Y h j /Z E N Y S TN Ps: A S n j 45971 LE 7 LU zz zs e -—. 1 — , ' IX 7 4 "n A Ht AX ^ dil 7P/! Mir ^ (/]]]h WM INS, 7 P a— m p 7 EN p AT A4 o (f «f "d AUS " UN We NONIS — ec az 2 ld ec z ORY HIST "X : DRM s : P 2 DISSERTATIO PHP$ICO. MEDICA - : DUODEÉ | l'CESPITE vsSPLILE B YyULGO LoOXCREE A $ECTIO ? x .CHEMICA, | N** joe ARP "QvAM. A dii. (6xATIOSI MEDICORVM ORDINIS AVCTORITATE. d REN. PRAESIDE sntowosE CONSTANTINO uut. A CRUCE II PHILOS. zT "MEDIC. DOCTORE, PATHOL. xr cnn PROF. PVBL.. Hk SOCIET. OECON. LIPSIENS. SODALI, x. r. ORDIN. : sx. MED. DECANO, d e DN ES GRADY DOCTORIS IN MEDICIN A ET CHIRYRGIA, jen Nx NC S 21. FEERVARIL 1794 . 3 Q6 vs HAGA d PYVRLICE DEFENDET- ss GABRIEL HOFMANN. ^ NEU- "GERSDORFIO -LVSATVS. i Li Eo es x ,MEDIC. CANDID. : s 3$: MÀ € ——'. E -WITTEBERGAE, EN irTriis. TZSCHIEDRICHII "1 X * » b T Qoo deu quia o eode Hes "n L Lo] ^ *. 7 e TAY a SL CI" é / G7, , e e nd T : E tir: ec. : x | M * d i » & /— ^. SERENISSIMO PRINCIPI DOMINO DOMINO KALOYSIO IOSEPHO Me - SACRI ROMANI IMPERII PRINCIPI RECT ORI E. DOMYVS DE LICHTENSTEIN xr NICOLSBVRG.- "d DVCI TROPPAVIAE rr IAEGERNDORFIH SILESIACI, COMITI RITT- $t BERGAE, EQVITI VELLERIS AVREL, SACRAE ROMANAE CAESAREAE' E p MAIESTATIS & CONSILIIS INTIMIS z: CAMERARIO, - DOMINO NEO CLEMENTISSIMO. M - : ; t. SACRYM — S Eo us s - [ & hs pA ho UN * - zw * |." PRINCEPS. SERENISSIME, " " DOMINE CLEMENTISSIME, b agna aufus fum, .quod NowEN Wu. de. AT Ju as meriüiffümum, libello huic proponere non — dubiaui. At Tubs Tva CrsusNTIA, qua 2 a i-e omnibus Tvis. fübdiis, anosagpe in eos Regimen - tenes fcendidifimum, Patrem Ey. exhibuitti, nec on non Patrocinium; sdb Litteris, bonisque artibus fa- RM tefle, maxime coninn&tus es, mihi pignus eft : certifimum, fore, vt audax hoc. propofitum, o denotumque CT'igr "bübliee dcn ietiroais : abs. 'Tva hac infigni ÜrbMENTEA inftam na&urum fit | excufationem. — Me vero, wt hac Twa CLEMEN- c1A femper dignum reperias, per omnem ERU a fum enixurus M TVAE ILLVSTRISSIMAE ac DVCALE —- CELSUDLVDINEL 069 2p |. deuotiífimus Gabriel Hofmannus . ! : ' gis Y NN d - "T H ' - 5 . - à : : s Valli Dto i MN S o ' MEE a ovS 33 erras quasdam, fiue abrafa telluris fuperficie patentes, fiue. - ex illius corpore profundius- effoffas, | principio quodam in- flammabili, ad ignem alendum maxime apto, praeditas effe, variis 'obferuatuim e(l modis. * Plures itaque, praefertim Germaniae, gentes, ab antiquiffimo inde tempore eas ad ignis opera adhibuiffe, teftem tamus fide dignum, Priwivw (Hifl. Nat. XVI, 1.) de feptentrio- : -malibus Hercyni i faltus incolis narrantem , quod lutum manibus captum ventis magis, quam fole ficcant, et terra cibos fuos vrunt, Cuius loci Hanpvixvs, grauiffimus Pr1x1: interpres, vberiorem pandit no- titiam, oflendens, bituminofes, nigrasque glebas hic intelligi, cefpi- tesque víliles,. quos in fegmenta quadrata fectos, fic apte difponere foflores folent, vt vento perflante magis, quam fole ficcentur. I P UeepR Nou ME MU regio- L M n u^ ; P 8 j — N í " | ee regionibus Europae borealibus, cefpitis vfilis vfus diu frequens , quod in noflris, ad meridiem" vergentibus,. lisnorum -copia abundantibus, fecus fuit, et cum maxime eft,. vbi propemodum omnes a turfarum vflione deterréntur, mirum putantes, fi quem illarum virtute addu- (lum effe, aut alios adduci fentiunt. — Poflremis tamen feculis, vbi - ligni maior caritas, Batauorum, Gallorum, Cattgrum, aliorumque; qui effufa atque paluftria loca habitant, "populorum morem trmitari | x confueuerimus, idem terrae genus in noflris anquirere agris fluduimu foci et ignis alendi cauffa. Quod ipfum ftudium, propter ligni pretium, diebus noflris magis magisque auctum, fummopere accenfum eft, vt incofae Saxoniae terram quoque vílilem , antea neglectam, ad vfum ublicum,. ad calcem de faxis parandam, ad lateres aeque ac falia cu- linaria coquenda, technicum magis, quam oeconomicum, adhibe- rent. Quae ipfa cauffa fuit, cur eandem, cuius analyfis a paucioribus facta eft, chemice inuefligarem, ac indigenae praefertim: turfae partes confütutiuas hic proponetem. — E quo quidem labore, quem. ad no- flram adeo Wittebergenfem turfam vel maxime accommodaui, hoc redundabit commodi, vt tum illius in'igne et flamma concipienda potentiam ,accuratius finirem, tum eius ortum, compofitionem varie- "tatemque naturalem, tum eius in valetudinem, vel falutarei, vel no- xiam, actionem propius diiudicarem, atque in tres adeo partes, -chemii- cam priorem, phyficsm alteram, et poftremam oeconomico - medlcatm,. fcriptionem hanc diuiderem. : DM H^ S ME EN E - Antequam ad feriem experimentorwm exponendam accedam, quaedam de loco cefpitis noflri. natali, de variis eius, quae experimen- tis fubieci, fpeciebus, imo de communi, qua fignari folet, appellatione, lubet dicere. | Primo iuuat per faturam pàucis referre; quod nomen | rei; germanicum cum non haberet , apte impofitum fit, quae forma- tio. inuentoribus non male ceffi. ^ Namque noflro vocabulo Twwf, Turo, Torf, vulgo vtimur ad cefpitem vítilem defignandum; quod fcriptoribus quoque medii aeui latinis, nomen non labentibus, placuit. ; .. Hor D »» L4 zu ^ia ) sd :Horum 'de fententia turbarum nomine cefpites hi venunt, an ex ety- » »mologia, an vero, quod glebarum numerus nunquam pon in multi- /. «tudinem infignem, quam recle turbam dixeris, fe extendat, dubium * eft, quamuis poflerius videatur vero longe fimilius, : et virorum do- &torum, quos Du FaEsuE (Gloffar. ad fcript. med. et inf. lat. T'om. III. pre p. 1346. edit. Frcf. 1710.) allegat, iudicio confirmetur. Is quidem - vocabulo Turba monet, cefpitem intelligi nigrum, qui e terra paluftri - —- set bituminofa eruitur, vicem carbonis fuflinet, et turvam pro turba. eribi, vnde Anglorum, "Teutonunmique Turf deriuetur. : Habet idem turbariar, id eft, locos et agros cefpitibus fodiendis idoneos, quos dam A. 1181. 1228 in monumentis et chronicis vetuftiffimis allegatos effe, adeoque turvarum in re domeflica vfum, tunc temporis extitiffe probat. Etiam décimae turbarum, in locis, vbi fabricantur, et effo- diuntur, eo tempore víitatae fuerunt. Ex quo perfpicitur, quam xecte Ill..AngLvxoivs, (Worterb. der hochdeut[chen Muudart, Th. IF. p.10.) originem vocabuli buius a latinorum turba, tanquam multitu. ' dine et colluuie, duci debere, arbitretur. SEU '.- Quod ad agrum, in quo cefpites noflri in praefens eruuntur, eft ille amoenus arborum tractus, vulgari nomine, die Specke, infigni- tus. Huius ager paluftris, aqua plerumque fuperfufus, vefligiis faepe cedens, totus quantus turbam et colluuiem vliginum praebet, vt vfli- lium innumera glebarum quantitas quotannis inde educi poffit. — Prae- —— .terito anno feliciter euenit, vt Proceres Noflri indulgentiffümi, qui * gerarii Principis fapientem. gerunt curáms virum huc mitterent, de xe .O6economica bene meritum, fodiendarum cefpitum:gnarum, qui alios ad idem opus arte inftrueret et confiliis; vt praeterita aeftate ali- «quot centena glebarum millia ex turbaria hac effoffa fuerint. Superius "illius ftratum, crufta remota, ex terra vflili macra conflat, glebas prae- "bens aridas immifüs pluribus herbis, foliis, flramentis et marifcis; : proxime fequens cefpitem pinguiorem fuppeditat, in quo animalium forte in fua principia folutorum partes, varia vegetantium. flamina, nec fatis folutanec comminuta, ta Un uH pnhpetun Quó . WMlterius ópus vrges, €o magis pinguidos, vnctuofosque, ad iguis fomi- -^. sem, Cefpites. deprehendis, nullos tamen, in quibus fupetflites vege- esc uS WA ELA tantium ^ r EU 16 UNES. : tantium particulas defiderares. |. Ad quatuor fiué quinque pedes poftquam fodiendo peruentum eft, flratum iners, arenofum, folidum, atque " firmum, plurimam aquam. venis fuis excutiens, comparet. Jam ex noflris his turbis triplicem felegi fpeciem ; aliam radicibus refertam pla- E. rimis; aliam nigram magis, firmam; tertiam terrefirem , albidiorem, multoque caeteris grauiorem. Harum prima, flructuralaxiori, leuiffuma quidem erat, pondere trium drachmarum cum fedecim granis, im pol. lice cubico rhenano; color nigrefcens, interiectis particulis | verd T e fufcis, Secunda multo obícurior ex fufco atra, aut compacta magis, atque particulis nigerrimis, nec copiofis adeo ramulis intertexta,. cul tro optime fecanda, paulloque grauior, vt pollex cubieus drachmas quatuor cum decem granis expleret. — Tertia denique grauiflima, quin- que drachmas cum viginti granis in pollice cubico ponderans, radici- bus pauciffimis, coloré albefcente, lueidiore,. maffa fatis tenaci, in- terieclis filicibus minimis, partibusque argillaceis. - Singulas has fpe- cies bene ficcatas, -per plures menfes, ne humiditate pondus mutare- tür, in loco ficco afferuaui. . as E p. 5 : : 1 » QM ÁE r La. NAT ; fd L E " a^ Zurfae piti geueris examem cbemimm.- 00 Exper. . In erucibulo haffiaco duos pollices.cubicosrhenanos, quod. ' menfurae genus in fequentibus vbiuis locum obtinet, vncias 3, drach-. mas 2, grana- 16, ponderantes, igne fat forti fubegi. . Maffa laxius co- haerens; mox ignem. cepit, emifit Hammam, fubfedit, et tibus ex- - actis horis puluerem dedit fubflauum, grauitate drachmarum. $ cum" 28 granis. Oculo diligentius indaganti manifefla filicum. granula fo. e^ obtulerunt. Ad partes has conflitutiuas certius. eruendas , dupliei vfus. aeníluo, aqua, et acido Mrd. 2. (0008-1 TUM T — Exp. 2, Dimidio huius pulueris, nempe drachmis 2, granís 44; in vitro aquam fuperfud: deflillatam, per plures horas-digeffi. rt d que filtro depuraui. Nullam in lixiuio alcali liberi veftigium fapore & medium prodidit, fubamarum; puluis grana 25 circiter am js e A PS XI "fat - Refidutm partim fubtile, molle et terrae argillaceae fimillimum, ge "partim granula fllicea, craífiora oftentat. ' A Eo E (oso Exp. 3s Alteram partem dimidiam, acido vitrioli albo fine vlla efferuefcentia iniectam, per quasdam horas digeffi ; folutionis huius, quae ori atur, dilutae, exiguam partem, vt ferri deprehenderem praefentiam, lixiuio fanguinis. tentaui, atque fpe omnino non deceptus; reliquam ' alcali vegetabili foluto 'admifcui, et. poft infignem efferuefcen- «tiam, -nubeculae prodierunt, colorem mióx albidum omni fluido con- à trahentes. Praecipitatum album, filtro a lixiuio feparatum, edulcoratum, atque exficcatum, fcrupulos 2 grauitate, reliquit; huius praecipitati terreftris nihil aqua, acido autem vitrioli totum quantum foluitur. — (00 0 Exp. 4. "lerae filiceae ab acido vitrioli non omnino folutae drachmas 2, etgrana 4, cum alcali fixi drachma 1, exacte mix. . fàs, atque mortario agitatas, in crucibulo firmo igni fortiori, fuforio .commifi, vbi poft plures horas maffa prodiit folida, compacta, fub. pellucida. . & "S ja jut i de o. - Exp. y. Vt, quae calcinatione aufugerant, particulas accuratius cognofcerem, deflillatione ficca dimidium -pondus turfae Exp. x. ad- hibitae, videlicet, vnciam 1, drachmas 5, grana 8, in retorta vitrea ^-^ epe balnei arenae , igue deftillatorio, excipulo exacte cum retorta iun- to, tentaui. Poft vapores in excipulo confpicuos, mox fluidum aquofum comparuit, oleofaque flics tenuior, immo craffior fubfequitur; . quae tandem fpiffa collo excipuli omnis inhaefit. |t . Exp. 6. Inde collegi aquae acidae,. qua tinctura heliotro rubefceret, -drachmas 2, grana 165 ex oleo vero fubtiliori, flauo, . erae fimili, odor alcali volatilis, per folutionem falis tartari aquo- im, quaffando.elicitus, et fyrupus violarum eodem viridis redditus eff; : iqua olei ars craffior,. nigra, tenax, verum empyrevmaticum , oleo - ligni fancti odore et reliquo habitu fimillimum, conftituit. — Omnis ' pars oleofa grauitate drachmas 6, grana 8 effii. ^-^ ^c RS d p. 7. Carbo refiduus niger, fimilem odorem empyrevmati- n emifit; pondere drachmas 4; grana 56 valuit, atque in cruci. o aperto calcinatus, ad drachm. 2, fcrup. 2 fuit redactus, eundem. * LI » dal Ty CK Bre s » "que cinérem ac in Exp.r. reliquit. ——— ^ qae" but - B3 Exp. f. 2-59. OF ILL LIB. L| ^ 13:. : . [E Exp. 9. Vt diüerfa fluida a&ea ope ignisex hac turfa cliceremy; ean. dem quantitatem, vnciam r,drachm. 5, grana 8 apparatu pneumatico. liemico eum in finem inflru&o, igni fufficienti fubieci, denec Te-. torta fictilis exeandefceret.- Poft vapores albidos, fpiffos, áura elaflica: fubito exiit, et volumine 122 pollicum cubicorum rhenan. colligeba-- tur. . Praecipua huius fluidi aérei pars ex inflammabilibus'elementis con-. flabat, quae flammam admotam facile concipientes, totum, in quo collecta. erant, vas repleuerunt. Praeterea quoque acidi arei actio per tinéturam. heliotropii, et aquam calcis, alcalini vero aé&ris per fyrupum violarum | fuit detecta. Quemadmodum vero priores aurae pollices praecipue acido: a&reo,. ita pofteriores inflammabili et alcalino aére.confpicui erant. E »... «Neque tamen hac per viam ficcani analyfi contentus, quae quidem ^ incerta et infufficiens.e(t,: per humidam quicquam experiundum. duxi, 'quem in finem extracta aquofum; fpirituofum, vinofum, fpirituofo- aci-: dum, paraui ^ - Op 3 XSPMM je Exp. 9. Eandem turfae quantitatem, vt exp. 5. et 8, cum aquae deftillatae fufficiente copia, | decoxi, atque eousque aqua recenti co- cionem perduxi,. donec aqua nulló amplius colore tincla videretur: Omnia haec decocta in vnum transfufa, ad confiftentiam fyrupi infpis-. - faui: | Odor ille extractis familiaris, praecipue radici graminis, fub - infpiffatione. emittebatur, ipfaque mafíla obfcure flaua, fapore dulei, grato, praedita erat. Eidem per hanc Bkcactionem aquofam drachm. 2, cum 4 granis, ex priflini ponderis imminutione, decelfiffe cognouis: tüntundeni quoque rpfum extractum exficcatum, exceptis paucis granis, - pendebat. . Quae partes extractiuae ; ;:cum, pro. natura plantarum atque. radicum -:admiftarum. adeo «differant; vlteriori examini haud fubie- qms m Don wegeaiosy po NPIPASAN ee va Spe t OS c.c Exp. 10, Neque minori vi alterum menftruum, fpirituofum, eidem türfae ; quantitati .affufum , .' agebat. Poft digeftionem" per plures: dies, et donec vel recenter affufus fpiritus nihil amplius infugeret,. cóntinuatam, fluidum fpirituofum obfcurius tingcbatur, et, vtex refidui pondere intellexi ,' drachm. r, cum gr. 56, in fe receperat: Idem. extractum praeter partes refinofas, ope fpiritus extricatas, etiam prin. ] cipii adflringentis: aliqualem forpfit portionem; tinctura enim: galla». ? xd rum : Muri d. Dus AU 13 n pito Mc futs comprobivit Tn decodo enim aquofo antea dii ieirge : fluduimus hoc | peigeisicon, quippe ded per aquam ia falinis moss | fuerat principis. — o0 Exp. n. Vinum fortius, cum gummofas,. eu fas," quin Bias pa ticulas. xecepiffet, ex eadem. turfae huius sica ad dráchm. 35 gran. 4 2. imbibit. - du e i mot tete Rene is. Ad partes denique. idspcabifis otineit quae: fub- foi a petrolei haud dubie in turfa noflra latent; eruendas , Ípiritui vini acidum. funxi vitriolicom, .quo ündura i iam fiebat obfcure fufca. Odos - rem. haec fparfit empyrevimaticum , et affufo fale tartari in aqua folu. to, maffa leuis, rubra, e fücceffiue fundum petiit. — Haec alixiuio ) eparata in filtro reliquit it prgmentum, - terrae aluminis externe fimilli- U 1. Haec terra, pondere dr. 1. gr. 37, et aeílu fortiori ad gr. 18. fuit -. Ypfum quoque lixivium fpirituofo - acidum, ope filtri a pare ticulis terreftribus feparatum,, propter fufcum colorem partes refinofas quasd am fpiritum vini retinuiffe , manifeftum fuit, Perdidit turfa hoc tentamine drachm. 2. . ferüp. 2. RU NUT. TOME SAU UR, "n "mr : Pdgue. WNénbo (curs m CRANE M dc X. COTufac fecundi generis anabfs. did Ln ' Eandem, quam p prima, quantitatem etiam in | hac fccunda da fpecie; denfiore, nigricante, - tentaminibus fubieci. ^ Duos pollices ices cubicos, vneias 4, drachm. 1, vno cum fcrupulo ponderan- i dn crucibulo fictili ;- haffiaco,, igne admodum forti torfi,. Mox vafe paullulum. excandefacto, : maffa vehementi: combuffit flamma, quae integram füperficiem obtegit. ^ Poft calcinationem diutius continua- tam, maffa haec terreftris ad dimidium fui voluminis redigebatur, et igne fic continuante, atque. poft aliquot tempus ceffante, refiduum . ium fere. pondus perdiderat. ^ Vncias enim 2, drachmam r, cum 4 granis, puluis ille ex calcinatione fuper(les, terr efiris j cinereus, . - granuli "dort ; lis refertus , effecit. .. Cuius quo melius . intelligerem bres opea Ki partes. feci ; quarum; aliam acido. nitri PI - aliam. Deo vitrioli; aqua NP day 'examinaui. 55; cles MIS, : 0 HUN B5 Exp. 2. H ^ m wey ^4 " 14 s COEXp.z. "Tertiam erpo partem, drachmerum 5, cum 41 granis, acido nitri diluto immifi, quo ipfo pars aliqua cum infigni efferue- fcentia, atque voluminis imminutione foluebatur: folutionis ergo hu. ius naturam, vtaccuratius cognofcerem, acidum vitrioli purum, di-- lutum, affudi, fine vllo tamen decompofitionis vefligio. Alcalini ergo quidquam hic latentis fufpicio, aliis comprobata fuit experimentis. Quae reflabat terra draclimas 53, cum 20 granis valebat. j "a org -00 Exp. 3. Alteram tertiam refidui (Exp. 1.) partem, acido vitiio- Jico albo fubmerfi, fimilis fuborta efl efferuefcentia, et poft faturatio- . nem, coctionemqáe pars quaedam, pondere drachm. 3, cüm gran. 9,. non foluta, remarnfit. — Solutionis parti exiguae cum lixiuium fanguinis 'affundo, coerulefcentem colorem, certum martis indicium, flatim prodire vidis alia pars alcali vegetabilis affufione leniter efferuefcit, fuboritur * nubecula , absque fedimento fenfibili. EIUYLAT — Exp. 4. Vltimam denique refidui (Exp. 1.) particulam, aqua de- fiillata affufa, per aliquod tempus digeftioni commifi; manifefla alcali liberi, fyrupo violarum inprimis confpicui, exhibuit indicia nmul- lara tamen principii adftringentis per tincturam gallarum- mouit fufpi- cionem. Reflabant drachmae 3, grana24. |. ,. -— . ^ Exp.y. Omnia quae e triplici hoc experimento (Exp. 2. 3. 4.) fupererant, fatis antea. edulcorata, in vnum collegi, atque tertiam totius maffae partem, cum dimidia alcali fixi, depurati, parte, in cru. cibulo, igne fuforio tractaui, quo facto maffa coalita, pellucida prodiit. 0 Esp. 6 Ad partes volatiles plenius cognofcendas,. dimidiam tur- - fac huius quantitatem, quam antea (exp. 1.) adhibueram, vnc. 2. fcrup.2. per deflillationem ficcam, in retorta vitrea, futuris exacteclaufis, ex- ploraui. Vapores primo albidi, aquae mox formam induentes, prodie- runt, quos oleofa pars fubfufca, oleo cerae fimillima, excepit, atque incraffum, nigrum, tenax oleum abiit, donec omnis ceffaret deftilla- - tio. Haec jam producla vlterius perícrütatus, fequentia obferuaui. Exp.7. Mquofa pars, drachim. 2, grana 5, pondere aequans, ab oleo fubfufeo innatante caute purgata, ticturam heliotropii ma- nifefle rubram effecit; per fal tartari vero MN EUHO HCM EN P xd quo 15 i ? extricari 3o, Quodipfumex oleo forte adhuc inhae- ndum effe, - fequens fuafit tentamen. Oleum tenuius, fufcum, odorem emifit pungentem, em. »yrevir n, alcali solatile inuoluebat ; vt folutio falis tartari aquo- 1 Ss acum agitatum fuerat, luculenter probanit. Pondus eiusdem, vt D d - fumme maufcofi, a quo vix at pipi REA rachm. /$, cum granis 18 effecit. T (Exp. p; Catbo. refiduus, | nigerrimus, odoris empyrevimatici norm. : Ais pns expers, vnciam 1 , drachm. 1, et grana I2, pondere ha- "bebat Quem vt ab omnibus partibus inflammabilibus dien ea] in erucil ilo denuo calcinaui , quo ipfo labore, ad vne. r, gran. NE in terram albidam, fine vllo martis, admoto magnete , induit fuit reda és. - In reliquis qualitatibus plane cum refiduo in exp. 1. conuenit, Exp. ro, Eandem portionem huius turfae, vncias nempe 2 hosiéloe 2, retortae fictili firmiori commiffam, in apparatu pneum. tico chemico tractaui. Poft lenem vafis Meade primo vapo- res albidi, in vitreo conductore prodierunt, quos mox fluida aétifor- mialargo exceperunt fRumine, adeo vt illorum ad 135 pollices eubicos rhenanos lagenis vitreis colligerem. ^ Manifefla haec dedit, mutatis tin- tura. heliotropii atque. aqua -caleis Vfuae,, acidi indicia. 'In omnibus porro vafis excipientibus aris inflammabilis quantitatem, flammae con- cipiendae aptam, immo atrem-adeo alcalinpis fyrupo violarum tin- gendo aptum , huic aurae elaflicae inhaerere, deprehendi. ^ Praeter haec aérum genera, quae vitris iam excepta erant, -odor etiam fpar- gebatur. fumme moleflus, atque omnis aqua 'exeipulis occludendis ad. hibita, maífa oleofa, flauefcente, céracea tecla fuit. Pars in retorta refidua, - cum Sache, T. grama 56 pondere. er adr vltra dimi- dium i dgne periiffe, - intelligitur. (o Expire CTurfae huius: 'eandem quantitatem, quan antecedente experimento. Íumferam, aqua. deftillata fufficienter et repetita viee affu- fur .e0 vsque decoxi, donec nihil amplius folui videretur, — Perierunt Sigue, 25 Bri dh id, quod ex refidui bene exficcati pondere, c no». ví. Decoctum faturate f xctum,, nec alcali,, nec acidi, nec adílrin-- iei materiae gnunpups examine prodidit. Macilsginolis qe H uev 16 dulées particulas ad. infpiffationem redaclas, | extracto graminis plane analogas, deprehendi; iisdem autem ad ficcitatem exhalatis, idem, quod antea pondus, quibusdam granis exceptis, quae in vafis et. colatorio forte perierant, - Iecepis dax s EB Exp. :2, ldem turfae pondus, fpiriti vini rectificatiffimo fuper- jedto, per plures dies calore conueniente digeffi; recentem. denuo affundens fpiritum vini, donec nihil amplius ipfe fufciperet, —Imbibit - vero drachmam 1, gr. $6 , quibus obfcure tinctus effentiae faturatio-. ris formam praebuit, in qua cum principii cuiusdam adflringentis te- nerem füfpicionem, euentus eandem fuftulit. Manifefto enim tinctura gallarum fpirituofa folutionis colorem reddidit nigrum. Affufa aqua folutio haec fpirituofa, turbida quidem facta, fedimento fere nullo. Exp. 13. Refiduum, quod fpiritu vini non erat folutum, poft cal. einationem haud exiguam ponderis quantitatem amifit, vt praeter par- tes turfae refinofas, aliae adhuc, ad flammam alendam aptae, neceífa- Tio requirantur. 1 D. ft s IPAE Exp. 14.. Ad quas quidem certius detegendas, quae forte petro- - lei forma inhaererent, eandem turfae quanüitatem, ac in Exp. 6. 10, cum acido vitrioli albo, fpiritu vini diluto, per plures horas digeffi, vnde poft percolationem folutio fdturata atro - rubicunda, apparuit, . Ipfa quasdam particulas terreftres fufceperat, vtalcali fixi folutione mani fefle cognoui. Perierunt hoc tentamine drachm. 2, fcrup. 1... Exp. 1j. Extractum denique ope vini fortioris per digeftionem continuatam paratum, ad drachm. 3 exceperat; folutionem reddidit fufeam, minus pellucidam. i cos Turfae tertii generis aualyftt chemica. | Exper.:. Sumili ratione, vt in experimentis modo enarratis, ini. ' tium a calcinatione factum eft... Duos pollices cubicos, vnciarum '5, drachm. 2; totidemque fcrupulorum, in crggibulo fidtili, gradu ignis fucceffiue aucto, combuffi. 'Quam parum haec ipfa fpecies ignem prouchat, ex ineunte flatim calcinatione pervidi. Vix SUMMER TOS : conftan- x M 17 —.* . €onftanter fuperficiei corporis ibhaefit, fed in eodem; per vices agi- (at, reuiuifcebat. Praeterlapfo horae fpatíog parum hinc fubfedit, *-omnino potius terreflris, arenofa apparuit. . Igne tribus poft horis ex- flincto, refiduum vnciar. 3."drachm. r. gran. 4. maffam albam, ter- ream, filiceam, fuperflitem reliquit. Quae cum maiori partium ter- rearum quantitate referta effet, vlteriore eandem experientia tentare confitui. ^ . Tego d o Exp. 2. Vnam tertiam huius refidui partem, | pondere vnc. r. cum granis 21, acido nitrofo tenui immifi; quo efferuefcentia, atque mutua partium actio fequebatur, menflruo tamen non adeo cólore immutato. Ab acido vitriolico albo huic folutioni affufo, infignis coloris orta eft immutatio, maffa alba fundum petiit, quae felenitem ab acido vitrioli formatum dedit. Perierunt hoc tentamine drachm. r, £r.317, vt pondus refidui probauit. T. 0 Exp. 3. Altera pars tertia eiusdem ponderis. acido vitrioli püro commiffa, fimilia, ác prior, obtulit phaenomena. Modica in fluido commotio exfurgebat, poft lenem folutionis.huius dilutae, digeflio- nem atque coctionem, fluidum feparatum, drachm. 2, gr. 42 excepe- rat, Naturam huius maffae folutae affufa alcali fixi folutio compro- bauit, quippe cuius ope illa puluerem albidum praecipitem dedit, qui propter leuitatem ad aluminofam terram propius acceffit, quam edul- coratus, ficcatus, effecit. Lixiuium fanguinis huic ipfi folutioni acidae tee áffufum, egregie martis fignificauit praefentiam. ... Exp. 4. 'Yertia denique refidui (Exp. 1.) particula, poft digeflio- nem cum aqua deflillata, lenem faporem, quafi terreflrrem,. vix nota- bilem fufcitauit; nec alcali, per reagentia confueta, indicia prodidit." In .refiduo bene exficcato, magnetes nulla ferri exhibuit figna. Hinc étiam exigua periit portio, quae vix ad fcrupulum acceffit. — - x Exp. y Quae de tentamine (Exp. 2. 3.) reflabat terra, vnc. r, drachm. 4, gr. 23 craífa, filiceae habitu externo fimillima, nouo fub- iedla examini. - Dimidiam nempe eiusdem partem, cum alcali vegeta- bilis fixi aequali portione, ighe fuforio diutius tractaui, fub quo le tandem maffa compacta, fubpellucida prodiit: . eU o. - 1 C Ex Ao Eo * "Ad 1] D l 18 : — à s Exp. &.. Per. deflillationem ficcam fiddioss quantitatis; nisi vnc. 2, drachm. 5, fcypp. 1, quae eodem, quo antea, modo inflit batur, aquofa pars primum lente prodiit, igne deinde. per gradus. mg. hieais empyreumaticum tenuius, mox crallius, largiori defluebat copia. Finito labore; aquofus latex, pouderi, drachm.2,gr.52, oleunis empyrevi ticam tum tenuius, tum craffius drachra. 4; &r..56, et carbo refiduu: ex albo nigrefcens, vnc. 1, drachm. 5, £r. 25, paria foerunt.. Hun Exp. T - Corpora per deftillationem producta, cum natürae 3llo-- rum interioris indagandae cauffa, plurimis tentaminibus explorarem, fucceffus idem plane, vt in prioribus fuit. Aquofa pars, tum acidi, | tüm alcali volatilis praefentiam; oleofa minus tincta, maiorem tenuio- - ris olei copiam exhibebat , odore cerae oleo fimillimam. - ple Eis bu ve Exp. $. inflituta in crucibulo calcinatione, parüm pondere perdi dit, atque nunc vne. I, drachm.4, gr. 25 pependit. n MUT Exp. 9. Flyidà porro aérea in bac turfae fpecie latentía,: vt ex- "plorarem, eandem quantitatem ac Exp. 6 apparatu pneumatico - -che- mico, in retorta ficlili tractaui. Vafe. fenfim calefacto,. a&r cum par- '"uo vaporum alborum comitatu, prodiit. Huius fere 106: pollices ceu. bici, lagena vitrea excepti funt; qui praeter acidum aereum, *e etiam. in- flammabilem aérem, fed nulla alcalini indicia continebant. "Aqua. pet oleofas atque ceraceas particulas minus impura reddebatur, ipfe autem. odor non adeo foetus difflabatur. ^ Mafla poft vaforum ignitionem. - fuperftes carbonis albidioris format, naufeofi qudeti cdbrit ME munda -. tamen empyrevmatiei, contraxerat. — | es: Jos Exp. 10. - Aqua exacte eum eadem huius turfae quantitate cota, "d -Tnagis faturatum duxit colorem. — Extractum inde fubortum,. prio-. ribus fimile, poft colationem tamen , quiete in vafe. dude vitri . latera, eruta terreflri, AO Poft infpiflitionem. ao EX valuit drachim, E Br 2b" ; ES ó» rf «Ll oid Exp. 1. Spiritus vini contra,. parum in escis egit. Name que in digeflione diu detentus, fpirituofum ; fluidum lucide tinéum, p M tium extractiuarum parum, vix drachmam, fafcepit, quin recens, fpiritus . portio, r P TTET I ER MUN | : ONT. "a9 -... portio, facta commiiflione, vix coloris quicquam-fumftt. ^ Affufa quo- Py M Mesi: parum turbatur folutio, atque albidam fubit formam, ex alia. - rum partiuin,' per affinitatem admiflarum, praefentia deducendam. so 0 s Exp. i2; Miflio denique ex fpiritu vini alcoholifato et acido vi. Jtrioli, in quam ad phlogiflicas partes extrahendas idem pondus turfae Ea "buius immifi , tincta quidem, minus tamen, quam in reliquis fpecieg. - ..* bus fuit; et per alcali vegetabile decompofita folutio; infigne dedit praecipitatum, pondere drachm. 1, gr. 38. y 24v4 AR - * eng $ ROO NEUE, : kie 8" " P Y RON Nod hucusque triplicis turfae indigenae tentamina egi, narra- -vique, a fatis demonílrant, turfas enumeratas, qua partium conflitu. . 'tiuarum naturam, fibi fimiles, qua earum quantitate, admodum diffimi- les effe," et inaequales. - ; | es In prima fpecie, pondere leuiffima, fub aequali volumine, mi- nor particularum igne fixarum quantitas, et quarta quidem totius parte, continetur, quae maxime e terra filicea cum argillacea, exigua ferri, - principii alealini, adftringentis, mucilaginofi, faccharini, et falis me- dii fixioris, portione compofita efl. — Volatiliores partes alcali volatile atque oleum tenuius, craflius referunt. S -— "Secunda fpecies grauior fpecifice, volatiliores aeque acfixiores . particulas, aequali quafi tenet pondere. Quamuis quidem partes igne conílantes, maiori eidem inhaereant portione, nihilo tamen minus virtute flammam alendi , priori haud cedit, quin eandem fuperat, cum ignem propter eandem olei in minori maffa coiam, fortius nutriat, atque - «alorem terreflribus particulis diutius co&rceat. ^ Eaedem partes terre- ires maiori ferri et alcali fixi quantitati hic coniunctae infunt. (0 Tertia denique fpecies, maxima partim tetreftrium abundat quan: titaté, fed materiae inflammabilis multo minus, vix quartam fui'par. tem, continet. - Namque terrae tum filiceae, tum calcareae, tum alu. . minofae infignis copia; principii contra oleofi, alcalini, adílringen- tis; mucilaginofi, adeo exigua ineft pars, vt vix notatu digua videatur; EG ist Vis : , C 2 ; Habe- L d LJ - Habemus érgo; tefle hac analyfi, in qualibet turfarum recen. fitarum fpecie, aérem fixum, inflammabilem, partes oleofas,. petroleo . fimiles; acidum, alcali vegetabile, terras aluminis, filiceam, calcaream, ferrum, partes végetabilium .extractiuas, macilaginofas, adflringentes, principium refimofum. — In: quibus aliae neceffariae funt et effentiales, ipempe terra filicea et aluminis, petroleum, atque pars -extractiua , xt * natura plantarum fert, diuer(iffima; aliae autem accidentales funt, ex loci natura admodum variantes, variis inter fe. miftae modis. « In qua quidem fententia, confentientes habeo alios viros doctos, qui domeflica turfarum genera, fibi examinanda futmferunt. Inter veteres, plures fola deflillatione contenti fuerunt, qua produdia quidem, vix educta pro- dire vidiffe, neceffe eft... Huc fpectat DEexERvs, (Teurfchlasds geueut- deckte Goldgrube, oder phyfifch- chymifche Erórteruug vom Torfe, cap. 12.) | qui copiofus admodum fuit in enarrandis iis, quae ficca deftillatione prodierunt, quamuis alia tentamina non neglexerit; Auctor etiam Íchediafmatis, qua quaeftio difcutitur, num Turfa commode, loco H gnis, ad cereuifiam adhiberi poffit, (Leipziger Sammlung von wirthfchaftl, policeyl. Sachen, -B. 8.. Leipz. vj2.. p. 689 Íq.) Ex recentioribus vero notandi Herwz. Haz (ZDbhandlungen chemifchen und phyficalifrhen Tu. halts, Küuigsb. 778. p. 182. $. 21 feq.) et AcHaRDvs (CRELU's Ztma- len, 1786. B.2. p. 391 fqq.) qui tria turfarum genera, in Berolini vi- ciniis effoffa, chemica traclatione excuffit, et in omnibus easdem par- tes conflituentes, proportione diuerfas, detexit. Vtraque tam humida, Qquam ficca via, partes volatiles aeque ac fixas, expertus eft, quarum has, ad duodecimam folummodo partem redire, comperit. ? $ T sS - Turfae Dresdenfis examen chemicum, | so Noli iam; turfae nofiratis, Wittebergenfis, cuius partes effen- — tiales' eruere, inter fe comparare, operamque meam cum aliorutm fuper turfis analyfi,: in quo argumento, quippe mere phyfico,: differ: tatio fequens verfabitur, conferre deereui, examen de manibus dimitz tere, quin fimul de alio turfae genere, quo-in praefens Dresdenfes "e fnagno 2j a [rre 21 LÀ Toagno cum rei domeflicae fructu, vtuntur, pauca afferre... In. cuius € fignificatione , quia de loco natali nihil quod. afferam, habeo, mihi -— in externis notis defcribendis, fubfiftendum erit. 4s ^Colore haec turfa longe obícurior, quam Wittebergenfis efl, -quafi fufco: nigricans, compacta magis, firmior, magno lignofarum particularum. congeflu plena; variis hinc patens receflibus. Grauitate quidem fecundae noftrae fpeciei admodum aequalis, cum pollex. cu: bicus: rhen. drachm. 4, gr. 14 pondere habeat. .Examinis rationem - eandem, quam in antecedentibus; fecutus fum, primum vià ficca, igne aperto, deftillatione ficca, deinde et variis quoque vfus menftruis. -- ov Exper. 1. Duos pollices cubicos, pondere vnc. 4. drachm. r. - gr. 52, in crucibulo fictili calcinaui, igne ad vafis excandefcentiam aucto, flamma admodum confpicua, corporis volumine infigniter dimi. nuto, combufli, quod tandem cinerem fufco-rubrum, leuem; drahm: 5; gr. 36 ponderantem, reliquit. . Quo facto parum materiae fuperfles fuit, eaque quafi tota, igni alendo apta cenfetur. o Exp.2. Cinerem hunc in tres partes diuifum, | triplici tentaui modo. Primam tertiam partem drachm. r, gr. 12. conflituentem, aqua deílillata primo digeffi, dein coxi, vt partes, fi quae inhaererent, falinas extraherem. Neque tamen et fapore et reagentibus quicquam alcalini expertus füm. | Perdiderat cinis gr. 8 colore immutatus. ^ - Exp. 3. Secunda pars tertia, poflquam acido vitrioli puro nupfe- rat fuperfufo, leuis fuborta efferuefcentia eft, et color menflrui im- müutatus, quasdam particulas hic deglutitas effe, aperte teftabatur. So- lutione falis tartari, parti huius lixiuii vitriolici affufa, poft peractam efferuefcentiam, leuis quaedam terra fundum petiit. Altera vero pars per fanguinis lixiuium; egregium coerulei Berolinenfis colorem induit, manifefto martisfigio. Qui haud folutus reffabat puluis, nigrefcens, gr.2 4, » pependit, quae maximam partem ferro, vt ipfe color docuit, tribuendae funt partes, cum aluminis terra, exiguüm modo expleret pondus. . to Exp. 4. Tertia denique pars, acido nitri quicquam diluto infuía; folutionem tinctam, flauo-viridem, | praebuit, quae affufo vitrioli acis. do, terram albam in fundum demifit? Haec maffa feparata, edulcoráta, verum conflituit felenitem.. Relictis gr. 32; pulueris fubfufgi- 5705 i; Qus t Exp. f. MÀ 25 i : quce a - Exp. y, Quae. ab acido vitrioli intacta relinquebatur pars, mere terre- fícisin crucibulo, igne fuforio, cum fále tartari tractata, maffam formauit. duram, paullo pellucidam, vt et terrae filiceae in hac turfae fpecie: pro- baretur praelentía. Exp. 6. Dimidiam turfae huius, quae Exp. I, fuerat examinata, : portionem, vnc. 2, gr. 56, deflillationi ficcae, eres quem in HC T quis tarfarum indigenarum fpeciebus, fpectaueram fine, fubiect Vafo- rum coniuncluris exacte claufis, mox haud exigua aquae portio pro« dit, hanc oleum fubtilius, tinderdgus nigrum, tp exceperunt. Exp.'7. Aqua pm ab oleo diligenter f inu pondere dien 2 gr.40, in examinibus BOY eS naturam praebuit, cum odor alcalinus. oleo potius, quocum in excipulum tranfierat, tribuendus effet; oleum - vero drachm. 6, gr.7 ponderans, eiüsdem naturae, ac antea ines empyrevimaticum, nigrius tamen, craffiusque fuit. * Exp. $. Quae in retorta fupererat por tio, drachm. 7, gr. : valuit, - fplendidiorem retulit carbonem, volumine vix dimidiam turfam Mu: tam, adaequantem. In igne calcibus plus quam dimidium perdidit, vt drachm. tres, cum paucis granulis ponderaret. : "e Cognita. per tentamina modo enarrata, ratione, quam aaldti3 Tes atque fixiores pertes in hac turfae pecie obtinent; meal tpli cis efficaciam, accuratius indagaui. : Exp.9. Quam Exp. 6. adhibueram turfae quantitatem, nunc aquae dellillatae fufficienti quantitate, diutius decoxi, colaui, et aqua re--- centi denuo affufa, repetita vice coxi, donec aqua non emplitis colo- rem fumeret Quod quidem His: fapore acido, muitum ab in- digenarum turfarum decocto diuerfum , maiorem principii acidi, - adflringentis, prodidit q quantitatem. Sufccperat enim aqua ad drachmn. ^ gran. 40. Exp.1:0. Effentia fpirituofa, ope ficitis vini redlidcatilfmt pa- rata, egregie tincta, haud infignem foluerat principii refinofi, atque. principii adfiringentis, partem. -Per tincuram enim gallarum. fpirituo- fam, color vere niger obortus efl^ Hoc enim tette eadem. turfaz: quantitas Exper. 9. "adhibita ad drachim.: 2, gr. 16 amiferat.- Exp. 1t , ^ I— 23 T— "eer Exp. m, fisum diéiüqpét fimili quantitati infufum, , atque dige- flioni commiffüm ad "drachm. 4, gr: 45. foluerat; Quae ómnia'experimenta; cum turfa Dresdenfi fufcepta, diuerfam * ceuddem. c pis6 indigenis conditionem atque indolem, clare docent. Maxima ipfi inhaeret partium, igni nutriendo aptarum, quantitas; ci- nis flauo - rubicundus, - qui reflat, marti tribuendus eft, cuius abun. tiam detexinus. * Acidum quoque . principium hic praeualere, ters - reflrem vero bafin , noftris indigenis fimillimam eífe,-ex eodem dedu. cimus. fonte. Vlteriorem vero hutus turfae cum praecederitibus com. parationem, maioris ii parte phyfica momenti , ad hanc ipfam, pre- xime. emittendam, feruabimus. (Co - i Ap umtÓÓÓM—MM M ntm m às Bos vrHTSES "o U^ CL. RESPONDENTE ADIECTAE:. : I. E y inan Pas 'otuum. gelidocdon "abufus varios, eosque pertinaces, efficit morbos. : : d v DAS. S Glandulie nef teris. infantum obmoathon rari(fi me 3E: induratis funt habendae. daft * : El [OCTO V ap yy toon 3. Tempore hiemali ventriculus citius concoquere valet . «ibos, quam aeítiuo. . adde une usd" as HuPEEY mnn Vomitoria, opportuno tempore adhibita, i in. Liens gnos. Eie cuu o vende ELLA » 5 Per 24 ; : - "Ver, temperatiffimum eft anni tempus; nec non falu- Bram, à 6. ; E nE tenuitas a chylo intime miíto ac aefoluto. dependet. T Exceffus potus magis, quam cibi nocet. g. d T v Inter corporis integumenta atque inteftina, intimum effe confenfum, eui&um eít. AU le / ; Primus inflammationis gradus efít fpafmus. - €T TRI AT. fuicent malum, fi in magnis vulneribus non appareat tutor. ud Abe ^ II. Ee rdum Opium, vlceribus venereis praefertim ficcis adhibitum, - efficax effe medicamentum, cenfeo. . v d e 2 Fomentationum frigidarum "virtus in j cona ente t eximia. ; : P iQ. sema m ti: ) v. IPEEmBAmCASMEURCEGUHERUE) GXSSEERRO— OU ECRDEREUEO -— —— LO D. SALOMO CONSTANTINVS PUOYITPYS -"ORÜINIS -MEDICORVM . WIT TEBERGENSIS DECANVS DISSERTATIONEM REAPIAPAN 4 A. D. 21. FzsRVARII 1794. | | pae "HABENDAM 1NDICIT. De. calculo falivali. fponte, excreto, | obfervatio. Fr ,/ 1 [ i Ü i x Qu 4 | . ly -y n - 3 M1 x d Y TA : M cto Woo e e I ( orporis animalis excretiones cum praecipue eo tendant, vt partes, vel machinae deflructione, crebroque eius exercitio feiunclae, vel cibis quidém; - nutritioni tamen haud vtiliter fumtis, ex eodem. S ul » : . : Ju. eiiciantur; ipfis, fiue humidae fint, fiue folidae, vt ex naturae ordi- . ne vtrique refpondeant fini, .crudiora, terreflriaque principia admifla effe oportet. Quarum quidem conditio eo manifeflior, fi vel morbo iam finito, vel.codem imminente, per varia colatoria tales climinan- tur, quales aut'orbüm. producunt, . aut abeo ipfae producantur. Huiusmodi excretionum lue, tophi, lapides, aliaue in corpore anmi- mali concreta, praecipue iis in locis, vbi fluida excernenda colligun- tür, parata exceulaque videntur. Frequentiffuni ex his funt calculi, tum in vrinariis viis geniti, vt renum, vrethrae, veficae, tum in bilis re- .- ceptaculo conflati; rariores reliqui, quibus etiam faliuales iure annu. merabis. Quorum, quidem, quamuis varia-in obferuatorum medico- ram, aeque ac chirurgorum, fcriptis occurrant exempla, rara tamen. funt, fi cum antea dictis, tophillis concretis contuleris, et rariora. adhuc, quae absque manu chirurgica, fua fponte, eiiciuntur. . Itaque: non inutilem: me fufcepturum duxi operam, fi, quem nuper Viro ve- nerabilti, amico colendiffimo,. acciditle huius generis calum, video, - EO ipo: : hac prolufione publice comimemorem, atque nonnulla, quae tum par- tes tophi, quem mihi artis ope euoluendum dedit, .effentiales, tum . ortüm, atque cauffas eiusdem. fpeclant, ex eo, quod in promtu mihi eft, adderem. Ds 2h Vir propemodum fexagenarius, ab annis inde triginta, dolori. - bus- in, diuerfis corporis partibus alternatim. fubortis, -poft perpeffam febrem biliofam, exanthemate cutaneo ileuatam, vexatus erat. Dex«. trum quidem. latus, praecipue hisce incommodis conftanter quafi fub- iectum erat, vt fub coflis fpuriis, in pede, brachio, continui per-. fentirentur dolores, . quibus extremitates ob(lupefactae, - officiis con-. fuetis yix refponderent. Quo ipfo confilio thermas. quoque caroli- nas, non fine früclu, adit. Pluribus fic annis, absque maiori in- €olmt. 4 * Á . ! bic QA m 'commodo peractis, ad dolores hypochondriacos, ante decennium, he- micrania, glandularum fubmaxillarium dextri lateris, quin ipfarum - fublingualium tumores, ne dicam dolores valde intenfi; accedebant. Ipfius tamen naturae, in apicibus glandularum tumefcentium, atque in gingiua ipfa, membranam albam, quafi cruflam formantis, auxilio cruciatus ifi infigniter leniebantur.. Lingua enim per attritum cru. . . . flulas has fubinde abflerfit , quo facto tum tumores, tum dolores per tempus euanuerünt. Neque tamen dentes, inprimis molares, immu- nes huc vsque, intacti manferunt, fed minutatim et per frufla exci- erunt. —Acceflit ad mala glandularum faliualium, quibus aegrotus Jer annorum feriém fuerat affuefactus, ante quatuor annos rheuma- iia manum dextram atque digitos fortiffime inuadens, eorun- demque functionem infigniter turbans. Is, medicamentis incaffum adhibitis, fua tandem fponte, relicto glandularum tumore, ceffauit. Qui ipfe tumor, quum ab hoc inde tempore non amplius euanefce- ret, magnitudine tamen atque dolore per vices iuit; quin ipfe óculus dexter, continuo dolore rheumatico in viciniis turbatus; multum de acie fua perdidit. ^ Ante duos denique annos cruciatus, praeuiis ex- tremitatum incommodis, fede fixa glandulam dextram fublingualem óccupauit; genae, praecipue glandulae iflius laeteris, ^ intumefcunt, adeo vt ipfa deglutitio moleftiffima effet, et dolor vsque ad collum profunde. defcenderet, Antequam vero ipfe calculus prodiret, per octo fere dies, deglutitio molefliffima fuit, tandemque duin prandium fumeret, locus fub lingua; 'apice albo nofatus, duritie infignis, dis: rüpit, et corpufculum durum perfentiebatur, quod quum diutius fru- flra digitis protrudere fuerat-conatus, tandem fortiori linguae com- -preifióne, integrum prodiit. « Omnis haec excretio dolorum: quidem non plane expers, paucas fanguinis guttulas et copiofum faliuae pro-: fluuium elicuit, vt nec fuppuratio, nec alia incommoda, hanc violen- tam naturalem fubfequerentur aperturam. ' Paucos dies poft cum tu- moré omnis euanuit aegritudinis fenfüs.. Neque hemicrania am: »plius, neque vllüs glandulae tumor, ab hoc inde tempore, quod fere Lidia ei xeduncoc xor EOM REUS PUMP NI qon Haee: quidem hifforia, quam ipfe aegrotus, diligentiffimus .Gbferuator, copiofe enarratam, mecum amice communicauit, prae: mo f «E cipuam V I Nc . ; cipsam Iuius mali cauffam inf Migne nud doloribus 'et tumoris bus arthriticis atque tophaceis gignendis idonea, quaerendam elfe, docet. Frequentibus enim, a longo inde tempore, infultibus rheuma- ticis aegrotus fuerat fübiectus,: qui varia loca, praecipue-glandulam fublingualem dextri lateris, alternando occupauerant, ibique ab qua- tuor inde annis, firmiter haerebant. Cum qua opinione ea quoque, uae analyfis chemica diligenter inflituta exhibuit, conueniunt. - Cal- culus hic faliualis pondere fedecim erat granorum, magnitudine fa- bae, quafi hilo praeditus;. figura irregulari, altera fuperficie plana, - altera inaequali, duabus protuberantis inflructas | colore albis hinc: inde flrüs notato. . Firmitas, propter externam formam Ípongiofam, non magna videbatur, attamen piftilli quadam opus erat preffione; ua mox in duas dilapfus.eft partes, quarum vtraque fingularetn cal culum referebat. ^ Quaelibet pars fuo inftructa erat nucleo, lamellis. circularibus variegatis, albis, fufcis, formata. .'lerendo mox in pul-. uerem fubtilem imminutus, et folutione chemica exploratius cognitus. . eft, quantum quidem, ob 'exiguitatem ponderis, fieri vnquam licuit. — Aqua. deflillata huic pulueri fubtili infufa, odor flatim furgebat, ter- reílris ,, quem, cum fluidum ebulliret, fumi nicotiani odor, quodam-. modo .naufeofus, fequebatur, id, quod minime mirandum, cum, aegrotum fumo tabaci ducendo affuefactum effe, fciremr. — Aqua poft. ebullitionem, quaedam fufcepifle videbatur ,. et ipfe puluis ad duo pro- peuodum perdiderat, grana. -. Cum folutio. haec nec de alcali nec de. acido pringipio fignum. daret, affufum mitri acidum coagulationem. effecit, ex qua lymphaticam partem inefle, haud fine ratione perfpe- — xi. Quae reflabant grana 14, acido nitri diluto folui, «quo fubito. efferaeícentia fuborta, etipfum fluidum colorem flauefcentem nactum.. efl. Poft lenem digeftionem, pauca fupererant, nondum ab acido nitri fufcepta. . Hanc folutionem nitrofam,. acido vitrioli albo. gutta-.. tim affufo; mox decompofitam, maffamque albam praecipitatàm vidi, . quae poft edulcorationem , atque. ficcationem, . felenitem referebat. Quae reflabant, ficcata, corneam: contraxerant craffitiem, colore flauo, luteo, pondere gr. 2, aqua calida infufa foluebantur ex parte, fed - maior pars fuperfles, igne combufla, odorem: capillorum incenforum, . materiae animali. vegetabili fimillimum; | difperfit. Quae denique a. $ charta .. ^ Te : Tk á b " -- t aF. zs . We n SINN AT "ow U ^ r3 " - eharta bibnla fdtpta erat particula, oleofam praebuit naturam, cuius . . forte originem ab ipfo tabaci fumo , oleo enryreumatico. imprae- ^7 gnato, duxeris. Ex his perfpicitur, omnem fere hanc excretionem . ^ fuiffe calcaream, quod idem I. Fm. Wercsrn (in Differt. Calculi -.' -fublingualis nuperum quoddam exemplum, Praef. P. Iw. Han: - «MANNO, Francof. ad Viadr. 1794. habita). in eo, quem defcripfit cal- culo. obferuaffe videtur. ;Sinxilis fere ratio eft aliarum concretionum psit . tophacearum- animalis. corporis, quales nempe lapides cancrorum offe- .*. runt. líla autem terra partim ope lymphae et ipfius gelatinae conglu- -.timata, partim acido phosphoreo nupta, terrefirem oífium: naturam fortita eft. . Hoc enim acidum, propter exiguam, quai ex nitrofo et vitriolico menflruis, quantitatem traxerat, vix extricari potuit. . Iam ipfa morbi hifloria, quin ca]culi praefentis diffolutio, fen- tentiam, quae humores excretos, ipfamque faliuarn ad varias materias : morbofas emittendas, apta, eique fini vires naturae medicatrices de- "flinatas effe, afferit, fatis comprobant. . In faliua enim, | naturaliter |. .conflituta, partes aquofae maximum explent. pondus, quae. reliquas ^^ Jymphaticas, falinas folutas fibi intermixtas habent. ^ De praefentia ter-- ! - yae offium, fiue de terra calcarea ; acido phosphori copulata, quaedam quidem momenta teftantur, fed exigua fane inhaeret copia, . Hine fta- .tus morbidi atque arthritici grauiffimum nobis eft argumentum. — Et- enim cum glandulae a longo. inde tempore faepius dolore affectae, at- . que tumidae effent, faliuam natura fua corruptam , quin.cruflulas il - Jas, quas aeger fubinde; linguae auxilio, in apice glandulae tumentis rotruferat , - naturae fuiffe tophaceae, ' tophulosque facilius ex canali nondum obflructo eiici potuifle, probabile eft. — Sueceffu vero tem- . poris, impedimento per materiae accumulationem fuborto, verus na- Id tus: e(t calculus, cuius exempla, obíerzuationum fide, in ductu hoc .. frequenter occurrunt." Cuius quidem cauffa in ipfa huiüs glandulae .. fublingualis, atque eiusdem ekcretorii ductus, Whiartoniani, flructura, ex anatómicis quaerenda efl. — Glaudula enim» haec laxiorem reliquis. . e habct. compagem, . plura; eaque smplióra recipit vafa, et ex acinis." — ' ^ maioribus contexta. eft. -. Ipfe ductus craffus,. longus, et tenuis; - . 8b inferioribus ad fuperiora decurrens; mufculum mylohyoideum et« - hyogloffum primum interiacet, poftea a geniogloffo recipitur; o(lium; E y aer b lumine - £ » que x * - i : 2: d » ) , ^ E xot | í 2 : L | M lurnine obliquo et arcto infiructum. -. Sic eum in modum primo: obli- que anteriora verfus conuergit, dein ante oflium rurfus diuergit. Quae . cum ita fint, frequentia tophorum in his glandulis egregie confirma- tur. Neque faliuam | ipfam hic fecretam, ob. glandulae firucturam, quodammodo differre poffe, a vero abhorret. Quod ad calculi fitum; obferuatores eundem: femper fere in dextro latere reperiri, ad vnum. omnes confentiunt, ratione, vt in aliis, quae vnum modo latus afficiunt, malis, nondum cognita, — Quis enim, cur herniae inguinales dextrum; ,. et fiftulae lacrymales finiflrum occupent latus, dixerit?" Structuram. forte dixerim, partiumque paullo remotius fitarum, accufandam hic effe conformationem, quae ad aet mali conferre quicquam: pos-- funt. In noflro cafu fymptomata, quod partim reliquis morbis ar- thriticis atque rheumaticis, qui certo anni tempore faepe peióres cru- delioresque renouantur, commune eft, alternabant; fitum autem cal- culi, pro diuerfa corporum extrinfecus accedentium ratione, eiusdem - que figura externa, explicandum putarem. Dolor, praecipue fen-- f fus premens, latius ferpens, inter prima mali incommoda, numeran- dus, mox fub tophi incremento, augetur, lingua in confenfum 'tra-- ;hitur, furfum, et anteriora verfus. pellitur, vnde loquendi difficultas, haefitantia, deglutitio molefta, et refpiratio grauior oriuntur... "Tu- mor externe confpicuus his circumflantiis morbi diagnofin reddit fa... ciliorem. ^ Huius generis tumores ranularum nomine infigniuerunt, ' quae, ficuti ex aliis cauffis, videlicet ex oftio ductus, vt infantibus fo. let, occlufo, ex debilitate et laxitate harum partium, ex lentore et praua faliuae mifliones ita et per huius generis tophos, quibus excre-: tio faliuae non raro impeditur, oriri poffunt, ^ ^ pe f Quod vero ipfam tophi huius excretionem .fpectat, ea faliuae: accumulationi,. irritationi per calculi fubflantiam ,/ in primis linguae * actioni, tribuenda videtur, qua iiempe factum eft, vt ciborum fumtio- ne et maflicatione, oris haec pars comprimeretur, et ipfa lapidis ex«: cretio linguae efficacia iuuaretur. 'Salutaris certe," quem natura inten- dit, hic finis eft, quo, fi excidit, chirurgiam adiumento effe debere; facile. intelligitur. x: PIDE . Sed a fcopo nimium ne abducamur, in rem propofitam ve- niendum nobis eft, ct commendandus :. " X ak VON * VIR ta VII. M: & RSS X mE I RS Mrs GLAuISSIMVS DOCTISSIMVS,: e bon de b Y (CS ABRIEL -HOFMANN, "E uU NEU -GERSDORFIO -LVSATVS, x segue: (0 4MEDICINAE CANDIDATVS, | qui, cum per Pb: annos in Lipfien Academia rei medicae ope- ram dederit, nuper ad nos venit, vt ab Ordine Noflro fummos in : Medicina ét Chirurgia Honores, HAN rogaret. ' Huius itaque vi- tam, quam fuis enarrauit Nn honoris et officii cauffa, hoc loco fubnectimus : - 4: ANS fum. uuo duiur ficuli féptuagefimo Neu - Gersdorfüi , pago prope Locbauiam: fíto, Parentibus optünis, quorum folum Patrem GoTT- ro» HorMaxNvM, oirum houcftnn ac rei iudiciariae ibidem praepofitum, adhuc Juperflitem veneror , matre, Mania ErisABETHA, e gente BRA- A (BANTRI ANA Of'f4, iam decem abhinc amnis viuorum eiut erepta, culus, . tamen iu me educaudo cura per illud breue tempus tam fiügularis ipfique iucunda fuit, vt, ui quouis die beatae illi ex intimo pecfore gratias vefer- sorem, impietatis refe arguerer. — Toto igitur coutiuuaudae educationis onere - Patri. relitfo, ir quoque a[[fidue curauit, vt primis! doctrinae Chriftiauae elemeutis. duftr. ru&tus , aliis quoque bouis artibus iufle imburerer. — Quem in "finem, vt viam ad folidiores litteras vuihi pararem , linguam latinam. addi- fcere [171 ve[pui, et.ex Patris. confilio Paflori eiut loci, M. ETTMVEL- LERO, viro taxime: reuci "do, traditus fi, cuius diligeutiam- in me erü- diendo adhibitam , praeter. alia iu me collata beneficia , quin publice collau- dam, mou "dubito, Pueritiam uunc emeufus Dresdam me. contuli, ibique ^ graeter inflitutiouem publicam , quam Viris celeberrimis , D. HAEHNELIO; Dzwiaxi, J. WacwERO er Wirpro debeo, fub aujpiciis Exp. KERGE- (OLHS nuuc muere Chiyu gi cafrenfis | [uperioris. Torgauiae mou fme laude : fengenis, per fres aunor Chirürgiae operam dedi, mec nou eodem duce j^ Torgauiae | in -Nofocomio müliteri varios ac pertiwaces obferuaui morbor. ^c Hinc promocatus Aunaburgum in ifituto, in quo pueri praefertim auilitum guilice educantur, partes Chirurgi teuui, et moderante D. IvsTt, ibidem j MR - Quirargo, Firo gynpe iffimo, morbos, praefertün. puerili aetate i obre- eu E : n f -| a Mn P. P. cp Septuagef. A. C uvopES 7 4c vi UNS chc 1, LAO S NE ^t add " obrepeuter , quautam vir itu: vali , ET per auuor Ailisenter curaui, - Ji quo rei medicae « qualicuuque. "eo exer citio faepius cun iutelliger. enm, "quam - . Mate'campus arti falntaris. pateat, et quo miaior exinde opera ei fit impen. . denda, nift quafi Seini- Medicus homisum [aluti quis woxius ficri vellet, fou-- tein, ex quo omues medicinae partes pr oft, adire, auimo couflitui, Hoe. coirfilio Academiam, quae. Liyfíae fori et, acce[ft , dbigue- aio huins [culi uowago/amo primo, Magnif. Bpeiot" ; tuuc fares Academiae tenewe, du anerum ciuium. academicorum-[um veceptus- et. pr aelefionibus ," quae de quumtur ,. iuter. fui. "Praeter. Philofophiam, quam Magnif. PLATNERVS, ^et CazsAn, zradiderut et. Hifloriun naturalem, quam cx ore Cel, Yoyp-- wicir, Patroni mei pie coleudi; percepi, fcholas botanicas , c heiticas, anatomicay , pltyfiologicas , pathiologicas therapevticas , chirurgicas, ob[te- aricias , Hr»wican, EscHENBACHi:, Haasr, PraATNERI, Lvpwr- ci, HEBENSTREITH ef Fiscnrar frequemtaui, — Peculiaribus autem. pr -aele&tionibus, de morbis. venereis, fenum «t dufantum, Celeb. DAEBNI et b. KRavsir mon igori [iudio interfui, — Quibus pr aeceptoribus « vomni- - bus, optimis, -quautum debeo, fat dignir ver bir eloqui, animi grati ue jeufus. et modeftia Eorum. pr ohibet , corumque tievita de. Uniucr. (t Jac Los fira [cieutia, uon eff, quod. laudibus extollam, — * " Hac ratione ftudiorum fuorum curfum emenmt eft, Candida-- - "tus Nofter Clariflimus, quem, vt fummos in arte Medica Honores. ih confequeretur ex merito, examine tentauimus, jn quo, cum ad. quae- - . fliones propolitas bene refpondiflet, nunc in eo eft, vt pofiremum at- tis et peritiae fpecimen publice edat. Quem in finem Differtationis, - de ce[pite vftili, vulgo Turfa, partem chemicam, me ' Praefide , tuebitur, - atque fic, quid in conferendis vtrinque argumentis valeat, docebit ER lenniter. . Veflram ergo- in hac folennitate, REcTóR AcADEMIAE- MacniricE, CoxrTEs liLvsTRISSIMI, PROCERES REIPVBLICAR LITTERARIAE GRAVISSIMI, nec non CrvEs GENERÓSISSIMI PRAE- wNOBILISsIMI, homorificam atque frequentem, " humaniffimis décenid- i fimisque precibus exoro praefentiam, eumque, quo Noftras fe(tiuita- tes ornare confueuiflis, fauorem; cuius beneficii, Ordini meo, mi. hique tributi, vt me habeatis memorem, obftidillimumque, 1 maxi-- mo, quo poffum,- opere, efficiam, e : n ; * & ] s Tcp aca e E 4 "dx: i b D 1 D " z NT * Em OF ILLINOIS-URBANA 662.6153 C001 DE GESPITE VSTILI, VULGO TVRFA, SECTIO 1 DULL d "Y Quz N3 cg NZOCNS UE » - EC E 2H NT TE N SN v: A M ANN NE ZN NS y EMT z S ST EN ANI "« SN NN I 2 UN EL y NP C7. C MZ TT RSS —R Y EE PN V pem f —— AVOÓNN ESN $3877 S ^ am C. xo fes K "d X " Y SNO. ^ 1 jv AN À. A- j ji — e 4m ura *- ANN 2 M | E» » MONUI A NNPA £N pe Aa A NIS, A x TED. ^ ES A - rs ONE uL P d yo ZA aps ANS 4 A 75 / M EE S EN l M SMAAEN. 29. 2 MW NW, / NM 35. , y 38e tu ESQ A Á UE !