G0=

o-

wffn

Cetjrbfidjsr

^m TffT^obe QaspeyaOtto-Sauer

go:

•IM

^miw

Seibel

Die Duala^Spradie

in

Kamerun

PL 8141 .2 S34 1904

lulius 6roDS, fieibeiberg

Purchased for the University of Toronto Library

from the

FRIENDS OF THE LIBRARY FUND

MiiliKiti^ ©aepejj-j^ffti-Saufr.

t^ I^uala-Sprache

m

amnnn.

unb

©nfiilintng in hit ®i-amntatift

Don

L 3ntii^L

^uliu§ @voo§' SSeuIog. ieibelberg, ]aarts, JTonbon, Bom, ^f. j^efersfjurg. 1904.

S)ie Itlctlrotic OBnepctj-Wtto-Snner tft mein burd^ Sauf erroovbeneS aHetnigeS (Etgentum. ®te na<^ biefer ajlet^obe bearbeiteten Setjrbiic^er roerben unablcifftg uetbeffert. Sltle SKed^te, namentlt^ ba§ 58earbcitung§: unb iiber= fe6ung§rcd)t, ftnb fiir aHe ©prac^en oovbebalten. Slai^a^mungen imb SfJad): brudC ftnb gefegUc^ oerboten unb roerben gertd^tltd) t)crfoIgt. %uv cntfpreci&enbe aOfltttetlungen btn id) banfbar.

§etbetberg. gulf us ffirooe.

^0VW0Vt.

®a§ Dorliegenbe ^i'K^tein fott bem Sw^d^ bienen, bem= ienigen, ber na^ Jlamerun fommt, bie bequemc ^Ineignung eineg umfaffenben 9Sortf(^Q|e§ ber ®UQ(a=©prad^e 311 ermog^ lid^en. ®ie erften brei 2tbf(^nitte (1—16) finb jebem unent- bel^rltd^ unb miiffen guncii^ft memoriert raerben. '^ana^ geftattet ober bie 3tnorbming be§ 2Borterbud^§ nac^ fad^= lichen ©efid^tspunften bem Sernenben, je nad^ feinem SBeruf [i($ corjug^TOeife mit benjenigen Stbfc^nitten befannt ju madden, bie feiner tciglid^en Sefc^ciftigimg am na($ften liegen. Slud^ aU 3la6)\d)iaQihu^ faun ba§ 9Berfd;en infolge biefer 3ln= orbnung benli^t twerben, wenn barauf an!ommt, eiucn 2lu§bru(f ou§ einer beftimmten ©ebanfenfpl^are ju fu(^en.

®a bie grammotifc^en 33earbeitungen be§ ^uala bister Doflig unjuldnglic^ finb, fo ^abe i^ mid^ entfd;(ie|en miiffen, bem 2Borterbn(^ einen Slbrife ber ©rammotif roraufjufd^icfen. 3J?ein im ^alire 1892 erfci^ienener „Seitfaben jur ©rfernung ber ®uQ[a:©prQd^e", auf ben uerbienftlid^en, aber boc^ noc^ fef)r unooflfommenen 2lrbeiten Sofer'^ bernfienb, ift feitbem fel^r oeraltet. ®a§ ^^anbbuc^ ber ®uala = ©prad^e" von 3:1). 6f)riftaIIer ift cergriffen, ber oerbienftoolle SSerfaffer in- jraifd^en uerftorben. 3lud^ fein SBerf, fo fe^r gegen frii^ere Slrbeiten aU ein ftarfer ^ortfd^ritt gu begeii^nen ift, lot noc^ erl)eblid^e aJJangel unb 3JJiBDerftdnbniffe aufjuraeifen. 3- ^• ift ha^ SBefen ber S'ielQtiopartifel no noc^ noUig nerfannt.

©emgegeniiber {)offt ber SSerfaffer, geftii^t auf feinc in* jroifi^en fortgefe^ten eigenen ©tubien unb bie weroffentlid^ten ^e^te, in feiner je^t Dorgelegten ©prad^Iefire, fo fnapp fie

IV

ift, in »ielen ©insetfieiten ba§ grommotifd^e Si(b bc§ ®uala jutreffenber gejeid^net ju fiabett at§ fein ^Sorgdnger. ©in gro^eres, n)iffenf(i^aftli(^ ge{)Qttene§ SBerf iiber ben gleid^en ©egcnftanb ift bem 3l6f(^(u§ nQ|e.

^n ber Drtl^ograpf)ic \)aht \^ ntid^ bem con ber Wiffion beiber ^onfeffionen neuerbings oboptierten ©pftem Qnge= fc^loffen, urn bie Senu^ung ber 33eroffentlid^ungen ber SJIif- fionggefeHfd^aften nid^t gu erf($it)eren. 3{)re 9ie(^tfd^reibung l^at an6) ben SSorjug grower ®infa(^^eit bei t)erf)dItni§mdBig gnter Slngemeffen^eit an ben rairftid^en Sautbeftanb.

®ie tjorfommenben 2l6fur§ungen finb oEjne raeiteres oer- ftdnblid^.

Sertin. %, BtitftL

^nl^alHmv^tid^tth.

^pva^Uilvt . . . . A. £aut(e^re

93ofale unb ^onfonanteii 9^ad)brudE§ton 3Wufttalifd)er Son .

B.

II.

unb

SSeftimmung unb ®efAIerf)t Slaffen . . '.

SBilbung ber ancf)r3o!)I KofuSbilbung .... ■Jiic f^'iirnjijrtcr ....

III. 2)tt§ 3citi»ort .... mtiv unb ^affiD . 3etten unb SluSfagerocifen ^ilbung unb S3ebeutung ber einjelnen 3:empora

unb 3Jtobi .... 31bgclcitetc 3^itn)orter ^ie ^sitworter „fetn" unb „\)ab^n" ©onftige S3emerlungen gur ^ormenlefire

©gntaj; be§ 3c^t"'ort§

IV. 2)tt§ eigenfe^ttftlWDrt ©rfa^ ber ©igenfd^aftSrobrter . ©tetgerung ber @tgenfd^oft§n)orter

V. ^tc 3rtf)Itt'o»^tcr VI. ^tc Scr^aUntSiuiJrtcr VII. ^tc SBtnbcwiJrtcr vm. ^tc UmftnnbSttJortcr .

C. ©tnigc SBemcrfungen jur ©^ntaj . %it ©tellung ber ©a^glicber 2)te Stelatiopartifel no . 3ur 9?eftion ber 3eit«)6rter .

D. ©littgcS iiicr bic 2Sort6t(bung ber §ou^)tn»ortcr

©eite

1—36

1-3

1

3

3

4—86

4-8

4

4

4

8

9—14

15—25

15

16

17 20 22

23 25—29 26 27 28 29 30 31 33—35 33 34 35

35

VI

Mrfteinntird)?^ |tiI5rteruer|etri|nt»

I. 2lbfc£)mtt: mQcmtine aScgrtffc.

1. %a§ 2)ing; bie ©i'tfteuj

2. ®te 2lusbel)nung ....

3. 2)ie ^orm

4. ®ie 3a^I

6. 'S)ie §arbe

6. ©onfttgc oUgemcine ®tgcnf(^aften .

7. S3ejtef)ung§begriffe ....

8. SlUgemeine ^anblungen unb 3uftanbc

9. mUerlet abftrattc SSegriffe

10. ®ie 3eit

©elte 37—119

II. Slbfd^nitt:

11. @ott, Dieligion, ^ix<ij^

III. Slbfc^nitt: 2BcIt, (Sti»c, ^tmmcIScrft^ctwuttflcn, 2Bcttcr

12. ®a§ SSeltaU, |)tmmel§gegenben, ©tcmentc .

13. Std)t unb ^tnfternt§, ©onne, a«onb unb ©terne

14. ®ic @rbe; ©ebirgc unb ©bene

15. gjieer, ©ee, %m

16. %a§ abetter

IV. 2lbfd)nitt: ^ic brct 9loturrct(^c.

A. '2)a§ 2:tcrireid|

17. 2ingemeine§. ©augettcre.

18. $86gel ....

19. ^tfd)e, 2lmpl)ibien, JReptilien u. f. xv

20. ©liebertiere, SBeicIittere .

B. ^a§ ^fianscnrcij^

21. 2lIIgemeine§

22. ^ud)engen)a(^fe, ^erealien

23. Dbftbaume unb =@trdud)er.

24. SBerfc^tebene ®eit)dd)fe .

25. aWincralien

V. Slbfc^nitt: ^er 9Kcnfd).

26. S)er mcnfrf)lt(i)e ^5rpcr

27. $|unftionen be§ mcnf(i)Itcf)en S5rper§ unb feincr 3;cile

28. eigenfd)aftcn be§ menfcf)Iirf)en KorperS

29. Sirter, ©efc^Iec^t, ®cburt, Seben, ©terben

30. ®ie fiinf ©inne

31. ©eift unb ©eelc

32. 2)ie ©eele. fVi^eunblid)c (Smpfinbungcn

33. %k ©ecIe. Unfreunblidie ©mpfinbungen

34. 2)ie ©pracf)e

VI. 9Ibfd)nitt: 2)cr morttltft^c 9)knfdj.

35. Sugcnben, gute @igenfd)aftcn

36. Softer, Untugenben

77 78

VII. 2Ibfc^nitt: 'S>ct tvanU 9)lenf(^.

37. S?orperIt(^c %^i)Uv imb @ebrecE)en .

38. aSefinben. Sranl^eit. SBerle^ungen

39. Slrjt, ^eitmittel .....

VIII. 5lbfcf)nitt: f^-amiltc unb ^cirrtJttnbtft^ttft.

40. %k g^amilie; bxc nad)ften SBIutSoerroonbten

41. ®te @t)e

42. SBettere a3erroanbtfcf)aft. @rbfcl)aft

43. §au§{)alt, S){enerfd)aft u. f. ro.

IX. aibfc^nttt: a)Zcnf(^at^c SBcbitrftttffe.

44. 9iaf)rung

45. 9^at)rung§mittel, ©eroiirje, ®etrdn!e

46. 2;tfd)gerdt

47. ^uci)e unb Kud)engerat .

48. S^teibung unb SBafi^e .

49. ©onftige ®ebrau(i)§gegenftanbe be§ Tlanm§ be§ 2Beibe§. g?u^ unb ©dfjmucf

50. S)te toilette ....

51. ©(^neiber; roeibltcfie £)anbarbeitcn

52. aBoI)nung. 2tIIgemeine§

53. ®ie ©tobt 3)a§ §au§; §au§bau aWobel unb ^auSgerat . aSeleud^tung unb §e^P"S

VII

©eite

81

82 83

85 86 86

87

54 55 56,

X. SHbfd^nitt: OJctftcSfittbung.

57. ©cf)ule. Sefen, ©cfjreiben, 9lcd^nen u. f. u). XL aibfc^nitt: ^ic jnenfc^Ut^c 2lrbctt.

100

2tdcr6att nnb SBtc^sucfit. ^^anbrticrf unb ^nbuftrtc. ^onbet nnb SScrfe^r.

58. 2(rbeit. SIHgemeineS 102

59. aiderbau 102

60. ?^ifd)fang, ^agb 103

61. 2)te aSief)5ud^t ....... 103

62. ^anbroer! unb ^anbroerfer. @rjcugntffe be§ ^anb* werlS 104

63. ^anbroerfgjeug 105

64. |)anbel. ®elb. SRa^ unb ©eraic^t . . .106

65. Dtetfe unb SSerfe^r 107

66. %a§ ©(^iff, feine Steilc unb Bubcpr . . .108

67. 2)tc ©d)iffo^rt 110

XII. Slbfd^nttt: ^cr ©taat. ^te Dbrigfcit.

68. §errfcf)er unb Untertan .

69. meid) unb 9Irm

70. ^ie 9iec^t§pflege .

71. SJerbrec^en unb SSerge^en

112 112 113 114

VUI

©ette

XIII. 3lbfrf)mtt: Jlrtcg uitb ^rtcbc.

72. S)cr ^rtcger unb feinc 3lu§ruftung . . . 11&

73. ^rieg unb ^riebc 116

XIV. «Hbfrf)mtt: 9Kuftf. ^ergnugitujjcit. Sptclc. J^cftc.

74. ajiufi!. ^ergniigungen 11&

75. ©pieic, ^eftc 118

^pradifeOre.

A. Eautlelir^*

^otak uitb tonfonantciK

1. 2)ie a^ofale finb a, e, e, i, o, o, u. ©ie loiiten roie in SSoter, ©ccle, 9)lcf)l (e = a), toiber, ober, @ott (o ein 3)UtteUaut sroijdien o unb a) unb 9J?utter.

©ie tonneii lang ober fur 5 fein. Sang finb fie in ber 3:^onfiIbe be^ 2Borte§, loenn biefe offen ift, b. f). auf einen SSofal enbet, fonft fnrj, 5. ^. kSl^ti. S)ie offenen laute Saute e unb 0 finb ftet§ furj, bie entfpre= (Reuben gefc^toffenen e unb 0 meift iano,, 5. 33. konda (©tu^l), aber koko (beibe 0 furj). ©infilber auf a finb balb lang balb furj; luir bejeirf)nen bie Scinge burd^ a, ^. 33. ma (oon), ma (6teinfo()len), ka (2lrt iinb 2Beife), ka (oor ©erid^t fprec^en), wa (fommen), wa (unbid^t fein).

2. @igentli(^e ^wis^^iiiter (®ipE)tf)onge) gibt ni(^t; ai, ei, oi, oi, ao, au raerben getrennt, toenn au^ fc^nett t)inter= einanber gefprod^en.

3. SSon ben fonfonantifd^en Sauten fefiten f, ch, h, sch, fotoie ba§ raeicEie (ftimni^afte) s (in lefen).

3Sor|anben finb: a)3a^nlaute: t s n

nafaliert: nt nd ns

b)Sippen laute: p b w m

nafatiert: mb

c) 5^ef)tUute: k g n nafaliert: lig

d) ©aumenlaute: d(l,r)J y nafaliert: nj ny

4. ©aoon lauttn roie im ©eutfd^en t, d, p, b, m, k, g, 3. 33. ta (fc^cilen), ba (l)eiraten) u. f. m. @benfo bie na= falierten Saute nd unb mb n)ie in @nbe unb 33ombe.

^ua[o=SSorterbuc^. 1

2

5. s ift ftet§ fd^arf tuie § in rei§en^; w roirb (roie ini ©nglifdien) mit beiben :8ippen (roie eiii !ur§e§ u) fle)pro= ^en; n ift nafal roie im {^ranjo[if(^en bon (= bon^); j laiitet roie dsch (felten roie gj); y entfprid^t bem beutfd^en \.

S)ie nafatierteu Saute roerben ent|pred)enb artifuliert; alfo: nt = n^t; lis = n^s; ng = ng; nj = ndsch; ny = nj.

6. 33efonbere Seac^tung uerbient ba§ d (roo nic^t in ^er= binbung mit n oorfommt). roirb gebilbet, inbem man bie etroag guriidgelegte 3"»fle"fpiSs Is^<^t gegen ben vox- beren ©aumen briicft. (S§ ift oon bem auf gleic^e SBeife gebitbeten 1 unb r nidit gu unterfdbeiben. Man !onnte biefe (e^teren baf)er in ber Ortf)ograp^ie entbe^ren, ^at fie aber boc^ eingefiif)rt, befonber^ urn gleic^lautenbe SSorter mit t)erfrf)iebener ^ebeutung ju untcrfdieiben.

7. 5lonfonantencerbinbungen finb, abgefei)en con ber 9kfa= lierung mit n, li unb m (le^teres oor b ftatt n), nid^t {)aufig. Dft finbet fic^ w in 5l>erbinbung mit oor^er^ ge^enben ^onfonanten, 5. 33. bwa (toten), soiigwa (ljerau^= Sieben). Sie feltene $8erbinbung ky lautet kj ober tsch, 5. ^. kyoma (gu 33oben roerfen).

8. ^m 2(nfang eineS 3Sort bilben m, n unb 11 oor foIgen= bem 5lonfonanten eine Silbe fiir ficb, ba fie al§ ^alb- votak and) oi)ne 5Kofal beut(id) lautiert roerben fonnen. 3JZan oerfm^e in, n unb li fiir fic^ attein borbar qu^ju= fpredien, fo roirb man ben ridbtigen Saut erbalten.

2)ie 2Borter mbodi (3iege), mpemba (3tafe), njou tetefant), ngomo (S^anstrommel) finb a(fo breifilbig ju fpred^en: m-bodi, m-pemba, n-jou, n-gomo.

9. 3m ainlaut eineg 2Borte§ fann jeber Saut fte^en^ am ©d)lu§ aber nur ein SSofal ober m, n, n, 3. 33. kern (nein), son (2Benigfeit), mboii (3eugni§).

2(ud) bie auf m, n, 11 au^lautenben 2Borter enbeten friiber oofalifd) unb finb burc^ 3lbfall bes enboofals ent= ftanben.

Ser ©nboofat eines SSortes roirb vox folgenbem 33o= tai bciufig obgeroorfen, befonbers a unb e (e) oor folgen= hm\ a, J. 33. n' ala ftatt na ala (idb gebe).

' 5)oc^ wtrb es ntd)t felten and) tuie ba« beutfc^e id) gefpn)d)en. "^ Wlit 2luo^nal)me Don g, hm nur in gita, einer i)leben[orni Don njita (3Jlenge) Dorfomntt.

3

9Jac^brudi?ton (SSortafgent).

10. ®er DJai^brud ruf)t in ber Sfteget auf ber oorle^ten ©ilbe, 5. 'S. lobaiigo (Siigen), mandabo (^oufer), manyanga

2lu§genommen finb bie 2Borter auf m, n unb n, raeld^e bie le^te Silbe betonen.

9JhififaUfrf)er %m (intonation).

11. ^zhe Silbe f)at i^re eiaentiimlid^e 2^onf)of)e. ®ie§ ift au^ im 2)euti(|)en ber §qII. 9Senn itiir ^. 33. bos SBort „gebenfen" ausfpredjen, fo fprec^en roir bie 3:^onfitbe „=ben=" mit (joI;erem nuififalifc^en ^one at§ „Qt'" nnb „=fen". 2)er mufifolifc^e 2^onfatt eines 2Borte§ fnnn ober im S)eutl($en §u beflimmten ^n^e^f ^n in beftimmter 2Beife g e= cinbert raerben. ©prec^en roir beifpielsraeife ba§ errocifinte 9Sort fo au§, ban bie erfte nnb groeite ©ilbe tiefer finb al§ bie britte, fo begeid^nen roir bamit eine ^rage: 96= benfen?

12. ^m ©uala H^Qt ^er 2:;onfan aber feft am SBort unb cinbert fid^ nic^t. Sine grage 5. 33. fann ba|er au6) nid)t burd) 33ernnberung be§ S^^onfafe bejeid^net, fonbern miiffen befonbere ^yrageaboerbien gebraud^t roerben (oergl. bie Stboerbien).

Sa ber S^onfatt bemnac^ im SDuala einen integrieren^ htn 3^eil be§ SautbilbeS ber SBorter ausmac^t, fo roirb er and; in ausgebe^ntem 2J?a^e jur llnterf^eibung fonft gleid)(autenber 2Borter benngt.

2Bir begei^nen ben tiefen STon im j^olgenben mit bem @rat)i§ (a), ben ljof)en mit bem Ifnt (a).

So nnterfd)eiben fi^ 5. 33. nur burd) ben S^onfall: musamba (nadt): tief i)o^ tief, t)on miisamba (fiebjig): !)oc^ lief tief.

13. '^Ubzn bem i)o^en unb Dem tiefen ift nod^ ber mit tie re, ber fteigenbe unb ber fallenbe ^on ju beobad^ten. ©0 fprid)t man bag SBort to (Soffel) fo, ba^ man i)od) einfel^t unb bie Stimme bann finfen ld§t (fallenber 3:^on), rodbrenb man bei mba (3am§) umgefe^rt mit tiefem 2^on beginnt unb bie Stimme bann ert)ebt^ (fteigenber 2^on).

2)ie ©riernung ber rid)tigen intonation mu§ ber^rajis iiberlaffen roerben. .^m ^ffiorterDerjeid^niS ift bag 9]otigfte angegeben.

1 9Jian oerc?Ieirf)e im 35eutfc^en „fo" (al§ ©rtoiberung auf bertc^s tlgenbe Stufflanttig) unb „fo?" (in ber uemunberten ^Jrage).

4

B. MtyvmtnUfiv^. I. ^a^ ^^au^tttJort.

Scfttmtnuttg unb ©eft^Ict^t.

14. ®a§ ^auptroort t)at raeber eincn befti mm ten, noc^ eineu unbeftimmten 3Irtife(; mudorigi {)eiBt all'o fo= noi)i „ba§" ©d^af al§ aud^ „etn" ©c^af.

15. ®a§ naturH(^e ©efd^letjt ift fiir bie ©inteilung ber ^auptroorter oJme 33elang. bleibt bafier auc^ bei ben §iirn)ortern imbejeic^net ; mo bebentet 5. 33. er, fie unb e§.

16. 'i^aQ^eQ,en roerben bie ^auptroorter nac^ ifiren S^orfilben in 7 ^lafien eingeteitt.

©iefe SSorfilben [inb:

I. mu IV. e

U. mu ober bo V. i

III. di ober j VI. w ober y.

®ie fiebente ^faffe ^at feine befonbere 3Sorfi(be. 21 nm. S)te SSbrter ber jtoeiten S?(afje mit ber SSorfilbe mu unterfcfieiben [id) Don benen ber erfteti .ft'Iaffe mit ber gletdien aior= filbe burd) ben Umftanb, ha'Q bte le^tercn alle ^^^erfonenbejeidjnun^ gen ftnb, folc^e aber anbererl'eits nid)t jur jweiten SJlaffe ge^oren mit 2tu§naf)me Don mukoma (Striegsgefangencr), mukusa (28tttt)er, SBitme), mulamba (3unggcfette, ^ungfrau).

SBtlbung ber aWcl^rjo^I.

17. 3ltte .^auptnjorter bitben i{)re 9Jie()r5at)l burc^ 33erdnbe= rung ber cfiarafteriftifd^en SSorfilbe ber (SinpE)!, 5. S. mu-na (5ltnb): ba-na (£inber), mu-lopo (ISopf) : mi- lopo (^opfe), di-kube (^^anane): ma-kube (33anQnen) u. f. m.

18. SBir bet)anbe(n nun im folgenben bie einjelnen ^laffen ber ^auptroorter unb bie %vt i^rer 9)Jel;r5a()lbilbung.

19. (Sr ft e Piaffe, ©ie t)at im ©ingutar bie 3Sorfilbe mu, im plural ba, 3. S.

mukom, ©ftaoe bakom, ©ftaoen.

(Sinige SSorter l)aben im ©iugular mo ftatt mu, nmnlii^

moto, aJtenfc^, a)iann moyo, ©dowager; ©d^roie^ mome, Mann, ©atte. geroater; ©d^roiegerfo^n.

SSor folgenbem o rcirb ba§ u con mii unb ba§ a non ba mitunter elibiert, 3. 33. m'okweli, Sc^iiler: b'okweli. UnregeltndBig Inlben it)re aiJefirjat)! : mome. 9)?onn, ©atte: borne muto, SBeib, ^rau: bito. 20. 3iueite Piaffe. Sie t)at im ©tiiflutar bie SSorfilbe mu (9ffe6enform m) ober bo (9lebenforinen bu, bw, b), im plural mi, ^. 33.

raiindi, 2)orf mindi, ©orfer

bolongi, ©ebdube miloiigi, ©cbciube. 3Sor folgenbem 0 (bejra. 0) lautet bas ©ingular ^rd= fij nur m, j. 33.

modi, SKonat miodi, 3Jtonate

mondo, Sdiroanj miondo, ©(^radnje. ®ie mit mp unb mb beginnenbeu 2Borter biefer ^(a[fe ^aben im (Singular raie im plural i^r $rdfi^ (^orfilbe) abgereorfen, g. 33.

mpololo, 23ad) mpololo, Seiche.

Sie bleiben atfo im plural unoerdnbert. 9iur mpemba

(Slafe) bilbet mimpemba^

^ie mit mp beginnenben 25brter gepren fdmtlid^ §ur

jroeiten Jllaffe ; von ben mit mb aniauteuben gepren in=

beffen bie meiften nid^t Ijierpr, fonbern in bie VII. Piaffe.

3nr jroeiten roerben nur gerec^net:

mbadi, ©(^lanfpit mbwan, 9ieidjtmn mbanga, 5^ofo§nu§ mbando, ©palt mbango, ©tfenbein mbidi, ^elm mbasan, 3^ianb mbimba, Sei($nQm

mbia, 33erit)Qnbtf(^Qft^ mbimbilaki, ©dmiieten mbiti, 33rei mb5a, ©efangener

mboko, Sagerplo^ mbomba, g^Iuc^ mbonga, ^'iffen mbu, ^op

mburu, 3}Jei;l mbatu, S)ic!ic^t

®as ^rdfij bo pt bie Diebenform bu in bunya, ^og

(^l. minya), oerliert ba§ fd)Iie§enbe 0 oor 0, 0 unb

u unb nimmt vox onbern 33o!aIen bie g^orm bw an, 5. 33. boso, @e[id)t mioso, ©efic^ter bolo, Ra[)n miolo, Jldt)ne

^ Slnbere ^piurale biefer 2trt finb felten icte mimbu (3a^re) ftatt mbu u. a.

^ 2Iber mbia ($)3altnnu§) unb mboa (§eimftatte) gebbren gur VII. fflaffe.

6

buma, 33aumrooII6aum raiuma. Saumroottbaume bwele, Saum miele, SSciume.

33iele 2Borter biefer Piaffe (nlben ifirer Sebeutung raegen iibertiaupt feinen plural, 5. 33. bosolo (©c^am), bosadi (^(einf)eit), bondene (@roBe).

3lnbererfeit§ gibt eintge ^luralformert ouf mi, §u beueit etne ©ingulorform nid^t ror^anben ift iinb bie g. X. in ©ingularbebeutung gebraucJ^t roerben, 5. 33. miango, ©rjQ^lung, Sleuigfeit, ©efd^id^te; raileiigi, ©d^leim u.f.it).

21. ®ritte ^la[fe. ©te f)at in ber @in§af)t bie a^orfitbe di (ober j), in ber aJiel)rja^t ma (ober m).

®a§ ^rdfij: di rairb in einigen g^ctHen oor folgenbem SSofal gu d oerfiirjt:

d-iso, 2Inge d-iyo, 2ln!er.

d-ina, ^amt d-ambo, ®ing, 6Q(^e

d-io, ^erb d-oiigo. %z\[.

2)ie ^rdfi^L- j finbet ]i^ nur nor 3So!alen; \\)m ent= fpric^t in ber aRetirjai)! ftet§ m, ba§ and) (ftatt ma) fiir ba§ cerfiirjte ^rdfij d eintritt, alfo

m-iso, 2lugen m-ambo, ®inge

m-ina, 92amen m-oiigo, 5::eile

m-io, ^erbe m-ombe, S^iiren, won

m-iyo, 2lnfer j-ombe, %uv.

Slntn. Jleben mio unb miyo ftnben ft^ aud^ bie 5lJturalformen madio (§erbe) unb madiyo (Stnfer).

aSorter, bie mit d, 1, n, s, t beginnen, roerfen ba§ ©ingutarprdfir di burc^roeg ah, 5. S.

dale, ©tein madale, ©teine

songa, ^a'i)n masoiiga, 3^^"^-

22. SSierte Piaffe. ®ie SSorter biefer .^(affe ^ahzn in ber ©injal^l bie 33orfi(be e, bie in ber W^i)Vial)i mit be vzx- taufc^t roirb, 5. 33.

etambi, ©d^n^ betambi, ©(^ufje.

23. ^iinfte ^taffe. einjaf)! i, mt^x^a^ lo, §. 33.

iseru, 3lntilope loseru, 9Intilopen.

^Jiond^e t)aben feinen ^Inral loie ison (©d^anbe), mand^e feinen ©ingular xok lobaiigo (Sugen).

3tnm. inyi (2Jiutter) i)at im ^Imal bainvi mt ein 2Bort ber erften moffe.

24. ©ed^§te ^taj'fe. ©ie umfa§t nur roenige 2Borter, bie ba§ ©ingularprdfij w ober y im plural mit 1 oertaufd^en:

7

woiigo. St^opf longo. Sopfe

Yolo. Sforpion lolo, ©forpione

yondo, 9iinn londo. ^tinge

yonjo, ^itj lonjo, ^itje

yongo, ©anbbanf loiigo, ©anbbdnfe

yongo. Duerrippe ' JQiigo, Duerrippen

yoru, gfiitffel loru, Jtiiffet

yungii, 9Ho§fito luiigu, 3Jlo§!{to§.

2tu§nal^men: yadi (58rut, 2Surf, ©rtrag): mayadi; yoma (Sing, ©ad^e): bema.

^eine iERetir^a^t bitben wanga (©alj), wea (?^euer), wei (©onne). uma (Drt) bleibt im ^[urol imwercinbert.

25. ©iebente ^laifc- ^C£)ne ^rafi^^ im plural unoer^ cinbert^; fie beginnen init k, rab, n, ny, lig, nk, p, s, t, einige au<^ mit w.

3Son t>zmn, bie mit rab anlauten, get)ort ein Steit, raie oben 20) errocitint, ^iir sroeiten Piaffe.

Sei benen, bie mit s unb t beginnen, entfi^eibet ber ©ebraud^, ob fie jur ^roeiten ober §nr fiebenten ^(affe ^u Sd{)len finb.

Slum. 1. Slbtoeid^uncien geigen nyango (SO^utter), ^4^IuraI banyango

»^»* [ f»™t. SBurf), plural J -^J-J^" nyangi SSunb S'ifffte, 5)S(uraI manyangi

nyulu Bunb 5perlen, plural manyulu

nyolo 2etb, plural raanyolo (neben nyolo).

26. 3Son ber 5llaffe, ju ber ein ^auptioort gefiort, I)dngt ab bie ^orm

a) ber ©enitiopartifel 28);

b) be§ perfonHc^en3^iirn3ort§ ber britten ^erfon;

c) ber ba§ ^auptroort beftimmenben f)init)eifen- ben, besiiglid^en unb befi^an^eigenben '^uv- TOorter;

d) ber@igenf(^aft§itiorter ndene (groB), sadi (ftetn), pepe (anber), ese (ad) ;

e) ber ^al)lwbvtex oon 1 5.

^ierin liegt bie einjige roefentlid^e ©(^rotcrigfeit nnb jjugteid) bie (^arafteriftifd^e ®igentumti(^feit be§ ©uola.

ber 3Banb.

Urfprimglt(^ fatten biefe SSbrter ba^ 5)Sraftj n (tjor b unb p : m).

27. @ine eigentlid^e ©eflination gibt nid^t; bie ^orm be§ §Quptn)orte§ bleibt ftet§ unoerdnbert, gteid^oict ob bosfelbe ©iibjeft, birettes ober inbirefte§ Dbjeft ift ober von einem 2SerI)altni§roort abljdngt. S)ie ^^unftionen be§ ^Quptroortes im ©Q^e raerben r)ietmet)r ciuf anbere 2Beifc bejeii^net iinb sioar

a) ®a§ ©ubjeft (S^ominatb) burc^ feine ©teHung oor bem ^rdbifat:

bolo lo londi na madiba.

S)er ^af)n cr ift-»oll yon SBaffer.

b) ®a§ birefte Dbjeft (Slffufatio ober 2)atit)) biird) feine ©tellung £) inter bem ^rdbifat:

duta bolo 0 miinja. §iet)t ben Ral^n in§ a)?eer.

c) ®ag inbirefte Dbjeft (2)Qtit)) burd^ feine 'Bid- lung t)or bem bireften Dbjeft:

na mende bola sango epos'a ndole.

^d) raerbe geben bem ^errn eine ?^Iaf($e $8ier.

2lnnt. S)a§ inbirefte Dbjeft tv'nb aitfeerbem fein" ^aufig and) buri^ Slntoenbung ber D&jefttDform beg ^eittoorteS begeidinet: wanea (ftatt wana) sango madiba

bringe bem §errn SBaffer,

28. 3)cr beutfi^e ©enitin wirb bnri^ bie ^vcipofition a (= non) umfd^rieben. ®ie[e t)at einen raec^felnben Slnlaut je nQ($ ber Slloffe, ^u wetc^er bQ§ t)orI)erge^enbe ^ouptroort geprt, unb ber ^al)i, in ber ftel)t, unb jroar

I. II. III. IV. V. VI. VII. ©ingular a ma, ba la a a a a

plural ba ma ma ba la la a

''Slan fagt alfo:

eyidi (IV) a muto, ba§ ^elb (uon bem =) be§ 2Beibe(§)

beyidi (IV) ba muto, bie^elber (non bem =) bes3Beibe(§).

2lnm. 1. 3n ber II. Piaffe fte^t ba nac^ ben SCortern ntit bem 5PraftE bo (bu, bw, b).

Slnnt. 2. 3JJitunter ift moto box bem ©enititi ausgelaffen; in biefem ^aUe lautet bie ©enttiopartifcl nya (dqI. t? 84 u. 4]).

2tnm. 3. Srf)lie6enbe8 a, mitimtcr nud) o, njirb Dor ber ©enitiopartilel oft eltbiert, 3. 23. mun' a nyaka (talb).

9

11. 2)ic (^urtoiJrtcr.

29. 2)ie perfon Ud^en giirroorter lauten:

mba, id^ biso, tuir

oa, bu minyoV \i)x

mo, er, fie, babo, fie.

®ie[e ?^ormen luerben loic ^auptmorter be^anbelt; fie bejeid^nen otfo, j) inter bem ^rcibifat fte^enb, aiic^ bn& bire!te unb ba§ inbirefte Dbjeft, alfo

mba = mir, mid; biso, un§

oa = bir, bid^ minyo, eud^

mo = i{)m, it)n ; il^r, fie ; babo, i^nen, fie

Stnm. babo toirb im DbjeltSfafuS nur bon §]Serfonen gebraudjt, fonft mo mie in ber ©ttigai^I. 33eifpiele: akwea mba bglo!

»erfd)affe mir ein 23ot

ala pulise babg!

gel) fud)e fie (bte Seute)

alane mo!

trage fort fie (g. 23. bie ©adfe).

30. 3ui' ^eseidjnung be§ ©ubie!t§ tuim ^eitiuort toirb jebod) eine fiirjere ^^orm ber perfontid;en giirmorter (\Z' broud^t, ncimlid^:

na (m'ala), id^ (ge|e) di (m'ala), tt)ir (ge^ieu)

0 (m'ala), bu (fiel)ft) lo (m'ala), \\)x (ge^t)

a (m'ala), er, fte, (ije^t) ba (m'ala), fie (oei)en).

SSor biefen fiirgeren g^ormen fijnnen QU§erbeirt, tuenn ber Skd^brud forbert, aiic^ nod^ bie Icingereu treten, olfo mba ua m'ala, icb ge{)e u. f. lo.

31. 2Bie man fie^t, luirb beim ^iirroort fo roenig roie beim ^auptroort ba§ notiirli^e ©efd^ledit unterfc^ieben. Mo (ebenfo roie a) bebeutet forool^l „er" roie „fie" unb „e§".

32. ©agegen biirfen bie^^ormen a unb ba ber per= f 6 n [ i 5 e n 33 e r b a I f ii r ro 5 r t e r nur in S e g i e J) u n g Quf ^auptroorter ber erften 5ltaffe ongeroen= bet roerben. Sejieljt fid) aber ba§ g^iirroort ber britten ^erfon auf ein ^auptroort, ha§, §u einer anberen Piaffe gel)ort, fo miiffen befonbere gormen angeroenbet roerben unb §roQr

' ©eltener binya.

10

TI. III.

IV. V.

VI. VII.

6inq. mil, bo^ di

e i

i e (ni)

^shtr. mi ma

be To

To i

Man fagt olfo ^. 33.

ngrea e

si

doli

2Bea (VII) er

nid^t

ift gut.

bolo bo

Tondi na

madiba

33oot (TI)

ift t)ott von

SBaffer.

diyo di

wam

bwambi

2lnfer(IlI) er

tft leid^t

feljr.

3tn Dbjeftsfafus reri'c^rainben alle biefe Unterid)iebc ; man gcbraud)t nur mo bej. babo. atfo wosa mo, fd;opfe it)n (ben ooHgelaufenen .Qat)n) aiiC).

21 nm. Seueljt fi(^ ba§ Jjerfijnlid^e t^^iirttort auf me^rcrc §au))ttt)brter berfd^iebener S!Iaffe, fo gcbrnu^t ntait ba.

33. Surd) 2In^dngung t)on mene an bte t)o(Ie j^orm be§ ^iir- roortee. er^ctlt man ba§ S'^entttat^fitrroort, ba§ im Dbiett§!afii§ sugleidi aU riicEbejugltd^cS gebraudbt roirb, nlfo

rabamene. id^ felbft bisomene, rair felbft

oamene, bu felbft minyomene, i^v felbft

momene, er, fie, felbft babomene, fie felbft. 33e§iel)ung§ireife im Dbjeftsfafu^

mbamene, mid^ (felbft), oamene. bi(^ (felbft) II f. ra. 5. 33. a bo momene, er totete fid^.

34. ®ie liinraeifenben ?vw^tt)orter, bie ftet§ vox bem ^u- ge^origen ^auptroort ftelien^ l)abeu gleid^fatts fitr bie oerfdbiebenen 5^laffen unb 3^^^^^" oerfc^iebene ^yoi^iien.

S)ie jyormen fiir biefer, biefe, bie§ lauten:

I. II. III. IV. V. VI. VII.

(Sing, nun mun, din yen yin yin nin

bon

^lur. ban min man ben Ton Ton yin

SBcniger gebrau^Iid) ift eine boHerc fjorm:

I. 11. III. IV. V. VI. VII.

©ing. nunu munu, dini yeni yini yini nini

bonu ^lur. banu mini munu beni yini

' £efetere« nitr mit 23ejie:^ung auf SBbrter, btc bie 23orfiI6c bo (bu, bw, b) baben.

''' ©onft ftetien nttc 2lttribute tut 2)uala f)inter bem §aubtlt)ort.

11

®ie g^ormen fiir jener, jene, jenes [inb:

I. II. III. IV. V. VL VII.

©ing. nu mu, bo di ye yi yi ni

^lur. ba mi ma be lo lo yi

©iefen (e^teren ^ormen tann jur $Oerftarfiing bur(^= roeg aud^ bie ©itbe ne ange^dngt toerben.

„®erfe(6e" in ber 33ebeutung ^ebenberfelbe" ift mulemlem, ein ^auptroort, ba§ mtt folgenbem ©enitio 511 fonftriiieren ift, atfo mulemlem ma ndabo, basfelbe §au§ ; milemlem ma mandabo, biefelbeu ^aufer.

„©oI(^er, fold^e, fold^es" ift ninka, unoeranber- tic^ unb vox bem ^auptroort ftefienb, 5. S. ninka kalati, foI(^e 33ii(^er.

35. ®a§ bejiiglic^e g^iirtDort roelc^er, roetc^e, •roeld^es lautet r)erf(^ieben, je nac^ ber Piaffe unb ber ^a^i be§ ^auptroortes, auf roeld^es fic^ bejie^t. ®ie g^ormen finb jum grofeten STeil mit benen ber 3Serbalfurroorter ^ 32) ibentif^:

I. II. III. IV. V. VI. VII.

©ing. ni (nu) mu, bo di e i i ni (nu) ^$lur. ba mi ma be lo lo i

©aneben beftef)t eine erroeiterte g^orm, Toeli^e t)orge= jogen roirb, roenn ba§ bejiiglic^e g^urroort Dbjeft im @a|e ift :

©ing. ^lur.

I. nyena bena

II. muena

ur.r.„^ miena

boena

III. jena mena

IV. yena bena V. yena lena

VI. yena lena

VII. nyena yena

33eifpie[e : 0 s'en moto, nu wan yen elimbi e

bu nic^t-fol^ft beu-9)lann, ber bra($te biefe ^ifte (?vrage;

§ei($en). kalati nyena na boli oa, mo so ba§ S3u($, roe((^e§ i($ gob bir, roo?

1 t»eld)e nad^ ben ctnfarfien begiiglic^en ^urtoortern fortfaEen.

12

^em 3Serbum be§ Dielatiofa^es fann c^teid^jeitig bie un- Dercinberlidie 9telatiopartifel no^ angeljangt raerben:

niambo mese mena di rn'ene ober raena di m'eneno, ofle ©incje, m^l^^ mix fet)cn.

3ft ba§ 58erbum be§ Stclatiofa^eS iiiit no uerbunben unb ift bas 9telatit)iim im DbjeftStafiiS gu benfen, fo !ann audi fortbleiben, alfo raambo mese di m'eneno. 3n biefem g^atte barf aber wk ausbrudflic^ i)ert)or= ge^oben fei no betm ^erbuni nii^t fe^Ien.

^ierl^er gei)oren and) (Sci^e roie njo lo poiigino, lua^ t)abt if)r gcmad)t? S^cac^ ben ©efe^en liber bie 9Bort= fteEung miiBte nje (q(§ Dbjeft) Winter bem 3^itn)ort ftel)en: lo poiigi nje, rcaS man auc^ fagen faun. 2)ie ^onftruftion nje lo pongino ift fo gu erflciren, ba§ nje obfolut t)orangefteIIt iff* unb lo pongino aU Sielotiufa^ mit ber S^elatiupartifet no^ unter ^ortfall be§ Sf^elatit): pronomen§ Qufjufaffen ift: toqS (ift e§), baS if)r getan t)abt?

^l^ergl. iiber ben ©ebrouc^ ber Sielatiopartifel no and) bie 9ieIatiDQbt)erbien 100 unb 103) unb bie prapofi- tionole g^orm be§ ^^ittoorts. 36. 2)ie fragenben ^^iirroorter finb nja (raer?), nje(ti)Qg?) unb abjeftioifd^ njika (roeld^? ma§> fiir ein?).

nja unb nje raerben inie ^Quptroorter be|anbelt^ alfo ©ubjeft: nja a boli mba di?

tuer er^-tat inir ba§? Dbjeft: a dipi nja e

er ftf)lwg wen (j^ragejeiclen).

Njika ftef)t vox bem ^auptroort, jj. 33. njika lambo di, was fiir ein 5Ding ift ba§. 3}iQn gebrQU(|t bafiir qu(^ njika nyai (toeld^e 9lrt?) mit folgenbem ©enetiu, j. 33. njika nyai a benyon o benno e, toeldie 2trt t)on ©e= trcinfen = rcos fiir (Setrcinfe l^aft bu?

9JJerfe no($: onyola nje (roegen meffen =) raarum? 0 njika ponda (um roelc^e ^z\t =) mann?

©ubftantimf(^ fragt man njika mo. weld^er? (von niel;reren).

* 2)tes ift bie eingig jutreffenbe erllcirung btefer bisl)er bbttig bers fannten 5]SarnfeI.

" 33^1. fran^. (c'est) la lettre (que) j'ai re^ue.

•'' 3)ie and) tn biefem %alie iii(J)t fortbleiben !bnnte.

* 2)od) fbnnen fie als CbieftSfafuS aud) bor bem 5prabifat ftefjen, f(. 23. lee mba nje a boling oa, gcige mir, traS er bir gcgebeu f)at. 23gl. § 35.

'- 25a8 J)erfbnltd)c SSerbalfiirtoort bicibt nie [ort, and) ntd)t, 'mtnn has Siibjeft bereits aiibertoeit auSgcbriidft ift (fgl. abcr t? 35, 3lnm).

13

37. S)ur(^ 3Ser6iiibunct mit to erfialten bie g^rogeroorter bie Sebeutung unbeftimmter ^yiirroorter, alfo

to nja 0 mendeno bwa, mtn bit auc^ immer totcn magft. to nje 0 mendeno bola mba, n)a§ bu mix au^ immer

gedeu magft. to njika kalati, ma^ immer fiir ein 33itd^, irgenb ein 33uc^. to njika moto, wa§> immer fitr ein 3J?enfc^ = to nja. to njika lambo, n)a§ immer fiir eine ©a^e = to nje K to njika ponda, jebergeit.

9)?it ^ilfe t)on to loerben an6) anbere unbeftimmte g^iJrroorter ausgebriicft :

to moto (irgenb ein a)?enfc^) mit rerneintem 3eitit)ort =

niemanb, 5. 33. na si boman to moto, id^ bin nie-

nianb begegnet. to lambo, ni^ts (roortlic^, irgenb dm ©ad^e), gteid^fatts

mit oerneintem ^^ittuort. ^eber ift te, Winter bem ^auptioort ftel;enb; fnbftam

tioifc^ moto te. bunja-te (jeben Xaa, =) taglid^; ligedi te, jebesmat.

38. 2)a§ befi^anjeigenbe f^itrroort (nutet

-m, mein -su, unfer

-ongo, bein -nyu, euer

-0, fein, if)r -bu, if)r.

©ie ftel)en f) inter bem ^anptiuort unb ne^men ha- bei ftet§ nod^ bie bem ooranfge^enben ^anptroort ent= fpred^enbe ©enitiopartifel vox fic^, mit ber fie ju einem SSorte oerfc^meljen ; babei roirb a-oiigo ju aiigo jufam= mengejogen, n)dt)renb fonft ba§ anstautenbe a ber ©enitio- partifel oor -ango abfdUt.

©0 entftefien fiir bie einjetnen^iaffen folgenbe ^ormen:

I. Rl einjat)! : muna am ^ (mein i^inb), ango (bein),

ao (fein, if)r), asu (nnfer), anyu (ener), abu (i^r). Tk^x^al)l: bana bam (meine ^inber), bongo, bao, basu, banyu, babu.

II. ^t. (Sinja^l: mudongi mam (mein ©(^af), mongo,

mao, masu, manyu, mabu. 9)ie^rsat)t: midongi mam (meine ©d^afe), mongo. mao, masu, manyu, mabu.

^ g. 93. to njika lambo 0 tondino, tnaS bu (immer) toillft.

* 2)afiir gettii5f)nltd) mun'am, mun'ango u. f. h). Stud) anbere 23os fale loerben Dor ben tiofalifd^ anlautenben g^ormen gent elibiert, 3. 58. kalat'asu, unfer S3ud).

14

111. ^(. ©injafil : diso lam (inein 2luge), loiigo, lao, lasu, lanyu, labii. 'Diefirgatit: miso mam (metne 2tugen) u. f. to.

attte oorfominenben f^ormen jeigt bie folgenbe UOerfid^t :

m. m. m. m.

I. 8. IV. @. V. ©. VI.©.VII.@.u.p.

I. ^;pi. II. @.i

IV. p.

III. ®. A^ 5131. II. @. u. 3 111.4^1.

VI. $1. lam

longo lao lasu

lanyu

labu

mam moiigo mao masu manyu mabu

meiu am bam

bein aiigo bongo feiii ao bao

unfer asii basu

euer anyu banyu

xf)V abu babu

39. 2)ie mit b, 1 unb m anlautenbeii gormeix be§ 6efi^au= jeigenben ^urraortes fonnen aud) fiibftantioii'd^ gebraud^t raerben, 5. S.

bolo bam boe bwaba buka bongo

Rai)n mein er-ift tang met)r-a(§ ber-beinige. Sie mit a anlautenben ^oruien bagegen erfialten in biefem goalie ben 3tnlaut y ober ny:

I. IV. V. VI. Yll

6ing. nyam yam yam yam nyam

^(nr. _ yam

40. 'HQmn ein befonbercr S^ac^brud anf ba§ befi^anjeigenbe ?Vuru)ort gelegt roerben foil, fo fann auc^ oor ba§ ^auptTOort gei'e^t werben; in biefem ?vaQe finb aber ikt^ bie in § 39 anfgefiil^rten fu6ftQntir)if(|en ^ormen jn ge= braud)en, 3. 33.

nyoiigo mbodi, beine ^kqz; ober mbod'ai'igo, beine 3iege.

41. j^olgt auf ein mit einem befi^anj^eigenben g^iirmort oer- bunbenes ^anptraort noc^ bie ©enitiopartifel a, fo roirb fie 3U nya nad^ einem ^anptraort ber I. M. Sing, unb ber VII. m. ©ing., fonft gu ya (IV.©., V.©., VI.©.), 3.33.

esao am ya bwam, geber meine ber @ute = meine gute ^yeber.

Sie mit b, 1, m aniautenben ©enitiopartifeln bleiben unuerdnbert: besao bam ba bwam, meine guten ^yebern.

^ Wilt 23cjug auf bie 2S6rter, bie baS SPrdfi^ bo t)nben.

15

UK 3)a^ Bcittoort

42. 5Die ^ erf on (erfte, jrueite unb britte) tuirb ni^t, rate till 2)eutfd^en burd) ©nbungeit, fonbern lebiglic^ burc^ bic pei'i'onlic^en 33erbalfurraorter 30 ff.) begeii^net, alfo

na m'ala, id) ge^e di m'ala, rair ge^en 0 m'ala, bu ge^ft lo m'ala, iE)r get)t

a m'ala, er ge^t ba m'ala, fie ge^en.

S)a§ 3eitTOort felbft bleibt innerl)aI6 besfelben STempuS

uncercinbert. 2Bir raerbeii ba^er unten t)on jeber ^^itfotm

immer iiur bie erfte ^erfon anfiitjren.

®ie ^erbalfiiriDorter biirfeii nie fe{)(en, au($ raenn

ba§ (gubfeft bereits burd) ein ^aiipttoort ober ein anbere^

^Vurraort auSgebritcft ift. 58erg(. ha^ sBeifpiet in § 36.

2)0(^ fallen fie fort nad) ben (furjen) besiigtid^en gur=

luortern 35).

43. ®ie ©rnnbform ift ber 3i«pei^citit) (33efe()lgforin), fie enbigt immer oofalifc^, 3.33. bola (gib!), loiigo (finge!), bele (ruf!)

2)ie meiften 3eitroorter enbigen auf a ; biejenigen, bie in ber (Stammfilbe ein o ober e Jiaben (aber and) ein^elne anbere), l)abm meift bie ©nbung o bejio. e '. 3(ud; mand^e einfilbige enben aiif o ober e, 5. ^. po (fommen), de (pflangen) u. f. lo.

44. 33ei fonfonantifc^ antantenben 3Bortern l)at ber 3 nf initio (9knnform) biefelbe g^orm roie ber ^'"Peratiu; oofalifd^ anlantenbe ert)alten M^ ^rcifif j : bola (geben), janda (fcuifen), aber anda (fanf!)

21 nm. S)er ^nfiuitib fann tote im SDeutfi^en aucf) aU <Bub= ftantit) gebraud)t ruerben unb red)nct baun pr III. S^Iaffe, 5. S3, onyola jiba IgngQ, toegen betneS ©te^Ien§.

awti unb «Pttffttj.

45. Sie ^eiten unb 2lu§fagen)eifen be§ ^affioS raerbeu genau fo gebilbet roie bie be§ aftiuen ^^^traortS; nur loirb eine anbere ©runbform untergetegt.

®ie ©runbform be§ ^affios loirb huxd) 2lnt)angung ber 6ilbe be an bie ©runbform be§ Slttiu^ gebilbet: dipa (fd^tagen) : dipabe tondo (lieben) : tondobe.

^ 2)0(^ ftnb 2lu§nat)men nicl)t felteu, 3. 23. tole (tropfctn), saye (fc^totmmen) u. I to.

16

2tniti. 1. Tland)^ 3eittoorter auf e oertoanbcln bie§ mx ber ^affibenbung in a, 3. 58. bele (rufen), kwese (f(f)Iie^en), ipe (foc^en) : belabe, kwesabe, ipabg. fierier ge^oren alle faujatiben ^etttoorter (fte^e unten).

Slniti. 2. ®ie 3eit^orter auf ea (objelttbe S^ornt, f. u.) bilben ben ^affibftamm auf abele, icobor ea abfcifft, j. B. damea (fangen): damabgle.

^cltctt (2;cmpora) imb StuSfagchictfcn (aJiobi).

46. 2B{r unterfc^eiben im ^nbifatio neim Derfc^iebene 3eit= formen unb ^max:

%nx bie ©egeuroart :

a) ®a§ ^rcifenS I (f(^lec^t{)in) : na ma tila, {^ fd^reibe.

b) ®a§ ^rcifenS II (ber 3)auer) : n'e onyola tila, ic^ bin gerabe betm Sd^reibeii, ii$ fc^reibe (cjerabe eben).

c) ®a§ ^rcifens 111 (ber unmittelbar beoorftel^enben ^anh- hing): na ni-tila, {^ fd^icfe mic^ an 511 fd^reiben, id^ fc^reibe jc^t gteic^.

d) ®a§ ^rcifenS IV (ber ©eroolnfieit) : na ma tile, \di) pflege 511 fc^reiben.

%uv bie SSergangcnliett:

a) 2)ag Ijiftorifd^e ^erfe!t: na till, ic^ fc^rieb (ober: i^ l)abe gei'c^riebeu).

b) ^a^ ^wperfeft : na ta na tila, ic^ fc^rteb ^ (gerabe, aU ba§ unb ba§ gefcbaf)).

c) ®a§ ^erfeft 11 (33oC[enbung in ber ©egenroart): na md-tila, i^ fiabt gefc^rieben (unb bie ^anbhmg ift )e^t, roo ic^ baoon fpred^e, bereits ooUenbet).

j^iir bie 3"^"nft: a) ®a§ g^uturum: na mende tila, i^ loerbe fc^reiben.

Ot)ne 33ejie{)ung auf eine beftimmte 3*^^t* a) ®en 3Iortft : na tila, {^ fd^reibe, fd^rieb, roerben fd^reiben.

47. '^khtn bem ^n^i^fottt) unterfd^eiben luir bie 3lu^fage: rceifen CiUiobi) be§ 2lbt)erbiaii§ unb be§ Optattos.

48. ®er 3tbt)erbiali§ fommt nur mit ber 33erneinung si^ DQr: na si tile, o{)ne bQ§ id^ fd^reibe (fd^rieb), oi)m ju fd^reiben, aber id^ fd^reibe (fd^rieb) nid^t.

49. ®er Dp tat it) lautet: na tile (id^ foil fd^reiben), mit ber 33erneinung na si tila (id^ foil nid^t fd^reiben).

^ ®ntfpred)enb bem lateinlfdien Smperfeft unb bem frangofifc^en 3mparfatt. (Snglifd^: I was writing.

^ §ier ftets mit SCiefton, toatireub fonft ^od^ ift.

17

50. SBefonbere ^^^ormen gum 2lu§bru(f etner mocilic^en ober un=: n)irflid)en 33ebingun(3 (Slonbitionalis) bitbet ba§ ®ua(a nid)t. ^ergl. § 74/

Sttbung unb SBcbcutuitg bcr ctnjclncn Xempoxa unb SWiobt.

51. ®a§ _^rafen§ I: n^ mh tila. (^ilfsoerb ma + ©runbform.) ®a§ ^ilfsjeitroort ma, mit bent ba§ ^ra= fens I gebtlbet toirb, I)at ftet§ ben tiefen S^on iin @egen= fa^ 5U bent I)0($tonigen ma be§ ^erfeft II. 33or folgenbem 58ofal wirb ma apoftropf)iert : na m'ala (id) gef)e), iia m'oko (ic^ falBe mid)).

31 nm. 3n narf)Id|ftger ditbe finbct fid) a ftatt ma: na a tila.

^n ber Sebeutung entfpri^t ba§ ^rcifens I gan^ unferer ©egenuiart unb rairb alfo qu^ inanc^mat ftatt be§ ^utnrums gebrauc^t toie biefe: na m'ala kiele, i^ gel)e morgen.

52. ®a§ ^rcifens II: n'e onyola tila. 2Borttic^: ^^ bin beim ©(^reiben. Tila ift alfo ber S^finitto, bajer n'e onyola janda, [^ faufe gerabe (nid)t anda).

wirb gebraud^t, um befonbers ^ernorjutjeben, ha^ man ini 2lugenblid be§ 3fteben§ gerabe mit etner ^anb^ lung bef(^dftigt ift, bie no(^ fortbauert. ©nglifd^ : 1 am writing.

53. ®a§ ^rctfenS III: na ni-tila (^ilfsjjeitroort ni -f ©runbform). S)ie g^orm be^eid^net ben iib^n gerabe ein= tretenben 33eginn einer 3:^dtigfeit. 5Deutf(3^ : 3<^ fc^ide mid^ ebtn an §u . . ., granjofif^: je vais ecrire.

54. ®a§ ^rdfens IV: na mh tile.

©§ ^at burc^roeg bie ©nbung e, bie anfteUe be§ fd^lieBen- ben SSofats ber ©runbform tritt. ^nx bie SSerben auf ea nef)men ftatt beffen bie @nbung eye, 5. 58. na ma dameye oon damea (fangen).

5Diefe ^orm, bie befonbers in 5HeIatit)fd^en norfommt, be^eic^net ba§ ©eraofm^eitSmdBige einer ^anblung, ba§ 33teibenbe einer ©igenfd^aft im ©egenfa^ jum 3ufdttigen unb 3Soritberget)enben, g. 33. dibato di m'ole, ein Xu^, ba§ (non 3tatur) rot ift, dibato di m'olo, ein Xn6), ba§ (gufditig) rot (geroorben) ift.

55. ®a§ f)iftorif($e ^erfeft: na tili, ift ba§ ^empu§ ber ©rgdilung (im ^eutfdien ^i^perfeft ober ^erfeft).

®ie B^itroorter auf a unb 0 nerraanbetn biefe SSofale in i (I)od)tonig), bie auf -ea unb -eye fe|en bofiir -edi,

SuatcsSeBbrterBud^. 2

18

bie auf e (e) Meiben unoercinbert, imb ben @nbt)ofa[ roerfen gan§ti^ ah biejenigen, bie havov etn m, n, li ober ny i^abzn ^ 5. 33.

na boli, \^ gab, oott bola

na lorigi, i^ fang, con longo

na damedi, ic^ fing, von damea

na esele, id^ lie^, Don esele

na lorn, ic^ fanbte, t)on loraa.

2lttm. 1. 2]on ben SSerben auf a geigen Unregelma^igfeiteit

a) bie auf wa; fie nei^mcn ftatt beffen 0, 3. 23. na kumo (id) fing an) Don kumwa,

b) bie auf ua; fie ne^men uo, 3. S. na sauo (id) bejatilte) Don saua^

c) bie auf ia; fie t)aben i neben ii, 3. )B. na bi neben na bii (id) tDufete) Don bia.

d) Sluf 0 ftott i bilben: ala (gei^en: na alo), kola (groB toerben), pula (graben), sala (lletn toerben); ola (rot toerben) |at na olo unb na oli.

e) Sluf ai enbigen: ba (l^eiroten: na bai), ba (fd)ni^en), ka (pro^ jeffieren), ja (tooj^nen, fi^en), sa (faen; tanjen), sa (tabein), ta (fd^alen), ya (gebdren).

f) -ou f)aben bie folgenben auf oa: boa (franf fein: na bou), doa (fid^ erbredben), loa (fdielten; !rebfen), oa (itiafdjen), 6a (retfen), poa (bot)ren), soa (jittern), toa (2J3affer fd)bpfen).

g) S)ie folgenben auf ua toerfen ha^ a ab: bua (gerbrec^en: na bu), dua (rubern), sua (foften), sua (entrei^en), tua (arm fein), yua (bref)en).

h) da (effen) bilbet dedi, wa (fomnten): wu, swa (geujinnen, einen $)Sroje|): su, nanga (Itegen): nanga.

Slum. 2. 3Son benen auf 0 fitib eintge unregelmaBig:

a) folgenbe pngen ein i an has fcbliefeenbe 0: bo (fertig wcrben, na boi), bo (oerfaulen), lo (oerfinfen), po (fommen), sq (finben.v to (tropfcn), tQ (fiebcn; tofen), yo (lac^en).

b) S)ie ©nbung -di l)aben ko (fallen): kwedi, wq (fterben): wedi, nyo (trinfen): nyodi.

Slum. 3. S)ie SSerben auf e beranbern int l^iftorifdjen 5Per= fe!t bistoeilen ben 2;on. §ier'^er gel)bren 3. S. angwg (fpringen): n'dftgw^, bele (rufen): na bele, ipe (fod)en): n'lpe.

wele (fbnnen) i)at na wgli, wgle (tun) ift regelniafeig.

2tnm. 4. 23or SSoIalen hjerben na unb ba apoftropbiert, a berfcl)tt)inbet gang unb toirb burdb einen Slpoftrop^ angebeutet: n'aAgwe (ic^ fprang), 'aAgwe (er fprang), b'angwe (fie fprangen).

56. ®a§ ^wpcrfeft: na ta na tila. SBorttid^: ic^ toar (ta), id) fd)reibe (2torift, wgi. § 59).

2)ie§ ^empnS entfpric^t bem ^rafens II unb be5ei(^= net bie j^ortbauer einer ^anbhmg ober eine§ ^uft'^^^^^A n)di)reub ein @reigni^ (tm t)iftorifd)en ^^erfeft) eintritt. 6&

V (Sleic^tiiel, ob fie auf a, q ober e enbigen.

19

entfprid^t balder in ber 93ebeutiing genau bent lateinifc^en ^mperteft, bem franjofifd^en ^mparfait, bent englifc^en 1 was writing.

57. 2)a§ ^ erf eft II: na ma-tila, unterfi^eibet fid^ in ber e^orm in ^roei ^nnften com ^rdfens I. ®a§ ^ilf§= jeitiuort ma be§ ^erfefts ift f)0(^tonig, ba§ be§ ^rcifenS tieftonig. ^yerner roirb ba§ ^rafenS tnit ber ©runbform, bo§ ^erfeft II niit bem ^nfinitio gebilbet, alfo na ma- jangwa (ic^ f)ahz getporfen), aber na m'aiigwa (ic^ tuerfe).

begei^net eine in ber ©egenraart oollenbete ^anb= lung roie ba§ beutid)e ^^erfeftuni.

58. S)a§ ^-uturnm: na mende tila (^ilfs^eitroort mende* + ^nfittitio). SOtan fagt alio: na mende jaiigwa (^nfi= nitii)!), i(^ raerbe roerfen.

59. S)er Slorift: na tilal ®er 2lorift finbet fid^ ^aupt= fcti^Iid) wad) einem fiiftorifc^en ^erfeft ober einem 3mper= feft gnr ^ortfiiI)rung ber (Srgdl^lung, 5. 33.

muto mo a ta 'ene njoii, i poi nyamse monda mao 0 eyidi, na mo a kumwa taka, ein 3Beib fa I) (a ta 'ene, ^mperfeft non ene) ©tefanten, rcetc^e i{)ren 2lcfer int S3nfd^ jerftoren fanten, nnb fing an (a kumwa, 2lorift) ju jammern.

33ei jeber neuen @ebanfenreif)e tritt inbeffen ba§ ^ifto= rifc^e ^erfeft raieber ein.

2lu(^ anbere Stempora unb WoU roerben ni($t fetten, ftatt fid) 311 wieber^olen, burd) ben 2Iorift oertreten. 3Sgt. and) § 68 gegen (Snbe unb § 46.

60. 2)er StboerbialiS: na si tile. Ser ©nboofal rairb in e, bie ©ilbe ea in eye t)eriDanbeIt. ^^'^f'^^'i ?^iirtt)ort unb ^eitraort tritt bie 3Regation si (t)ier immer mit 5t^ief= ton).

®ie Sebeutung ergibt ftd^ au§ bem folgenben 93ei= fpiele :

bnnya-te 'alo eyidi

^ag-jeben er-ging in - ben - 2Balb,

a si waneye ^ munj'ao nyaraa unb bennoc^ er nid)t brad)te 2Beib f einem g^leifd^.

' na mende = na m'ende = x^ gef)e gu . . . . =* na unb ba itjerben Dor folgenbem ii^ofal melft apoftrop^tert, a i)erf(l)tx)inbct unb toirb burd) ben Slpoftropt) erfe^t. ^ SSon wanea.

20

3e nac^ bem oorauSgeEienben SLempu§ ift in ber ©egenroart ober in ber 3Sergangenf)eit (wie oben waneye) §u benfen.

61. ®er Dptatit): na tile. ®er ©nbuoM n)irb in e vzv- TDonbelt^ -ea in -eye.

@r TOirb gebraud^t

a) in 2lbt)dngigfeit von einem SSerbum pin 3lu§bru(f einer 2lbfi(^t, eines 2Bnnf(^e§, g. 33. langwa mo na a ye, fage it)m, er folte fommen,

b) unab{)angig (unter ©ffipfe be§ 3^^tit)ort§ „TOoIIen") jum 2lu§bru(f einer 31 u f f o r b e r n n g ober einer 5 ra e i f e t n= ben g' r a g e, §. S.

o bweye (von bwea) mba ndedi, bu mo g eft- fill) len fiir-mi(^ ©rbarmen = erbarme bi(^ meiner; na bole mo yen esao, foil \6) iljm biefe g^eber g e b e n ?

Slnin. ©inb im 2)eutf^en jttjei Sntperatibe burdb „unb" ber* bunben, fo toirb im 3)uala ber gtoette buret) ben Dptatib nugge= briidt, g. S3, ala lo toe madiba, gefit unb l)oU SBaffer!

3Sirb ber Optatio rerneint (burd^ SSorfe^ung ber ^legation si), fo tritt bie nrfpriingtid^e ©nbnng rcieber ein g. 39. laiigwea mo na, a si ya, fage iljm, er folle nid^t fommen.

Slfigetcitctc ^citwi'r^cir.

62. SBir unterfd^eiben folgenbe ^laffen oon abgeleiteten ^ziU toortern

a) rejiprofe, b) objeftioe, c) faufatipe, d) intranfitioe.

®er SBortton bleibt bei ben abgeleiteten S^itmortern auf ber ^onfilbe be§ ©rnnbioorts, alfo biiea uon bua.

63. 5Rejiiprofe 3eitworter tperben bnrd^ bie an bie @runb= form gefi'tgte ©nbung ne gebilbet; fie be^eid^nen bie 2S e d^ f e I f e i t i g f e i t ber ^anblung, 5. 33. dipane, einanber fd^lagen; t6pone, einanber fd^elten.

64. Dbjeltioe 3^^troorter fonnen bnrd^ bie (Snbnng ea ober bie ©nbung ne gebilbet loerben.

^ie ©nbung ea ' (Ijift. ^erf. edi) tritt anftelle be§ fd^lie^enben SSofals ber ©rnnbform, 5. 33. tilea (oon tila), laiigwea (oon langwa), wanea (oon wana) n. f. v).

3eitn)orter, roetd^e bereits in ber ©rnnbform auf ea au^lauten, foioie bie auf e bilben bie Dbjeftioform auf eye ober ele, ^. 33. ipeye ober ipele oon ipe (fod^en).

^ 3u unterfd)eiben toon ber ©nbung e be« $)3rdfen8 IV.

21

po (fonimen) Mlbet poye (§u jemanb fomnten), ^erf. na po(y)edi; yo (lod^en) i)at yoye (jetnanb au§Iad()en), ^erf. na yodi.

S;ie (Snbiing ea ntad^t etn tranfitioes SSerb b o p p e 1 1 tranfitio, befdf)igt e§, jtoet Dbjefte gu fid§ §u nef)nien, TOoron ba§ eine unferem bireften Objeft entfprid&t, ba§ anbere eine ^erfon ober ©ac^e ausbrucEt, bie ir^enbtuie an ber am bireften Objefte oott^ogenen ^anblung intereffiert ift (inbireftes Dbjeft). Dft entfprid^t biefes jroeite Dbjeft baf)er im 2)eutf($en einem ®atto (commodi ober incommodi), oft and) einer burc^ eine ^^rdpofition (fiir, raegen, ftatt) auSgebriiiten ent= fernteren SSejiefinng, 5. 33. na ma tila kalati, ic^ fd^reibe einen 33rief. na ma tilea mo kalati, i^ fc^reibe if)m^ einen 93rief.

(Sine anbere ^taffe objeftioer Bsitw'orter it)irb mit ber 3tbleitungSfilbe ne gebilbet. ©0 fann man ftatt tea ma- diba na dibonde (bolen SSaffer mit £rug) ebenfo gut fagen : toane dibonde madiba. ®a§ SBerfjeug, mit bem eine ^anblung anggefiif)rt rairb, fann alfo aU inbireftes Dbjeft neben bem bireften Dbjeft (madiba) gu ben 33erben auf ne gefe^t raerben.

Slntn. 23ei tnanc{)en Stbleitungen mit ne ift biefe @runbs bebeututtg burd) ben (Mebrauc^ bertoifd^t, 3. S3, bolane (ettoas ge= brand)tn), sengane (jenmnb gefiorcfjen), topone (jemanb fdjelten), nongone (jemanb etJt)a§ toegne^men) u. a.

65. 3JJit ber ©nbung -ise ober -se bitbet man faufatioe ^eitroorter, 5. 33. tilise (fdireiben laffen) t)on tila (fc^reiben).

SSerba auf -wa unb -ea bilben bie faufatioe ^orm

auf -ele, §. 33. okwele (Ief)ren) ron okwa ((ernen).

S)ie faufatioe ^orm ^at bie 33ebeutung, bafe bie

^anblung ober ©igenfc^aft, rceld^e ha§> ©runboerbum be=

jeid^net, reranla^t rairb, alfo

tila, f($reiben tilise. f^reiben laffen

dolo, fd^on merben dolise, f^on madden.

3tnm. 1. S)a§ ^Paffid bilben bie faufatiben SSerben auf -isabe, -sabe.

66. 3" ti^anfitioe 33erben tuerben oermittetS ber ©nbungen -me, -ea unb -ne gebilbet.

1 Unb jtoar in jtriei 23ebeutungen: 1) an i^n, 2) fur i^n, an feiner ©telle.

22

S)ie ©nbung -me (-ame, -ome) bejeic^nen ba§ @in= treten einer ©igenfd^aft, 5. 33. kukame, (^efd^loffen roerben, von kuke (fd^lieBen).

2)a§ ^erfeft I E)at baf)er bie 33ebeutung eines beut= fc^en ^mfens: jombe di kiikam, bie ^iir ift gefc^loffen geroorben = ift gefd^toffen, ift p.

®ie 33ebeutung ift atfo, raie man fief)t, ncutropaffio unb fommt ber bei ^affios fe^r nal)e.

S)ie ©nbung -ea bilbet au§ tranfitit)en ^^^troortern intranfitioe, 5. ^.

bwa, jierbre($en (= enjroei madden) : bwea, jerbred^eu (= entjroei gef)en).

nyaua, §errei^en (tr.): nyauea, §errei§en (intr.).

31 nm. SJiand^e 3eitttJi5rter bilben fott)o!^l bie objefttDe loie bie intranfitiDe f^orm auf ea, j. SB. koma (auSgie^en), komea (ob- jefttb, jemanb etma^ 3. S3, auf ben ^opf giefeen), komea (intrant fttio, Derfc^iittet toerben, iiberlaufen).

®ie ©nbung ne enblic^ l^at, roie me, neutropaffioe, oft fogar rein paffioe 33ebeutung, bod^ ift if)r ®zhvaniii hi\6)xdntt, 5. 33. biane (befannt raerben) von bia (roiffen), bolane (gef($eE)en) con bola (tun), enene (gefetien raerben) von ene (fel^en).

21 nm. 3n einigen 2tbleitungen bejeidjnet bie ®nbung ne eine ©tgenfd^aft ober 9tetgung, woburd) bie int ©runbujort an^- gebriicfte ^anblung ^crbeigefiibrt n)trb, 3. 23. bwang (tbtlid) fein) Don bwa (tbten), dipaiie (fcblagluftig fein) u. f. xo.

67. iXbrigenS ift feftgutjalten, bafe abgeleitete 3sit"^orter nid^t nadb 23etieben gebilbet raerben !onnen, fonbern ba^ it)re 2lbleitung burd) ben ©prac^gebraud^ im attgemeinen feft geregelt ift.

^Ic ^cttittortcr r,fcin^' uitb „tiabai".

68. ®ie 3eitraorter be (fein) unb bene (t)aben) finb unregel^ nxctfeig.

®a§ ^rdf en§ oon be lautet ne, entftanben au§ na e. ©benfo raerben bie iibrigen ^yorrnen jufammengejogen :

ne, id^ bin oe, bu bift 'e, er (fie, e§) ift II. R[. mue, boe

III. ^l. je

IV. m. ye V. m. ye

VI. m. ye VII. m. nye

je, rair finb ie, il)r feib be, fie finb. me

er, fie, ift

me

be

le

le

ve

fie finb.

23

®a§ ^rcifens na ma-be ^at bie 33ebeutung „\^ pflege ju fein", mit fotgenbem 2tonft etne§ 2Ser6um§ ^id^ pflege" (SU tun).

g=ur bie SSerc^angentieit befte!)t nur bie ^orm na ta (ic^ loar, id^ bin geinefen).

®a§ j^^utur (na mende be), ^mperatio unb ^nfinitio (be) [inb regelma^ig; meitere g^ormen raerben nid)t ge= bilbet.

„'^o^ fein" t)ei§t n'ebedi (unnerdnbert fitr @egen= wart iinb 3L^ergangent)eit), 5. 33. 'ebedi 0 ebolo, er ift noc^ bei ber 3trbeit; n'ebedi na tem, idi) fte^e noc^ u. f. ro.

be mit ber folgenben ^lonjunftion na (ba§) unb bent 2lorift bebeutet „fonnen", 5. S3, oe na 0 poiigo, bu fannft madden.

2Ba^renb ba§ B^^^^ort fonft burd^ bie jwifd^en ©ub- jeftsfurinort unb S^erbalform eingefd^obene ^artifel si nerneint roirb, 5. 33. na si ma-pongo (i6) ntad^e nid^t), l)at t)a§, ^rcifenS non be eine befonbere g^orm fur ba§ 5iegatioum :

na titi, id^ bin ni(^t di titi, wir finb nic^t

0 titi, bu bift ni(^t lo titi, i^r feib nid^t

a titi, er ift nic^t ba titi, fie finb nid)t.

69. 21I§ ^rdfens non bene * (i)aben) gebraud^t man ba§ ^er= feft I: na ben (id^ ^aht); na ma-bene (id^ pflege ju i)aben) ift feltcner.

'^ux bie SSergangen^eit bebient man fi(^ einer Xtm- f(^reibung: na ta na ben (i(^ ^atte, id^ \)aht ge^abt), graeite ^erfon : 0 ta 0 ben u. f. vo.

5Da§ ^uturum na mende bene ift regelmd^ig.

®ie $affit)form benebe na (gef)abt rcerben non) ent= fprid^t bem beutfd^en ,,get)oren".

©onfttgc ^emcrfmtgctt pr 5>orincttlc^re unb ©^ntaj bc§ ^cttmortS.

70. ®Q§ B^itinort roirb burd^ bie ^artifet si ^ (nid^t) nerneint ; fie tritt unmittelbar t)inter ba^ ©ubjeftsfurraort: na si m'ala (id^ ge§e nid^t), na si mende be (id^ roerbe ni(^t fein).

21 nm. 3Sor SSofalen toirb si metft apoftropl^iert: a s'alo (er ging ntc^t), in familiater ditbt ju i berfurjt: na i tondi (td^ mag ntd)t).

©igentUrf) objeltttje f^^orm auf ne Don be (fein) = fein mit. 9^ur in etnem goalie mit 2;icfton, bgl. § 60.

24

^nx SSerftarfung ber SSerneinuncj bient ba§ 2Iboerb torn ober tomtom, 5. 33. na si m'ala torn, i^ gelje bur(^= au^ nid^t.

71. gibt tm ®uala mele ^eitroorter, bte im ^rafens (ifirer iiK^oatben Sebeutung megen) raeniger gebrduc^lii^ finb, beren ^erfeft I aber bem Sinn nat^ einem bentjc^ien ^rd= fen§ entfpri(^t 5. S.

a kolo, er ift gro§ geroorben = er ift gro§, ^erfeft 1 00 n kola (groB roerben), fo ferner

a doli, er ift f(^on (gut), von dolo (fd^on TOerben); a salo, er ift flein, von sala (ftein werben); a sopi, er ift no^, oon sopo (naB tuerben); 'emedi, er roiH, oon emea (fi(^ entfd)lie^en) ; 'aledi, er l^dlt feft, t)on alea (ergreifen); u. a. m.

72. 2)Q§ beutf(|e ^wperfeftum nnb ba§ ^lusquaniperfeftum in jeitUc^en (temporalen) Siebenfd^en toerben im 2)uala bur% bos liftorifc^e ^erfeft 55) ober ba§ S^perfeft 56) besra. burc^ eine Umfc^reibung mit bole (oollenben) begeic^net. ®ie ^artifel „qI§" toirb babei burd^ ke au§= gebriicft, 5. 33.

ke a poi, al§ er fom (au(^: gefotnmen war); ke a bole tila, aU er gefd^rieben tiatte. ©tatt ke fann man and^ ni ponda gebrau(^en = gu jener S^it, too. ^a^ Sfielotioum ,,100" (= gu luetd^er) rairb bann ftets burd^bieSfielatiopartifelno au§gebrii(it(§35). ni ponda na longing ndabo am, ju jener 3^^t, TOO ic^ mein ^an§> haute.

'^ixx ni ponda fann au(^ na fte|en ; au^ fann ba§ eine raie ba§ anbere fortbleiben unb „aW nur burc^ bie Sfietatinpartifel ansgebriicft roerben:

na longino ndabo am, aU id^ mein ^au§ hautz. na boleno loiiga ndabo am, a(§ id^ mein ^an§> gebaut l^otte.

73. 2)ie fragenbe 3^0 rm be§ ^^^troortes unterfd^eibet fid^ in ber SBortftettung nid^t non ber bet)auptenben. ^nx 33e= jeid^nung ber ^rage bient ber ?^rageton nnb bie 6c^lu§= partifet e: 0 m'ala, bu ge{)ft: aber 0 m'ala e, gei)ft bu? 0 si m'ala e, ge^ft bu nid)tV

74. 33ebingung§fd^e rocrben burd^ ben ^nbifatin gegeben : a) a poi te 0 nan, langwea mba

er fommt menu I)ier^er, fage (e§) mir,

roenn er l^ierf)erfommt, fage mir. ^m 9Sorberfa^

ba§ l)iftorifd^e ^erfeft, aber au(| ba§ ^rdfenS:

25

b) yetena o ma-bola ninka, na mende dipa oa, raenn bu bos tuft, f(^Iat]e x<5) bic^.

c) na siiige te oa, ke na s'oiigwan oa, roenn id) bi(^ l^aBte, i)aitt i^ bir nt($t ge£)oIfen.

3n kiben ©d^en ba§ ^erfeft I. '^m S^ac^fa^ fann aitd^ eine Umfd^reibung mit bent 2tonft von wusa, etroag betna^e tun, eintreten: a dipi te mba, ke na wusa bwa mo, toenn er mic^ gefd^Iagen |dtte, lEiatte ic^ if)u getotet.

IV. 2)a0 (£{geuf(^aft0tt)ort.

75. gibt uur vm eigenttid^e @tgenf(^aft§TDorter : ndene (gro§), sadi (flein), pepe (anber), ese (all, gau^).

3lud) biefe founen nur in attributioer 6teIIung, nid)t aber ols ^rdbifat gebrou($t roerben.

Se nac5 ber ^(affe unb ^a^ be§ ^auptroortes, ju bem fie get)oren unb Winter bem fie ftet)en, netimen fie oerfd^iebene 58orfi(ben on, beren g^orm meift mit ber be§ entfprei^enbeu Stelatiufurraortes 35) iibereinftimmt :

II.

III.

IV.

i ©

V.

VI.

VII

©, © ©

2llfo (ein groB mandabo

ndene

nindene bandene

mundene,

bondene

mindene

dindene raandene

endene bendene

indene londene

indene londene

nindene indene

sadi

nisadi basadi

musadi, bosadi misadi

disadi masadi

esadi besadi

isadi losadi

isadi losadi

nisadi isadi

pepe

nipepe^ bapepe

mupepe,

bopepe

mipepe

dipepe mapepe

epepe bepepe

ipepe lopepe

ipepe lopepe

nipepe ipepe

ese

nyese bese

muese. bwese miese

lese mese

yese bese

yese lese

yese lese

nyese

yese

moto nindene (eiu grower 3Jianu), bolo bondene er ^ot)n), ndabo nindene (ein gropes ^au§), mandene (gro§e ^oufer).

Stud) nupepe.

26

Grfrt^ bcr @tgcnfc^oft§h)orter.

76. 2)er a)?anget be§ ®uala on eigenttid^en ©igenfd^afts^ twortern toirb erfe^t

a) bur($ ^titmbxttv , bie im ^rdfenS bie Sebeutung 'i)ahm: eine (Stgenfc^aft be!ommen, fo unb fo raer- b e n , iinb im $erfeftum I : eine ©igenfd^aft liaben, f o unb fo fein, 5. 33.

na kolo, id) bin groB, t)on kola, gro^ roerben*. na salo, id) bin flein, ■Don sala, !lein toerben. na doli, [^ bin fd^on, non dolo, fd^on roerben. na si doli, id^ bin fia^Hd^, oon dolo, fd^on roerben. di asam, ift ^oc^, von asame, E)od^ roerben. di poti, ift tief, von poto, fid^ entfernen. 100, 101, ^i)t wt^^ ^^^ qi^^ ^^^^ ^^jj^^ ^^.^ roerben.

di windi, i[t fd^ioarj, von winda, fd^roarj roerben.

di saiigi, ift roei^, t)on sanga, roei^ roerben

u. 0. a. m.

3nr attributioen 33eftimmung eine§ §anptroorte§

roirb in biefem goalie ein 9telatit)fQ^ gebrau(^t, 5. 33. bolo

bo doli ba§ ilanu, roeld^eS f^on ift = bas fd^one ^onu.

2lnnt, ©tatt be§$erfe!tl lann tn getoiffen fJaCeit au<^ i>a2 g?ra)en§ IV 54) etntreten.

b) 2)urd^ abftrafte ^auptroorter unb groor burd^ ben ©enitiu berfetben gnr attributioen Seftimmung, hux6) ben ^Jominatio mit be (fein) jnr prabifatioen 33eftimniung, 5. 33.

bolo ba bwaba, ein ^anu t)on ficinge = ein (anges

^anu. bolo boe bwaba, ba§ ^onu ift Sange = ba§ ^anu

ift lang.

^dnfige ^ouptroorter biefer Slrt finb: bwam, ©lite = gut bowoli, ©d^drfe = fd^arf bobe, (Sd)Ied^tigfeit dibie, ^[ug^eit = f(ng

= fd^Ied^t mbale, 2Sa^rf)eit = roa^r bwaba, Sctnge = long bwala, gaulijeit = faut iiginya, ©tdrfe = ftarf penya, ^eut)eit = neu u. f. ro. 3J?an faun j. 33. fagen moto nindene obcr moto ni kolo ober mot'a bondene, ein grower Wlann.

m- § 71.

27 ~

c) ®urd) ^auptroorter mit folgenbem ©eintio, §.33.

mudun, ein 3l(ter: miidun ma (ober a) moto, ein alter 3)knn, ^L badun ba bato.

ediin , etroaS 2llte§ (uon ©ad^en) : edun a dibato, ein alteS '^u^, ^l. bedun ba mabato.

^rdbifatio: duna, alt toerben: na dun, ic^ bin alt.

esombe, junger ^enf(^: esomb'a rnoto, ein junger 9JJann, ^L besombe ba bato. son, 2Benig!eit: loenig, !lein: son a moni. lyenig (SJetb.

Stcigcrung bet ©tgenfii^aftShJiJrtcr.

77, ®ie (Steigerung rairb rermittels be§ 3c^tit)orte§ buka (iibertreffen) unifc^rieben.

buka ftef)t entroeber im ^erfeft I, bann ma^i man folgenbe ^onftruftion :

pue e buki ko bosadi = gjiauS iibertrifft Platte (an)

£leinf)eit = ift fleiner o(§ bie 9^atte.

Slum, ©tatt e buki !i3nnte man and) fageit e si poi (erreicfit nid)t).

Dber buka bleibt unoercinbert raie ein 3lbr)erb, bann fagt man:

pue e salo buka ko, 2)^au§ ift !(ein me^r-at§ 9tatte.

iibrigens fann man an^ eine negative 2Benbung n)af)len :

pue e si kolo ka ko, 9Jiau§ ift nid^t (fo) gro§ toie Sftatte.

Sin fid^ l^aben fomparatimf(^e 33ebeutung muturu, ber ciltere ; baturu ba bato, bie ctlteren Seute ; n'e oa mu- turu, i^ bin (im SSergleid^ p) bir ein dlterer = alter al§ bu; nya muturu, ber dltere (oon groeien).

muuto, ber jungere; nya muuto, ber jimgere (t)on jraeien).

78. 2lud^ ber Superlatio rairb mit buka (a buki) umf(^rieben unter ^u^i^f^nct^i^e von -ese (alle), 5. 33.

pue e buki nyama yese bosadi, 9JJau§ iibertrifft atte 2;iere (an ^leinl)eit) = ift ba§ fleinfte S^ier, ober

pue e salo^ buka nyama yese, 9)iau§ ift ![ein me^r aU aHe ^iere.

1 Ober nye bosadi (Dgl. § 76 b).

28

V. ^ic Bfl^Itt'ortcr.

79. 2)ie 3a^^tt)orter mn 1—5 finb oeronberlic^ je m^ ^(affc unb 3at)l ber sugetioricien ^ouptrcorter, Winter benen fie ftefien :

2.

m.

I S ® II ^ ®

III.

IV.

V.

VI.

VII.

^ © ^ e

\ ©

1.

mo* mo, bo diwo ewo iwo iwo

baba miba maba beba loba loba iba

3.

balalo milalo malalo belalo lolalo lolalo ilalo

4. banei

5.

batanii

minei mitanu manei matanu

benei

lonei

lonei

inei

betanu lotanu lotanu itanu

2)ie ^rdfije finb burd;gdngi9 fiod^tonig; ber Slfjent liegt aiif ber jroeiten ©ilbe.

^eim iinbenannten 3af)teu oerraenbet man bie j^ormen ber VII. ober bie ber IV. Piaffe.

80. ®ie ft brig en 3 « 'file" fini' unceranberlid^ :

6 miitoba 8 lombi

7 samba 9 dibua.

©ie ftel;en f)inter bent ^ouptroorte wie bie ^aljkn oon 1—5, alfo bato balalo, brei Seute; bato mutoba, fed^§ Seute.

81. 2)ie Befiner finb:

10 dom 60 mu mutoba

20 muaba 70 musamba

30 mualalo 80 mulombi

40 muanei 90 mudibua

50 muatanu 100 ebwea (ewo)

' 35te ©runbform ift, toie aug diwo unb iwg erfic^tlirf) : wq.

29

©ie raerben qI§ ^auptroorter betrac^tet unb groar dom qI§ §ur III., ebwea al§ jur IV., bie iibrigen qI§ jur II. Piaffe ge{)orig. Tlan fagt ba{)cr mit folgenbem ©enitit) :

dom la bato, 10 Seute.

82. ®ie ^unberter roerben regetma^ig mit bem plural oon ebwea gebtlbet, alfo 200 bebwea beba, 300 bebwea belalo. 1000 ift ikoli (iwo), 2000 lokoli loba, 3000 lokoli lolalo xt. [. m. (Sine 9JiiQton wirb bur($ idun, ^l lodiin bejei($net.

83. 3iifttinirtengefe|te 3^^)^^" raerben mit na (unb) aneinanber gereil^t g. ^.

1595 ikoli iwo na bebwea betanu na mudibua na betanu. 3ft bie ^a^ benannt, fo fagt man: muanei ma mbodi na itanu (45 ^^^g^") ober mbodi muanei na itanu. Se^tere 2lu§bru(l§n)eife rcirb bei gro^eren ^'^^tsJ^ oorgejogen.

84. ®ie Drbnung§5af)len miiffen umfd^rieben toerben, „bererfte" burd^ ben ©enitit) t)on boso, „ber le^te" burc^ ba§ ^erf. I t)on sukane (ber (e^te roerben), bie iibrigen mit londe ober londise (t)olI madden), alfo:

mot' a boso, ber erfte 9Jiann (alleinfte{)enb : nya boso). moto nu londe "baba, ber Tlann, ber graei oott mad)t

= ber sroeite 3)lann. moto nu sukan, ber le^te 3Jiann.

2lud^ bupe (folgen) fann jur Umfc^reibung oerraenbet raerben : moto ni bupe nya boso, ber 9Jtann, ber bem erften folgt = ber groeite ^ann.

85. ninga, toieoiel? unb bane, beibe, neljmen biefelben ^lural= prdfije roie 5. 33. -ba (groei), atfo bato baniiiga, raieoiel 3Jiann? bato babane, jwei Seute.

SlZultiplifatioja^ten bilDet man mit ngedi (VII. ^t.), Tlai: nged' ilalo, breimal; nged' ininga, roieoiel SJial? roie oft?

VI. ^ic S^crpltuii^miirtcr (^rctpofitionen).

86. ®a§ S)uala befi|t nur brei eigentlid^e SSer^ciltniSroorter : a, na unb 0.

a = non, bient au§f(^lieBti(^ jur 33ejeid^nung be§ (55enitit)r)erja(tniffe§. ®§ fann nur ron einem ^auptroort abt)angig fein 28).

na bejeii^net Segleitung (mit), 2Ser!e§r (mit), 2Berf= jeug (mit).

30

®0(^ toirb ftott beffeit i)dufig Die objeftiDe ^orm auf ne 64) mit einem tnbirefteu Objeft angeraenbet, 5. SB.

a ma-tila na esao ober a ma-tilane esao, er f(^reibt mit ber ?5^eber.

o bejeic^net ben Drt ouf bie ^^ragen too? roof)cr? unb n)ol)inV f)dngt con bem begleitenben ^erbum ab, ob burcb „in, an, nod) . . . {)in, auf, oon . . . ^cr" u. f. It), gu iiberie^eu ift, 3. ^. na m'ala 0 B., id^ gef)e nac^ 33., ober na ma-wa 0 B., ic^ fomme von 33. ©tatt be§ einfad^en 0 gebraui^t man t)dufig o|)ne Unterf(^{eb onyola.

87. ajtit ^itfe ber ^rdpofitionen 0 unb na unb eintger ^Qupt= roorter roerben prdpofitionette Stuebriicfe gur genauern 33e= jetdjuung gefdiaffen. ^ier^er getjoren:

bebe na ndabo, bei (neben) bem §aufe; o mgny a munyua, ouf bem ®a(^e; o wase a tisi, unter bem 2:ifd)e; o mbus'a ndabo, Winter bem §au[e (aud^: na4 jeittid^) ; 0 boso ba ndabo, »or bem ^aufe ; a teten a bato, 3roif(^en ben Seuten; 0 mun muri ma mopi, bie§- feits be§ j^luffeS; o mune muri ma nnopi, jenfeits be§ i^luffeS; tese dibonde onyola (fo* meift ftott 0 nyolo a) tisi, ftelle ben ^rug auf hm Xi]^ ; onyol'ango, um meinet= mitten; 0 iigeii iba natena o iigeii ilalo, von jroei U§r bis brei Ut)r.

„D^ne" mirb burd) e si be (51bDerbiaIi§ oon be) um= fi^rieben, 3. 33. id^ tue nic^t otine 93e3a^lung, na si ma-bola mo e si be musauedi.

„3luBer" ift e be te (= menu ift).

VII. ^ic iBiubcUiiJrtcr (J^onjunftionen).

88. $Die l^auptfd(^Iid^ften 33inberoorter finb

na a) unb, jur 58erbinbung »on So^en unb ©o^teifen,

b) ba§, na^ 33erben bes ©ogens, ®enfcn§ unb 2Botten§ (= bomit); ouc^ fonfefutio = fo bo^,

c) al§ (seitlid^) = ni ponda (vqL § 72),

d) f olgenbermafeen, noc^ 3?erben be§ ©agen§, ftets vox ber 3lnfuf)rung ber bireften ober inbi= reften ?iebe gebraud)t,

e) in 33erbinbung mit onyola 87) = onyola na, meil, ba.

Si

89. nde a) unb, aber, jur 33erbinbiing imb im 2lnfan(] uon

(£a|en,

b) b e § ^ a I b ; bafitr ouc^ nika nde, onyola nika nde,

c) (aU 2lbDerb) ihtn, ^alt, gerabe, ^iir §erDor= ^ebimg von ^txtmoxkvn unb ^auptroorteru (ogl. § 98).

90. pe, au(^ (aU 2lbt)crb au($: wieber, mit SSerneinung:

ni(Jt me{)r). ebanja, benn.

onyola na, roeil; onyola nika, beSi^atb, be^roegen. to, to na, obgleid), obfc^on, obroot)l, wtnn auc^. S)ofur

QU(^ to e be nde na. to, ober; si to to, tneber nodb (mit 33erneimmg

beim ^^^traort). te (Winter bem ^ettirort), raenn; bofiir aud^ yetena (nor

bem 3^ittt)ort) ; mitunter beibe nerbimben. %nx te aii(^

teiige, fiir yetena axi^ yeteiige. 3]gt. § 74. ke, al§, n)at)renb; im ^Jkd)fo^ eineS 33ebingiing§fQ^e§ =

10. 3?gl. aud) § 72 unb 74. biana, denge, beoor ef)e. nga, ob. natena, bi§.

VIII. 2)ic Umftmtb^UJortcr (3tbx)erbien).

91. ®ie 3^1^ ^^^ eigentlid^en aiboerbien, roie tatanu (ie|t), kiere (inorgen), neni (roie) u. f. m., ift gering. 9)?eift ge^ brau^t man gum 2lu§bruc! abuerbieller Seftimmungen ^auptroorter mit (ober ^.X. au6) of)ne) 33orroortern, ,V S. 0 boso (im Stntli^ =) norn; uncia yese (otter Drten =) iiberatt.

92. 3n eiuigeu ^ydtten roerbeu and) 3citroorter gur Um= fc^reibung aboerbietter 33cgriffe gebraud^t. ^ierf)er ge{)oren:

pomane, fru^ (ju friif)) fommen ober itma^ tun, jum 3lu§brucE be§ 3tbt)erb§ frii^.

indea, (gu) fpcit fommen, fid^ nerfpdten, etroas ju fpat tun: fpat.

sele, guerft fommen ober tnn: j^uerft.

sukane, pte^t fommen, ber (e^te feiu, jutefet etroa^ tun: sulelt 84).

yoko, etroas |dufig tun: t)dufig, oft = iigedi gita (= oiele Tlak).

32

wusa, beinaJje tun (im Storift) : beinatie, faft : na wusa wo, id^ wave hzmai)t (]efatten.

tondo, gern tun (im ^erfeft I): gern.

©te raerben mit bent folgenben ^nfinitb oerBunben, g. 35. na si tondi ala oten (i^ Uebe nic^t bortt)in ju

gel^en =) i<S) gel)e bort nid^t gern ^in.

93. ®ie t)auptfac^lid)ften 2lbt)erbien unb abnerbietlen 2tu§briide be§ DrteS finb: 0 ueai, mo? o mony, oben, !)inauf.

0 ue, TOO? raoJier? n3ol[)in? o wase, unten, E)inab, Ijin=

0 nan, f)ier.

0 na, 0 uane, ha.

oten. bort.

0 ua nma, an biefer

eteae'.

0 uon, ^iel)er.

0 no. 0 none, bort, bort=

f)in. to (o) ue, luo (n)o|er, wo-

l^in) an^ immer^. 0 boso, norn, norrocirts. 0 mbusa, t)inten, riicE=

rcctrts.

unter. o'boko (fur o eboko), brau^en,

auBen, l)inau§. 0 teten, innen, barin, bajrai^

fd^en. bebe, na^. etum, raeit, fern, nma yese. iiberall. to-uma, nirgenbS^ 0 mom, red^ts. 0 dia la mom, red^ter ^anb. 0 dimose, tinf^. muri na muri, auf alien ©eiten.

M. ®ie gebrciud^lid^ften 2lbnerbten unb abnerbiellen 2lu§briicEe ber 3eit fii^^ 0 njika ponda, ju raet(^cr son a ponda, in furjem, balb.

3eit? TOann? natena o njika ponda, n)ie

lange ? ponda yese , jeberjeit,

imnter. bunya bo, eine§ S^age^,

einft, einmal. pond' a kwan, friil^er, einft,

cl^emals. bei-bei, fd^on (ange, tongft. ni ponda, urn biefe 3eit/

banmls. tatanu, je^t.

nad^t)er.

ombusa,

pondamene,

ni ponda mene, jur felben

3eit, gteid^jeitig. ponda na ponda, jebeSmat,

iinmer roieber. diboki (-mene), pto^lic^. riged'iniiiga, mie oft? iigedi gita. oft, {)aufig. ngedi te, jebeSmal iigedi nipepe, ein anber mat. iigedi po pe, i nod^ einmal, pe-te, ) roieber.

^ ua. uan, uane finb alte ®etnonftratitte.

* S5gl. toegen to i^ 37.

' 3JUt 9?egotion 6eim 3etttt)ort.

33 -

pond'a muese, 6ei ^age. pond'a bulu, m^U, 6ei 91a^t. pond'a kosi, urn 12 VL^x. pond'a idiba, morgen§. idibadiba, ) . c c^ ..r 0 mesanedi ^" ^'' ^'"'^'^

(ma idiba),

friilj.

doiigo la ponda, manc^'

mat, biSroeilen. si pe, nic^t me^r, nid^t

TOieber. poko-poko, immer, eroig. natena tatanu, i big= natena nin ponda, ) I)er. pond'a bwaba, lange. oeiige, fieute. kiere (kiele), geftern;

morgen. bunyate, tciglid;.

95. aiboerbien unb aboerbieUe 2lu§bru(fe ber 2lrt unb neni (aitc^ ne), toie ? (aud^ nika, ninka, fo.

relatiu). ka, Toie (^roifdien groei

©a^gtiebern). ka, ka ponda, foraie, rate

(relatio ').

96. SSerfc^iebene 2lbt)erbien unb aboerbieHe Slu^briicfe: 0 nje, I rcariim? si, nii^t 70). onyola nje, \ roe§t)alb? son, rcenig onyola nika, barum, beg-

^alb. e, ja.

nambale, i .g,

ewie, ewie-ewie, ) S^^^B kem, nein. torn, tomtom, mit 3^eg.

bur($au§ m(^t. 5Die j^ragepartifel e ftef)t am ©d^tu^ eineS j^ragefa^es. ^ft bereits ein ^rageroort (g^iirroort, 2lboerb) im ©a^e, fo fann e auc^ fei)(en.

pond'ebiamu, obenbs.

suba. in jtoei ^agen; t)or=

geftern (suba itombi), uber=

morgen. sulalo, in brei 2^agen.

ffieife:

nikamene, ebenfo, genau fo. bwambi, / r ^ tone, i ^^^^• bwam, gut, fd^on.

sonan, lejjr TOenig. ponda-po, mettei^t, ungefcil^r. tete, umfonft; of)ne ©runb. . e, gragepartifel. nde, eben, t)olt, gerabe 89). pon, bod^! (bei 33itten, SSer^ toal^rungen).

IX. K-inigc 93cmcr!uugeu jur S^ntoj.

^tc ©tcUung bet ©tt^gltebcr.

97. 5Do§ ©ub jeft fte^t (ou(^ in ?5^ragefa^en, § 73) tjor bcm ^rabifat (§27 a), bag Dbjeft bal)intcr (§27b unb c)

2Jlit ber Slelatiopartifel no beim 25cr(i. aSgl. § 103.

SDuaIa=SSbrterbuc^.

--- 34

unb §raar bag tnbirefte Dbjeft vox bem bireften 27 c).

21 nm. dlad) ben obieftiben SSerben auf iie ftefit ha§ birefte Cbjeft oft oor bem inbireften.

98. 9Son biefer aHgemeinen ©tellungsregel tt3irb obgeraid^en, iBenn ein Sa^glieb befonberS ^eroorgeJioben raerben foil. tt)irb bann (mei)t mit folgenbem nde 89)) an bie ®pi|e be§ ©a^es gefe^t, 3. S3.

pai nde di ma duaneno, ba§ Sfluber, luir ruberu bamit.

21 nm. nde bebeutet urfpriinglid) „fetn". Site ^onftruftiotx tocire banacE) eiflentUd): S)a§ S^tuber ift e§, to omit wir rubern; baiier muB in fold^en ©d^en ba§ 3Serbiim mit ber ^telatibpartifel no Derbunben fein. 3)iefe fann nur fortfallcn, toenn ber i)tx)aox' ge^obene ©a^teil has ©ubjeft felbft ift: mba nde na bola nika, td^ \)aht has getan. 2SgI. aud^ § B5.

99. ®a§ 2Ittribut ftel^t ftet^ Winter bem ^auptroort, tDie 5. S. ber ©enitit), bie glirroorter, bie ©igenfd^aftsroorter, bie 3at)lroorter (auc^ -ninga, roieoiel?).

58 or bem ^auptraort ftet)en bie fiinroeifenben giir= Toorter unb njika (rcas fiir ein?), foraie bie ^rapofitionen.

100. 2Ibt)erbten unb aboerbielle 33eftimmungen fte^en meift am @nbe be§ ©a^e§. ®0(^ fonnen fie au^, hux6) nde i;eftii|t, an ben 2lnfang be§ 6a^e§ treten, §u beffen 3Ser= bum bann bie Sielatiopartifet no tritt, 3. ^.

0 munja nde beku beno, im 9J?eere finb ©d^itbfroten (ftatt beku be 0 munja).

101. ©a^nerbinbenbe 5loniun!tionen ftei)en im 2lnfang be§ (^aupt== ober 9lebenO©a|e§ au§er te (roenn), i>a^ l)inter bem ^^^^raort ftet)t.

102. Winter bem gu beftimmenben 2Bort ftef)t auc£) ba§ Slboerb nde 8uc), nor bem SSerb bagegen bie SSerneinung si 70).

1>tc JRcIatttiparttfct no.

103. ®er ©ebraud) biefer ^artifel 35) bietet einige Sc^roie^ rigfeiten, bie fid^ baraus ergeben, ba^ bie relatine 9ktur einiger Sci^e im ®uala fiir un§ nic^t fofort erfi($ttic^ ift.

©ie fte^t 5. S. a) SSenn ein ©a^gtieb gur ^eroor{)ebung an ben ©a^= anfang geftettt ift 98; ngt. bie bort angefulirte 2lu§naf)me).

- 35

b) afienn nje (iua§?), nja (raer?) ober njika (toas filr ein ? mit einem ©ubftantb) aU D6je!t ober ntit einer ^rdpofitiou am ©o^anfang ftefit^ 35).

c) 9Senn eiue aboerbiette Seftimmung (aud^ ein retatbe§ 3lbDer6tum, § 95) an ben (£a|onfang gefe^t roirb^ 72 unb 100).

d) dla^ einjetnen konjunftionen rate ke, na (aU, § 72), nika nde, onyola nika nde\ (ober blo§ nde in biefer Sebeutung, § 89 a).

e) 3tt temporalen 9iebenfd^en of)ne ke ober na (ogL § 72).

3n alien biefen fallen fianbelt fi(^ urn toirftid^e 9?eIatiDfd^e, beren Sftelatiopronomen no ift. ^

Snv {Rcftton bcr ^ctthJortcr.

104. ©in ^eitiuort fann tin '!^uala nur mit einem (biref ten ober inbireften) Dbjeft ober mit einer ^rdpofition oer^ bunben loerben.

S)o(^ fann bie ©enitioprdpofition -a ftets nnr von einem ^auptraort, nie t)on einem ^^^troort ab^dngen 86).

105. SSiele S^ittoorter, bie im ®eutf(^en mit bem ®atit) t)er= bunben werben, 'i)ahin im ®uala (olme bie objeftioe f^orm angunel^men) hen Objeft^fafus bci fid), 3. S3.

bupe moto, jemanb folgen.

sengane moto, jemanb gel^orc^en. a}ian(^e fonnen in ber ©runbform (in ^Ibraetc^ung oon § 64) foraof)! ein birefte§ wie ein inbireftes Dbjeft gu n(| nel)men, 5. 23.

bola mba madiba, gib mir SSaffer!

X. (^iuigci? iikr btc SSortbilbmig bcr ^ou^tttiiJrtcr I

106. S)er ^nfinitio eines 93erbum§ fann aU iQauptmoct ge= brauc^t roerben, 3. 23. doma la ngila, ba§ 23riiIIen be§ ^oroen (doma = bri'iHen).

107. ©ine ^anblung in fubftantioifd^er ^^orm fonn an6) fo au^gebriidt merben, ba§ man bem RSerbalftamm ba§ ^rdfii* be (IV. ^l ^l., mit <SinguIarbebeutung), felten

^ 2m ©rutibe nur fpejieUe %dUc Don a.

2 ®ie friitjeren ©rflanmgett biefer ^4^ortifel (Dgl. ©(^riftatler, §anb= Iiuc^ ber 2).=@)3rac^e, @. 61 ff.) finb unrti^tig. ^ 33e5iigUct) ber Setthjorter ogt. § 62—67.

36

mu- (II.), rorfe^t unb -edi anl^cingt S- S- bepuledi, ba§ 2Bun[(^en, ber SSunfd^ (oon pula, roiinfd^en) ; musauedi, 58eja^lung {von saiia, bejaliten).

108. 2lu(^ mit ben ^rafi^en n- (vox b in m cerroanbelt, ^t. VII), di-, bo-, mu- (II.), ma- rcerbcn ofter nomina action is getnlbet. ®ie ©nbung ift meift bie be§ ^ep fe!t I, bo(^ auc^ bie be§ ^rofen§ u. a., 5. 33.

rapuli, bog aSiinfc^en, ber 2Bunfc^ (pula, tt)iinfd^en). bobia, ba§ SSiffen, bie ^enntnis (bia, roiffen).

109. ®a§ ©rgebnis einer 3::atigfeit rairb ^ciufig mit bent ^mfij mu (II.) bei t)erf(^iebener ©nbung bejeid^net, j. 33.

muaiigako, ber 33raten, non aiiga, braten. mutila, ber ©trid^, non tila, fi^reiben.

110. ®a§ SBerfgeug rairb mit bem ^rdfij e (IV.) imb ber (Snbung -an (-on) bejeid^net, 3. 33.

etutan, SSifd^tud^, non tuta, abraifc^en.

HI. S)ie ^ erf on, raeld^e eine ^anblung ausiibt (nomen agentis), rairb mit bem ^rafij mu (I. Rl) unb ber ©nbung e (a), ober edi (eri, eli) bejeti^net, 5. S3, muloiige-ndabo, ber ^ausbauer, 33aumeifter (longa,

bauen). mutateri, ber ^irt (tata, l^iiten).

S)ie {)atb nerbde Dlatur ber Silbungen auf e (a) ^eigt fi(^ barin, baB fie ein Dbjef t ju fid^ nef)men f onnen : rauponge-bolo (9Jlad^er— ^ai)n =) 33oot§bauer.

^pflemafifdDe^ ^oxiexvaitxd^nh.

I. mbrdimtf:

lailgcmBtnB Bt^vifft.

t ^ttfii

2)tng

; btc (5|:iftcn3.

lambo, ^t. mambo,

bQ§ ®ing, ber ©egenftanb, bic ©ac^e; etroas.

to-lambo (mit 9?eg.),

nic^ts ^

to njika lambo,

n)a§ Qu^ immer, irgenb et* tt)a§.

yoma, 5)31. bema,

btt§ ®inql

bwambo, ^(. miambo,

bie m^^t^^)(Ba^^^

ukea,

bafein, antoefenb fein, babei

1 otvt

be*,

Icxn. fein, t)orl^Qnben fein.

be ten,

barin fein.

titi,

ntc^t fein, nic^t bafein, nid^t oori^anben fein.

ebedi.

noc^ fein (®ramm. § 68).

mbale.

2BaE)r{)eit ; SBatir^aftigMt.

be mbale,

Tt)Qt)r; ec^t; ef)rli($ fein.

na mbale,

fi(^erli(^! geioife.

ponda-po,

raaf)rfd)einli(^ (2lbt).), oielleic^t.

mpon,

Untt)Q{)ri)eit, Siige.

oe mpoii,

bn bift ein Siigner.

-a mpon.

unronjir.

lobango (g^t.).

Siige.

topo lobango.

fiiigen reben, liigen.

2. S)ie 5lu0bc^nuug.

uma^ (VII), Drt, Stette, ^(a^ 9taum.

to-uma (mit 9ieg.), nirgenbs.

uma yese, iiberad.

0 iia uma, an biefem ^la^ = {)ier.

1 3. 23. na si kusi to-lambo, id^ fiabe ntd)t§ befotitmen.

^ S)er 5)31. bebeutet: ©ac^en, ©liter, 2Baren, SBermiJgen.

^ 3. S. na ben bwambo, id) fjabe einen ^Broge^.

* 2SgI. @ramm. § 68.

^ uma ^at gum S^eil eigene (alte) ^onlorbang: ua ober uan uma (biefer C), uane uma (jener £).). S)te ortltd)en Stbberbiett f. ©ranini. § 93. Crt in ber Sebeutuug „Drtfd)aft" ift mundi, ^l mindi.

38

-ndene,

bondene, kola,

na kolo, -sadi,

bosadi, sala,

na salo, bwaba (^(. miaba).

-a bwaba,

be bwaba, isuiigu (^l. lo-),

isungu a moto, asame,

n'asam,

jasame,

mute (II), poto,

di poti,

ligiba, tandame,

di tandam,

uma i tandam, pibo,

be pibo,

be diwongi, di warn (t)on wama), di walamen (oon walamene). di tindam.

tinda, koko, njanjo, be njanjo,

groB (@ramm. § 75).

gro^ roerben.

bin gro§. !Iein (©ramrn. § 75).

flein irerben; fi^mal werben. tc^ bin flein (f denial) I

lang ^

lang fein. ^iirge.

ein fleiner W,t\\\6)^. f)0(^ toerben.

td^ bin t)0(^.

^ot)e.

^of)e \ fern roerben, fi(^ entfernen.

ift fern, ift tief.

3:ief e, tief e ©telle (im 2Baff er). ftac^ ToerDen.

ift flad^.

j^Idd^e. ®icEe.

bicf fein.

bi,i (= fett) fein. ift biinn, Iei(^t. ift eng^ (^eib, 2Beg). ftet)t toeit offen, ift breit (j. S. ?ytuB), nimmt 9iaum ein.

raeit mac^en, bel^nen. bie 33reite.

breit fein.

' -a bondene, grofe; be bondene, gro^ fein. ^ -a bosadi, rlein; be bosadi, flein fein.

" fiber bag ^tx\tlt I mit ^^Jrafcn^bebeutung bgl ©ramm. §76 a; salise, fleiner niac^en.

* 3)tc ©d^lange ^ei§t im S)uala nyam'a bwaba (= ba8 longc Xier).

* $1. losurtj/u la bato. SSgl. (Sramm. § 76 c.

0 mute ka moto, 3Jiann§I)bI)e ; na si asam, id) bin niebrtg. ^ Ubertragcn oon einem 3JZenfd)en: er ift ftreng, genau.

39

8. 2)tc

^onn.

mukuku (11),

ber Umfang ; bte aufeere ?yorm.

mute na mukuku

(ma moto),

(@ro^e uub g^orm =) ©e= ftalt (etnes M^n^^zn).

teiigiledi,

bie 9iunbung; runb.

ngonde.

bas ©irunb; runb.

toiigo, ^(. matoiigo,

Qdz\

di ben matoiigo,

tft erfig.

di ben matoiigo

manei.

{ft t)iere(fig.

be ndeadele,

gtott, fd^lupfrig fein.

ndendele,

©tatte.

wony-wony,

gtatt.

naiigea,

glott tncrben (^oare, ?^clle), eben tuerben.

teme.

aufrec^t fteJien; gerabe raerben.

teme na sim,

gerabe fein, aufrec^t ftet)en.

tese na sim,

aufred^t ftellen.

ja na sim.

aufred)t fi^en.

di toiigom (von

toiigome),

di eiigam (oon

eiigame),

fc^ief fein.

tonge, eiige,

fd)ief ftellen.

be mpeiiga.

frumm fein.

peiige.

Jriimmen, biegen.

di peiigam (von

pengame),

frumm fein.

mpeiiga,

S^riimmung.

rapepele.

9tonb, ^ank.

boso, ^I. mioso.

©pi^e (auc^ : @eftrf)t).

sombisele,

a) fpi^ fein; b) fpi^ madden, gufpi^en.

be botun,

ftumpf fein I

tunse.

ftumpf madden, abftumpfen.

wola.

fd^arf raerben.

di woli.

ift f(^arf.

bowoli.

©c^drfe.

wolise,

fc^arf madden.

eba.

fd^leifen, fpi^en, fd^drfen.

4 ^ic Bfllil.

musoiigi, ^(, mi-,

bie 3a{)I.

soiigele.

gd^ten, red^nen. ^

^ 2lud): bie ©iebelfeite (be§ §aufe§); ber §iiftfnoc^cn; toftgo ift „bte Duelle", toiigo „ba§ §orn". ' i. 23. ein 2Jieffer. ^ S)a§ $}Jaffit) loutet unregelma^ig songobgle.

40

-niiiga,

tt)ie mi (©ramm. § 85).

jita (gita),

3Sie(f)eit, 9}Jenge; mel^

dimuti, ^I. ma-,

bie 9)ienge.

tondo,

fic^ t)erme|ren, §une()men.

raad^fen I

tondele, tondise,

t)ermet)ren (tr.)

ita,

t)iel, 5Qf)Irei($ roerbcn^

b'iti.

finb Dtete, fie finb ^ai^U

rei($.

itise,

mel maiden, oermeJiren.

b'iti bwambi.

finb juoiel^

ngus'a,

loenige (^(ur.).

ngus'a minya,

Toenige S^^age.

son a moni,

wenig ©elb, etroas ®elb.

son a muna,

ein Heines ^inb.

s5n,

2Benigfeit, ^(eint^eit.

wuta,

fteiner, TOeniger raerben.

na wuto,

\6) bin fteiner.

wutise,

fleiner madden, rerringern.

-ese,

an, gan^ (@ramm. § 75).

dongo la batu.

(ein Xdi ber Seute =) einige

con ben Seuten.

dongo.

STeiL

rabamene mo,

i(^ allein.

n'e miisoloki.

\6) bin attein.

mpgm ma (muna).

ba§ einjige (^inb)^

5.

2)te ^axht.

miisono (II),

bie j^arbe*'.

SODO,

anflrei(^en, fdrben.

sonone,

mit etroas anftreid^en, 6e=

ftrei(^en.

di sangi, di ma-sange,

ift raei^^ rein, flar.

' 3tt bret berfc^iebenen ^onftruiftionen; madiba ma gita, biel Sffiaffer (§76b); gita la batu, biele 2eute (§76c) imb qI§ Slppofition batu gita.

'^ 3tu(^ fteigen (bom SBaffer), aufquellcn (^olg, (Srbfen).

=* 2JJtt folgenbem 3nfinitio uinfd)reibt ita bas beutfd)e Slboerb „oft"; na s'iti bola ninka, id) jE)abe bag nid)t oft getan.

* „3u biel fein" iDtrb aurf) burd) di tombi auSgebriirft (tomba = Dorbetge^cn, itberf^reiten); tombise, gucicl madjtn, iibertreiben.

'' 2JJein eittjigcg ^inb, mpom mam ma muna. (Sinjeln (2tbb.), mo mo (beg. pQ po).

® 2lud): ber ©c^nupftabal; duta musong, fcf)nupfen.

' ^infid)tUcb be« Untcrfc^iebeg bet 58ebeutung I)ier tcte bet ben folgenben SSerben bgl. i^ 54.

41

sanga, bosangi, sangise,

miikala, ^I. ba-, diwindi, winda, windise, mundo, ^f. mindo,

di pumbo,

pumbwa, di olo, di oil,

ola,

olise,

ola na beletete,

n)ei§, rein, ftar raerben*.

SSeiifieit, klarl^eit, Sf^einljeit.

TOci^ mac^en, reinigen.

ber SBei^e, ©uropcierl ift fd^raarj, biinfel^

fi^roarj, bunfet toerben,

fc^TDarg mac^en.

f($raar5, braun, bunfel ; ber ©c^toarje, 3teger. ift grau.

grau raerben. ift rot, gelb ober reif.

reifen, rot, gelb tuerbeu.

rot mac^en.

feuerrot fein^

6. ^Duftigc aftgemciuc (Sigcufdjaften-

dila,

bodilo,

be bodilo, di ambi (con amba), be

bwambi, be ndutu, di warn (oon wama),

be bowam,

bowam,

wain(i)se, mene,

dimene, mbidimbidi,

baba,

babise,

fd^toer fein (oon (55eroi(^t), roiegen.

Sd^Toere, ©eroid^t^

fd^toer fein. fc^toer = fc^roierig fein''.

ift leid^t (oon ©eroic^t).

teid^t, ftin! fein.

Sei^tigfeit.

leid^t madden ^ TDcigen.

2Bage^ SBcirme.

raarm roerben.

Tocirmen ^.

^ 55agegen sanga, a) fauer toerben, b) bie Sdi)nt ausfeilcn, c) bei= fteuern.

2 Slurf) munaftga, 5|8I, ba-.

=> 2tu(^ „blau" tt)trb fo begetclinet; etn etflener 3tu8bru(f fe^It, ebenfo mt fiir „griin", ettoa engne ka beyadi, mt 33Iatter ausfe^en.

* ©rroten = fic^ fdjamen = bwa ison ober s51q.

^ @ett)tc^t tm ©tttne bon ®ett)trf)t§ftein ift njale ober dimene. « „fieid)t" toirb burc^ biefelben 2lu§briicfe in SSerbinbung mit ber SRegation bejei^net.

' 2luc^ flint mac^en, fid) beeilen.

* ©ic^ toarnten (am %mtx, in ber ©onne 2c.), qIo. baba bebeu= tet „au?tupfen".

42

madiba ma wea,

eyididi,

wei ye oeiige, di babi bwambi,

ligo a bwambi,

ligo nye oeiige, lokomea,

loko,

muloloko, s5po,

sopise,

anja,

anjise, amba,

bwambi,

be bwambi,

ambisg, embame,

embe, bobo,

di bob!, londa,

di londi na madiba,

londise, londe. ew61d, «pt. bew616,

ewolo a eposi,

koma, di doli (oon dolo),

di si doli,

(geuerraaffer =) raarmes ({)eiBe§) SBaffer.

ift t)eute J)eiB. ift |ei§.

ftarfe Petite.

ift l^eute fait. fiif)( raerben^.

abfiitllen.

5^ul)le, g^rifd^e, ©d^atten. feu($t raerben.

nafe, feiK^t madden, be- ne^en, anfeud^ten. trocfen roerben, trorfnen (intr.) ; Toetfen.

trocfnen (tr.) ; borren. fiart raerben^

^drte; {aU 2lbo. =) fel^r.

I) art fein.

I^art mac^en, prtcn. feft, l^art, ftarf raerben.

fcft, bart, ftar! tnac^en. toeic^ toerben *, fd^road^ roerben.

ift TOeid^. cod TDerben.

ift t)oII 2Baffer.

fiillen. etroas £eere§.

einc leere 5(afd^e^

ausfd^iitten, leeren. ift ]S)bn, gut.

ift ni(^t fd^on = l^aJ3= lid^, bofe.

' Stuc^ falter SBinb (©eetoinb) unb ^ieber. '•* Ubertraflcn: rul)ig, jaljui toerben, fid) beru^igen, ftc^ troften, ebcnfo loko, troften, beru^igen.

'' 2lud) Don g^erfonen = fiartfierjig; ambane moto, I)art gegen jeninnb fein.

■' S3e'm toc^en = gar toerben = bea, $J3erf. I bei.

•'' i^L bewolo ba beposi, ogl. @ramm. §76c; ewolo ^eifet ba^ S3rot.

43

7. 33c3ic^ung^knrtftc/

mony,

ba§ Ohtn.

-a mony,

ber obere.

0 mony,

oben (au(^ „(aut")/ t)inauf,

berauf.

0 mony a,

Quf/ iiber.

ondea, abwa,

tlinauffteigen, fteigen auf.

wase,

ber SBoben; ba§ Unten.

-a wase.

ber untere.

(o) wase,

unten, f)inab, {)erab, auf ben

Soben, ^erunter u. f. to

0 was'a.

unter.

siba,

l)inabftetgen, f)inuntergei)en.

sibise,

l^inabbrtngen,l^inunterlQffen.

boso, (^l. raioso).

ha^ ©efic^t; bie 3Sorber[eite.

0 boso,

oorn, t)orroart§, t)orau§.

0 boso a,

t)or.

nya boso,

ber t)orbere, erfte (©romm.

§ 84).

mbusa.

ber 9iu(fen; bie ^interfeite.

-a mbusa,

ber {)intere.

(o) mbusa.

flinten, riicf marts, juriicf I

0 mbus'a,

Winter; (jeitltc^) nad^.

teten.

ba§ ^nnere, bie 3J^itte.

-a teten.

ber innere.

0 teten,

innen, barin, inmitten ;

f)inein.

0 teten a,

in, inner{)alb, mitten in,

^roifdien.

iiigea.

f)inetnge{)en, eintreten, ^er=

einfommen ^ ; einfteigen.

eboko.

ba§ ®rau§en; ber ^of.

o'boko.

braufeen, auBen, E)inau§.

busa,

l)inau§ge^en,l)eran§fonunen ;

auSfteigen.

muri, ^(. miri,

bie ©eite.

0 mun muri.

biesfeits, l^eriiber.

0 mune muri,

jenfeits, t)inuber.

muri na muri,

auf alien ©etten.

1 3Sc^I. bagu ©ramtn. § 91ff.

^ 5. S3, timba mbusa, guru(Jtt)ei(^en.

3 ^aufatiti (@ramin.§65): ingele, eintreten laffen; eintrctben (SSiet)).

44

tomba,

kata. 0 dia la mom (ober bto§ o

mom), 0 dimose,

-a mom,

-a dimose, atele, bota (tr.)/ botea (intr.)/

beboteri,

baye, -edi,

njom, su, ^l. masu,

dine su.

siia, ^erf. I su, bole, bolise,

na ma-bole,

e boi (oon bo), etum, ^l. betum,

be etum, di poti,

poto.

potise,

sumwa, ^erf. I sumo,

asumwe, bebe (na),

sisea bebe, po bebe, sokomea, wana,

be bowan,

bowan.

oorbeige^en, coruberge^en. uberfdireiten (?^IuB). red^ter ^anb, red^ts.

linU.

red^t.

linf. umroenben, umfefiren ; cinbern. onfangen.

ainfang (©romm. § 107).

anfangen.

Urfac^e, ©runb ^ ba§ @nbe (i)rtL unb jeitL).

ba§ anbere ©nbe.

ju @nbe fein, fertig fein^ beenbigen^ fertig mac^en.

id) bin fertig.

ift fertig, oorbei, alle*. ©ntfernung.

entfernt, fern, weit fein. ift raeit, fern, entfernt ^

fi(^ entfernen.

in bie 2^iefe ober in bie g^erne bringen. etroas entfernen, fortfd^offen.

rcegge^en, ^(a^ ma^en. na|e bet.

fi(^ nat)ern. gteic^en, d^nlid^ fein.

gleid^en, a^nliS) fein^

t^nlic^feit.

^ SSarum? onyola nje; bes^alb, balder, oiiyola nika; ot)ne @runb tete.

^ 3lirf)t iu bert»ecl))eln mit sua (hjeflrei^en), sua (totxt fein).

* S)ient aud) jur Umfcl)retbuttg be§ beut)ct)en $p(u8quamperfefts 72).

* madiba ma bgi, baS Staffer ift alle; diboa di bgi, bie ^ranf^ctt ift ooriiber.

* Stud): e8 ift ttef (Dgl. 2lbfrf)nttt 2) ober „e§ ift treit unten (in)".

" g. S3, dikako di e bowan ka (ttjte) dibobe, bie Slrabbe at^iielt ber ©pinne.

45

8. Mgcmeinc ,f)anblungcn unb Bwpn^c.

a) ®^rc(^en.

topo,

fpre(^en, reben.

topo bwambo,

plaiibern, fd^roa|en.

miitoperi,

ber ©pred^er, 3ftebner.

topone moto,

mil jemanb janfen, it)m

SBorroiirfe ma^en.

kwala, laiigwa,

fagen.

kwalane moto,

mit jemanb fpreii^en, ju

jemanb fagen.

kwalea moto,

fiir jemanb fpredien.

ekwali,

©efprcid^.

laiigwea moto.

jemanb fagen, ersd^len, hz-

rtcJ)ten, mitteilen.

te misia.

f(^reien, rufen.

musia.

©c^ret, @ef($ret, dtnl

bele,

rufen, nennen.

belabe na,

genannt raerben, {)eifeen.

dina, p. mina.

3fiame (©ramrn. § 21).

anea,

befe^ten, |errf(^en.

muanedi (I),

S3efe^l§|aber, ^err.

eka,

t)erbteten.

miieka (11),

SSerbot.

long5 \

fingen; blafen (ein ^n^im'-

ment); trat)en.

eloiigi.

©efang, Sieb.

liele,

fragen^ ft(^ erfunbigen.

alabe, araane,

antroorten.

jalabe, jamane,

2lntn)ort.

sosomea {au6) sosomele).

bitten, ftel^cn.

soma,

grii^en, banfen.

somea mba soiigo,

griifee mir (= oon mir)

beinen 93ater.

bola (moto) masoma.

banfen (jemanb).

masoma.

®an!.

lee, okwele,

leiiren, unterri(^ten ; 8e^gen^

muleedi,

Sel^rer.

mokweli,

©(filler.

okwa.

lernen.

malea.

Se^re, 33ele^rung, 9flat.

Idngo, 3:;bpfe; Idflgd, bein; Igngo, ©anbbante.

SSon iemanb (2lff.) ett»a§ (8lff.) gu forbern ^aben.

SJlit boppeltem 2lffufatt» (jemanb etrt)a§ = moto lambo).

46

b) "IlCttfCl

t, 2BoIIcn.

oi'igele,

bcnfeu (an etroas), gebenfen \

oiigele moto.

an jenianb ben!en.

ongele onyola lambo,

iiber etroas nac^benfen.

JQwgefe,

©ebanfe; ©ebad^tni^.

muano (II),

^lon, 2lbfid)tl

naiiga ndoti,

trdumen.

ndoti,

^raum.

bia, ^erf. I hi,

roiffen, t)erfte{)en, fennen ; ton-

nen ^.

bobia.

^enntnis, ©ele^rfamfeit.

dibie.

5llug^eit\

biabe, biane,

befannt, beriif)mt fein 66).

biise moto,

jemanb TOiffen taffen, i^m

mitteilen.

wele^

fonneii {= imftanbe fein).

pulise,

fu($en.

so(^erf.Isoi),dia(5perf.Idl),

finbeit ^.

sobe.

gefunben toerbeii, t)orfom=

men.

pondo,

auftejen, auf{)eben, (sufciQig)

finben.

mene.

meffeu \

dimene,

ma^ (= SBage).

dube,

gtauben; et)ren, ad)ten.

tondo,

iieb getDinnen.

na toudi.

id) liebe, id^ ntag gern.

ndolo,

Siebe.

singe.

I^affen.

bosinga.

^a^, ^einbfdiaft.

musingeri,

^einb.

pite.

^offen.

dipita,

^offuung.

piila ^

TDoflen, rounf(^cn.

mpuli,

aSunid).

Sliid) tin ©inne Don bcabftd^tigen.

weka miano, $pidne f^mieben, fic^ beraten.

3nt ©inne oon ucrfteben.

-a dibie, flug; be dibie; Hug fein.

2)afiir aud) be na, bgl. ©rantni. ^ 68.

iBgl. s^ (too?); dia (§onb), dia (guriicflaffen), dia (brennen).

'Hud) tva^m, »gl. 2lbfc^mtt 6.

9(ber pfila ($)3erfelt I pulo), graben.

47

emea,

n'emedi, tata, bwa,

bwa bongo,

bwa ison,

bwa munyenge,

bwa njai,

bwa pidi, sisimea (intr.), sisa (tr.), liiiga,

liiigise moto,

maliiiga, dimbea,

ko (eig. fallen), ^erfeft. kwedi,

einroilligen, guftimmeu ; er- lauben. i(^ bin einoerftanben, ic^ rcitt. roarten. eticas empfinben.

fid) fd^cimen.

fid^ freuen.

I)ungern.

jornig fein'. erfd^recfen. jiirnen (= bwa pidi).

jemanb ergltrnen.

ber 3orn^ uergeffen.

fi(^ irren, fic^ tdufd;en.

c) JBcttJcgung.

ala, ^erf. I ale, alane moto,

alane lambo, daiigwa,

dangwa mpenga,

dangwa londo, pb, ^erf. I poi,

wa, ^erf. 1 wn, timba, donganiene ^ bomane,

ndongamen, bupe, loma.

lomea moto. nya mila (^erf. I nyi mila), pumwa,

ge^en, roeggeiien^

mit jemanb gefien, i^n 6e= gleiten.

etit). mitne^men, fortfd^affen. gef)en, fi^reiten.

irre geljen.

fpajieren gel^en*. fommen.

i«oJ)er fommen^ guritdfetiren, raieberfommen. jemanb begegnen, it)n treffen.

^egegnung, ^nf^mmfunft. folgen, oerfolgen. fd^i(fen, fenben.

an jemanb fenben. laufen; baoon laufen, fliel^en. ftiegen.

' bwa tDtrb gur Umfd^reibung bieler fbrperltdier uttb feelifd^er @ms pfinbungen gebraud^t. 3ft bte ^Perfon, auf melc^e bte ©mpfinbung ftd^ begie^t, auSgebriicft, fo gebrauc^t man bte objeftibe ^^ornt bwea.

^ be malinga, leic^t rei?ibar fein.

^ na m'ala (id) ge^e), @rufe betm ^^ortgeljen. asumwe, fortget)en.

* Safiir and) yenga muyenga.

■' 0 ma-wa (o) ue e, loofier fommft bu?

'^ Sebeutet and): geniigen, ^inretdien.

48

angwe,

ko, ^erf. I kwedi, saye {von ©ingen), nyoye (oon ^erfonen),

nyoi,

bia nyoi, ondo,

fpringen, l^iipfen.

fallen.

f(^TDimmen.

(S(^n)imm!unft. fd^raimmen fonnen. jTieBen.

ja, ^erf. I jai,

bejedi, boja,

jese, teme,

tese, nanga, ^erf. I naiiga,

nanga bwam,

neiige, paname,

pane,

d) mu^c.

fi^en, bleiben, lool^nen K

fe^en. ftefien; gerobe (roagredit) raer- ben.

fteaenl liegen, fd^lafen.

fd^Iaf it)oE)t!

iegen, tiinlegen. (langen (intr.).

pngen (tr.).

e) SJcrmtfd^tc S^itw'otttt.

motele etrukan,

bota wea,

dise ndabo, bola ebolo,

ebolo, songwa mbati, longa.

mulonge-ndabo,

bolongi, saiia,

musauedi,

sauea, da, Perf. I di,

dise,

onya, «jSerf. I ony,

eine Sampe anjunben.

g^euer anjiinben.

ein ^an^ anjunben. arbeiten.

2lrbeit. ein ^leib ausgic^en. bauen; vozhzn.

Saumeifter.

©ebciube. bejat)Ien (©rarnm. § 55 b).

33e8af)tnng, Sot)n.

jemanb etraas bejal)lcn. brennen, oerbrennen^ (intr.).

in Sranb fteden, angiinben, rerbrennen (tr.).

brennen* (intr.).

' 0 jai bwam e, loie gcljtS?

* 2)a8 (SJrunbhJort te (ftellen) mxh ineift pl)rafeoIogifd) oertoenbet: te mbenda, ein @efe^ auffteCen; te dortge, gn^neu u. f. to.

» 2lud^ mit 3u|a6 oon wea (^euer).

* S3on tJeuer unb Si^t gcjagt.

49

wan a,

bringen; l^oten.

wanea moto lambo,

jemanb etroaS bringeu.

bolea,

bienen.

kusa,

erl)alten = befommen.

damea, putea,

fangen.

bwa sue,

^if($e fongen, fifc^en.

penda.

f(e(|ten.

mpenda.

ber 3opf.

diele.

fiiliren.

mudieri,

%il{)XZX.

bola (mit boppeltem 2tffitf.),

geben.

ba. ^erf. I bai.

leiraten (eine %xan).

diba.

^eirat, ^oc^jeit.

mubaedi,

^mutigam.

ipe,

fod^en ^ (tranf . ©ramm. § 55).

ipele moto da,

fur jemanb (Sffen lodjen.

muipedi,

Ro6).

anda.

faufen.

andise,

t)er!aufen ^.

poiigo,

madden.

poiigo noiigo.

ba§ 33ett ittod^en.

sia, ^crf. I sii,

1) maf)len, gerreiben; 2) fc^eu^

em, pu^en.

baiigwa,

naljen.

mbaiigo,

bo§ ^a\)zn; bie ^ai)t.

nongo,

ne^men.

tele.

offnen.

di telam.

ift offen (yon telame.

fid^ auftun).

suiiga, ongise.

retten.

onga.

baoon fommen.

muongiseri.

gftetter.

tombo,

fd^cilen (;yru($te) ; Qb!)duten

(2^iere); abjie^en (^aut).

dipa,

f(^lagen.

dipane diwopi,

mit ber ^ettfd^e fd^lagen.

kg,

(Qb=)fd^neiben.

ke ebaiigo,

oerle^en, oerrounben.

kene diwendi,

mit cinem 3Weffer fd^neiben.

1 9Mmlirf) <Speifen; SBaffer fodien ift toise madiba; baS SBaffer fod)t, madiba ma ma-to (^erf. I toi). '^ iPafftu: andisabe.

®uaIa=2Borter6u(i^. 4

50

kese,

flein f($neiben\

oka,

fpielen (aud^ mit 3uffl^ ^on loko).

loko, ^I. ma-,

©piel

numa.

ftei^en.

numane jongo,

mit einem ©peer fted^en.

numea, iba.

gefto(^en, oertounbet raerben. ftet)len.

muibedi.

2)ie6.

jiba.

©iebfla^tl

aba,

teiten.

bwa, ^erf. I bo.

toten.

bambe,

tragen (^a[f. bambabe).

nyama (tntr.), nyamse

(tr.).

rerberben.

kwese,

yerfd^tieBen.

biia, ^erf. I bu

(tr.);

biiea.

gerbrec^en.

buedi (intr.),

nyaua, ^erf. 1 i

ayauo

(tr.),

gerrei^en.

nyauea, ^erf.

I n

yauedi

(tntr.).

duta,

gteiien ; jeid^nen.

duta musono,

fc^nupfen.

kuke,

jumac^en I

di kukam.

fie ift gu {%m).

9

. mcrlci aWxaUt 23c(jriffc.

nginya.

©tcirfe, ^raft, 3«ac^t.

-a nginya,

ftarf, mad^tig.

be nginya,

ftorf, mdd^tig fein.

bobo,

fd^rcac^ raerben*.

mbobi,

<B6)\m6)t.

bolane.

1) gefc^e^en, fid^ ereignen; 2) braud^en, bebiirfen.

loba.

bag ©efd^icf, ©d^icEfat^

nama,

gliicflid^, jufrieben fein.

* !Dte (Snbungen -se utib -ele (@ramnt. § 65) bilben ntrf)t niir taw fatioe $yerben, fonbern aud) fold)e con intenftDer Sebeutung. 3Sgl. j. S3, hglise neben bole, fertig madden; pulise (fiic^en) nebeii pula (iDunfd^en) u. f. tt).

'■^ be jib.i, btebif*^ fein.

•^ 3:;ur, Slugen, 2Jlimb; mit bem @d)liiffel Derf(^Iiefeen ift kwese.

•• Slud) ttjeid) hjerben, bgl. Slbfcbn. 6.

* loba lam di, ba8 ift mein ©djicffal.

51

ndutu,

be ndutu, bwa ndutu, taka,

mutaka, tua, $erf. I tu,

tue (III),

be tue,

mutueri (I), nautuer'a moto, mbwaii,

be mbwaii,

mot'a mbwau ober rabwan ma moto, ben dip5ko, ongwane moto,

jongwane, edemo, ^l. bedemo,

yoko.

e si yoki, koloiigone,

na koloiigon, -pepe,

nyai nipepe, tukwa, weiigisane, dikaki,

kaka (diele) dikaki,

kakane, emblane,

eyemblan, nyai,

nyai na nyai, ka,

ninka,

ka-po lambo di busi bwam, keka.

Ungliicf, 9Jli§gefc^i(f,li6cIftanb, ©efa^r, ^iot, St^rauer; (Sd^raierigfeit, 3?Juf)e. traurig fein. 3Jiangel leiben, in 9^ot fein, elenb fein.

Seiben, 33ebrangm§, ©lenb. arm roerben. 3Irmut. arm fein. ber 3lrme.

reid^ fein. ein 9^eid)er.

llberfluB ^ahzn. jemanb fielfen.

^ilfe. ©itte, @en)o{)n{)eit, 33rau(^.

I)aufig, gen)ot)nli(^ fein; et; voa§> t)dufig tun (®ramm.

§ y2).

ift felten. \i6) an etraa§ geraol^nen.

i(^ bin gen)ol)nt, ic^ pflege. anber (©ramrn. § 75).

anbers. fi(^ rerdnbern, onbers roerben. umtaufd^en, roed^feln. 33erfpred)en, 2l6ma(^ung.

cerfpred^en, abmac^en.

iibereinfommen (mit . . .) nadia^men.

33orbiIb, ^eifpiel. art, 2Beife.

allerlei, oerfi^iebene. 2lit, SBeife; ba§ SSefen, ber ©fiarafter, 33enet)men.

auf biefe 2lrt, fo.

(dou einer 2lrt =) gteic^ ^ eg ift gelungen. t)erfu(^en; priifen.

* J. 23. besfi be nde ka-po, fie finb allc gleid).

52

bia miano

(^lone raiffen =) erfaliren fein.

dibie,

@rfa^rimg.

bolone,

a) cerlieren (5. S. @elb),

b) certoren get)en.

mbolon,

SSerluft, ©d^aben.

pumba.

rerlieren (au§ Unad^tj'amfeit).

pumbea,

Dcrloren gefien, luegjommen.

museii (II),

©erainn, SSorteil.

da musen,

(Seroinn l^aben.

tonse.

jemanb auffialten, ob^alten.

oer{)inbern.

tona,

etraas cerfciumen.

dib^o (III),

(SBeg=)^inberni§ \

mumban,

(Serdufc^, Scirm.

etoto,

Scirm.

toise.

£arm mac^en.

sesa,

loben.

musesako, besesedi,

Sob.

sd^, 5perf. I sal

tabeln (eine ©ad^e).

topone moto,

jemanb tabeln, if)m 58op

roiirfe mac^en.

na tondi din buka dine.

i(^ gief)e bie§ t)or^

kasa,

in ©mpfang neiimen, an-

neJimen.

baiiga,

fi(^ meigern.

baiigane moto,

einem etraas nerroeigern, ah-

fditagen.

emea.

ertauben (ngl, 3lbfd)nitt 8 c).

jenaea,

a) bie ertaubnis, 3"^^^^"=

mung, b) 2BitIe, c) STreue,

(55ef)orfam.

eka,

cecbieten *.

miieka (11),

SSerbot.

na m'eka oa na o s'ala,

i(^ nerbiete bit ju get) en.

be wonja.

frei (nid^t ©flawe) fein.

wonja,

?^reif)eit.

wele wonja,

frei laffen.

mukom (I),

©flaoe.

' kQl)Q (libao, itber ein ^inbernt§ ftolpern.

^ W\A)t su t)erlDeci)felit mit sa (sai), faett, ftecfen.

" SBbrtUd^: td^ mag bieS lieber al8 jeneS.

■• eka bcbcutct eigentltd): quer abfpcrren, abbantmcn, abjauncn; ekamene, burrt)qucren, uberid^vciten (t^Iufe) ; quer iiber ettt)a§ (0 lambo) legcn (5. 23. eincn 23aum iibcr etnen S^Iufe); quer iiber cttt)n§ liegeu (S. ». 23riicfe).

r

53

10, ^ic Beit \

ponda,

na si ben ponda,

tomba,

son a ponda,

pond'a kwan,

ponda ni po,

mbii (II), ^lur. nibu ober raimbu,

mbu-te,

epupa,

loe, modi, ^I. miodi, woki, biinya, ^t. minya,

bunya b5o,

bone bunya.

bunya mene,

bunya-te, inuese (II), bulu,

pond'a bulu,

bon bulu, idiba, ^L lodiba,

pond'a idiba,

idibadiba,

mesanedi (ma idiba),

teten a muese,

teten a bulu, ebiamu (IV),

pond'ebiamu ^,

3eit.

i(^ fiabe feine 3^^^.

oerflie^en ^

bolb.

9Sergangen{)eit.

(bie 3c^t/ tt^eld^e fommt) 3ufunft. 3af)r (©ramrn. § 20).

iebeS '^a'i^x (atl\d^xii^).

D^ec^engeit (-iOiai Dftober)

STrocfenjeit (lUot). ^ebr.) momt (an^ gjJonb) I 2Boc^e.

Xaa, (t)on 24 ©tunben). eines 2^age§.

XaQ§> barauf.

am felben ^Tage.

tagti(^. ^Tag (im ©egenfa^ jur 9^QC§t). 9Jac^t.

gur S^ac^tgeit, nac^ts.

|eute SfJaclt. 9)brgen.

wiorgenS.

frit^ iiiorgen§.

5fage§anbru(^, 9)lorgenbdm= merung ^ aJtittag.

aJtitternoc^t. Stbenb.

abenbs.

^ Sie 3eitabt)erbien ftnb ^tcr ntrf)t noc^tnnlS aufgefii^rt. ©tef)c ©ramitt. § 94.

'■' ngus'a minya i tombi (toenige Stage finb oerfloffen =) fiirgltd^. ^ ^Jiid)t 5U t)ertDe(^feln mit modi (^l. middi), 2l'eibd^en. * bunya bo m'ala na lebglebe, bdmniert. ® ©tatt ponda a ebiamu.

54

indea \

tona, pomane ',

0 ngeii iba, pond'a kosi, tatanu iigeii iniiiga e,

(ju) fpcit fommen (tun), \\6) ocrfpciten.

itma§> uerfamnen. (§u) friil) fommen (tun), bie ©tunbe.

urn 2 Uf)r.

urn 12 U^r.

rate fpcit ift e§?

1 iiber ben @ebrau^ biefer SSerben gur Umf(^rcibunfl bcutfc^cr 216= oerbien Dgl. (SJramm. § 92.

II. m&rd|mtf.

It

@ott, OJcUgion, ^ix^t.

L6ba.

©ott ; ber ^immel ; ba§ ©efd^itf .

maloba,

©otter.

Nyambe ^

©ott (ber ftrafenbe).

isango, ^I. losango,

©o^e \

edimo, ^(. bedimo,

©eift eine§ Slbqefd^iebenen ;

©efpenft, ^obolb.

nya-bobe,

ber Sofe, ber Seufel.

aiigeli,

©nget.

dibobe la mony.

^immel.

mundi ma kwedi,

(Steid^ ber ©eftorbenen =)

^otte.

mudi ma bosaiigi,

ber leilige ©eift.

bosaiigi,

9fteint)eit; ^eiliflfeit.

musuiigeri,

©rlofer, ^eilanb.

sunga.

retten, eriofcn.

muwekedi,

©(i^opfer.

bewekedi,

©d^opfung.

weka,

fd^affen, erfd^offen.

kristiani,

©Eirift^

muyuda (I),

Sube.

ndabo a Loba,

(@otte§^au§ =) ^ird^e.

ebasi *,

3Jiiffion.

mot'ebasi,

3Kiffionar; ©firift.

prisi,

^riefter.

dube,

glauben.

jemea,

ber ®lanhz.

kane.

beten ; (aU ©ubft.) bo^ ©ebet.

muka,

a) ®zhtt, b) ^ProjeB.

mot'a ligambi,

3auberer, 2Ba|rfager.

ngambi,

3auberei.

ebang'a ngambi,

Saubermittel.

sese ngambi,

rcafirfagen.

male.

ba§ @otte§urtei(.

nyo male,

©iftraaffer trinfen.

* nyambe ift aucf) bit Stnittjort auf ben @ru§ njetuse.

^ Stud) Sejetd^nung beS @e^eimbunbe§, ber fic^ einen isaftgo er= loren :^at.

•' .'oeibe tttoa: moto nu si bi Loba; ijtiuulet, f^etifd^, njum.

* Slber ebasi: tnopf, O^rring.

III. Wt% €rtJ^, ^xmmcIsBrJ'diBmungBn,

12. 2)0^ Seltatt, ,§tmmcli^fjcgcubcn, (Stcmeutc.

wase nyese,

dibobe la mony, 16ba,

p5ngo,

mikondo,

0 mikondo, jeru, mbeiige, mudi,

mudi, madiba,

ton, ^l. ma-,

t61e,

pudi (III), wea,

be wea,

madiba ma wea,

onya,

musonji (ma wea),

bie cjanje aBelt, ba§ SSeltad. ber i^immel. j

Dfiorbeu. 1

©tiben.

fiiblic^. Dften.

SBeften; ©uropa. Suft, ^au(i^, ®ampf.

SBinb, ©eraitterflurm. SSaffer (^I. HI).

^ropfen.

tropfeln, trdufeln.

©d^Qum. ^euer (VII).

I)ei§ fein.

bei|e§ 2Baffer.

brennen (j^euer, Si(^t).

g^tamme.

13. ^i(^t uub (^iuftcrni^, 8ouuc, ^JJfoitb mib Stcnic.

muenen,

etrukan, be bosaiigi, muititi,

be muititi,

timba be muititi, edingedinge,

muloloko, wei (Vli),

wei ye bwambi,

muaye (II),

panya, m6di,

soiiga la modi,

ebobok'a modi, iigengeti,

ba§ Sid^t, ber ©d^ein, ^eHe.

2\6)t = Sampe. ^etl fein. ^infternis, ©unfell^eit.

bunfet fein.

bunfel toerben. ©d^otten (Umri§).

(©c^atten =) tii^le. ©onne^; ©onnenf^ein ^.

ift fef)r ^ei^ (fonnig).

©trQ{)l.

fd^einen. 3«onb.

erftes 33iertel.

SSoHmonb. ©tern.

' 'SiaQtQtn wei, 2ltem.

* 8. 58. wfilfi 0 wei, in bie ©onnc legen.

57

14 2)ic ^rbc; ©cMrgc luib (&htM.

mundi ma wase,

@rbe.

mi(ny)aiigadu,

(grbe = 33oben.

doiigo la mundi ma wase,

©rbteil.

soa la wase,

©rbbebeu.

soa,

bittern, raadetn'.

mil doiigo (II),

33erg.

mudoiigo musadi,

mc^il

sasa.

©ipfel.

miisima,

Xal; ©raben, ed^tuc^t.

ekombo,

Sanb (= Sonbfc^aft), ©eqenb.

mundi (II),

Sanb (kin SBaffer); etabt.

®orf.

ebapa,

@bene, g^lad^e.

sanja (VII),

©rosebene, 3Siefe.

uma-iigonya.

3Bufte.

be ligonya,

obe, ■roiift fein.

etika.

9Bilbni§, Urroalb, ©idd^t.

15. mm,

8ce, %h\^.

munja mundene,

Djean.

munja (II),

ba§ 9)ceer, bie ©ee.

ebe, ^l. bebe.

bie 3eit = (Sbbe ober glut.

ebe e ma-songo.

ift glut.

ebe e m'ondo.

ift ebbel

ewudi (mit ^amm), emune

aSefle, aSoge.

(ofine).

y^rigo, ^:pt. loiigo.

©anbbanf.

mbondo,

Untiefe.

ligiba,

tiefe ©telle

saua (la munja),

©eftabe, ©tranb, tilfte,, Ufer.

dibo,

©tranb, SanbungSpla^.

mudolo.

J^Qp, 33orgebirge.

eteiigu,

SucEit, aJieerbufen.

eyondi,

Snfel.

eburu,

©ee.

eburu esadi,

Xiidj.

damba, ^l. madamba,

©umpfroiefe, ©umpfraatb.

^ 2SerftdrIt, soasoang.

* ebe e londi, ift §od)it)affer ; ebe e banji, eg ift 9iteberJoaffer; masoiigo, i^Iut; mondo, ($bbe; mudio musadi (mundene), !)Jippflut (©pringflut).

58

mopi, ^f. miopi, mpololo (II), t6ngo, ondo, tonda,

©trom, gluB.

Duellc, ^runnen. ^iefeen. ©tromung , ©efcitte (be^ 2Baffer§).

W. !5)a^ Setter.

epupa,

loe,

diwindi, ^L mawindi,

mudi,

ngad'a Loba,

ligad'a loba e matopo, motemote,

Loba di raa-motimele, ngo.

dib5ngo,

ngo nye bwambi, mbua (VII),

mbua e ma-yole,

mpupe, nyungu, mba, mayiba, ngo,

be Ago,

na ma-bwa ngo,

ngo niadene, ligo a bwambi, madiba ma dale, timba be bwambi, enya, ^erf. I eny, nyamwa (intr.), nyamwele

(tranf.), eyididi,

wei ye oenge.

bie Sftegenjeit (SBinter). bie Xxodzn^txt (©onimer).

asoife.

(SetDitterfturm, ©turm. S3li|, ©onner.

bonnert. mi% (ber ©c^ein); 23etter= leud^ten.

bli^t. ©eeroinb, falter SSinb.

Sanbrainb.

ber SBinb ift t)eftig. Sflegen.

regnet.

9iegenfc^auer. ^Regenbogen. 91eber. '

ber ^an (^l. HI), ^dlte.

fait fein^

{\6) empfinbe ^dlte = ) midE) fricrt ^.

groft. @i§*.

feft raerben = gefrieren.

ftarr toerben = gefrieren.

fd^melgen.

^ifee. ift l^eute l^ci§.

' mba, @d)nupfen; mlm, 3a"t8> n^l>''i) id).

* rtgo nye oeflge, ift {)eute fait.

^ ©rfrieren, wq onyola Ago (= tior ^altt fterben).

* SBbrtlic^: ©teintraffer.

IV. Wit tivti 3^afurrBtd|B. 17. WKgcmcinct^. ^augcttcrc.

nyaraa (VII), eyembe (III),

lokomea,

kwanya, ^erf. I kwany, eyobo (a nyama),

raondo, ^(. miondo, miidumbu (II), mom, ^I. miom,

aka, modi, ^t. miodi,

mom ma nyaka,

modi ma nyaka, muna (I),

miin'a nyaka, nyaka (VII), raud5ngi (II),

mom ma mudongi,

modi ma m.,

mun'a m., mabe (©ing. dibe) ma nyama,

nyongd,

nyongise, mbodi,

sele, sel'a mbodi,

mua (^L mia) ma mbodi, ngoa,

mom ma ligoa,

mun'a ngoa, kawalo,

nyandi (VII), mbo (VII),

kukwa,

ddma,

Xm (in§b. ©ciugetier) ; j^teif($. ^QUStter.

idf)m rccrben^

tt)i(b (bosartig) tuerben.

©d)it)an§ ^. 9}Zaul, ©($nau§e. 3J?ann(^en, S3ocf.

t)erf(|nciben. SBeibd^en.

©tier, 0^§>.

bo§ Swnge. dimh (f. 0.). 2Bibber, ^ammet.

Samm. ®uter.

faugen.

faugen. 3iege.

So(f jur 9^a(^3U(^t.

cerfc^nittcner ^o(f. ©c&raein, ©au.

@ber.

j^erfel. ^ferb (^rembraort).

a) 9iagel, ^ratte, b) ^uf. §unb.

betten*.

1 Stud) kolongQiie bato, fid) an bte SJJcnfd^en getoo^nen. ^ S8ei 25ogeIn unb ^^^tfd^en bagegen senge, ^I. ma-. 3 kiikwane, btffig fein (@ramin. § 66). ■* doma (fpalten, &0I3), doma, nippen.

60

sirigi (VII),

^Q^e.

mbanga-njo,

9Bilbfa^e.

ko (VII),

diattt.

pue.

man^ \

mueme (11),

j^lebermaus.

ngoloii,

2tnti(ope.

nyati.

gro§e 2lrt.

iseru. ^l. lo-,

©ajeQel

toiigd (VII),

^orn, ©eroei^.

ligila (njila, VII),

Soroe.

modi ma ligila.

Soroin.

njo (VII),

Seoparb.

DJOU (VII).

eiefant.

yoru, ^I. loru,

dimi

mbaiigo (II),

©Ifenbein.

songa (III),

3at)n.

ngubu (VII),

^luBpferb.

njona (VII),

9?Q§{)orn.

iigomba (VII),

(Sta(^elfd)iDein.

muaso (II),

©tad^el.

ngote (VII),

®id)i)ornd^en.

eyoso,

(eine 2trt) ^ifd^otter

kema (VII),

3Jieerfa^el

ewake.

©c^impanfe.

njonji (VII),

^aim-

ka (VII).

©d^uppentier ^

18. Siigcl

inon, ^I, lonon.

SSocjeL

dipupulan (III),

^lilgel.

pumwa.

fliegen.

muse (II).

<Scinabet^

diimbu, ^[. madumbu.

9]eft.

dibola.

^itiincrneft.

esao (IV),

j^eber.

mueny (II),

(Si«.

' musonje ma pue, iSpigmau§. ^ 2)a§ fd)Iaue Xier ber 3)ualafabeln,

•■' (Sin ©attunggnamc fiir „3lffe" fe^lt; sombo tft eine hir^idjtoan' mt Slrt.

^ .tainel unb (Siel felileti. *> Slucf) ber ©tac^el ber Siene. " mneny, bie Slrmfpange.

61

esangesange a mueny,

©iraelB.

neiige mieny,

©ier legen.

uba (Vil),

^u^n.

mom ma uba,

^ai)n \

modi ma uba,

^enne.

elela (III),

ente.

elela endene,

@an§.

mbeiiga (VII),

Xanht.

kobakoba.

Xxutl)a^n.

mukurukwambe,

^uM.

muloe (II),

diti^tv.

mukopo,

2lIbatroB.

mutate-mboa,

©perlinq.

mbela (VII),

g^alfe, 3ibler.

wombe,

^ab\d)t.

esukuru (III),

eule.

ngoso (VII),

^apagei.

kan (VII),

?perl{)u^n.

sokoloko,

9Jioit)e.

ekambi (IV),

MflQ.

keke.

QuSbruten.

yadi (la uba), ^I. mayadi, bie Srut.

19. ?^i|(^c, ^m))^iMcn, i)k))ti(ieu u. f. to.

sue (VII),

gif^.

su'a penya.

frifd^er %i^6).

sue ni anji,

qetrocfneter ?^ifc^.

ewes'a sue,

©rate.

eyanya,

©c^uppe.

dipapa.

^toffe.

munjonjo (II),

3JqL

muabo (II),

§e(f)t.

duba, ^L muba.

Stolen.

ndom (VII),

^atfif^.

njonga,

©(^ruertfifd^, ©cigefifd^

ekii (IV),

©eefc^itbfrote.

wuru (VII),

Sanbfc^ilbhotc.

dikako (III),

^rabbe.

musa (II),

^reb§.

mpendu (11),

©(i^ere.

kodi.

@infiebler!reb§.

* Sfrdf)en, lengo; (am ®md)x) dikango, (am ^a^) dali (III).

62

ngule (VII),

ngombe, rigand6 (VII), nyam'a bwaba,

labane, yolo, ^l. lobo, mukonge (II), mbomboka, eyoiiguledi,

(gibed^fe.

:2e9uan \ J^rofobiP.

giftig fein. ©forpion.

^rote.

ba§ ©l^ainaleon.

20. (^Ucbcrtiere, Scid)tierc.

etanda (IV), iigiiigi (VII), ndombi.

muse (II),

borabo b'eyidi, s6d6 (Vil).

sa5 (VII),

seleke (VII), dibobe (III),

miilatoi(II), yuiigu, ^sL lungu, ekukulan (IV), esaso (IV), nina (VII), ligokolo, ngiiiga, dikele (III), mulondodi (II), ekonykonv (IV),

eyoi (IV),

elangembu (IV), ngeke, (groBe 3Irt) ko,

dikoka. miiwii (II), etom,

mul6mbi (II), ekanjo,

esona,

mbkmbd,

Snfeft, heifer.

gliege.

Siene.

^onig^ 9tmeife ^

2Banberameife.

St^ermite. ©pinne.

©pinngeroebe. ©ted^fliege, 9)Zo§fito.

©anbflot). Sau§.

^aufenbfu§. ^eufd^recfe ^. 33(iitegel. ©d^metterling. S^aupe.

©d^nedfe (beibe VII).

©^ne(fen{)au§. ajtabe, 3Burm.

©ingeroeiberourm. 33of)rmufd^e(.

mu\6)d (Slufter).

^auri.

' (5nbecf)fenart, bie gefleffen icirb. 2)er (SJecfo, elgu.

- Sluii) mombe, ^JJl miombe.

•' mbomo, 9'{tefen)d)langc.

•• SBbrtlid) SSalbjucfer; au6) bombo ba ndombi.

•^ ISine flrofee rote 2lrt: kedi; etne gro§e fditoarje 2lrt: miitotobadi,

" 2(ud) kok'a mbodi.

B. IDa^ ^fiansenceicg.

21. ^,J(Ugemciiic^ \

muaiiga (II), miikanjo (II), eyadi (IV),

beyadi ba miele, mbonji (VII),

ya mbonji, epuma (IV),

ya bepuma,

yadi^ la bwele,

et5nde, mbota,

mbolako, mbanga, njaka, 6a, ^erf. I ou,

anja, eyidi (IV), numba bwam.

SBurjel. Sraeig.

matt

ba§ Saub. State, Sliime. bliii)en.

fyrud)t trogen.

ber (Srtrag eine§ Saunter.

imreife g^ruc^t. iStedling, 2lb(eger; ©ante.

Barm. ^ern, 3ln^.

^ern,©tein (einer©teinfrud^t). reifen, reif toerben.

biirr roerben^ 2Balb, Sufd^. gut ried^en, buften.

22. ^urf)cn9ettiad)fc, ^crcolicu.

bewudu be ma-dabe,

mba,

dikabo,

dikwamba,

ndoko (VII),

tQb5, ^[. matobo,

wondi,

wond'a bakala,

jaiiga, ^t. maiiga,

miikoke (11),

mbasi, mutete (II), diso, ^f. raiso,

©emiife.

3am§, SamSrourjel.

ilolofafie^

aj^aniof, ^affoba.

Rotate, ©uPartoffeL

erbfe.

Solinen.

9teig. 3n)iebet; 2tnana§. 3u(Jerro^r. mai^.

©pinbet be§ 3J?ai§!olben^.

{m. 2luge =) tin 5lorn.

^ ®tne allgemeine Sejci^nung fiir „^^flan^z" befte^t ntd^t. '■^ iBon Sdugern: ber 3Burf, Don SJogeln: bie Srut. •' 2)urre§ 2'aub, beyadi beanji; biirre 23ananenbldtter, miumbulan. * (Sine StioC(enfru(|t mtt pfeilfbrmtgen flatten (Slattfticl unb iftippe = mungengelc).

64

dib5,

iigondo a Bayan,

yonjo, «PL lonjo,

@rbnu§.

23. DbftMumc unb -8trautOcr. (Soufttgc 9iu^^flatt3ciL

bwele, ^I. miele,

tina, bepuma,

bepuma ba penya, dikube, ^t. makube,

mb5ti, etoiigo,

miikekele (II),

mboli,

m5ri (II), mbanga (ma poiigo),

eyeiige, lende, ^L ma-,

mbaiiga ma tia,

manyaiiga,

miila (II), popo (VII), bosao,

sao. tin'a jangolo,

jaiigolo, ^L maiigolo, tutu, ^L ma-,

mbanja a tutu (ober a di- puriga), diwo, ^t. ma-.

mao, mueya, ^t. meya, ekai'iga (IV), epindepinde, bQma, ^I. miuma, JQD, ^l mon,

mufile (II),

Saum.

©tamm ^. (griicfite =) Dbft.

frif^es Dbft. Sanone.

unreife 33.

33lQttfttet unb Stippe ber '

eVruc^tsapfen ber S9.

g^afern, S3aft ber S3. 5lofo§palme, ilofosnu^.

33lQttrippe. filpalme.

^almnu^ ^

t)l ber ^almferne.

^Qlmot, DI. 33aummetone, ^apaija. eine 2lrt ^flaumenbaum.

^ftaume ^ 9}ZQngobaum.

ajJangopflaume. Sf^apfiiapaime.

Slattrtppe ber 9?.^

SBeinpatme.

^almroein. ^letterpalme, Sftotanc^palme. glafc^enfiirbis, ^alebaffe. ebenljolj.

©eibenbaumroottboum. ^ifangftaube.

?^ru(^t ber ^.

' 9Ktt efebareii ^erneu: dibombolo.

^ (Sigentlid^ nur bas untere ®nbe; ein gefaUener 23autn ift muk^kd (mukdkf). (Sifenftanfle).

^ ©olatifle nod) ba§ oUge t^rud^tfleifcf) barin ift, tietfet fie mbia (VII).

* 2Birb nur gcfodit gegeffen.

^ 3n« ©piefe ober ^jSfeil benu^t; bie 9lu& ber JW., ipwele, 5)31. lo-.

65

24. S^crft^icbcuc (V)clyoc^fc.

ewiidii.

@ra§, traut, Unfraut.

mudiki (11),

Siane, (Sc^lingpfCanje.

landa,

ronfen.

raanvoiigo,

£autic^u!(=mK(^).

ek5k6 (iV),

<Bmi

sole,

partes, fd^itfartic^es ©ra§

tanda (III),

9}^angroi)ebaum.

senje.

^axnhant.

mimpupii,

bie ^anban.

25. 9}littcralicn.

dale (III).

©tein.

enunu (IV).

£upfer^ gjieffing.

eyei (IV), .

©ifen; ©taI)L

mangiledi.

mt\

dipito,

Stei.

pembe,

tonige loetBe ®rbc, ^reibe.

minyaiigadii.

©rbe (mi m'ole = Se^m).

weya (VII).

^on, S^opferton.

mukoko (11),

©QUb.

ma.

©tein!ol)leu.

jene,

@ta§.

waiiga.

6al5.

be inaiiga,

faljig fein.

senge.

^iefelftein.

seng'a mbomo.

ebelftein.

1 t^iir @oIb unb ©ilber fef)Ien Segcic^nungen. Wan fiat gol uitb silba eingefuf)rt.

^ 3toften, ko mangiledi.

Sua[a«2BorterBucO.

V. Wtv Mm\dh

26. 2)cr mcnfd)tit^c ^iijr^cr.

nyolo, ^L manyolo,

^orper, £eib.

elbngi (IV),

©Iteb^

mulopo (II),

Rox>l ^aupt.

bewese ba mulopo.

B^dhzl

bdiigo,

@e|irn.

nyo,

^aar.

boso, ^1. mioso,

@efid;t ; bie ©pt|e, 3Sorberfeite

misipi,

9?unjetn I

mb5mbo.

©time.

diso, ^L miso,

^Juge.

epopo a miso,

Siugenlib.

kekele (VII),

3lugenbraue.

mutonga ma diso,

3tugQpfet

mpemba, ^L mpemba unb

Diafe."

mimpemba.

DJong5 a mpemba,

Skfenloc^er, 9iiiftern.

lama, ^L ma-,

2Bange, ^acfe.

toi, ^(. matoi.

Dt)r.

nyaiigo a toi,

Di)renfd^ma(3.

nyaso, mpe,

Unterfiefer.

mudumbu,

mmh.

epopo (IV),

Sippe.

eyeme (IV),

Sunge.

songa (III),

S>c^H

ekiko.

33acf5af)n.

iboru, ^I, loboru.

^inn.

maseru (^l. Ill),

33art.

nyingo (VII),

^al§.

mungoiigi.

5^ef)(e.

do la nyingo, ekanja.

dladm.

dikata (HI),

©(^ulter, 3l^fell

enama (IV),

2lrm; Unterarm.

panga.

Dberarm.

dibongo (la dia),

©Ilbogeii.

' joAgea, 5)31. m-, (SJelenf. * boso bo e misipi (runjlig). ^ 2lct)[eIt)bE)le, eyapi.

67

dia, ^(. maa,

dia la mom,

dia la dimose,

isilo, ^L lo-,

tanga (III), mune (II),

mine ma dia,

mune mundene,

nyandi (VII), moiigo, ^l mioiigo, edue (IV),

torigo, mbanja (VII), bwanga, ^t. miaiiga,

dibe, dibum (III),

mutori (II), makandi (^t. Ill), muende (II),

dibebe (III),

dibunga (III),

diboiigo (la muende), taiiga (la muende),

tindi la muende,

mine (ma muende), eyobo (IV), ewese (IV), nyama (VII), muson (II), esaosao, ^I. be-, mulema (II), musisa (II).

maya ($1. Ill), mueya, ^L meya, ebuiiga (IV), dibadi,

mborigi, mbabo,

mbaiiga ma njim, esanjanja.

§onb.

red^te ^anb.

linfe §anb.

?^auft.

§anbf(a($e. ginger, 3e^en.

ginger.

Saumen.

^aget. diMm, dtudQxat ^iifte, Senbe.

§uftfno($en (quc§: @cfe). S^ippe. 33ruft.

rceiblic^e SBruft. 33aud^, Unterleib.

9label. ba§ @efa§. ^ein, guB.

©d^enfet.

2Babe.

<f^me '. guMo^Ie, guBipur.

gerfe.

3e^en. ^out. ^nod^en I gleil'd^ (auc^: STier).

Sunge.

^er^.

2lber.

©ingeroeibe, ©arm.

aJiagen.

Seber.

9iiere. 33late.

^ mbomboiigi, ®cf)ienbein.

* musongo, Tlaxt

^ ©alle, madiba ma mbongi.

68

27. guttltioncit bc£S mcnft^Iii^ s6a wei (^erf. sou),

wei, te donge, sime jasi, ea mbembe,

mbembe,

ea, ^erf. I ei,

misodi (II), yo, ^erf. I yoi,

yoye (^erf. yodi),

yoise, to (^erf. toi) malodi,

raalodi (^L III), enyaiigi,

enyaiigi e ma-busa mba o nyolo 2, be penya, ja epenye,

epenye, umwe,

umwele, be 0 iyo,

iyo,

ko iyo,

wolo, kono ligori, koko, kukwa,

keketele, kwakwa,

kwata, mabombo,

wembe mabombo, miangi mi aledi mba,

miangi {^l II), nyorinye,

nyoiinyon, misanji (^t. II),

sanja misanji,

cn iiir^cr? uub fctncr Xtik,

Slteni ^okn, atmen ; fd^naufen^ !eud)en.

3lteui. gat)nen. niefen. weinen, flagen.

ba§ SBeinen.

f($reien.

loc^en \

werlac^en, uerfpotten.

sum 2a6)^n bringen. fpii(fen, fpeien.

6pei(^et. ©(^loei^. mi(| fc^roi^t.

toai^en.

ba§ 9Sa(^i'ein,bie 9la(^traa(^c. aufroac^en, erwad^en.

raetfen. fdilafen.

©c^tafl

eint(^lafen.

miibe luerben. fc^imrdien.

fauen (auc^: ftainpfen). bei^en.

nagen, benagen, abnagen. frozen, frauen.

(blutig) fral^en, ri^en. ©c^teim (ber §Jafe).

fi(^ fc^nausen. \ndt mid^.

ba§ 3iicfc»- fi^etn.

ber M^el. Urin, paxn.

2Baffer taffen.

Sliid) yo Id; Id = ©elac^tcr.

SSortlic^ : ber ©d^toeift fommt mtr au§ bem ^i3rper.

iyo i aledi mba, ic^ bin fc^ldfrig, miibe.

69

nanga, ^erf. I naiiga,

Iie(^en; ftc^ tegen; fd^tafen.

terae (o mony),

aufftel)en.

teme na sim,

ftef)en.

ja, "^erf. I jai,

fi^en, fic^ fet^en.

ala, ^erf. I alo,

(irgenbtt)of)in) gef)en (= aller),

raegfietien.

daiigwa,

(ju g^ufe) gefien ^ (= marcber),

f(^reiten.

taiiga (III),

©(^ritt.

kobo dibao,

ftolpern, ftrauc^eln.

sonjo,

Qusgleiten.

ko, ^erf. I kwedi.

fatten.

28. (£'igcufd)oftcn bcs* mcnfdjlidjcu ^iir^cr^.

mute na mukuku (ma moto),

©rbfee nnb ^orm (eineS Tl^n-

fc^en), ©eftaltl

mukoti,

mager.

ko mukoti,

mager tuerben, abmagern.

be diwoiigi,

bid, fett, beleibt fein.

WOllgO,

fett toerben.

be nginya.

ftarf fein.

timba be nginya,

ftar! toerben.

bobo, timba bobo,

f(^n)a(^ TOerben.

na bobi,

ic^ bin fd^roac^.

mbobi.

©c^rad(^e.

boso.

(w). ©efic^t') 2i[u§fe{)en, 9}hene.

bao, na bao.

blei($, btaB.

timba na bao.

erbleid^en ^

na doli (con dolo).

id) bin fd)on.

na si doli, n'e bube,

i6) bin pfeli*^-

29. %lttx, ®cft()Icf()t,

®ekrt, ^ekn, etcrkn.

bodun (II),

bo§ mux.

duna,

alt raerben.

be bodun.

alt fein.

mudun.

ber 3llte, bie 3llte.

' dangwa iigonda, Quf alien !8ieren fried)en; dangwa mpenda, irre ge^en; dangwa bwam, Stbfd)ieb8(5ru6 = fonim flut nad) igauitl

^ 2)ie Slusbriide fiir groB, fletn u. f. \v. fiel^e in 2lbf2)nttt 2.

^ ©rrbten (toas ber Dteger nidit fann) gtbt man bnrd) bie 2tu§s briicte, toelc^e „fic^ fd)amen" bebeuten.

70

mudun ma moto,

mudun ma muto, edun,

edun a dibato, esombe (IV),

esomb'a moto, rauutu, ^[. bantu,

muutu a mome^

muutu a muto, muturu,

ne oa muturu, mpesa,

ngonderi (VII), miina, ^I. bana,

muenge (ma muna),

nyongise,

nyose,

manyongo (^t. Ill), k5ka,

na koki, bongwa,

moto, ^(. bato, muto, ^i. bito, nongo (ober uiiga) deme,

deme. yd, ^erf. I yai,

be yadi,

ewombe,

muyeseri, yabe,

mawasa (^I. Ill), loiige,

be loiige.

ein alter 9Jiann, @rei§ '.

cine cite '^xaii, ©reifin. eirte alte Qad)t.

ein altes Xu<i). eine junge ^erfon.

ein junger 9JJann, Swingling, eine junge ^erfon, ber ^iingere ron graeien.

^nabe, ^iingling^

aJidbd^en, ^wnfifrcin*. ber ^(tere.

i(^ bin alter aU bu^ ber 33urfd)e; (Stumer". ^IZcibd^en, ^unflfi^tiu. ba§ Rinh; (oon Stieren) ba^

Sunge'O- ©angling.

faugen.

gu trinfen geben.

I^eranroad^fen,

iii) bin erraad^fen. erjie^en, pftegen. gjiann.

ba§ 2Beib, bie ?yran. fc^roanger rcerben.

©c^TOangerfdjaft ^ gebaren.

frud^tbar fein.

nnfrud^tbar.

^ebamme. ba§ @eborenroerben,bie ©eburt. 3n)iflinge. bas Sebcn.

am Seben fein.

* $131. badun ba bato.

* '^l. bautu ba bome.

" aiuc^ 35iener, tnec^t.

* S[uc^ S)ienerin, 3T}agb. " SBfll. ©ramrn. § 77.

^ bola mposa (ben Stumer madden =) ftcf) l^eraMpu^en; mpesa ma ndabo, ein ftattltd)e§ §au§.

^ Unterfd^eibe babon miina, bie 2:iir,

* deme di kwedi, %tf)lQtbuxt; kwese deme, bie fjru^t abtreiben.

71

be penya,

lebenbig fein, khtnK

wo, g^erf. I wedi,

fterben.

kwedi,

5robl

a wedi,

er ift tot.

bwane,

totlid^ fein^

mbimba (II),

Seic^nom^ Sei(^e.

pule, ^aff. pulabe,

beqraben.

sbngo,

©rab ^

elimb'a mbimba,

earg ^.

malebu.

Xxamv, 2^rQuri(^feit.

ndiitu la malebu.

2:rQuer!Ieib.

lebe.

trauern, betraucrn.

30.

2)tc fiinf 8innc.

misQ,

(bie 3lugen =) bus ©efic^t.

«ne,

fefien, erbltdfen.

na m'ene bwara.

id) I)abe gute 3lugen.

ense,

jemanb fe^en mac^en, jeigcn.

enene,

fid^tbar fein, gefeJ)en raerben ;

au§fel)en ^

ombwa (ombwea).

anfetien, onblidfen, betrac^ten.

matoi.

(bie DI)ren =) ba§ ©e^br.

senga,

a) i)oren ; erfalren. b) empfin-

ben, fii{)ien.

seiigane moto.

auf jemanb pren, il)m ge=

^orc^en.

leke toi,

l^orci^en.

enumba,

®uft, ©erud^.

eboru,

©eftanf.

numba (intr.),

riec^en.

numba bwam,

gut ried^en, buftcn.

numba bobe,

fd^ted^t rie(|en.

bo (^erf. I boi),

ftinfen.

^ 2iuc^ luac^en, bgl. Slbfrfmitt 28.

2 kwed'a muese, pibfelirfier Sob, (5d)taganfaII.

^ 3. 33. eine giftifle %xu(i)t. 2Sgl. ©ramtn. § 66.

* JlBegen be§ gJluralS bgl. ©ramnt. § 20; Don 2;ieren fagt man nyama ni boi.

^ Slber so'ngo, ber SSater; songo, ftcigcn (SBaffer), songo, ^inein* ftopfen.

^ elimbi (IV) ift eigcntltc^ bie ^ifte, ber Saftcn, alfo: ber fieicfiens faften.

^ g, 23. bwam (gut), biana . . ., ka . . . (toie . . .).

72

numbisele,

riec6eu (tr.), fc^niiffeln, fpiireii

keka.

fdjinecfeii (= tofteu), oerfiid)en

dolise mudumbu,

(]ut fc^meden.

nyeiigenye,

filB fein, gut fd;me(fen.

sariga S

faiier roerbeii; gci^ren.

sangise,

uerfciuern.

be Djongi,

bitter fein.

be maiiga,

fal^ig fein.

banya,

f($arf fein ((Sffig, Sal^,

Simonen).

senga,

empfinben, \iit)Un, waf)X'

neljmen I

senga sese,

©centers eiupfinben.

bwa,

fiit)Ien ^ empfinben.

bwa bongo,

2(ni]ft |abeu, fid) fiiri^ten.

bwa njai,

^linger fjaben.

bwa nyoiigi,

2)urft l)aim\'^.

tapa,

beriif)ren, anru{)ren ^.

miidi (II), mulema (II), ka (VII),

Qngele,

3L ®eift unb @cclc.

StttgcmctttcS. ^cr SJcrftaitb. ©eift, Seete.

c^erg; ©eele, ©emiit. jeinanbes 2lrt unb 2Beife, fein

SSefen, ©fiarafter. benfen ; fid^ erinnern ; aw jemanb

(mote) benfen ; iiber etroas

(onyola lambo) nad)benfcn,

iibeiiecien ; nieinen. ©ebanfe, ©rinnerung; @e=

finnung, 9Jleinung. ber 2tnf^log, ^lan/ mW;

bie Sift.

^^(cine fd^mieben, fid^ beraten. H3al}niel;mcn, empfinben, iii^-

len '\ f ii()teu ^

* Sttber siiiigh, rein toerbett, unb sartga, bie 3af)ne au^feilen.

2 9(u(^ „^oren" f. o. ^m Don forperUcl)en ©mpfinbungen, fonft bwa. =' bwea, fiir jemanb fii^Ien; bwese, fii^Ieu niadjcn.

* 3)ie iibrigen 3of)Ireicf)en ajerbinbungeu niit bwa f. im 2lbfd)n.33. 5 ndedi e ma-tapa mba mulema, 3JlitIetb berit(}rt ntirf) (iiu) ^erjen

= es rii^rt ntic^, id) werbe tton 3Jittleib erfafet. « SSergl. 2tbfd)nitt 30, (Snbe.

jongele, ^t. moiigele,

rauano (II),

weka miano, seiiga,

bwa,

73

piila,

TDoIIen, wiinfc^en, bege£)ren.

mpuli (II),

2Bunfd^, Segierbe^

na tondi ala,

i(^ modite ge^en.

n'emedi,

ic^ bin einoerftanben, i^ toittige

ein, tc^ raid (oergl. § 71).

jeiiiea,

ber 2Biae.

tama,

geliiften nac^ ettoas.

dibie,

5llugf)eit, ^Serftanb; @infi(^t.

2Bei§f)eit; @rfa^rung.

mot'a dibie,

ein fluger, •DerftdnbigeraJJann,

2Beifer.

be dibie.

!lug, oerftdnbig, tueife, tv-

fni)reu fein.

sontane,

Derftet)en, begreifen.

dube,

glauben, oermuten ; eiiren.

ad^ten.

bia, ^erf. I bi.

toiffen, t)erftef)en, !onneu (= ge=

(ernt ^ah^n), fenneu lernen.

bobia,

^enntniS, 2Biffen, @ele^r=

famfeit.

biane, biabe,

befannt, berii^mt fein.

dimbea.

oergeffen; ^twa^ oerfef)ten.

dimbea ligea.

ben 2Beg t)erfet)ten, fid^ mx-

trren.

dimbele,

jemanb etroas rergeifen ober

t)erfef)len laffen = irre=

fii^ren.

lema.

bumm loerben.

a lem,

ec ift bumm, torii^t.

elema,

©umm^eit, 2;or£)eit.

mbamba,

®ummf)eit.

mot'a mbamba

= mot'- ^or, ©ummfopf, 9iarr.

elema.

njou,

SBa^nfinn, S^^^f^""/ 9'tarr^eit.

boa Djou,

nic^t re(^t gefc^eit, cerriicft

1 £>t Vt

mot'a njou.

|cin. Srrfinniger, 9Jarr.

32, 2)ic 8cclc.

^vcnnblitiit em^ftnbungcit.

ndolo,

Siebe, 3uneigung.

bwa ndolo.

Siebe fii^len.

1 mot'a mpuli, ein bege^rlid^er 3Kcnfc^.

74

ndolo a da,

3(ppetit.

na tondi oa,

ic^ liebe bid^.

etonde.

Siebtinfl, ©eliebter'.

<iikQm, ^L raakom,

^^reunb, ^amerab.

monya,

^^reunbin.

dube,

el^ren, ac^ten.

bola edube,

e^ren, ad^ten.

be edube,

e^rroiirbig fein.

edube,

©f)re, 2lnfet)en.

munyeiige (II),

^reube, SSergniigen, ^eiterfeit.

bwa (be) munyeuge,

fi(^ freuen, fid) ergo^en.

bwese moto munyeiige,

jemaub erfreuen.

dolise,

gefallen; fdibn finben.

dolisane,

©efaHen finben an ; fid^ t)er-

tragen.

keke makeko.

fd^erjen.

makeko,

(Severs, ©pafe.

pite,

I^offen.

dipita,

^offnung.

wumse.

rul)en; bie ^tu^e.

be pi, ja pi, be mug,

ru^ig fein.

ko na pi.

ruJ)tg TOerben.

Pi,

9lu{)e, ©tiae.

ioko,

a)abful)Ien.b)beruf)igen,troften.

lokomea,

a) fiit)l raerben. b) fic^ be-

rul^igen, fid^ troftenl

nyengen mba,

(c§ ift mir fii§ =) ift mir

angenel^m.

ngiii,

angenetim.

88.

2)ic @ec(c.

UitfreunbU^e (Sm^jftnbnttgcn.

singe.

^offen.

bosinga.

^a§, ©roll, ^einbfc^aft.

musii'igeri (I),

geiub.

pidi (VII),

3orn, Unroille, 2But, larger.

bwa pidi,

gornig, unroiUig fein, fid^

drgern.

bwane moto pidi,

jemanb jurnen.

malinga (^t. Ill),

^rger, 3oi^n.

1 etond'am va dikoin, meiu lieber f^reunb, * Slud) ja^m tuerben. 2J(iI. Slbfd)n. 17.

75

liiiga,

fi(^ cirgern, jormg raerben;

iibelnefimen.

lingise,

erjurnen, drgern, beteibigen.

be maliiiga,

reijbar, ubetne^merifcb fein.

lingea ^

jemanb oerteibigen, fd)ugen.

eba (IV),

@ro[I (ben eba) = dibena.

bena.

jemanb groHen.

^ambi {von amba),

er ift ftreng, t)artE)er5ig.

ambane batueri,

j^art^erjig fein gegen 3Irme.

taiiga = taiiga mutaiigo.

ftreiten, fi§ gani"en (onyola

tangane.

UUl/*

mit jemanb ftreiten.

mutaiigo,

©treit, 3anf.

odiitu,

2:rauer, 9^ot, Ungliid, @efa{)r.

bwa ndutu, be ndutu.

esodisodi, bwa bongo,

be boiigo, bongo,

bwese moto bongo, bwa ndedi, ndedi, bwea moto ndedi,

kiina moto,

sisa (tr.), sisimea (intr.).

sisimele = sisa. bwa benyobenyo, taiise, be mitanse,

Summer, ©orge, ©ram, 33etriibni§. traurig, betriibt fein, fi(^

gramen. ^raurigfeit, Summer, fid^ fiirc^ten (oor = 2lffuf.), fi($ angftigen, feige fein. fur(|tfam, ctngftlid^ fein. ^ur($t, 2Ingft. jemanb einfc^iiditern. traurig fein, aJtitleib I)aben. 9Jiitleib, ^raurigfeit. mit jemanb SDUtleib fiaben, ii)n bemitleiben. jemanb rd(^en. erfd^rerfen.

@fet empfinben. unjufrieben fein.

34, 2)ic ®^ro(^c.

bwarabo, ^t. miambo, ©prad^e, 9?ebe; 9fte($t§fac^e.

topo bwambo, plaubern^, fc^tua^en.

eyafa (IV), SSort.

kwala, fpredjen, fagen^

ekwali, @efprd(^.

^ 2BbrtIt(^ : fiir jemanb sornig Joerben.

2 be bwambo, ge)prd(i)tg, gefd)tt)d^ig fein.

3 kwalane, mit jemanb [pred)en, gu jemanb fagen; kwalea, [iir jes ananb fpred^en; kwala ekwali, plaubern = bene ekwali.

76

topo, langwa, laiigwea,

kwalisane,

a bi topo bwam,

mutoperi, mpoti (II), bele,

bele na, bola dina,

dina, ^(. mina,

belabe, te misia, ea (^erf. I ei),

musia (II),

ea mbembe, anea,

muanedi,

beanedi, doi, ^L madoi,

0 mony,

na yoo, ja na pi. topo esoka, liele,

baise,

alabe, araane,

jalabe, jamane, sosomea,

sosoraele,

besosomedi, akwa njako,

mot'a njako, muakwe njako,

fpred)en, reben '. fapen.

jemanb cr^diilen, bend)teiv

il)u benad)rid)tigeu (= biise). fid) unterJ)a(tcn, (er raeife cjut 311 reben =) er ift berebt.

6pre($er, 3ftebner. (ScpiDQ^er. rufen.

nennen.

Dknie.

I^ei^en. fd;reien.

@e)d)rei, ©(^rei, 9fluf.

raeiuen. kfe^len '\ ^eifeen.

Sefei)l§^a6er, ^errfdier, prft.

23efei)(. ©timme.

iaixi' (2lbt).).

leife (2lbD.); lanc^fam. ftitt fi^en, f(^roeigen. ftiiftern. fragen, fid; erfimbigen.

fragen, au6forfd)en, unter' fu(|en. nntraorten, ertoibern, entgegnen.

3(ntiDort. bitten, f(el)en.

inftcinbig bitten.

Sitte. bettetu.

33ett[er^

topone moto, mit jemanb ganlen, i[)m i^omitrfe inad)cn.

2lud) bola eyala.

tQpQ 0 monymQny, \d)x Imit reben.

2lucf) muakwedi.

VI. Wtt maraIirri|E 3J}en(d|.

35. S^iigcnbcn, rjutc (i^iQenf(i|oftcn.

l)wam (11), be bwam, bobe (II),

mot'a bobe, bola bwam, mulema, ka bwam,

e doli,

angamea, aiigaraene,

e arigamen, edemo (IV), ndedi (f. a. Slbfc^nitt 33),

bwa ndedi,

bwea moto ndedi. lakise.

lakise,

lakisabe.

mulema ma pi, ■ongwane moto,

jongwane, dube,

edube,

mot'a edube, sesa, titi kumba,

bia,

bia pon!

ba§ @ute; bie ©ute.

gut, gerec^t fein. bo§ 33ofe, bie ©iinbe, UnredEit ;

bie 33o§|eit, ©(^Iec^tig!eit.

etn fd)le(^ter 9]^enfd). tt)ot)ltun.

(^er^ =) ©eiwiffen. (ber gute (Et)arafter ) bie

2::ugenb \ ift red)t {von dolo), ge=

J)ort fic§. t)erpf(i(^tet fein, fotten.

gei)ort fid). @erooi)n|eit, 33rauc^, ©itte. 3JiitIeib. mitleibig fein.

jemonb bemitleiben, bebauern. ijerjei^en, oergeben.

^erjeifiung.

SSerjei^ung ertangen, ht- gnobigt TOerben. (rutjiges ^erj =) ©ebulb. jemanb Iielfen, beiftet)en, tf)n unterftii^en.

^ilfe, S3eiftanb,Unterftii^ung. et)ren, adjttn; ge^ord^en.

bie ®i)re^ ^ffiiirbe.

ein angefe^ener 3)iann. jemanb loben, et)ren^. befd^eiben fein (ro. nid^t ftot^

fein). t)orfi(^tig fein, 3l(^t geben.

gib 3ld^t.

1 31I§ allgemeine feelt)rf)e Slnlage; bie (Sinseltugenb !6nnte man ettna mit edemo a bwam, ha^ fiafter mit edemo a bobe geben.

^ S)ie man genie^t; bie man ertoeift; besesedi (and) = Dtu^m); biane, biabe, berii^mt fein; bola edube = dube, e^ren.

78

tata nyolo (ober momene),

fid^ in 3lc^t nel)men, fi(^ vox-

fef)en.

mot'a mbale,

ein et)rlid^er, raa^r^aftiger

mam.

mbale,

2Ba^rf)eit.

seiigane (au($ dube).

gei)ord^en.

sambwa,

fid) fd^omen.

sambwele,

jemanb befd^cimen, Mofe=

ikHin, entel^ren.

bosambo,

Sdianbe.

bwa ison,

©c^am empfinben, fi(^ fc^ciinen.

ison,

©(^onbe.

solo bosolo,

fid^ f^cimen.

bosolo,

©d)am, ©d^anbc.

solise,

befd^dmen, blosfteflen.

kotele.

fparen.

ekoteri,

fparfam.

nginy'ebolo,

r^m.

be iiginy'ebolo,

flei^icj fein.

bola na liginya.

fid) anftrengeii.

soma,

banfen (ienmnb = moto).

masoma.

Sanf.

bola moto masoma,

jemanb ©an! fagen.

mulema.

(.^erj =) 3Jlut.

mot'a mulema,

ein mutiger, fiif)ner SJJann.

be bwemba,

tapfer, ftreitbar fein.

be nete,

piinftlid^, fauber fein.

m, l^aftcr,

UutuQcnbciu

diwuse.

ber 5e()Ier; 33erfeJ)en.

wusa,

fet)len, ^ef)ter mad)en.

wusane.

fi(J gegen jemanb t)ergel)en.

edemo a bobe,

bas Safter, bie Unfitte (fie^e

3lbfdE)nitt 35).

be bobe,

bofe, fd^tec^t, bos^aft fein.

bola bobe,

fc^ted^t ^anbeln.

e si doli.

es ift nnred^t, get)ort fid^ nid^t

(= e s'aiigamen).

n'ambi.

id^ bin I)art, l^artl^ersig (oon

amba).

ambang batiieri,

gegen 2lrme I)artt)erjig fein.

bwambi.

bie .^drte, ©trenge.

njo,

bieCiJraufomfeit; (be njo) grau=

fam fein.

79 -

a si ma-dube mba, ekoD,

bwa ekon,

konone moto lambo, tamane moto lambo, kiimba,

be kumba,

sesa momene, elange (eyaye), be elarige (eyaye),

mot'a bobe,

wondo (wondone),

mawondon,

be mawondon, yaua,

mayaiiako,

baiiga, dipama, ekwem, be enyam, nyamse bema bwala (11),

be bwala,

mot'a bwala, bwa boiigo, mulema mao mu bobi (uon

bobo), lobaiigo,

topo lobaiigo,

oe mpori, bwese,

ebwesan, inda,

minda.

er oerac^tet mi($, ini^ai^tet mi($, 3ieib, ^Jii^gunft.

Sfieib fiitilen, neibifd^ fein.

jemonb urn etroas beneibeiv

jemanb etroa§ rni§gonnen.

©tolj, ^oc^mut, ttbermut, 2tn=

ftotj, i)0(|mutig, iibermiitig, anma§enb, frec^, grob feitu

fid) rii^men, prafilen^ ©itelfeit, ^od)niut, ©ro^tun.

eitel, bod;mutig, gro^fpred)e-- xi]^ fein. fd)[e(^ter ^Jienfd^, ©d;iir!e,

Sump, betri'igen, unefirUd^ fein.

^etriig.

ein 33etru(]er fein. unge{)orfam fein.

Unge^orfam.

fid) roeigern^ ungelorfam, fred;, rof). unoerft^dmt. l)dnbelfiid)tig fein. fein ©elb ;)erf(^it)enben. ^aul^eit, Xxdcii)zil

faul, trcige fein.

3^aulpe(j. (^urd^t empfinben =) feige fein, er ift empfinblic^.

Suge, UnroQf)rt)eit.

tiigen.

'on bift ein Siigner! rerraten.

93errat. afterreben, oerldumben ^.

SSerlctumber.

^ 2luc^ tuta beleke; mpesa, ©tu^er.

■-' bangane moto, jemanb etttia^ Derweigern; dibangi, 2Bcigerung, Unge^orfam.

3 3ltc^t 5U t)erlt)ed)i'eln mit inda (fentern), mda (bauern).

80

16ndo,

cerlocfen, oerfiUjren.

mulondon,

a) aSerfiiiirung. b) SSerfiU^rer

idika,

©eij.

be idika,

geisig fein.

mot'a idika,

©ei^^QlS.

ilema,

©efrafeigfett ; (be ilema) ge=

frcifeig, gierig fein.

inuto a niiisonje.

^ure, ®irne.

miisonje,

®{)ebru(^.

wite musonje,

{)uren.

soko,

\i6) Betrinfen, betrunfen toerben

sokise,

betrunfen madden.

mbindo,

©(^muli.

be mbindo.

f(^mu|tg fein.

wele (kwese) mbindo.

bcfd)mu'^en.

titim.be.

a) aiisbauernb (in gntem

©inne). b) Ifiartncicftg.

VII. Wtt krankB iUenfd|.

37. Ildr^jcrlij^c g-c^Icr uub @c6rc(()cn.

«lem, seue,

na kwedi seue, inot'a ndima,

ndima,

bandima,

be ndima,

kwese ndima, belesi,

bedongo, mot'a ndoki,

ndoki,

be ndoki,

beokea, be mbuke,

mot'a mbuke, kikimele, dibanya^), tibele. njembele, piki,

mot'a njembele,

be njembele, eb6kiV $(. beboki,

-a beboki, n'e bwena, n'emedi (t)on emeye),

emele, mongo m'eku,

ekune-moiigo, nyambi, ibomb'a moto (ibombe),

©ebrec^en, g^el)ler. ba§ ©ebred)en.

ic^ tjahz ein ©ebred^enV ein Slinber.

Slinbf)eit.

bie 33tinben^

blinb fein.

blenben. fdlteldugig.

fd^apugig. ein Stauber.

toub fein.

<3(^roert)orig!eit. ftumni fein.

ber ©tumme. flottern, ftammeln. ^af)tfopf, ©la^e. l)infen. Scifimung.

ber Sat)me.

Iat)m fein. ber ^riippel.

Iat)m. id^ 'i)ah^ eine 3^^"I"'^^- Derftiimmelt, oerte^t fein.

rerftitmmetn. bu(!(tg fein.

9tiefe. ^roerg, SBid^t.

^ 2Son ©egenftanben: fur fetnen i^^ed iintnugltd) gchjorben fein; man faflt and) boa seue, ein ©ebredjen ^aben. ^ SSerfiirjt au§ bato ba ndima. ^ dibanya = ber Xop^. * eboki = 3Jlorfer, STrog.

35uaIa»2Borterbuc^. 6

82

38. JBcfiuben.

^ironf^cit. J^crlcl^migcii.

na jai bwam,

id) bin gefunb.

boa, ^erf. I bou,

franf feiu '.

bouse,

franf madden.

diboa,

^ranf£)eit.

mot'a diboa,

^ranfe, patient.

0 ma-boa nje,

roo§ fe^It bir?

sese.

©(^merj; Dual.

bwa sese,

(Sc^merj empfinben.

bola (bwese, ense) sese

, ©comers oenirfad)en,TOe^tuiL

sese e tombi,

ber ©comers ift ju gro^.

osea,

{)uften.

eyoyosi,

^iiften.

doi di ambi,

(bie»©timme ift i)axt =) icfy

bill Eieifer.

doa (anti) doa bedoa),

fic() erbrec^en, (Srbred^en iiabeit

($erf. I dou).

pula doa,

fi^ erbred^eii miiffen.

boa dibum,

SaiK^roe^ ^abeiil

si wele nya.

SSerftopfung {)aben.

nya (^erf. I nyedi),

©tu^tgang ^aben.

ala 0 du.

gu ©tut)Ie gel^en.

kubwa.

S)urd)faII E)aben.

mukubwako,

2)urd^fQa.

diboa la maya,

®t)fenterie.

kubwele, kubwise.

Qbf iifiren ^

na dedi bwambi,

i^ ^nbe ju oiet gegefyen*.

patea,

o^nmcic^tig roerbeii.

mba,

©dinupfeu.

ngO,

g^ieber.

ligo ni aledi mba,

ic^ i)aht ^ieber^

bokeri,

3tnt)nia, 2ltembe[d^iuerben.

boa bokeri.

an 3lftf)ma leiben.

boa mbanja.

9?ippenfeU- ober Sungenent-

Siinbung Ijaben.

mukele.

^ocfen.

ke mukele,

impfen.

1 S)te ^ranffieit fte^t babei getoofinltd) tin Obieft«faff.

^ Stud^ dibum di ma-bola mba.

'^ bwaiiga bo ma-kubwise, 2tbfii^rnuttel.

* 3^ l)fl6e tntr ben SPJagen iiberlnben, na pinyise dibum lam na da (pinyise = boEftopfen).

■' Siud) ligQ nye mba o nyolo, bnS ?^tebcr ift mir im 2eibe, ober na ma-boa rtgg.

83

boa muloiigi,

ewuiigea, mbimbi,

etiiitiii,

bepipi C^l IV),

etnngu (= epuode),

miilongd,

dibubu (III),

tiitu, ^(. ma-,

tulame, ebango (IV),

ke ebarigo, mawina (^L III),

pola. ebaba (IV),

mune mam mu e bobe, dia lam di emedi, n'emedi (o) miende, miiende mu tinedi (oon tinea),

tingle.

eptfeptifc^ fein. SBafferfud^t.

^rampf- ^i^blattern. ©efd^roiir, 33eute.

©d^TOtete. @efd)TDulft \

3Bunbe, 3Ser(e|ung.

oerraunben, cerle^en ^ ©iter.

©iterkule. 9?ar&e.

i($ ^abz einenfc^Iimmen finger, ic^ f)abe bte ^anb gebrod^en. id^ ()aht ben g^uB gebro($eM. ber ?^ii^ ift oerftaud^t.

oerftaud^en.

81). %xit, ,§ci(mittcl.

bwaiiga^ ^I. miaiiga,

nyo bwaiiga,

bola moto bwaiiga, mot'a bwaiiga,

mot'a miaiiga,

ndabo a mianga, boiigwa, tata,

dibongo,

ndabo a baboedi.

pepele mot'a diboa, bole ebango,

ebango e boi,

diboa di boi,

bo, diwiso, ke moto muende,

Slrgnei.

etroaS einnefinien.

jemanb etroa§ t)erfcf)reiben. Slrst.

2lpotl^e!er.

2tpot^efe. pftegen (eineu ^ranfen).

^flege.

^ofpitat, Sa^arett.

nad^ einem ilranfen fei)en. eine SOBunbe fieilen.

bie 2Bunbe ift beil.

bie ^ranf^eit ift oorbet.

^eit Toerben*. ^flafter, ©albe. jemanb einen %u^ ampu= tieren, abf(^netben.

1 2lucb dibo (dibo = bcr ©djlnmm). - na kedi ebango, ic^ !^nbe eine 3Bunbe. •' bwanga = bie JSruft. * GigentUrf) fertig toerben; tierbinben, kaka.

84

enyangi,

enyaiigi ^ e ma-busa mba o nyolo, songa,

bosongo, onga,

ala 0 musala, oiigise,

id) fd^rai^e.

f[t)ftieren.

5lh)ftter. Qefunb werben, genefen, baoom

tommen. eine ©rJiolungSreife madden.

retten.

Slurf) eyididi (bte §i^e).

VIII. SamtltB untr H^erhJanbffdiaft

40. ^ic ^muilic; hit nntfjftcu iBIut^Derioonbtcn.

mbia, ^(. mimbia ober mbia,

bato ba kwaii,

bambambe,

saiigo nya mbambe,

nyango nya mbambe,

sango na nyango,

sango, ^I. basaiigo,

tete, ^I. batete,

soiigo \ ^l. basongo, nyango ^ ^l. banyango,

inyi^ ^L bainyi,

nyongo, ^(. banyongo, bona,

bona bam,

bon'a tete, miina, ^t. bana,

mun'a mome,

mun'a muto,

mun'a mbambe, mun'a nyango,

mun'a inyi,

mun'a nyongo, ndome, nyue (VII),

58erraanbtfd^aft,©ippe,3^amUie.

3Sorfaf)ren.

bie 3Sorfat)ren, SSoreltern.

©ro^oater.

©ro^mutter.

(S3ater unb 3J?utter =) bie

©Item. SSttter; ^err.

mein (unfer) SSoter (^err).

bein (euer) 3Sater (^err). 3}Zutter; ^errin.

metne Gutter (^errin).

beine aJhttter (^errin). bie 9kd)!ommenf(^aft.

meine ©ippe.

meine ©efd^roifter. ba§ Jlinb.

3:od)ter-\

enfel, enfelin. fein Sruber.

mein 33ruber.

bein Sruber*'. leiblid^er 23ruber ober©(^n)efter. bie 2Saife.

^ S)afiir and) sango an^o.

2 SBtc sango nur fiir bte brtttc ^^^erfon.

^ yeye, $]3l. bayeye, 3Kanta. sango, tete, soflgo, nyango, inyi, nygngQ unb yeye werben iibrigens fonftrutert, al§ ob fie gur I. EI. gel)brteti.

■* $1. bana ba bome.

'" ^I. bana ba bito.

•* SDtefelben 2lu§briicEe btenen au^ jur Sejeid^nung ber ©c^tocftcr. Snt 9JotfaIle mufe nya muto (ioeibl.) l^tnjugefiigt tocrben. ari ($pi. baari), Sci}tt)efter, ift Deraltet.

86

41.

Die (5|c.

raome, ^L borne,

ber ©atte.

mom'am,

mein SJJann.

raunj'am,

meine ^xau.

ud6rig5,

gtoeites 2Beib (mukoa, ^ihrn-

frau).

ba, ^erf. I bai,

^eiraten (eine ^raii).

bolabe o diba,

Iieiraten (oon ber %van).

bale moto muto,

eine f^vau an einen a}ianu

oer^eiraten.

bane,

einanber ^eiraten.

diba,

^o($5eit, Beirut, ei)e.

soa diba,

ben ^aufpret§ fUr ein SSeib

befallen \

mubaedi,

Srdutigam.

iigonderi a diba,

Sraut.

mulamba, ^L milamba,

Sunggefette, ^unflfcr; unoer^

{)eiratet.

mukusa, ^4^L mikusa,

SSitrcer, 2Bitroe.

musonje,

@t)ebrud^.

wite musonje,

bie @^e bre(^en.

abane muto,

fic^ Don einem SSeibe fc^eiben.

42. Scttcrc «crU)onbtfd)aft. Grbfdjajt. mun'a nyaiigo a sango,

mun'a mun'a nyango,

mulalo (I), moy(3, ^l. bay6,

moy'am, sangwa, sango (III), mukuse saiigo.

(ber SBruber feines 93ater§ =) f ein Dl^eim ^ ; f eine %anU. (ber ©oI)n feineS 33ruberg =)

fein 9teffe; feine ^RidEite. ^Setter; D^eim. ©(^n)iegerDater,©d^tt)iegerfoI)n, ©d^raager ^

mein ©^iroiegeruater u. f . ra. erben. ba§ (Srbe. ber @rbe, bie ©rbin.

' musombo, ein SBetO, ba§ nodt) ntd^t bejatiU tft. 2 3n analoger SSeife bilbet man bie SluSbriicfe fiir „metn" nnb ,bein Diftim".

^ Unb bie entfprerfienben hjeiblicfien 5)8erfonen.

87

43. Ajnu£(t)a(t, ^icucrft^aft u. f. \o.

saiigo, ^I. basango,

§err.

nyango, ^L

banyaiigo,

^errtn.

muutu,

®iener, ^ned^t;

©ienerin.

bolea,

bienen.

niuipedi,

^0(^.

ipe,

fod^en.

miisauedi,

£o^n, ©e^alt.

kaka moto,

jemanb mieten.

€sele,

entlaffen.

panga,

fortlaufen.

munyongise-muna,

2lmme.

^ SBiH mnn unterfcfteiben, fo fagt man muutu a mome unb muutu a muto.

IX. MBttl'diltcfie liBtiurfntlTe.

44. 91a^ning.

9tttgctnctttcg.

da, $erf. I dedi, da museii, da itaba, da mateki,

lambo la da,

dese,

da, ^L mada, *

da di bei, na ma-bwa njai. njai ni aledi mba,

njai (VII).

njai nye mba o dibum,

ndolo a da, siiiga,

ko singa, ndenia. ny6, ^erf. I nyodi,

nyo mbea, nyose,

lambo la nyo, enyon (IV), na ma-bwa nyongi,

nunge. Ilia,

ulise,

juli. da la idiba, da la ebiamu,

effeit '.

3Sorteil £)aben, geiotnnen.

?fidnh f(|m{eben.

©efc^eufe nejimen, fid; be= f($enfen laffen. ettoas ju effen^ fiittern, erndfiren. ba§ ©ifen, bie ©peifc.

ba§ @ffen tft fertig (oon bea). i(^ \)ahz (w. fiit)Ie) hunger. m\6) bungert.

^linger.

\6) i)ahz hunger.

3Ippetit. ^eife^unger.

^eipunger befonimen. @Qftinaf)(, ^geftmafiL trtnfen ^.

^feife roud^en. txankn.

etiuQS 3U trinfen. ©etrcinf. i^ i)ahz ®iirft, mi($ biirftet.

einfd^enfen *. fatt toerben.

fattigen.

(Sdtttgimg. ^riit)ftii(J. 3tbenbe[fen.

* 3lud) freffen, oon Sieren. ^ bola mba lambo la da !

" 2tud) foufen, bon 2;ieren.

* ©d^enfe mir ein, nurtgeye mba.

89

45. ^la^rungemittcl, ©ctoiir^c, ©ctronfe.

ndonoro

mbiti, munjuku, nyama (VII),

to (III) la nyama,

nyam'a penya,

nyama e ipebe, muaiigako,

aiiga,

bumba, diwoiigi (la ligoa),

mawoiigi,

dibebe la ngoa, mutoko (II), uba,

bewudu (be raadabe), bepuma {^l IV), njabi, ewolo (IV),

esunesune, mao, belam,

manyorigo (^I. Ill), madiba ma nyo, ndole,

epos'a ndole, benumba, waiiga (VII),

be manga,

wele wariga o . . ,,

waiiga i tombi, ndoiigo (f. 0.),

da di tombi ndoiigo (ober ndoiigo i tombi o da),

a) ©uppe, ^leifc^briUje.

b) ^feffer. 33rei.

ein ©tiicf S^teifd^.

(;efo(^te§ 8^teif(^. bet Sraten.

brateit.

roften, badzn. ©ped.

©d^infen. 2Burft. @ef(u(;e(. ©emilfe I Dbft.

Saumbutter, ©(iiibutter ^ Srot; S^iid^en.

©c^immel*. ^almtoein ^. 9tum. mild) '. S^rinfraaffer. 33ier.

eine g^tafd^e Sier. ©ewurje.

ialm fei"-

fallen.

ift su far^tg \

ba§ ©ffen ift 511 ftarf ge= pfeffert.

' 9iic^t gu certrediieln luit ndongo, gmelteS SSetb; ndoAgo, ettt ttjentg.

■' 'M- bap 3ibf(f)n. 22.

•'' @onft flebrauct)t man buta.

* 3tud) esunsun; fc^intnieltt, suna.

^ ^X'^almtoein abjapfen, lenge mao.

" Siaffee: kafe; 2;f)ee: te. (Sigene StuSbrucfc febten.

' tombise waAga, oerfalgen.

90

tniila,

^alnioL

bdmbo (11),

3u(Jer.

mburu,

mtu.

40.

Xi)(i)(\tx(it.

monjo, ^L mionjo,

X^{i^v.

moDJo raa mbale,

fjoljerner teller.

monjo ma raiikala,

irbener teller.

monjo ma ipuru,

ticfer teller, ©uppentellcr ^

monjo mil tandam,

ftac^er better ^

to (Vll),

:BoffeL

muendi (II),

etiel.

raboso,

(S(^opffelIe.

<liwendi (III),

9)?efferl

muendi (II).

©tiet.

boso, ^(. mioso.

(Spi|c.

wolo,

fcbarf raerbeii*.

be botun,

ftuiupf fein^

ke,

fc^neiben, -^erfc^neiben.

miiaso (II).

©abeL

•dibonde (III),

STaffe, Sed^er, ^rug.

dikakasa,

§en!e(.

lasi, ^(. malasi.

(Xxinhma^'.

<'posi, ^t. beposi.

glafdie.

dubwa,

Qufmad6en.

du (III) la eposi,

^orf, ^fropfen.

jwe,

guforfen.

latele tisi,

ben Xi^^ beden.

47. ^iurf)c Hub itiidjciincrnt.

muebe. $lu^z \

dib, %{. mio (madio. ©ramin. ^erb, Dfen.

§ 21),

s6s6, gJI. ma-, ^^ellerroft^

muipedi, 5lod^^

^ be ipuru, bertteft feiu.

'^ tandame, ftrf) auf ben Sfliicfeu legeu, cben, flad) toerben.

^ 9tebenformen: diendi, duendi; diwendi la munia, 2;afd)cnme)fer.

* bowoli, ©(^drfe; eba, fd)Ieifeu; jebo, (Sd)leifftein; wolise, fd)ai7en.

^ ftuiupf utad)en, tunse; (gdiarte, sortga, ftgeka.

^ esuku a lasi, ein tjalbes (SJlaS DoU.

^ Stud): offene Jpiittc, ©d)uppen.

^ 8lug (Steinen beftel)enb.

® £ic 3lu8brudte fiir fod)en, braten u. f. itj. fuc^e im 2(bid)nitt 45.

91

ipe ndoko,

bea, ^erf. I bei. toise madiba,

madiba ma ni to. ^erf. I toi,

madiba ma wea.

«wa (IV), wongro, ^L loiigo.

dibanya,

ngiitu,

eyengeiigele,

kurumane,

€S011gO,

€sengwen,

seiigwe, poke,

mulouga (II), esanja (IV),

esoko,

muse, ponji,

dali (III),

pombi,

dibbiigo,

wa, ^erf. I wii,

ewolo a ponji, etotoki, pan, eloko, mpongo, doma wea,

wea,

ekoki, bota wea,

eboiigo a wea,

we'am ye doi bwam,

epepen,

tiibise wea,

^artoffeln fo(^en\

gar njerben; wzidi) tuerben. SSaffer foc6en.

ha§> 2Baffer to^t

^ei§e§ 2Baffer (be wea. f)ei§ fein). @efa§. ^opf; Met.

©ecfel.

©(^erbe ^

^ubecfeu. Sric^ter; XuU. ©ieb.

fieben. (Sd^uffel, SBecfen.

©imer.

S^ragforb. ^orbd^en.

©pimbloc^.

33oben.

teden, unbid^t fein.

ein teereS ?5^a§^ ^(ibet. ^fanne.

grower 2^on!rug. ^lil^Ier, porofes STongefdfe. ^olj fpalten.

(g^euer =) ^imv^ol^*.

^otjfc^eit. ^euer madben.

©treid^lolj ^

tnein §euer brennt gut.

S3(Q§balg.

bn§ g^eiier fd^iiren.

^ p^iir jemanb Iod)en, ipele moto. ^ Berbrec^en, bua (tr.), biiea (intr.).

=* ^gl. 3lbfcf)nttt 6; ift ein %a^ nic^t gang gefiiltt, fo fagt man: madiba me esuku o ponji.

* we'a ndima ift ntcl)t bvennenbeS, we'a doi, brennenbeS ^euerbolj. -' ©ine @rf)ac^td ®treid)pl3er, rtgob'a wea.

92

dima,

dimse,

esele wea i dima, toa raadiba,

toiisfo, oa woiigo,

madiba ma saiigi,

madiba ma mbindo. tombo ndoko,

kese, bwa uba,

i wongi, nye diwongi,

uba ni wongi,

tuma, tombo eyobo, anya sue,

tolo, babise mionjo,

tese 0 dio, di si ya lokomeye, etutan, sia miaso,

be mangiledi, dale la sia rabasi. koko mbasi,

eb5ki,

mboloki,

tutsge^en (f^eiier).

auStofc^en, ausmac^en.

ausgelpen laffen. SBaffer fd^opfen.

Srunnen. ben %o])\ roafc^en.

reiues SBaffer.

fd^mu^iges SBaffer. ^artoffeln fc^dlen.

tkin f(^neiben. ein ^uf)n fd^tac^ten.

t[t fett.

ein fetter ^ul^n.

rupfen. bte ^aut abjtelen. %ii6)e abfc^uppen.

au§net)men. bie Metier anradrmen. (fertige ©peifen) iDarm ftellen.

2Btfd)ti4 '.

bie @abe(n pitmen.

roftig fein. 9)Jat)lftein. a)tai^ ftampfen.

9Jiorfer.

ber 6tdmpfel.

48. ilcitiiiug nub Sofd)c.

mb6ti (VII),

boto,

boto mboti, botise, tukwa mboti,

songwa, be musamba. mboti i walamen {von wa- lamene) bwambi.

^(eib, ©eroanb, ^(cibung^ ^emb.

anjie^ien (ein 0eib).

fid) anfteiben.

jemanb anjieljen, anHeiben.

bie <RIeiber rcec^fetn, [id> iimsiet)en.

ausjiefien (5lleibei-).

nacft fein. ba§ 5l(eib ift ju eng.

' anjise, flbtrodfnen.

* 3Iber mboti, unreife SBannnen.

93

edim a mboti,

uba, mbot'a penj^a. sangise mboti,

papa, 5a mboti, ^erf.

boma,

I ou.

loki, ^L maloki,

mungombe,

ndnke, mpondo. ekiibe (IV), ngodi. dibato,

esambu, ebasi (IV),

ekwen,

kwe mboti, misembe, tamba,

mujoiigo, ekoto. dinjaki,

dikuba, ebasi, nyopinya. etambi (IV),

etambi a bwaba,

sia betambi,

eyolo (IV),

ein a(te§ Slteib '.

t)eri(^ieJ8en (in ber ?^arbe). ein neneS 5l(eib. bie £Ieibcr reinigen.

biirften ^ ^(eiber tDafc^en.

fdblagen (gum ^m^d De§

' 2Baf($en§). 9to(f, manUl

9Betberro(f ; Salor.

3fteifro(J. Sftegcnmantet.

©iirtel; 33anb.

2:^iic^, 3eug, ©toff; Senbentu(^.

3ipfel. ^nopf {and} Dtirring).

ilnopf, ^aftet, ^aUn imb Defe, ^ofen (an ^leibern).

ein ^teib gufnopfen. ^rangen, ^robbeln.

©plinberl^ut. 3Jiii^e, ^avv^' ^Trobbel.

?^eberbiif(^. ^opftu($ (ber ?yrauen). ©trumpf, ©o(fe. (gc^ub; (Sanbate.

©tiefel.

bie ©tiefel pu^en.

Seber.

49. ©onftigc ^ckauii^fiigcgcttftanbc ht§ Mm\\t§ unb bc^ Scikt^. ^;|?u^ unb erf)iuud.

ebongo a dia, mbea (VII),

nyo mbea,

tabako.

©pajierftod. ^abafspfeife. ^feife raud^en.

SPI. bedun ba mboti.

®igentU(ft fegen, !ef)ren, au§fe^ren; dipapan, S3efen; S3iirftc.

21u(^ loki la miende.

94

musono,

S(^nupftabaf.

duta m.,

fd^nupfen.

ngobe.

®ofe.

dimene la ponda,

Uf)r.

dia.

(eig. §anb =) ^ziwv.

ligokobi,

Mk.

ekwa (IV),

leberne Xai^t, Sianjen.

mukuta,

3:alc^e, ©act.

epepen,

%a6)zv.

I'lgaiigo (umbredi),

B^'mn.

musanga (II),

^13ertenfette.

mbuma (a) musanga.

ein^elne ^erte'.

ebasi,

D(;rring (and) ^nopf).

mueny,

3irmbanb, 2lrm)'pange, 3lrnt'

ring.

50.

^ic toilette.

oe,

fic^ loaf rfien (@eficf)t unD ^dnbe).

okele,

fid^ (ant ganjenSeibe) wafd)eiv

)id) baben.

na m'ala jokele,

id) ge^e baben. _

oko.

fi(^ f olben, [id^ mit Dl einreiben.

joki,

©albe.

okise,

jeinanb falben.

poke,

aBa|d)fc^ii[fe(, 2Bafd^becfen.

sopi (engl.),

©eife.

pudi,

Bd)anm.

anjise,

abtrorfnen.

taiiedi (engL),

.SDanbtnc^.

saswa.

fcimmen.

saswa nyo,

fid) tcininien.

doma miianda,

einen Sd^eitet jietien.

sisako (III),

Siamm ; S'l^ltt^iii'fis-

penda,

ftecbten.

mpenda,

3opf.

muengeri (I),

33arbier,

enge,

rafieren.

diwgndi la ngengu,

9k[iermeffer.

bwa nyo,

):)a^ ^aax f^neiben.

njaiigi.

t)a^j 3lugfei(en ber ^dl)m.

sanga njarigi,

bie i^dtine an^feilen.

' mbiima ift ein einjelne^ Stiicf.

mot'a njai'igi,

ein 3J?enfd^ mit au^gefetlteii 3aE)nen.

miike-ndo,

ber S^dtoroierer.

ndo,

3:^dtoit)ierung.

ke ndo,

tdtoioieren.

51. ®d)ucibcr;

ttici(jlid)c -sortit^flrficitcu.

mot'a mbaiigo,

©d^neiber.

baiigwa,

nQ{)eu; fliden.

mbaiigo,

ba§ Mt)en; bie 9iaJ)t.

ndondoki,

9iabel.

iidondok'a mbaiigo,

3M(;nabet.

ndondok'a diboiigo.

(Stednabel.

musinga,

^aben, 3^"^!^"; (Sd^nur.

mpepele,

9ianb, Haute.

sii. ^^L masii,

(Snbe; ©aum.

baiigwa masu (ma mboti).

fdunien.

pama.

auftrennen (eiiie ^Jlo^t).

pamea,

aiifpla^en, aufgeiien.

nyauea.

gerrei^en (intr.).

njaso (VII),

<Bd)zxe.

ke,

f(^neiben.

woso misiiiga,

fpinneu.

loiiga,

meben (auc^: bauen).

dibato la mbom,

bie l^einraanb \

52. mi)

mug.

^^Ulgcmciuc^.

(iim'a)bejedi(p.IV),boja(Il),

2Bo^nfi^.

ja, ^erf. I jai.

iDoiinen (fifeen, bleibeu).

ndabo (VII), ^L ndabo iinb

^au§, 9Bo^uung.

raandabo.

mboa.

ba§ .§eim.

mbo'am.

iiiein §eim, metn S^am,

na m'ala o mboa,

16) fiet)e m^ ^aufe.

soiigo e 0 mboa e,

ift bein ^err §u ^aufe?

a titi 0 mboa,

er ift nid^t ju §auie.

mubenedi.

(Sigeutitmer, S3efi|er.

bale.

mieten.

musauedi,

mktt.

^ 5lBofle, nyo a miuloiigi; cinc JRoKe Slid), mutnmba (II); fcI)tt)arjeS- Slid}, ndi'itu; gelbc§ Xnd), musua.

96

ingea,

(^memgetien =; eingict^en.

busa.

(^erau§gef)en =) ausjieljen.

busise,

au§5iet)en (offen.

bumwa,

auSiDQubern, fort^ie^en.

mbumwa,

2lusn)anberung.

tun,

3iininer, 5lammer.

(mot'a) moyo ma mboa,

9lad)bar.

muen, ^I. ben,

©aft.

53.

:^ic Btaht

mundi. ^[. mindi,

etabt, ®oit Drtfd^aft".

mundi ma wase,

bie ©rbe.

ngea (VII),

21>eg; ©trafee.

mb6k5 (II),

^alacerpla^ ; @o^enf)aiu.

um'a doii,

maiHplai^.

don, ^L madon,

maxtt

mukoko.

33rMe^ (= ©teg).

ndeki,

europcitfd^e 33rude.

ekamene mukoko o mop

i, einen Saumftamm quer fiber

eineu ?ytuB legend

t5ngo,

58runnen; Duelle.

ndabo a Loba,

Slird)e.

ngen,

©lorfc.

esukulu (engU).

©d)ule.

ndabo a baboedi.

^ofpitat, Sojarett.

54. 2)0fi!

§aiu^; §oih^bou.

loriga.

baueu (auc^ : roeben).

mulorige-ndabo,

33aumetfter.

bolorigi,

Saiiroerf, ©ebciubc.

edun a ndabo,

ein altes §au§.

embaraba,

3fluine.

embe,

ftiigen.

buleie,

etnreiBen *.

bulea,

einftiirjen.

eboko,

ber freie ^lo^ vox bem ^an^.

ber ^of.

dikundu,

5^e^ri^tl^aufen, a)i{ftt)aufen.

I

' 2lu^ 2ant> im ©egenfafe gum 2Bnffer; na m'ala la mundi, i^ flet)c 5u ^u%.

'^ (*tgentUc^ ein gefaHener Sautnftainm.

" 2luc| intranfitio: mukoko mu ekamen (= liegt qucr iiber) o mopi.

* ^ai)tD: Imlabfilfi.

97

koto (VII), mpesa ma ndabo,

miinoko, muebe, musamba,

tongo (III), ndeki,

ndabo ni ben ndeki iba,

dikala,

abwa (o ndabo),

siba, dibepe, edima,

edipedipe, diwoudi,

panja diwondi,

esum (III), munyua (II),

sasi (III),

mulaiiga, mbongo (VII), kongo, rigonja,

tumba ligonja, ebenye, jombe, ^I. niombe,

muna, ^t. miuna,

dikakasa, dali (III),

idiibwan, ^(. lodubwan,

dubwa,

kwese,

kuke,

tele, winda (engl.),

eiii ftattlic^es ^a^§^

offene ^iitte, ©d^uppen ; tu(^e. bie Sdiigsfeite be§ ^aufes^

bie ©iebelfeite. 1) ©tocfraerf. 2) ^u^boben; S)ecfe.

tin jraeifto(!ige§ §qu§.

Setter, S^reppe.

Ilinouffteigen.

^inabgel^en. 33eranba. SBanb, mamv.

ki^U Tlattznnan'o^. 33alfen.

einen 33atfen ht^aum^.

^fatjl, ^foften.

t)orfprtngenbe§ 2)a(j^; ^raufe. ®Qd;firft. ©ac^firftbalfen.

S)ac^matte(Qu§^a(mb(attern^O«

©ad^matten flec^ten. SBellblec^ (jum ©ac^betfen). S^iir, 2^or.

2:^uroffming.

minU. <B6)[o^, dikQd.

©d^Uiffel.

auffd)lieBen.

Sufd^tiefeen.

pmad^en. ( 7

offnen. g'enfter.

» 33gl. § 76 c itnb @. 70.

^ Stitc^ ndabo nisadi.

^ 91ic^t 311 tiertoec^teln mit musamba, nadt, unb musamba, ftebstg.

* Duerript)ett an ben SJlattentoanben, longo (@tng. ygngo).

^ panja diwondi matongo manei, bierecfig bel)auen.

" misoea jtnb SSIattrippen ber jRap^iapalme gum SBefd^ltjeren bes ^a^e§.

^ Of)ne @d)luffel; di telam, fte ift auf, fte^t off en; di kukam (di kwedi), fie ift gu.

98

tun, B"""^^'^/ hammer,

tun a nanga, ©c^Iafjimmer.

tun a da, (S^jimmer.

tun a jokele, Sabesimmer.

55. WloM nub .^nn^gerat.

elongisan (IV), konda (VII),

ebongo, ekoko, mbenju, tisi (beutl(^), tebedi (en9Uf(^),

poiigo tisi, elimbi,

mobe (II), jene (III), eyoko, n6ngo (IV),

porigo nongo, mbonga (II), belangiti (engtifi^),

kurumane, dibato ma nongo, ebumbu (IV), Agen (VII),

umba ngen,

umba jombe, dipapan,

papa,

dibunje, etutan,

tuta, dikobon,

pane,

paname,

©erdt, SBerfjeug. 6tuf)l

©(^einel (aiid^ ©todf). dlui)thant (©ofa). •Bant

ben ^ifc^ becfen. ^ifte; ©d^ranf, %x\if)Z.

©piegel (^I. mene). edbrett, ©efim§, 33ud)er6rett. 33ett, Sogerftatt.

ba§ 33ett madden. «IWQtrafee; Men. ^ettbede^ (= ekuruman).

jubedfen. ^ettud^. ©d)tafmattc. ©lodte.

Idnkn, fc^ellen.

anflopfeu.

fegen, au§fef)ren.

etQub, ^e^rid^t. 2Bi)d^tud).

abiyif^eu, abtrodfncu. ^afen.

Quff)dngeu.

I^angcn.

56. 93clcud)tuug mib -^eijimg.

etrukan (IV), motele etrukan, onya.

Sainpe, Seud^ter, Saterne. bie Sanipe (eiu 2\6)t) anjiinben. brennen (intr.).

9luc^ fiir Xeppid) ge6raud)t.

99

dima,

au§gef)en.

dimse,

auslofc^en.

mula m'etrukan,

(Srbot.

d]6, ^L mio unb madio,

Dfen, iQerb.

bosongo,

i'3tol)xt =) ^amin.

wea (VII),

1) g^euer. 2) geuer^otj.

e onya, e doi bwam,

brennt gut.

doma,

fniftern.

itutu,

dtau^K

musonji (II),

%lamrm.

bota wea,

j^euer madden.

dia, ^erf. I di.

cerbrennen (intr., t)on brenn

baren 2)ingen).

ndabo e di wea,

ba§ ^aug ift abgebrannt.

dise,

anjiinben, rerbrennen (tr..

brennbare ©egcnftanbe.

ij. 33. ndabo, ein ^au§).

lanya,

urn ftd^ greifeu.

lanyise,

in SBranb ftecfen.

ebongo a wea,

©treid;f)o(5, 31inbE)ol5.

ngob'a wea,

eine (Sc^a(|tel ©treid^fioljer

we'a ndima,

e^^euertiolj (nii^t brennenb).

do, ^I. mado,

^oIjitoB.

ekoki.

^olsfd^eit.

dikeku.

©pan, (5($e{t.

we'a doi,

brennenbes ^otj.

ma.

©teinfof)(en (maa).

diwindi,

^otsfof)len.

dikalando,

glii^enbe 5lo^len.

diburu,

3lfc^e.

^ @8 rauc^t, itutu i ma-busa.

esukulu (englifc^),

©d^ule.

yeiiga esukulu,

bte ©c^ule befu(^en.

tona esukulu.

bie ©(^ule t)er)'ciumen.

sango' esukulu.

©d^utmetfter.

lee.

le^ren, unterrid^ten.

malea.

33e(e|nmq ; ©rmalnung ;

mt

muleedi.

Setter.

okwa.

nad)Q^men; ternen^

mokweli (I),

©(filler.

okwele.

tel)ren.

bia tila.

f(^reiben fonnen.

dibie, bobia.

2Btffen, ilenutniffe.

langa.

le^en.

langea,

jemanb t)orle[en.

bolanga.

ba§ Se[en^

kalati.

1) 58u(f). 2) 33rief. 3) ^papier.

epasi.

aibicfinitt, i^apitel.

dipapa.

©eite.

muemba.

3cile, Sinic.

tila.

fd^reiben.

tilea moto kalati.

jemanb einen Srief fc^reibcn.

tilane esao,

mlt ber g^eber fd^reiben.

mutila (II),

©trid^.

toti (III),

^unft.

rautiledi.

©d^reiber.

tilise,

btftieren.

esao (iV),

3^eber.

songele,

red^nen I

musongi,

dh^minq.

mbata (VII),

3lbbitioii.

bata,

abbieren, jufammenjafilcn.

' StuSttjenbtg, na mulema.

2 2Iber bolangi, fiifte, SJerjeic^niS. j

^ 58gl. and) 2lbfd)nitt 4.

101

kalat'a miieudi (ober

einfac^

33rief.

kalati),

muendi (II),

33otf($aft; Sote.

biise,

benac^ric^tigen.

biisabe,

erfafiren.

mot'a muendi,

33ote (au(^ mot'a muloloma)

loma.

fenben, fc^icfen.

muloloma,

33otf(^aft.

ebatan,

©ieget; ^oftmarfe.

bate,

Heben; fiegeln.

atele bwambo.

bolmetfc^en, uber[e|en.

XI. Mt mettj*d|lirf|e mrtrcit

9Ccfter6au imt a^iel&5uc§t ^anbtaeiif imb Hnbuftcie. ^mM imb l^eiiieljr.

58. %xMU %ii(^tmmm,

ebolo (IV), bie 3lrbeit, bo§ SSerf; ^anb=

TOerf. arbeitcn. 2lrbeiter. ^anbroerfer. aSerfjeufl. So^n, Sotinung. jemanb beja{)len. er ^at oiel @clb Dcrbtent.

bola ebolo,

mot'ebolo, rauboledi, mot'a uedi, elongisan, musauedi,

saiiea, a kusi moni gita.

mouda, ^I. mionda,

musada, ^l. basada,

pongo monda, de,

sd, ^erf. I sai, mbota (VII),

mbolako (VII), dibao,

6k, ^erf. I ou, mumbwa,

umbwa,

pond'a mumbwa,

pata, ke,

mutete (II),

diso, ^I. misQ,

ngata,

59. %ittU\u

Mix, gelb, ^Pftanjung; @ar=

ten^ Sonbmann, S3auer.

arfern. pftanjen; ^affit) debe. tcien; ftecfen. ©tecfting, Slbteger; <Same.

(Same, bie ^adi. reifcn, reif roerbcn. bie ©rnte.

ernten.

©rntejeit.

pfliicfen (SBtumen, grud^te). mal)en.

ttirel

(2luge =) ^orn.

Sunbcl, @arbe.

^ 8ludb monda ma koto (koto = 3fiW'0- 2 = ©ptnbel beS ajJaigfoIbcnS.

103

bewudu beanji,

lobi,

paua, ^erf. I paua,

paua pao, be o pao,

ber mi^t

jciten (bewudu);

It(^ten. jciten.

abf)ol§en.

60. S-i|rf)foug, ^ogb.

mot'a mnsombo,

musorabo, masorabwa,

sombwa musombo,

ala 0 musombo, bwa sue, sombwa sue, jobi, ^l. mobi,

ekwen,

mbendu,

obo, epese,

mbunja,

eswen,

pimba epese, jango,

jango, bwema,

ala 0 jango (o bwema),

mot'a jango, ekambi, putea, damea,

mbea (VII), Iambi, ^(. malambi, lamba,

fifteen.

Quf ben 3^if(J^fang gel^en. g^ifc^e fangen. SlnqeL

^ober.

ber ©d^roimmer.

angetn. (groBeS) 5ne| (3ugne|).

SSurfne^.

(breie(ftge§) ©d^opfne^.

ba§ 9Ze| au§raerfen. ©pieB (mtt brei ^ahn) fur

auf bie ^agb gel^en.

Sciger \ ^afig. fangen (^aff. putabele, dama-

bele). j^ollgrubc.

in einer ^aUi fangen.

61. 2)ie mt\)m^t

beyembe («pt. IV), da (III),

da,

dese, nyo,

nyose,

bola madiba,

ba§ 9Ste§. gutter.

freffen.

fiittern. faufen.

trcinfen.

5U trinfen geben.

1 iiber bie 2Baffen unb tliren @e6raud) bgl. Slbfc^nitt 72.

2 ®ie Seamen ber 3Sief)arten fte^e in Slbf^nitt 17.

104

dibemba (III), tata beyembe,

mutateri, da bewudu,

sanj'a bewudu, dese bwambi, poiigo (nj'^ama)

diwoiigi, wongo,

be diwongi, ba nyama,

muba-nyama, bola manyongo,

manyongo,

mabe (©ing. dibe), nyo a mudongi, nenge mieny,

mieny ma penya,

mu si doli, keke,

yadi la uba,

ya,

mun'a nyaka, mun'a mudongi, mun'a mbobi, mun'a ngoa, mun'a kawalo, nyong6, nyongise.

ber ^iaU.

ba§ SSie!) fiiiten.

filter, 6irt. (©rdfer freffen) n)etben.

bie SSeibe. mdften.

fett Toerben.

fett fein. f($Iad^ten.

<B6)id^kv, 2Re^ger,3^(eif(^er. 9Jiitc^ c^ihtn.

(Suter. ©(^afroolle. ®ier tegen.

fri[d)e @ier.

ift oerborben. briiten, au^briiten.

bic 33rut (ber ^enne). loerfen, ^erf. I yai.

5^alb.

£amm.

^itflein.

3=uIIen. faugen. fciugen.

62, «gonbtocrf unb §mibiocrfcr\ (^rjeugiiiffe bc^ .^aubujcrt^.

mot'a uedi, muponge-dali, mot'a boluli,

boluli,

ndabo a boluli,

lule, mumbwe-longo,

umba, (muponge-miasa,

muasa (II),

musinga (II),

3imniermQnn.

©(^(offer.

©(|mieb.

©(i^miebel^anbraerf.

©d^miebe.

f($mieben. Stopfer.

formen. ©eiter.)

©etr.

i^abcn, ©(j^nur.

* 3)ie ^anbioerlSjeuge fic^e itn folgenben 3tbfd^nitt.

105

iigodi,

Siiemeu {XvaQ').

miiponge-betambi,

<Sd^uf)mac^er.

mot'a nibaiigo,

©d^neiber ^

muloiige-ndabo,

SBaumeifter.

(muloiige-dibato,

SBeber.)

mueiigeri,

Sarbier ^.

bumba,

haden (rofteu).

sia, ^erf. I,

nia^len.

ndabo a sia mbasi,

mnl)k.

mburu ma mbasi,

(3)ki§=)3)let)t.

muba-nyaraa,

<BS)[dd)kv.

ba nyama,

fc^Iac^ten.

mupoiige-kalati,

Suc^brurfer.

mot'a ligambi,

2BaI;r[ager.

ligambi,

bie SKafirfagerei.

sese ligambi,

tt)Qt)rfagen.

63.

^anbttJcrf^jeug I

ekombon,

^obet.

ombo.

l^obeln.

ewondo (IV),

m-

muendi,

®tiel

ke,

ab{)auen^.

esikan (IV), so,

©age.

sika,

fctgen.

mpoko,

33o^rer.

poa, ^erf. I pou,

bo{)ren.

tuba.

burd^bo^ren, bur^Io(^em ^

musio (II),

^eile.

sia, ^erf. I sii.

feikn.

tono a ligeka (ober i mayombe), ©(j^raube.

yombise.

bre^en.

yombo.

fic^ bre^en.

t5no,

9Zagel.

njale.

3lm6o§ (aud^: 33aEaft).

amedi,

jammer.

epepen.

^lasbalg.

dia I'eyei,

3ange '\

^ SSgl. Stbfc^ttitt 51.

2 3iQl Stbfdinitt 50.

3 ©ottieit nidjt [c^oii in beii Slbfc^niiten 46 u. 54 aufgefu^rt Ift. ' ©palten f. @. 91; be^auen f. @. 97.

* 3ntr. tubea, ein 2od) befotnmen, platen.

" SSortlid) eiierne §anb.

106

jebo,

©(^leifftein.

eba,

fc^Ieifen.

wolise,

fd^cirfen.

mulengo (II),

3«ei^el.

64 .f)nnbcl ®db.

M^ uiib ®cttJi(^t.

nyunga,

ber ^anbet.

ongwa nyunga,

^anbel treiben.

mot'a nyunga,

§anbler, .^aufmann.

longo, ^I. malongo,

^auf unb SSerfouf.

don, ipL madoD,

maxtt

um'a madon.

maxttvH^

anda.

!aufen.

andise,

nerfaufen.

siia, ^erf. I su,

raert fein, foftcn.

mususedi,

SBert, ^rei§.

di m'anda ne e,

TOa§ foftet e§?^

0 m'andise mo neni e (ne e),

rote cerfaufft bu e§?

ye mususedi bwambi,

ber ^rei§ ift ju t)od^, ba§ ift

^

ju teuer.

di bobi mususedi,

ift biflic^, bitliger.

suse.

etrcas f($a^en auf (mit sroci

Dbj.).

susane,

jemanb zima^ mit . . . Qn=

rec^nen (mit brei Dbj.)-

saiik, ^erf. I sauo.

3Qt)len, beja^len.

musauedi,

Sejotilung, Sot)n.

sauea moto,

jemanb bejat)len.

sause,

bejatilen laffen.

moni (enc;!.), bema (^(. gu

©elb.

yoma,' ©ing).

bale,

jemanb (eiJien, borgen.

balane,

jemanb etroas abborgen, t)on

jemanb Ieit)en.

tunge.

^fanb^

n'a m'uele mo mark malalo.

i(^ befomme non i()m = er

fdmlbet mir brei ^axt

ewu (IV),

bie ed)utb (®elb =).

wengisane,

med^fetn.

sapi (engl).

^auftaben.

^ mutumba mu m'anda mark Igmbi, ba§ ©tiic! (S^vlq) f oftet 8 SKarf. ^ (Jinlbfcn, k^to tunge.

107

bema (^L von y(

3m a).

2Baren, ©liter.

mbolo,

@elb, ^abv, SBaren.

nyai,

2lrt, ©orte.

elimbi (IV),

^ifte; Coffer.

dibomba,

33unbel, ^arfet.

mut6ba,

Siinbel C^adzt) dlaMn, 2lnqe(n, ^atronen.

nyangi (III),

SBunbel ^ifd^e.

nyulu (III),

$8unb ^erlen.

mutumba (II),

©tiic! (Xu^).

mukiita ma mbanga,

ein ©Q(f ^a(m!erne.

ponj'a mula,

ein %a^ ^atmot.

nongo.

eut^alten, faffen.

mene,

meffen, radgen.

dimene.

aJJoB, SSage.

njale,

@eit)id^t(§=ftem).

bodilo.

©d^roere, ©eroid^t^

pon (VII).

«Pfunb.

etriiki (IV),

ein „Rx\i''K

kalat'a betruki

belalo,

eine Slnroeifung fiir brei ^ru.

esungu.

gaben (STud)).

keka,

priifen, unterfu(^en.

p6s6,

ausfu^en, rocifiten.

bowen.

3oa.

saua bowen,

3olI beso^len, oerjoUen.

mil sen (II),

©etoinn, SSorteil.

da musen,

©erotnn fjoben.

mbolon.

SScrtuft, ©c^aben, 9ia(^teit.

bolone bema.

oertieren ^

65» 9icifc

unb ^crfctjr.

16ndo*,

gfleife.

ala londo, daiigwa londo.

reij'en, auf 9?eifcn ge^en,

oerreifen.

ala 0 Bonaku,

na^ 33onafu gc^en.

ala la mundi,

~

gu Sanbe ge^en.

1 2)te StuSbriicfe fiir toiegen, fd^toer, Iei(^t ftel)e in Slbfc^nitt 6.

2 ©ttoa 12 maxl

^ 2lu(^ berloren gef)en: bema bam be ma-bolene.

* 8tber londe (3tinge) unb lond^, Derlocfen.

108

njik'etiim ye wa o nan ala o

Bonakii e, ligea, ^i. ligea ober mangea,

lee mba ligea, diele, alane,

mndieri,

dimbea ligea, asumwe,

ala, ^erf. I alo,

dangwa, wumse, tume londo, timba mbusa,

timba o mboa, dibdo,

kobo dibao, kata 0 mopi, bema, muuna,

dibomba,

kaka dibomba,

bambe,

bambele, kung'a manguru,

dinguru,

duta, ja^ 0 mony'a kawalo,

diwopi (III),

dipane diwopi, medi ma raundi.

roie raeit ift e^ mn t)ier imd^

SBeg.

Seige mir ben SBeg. fuf)ren.

fid) oerirren. aufbrec^en, fid^ aufmod^en,

roegge^en. ge^en.

ge^en, fc^reiten. raften. lueiterreifen. 5uritc!get)en.

I)eimfei)ren. ba§ ^inbernis.

ftrau(i)eln, ftolpern. iiberfe^en '^ (iiber einen ^ytu^). ha^ @epd(f. £aft; Sobiing.

^iinbet.

ein Siinbel (binben =) madjen, fd^uiireu. tragen.

jemanb (bie Soft) auf^etfen. ber 3Bagen.

9iab.

jiefien. reiten.

^:peitf($e.

init ber ^eitfd^e f(^lagcu. (SanbbQUipfer =) ©ifenbatjit, Sofomotioe.

66. 3)0^ bolo, ^t. miolo,

bglQ ba mukala.

jrfjiff, fcine 2^ci(e iiub B^^fPr.

^onu, ^Q\)n, Soot, 9k(3^en, Sarfe.

^ SBbrtlid): weldje entfernuiif; ii"t eg (5u) fommen Don I}ter (unb 5511) ge^cn nad) 23. S)ie StuSbriidfe fiir fern unb nai) u. f. tt). fiel)e in aibflnitt 7.

^ 2SgI. auc^ ekamene unb mukoko, Slbfc^nitt 53.

^ Ober bambabe (getragen toerben).

109

bolo ba mbonga,

bolo ba bila, kunga,

kuiig'a wea, medi {enq,L mail),

medi ma Woermann, ndut'a raiolo, ndenge, mpepele, mbasan (-edi),

ala 0 medi, sina, dobo,

moiigo (ma kiiiiga),

bnme, dokwele, diboto,

toiigo, mbenju, diwondi, mb^iiga,

omba mbonga,

wulele mbonga, pai a sina,

obele, yuele bolo,

soke bolo o, pai (VII),

pai a mbale,

pai a bwaba,

diia (^erf. I du) pai, dibao, diyo, ^(. miyo unb madiyo,

pimba diyo,

ngokdbi,

muasa (II),

omba diyo, muiina (II), dibato la nyungii,

©egelfc^iff.

^rteggfc^iff. ba§ Soot.

(©ampfboot), ^inaffe. ©ampfer, ©ampffd^iff.

ein SBormannbampfer.

^orberteit be§ ^ami§, 33ug. $8orb (= dianh). Sorbroanb.

an Sorb gef)cn. ba§ ^interteil be§ ^anu§. ba§ SOIittelfd^iff (unmittclbar

vox bem sina). ^iel.

umfliirsen, !ietoben legen. boS ©c^u^bad^.

Siirfe. 9iuberbanf.

ma%

©egeL

©egel fe^en (^iffen).

©egel aufrotlen (reffen). ©teuer.

ein ^anu fteuern.

ein Soot nod^ . . . fteuern. Sf^uber.

bie ^agaie, ba§ furje @in= geborenenruber.

ber 9ttemen.

rubern, fa{)ren. ©(^iffsfc^raube, Slnfer.

ben2Infer ausroerfen, anfern, vox 2lnfer ge^en^ £ette.

©eil, Xau.

ben 2lnfer Itc^ten. Sabung, ©c^iff^laft^ ^xa^. gtagge.

^ Sturfi bIo§ pimba o^ne diyo.

2 ®in ©d)iff belaben, bambele bolo raiuma; mtt ftd^ fiif)ren (^nf|a» gtere tnie Saften), pele.

no

omba, njale, jangd,

saiigo a bolo, musina (I), muduedi (I), mundeiige (I), mudobo,

iigoso,

auf^tffen. 33Qaaft {and) 3lmbog). Sot, genfblei.

S (^ i f f s m a n n f ^ a f t.

^apitciii.

©teuermann.

S^uberer.

ber oorberfte Wlann im ^anu.

ber im SD^ittelfd^iff fi^enbe

Stiiberer. Sotfe.

67. ^ic 8d)tno()rt.

^lormac^en (bansane).

eiii Soot falfatern, oerfitten.

©erg. teereii.

anftreic^eit (mit ^^arbe).

dn ^anu in§ Staffer fc^iebeu.

ben Ra^w in§ 9)?eer sie^eii.

©c^iffgftange \ fdjioimnieu ".

soiigo bolo,

masoiigo, tuka ito (o bolo),

ito, tuka musono (o bolo), ongo bolo 0 madiba, duta bolo 0 munja,

elondo, mutumbu, saye,

2)ie ga^rt (bodu).

dua pai, fQ{)ren (f. o.).

soke bolo o, fat)reu(inber9iic^tung)nad^.

sambane, am IXfer entlang faf)ren.

woiigwa, treiben, abtreibeii.

ndio, bie Uberfat)rt.

mot'a ndio, %a^icQa\i, ^affagier.

pele moto, jemanb mitne^men, mitfafircit

laffeu, an 33orb ne^men. ©liter mitful^ren, laben. mitfat)ren. mit einem ^Dampfer fo^ren.

» 3um Sortfcf)leben be8 ^anu§ in feirf)tem SBaffer. Sief, feic^t II. f. to. \k\)t in Slbfcfinitt 2.

* liRur intranfititj, tion fd)n)tntmenben ©egenftdnben, )onft nyoye, bfll. <Bi 48.

pele mbolo, peye, ^perf . I pedi, peye ndio na medi,

Ill

^aoarte.

ind^,

fentern, umf($tagen.

ongomeye o

mony'a . .,

iiberfefieln, uberfa(;ren.

wa, $erf. I wu

kdm, ein Sed i)aben.

bo londi na

madiba.

roll SSaffer feiu.

wosa madiba

' (o bolo),

bas SBaffer aii^ bem ^anu fi^opfen.

mboso,

SBerfjeufl jum 2lu§f(i^opfen, ©diopffeHe.

banjea,

feftfatiren, auffi^en I

bo banjedi,

auf bem ©tranb licgen.

IQ,

oerftnfen, untergefien.

loise,

oerfenfeu.

2lnt

jgcn.

tunge,

antaufen, lanben (o = in).

bate.

feftmad^en.

tinge onyola eboiigo,

an einen ^faf)l biuben.

PQ,

anfommeu (com ©d^iff).

a wu nde na

medi,

er tarn mit bem5Dampfer.

dibo (III),

bei* ©tranb.

saua,

©eftabe, Ufer.

etengu,

33ud)t, 3)Zeerbu[en,('See=)§af en.

mbendu.

S3oie.

^ Dber wosa bolQ madiba. 2)aS £erf, dipgndi (la bglo). ^ Untiefe, mbondo; ttefe ©telle, ngiba; ©nnbbanf, voilgQ (^L longo); mippt, 3fiiff, dale (III).

Xll. Wl^r: Sfaat Wit l^brrgkett

68. ^errfrficr

tiimba (III),

mot'a ekomb'am, muen, ^l. ben, kine, ^l bakine (engl), miianedi,

anea,

mun'a miianedi, gobamen,

gobina, saiigo a mundi, sengane, dube, yana,

mayaiiako, anane (sango) ewenji,

bowen, mukora (II), sarigo, ^L basango, be wonja, wele wonja,

3le=

uiib Uutcrtau.

SSoIf, SSoIfsftamut.

ein Sanbsmann oon mir. ein ^rember. Rbnxq \ ^errfd^er, ^err, ^^iirft.

I)errfc^en, befel^ten.

ba§ ©ouoernement, bie gierung.

ber ©ouoerneur. ber S)orfaltefte, ©(^ulgc. gef)or(^en. ungefiorfam fein.

Ungefioriam. fic^ (gegen feinen ^crrn) em

poren. bie ©teiter. ber ©flaoe. ber ^err^ frei fein.

frei la'i'itn.

69. Dtcirf) unb ?(rm.

mbwan (II),

be mbwaii,

mot'a mbwan ober mbwan ma moto,f] mbolo (VII),

tue (III),

tiia, g?erf. I tu,

mutuori (I), mutuer'a moto.

9iei(^tum; 6inftu§, 2lnfel^en. reid^ (nicii^tig) jein^ ein reid^er 9Jtann.

@elb, @ut, ^abe, SBefifetum,

58ermogen, Sf^eid^tum. Slrmut.

arm fein = be tue.

ber Strme.

' SPaifer = kaisa.

^ 5ygl. Slbfdinitt 40.

^ dic'id) Wetbeit, timba ke mbwafl.

113

taka,

teiben, in 9^ot fein.

mutakeri,

ber airme, 9fiotIeibenbe.

manyaka,

a) ber ^Ulanc^zl, bie ^iot;

b) ba§ ©rftaunen.

muakwe-njako,

33ettler.

akwa Djako,

bctteln.

abea,

f(^enfen.

jabea,

©efc^enf, ®aU; Dpfer.

70, S)ic 9{c^t^))flc0C.

mbenda (VII),

ba§ ©efet

te mbenda,

ein ©cfe^ geben.

mukaisedi (I),

9fiid)ter.

bwambo (II),

cine 'Siz^t^^a^e.

na ben bwambo,

i^ l)aU eine SfJed^tsfad^c.

muka.

@end^t§r)eri)anblung, ^rojefe.

ka, «perf. I kai,

t)or &zx\^t fpre(^en, feineSad^e

fii^ren (au(| mit muka),

projeffieren.

kaise,

ben j^a\l unterfud^en, bie '^ax-

teien t)crnel)men.

muka mu-makaisabe,

ber ^roje^ toirb perl^anbett.

bakwa,

^i^^t fpred^en; urteilen, ent=

f(^eiben.

mbako,

ba§ Urteil.

alane (ober wana) moto o muka.

jemanb por ©erii^t rerftagen.

kwese moto beboa,.

jemanb oer^aften, in§ ®efang=

ni§ bringen.

ndabo a beboa.

©efcingnis.

eboa (IV),

m^i

mb6a (II),

ber ©efangene.

baise mbon.

einen 3s"9^" cerljoren.

mbon (VII),

3euge; BeugniS.

langwea mbale, pusele.

gefte£)en.

t6b6.

leugnen (ouc^ tobo mutobo).

s5ng6,

gd^rour, ©ib.

kana songo.

fd^rooren {an6) [(ud^en).

ko muka.

ben ^roje^ oerlieren.

kwese o muka,

cerurteilen.

a si boli to lambo la bobe.

er ift unfd^utbig.

kokise.

beftrafcn; ©trafe.

pane.

I)angen, |enfen.

pane momene diwongo,

fid^ er^ctngen.

SDuara=sa5brter6ud^.

8

114

kg mulopo,.

enttjQiipten.

panga,

(t)ertrei6en =) be§ £anbc§

cerroeifen.

Ih ^crkcdjcu unb 58erge^cn.

bola bobe,

etn)Q§ llbles tun, etroas kgetien.

bula mbenda,

ein @efe^ itbertreten.

ebula,

baS 33erget)en,bieUbertretung.

mot'a bobe,

^erbred^er.

lambo la bobe,

33erbred)eu.

ebwan,

aJiorb.

mot'ebwan,

9)Zorber.

bwa,

toten, morben.

bola bwanga, labise,

oergiften.

bwanga (II),

©ift.

jiba,

©iebfta^l.

muibedi, ^(. bibedi,

S)ieb.

iba,

fteJ)(eii.

suane moto ebongo.

jenianb einen ©tod entrei§eiv

rauben.

wondo(-ne),

betriigen.

mawondon (^(. III),

33etrug.

be mawondon^

ein SSetriiger fein.

lemse,

buntni madden, §uni SJarven

t)Qben, betriigen.

Tvite musonje,

bie (Sije brec^en.

musonje.

(Stiebnid;.

XIII. Erte0 unb Jfrnbc.

72. 2)cr trtcgcr nub fciuc Wu^riiftung.

mot'a bila,

musauedi, muanedi, miidomedi,

domea, dimuti (III), mulon (II), dipiinga (III),

mbanj'a dipuiiga,

musinga (ma dipunga), tindi (III), jongo, ^l mongo,

moiigo (II),

numa,

nguba (VII), ekoiigo, mbidi (II), p66 (VII), njombe, mukwata,

dibambu, ng^di (VII),

mutongo,

topo, bema, mukoii, tindi (III), dikango (III), songo ngadi,

songobe,

miisoiigd,

ebolo, mb6ng6, ibon, ^L lobon,

ibon a mutongo,

ngwasan (VII),

(Solbot; ^rieger. eolb.

^ommanbant, Dffijier.

befef)ligen, fommanbteren. bQ§ ^eer.

2lbtet(ung (©olboten), 3:^rupp. 33ogen.

^feit.

©el)ne. ^eiife. ©peer, ©pie^, Sanje.

^oljerne, biinne SSurflanje.

fte(^en ; numane jongo, mit einem ©peer fte(^en. ©d^ilb.

^elm (©ramrn. § 20). ©(^roert, 33uf(^me[ier.

©cibel.

©d^eibe. @ett)ei)r, ^^linte, Siic^fe.

^interlaber.

fnallen.

£QUf.

^olben.

ba§ ©etoe^r Taben.

gelabeii fein.

Sabung.

Sabeftocf. ^ugel.

^atroiie.

©(^rot.

116

njusii (VII), ekoto a ngadi, jongo la ngadi, mukai (VII), kosi (VII),

ibon a kosi, soke ngadi, leke ngadi, angwa,

angwane moto ngadi, tengene (na sii),

mot'a diso, dikase,

piisa, yama (6eim @en)et)r), sembe

(bei ^fetlen, ©peeren), dibato la nyungii,

mbot'eyei, longo museba,

museba (^orn), diweii, edimbi (IV),

oba edioabi,

3unb{)utd)en. ba§ ^ajonett. ^iftole, SteDoloer. ^anone; ©efd^ii^.

ilanonenfugel. jtelen ^ f($ie§en.

auf jemanb fd^te^en. (genau) treffen.

guter ©d^i'i^e.

ftreifen I fi(^ bitrfen, ausroeii^en I

^uftitng.

bie STrompete blafen.

^rompete. ©predjtrommel.

trommeln.

73. tricg imb gricbe.

bila,

anane moto bila, bwemba,

ana bwemba,

be bwemba, ewenji,

ana ewenji,

anane moto ewenji, ana,

botea bwemba, mboko ma bila,

mutateri, ke ebango,

keye (kedi) ebango,

munume (II),

triec].

jemanb befriegen. Streit, i^ompf.

fcimpfen.

tapfer fein. ©treit, J^ampf, ©efec^t.

ftreiten.

mit jemaub fdmpfen. fompfen, ftreiten. ^qL bila,

bwemba, ewenji. angreifen. Sagerpla^, g^elblager.

g^often, 2Ba(^e. uerraunben.

uerraunbet roerben.

©diuBraunbe ; ber 33er= rounbete.

eiig^ disQ, ein Sluge babei )d)lie^en.

Tlit ©efc^offen; Dom ©efc^ofe flcfaflt: pusele.

Urn bem ©efd^o^ ju entge^en.

117

ke makombi,

makombi, muano (II),

putea, damea (^aff. -abele), mukoma (II), oba 0 bila,

kwese,

bukabe, nya mila, bupe, dumba,

ndumban, musango,

koma musaiigo.

einen ^inter^alt legen.

^interfiatt. ^riegsltft. gefangen ne^men. ber (^neg§0®efangene. befiegen.

nieberroerfen, fd^lagen.

eine Meberlage erleibeii. ftiel^en. cerfofgen. pliinbern.

^liinberung, ^^nk. O^riebe.

g^rieben ftiften.

XIV. HJuftk. J^crgnugunaen. Sjrbtc. It^t.

74. mii\\\

. ^^crguiigmioeu.

mueiige (II),

Sieb; @ebid)t.

tuba mierige.

bid)ten.

elongi ' (II),

©efang, £ieb.

loiigo,

fingen; btafen.

longo muenge.

ein Sieb fiugen.

loiigo museba.

§orn blafen.

museba (II),

§orn.

diweu,

(33(e(^=)3:^romi3ete.

loiigo isese,

pfeifen; %[dtt blafen.

isese, ^I. losese.

^feife; ^lote.

ndinga,

ein ©Qiteninftrument ; ^arfe,

©uttarre.

musiiiga,

bie ©Qtte.

ngombi,

5llQuier, harmonium.

ngomo,

3:^Qn;5trommeI ; Xan^.

sa ligomo,

tanjen.

musele (II),

(B6)idQ,zL

yeiiga muyeiiga,

fpasieren c^e^en.

ala jene moto.

jemanb befud^en, ilim einen

S3ef ud^ madden.

nyoye.

fd^iDimtnen.

a bi nyoi.

er tann fd^roimmen.

nyoi,

bie ©d^raimmhinft.

keke makeko,

fi^erjen, 2Bi^e madden ^.

munia (Ilj,

SJiard^en, ©prid^iuort, 9iatfct.

75. (

icicle, ?veftc.

oka loko.

fpielen.

loko (III),

bas (Spiet.

ana besua, ana soka,

ringen.

besua,

ba§ S^lingeu ber aJidnner.

soka.

bae Siingen ber 3Beiber.

buka,

befiegen.

1 Stber el56gi, @Iieb.

2 2luf toften anberer.

119

ebanga,

9BitrfeL

kalati,

^arle.

dinga penda,

eine 2Bette ma6)m.

penda,

luetten; bie SGBette.

be penda,

luettluftig fein.

pembisane,

luit iemanb inn bie 3Bett

(aufeii, rubern «. f. to.

ana pembisan,

luettfcimpfeu.

pai a pembisan,

2Bettrubern.

bimya ba ndema (ob. bondene).

mitaq, m-

ndema.

e^eftmaljL;

bele moto o da,

jemanb jum (Sjfeu einlaben

bwendi,

Sei'c^neibung.

enda.

befd^neiben.

endal3e.

befd^iiitten fein.

musuba (II),

nnbefd^nitten.

ja dibua.

(nenn ^^age fi^en), t'M"tSH^

kandane da, I

ia da, )

faften.

' Snfolge etues 2:obe§faII§.

Unt»erfttat§=S3u^brucferei tion S. J&Srning in ^eibelfierg.

PLEASE DO NOT REMOVE CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

Tr\ocn/l71 9.09,0

1

1

L

L

^

^

^^^^^^Hj