc. Noclis vigiliae quatuor cranl, ha- bebalque quaelibct vigilia tres horas. — 2) B coelum — ipsum. — 3) C psallentibus. — 4) B diniissis. — 5) B gratiam ac honorcm.
158 DISTINCTIO OCTAVA
exirc conipellam. NOVICIUS: Mirilica sunt quac rccitas. MONACIIUS: Vis nunc audire octavo loco ex his aliqua quae visu, auditu ct gustu perccpta sunt, nec tamen prac- dictis ordinibus propter distantiam inscri potucrunt? NOVI- CIUS: Volo ac desidcro. MONACIIUS: Sicut in capite huius distinctionis praemissum est, scalam erexi, per quam humanae visioni sancti condescenderent, cuius duo latcra duo dixi genera visionum, corporale et spirituale. Octo ctiam hiscrui scandiha, supremum attribuens Christo, reliquos ') sex, sex ordinibus sanctorum, de quibus sulficienter dictum est. In octavo autem gradu diversarum rerum visiones locabo, primo tamen eam quac visa est de loco nostro.
CAPITULUM XCI.
De his quae Ilermannus Ahbas vidit de loco nostro.
Diu antequam conventus noster de Claustro- emissus fuisset, dominus Hermannus, nunc Abbas Loci sanctae Mariae, tunc simplex monachus in Claustro, nocte quadam per visum ante gradum presbyterii sibi stare videbatur, et datus est ei in manus crucifixus , ut fieri solet in emissione ahcuius conven- tus. Stabant et circa eum viri candidati. Vidit etiam in choro fluvium limpidissimum, qui per utrumque chorum flue- bat, et in eo navim. Quam conscendens, cum tam rapidis- simus esset cursus eius, ut navis in unam columnarum impe- gisset, nisi per themonem eius industria fuisset aversa, non stetit donec veniret ad locum quendam infirmitorio nostro proximum. Venerunt et cum eo supradicti viri candidati. Tunc ossa arida humana cum capitibus ex omni parte mira- biU quadam virtute a deforis ultra murum cadebant. Erant enim, ut Ezechielis visionis recorder^), multa valde. Stante conventu inter montem Stromberg et iam dictum locum, Sal- vator qui inter eos stare visus est, unum ex monachis dure satis retraxit, alium modestius amovens seorsum statuit. Ecce talis fuit visio. NOVICIUS: Quae est illius interpretatio? MONACHUS: Deus illi praeostendit quae futura erant de loco nostro, tunc quidem obscura, modo plana valde. Domi- nus Phihppus Coloniensis Archiepiscopus sciens ordinera vi- gere in Ilemmenrode, et de illo limpidissimo fluento ariditatem suae Dioecesis irrigare desiderans, de eadem domo conventum 1) reliquos gradus. P reliqua. — 2) DP recordor. Ezech. 37.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 159
sibi dari petivit, et obtinuit. Electi sunt ex monachis duo- decim, et praedictus Hermannus in Abbatcm eis ordlnatus est. Qui ante gradum presbyterii, ut longe ante praeviderat, crucem suscipiens , cum eis per navigium vcnit in montem Stromberg. In quo tribus annis commorati, descenderunt in vallem quae nunc dicitur Vallis sancti Petri, illic muro de quo supra dictum est, se claudentes. Ossa illa arida dcsignant homincs saeculares spiritualis gratiae immuncs, qui in valle conversi sunt ad vitam religiosam. Fiuvius qui per oratorium cum impetu fluebat , significat domus eiusdcm rcligionem. Quae clara est per puritatem traditionum, et impetuosa per fervorcm observationum. Quod navim a columna avertit, sine causa non fuit. Nam cum conventus super praefatum venisset montem, et multa eis necessaria deessent, quidam reminiscentes aedificiorum et afiorum multorum^ quae dimise- rant, et murmurantes redire vellent, dominus Hermannus Ab- bas cum semel ac secundo de perseverantia eos monuisset nec profecisset , quasi per themonem navem ') a columna submovens, ait: Cessate, state, nullus vestrum revertetur ^) ; cgo arthemonem obieci ^). Is autem quem dure retraxit Chri- stus, cum aliis quidem fuerat scriptus et nominatus, sed sub- sequentis importuna petitione submotus. Ipse est Johannes sacerdos, quem Dominus modeste extrahens, seorsum stare fecit. Cum conventu emissus, cum conventu non stetit, quia per liccntiam extortam remissus est. Ilaec est visionis interpre- tatio , secundum quod ab ipso didici Abbate Hermanno. NOVICIUS: Niliil liic ut video actum est sine nutu divino. MONACHUS : Navigantibus eis in Kheno, sicut adhuc omnes qui ex eis vivunt testes sunt, viderunt supra sc in coelo cir- cuium lucidum et septcm in eo solcs. NOVICIUS: Quid per circulum, vel quid per scptem soles vidctur tibi intelli- gendum? MONACHUS: Pcr circulum eundcm mtelligo
1) B navim. — 2) Homil. II. p. 16: „Et sicut ipsc mihi retnlit, cum iani de perseveranlia desperasscnt, et quotidie illum de redilu molestarent, ipse cum quadam auctoritate surgens, pusillanimitatem eorum compescuit dicens: Quid timidi eslis, modicae lidei ? Cessa- te, cessate ; quia nullus vestrum redibit. Conlidile, quia Dominus oralionibus veslris excitalus, citiiis quam putatis im[)(Ta!)it ventis el mari; et fiet tranquillilas magna. (Juod post annos paucos impletum est,non siue admiratione nudtorum.'"* — 3) C vgo Ihemonem abieci, ADP ego aulem thcmonem abieci.
160 DISTINCTIO OCTAVA
aeternitatem Spiritiis sancti; pcr septem solcs, scptem cius dona, quibus bono exemplo eiusdem congregationis provincia erat illuminanda.
CAPITULUM XCII.
De Rndolpho qui iUotis manibus timuit tangcre a^ersorium.
Quidam convcrsus qui cum eodem conventu missus est, Rudolphus nomine, vir bonus ac religiosus, cum die quadam de privata veniens, illotis manibus oratorium nostrum intraret , et ex ordine^se aspergere teneretur, intra suas cogitationes dicere coepit: Aqua haec sancta est et benedicta, nec decet ut manibus immundis tc illa aspergas. Cui mox in aere vox clare') respondit: Quod ego mundavi, tu non potes polluere. Et cognovit ibi magis Deo displicere immunditias cordis quam corporis. In animae puritate Deus delectatur.
CAPITULUM XCin.
De monacho qui in excessu factus, propriam vidit animam,
Monacho cuidam Deus ostendere volens animae suae puritatem, in excessum mentis illum adduxit. Li quo excessu puerum pulcherrimum intra sua viscera contemplatus est. Ad se autem reversus, intellexit eundem fuisse animam suam, Dei munere ab omni labe criminum mundatam. Puer enim a puritate^) dictus est. NOVICIUS: Puto quod non sit tutum si homo multis consolationes suas manifestet. MO- NACHUS : Per raultos labores et tentationes , et hoc secrete , divinae consolationes adipiscuntur, et faciUime manifestatae sub- trahuntur. Utrumque verum esse, singulis tibi ostendam exemplis.
CAPITULUM XCIV.*)
De sanctimoniali quae propter defectum unius pictantiae mirifice consolata est.
Cum nuper, hoc anno scilicet, in quadam domo sancti- moniahum ordinis nostri, a celleraria per totum conventum
1) CP clara. — 2) ABD pueritia. Homil. I. p. 97: „Si vis ple- nus esse sapientia, crescat in te pueritia. Puer a puritate nomen accepit. Qui non fuerit puer, id est purus et mundus, non intra- bit in regnum coelorum." Conf. VII, 52. XII, 37. — #) Homil. HI. p. 27.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 161
pictantia'), id est ova frixa^) dividerentur, ncscio quo casu una cx eis neglecta est. Non tamen arbitror actum casu, sed divino nutu, ut Dei gloria manifestaretur in illa. Patien- tissime autem defectum illum sustinens, imo neglectam se gratulans, cum Deo gratias refcrret , summus ille Abbas in- visibilem ei pictantiam misit; cuius inenarrabili dulcedine sic repletum est os eius, fauces, viscera et venter, ut nunquam aliquid tale in vita sua sentiret. Dulcedo haec corporalis erat. Porro in mente et in anima, dulcedine spirituali Deus tam copiose visitavit eam, ut diceret Abbati nostro quod omnibus diebus vitae suae pictantiis omnibus carere vellet. dummodo in consimili dulcedine adJiuc^) una tantum vice sibi liceret deliciari. Pro qua idem Abbas noster ad eius peti- tionem pro gratiarum actione, hymnum, Te Deum laudamus, singuHs nobis iniunxit. NOVICIUS: Si Deus sic excellenter tantillum remuncrat in praesenti vita, non ambigo quin ma- gnas tribulationes mirifice remuneret in futuro. MONACHUS: Quod facile huiusmodi consolationes in praesenti perdantur, ecce exemplum.
CAPITULUM XCV.
De converso qui dicendo perdidit dulcedinem divinitus concessam.
Conversus quidam in Ilemmenrode cum in orationibus suis mellifluam divinitus accepisset dulcedinem, et ob hoc saepc laborcs suos negligeret, magister suus crebro eum ar- guit dicens : Frater, certis temporibus est orandum, et certis tem- poribus laborandum. Ille sicut homo simplex ut increpantem pla- caret respondit : 0 magister, si sciretis causam, non mihi imputa- retis. Rogo ut detis mihi osculum. Putabat enim quod impres- sionc labiorum eandem sentire posset dulcedinem. Cui mox ut osculum dedit ille, gratiam irrecuperabiliter ut puto perdidit iste. Similc penc habes supra caj^itulo quadragcsimo tertio*), de con- verso qui angelum saepe vidit, et dicendo gratiam perdidit. Cau- sas vero subtractionis gratiae in praescnti plures csse, ahbi*) tibi assignavi. Quidam taraen licet aliis sibi divinitus ostensa
1) C pi tantia; sic vi infra. — 2) B lixa. — 3) libri : ct hoc. Hoiiiilia : ^(luniinodo tantum adhuc una vicc siniili «rratia visitari nicroretur a Chrislo.'^ — 4) libri secundo. — 5) supra IV, 30. p. 200.
162 DLSTINCTIO OCTAVA
crebro referant, non ob hoc gratiani perdunt, sicut supra dictum est de Henrico converso de ') llemnicnrode.
CAPITULUM XCVI.
De viatore prophetici spiritus qm apparuit Ilenrico converso.
Henricus idem cum grangiae quae Hart dicitur praeesset, et die quadam in Mayo segetes curtis, orationes suas rumi- nando, solitarius ') circuiret, hominem quendam sub arbore, piro sciHcet, quae illic in agro singulariter sita est, contra se stare conspexit. Erat cnim decentis staturae, capillis canus, barba prolixa, tunicam habens talarem et clausam, scapulare vero latum ultra^) gcnua longum, eratque vultus eius ange- hcus. Quem cum propius accedens salutasset, dicens, Bene- dicite frater; respondit ille, Dominus. Et adiunxit: Quomodo placet tibi ordo tuus frater? Converso respondente, bene; iterum adiecit: Bene tibi placere debet, quia" nulla vita tantae perfectionis est in Ecclesia Dei. Cuius aspectus cum raultam converso incuteret reverentiam, volens conversus aliquam ei dare occasionem petendi aliquid, ait: Cur sic nudis inceditis pedibus? Respondente illo, tahs est consuetudo nostra; sub- iunxit: Peto ut mihi liceat vobis dare calcios, et nobiscum hodie prandeatis. Et recusavit utrumque, dicens: Modicus cibus rnihi sufficit et sociis meis. Cumque aliqua secretius simul tractassent, is qui viator videbatur, converso alium diem ad eundem locum praefixit. A quo modicum discedens in plano loco nusquam comparuit. Quo viso Henricus expavit, festinansque ad Claustruni, Priori suo Hermanno, nunc Abbati in Loco sanctae Mariae, quae dicta sunt vel gesta per ordi- nem recitavit. Cui ille: Cautus esto frater, quia non omne verum est quod verum apparet. Mox ut eum videris ex remoto, signabis te , et cum appropinquaveris *) ei , iterum eo vidente signabis te , dicesque, Benedicite. Quod cum fecisset, subrisit ille dicens: Juste facis signando te, quia non omne verum est quod verum apparet. Neque hoc ipsum habes a te, sed Prior tuus te docuit. Ego, inquit, illum diligo, eo quod rehgiosus sit et amator disciplinae, et quia quotidie orat pro omru*) Ecclesia et ordine. Quod et verum est. Men-
1) BCP in. - 2) solitarius om BC. — 3) B el ultra. — 4) C eppropinquabis, ADP propinquaveris. -- 5) B tota.
DE DIVERSIS VISIONIBUS. 163
tionem etiam habuit domiiii Eustachii Abbatis Claustri, et domini lienrici Abbatis nostri, in illo aliqua corripiens, et in isto plura commendans. Et rccitavit ei omnia more Helisei quae in conclavi cum Priore sive aliis fuerat locutus. Postea cum idem conversus die quadam dicto com- pletorio aliquid obtinere niteretur a Deo, veniis ') et lacrimis, et non profecisset, ille curia clausa, ostioque firmato diligenter oratorii, ad eum intravit, increpans eum et dicens: Stolide, putas quod vi possis ab*quid extorquere a Deo? Si non esset tibi modo parcitum propter Priorem tuum , forte amentiam incurrisses. Nocte quadam cum idem Henricus de- functo aliquo in ecclesiam deportato sedisset ante altare in- firmorum, viator dc quo diccre non possum utrum angelus fuerit an^) homo, ei apparens, signavit ubi Prior esset. Cui cum iilc resignasset, in infirmitorio est; signo respondit: Ego novi hoc, bcne est ibi. Inclinansque coram eodem altari, recedens, et ante illa tria altaria quae sunt in abside, simile faciens, chorum monachorum intravit, et non comparuit. Saepe illum tcstabatur se vidisse in choro circucuntem in multa clari- tate. Cui cuni ex parte Prioris conversus tunicam obtulisset et cingulum, tunicam recusavit, cingulo suscepto. Ego, inquit, eum dabo bono cuidam monacho Eberbacensi, et magis ei proderit, quam si ego uterer illo. Remisit ei et cingulum laneum, prctio quidem viHssimum, sed virtute pretiosum. Per quem^) et sanitates factac sunt, et plurimum valct contra stimulum carnis. Qucm cum ctiam rogaret ut se Priori ostendcre dignaretur, respondit: Dominus noster nos frequen- ter mittit in Jerusalem et alia aeque rcmota loca, et si vi- deret me Prior, posset per eius interrogationes legatio mea impediri. Et adiecit: Dic Priori ut sollicitus sit circa exci- tandos fratres, ne dormiant dum pro dcfunctis cantant, quia sicut milites congrcgantur ad tornamentum, ita animac con- fluunt ad officia defunctorum. NOVICIUS: Puto quod mortui vivis in hoc oflicio sollicitis , dum indigent, vicem caritatis rcpendant*). MONACIIUS: Hoc tibi uno ostendam exemplo.
1)0 vcniis e t orn lioni hus. — 2) B rci. — 3) ( T quod, AB quas. — 4) BC impcndant.
164 DISTIiNCTIO NONA
CAPITULUM XCVII.
Dc RudoJpho canonico de Aldinsele cui vin cnndidati 'j horas canonicas decantaverunt. Est quidam caiioniciis in Aldinsclc^) Rudolphuss) nominc, homo grandacvus, et circa officia divina valde soUicitus. Nunquam ahquam horam in choro ncgh'git, dummodo incedere possit, sicut testis est Allardus noster novicius, quandoquc illius concanonicus. Quodam tempore dum defcctum naturae pateretur, ita ut inccdere non valens lecto decumberet, nec tamen ah- quid doloris sentiret, cum horas suas dicere non posset, quos- dam viros candidos in superpelhciis et tonsura clericorum, certis horis adesse vidit, qui ei omnes horas decantabant. Quibus dictis, dicebant ad invicem: Modo exeamus, et sinamus eum quiescere*). Quos cum frequenter contemplaretur, ct fiham sororis quae ei ministrabat non posse illos videre deprehen- disset, intellexit quia animae concanonicorum eius essent, quibus ipse beneficia impenderat. Quia ad sacramentum ^) corporis et sanguinis Christi festino, diversis hic visionibus finem irapono.
DISTINCTIO NONA
DE SACRAHIEIVTO CORPORIIS ET ISAHOUIIVIIS CHRISTI.
PROI.OGUIS.
Locuturus tecum de sacramento corporis et sanguinis Christi, cum timore illud attento, quia ubi sola fides opera- tur, et rationis iudicium excluditur, non sine periculo discu- titur. Unde nil novi sive inusitati inde dicere praesumo, sed quae sancti sive doctores eximii de illo senserunt, summatim rephcabo. Adiiciam et exempla plurima, quae mihi a perso- nis probatis memini recitata. In quibus si aliqua fuerint quaestione digna, ut scrupulus removeatur, tua discutiatur interrogatione.
1) P candidi. — 2) Aldensele, Oldenziel, oppidum Duentiae. —
3) C Eurardus, D et corr A Euerardus (Everhardus). —
4) B modicum requiescere. — 5) ACDP sacramenta.
DE CORPORE CHRISTI. 165
CAPITULUM I.
De sacramento corporis et sanguinis Christi. Interrogatio
quid sit sacramentum, quae res sacramenti, quae causa in-
stitutlonis, quae forma, quis modus conversionis
vel sumptionis.
UNIVERSA Ecclesiae sacramenta, corporis et sanguinis Christi sacramentum praecellit. In ipso via, veritas, et vita. Via, quia digne accedentes ducit ad Deum. Unde et viati- cum dicitur. Yeritas, quia edentes ') Christo incorporat. Unde et sacra communio vocatur. Yita, quia Christo incor- poratos in anima mori non sinit. Unde et eucharistia ^) dicitur, id est bona gratia. De primo Salvator dicit: Ego sum pa- nis vivus, qul de coelo desce?idi. Ecce via. Qui descendit ipse est et qui ascendit, secum ducens omnia sua membra'), aUa in re, aha vero in spe. De secundo item*) dicit: Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere potus est^). Ecce veritas. Ait et de tertio : Qui manducat panem hunc, vivet in aeternum ^). Ecce vita. Simile intelligas de calice. Nec absque mysterio de corpore et sanguinc Christi in nona distinctione tractandum suspicor; quia numerum novenarium philosophus exterminatori omnium, id est morti assignavit 7) ; et Christus qui est vita omnium, nona liora diei in cruce ex- spiravit. Sacramentum hoc fit in commemorationem Domi- nicae mortis. Unde Apostolus in prima Epistola Tessaloni- censibus'^) scribit dicens: Quotienscunque manducabitis panem hunc, et caUcem Inbetis, mortem Domini annunciahitis , id est repraescntabitis, donec veniat^), ad iudicium scihcet. Ita glossa cxponit. Apparente eo in gloria, cessabit figura. Omnia quae in superioribus distinctionibus dicta sunt, sciUcet de con- versione, de contritione, dc confessione, satisfiictione '^) et simpU- citate, quacdam sunt praei^aramonta ad hoc sacramcntum. NuUae etiam visioncs magis lidem roborant, quam cum cum qucm sub specic panis et vini latere crecUmus, oculis corporcis intuenlur.
1) C dijTne cdcntcs. — 2) codiccs cucharistia ct cukaristia.
— 3) IJCD memhra sua. — 4) IJC ideni. — 5) IK^D csl potus. — 6) Johan. (i, ;)1. r)6. r)9. — 7) Ilonul. III. p. 94: „Novcnariuin cxlcrminalori omniuiu rcruru pliih^sophi dcdicavcrunt.'^
— B) C ad Choriulhcos. — 9)Cor. I, 11, 26.— 10) !> tcn- t a t i o n c.
166 DISTINCTIO NONA
NOVICIUS: Antequam i) visiones cdisscras, peto ut brcviter inc exj)e(lias, quid sit hoc ') saeramentuui, quae res sacramenti, quae causa institutionis, quae forma, quismodus conversionis, quis modussumptionis. MONACIIUSiDe sacramento eucharistiae tra- ctandum cst cum timore ac reverentia, quia magis in illo operatur lides quam ratio Immana. Audi tamen breviter quae maiores nostri de illo senserunt. Tria sunt in sacramento hoc consideranda, unum quod tantum cst sacramentum; altc- rum, quod est sacramentum et rcs; tertium, quod est res et non sacramentum. NOVICTUS: Quid est sacramentum tan- tum? MONACHUS: Species visibilis panis et vini. NOVI- CIUS: Quid est sacramcntum et res? MONACIIUS: Caro Christi propria et sanguis. NOVICIUS: Quid est res et non sacramentum ? MONACIIUS : Mystica Christi caro , Ecclesiae scilicet unitas. NOVICIUS: Quare dicitur sacramentum? MONACIIUS: Quia sacrae rei est signum. Aliud ibi vide- tur, et ahud ibi creditur. NOVICTUS: Quae fuit causa in- stitutionis? MONACHUS: Quia Dominus, ut dicit Eusebius Emisenus ^), corpus assumptum ablaturus erat ab o»aIis nostris, et illaturus sideribus, necesse erat ut in die Coenae sacramentura veri corporis et sanguinis consecraret, ut coleretur iugiter per mysterium, quod semel offerebatur in pretium. NOVICIUS: Quae est utilitas in hac histitutione ? MONACHUS: Duplex est in eo utilitas, quia in illius perceptione augetur virtus, id est caritas, et est medicina quotidianae infirmitatis. Unde Augustinus: Iteratur quotidie haec oblatio, licet Christus semel passus sit, quia quotidie peccamus peccatis, sine quibus mor- tahs infirmitas vivere non potest; et quia quotidie labimur, quotidie Christus pro nobis mystice immolatur. NOVICIUS: Quae est forma huius sacramenti? MONACHUS: Forma attenditur in verbis et in rebus. In verbis, quia cum haec verba proferuntur, Hoc est corpvs meum: et post, JIlc est sangiiis mens, conversio fit panis et vini in corpus et sanguinem Christi. Unde Ambrosius: Sermone Christi hoc conficitur sa- cramentum, quia sermo Christi creaturam mutat, ct sic ex panc fit corpus Christi, ct vinum cum aqua in cahcem mis- sum fit sanguis, consccratione verbi coelcstis. NOA^ICIUS: Quis est modus conversionis ? MONACHUS: Modus est
1) P antcqiiam mihi. — 2) B quid hoc sit. — 3) BCP Emis- senus.
DE CORPORE CHRISTL 167
ineffabilis. Panis ut dictum est cum haec verba profenintur, IIoc est corpus nieum, Dei virtute per ministerium sacerdotis transit in corpus Christi. Simile intelligas de vino, ma- nentibus tamen accidentibus , colore scilicet, pondere et sapore. NOVICIUS: Potest de aliquo grano nisi de fru- mento hoc sacramentum confici ? MONACHUS : Sicut sanguis non conficitur nisi de vino, et hoc expresso, ita nec corpus Christi nisi de frumento, et hoc in panem redacto; quia Dominus grano frumenti se comparavit, nec non et pani. NOVICIUS: Quis est modus sumptionis? MONACHUS: Duphciter sumitur, spiritualitcr ct sacramentaliter. Bonus utroque modo manducat, malus vero sacramentaliter tantum, Sic non manducans manducat, et econverso. NOVICIUS: Quare sumitur sub duplici specie, cum sub utraque Christus sit totus? MONACHUS: Ut ostenderctur totam humanam naturam suscepissc, ut totam redimeret. Panis enim ad cor- pus, vinum') ad animam refertur. Haec tibi breviter dicta sufficiant, quia in sententiis^) de his plenius tractatur. NO- VICIUS: Cum iam^) quae dicta sunt credam, quatuor tamen niihi probari desidero non scntcntiis sed exemplis. Primum est quod sub specic panis sit verum corpus Christi natum ex Virgine; secundum, quod sub specie vini sit verus eius san- guis ; tertium, quod digne conficientcs sive communicantes mere- antur gratiam, indigne autem pocnam. MONx^CHUS: Dicam tibi plura dc singulis excmpla fidei nostrae satis necessaria, quae mihi a personis probatis sunt relata.
CAPITULUM 11.*)
De Godescalco de VoJmuntsteine qui Christum sub specie infantis in manibus suis vidit.
Fuit apud nos monachus quidam Godescalcus nomine, dc castro quidem Volmuntsteine oriundus, ct in maiori
1) libri sanguis. Ilomil. ined. „Sumilur autem sub ulraquc specie, panis scilicet et vini , tolns Chrislns. T*anis refertnr ad corpus, vinum ad animam. Ul anlem (hrislus ostenderel tolam se hominis naluram snscepisse, id esl eorpus et animam, et utranuiue redimere, sid) duplici spccie, panis s<iiicel et vini, vohiit hoc sa- cramentum cehdjrari.*-' — 2) in Uejj^nns Theoh)ijiae, quarum me- minil auctor snpra VII, 16. p. 22. — 3) Ari)P omnia. — •) Homil. I. p. 59.
168 DISTINCTIO NONA
ecclcsia Coloniae canoniciis. Ante conversioncm satis cx- stitcrat lubricus '), sed bcnc morigeratus. Modica ei scien- tia littcraruni incrat; sed spiritus patientiae^^) ct pietatis ad magnam vitae perfectionem illum provexerat. Ilic cum ante lios sex annos in die Natalis Domini^ad privatum quoddam altare missam cum multa devotione et lacrimis ut ei moris erat inclioasset, scilicet, Pucr natus est nohis , factaquc csset transsubstantiatio ^) , non iam in manibus suis speciem panis, sed infantem pulchcrrimum , imo spedosissimum illum forma prae filiis hominum, in quem et angeli iwospicere concupi- scunt'^) , tcnuit et vidit. Cuius caritate succensus, et mira pulchritudine dclectatus, complexus est eum ac deosculatus. Timens tamen moram propter circumstantes ^), supcr corporale dilectum posuit, et ille ut missa perfici posset formam sacra- mentalem resumpsit. Quamdiu beatus ille vidit speciem in- fantis, nullam ibi vidit specicm panis, et econverso. Qui cum nescio cui visionem revelasset, tacita persona sua, et ille aliis, quodam die de auctore tantae visionis in- terrogatus, me audiente respondit: Certissime illa die Chri- stus hic visus est; et nihil plus dicere voluit. Postea duobus sacerdotibus, Theoderico sciHcet de Lureke et Con- stantino, visionem revelavit. Quod intelligens Winandus in- firmarius noster, posito eo in infirmitorio , ait: Bone frater Godescalce, vidistis in missa Salvatorem? Respondente illo simphciter, etiam; adiecit: In quah forma? In forma, inquit, infantis. Et ille: Quid fecistis ei? Respondit: Osculatus sura eum ante os suum. Ad quod Winandus: Et quid postea actum est? Ego, ait, super altare eum posui, et rcverso eo in formam priorem, sumpsi illum. Eadem moriens confessus est Abbati nostro domino Henrico. NOVICIUS: Gloriosa sunt quae dicis. Sed miror si talia aliquando revelantur etiam malis sacerdotibus. MONACHUS : Sicut bonis ad bo- nitatis remunerationem , ita nonnunquam Dominus ma- lis sacerdotibus se ostendere dignatur ad corrcctionem. Verbi causa^).
1) ITomilia: ,,In clericali vila qiiam fuerit levis, quam lotus deditus venationi, et ludis, aliisque vanitatibus, novcrunt concanonici illius."
— 2) ABDP scientiae. — 3) ADP fa ctaque transsub slan- tiatione. IMox AD iam non. — 4) Psal. 44, 3. Petr. 1,1,12.
— 5) B populi circumstantis. — 6) BC gratia.
DE CORPORE CHRISTI. 169
CAPITULUM III.
De Adolpho sacerdote qui in hosiia vidit virginem cum infante, deinde agnum, postea crucifixum.
Cum dominus Abbas praedictam visionem ') , visitandi gratia pergens in Frisiam, cuidam militi recitasset, ille Adolpho gacerdoti^) de Dyeferne^) recitata replicavit. Quod ubi ille audivit, suspirans ait: Ad quid Dominus Deus viris sanctis et in fide perfectis talia ostendit? Mihi peccatori meique *) simihbus qui saepe de hoc sacramento dubitamus, huiusmodi visiones deberent revelari. Die quadam cum idem Adolphus raissam celebraret, et ante Agnus Dei hostiam ievasset ad frangendum, in ipsa hostia virginem in sede residere infantemque in sinu servare contemplatus est. Nosse volens quid esset ex altera parte, mox ut hostiam vertit, agnum in ea conspexit Quam rursum regyrans, vidit in ea quasi per vitrum Christum in cruce pendentem capite inclinato. Videns hoc^) sacerdos extimuit, diu stans et deliberans, utrum ibi subsistere vel sa- cramentum^) perficere deberet. Cuius fletibus Dominus pla- catus, sacramento formam priorem reddidit, et ille missam perfecit. Cumque populus de tanta mora miraretur, ipse am- bonem ascendens, cum iacrimis populo visionem retuht^); et signati sunt eadem hora ab eo homines quinquaginta. Erat cnim octava Apostolorum Petri et Pauli. Nec mlror si sic perspicue et tam iocunde sicut Godescalcus eum videre non potuit, quem quotidie sibi ad iudicium innnolavit et sumpsit. liabebat enim concubinam. Nuper tamen audivi quod vitam suam' occasione ut spero eiusdem visionis emendare incipiat, et feminam in monasterio sanctimonialium in Kunengen ^) lo- care proponat. Haec mihi a Bcrnardo monaclio nostro reci- tata sunt, ipsique ab eodem Adolplio. Salvator corporis sui veritatem in hoc sacramento ut pracfatus suni bonis sacerdo- tibus ostenderc dignatur ut consolentur; in fide nutantibus ut erigantur; raale viventibus ut tcrrcantur. Ecce exempla.
1) verba, praediclam visioncm, habct B post Frisiani. — 2) saccrdoti om AD. — 3) Dicvercn in provincia Transisalana. — 4) BC mihique. — 5) C hacc. — 6) I) ct corr A missam. - 7) B asccndil — referens. — 8} C Kcnncn<Tcn
8
170 DISTINCTIO NONA
CAPITULUM IV. De Episcopo Livoniae qui Christum vidit in altaru
Venerabilis Episcopus') Livoniae et magister Lambertus Dccanus sanctorum Apostolorum in Colonia, cum ante annos paucos simul ad curiam pergerent imperialem, et in via de ?cripturis sermocinarentur, etiam mentio habita est de corpore Domini. Decano in hoc sacramento efferente fidem Chri- stianam, Episcopus respondit: Ego novi sacerdotem qui nuper ocuhs corporahbus Christum in altari vidit. A quo cum Decanus personam tanta visione dignam extorquere tunc non potuisset, ultima die quando separandi erant ab invicem Episcopus ei confessus est quia ipse esset. Haec idem Decanus retuHt Praeposito Pleysensi^), et ipse mihi. Quod vero Deus dubitantibus de hoc sacramento etiam suam carnem ostendat, subsequens sermo declarat. •
CAPITULUM V.
De sacerdote de WicMndisburg qui in canone dubitam vidit crudatn carnem.
Nondum puto duos annos esse elapsos, quod sacerdos quidam de sacramento corporis Christi dubitans, in castro cui nomen est^) ^ickindisburg celebravit. Qui cum in ca- none de tam mirabiH conversione panis in corpus Christi satis*) haesitaret, Dominus ei in hostia' carnem crudam ostendit. Hanc cum vidisset etiam vir nobilis Widekinus, stans post tergum eius, dicta missa sacerdotem in partem traxit, et quid infra canonem egerit vel cogitaverit dihgenter inquisivit Ille vero tam de visione quam de ^) interrogatione territus , confessus est et non negavit se eadem hora de sacramento dubitasse. Et retuUt uterque alteri se crudam carnem in hostia vidisse. Idem Widekinus filiam habet Syfridi de Run- kel in coiiiugio, filiam sororis Abbatissae de Rindorp^), quae mihi anno praeterito eandem visionem recitavit. Vis etiam
1) ut puto, dominus Theodericus , de quo supra VIII, 13. 80. — 2) vide V, 13. — 3) est add BC. — 4) satis add BC. — 5) de add BC. — 6) Rheindorf coenobium raonialium, iuxta Bonnam. Conf. XII, 35.
DE CORPORE CHIIISTI. 171
nosse quod malae vitae sacerdotibus Dominus ostendat, quod ab eis crucifigatur? NOVICIUS: Volo. MONACHUS: Audi visionem terribilem ').
CAPITULUM VI. De sacerdote qui hostiam in ore oh maleflcia servans, de ecclesia egredi non potuit. Sacerdos quidam luxuriosus feminam procabatur. Et cum illius non posset habere consensum, dicta missa corpus Do- mini mundissimum in ore tenuit, sperans si sic illam deoscu- laretur, quod vi sacramenti voluntas eius ad suos libitus inclinaretur. Sed Dominus qui per Zachariam') Prophetam conqueritur de huiusmodi sacerdotibus dicens: Et me cruci- flgitis gens tota die, tah ordine maleficia eius impedivit. Cum exire vellet de ostio ecclesiae, sic sibi crescere videbatur, ut laquear oratorii vertice pulsaret. Territus miser hostiam de ore suo extraxit, et quia mentis inops erat, in angulo eccle- siae eam sepehvit. Timens vero ultionem divinam super se citius 3) venturam, sacerdoti cuidam sibi familiari confessus est sacrilegium. Qui simul ad locum accedentes, reiecto pulvere non repererunt speciem panis, sed formam hcet modicam ho- minis in cruce pendentis. Erat enim carnea et cruenta. Quid postea de ea factum sit, vel quid sacerdos egerit, non recordor, quia diu est ex quo haec mihi ab Hermanno can- tore nostro , cui historia satis nota erat , recitata sunt. NO- VICIUS: Deterior fuit iste crucifixoribus Christi. MONA- CHUS: Verum est quia si iUi cognovissent, nunquam Do- minum gloriae crucifixissent^). Iste cognitum contempsit, et^) contcmnendo crucifixit. Jam tibi satis probatum ar- bitror quod sub specie panis sit verum corpus Cliristi, et tam a mahs quam a bonis saccrdotibus conficiatur. NOVI- CIUS: Si sacerdotes omnes taha audircnt, auditisque credc- rcnt, puto quod plus quam modo deifica sacramcnta hono- rarent. MONACIIUS: Satis miscrabilc^) est, quod nos ho- mines pro quorum salute lioc sacramcntum institutum est, tam tcpidi circa ilhid ') sunuis , cum bruta animalia , vermes et rcptilia in illo Creatorcm suum recognoscants).
1) B salis terribilem. — 2) R Malachinm, iit supra VIII, 27. Idem iocus occurrit infra X, 20, tacito Prophclae nomine. — 3) CP ocius. — 4) Cor. I, 2, 8. — 5) ct om AI). — 6) ADP mirabilc. — 7) circa illud add B. — 8) B co«jnoscaul.
172 DISTINCTIO NONA
CAPITULUM VII.
De corpore Domini in ecclesia furato, quod a hobus in agro proditum est.
In villa quae Komele ') dicitur, nocte fures ecclesiara in- Iringentes, inter cetera etiam scrinium cum corpore Domini inde tulerunt. Qui cum nihil aliud in eo praeter reliquias et pixidem cum sacramento reperissent, nil prorsus de eis curantes, eandem pixidem super sulcum agri villae proximi ponentes confusi recesserunt. Mane cum rusticus quidam^) cum aratro et bobus in eodem agro araret, venissentque ani- malia iuxta pixldem, stupentes^) steterunt. Quos cum arator stimularet, nec procederent, nunc recalcitrando , nunc exorbi- tando, iratus ait: Quis diabolus est in bobus istis? Non enim clare videre poterat, quia in ortu diei arabat. Diligen- tius tamen circumspiciens, deprehendit ante pedes boum pixi- dem, et scrinium ecclesiae suae iuxta illam. Tunc causam rebellionis non ignorans, omnibus in agro dimissis, in villam recucurrit *) , tara sacerdoti quara ceteris quae acta sunt re- ferens. Tunc omnes siraul in agrum descendentes cum cruce, thuribulo et cereis, corpus Dominicura in ecclesiara repor- taverunt. Huic processioni interfuit Godefridus Prior de Ho- venne *) , qui milii ista recitavit. Similem honorem ei azini exhibuerunt de platea in lutura descendendo, sicut me dixisse recolo distinctione quarta capitulo nonagesimo octavo. Audi nunc de verraicuHs visiones satis dignas^).
CAPITULUM Vin.
De apibus quae basilicam corpori Dominico fabricaverunt.
MuUer quaedara cum apes multas nutriret, et illae non proficerent, irao passira raorerentur, cura contra hoc remedium circumquaque quaereret, dictura est ei quia si corpus Doraini inter illas locaret, mox lues ipsa cessaret. Quae ecclesiam adiens, et se coramunicare velle simulans, corpus Domini sumpsit; quod statim a sacerdote recedens extraxit, et in uno
1) BC Comede. — 2^ quidam add BD. — 3) P stupentia, B stupendo. — 4) BC recurrit. — 5) ACDP Hovene. — 6) visiones satis dignas add B.
DE CORPORE CHRISTI. 173
ex alveolis illucl locavit. Mira Dei potentia. Vermiculi Crea- torem agnoscentes ') , de favis suis dulcissimis liospiti ^) dul- cissimo capellulam^) mirae structurae fecerunt, in qua altare eiusdem materiae erigentes, sacratissimum corpus super illud posuerunt. Et benedixit Dominus operibus eorum. Processu temporis cum femina idem vasculum aperuisset, et iam dictum oratorium considerasset , expavit, currensque ad sacerdotem, confessa est ei omnia et quae egit et quae vidit. Tunc ille assumptis secum*) parochianis suis ad vasculum venenmt, apes circumvolantes et in laudem Creatoris bombizantes abe- gerunt, capellulae parietes, fenestras, tectum, campanile, ostium, et altare admirantes, corpus Domini cum laude et gloria ad ecclesiam *) retulerunt. Licet enim ^) mirabilis sit Deus in sanctis suis'), mirabilior tamen in his minimis praedicatur. Ne ergo ahquis de cetero tale quid praesumat, referam tibi rem terribilem, quam mihi anno praeterito magistra de Insula sancti Nycholai recitavit.
CAPITULUM IX.
De poena mulieris paralyticae propter corjms Domini quod super caules suos seminaverat.
Fuit in eadem insula puella quaedam obsessa, laica tamen, quam et ego ibidem vidi. Requisitus diabolus a quodam sacerdote, cur tanto tempore tam crudeliter Hartdyfa de Cogheme ^) torqueretur, per os puellae respondit : Quare? Bene et optime meruit. Ipsa Altissimum super olera sua semina- vit. Qui cum verbum minus intelligerct , nec ille exponere vellet, sacerdos feminam adiit, quid de ea diabolus dixerit cxposuit, monens ne negaret si intelHgeret. Quae statim culpam confessa est dicens: Verbum bcne intelligo, quod nunquam tamen homini per me publicatum est. Quando iuvencula eram et hortum excolendum suscepissem, nocte quadam mulierem vagam hospitio recepi '). Cui cum damna horti mei exposuissem, asserens omnia olera ab erucis devo- rari; respondit illa: Ronam te instruam medicinam. Accipe corpus Domini et comminue illud, sicque super olera spargas, et statim lues cessabit. Ego misera cui maior cura erat de
1) C Creatorem suum cogrnosceiites. — 2) C hospiti suo. — 3) BC capcllam. — 4) secum add B. — 5) ad eccle- siam add BC. — 6) enim om ABD. — 7) Psal. 67, 36. - 8) Cochem. — 9) BC suscepi.
174 DISTINCTIO NONA
horto quam de sacramento, cnm in Pasclia corpus Domini suscepissem, et extractum de co ') fecissem sicut edocta fueram, quod oleribus in remedium, mihi testc diabolo factum est in tormentum. NOVICIUS: Crudehor erat mulier haec ministris Pylati, qui Jesu mortuo pepcrcerunt, ne ossa eius comminue- rent. MONACIIUS: Idcirco usquc hodie hiit peccatum illud maximum, et sunt cruciatus eius inauditi. Attendant hanc poenam, et si non culpam, qui deifica sacramenta ad lucra temporalia, vel quod execrabilius est, ad maleficia convertunt Etiam vermes si reverentiam circa hoc sacramentum negligant, aliquando poena mulctantur.
CAPITULUM X.
De musca quae circa corpus Domini in hora sumptionis volitans, mortis poenam solvit,
Anno praeterito cum quidam ex sacerdqtibus nostris co- ram Episcopo Theoderico missam quotidianam de Domina nostra celebraret, in ipsa hora fractionis musca grandis circa et supra calicem volitare coepit ita importune, ut quasi vi velle intrare videretur. Sacerdos tremens ac timens cum manus haberet occupatas, et muscam exsufflaret nec profice- ret, Henricum Diaconum qui hora eadem Episcopo pacem porrigebat, tusciendo^) crebrius advocavit. Tunc illa alacri volatu altius labens, praesumptionis culpam ibi luit; quia post morulam, completa sumptione atque ablutione, intuente sacerdote quem turbaverat, quasi lapillus inter corporale et calicem extincta ruit. Quam Diaconus de altari proiecit NOVICIUS: Satismedelectathorum oratio^). MONACHUS: Etiam Dominus in simplici pane tanto sacramento assignato quandoque miracula operatur.
CAPITULUM XL
De murihus qui hostias non benedictas rodentes Utteras non tetigerunt.
Nondum annus ut puto transiit, quod hostiae plures a ministris propter fissuras*) sive pustulas reprobatae in Eber-
1) ACDP ore. — 2) DP tussiendo. — 3) oratio, ut II, 28. X, 51. Eius loco legitur relatio IX, 38. — 4) C scissuras.
DE CORPORE CHRISTI. 175
bacho, in fenestra altari contigua proiectae sunt. Acccdentes vero mures omnia quae erant extra circulos devorabant, litte- ras et quae intus erant in nullo penitus laedebant. Sacrista ista considerans, reputavit pro miraculo. NOVICIUS: Quid est quaeso quod mures vel vermes in sacramento altaris comedunt? MONACHUS: Species tantum. In illa Christus vi- detur et tangitur, et ab indignis iniuriatur. Corpus eins ve- rura quod sub illa latet, glorificatum est. Et quia immortale est, non potest corrumpi; quia splendidum est, non potest a nobis videri; quia subtile est, non potest a nobis palpari. A sacer- dote quidem tenetur, sed non tangitur, nisi mediante specie. Species ipsa videtur, tangitur, frangitur, masticatur, satiat, cor- rumpitur et iniuriatur '). Quando ahquod ^) horum attribuitur corpori Christi, de specie debes inteUigere. Tanta est gloria huius sacramenti, ut non solum bruta in quibus anima mota- bilis est, sed et insensibiha elementa virtutem ilUus sentiant. Verbi causa^).
CAPITULUM Xn.
De corpore Domini quod in flumen proiecfum haereficos dimersif,
Tempore illo quando manifestari coeperunt haereses Al- bienses, quidam mahgni virtute diabohca suffuhi, quaedara Bigna atque portenta ostenderunt, quibus et easdem haereses roboraverunt, et multos fidehum in fide subverterunt. Super aquas ambulaverunt, et non sunt submersi. Cernens hoc sa- cerdos quidam fide cathohcus et vita rchgiosus, sciens vera 6igna cura falsa doctrina esse non posse, corpus Domini cum pixide ad flumen ubi ilh populis suas ostensuri erant virtutes deportavit. Dixitque in audientia omnium: Adiuro te diabole per eum quem in manibus porto, ne in hoc flumine ad huius populi subversionem per hos homines tantas cxerceas fanta- sias. Post haec verba illis super undas fluminis ambulantibus ut prius, saccrdos turbatus, corpus Dominicum in flumen*) iactavit. Mira Christi*) potentia. Mox enim ut elementum tetigit sacramcntum, fantasia cessit veritati, ct spcudo iUi sancti.
1) B miniiilur. — 2) C qiiando aulem aliquid. - 3) \\ gratia. — 4) BP flumine. — 5) C Dci.
176 DISTINCTIO NONA
quasi ') pliimbiira descendentes in profundum sunt submcrsi. Pixis vero cum sacramento statim ab angclis sublata est. Vidcns sacerdos haec omnia, de miraculo quidem exultavit, scd de iactura sacramcnti doluit. Totam vcro illam^) noctem in lacrimis et gemitu transicns'), mane pixidem cum sacra- mento reperit super altare. Ilaec nobis eodem terapore relata sunt. Aliud in mari de corpore Domini contigit miraculura quod non silebo.
CAPITULUM Xm.
Item de corpore Domini quod nave confracta ad reliquas naves natavit.
Quando in ista magna expeditione naves ex omni parte Alcmanniae congregatae mare intraverunt, ob causas diversas praeceptura est sacerdotibus ne in aliqua navi corpus Domi- nicum servaretur. Quae cum omnes iussis obteraperarent , una sola navis Frisonura obedire noluit, quae citius inobe- dientiae poenara solvit. Dei siquidem iudicio confracta est, et pixis servans corpus Domini cum ceteris quae in navi erant eiecta. Homines vero aliis navibus subvenientibus libe- rati sunt. Et ecce vident eminus pixidera in pelago natan- tem, quae tara celeri motu ad naves festinabat, ut velificare videretur. Quae cura in navira*) unara recepta fuisset, aliud in ea visura est miraculum. Cura operculura eius^) esset patulura, nec zona circa nodum firmatura, inter undas ilias procellosas nec una quidera guttula intravit. Herraannus Decanus sancti Gereonis in Colonia qui praesens fuit et haec vidit, pro raagno rairaculo ea solet recitare. Terra etiam*) in hoc sacraraento suura recognoscit auctorera.
CAPITULUM XIV.
De corpore Domini quod Coloniae de manibus sacerdotis labens lapidi miraculose impressum est.
Plebanus sanctae Colurabae in Colonia cura in quadam sollemnitate paschali populura coramunicaret , hostia de manu
1) CDP illi, facti quasi. — 2) iliam add BC. — 3) R trans- igens. Gregor. Dial. II, init. y,aetatem quippe moribus trans- iens, nulli animum voluptati dedit." — 4) D navem. — 5) eius om AD. — 6) ACP enim.
DE CORPORE CHRISTI. 177
eius lapsa cecidit siiper pavimentum lateribus stratum. Ut autem Dominus se ostenderet Dominum terrae sicut et maris, mox ut hostia quantum ad speciem modici ponderis, lapidem tetigit, lateris illi duritia cessit, ita ut circulus et littcrae in illo apparerent, quemadmodum fieri solet cum molli cerae sigillum imprimitur. Sacerdos territus, mox hostiam levavit, et laterem eruit. In quo cum tam ipse quam multi alii tan- tum miraculum vidissent, et expavissent, consilii inops ') sa- cerdos, locum tam mirabiliter hostia signatum rasit, pulverem ponens inter reliquias. Huic miraculo Arnoldus monachus noster dicit se interfuisse. Ut etiam Dominus ostenderet in aere potentiam suam, tale quid fieri permisit.
CAPITULUM XV.
De hostiis in Anrode dericorwn insania excussis.
In villa cui Anrode^) vocabulum est, sacerdos quidam est nomine Everhardus. Hic ante annos paucos ad ecclesiae eiusdem festivitatem vicinos sacerdotes convocavit. SoIIemni- zantibus eis in vesperis circa altare et insanientibus , unus ex eis pixidem quae super altare cum corpore Domini pen- debat, casu evertit, et quinque ex ea hostias excussit. Quod ubi compererunt ceteri, mox organa sua suspenderunt. Quae- rentibus eis hostias et non invenientibus , populo eiecto et foribus obseratis, dum omnes angulos perscrutarentur , nec comparerent, unus eorum divino nutu ambitum qui erat circa murum ascendit, ubi easdem hostias in modum crucis dis- positas ^) attendit. Erat enim idem circuitus pixide multo altior*). Obsequens aer suo Domino, corpus eius de pixide lapsum excepit ne super terram laberetur; ubi ab angelis susceptum , in locum illum sublimem deportatum est. Ilaec mihi a Methilde magistra de Fusinnich relata sunt. Cognovit ct ignis sacramenti huius virtutem.
1) C non inops. — 2) ADP Ilaynrodc. — 3) B dissipalas. — 4) P pixidi niulto altior, AD multo altior pixidL
8^
17S DISTI^XTIO NONA
CAPITULUM XVI.
De ecdesia comhusta ct corpore Domini intacto.
Non est diu qiiod quactlam ccclcsia \n provincia nostra exiista est. Cumqnc omnia quac crcmari potcrant in cinerera fuissent rcdacta, llammis sopitis homincs intrantes solam pixi- dem cum corporc Christi illacsam supcr altarc rcpcrcrunt. Quod pro miraculo magno sicut revcra fuit, Conrado Priori Loci sanctae Mariac ct ahis quam pkiribus referentes Deum glorificaverunt , plurimum per hoc in 4ide confortati. Eccc habes ex ') his quae dicta sunt, evidcntissima argumenta, quod omni crcaturac, rationabili, ut homini, irrationabih, ut anima- libus, inscnsibili, aquac scilicet, terrae, aeri et igni, manife- stata^) sit virtus divini huius sacramenti. NOVICIUS : Satis mihi probatum est quod sub specie panis sit verum corpus Christi; nunc autem verum eius sanguincm esse sub specie vini, si- mihbus mihi exemphs ostcndas. MONACHUS: Noveris con- similes causas esse subsequentium visionum quas^) et prae- cedentium. Quibusdam, ut iustis, forma sanguinis ostendi- tur, ad devotionis suae rcmunerationem; de sacramento du- bitantibus, ad confortationem ; male viventibus, ad correptio- nem. Ecce exempla.
CAPITULUM XVII.
De Ahhate Daniele qiii formam sanguinis vidit in calice.
Bonae raemoriae Daniel Abl^s Sconaviae, quandoque Prior noster, cum dic^) quadam missam celebraret, formara humani sanguinis in cahce vidit. Et quia tunc temporis non fuit sibi conscius alicuius mortalis, eandem visioncm nequa- quam sibi ad iudicium, sed ad cqnsolationcm concessara speravit. Iluius visionis testis est Gcrardus ^) monachus nostcr, aliquando concanonicus eius in maiori ecclesia Colo- niae. Comparetur igitur^) visio haec visioni Godescalci, qui Dominum vidit sub specie panis in forma infantis, sicut di- ctum cst capitulo secundo. Porro quod aliquando forma san- guinis quibusdam de sacramento dubitantibus ostendatur ad confortationem, sermo sequens declarat^).
1) C in. — 2) AD manifesta. — 3) B quae. — 4) ABCP in die. — 5) KR B e rn a r d u s. — 6) i g i t u r om AD. — 7} C d e c 1 a r a b i t.
DE CORPORE CHRISTI. 179
CAPITULUM XVIII.
De Heylardo sacerdote de Wuninsdorp qui formam Immani cruoris vidit in calice.
Heylardus sacerdos de Wuninsdorp , cum die ') quadam in ecclesia iam dictae villae missam diceret, et de sacra- mento ex immissione diaboli periculose dubitaret, quando ven- tum est ad orationem Dominicam ubi calix discoopertus dc- poni solet, humani cruoris speciem in illo vidit, et expavit. Ac si ei diceret Dominus: Si non credis sacramento, verita- tem discas experimento. Et cum fides via sit ad speciem^), specics haec sanguinea te reducat ad fidem. Duravit autem forma illa usquc ad sumptionem. Interfuit cidem missae Ilikle- boldus Comes de Lunbere^), vir fide et opere parum catho- Hcus. Hcylardus vero sibi timens, magistro Johanni Decano Aquensi visionem retuht, a quo ego illam didici. Quod autem huiusmodi visiones quandoque fiant non solum ex culpa sa- cerdotis, iino etiam ex perfidia circumstantium , subsequeris probat exemplum.
CAPITULUM XIX.
De cive Ilildinshemensi qui in canone vidit calicem onn duhitaret sanguine Domini exuherantem,
Rctuht mihi iam dictus magister Johannes aham de san- guine Domini visionem satis terribilem. Cum in ecclesia eanctae Walburgisin Hildinsheim unde ipse oriundus est, sa- cerdos missam celebraret nomine Albero*), civis quidam post tcrgum eius stans, cum ea quae ibi tractabantur mimis crcderet, Uquorem ita in cahce exundarc vidit, ut ad instar ollae fer- ventis superefliuens totam altaris superficiem operirct. Qua visione satis est territus, et spero quod per illam ad fidem sacramcnti sit rcductus. Ilabcbat autem hquor cxuberans fonnam sanguinis humani. Ac si ci vocc Christi (Uceretur: Ego in ara crucis j^roptcr te sicut aqua c/fusus suni"), ct tu de mcdichia tua dubitasV
1) AD in dic. - 2) Cor. 11, 5, 7. - 3) BC Limhcro. - -1) C l^ Albertus. — 5) Psal. 21, 15.
180 DISTINCTIO NONA
CAPITULUM XX.
De Hertwico scholare qui vidit formam sanguinis in calice in Risene.
Johannes Pastor dc Riscne ') frater camalis monachi nostri Bcrnardi, missam quadam dic cclcbravit, et ministravit ei scholaris quidam adultus nomine Hcrtwicus. Qui cum*) post pcrceptioncra corporis et sanguinis Christi vinum cahci infundcrct, visibilis cruoris formam in eo vidit. Saccrdos vero videre non potuit, et ideo forte quia ipse in culpa non fuit. Idcm adolescens clericatum descrens factus est milcs, et usque hodie se Christi sanguinem fundere ostcndit, quia mul- tos depraedatur et affligit. Refcram tibi aliam visionem, de qua mihi non constat utrum propter sacerdotis ahquod me- ritum sive culpam, vel circumstantium ostensa est.
CAPITULUM XXI.
De Hildehrando sacerdote de Mestede^) qui vidit speciem cruoris in caUce cum duobus militibus.
Hildebrandus sacerdos de Mestede^) iuxta Covardiam^), cum die quadam missam celebraret, facta transsubstantiatione, sanguincm sacramentalem saepedicto modo transformatum vi- dit in caHce. Volens tanti miracuU habere testcs, duos miU- tes ex parochianis suis qui eidem missae intererant advocavit. Qui cum non vini sed cruoris speciem cum sacerdote vidis- sent, expaverunt valde ; multum tamen confortati sunt in fide. NOVICIUS: Satis cxpeditus sum de sacerdote et circumstan- tibus; sed miror si aliquando huiusmodi miracula contingant propter eos qui praesentes none) sunt. MONACHUS: Etiam frequenter.
1) B Reysene. — 2) B cuni missam — celebraret, et mi- nisterium ei — Hertwicus faceret, ille cum. — 3) A Nensteme, B Neynstede, C Niensteyne, P Musleine. — 4)BNeynslede, CPMescede. — 5)B Covordiam. ■ Covorden oppidum provinciae Transisalaoae. — 6} non add BD. *
DE CORPORE CHRISTI. 181
CAPITULUM XXn.
De corporali sacramento infuso, qui 'j ablui non potuit, donec inclusa dubitans illud videret.
Sacerdos quidam in Dioecesi Coloniensi, quadam die missam celebrans, iusto Dei iudicio calicem cum sanguine in canone fudit super corporale. Quod statim humani cruoris concepit formam. Cumque dicta missa sacerdos nimis moe- rens super calicem illud crebrius lavisset, rubeum colorera abluere non potuit. Tunc amplius territus, orationes omnibus suis parochianis instituit, corporalc lavit, sed non profecit. Quo viso tollens secum sacrum^) Hntheum, Rudolphum Scholasti- cum Coloniensem, virum magni nominls accersivit, casum ex- posuit, corporale ostendit, et quod nuUo Uquore color ille sanguineus ablui, nullaque arte sive oratione posset deleri con- testatus est. Cui ille sicut vir prudens respondit: Estne ali- quis in parochia vestra, qui de hoc sacramento dubitet? Re- spondit sacerdos: Est quaedam inclusa, quae frequenter inde dubitat. At ille: Ostendite illi, forte idcirco Deus vestigia sanguinis in hoc corporaU delcri non sinit, quatenus eis visis illa in fide roboretur. Quod cum factum fuisset, expavit mulier et credidit, et Deus statim pristinum colorem in lintheo reformavit.
CAPITULUM XXni. Item de corporali infu^o, in quo sanguis humanus apparuit
Simihs casus contigit iuxta') nos, fine tamen dissimili. Cum sacerdos quidam in ecclesia, cuius nomen excidit sicut et saccrdotis, missam festinanter et negligenter diccret, calicem fudit. Timens vero pro tanta ncgligcntia si ad aurcs praela- torum deveniret, diutius ab altaris officio suspendi, casiun suppressit; dictaque missa corporale complicavit et abiit. Aestimabat enim quia ncmo vidisset. Erat cnim sacerdos ille et forte adbuc est malae vitae, vagus et negligens valde. Campanarius vero quem ncgligcntia minime latuerat, post discessum sacerdotis corporale revolvit; et ecce sanguis ru-
1) P quod. — 2) AD toUcns sacruin, B tollcns sccum. — 3) B circa, ADP apud.
182 DLSTINCTIO NONA
beiis ac madciis in omnibiis partibus pcr quas liquor calicis deihixcrat apparuit. Tcrritus homo de tam mirabili visionc, statim Coloniam cucurrit, Conradum nunc Pracpositum maio- rcm, tunc Decanum, ccterosquc Priorcs convenit, et quid prac- dicto saccrdoti contigcrit, quidvc vidcrit pcr ordincm rccitavit. Cui praeccptum cst ut tali dic allato secum corporali Coloniam rcdirct, ut et vcritatem plcnius agnosccrent, ct qualiter dc tanta ncgligentia satisfacicndum csset plcnius ') dcbbcrarent. Ego codem temporc veni Coloniam, et recitata sunt milii omnia hacc a Bcrnardo maioris ccclcsiae canonico. Quid vero post liacc^) actum sit, non intcllcxi. Estne tibi adhuc satisfactum tot et tantis cxemphs, an adhuc phira rcquiris ? NOVICIUS : Sic mihi satisfecit oratio tua , ut iam non dico crcdam , sed quod amphus est^), sciam post consccrationcm sub spccie vini verum esse sanguinem Christi. Cum enim Apostolus dicat, fidem esse substantiam reriim sperandarum, argumen- tum non apparentium"), quae visu tam manifeste ut dictum est percipiuntur, iam non creduntur, sed sciuntur. Quod sub tam multiphci tcstimonio visum est, me vidisse reputo. MO- NACHUS: Adhuc subiungam duo exempla, per quae cogno- sces quod etiam quandoque Dominus in simphci hquore operetur miracula, ad honorcm tanti sacramenti.
CAPITULUM XXIV.
De inflrmo cui ablutio conversa est in sanguinem.
Sacerdos quidam, sicut mihi ahus quidam rchgiosus sa- cerdos retuht, infirmum ahquem^) visitavit. Erat idem infir- mus laicus admodum rehgiosus. Qui ait sacerdoti: Domine, num^) hodie celebrastis? Respondente illo, etiam; aegrotus subiunxit: Peto ut manus quibus tractastis sacrum Christi corpus et sanguinem, coram me abluatis, eritque meac infir- mitati eadem abhitio antidotum. Quod cum fccisset, aqua in crathera munda ^) recepta est. De qua cum bibissct infir- mus, residuam*^) in cistam poni iussit, et diligenter operiri. Postea cum eandem aquam requireret, puer a cistam acce-
1) plenius om B. — 2) B hoc. — 3) est oni AD. — 4) Hebr. 11, 1. — 5) B quendani. — 6) BCD non, P mL — 7) D crathere mundo. — 8) B residuum.
DE CORPORE CHRISTI. 183
dcns non aquam in crathera, sed piirum sanguincm reperit Quo allato, pro sacerdote missum est, a quo in ecclesiam deportatus, inter reliquias positus est. NOVICIUS : Quid sentis de sanguine isto? MONACHUS: Non credo fuisse Christi sanguinem, quia aqua in illum minime vertitur, nec vinum quidem absque debita sacerdotis bencdictione. Deus vero ob devotionem hominis elementum mutavit, ut ostenderet quod eundem sanguinem quem sacerdos quotidie sumit in ecclesia ') sacramentahter, fidehs quisque in omni loco possit sumere spirituahter.
CAPITULUM XXV.
De nobili femina cui ultima ahluiio per panem »uscepta conversa est in sanguinem.
Quaedam nobihs femina de Enthenich^), sicut a quodara edocta fuerat, tertiam ablutionem ex digitis sacerdotis in pane recepit, credens si candem per quatuor partes agri sui recon- deret, quod nulla aeris intemperies vel grando segetes laede- ret. Pancm interim in scrinio suo reponens, dum tempore oportuno accederet, quatenus eum per agrum suum divideret, in sanguinem coagulum ^) eum vidit conversum. Territa nimis marito eum ostendit atque sacerdoti. Pro qua re omnes a Prioribus Coloniensibus citati, sacerdos satis punitus est, illis vix se excusantibus quod nullum foret in causa maleficium. Non enim placet Deo si ad aliquos usus temporales sacra- menta illa convertantur. NOVICIUS : Placct quod dicis. Nunc peto ut exempla profcras de digne conficientibus. MO- NACHUS: Prius tibi ostendere volo quahs esse debeat*) vita sacerdotum digne conficientium.
CAPITULUM XXVI.
Qualis esse dehcat vita sacerdotum.
Gloria vitae sacerdotalis in duobus praecipue consistit, castimonia^) videlicet ct scicntia. Debct cnim eastus esse ct htteratus. Exemplum castimoniac habes in Zacharia patrc
1) BC in ecclesia quotidie suniit. — 2) Endcnich villa iuxla Bonnani. — 3) D coa gul alum. — 4) AU dcbeal esse. — 5) C in cas timonia.
184 DISTINCTIO NONA
Johannis, dc quo Liicas sic ait: Et facium est ut impleti 8unt dies officii eius , abiit in domum suam 'j. Vicis suae tempore Pontifices tcmpli tantum officiis mancipati, non solum a complexu uxorum, scd etiam a domorum ingrcssu abstine- bant. Nostris autcm sacerdotibus a quibus non camalis suc- cessio, sed spiritualis perfectio quaeritur, qui quotidie praesto debent esse altari, pcrpctua castitas indicitur. Quod vero litteratus esse debeat, testis est Malachias qui dicit: Amjelus scientiarum est, et legem ex ore eius requirenf^). Hinc est quod Hely sedebat ante forcs tabernaculi ^) , ut responderet omni quaerenti. Audi quid illitterato sacerdoti per Ozee di- catur: Quia tu scientiam repulisti, repellam te ne sacerdotio fungaris mihi"). NOVICIUS: Numquid omnes sacerdotes ilUt- terati repcllendi sunt a Domino ? MONACHUS : Non. Quibus deest usus scientiae exterioris, habeant ut praedictum est lum- bos praecinctos, et lucernas ardentes in manibus^) , id est opera bona. Quod si sibi commissos illuminare non valent verbo praedicationis, ad divinum amorem illos accendere stu- deant exemplo bonae conversationis. Introiens sacerdos ad altare Dei, lavare debet faciem, os et manus, id est maculas cogitationis, locutionis et operum, in labro aeneo quod fecit Moyses ex specuhs mulierum^). Aqua est contritio, manu- terium^) confessio. Quod illa abluit, ista abstergit. Specula mulierum sunt exempla sanctarum animarum, fides scilicet Abra- hae, obedientia Ysaac, lenitas Jacob, mansuetudo Moysi, humi- litas David, zelus Hehae, pietas Josiae, castitas Daniehs. In his si sacerdos se consideraverit , facile cognoscet suam imperfe- ctionem. NOVICIUS: Qualis esse debeat conficiens, satis ostendisti; nunc me expedias in quibus consistat potentia con- fiiciendi. MONACHUS: Quae de his legi vel audivi, paucis eipUcabo.
CAPITULUM XXVH.
Quae exigantur in sacerdote, ut Christi corpus possit conficere.
Tria exiguntur in sacerdote ut possit conficere, ordo, verba, intentio. Quartum est substantia panis et vini. NO-
1) Luc. 1, 23. - 2) Malach. 2, 7. - 3) Reg. I, 1, 9. - 4) Osee 4, 6. — 5) Luc. 12, 35. — 6) Exod. 38, 8. - 7) BCDP ma- nutergium.
DE CORPORE CHRISTI. 185
VICIUS : Quid si post ') benedictionem panis, vinum per negli- gentiam non esset in calice? MONACHUS: Ex consue- tudine ordinis nostri cogimur credere ibi esse corpus Christi, quia benedictionem panis non repetimus, sed calicis tantunL Simile sentio, si sacerdos post prolationem verborum illorum, Hoc est corpus meum, subsisteret, neque calicis benedictionem perficere possct. Magister Petrus Cantor et sequaces eius hoc non concedunt, dicentes non posse fieri transsubstantiationem panis in corpus Christi, donec prolata sint haec verba, Hic est sanguis, et cetera. Quibus multi doctorum contradicere viden- tur in suis scriptis; similiter et verba evangelica. Prius Do- minus panem benedixit, porrigens illum discipulis ad mandu- candum, iam non panem, sed corpus suum. Postea quam coenatum est, aliquo intervallo interiecto, benedixit calicem. Quis dicere audeat ibi non fuisse corpus Christi, nisi calice prius consecrato? NuIIus omnino. NOVICIUS: Estne in tali casu sanguis Christi? MONACHUS: Etiam, in corpore non in calice. Non enim corpus Christi est sine sanguine; nec tamen ibi est per conversionem , quia ante prolationera horum verborum, Hic est sanguis, vinum non est conversum in sanguinem. NOVICIUS: Da mihi exemplum, quod sub specie panis sit corpus Christi antequam calix benedicatur. MONACHUS: Superius capitulo secundo habes exemplum in visione Godescalci qui mox prolatis his verbis, Hoc est cor- pus meum, vidit Christum in forma humana. NOVICIUS: Si statim Christus est ibi totus, superflue videtur mihi calix consecrari. MONACHUS : Sub duabus ergo specicbus celebrat hoc sacramentum Ecclesia, ut animae ct corporis susceptio in Christo, et utriusque liberatio in nobis significetur. Nec plus sub utraque, nec minus sub altera tantum sumitur hoc sacramentum. Eadem enim ratio est, ut ait Hylarius, in cor- pore Christi, quae in manna praecessit. De quo qui plus col- ligebat, non amplius habebat, nec qui minus paraverat, minus inveniebat^). NOVICIUS: Satis de his expeditus sum. MO- NACHUS: Non inutilitcr his praemissis videamus quantum gratiae et gloriae mereantur saccrdotes digne conficientes.
1) ABP quid si in calice po»t. ^ 2) Ewd. 16, 18.
186 DISTINCTIO NONA
CAPITULUM XXVm.
De sacerdote Claustri in cuius manibus infra canonem Christus visus esL
In Hcmmenrode Scacerdos quidam senex Henricus nomine ante paucos menses defunctus est, vir sanctus et iustus, qui annis plurimis in eodem coenobio fuerat sacrista. Hic cum die quadam in choro conversorum ad altare sancti Johannis Baptistae celebraret ') , quidam ex conversis circumstantibus Salvatorem in effigie hominis in manibus eius contemplatus est. Ipse tamen sacerdos non vidit Haec mihi retulit qui- dam ex senioribus domus illius.
CAPITULUM XXIX.
De Hermanno Abbate in cuius manibus Henricus de Hart Christum vidit in missa.
Cum in eodem Claustro et ad idem ut puto altare do- minus Hermannus die quadam missam diceret, Henricus con- versus de Hart, cuius supra saepe memini, in canone colum- bam miri candoris iuxta caHcem vidit residentem. Vidit et ante sumptionem infantem pulcherrimum, qui ex manibus eius usque ad summitatem crucis ascendere visus est. Qui mox descendens sub specie panis a sacerdote sumptus est. Ex qua visione colligitur quod sub specie panis sit veritas cor- poris Dominici, et quod illa ineffabiHs transsubstantiatio au- ctoritate fiat Spiritus sancti. Hermannus vero visionem non vidit. NOVICIUS: De mahs sacerdotibus quaestio mihi nulla est; quare autem boni sacerdotes eum quem in altari esse credunt non videant, satis admiror. MONACHUS: Ut non videndo, sed credendo amphus mereantur. Fides non habet meritum, nt ait Gregorius^), cui humana ratio praebet experimentunL Cum idem Hermannus tunc Prior existens in Hemmenrode, nocte quadam infra matutinas Deum orasset, ut sibi revelare aliquid^) dignaretur de statu suo, mox ut residens oculos clausit, quidam ei assistens fotrum in quali*) scyphi a con- viantibus*) portari solent argentei ostendit. Ipse vero,
1) B missam celebraret. ~ 2) Gregor. Homil. in Evang. XXVI, 1. BCP fides ut ait Gregorius non habet meritum. — 3) BCD aliquid revelare. — 4) B quo. — 5) BDP con- vivantibus, C communicantibus.
DE COKPORE CHRISTI. 187
siciit mihi retulit, orationis praemissae reminiscens, cum in- tra se diceret, quomodo pertinet ad statum tuum visio fotri hu- milis ') ? ille statim superiorem thecam cuius cacumen in no- dum desinebat, manu suspendit; et ecce videt^) pixidem Do- minici corporis, cathena aurea ex eodem nodo dependentem. Sicque visio disparuit. Et cognovit Prior corpus fuisse Do- minicum, quod iugiter in theca sui cordis per memoriam circumferre consuevit, sperans ex hoc suum statum in oculis Domini minus esse despectum. Quantum in sacerdotibus digne celebrantibus gratia ascendat, et merita crescant, visio- nes subnexae declarant.
CAPITULUM XXX. De sacerdote qui infra canonem a terra suspenditur,
Novi quendam sacerdotem ordinis nostri, qui hanc gra- liam accepit a Domino, ut quotiens cum devotione missam celebrat, per totum canonem usque ad sacramenti perceptio- nem^), in aerc ad mensuram pedis unius se stare sentiat*). Nec mirum. Devotio enim ignea est, et semper nititur sursum. Nec magnipendo, si quandoque sibi attrahat suum exterius domicihum. Interior vero eius casa sive domicilium mens est. In qua maiorem habet potestatem, quia illam in coelum sublevat. Cumque tantam gratiam ab aho quodam sacer- dote eius amicissimo comperissem, scire volens veritatem, non absque timore ab ipso coepi sciscitari quae audierara. Qui statim rubore perfusus, cum me confundere noUet, ita esse confessus est. Quando festinanter et sine devotione cele- brat, vel quando strepitu circumstantium impcditur, praedi- cta ei gratia subtrahitur. NOVICIUS : Quantum ex his coUi- go, summum silentium sacerdotis devotio in missae silentio requi- rit. MONACHUS : Verum dicis. Si saccrdos lcgalis oraturus pro salute populi solus intravit in sancta sanctorum, et omnis populus, sicut de Zacharia Icgitur*), erat foris exspectans hora incensi, ne orantem impediret: quantomagis sacerdos gratiae qui iam non corruptibilc pro una gente sacrificium, sed pro totius mundi salute Patri offert Filium, summam in
1) BCP huius; niox C ille vero statim. — 2) BDP ridit. — 3) A confectionem. — 4) conf. VIII, 72. — 5) Luc. 1, 10.
188 DISTINCTIO NONA
altari paccm requirit et silentium? Undc et beatus Ambro- sius post Evangelium monerc solebat populum , ut a tusci ') ct omni inquietudine se temperarent tempore canonis. Quod vero devotio ignea sit, et rursum nitatur ut praefatus sum , sequens visio demonstrat »).
CAPITULUM XXXI.
De Ulrico monacho Vilariensi.
In Vilario Brabantiae ante hoc biennium monachus qui- dam defunctus est nomine Ulricus, iuvenis disciplinatus , ct valde gratiosus, tam corpore quam mente virgo. Hic cum in Namuco^) die quinto decimo ante mortem suam missam celebraret, sicut mihi retulit praedicti loci*) Prior, venerabilis inclusa Uda*) nomine, cui Deus multa revelare consuevit, globum igneum super caput eius conspexit, Erat enim tunc temporis grangiarius. Qui cum infirraatus, in extremis age- ret, et Abbas deesset, dixit ei quidam ex circumstantibus : Velletis dominum Abbatem modo *) videre? Etiam, inquit, valde illum videre desidero, ut praesens congaudere posset mihi eunti ad nuptias. Et adiecit: Cras habebitis propter me festum, scilicet duas missas. Quod ita factum est. Nam altera die dicta missa in conventu, post primam, erat enim Kalendas ^ Octobris, animam virgineam efflavit, quae a coelestibus para- nimphis suscepta, in aethereum thalamum ad nuptias agni, et ad amplexus sponsi deducta est. Post tertiam vero cele- brata pro eo missa soUemniter in cpnventu, secundum quod ipse praedixerat, terrae commendatus est. Et sicut mihi dixit dominus Wilhelmus nunc Abbas Vilariensis, tunc Prior ibidem®), ne unum quidem peccatum mortale deprehendere potuit in eius extrema et generali confessione. Fuerat siqui- dem magnae spei iuvenis, vultum habens angehcum, moribus bonis adornatus, natione Coloniensis. Praedicti^) vero sacer- dotis personam mihi prodere non licet. Est enim vir tantae perfectionis, ut tanta gratia dignus sit, et verbis eius non credere, si tibi propalaretur, sacrilegium iudicares. NOVICIUS: Ulri- cum quantum ad praedictam visionem similem iudico sancto
1) BCDP tussi; conf. IV, 100. — 2) C declarat, B declarabit — 3)CP Namurco. — 4) ADP loci praedicti. — 5) BC Oda; sic et cap. 35. — 6) modo om AD. — 7) BC erant — Ka- lendne. — 8) BC ibidem Prior. — 9) cap. 30.
DE CORPORE CHRISTL 189
Martino, de cuius capite cum altare benediceret, etiam globus igneus emicuit. MONACHUS : In utroque signum fuit magnae devotionis, cuius auctor Spiritus sanctus est, qui in igne super Apostolos apparuit. Unde non immerito a sacerdote ante canonem sursum corda habere monemur.
CAPITULUM XXXII.
Dc sacerdote cui Dominus tantam contulit devotionem, \U venter eius dirumpi^) videatur , accedenti ad altare,
Alium itidem novi sacerdotem, cui accedenti ad altare tantam Dominus saepe contulit devotionem, ut esset venter eius^), sicut scriptum est in Job^), quasi mustum absqite spiracuJo, quod lagunculas novas dirumpit^). Et sicut ipse mihi confessus est, adhuc cnim vivit, tam vehementes motus nonnunquam in corde eius devotio excitavit, ut pectus dirumpi *) vidcretur. Oportebat eum motus eosdem propter circumstan- tes reprimere. Quae peccatorum vincula huiusmodi impulsus non dirumperent ^) ? Huic congruit illud Davidicum : Dirupisti ^) vincula mca, tibi sacrificabo hostiam laudis, et cetera"). NO- VICIUS: Puto quod valde mundis manibus sacrificent, qui tam flammeum pectus habent. MONACHUS: Quod huiusmo- di sacerdotes non sohim mundas, sed ^) lucidas tempore sacri- ficii maHUS habeant, exempla sequentia declarant '^).
CAPITULUM XXXHI.
De Richmude quae hostiam in elevatione ad insfar cristalli vidit j)crlucidam.
Cum die quadam sacerdos quidam in Monte sanctae Walburgis missam cclebrarct, religiosa virgo Richmudis, cuius memini in distinctione octava capitulo septimo, post tcrgum ilhus stans, hostiam in elevatione tam lucidissimam ") vidit, et tam perspicuam, ac si fuissct cristalUna, ct radio solari perlustrata. Nec impcdicbant polliccs saccrdotis quibus ho-
1) CD disrumpi. — 2) AD ut eius venter. Conf. IV, 8. — 3) Job 32, 19. — 4) CP disrumpit, D dirumpit cbullit. — 5) (T disrumpi. — 6) P disrumperent; C reprimerc, nc pectoris vincula huius (sic) inipulsu disrumpcrcn- lur. - 7) B disrupisti. - 8) Psal. 115, 16-17. — 9) b scd et. — 10) B dcclarabunt. — 11) BC lucidam.
190 DISTINCTIO NONA
Btiam tenebat in aliqua parte hostiae elaritatem, quia eadem gratia pollices dotabantur. NecdHm tanicn factam ibi fuisse puto transsubstantiationem. Vocabatur autem sacerdos Wilhcl- mus, aetate quidem iuvenis, sed vitae regularis, in capella iuxta Nussiam ') professus. Visionem hanc Richmudis ipsa Subpriori nostro Gcrlaco retulit, et ipse mihi. NOVICIUS: Si tanta claritas fuit in pane ut opinaris nondum benedicto, puto magnum esse fulgorem in ipso corpore') Dominlco. MONACHUS : Hoc ^) sequens \1sio prodit.
CAPITULUM XXXIV.
Item de devoiione eiusdem quando communicabat , et de claritate quam vidit super altare in canme.
Cum*) eadem Richmudis, sicut ab eius ore audivi, in praedicta ecclesia ad missam matutinalem staret, infra cano- nem circa sacramentum maximam contemplata est claritatem. Putans primo quod radius solis *) per fenestrara demissus ^) al- tare illustraret, propius accessit, et ecce claritas eadem sensim se oculis eius subtraxit. Et intellexit statim quia lux eadem fuisset ex claritate corporis Christi, non ex sole naturali, cuius ortum eadem hora longe praecesserat. De ipsa vero Richmude et de eius devotione circa illud sacramentum mira dicturus sum. Quando vero gratia communicandi accedebat ad altare, ahquando ante perceptionem, ahquando post labe- batur, tenebatur, trahebatur, nunc mentis excessum, nunc cor- poris defectum incurrens, ita ut dicere posset cum Jeremia: Factus est quasi ignis flammigerans in ossibus meis, et defeci sufferre non sustinens''). Videntes haec sacerdotes saepe turbabantur, et circumstantes admirati sunt. Haec de sacerdotibus digne celebrantibus dicta sufficiant. Vis nunc audire ahqua de liis qui digne accedunt, et tamen sacer- dotes non sunt? NOVICIUS: Volo et desidero valde. MO- NACHUS: Quantum apud Deum mereantur gloriae et dulce- dinis, quantum gratiae et fortitudinis , quantum salutis et honoris, digne communicantes , sive comraunicare desideran- tes, variis tibi pandara exemplis.
1) Neuss. — 2) B corpore benedicto. — 3)A haec. — 4) B dum. — 5) B solaris. — 6) C dimissus. — 7) Jer. 20,9.
DE CORPORE CHRISTL 191
CAPITULUM XXXV.
De femina religiosa Brabantiae quam Christus propriis manibus communicavit.
Nondum duo anni sunt elapsi quod quaedara religiosa fe- mina in Brabantia Uda nomine , de villa quae Thorinbus ') dicitur, ardenter nimis communieare desiderans, gratiam ean- dem sibi a sacerdote suo impartiri humiliter satis ^) et instanter postulavit. A quo repulsam passa, dicente illo non debere feminas laicas pro libitu suo communicare, sed certo tempore, flevit et ingemuit. Cuius ardorem summus sacerdos attendens, non diu eam passus est fraudari a desiderio suo. Eadem enim nocte cum in stratu suo iacens vigilaret, et orationibus vacaret, Salvator cum multo splendore cubiculum eius ingres- sus , pixidem in qua corpus eius in ecclesia solebat poni 3), propriis manibus portabat. Erat quoque *) circa eum flagran- tia miri odoris, et multitudo angelorum in circuitu eius, qui concorditer cantabant antiphonam, Speciosus forma prae filiis hominum, et cctera. Cumque illa beata ad tantara gloriam stupcret^), stans coram ea Dominus ait: Quia sacer- dos ille corpus meum tibi negavit, ego meis manibus te com- municabo. Quod et fecit, hostiam unara de pixide tollens. Sicque recessit. Erat autem aUa femina religiosa eius socia, in eodem cubiculo iaccns et ipsa vigilans, quae omnia quae dicta sunt vidit. Quod cum ignoraret altcra, aestimans eara sopore fuissee) deprcssam, mane sciscitata est ab ea, utrura- nara aliquid vidisset. Quae respondit: Etiam. Haec et haec de te vidi. Tunc certior de visione effecta, mox ecclcsiara intravit, altare adiit, saccrdotera per quasdara verborura ara- bages quid de corpore Domini facere vel ubi illud reponere sole- ret^) interrogavit. Cui cum locum ostcndisset, subiecit: Osi mihi semper hic liccret versari, ct rcspicere ad locura hunc san- ctum. Petivit ctiam sibi thccam reserari. Quod cura factura fuisset, ait saccrdoti: Nostis domine quot hic reposucritis particulas? Sic cnira hostias vocare solcnt. Respondente sacerdote, etiani optimc; subiunxit mulior: Rogo ut nunierctis
1) P Thorinbais, C Torembais. — 2) satis add BC. — 3) BC recondi solebat. — 4) B(' eratque. — 5) I) exstu- pesceret, — 6} fuisse om AD. — 7) BC solcret reponere.
192 DISTINCTIO NONA
illas. Quod cum ille fecissct , et una ') minus reperisset , ex nimio tcrrore pcnc amens effectus, corruit et flevit. Cuncta siquidem firmacula, tam scrinii quam pixidis salva invencrat Tunc cum femina consolata^), quid viderit vel quid de ho- stia actum sit cxposuit, monens ne de cetero a tanta gratia tam vchemcns dcsidcrium repelleret. Haec nobis rclata sunt a Johanne monacho nostro ^), qui codem tcmpore de praedicta villa venicns, vcraciter ea ibidem contigisse cognovit. NO- VICIUS: Benedicta sit gloria DomJni de loco sancto suo*). MONACHUS: Non minoris gloriae est quod sequitur, et si non tara manifestum.
CAPITULUM XXXVI.
Item de Hildegunde vidua quam Christus per se ipswn communicavit,
In villa Lubbelare^) quae duobus milliaribus *) distat a Colonia, vidua quaedam honesta et religiosa erat, Hildegun- dis nomine, amica domini Henrici Abbatis nostri. Haec more illius viduae evangelicae pene nunquam recedebat de tem- plo, ieiuniis et obsecrationibus serviens Deo ^). Habebat autem fihum militem iuvenem nomiiie Wilhelmum, a quo modicum ei impendebatur honoris, amoris et^) consolationis. Et cum abundaret, immemor naturae, sinebat illam egere, multis mo- dis eam exasperans. Non est recordatus scripturae dicentis: Maledictus a Deo qui exasperat matrem ^). Similia perpessa est a nuru, uxore '") filii. Quae cum infirmata, ad extrema devenisset, dixissetque ancillae: Fac me habere sacerdotem ut communicem ; illa verba eius detulit ad nurum dicens : Do- mina mea petit sacerdotem. Cuiilla substomachando respondit: Iri hebdomada ista accepit corpus Domini, et tamen videtur mihi quod adhuc vivat. Et adiecit indignando: Vade voca illum. Qui cum venisset cum corpore Domini, ait infirma- Quare venistis domine? Respondente sacerdote, ut communi- cem vos; respondit: Dominus meus cuius corpus petivi, iam hic fuit praesentiahter , et suis manibus me communicavit.
l)BCiinam. — 2) D consolata est. — 3) B a nionacho nostro Caesario. — 4) Ezech. 3, 12. — 5) Liblar. — 6) ABDP milliariis. — 7) Luc. 2, 37. — 8) C aut. — 9) Eccli. 3, 18. — 10) C scilicet uxore.
DE CORPORE CHRISTI. 193
Ex hoc nunquam suscipiam illud ab homine. Post aliquot vero dies dcfuncta est. Et quia scriptum est: Qui non ho~ norat patrem et matrem, non laetahitur in fiUis, Dominus eadem hebdomada Wilhelmi primogenitum extinxit; reUqui vero eius hberij cum ferme ') essent duodecim, secundum or- dinem infra breve tempus omnes defuncti sunt.
CAPITULUM XXXVII.
De converso Livoniae qui communicare desiderans hostiam reperit in ore suo.
Retuht nobis dominus Bernardus de Lippa Abbas Livoniae, nunc Episcopus ibidem, rem satis gloriosam. Cum quidam si bene memini conversus, qui nuper fidem susceperat, mo- nachos communicare vidisset, et sibi hoc minime Hcere cogno- visset, stans contra altare communicandi desiderio suspira- vit. Et ecce pius Dominus sine sacerdotis ministerio de al- tari per sacramentum descendere dignatus est in os eius. Qui mox hostiam aperto ore ostendens, et causam tantae gratiae manifestans, cunctos qui aderant in stuporem convertit. Eandem enim hostiam defuisse repererunt in altari. Simile huic contigit ante hoc biennium, quod tanto erat mirabihus, quanto sensui humano profundius.
CAPITULUM XXXVni.
Item de Erkenbaldo de Burdem, cui idem contigit, cum ei oh occisionem cognati sacramentum fuisset negatum.
Erkenbaldus de Burban^) vir nobilis et potens, erat tan- tus^) amator iustitiae, ut nullam in iudiciis respiceret perso- nam. Hic cum graviter inhrmaretur, icctoque decumberet, in proxima camera tumultum, clamorcsque feminoos audivit. Qui cum de causa sciscitaretur, nullus ei circumstantium ve- ritatem dicere praesumpsit. Tunc mittens unum ex pueris, ait: Praecipio tibi sub interminatione oculorum tuorum, ut dicas mihi meram veritatem. Cui illo pavens respondit: Do- mine, domicellus meus filius sororis vestrae feminam vi*) opprimere voluit, et liaec fuit causa clamoris. Ad quod
1) BDP fere. — 2) B Burbon, C Biirbnir, P Burbay. — 3) ACDP nobilis eral et polens, tantus. — 4) BC ibi.
194 DTSTINCTIO NONA
vcrbiim valde commotiis, dixit militibus: Ite, ct suspendite illum. Militcs obcdiciitiam simulantcs, postquam cgressi sunt, dixcrunt ad inviccm: Si occidcrimus iuvcncm hunc nobilcm, et dominus nostcr sicut opinabile est mox ') mortuus fucrit, vcl morte mulctabimur, vcl crimus extorres. Omnia tamen iuveni intimantcs, ct ut pracscntiac avunculi se subtrahcrct commoncntcs, post horas ahquas ad dominum suum ingrcssi ^), sc cius implcsse mandatum affirmavcrunt. Quinto vcro die iuvcnis acstimans avuncuhim de culpa csse placatum vcl immemorem, apcrto ostio introspexit. Quem ut infirmus conspcxit, vcrbis blandis advocans ^) iuxta se sedcre pracccpit Uno vcro brachio colhnn cius stringcns, et manu aUera cul- tclhmi suum clam cxtrahcns, gutturi cius infixit, et occidit. Qui cum planctu*) ct dolorc muhorum clatus, toti provinciae incussit liorrorcm. Scd ct Erkcnbaldo additus cst dolor dolori, adco ut hivalcsccntc infirmitatc pro Episcopp mitteret, pctcns sacrum sibi corpus dcferri. Qui cum venisset, ille cura muhis lacrimis ct contritione cordis orania pcccata sua con- fessus est, tacita taracn iuvenis intcrfectione. Super quo Episcopus miratus, rcspondit: Quare subticetis parricidium quod commisistis in cognatura vcstrum? Diccnte illo, fuit- ne hoc peccatum? subiccit Episcopus: Etiam, crudele nimis. Et ille: Ego nequc peccatum iudico, neque a Deo mihi rc- mitti deposco. Respondente Episcopo , ego vobis Christi corpus non tradam, nisi parricidiura idera confiteamini; sub- iunxit vir nobihs: Sciatis me domine^) iUum non occidisse ex ahquo rancore sive motu irae, scd soluraraodo ex Dei tiraore, zeloque iustitiac. Nunquara ahquis fihura sororis phis dihgere potuit, quara cgo iUura dilcxi. Si raihi corpus Domini mei ncgaveritis, ego iUi corpus ct aniraara meara comraitto. Haec^) cnini dixit ct egit propter cxemplum, nc iustitiae ct iudicio derogarc videretur. Vix cnira Pontifex hmen domus egrcssus fuerat, et ecce aegrotus eum revocavit diccns: Re- vertiraini doraine Episcope, revertiraini. Videte si in pixide habeatis corpus Christi. Quod cum fecissct, nec ahquid in ea rcpcrissct, subiunxit ihc: Ecce, quem mihi negastis, ipse se mihi non negavit. Apparuitque hostia in ore eius. Et im-
1) mox abest a libris. — 2) BC regressi. — 3) advocans add BC. — 4) B planctu magno. — 5) CP doniine me. — 6) B hoc, Conf. III, 22.
DE CORPORE CHRISTI. 195
pletum est in eo quod per Sapientem dictum est: Diligite iustiiiam, qui iudicatis terram. Sentite de Domino in honitatef et in simplicitate cordis quaerite illum; quoniam invenitur ab his qui non tentant illum, apparet autem eis qui fidem habent in illum V. Episcopus vero pavens tantum miraculum ubique divulgavit, per quem etiam quibusdam Abbatibus ordinis nostri innotuit, qui anno praeterito illud in Capitulo generali recitaverunt , cunctis Deum glorificantibus , qui facit mirabilia magna solus ^). NOVICIUS : Valde me laetiticat horum relatio. MONACHUS: Adverte nunc quanta sit in corpore Christi dulcedo.
CAPITULUM XXXIX.
De corporali dulcedine sanctimonialis quam percipit in sacra communione.
Novi quandam sanctimonialem ordinis nostri, quae illam a Domino accepit gratiam, ut quando communicat tantam ex ipso sacro corpore dulcedincm sentiat, ac si mel receperit. Non saporcm panis, sed mellis ut dixi in masticatione sentit tota illa die, maxime ante perceptionem cibi corporahs, sah- vam habcns mcllifluam. Nec mirum. Legitur enim de manna, quod gustus eius fuerit quasi simulae 3) cum melle. Est autem cadem sanctimonialis virgo vitae venerabilis, cuius personam supprimo, co quod adhuc vivat, et se prodi non permittat.
CAPITULUM XL.
Item de dulcedine Aleidis Abbatissae Monasteriensis ex sacra communione.
Similem gratiam et forte maiorem, audivi collatam fuisse dominae Alcidi primae Abbatissae Monastcrii civitatis AVest- faliae. Haec quoticnscunquc corpus Domini a sacerdotc sus- ccpit*), non panis soliditatcm intcr dcntcs, nc(iuc panis sapo- rem intra lauccs *) sensit, scd ipsum sacramentum quasi favus mellis sine masticationc per guttur eius in ventrem defluxit, sic ut mira suavitatc omnia eius interiora replcrentur. Quando dcfuncta est, dominus Florentius Abbas de Campo sanctac
1) Sapiont. 1, 1-2. — 2) Psal. 135, 4. — 3) ABC simila Exod 16, 31. — 4) C sumpsit. — 5) AD os.
e.
196 DISTINCTIO NONA
Mariae ') qui pater eius fuerat spiritualis, atque confessor, post sepulturam eius omnibus qui confluxerant eandem gratiam praedicavit. NOVICIUS: Si de cadavere leonis, ut legitur in Judicum, egressa est dulcedo, non miror si de corpore Christi qui est leo de tribu Juda^), dulcedo egreditur. MO- NACHUS: Juste moveris. Videtur huic beatae congmisse illud sponsi in Canticis Canticorum: Favus distiUans labia tua sponsa^J, subaudis , est tibi corpus meum. NOVICIUS: Quae tibi videtur fuisse causa illius dulcedinis in sacramento atque liquefactionis ? MONACHUS: Ardor perfectae caritatis qua aestuabat*). Nam cum esset naturaliter vel potius ex abstinentia et laboribus semper palhda atque macilenta, quotiens eam communicare contigit, ita inflammabatur ut facies illius^) igneo colore resplenderet. Legitur in Exodo quod incalescente sole hquefiebat manna*). Manna sua albedine atque dulcedine significat Christum, qui ait^ Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi ''), De quo et in Psalmo scriptum est: Panem angelorum manducavit homo^), Sol quia calet et illuminat, perfecta caritas est. Si ergo manna liquefiebat incalescente sole, non mirum si eius significatum dulcescit et liquefit inardescente caritate. Et licet in sacra communione huiusmodi dulcedo corporalis sive liquefactio sit rarior, non tamen ea dulcedine seu liquefactione quae in anima fit spiri- tualiter, est salubrior. Bene Christi dulcedinem senserat, qui ait: Dulcis et rectus Dominus. Et in alio loco: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel ori meo^). De lique- factione sponsa dicit in Canticis: Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est '"j. NOVICIUS: Placet quod dicis. MONACHUS: Corpus Dominicum manna est absconditum, omne delectamentum in se habens, et omnis saporis suavita- tem •'). NOVICIUS: Si tanta gratia est in sacramento altaris, quid est quod alii aliis rarius communicant ? MONACHUS : Qui- dam se subtrahunt ex huraifitate indignos se iudicantes; ahi minus curant, vel propter morsum conscientiae accedere non
1) Marlen-Campe, Marienfeld, abbatia ordinis Cisterciensis, duobus fere inillibus ab urbe Bielefeld. Coenobii huius alumnus fuit Bernardus Comes de Lippa, postea Episcopus in Livonia. — 2) Judic. 14, 8. Apoc. 5,5. - 3) Cant. 4, 11. - 4) C add illa. — 5^ BC eius. — 6) Exod. 16, 21. - 7) Johan. 6, 51. — 8) PsaL 77, 25. — 9) Psal. 24, 8. 118, 103. — 10) Cant. 5, 6. — 11) Apoc. 2, 17. Sapient. 16, 20.
DE CORPORE CHRISTI. 107
audent. Priores spiritualiter communicant; sequentes magna gra- tia sc privant. Quidam sunt qui et libenter communicant et tanta gratia se clignos exhibent ; hi beati sunt. Ponatur duos aequalcs esse in caritate, et unus simphciter ad Christi corpus ') accedat, alter vero simpliciter dimittat, in communicante sicut credo intenditur caritas, et fit in eis mox meriti inaequalitas. NO- VICIUS: Unde hoc probas? MONACHUS: Manna non descendit sine rore, neque Christi corpus a bonis sumitur sine augmento gratiae. Quod bonum sit bonis communicare, duobus tibi sequentibus pandam exemphs.
CAPITULUM XLI.
De converso qui communicaturus vidit Christum sanguinem suum quasi stillare in calicem.
In Claustro cuius saepe memini, sicut mihi scripsit quidam ex sacerdotibus domus eiusdem, in quadam soUemnitatc Nati- vitatis Domini, fratres ad sacram communionem se praepara- bant. Cumque pacem iam accepturi, post Agnus Dei, terrae ut moris est procumberent, vidit frater quidam puerum Jesum , non tamen quasi recenter natum, sed in cruce quasi passum, cuius omnia vulnera cruorem stillabant, quem tamen cahx sanctus subter positus totum recipiebat. Unde frater ille tantis sumendis sacramentis se indignum reputans, ad superiora Btalla divertit, ahisque innuentibus ut procumberet% se non processurum signavit. Prima autem cantata aliis ad Capitulum exeuntibus , ipse ad orationem facicndara ut quidam facerc solent divertit. Veniensque ad altare sanctae crucis ora- tioni intcndit, et videbatur ei tempus breve prae devo- tionis magnitudinc. Cumque ^) orationcm protraherct, ct abire tempus non sentiret, apparuit ei beata Dei Genitrix, et alloqui eum dignata est. Cur, inquit, hodie sacrosanctum corpus et sanguinem dilecti filii mci non sumpsisti? At illo non ore scd corde se indignum clamabat. Ad quod beata Virgo respondit: Tu te indignum cogitas, et quis putas tanta re dignus csse potest? Ilanc igitur ofiensam tibi condonabo: sed vide nc de cetero simile fcccris. ]gitur cum orationi intentus et confabulatione beatae Virginis delcctatus, quasi in cxtasi raptus csset, tandem ad se lediit, et ad Capitulum
1) BC corpus Christi. — 2) D pro^'»dei-cL — S) q,uc om. C-
198 DISTINCTIO NONA
post alios accurrere ') festinabat. Ibat , et ecce occurrebant illi aliquanti fratres sacra altaria circueuntes. Capitulum vero finitum erat. Ipse autem nesciens, et se tempestive ad Capi- tulum accurrere aestimans^), adhuc orabat; sed subsequens monachus signum tertiae pulsavit. Tunc demum intelligens quae circa se gcrebantur, se ab hac noxa illi ad solvendum ^) commisit, qui eum sic absentaverat.
CAPITULUM XLH.
De converso qui vidit in os alterius conversi sacerdotem mittere puerum pulcherrimum.
Ibat post haec*) in Coena Domini quidam frater ad sacram communionem. Fuit plane in maximo torpore et diffidentia, ita quod etiam si fieri posset vellet se sacrae communioni non interesse. Procedebat igitur ad altare, • vel potius eundo se quasi subtrahebat, adeo ut sequentibus esset molestus, ipsumque propellerent. Cumque ventum esset ad ^) gradum presbyterii, conversus vidit ahum fratrem de quo supra dictum est sequentem. Venitque ei in memoriam visio quaedam quam ab illo didicerat, ac subito mutatus in virum alterum, ibat spirans et anhelans, spiritu iudicii et ardoris accensus quasi furnus et inflammatus, ita ut se capere vix^) posset. In tali ergo spiritu cum esset, et iam ad altare alacriter festi- naret, vidit ille subsequens, et ex signis apparentibus interioris hominis illius statum coniecit. Humiliante itaque se illo, vidit iste posterior') speciosissimum puerum manibus sacerdotis desuper altare accipi, et in os ilHus fratris deponi. Et cum videret, terrae procumbens, ipsum quem viderat adoravit, Moti sunt autem super hac venia iUius quidam , eo quod inordinate fecisse videretur. Et convenit eum unus in audientia plurium, minans^) se eum proclamaturum. At ille causam ei qui sciebat commisit, ut ab hac eum verecundia tueretur. Qui immisit ei spiritum silentii et quietis, et non movit illum. Porro ille qui puerum Jesu susceperat et portabat, ibat et revertebatur in simihtudinem fulguris choruscantis ^). Incedebat
1) AP occurrere, B currere. — 2) ACP occurrere existi- mans, B currere existimans. — 3) BCP illi absolven- dum, R illi ad absolvendum. — 4) BC hoc. — 5) B ante.
— 6) BD vix capere. — 7) C prior. — 8) minans om AD.
- 9) Ezech. 1, 14.
DE CORPORE CIIRISTI. 199
vel potius ferebatur in iubilo cordis, in ardorc spiritus vehe- mentis, et in tantam spiritus ebrictatem devenerat, ut quasi a sensu alienatus prope modum se non sentirct, et vix ad stallum suum sine titubatione rediret. Super hoc ab illo aho saepe multumque conventus, omnimodis occultabat, donec ille tan- dem ei qui de statu eius coniecerat, aperire compulsus est. Et sic dcmum mutua sibi collatione quod ') viderant et sen- serant innotuerunt. NOVICIUS: Si se a sacra communione subtrahentes , a beata Dei Genitrice sic corripiuntur; si ipse Dei filius sub eodem sacramento tam veraciter et tam gloriose percipitur, et ex ipsa perceptione caritas intenditur, amodo libentius communicabo. MONACHUS: In sacra eucharistia quam multiplex sit gratia, quam multiplex virtus et medicina, subiecta declarabunt exempla.
CAPITULUM XLIII.
De Mauritio Episcopo Parisiensi qui in flne suo per communionem sacram sensum recepit.
Magister Mauritius Parisiensis Episcopus antc mortem suam tam graviter infirmatus est, ut materia rapta in cere- brum, sensum ei subtraxerit. In tah defectu positus, cum corpus Domini cum instantia postulasset, et hi qui circa eum erant propter sensus inopiam illud ei dare non auderent, procuravcrunt cum sacerdote ut hostiam non bcnedictam apportaret. Qui cum venisset cum multa reverentia, qualiter decebat Episcopum communicarc, mox ut hmcn domus sa- cerdos attigit, Episcopus clara voce clamavit: Tolle tolle, non est Dominus Deus ^). Revelaverat Deus auriculam eius ^), ut intelligeret quid circa se ageretur. Stupcnte saccrdote, nec non et aliis qui aderant, reversus est, verum Christi cor- pus deferens. Quod cum vcrbis catholicis valde atque com- punctivis adorans, devote suscepit, cum quo et sensuni ad Dei gloriam subtractum perfecte recepit. Sicque in bona confessione plenus fide et caritate migravit ad Dominum.
1) B quid. — 2) BC nieus. — 3) Rcg. I, 9, 15.
200 DISTINCTIO NONA
CAPITULUM XLIV.
De puerulo qui hostiam non henedictam corpus non esse Domini deprehendit.
Simile contigit cuidam infantulo, sicuti fratres eius carnales Ludolphus et Heydenricus monachi nostri mihi narravcrunt. Qui cum infirmaretur, Spiritu sancto afflatus, corpus Christi sibi dari pctivit. Cumque eum parentes compescerent, ille fortiter clamavit: Date mihi corpus Dommi, date mihi corpus Domini. Delatum est verbum ad sacerdotem. Qui cum di- ceret, non est securura taH puero qui non inteUigit quid sit, dare corpus Domini, hostiam ei detulit non benedictam. Quam cum ei porrigere vellet, et diceret: Ecce hic ') est cor- pus Domini; ut Dominus ex ore infantis perficeret laudem^), et destrueret perfidiam multorum, qui de eodem sacramento male sentiunt, inspiravit puero ut responderet: Quare me vultis decipere? Non est corpus Domini quod mihi offertis. Ad quod verbum sacerdos admirans, et puero aliquid divini^) inspiratum arbitrans, sacram ei communionem attulit, quam ille devote satis suscepit. NOVICIUS: Sicut considero per desiderium eucharistiae uterque istorum meruit spiritum pro- phetiae. MONACHUS: Tantae virtutis est illius*) desiderium, ut per ipsum^) quidam etiam revelationibus illustrentur. Verbi causa *).
CAPITULIBI XLV.
De converso qui per desiderium communicandi spiritum meruit prophetiae,
Conversus quidam de Campo sanctae Mariae cum in quadam sollemnitate peteret a magistro suo Hcentiam eundi ad monasterium gratia communicandi, et ille non concederet, ceteris euntibus, ipse tristis remansit. Habebat enim maximura desideriura communicandi. Eadem nocte et sequenti die'), omnia quae intra monasterium spiritualiter agebantur, divinitus ei sunt revelata. Et licet absens esset corpore, spiritu tamen praesens fuit, communicans spiritualiter, et si non sacramen- tahter. Reversis fratribus ipse eis per ordinera indicavit,
1) C hoc. — 2) Psal. 8, 3. — 3) C divinum, BP divinitus. — 4) C illud. — 5) libri spiritum. — 6) BC gratia. -- 7) BC die sequenti.
DB CORPORE CHRISTI. 201
quis missam maiorem celebrasset, quis legisset Epistolam, quis Evangelium ; similiter ad vigilias qui moiiaclii quas lcctioncs vel quae responsoria cantassent '), cunctis mirantibus exposuit. NOVICIUS : Quantum ex lioc loco coniicio, non bene faciunt qui tam salubre desiderium impediunt. MONACHUS: Hoc verum esse, sequens narratio declarabit.
CAPITULUM XLVI.
De femina religiosa quae communione sibi negata, dulce-
dinem eius sensit in gutture, similiter eius odorem
ex remoto percipiens.
Quaedam religiosa virgo, saecularis tamen, cum a sacerdote suo corpus Domini peteret, ille iratus cum indignatione re- spondit: Vos mulieres semper vultis communicare secundum libitum vestrum. Et non dedit ei. Illa vero per totani missara et postea diu in ore et in gutture suo tantam sensit dulccdinem, ut non dubitaret adesse totius dulcedinis aucto- rcm. Eadcm virgo cum die quadam ex remoto deferri vide- ret corpus Domini, miri odoris sensit ex eo flagrantiam. Quam tanto plcnius perccpit, quanto sacramento plus approximavit ^). Gerlacus Subprior noster haec mihi retuht, dicens se ab ore praedictae virginis ea audivisse. NOVICIUS : Cum corpus Domini tantae sit dulcedinis, tantique odoris, miror quarc solo eius esu corpora non sustententur. MONACIIUS : Corpus Domini hcet ore percipiatur, magis tamen cibus animae quam corporis est, nec nobis incorporatur , scd Christo nos incorporat. Attamen quod corpus communicantis quandoquc sustcntctur illo, duplici tibi pandam excmplo.
CAPITULUM XLVH.
De femina quae de solo corpore Cliristi vixit.
Femina quaedam, sicut monachus nostcr Renerus quando- quc Scholasticus sancti Andreae in Colonia^) milii recitavit, ex multa devotionc saepe sohta crat connnunicare. Quae quanto phis cibum coclcstcm cocpit appetcrc, tanto ainplius
1) B quas Icgisscnt leclioncs vcl quae cantasscnt rt'- sponsoria. — 2) C appropinqua vil. Conl". VII, 8. — 3) in Colonia om AD.
9^
202 DISTINCTIO NONA
eorporalem coepit fastidirc. Qiiod iibi scnsit, cx permissionc siii sacerdotis singulis dicbus Dominicis communicavit. Cui cibus ille vitalis tantam contulit fortitudincm , ut sinc omni esurie corporali proximam cxspcctaret Dominicam. Hoc multo tempore actitans, gratiam sibi collatam pracdicto saccrdoti confcssa est. Ille vero cum Episcopo loci rem tam mirabilem recitasset, timcns Ej^iscopus aliquid fallaciae essc in causa, sicut vir sapicns rcspondit: Cum denuo vencrit ad te, loco Dominici corporis hostiam ei porrigas non bencdictam, per quam citius rei huius cxpcrieris veritatem. Quod cum fccisset saccrdos, femina tentatam se ignorans, mox ut domum rediit, tam vehementer csurire coepit, ut morituram se credcret si non ocius ') manducaret. Currens tamen prius ad sacer- dotem, et eandem famem peccatis suis imputans, pedibus iUius se prostravit, et gratiam divinitus collatam sibi subtractam lacrimabiliter exposuit. Quod ubi ille audivit, gavisus valde gratias egit Deo, qui facit mirabilia magna solus. Et dedit ei verum Christi corpus. Cuius virtute mox omnis esuries cessit, et gratia subtracta accessit. Episcopus vero haec^) audiens a sacerdote, et ipse Deum glorificavit. NOVICIUS: Rem recitas valde miraculosam. MONACHUS : Si Helias Propheta in fortitudine panis hordeacei ambulavit quadraginta diebus et quadraginta noctibus usque ad montem Dei Oreb ^)-, quid miraris si femina haec incolumis potuit vivere pasta pane vitae? Multiplex ex illo fortitudo est , non solum animae , sed et corporis. Aliud habes supra exemplum de virgine de Quido *), quae praeter Christi corpus nihil comedit, excepta uva quam sugebat. In distinctione septima capitulo vicesimo hoc re- peries. Audi ^) nunc rem satis *) gloriosam.
CAPITULUM XLVIII.
De milite qm virtute sacrae communionis in duello triumphavit.
Lodewicus Comes Losensis') pater huius qui adhuc super- est, etiam Cometiam ^) tencbat de Renhecke '). Cui propter
1) B citius. — 2) AD hoc. — 3) Reg. III, 19, 8. — 4) B Quida. — 5) B sed audi. — 6) BC valde. — 7) apud Mutium no- minatur Lodewicus hic Comes Lohensis, teste Gelenio ad Vit. Engelb. p. 56. — 8) CP Comitiam, — 9) B Renthecke, C Rethecke.
DE CORPORE CHRISTI. 203
absentiam iniles quidam ministerialis bene natus, multas in- ferebat iniurias, sua ') sibi usurpando, et homines ad Cometiani pertinentes depraedando. Quod cum omnibus amicis suis Comes conquereretur , et die quadam diceret cuidam ^) nobili viro qui ab eo bona tenebat, quare mihi non capitis illum praedonem? respondit: Bene eum caperem, si essem securus quod a vobis in corpore non laederetur. Quem cum accepta fide cepisset, Comes sophisma faciens, protinus sepulchrum fieri iussit, in quo mihtem moUibus^) involutum sine poena poni fecit; sicque terra opertum extinxit. Cuius cognati mox furentes coram Imperatore Frederico avo huius qui nunc imperat, contra praefatum virum nobilem cum multa vocife- ratione querimoniam deposuerunt, dicentes quod accepta pe- cunia Comiti illum tradiderit. Cumque Imperator fremeret, innocentem damnare volens, miles quidam honestus ascenso scamno loquendi Hcentiam petivit et obtinuit: Domine, in- quiens, medietatem vix verborura audivistis. Si miles prae- sens esset, forte bene se*) excusaret. Respondente Impera- tore, hcentiam habeas adducendi eum; miles mihteni adduxit. Qui cum per advocatum plene se excusasset, instigantibus adversariis Imperator respondit: Verba sunt, non sic poenam cvadet. Resistente ei mihte qui iUum adduxerat, et dicente, domine, si eum laeseritis, nunquam de cetero verbis vestris credetur; placatus Imperator adiecit: Modo hber abcedat, et si a me vel a mcis postca captus fuerit, traditionis poenam cxsolvet. Cumque vir nobiiis venisset ad hmen palatii, sciens lono-as Regibus esse manus, stans et apud se dehberans, rediit ad iudicium, dicens: Domine, non possum efiugere manus vestras; tantum praesumo de mea innocentia et Dei miseri- cordia, ut in instanti paratus sim me defendere secundum quod iustltia dictaverit. Et cuni sim nobilis, iuri meo ccdo. Respondit Imperator: Modo loqueris sicut probus vir. Quae- situs est in parte adversaria miles fortissimus, qui eum sin- gulari dueUo impcteret. Die vero altera vir nobilis praemissa confessione corpus Dominicum suscepit; sic^pie cum adversario suo spcm habcns in codem sacramento cir(!ulum i)ugnaturus intravit. Queni cum iUe sicut vir validissimus impellorct ct propelleret, ct venissent simul ante Imperatorem, audiente tain
1) C sua bona. — 2) cuidain oin AD. — 3) inoUibus vcsliiiuMi- lis. — 4) BCD sc bcne.
204 DISTINCTIO NONA
Inipcratore (luam circumscdcntibus ') principibus , pupl clara vocc ait ad militcm: Dic milii comcdisti aliquid hodieV lic- spondcnte illo, etiam, corpus Domini mci comedi; miser ille subiunxit: Etiam si diabolum comcdisses, hodie te prosternam, Ut autem pius Dominus sacramcnti virtutem ostenderet, raox post verba blasphcmiae vircs blasphcmo subtraxit, et suum mihtem adeo roboravit, ut illum coram se minarct ut puerum, iiec stare posset. Qui tandem se rcddidit. Sicque per esum Dominici corporis milcs fidelis victoriam adeptus, cum multa gloria ad sua liber repedavit. Haec nobis rctulit Theodericus monachus noster , quandoque Comes in Wiede ^) , qui duello mterfuit, et haec quae dicta sunt vidit et audivit. Igitur sacra communio salus est et ^) animae et corporis.
CAPITULUM XLIX. .
De milite qui suspensus mori non potuit, donec Christi corpus percepit.
Miles quidam nobilis terram habens et castra, apud prae- dictum Fredericum Imperatorem a multis accusatus est quod provinciam spoharet. Quem cum saepius citasset, et non comparuisset , tandem proscripsit, mandans suis ut illum ca- perent. Qui cum lateret, non*) tamen minus rapinas excr- ceret, casu a quodam ex officio captus, patibulo secun- dum quod Imperator praeccperat ap^pensus est. Tertia die miles quidam praeteriens, cum vidisset illum, ait servo suo; Deus quam pulcher homo iste erat. Respondente puero, vir ille nobihs est consanguineus vester; accesserunt propius, ut depositum sepehrent. Ad quos ille de patibulo clamavit: Deponite rae, adhuc enim vivo. Aestimantibus ilhs quia fantasma esset, subiunxit: Nohte timere, quia homo Christia- nus sura. Depositus vero, sic ait: Modicum obsequii ego peccator Deo impendi, propter quod misertus est mei. Sin- guhs diebus tres orationes Dominicas, cum totidem veniis sanctae Trinitati dicere consuevi, angehca salutatione prae- missa. Quinque vero orationes, cum quinque veniis, et Ave Maria, quinque vulneribus Christi. Simili modo unara oratio- nem, id est Pater noster, angelo cui commissus sum. Item
1) ACDP circumstantibus. — 2) ACP Wieda, D Weda. Ea- dem varietas infra X, 53, nisi quod ilHc C habeat Wida, ut IV, 76. — 3) et om BCD. — 4) BC nec.
DE CORPORE CHRISTI. 205
eodem modo unam corpori Christi, quod singulls dicbus con- ficitur per universum mundum, quatenus in fme vitae meae tanto muniri viatico mererer. Quod et Dominus mihi praestabit ') sua misericordia. Unde rogo ut vocetis milii sacerdotem, a quo illud suscipiam. Qui cum venisset, con- fessione praemissa communicavit, moxque spiritum emittens, ad eum cui incorporatus fuerat feliciter migravit. Qucm in cimiterio sepellentes, tam grande miraculum divulgavenint ubique. NOVICIUS : Bene iam ex hoc considero quod sacra communio salus sit mentis et corporis. MONACHUS: Quod salus sit mentis, habes exemplum in distinctione secunda capitulo sexto decimo, de milite Remensi qui eius esu com- punctus est ad poenitentiam. Quod vero salus sit corporis, non solum exemphim est nobis praesens railes qui eius virtutc conservatus est, ne moreretur, sed et subiecto plenius cogno- sces exemplo.
CAPITULUM L.
De ancilla sacerdotis quae gratia Dominici corporis sensum recepit.
Anno praeterito in Wide civitate Westfaliae cum ancilla sacerdotis de domo sero exirct, et diabolum in forma cuius- dam a quo amabatur conspicerct, in^) aspectu illius horrens, se signavit, et monstrum mox disparuit. Cui diabolus iterum apparens ait: Si non fecisses hoc signum, domum viva non intrasses. Quam cum vocaret, et illa cxire renucret, subiunxit: Tolle vestcm istam. Erat enim stragulata ^). Quae tam in voce quam in liorrore diabohmi intelligens, retrorsum cecidit, et sensum pcnitus amisit. Sacerdos vero hostiam quasi pro remedio mittens in os eius non benedictam, cum niliil ci prodesset, digito saHva madefacto corpus Domini tctigit Quem cum in os misissct mulicris, mox illa scnsum reccpit, locuta est et saiia surrexit. llacc apud nos canonicus quidam Praemonstratensis recitavit, asscrcns sc codem tempore fuisse in pracdicta civitatc. Pracdictum miraculum*) audivi a quo- dam religioso Abbate iiigri ordinis. Advcrte nunc quantum consequentur *) honoris Christi corpus honorantes.
1) AD praestahil mihi. — 2) ADP ct. — 3) divorso colore va- riata. B strangulata, quod idein valet. — 4) l) add ctiam. — 5) BP consequantur, C consequunlur.
206 DISTINCTIO NONA
CAPITULUM LI.
De milite qui coram Cfiristi corpore in luto veniam
petens, luti inmninditias non sensit.
Tempore schismatis inter Philippum et Ottonem, dominus Wido Cardinalis, aHciuando ') Abbas Cistcrciensis, cum missus fuisset Coloniam ad conHnnandam electionem Ottonis, bonara iUic consuetudinem instituit. Praecepit enim ut ad elevationem hostiae omnis populus in ecclesia ad sonitum nolae veniam petc- ret, sicque usque ad calicis benedictionem prostratus iaceret. Praecepit etiam ut quotiens corpus Domini *) deferendum esset ad intirmum, scholaris sive campanarius sacerdotem praecedens, per nolam illud proderet; sicque omnis populus tam in stratis quam in domibus Christum adoraret. RetuHt eis eodem tempore casum satis miraculosum. Miles quidara in Francia fuit tantae devotionis, ut quotienscunque Christi corpus elevari sive deferri videret, prostratus iilud adoraret. Contigit ut die quadara vestibus suis pretiosis indutus intraret civitatem^). Cumque platea in qua equitabat nimis esset lutosa, ex ira- proviso obviura habuit corpus Domini. Quo viso modicura intra se dehberans ait: Quid facies modo? Si in tanta pro- funditate te prostraveris , perdita sunt vestin>enta tua haec delicata; si vero non descenderis, saluberrimae consue- tudinis"^) transgressorem te semper accusabit conscientia. Quid plura? Praevalescente devotione de equo prosiliens in lutum se misit, in quo flexis genibus manibus elevatis Christi corpus adoravit. Et quia dulcissimus Dominus ho- norantes se non solum in futuro remunerat, imo etiam in praesenti nonnunquam rehonorat, hoc egit sua potentia, ut totius luti nec una quidem guttula vestimentis eius adhaereret. Tunc equura cura multa admiratione reascendens, amphus in fide confortatus ^) , Deum giorjHcavit. Simile contigit cuidam religiosae feminae in provincia nostra. NOVICIUS: Satis delector in istis miracuhs. MONACHUS: Hoc etiam noveris, quia sicut Dorainus sua sacramenta ut praedictura est hono- rantibus rependet^) honorera, sic blasphemantibus illa nonnun- quara in praesenti poenalem inducit confusionem.
1) BC quandoque. — 2) corpus Domini add D. — 3) A in civitalem. — 4)0 add tuae. — 5} AD confortatus in fide. — 6} ACDP rependit.
DE CORPORE CHRISTI. 207
CAPITULUM LIL
De haereticis qui in ecclesiis furati sunt corpus Dominij et uno propter hoc suspenso.
Non est diu quod quidam sub scemate reliponis venien- tes in Dioecesim Coloniensem, in diversis ecclesiis corpus Domini furati sunt. De reliquis ') vero ornamentis, calicibus sci- licet, libris sive indumentis sacerdotalibus, nuUa eis cura fuit. Ex quibus unus in provincia nostra dcprehensus, et ubinam fecisset ^) corpus Domini requisitus, respondit : In lutum iactavi illud. Propter quod miser suspensus, proiectus est in cloacam inferni. In proxima vero Synodo a domino Engilberto Epi- scopo praeceptum est, ut in omnibus ecclesiis Dioecesis suae corpus Domini sub clausura servaretur. NOVICIUS: Quid est quod haeretici hoc sacramentum tam veliementer perse- quuntur? MONACHUS: Quia fideles illud ante omnia vene- rantur, idcirco haeretici idem sacramentum iUis in odium maxime execrantur. Multa in distinctione quinta capitulo vicesimo secundo, de errore haereticorum dixisse me recolo, et forte nimis ; timeo enim ahquos ibi ^) posse scandalizari ; sed quicquid ibi dictum est, sicut testis est mihi Dominus, dixi ad gloriam Christi atque catholicorum , et ad confusionera haereticorum. NOVICIUS: Satisfactum mihi fateor, quantura gratiae mereantur digne communicantes; nunc ad indigne conficientes sermo procedat. MONACHUS: Prius tibi ex scripturis ostendam, quam periculose, et quam graviter peccent sacerdotes indignc conlicientes.
CAPITULUM LHI.
De sacerdotihus indigne conficienfibus.
Sicut legitur in Rcgum, Oza sacerdos bobus recalcitranti- bus ad arcam ne declinaret manum extcndit, et mox super tcmeritate eum Dominus occidit*). Dicitur eadem nocte fuissc cum uxore sua. Si sacerdos accedcns ad arcam liguralem sublevandam, ob iam dictam causam morte mulctatus est, quid putas poenae merentur sacerdotes adulteri et fornicarii ,
1) D reliquiis. — 2) fccissel gennanisnms est: wohin cr gelhan hattc. C fuisscl. — 3) V in(ic. — 4) Hcg. II, 6.
208 DISTINCTIO NONA
manibus polliitis ') veriim Cliristi corpus tangcntes ? Si Jolian- ncs, ut ait Augustinus, a pucritia in hcremo convcrsatus, in utcro matris sanctilicatus, ausus non luit illum trcmcndum ct revcrendum angclis Domini vcrticcni tangerc, quomodo tu pcccator et pollutus, non dico verticcm, sed totum Christum Deum ct homincm non sokun tangcre, sed in crgastulo pol- luti corporis quasi inchidcre et incarccrarc pracsumis? Multa alia contra malos sacerdotes profcrre tibi possem testimonia, sed magis te aedificant exempla.
CAPITULUM LIV.
De sacerdote in Uadenmare qui carhones vism est masticare in perceptione sacramenti,
In Iladenmare villa Dioeccsis Treverensis, cum quidam sacerdos qui adhuc vivit, missam celebrar.et, Theodericus monachus Ebcrbacensis in hora sumptionis carbones nigerri- mos illum vidit masticantcm. Est enim^) sacerdos simplex et rectus, ct multa ei^) divinitus revelantur. Existente me anno praeterito cum Abbate meo*) in eadem villa; habet enim domus de Eberbacho grangiam in eadem villa, et ad eum^) spectat divina illic procurarc; rctuHt nobis magister grangiae dicens: Tantum pecuniae oportet me dare praedicto saccrdoti, ne ecclcsia divinis careat; est enim homo vitae perversae ac luxuriosus, tres missas frequentcr in die cele- brans^). Cui Abbas rcspondit: Prius ei darem pecuniam ne celebraret. Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium siUmanducat et hibif)' NOVICIUS: Quid significat ») quod carbones visus cst masticare ^). Sumuntne mah corpus Do- mini? MONACHUS: Sumunt sicut et boni, sed tantum sa- cramentahter. Carbonem ignis creat, ct est carbo cxtinctus '") ignis nutrimcntum. Qui enim indigne Christi corpus tractat et manducat, gehennam sibi praeparat, et nisi de tanta culpa poeniteat, erit in combustionem et cibus ignis aeterni ' ^.
1) pollutis add B. — 2) nimirum idem Thcodericus. — 3) BC iHi.
— 4) B nostro. Conf. V, 14. — 5) ad supradictum sacerdo- tem. BC eam. — 6) C celebrat. — 7) Cor. I, 11, 29. - 8) BP signat. — 9) ACDP manducare. — 10) B extincti.
— ll)Isai. 9, 5.
DE CORPORE CHRISTI. 209
CAPITULUM LV.
De sacerdote Frisone qui calcavit corpm Domini.
Rctulit mihi anno praeterito praelatus quidam religiosus de partibus Frisiae, rem nimis horrendam de quodam sacer- dote. Habet enim manus tam tremulas, ut corpus Domini non nisi per fistulam possit sumere. Die quadam cum ex eius manibus sacramentum super terram cecidisset, timens ne ab ahquo posset videri qui culpam proderet, timens etiam ecclesiae suae plus quam animae, pede illud dicitur calcasse. NOVICIUS: In omnibus Christi passionibus non legi talem contemptum. MONACHUS: Idcirco dicit Augustinus super illum locum: Dederunt in escam meam fel 'J, de crucifixoribus eius: Quibus similes sunt indigne, inquit, sumentes et confi- cientes. Gravius enim peccant contemnentes Christum regnan- tem in coelis, quam qui crucifixerunt ambulantem in terris. Quod vero ab eis conculcetur, alibi dicit: Conculcat Chri- stum qui libere peccat, et qui eo indigne participat. Ob huiusmodi excessus his temporibus gravissime plagata est Frisia, sicut dixisse me memini in distinctione septima capitulo tertio, de pugile qui corpus Domini sacerdoti de manibus ex- cussit. NOVICIUS: Si mah sacerdotes Christi corpus in altari ut mihi videtur crederent, nunquam talia praesumerent MONACHUS: Quidam credunt, quidam non credunt. Ut enim taceam dc malis, dc bonis sacerdotibus tibi referam excmplum.
CAPITULUM LVI.
De Petro medico qui sub specie panis tantum credidit esse sacramcntum et non rem.
Coloniae in ecclesia sancti Andreae canonicus quidara cxstitit ordine sacerdos, arte medicus, Pctrus nomine. Cum dic quadam quidam cx cius concanonicis inlirmus, eo praescn- tc essct communicaturus, ct ei saccrdos diceret, credis hoc csse vcrum corpus Domini quod natum cst dc Virgine, ct pro te passum in crucc? illequc rcspondcrct, credo; pracfatus Pctrus utrorumque vcrba notans , expavit. Postea solus convcniens
1) Psal. 68, 22.
210 DISTINCTIO NONA
Everhardiim Scholasticum ccclcsiac, qui ct ipse communioni intcrcrat, ait: Interrogavit saccrdos inlirniuni illum bcnc, ct rcspondit ille bcnc? Etiam, inquit. Qui aliter crcdit, hacreticus est. Tunc Pctrus ciulans, pcctusque tundens, exclamavit dicens: Vae milii miscro sacerdoti, quomodo hactcnus missas celcbravi? Nam usquc ad lianc horam putabam spccicm panis et vini post consccrationem tantum csse sacramentum, id est signum ct repracsentationcm Dominici corporis ct san- guinis. Postea vero ad deletioncm eiusdem ignorantiac quae nimis erat crassa, in honore bcatac Mariae Magdalcnae in Stolgingazc ') et capcUam ct hospitale in quibus nunc habitant Pracdicatorcs acdificavit. Si vero sacerdos httcratus, et bonae admodum vitae, sic errare potuit, quid dicam de idiotis et mahs? NOVICIUS: Si Christus in altari tam a malis quam a bonis tractatur et sumitur, puto quod malos valde indigne respiciat. MONACHUS: Respectus .Christi non potest esse sine miscricordia; sed ^) secundum subsequens exemplum, quod periculosius est, faciem avcrtit ab cis.
CAPITULUM LVII.
De sacerdote malo a quo infans Christus in missa faciem avertit,
Sacei;dos quidam cum missam diceret, et Christi corpus in manibus haberet, quidam ex circumstantibus in manibus eius puerum vidit, facie ab eo aversa. Quod ubi agnovit, aversionem eandem merito peccatis suis^) imputans, turbatus est, ita ut dicere possct cum Psalmista: Avertisti faciem tuam a me, et factus sum conturhatus^). Spero quod postea vitam suam emendaverit. Quibusdam etiam sacerdo- tibus indigne conficientibus, pius Dominus sacramentum sub- trahit, ne sibi ad iudicium illud sumant.
CAPITULUM LVIIL
De Erwino sacerdote qui corpus Domini in missa perdidif.
Quidam sacerdos Erwinus nomine, Coloniae in ecclesia beati Petri ad altare sanctae crucis missas celebrare consue-
1} strata civitatis Coloniae, hodie Stolckgasse dicta. — 2) sed add R. — 3) BC peccatis suis merito. — 4) Psal. 29, 8.
DE CORPORE CHRISTI. 211
vit. Hic cum die quadam post factam transsubstantiationem hostiam deponeret, de altari rotabatur. Quam cum ubique circa altare quaereret, et populus cum eo, non est inventa. Haud dubium quin per manus sanctorum angelorum perlata sit in sublime altare Dei, ne sacerdos luxuriosus eam sume- ret ad suam damnationem. Habebat enim concubinam suam raanifeste. Simile habes in distinctione secunda capitulo quinto, de sacerdote cui cohunba ob fornicationem sacramentum tuHt. Ahi sunt sacerdotes circa sacramentum altaris tam negligentes, et tam indevoti, ut ex consuetudine conficiendi corpus Domini, a cibis ahis non discernant.
CAPITULUM LIX.
De Daniele Ahbate qui in calice reperit crudam camem.
Abbas Daniel de Sconavia cum Prior esset apud nos, sicut ipse nobis retuht , celebrandi gratia capeham sancti Reynoldi ') quae sita est iuxta ecclesiam sanctonim Aposto- lorum in Colonia, intravit. Qui cum sacerdotahbus fuisset indutus, et populus ad audiendam missam per nolam convo- catus, cum cahccm praepararet, particulam crudae carnis illi intrinsecus reperit adhaerentem. Territus valde, cum delibe- raret utrum sibi esset celebrandum vel cessandum , populum timens scandalizare si vestes exueret, panem cahci superposuit, vinum et aquam infudit, sicque celebrans totum simul sumpsit. Dicta missa requisivit ab inclusa cui cahx commissus fuerat, quis novissime in eodem calice celebrasset. Quae respondit: Dominus Bertolphus cognomento vorator lardi ^). Erat enim iam ^) dictae ecclesiae sanctorum Apostolorum canonicus, sacer- dos saccularis nimis, modicum vcl nihil habens religiositatis , devotionis , sivc divini timoris. Ego puto me eideni missae interfuisse. Confessus est nobis praefatus Danicl, et si tunc non mihi, nunquam se in aliqua missa tantum habuisse consolationis ante *) vel postca quantum in illa. Postea cum idcm Bertol- phus hospitaretur apud nos, Abbas noster negligentiam ci recitavit ; sed ncscio qualiter Deo satisfecerit. NOVICIUS : Mehus cssct tam miserae vitae saccrdotibus de qualibus supra dictum est, tacitis verbis, ct remota intcntione, tantum simula-
1) C Reynaldi. — 2) ACDP dominus talis, nomine (I) cx nomine) eum dcsignans. — 3) iam add B. — 4) BCP antca.
212 DISTINCTIO NONA
torie celcbrarc, quam corpus Domini conficcre ct sumerc ad iudicium sibi. MONACIIUS : Plus istos quacdam auctoritas dicit peccare , quia nihil simulatorie , nihil praestigiose , vel ahter quam institutum est in ecclesia, in hoc sacramento ficri debet. Idem sentiendum est de his qui sine ordinibus ccle- brant, et more symeanim alios imitantur. NOVICIUS: Unde hoc probas? MONACHUS: Ozias Rex Juda cum cx nimio fervore devotionis officium sacerdotale sibi usurparet, a Domino lepra percussus est '). Non puto quin multi fuere sub eo *) mali sacerdotes indigne offerentes, qui tamen puniti non sunt. Ex poena cognoscitur culpa. Audi de hoc recens exemplum.
CAPITULUM LX.
De sacerdote sine ordinihus celebra^ite, cuius manus sacer ignis devoravit.
Sicut mihi narravit supradictus Daniel, clericus quidam, quando Parisiis studuit, horrendum satis spectaculum in ecclesia sanctae Dei Genitricis populo praebuit. Nam sacer ignis pene manus eius devoraverat. Quem cum secretius^) campanarius interrogasset , cuius esset ordinis, et ille respon- disset, sacerdos; subiunxit: Nunquam sacro chrismate manus istae perunctae sunt. Sentiens ille spiritu prophetico se deprchensum, confessus est culpam. Quantum Christo tanta praesumptio displiceat, sequens exemplum manifestat.
CAPITULUM LXL
Item de alio qui sine ordinihus celehrans crucifixum vidit lacrimaniem.
Diaconus quidam Steinveldensis de ordine Praemonstra- tensi, Gerardus nomine apostatans, circa quatuor tempora se ordinem sacerdotalem suscepisse finxit, et Coloniae in basilica sancti Mychaehs , quae in Porta Martis posita est , quasi primam missam instruente eum sacerdote miserrimus celebra- vit. Ego eidem missae tunc scholaris interfui; et multas recepit oblationes. Confessus est postea sacerdoti qui ei
1) Paral. II, 26, 19. — 2) B sub eo fuerunt, AP sub eo cssent, C essent sub eo. — 3} ADP secretius cunt.
^ DE CORPOKE CHRISTI. 213
astitit, a quo ego audivi, quod quotiens se vertit ad populum, crucifixum contra se stantem viderit lacrimantem. Est enim imago eadem antiqua et sculpta, magna satis. Nam pius Dominus qui olim flevit super malitia ') ruiturae civitatis Jerusalem, et de praesumptione tanta lacrimari dignatus est Ex lacrimis vero imaginis divinae considerans magnitudinem culpae , poenitentia ductus , Sedem Apostolicam petiit ^) , et in eadem via vitam finivit. Haec dicta sufficiant de sacer- dotibus indigne conficientibus. De indigne sumentibus aliqua tibi dicam exempla.
CAPITULUM LXII.
Quomodo sacra eucharistia sumi debeat.
In Exodo praecepit Dominus agnum paschalem comedi assum igni, et cum lactucis agrestibus, renibusque succinctis 3). Si de agno figurali per significationem liaec praecepta sunt , quomodo aHquis audebit accedere ad esum veri agni sine igne caritatis, sine amaritudine cordis, et castitate corporis? Nychodemus attuht mirrae ct aloes quasi Hbras centum, et involvit Dominum syndone *) munda , et post sepelivit in monumento novo, in quo nondum quisquam positus fuerat^): et tu quisquis in peccatis es, sine mirra ct aloe, id est sine amaritudine poenitentiae , cordisque contritione, Dominum in sepulchro foetido reponis ? Agnus paschaHs decima die raensis tollebatur , et quarta decima e) immolabatur : per quod ostenditur quod non dcbet accedere ad eucharistiam nisi qui impleverit praecepta Decalogi, ct praecepta quatuor Evangeliorum. Audi nunc quid mereantur indignc coramuni- cantes.
CAPITULUM LXm.
De Wirico converso qui carbones sumere visus est loco sacramenti.
In Ilemmenrode convcrsus quidam fuerat 7) nomine Wiricus. Ilic ante convcrsionem raalc vixerat, et in ordine
1) BC malitiam. — 2) BC potivit. — 3) Exod. 12. — 4) BCP in syndone. — 5) Johan. 19, 39-41. MaUh. 27, 59. — 6) CP add die. — 7) C fuil.
214 DISTINCTIO NONA
modicum sc emendavcrat. Die quadam cum iret ad sacram comnmnionem cum ceteris fratribus, in liora illa qua ci sacer- dos corpus Domini porrigebat, alius quidam conversus religio- sus vidit in os eius mitti non sacramentum, sed carbonem nigerrinmm. Rationem supradictam capitulo quinquagesimo quarto, hic assigna de sacerdote de Hadenmare. Quosdam Dominus corpus suum sumere non sinit, ut culpam eorum manifestet
CAPITUI.UM LXIV.
De converso proprietario qui corpus Christi sumere non potiiit.
Vix duo anni sunt elapsi, quod conversus quidam de ordine nostro infirmatus est graviter , in Pictavia domo quae dicitur Fumoringens. Cuius confessionem cum Abbas audivisset, eumque satis diligenter ad emundationem conscientiae monuisset, allatum est ei corpus Domini. Quod quidem aperto ore sus- cepit, sed os ad masticandum ') claudere non potuit. Miran- tibus universis qui aderant, sacerdos sacramentum extrahens alteri dedit infirmo, quod ille devote satis sine omni suscepit impedimento. Non multo post conversus idem mortuus est ; et causa salutem eius impediens declarata est. Nam quinque soHdi, non argentei, sed aerei, cum esset abhiendus, circa eum inventi sunt. Non enim ei hcuit habere pecuniam. Et glori- ficaverunt Deum videntes haec. Ad mandatum vero Abbatis in campo ^) sepultus est , et super eum iidem sohdi proiecti , dicentibus omnibus qui aderant : Pecunia tua tecum sit in perditionem ^). Haec cum idem Abbas recitasset in proximo Capitulo generah , subiunxit : Et ut sciatis nuUam fuisse infir- mitatem in causa, quare corpus Domini sumere non posset, eadem die galhnam integram comedit. Aestimo tibi iam satisfactum quod sub specie panis sit verum corpus Christi, et sub specie vini post consecrationem verus sanguis Christi, et quod digne conficientes atque sumentes mereantur gratiam, indigne vero poenam *). NOVICIUS : Etiam si de ^) his dubitassem, amodo dubitare non possem. MONACHUS:
1) CD manducandum. —2) Homil. IV. p. 247: „Proprietarii sin- gulis annis excommunicantur; et si in eorum morte modicum quid inventum fuerit, quod proprietatem sapial, extra cimiterium sine omnibus beneficiis Christianae religionis more animaUum brutorum sepeliuntur." — 3) Act. 8, 20. — 4} ADP culpam. — 5) C in.
DE CORPORE CHRISTI. 215
Dicara tibi in fine nunc ') huius distinctionis quantum Deo placeat, si munde et sollicite fiant, quae tanto sacramento fuerint necessaria.
CAPITULUM LXV.
De hostia quae in Belle de corporali resilivit, oh vermi- culum in ea decoctum.
Circa hoc biennium iuxta Coloniam in villa quae Belle vocatur, gestum est quod dico. Die quadam cum sacerdos missam^) celebrarct, et dicto Evangelio ut saecularibus mos est, ministrante scholare hostiam patenae superpositam super corporale locasset, illa mox resiUvit. Putans hoc sacerdos casu accidisse, neque hostiam bene locatam, denuo eandem superposuit, quae remotius eo intuente resihvit quam prius. Cumque tcrtio id tentasset , quasi turbine impulsa , proiecta cst de altari. Quo viso territus est vakle, et se tanto ministe- rio indignum reputans, praecepit sciiolari, ut cadem hostia reservata, aham supcrponeret, quam et consecravit. Dicta vero missa tollens secum hostiam praedictam, Coloniam pro- peravit, inveniensque Priores apud sanctos Apostolos, hostiam eis ostendit; quid de ea actum sit recitavit. Cunctis causam mirantibus, unus clericorum hostiam contra lucem levans, maculam in ea contemplatus est. Quam cum in aspectu nudtorum fregisset, cymcx qui vulgo pedicuhis parietinus^) dicitur, apparuit in ea decoctus. Et glorificaverunt Deum*) omnes qui adcrant. Ilaud dubium quin a sanctis angehs reiccta sit, qui non sunt passi, ut panis tam foetido verrai- culo corruptus, per ministcrium sacerdotis transiret in corpus Domini sui. Ilcllewicus Prior Montis sanctae Walburgis te- statur se candcm hostiam vidisse. Saccrdos adhuc vivit; qui mihi minus crcdit, interrogct illum. Vidcs quanta sit negli- gentia sacerdotum nostrorum? Olim saccrdotcs Icgalcs ad panes propositionis agros ipsi excolebant , seminabant, tritura- bant, molebant, pinsebant, panes formabant, et coquebant Erantquc dc simula^) mundissima. Attamen in iUis panibus sola erat figura. Heu modo j^ancs sub quibus cst veritas, id est corpus Christi post consccrationcm, modo pinsunt, formant, ct
1) J3C nunc in finc. — 2) \\ missam ihidom. — 3) A pare- linus. — 4) WV Dominuni. — 5) C similn.
216 DISTINCTIO NONA
coqiiiint negligenter uxores campanariorum ; et ideo tales eveni- unt negligentiae. Unde cum Abbas noster die quadam celebra- turus csset missam in quadam ecclesia, ct cssent hostiae nigenri- mae, ait campanario : De quo grano sunt hostiae istae V Respon- dcnte illo, de havcna, noluit cclebrarc ; valdc arguens illum, dixit quod nihil ibi fierct. NOVICIUS : Quid scntiendum est de spel- ta? MONACHUS: Rcquisitus de hoc dominus Papa Ilonorius per litteras cuiusdam Abbatis ordinis nostri, rcspondit, spel- tam magis pertincrc ad hordeum quam ad triticum. De cor- porali vero tibi etiam refcram exemplura.
CAPITULUM LXVI.
De corporali quod ob tactum impraegnatae sanctimonia^ lis sanguineam contraxit maculam.
In domo quadam sanctimonialium , cum custos coenobii eiusdem femina rehgiosa , die quadam corporalc lavisset , iuvencula quaedam quae ei ad solatium ftierat deputata, cum ea lotum extendit ad siccandum. Ad cuius tactum mox ma- cula sanguinis apparuit. Qua visa custos iterum corporale lavit, et maculam abluit; sed mox ut iuvencula manum appo- suit, mox eadem apparuit. Delatum est miraculum ad ma- gistram; iniunctae sunt orationes, rcvclata cst causa; quae- situm est et inventum. Fuerat enim impraegnata occulte '), et ideo tactu corporahs indigna. Quantum Deo mundae manus placeant ad idem ministerium ^) , sequens declarat exemplum.
CAPITULUM LXVn.
Item de corporali quod Godescalcus in exsiccatione rupit, et divina virtus reparavit.
Godescalcus de Volmuntsteine cuius supra memini, cum die quadam corporale cum sacrista nostro^) extcndisset ad polien- dum, illudque per medium rupisset, custos illud complicans, in theca reposuit. Postea illud explicans, cum integrum repcrisset, miratus cst valdc, sanctitati praedicti saccrdotis illud ascribens. Quantum gratiae in exsiccatione unius corporalis meruerit ^) virgo
1) BC occulte impraegnata. — 2) B servitium. — 3) nostro om AD. — 4) BC meruit.
DE CORPORE CHRISTI. 217
de Quido '), liabes supra in distinctione septima capitulo vice- simo. Igitur pasclia nostrum immolatus est Christus^). Ipse enim verus est agnus, qui abstulit peccata mundi. Sine esu huius agni, securi non egrediemur de Aegypto, id est de hoc mundo. Differentia et modus comestionis satis in capitulo primo huius distinctionis ventilata sunt. Sic ilkmi comedere studeamus, ut eius virtute de deserto nostrae reh'gionis per- venire valeamus in terram verae promissionis ; in qua per ipsura et cum ipso ultimum et aeternum pascha celebrare mereamur. Amen.
DISTINCTiO DECIMA DE miRACUIiliS.
CAPITULUM I. *)
Quid sit miraculum; a quo vel a quibus fiant, seu in quibus; quae etiam sit causa miraculorum.
NON sine ratione post sacramentum corporis et san- guinis Christi tractandum suspicor de miraculis, quia qui digne illud conficiunt vcl eo participant, nonnunquam gloria miracu- lorum illustrantur. Licet enim omnia quae in supcrioribus distinctionibus dicta sunt, satis sint miraculosa, attamen in pracsenti distinctione aliqua de rebus miraculosis dicere proposui. Et bene hoc fieri arbitror in distinctione decima, co quod Aegyptus deccm plagis valde miraculose sit percus- sa'). NOYICIUS: Quid est miraculum? MONACIIUS : Miraculum dicimus quicquid fit contra solitum cursum natu- rae, unde miramur. Secundum causas supcriorcs miraculum nihil est. NOVICIUS: A quo vel a quibus fiunt miraculaV MONACIIUS: Miracula fiunt Dco auctore, sccundum quod in Psalnio legitur: Tii cs Dcus qui facis niirabilia^). Fiunt
1) B Quida. — 2) Cor. I, 5, 7. — *) Ad has Ires (listiiictioncs postrcmas adluic collatus ost codex optimus, c hlMiothcca (Jymna- sii Conthiculiui cditori conccssus. Cuius lihri variac h'ctiones littcra E signalac sunt. — 3) CP percussa cst. — 1) 1'sal. 76, 15.
10
218 DISTINCTIO DECIMA
etiani miracula tam per malos quam pcr bonos '). De bonis quaestio non est; de malis vero Salvator dicit in Evangelio: Mulii diccnt mihi'^) in illa die, Domine Domine, nonne in nominc tuo prophetavimus, et in nomine tuo daemonia eieci- mus? ct cetera, usque illuc, nescio qui cstis^). NOVICIUS: Quae est causa miraculorum? MONACHUS: Causa multi- plex est, mihique inexplicabilis. Aliquando Deus miracula operatur ut*) in elementis, ut mortalibus suam ostendat^) potentiam. Aliquando genera dat linguarum, sive spiritum prophetiae, ut manifcstet suam sapientiam. AHquando gratiam dat sanitatum, ut suam magnam nobis revelet misericordiam. NOVICIUS: In quibus fiunt miracula? MONACHUS: In hominibus, in elementis, igne scihcet, aere, aqua et terra, in avibus, piscibus, animahbus et reptihbus. Quae ut magis tibi fiant nota, ahqua de singuhs tibi subiungame) exempla. De sanctis vero qui nostris fuere temporibus, miracula pluri- ma tibi dicere possem; sed scripta ahorum silentium mihi imponunt. Ahqua tamen tibi referam unde satis miraberis. Nostris enim contigit temporibus^) quod sequitur.
CAPITULUM II.
De Winando qui infra unam horam ab J^rusalem
translatus est in Dioecesim Leodiensem.
In Dioecesi Leodiensi villa quae Elzelo dicitur, laicus qui- dam habitabat religiosus nomine Winandus, matris^) monachi nostri Winandi, a quo nomen traxit, avunculus. Hic tempore quodam peregrinationis gratia cum quibusdam provinciae suae hominibus Jerosolymam profectus est. In die vero Paschae cum post sollemnia missarum se ad reditum iih praepararent , eisque ^) praedictus Winandus ut homo devotus suaderet di- cens, conveniens est fratres, ut in hac sacratissima die quie- scentes, omnes eius horas peraudiamus; persuadere non po- tuit. Festinantibus eis ad portum, ipse remansit, omniaque diei ilhus officia peraudiens, solus post eos die sequenti iter
1) CP bonos quam per malos. — 2) CE dicunt mihi, AD dicunt. — 3) Matth. 7, 22-23. - 4) B uti. - 5) ABC suis ostendat, E suis ostendat suam, D ostendat suam. — 6) CP tradam. — 7) BC temporibus contiofit. — 8) E fra- tcr matris, B pater matris. — 9) C eisdemque.
DE MIRACULIS. 219
arripuit. Cui persona magnac reverentiae in ') equo occur- rens atque salutans, ait: Cur sic bone homo solus incedis, vel unde venis? Respondente eo, ab Jerosolymis venio, et sic atque sic mihi contigit; ille protinus subiunxit: Ascende et sede post tergum meum, bene insequernur socios tuos. Quod cum fccisset, eadem die iuxta praedictam villam eum deposuit dicens: Cognoscis ubi sis? Dicente illo, provinciam quidem agnosco^), sed quid circa me agatur ignoro; eques adiecit: Quia Christum honorasti, idcirco missus sum ut te re- ducerem. Ecce domus tua, vade et enarra mirabiha eius quae circa te gesta sunt. Quem cum noti eius vidissent, dixisscntque , ubi sunt socii tui? respondit: Hodie fui in Je- rusalem, et rehquerunt me heri^) ibidem, praecedentes me. Et non credidcrmit ei, dicentes: Senex iste dehrat. Qui sta- tim concivium subsannationes decHnans, cum pecunia quae ei supererat cx*) gratia coelestis convectoris, hmina beati Jacobi Apostoli petivit, ct antequam socii eius redirent, ipse rediit. Duphci igitur^) testimonio glorificatus, peregrinorum videhcet quod in Pascha in Jerusalem sit rehctus, et concivium quod die sequenti in Elzelo sit visus, ab utrisque magnificatus est Dominus, tanta mirabiha ^) ubique divulgantes. NOVICIUS: Si Gerardus de Holenbach, sicut dictum est in distinctione octava capitulo quinquagesimo nono^), translatus est in ictu tempo- ris ab India in provinciam nostram ministerio diaboh, Dei tamen praecepto, non hoc miror de coelesti nuncio. Anti- qua nostris tcmporibus renovantur miracula. Ilelias Tesbites pcr currum^) et cquos raptus est in paradisum^); hic vero non minus miraculose per equum et equitem in niorula tem- poris transvectus est per multa spatia maris atque terrarum. MONACHUS: Ego tecuni sentio. Audi nunc aliqua dc pcr- sonis ordinis nostri miracula.
CAPITULUM III.
De monacho idiota qui in somnis accepit scientiam jyraedicAmdl.
Rclationc quorundam Abbatum ordinis nostri didici quod dicturus sum. Monachus quidam per visionem nocturnani
1) CP illi in. — 2) (T cognosco. — 3) heri oni Cl\ — 4) AI)E 0 1. - ;-)! V\)V criro. - 6) CP mrracula. - 7) ABEk» oclavo. - 8) CP currus. - 9) Reg. IV, 2, 11.
220 DISTINCTIO DECIMA
in cocleste templum se transpositum vidit, in quo alba et stola indutus, coram Domino Evangelium legit. Erat enim Diaconus ct idiota. Qui cum legendi benedictionem postu- lasset a Domino, liuiusmodi responsum accepit: Ab hac hora habeas scientiam atquc ') virtutem praedicandi verbum Dei, quoticnscunque tibi iniunctum fuerit. Lecto vero EvangcHo cvigilans, intellexit quod somnium essct. Miratus tamen de tam manifesta visione dicebat intra se: Hodie lecturus es EvangeUura ad missam; si eiusdem coloris invcneris stolam qualem in coclo vidisti, vera est visio. Nutu vero factum estDei'^), ut a sacrista stola consimilis exponeretur. Mox quasi de visione certificatus, quid viderit Abbati cxposuit. A quo iussus loqui verbum Dei, usque hodie impraemeditate ^) tam excelienter et tam efficaciter illud proponit^), ut omnes suos auditores in stu- porem convertat. Ahis siquidem temporibus mdlius est htteratu- rae. NOVICIUS: Miraculum Salomonis qui in somnis scientiam accepit, in isto resultat^). MONACHUS: Deus enira scien- tiarura Dominus est% ahis scientiam miraculose ut dictum est ') conferendo, aUis non minori miraculo habitam subtrahendo.
CAPITULUM IV.
De clerico qid per minutionem litteraturam perdidit, et rursum recepit eandem anno revoluto sanguinem minuendo.
Abbas de Lapide sancti MychaeUs^) tempore CapituU ge- neraUs per Hemmenrode transiens, casum mirabilera nirais ibidera recitavit. Fuit apud nos, inquit, clericus bonae ad- modum Utteraturae. Hic cura die quadara in vena sanguinem mmueret, sic omnera scripturarura scientiara perdidit, ut eara per sanguinera effudisse videretur. Litterara ab illa hora non cognovit, Latini serraonis nec unura quidera verbura inteUigere vel proferre potuit. Et ut noveritis privationera sensus non fuisse in causa, sed divinara potentiara, omnium rerum prius habitarura plene retinuit scientiara. Qui cura tara rairabilem Utteraturae suae iacturam cum dolore multis exposuisset, qui- dam ei suasit dicens : Anno revoluto, eodem die et eadem hora
1) CEP et. — 2) BEP Dei factum est. — 3) B impraemedi-
talive. — 4) ADE proposuit. — 5) Reg. III, 3. — 6) Reg.
I, 2, 3. Mox ADE alii. — 7) BP ut dictum est miracuiose.
^ — 8) iMichaelstein, abbatia ordinis Cisterciensis, duobus fere
millibus ab oppido Halberstadt.
DE MmACULIS. 221
iterum minuas; forte subtracta recipies. Quod cum fecisset, scientiam pristinam recepit. A Domino factum est istud^), sicut et praecedentia, et est mirahile in oculis nostris'^). Aliis ctiam per alios Dominus tribuit gratiam sanitatum.
CAPITULUM V. De converso Eberhacmsi cuius taciu infirmi sanahantur.
In Eberbacho conversus quidam exstitit, homo simplex et bonus, aetatis decrepitae. Huic Dominus tantam contulerat gratiam, ut tactu manus cius diversae infirmitates fugarentur. Quod ubi saecularibus compertum est, ex utroque sexu, tam divites quam pauperes, gratia sanitatum ad monasterium con- fluentes, virtutem benedictionis eius senserunt. Ex quorum concursu videns Abbas fratrum quietem turbari ') et domum in expensis non modicum gravari, eidem converso ne ahcui sae- culari de cetero manus imponeret praecepit. Et cessavit ex illa hora in eo virtus miraculorum. Haec mihi ante hoc biennium cum esscm in Eberbacho, a monachis recitata sunt. Ego vero virum sanctum adii, et cum rogassem eum ut pro me oraret, simpliciter respondit: Quotidie oro pro tc, et pro toto mundo. NOVICIUS: Quibus operibus meretur tanta gratia? MONACHUS: Excmplo non verbis respondebo tibi.
CAPITULUM VI.
De monacho contemptore temporalium cuius tactu vestimen- torum infirmi sanahantur.
Retulit nobis nuper Abbas quidam ordinis nostri de quo- dam monacho, cui tanta a Domino concessa est gratia, ut virtute vestimentorum eius multi sanarentur. Saepe, si tamen adhuc vivit , dum fratres vcstcs eius induunt , vel cingulo sc cingunt, sanantur. Quod cum tcmpore quodam Abbas eius considerasset, nec aliquid speciahtatis in illo^) vidissct , his verbis eum secretius allocutus est: Dic mihi fih, quae est causa tantorum miraculorum ? Respondit ille: Ncscio domine. Non plus ceteris fratribus oro , non plus iciuno , non plus vigilo, non plus laboro; sed unum scio, quod me cxtollerc
1) AD illud. - 2) Psal. 117, 23. — 3] ADE iu co.
222 DISTINCTIO DECIMA
non potest ') prospcritas , ncquc franp^crc adversitas , sivc de pcrsona mca sit, sivc dc ^) aliorum. Cui cum dixissct Abbas, non tc turbavit^) quod milcs talis nu])cr granj^iam nostram inccnditV rcspondit: Non. Totum cnim Dco commisi. Si mo- dicum habeo, cum gratiarum actionc recipio*); si multum, iterum gratias ago. Et^) cognovit Abbas quod causa tantae virtutis cssct amor Dei, ct contcmptus rcrum tcrrcnarum. Sanctae virtutcs, fides videlicet, spcs, caritas, iustitia, humili- tas, obcdientia, zclus disciplinac, atque compassio, saepc glo- ria miraculorum remunerantur , sicut subsequentibus exemplis declaratur.
CAPITULUM VII.
De rustico fomaci in Hemersbach incluso et per sanctum Jacobum liberato.
Juxta Coloniam duae gencrationes fusticorum inter se graves satis inimicitias cxercebant. Ex quibus una infirmior, in castrum vicinum Hemersbach^) se transtulit. De quo partcm adversam satis damnificans, cum die quadam unum ex eis cepissent, volentes tres cx eis pecuniae aliquid^) ab illo extorquere, dicebant: Si non dederis nobis pecuniam, puniemus te. Quibus illc respondit: Trcs obulos^) habeo, emite ex eis cuncos^) et comedite, quia nihil ampHus habe- bitis. Fidemque habcns in Deo et in sancto Jacobo, subiccit: Quinque marcas domi habeo in cista mca, et calciaraenta nova, quibus hmina petam sancti Jacobi; non vobis dabo illam pecuniam. In die sancti Stephani profecturus sum, et ante ortum diei '") a vobis recessurus. Mirantibus eis ver- borum eius constantiam, duos ") ilH compedes imposuerunt '^), et in fornacem iUum mittcntes, octo viros nocte illa ad custo- diam ei '^) deputaverunt. Quem semel ac secundo interro- gantes, utrum adhuc ibi essct; et ille tot vicibus respondisset, etiam adhuc sum hic; tertio eadem sciscitantibus nihil re-
1) CP non potest extoUere. — 2) de add ADE. — 3) B con- turbavit. — 4) P actione accipio, D accipio actione. — 5) B tunc. — 6) Hemmersbach, iuxta Bottenbroich , prope Bergheim. — 7) BD aliquid pecuniae. — 8) C obolos. — 9) cuneus, species vel forma panis. — 10) B solis. — 11) B duas. — 12) B apposuerunt. — 13) AD ad custodien- dum ei, E ad custodiendum eum.
V
DE MIRACULIS. 223
spondit, qiiia virtus fidei iam illura clausa fornace eduxerat. De spe in superioribus multa dicta sunt; virtutem vero ca- ritatis sequentia declarabunt.
CAPITULUM Vm.
De Abbate qui in caritate a monacho suo admonitus carnes comedit.
Abbas quidam ordinis nostri monacho suo infirmo ') prae- cepit^) carnes manducare. Ille mox obediens licet invitus, Abbati respondit dicens: Et ego vos rogo in caritate eadem, ut mecum illas comedatis. Qui statim deprecanti con- sentiens resedit; morsellum de scutella monachi ^) tuht et comedit. Sequenti die si bene memini in ecclesiam ubi homo quidam a daemonio vexabatur devenit. Rogatus a circum- stantibus ut daemonem adiuraret, in"^) haec verba prorupit: Adiuro te immunde spiritus in ea^) caritate qua pridie propter monachum meum carnes comedi, ut exeas ab hoc homine. Qui mox ad idem verbum exiit^) et fugit, ac si caritatis incendium suflferre non posset. Quantum Deo caritas placeat, ex vitio inobedientiae plenius ostenditur.
CAPITULUM IX.
De monacho qui camem foetidam coepit comedere, cum Abbati suo obedire nollet ad esum carnium,
AHus quidam Abbas cum haberct monachum infirmum) ut ad recuperationem virium carnes comederet praecepit; sed illc pertinax nimis, praecipienti non acquievit. Ut autem Dominus ^) ostenderet meliorcm esse obedientiam, quam stul- torum victimas''), uiobedicns monachus mox in rabiem versus in agrum cucurrit, ubi canem mortuum offendens^), carnes cius foctentes avidissime comedere coepit. Et quia in car- nibus peccavit, in carnibus punitus cst. Quid postea de co actum sit ignoro. Haec duo miracula milii narravit magister Johannes Decanus Aquensis, asserens sibi illa veracitcr rcci- tata. Audiant Iiaec '") monachi ct obediant, nequc inconditam
1) infirmo om C. — 2) DE add in caritate. — 3) monachi om ADE. — 4) ADE ul cuni adiurarat, Abbas vero in. — 5) CP hac. — 6) BP exivit. — 7) BP Deus. — 8) Eccles. 4, 17. — 9) DEP inveniens. — 10) C hoc.
224 DISTINCTIO DECIMA
abstiiicntiani caritati pracponant. Aliud adliuc rcferam cxem- plum, per quod cognosces quam bona sit virtus caritatis, et quam pcriculosum vitium inobcdientiae.
CAPITULUM X.
De femina a daemonio liherata et ab eodem oh inohedientiam confracta.
Nobilem quandam feminam in Saxonia diabolus obsidens durissimc vcxavit '). Quam dum pro remedio sanitatis ad diversa sanctorum limina ministeriales eius duxissent, die quadam sacerdos quidam superveniens, forma quidem despectus, scd gratia Dci pracditus, vexationi illius corapassus est. Ex multa cnim caritate Dominum exorans, daemonium ciecit, fc- minam sanitati restituens ^). Cui dedit in mandatis, ut per dies triginta in eodem loco manens quotidie communicaret, et singulas horas canonicas praedictorum dierum peraudiret. Quod cum fecisset novem diebus , niliil mali ^) sui deinceps suspicantes abduxerunt eam. In via turbine maximo impulsa, atque deiecta, sic totaliter confracta est a diabolo, ut omnia eius membra humanis visceribus simillima apparerent. NO- VICIUS: Quae fuit causa poenae tam crudelis. MONA- CHUS : Inobedientia. Simile habes in Dialogo sancti Gregorii dc quodam clerico obsesso, et a sancto Benedicto libe- rato. Cui cum praecepisset ne unquam ad sacros ordines accederct, et ille post annos multos*) transgressor existcrct, mox eum diabolus pervasit^), tamdiu vexans donec spiritum exhalaret^).
CAPITULUM XI.
De daemone quem Albertus Scodehart i) ioculariter eiecit.
Abbas de Nuinburg^) quae est abbatia ditissima nigri ordinis in Saxonia, nuper per nos transiens, retulit nobis miraculum de curatione cuiusdam obsessae iocundissimum. Est, inquit, apud nos miles quidam religiosus Albertus nomine,
1) B obsederat dirissime vexans. — 2) B restituit. — 3) mali om ADE. — 4) ADEP multos annos. — 5) CDE in- vasit. Conf. IV, 99. — 6) Gregor. Dial. 11, 16. — 7) CP de Scodehart. — 8) Novum Castrum, Monch-Neuburg, iuxla oppi- dum Bernburg.
DE MIRACULIS. 225
cogiiomcnto Scothart. Hic ante conversionem in armis erat tam strenuus, in militia tam nominatus, ut pene omnes nobiles terrae nostrae certatim ci sua munuscula, dextrarios videlicet, et vestimenta pretiosa dirigerent, quatenus illum sibi associarent. Die quadam dum quaedam puella duodecim annorum cuius- dam militis filia, in quadam sedens ecclesia, a religiosis ') exorcizaretur , in risum resoluta clamavit : Ecce amicus meus venit, ecce amicus meus venit. Requirentibus illis ^) de quo diceret, respondit illa : Bene videbitis eum. Diccbat enim de praedicto milite, qui eadem liora satis remotus fuerat ab eccle- sia. Qui quanto plus propinquavit ^), tanto plus illa exultavit. Qui cum ecclesiam intraret, illa ei assurgens, et manibus plaudens, salutavit eum dicens: Ecce iste est amicus meus, cedite cedite, sinite illum appropinquare. Erat enim indutus vcstibus purpureis atque cultellatis '^). Qui cum accessisset ad eam, et dixisset, sum ego amicus tuus? respondit per os puellae diabolus : Etiam amicus meus optimus , omnem enim voluntatem meam facis. De quo verbo miles satis turbatus est, licet dissimularet. Subridens tamen sic ait: Tu daemon stultus es et fatuus. Si prudens esses, nobiscum ad torna- menta pergeres, in quibus homines capiuntur ^) et occiduntur. Ut quid sine causa vexas puellam hanc innocuam quae non peccavit? Dicente diabolo, si vis ut tecum pergam, sine ut intrem in corpus tuum; respondit miles: Certe non intrabis in me. Et diabolus : Conccde ut sedeam in sella tua. Quod cum negasset, petivit locum in aliqua parte cqui vel freni; quae omnia negata sunt ei. Ad quem rursum diabolus : Non possum pedes currcre. Si vis ut tecum vadam, aliquem milii saltcm locum concedas circa te. Miles vero puollae com- passus, ait daemoni: Si illam volueris descrerc, conccdam tibi unam lingulam pallii mci, tali conditione ut hi nullo me laedas, et tamdiu mihi adhaereas, quamdiu tornamenta quaero. Quando tibi praecepcro, bona tua voluntatc sine contradictione recedes. Et iuravit ei diabolus dicens : Non te laedam , sed promovebo. Exiensque de puclla, lingulac palMi eius insiliit, mirabili motu sc prodens. Ab illa hora tantum gloriae in tornamentis militi acccssit, ut quos lancea deiicere vellet deiiceret, quos capcre capcrct. Cum ewite ibat, et cum
1) a religiosis oin ADE. — 2) iUis om ADE. — 3) B appro- pinquavit. — 4) C culeilatis. — 5) BC et capiuntur.
10*
226 DISTINCTIO DECIMA
loqucnte loquebatur. Quando prolixius in ecclesia orabat, dicebat: Modo murmuras nimis. Quando aqua benedicta se aspersit, iterum aiebat ') : Vide ne me tangas. Cui miles : Si una gutta te tetigerit, non mihi placebit. Tempore illo quo crux praedicabatur , cum miles intraret ecclesiam gratia signa- tionis, diabolus illum retraliere nisus est dicens : Quid hic agis ? Respondit miles: Deo propono servire, et tibi renunciare. Recede crgo a me. Haec dicente mihte, respondit Sathan: Quid tibi in me displicuit? Nunquam te laesi, sed ditavi. Per me gloriosus factus es nimis. Attamen tecum manere nisi consentias non potero, quia hoc promisi. Tunc miles: Ecce crucem iam suscipio, et ut ihco nunquam reversurus recedas a me, in nomine crucifixi te adiuro. Et reliquit eum diabolus. Qui mox cruce signatus mare transiit, ubi duobus annis Christo militans, reversus hospitale magnum atque ditissimum peregrinis et pauperibus aedificavit. Habebat enim annuatim in redditibus plus quam trecentas Hbras argenti, teste prae- fato Abbate. In quo hospitali usque hodie cum uxore sua in habitu religioso membris Christi servit, rehgiosorum omni- um , maxime ordinis nostri susceptor devotus. Quibus ^) in ioco dicere solet: Vos domini Abbates, et vos monachi non estis sancti; nos mihtes tornamentis operam dantes sancti sumus, quia daemones nobis obediunt, illosque eiicimus. NOVICIUS: Nescivi daemones sic ioculariter ^) eiici posse. MONACHUS : Non iocus sed virtus compassionis illum eiecit. Quantum apud Deum possit *) caritas atque fratema compassio, subiecto declaratur miraculo.
CAPITULUM Xn.
De Theoderico milite de Rulant qui fluxu ^) sanguinis lahorans Sarracenos miraculose fugavit
Frater Walterus monachus in Hemmenrode referre solet miraculum mirabile, cui se interfuisse memorat. Cum pere- grini in prima expeditione obsiderent civitatem Acharon ^) , contigit quodam^) die, ut egressi Sarraceni manu violenta propellerent Cliristianos in castra sua. Erat autem ibi tunc^) miles quidam iuvenis Theodericus nomine, frater domini Ko-
1) BC aiebit iterum. — 2) B quibus et. — 3) B iocaliter. — 4) BC possint. — 5) libri in fluxu. — 6) BCP Achon. ^ 7) CD quadam. Conf. IX, 2. — 8) DEP tunc ibi.
DE MIRACULIS. 227
nonis de Rulant, qui adhuc vivit. Is ') fluxu sanguinis adeo laborabat et infinnabatur, quod in lecto suo non pcr se, sed in lintheamine vcrtebatur. Hic audito strepitu et clamore fugientium, interrogavit quid hoc esset. Et cum audissct rem, iussit sibi aficrri arma sua , et se armari in lecto sedcndo. Tandem strato dcxtrario suo, et^) accinctus ense, iussit se levari super equum suum, et fluebat sanguis etiam per scllam. Acceptaque lancea exivit diccns: Deus adiuva me, ct sanctum sepulchrum. Qui tanta vehcmentia prorupit in Sarracenos, transicns et circumgyrans, percuticns et propellens, quod omnes Christiani animati et confortati sunt per eum solum, adeo quod eiccerunt hostes a castris ^). Quo facto rediit ad lectum infirmitatis suae, et tertia die mortuus est. Audi nunc de iustitia miracukim satis gloriosum.
CAPITULUM XIII.*)
De milite cuius vinea collecta, oh perfectionem decimationis repleta est miraculose.
Miles quidam in dandis suis decimis tantac erat devotio- nis ac iustitiac, ut ci summum essct studium illas solvere sine mora, sine dolo, sine vexatione. Habebat autem'*) vineam quandam quae circa dccem carratas annuatim facere solebat. Tempore quodam ut post patuit magis ex Dei dispcnsatione quam ex aeris intcmpcrie, postquam collcctum est vinuniquo expressum, una tantum invcnta est carrata. Quo audito niiles, servo suo verbum mcmoria dignum respondit: Quod raeum crat, inquit, mihi Dominus tulit, ego Hli portioncm suam non auferam; vadc ct da sacerdoti carratam hanc pro dccima. Quod et factum cst. Eodcm tcmpore mihtis gcrmanus sacer- dos quidam iuxta praedictam vineam transicns, eam uvis re- fertam vidit; moxquc ad fratrem intrans, de Jicgligentia iUum arguit dicens: Quarc nondum collecta est vinca vestra? Rc- spondente illo, diu collccta est; saccrdos subiunxit: Ncqua- quam; iam illam plcnam vidi. Quacsitum cst ct invcntum , nec unquam ali(juo anno ubcriorcs fructus fccit quam in ilio. Haec nobis oodcm tcmpore rccitata sunt, ct satis dolco quod nomen militis sivc loci non retinui. Aliud tibi rcfcram do humilitate miracuhim satis magnum.
t) n in. — 2) ct oin B. — 3) (V a castris suis, U dc suis tastris. — ») llomii. III. p. 78. — 4) BC enim.
228 t)ISTINCT10 DECIMA
CAPITULUM XIV.
De converso cuius oratione olla confracta miraculose illa 'j reparata est.
Fuit in Hemmenrode conversus quidam bonus Everhardus nomine, custos mediae portae. Is aliquando egressus cum fratribus carpentariis tempore hyemis in silvam, eorum uten- siha custodiebat, et cibaria praeparabat. Una dierum cum sohto tardius surrexisset ad vigilias, egressis fratribus ad la- borem, ipse orationes suas accelerabat, ut iUis puhnentaria tempestivius praeparare potuisset^). Inter orandum apposuit ollam aeream foco , sed aquam obhtus est infundere. Post horam olera impositurus, invenit oUam candentem; subitoque turbatus et factus sine consiho, ut subveniret ohae aquara frigidam infudit. At iUa ut suae naturae est, dissihendo statim^) confracta est. Aham vero oUam in qua laborantes procuraret non habens, genua ad orationem flexit, et cum lacrimis Deum supphciter imploravit, ut misericordiam et con- sihum sibi daret, quatenus pro nomine suo laborantes exspe- ctato non privarentur eduho. Pius Dominus humihtatem ministerii eius attendens, orationem eius exaudivit. Qui surgens ab oratione, oUam eandem iuxta se integram stantem conspexit. Gratias igitur agens Deo, oUam arripuit, aquam infudit, igni- bus admovit, olera imposuit et ea quam velocius potuit coxit. Quibus sufficienter decoctis, horam tertiam significavit*); et fra- tres oratione completa ad reficiendum consederunt. Post refectionem autem professi sunt, quia toto iUo tempore quo ibi demorati fuerant, tam bona olera non comedissent, simul et mirati sunt, quod citius sohto tertiam significasset, cum iUe ex diverso ipsos indignantes ^) putasset, quod tardius sohto eam pulsasset. Nimirum in decoctione iUa «) horam sibi pluri- mam praeterisse crediderat, quia divinae cooperationis inaesti- mabilem dispensationem non plene sentiebat. De obedientia vero subiungam miraculum, iam dicto^) exceUentius.
1) illa add AE. — 2) B praepararet. — 3) BCP statiin dissi- iiendo. — 4) D signavit, et infra signasset. Conf. V, 6. — 5) B cum ipse econverso ipsos indignaturos. — 6) CEP illam; mox E horam sibi plurimum, B tempus sibi plurimum. — 7) B miraculum isto.
DE MIRACULIS. 229
CAPITULUM XV.
De converso ob cuius ohedientiam pisa in agro siccans miraculose versa est.
In praefata domo conversi pisam messuerant. Quae dum ad siccandum sparsa iaceret in agro, venerunt iidem conversi ad Priorem dicentes: Nisi totus conventus ocius exeat, nec non et infirmi, pisamque vertant, tota peribit. Timebant enim pluviam imminentem. Et praecepit Prior omnibus qui ire pos- sent, ut se praepararent. Mox ex infirmitorio conversorum frater quidam simplex exiens, ex multo fervore obedientiae ante omnes festinabat; et cum agro in quo pisa iacebat pro- pinquasset, illa mirum in modum in oculis eius per diversa loca se vertebat. Quod ubi vidit, Deo gratias agens rediit. Cui Prior occurrens ait: Cur ') reverteris frater? Kespondit ille: Domine non est necesse ut procedatis, quia pisa totali- ter versa est. Quis, inquit, vertit illam? Respondente humiliter converso, ille qui bene facere potuit; Prior ut ita esse com- perit, non absque multa admiratione cum conventu reversus est. NOVICIUS: Jam non ambigo quin magna sit virtus obedientiae, quae tanto miraculo remuneratur. MONACHUS: Sicut Deus obedientiam in subiectis, ita zelum disciplinae diligit in praelatis.
CAPITULUM XVI.
De Sophia Ahhatissa cui tenuis cervisia versa est in vinum.
In Hovenne^) domo sanctimonialium ordinis nostri, quae Abbati nostro commissa est, anno praeterito quaedam Abba- tissa defuncta est, nomine Sophia. Hacc tam fervens et tam rigida fuit circa disciplinam, ut sorores saepe turbatae, quod erat virtutis vitium iudicarcnt. Huic aliquando tenuis cervisia cst in vinum conversa. Quam etiam angelus Domini quadam nocte cum de matutinis exiret, cum latenia^) antecedebat. Ilaec duo miracula in extremis confessa est Abbati nostro domino Ilcnrico. Ilic cum canonicus esset in ecclesia Bon-
1) B cur sic. — 2) ACDEP Hovcne. Homil. H. p. 5: ^Beatac mcnioriae Sophiae Abbatissae de Hovenne, tenuis cervisia, quae modicum ab aqua difTcrt, bis conversa est in vinum.'* Ubi editum esl Terouenne. — 3) I3P lucerna.
230 DISTINCTIO DECLMA
nensi, et ipsa sanctimonialis in Ditkirgcn, quae est domus nigri ordinis, Deo inspirante ille relictis omnibus conversionis gratia ad domum nostram venit, et ipsa pro eius perseverantia quanto intontius potuit Domino supplicavit. Paucis diebus elapsis cum a fratribus suis carnalibus vi fuisset reductus ante habitus susceptionem, ipsa iam dcsperans dimisit orationem '). Quam ipse mox in somnis ob hoc arguens, et ut omissas orationes reinciperet^) admonens, adiecit: Primam missam meam audies in ordine Cisterciensi. Quod ita Dei nutu factum est. Nam ipse ad nos rediit, et ipsa habitum mutavit; sicque in Monte sanctae Walburgis, ubi tunc Priorissa fuit, pri- mam eius missam audivit. NOVICIUS: Non miror si Deus huic religiosae feminae praedicti potus mutavit saporem, cura mihi novicio, ut de perfectis taceam, amara quaeque converterit^) in dulcorem. Mehoris siquidem saporis nunc mihi videntur nostra incondita pulmentaria, quam ante conversionem fercula carnium dehcatissima. MONACHUS: Farinula Helisei, id est gratia Christi facit*) hoc. Jordanus vero monachus de Hem- menrode ahquibus annis quod magis fuit miraculosum, studio abstinentiae ab omni potu abstinuit, tempore tamen messio- nis sive in multo caumate cum rehquis laborans. Ut ad praedicta redeamus, sicut Deus bonis et amara quaeque cum gratiarum actione gustantibus convertit in dulcedinem, ita ali- quando ingratis dulcia in amaritudinem ^).
CAPITULUM XVII.
De pistrice hlasphemante cuius pasta versa est in pnum.
Cum post confirmationem Ottonis in regno tanta esset abundantia annonae, ut in Episcopatu Coloniensi maldrum quinque vel sex denariis multo tempore venderetur, contigit in quadam eiusdem Dioecesis villa, cuius noraen excidit, mira- culum dignum memoria. Pistrix quaedam panes ad coquen- dum formaverat, Et quia tempore abundantiae pistores mo- dicum lucrantur, illa commota clamavit ad puerum suum: Mittamus hunc fimum in chbanum, Justo Dei iudicio factum est ei secundum verbum suum, et pasta pulcherrima per
1) B orationes. — 2) ACE ut omissas reciperet orationes, B omissas orationes ut reciperet, — 3) C convertit, B convertat. - 4) P fecit. Reg. IV, 4, 4L - 5) BC add convertit.
DE MIRACULIS. 231
decoctionem conversa est in fimum. Extrahentes vero panes, cum reperissent ') formam non substantiam, extlmuit, et timum fimo miscens, tantum miraculum celare non potuit. Marcmannus") monachus noster, tunc temporis cellerarius, partem unius panis nobis attulit, quem curiosius considerantes , nil in eo vidimus nisi fimum conglutinatum. Valde enim celebre factum est hoc miraculum tempore eodem. Saepe enim^) Deus ho- mines in ea re qua peccant punit. Verbi gratia.
CAPITULUM XVIII.
De Ottone de Sconinburg qui per totam Quadragesimam carnes comedit, et post Pascha illis vesci non potuit,
Nobilis vir Otto de Sconinburg, patre suo existente ex illa parte maris in servitio Domini, ipse inique egit contra Dominum, ct adversus servum cius parentem proprium. Nam sicut ipse cum suis auxiliariis *) condixerat, cives opidi quod iam dicto castro attinet, dolose quasi aUquid cum eis tractaturus convocans ^) , capere et exactionem in eos facere proponebat. Qui cum praemuniti^) fugissent, uxores eorum et Uberos spoliavit. Et quia tam inique egit contra suos, Dominus plaga insanabih iUum percussit. Addita est et poena mirabihs. Nam in practerita Quadragesima tantum appetitum habuit carnes comedcndi, ut non sohmi eis non carere veUet, imo etiam cocum suum ad comedendum iUas secum vi com- peUeret. Quas cum pertinacius raanducasset per totam Quadra- gesimam, vcntumque fuisset ad sextam feriam ante Pascha, dixerunt ci quidam: Dominc, hodie dios cst Dominicac pas- sionis, dies Cln-istianae affiictionis, hodic carnes omnino come- dere non Ucet. Quibus respondit: Ego hodie comedam sicut hactenus comcdi. Mira rcs. In ipso sanctissimo die Paschae quando carncs bcnedicuntur, et fidelibus per^) sacram cora- munionera illas coraedere Ucentiatur, ipsc iUis") ob praedictam transgressionera iusto Dei iudicio vcsci ') non potuit, piscibus deinceps utens usque Ln dieni niortis suae. NOVICIUS:
1) ABCEP cxlrahens — repcrissct. — 2) EP Marcinannus, B Marcinannis. — 3) cnim oin H; inox BC Doininus. — 4) B auxilialoribus. — 5) convocans add B. — 6") C praomonili. — 7) B post. ^ 8) ABCOE illas. — 9J B V 0 in c (1 e r c.
232 DISTINCTIO DECIMA
Jiistus est Dominus. MONACHUS: Ad honorem Domini Salvatoris, de eius sacra imagine aliqua subnectam miracula; deinde veniam ad elcmenta.
CAPITULUM XIX.
De crudpxo apud sanctum Goarem vulnerato, de quo sanguis exivit.
Tempore discordiae inter Ottonera et Philippum, in ora- torium sancti Goaris Confessoris quod situm est in territorio Treverensi, et est firmissimum, tum propter situm loci, tum propter structuram, provinciales se suaque transtulerunt. Quo coguito Warnerus de Bonlant, vir potens et dives, cum ad expugnandum illud arietes, machinasque apphcuisset, nec tamen profecisset, imaginem crucifixi ligneam hi qui deintus erant contra hostes in quandam fenestram posuerunt, sperantes quod ob ilhus venerationem ') loco parcerent. Quidam vero ex bal- Ustariis de cruce non curans, imo locanti illam indignans, telum misit, et sacram yconam in brachio profunde satis vul- neravit. Mox mirum in modum antiqua renovantur miracula, et ad instar venae humanae, sanguis de loco vulneris coepit stillare. Timore tanti miraculi postea praedictus Warnerus cruce signatus est. Audiens tanta mirabilia dominus Phihp- pus Abbas Ottirburgensis , locum adiit , de rei veritate inqui- sivit. Cui cum ab omnibus hoc quod praedictum est dicere- tur, Judaeus qui tunc casu aff^uit, Abbatem in partem traxit, dicens: Vere domine, verissimum est quod audistis. Et sicut ipse mihi retulit, multo amplius delectabatur in testimonio inimici. Adhuc telum ibi reservatur, adhuc vulnus et san- guinis stigmata iUic ostenduntur. Utrumque Abbas noster se vidisse testatur.
CAPITULUM XX.
Item de cruce lanceata cui simile contigit
Circa idem tempus Otto contra Phihppum ascendens cum exercitu, usque Wizinburg^) pervenit. Ubi satelhtibus eius quandam ecclesiam intrantibus, unus ex illis crucifixum in eminenti loco positum, tunica hnea et cum multo studio con-
1) B reverentiam. — 2) D Wisenburgh, BCE Wirzinburg.
DE AnEACULIS. 233
suta tectiim vidit et concupivit. Quam cum manu non po- tuisset ') attingcre, lancca nisus est extraliere. Et quia firnii- ter imagini connexa fuit, in diversis locis illam pupugit. Do- minus vero ut sibi factum ostenderet, quicquid eius imagini iniuriae vei contemptus irrogatur ^) , cgit sua potentia ut de singulis punctionibus sanguis ubertim emanaret. Semel enim adhuc mortalis confixus atque lanccatus est in terris, et tamen quotidie sedens ad dcxteram Patris se configi per Prophetam conqueritur dicens: Et me configitis gens tota die. Quanta vero poena tales sequatur, sequens miraculum declarat.
CAPITULUM XXI.
De furibus qui in Traiecto crucem furati sunt et suspensL
Apud inferius Traiectum hoc anno sacrarium in ecclesia sancti Martini fures eff^ringentcs, quosdam thesauros una cum cruce pretiosissima gemmis et auro decorata asportaverunt Qui cum essent plures, duobus crucem committcntes, ipsi cum tliesauris abierunt. Mane cum tantum sacrilegium ad noti- tiam Episcopi atque canonicorum pcrvenisset, dolentes valde, maxime de cruce ob portionem hgni Dominici, mihtes per diversas vias miserunt, qui fugientes insequerentur^). Hi vero qui crucem portabant, per stratam publicam incedebant. Ad quos cum pcrvenissent milites, nil de eis mali suspicantes, per- transierunt. Christus vero in quem pcccaverunt fures a sensu alienavit, grcssum fixit, ita ut a strata dechnantcs paludem intrarent, nec tamen motis pcdibus procedere possent. Altera vero die praedicti milites reversi, cum eos pene in eodera loco ct raaxime lutum calcando vidissent, mirati dixerunt: Isti sunt quos heri hic dimisimus. Ad quos cum unus cla- masset, boni liomines malc inccditis, quare non ascenditis stratam tritam? rcsponderunt illi: Bene incedimus, non vos sollicitet iter nostrum. Tunc unus ex militibus Deo inspirante dixit ad socios: Aliquid istud portendit, forsitan rei sunt, teneamus illos. Ad quos cum descendcrent, illi crucem paludi immersermit. Interrogati vero de furto, rcsponderunt: Nos
1) CD posset. — 2) Gregor. Moral. X, 29, 48: .^irrogata ab aliis mala mulliplicius reddcre." Conf. supra IV, 10. — 3) AE in- sequuntur.
234 DISTINCTIO DECIMA
cruccm tulimus, ubi sit scimus; scd nisi ccrti de vita fucri- mus'), nunquam illam ostcndcmus. Quid pluraV Ducuntur ad Episcopum, gratia crucis promittitur immunitas, crux ostcnsa reportatur, extra provinciam conducuntur. Et quia iustus iudcx nullum pcccatum relinquit inultum, et saepe peccato punit peccatum, pcrmisit ut scquenti die itcrum ecclcsiam infringercnt, in qua capti sunt, ct suspcnsi. NOVICIUS: Satis evidens fuit hoc miraculum. MONACHUS: Tanta cst virtus crucis, ut et suis contcmptoribus ut dictum est inferat poenam, et venerantibus illam rcstituat sanitatem.
CAPITULUM XXII.
De matrona quae sine dolore peperit, cum convenisset in mariti signatione.
Cum Scholasticus Colonicnsis Oliverus crucem praedicaret in Flandria, sicut ipse nobis retulit, inter rcliquos signatus est ibi miles dives et honestus. Quod ubi uxor eius com- perit, afflicta est usque ad mortem. Erat enim vicina partui. Ad quam Oliverus consilio mariti ingrcssus, inter verba conso- lationis addidit et haec: Si consiHo meo acquieveris, et virum tuum Christo mihtare permiseris, ab imminenti periculo sine dolore libcraberis. Cumque illa vcrbis eius placata fuisset, Scholasticus subiecit ^) : Tcmpore partus veste mariti tui signa- ta te contegas, et crucis virtutem senties. Solebat enim cum maximis cruciatibus parcre. Mira Christi ^) clementia. Instante hora pariendi, illa non immemor consihi, paUio viri se texit, et pene sine omni dolore partum *) effudit. Alia de cruce aeque miraculosa in sequcntibus tibi recitabo, quia ad elementorum miracula festino. NOVICIUS: Quot sunt ele- menta? MONACHUS: Quatuor, ignis videHcet, aer, aqua, terra^). In quibus videtur temporibus nostris impleri hoc quod per Salvatorem in EvangeHo dicitur: Erunt signa in sole et luna et steUis, et in terris pressura gentium prae confusione sonitus maris et ftuctuum, arescentibus hominihus prae timore et exspectatione quae supervenient universo orhi, et reliqua quae ibi sequuntur ^). Ahbi praedicit bella et terrae-
1) BE sumus, ADP simus. — 2) C adiecit, B subiunxit. — 3) C Dei. — 4) B fetum. — 5) CE et terra. — 6) Luc. 21, 25-26.
DE MIRACULIS. 235
motus ') per loca, pestilentias et famem, terroresque de coelo, et signa magna ^). Licet haec omnia ante diem iudicii ple- nius sint implenda , cx parte tamen ea vidimus impleta , secundum quod subiecta declarabunt exempla. Vidimus enim signa stellarum et pressuras gentium; audivimus sonitus maris et fluctuum^); audivimus etiam quod filius hominis in nubibus visus sit, terroresque de coelo, et signa magna. De igne, elementoque superiori ad quod stellae pertinent, primo loco dicendum est; postea de ceteris per ordinem.
CAPITULUM XXIII.*)
De divisione solis in tres partes.
Anno Domini millesimo ducentesimo sexto, Philippo Rege celebrante curiam sollemnem cum principibus, signum magnum apparuit in sole. In tres siquidem partes divisus est, ita ut intervalla essent inter partem et partem, ad instar lylii tres flores habentis. Quod ubi notari coepit, multi concurrerunt , super tanto miraculo disputantes. Hermannus vero Lant- gravius interpretatus est, quod unus de principibus imperii eodem anno moriturus esset; nec erat idonea eius interpre- tatio. Post multam horam conierunt*) partes, et redintegra- tum^) est corpus solare. Abbas Karolus Vilariensis, nec non et monachus eius Wigerus eidem curiae interfuerunt ; quae dicta sunt viderunt, nobis eodem tempore visa rcferentes. Facta est haec visio tertio Kalendas Februarii. NOVICIUS: Quid tibi significare videtur tripartita haec solis divisio? MO- NACHUS: Deus statum impcrii principibus congregatis osten- derc voluit. Sol videtur hoc loco designare Romanum im- pcrium. Sicut^) sol magnitudine et splcndore praecellit uni- versa sydera cocli, sic idem impcrium augustius fulgct ceteris regnis mundi. Apud Romanum impcrium quandoque fuit monarchia, ut sicut stellac lumen habent a sole, ita Reges ut rcgnare possent, habcrent ab Imi)cratore. Triplex solis divisio dcsignabat schisma impcrii, in trcs principes divisi, qui omncs nomen Romani Rcgis sibi usurpabant. Primus fuit Fredcricus, qui adhuc patrc vivcnte fuerat in Regem a prm-
1) B terraeniotuni. — 2) Luc. 21, 10—11.— 3) B add terrae- que niolum. — *) Houiil. III. p. 170. — 4) AEP coierunt, OD con vcnerunt. — 5) liCE reintogratum. — 6} B add enim.
236 DISTINCTIO DECBIA
cipibiis clectiis, cui etiam omncs iiiravcrant. Sccundus crat avunculus cius riiilippus, post mortcm fratris ncglccto Frcdc- rico in Rcgem a quibusdam principibus clectus '). Tcrtius Otto fuit, a Colonicnsi Archiepiscopo ciusque auxiliariis sub- stitutus. Isti ambo Aquisgrani coronati fuerant in Rcgcm. Horum uno occiso, ct altero deposito atque dcfuncto, Frcdericus eicctus ^), qui hodie impcrat, soUis regnare cocpit, ct quasi ad suam plcnitudinem sol divisus rediit. In quibusdam provin- ciis eodem die visae sunt quinque partes. Per tres partes supradictos tres Reges inteUigo; per duas, quartam et quin- tam'), Bernardum Ducem Saxoniae, et Bertolphum Ducem Ceringiae, qui satis pro imperio ambo laborabant*), accipio.
CAPITULUM XXIV.
Item de eclypsi solis et morie Philippi Eegis.
Mense sequcnti, scilicet pridie Kalendas Martii, aliud signum apparuit in sole; non dico miraculosum ^), quia natu- ralc , sed magnae rei praenosticum ^). Facta siquidcm est eclypsis solis tam magna tempore meridiano, ut vix aliquid splendoris supcresset ^). MuUi videntes extimuerunt, dicentes aUquid magni fore fifturum. NOVICIUS: Quid tibi videtur eadem cclypsis figurasse? MONACHUS: Non sum Daniel, et ideo non asserendo, sed opinando interprctor. Videtur mihi defectus iUe solaris praesignasse mortem Plulippi, qui sequenti anno occisus est et defecit. Particula iUa luminosa, quae recresccre coepit et augmentari, Otto fuit, qui post Phihppi mortem factus est magnus atque gloriosus. Videturque eis- dem temporibus impletum quod Dominus dicit in Evangclio: Nam virtutes coelorum movebuntur ^). Coelum quandoque designat praesentem Ecclesiam ct universalem; cocU vero Ecclesias particulares. Virtutes coelorum, sunt praelati Eccle- siarum, Episcopi videUcet, Abbates, Praepositi. In praedicto enim schismate non solum principes saeculares, sed et spiri- tuales moti sunt, quia tum propter pecuniam, tum propter amorem, sive timorem, instabUcs facti, nunc uni, nmic altcri
1) cui etiam — electus add B. — 2) E electus. — 4) ACE duasquintas,Pduas reliquas. — 4) AE qui satispro im- perio laborabant, Bqui ambo satis pro imperiidigni- tate iaborabant. — 5) BCP miraculum. — 6) AB pro- nosticum. — 7)BPsuperessetsplendoris. — 8) Luc. 21,26.
DE MIRACULIS, 237
iuraverunt. Nara ipse princeps Episcoporum, scilicet Papa Innocentius, primo Ottonem fovit et coronavit; postea ob causam multis notam ') illum deponens, Fredericum ei adver- sarium suscitavit. In luna vero signa non defuerunt, quae eclypses magnas solito crebrius passa est. Quod si in stellis signa quaeris, quod vidi referam.
CAPITULUM XXV.
De stella quae visa est Coloniae post meridiem.
Post mortem Henrici Imperatoris cum de successore Co- loniae in palatio tractaretur, post meridiem visa est stella lucidissima. Concurrentibus nobis in curiam Episcopi, omnes illam vidimus, sed quid portenderet visio tam insolita, scire non potuimus.
CAPITULUM XXVL*)
Item de stella maxima quae apparuit post solis occasum.
Similiter hoc anno per duas hebdomadas visa est post solis occasum stella tantae magnitudinis , ut ad instar ignis splen- dorem de se emitteret. Judaei asserunt eam signum fuisse sui Messiae adventus '^). Hacc dicta sint ^) de signis stellarum. Porro de igne aethereo, fuhnine scihcet atque tonitruo, quae ex colhsione nubium gignuntur, aliqua proferam exempla, ut noveris sccundum verba Salvatoris terrores de coelo et signa magna etiam liis temporibus contigisse.
CAPITULUM XXVH.
De tonitruo ct fulmine in vigilia sancti Mathiae.
In vigiha sancti Mathiae Apostoh erit biennium quod in Colonia contigit res satis miraculosa, et ideo miraculosa, quia insohta. In crepusculo eiusdem noctis ignis cadens de coelo turrim sancti Andreae incendit, similitcr et scpcm circa curiam cuiusdam canonici, quae pcr multos civium labores extincta sunt. Eadem autem nocte glacies fuerat congelata. Unde et miraculum reputabatur, quod tonitrua audiri, et fulmina videri i)otcrant. Ahud tibi referam exemj)lum terribile satis.
1) „propter retractionem tcrrae I\K'chtildis:" Vil. Engelb. I, 3. — *) Hoinil. III. p. 171. — 2) BCP adventus sui Messiac. — 3) AP sunt.
238 DISTINCTIO DECIMA
CAPITULUM XXVm.
De theatro in Saxonia fulminato.
Sacerdos qiiidam de Saxonia niiper mihi retulit miraculiim stupcndum. Hoc , inquit , anno ') in terra nostra in quodam theatro fulminati sunt viginti homines, solo sacerdote evadente. Fugit enim cum alios ardere videret ^). Decebat enim ut ignis quo nihil levius est, levitatis ^) amatores puniret. NOVICIUS : Miror quod sacerdos non est punitus, cum ipse plus ceteris credatur*) peccasse. MONACHUS: Saepe Deus sacerdotibus parcit, propter ordinem , sicut legitur ^) de Aaron , quem non percussit lepra, sed sororem, cum tamen non legatur^) sorore minus peccasse. Vel forte in eo ahquid boni Deus praevidit, propter quod ilH pepercit. Quod vcro aliquando ob huius- modi levitates Deus sacerdotes puniat, praesto est exemplum.
CAPITULUM XXIX.
De sacerdote in Elyzacia fulminato.
Est villa in Episcopatu Treverensi, Elyzaeia vocata, in qua anno praeterito quarta feria ante Nativitatem sancti Jo- hannis contigit, hoc grande ac terribile miraculum. Sacerdos loci Henricus nomine dum sederet in taberna, facta est in- temperies aeris maxima. Quo festinante cum campanario suo in ecclesiam, cum campanas pulsarent, crevit tempestas, et nebula, et inenarrabihs strepitus aeris in ecclesia. Veniens- que repente ictus turbinis, prostravit utrumque, clericum scihcet et campanarium, ita quod campanarius sub clerico iacebat. Campanarius vero in nullo laesus est, clerico extin- cto. Cuius genitaha exusta sunt, reliquo corpore intacto. Quae fihus eius accurrens, calcando extinxit, et avulsit. Ex quo patet fornicatorem illum fuisse. Vestimenta vero eius ita sunt lacerata, ut nulla particula cohaereret sohdae parti, nec sohda essent, excepta illa particula in qua dependere solebat manipuhis in sinistro brachio. Sed et stivaha sua quae nova erant, ita sunt dilacerata, ac si fuscinuhs dissipata essent. Soleae vero sic sunt factae ') , ac si in aqua fervida
1) scilicet 1222. Vide infra cap. 48. 50. — 2) CP videret ardere.
— 3) B leviter levitatis. — 4) B creditur, — 5) Niinier. 12.
— 6) E legitur. — 7) E fractac.
DE MIRACULIS. 239
fuissent decoctae. Campanarius autem in maximo timore ac stupore iacens, vidit daemones insultum facientes in ecclesia; sed et capsula quae erat post altare, prosiliit super altare, et apertura facta est in ea, quae adlmc ita remanet. Sancti vero quorum reliquiae ibi sunt, egressi fortiter resistebant daemonibus, et factum est inter sanctos et daemones vehe- mentissimum certamen. Tandem devicti daemones, cum cor- pus ') asportare non possent, partem tecti secum abstraxerunt Refert idem campanarlus quod corpus sacerdotis usque ad tectum turris, sub qua scilicet^) pulsantes steterant, et sub qua prostrati iacebant, violentia daemonum aliquotiens sit raptum, sed beneficio sanctorum relapsum. Aiunt clericum eundem tunc de novo acquisisse^) coronam coreizando *) , quam quasi victor iuxta domum ^) suspendit, ut ibi stulti ho- mines luderent, ducerentque choreas^). NOVICIUS: Sicut in hoc sacerdote considero, in dilaceratione vestium atque cal- ciamentorum Deus punivit superbiam; sicut^) in exustione genitalium, hixuriam. MONACHUS: Bene sentis; quia saepe poena respondit^) culpae. Hoc etiam te scire volo, et probare excmplo, quod sicut Deus ut dictum est malos per fulmina atque tonitrua de coelo punit, ita per eadem ahquando bonis succurrit.
CAPITULUM XXX.
De Bichwino per ionitruum a praedonihus liberato.
Richwinus cellerarius noster cum die quadam tempore discordiae inter sacpedictos Regcs de Colonia exiret, non procul ab urbe plurcs armatos ex latere stratae publicae in suis dextrariis sederc conspcxit. Quibus visis cum satis timeret, unus ex cis cursu rapidissimo ud eum veniens, equum eius per frenum tcnuit, quem his verbis superbc allocutus est di- cens : Domine monache descendite ; oportet me habcre equum istum. Vix vcrba linierat, et ecce Doiiiinus non verbo sed tonitruo praedoni pro servo suo respondit. Nam cum tota illa die nulla fuissent audita tonltrua, ictus tam validissimus inopinate personuit, ut cquus satcllitis gcuibus torram petcrct,
1) Domini. — 2) P simul. — 3) \\V acquisi v issp. - 1) liDKP corizanilo. ('lior»M/,are, choros a«rcrc, concinerc. — ")) D add suani. - 6} iU* corcas. — 7) C sic. — 8) 13 respondet.
240 DISTmCTIO DECIMA
ct ipse niitantis tergo vix inhaereret. Moxque manum a freno monaclii rctrahens, ait satis humiHtcr: Ite in pace, bo- nus enim vir estis. Cui ille rcgratians, laetus processit, tlivi- nitus se liberatum recognoscens. Ilaec miiii idcm ]{ichwinus ore suo confessus est. NOVICIUS: Vakle timendus est, cui sic acther famulatur. MONACHUS: Non solum ignis aethe- reus, sed et terrenus qui hgnis nutritur, et ab hominibus succenditur, ci dcservit, nunc ad Creatoris nutum vim natu- ralem coliibcndo, nunc in re frigida non miuus miraculose eandem exercendo.
CAPITULUM XXXI.
De vidua quae mensuras suas ponens contra ignem, domum suam ab incendio liberavit.
In Episcopatu Colonicnsi opido imperiali quod Duseburg ') dicitur, vidua quaedam cervisiam braxare ac vendere solebat Die quadam cum civitas casu fuisset incensa, ipsumque incen- dium domui eius appropinquasset, illa iam non habens spera iu auxiho humano, ad divinum confugit. Nam omnia sua vasa quibus cervisiam emptoribus mensurare solebat, ad ostiura domus contra flammas ponens, in multa cordis sui simphci- tate, sic oravit dicens: Domine Deus iustus et misericors, si unquam ahquem hominum ^) his mensuris decepi , volo ut domus haec comburatur. Si autem feci quod rectum est in ocuhs tuis, precor iustitiam tuara, ut in hac hora misericor- diter respicias necessitatem meam, et mihi meaeque supellectih parcere digneris. Mira fides feminae, mira Dei humihtas. Is qui dixit: Oua mensura mensi fueritis, remetietur vobis^), ac si ei oratione fidehs viduae conclusum fuisset, flammas omnia in circuitu devorantes, a dorao eius corapescuit, cunctis stupentibus quod ignis furens materiara creraabilera laraberet, nec incenderet. Audi nunc aha aeque miraculosa.
CAPITULUM XXXII.
De cive Susaciensi cuius vestis combusta est, cruce custodita miraculose.
Apud Susaciam civitatera Dioecesis Coloniensis civis qui- dam in hac ultiraa expeditione cruce signatus fuit. Eodem 1) Duisbiirg. — 2) B honiinem. — 3) Matth. 7, 2.
DE MIRACULIS. 241
tempore ut militem sunm Dcus tentaret, sicut legitur de sancto Job, permisit ut domus eius incendio periret. Flam- mis vero sopitis, cum omnia quae incendi poterant, in cine- rem fuissent redacta, particula vestis eius quam crux occupa- verat, integra inter favillas est reperta. Et mirati sunt omnes, tantam sanctae crucis virtutem ubique dilatantes. Simile miraculum in alio loco contigit, sicut audivi a magistro Jo- hanne Dccano Aquensi.
CAPITULUM XXXm.
Item de pomo combusto, zona crucis quae circumUgata fuerat illaesa.
Retulit mihi et ahud de virtute crucis ') miraculum. Matrona, inquit, quaedam crucem susceptam pomo circumli- gavit, sicque super asserem iuxta piropum *) in quo ignis ardebat utrumque simul ponens abcessit. Casu, imo quod verius cst Dei nutu, pomum cum cruce in carbones lapsum est. Post modicum femina reversa, cum repositum quaere- ret nec inveniret, tristis de cruce, ignem perscrutata est. Et ecce pomum vidit in carbonem redactum, zonam vero leva- vit intactam. Quod pro magno miraculo reputans, praedicto Johanni recitavit. NOVICIUS: Satis est mirabile quod idem elementum eodem momento sic in re diversa naturam suam mutat ^). MONACHUS : IIoc fieri pro diversitate meritorum, quibusdam tibi pandam exemplis.
CAPITULUM XXXIV.
De clerico qui a mereirice infamatus incendium non sensil.
Gerungus Scholasticus Bonnensis, nuper veniens de studio Parisiensi, historiam retulit satis mirabilcm, reccntiori tcmpore illam asserens gestam. Familiam, inquit, cuiusdam viri nobilis atque potentis de Francia, meretrix'^) speciosa scquebatur. Cnni qua cum 5) multi indiHerenter peccarcnt, clericus quidam rcligio- sus eiusdem nobilis capcllanus, de subversione familiae dolens, dominum his verbis allocutus cst dicens: Omnis pene familia vestra meretricis huhis contubeniio'^) corrumi)itur, qiiorum
1) liCnr sanclae crncis. — 2) pyropus, id cst, focus. Sed auctor forlassc scripsit pirojruin. — 3) DP mutavit. — 4) CF add quaedam. — 5) ]\ durn. — 6) B concubitu.
11
242 DISTINCTIO DECIMA
pcccata omnia Dciis de manu vestra requlrct. Et hoc sciat nobilitas vcstra, quod meo scrvitio carebitis, si non fucrit amota. Mox illa vocatur, vcrba ei saccrdotis intimantur; ad (juac sic rcspondit: Doniinc cx invidia loquitur hacc. Quia voluptati ') eius conscntirc nokii, idcirco me persequitur. Illo respondcnte, mentiris, vir cnim castus est; illa mox subiunxit: Ego celerius faciam vos expcriri vcritatem. Statim accedcns ad clericum, sub forma poenitentis, lacrimis perfusa, post fi- ctam confessionem adiecit: Domine tam vehementer de per- sona vestra tentata sum, nisi mihi consenticndo igneni a vobis succensum extinguatis, viverc non potcro. Ad quod vcrbum cum se vir iustus signasset, eamque illa hora verbis quibus l)0tcrat submovisset '^), sequenti die iterum venit, vcrba iam dicta repctivit, Iioc etiam adiiciens: Si non feceritis quod postulo, ecce me ipsam interficio ^). Quo audito, cum plurimum time- rct, nec tamen aliquo modo hbidini consentire proponcret, rcspondit: Ecce tah die, tah in loco, si volueris tecum dor- miam, dummodo tc non interfeceris. Sic illa laeto*) animo reccdente, dominum suum mox adht, et quia capehanus suus sibi taha ac taha promisisset, verbis procacibus indicavit. In- terim clericus scholari suo praecepit, ut in designato loco le- ctum cx lignis planis componeret, ligna arida cum stramine subhcerct, deinde hntheamen decenter superextenderet. Quod et factum est. Die vero statuto venit clericus, venit et muhcr ; sed clericus stipula prius succensa, lectum ascendit; iham ut simul ascenderet vocavit. Quae flammas ex omni parte cer- nens exsurgere, retrocessit; crebriusque vocata, ad tam hor- rendos^) amplexus venire recusavit. Clericus vero Dei adiu- tus gratia, non ahter sensit ihum igncm, quam ventum roris flantem, nec est adustus capillus eius ^), neque vestimenta eius in ahquo sunt laesa. Quod ut miscra iila vidit, territa, et ad horam de tam grandi miraculo compuncta, tam domino suo quam ceteris publice confessa est, quod sanctum virum, sine causa ex solo rancore et invidia ob vindictam praemis- sae accusationis infamassct. Ipse vcro vir venerabihs non in- oratus Deo, ad ordinem se transtuht Praedicatorum.
1) C volunlati. — 2) Bl) snbni on uisset. — 3) C inlerfi- ciam. — 4) ADE laeta: niox P recedens. — 5) C liorri- dos. - 6) Dani. 3, 50. 94.
b
DE MIRACULIS. 243
CAPITULUM XXXV.
De piscatore fornicario quem candens ferrum oh con-
fessionem non laesii, et j)Ostea recidivanteni
aqua frigida combussit.
Referre solet doniinus Bernardus de Lippa, quando- que Abbas, nunc Episcopus in Livonia, quocldam miraculum iam dicto miraculo prorsus contrarium. Novi, inquit, piscato- rem in Episcopatu Traiectensi, qui cum quadam femina multo tempore fuerat fornicatus. Et quia eius peccatum nimis erat notorium, tempore quodam in Synodo imminenti accusari timens, diccbat intra sc: Quid nunc facies miser? Si in hac Synodo de fornicatione accusatus fueris, et confessus, illam in matrimonio mox ducere cogeris; si autem negaveris, candenti ferro convictus amplius confunderis. Statimque ad sacerdo- tem veniens, magis ut post patuit timore poenae quam amore iustitiae, peccatum confcssus cst; consiiium quaesivit et invenit. Si habes, inquit sacerdos, firmura propositum nunquam peccandi cum illa, candens fcrrum secure poteris portare, ipsumquc pec- catum negare; spero autem quod virtus confessionis Hberabit te. Quod ita factum est, cunctis stupentibus quibus fornica- tio innotuerat. Eccc hic ignis Dei potentia, sicut in superioribus cxemphs, contra naturam vim suam restrinxit; et sicut in sequen- tibus audies, mirabihus contra naturam incanduit. Quid pluraV Absolvitur homo. Post dies phu-imos ') cwm aho quodam pisca- tore officii sui causa in flumine navigans, cum domum prae- dictac muheris vidisscnt, ait aUer aUeri: Valde niiror et multi mccum, quare te in Synodo non inusserit ferrum, cum tam manifestum fuisset tuum i^eccatum. Ille de gratia sibi collata indigne glorians, eo quod iani voluntateni fornicandi cum illa concepisset, manu aquam fluminis percussit, ct ait: Ecce tan- tum mihi nocuit') ignis ille. Mira I)ei iustitia. Qui miseri- corditcr i)oenitcntcm cnstodivit, iuste et miraculose nimis pu- nivit recidivantem. I\Iox ut aquam tctigit, candens ei ferruni aqua fuit. Quam ^) statim cum clamore valido retrahens. pellcm dimisit in aqua; onniia circa sc gcsta gocio referens , scra ductus cst poenitentia. Non discordat ab hoc miraculo quod monachus nost(M' Lambertus recitare solitus cst.
1) 1) p-.iiicos. — 2) CEV iiocMiil 111 ihj. — 3) K «i n i.
244 DISTINCTIO DECIMA
CAPITULUM XXXVI.
De viatore incendiario quem frigidum ferrum inussit.
Kusticus quidam contra alium habens Inimicitias, cuidam nialigno homini de ordine viatornm, quales raulti sunt, pecu- niam dedit, ut domum ilUus incenderet. Quam sub specie religionis intravit, et tempore convenienti succendit. Imme- nior miserrimus hospitahtatis , postquam fuisset ') reaedificata , accepto pretio renovavit incendium. Turbatus liomo de damno repetito, omnes de quibus suspicionem habuit accusavit, qui per ferrum candens ^) se expurgaverunt. Denuo domus incensa reaedificata est, et ferrum idem in angulum eius proiectum^). Quid plura? Venit rursum pseudo viator ille, antiqua corru- ptus avaritia. Humane satis susceptus, cum ferrum iam di- ctum vidisset, et quis eius usus esset adinterrogasset *) ; re- spondit ille: Nescio quis domum hanc en altera vice succen- dit; ct cum de quibusdam habuissem suspicionem, candens illud portaverunt, sed non sunt exusti. Tunc ille : Ad ahquos iisus posset converti. Quod cum nutu Dei levasset, sic m manu adustus^) est, ut cum clamore illud iactaret. Quod ubi paterfamihas vidit, incendiarium ^) per vestem tenens, ex- clamavit: Vere tu es reus. Mox ad iudicem ductus, culpam noUet veUet est confessus ^) , sicque poena rotah damnatus °). Muka enim huiusmodi miracuk invenies in distinctione con- fessionis. Unde his omissis videamus quid Deus miraculorum nostris temporibus operatus sit in aere. Quod vero ipse Dei filius Jesus visus sit in nubibus coeh, non tamen in maiestate, sed iu humihtate, exemphs veris tibi potero demonstrare.
— ^?0-O-8-®-tg>®<34-®H-<HHH—
I) B fuit. - 2) CFP candens ferrum. — 3) E add est. — 4) BCDFP interrogasset. — 5) B exustus. — 6^ EF incen- darium; sic E et in titulo» —7) FP yellet nollet confes- sus est. — 8)E est damnatus, CFdamnatus est, B con- d e ni n a t u s.
DE MIRACULIS. 24r>
CAPITULUM XXX VII.*)
De crucibus quae apparuerunt in Frisia in aere tempore praedicationis crucis.
Cum ') Oliverus Scliolasticus Coloniensis ^) , cuius verbis hic utor, crucem praedicaret in Frisia in Dioeccsi Monaste- riensi, villa Betlian^), mense Mayo sexta feria ante Penteco- sten, sicut alibi me clixisse*) memini, triplex forma crucis ap- paruit in aere, una candida versus aquilonem; alia versus meridiem eiusdem coloris et scematis; tertia medio colore co- lorata, habens crucis patibulum, ct figuram hominis in ea sus- pensam, elevatis brachiis et extensis, cum infixione clavorum in manibus et pedibus, et capite inclinato. Haec media fuit inter ahas duas, in quibus non erat effigies humani corporis.
CAI^ITULUM XXXVIII.
Item de cruce quae apparuit m Sutherhusen iuxta solem.
Alia vice et alio loco , in villa Frisiae Sutherhusen, tem- pore praedictae pr^edicationis crucis, apparuit iuxta solcm una crux caerulei coloris.
CAPITULUM XXXIX.
Item de alia cruce quae visa est in villa Docheym ^) provincia Frisiae.
Tertia fuit apparitio in Dioecesi Traiectensi, in villa Do- chcym ubi sanctus Bonifacius coronatus fuit martyrio; ubi in dic martyris eiusdem, cum multa millia accessissent ad in- dictam stationem, apparuit crux alba et magna, ac si trabs ex transverso trabis artificialiter composita fuissct. IIoc si- gnum vidimus omnes: vcrba sunt praedicti Olivcri; movebatur autem paulatim ab aquilone ad mcridicm. Iluic visioni in- terfuerunt dominus Ilcnricus Abbas noster, ct Winandus mo- nachus cius, qui et ipsi viderunt^).
*) Iloniil. III. p. 171. Olivcri rclatioiuMn C. P. liock vir (loclissimiK-5 pnblicavit in libro: Nicderrhcinischcs Jahrbnch lur (icschichtc ctc. I. p. 98. — 1) BE (lum. — 2) Colonicnsis add B. Ilomilia: yiScholasticns Colonicnsis, nimc aulcni Episcopns ct Cardinalis sanctac Sabinac.'- —3) B Hcdim. — 1) IJ dixissc tibi, ACE tibi dixissc. — :')) Docknni. ADE Dochnc; mox C provin- c i a e , FP i n p r o v i n c i a. — 6) H (j n i c t m i h i r c c 1 1 a v c rn n t. Conf. IX, 4H. p. 201.
246 DISTINCTIO DECIMA
CAPITULUM XL.
Item de crucibus quae visae sunt codem tempore iuxta Coloniam in villa Hellendorp.
Retiilit mihi qiiaedam femina religiosa hoc anno, quod modico tempore ante crucis praedicationcm , in villa quac EUcndorp ') dicitur, non multum distans a Colonia , post solis occasum duas cruces Yiderit in aere, unam maiorem, et alteram minorem, quae paulatim ab occidente movebantur ad orien- tem. Volens Iiabere testes tanti miraculi, quosdam advocavit, qui et ipsi viderunt. Similes visiones memini me dixissc su- perius in distinctione octava capitulo decimo septimo, nec non et decimo octavo: primo de duobus conversis qui Dominum viderunt in aere pendentem in cruce; deinde de Rudolpho converso de Lucka qui Christum vidit crucitixum in aere, et quindecim cum eo. Andi adhuc miraculum de aere factum, terribile valde.
CAPITULUM XLI.
De nube quae in Saxonia cadens multos suhmersit.
Hoc anno in Saxonia nubes integra de aere cadens inter duo montana, multis tam in corporibus quam in rebus fuit damnosa. Tantis enim aquis abundabat, ut monasterium in valle proxima situm pervaderet, et omnem in eo animam vi- ventem, ab homine usque ad pecus, extingueret. Officinas evertit, supellectilem devexit, sepes destruxit^). Quinque tan- tum monachi in turrim fugientes, ex omnibus salvati sunt. Vocatur autem idem monasterium Winendenburg, et est de ordine Nigrorum. Deinde idem torrens intolerabihs impetu suo civitatem vicinam invadens, cuius vocabulum est Isleve % simiha ibi operatus est mala. Omnesque ecclesias, nec non et omnia civitatis habitacula violenter intravit, homines atque iumenta submersit. Et quia Deo non est cura de bobus sed de hominibus, magnum et memoria dignum in sufFocatis osten- dere dignatus est miraculum. Nam omnes iUi qui transacto (Jiluvio in ecclesiis sive*) domibus reperti sunt, niveo can-
1) P Hellendorp, ut in titulo. — 2) B detraxit. — 3) Eisle- ben, ubi hoc contigit anno 1222. — 4) E in domibus.
DE MIRACULIS. 247
clore nitebant. Qni autcm in tentoriis sive ') tabernis extincti erant, carbonibus nigriores apparebant. Tali enim caractere Deus bonos clistinguebat a malis. NOVICIUS: Sicut in hac plaga considero, non casu sed Dei iudicio iusto") flagellamur. MONACHUS : Hoc plenius notare poteris in diluvio Frisiae, in quo amplius quam centum miflia hominum simul extincta sunt, ac deindc anno tertio circa quadraginta milha. Tempus et cau- sam eiusdem plagae satis expressi in distinctione septima capi- tulo tertio. NOVICIUS : Videntur mihi dihivia haec particularia celerem iudicis adventum praenunciare. MONACIIUS : Verum est, quia eodem tempore impletum pro parte est, quod ipse pro- misit ^) dicens : Erit in terris pressura gentium prae confusionc sonitus maris et fluctuum, arescentibus hominihus prae ti- rnore^J. Nam sicut mihi retuht Abbas sancti Bernardi, timor tantus erat in Frisia, ut singuH singuhs momentis mortem suam exspectarent , et quasi arescerent prae exspectatione. In qua tanta facta est pressura populorum, ut muUi Frisonum pro- vincias pcterent ahenas. NOVICIUS : Ego ista tunc temporis intellexi. MONACHUS : Ex quo loqui coepi de aquis, osten- dere tibi volo, quanta Deus miracula etiam nostris temporibus operatus cst in ihis.
CAPITULUM XLII.
De puero monstruoso post baptismum sanato ^).
Godefridus magister noviciorum nostrorum, ante conver- sionem parochiam quandam rcgcbat. Ilic cum die quadam pucrum baptizarct, de cuius latere pendcbat caro miri horro- ris, mox ut infantem in nomine sanctae Trinitatis tribus vici- bus immersum extraxit, monstruosum ilhul ai)0stema nusquam comparuit. Quo viso hi qui aderant glorilicavcrunt Deum, baptismi virtutem ubique praedicantes *).
1) ACDEFP in theatris sive in. — 2) B iusto Dei iiulicio, P D e i i u s 1 0 i u d i c i o. — 3) AP p r a e nii s i t , C p e r nii s i t . — 4) H add et exspcctatione, et cetera. — 5) CFl* de monslro in puero per baptismum fugato. — 6) H di- vulgan tcs.
248 DISTINCTIO DECIMA
CAPITULUM XLni.
De pagano apud Bahylonem baptizato et sanato.
Qiiando pcccatis nostris exigentibus in obsidione Damiatae Christianus exercitus ex parte datus est in manus Sarraccno- rum, Episcopus Beluacensis ') ductus est in Babylonem capti- vus, et cum eo multi. Cumque satis humane a Soldano tra- ctarentur, femina quaedam pagana civis Babylonica filium sic habebat infirmum, ut nulla spes vitae esset in illo. Nocte quadam ostensum est ei in somnis, ut si praedictus Episco- pus iUum baptizaret, mox omnem corporis sospitatem recupe- raret. Illa solhcita de filio, mane cum^) familia ac parenti- bus ad Episcopum venit ; quid viderit exposuit ; baptizari illum humihter petivit et obtinuit. Sicut retulit Henricus miles de Ulmene^) qui praesens erat, baptisterium pagani circumstete- runt, et riserunt; quorum risus versus est in admirationem. Nam adolescens qui^) desperatus intravit, baptizatus, sanissi- mus exivit. Spero quod usque hodie in fide Christi perse- veret ; et forte ahi eius exemplo crediderunt. Sed quid baptismi virtutem in ahis commendo, cum illara mirabihter satis exper- tus sim^) in memetipso?
CAPITULUM XLIV.
Item de auctore huius Dialogi, qui henefido haptismi convaluit.
Cura adhuc scholaris parvulus tempore quodam in acutis laborarem, et semel ac secundo post chrisim^) recidivassera, con- tigit ut puella quaedam pagana, quam matertera raea pecunia comparaverat, baptizaretur. Habebat enim circa decem annos aetatis. Suasum est matri meae ut eodem hntheamine quo t) illa de baptismo exierat, adhuc madido me involveret ; et sciret gra- tiam sanitatis celerius secuturara. Quod cura factura fuisset,
1) Bellovacum, Beauvais. — 2) B add filio. — 3) CF de Olmene miles. Oliverus Sciiolasticus apud Gelen. Vit. Eng. p. 335: „Capti sunt in illa defensione electus Beluacensis, et frater eius Camera- rius Franciae, et filius eius, frater Andegauensis Episcopi, cum Joanne Darcies viro nobili et valde strenuo, Henricus de Ulma, ct alii mulli". — 4) B q u i q u a s i. — 5) BCF s u m. — 6) BCEFP crisim. Homil. HI. p. 28: „iam chrisim fecisse eos." — 7) CF cum quo.
DE MIRACULIS. 249
attactu ') illius aquae sacratissimae mox in sudorem erupi , et convalui. Licet enim baptismus medicina sit animae, multi tamen illius virtute sanitatem corporum consecuti sunt, sicut legitur de Tarquilinio ^) , et Cromatio Urbis praefecto. NO- VICIUS: Vellem aliquod audire miraculum in aquis sim- plicibus factum, quibus ncc consecratio nec sacri cbrismatis infusio tribuit virtutem. MONACHUS : Prius tibi adhuc unum referam de baptismo, cuius virtutem amplius etiam in re ad- versa^) cognosces.
CAPITULUM XLV.
De cane qui a scholaribus haptizatus, in rahiem versus est
Tempore quodam quidam scholares*), sacerdotum morem imitantes, in quodam flumine canem sub invocatione trini no- minis baptizaverunt. Canis vero virtutem tanti nominis sus- tinere non valens, mox iUis videntibus versus est in rabiem. Pueris vero, eo quod genus illud insanissimum sit, pepercit Dominus% sciens non malitia, «ed ex stultitia sacramento factam iniuriam. De aquis vero simplicibus habes exemplum superius capitulo tricesimo quinto, de piscatore quem aqua exussit. Ilabes etiam exempkun aliud in distinctione tertia capitulo vicesimo primo, de homine peccatore, ob cuius vitia mare intumuit, et post confessionem tranquillum factum est. Simile tibi nunc recitabo de quo satis miraberis.
CAPITULUM XLVI.
De Richardo Rege Angliae et periculo cius in mari.
In prima expeditione Jerosolymitana Richardus Rcx Anglorum cum multitudine peregrinorum copiisquc maximis transfretavit. Die quadam circa crcpusculum orta est in mari tempestas validissima, ita ut naves proccllis concussae, et vi ventorum impulsae, mortem omnibus iiitcntarcnt. Rox vero sicut et ceteri mortem ante oculos habens, tota illa noctc clamavit: 0 quando crit tempus, in quo^) giisei mo- nachi surgcre solcnt ad laudaiidum Dcum? 'j^anta cnim bona
1) li atlractu. — 2) CF Tarqiii lino, A Tranquilin io, l)EP Tranquilino. — 3^15 in rc advcrsa ctiani, D iii rc ctiaiu advcrsa. — 4) liC scholaros quidain. — 5} Doniinus add B. — 6) CF quando.
11*
250 DISTINCTIO DECIMA
illis fcci, iit 11011 diibitcm qiiin mox ut cocpcrint pro rac orarc, Domimis nos rcspiccre clebcat. Mira lidcs Regis. Dominus vero qui dicit: Si habueritis fidem siciit granum synapis, dicetis Imic monii, transi hinc, et transiet^), cvidcnti mira- culo fidcm iam dicti Rcgis rcmuneravit. Nam circa octavam horam noctis temporc matutinab, monacliorum surgcntium Do- minus orationibus cxcitatus, et ipse pcr potentiam consurgens, iinperavit ventis ct mari, ct facta cst tranquillitas magna, ita ut omncs de tam subita maris immutatione mirarcntur. Re- versus vcro idem Rcx, gratia ciusdem miraculi amplius ordi- nem honoravit, quasdam domus elcemosynis ditando, de novo ahas exstruendo ^). Ilacc dc miracuhs aquarum dicta 3) suffi- ciant, quia ad miracula tcrrae festino.
CAPITULUM XLVII.
De pressuris quae facta sunt nosiris iemporibus.
Videtur nostris temporibus impletum quod Dominus in Evangelio dicit: Surget gens contra gentem, et regnum ad- versus regnum, et terraemotus magni erunt per loca, et pesiilentiae et fames, terroresque de coelo, et signa magna, Licet de his ahqua dixerim exempla, superaddara nunc plura* Nostris temporibus gens Sarracenorum duce Salatino Rege Syriae surrexit contra gcntem Christianorum, a quo Capta est Jerusalcm cum terra sancta. Contra quam gentcm pcrfidam tres vidimus expeditiones maxiinas fidehum. Prima fuit sub Fre- derico Imperatore ; secunda sub Henrico fiho cius ; tertia sub Frederico qui hodie impcrat. Nostris inquara tcmporibus gens Latinorum surrexit contra Graccos, illorum perfidia provocata, ccpitque Constantinopohm et magnam partem Graeciae. Circa eadem tcmpora manifestari coeperunt haereses Albiensium. Unde zelo fidei conturbatae sunt gentes cathoHcorum,e^ incU- nata sunt regna ^)^ utputa ') Franciae et Hispaniae, ad iUius destructionem ; sed nondum est finis. Ut enira taceara de regnis gentium infidehum , quanta fucrint bella inter rcgna fidchae), iiti rcgna^) Francorura adversus rcgnum Anglorum, inter re- gnum Alemanniae contra Gallorura^) regnura, noviraus omnes. Quaedam ctiam gens anno praeterito intravit regna Ruteno-
n MatUi. 17, 19. — 2) BCDF construendo. — 3) dicta om BD. — 4) Psal. 45, 7. — 5) AEFP utpote. — 6) B fide- Wxxm. _ 7) B regnum. — 8) B Galliae.
DE MIRACULIS. 251
rum, et totam ibidem gentcm unam clelevit; de qua nobis non constat, quae sit, unde vcniat, vel quo tendat. De pesti- lentiis et fame legimus satis, non in libris, sed in pressuris nostris. Post mortem pracdicti Henrici Imperatoris tanta fa- mes erat, ut maldrum siliginis in Alemannia marca Colonien- sium '), et in quibusdam provinciis deccm et octo solidis ven- deretur, et ex magnitudine famis populus innumerabilis cxtin- gueretur. De terraemotibus per loca, nova et magna tibi referam miracula.
CAPITULUM XLVIII.
De terraemotu in Cipro.
In anno praesenti, qui est millesimus ducentesimus vicesi- mus secundus ab incarnatione Domini, sicut narrant quidam de eisdem partibus venientes, duae civitates in Cipro a tcrrae- motu corruerunt. In una vero illarum dum Episcopus in altari staret, missamque celebraret, ecclesia tremefacta cecidit, et tam ipsum quam reliquum populum extinxit.
CAPITULUM XLIX.
De terraemotu in Brixa.
In Adventu Domini haeretici Mediolanenses haercticis qui erant in ]3rixa^), multa plaustra cum victualibus transmise- runt. In ipsa vero die Nativitatis Domini dum^) convivarent, Dominus tcrrara concussit, et cadentibus aedificiis phis quam duodecim millia hominum extinxit. Alii fugicntcs in campum cum audircnt clamores moricntium, non fucrunt ausi redire in civitatem ad illorum succursum. Mediolancnscs vcro civitatem suam deserentcs, phis quam per octo dies in tentoriis habi- tabant, timorc eiusdem terraemotus. In Pcrgamo, in Cumis ^), in Vcnetia, in Cipro, in Paplio, ct in aliis nudtis provinciis atque civitatibus codcm tcmpore multos tcrruerunt terrae- motus. Nec mirum. Tot turrcs, tot acdincia corrucrunt, ut nihil ahud, nisi iinis mundi instarc vidcrctur. Quod a saecido cst inauditum, sicut in capite iciunii magistcr Oliverus prae- dicavit Coloniac, duo montes in Paplio habentes intra^) so
1) CF Colonie.nsi. — 2) IJ Bri\-l;i. — 3) BD cum; niox H i oiw vivarentur. — 4} Coniis, Conio. — 5) libri inter.
252 DISTINCTIO DECIMA
stagmim conicrimt ') , ita ut crficcrentiir mons imiis. Domi- nus vcro tcrrae dum pcr monteni aquac viam pracpararet, cum tanta vi erupit, ut obviantia quaequc deleret.
CAPITULUM L.
Dc tcrraemotu in Colonia.
PaiTO intcrvallo post iam dictum tcrracmotum, id cst tertio Idus Januarii, factus cst Coloniac et circa, novus tcrracmotus tam validus, ut parietcs acdificiorum concussi, ruinam mina- rcntur. Eadem hora Abbas noster in Monte sanctac Wal- burgis, erat enim antc ortum solis missam cclcbrans, sic concussus cst, ut ex eodcm motu ecclesiam lapsuram, et al- tare cui astabat a terra dcgluticndum esse formidaret. Dcinde circa tcmpus duarum hcbdomadarum Aquenscs ahum tcrrae- motuni senserunt. Venti etiam-) tam vahdissimi Iiis tcmpo- ribus ut nosti fuerunt, ut non modicum terrorem nobis incu- terent. In hoc eodem anno de quo nunc loquimur, contige- runt duo supradicta miracula^), scihcet conflagratio thcatri, et casus nubis, ut habes capitulo vicesimo octavo et capitulo quadragesimo primo.
CAPITULUM LI.
De igne qui visus est de coelo in terra Comitis de Monte.
In hac scptimana vigilcs cuiusdam castri Comitis de Monte, sicut vcraciter audivi, contra coelum respicientcs, vi- derunt coelum ipsum^) aperiri, igncmque de ipso exirc. Qui ad aerem inferiorem descendcns, ad diversa loca terribi- liter satis ac mirabiliter movebatur, ahcuius magnae rei por- tentum se ostcndcns. NOVICIUS : Satis me terret horum oratio. MONACHUS: Adhuc habeo quod tibi dicam de miraculis terrae.
CAPITULUM LIL
De homine de fodina in qua per annum iacuerat ohrutus , mirabiliter liberato.
In Dioecesi Treverensi villa cuius nomen est ^) Wanebach, iuxta ecclesiam eiusdem villae duo homines in argcnti fodina
1) ACEFP coierunt. — 2) CF autem. — 3) BP miracula su- pradicta. — 4) ipsum add ACDEF. — 5) est om B,
DE MIKACULIS. 253
laborabant, unus inferius, alter vero superius in margine fossae. Interim lateribus fossae collapsis, liomo qui in fundo erat molibus terrae atque petrarum obruitur; superior vero cum illis cadens, sic contritus est, ut tertia die moreretur. Uxor autem obruti putans eum defunctum, missam ') pro eius ani- ma cclebrari fccit. Et quia paupcrcula crat, ncc sufficere potuit ad cclebrationes missarum, singulis diebus in ecclesia coram altari pro remetlio animae eius thus incendit, tribus tantum diebus neglectis. Quod cum fecissct per annum in- tegrum , liomines lucri causa purgare coeperunt fodinam. Cumque instrumentis suis obruto propinquassent, clamavit ille: Parcite, parcite; massam sic competcnter reiicite, ut non obruatis me. Illi primum putantes fantasma esse, cum vocem cius cognovissent, fecerunt ut postulaverat. Nudatus^) autem, cum interrogatus fuisset, quomodo ibi tanto tempore vivere potuisset, respondit: Singulis diebus tali hora diei, quodam odore aromatico ita sufficicnter rcfectus sum, ut tota illa die usquc ad candem horam neque manducare neque bibere de- lectarer. In toto hoc anno pcr trcs tantum dics eodem odore carui , et tunc fame pene mortuus fui. Non tamen cxprimere potuit virtutem vel causam eiusdem odoris. Uxor cius de hoc requisita, mox intellexit; quid pro anima eius fcccrit, ut pracdictum est omnihus cxposuit. NOVICIUS: Si spiritualia animabus impensa sic prosunt corporibus, puto quod illis in pocnis positis multum possint^) prodcsse. MO- NACIIUS: De hoc satis audies in sequentibus. Quantum cnim prodest humilibus in sacramcntis Ecclesiae fidcs et devotio, tantum stultis ac supcrbis corundem sacramcntorum obest irrisio.
CAPITULUM LIII.
De homine qui sacranientnm cinerum irridens pulvere svffocatus est.
Ketulit nobis Theodericus monachus noster quondam Co- mes in Wicdc, rcm satis mirabilcm. Novi, in(}uit, in Conllucn- tia carnificem qucndam, hominem in officio suo probum satis, nomen illius exprimcns. Ilic cum tcmporc quodam tertia fcria antc Cincrcs, totam pene noctem in comessationibus cx-
1) Vj missns. — 2) (loslitutus. — 3) PP possuiit.
254 DISTINCTIO DECIMA
pcndissct, niane quasi ad ablucnclas carncs cum quodam sno collcga tabcrnam intravit. Cumque ad officium missae pul- sarctur, ct fidcles ad ecclesiam confluercnt, nec non ex eadem tabcrna, iamque soli hi duo illic remancntcs potarcnt, ait altcr carnilici: Certe modo nimis diu cxspectamus; camus ergo ad ccclcsiam proptcr sacros cincrcs. Cui illc mystcrium cinerum irridcndo, rcspondit: Sede, ego tibi dabo cincrcs, ct tu mihi. Tollcnsque cinercs dc larc, iactavit super caput eius. Et ccce mox pocna irrisionis subsecuta est. Nam statim circa caput et faciem tantum sensit pulvercm, ac si foUibus ci insufflaretur. Cumque territus exclamarct, tantum ore cineris hausit, ut pcne suff"ocatus fuissct. Accurrerunt multi, plagam tam mirabilem vidcntes. Ductus est in proxi- mam insulam, in qua non pulvis sed gramcn erat; scd nihil illi ') profuit. In Rhcno , in pomerio , in solario , neque in ahquo loco a turbinc cinerum se defendcre potuit; a quibus tandcm suffocatus, pocnam irrisionis luit. Ecce homo de quo supra dictum est, devotionis gratia etiam sub terra vivere potuit; hunc in aere iam dicta culpa sufFocavit. Duo nunc subiiciam miracula; primum meruit virtus humilitatis, sequens virtus castitatis.
CAPITULUM LIV.
De converso suhulco et arhore eius meriiis scissa.
Liffardus cuius memini in distinctione quarta capitulo quarto, conversus fuit in Hemmenrode. Hic cum esset homo bene natus, ut per humilitatcm amphus mcreretur, porcos monastcrii pasccre non despexit, imo precibus idcm officium obtinuit. Die quadam cum iuxta nemus gregcm porcorum pavisset, vidit ibi duas arbores quae de uno trunco processe- rant. Cui cum una placuisset, dixissetque in corde suo, Deus quam idonea esset hacc arbor ad alvcolos porcorura, mox cecidit, ac si securi succisa fuissct. Ecce non oranti sed cogitanti lignum obedivit. Haec de humilitate. Audi aliud miraculum de castitate.
i) BDP nihil ei, F nihil.
DE MIRACULIS. 255
CAPITULUM LV.
De puella et sillce in signum sfahilitatis eius scisso.
Allardus novicius noster, sicut ipsc niihi retulit, habet ') materteram nominc Juttam, quae ante convcrsioncm hcet corporc fuisset casta, gestibus tamcn nimis ostendcbatur levis ac lasciva. Erat enim nubihs. Hacc cum die quadam cum sororibus hiderct, germanus eius magnae gravitatis clericus affuit. Qui dolens de sororis lcvitate, silicem sohdissimum de {lumine tuht, et ait: Prius scindetur lapis istc in manu mea, quam soror mca Jutta stabihs fiat, ac monialis. Deus vero ut ostenderet homincm non esse iudicandum sccundum faciem, mox silicem in manu eius scidit. Quod ubi iUa comperit, tum verbo fratris, tum miraculo hipidis compuncta, nuptiis ac sacculo valedixit, et in claustro sanctimonialium cui vocabulum est Bethburc'), religionis habitum suscepit, eundem lapidem usque hodie in testimonium castitatis atque conversionis suae rcscrvans. Haec dicta sint de elementis. Placet nunc au- dirc aliquid miraculosi de his quae in illis movcntur, avibus scihcet, piscibus, animalibus ac^) reptilibus? NOVICIUS: Placet. MONACHUS: Quod dicturus sum, utrum scriptum sit an non, ignoro ; ego enim illud non didici ex lectione, sed ex cuiusdam religiosi viri^) relatione.
CAPITULUM LVI.
I)e avicula meritis sancti Thomae Episcopi a milvo Uherata.
Matrona quaedam beatum Thomam Cantuariensem pluri- mum diligens, assiduis infirmitatibus laborabat; et cum dolo- ribus angcrctur^), cundom martyrem his vcrbis invocabat: Sanctc inquit Thoma adiuva me. Habebat autcm^) ncscio cuius generis aviculam, qnac' cx assiduitatc audiendi, candem absolute satis proferre didiccrat orationcm. Die quadam mil- vus extra domunculam eam videns, rapuit, ct avolavit. In ipso raptu duni unguibus illius avis premeretur, cunctis qui adcrant audicntibus clamavit dc aere: .Sancte Tlioma adiuva mc. Ut autem mirabilis Dcus martyris sui mcrita prctiosa dcmonstraret , milvo ut aviculam dimittcrct praecepit. Quac
1) B habuit. — 2) IJodltur, iuxla oppiduium Calcar. — 3) EF et. — 4) EP viri re I ifjiosi. — T)) Al* a i^crctur. — 6) (■ cnirn.
256 DISTINCTIO DECIMA
statim ciim miilta alacritatc rcdiit ad dominam; ct ille rapi- nae suae pociiam lucns, mortuus cccidit in tcrram. NOVI- CIUS: Quid est quod sanctus succurrit pcriclitanti aviculae, ct non acgrotanti famulac? MONACIIUS : Quia illa aliam vitam non habcbat, quam ista pcr lidcm cxspcctabat. Voluit etiam ci ostcndcrc quod dilatio curationis cius non forct ex impotcntia, sed ex providcntia; quia virtus in infirmitatc per- ficitur '). Audi aliud miraculum.
CAPITULUM LVII.
De columbis quibus miles Ucentiam dedit avolandi.
Miles quidam Ansclmus nominc de villa Liscre, columbas plurimas nutrire solebat. Dictum cst ei quia graviter nutricndo illas peccaret, eo quod sata et granaria laederent proximorum. Die quadam eis ad comcdcndum annonam proiicicns, cum omnes essent in unum coram co congregatae, clara voce cunctis qui aderant audientibus dicebat : Vos columbae, si Dci voluntas est, ut penes me babitetis, mancte; sin autem, praecipio vobis in eius nomine, ut statim recedatis. Ad quod verbum mox omnes columbae simul se levantes, simul avolaverunt, nequc ultra reversae sunt ad illa domicilia. NOVICIUS: Quomodo ibi manere potuerunt contra voluntatem divinam? MONA- CHUS: Non fuit Dei voluntas, ut miles easdcm columbas nutriret; non tamen contra Dci voluntatem ibi esse poterant Voluntas Dci potcntia eius est. Unde in Psalmo: Omnia quaecunque voluit Dominus fecit in coelo et in terra, et cetera^). Putas Deo placcre, cum nisi, accipitrcs, grues, et ceterae huiusmodi aves ad levitates nutriuntur? Absit. Pos- sunt tamen ahquae, utputa cyconiae , ad necessitates a reli- giosis nutriri, sive hospitari; de quibus propter occasionem miraculum tibi recitabo.
CAPITULUM LVIII.
De cyconiis quibus Prior Cisterciensis benedictionem dedit.
Apud Cistercium, ubi caput est ordinis nostri, phirimae nidificant cyconiae. Quod ideo a fratribus rehgiosis permit- titur, quia per illas non solum monasterium, sed omnia in
1) Cor. II, 12, 9. — 2) Psal. 113, 11.
DE MIRACULIS. 257
circuitii loca ab immundis vermibus mundantur. Hyeme appropinquante recedunt, et tempore certo redeunt. Die quadam cum acies suas ordinassent ad peregrinandum , ne hospitalitatis concessae immemores esse viderentur, conventum qui eadem hora in agro laborabat petentes, eumque crebrius grutillando ') circumvolantes , omnes in admirationem verte- runt, ignorantibus *) quid peterent. Ad quos Prior: Puto quod licentiam petant ^) recedendi. Elevansque manum bene- dixit eis. Mox mirum in modum cum multa alacritate simul avolantes, monachis exeuntibus in viam qui regularem bene- dictionem accipere sive exspectare parvipendunt , magnam verecundiam incusserunt. NOVICIUS : Quid dicturi sunt ho- mines rationales Dei donis ingrati, cum audierint columbas obedire, cyconias regratiari? MONACHUS: Hoc est quod Dominus per Jeremiam Prophetam populo suo Israel impro- perat dicens: Turtur et hyrundo et cyconia custodierunt tempus adventus sui; popidus autem meus non cognovit iudicium Domini Dei sui^). NOVICIUS: Ubi habitant aves istae in hyeme? MONACHUS: In locis utique calidis.
CAPITULUM LIX.
Quod hyrundines semper solita repetant habitacula,
Sicut mihi retulit quidam saccrdos, pater aliquis familias *) plurimos habens nidos hyrundinum in domo sua, et hoc ipsura de quo tu quaeris, discere desiderans, unam ex eis ccpit, cartulamquc verba haec continentem: 0 hyrundo ubi habitas in hyemc? pedi cius alligans, abire permisit. Scicbat cnira experimento, quia semper loca, nec non et habitacula sohta repeterent. Illa cuni ceteris in Asiam veniens, in domo cuius- dam Pctri nidificavit. In cuius pede cum propter ingressus vel exitus quotidianos praedictam cartulani contemplarctur, scire volens quid esset, avem cepit, cartulam legit ct amovit, alteramquc annectcns, tali modo interrogationi respondit: In Asia in domo Petri. Quod cum supradictus paterlixmilias in rcversione hyrundinis suae didicisset, historiam hanc pro mi- raculo multis recitavit. De cyconiis vero multa admirationc
1) CF gu 1 1 11 1 a n (1 o. — 2) FP i <t n o r aii t e s. — 3) C p e t n n t. — 4) Jer. 8, 7. — 5) E aliqiiis pater faniilias.
258 DISTINCTIO DECBIA
digna tibi recitare possem, si non ad utiliora festinarem. Masculi suas feminas valde zclant, adultcria gravissime vindi- cant. liabent tamcn fcminae unum rcmcdium satis miraculo- sum. Si ante advcntum sui comparis aquis se immergere potucrit, culpam adultcrii ille minirae cognoscit, sicque poe- nam mortis evadit.
CAPITULUM LX.
De cyconia propter adulterium occisa.
In curia cuiusdam militis, sicut a quodam religioso viro veraciter audivi, nidus erat cyconiarum, maris scilicet et fe- minae. Hla absente masculo adulterium admittens, frequentcr paludi quae domui proxima erat se immersit. Quod cum miles notasset, causam scire volens, fossam sepibus operiri praeccpit. Quid plura? Cum illa admisso scelere, solitam aquam peteret, nec ei ingressus pateret, interim mas venit, crimen agnovit, adulteram rostro impetivit. Ad cuius inter- fcctionem cum solus non sufficcret, cum furore avolans, et post horam rediens, multis ') cyconiis sibi associatis, in oculis omnium qui in curia adcrant, miseram interfecit. NOVICIUS : Puto istam zelotypiam aliquid in se continere sacramenti. MONACHUS: Bene putas. Saepe enim in scripturis Dcus avibus se comparat. Cuius sponsa, anima fidclis est. Adul- tcrium vero, omne peccatum mortale, quod ab illo^) separat, et diabolo coniungit. Aqua baptismus est vel poenitentia, quae semper reiteratur, et culpam abluit, ne Dcus illam videat vel cognoscat ad vindictam. His dictis pro exemplo, etiam de piscibus qui de eodem elemento, id est aqua facti sunt, unde aves, aliquid tibi miraculosi recitabo.
CAPITULUM LXL
De anulo Conradi Praepositi in esoce reperto.
Conradus Praepositus sancti Severini in Colonia, etiam Praepositus erat Xantensis. Hic cum tempore quodam ad idem opidum navigaret, et manus extra navim^) in flumine lavaret, anulus aureus bonus valde ex eius digito labens, ce-
1) E cum multis. — 2) D quod a Deo, E quod nos a Deo. — 3) C navem.
DE MIEACULTS. 259
cidit in Rhenum. Anno vero sequenti eum ad iam dictum opidum itcrum iret navigio, circa eundem locum in quo anu- lum perdidcrat, piscatorcs obvios ') habuit, a quibus si ahquos habcrent pisccs captos, inquiri praecepit. Responderunt illi; Habemus esocem unum qui Pracposito Xantensi dcbetur, quem vendere non audemus. Quibus cum diccrent, ecce Praepositus praesens est, piscem ei obtulerunt. Quem cum cocus exenterasset, anuhis praefatus in eius visceribus est repertus. Quem cum celare non posset nec vellet, Praepo- sito eum ostendit. Quem ille mox agnovit, et non absque magno miraculo recepit.
CAPITULUM LXIL
De aquis in sangidnem versis et piscibus earum.
Sacerdos quidam et monachus de ordine nigro, anno prae- terito retuht mihi de aquis et piscibus rem valde miraculosam. In provincia inquit nostra, sicut hodie muiti sunt testes, tera- pore quodam omnes pahides et fluenta in sanguinem versa sunt. Quorum amaritudiujcm cum pisces sustinere non pos- sent, rehctis aquis aridam petiverunt. Anguillae vero sepes ascendentcs, illisquc inhaerentes, sic inventae sunt. Multitudo autem piscium in aquis mortua est, ad instar unius plagae Aegypti. Aliquid nunc subiiciam de animalibus et bestiis quae in terris gradiuntur, quod miraculosum sit.
CAPITULUM LXIII.
De huhalis qui custodcm suum intcrfecerunt.
Cum Wilhelmus novicius noster in-) prima expeditionc Jerosolymitana rediret Romam, casum ibi tunc recentem audivit, unde multi mirabantur. Rubulcus quidam bubalos^) iuxta urbcm paverat viglnti annis et amplius. Dic quadam cum non procul a pascentibus in agro dormiret, quatuor ex eis convcnicntes, frontcs quasi ad colloquium coniungebant, et post horam ad^) suum custodem currentcs, tum pcdibus cal- cando , tum ^) cornibus ventilando , eum in frusta dividcntes interfcccrunt.
1) D obviam. — 2) R cx. — 3) E hubulos. Bubahis, bufalut;, Germanice Buffcl. — 4) CF anle. — 5) CEF cum — cum.
260 DISTINCTIO DECBIA
CAPITULUM LXIV.
Dc lupa quac scholarcm intcrfecit in Carpania.
Retulit nobis Abbas Daniel de lupa rem satis mirabileni. In Carpania ') , inquit , ubi Scholasticus eram , scholaribus dic quadam licentiatum fuerat irc ad silvas. Qui in nemorc lu- pae antrum rcperientes, catulos omncs cicccrunt. Quorum pc- dcs unus bipenni sua amputavit. Quibus rccedcntibus lupa rediit, ctut catulorum pedcs praescisos^) vidit, recedcntes in- secuta, sokimmodo cum qui hoc egerat, nimium furcns impe- tivit. Illc vcro timcns, arborcm ascendit. Qucm cum inse- qui non posset, cocpit unguibus circa radiccs fodere. Et cum sic non proficeret, alios lupos advocavit. Interim nunciantibus scholaribus, homines de villa cum gladiis, cuspitibus^) et ba- cuhs ei in auxilium venicntcs, lupos abegerunt, in medio sui illum ducentes. Lupis invitatis ad horam sequentibus et redeuntibus, illa sola pcrscvcravit, vindicare se tentans multis conatibus. Et cum essent proximi villac, lupa se periculo dans in ultioncm catulorum, armatorum custodias irrupit, et scholaris gulae insiliens, protinus extinxit. Quae statim occisa est. NOVICIUS : Satis miror quod scholarem illum prae ce- teris cognoscere potuit. MONACHUS: Multa huiusmodi fiunt Dei iudicio, cx quibus unum est quod sequitur.
CAPITULUM LXV.
De homine cuius omnes liheros lupi suffocaverunt.
Homo quidam iuxta Aquisgrani tres habuit liberos. Eo vero tempore quo Philippus ibidem coronatus est, multi in provincia lupi videbantur. Ex quibus unus iam dicti hominis infantem extra domum reperiens, rapuit, quem collo suo inii- ciens, silvas petivit. Milcs quidam casu per viam equitans, misertus infantis , post lupum cursitavit , eumque vivum et incolumcm ex dentibus iUius cxcussit. Non multo post idem puer nescio quo Dei iudicio a lupo rapitur, praefocatur *) et comcditur. Habebat idcm infans sororem maiorem sc; quae cum die quadam missa fuisset in agrum ad hauriendam aquam de fonte , lupus multis videntibus ad illam cucurrit , et ante-
1) Kerpen, prope Bergheim. — 2) AFP praecisos. — 3) slc codi- ces. — 4) D suffocatur.
DE MIRACULIS. 261
quam homines subvenire posscnt, puellam extinxerat, intestina eius devorans. Sic horao ille duobus Hberis privatus, cum tempore quodam gucrrae uxorem cum supellectih sua in civi- tatem transtuhsset, tertium puerum ad custodiam domus suae quoadusque reverteretur dimisit. Quem reversus non inve- nit, nec postea vidit; et veri simile est quod a lupo sicut ceteri fiierit raptus atque suifocatus. Ex quo loquimur de lupis, referam tibi de hipo quod nuper audivi, unde satis mirabar.
CAPITULUM LXVI.
Dc lupo qui puellam traxit in nemus , ut os de gutture socii erueret.
Juxta viham cuius nomen excidit, lupus puellam adultam invasit, dcntibus brachium iUius tenens. Quam cum secum traheret, quotiens illa clamare coepit, clamantcm durius pressit, ct tacenti pepcrcit. Quid plura? Ducta est ab eo in silvam ad ahum lupum, cuius gutturi os fuerat infixum. Qui cum nimis torqueretur, per os ahcrius lupi manus puellae in gut- tur Jiiantis mittitur ') , a qua os quod inhaeserat extrahitur. Sanatus vero mox cum suo coUega pueUam ad viUam pro- priam reduxit. NOVICIUS: Ego qucndam iuvenem vidi, qui m infantia a lupis fuerat raptus, et usque ad adolescentiam educatus, ita ut more hiporum supra^) manus et pedes cur- rcre scirct, atque uhilare. MONACIIUS : Ilaec de bestiis dicta sint. Nunc vero dc vermibus ahqua subiungam, sicque di- stinctioncm conchidam.
CAPITULUM LXVII.
De hufone qui persecutus est Theodericum cognomento Cancrum.
In Carpania vUIa Dioccesis Coloniensis cuius supcrius") memini, homo quidam fuerat de quo mihi non constat utrura adhuc vivat, rchgiosus, sed caccus, Theodcricus nomine, cognomcnto Cancer. llic tcmpore quodam iuventutis suae dum in agro tribulos aridos levassct, bufoiicm sub cis ma- gimm olfendit. Qui cum sc contra eum in pcdcs suos postc-
1) 1) immittitur. — 2) F siipcr. — 3) CF Buprn.
262 DISTINCTIO DECIMA
riorcs quasi ad pugiiam erexisset, illc iratus arrepto ligno vcrmem occidit. Miral^ilc dictu. Cum Tlicodcricus nihil minus suspicaretur, vidit bufoncm cxtinctum sua insequi ve- stigia. Qucm cum dcnuo transfodisset, et multotiens concre- mando incincrasset, non tamcn profecit. Non fuit locus adeo remotus, adeo mundus, qui ei ad dormienduni esset tutus. Noctibus per clipcum timore illius ad trabem suspendel^atur. Cum tempore quodam cquitaret cum quodam venatore socio suo, eiquc tanta mirabilia conqucrcndo rccitarct, ccce vermem eundem ille vidit caudac equi cius inhaerentem, celeriusque ad eum scandcntem. Qui mox cxckuTiavit: Cave cave, en diabokis equum tuum ascendit. Mox ille desiliens, occidit eum. Alio itidem tempore sedente eo cum sociis suis, con- spicatur saepedictum vcrmem in poste proximi parietis. Ecce , inquit, ubi ') diabohis ille. Nunquam ab co liberabor, nisi se vindicaverit. Moxque nudata coxa, sinebat vermem accedere. Quem cum momordisset, mordentem manu iactavit, ipsumque morsum celerius rasorio ad hoc pracparato abscidens ^), longius proiecit. Mox mirum in modum ipsa praecisura^) ob infectionera veneni ad instar pugni intumuit, et crepuit. Sic- que hberatus est a verme illo immundissimo. Postea idem Theodericus a quodam mihte innoccnter exoculatus, tantae effcctus est rehgiositatis, ut scmper nudipcs inccdcret, sicque hmina beatorum Apostolorum Petri et Pauh, nec non et sancti Jacobi apud Compostcllam, multis vicibus frequentaret. NOVICIUS : Nunquam audivi taha. MONACHUS : Saepe per huiusmodi monstra Deus peccantes punit, ut noverint quanta sit in futuro, ubi vermis non morietur, et ignis non extingue- tur*), vanis, gulosis, nec non et luxuriosis, atque immundis poena praeparata. De vanis, ut sunt venatores, iam dictum est. De luxuriosis exemplum habes in Vita sancti Malachiae, ubi homo luxuriosus per bufonem fugatus est a femina reh- giosa ^). De gulosis memini me dixisse in distinctione quarta capitulo octogesimo sexto , ubi intestina galhnae versa sunt in bufonem. Referam tibi de hoc etiam recens exemphim.
1) C ibi. Conf. IV, 21. - 2) F abscindens. - 3) CD prae- scisura. — 4) Isai. 66, 24. — 5) Vit. Malach. cap. 17. p. 538: „Venonalum et tumiduni animal quod bufonem vocant, vi- sum cst replans exire de inler fcmora mulicris."
DE MIKACULIS. 263
CAPITULUM LXVm.
Item de bufone qui in phyala bihuli sacerdofis repertus est^
In I3ergc villa Dioecesis Coloniensis saccrclos quiclam ce- lebrat, homo satis mirabilis, ct gulae totus cleditus. Nolc^ eum nominare; spero quocl adhuc vitam suam debeat emen- dare. Huic consuetudo est tempore aestivo, propter incita- menta gulae, tantum in phyalis bibere, id est in scyphis vi- treis. Die quadam phyahxm suam vino repletam tollens, cum nescio cui illam ad potandura ') porrigeret, bufo magnus fundo insedit. De qua visione valde territi, mirabantur quomodo corpus tam graudc intrare potuisset, cum eidem vasi quod inferius dif- fundebatur, esset colhim longum et exile nimis. Cumque sacer- dos 4ion possct vermcm eiicere, neque vas vellet frangere, in locum unde ilUid") tulerat rcposuit, et post horam reversus, nihil in eo repcrit. Nimirum liquor ille miraculose conversus fuerat in vermem horridum, ut eius exemplo sacerdos abhor- reret ebrietatem.
CAPITULUM LXIX.
De bufone qui repertus est super altare Judaeorum cum celebrarent cenophegia ^).
Non est diu quod per huiusmodi vcrmcm Dcus Judaeos qui (!orpore et cultu omnino immundi sunt, miraculose satis confudit. In villa proxima quae Wintere nominatur, tempore quodam Ju- daciillic commorantcs, in domo cuiusdam militis quam conduxe- rant, quasdam sollcmnitatcs cclcbrabant. Cumque altare pannis multis ac mundis operuissent, tcmj^orc sacrilicii vespertini si- mul intrantes, sacerdos ad altare acccdcns, postquam pannos revolvit, sub eis circa medium altaris maximum buTonem in- vcnit. Oui cum ex nimio horrore clamassct, accurrorc Judaci, accurrcrunt et Christiani; nec potuit laterc visio tam mon- struosa. riures cnim milites, et eorum uxores ad spcctaculum confluxcrant, qui in risum resoluti, Judacorum confusioncm augmcntaverunt. Per quos etiam recitatum cst tunc tcmporis domino Gcvardo Abbati nostro, a quo cgo audivi. NOVICI-
l) 1)1* ad p o t jui (I uin illain, 1' a d [(otanduin. — 2) AEl* illuni, 1) ipsuin. — 3) sccnoi)egiam.
264 DISTINCTIO DECIMA
US: Satis delector in huiiismodi miraciilis, quae sunt de- Btructiva erroris atque vitiorum, et quacdam incentiva fidei at- que virtutum. MONACHUS: Novcris etiam vcrmes vcnena- tos, aliquas haberc virtutcs naturales.
CAPITULUM LXX. De serpente qui vulnus sateUitis suxit et sanavit.
Ketulit nobis Henricus dc Foresto, milcs honcstus et ve- rax, rcm de scrpente satis mirabilcm. Satelles inquit quidam iuxta nos anno praetcrito vulncratus in latcrc et male sanatus, erumpcntc sanie amplius torqucbatur. Dic quadam cum nu- dato latcre super truncum succisac arboris se reclinasset, ut sanies cfflucrct, obdormivit. Interim serpens advenit, et vul- nus suxit. Expergefactus ille, serpcntem cxcussit. Et licet territus fuisset propter vcnenum, magnum tamen mox sensit re- medium. Suasum cst ei ut denuo in eodem loco, praedicto modo colubro copiam sugendi daret; forte sanitatem omnino recipcret. Quod ita factum est. Sanissimus vcro cfTectus, in tantum a serpente coepit diligi, ut vix in aliquo loco dormire posset, quin ad eius lectum veniret. Cuius consortium homo abhorrens, provinciam mutavit; interimque pcr annum fere di- midium illum non vidit. Reversum denuo serpens sequitur; et cum non posset intrare ubi ille cubabat, mane ante ostium repertus est. Suasum est ei ut monstrum occidcret. Re- spondente illo, curatorem meum non occidam, tandem impor- tunitate serpentis exasperatus, occidit illum. Sicque ab eo libe- ratus est. NOVICIUS: Melior erat serpens iste illo serpente de quo dictum est in distinctione sexta capitulo vicesimo se- cundo. MONACHUS: IUe peccatum maximum punivit; ad hoc enim creatus fuerat. Quantum serpentes hominibus par- cant, duobus tibi pandam miraculis.
CAPITULUM LXXI.
De matrcma Flandriensi quae serpentem in orbita hibit, et in partu eundem effudit.
Matrona quaedam in Flandria, sicut nuper audivi a Wi- gero monacho Vilariensi, cum infantem peperisset, circa illius corpusculum serpens maximus se complicaverat. De quo cum
DE MIKACULIS. 265
dispiitatum fuisset, quomodo foret sine penculo infantis abs- trahendus, consilio cuiusdam gladius super eum positus est. Ad cuius frigiditatcm coluber temtus, se erexit, ct ab infante cecidit. Qui baptizatus, paucos supervixit dies. In orbita eundem serpentem matrona fertur bibisse.
CAPITULUM LXXII.
Item de muliere cui dormienti serpens per os ingressus est , et per partum egressus.
Simile pene contigit in Dioecesi Traiectensi in villa Dulrc. Nutrix Allardi novicii nostri, sicut ipse mihi retuht, cum qua- dam die iuxta alveola rpum dormiret, ingens serpens per os ventrem ilhus intravit. Adveniente eius marito ut dormien- tem excitaret, vidit caudam ad mensuram digiti eiusdem ser- pentis adhuc superesse '). Qucm cum retrahere ^) non posset, illa evigilavit dicens: Valde incommodc soporata sum. Et noluit ei maritus indicare quod acciderat, ne ex ipso timore morerctur. Erat enim vicina partui. Cui a matre consiho viri^) lac et dulcia quaeque ministrabantur, ut serpens eisdem potatus, quieseeret. In hora vero partus muher cum infante serpentem effudit. Quem cum vir extracto gladio exspectasset, ct ille sicut est naturaliter prudens, ad feminam rediret, prae- occupatis eius itineribus occisus est. Adhuc eadem muhcr vivit. Si omnia recitarc vcllem quac meis temporibus mira- culose, id est contra solitum cursum naturae facta sunt, antc me tempus deliceret, quam copia diccndoruni. Interim ista teneas, in his delecteris : quia ad ea quae magis utiliora sunt festino. Quia scriptum est de Deo: Mementote mirabilium eiuH quae fecif^), horum quac dicta sunt recordemur, dicen- tes cum Propheta: Tu es Deus qui facis mirabitia soluS'.). Non nobis Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam s). Nomen Patris Christus est, per qucm facta sunt omnia. Cui cum eodem Patrc et Spiritu sancto Jionor sit ct imperium, i)cr onmia saecnla sacculorum. Amcn.
1) P adhuc iti orc suporesso. — 2) CF cxtrahere. — o) ("F mariti. - 1) Psal. 101, 5. — 5) Tsal. 76, 15. 135, 1. - ()) Psal. 113, 9.
12
266 DISTINCTIO UNDECIMA
DISTINCTIO UNDECIMA »1: IflORIElVTIBlJS.
CAPITULUM I.
Quid sii mors, et unde dicatur; et de quatuor generibus morientium,
UNDECIMA hora diei solem traliit ad occasum. Haec est aetas decrepita, quae morti vicina est. Non sine myste- rio in undecima distinctione de morientibus tractandum suspicor; quia undenarius ') eo quod denarium in quo praecepta legis divinae consistunt, primus transcendat, transgressionem de- signat. Per transgressionem enim prothoplastorum , mors introivit in orbem terrarum. Unde mors' a morsu nomen accepit. Mox^) ut homo pomum vetitae arboris mo- mordit, mortem incurrit, et tam se quam totam suam poste- ritatem necessitati ilHus subiecit. Dicitur etiam mors ab ama- ritudine ; quia ut dicitur, nulla poena in hac vita amarior est, separatione corporis et animae. Sunt autem tria genera mor- tis ut dicit Ysidorus, acerba, immatura, naturahs. Acerba infantum; immatura iuvenum; merita^), id est naturahs, se- num. Et quia de morientibus loqui proponimus, noveris quatuor esse genera hominum morientium. Quidam bene vi- vunt, et bene moriuntur; ahi et male vivunt, et male moriun- tur; ahi male quidem*) vixerunt, sed Dei gratia bene moriun- tur; et sunt qui quidem bene^) vixerunt, sed iusto Dei iudi- cio male moriuntur. Hanc diversitatem per Ezechielem Domi- nus satis expressit. De bene autem^) viventibus, et bene morien- tibus dicit: Vir si fuerit iustus, et fecerit iudicium et iusti- tiam; post enumerationem mukorum operum bonorum ') ita
1) 1j numerus undenarius, E undenarius numerus. Homil. n. p. 117: „Undenarius transgressionis numerus est, eo quod de- narium primus transcendat, et infra duodenarium deficiat. Dena- rius significat decaloguni legis; duodenarius vero multis resultat privilegiis/' — 2) B mox enim. — 3) P matura, ut apud Isidor. Orig. XI. p. 76: „Tria sunt autem genera mortis, acerba, immatura, naturalis. Acerba infantium ; immatura iuvcnum; matura, id est naluralis, senum." — 4) BC quidem male, — 5) B sunt qui bene, CEF sunt quidam qui bene. — 6) autem om B. — 7) BCF bonorum operum.
DE MORIENTIBUS. 267
concludit: Hic iusfus est, vita vivet, scillcet aeterna, ait Do- minus Deus. De male vivente, et raale moriente mox sub- iungit dicens: Quod si genuerit latronem effundentem san- guinem; cnumeratis multis operibus iniustitiae, in fine sic dicit : Numquid vivet? Non vicet. Cum universa haec detestanda fecerit, morte morietur, scilicet aeterna, sanguis eius in ipso erit. De eo autem ^) qui male vixit, et finaliter poenitet, sic ait : Si autem impius egerit poenitentiam ab omnibus pecca- tis suis quae operatus est, et custodierit universa praecepla mea, et fecerit iudicium et iustitiam, vita vivet, et non mo- rietur. Omnium iniquitatum eius quas operatus est non re- cordabor. In iustitia sua quam operatus est vivet. NOVI- CIUS : Magna consolatio. MONACHUS : Non minus terribile est quod sequitur : Si autem averterit se iustus a iustitia sua. et fecerit iniquitatem, secundum omnes abominationes suas quas operari solet impius, numquid vivet? Omnes iustitiae eius quas fecerat, non recordabuntur. In peccato suo quod peccavit, morietur-). Petrus bene vixit et bene finivit. Sy- mon Magus ccontrario male vixit et male finivit. Latro in cruce malc quideni ^) vixerat, sed bene consummavit. Nycho- laus advcna croditur prius bene vixisse, sed non bono fine conclusit. NOVICIUS: Quare boni bene, et mali male mo- riantur, quacstio mihi nuUa est; quare autem diu bene vi- ventes non perseverent, et diu male viventes bono fine dece- dant, nosse vellcm. MONACHUS: Non sum Chusi consiUa- rius David. Quis enirn novit sensum Domini, aut quis con- siliarius cius fuit^)? NOVICIUS: Quae cst mors bona, et quae est mors mala? MONACHUS: Qui in caritatc decedit, per lumcn eius videbit Uuncn actcrnum. Hinc est quod fo- ris^) moricntes lumcn ardens tcnent in manibus. Qui vero sine caritate morltur, mittetur in tenebras exteriores. Una cnim sententia, omnis liaec divcrsitas conchiditur: Qualem, in- quit, teinvenero, taJem te iudicabo. NOVICRIS: Satisfactum mihi fatcor per sentcntias; nunc prccor ut oxcnipla subiungas. MONACHUS: Faciani quod hortaris, ct hoc secundum ordi- nem pracdictum. Quam pretiosa sit in conspectu Domini mors sanctoruni cius, ct mors pcccatorum quam pcssimae), subiecta doclarabunt^) cxenipla.
1) autem otii !>. — 2) E/.och. 18. — 3) BCF latro qnidom in cruce malc. — 4) Hom. 11, 34. — 5) in saeculo. Conf. VII, 22. - 6) Tsal. 115, 15. 33, 22. - 7) B dcclarant.
268 DISTINCTIO UNDECIMA
CAPITULUM 11.
7)c mortc Meyneri sacerdotis dc Claustro.
Eo tempore quo beatissimus David monaclms Claustren- sis ab hac luce migravit, facta est in cadem domo quae alio nomine Ilcmmenrodc vocatur, mortalitas magna, Domino cli- gentc sibi eos quos vita commcndabat sanctior, ad similitudi- nem columbae quae melioribus granis pascitur. Erat ibi sa- cerdos quidam nominc Mcyncrus, quandoque ecclesiac sancti Symeonis in Treveri canonicus, et salutari admonitione sancti Bernardi Abbatis ad ordinem conversus. Amplius quam tri- ginta annos in ordine fecerat, et per plurimos labores ad sublimc sanctitatis cuhnen pervencrat. Cumquc in eadem domo ob suam probitatem ad diversa electus fuisset officia, Prioratus sciUcet , cellerariae , grangiariae, magisterii ') noviciorum , gra- datim tamcn, omnibus irreprehcnsibihter administratis, graviter infirmatus, mortcm-) adesse dolor vchemens indicavit. Cuius labores Abbas considerans, in domum secretiorem eum poni fecit, quatuor ad ministerium eius deputatis^). IUe vero hcet gauderet de sohtudine, tristabatur tamcn de exhibito ho- uore, dicens Abbati: Fratres isti Aigilando atque labo- rando sunt lassi, neque mihi sunt necessarii. Grata est mihi sohtudo, ncque minus solus ero, cuni solus ero*). Non enim sohis est cui praesul et custos Dominus adest. Si careo hominum obscquio, credo quod non deerit praesidium de coelo. Abbate recedente, et ad sermones eius minus attendente, ipse fratres abire compuht, lucernamque extinguere. Media nocte Priore iubente in eandem domum ad dicendas horas minuti conveniunt, et ignis accensus est, quia hyemps erat. Dictis matutinis visitavit eum Prior, fratribus lectum eius circum- stantibus. Quibus ait: Tota nocte sonemnizabam. Si cen- tum hnguas haberera, internae iocunditatis gaudium exphcare non possem. Vidi deificum lumen, audivi coelestem harmoniam, interfui choris psahentium in coelo. Ach quam ordinate, quam distincte, quam reverenter psaUebant. Voces quidem erant multae et diversae; sed quemadmodum in cythara varietas cordarum uniformem reddit concentum, ita concors iha diver- sitas in unam conveniebat melodiam, supra huraanum sensum
1) codiccs magistcrio. — 2) CF infirmatus est. Mortcm. — 3) E eius deputans, B ei deputans. — 4) D fuero.
DE MORIENTIBUS. 269
deloctabilem. Gravibus succinentibus, pucllares voces ascen- debant, facientes dyapason. Cuius organi suavitatcm humana infirmitas aestimare non potcst. Admiranti milii super liis, astitit quidam in liabitu venerabili, dicens: Quid miraris? Haec est laus Verbi Dei. Et cum hacc dixisset, psallentibus ad- iunctus est, et tota virtutc psallebat. Interea gratum occurrit spectacuhim. Videbam stratam speciosam super me directam, iter e terris in coehmi praebentcm. Unus ex nostris subito de medio factus, hanc ingressus superna regna petebat. Lae- tabundus et laudans, angelorum valhatus copiis, nullumque pas- sus omnino discrimen, coelo receptus est. Verumtamen fra- ter illc non est mihi designatus ex nomine. Quidam autem calumniabantur fratres nostros, duo obiicientes, sciiicet quod defunctis fratribus debitam pensionem negligenter solverent'), ct veteres tunicas non statim cum novas reciperent, rcdderent. In altero me reprehensibilem dolco; propter urgentcs cnim causas, missas nondum persolvi quas debeo, sed quam plura psalteria dixi. Deo cnim gratias ago, labia mea nunquam otiosa fuerunt a laude Dei. Haec prosecutus est, ct conse- quenter ab hac luce subtractus , fidem fecit dictis. Aiunt de eo quod in exterioribus agens, saepe per dicm duo psal- teria dicere sohtus esset. Perspicuum cst quod frater ille qui subito de medio factus, cum honorc coclesti deduci visus est, ipsum Meynerum satis eleganter cxpressit, evidenti declarans indicio, quod velocius morte subvcniente, sine omni discrimine transiturus esset de pressuris ad gloriam, de morte da vitam, de mundo ad Christum, cui cst honor ct impcrium in saecula saeculorum. Amen.
CAPITULUM ni.
De morte Ysenbardi sacristae elusdem coenobii.
Aegrotabat in eodem coenobio sacerdos Ysenbardus ') no- mine, custos ccclcsiae, plus quam tricesimum aninun agens in ordine, ct ad cxtrema perductus cst. Media nocte cum ^) su- per eum minlstrorum vigilaret diligcntia, audierunt cum levi*) susurrio vcrha sonare. Timentcsque ne morti proximus alicna loqueretur, ori lo^iuentis aure adhibita, Intciicxcrunt verba subli-
1) I) porsol vcrenl. — 2) BCF Ysonhr.uKliis. — [\) \\ <liun. - 4) C lcrii.
270 DISTINCTIO UNDECIMA
raia, aedificationis plena, de gloria coclcstliim et inenarrabili
lactitia sanctorum. Dignum ergo iudicantcs testcm Iiis ido-
neum adhibcri, nunciaverunt hacc Abbati, qui ct ipsc gravi
laborabat infirmitatc. Vocatus Abbas affuit. Interim cccidit
horologium '), et occasionc sumpta, sic fari cocpit: Ach quam
suavcm noctcm cxegi; quam dclectabili horologio temperando
opcram dcdi; quam dulccs ct quam suavcs conccntus audivi,
choris in coelo psallcntium intcrfui. Ach quam concorditcr,
quam delectabiliter psallebant. In nostro cantu solet csse
dissonantia, tacdium, lassitudo; ibi longc ahtcr cst. In unam
omnes conveniunt melodiam, super omne quod dclectat dul-
ciorem. Infatigabiles laudare non ccssant, et quanto plus
laudant, tanto plus crescit amor laudandi, et mirabili atque
incffabih modo hoc provenit in usum gratissimae ^) quietis,
quod nunquam vacant a laudc Creatoris. Ibi vidi homines
nostri ordinis, super ahos^) emincrc diguitate; et gratia prae-
cellere. Qui enim magis hic humiliati sunt, mediocribus pro
Christo contenti, eo gloriosius ibi exultant, abundantiorem
accipientcs consolationem , facie splendidissimi , statura celsi,
veste gloriosi. Cum his famihariter conversatus sum , et
amico refectus colloquio. Apparuerunt etiam mihi fratres
nostri, dominus Warnerus Prior, et dominus Mychael, et do-
minus Arnoldus, et dominus Kono, et dominus David ho-
nore celsior, candidissimis induti cucullis, quarum nitor oculis
meis tam erat impenetrabilis, quam radius fulguris choruscan-
tis. Tanta"^) gloria vestium delectatus, solhcite quaerebam, si
talem ego habiturus essem. Et dixcrunt: Qui vivit irrepre-
hensibihter, talem vestem sperare potest. Si vero vitium
latuerit in conversatione , macula apparebit in veste. Culpa
enim vitae, maculam facit in. veste. Immaculatam ergo mere-
bitur habere vestem, qui se a maculis servat immunem. Et
dixi: Quae sunt istae^) maculae? Et ilh: Murmuratio, de-
tractio , invidia, negligentia , et quicquid sinccritatem cordis ^)
maculat et confundit. Qui talia agunt, in gloria vestis macu-
lam ponunt. Tu vero pro multis laboribus, et vitae hone-
state similem sortieris vestem. His dictis faucibus arefactis,
1) horologium temperare, pondera vel momenta librare, vel sursum evehere; quae cum in imum delapsa sunt, tum horolo- gium cecidisse dicitur. — 2) B mansueti ssimae. — 3) CF omnes, P homines alios. — 4) B in tanta. — 5) istae odd B. — 6) B ordinis.
DE MORIENTIBUS. 271
viribusque exhaustis, defecit loquens. Post modicum, instillata rffocillatus aqua, resumptoquc spiritu, ad loquendum se pa- rans'), spem fecit auditoribus. Et ait: Utinam differret me Dominus usque dum plenc opera Dei dominis meis^) loqui possem. Ach quam laeti nuncii baiulus essem, quam laeta, quam stupenda narrarem, quae vidi, quae audivi, et sensi, quae praeparata sunt diligentibus Deum, et in laudc eius vi- gilantibus. Et Abbas: Fratcr quomodo haec vidisti? Et iile : Quater hac nocte raptus sum ante Deum. Pectus meum apertum est, et anima mea educta est, et statim fui inter choros angelorum, et vidi Dominam nostram in immcnsa claritate cum suis sacris virginibus, quae se mihi promisit in nccessi- tate affuturam, et sanctum Mychaelem cum multo exercitu angelorum paratum ad opem^) mihi. Nam altari ct memo- riae suae honorem solebam semper*) impendere; et innume- rabilem multitudinem sanctorum, et quos antea non videram, statim agnovi. Rursum spiritu et viribus deficiens, loqui ces- savit. Compulsus itaque de sorbitiuncula pauxillum accepit, et gustans ait: 0 quam dulcis est Dominus gustantibus se^). 0 quanta est suavitatis^) eius abundantia, quam larga, quam indeficiens, et omnium deliciarum copiis affluens, qua me in hac nocte reficere dignatus est. 0 dulcedo illa, dulccdo gra- tissima, optabihs et praestantissima. 0 quam singularis, quam excellens et ineffabilis. Intus enim in corde utcun- quc teneo'), verbis autcm explicarc non valeo. Quam sentire potui, non possum effari, rei nimietate victus. Tam felici refectione pastus, hanc supcraddere supcrfluum duco. Haec modicum ct breve nutrimentum praestat; illa in pcrpe- tuum reficit et saginat. 0 quam bcati sunt qui illa sinc fine fruituri sunt. Jubentc Abbate, vocati sunt quidam novicii , viri quondam in saeculo clari, virtute militari insigncs; quos ita consolatus est: Vcrc fcHccs cstis, qui de vana vestra conversatione vocati estis, partem in coelis cum iustis habi- turi. Constat cnim de salute vestra, si tanien perscveravcritis. Nam dominus David indcsincnter pro vobis prcccs ad Domi- num fundit, quatenus quod salubritcr inchoastis, fclicitcr com-
1) B pracparans. — 2) ACEFP dum complcto opcrc Dei, dominis nostris. — 3) A(EFP in auxilium. — 4) BCF semper solebam. — .5) sc add E. — G) E suavitas, li suavis. — 7) sic R; ccteri libri: Intus cram, in cordc utrumquc tcneo.
272 DISTINCTIO UNDECIMA
plcatis. Uiium aiitcm oorum nominc cxprimcns, dc co dice- bat, nisi portas Claustri ingrcssus fuissct, mortis actcrnic portas non cvasissct. Aderant et hospites convertcndi gratia dc scdibus suis evocati; scd nimio adhuc rcrum tcmporahuii amore detcnti, rcm arduam aggrcdi dubitabant. Qui fiducia- htcr acccdcntcs ad virum Dci, mentisquc fluctuationcm confcssi, quod vidchcct vclle adiaccrct cis, pcrficcrc autcm bonum non invenircnt '), supphcabant ut orationibus cius adiuti mcrcrcntnr in bono stabihri. Et iUe: Quamdiu mente adhaeretis sacculo, non potcstis perfecte placcre Deo, nec firmari in bono, habentes voluntatcm fixam in malo. Quapropter rccedite omnino-) ab his quac inutihter amatis, et non dcerit vobis gratia Salvatoris. Si vidissetis quae cgo vidi, omncm gloriam mundi vilcm re- putaretis. Dcinde multi^) multa quaerebant; ille de patre, iUe dc fratre, iUe de suo statu futuro, ille de praesenti. Sed vir Dei ita singuhs responsum temperavit, ut secretorum re- velator, et conscientiarum inspector esse probaretur '^). Mox vocante Domino sancta^) iha anima carne soluta est, ad do- lorcs corporis ultra non ^) rcditura, sed ut credimus, immortah- tatis hice vestienda et perennium gaudiorum suavitate rcficienda. Duo haec capitula, sicut et quinque rehqua quae sequuntur, a quodam reperi ') notata, qui se ea quae dicta sunt vidisse et audivisse commemorat °) ; quae perire non sum passus. Ha- bent praeterea pUu-es testes, qui adhuc supersunt. NOVI- CIUS: Prosequere obsecro residua, quia tanto sunt audienti- l)us gratiora, quauto tuo testimonio recenter gesta, scripto sunt mandata.
CAPITULUM W.
De morte Sigeri monachi.
MONACHUS: Fuit in eadem domo monachus sacerdos nomine Sigerus ^), aetate iuvenis , ct amator ordinis , sui cor- poris severus castigator, qui inter cetera virtutum opera san- ctam Dei Genitricem ardentcr dihgebat, et quibus poterat modis ahos ad aniorem eius accendebat. Cum autem accer- sionis suae hora imminebat, eo quod infirmaretur et languor
1) Rom. 7, 18. — 2) omnino oin BCF. — 3) multi add B. — 4) C compr obaretiir. — 5) B felix. — 6} CE corporis non, B corporis nunquam. — 7} E recepi. — 8) C me- jnorat. — 9) B Sigerus uomine.
DE MORIENTIBUS. 278
esset fortissimus, quidam conversus magna Dei gratia praedi- tus, qucm Dominus sccrctis consolationibus suis frcquenter consolari dignatur ^) , huiusmodi visionem vidit. Visa cst ei tabula dcfunctorum pulsari, et ire coepit ad muniendum fra- tris exitum. Et forte transitum habens pcr palatium operis mirifici, invenit residcntem in eo matronam revcrendae digni- tatis, cuius facics angehcam pracferebat gratiam, et nivcmn indumenta candorem. Haerebat igitur dcfixis in cam hunini- bus, certus tam desiderabili pcrsonae divinum numen inesse. Denique tantae divinitatis praesentia ausum praebcnte, pro- pius acccdit, non metuens offensae pericuhim, et familiariter verba conserit diccns: Amantissima domina, quid causae habcs ingredi ad nos, cum lioc non sit hcitum matronis? Et illa: Speciah inquit iure fungor in domo ista, et venio visitare famihares et domesticos meos. Et ihe, piam pro fratribus gerens sohicitudinem, ait: Ecce fratres nostri viritim^) dece- dunt, iuvenes, et senes, et mediocres, et non est personarum acccptio. Quid inde nobis faciendum est? Et ilUx: Debetis decantarc Te Dcum laudamus ^). Cum phn*a responderct, haec tantum verba retinuit, vir simplex et sino htteris. Interini vere'^) pulsata est tabula, et cessavit visio figurativa. Credi- mus piam Dei Genitricem, utpote matrem misericordiae, fideli suo in morte non defuisse, et talc indicium adventus sui dcdisse.
CAPITULUM V.
De morte adolescentis laici cum quo angcJl c^mi moreretur loquehantur.
Ea tempcstate venit ad convcrsionem adolesccns Laicus, mundi corruptclam incorruptus evadens, carnis intcgritatc ser- vata, quod est magnum^) divinae miscrationis bcncficium. Hic cum se Capitulo pracscntasset, consequcntcr languoro correptus inunctus est. Quo inuncto, ahus defunctus est. Cuius exequiis cum univcrsi intcresscnt, infirmis intcrim sine custode rclictis, audivit adoh^sccns illc choros angoiorun), ob- sequia Amcris agcntium, ct suavitate^) psanonliinn maguifice 'j dclcctatus cst. Insupcr quidam cx ipsis praosontiahtor astito-
1) 13 dignabatur, CF dijfnalus esl. —2) CEF vicissiin. — 3) B d 0 b c t i s d c t a n l a r c I) c ii ni 1 a u d a r c. — I ) BCnFI* vcro. — ;")) ACE niajTnac. — G) 15 cl in suavilalc. — 7) B inirificc, D niinis.
12*
274 DISTINCTIO UNDECIMA
runt ci, et allocuti sunt tlicentcs: Aniicc tu quid dicis? Pla- cetne tibi hac vice vcnire ad nos? Et ille: Vehementer cupio dissolvi , et esse cum Christo '). Et angeli : Esto paratus , cxplctis praesentibus exequiis, statim nobiscum ibis. Ille pro- missi haud dubius superni, luturorum gaudiorum primitias ^) iam corde praesentiens , laetus ct hilaris rcdeunti infirmario rem pandit per ordinem. Et adiecit: Sternite mattam, ct pulsate tabulam, ct quae paranda sunt parate celerius, iam cnim iturus sum ad Domiiuun. Quod ita factum est. Porro qui- dam infirmus proxinjus iaccbat ei, et quasi eontiguus, tenui tantum pariete divisus ab ipso, qui audivit angelos cum eo loquentes, qui adhuc superest testis fidehs, cuius testimonio fidem facit vita laudabilis.
CAPITULUM VI. .
De Oherio converso gui moriens coelestem audivit harmoniam.
Erat in eadem domo, Claustro scihcet, laicus conversus nomine Obertus, vir moribus ornatus, et actione circumspectus, a primis adolescentiae ^) annis deserviens in ordine, ad omne iubentis imperium hilaris et promptus. Hic annis^) circiter triginta cum fratribus infirmis tam devotum quam sedulum exhibuisset obsequium, ipse quoque diversa corporis inaequa- litate correptus est, et in magnis laboribus supervivens ^), annis quasi viginti, longum trahebat martyrium. Verumtamen licet corpore invaHdus, animi providentia non deerat fratrum neces- sitatibus, prudenter disponens omnia. Tandem obortae mor- tahtatis urgente procella, et languore invalescente, diem suura functus, vita simul et doloribus ereptus est. Nocte beati Stephani, quae proxima est Natali Domini, pulsata est tabula defunctorum pro eo, et surgentes festinanter, advenerunt fra- tres, orationibus munientes fratris exitum. Jacebat autem ut moris est positus super mattam, extremum trahens spiritum. Dicta letania cum adhuc aliquid spiramenti superesse videre- tur, inccpti sunt septem Psalmi. Inter dicendum, tanquam de levi somno excitatus, revixit, circumfcrcns oculos, et iubente Abbate repositus est in lectum suum, et reversi sumus. Quidam autem rei novitate perculsi^), manserunt circa eura, exspectantes donec convalesceret spiritus eius, cupientes audirc
1) Philipp. 1, 23. — 2) B delicias. — 3) CF add suae. — 4) B annos. — 5) BF seniper vivcus. — 6) C pcrcussi.
DE MORIENTIBUS. 275
ab eo quid hoc esset miraculi. Postquam autem sibi rcddi- tus est, ita dicerc exorsus est: Hic ego quid facio? Certe hic esse nolo '). Modo eram inter angelos , coelestis harmo- niae suavitate demulcebar, deputatus eram beato protliomar- tyri, gloriae ipsius consors et collega futurus. Hic ego^) quid facio? Certe redire volo. Post modicum iterum tabula pulsata est, et fcliciter obdormiens in Domino, ut credimus non est fraudatus a desiderio suo ^), partem habiturus in sorte sanctorum. Quod autem praeostensa sibi gloria reversus ad horam caruit, in hoc pusillanimitati nostrac consultum esse non ambigimus, videhcet ut minus sollicitos devotos faceret, et proficientes studiis melioribus accenderet.
CAPITULUM VII.
De converso caeco qui aiidivit angelos officia exequiarum complere.
In eadem domo caccus quidam conversus fuit, cui Deus interioris hominis lumen contulit, damna corporis coclesti mu- nere commutans. Dedit enim ci divinas videre vislones, ali- quando gloriam sanctorum, frcqucnter poenas malorum, assi- due ipsum daemonem, flammivomos ignium globos eructuan- tem. Mira sunt haec, et munera Dei. Frcquentcr autem patitur daemonum incursus et congressus, ita ut ipsi impingant in eum, et ipse vel pugno vcl baculo affligat eos. IIos as- sultus pati solet in quolibet loco, magis in ecclesia, maxime cum pro defunctis orat. Ea tempestate cocpit istc in exequiis defunctorum audire choros angclorum psaUentium, modo cum monachis, modo divisim. Cum autem efferebantur corpora praeccdente convcntu, manebant angeh in choro, cxcquiarum officia complentcs. Inter Sanctus autem et Patcr nostcr iiief- fabilcs solcbat audire iubilos, et supra humanam acstimatio- ncm dulces. Ilacc coelcstis modulatio po^t dci^ositioncm") domini David dulcior ct magis intcUigibilis audiebatnr. Con- tigit aliquando, dominum Abbatem acdilicationis causa venire ad hunc caccum, qui intcr cctera acceptae gratiae benelicium ') confcssus cst et hoc. Diligcnter antem praemonitus cst ab Ab- bate ut divinae gratiae gratus existcns, onmem lunnanam glo-
1) B add Rcdirc volo. — 2) V\V crfjo. - 3) Psal. 77, M. — 4) deposilio corporis, niors. — 5) BCF bcncficiu.
276 DISTINCTIO UNDECIMA
riani excliidcrct, (livinmn apnd se mimiis occultans, ncc san- ctum daret canibus. Et respondit sc tantum lioc unico fratri suo carnali dixissc. Et intcllexit Abbas lapsum liominis. Post dics aliquot rcvcrso Abbatc, Immiliatus coram co, coe- lesti se carere beneficio lacrimose confcssus cst. Et inflicta ei gravi pocnitcntia, quae superbienti subtracta fuit, pocnitenti rcstituta est gratia.
CAPITULUM yill.
T)r morte fratris Ilildehrandi cuim animam in spccie pueri speciosi conventus candidatorum deferehat.
Cum in extremis agcret frater Hildcbrandus, tabula pul- sata conventus accurrit'). Quo morientcm circumstantc, ct exequias cx more celebrante, stetit frater quidam inter alios, cui talem visionera Dominus revelare dignatus est. Vidit, et ecce alius conventus supervenit hominum albatorum, qui in loco quo moriens iacebat, speciosum valde puerum accipiens, cum gaudio magno et canticis abiit. Itaque gemina felicis huius fratris substantia, a gemino conventu delata atquc deducta est, anima scihcet a conventu albatorum ad beatam requiem, corpus vero a conventu albandorum ad ecclesiam; utroque sane pro eo quod deferebant, in Dei laudes, quanquam differcntcr^), concrepante. NOVICIUS: Quid est quod in quorundam iustorum morte tam mirifica videntur, et in aho- rum qui eis in merito pares sunt, vcl forte maiores, nulla ostenduntur? MONACHUS: Una causa est, ut latens sancti- tas morientium viventibus manifestetur ; alia, ut eorum virtutes quibus hoc meruerunt, imitentur; tertia est, ut iustorum inno- centia, si male fuerint ut saepe fit infamati, demonstretur. V^'bi causa.
CAPITULUM IX.
T)e converso mortuo circa cuis corpus frater Warnents candelas stare vidit.
In eodem cocnobio quodam fratrc fautore nomine Warnero, conversum aliquem quidam ex fratribus calumniati sunt sine
1) E occurrit. — 2) libri indifferenter. Conf. XH, 39.
DE MORIENTIBUS. 277
causa , ita iit abiiceretur ') ab illis. Contigit post haec -) ut frater iclem moreretur, ct iam dictus Warncrus interesset com- menclationi eius. Moris autem tunc erat, ut aliquo super mattam posito, fratres sicut sine processione occurrerunt, ita sine ordine circa morientem stetcrunt, ubi cuique prior^) oc- cursus aut devotio locum dedit, laicis fratribus hinc inde circa monachos stantibus. Corpore igitur mortui loto et allato, vidit idem Warnerus nuiltas candelas in circuitu feretri statutas, et omnes ardentes. In parte autem qua ipse stabat, omnes candelae pariter extinctae sunt. Unde niiratus simul et territus, cum corpus in ecclcsiam de- latum fuisset, ipse dominum Syfridum traxit in partem, et confessionem fecit*), extinctionem candclarum suis peccatis imputans ^) , et innocentiae fratris manifcstandae. Revcrsus in ecclesiam, easdem candelas invenit, ct omnes ex omni parte ardentes vidit.
CAPITULUM X.
De morte Herwici Prioris.
Anno praeterito dcfunctus est ibidem dominus Herwicus Prior, vir quidem grandaevus, et circa disciplinam ferventissi- mus. Qui cum sero putaretur esse moriturus, multis qui con- venerant clara vocc dicebat: Non modo moriar, sed crastina die, hora nona cro antc summum iudicem, de omnibus ope- ribus mcis ibidem redditurus rationem. Eadem siquidem hora exspiravit. In cuius transitu quidam confessi sunt se ange- los audivisse. Similc habes dc Uhico monacho Yihiriensi in distinctionc nona capitulo tricesimo primo. NOYICIUS: Quid cst quacso quod ille pracdixit se iturum esse ad luiptias, iste ad iudiciuni? MONACIIUS: Ille utpotc in adolcsccntia conversus, pic pracsumebat de custodita innocentia; istum terrucrunt pcccata inulto tcmpore couHnissa. Sencx cnini vcncrat ad conversionem. N0VICIU8: licati mortui qui sic In Domino inoriuntur^). IMONACIIUS: Quanta sit in Domi- no nioricntium bcatitudo, subiccta dcclarabunt cxcnipla.
) ADEP eiiceretur. — 2) BC hor. — 3) B uhicuiKjuo prior aul. — 4) B parloiu ad coii fcss i ouciii. — f)) ACKI' icpu- tan.s. -- ()) Apoc. M, 13.
278 DISTINCTIO UNDECIiMA
CAPITULUM XI.
De inorte Mengozi^) conversi qui ad mandatum Gisilberti Ahbatis revixit.
In saepeilicto Claustro convcrsus quidam fuit nominc Mengoz, vir simplex ct religiosus, in coquina convcntus serviens, Accidit ut die quadam cum iuvene quodam monaclio hebdo- madario coquinae, lignum inciderct. Quod -) cum minus caute pcdes) ad scindendum servaret*), monachus cundem pedem divisit. Deportatus in infirmitorium, cum nimis torqueretur, inunctus est. Instante tcmpore eundi ad Capitulum generale, dixit ei bonae memoriae dominus Gisilbertus Abbas: Frater Mengoz, non debes mori, sed exspectabis me. Kespondente illo, si in me fucrit, faciam; subiunxit Abbas: Ego praecipio tibi. Ivit ergo ad Capituhim, et moratus est diutius. Reverso eo, et veniente ad portam, pulsata cst tabula et campana. Interrogavit Abbas cui pulsaretur. Dicente portario, quia fratri Mengozo^); respondit Abbas: Ego deberem ei adhuc loqui. Festinansque ad orationem, cum venisset in infirmi- torium, ille exspiraverat. Et cum se inclinasset ad mortuum, aha voce dicebat: Frater Mengoz. Et non crat ibi vox ne- que spiritus^). Cumque secundo idem nomen repetisset, re- spondit Prior: Nohte vos fatigare, exspiravit enim. Tunc Ab- bas se ad ihius aurem niagis inclinans, clamavit dicens: Ego tibi praeceperam, ne morereris donec vcnircm. Ego tibi ite- rum praecipio, ut respondeas mihi. Ad quod verbum ille quasi de gravi somno excitatus, oculos aperuit, et ingemuit Och pater, inquit, quid feclsti ? Bene eram ; ut quid me revo- casti? Ubi, inquit, eras? Respondit conversus: In paradiso. Posita mihi erat^) sedes aurea secus pedes Dominae nostrae; et cum me revocares, advenit dominus Ysenbardusa) sacrista noster, trahensque me^) de sede eadem, dicebat: Non hic sedebis, inobedienter huc venisti; revertere ad Abbatem tuiun. Sicque reversus sum. Attamen promissum est mihi, quod
1) BCF Mengoz. — 2) BDEF qui. - 3) CDEFP pedem. — 4)B scindendum hoc teneret. — 5) BC Mengoz, F Men- gozi. — 6) C erat ei vox neque sensus. Vit. Bcrnard. II, 3. p. 819: ..neque vox neque halitus erat in eo, tantum cirea praecordia exiguus ei supererat vapor." — 7) BCF erat mihi. - 8) BCF Ysenbrandus; sic et infra. — 9) mc add CDEF.
DE MORIENTIBUS. 279
eadem sedes mihi forct rcservantla. Vidl eundem Ysenbar- dum in multa gloria, in cuius pede apparuit macula, eo quod nobiscum existens, invitus iret ad laborcs. NOVICIUS: Cum sancti sine macula sint ante tlironum Dei ') , quid est quod in gioria civis coelcstis visa est macula ? IVIONACIIUS : Propter viventes visio eadem ostensa cst, ut gloria monachis bene^) viventibus esset ad consolationem, macula vero ncgli- gentibus ad correptionem. Licet enim invitus iret cum fratri- bus ad laborcm manuum, valde tamcn sollicitus fuerat circa divinum scrvitium^). Libcntcr mature matutinas pulsabat, b*- benter altc cantabat. NOVICIUS: Placet quod dicis. MO- NACHUS: Testatus bst idem Mcngoz, se dominum David ibidem vidisse, et alios multos, qui nupcr fuerant defuncti. Dicebat etiam infra triginta dies aliquos dc purgatorio esse liberandos. Cumque hacc et his simiha recitare cocpissct, advocati sunt novicii, viri in saeculo nominati, Gerardus vi- dehcct, Marcmannus *) , et Karohis postea Abbas, de cuius ctiam manu comedit, in signum vcrac resuscitationis. Post haec cum postulassct hcentiam rcdeundi, rcspondit Abbas: Modo vadas in pacc. Et benedixit ci. Ad quod vcrbum mox oculos clausit, et cxspiravit. Hacc mihi recitata sunt a senioribus nostris, et a iam dicto Marcmanno, qui tanto mi- raculo interfucrat ^). Cumquc^) pracfatus Yscnbardus esset moriturus, et Gerardus cognomcnto Waschart ad pcdes illius rcsidcrct, prophctico spiritu ad stabihtatcm ihum hortatus est diccns: 0 Gcrarde, vidc ne exeas ordinem, quia muUa milha dacmonum ante portam exspectant te. Quid postea de eodera Gerardo actum sit, novimus omnes.
CAPITULUM XIL
Hem de morte Gozberti conversi qui reviviscens visci recifavit.
Similc miraculum contigit in cadem domo. Cura esset ibidcni novicius dominus llcnnannus, lunic Abbas Loci sanctae Mariae, sicut ipsc milii retulit, \eiiit ad cum dic (luadam ah- quis de scnioribus diccns: Venite mecum, ego faciam vos
1) Apoc. 14, 5. — 2) bcno add C. — 3) liCF officiuin. - 4^ AHFP IMarcina iinus, E Marcianus; sic et paulo posl. — f^J F interfuit, H in t crrueruut. — 6) quo oni 1».
t>80 DISTINCTIO UNDFXTMA
audirc in continonti, quae libcnter audictis. Et duxit eum ad qucndani convcrsum (jo/bcrtum nominc, qui mortuus fuc- rat ct rcvixit. Qucm convcrsi ncscio quot sunt sccuti, spc- rantcs quod novi aliquid esscnt audituri. Ad quos ille: Vos domini numeratis anuos conversionis vestrae, alius quadra- pnta , alius viginti ') , alius decem. Ego vobis dico , quod bcatus cst monacbus ille sive convcrsus, qui bene uno anno, vel mcnse, vcl quod minus cst una hcbdomada, in ordine eonversatus cst. Quibus cum amplius diccre nollet, recessc- runt. Ad qucm novicius: Eogo vos bone frater, ut aliquid mihi rcferatis quod me aedificet. Rcspondit ille: Ego cum nuper infirmarer, et essem in doloribus maximis, venit ad lectum meum nescio quid. Cumquc primo tetigissct pe- des meos, gradatim ascendcndo, tetigit ventrem mcum, ac dcinde pcctus, nec tamcn cx codcm tactu ahquid mah sensi. Tacto vcro capite meo, mox exspiravi, ductusque sum in locum amocnissimum, ct nimis dchciosum, in quo di- versi gencris arbores, ac multi coloris llorcs aspexi. Occur- rerunt mihi et iuvcnes speciosissimi , a quibus officiosissime sum salutatus, et antc Dominam nostram cocli Reginam cum multa alacritate deductus. Posita cst mihi scdes secus pcdes eius. In qua cum sederem in^) multa cordis mei iocunditate, iussus sum redire ad corpus. De quo cum phuimum dole- rem, eonsolati sunt me dicentcs : Ne tristcris ^), quia sedes haec tibi reservabitur , et post dies paucos redibis ad eam. Quos cum iturus adintcrrogasscm^) de statu futuro domus nostrae, respondcrunt: Bonus cst status cius praesens sub Abbate hoc Gisilbcrto; neque plus ab eis obtincre potui. Circa tertium vero dicm rursum exspiravit idem Gozbertus. NOVICIUS : Cum in primo capitulo huius distinctionis dictum sit, nullam poenam in hac vita morte esse amariorcm, quid est quod neuter istorum convcrsorum de illius amaritudine conqueritur? MONACHUS: Puto tantum dc illis csse intelhgcndum , quo- rum anima separatur a corporc non rcvcrsura, nisi ad dicm iudicii. Lego Lazarum cum adolescente ac puella suscitatos, Tabytam^) ctiam et Maternum, nec non et multos ahos, quo- rum nullus dc hac re ahquid conqueritur. Quosdam etiam tam placide videmus mori, ac si in somnum resolvantur. Unde
1) EP triginta. — 2) BCP cuin. — 3) B contristeris. — 4) CFP intcrrofijasscm. — 5) Jolian. 11. Luc. 7. 8. Act. 9.
DE MORIENTIBUS. 281
de hac quaestione iiihil ccrti diffinirc possum. NOVICIUS: Si qua sunt rcsidua dc moricntibus pracdictac domus, precor ut mihi cdisseras. MONACIIUS: Hoc ut fiat, oportct me ordincm mutare propositum, ita ut interscalari modo loquar, nunc de bcne viventibus et benc morientibus , nunc de malc vivcntibus et bene moricntibus, nunc rcvcrtcndo ad illos. NOVICIUS: Dummodo loquaris acdificatoria, de ordine mo- dica mihi cura cst. MONACHUS: Audi ergo quanta sit misericordia Dei.
CAPITULUM Xm.
De finali contritionc sacerdofls quandoque nigri monachi existentis.
Ante ahquot annos in Claustro sacerdos quidam defun- ctus est, cuius vita talis erat. In ordinc quidcm nigro factus fuerat monachus et saccrdos, in quo tantum profeccrat, ut Prioratus officium adipisccrctur. Scd facicnte invidia diaboli, et propria temcritate, dcsertis castitatis ct innocentiae pastris, abiit in regioncm dissimih'tudinis, pactum facere cum delcctationibus suis. Ahquando autcm pocnitcntia ductus, Praemonstratcnsis ordinis regularis cfi^ectus cst. Rursumquc circumvcntus a Sathana, in pristinos cccidit crrorcs. Dchinc ad nostrum or- dincm se contuht. Itcrumque factus apostata vihs, vohipta- tibus frcna laxavit, non crubcsccns domcsticam uxoris co- habitationcm. Novissimc dicbus istis respcctus a Deo Patre luminum'), saccuhim cum concupiscentiis dcscruit, vcniensque Hemmcnrode, ingrcssum pctivit ct obtinuit. Mox ad arma pocnitcntiac convolans, confessionibus assiduis, lacrimis, oratione et iciuniis, omnibus vcre pocnitendi formam pracbuit ct cxcm- phmi. Decurso brcvi tcmporc, anno scilicct nccdnn\ dimidiato, tactus molcstia carnis, lccto dccubuit; non tauicn indulgcntius circa^) sc agcns, cocptum virihtcr consummabat agoncm, modo psallens, modo orans, modo sanctam Dci Clcnitriccm sahitans. Habcbat cnim quasdam i})sius salutationcs, sine quibus ncc vigilans, nec dormicns invciiiri potcrat, quas ante lioram cxitus sui collo suo ij)sc circumhgavit, in tcstimonium grandis^) fi- duciac ct bonac sj^ci suac. Rogabat autcui assistcrc sibi do-
1) Jac. 1, 17. — 2) circa add I). — 3) grandis add R.
282 DISTINCTIO UNDECIMA
minum Abbatem cum paucis fratribus, quibus sic prolocutus est: Rcverendc pater et domini, pcccator cgo ct pocnitens, tcstes vos mihi apud Deum cssc cupio sinccrac confcssionis ct vcrae poenitentiac. Paratus cnira sum ad omncra satisfactioncra, quac- libet tormcnta, quoslibct subire labores, si Dcus vitam mihi donavcrit. Nihil durum, nihil difficilc, nil erit') impossibile amanti ct vere poenitcnti. Sic vere compunctus ct vere poe- nitens, bcncdictioncs ct gratiarum actioncs adhuc in orc ha- bens, Dco fcHccm reddidit spiritum. In cuius transitu cuidam monacho talis visio rcvclata est. Videbat angclos in infir- mitorio epuhs et gaudiis multis laetantes, mediura autem scdcre Salomonera, tam sollemnis lactitiac participem. Diccbatur enim Salomon. Supervenerunt et alii angeh, secum adduccntes sex de fratribus nostris, qui eo tempore dcccsscrant, sacerdotes in albis pretiosis, luce clarius fulgentes. Qui et dixerunt : His sex diraissa sunt peccata sua, et huic septimo, digito demon- strantes Salomonem. Interim pulsata ^) tabula, fratcr qui haec vidcrat evigilavit, et veniens invcnit eum in eodem loco ex- halantem spiritura^), quo viderat eura participasse conviviis angelorura. NOVICIUS : Puto quod hi qui sunt in fruitione *) saepe pro suis fratribus adhuc peregrinantibus Deum exorent. MONACHUS: Hoc serrao scqucns declarabit.
CAPITULUM XIV.
De Rudingero monacho cui beatus David finem suum praedixit.
Fuit in eodera Claustro monachus quidam Rudingerus no- mine, secundum nomen suum rudis satis in conversatione. In ordine siquidem minus ordinate vixerat, et quod deterius erat, saepius apostatando, tempus poenitentiae sibi concessum ^) in- utihter consumpserat. Circa finem vitae suae reversus, et re- ceptus, ydropisi raorbo percussus est. Qui cum die quadam ante lectum suum sederet ct orationes ahquas diceret, bcatus David, ante annos decem defunctus, in effigie nota ingrediens cura duobus aeque defunctis, ait: Fratcr Rudingcre quid agis, aut quomodo habes? Respondit ille: Sicut horao pauper et infirraus. Corpus pcr turaorera distenditur, et quod me plus
1) P nil, ACDEF nihil, omisso erit. — 2) ACEFP pulsante. — 3) ACP exultantem spiritu. — 4) E add Dei. — 5) ACDFP concessae. Conf. V, 8.
DE MORIENTIBUS. 283
anget '), multorum criminum mole conscientia gravatur. Quem sanctus consolans dixit: Diu quidem male vixieti: sed hodie scias te^) moriturum. Ego Dominam nostram sanctam Dei Genitricem et reliquos sanctos pro te rogavi, et duros eos inveni, et nisi exauditus fuero, totum coelestem exercitum movebo. Sicque disparuit. Quod cum ille domino Hermanno Abbati, quandoque sanctorum Apostolorum Decano, et tunc in Claustro Priori, recitasset, respondit ille : Bone domine Ru- dingere, vos estis vir provectae aetatis, et infirmus, et cito moriemini, nolite dicere nisi veritatem. Bene noverat vitam eius. Respondit infirmus: Si non fuero mortuus hodie, hora nona diei, falsa sunt quae dixi. Quid plura? Hora prae- dicta monachus moritur, et de visione Prior certificatur. NOVICIUS: Puto daemones multum fremere, cum^) tales eis subtrahuntur. MONACHUS: Sicut sancti angeh morientium animas deducere nituntur in coelum, sic angeh mali eas de- trudere conantur in infernum.
CAPITULUM XV.
De morte Gerungi quem homines nigri et vultures morientem observabant.
Mortuus est in eadem domo quidam conversus nomine Gerungus. Iste ante conversionem quorundam Episcoporura Treverensium , successive tamen, fuerat dispensator et durus paupcrum exactor. Tandem quorundam admonitione persua- sus, Ilemmenrode venit, ubi in habitu saeculari tempore ali- quanto de proprio vixit. Tactus gravi infirmitate, magis ti- more gehennae quam amore patriae habitum induens, in in- firmitorium conversorum dcportatus est. Qui cum ad cxtrema devenisset, et in lcctulo*) suo solus iacerct, aspiciente quo- dam converso nomine Ludone , vulturcs advolantcs , in pertica lecti eius resederunt , cum quibus homines tetri, magni atque deformes intrantes, eundem circumsteterunt. Jam dictus Ludo de visione prinuim admirans, et post paululum quod dacmones esscnt, qui morientium animas quasi escam praestolantur, recogitans, alta voce clamavit: Quid statis ibl vos dominiV Egredimini. Qui dum minime obedirent, so- cundo clamavit: Ego vobis praecipio in nomine Domini ut
1) DFP angit. Simllo csl ilhul degcl supra II, 25. p. 97. — 2) C te esse. — 3} 15 quando. — 4) Dl* lecto.
284 DISTINCTIO UNDECIMA
excatis. Ad qiiod vcrbiim mox viri cgrcdientes et vulturcs avolantcs, nusqnam comparucrnnt. Jaccbat antem idcm J^ndo inllrmns in lccto opposito, vir scncx et religiosus, corpore virgo. Visio haec sicut et subsequcns rclata mihi est a do- mino ITcrmanno Abbate, tunc ibidcm Priore. Quantum vero agonizantibus fratrum pracscntium oratio prosit ') , cadem vi- sione declarabitur.
CAPITULUIM XVI.
De morte conversi super quem residebant corvi cum agoni- zaret, qui a columba eipulsi sunt.
Circa idem tempus alius quidam conversus illic morie- batur, homo quidcm pondcrosus ct tardus, et idco cetcris despectus. Qui cum positus fuissct super mattam, finisque eius adesset, duo corvi advolantcs inopinate, gyraverunt circa illum, tandcm in trabe quae capiti cius immincbat residentes. Quos ut vidit frater Henricus cuius saepe in snperioribus mcntio facta est, daemoncs illos csse suspicans, quldnam fa- cturi cssent cxspcctavit. Interim pulsata est tabula, et accun-it conventus. Cumque crux introferretur, columba nivea illam praeccdens, ostium infirmitorii prior intravit, et super iam dictam trabem voHtans, intcr eosdem corvos media rescdit. Cumque cum illis decertaret, hinc inde alis eos verberans, tandcm adepta victoria, et de domo eliminatis, ipsa in loco corvorum tamdiu erat rcsidens, donec conversus exspirasset, et donec lotus et feretro impositus, eodcm^) loco restitutus fu- issct. Quem cum in oratorium fratres deportarent, columba eadem avolans crucem praccedebat; sicque nusquam com- paruit. NOVICIUS: Quid vidctur tibi fuisse columba illa? MONACHUS: Angelica aliqua persona^), quae fratrum ora- tionibus adiuta, pro anima moricntis cum daemonibus dimi- cavit, atque triumphavit. Quantus*) ilHc sit dacmonum con- cursus, ubi hi moriuntur qui eis servicrunt, sermo sequens ostendet ^).
1) BDF prosit oratio. — 2) B cidem. — 3) ABEP angclicam aliquam pcrsonam. — 4) ACDEFP quantum. — 5) BP ostendit.
DE MORIENTIBUS. 285
CAPITULUM XVII.
De morte Kononis de Malebech 'j monachi in Claustro.
Kono magnns dominus castri de Malberg^), vir potens et dives in sacculo, tam valens in militia ne dicam in malitia, quam vigcns^) in prudentia saeculari, ante finem vitac in saepefato Claustro habitum susccpit regularem. Et quia tem- poris longinquitatc non poterat, morum probitatc dics suos dimidiare satagcbat. Ubi adeo profccit, quod consummatus in brevi explevit tcmpora multa*); placita cnim erat Deo anima illius. Unde et qui vocaverat eum ad suum servitium, non solum ei praestitit veniam delictorum, sed et tali ordine prac- cognitum ei fccit iinem suum. llabcbat conventus prothola- rium pulclicrrimum, qucm cquitiae suac propter fctum nobilem deputavcrat. Qucm cum vir nobihs Hcnricus de Ysenburgs) concupisceret, nequce) pretio habere posset, hoc actum est ut absconse subtractus ci transmittcrctur. Quem cum minime redderet, missus est praedictus Kono qui eidem Hcnrico fue- rat in sacculo amicissimus. Et cum nihil proficcrct, videns ho- minem obstinatum, irrucntc in se ut post patuit spiritu Dei, ad divinum eum iudicium appellavit, diem ei praefigcns. Quid plura? Ilenricus appcllationcm contcmpsit, ct Kono domum rediens, omnibus modis quibus potuit, ad eundem dicm se pracparavit. Diccbat igitur Abbati: Domine sexta feria cru- ccm acccpi, scxta fcria transfrctavi , scxta fcria in capella mea me vobis tradidi, scxta fcria habitum indui rcgularcm; Deus scxta fcria laborum meorum mihi restituct mercedcm. Explctis vero iam tribus annis in sancta conversatione , fcbre corrcptus est. Visitatus ab amicis, sc dixit tcrtia die ^) mori- turum. IIH autem rcccdcrc volcbant, co quod levis essct cius infirmitas, et nulla adhuc signa mortis") apparerent; sed ipse rogabat ne sollcmnitati suae ^) deessent. Et iactum cst ut moreretur die tertio '"), hoc cst in vigilia sancti Jacobi, sicut ipse pracdixerat. Eo sanc tcmporc erat mulicr obscssa in villa Meync, quae hora mortis ciusdem Kononis liberata est,
1) I) Malcbersi),E Malburg. — 2)DMalbcrch, ABEFP Mal- burg. — 3) C ingens. — 4) Sapicnt. 4, 13. — 5) ACD Ysenberg. — 6) B nec.— 7) MF dic terlia. — 8) B ad- huc in co signa niortis, AE adhuc signa niortis in co. — 9) BC cius. — 10) C tcrlia.
286 DISTINCTIO UNDECIMA
et venit ad saccrdotem suum dicens dacmoncm cxisse. Post paululum vcro redicns diabolus, gravius vexare miseram coc- pit. Adducta est igitur ad saccrdotcm, qui quasi concionan- do cum diabolo, cocpit cum interrogare et dicerc: Miscr tu exieras? Ita est, inquit. Et ubi, ait, fuisti infclix? Respon- dit, Hemmenrode. Et quid, inquit, ibi fecisti? Ad quod diabolus : Konicho ibi iacebat super mattam, et debcbat mori. Ad cuius transitum festinantes pene quindecim millia sociorum meorum, cum maximo tripudio liic transibant. Et videbar mihi nunquam gaudium aliquod habiturus, nisi ivissem cum eis. Scicns autem vas istud mihi traditum, me amittere non possc, rehqui ilhid ad tcmpus, et ivi cum eis. Dixitque saccrdos: Quid actum cst ibi? Respondit diabolus: Supcr- venerunt maledicti tonsurati ilh, et circumstantcs cadaver, ita vahde populare ') coeperunt, quod nuUus nostrum propius ac- cedere ausus fuit. Dixit iterum sacerdos: Et ubi devenit anima? Respondit diabolus: Ad pedes Ahissimi. Et videte boni homines, quanta nobis iniuria sit illata. Homo iste no- bis servierat plus quam quadraginta annis, ad omnem volun- tatem nostram nocte ac die paratissimus ; et modo tribus an- nis tantum alteri servivit domino, et ille nobis abstuHt cum. Cum igitur nobis anima auferretur, furore commoti, in invi- cem tota debachatione grassati sumus. Et ego modo non habeo ubi me vindicem, nisi in hoc vasculo quod mihi traditum est. Transactis autem paucis diebus postquam res praemissa com- perta est in Claustro , Herrvicus quidam monachus per partes iUas transitum habebat. Qui sciens quia diabolus mendax est et pater mendacii, experiri voluit huius rei veritatem. Divertens igitur ad obsessam muHerem, intersignum quo credi posset quaesivit a daemone. At ille primo noluit confiteri; sed a monacho iuramentis constrictus, dixit, quia Abbatulus tuus manum morientis in manu sua tenuit. Cui ^) rei monachus ille conscius, ahis eius verbis credi posse consensit. Henricus vero de Ysenburg ^) audiens eum praefixo die defunctum, pelli suae valde pertimuit, et cum multa festinatione ad Claustrum veniens, dextrarium superbe retentum*), nudis pedibus, manu propria ad defuncti sepulchrum adduxit, poenitentiam agens apud illum. Haec mihi de obitu monachorum Claustrensium comperta sunt. NOVICIUS : Si daemones electis in morte sic
1) id est, parabolare. — 2) F cuius. — 3) A Ysinberg. — 4) B detentura.
DE MORIENTIBUS. 287
sunt importuni, quid fit de reprobis, quomm peccata sancto- rum angelorum impediunt praesidia? MONACHUS: De iioc satis dicturus sum in sequentibus. Mors Kononis aliorum militum obitus ad memoriam mihi revocat, qui male quidem vixerant, sed felici fine decesserunt.
CAPITULUM XVIU.*)
De morte Ludolphi monachi de Porta.
Erat quidam miles in Saxonia Ludolphus nomine, sed tyrannus actione. Hic cum die quadam vestibus novis atque scarlaticis ') indutus in via equitaret, rusticum cum curru ob- vium habuit. Cuius cum vestimenta ex rotarum impulsu hito aspergerentur, ipse utpote miies superbus commotus valde, ex- tracto gladio, homini pedem amputavit. Qui postea Deo mi- serante de peccatis suis dolens, in domo ordinis nostri quae Porta vocatur, factus est monachus. Non multo post in gra- vem infirmitatem incidens, cum quotidie a se male^) com- missa deplangeret, et maxime abscisionem iam dicti pedis, infirmario se consolanti respondit: Non potero consolari, nisi videro signa Job in corpore meo. Et ecce post dies paucos cycatricem ad instar fili coccinei contemplatus est circa ta- lum suum, in eodem pede et in eodem loco ubi rustico pe- dem truncaverat. Qui paulatim coepit computrescere, ita ut vcrmes de eo scaturirent. Tunc repletus gaudio ait: Modo de venia spero, quia signa Job video in corpore meo. Sicque in multa cordis contritione atque gratiarum actione, invale- scente morbo, spiritum reddidit. Haec mihi relata sunt ab Abbate Livoniae, qui lilius est domus supradictac.
CAPITULUM XIX.*)
De morte Allardi monachi de Lucka cui Christus cum niatre et sanctis mOrimti apparuit.
Altcrius cuiusdani militis mortem valde prctiosam retulit mihi Adam monachus de Ijucka cuius in superioribus memini. Erat, inquit, in Saxonia niiles quidani Allardus nomine, qui vir tantac fuerat») probitatis, ut in prinio tornamento in quo
«) Honiil. II. p. 92.-l)ADEFPscarlatis. -2) FP a se niala, DE mala a se. — *) Homil. III. p. 17S. —3) CFP fuerat tantae.
288 DISTINCTIO UNDECIMA
miles lactus est, manii propria quatuordccim dextrarios acqui- reret. Qui sicut vir prudens, eundem lionorem temporalcm non suis viribus sed Deo ascrihens, omnia restituit, et sodalibus cura saeculo valedicens, in Lucka monasterio nostrac religionis ') liabitum suscepit. Et quia electos suos probat Dominus, tanta illum infirmitate flagcllavit , ut vcrmes de eius corpore indcsinentcr scaturirent. Quorum foetorem simul et horro- rem cum ministri sustinere non possent, ait Abbas pracdicto Adae: Quid facicmus frater cum homine isto? Kespondit ille: Dentur mihi quatuor Hntheamina, et ego pro Christi no- mine curam illius suscipiam. Quod cum factum fuisset, assi- dua pannorum mutationc foetorem tcmpcravit tam sibi quam aegroto. Cumque dies adessct rcmunerationis tantae patientiae, ait Adae : Sternite mihi mattam, et pulsate tabulam, quia Do- minus vocat me. Et fecit sic. Veniente conventu, post dictam letaniam, cum omnes pene ad lacrimas verbis valde com- punctivis movisset, subiunxit: Modo ite domini mei dilectissi- mi, et dicite missas vestras, quia Salvator mundi et gloriosa eius Genitrix curn angehs et multitudine sanctorum illuc ven- turi sunt. Postea revertimini cum eis, quia animam meam suscipient. Interim dum missas dicerent, sicut mihi rctuHt saepedictus Adam, Allardus spiritu prophetico omnia quac in oratorio agebantur indicavit dicens: Tales missae a tahbus sacerdotibus ad taha altaria celebrantur. Et miratus est val- de de homine laico. Revertente conventu, iile vultu iocundo sic ait: Ecce Christus cum matre et sanctis suis praesens est, habentes manus suas^) sub mento meo, et iam suscipient animam^). Nec mihi credatis, si in instanti mortuus non fu- ero. Ad quod verbum mox exspiravit, morte verba confirmans. De cuius corpore statim tantus odor exivit, ut omnes ilhus suavitate reficerentur circumstantes. NOVICIUS: Valde me recreat horum oratio. MONACHUS: Ex quo sermo est de mihtibus, referam unde amphus aedificeris *) ; itemmque^) rc- vertar ad personas rehgiosas.
— s> >»gH^C-c< « —
1) BCF rcligionis nostrae. — 2) suasa ddE. — 3) BCE ani- mam meam. — 4) C aedificabcris. — 5) que om BC.
DE MORIENTIBUS. 289
CAPITULUM XX.
De mUite occiso qui ad invocationem divini nominis salvatus est.
Miles quidam sceleratissimus ab inimicis suis captus est et occisus. Qui cum moreretur, haec ei verba ultima fuerunt: Domine miserere mei. In cuius morte quidam obsessus liberatus est. Quem cum post dies paucos atrocius ') vexaret, sicut supra dictum est de Konone, capitulo decimo septimo, interrogatus de hoc respondit: Multi congregati fuimus in morte mihtis illius, scd quia nihil ibi obtinuimus, amplius in hoc meo vasculo me vin- dico. Requisitus de causa, subiecit: Tria tantura heu verba moriens protuHt, propter quae potestatem nostram evasit. Ecce huic praedoni ob invocationem divini nominis, sicut la- troni in cruce, tormentum versum est in martyrium. NO- VICIUS: In hoc exemplo satis considero quod poenitentia vera nunquam sit sera. MONACHUS: Duo subiungam exempla, per quae cognosces quod extrema contritio sit ex multa misericordia Dei.
CAPITULUM XXI.
De Frisone qui sine sacrameniis ohiit, satis a filio monitus.
In Frisia nuper homo quidam dives infirmatus est. Ha- bebat autem filium monachum et sacerdotem in Clarocampo ^) domo ordinis nostri. Pro quo cum misisset, quasi pro salute animae suae, nescio quo Dei iudicio, sine confessione, sino viatico, et sine inunctione mortuus est.
CAPITULUM XXII.
Jtem de Frisone occiso qui ante mortem omnia sacramenta suscepit.
Circa idem tempus in eadem provincia alius quidam Friso hostibus suis occurrens, vulneratus est ad mortem, et occisi Bunt duo filii eius. Cumque patrcm occisores aestimarent mortuum, abierunt. Compcrto tanto scelerc magister grangiae iii Bethwerde, adducto plaustro, occisos superposuit, et cum
1) fortasse scripsit auclor: atrocius diabolus vexarct. — 2) monaslerium Clarocatnpcnse, Cislerciensis ordinis primum in Fri- sia aedificatum est, unno 1165.
13
290 DISTINCTIO UNDECIMA
patrcm adhuc spirarc \idissct, clamavit; Vivitis adhuc domi- nc? Cui cum illc minimc rcsponderct, timcns hostcs cssc, subiccit conversus: Ego sum, nc timcatis. Tunc ille: Adhuc enim vivo. Mox levatus in vehiculo , dcportatus cst ') ad grangiam; pcccata^) sua confcssus cst, communicavit, inun- ctus cst, sicquc spiritum rcddidit. Eccc prior cum tempus ha- berct poenitendi, ct filius cum dc salutc quotidic moncret, omnia ncglcxit, moriens impoenitens. Altcr vero semimortuus, oleo miscricordiac ct vino poenitcntiae veri Samaritani con- fotus, de stabulo transivit ad palatium^). Et est in his im- plctum quod scriptura dicit: Cui vidt miseretur, gratiam in- fundendo, et quem vult indurat^), gratiam non apponendo.
CAPITULUM XXIII.
De Wigero milite qui a Sarracenis occisus est.
In Dioecesi Traiectensi miles quidam exstitit nomine Wi- gerus, in actibus militiae nominatissimus. In prima expedi- tione Dei munere compunctus, cruce signatus mare transivit, tam fortitcr et tam instanter Sarracenos impugnans, ut tam Regi Jerosolymitano quam ccteris Christianis dilectus csset et acceptus, ct inimicis Christi nimis^) odiosus. Qui cum per annum integrum Salvatori ibidem strenue ut dictum est mili- tassct, et repatriare cogitasset, die quadam in ocuhs eius in conflictu servus eius occisus est. Cuius animam in specie columbae coelos videns penetrare, compunctus de visione, dicebat intra se: Quid agere proponis o miser? Si reversus fucris, vitia repetes dimissa, et crunt novissima tua peiora prioribus. Ex tunc fortius agens solito, die quadam confli- ctum iutravit et occubuit. Cuius caput Sarraceni praescinden- tes6), cum multa gloria circumtulcrunt. Christiani vero corpus rapientcs atque sepelientcs, ccclesiam super ipsum fabrica- verunt.
^^<
t) est om BCF. — 2) E ibi peccata. — 3) Luc. 10. — 4) Rom. 9, 18. — 5) B nimis invidus ac. — 6) E praescidentes, ABCFP praecidentes.
DE MORIENTIBUS. 291
CAPITULUM XXIV.
De Theoderico de Bulant qui orans ad sepulchrum Do- mini ut moreretur precihus obtinuit.
Circa illa tempora Theodcricus de Riilant, vir potens et dives, devotionis gratia profectus est Jerosolymam. Prostra- tus ') ante sepulchrum Dominicum, huiusmodi fudit orationem : Dominc Jesu Christe qui omnia nosti, si non habeo me emendare a vitiis pristinis, non me permittas redlre in ter- ram meam, sed ut hic mihi mori hceat concede. Audivit hanc orationem ahus miles compater eius, et ait: Orastisne bene hodie compater? Etiam, inquit. Dicente illo, et cui vultis dimittere uxorem et hberos vestros? respondit Theo- dericus: Mehus est ut illos deseram, quam aniniam meara ^) perdam. Quid plura? Exaudita est oratio rehgiosi mihtis, et post paucos dies defunctus, coniunctus est ') civibus Jerusa- lem coelestis. Quam prope sit Dominus omnibus invocan- tibus eum in veritate*), mors alterius cuiusdam demonstrat.
CAPITULUM XXV.
De morte monachi de Oeshroeck^) qui vivere recusavit propter Ahhatem inordinatum.
In Oesbroeck^) monasterio Dioecesis Traiectensis, mona- chus quidam fuit tenax iustitiae, zehmi habens disciphnae. Cum- que mortuo ilhus temporis Abbatc, et ^) is qui hoc anno defun- ctus est, ei per electionem substitueretur, ihe scicns eum virum saecularem atque incontinentem, ingemuit dicens : Heu modo dis- ciphna domus huius pcribit. Est enim de ordine nigro monaste- rium, ahquando dives satis. Etait: Dominc Jcsu Christc peto ne sinas me diutius viverc, ne°) videam desolationem huius monasterii. Cumque induci non posset ut eundcni eligcret, sivc professionem faceret, ait ad eum mente tranquilla: Deus novit, quod dihgam vos; sed scio quod rchgio (h)mus huius^) destruetur per vos. Mane dicta missa ab eodeni Abbate se
1) CF qui proslralus. — 2) incaiu oiu B. — 3) DF dcfunctus est, coniunclus. - 4) IVal. 144, 18. — .')) ADEP Orsburg.
— 6) El* Oslburjr, AD Oslbrug. Cocnobiuni hoc baud pro- cul ab Ullraicclo fuit siUun. — 7) e l oui II. — S) B ul non.
- 9) B islius.
4d2 DISTINCTIO UNDECIMA
inungi petivit, et vix obtiniiit, contradicente Abbate, eo quod sanissimus videretur. Respondit: Hodie oportct me mori. Deinde strata raatta, sc in ea reposuit, et ') per tabulam con- ventum advocari fecit. Perdictis ^) orationibus cum minime mo- reretur, surrexit, stolamque in qua missas dicere consueverat 3) collo imponens, coram altari more agonizantium se reposuit, hanc*) orationem fundens: Domina^) sancta Virgo Maria, si unquam per Iianc stolam missam celebravi tibi placentem, suscipe animam meam in hac hora. Exauditus est iustus et exspiravit, et secundum prophetiam eius domus illa tam in spirituaHbus quam in temporalibus ^) valde defecit. Haec mihi relata sunt a quodam Abbate ordinis nostri, nec non ab Everhardo monacho et sacerdote eiusdem coenobii. NO- VICIUS : Non niiror si Deus quandoque iustos toUit, ne pec- cata dimissa repetant, vel ne mala imminentia videant, ut Josiam^); sed hoc me terret, quod iusti aUquando subito rapiuntur, vel quod liorribihus est, igne, aquis, vel praecipitio pereunt. MONACHUS: Justi quacunque morte praeoccu- pati fuerint, in refrigerio erunt^). Multis enim causis omissis, quae assignari possent, una est, ut virtutes eorum occultae patefiant.
CAPITULUM XXVI.
De Abbate qui in Bauwaria incendio suffocatus, post mortem miracula fecit.
Ante hoc quinquennium , qui nunc est Dux Bauwariae, unum ex Abbatibus ordinis nostri ad se vocavit, nescio quid cum eo tractaturus. Nocte praeparatus est ei lectus in hor- reo. Qui cum dicto completorio isset cubitum, lumen quod a converso posti fuerat infixum, in stramen^) cecidit, et in flammas profecit. A quibus Abbas excitatus, cum ostium exire non posset, in modum crucis se in terram prosternens, exitum suum Domino commendavit. Comperto incendio Dux cum mihti- bus et omnibus qui aderant accurrit '°), reiectisque hgnis ac sti- pulis Abbatem semiustum atque extinctum extraxerunt. Et ecce
1) B reposuil, hanc fundens orationem: Domina sancta Virgo Maria exaudi me. Et postea. — 2) BF praedictis. — 3)CF consuevit. — 4) B hanc rursum. — 5) Domina om B. — 6) CP corporalibus. - 7) Reg. IV, 23. - 8) Sapient. 4, 7. - 9) B stramina. — 10) D occurrit.
DE MORIENTIBUS. 293
circa pectus eius apparuit capsella cum reliquiis, ventrera vero illius cathena ferrea stringebat. Quibus visis Dux compunctiis dicebat: Videte quod sancto isti viro vestimentorum asperitas Bufficere non poterat ') , nisi etiam cathenam superadderet Sepultusque est Ratisbonae in ecclesia maiori. Post dies paucos cum duo mihtes in eodem loco missarn audirent, unus se- pulchrum eius ascendit. Ut autem Deus ostenderet qualis esset meriti ilhc tumulatus, miles tam vehementer in pedibus ardere coepit, ut desiliens clamaret. Quo comperto alter re- gpondit : Sepulchrum est ilHus combusti Abbatis. Ex illa die habitus est in eadem ecclesia in magna veneratione.
CAPITULUM XXVII.
De morte inclusi de sancto Maximino in Colonia.
In ecclesia sancti Maximini in Colonia temporibus meis quidam fuerat inclusus, coenobii eiusdem initiator. Est enim iliic congrcgatio sanctimonialium. Hic ante conversionem concubinam habuerat. Et quia simul peccaverant, similem susceperunt poenitentiam, adeo duram, ut uterque circulo fer- reo ventrem suum ligaret. Ipse vero in praedicto loco se includens, missas suas celebrando Domino vacabat; cui illa foris in habitu religioso necessaria ministrabat. Adveniente tempore vocationis eius, dominum Ensfridum^) Decanum sancti Andreae, cuius vitam in distinctione sexta capitulo quinto descripsi, vocavit, confessionem fecit, vitam revelavit. Cui ille in virtute sanctae obedicntiae praecepit, ut circulum sineret deponi; quod et fecit. Sicque eo defuncto, mulier post pau- cos dies cocpit infirmari; et quia timuit quod sacerdoti acci- derat, secretum suum prodere noluit. Cuius virtutem Deus non sinebat esse occultam. In hora vero qua exspiravit, vin- culum eius dirupit^). Cumque fines ligaturac illius fcrreae tunicam in qua moriebatur ex utroque latere suspenderent, multae matronae, feminae sanctac exitum praestolantcs, post- quam rem cognoverunt, dc tanto miraculo Dcum glorificave- runt. Haec mihi relata sunt a filia'*) sororis pracdicti eacer- dotis. Vincula ista revocant mihi ad memoriam mortera cu- iusdam sanctimonialis pretiosam.
1) DP potuit. — 2) BCF Eufridum. — 3) CFP disropit. — 4) CF filio. ,
294 DISTINCTIO UNDECIMA
CAPITULUM XXVIII.
De 7norte Clementiae sanctitnoniaUs NivcUne, circa cuius cor- pus inventi sunt novem circuU ferrei.
In Brabantia apud Nivellam monasterio sanctae Gertrudis virginis puella quacdam nobilis exstitit, Clementia nomine. Hacc cum suadcnte diabolo lapsum carnis incurrisset, tunicam iimocentiae quam polluerat, quotidianis lacrimis mundare sata- gebat. Sic dedita erat operibus misericordiae, ut omnes suos redditus pauperibus crogando, nihil pene sibi retineret. Tempore quodam circa hyemis principium, cum fere nuda esset, nimisque egeret, sedens iuxta altare sanctae Gertrudis, sic orovit; 0 dulcissima domina quomodo tibi serviam in hac hyeme, cum nihil habeam? Eadcm hora superveniens qui- dam peregrinus, cum ad memoriam iam dictae virginis oras- set, quinque solidos in sinum Clementiae iactavit, et abiit. Hoc quasi pro miraculo ipsa Wigero monacho Vilariensi re- tulit, et ipse mihi. Cum autem moreretur, inventi sunt circa corpus eius novem circuU ferrei. NOVICIUS: Mirabiha ope- ratur Deus in sexu fragili. MONACHUS: Licet propositi mei sit in hac distinctione tantum tractare de morientibus, referam tibi tamen per occasionera huius sanctimonialis , for- tem poenitentiam alterius cuiusdam muheris.
CAPITULUM XXES:.
Item de Osilia Leodiensi quae circulis ferreis se Ugaverat.
Non est diu quod virgo quaedam Leodiensis Osilia no- mine, civi cuidam nupserat Metensi. Quo mortuo, quia pul- chra erat valde, canonicus quidam Leodiensis illam duxit, in tantum eam amans, ut per clausuram ab humanis aspectibus illam removeret. Post cuius mortem illa de peccatis suis dolens, iuxta ecclesiam sancti Severini se reclusit, ubi ex ni- mia contritione saepe lacrimas sanguineas profudit. Insuper et vinculis ferreis se ligari fecit. Cum quibus cum stetisset in oratione, omnia dirupta ') sunt. Timens vero eadem vin- cula Deo non esse accepta, secundo ligata est. Quod cum confessa fuisset Abbati sancti Lamberti^), dolentem consolans
1) CF disrupta; sic et inferius. — 2) Vallis sancti Lamberli, ab- batia ordinis Cisterciensis, in Dioecesi Leodiensi.
DE MORIENTIBUS. 295
ait: Qui dixit Mariae Magdalenae, dimissa simt tibi peccata tua, ipse vincula tua dirupit. Sicque consolata est. NOVI- CIUS : Si qua adhuc residua sunt de morte iustorum, ut ex- plicentur exoro. MONACHUS: Quaedam tibi adluic de his referam, in quibus consoleris simul et terrearis.
CAPITULUM XXX.
De morte Gerbrandi Ahhatis Claricampi.
Ante hoc quadriennium Gerbrandus Abbas Claricampi in Frisia, cum Abbate nostro de Capitulo rediens generali , in via inlirmari coepit, ita ut cum maximo labore Foniacura ') perveniret. Ibique diem clausit extremum. In ipsa hora mortis eius, sanctimonialis quaedam de Syon quae domus est ordinis nostri pertinens ad Clarumcampum , facta in m^ntis excessu ^), vidit animam eius ab angelis in coelum deferri. Ex- pressit etiam domum et locum sepulturae eius, nec non et habitum in quo sepultus est. Vidit insuper successori eius Widoni duos dari baculos , scilicet virgas pastorales , ex qui- bus primam abiecit, alteram retinuit. Idem Wido Prior fue- rat in Clarocampo, de quo assumptus est in Abbatem sancti Bernardi. Deinde post breve tempus mortuo praedicto Ger- brando, qui vir fuerat grandaevus, iustus et disciplinatus, idem Wido Abbate meo praesente, nec non et me, factus est Ab- bas Claricampi. Sicque secundum quod de illo praeostensum fuit, primum baculum abiecit, alterum adhuc retinens.
CAPITULUM XXXI.
De morte Udelloldis sanctimonialis.
In Monte sanctae Walburgis sanctimonialis quaedam fuit Udellolt nomine, femina bona et satis fervens in religione. Ilaec cum iam agonizaret, sicut audivi a sororibus quae prae- sentes erant, manum extendit contra ostium dicens: Ecce nuncius Dei foris stat, exspectans aniniam meam. Sicque post modicum reddidit spiritum, ab eodeni angelo dcducenda in paradisum. IIoc etiam scias quod sacpe a mortuis vivi vocantur. Verbi causa^).
1) CF Funiacum. — 2) F excessuni. — 3) BEF gralia.
296 DISTINCTIO UNDECIMA
CAPITULUM XXXII.
I)e morte Conradi cellerarii nostri.
Ante paucos annos Heydenricus sacerdos et cellerarius noster maior, in somnis apparens successori suo Conrado , tu- nicam propriam ei tradidit induendam. Quam cum ille indu- isset, infirmitate praeventus, post dies paucos defunctus est
CAPITULUM XXXIII.
De morte Conradi monachi nostri quem Eichwinus vocaviL
Nondum annus elapsus est, quod Lambertus monachus noster nocte Dominica in choro obdormiens, Richwinum cellcra- rium nostrum ante ahquot annos defunctum, chorum intrare con- spexit. Et cum annueret ei manu dicens, frater Lamberte veni simul ibimus ad Rhenum; ille sciens eum mortuum, renuit et ait: Credite mihi non ibo vobiscum. A quo cum repul- sam pateretur, ad oppositum chorum se vertens, quendam senem monachum Conradum nomine, qui circa quinquaginta ') annos mihtaverat in ordine, simili signo ac verbo vocavit Quem ille mox secutus est, caputio capiti imposito. Eadem die post coenam cum Prior quosdam ex nobis^) vocasset, et idem Conradus praesens esset, ait ei me audiente iam dictus Lambertus: Vere domine Conrade, vos cito moriemini. In hac enim cuculla vidi vos hac nocte Riehwinum sequentem, referens ei visionem per ordinera. Cui ille respondit: Non curo, modo vellem esse mortuus. Sequenti enim die si bene memini infirmari coepit, et post breve tempus defunctus, in eadem cucuUa sepultus est.
CAPITULUM XXXIV.
De morte Gregorii Armenii quem mater defuncta vocaviL
Femina quaedam religiosa de Armenia cum fiHo et fiha veniens Coloniam, in ecclesia maiori ieiuniis et orationibus Deo serviebant ^). Vocabatur autem fihus eius*) Gregorius, homo simplex et sacerdos^). Nomen autem sororis Maria. Anno autem praeterito matre defimcta, infra tricenarium etiam
1) B quadraginta. — 2) E ex fratribus. — 3) BDE servie- bat. — 4) eius add BCF. — 5) B rectus.
DE MORIENTIBUS. 207
Grcgoriiis ad extrcma dcductus cst. Cumquc soror coram illo scdcns lacrimaretur valde, illc consolaiis eam ait: Noli flcrc, quia mater nostra vocat mc. Et illa: llbi cst? Ilespondit: Ecce coram me stat. ^Sicque anima illa sancta carne soluta est. Corpus vero cius cum multo honorc inter canonicos eiusdcm ecclcsiae scpultum est. NOVICIUS: Valde mihi vi- dentur csse perfccti, quorum animae carnc rcsokitae, mox asccndunt ad rcquiem. MONACIIUS: Verum dicis. Ncque hoc tc latcat quod valdc parva sunt iudicio hominum, quac pcrfectos, maxime claustrales, ab introitu gloriae quandoque retardant.
CAPITULUM XXXV.
De converso de Cynna qui propter obulum reversus est ad corpus.
Conversus quidam de Cynna ') quac domiis est ordinis nostri, cum die quadam missus ab Abbatc suo, navigio trans- irct pcr fluvium Albiam qui fluit per Saxoniam, nauta ab eo naulum requisivit. Qui cum diccret, nihil sc ad manum habere pecuniae, rcspondit ille: Date mihi pro pignore cingu- lum vcl cultcHum vestrum. Non possum , inquit, liis carere. Et adiccit: Ego promitto vobis cuni ordine meo, quod dimi- dium denarium vobis rcmittam. Et dimisit eum nauta. Re- cedens ab eo convcrsus, eo quod rcs modica viderctur, pro- missum parvipcndit, nihil remittens. Non multo post infirma- tus, cum omnibus qui adcrant mortuus videretur, anima egrcssa, cum ad requicm asccndcrc vcllct, pracdictum dimidium de- narium cuius in confessione non meminit, ante oculos habe- bat. Qui adeo crcvit, ut mundo maior vidcretur. Cumquc sursum nitenti scmpcr obsisterct, ncquc aliud cssct quod animam-) impcdirct, ad angclorum pctitionem pcrmissa cst rcdire ad corpus. Mirantibus cunctis, visioncm retulit, et missus cst ab Abbate nautae intcgcr dcnarius sub omni celeritate. Quem ut ille rcccpit, cadem hora sccundum considcrationem convcrsus cxspiravit. Ilacc niihi narravit Abbas liivoniae, asserens sibi rccitata a praedicto Abbatc. Undc religiosi quanto saccularibus maius pracmium sperant, tanto dcbent essc solliciti, nc moricntcs aliquid pulvcris secum trahaiit.
1) Zlnna, Cocna bcalao Mariao, cocnobiiun fnit Diocccsis Maffdcbur- gcnsis, baud procul ab oppidulo Jiitcrbock. — 2} auimaui om T
13*
298 DISTINCTIO UNDECIMA
CAPITULUM XXXVI.*)
De monacho qui 'propler cucullam quam moriens exuerat prohibitus est intrare paradisum.
Antc annos paucos ') in rcgno Francorum quadam domo ordinis Cistcrciensis, monaclius quidam bonac vitac laborabat in acutis. Qui dum duplici calore torqucretur, infirmitatis scilicet ct acris, rogavit infirmarium quatcnus sibi liccrct cu- cullam exuere, et induerc scapulare. Quotl illc conccssit, compassus infirmo. Qui cum abiret, reversus infirmum re- perit exspirassc. Non modicum cx hoc turbatus, domum clau- sit, scapulare extraxit, reinduit ei cucullam, sicque in matta^) illum poncns, tabulam pulsavit. Dcportatus in oratorium, proxima nocte cum monachi secundum consuctudinem circa corpus psahnos legerent, ille in fcretro se crigens et circum- spiciens, monachos advocavit. Qui cum territi fugercnt omnes in dormitorium, exccpto Subpriorc qui constantior erat, ait iUi: Nolite timere. Ego sum ille fratcr vester, qui mor- tuus fui et revixi. Vocatc mihi Abbatem. Interim signan- tibus monachis qui fugerant, quia surrexissct mortuus, factus est in dormitorio magnus motus atque concursus. Accedcnte Abbate ad feretrum, ait ille: Domine conliteor vobis quod sic atque sic mortuus sum. Ductus vero ab angelis ad para- disum, cum putarem me libere possc intrare, accessit ad osti- um sanctus Benedictus, et ait: Quis enim es tu? Eespon- dente me^), ego sum monachus ordinis Cisterciensis; subiecit sanctus: Nequaquam. Si monachus es, ubi est habitus tuus? Iste locus est quietis, et tu vis intrare cum habitu laboris? Qui cum circumgyrassem muros eiusdem fehcissimae man- sionis, ct per fenestras seniores quosdam magnae reverentiae illic conspexissem, uni illorum qui cctcris benignior^) videba- tur, ut pro me intercedcret supphcavi. Cuius intervcntu per- missus sum ad corpus redire, ut sic habitu a te reccpto me- rear ad promissam beatitudinem introire. Quo audito Abbas cucullam in qua iaccbat ei^) extraxit, cucuham quam in in- firmitate exuerat ci reinduens. Sicque accepta benedictionc rursum cxspiravit. Vocatur autcm domus, in qua haec^)
*) Homll. III. p. 107. — 1) B paiicos aniios. — 2) D mattam. — 3)ABF illo; sic et iti Iloniilia. — 4) B dignior. — 5) ei oni B. — 6) hacc add B.
DE MORIENTIBUS. 299
contigerunt , Szere. Abbas de Kelazliusen ') per nos transiens nobis retulit lioc miraculum, dicens se audivisse a Priore et conventu iam dictae^) domus.
CAPITULUM XXXVII.
De cive Strazburgensi cuius anima ad corpus rediif.
Simile ex parte contigit hoc anno apud Strazburg. Cuni quidam civis ibi defunetus fuisset, et in feretro positus, anima ad corpus reversa est. Et cum clamaret, quomodo vcni hucV quomodo veni huc ? vocata est uxor eius. Ad quam ille : Dei misericordia reductus sura, et hoc tibi dico, nisi omnia quae habemus rehnquamus, non poterimus salvari. Sicque omnibus prout poterat sahibriter dispositis, infra triduum mortuus est. Fuerat eorum substantia de malo acquisita. NO- VICIUS: Quid est quod maxime morientibus possit subveni- reV MONACHUS: Confessio pura atque contritio. Ecce excmplum.
CAPITULUM XXXVIII.*)
De magistro TJioma theologo qui diaholum vidit in morte.
Magister Tliomas tlieologus cum in praesenti expeditione in castro peregrinorum in camera quadam lecto decumbens esset moriturus, vidit diabohuTi in angulo stantem. Queni cum cognovisset, vocc beati Martini aUocutus est eum dicens: Quid hic astas cruenta ^) bestia? Dic mihi quid est quod maxime vobis noceatV Cumque illc niliil rcsponderet, Scho- lasticus subiunxit: Adiuro te i)er Deum vivum qui iudicaturus cst vivos et mortuos et saeculum per ignem, ut dicas mihi huius interrogationis veritatem. Ad quod daemon respondit: Nihil est in Ecclesia quod tantum nobis noccat, quod sic vir- tutcs nostras enervet, (luomodo frc(|uens confessio. Quamh), incpiit, homo in pcccatis cst, peccatis dico mortahbus, onmia cius membra ligata sunt, et non potest se movcre ^). Cuni vero peccata cadem confitetur, statim hber est, et mobilis ad
1) Rolaxhuscn stipra IV, I"). — 2) RCF prardiclao. — *) Ho- inil. III. p. 181. — H) V> o ornonla. — 4) Ilom. so morito- ric movoro. Ilomil. IV. p. 111: „^oxa morlalis no\us lorrous ost, sio hominis spiritum ligans, ul liborun» arbilrium in oo a<l l)onum movori noii possil."
300 DISTINCTIO UNDECIMA
omne bonum. Quo audito doctor ille bonus, et crucis Christi fidelis praedicator, laetus exspiravit. NOVICIUS : De confessi- one non dubito quin valde sit bona, secundum quod tertiae distinctionis pluriraa probant exempla. MONACHUS: De morte iustorum haec dicta sufficiant, de quibus etiam in su- perioribus multa exempla redundant, quae recapitulare super- sedeo, quia ad mortes malorum festino. Quam misere, quam horribiliter moriantur usurarii, avari, pecuniosi, dolosi, superbi, praedones, homicidae, contentiosi, luxuriosi, viciisque similibus subiecti, quae Apostolus appellat opera camis *) , quibusdam tibi pandam exemplis.
CAPITULUM XXXIX.
De usurario Metensi cui mortuo crumend cum denariis consepulta est.
In civitate Metensi , sicut mihi narravit Abbas quidam ordinis nostri, usurarius aliquis defunctus est, avarus nimis. Qui cum moriturus esset, supplicavit uxori suae, ut crumenam denariis refertam iuxta se poneret in sepulchrura. Quod cura illa fecisset quanto secretius potuisset, tamen latere non po- tuit. Accedentes aliqui sepulchrum latenter aperuerunt, et ecce duos ibi conspicantur bufones, unum in ore crumenae, alterum in pectore. Ille denarios ore de crumena extrahebat, iste suscipiens extractos cordi eius immittebat. Ac si dice- rent: Nos pecunia satiabimus cor tuum insatiabile. Quibus visis illi timore perculsi^), terram reiicientes fugerunt. Quid putas animam huius^) pati in inferno a vermibus immortali- bus, si tam horrenda in eius corpore demonstrata sunt in se^ pulchro? Non minus horrendum est quod sequitur,
CAPITULUM XL.
De usuraria in Freggenne quae mortua denarios numerantes imitabatur.
In villa Freggenne quae ad milliare unum distat a Colo- nia, matrona quaedam morabatur Jutta noraine, moribus qui- dem satis composita, sed usuraria. De quo vitio cum sae-
1) Galat. 5, 19. — 2) CF percussi. — 3) B huius miseri, CF huiusraodi.
DE MORIENTIBUS. 301
pius argueretur a Subpriore nostro Gerlaco, qui tnnc tem- poris ecclesiafb iam dictae villae regebat, emendationem qui- dem promisit, sed non servavit. Tandem in peccatis suis mortua est, et propter tumorem corporis ne foeteret, posita super terram. Et ecce diabolus nianus cius et brachia movit, ad instar numerantis pecuniam. Missum cst pro Gerlaco, ut diabolum a vexatione corporis exorcismis cohiberet. Quod cum fecisset, corpus quievit. Et cum adiurare cessarct, illud non cessavit, nunc crura nunc manus movendo. Tunc tol- lens haristam, aquae bencdictac intinxit, et ori eius immisit, quam illa avidissime masticare coepit. Tandem tollens sto- lam cuni exorcismo collo eius circumligavit, sicque daemones ') ab eius corporc compescuit. Erat ibi tempore eodem^) ru- sticus quidam qui dicebat sacerdoti: Sciatis domine, quod diabolus in hac nocte stupenda operabitur in hoc corpore. Referam cnim vobis simile, quod temporibus contigit pueri- tiae meae.
CAPITULUM XLI.
Item de usuraria de Bacheim cuius anima a daemonibus in specie corvorum evulsa est. Fucrat in liacheim villa proxima, famosa quaedam usura- ria. Hacc cum moritura esset, campum totum corvis ac cornicibus vidit repletum. Et clamavit fortiter: Ecce modo appropinquant ad me. Et adiecit: Owi, owi^); modo sunt in tccto, niodo in domo , modo pectus mcum laniant , modo animam mcam cxtrahunt. Sicque cum ululatu efllavit spiri- tum, a daemonibus ad infcros dcducendum. Qui cadcm no- ctc corpus de feretro multis qui adcrant videntibus tollen- tcs, usque ad tectum levaverunt, ct cum trabi impingerent, iuxta limen ostii illud cadcrc sincntes confregerunt. Extincta suiit luminaria, fugcrunt homincs, mane in iam dicto loco corpus rcpcricntes. Quod bestiali sepulturac tradiderunt.
CAPITULUM XLII. De Theodcrico usurario qui moriens denarios masticavit.
In Dioecesi Coloniensi ante paucos annos miles quidani defunctus est nominc Thcodericus, usurarius admoduni nonii-
1) DE daemonem. — 2) BCDF eodem tempore. — 3) vulgari kiiomate Coloniensi iioc dictum cst, pro: o wch.
302 DLSTINCTIO UNDECTMA
natus. Hic taiidcm inlirmatus, materia asccndcntc in cercbrum, factus cst phrencticus. Qui cum quotidic dcntcs et os mo- vcret, dixerunt ei ministri sui: Quid comeditis domine? Re- spondit illc : Dcnarios cgo mastico. Visum ei fucrat quod dcnarios ori cius dacmones infundcrent. Non possum, inquit, sustinere dacmones istos. Portate me ad monasterium Rodc '), boni illic homincs sunt, forte auxilio illorum ab liis diaboHs Hbcrabor. Quo cum delatus fuissct, clamavit: Keportate mc, rcportate me ; plures ^) hic daemones video quam in domo mea. Erat enini dc viHa Wurme. Sic miser relatus, et a daemonibus agitatus^), exspiravit, quam execrabile vitium sit usura, in suis tormentis multis ostendens. Quidam dixerunt sc in ore et in gutture eius denarios vidissc. NOVICIUS : Bene Apostohis avaritiam appehat idolorum servitutcm *) , cui sic daemones famulantur. MONACHUS: Avaritia heu non so- lum in saecularibus , sed etiam in personis ecclesiasticis re- gnat, eique famulantur ^).
CAPITULUM XLHI.
De morte Walteri clerici dispensatoris Lutharii Praepositi Bonnensis.
Lutharius Praepositus Bonnensis clericum habebat nimis avarum, Monasteriensis ecclesiae canonicum. Et quia cx eius consiHo idem Praepositus pendebat, muHam pecuniam AValte- rus congregaverat. Qui cum moreretur, nec unum^) quidcm denarium pro anima sua legavit. In ipsa hora mortis eius, Godefridus ecclesiae sancti Andreae in Colonia canonicus, coram domino suo Adolpho, tunc maioris ccclesiac Decano, et postea Archiepiscopo , in Porta Clericorum dormivit. Cui taHs visio ostensa est. Visum est ei quod praedictus Wal- terus pecuniam de magno cumulo in tabula numeraret, et quod daemon ex altcra parte in Aethyopis effigie residens, ihius computationem diHgentissime consideraret ^). In ipsa computatione Walterus frequenter ex ipsa pecunia aHquid furtive vesti propriae submisit. Qua numerata, daemon in
1) Klosterrode, abbalia regularinn» canonicorum, srcundo ab Aqnis- grano lapide. — 2) CFI' plures enim. — 3)CF exagitatus.
— 4) Coloss. 3, 5. — 5) ACEFr eisque famulatur. Fortasse scripsit auclor: cisque principalur. — 6) CF uiium solum.
- 7) B considera sse t.
DE MORIENTIBUS. 303
liaec verba prorupit: Computat argentura Walterus, subtrahit illud. Dcintle manibus complosis, cum multo cachinno subie- cit: Phis quam ducentas subtraxit Waltero marcas. Sic enim ex quadam superbia vocari solebat. Excitans dominum suum Godefridus, quid viderit recitavit. Et compertum est quod eadem hora exspiraverit. Praepositus vero omnem illius pecuniam tulit, asserens illam suam fuisse.
CAPITULUM XLIV.
De morte Godefridi canonici sancti Andreae in Colonia.
Godefridus vero non minus misere defunctus est. Erat siquidcm avarus vahle, et magnam in curia pecuniam colle- gerat. Die quadam tempore 'j Phihppi llcgis ]{omani magnum in domo sua debitoribus domini sui fecerat convivium, ex pecuniis ciusdcni Phihppi, quas Adolpho pro coronatione dederat, iUis accommodata restituere proponens. Ante enim quam^) de eodem convivio gustasset, apoplexia tactus obmu- tuit, et sine confcssione atque sacra communione spiritum ex- halavit. Post cuius mortem cuidam sacerdoti tahs de eo visio ostensa est. Vidit eum Coloniae ante monetam incudi imposituHi; qucm Jacobus Judaeus, imo Judacorum episco- pus, cui fucrat famiharis, maUeo extendit usque ad dcnarii tenuitatem. Et bene concordabat poena culpae. Fuerat enim magister monctae, et monetariorum socius ; et quia mul- tain ibi congrcgaverat pecuniam, hicrc ibidcni visus est ava- ritiac poenain. Quae de morte llermanni secundi Decani in Colonia perccpi, non tacebo ^).
CAPITULUM XLV.
De morte Hermanni secundi Decani in Colonia.
Erat idem llermannus homo multum avarus, ct amator pecuniac. Accidit antc hoc biennium ut canonicus quichmi Ponnensis Wiiiricus nomine, cognomento Stempel morcrctur. Qui statim post mortem Erwino maioris ecclesiae in Colonia canonico, in sonmis apparcns ait: Hogo te ut ad diem meum venias, ante capelhun sancti Nycholai. Quod cum l^rwinus
1) lcniporc om ABCDEF. — 2) CE aiitcMiuaiu onim. — 3) I> a (1 pracsciis libi uoii laccbo.
304 DISTINCTIO UNDECIMA
renucrct, sciens euni mortuum, subiccit ille: Peto ut hoc ipsum dicas secundo Decano, quia dies erit octavo die. Ille evigilans, et de visione satis admirans, quid viderit, vel quid Winricus mandaverit, mane Decano recitavit. Qui statim vi- sum intelligens, respondit : Ego satis timeo quod diem eius cito observare debeam, quia homo senex sum et debihs. Statira eadem die peius coepit liabere, ita ut praedicto die morere- tur. Quod ubi comperit Erwinus, timens quia et ipse mori- turus esset, coepit se per confessionem atque sacram commu- nionem ad mortem praeparare. Ad quem maior Praepositus : Cras in conventu dicite ei missam sollemnem, et sepelite, sicque satisfecistis petitioni eius. Quod ita factum est, atque iuxta capellam praedicti Confessoris ab eo sepultus. Adhuc idem Erwinus vivit, a cuius ore audivi quae dicta sunt. In- ter avaros poenas solvent etiam advocati, qui modo salaria pinguia recipiunt, et causas subvertunt.
CAPITULUM XLVI.
De morte legistae in Saxonia cui morienti lingua divinitus subtracta est. Narravit mihi ante paucos menses aliquis sacerdos de Saxo- nia, dicens: Nuper in terra nostra quidam norainatus decreti- sta mortuus est. Qui cura hiaret, lingua in ore defuncti non est inventa. Et rnerito Hnguam perdidit moriens, qui illam saepe vendiderat vivens. NOVICIUS: Simile dixisse te recolo de Henrico Ratione in dictinctione sexta capitulo vicesi- mo octavo. MONACHUS: Recordor nunc cuiusdam verbi, de huiusmodi advocatis yronice dicti. Eodem tempore quo iam dictus Henricus obiit, mortuus est et magister Folco Tre- verensis; mortui sunt et plures nobiles terrae. Recte, inquit quidam canonicus, faciunt nobiles isti, quod morientes secum ducunt advocatos istos; erunt enira eis necessarii. NOVI- CIUS: Non ibi valebit Saxo neque Ratio, quia sine lingua, sive clauso ore, verba minirae forraantur. MONACHUS: In illo divino exaraine, ubi aperti erunt libri, et Jerusalem scru- tabitur in lucernis '), nullus advocatorum neque pro se neque pro ahis assignare poterit aliqua falsa loca ex legibus sivc decretis. Et haec dicta sint de avaris. De dolosis vero, cui^) coniuncta est avaritia, nunc aliqua subiiciam exempla.
1) Sophon. 1, 12. - 2) D quibus. Conf. VII, 20. p. 25.
DE MORIENTIBUS. 305
CAPITULUM XLVII.
De Henrico rustico qui moriens vidit capiti suo lapidem
ignitum imminere, per quem agros alienos
proximo 'j subtraxerat.
In Dioecesi Coloniensi villa Bude^) rusticus quidam fuit Henricus nomine. Hic cum morti proximus esset, lapidem grandem et ignitum supra se in aere pendere conspexit. Ex cuius ardore cum aeger nimis aestuaret, voce clamavit hor- ribili: En lapis capiti meo imminens totum me incendit. Vo- catus est sacerdos; confitetur, sed nihil illi profuit. Recogita, inquit, si ahquem lapide isto defraudaveris. Ad quod ver- bum ille in se reversus ait: Recordor me eundem lapidem ut agros meos ampliarem, in alienos terminos transtuhsse. Respondente sacerdote , haec est causa ; ille culpam confitetur, satisfactionem pollicetur, sicque a terribilli illa visione libe- ratur.
CAPITULUM XLVIII.
Item de rustico cui diabolus pdlum igneum mittere in os morienti minahatur, ob eandem culpam.
Simile contigit in villa cui Rotheim^) vocabulum est Cum rusticus quidam ibidem moriturus esset, diabolus assi- stens, palum igncum ori cius immittere minabatur. Ille cul- pam non ignorans, quocunquc se vertcbat, semper diabolum cum palo praescntem habcbat. Palum siquidem eiusdem quantitatis et formac de agro suo in agrum cuiusdam honesti militis ciusdcm villae, Godefridi nomine transtulerat, sibi ad- dendo quod illi subtraxerat. Ad quera cogente iam dicta necessitate suos misit, ablata rcstituere promisit; per quos ut rco ignosceret supplicavit. Quibus respondit miles: Non igno- scam; sinite lilium mulicris bene torqueri. Iterum terre- tur ut prius, iterum nuncios mittit, scd veniam non conse- quitur. Tertio eis cum lacrimis venientibus, ct diccntibus, rogamus vos dominc intuitu Dci, ut vcstra recipiatis, ct mi- Bero culpam rcmlttatis, quia mori non potcst ncque vivere licet; respondit: Modo benc vindicatus sum, modo remittam. Ab
1) CEF add suo. - 2) Bodcnheiin? — 3) CE Rocheim.
Sm DISTINCTIO UNDECIMA
illa Iiora tcrror omnis diabolicus cessavit. Ex Iiis exemplis satis colligitur quod secundum qualitatcm culpae etiam Dcus formet qualitatem poenae. Audi nunc quod te tibique simi- les consoletur, de divitibus atque superbis.
CAPITULUM XLIX.
De clerico mortuo qui rediens se iudicatum et in manus impiorum traditum exclamavit.
Fuit in regno Francorum clericus quidam nobilis et di- ves, quae duo saepc hominem extollunt, multisque vitiis sub- iiciunt. Qui cum mortuus fuisset, et in feretro positus, mul- titudine populi circumsedente, tam ex clericis quam ex lai- cis, ipse se erexit, cunctis audientibus in hacc verba prorum- pens: Justus iudex iudicavit, iudicatum condemnavit, con- demnatum tradidit in manus impiorum. Quibus^dictis se re- clinans, iterum non dico obdormivit, sed de requie transivit ad laborem, de deliciis ad miseriam.
CAPITULUM L.
Item de clerico moriente qui se tubam infemalem audivisse testabatur.
In eodem regno alius quidam clericus fuit, et ipse \itio- sus valde, sicut et superior. Qui cum admonitus fuisset ab amicis de confessione, essetque ei allatum corpus Domini a sacerdote, accipere noluit, vertensque se ad parietem, sic ait : Tuba canit apud inferos, eamus hinc. Sicque exspirans, tu- bam secutus est infernalem. NOVICIUS: Si sic Deus exe- cratur divitias atque superbiam, puto quod valde puniat blas- phemiam. MONACHUS: Valde Deus punit quandoque illud vitium, etiam in infidelibus, sicut nuper didici ex relatione cuiusdam monachi Vilariensis, qui circa haereticos Albienses cum domino Conrado CardinaH ') satis laboravit.
CAPITULUM LL
De morte Comitis Fulkensis haeretici ob blasphemiam occisi.
Comes Fulkensis haereticus, et haereticorum coadiutor, cum ultimum castrum suum rehaberet, in tantam erupit^)
1) ABE Cardinale. — 2) B prorupit.
DE MORIENTIBUS. 307
blasphemiara , ut diceret: Velit nolit Deus, velit nolit Eccle- sia Romana, et ') omnes sancti, ego terram meam rehabeo ^). Moxque de equo cui insidebat ^), ruens, horribiliter torqueba- tur; et cum a mihtibus esset clevatus, denuo ruit, poenam solvens blasphemiae. Reductus vero in domum suam, pri- mum torqueri coepit in pedibus, deinde in cruribus, postea in pectore; et cum ei relictum fuisset officium linguae si forte poenitere vellet, ipsamque confessionem prorsus contemneret, circa quatuor menses a die qua percussus est, impoenitens exspiravit. Haec de divitiis, superbia atque blasphemia dicta sint. Quanta vero poena praedonibus praeparata sit, finis unius ostendat*).
CAPITULUM m.
De morte Johamiis Dani qui diabolum vidit in morte.
Circa illud tempus quo Philippus Rex inimicabatur Colo- niensibus propter Ottonem, satelles quidam Johannes nominc, cognomento Danus , provinciam depraedatus est. Hic cum post multa mala moriturus esset, diabolus morienti nimis im- portunus fuit. In cuius aspectu pallens ac tremens, ad cir- cumstantes clamabat: Datc mihi gladium, ut repellam a me hunc qui me infestat virum nigcrrimum. Dicentibus eis, ne- minem hic videmus, invoca Deum; miser ille dcsperatus re- spondit: Quid mihi posset prodesse, si modo illum invocarem? Multum, inquiunt. Tunc ille: Deus si potes, adiuva me; sicque exspiravit. Et satis timeo quod modicum ei profuerit tam infirma et tam extorta invocatio.
CAPITULUM LHI.
De quodam servo quem duo canes cum se episcopum simidaret laceraverunt.
Eodcm tempore servus quidam, aliquando cursor Ottonis Archidiaconi Lcodicnsis, officium suum deserens, multitudini praedonum, quae rutta^) vulgo dicitur, se^) associavit. Inter quos episcopum se nominans, ct cpiscopum pcr infulam se repraescntans, sociis faccre consucverat peccatorum absolutio-
1) B velint nolint et. — 2) BFP rehabebo. — 3) ADE cui insedebat, F cui inscdcrat, B in quo sedebat. — 4)BCF ostendit. — 5) CF rotta, B rotha. — 6) se om AEP.
308 DISTINCTIO UNDECIMA
nem. Die quadam, duobiis ex eis videntibus, duos canes Dominus ei immisit, a quibus totus laceratus et extinctus, poenam solvit depraedationis, atque irrisionis divinorum sacra- mentorum. Quia praedam homicidia frequenter sequuntur, aliqua tibi proferam exempla de morte miserabili homicidarum,
CAPITULUM LIV.
De morte Bernardi Monasteriensis qui sororium suum occidit.
Vix anni duo elapsi sunt quod civis quidam Monasterien- «is defunctus est. Hic cum domum et pecunias multas filio suo unico dimisisset, ille kixuriose vivendo cum meretrici- bus et in tabernis omnia sua mobilia consumpsit. Domum vero sororio suo vendens, et ') abiens, pretium illius in brevi dilapidavit. Necessitate compellente, ad eundem suum soro- rium rediens, ab eo tum propter uxorem, tum propter vendi- tam possessionem detentus^) est. Quem cum primum ho- neste satis, ac deinde negligentius tractaret, ille ex indigna- tione eum deserens, domum venditam repetivit, se circum- ventum conquerens. A quo cum nihil per iustitiam sive per minas obtinere posset, bipenni illum in raedio foro occidit Mox in ecclesiam sancti Pauli fugiens, clericis cantantibua clamare coepit: Vos domini defendite hbertatera vestram. Quod et fecerunt. Venientes ad eum viri honesti, in fide sua eum educere voluerunt, volentes inter ipsum et occisi amicos componere^), miserti illius. Quod cum primum acceptasset, mox habito secura consiho respondit: Non egrediar; absoluti sitis a pollicito iuramento. Quem post paululum unus ex sodalibus vocans, ait: Exi Bernarde, exi, vinum optimum in tali venditur taberna. Quos*) secutus, post modicum prodi- tus est, et captus. Requisitus cur exisset de ecclesia, re- spondit: Ita mihi ardere videbatur pavimentum sub pedibus meis, ut sustinere non possem. Posito eo in rota, cum mane scholares ad eum venissent, et dicerent: Bernarde vivis adhuc? fuerat enim htteratus; respondit: Adhuc vivo. Moxque sub- iecit: In nocte transacta campum istum plenum vidi dae- monibus. Nullum tamen signum vel verbum poenitudinis ab eo videre vel audire potuerunt.
1) et om BI). — 2) C receptus. — 3) E pacem componere. — 41 CD quem.
DE MORIENTIBUS. S09
CAPITULUM LV.
De latronibus Coloniae in rotis positis.
Cum tempore qiiodam tres latrones iuxta Coloniam rotali poena plexi fuissent, ego altera die cum ceteris scholaribus accurrens, quae ab uno illorum, qui adhuc vivebat, dice- bantur audivi. Requisitus qua hora mortui fuissent socii eius, respondit: Hac nocte quando mortuus est iste qui iuxta rae sedet, totus campus corvis fuerat repletus. Quos daemones intelleximus in specie corvorum animam egressam exspectan- tes '). Et cum haec miser ille vidisset , nec una quidem vi- ce ^) nobis audientibus Deum invocavit, nihil habens contritio- nis. Ex quo coUigitur quod hi qui male vivunt, saepissime male finiunt, indigni misericordia, tam in praesenti quam in futuro. Quam crudele peccatum sit sanguinem fundere, et dissensiones fovere, praesens est exemplum.
CAPITULUM LVI.
De rusticis qui post mortem in sepulchro contendebant
In Episcopatu Coloniensi duae generationes rusticorum inimicitias mortales exercebant. Habebant autem duo capita, duos videhcet rusticos magnanimes ac superbos, qui semper nova bella suscitabant, suscitata fovebant, nullam fieri pacem permittentes. Divino igitur nutu factum est, ut ambo uno die morerentur. Et quia de una erant parochia nomine Nu- enlvirgen, quia sic Domino placuit, qui pcr illos dissensionis malum ostendere voluit, in una fossa corpora eorum sunt posita. Mira res et inaudita. Cunctis qui aderant videntibus, corpora eadem dorsa vertcrunt ad invicem, capitibus, calcibus, ipsisque dorsis tam impctuose collidcntibus, ut caballos in- domitos putares. Mox unum extrahentes, remotius in alio sepulchro tumulaverunt. Et facta est rixa eorundem mortu- orum, causa pacis et concordiae vivorum. NOVICIUS: Pu- to animas eorum magnam habuisse in inferno rixam. MO- NACIIUS: De hoc quacstio nulla est. NOVICIUS: Si Deus sic discordias, rixas, et iras punit in saecularibus , puto quod eadem vitia plurimum abhorreat in personis claustraUbus. MONACIIUS: Iloc uno tibi ostendam exemplo. 1) ABEP exspectanUum. — 2) B voce.
310 DISTINCTIO UNDECIMA
CAPITULUM LVII.
De suhita morte cuiiisdam conversi conspiratoris.
Non est diu qiiod in qiiadam domo ordinis nostri acdi- ficium quoddam ad usus monacliorum factum est. Quod quidani convcrsorum videns et invidens, diabolo cor eius in- flammante, aliquos ad deiectionem eiusdem operis incitavit. Qui cum venissent cum instrumentis suis ante refectorium monachorum, auctor tantae conspirationis corruit et exspiravit. Quo viso ceteri valde timentes, cum multa festinatione et humilitate venerunt ad pedes Abbatis, peccatum suum con- fitentes, a quo poenitentiam susceperunt. Corpus vero con- spiratoris in campo sepultum est. Postea ad petitionem con- versorum, sicut nobis retulitAbbas noster qui audivit, Abbas praedictus petivit veniam in Capitulo generah, ut hceret ei corpus proiectum ponere in cimiterio ; sed non recordor utrum fuerit ei concessura vel negatum. Referam tibi nunc ahqua exempla de vitio luxuriae, quae luxuriosos satis queant terrere.
CAPITULUM LVm.
De morte canonici qui velatam sanctimonialem stupraverat.
Apud Traiectura inferius ante annos paucos, sicut mihi retuht eius concanonicus , clericus quidam defunctus est, qui sanctimonialera velatara corruperat. Ut autem Christus osten- deret, quara gravis sit culpa, ipsius sponsara violare, tale signura in defuncti genitahbus posuit, quod cunctis qui videre vel audire poterant esset terrori. Nolo autera iUud expriraere, parcens verecundiae ferainarura, quae forte lecturae sunt quae conferimus .
CAPITULUM LIX.
De morte puellae in cuius sepulchro canes se invicem mordebant 'j.
In villa quadara Dioecesis Coloniensis quae Luzheira^) dicitur, puella quaedara cuiusd^ra honestae matronae anciUa ante ahquos annos defuncta est. Satis enim erat luxuriosa,
1) ADEP momordebant. — 2) P Lucheim.
DE MORIENTIBUS. 311
satis vaga, et valde saecularis. Nocte quadam in somnis ante Christi tribunal rapta est, in cuius circuitu vidit angelos et Apostolos, martyres et reliquorum or4inum sanctos infini- tos. Animabus in medium deductis, illae ad gloriam, istae ad supplicia iudicabantur. Cumque haec ancilla videret et tremeret, accusante conscientia, manus suppliciter ad iudicem tetendit. Cuius ') ille misertus, ait : Quid mc oras ? Da mihi minimum digitum tuum, et ego dabo tibi manus meas. Ac si diceret: Da mihi modicam fidem quod te de tuis vitiis emendes, et ego tibi dabo gratiam meam. Sicque evigilavit. Quae cum visum retuHsset cuidam rehgiosae matronae no- mine Aleidi, quae adhuc superest, de villa Gurzenich, re- spondit illa: Misera emenda vitam tuam , satis commonita es. Illa primum quidem timuit, sed timor idem citius cessa- vit. Cumque ut prius vitiis pristinis subiaceret, admonitioni flagella adduntur. Nam cum post acerrimas infirmitates ex- spirasset, et nudata super aream, tecta tantum Hntheamine posita fuissct, duo canes ante domum in curia se momorde- runt ^) . Supervenit tcrtius et quartus ; deinde omnes canes villae, qui se invicem mordendo^) domum intrantes, linthea- men superpositum abstrahentes , dentibus suis comminuerunt. Qui vix a rusticis fustibus expulsi sunt. Cadavere vero se- pulto, canes fugati redeuntes super eius tumuhmi intcrrupta bella renovaverunt. Timeo enim quod anima modicum ha- buerit pacis, sicut multi interpretati sunt. Et quia huiusmodi muheres saepe magicis insistunt artibus, ut vehcmentius pos- sint amari, contra idem vitium satis horrendum tibi proferam exemphim.
CAPITULUM LX.
De muliere macja quam daemones iransferebant
In Ilaslo villa Dioecesis Traicctensis, fcmina quaedam mi- sera die quadam pcdes suos pelvi imponens, et cxtra illam retrorsum saltans, sic ait: Ilic salto dc potcstatc Dci in po- tcstatcm diaboli. Quam diabolus mox rapiens, ct in acra sus- tollcns, multis qui erant in villa sive extra villam videntibus, ultra altitudines ncmorum transtuHt, ita ut usque in hodier- num diem nusquam compareret. Haec mihi dc malc viven-
1) B extcndit. Ciii. —2) E nioinor dcbaiil. — 3) E niomor- dcndo.
S12 DISTINCTIO UNDECIMA
tibus et male morientibus comperta sunt. De his vero qui bene videbantur vixisse, nec tamcn bene consummati sunt, unura tibi referam exemplum quod nuper audivi.
CAPITULUM LXI.
De hospitalario qui se ipsum in aquis suffocavit
Hoc anno cum Abbas noster iret ad Capitulum generale, iuxta Fitriacum ') a quodam hospitalario tam ipse quam Abbas de Scimenu caritative satis suscepti sunt. Comedentibus eis, idem hospitalarius, erat enim hospitalis magister, sedebat ad latus Henrici cellcrarii nostri. Qui post prandium dice- bat iam dicto Abbati : Est vobis notus homo iste? Etiam, inquit, homo bonus est et rehgiosus. Respondit Henricus; Credite mihi, in malo statu est; iam in mensa visura habuit infernalem. Maine vero cellerario dicente missam, Abbas noster nescio quo instinctu, sicut ipse nobis referebat, nihil aliud per totam missam orabat nisi hoc: Domine da mihi bonum finem. Eadem nocte praefatus hospitalarius ad vicinura flumen solus vadens, vestes exuit, et de ripa in aquas saltavit. Et cum ibi mergi non posset, altius ascendit, locum quaerens profundio- rem ^). Vigiles de castro videntes haec^), clamabant: Bone homo non est tempestivum tali hora bahieari*). Erat enim nox Nativitatis Dorainae nostrae 5). Quid plura? Miserrimus de Httore se praecipitans , in limo profundi infixus est atque submersus. Et territi sunt valde audientes haec, scientes ho- minem plus quam triginta annis pauperibus servivisse. Simile contigit cuidam converso in ordine nostro, qui pro sanctissimo viro ab omnibus habebatur. NOVICIUS: Satisfactum fateor interrogationi meae; sed adhuc unura est, quod nosse vellem. Quidam putant mortera esse personam; quibus^) concordat quod mors in specie hominis cum falce in picturis repraesen- tatur. MONACHUS: Huic fabulae consentiunt Judaei, qui dicunt unura esse angekira a quo interficitur orane genus humanura. Trahunt autera auctoritatera ab eo loco ubi per angelura percussa sunt orania primogenita Aegypti. Quid autem sit mors, satis dictum est in capitulo primo huius
1) CDF Vitriacum, B Funiacum. — 2) EP profundiorem quaerens. — 3) BP hoc. — 4) B balneare. — 5) CF l)o- minicae. — 6) CF cui.
DE MORIENTIBUS. 313
distinctionis. Referam tibi tamen aliqua occasione tuae in- terrogationis unde satis mireris.
CAPITULUM LXII.
De matrona agonizante quam mors deserens clericum iuxta stantem 'J invasit.
Sicut vevaciter audivi, matrona quaedam nobilis in Epi- scopatu Coloniensi ante annos paucos infirmata est. Quae cum in extremis agere videretur , multaeque matronae tam ^) cx ordine nobilium atquc ministerialium circumstarent, inun- cta est. In ultima vero coliecta vocans ad se cognatam suam, cum tamen vix loqui posset, ait: Ne timeas, non moriar modo^). Vidi enim mortem recedere a me, et inva- dere clericum istum, digito eura demonstrans. Mirum in mo- dum in ipsa liora femina desperata coepit meliorari, et cleri- cus infirmari , adeo ut die octavo ^) moreretur. NOVICIUS : In qua forma vidit mortem? MONACHUS: Nescio. Si for- mam requiris, audi quod sequitur.
CAPITULUiAI LXIII.
De monstro quod in specie feymnae interfecit familiam dua- rum curiariun, cum in eas respiceret
Tn Episcopatu Coloniensi villa cui vocabulum est Stam- hcim, duo militos liabitabant ^) , ex quibus unus Guntlierus, alter Ilugo vocabatur. Noctc quadam, cum iam dictus Gun- tlierus esset in partibus transmarinis, ancilla pucros cius, ante- quam irent cubitum, ad requisita naturae in curiam ducebat. Quae cum staret iuxta illos, cccc spccies quaedam nudieris^) in vcste iiivca ct facic i^allida contra i})s()s ultra scpcm re- spcxit. Quac cum nihil lociucrctur, ct ancilla in asj^cctu cius liorrcrct, monstrum idcm posscssioncm llugonis quac proxi- ma crat adiens, ultra sepcm illius pracdicto modo rcspexit, deinde ad cimitcrium dc quo venerat rcdiens^). Post paucos vcro dics infans (Juntlicri maior inlirmatus, ait: Sq)timo die moriar; post alios septcm dies morietur Dirina soror mca;
1) V aslantoni, F) so slanlcm. — 2) coniiciehani cam. Scd simililcr in Visionihns Anticlac dc l*'iil<,rini() cai). 19. p. 42: M,Afni- iior ciiim tam in corporc cl aniina al) cis(lcm.~ — H) B non modo moriar. — 4) B oclava. — 5) H mancbanl. — 6) B mulicbris. — 7) BCF rediit.
14
314 DISTINCTIO UNDECIMA DE MORIENTIBUS.
deinde post hebdoniadam morietur soror mea minor. Quod ita factum est. Post mortem vero infantum, mater et an- cilla de qua supra dictum est, defunctae sunt. Eodem tem- pore obiit Ilugo miles et filius eius. Horum testis fidelis est Gerlacus Subprior noster.
CAPITULUM LXIV.
Item de rnonstro quod Bonnae de uno sepulchro exivit et aliud intravit. Simile contigit in ecclesia Bonnensi. ' Tempore quodam dictis vesperis, cum scholares in ipso crepusculo ludos exer- cerent in claustro, vidcrunt de uno sepulchrorum in quibus canonici solent sepehri, speciem quandam humanae formae egre- di, quac super ahqua sepulchra deambulans, in quoddam se- pulchrum se demisit '). Post breve tempuS mortuus est qui- dam canonicus, et in eodem tumulo, de quo fantasma illud egressum est, positus. Deinde post paucos dies alter cano- nicus in eadem ecclesia moritur, et in loco ubi ingressum fuerat sepelitur. Christianus Bonnensis, monachus noster, ei- dem visioni interfuit. Huiusmodi visionibus quandoque futura praesignantur. NOVICIUS: Secundum haec quae dicta sunt, beati quos Dominus invenerit vigilantes "). MONACHUS : Occasione huius verbi referam ^) quod nuper audivi.
CAPITULUM LXV.
De monacho qui in Alna cadens exspiravit, dum legeretur Evangelium: Vigilate quia nescitis, et cetera. Cum in Alna domo ordinis nostri Diaconus legisset Evan- gelium de Confessoribus , sciUcet: Vigilate quia nescitis qua hora Dominus vester venturus sit^}^ verbis eisdem completis, quidam monachus in choro cecidit et exspiravit. Et timue- runt omnes, verborum Domini effectum considerantes. Unde fra- tres, quia nescimus qua hora Dominus noster venturus sit, vigilemus fide, vigilemus et opere, ut cum venerit, et per mortem pulsaverit, confestim et laeti aperiamus ei. Quod nobis praestare dignetur Dominus noster Jesus Christus , qui venturus est iudicare vivos et mortuos et saeculum per ignera. Amen.
1) BEF dimisit. — 2) Luc. 12, 37. — 3) CEF add tibi. — 4) Matth. 24, 42.
DIST. DUOD. DE PRAEMIO MORTUORUM. 315
DISTiNCTIO DUODECIMA »1: PRAEmO IflORTUORUIVI.
I
CAPITULUM I.
De poenis et gloria mortuorum.
SICUT hora undecima diem ad occasura trahit, ita duo- decima eundem concludit. Bene autera in distinctione duo- decima tractandum de praemiis mortuorum arbitror, quia die completo, laborantes in vinea remunerantur. Unicuique horainum dies suus est praesens vita; videat quomodo labo- ret in Ecclesia. Dies haec quibusdam brevior, quibusdam longior, quibusdam clarior, quibusdam obscurior efficitur. Dies haec ahis est hyemalls, his scilicct qui in infirmi- tate sunt et in angustiis ; ahis aestivahs , eis videhcct qui in gloria vivunt ct dehciis; aliis vero vernahs, qui in flo- re sunt iuventutis ; nonnuUis autumnalis , id est eis qui aetate raaturi pondere defluunt senectutis. Duo sunt loca aeternaliter a Deo praeparata, in quibus labor diurnus re- munoratur, coelum scilicet et infernus. In coelo merccs est iustorura, in infcrno raerces reproborum. De illo, iudcx in fine bonis dicturus est: Venite benedicti Putris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi. De isto vcro: Jte matedicti in ignem aeternum, qui praepara- tus y est diabolo et angelis eius "^). Quanta sit raerces iusto- rum, quani inoff^abilis , quam admirabilis, quam inonarrabilis ^), Isaias brovi scrmonc comi^rchcndit dicons: Oculus tio)i vidit Dcus cdtsque te, quae pracparasli dUigcnUbus tc'^). Dc poe- nis inforni quae innumorabilos *) sunt, novem spocialius no- tantur, quae sequenti versiculo comprehcnduntur: Pix, nix, nox, vermis, flagra, vincula, pus, pudor, horror. llaec tor- menta novcm, finc modoquc caront. Est adluic tortius locus post hanc vitam quibusdam oloctis ad i^nri^^aiidnm doputatus, et a re purgatorium vocitatus. llic tomporalis ost, durans
1) ACEFP paratus. — 2) IMallli. 2.'), 31. 11. — 3) \EV inc- nunieral) ili .s , CF i n nu m e rab ilis. — 4) Isai. 61, 4. — 5) ACEP i n e n u ni e r a b i 1 e s.
316 DTSTINCTIO DUODECIMA
iisquc ad dicm iudicii. Quanta vcro sit futura gloria bono- runi, sive poena malorum, quibus etiam sufTragiis iuvari pos- sint hi qui in pocnis sunt purgatoriis, ct si non plcnc quod prorsus est impossibilc, cx liis tamen quae sequuntur excm- plis maiora poteris pcrpcndere. NOVICIUS: Primum mihi ostendas tormcnta reproborum, dcindc poenas purgatorias bo- norum, novissime gloriam et gaudium iustorum, ut sic nostra collatio cum laetitia tiniatur. MONACHUS : Quanta sint tor- menta tyrannorum, cxactorum, usurariorum, adultcrorum, su- perborum, sive aliorum qui graviter Dcum offcnderunt nec poenitucrunt, sccundum quod a religiosis didici personis, qui- busdam tibi pandam exemplis.
CAPITULUM II. .
De poena Lodewici Lantgravii,
Lodewicus Lantgravius maximus tyrannus fuit, de quo supra dictum cst in distinctione prima capitulo tricesimo quar- to. Hic cum moriturus esset, praecepit amicis suis dicens: Mox ut mortuus fuero, cucullam ordinis Cisterciensis mihi in- duite, et ne hoc fiat me vivente dihgentissirae cavete. Obe- dierunt ilU; mortuus cst et cucullatus. Quod ubi miles qui- dam vidit, commiHtones yronice allocutus est dicens: Vere non est similis domino meo in omni virtute. Quando miles erat, non habuit parem in actibus militiae; factus vero monachus, omnibus factus est forma disciphnac. Vidcte quam dihgenter custodit silcntium suum. Ncc unum quidcm verbum loquitur. Anima vcro eius cum cducta fuisset de corporc, principi daemoniorum praescntata est, sicuti cuidam manifestissime revelatum est. Scdcnte eodcm tartarico ') su- pcr puteum, et scyphum manu^) tenente, huiusmodi verbis Lantgravium salutavit: Beneveniat dilectus amicus nosterj ostendite iUi tricUnia nostra, apothecas nostras, ceUaria no- stra, sicque eum reducite. Deducto misero ad loca poenarum, in quibus nUiil aliud erat nisi planctus, fletus, ct stridor den- tium, et rcducto, sic princeps principem affatur: Bibe amice de scypho meo. lUo^) valde reluctante, cum nihil proficcret, imo «oactus biberet, flamma sulphurea de ocuUs, auribus, na-
1) BE lart«rio. — 2) I)E in mana. — 3) CF illo vero.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 317
ribusqiie eius erupit. Post liaec sic infit'): Modo considera- bis puteum meum, cuius profunditas sine fundo est. Amoto- que operimento, eum in illum misit, et removit. Ecce iste cst puteus in quo eum clericus vidit, sicut praedictum est in praefato capitulo.
CAPITULUM III.
De poma cuiusdam principis Alemanniae^).
Non cst diu quod Hermannus Lantgravius filius praedicti Lodewici^) mortuus est. Post cuius obitum cum quidam sacerdos cui multa bona fecerat, die noctuque lacrimis et ge- mitu Deo pro illius anima supplicaret, nescio quis sanctorum ei in oratione assistens, ait: Quare tantum laboras pro ho- mine hoc damnato? Nihil enim ilH prodest, imo magis obest, eo quod anima eius in profundo inferni dimcrsa*) sit. Re- spondente sacerdote, domine multa bona fecit mihi, multum cnim ilH tcneor; sanctus subiunxit: Ccssa pro eo orare, quia anno integro antequam sepeliretur mortuus est, cuius corpus mahgnus spiritus loco animae vegetabat. Fuerat idem Iler- mannus tyrannus maximus, patri simihs, de pracdis, iniuriis, ceterisque simihbus nil curans^). NOVICIUS: Non putabam corpus humanum sine anima posse comcdere, bibere vel^) dormire. MONACHUS: Simile legitur in Vita sancti Patri- cii Hibcrniensis Episcopi, de quodam homine qui aurigam eius occidit. In cuius corpore diabolus muUis annis pro ani- ma habitans, cum ad nutum sancti cxisset, corpus corruit, et in pulverem redactum est. Item simile audivi a monacho nostro Gerardo quondam Bonnensi Scholastico.
CAPITULUM IV.
De clerico cuius corpus diaholus loco onimae vegetabat.
Clericus quidam tani egregiam et tam dulcem vocem ha- bebat, ut audire illam deliciac reputarentur. Die quadam
1) ('DE inquit. — 2) sic CDEFP ct corr A. Distinclionis hiiius , ncc non ct sccundac, (iccimac undcciinacque lituli in codicc B dcsidcnuitur. — 3) ('DEIT cl corr A q uod allcr quidani prin- ccps Alcmanniac. — 4) C dcnicrsa. Conf. VII, 38. p. 54. — 5) CDEFP ct corr A fuerat idcm princcps tyrannu.^ m a X i m u s , v i r m n p n a n i mu s, m o d i c u ni b ab c n.s l i ni o r i ». Dom ini. — 6} B aul.
318 DISTINCTIO DUODECTMA
vir quitlam religiosiis superveniens, et cytliarae illius dulccdi- nem aure percipiens, ait: Vox ista hominis non est, sed diaboli. Cunctis vcro admirantibus daemonem adiuravit, et exivit, ca- dav^ere mox corruente ac foctente. Et intcllexerunt omnes idem corpus a daemone diu fuisse ludificatum. NOVICIUS: Non dubito quin dacmones valde in inferno ') illorum animas tor- queant, quorum corpora in pracsenti sic ludificant. MONA- CHUS: Verum dicis. Nunc revertamur ad tormenta tyranno- rum, quia haec per occasionem dicta sunt.
CAPITULUM V.
De poena WUhelmi Comitis JuUacensis.
In villa Enthenich quae in territorio Bonnensi sita est, miles quidam nobihs Walterus nomine habitans erat, tam do- mui nostrae quam ordini satis obsequiosus. Hic cum tem- pore quodam graviter infirmaretur soUisque iaceret, diabolus iUi ad pedes lectuH^) visibihter apparuit. Erat autem, sicut ipse nobis retuht, facies eius ad instar symeae disposita, cor- nua habens caprina. In cuius aspectu cum primum terrere- tur, postea confortatus ait: Quis vel quid es, unde venis, vel quid quaeris? Respondit monstrum: Diabohis sum, animam tuam tollere veni. Dicente mihte, recede leccator, certe ani- mam meam non tolles, Christo mecommendo; ille subiunxit: Waltere, si mihi consenseris, hominiumque^) feceris, non so- lum incolumitati te restituam, quin etiam super omnem tuam progeniem te ditabo. Respondit miles : Satis habeo , de di- vitiis tuis fallacibus non curo. Unde ergo*) tibi thesauri? Infra terminos, inquit, curiae tuae infiniti occultantur. Cum quo cum miles iam loqui delectaretur, ait: Dic mihi ubi est anima domini mei Wilhelmi Comitis Juhacensis nuper defun- cti? Respondit diabolus: Nosti castra vicina Wolkinburg et Drachinfels? Novi, inquit. Et ille: Per fidem meam tibi dico, si ferrea essent tam castra quam eorum montana, et in illo loco^) mitterentur, ubi anima Wilhelmi est, antequara superciHum superius inferiori iungi posset, hquefierent. Quo dicto, mox cachinnando subiunxit: Ardor iste balneum lacteum ei est, in futuro quando corpus suum anima resumet, tunc
1) iii inferno add B. — 2) B lecti. — 3) CF velleque meum. i — 4) C igitur. — 5) D illum locum. ']
DE PRAEMIO MORTUORUM. 319
primum poenam debitam recipiet. Requisitus cle anima Hen- rici Comitis Seynensis, respondit; Certe nos illam habemus. De poena tamen illius nihil expressit. Adiecit etiam interro- gare ilhim de patre suo. Ad quod ille respondit: Viginti annis et uno illum Iiabuimus; sed monocula illa, et calvus ille atque pediculosus qui in solario iacet, nobis eum abstule- runt. Monoculam vocavit uxorem eius, quac pro anima eius iugiter lacrimando, oculum unum perdiderat. Calvum dixit fihum eius Theodericum monachum nostrum, qui ad viden- dum ') germanum eodem tempore advenerat. Interrogatus vero de praedicta matrona, respondit: Vere nunquam potestati nostrae addicta est, eo quod mulier bona esset-) ac sancta. Fratrem autem tuum Lambertum, sic sellavimus, ut nostrum ius evadere non possit^). Qui ante paucos annos dcfunctus est, vir avarus et pecuniosus. Dicente iterum milite, dic mihi de quo loco venisti nunc ad me; respondit daemon: Ego et socii mei eramus in exequiis*) cuiusdam Abbatissae nigri ordinis, egressum animae eius praestolantes. Tunc mi- les: Quot eratis ibi? Respondit daemon: Nosti nemus in Cottinforst? Optime, inquit, novi. Et illc: Non sunt tot foha in arboribus, quot ilhc fuimus congregati. Non est tam grandis silva in provincia nostra *). Et quid, ait, obtinuistis ibi? Respondit: Heu nihil, femina fuit religiosa; sed et Mychael Archangelus superveniens cum fuste ferreo sic nos cecidit, et caedendo fugavit, ut dispergeremur quem- admodum pulvis qui a turbine impellitur. NOVICIUS: Si tot daemones congregati sunt in egressu unius animae, constat innumeros esse, quia per latitudinem mundi^) quo- tidie multi moriuntur. MONACHUS: Licet maligni spi- ritus ita sint in uno loco, quod non sint in alio, atta- men tam agilis sunt naturae, ut in uno momento diversa transeant spatia terrarum. Vel dici potest quod cum for- tiori numero insistant iustis morientibus, quam malis de qui- bus certi sunt. NOVICIUS: Placet quod dicis. MONA- CHUS: Requisitus etiam si esset^) in obitu domini Gevardi Abbatis nostri, tunc recenter mortui; respondit: Non est tantum arenac in littore maris, quot ibi fuinuis. Sod modi- cum' ibi obtinuinuis, quia j^ediculosi illi more porcorum in
1) B visendum. — 2) B est. — 3) E posset. — 4) B obso- qiiiis. — 5) B vestra. — 6) B orbis — 7) B fuissel.
320 DISTINCTIO DUODECIMA
humo iacendo grunnientcs non sinebant propius nos ') accc- derc. Ilabent praeterea donnim quandani susurrii, Capitu- lum notans, in qua omnia nobis quae delinquunt subtrabuntur. Et dixit miles: Quomodo stultissime ausus fuisti ad obituni viri tam iusti venire? AususV inquit. Ego praesens fui ubi Dei filius exspiravit, sedens super bracbium crucis. Hoc ver- bum a daemone prolatum et a laico recitatum, maxime mibi fidem fecit dictorum, eo quod in glossa legatur^) super Tho- byam. Dicente Waltero, quae fuit portio vestra in Cbristi morte? respondit; Nulia. Malo nostro illic venimus, quia virtute morientis turbati et exagitati, detrusi sumus in infer- num. Multa alia cum daemone quotiens solus erat confere- bat, quae postquam convaluit, multis recitavit. Vis nunc audire quabs praedicti Comitis finis fuerit et pocna? NOVI- CIUS: Etiam. MONACHUS: Infirmatus vero in castro suo Nietbiecke ^) , pro quadam contumelia sibi illata venit Colo- niam. Qui cum rediret, in via defectum cordis incurrit, et ait: Ocb nunquam de cetero videbo Coloniam. Cui*) in ter- ram deposito, cum medicus diceret mortem esse in ianuis, subiecit: Consulo tibi ut uxorem tuam recipias. Respondente illo, non faciam; supplicavit ei pro quodam milite quem diu incarceraverat. Nequaquam, inquit, egredietur me vivente. Tunc medicus: Ergo ante diem crastinum egredietur. Quod ita factum est. Cum vero moriturus esset, in sinu cuiusdam adulterae ^) quam viro proprio tulerat, iacebat. Cui cum illa diceret, domine quid faciam post mortem vestram? respon- dit: Juveni nubere debes militi. Haec ei verba ultima fuere. Eadem nocte, sicut mihi retulit Abbas quidam ordinis nostri, sanctimoniabs quaedam sancti Mauritii in Colonia, in loca^) poenarum transposita est, in quibus puteum magni liorroris, igneo tectum operculo, inter flammas vidit sulpbureas. De quo cum suum ductorem adinterrogasset ^) , respondit ille : Duac tantum animae in illo «unt^), anima videlicet Maxentii Imperatoris, et anima Wilhelmi Comitis Juliacensis. Mane visum rccitans, cum eadem die rumor insonuisset Coloniae de mortc eiusdem Comitis, visionem fuisse veram intellexit.
1) BCEF nos propius. — 2) E legitur. — 3) DE Nydeckc, B Kitekc. — 4) B quo. — .i) CDEP et oorr A malronae. — 6) ACEFP loco, J) locum. — 7^BCF ijaterrogasset. — 8) B tenentur.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 321
NOVICIUS: Miror qiia dc caiisa sociatus fuerit Maxentio in pocnis , tot annis intcrpositis , et tot tyrannis antc ipsum de- iunctis. MONACHUS: Proptcr consiniilcm culpam. Justum fuit ut qui parcs crant in culpa, conformcs licrcnt in poena. Utriusque vitam novi, Maxcntii cx lcctionc, Williclmi cx mul- torum relatione. Uterque tyrannus, uterquc supra modum luxuriosus. Sicut lcgitur in cronicis, nulla fuit in urbe Roma sive extra urbcm matrona tam nobilis, tam pudica, dummodo oculis Maxcntii placcrct, quin de domo mariti sublatam cor- rumpcret. Similia faciebat de virginibus ct viduis. Viderunt ista viri et ingemuerunt, parcntcs et tacucrunt. Tanta erat illius crudelitas , ut cum nimio dolore cordis afficerentur , tristitiam tamen dissimularent. Tanta eius exstitit tyrannis '), ut passim senatores, cives, milites occidcret, de quibus aliqua habebatur suspicio. Willicbnus vero non his dissimiha opcrabatur, ct si non pari potestate, non tamcn impari vo- luntate. Sicut audivi, ita dcditus erat hixuriae et incestui , ut vix ahquem^) habcret ministeriahum , cuius uxorcm aut fiham non violasset ^), nullam habons diffcrcntiam intcr matrem et fiUam, intcr legitimam et absohitam. Quantac fuerit circn subicctos sive comprovincialcs crudchtatis, omnis novit Epi- scopatus Colonicnsis. Maxentius uxorcm propriam occidit; iste inclusit. IUe persecutus est Ecclcsiam, multos pro fide occidendo; iste tcmpore schismatis impcrii Romani persecutus est Sedi Apostolicae obedicntcs, saccrdotcs de suis sedibus eiicicndo, quosdam nuitilando, ct bona ccclcsiarum diripicndo. Hacc acta sunt in^) temporibus Innoccntii J*apae. Anno prae- tcrito canonicns quidam Aqucnsis retulit mihi de eodem Wilhchno visioncm satis terribilcm. Post mortcm inquit suani cuidam^) inclusae cui bcnefeccrat, visibilitcr apparens, vultu lurido ac macilcnto, ait: Ego sum miser illc AVilhchnus quan- doquc Comcs Juliaccnsis. Qucm dum illa intcrrogassct de statu suo, respondit: Totus ardco. Et cum Icvassct vestem vilissimam qua indutus vidcbatur, mox (lannna crupit; sicque cum ciulatu disparuit. Huic adhuc viventi Deus qui miseri- cors est , .ut eum a peccatis revocaret, aliquid gloriae suae Ostendit. In die quadam Natalis sui'') in canonc i^rioris nws-
1) E tyraiinia, (" l y ra n ii id i s. — 2) K add niilitrtn. — []) CEFP cl (orr A non atlentarct violarc. — 4) in ont BCF. — 5) B add rcligiosac. — 6) CF Doniini.
822 DISTINCTIO DUODFXIMA
sac voces suavissinias cimi melodia dulcissima quasi in coclo eum audirc pcrmisit. Qui mox intcrrogans dominum Engil- bertum, tunc maioris ecclesiac in Colonia Pracpositum '), nunc Archicpiscopum, si voces casdem audiret, ct ille se audivisse negarct, amplius mirabatur^). In canone vero secundac mis- sae, nec non ct tcrtiac, casdcm voccs quae divcrsac crant aetatis audivit. Cum haec recitata fuisscnt domino liermanno Abbati Loci sanctae Mariae, Comitcm adiit, ex ore eius quae dicta sunt audiens ^). Invocavitque idem Comes testcm Deura, nihil se mentiri, haec addcns cum iuramento, quia si adhuc semel mihi taha concederentur audirc, omnibus'*) meis para- tus essem abrcnunciare. Modicum tamen coelestis haec con- solatio ilU profuit, peccatis eius maximis impedientibus. Pu- teus in quo^) missus est Comcs iste, ad mcmoriam mihi revocat poenam cuiusdam maU saccrdotis.
CAPITULUM VI.
De poena sacerdofis cuius animam parochiani sui agitaverunt in puteum.
Erat in quadam viUa sacerdos quidam miserrimus , hixu- riae et comessationibus vacans, animasque sibi commissas omnino negUgens. Qui cum mortuus fuisset, parochiani^) sub eo dcfuncti saxis comprehensis in locis infernaUbus illum ar- tare coeperunt, ct dicere : Tibi commissi fuimus, tu nos ncgic- xisti, et cum peccaremus, nec verbo neque exemplo nos revocasti. Tu occasio nostrae damnationis fuisti. Quem cum agitarent lapides post eum mittendo , iUe in puteum cadens , nusquam^) comparuit. Ilaec cuidam reUgiosae de iUo sunt ostensa.
CAPITULUM VII.
De poena scuUeti de Kolmere qui missus est in Vulcamim.
Tempore quodam Suevis quibusdam peregrinationis gratia profectis Jerosolymam, cum in reditu navigarent iuxta mon- tem Vulcanum, cuius perpetua sunt incendia, voces huiusmodi
1) B canonicum. — 2) B admir ab atur. — 3) BCF audivil. — 4) CF add pcccatis. — 5) B quem. — 6) D add sui. — 7) B nunquam.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 323
dc illo resoniierimt : Beneveniat, beneveniat amicns noster scultetus tle Kolmere; frigus est, ignem ei copiosum praepa- rate. Illi personam cognoscentes, diem et lioram notavcrunt, et cum ad propria rcdissent, cundem scultetum die et hora cadem defunctum fuissc repcrerunt. Tunc acccrsientes eius uxorem , quid audicrint ') indicavcrunt. Quibus illa rcspon- dit: Si sic res se habent, dignum cst ut iUi succurram. Mox- que omnibus relictis loca circuivit sanctorum , eleemosynis et orationibus pro anima illius Deo supphcando.
CAPITULUM VIII.
Item de sculteto de Leggenich qui in eundem montem missiis est.
Alio temporc quidam Flammingi cum mare transirent , de eodem monte Vulcano voceni huiusmodi audierunt: Bonus amicus noster S}^"ardus hic^) venit, suscipite ilhim; qui cum muho stridore missus est in Vulcanum. Nam ct ipse scuhe- tus fuerat in Leggenich. Ilh notantes tcmpus et nomen per- sonae, revcrsi villam iam dictam intraverunt, et cum de scul- teto requircrent ») , eum eadem dic et hora qua voccm audi- erunt in mari, obisse rcpererunt. Nam ct ipse liomo pessi- mus erat, sicut superior.
CAPITULUM IX.
Item de Brunonc de Flitert qui in eundem Vulcnnum proiectus est.
Simile est quod sequitur. Cum tempore quodam Conra- dus sacerdos de Rinkasle cum aliis provinciae nostrae pcre- grinis mare transirct, ante saepediotum Vulcannm, vox talis in eo audita est: llic vcnit JJruno dc Flitiit, suscipite illum. Quac vox cum ab omnibus hiisset audita, ait pracdictus sa- cerdos confratribus : Testes estis vos omncs huius vocis; et statim notavit in tabclla'^) cis pracsentibus diem et horam, diccns: Revera dominus Bruno mortuus cst. Cum vcro rcdi- rcnt a Jcrosolyma, obvios habucrunt quosdam percgrinos provinciae suae. Quos cum adinterrogassent ') de statu
1) BCF audiornnt. — 2) C'D huc. — 3) C inqu ircren t. - 4} ACDEFP labula. — 5) CDEF in tcr rogas s e n l.
324. DISTINCTIO DUODECIMA
praedicti Brunoiiis , accepcrunt ') ab cis quod mortuus esset. De tempore autem sciscitantcs, diem eundem invenerunt, quo vocem praedictam in Vulcano audierunt. Conradus vero non multo post factus est monachus in Bergis^).
CAPITULUM X.
Itetii de yoena Brunonis filii eius, cui in infemo propinatum est.
Idem Bruno nominis sui filium reliquit, quem plenius suis vitiis quam possessionibus bereditavit. Erat enim ipse sicut et pater, avarus valde, pauperum exactor, et supra modum luxuriosus. Ipse est Bruno de Flittere^), pincerna Comitis de Monte. Vix tres menses elapsi sunt quod mortuus est. In cuius obitu obsessa quaedam a daemone Uberata, cum die quinta denuo vexaretur, dixerunt quidam ad diabolum: Dic nobis, ubi fuisti vel quare reversus es? Respondit ille: Vc- re maximum postea habuimus festum. Ad obitum Brunonis congregati fuimus, ad instar pulveris terrae. Cuius animam cum gaudio deducentes ad infcros, locavimus eam in sede debita, poculum infernalem "^) ei propinantes.
CAPITULUM XI.
De Everhardo milite qui se erexit in feretro.
Eodem tempore raortuus est in eadem provincia alius miles Everhardus nomine, et ipse ^) vir criminosus sicut supe- rior. Media nocte diabolus corpus eius erigens in feretro, cunctis qui aderant terrorem incussit. Timentes amici eius ludificationem daemonum, corpus ligantes ante missam illud sepelierunt.
CAPITULUM XII.
De Decano PaJernensl quem Rex Arcturus inmtavit ad montem Gyher.
Eo tempore quo Henricus Imperator subiugavit sibi Syci- liam, in Ecclesia Palernensi quidam erat Decanus, natione ut puto Theutonicus. Hic cum die quadam suum qui opti-
1) I) perceperunt. — 2) in Veteri Montc. — v3) AEF Flitere, D Flitert, C Flitart. — 4) BP infernale. Homil. IV. p. 120: poculum amariorcm. — 5) B add erat.
DE PRAEmO MORTUORUM. 325
raus crat perdidisset palefredum ') , servum suum ad diversa loca misit ad iiivestigandum illum. Cui homo scnex occur- rens, ait: Quo vadis, aut quid quaeris? Diccnte illo, equum domini mei quaero; subiunxit liomo: Ego novi ubi sit. Et ubi est? inquit. Rcspondit: In monte Gybcr; ibi eum habet dominus mcus Rex Arcturus. Idem mons flammas evomit sic- ut Vulcanus. Stupcnte servo ad verba illius, subiunxit: Dic domino tuo ut ad dics quatuordecim illuc") vcniat ad curiam eius sollemnem. Quod si ei dicere^) omiseris, gravitcr puni- eris. Reversus servus, quac audivit domino suo exposuit, cum timore tamcn. Dccanus ad curiam Arcturi se invita- tum audicns et irridens, infirmatus die praefixo mortuus est Haec Godescalcus canonicus Bonncnsis nobis retulit, dicens se eodem tempore ibidem fuisse. ISOVICIUS: Mirabilia sunt quae recitas. MONACHUS: Aliqua tibi adhuc de eodem monte dicturus sum.
CAPITULUM XIII.
De poena Bertolphi Ducis Ceringiae qui missus est in Yulcanum.
Circa hoc tricnnium homines quidam ambulantes iuxta cundcm montem Gyber, voccm vahdam in hacc verba audie- runt: Praepara focum. Modico facto intervallo, idcm clama- tum cst. Cumque tertio clamarct*), pracpara focum magnum ; respondit nescio quis: Cui praeparabo? Et ille: Dilectus ami- cus nostcr hic venit Dux Ccnngiac, qui phuimum nobis servivit. IIU notantes dicm et horam, pcr htteras audita Rc- gi Frcderico mandaverunt, interrogantcs si ahquis in cius im- perio mortuus fuisset Dux Ccringiac, Et compertum cst, ca- dcm die et hora Rcrtolphum Duccm Ceringiac fuisso dcfun- ctum. Erat autem idcni Dux tyrannus innnanis, tam nobi- hum quam ignobihum cxhcrcchtator, et hdci cathohcae dcscrtor. Qui cum non habcrct prolcm, instigantc vitio avaritiae phn'imam congrcgavcrat pccuniam. Cum autcm moriturus csset, rogavit sibi familiarcs ut onmcs suos thcsauros conflaront in massam. Requisitus dc hoc, respondit: Ego novi quod cognati nici dc morte mea gaudcntcs, sibi dividcnt tliesauros meos. Si autcm
1) BC palefridiim. — 2) B illic. - 3) E si diccre ci, CI'T si diccrc. — 4) \\£V cla tii arc tur.
326 DISTINCTIO DUODECIMA
in niassani fnorint rcdacti, inviccm sc occidcnt. Vides qnan- ta invidia? Ilacc mihi a dnobus Abbatibns rclata snnt, ex qnibus nnns fuit dc Dncatn Ccringiae, altcr asscruit sibi ea- dcm narrata a qnodam Abbatc qni littcras supradictas andi- vit cnm lcgcrentur coram Rcoe Frederico. NOVICIUS: Qnid scntiendnm est de his montibus, Vnlcano scilicct, Aetlma et monte Gyber? Cnm aniniac in cos mittantur, cstne ibi pnr- gatorinm sive infernns? MONACHUS: Os dicuntur esse infcrni, quia nnlhis clcctornm scd rcprobi tantnm in cos mittuntur, sicnt lcgitur in Dialogo de Thcodcrico Rcge Gottorum '). Infernus putatur esse in corde terrae, ne mali lumen coeli videant. Referam tibi nunc aliqua exempla de poenis prae- donum.
CAPITULUM XIV.
De poena Frederici miUtis de Kelle,
Civis quidam Andirnacensis Erkinbertns nomine, pater Johannis monachi nostri, cum die quadam ante Incem irct ad quoddam placitum, quidam ci occurrit in dextrario nigcrrimo, de cuius naribus fumus et flamma procedebat^). Nunc viam tritam tenebat, nunc exorbitans in campum discurrebat. Haec videns Erkinbertus, primum valde territus est, et quia decli- nare non poterat, se ipsum confortans, cruce se signavit con- tra diabolum, dexteram armans gladio contra hominem. Igno- rabat enim qnid esset. Cui cum propinquasset ^), cognovit eum quendam fuisse militem nominatum nuper defunctum, Fredericum nomine, de villa Kelle oriundum. Videbatur enim circumamictus pelhbns ovinis, raolcm terrae gestans in hume- ris. Ad quem Erkinbertus: Estis vos dominus Frcdcricus? Respondente illo, ego sum; subiecit: Unde venitis, vel qnid significant ista quae vidco? Ego, inquit, in maximis poenis sum; pellcs istas cuidam viduae tuli'^), quas nunc ardentes sentio. Similiter partem cuiusdam agri milii iniuste vendicavi, cuius pondere modo premor. Si filii mei ista restitnerint, multum pocnam meam alleviabunt ^). Sicque ab oculis eius evanuit. Qui cum recitassct die altera verba patris fihis, maluerunt illum aeternaliter in poenis manere, quam dimissa
1) Gregor. Dial. IV, 30. — 2) BDEF procedebant. — 3) B ap- propinquasset. — 4) E abstuli. — 5) U restituerent — alleviarent.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 327
restituere. NOVICIUS: Similia tc recordor dixisse in distin- ctionc secunda capitulo septimo de Helia de Riningen. MONACHUS: Ecce aliud exemplura.
CAPITULUM XV.
De Henrico Nodo qui post mortem multis visihiliter apparuit.
In Treverensi Episcopatu, in quo et superior visio facta est, alter quidam miles erat, Ilenricus nomine, cognomento Nodus. Nam et ipse malitiosus valde erat '), rapinas, adulte- ria, incestus, periuria, liisque similia, virtutes iudicans. Ilic cum mortuus fuisset in provincia -) Menevelt, in pellicio ovino quo uti solebat vivus, multis apparuit, domum Hliae maxime frequentans. Non crucis signo, non gladio poterat fugari. Gladio saepe caedebatur, sed non poterat vulnerari ; talem ex se sonum emittens, ac si mollis lectus percuteretur. Cuius amici cum super hoc consulerent dominum Episcopum Treve- rensem Joliannem, dedit consilium ut aqua clavo Dominico superfusa, domus et filia nec non et ipse si adesset asper- gerentur. Quod cum factum fuisset, de cetero non compa- ruit. Eandem iiliam genuerat de ancilla sua, cura tamen haberet legitimam; quara cum fuisset adulta, miser corrupit. Non est diu ex quo ista contigerunt. NOVICTUS: Quid sen- tiendum cst de his qui in beUis sive^) tornamentis moriuntur? MONACHUS: Si iusta sunt bella, ut est defensio patriae, nihil cis obcrit qui defendendo se moriuntur. Quantum au- tem delectentur dacmones in mortibus illorum qui innocentes impetunt, subsequens declarat exemplum.
CAPITULUM XVI.
De tornamento occisorutn iiLVfa Montenake.
Scquenti noctc quando exercitus Ducis Lovaniac a Lco- diensibus occisus cst, servus quidam Comitis Losensis iuxta Moutenake, locuni scilicet occisionis transiens, circa noctis principium , maximum ibi vidit tornamcntum (laemoniorum. Ncque innnundis spiritibus aestimo timtam hiisse cxultationcm,
1) cral add E. — 2) B in villa provincia. — 3) BCF sivo in.
328 DISTINCTIO DUODECIMA
si non magnam illic cepissent praedam. De liis vcro qui in tornamcntis cadunt, nulla quacstio cst quin vadant ad infcros, si non fucrint adiuti bcncficio contritionis.
CAPITULUM XVII.
De Waltero cle Milene.
Saccrdos quidani de' Hesbania ') anno praesenti propc castrum Comitis Losensis dum in crcpusculo noctis transirct de villa in villam, vidit in campo vicino maximum tornamen- tum mortuorum, valide clamantium, domine Waltere dc Mi- lene, domine Waltere de Milene. Erat idcm Walterus in militia nominatus, nupcrque*^) defunctus. Intclligens sacerdos illos esse qui militum nundinas execrabilcs repraescntabant 3), subsistcns, circulum circa se fecit. Cumque.visio cessarct, et ipse procederet, iterum illos videns, fecit ut prius, sic usque ad luccni laborans. Hae duae visiones mihi rclatae sunt a Wigero monacho Vilariensi. Referam tibi nunc exemphim de poena usurariorum.
CAPITULUM XVIII.
De milite mortuo qui nocte serpentes et hufones loco piscium ante portam filii suspendit.
Miles quidam moricns bonis de usura conquisitis fihum suum hereditavit. Nocte quadam ad ostium fortitcr pulsans, cum puer occurreret, ct quid ibi pulsaret interrogaret, respon- dit; Intromitte "*) me, cgo sum dominus huius possessionis, nomen suum exprimens. Puer per foramen sepis prospicicns, eumque cognoscens, respondit: Certe dominus meus mortuus est, non vos intromittam. Cumque mortuus pulsando perseve- rarct nec proficeret, novissime dixit: Defer pisces istos qui- bus ego vcscor fiho meo; ecce ad portam illos suspendo. Mane exeuntes, repererunt in quodam hgamine multitudinem bufonum atque serpentum^). Revcra iste cst cibus infernahs, qui ignc sulphureo decoquitur. NOVICIUS: Quid sentis de his qui male vivunt, ct tamen cleemosynas multas faciunt? MONACHUS: Niliil eis prodest ad vitam aetcrnam.
1) BEP Hispania. Hesbania, sive ut habent CF, Hasbania, fuit Co- tnitia in lerritorio Leodicnsi. — 2) q u e om BCDF. — 3) B q u i railiti — praesentabant. — 4) BD intromittite. — 5) E serpentium.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 329
CAPITULUM XIX.*)
De Bauwaro qui post mortem uxori apparens, dixit sibi eleemosynas nihil profuisse.
Non multi anni sunt elapsi quod quidam ditissimus mi- nisterialis Ducis Bauwariae defimctus est. Nocte quadam castrum in quo uxor eius dormiebat, sic concussum est, ut terraemotus fuisse videretur. Et ecce ostio camerae in qua illa iacebat aperto , quodam gigante nigerrimo eum scapulis impellente, maritus eius ingressus est. Quem cum vidisset et novisset, ad se illum vocans, super sedile lecti sui rcsidere fecit. Nihil vero territa, eo quod frigus esset, et illa sola camisia induta fuisset, partem operimentl sui scapulis eius superposuit. Quem cum de statu suo interrogasset, tristis respondit: Pocnis aeteniis dcputatus sum. Ad quod verbum illa territa nimis, respondit: Quid est quod dicitis? Nonne eleemosynas magnas fecistis? Ostium vestrum peregrinis omnibus patuit'); non prosunt vobis beneficia ista? Respon- dit ille: Nihil mihi prosunt ad vitam aeternam, eo quod ex vana gloria non ex caritate a me facta sint. Quem cum de aliis intcrrogarc vellet, iteruni respondit: Conccssum est mihi tibi apparere, sed non Hcet hic morari. Ecce ductor meus diabolus foris stat exspectans me. Si cnim omnia folia ar- borum vcrterentur in linguas, tormenta mea exprimere non posscnt. Post haec evocatus et impulsus, in eius abcessu totum castrum ut prius concutitur, voces eiulatus eius diutius audiuntur. Visio hacc valde celebris fuit et est in Rauwaria, sicut tcstis erat Gerardus monachus noster, quandoquc cano- nicus Ratisbonensis , qui nobis illam recitavit. Ecce in his omnibus quae dicta sunt impleta est scriptura quae dicit: Potentes potenter tormenta patientur'^). NOVICIUS: Ilaec et huiusmodi excmpla potentibus debercnt praedicari. MO- NACHU8: Qiiia ipsi sacerdotcs ex magna partc male et in- continentcr vivunt, potentes non pungunt sed ungunt. Quam grave sit peccatum luxuria sacerdotum, subsequens probat exemplum.
0 Homil. III. p. 78. - 1) Job :U, 32. - 2) Sapient. 6, 7.
330 DISTINCTIO DUODECEVIA
CAPITULUM XX.*)
De poena concuhinae cuiusdam sacerdotis quam diaholus venabatur. Concubina cuiusdam sacerdotis cum esset moritura, sicut a quodam religioso didici, cum multa instantia calcios sibi novos et bene taccunatos ') fieri petivit, dicens : Sepelitc mc in eis, valde enim mihi erunt*) necessarii. Quod cum fa- ctum fuisset, nocte sequenti longe ante lucem, luna splen- dente, miles quidam cum servo suo per viam equitans, femi- neos eiulatus audivit. Mirantibus illis quidnam hoc esset; ecce muHer rapidissimo cursu ad eos properans, clamavit: Adiuvate me, adiuvate me. Mox miles de equo descendens, et gladio circuhim sibi circumducens , feminam bene^) notam infra illum recepit. Sola enim camisia et calciis praedictis induta erat. Et ecce ex remoto vox quasi venatoris terribi- liter buccinantis, nec non et latratus canum venaticorum prac- cedentium audiuntur. Quibus auditis illa dum nimis tremeret, miles cognitis ab ea causis, equum servo committens, tricas capillorum eius brachio suo sinistro circumhgavit , dextera gladium tenens extentum. Approximante *) infernah illo vena- tore, ait muher mihti : Sine me currere, sine me currere ; ecce appropinquat. IUo fortius eam retinente^), misera diversis conatibus mihtem pulsans, tandem ruptis capihis effugit. Quam diabolus insecutus cepit, equo suo eam iniiciens, ita ut ca- put cum brachns penderet ex uno latere, et crura ex altero. Post paululum mihti sic obvians, captam praedam deportavit. Qui mane ad viham rediens, quid viderit exposuit, capillos ostendit; et cum minus referenti crederent, aperto sepulchro feminam capihos suos perdidisse repererunt. Haec contigerunt in Archiepiscopatu ^) Maguntinensi. NOVICIUS : Si sic Deus punit peccatum fornicationis in concubinis, puto quod multo durius iUud puniat in sacerdotibus qui iUas peccare faciunt. MONACHUS: Verum dicis. Praeterea peccatum multum aggravant ordo et scientia. In eodem genere peccati plus peccat sacerdos quam laicus, plus monachus quam saecularis. Idem inteUigas in sexu femineo.
•) Homil. II. p. 57. — 1) consutos. CF tacconatos, B taccina- tos, ADE taccimatos. — 2) AP erunt mihi. — 3)C bene sibi, E sibi bene. — 4) CF appropinquante. — 5) BCF tenente. — 6) CF Episcopatu.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 331
CAPITULUM XXI.
De sanctimoniali quae infantem a se occisum ignitum circumferebat.
Sanctimonialis quaedam de quodara monasterio nobis vi- cino quod nominare nolo, cum tempore quodam concepisset, ne proderetur eius stuprum, partum intra se necavit. Postea infirmata gravissime, ob nimiam verccundiam, confessis omni- bus peccatis aliis, stuprum et parricidium tacuit; sicque ex- spiravit. Pro cuius anima cum quaedam eius cognata pluri- mum laboraret, defuncta ei in oratione visibiliter apparens, infantem igneum in manibus gestavit, dicens: Infantem hunc concepi et parturivi, animatum interfeci : unde illura indesinen- ter in tormentis circumfero, et est mihi ignis ardcns et devo- rans. Quod si de hoc maximo peccato raoriens confessionem fecissera, gratiam invenissera. Ex quo coUigitur quod pec- cata quae hic detecta ') non fuerint per confessionera , in futuro per poenalcra detegantur confusionera. NOVICIUS: Quando anima egreditur de corpore, novit statira quid de se sit futurura? MONACHUS: Hoc videtur probari scriptura dicente in persona reproborura: Deducunf^J in bonis dies suos, et in puncto descendunt ad infernum ^). Ex quo pro- batur quod electorura animae qui'^) agilioris sunt naturae, raox sint ante Deura. Quod si aliquid in eis purgandura est, si- miU velocitate deducuntur in purgatoriuni , in quo salvationis certitudo est. NOVICIUS: Iluic diversae visiones contradi- cere videntur, in quibus legitur quod opera bona nec non et mala in statera posita pondcrcntur*). llis etiara consentire videtur quaedara visio in Dialogo sancti Gregorii, quam ipse minime diffinit, de quodam qui in ponte positus, manibus ab angehs trahebatur sursura, propter opera raisericordiae; coxis vcro et cruribus deorsuni, propter opus hixuriae. Quibus tanien victoria ccsserit, dicit videnteni ignorasse^). MONACHUS: Licet auctoritas scripturarura praefercnda sit huiusraodi vi- sionibus, referam taraen quod nuper audivi.
1) ABP tccta. — 2) CF ducunl. Iloniil. IV. p. 161: quia sicut scriptuni cst, in bonis (icducunt nunc dics suos, ct posl inortcm in punclo dcsccndcnt in inrcrnuni.'*^ — 3) Job 21, 13. — 4) F quae. — f)) E pondcrnnlur. — 6) Grcgor. Dial. IV, 36.
332 DISTINCTIO DUODECBIA
CAPITULUM XXn.
De Jordano Cardinali^). Ante paucos annos Romae quidam Cardinalis (lefunctus est, nomine Jordanus. De ordine quidem Cistercicnsi assum- ptus fuerat, sed vita ordini in eo minime concordabat. Erat enim avarus valde, sicut a quodam Abbate audivi. Habebat autem notarium nomine Pandolphum. Hunc cum pro quodam negotio nescio quo misissct, interim exspiravit. Eadem hora cum ille expleto negotio rediret, mane ante lucem catervam miserabilem in agro contemplatus est. Sedebant homines in iumentis, in ore caudas habentes, versis dorsis ad capita illo- rum. Quos Jordanus cuculla indutus, nudis pedibus seque- batur, duobus daemonibus se ducentibus. In quorum aspectu dum notarius nimis horreret, clamavit Cardinalis: Pandolphe, Pandolphe, Pandolphe^). Subsistente clerico et dicente, quis es, aut quid clamas? respondit ille: Ego sum Jordanus do- minus tuus, et mortuus sum. Dicente illo, quo ducimini? respondit: Ante tribunal Christi. Et ille: Nostis quid de vo- bis sit futurum ? Non novi, inquit, Deus scit. Sed cum illuc venero, beatus Petrus de Cardinalia mea pro me redditurus est rationem, sanctus vero Benedictus de cuculla. Quod si illam mihi obtinere potuerit ^), salvabor ; sin autem , damna- bor. Sicque oculis eius subtractus est. NOVICIUS: Non mihi placet in illo ducatu praesentia daemonum, et absentia sanctorum angelorum. MONACHUS: Haec dicta sint de poenis reproborum. NOVICIUS: Licet huiusmodi visiones saepe sint verae, magis tamen ei crederem qui revertens ab inferis visa recitaret. MONACHUS: Hoc fieri posse Job contradicit. Sicut, inquit, consumitur nuhes et pertransit, sic qui descendit^) ad inferos, non ascendet, nec revertetur ultra in domum suam^ neque cognoscet eum amplius locus eius^), Referam tibi tamen quod ante biennium audivi.
CAPITULUM XXHI.*) De Everwaco ad infernales poenas dedmto. Theodericus Traiectensis Episcopus de castro Nureberg oriundus, servum quendam habebat Everwach nomine, provi-
1) AEF Cardinale. — 2) Pandolphe add ABCF. — 3) ABFP poterit. — 4) R descenderit. — 5) Job 7, 9-— 10. — *) Homil. III. p. 66.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 333
dum satis, qui in diversis locis bona illius dispensavit. Erat enim in commisso fidelis, in administratione utilis, diligens ac circumspectus. Propter quod a domino suo amabatur. Unde quidam ex officialibus ei detrahentes, ex invidia accu- sabant illum apud Episcopum dicentes: Dominc, non fideliter ut aestimatis Everwach bona vestra dispensat; consulimus ut cum eo computetis. Quod cum factum fuisset, tam rationa- bihter computavit, ut omnera Episcopo tolleret suspicionera. Habebat cnim omnia notata in cartula. Sciscitantibus accu- satoribus de computatione, cum Episcopus respondisset, optime computavit; dixerunt illi: Nequaquam; sed coraputet nobis audientibus, et convincctur maximum vobis damnura intulisse. Quod cura ei intimatuni fuisset ab Episcopo, illc timens aerau- loruni insidias, raaxime quia cartulam perdiderat, ait intra se: Si aliquid modo in coraputatione titubavero, necesse erit me vel in corpore torqueri , vel carceris squalore usque ad mor- tera cruciari. Iraraissione igitur diaboli cuius instinctu ab in- vidis indebitc vexabatur, carapura sohis intravit, ipsumque diabohira advocans, sic affatur dicens: Doraine, si raihi suc- currcris in tanta necessitate posito, horahiium tibi faciara, et in oranibus parebo. Cui diabohis respondit: Si abrenuncia- veris AUissirao, raatrique ilhus, te suscipiam, et de omnibus pcricuhs cum muha tuorum confusione aemulorura a rae libe- raberis. Quid plura? Abrenunciat niiser Christo, horainiura facit diabolo, prospere succedit coniputatio. Ab illo terapore cocpit diaboli virtutes magnificare, Christum blaspheraare, adco ut diceret: Qui serviunt Deo, raiseri sunt et egent; qui autcra sperant in diabolo, prosperis successibus gaudent Et sicut mihi retulit liernardus monachus noster, qui eura tunc temporis novit, ita totus deditus erat artihus raagicis, ut si aliquem nosset scholareni eiusdem disciplinae, nunnnis eum rediraeret, ut aliquid ab illo discere posset. Qui cuni unde- cini annis in hac blaspheniia perseverasset , accicUt ut magi- ster Ohverus Scliolasticus Coh)niensis in I]i)iscopatn Traiectensi crucera ])raedicarot. Cuius praechcationi iUc in tantum rcsti- tit, ut die qnadani connnotus (Miverns diceret ei in andientia totius popuh : Tacc infelix. Vas cnira diaboli es, et diabolus loquitur per os tuuni; cuni taracn statura eius ignorarct. Everwach nulhun arhitrans gratius ohsequiura se posse prae- stare domino suo, quam ut inimicuin eius occideret, tribus
334 DISTINCTIO DUODECIMA
diebiis ad diversas stationes secutus est magistrum, longo ad hoc cultello praeparato, transfoderc illum proponens, si forte sinc turbis inveniretur. Et ecce tertia die subita infirmitate praeoccupatus , post paucos dies impoenitens defunctus est, ct ab eo cui se reddiderat, ad loca poenarum deductus est. Primo loco, sicut ipse resurgens a mortuis confcssus est Jo- lianni Scholastico Xantensi, a quo ego quae dicturus sum audivi, missus est in ignem tam intolerabihs ardoris, ut dice- ret, si ex omnibus mundi hgnis unus ignis esset confectus, mallem in eo usque ad diem iudicii ardcre, quara per spatiura unius horae iUum sustinere. Ex quo extractus, iactatus est in locum tam frigidissimum, ut optaret redire in ignem. Deinde deductus est in tenebras palpabiles, tantique horroris, ut dice- ret intra se: Si servivisses centum annis Deo, bene te remu- nerasset, dummodo Hceret tibi redire ad frigus. In hunc mo- dum sex rehquas poenas quas scriptura enumerat pertransi- vit. Quo in extrema poena posito, Dominus opera eius priora considerans, et ut passa vel visa viventibus recitaret, miser- tus iUius, angelura suura misit ad eum, qui diceret: Ecce talem mercedem recipiunt ') , qui serviunt diabolo. Subiun- xitque: Si tibi liceret redire ad vitam, velles pro peccatis tuis satisfacere Deo ? Ad quod verbum ille suspirans respon- dit ^) : Doraine, si hoc esset possibile, nullam abnuerem satis- factionem. Tunc angelus: Domino placet ut ad corpus redeas; et quia in cruce^) peccasti, per crucem satisfacias *). Mox se in feretro erigens, omnes exceptis duobus iuvenibus qui constantiores erant in fugam convertit. Quibus et ait: Ne timeatis, quia ego sum. Statimque sacerdotem accersiens, peccata sua confessus est; crucem suscepit, et cura doraino Ottone Episcopo praedicti Theoderici successore transfretavit. In via singuhs diebus in pane et aqua ieiunavit; iuxta equum suum in quo vestes eius et arma portabantur, nudis pedibus cucuiTit. Et cum petris secantibus sanguis profluens^) viam cruentaret, satis a confratribus arguebatur. Quibus respon- dit: Maiora horum sustinui. Qui cura pene orania sua in Christi servitio expendisset, cura praedicto Episcopo et raagi-^ stro Johanne rediens mare transivit. De quo cum nauta nau-
1) B recipient. — 2) BD suspirans ait, CF respirans re- spondit. — 3) CF crucem. — 4) DF satisfacies. — 5) BP perfluens.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 335
lum requireret nec haberet, ait: Ego vobis ') serviam quoad- usque 2) volueritis. Ad petitionem tamen praedictorum virorum dimissus est a nauclero. Qui cum reversus fuisset ad uxorem suam, sacro igne tactus est. Cui ardenti quadam nocte in somnis dictum est, quia si ad ecclesiam sancti Nycholai acce- deret, statim convalesceret. Ubi dum orans quatuordecim orationes dixisset nec convaluisset , desperatus ait: Sancte Nycholae quid moraris ? Mox ^) ut quintam decimam orationem incepit, perfecte convahiit; et est usque hodie color ignis in eius corpore sine dolore. Quam ecclesiam quae in vil- la Stahim*) sita est, de suo patrimonio reaedificans , in ha- bitu rehgioso cum uxore sua Deo et sancto Nycholao in ea deservit. NOVICIUS: Vellem scirc perfecte utrum iste re- vocatus sit de inferno sive de purgatorio. MONACHUS : Sa- tis inde disputatum est. Quod non fuerit in purgatorio, ex hoc probatur, quod^) locus electorum sit, in quem nullus in- greditur, nisi in caritate decesserit. Si obiicitur ilhid: In in- ferno nulla est redemptio, potest dici, de ilhs intelhgendum esse, qui non sunt reversuri ad corpus, quibus nuUa ad re- demptionem prosunt beneficia. Una est lex omnium contra- riorum. Si Deus quorundam animas, sicut legitur in Dialogo, quandoque revocat ad corpus de gaudiis paradisi, quare non a simili malorum animas de poenis inferni? Sicut dictum est in distinctione prima capitulo tricesimo quarto, clericus quidam custodiente se diabolo corporahter ad poenas infer- nales est deductus, ct incolumis reductus. NOVICIUS: Pla- cet quod dicis. MONACHUS: Nunc de poenis purgatoriis ^) aliqua tibi proferam exempla , ab acrioribus ascendens ad mitiores, causas purgatorii utiles satis subnectendo.
CAPITUT.UM XXIV.
De purgatorio cuiusdam usurarii Leodiensis.
Usurarius quidam nostris temporibus apud Leodium de- functus est, et ab Eplscopo de cimiterio eiectus. Uxor vero ilhus Sedem A])Ostohcam adiens, cum pro cimiterio supphca- rct, et Papa noii amuieret, in Inmc modum pro eo aUegavit: Audivi domhic quod vir et mulicr unum sint, et quod Apo-
1) C cgo vobiscum ibo et. — 2) E quousqiic. — 3) B inox vero. — 4) Staluni om CDF; V liabct quadam, E ot corr A sancti Nychoiai. — 5)B coquod. — G) BFi* p » r g a 1 0 r i i.
336 DISTINCTIO DUODECIMA
stoliis dicat, virum infidelcni posse salvari per mulierem fide- lem '). Unde quicquid minus factum cst a viro meo , ego quae pars corporis cius sum, libcntissime supplebo; parata enim suni pro illo includi, ct Dco pro cius satisfaccre pecca- tis. Supplicantibus vcro pro ca Cardinalibus , ad mandatum domini Papac cimitcrio restituitur. Juxta cuius scpulchrum illa doniicilium fieri fecit, in quo sc includcns, clecmosynis, ieiuniis, orationibus, et vigiliis, die noctuque Dcum pro illius anima placare studuit. Scptem vcro annis expletis, illc ci apparens in vcstc pulla, gratias cgit dicens: Reddat tibi Do- minus, quia propter tuos laborcs crutus sum dc profundo inferni, et de pocnis maximis. Quod si adhuc aliis septem annis similia bcneficia mihi impenderis, omnino iiberabor. Quod cum illa fccissct, itcrum ci in veste alba ct facic iocun- da apparens, ait: Gratias Dco et tibi, quia hodic liberatus sum. NOVICIUS: Quomodo dixit se liberatum de profundo inferni, cum nulla in eo sit redemptio? MONACHUS: Pro- fundum inferni, acredinem vocat purgatorii. Simile est illud quod Ecclesia orat pro defunctis: Domine Jesu Christe Rex glo- riae lihera animas omnium fidelium defunctorum de manu infemi et de profundo laci, et cetera. Non orat pro damna- tis, scd pro salvandis; et accipitur ibi manus infcrni, pro- fundum laci sive os ieonis, pro acredine purgatorii. Ncqua- quam praedictus usurarius fuisset a poenis liberatus, si non habuisset finalem contritionem. Quantum vero vitium ava- ritiae Deus in suis clcctis in purgatorio puniat, sequens ser- mo declarat^).
CAPITULUM XXV.
De purgatorio cuiusdam Prioris de Claravalle.
In monasterio Ciaraevallis Prior quidam mortuus est nostris tcmporibus, vir admodum religiosus, et amator disciplinae praecipuus. Hic post mortem ancillae Dei AczcHnae in ora- tione visibilitcr apparcns, forma et habitu statum suum satis ostendit. Erat enim facies cius pallida ac macilenta, cuculla tenuis et attrita. Qucm cum interrogasset quomodo haberet, respondit: In magnis pocnis hactenus fui; scd gratia cuius- dam fratris qui mihi plurimum astitit, in proxima sollemnitate
1) Cor. I, 7, 14. - 2) B dcclarabit.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 337
Dominae nostrae libcrabor. Stupente illa ac dicente, nos pii- tavimus vos esse virum ') valde sanctum; respondit: Nihil aliud Deus in me punivit, nisi quia in*mis fui sollicitus am- pliare possessiones monasterii, sub specie virtutis vitio avari- tiae deceptus. Haec dicta sint de poena avaritiae; audi ali- quid de poena luxuriae.
CAPITULUM XXVI.
De purgatorio cuiusdam Mariae in Frisia.
Ante hoc triennium cum dominus Henricus Abbas noster visitasset in Clarocampo tempore quadragesimali, etiam soro- res in Nazareth visitavit. Eadem nocte dictis matutinis, cum se paululum rcclinasset, huiusmodi visionem vidit. Videbatur sibi esse in quodam loco parietibus clauso, in quo quidem gravissima suspiria et gemitus audivit ; sed cum dihgentius cir- cumspexisset, neminem ibidem^) videre potuit. Cumque audita suspiria durarent^), causam admirans, sic ait: Adiuro te per Dominum nostrum Jesum Christum'^), ut quid tu sis edicas mihi. Cuius cum nulkun audisset^) responsum, adiurationem iteravit. Tunc quasi aUquid accedere propius sentiens, nil tamen videns, luiiusmodi audivit responsum: Ego sum una misera anima. Et ^) ille : Satis misere gemis, cum tamen igno- rem quae sit causa tuae miseriae. Respondit illa: In acer- bissimis sum pocnis. Ad quod Abbas: Quae est causa poe- narum tuarum? Quia^) non servavi'^) castitatem meam. Et ille: Fuisti mas^) an femina? Respondit: Femina. Et quod, inquit, tibi nomen? Dicente illa, Maria, mox subiunxit: Pot- crisnc iuvari? Ad quod illa non rcspondit; sed ad preces conversa sic ait: Rogo vos per omnipotentem Deum ut di- catis mihi ad minus psalterium unum, ct insuper aliquot mis- sas. Cuius prccibus cum libens annuisset dominus Abbas, protinus subiccit '") : Possemne videre te ? Et ecce hoc ser- mone coinplcto, vidit coram se stare pulclu-am iuvcncuUim, tonsuratani more claustralium , in subnigra tunica. Quam cum ])ku'a interrogare vellet tam de statu eius quani de statu aliarum quarundam animarum, excitatus cst. Dicta vero
1) Bvos viriiin fuisso. — 2") BCEI"' ihi. — 3)B diu durarent. 4) Clirisluin oin Al*. — 5) (V liaberel. — 6) B lunc. — 7) D Cui illa: Qu\u. — 8) B adtl inquit. — 9) I) inascu- lus. — 10) CF subiunxit.
15
338 DISTINCTIO DUODECIMA
prima, qiiid viderit Abbati Claricampi ct quibusdam mona- cliis cius, ncc non ct mihi qui tunc pracscns cram rctulit; ncc crat qui visuni intcHigcrct, vcl intcrprctari possct. Hcci- tata est visio sororibus de Nazarcth; scd non est invcnta ibi Maria. Scicns vcro sacpcdictus Abbas tam manifcstam vi- sionem sibi sine causa mininie ostcnsam, cum venisset in Syon quae etiani domus est sanctimoniahum ordinis nostri sicut et Nazarcth, post verba cxhortationis somnium ') rctulit, Mariam suam invcstigans. Et ecce una sanctimoniahum ma- tertera ciusdcm Mariae haec^) audiens et admirans, secrctius Abbati locuta est dicens; Domine, Maria haec fiha sororis meae fuit, sanctimohiahs in quodam claustro Frisiae nigri or- dinis, quod Bredehorn vocatur, ct cst ante octo annos dcfun- cta. Quae cum fuissct in quadam grangia monastcrii, quidam clericus eam corrupit et impracgnavit. Cum vero in partu perichtarctur, vocans patrcm et matrem et duas sorores ^) ma- ritatas, nec non et fiham materterae suae de Syon, confcssa est eis peccatum suum, cum gemitu cordis; sicque exspiravit. lUi vero de animac eius salute desperantcs, nihil ei beneficii impendcrunt. Audiens hacc dominus Abbas, gratias egit Deo, qui non tradit bcstiis animam confitentem sibi, et animam pauperis sui non est obhtus in finem'^), sciens in ea comple- tum: In quacunque hora peccator ingemuerit, salvus erit. Cuius hortatu parentcs spe concepta, coepcrunt ei beneficia impendcre; sed et ipse Abbas tam in monasteriis Frisiae quam in rehgiosis domibus provinciae nostrae missas et ora- tiones atque psaltcria plurima ci obtinuit, exceptis his quae ipse ei speciaHter impendit.
CAPITULUM XXVn.
De purgatorio cuiusdam matronae propter artes magicas.
Miles quidam veniens ad sororem Bertradam ^) inclusam de Volmuntstcine , sicut ab eius ore audivit Daniel Abbas Sco- naviae qui nobis audita recitavit, pro anima uxoris suae nuper defunctae ilh supphcavit. Cui oranti iUa apparens, in poenis magnis se esse conqucsta est. Quae dum causam requireret poenarum, eo quod pro honesta et bona muhcre haberetur,
1) Bsomnuni, D visionem. — 2) BCF Jioc. — 3) B add suas — 4) Psal. 73, 19. — 5) CF Bertradem.
J
DE PRAEMIO MORTUORUM. 339
rcspondit illa: Pro arte magica. Timiii enim ne ') cum aliis mulieribus peccaret. si me odiret, et ego illi causa essem adulteriorum. Unde quibusdam artibus sicut edocta fueram, ad amorem meum illum inflammavi. Et quia in causa non erat libido sed pia intentio, bene potero iuvari. Ilaec cum relata fuissent militi, uxori valde condolens, orationibus, ie- iuniis et eleemosynis illi succurrere studuit, animam eius qui- buscunque poterat commendans. NOVICIUS: Terribilc est quod Deus iudicio nostro tam minima tam graviter punit. MONACHUS: De lioc referam^) exemplum.
CAPITULUM XXVIII.
De monacho qui socio post mortem apparens dixit: Non putabam Dominum ita esse districtum.
Monacbus quidam ordinis nostri nuper cuidam post mor- tem apparens, requisitus de statu suo, sic respondit: Nunquam putassem Dominum fuisse tam districtum. Nam minima quae hic non fuerint per satisfactionem deleta, observat. Deinde subiunxit et hoc. Deus, inquit, ignoscat praelatis nostris, quia magnis et multis saepe nos subiiciunt poenis. Valde illorum praecepta ligant. Quando enim indiscrete aliquid praecipiunt, et subditi hoc minus attendunt, vel parvipendunt , futuro iu- dicio reservatur. NOVICIUS: Quid dicis de monachis perti- nacibus ? MONACHUS : Pertinacia vitium est poena dignuni, etiam si fuerit in bono^) contra praecepta praelatorum.
CAPITULUM XXIX.
De scholasiico qui post mortem in Pruli tahulam percussit et scidit.
In regno Franciae domus est quae PruH*) dicitur, ordi- nis Cisterciensis. In hac rcccntcr contigit res satis mirabihs, sicut retulcrunt nobis Abbatcs nostri anno praeterito reverten- tes de generaU Capitulo, Nam quidam ab Abbate in quo visio facta est se audivisse ^) testati sunt. Adolescens quidam in cadem domo factus cst novicius, quem magister suus mox
1) Dnc marilus ineus, E nc vir mcus. — 2) CF lihi rcfc- rani. — 3) EPfucril bona. — 4) IViilliacum, Prcuilly, ahbalia Dioeccsis Scnonensis, funtlala a Thcobaldo Comitc Camnaniae. — 5) ACEF audissc.
340 DISTINCTIO DUODECIMA
secutus cst. Qui cum factus fuisset monachus, ita districtc sc liabuit, ita singularis fuit, ut ei Abbas timerct, et pro in- discrcto fervore sacpius argucret. IUe vero salutaribus mo- nitis non acquiescens, in pertinacia sua pcrsevcravit, sicquc post aliquot annos defunctus est. Nocte quadam cum Abbas quarta feria ad laudes in stallo suo staret, et contra presby- terium rcspiceret, tres personas quasi tres candclas ardcntcs ad se venire contemplatus est. Quibus propius accedentibus, cognovit omnes. Medius fuit praedictus ') scholasticus, et ex utroque eius latcre duo conversi, omncs nuper dcfuncti. Tunc Abbas memor pertinaciae scholastici, interrogavit eum dicens : Quomodo habes? Respondente illo, benc; mox subiunxit: Numquid ahquid passus es pro inobedientia tua? Etiam, iuquit, multa et maxima tormenta. Sed quia intentio mea bona Ucet indiscrcta fuerit^), Dominus mei misertus est, nec sum damnatus. Et ait Abbas: Quid est quod iste conversus, digito eum demonstrans, altero clarior est, cum ipse aposta- tavcrit, et alter nunqnam ex quo ad ordinem venit , graviter excesserit? Respondit monachus: Quia iste post lapsum for- tius surrexit, et altero multo fcrventior fuit. Interim choro cantante versiculum ^) : Pedes sanctorum suorum servabit, et impii in ienebris conticescent'^), scholasticus ^) signa suae prae- sentiae ibi rehnquere volens, tabulam pedibus psallentiura substratam, tam fortiter calce percussit, ut frangeretur. Sic- que disparuit. Abbas vero in testimonium tam manifestae visionis, tabulara fractara reparari vel mutari non permisit. NOVICIUS : Ista recitari deberent monachis qui ex indiscreto fervore sibi et ahis inutiles fiunt. MONACHUS : Propter eos sanctus Benedictus in regula dicit, octavum gradum humili- tatis esse, ut nihil agat monachus nisi quod comraunis rao- nastcrii regula vel raaiorum cohortantur exempla. NOVICIUS : Sicut quidam in rigore suo nimis sunt pertinaces, ita ahi ver- bis vcl signis nimis sunt leves. MONACHUS: Et hi poena digni sunt.
CAPITULUM XXX.
De Johanne sacrista Yilariensi qui apparuit Abbati.
Sacrista quidam apud Vilarium meis temporibus defun-
1) C add monachus. — 2) B fuit, P fuerat. — 3) B illum versiculum. — 4) Reg. I, 2, 9. — 5) C add monachus.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 341
ctus cst, nomine Johannes. Hic quidem religiosus satis fuit, sed in verbis atque signis levem admodum se exhibuit. Die quadam post mortcm eius cum dominus Uh'icus ') tunc Abbas intraturus esset oratorium, et unum pedem posuisset introrsum, clara luce praedictus Johannes ilh apparens, ad pedes eius pro- cidit, orationes postulans. Quo viso Abbas territus, pedem retraxit, ostium post se claudens. Et iudicatum est a fratri- bus, causam purgatorii eius maxime fuisse levitatem. NOVI- CIUS : Quid si ipsi Abbates ordinem suum minus custodie- rint? MONACHUS: Sicut subiecto probabitur exemplo, et ipsi poenae subiacebunt.
CAPITULUM XXXI.
De purgatorio Abbatis qui invitus ivit ad laborem.
Recitavit mihi nuper Henricus maior cellerarius de Clau- stro visionem notabilem satis. Contigit, inquit, ut die qua- dam haberem socium viae monachum quendam ordinis nostri. Cumque simul conferremus de aedificatoriis , dixit mihi: Ego vobis referam quod nuper contigit in domo nostra. Habeba- mus Abbatem virum in disciphna ordinis satis perfectum, ex- cepto hoc solo, quod nunquam pene cum fratribus exire vo- luit ad labores manuum. Hic cum moriturus esset, et monachus quidam quem famiharius prae ceteris dihgebat, ei serviret, ait ei idem monachus : Domine rogo vos intuitu caritatis , ut in- fra hos triginta dies mihi apparendo, dc statu vestro me cer- tificetis. Respondit Abbas: Si mihi concessum fuerit, liben- ter faciam. Sicque defunctus est. Monacluis vcro quia mul- ta fecerat ei bona, quotidianis lacrimis in oratione Deum pro iUius excessibus ante aliquod altare j)lacare studcbat. Trice- sima die, cum iam monachus dc Abbatis reditu dcsperasset, ille oranti apparens, ait: Ecce hic sum sicut promisi tibi. Erat autem a cingulo et sursum tam corj)orc quam veste clarus valdc, crura vero eius ulccrosa et ad instar carbonum -) nigerrima. Requisitus de statu suo, respondit: Tormenta quao in cruribus sustinui, nulla liugua possct exprimcre. Dicentc monacho, quae fuit causa tantorum tormcntorumV illc sub- iunxit: Quia frequcntcr de labore mansi, nulla sacpissime certa necessitatc, ut cst hospitum, sive audicndarum confes-
1) D Henricus. -— 2) R carbonis.
342 DISTINCTIO DUODECIMA
sionuni, mc detinentc. In resicUio corporc nil pocnarum pas- sus sum. Roga igitur ex parte mea convcntum, ut aliquas orationcs pro mc Dco ofTerat, et spero mc citius fore libe- randum. Unde, inquit, sciam vos cssa libcratum? Rcspon- dit illc: Ante lioc altarc tibi apparebo. Dicta sunt haec Priori; iniunguntur orationcs; apparet itcrum monaclio, ab omnibus poenis se creptum gratulatur '). NOVICIUS : Miror utrum plus mortuis valcant orationes vcl eleemosynae. MO- NACHUS: Audi de hoc solutionem cuiusdam mortui.
CAPITULUM XXXII.*)
De mortuo qui eleemosynas praeposuit orationihus.
Quidam post mortem amico suo apparens, cum ab eo in- terrogaretur , utrum sibi magis vcllet impehdi orationcs sive eleemosynas^); respondit: Eleemosynas cleemosynas ; orationcs enim tepidae sunt. Hic devotae iustorum orationcs excludun- tur, quae penetrant coelos^). NOVICIUS: Quid scntis de missis? MONACHUS: Nulla oratio^ nulla eleemosyna ad ercptionem animarum missac potest comparari. In missa Christus orat, cuius corpus et sanguis eleemosynae sunt. Has eleemosynas paupcr quaedam anima sibi dari post mortem rogavit, sicut sequens docct exemplum.
CAPITULUM XXXIII.
De mortuo qui petivit missas tres in ordine nostro.
Adolescens quidam nobilis ad Claramvallem veniens, re- ceptus est in convcrsum. Qui non alta sapiens, scd humili- bus consentiens*), ad quandam grangiam missus, factus est ibi opiho ovium. Qui cum die quadam oves sibi commissas in agro pasceret, apparuit ei quidam suus consobrinus et ipse in adolcscentia eodem tempore defunctus^). De cuius in- opinato adventu dum admiraretur, et dieerct, unde tam subito advenis, et quid quaeris? respondit ille: Mortuus sum, et poenis maximis crucior. Et conversus: Poteris iuvari necne? Respondit: Si potero haberc tres missas in ordinc vcstro,
1) C gloriatur. — *) Homil. I. p. 112. — 2) B eleemosynas vel orationes. — 3) Eccli. 35, 2L — 4) Roni. 12, 16.— 5) DP consobrinus in adolescentia sua (sua omD) de- functus.
DE PRAEMIO MORTUOKUM. 343
mox libcrabor. Audiens hacc conversus, cum licentia magistri sui ad Claramvallem festinavit, et quid viderit vel audierit Priori revelans, tres missas iam dicto impendi defnncto eius gratia supplicavit. Cui Prior gratanter annuens respondit: Ego unam celebrabo , alias ') duobus sacerdotibus iniungam. Dictis vero missis mortuus iterum converso apparens in prae- dicto agro, gratias egit et dixit: Beneficio trium missarum quae pro me dictae sunt, ab omnibus poenis meis liberatus sum. Nec mirari debes si tantum valet Dominici corporis immolatio, cum quibusdam animabus ad liberationem prosit brevis verborum absolutio.
CAPITULUM XXXIV.
De purgatorio Christiani monachi Vallis sancti Petri.
Cum^) moreretur bonae memoriae Christianus monachus noster, cuius memini in distinctione quarta capitulo tricesimo, Abbas Gevardus domi non fuit. Qui cum septima die Ca- pitulo praesideret, et cantor diceret secundum consuetudinem ordinis, domine absolvite fratrem nostrum defunctum; his verbis eum absolvit: Requiescat in pace. Eadem nocte Christianus cuidam seniori presbytero nomine Syfrido , tunc temporis novicio, et nihil prorsus dc hac absolutione scienti, apparens in somnis^) ait: Hodie liberatus sum. Qui cum visionem magistro suo Ludolpho recitasset, ille absolutionis eius recordatus, satis admiratus est verborum virtutem. NO- VICIUS: Miror si sancti sub quorura regula religiosi vivunt, post mortem ceteris sanctis aliquid eis magis succurrant. MONACIIUS: Etiam, sicut in sequenti visionc declaratur.
CAPITULUM XXXV.
De purgatorio sanctimonialis in llindorp cui sanctiis Benedictus astitit,
Non est diu quod sanctimonialis quaodam dc monasterio Rindorp quod iuxta Ronnam situm cst, Elizabeth nomine, de- bitum carnis solvit*). Est autcm idem nionasterium dc re- gula sancti Henedicti Abbatis. Diligcbat cnim eadem Eliza-
1) DE alias duas. — 2) B (lum. — 3) B in soinnis appa- rens. — 4) B exsolvit.
344 DISTINCTIO DUODECIMA
bcth specialitor sanctiini Johannem Evangelistam, quicquid pot- erat lionoris illi impcndens. Ilabebat carnalcm sororcm in eodcm monasterio, quae Aleidis vocabatur. Ilacc cum nocte quadam dictis matutinis, in lecto suo sedens, officium defun- ctorum pro anima sororis decantaret '), vocem quandam circa sc audivit. Et cum requireret, quae esset; respondit: Ego sum Elizabeth soror tua. Et illa: Quomodo habes soror, vcl unde venis? Rcspondente illa, male quidem habui, sed mo- do bene sum; Aleidis subiunxit: Profuit tibi aliquid sanctus Johannes quem tam ardcnter dilcxisti? Respondit illa: Verc nihil. Qui mihi astitit, sanctus patcr noster Bcnedictus fuit. Ipse enim genua sua pro me llexit ante Deum. NOVICIUS: Cum vix ahquis evadat purgatorium, valde me terret quod quidam dicunt, minimam poenam in purgatorio maiorem essc omni poena quae excogitari potest in hoc mundo ^). MO- NACHUS: Requisitus de hoc verbo a me quidam magnus theologus, respondit: Falsissimum est, nisi intelhgatur de eo- dem genere poenae. Verbi gratia: Ignis ille acutior est igne nostro, frigus frigore nostro , et sic de ceteris. Cuius asser- tioni subsequentes visiones concordant.
CAPITULUM XXXVI.
De purgatorio Margmetae^) sanctimonialis de sancto Salvaiore.
Circa hoc triennium puella quaedam parvula novem ut puto annorum in Monte sancti Salvatoris quae domus ordinis nostri est, in adventu ipsius Salvatoris mortua est. Dcfun- cta vcro clara die convcntu stante in choro, ipsa chorum intravit; intrans ante altare profunde satis incUnavit, sic in locum suum ubi stare sohta crat secedens. Quam iuxta se aha puella pene eiusdem aetatis stare videns, et mortuam sciens, tanto horrore concussa est, ut notaretur. Requisita vero a domina Benigna Abbatissa a euius ore audivi quae dicturus sum, cur ita in choro concuteretur , respondit: Sic et sic soror Gertrudis in chorum venit^ et cum dictis vespe- ris commemoratio fieret Dominae nostrae, ad collectam se in
1) B sederet — decantans. — 2) Gregor explanat. terlii Psalmi poenit. „lllum transitorium ignem omni tribulalione praesenti aeslinua intolerabiHorenx." — 3^ imo, Gertrudift.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 345
terrara stans iuxta me prostravit. Finita vero collecta se crigens, abiit. Haec fuit causa horroris raei. Abbatissa ti- raens illusioncs diabolicas, ait puellae: Soror Margareta, hoc ei noraen erat, si denuo venerit ad te soror Gertrudis, dic ei, Benedicite; et si responderit tibi, Dominus, interroga unde veniat, vel quid quaerat. Sequenti die iterum illa venit, et salutata cum respondisset, Dominus, puella subiunxit: Bona soror Gertrudis, unde tali hora venis, vel quid apud nos quaeris? Respondit illa: Ad satisfactionem huc veni. Quia libenter tecum in choro susurravi, semiplena verba proferens, idcirco in eodem loco iussa sura satisfacere, ubi rae contigit peccare. Et nisi tibi de eodera vitio caveas, eandeni poe- nara moriens sustinebis. Cum quarta vice praedicto raodo satisfecisset , ait consorori: Modo satisfactionera raeam cora- plevi ; de cetero non rae videbis. Quod ita factura est. Nam ea aspicieute tendebat versus cimiteriura, rairabili virtute rau- rura eius transcendens. Ecce tale fuit purgatoriura huius virginis. NOVICIUS : Non est sanae raentis qui huiusmodi poenam omni poena huius mundi dixerit acutiorem. MONACHUS: De hoe plenius in sequenti capitulo disputabitur. Margareta vero ex corarainatione ') defunctae sic territa est, ut infirmata ad extrema deveniret. Quae rapta in excessuni raentis, sic iacuit, ut orani- bus defuncta vidcretur. Post horara reversa, quasdam ex soro- ribus in praesentia Dorainae nostrae se vidisse, quasdara se illic non vidissc testata est. Diccbat etiara quia eadem gloriosa Virgo Maria coronam in manu haberet, quam Stepponis sacer- dotis esse diccbat. Idera Steppo presbyter fuerat^) valde reli- giosus et raire caritativus, in eodera raonte Deo praedictisque sororibus serviens. Ut autem uoveris non esse curandum qua- cunque morte iustus moriatur, idera Steppo cum in acutis labo- raret anno praeterito, materia rapta in ccrebrum, totus factus cst plircneticus, ita ut multas blasphemias evoracret. Defuncto eo atquc sepulto, Dominus merita eius volcns ostondore, mi- racula ad eius tumbam dignatus est operari. Infirrai, sicut audivi, super illam^) dormiunt, et sani surgunt. NOVICIUS: Nunc edisseras quae residua smit de purgatorio. MONA- CIIUS : Quibusdam sola carentia divinae visionis purgatorium cst, sicut in hoc patct cxemplo.
1) B comnionitione, CF con tinuationc. — 2) EP fuit. — 3) ABEP illud.
15^
346 DISTINCTIO DUODECIMA
CAPITULUM XXXVII. *)
De purgatorio MVilhelmi monachi.
Aiite hos duodecim annos monachus quidam Wilhelmus nomhie apud nos defunctus est. Puer quidem ad ordinem venit, et vere pucr, quia puius et inipollutus. Genere nobi- lis erat, sed virtus mentis magis ilium nobihtabat. Completo anno probationis, sequenti die coepit infirmari, et post pau- cos dies sancto fine decedens, explevit tempora multa. Qui statim post mortem cuidam monacho apparens, cum de statu suo requireretur, respondit se esse in pocnis. De quo verbo cum ille territus fleret et diceret, si tu es in poenis qui nun- quam peccasti, quid fiet de me peccatore, meique simiUbus? consolans eum defunctus ait: NoU flcre, quia nullam aham patior poenam nisi quod nondum vidi Deum; ipsam dila- tionem gloriae poenam reputans. Nec immerito. Spes ') quae differtur, affligit animam^). Et adiecit: Ach quam cla- rum erit quod statim veniet ante Deum. Rogate, inquit, ex parte mea dominum Abbatera, ut in Capitulo orationes iniun- gat pro me ad tempus, et ut ipse pro me dicat coUectam; sicque hberabor. Dicente monacho, unde erit cohecta illa? respondit: De sancto Mychaele. Mane cum visio recitata fuisset domino Henrico Abbati nostro, ipse de eodem Arch- angelo statim missam celebravit, in Capitulo Psahuum, Quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquarum^) , dicendum per septem dies, omnibus pro eo iniungens. Mira virtus orationum. Conrado nunc Priore Loci sanctae Mariae stante in choro cum in uno versiculo ilhus Psalmi, Deus Deus meus ad te de luce vigilo *j , leniter ^) dormitaret , saepedictum Wilhelmum sub paUio bealae Dei Genitricis stare conspexit, cum muUa gratulatione dicentem: Modo omnino Uberatus sum. Eodem tempore praedicto monacho se- cundo apparens, testatus est tantum septem diebus se fuisse in purgatorjo, id est in carentia divinae visionis, multa ilU de statu quarundam animarum revelans. NOVICIUS: Secun- dum hoc paradisus terrestris purgatorium est. MONACHUS: Revera si in eo animae sunt corporibus exutae, et eis visio
*) Homil. 1. p. 125. - 1) CF add eniin. — 2) Proverb. 13, 12. - 3) Psal. 41. — 4) Psal. 62. — 5) ADP leviter.
J
DE PRAEMIO MORTUORUM. 347
Dei negatur, iilem locus deliciosus eis est purgatorium »). Cui consentire vidctur quod sanctus Grcgorius in Dialogo dicit, sub his verbis: Nam sunt quorundam iustorum animae quae a coelesti regno quibusdam adlmc mansionibus difteruntur. In quo dilationis darano quid aliud innuitur nisi quod de perfecta iustitja aliquid minus habuerunt')? Sicut audivi a quodam magno theologo, quod quidam tam iusti sint^), ut post mortem puniri non mereantur, nec tamen statim Dei vi- sione fruantur, propter pulverem veniahum.
CAPITULUM XXXVIII.
De purgatorio sancti Patricii. Loquamur nunc ahquid de purgatorio. NOVICTUS: Ubi est purgatorium? MONACHUS: Quantum ex variis cohigi- tur visionibus, in diversis locis huius mundi. Paschasius teste Grcgorio in calore termarum purgabatur "*) ; monachns quidam sancti Eucharii in rupe quadam iuxta Treverim post mortem anno integro stetisse, et acris inclementiam ibidem sustinuisse narratur. Qui vero de purgatorio dubitat, Scociam pcrgat, purgatorium sancti Patricii intrct, et de purgatoriis ^) poenis amphus non dubitabit. NOVICIUS : Vellem aliquid certi nosse dc eodem purgatorio, quid sit, vel quae causa illius cxstiterit. MONACHUS: Cum sanctus Patricius gentem illam conver- teret, et dc poenis futuris dubitarent ^) , precibus obtinuit a Dco locum ilhnn. Est autcm ibssa humilis muro vallata; et sunt ibi Regulares. Non est peccator adeo magnus cui aha satisfactio iniungatur, quam ut una nocte in eodcm sit pur- gatorio. Volcntcm intrare, praemissa confessione, comnumi- cant et inungunt, thurificant ct instruunt. Videbis, inquiunt, hac nocte insultus daemonum, ct poenas horribiles; sed non poterunt te laedcrc, si nomen Jesu scmpcr habueris in ore. Quod si dacmonibus blandientibus sive tcrrentibus consenseris, et Jesum invocarc neglexcris, peribis. Quem in vcspera po- nentes super fossam, locum claudunt, et mane rcvcrtentes, si non comparucrit, ultra non cxspectatur ^). Multi ibi perierunt, multi ctiam rcvcrsi sunt; quorum visiones a praedictis Irutri- bus conscriptac sunt, ct volentibus intrare ostonduntur.
1) CF 1 0 c u s q u a n l u in 1 i b e l il c 11 c i o s u s p u r g: a t o r i u in o i s r s t . — 2) Grogor. Dial. IV, 25. - 3) CP sunt. — 4) (Ircffor. Dial. IV, 40. — 5) BP purgatorii. — 6) E dubitasscnl. — 7) B exspectant.
348 DISTINCTIO DUODECIMA
CAPITULUM XXXIX.
De manacho qui idem purgatorium inirare voluit.
Nuper moiiachus quidam onlinis nostri, sicut didici cx rclatione cuiusdam Abbatis, ex licentia proprii Abbatis purgatorium sancti Patricii intrare volens, dissuadentibus se- cundum morem fratribus et Priore , super marginem ') fossae positus est in vespera. Mox locus est versus^) in ba- ratrum; et ecce daemones quasi de abysso bullientes ^) , dixerunt monacho: Si vis hitrare ad nos, depone crucem; cucullam ad instar crucis formatam sic vocantes. Qui- bus iile respondit: Vestem meam non deponam. Paratus sum intrare, paratus sum vobiscum contendere, sed non sine veste professionis meae. Cumque tota nocte ux hunc modum cum eo verbis disceptarent, nec tamen tangerent, mane in eodem loco ubi fuerat dimissus, repertus est. NOVICIUS: Unde habes auctoritatem quod post hanc vitam peccata re- mittantur? MONACHUS : Dominus dicit in Evangeho: Qui dixerit verbum in Spiritum sanctum, non remittetur ei neque in hac vita neque in futura^). Ex quo colhgitur quod post mortem peccata veniaha, nec non et mortalium poena, quae in purgatorio essent punienda, meritis et preci- bus sanctorum suffragantibus , vel orationibus, eleemosynis, ahisque misericordiae operibus Ecclesiae mihtantis interceden- tibus remittantur. Unde Judas Machabaeus duodecim milha dragmas argenti misisse legitur Jerosolymam ^) pro peccatis occisorum^). Et haec de purgatorio dixisse sufficiat^). Hoc etiam scire debes quod summe boni ut martyres talibus post mortem non indigent; summe mahs ut infidehbus nil prosunt; mediocriter vero bonis et mediocriter malis prosunt quidem, sed differenter ■*). Ilhs ut citius hberentur; istis ut mitius puniantur. Quorum tamen poena interminabilis est. NOVI- CIUS : VeUem nunc audire aliquid de gloria iustorum. MO- NACHUS: Prius tria de poenis reproborum praemittam exem- pla, locis suis neglecta, ut sic nigro colore substrato, albus magis elucescat.
1) B merginem. — 2) BCF versus est. — 3) BP bulientes, ACDEF ebullientes. — 4) Matth. 12, 32.-5) BE in Jero- solymam. — 6) Machab. jy[,. J2, 43. — 7) BEF dicta suffi- ciant. — 8) sic C|><€^rJ^}n^j^lJp^^,nter.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 349
CAPITULUM XL.
De poena Abbatis Corbeyae.
Tempore schismatis inter Ottonem ct Philippura Reges Romanorum, peregrinns quidam de transmarinis veniens par- tibus, sclaviniam suam pro vino quod in illis partibus for- tissimum est exponens, in tantum bibit, ut inebriatus a mente sua alienaretur, sic ut mortuum eum aestimarent. Eadem hora ductus est spiritus eius ad loca poenarum, ubi super puteum igneo operculo tectum residere conspexit ipsum prin- cipem tcnebrarum. Interim inter ceteras animas adductus est Abbas Corbeyac '), quem ille multum salutans, cum calice igneo poculum sulphureum ei ministravit. Qui cum bibisset, amoto operculo missus est in puteum. Peregrinus vero cum ante limina iufernalia staret, et talia videndo tremeret, diabolus fortiter clamavit: Adducite etiam mihi dominum illum qui foris stat, qui sero vestem peregrinationis suae pro vino expo- nendo inebriatus est. Quo audito pcregrinus ad angelura Domini qui eum adduxerat respiciens, promisit quia nunquam inebriarctur, dummodo illa hora de imminenti periculo hbera- ret eum. Qui mox ad se reversus, diem et horara notavit, rediensque in tcrram suam, eodem temporc praedictum Abba- tem obisse cognovit. Ego eundem Abbatem Coloniae vidi, eratque homo valde saecularis, magis se conformans militi quam monacho. NOVICIUS: Qui hic dediti sunt ebrietati, puto quod in inferno male potentur. MONACHUS: De hoc aliud tibi refcram exemplum.
CAPITULUM XLL*)
De poena Rudingeri et potu eius.
In Diocccsi Coloniensi ^) non procul a Colonia, milcs qui- dara erat nomine Rudingcrus, sic totus deditus'') vino, ut di- versarum villarum dcdicationes , tantum propter bona vina frequentaret. Ilic cum inlirniatus moriturus esset, lilia eum rogavit, ut infra triginta dies sibi appareret. Quo rcspondentc, hoc faciara si potcro, cxspiravit. Post mortem vcro liliae per
1) Corbcia nova, Corvey, abbatia ordinis S. Bcnedicli, Dioecesis Fadcrborncnsis, iuxla oppidum Iloxtcr. — *) Homil. II. p. 5. — 23 B add vilia. — 3) ABCEF add crat.
350 DISTINCTIO DUODECIMA
visiini apparens, ait: Ecce praescns sum sicut postulasti. Por- tabat enini vas parvum et iictilc quod vulgo crusclinum ') vocatur in manu sua, in quali in tabernis potare solebat Dicente filia, pater quid est in vase illo? respondit: Potus meus ex pice et sulphure confectus. Semper ex illo bibo, ncc eum epotare valeo. Sicquc disparuit. Et statim intel- lexit puella, tam ex praccedcnti vita quam ex poena, modi- cam vel nullam csse spem salvationis eius. Vinum quidem hic bhuide ingreditur, sed novissime mordebit ut coluber'). NOVICTUS: Hoc tam in pracdicto Abbate quam in Rudin- gero impletum considero. MONACHUS: Sclavinia peregrini qui eundem Abbatem in poenis vidit, visionem satis mirabi- lem ad memoriam mihi reducit.
CAPITULUM XLII.
De poena sacerdotis propter sdaviniam peregrini.
Ante illud tempus quo occisus est Conradus Episcopus Hildhishemensis, peregrinus quidam in villa quadam moriens, sclaviniam suam sacerdoti legavit, animam suam illi commen- dans. Quam vestem sacerdos quidem suscepit, sed de anima modicum curavit. Servi vero sive pueri noctibus se illa iQgQ- bant. Non multo post idem sacerdos in ordine nostro factus est novicius. Nocte quadam in dormitorio iacens et dormi- ens, per visionem^) raptus est ad loca poenarum. In quibus maximus erat daemonum concursus et occursus. Ahi animas adducebant; ahi adductas suscipiebant; ahi susceptas tormen- tis debitis immittebant. Magnus ilHc erat clamor et tumul- tus, gemitus et planctus. Interim praedictus Episcopus clau- stris infernahbus praesentatur ; sed princeps tenebrarum voce lugubri praesentantes sic affatur : Reducite reducite illum ; non enim noster est, innocenter occisus est. Sacerdos taha vi- dens et pavens, post ostium se occultavit. Videns diabolus praedictam in angulo quodam sclaviniam, dixit: Cuius est vestis illa? Responderunt: Sacerdotis ihius qui stat post osti- um. Quam cum a quodam peregrino in eleemosyna*) rece- pisset, nihil benefich animae ihius impendit. Ad quod dia- bolus: Valde occupati sumus, expediamus nos statirn ab*) iho.
1) E crusilinum. — 2) Proverb. 33, 31-32. — 3) CE visum. — 4) CF eleemosynam. — 5) E de.
I
DE PRAEMIO MORTUORUM. 351
Tollensque vesteni quasi in foetidam atque buUientem laxivam ') intinxit. De qua cum facieni et collum sacerdotis pcrcussis- set, ille excitatus fortiter clamavit: Adiuvate adiuvate. Quem cum signo vocis compescerent, respondit: En morior, en in- cendor. Tunc surgentes invenerunt caput eius totum inustum ; sicque in infirmitorium deportaverunt semivivum. Nullam enim fecerat de eadem negligentia confessionem. NOVICIUS: Valde terrere debet haec visio illos qui multas habent eccle- sias, et multas quotidie recipiunt eleemosynas, et non deser- viunt. MONACHUS: Neque nos sine timore esse debenms. His ergo quae tristia sunt omissis, veniamus ad praemia pa- triae coelestis.
CAPITULUM XLIII. De gloria Jrmentrudis Abbatissae in Ditkirgen.
In monasterio sanctimonialium quod Ditkirgen dicitur, quod in Bonnensi civitate situm cst, Abbatissa quaedam fuit no- mine Irmentrudis^). Erat enim virgo corpore, amatrix imo in domo eadem reparatrix disciphnae, et totius norma iustitiae. Cum vero moritura esset, passionem Domini coram se legi faciebat; et cum ventum fuisset ad locum illum: In manus tuas commendo spiritum nieum^), ex multa pietate cordis haec verba quae ci ultima fucrunt dixit : 0 amantissime viro- rum. Statimquc agonizans, cum Christo ef^) in manus Chri- sti ^) spiritum emisit. Quae cum post mortem beatae Aczeli- nac apparuisset, et illa de statu eius sciscitaretur, respondit: Statim in ipsa hora quando anima mea egressa est dc cor- pore, fuit ante Dcum. Et illa: Quare soror non apparuisti mihi per hos triginta dies? Respondit Abbatissa: Ego fui in gloria, et tu circa reliquias sanctarum virginum undecim millium eras occupata, nec te volui impedire. Huius sepul- tura cuidam sorori diu antcquam Abbatissa cfnccrctur, prae- ostcnsa est. De alia siquidem domo propter suam religiosi- tatem ab Episcopo Philipj^o assunipta fuerat, eratque soror Caesarii monachi nostri quondam Abbatis Prumiensis.
1) E laxiviam, I) lixivam, P foctidum atque bullicns lixivum, W foctidam aqujim at<juo hu llicntcm. Homil. incd. ^Quando rapita nostra iavatnus, si laxiva iuorit bona ct aspcra, ipsac sordcs pulvcrcac quasi in candorcm nivis vcrluntur.'' — 2) AKr Irmcndrudis. — 3) Luc. 23, 4G. — 4) et om CDEF. - 5) C Patris.
352 DISTINCTIO DUODECIMA
CAPITULUM XLIV.
De gloria sanctimonialis quae Aczelinae apparuit in sphaera ignea^ et de tunica sancti David.
Haec Aczelina habebat qiiandam sororem spiritualem in congregatione, unice diiectam. Quae cum moritura esset, ro- gata est a beata Aczelina ut sibi post mortem appareret. Quod et fecit. Nam cum die quadam staret in oratione Ac- zelina, soror defuncta apparens ei in sphaera ignea, scisci- tanti de suo statu, versiculo Davidico respondit dicens: Sicut audivimus, sic vidimus in civitate Domini virtutum, in civi- tate Dei nostri, et cetera '). Nihilque ahud loquens , ocuhs eius subtracta est. NOVICIUS: Satis breviter satisque ple- niter^) tam suum praemium quam supernae civitatis gloriam ostendit. MONACHUS : Cum mortuus esset beatae memoriae David monachus Claustrensis cuius vita signis et virtutibus valde exstitit illustris, data est praedictae Aczehnae una ex tunicis eius. Quam cum propter viri sancti amorem valde veneraretur, ille quadam die ei apparens dixit: Bona soror, tunica mea non est tibi necessaria, sed quidam peccator conversus est in Claustro, Gerardus nomine, cognomento Waschart, iUi des eam. Quod et fecit. Sciens hoc frater eius carnaHs Fredericus monachus noster, partem sibi dari petivit ex eadem tunica. Quam ille per medium scindens, partem sibi retinuit, rehquam fratri transmisit. Per quam plurimae sanitates apud nos factae sunt. Cum quanta celeri- tate iustorum animae coelos penetr6nt, adhuc aho tibi pan- dam exemplo.
CAPITULUM XLV.*)
De gloria monachi cuius anima ad instar sagittae fuit ante Deum.
Monachus quidam ordinis nostri alteri cuidara monacho sibi famihari post mortem apparens in gloria multa, cum de statu suo requireretur , respondit: Nunquam sagitta de arcu emissa tam cito volare potuit ad locum destinatum, quam cito anima mea de corpore egressa, fuit ante Deum. Nec
1) Psal. 47, 9. — 2) B plene. Homil. IV. p. 194: valde pleniter et excellenter. — *) Homil. I. p. 127.
i
DE PRAEMIO MORTUORUM. 353
mirum. Quadraginta enim annis Christo in ordine servierat, ad instar sagittae multos salubriter vulnerans exemplo rectae convcrsationis , pennis sublevatus contemplationis. In sagitta tria sunt, lignum, pennae, ferrum. In ligno propter fructum exprimitur boni operis plenitudo; per pennas, gemina id est Dei et proximi dilectio; in ferro quod acutum est, extrema compunctio. Nota quod sagitta non recte ducitur, nisi sit pennata, neque pervenire potest ad locum destinatum. Slc anima etiam si fuerit innumeris operibus bonis, id est de ge- nere bonorum, bene decorata, et ferro acutissimi doloris ti- more peccatorum afTecta, nunquam tamen sine alis caritatis ad locum perveniet aeternae quietis. De hoc loco David dicit in Psalmo: Quis dabit mihi pennas sicut columbae, et volabo, et requiescam 'j ? NOVICIUS : Saepe in specie co- lumbae iustorum animae leguntur coelos penetrasse. MONA- CHUS : Verum dicis; nam et unum exemplum recentiori tem- pore gestum, de hoc tibi referam.
CAPITULUM XLVI.
De scholare cuius anima in specie columbae assumpta est.
In civitate Bonnensi quaedam inclusa erat habitans, reli- giosa satis atque devota. Haec cum nocte quadam rimulis cellae suae splendorem immitti cerneret, et diem esse puta- ret, territa propter horas nondum dictas, surrexit, fenestram versus cimiterium aperuit; ct eccc iuxta caput sepulchri cu- iusdam scholaris recenter illuc sepulti, miri decoris feminam stare conspexit. Gloria corporis eius eandcm lucem crcaverat. Stabat ct columba nivca supcr tumulum, quam illa rapiens misit in sinum suum. Inclusa vero licet iam intelligeret quae csset, tamcn cum reverentia quaenam forct requisivit. Cui illa: Ego sum matcr Christi, ct animam scholaris huius qui vere mart} r est tollcre veni. Revcra scholares si innocenter vivunt, et libcnter discunt, martyrcs sunt. Quod si postea artcs doctas in caritate, maxime in Dci scrvitio cxcrcuerint, magnam ex hoc mercedcm conscquentur. De hoc audias excmplum.
1) Psal. 54, 7.
354 DISTINCTIO DUODECIMA
CAPITULUM XLVII.
De manu scriptoris in Arinsburgh.
In Arinsburgh ') monastcrio ordinis Praemonstratensis ^) , sicut audivi a quodam saccrdote ciusdcm congrcgationis , scriptor quidam erat Ricbardus nomine, Angbcus natione. Hic plurimos bbros in eodcm cocnobio manu propria conscripserat, mercedem sui laboris praestolans in coebs. Hic cum fuisset defunctus, et in loco notabib sepultus, post viginti annos tumba eius aperta, manus cius dcxtera tam integra et tam vivida est reperta, ac si recenter de corpore animato fuisset prae- cisa^). Rebqua caro in pulverem redacta fuit. In testimo- nium tanti miracub manus eadem usque bodic in monasterio reservatur. Bene crat manus buius scriptoris pennata, id est opus eius caritatc informatum. NOVICIUS : Satis Deus osten- dit in instrumento , quanta fuerit merces laboris in coelo. MONACHUS; Audi abud.
CAPITULUM XLVm.
De odore magistri Petri Cantoris.
Magister Petrus Cantor Parisicnsis verbo, vita et exem- plo multos aedificaverat. Hic in FontenneUa'^) domo ordinis nostri factus novicius, infra annum probationis defunctus est , et in Capitulo sepultus. Cumque postea necessitate aedifici- orum corpus eius esset transferendum , aperto sepulcbro tam magnus et tam suavissimus ex illo odor efferbuit, ut nares omnium ilbus flagrantia reficcrentur. Odor iUe signum erat eximiae eius doctrinae, cuius mercedem receperat in coelo. Quantum vero gratiae, quantumvc gloriae doctores sive prae- dicatorcs post hanc vitam mereantur, subsequens sermo de- clarat ^).
1) BE Arinsberg, P Arnisberg, ACF Armisberg. Intelligit auclor, ut pulo, coenobium Arnsburg, prope urbem Rinteln situm. — 2) B nostri. — 3) BDP praescisa. — 4) CDEFP Fon- tenella, KR Pontenella. Petrus factus est novicius in coe- nobio Long-Pont, quod fuit prope urbem Soissons. — 5) B ser- mo subsequens declarabit.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 355
CAPITULUM XLIX.
De praedicatore ordinis Praemonstratensis.
Sacerdoti cuidara ordinis Praemonstratensis in hac quae modo fuit expeditione , praeceptum erat contra Sarracenos crucem praedicare. Cumque in ipsa praedicatione corporali molestia tactus, hominem deponeret, cuidam socio suo post mortem apparuit. Quem cum ilie interrogasset, quomodo ha- beret, vel si aliquid ') molestiae moriens pertulisset, respondit: Videbatur mihi poena mea satis longa. Cumque morerer, non*) nisi daemones circa me vidi, qui animam egredientem coeperunt abducere. Ex quibus unus dixit: Nunquam bene servasti professionem tuam, neque obedientiam Abbati tuo promissam. Et subiunxit statim alter: Nunquam praedicasti sincere Dominum tuum, id est gratis. Et intellexi statira accusante conscientia, quia uterque verura dixisset. Cumque in hunc modum diversi diversa contra me proponerent, et ego iam positus fuissem in desperatione ^), eo quod non esset qui pro me responderct, maxime cum circumspiciens, neque beatara Dei Genitricera, neque aliquera angelorura, sive aho- rura sanctorura vidissera, ecce Christus adveniens, manu te- nuit me dicens: Sequere me, quia tu praedicasti rae, Mox turba oranis spirituum illorum immundorum disparuit ad in- star fumi, et ego Christum sccutus sura ad gloriara. NuIIam enim aham poenam cxccpto illo terrore passus sum. His etiam qui hbcnter orant, referam exemplum satis incentivum.
CAPITULUM L.
De cive in cuius crurihus scriptum erat : Ave Maria.
Civis quidam Coloniensis habcbat illam consuetudincm, ut quotiens solus essct semper oraret. Eundo ad ecclcsiam sive redeundo, vel in curia sua deambulando, angelicam maxirae ruminabat salutationem. Qui cum niortuus esset, cuidam nepti suac in habitu splendido ai)i)arebat. In quo, maximc taracn in caligis ct in*) calciis, scriptum ^) crat j^er totum, versiculus Ace Maria gratia plena, et cetera. Quia ut dixi eundem versiculum deambulando frequcntavcrat, cruribus eius
1) BE quid. — 2) 13 nil. —3) BDF dcspcralionem. - 4) in om BC. — 5) CF scriptus.
356 DISTINCTIO DUODECIMA
et pedibus crebrius inscriptus apparebat. Ex his quae dicta sunt colligitur, quod sicut Dcus secundum qualitatem ct mo- dum punit peccatum, ita remunerat et meritum, maxime in illis membris ostendens signum gloriac, per quae illa meretur. NOVICIUS: Unde est quod humana natura tantum abhorret mortem, cum tanta sit ei a Deo gloria praeparata? MONA- CHUS: Ipse Rex gloriae Jesus Christus Deus et homo, in tantum secundum sensualitatem mortem abhorruit, ut timore illius sanguinem sudaret. Anima naturahter appetit esse in corpore, nec potest ab illo separari sine magna acerbitate.
CAPITULUM LI.
De converso qui dixit pectus suum quasi lapide maximo premi cum moreretur.
Ante hoc quadriennium cum Prior quidam de ordine Re- gularium in quadam curte monasterii sui hospites collegisset, et iam mensa esset praeparata, ipse tanto sopore coepit af- fici, ut nisi ocius dormiret moreretur. Qui cum in lecto se reclinasset, mox quidam eius conversus qui alteri grangiae praeerat, dormitanti affuit dicens: Domine cum Hcentia vestra vado. Et ille: Quo vadis? Respondit conversus: Ad Deum vado, quia raortuus sum in hac hora. Et Prior: Cum multi perfecti viri transeant per purgatorium, quid est quod tu tam absolute dicis te statim esse iturum ad Deum? Ad quod ille respondit: Habebam consuetudinem ut quotiens transirera corara crucifixo, hanc dicerera orationera: Doraine per illara amaritudinera quara sustinuisti propter rae in cruce, raaxirae quando aniraa tua egressa est de corpore tuo, raiserere ani- mae meae in egressu suo. Et exaudivit orationem raeam Dorainus, raeique misertus est. Et dixit Prior: Quoraodo fuit tibi raorienti? Respondit: Videbatur mihi in agonia, quod totus mundus esset lapis unus, et premeret pectus me- um. NOVICIUS: Verba huius conversi iUis concordant qui dicunt nullara poenara in hoc mundo ') araariorera separatione corporis et animae. MONACHUS: Sicuti alibi dixi, de in- certis non audeo iudicare. Scio enim quod viri perfecti pro- pter vitam futuram quandoque valde ardenter desiderant mor- tem.
1) F add esse.
DE PRAEIVnO MORTUORUM. 357
CAPITULUM LII.
De morte Theoderici et Guntheri.
Tres iuvenes de civitate Bonnensi eonversionis gratia ad Novum Castrum ') domum ordinis nostri venientes , omnes ibidem recepti sunt. Ex quibus unus Theodericus, alter Guntherus, tertius vocabatur Sigerus. Primo mortuo, Gunthe- rus reminiscens suae peregrinationis, et supernae beatitudinis ad quam suum comitem iam vocatum crediderat, quotidie ad illius tumulum flevit. Quem die quadam vox de sepulchro his verbis allocuta est: Consolare frater, consolare, quia citius vcnies ad me. Cuius vultum cum Abbas tristem cerneret, et tristitiae causam ab eo requireret, et ille dicere renueret, vix ab eo quae dicta sunt extorquere potuit. Paucis diebus ela- psis, precibus ut puto Theoderici adiutus, et ipse vocatus est, illi coniunctus in coelo, cui cum multis lacrimis ut dictum est associari desideravit in mundo. Haec a Sigero Bonnae reci- tata sunt. NOVICIUS: Puto quod merces iustorum multa sit in coelo. MONACHUS: Hoc tibi ostendam in sequenti capitulo.
CAPITULUM LIIL
De converso qm dixit Cisterciensem ordinem maximam habere gloriam in coelo.
Conversus quidam nigri ordinis ante paucos annos defunctus cst. Die quadam duobus monachis coenobii sui in conclavi sedentibus, ille ostio latenter aperto ingressus cst ad eos. Quo viso cum terrcrentur, scientes eum mortuum, ait ille: Cognoscitisne me? Rcspondcntibus eis, benc te cognoscimus, tu cs talis fratcr noster; coeperunt eum interrogare de statu quarundam animarum. Quos ille de singulis exj^cdivit, dicens quasdam csse malc, quasdam valde male, quasdam etiam bcne, quasdam valde bene. Quem cum ctiam interrogassent de griseis monachis, rcspondit: ]*raemium illorum niaximum est, ct lucent sicut sol in regno coclorum. Hacc mihi rclata sunt a quodam Abbatc nigri ordinis. NOVICIUS: Iluic vi- sioni concordat quod dictum cst supcrius in distinctionc scpti- ma capitulo quinquagesimo nono, ubi ordo noster sub man- 1} Neuburg in Alsatia prupe oppiduin Hagcnan.
358 DISTINCTIO DUODECIMA
tello beatac Dei Genitricis congregatus est. MONACHUS: Verum dicis. NOVICIUS: Quod iustis rcpromissum cst a Domino : Fidgehunt iusti sicut sol in regno Patris eorum 'J, nescio utrum intelligendum sit de corpore vel de anima. MONACHUS: Corpora clectorum post resurrectionem lucebunt ut credimus sicut sol, non sicut modo lucet, sed sicut luxit antc lapsum, hoc est septcmpliciter tantum ut modo, teste Isaia: Et erit, ait, lux lunae ut lux soliSf et lux solis septempliciter ut lux septem dierum'^). Anima vero multo plus lucebit quam corpus. NOVICIUS : Claritatem corporum vel- lem mihi aUquo exemplo probari. MONACHUS: Ut enim taceam de transfiguratione Dominici corporis, referam tibi exemplum quod nuper audivi.
CAPITULUM LIV. "
De glorificatione pedum cuiusdam magistri.
Magister quidam Parisiensis infirmatus, cum de glorifica- tione corporum cogitaret, et haesitans in corde suo diceret, quomodo poterit esse ut corpora ista fictiHa et putrida lucere possint in futuro sicut sol, ad pedes suos quos de operimento erexerat, respexit. Et ecce tantus splendor de iUis exivit, ut ocuH eius reverberati eos intueri nequirent. Moxque ad se reversus gratias egit Christo, cuius virtute antequam morere- tur ad fidem resurrectionis reductus est. NOVICIUS: Quo- modo poterunt ocuh tantum fulgorem sustinere ? MONACHUS : Ut dicit Augustinus , longe erunt tunc alterius potentiae ^) quam modo; nam et ipsi glorificabuntur.
CAPITULUM LV.
De David monacho qui oculos in solem defixit.
Cum sanctae recordationis dominus David monachus Clau- strensis adhuc esset in corpore, saepe sedens in labore, in ipsum globum solarem irreverberatis ocuhs ad instar aquilae respexit. Huius rei testes sunt seniores nostri, qui ea quae dicta sunt saepius viderunt. Si enim Deus tantam virtutem tribuit ocuhs infirmis, quid hoc miraris de ocuhs glorificatis?
1) Matth. 13, 43. — 2) Isai. 30, 26. — 3) Augustin. de Civit. Dei XXII, 29, 3.
DE PRAEMIO MORTUORUM. 359
NOVICIUS: Dic quaeso quae erit gloria corporum, vel quae gloria») animarum? MONACHUS: Utriusque hominis gloria nobis inexplicabilis est.
CAPITULUM LVI.
De dotibus electorum post resurrectionem.
In novissimo die, ut dicit Apostolus, omnes resurgemus, sed non omnes immutabimur ^). Soli electi immutabuntur, per glorificationem utriusque hominis. Gloria corporis consistit in quatuor dotibus, id est in subtihtate, claritatc, immortahtate, agihtate. Quatuor erunt dotes corporis, ut omnis eius natu- ra glorificetur. Corpus constat ex quatuor complexionibus, id est sanguine, colera, melancolia, flecmate^); quae cum qua- tuor elementis concordant. Sanguis concordat cum aere, colera cum igne, melancolia cum terra, flecma cum aqua. Est adhuc alia horum cum aetatibus et teraporibus concor- dantia, quae huic loco non est necessaria. Quicquid enim corpus humanum habct de aere, transibit in subtilitatem; quod de igne, in claritatcm; quod de terra, in immortahtatem ; quod de aqua, in agihtatem. De his quatuor dotibus scriptum est: FuJgehunt iusti, et tanquam scintillae in arundineto discur- rent''). Fulgebunt, ecce claritas; et tanquam scintillae, ecce subtilitas. Nihil subtilius scintilla. In arundineto discurrent, ccce agihtas. Discursus agilitatem exprimit. Per hoc quod sequitur: Et regnabunt in aeternum, exprimitur immortalitas, vel impassibilitas. Dotes vero animae sunt, agnitio, dilectio, fruitio. Anima beata Deum agnoscet, agnitum diliget^), di- Iccto fructur. Post resurrcctionem generalem, septenarius iste trinitati personarum iungetur, et felix tunc ille denarius ele- ctis repromissus perficietur ^). Erit tamen in dispari claritate, par gaudium, ut ait Augustinus; quod non est intelligendum de alfectione cordium, scd de rcbus de quibus gaudetur. Unusquisquc ibi gaudebit de gloria altcrius. Quod dotes de- beant inaequales esse, dicit Apostolns: Sicut, inquit, stella a stella differt in claritate, ita erit et resurrcctio mortuorum ''). NOVICIUS: De die iudicii vellcm nunc aliquids) certificari.
1) gloria oni BC. — 2) Cor. I, 15, 51. — 3) B fieuniato; sic et paulo post. — 4) Sapicnt. 3, 7. — 5) BE agnoscit — di- liffil. — 6) Matth. 20, 2. — 7) Cor. I, 15, 41-42. - 8) B add mihi.
360 DISTINCTIO DUODECIMA
MONACIIUS: De die illo nemo scit, qiiia dies Domini sicut fur in nocte, id cst inopinate et improvise, ifa veniet^), NOVICIUS: Ubi crit iiidicium? MONACHUS: Super val- lem Josaphat in aere. NOVICIUS: Quot erunt ordines in iudicio? MONACHUS: Quatuor. Quidam ut summe boni iudicabunt et salvabuntur; summc mali sinc iudicio damna- buntur; mcdiocritcr boni iudicabuntur ct salvabuntur; medio- critcr mali iudicabuntur ct damnabuntur. NOVICTUS: In qua forma apparebit Christus? MONACHUS: In forma scrvi omnibus apparcbit , scd glorificata. NOVICIUS: Exhi- bebit omnibus eundcm vultum? MONACHUS: Non. Bonis apparcbit mitis, malis terribilis. Hoc tibi ostendam per exem- plum.
CAPITULUM LVII.
De Eynolpho Templario.
Circa hoc bicnnium saccrdos quidam mortuus est in Bri- seke villa Dioecesis Coloniensis, de ordine Templariorum, no- mine Eynolphus, vir satis rchgiosus. Quae de illo dicturus sura, jpse mihi ore suo non semel scd sacpius recitavit. Cum adhuc puer essct, in domo materterae suae infirmatus, sa- cram communionem susccpit. Et cum se inungi pcteret, quibusdam dissuadentibus dilatum cst; sicque sine eodem sacramento exspiravit. Affuit et angelus Domini qui et dixit: Male actum est cum puero isto, eo quod sine sacra inunctione obierit. Et inunxit eum, iam tamcn anima cgrediente. Egres- sam vero divino vultui praesentavit. Quem vultum puer quasi per velamen contemplabatur, eique scverus valde vi- debatur. Et ecce mox diabolus affuit. Qui cum pucrum accusare vellct nec causam inveniret, ait ad Deum: Domine, puer iste obulum^) germano suo furabatur, nec unquam inde egit poenitcntiam. Justus cs, et iuste iudicare dcbes. Non dimittes reatum, quia non rcstituit ablatum. Cui Dominus rcspondit: Vclles ut pro tantillo puerum hunc damnarem? Mea iustitia non est absque misericordia. Supplicantibus pro anima viginti quatuor senioribus qui in circuitu sedis erant^), culpa rcmittitur; moxque ad praeccptum Dei deducta, in pu- teum igneum proiecta cst. In quo tantam poenam pertulit,
1) Tiiessal. I, 5, 2. — 2} C obolum. — 3) Apoc. 4, 4.
i
DE PRAEMIO MORTUORUM. 361
ut postea eam vcrbis explicare nequiret. Post horam ab angelo a quo missa ') fuerat , extracta, iudici pracsentata est. Cuius faciem tunc amoto velamine perspicue vidit, tantam familiaritatem, iocunditatcm atque dulcedinem puero exhibens, ut eam deosculari potuisset si vohiisset. Et cum ante cul- pam in humana forma Christum vidisset, post purgatorium in divinitate eundcm meruit contemplari. Juxta quem vidit gloriosam eius Genitriccm in soho splendido residcntem, et in circuitu eorum^) multitudinem Angelorum, Patriarcharura, Prophctarum, Apostolorum, Martyrum, Confessorum, Virginum, ahorumque iustorum. Diabohis vero timens animam perdere, ait ad Deum : Bonum est ut reducatur ad corpus, ut amphus adhuc tibi serviat. Cui Dominus respondit: Hoc non dicis propter eius sahitem, sed propter tuam nequitiam. Speras enim quod per corpus peccando, cedere possit^) in partem tuam. Data tamen sententia, anima corpori restituitur, mi- rantibus cunctis qui aderant, quia per signa quae in puero viderunt, verbis eius credere compulsi sunt. Puer vero tum amore gloriae*), tum timore poenae, patriam suam deserens, conversionis gratia ad quandam domum ordinis nostri venit. Cuius desiderium cum conversus% homo nequam ac super- bus, qui hospitio praecrat, cognovisset, eo audiente sic ait: Vidcte quando tales garciones monachi fuerint eirecti, statim vohmt essc domini nostri. In cuius verbis adeo puer scanda- Uzatus est, ut a proposito resihret, et ad ordinem Tcmpla- riorum sc transferret^). NOVICIUS: Multae visiones de con- summatione saecuh quotidie rccitantur; nescio si eis fides sit adhibenda. MONACIIUS : Quia dc adventu Antichristi , et consummatione saecuh, muUi sunt decepti, quac de liis audivi scribcrc noiui. Forte imo non fortc'), propter orationes sanctorum, iudicii tempus diifertur, sicut ex subsequenti visione colligitur.
-— =(H(HO-(g^+^t-^g)"CH)>0^'^
1) B inimissa. — 2) BD cius. - 3) BDE posscl. - 4) <jlo. riac add 1). hilrlli^r fjloriain patrino coc^lestis. — f)) 1> add (jui- dani. — ()") inxla ^dhnn Brcisiji- donnis luit T(Mn|)l;iriornn». — 7) lloniil. IV. p. 126: ..scd rorlc, inn) sinc rorlc."
16
362 DISTINCTIO DUODECIMA
CAPITULUM LVIII.*)
De sancta Maria quae ohtinuit ne angelus secundo buccinaret. In Claravallc sacerdos qiiidam cst Wilhclmus nomine, cuius mcntionem fcci in distinctionc octava capitulo qua- dragesimo nono. Huic divinitus multa rcvelantur. Anno siquidem praescnti, cum in oratione staret, factus ') in cxccs- su mcntis, raptus est ad tribunal Cliristi ^). Ad cuius dexteram angelum cum tuba stare conspexit. Quem Christus clara voce cunctis coelestis patriae exercitibus audicntibus, sic allo- cutus est: Buccina. Quod cum factum fuissct, tam vahda erat vox eiusdem tubae, ut totus mundus quasi folium de arbore trcmere videretur. Cui cum secundo diceret, buccina adhuc semel, mater misericordiae Virgo Maria, sciens mun- dum si denuo buccinaret consummari, ceteris sanctis taccn- tibus, surgens ad pedes filii procidit, et ut sentcntiam dif- ferret, mundoque parcerct, cum instantia multa supplicavit. Cui Christus respondit: Mater, mundus in tam maligno iam positus cst^), et sic quotidie me suis peccatis irritat, ut vel sententiam suspendere, vel homini parcere merito non dcbeam. Non solum laici sed et*) clerici et monachi vias suas pror- sus corruperunt, ct me de die in diem offendunt. Tunc illa: Parce dilecte fiU mi, parce^), et si non propter illos, saltem propter amicos meos, personas ordinis Cisterciensis , ut se praeparcnt. Abbates nostri hoc anno de Capitulo generali revertcntes , nobis ista retulerunt. NOVICIUS : Quantum ex hac visione colligo, valde malis prodest iustorum cohabitatio. MONACHUS: Si decem iusti fuissent in Sodomis, Dominus multitudini pepercisset. NOVICIUS: Visio haec concordat miraculo capituli secundi septimae distinctionis, ubi imago Dei Genitricis sudasse dicitur timore imminentis iudicii. MONA- CHUS: Diem iudicii esse in ianuis, terraemotus per loca, ct aha signa de quibus supra dictum esfr declarant. Sed valde consolatur, quod Salvator his ficri incipientibus, iustos admo- net dicens: Levate capita vestra, id est exhilarate corda, quia appropinquat redemptio vestra^).
*) Homil. III. p. 24. — 1) C factiis est. — 2) ADE Domini. — 3) Johan. I, 5, 19. BCEF maligno statu iam positus est, D maligno iam positus est statu. — 4) P sed etiam, E sed et etiam. — 5) parce add B. — 6) Luc. 21, 28.
i
DE PRAEMIO MORTUORUM. 363
CAPITULUM LIX.
De coelesti Jerusalem et gloria sanctorum.
Festinemus ergo ingredi in civitatem illam in qiia nulli sunt terraeraotus, nulli gemitus vel suspiria, sed Dei laus as- sidua. In qua nulla pericula, sed securitas firma. In qua non cst mortalitas, sed vita aeterna. In qua rancor nullus, discordia nulla, sed pax plena. In qua nulhis csurit, nullus sitit, quia satictas illic perfectissima. Quatuor Iiaec bona in tribus versiculis Propheta comprehendit dicens : Lauda Jeru- salem Domimtm, lauda Deum tuum Syon. Lauda corde, lauda ore. Quare? Quoniam confortavit seras portarum tuarum. Ecce securitas. Benedixit filiis tuis in te. Ecce immortalitas. In dextera iUius longitudo dicrum '). Qui po- suit fines tuos pacem. Ecce pax et concordia. Et adipe frumenti satiat te^). Ecce satietas. De gaudio civium huius beatae civitatis in aho loco idem dicit Psalmista: Sicut lae- tantium omnium hahitatio est^) m te"). Comprehendit bre- viter, quod longis sermonibus cxplicari^) non poterat. Non enim erit ipsa lactitia qualis hic agitur, ubi de filiorum sus- ceptione laetamur, vel de munere divitiarum et^) bonorum gratulamur. Quod igitur exphcari^) non potuit, sumpta qua- licunquc simihtudine, dixit ut potuit. Sicut laetantium, inquit, id est vere lactantium, ut^) sit expressio veritatis, et non nota similitudinis, ut ibi, Tanqnam imigeniti a Patre^), id est vcrc unigcniti. Istorum lactantium soptiibrmis cst actio. Vivunt vita infinibili; sapiunt arcana Dei; amant Deum ct proximum. Laudant quod oculus non vidit, quia sunt invisibilia, ct guod auris non audivit, quia sunt in ))ace quictissima, ncc in cor liominis ascendit '"j, quia sunt incom- prchcnsibilia. Caudent gaudio incHabili; vcloccs sunt ct sc- curi. I)Cati sunt illi qui iliuc ") ducontc Domino pcrvcncrint '-), ubi omnis cogitatio vincitur, et cuncta dcsidcria superantur, ubi talis fclicitas accipitur quae nulla contrarictate pcrdatur. NOVICIUS: IMiseri sunt qui ad taiitam laotitiam non suspi-
1) Provorl). 3, 1f). —2) Psal. 117. 12-14. — 31 csl oin AnR. - 4) Ps;.l. 8(), 7. — f)) HE cxplicarc. — 6) KFP vcl. — 7) VA- explicarc. — 8) CK ut sicul. — 9) .lohau. 1, 14. — 10) Cor. I, 2, 9. - II) B iliic. - 12) CP pervcniunl. -
364 DIST. DUOD. DE PRAEMIO MORTUORUM.
raiit. MONACIIUS : Quia ') dialogo nostro finis imponendus est, simul Christum qui omnis consummationis finis cst deprc- cemur, ut ea quac tua intcrrogationc , sivc mca rcsponsione confccta sunt, legentibus nec non ct audicntibus ad mcritum proficiant, ut sic aedificatio proximorum, nostrorum fructus fiat laborum. Quod nobis praestare dignetur ipse dc quo lo- quimur, Jcsus Christus Dominus nostcr, mundi redemptor, electorum confrater, Rex angelorum, ct ut breviter concludam, vita, merces, et lactitia omnium sanctorum. Cui cum Patre et Spiritu sancto laus, honor et impcrium pcr infinita saccula saeculorum. Amen.
Codicis exigui stilus auctorem reticescens, Ingeror in medium, veluti nova verbula spargens. Sic ut mitis amor terat aspera, mithcs illa Corrigatj ac mores addat nota vera salubres'^).
1) D Verum dicis. Quia. — 2) in his versibus, si primas verborum litteras compegeris, hunc habebis pentametrum: Cesarii munus sumat amica manus.
INDEX CAPITULORUM.
— 1> >»g^®^CC< ^ —
Histinctio septima de sancta ]VIaria«
I. De his quae beatam Virginem Mariam mystica designant.
et de beneficiis humano generi per eum collatis 1
II. De imagine cius, quae sudavit timore divinae sententiae. . 3 III De plaga Frisiae ob iniuriam Dominici corporis. ... 3
IV. De sacerdote idiota, qui a sancto Thoma Cantuariensi de- gradatus, per beatam Mariam officium suum recuperavit. . .5
V. Item de sacerdote in Derlar idiota et deposito, cui sancta Maria ecclesiam restitui praecepit 6
VI. De domino Innocentio Papa, quem sancta Maria corripuit per Renerimn, cum in ordinem Cisterciensem exactiones facere conaretur 7
VII. De vindicta hostium Loci sanctae Mariae 8
VIII. De Henrico canonico sancti Kuniberti, qui per interces- sionem sanctae Mariae conversus est 11
IX. De monacho apud monasterium infirmato, quod Trappa dicitur, cui sancta Maria gratiam confitendi obtinuit. . . .12
X. Item de duobus mendicis, in hosi^itali eius Parisiis aegro- tantibus, quos de confessione monuit 18
XI. De Petro monoculo Abbate Claraevallis, cui in ecclesia Spircnsi sancta Maria benedictionem dedit 14
XII. Itcm de monachis atque conversis in Hcmmenrode, qui- bus ad vigilias benedixit, Henrico converso inspiciente. . 15
XIII. Item de eodcm converso, et ceteris conversis infirmis, quos noctu visitans ])euedixit Ki
XIV. Item de monachis, quil)us dormicntibus benedixit, uno tantum ncglecto, quia inordinate iacebat IH
XV. De co quod beata Virgo Maria cum sancta 1'nizabetli ct Maria Magdalena j)raedicto converso ap])aiiiit 17
XVI. Vita domini Ciiristiani monaclii dv llcnimcnrodc. . . 17
XVII. De sacrista de Lucka, qui uocte sanctani Mariani supcr altare resi(h!re conspexit 23
XVIII. Ttcm de quodani monacho ciuschMu cocnobii, (|ui san- ctam INIariam advigilias circuire, ct singuloruiu nu^nacliorum vultus detcgere vidit, duobus tantuni nc^hMtis 24
XIX. Item de altero monacho ciusdcm clauslri, cui ])cata Maria super altare in aere intcr nHiItitudincm sanctoruni apparuit 24
XX. De visionibus nobilis virgiuis de Quida 2.')
366
XXI. De Christina sanctimoniali, qiiao sanctam Mariam in sua Assumptione coronani de coelo super conventum Vallis san- cti Petri (lemittere conspcxit 28
XXII. De Ottone Praeposito Xantensi, qui prcciljus sanctae Mariae a duplici infnniitatc curatus est 30
XXIII. De clerico, cui sanctaMaria pro lingua ab Albiensibus haereticis praecisa novam restituit 31
XXIV. De Adam monacho de Lucka per sanctam Mariam a scabie capitis sanato, et de sanitatibus quas operatur in Monte Pessulano, et imagine eius apud Sardanay .33
XXV. De converso, qui per Ave Maria ab infestatione diaboli liberatus est 25
XXVI. Item de inclusa, quae eodem beneficio illusiones dia- bolicas evasit 35
XXVII. Item de matrona, quae per eandem salutationem ange- licam liberata est ab opressione adulterii 36
XXVIII. De Theoderico milite, cuius vincula meritis sanctae Mariae dirupta sunt 37
XXIX. De sacerdote de Polege , cui sancta Maria apparens timores tonitruorum temperavit 38
XXX. De beata p]lizabeth de Sconavia, quae ad illum versi- culum: Audi nos, et cetera, vidit sanctam Mariam flexis senibus Christum pro conventu orare . 39
XXXI. Item de clerico, cui ad illum versiculum: Ora Virgo, sancta Maria panem in os misit 39
XXXII. De milite propter domini sui uxorem tentato, quem sancta Maria per osculum liberavit 40
XXXIII. Item de sanctimoniali , quam per alapham sanavit, cum in amore cuiusdam clerici esset accensa 41
XXXIV. Item de Beatrice custode 42
XXXV. De milite in vigiliis deficiente, quem sancta Maria in visione confortavit 43
XXXVI. De Henrico monacho eiecto, qui meritis beatae Maria receptus est 44
XXXVII. De miris visionibus domini Bertrammi monachi de Karixto * 45
XXXVIII. Vita domini AValteri de Birbech 49
XXXIX. De Abbate nostro, cui virgam pastoralem sancta Maria porigere visa est antequam in Abbatem promoveretur. 57
XL. Item de Episcopo Tlieoderico, qui per ipsam Coloniae in
Antistitem est promotus, eiusque nutu depositus 58
XLl. De scholare Coloniensi, quem sancta Maria in somnis
corripuit, cum ordini malediceret 59
XLII. De poena Sybodonis efsociorum eius, ob iniuriam bea-
tae Virginis 60
XLIII. De poena lusoris, qui blasphemavit sanctam Mariam. . 62 XLIV. Item de poena cuiusdam matronae de Veldenze, quae
de imagine sanctae Mariae stulte loquebatur 62
XLV. De alia matrona, quae filiam a lupo raptam, per eandem
imaginem recepit 63
XLVI. De imagine sanctae Mariae in Yesse. ...*.. 65
367
XLVII. De monacho medico, cui sancta Maria in choro elc-
ctuariiim siium primo neiiavit, ct postea emendato donavit. 07 XLVIII. De sanctimoniali, cuius tybiam laesam sancta Maria
in visione perunxit et sanavit 68
XLIX. De incluso, qui per Ave Maria sensit miram dulcedinem. 60 L. De monacho, quem sancta Maria deosculabatur ante mortcm. 70 LI. De Hermanno converso, pro quo defatigato sancta Maria
horam decantavit, et finem praedixit. . \ 71
LII. De Pavone converso, qui' sanctam Mariam in fine suo
vidit 73
LIII. Item de sanctimoniali, cui morienti apparuit 73
LIV. Item de Warnero monacho, cui in extremis subvenit,
cum a daemonibus terreretur 73
LV. Item de canonico Coloniensi, cui in fine se ostendit. . . 74 LVI. De Konone cruce signato, quem sancta Maria morientem
consolata est 75
LVII. De milite decoUato, qui per eam evasit gehennam. . . 76 LVIII. Item de latrone, quem decollatum sepeliri fecit in ecclesia. 76 LIX. De monacho, qui ordinem Cisterciensem sub eius pallio
vidit in regno coelorum 1\)
ISistinctio octava cle diversis visionibiis.
I. Ratio quare in ottava distinctione de diversis visionibus tractetur 80
II. De sacerdote cui nativitas Christi in somnis revelata est . 82 IIL Item de sorore Christina et eadem nativitate 82
IV. De diversitate somniorum, et visione spirituali 83
V. De monacho qui Christum quasi recenter natum vidit cum Maria et Joseph 84
VI. De Priore qui vidit stellam in nocte Dorainicae Nativita-
tis super cantantes 8()
VII. pe Iliclnnude quae in Epyphania Christum vidit in prae- sepio, Patris vocem audiens desuper 86
VIII. De virgine cui Christus apparuit in aetate trienni. . . 87
IX. De praedicta Richmude quae Dominum ^idit in domo pontfiicis inter persecutores 89
X. De virgine cui Christus frequenter vigilanti a^^paret in cruce. 81»
XI. De Daniele monacho cui CJiristus api^arens in cruce, con- tulit gratiam lacrirnarum })(i
XII. Quoniodo intelligcnduni sit: Percussit petram, et cetera. 91
XIII. I)e Pelro monaclio dc! Claustro 92
XIV. Item d(! monacho ciusdcm coenobii tentato, in cuius aspectu crucifixi vulncra peruncta sunt 9o
XV. I)e Chrisiina monacha cui crucifixus apparuit et sctiex ])erungens vulnera eius 94
XVI. De sanctimoniali tentata quam Christus complcxus est.^94 XW\. De duobus conversis C'laustri (pii viderunt Christum in
aero pendentem in cruce <).')
XVIII. Item de converso de Lucka (jui vidit Christum ( um (j[uindecim religiosis in aen» crucifixum 95
XIX. De crucidxione religiosorum 9(1
368
XX. De Conrado converso qui in extasi factus, Christum vidit in cruce . 98
XXI. De niilite cui crux inclinavit, qui inimico suo poperce-
rat ol) illius aniorem 99
XXir. Do sanctimoniali cui crucifixus tenebras temperavit. . 99 XXTII. De novicio cuius fronti crux impressa est, cum incli-
naret ad Gloria Patri 100
XXiy. De monaclio pictore qui in Parasclieve mortuus est. 100 XXV. De crucifixo ecclesiae sancti Georgii in Colonia, qui
campanarium trusit 101
XXAI. De vindicta in milites qui hostes suos in ecclesia
occidcrunt 101
XXVII. De vindicta Dei in Damiatanos qul fune crucifixum traxerunt 102
XXVIII. Item de concivibus quos crucifixerunt, cum confu- iiere vellent ad Cliristianos 103
XXIX. De Cliristo qui in paupere conquestus est converso
se fuisse percussiun 103
XXX. De Henrico contracto monacho Claraevallis, qui in somnis vidit Cliristum in pectore suo obdormlre, cum in- firmus moreretur 104
XXXI. De Theobaldo Comite qui in figura leprosi, Christi pedes lavit 105
XXXII. De Episcopo qui leprosi nares lingens, gemmam dc- cidentem suscepit 105
XXXIII. Item de Episcopo Salzeburgensi qui leprosum com- municans, vomitum eius smnpsit, cum sacramentum eiecisset. 107
XXXIV. De odore aromatico in Pascha 108
XXXV. De passione Christi 108
XXXVI. De Spiritu sancto 109
XXXVII. De Henrico converso, et columba quam vidit super caput Hermanni Prioris 111
XXXVIII. De monacho in cuius capite visa est columba cnm legeret Evangelium. 111
XXXIX. De sanctimoniali cui mentaliter ostensum est sacra- mentum sanctae Trinitatis. . 112
XL. Qua similitudine electi dicantur membra Christi. . . . 113
XLI. De Angelis 113
XLII. De virgine quae per angelum liberata est a stimulo
carnis. . . 114
XLIII. De converso qui angelum frequenter vidit et dicendo
gratiam perdidit. 115
XLIV. Quid operetur angelus bonus sive malus circa ho-
minem 115
XLV. De sorore Christina quae vidit angelum praesentatorem
animarum 117
XLVI. De liominibus qui ^dderunt reliquias montis Gudins-
berg transmigrare in Stromberg 118
XLVII. De miiitibus Tcmpli quos pagani videre non poterunt
dum horas suas dicerent 119
XLVIIl De Patriarchis et Prophetis 119
369
XLIX. De monacho Claraevallis qui sanctum Johannem Ba-
ptistam diligit 120
L. Item (le sanctimoniali eiusdem Praecursoris dilectrice. . 121 LI. De duobus monialibus contendentibus pro sancto Johanne
Baptista atque Evangelista 122
LII. De canonico Bonnensi quem sanctus Johannes Baptisla
trusit 124
LIII. De mcrcatore cui meretrix vendidit brachium sancti
Johannis Baptistae 125
LIV. De dente eiusdem qui est apud nos, et de virtutibus per
eum factis 127
LV. De Apostolis 128
LVI. De femina sortilega quae sanctum Andream rcpudiavit. 129 LVII. De pelle ursina sancto Andreae empta, per quam mare
furens sedatum est 129
LVIII. De homine per sanctum Jacobum a suspendio liberato. 130 LIX. De Gerardo milite quem diaboJus de ecclesia sancti
Thomae in India in momento transtulit in terrani suam. . 131 LX. De dente sancti Bartholomaei de quo sanguis exivit cum
deberet dividi 133
LXI. De femina quae sanctiun Judam contempsit 133
LXII. De braxatrice ecclesiae sanctorum Apostolorum, cuius
domus inter tlammas miraculose scrvata est 134
LXIII. De Karolo cive qui lapides ad fundamenta ecclesiae
eorundem Apostolorum obtulit 135
LXIV. De Martyribus 136
LXV. De revelatione martyris nostri 136
LXVI. De sanctis ante Alkazer in aere visis, per quos Chri-
stiani adepti sunt victoriam 137
LXVII. De reljquiis martyrum quae Bernardum in latere
stimulaverunt cum illicite moveretur 138
LXVIII. De dcnte sancti Nycholai in Bruwilre 138
LXIX. Quare beatus Thomas Cantuaricnsis plus ceteris mar-
tyribus miraculis choruscet 139
LXX. Dc freno per quod multa fiebant miracula, cum eius-
dem martvris esse putaretur et non esset 140
LXXI. De Confessoribus 141
LXXH. De convcrso cui sanctus Nycholaus apparuit in choro. 141 LXXIII. De fure (luciii i(h'm confessor a ])atibuk» Ul)cravit. . 142 LXXIV. De Adam mouaclio qucm sanctus Nycliolaus cum
sancto Patcrniano ab inlirmitate sanavcrunt 142
LXXV. Dc piUTO opilionc cui sanctus Nycholaus mortem
suam praedixit 143
LXXVI. Dc tabula sancti Nycholai apud Porcctum, . . . 144 LXXVII. De magistro Joliannc cui infiruianti s;uictus Marti-
nus et sanctus Go(k'hardus succurrcrunt 145
LXXVIII. De Gcrardo Abbate Claraevallis cui sanctus Eucha-
rius cum sociis apparuit 140
LXXIX. De Virginibus 148
LXXX. De Thcodcrico Episcopo Livoniae qui sauctam Ma-
370
riam ^lairdalciiain viduis, vt sanctani ^Maiirarotam virginibus
assistorc ^idit {um oas vclarot 141»
LXXXl. Do Arnoldo monaclio Vilaricnsi qucm sancta Maria
INlajidalcna tactu sanavit 149
LXXXIl. Dc Abbatissa in Ilovcnnc cuins oculos sancta Lin-
thildis curavit 150
LXXXIIl. De imagine sanctac Katherinae ibidcm 150
LXXXIV. l)e osse sanctac Katlicrinae quod oleum stillavit. 151 LXXXV. De dual)us sacris virginibus quae de Folcoldesrode
revcrsae smit Coloniam 151
LXXXVI. Itcm de duabus virginibus undecim millium, quae
I)cr revclationcm sunt invcntae et nobis donatae 154
LXXXVII. De Viatore qui de earum reliquiis miraculosc
obtinuit 155
LXXXVIII. De converso quem sacra virgo in somnis oscu-
labatur 155
LXXXIX. De osse equino quod de earum reliquiis miracu-
lose proiectum est 156
XC. De puella quae ad liynmum, Te Deum laudamus, cho-
rum spallcntium in coclum transfcrri vidit . 157
XCl. De his quac Ilermainuis Abbas vidit de loco nostro. . 158 XCII. De Rudolpho qui illotis manibus timuit tangere asper-
sorium 160
XCIII. De monaclio qui in excessu factus, propriam vidit
animam 160
XCIV. De sanctimoniali quae propter defectum unius pictan-
tiae mirifice consolata est 160
XCV. De converso qui dicendo perdidit dulcedinem diWni-
tus concessam 161
XCVI. De viatore prophetici spiritus qui apparuit Henrico
converso 162
XCVII. De Rudolpho canonico de Aldinsele cui viri candi-
dati horas canonicas decantaverunt 164
Distiuctio nona <le sacraniento corporis et sang-uinis CJiristi.
I. De sacramento corporis et sano-uinis Christi. Interrogatio quid sit sacramentum, quae rcs sacramenti, quae causa institutionis, quae forma, quis modus conversionis vel sumptionis 165
II. De Gedescalco de Volmuntsteine qui Christum sub specie infantis in manibus suis vidit 167
ill. De Adolpho sacerdote qui in hostia vidit virginem cum infante, deinde agnum, postca crucifixum 169
IV. De Episcopo Livoniae qui Christum vidit in altari. . . 170
V. Dc sacerdote de Wickindisburg qui in canone dubitans vidit crudam carnem 170
VI. De sacerdote qui hostiam in ore ob maleficia servans,
de ecclesia egredi non potuit .171
VII. De corpore Domini in ecclesia furato, quod a bobus in agro ])roditum cst • 172
i
371
VIII. Dc apibus quac basilicam corpori Dominico fabrica- verunt • 1T"2
IX. De poeua nmlieris paralyticae propter corpus Domini quod super caules suos seminavcrat 17H
X. De musca quae circa corpus Domini in hora sumptionis volitans, mortis poenam solvit 174
XI. De muribus qui hostias non benedictas rodentes litteras non tetigerunt 174
XII. De corpore Domini quod in flumen proiectum liaercti-
cos dimersit 175
XIII. Item de corpore Domini quod navc confracta ad reli- quas naves natavit 17()
XIV. De corpore Domini quod Colouiae de manibus sacer- dotis labens lapidi miraculose impressum est 176
XV. De liostiis in Anrode clericorum insania excussis. . .177
XVI. De ecclesia combusta et corpore Domini intacto. . .178
XVII. De Abbate Danielc qui formam sanguinis \idit in calice 17«
XVIII. De Heylardo sacerdote de Wuninsdorp qui formam liumani cruoris vidit in calice 17!)
XIX. De cive Hihiinshemensi qui in canone vidit calicem cum dubitaret sanguine Domini exuberantem 179
XX. De Ilcrtwico scholare (pd vidit formam sanguinis in calice in Risene 180
XXI. De Ilildebrando sacerdote de Mestede qui vidit speciem cruoris in calice cum duobus militibus. 180
XXII. De corporali sacramento infuso, qui ablui non potuit, donec inclusa dubitans illud videret 181
XXIII. Item de corporali infuso, in quo sanguis humanus ajjparuit 181
XXIV. De infirmo cui ablutio conversa est in sanguinem. . 182
XXV. De nobili femina cui ultima ablutio per panem sus- cepta conversa cst in sanguincm 181-5
XXVI. Qualis esse dcbeat vita sacerdotum 183
XXVII. Quae exigantur in sacerdote, utChristi corpus possit conficere 184
XXV ni. De saccrdote Claustri, in cuius manibus infra cano- neni Cliristus visus cst I8()
XXIX. I)(; llcrmanno Abbate in cuius manibus Henricus dc Hart Christinu vidit in niissa 180
XXX. De saccrdot(^ (jui infra canonem a terra suspenditur. . 187
XXXI. Dc Llrico inoiuiclu) \'ilaricnsi 188
XXXII. De saccrdote cui Dominus tantani contulit dcvotio- nem, ut vcnter eius dirunipi videatiu- accc^UMUi ad altare. 189
XXXIII. De Uiclinuidc (piae hostiam in clevationc ad instar cristalli vidit perlucidain 189
XXXIV. Itcm dc (ievotione ciusdciu (juaiulo (■oiunuiuicaliat .
ct de clarilatc quaui vidit siipcr altarc in canonc. . . . 190
XXXV. De femiiia rcligiosa lirahantiae quani Clirislus pro- priis nuuiibus comiuunicavit 191
372
XXXVI, Itcm (lo llildoirimdc vidua quam Cliristus pcr sc ipfjum ('ommuniciivit 11)2
XXX\'II. Dc couverso Livoniuc qui communicare desiderans hostiam re|)crit iu ore siio 193
XXXVIII. Itcm de Erkenbaldo de Burdem, cui idem conti- git, cum ei ob occisioncm cognati sacramentum fuisset ne- gatum 193
XXXIX. De corporali ilulcedinc sanctimonialis quam percipit
in sacra communionc 195
XL. Item de dulcedine Aleidis Abbatissae Monasteriensis cx
sacra communione 195
XLL De con^erso qui communicaturus vidit Christum san-
guincm suum quasi stillare in calicem 197
XLII. Dc converso qui vidit in os alterius conversi sacerdo-
tem raittcrc puerum pulcherrimum 198
XLIII. De Mauritio Episcopo Parisiensi qui in fine suo per
communionem sacram scnsum recepit. , 199
XLIV. De puerulo qui hostiam non benedictam corpus non
esse Doraini deprehendit > 200
XLV. De convcrso qui per desiderium communicandi spiri-
tum raeruit prophetiae 200
XLVI. De femina religiosa quae coramunione sibi negata,
dulcedinem eius sensit in gutture, similitcr eius odorem
ex reraoto percipiens 201
XLVII. De femina quae de solo corpore Christi vixit. . . 201 XLVIII. De milite qui virtute sacrae comraunionis iu duello
triumphavit 202
XLIX. De milite qui suspensus mori non potuit, donec Chri-
sti corpus percepit 204
L. De ancilla sacerdotis quae gratia Domini corporis sensum
recepit 205
LI. De milite qui coram Cliristi corpore in luto veniam pe-
tens, luti immunditia^ non sensit 20G
LIL De haereticis qui in ecclesiis furati sunt corpus Domini,
et uno propter hoc suspenso 207
LIII. De sacerdotibus indigne conficientibus 207
LIV. De sacerdotc in Hadenmare qui carbones visus est ma-
sticare in perceptione sacramenti 208
LV. De sacerdote Frisone qui calcavit corpus Domini. . . 209 LVI. Ce Petro raedico qui sub specie panis tantum credidit
essc sacramentum et non rera 209
LVII. De sacerdote malo a quo infans Christus in missa faciem
avcrtit. ^IO
LVIII. De Erwino sacerdote qui corpus Domini in missa
perdidit. . . . - 210
LVIX. De Daniele Abbate qui in calice repcrit crudara
carnera • 211
LX. De sacerdote sine ordinibns celebrante, cuius manus
sacer ignis devoravit -. 212
LXI. Itera de alio qui sine ordinibus celebrans crucifixum vidit lacrimanten 212
I
373
LXII. Qiiomodo sacra eucharistia sumi debeat 213
LXIII. Dc Wirico converso qui carbones sumere visus est
loco sacramenti 213
LXIV. De converso proprietario qui corpus Christi sumere
non potuit 214
LXV. De hostia quae in Belle de corporali resilivit, ob ver-
miculum in ea decoctum 215
LXVI. De corporali quod ob tactum impraegnatae sanctimo-
nialis sanguineam contraxit maculam 216
LXVII. Item dc corporali quod Godescalcus in exsiccatione
rupit, et divina virtus reparavit 216
nistiiictio decima de miraculis.
I. Quid sit miraculum; a quo vel a quibus fiant, seu in qui- ])us; quae etiam sit causa miraculorum 217
II. De AVinando qui infra unam horam ab Jerusalem transla-
tus est in Dioecesim Leodienscm 218
III. De monacho idiota qui in somnis accepit scientiam prac- dicandi 219
IV. De clerico qui per minutionem litteraturam perdidit, rur- sum recepit eandem anno revoluto sanguinem minuendo. . 220
V. De converso Eberbacensi cuius tactu infirmi sanabantur. . 221
VI. De monacho contemptore temporalium cuius tactu vesti- mentorum infirmi sanal)antur 221
VII. De rustico fornaci in Hemersbach incluso et per san- ctum Jacobum liberato 222
VIII. De Abbate qui in caritate a monacho suo admonitus carnes comedit 223
IX. De monacho qui carnem foctidam coepit coraedere, cum Ab])ati suo ol^edire noilet ad esum carnium 223
X. De fiMuina a daemonio liberata et ab eodem ob inobedi- entiani confracta 224
XI. Dc daenione (luem All)ertus Scodehart ioculariter eiecit. 224
XII. De 'llieoderico inilite de Kulant qui fluxu sanguiuis la]>orans Sarracenos mira(uh)se fiigavit. • . 226
XIII. I)(! inilite cuius vinea collecta, ol) perfectionem deci- mationis repleta est miraciilose 227
XIV. De converso ciiiiis oiatione olla confracta miraculose illa reparata est 228
XV. De convcrso ob cuiiis ohdientiam pisa in agro siccans miraculose versa est 229
XVI. De So[)hia A])hatissa (iii tenuis cervisia versa est iu vinum 229
XVII. De pistrice J)laspheniaiite (•iiiiis jiasta versa est in fimiim. 230
XVIII. De Ottone de Sconiiihuiii (lui per totam (hiadragesi- raam carnes comedit. et post rascjia illis vesci non j)otuit. 231
XIX. De crucilixo apiid sanctum (ioarem viilnerato, de (pjo sanguis exivit 232
XX. itein de cruce lanceata cui simile contigit. ..... 232
XXI. De furibus (jui in Traiccto crucem furati sunt et su- spensi 233
374
XXII. ])(• inatrona quao sino (loloro pej)erit, cuni convenissot
in mariti siiiuationo ■ 234
XXI II. I)o (livitiiono s(tlis in tros partos 235
XXIV. Itom (lo eoly|)si solis ot morto Philippi Kejjfis. , . . 230
XXV. Do stolla (juao visa ost Coloniao post m(3ri(liem. . . 237
XXVI. Item (le stella maxima (piae apparuit post solis oc- casum 237
XXVII. De tonitruo ot fulmine in vioilia sancti Mathiac. . 237
XXVIII. Do thoatro in Saxonia fulminato 238
XXIX. De sacordoto in Klyzaoia fulminato 238
XXX. De Kiohwino por tonitruum a praedonihus liberato. . 239 XXX. De vidua quao mensuras suas ponens contra ignem.
domum suam ab incendio liberavit 240
XXXII. Do cive Susacionsi cuius vestis combusta est, cruce custodita miraculose 240
XXXIII. Itom de pomo combusto, zona crucis quae circum- ligata fuerat illaesa. 241
XXXIV. De clerico qui a meretrice infamatus incendium noii sensit - 241
XXXV. De piscatore fornicario quem candens ferrum ob con- fessionem non laesit, et postea recidivantem aqua frigida combussit 243
XXXVJ. De viatore incendiario quem frigidum forrum inussit. 244
XXXVII. De crucibus quae apparuerunt in Frisia in aere tempore praedicationis crucis . 245
XXXVIII. Item de cruce quae apparuit in Sutherbusen iuxta solem 245
XXXIX. Item de alia cruce quae visa est in villa Docheym provincia Frisiae 245
XL. Item de crucibus quae visae sunt eodem tempore iuxta
Coloniam in villa Hellendorp 246
XLI. De nube quae in Saxonia cadens multos submersit. . 246 XLII. De puero monstruoso post baptismum sanato. . . . 247 XLIII. De pagano apud Babylonom baptizato et sanato. . . 248 XLIV. Item de auctore huius Dialogi, qui beneficio baptismi
convaluit. . • 248
XLV. De cane qui a scholaribus baptizatus, in rabiem versus
est 249
XLVI. De Richardo Rege Angliae et periculo eius in mari. . 249 XLVII. De pressuris quae facta sunt nostris temporibus. . . 250
XLVIII. De terraemotu in Cipro . . . .251
XLIX. De terraemotu in Brixa 251
L. De terraemotu in Colonia 252
LI. De igne qui visus est de coelo in terra Comitis de Monto. 252 LII. De homine de fodina in qua per annum iacuerat obrutns,
mirabiliter liberato 252
LIIl. De homine qui sacramentum cinerum irridens pulvere
sutfocatus est 253
LIV. De converso subulco et arbore eius meritis scissa. . . 254 LV. De puella et silice in signum stabilitatis eius scisso. . 255 LVI. De avicula meritis sancti Thomae Episcopi a milvo liberata. 255
375
LVII. Dc colunibis quibus mili'8 licontiam dedit avolandi. . 25(i LVIII. De cynoniis quibus Prior Cisterciensis benedictionem
dedit 256
LIX. Quod hyrundines semper solita repetant habitacula. . 257
LX. De cyconia propter adulterium occisa 258
LXI. De anuhj Couradi Praepositi in esoce reperto. . . . 258 LXII. De aquis in sanguinem versis et piscibus earum. . . 259 LXIII. De bubalis qui custodem suum interfeceruut. . . . 251) LXIV. De lupa quae scholarcm interfecit in Carpania.. . . 260 LXV. De homine cuius omnes liberos lupi suffocaverunt. . 260 LXVI. De lui)0 qui puellam traxit in uemus, ut os de
gutture socii erueret 261
LXVII. De bufone qui persecutus est Thcodericum cx)gno-
mento Cancrum 261
LXVIII. Item de bufone qui in phyala bibuli sacerdotls re-
pertus est 263
LXIX. De bufone qui repcrtus est super altare Judaeorum
cum celebrarent cenophegia 263
LXX. l)e serpente qni vulnus satellitis suxit et sanavit. . . 264 LXXI. De matrona Flandriensi quae serpentem in orhita
l)il»it, et in partu eundem elludit 264
LXXII. Item de muliere cui dormienti serpens per os ingres-
sus est, et per partum egressus 265
IBistinctio iindecima de morientibiis.
I. Quid sit mors, et unde dicatur; et de quatuor generibus morientium 266
II. De morte INIeyneri sacerdotis de Claustro 268
III. De Morte Vsenbardi sacristae eiusdem eoenobii. . . . 269
IV. De morte Sigeri monachi 272
V. De morte adok-scentis laici cum quo angeli cum morere-
tur loquebantur 273
VI. De Oberto converso qui moriens coelestem audivit har- moniam 274
VII. De converso caeco qui audivit angelos officia exequiarum comj^lere 275
VIII. De morte fratris Hildcbrundi cuius animam in specie pueri s[)eciosi conventiis ("iiKlidatonim (h^fcrcbat 276
IX. De converso mortuo circa cuiiis cori^us frater ^Varnerus candclas starc vidit 276
X. De mortc Hcrvvici Prioris 277
XI. Dc mortc JNlcngozl convcrsi qui ad inandjitum Gisilberti Abl)atis revixit '..... 27S
XII. Item de mortc (Jozbcrti coiiNcrsi (iiii rcvivisccns visa recitavit 27!)
XIII. Dc iinali (•onlritionc saccnlotis ([iiaiubxiuc niirri inona- chi (\\istcii(is 281
XIV. De Kudingcro inoiiaclu) cui bciitiis I)a\id rmcm suuni praedixit. 282
XV. De mortc (icrungi (lucin homincs nigri ct vulturcs mo- ricntcm obscrvabant 283
376
XVI. ]^(i morte convorsi supor ([ueni residebaiTr^orv^imr jiiionizaret, (jui ii cohnnha expul.si sunt 284
XVII. De morte Kononis de Malei^ech monachi in Claustro. 285
XVI II. l)e morte LudoJphi monaclii de Porta 287
XIX. De morte AUardi monacld dc Lucka cui Christus cum matre et sanctis moricnti apiiaruit 287
XX. De milite occiso qui ad invocationem divini nominis salvatus est 289
XXI. De Frisone iiui sine sacramentis oliiit, satis a filio monitus 299
XXII. Item de Frisone occiso (jui ante mortem omnia sacra- menta suscepit 289
XXIII. De Wigero milite qui a Sarracenis occisus est. . . 290
XXIV. De Theoderico de llulant qui orans ad sepulchruni Domini ut moreretur precibus obtinuit 291
XXV. De morte monachi de Oes])roeck qui vivere recusavit propter Abbatem inordinatum 291
XXVI. De Abbate qui in Bauwaria incendio suffocatus, post mortem miracula fecit ' 292
XXVII. De morte inclusi de sancto Maximino in Colonia. . 293
XXVIII. De morte Clementiae sanctimonialis Mvellae, circa cuius corpus iuventi sunt novem circidi ferrei 284
XXIX. Item de Osilia Leodiensi quae circulis ferreis se ligaverat 294
XXX. De morte Gerbrandi Abbatis Claricampi 295
XXXI. De morte Udelloblis sanctimonialis 295
XXXII. De morti Conradi cellerarii nostri. . . . >. . . 296
XXXIII. De morte Conradi monachi nostri quem Richwinus vocavit 296
XXXIV. De raorte Gregorii Armenii quem raater defuncta vocavit 296
XXXV. De converso de Cymia qui propter obulum rever-
sus est ad corpus 297
XXXVI. De monacho qui propter cucullam quam moriens exuerat proliibitus est intrare paradisum 298
XXXVII. De cive Strazburgensi cuius anima ad corpus rediit, 299
XXXVIII. De magistro Tlioma theologo qui diabolura vidit
in morte 299
XXXIX. De usurario Metensi cui mortuo crumena cum de- nariis consepulta est 300
XL. De usuraria in Freggenne quae mortua denarios nume-
rantes imitabatur 300
XLI. Item de ususaria de Baclieim cuius anima a daemoni-
bus in specie corvorum evulsa est 301
XLII. De Theoderico usurario qui moriens denarios masticavit. 301 XLIII. De morte Walteri clerici dispensatoris Lutharii Prae-
positi Bonnensis 302
XLIV. De morte Godefridi canonici sancti Andreae in Colonia. 303 XLV. De morte Ilermanni se('undi Decani in Colonia. . . 303 XLVL De morte legistae in Saxonia cui morienti lingua di-
vinitus subtracta est 304
377
XLVII. De Henrico rustico qui moriens vidit capiti suo lapi-
dem ignitum immincre, per quem agros alienos proximo
subtraxerat 305
XLVIJI. Item de rustico cui diabolus palum igneum mittere
in os morienti minabatur, ob eandem culpam 305
XLIX. De clerico mortuo qui rediens se iudicatum et in ma-
nus impiorum traditum exclamavit 306
L. Item de clcrico moricnte qui se tubam infernalem audi-
visse testabatur 306
LI. De morte Comitis Fulkensis haeretici ob blasphemiam
occisi 306
LII. De morte Johannis Dani qui diabolum vidit in morte. . 307 LIII. Do quodam servo quem duo canes cum se episcopum
simularet laceraverunt 307
LIV. De morte Bernardi Monasteriensis qui sororium suum
occidit 308
LV. De latronibus Coloniae in rotis positis 309
LVI. De rusticis qui post mortem in sepulchro contendebant. 309 LVn. De subita morte cuiusdam conversi conspiratoris. . . 310 LVIII. De morti canonici qui velatam sanctimonialem stu-
praverat 310
LIX. De morte puellae in cuius sepulchro canes se invicem
mordebaut 310
LX. De muliere maga quam daemones transferebant. . . . 311 LXI. Dc hospitalario qui se ipsum in aquis sulfocavit. . . 312 LXII. De matrona agonizante quam mors deserens clericum
iaxta stantem invasit 313
XLIII. De monstro quod in specie feminae interfecit fami-
liam duarum curiarum, cum in eas respiceret 313
LXIV. Item dt; monstro quod Bonnae de uno sepulchro exi-
vit et aliud intravit 314
LXV. De monaclio qui in Alna cadens exspiravit, dum lege-
retur Evangelium: Vigilate quia nescitis, et cetera. . . . 314
Distinctio duoilccima de praemio mortuornm.
I. De poenis et gloria mortiioruni 315
II. De poeiia Lodewici Lanfgravii 316
III. De poena cuiusdam priMcijtis Alemanniae 317
IV. De clerico ciiius coipus diaholiis loco animae vegetabat. 317
V. D(i poeiia Williclnii Coinilis Jiiliacensis 318
VI. De ])oena sacerdotis cuius animam parocldani sui agita- venmt iii |)u(euni 322
VII. De ])ociia scuUeti de Kolniere (lui missus est in Vulcanum. 322
VIII. Iteui de sculteto de Leggenich qui in cundem montem missus est 323
IX. Item de Brunonc dc Flitert qui in cundem Vulcanum proiectus est 323
X. Item de poena Brunonis filii cius, cui iu inferno propiua- tum est 324
XI. De Everhardo milite qui sc erexit in feretro 324
378
XII. De Decano Palernensi quem Rex Arcturus invitavit ad montem Gyber 324
XIII. Dc pocna Bertolphi Ducis Ceringiae qui missus est in Vulcanum 325
XIV. De poena Frederici militis de Kelle 326
XV. De Henrico Nodo qui post mortem multis visibiliter apparuit 327
XVI. De tornamento occisorum iuxta Montenake 327
XVII. De Waltero de Milcne 328
XVIII. De milite mortuo qui nocte serpentes et bufones loco piscium ante portam filii suspendit 328
XIX. De Bauwaro qui post mortem uxori apparens, dixit sibi eleemosynas nihil profuisse 329
XX. De poena concubinae cuiusdam sacerdotis quam diabolus venabatur 330
XXI. De sanctimoniali quae infantem a se occisum ignitum circumferebat 331
XXII. De Jordano Cardinali 332
XXIII. En Everwaco ad infernales poenas deducto. . . . 332
XXIV. De purgatorio cuiusdam usurarii Leodiensis. . . . 335
XXV. De purgatorio cuiusdam Prioris de Claravalle. . . . 336
XXVI. De purgatorio cuiusdam Mariae in Frisia 337
XXVII. De purgatorio cuiusdam matronae propter artes magicas. 338
XXVIII. De monacho qui socio post mortem apparens dixit: Non putabam Dominum ita esse districtum 339
XXIX. De scholastico qui post mortem in Pruli tabulam per- cussit et scidil 339
XXX. Du Johanne sacrista Vilariensi qui apparuit Abbati . 340
XXXI. De purgatorio Abbatis qui invitus ivit ad laborem. . 341
XXXII. De mortuo qui eleemosynas praeposuit orationibus. 342
XXXIII. De mortuo qui petivit missas tres in ordine nostro. 342
XXXIV. De purgatorio Christiani monachi Vallis sancti Petri. 343
XXXV. De purgatorio sanctimonialis in Rindorp cui sanctus Benedictus astitit 343
XXXVI. De purgatorio Margaretae sanctimonialis de sancto Salvatore 344
XXXVII. De purgatorio Wilhelmi monachi 346
XXXVIII. De purgatorio sancti Patricii 347
XXXIX. De monacho qui idem purgatorium intrare voluit. . 348
XL. De poena Abbatis Corbeyae 349
XLI. De poena Rudingeri et potu eius 349
XLII. De poena sacerdotis propter sclaviniam peregrini. . . 350 XLIII. De gloria Irmentrudis Abbatissae in Ditkirgen. . . 351 XLIV. De gloria sanctimonialis quae Aczelinae apparuit in
sphaera ignea, et de tunica sancti David • 352
XLV. De gloria monachi cuius auima ad instar sagittae fuit
ante Deum 352
XLVI. De scholare cuius anima in specie columbae assumpta est. 353
XLVII. De manu scriptoris in Arinsburgh 354
XLVIII. De odore magistri Petri Cantoris 354
XLIX. De praedicatore ordinis Praemonstratensis 355
379
L. De civc iii cuius cniribus scriptum erat: Ave Maria. . . 355 LI. De converso qui dixit pectus suum quasi lapide maximo
premi cum moreretur 35G
LII. De morte Theoderici et Guntheri 357
LIII. De converso qiii dixit Cisterciensem ordinem maximam
habere gioriam in coelo 357
LIV. De glorificatione pedum cuiusdam magistri 858
LV. De David monacho qui oculos in solem defixit. . . . 358
LVI. De dotibus electorum post resurrectionem 359
LVII. De Eynolpho Templario 3G0
LVIII. De sancta Maria quae obtinuit ne angelus secundo
buccinaret 362
LIX. D(! coelesti Jerusalem et jiloria sanctorura 363
^^><
381
CORRI&filVDA.
Vol. I.
51, 13. Pro attenderet
52, 21.
175, 31.
304, 29.
310, 26.
338, 18.
355, 13.
386, 34.
disederarent
apertum similiter
quam ipse
diobolo
ab Job
Missa
mcritis eis
lege attenderent „ desiderarent „ apertum, similiter „ quam ipsi „ diabolo ^ ad Job ^ Missam meritis eius
Vol. II.
32, 9. Pro commedavit
101, 30.
150, 13.
164, 30.
182, 34.
198, 33.
Wescupe recendente discutiatur a cistam Jesu
lege commendavit „ Westupe*) y) recedente „ discutiantur „ ad cistam -, Jesum
•) inxta AEP. Qutic villa luxlie WLsdorf dicitur.
INDEX
IN
CAESARII HEISTERBACENSIS DIALOGUM.
EDITIO NOVA, PRIORI CONGRUENS.
COLONIAE AGRIPPINAE
IN AEDIBUS
WISSENSCHAFTLICHES ANTIQUARIAT
UND VERLAGSHANDLUNG CREUTZER
G. M. B. H.
MCM XXII.
Abraham Coloniensis I, 360.
Absalon abbas in Sprcnkirsbach I, 255.
Achon (Accon, St. Jean dAcre) in Syria I, 185< II, 226.
Aczelina monialis I, 225. 364. II, 336. 351. 352. Ac- zelina fuit S. Bernardi abbatis consanguinea: quam archiepiscopus Colonicnsis in suam dioccesim evocarat, ut monialibus consuctu- dines ordinis Cistertiensis demonstraret.
Adam monachus de Lucka II, 23. 33. 95. 142. 287.
Adam saccrdos ad S, Andrcam Coloniac I, 355.
Adolphus archicpiscopus Coloniensis I, 102. 349. II, 134. 302. 303.
Adolphus cpiscopus Osinburgcnsis I, 29.
Adolphus comcs de Monte I, 301.
Adolphus conversus dc S. Agatha I, 312.
Adolphus sacerdos dc Ditkirgcn I, 288.
Adolphus saccrdos dc Dyefeme II, 169.
Advocatorum malorum poena I, 72. II, 304.
S. Aegidii (dc St. Gillcs) comcs I, 302.
S. Aegidii Vita I, 145.
Acthna mons infemi os II, 326.
S. Agatha martyr I, 201.
S. Agathac abbatia ordinis Cistcrtiensis dioecesis Leodiensis I, 312. Anno 1216 convcntus S. Agathae translatus est ad Vallcm Dci, cocno- bium a Lothario comite de Hochstaden eodem anno fundatum prope Daclhcm oppidum inter Leodium et Aquisgranum.
B, Agnctis anima in coclum dcfcrtur l, 49.
S. Albani ecclesia Namurccnsis I. 86-
Albericus abbas Cistertiensis I, 6.
Albero conversus in Heisterbach I, 311.
Albero sacerdos in Hildinsheim II, 179.
Albertus canonicus maioris ecclesiae Coloniae
II, 74. Albertus episcopus Maguntinensis I, 16. Albertus Scothart II, 224. Albia (Albis) fluvius II, 297. Albienses haeretici I, 300. 11, 105. 250. eorum in
sacerdotem crudelitas II, 31. miracula II, 175, Aldindorp (Klein-Altendorf) villa prope Rheinbach
II, 56. Aldinsele (Oldenziel, Oldenzaal) oppidum Twen-
thiae II, 164. Aleidis abbatissa Monasterii Westfaliae II, 195. Aleidis de Molsberg comitissa de Froizbreth I, 285.
II, 8. Aleidis matrona in Gurzenich II, 311. Aleidis monialis in Lancwadcn I, 125. Aleidis monialis in Rindorp II, 344. Aleidis priorissa in Fusinnich I, 54. Aleidis uxor Wirici railitis de Girzene II, 150. Alcxander III Papa I, 37. II, 69. Alcxander prior in Hemmenrode I, 282, Alkazer (Alcacer do Sal) Sarracenorum castrum
in Lusitania II, 137. Allardus monachus de Lucka II, 287. Allardus novicius in Keisterbacb 11, 164. 255. 265- Almericus Carnotensis magistcr Parisicnsis I, 304,
307. Akia abbatia ordinis Cistertiensis D. Leodiensis
fundata anno 1148 prope oppidum Thuin I, 13.
150. 220. II, 314. Amandus civis Lovaniensis I, 386.
Ambula (Ambele, Amel) villa ad fluvium eiusdem nominis prope oppidum S. Vith I, 321. 338; ubi verba sic sunt ordinanda: ,,In villa quadam di- oecesis Coloniensis quae Ambula vocatur, ante paucos annos campanarius fuit".
Anathasia sodalis S. Ursulae II, 154.
Andernachum oppidum ad Rhenum I, 322. II, 326.
S. Andreae ecclesiae Coloniensis turris fulmine incensa II, 237.
Andreas magister Spirensis I, 234.
Andreas quidam Parisicnsis I, 26.
Angelorum certamen cum daemonibus de usurarii anima I, 103.
Anglorum cum Francis bellum II, 250.
S. Anno archiepiscopus Coloniensis I, 99. II, 139.
Anrode Ainrode Aynrode Haynrode (Anrath) villa prope Neersen II, 177.
Anselmus miles de Lisere II, 256.
Anthonius abbas II, 96-
S. Apostolorum ecclesia Coloniensis II, 134 sq.
S. Apostolos per candelas eligendi mos II, 129. 133.
Aquisgrani (Aachen) I, 291. 334. II, 144. 236. 260.
Arabia I, 320.
Arcturus sive Artus rex I, 205- II, 325.
Are (Altenahr) castrum I, 30. 316.
Argentina oppidum I, 133: iibi corrigendum: ,,quae et Strazburg". Conf. Act. Apost. 13, 9.
Arinsburgh Arnisberg (Wedinghausen iuxta Arns- berg) monasterium ordinis Praemonstratensls D. Coloniensis II, 354.
Arnisbeig (Arnsberg) oppidum I, 252, 332.
Arnoldus abbas Cistertiensis archiepiscopus Nar- bonensis I, 301. II, 71.
Ainuldus haereticus Coloniae exustus I, 298.
6
Arnoldus inonachus Claustrensis II, 54. 270. Arnoldus monachus Hcisterbacensis I, 121. 249.
II, 177. Arnoldus monachus Vilariensis II, 149. Amoldus pastor in Burgende I, 183. Arnoldus sacerdos Bonnensis I, 121. Arnoldus scultetus Aquensis filius Helswindis de
Giemenich I, 54. 362. Arnoldus servus Walteri de Birbech II, 52, Astrada matrona Coloniensis I, 363. Attrabatensis civitas (Arras) I, 130. Augusta (Augsburg) I, 48. 50. Babylon II, 248.
Bacheim villa prope Frechen I, 253. II, 301. Baldemarus ministerialis palatini comitis Rheni
II, 60. Baldewinus V comes Flandriae I, 86. Baldewinus VI comes Flandriae et rex Graeciac
I, 86. II, 7. Baldewinus monachus in Relaxhusen I, 212. Bauwaria I, 279. Bauwariac dux II, 292. 329. Bcatrix monialis II, 42. Bedian villa Frisiac II, 245. Bchemoth luxuriac praecst I, 258. II, 41. Bclle (Buschbell) villa iuxta Frechen II, 215. Beluaccnsis (de Beauvais) episcopus II, 248. S. Bcnedictus I, 7. 21. 50. 247. 388. II, 11. 147. 298.
340. 344. Benigna abbatissa in Montc S. Salvatoris II, 344- Benncco milcs de Palmirsdorp I, 21. Bcrgc (Bcrg) villa prope Altenahr II, 263. Bcrgis (Altenbcrg): vidc Mons. Bcrgis (Walbcrberg): vidc Mons S. Walburgis.
S. Bernardi abbatia ordinis Cistertiensis in Groot Aedwert prope Groningen II, 4. 5, 247, 295.
S. Bernardus abbas Claraevallis I, 6, 7. 12. 16. 23. 26. 62. 85. 120. 159. 172. 179. II, 268.
Bernardus de Lippa II, 193. 243. Bemardus Ber- nardi comitis Lippiensis filius, habitum Cister- tiensem in Campo S. Mariae induit, ubi et abbas effectus, sanctis moribus subditos infor- mavit, et in Livoniam profectus, evangelium propagavit, atque episcopus consecratus, sanc- tissimo fine quievit.
Bernardus canonicus fecclesiae maioris Coloniac II, 182.
Bernardus dux Saxoniae II, 236-
Bernardus monachus in Claravalle I, 265.
Bernardus monachus in Heisterbach I, 28. 67. 70. 116. 181. II, 138. 169. 180.
Bernardus Monasteriensis II, 308.
Bernardus subdiaconus Parisiensis haereticus I, 304,
Bertolphus canonicus S- Apostolorum ecclesiae Coloniae II, 211.
Bertolphus dux Ceringiae II, 236. 325.
Bertolphus imo Otto palatinus de Wittillinbach I. 378.
Bertolphus sacerdos de Holchoim I, 68.
Bertradis inclusa de Volmuntsteine I, 332. II, 338.
Bertrammus episcopus Metensis I, 299.
Bcrtrammus monachus de Karixto II, 45.
S. Berwardus II, 145.
Bethbure (Bedburg) monialium coenobium ordinis Praemonstratensis prope Cliviam II, 255.
Bethwerde villa Frisiac II, 289.
Biders (Beziers) oppidum I, 302.
Birbech (Bierbais, Bierbeek) villa prope Lovanium:
vide Walterus. Bituricensis (de Bourges) cpiscopus I, 100, Bizunzium (Besan^on) oppidum I, 296. Blitirsdorp (Plittersdorf) villa ad Rhcnum propc
Bonnam I, 234. Bonavallis (Bonnevaux) abbatia ordinis Cistertien- sis D. Vienensis in Gallia prope Viennam I, 46. 142. S. Bonifacius II, 245. Bonlant (Bolanden) castrum in Palatinatu iuxta
Kirchheim-Boland II, 127. 232. Bonna I, 84. 322. 373- Bonnensis ecclesia coUegiata, S. Cassii I, 225. de canonicis eiusdem ecclc- siae I, 121. II, 124. Bredehorn monialium coenobium ordinis S. Bene-
dicti in Frisia II, 338. Briseke (Nieder-Breisig) villa ad Rhenum prope
Andernach I, 121. 309. 323. II, 10. 360. Brixa (Brescia) oppidum II, 251. Brubach (Braubach) oppidum prope Ehrenbreit-
stein II, 37. Brugge oppidum I, 181. Brunisbach (Brumbach) abbatia ordinis Cistertien-
sis D. Herbipolensis prope Wertheim I, 206. S. Bruno I Saxo episcopus Coloniensis I, 99. 349. Bruno IV comes Seynensis episcopus Coloniensis
II, 58. Bruno de Flitirt, pater et filius II, 323 sq. Brunswich (Braunschweig) I, 212. Bruwilre (Brauweiler) abbatia ordinis S. Benedicti
prope Coloniam I, 359. II, 138. 142- Bucka ecclesia conventualis Saxoniae II, 142.
9
Bude (Piitt) villa prope Waldenrath et Heinsberg
II, 305. Burban Burbon (Bourbon-rArchambaud) oppidum
prope Moulins II, 193, Burge villa I, 337, Burgende villa I, 183.
Cabilonensis (de Chalons sur Saone) episcopus I, 6. S. Caeciliae coenobium virginum nobilium Colo-
niae I, 260. Caesarius Dialogi huius auctor I, 24. 261. II, 248. Caesarius abbas Prumiensis de Milendonk castro
propc Nussiam oriundus I, 64. 276. 315. 381.
II, 351. Caesarius miles in Wintere I, 224. Calixtus Papa I, 87. Cameracum (Cambray) I, 132. Cameracensis epis-
copus; vide Johannes. Campus (Kloster-Camp) abbatia ordinis Cisterti-
ensis, a Friderico archiepiscopo Coloniensi
anno 1122 fundata non procul a Rhenoberga
I, 29. 69. 214. 230. 294. Campus S. Mariae (Marien-Campe, Marienfeld)
abbatia ordinis Cistertiensis D. Monasterien-
sis, anno 1185 fundata prope Sassenberg II,
195. 200. Carpania (Kerpen) villa II, 261. Kerpensis ecclesia
collegiata S. Martini II, 260. Cassele (Ober-Cassel) villa prope Konigswinter I,
192: ubi lectio vulgata est revocanda: „turris
villae nostrae in Cassele". Cella (Chelles) villa prope St- Denis I, 304. Cellarium II, 72.
Ceringia (Zahringen): vide Bertolphus. Christianus cellerarius in Bruwilre I, 359.
10
Christianus dccanus Bonncnsis I, 343. 373. Christianus Bonnensis monachus Hcistcrbaccnsis
II, 314. Christianus cpiscopus Maguntincnsis I, 100- Christianus monachus Claustrcnsis I, 286. II, 17. Christianus monachus Hcistcrbaccnsis I, 198. II, 343. Christina monialis in Montc S. Walburgis II, 28.
82. 117. Chusi II, 267. Cacsarius in Omcliis incditis: ,,Chusi
Arachitcs sccrctarius crat David. Quitquid
autcm in scripturis occultum cst, ncc patrum
cxposicionc rcvclatum, dicitur essc de occul-
tis Chusi." Ciprus insula II, 251. Cistcrcium (Citcaux, abbatia D. Cabiloncnsis,
quinquc circiter leucis distans a Divionc oppi-
do Burgundiae I, 5. II, 256. Claravallis (Clairvaux) abbatia D. Lingonensis, a
Theobaldo Campaniae comitc anno 1115 fun-
data propc oppidum Bar sur Aube I, 7. 9. 99.
170. 265. II, 336. 342. 362. Claruscampus abbatia ordinis Cistertiensis in Frisia
non procul ab oppido Dokkum anno 1165
fundata II, 289. 295. 337. Claustrum id cst Hcmmcnrodc. Vit. B. David. cap.
2: „Bcatus autem Bernardus — ad locum sac-
pcdictum visitandi gratia vcnit: quem cum
undique montibus et silvis circumscptum at-
quc inclusum conspiccret, rectc Claustrum
ccnsuit nominandum". Clcmcntia monialis Nivellensis II, 294. \ S. Clodowaldi ccclesia (St. Cloud) I, 304. Cluniacum (Clugny, Cluny) abbatia ordinis S. Bene-
dicti in Burgundia II, 32.
11
Cogheme (Cochem) oppidum ad Mosellam II, 173. Colemies grangia Alnensis monasterii I, 150. Colonia obsessa I, 103. II, 119. dioecesis vastatio I,
24. 379. Coloniae haeretici combusti I, 298. in-
cendium II, 134. terrae motus II, 252. Compostella Hispaniae civitas Jacobi apostoli reli-
quiis clara I, 314. 377. 384. II, 130, 262. Confluentia (Coblenz) I, 235. II, 253. Conradus cellerarius in Heisterbach II, 2%. Conradus conversus in Heisterbach I, 203. II, 98. Conradus Thuringus monachus in Heisterbach 1^
33. 40. 281. 297. II, 296. Conradus Rufus pistor in Heisterbach I, 234. Conradus canonicus S. Andreae Coloniae I, 352. Conradus praepositus maioris ecclesiae Coloniae
II, 182. Conradus praepositus S. Severini Coloniae II, 258- Conradus scholaris Coloniensis I, 241. conf. I, 35. Conradus decanus Spirensis I, 130. Conradus episcopus Halberstadensis I, 64. Conradus episcopus Hildinshemensis II, 350. Conradus episcopus Portuensis et cardinalis I, 152.
302. II, 306. Conradus miles in Linse I, 98, Conradus prior Loci S. Mariae II, 154. 178- 346. Conradus II rex Romanorum I, 12. Conradus sacerdos de Rinkasle II, 323, Constantinopolis I, 200. II, 7. 127. 250, jGonstantinus monachus Heisterbacensis I, 365. II,
168. Corbeya (Corvey) abbatia ordinis S. Benedicti D,
Paderbomensis iuxta oppidum Hoxter II, 349,
Corbeiensis abbas Widekindus cum aliis Prae-
12
latis, Principibus et Nobilibus anno 1198, cum Otto eligeretur in regem, Coloniae fuit- *
Cottinforst silva prope Bonnam II, 319.
Covardia (Covorden) oppidum Drenthiae II, 180.
S. Crisantii (Chrysanthi) monasterium in Miinster- eifel I, 228. II, 39. Priore in loco iuxta codices legendum: „Scholasticus quidam vocatus fuit'*. In monasteriis monachi quidem munere Scho- lastici fungebantur; nonnunquam tamen viri docti ab abbate vocati.
Cromatius (Chromatius) praefectus Urbis II, 249.
Cumis (Comum, Como) II, 251.
Curbuel (Corbeil) oppidum ad Sequanam fluvium
I, 304.
Cussele (Kttesel) villa in Palatinatu prope Kaisers-
lautern II, 60. Cynna (Cinna, Zinna) abbatia ordinis Cistertiensis
D. Magdeburgensis haud procul ab oppidulo
Juterbock II, 297. Damascus I, 186- Damiata II, 4. a Christianis obsessa II, 102. 248.
civium in crucifixi imaginem iniuria divinitus
punita I, 303. II, 102. Daniel abbas in Sconauia prope Heidelberg I, 36.
82. 107. 214. 344. II, 40. 178. 211. 260. 338. Daniel monachus Claustrensis II, 44. 90. Daniel cholasticus apud monasterium S. Crisantii
II, 39.
David Dinantius, Parisiis regebat in artibus atquc
in theologia I, 307. David Florentinus monachus in Claustro I, 10. 87.
II, 268. 270. 275. 279. 282. 352. 358. Derlar (Dorlar) villa prope Wetzlar II, 6. Dinge castrum prope Ultraiectum I, 25.
13
Divina filia Guntheri in Stamheim II, 313. Ditkirgcn monialium coenobium ordinis S. Bene-
dicti in oppido Bonnensi I, 288. II, 124. 230.
351. Divio (Dijon) oppidum I, 326. Docheym (Dokkum) villa Frisiae II, 245. Dollindorp (Dollendorf) villa haud procul ab Hei-
sterbach II, 98. Dominicus I, 304; ubi ante Elmandus Acolitus
codex B haec addit verba: ,,similiter Domini-
cus socius eius qui septem annis in theologia
studuerat". Conf. Martene et Durand The-
saur. Nov. Anecd. Tom. IV. p. 165. Drachinfels castrum II, 318. Dudo haereticus Parisiensis I, 304. Duentia (Tv^enthia) regio Transisalaniae I, 183. Dulre villa II, 265.
Duseburg (Duisburg) oppidum II, 240. Dyeferne (Dieveren) oppidum Drenthiae II, 169. S. Dyonisii (St. Denis) abbatia ordinis S. Benedicti
I, 367. Eberbachum abbatia ordinis Cistertiensis prope
urbem Moguntinam I, 312. II, 73. 174. 208. 221. Eborensis (de, Evora) episcopus II, 137. Eleumata sodalis S. Ursulae II, 151. Elizabeth abbatissa in Hovene I, 329. Elizabeth monialis in Hovene I, 330. Elizabeth monialis in Rindorp II, 343. Elizabeth magistra in Sconauia II, 39. Elizabeth de Sconauia soror Egberti abbatis II, 46. Ellendorp (Eilendorf) villa non multum distans ab
Aquisgrano II, 246. Elmandus haereticus Parisiensis I, 304. Elyzacia (Elz) villa prope Hadamar II, 23$.
14
Elzclo (Elsloo) villa prope Traiectum ad Mosam
II, 218, Emelricus episcopus Laudunensis I, 366. Engilbertus archiepiscopus Coloniensis I, 96. 154.
373. II, 37. 207. 322. In loco I, 301 solus codex
C habet verba: „Engilbertus tunc Praepositus,
postea Archiepiscopus Coloniensis, et frater
eius." Engilbertus caecus I, 361. Ensfridus decanus S. Andreae Coloniae I, 345. II,
293. Enthenich (Endenich) villa iuxta Bonnam II, 183.
318. Erkenbaldus ex illustri Burbonum familia II, 193. Erkinbertus Andimacensis II, 326. Erwinus canonicus maioris ecclesiae Coloniac
II, 303. Erwinus saccrdos Coloniensis II, 210. S. Eucharius episcopus Trevcrensis II, 146, S. Eucharii monasterium (II, 347) postca acccpit
nomcn S. Mathiae: quod vide Eufcmia abbatissa virginum XI millium Coloniac
II, 154. Eufemia monialis in Hovene I, 328 S. Eugcnia I, 47. S. Euphrosyna I, 47.
Eustachius abbas Claustrensis I, 256. 283. II, 64. 163 Eustachius sacerdos Colonicnsis I, 135. Everhardus burgravius Arcbergensis et Colonien-
sis II, 8. Everhardus clericus Hildinshcmensis I, 356. Evcrhardus convcrsus Claustrcnsis II, 228. Everhardus frater Godescalci de Volmuntstcinc I, 308.
15
Everhardus miles de villa Ambula I, 321. Everhardus miles II, 324. Everhardus monachus in Oesbroeck II, 292. Everhardus plebanus S. Jacobi Coloniae I, 15. 266.
348. 355. Everhardus scholasticus S. Andreae Coloniae 11,
210. Everhardus sacerdos in Anrode II, 177. Everwach servus episcopi Traiectensis II, 332. Evirgeldus conversus Vilariensis I, 153. Eynolphus Templarius II, 360.
Falkinstein castrum Eifliae iuxta Bauler I, 276. Ferraria oppidum I, 384. Firmitas (La Ferte) abbatia ordinis Cistertiensis D.
Cabilonensis anno 1113 fundata per Savarium
ciusque filium Guilelmum dominos de Vergy,
ad Gronam fluvium I, 6. Fitriacum Vitriacum (Vitry- le Franpois) oppidum
ad Matronam fluvium. II, 213. Flammingi II, 323. Flitirt Flittere (Flittard) villa prope Miilheim ad
Rhenum II, 323 sq. Floreffia coenobium ordinis Praemonstratensis
anno 1121 fundatum a Godefrido comite Na-
murcensi haud procul a Namurco I, 78. II, 13.
64. Florentius abbas de Campo S. Mariae II, 195. Florinus praepositus in Insula S. Nicolai I, 255- Folco magister Treverensis II, 304. Folcoldesrode (Volckenrode) abbatia ordinis Ci-
stertiensis D. Moguntinae, anno 1131 ab Helin-
burge comitissa de Gleichen fundata, tribus
fere milliaribus ab oppido Miihlhausen dis-
iuncta II, 151.
16
Foniacum (Fusniacum, Foigny) abbatia ordinis
Cisterticnsis D. Laudunensis prope oppidum
Vervins I, 153. II, 295. Fontenella abbatia ordinis Cistertiensis II, 354. Pe-
trus Cantor in Longo Ponte coenobio D,
Suessiouensis novicius facti;s et mortuus est. Forestum castrum II, 264. Franckinvord oppidum I, 130. 322. Freggenne (Frechen) villa prope Coloniam II, 300. Fredericus I. imperator I, 40. 48. 87. 100. 186. 188.
234. 307. 368. II, 20. 203- 204. 250. Fredericus II imperator I, 130. 185. IL 235. 250. 325 Fredericus cognatus Ensfridi decani I, 346. Fredericus miles de Kelle II, 326. Fredericus monachus Claustrensis postea Heister-
bacensis I, 16. 203- Fredericus monachus Heisterbacensis I, 349. II, 352
alius Fredericus I, 311. Friderunis monialis S. Ursulae II, 152. Frisia inundatione submersa II, 3. 209. 247. Frisonum in Sarracenos expeditio II, 137. Froizbreth (Freusburg) castrum ad Sigam fluvium
in Westerwaldia I, 285. Fulkensis comes II, 306. Fumoringens, id est Nigrum Monasterium, primum
ordinis Benedictini, postea Cistertiensis, in
Pictavia vel potius in insula Noirmoutier I, 214. Furstinberg castrum prope oppidum Bacharach II,
37. Fusinnich (Fiissenich) nobilium monialium monaste-
rium ordinis Praemonstratensis D. Coloniensis
prope Tulpetum I, 53. II, 177. Gallicae linguae apud Sarracenos usus I, 187. Gallorum cum Germanis bellum II, 250.
17
Galo cardinalis I, 170. Conf, Boulay Hist. Univ.
Par. III. p. 43. Garinus haereticus Parisiensis I, 304. Gerardus abbas Claraevallis II, 146. Gerardus diaconus Steinveldensis II, 212. Gerardus miles de Brubach II, 37. Gerardus miles de Holenbach II, 131. Gerardus monachus in Heisterbach aliquando Bon-
nensis scholasticus I, 121. II, 317. Gerardus monachus in Heisterbach quondam Colo-
niensis canonicus II, 178. Gcrardus monachus in Heisterbach quandoque Ra-
tisbonensis canonicus II, 329. Gerardus novicius in Alna I, 220: ubi sq. pag. lc-
gendum: „Alleluia finaliter clamavit." Gerardus praepositus Pleyensis I, 292. II, 170. Gerardus praepositus S. Simeonis Treverensis I,
234. Gcrardus cognomento Waschart novicius in Hcm-
menrode I, 245. II, 279. 352. Gerbrandus abbas Claricampi II, 295. Gerinsheim (Gerresheim) villa prope Dusseldorpi-
um I, 339. Gerlacus de Dinge I, 25.
Gerlacus sacerdos et monachus in Heisterbach I, 30 Gerlacus subprior in Heisterbach II, 89. 190. 201.
301. 314. Gertrudis abbatissa in Hovene II, 150. Gertrudis monialis in Monte S. Salvatoris II, 344. S. Gertrudis nobilium monialium monasterium Ni-
vellense, fundatum a Pipini Landensis uxore
Itta sive Iduberga, quae anno 650 huic mona-
sterio praefecit filiam suam Gertrudcm Deo
dignam virginem II, 294.
18
Gcrungus conversus Claustrensis II, 283. Gerungus scholasticus Bonnensis II, 241. Gevardus abbas Heisterbacensis I, 15, 205, 233. II,
23. 263, 319, 343, Giemenich (Gimmenich) prope Aquisgranum I, 362. Gint (Gent) I, 181,
Girzene (Gartzen) prope Entzen II, 150. Giselbertus abbas Claustrensis I, 168. 246, 257. II,
72. 278, S, Goaris oratorium II, 232. Godcfridus canonicus S, Andreae Colo.niae I, 349,
II, 302 sq. Godefridus scholasticus S, Andrcae Coloniae I, 9-
84, 215. Godefridus civis Colonicnsis I, 324. Godcfridus convcrsus Claustrcnsis II, 72. Godefridus milcs in Rotheim II, 305, Godefridus monachus Vilariensis I, 43, Godefridus noviciorum magister in Heisterbach II,
247. Godcfridus prior dc Hovcne II, 172, Godehardus episcopus Hildinshemcnsis II, 145, Godcscalcus canonicus Bonnensis I, 154, II, 325, Godescalcus de Volmuntstcine I, 235, 252, 279. 308.
344. II, 167. 216. Godescalcus usurarius I, 70. Godescalci Visioncs I, 330. Gosvinus abbas dc Vctcri Montc II, 156. Goswinus saccrdos girovagus I, 18. Gothorum ex Asia in Europam migratio I, 124. Gozbertus conversus Claustrensis II, 279. Gozmarus magister S. Patrocli Susatiensis cano-
nicus I, 318, Gregorius Armenius II, 296,
19
Grcgorius Nicephori imperatoris filius et Theopha-
niae quam Otto II uxorem habuit frater, mo-
nasterii Porceti fundator et primus abbas II,
144. Gruningen (Groningen) oppidum II, 65. 125. Gudinsberg (Godesberg) mons supra Bonnam II,
118. Guldolphus miles de villa Scffelingen I, 326. Guntherus Bonncnsis II, 357- Guntherus milcs in Stamhcim II, 313. Gurzcnich villa iuxta Marcodurum 1,253.11,311. Gyber mons II, 325 sq. Hadcnmarc villa in Nassovia II, 208. Hardcrardus de Mcrenberg canonicus S- Gerconis
Coloniae II, 6. Hart grangia monastcrii Hcmmenrodensis I, 10. 281. Hartdyfa de Cogheme II, 173. Hartmannus novicius Claustrcnsis II, 100. Haslo viUa II, 311. Hcgennairdus sacerdos I, 160. Hclias de Rininge I, 71. 323. II, 327. Hellewicus prior in Monte S. Walburgis II, 215. Hclpcnstcin (Helfenstein) castrum iuxta Ehren-
breitstcin II, 9. Helswindis de Giemenich I, 362. Helswindis abbatissa de Porceto I, 54- Hemersbach castrum prope villam Horrem II, 222. Hcmmenrode (Himmerod) abbatia ordinis Cister-
tiensis D. Treverensis prope Manderscheid in
Eiflia I, 7. 87. 234. II, 268. Hcnricus abbas de Scimenu II, 12. 151. Henricus abbas in Heisterbach I, 19. II, 57. 163. 229.
245. 337. 346. Henricus camerarius in Heistcrbach I, 29. 255.
2*
20
Henricus cellerarius maior in Heisterbach I, 178,
261. II, 312. Henricus cellerarius maior de Claustro II, 341. Henricus canonicus S. Kuniberti Coloniae II, 11, Henricus cardinalis Albanensis I, 246. Henricus comes Seynensis II, 127. 319, Henricus contractus, Claraevallis monachus I, 22.
II, 104. Henricus conversus Claustrensis I, 9, 281. II, 15. 16.
17. 111. 162, 186,284, Henricus conversus Heisterbacensis I, 82, Henricus conversus Vilariensis I, 202, II, 21. Henricus diaconus Coloniensis II, 174, Henricus dux Lovaniae II, 49. 103. Henricus dux Saxoniae I, 108. 243. 362. Henricus cognomento Fig I, 257. 334. Henricus cognomento Gemma I, 123. Henricus cognomento Nodus II, 327. Henricus cognomento Ratio (Razo, Ratz, Raitz;
quae fuit nobilis Coloniae familia) I, 380. II,
304. Henricus de Foresto II, 264. Henricus Franciae regis Lodewici VII frater fit mo-
nachus I, 26. Henricus V imperator I, 16. Henricus VI imperator II, 102. 134. II, 14. 237. 250.
324. Henricus marschalcus regis Philippi I, 379. Henricus miles Bonnensis I, 205- Henricus miles de Falkinstein I, 276, Henricus miles fit monachus in Claustro II, 43. Henricus monachus in Claustro II, 44, Henricus monachus in Heisterbach II, 37. Henricus de Molsberg II, 9.
21
Henricus de Mosella I, 374.
Henricus palatinus Ottonis IV frater I, 36,
Henricus prior Praedicatorum Coloniensium I, 390.
Henricus rusticus in villa Bude II, 305.
Henricus sacerdos in villa Elyzacia II, 238.
Hcnricus sacerdos in Claustro II, 186.
Henricus scholasticus S. Gereonis Coloniae I, 309.
Henricus de Ulme I, 200. II, 127« 248.
Henricus de Wida I, 243.
Henricus de Ysenburg II, 285.
Heribertus archiepiscopus Coloniensis I, 99. II, 134.
Herlisheim villa Alsatiae prope Bischweiler I, 216.
Hermanus abbas Loci S. Mariae I, 7, 36. 127. 175.
217. 261. 263. 267. 281. sqq. 344. II, 64. 111. 115.
158 sq. 162. 186. 279. 283. 322. Hermannus cantor in Heisterbach I, 257. 333. Hermannus conversus Claustrensis II, 71, Hermannus decanus Bonnensis I, 147. 154. 157.
165. 169. 309. H, 58. Hermannus, decanus Hildinshemensis I, 356. Hermanus decanus S. Gereonis Coloniae II, 176. Hermannus secundus decanus ecclesiae maioris
Coloniae II, 303. Hermannus inclusus de Arnisberg I, 252. 332. Hermannus lantgravius I, 32. 40. II, 235. 316. Hermannus monachus Sconauiensis I, 51. Hermannus Susatiae combustus I, 270. Hersethusin (Hardehausen) abbatia ordinis Cister-
tiensis D. Paderbornensis, filia Veteris Campi,
prope Warburg I, 69. Hertwicus scholaris II, 180. Herwicus monachus II, 286. Herwicus prior Claustrensis I, 284. II, 277.
22
Hesbania Hasbania Hispania (Hasbain) comitatus in
tcrritorio Lcodiensi II, 328- Hesterbach (Heisterbach) abbatia ordinis Cisterti-
cnsis D. Coloniensis II, 37. Hcydcnricus ccllcrarius in Heisterbach II, 296. Hcydenricus monachus in Heisterbach II, 200. Hcylardus sacerdos in Wuninsdorp II, 179. Hcylcka inclusa apud S. Andream Coloniac I, 350. Hicronymi sermones II, 45. Conf. Hcnriquez Mc-
nolog. Cistert. p. 217. Hildeboldus comcs de Limbere II, 179. en
Hildcbrandus monachus Claustrensis II, 276. Hildebrandus sacerdos de Mestcde II, 180. Hildebrandus dc villa Holchoim I, 67. Hildegundis dc Lubbelarc II, 192. Hildegundis monialis II, 122. Hildegundis Nussiensis I. 47 sqq. Hildinsheim oppidum I, 109. II, 179. Hirminoldus decanus Bonnensis I, 224. HolchoiTn villa I, 67. Holenbach (Holbach) villa in Nassovia propc Mon-
tabaur II, 131. Hollandiac comes Wilhelmus primus II, 53. Holllandiae comitissa Adelheidis uxor Wilhclmi
II, 51. Honorius III Papa I, 153. 300. II, 4. 216. Horichcim (Horchhcim) villa propc Ehrenbrcitstcin
II, 9. Hovene monialium coenobium ordinis Cistcrtiensis
prope Tulpetum I, 330. II, 150. 172. 229. Hugo abbas Bonaevallis Viennensis I, 142. Hugo cpiscopus Leodicnsis I, 96 sq. Hugo episcopus Lugdunensis I, 6. Hugo milcs in Stamheim II, 313-
23
\i
unorum origo I, 124. Huorst Hurst Horst castrum in agro Rhenensi, ab
episcopo Ultraiectensi Godefrido de Rhenen
(1156—1178) constructum ad tuendam ditio-
nem suam contra comitatum Geldriae I, 71. Jacobus Judaeus (e nobili familia Coloniensi
Juden, Jiidden) II, 303. S. Jacobi limina: vide Compostella. Jerosolyma a Sarracenis capta II, 250. in ea Chri-
stianorum vita impia I, 187. Jerosolymam peregrinationes sacrae I, 47. 185- II,
218. 291. 322. Jerosolymitanae Christianorum expeditiones I, 40.
II, 249 sq. 259. Ignis sacer II, 212. 335. Ittdia II, 132. Innocentius III Papa I 69. 70. 74. 77. 103. 149. 151.
300. 303. 323. 381. II, 7. 237. Insula S. Nicolai, monialium coenobium ordinis B,
Augustini, in Mosella I, 255. 256. 292. II, 121.
127. Johannes abbas S. Victoris Parisiensis I, 365. Johannes archiepiscopus Treverensis I, 10. II, 58.
327. Johannes burgravius de Rinecken I, 323. Johannes Capotius Romanus I, 103. Johannes cognomento Danus (ex nobili familia
Dhan: cuius dominatus fuit in Alsatia circa Lu-
tram fluvium qui Rheno miscetur) II, 307. Johannes decanus Aquensis I, 355. II, 145. 179. 223.
241. Johannes Eleymon episcopus Alexandrinus I, 145.
II, 146. Johannes episcopus Cameracensis I, 309, II, 58.
24
-Johannes de Horicheim II, 9.
Johannes monachus in Claravalle II, 120.
Johannes monachus in Heisterbach II, 192. 326-
Johannes monachus in Hemmenrode II, 21. 23. 121.
Johannes pastor de Risene I, 68- II, 180.
Johannes sacerdos in Hemmenrode II, 159.
Johannes sacerdos de Uncinis I, 304.
Johannes sacrista Vilariensis II, 340.
Johannes scholaris I, 252.
Johannes scholasticus Prumiensis I, 122.
lohannes Xantensis scholasticus postea abbas S.
Trudonis I, 70. 136. 382. II, 32. 334-. Jordanus cardinalis II, 332. Jordanus monachus Claustrensis II, 230- Irmentrudis de Milendonk abbatissa in Ditkirgen
II, 35L Irmingardis magistra in Insula S. Nicolai II, 121. Isleve (Eisleben) oppidum Saxoniae II, 246. Judaei foetent I, 96. in parasceve feria sexta in-
firmi sunt I, 92. S. Juliani ecclesia Susatiensis I, 318. Julianus apostata mandato B. Virginis per sanc-
tum Mercurium sancti Basilii precibus, tra-
iectus fuisse dicitur II, 124. Jutta matrona in castro Veldenze II, 63. Jutta matrona in Freggenne II, 300. Jutta monialis in Bethbure II, 255. Karixtus abbatia ordinis Cistertiensis in Lombar-
dia II, 45. Karlomannus rex I, 171. Karolus Magnus I, 145- Karolus abbas Vilariensis I, 43. 53- 127. 163. 246.
340. 370. II, 92. 135. 235. 279. Karolus burgensis Coloniensis II, 135.
25
S. Katherina H, 150.
Katherina puella iudaea Lovaniensis I, 95 sq.
Kelle villa prope Burgbrohl II, 326.
Kolmere (Colmar) in Alsatia II, 322.
Komele villa II, 172.
Kono civis de Tulpeto II, 75.
Kono dominus castri de Malberg II, 285.
Kono monachus Claustrensis II, 270.
Kono de Rulant II, 226.
Kummede (Kloster-Cumbd) monialium coenobium
ordinis Cistertiensis, haud procul ab oppido
Simmern I, 383- Kunincskirgen villa I, 315: ubi codex Berolinensis
Konigiskirchen B Kininskirken C Kimis-
kerchcn P Kinmiskirchin. Lacus (Laach) abbatia ordinis S. Benedicti D. Tre-
verensis prope oppidum Mayen I, 238, 327- S. Lamberti ecclesia collegiata Leodiensis II, 294. S-
Lamberti sicut et quorundam aliorum Collegio-
rum rectores, vocabantur abbates. Lambertus civis Coloniensis I, 350. Lambertus decanus S. Apostelorum Coloniae II,
170. Lambertus frater Walteri militis in Enthenich II,
319. Lambertus monachus in Heisterbach I, 315. 367. II,
13. 243. 296. Lancwade (Langwaden) coenobium monialium ordi-
nis Praemonstratensis D. Coloniensis, prope
Wevelinghoven I, 125. Lapis S. Mychaelis (Michaelstein) abbatia ordinis
Cistertiensis anno 1146 aedificata prope oppi-
dum Blankenburg II, 220. Laudunensis civitas (Laon) I, 366.
26
Leggenich (L^chenich) inter Coloniam et Tulpetum
II, 323. Leiglinge (Leichlingen) villa ad Wipperam fluvium
II, 143. Leodium (Luttich) I, 12. II, 335. Leonius novicius Claustrensis I, 20. Liffardus conversus Claustrensis I, 175. 11, 254. Limburg ducatus I, 322. Limpurgensis ecclesia collegiata in oppido Limburg
ad Logonam fluvium II, 6. Lingonensis civitas (Langres) I, 5. 306. Linse villa (Linz ad Rhenum) I, 98. S. Linthildis II, 150. Legendum videtur Liuthildis,
id est Luthildis. Lisere (Lieser) villa ad Mosellam II, 256. Livonia II, 93. 149. 193. 243. 287. 297. Locus S. Mariae (Marienstatt) abbatia ordinis
Cistertiensis in Westerwaldia prope Hachcn-
burg II, 8. Vide Hermannus. Lodewicus I comes de Lootz et de Rieneck II, 202,
Vide Addcnda. Lodewicus II lantgravius I, 32. 40. II, 316. Lodewicus III lantgravius I, 40. Lodewicus miles de castro Arc I, 30. Lodewicus monachus Heisterbacensis I, 388. Logona (Lahn) fluvius IL 6. a
Lombardia I, 99, 307. 308. 385. Losensis comitatus in territorio Lcodiensi II, 18.
202. 327 sq. Lotharingiae dux II, 53. Lotharius rex Romanorum I, 16. Lovania (Lowcn) I, 96. 386. II, 327. Lubbelare (Liblar) villa II, 192. Lubech oppidum I, 310.
27
Lucius III Papa I, 48. 307.
Lucka (Loccum) abbatia ordinis Cistertiensis D.
Mindensis, quinque circiter milliariis distans
ab urbe Hannover II, 23. 33. 73. 95. 142. 287. Ludo conversus Claustrensis II, 283. Ludolphus magister noviciorum in Heisterbach II,
343. Ludolphus monachus in Heisterbach II, 200. Ludolphus monachus in Porta II, 287. Lueri (Lauriacum, Lire) I, 304. Lunbere lege Limbere (Limmer) castrum prope ur-
bem Hannover II, 179. Lupoldus dux Austriae I, 301. Lupoldus episcopus Wormateensis I, 73. Lureke (Lorch) oppidulum ad Rhenum: vide Theo-
dericus. Lutere (Lutra, Fraulautern) nobilium monialium
coenobium ordinis B- Augustini D. Treverensis,
iuxta oppidum Saarlouis I, 389. II, 122. Lutharius praepositus Bonnensis II, 302. Lutzelinburg (Luxemburg): vide Walerammus, Luzheim (Liixheim) villa prope Keltz et Miidders-
heim II, 310. Maguntia I, 287. Maguntinus episcopus Sifridus
II, 59. S. Malachias episcopus Hiberniae I, 159. Malberg castrum prope Kyllburg II, 285. Manegoldus monachus Heisterbacensis II, 37. Mannetum lege Mamnetum (Nantes) oppidum 1, 120. Marcadellus Ferrariensis I, 384. Marcmannus lege Marcinannus monachus Heister-
bacensis I, 246. II, 231. 279. Margaretha monialisinMonte S. Salvatoris II, 344. Margaretha virgo Lovaniensis I, 386.
28
B, Mariae Virginis monasterium monialium Colo-
niae I, 153- B, Mariae Magdalenae capella et hospitale in Stol-
gingaze Coloniae II, 210. Maria Armenia II, 296. Maria monialis in Bredehorn II, 337. S. Marina virgo I, 47. Marsilius episcopus ad S. Sebastianum in Tuscia
II, 69. S. Martini ecclesia Ultraiectensis II, 233. S. Martinus episcopus Turonensis I, 50. 144. II, 145,
189 .299. Mascelinus clericus Maguntinensis I, 16. S. Maternus II, 146. 280. S. Mathiae monasterium ordinis S. Bencdicti iuxta
Treverense oppidum II, 146. S. Mauritii monialium ordinis S. Benedicti coeno-
bium Coloniae II, 73, 320. Mauritius episcopus Parisiensis I, 107. 371, II, 199- Maxentii imperatoris in inferno poena II, 320. S, Maximini monialium ordinis B. Augustini coeno-
bium Coloniae II, 293. Mediolanum II, 251.
Menevelt (Mayenfeld) regio Eifliae I, 238. II, 327. Mengoz conversus Claustrensis II, 278. Mengoz miles I, 326. Mercurius martyr II, 124. Merenberg castrum et comitatus in Nassovia propc
Weilburg II, 6, Mcrlinus Britannorum propheta I, 124. Mcstcde II, 180. Mctensis civitas (Mctz) I, 299. Mcthildis de Smithusen I, 154. Methildis magistra in Fusinnich I, 53. II, 177.
29
Meyne (Mayen) villa II, 285.
Meynerus monachus Claustrensis II, 268.
Milene II, 328. Vide Addenda.
Miralimomelinus rex de Marroch I, 303.
Molbach (Maubach) castrum prope Niedeggen I,
363. Molismus (Molemes) coenobium ordinis S, Bene-
dicti tribus fere millibus disiunctum ab oppido
Chatillon sur Seine I, 5. Molsberg castrum in Nassovia prope villam Wall-
merod II, 8. Monasteriensis ecclesia collegiata SS. Martini et
Severi in Mayenfeldia I, 155. 255. II, 302. Monasterium Westfaliae II, 5. 33. 195. 308. Mons sive Vetus Mons (Altenberg) abbatia ordinis
Cistertiensis D. Coloniensis anno 1133 fundata
ad Dunam fluvium I, 230. II, 11. 156. 324. Mons Cassinus ordinis S. Benedicti monasterium in
Italia I, 180. Mons Pessulanus (Montpellier) oppidum I, 299. II, 34 Mons S. Salvatoris monialium ordinis Cistertiensis
monasterium iuxta Aquisgranum I, 54. 291.
II, 133. Mons S. Walburgis (Walberberg) monialium ordinis
Cistertiensis monasterium prope Briihl I, 24. 53.
54. 337. II, 28. 82. 87. 1 17. 189. 230. 252. 295. Montenake (Montenaeken) villa prope Hasselt op-
pidum II, 327. Morimundus abbatia ordinis Cistertiensis D. Lingo-
nensis, in Bassigneyo Campaniae regione, anno
1115fundatal, 6. 36. 38.208. Mosella I, 36. 209.
S. Mychaelis basilica Coloniae II, 212. Mychael monachus Claustrensis II, 270.
30
Lychael sacerdos I, 337-
Namurcum II, 188. Namurcensis comes I, 86.
Naumuticum (Nemurtium, Nemours) oppidum I, 305
Nazareth monialium ordinis Cistertiensis coeno- bium in Frisia II, 337.
S. Nicolai capella Coloniae II, 303.
S. Nicolai ecclesia in Lubech II, 310.
S. Nicolai monasterium: vide Bruwilrc.
S. Nicolaus II, 66. 141. sqq. 335.
Nicolaus advena Antiochenus, unus e septem primis diaconis (Act. 6, 5), quem Irenaeus, Tertullia- nus et alii falso asserunt fuisse auctorem sectae Nicolaitarum haereticorum, qui dicebant lici- tam esse fornicationem II, 267.
Nicolaus archipoeta monachus factus, apostatavit
I, 84.
Niethiecke (Niedeggen) castrum II, 320.
Nivella (Nivelles) oppidum Brabantiae I, 116. 251.
II, 294.
Noradinus filius Saladini I, 186.
Normannia I, 301-
Norwegia II, 129.
Novum Castrum (Neuburg) abbatia ordinis Cister-
tiensis D. Argentinensis prope oppidum Hage-
nau II, 357. Nuenkirgen villa II, 309. In episcopatu Coloniensi
sunt plures villae vocabulo Neukirchen; vide-
tur tamen hoc loco intelligenda esse illa Mon-
tensis prope Opladen. Nuinburg (Nienburg) abbatia ordinis S. Benedicti in
Saxonia ad confluentem Bodae et Salae II, 224. Nureberg (Mons Nore, Niirburg) castrum Eifliae
prope Kelberg II, 332. Nussia (Neuss) oppidum I, 47. II, 190.
31
Nycholaus: vide Nicolaus,
Obertus conversus Claustrensis II, 274,
Odo dux Burgundiae I, 6.
Odo haereticus Parisiensis I, 304.
Oesbroeck (Oestbroeck) abbatia monachorum et
monialium ordinis S. Benedicti in honorem B.
Virginis et S. Laurentii circa annum 1121 con-
structa primo lapide ab Ultraiecto: quod coe-
nobium propter strictam religionis observan-
tiam, Carcer Ordinis pridem dictum volunt
II, 291. Oliverus daemon I, 280. 319. Oliverus scholasticus Coloniensis I, 70. 116. 181. II,
234. 245. 251. 333. Osilia virgo Leodiensis II, 294. Osinburgensis (Osnabrugensis) episcopus I, 29. Ottirburg (Otterberg) abbatia ordinis Cistertiensis
D. Moguntinae anno 1145 fundata haud procul
a Lutra Caesarea: vide Philippus. Otto IV imperator I, 36. 74. 103. 188. 308. 321. 341.
362. 363. 369. 379. II, 236. 307. 349. Otto cursor archidiaconi Leodiensis II, 307. Otto dc Geldria praepositus Xantensis postea epis-
copus Traiectensis II, 30. Otto de Lippia episcopus Traiectensis II, 334. Otto de Sconinburg II, 231. S. Pafnutius II, 79.
Palernensis ecclesia in Secilia II, 324. Palmirsdorp (Palmersdorf) prope Briihl I, 21. Pandolphus notarius II, 332. S. Panthaleonis abbatia ordinis S. Benedicti in ci-
vitate Coloniensi I, 43. 156. 349- Paphos insula II, 251.
Parcus monialium ordinis Cistertiensis coenobium
primo lapide a Lovanio I, 96. Parisius I, 25. 36. 75. 83. 304. II, 13. 212. Paschalis Papa II, 69. S. Paschalii purgatorium II, 347. S. Paternianus II, 143.
S. Patricius episcopus Hiberniae II, 317. 347. S. Patrocli monasterium Susatiae I, 123. 161. 270.
318. S. Pauli ecclesia Monasteriensis II, 308. Paulus Simplex abbas I, 381. Pavo conversus in Lucka II, 73. Peregrinationes sacrae I, 24. 47. 70. 309. 324. 326.
361. 377. 384. II, 75. 99. 130. 132. 218. 222. 262.
290. 291. 322. 323. Peregrinus archiepiscopus Coloniensis II, 134. Pergamum (Bergamo) II, 251. Pertica provincia (Perche) comitatus in Gallia II,
12. S. Petri ecclesiae Coloniensis I, 290. 360. Romana
I, 303. Treverensis II, 57. Petrissa monialis I, 337.
Petrus abbas Claraevallis I, 364. II, 14. Petrus Cantor Parisiensis magister I, 107. II, 139. 185. 354.
Petrus de S. Clodowaldo sacerdos I, 304.
Petrus de Confluentia monachus in Claustro II, 92.
Petrus Praedicatorum coenobii Coloniae construc-
tor II, 209. Petrus cardinalis de S. Potentiana I, 380- Petrus telonarius II, 146. Philippus abbas de Ottirburg I, 46. 219. 221. 256.
II, 232.
33
Philippus archiepiscopus Coloniensis I, 84, 233.
269. II, 158. 351. Philippus comes Namurcensis I, 86. Philippus nigromanticus I, 276 sqq. Philippus rcx Romanorum I, 24. 74. 184. 321. 322.
341. 363. 379. II, 119, 235. 236. 260. 303. 307.
349. Philippus rex Francorum I, 183. 305. 365. 375. In
loco I, 107 delenda sunt verba: ,,praedecesso-
ris huius". Pictavia (Poitou) I, 301. II, 214. Piscina (Weiher) coenobium monialium ordinis B.
Augustini prope muros Coloniac I, 380. Vide
Addenda. Pleysensis praepositura B. Pancratii in villa Ober-
Pleis I, 292. II, 170. Polege (Polch) villa prope Mayen II, 38. Pontiniacum (Pontigny) abbatia ordinis Cistertien-
sis D. Autissiodorensis, anno 1114 fundata,
quatuor leucis ab oppido Auxerre I, 6. Porcetum (Burtscheid) primum monachorum ordi-
nis S. Benedicti, postea (1222) monialium or-
dinis Cistertiensis coenobium in D. Lcodiensi,
iuxta Aquisgranum I, 54. 334. 360. II, 133. 144. Porta abbatia ordinis Cistertiensis D. Naimiburgcn-
sis (a Mauritio Saxone anno 1543 in Gymnasi-
um commutata) II, 287. Porta Ciericorum Coloniae I, 349. II, 302. Porta Martis Coloniae I, 135. II, 212. Portensibus (libri CP habent Porcensibus) II, 45.
Intelligit opinor villam Portz circa oppidum
Saarburg. Praedicatorum Coloniae coenobium ouis condidit
II, 210.
34
Pruli (Prulliacum) abbatia ordinis Cistertiensis D.
Senonensis, anno 1118 fundata prope cppidum
Provins en Brie II, 339. Prumia (Priim) abbatia ordinis S- Benedicti D. Tre-
verensis I, 122. 252. VideCaesarius. Pulchra Vallis civitas Albiensium I, 302. Pumerane (Rivus Siccus, Rio-Seco) abbatia ordinis
Cistertiensis D. Burgensis iri Hispania, prope
oppidum Burgos et iuxta villa Medina de Po-
mar II, 70. Quido (Guiido) villa Galliae prope Dinan II, 25. 87.
217. Ratisbona (Regensburg) II, 293. 329. Relaxhusen (Riddagshausen, Rittershausen) abba-
tia ordinis Cistertiensis D. Halberstadensis
iuxta urbem Braunschweig I, 212- II, 299. Remage oppidum ad Rhenum I, 322. S. Remigii ecclesia Bonnensis I, 121. S. Remigius episcopus I, 327. Remis (Rheims) oppidum I, 88. 326. Renbodo conversus Heisterbacensis II, 154. Renerius confessor Innocentii Papae II, 8. Renerus capellanus ducis Lovaniensis I, 96. Renerus scholasticus S- Andreae Coloniae I, 217.
352. 355. 377. II, 129. 201. Renhecke (Rieneck) comitatus Franconiae in silva
Spessart II, 202. Reynaldus archiepiscopus Coloniensis I, 230. 298. S. Reynoldi capella Coloniae II, 211. Richardus conversus in Heisterbach I, 203. 334.
338. II, 98. Richardus rex Angliae I, 103. II, 249. Richardus scriptor in monastirio Arnsbergensi
Wedinghausen II, 354.
35
Richmudis virgo rcligiosa II, 86, 89, 189. Richwinus cellerarius in Hcisterbach I, 250. 260.
II, 239. 296. Rindorp (Grau - Rhcindorf) monialium cocnobium
ordinis Cistcrticnsis propc Bonnam II, 343. Rindorp (Schwarz - Rheindorf) nobilium monaioli-
um coenobium ordinis S. Bcnedicti prope
Bcucl ex opposito oppidi Bonncnsis II, 170. Rinccke (Rhcineck) castrum ad Rhenum I, 121.
323. Riningcn (Rhencn) oppidum in provincia Ultraicc-
tensi haud procul a Rhcno fluvio I, 71. II, 327. Rinkaslc (Rhcinkasscl) villa prope Worringen II,
323. Riscnc (Rijsscn) oppidum Twenthiae II, 180. Robertus abbas Molismi, institutor ordinis Cister-
tiensis I, 5. 7. Robcrtus dc Corcui (de Corzon) nationc Anglus,
cancellarius Studii Paricnsis, legatus aposto-
licus et cardinalis tit. S. Stephani in Coclio
montc I, 306. Robcrtus magister Parisicnsis I, 306. Rodc (Klosterrath) abbatia rcgularium canonico-
rum D. Lcodiensis, iuxta Hcrzogenrath II, 302. Rodc villa I, 337. Rodinkirge (Rodenkirchcn) villa prope Coloniam
I, 211.
Rothcim (Ratheim) villa propc Heinsbcrg II, 305. Rudingerus miles ebriosus II, 349. Rudingerus monachus Claustrcnsis II, 282. Rudolphus canonicus S. Plechclmi Aldcnsaliensis
II, 164.
Rudolphus conversus in Hcisterbach II, 160. Rudolphus conversus in Lucka II, 95.
3'
36
Rudolphus episcopus Leodiensis I, 354.
Rudolphus de Naumutico I, 305.
Rudolphus praepositus maioris ecclesiae Treveren-
sis I, 48. Rudolphus scholasticus Coloniensis I, 38. 46. 196.
352. II, 181. Rugerus magister Parisiensis II, 139. Runengen monialium coenobium II, 169. Runkel castrum et comitatus in Nassovia II, 470. Rupes Amatoris (Rocamadour prope oppidum
Gourdon: cuius loci ecclesia, in honorem B.
Virginis a S. Amatore exstructa, miraculis
erat celebris et a multis peregrinantibus ctiam-
num frequentatur I, 24. II, 34. Rutenorum gens deleta II, 250 sq. Saladinus rex Syriae I, 186. 188. II, 250. Salebergiensis decanus I, 306. Salomon monachus Claustrensis II, 282. Salzeburgensis episcopus II, 107. Sardanay II, 35. Sarraceni Achonem urbem capiunt I, 186. Jerusa-
lem II, 250. Templarios invadentes ab angelis
capti et occisi II, 119- eorum clades II, 102.
137. 227. in Christianos expeditio II, 250. dc
Christianis victoriae I, 188. II, 102. 226. 248.
eis arma vendentes excommunicati I, 182. eis
Christianorum impia vita scandalo est I, 187.
in eos Christianorum expeditiones II, 250. cru-
cis in eos praedicatio I, 12. 23. 70. 247. Schisma in Papatu I, 87. II, 69. in Romano imperio
I, 74. 103. 239. 300. 379. II, 152. 206. 232. 235.
349. in Traiectensi episcopula II, 31. in Tre-
verensi I, 48. S. Scholastica soror S. Benedicti I, 50. 388.
37
Scimena (Cheminon-l'Abbay6) abbatia ordinis Cisteriiensis D. Catalaunensis prope V^itry-lc Fran^ois oppidum ad Matronam fluvium II, 12. IJI. S12.
Sconauia (Schonau) abbatia ordinis CiSvertiensis D. Wormatiensis, uno circiter milllari ab HA- delber^a distc.ris I, 36. 50.
Sconauia abbatia monachorum et monialinm oidi- nis S. Benedicti D. Treverensis prope Nastat- ten in Nassovia II, 46.
Sconauia II, 39. Fuit quidem monialium coenobi- um huius nominis in D. Herbipolensi, in villa Moppe prope Gemiindam oppidum ad Salam fluvium; sed erat ordinis Cistertiensis. Elisa- beth autem, id quod prodit officii sui nomen magistra, monialis fuit ordinis Praemonstra- tcnsis aut B. Augustini.
Sconinburg (Schonberg) castrum iuxta Vesaliam superiorem II, 231.
Scocia II, 347.
Scothus presbyter Coloniensis I, 353.
Seffelingen (Sevelingen, Zeevelich, Sifflick, Zyff- lich) villa prope Cranenburg I, 326.
Senonensis (de Sens) archiepiscopatus I, 306. Sentia sodalis S. Ursulae II, 151. Sephadinus Sarracenorum imperator I, 322. Septia (Ceuta) oppidum I, 182. S. Severini ecclesia Leodiensis II, 294. S. Severinus archiepiscopus Coloniensis I, 50. Severus episcopus Ulixisbonensis II, 137. Sibilia (Sivilla) civitas Hispaniae I, 303. Sigeberg (Siegburg) oppidum ad Sigam flucium I, 345. Sigebergensis abbatia ordinis S. Bene-
38
dicti, fundata ab Annone II archiepiscopo Co-
loniensi I, 292. 344. Sigerus Bonnensis II, 357. Sigerus monachus Claustrensis II, 272. Sigerus prior in Claravalle I, 170. II, 121. Sigerus sacerdos I, 181.
S. Simeonis ecclesia Treverensis I, 234. II, 147. Simon abbas Foniacensis I, 153. Simon comes de Fortimonte (Monfort), Licestria,.
Tolosa, dux Narbonensis, vicecomes Biteren-
sis et Carcassonensis I, 302. Simon conversus in Alna I, 150. Simonis monachi prophetia I, 101, Sinzig: vide Addenda. Sistappus civis Coloniensis I, 324. Smithusen (Schmithausen) prope Cliviam I, 154. Sophia abbatissa in Hovene II, 229. S. Sophiae ecclesia Constantinopolitana I, 200. II,
127. Spirea (Speyer) oppidum II, 14. Sprenkirsbach (Springiersbach) abbatia ordinis B.
Augustini prope Wittlich 1, 255. Stalum villa II, 335. Stamheim villa prope Miihlheim ad Rhenum II,
313. Steinhardus proditor I, 253. Steinvelt (Steinfeld) monasterium ordinis Prae-
monstratensis D. Coloniensis in Eiflia I, 115.
228. II, 212. Stephanus abbas Cistertii I, 6-
Stephanus archiepiscopus Cantuariensis I, 304. 306.. Stephanus diaconus de veteri Curbuelo I, 304. Stephanus sacerdos de veteri Curbuelo I, 304. Stephanus sacerdos de Cella I, 304,
39
Stcphanus de Vitreio I, 17.
Steppo presbytcr in Montc S. Salvatoris II, 345.
Stolgingazc (Stolckgassc) strata Coloniae II, 210.
Strata Alta (HochstraBe) Coloniae I, 268.
Strazburg I, 133. II, 299.
Stromberg mons I, 7- 102. 233. II, 52. 118. 158.
Stupa (Stuben): vide Insula S. Nicolai.
Sucderus miles de Dingc I, 25.
Suevi II, 322. Suevia I, 279.
Susacia (Soest) oppidum I, 123. 146. 160. 318. II,
240. Sutherhuscn villa Frisiae II, 245. Sybodo miles II, 60. Syfrodus de Runkcl II, 170. Syfridus sacerdos Claustrensis II, 277. Syfridus sacerdos Hcisterbacensis II, 57. 343. Syna II, 151. Syon monasterium monialium ordinis Cistertiensis
in Frisia II, 295. 338. Sywardus scultetus in Leggenich II, 323. Szere abbatia ordinis Cistertiensis in Gallia II, 299. S. Tarquilinius Tranquillinus II, 249. Tcmplariorum ordo II, 137. 361. Terrae motus II, 251 sq. S. Thaidis pocnitentia et lacrimae I, 56. S. Thebaeorum martyrum reliquiae Bonnae inven-
tac II, 136. Theobaldus abbas Sconauiae I, 50. Theobaldus abbas Ebcrbacensis I, 295. 345. Theobaldus comes Campaniac II, 105. Theobaldus monachus Heistcrbacensis I, 177. Theobaldus usurarius Parisiensis I, 107. Theodericus Bonnensis II, 357.
40
Theodericus cognomento Cancer de villa Carpania
II, 261. TheodeHcus de Rulant II, 226. alter eiusdem no-
minis II, 291- Theodericus de Erinportze Coloniensis I, 379. Theodericus de Cellario monachus Claustrensis II,
72. Theodericus de Lureke monachus Heisterbacensis
I, 43. II, 30. 168. Theodericus monachus Eberbacensis II, 208. Theodericus comes in Wiede, monachus Heister-
bacensis II, 204. 253. 319. Theodericus comes de Are, episcopus Traiecten-
sis II, 332. Theodericus episcopus Coloniensis II, 58. 118. 174. Theodericus episcopus Livoniae II, 93. 149. Theodericus episcopus Monasteriensis II, 5. Theodericus miles quidam iuvenis II, 37. Theodericus miles in villa Wurme II, 301, Theodericus prior de Yesse II, 5. Theodericus rex Gothorum II, 326. Theodericus sacerdos in Gruningen II, 126. Theodericus Susatiensis monachus in Heisterbach
I, 28. 123. 146. 310. Theophilus episcopus Alexandrinus I, 344. II, 13. Theumata sodalis S. Ursulae II, 151. Thiemo miles Susatiensis I, 318. Tholosa (Toulouse) I, 302. S. Thomae apostoli limina in India II, 132. S. Thomas Cantuariensis episcopus II, 5. 139- 140.
255. S. Thomae Cantuariensis coenobium monialium
nobilium ordinis Cistertiensis D. Treverensis
in Eiflia ad fluvium Gelbim I, 54.
41
Thomas fratcr I, 306.
Thomas monachus Claustrensis I, 335.
Thomas theologus II, 299.
Thorinbus (Thorembais) villa Brabantiae propc Ni-
velles II, 191. Toletum (Toledo) civitas Hispaniae I, 39. 279. Traicctum (Utrecht) I, 25. 54. 185. II, 31. 130. 233,
243. 245. 310. 311. 332. Trappa (La Trappe) abbatia ordinis Cistertiensis
propc oppidum Mortagnc et iuxta villam So-
ligny in provincia Pertica (Perche) II, 12. Trccae (Troycs) oppidum Galliac I, 307. Trecensis
episcopatus I, 306. Trcvcris (Tricr) I, 335. II, 57. 71. 347. Tricastrum villa iuxta Divionem I, 326- Tridcntina civitas II, 76. Tris (Trcis) villa ad Mosellam prope Cochcm II,
10. S. Trudonis abbatia ordinis S- Bcnedicti D. Leo-
diensis in oppido S. Trond I, 382. Tuinum (Thuin) castrum Brabantiae ad Sabim flu-
vium I, 220. Tulpctum (Ziilpich) oppidum I, 361. II, 75. Tuscia I, 99. II, 69. Tuyciensis abbatia ordinis S. Benedicti, ex oppo-
sito Coloniae I, 358- Tuyciensis matrona II,
155. Tyrus I, 48.
Uda inclusa Namurcensis II, 188. Uda religiosa femina in villa Thorinbus II, 191. Udcllolt monialis in Monte S. Walburgis II, 295. Ulixisbona II, 137. Ulmene (Uclmen) castrum Eifliac: vide Henricus
de Ulme.
42
Ulricus Colonicnsis II, 152.
Ulricus cognomento Flasse I, 245.
Ulricus abbas Vilariensis II, 341,
Ulricus monachus Vilariensis I, 153. II, 188.
Ulricus praepositus Steinveldensis I, 228-
Ulricus sacerdos de Lueri I, 304,
Uncinis I, 304.
Urbanus II Papa I, 6,
Valdosiana haeresis I, 299.
S. Valerius episcopus Treverensis II, 146.
Vallis S. Petri (abbatia Heisterbacensis) I, 7, 233,
II, 159, Veldenze castrum iuxta Berncastel ad Masellam
II, 62, Venetia II, 251. Vercellis (Vallis cellartmi, Valcellae, Vaucellac,
Vaucelles) abbatia ordinis Cistertiensis prope
Cemeracum II, 31, Verona I, 48. 50. 307. Vetus Mons: vide Mons. S. Victoris abbatia canonicorum regularium, anno
1113 a Ludowico Crasso rege fundata ad mu-
ros urbis Parisiensis I, 75. 255. 365, Vilare (Villare, Wilre, Weiler-Bettnach) abbatia
ordinis Cistertiensis D. Metensis prope oppi-
dum Metz II, 55. Villarium (Villers) abbatia ordinis Cistertiensis
duobus millibus ab oppido Gcmbloux disiunc-
ta I, 28. 43. 226. 386. II, 149. 188. 340. S. Vincentius m.artyr II, 137. S. Virginum XI millium coenobium Coloniae I, 353,
II, 151. 154. Vitreum (Vitrc) oppidulum in Britannia minore ad
fluvium Vilaine I, 17.
43
Volmuntstcine (Vollmarstcin) castrum Wcstfaliae ad.
Ruram fluvium I, 332. II, 338. Vide Godcscalcus Vulcanus mons II, 322 — 326. S. Walburgis ccclcsia Hildcnshcmicnsis II, 179. Walcrammus filius ducis Limburgcnsis Hcnrici IV
comcs dc Lutzelinburg I, 279. 322. II, 60. Walcwanus milcs fit monachus in Claustro I, 45. Waltcrus dc Birbcch I, 151. 287. II, 19. 35. 49. 226.
Waltcrus fuit filius Godcfridi dc Bierbais: cu-
ius proavus Balduinus de Crcquy uxorcm ha-
buit comitis Lovanicnsis filiam Margarctham,
quae pro dote in matrimonium attulit domina-
tum dc Bicrbais. Waltcrus nobilis Ultraicctensis abbas Vilariensis I,
88—90. 96. 130. 152. II, 31. Waltcrus de Milcne II, 328. Waltcrus clcricus Lovanicnsis I, 96. Walterus dispcnsator Lutharii praepositi Bonnen-
sis II, 302. Walterus cpiscopus Cabilonensis I, 6. Walterus miles in Enthenich II, 318, Waltcrus monachus Alncnsis I, 13. 15. Wancbach (Nicdcr-Wambach) villa in Wcstcrwal-
dia II, 252. Warncrus; vidc Bonlant. Warnerus monachus Ebcrbaccnsis II, 73. Warnerus monachus Claustrcnsis II, 276. Warncrus prior Claustrensis II, 270. Wcrinboldus canonicus S. Gcreonis Coloniac I. 357. Wcstupc (Wisdorf) villa ad Rhcnum propc Opla-
den II, 101. Wickindisburg castrum II, 170. Videtur essc ca-
strum hodic Wildcnburg dictum, prope villam
Fricscnhagcn in Westerwaldia.
44
Wida (Wieda) villa in ducatu Brunswicensi prope
oppidum Blankenburg I, 243. Wide (Witten) civitas Westfaliae ad Ruram fluvi-
um II, 205. Widekinus vir nobilis II, 170, »
Wido abbas Claraevallis I, 97. Wido abbas Claricampi II, 295. Wido episcopus Praenestinus et cardinalis I, 341.
II, 206. Wiede comitatus: vide Theodericus. Wigerus miles II, 290. .Wi^erus monachus Vilariensis II, 235. 264. 294,
328. Wilhelmus abbas de S. Agatha I, 312. Wilhelmus abbas Claraevallis I, 170. Wilhelmus abbas Vilariensis II, 188. Wilhelmus aurifex haereticus I, 304. Wilhelmus 11 comes Juliacensis II, 318. Wilhelmus III comes Juliacensis I, 301. Wilhelmus episcopus Bituricensis I, 100. Wilhelmus de Helpenstein II, 9. Wilhelmus miles in Lubbelare II, 192. Wilhelmus monachus in Hesterbach II, 346. Wilhelmus canocius Traictensis monachus in Hei-
sterbach I, 185. Wilhelmus novicius in Heisterbach II, 259. Wilhelmus conversus in Heisterbach I, 203. Wilhelmus Pictaviensis subdiaconus I, 304. Wilhelmus sacerdos, in capella iuxta Nussiam pro-
fessus II, 190. Wilhelmus sacerdos in Claravalle I, 170. II, 12L
362. Wilhelmus sacerdos de Stromberg II, 118. Winandus de villa Elzelo II, 218.
45
Winandus monachus Heisterbacensis II, 218. 245. Winandus infirmarius in Heisterbach II, 168. Winemarus de Aldindorp II, 56. iWinendenburg (Wimmelburg) monasterium ordinis
S. Benedicti in Saxonia iuxta oppidum Eis-
leben II, 246. Winricus canonicus Bonnensis II, 303. Wintere (Ober-Winter) villa ad Rhenum prope Re-
magen I, 193, 224. II, 263- Wiricus conversus Claustrensis II, 213. Wiricus miles de Girzene II, 150, Witboldus abbas S. Bernardi II, 4. Witini Visiones I, 330.
Wizinburg (WeiBenburg) in Alsatia II, 232. Wolkinburg mons II, 318. Wolmarus archidiaconus Treverensis I, 48. Wormacia I, 73. 94. Wuninsdorp (Wunstorf) villa tribus circiter millia-
ribus distans ab urbe Hannover II, 179. Wurme (Wiirm) villa prope Randerath II, 302. Xantense oppidum I, 295. Xantensis S. Victoris ec-
clesia collegiata II, 30. 258. Ydida cellerarius S. Bernardi II, 5. Yesse (Jesse, Esscn) coenobium monialium ordinis
Cistertiensis non procul ab oppido Groninga
circa annum 1216 institutum auctore Theode-
rico quodam sacerdote Groningano I, 196. II,
5. 65. Ysenbardus prior in Heisterbach I, 286. Ysenbardus sacrista in Hemmenrode II, 269. 278. Ysinburg castrum prope Dierdorf I, 338. II, 285. Zegenberg (Ziegenberg) castrum prope Butzbach
in Wetterauia II, 9. Zelandia II, 53. 60.
ADDENDA,
L
(AD LODEWICUS.)
Lodcwicus I comcs Loscnsis filius Arnulphi in comitatu Ricncckio succcssit Gcrardo comiti, cuius filiam habuit uxorcm. Eius filii sunt: Lodc- wicus, Hugo, Gerardus ct Arnoldus. Quo dcfuncto anno 1171, succcssit in comitatibus Loscnsi ct Ric- ncckio cius filius Gcrardus, qui habuit scptcm fili- os: Lodcwicum, Hcnricum, Gcrardum, Thcodcri- cum, Wilhclmum, Johanncm ct Amoldum. Gcrardo in obsidionc Ptolemaidis anno 1191 mortuo, succes- sit eius filius Lodewicus II in comitatu Losensi, illumquc tcnuit ad annum 1218 quo obiit sinc libcris.
IL
(AD MILENE.)
Miraeus Annal. Rerum Belg. ad ann. 1140. „Ma- nasses vir nobilis de Hirge, cum statuisset pro- ficisci Hierosolymam, Ebroino abbati Bronicnsi alodia sua, quae iacent in pago Hasbaniensi, vide- licet Micle et Musin, tradidit scu potius vendidit octoginta marcis" Caesarii temporibus comittmi Losensium allodium fuit Milene, quod defuncto
47
Waltero tencbat vir nobilis Gotbertus de Orbays, qui in hoc loco anno 1219 monasterium virginum ordinis S. Benedicti construxit, et feudum suum cum omni integritate iustitiae, in scabinis, in man- sionariis, in molendino, in agris, in telono, in pratis, in silvis, cum omnibus omnino attinentiis, monia- libus Mileniensibus donavit, assensu comitis Ar- noldi. Conf. Mantelius Histor. Lossens. Compend. p. 205 et 9: ubi pro Milue legendum Milne.
III.
(AD PISCINA.)
Littera Universitatis Coloniensis ad Papam Six- tum.
„Cum ante biennium (1474) monasterium sancte Marie de Piscina extra et de prope muros civita- tis Coloniensis propter imminencia eidem civitati obsidionis pericula solo equatum esset, et ob id re- ligiose virgines regularium beati Augustini sancti- moniales regularis observancie sub perpetua clau- sura Deo famulantes, numero quinquaginta quin- que, inde propulse, privatas quasdam domus earum statui minime congruentes in magnis angustiis et non sine virginalis pudoris periculo inhabitare co- acte fuissent: Imperialis Maiestas una cum reve- rendissimo in Cristo patre et domino Alexandro Episcopo Forliviensi Sanctitatis vestre cum pote- state Legato de latere Nuncio et Oratore, huius- modi periculo atque calamitati obviare atque salu- briter providere volentes, dictas sanctimoniales,
48
que eciam de comitum, militum et decurionum ac nobilium civium genere procreate existunt, ad quandam sancte Cecilie ecclesiam et monasterium dicte civitatis, locimi equidem dictis sanctimoniali- bus atque earum religioni aptissimum transtulit, et instituit, perpetuo inibi permansuras; possessiones quoque et singula bona monasterii oKm de Piscina monasterio sancte Cecilie applecavit et univit,"
IV.
(AD SINZIG.)
,,Circa hoe bicnnium in dyocesi Coloniensi in villa regia que Sinzege dicitur, hereticus quidam johanes nornine cu i\ mairc me eodcm tetp.porc propter causam fidei illic ciim abbate meo exi- stente conbustus est. Iste dicere solebat militibus sicut ab eis audivimus: Quare vos domini in quar- tis feriis non manducatis carnes? Respondentibus illis propter consuetudinem ecclesie et propter ieiu- nittm quod vovimus domine nostre beate virgini Marie, subiuiixit ille: Tam licite vos pKJSsetis qiiar- tis feriis comedere carnes quomodo sacerdotes vestri. Cumque ad hoc verbum stuperent, adiecit miserrimus ille, sacramentum hoc vivificum deri- dcns: Aitmt se comcdere corpus Cristi qui homo luit, et ita camcs comedunt. Propter quam herc- sim et aKas plures, ut dictum cst in crate positus incendio periit."
(Ex Omeliarum codicc Colomensi.)
)gus vol. 2 # 10417 |
.. |
. |
THE INSTlTUrE OF MEDIAEVAL STUDIES 59 QUEEN'S PARK CRESCENT TORONTO - 6, CANADA