OPVS EPISTOLARVM DES. ERASMI ROTERODAMI
DENVO RECOGNITVM ET AVCTVM
PER
P. S. ALLEN, M.A.
E COI.L. COnPORIS CHHISTI
TOM. I 1484-1514
OXONII
IN TYPOGRAPHEO CLAEENDONIANO
MCMVI
8=
Aa
iRASUUS HEXRY FEOWDE, M.A.
PL'DUSHER TO THi: VyrLVTRSlTY OF OXFORD LONDON, EDINBURGH " r . -- ^^^^ VORK AND TORONTO
PATRI MEO DILECTISSIMO
lOSEPHO ALLEN
CIVITATIS LONDINENSIS PER XXIX ANKOS
MENSARIO INTEGERRIMO
QUI HISTORIARVM LECTOR IPSE PERCVPIDVS
STVDIA MEA OPE ET AVXILIO
CONSTANTER FOVIT
HAS TANDEM PRIMITIAS
DO DEDICOQVE
PREFACE
This work, whicli had its origin in an attempt to use the correspondeuce of Erasmus for an Oxford prize essay, was undertaken with the encouragement of the late Professor Froude, at the time when he was lectuxing here on Erasmus. It has occupied my leisure for the last thirteen years, and has been carried on under the gloom of Indian summers and in high valleys in Kashmir.
That I have been able to bring this first instalment of the task to a conclusion is due, fìjstly, to the generosity of the Delegates of the Clarendon Press in publishing a work of such magnitude ; and, secondly, to the toil of many predecessors, whose years have failed in preliminary preparations and into whose labours I have been permitted to enter. So much unprinted material has been brought to light during the last two centuries that a new edition of Erasmus' letters has been frequently desired and essayed ; and to pass over earlier pioneers, the undertaking has been projected within recent years by Dr. Horawitz and Dr. Hartfelder, whose indefatigable exertions have given to the world great numbers of the letters of the humanists, including an edition of the correspondence of Beatus Rhenanus ; by Dr. Knaake, the editor of Luther's works, who had planned a scheme of equal magnitude for the works of Erasmus ; by Dr. Max Eeich, the author of a careful thesis on Erasmus, whose far-reaching inquiries received the support of the Berlin Academy of Sciences; and by the Dutch Historical Commission : whilst the new century has seen two volumes of translations, similar in pian to the present work though with an ampler com- mentary, from the scholarly pen of my friend, Mr. Francis Morgan Nichols, Honorary Fellow of Wadham College, and there is hope that a third may follow. The fruits of Dr. Horawitz' researches appeared in many occasionai publications during his lifetime ; the great framework of Dr. Knaake's edition has been placed at my disposai by the
VI
PEEFACE
courtesy of his executors ; Madame Eeich has kindly enabled me to acquire the valuable collections of notes fonned by ber husband ; and Mr. Nicbols has from the first given me the full benefit of his ripe judgement and detailed study of the ground in which I bave been allowed to glean after him.
The requirements under which a new edition should be carried out bave long been clearly indicated. The arrange- ment which Erasmus rejected whilst his letters could be regarded mainly as literature, has become necessary now that they are recognized as one of the best sources for the history of his age. Amongst them it was his own wish that the prefaces should be included which he wrote for his numerous works ; and there is further reason for doing so masmuch as the dates appended to them sometimes supply valuable mdications as to his movements, and also since it was the practice of the early Eenaissance to insert in prefaces personal details which make them often sources of consider- able importance for Information about the persons concemed The commentary is intended to explain the dates assigned to the letters and incidentally to trace the course of Erasmus' lite; whilst biographical notes are added which vary in inveire proportion to the fame of the persons mentioned and to their treatment in dictionaries of biography, some regard also being paid to the closeness of their relation to Erasmus But even with many well-known names I bave mserted some fullness of detail to illustrate their position at the particular
m^n ^o'b ì T"" ''' '^'' ''''' ^^^ eoirespondfnce of a man to whom letters came trom homes princely and obscure m every part of Europe, may serve some pui/ose as a on! venient work of reference for this period!^ In nammg Erasmus correspondents I bave found myself m a contmua! dilhcul y, and bave amved at no satisfactory conduslon To use the Latin forms of names would bave ma Je u^" fo'^^ tv
it would bave been impossible to speak of Ioannes Colftus auhelmus Latimerus, Morus, &c. On the other band In trea mg of an age which freely discarded the ver^ac^ar " would not bave been humane to let Beatus RhenanusTppeax as Beat R.^ower. I bave adopted the prmciple, 'herXre of givmg the name of a correspondent in the lernacuirr' wben it first occurs at the head of a Iettar, and af^ard^
PEEFACE vii
of using the Latinized form when it seems to be established by contemporary or modem usage. For the simpler Christian names I use the English forms.
In dealing with the text it has been impossible to attempt any uniformity of orthographj'. The sources for the cor- respondence are various, with very different degrees of authority: originai letters in the handwriting of Erasmus and his friends ; letters copied by his servant-pupils ; letters copied by contemporaries or by later hands ; books printed in his lifetime, where the orthograph}' varies considerably according to the practice of the printer ; and books printed under the direction of later scholars, "whose criticai standards unhappily allowed them to adopt the orthography deemed correct in their own day in preference to that of the originals. To construct from these various soiuces some attempt at a standard orthography for Erasmus himself might have been possible, though laborious ; for his multitudinous corre- spondents it was entirely out of the question. I have contented mj^self with the endeavour to reproduce with fidelity the earliest source available in each case, whether manuscript or printed book, except where obvious deprava- tion of the text has rendered correction necessary ; or where on rare occasions too dose adherence to the originai, especially in the use of the termination -e for -ae, would have caused obscuritj'. Contractions and abbreviations I have not at- tempted to preserve ; and in the forms of letters the long s is discarded, for j (usually only in capitals or ij) i is printed, and for u I have adopted the form v as initial, u as mediai or final, according to the practice of Erasmus himself and most of his friends. In punctuation, whilst adhering as far as possible to the earliest text, I have allowed myself a free hand ; and in the use of capital letters only modem require- ments have been considered. The practice of the Renaissance in writing Greek differed so widely from our own that I have made no attempt to reproduce it.
In the case of Erasmus' letters published during his lifetime, the text here printed has been constructed by collating the London volume with the earliest authorized edition. The former was printed from one of the final Basle editions, either of 1538 or 1541, and as the successive Froben volumes were printed from one another more or less closely, it has not been
viu PEEFACE
necessary to do more than trace the variants through the sequence of editions ; for experiment has shown that it is only very rarely that a change is introduced into an inter- mediate edition and removed in a later one, and such changes are either obvions errors or entirely negligible. The present text is therefore not an exact reproduction of any one edition but a conflation from ali. In the matter of headings to letters I have usually given that of the earliest edition, with occa- sionai exceptions where an amplification was made later ; but as the variations of headings in different editions are often considerable but unimportant, I have allowed myself more freedom to neglect them in the criticai notes than I have used in dealing with the letters themselves. Of the numerous variations in the spelling of words I have not attempted to preserve any record, except in the case of proper names, where differences of form are sometimes noted. Variations in order also are discarded except on rare occasions where the sense of the passage is aifected. The dates are reproduced from the earliest form with a minuteness which may perhaps seem somewhat serupulous ; but I have wished the reader to feel that in scrutinizing them he has before him the precise details of the originai.
In preparing this volume I have met with abundant and most ready help. To many institutions I am indebted for the loau of manuscripts. The Bodleian Library has sheltered for me the great Deventer codex, which the kindness of Dr. van Slee and the Curators of the Athenaeum Library at Deventer has enabled me to examine at leisure undis- turbed; some manuscripts of Cornelius Gerard, lent from the University Library at Leiden through the friendship 01 Dr. de Vries and Dr. Molhuysen ; and the important manuscripts from the Town Library of Gouda, whose value Dr. Kesper, Archivar to the town, enabled me to recognize and of which his influence and that of Dr. van Ysendyk thè Town Libranan, obtained for me the use. To Dr Hippe'and the Curators of the Town Library of Breslau I owe the permission to decipher and copy with my wife's aid the 167 letters of the Codex Rehdigeranus 254 in a busy month among Beatus Rhenanus' books at Schlettstadt ; and to the authonties of Trinity College, Dublin, I owe the opportunitv to examme here in the Library of Corpus Christi College
PKEFACE ix
their copy of the rare printed edition of the Iettar to Servatius.
Amongst individuals, in addition to those already mentioned,
my thanks are due primarily to Mr. Ingram By^vater, Eegius
Professor of Greek in this University, who has given me most
generous support and guidance, and who in reading through
ali my proofs has allowed me to profit continually by his
large store of leaming ; to Mr. Robinson Ellis, Corpus Professor
of Latin, who has frequently aided me in tracing quotations
and determining readings ; to Mr. C. Cannan, Secretary to
the Clarendon Press, and Mr. H. S. Milford, Assistant Secretary,
for the most valuable practical assistance ; to Mr. E,. L. Poole,
Fellow of Magdalen College, for advice in technical matters
and for many useful suggestions ; nor would I fail to mention
the encouragement afforded by the late Bishop of Oxford,
Dr. Stubbs, sometime Regius Professor of Modem History,
and by the late Dr. Fcwler, President of my own college.
To Mr. Frederic Seebohm of Hitchin, the author of The
Oxford Reformers, I am indebted for the loan of books from
his rich collection. My kind friends, MM. Ferdinand Vander
Haeghen and R. Vanden Berghe of the Ghent University
Library, have from the first given me invaluable assistance,
and besides lending me books have allowed me the freest
use of the unpublished materials and register of letters pre-
pared for their great Bihliotheca Erasmiana ; without which
work this undertaking would have been infinitely more
difficult to carry through, and indeed scarcely possible.
Dr. P. C. Molhuysen of the University Library at Leiden,
himself a student of this period, has repeatedly rendered me
laborious service, and has shown himself untiring in his efforts
to contribute anything that might further my researches. It
is a matter of great regret to me that I can only offer a tributo
to the memory of my friend Joseph Gény, the devoted curator
of Beatus Rhenanus' library at Schlettstadt, who on many
visits was unsparing of his time in laying its treasures before
me, and of his palaeographical skill in aiding me to interpret
them. Dr. Bernoulli, Librarian of the University Library
at Basle, has been most courteous in enabling me to explore
the splendid store of Erasmiana and Ajnerbachiana under
his care. M. Louis Thuasne, the learned editor of Burchard
and Gaguin, and M. Joseph Delcourt have rendered me fre-
X
PKEFACE
quent senàces in the libraries of Paris ; to Signor B. Nogara of Eome I owe the collation of some letters in the Vatican ; to M. Jules Finet, Archiviste of the Département du Nord, the copy of a document under his care at Lille; and to Mr. W. F. E. Shilleto, reader to the Clarendon Press, most diligent supervision of my proofs and Constant benefit from his knowledge of Latin literature. To these and many others for help generously given I desire to express my cordial thanks; and above ali should I make grateful mention of the assistance that has been rendered to me within my own family. My sister, Miss A. M. Alien, has often laid aside her OMia. work on Verona to copy or collate for me ; and my wife, besides executing many tedious tasks, has continually aided me m everj- way. and by reading through ali the proofs with unlailing care has saved the hook from numerous blunders till even she can hardly be conscious of how mudi it owes to her.
In conclusion, I would appeal for fìirther aid in the gathering of unprinted letters to and from Erasmus. I have pnnted below a list of manuscript letters ^-hich are known to have been m existence recently, but of which I am unable to trace the ongmals. Any Information which will enable me 0 find them or which ^411 bring to my notice letters not known to me, or autographs of letters already printed, 1 shall always most gratefully acknowledge.
j P. S. ALLEN.
LoNGWALL Cottage, Oxford.
26 May 1906.
XI
LIST OF MANUSCRIPTS ABOUT WHICH INFORMATION
IS DESIRED
Codex Horawitzianus : a letter-book of Martin Lipsius, froni which Horawitz printed his Erasmiis und Maiiinus Lipsius; said to Lave Ijeen sold to Kotterdam.
A collection of lettera of Erasmus to his banker, Erasmus Schetus of Antwerp, 1525-1536: formerly in the possession of Monsignor de Ram of Louvain (tl4 May 1865), who in the Annuaire de Vuniversité catholique de Louvain, 1853, p. 255, announced his intention of publishing them, but never carried it out. Referred to by Felix Neve in his Renaissance en Belgique, pp. 43, 4.
A letter of Erasmus to Hieronymus Vander Noot, Chancellor of Brabant, dated Basle, 14 July 1522 : formerly belonging to Monsignor de Ram, and perhaps afterwards to Neve, see op. cit., p. 89.
A letter of P. Gilles (Aegidius) to Erasmus, dated Antwerp, postridie Penthecostes ; sold by Brill of Leiden, 12 June 1894. ? to Hamburg.
A letter of Erasmus to Antony Fugger, dated Freiburg, August 22 ; sold by Charavay of Paris in the sale of Fillon's autographs, 1878.
Various autographs sold from the Basle University Library ' ex decreto Regentium' in 1841, including one of Schetus to Erasmus, dated Antwerp, 12 July 1531 ; and one of Tectander to Erasmus, dated 1536.
The originals of the letters from Bombasius, Epp. 210, 217, 223, 251, 257.
XII
TABLE OF LETTERS
[* Not in LB. ** Piinted bere for the first time. are written to Erasmus.]
Letters indented
1484-1494
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
ir.
18.
20.
22. 23.
26. 27. **27» 28. 29. 30. 31. 32.
Winckel. Vereor . . Elizabeth. Redditae . . P. Gerard. Itane . . Serv. Rogerus. Crebrius . . Serv. Rogerus. Quanquam . . Seri-. Rogerus. Quid . . Serv. Rogerus. Cum . . Serv. Rogerus. Quod . . Serv. Rogerus. Etsi . . Fran. Theodoric. Quod . . Sei-v. Rogerus. Miraris . . Fran. Theodoi-ic. Quod me . Serv. Rogerus. Vt . . Fran. Theodoric. Quoniam . . Serv. Rogerus. Quietem . . Sasboud. Quanquam . . Corn. Gerard. Tametsi . . Corn. Gerard. Facile . . 19. Corn. Gerard. Cum . . Corn. Gerard. Inopinato . 21. Corn. Gerard. Etsi . . Corn. Gerard. Gratias . . Corn. Gerard. Quoniam . 24. Corn. Gerard. Copiosa . 2.5. Corn. Gerard. Significasti Corn. Gerard. Primuni
Corn. Gerard. Corn. Gerard. Corn. Gerard. Corn. Gerard. Corn. Gerard. A Friend. J. Canter.
37.
39. 40. 41.
Quanquam Quando .
Nescio . .
Lupis . .
Duas . . Quoties . . Quanquam . .
33. Herman. Vellem . .
34. Herman. Accepi . .
35. Herman to Batt. Quanquam .
36. Herman to Corn. Gerard. Gero Corn. Gerard. Gaudeo .
38. Herman to John. lacobus . .
Herman. lam . .
Corn. Gerard. lam . .
Fran. Theodoric. Quanquam . .
(i4S4fin. <i487 (14ÌÌ7 <c. 14S7 (e. 1487 <c. 1487 <c. 1487
e. 1487
e. 1487
e. 1488
e. 1488
e. 1488
e. 1488
e. 1488 <c. 1488 (e. 1488
(1489? (I4S9V
(May 1489? 15 May (1489 ?) (May 1489? ' June 14S9 ?
June 1489?
July 1489?
July 14S9?
July 1489?
July 1489?
1489?
(I489'-'' 1489 (1489? (1489? (1489 fin.
(1493? (1493 fin.? (1494 init. ? (1494 init. ? (Spring 1494? (1494 (1494 (1494 ('494
Gouda.) Gouda ?> Steyn.) Steyn. Steyn.^ Steyn. Steyn. ^ Steyn.) Steyn. _; Steyn.) Steyn.) Steyn.) Steyn.) Steyn. ; Steyn.) Steyn.) Steyn.) Steyn.) Lopsen.)
Steyn. Lopsen.)
Steyn.)
Steyn.)
Lopsen.)
Lopsen.)
Steyn.)
Steyn.)
Steyn.)
Steyn.)
(Steyn. S
Steyn.)
Steyn.)
Steyn.)
Steyn.^
Steyn.)
Steyn.)
Steyn.) Halsteren.)
Steyn.)
Brussels '?)
Brussels ?)
Brussels ?)
TABLE OF LETTERS
XIll
1495
42. Batt. Epistolas . .
*43. Gaguin. Scribia . . *44. Gaguin. Leuamen . 45. Gaguin. Quod . . *46. Gaguin. Bellum . . 47. Boece. Quid . .
48. Werner. Si . .
49. Henry of Bergen. Ecquem .
50. Werner. Salue . .
51. Henry of Bergen. Cum . . '52. Mauburn. Salue . .
53. Bostius. Complusculas . .
54. C. Northoff. Salueto . .
55. C. NorthoflF. Salue . .
56. C. Northoff. Cum . .
57. Evangelist. Verbum . .
58. Grey. lampridem . .
59. A Friend. Per . .
60. John of Brussels. Ego . .
61. For H. to C. Northoff. Quid
62. R. Fisher. Vide . .
63. Grey. Tametsi . .
64. Grey. Salue . .
65. A Friend. Quod . . Grey. Viterius.
1496
1497
66.
Nae
1498
67. Gaguin. Cereales . . 68. Gaguin. Nec . .
69. Grey. Si . .
70. C. Northoff. Expectabas . . *71. R. Fisher, Vicieti .
72. C. Northoff. Non . . *73. Mauburn. Litteras . .
74. Werner. lam . .
75. Bostius. Salue . .
76. Martin. Perge . .
77. Werner. Solidam . .
78. Corn. Gerard. Adeo . .
79. Mountjoy. Salue . .
80. Batt. Non . .
81. Herman. Salue . .
82. A man of Liibeck. Salue .
83. Herman. Sic . .
84. F. Andrelinus to Herman. Cum
85. Nicasius. Quanquam . .
86. A Friend. Vbi . .
87. Falcon. Tu . .
88. Mountjoy. Peruenimus . .
89. Whitford. Copiosissimam .
90. Batt. Si , .
1499
(Summer 1495
(Sept. 1495 •■■ 24 Sept. < 1495 ••'> (Oct. init. 1495 <7 0ct.?i495 8 Nov. (1495)
13 Sept. (1496) 7 Nov. 1496
(.Jan. 1497 (Jan. 1497) 4 Feb (1497) (Spring 1497? (Spring 1497 V) ^Spring?) 1497 (Spnng 1497 ?)
1497
(July) 1497 < July 1497 (July) 1497 (Aug. 1497) (Aug. 1497?) (Aug.) 1497 (Aug. 1497) (Aug. 1497
<I497
i
(e. Jan.) 1498 ^c. Jan.) 1498 (Feb.) 1498
13 Feb. 1498 ^March 1498? (March 1 498 ?) 'Aprii 1498 ?)
e. Aprii 1498 e. Aprii 1498 July? 1498)
9 July? 1498) .e. Oct. 1498) (Nov. 1498? 29 Nov. 1498 (Dee. 1498) (Dee. 1498)
14 Dee (1498) (Dee. 1498
14 Dee. (1498?) (1498
3 Feb. (1499)
4 Feb. (1499) (4 Feb. 1499 (Feb.) 1499
Brussels or Mechlin ?) Paris. ) Paria. Paris.) Paris.) Paris.
Pai-is. Paris.
Paris.)
Paris.
Paris. Paris.)
Paris.
Paris.
Paris. (Paris?)
Paris. Paris ?)
Paris.
Paris.
Paria.
Paris.
Paris. Paris ?>
Paris ?)
(Paris.)
(Paris.)
(Paris.)
Paris.
Paris.)
Paris.
Paris.
Paris.
Paris.,
Brussels.
Brussels.
Paris.
Paris.)
Paris.
Paris.
Paris.
Paris.
Paris.)
Paris.
Paris?)
Tournehem.
Tournehem.
Tournehem
(Steyn :
XIV
TABLE OF LETTERS
91. Batt. Salue . .
92. Herman to Serv. Rogerus. Quas
93. Adolphus of Veere. Pressius
94. Adolphus ? Hoc . .
95. Batt. Duas . .
96. F. Andrelinus. Frugalem . . 97. F. Andrelinus. Quae . .
98. F. Andrelinus. Nunc . . ■99. F. Andrelinus. Vt . .
100. F. Andrelinus. Faustum . .
101. Batt. Itane . .
102. Batt. Vide . .
103. F. Andrelinus. Deum . .
104. Piicce Henry. Meminisse . .
105. Mountjoy. Quidnam . . 106. Colei. Brumus . .
107. Colet. Si . .
108. Colet. Quam . .
**109. Colet. Heri . .
110. Colet. Tua . . **111. Colet. Quando . .
112. Sixtin. Ostendit . .
113. Sixtin. Non . .
114. More. Vix . .
115. Mountjoy. Si . .
116. Sixtin. Quam . .
117. Mountjoy. Quod . .
118. R. Fisher. Subuerebar . .
119.
121. 122. 123. 124. 125. 126.
128. 129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136. 137. 138. 139. 140. 141.
1500
Batt. Multis . . 120. Batt to Mountjoy. Expectatissi
mus . . Gaguin. Singularis . . Gaguin. Salue . . Batt. Per . . Batt. Salutem . .
. Crebrius . .
Mountjoy. En
1-2 Feb. 1499 Antwerp.
. . ^Feb. 1499 Steyn ?>
(Marcii ?) 1499 Paris.
29 Aprii (1499) Paris.
2 May 1499 Paris.
^May 1499? Paris.)
<May 1499? Paris.)
(May 1499? Paris.)
(May 1499? Paris.)
(MiLj 1499? Paris.)
^May 1499) Paris.
(May 1499) Paris.
(Summer) 1499 England.
^Autumn) 1499 (Greenwich ?)
(Oct.) 1499 Oxford.
(Dot. 1499) Oxford.
(Oct. 1499S Oxford.
<Oct. 1499)
St. Mary's College, Oxford.
(Oct. 1499) Oxford.
(Oct. 1499 Oxford.)
(Oct. 1499) Oxford.
(e. 27 Oct. 1499 Oxford.)
28 Oct. (1499) Oxford.
28 Oct. 1499 Oxford.
(Nov. 1499) Oxford.
(Nov. 1499) Oxford.
(Nov. 1499 Oxford.)
5 Dee. (1499) London.
(Feb. 1500
Paris.)
Legi
n27. F. Andrelinus
Batt. . . Quod . .
Batt. Quo . .
Batt. Video . .
Aug. Vincent. Itane . .
A physician for a friend. Ex .
Batt. Salue . .
F. Andrelinus. Puer . .
Batt. Boni . .
Aug. Vincent. De . .
Ant. of Luxemburg. Scripturus .
Batt. Seculum . .
Batt. Demiror . .
d'Angleberme. Emoriar . .
Greverade. Quod . .
1501
142. Herman to Serv. Rogerus. Salue ,
143. Ant. of Bergen. Cum .
144. Nic. of Burgundy. Sic
(Feb.) 1500 Tóumehem.
(March) 1500 Paris.
OJarch) 1500 (Paris.)
(March 1500) Paris.
i2Apnl(i5oo) Paris.
(Spnng 1500 Paris.)
(June 1500) Paris.
15 June 1500 Paris.
;july 1500) Paris.
Sept. init. 1500) Paris.
Sept. 1500 Orieans.)
Sept. 1500 Orieans.)
Sept. 1500 Orleans.)
.Sept. fin. 1500) Orleans.
20 No7. (1500) Orieans.
(Nov. 1500) Orieans.
9Dec. (15C0) Orleans.
II Dee. (1500) Orieans.
II Dee. (1500) Orieans.
(e. 12 Dec.^ 1500 Orieans.
(e. 13 Dee.) 1500 Orieans.
18 Dee. (1500) Paris.
6 Jan. (1501 ? 14 Jan. 1501 26 Jan. (1501)
Haarlem )
Paris. Paris.
TABLE OF LETTERS
XV
145, 146, 147, 148. 149. 150. 151. *152. 153. 154. 155. 156. 157. 158. 159. 160. 161.
163. 164. 165. 166. 167.
. Anne of Borsselen. Tres . . . Batt. Keddidit . . . Ant. of Luxemburg. Etsi . . Ant. of Luxeniburg. Accepi . . Ant. of Bergen. Èn . . Ant. of Luxemburg. Antea . . Batt. De . . Tutor. Plerique . . Anthonisz. Cum . . Henry of Bergen. Deum . . John of Brussels. Per , . Aug. Vincent. De . . Tutor. Recta . . Bensrott. Frequentes . . Tutor. Pridie . . Bensrott. Scripsimus . . Ant. of Luxemburg. Quam . . 162. For Ant. of Bergen to John dei
Medici. Salutem . . Batt. Nihil . . John. EfiBagitasti . . Edmund. Àbdidi . . Adrian. Hunc . . Louis. Mitto . .
168. Edmund. Certior . .
169. Peter of Courteboume.
170. Tutor. Sic . .
171. Werner. Si . .
172. Herman. Louanii . .
1502
Quod
1-70 1503
173. Anthonisz. Demiror . .
*174. FaberofDeventer. Communis '175. R. Caesar. Perge . .
176. Mauritsz. Etsi . .
177. Ruistre. Cum . .
178. Herman. Salue . .
179. Ruistre. Multis . .
180. Paludanus. Intellioo
181. Colet. Si . .
1504
182. C. Fisher. Aestate . .
183. Bade. Enimuero . , 1S4. Gilles. Scripturus . . '
185. Serv. Rogerus. Scripseram .
186. Fran. Theodoric. Vehementer
187. Foxe. E prisconam .
188. "Warham. Quum . .
189. Serv. Rogerus. Dedi
190. Mauritsz. Si . .
191. Whitford. Quum
192. Ruthall. Vide . .
193. Urswick. Equidem .
1506
27 Jan. 1501 27 Jan. O501)
27 Jan. (1501) <Feb. 1501? (16 March 1501 16 March (ifoi) 5 Aprii (ifoi)
28 Aprii (1501) 12 July ^1501' 12 July M501 12 July (1501) <c. 15 July 1501 ^17 July 1501 (17 July 1501 <I8 July 1501) iS July (1501) 18 July (1501) 30 July 1501
Paris.
Paris.
Paris.
Paris.)
Paris ?)
Paris.
Paris.
Paris.
Tournehem.
Tournehem.
Tournehem.
St. Omer.
Tournehem.)
Tournehem.)
Tournehem.
Tournehem.
Tournehem.
St. Omer.
(Aug. 1301) St. Omer.
(Autumn) 1501 St. Omer.
(Autumn 1501) Courtebourne. (Autumn 1501) Courtebourne. (Winteri5oi Courtebourne.)
1502 init. Courtebourne.)
e. March 1502 St. Omer.)
2 July (1502) St. Omer.
(Sept. 1502 Louvain.)
(Sept. 1502 Louvain.)
13 Feb. 1503 .9 July 1503 <Sept. 1503) 28 Sept. (1503) 17 Nov. 1503 27 Nov. (1503)
^Feb. 1504 (Feb. 1504) (e. Dee.) 1504
(e. March) 1505 7 March 1505 (e. March 1505) Ò505fin.?) (1505 fin.?)
I Jan. 1506 24 Jan. O506)
1 Aprii ( 1506)
2 Aprii (1506) I May 1506 (June init. 1506) (June init. 1506)
Louvain. Deventer. Louvain. Louvain. Louvain. Louvain.
Antwerp ?)
Antwerp.
Paris.
Paris. (Paris.)
Paris. London. London.
London. London. London. London, the country. London. Hammes.
XVI
TABLE OF LETTERS
194. Linacre. Luteciam . .
195. Colet. Posteaquam . .
196. Wentford. Inter . .
197. Paludanus. Vt . . *198. The reader. Quoniam . .
199. d'Illiers. Quum . .
200. Serv. Rogerus. Italiani .
201. Obrecht. Voluptati . .
202. Mauritsz. Erasmus . .
203. Serv. Rogerus. Tametsi .
204. Prince Henry. AUatus .
205. J. Busleiden. Rumor . .
206. Prince Henry. Tuia '207. Aldus. Illud . . 208. Warham. Posteaquam . *209. Aldus. Inuitabat . .
*210. Bombasius. Gli . . 211. Mountjoy. Olim . . *212. Aldus. Germanus . . *213. Aldus. Male . .
1507
1508
1509
'214. Warham. Persuasum . .
215. Mountjoy. Nihil . .
216. Fiso. Quod . .
1511 *217. Bombasius. Che . .
218. Ammonius. Cum . .
219. Ammonius. De . .
220. Ammonius to Mountjoy. Semper
221. Ammonius. Video . . 222. More. Superioribus . .
*223. Bombasius. Dalla . . *224. Wimpfeling. Nemo . .
225. Colet. Si . .
226. Ammonius. Mitto . .
227. Colet. Mitto . .
228. Ammonius. Bis . .
229. J. Fisher. Tantis . . 230. Colet. Quid . .
231. Colet. lam . .
232. Ammonius. Malo . .
233. Ammonius. Nihil . .
234. Ammonius. Remitto . .
235. Sixtin. Haud . .
236. Ammonius. Vicisti . .
237. Colet. In . .
238. Ammonius. Remisi . . 239. Ammonius. Aut . .
240. Ammonius. Fridie . .
241. Wentford. Quod . .
242. J. Fisher. Saluus . .
243. Ammonius. lam . .
(e. 12 June) 1506 12 June 1506 12 June <i5o6) (July 1506 (e. July 1506 (Aug. init. 1506) ?4 Nov. 1506 <4 Nov. 1506 4 Nov. <i5o6>
16 Nov. <i5o6> (e. 17 Nov. 1506
17 Nov. 1506
Paris.
Paris.
Paris.
Paris ?)
Paris. >
Paris,
Florence
Florence
Florence.
Bologna.
Bologna.)
Bologna.
■ì
17 Jan. (1507) 28 Oct. (1507) (Nov. 1507 (Nov. 1507
6 Aprii 1508 (Sept. 1508 9 Dee. (1508) (Dee. 1508?
Richmond.
Bologna. Bologna. Bologna
(Bologna.)
Venice.)
Padua.
Padua.)
(May 1509?)
27 May (1509) Greenwich.
30 June 1509 Rome.
Bologna?)
Dover. Paris. London./ London.
Paris?) Siena?) Stnisburg.
(March 1511 IO Aprii (1511) 27 Aprii (151 1) .(e. iS May 151 1
19 May (1511) 9 June (1511 (June 1511 19 Aug. 151 1
24 Aug. 15 II Queens" College, Cambridge.
25 Aug. 151 1
Queens' College, Cambridge. 13 Sept. (1511) Cambridge. 16 Sept. (151 1 )
Queens' College, Cambridge. (Sept. 1 5 II ) Cambridge.
(Sept. fin. 1511 London.) 5 Oct. 1511 Cambridge.
5 Oct. 151 1 Cambridge.
16 Oct. 15 II Cambridge,
(e. 20 Oct.) 1511 (Cambridge.)
20 Oct. (i 511) London.
— ^,_,-
27 Oct. 15 II 29 Oct. (1511) 2 Nov. 151 1 8 Nov. 1511 II Nov. (151 1) (Nov. 1511
London.
Cambridge.
Cambridge. London.
Cambridge.
<iNov. 1511 Cambridge?)
(e. 18 Nov. 1511?) London. 18N0V. (1511) London.
TABLE OF LETTEES
244. Sixtin. Mirifice . . *244^ J. Busleiden. Ornatissimae
245. Ammonius. Tandem . .
246. Ammonius. Vide . . 247. Ammonius. Nunc . .
248. Ammonius. Tuae . .
249. Ammonius. Itane . . 250. Ammonius. Ita . . *251. Bombasius. Si . .
1512
252. Ant. of Bergen. Salutem . .
253. Guibé. Reuerendissime . .
254. Halsey. Tandem . .
255. Ammonius. Maiorem •256. Aleander. Non . . *257. Bombasius. Aldo .
258. Colet. Profecto . .
259. Babham. Quantum . .
260. Colet. Non . .
261. Warham. Mitto . .
262. Ammonius. vSi . . **263. Bade. Pertulit . .
264. Gilles. Nihil . .
265. Gilles. Soles . .
266. Adolphue of Veere. Salue . .
267. Boerio. Cum . .
1513
*268. Yonge. Quod . . *269. The reader. Futurum
270. Colet. Ad . .
271. More. Lupsetus . .
272. Henry Vili. Sicuti . .
273. Ammonius. lam . .
274. Gonell. Semper . *27.5. Gonell? Res . .
*276. Gonell ? and Humphrey. Eeo
277. Wentford. Pater ^
278. Colet. De . .
279. Gonell. Nihil . .
280. Ammonius. Ternas
281. Ammonius. Expecto
282. Ammonius. Gratias . '.
283. Ammonius. De
*284. Wolsey. Cum . . '^^^^
285. Warham. Incidit .
286. Warham. Erasme . .
287. Gonell. Londini . .
288. Ant. of Bergen. Ornatissime . .
289. Gonell. Multis . .
290. Reuchlin. A . .
291. Becar. Accepi . .
292. Gonell. De .
293. Warham. Cum . .
294. Gilles. Accipies . .
295. Ammonius. Aedes . .
296. Serv. Rogerus. Humanissime . .
297. Wolsey. Quum . .
I9N0V. (1511)
. (Nov. 15 II
26 Nov. 15 II
27 Nov. vi5ii>
28 Nov. (1511) 2 Dee. (1511)
5 Dee. 15 II 9 Dee. Osii) 21 Dee. 1511
6 Feb. (1512^ 8 Feb. <'isi2>
8 Feb. (1512) 19 Feb. 15 12 (Feb. fin.) 15 12 (Spring 1512 (March 15 12 12 Aprii (15 12?) 29 Aprii 15 12 29 Aprii 1512
9 May (1512) 19 May 1512 (Autumn} 15 12 (Autumn 15 12 (Autumn) 15 12 II Nov. 1512
I Jan. 1513 S Jan. 1513
II July (1513) (July 1513) (July 15 13 I Sept. (15 13 26Sept. (1513) (Oct. 1513 (Oct. 1513 (e. Oct. 1513 31 Oct. (1513
xvu
London. Mechlin?) Cambridge. Cambridge. London. Cambridge. London. Cambridge. (Bologna.)
London.
London.
London.
Cambridge.
Paria. Milan?^ London Oxford.' London. London. Cambridge.
Paris.
(London.)
London.)
London.
London.
London.
London.
Cambridge
Cambridge.
Cambridge.)
Cambridge.)
Cambridge.
Cambridge.)
Cambridge.)
Landbeach ?)
Landbeach ?
near) Cambridge. (Nov. init. 1513 Cambridge.) London. Cambridge. Cambridge Cambridge.
25 Nov. (1513
26 Nov. (15 13 28 Nov. (1513 21 Dee. (1513
4 Jan. (1514) (Jan. 1514)
5 Feb. (1514) (e. 14 Feb. 1514) 14 March 15 14 (e. Aprii 15 14) Aprii 15 14 19 Aprii 15 14 M 2S Aprii (1514) (June 1514 (July) 1514 8 July 15 14 8 July 15 14 (July 1514
Cambridge. Cambridge. London. London. London. London. Frankfort. iddelburg.
London.
London.)
London.
Hammes.
Hammes.
Hammes?)
XVIU
LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED
(For A, B, C, . . . . Q, Lond., LB., denoting editions of Erasmus' letters, see pp. 72 and 599-602.)
COLLECTIONS OF LETTERS
^£". = 168 correspondants d'Aide Manuce, 1483-1514; par P. de Nolhac.
(Studi e documenti di storia e diritto, 1887, 8.) Rome, 1888. Al. E. = i. Lettrea familières de Jerome Aléandre ; par J. Paquier. (Annales de Saint-Louis-des-Fran9ais, ii. pp. 185-221, Jan. 1898. Rome— Paris.)
ii. Jerome Aléandre et la principauté de Liège ; par J. Paquier. Paris, 1896. BRE. = Briefwechsel des Beatus Rhenanus ; herausgeg. von A. Horawitz
und K. Hartfelder. Leipzig, 1886. EE. = Briefe an Desiderius Erasmus von Rotterdam ; herausgeg. von
J. Fcirstemann und 0. Gùnther. (xxvii. Beiheft zum Zenti-alblatt fìir
Bibliothekswesen.) Leipzig, 1904. GÈ. = Roberti Gaguini epistole et orationes ; ed. L. Thuasne. t. 2. Paris, 1904. HE. = Epistolae Vlrichi Hutteni ; ed. E. Bocking. t. 2. Lipsiae, 1859. JE. = Der Briefwechsel des Justus Jonas ; herausgeg. von G. Kawerau.
(Geschichtsquellen der Provinz Sachsen, XVII.) t. 2. Halle, 1884, 5. La. E = Lasciana ; herausgeg. von H. Dalton. Berlin, 1898. LE. = Dr. Martin Luthers Briefe, Sendschreiben und Bedenken ; herausgeg.
von W. M. L. de Wette. t. 5. Berlin, 1825-8. ME. = Philippi Melanthonis epistolae, praefationes, Consilia, iudicia, schedae
academicae ; ed. C. G. Bretschneider (Corpus Reformatorum, i-x). t. io.
Halis, 1834-42. MHE. = i. Michael Hummelberger ; von A. Horawitz. Berlin, 1875.
ii. Analecten zur Geschichte des Humanismus in Schwaben ; von A. Horawitz. Wien, 1877.
iii. Analecten zur Geschichte der Reformation und des Humanismus in Schwaben ; von A. Horawitz. Wien, 1878.
iv. Zur Biographie und Correspondenz Johannes Reuchlin's; von A. Horawitz. Wien, 1877.
(ii, iii, iv in Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 85, 86, 89.) MRE. = Der Briefwechsel des Mutianus Rufus ; bearbeitet von C. Krause.
(Zeitschnft des Vereins fiir hessische Geschichte, N. F., ix. Supplement.)
Kassel, 1885. OE. = Olah Miklós Levelezése; kozli Ipolyi Arnold. (Monumenta Hun-
ganae histonca : diplomataria, xxv.) Budapest, 1875 RaE. = ReHgiosissimi viri fratris Ioannis RauUn, artium et tbeologiae pro-
fessons scientissinu, epistolarum . . . opus eximium. Lutetiae Parisiorum.
A. AuBurdus expensis L Petit, 1521, Cai. lan. RE. = Johann Reuchlins Briefwechsel ; herausgeg. von L. Geiger (BibUo-
thek des Utteranschen Vereins in Stuttgart, cxxvi.) Tùbingen 1875
LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED xix
SE. = Christoph Scheurl's Briefbuch ; herausgeg. von F. von Soden und
J. K. F. Knaake. t. 2. Potsdam, 1867-72. TE. = Ioannis Tritemii, abbatis Spanhemensis, epistolarum familiarium
libri duo. Haganoae, P. Brubachius, 1536. ^•fi"- = Vadianische Briefsammlung ; herausgeg. von E. Arbenz und H.
Wartmann. (Mitteilungen zur vaterlàndischen Geschichte, 24, 5, 27-9.)
(5 parta and 5 euiDplements (s^-s'').) St. Gallen, 1890- . ZE. = Vdalrici Zasii epistolae ; ed. J. A. Riegger. t. 2. Vlmae, 1774. Zw.E. = Huldrici Zuinglii Opera, voli, vii, viii, Epistolae ; ed. M. Schuler
et J. Schulthess. t. 2. Turici, 1830-42.
Other Soueces ■^DB. = Allgemeine deutsche Biographie. Leipzig, 1875- . Afjric} = Rodolphi Agricolae opuscula ; ed. Petro Aegidio. Anuerpiae, T.
Martinus, prid. cai. Feb. 1511. Afjric} = Rodolphi Agricolae lucubrationes, tomus posterior ; ed. Alardo
Aemstelredamo. Coloniae, J. Gymnicus, (1539). Agric.'' = Unedierte Briefe von Rudolf Agricola ; von K. Hartfelder. (Fest-
schrift der badischen Gymnasien.) Karisruhe, 1886. AHVX. = Annalen des historischen Vereins fiir den Niederrhein. Koln
1855- . ANGE. = Acta nationis Germanicae universitatis Bononiensis ; ed. E.
Friedlander et C. Malagola. Berolini, 1887. Anselme. Histoire généalogique et chronologique de la maison royale de
France ; par le P. Anselme. 3« édition, t. 9, Paris, 1726-33. Athenae Cantal. = Athenae Cantabrigienses, 1500-1609 ; by C. H. Cooper and
T. Cooper. 2 vols. Cambridge, 1858-61. BEr. ' = Bibliotheca Erasmiana, listes sommaires. Ghent, 1893. BEr. 2 = Bibliotheca Erasmiana ; extrait de la Bibliotheca Belgica, publiée
par F. Vander Haeghen, R. Vanden Berghe, et T. J. I. Arnold.
Adagia. Gand, 1897.
Admonitio etc. Gand, 1900.
Apophthegmata. Gand, 1901.
Colloquia, t. 2. Gand, 1903-6. Bergeyiroth. = Calendar of letters, despatches, and state papers, relating to
the negotiations between England and Spain, presen-ed in the archives at
Simancas and elsewhere, 1485- ; edited by G. A. Bergenroth, and con-
tmued by P. de Gayangos and M. A. S. Hume. London, 1862- . BN. = Biographie nationale. Bruxelles, 1866- . Bdcktng= Index biographicus et onomasticus ; cur. E. Bocking. (Vlrichi
Hutteni Operum supplementum : tomi posterioris pars altera.) Lipsiae
1870. '
^rewer = Letters and papers, foreign and domestic, of the reign of Henry viii ; arranged by J. S. Brewer, and continued by J. Gairdner and R. H. Brodie. London, 1862- .
Bulaeus = Historia vniuersitatis Parisiensis ; authore C. E. Bulaeo. t 6. Parisiis, 1665-73.
Burchard = lohannis Burchardi Argentinensis, capelle pontificie sacrorum rituum magistri, Diarium (1483-1506) ; ed. L. Thuasne. t. 3. Paris 1883-5.
b2
XX LIST OF ABBEEVIATIONS COMMONLY USED
Butzhach = Beitrage zur Geschichte des Humanismus am Niederrhein und in Westfalen ; von C. Krafft und W. Crecelius. (Zeitschrift des Bergischen Geschichtsvereins, vii, pp. 213-97.) Heft i. Elberfeld, 1870. But:bach ^ = Zur Kritik des Johannes Butzbach ; von G. Knod. (AHVN, lii,
pp. 1 75-234. j Keln, 1891. Butzhach^ — Btìixìigi zur Geschichte des Humanismus in Schwaben und
Elsasa ; von W. Crecelius. (Alemannia, vii, pp. 184-9.) Bonn, 1879. BWN. = Biographisch woordenboek der Nederlanden. Haarlem, 1852-78. Camjjbell = Annales de la typographie néerlandaise au xv^ siècle ; par
M. F. A. G. Campbell. La Haye, 1874. Ciaconins = Vitae et res gestae Pontificum Romanorum et S. R. E. Cardina-
lium, opera A. Ciaconii ; ab A. Oldoino recognitae. t. 4. Romae, 1677. Copinyer = Supplement to Hain's Repertorium Bibliographicum ; by W. A.
Copinger. 2 parts. London, 1895-1902. CR. = Corpus Reformatorum. Voli. 1-28. Melantbonis Opera ; ed. C. G. Bretschneider et H. E. Bindseil. Halis et Brunsvigae, 1834-60. Voli. 29-87. Calvini Opera ; ed. G. Baum, E. Cunitz, E. Reuss. Bruns- vigae et Berolini, 1861-1900. Voli. 88- . Zwingli's Werke ; herausgeg. von E. Egli und G. Finsler. Berlin, 1904- . Creighton = A histoiy of the Papacy during the period of the Reformation ; by M. Creighton. 5 vola. London, 1887-94. (Vols. I and 2 ; new edition. London, 1892.J de Nolhac = Éiusme en Italie ; par P. de Nolhac. 2^ édition. Paris
1898. de Reiffenherg = Histoire de l'ordre de la Toison d'Or ; par le Baron de
Reiffenberg. Bruxelles, 1830. DNB. = Dictionary of national biography. London, 1885-1901. Ducange = Glossarium mediae et infimae Latinitatis, conditum a Carolo du
Fresne, domino Du Cange ; ed. L. Favre. t. io. Niort, 1883-7. Dugdale = Monasticon Anglicanum, by Sir Wm. Dugdale ; edited by
J. Caley, H. Ellis, and B. Bandinel. 8 vols. London, 1817-30. EHR. = The English Historical Review. London, 1886- . Fantuzzi = Notizie degli scrittori bolognesi, raccolte da G, Fantuzzi. t. 9.
Bologna, 1781-94. Foppens = Bibliotheca Belgica ; cur. J. F. Foppens. t. 2. Bruxellis, 1739. GC. = Gallia Christiana ; opera D. Sammarthani, monachorum conare':ra-
tionis S. Mauri, et B. Hauréau. t. 16. Parisiis, 1715-1865. ° "
Goethais = -Dktionn&ire généalogique et héraldique des familles nobles du royaume de Belgique ; par F. V. Goethals. t. 4. Bruxelles 1849-52.
.ffa», = Repertorium Bibliographicum ; opera L. Hain. t. 2. Stuttgartiae
et Lutetiae Parisioram, 1826-38. /<7m<,. = Liber confraternitatis B. Marie de Anima Teutonicorum de Vrbe;
ed. 0. Janig. Romae- Vmdobonae, 1875
A''"'rr T^l' IT °^/j^^°^^^ ' ^y J- J^'^ti^- 2 vols. London, 1758-60.
Rmght = The life of Erasmus ; by S. Knight. Cambridge, 1726.
L£. i-x = Desiderii Erasmi Roterodami opera omnia; ed. J. Clericu«
t. IO. Lugduni Batavonim, 1703-6. Le Gìay = Négociations diplomatiques entre la France et l'Autriche durant
les trente premieres années du xvie siècle, pubUées par E. Le Glay.
LIST OF ABBKEVIATIONS COMMONLY USED xxi
(Documenta inédits sur l'histoire de Franca : première serie.) t. 2. Paris, 1845. Legrand (xv"^) = Bibliographie hellénique ou description raisonnée des
ouvrages publiés en grec par des Grecs aux xv® et xvi® siècles ; par
Éruile Legrand. t. 3. Paris, 1885-1903. Le Nere = Fasti Ecclesiae Anglicanae, by J. Le Neve ; continued by T. D.
Hardy. 3 vols. Oxford, 1854. Lue. Ind. = Lucubrationum Erasmi Roterodami index. Louanii, T. Martinus,
Cai. Jan. 1519. Mazzucheìli = Gli scrittori d'Italia, <A-B), del Conte G. Mazzuchelli. t. 2.
Brescia, 1753-62. Molinet = Chroniques de Jean Molinet, 1474-1506 ; publiées par J. A.
Buchon. (Collection des chroniques nationales franjaises, xliii-xlvii.)
t. 5. Paris, 1827-8. MSH. = Messager des sciences historiques. Gand, 1823- , Muratori = Rerum Italicarum scriptores, 500-1500 ; ed. L. A. Muratorio.
t. 25. Mediolani, 1723-51. NAKG. = Nederlandsch Arcbief voor kerkelijke Geschiedenis. Leiden,
1829- . NBG. = Nouvelle biographie generale. Paris, 1855-66. Nicéroìi = Mémoires pour servir à l'histoire des hommes illustres dans la
république des lettres, par J. P. Nicéron. t. 43. Paris, 1729-45. NìchoJs = The Epistles of Erasmus, from bis earliest letters tohis fifty-first
year, arranged in order of time. English translations . . . with a com-
mentary . . . ; by F. M. Nichols. 2 vols. London, 1901-4. OHS. = Publications of the Oxford Historical Society. Oxford, 1885- . Opmeer = Opus Chronographicum . . . usque ad annum M.DC.XI. auctore
Petro Opmeer Amstelrodamo. Antverpiae, 1611. Panzer = Annales typographici, opera G. W. Panzer, t. 11. Norimbergae,
1793-1803. Proctor = Index to the early printed books in the British Museum ; by R.
Proctor.
Part I, to MD : 4 sections, London, 1898, 9 ; and 4 supplements, 1899-1902.
Part II, MDi-MDXX : London, 1903- . Reich = Erasmus von Rotterdam. Untersuchungen zu seinem Briefwechsel
und Leben in den Jahren 1509-18 ; von M. Reich. (Westdeutsche Zeit-
schrift fur Geschichte und Kunst: Erganzungsheft ix, p. 121. J Trier, 1896. Benouard = Annales de l'imprimerie des Aide; par A. A. Renouard. 3^
édition. Paris, 1834. Eichter = Erasmus-Studien ; von A. Richter. Dresden, 1891. Rot. Pari. = Rotuli Parliamentorum. 6 voli. fol. s.l. et a. Rìtehns = Notice sur la jeunesse et les premiers ti-avaux d'Érasme ; dans
Erasmi Roterodami Silva Carminum, reproduction photo-lithographique.
Bruxelles, 1864.
Rtjmer = Foedera, conventiones, literae, . . . inter reges Angliae et alios
quosvis imperatores, reges, etc, 1101-1654 ; accur. T. Rymer et R.
Sanderson. t. 20. Londini, 1704-35. Sanuto = I diarii di Marino Sanuto (1496-1533); pubblicati per cura di
N. Barozzi, G. Berchet, R. Fulin, F. Stefani, M. Allegri, t. 58. Venezia,
1879-1903.
xxii LIST OF ABBEEVIATIONS COMMONLY USED
Seebohm = The Oxford Reformere, John Colet, Erasmus, and Thomas More ;
by F. Seebohm. 3rd edition. London, 1887. Stokvis = Manuel d'histoire, de genealogie et de chronologie de toue les
états du globe ; par A. M. H. J. Stokvis. t. 3. Leide, 1888-93. Stow = A survey of the cities of London and "Westminster, by J. Stow ;
edited by J. Strype. 2 vols. London, 1720. Tirahoschi = Storia della letteratura italiana ; del Cavaliere Abate G. Tira- boschi. 2* edizione, t. 9. Modena, 1787-94. Trith} = Liber de scriptoribus ecclesiasticis disertissimi patns domini
lohannis de Trittenhem. Basileae, Jo. de Amerbach, 1494- Trith.^ = Cathalogus illustrium virorum Germaniam suis ingeniis . . . exor- nantium domini lohannis Tritemii. (Moguntiae, P. Friedberger, e. 1495). Tritila = Disertissimi viri lohannis de Trittenhem ... de scriptoribus eccle- siasticis coUectanea, additis nonnullonxm ex recentioribus vitis et nomini- bus. Parrhifiius, B. Rembolt et Jo. Paruus, 1512, die xH m. Octobris. Tritìi.* = Dn. lohannis Tritthemii ... de scriptoribus ecclesiasticis . . . liber. . . . Appendicum istarum prior (Trith.^) nata est nuper in (Jalliis : posterior nunc recens additur, authore Balthazaro Werlino Colmariensi. Coloniae, P. Quentel, m. Martio, 1546. Tritìi} — Zusatze des Trithemius zu seinem Catalogus illustrium virorum Germaniae aus der in der Wùrzburger Universitatsbibliothek befindlichen Handschrift ; in Johannes Trithemius, von L Silbemagel, pp. 253-63. Regensburg, 1885. i-an Heussen = Historia episcopatuum foederati Beigli ; ed. H. F. van
Heussen. t. 2. Lugduni Batavorum, 1719. van Iseghem = Biographie de Thierry Martens d'Alost ; par A. F. van
Iseghem. Malines-Alost, 1852. Voigt = Die Wiederbelebung des classischen Alterthums ; von G. Voigt.
3e Auflage. t. 2. Berlin, 1893. JViU-iiìs = Concilia magnae Britanniae et Hibemiae, 446-1717 ; by D. Wilkins. 4 vols. London, 1737.
ZSIU
ADDENDA
P. 9'2. The death of Cornelius Gerard may be dated before 1532, for there is a poem addressed to him after his death by Alard of Amsterdam in Epistola Comelii Croci, Cologne, Melchior Nouesiensis, Dee. 1531, f°. o v».
P. 225. Whitford ceased to be Fello w of Queens' in 1503-4 ; see W. G. Searle, Hist. of Queens' College, 1867, p. 134.
P. 377. In the spring of 1518 Louis was living with his wife and family at some place on the route from Louvain to England ; see LB. App. 308.
P. 406. Fisher was made Prebendary of York, 7 June 1507.
P. 430. d'Illiers was Rector of Paris University, 17 Dee. 1481—23 March 1482.
CORRIGENDA
P. 51, n. on 1. 134 : for respoìidit read respondet
P. 225, heading to Ep. 89 : Toumehem should be in brackets
P. 242, n. on Ep. 106. i » „ ,
P. 274 n. on Ep. 118. 23 ( ■ ■astronomia, read Astronvini
P. 376, heading to Ep. 166 : remove brackets round Courtebourne
P. 473, heading to Ep. 234 : Cambridge should be in brackets
P. 501, heading to Ep. 255 : remove brackets round 1512, and read 151^.
XXIV
LIST OF PLATES
PAGE
1. Gouda MS. 1323, ff. 17 v» and 18, written by Hand A; Ep. 27-
and part of a letter from Herman to Gerard .... 117
2. Gouda MS. 1324, f. 1.53, written by Hand A ; Ep. Ili . . . 254
3. DeventerLetter-book, f. 195 V, written by Hand A in its straight
form, and corrected by Erasmus ; Ep. 215. Ledere or de la Faye notes in the margin : Ep. X. N(ostrae) E(ditioms) • and the letter being already printed, the manuscript escaped defacement . , . . 4o0
4. Deventer MS. 99, f. 9 vo ; Ep. 296 . ree
I. Erasmus to John Botzheim.
Catalogus omnium Erasmi Lucubrationum. Basle.
LB. i. init. 30 January 1523.
[This catalogue, which was written by Erasmus at the request of the friend to whom it Ì9 addressed, is of the highest importance for the study of his life and Works. The first and seoond editions (a and 0) were published by Froben in Aprii 1523 and Sept. 1524, the second being greatly enlarged ; a third, corrected, appeared fiom the sanie press e. Feb. 1537 (7) ; and the treatise, again revised, Ì8 included among the introductory matter in the first volume of Erasmus' Opera Omnia, 1540 (ò). It is an expansion of the Lìicvbrationum Erasìni Boterodami Index, printed by Th. Martens, i Jan. 1519, doubtless from Information fur- nished by Erasmus himself, who was then at Louvain ; and reprinted with additions by Froben, 29 March 15 19, .ind in modem times by F. L. Hoffmann, Serapeum, 1862. 49 etc. and 1863. 11. It is noticeable that the date of the letter is retained unchanged in B, in spite of the insertion in the text of dates which plainly contradict it. The history of Erasmus' numerous writings may be studied in detail in the Bibliotheca Erasmiana {BEt^,^), now in course of publication at Ghent.
John von Botzheim (e. 1480-Apr. 1535') belonged to a noble Alsatian family domiciled at Sasbach, east of Strasburg. He was a pupil of Wimpfeling at Heidel- berg, and some verses by him appear in Wimpfeling's Adolescentia, first published in 1499 (Knepper, Wimp/eling, pp. 119, 20). In 1500, being already a vicar of Strasburg cathedral, he matriculated at Bologna {Ada Nat. Germ. Unii: Boion. p. 257), where he became Doctor of Canon Law. He returned from Italy to Strasburg in 1504, bringing with him Lorenzo Astemio's edition of the Le riiis Caesarum of Aurelius Victor (Fano, H. Soncinus, 26 Feb. 1504^, which was at once reprinted by Thos. Wolf the younger at Strasburg, Jo. Pnis. 11 Mar. 1505. He also published with the same printer Roderici Zamorensis speculum vite humane, 12 Jan. 1507, In 1512 he was appointed Canon of Constance, where his house soon became a centre of hospitality for men of art and lettera, and for travellers passing to Tyrol and Italy. He was introduced to Erasmus by Urbanus Khegius in 1520 (Lond. xii. 32, LB. 248; wrongly dated 15171. Similarity of temperament made them dose friends ; and in Sept. 1522 Erasmus visited him for a few weeks from Basle. He was at first favourably inclined to the Reformation, but afterwards revolted from its excesses, and thus, like Erasmus, found both parties hostile to him. In 1527, when reform triumphed at Constance, he accompanied the Cathedral Chapter to Ueberlingen and remained there tiU 1535, when he went to Freiburg on a visit to Erasmus, during which he died. He adopted the name Abstemius or Bivilaqua, either from admiration of the Itahan humanist, or in indication of his temperate habits ; it appears as early as 1507 in the Speculum lite humane. Otmar NachtgaH's Proffymnasmata Graecae Literaturae, Strasburg, Jo. Knoblouch, 1521, are dedicated to him.
See a life by K. Walchner, SchafiFhausen, 1836 and ADB.]
EEAS.MVS KOTERODAMVS OEXATISSIMO VIRO D. IOANXI BOTZHEMO
ABSTEillO IVRIS VTRIYSQVE DOCTORI CAKONICO
CONSTANTIEXSI S. D.
No.\ pateris, Abstemi vir clarissime, quicquam mearum lucu- brationum deesse tuae bibliothecae, sed quereris idem opus tibi subinde commercandum esse vel retextum, vel locupletatum, vel recognitum. Proinde rogas yt tibi eatalogum omnium nugarum mearum verius quam librorum describam, et cui postremam 5 manum addiderim indicem, ne vel fugiat aliquid quod non' I. vir add. e. 3. esse om. &.
ALLEN .„
2 LETTERS OF ERASMUS [1523
habeas, vel emas aliquid quod mox denuo cogaris emere. Morena geram voluntati tuae, per te quam plurimis etiam aliis, ni fallor, eadem opera gratificaturus. Ornare gaudes, vt ais, tuam bibliothe- cam Erasmi monumentis ; ego vero meos libros arbitror ornari 5 tua bibliotheca, qua vix quicquam videre contigit ornatius ; dicas Musarum esse domicilium. Itaque mihi magis placeo, quod meas lucubrationes dignaris hospitio tuae bibliothecae, quam si cedrinis capsulis in ApoUinis tempio reponerentur. Non arbitror victuras, tantum abest vt immortalitatem illis ausim sperare ; tamen si 10 continget allquot annos superesse parenti, tuae niminmi bibliothecae debebunt. Existimabuntur enim aliquid esse, quas Abstemius ille tam sobrius iudex suo Museo dignatus sit. Quanquam ipse interim non aliter affectus sum erga meas vigilias quam parentes solent erga liberos, quibus fuit parum felix foecunditas, vel quod deformes ac 15 valetudinarios genuerint, vel quod alioqui tales vt probrum et exitium attulerint suis progenitoribus. Qua quidem in re hoc magis ipse mihi displiceo, quod liberorum mala non semper imputari possunt parentibus, librorum autem vitia non aliis quam autoribus accepta feruntur ; nisi forte causari velim temporum ac regionis 20 infelicitatem. Nam me puero repullulascere quidem coeperant apud Italos bonae literae, sed ob typographorum artem aut nondum repertam aut pauoissimis cognitam nihil ad nos librorum perfere- batur, et altissima quiete regnabaut vbique qui literas docebant illiteratissimas. Rodolphus Agricola primus omnium aurulam quan- 25 dam melioris literaturae nobis inuexit ex Italia ; quem mibi puero ferme duodecim annos nato Dauentriae videre contigit, nec aliud contigit. Tum autem magni refert quo seculo, qua regione, et ad quorum iudicium scribas, quibuscum certes ; acuit enim ingenii vim et antagonistes insiguis, quin et honos alit artes. His omnibus 30 destitutus, tamen velut occulta naturae vi rapiebar ad bonas literas, ac interminantibus etiam magiatris furtim e libris, si quid forte nactus fuissem, hausi quod potui : calamum exercui. prouocatis soda- libus quiljuscum decertarem, nihil minus cogitans quam vt huius- modi naeniae typographorum opera mundo proderentur. Haec 35 culpam si non diluere poterant. certe poterant eleuare. Sed sunt in quibus nec possim nec velim ipse mihi patrocinari. Siquidem illud praecipuum est, vt qui scriptis sibi nomen honestum parare
13. erpra liberos add. p. ifi nrnTPTii'f,^..;^,,» o ■ -, -,
31. si quid a : si quos 5. =^- I>^"«ntnae add. B.
26. Dauentriae] This iasertion in to be wrnnf. Of »;,„;i,, *• r
B suggests that Er.smus wa. un- en.À T^^' cZ:i7Ì\tn7i::llTe
cert.m as to the accuracy of his number are incoir.cr Je pp 6 16 18
age-reterence, which 13 showu, App. 2, 19, and 33. P" ' ' '
»523] EEASMUS TO JOHN BOTZHEIM 3
velit, argumentum sibi deligat ad quod natura sit compositus, et in quo plurimum valeat. Nec enim omnia congruunt omnibus. Id a me nunquam est factum, sed vel temere incidi in materiam, vel ami- corum affectibus potius quam meo iudicio obsequens suscepì. Proximum est vt quod delegeris, tractes accurate, diu premas, ac 5 frequenter sub limam reuoces prius quam in lucem exeat. Ego quod semel aggressus sum, fere perpetuo cursu absoluo, nec castigandi taedium vnquam deuorare potui. Itaque mihi fere vsu venit, quod scripsit Plato, vt plus satis properans in initio serius perueniam ad finem. Nam aeditione praecipitata ras ipsa me cogit nonnunquam io totum opus a capite vsque ad calcem retexere. Proinde miror ipse esse, praesertim hoc tam erudito seculo, qui nostra legant ; et tamen esse vel illud arguii quod typographi lucubrationes nostras toties excudunt.
Sed tu iam dudum catalogum expectas, non apologiam. Age fiet, 15 ac primum recensebo quae carmino scripserim ; ad quod studium puer eram propensior, adeo yì aegi-e me conuerterim ad meditationem orationis solutae. Nec liic parum diu luctatus sum, prius quam succederet, si quid tamen successit. Nullum autem carminis genus non tentauL Quae feliciter interciderunt aut latent, ea sinemus 20 quiescere, ne, quod Graeci vetant, eJ Ka^cvov Ka,<òv Kivqawixev. Lutetiae primum coepit nostra temeritas prodi mundo. Kam illic aeditum est ab amicis Carmen heroicum, admixto eiusdem generis tetrametro ad Faustum Andrelinum, quicum mihi tum recens coierat sodalitas. Rursus aliud hendecasyllabum ad Eobertum 25 Gagmnum, cuius tum apud Parisios non mediocris erat autoritas. Rursus aliud ad eundem, alterne mixtis glyconico et asclepiadeo! Praeterea Carmen De casa natalitia pueri lesu ; nec satis memini si quid praeterea. Rursus alias aedidinius expostulationem lesu ad hominem suapte culpa pereuntem. Sed multis ante annis scripseram 30 sapphicum Carmen de Michaele archangelo, non sponte, sed com- pulsus precibus ouiusdam magni viri, qui tempio praeerat cui praesidebat Michael ; in quo quum ita temperarim stilum vt possit oratio prosa videri, tamen ille non ausus est affigere, quod esset tam poeticum, vt Graece, quemadmodum aiebat, scriptum videri posset 35 Ea erat illorum temporum infelicitas. Quumque tantum laboris exhausissem, reddito Carmine homo liberalis obtulit pecuniam qua sextarium emerem vini, munus ipso poemate dignum. Egi gratias 1. sibi om. 0. 21. vetant a : vocant 5. s,. e : glyconio a.
33. Michael] Probablv the priorv- Ann ■, V^,. +ì,^ „ -r, „
church of St.^Michaers>t He^. nZr ^t'Vas l^l^l '^Th^thof; ten^' Schoonhoven, with which the pr.ory tioned in 11. .3 anO 25 in the %™ of Steyn was in dose connexion. See natalitia (Ep. 47; ; tee LR t 132'.
B2
4 LETTERS OF ERASMUS [1523
prò tanta liberalitate, atque hoc lemmate recusaui munus, quod dicerem maius quam vt conueniret exiguitati meae. Nullo in genere me minus exercui quam in epigrammatis, et tamen interdum inter ambulandum aut etiam in compotationibus lusimus aliquot diuersis 5 temporibus, quorum nonnulla ab amicis nimium mei nominis studiosis coUecta sunt et aedita Basileae ; quoque magis riderentur, adiunxerunt Thomae Mori epigrammatis, in hoc genere felicissimi Carmen ad Guilhelmum Copum de senectute scriptum est nobis in Alpibus, quum primum adirem Italiam. Inciderat odiosa contenti©
IO inter caduceatorem regis Angliae, qui nos, quo tutius iremus, comi- tatus est Bononiam vsque, et inter curatorem adolescentum quos tum pacto velut nassae implicitus ducebam in Italiani, non quidera vt paedagogus, nam morum curam exceperam, nec vt praeceptor, sed vt inspector futurus ac studiorum viam commonstraturus, ne quid
15 calamitatis deesset fatis meis ; nuUum enim annum vixi insuauius. Inter hos igitur duos adeo incaluerat rixa, vt post furiosa conuitia ventum sit vsque ad gladios ; ac tum quidem alteri duntaxat irasce- bar. Veruni vbi post tantam tempestatem vidissem illos vitro factos amicos epoto vini cyatho, vtrumque ex aequo oderam. Etenim vt
20 prò insania habeo, qui sic debacchantur, nisi grauissime lacessiti, ita nulli fidos esse duco, qui tam subito fiunt amici post iras capitales. Itaque quo taedium inter equitandum fallerem, abstinens a colloquio partium" carmen hoc absolui, notans interim in charta super sellam, ne quid excideret aliud, dum aliubi quaererem. E notulis de*
35 scribebam quod erat natum, vbi ventura esset in diuersorium. Habes Carmen equestre vel potius alpestre, quod tamen docti negant prorsus infelix, vteunque natum est.
Scripsi diuersis temporibus epitaphia non panca, rogatus ab amicis, quae non refert numerasse. Sed annis aliquot ante quam adirem
30 Italiam, exercendae Graecitatis causa quando non erat praeceptorum copia, verteram Hecubam Euripidis, tum agens Louanii. Ad id audendum prouocarat F. Philelphus, qui primam eius fabulae scenam vertit in oratione quadam funebri, parum vt tum mihi visum est feliciter. Porro quum stimulos adderet tum hospes meus Ioannes
35 Paludanus, eius Academiae rhetor, vir si quis alius exacto iudicio, perrexi quo coeperam. Deinde vbi literis ac montibus, quod aiunt, aureis amicorum pellectus redissem in Angliam, addidi praefationem
17. vsque om. 0. 21. fidos 0 : fides a. 24. aliud, . . . quaererem a : , dum, vt fit, noua cogitatio veterem propellit. 0. 25. quod . . . natum add 0
esset a : est 0. 28. Scripsi B : Scripsimus a. 33. funebri add. 0.
33. oratione] No. 3, delivered on 25 translated. FiI.;lfo's Funeral Orations Dee. 1461 ; l'olydorus speech 13 there were printed tìrst u. 1481, at MUan.
1523] EKAJSMUS TO JOHN BOTZHEIM 5
et Carmen iambicum plus quam extemporarium, quum forte vacaret membrana, atque autoribus eruditis amicis sed praecipue Guilhelmo Grocino, qui tum inter multos Britanniae doctos primam laudem tenebat, obtuli libellum dicatum E. P. Guilhelmo archiepiscopo Cantuariensi, totius Angliae prùnati et eius regni Cancellario, hoc est 5 iudici summo. Hoc erat tum noticiae nostrae felix auspicium. Is quum me paucis salutasset ante prandium, hominem minime multi- loquum aut ambitiosum, rursus a prandio paucis confabulatus, vt est et ipse moribus minime molestis, dimisit cum honorario munere, quod suo more solus soli dedit, ne vel pudore vel inuidia grauaret io accipientem : id actum est Lambethae. Dum ab hoc redimus cymba vecti, quemadmodum illic mos est, inter nauigandum rogat me Grocinus, quantum accepissem muneris ; dico summam immensam, ludens. Quum ille riderei, quaero causam risus, et an non crederei praesulis animum esse talem, qui tantum dare vellet ; aut fortunam 15 esse talem vt tantam benignitatem ferre non posset ; aut opus non esse dignum aliquo magnifico munere. Tandem aedito muneris modo, quum ludens rogarem quur tantillum dedisset, vrgenti re- spondit nihil horum esse, sed obstitisse suspicionem, ne forte idem operis alibi dedicassem alteri. Eam vocem admiratus, quum rogarem 20 vndenam ea suspicio venisset homini in mentem, ridens, sed tòv a-ap&óviov ycAtoTa, 'Quia sic' inquit 'soletis vos'; significans id solere fieri a nostrae farinae hominibus. Hic aculeus quum inhaereret animo meo rudi talium dicteriorum, simulatque me Lutetiam recepissem, inde petiturus Italiam, librum Badio tradidi formulis excudendum, 25 adiecta Iphigenia Aulidensi, quam fusius ac liberius verteram agens in Anglia ; et quum vnam dumtaxat obtulissem praesuli, vtranque dicaui eidem. Sic vltus sum Grocini dictum, quum interim non haberem in animo reuisere Britanniam, nec de repetendo Archi- episcopo cogitarem ; tanta tum erat in tam tenui fortuna superbia. 30 Hoc opus semel atque iterum recognitimi post rem um hoc anno recognoui.
Adolescens nondum annos natus octodecim elegiaco Carmine, quo- niam in eo minus valebam, declamare coeperam aduersus vitia, libidinem, auariciam, ambitionem. Has ineptias amici me procul 35
6. tum add. 0. felix add. 0. 22. 0 : (rapSurtov a. 23. inhaereret a :
haereret 0. 24. simulatque 0 : vbi a. 35. auariciam om. 0.
33. elegiaco cannine] The three sa- volume which has been reproduced
tires (cf. Ep. 28. 16) in elegiacs, 'in photo-lithoarapbicallyby Ch. Ruelens,
errores hominum,' ' in luuenem luxu- Brussels, 1864. Snoy states that Eras-
na defluentem,' 'in diuitem auarum,' mus ' nondum agebat annum vigesi-
pubhshed by Reyner Snoy in Herasmi mum.' See Erasmua' preface to bis
Boterodami SUua Cktrminutn, Gouda, Ael- authorized edition, entitled Progymnas-
lard Gauter, 18 May 1513 ; a rare mata, Louvain, Th. Martens, 1521.
6 LETTEES OF ERASMUS [1523
agente prodiderunt formulis, non sine famae meae iactura, plura pro- dituri ni redissem. Nana carmen prorsus extemporale, quo gratulatus sum Philippe primum ex Hispania reduci, ipse curaui aedendum ante annos, ni fallor, viginti tres. Sed multo prius aedideram 5 Carmen heroico hexametro et iambico trimetro mixtum de laudibus regis Henrici septimi et illius liberorum, nec non ipsius Britanniae. Is erat labor tridui, et tamen labor, quod iam annos aliquot nec legeram nec scripseram vUum carmen. Id partim pudor a nobis extorsit. partim dolor. Pertraxerat me Thomas Morus, qui tum me
IO in praedio Montioii agentem inuiserat, vt animi causa in proximum vicum expatiaremur. Nam illic educabantur omnes liberi regii, vno Are turo excepto, qui tum erat natu maximus. Vbi ventum esset in aulam, conuenit tota pompa, non solum domus illius verum etiam Montioiicae. Stabat in medio Henricus annos natus nouem, iam
15 tum indolem quandam regiam prae se ferens, hoc est animi celsi- tudinem cum siugulari quadam humanitate coniunctam. A dextris erat Jlargareta, vndecim ferme annos nata, quae post nupsit lacobo Scotorum regi. A sinistris Maria lusitans, annos nata quatuor, Nam Edmondus adhuc infans in vlnis gestabatur. Morus cum
20 Arnoldo sodali salutato puero Henrico, quo rege nunc floret Britannia, nescio quid scriptorum obtulit. Ego, quoniam huiusmodi nihil expectabam, nihil habens quod exhiberem, pollicitus sum aliquo pacto meum erga ipsum studium aliquando declaraturum. Interim subirascebar Moro quod non praemonuisset, et eo magis
75 quod puer epistolio Inter prandendum ad me misso meum calamum prouocaret. Abii domimi, ac vel inuitis Musis, cum quibus iam longum fuerat diuortium, carmen intra triduum absolui. Sic et vltus sum dolorem meum et pudorem sarsi. Aeditum est et carmen rudimenta complectens hominis Christiani. Id scriptum est stilo
.,0 simplicissimo. Sic enim iussit Ioannes Coletus, qui tum magnis impendiis nouum ludum literarium instituerat, in quo non minus in pietate quam in doctrina volebat institui formarique puericiam ; vir enim singulari prudentia praeditus videns seculum suum' deploratissimum, teneram aetatem delegit, vt nouum Christi vinum
35 nouis vtribus committeret.
Vertere coeperam Podagram Luciani priorem, opus mire festiuum,
12. esset a : est j3.
4. viginti tres] Erasmus' memory Margaret on 29 Nov. 1489. Mary was is wrona by four years. See Ep. 179. born nn 18 Mir T^r.- a.?^ t?/ ^^
5. Carmen] For this incident. jFeh',1'^^"^'"^^^''''^'"' which took place in the autumn of 56 Infinnn P^- fi,„ ìj. ì.-
x,99. see Ep. .04.. Two of the ages to' Lut^ "^tr^Ll-^st'cf 'Te^ assigned below are incorrect by a year ; Forster, in Archiv /. LZ^raZlicTte for Henry was bora on 2 June 1491, xiv. 337-63. ^"'era^rgescmciite,
152.3] EEASMUS TO JOHN BOTZHEIM 7
sed destiti, potissimum deterritus epithetis, quibus abundant chori ; in quibus non erat spes in Latinis assequi compositionis felicitatem, quam videmus in Graecis dictionibus. Quod si dictiones singulas pluribus explicuissem-, peribat gratia totius carminis. Nam hymni sacri fere Constant huiusmodi deorum cognomentis religiose coni- 5 positis, praesertim apud Graecos. Qaod genus sunt illa apud Homerum :
Apcs vìrepfjLa'iTa, fìpLcrdpfiaTe, yfiva-iOirrjX-qè, òfj.(ìpiix66viJLi, cfìépacnri, 7roA.icrcro£, )(aXKOK0pv(TTa. Itidem et Lucianus : io
eiriScct/AO^^apeV, KaraKXivo/Baré^^
K(iìXv&òBp6iJ.a, I3a(javaa-Tpayd\a,
(Tffìvpoirprjcrnrvpa, fji.oyi<Taìpiod<pa,
èoiBvKO<f>6l3a, yowKXavfraypvTTVW)
freptwovSvA.ofl'ojpot^tÀa, 15
yowKap.ìpiTri.KvpTe. Haec atque id genus quum apud Graecos plul-imum habeant gratiae ob facetissimam imitationem, Latinus sermo uec vmbrani burum possit reddere. Ad Graecas literas vtcunque puero degustatas iam grandior redii, hoc est annos natus plus minus triginta, sed tum 20 quum apud nos nulla Graecorum codicum esset copia, neque minor penuria doctorum ; Lutetiae tantum vnus Gebrgius Hermonj'mus Graece balbutiebat, sed talis vt neque potuisset docere, si voluisset, neque voluisset, si potuisset. Itaque coactus ipse milii praeceptor esse, verti multos Luciani libellos, vel in hunc vsum, vt attentius :5
9. vokiaaùf rfStitìd : TrfXiaoói a. y^àKKOKOpimà P. il. jS : (Trtùfdfiai- Xapis a. 12. 0 : KojKvaobpùitÀa a : Koj\val5poiia Lucianus. 14. 0 : 7oi'i;«Aai/a- ypimaa : yovvoKXavaa-jpvTTvah : yovvKavaùypvnva Dindorf. 16. yovfOKafUfiniKvpTe ù, 22. Hermonymus ^ : Hieronymus a. 25. esse add. fi.
7. Homerum] Hymn. 8. i, 2. in its infancy. He also taUght Greek;
vfXiaaus is an evideiit misprint 5 I but as his acquaintunce with the lan-
cannot find it in any early edition of guage was scarcely more than abilitv
Homer. to speak it, hiS pupils, amoncrst whom
10. Lucianus] Tragoedopodagra, 198- were Keuchlin, Erasmus, Budaeus, 203. The early editions cf Lucian BeatusRhenanus,andM. Hummelber», have the tSxt às printed here, except had little tO say in his praise. Faber Soi&vKa:<po0a. Stapulensis however, who addressed to
22. Hermonymus] of Sparta. In the him Budaeus' translation of Plutarch's
spring of 1476 he was sent from Rome I)e pìacilis philosophorum, Paris, Badius
to Eugland with a letter from the 18 March 1305, speaks highly of him.
Pope requesting Edward ir to release Omont Man. Soc. Hist. Paris, 1885Ì enu-
his brotherGeorgeNevill.Archbishop of mérates more than 70 MSS., principall3-
York, tlien in prison. Having accom- Greek, written by him, two of which
plished liis mission he was himself copiesof Gennadius' riaSf(/!(^is,weread-
arrested and imprisoned for a short dressed by him to Louis of Beaumont
while, but by June 1476 he had re- Bishopof Paris(i472-92),andtoPhiljp',
turned to Paris, where most, if not ali, Archduke of Austria, with practically
of the remainder of his life wa.s spent. identical prefaces. He also printed
He supported himself by copying Greek Latin versions of the Dieta Septem Sapi-
MSS , for which there was some de- enturnSLTìdofàVitaMachometi. See,besidt3
mand, whilst Greek printing was stili Omont, Legrand, Bill. MMtnique xv'-.
S LETTERS OF ERASMUS [1523
Graeca legerem: Saturnalia, Cronosolonem, Epistolas Saturnales. De luctu, Declamationem de abdicato, Icaromenippum, Toxaridem Pseudomantem, Gallura, Timonem, Declamationem prò tyrannicida De bis qui mercede viuunt in aulis principum ; ad baec ex minu 5 tioribus dialogis delectos octodecim, praeterea Herculem Gallicum Eunuchum, De sacrificiis, Conuiuium, De astrologia. Huiusmodi ceu strenulis diuersis temporibus salutabamus amicos, qui mos est apud Anglos. Verteramus et Longaeuos, dictantes tantum, sed notarius suffuratus libellum Montioio dicatum prò suo aedidit
IO Lutetiae. Rapiebantur hae nugae primum magno studiosorum applausu ; sed vbi Graecae linguae peritia coepit esse vulgo com- munis, id quod miro successu factum est apud nos, coepere negligi ; quod ego sane vt futurum sciebam, ita factum gaudeo. Ausi sumus idem in Plutarchi Moralibus, cuius et phrasis aliquanto difficilior
15 est et res babent plus obsouritatis ob reconditam hominis erudi- tionem. Ex hoc vertimus libellum, cui titulus, Quomodo sit dignoscendus adulator ab amico ; eum dicauimus Henrico Britan- niae regi, eius nominis octauo. Praeterea cui titulus est. Quo pacto fieri possit vt vtilitatem capias ex inimico ; hunc dicauimus ei, qui
20 nuno est Card, et Archiepiscopus Eboracensis, tum eleemosynis regiis erat praefectus, sed tamen iam tum rebus maximis destinatus, adeo vt prius quam daretur oportunitas offerendi, ter mihi mutanda fuerit praefatio ; quin et prius quam excudi poterat, iam accesserat ei cardinalitiae dignitatis fastigium. Ante hos verteram De tuen-
25 da valetudine : Quod in principe requiratur eruditio : Quod cum principibus maxime versari debeat philosopbus : Vtrum grauiores sint animi morbi an corporis : Num recte dictum sit, Àa^e /J.wa?: De cupiditate diuitiarum. In bis eo libentius exercebar, quod praeter linguae peritiam vehementer conducerent et ad mores insti-
3otuendos. Nihil enim legi secundum literas diuinas hoc autore sanctius. Hoc vnum erat incommodi, quod Aldus hoc opus excudit sequutus esemplar multis locis deprauatum, nec apud nos vetustorum exemplanum erat copia. Vertimus vnam Libanii declamationem, nomme Menelai repetentis vxorem apud Troianos, atque bine primum
35iecmius transferendi aleam. Vertimus et alias aliquot declama- tiunculas incerto autore.
Nonnulla scripsimus quae facerent ad institutionem studiorum,
'^■^^■■^"- =!• iam tum ac^d. 5. 32. nec . . . 33. copia a<fd. ;3.
7. mosl This custom -was not con- fi t -i -r
fined to En^land, but v>-as commonTn frf ^^f.^i^^"-^»] I cannot flnd any
France. Cf. càroìi Fer^alT eZZ "f=« «^ ^''^ edjtion. Erasmus' trans-
FanuUares (Paris. 1494?) No 4 and t^ "^T ^'1^"^'^ "=>'*^ '" England
P. Burrus' MoraNa cJ^^a (P.Ws nf T^°^"^' ^'*^ ^'^ "^^"^ translations
Badius, .0 March 1503), .. ,% 83%^ 1^:::CZÌ'^i!- '' ''^' "^^
1523-4] ERASMUS TO JOHX BOTZHEIM 9
inter quae sunt libri De copia verborum ac rerum duo, ollm per
lusum designati verius quam coepti in gratiani Ioannis Coleti, qui
multis precibus hoc extorsit potius quam impetrauit, vt nouum opus
nouae scholae dedicarem. Ad eiusdem preces castigaui libellum
Lilii, quem suo ludo praefecerat, De syntoxi, sed mutatis tam multis 5
vt nec Lilius vellet opus agnoscere, nec ego possem. In gratiam
Petri Viterii non vulgaris amici, licet humilioris, scripsi libellum
De ratione studiorum et instituendi pueros, quod is ingenuos aliquot
bonaeque spei adulescentulos erudiendos haberet. Fortassis ad hunc
ordinem pertinent duo primi libri grammatices Theodori Gazae, io
quos ideo Latine vertimus, vt plures alliceremus ad studium
Graecanici sermonis vel ipsa facilitate velut esca quadam ; et adeo
successit id quicquid erat laboris vt iam videatur inutilis. Annotai-am
quaedam Anglo cuidam De ratione conscribendarum epistolarum,
sed non in hoc ^'t aederentur. Eo defuncto, quum viderem opus, vt 15
erat mutilum ac mendosum, aeditum in Anglia, coactus sum paucos
dies in eiusmodi nugis perdere, quas piane cupiebam abolitas, si qua
fieri potuisset. Prodierat et Colloquiorum libellus, partim e confabu-
lationibus domesticis, partim e schedis meis consarcinatus, sed admixtis
naeniis quibusdam non tantum ineptis verum etiam male Latinis ^o
planeque soloecis ; et hoc nugamentum miro applausu exceptum est,
vt in bis quoque rebus ludit fortuna. Coactus sum igitur et bisce
naeniis admoliri manum. Tandem adhibita paulo malore cura non
pauca adiecimus, vt esset iusta libelli magnitudo, iamque vel hoc
honore dignus videri posset, \'t Ioanni Erasmio Ioannis Frobenii 25
filio, puero tum sex annos nato sed indole incredibili, dicaretur. Id
factum est anno millesimo quingentesimo vicesimo secundo. Quan-
quam huius operis natura est, vt quoties \-isum fuerit, recipiat
accessionem. Itaque in gratiam studiosorum et Ioannis Frobenii
frequenter iam auctarium adiecimus, sed ita temperatis argumentis 30
vt praeter lectionis voluptatem ac sermonis expoliendi fructum
inesset quod ad mores quoque formandos conduceret.
Porro donec praeter meras ineptias nihil haberet ille libellus,
miro omnium fauore legebatur. Vbi accessit vberior vtilitas,
non potuit effugere róii' (rvKO(f>avTwv SyjjfjLara. Theologus quidam 35
Louaniensis mire lippiens oculis, sed multo magis ingenio, vidit
ilhc quatuor locos haereticos. Accidit et aliud quiddam huic
operi memorabile. Excusum est nuper Lutetiae correctis, hoc est
I. ohm . . . designati . . . coepti 7 : quos olim . . . designatos . . . ceptos a. 3. potius 0 : verius a. 14. conscribendarum a : scribendarum 0. 19. sed
... 21. soloecis acid. 0. 29. Itaque ... 12. 27. Septembri add. 0.
38. Lutetiae] For this hook, the P. Gromors\see BEr'. Cbffo^wia.i. 364-8. woik of Lambert Campestei- (Paris, No copy of it is known to exist.
10 LETTE RS OF ERASMUS L'524
deprauatis, aliquot locis quae videbantur attingere monachos, vota, peregrinationes, indulgentias aliaque huius generis, quae si plurimum valerent apud populum, vberior esset istis quaestus. Verum hoc ipsum fecit adeo stulte adeoque indoete, vt scurram quempiam 5 e triuio fecisse iures, quum autor tam insulsae fabulae feratur Theologus quidam ordinis Dominicani, natione Saxo. Quorsum attinet addere nomen et cognomen, quod nec ipse cupit supprimi ? Nescit tale portentum pudescere, citius laudem etiam petat ex scelere. Addidit impostor nouam praefationem meo nomine, in qua facit tres
loviros in vno puero instituendo sudantes ; Oapitonem qui tradiderit literas Hebraicas. Beatum qui Graecas, me qui Latinas. Horum vtroque facit me tum literatura tum pietate inferiorem, significans in Colloquiis inspersa quaedam, quae Lutheri resipiant dogniata. Atque liic scio quosdam sublaturos cachinnum, quum legent Capitonem ab
15 isto, qui sic odit Lutherum, optimi doctissimique viri elogio praedi- catum. Haec atque huiusmodi multa me loquentem facit, huius audaciae exemplo sumpto ex epistolis Hieronymi, qui queritur aemulos suos ipsius nomine confìctam epistolam sparsisse apud Afros in conuentu episcoporum, in qua fateretur se deceptuni
20 a ludaeis quibusdam falso vertisse Vetus Testamentum ex Hebraeis. Et omnino persuasissent eam epistolam esse Hieronymi, si stilum Hieronymi aliqua ex parte potuissent assequi. Hoc facinus quum Hieronymus referat velut extremae deplorataeque maliciae, tamen vnum hoc arrisit isti Pbormioni, quod est quouis libello famoso
25 sceleratius ; sed defuit malitiosae voluntati facultas perficiendi quod destinarat. Stilum Erasmi quamuis incultum assequi non potuit ; sic enim claudit florulentam suam praefationem: 'Ita monuit aetas, ita ius-sit pietas, vt dum viuere datur praegraui senecta scripta niea repurgem, ne functos manes tristibus transscribant sequaces
30 inferiis '.
Quum talis sit totus hominis sermo, tamen non veritus est suos flosculos nostris coronis intertexere, aut insanissime sibi placens aut pessime sentiens de iudiciis Theologorum ; nani bis ista cudit, quos omnes tam stupidos esse putet, vt non statim deprehensuri sint
35 infeliciter assutos huius pannos. Tam abiecte vbique adulatur Galliae, Lutetiae, Theologis, Sorbonae-, coUegiis, vt nemo mendicus possit abiectius. Itaque si quid parum magnifice dictum videtur in Gallos, transfert in Britannos, si quid in Lutetiam, vertit in Lon- dinum. Addit quaedam odiosa velut a me dieta, quo mihi conflet
40 inuidiam apud eos quibus dolet me esse chanim. Quid multis ? Passim suo commodo resecat, addit, mutat, veluti sus oblita coeno volutans sese in horto alieno, nihilque non conspurcans, perturbans, euellens, nec interim sentit perire captatam a nobis argutiam.
1524] EEASMUS TO JOHN EOTZHEDI 11
Etenim quum illic cuidam dicenti ' Ex Hollando versus es in Gallum ' respondetur 'Quid? An capus eram quum hinc abirem?', iUe mutauit ' Ex Hollando versus es in Britannum. Quid ? An Saxo eram, quum hinc abirem?'. Eursum quum quidam dixisset 'Vestis indicai te mutatum ex Batauo in Gallum ', ille ex Gallo facit Britannum ; 5 qaumque ille respondisset 'Hanc metamorphosin malim quam in gallinam ', alludens ad gallum, ille mutauit gallinam in Bohemum. Mox quum quidam iocatur se Latinum quoque sermonem sonare Gallice, ille prò Gallice vertit Britannice, et tamen reliquit quod sequitur : ' Nunquam igitur bona carmina facies, quia periit tibi io syllabarum quantitas ', quod in Britannos non congi-uit. Item quum ilìic aliquis dicit 'Quid accidit Gallis vt bellum suscipiant cum aquila?', ille sic corrumpit iocum, ' Quid accidit pardis vt bellum suscipiant cum liliis?', quasi lilla soleant prodire in bellum. Interdum non sentit ea quae sequuntur cum his quae mutauit non coherere, velut i - hoc ipso in loco. Ego scrlpseram 'Estne Lutetia immunis a pesti- lentia?'; ille mutat 'Estne Londinum immunis a pestilentia?'. Eursus alio loco quod a quodam dicitur ' Quid trepidamus hunc gallum lacerare?', ille gallum vertit in leporem, nec tomon mutauit quod sequitur, 'Vti-um mauis de ala an de poplitibus?' Porro quum Do- 20 minicalibus adeo tenere faueat vt voluerit apud illos sedere commis- sarios, tamen Scotum atrociter attactum aequo fert animo. jSTec enim mutauit quod illic dicit quidam, 'Citius patiar perire totum Scotum quam libros vnius Ciceronis '.
Verum vt haec stulticiae piena sunt, ita insunt permulta quae 25 parem habent stulticiae iunctam maliciam. Quidam illic irridet sodalem, qui quum esset perditae ^-itae, tamen fiderei bullis indul- gentiariis; hic corrector facit illuni fatentem se cum Lutero suo sentire indulgentias Pontificias nihil valere, ac mox fingit eundem resipiscentem profiteri erroris sui poenitentiam. Atque haec videri 30 vult velut a me correcta. 0 miros fidei nutantis Atlantes ! Hoc perinde est ac si quis offis sanguine imbutis vulnus mentiatur in humano corpore, ac mox idem sublatis quae admouerat, vulneri medeatur, Dicit illic puer quispiam confessionem quae fit Deo praecipuam esse. Ille correxit, asseuerans confessionem quae fìt 35 sacerdoti praecipuam esse. Ita prospexit periclitanti confessioni. Vnum hoc exempli causa retuli, cum in huius generis sycophantiis
29. Pontificis 5.
I. Ex Hollando etc] Inthe Percontar,di (LB. i. 682 a). This passage was ..dd-d Forma of Claudius and Balbus, added to in the Froben edition of {e Au-^ \ 1 -22 theroi!or,rnornmFonnulaemtheFrohen 27. bullisl In the conversalion^el
T8 Tlin l^.nl'T„ M^^'^' '^ ^^^^T^- u ^7""° ^"""^^^ '''"^ Cornelius added in 18. aliolocoJIntheronì(iMìi(m,ivhich March 1522 (LB i 640 ab^
is ni the originai edition(LB.i. 660 F). 34. puer] In the Con/abulr^'io Pia
23. OitiusJ latheConuiuiumEeiigiosum added in March 1522 (LB. L 652 a).
12 LETTEES OF ERASMUS [1523-4
creber sit. Atque haec scilicet respondent palinodiae quam ille sub meo nomine pollicetur in falsaria praefatione, quasi cuiusquam sit canere palinodiam erroris alieni, aut quasi quicquid illic sub qua- cunque persona dicitur, meum sit dogma. Nihil enim me mouet, quod 5 hominem nondum sexagenarium facit praegraui senecta. 01 im capi- tale erat aedere quicquam alieno nomine, nunc tales sycopliantias in vulgus simrgere ficto ipsius nomine qui traducitur, ludus est Theo- logorum. Nam vult Theologus videri, quum res illum clamitet ne pilum quidem tenere rei theologicae. Nec dubito quin furcifer ille
jo mendaciis suis inposuerit famelico typographo ; non enim arbitror quenquam esse tam insanum, qui sciens tam indoctas naenias velit excudere. Deploratam hominis audaciam mirari desii, posteaquam intellexi illum esse puUum e nido Bernensi quondam elapsum, piane (K KaKia-Tov KÓpaKo<; ko-klcttov wóv. Illud demrror, si veruni est quod
15 adfertur, apud Parisios esse Theologos, qui sibi plaudant, quod tandem nacti sint hominem qui eloquentiae suae fulmine disiiciat vniuersani Luteri faetionem, et ecclesiam pristinae restituat tranquillitati. Nam scripsit et aduersus Luterum, vt audio. Et postea Theologi que- runtur se a nobis traduci, qui studia ipsorum tantis vigiliis ad-
20 iuuamus, quum ipsi volentes amplectantur talia monstra, quae plus dedecoris adferunt ordini Theologorum, atque etiam monachorum, quam quiuis quamlibet maledicus hostis posset. Qui tale facinus audet, idem non dubitabit incendium aut veneficium admittere. Atque haec excuduntur Lutetiae, vbi nefas est vel Euangelium.
25 excudi, nisi Theologorum censura compiobatum. Hoc Colloquio- rum opus liostremum exiit auctum Coronide, Anno 1524, mense Septembri.
Caeterum quoniam videbam multos scriptores vel negligi prorsus vel minore cum fructu legi. quod vndique scaterent mendis, tum
30 autem quosdam etiam commentariis insulsissimis esse contaminatos verius quam expositos, studuimus et in hac parte consulere studiis iuuentutis, nec iuxta Graecorum prouerbium in dolio -rqv Kepa/jLiK-^v sumus aggressi, sed in libello puerili cui titulus est Cato. Adiecimus Mimos Publianos sane quam festiuos, qui inter Senecae lucubrationes
35 falso titulo latebant, sed deprauatissimi, tum admixtu multarum sententiarum, qui Mimi non erant, contaminati. His omnibus scholia adiecimus. Adiunximus et alia quaedam a nobis recognita, minutiora quam vt sit operaeprecium referre, quod quidem ad operam a nobis insumptam attinet. In hanc classem referenda
40 videtur Nux Ouidii, quam emendatam commentariolo explanauimus in gratiam optimae spei adolescentis Ioannis Mori ; cui adiunximus
16. sint P : sunt 7. 30. 0 : quidam . . . essent contaminati . . . 31. px-
positi a. 31. in add. 5. 33. est om. e. 39. In . . . IB. 4. Anno 1524 add. /3.
1523-4] EKASMUS TO JOHN BOTZHEIM 13
duos hymnos Prudentianos, alterum yevtOXLaKÓv, alterum iTrifpai'eiaKÓv pueri lesu. Quos itidem emaculatos commentariolis enarrauimus in gratiam clarissimae puellae Margaretae Eoperae ; id factum est Anno 1524. Moliti sumus simile quiddam apud Aldum post aedita Prouerbia in Comoedias Terentii et Plauti omnes, sed hic nihil aliud 5 professi quam versuum confusorum digestionem, vbi licuisset ; tum in Tragoedias Senecae, in quibus non pauca feliciter mihi visus sum restituisse, at non sine praesidio veterum codicum. Exemplaria reliquimus Aldo, permittentes illius arbitrio quid de his statuere vellet ; nisi quod Senecae Tragoedias post in Anglia denuo recognitas io Badio transmisimus, qui visus est nostra cum alienis miscuisse. Porro Cantabrigiae nacti veteres aliquot codices, aggressi sumus Sene- cam oratorem, magnis quidam laboribus nostris, sed quorum aeditio parum feliciter cesserit. Etenim quum meae res me reuocarent in patriam, dederam hoc negocii doctis amicis, vt ex his quae notaram 15 in margine deligerent quibus videretur vtendum ; atqui illi sane quam magnifice receperunt. Sed illic primum didici, et apud eos qui putantur in promissis adamantini, nonnuUos esse qui parum probae sint fidei, frustraque poenituit non obtemperasse cassitae Consilio, Ne quid expectes amicos tacere, quod per te queas. Quin et 20 ea pars exemplaris quae plurimas habebat annotationes periit. Non- nulli suspicabantur, et eiat verisimile, eum qui negocium magnificis promissis susceptum haud scio peiorene fide an iudicio gesserat, clam sustulisse, ne deprehenderetur. In nonnullos libros non suc- currebat aliquid vetustiorum codicum, velut in Naturales Quaestiones, 25 in Controuersias. His locis non ita multis addideramus coniecturam nostram non mutata scriptura. In alios vbi licuit vetemm libroi-um vti praesidiis, totas margines expleueramus annotationibus, sed quae requirerent expensorem. Huic operi excudendo si praesens adfuis- sem, fateretm- candidus lector hoc quicquid est operae non sine 30 fructu fuisse susceptum ; nunc infelicitatem meam et ipse deploro, perfidiam nemo potest obiicere. Audio quosdam apud Italos moliri nouam huius autoris aeditionem ex fide vetustissimorum codicum. Horum industriae fauebimus \-troque pollice, et adeo non putabimus
5. sed . 6. tum a*/, e. 8. at add. 0. 18. nonnullos add. p
ZI. Nonnulh ... 14. 4. suscipiendam B : Suspicabantur famulas his chartis forte obuus abusas ad incendendum aestuarium. vt hoc quoque nomine non iniuiia queam infensior esse Germanicis hypocaustis a.
ir. Badio] Cf. Ep. 263. This edition 17. apud eos] Cf. Ep. 325 intmd
was pubhshed on 5 Dee. 1514. Eras- 18. adamantini] Germans. Cf Ep 260
mus name appears on the title-page 79. cassitae] Enn.ap. Gfll. 2. 29. 20
and mBadms' preface, ^vith a number 32. Italos] Probably the Tragoediae
ot other commentators, whose names published at Venice bv Bernardinus de
are inserted frequenti^ in the margin Vianis in 1522. Panzer gives no com- against their notes. . piete editi.n of Seneca at this time.
14 LETTERS OF ERASMUS [1523-4
illorum felicitatem ad nostram ignominiam pertinere, vfc hinc aliquid etiam laudis simus decerpturi, nimirum quod nostro qualicunque conatu praebuerinius illis ansam, stimulumque suLtiecerimus ad honestissimam prouinciam suscipiendam. 5 Ab bis progymnasmatis aggressus sum Nouuni Testamentum ; in quo decreueram adeo verborum parcus esse, vt statuerim singula loca tribus verbis annotare, praesertim quum Laurentii castigationeni iam aedidissem, quae mihi verbosior quam prò re -sddebatur. Caeterum vbi iam accinctus esset Frobenius ad excudendum, perpulerunt amici
IO docti, quibus aliquoties obsequentior sum quam expedit, vt mutarem etiam aeditionem vulgatam, et in Annotationibus essem aliquanto copiosior. Is labor noster vt plurimos excitauit vel ad Graecas literas vel ad studium syncerioris theologiae, ita mihi gloriam peperit multa inuidia fermentatam. Dedimus et hic mox poenas non leues vel
15 temeritatis vel nimia© facilitatis in obsequendo amicorum voluntati potius quam iudicio. Non credendis laboribus totum opus retexui- mus ac rursus officinae tradidinius. Rursum tertio manum ad- mouimus, magnaque cura locupletauimus anno millesimo quingente- simo vicesimo secundo ; quae quidem liactenus fuit' nobis operis
20 aeditio nouissima. Quartam liabemus paratam, quod duni Para-
phrases scriberemus, multa deprelienderimus quae prius fefellei-ant.
Quin et Hieronymianas epistolas, quod hae vt plurimum babent
eruditionis et eloquentiae, ita habebantur mendosissimae, castigaui-
mus ac scholiis explicuimus, notha semouimus adiectis censuris.
.\; Quod opus rursum recognouimus anno nullesimo quingentesimo vicesimo secundo, non paucis locis vel correctis vel additis, quae nos in priore aeditione fefellerant. Hoc rursus excusum est Anno 1524. In hoc labore sic versati sumus, vt attentus lector facile deprehen- surus sit me non frustra recognitianem hanc suscepisse. Non
30 defuerunt hic veterum codicum praesidia, sed quae non praestarent quin aliquot locis fuerit diuinandum. Verum eani diuinationem in scholiis ita temperauimus, vt ne qui facile falli possit, sed tantum excitetur ad inuestigandum lectoris studium. Et speramus fore vt ahquis adiutus emendatioribus exemplaribus restituat et illa quae
35 nos fugerunt ; quibus vt libenter tribuemus meritam industriae laudem, ita non habebunt quod nostros conatus insectentur, qui quum multa felrciter restituerimus, in quibusdam coacti sumus vetus sequi prouerbium ov'x (l>s tìe'Ào/xev, àAA' (Ls èvvdixeOa.
Sunt enim quidam eo ingenio, vt si quid possint superiorum
40 conatibus adiicere, totam laudem sibi vindicent ; magnis conuiciis exagitant, sicubi dormitatum est, aut sicubi non praestitit alter quocl
7. verbis 0 : vocibus a. 8. quae . . . videbatur add. 0. 20. Quartam . . 21 feiellei-ant add. e. 26. non . . . 1 j. e. Er^o /3 : breui, ni fallor, prodituram a.
1524] EEASMUS TO JOHN BOTZHEIM 15
conabatur. Quorum equidem haud scio vtrum magis detestandam arbitrer, inhumanitatem an ingratitudinem. Nullus illis praeclusit viam, si velint dare absolutiora. Negant quicquam aedendum nisi quod sit absolutum. Hoc qui praescribunt, dicunt nihU omnino aedendum, neque tale quicquam a quoquam adhuc aeditum. Daba- 5 mus illa Batauis, dabamus monachis ac theologis magna ex parte àfwvaois. Nondum enim hucusque promouerant bonae literae. Haec si quis reputet, intelliget me nec ignauam nec infrugiferam obisse pro- uinciam. An Itali critici non dabunt hanc veniam Ijarbari.s. quam ipsi velint nolint dare coguntur suis, Pliilelpho, Hermolao, Yallae, io breuiter, quotquot intra annos sexaginta vel vertendis Graecis vel enarrandis corrigendisue Latinis industria sua iuuerunt publica studia? Qui nihil aedunt, sic vitant culpam vt nihil laudis prò- mereantur, imo dum stulte vitant culpam humanam, in grauissimam culpam incidunt; nisi forte minus culpandus est, qui ex lautiore penu 15 nihil depromit famelicis amicis, quam qui gratis et candide profert quicquid habet, libenter daturus lautiora, si haberet. Quis insectatur annotationes Hermolai in Plinium, quod destitutus emendatorum codicum auxilio plurima non potuerit assequi, in multia etiam parum feliciter diuinarit? Ego me plurimum debere profìteor Beato 20 Ehenano, qui nobis dederit Tertullianum multis in locis emen- datum, quanquam nec totum dedit et innumeri» adhuc mendis obsitum. Non fraudatur sua laude, qui prò tempore quod potuit praestitit, ac viam aperuit caeteris elimatiora moliendi. Nec vllos patimur iudices iniquiores quam istos qui nihil omnino aedunt, ac 25 ne docent quidem, velut inuidentes vtilitati publicae, perinde quasi ijisis pereat quicquid compererint esse multis commune. Et sicubi lapsum humanum deprehenderint, qui cachinni, quae conuicia, quae tragoediae ! Omnium felicissimus in vertendo fuit Theodorus Gaza ; et tamen in huius libris deprehendit aliquot errores Trapezontius,' 30 quos ille monitus correxit. Hermolaus vir tantus, nonne statini in praefatione Themistii in libros Aristotelis de anima pueriliter lapsus est, in ijx^o, quod aiunt, portu inpingens ? Quid hic memorem de Philippo Beroaldo, de Baptista Pio deque similibus, ad quorum errores conniuent Itali ? Quid de omnibus fere, qui intra octoginta 35 annos verterunt Graeca, Diodorum Siculum, Herodotum, Thucy- didem, Vitas Plutarchi atque etiam Libellos Morales? Si his igno- scimus, quod in tanta doctorum hominum ac vetustissimorum librorum copia labuntur aliquoties insigniter, coelum terrae miscent, SI m Batauo praesidiis omnibus destituto reperiant quod sit 40 emendandum? Quanquam nos ipsi in nostras lucubrationes cen-
^ IO. Vallae scripsi : Valis fi.
21. Tertullianum] Basle, Froben, July 1521. Cf. BRE. 207.
16 LETTEES OF ERASMUS [1523-4
sores agimus, multaque in his quae vertimus ex Graecis emen- dauimuS) idem facturi donec vixerimus.
Sed video, mi Botzeme, iamdudum ad Catalogum reuocas. Ergo Suetoniimi Tranquillum cum mirae vetustatis codice contulimus,
sac loca nonnulla satis feliciter restituimus, a nemine antea animaduersa. Idem fecimus in operibus Cypriani. Eecognoui- mus et Arnobii commentarios in sacros Psalmos, quem laborem inscripsimus Adriano Pontifici Romano eius nominis sexto, tura recens electo. Idem fecimus in Hilario, qui miris modis nos torsit.
10 Hoc laboris dedicauimus Ioanni Carondileto archiepiscopo Panor- mitano, Caroli Caesaris in Brabantia Cancellano summo. Caeterum vbi perpenderemus quantum ad elegantiam et copiam dictionis adferant momenti sententiae argutae, metaphorae aptae, prouerbia similiaque schemata, decreueramus ex omni scriptorum probatorum
15 genere quam maximam harum rerum vim congerere, et in suam quaeque classem digerere, quo magis essent in promptu his qui stilum exercere vellent ad parandam orationis facultatem et copiam. Huius rei periculum fecimus ante annos, ni fallor, viginti septem. Occasio fuit haec. In littore Douariensi prius quam ingrederer mare,
io naufragium fecit tota mea pecunia, quae tum erat exigua, sed tamen mihi maxima, quum nihil superesset. Id factum est a praefecto, pene dixeram a praedone, littoris regio nomine, quum mihi Morus ac Montioius persuasissent nihil esse periculi, nisi monetam Britan- nicam efferrem. At ego nec Britannicam habebam nec in Anglia
2s partam aut acceptam. Verum in littore didici non esse fas vllam etferre pecuniam, ne ferream quidem, vltra precium sex angelatorum. Tanti mihi constitit vnicam legem Britannicam didicisse. Y\n nudus redissem Lutetiam, non dubitabam quin multi expectarent f uturum vt, quod solent Hterati, fortunam hanc vlciscerer calamo, scribens
00 aliquid in odium regis aut Angliae ; simulque verebar ne GuUhelmus Montioius, quoniam dederat occasionem perdendae pecuniae, subuere- retur ne verterem animum erga se meum. Vt igitur et illorimi expectationem fallerem, imo potius declararem me non esse tam iniquum vt priuatum casum imputarem regioni, aut tam inco-
3:; gitantem vt ob iacturam tantulam vel in me vel in amicos, quos in Anglia reliqueram, prouocarem tanti principis iram, simulque Mont- ioio meo testatum facerem me nihilo secius aftectum esse in
II. in Brabantia Cancellario B : consiliario a. i6 quaeque /3: quanque a, 19. ay : Donariensi /3. mare B : nauim a. 22. pene . . . praedone acid. /3.
26. angelatorum B : coronatorum a. 34. iniquum B '■ inconsideratum a.
tam incogitantem acid. B. 37- secius B : secus a.
18. viginti septem] Erasmus' me^mory is again wrong by four years. C£ p. 2. and see Ep. 126.
1523-4] EEASMUS TO JOHN BOTZHEIM 17
amicitia quam antea fueram affectus, visum est protinus aliquid aedere. Quum nihil esset ad manum, tumultuarie paucorum dierum lectione congessi syluam aliquam Adagiorum, diuinans hoc libelli, qualis qualis esset, vel ob vtilitatem versaturum in manibus studio- sorum. Hoc argumento declaraui quam non refrLxissem in amicitia. 5 Tum adiecto Carmine cuius ante memini, testificatus sum quam non essem infensus vel regi vel regioni ob pecuniam ereptam ; nec male eessit hoc meum consilium. Ea moderatio candorque mihi tum plurimos amicos conciliauit apud Britannos, viros eruditos, probos ac potentes. Id opusculum paucis post annis excudit Badius noster, io adiectis a me pauculis et recognitis Graecis potissimum ; mox Matthias Schurerius Argentorati, quum ego interim copiosiorem syluam collegissem in Venetam aeditionem, quae prodiit ex officina Aldina. Porro quoniam videbam hoc opus sic esse gratiosum apud studiosos vt victurum appareret et a multis typographis certatim 15 aederetur, iterum atque iterum locupletaui, vt se dabat vel ocium vel maior librorum copia. Postrema manus aedita est apud Ioannem Frobenium, anno a nataH Seruatoris 1523. Porro dum locupletandis Adagiis nonnullos autores relego, obiter Collationes aliquot annotaui, magis indicans ac praebens aliis exemplum futuri operis quam 20 librum insta cura absoluens. Est autem liber \tius de Parabolis siue Similibus ad Petrum Aegidium, iureconsultum et ciuem Antuuer- piensem, quondam mihi studiorum sodalem.
Portasse non abs re fuerit huic generi subnectere Opus Epistolarum, quanquam non est aliud omnium cui minus faueam. Indultum est 35 hic plus satis amicorum affectibus, praesertim quum hi saepenumero prò tempore mutentur in diuersos ; qua de re satis testati sumus in prima postremae aeditionis epistola, quae prodiit ex officina Fro- beniana anno 1521. Et quod tum diuinabam, post nimium veris experimentis comperi Ees enim ipsa docet quosdam ex iuratissimis 30 amicis, quos Pylades poteram dicere, factos hostes acerrimos, sum- mam ingratitudinem cum summa perfidia copulantes, non ob aliud nisi quod noUem palam dare nomen pcriculoso negocio, quod semper ariolatus sum in perniciosam seditionem exiturum. Atqui ego nemini renunciaui amicitiam, vel quod in Luterum esset propensior ^; vel quod a Lutero alienior. Tali sum ingenio vt vel ludaeum amare possun, modo sit alioqui commodus conuictor et amicus nec me coram blasphemias euomat in Christum. Atque hanc ciuilitatem arbitror vtiliorem ad finiendum dissidium. Ac leuiter sane me
.9"Et^ "re 'r-emitto a^.. T^'^"^^ ' ^ '''''''''''' "^ ^^^ ^^' «'^''- ^•
2Ó^ amicorum] Ali the early editions published by bis friends Cf Ann -, of Er.smus- ktte.s were nominally 34. Atqu/eiÒ e.eat d ^'-àl"^ '^
34- Atqui ego] repeated p. 33. 20.
18 LETTEES OF ERASMUS [1523-4
commouet, quod quibus ante scribebar Sidus Germaniae, Princeps vere Theologiae, Antistes bonarum literarum, nunc sini alga vihor ; siquidem gloriosos illos titulos, qui milii nunquam non fuere molesti, lubens illis resigno, amicitiae foedus nulli volens remitto.
5 Tentauimus et declamationem, ad quam magis eramus natura compositi quam ad illa collectanea, in quae tamen maxime nos impulit nescio quia genius. Itaque lusimus olim Laudem ac vitupera- tionem matrimonii, quae nunc pars est libelli De ratione conscribendi epistolas. Id fecimus in gratiam clarissimi iuuenis Guilhelmi Mon- 10 tioii, quem tum in rhetoricis instituebamus. Hunc quum rogassem ecquid placeret quod scripseram, ille festiuiter, 'Adeo placet vt mihi piane persuaseris esse ducendam vxorem.' Tum ego, ' Suspende sen- tentiam donec legeris diuersam partem.' 'Istam ' inquit 'tibi habe, mihi prior placet.' Is iam post tertiam vxorem celebs est, fortasse
15 ducturus quartam; adeo facile est perculisse plaustrum, quo sua sponte inclinatur. Sed admodum iuuenes vix annos nati viginti scripsimus in eodem genere Laudem vitae monasticae, hoc est solitariae, in gratiam amici cuiusdani, qui nepotem quendam vena- batur proselytum quem in nassam pelliceret. Item ante annos
20 viginti tres Encomium artis medicae, rogatu cuiusdam amici, qui nuper Caroli Caesaris medicus fuit. Repperi inter schedas Episcopi responsionem ad populum sibi gratulantem, nec satis memini qua- nam occasione ea mihi scripta fuerit. Nam Consolationem de morte filii praemature praerepti scripsi Senae, quum Alexandrum archi-
25 episcopum ecclesiae diui Andreae, lacobi Scotorum regis fìlium, instituerem. Sed multo ante apud Anglos descrij^seram Declama- tionem Lucianicae respondentem contra tjTannicidam, huc prò- uocante Thoma Moro, tum studiorum sodali, qui nunc Anglorum regi est a thesauris. Querimoniam pacis scripsimus ante annos
30 ferme septem, tum primum in aulam principia acciti. Agebatur magnis studiis vt Cameraci sjmodus esset summorum orbis princi- pum, Caesaris, regis Galliarum, regis Angliae, Caroli nostri, atque ibi pax coiret inter illos adamantinis, vt aiunt, vinculis. Haec res potissimum agebatur per clarissimum virum Guilhelmum a Cieruia,
35 et reipublicae iuuandae natum Ioannem Syluagium, Cancellarium summum. Obstabant buie Consilio quidam, quibus inutilis est rerum tranquillitas, quibusque iuxta Philoxeni sententiam (qui dixit suauis- simas esse carnes quae carnes non essent, suauissimos pisces qui
IO. Hunc ... 16. inclinatur add. fi. 32. regis Angliae add. fi.
17. vitae monasticae] Cf. p, 37. 3 n. Cambrayin March 1517 see Creighton,
21. Episcopi responsionem] Ut. Ep. iv. 241, 2. As this passage was
48. 6 n. written in 1523, Erasmus' calculation
31. Cameraci] For the coiiference at ia again incorrect.
1523] EEASMUS TO JOHN BOTZHEIM I9
pLsces non essent) maxime placebat pax quae pax non esset, et bellum quod beUum non esset. Itaque iussu Ioannis Syluagii scripsi Pacis querelam. Nunc res eo profecenint vt parandum sit paci epitaphium, quandoquidem nulla spes est eam reuicturam ; sed in his sunt quae seria ducunt, vt ait Fiaccus.
Moriam lusimus apud Thomam Morum, tum ex Italia reuersi ; quod opus quum mihi sic esset contemptum, vt nec aeditione di- gnarer (nam aderam Lutetiae, quum per Eicardum Crocum pessimis formulis deprauatissime excuderetur), tamen vix aliud maiore plausu exceptum est, praesertim apud magnates. Paucos tantum monachos, io eosque deterrimos, acTheologos nonnullos morosiores offendit libertas ; sed plures offensi sunt, vbi Lystrius adiecit commentarios, quod antea profuerat non intelligi. Conceperamus id temporis animo tres simul declamationes, Encomium Moriae, Naturae, et Gratiae ; sed quo- rundam morositas fecit vt verterem consiHum. Admodum ado- 15 lescens aggressus sum Antibarbaros ; nam et hoc opus arbitror ad declamatorium genus pertinere. Quanquam autem et in his quae recensui, pleraque sunt quae pertinent ad institutionem vitae, tamen haec quae nunc commemorabo, serio nobis scripta sunt ad xitae rationem ac pietatem. In his est Panegyricus quem Philippo prin- 20 cipi porrexmius primum ex Hispania reuerso ; quem sic laudauimus vt eadem opera submoneremus, quid esset bono principi spectandum ; quod satis testati sumus in epistola ad Ioannem Paludauum, quam tum operi adiecimus. Praeterea libellus De principe Christiane quem Carolo nunc Caesari porreximus, recens in aulae principalis 25 famuhtmm acciti, vt essemus inter principia consiliarios. Atque hoc pacto prmium fidelis consiliarii partes sumus auspicati. Hoc enim epitheton solenniter addi solet consiliariis, quum plerique prancipes nihil minus ament quam vere tidos consiliarios, et plerique consiham nihil minus praestent quam cognomentum suum. Et ,0 tamen huius libelli liberiate nemo magnatum offensus est. Femnt boni principes liberam admonitionem, seditiosam licentiam non lerunt.
Enchiridion militis Christiani coepimus ante annos ferme triginta tum agentes in arce Tornahensi, quo nos pestis, quae tum Lutetiae 35 desaemebat, propulerat. Ees est casu nata. Erat in ea arce quidam
8. Ricardum Crocum a : nescio quos 0. i8 sunt B ■ «Jnf
. ^^_sunt , : serio . . . suat ,u.e faLnt a. Jo^' I^^hif est '„!%. \l ZTi
5. Flaccus] A.P. 451. TO T i -. T
8. Ricardum Crocum] The chance ed ti"on^M ""^^ ^"^ *^' ^''^ ^"'^''
made in /b is doubtless dui to the .ifg^ft 6 a' ^1 u '^'^^ ^
ing tone in which the edition "1^0 fkén of . ^T^T'? ^'- ?" 34- 6.
of. For the circun.stances s^e E^^tr Ep 'lé;'^"" ^^ ^'^" ^"^'"^ ^'"^"S- ^«
C 2
20 LETTERS OF ERASMUS [1523-4
amicus mihi Battoque communis. Huic erat vxor singulari pietate praedita, ipse nulli peior quarn sibi ; homo profusus, scortationibus et adulterila opertus, alioqui comis ad omnem conuictum. Theologos omnes fortiler contemnebat, vno me excepto. Vxor mire satagebat 5 de salute viri Haec per Battum mecum agit vt aliqua notarem scripto, quae religionem incuterent homini ; sic tamen ne sentii-et haec vxoris impulsu geri. Nam erat et in hanc saeuus vsque ad plagas, more videlicet militari. Obsequutus sum, annotaui quaedam ei tempori congrua. Ea quum placerent etiam eruditis, praesertim
IO Ioanni Viterie Franciscano, cuius erat in illis regionibus autoritas summa, posteaquam riirsus e Lutetia pestis vndique saeuiens Louanium nos profligasset, per ocium absoluimus. Libellus erat aliquandiu neglectus. Mox mire coepit esse vendibilis, idque potis- simum commendatione quorundam Dominicalium, quorum aliquam-
15 niuitos Dui>er alienauit addita praefatio ad Paulum Volzium Abbatem, virum moribus, vt si quis alius, pure Christianis. Huic adieceramus Epistolam paraeneticam ad Adolphum principem Veriensem, tum admodum puerum. Praeterea duas Precationes ad Virginem Matrem, in gratiam matris illius, hoc est Annae dominae Verianae, stilo
20 iuuenili et ad illius affectum accommodato potius quam ad meum iudicium. Post, vnam addidi ad lesum, magis ex animo meo. Accessit pars temporariae Disputationis clini habitae cura Ioanne Coleto, de taedio lesu, si tamen haec pertinet ad morum institutionem. Hoc .anno, hoc est 1524, emisimus Exomologesim, siue De ratione
25 confitendi commissa sacerdoti.
Quin bis maiora sum ausus, explicui paraphrasi epistolam Pauli ad Romanos. Mox vbi successus audaciae et amicorum hortatus me subinde longius prouocarent, absoluimus Paraphrases in omnes epistolas Apostolorum. Hoc opus quoniam non perpetuo labore, sed
30 ex interuallis absolutum est, sic vt post vnamquamque portionem absolutam statueremus ab hoc genere temperare, factum est vt praeter morem meum operis summa non sit vni dedicata. Post, hortatu Matthaei Cardinalis Sedunensis idem nuper ausi sumus in Matthaeum. Hoc lucubrationis dedicauimus Carolo Caesari, cui
35 scimus industriam nostram fuisse gratissimam. lam desieram cogitare Trcpì tov Trapa<f>pa.(eLv, et ecce multis in hoc stadium reuo- cantibus absolui Paraphrasim in Ioannem, quod is prae caeteris multis difEcultatibus remoratur lectorem. Nec hic licuit quiescere : coepit efflagitari Lucas, quod apud hunc multa sint cum nullo Euan-
2. e : profusus scortationibus, a io. Vitrario 5 n. posteaquam $:
quum pcst a. 23. pertinet 5. 24. Hoc ... 25. sacerdoti add. 0. 26. Quia his ^: Deinde a. 31. genere 0: labore a. 32. praeter morem meum add. j3. 35. lam ... 21. 9. felix^: Nunc excuditur Paraphrasis in loannis Euangelium, dedicata Ferdinando, Caroli C'aesaris fratri a.
152 3-4 J ERASMUS TO JOHN BOTZHEIM 21
gelistarum communia, adeo nunquam deerat efflagitandi lemma. Hic labor dicatus est Anglorum regi Henrico, eius nominis octauo. Marcum denique quidam insignis amicus suasit addendum, ne lacuna in medio vacans inuitaret aliquem, qui suis admLxtis operis in- tegritatem interrumperet. Hoc opus dicatum est Galliarum regi 5 Francisco, eius nominis primo. Eestabant Apostolorum Acta, pars Euangelii secundum Lucam. Ea dicauimus Clementi summo Ponti- fici, huius nominis septimo. Apocalypsis nullo modo recipit para- phrasten. Hic itaque tandem Paraphi-aseon finis satis felix. Nec enim alius labor milii minus inuidiae conflauit quam Paraphraseon. ic Scripsimus et in Psalmos duos commentarium, quibusdam magnis flagitationibus ad hunc laborem vocantibus. Verum hic non solum deterret operis tum magnitudo tum difficultas, verum etiam turba commentariorum, vt periculum sit ne prophetiam obruant citius quam explanent, Attamen tertium Psalmum paraphrasi expli- 15 cuimus in gratiam eruditi amici Melchioris Viandali. Scripsimus et in precationem dominicam Paraphrasim, rogatu lodoci siue lusti Vuissenburgensis, Secretarli regis Poloniae. Nuper absoluimus Con- cionem De misericordia Domini ad preces sanctissimi praesulis D. Christophori Episcopi Basiliensis, qui buie titulo sacellum quoddam 20 dedicarat; et eodem tempore Comparationem virginitatis et mar- tyrii, ad preces integerrimi viri Heliae Maccabaeitici apud Agrippinam collegii moderatoiis. Nam Concionem de puero lesu pridem scrip- seram rogatu loannis ColetL Methodum verae theologiae iam saepius aeditam recognouimus ac locupletauimus anno 1522, ac rursus anno 2- proximo. "
Equidem gloriari consueueram quod, quum tam multa loco serioque scripsissem, nullum adhuc mortalium meo stilo nominatim laceras- sem; sed hanc gloriam inuidit mihi nescio quis malus genius Quanquam hactenus defendi laudem innoxii stili, quod in neminem 30 strmxi ferrum, nisi prouocatus odiose; neque cuiquam respondi nisi modestia vicerim aduersarium interior virulentia. Nam arbitror hoc Ita liquere e scriptis meis, vt mihi tantum laudis Uceat citra lactanbae notam arrogare. Primum illud erat in votis, vt nec impetitus a quoquam, nec impetens quenquam, incruentò calamo ,, luderem perf^etuo. Sed hic bis infelix fui ; primum quod a multis sum odiosissime libris aeditis impetitus, atque etiam ab bis de quibus nihil vnquam fueram male meritus ; deinde ab his, quos mihi nec pulchrum erat vincere, nec concertatores habuisse magnificum ac ne frugiferum quidem. Itaque quoties bue necessitatis adactus 40 sum, XaK^rcCo., rem quam possum verbis paucissimis perstringens. IO. enim add. 0. 12. Verum ... 24. Coleti add. B. 20 y . moderatori fl
22 LETTERS OF ERASMUS [1523
Nec vili mortalium huiusmodi lucubrationum mearum quicquam dicaui ; siue quod eas victuras esse nec sperarem nec optarem, siue quod nolleni quenquam inuidia degrauare, quod ego per omnem vitam prò viribus caui, ne quid ex me molestiae rediret ad amicos. 5 Martinus Dorpius instigantibus quibusdam primus omnium coepit in me velitari ; cui respondimus vt amico amice, vnica epistola patrocinantes Moriae et Nouo Testamento. Nec ob hanc velitationem discissa est nostra necessitudo, quod scirem illum non odio mei bue venisse, sed iuuenem tum ac natura facilem aliorum impulsu pro- io trudi. Successit buie lacobus Faber Stapulensis, vir integer et eruditus mibique vetere iunctus amicitia. Cui sic respondimus, vt eam ntcessitatem fatis imputare maluerimus quam homini ; nec ob eum casum, tametsi grauem, illi nostram amicitiam renunciauerimus. Nani et hodie manet incolumis inter nos beneuolentia mutua. Hic 15 mibi periit opera dierum duodecim. Nec ita multo post prosiliit Eduardus Leus, ex amico subito factus hostis, qui sic aggressus est vt piane noUet (waypilv, sed internitione conficere totum Erasmum ; cui respondimus tribus libellis, tametsi secunda aeditione primum omisimus, quod is tantum ad virulentias illius et plus quam muliebres 20 rixas responderet, ex quibus ad lectorem nulla redire posset vel vtilitas vel voluptas. Hic mihi perierunt dies simul scribendo et aedendo (nam omnes paginas ipse correxi) quinquaginta ; id possum decere testibus. Prorepsit deinde lacobus Latomus, tum laureae Theologicae candidatus, quae nescio quo pacto iam annis aliquot 25 Louanii vix vili contigit, nisi prius aedito specimine oT.'Ko0avTia?. Huius libello, quoniam obliquis strophis hominis ingeniuni referebat plusquam Aa/ciuviKÌÒs respondimus, interim et ab aflfectibus tempe- rantes; quoniam spes tum erat hominem aliquando sumpturum mores aliquanto candidiores. Hic mihi periit triduum, excepto 30 tempore quo legi libellos illius, dum curru vehor. Subornarant et Atensem, eius Academiae tum Vicecancellarium, probum virum et in re Theologica nullo illic non superiorem, denique nec in- humanum et mihi satis amicum, sed ingenio iritabili. Et aderant artifices, qui quamuis placidum ingenium possent in rabiem agere, 35 certe illum impulerunt in mortem. Nec enim erat illius aetas ac valetudo par huiusmodi tragoediis sustinendis. Hunc, inquam, sub- ornarant vt in publica schola, in actu solenni, miris strophis ac dicteriis obliquis perstringeret me, etiam haereseos notam impingens,
2. sperarem .. . optarem 0 : sperem . . . optem a. 11 fl- veteri a
30. 0 : Subornanint a. i^- p . veceii a.
22. correxi] With Martens and Fro- later years ; these replies to Lee were ben it appears that Erasmus did net the first books published for him by correct liis own proofs, at any rate in Hillen,at Antwerp.AprilandMay 1520
1523] ERASMUS TO JOHN BOTZHEIM 23
quod plus satis laudassem matrimonium. Hic mihi iam satis fecerat, primum missis ad me huius rei gratia Martino Dorpio et Aegidio Delpho, deinde colloquio familiarL Mox igitur aedito libello respondi, non Atensi sed hominum suspicionibus, magis illius causam agens quam meam. Et quoniam haec ex composito gei-ebantur, 5 tumultus tumultum excipiebat. Sic enim putabant foie, vt me profligato ex Academia simul omnes linguae cum bonis literis demigrarent in rem malam. Eodem ferme tempore clamatum est a monachis Londini in Anglia, Lutetiae in Gallia, Bruxellae in Brabantia, idque in frequentissimis concionibus, in me quod ver- io tissem, In principio erat sermo, prò eo quod erat, In principio erat verbum. Et hunc tumultum libello compescuimus, declarantes eos qui sic clamassent prorsus insanire ; quanquam id eruditis abunde perspicuum erat, etiam ante quam nos verbum vllum faceremus. Primus omnium scripserat aduersus Nouum Testamentum obscurus 15 quidam a nobis versum, cui satis habuimus epistola respondere suppresso nomine.
laraque finis videbatur futurus huius mali, quum ecce de repente nobis ex Hispania prosilit lacobus Lopis Stunica, homo, quod illius scripta declarant, gloriosus, effrons, excors, sibi mire pulcher, ser- 20 monis amari; dicas natum huiusmodi tragoediis. Praecesserat rumor atrox, et liber ipse miros habebat fumos. Huic paucis respondimus, nec aeque poenituit vili respondisse. Is vbi se Romam contulit, illic triumphum acturus de tam bello libello, rursus emisit in me librum, cui titulum fecit Blasphemiae et impietates Erasmi ; quo 25 nihil vnquam prodiit insanius. Itaque Cardinalium ordo vetuerat excudi; excusimi tamen clam per monachos quosdam, apud qucs sacrosancta est Pontificis autoritas, quoties ipsis est commodum, rursum vetuerunt distrahi. Vix huic responderam paucis et con' temptim, vt merebatur, dum alius prouolat libellus, praecursor 30 illorum trium, in quibus velut optimus histrio declarauit quantum valeat maledicendo. Itaque de eodem, quod aiunt, oleo responsum est huic quoque. Aderat frater viro, Sanctius Caranza, Theologus Complutensis, qui Stunicam defenderet in tribus dumtaxat locis, quos delegerat, et dum me conatur haereticum facere, sese deckraret 35 impudentem sycophantam ; et huius libello respondimus. Et inuenit Roma, qui tales naenias legant. Arguii enim esse qui legant, quod sint qui emant, quum vix vsquam illic inuenias venales libros
3. familiari add. 0. 16. a nobis versum om. 0. or derlaraf fi
37. quod 0 : quum a. '^^" «l'^ciarat 0.
15. obscurus quidam] Probably the 375; a letter whieh mar well be clas^ed person answered in Lond. iii. i, LB. among Erasmus' Apologiae. ^ ^'^'^*^
24 LETTERS OF ERASMUS [1523-4
sanctonim patrum, qui faciunt ad pietatem. Imo non desunt qui credant talibus praesidiis recto defendi statum ecclesiae ; cuius negocii cuna illud sit caput, vt apud omnes pondus habeant Romani Pontificis constitutiones, iste re ipsa docet quantum illis sit tri- 6 buendum apud alias nationes, cum ipse Romae toties impune rideat Pontificum et Cardinalium edicta. Respondent non alitar Stunicam tolerari Romae quam Pasquillum. Verum Pasquillus et leuius insanit, et semel duntaxat in anno. Iste posthubitis rebus omnibus nihil aliud agit ; et hanc putat mirificam quandam felicitatem. De
IO Caranza nihil audio, sed Stunica totus etiamnum in negocio est : obambulat, ambit, satagit apud Pontificem, vt liceat tres illos admirandos libellos aedere cum autoritate. Equidem demiror quo- rundam hominum perditam impudentLim, qui quum vitro tanta virulentia incessant alios benemereri studentes, toties deiJrehensi
15 in manifestis erroribus, tamen quasi re bene gesta rursus prodeant in harenam, vitro prouocantes ad certamen. Nee se purgant interim, sed pergunt in alios lutum lacere. Ego certe, si quid mihi simile accidisset, abderem memet in solitudinem, et puderet rursum in eruditorum hominum prodire theatrum. Veniam exorat qui studens
20 promereri labitur ; quis autem ignoscat bis qui sic impetentes alium ipsi turpissime labuntur? Stunica primitias suae maledi- centiae aediderat Compiuti. Verum quum essent pauci qui talem librum vellent emptum, velut €/x7ropos Romam merees suas depor- tauit. Quumque reliquas sycophantias per Leonem Pontificem non
jj liceret aedere, post huius obitum interregni tempore vulgauit, vt dixi, quaedam, aediturus plura, ni Cardinalium edicto semel atque iterum fuisset cohibitus. Nam Adrianus complures menses haesit in Hispania, priusquam se Romam conferret. Quumque apud hunc quoque frustra molitus esset vt liceret quod scripserat emittore, mox
30 ab huius obitu rediit ad ingenium ; dumque Cardinales inclusi de nouo Pontifico creando decertant, emisit conclusiones aliquot ex om- nibus meis lucubrationibus decerptas, adornans interim et reliqua in vulgus dare. Et fecisset, ni Clementis septimi autoritas hominem palam furentem compescuisset. Et buie igitur libello paucis respon-
35 dimus, quanquam et ante iam responderamus.
Est Louanii Theologus quidam Carmelita, qui se gloriari solet
habere linguam prò calamo ; et omnino linguam habet, sed dignam
I. ^: faeiant a. Imo ... 9. felicitatem add. 0. 21. Stunica ce ro.
sponderamus 13: Simili impudentia Eduardus Leus, quum rem tam'infelfcite^ gessent rur.us aliud opus in me scripsit ; neque quicquam obstat quominus prodierit in lucem, nisi quod typogr.phi Londinenses diuinum opus non d^l^^ia! rentur SU.S praelis ; quo nomine vehementer etiam illis indignatur, et pericùlum est ne in illos quoque scribat aliquid a. "'-"i , et periculum
36. Carmelita] Nicolaus Egmondanus.
1523-4] EEASMUS TO JOHN BOTZHEIM 25
vsu quem indicauit Catullus. Huic ludus est Erasmum in compota- tionibus, in praelectioniljus theologicis ac publicis etiam concionibus haereticum vocare, ac tantum proficit vt apud omnes qui sani sunt, insanus habeatur. Et huius exemplum imitantur complures, qui vel hoc solo nomine putant se videri magnos Theologos, si quos 5 lubuerit appelient haereticos aut schismaticos aut falsarios, quasi idem non possint aurigae. Is igitur publicitus in ordinaria lectione mihi duo leuia crimina impegit, haereseos et falsatae scripturae sacrae, quod in epistola ad Corinthios priore verterim id quod solum repperi apud Graecos: Non omnes quidem dormiemus, sed omnes io immutabimur. Hanc calumniam insigniter impudentem libello breui refellimus, sed absque conuicio, suppresso etiam hominis nomme, et tamen indignatur. Age, si ipse putat aequum fore vt aliquis ipsi indignetur abstergenti lutum, quod quispiam iniecisset in candidum ipsius pallium, quod solum habet candidum, fatebor 15 aequum vt mihi indignetur, quod tam impudentem calumniam refello etiam ipsius interim nomini parcens. Et quum bisce moribus omnibus bonis displiceat, vni sibi displicere non potest. C'iamat in libellos famosos. Non sunt libelli famosi qui tuentur innocentiam aduersus furiosam calumniam ; sed lingua famosa est, quae manifesto 20 mendacio tam atrox crimen impingit immerenti, vel potius bene- merenti. Idem nuper in libello Colloquiorum quatuor haereses deprehenderat, atque hoc nomine nusquam non triumphabat, in compotationibus, in concionibus, in colloquijs, in praelectionibus, praeter haereses nihil habens in ore. Et huic calumniae paucis 25 respondimus. Huius intemperiis Adrianus Pontifex imposuerat silentium, misso diplomate quo diligenter praecipiebat ne quid blateraret in Erasmum. Siluit ad tempus, licet aegre. Mox a morte Pontificis rediit ad pristinos clamores, quasi quod recte praecipit Pontifex non oporteat esse perpetuum. Itaque reuersus ad ingenium 30 pristini silenti! iacturam diligentia maledicendi sarsit. Praelegebat Euangelium Matthaei, nec raro iaciebat aliquod saxum in caput meum e cathedra theologica, sed tam impudenter vt nullus scurra possit impudentius, tam ridicule vt bona pars non ob aliud veniat m lUius auditorium quam vt rideat ; nec desunt qui interpretentur 3- hominem studio sic ineptire, vt inueniat auditores. Emiseram ' Apologiam de loco in epistola ad Corinthios: Omnes quidem re- surgemus, sed non omnes immutabimur. Ea quum tam manifestis argumentis diluissem hominis calumniam, vt digitis (quod aiunt) res sentiri possit, tamen perinde quasi nihil esset responsum, non 40 pudmt haec dicere publicitus: Hic, inquit, multi sunt qui fauent 6. aut falsarios add. P. 25. Et . . . 26. 30. administretur add. 0.
I. Catullus] 98. 3, 4. g. Corinthios] i. 15. 51.
26 LETTERS OF EEASMUS [1523-4
Erasmo, ego tamen non tacebo verum. Qiiicquid tenet ecclesia, huius contradictorium est falsum et haereticum : Erasmicae lectionis con- tradictorium tenet ecclesia : ergo Erasmi lectio est falsa et haeretica. Capite Matthaei 3. quo prò eo quod erat ' Poenitentiam agite' verteram £ ' Resipiscite,' hic ille, Erasmus, inquit, negat poenitentiam, quasi poenitentiam agore sit Latinis idem quod explere satisfactionem prò commissis indictam ; aut quasi poenitentiae vox dieta sit a poena, ac non potius a pone tenendo, hoc est a posterius intelligendo, quemad- modum Graecis fj.fTa.voia' aut quasi ideo sublata sit satisfactio, si
IO peccator iubeatur resipiscere. Capite sexto piane ilorebat illi Theo- logia. Negabat quicquam absurdius potuisse fieri quam quod prò 'Dimitte' et 'Dimittimus' nouasseni 'Remitte' et 'Remittimus.' Remittere, inquit, declarat iterum ad aliquem mittere. Quis nunc orat vt iterum ad se mittat Deus peccata per confessionem abolita ?
15 Demiror quur non eadem opera rideat in Symbolo Fidei atque in ipsis adeo Euangeliis remissionem peccatorum toties iteratam : quur hic non iubet scribi ' Dimissionem "? Quin iisdem dicteriis exagitat caput Lucae septimum, vbi bis ponitur remittendi verbum, ' Remit- tuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum,' et mox, 'Re-
20 mittuntur tibi peccata.' Non vidit ille Corebus, quicquid hic blater- auit in meam versionem, cadere in lectionem ecclesiasticam. Secundo Matthaei capite prò ' Omnis Hierosolyma ' verteram ' Tota Hierosoly- moi-um vrbs,' non damnans quod erat versum, sed explanatius eloquens quod sensit interpres. Hic e suppositionibus sophistarum
25 demonstiauit non posse eundem esse sensura in verbis meis, qui est in verbis interpretis, propterea quod in meis non possit esse suppo- sitio prò singulis generum aut prò generibus singulorum. Huius- modi naenias quotidie deblaterat homo senex, Theologorum Louanien- sium corypheus ; et mirantur Pontificis negocium parum succedere,
30 quum per tales bisce modis administretur. O dignos homines, quos ociosos alat mundus ; o Theologum grauem ac dignum, cui cordati ciues crfdant suos liberos ! Et huic calumniae paucis respondimus. Habet hic compotorem qui et ipse magnis vigiliis librum in me molitus est, aediturus si Vicarium ordinis nactus sit aeque insanum
35 atque ipse est. Nulla res magis commendauit Lutherum orbi quam hominum huiusmodi mores.
Quin et Nouo Testamento prodituro vnam atque alteram apologiam adiecimus, diuinantes non defuturos qui calumniarentur. Sunt et
9. aut 7 : vt 0. 31. Theologum grauem ac aid. B. 02 Et oc i,i=fi
est a : Nam hanc quoque prouinci.m suscipit, quo plures arceat a bon'isliteris 0 : >am hanc prou.nciam . . . literis 7: Nam hanc prouinciam . . . quo plus arceat . . . literis 5. *- • . . viuu ^(lua
20. Corebus] Cf, Verg. Aen. 2. 341 6 and 407-8, and Servius ad loc.
1523-4] ERASMUS TO JOHN BOTZHEIM 27
epistolae caeteris admixtae aut separatim excusae, quae videri possint Apologiae, qualis est illa ad Mai-cum Laurinum, ad lacobum Hoghe- stratum. Sed a rixarum commemoratione libenter discedo. Et iam rixandi videbatur finis, nisi subito ac praeter omnem spem exortus fuisset Vlricus Huttenus, ex amico repente versus in hostem, tantum 5 valet apud leues homines mala lingua ; hoc nenio scripsit in Erasmum hostilius. Et tamen non eramus responsuri, nisi graues amici iudicassent hoc ad meam existimationem interesse. Esiit itaque Spongia ipso titulo stili moderationem poUicens ; quam tamen vadeor nonnullis nequaquam praestitisse, quum ego teste conscientia io summo studio sim adnixus ne quem omnino per oceasionem attin- geret mea defensio, ipsi etiam Hutteno parcere studens, quantum res ipsa pateretur. Qui Hutteni famam apud omnes sartam tectam volunt, illis indignentur qui hominem suis mendaciis bue per- pulerunt, magis etiam istis, aut iisdem potius, qui hoc summis 15 viribus agunt vt in mortuum etiam stringam calamum. Quod tamen a me nunquam extorquebunt ; nec enim libet furere, et video rem prorsus exisse in rabiem. Proinde posthac non est animus cum istiusmodi gladiatoiiis libellis congredi. Primum ad- nitar vt hanc conscientiam approbem Christo, speroque futurum vt 20 consUii mei rationem optimus quisque suo calculo comprobet. Istis vero rabulis, qui prorsus nescire videntur quid intersit inter scribere et furere, equidem malefacere malim quam maledicere, si Chris- tianum esset omnino cuiquam maleuelle. Ab iis vero qui Spongiam atrocem ac procacem videri volunt, tantum illud petam, cogitent 25 quam non vulgariter dilexerim Hutteni ingenium, quanto candore, quot aeditis scriptis illum nondum admodum celebrem orbi com- mendarim, quot epistolis illum praedicarim apud amicos, prae- sertim apud R. Card. Moguntinum. In quadam epistola confero illum cum Thoma Moro, quo viro multis iam seculis nihil sol vidit 30 integrius, candidius, amicius, cordatius. Huius se vehementer dis- " similem probauit Huttenus, meque vanum praeconem fecit. In opere Noni Testamenti iam tertium aedito quam non vulgari affectu laudes illius persone ! Iam et illud cogitent, quam illi nulla a me praebita est occasio recedendi ab amicitia, quam non oportuit absque 3^ grauissimis causis rescindere ; deinde quam ille non solum violarit "' amicitiae iura, verum etiam velut ex insidiis plusquam hostiliter
1. aut . excusae add. 0. 2. qualis . . . Hoghestratum add. p. o Et iam ... 33. 33. Catalogum add. /3. •^'
2. Laurinum] Lond. xxiii. 6, LB. 30. Moro] In Lond. x. 30, LB. 447. 650 It ^vas first pnnted with the first 33. Noui Testamenti] In a note on edihon ofth^s Catalogns Thess. i. 2 (p. 5x6 . Theeulogyof
Hoghestratum] Lond. xvi. 19, Hutten is also found in the editiona ^'^•45a- of i5i6and 1519.
28 LETTERS OF ERASMUS [1524
impetierit et famam et vitam amici. Nani omnino res ipsa loquitur Huttenum non alio Consilio scripsisse sic in me, quam vt calamo iugularet quem gladio non poterai. Et vt sibi videbatur vir fortis, sic cogitabat : ' Seniculus est, valetudinarius est, meticulosus et im- 5 becillis est, mox efflabit animam, vbi legerit haec tam atrocia.' Hoc illum cogitasse, voces etiam quas iactabat arguebant.
Nunc appellabo conscientiam illorum qui Huttenum domestico nouerant, quanquam et hi quibus cum ilio nulla erat familiaritas, norunt quam fuerit omnis illius vita militaris, ne verbo vtar acer-
10 biore ; et tamen in tota Spongia nusquam obiicio luxum, quem illum nec miserabilis ille morbus dedocere potuit, nusquam aleam aut scorta, nusquam profusione decoctam pecuniam, conflatum aes alienum ac frustratos creditores. lam illa facinora quae designaiiit, extorta a Car- tusiensibus pecunia, truncatis aliquot monachis, impetitis in via publica
15 tribus abbatibus, ob quod facinus vnum e famulis deprehensum decollauit Comes Palatinus — haec, inquam, atque huius generis permulta etiam populus vbique nouit ; ego tamen nihil horum in Spongia refrico, nec in hostem regero vera notaque crimina, quum ille in amicum atque etiam bene meritum tantam falsissimorum
;o criminum Lernam impudentissime congesserit. At in tota Spongia nullura praedonis, raptoris aut latronis aut decoctoris conuicium. Xam quod illic in genere dicitur, ad nullius contumeliam sed ad omnium vtilitatem pertinet. Et sunt quibus videor atrox in Spongia. Quas nugas ille expostulator, quam atrocibus verbis exaggerat ! Ego
25 in tam multis et vulgo notis an non potuissem esse disertus, nisi meum ingenium vehementer abhorreret a maledicentia? De vulgata ad Card. Moguntinum epistola sic refero, vt ipse solus fuerit intel- lecturus. Alterum facinus hoc etiam perfidiosius nec attingo, quod vtrunque condonaram amicitiae nostrae ; et ille putabat aequum vt
30 ob excusatum colloquium sic debaccharetur in amicum, idque in gratiam vnius aut alterius, quibuscum contraxerat nouam amici- tiam ipsi non magno futuram vsui. Si falsa crimina falsis retalias- sem, par pari relatum erat, nisi quod plausibilior est eius causa qui lacessitus prodit in pugnam. Nunc accrbus videor, qui sic lacessitus
35 tot sycophantiis ne veris quidera ao populo notis criminibus abutor ad mei defensionem. lam in inuidiam mei vulgarunt Martini Lutheri epistolam, priuatim ad amicum scriptam, de Spongia,
27. MoguntinumT Lond. xii. io, LB. de Erasmo priuatim scripta,deinde alia 477, in whicli Erasmus speaks well of ad Fabricium.' The former is referred
^'''^%^' M -n . ., . ^'^' ''^ ^^^"'^ '«• ^E. 40I of 28 May i«2,
37 Lutheri] Apparently a confusion. published s. a. et l. as ludicium D ìlari
The letter about the Spongia is LE. 533, Lutheri de Erasmo Roterodamo Epistola
dated I Oct. 1523, in which these ad amiam, and also many times in
words oceur, ' edita est et mea epistola German. The latter does not concern
1524] ERASMUS TO JOHN BOTZHEIM 29
Quantum sit huic Lutheri iudieio tribuendum, in praesentia non disputo. Me certe nihii mouet ; illud requiro, quur qui liane epistolam aediderunt, non eadeni opera vulgarunt epistolas Philippi Melan- chthonis, quibus hunc Hutteni conatum detestatur vt pestifenim Euangelico negocio, et non semel insaniam vocat. Sunt apud me 5 tres illius epistolae ad diuersos amicos scriptae, in quibus execratur rabiosos libellos quos nobis subinde mittit nouum hoc Euangelium. Quanquam plura scripsit aliis. Ea premunt homines callidi, interim furiosis et anonymis aut pseudepigraphis libellis debacchantur, et post haec iactant se prò Euangelio decies mori paratos. Quur io igitur non docent Eomae? Magna est viuae vocis energia. Quur non debacchantur in Caesarem aeque atque in Pontificem ? Quia niinus tutum est. Vbi igitur votum martyrii? Certe docere de- buerant, ai nolunt prouocare. Non me fugit hoc fuisse consilium quorundam, qui se falso iactant Euangelii nomine, vt me hbellis 15 rabiosis obruerent, ne quid molirer in Lutherum. Fingant lapi- datum Erasmum, an ilico res illis bene sit habitura? Nec per- pendunt, si mihi tanta esset vlciscendi libido quanta illis laedendi, quantopere et potuerim et possim istorum causam affligere. Quia non agnoscat hic spiritum Euangelicum, quo mille iam annis caruit 20 mundus? Esto, sit Euangelicum libere debacchari conuitiis in noxios; verum manifestis mendaciis impetere caput immerentium. an et istuc exemplum Euangelicum est ? Vinum infundit vulneribus medicus Euangelicus, sed idem addit oleum ; et vinum infundit, non acetum. Isti quidam venenum infundunt prò vino. Neminem 25 occidunt gladio, sed sceleratius linguis et calamo.
Et tamen non habent quod obiiciant mihi, nisi quod nolim mei capitis periculo profìteri, quae vel non assequor, vel prò dubiis habeo vel non probo, vel nullo fructu professurus sim. Alioqui quis plura scripsit aduersus fiduciam ceremoniarum, aduersus superstitionem 30 ciborum, cultus et votorum, aduersus eos qui plus tribuunt hominum " commentis quam literis diuinis, qui pluris faciunt humanas con- stitutiones quam praecepta Dei, qui plus praesidii collocant in diuis quam in ipso Christo ; aduersus Theologiam scholasticam philoso- phicis et sophisticis argutiis corruptam, aduersus temeritatem quiduis 35 definiendi, aduersus praepostera vulgi iudicia? Quam vero non' blandiar summis etiam principibus, libri mei satis declarant. Haec is^inan^e Pontificem om. 7. 34. y. philosophis 13.
ll^'^Ty] ■ u «f«f^t fi°d that LE. 533 written at this time to Melanchthon •
was pubhshed at th..s time, and the 'Aediderunt in odium mei tuum de n^e
opening words of the next sentence iudicium' ^with Lut^.T's aboveV rur
also suggest that Erasmus has made sum Lutheri duas eph^tolas ' ^
a m-stake. He repeats his statement, 3. epistolasT MK .45 and .„., -
ho^vever, in Lond. xix. 113, LB. 703, the latter = HE 325-7 ''^ ^ '
30 LETTEES OF ERASMUS [1524
aliaque permulta, quae prò modulo gratiae mihi datae docui, con- stanter docui, non obstrepens cuiquam qui doceret meliora. Et Erasmus nihil docuit nisi eloquentiam. Vtinam istud persuadeant amicis meis /AaraioXóyois, qui constanter iactant, quicquid docuit 5 Luterus, hausisse e scriptis meis. Tametsi non inuideo laudem istam Lutero ; habeat in solidum, modo glorificetur Euangelium, Summa criminum meorum est quod sum moderatior ; et hoc nomine male audio vtrinque, quod vtramque partem horter ad tranquilliora Consilia. Libertatem non improbo charitate conditam. Ex rabiosa
IO maledicentia quid nasci potest nisi cruenta seditio ? Si nos Eomanam ecclesiam infamemus, et illa vicissim nostra prodat mala, nonne praeclarum spectaculum aedetur hostibus nostrae religionis ? Cle- mens oiTert sese paratum ad corrigendam ecclesiae corruptelam ; misit Legatum, quo nuUus optari potuit vel aequior vel humanior.
15 Et isti tantum maledicunt, quasi nihil sit illisdulcius rerum omnium confusione. His imputent, si principes tandem efferati saeiiire promiscue coeperint in fortunas et in capita plurimorum. Id si fiat, vereor ne quidam sero probaturi sint meam moderationem. Quis enini ferat istos quosdam, qui praetextu Euangelii nec principes
20 audiant nec Pontifices, nec ipsi auscultent Lutero, nisi quum est ipsis commodum? Alioqui et Luterus illis homo est, et humano spiritu ducitur, aut non scripsit ex animo suo. Magnum vero crimen, si quod nunc seditiose fit, cupio citra seditionem fieri, prin- cipum assensu ; qui si non facturi sunt quod optimum est, quid
i5 sceleris admissum est, quod illos admoneo ? Nec reuoco volentes incendium restinguere, sed eos damno qui oleum addunt camino et morbum, qui iam annis plus mille inueterauit, violentis pharmacis subito volunt toUere, maximo totius corporis periculo. Quam moderationem Apostoli praebuerunt ludaeis, qui a salina legis in-
50 olitae non poteraut abduci, eandeni opinor recte praestarent his, qui plurimis iam seculis tot conciliorum, tot Pontificum, tot insignium doctorum autoritatem sequuti, granatini huius recentis doctrinae mustum recipiunt. Et interim pono illos errasse, hos omnia vera decere. Agat vtraque pars Christianis rationibus Christi negotium, et
35 videbit quid sim prò mea qualicunque portione in medium allaturus.
Sed longius efferor, ad Huttenum redeo. Vtinam qui tragoe-
diam hanc excitarunt primum et nunc renouant, paterentur
Hutteni manes quiescere, neque nos bue perpellerent vt, quod dici
solet, cum laruis luctemur. Quanquam cum laruis pugnai, non qui
40 maledico libro, quem aliquis velut iniecto iaculo venenis tincto relinquens fugit e vita, respondet, sed qui mortuum non responsu- rum vitro criminatur. Ego Hutteni manibus, vbi mihi mors ho- 40. 7 : maledicum librum /3.
1524] ERASMUS TO JOHN BOTZHEIM 31
minis est nunciata, animo Christiano preeatus sum Dei miseri- cordiam ; et audio hominem sub mortem deplorasse, quod deceptus quorundam versutia lacessisset amicum.
Video me longius digiessum ab eo quod institueram, sed tamen non possum milii temperare quin in amici sinum effundam quod 5 bisce diebus comperi, quo piane intelligas quam non Euangelico spiritu quidam dissidiorum materias captent ac gignant, qui se vehementer Euangelii nomine iactitant. Eem narrabo. Autorem ipse facile diuinabis ; de quo quuni mihi frequenter relatum esset quod parum amice de me loqueretur, neglexi, adeo vt nec expostu- io larim in colloquio. Tandem vbi renunciatum esset quod me satis odiose dixisset prophetam Balaam, quasi mercede conductus essem ad maledicendum populo Dei, non arbitratus sum tam atrocem contumeliam dissimulandam, Itaque casu nactus hominem seduco, rogo num verum esset quod ad me delatum erat. Die tergiuersatur, 15 nec inficians nec confitens. Tandem vrgenti respondet id dictum fuisse a mercatore quodam Gallo, qui tum bine abierat. Et fieri potest vt hoc mercator dixerit, sed ab hoc doctus. Quum instarem vt redderet causas quur illi viderer dignus eo conuicio, respondit se audisse, quod iactassem me habere consilium quo prorsus extingui 20 posset hoc incendium Lutlieranum, hoc est Euangelium ; nam hanc intei-pretationem ille adiecit. Ego nondum intelligens vnde natum est hoc mali, respondi me principibus poUicitum esse con- silium, quo posset componi dissidium hoc quam minimo tumultu citraque dispendium libertatis Euangelicae, modo id vellent fieri 25 clam ac tuto ; verum hoc consilium esse tale vt verear ne principes non sint admissuri.
Post aliquot dies originem huius mali forte fortuna didici ex oratione Pellicani nostri. Narrabat enim clarissimum Poloniae Baronem Hieroslaum, Palatinum Siradiensem, quum hic ageret, 30 nescio quid minitatum in Lutheranos, vbi redisset in patriam. Eum quoniam senserant amantissimum mei crebroque nos inuisere, sus- picati sunt quidam meis verbis exasperatum meoque armatum' Con- silio. Nunc rem, vt habet, accipe, mi Botzeme, et intelliges quod frequenter maxima de nihilo nascitur historia. Quum induxissem 35 Hieroslaum in bibliothecam, ille iniecit mentionem de Luthero rogauit num doctus esset. Probaui docti-inam. Quid sentirem de dogmatibus eius? Aio rem esse supra meam cognitionem ; tametsi negan non posset illum multa praeclare docuisse, multa recte monu- Jsse et hulcera quaedam fortiter exagitasse. Rogat quos illius libros 40 potissimum probarem. Nomino commentario^ in viginti Psalmos,
8. Autorem] Wm. Farei. Cf. Lond. xviii. 40, LB. 707.
32 LETTEES OF EKASMUS [1524
et opus de quatuordecim spectris, addo eos libros etiam illis probari, qui reliquos damnarent ; 'quanquam et in bis' inquam 'admiscet quaedam sua.' Ille repetens pronomen 'sua' risit. Hoc fuit nobis primum colloquium de Lutero, ex quo nec ille satis percepit quid 5 milii esset animi in Luterum, nec ego quid illi. Kursum quum iterum inuiseret me, forte iacebat in mensa inter multas chartas epistola quam Lutherus reeens ad me scripserat. Ex hac ille nescio quo pacto verba quaedam oculis rapuerat, quibus Lutherus videbatur parum magnifice de me sentire. Mox inter confabulandum visus est IO velie suft'uraii literas. Id ego dissimulane recejjtas e manibus illius reposui. Post haec ingressi sumus fj-ova-elov nostrum, et aliquandiu confabulati sumus de rebus quae nihil ad Luthemm attinebant. Interim animaduerto illuni rursus eandem epistolam tenere clan- culum. Ibi ridens ' Vt video ' inquam 'moHris hic furtum aliquod.' 15 Arrisit ille et fassus est. Eogo in quem vsum vellet eam tollere. Dicam' inquit; 'multi conati sunt nostro quoque regi persuadere tibi cum Luthero foedus esse arctissimum ; eos coarguent hae literae.' 'Ad hoc' inquam 'reddam te instructiorem, et hanc dabo aìn-óypa<^ov, simulatque fuerit descripta, et addam duas alteras, in quibus odio- 20 sius etiam de me praedicat ; quarum alteram excuderant Argentorati, alteram nuper aediderunt nescio qui. His ' inquam ' potes et apud Caesarem' (nam eo proficiscebatur legatus) 'decere mihi non tam arctam esse necessitudinem cum Luthero quam multi praedicant.' Rursus alio colloquio roganti nunquid scriberem contra Lutherum, 25 aio me tot laboribus necessariis distrahi vt ad alia nullum esset ocium. Tum aperit mihi quantopere Poloniae rex infensus esset Luthero. narrans cuiusdam praediuitis fortunas omnes addictas fisco regio ob vnicum Lutheri libellum in illius aedibus repertum. Ibi satis prae me tuli mihi non probari vel saeuiciam, vel exemplum 30 per occasionem inuadendi demos ciuium. Denique conscensurus equos redit ad me, ac deposito in mensam vasculo argenteo ' Eogo ' inquit 'vt hoc animi mei pignus sinas esse apud te.' Quum ego recusarem, causans me nihil vnquam de ilio promeritum nec esse in quo possem illi gratificari, ' Nihil ' inquit 'aliud abs te peto quam vt 35 ames hunc hominem.' Tandem tradit et regium edictum formuUs excusum.
Haec est tota nostra de Luthero confabulatio. Sic ille discessit a me instructus et exasperatus in Lutherum. Hunc igitur, vt nunc
1523-4] ERASMUS TO JOHN BOTZHEIM
33
antelligo, interpretati sunt esse Balac, qui me vasculo conduxerit vt inaledicerem euangelico populo. Atqui hanc amicitiam non con- flauit inter nos Lutherus ; ante tres annos coierat inter nos noticia, primum Bruxelle, mox Coloniae, quum id temporis regis sui nomine apud Caesarem legatione fungeretur. Comperi iiuienem quum non , vulgariter eruditum, tum erga meliores literas fauore singidari ac ' religiosa quadam veneratione affectum. In hac legatione secum ducebat duos fratres suos, Ioannem aliquanto natu minorem, et Stanislaum, vtrunque pulchre literatum, nec aliter affectum erga bonas literas quam erat ipse ; in quibus quoniam omnes sibi per- io suaserant me esse aliquid, ipsis oculis ac fronte totoque, quod dicitur, corpore miram quandam in me spirabant beneuolentiam. Taliunì hominum fauorem vt non iUibenter amplexus sum, ita gratulor bonis literis, quod incipiant a summatibus etiam viris coli. lam si miquior erat Luthero, eum animum secum huc attulerat. non hic 15 hauserat. Per me citius mitior factus est quam iritatior. An mihi submouendus erat a colloquio quod non probaret Lutherum ? At eodem tempore non submoui qui venerant Vuittenberga Luthero addictissmii, cupidissime visurus ipsmn etiam Philippum Melan- chthonem, si huc se contulisset. Ego nulU vnquam renimciaui ->o amicitiam, vel quod in Lutherum sit propensior, vel quod a Luthero ahemor, modo mihi fidum et comem praestet amicum. Sed istos quosdam mgratos, perfidos, leues, furiosos, seditiosos, maledicos vanos, permciosissimos hostes et Euangelii et bonarum literarum et pubhcae tranquillitatis odi, in A-tracunque parte fuerint. An Hiero- 2- slai munusculum, quod ille sui /.»o;/xócr^vov apud me residere voluit Ideo rusticana mciuilitate reiicere debui, quod ille male sentiret de Luthero? Certe nullus principimi hactenus mihi quicquam potuit obtrudere hoc nomine, vt scriberem in Lutherum ; quod tamen Euan- gehci quidam contra suam ipsorum conscientiam impudentissime 30 mentiuntur. Habes totani comoediam.
lam scio dicturus es, ri raZ.a .pò. ròv A.oWo. ; Recto mones, itaque lecurro ad Catalogmn. Ad Apologiarum genus referri potest et epi-
ttifiLun ?r'."r""" '' """^'"-^ episcopalibus dotibus orna- tissimum D. Chnstophorum, praesulem Basileensem, De esu carnium • ,, quam tamen non m hoc scripseramus vt aederetur. Verum vbi sparsam'
sen.ssemu3,etomninofuturumvtaliusaederet,ipserecognitam'^^^^^^ nialui , praesertim submonitus vt id facerem a quibusdam huius Aca- Jemiae procenbus. Nunc indicabimus quae prodierint mutHa, quaeque 9-7= literarum 0. 33. Apologiarum /3 : hoc a.
.h,. pa^ge w„ „rtt.» ; 1. ,5., E,... „. Ego] „piS fc.ti p",,'^",.
34 LETTEES OF EEASMUS ['523
adhuc sint in manibus nondum absoluta. Opusculo de Copia deest exemplum argumenti summa breuitate pei-stricti ac rursus fusissime trac-tati. Thema deleetum erat, Pueros statim literis instituendos. Est adhuc apud me, sed duae paginae mediae minutissimis literis 5 descriptae perierunt Eomae, culpa eorum qui libruna descripserant. Antibarbaronim libros duos recognoueramus ac locupletaueramus Bononiae, in reli.juos syluam iam olim congestam liabebamus. Haec cum nonnullis aliis perierunt ; non quidem perfidia Kicardi Pacaei, syncerissimi amici, apud quem FeiTariae deposueram Romam
lofibiturus, sed alterius cuiusdam, qui dum sibi nimium esset amicus, nulli poterat esse fidus amicus ; quanquam post forte nactus sum ex Anglia sequundi libri principium et Brugis finem, multis paginis in medio desideratis. Si sequundus contingeret, caeteros facile absol- uerem ; nec dubito quin lateat apud aliquam Lauernam, quum ego
15 geminum exemplar deposuerim.
Sunt adhuc apud me nonnulla iam olim coepta, quonun de numero sunt Commentarii in epistolam Pauli ad Romanos ; cuius operis absolueramus libros quatuor ante annos, ni fallor, viginti duos. In Opus de ratione concionandi tantum annotaueramus
-20 qnaedam rerum capita. Et tamen si Christus dabit vitam ac tran- quillitatem, est animus Opus concionandi in publicam vtilitatem absoluere, praesertim huc adhortantibus magnis autoribus. Tribus dialogis pridem aggressi sumus collationem verius quam disputa- tionem de negocio Martini Lutheri, sed mutatis nominibus. Nani
25 Thrasymachus Lutheri partes aget, Eubulus diuersas, Philalethes aget arbitrum. Primus dialogus inquirit, an expedierit hac via rem tractari, etiam si Lutherus omnia vera scripsisset. Sequundus excutiet aliquot illius dogmata. Tertius ostendet viam, qua tumul- tus hic ita possit sopiri vt in posterum non facile repullulescat.
30 Res peragetur inter duos absque conuiciis, nulla contentione, nullo fuco, tantum nude simplex et rusticana veritas i)roi>onetur, tanta aequitate tantaque moderatione, vt maius periculum videatur ne mihi succenseat pars diuersa, videlicet lenitatem meam interpretans
21. opus Concionandi 0 : hoc anno vtruinqiio hoc opus a. 25. aget j3 :
agit a. Philalethes aget arhitnim arld. 0. 28-31. excutiet . . . ostendet . . .
peragetur . . . proponetur 0 : excutit . . . ostendit . . . peragitur . . . proponitur a. 33. ay: leuitateni /3.
I. de Copia] Cf. Lond. xxiv. 8, LB. never completed nor published, in spite
1061 ; which is the preface to De pueris of the entry on p. 40. 35 ; cf. p. 42. 9. ìibnaWer bistitumdis, Basle, H. Froben 23. dialogis] There ia nothing of this
and N. Episcopius, Sept. 1529. sort among the CoUoquia. The scheme
6. Antibarbarorum] See al.so p. 19. 16. is mentioned in a letter from Fevynus
IO. alterius cuiusdam] Thale. Cf. to Craneveld, Bruges, 17 Mar. (1523)
Ep. 30. 16 n. (Geldenhauer's Colledanea, ed. Prinsen,
18. viginti duos] A correct date ; cf. p. 74) ; but it never advanced far. See
Epp. 164 and 183. The Comìne)itarii werc p. 35. 40 seq.
1523-4] EKASMUS TO JOHN BOTZHEIM 35
collusionem, quam Lutheriis ipse, si modo micam vllam habet eius mentis quam multi de ilio praedieant : et ego certe gratulor, si habet, opto, si non habet. Video quibusdam magLs piacere saéui- tiam, ac per me quidem licebit vt suum cuique iudicium blandiatur. Saeuire facilius est, sed hoc mihi visum est conducibilius. Si cor- 5 poris affectio in vno quopiam membro ver.setur, fortasse profuerit " cauterium aut sectio ; caeterum vbi malum per omne corpus fusum est, vbi per intimas venas ac fibras sparsum est, fortassis aliquo Mer- curio sit opus, qui quemadmodum letalem soporem exemit ex omnibus membris Psyches, ita paulatim ex intimis educai id quod est noxium. io
Suscepimus autem hoc opus complurium hortatu. Primum, ne commemorem omnes, K. P. Marini Caracciolae, nuncii apud Caesarem apostohci ; praeterea clarissimi viri Hieronymi Aleandri, trilinguis eruditionis hoc aeuo sine controuersia principis. qui et ipse tum apud Carolum Caesarem nomine Pontificis nuncium agebat ; ad haec 15 E. P. Ioannis Glapionis, qui Caesari erat a concionibus. Nam is ex Caesaris volimtate frequenter hac de re ad me scripsit, non mmus diligenter quam amanter. Hortatus est eodem pridemGuil- helmus Montioius, nuper etiam illustrissimus dux Georgius Misnae pnnceps. Multa tamen intercurrerunt, quae me non patiebantur .0 longius m opere coepto progredi quam ad vnam aut alteram pagel- lam, ^^ opus conceptum sit magis quam coeptum : quanquam et ahas ab hoc scripti genere natura satis abhorreo. Odi cruenta dis- sidia, lusibus innoxiis magis capior, velut huc natus. Tum probe mihi conscms sum quantum Herculem haec res postulet, et quantu- 2- lus ego sim pygmaeus. Ac prorsus nondum mihi satis decretum ' est an velma quod institutum est absoluere. Quicquid fiet, non het temere, nec exibit omnino, nisi priuatim lectimi ac probatum ab his quos maxime decet fauere gloriae Christi ; nam in hoc certe cudetur, SI tamen cudetur vnquam ; siquidem ^•ideo partem ^iranque 30 .SIC esse accensam vt aut tota veht vincere aut tota perire. Porro altera deuicta magnam Euangelicae veritatis ac Ubertatis ruinam secum trahet ; altera non opprimetur nisi perniciosissimo orbi tumultu, qua multos etiam innoxios inuoluet. Ego mahm rem ita componi, vt vtraque pars victoriam concederei veritati et gloriae 35
SI lubeant exhiberi. Nolim igitur interim vt quisquam ex ho^ promisso praesumat sententiam vel in hanc partem vel in illam Absit praeiudicium, sed ex aedito libro fiet iudicium
Quod hactenus de hoc opere recensui, vulgatum erat in nrinì^ Catalogi aeditione. Ea res quum neminem aequi iudi:L commC: "
3- quibusdam a : multis fi. 12 a -y • MarUnl fl
40. Quod ... 36. 17. trauquillet odd.'p. ' ^^ ^i aut post vt add. B.
D 2
36 LETTERS OF ERASMUS [1523-4
debuerit, tamen Euangelicos quosdam, vt vocari gaudent, praeter Euangelii doctrinam pene adegit in rabiem, quasi piaculum esset lapidatione publica dignum cimi Lutero vel discendi gratia disputare. Nune amicis eius consilii mysterium aperiam, et tibi nominatim, mi 5 Botzeme, qui me tetrico vultu minimeque tuo castigabas, quod in re seria viderer hidere. Ego vix vili concesserim vt magis faueat Euangelio quam faiieo ; caeterum hoc negotium ea moderatione tractari cupiebam, vt absque seditione fieret omnium commune. Proinde scripto publico spem feci huius argumenti, captans id quod
IO optabam, vt vtraque pars amore concordiae liortaretur me ad pro- missi voluminis aeditionem ; et hac de re nonnihil actum est apud Caesaremt Sed vt animaduerti neutram partem de se praebere spem componendi dissidii, nolui frustra sumere operam, vtrinque malam gratiam initurus mea sedulitate. Haec erat illa techna mea, non
15 aliunde j^rofecta quam ab animo dissidiorum osore, pacis auido. Nunc precor vt dominus lesus, qui solus potest, has rerum vndas et hanc ecclesiae tempestatem iussu suo tranquillet.
Aggressi sumus et omnia diui Aurelii Augustini opera e vetustis exemplaribus emendata scholiis adiectLs aedere, notatis ac semotis
20 quae illi falso inscribuntur ; summa librorum omnium in septem partes seu tomos distributa. Primus designatus erat progymnas- matis, hoc est quae scripsit catechumenus aut circiter id temporis. Secundus epistolis, quarimi aliquot scripsit iuuenis. Tertius desti- natus erat rots OetDprjTLKols, id est contemplatiuis ; cuius ordinis sunt
35 libri Confessionum et Soliloquiorum hisque consimiles : quibus adiungere erat animus libellos qui faciunt ad institutionem vitae. Quai-tus decretus erat toÌs StSaKTiKoì?, hoc est in quibus docet rem theologicam ; huius classLs sunt libri De doctrina Christiana et libri De Trinitate. Quintus habuisset tu 7roA.e/xi/<a, in quibus belli-
30 geratur aduersus varias haeresiarcharum pestes ; quo quidem in genere scripsit plurima, in quibus sunt libri De Ciuitate Dei. Sextus exhibuisset ra è^-qy-q/xaTiKa, quibus enarrat diuinae scripturae libros. Septimus habuisset rà v6$a «ai à/x<^i^oA.a, hoc est vel falso illi inscripta, vel eius generis vt merito de autore dubites. Idem
35 indicatmiis erat quae temporum iniuria interciderunt. Deterrebat negocii magnitudo, sed inuitabat autoris erudita pietas, inuitabat publica vtilitas. Proinde prouinciam immensam in doctos aliquot partiti sumus, sic vt sua cuique laudis portio maneat incolumis. Tantum laborum quum gratis suscipiamus, iuuandis publicis studiis,
40 tamen foriiter oblatrant quidam, qui maUent me scribere de indul- gentiis aut de colligendis caseis.
Epistolarum tantum scripsimus, et hodie scribimus, vt oneri 22. 0 : cathecumenus a. 41. aut a: ac 7.
1523J ERASMUS TO JOHN BOTZHEDI 37
ferendo vix duo plaustra sint futura paria. Ipse multas casu nactus exussi, nani sensi seniari a compluribus. Bononiae scripseram declamatiunculam in genere suasorio, dehortans a vita monacliorum, et rursus adhortans ad hoc vitae genus, meo iudicio non indignam quae vulgaretur, si quid tamen meum hoc honore dignum est ; sed 5 penerunt vtrinque extremae paginae. reliquum adhuc est in chartis meis. Eomae quum agerem, in gratiam E. D. Raphaelis Cardinalis tituli S. Georgii dissuasi bellum suscipiendum aduersus Venetos, qui hoc a me flagitabat lulii nomine ; nam id tum agebatur in senatu Cardinalicio. Eursum suasi bellum in Venetos. Posterior oratio io vicit, tametsi ego priorem maiore studio magisque ex animo tracta- ueram : periit perfidia cuiusdam archetypum. C'oeperam ex memoria nirsus notare quaedam argumenti capita, et arbitror alicubi latitare inter schedas meas. Intercidere permulta quae nolim superesse ; cupiam autem extare orationes aliquot concionatorias, quas olim 15 habui Lutetiae, cum agerem in collegio Montis acuti.
Habes, ornatissime Botzheme, nugaram mearam elenchiun, quo magis iritem tuam emacitatem. Porro quod quereris exhauriri loculos, quod eundem librum cogaris identidem emere, ita velini apud te rationem ineas. Finge nunc primum prodisse Prouerbiorum 20 opus, ac me protinus ab opere vulgato mortem oppetisse ; num futurum esset vt te poeniteret impendii ? Non opinor. lam et illud mihi finge, me post annos aliquot reuiuiscere, simulque opus idem mecum renasci melius ac locupletius, vtrum deplorares dispendium, an simul et amico et amici monumento gi-atulareris ? lam scio 25 quid dicas: 'Eediuiuo quidem gratularer, at quod fingis non est.' Vtrum igitur tu iudicas esse felicius, a morie reuiuiscere an non mori ? Si gratulareris rediuiuo, multo magis gratulare superstiti Postremo, si posterior aeditio nihil habet nono precio dignum hberum est non emere; si habet, lucrum est, non dispendium Si .0 prior aeditio fnictum attuUt tantilla pecunia dignum, et si posterior Idem facit, nimirum auctus es gemino lucro, non mulctatus es damno. Poteras, mquies, prima statim aeditione librum absolutum dare. Imo quemadmodum ipsi semper hoc agimus dum viuimus vt nobis ipsis reddamur meliores, ita non prius desinemus nostras ^- lucubrationes elimatiores ac locupletiores reddere, quam desierimus ' viuere. Quemadmodum nemo tam bonus est quin possit fieri mehor, ita nullus liber tam est elaboratus quin reddi possit 29. posterior a : postrema 0 30. es ante gemino add. 0.
n ,; ^f 'fl I,' " "'" """ diuorum; sed haesunt ab amicis inter! ^r^aSn^ficLio^es a.i,uot ffi:^-^:^^ ^^ ^~ ^
38 LETTERS OF EEASMUS [1.523-4
absolutior. Quanquam ipse iam dudum ingenue fassus sum me bic indiligentiorem esse quam par est ; sed interim alii mea sententia grauius peccant, qui quum sint longe doctiores, superstitione quadam aut nihil aedunt aut sero. Proinde ne quid speres per me quidem 5 liberum te fore hac molestia, pritis quam exiens e proscenio semel dicam vobis omnibus, Valete et plaudite,— (id, milii crede, breui futurum erat, nisi vinum Burgundiacum velut àirò fxrjxavrj^ Oeòs succuiTisset) — tu delibera vtnmi malis hoc optare, an subinde mercari libi-um auctum aut recognitum. Porro si recolas quantam 10 pecuniae vim in quas nugas olim coUocaris, minus, opinor, te pigebit huius impendii.
Iam audio quosdam amicos subinde mussantes de lucubrationibus meis omnibus in tomos digerendis. An sit quicquam meorum scriptonmi quod posteritatem mereatur, aliorum esto iudicium ; certe 15 si ad posteros peruenient, optarim mihi Tyronem quempiam fìdum ac doctum, qui hoc mihi vita defuncto praestet, quod ille suo Ciceroni. Et tamen si cui visum erit hoc conari, age, viam indica- bimus, quo id fiat commodius.
In Primum tomum conferri poterunt quae spectant ad institu- 20 tionem literarum, quod genus sunt : De Copia libri duo. Katio conscribendi epistolas. Katio stndiorimi, ad Petrum Viterium. Theodoricae gi-ammatices libri duo versi. 2.T Syntaxis.
Omnia versa ex Luciano, quorum tituli sunt : Saturnalia. Pseudomantis.
Cronosolon, id est leges Sa- Somnium siue Gallus. turnaliciae. Timon.
3° Epistolae Satumales aliquot. Abdicatus.
De luctu. Tyrannicida.
Icaromenippus. De mercede conductis in aulis
Toxaris. potentum.
Dialogi varii : 35 Cnemonis et Damippi. Simyli ac Polystrati.
Zenophantae et Callidemi- Veneris et CupidinLs
<dae>. Menippi et Tantali. Martis ac Mercuiii.
Menippi et Mercurii. Mercurii et Maiae.
2. sed interim e : quanquam a. 12. iam . . . 46. 15 religiosius add. 0.
13. digerendis] The arrangement to Boece (n I;<:^ anH in fJ,^ «.ii»„f^.4 given bere is followed with a few edit.on 05^540,1^^0^^. vU Vofv H alterations in the catalogne addressed here becomes voi. ix in the later list"
5^4] ERASMUS TO JOHN BOTZHEIM 39
Menippi et Amphilochi et Veneris et Cupidinis.
Trophonii, Doridis et Galateae.
Charontis et Menippi. Diogenis et Alexandri.
Cratetis ac Diogenis. Menippi et Chironis.
Nirei ac Thersitae. Menippi et Cerberi. 5
Diogenis ac Mausoli. Hercules Gallicus. Lapithae.
Eunuchus. De astrologia.
De sacrificiis. Nolim liic omitti praefationes,
quae declarant quid cuique dicatum sit. io
Declamatiuncula versa e Graeco Libanio, cum thematiis aliquot
versi s. Declamatio contra Tyrannicidam Lucianicae respondens. Laus medicinae.
Similium liber vnus. 1 5
Colloquiorum liber vnus. Euripidis Hecuba et Ipbigenia versae. Carmina diuersi generis, praeter ea quae faciunt ad pietatem ; nam
haec suae classi seniauimus. Commentarius in Nucem Ouidii.
20
Secundus tomus dedicetur Adagiis, quae sola iustum volumen conficiunt ; et argunientum non abhorret a titulo superioris tomi.
Tei-tius assignetur Epistolis, quod in bis quoque complura sunt quae faciunt ad exercitamenta studiorum ; nam plaerasque lusimus adole- scentes aut certe iuuenes. His repurgatis addemus nonnullas, aliquot fortasse submouebimus. In hunc ordinem addi velim praefationes aliquot dedicatorias, quas tj'pographi suo arbitratu solent vel omittere yel mutare. Talis est praefatio in opera diui Hilarii et Cypriani, in Lexicon Graecum, epistola ad Ioannem Paludanuni addita Panegyrico ad Philippimi, praefatio addita libello de Principe ad Ferdinandum Caroli fratrem, aut si quae aliae videbuntur indignae quae pereant.
Quartus detur his quae faciunt ad morum institutionem. Ad hoc genm pertinent et Luciani plaeraque, quanquam ea in piimum tornimi assignauimus.
31. aliae cm. S.
30. libello de Principe] In the second reddidit tmn ipsius indoles . . tum tua
ed t.on of th.s (Basle, Froben, July , . Consilia.' But there is no other trace
Trhn T^^t: "-^ ^'^1^'"^ ^^. P'-ef^'^* to in this or later editions of a dedication
John Le Sauvage in which he says . to Ferdinand. The preface referred to
(Ferdinando) libellum de Principe here is therefore probably the originai
instituendo mstauraui, quandoquidem dedication to Charles ; the hook alone
■eum Carolo lamdudum superuacaneum beingconsideredas 'ad Ferdinandum '
35
40 LETTEKS OF ERASMUS [1524
Omnia quae vertimus e Plutaicho, quorum tituli sunt hi : De discrimine adulatoris et amici. Quo pacto possit vtilitas capi ex inimico. De tuenda bona valetudine. 5 Principi maxime philosophandum.
An grauiores sint animi morbi quam corporis. De cupiditate diuitianun. Num recte dictum ab Epicuro, Aa^e /3tióo-as. Morias Encomium, qui libellus sic nugatur vt seria doceat. ne IO mireris admixtum buie ordini.
Panegyricus gratulans Philipp© Caroli Caesaris patri ex Hispaniis.
reduci. Institutio Principis Christiani. ad Carolum Caesarem. Isocrates de regno, ad eundem. 15 Consolatio de morte filli. Querimonia pacis. Dialogus Charontis et Alastoris. Carmen de senectute ad Copimi medicum. Paraenesis ad Adolphum tima pueruni, principem Yeriensem. 20 De moi-te subita, ad lodocum Gauerium.
Huc pertinent Officia Ciceronis a nobis recognita, argumentis et scholiLs illustrata.
Quid autem Catunculum, Mimos Publianos reliquaque huiua generis vetat Ime adiungere?
35 Quintus attribuatur his quae instituunt ad pietatem. Inter haec est :
Enchiridion militis Christiani.
Epistola ad Paulum Volzium, abbatem Hugonis Curiae.
Methodus verae theologiae, ex aeditione anni 1523 apud Mi- 30 chaelem Hillenium.
Paraclesis.
Exomologesis.
Commentarli in Psalmos, primum et secundum.
Paraphra.sis in Psalmum tertium ad Viandalum. 35 Commentarius in^Epistolani ad Eomanos.
Paraphrasis in Precationem Dominicam.
Commentarius in duos hjminos Prudentii.
Concio de puero lesu.
Concio de misericordia domini. ,0 Comparatio virginitatis et martyrii, ad virgines Colonienses.
iiixpostuJatio lesu, carnune.
Casa natalitia.
'5241 EEASMUS TO JOHN BOTZHEIM 41
Michaelis Encomium.
Liturgia Virginis Lauretanae.
Tres precationes, duae ad Vii-ginem Matrem, tertia ad lesimi.
Sextus designetur Nono Testamento a nobis verso, et nostris in idem Annotationilms ; quod opus iam quartum recognouimus et 5 locupletauimus. Id diuidi poterit in duo volumina, si cui non placet codicum magnitudo.
Septimus assignetm- Paraphrasibus in totum Testamentum Nouum, excepta Apocalypsi. Quae et ipsae poterunt in duo diuidi volumina, si cui videbitur.
IO
Octauum occupent Apologiae. Me miserum ! et Iiae iustum volu- men efficient.
Harum tituli sunt hi, quibus vtinam niliil accedat : Ad lacobum Fabnim Stapulensem liljer vnus. Ad Eduardum Leum libri duo. , -
Ad lacobum Latomum de Linguis. Aduersus Nicolaum Ecmondanum de loco Pauli ad C "orinthios :
Omnes quidem resurgemus. Aduersus quorundam clamores de hoc quod verteram : In
principio erat sermo. Ad Ioannem Briardum Atensem prò Encomio matrimoni!. Ad taxationes Stunicae in Nouum Testamentum. Aduersus libellum Impietatum et Blasphemiarum eiusdem.
cuius initium est : Vix mihi delitigata. Appendix aduersus eiusdem libeUum, cui titulum fecit TrpóSpo^o^. 2,
Initium : Dum haec excuderentur. Aduersus conclusiones eiusdem. Initium : Reddidit mihi tuus. Aduersus Sanctium Caranzam Theologum de tribus locis ab ilio notatis. Initium : Post longas et inutiles rixas. Hic tantum excudantur mea, omissis his quae ex Stunica et Sanctio .0 admixta fuerant in prima aeditione. Epistola ad E. P. Christophorum, episcopum BasiUensem, de
delectu ciborum ac caeteris. Epistola ad Marcum Laurinum contra rumorem, cuius initium :
Nae tu plurimum debes. Epistola ad Martinum Dorpium de Nono Testamento, quae ''
hactenus fuit addita Moriae. Apologiae quae praeferuntur Nouo Testamento. Spongia aduersus Vlricum Huttenum.
5. quartum fi : quintum ò.
42 LETTERS OF ERASMUS [1524
Liber Antibarbaroiiun. De libero arbitrio Star/jiyS)/.
Nonus dicetur Epistolis Hieronymi, in qiiibus tantum laboris a nobis exhaustum e^t, vt non impudenter jiossim hoc opus meoriim 5 catalogo attexere ; quanquam et in Hilario non parum erat negotii, nonnihil in Cjqiriano. De Quinto Curtio nihil dicam, de Seneca nihil mihi possum vindicare, nisi quod illic dum nimium fido promissis amicorum, multum laboris pcrdidi. Si Chiistus suppeditabit vitam ac vires vt absoluam Commentarios in E^iLstolani ad Romanos, occupa- lo bunt volumen Decimum.
Scio tibi iamdudum molestam esse tani j^rolixani supputationem ; veruni hoc est catalogum scribere, atque adeo si cui placebit in hoc genere omnes diligentiae numeros absoluere, addat singulis operibus initia, quod a nobis in perpaucis factum est obscm-ioribus, ne fallerent.
15 Video cupis dimitti ; id faeiam vbi paucis respondero istis, qui iactant me ex lucubrationum mearum dedicationibus amplas praedas refeiTe, propterea quod permulta diairim viris principibus. Hinc me ca- lumniantur quidam vel famara venari vel pecuniam, aut foi-tassis vtrunque. De fama responsum est alias, me hic studiis ambiciosum
20 fuisse potius quam mihi. His prouehendis captauimus illonim fauorem, neque defuit successus nostro proposito. Quibusdam bene de me meritis hoc officio volui non quidem referre gi-atiam, sed animum accepti beneficii memorem testari.
De prouentu nunc accipe rationem. Apud amicos mediocres scis
25 ipse quam non sim <^(AoSoj/oos, qui tentatis omnibus nihil milii potueris obtrudere. Nani hic syncerus animus mihi quouis dono preciosior est. Porro qimni artis sit munus vel accipere dextre, vel recusare comiter, sciunt amici me longe disertiorem esse in recusando quam in accipiendo. Quod si quando quid ab his sic offertur vt non
30 liceat recusare, soleo ]iro viribus paria facere, aut etiam vincere si queam. Ex his igitur quae non panca dicauimus amicis mediocribus, amplissimum fructum capio. quod ilhs gratificatus sum, quod illoruni memoriam cum iiiea coniunxi, fortassis et apud posteros victuram. De principibus illud mihi praefandum est, me quibusdam non minus
£5 debere qui niliil dedenmt quam qui dederunt, et his qui dederunt hoc ampHus debere, quod vitro dederunt. Guilhelmus Montioius, clarissimus Angliae baro, cui Prouerbiorum opus et totum et toties iam locupletatum dedicaui, scit me sibi multo plus debere bene- uolentiae quam munificentiae nomine. R. D. Guilhelmus arclii-
40 episcopus Cantuariensis promptissima in me benignitate est vsus • sed et hic mihi testis erit quam saepe delatam munificentiam recusa'rim,
17. viris om. 5.
1524] ERASMUS TO JOHN BOTZHEIM 43
affirmans mihi plus satis esse pecunianini. Eas quum scirem mihi amicitiae iure cum ilio communes, tutius arbitratus sum ajiud illuni custodiri. A Leone decimo, cui dedicaui Nouum Testamentum, ducatum vnum nec expectaui nec accepi. Tantundem ab Adriano sexto, cui misi libellum, cuius ajjparatus milii constitit quatuor 5 florenis, additus est vnus eunti nuncio, rursus reduci nonnibil. Ille codicem laeta fronte accepit, et baiulo numerauit ducatos sex ; mihi detulit sacerdotium satis honoriiìcum, quod simpliciter recusaui. Misi Clementi septimo suam Paraphrasim, ne verbo quidem vel per me vel per amicos significans me quicquam muneris ab eo expectare. io Et adeo non expectaui, vt Adriano paranti munus honorarium mittere scripserim, ne quid mitteret; misit tamen Clemens florenos ducentos, non alio nomine quam ob inscriptam Paraphrasim Actorum, piane recusaturo si missum fuisset alio titulo. Id ipso diplomate docere possum. Et tamen non defuit rabula, qui sacras literas non didicit 15 nisi ad maledicendum, qui me ex Erasmo faceret Balaam.
Cardinalis Grimanus, cui dicaui Paraphrasim in Epistolam ad Romanos, teruntium non misit, nec ego expectaui. Quod ambieljam praestitit, fauorem ac beneuolentiam, non mihi, sed studiis et Reuchlino. Card. Campegius ante complures annos anulum misit 20 ex Anglia, amicitiae pignus ; cui postea dicaui Paraphrasim, non captans, sed rependere studens beneficium. Cardinalis Sedunensis obtulit permulta, si Romam venissem ; caeterum is per me non est teruncio factus pauperior. Neque me vel vna drachma ditiorem fecit Card. Sanctorum quatuor, cui dicaui Cyprianum emendatum. 25 R. P. Ioannis Carondileti, archiepiscopi Panormitani, scriniis non decessit obolus ob Hilarium, quum ego illi per proprium famulum misissem volumen. Praestitit ille totum quod venabar, nempe lauorem ac beneuolentiam. Philippus a Burgundia, episcopus Traiectensis, ad cuius diocesin ego pertineo, post dicatam Pacis 30 querimoniam, quum praebendam oblatam recusassem, donauit anu- lum incluso sapphiro, quem olim gestarat Dauid ipsius germanus, quondam eiusdem ecclesiae praesul. Atque hoc munus misit nec ambienti nec expectanti. Nihilo magis vel expetitum vel expectatum est poculum amoris, quod misit Card. Moguntinus. Caidinali Ebora- 35 censi, cui dedicauimus libellum Plutarchi, puto me nihil non debere ob singularem fauorem quo me iam olim prosequitur ; et tamen hactenus ex illius munificentia non sum pilo factus ditior. Episcopo Leodiensi nunc Card., cui inscripsimus Epistolas ad Corinthios, cui libellum inauratum misimus, cui donauimus duo volumina Noui 40 Testamenti in membranis non ineleganter adornata neque precii mediocris, vt libenter debemus prò splendidis promissis quae non semel obtulit, ita non est quod illi prò donato teruncio gratias
44 LETTEES OF ERASMUS [1524
agamus. Tantum donauit quantum, si incidat in oculum quamuis tenerum, nihii tormenti sit allaturum ; id ipse non inficiabitur. Carolus princeps meus me iam asciuerat in ordinem consiliariorum, iam sacerdotio donarat ante quam illi libellum De principe vel 5 inscriberem vel exhiberem ; vt hic non captatam praedam, sed relatam gratiam intelligas. Eidem Paraphrasim e Basilea Bruxellam per proprium famulum meo sumptu misi. Dati sunt redituro duo floreni ; et tamen animus principia alacriter accipientis munus meum non minus gratus fuit quam si numerasset aureos mille. Ante lo complures annos Plutarchi librum De discrimine adulatoris et amici consecraram regi Britanniae Henrico octauo. Huic me puto tantum debere quantum obtulit, si A'oluissem accipere ; obtulit autem fortunam meis meritis longe maiorem. Caeterum multo post iam oblito dedicationis illius misit angelatos sexaginta, impulsu vel 15 admonitu potius Ioannis Coleti. Eidem post dedicaui Paraphrasim in Lucam. Ferdinandus Caroli Caesaris germanns, vt est animi generosissimi, Paraphrasim in Ioannem summa cum alacritate acce- pit, misitque cum literis suis honorarium munus florenos centum, quum ego nihil minus expectarem. Si spectem animum regis 20 Galliarum in me, si reputem quid in me conferre voluerit, vix vili principi plus debeo ; veruni Hilario meo, qui codicem reddidit, numerati sunt coronati triginta viatici nomine, ad me praeter beneuolentiam nihil pemenit ; nec enim aliud ambiebam. Breuiter ex vniuersis Paraphrasibus obolus ad me non rediit, praeterquam 2; a Ferdinando et Clemente pontifice. Sed pene fugerat me Philippus Ferdmandi pater ; is olim prò Panegyrico exhibito numerauit Philip- picos quinquaginta. A caeteris aut nihil est datum, aut exilius erat quam vt sit memorandum : loquor de his dimtaxat quibus inscripsi lucubrationes meas. r,o Iam si quis nominum ac titulorum pompam spectet, meque talem esse credat quales sunt plerique mortalium, nonne suspicabitur ex dedicationibus meis Midae opes collegisse? Non haec commemoro, quod me poeniteat benignitatis principum. Meis scriniis accreuisse credo qmcquid accessit honestis studiis ; in horum profectum captaui 35 prmcipum fauorem. Porro quod hic non sordide captarim iUorum munificentiam vel illud arguit, quod toties mihi laborandum fuit vt illorum m me munificentiam possem citra illorum offensam recusàre Annm reditus stati sunt paolo plus quam quadringenti floreni aurei Atque hic census impar est, fateor, sumptibus, quos exigit haec aetas 40 ac valetudo, famulorum et scribarum necessaria studiis meis opera timi .™po<^ra, crebra migratio, atque etiam hic animus, ne quid ahud dicam, abhorrens a sordibus, nec ferens appellante™ creditorem aut non pensatum ofKcium, aut negleclam amiculi inopiam Itaqué
1524] EEASMUS TO JOHN BOTZHEIM 45
sunt amici qui, quod censui deest, supplent sua munificentia, sed obtrudentes potius quam dantes. Quod largiuntur, negant se dare Erasmo, sed publicis studiis iiupendere. Sunt autem ea fortuna vt opes illorum hanc iacturam non sentiant, tum eo animo vt nec praedicari postulent suam benignitatem, nec agi sibi gratias jiatiantur; 5 at<jue hoc quidem indigniores quorum bonitatem ignoret posterità.?.
Habes thesaurum ex ambitiosis meis inscriptionibus conflatuni. Locus hic admonet vt placemus et figulos quosdam, qui mihi coii- flant inuidiam apud ignaros, quasi messem opimam demetam ex benignitate Ioannis Frolienii ; cui non alio nomine magis faueo. «o quam quod vis alias typographorum maiore studio propagat honesta studia, idque facit maiore fama quam lucro. Et certe non parum emolumenti ex eo cepissem, si quicquid ille detulit (est enim per- benignus) accepissem. Nunc ipse mihi testis erit quam hoc sit exiguum, quod mihi obtrudi passus sum ; nec hoc erat a me im- 15 petraturus, nisi docuisset eam pecuniam ex societate dari, vt portione, quae ipsum contingeret, minimum grauaretur. Et tamen si nihil aliud quam famulorum meorum operam pensare voliiisset, plus erat dandum quam accepi. Nec mensam apud illum mihi gi-atuitam es.se passus sum. Nani decem fere menses in illius aedibus vixi, sed prò 20 his compulsus est a me accipere florenos aureos centum et quinqua- ginta, magnopere quidem reluctans ; maluerat enim tantum addere ; sed tamen compulsus est. Et ne quis me credat ex Frobenii benigni- tate pendere, testis erit idem Frobenius. qui bonam partem suis manibus Francfordiae meo nomine recepii, summam pecuniae, quam 25 partim huc mecum attuli ante Ijiennimn, partim ex Brabantia mis- sam recepi, excedere mille nongentos florenos aureos. Cuius summae nimc non ita multimi superest. Et tamen interim differtur Caesaris pensio, sed ita differtur vt parata sit ilico redeunti. Id enim suis ad me literis pollicetur illustrissima D. Margareta, Caroli Caesaris amita. 30 Cui nuper scripsit ex Hispaniis ipse Caesar, vt mihi extra ordinem pensio numeraretur. Nam caeteris officiis ob bellorum onera sus- pensae sunt pensioues. Itaque qui Frobenio inuidet, certet potius cum ilio benefactis, et vincenti fauebimus. Certe nulla causa est quur mihi illius amicitiam quisquam inuideat. Sic per illum prò- 35 sum studiis vt nemini noceam aut obstem ds ci4>evov o-rrerSovri- nec vllum mihi cum ilio foedus est praeter^liberam ac mutuam beneuoleu- tiam, qua non patiar me a quoquam superar!, si quis prouocauerit. Reddidi bona fide rationem ; aequum est vt desinant obmurmurare. Haec misera necessitas nos habet, qui libris aeditispopulofabulam agere 40 coepimus, vt omnes nobis placandi sintvel infimae plebis homines.
Scripsit mihi E. D. Ennius epLscopus Verulanus, istic esse quendam qui polliceatur certissima remedia calculi, tanta artis fiducia vt nolit
46 LETTERS OF ERASMUS [1523-4
merceJein nisi depililo morbo. Sed qiiem sponsorem dabit non recursuriim vbi fuerit depulsus ? Denique quis praestabit, ne mor- bum sic expellat vt simid et vitam ? Non aibitror tutum hoc corpu- sculum ignoto medico committere. Nactus sum bic iuuenem quendam 5 Ioannem Antoninum Cassouiensem, natione Hungarum, eleganter eruditum, moribus candidissimis et perquani amoenis, qui mDii praeter alia remedia dedit leonem a.strologicum, vnde bibo. His quae sapiunt magiam an aliquid tribuendum sii nescio ; certe dies iani complures mitius me tractat calculus, siue hoc A-ino mutato, siue
IO aliis remediis, siue leoni debeo. Nec me fugit vetus prouerbium. iuuenem tonsorem, medicmn senem accersendum esse. Verum in Antonino meo nihil iuuenile video praeter faciem ; mores et eruditio suam liabent caniciem, quum aetate non sit maior annis viginti quinque, Graece Latiueque doctus, mei sic obseruans vt, si filius
15 esset, non posset religiosius.
Cura vt quam bellissime valeas, ornatissime Botzeme, cum optima sodalitate, cum Gratiis ac Musis tuis ; inter .^uas tibi contingat diu ae suauiter vi uè re. Salutem dices nominatim meis verbis viro citra supercilium erudito, Michaeli Hymelbergio, simulque Ioanni Vannio
20 concionatori, virtuti pietatique natis fratribus Ambrosio Thomaeque Blaureris, cuique .sequundum Burgundiense vinum plurimum debeo. Ioanni Menlishouero medico, homini, mea sententia, non minus humano quam erudito. Ornatissime praesuli nec tu me desines com- mendare, nec ego desinam fausta laetaque omnia deprecari, et quic-
25 quid liominis eximia virtus promeretur.
Basileae, tertio Calend. Febru. An. a Christo nato m.d. xxiir.
II. Co.MPEXDIV3I VlTAE EraSMI.
Vita Erasmi p. 9. (Basle.)
Lond. init. : LB. i. init /^ ., « 1 \
(e. 2 Aprii 1524.)
• ^J^'^ doeument was first published by Paul Menila. Professor of Historv
C^clen did'fro,; R T' 'f°7(0'), at the end of a letter from Erasmus to À^.,l\ i: ^•^'^.B'»*.'®' 2„^P"1 1524; and was printed again after Merula's fh ^.^' ,/*"■ Scnverms, Professor of Jurispnulence in the Univei^ifv^th
ticity of the Con,;,eJH,m sei Appen^xi!; k-^u'^ders. For the authen-
20. virtuti ... 21 Blaureris aild. 0. 21 seoiinndn,^
26. M.D.xxm a : M.D.xxmi-y. sequundum . . . vinum om. 0.
1524] COMPENDIVM VITAE EEASMI 47
COMPENDIVM VITAE EEASMI ROTEKODAMI, CVIVS IPSE IX EPISTOLA PRAECEDEXTE FACIT MENTIOXEJI.
ó yStos \d6pa.
Natvs Eot. in vigilia Simonis et ludae. Supputat annos circiter 57. Mater dieta est Margareta, filia medici cuiusdam PetrL Ea erat e Septimontio, A-nlgo Zeuenberge ; fratres illius duos vidit Dordraei pene nonagenarios. Pater dictus est Gerardus. Is clam liabuit rem cum dieta Margareta, spe eoniugii. Et sunt qui dicant 5 intercessisse verba. Eam rem indigne tulerimt et parentes Gerardi et fratres. Pater erat Helias, mater Catarina : vterque peruenit ad extremam senectutem. Catarina pene ad nonagesimum quintum annum. Fratres erant decem, nulla soror ; ex eodem patre et matre ; oranes coniugati. Gerardus erat nata minimus, vno excepto. Visum io est omnibus vt ex tanto numero vnus Deo consecraretur. Nosti afFectus senum. Et fratres nolebant minui rem, sed esse apud quem ipsi eonuiuarentur. Gerardus videns se modis omnibus excludi a matrimonio magno consensu omnium, fecit quod solent desperati ; clam aufugit et ex itinere misit parentibus et fratribus epistolam 15 cum manu manum complexa, addito elogio 'Valete, nunquam vos videbo. '
Interim relieta est sperata coniunx grauida. Puer alitus est apud auiam. Gerardus Eomam se contulit. Illic scribendo. nani tum nondum erat ars typographonim, rem affatim parauit. Erat autem 20 manu felicissima. Et vixit iuueniliter. Mox applicuit animum ad
TTT. COMPENOn-M. . . XaOpa 0' : COMPESDIVM VITAE DESID. ERASMI EOTEROriAMI 0- • (3
^osXaOpa a I. Natus Eot. 0> : Natus est a : Aeteruum illud Naturae miraculuni DeMdenu. Era,.mu.s natu.s e,st Roterodami 0-. ludae 0' a : ludae Apostolorum ^V »T . ^' 5.7 ^ l quinquaginta septem a : Supputat ... 57 om. 0\ Mater
0 a : Mater ems 0\ 3. Zeuenberghen a. 7. Elias a. Catharina a
8. Cathannaa pene 0 : pene ysque a. 13. ipsi «,„. a. sese a. 18. Interim tamen a. e^t post alitus om. a. 19. tum 0 : tunc a.
l.hr.^'"*"" r°/-^ }l ^^^ ^^"""^^ *■'"■'] Goudarxi . . . Hic soUtu8 erat dicere
hbrary is a hfe of Erasmus extraeted fratribu. nostris, quibus saepissime
n MS from Cornehus L00.S Callidius aderat in diebus minutionum. quia
(t 3 Feb. 1595) of Gouda s lUustnum G., - medicus noster erat, dicens se malui.sse
r,,«,m,e scr,ptonm »r,»s, Mainz, 1582. prò ducentis florenis quod Erasmus
Loos says (f». D' v°) ' Si auorum tracli- scripsisset se Goudanum, quemadmo!
tioni m istis partibus fides habenda, dum scripsit se Roterodanium Ifam
parente vicmae cmitatis Goudanae renerà, inquiebat ille, scio quod Goudae
paroeho natus est, praegnantem famu- natus sit, licet Roterodami educa"us^
lam quo crimen celaretur ... in NAKG. 1845, pp. 2,s-q ''''"^"''''•
pZmT i"^^'"*'"^ ablegante. . . . Erasmus's statemLt is at least as
P^^^t ^^ ^^cem anno i^6g: good as Snoy's. Loos' sketoh shows
To this the wri er of the MS. adds some bias against Erasmus.
monh!^^"''Ìr° '- ^^'*"'' '«° *""''- ^ 'S^"''l Oct. 27. The date usually
s^Zn.. ?'' P"''*^' 'l'^i """"^ S'^^"^ byErasmns is Oct. 28 ; see App. L
senior hoc autore sum quod multi Cf. Lond. xxiii. 6, LB. 650 (7 so d
Se!n«H T ""^ ^'^,"i^'^«'-« «^ o'-e 4. I>ordraci] perhaps in the sum-
Regneri .Snoy, consulis et medici imr of 1498 ; cfp 203
48 LETTERS OF ERASMUS [i5^4
honesta studia. Graece et Latine pulchre calluit. Quin et in iuris peritia non vulgariter profecerat. Nam Roma tune doctis viris mii-e floruit. Audiuit Guarinum. Omnes auctores sua manu descripserat. 25 Parentes, vbi resciscunt eum esse Romae, scripserunt illi puellam, cuius matrimonium ambierat, esse vita defunctam. Id ille credens prae moerore factus est presbyter, totumque animum ad religionem applicuit. Reuersus domum comperit fraudem. Nec illa tamen vnquam jjost voluit nubere, nec ille vnquani tetigit eam. 30 Pueiimi autem curauit lil>eraliter educandum et vix quatuor annos egressum misit in ludum litterarium. Ac primis annis minimum proficiebat in litteris illLs inamoenis, quibus natus non erat. Vbi nonum ageret annum, misit Dauentriam ; mater sequuta est, custos et curatrix tenerae aetatis. Ea schola tunc adliuc erat barbara (i^rae- 35 legebatur Pater meus ; exigebantur temi^ora ; praelegebatur Ebrardus, et Ioannes de Garlandia) ; nisi quod Alexander Hegius et Zinthius coeperant aliquid melioris litteraturae inuehere. Tandem ex pueris coUusoribus, qui grandiores natu audiebant Zinthium, primum cepit odorem melioris doctrinae ; post aliquoties audiuit Hegium, sed non ^o nisi diebus festis quibus legebat omnibus. Hic peruenit ad classem tertiam ; tum pestis veliementer ibi saeuiens sustulit matrem, relieto filio iam annum decimum tertium agente. Quum pestis indies magis ac magis incrudesceret, tota domo in qua agebat desolata reuersus
23. tunc 0 : tum a. 32, in om. a. 34. .t curatrix O : curatrixque a.
tunc 0: tum a. 35. prelegebantur a. 36. Zintheus a.
39. doctrinae a : literature 0.
24. Audiuit Guarinum] This must was printed at Deventer (R. Pafraet)
refer to the younger Guarino at in 1488, and other works on gram-
Ferrara. Cf. p. 107. mar. Cf. p. 106, and see Butzbach,
32. httens ilhs inamoenis] Kuelens' p. 242, and Ruclens, p. xi.
suggestion (p. v) that this refers to 39- post] In bis lastyearat Deventer,
education in the vernacular is con- 1483-4 ; see App. 2. In later times
fii-med by the phrase 'literaeanioenio- Hegius taught in the lower classes
res,' applied to the classical studies also ; for Butzbach, who entered the
at L.juvain University. See G. school in 1498, in tlie eighth class,
Monng's Vda BadrUmi Sexil, Louvain, learned the rudiments of" gi-ammar
1536, f". B' V. Bayle suggests music. from him. Butzbach, p 240
34. praelegebatur Pater meus] In Adog. 339 Erasmus speaks of
Merula found this passage inexplic- Hegius as bis t^acher, and states that
able. Mr. Nichols' interpretation he learnt the elements of Latin and
seems convincing ; that Pater nuns was Greek at De%'enter. In the Sponqia
a concord set for declension in the written about this time, he says, how-
school Latin grammar, and tempora the ever, ' Alexandro He-io e^ò sane
tenses of the verb minimum debebam'°(LB. x.' ,666 a.).
36. Zinthius] John Sinthis or 40. classem tertiam] the first clais
Synthen (fa- Dee 1498), one of the beingthehighest. Butzbach, pp. 217, 8.
brethren at Deventer, where he was 41. sustulit matrem] From hére
warden of the soUrcumpimcum domus down to senmto tawen hahitu (1. looì the
.:ierxc^r.^m and taught in the school. narrativeisadaptedwithadd tionsfrom
In conjunction with Hegius he wrote Lond. xxiv. 5, LB. App 442 Autumn
.^mmentaries on t^e Doctrinale of 1516), a few'" sentetL^^ ^41""
Alexander (p. 123), the first of which porated almost word for word.
1524] COMPENDIVM VITAE ERASMI 49
est in patriam. Gerardus accepto tristi nuncio coepit aegi-otare ac paulo post mortuus est. Vterque decessit non multo supra annum 45 fjuadragesimiun. Tres tutores instituit quos habebat fidissimos. Horum praecipuus erat Petrus Winckel, tum ludi litterarii magister Gaudae. Legauit rem mediocrem, si tutores bona fide adminis- trassent. Itaque ablegatus est in Buscum-ducis, quum iam satis maturus esset academiae. Veruni illi academiam metuebant, quod 5° statuerant puerum religioni alere.
Illic vLxit, hoc est perdidit, annos ferme tres in aedibus Fratrum, vt vocant ; in quibus tum docebat Romboldus. Quod genus honii- num iam late se spargit per orbem, quum sit pernicies bonorum ingeniorum et seminaria monachorum. Romboldus, qui mire ada- 55 mabat ingenium pueri, coepit eum sollicitare vt suo gregi accederet. Puer excusabat inscitiam aetatis. Hic exorta peste, quum diu laborasset febri quartana, reuersus est ad tutores, iam stylo quoque satis prompto ex aliquot auctoribus bonis parato. Vnus tutor perierat peste ; caeteri duo re non admodum bene gesta coepei-unt 60 agere de monasterio. Adolescens languens febri, quae supra annum illum tenuerat, non abhorrebat a pietate ; caeterum a monasterio abhorrebat. Itaque sinunt diem ad cogitandum. Interim tutor subornai qui pelliceant, qui minitentur, qui perpellant animum mibecillem. Atque interea repererat locum in monasterio canoni- 65 eorum qui vulgo vocantur regulares, in collegio quod est iuxta Delft, dicto Sion ; quae domus est principalis eius capituli. Vbi dies venisset respondendi, respondit prudenter adolescens: se nondum scire ncque quid esset mundus, neque quid esset monasterium, ncque quid esset ipse : proinde videri consultius vt adhuc annos aliquot 70 agat in scholis, donec sibi notior esset. Haec quum ^-ideret con- stanter dici ab adolescente, statim infremuit Petms : ' Ergo ' inquit 'frustra laboraui qui talem locum tibi magnis precibus parai-im. Tu es nebulo, non habes spiritum bonum. Abdico tutelam tuam. Vide vnde alaris.' Adol. respondit se accipere abdicationem, et ea 75 esse aetate vt non opus sit tutoribus. Vbi vidit se minis nihil prò- ficere, subornat fratrem, qui et ipse tutor erat, negociatorem. Is blanditila agit. Accedunt instigatores vndique. Habebat sodalem qm prodidit amicum. Et vi-gebat febris : nec tamen arridebat monastenum, donec forte fortuna viseret monasterium eiusdem So
49- ia otti. a. 52. est om. a fere a ■;t: amahit n cR <^f <;, j- u
6.. pietate 0 : presbiterio a. 63. sinunt'o'": ^S't a " Ió^'d i/hJm a
7^;_';^^™^VVmcM a. ,3. pararim 0 : paraui a. 75. Adolescens 0"-a.
xnown. bee De prat, De Broederschap Kunsien, vii. 1830-1 p 08 van Gerard Groote, in Xieuice Verhandel. v. 67. capituli] Le App 2.
ALLES „
E
50 LETTEES OF ERASMUS [1524
ordinis in Emaus siue Steyne, iuxta Gaudam. Ibi reperii Corne- lium, quem Dauentriae habuerat sodalem in eodem cubiculo. Is nondum acceperat sacrum Ulum cultum ; viderat Italiani, sed redierat parum doctas. Hic suum agens negotium coepit mira 85 loquentia depingere vitae genus sanctissimum, copiam hbrorum, otium, tranquillitatem, sodalitatem angelicam. Quid non? Tra- liebat affectus ille puerilis ad veterani sodalem. Alii alliciebant, alii propellebant. Onerabat febris. Hunc locuni delegit, altera fastidito ; lactabar interim, donec haberet sacram vestem. Interea, 90 tametsi adolescens, sensit quam non esset Ulic vera pietas. Et tamen totum illum gregem excitauit ad studium. Parantem abii'e ante professionem paiiim pudor humanus, partim minae, partim necessitas coercuit.
Professus est. Tandem per occasionem innotuit episcopo Camera- 95 censi, Henrico a Bergis. Is sperabat Cardinalicium galerum ; et habuisset, nisi defuissent praesentes nummi. Ad hoc iter optabat hominem Latine doctum. Itaque per hunc euocatus est cum aucto- ritate Episcopi TraiectensLs, quae sola sufficiebat. Et tamen ille adiunxit auctoritatem Prioi'is et Generalis. Concessit in familiam
100 Episcopi, seruato tamen habitu. Quum Episcopus esset destitutus spe galeri, sentiretque Hluni in amore parum constantem erga omnes, egit vt iret Lutetiam studii gratia. Promissum est stipen- dium annuuni ; nihil missum est. Sic solent principes. Illic in collegio Montis acuti ex putribus ouis et cubiculo infecto concepii
105 morbum, hoc est malam coi-poris antea purissimi affectionem. Ita- que rediit ad Episcopum. Acceptus est honorifice. Kecreatus est a morbo Bergis. Reuisit Hollandiam hoc animo, vt maneret apud suos. Sed ipsis vitro hoi-tantibus rediit Lutetiam. Ibi destitutus auxUio Maecenatis -soxit verius quam studuit ; et ob pestUentiam
no ibi multis annis perpetuam singulos annos redeundum erat in patriam. A studio theologiae abhorrebat, quod sentirei animum non propensum vt omnia illorima fundamenia subuerteret, deinde futurum vt haeretici nomen inureretur. Tandem, vbi totum annum saeuiret pestis, coactus est Louanium commigrare. Ante inuiserat
115 Angliam in gratiam Montioii, tum discipuli nunc Maecenatis; sed amici verius quam benigni. Id temporis omnium honorum apud
85 eloquentia a. 89. lactabatur O^a. 90. Et tamen 0 : attamen a.
94. Professus est om. a. 103. Illic 0 : Illic vero a. 104. putridis a.
concepit 0 : accepit a. 107. maneret 0 : veniret a. ii?. O^a • Montiov 0»
tum 0 : tunc a. ^ j
89. lactabar] an unconscious lapse he found these words written in the
into the first person. Menila proposes margin of the originai, apparently by
lactabatur in the margm. the same hand ; but he does not in-
94. Professus est] Menila notes that corporate them in his text.
1524] COMPENDIVM \T[TAE EEASMI 51
Anglos beneuolentiam sibi conciliauit ob id praesertim, quod spoliatus in littore Douariensi non solum non vltus sit iniuriam, sed mox emisit libellum in laudem regis et totius Angliae. Tan- dem e Gallia magnis promissis reuocatus est in Angli am ; quo 120 tempore nactus est amicitiam Archiepiscopi Cantuariensis. Vhi promissa non apparerent, petiit Italiam ; cuius adeundae desiderio semper arserat. Egit paulo plus quam annum Bononiae, iam ver- gente aetate, hoc est ferme quadragenarius. Inde contulit se Vene- tias et edidit Adagia ; inde Patauium, vbi hibernauit ; mox Romam, 125 quo iam fama Celebris ac plausibilis praecesserat. Eaphaeli, Card. S. Georgii, praecipue charus fuit. Non defuisset ampia fortuna, nisi mortuo rege Henrico vii et successore viii amicorum literis amplissima pollicentibus reuocatus esset in Angliam. Illic decre- uerat reliquum aetatis peragere ; veruni vbi ne tum quidem prae- 130 starentur promissa, subduxit se in Brabantiam, inuitatus in aulam Caroli nunc Caesaris, cui consiliarius factus est opera Ioanuis Siluagii, Cancellarii magni. Caetera sunt tibi nota.
Mutati cultus rationem reddidit in libello primo quo respondit Leicis sycophantiis. Formam ipsi describetis. Valetudo semper fuit tenera ; 1 35 vnde crebro tentabatur febribus, praesertim in quadragesima ob pi- scium esum, quorum solo odore solebat offendi. Ingenium erat simplex ; adeo abhorrens a mendacio vt puellus etiam odisset pueros mentientes et senex ad illorum aspectum etiam corpore commoueretur. Linguae inter amicos liberioris, nonnunquam plus quam sat esset ; et saepe 140 falsus non poterai tamen amicis diffidere. Putidulus erat, neque quidquam vnquam scripsit quod ipsi placeret ; ac ne facie quidem propria delectabatur, A-ixque extortum est amicorum precibus ^'t se pingi pateretur. Dignitatum ac diuitiarum perpetuus contemptor fuit, neque quidquam habuit prius otio ac liberiate. Candidus aesti- 145 mator alienae doctrinae, et fautor ingeniorum ^^licus si fortuna suppetisset. In prouehendis bonis litteris nemo magis profecit,
responie'i?'" ' "^ ''Io. v'^' """.^°"'- ?■ ^34- primo 0 : priore a. OU:
S' crebro 0 : sepe a'"' 'Ì^T^s" et a ' '""'" "' ' '°^"'" " "''''''^^^ - glamquicguamfcripserat a.'"' "' '''■ "^''^''^ ' ' " '^" ^'"•'P^'' ^ = '^»'^-
132. nunc] Merula notes that either Vienna manuacrint in <,^■^ t ^u nunc or tunc could be read in the coXst wU^Sn liL '^ %^^ *^*
'hVvi?nnl^„.antcript' " '"'^^^"^ ''' Z^ÌZ^^T. " ^H ^'V''^ "^"*
Kn:;;rr.^.jrÌ -^i;=^Si;:r
E 2
52 LETTEES OF EEASMUS [1524
grauemque ob hanc rem inuidiam sustinuit a barbaris et monachis. Vsque ad annum quinquagesimum nec impetiuerat quenquam, nec
150 impetitus est a quoquam stylo. Idque habebat sibi propositum om- nino stylum incruentum seruare. A Fabro primum est impetitus ; nani Dorpiana orsa suppressa sunt. In respondendo semper erat ciuilitate. Lutherana tragoedia onerauerat illum intolerabili inuidia ; discerptus ab vtraque parte, dum vtrique studet considere. Augebo
155 catalogum operum meorum ; ex hoc quoque multa colligentur. Scripsit ad me Gerardus Nouiomagus quosdam meditari vitam Erasnii, partim cannine, paiiim oratione. Ipse cupiebat instioii secreto ; sed non ausus sum mittere. Si contingat cum ilio colloqui, poteris illi communicare. Nec tamen expedit aliquid tentare de
160 vita, nisa res ipsa vrgeat. Sed bis de rebus fortassis alias, aut etiam coram.
Haec vbi scripsissem, venit Berckman onustus mendaciis. Scio qiiam sit difficile continere arcanum ; tamen vni tibi credo omnia. Celebraui Viandulum nostrum ; Liuinus exhibebit libelluni : bortare
1O5 Ceratinum vt si quando relegat auctorem annotet aliqua. Fauendum est Frobenio ; ego non possum illi semper adesse. Et eius causa grauor magna inuidia. Nosti quam sint fìguli. Em-sum vale.
III. Beatus Rhenanus to Heemaxx of Wied.
Oiigenis Opera 1536 (a). Schlettstadt.
Lond. init. : LB. i. init. 15 August 1536.
[The following sketch of Erasmu^' life occurs in the preface eontributed by Beatus Ehenanus to the edition of Origen (Opera latine, studio et labore D. Erasmi Rotei-odami partim veìsa, partim recognita. Baile. H. Froben and N. Episcopius, Sept. 1536, 2 vols. fol.) on which Erasmus had been engaged in bis last years. It was intended for dedication to Hermann of Wied, Archbishop of Cologne, who had shown Erasmus some attention through Cornelius Agrippa in 1533, and seemed likely to become a liberal patron ; and the intention was cai-ried cut after bis death by Beatus Rhenanus, who had doubtless taken no light pari in the work.
As early as 1537 this extract from the preface was included with other matter illustrative of Erasmus' life in a pirated edition of Erasmus' C<italogi dm publishcd at Antwerp. It was afterwards enlarged by Beatus Khenanus into the short biography prefixed to the collected edition of Erasmus' Works, which follows it
150. a quoquam 0 : vnquam a. 153. ciuilitate 0 : ciuilior a. 0» addii in
margine : Sic in Autographo erat; xoluit addere praeditus, i-el scribere ciuilior one-
rauit a. 156^ ad me 0 : iam mihi a. 157. partim Carmine ... 158 secreto
om. a. 159. Nec . .160 ^Tgeat om. a. 162. Bircman a. i6d. Viamdnlnm
veserum a.
ec . . ibo ^Tgeat om. a. 162. Bircman a. 164. Viamdulum 107. Kursum om. a.
149. Vsque . . . seruare]Cf.i.p.2i.27-36. as Erasmus passes into the first persoli
This passage is plainly a rennniscence. at the end of the ComperuìiJm KZ^
154^ Augebo catalogum]. Cf. i. be retained here. '^'"^*'^'"'" '* "^^
^^iel-Haec vhi scripsissem] This con- s,s1,t ^J^^itSi^r^atltTr^
:;r?;noTei:tter ^oToIL^ ^B^t ^"^1^^'^ ^^'^ ^ ^refa^f ILI
1536] BEATUS KHENANUS TO HERIIANN OF WIED .-53
here. It appears from ERE. 300 and 338 that both prefaces were submitted to and perhaps revised by, Boniface Aniorbach.] '
BEVEREXDISSIMO IX CHRISTO PATRI EIDE5IQVE ILLVSTRISSIMO PRINCIPI, DOMINO HERMANNO,SANCTAE COLONIENSIS ECCLESIAE ARCHIEPISCOPO, SACRI ROMANI IMPERII PER ITALIAM ARCHICANCELLARIO, PRINCIPI ELECTORI, VYESTPHALIAE ET ANGARIAE DVCI LEGATOQVE NATO AC PADELBORNENSIS ECCLESIAE ADMINISTRATORI, BEATVS RHENANVS SALVTEM D.
.... Haec et alia quae tua amplitudo dexterrime gessi t, haiid ignorabat sagacissimus vir Erasmus Eoterodamiis, imo celebrandis virtutibus tuis campum destinauerat praefationem in Origenis opera, qua tibi labores suos extremos nuncupare, ceu dicere coeperam. in animo habebat. Sed priusquam hoc faceret, morbus validissimus ei 5 mortem accelerauit. Redierat Friburgo Brisigauorum Basileam anno superiori, quum vt Ecclesiastae siue operi De ratione concion- andi tjrpis Frobenianis aedundo praesens adesset, ac partem restantem illic absolueret (nam deerat ad fineni aliquid), tum vt valetudinem aduersam qua Friburgi laborare coeperat, caeli mutatione discuteret. ic Neque enim discessit quasi non rediturus, quum illic vt in ditione inuictissimi Romanorum, Hungariae, Bohemiaeque Regis Ferdi- nandi, qui virum eius reipublicae primoribus per literas accurate commendauerat, quum primum illuc se conferret, lubentissime vixerit toto septennio, non solimi optimo cuique eius academiae charus, 15 verumetiam magistratibus ciuibusque haud vulgariter amatus atque reuerentissime cultus. Sed quum ab illustrissima Hungariae Regina Maria ac aula Brabantica iterum ac iterum vocaretur, niisso pridem viatico, cogitans ille de fide sua liberanda, qua reditum in inferiorem Germaniam certo foret non semel poUicitus, supellectilem suam 20 omnem Friburgo Basileam curauit auebendam, vt illinc in Braban- tiam quum visum esset secundo Rheno nauigaret. Hoc molientem et aestatis tempore satis commode habentem articularis morbus, quo Friburgi conflictatus ante fuerat, sic hominem lecto sub autumnum rursus affixit, vt hunc raro sit egressus, cubiculum semel tantum. 25 Et tamen in tantis membrorum cruciatibus, si quando vel minùnum conquieuissent, nunquam scribere destitit. Testis est commen- tariolus De puntate ecclesiae, et haec Origenis recognitio.
Tandem viribus paulatim deficientibus, mensem enim ferme integrum dysenteria laborauit, quum sentirei iam instare vitae finem, 30 extantibus vt semper claris Christianae patientiae et animi religiosi documentis, quibus in Christum se spem omnem figere testabatur assidue clamans, ' 0 lesu, misericordia ; Domine hbera me ; Domine fac finem; Domine misererò mei,' et Germanica lingua 'Lieuer
54 LETTERS OF ERASMUS [1536
35 6ot,' hoc est 'Chare Deus,' quinto eidus lulias sub mediani noctem vita functus est. Nec alias eniisit voces, ratione vsus integra vsque ad supremum vitae exitum. Impatientiam autem in soluendo naturae debito estendere esse debet a Christiane prorsus alienum, quum mors piorum nihil sit nisi transitus ad vitam meliorem, et 40 qui moriuntur non moriantur sed praecedant nos eodem peruenire cupientes, vt est apud Septimium Tertulhanum. Paucis ante diebus quam vita defungeretur, quum Bonifacius Amerbachius, Hieronymus Frobenius et Nicolaus Episcoi^ius, amici selectiores, illum officii gratia simili inuiserent, cubiculum ingressos trium amicoram ad consolan- 4; dum lob venientiuna admonuit, vbinam scissae vestes essent ac cineres capitibus inspergendi quaerens. Hoc autem anno se moritu- rum ante multos menses vaticinari solet, et triduo primum, deinde biduo mortem praedixit. Quam publicum sui desiderium reliquerit, testis fuit frequens ad supremo \ùsendum defuncti corpus con- fo cursus. Elatus est humeris studiosorum ad aedem cathedralem, atque ibi iuxta gradus quibus ad chorum (vt vocant) ascenditur in sinistro templi latere, vbi sacellum fuit D. Yirgini sacrum, honoiifice sepultus, Nam in pompa funebri non consul modo, sed etiam e senatoribus plerique visebantur ; academiae professorum ac studio- sa somm aberat nemo.
Fuit in \'ita quum in studiosos inopia pressos, tum in caeteros subsidio dignos, quoties occurrissent, admodum liberalis. Nec dissentit a consueta benignitate suprema hominis voluntas. Testa- mentum enim condidit Romani Pontificis Clementis, Imp. Caes. 60 Caroli Aug. ac magistratus Basiliensis diplomatibus munitus, in quo clarissimum virum Bonifacium Amerbaehium iureconsultum nomi- natum haeredem fidei commisso de bonis suis in pauperes aetate valetudineue infirmos, in puellas nupturas, vt harum pudicitiae succurratur, in bonae spei studiosos adulescentes, ac in quosuis 65huiusmodi dignos auxilio distribuendis collocandisque onerauit, adiunctis eidem duobus executoribus, Hieronymo Frobenio Nicolao- que Episcopio. Quid hoc testamento sanctius esse potest aut magis Christianum? Alii construendis ornandisue basiHcis sua dicant. Erasmus malmt in viua Dei tempia superanteis a morte facultates 70 confen-e. Legata porro aliquot amicis coniunctioribus reUquit, at haeredem ipsum certis quibusdam rebus rò ro? ^r,yaacavecov Sóv/xarog reraprov, quam TrebeUianicam iureconsulti hodie appellant non aequantibus mssit esse contentum, cui sane voluntas tanti viri' prae- ceptoris et amici omni iure est antiquior.
70 • at scripsi : ad a. 41. Tertullianum] Lib. de PatimUa, 9.
1536] BEATUS KHENANUS TO HERMANN OF WIED 55
Vixit ad septuagesimum anniim, quem communem humanae vitae 75 terminum regius propheta Dauid statuii, aut certe non multum est supergressus ; nam de anno quo natus est apud Batauos nobis non constat, de die constai, qui fuit ad quintuna calend. Nouembreis, Apostolis Simoni et ludae sacer. Apud Dauentriam primum posuit in literis tyrocinium, vtriusque linguae rudimentis imbibitis sub So Alexandre Hegio Vuestphalo, qui cum Eudolpho Agricola recens ex Italia reuerso amicitiam contraxerat et ab eodem Graece docebatur ; nam huius literaturae peritiam ille primus in Germaniam importauit. Terentii comoedias puer non secus tenebat ac digitos suos ; memoria nanque fuit tenacissima, ingenio perspicacissimo. Exceptis rudi- 85 mentis piane dici potest in literis atTo8t8a»cTos ; nam quod in Italiani iam natu gi-andior profectus est post regii apud Anglos medici filios, Archiepiscopi quoque S. Andreae in Scotia qui tum Senis degebat aliquandiu praeceptor, nobilissimae regionis visendae causa fecit, non vt professoribus operam illic daret, Neque enim Bononiae 90 quenquam publice praelegentium audiuit, sed Pauli Bombasii qui sub Leone postea Eomae periit amicitia contentus, domi studiis snis inuigilabat ; Adagiorum opus tum colligens, quod paulo post Aldo Manutio dedit excudendum. Quae res fecit vt Venetias adiret, vbi Marco Musuro atque Scipione Carteromacho viris doctissimis 95 familiariter vsus est ; quos ambos non semel consuluit, si quis nodus incidisset, horum eruditionem ac candorem apud amicos commen- dare solitus. Hieronymo Aleandro Mottensi trium linguanim peritissimo, qui hodie Brundusinae ecclesiae Ai-chiepiscopus prae- sidet, longe familiarius coniimctus fuit, vt puta contubernali in 100 aedibus Aldinis ; qui scit me vera prodere. Praeter hos et Ambro- sium Nolanum medicum ac Baptistam Egnatium ibidem amicos habuit. Eomae postea Cardinalibus Raphaeli Reario atque Ioanni Medicae, qui mox lulio 11 P.M. successit Leonis decimi vocabulum nactus, gratissimus fuit. Docuit Louanii, Cantabrigiae in Anglia, 105 Lutetiae etiam priuatim, vbi theologiae dedit iuuenis operam. Pileum deinde doctoralem, quum in Italiam iret, in Taurinensi Academia accepit. Patronos ac Moecenates habuit Henricmn a Bergis episcopimi Cameracensem, Guilielmum Montioium, atque omnium liberahssimum Guilielmum Vuarammn, archiepiscopum no Cantuariensem, Angliae primatem, cuius in libris suis saepe men- tionem facit ; amicos, in Britannia Ioannem Coletum, Grocinum, Latumerum, Linacrum, Thomam Morum ; Antuerpiae Petrum Aegidium, Conradum Gochlenium Louanii. Corpusculo fuit satis compacto, sed quod esset tenerrimae complexionis, et minimarum 115 ■etiam rerum mutatione (puta ^'ini, cibi caeliue) facile oifenderetur.
114. Coclilenium a.
56 LETTERS OF ERASMUS [i53^
In literis assidue versabatur infatigabili studio. Testantur hoc tot ab ilio conscripti libri quorum nomina reeensere non est opus, quum ipse suarum lucubrationum catalogum aediderit annis superioribus
120 ad Ioannem Botzheimium. Baeileae vixit apud Ioannem Frobenium aliquandiu, deinde in alteris eiusdem aedibus seorsum habitauit ; tandem Friburgo reuersus apud Hieronymum Ioannis filium vita
functus est Ex Selato, veteri munimento Romanorum, quod
aucto vocabulo Germani Selatistadium dixere et per collisionem
125 hodie Sletstadium, decimooctauo Calend. Sejotembreis anno a parta Virginis matris m.d. xxxvt.
IV. Beatus Rhenanus to Charles V.
Erasmi omnia opera, 1540, i. f» A^„). Schlettstadt.
Lond. init. : LB. i. init. i June 1540.
[Shortly after Erasinus' death, 12 July 1536, the Froben Hrm determined to undertake an authorized odition f.f bis complete work». Numbers of forgeries were being passed off under his name, and it -(vas desirable for his executors to establi.sh a canon of his writings (ERE. 300 and 302). The Epistolae appeared first in 1538 as Voi. m ^NM and met with such success that they were revised and reprinted in 154 1 (N^). The Adagia and Nouum Testamentum carne next as Vols. 11 and vi in 1539 : and the remaining six in 1540. AVhen the whole was completed, Beatus Rhenanus was commissioned tu write a preface, and took the opportunity to enlarge his previous sketch of Erasmus' afe 1,111).]
IKVICTISSIMO IMPERATORI CAESARI CAROLO HVIVS NOMINIS
QVINTO PIO FELICI AVGVSTO ETC. BEATVS
RHENANVS SELESTADIEXSIS S. D.
. . . Natvs est (Erasmus) abaui tui Friderichi ni Aug. piimis imperii annis ad quintum calend. Nouembres Roterodami in HoUandia tua inferioris Germaniae prouincia ; quam olim Bataui possederunt, nunc magis notam studiosis omnibus ob vnius indigenae 5 Erasmi incunabula quam veterum incolarum memoria, quamlibet beUico robore praestantium. Hoc alumno Roterodamum oppidum se semper iactabit et doctis erit commendatum. Proximam sibi kudem vendicat Dauentria, quae puellum adhuc ex aede sacra Traiectensi cantorculum deductum, vbi praecentiunculas obire solitus
9. cantorculuml Erasmus" master fViolù.ic. i,;„ -i- , .
He afterwards held musical posts in DnrWnri r , ^ ^, ' ^^^ «'areanus,
Cambray Cathedra!, 1483-5, ^nSt f=6 p- ■^'''p^'*'\?547, pp. 256, 296,
Donatian-s at Bruges,' iM^-go, in vof 'vi E V.n7%^""-/'^' '^''*'""'^'
Antwerp Cathedra), 491-1504 Be 1°^ 7aL.Bn.^-^''^^^^°' ^' ^^"*''«"^
tween 1498 and 1501 he reverted at ADB 'whe;e onTbe^P' '^'7° ì ^""^
intervals to Bruges, retaiuing never- tain diffit^es U i s^sugfeTed'thft twj
i5-)oj BEATUS KHEXANUS TO CHAELES V 57
phonascis etùim tenuissimae vocis gratia prò more templorum io cathedralium insemierat, instituendum suscepit. Praeerat illic ludo literario tum Alexander Hegius Vestphalus, homo bonaium literarum minime expers et Graecarum nonnihil peritus, Eudolpho Agricola communicante ; cuius amicitia familiariter vtebatur nuper ex Italia reuersi, vbi Guarinum Veronensem Ferrariae profitentem et aUos 15 aliquot eruditione celebres audiuerat. Ingenium Erasmi mox eluxit, quum statim quae docebatur perciperet et fideliter retineret, aequales suos omnes superans. Erat tum inter eos quos illic Fratres vocant, non quidem monaclios sed contubemii ratione et vestitus simplicioris et vniformis conuenientia monacliis similes, Ioannes Sintheimius 20 ^^r probe literatus vt illa ferebant tempora ; testantur id commentari! grammatici quos aedidit, magnum ea tempestate nomen in scholis Germaniarum consequutus. Is delectatus Erasmi profectu, nani coenobitae isti palliati quibusdam scbolasticorum classibus praesunt et publice docent, complexus aliquando puerum 'Macte ingenio, 25 Erasme, ' inquit, ' tu ad summum eruditionis fastigium olim peruenies ' simulque osculum dedit et dimisit. Kon fefellit hoc au^urium' quod ommbus constat. Orbatus autem vtroque parente paulopost' ^•t tutor omne procurationis onus discuteret, eius improntate in coenobmm canonicoinim, quos addita Latina interpretatione regu- 30 iares appellant, ex Dauentriensi schola monachorum omne genus tertihssmio seminario detrusus est. In eo loco Guihelmum Her- mannum Goudensem literis deditissimum iuuenem ahquot annis studiorum sodalem habuit, cuius extat Odarum Sylua. Hoc socio adiutus et accensus nullum Latinorum autorum volumen non v excussit. Diu noctuque erant in literis. Tempus quod aequales am locis somno comessationibus ignauiter absumebant, hii duo Iibns euoluendis et exercendo stilo impendebant. _ Audita Erasmi fama Cameracensis antistes Henrichus, ex Ber^en- sium regulorum familia prognatus, iuuenem iam sacris initiafum ,0 ad se vocat, adornans iter in Italiam Eomamque petiturus. Videbat eumaErasmum valere literis. valere eloquentia, moribus ingen praedtum, epistolos eleganter scriptis id docentibus ; vnde quum ::!:^iJum^rnamento comitatui suo esse posset, si cum Pontifice
w" *'' ""^ '''''' ""''' ♦'^^'^ -- ?-- -- solet moribus." ' Cf ii For Erasmus' feeling towards musi fo °"n.*!ÌK^^''"'' °^'- "l"' P?" ^^° ^^^'^
i^^ ^neolti:\'-''^^^^^^^^^ ^ ^5. Macteingenio]Me,anchthonte,.s
maturior se subinde cu^sodalSus ÌJv " '^"'^.'^^ ^""^"^^^ ^"rieola
mine folia quibus inscrintum Prof ^-'!^«refi in 1337 (CE. xii. 266 . The
notulis illuda soHtus eTat i^ aeri ll'.'^'^^^'^^^ hardly ,.ave o^eun-ed
prolicere, addens, " Tarn leuircanto! aXority."*"' '^'^^"'"^"^ '^ '""^ ^^"-^
58 LETTERS OF ERASMUS [i540
45 Romano, si cum Cardinalibus agendum foret. Verum quid inter- uenerit quo minus ea profectio sit ab Episcopo suscepta, mihi non liquet. Certe Guilielmus ipse valde doluit ereptum sibi Erasmum ; sic enim in oda quadam canit :
At nunc sors nos diuellit, tibi quod bene vei-tat,
50 Soi-s peracerba mihi.
Me sine solus abis, tu Rheni frigora et Alpeis
Me sine solus adis. Italiani, Italiam laetus penetrabis amoenam. Et reliqua. Quanquam vero de Roma adeunda consilium mutauit Cameracensis
55 Praesul, tamen Erasmum in aula sua retinuit, ingenii suauitate et praestantia ac candore iuuenis delectatus. Hicque ille in multorum amicitiam sese insinuauit vere èpda-fuos, in jirimis Antonii abbatis apud diuum Beiiinum, qui ex eadem Bergensium gente ducebat originem, et lacobi Batti, qui senatus oppidi Bergensis fuit
60 a secretis, ad quem tot eius extant epistolae, qui postea apud Annam Bersolam, Adolphi principis Veriensis matrem, diu vixit in summo honore. At Cameracensis, felicissimum Erasmi alumni sui ingenium contemplatus, haud grauatim eum sum^^tibus instruxit, vt Lutetiam proficisceretur et illic theologiae, quam scholasticam vocant, daret
65 operam. Ergo Scotista factus est, in collegio Montis agens ; nam inter theologos disputatores Ioannes ille Dunsius Scotus ab acumine ingenii maxime praedicatur. Quumque vitam collegiaticam duriorem experiretur, non inuitus emigi-auit ad Anglum quendam generosum, adulescentes duos generosos secum habentem ; Montioium alterum ex
70 illis fuisse coniicio. Videbant enim Angli inter professores bonarum literarum in tota academia Parisiensi nullum existere qui vel eruditius posset vel fidelius decere consuesset. Nam Faustus Andrelinus, alioqui carminibus magna cura pangendis intentus, defunctorie profitebatur, iocis quibusdam magis festiuis quam doctis
75 plausum rudium auditorum captans. Gaguinus obeundis legationibus ad exteros principes occupatus erat, in istis studiis non ita prorsum absolutus ; nec docebat iiublice.
Atque bine coepit Erasmus in Anglia innotescere. In quam insulam paulopost ipse concessit a discipulis illis suis domum
80 regressis inuitatus. ^1)1 quum aliquandiu mansisset, in reditu apud Douariense littus a telone fortunis propemodum omnibus exutus est,
52. adis Hennanxts : abis a.
49. At nunc] Herman's Ode 2 ; cf. 71. Parisiensi] Beatus Rhenanus'
Verg. Ed. io. 47, 8. own residence at Paris University was
68. Anglum] Cf. Epp. 58 and 79 from 9 May 1503 to the autumn of
introd., which if rightly dated show 1507.
that Beatus^^ Rhenanus was wrong in 75. Gaguinus] Gaguin-s embassies
supposiug that Erasmus left Montaigu were ali discharged before Erasmus
to go to Mountjoy. carne to Paris. Cf. Ep. 43 introd.
i54o] BEATUS RHENANUS TO CHARLES V 59
ac nondum nauem ingi-essus naufragium fecit, quod complusculos aureolos vltra praescriptum numerum et sine regio diplomate (nihil periculi nisi in Britannica moneta a Montioio et Moro persuasus, imprudens legum Anglicarum) efferre tentasset. Quae iniuria 85 vtcunque mussitanda fuit ; nec enim erat vUum remedium obstante lege. Nec tamen hoc damnum vel alienauit animiim Erasmi vel deterruit quo minus in Angliam saepius postea redierit. Abundare tum coeperat ea prouincia viris doctissimis, Guilielmo Grocino, Thoma Linacro, Guilielmo Latimero, qui in Italia literis operam 90 dederant, vtriusque linguae peritia celebres ; item Ioanne Coleto, Thoma Moro, Richardo Pacaeo et Cutberto Tonstallo, a quibus omnibus certatim amabatur ; vt de episcopis nihil dicam, quoinim vt quisque erat literarum callentior, ita pluris Erasmum faciebat et benignius tractabat. In academia Cantabrigiensi docuit aliquandiu ; 95 idem et Louanii fecit, quum apud Ioannem Paludauum eius scholaé rhetorem diuersaretur. Demum persuasus ab amicis, quo tandem Italiam videret, cuius miro desiderio semper tenebatur (nec immerito, quando totus hic orbis ea regione nihil modis omnibus cultius habet)' cum filiis Baptistae Boerii Genuensis, regii in Britannia medici,' ico Ioanne et Bernardo Bononiam profectus est ; non vt paedagogus,' nam morum curam exceperat, nec xt praeceptor, sed vt inspector futurus ac studiorum viam commonstraturus, teste epistola ad Botzhemium ; vbi inter professores Paulum Bombasium amicum habuit, hominem niuei pectoris et eruditum, qui vicissim ingenio ,0- ac doctnna Erasmi mirifìce delectatus est. lam enim obierat ' Beroaldus, professorum sui temporis Achilles, et Baptista Pius antiqmtatem infeliciter aemulatus Oscos et Volscos somniabat. In itmere cum socio Anglo Taurini in Alpibus Cotiis theologiae doctor factus est. Itaque dignitatem et eruditionem in Italiam „o importauit, quam caeteri inde reportare consueuerunt.
Dum Bononiae volumen Adagiorum pridem coeptum absoluit (nam breue et i-ude specimen operis futuri Lutetiae ante multos annos aediderat), cultmn canonicormn coenobiticum, quo hactenus vsus fuerat, huiusmodi de causa mutare coactus est. Mos est eius n- vrbis haudquaquam reprehendendus vt si suspicio sit de quoquam ' 92. Gutberto a.
vsi sunt.' Melanchthon, Leclam. CR. ia«no addressed^ 1Ì tl.f T r*"'"'
was published, entit ed Osci ì Voti Tìn^ì^ Tf°'°Ì'^'^ ^"°° superiori
mZs, the .speaker using pseudo SscT et V^nU '"t^"''"' ^'^'"'''' ^"'^*'
archaic dialects. The còpf Lnt to I nHi, P . « .«^'^'^g^' quem legistis
Beata. Ehenanus fro^ Lmf b? ^^; /^n.^''^^ "^-^"o
60 LETTERS OF ERASMUS [i54^
infecto peste, chirurgus ad hoc constitutus statina accersatur. Is, vt comuiùdius ab obuiantibus et praetereuntibus deuitan possit propter contagium exitiabile, solet albani mappulam ab altero
120 Immero transuersim pendentem gestare et virgam in manu. Forte fortuna die quodani, nescio quid acturus, Erasmus per plateam oppidi infrequentiorem solus incedebat in cultu suo canonicali, quemadmodum consueuerat. Ibi duo tresue iuuenes imperiti obuiam veniunt ; et omophorio candido conspecto pestis exploratorem
125 illum rati, quum in via pergeret Erasmus nihil huiusmodi suspicans, correptis saxis vini minati sunt et conuitiLs impetiuerunt, intra verba tamen grassati. Causam indignationis demirans inquirit. Aiunt de aedibus prospicientes, qui rixantes audierant, scapularem illam vestem eos prouocasse nodo substrictam ad latus, deceptos ob cultus
130 similitudinem, qui putarint eum ab infecto aliquo redire nec de via decedere velie. Proinde ne simile periculum deinceps incurreret, Erasmus ad lulium secundum, Pontificem Max., niisit supplicem libellum, quo sibi religiosi cultus vtendi aut non vtendi gratiam faceret. Id promerentibus suis singularibus virtutibus haud grauatim
135 concessum, modo veste sacerdotali vteretur ; quod Leo decimus dein accedentibus aliis etiam iustis causis, non tam ad vitae institutum quam ad illustrandam Erasmi existimationem pertinentibus, in pienissima (quod aiunt) forma corroborauit : omnibus et singulis specialiter et expresse derogans. quae (vt verbo dicam) quomodo-
140 cunque obstarent, tenores obstantium quorumcunque prò sufficienter expressis enumeratisque habens. Ecquis autem dubitat Pontifices Max. in huiusmodi humanis constitutionibus plurimum posse, quum iuris interpretes iisdem in ea, quae vel iuris diuini sunt vel gentium, intei-pretanda moderandaque non parum concedant ; imo in omnibus,
145 exceptis fi dei articulis, liberam ex causa disponendi dispensandique, vt ipsorum verbo vtar, potestatem esse tradant ?
Ad vmbilicum perducto opere Prouerbiorum scripsit Aldo Manutio, an librum excudenduni formis suscipere vellet. Is respondit id se lubenter factvunim. Venetias delatus, quum in
150 officinam venisset, diu coactus est expectare donec ad colloquiuni admitteretur ; cum quia Aldus recognoscendis archetypis operarum laboribus fomiulas stanneas tumultuarie concinnantium occupatus
132. lulium] Cf. a letttr of Beatus Erasmum nihil habuisse a lulio n ;
Khenanus (23 June 1540) to the alioqui Leo eius rei meminisset ;
Basle pnnters; In primis cogitate meanin- perhaps that Erasmus had
an illud sit e digmtate rei quod de no written dispensation from Julius,
dispensatione a luho n impetrata Ep. 226 probably indicates that the for-
admiscui. I. Lipsn epistolanon decades malities were not concluded in i^ii
x„x., 1621, p. 102 But see Ep. 226. X39. specialiter] Theselinesarequoted
135. concessum] Cf. Ep. 296. 186 n. from Leo's Brief, 26 .Jan i^n which is
and ERE. 338 (28 July 1540,, Suspicor at Basle. See Vischer ir^^i^a p .8.
1540] BEATUS RHENANUS TO CHARLES V 61
erat, tum quia putabat eum esse ex vulgaribus salutatoribus vnum qui magis cunositatis studio quam auxHii vel consilii prael>endi causa assidue ventitando homini aliis rebus intento nunquam noni-, molesti erant. Vbi cognouit Erasmum esse, veniam precatus suauissime eum complexus est, et in aedibus Andreae Asulani famigerati illius mancipis, soceri sui, secum tenuit, vbi contubernalem habuit Hieronymum Aleandnim Mottensem eruditione trilin^^ui nobilem, nunc Cardinalem ; inter alios etiam amicitia Pauli Cana'lis i6o patritii, Ambrosii Nolani medici praestantis, Baptistaeque Egnatii familiariter vsus, nec adeo breui tempore; nam et Euripidis tragoedias duas, Hecubam et Iphigeniam in Aulide, recognitas hic denuo aedidit, et Terentii Plautique comoedias habita carminis ratione castigauit. Sub id tempus Alexander, lacobi Scotorum i6, regis filius, Patauii Uteris operam dabat, Raphaelis Eegii auditor et lam ecclesiae diui Andreae in Scotia archiepiscopus. Is Erasmum sibi in rhetoricis praeceptorem asciscit, eum quo postea Senas commigrauit. Boerios enim discipulos post vnicum cohabitationis annum dudum dimiserat ob patria morositatem. Patauii doctissi- i-o morum virorum Marci Musm-i Cretensis et Scipionis Carteromachi ' Pistonensis vsus est commercio; quorum humanitatem saepe me audiente depraedicare solet, expertus candorem non semel, dum in corniptis Graecorum autorum exemplaribus manu descriptis, quorum magnani partem Aldina bibliotlieca suppeditabat, videlicet Pausania .- Eustathio, Lycophronis interprete, Euripidis, Pindari, Sophoclis' Theocnti similiumque commentariis, liorum exquii-it iudicium. Nihd erat tam reconditum quod non aperiret, nec tam inuolutum quod non expediret Musurus, vere Musarum custos et autiste" Omma legerat, excusserat omnia. Schemata loquutionum, fabulas' i«o histon.s, ritus veteres ad vnguem callebat. Hanc tam consumma am'
raellrU"^" r^^^^'^ ''''-' commendabat, dum patri ^raeculum lam grandaeuum amanter seduloque fouet. Scipionem multiphcis doctrinae et ingenuitatis dotes exornabant. CI Romae pernt, sed Musurus a Leone Pontitice Monouasiens L 18- Archiepiscopen iam nactus. ""ouasiensem iS^
Dum agit Senis Erasmus in aedibus Praesulis diui Andreae quem mstituebat, cmus indolem saepe laudauit-et illum vera dixisse ma "
:=Ci:;^^---rrr--^^^
x-ommce Max. obsidentis, eum Scotis irruentibus n,,; P.ir I^^^n, eoncurrit, clarissim.^ iuuenf j;;^ Z
mp trauiri nln^T'"' " ^'"'"^ '''' ^^''^^--' commeatum impetrauit ^acmam Romam inu.sendi. Ibi dici non potest quanto ,95
62 LETTERS OF ERASMUS [i540
plausu quantoque gaudio literatorum hominum sit exceptus, non mediocrium tantum sed et eorum qui cardinalitia dignitate praefulge- bant ; in quibus praecipuus Ioannes Medices, qui in lulii n demortui locum suffectus LeonLs decimi nomen obtinuit, et Dominicus
2ooGrimanus Venetus, atque Aegidius Viterbiensis trium linguarum peritissima?, tres quidam egregii heroes fouendis studiis nati ac dediti, in quibus adeo non vulgariter excellebant. Vidit, vt audire memini, et Thomam illum Phaedram facundia extemporali incom- parabiliter eloquentem, qui ludis et comoediis recensendis priscam
20j antiquitatem repraesentabat. Vidit et alios professores. Oblata est Poenitentiarii dignitas, si Romae manere vellet, via futura ad altiora conscendendi ; nam emolumentum non contemnendum inde esse poterat. Sed redeundum fuit ad Archiepiscopum, cuni quo postea denuo Romani adiit, quam nobilissimus adidescens videro cupiebat
2ioprius quam in Scotiam suam rediret ; nec Roma sola (quanquam dissimulato Archiepiscopi fastigio, ne cuiquam molestus esset) sed vlterior illa pars Italiae Cumas vsque perlustrata ac antrum Sibyllae subintratum, quod illic ab accoUs etiamnum ostenditur.
Post discessum antistitis ecdesiae diui Andreae, veterum amicorimi
215 memoria, quos in Britannia reliquerat, in causa fuit Erasmo cut reditum in patriam et ipso maturandum duceret. Itaque per Alpes Rheticas Curiam primum, deinde Constantiam ad lacuni Brigantiaum profectus, transito Lentiensium tractu qui sunt ad Martianae syluae initium, quod priscis Orcynium fuit, per Brisigauos Argentoratum
220 venit, vnde sequundo Rheno in Hollandiam vectus est. Mox amicis suis Antuei-piae et Louanii salutatis Angliam adit. Tenebatm* desyderio Ioannis Coleti tlieologi, qui Lendini Decanus erat apud diuum Paulum, Grocini, Latimeri, Linacri, quorum ante meminimus, et praecipue Thomae Mori. Vetus Mecoenas erat Guilielmus
225 Vuaramus, Cantuariensis archiepiscopus, totius Angliae Primas et eius regni Cancellarius, hoc est index summus, qui omnes episcopos eius insulae sua liberalitate vicit. Hic et pecuniam dedit et praeterea sacerdotium ecdesiae Aldingtonensis in agro Cantuariensi ; quod quum religione Erasmus obstringeretur quo minus statini acciperet,
230 emolumentis integris potius ad pastorem pertinentibus, qui praesens diu noctuque subiectam plebeni institueret, id quod nullus inficiari potest, ad cunctabundum Cantuariensis ' Quis ' inquit ' te aequius ex ecclesiastico prouentu viuat, qui scriptis tuis vtilissimis ipsos ecclesiarum praefectos presbyteros instruis, doces, adiuuas vnus
235 omnes? nec illos tantum, sed et cunctas vbique terrarum ecclesias, quibus illi singulis singuli duntaxat praesint et prosint.' Sane plus semel Erasmum dicere memini princiimni esse debere officium, vt propria liberalitate studiosos iuuent ; sed illos suis inipensis parsuros
1540] BEATUS EHENANUS TO CHAELES V 63
ad saoerdotiorum coUationem confugere, ad quae accipienda sectatores disciplinarum cogi. vt ocium Hterariimi tueri queant. Caeterum .-t -,o Montioium inscnptione Prouerbiorum honestauit, et Ioannem Coletum nouae scholae Londini institutorem, libris Copiae duplicis, verboium et rerum, ad quem ludens aliquando dixit se pauperem piane factum emissa vtraque Copia; ita praestantissimum Mecoenatem suum Gmhelmum Vuaramum recognitione Hieronymianarum praecipue 2^5 lucubrationum immortalitati consecrare statuit.
Opus Adagiorum, Aldum aemulatus, flagitantibus studiosis Ioannes Frobemus typis suis non infeliciter excuderat ; qua arridente aeditione, simul officinae diligentioris celebritate motus Erasmus quum alterum Prouerbiorum exemplar cum accessione pridem 250 Badio promissum et destinatum, adiunctis aliquot Plutarchi libellis recenter versis, Francisci Pircmanni Consilio Basileam aberrasse cognouisset, et illic omnes diui Hieronymi lucubrationes sub 1 robemanis praelis esse, ipse quoque eodem se contulit, simulans Iter ad Vrbem voti soluendi gratia. Nec fuerat vanus rumor 2=5 1 ridem ennn Ioannes Amerbachius absolutis Ambrosii Augustini- ' que libris totum se comparauerat ad castigationem voluminum Hieronj-mi, vndique conquisitis vetustis exemplaribus, et doctis vms conductis qui Graecas dictiones passim restituerent ; de quormn numero fuit Ioannes EeucbUnus iureconsuitus, qui e lexicis vacuas 260 kcunas replere conabatiu- ; cui successit felicior castigator Ioannes Cono J.ormibergensis, instituti Dominicani, qui meUorem viam sequutus, e vestigiis antiquorum codicmn ea, quae vel deerant vel erant deprauata, dHigenter reponebat. Idque poterat homo pro- pemodum Graece quam Latine doctior, versatus nimirum in optimis 265 a^^tonbus, aluiuot annis exceUentissimorum in Italia professorum
Creili. •^""'' '"'""^ '"*' meminimus, atque Ioannis
Cretensis mimme poemtendus auditor. Et iam defuncto patre Bruno et Basdms filii vna cun Ioanne Frobenio Hieronymi mfonnatzonem aggressi erant, et in ProphetLs aliquo vsque progressi 2,-0 Era mo nono hosp.t. statim in aedes Frobenianas recepto pTac^i aedatzoms mtor, sed inprimis incredibilis fratrum Amerbac£oZ l^eastrgand^ulaque diligentia. Ipse ergo Biquandt^rns^a^^
260. Eeuchlinus]inJulyandAusust i^^r^ w. 1510. Cf. RE. ii4andii8- MHF i r t^^' ^e wa.s a dose friend of
268. Creten.sis] JohnRhosusoTLeo" ^Hn!"™'' %'^ '''"}'^ ^^'^ ^^'^ Cretan
ropoulos, a native of Crete? whfreT; S^.H' \"'- ?'"''"^ ^°*^ Z«<=h-
waaapupilof AristobulusAposIoHus Sl^ '' ^t'^^^^ «dition of the
afterwards Abp. of Monembasla H^ f ^'?f' «"» Magnum, Venice, 8 July
carne to Italy as a €^"81 and settl^d J^À ^! '=:^'}t"buted verses. After-
at Venice. Gardthaus'^n k'^cl P^t of tS.v JT'^^^^""' '""^ ^^« °^<^ graphie, pp. 326, 7, giyes a long hTof sL t '^ founders of the Academia.
MSS.copiedbylll,Sbetweerf44 and letl^'tfv'^ ^^^•' "i "'^^^*^ """^^ ^500, and Morelli n^ention. 'o^^o' iltT.r.^J^^^jX? ''^^ """'''''
64
LETTERS OF ERASMUS [i540
vbi iudicio opus erat propter exemplarium variationem, iiusquam
275 deerat. Verum Epistolarum volumina sibi peculiariter vendicabat, partim absoluendis scholiis, quae iam pridem coeperat, partim nouis addendis et argumentis adscribeudis occupatus. Hic labor non erat exiguus. Accessit longe maior. Desiderabant studiosi GaUiarum et Germaniarum seorsim aedi Nouum Testamentum Graece, quod
2S0 cum Veteri Venetiis coniunxerant. In id olim scripserat Annota- tiones, Laurentium Vallam imitatus. Eas quum reperisset inter schedas suas, tumultuarie recognouit et auxit inter praelorum strepitus. Nec deerant qui ipsum Nouum Testamentmn elimandum putarent, vulgo Christianorum, vt videtur, scriptum vel potius
285 versum. Et haec monentibus prò sua facilitate paruit. Hunc vero laborem Leoni x Pont. Max, inscripsit, et quidem merito primarium nostrae religionis instrumentum summo eiusdem praesidi, At Hieronymianorum operum recognitionem Cantuariensi archiepiscopo Vuaramo consecrauit, aeternum obseruantiae singularis monumentum.
290 Rediit tum in inferiorem Germaniam propter negocia, ac non ita diu post ad nos reuersus commodum illuc recurrerat, quum Maiestas tua Romani Imperii fascibus, cuius nobis ab ipsis Gothis, Tbeodoricho ilio Veronensi et caeteris, antiquitas, apud Aquas Grani inauguraretiir. Mox Coloniae Vbioriun adfuit sub conuentimi
295 Vuormaciensem, in ordine eorum qui tibi sunt a consiliis spectabilis ; nam in borum coetum iampridem a te prudentissime erat ascitus, adhuc viuente Ioanne Syluagio summique Cancellarii munus obeunte. Solutis comitiis Vangionum et vrbe Tornacensi recepta, quuni in Hispanias ex Brabantia Maiestas tua esset regressa, Basileam
300 repetiit Erasmus iterum aediturus Adagiorum Chiliadas et Paraphrases Paulinas atque Euangelicas absoluturus ; quas dubium est maiorene studiosorum applausu orbis exceperit an maiori alacritate ipse scripserit. 'Hic sum ' inquit 'in meo campo.' Et sic erat. Inspiciebat veteres maxime interpretes, ex nostris Ambrosium,
305 Hieronymum, Augustinum, Hilarium, ex Graecis Chi^sostomum et huius imitatorem Theophylactum ; ipse stilum accommodabat tantum. Ex hiis vnam Maiestati tuae inscripsit, nempe primam quae est in Euangelium Mattbaei, et postremam germano tuo Caesari Ferdinando ; nam qui te iuuenem summopere veneratus est tot
Sioregnorum haeredem, qui minus suspiceret ad fastigium Romani
280. Venetiis] Perhaps a reference till Feb. 1518 ; it embodies Erasmus'
to Aldus' proposai to print the Bible textofN.T. NoearlierVenetian edition
in Hebrew, Greek, and Latin, which of the Bible in Greek is known.
was commenced in 1501, but not 293. Theodoricho] The Ostrogothic
carried cut. See Renouard, Annaìes, king, f 526. For his connexion with
third edit. pp. 261 and 388-9. The Verona see Bryce, Holy Roman Empire,
Aldine Bible in Greek was not printed p. 28. note e.
I540] BEATUS EHENANUS TO CHAKLES V 65
Imperli concordibus Principimi suffragiis euectum, aulae tuae dicatus honestissimoque officio obstrictus ? luueni adhuc Institutionem Principia Christiani parauit sanctis caeterum breuibus aphorismis comprehensam, libellum, ita me Deus amet, in quo velut in speculo destinatus summarum rerum administrationi vel ipse functiones 315 Christiano dignas addiscat, vel buie additus praeceptor intueatur qualibus doctrinae elementis puerUis regum animus, dum etiamnum tener est, imbui debeat. Siquidem boc Erasmus semper studio habuit, nobilissimam Austrianam familiam, tot Caesarum parentem, cuius imperium vix Alpibus luliis Kbeticisque et oceano septen- 320 trionali terminatur, omni obsequiorum genere, quae Uterarum sectatori conuenirent, colere. Docet hoc Panegyricus patri tuo Philippo ex Hispaniis reduci exhibitus et ab eodem perquam amanter susceptus ; quod ille officium singulari munificentia censuit prosequendum, tanquam omiue quodam feHci primus ostendens 3^5 quantam olim aestimationem essent babitura huius AÒri scripta, ac tantum non exemplum statuens quod caeteri magnates aemularentur. Nec aliter accidit.
Etenim similem multorum regum et Pontificum Max. benignitatem expertus est Erasmus, vt tuam in primis, Imperator Auguste, vt 330 Ferdmandi nuiic Caesaris germani tui, vt Henricbi Britanniae regis eiua nommis octaui, a quo viuente etiamnum parente Henricho septmio htens ipsius manu scriptis salutatus est, vt Clementis vii Pontificis Max. Xec alia mente Hadrianus Pontifex fuit, si sacer- dotium oblatum vel munus honorarium Erasmus accipere voluisset 335 Qmd porro Erasmo a Francisco Valesio Galliarum rege non expectandum fuit, si animum spectemus et quid in eum conferre voluent ? Vnis certe literis, longe gratissimum eius aduentum fore sua ipsius manu subscribere non est dedignatus. Paulum vero Pontificem Max. ems nominis tertium, quam ^-irtuti et eruditioni 340 Erasnucae mdicio et animo, tam etiam effectu ad quamlibet oppor- tumtatem fauere fuisse paratum, inde apparet quod praeterquam de Erasmo m coliegium Cardinalium cooptando actum fuerat ipse eidem praeposituram Dauentriensem Traiectensis diocesis, quae sexcentorum aureorum reditum tribuere dicitur, vitro obtJlerit- 345 obtulent autem? imo contulerit; literas non solum Apostolicas super ea^_n^^xpeditioms taedio atque impensa beneficium comminueretur'
333- literis] Ep. 206. o>o r„ ^- ,• -, ^-
^ 338. literis] the MS. is in the Univ Veìtf T.L 1, ?^ ^^^ "" '""^'' ^^""^
Library at Basle. See Vischer,^:! eS Lul'fo'ct ^P„.'' ?>f<=^"'. *°
miiana, p. 31. -i-i^mus, 35 uct. 1535. There is a
340. virtuti. . . ] Quoted as akr. II it^Z '°v ^^'^- library at Basle.
349-5», from the P^Ll Briefe whi t LÌZ ì"'\^'''''l'^ ^"="^ ^ MS. at
are now in the Univ. Librare at Bas e ? .T7 ^ ^^- ^- ^iaskowski (Jahrb.
S- Vischer, Erasn^ana, pp^-g ^^^^%.l t^' '^''''''' ^^'^^'^o™'
66 LETTERS OF ERASMUS ['540
promittens, sed et illustrissimam Vngariae reginam Mariana sororem tuam, Flandriae tuo assensu praesidentem, vt prò sua erga Romanam
350 sedem filiali obseruantia et regia in viros benemeritos benigmtate, dictae praepositurae (vt appellant) possessionem vacuam ab intrusis prò Erasmo conseruari curaret, literia bene amantibus interpellans : quas tamen Erasmus, avTapK-q<; quod sacerdotium recusare instituisset, penes se reseruauit, satis viatici sibi paulopost morituro superasse
355 dicens. Principum sane et episcoporum in Erasmum munificorum catalogum texere perlongum sit.
Nec solum a principibus honoratus est Erasmus, sed etiam a ciuitatibus Germaniae ; si qua transiret et magistratus rescissent, vino donatus, qui honor magnatibus et ciuitatum legatis more gentis
360 impenditur. Id me praesente contigit Basileae, Constantiae ad lacum Brigantinum Barptolomaeo Plaurero iureconsulto et consule ad conuiuium sua sponte venire dignato, Schefhusiae ab Abbate et magistratu, Friburgi Brisigauorum, in Monte Brisiaco, Selestadii, Argentorati et aliis item locis. Nam notum erat non paucis eum
365 tuae Maiestati esse a consiliis. Equidem ob excellentiam doctrinae, quam aeditis indies libris testatiorem cunctis faciebat, dignus alioqui censebatur, quem omnes missis muneribus nihil tale ambientem certatim ornare et quouis honoris genere reuerenter cuperent afficere. Quod si vulgo videmus eos nuUis non militaris
370 gloriae titulis insigniri qui, si quando opus fuerit et incidat necessitas, defendere patriam vitae suae periculo sunt parati ; quanto iustius honoratur, qui non breue aliquod tempus sed omnem aetatem in literis prò publica vtilitate vitro absumpsit exercens ingenium, genium suum defraudans? Potuisset esse magnus et indies fieri
3 75maior apud tuam Maiestatem. An non ad summum auloritatis ecclesiasticae fastigium praeceptor olim ille tuus Adrianus Traiectensis euectus est ? Potuisset in splendore viuere apud quosuis reges ; quis enim aummorum principum eum non ambiit ? Potuisset in ocio, in voluptatibus versari ; sed praetulit communem studiorum
380 vtilitatem ^^liuersis honoribus et huius vitae crassis deliciis.
Verisimile est praeter alias causas felicem quoque succrescentium studiorum successum hominem haud parum infiammasse ad quiduis perferendum. In Germania Galliaque mire frigebant literae ; vix vnus et alter Latine sciebat, Graece nullus. Et ecce statim, vt
385 aeditae sunt Adagiorum Chiliades et libri de vtraque Copia, velut in nebulis coorto sole, emergere linguarum peritia coepit. Prodi- bant alii atque alii libelli ad hanc rem conducibiles, Theodori Grammaticae Institutiones Latine versae, multorumque autonim
361. Plaureroj a kinsman and sup- formers, Ambrose and Thos. Blaurer. porter of the lamouB Constance re- 374. genium] Ter. Ph. aa
i54oJ BEATUS EHENANUS TO CHAELES V 67
in vtraque lingua monumenta Graece citra praeceptoris opeiam discare volentibus admodum accommoda. Nam hac ratione etiam 390 Hermolaus Barbarus, immortale decus Venetiarum, olim profecisse fertur pnuato studio, collatis doctissimi Gazae versionibus. lamque quasi signo dato literarum causam in hiis prouinciis optimus quisque promouebat. Sed omnium maximum subsidium attulit trilingue collegium illud in academia Louaniensi institutum suadente Erasmo 39- Magnas opes moriens reliquerat Ariensis praepositus Hieronymus Buslidius, Francisci Vesontini quondam archiepiscopi in Hispania peregre extincti frater; quas quum iUe studiosorum vsibus destinasset Erasmus testamentariis autor fuit vt Athenaeum Louanii constitue- rent, m quo stipendiis ordinatis tres linguae publice docerentur • 400 e quo, tanquam ex equo Troiano, innumeri cognitione linguarum' instructi prodiere hactenus, et fauentibus superis deinceps sunt prodituri, quo vniuersa ditio tua, Caesar inuictissime, nihil habet praeclanus. Ea res Franciscum quoque Galliarum regem mouit vt ad simihs collegi! Lutetiae Parisiorum institutionem animum 40C adnceret, Erasmum per literas euocando, cuius Consilio omnia disponerentur. Et iam regium diploma acceperat ad itineris secuntatem, sed interuenere causae quae profectionem impedirent Instituti tamen et illic professores. Itaque in confesso est literarum m bis prouinciis incrementa potissimum Erasmo deberi. Quem .ro emm lUe lapidem non mouit (quod aiuntj vt studia procederent ^ t^uanto candore tradidit omnia, ab omnibus intelligi volens • quum multi res obscuras multo obscurius explicent ? Aediturus Prouerbiorum opus, a quibusdam doctis audire coactus est, ' Erasme, tu euulgas mysteria nostra.' Sed cupiebat is omnibus ea aperta esse quo i^r- ,15 fectam eruditionem consequerentur. Hoc candore destituebatur iHe qui Venetiis olim Aldo Manutio commentarios Graecos in Euripidem et Sophoclem aedere paranti dixit, ' Caue, caue hoc facias, ne barbari istis adiuti domi maneant et pauciores in Italiam ventitent ' Iam nihil tam humile fuit quo tantus vir studiosorum gratia se non.,n demitteret. Etiam ipsum Catonis Carmen iuxta titulL emendTre' et inteipretari dignatus est, vt nec in magnis nec in minutis eius opera desiderare tur. Adeo yix proferri queat qui vnus studiis communibus plus profuerit. "^
Habet quidem Gallia Budaeum principem literarum, quem libenter 4.- opponat ; qui quum abstrnsissimam rei nummariae, quae apud veteres fuit, matenam primus doctissime copiosissimeque explicuit tum pnscas loquendi formulas iureconsultorum elegantissime
Grael" : annotationibus : denique commentarios linguae 430
Graecae conscnpsit, quibuB nihil vtilius Graecitatis studioso ^n-
F 2
68 LETTERS OF ERASMUS r»540
tingere potest. Sed noster in theologicis plus operae posuit. Quam studiorum partem paulo liberius tractauit, quod videret (vt ipsius vtar verbis ad amicum quendam scribentis) plus satis tribui theo-
435 logiae argutatrici, veterem prorsus aboleri ; sicque theologos argutiis Scoticis incumbere, vt non attingant fontes diuinae sapientiae. Ad haec, disciplinam ecclesiasticam longe prolapsam esse a synceritate Euangelica, populum Christianum multis modis grauatum esse, conscientias hominum variis tricis illaqueatas. Atque hanc ob rem
440 alicubi quorundam arrogantiam, ambitionem, auaritiam supersti- tionemque liberiori stilo subtaxat, nemini hic adulatus quamlibet potenti, quod tamen hodie nimium multi faciunt. Nec alia res plus officit principibus, maxime ecclesiastici s, dum laudamus quod faciunt, non quid facere debeant commonstrantes. In hac ille parte
445 nusquam cessat. Quanquam eum saepe dictitare memini dum aduiueret, si praescisset tale seculum exoriturum quale hoc nostrum est, se multa non fuisse scripturum aut isto modo non scripturum. Sed, Deo gratia, videmus istarum admonitionum aliquem fi'uctum. Theologorum manus prò Halesio, prò Holcoto, Cyprianum, Augu-
450 stinum, Ambrosium et Hieronymum suis horis versant. Studium theologicum diffusum Petrus Langobardus in methodum redigere conatus est, collectis Sententiarum libris ; sic enim appellant. Sed in commentariis recentiorum modus desideratur. Similem rem apud Graecos tentauit Damascenus. Ex veteribus licet cognoscere
455 nascentis ecclesiae exordia simplicissima, quae paulatim ad hanc maiestatem increuerunt. Absque quorum lectione citra iudicium de rebus disseret qui in neotericis tantum versatus est, amussis iuxta prouerbium alba ad sacrorum exi^ensionem. Quare vetenmi cognitio scriptorum futuro theologo perquam necessaria ; ad quam
460 tantopere studiosos cohortatus est Erasmus, emendatis illorum lucubrationibus et ad exemplaria vetusta coUatis.
Extant libri nec est opus nominatim recensere. Addidit plerisque locis censuras, quas ceu singularem dotem ac euidens argumentum
434- verbis] Lond. xvii. 26 ; LB. 606. in Europe by bis writings and lectures
449- Halesio] Alexander of Hales in on the Bible. See R. L. ÌPoole in DNB.
Gloucestershire (t 1245), ' Doctor ir- 451. Langobardus] Peter the Lom-
refragabihs, an Enghsh churchman hard (e. i loo-i 160), theological teacher
who lectured on theology at Paris. in Paris University, and afterwardsBp.
ihnThr \''T tj'<LF"°°'«<='»'^s. of that see. His chief work, the
who through his eflForts became a Sententiae, drawn largely from the
teachmg body. His immense Sum^na Fathers, became a common textbook
?. Th ^"? "•* Nuremberg, of theology. It was first printed at
Ant. Koberger, 1481-2, is an attempt Strasburg, e. 1471. See NBG xl 180
ArilZZl the Christian faith with 454. DamascVnus] John of Damas^us
Ho e to^ Roh^t ^''f- W T ?^^- ^+ "■ "^)' ^ '^«<^i°S theologian of the
Holcoto] Robt of Holcot in Greek church, who combined into one
Northamptonshire (f 1349), an English system the works of his predècessoK
Dominican who attained great fame See NBG. xxvi. 438. Preaecessors.
i54o] BEATUS EHENANUS TO CHARLES V
69
praesentissimiperspicacissimique ingenii magis admiror quam quiduis aliud, Nullum enim arbitror fuisse multis iam seculis qui iudicio 465 plus valuerit, id quod consummatae eruditioni postremo omnium contingere solet. Quibusdam visus est non satis esse Ciceronianus, ad structuram et verba Tullianae dictionis omnia seuere exigentibus. Sed ipse stilum apertura, extemporalem, purum, facilem, et argutum semper amauit ; vocabulis quibusdam vti coactus est Christianae 470 religionis materiae quam tractabat seruientibus. Neque enim prò- babat eorum superstitionem, qui verius inanes modulos quosdam antiquitatis referunt quam sententias densas et praestantes. Sane fatemur seculum Ciceronis fuisse purissimum et imitatione dignum, ac proinde magnam felicitatem si quis sinceram illius temporis, quo 475 lingua Latina maxime flomit, phrasim assequatur. Et quibusdam rem belle procedere cernimus, nec inuidemus. At proferant nobis in medium tot tamque vtilia scripta, tam sancta, tam cordata, quot ab Erasmo Christianus orbis accepit, et cum illis sentiemus ac Ciceronianos etiam a pietate sanctimoniaque praedicabimus. 4S0
Horum librorum magnam partem Basileae in aedibus Frobenianis in monte diui Petri sitis, partem etiam Friburgi Brisigauorum elucu- brauit. Ad hoc enim oppidum, in ditione fratris tui regis Ferdinandi positum, monitu Bernardi a Gles cardinalis Tridentini cum sarci- nulis suis migrare coactus est, verentis ne quid illi accideret Basileae 4S5 mutato sacrorum cultu ; quae tamen res longe placidius transacta est magistratuum prudentia quam multi diuinabant, nemine ex vniuerso numero sacerdotum per contumeliam attacto. Friburgi primum in aedibus illis magnificis habitauit, quas auus tuus diuus Maximilianus prò senectutis suae nido per lacobum Villingemm suae Maiestatis 490 a thesauris parari quondam sibi iusserat. Deinde propriam domum emit. At quum ab illustrissima sorore tua Maria Hungariae regina, quam tu ab obitu amitae tuae Margaretae prouinciis inferioris Ger- maniae gubemandis praefecisti, in Brabantiam reuocaretur, et Eccle- siasten suum prius esset aediturus, vt praesens adesset dum excuditur 495 in officina, ac operi colophonem (quod aiunt) adderet (nani nescio quid ad calcem restabat adtexendum) ; simul vt coeli mutatione reli- quias morbi pertinaciores discuteret, vendita domo Basileam cum vnmersa supelIectUe sua, quae Ubris maximam partem constabat post septimum annum reuersus est, ad Hieronymum Frobenium 500 amicum veterem hospes gratissimus diuertens, hoc Consilio vt recuperata bona valetudine et absolutis iis quae habebat in manibus nauigio per Ehenum in inferiorem Germaniam descenderet. Interim articularis morbus, qui aliquandiu conquieuerat, rursus hominem compii et miseris modis vexat, vt se loco mouere nequiret, frustra 505 coelo mutato. Hic remittentibus cruciatibus ex bipede primum qua-
70 LETTERS OF ERASMUS [i540
drupes deinde tripes factus est, scipionum auxilio se sustentans et sensim prorepens. Quumque schedas epistolarum, quas annis super- ioribus a diuersis amicis acceperat, sigillatim euolueret, nouae nescio
jiocuius aeditionis gratia, ac plurimae eonun qui a rebus humania excesserant in manus venirent, subinde aiebat, 'Et hic mortuus est'; ac tandem, ' Nec ego diutius viuere cupio, si Christo Domino placeat.' Sic languentem et viribus destitutum dysenteria, malum exitiale, ferme mensem integrum vexauit ac paulatim exliaustum in summa
515 aequanimitate et tolerantia tandem extinxit, Christi misericordiam extremis saepe repetitis vocibus implorantem. Qui Christi doctrinam viuens tam syncere tractauit, mortuus indubie mercedem ab ilio summo Agonotheta amplam accepit.
Testamentum Maiestatis etiam tuae fretus autoritate condiderat,
530 quo pauperum inopiae relictis a morte facultatibus suis trifariam con- sultum voluit, inualidis senioque confectis, virginibus elocandis, quibus dos deesset mariti conciliatrix, et studiosis fouendis. Id Bonifacius Amerbachius, iuris professor, haeres nuncupatus, redemptis annuis stipendiis reditibusue bona fide cum sociis iuxta testatoris
525 mentem exequutus est, et quae fieri ille voluit cuncta adamussim accurauit. Is ipse memoriam in aede sacra cathedrali Basiliensi patrono optimo in columnari structura, cui saximi tumulum operiens Termino sculptili insigne adiacet, afììgendam locauit in marmore Ehetico. Statura nouit Maiestas tua fuisse eum, vt ipse de Moro
530 quadam epistola scribit, infra proceritatem supra tamen prorsus notabilem humilitatem. Corpusculo satis compacto et eleganti, sed quod esset tenerrimae complexionis, et minimarum etiam rerum mutatione, puta vini, cibi coeliue, facile offenderetur, in senio crebris quoque calculi doloribus obnoxium ; vt de pituita nihil dicam, alioqui
535 perpetuo communique studiosorum omnium malo. Cute corporis et faciei candida, capillitio in iuuenta sufHauo, oculis caesiis, vultu festiuo, voce exili, lingua pulchre explicita, cultu lionesto et graui, qui Caesareum consiliarium, theologum et sacerdotem deceret. Fuit in retinenda amicitia constantissimus, nullis vnquam inscriptionibus
540 quacunque de causa mutatis. Memoria felicissima; nam puer totum Terentium et Horatium memoriter complexus est. In egenos liberalis, quos, xt alibi, sic a sacro domum rediens per famulum nunquam non munerari solet ; maxime vero in bonae spei et indoUs adolescentes studiosos, si qui ad se viatico destituti venissent, largus, benignus et
.45 munificus. In conuictu comis et suauis cifra omne supercHium, vbique certe €>ao-/xms, hoc est amabilis ; quod Ule nomen a se dolebat
530. epistola] Lond. x 30 ; LB. 447. 546. ipdc^tos] Cf. p. 73 n. But he took
536. caesus] Melanchthon, CR. xu. care that liis godson, Froben's yoimgest 266, calls them charoim. Bon, should be named Erasmius
i54o] BEATUS EHENANUS TO CHAELES V 71
non vsurpatum, quum primum scribere coepisset, et aeditis libeUis mnot€scere. 'Quis enim ' inquit, 'quenquam mortalium Amorem audiuit appellar! ? ', id quod Graecis signilìcat epacr/xo?.
De Hbris porro suis, quos in omni vita conscripsit innumeros, qua 550 sacros qua prophanos, coniunctim et vniuersim aedundis, vir mode- stissimus nihil moriens statuii, opinatus futurum vt cultioribus quotidie emergentibus ista sua scripta facile negligerentur. Caeterum quum Hieronymus Frobenius et Nicolaus Episcopius typographi sensissent ea a studiosis in eo ordine simul coUecta desiderari, quem 555 ipse quum viueret ad Ioannem Botzhemium et postremo ad Hectorem Boeotium suarum Lucubrationum Catalogum recensens indicauit, videlicet iis primum coniunctis quae vel ad institutionem literanim vel ad pietatem pertinent, tum moralibus, deinde apologiis, etvltimo loco recognitis autoribus suas partes implentibus, obsequendum ^Oo studiosis rati, rem ausi sunt quum magnificam tum omnium fauore dignam ; nulla nec sumptuum nec laborum magnitudine deterriti quicunque tandem sequeretur euentus, modo H voluminum Erasmi tomos conficerent, autoris Catalogum ad Hectorem Boeotium tanquam recentiorom potissimum sequuti ; adiectis etiam ab Amerbachio suo 565 qmbusque loco iis, quae postea idem ille Erasmus elucubrauit • omisso tamen decimo tomo, non nisi alios autores ab ipso recognitos complectente : m quibus seorsum successu temporum excudendis etiam suam operam studiosis iidem chalcographi pollicentur, si modo aequum experti fuerint lectorem. Quae aeditio quum ob alia magni 570 facienda est, tmn ob hoc quod tanti literarmn antistitis existimationi consulit ne quis aut animo nocendi aut quaestus studio, gratiam videhcet Erasmici genii captans, deinceps aliquid illi tribuat quod ipse non scnpsit (id quod viuente eo factum scimus) aut tanquam
^sL^t;'"::"' ^'' ^"^" ^'°""" "^"^"^ ^^^^^^^^^ ^^^-^^'^ Seletstadii, calendis luniis. Anno a Christo nato m.d.xl.
72
BRIEF TABLE OF EDITIONS OF ERASMUS' LETTERS [A fulkr descriptim will he found in Aiìpendix 7)
A = lani Damiani Senensis Elegeia. 4°. Basle. J. Froben. Aug. 1515.
B = Epistole aliquot ad Erasmum. 4". Louvain. Tli. Martens. Oct. 1516.
C = C C»
C = Epistole sane quam elegantes. 4". Louvain. Th. Martens. Apr. 1517.
C = Idem. 4°. Basle. J. Froben. Jan. 1518.
D = D' D^
D' = Auctarium selectarum epistolarum. 4". Basle. J. Froben. Aug. 1518.
D' = Idem. 4". Basle. J. Froben. March 1519.
E = Farrago noua epistolarum. Fol. Basle. J. Froben. Oct. 1519.
F = Epistolae ad diuersos. Fol. Basle. .J. Froben. 31 Aug. 1521.
G = Selectae epistolae. 4°. Basle. J. Herwagen & H. Froben. 1538.
H = Opus epistolarum. Fol. Basle. H. Froben, J. Hervvagen & N. Epi-
scopius. 1529. .T = Epistolae floridae. Fol. Basle. J. Herwagen. Sept. 1531. K = Epistolae palaeonaeoi. Fol. Freiburg. J. Emmeus. Sept. 1532. L = De praeparatione ad mortem. 4". Basle. H. Froben & N. Episcopius.
e. Jan. 1534. M = De puntate tabernaculi. 4°. Basle. H. Froben & N. Episcopius.
e. Feb. 1536. N = NI N= N^
N' = Operum tertius tomus. Fol. Basle. H. Froben & N. Episcopius. 1538. N^ = Idem. Fol. Ibid. 1541. N' = Idem. Fol. Ibid. 1558. 0=0' O''
O' = Vita Erasmi. 4". Leiden. T. Basson. 1607. 0' = Idem. 12". Leiden. G. Basson. 1615. P 1= Pirckheimeri opera. Fol. Frankfort. J. Bringer. i6io. Q = Epistolae familiares. 8°. Basle. C. A. Serin. 1779. Lond. = Epistolarum libri xxxi. Fol. London. M. Flesher & R. Young. 1642. LB = Opera omnia. Tomus tertius. Fol. 2 vols. Leiden. P. Vander Aa.
1703.
Js'oTE. — I have printed at the head of each letter a list of the editions in which it is found, with the necessary references. The references to Lond. serve also for H and N. Sources, printed or MS., other than the editions above catalogued, are indicated, -when necessary, by Greek letters.
In the criticai notes any of these editions or sources which is not specified by the sigla must be understood to follow the reading of its immediate pre- decessor. Thus in Ep. 106. i E stands for E, F, H, N', N', N^ Lond. and LB. Similarly, with the Greek alphabet this principio is generally followed ; but occasionally, when the sources are diverse or there is some special reason for it, e.g. in Ep. 296. ali the authorities are specified by their sigla.
The Corrigenda found in some of the volumes of letters have usually been treated as the true readings of those editions ; but occasionally the uncorrected text and the correction have both been given ; the latter following immediately after the fornier.
The small superior figures attached to letter-numbers refer to letters answered, the inferior to letters answering.
73
1. To Peter Winckel
Vita Erasmi p. i6i.
Lond. sxxi. 4 : LB. App. 506.
(Gouda.) (1484 fin.)
[This letter is possibly that mentioned in Lond. xxiv. 5, LB Ai.p 442 as written to Winckel by Erasmus iu bis fourteenth year. It seem.s to réfer to the time of guardianship, and to the boy.s' anxiety about their father's property; and as such, Winckel may well bave been nettled at receiving it especially if the property was not well securod. The incident is more fullv narrated in the De Cmscrib. Epist. (LB. i. 347 E). In copying tbat passage in the Gouda MS^ '324, f. 108 V (see App. 9) Hand A adda in the margin : ' Erat magister Petrus Winckel.'
Erasmus' estimate of bis own age does not accord with 1466 as the vear of bis birth (see App. 2) ; but the letter may be placed with considerable probabilitv after the return from Deventer.] ■'
ERASMVS ROTEEODAMVS MAGISTRO PETRO WINCKEL, TVTORI
QVONDAM SVO S.
Vereor et vehementer timeo, ne terminu.s breuis et cun-entis spatii res nostras nondum in tuto locatas, sed iam pridem, etsi sero, locanda.s inueniat. Quare omni ingenio, omni cura omnique studio
TiT. ERASMVs] Merula, like the Gouda M8S., has it so ; but the evidence shows that Erasmus in his youth spelt his nameHerasmus. Theearliestauthentic examples give this form, Epp. 40, 43-7, 49. 104, 126, 127, cf. Ep. 152. Besides these, in his poem to Gaguin de suis Jatis in Herman's Sylua Odarum, 20 Jan. 1497 (Ep. 49"!, he styles himself Desv- derius Herasmus Rotterdammensis, the first authentic use of the piaeno- men ; and Herasmus occurs frequently throughout the hook. He is Herasmus in Cornelius Gerard's letter to Gaguin printed in Bocard's edition of Gaguin's History, sr Mar. 149J (Ep. 45) ; and in Bost's letter tu Gerard (1499?) print-ed by Molhuysen (Cornelius Aurelius, p. 27). The earliest authentic use of Erasmus is in 1503 (Epp. 173, 174) ; and Rotero- tlanius first appears in 1504 (Epp. 179, 180). Herasmus Roterdamus stili sur- vives in the reprint of the first edition '>f the Adagia, Paris, Io. Philippi, 1505 ; but after that Erasmus discards it Cf. Epp. 182, 187, 188. The filli form Desidenus Erasmus Roterodamus oc- curs first in the second edition of the Adagia, Paris, J. Badius, 24 Dee. 1506. That the change is found just at the time when Erasmus was beginuin" to make progress in Greek (cf. App. 6) confirms Beatus Rhenanus' statement (iv. 546-9) that in adopting a new form
ALLEH
for bis name at the opening .>f his literary career he had a Greek deriva- tion in his mind.
Hera.smus is retained by Cornelius Gerard even in his later writings ; cf. MSS. in the Univ. Library at Leiden, Vulc. 66 and Letterk. 743" It is also found in the pirated edition of the De Piatione Stiidii, 20 Oct. 151 1, see Ep. 66; in Ilerasmi Rùttrodami Silua Car- minum, edited by Snoy, Gouda, 18 May 1513 ; in Despauterius' Ars EpistoHca ex Dato . . . Merasmo excerpta, Paris, J. Badius, 24 .lune 1513 ; in a letter from Mountjoy to WoLsey, 8 Sept. I5i5> printed by Mr. Nichols (ii. 210) ; in a poem of Bartholinus, composed in the spring of 15 17, Deventer MS. 91, f. 116, E. p. 197, LB. App. 393, where the two printed versions how- ever bave dropped the H; and in a letter from Wimpfeling, 19 Feb. 1520. EE. I. See also p. 234. For Hierasmus see Ep. 46.
winckel] was master of the Gouda school, and had been appointed by Gerard as principal guardian for Peter and Erasmus (ii. 47). In 1501 he was Vice-Pastor of Gouda (van Heussen, Hist. Episcopatuum Belgii, i. 305)- On 13 Feb. 1505 he witnessed a will as 'Magister Petrus lohannis Winkel, ecclesiae Goudensis prò tunc vicecuratus.' NAKG. 1847, p. 147.
74 LETTERS OF EEASMUS [1487
inuigilandum censeo, ne res nostra aliquid detrimenti patiatur. 5 Inquies fortassis me illoram numero esse, qui ne caelum ruat solliciti sunt. Fateor quidem, si iam sunima exspectaret in loculis. Sed exiget prudente tua reram nostrarum rationem cautius. Adhuc libri vaenum exponendi sunt, adhuc emptorem quaesituri, adhuc licitantem visuri. Vide quam procul sit illos emptos esse ; adhuc
IO terrae mandanda semina, quibus conficiatur panis : interea cito pede, vt est apud Nasonem, labitur aetas. Non ^^deo prorsus quid lucri poterit in hac re mora conferre ; quid autem iacturae, vtique. Audio praeterea Christianum libellos nondum, quos habet, restituisse: vincatur oro illius tarditas tua improbitate ; si rogatus differt, vel
15 iussus mittat. Vale.
2. To Elizabeth, a nux
Vita Erasmi p. 188. (Gouda ?>
Lond. xxxi. 21 : LB. App. 425. (1487 ?>
[This letter may be refened conjecturally to the period of depression preceding the entry into Steyn. The identity of Elizabeth cannot be deter- mined. There were four conventi of Augustinian nuns in Gouda (van Heussen, i. 304), to one of which the daughters of Erasmus' friend and supporter, Berta de Heyen, belonged, LB. viii. 551 ; and Elizabeth may have been one of them. Erasmus speaks of great kindness shown to hini by Berta when he was an orphan (ibid. 552 E), in which her daughters may well have shared.]
EEASMVS ROTEEODAMVS ELIZABETHAE MONTALI VIRGINI, DEO DIC.^TAE, S.
Eedditae sunt mihi, soror vna omnium in Christo carissima, litterae tuae ; quae quanta me voluptate affecerint, haud facile dixerim. Prae se ferunt enim singularis tuae erga me beneuolentiae, quam semper mihi conciliare stndui, certissimum argumentum. Maiorem
5 itaque in modum gaudeo superesse adhuc quibus curae sim etiam in tanta fortunae acerbitate, quique meam vicem doleant. Et id sane eo mihi gratius duco, quo rarius miseris euenire solere inteUigo. Siquidem dum tibi integi-a, dum secimda manent omnia, aderunt innumeri qui te amico frui gaudeant, qui tuam necessitudinem
IO quaerant ; at vbi primum fortuna auerso sereno (bifrons enim est) truci te vultu aspexerit, protinus amicorum tuorum, quos rerum tibi conciliauit faelicitas, videbis superesse neminem. Fugiunt enim
1. II. Kasonem]^.^.3.65. ForEras- perhaps ' dominus loannes' of Ep. 20.
mus' early attraction to Ovid see Lond. 2. The monastery evidently possessed
XXV. II, LB. 1085. plenty of books ; and the knowledge
13. Christianum] Possibly loannes that his father's books were there may
Christian!, fifth prior of Steyn, 1464- have drawn Erasmus to Steyn in pre-
t8 Aug. 1495 (van Heussen, i. 194 ; ference to Sion (.ii. 67}.
m87] TO ELIZABETH 75
fugiente faelicitate ; mutante fortuna vices animum mutant et ipsi. Quod certe et apte et erudite ille poeta nobis cecinit, qui dixit :
En ego non paucis quondam munitus amicis, 15
Dum flaret velis aura secunda meis : Vt fera nimboso tumuerunt aequora vento, In mediis lacera puppe relinquor aquis. Sed te, Elizabeth amicissima, non in eorum te esse numero iam sole, vt aiunt, clarius perspectum habeo, quam vnam in tanto omnium 20 rerum tumultu, in tantis fortunae meae incommodis mihi et esse et fuisse semper reliquam intelligo, quae tuum in me amorem nunquam intermiseris. Quare si officiorum studio tibi ex aequo contendere minime possum, amoris tamen literarumque vicissitudine nunquam a te sum superandus. Et si tu rebus non longe anteibis, ego certe 25 animo ac voluntate posteriorem me fìen non sinam. Et si meis fidem sennonibus non habes, fac periculum ; efficiam, si quid poterò, xt quanti te faciam intelligas. Vale semper.
3. To Peter Gerard Vita Erasmi p. 186. ^'Stevn ^
Lond. xxii. 20: LB. App. 470. {1487 \
[After the entry into Steyn. The references to Seri-atius, who is evidentlv mentioned for the first t.me, and to amended fortune poiAt to the happier frame of mind of the period of probation. nappier
For Peter Gerard of Rotterdam, Erasmus' elder brother by nearlv three vears r,f^??- '«■ ^ ^%'T P'T^'i^^Wy at this time in the monasten- of Sion nea; Delft („ 67), and therefore easily accessible, since there was a cìose connesion between Sion and Steyn, see App. 2. In ,498 Erasmu.s inquires affect^.nate v for his brother (Epp 78 and 81); but in later life wrote^,f him witrS bitterness; and at h.s death, which occurred before 15=8 (Lond x^if q LB. 933), he felt no regrets. Cf. also Ep. 330. lon] ^"
ERASMVS ROTERODAMVS DOMINO RETRO GERMANO SVO S. Itane totum fratrem exuisti ? Itane prorsus Erasmi tui tibi cura recessit ? Scribo, mando, remando, itermn atque iterum expostulo sciscitor ex famiHaribus tuis isthinc profectis ; neque litterarum habent quidquam, neque mandatum vllum ; tantum te recte valere amnt. Nihil isthoc quidem mihi auditu iucundius, sed tu idcirco 5 nihalo magis tuo ofiicio functus es. Vt ego tuam pertinaciam video procUuius factu credo vt ex cote lac quam ex te aUquid literarum ebciamus. Et vbi quaeso, mi Petre, pristina iUa tua in me beneuo- lentia et vetus Hle non vulgavis sed fratre dignus amor"? Itane subito ex Mitione transisti in Demeam ? Itane animo in nos factus ,0 es aheno? Quid enim ahud suspicari possum? Si tantillum 2. 21. tantis correxi : tantae 0'.
2. 14. poeta] Ovid. Ep. Pont. 2. 3. 35-8. 3. i. cura recessit] Verg. Aen. 2. 595.
6 2
76 LETTERS OF ERASMUS [mS?
epistolae scribendae otium amori nostro tribuendum non putas (vix stomachum teneo), aut ego parum tibi cordi suni, aut profecto iam piane excidi Si me hac suspicione leuatum cupis, si vlla Erasmi
15 tui tibi cura est, si quid in te fratris reliquum est, cura quamprimum ad me scripseris. Ita te, Petre, recte valentem propediem laetus aspiciam; et ego niMl tuis literis habebo neque optatius neque charius. Nulla re alia certius mihi fidem feceris te nostri memorem esse, et germanissimum tuum erga me animum, innumeris iam olim
20 argumentis perspectissimum, adhuc solide perpetuoque manere. Sin vero illi iam vlla non dico culpa, quam a me abesse scio maxime, sed culpae suspicione alienatus sum, vel nunc nostra purgatione accepta, obsecro te, ad ingenium redi ; exue Demeam, rursum Mitionem indue: et qui mihi difficUlimis temporibus (non) defuisti, nunc quoque
25 fortuna, etsi non secunda, mitiore tamen adsis ; adesse autem propius nulla alia re potes, quandoquidem coi-porum conuictus negatus est, nisi tuis creberrime ad nos datis epistoUs. Id itaque si curaris, tam grato me beneficio affeceris vt prorsus gratiore non possis.
Si quid actitem audiendi cupidus es, te tuo merito amamus quam
30 maxime ; te ore, te animo feiimus ; te cogitamus, te somniamus, de te nobis frequens cum amicis senno est ; veruni cimi nemine crebrior, familiarior atque iocundior quam cum Seruatio conterraneo nostro, adolescente me bercule indole pulcherrima ingenioque suauissimo, earumque disciplinarum, quae cum me tum te a pueris apprime
35 delectarunt, studiosissimo. Hic tui videndi cupidissimus est. Quod si te ad nos propediem, vt spero, receperis, sat scio iuuenem non modo tua amicitia dignum iudicabis, verum etiam mihi fratri facile antetuleris ; siquidem probe et tuam humanitatem et illius virtutem noui. Is enim est vt nemo illum non amet. Quamobrem maiorem
40 in modum a te peto \i luuenalis Satyi'as, quas pusillo codice descriptas habes, dli commodes. Fidem habe, mi Petre, nunquani rectius beneficium collocaueris : senties hominem et gratum et memorem. Vale, mi iucundissime frater.
21 illi scrissi : ille 0^. 24 diflScillimi, 0' : ccrr. L<ind. (nulla iu re)
defuisti LB.
24. defuisti] Leclerc's correction who can only have been 'magist^r' by
seenis unnecessarily forcible ili view courtesy ; he is oddressed bere, however,
of Peter's desertion in the contest as ' Dominus.' Tlie MS. was perhaps
with the guardiana. See App. i. one of those written bj- Gerard the
32. Seruatio] See Ep. 4. father, ■which seem to have formed
40. luuenalis] In a letterfromHaar- part of bis sons' patrimony; cf. Ep.
lem, 4 May (1490?) (Gouda MS. 1323, i. 8 and 13. Peter is represented in
f. 3, cf. f. 5), Wm. Herman asks Corn. Lond. xxiv. 5, LB. App. 442 as securing
Gerard, then at Lopsen, to lend him a the greater part of the inheritance.
ms. 'luuenalem magistri Petri Gou- There is no difiSculty in supposing
dani.' This is probably Winekel (cf. that Winckel as guardian may have
Ep. I. tit.), and not Erasmus' brother, afterwards acquired it from Peter.
e
M87] 77
4. To Servatius Rogerus of Rotterdam
Vita Erasmip. 171. (Steyn.)
Lond. xxxi. 12: LB. App. 481. /e. 1487.)
[For the date of Epp. 4-16 see Apiieiidix 3.
Sen-atius Rogerus of Rotterdam (fa Jan. 1540) wa^ a young nionk with whom Erasmus made acquaintance shortly after his entrj- into Steyn (Ep. 3. 32). This ■ leveloped at first into an ardent aflfection, which was irksome to Sers-atiù^, but siibsequently Erasmus was eontent with a more normal friendship, in which he assumed the part of a uientor, encouraging Servatius to study (App. 3). That Ile was a friend of William Herman is shown by Herman 's Ode 11, composed e. 1494. in which the writer 'silentium accusat Seruatii, sodalis vnice dilecti cuius suaui admodum consuetudine Herasmi sui absentiam mitigabat.' Ep. 39,' jf correctly plaeed, shows Servatius visiting Erasmus, during his residence witii the Bishop of Cambray. In 1504 Sers-atius became eighth Prior of Steyn and in that capacity wrote in 1514 to urge his now famous friend to return to the monastery (Ep. 296, ; but Lis later life was spent as Rector of Marienpoel a convent of Augustinian nuns near Leiden. See van Heussen, i. 194 The similarity of his surname to Erasmus' (App. i), as also that of Cornelius Gerard's to Peter s, is noticeable.]
EEASMYS EOTEEODAMVS SERVATIO ROTERODAMO S.
Creerivs ad te scriberem, mi Seniati diarissime, si id certo praenoscerem te non magis legendis literis nostris quam me scriben- dis fatigandum. Sed tam mihi chara sunt tua commoda omnia ^'t longe malim me tua quiete torqueri quam te mea voluptate fatigari. Verum quoniam nihil aegrius fen-e amantes solent quam sibi adesse 5 mutuo non licere, eiusque rei facultas nobis est rarissima, non potui committere quin has meas literas mei loco ad te ire iuberem. Atque vtinam ea aliquando emergat fortuna, vt iam literis vti desineremus, coramque quoties luberet conferendi potestas esset. At nunc quoniam id (quod non sine lachrimis meniinisse possum) fatis nobis negatum ,0 est, num tui, mi Sentati, prorsus priuabor consuetudine ? et si cor- porum praesentia (quod quidem esset quam iucundissimum) vna esse nequimus, quid erit cur non Uterarum vicissitudine, si non quam saepissime, at interdum tamen, vna simus ? Has igitur quoties intue- bere hteras, quoties lectitabis, te Erasmum tuum coram ràdere i- coram audire putes. Quid igitur rerum agitas, o animae dimidium ' meae ? Rectene omnia ? Num interdum animo tuo amantissimi tui subit unago ? Nam, vt suspiciosi sunt omnes qui amant, nescio quid nonnunquam videre milii videor, te mei minus memorem esse ne dicam obhtum. Optaram quidem, si fieri posset, ita me tibi curae ,0 esse vt mail es ; at rursum ita te mei cruciari amore, quemadmodum ego tui assidue torqueor desiderio. Vale.
16. animae] Hor. Carm. 1. 3. 8.
78 LETTEKS OF ERASMUS [1487
5. To Servati US Rogerus LB. App. 488. <Steyn.>
^ <c. 1487)
[For the source of this and the other eighteen letters of this period, for which there is no earlier authority than LB., see App. 8 and 9.]
ERASMVS ROTERODAMVS SERVATIO SVO S. QvANQVAM ego qui te consolari cupio, ipse magis consolandus sum, «■um quia nullum calainitatis genus superesse videtur quod non in dies experiar, tum quia iamdudum nihil omnium rerum molestius fero atque acerbius quam tuas vnius miserias ; tamen id effecit 5 praecipuus in te meus amor, mi Seruati suauissime, vt propiii immemor tuo mederi dolori contendam, Ais enim tibi esse nescio quid quod admodum aegre feras, quod te misere afflictet, quod denique vitam tibi reddat iniucundam. Id, tametsi tu reticeres, frontis corporisque tui habitus loquitur. Quo enim abiit solita illa IO et gratissima vultus hilaritas, j^ristinum illud formae decus, oculorum viuacitas ? Ynde haec profecta est pai'um laeta luminum deiectio ? Ynde haec nata est assidua praeter solituni taciturnitas, vnde ista in vultu aegri species ? Profecto, vt ille ait, Deprendas animi tonnenta latentis in aegro 15 Corpore, deprendas et gaudia, sumit vtrumque
Inde habitum facies. Certum est igitur, mi Seruati, aliquid esse quod te male habeat, quod tibi pristinam valetudinem adimat. Sed quid ego nunc faciam? Consolerne an stomacher ? Cur enim celas me dolorem tuum, quasi 20 iam non norimus nos inter nos ? Adeo enim profundo animo es vt ne amicissimo quidem credas, ne fidissimo quidem fìdas ; an nescis quoniam tectus magis aestuat ignis ? Ergone vis solus portare angustias pectoris tui, ergone \'is sponte perire et vna amantissimum tui occidere ? Heus impium animum, o mentem inhumanam ! ^5 Hiccine cum Menedemo ilio Terentiano tibi vsus est, vt te afiiictes ? Vae misero milii ! Et quid obsecro praeterea faciam tibi, anime mi ? Scis certo te nubi esse hac anima chai-iorem, scis nullam adeo diffi- cilem duramque rem esse, quam non etiam lubens prò te subiturus sim ; scis tibi me fìdiorem esse neminem ; nosti denique quam misere 30 mihi semper doluerit dolor tuas.
Et quod reliquum est, mi Seruati, quid est cur tu tantopere cochleae
in morem te contrahas atque abscondas ? Vere suspicor id quod res
est, nondum tibi persuasisti me tui esse amantissimum. Obsecro
itaque te per ea quae tibi dulcissima sunt in vita, per nostrum qui
35 praecipuus est amor, si vlla tuae tibi cm-a salutis, si me saluum vis
31. quod correxi : quid LB. 32. contrahas coirexi : contrahis LB.
13. ille] Juv. 9. 18-20. 22. tectus] Ov. Mei. 4. 64. 25. Menedemo] Beaut 81.
4°
1487] TO SERVATIUS EOGEEUS 79
viuere, ne tanto studio celes animuni tuum, sed quidquid habes depone tutis auribus. Ego te qiiidem quoque modo aut auxilio aut Consilio iuuero. Sin neutrum praestare poterò, dulce tamen erit tecum gaudere, tecum lachrimari, tecum viuere, tibi commori. Vale, mi Seruati, tuaeque curam salutia habe.
6. To Servatius Rogerus LB. App. 489. (Steyn.)
<c. 1487.) EEASMVS SERVATIO SVO S.
QviD agis, mi Seruati ? nam magni aliquid agere te suspicor, quo praepeditus non sinaris id, quod pollicitus mihi es, persoluere. Spondebas enijn te vnas ad me litteras daturum quamprimum, et ecce interuallum ingens, nec tu scribis quicquam nec loqueris quic- quam. Quid causae couiectabo ? Pi-ofecto aut occupatum te nimis 5 aut otiosum nimis fuisse, imo \'trumque suspicor ; in eo scilicet te versari otio, quo nihil minus otiosum, nihii negotiosius esse con- stat. In desideriis enim est omnis otiosus, cum amor sit animi vacantis passio. Gratissimam itaque rem praestiteris tibique maio- rem in modum vtilem, si rupto otio isto quamprimum ad me seri- io pseris. Caeterum esto animo erga me fìdentiore, nec minus meam conscientiam quam tuam ipsius formidaueris. Ita mecum quasi tecum loquere omnia ; id erit mihi periucundum. Vale.
7. To Servatius Rogerus Vita Erasmi p. 164. ^Steyj^ v
Lond. XXXI. 7 : LB. App. 479. ^^ j^g^_^
ERASMVS ROTERODAMVS SERVATI© AMICO S. CvM tantus in te meus et semper fuerit et sit amor, mi Seruati carissime, vt bisce te ociOis, hac anima, denique etiam me ipso ohariorem habeam, quid te vsque adeo reddit inexorabilem vt tui amantissimum non solum non ames, verum ne diligas quidem. Vsque adeone inhumano ingenio es vt odientes te ames, amantes té 5 odias ? Nemo adeo vnquam vixit barbarus, adeo sceleratus adeo contumax, qui non saltem in amicos quid humanioris animi gesserit Tune vnus es quem nec monita mouent neque flectunt preces neque vel amantis emolliunt lachrimae ? Adeone ferus es vt non miserescere possis ? Quibus ego te non hortatibus, quibus nomo precibus, quibus non tentaui kchrimis ? at tu saxis durior durissimis quo rogans amplius, eo obfirmas animum durius, eo inexorabilior reddens, ita ^i non iniuria Vergilianum illud de te conqueri possim, Nec lachrimas victus dedit, aut miseratus amantem est. 6. 7. negotiosius conex,- : negotius LB. 7. 13. po.sim co^rexi -. possum 0'.
6. 36. quidquid] Hor. Carm. i. 27. 17, 18. 7. 13. Vergilianum] Aen. 4. 370.
80 LETTERS OF ERASMUS [1487
15 Quid id ego, mi Seruati, esse dixerim, duritiemne an pertinaciam, an superbiam, an contumaciam ? an forte eo ingenio es, quo per- tinaces esse puellae solent, vt voluptati tibi sit cniciatus meus, et sodalis tui tibi gaudia dolor lisumque parmnt lachrimae? Quam recto Terentianuni illud tibi ingesserim ! 20 0 mi, vtinam esset milii
pars aequa amoris tecum ac pariter fieret, vt hoc aut itidem tibi doleret . . . ., aut ego istud abs te factum nihili penderem.
Quae, obsecro, tanta mea in te culpa, quod scelus, quae offenda, vt
25 vsque adeo mihi obuersus, vsque adeo sis inimicus ? Quid certe peccauerim non video ; nisi hoc vnum peccasse voces quod est vnice amasse. Qui adeo crudelis es amanti, quid esses, oro, odienti ? Tu mihi in ore, tu in pectore semper, tu vna spes, tu animae dimidium, tu vitae solatium ; te absente, didce mihi est nihil ; te praesente,
30 amarum nihil ; cum laetum te videro, obliuiscor dolorum meorum : sin quid tibi acerbi acciderit, sic dii me ament, si id non mihi quam tibi ipsi dolet vehementius.
Haeccine faciens tantum tuum in me commerui odium ? Sed iam, mi Seruati, non sum nescius quid responsurus sis mihi : id enim
35 quod saepenumero soles : et quid, inquies, rerum tibi vis fieri, quid a me exigis ? num te odio habeo ? quid inquam tibi vis ? Rogas ? non mihi pesco sumptuosa munera ; tantum is in me tuus sit animus qui erga te meus ; iam me laetum reddideris. Aut si adeo auersus est animus tuus vt nuUis flecti precibus queat, id ex animo
40 piane edicito. Quuusque mihi illudis ? quousque suspensam tenes animam ? nunc te amicum simulas, nunc i-ursus dissimulas ; atque ego inter haec quos non animi patior cruciatus ? Itaque, sodaliimi dulcissime, si vllus precibus meis apud te locus superest, id vnum maximopere et oro et obsecro, vt animi tui sententiam non ambigue
45 mihi proferas, ne me diutius hoc crudeli eneces dispendio. Sed quid ego has incassum effundo querelas ? Iam scio te aurem minime praebiturum. Quid inani studio littus arare aut abluere laterem contendo? quid ego diutius hoc saxum voluo? Si itaque tu perpetuo in tua persistis sententia, vt odisse
50 quam amasse malis, edito vt lubet ; ego tamen te nunquam amare non poterò. Moderatius tamen id factunis sum, ne ipse me frustra excruciem, quandoquidem abs te solatìi proficiscitur nihil. Vale, anime mi, et te amantem (si quid in te hominis est) redames facito.
20. esse 0', 30. amarum LB. : amicum 0*.
19. Terentianum] Eun. gi-^. 43. locus] Cf. Verg. Aen. 4. 319.
MS/] ■ 81
8. To Servatius Eogerus
Vita Erasmi p. 172. <Steyn.>
Lond. xxxi. 13: LB. App. 4S2. <c. 1487.)
EEASMVS R0TER0DAMV8 SERVATIO AMICO SINCERISSIMO S. P.
QvoD te recte valere conspicio, Seruati mi suauissime. id mihi quoque non mediocri voluptati est ; non enim possum tuis, etsi minus amici, charissimi tamen, secundis successibus non gratulari. Quod autem iam longa Erasmi tui amantissimi obliuione premeris, id vnum, ne mentiar, me misere excruciat. Ita dii me ament, si 5 non hi paucissimi dies, quibus tui consuetudine carui, toto mihi anno longiores visae sunt, tanto me confecere dolore, tantis cruciauere ploratibus, vt iam vitam exosus crudelem, mortem non semel ora- uerim. Interea vigiliae molestae, sonmus irrequietus, cilms insipidus omnis, ipsum quoque Musarum studium, quondam vnicum vitae io solatium, fastidio fuit. Adeousque, mi Seruati, nihil est quod animi mei curas diluere, quod exhilarare possit, te vno mihi adempto. Denique ipsa frontis meae moestitia, vultus pallor, oculorum sub- tristis deiectio facile tibi, si attendisses, inlernos animi luctus indicare potuenmt. At tu tygi-ide crudelior tam facile dis.-imulas 15 onmia ac si de Erasmi tui salute nihil ad te attineret. Heu crudeles animos, heus hominem insanum ! Sentiunt vel atrocissimae bel- hiae amoris affectum ; adamantes redamant ingenitae feritatis immemores.
Sunt quidem huius rei exempla innumera ; sed ex pluribus vnimi 20 proferam. Ferunt auctores quendam adolescentem educasse dra- conem dilectum admodum. At vbi excreuit, ille et naturae feritate et mole belluae territus a se in siluam protinus abiecit. Accidit forte multo post tempore, vt is deserta i>eragrans latronum insidiis cu-cumueniretur : eiulauit homo moriturum se videns: clamore 2:; excitus draco vocem quondam sui nutricii agnouit : prosiliit ilico eumque de latronum feritate eripuit. Ecce, mi Seruati, dracones, leones, canes amantes se amant ; et tu tui amore pereuntem con- temnis ? Quod feras mouit, te hominem et quidem adolescentem mouere non potest? Esset quidem nonnihil quo te purgares, si 30 quid arduum, siquid difficile, siquid a virtute alienum a te peterem Quid ego te orem tute certe conscius es, quod non muneris gratia non beneficu vllias cupidine te tum misere tum pertinaciter con- sectatus sum. Quid igitur? Tantum ama amantem. Quid hac re tacilius, quid lucundiu,., quid ingenuo animo dignius ? Tantum in- 3^- quam, ama, et sufficit mihi.
15. dissimulas] A repetition of the charge made in Ep. 7. 41. Cf. 11. 42, 55, 85.
«2 LETTERS OF ERASMUS [1487
Sed iam non me latet quid ad haec obiecturus sis milii ; ea ipsa certe quae crebro soles. Quid enim vis, quid me molestas, quis te auersatur, quis contemnit, quis odio habet? Honesta quidem, mi
40 Seniati, oratio est ; modo facta illi fidem facerent. Sed proferam ex aduerso quid mihi doleat, si tu placidus audire volueris. Occidis me simulationibus et dissimulationibus tuis ; tenes quid velim ? At quid a vera amicitia alienius ? Vis hic tibi commemorem veri amoris officia ? Primum omnium amicorum mutua se complecti
45 beneuolentia : alterum nihil scire quod lateat alterum ; libenter sibi adesse mutuo ; vno gaudente alterum gratulari ; altero dolente con- dolere altermn ; credere sibi mutuo omnem animum, omne consilium, omnem denique vitae rationem communem agere inuicem. Haec sunt veri amoris argumenta. Nunc coniecta, obsecro, mi Seruati,
5° nihilne horum tibi defuerit. Non nihil profecto mea quidem sen- tentia; at tu aliter forte senties. Sed falli me, vtpote hominem, nihil miraculi esset, praesertim in causa propria. Si igitur a me orta est culpa, si quidquam in me est quo tu offendaris, cur id non (vt amicorum est) libere indicas mihi ? Ego certo quidquid id erit
55corrigere sum paratissimus. Quid me fingendo dissimulandoque exanimas ?
Sed quid ego haec inani studio commemoro ? quasi his vere mutari possis epistolis, qui nulUs ante hac potuisti, imo ne fletibus quidem. Ridebis me forte, dum fletus narro ; at hercle non faceres, Seruati, si
60 aeque haec res tibi cordi esset atque mihi est. At iniurium aut ridiculum tibi videtur, si haec moleste fero. In te vno omnem spem, omnem vitam, omne animi solatium coUocaram, iam totus tuus factus, mei mihi relinquens nihil. Et tu te, me miserum, tam crudeliter subducis, tam pertinaciter fugis, praesertim cum pusil-
65 lanimitatem meam non ignorares ; quae nisi quenquam habeat in quem inclinata recumbat, tantis me conficit lachrimis vt viuere prorsus pigeat. Deum testor et hoc coeli amabile lumen, si non quoties animo tui subit imago, ex oculis subito prormnpant lachrimae. Sed ne has quidem literas, crede mihi, sine plunmo fletu perscribere
70 licuit, adeo vsque diuortii nostri impatiens est animus, Vide, quaeso mi Seruati suauissime, quae me premat angustia : atque si quid in té generosi animi est, vel tandem miserere mei, imo hercule tui ipsius. Sed quid ego, rm-susne ad blandimenta precesque rodeo ^^ Scio te mimme auditurum, nedum facturum. Iam perdiu obsurduisti • ob-
75 firmasti animum: quid rursus contendo? Durum quidem,' sed leuius fit patientia quidquid corrigere est nefas. Verum nihil' huic viUnen meo medetur patientia, nihil confort temporis vsus Tu
66. inclinata] Verg. Acn. 12. 59. 75- Durum] Hor. Carm. x. 24.
19-20.
1487] TO SERVATIUS ROGEEUS 83
vnus es qui medelam ferre pos&is, qui dolores in gaudia, qui luctus in risum vertere facillime queas. Itaque, mi Seruati charissime, si eam amicitiam, quam olim velini maxime, abs te consequi nequeo, 80 saltem quaeso vulgaris sit inter nos consuetudo ; quod si eam quoque mihi negandam putas, nihil est quod diutius viuere velim. Quae autem animo tuo hisce de rebus sedeat sententia, quaeso vt quamprimum literis me certiorem facias, atque id quidem ex animo, non prò veteri tuo more dissimulanter. Vale, vnica spes vitae 85 meae.
9. To Servatius Rogerus Vita Erasmi p. 1S5. (Steyn.)
Lond. xxxi. 19: LB. App. 483. (e. 1487.)
ERASMVS ROTERODAMTS SERVATIO SODALIVJI IVCVNDISSIMO S.
Etsi, mi Seruati suauissime, tales fuerint literae tuae vt eas sine niultis lachrimis minime legere potuerim, tamen animi mei dolorem, qui me iam misere confecerat, non pepulere modo, veruni etiani incredibili ac insperata voluptate affecere. Sed quid conueniunt lachrimis gaudia ? Inter legendum enim tuam dulcissimam epistolam 5 optatissimique tui in me amoris testem haud futilem et gaudens flebam et flens aeque gaudebam. At prius totis diebus moeroris lachrimis ploratum est : tum vero largus ille humor, quo tuas riga- bam literas, non de pectoris dolore sed de incredibili tui amore manabat. Habet enim, crede mihi, et amor lachrimas suas ; habet io sua et gaudia. Et quidem, mi Seruati, quis tani saxei pectoris est, quem tua talis non fiere cogat epistola? Quanta in ea verborum suauitas, quae sententiarum giatia, quid in ea non aflfectuni, quid non amorem praecipuum redolet? Hanc quoties lego (lego enim pene omni bora) videor mihi Seruatii mei suaues audire voces, vultus 15 intueri amicissimos. \"bi tamen coram miscere sermonem minime licei, Illa mihi solatio est ; illa me tiln refert absentem, illa Seruatio me coniungit absenti, vt aptissime illud Virgilianum mihi conueniat,
Absens absentem auditque videtque. Locupletiorem itaque atque etiam beatiorem tuis me reddidisti 20 literis quam Alexandruni Magnum triumphorum numerus aut suae Oroesuin diuitiae.
Sed obsecro te, animae dimidium meae, per meum in te qui non vulgaris est amorem, ne me rursum in doloi-um abyssum deiicias. Fidem habe mihi, tam moleste feix) iram tuam vt si rursum eam ^5 9. 8. rigabam LB. : rigebam 0'. 10. manabat correxi : manabant 0'.
9. 18. Virgilianum] Aen. 4. 83.
84 LETTERS OF ERASMUS [1487
intellexero, exanimaueris ilico. Farce quaeso amanti, non es ignarus meorum moriim, ingenium meum non ignoras. Tenerioi-is animi sum quam qui tam crudeles ludos totiens perfeire possim ; atque etiam, si apertiiis dicendum est, non est amantis officium amantem
30 laedere, ne ioco quidem. Quod si, vt scribis, hoc prior te laesi quod simulare et dissimulare te dixerim, cogita quaeso, mi Seruati, si id tibi tam durum atque acerbum auditu, quanto id mihi acerbius perferre quotidie abs te. Et quid tam abest a vera amicitia quam quidquam celare amicum, i^raesertim quod illius referat nosse?
35 Modo negare, modo asserere atque identidem vertere semionem, obsecro te, an non id simulare est ac dissimulare? Age enim, ago mihi vt lubet, tantum quaeso ne his artibus homini tibi amicissimo illuseris. Vtvt se res habet, piane edicito ; pudenti enim animo nescio an quidquam sit molestius. Quod si hac vna in re te exorare
40 nequeo, et, vt apud Virgilium est.
Misero lachrimae voluuntur inanes, Moriem oro, taedet coeli conuexa tueri.
Yale, spes mea, vitae solatium vnicum. Fac, amabo, vt tuae quamprimum ad nos veniant literae.
10. To Francis Theodoric.
Vita Erasmi p. 163. (Steyn.)
Lond. xxxi. 6: LB. App. 496. (e. 1488.)
[This Francis is perbaps the Franeiscus Theodorici of Gouda (?de Backer ; cf. App. 2 , who was at ont time a monk at Sion, near Delft, and aften\-ards Prior of Hemsdonck 'fS Sept. 1513 ; cf. Ep. 296. 228). In view of the connexion between Sion, Steyn, and Hemsdonck {A\q>. 2], he may at this time have been resident in Steyn (cf. Ep. 35. 129 and Gouda MS. 1323. i. 21:. He is perhaps the Francis who visited Erasmus in the winter of 1501-2 (Epp. 167, 8); and through whom in 1505-6 Erasmus gathered, probably for publication, the epistles composed during bis monastic life (Ep. 186;. The volumes of Francis' letters and poems addressed to his 'consobrinus' Snoy, -which were at one time in Boxhorn's library at Leiden, are not now to be fouud. See van Heussen, i. 307. and I. W^alvis), Beschnji: d. Stai Gouda, i. 244.]
ERASMVS ROTERODAMVS FRANCISCO THEODORICO S.
QvoD literis animum tuum dederis et propriae salutis rationem
habere coeperis, id tum tibi summae vtilitati, tum mihi ineffabili
voluptati futurum est. Sed quo id quod cupis consequaris (cum viae
nondum gnarus es) operae pretium est vt nostiis consiliis aurem
5 praebeas, et profecto id tibi persuadeas <quod) non secus in ista tua
causa acturus sum quam in mea ipsiu.s. Siquidem tua salus, crede
mihi, non minus mihi cordi est quam tibi tua ipsius aut mea ipsius
mihi. Quamobrem, si sapis, fac jiro nostris monitis vitam tuam
instituas ; quoniam si sine duce iter ingrediaris, facile erraueiis. Vale.
9. 28. possim scripsi : possum 0'.
y. 31. simulare] Epp. 7. 41 and 8. 15 n. 40. Virgilium] Aen. 4. 449 and 451.
1488] oc
11. To Servatius Rogerus
LB. App. 490. (Steyn.)
<c. 1488.) ERASMVS SERVATIO SVO S.
MiEAEis forsan quid obstiterit, Seruati mi, quo tanto temporis orbe nihil ad te litterarum dederim, et fortasse aut pristinum naihi excidisse propositum aut rueum in te amorem elanguisse suspicaris. Neutrum autem obstitisse putes velini ; neque enim animus defuit sed otium, non voluntas sed facultas. Vellem eam mìhi vitae 5 libei-tatem fata sinerent quam natura contulit ; longe ad docendum quam ad accipiendum experirere promtiorem. Sed vides ipse quanto tumultu fremant omnia, quidque inter has vitae aerumnas otii mihi reUquum sit te non latere arbitror. Farce itaque, quaeso te, silentio nostro, et ipse quod potes in virum euadas elabora. Vbi autem io serenior foiiuna emerserit, propositum repetemus opus. Vale meque, vt facis, ama.
12. To Francis Theodoric.
LB. App. 436. (Steyn.)
<c. 1488.)
ERASMVS ROTERODAMVS FRAKCISCO STO S.
QvoD me vt aliquid ad te dem litterarum tantopere non hortaris modo, veruni etiam rogas orasque, est quidem, mi Francisce, ne mentiar, non imbenigni tui erga me animi iudicium. Veruni si temporum rerumque eonditio tuaque fides meo in te per omnia responderent amori, non sinerem, mi Francisce, me bisce in rebus 5 admoneri, nedum rogari. Et quidem quis, obsecro, in hac pai-te aeque facilis, aeque impiger atque ego? Fideni habe mihi, niliil aeque iucundum ducerem quam cum liomine amicissimo assidua scribendi vicissitudine decertare. At nunc, mi Francisce, quoniam suspecta est mihi (loquar enim seueriusj iides tua, eaque omnium io rerum perturbatio est vt iam ne fidissimo quidem tuto fidendum sit, quid mihi faciendum existimas? Scribauine an potius taceam? Alterum hercle tutius, alterum tamen benigni magis ingenii esse puto. Quanquam itaque nonnihU metuam, ne quid ex ea quae mihi tecum est consuetudine nascatur incommodi, prò mei tamen 15 erga te amoris integritate veterique nostra amicitia tuis votis morem gerere statui. Neque decet inter nos, qui fraterno vinculo iungimur, qmdquam aut odii aut simultatis intercedere. Porro cum tu sua- uioris in me animi factus fueris, suauiores quoque meae ad te litterae
ibunt. Vale.
20
12. 14. nonnihil scripsi : nihil LB.
86 LETTEES OF ERASMUS [1488
13. To Servatius Rogekus Vita Erasmi p. 166. (Steyn.)
Lond. xxxi. 8: LB. App. 480. (e 1488.)
ERASMVS EOTEEODAMVS SERYATIO AMICO VNICE DILECTO S.
Vt nihil omnium renmi iucundius, nihil suauius est quam amar© amarique, ita mea quidem sententia, mi Seruati, nihil ex aduerso molestius, nihil infaeUcius quam amare nec amari : vtque nihil humanius est quam amantem redamare, ita quoque nihil est ab 5 homine alienius, ferae vicinius, quam amantem aduersari, ne dicam odio habere. lam forte suspicaberis idcirco id me texere exordii, vt rursmn te mihi conciHem abruptamque inter nos gratiam denuo resarciam. Sed quid ego id mihi de muta promittam epistola, quod neque blandimenta neque preces vllae coram fusae potuerunt,
IO imo ne lachrimae quidem ? Nihil a me intentatum relictum est quibus animus flecti iuuenilis possit ; at tu adamante durior in tua vsque sententia persistis. Quid ego mihi post hac promittam infaelix, aut quid spei reliquum est? Eursusne inani sudore cum Sisypho aduersus montem saxum incipiana voluere? Minime.
15 Sed quid? Ergono desei-to sodali viduus et sine amico instituo viuere ? At equidem sine amico vitam non vitam, imo mortem puto ; aut certe, si vita appellanda est, primum misei-a est, deinde non hominis sed ferarum vita. Egoque eo ingenio sum (si a me ipso laudandus sum) vt nihil in hac vita amicitiae anteferendimi putem,
20 nihil auidius expetendum, nihil studiosius conseruandum. Ve- runtamen quoniam iuxta Vergilium
Te nunquam nostri poterunt mutare labores,
hac, quam omnium mihi cupio maxime, carendum mihi est. Duxum quidem, sed leuius fit patientia quidquid corrigere est nefas. 25 Quanquam autem, mi Seruati charissime, tu iam Erasmi tui oblitus es (loquar enim moUius), ille tamen Seruatii sui et meminit et meminerit,
Dum memor ipse sui, dum spiritus illius artus
habitabit. Tu illum contemnas, tu auerseris, tu odias licebit ; ille 30 tamen te nunquam non amare poterit, non colere, non obseruare.
Hesterna die, mi Seruati, aUquid solatii praebiturus te conue- nissem, nisi tibi vsque adeo praesentiam meam molestam cogno- scerem ; videbam enim immutatos vultus tuos, demissos oculos, colorem subtristem, atque omnis corporis gestus nescio quid doloris
4. quoque scrìpsi : que 0' : om. LB. 15. 0' : instituto Lond. : instituam LB.
21. Vergilium] cf. Ed. io, 64. 28. Dum] cf. Verg. Aen. 4. 336.
I488J TO SERVATIUS ROGERUS 87
mihi portendere. Dolebam itaque, crede mihi, non mediociiter et 35 ego, cum dolore confici conspicerem sodalem meiim carissimum atque amniae diniidium meae. Quid enim, mi Seruati, tibi acerbi accidit vnquam quod non me multo quam te crudelius excruciauerit •? Quid autem tibi doleret, non omnino, si non fallebar, eram nescius De impudentia illius loquar, qua te indigne atque iniuria ibidem 40 crmimatus est. Sed, quaeso, ne te ob rem exiguam nimium afflictes, anime mi, atque excrucies. Memineris, obsecro, homines nos esse' non deos, eaque lege natos vt omnibus fortunae casibus subiaceamus,'
Et quis non causas mille doloris habet ? Memineris banc non tuam vnius sed communem omnium sortem 4. esse mortahum. Praeterea, si panca occurrant et quidem meo ' ludicio pania admodum vnde doleas, certe plurima sunt (tantum bona SI tua noris) quil^us multo iustius gaudeas. _ Ne igitur diu te morer, si quid Erasmi tui apud te preces valebunt SI vnquam quicquam mea causa facturus es, id vnum abs te peto ,0 contendoque, vt te coUigas virumque praebeas, ne te diutius detineat ' maeror. Qum magis summo enitere studio vt in talem euadas virum qui eos qui tibi insultant tu vicissim irrideas ; idque lamdudum confectum esset, si nostris monitis obtemperatum e.set At nune quoque quoniam nihil est quod non studio faueat, et res et ., locus, ipsa quoque temporis amoenitas, non mediocre mihi videtur '" colencWum literarum incitamentum. Fac excutias quidquid in te resedit hactenus torporis et ignauiae. Atque, vt acrius accendaris,
id mceperit Fac semper hilari sis animo ; ceterum quod abs te
requ^am est nihil. Gulielmus meus erit tibi omnibus in rebus et
diuorio et solatio, quandoquidem me fugis ; quem et ego, id v
sedulo faciat, assidue monebo. Vale. go, la ^t
14. To Francis Theodoric. Vita Erasmi p. 177
Lond.xxxi.,5:LB.App.434. ^^^'J^^^^^
ERASMVS ROTERODAMVS FRANCISCO SVO S. QvoNiAM tantus in te meus amor vt nihil accedere possit non p_otiunonmterdum meas ad te dare literas; neque enimTucundTus
3:^5'S\^^J^S^^^-5'=• i"g l^i;^ devotiou to learnin.. The..
oonciuis suus,' a young man on whrm' nT *^ ", '«^"«stery. See Sy!uu
William Herman (Ep! 33), mentTonid vt ' ? ^S'^ ^' ^"ributed also to
below (1 . 62), wrote two epTtaphs de ™ « ''' '"r |<="^^'-i"«' MS. of the Car-
Pl0.n« his ear,y death an^d Siot 7^::^^r^;£^i ^^:^
88 LETTERS OF ERASMUS [1488
vllura amicitiae officium esse puto quani hac scribendi inter se vicissitudine ni. Quod itaque, mi Francisce charissime, diligentius 5 contuenti mihi subtristis iarn dudum frons tua apparet, nescio quid mali poi-tendit. Solet enim plerumque internus animi dolor in vultum erumpei-e, mentisque habitus in fronte non aliter quam in speculo relucere. Intelligo itaque non obscure (quid id sit incertus) certe aliquid esse quod tibi doleat, quod te excruciet. Et
Jo hercule, mi Francisce, (fidem habe mihi) dolet et mihi dolor tuus, nec vllus mihi potest esse laetitiae locus, vbi te moerore confectum aspicio. Quid autem sit quod te male habet, vt mihi indices, te etiam atque etiam rogo. Si quid mea poterit opera, te aut re aut certe Consilio iuuero. Quod si a me doloris tui orta est causa, dabo
15 operam vt per me quampiimum coiTigatur itidem. Quaeso te, animae dimidium meae, ne te in re mediocri tam dire excrucies. Virum ttì praebe, excute quidquid in te est mollioris animi. Hoc jiacto et tibi consulueris et profecto me tui amantissimum hilarem laetumque reddideris.
15. To Servatius Rogerus
Vita Erasrni p. 154. (Steyn.)
Loiid. xxxi. 2 : LB. App. 478. (e. 1488.)
ERASMVS ROTEEODAMVS SERVATIO AMICO INTEGERRIMO S.
QviETEM tuam, ne inertiam dicam, Seruati mi, indies admiror vehementius ; nec emirari queo, qui omnibus literarum commodis affatim arridentibus, quae sola superest, operam cures inpendere nullam. Ais quidem aegre te admodum feiTe imi^eritiam tuam ;
5 sed quid, quaeso, tibi sententiae est ? Non dubitarunt celeberrimi veterimi saeculorum viri literarum comparandarum gratia dulcem patriam tristi mutare exilio, alias calentes sole terras inuisere, innumera procellosi maris subire discrimina, quiduis denique et operae et impendii ferre ; et tu bonae spei columen domiienti tibi
lohaec confecturos deos putas? Num eam legisti fabellam, quae in rustico tuam condemnat incuriam ? Nam is cum forte quadrigae suae rotam luto haerere nec a iugalibus euelli posse conspiceret, ipse otiosus in auxilium summos inuocasse diuos dicitur ; quo iam dudum incassum orante [quo niliil exorante] id Apollo e nubibus oraculi
15 reddiderit: Si tibi ausilio esse deos cupis, ipse quoque dexteram admoueas necesse est. Haud aliter tu quoque, Seruati mi, si tantus te (vt ais) literarum tenet aifectus, tua imprimis opera opus est •
14.9. excruciet con cj:j : excruciat 0'.
15. 7. calentes] cf. Hor. Carm. 2. 16. 18.
'488] TO SEKVATIUS ROGERUS 89
nec diuum nec hominum quemquam profuturum speres, si tibi defueris ipse. Omnia enim dii mortalibus labore vendunt.
Dii tibi dent animos, a te nam caetera sumes. 2c
Quo tu, quaeso, pallio in tanta codicum copia, tanta eruditorum praesentia, imo beneuolentia, tuam praetexueris inertiam ? Quam excusandi profers materiam ?
Si itaque, quod solum superest, mi Seruati, quod optas assequi cupis (cupis autem, si sanum sapis), nostris monitis aurem praebeas 25 necesse est. Imprimis vt retecto erga nos animo viuas apprime opus est. Tune inter amicos celandum esse quippiam censes? Gratias solutis zonis noster describit Horatius, et tu (te) nescio quo simula- tioms cmgulo contrahis. Profecto aut tu errore duceris, aut non recte definiuit amicum qui dixit : Amicus est vnus animus in duobus 30 corporibus. Communi ergo in nos animo sis operaepretium puto ; nec sciscitari dubia, nec ignorata pudeat fateri. Deinde id eo quo pergis omnium conducet maxime, si crebrius ac facis ad nos scripseris; nec id sane pristino tuo more mendicatas quasdam sententiolas, mio (quod turpius est) voces hinc ex Bernardo, illinc ex 35 Claudiano passim coaceruando, tuisque non aliter quam sibi cornicula pauonis plumas aptando, imo inepte assuendo : neque enim id est hteras condere sed coUigere. Nec nos tam crassi ingenii tamque stupidos suspicere, qui nequeamus discernere quid e tuo, quid alieno fonte mutuatus sis. Quin magis prò tui ingenii viribus (atque id 40 quoque ex tempore malim) quidquid in buccam venerit scribe Nec te barbarismi, si qui inciderit, pudeat ; senties nos correctores" non irrisores. Quo pacto curabitur vulnus quod non aperitur'^ Aut quid illos celare contendis id quod in te esse te ipso clarius norunt et certius? Sed esto nos fugerit : idcircone in te non est, quia 45 in te esse nescitur ? ' h ^ ts
Si itaque, Seruati sodalium meorum carissime, non dico me sed
ITT. ".T' "^ ^"' '"'' ''''' ^"^^ «'^^"t^^' ^-^^ ^nimum praebe hortatibus, excute torporem, pusillanimitatem exue, virmn indue, tandemque yel sero operi manum impone. Quousque te 50 hodiernus eludit dies sub expectatione crastini? Yide. quaeso quantum lam temporis inter digitos, vt aiunt, fluxerit ; anni iam abiere quatuor, cum in eodem Laesitas luto. Quod si primum
53'USffu;oT" ''■ ''■ "' = <l-<i--derit W. : qui incideri.t Z^.
20. I)ii]Cf.Ov.Ep. Punta, i. ^^. Fathpr^ • TT; . e
28. Horatius] Carm. i. 30. 5, 6 bv Srh.V»? t ^^rmones were printed
.S.r^ d^t] P,t.Us. See ^st^A^^^:,^^^l
35. Bernardo] St. Bernard of Clair- xX"""" ^'^' ''' ^'■"'''''' " ^P"'
H
90 LETTERS OF ERASMUS [1488
nostris monitis morem gessisses, iam in talem euasisses vinim,
55 qui nos literis non solum acquare verum etiam erudire vicissun posses. Veruntamen ne none quidem desperandum puto ; pertinaci opera quod perditum est aeui recompensandum est. Adhuc sane integra, imo virenti adhuc aetate es,
Calidusque salit circum praecordia sanguis.
60 Antequam pemix igitur fugiat adolescentia, nunc tibi parare con- tende quo senex gaudeas :
Iam molire animum qui duret, et instrue formam, Solus ad extremos permanet ille rogos. Quo autem id pacto conficiendum sit, postea consultabimus. Interea
65 tu sedulo cura vt quamprimum tuae ad me eant literae, animi tui non ambigui nunciae. Aut certe si me tua familiaritate indignum censes (non contendo quidem), tantum ita me fugias vt tuam ipsius salutem non praeterfugias ; tum vel Gulielmo, qui tua commoda non minus ac sua curat, animum committe credeque Consilia. Porro
70 si quid mea opera praestari posse putabis, inuenies ad omnia non minus me paratum quam beneuolum. Vale.
16. Tu Sasboud. Vita Erasmi p. 162. <Steyn.)
Lond. xxxi. 5 : LB. App. 476. (e. 1488.)
[The person here addressed may be identified witli the Sasboud of Ep. 296. 329. The name occurs commonly in the neighVjourhood and records of Delft (Bleiswyk. Betchryv. d. Stadt Delft, 1729, p. 665, and passim). He was perhaps a young man with whom Erasmus had come into connexiou through his brother Peter (Ep. 3, introd.).]
ERASMVS R0TER0DAMV8 SASBOVDO SVO S.
QvANQVAM aliquid ex te literarum accepisse maluerim, tamen non mediocri me afifecit voluptate nuncius, quem ad me misisti, tuae sententiae interpretem. Nam cum multo tempore niliil significaueras, verebar ne animo tuo excidissem mutuaeque nostrae necessitudinis
6 prorsus oblitus fuisses. Tibi autem libenti animo atque ex sententia tua morem gererem, si quid ex nuntii verbis certo coniicere potuissem. Kam narrabat is t« flosculos nescio quos vt ad te darem summopere rogitare. Et quidem, si sanum sapis, non latet te iam flosculos minus tempestiuos esse, cum illos verna temperies proferre soleat,
IO hyemis vero asperitas nesciat. Sed hoc locati sumus. Vt autem serio loquar, quos flosculos dixeris non video ; nisi forte libellum
15. 59. Calidus] cf. Verg. G. 2. 484. 62. Iam molire] Ov. A. A. 2. 119, 20.
M88] TO SASBOUD 91
illuni, in quo quosdam tibi flores, cum vna essemus, depinxeram: qui quidem nescio quo pacto ad nos nuper rediit. Qua in re quid mihi mali tua pene paiauerit incuria, haud facile dixerim ; siquidem qui illum abs te deferebat Henricus, aiebat te asseruisse a me tibi 15 venditum esse ; quod quam alienum a vero sit, ipse non es nescius. Inficiabar itaque ego, vt debui, vehementer, fecique tandem fidem rem aliter atque accepeiat se habere.
At tu, Sasboude, sodalium meorum carissime, cane te adeo buie pingendi artificio dedas, vt literarum tibi cura recedat. Scis certe 20 quid bine iam abiturus niilii pollicitus sis, et qua lege libros a me poeticos susceperis ; videlicet vt totum te literarimi amori studioque dedicares. Quod quidem vt spopondisti, (si) seruare curaueris, rem facies prò meo erga te amore non iniucundam, tibi auteui summae et vtilitati et voluptati futuram. Sin tuae salutis incurius 25 mmime feceris, me quidem, qui tua incommoda aeque atque mea doleo, acerbo maerore afi"eceris ; tu vero pei-petuo perieris. Possem tibi, nisi me temporis epistolaeque prohiberet angustia, memorare quamplurimos, et quidem e nostris, qui iam quid gloriae literae, quid dedecoris habeat imperitia experti, maxima quidem sed sera 30 afficiuntur poenitentia, quod aptum literarum studio adolescentiae tempus inter digitos fluxisse conspiciant. Itaque et tu, Sasboude suauissime, dum integi-a tibi fioreat aetas, formicae exemplo tibi parare contende quod senium tuum oblectet alatque ; adolescens collige quo senex gaudeas. Atque id vt studiosius conficias, 35 operaepretium est vt aetatis tuae intemperantem libidinem, si non penitus arcere potes (nam id vLx hominis est), saltem modereris atque coerceas. Quid dicam intelligis.
Hisce de rebus satis. Vt valeas, quid istic rerum actites, quid tibi sententiae sit, quid ex me velis, aut certe si quid aliud quod 40 mea scire intersit, me quamprimum literis certiorem reddas, etiam atque etiam rogo. Vale, Sasboude mi suauissime ; quaeso vt cum bene agi tecum senseris, mei coniunctissimi quondam sodalis, nunc aeque amantissimi facito memineris.
23- si add. LB. 43. tecum LB. : mecum 0\
i 'rf' .tr^fr^^ .^Tp' ^^- ^r^ ^^'"^ '"^ Steinaeo quando latebat
i> P- 43°) records that Erasmus had agro
some skill in painting, and mentions Among Erasmus' epigrams are some
a picture by him of Christ on the couplels attached to pktoes pei^^.s
Cross, belonging to Cornelius Musius of kis own paintine ^'"'^^'' ^'^'^-"^'^
(1500-1572), Provost of the convent i6. venditum"! Mr ^r;f.V,r.lo v^.; +
!?• ""fì^fn"^:''' ^'''- ^"'''^^■^' -* àlfto seU In^mng'wtld^have
Be^kryv d Stadi Bdft, pp. 364 and 695- violated the mie li the^Tder whi'h
' me^^p'-H '^" 'f «^"Pt^^n- . forbade the possession of privatr m^-
Haec Desidenus (ne spemas) pinxit perty. iie pio
■^"®'""*' 32. inter digitos] Cf. Ep. 15. 52.
H 2
92 LETTERS OF ERASMUS [148?
17. To CoRNELius Geraed. LB. App. 413. [fg^^.l
[Fot the date of Epp. 17-30 see Apriendix 4.
Cornelius Gerardus or Gerardi of Gouda, also called Aurclius and Aurotinus, 'svas a kinsman of Wm. Herman (Epp. 23. 68 and 28. 6 ; in the Gouda MS. 1323 each addresses the other as iu-pos), and was presumably older than Erasmus, who is said to have been bis pupil (AJard of Amsterdam's pref. to Cornelius' Batavia). He was perhaps educated at Deventer ; since it was his interest in the school which led him to compose his Mariad. in order to provide the boys with suitable reading (Deventer MS. 31, f. i v°;. He made his profession as an Augustinian canon in St. Martin's on the Donck, or Hemsdonck (Burmann, Iladrianvs VI, p. 271), lying S.W. of Schoonhoven, and about ten miles from Gouda ; a convent founded"in 1424 from that of St. Michael at Hem, near Schoonhoven, and belonging to the Chapter of Sion (see App. 2 and van Heussen, i. 327, 8). But his residence there was not continuous ; for he was transferrod from one convent, and even from one Chapter, to another, and was at various times an inmate also of Hieronymiana vallis, an Augustinian convent in the district of Lopsen outside the W. gate of Leiden, which belonged to the Chapter of Windesheim, and of St. Micliael's at Hem (Gouda MS. 1323, f. 60 v°^. Whilst at Hi^msdonck he composed an Alphahetum Redemptorum (Leiden MS. Vulc. 98 G), dedicated to Jacobus Cornelii, Prior superior and Viear-general of the Chapter i)f Sion, as 'studii no.stri primicias'. His conespondence with Herman from L'ipsen in the Gouda MS. 1323 is perhaps to be dated 1489-93 (see App. 9). In 1494 after having served as Steward he was made Prior of Hemsdonck (v. Berkum, Beschryv. d. Sfad Schooìihoven, p. 446, cf Ep. 37) ; and there he l'erhaps began the Mariad (Ep. 40^. The fii-st decade of this was finished at Lopsen (Molhuysen, p. 22), in eighteen months (Deventer M.S. 31, f. i v"), and the whole was completed before 1499.
From Lopsen in the autumn of 1497 he went to Paris (see p. 205) as a member of the commission for the reform of the Abbey of St. Victor invited from the Chapter of Windesheim (GC. vii. 836). He remained at St. Victor's till 16 Aug. 1498, and while there took the opportunity to address a Iettar to Gaguin for inclusion in the third edition of that author's Histories 31 Mar. 149J; see pp. 148, 9), and composed verses in honour of the Abbey library (GÈ. ii. 75 and M'ilhuysen, p. 34^ It was probably at this time that he entered Paris University (Mulhuyseu, p. 37) ; but I cannot find his name in the lists of degrees. After finishing the Mariad he began a metrical version of the Psalms (Leiden MS. Vulc. 99), the first part of which was written before 1499, since in the preface to the second part it is implied that Bostius was stili living; but the whole was not completed till after 151 7, as the initial verses refer to the Lutherans and in the final prologue he speaks of himself asin his sixtieth year. Until i499he remained in dose connexion with Erasmus and with Herman, whose Ode 5 is addressed 'Ad Coraulium Goudensem, virum non ^Tilgariter litteratum sibique studiorum Cimmunium societate copulatissimum ' ; but afterwards, although there was no break of friendship, the tie was less dose. The poet's laurei was conferred upon him by Maximilian when staying at Liesveld, near Schoonhoven {Salaria, p. 79; cf. Gouda MS. 1323. f. 60 v»); perh.ips in Oct. 1508, at which time the Emperor was in that neighbourhood. His residence at Hem was sub.sequent to this (Gouda MS. ibid.). He speaks (Leiden MS. Vulc. 66, f. 4) of being intimate with the future Pope Adrian VI, when Adrian was Provost oì St. Saviour's at Utrecht (1514-21). In 1516 he was at Lopsen engaged on a life of St. Jerome, which he had undertaken at the request of the Prior and Canons of Hieronymiana vallis at Delft, from notes collected during his residence in Paris (Deventer MS. 32 ; cf. LB. App. 66 and 89) ; but when he speaks in a letter {Batavia, p. 95 ; 1517-8 ?; of being allowed to return from exile to his 'propria sedes,' he perhaps me.Tns Hemsdonck, where he is found in 1519 and 1523-4 (Leiden MSS. Vulc. 99 B, f. 88 and 66, f. 131 ; the latter being a poem on the death of John of Wassenaar, 6 Dee. 1523). In his last years he seems to have returned to Lopsen ; but nothing is known of his death.
The Oronycke ran Hollandt, Zeetandf en Vrieslant, Leiden, J. Severinus, 18 Aug. 1517 (see W. Nijhoff, BiUiogr. de la Typogr. Kéerlandaise, livr. 3. io8i, 2), la attributed to him by Fruin. It is said to have been compiled at Severinus' suggestion by Cornelius while stili at Lopsen from a number of different sources including the results of Wm. Herman's researches (see Muller in Bijd. tv
1489] TO CORNELIUS GERARD 93
vaderlandsche Geschitd, 1888. pp. 392-404) ; but Molhuysen (p. 19) throws doubt on the ascription. Besidfs tlie works mcntioned bere and in Ep. 20 he wrote I5I4-5- De/ensio gloriae Batauiìiae and Elucidariitm (see p. 206); published together as Bataxia by Vulcanius, Leiden, 1586 ; the latter from Leiden MS. Letterk. 743.
1519. Diadema Imperatorium ; written at Hemsdonek and describing the corouati'-iu of Charles V, wruugly asciibed iji Batavia, p. 99, to that of Maximilian ^Leiden MS. Vulc. 99 B).
1520. Salutano academiae Louuniemis ad Omnium regem ; on his landing at Flu^hing, 1 June (Leiden MS. Vulc. 98 B).
1522. Apocalypsis super miserabili stata ec':lesiae ; composed at Hemsdonck on the election of Adrian VI (Leiden MS. Vulc. 66; printed by Burraann).
1523. De Patienfia ; written at Hemsdonck to Cornelius Hoen during the latter's imprisonnient (Leiden MS. Vulc. 66).
Vulcanius also enumerate» many unknown writings in the preface to Batavia. Cornelius had some share in publishing the Paraphrase on Valla's Ekgantiae made by Erasmus, e. 1488 (p. 108), the manuscript of which seems to bave been in his possession. The earliest knowu edition of this was printed by Gymnicli at Cologne in 1529 with a letter from Cornelius Aurelius Lopsenus to John Berius, a schoolmaster of Rotterdam, apologizinK for the publication but defending it by the precedent of Erasmus' action witL Herman's Sylua Odarum (p. 160) ; but it is not clear that it was through Cornelius that the hook reached Gymnich. The letter, which is written from Dordrecht, cannot be earlier than 1522, as it refers to one from Alard of Amsterdam printed in the same volume, dated i Feb. 1522; and is therefore later than 1523-4, when Cornelius was stili at Hemsdunck. Seè Dr. Molhuysen's Conieliics Aurelius, reprinted from NAKG. 1902 ; and his jiubli- cation of the letters and poems in the Gouda MS. 1323 in NAKG. 1905-6, iv. 54-73.]
ERASMVS ROT. CORNELIO GOVDAXO POETAE ATQVE THEOLOGO S. Tametsi niliil mihi indubitatius est, Cornell amicissime, quam me a te non solmn diligi, veruni etiam amari fierique plurimi, tamen id clarius perspicio ex tuis litteris, quas nuper ad me dedisti, satis quidem prolixas, breuiores tamen quam quae tui meum desideriimi explere potuerint, tametsi illud non minima ex parte leuaueiint. 5 Nani quamuis, mi Corneli, ea, quam tuae prae se ferunt litterae, animi in me tui integritas adeo iucunda grataque sit vt iucundius gratiusque possit esse nihil, tamen praecipuo quodani angor dolore, eiusmodi rerum nostrarum esse conditionem vt eam absens experiii compellar. Mallem ego, si quoquo modo liceret, coram tecum loquendi io copiam e.sse, atque inter complexus tuos osculaque sanctissima vicinius tui consuetudine frui. Attamen quando id quod volo non possuni, (iuxta Mitionem Terentianum) id quod possum volani, et quoniam quod omnium optabam maxime iactu non cecidit, id quod cecidit foi-te arte corrigam.
Et quidem ad id niliU omnium rerum aeque conferre videtur atque tuae suauissimae litterae, quas quotiens lego (lego enim quam saepis- suue), tam expressam simillimamque Cornelii mei mihi referunt ima- ginem, vt jiarum, imo propemodum, niliil corporum sibi vendicare possit absentia. Hanc itaque quotiens moleste fero, ad eas ilico con- ^o iugio, illae te niilii reddunt absentem, iUae me tibi coniungunt absenti, illaemenonmodo consolantm-, verum etiam incredibili afficiunt volu- 13. Terentianum] Ad. 738-41.
94 LETTERS OF ERASMUS [1489
piate, Prae se ferunt enim tum admirandam orationis gratiam et Atticae (vt aiunt) Veneris plurinium, tum praecipuam a me quidem
25 minime meritam, a tua vero humanitate non alienam beneuolentiam. Et quidem quid in eis non amorem, quid non himianitatem sonat, quid non affectum, quid non desiderium redolet ? 0 quam fausta dies, et niueo numeranda lapillo, qua te milii amicum sortitus sum, qua tu accessisti non tennis pars animae nieae. Denique mihi te non solum
30 amicissimo frui, verum etiam vel peculii iure vti licuit. Beneuolen- tiam tam copiosam, tam liberalem promtamque beneficentiam quis non probet, quis non miretur, quis non maximopere amet ? Omnium certe ingratissimorum vnus ero ingratissimus, si non summa enitar ojDera tantis me ofificiis, tantis prosequenti beneJSciis gratias agere
35 quam maximas, imo etiamsi quando is inciderit casus, referre.
Quod si nulla in re vnquam mea tibi opera opus erit, efficiam tamen vt tuorum me beneficiorum maxime memorem intelligas, nec (quanquam tu rebus longe anteibis) animo certe ac beneuolentia vnquam tibi deesse. Ea enim, crede mihi, Corneli diarissime, in te
40 animi integi-itate amoreque et sum et futurus sum semper, quo in Nisum Euryalus, quo in Orestem Pilades, quo fertur in Thesea fiiisse Perithous, ea fide qua in Damonem Pythias, eo denique amicitiae calore, quo adolescentem Dauid adolescens complexus est lonathas. Porro quidquid ad tui nominis famam dignitatemque tuendam
45 pertinere arbitrabor, id tanto curabo studio vt nemini sua ipsius vnquam salus maiori curae fuerit quam mihi tui honoris nominisque ratio. Si quid tamen praeterea erit quod a me factum voles, niliil mihi erit iucundius chariusque quam meam abs te operam requirL Nulla enim res, mi Corneli, adeo mihi in vita praeposita est eritque
50 semper, quam tibi omnibus in rebus gratificari. Itaque quicquid meo studio aut labore tibi praestari posse arbitrabere, id tibi totum peculiare ducas velini.
Quod Guilieknum nostrum tanta mecum beneuolentia complexus <es>, rem fecisti (ne mentiar) et mihi apprinie iucundam et tua
55 singulari humanitate dignissimam ; dignus est enim mea sententia, qui non modo diligatur, vei-um etiam ametur quamplurimum, tum ob eximiam praeclaramque adolescentis eruditioneni, tum ob prae- cipuuni, quo te prior complexus est, amorem.
Vale, mi Corneli suauissime, meque (\-t facis) ama plurimum.
60 Petrum tuum mei (vt scribis) amantissimum, mihi quoque charissi- mum, meo saluere nomine vt iubeas te magnopere roo-o.
28. qua te correxi : quo te LB. 29. non accessisti LB. : ordinem mvtavi.
41. Nisum] This list is found at 60. Petrum] Petrus in Poel (Marien-
the beginning of the Antiharhari (LB. x. poel, near Leiden, p. 77) whom Herman
1693 e), in a passage relating Erasmus' salutes through Cornplius- Gouda M&.
attachment to Wm. Herman (Ep. 33\ 1323, ff. 3 and 22 v". '
1489] 95
18. To CoKNELius Geraed.
Vita Erasmi p. 169. (Steyn.)
Lond. xxxi. io: LB. App. 409. (1489?)
ERASMVS ROTEEODAMVS CORNELIO POETAE ATQVE THEOLOQO
DOCTISSIMO S.
Facile perspicio me a te fieri plurimi, omnium vir amicissime, cum tu literis literas accumulas amoris et beneuolentiae plenas ; quas tu quidem ineptias vocas, ego et singularis tuae sapientiae atque eloquentiae insigne exemplar et optimi tui erga me animi testes certissimas dixerim. Et quidem, mi Corneli, si tam elegante! ineptis, 5 quid quaeso erit vbi vires intenderis? An nosti te accommodare tempori et personis, qui ardua et exacta disertis, negligentius condita proferas ineptis ? Sed haec locati sumus.
Quod scribis tuto te apud me deponere quidquid tuorum habes opusculorum, quippe quem tibi amicum fidelem, vt scribis, studiosum, io beneuolum, non inuidum, iam pridem esse persuasisti ; benigne quidem de me sentis, daboque sedalo operam ne ista de me fallat opinio. Et si parum sermoni fidem accommodas, fac periculum ; inuenies certe meum officium, si quando eo opus habebis, nulla in re vnquam deesse. Porro cum eum me dicis esse, qui tuum pudorem 15 facile possem abstergere, et de tuo villico mea arte speciali, vt ais, domesticum panem piaeparare, suspicarer, ne mentiar, te, mi Corneli, illudere rusticitati meae, nisi tantis argumentLs tuam in me beneuo- lentiam haberem exploratissimam. Facile itaque mihi persuadeo, cum tu arduum quidquam de me, qui nihil simi, sentis, id de amoris 20 magis errore quam industria proficisci. Verum ne me dilRcilem causeris tibique in amicitiae officiis minime respondentem, ea tibi lec^e bisce in rebus meam polliceor operam. vt tu tuam vicissim rependas. Vale nostri memor.
1920 From Cornelius Gerard. LB. App. 416. (Lopsen.)
(May 1489?) COENELIVS GOVDANVS ERASMO VIRO VxVDECVNQVE DOCTISSIMO S.
CvM post multarum precum instantiam et importunitatem, Erasme charissime, Martinum nostrum diu tergiuersantem, ne suam forte proderet ignorantiam, voto mutuae charitatis constrin- xissem, vt aliquid tuorum carminum ipso sollicitante meruissem accipere, tandem deuenit ad manus nostras nobilis iogenii tui .s 18. 3. singularis LB. : singulares Qi.
19.2. Martinum] A laybrother,who and 21. 42. He occurs in the same acted as mtermediary ; cf. Epp. 20. 77 capacity in the Gouda MS. 1323, f. 18 y\
96 LETTERS OF EKASMUS [r4<S9
Carmen lamentabile super contemtu artis poeticae ; quod vbi recepì, vidi et perlegi, quanto recreatus fuerim gaudio non facile dixerini. Verum etsi tuas laudes omnino tacere nequeo, te tamen in solida humilitate eeruare memento, quae, si tibi non desit, et hunc quem
IO nunc praefers florem in germine, plurimos in fructus i^rodire faciet ex frutice. At ne tuam praeclaram et insignem indolem nostris laudibus inepte commaculem, hoc vnum dixisse sufficiat, omnibus me votis exposcere vnum tecum fraternitatis habere consortium, vnum mutuae exercitationis studiuni ac vnum denique solidae
15 charitatis firmamentum.
Caeterum vt et haec tibi plenius innotescant quanti penes me tuum mihi constet ingenium, operam dedi et Carmen tuum debita recommendatione celebrandum nostra licet rudi confabulatione sub- diuidens, Dialogum Apologeticum feci, prout titulus buie tuo et
20 nostro communi libello praefixus facile manifestat. Nec hoc tibi. quaeso, indignationem faciat, me tuos versus paucissimis interdmii verbis commutasse et ad aliud metri genus in finem retorsisse : sed plurima velini ratione et suaui quadam nostrae charitatis prae- sumtione id factum esse non ambigas. Nani vt carmen illud
25 eleganti a te stylo compositum omnes et singulos vehementius delectaret, sategi vt a legentibus si libuisset etiam suaui modula- tione decantari posset. Quod vt liberius quoque inoffensa voce posset fieri, omnes hiatus vocalium diligenti studio praetermisi. Dabis igitur placidissime veniam, quod ineptas manus nostras in
30 tuam misi segetem florigeram, imo ex hoc tibi me statues amicissi- mum, qui tuo de cannine nostrum communem feci libellum.
Postremo quoniam tanti te facio vt nihil supra, rogo instanter vt et tuam operi nostro De Morte diligentiam adhibere, et lima tuae discretionis emendatum tempore oportuno non pigriteris remittere.
35 Nulla inter nos (vt quidam laborauit) sit aliquando inuidiosa aemu- latio, sed etsi mutuis ingeniis quandoque cedendum fuerit, in vno tamen charitatis vinculo maneamus.
Vale, et me mutuo dilige.
6 Carmen] Cast by Cornelius into thirty-five linos of the Amìoala as
the form of a dialogue between him- printk in LB., are fn hexamète^
self and Erasmus. First published by instead of ^c;,^l«r,o.ir '"^ .'^exameters
Snoy in Herasmi RCerocìaL Situa Cai udSenJ nut bv CnVn "l °°'»*;''^" ^
minum, with the title 'Apologia He- mout W ^t tÌ. '^ Cornehus into the
raami 'et Cornelii sub dyalogo laCnta- Z tudv of .b ,'' *° *^' '^?'* ***t*
bili assumpta aduersus bfrbaros qui Ind r gS[ Brov^de?ut'T '' "Ì'T^""
veterum eloquentiam contemnunt\t are nófiScted T) e T'"^ '*"'^''!
doctam poesim derideut.' Also printed in Snoy's e!lition "''^ "''*
mo^ecr;?'so?rr^ crEp^ra^r rJSiJ":^^ '0-nfoouaaniaei.n-
... aliud metri genus]^heU S^, Goudf S'Hi;"? ^3^ '''''^ "'^
m89] 97
'^20. To CoRjjELius Gerard. Vita Erasnii p. 157. g^^^^_
Lond. xxsi. 3 : LB. App. 407. 15 May (1489 ?>
ERASMVS ROTERODAMVS CORNELIO GAVDANO VNDECVNQVE
DOCTISSTJfO S.
Inopinato mihi atque praeter spera (iam eniin prorsus exciderat) redditus est per dominum Ioannem, tum tui tum etiam mei amantis- simum, libellus tuiis, Corneli omnium mihi charissime ; qiiem vbi abs te ipso narrante perfectum esse didiceram, quid ex eo voluptatis ceperini haud facile dictu puto, quippe qui me tantum abs te con- 5 secutum esse intelligerem, quantum ne sperare quidem vnquam potui. Quanquam cum Martinum istuc, vt quidquam vel literarum vel carminum tuorum ad nos referret, mitterein, aiebat nos reuisens id tibi animo sedere sententiae, vt iuberes nos priores glaciem, vt aiunt, scindere, deinde te quamprimum vicissitudinem redditurum. i: Et iam certe nescio quid oi^eris in manibus tibi esse narrabat, quod nostro dedicare nomini statueras. Parabam itaque ego primus (non quod tanquam caeteris aut literis vel aetate praestantior, sed tanquam tui omnium amantissimus) id carminis, quod istuc tandem aduolasse scribis. Porro cur non maturius ad te peruenerit, satis emirari 15 nequeo. Tanta enim solicitudine, tanta vehementia illi mandarani, vt si qua in re vnquam mihi quid gratificaturus esset, in hac vna', quam omnium essem facturus maximi, mihi sedulo morem gereret idque ad te perferre maturaret, vt maiore nequiuerim.
Nec sane id me aut inanis arrogantiae gi-atia aut inuidiae stimulis 20 «gisse suspiceris velim (ueque enim tanti aestimo mea poemata, quae gloriam mihi comparent, sed pudorem) ; quod magis ob id causae actum mdubitato tibi, quod vtique facturus es, persuadeas, vt meis ineptus ahquid tuorum elicerem carminum, non aliter quam Pan agresti calamo citharam suscitabat Apollinis. Neque enim alia te ^- lege scnpturum esse asserebat. Sed ille, ^^ ex tuis accipio Hteris et ' meo me voto et tuo te fraudans desiderio penes se seruauit recon- ditum, dissmuilauitque ad te perferre ; propterea forte, quo facilius dissimularet imperitiam. Cuius quidem ambages si ego resciscere potuissem, altei-um mehercule e duobus vel improbitate mea ex- ,0 orsissem, vt aut tibi tradidisset aut certe alteri cuilibet commi^ " tendum reddidisset. Sed ille technas suas mira dissimulabat mdustria. Nam cum ex eo istinc redeunte quid tecum aut abs te actum esset, solliciti sciscitaremur, ille argutam nobis et bene longam
=2, 3. qaod . . . quod correxi : quid . . . quid 0'. 29. desimularet 0\
2. Ioannem] Cf. Epp. 21. 28 and 23. 109 ; and perhaps i. 13 „.
98 LETTERS OF EEASMUS [1489
35 de te texebat historiam, quidque tu aut egeils aut dixeris, seriatim memorabat.
His itaqiie delusus argutiis plurimuna vereri coepi (nam et id ex illius sennonibus mihi videre videbar) ne carminis mei rusticitate tuas eruditissimas (aures) offendissem, neue tu aliorsum accepisses ac
40 ego feceram. Deinde vbi tantum interfluxisse temporis conspicerem, quo tu neque carminum neque literariun redderes quippiam, iam quod mihi ante coniectaram, certe persuadere coepi, puta te meis laesum ineptiis indignasque eas duxisse quibus vicem rependeres. Sed secus longe ac ego ratus eram rem actani esse gaudeo plurimum.
4r Nani te et camien accepisse gaudeo, et id non modo non offendisse (quanquam id haud iniuria metuerim), verima etiam tuam in me bene- uolentiam vehementer auxisse, luce clarius intelligo ; vtpote quod non solum probare, sed etiam ad declarandum quanti illud faceres, tuis splendidissimis versiVjus immiscere dignatus es. Facis tu,
50 Corneli amicissime, non quidem prò meis meritis, sed prò singulari tua ingenuaque humanitate, qua aliena ingenia, etiam quantumlibet crassa, admirari tuoque anteferre soles ; aut certe plurimo tuo erga me amore, quo ea quoque venusta censes, quibus venustatis est nihil ; caecus enim amor rectum nescit iudicium. Neque tam mihi
55 molestum fuit praeter meritum tantopere abs te laudari, quam gratum iucimdumque a tanto tamque erudito viro non solum diligi, veruni etiam amari.
Ego certe, mi Corneli suauissime, si quid mihi credis, nescio quid omnium vehementius optare potuerim quam, vt singulari te semper
60 ac plurimo (vt dignum fuit) amore complexus simi, ita et te mihi \àcissim mutuis respondere affectibus. Itaque libet tuis ad me verbis vti, eaque mea facete : ' id vnum dixisse suflBciat, omnibus me votis exposcere, ^^lum tecmn fraternitatis habere consortium, vnum mutuae exercitationis studium ac vnum denique solidae caritatis
65 firmamentimi.' Atque sicut iucundissimo tuae erga me beneuolentiae argumento ex meis tuisque versibus vnum compegisti Apologeticimi, ita duos (si tamen id fieri potest \-t quidquam Inter amicos diuisum reperiamus) duorum animos vnum amoris mutui vinculum con- nectat ; vt, sicut tui meo carmini et tuis mei intexti sint versibus,
70 ita et tuus in me et meus in te semper habitet animus : et si locorum
interuallo seiuncti simus, corporibus rarius quam volemus vna esse
poterimus, animorum tamen coniimctione, literarimi vicissitudine,
officiorum studio ita fruemm-, vt nunquam non vna esse videamur.
Porro, vt scribis, quidquid inuidiam, quidquid aemulationem
39. aures add. LB. 42. coniecturam 0* : mrrexi. 60. te LB. : me 0'.
42. coniectaram] I owe this correo- 61. tuis . . . verbis] Ep. 19. 12-5.
lion to Mr. W. F. E. Shilleto. 74. vt scribis] Ep. 19. 35, 6.
'489] TO COKNELIUS GERARD
99
redolet, ego id adiicio, quidquid vel ininus amicam suspicionem, 75 procul sit a nostra consuetudine ; parcatque illi Deus (ne sinistrum aliquid imprecer conuerso) qui eiusmodi quippiam ante hac inter nos molitus est. Quo enim pacto tibi inuideam et non ex animo magis et miti gaudeam et tibi gratuler, quem tanta amoris complectar beneuolentia, vt quidquid gloriae, quidquid dignitatis tibi esse So conspexero, id totum meo cumulo accedere putem ? Vetus enim et quidem vere dictum est, amicorum communia esse omnia. An vero tam inhumano ingenio me putas esse, qui nesciam aequo animo ferre, SI tu aliter interdum atque ego senseris, et quidquid meae sententiae non respondeat, id continuo rodendinn, caii^endum, lacerandum 85 existimem ? Fateor quidem id hominum genus esse, qui quidquid ignorant aut non assentiunt, id protinus condenmandum ducant ; sed non in eorum me numero censeas velim.
Quid? An me latet Augustinum Hieronymumque, viros tum literarmn eruditione praestantes, tum vitae sanctimonia celebres 90 diuersis inter se dissedisse, imo decertasse sententiis ? IS^ec id inter hos duntaxat duos accidisse crediderim ; videre est quamplurimos alios, Aristotelem, Platonem, Chrj^sippum, Epicurum, Zenonem, quorum singulis singulae et quidem plerumque diuersae fuere sen- tentiae. Neque ob eam rem quidquam inter eos simultatis aut liuoris 95 intercessisse suspieandum est. Ego meos duces quos sequar habeo ; tibi si forte alii sunt, id mihi molestum non erit. In poematibus Maronem, Horatium, Nasonem, luuenalem, Statium, Martialem, Claudianum, Persium, Lucanum, TibuUum, Propertium authores habeo; in soluta oratione TuUium, Quintilianum, Salustium, Teren- ioa tium. Porro in elegantiarum obseruantiis nemini aeque fìdem habeo atque Laurentio Vallensi ; cui quem alium et ingenii acumine et memoriae tenacitate conferamus, non habemus. Quidquid ab his, fatebor enim, literis non mandatum est, ego in medium proferre non ausim. Tu si quos ahos admiseris, id ego vituperio minime dedero. 105 Sed his de rebus satis.
91. LB.: discerta.se 0' : ? disceptasse. 93. Xenonem 0' : w.r. LB.
loi. Terentium] The position of spirit of courag^ous criticism marks
Tate ^ 1.1*6 ^Jl ^; "J'r. P'"*''.? """^''^ '' *'"^'''« Conslanlini DoJume [""^^^ ^5^Ì^\^^' ^S^'l- Gonrmond). attacking the Papa! claims to the
^ ?■ ^/V^^.?^ .'' "'«'i^'^ned as the patrimony of St. Peter Cds s^id to
K^^^^^te';^"^ '''''''' ^"^ ^^"^^"- ì::\^r r-^ P'^^^^ to
102 Laurentiol VfllIW. ^^ a P^pe Sylve«ter. In his youth Erasmus
humanists, and his mfluence on Eras- Ifotes on the New Testam^nf JlpV mus can hardly be overestimated. In 18218^ F,,rV^ìulllr-l^-'
rnSlS^'j!^''' '" ''•'' -T' ^-^^^ Se vT/ir.M ?. wSTànd tmcaiiy witù Latin giammar, and a Voigt.
100 LETTEKS OF ERASMUS [1489
Caeterum quod scribis, vt tuo De Morte opusculo limam diligente!- adhibeam, certiorem te reddo ; legi qiiidem iampridem tuin illud, tum insuper Belli Traiectensis historiam, et item diui Nicolai, vt
iioadmiranda orationis venustate, ita plurima sententiarum affluentia abs te conditam : sed ea, mi Corneli, longe digniora visa sunt quam quibus ego asini manum limaturiis admoueam. Nec quidquam me scire arbitror quod tu nescias. Sed plerumque, inquies, etiam eruditissimis in longo opere quaedam subrepunt maculae, quas aut
115 incuria aut immodica occupatione ad vnguem castigare nequeunt, istos tuos mihi obiiciens versiculos :
Non etenim sic quisque sua perfectus in arte est, Quin fugiat celeres jiublica menda manus.
Sed, Corneli carissime, quidquid tibi Argo subrepserit, id nec meis
lio caecutientibus oculis facile deprehendi poterit. Verum iam, vt su-
spicor, id mihi ingesturus es quod vulgo dicitur, jjIus vident oculi
quam oculus. In hoc sane fateor omnem niilii excusandi aditum
praeclusisti. Itaque, frater amantissime, si sic tibi visum, si isthaec
tibi stat sententia, malo tibi hac in re, tametsi longe meis viribus
i25impar est, morem gerere quam tuani in me laedere charitatem.
Veruutamen ne id quoque te lateat, tuum De Morte opusculum
iampridem apud nos esse desiit. Martino enim, qui attulerat,
restituimus. Tuum igitm- fuerit curare vt huc quam primum redeat ;
ego omnem inpendam oiieram, si quid in eo (quod minime reor)
130 maculae offenderò, id sedalo annotem, utque tuo niliilominus acumini
quidquid ego limauero relimandum tradam. Vale, Corneli suauissime,
meque, vt facis, ama. Ex Stein, Idus Maias.
21. Feom Couxelius Gerard. LB. App. 417. <Lopsen.>
(May 1489?)
CORNELIVS GOVDANVS ERASMO ROTER. POETAE ORATORI THEOLOGO
VIRO VNDECVNQVE DOCTISSIMO S.
Etsi, Erasmo charissime, niliil mihi optatius esse potuit quam vt tantum ac talem tuum in me cognoscerem animum et amicitiae gratiam et fidem quam gratissime pollicentem, tamen quodam
20. 112. asini scripsi: asinini 0' : asinini ingenii LB. 130. acumini LB. :
acumine 0'. 21. 2. cognoscere LB. : conexi.
20. 107. quod scnbis] Ep. 19. 32 seq. lian and forced to surrender on q Sevi
109. Belli Traiectensis] The civil The war was, however, not finallv e.K-
war in the diocese of Utrecht was at tinguished until 1492 The two com
its height in 1483 ; when the Hooks positions by Cornelius are unknown captured Utrecht and the Bp. in May, 116. versiculos] Not in the 4mhaia
but were quickly besieged by Maximi- nor in thepoemsprinted by Mofhuysen'
m89] FKOM COKNELIUS GERARD lOi
propriae vilitatis rubore conficior, dum tuis me immeritiun laudibus non parum exomastL Tanta enim et tam magnifica de me sentis 5 et scribis, vt propemodum amicis meis de me inuidiam fecisse A-idearis. Venma si errorem, qui de pietate procedit, non semper ecclesiastica damnat religio, nec te quoque nostris plus aequo laudi- bus amoris errore immorantem contendant velim suggillare ; itaque necesse erit vt, dum tuum in me eiTorem condemnauerint, et Petri 10 feruorem passionem Domini non ferentem vincantur condemnare. Praeterea cuncti velim recognoscant nec te posse adulari, nec me aut A-ituperio commoueri aut immerita laude delectari. At dum haec scribimus, forsan nouum calumniandi laqueum amicis nostris conteximus, vt dicant esse tui-pius ore proprio meas laudes depro- 13 mere quam fuerat ab alieno suscepisse. Quapropter vt ad liquidum aemulis nostris satisfaciam, quod verbis dixi, factis ostendam. Credo equidem ex hoc posse contingere, quo vel tandem a sua vesania reuocati et tuas in me laudes et meum in te amorem non potuerint non amare. Audiant qui velint, irrideant qui non credent. 20
Olim igitur cum ille noster amicus de tua milii industria plurima recitasset, animum cepi tecum amicitiae foedus aggregare et longi itineris distantiam crebris intercurrentibus epistolis releuare. Tum primum in obsidem illi dedi diui Nicolai historiam a me rudi metro conscriptam, hoc tamen praecauto vt tua prius carmina (fatebor 25 enim) diligenter prospiceret, et si rem aequis certare pedibus ludicasset, nostras quoque ineptias tibi communes faceret. Yerebar enim (nam famam tui nominis iampridem lohanne nostro narrante cognoueram)-verebar, inquam, me tuo incomparabili vincendum mgenio et meae temeritatis confutandum opprobrio, quippe qui 30 tuis disertis auribus meos furfures iniecissem. Sin autem te (quod et mdubie tunc suspicabar et nunc cum summa cordis gratulatione expertus sum) potiori quidem gradu videret incedere, meum interim quem sibi commiseram, palefredum tortuosum domi retineret absconditum. Hac igitur occasione dementiae suae nactus vesaniam 3^ demum ad me regrediens insinuat te carmina quidem nostra legisse' " sed vbi legeras, caperatam frontem ducere, rhinoceronteum nasum portendere, deridere, corrodere (^-t suis verbis vtar), ea circumquaque dilaniare. His itaque acceptis haud iniuria vituperiis, Deum testor mhil me commotum fuisse, sed digna reputabana me meis ineptiis 4= conuitia recepisse. Verum de bis ex hoc et in perj^etuum supersedere decreui, ne vel amicum nostrmn et modo conuersum impatienter commaculem vel lam sopitos resuscitem ignes. Atque hoc propterea
15. esse scnpsi : me LB.
21. amicus] Martin. Ep. 19 2. 28. lohanne] Cf. E;,. 20. 2.
102
LETTERS OF ERASMUS [1489
dlxerim vt amici nostri recognoscant vniuersi, vt nulla me tuis
45 laudibus infectum superbia, ita nec vlla tuis (vt arbitrabar) conuitiis permotum iracundia.
Caeterum omissis inuidorum cauillationibus, quo ego tuas laudes susceperim animo, paucis accipe. Credo equidem te, mi Erasme dulcissime, hac de causa tuis me laudibus adornasse, quatenus meam
50 pusillanimitatem tolleres et ignauiam, vt ad cun-endum tecum in litt«ratoriae exercitationis stadio me exacueres, et vel sic de rudi discipulo tui vtcunque similem facere potuisses. Commendabilis est vere illa laudati©, quae tantum amico fructum aduehit et adulationis vitium non admittit. Laudis enim cupiditas et timor
£5 ignominiae, lulio teste, ad virtutem excitant. Nam dum quisque laudes expetit, bonis se moribus, quibus illas mereatur, et studiis digne componit. Quid dicam de praestantissimis quibusque viris, quos propterea memorabili nomine celebrat posteritas, quia laudis cupidi ad quaeque pericula suì^eunda cum prò honestate vitae tum
60 prò patriae liberatione se promtissimos reddidere ? Mentiar, si non vnum e veteribus exemplum protulero. Et, vt Fabios, Fabritios, Scipiones, Camillos, ac primos quosque Romani nominis viros praeteream, Annibalem solum in mediimi adducam. Is itaque cum adliuc properaodum puer esset (quia luno dabat mentem laudum
65 spe corda fatigans) tractabat secum
Egates abolere, parentum Dedecus, et Siculo demergere foedera ponto. Oportunum igitur fateamur oportet et vtile nonnunquam tepidos et remissos laudum stimulis agitai-e et ad quaeque virtuttmi opera
7° bonarimaque artium studia laudulentis, vt ita dicam. ictibus fortiter excitare. Concludam itaque et dicam nulla te culpa apud aemulos posse notari, qui tuis amicum laudibus prò lìcere coegisti. Sileant ergo necesse est et mutuis nos laudibus permittant proficere et suis se odiis non desinant lacerare. Vale et bonis operibus Deo feruenter
75 inseruire stude.
22. To CoRNELius Gerard.
Vita Erasmi p. 168. (Steyn.)
Lond. xxxi. 9: LB. App. 408. (June 1489?)
ERASMVS ROTERODAMVS CORNELIO VIRO ELOQVENTISSIMO S.
Gratias ago immortales tuae humanitati, Cornell dulcissime, cui
me vsque adeo curae esse video, \-t inermi mihi iaculum, quo deri-
sorum latera perfodiam (sic enim scribis), tanto studio paraueris. Et
21. 52. vtcunque scripsi, cf. Ep. 49. 72 ; vtrumque LB. 72. notari scripsi :
notare LB.
21. 55. lulio] Caesar, B. G. vii. 80. 66. Egates] Sii. Ital. 1.61,2; and cf. 63.
'489] TO COKNELIUS GERARD
103
id enim singularis tui in me amoris non obscui-um est argumentum. Sed hic, proh pudor, non argumentationum sed iurgiorum inuidiaequè 5 iaculis dimicatur, si quando forte de poesi oriatur contentio. Quod si rationibus, vt aequum est, aurem accommodarent, iam nescio quid factu posset esse faciJius quam eos conuincere. Damnant illi inter verborum nitorem rerum spurcitiem; et nos vna cum illis damnamus. Immodico studio poematum occupari vitio dant ; nec nos quidem io illud laudi damus. Sed quid ? Continuone quidquid disertum, quid- quid poeticum fuerit, spurcum quoque esse censebimus? Tu certe qui poetarum Ubros euoluere solitus es, liquido intelligis quanta melliflua poesis non modo orationis venustate, sed et sententiarimi grauitate et omnium denique rerum peritia luxuriet. An ego, vbi 15 tanta nitent, paucis offendar maculis? Sed illi suae rusticitati pallium obtendunt, vt contemnere putentur quod consequi desperant. Qui si Hieronymianas epistolas recto aspicerent, intelligerent vtique rusticitatem sanctimoniam non esse, nec disertitudinem impietatem.
Quod autem ad eas lectitandas me inuitas, habeo gratissimum. .0 Iam olmi tamen eas non modo legi, sed et quotquot sunt propriis ipse desenpsi articulis ; in quibus etsi quam plurima, quibus dicto facilius, vt aiunt, barbarorum conuitia refelli possent, iacula inuenia- mus id tamen vel vnum sufficere posset, quod in pagina, qua de prodigi filu siliquis disputans mulieris captiuae exemplum in medium 25 adducit, nobis studiose parat atque exacuit. Sed, Corneli dilectissime ponamus iacula, nec frustra aerem verberemus. Id ego olim pulcherrimum victoriae genus existimauerim, si Scylkeos iUorum latratus surdis praeterierimus auribus, et non expugnare contenderi- mus, sed contemserimus, iuxta tuos elegantes versiculos : 30
In nos ore fero, Liuide, garrias, Consumens proprios inuidia sinus : En summos sequimur per studium viros, Nec sentii pulices equus.
23oi, 20 To CoRNELirs Gerard. Vita Erasmi p. 179
Lond.xxxi. i7:LB.App.4ii. .^''.K.
'■ ^ (June 1489?)
ERASMVS ROTERODAMVS CORNELIO GAVDAXO S. QvoMAM iam satis literis tuis responsum esse arbitror, lubet mei erga^^amons^bementia aliquid scribere, cui tu vicissim respondl!
1724 D). "roant^i^a.x. 3i. In noslFrom the Apologia Berasmi
^5. mulieris] Jerome, Ep. ... ,3. In ^^^-^ef bS"!^ ej,"ect5':^.:;''
104 LETTERS OF ERASMUS [1489
et qiiidem nescio mehercule, Cornell diarissime, quo pacto contra morem liteiarum assiduitas non modo mihi fastidium non pariat, sed 5 voluntatem, sed feruovem ; crescit scribendo scribendi studium. Videor enim hac arte nostri fallere absentiam tecumque tua dulcissima delectatus praesentia coram miscere sermonem. Nec sane hac in re vsque adeo me falli crediderim. Siquidem, si fidem habemus Turpilio, literarum vicissitudo vna res est quae absentes coniungat
IO amicos. Nec gratius nec proximius inter seiunctos consuetudini» genus vllum reperiri poterit quam vt altemis epistolis mutuo sibi sui referant imaginem ; alterque alteri, etsi non corpore, certe animo ac voluntate se praesentem exhibeat. Hoc studio duo illi insignes Ecclesiae duces, Hieronymum loquor et Augustinum, cum ingenti
15 locorum ac temporum interuallo vna esse mutuisque prò voto complexibus frui minime sinerentur, nunquam tamen alteri non aderat vterque ; alteriusque et animum et beneuolentiaiii neuter nesciebat. Nos itaque, Corneli dulcissime, quo et nostram vindicemus absentiam et satis perfectum amorem debitis exercitemus officiis,
20 sedulo demus operam vt crebrius aut isthinc aliquid tuorum ad nos aduolet aut bine quippiam proficiscatur. Hocque quam iucundissimo amicitiae contendamus certamine semper, in quo cum mihi a te superari molestum non erit, tum mihi abs te vinci quam gratissi- mum. Keque enim ■\Tiquam, quantumlibet contenderi?, tuae me
2.- tam crebro inuisent epistolae, vt tui meuni desiderium explere queant, nedum in fastidium vertere ; nec item ita facile, si is tuus in me sit amor quem tuae prae se ferunt literae (quod minime dubitauerim), nostri consuetudine satiaberis. Imo, vt apertius dicam, si is est in me tuus animus, aeque tu nostris delectabere scriptis
30 atque ego tuis.
Me quidem qua voluptate tum tuus Apologeticus, tum tuae affecerint epistolae, dictu difficillimum puto. Meminisse tamen luberet, nisi id assentandi magis gratia quam ex animo loqui videri vererer. Noui enim, mi Corneli, noui quam sit laudum tuarum impatiens tua
35 humilitas. Id tamen vnum, vt caetera praeteream, dixisse suÉBciat, nihil te misisse muneris potuisse, quo me gratiore beneficio affeceris. Is enim mihi est atque a puero fuit literarum amor, vt dignae prorsus videautur, quas vel omnibus Arabum gazis non immerito antetulerim, nec totis Croesi opibus, quantaecunque fuerint, commutauerim. Et
40 quidem quo litteras amo vehementius, eo me literatorum studia delectant iucundius. Tu igitur, mi Corneli, si me amas, vt certe facis, fac amabo tuorum me semper studiorum participem reddas. Porro, si qui alii istic sunt artis poeticae non imperiti, illorum quoque
9. Turpilio] 1. 213. ed. Ribbeck; preserved in Jerome, Ep. 8.
1489]
TO CORNELIUS GERARD
105
aliquid monimenti ad nos dare cures velim, quo et nos apprime delectemur, et tantorum virorum praeconia hic quoque in lucem 4- proferamus, ^
Tu sane in Carmine tuo cuiusdam nescio cuius meministi Hieronymi, qui et in Italis regionibus et Parisiis vigiliti quiuque annos in poema- tum studio exegerit ; cuius quidem epitaphium quoddam annotare curasti, sed breuius quam ex quo hominis liquido perspiciamus 50 ingenium. Gratum itaque erit nobis si latius aliquod atque euidentius ingenii iUius argumentum ad nos miseris. Miror autem maiorem in niodum cum lume solum dixeris qui 'veterum vestigia seruet.' Nani, vt te praeteream, innumeros videre mDii videor nostra hac tempestate literatissimos qui ad veterum eloquentiam non parum .5 accedunt. Ecce occurrit imprimis Alexandri mei praeceptoris '^''
47. Hieronymi] H. Balbus (e. 1460- 1535 ?)i a Venetian, who after being •educateci in Padua and Rome carne to Paris in 1485 and spent seven years there teaching in the Univer^ity, until quarrels witli Tardif and Faustus Andrelinus obliged him to leave. He imblished in 1486 or 1487 a volume of Epigrammata, which had been cir- tìulated previously in manuscript and which contaiiied more than one epi- taphium. Por this perioJ of his life see EHR. xvii. 417 seq., aud GÈ. i. 87 seq., iind 342, where M. Thuasne differs trom some of my conolusions ; but cf. EHR. xix. 585. In 1493 he matricul lated at Vienna and taught first law and then poetry and rhetoric; but embroiled hiniself in quarrels and was forced to migrate in 1499 to Prague He lectured at first in the University with great success, but afterwards in- curred the same charges of vice as had compelled him to leave Paris and Vienna. In spite of this, however he won the royal favour which he had courted, e. 1502, with a Liber continens Bohemiae et procerum eius laudes, first printed at Prague 1560. He was actually made tutor to Prince L .uis boni I July 1506, and his elder sister and then became secretary to thè king, Ladislas of Huugary. He was Provost of Waitzen in 1513, of Press- burgin 1514, and before 1517 of Weis- senburg in Siebenburgen also ; con- tinuing however to reside at Buda. In July 1515 he accompanied Matt -Lang, Bp. of Gurck, Ladislas' ambas- sador to Maximilian, to Innsbrùck. in ApnJ 1518 he was sent to Craeow to represent the young king Louis at the marriage of Sigismund, king of i'oiand ; and ai August as ambassador
ALLE»
to the Diet of Augsburg (HE. 85). He was designated to succeed Lang as Bp. of Gurck in 1519, though he was not consecrated until his visit to Rome in 1523 ; and waa sent as ambassador, in October 1520, to Charles v's coro- nation at Aachen, in Aprii 1521 to the Diet of Worms, and in the autumn to England (Brewer, iii. 1476 and 1900). In 1522 his talents were secured for the Service of Ferdinand, in whose name he delivered orations at Rome before Adrian vi, 9 Feb. 1523, and Clement vii in 1524. He spent some years in Rome in Ferdinand's employ and lived in the Vatican as domestie chaplain to the Pope, a coadjutor to him in the see of Gurck being ap- pointed in 1529; cf. Loud. xx. 102, LB. 1012 and EE. 98. In Feb. 1530 he was present at Bologna when Charles v was crowned. Later he was offered the rectorship of Padua Uni- versity, but declined from fear of being poisoned by his enemies at Venice. His last years are involved in obscurity. Tannstetter's edition of Albertus Magnus' De natura locorum Vienna, March 1514, is dedicated tó Balbus in recognitiou of kindness shown to Tannstetter and Vadianus at ^uda. See his works, edited by J de Retzer, 1791 ; and Aschbach, Gesch. d Wiener Univ. ii. 146-69.
48. viginti quinque annos] This statement can hardly be correct The date of Balbus- birth is unkno%vn ■ but he descnbes himself aa ' adolescentu- ius in the Rhetor Gloriosus, written in 1487.
56. Alexandri] A. Hegius of Heek, near Horstmar in Westphalia, e. 1433- 27 Dee. 1498. Of hi3 early life little definite is known. He was a member
lOG
LETTEES OF ERASMUS
[1489
quondam praeceptor, Rodolphiis Agricola, vir cum omnium liberalium artium egregie eruditus, tum oratoriae atque poeticae peritissimus. Denique et Graecam linguam non minus quam Latinam calluit. Co Accedit huic Alexander ipse, tanti magistri non degener discipulus ; qui tanta elegantia veterum exprimit dicendi stylum. vt si desit carmini titulus, in autore facile erraueris : sed ne hic quidem Graecarum literarum omnino ignarus est. Denique Antonius Gang
of the- 'Academy' at Adwerth (see p. 197;, and his lift- was given up to teachiiig, for which he had a great enthu^iàsm. He was headmaster of a schoolat Wesel 1469-74 (not 1473)1 ^'^'^ then went as master to Emmerich, •\vhere e. 1474 at the age of 40 he studied Latin and Greek under Rud. Agricola. He was stili at Emmerich in 1480 ; but from 1483 ^see App. 2) until his death he was Rector of St. Lebuin's school at Deventer, where Erasmus was under his instruction ; see ii. 39 n. In con- junction with Sinthis he published il number of editions of the Doctrinale of Alexander (p. i23\ Sowe of his Works were published after his death by his pupil, James Faber, with a warm eulogy (Ep. 174), Deventer. R. Pafraet, 29 July and 31 Dee. 1503, in two volumes. The Carmina of another pujiil, Hermann Busch, are dedicated to him. See Butzbach in Kraflft and Creeelius" A. H.. und seine Schiller [Zs.
d. lergisclien Geschichtvereins, vii. 187 1) : Wiese, Der Pddagoge A. H. (1892) : Dil- lenburger, Zur Gesch. d. deutschen Humanisìnus {Zs. f. das Gyninasiuhcesen, 1870) : and EHR. Apr. 1906.
57. Agricola] Rod. Husmann i7Feb. 1444 — 27,8 Oct. 1485 , the fanious Frisian humanist, one of the earliest scholars from the North who made a name in Italy. He was born near Groningen and studied first at Erfurt (matric. Easter 1456: B.A. 1458). Thence he went to Louvain (M.A. 1460 and Cologne (matric. 20 May 1462, not 1461), and perhapa to Paris. In 1468 he went to Italy and studied law and rhetoric at Pavia. He was at Pavia in 1469 and again in July 1473, when he delivered an uration for the new rector, Paul Baenst. But his stay in Italy was not continuous, for he returned to Groningen in 1470-r, and
e. 1474 he was enjoying the patronage of Maurice, Count of Spiegelberg and Provost of Emmerich, and whilst there gave instruction to Alex. Hegius (v. snpraX He delivered the rectorial oration at Pavia in July 1474, but in 1475 moved to the Court of Duke
Hercules of Este at Ferrara, for the purpose of studying Greek. He returned from Italy in 1479 and from 1480-1484 was town clerk of Groningen, discharging many embas- sies in that capacity, in one of which Enismus saw him at Deventer (App. 2). When Dalberg became Bp. of Worms in 1482, Agricola visited him inOctober and was invited to come and teach at Heidelberg : this he undertook to do, but on returning to Groningen was prevented by circumstances from fulfil- ling his promise until May 1484. In May 1485 he accompanied Dalberg to deliver (on July 6) an oration of con- gratulation to the new Pope, Innocent vili ; but shortly after his return he died at Heidelberg. There are lives of him by his friend and contemporary, John of Plenningen, in MS. at Stutt- gart, printed in Naumann's Sernpeum, X- PP- 97 and 113; by Geldenhauer, written in 1535 and printed in J. Fi- chard's Virorum iUustriìtm vitae, Frank- fort, Sept. 1536 : and in an anonjinous letter to Melanchthon printed by Kan from the Vienna MS. in Erasmiani Gìjmn. Progr. 1894. See besides Agric. 1. 1. 3^ Trith. '■ ^, a Declamation by Melanchthon, delivered in July 1539 ;CR. xi. 438, Morneweg, Johann r. Valherg, 1887 ; and EHR. Apr. 1906.
63. Antonius Gang] This name is unknown. As Morman's name is corrupted below, it is possible that Erasmus eonfused Antonius Liber and Rudolph Langen, and that Langen has been corrupted into Gang. The use of vterrjì'e (1.66 makes it impossible to read Antonius (Liber, Rudolphus) Lang.
Antonius Liber (Vrye) of Soest in Westphalia (+e. 15081 was a dose friend of Agricola, Morman and Langen and an active supporter of the new leaming. He had schools at various times at Emmerich, Campen, Amster- dam, and finally Alcmar. He pub- c. 1477 a FamiUarium EpisMarum Com- pendium (Cologne, J. KoelhoflF , selected from Cicero, Jerome, Symmachus, and the Italian humanists, to which he added a few letters from his own
[489]
TO COENELIUS GEEARD
107
cum suo Frederico Morman quid Westphaliae singulari sua peritia contulerint dignitatis, haud facile quis dixerit ; dignus piane prò 65 mea sententia vterque quorum pei-petuo meminerit posteritas, Prae- terea BarthoIomaeumColoniensem a literatonim numero secludendum censuerim minime. Nostnmi quoque Gulielmum Gaudanum, con- sanguineum tuum, minime silentio praeterirem, nisi mihi et familiari- tate et studio esset coniunctissimus. Malo autem abs te illius audiie 70 laudes, ne ego amore falli existimer. Hos omnes et nostra viderunt videntque saecula. et nostra edidit Germania ; quorum si curiosus es poematum, curabimus vt quamprimum aduolent. Vt autem ad Italos veniara, quid Laurentio Vallensi. quid Philelpho veteris eloquentiae obseruantius ? Quid Aenea Syluio, quid Augustine Datho, quid 75 Guarino, quid Poggio, quid Gasparino eloquentius? Et hos omnes nostris pene superfuisse temporibus nemo est qui ambigat.
Sed ea, Corneli diarissime, literarum mihi videtur esse vicissitudo quae et in caeteris opifìcum, quos mechanicos api^ellant, oiEciis. Nam et priscis temporibus omnis generis opifices clarissimos viguisse So 64. Morman correxi : Norman 0'. 68. consanguinem 0^: corr. Land.
correspondence. The confusion bere may bave arisen from tbe fact that tbe first five of tbe!>e are from Rud. Langen to Ant. Liber. See Butzbacb, Parmet, Kud. v. Langen, a sketch by Crecelius in a Festschrift, Trier, 1879, and ADB. For Langen see p. 197.
64. Morman] or Maurus of Emden (+1482) was one of the bretbren of the Common Life, and taught for some years in tbe scbool at Mùnster in Westphalia. He appears freqiiently in the letters of Agricola, wbo praises hi3 skill in lyric poetrj-. In 1480 he was set over a convent of nuns at Marburg, cf. Agric' and Rud. Langen's poem (i486) 'in Fridericum Morman- num Emedensem . . . nuper apud Mar- burgum Hassiae i-ita functum.' See Parmet, Biul. v. Langen ; and EHR. Apr. 1906.
67. Bartholomaeum] Zehender (Decimator) of Cologne (e. 1460-c. 1514) was a pupil of Hegius, and afterwards teacher at Deventer, where in Butz- bach's time he was master of the tbird class. His chief works are Epistola mythologica (Deventer, Jac. de Breda e. 1489-90), an amusing tale wbich aims at teaching Latin words for the objects of cveryday life ; Silua Camnnum (ibid. 16 Feb. 1491) and Canones . . . in Tabulas compuH ecclesiastici (Zwolle, Peter van Os, 1500?). Hamelmann, quoted by Kevius, Davcntria, p. 145, states that he tollowed Hegius as Rector of Deventer for three years ; but Butzbach, pp. 221
and 240, shows that Hegius was suc- ceeded by Ostendorp. He taught at one time at Alcmar ; and Alard of Amsterdam, who was his colleague there, credits him with a fair know- ledge of Latin and Greek (Agric", 171). Later he became master of Rud. Lan- gen's school at Munster and then Rector ofMinden, where he died. SeeTrith.'-^- Butzbach and ADB. under KOln.
74. Philelpho] of Tolentino, near Ancona (25 July 1398—31 July 1481). See his life by C. Rosmini (i8o8) ; Villari's Machiavelli, Introd. chat, q' andVoigt. ^' "*'
75- Syluio] Pius 11 (18 Oct. 1405— 15,6 Aug. 1464). There are lives of him by G. Voigt 1856) and Ant. Weiss (i897\ the latter containing a number of unpublished letters. See also
Creigbton, ii, and Voigt.
Datho] of Siena (1420—6 Aprii
1478). His life has been written by
J. Bandiera (i733\
76. Guarino]ofVerona(Dec. 1370— 4
Dee. 1460). See his life by C. Rosmini
(1805), containing notices of thirty-
one of his pupils ; also Voigt.
Poggio] Bracciolini of Florence
1-V l^^^'^^°~^° '^'='- '«9). See his lite by W. Shepherd (second edit. 18'ii) andVoigt.
Gasparino] Barzizza of Bergamo (e. 1370- 1 431). His life is prefixed to an edition of his works by J. A. Furi- ettus (1723J. See also Voigt.
I 2
108 LETTERS OF ERASMUS [1489
omnium propemodum vatum testantur carmina. At nane, si vltra tercentum aut ducentos annos caelaturas, picturas, sculi^turas, aedi- ficia, fabricas et omnium denique officiorum monimenta inspicias, puto et admiraberis et ridebis nimiam artificum rusticitatem, cum
85 nostro rursus aeuo nihil sit aiiis quod non opificum effinxerit in- dustria. Haud aliter quoque priscis saeculis cum omnium artium, tum praecipue eloquentiae studia apprime floruisse constai ; atque inde rursus barbarorum increscente pertinacia ita euanuisse vt ne vestigium reliquum videre fuerit. Tum coepere illiteratissimi quique,
90 qui nunquam didicere, docere quod nesciebant ; docere, inquam, magna mercede nil scire, stultiores reddentes discipulos quam acce- perant, imo et eo redigentes vt se ipsos quoque nescirent. Tum a tergo reiectis veterum praeceptionibus itum est ad recentia quaedam imperitiae praecepta, puta modos significandi, verbosa commenta, et
95 ad ridiculas grammaticae disciplinae regulas deliramentaque innu- mera. Et cum iam omnia summo sudore perdidicerant, in id literarum eloquentiaeque conscenderant fastigium vt ne vnam quidem orationem Latine proferre nouerint. Et sane, quantum mihi videre videor, si id barbarum hominum genus eo quo coeperat cursu perrexisset, nescio 100 in quam nouam sermonis speciem nostram Thaliam vertissent. Sed eam tum noster Laurentius, tum Philelphus iam propemodum ex- tinctam admiranda eruditionis praestantia ab interitu vindicarant. Quo contenderit studio Laurentius, vt et barbarorum refelleret ineptias et iamdiu obliuionis situ obductas oratorum poetarumque 105 obseruantias in medium reduceret, illius te docebunt libri quos Elegantias vocant. Quos si, quod quidem suspicor, iam legisti, non
84. nimiam LB. : nimium 0\
106. Elegantias] A treatise on Latin schoolmaster without keeping a copy, grammar, which begins with simple Besides the statements as to his age accidence and then illustrates the he says in the letter to Gilles that the usage of words. Frequent editions of epitome was made in Holland seven it were printed from 1471 onwards ; years before he went to Paris (1488 ?). and on two occasions Erasmus made Subsequently in Paris, at a date a 'paraphrase' of it, reducing the which he describes in 1531 as thirty- latter part to the form of a dictionary five years ago, he wrote a much fuller by arranging the words in alphabetical paraphrase for an English pupil of order ; see his letter to Gilles, dated whose intelligence he had not much 28 Jan. 1530, appended to a translation opinion ; probably Robert Fisher, who of Xenophon's Hiero (Basle, Froben, is spoken of with similar disparage- 1530), and the preface (Lond. xxix. 23; ment in connexion with the De conscrib. LB. i. 1067) to the authorized edition epist. (Ep. 71 ; cf. Lond. xxix. 11, of 1531. At an age which he variously LB. i. 343), a treatise which was com- describes as about eighteen and posed about the sanie time (Epp. 80, scarcely twenty, he was asked by a 81). For the care which Erasmus sub- man, who had recentlyopened a school, sequently took of his Paraphrase see to advise him as to the best author Epp. 123, 124, 156 and 168. from whom to teach his boys Latin ; In 1529 the earlier draft was pub- andonrecommendingValla'sKeffawf!a«; lished by Gymnich at Cologne, Cor- be was pressed, and consented, to make nelius Gerard being to some extent an ' epitome,' which he handed to the responsible ; though how the manu-
1489] TO COENELIUS GERARD 109
est opus vt tibi persuadeam. Sin minime legisti, vt lectitare in- cipias te non solum hortor sed et vehementer oro ; nunquam te illis operam impendisse poenituerit. Si voles eos requii-ere, fac Ioannem tui amantissimum sollicites. 1,0
Haec hactenus. Praeterea scribis quidem te ex titulo, quem Graecis expresseram characteribus, coniectasse odam nostram ad Comelium scriptam esse ; sed quoniam eam laudem qua ille te pro- sequitur, in te minime inuenias, oras vt si alius quispiam sit quem meis ornauerim praeconiis, eum tibi significem, ne tanti viri ingenium 1 1 - in tenebria diutius lateat. Sed vicissim, mi Corneli amantissime, (vt iocis ioca referam) ex crebra mei nominis iteratione suspicatus sum et ego tuas literas ad me datas esse; sed quoniam nullam in me video peritiam quae tantis respondeat laudibus, summopere peto \'t quisquis is est quem tuis ornasti praeconiis, per te mihi reddatur 120 notior. Vbi tu mihi alterum pertulerLs Erasmum, ego quem alterum dixerim Comelium indicabo. Haec tuo more iocati sumus. Caeterum (vt serio loquamur) neque ego tuas literas ad me datas esse dubius sum, neque nostram ad te odam scriptam esse ambigas velim. Sed vt tu te meas laudes, quas ego meritis longe impares reor, prò tua 135 smgulari humilitate (minime) meritum indicas ; ita eas, quas mihi immerenti tribuis, ab amoris caecitate profectas esse niliil est quod dubitauerim : quas tu insuper etiam cumulasses, nisi ne me forte vanitatis aura obreperet metuisses. Et ego certe tuas cumularem, nisi te vsque adeo laudis tuae impatientem intelligerem. Vale, pater 130 amplissime: quo autem Gulielmus in te sit animo, ex illius perspicies hteris. Si qui istic sunt qui tecum nos amant, eos vt nostro salutes nomine te rogo plurimum, atque iterum vale.
T« . ^^^*26 From Coknelius Gerard. „
LB. App. 418. (Lopsen.)
(July 1489 ?>
CORNELIVS GOVDANVS ERASMO VIRO VNDECVNQVE DOCTISSIMO S.
Copiosa tuae charitatis abundantia, Erasme charissime, dum omni se parte prodit, immortali me beneficio tibi potenter alUgauit. Quod 23. H4. inuenias corrm : inuenies 0'. 125. tute 0'. 133 iterum. Vale. 0'.
no7*exXn 7'f" f o,T''' H ^''' unauthorized work obliged Erasmus hard.r£TdeitLd^- Jtt the^^^oT l^ortTf of hi '^Se^- The'^ '^'''^
RnK^ %.^' '^'''"^'^ reprinted by Freiburg in March illi Zd thl
110 LETTERS OF ERASMUS [1489
enim iampridem ex te petii et omnibus semper votis exposcere non desinam, prò tua singulari beneuolentia et insita suauitate, ne dicam 5 spontaneus, assensisti, sed et ad preces uostras cumulum adiecisti. Scribis enim (nec te inaniter scripsisse crediderini) nihil rerum esse quod te maiori affecerit gaudio, quam vt paribus nos studiis exercite- mus, et crebris epistolis nostram nobis absentiam vindicemus. Quae omnia, mi Erasme, vt te quamplurimum ameni efficiunt, et tecum
IO per litteras saepius loqui non omittam, et quidem iuste. Nam sicut contumeliosi est, teste Tullio, male respondere, ita et superbi nihil velie responsi rependei'e. Gratum igitur mihi est et iucundum, meum a te officium requiii, et me rudem ac discalciatum a te, qui plurimum vales et vere praecellis, non adspernari. 0 nobile ingenium
15 et amoris amplitudine quam gratissimum ! 0 sincerissimam chai'i- tatem et animum suauissimum ! Non enim suffecit tibi haec eadem verbis ingessasse, nisi etiam veterum studio rem ipsam manifestius et efficacius contenderis persuadere. Duos itaque ecclesiae duces cum scientia tum vita perfectissimos, Hieronymum loquor et Augiistinum,
20 mibi exemplo proponis, qui cum esse vna minus poterant quam volebant, animorum coniunctione pai-ibusque studiis ita coniuncti sunt vt alter alterius animum et beneuolentiam non nesciret.
Praeterea ad tuae charitatis accedit cumulum quod me non solimi sanctorum exemplo excitare volueris ad scribendum, verum etiam
-5 praeceptorem tradere quem imiter ad ornatum. Quod igitur Laurentium Vallenssm me lectitare tam vehementer exoras, et risum mihi fecit et fructum. Nescio quo oculos tuos perdideris (iam enim ioco ludimus) vt illuni luLhi proposueris iniitandum, aduersus quem plurimi non contemnendae doctrinae viri consertis, vt aiunt, manibus
30 iurata noscuntur praelia suscepisse. Nunquid tibi excidit quanta in illuni Poggius, vir eloquentiae admodum peritus, iactet incendia? An vtile tibi videbitur tuum illi amicum cojnniisisse, cuius sine inuidia studiis non poterit inhaerere? Circumlatrat niultorum in- stantia illuni definiens haud legi debere, qui nescit, vt inquiunt,
35 nisi Htteras et apices cauillare. In Laurentium inuehitui- Poggius tali tetrasticlio :
Nunc postquani manes defunctus Valla petiuit.
Non audet Pluto verba Latina loqui. luppiter hunc superis dignatus honore fuisset, 40 Censorem linguae sed timet ipse suae.
II. Tullio] ^p_^F«m. I. 10^ Valla see Voigt, ii. 148 seq. The verses
20. propoms] Ep. 23. 13-8. in 11. 37-40 are not in Poggio'rprinted
26. exoras] Ep. 23. 106-10. works. 65 " => pxiuueu
1489] FROM CORNELIUS GERARD HI
Vide ergo si me recte illi commiseris, quem tanquam hominem famosum et mordacem totus persequitur orbis.
Verum haec interim iocati sumus. Porro quantum ex eius libris ad tuam commonitionem fructum cepi, tuo iudicio (si tamen arrogans non videor) et ex hoc iam currenti stylo facillime deprehendes. 45 Denique quam gratissimum mihi fuerit quod doctores tuos mihi significas, non facile dixerim. Manifestas enim ex hoc sincerissimam sine omni inuidia charitatem, et (quod paucissùnoi-um est) secretorum tuonim mihi communem te(cum) facere gaudes supellectilem. Vale.
2^2527 From Corkelius Gerard. LB. App. 419. ' (Lopsen.)
<July 1489?)
CORNELIYS GOVDANVS ERASMO ROT. VIRO VNDECTNQTE DOCTISSIMO S.
Significasti litteris tuis, mi Erasme charissime, maiorem in modum te admirari, cur Hieronymum Balbum Parisiis commorantem solum dixerim, qui veterum vestigia in suis carminibus prae cunctis rectius imitetur. Innumeros enim hac tempestate videre tibi videris litteratissimos, qui se ad veterum eloquentiam tam in metro quam 5 in prosa non panma repraesentent. Atque per singulos discurrens rem mihi fecisse videris gratissimam, dum nostram quoque Germaniam non paucos tum oratoriae tum poeticae doctissimos euidenter probas edidisse. Ratum habeo et periucundum quod dicis, sed a mea me sententia non auellis. Verum vt haec, quae non arroganter de 10 Hieronymo dixi, me xationabiliter quoque dixisse intelligas, operae pretium mihi videtur, vt quod verbis ingessi, rebus ipsis manifestem.
Igitur, vt altius aliquid prò maiori intellectu repetam, nouimus poesim Graece fictionem dici Latine. Hac itaque nominis inter- pretatione praecognita, in omni poemate duo esse necessaria veteres 15 tradiderunt, faciem scihcet et sententiam. Faciem autem appellant id quod primo quidem littera legentibus repraesentet ; sententiam vero, quod sub metaphora intelligi voluit qui poema conscripsit. Consequens ergo est vt ille poeta aut saltem poesim doctus censeatur, qui vel in sententia, vel in facie, vel in eorum vtroque concinit 20 fictionem ; quod si secus actum est (\i commentatori placet), non poema poeta, sed versus versificator composuisse iudicatur. ' His itaque prò rationabili conclusione praeassumtis ad nosti-um Hierony- mum redeo, vt Ulum sine omni iniuria tuis, qui adhuc in carne superstites sunt (nam de vita functis taceo), indico praeferendum. 25 Nam praeter eum hoc tempore eorum quos legi inuenio neminem
24. 42. mordacem] cf. Ep. 26. 86 seq. 25. i. significasti] Ep. 23. 52 seq.
112 LETTERS OF EEASMUS [1489
qui ad plenum comparationes et ingenia imbiberit poetarum ; ex- ceptis denique bis, quae in epitbetis maxime constare videntur, vestigiis poetarum, ita exactos sub poeticae terminis concinit sonos,
30 vt alterum nobis Ouidium tura carminum venustate tum mentis leuitate (quamquam id minime laudi dedcro) quam aptissime re- praesentet. (Id) demum suis in locis propriis viri carminibus (quae admodum pauca habeo) probare licel>it.
Et quoniam iam occasionem nacti sumus. si quis hoc quod poetam
35 facere dixinius, fabulis videlicet et metaphoris vera occultare, ^-itio dare voluerit et mentis leuitati, audiat quid veteres desuper sentire potuerint. Non poetae dicam, quoniam nullus de se rite testatur ; sed prisci plùlosophantes et legum latores publicae vtilitatis gratia fabulas inuenerunt. Causam si quaeris. suis tibi Strabo satisfaciat
40 verbis. 'Quoniam' inquit 'confusae multitudini philosoijlnae rationes reddi non possunt. nec ad religionis sanctitatem ac fidem facile adduci, numinum timore opus fuit ; id autem non fit sine figmentis fabularum et miraculorum. Idcirco fulmen, aegida, tridentem, faces, thyrsos, capillos serpentinos, Cerberi latratus et arma deorum vniuersa pri-
45 scorum theologia praeferebat.' Hoc quoque vsus exemplo Virgilius, vt rusticae multitudini Pythagorae opinionem ex spina mortui anguem dicentis generari fortius imprimeret, ex Anchisae tumulo serpentem concinit prodiisse.
Sed haec hactenus. Tua carmina, si rescire vis, omnia mihi
50 stupori esse recognosce, ita vt iam mecum decreuerim mea vilia Deucalioni consecrare, nLsi me tuis adhortationibus iam nimio carmi- num tuorum splendore reuerberatum studueris releuare. Yale.
-*26. To CoRNELius Gerard.
Farrago p. 175. (Steyn.)
F. p. 315: HN: Lond. vii. 3: LB. 2. (July 1489?)
EEASMVS CORNELIO SVO S. D. SCRIPSIT PVER.
Primvm omnium, mi Corneli, tibi etiam atque etiam persuadeaa velini me animo esse in te integerrimo, quo te itidem erga me esse non modo confido, sed iam innumeris argumentis habeo explora- tissimum : vt neque si quid blandius dictum nostris in literis offen- 5 deris, id Gnathonico potius lepori quam vero amori tribuas ; neque si quid prò mea tuenda sententia aut quaqua ratione liberius scri-
25. SI lenitate LB. 46. vt correxi : et LB. 26. tit. scripsit pvee acid. F.
39. Strabo] This seems to be an find any other version that Cornelius
adaptation of Guarmo's translation, could bave used It isimorobahlp fh^?
Strabo I. .. 8 (Edit. Prin X469, r.- he translated th. Greek X Sse ^ pnnted 1472, 1480, and U94\ I cannot 45. Virgiliu,] Aen. 5. 84 seq
1489] TO COKNELIUS GERARD II3
pserim, meum in te amorem elangiiisse suspiceris, ne dicam interisse. Haec dixerim non quod iam vUis in rebus te a mea abes.se sententia videam, sed quo, si quando huiusce rei quicquam inciderit, mutuae nostrae beneuolentiae consultuni velim. Siquidem quod de nostro jo Valla scribis, sic interpretor vt existimem te non ex animo sed certo Consilio scripsisse ; siue vt stili facultatem èv dSóiio vTro6i<TiL exerceres siue vt mihi scribendi materiam suppeditares, et quemadmodum apud Platonem Glauco vituperata iusticia Socratem ad iusticiae defensionem prouocat, ita tu me ad Yallae defensionem proliceres, 15 recensens quam indignis conuiciis stolidissimi barbariei mystae in virum literatissiraum debacchentur. Quod quidem vel hoc aro-u- mento facile colligi potest, quod Vallam non lectitasse modo te, verimietiam imitatum fateris : idque tametsi tu neges, tamen ele- gantia stili tui phrasisque clamitat. Quisquis igitur ille est, qui vt 20 8US coeno, ita imperitiae amicus gloriosum ac praeclaiiim existimat, si ipse rerum omnium bonarum inscius doctissimos quosque inuidia, odio conuiciisque prosequatur : quantopere desipiat, paucis, si volet,' audiat.
In primis suis quenque virtutibus, non aliorum opinione, metiri 25 decet, nec quanti illum fama, qua nibU fallacius, sed quomodo ipse se gerat animaduertendum est : -alioqui cui non vsu venturum est, vt subinde velut alius repente factus a seipso dissideat? Hic me hteratum, ille barbarum ; hic probum, ille improbum facit ; alu glonosulus sum, alii rursum putidulus ; denique huius oculis for- 30 mosus sum, illius deformis. Quem ego non Prothea vicero, aut ' quid tandem portenti fiam, si is ero quencunque me lubitum est facere populo? Imo quemadmodum suspectum esse debet quic- quid multitudini valde probatur ; ita vehementer displicere vulgo praeiudicmm est ad probitatis commendationem. Quin fiet ali- 3- quoties vt eiusdem hominis arbitrio nunc albus nunc niger fiam Stesichorus Helenam deformem facit; mox orbatus oculis eandem omnium facit formosissimam ; nec interim quicquam accessit aut decessit Helenae formae. NihH igitur agunt qui obiiciunt quod Laurentianum nomen apud plerosque grani flagrat inuidia ; nam 40 semper hmc malo viitus insignis fuit obnoxia. Multis non placet Laurentius: at quibus? Nimirum iis quibus non placent poliUores
dei^l^x-f P *^^'''"'' '* ^^^^^^^"^"'^ -"Jgi rumusculos, qualem hunc depmxit Pogias, vir nec inelegans nec indoctus? Pogio fuit 111-45 msus, sed vni; et Pogius hoc erat animo vt doctissimus haberi
'9- tametsi E : etiamsi E. 42. iis E : his A'.
15- Vallae defensionem] This is undeitaken again i.-i Ep. 182.
114 LETTERS OF ERASMUS [1489
mallet quam reddi doctior. Quem ego sic inter eruditos poni feram vt non sit omnino a consortio barbarorum alienus ; siquidem magis ille natura facundus quam eruditione, et plus habet loquentiae
50 quam eloquentiae. Postremo vituperai Laiirentium Pogius, sed palam \Tr improbus, palam inimicus. Sic Cicero displicuit Salustio et Asinio, sic Yei-gilius ac Liuius Caligulae, sic Hieronymus Ruffino. Porro quibus rebus Laurentius tantam sibi conflarit inuidiam, in promptu est docere. Nam scite Terentianus ille Sosia dixit, Obse-
55 quium amicos, veritas odium paidt. At centra parasitus ille Gnatho, qui sibi imperauerat assentari omnia, negare si quis neget, laudare si laudet, atque haec ipsa rursum in diuersum vertere, si lubeat, quam facile sibi omnium gratiam comparauit, vt non sine causa quaestum eum iudicarit omnium esse vbeiTÌmum. Ab huius in-
<)0 genio diuereissimus Demea, dum vrbanae vitae nondum peritus veritatis amicus esse contendit, adeo nullos sibi conciliat amicos, \t ipsis etiam liberis fugientibus desertus atque orbus viuere coeperit. Adeo vidgo mordax et inamoena res est veritas. Proinde Laurentius noster, si barbarorum imperitiam reticere quam prodere maluisset,
65 venustus et gratiosus haV^eretur ; nunc quoniam id effecit vt quo-
rundam male comparatae gloriae fucus detraheretur, vt putari
desinerent quod non erant, ofifensi genuinum in illuni acuunt omnes.
Caeterimi quod eruditos etiam nonnunquam attingit, quem vn-
quam adeo doctuiii viderunt Athenae aiit Athenarum victrix Italia,
70 vt nihil illum fugerit ? Et vt omnes in errorem nostrapte natura procliues sumus, ita multo i)eccamus liberius, si erroris non desini autores, maxime si hos autoritas et nominis splendor commendet. Id autem imperitorum ingenium est, \'t autoinim si qua recte dieta sunt, ea praetereant, non aliter quam, \t est in Apologis, iaspidem
T.T repertum gallus Aesopicus ; contra si quid enatorum, in sui erroris defensioneiii studiose decerpant ; quas ob res ne sunimorum quidem virorum errata dissimulare fuit opus. Quem vero prorsus omni liberabimus errore, si Cicero labitur in Romani sermonis elegantia ? Quod si Pogius sua vitia ingenue fateri corrigereque quam tueri
80 protei-ue maluisset (maluisset autem, si viri prudentis officio fungi voluisset), profecto dignum iudicasset Laurentium cui recte monenti et honos haberetur et gratia, tantum abest vt lacerandum existi- maret.
His rationibus constricti quidam ad illud velut extremum prae-
85 sidium confugiunt : vt iuste reprehenderit, inquiunt, praeclaros AÒros, tamen aequo mordacius id fecit. Ego sane quid in hos mordacius 58. comparauit P : compararit E. 67. desinerent H : desiuerant E.
54. Sosia] ^nrf,m 68. 60. Demea] Ter. A,h!jyh(, 855 seq.
55. Gnatho] Ter. Euii. 251-3. 86. mordacius] cf. Ep. 24. 42.
1489] TO CORNELIUS GERARD 115
dixerit non video, nisi forte eos viros praeclaros appellandos puta- bunt, quos ego barijariei duces vel praecipuos indico, Papiam, Hugui- tionem, Ebrardum, Catholicon, Ioannem Garlandum, Isidorum, caeterosque indignos etiam qui nominentur : aut certe nisi idipsiim 90 mordacius disisse vocant, quod reprehendisse. Veruni esto, mor- dacior aequo fuerit: num ideo falsum dixit, quia verum mordacius dixit? Vsqueadeo nobis odio est ista mordacitas, vt eius odio tam multa scitu digna necessariaque detestemur? Adeo nihil igno- scendum putamus ei qui tot modis profuit ? Venia datur conuiuatori. 95 si inter multa lauta cibus aliquis intercurrerit nonnihil adustus aut parum feliciter conditus. Si vicinius imminente moenibus hoste totoque populo dira calamitate ac desperatione salutis enecto praeter spem offerat se quispiam, qui sui capitis periculo depellat hostem, patriam restituat libertati, quid non illi gloriae, quid non beneuo- 100 lentiae certatim deferetur ab omnibus? An hunc nobis inuisum reddet, si paulo sit bibacior ? tantique benefìeii memoriam quamuis leue vitium abolebit? Et quis tam exigui animi est, cuius pectus tantis inuidiae angustiis concluditur, ^i; Vallam non et magniiìce laudet et amet quam maxime; qui tanta industria, tanto studio, 105 tantis sudoribus barbarorum ineptias refellit, literas pene sepultas ab interitu vindicauit, prisco eloquentiae splendori reddidit Italiam, doctis etiam id praestitit, \'t posthac circunspectius loqui cogantur ?
Huic itaque, mi Cornell, nisi forte vereris ne te mordax homo discerpat, tuto te commiseris, si non sine inuidia, quae semper no arduas magnificasque res comitari solet, mea tamen sententia summa tum vtiUtate tum gloi-ia. Id igitur quando facis, vt magis magisque facias te etiam atque etiam rogo. Senties tuis scriptis non parum accedere nitoris, nisi forte Batauis solis ista paras. Bene vale.
[Anno M.cccc.xc.j jj. 93- tamF: turni:. loi. defertur X
T ^^,f^f^'^;l,P^P'f C/'-io5i)aleamed 89. Catholicon] A Latin grammar
Lombard,authorofaglossary, Focat,<- and dictionary compo.sed byThn he"Middf."A7"' '7 ^'"^'''' "^t ^" ^''"''' ' Dominican ot' C^Soa.'c /^6
Si" ';i'° "■"■ rff I-' '"" ?'?».■- "■";..'**»',« t' lìi
lS , ' C" S W W "k 'f ■ S" »«)-!l«P"<lta ot Ih. Middle Ag "
116 LETTEES OF ERASMUS [1489
2627. To CoRNELius Gerabd. TP A (Steyn.)
LB. App. 414. (Julyi489?>
ERASMVS ROT. CORNELIO GOVDANO VIRO DOCTISSIMO S.
QvANQVAM, mi CorneU, id orationis genus quod in conflictu con- tentioneque versatur, fructum habeat quamplurimum, voluptatis quoque nonnihil, tainen vt veium fatear, illud quod familiare appellant, multo me delectat vehementius ; hoc enim lene atque 6 tranquillum, Ulud paulo turbulentius, hoc securum atque amicum, illud inuidiae saepe proximiuu. Nam si de celebribus aut certe nominatis viris indicare pergas, in quamque partem sententiam flexeris, semper erunt (vt sua cuique sententia est) qui tibi succenseant, qui inuideant, qui lacerent. Veruni, mi Corneli, ne
IO tibi nimis morigerus, ne dicam contumax atque fastidiosus, videar, si epistolae tuae respondere dissimulauero, meam de Hieronymo Balbo sententiam paucLs accipe.
Primum omnium me minime idoneum duxero qui de litteratorum virorum poematibus sententiam feram. Nam quemadmodum nemo
15 de caelatura, pictura caeterisque eius generis indicare recte potest, nisi et ipse earum rerum maxime sit artii'ex, ita cedo qui de poematibus indicare poterit quispiam, rectene condita sint necne, qui artis notitiam aut tenuiter aut minime habet. Deinde quam in eadem vterque simus sententia, attendas velini. Scribis poesim
20 fictionem sonare Latine, neminemque poetae titulo dignum, nisi qui sub peregrina quadam verboi-um specie gi-auioris aliquid sententiae occultet atque recondat. Hisque ex omnibus colligis meritum esse Hieronymum Balbum qui omnibus huius seculi poetis anteferatur. Sed quid ? Kum qui poetae nonien meruerit, isne continuo eruditus
^5 poeta vocari merebitur ? Quasi vero non et illi poetae dicti sint de quibus facete canit Virgilius,
Qui Bauium non odit, amet tua carmina, Maeui. Id interest Inter poetam et doctum poetam quod inter picturam et picturam artificiosam ; atque vt multa picturae accedant necesse est,
30 quo pulchra vocari possit, puta colorum gratiam earumque distin- ctionem artificiosam, partium proportionem, artificis industriam operamque ; sic quoque in poematibus condendis quam plurima obseruari necesse est, vt laudem mereantur. Necessaria in primis accommoda rerum inuentio, artificiosa dispositio, elocutio concinna,
35 memoria tenax, deinde colorum quoque splendor accedat necesse est. Praeterea cauendum magnopere est ne figurarum orationis fiat con- fusi©, ne nimis prolixi, ne obscuri simus nimium. Ad extremum 29. artificiosam scripsi : artificem LB. 30. posset LB. 32. quoque scripsi : — que LB. 19. Scribis] Ep. 25. 14 seq. 26. Virgilius] Ed. 3 90.
pie Véxyyi éwnixj lit«fcavf- ftrrtOxC .
Gouda MS. 1323, ff. 17
ei
VUx^ A%^r% "\>t«0 ncnO^^^ yrrtxfvtfA *y<«:iAy^c<xt
inrf- : tb *** c»Ti et» o«**»^ '^'ft iW*iJtt\ Trft^vr»1■ [mia .
^^^ \T^y^ i^/Wl/^ <K^ eVtJ^' TTVCt
,^1 «^ p-iL^».^ pL^^/«^€ mr*<rv^/ px<- k»ctl^ A tvio f rto»*t< rx^tio^ rtn-yr^Àu^ i^^tirliLui ;>|V
eoe Jy>»r^ |Wr m«fi^ nrc^yiW^ : [1 fcru^
i8: showing Ep. 27*.
1489] TO COKNELIUS GERARD 117
multa litura opus est et castigatione plurima antequam quod condimus edendum putabimus. Sed quid ego tanquam exigua tabella totuiu orbem, breui epistola totam rhetoricae artis praeceptionem complecti 40 enitar, aut quid Mineruam (vt aiunt) decere, aut in syluam ligna ferre pergo? Nosti Tullium, nosti Quintilianum, nosti Horatium, no&ti Gaufredum; quam copiosa, quam praeclara buius artis ediderint praecepta certe non es nescius ; quae quisquis recte seruauerit, is sane poeticum munus absolute confecit. At ne in epithetis quidem 45 aut sermonis blanditie palmam puto consistere. Illa enim in Terentio Horatioque rarius, banc in Persio, Sidonio nonnullisque aliis eruditissimis tenuiter esse videbis. Adde Nasonem Tibullum- que Marone nostro multo quidem esse blandiores, at nequaquam illi continuo palmam eripere. Itaque Hieronymum tuum, mi Corneli, 50 poetam quidem demonstrasti, sed nondum quo proficiscebare penienisti. Sed esto omnes vicerit ; quae mea in Hieronymum tuum iniuria est, si te canente solum illum priscorum seniare vestigia, ego ex aduerso eum non solum, sed cum compluribus aliis id agere contendi ? Neque enina Uli praetuli quenquam, neque 55 illum posthabui cuiquam.
Haec, mi Corneli, conflictantium more vel potius in palaestra ludentium contulimus, imo iocati sumus.
Nunc tamen omisso quaeramus seria ludo. Difficile dictu est Hieronymi tui, imo nostri, lectitanti carmina 60 quantae mibi voluptati sit tam praeclara, tam expressa veteris eloquentiae monimenta superesse, eumque dignum omnino indico quem omnes, quibus charae sunt litterae, ament, colant, legantque. Nescio tamen an omnibus, quos superstites video, eum praeferre ausim, tum ob id causae quod facile sit epigrammata belle scribere 65 tum ob vtnusque partis dubiam facientia carmina palmam. Rem tamen nobis facies gratissimam, si caetera quoque Hieronymi aut aiiorum si quae sunt poemata ad nos commodato dederis Pro tuis cumulatissimis maximisque beneficiis gratias habeo, habeboque
dum viuam, quam maximas. Vale.
70
27 \ To CoRXELius Gerard. Gouda MS. 1323. f. 17 vo. ^g^^^^^
ERASMYS CORNELIO SVO SALVTEM DIGIT. ^^^ QvANno omnia, mi Corneli, quae abs te proficiscuntur, nos magnifìce (Vt aequum est) hteris tradimus, qum mutuae nostrae necessitudinis 43- Ganfredum LB.
oaiv, (vinsaut), y?. 1200, an Enghsh- Ars Poetica. See DNB
man. His Poetria nova, on the composi- 50. Nuncl cfH or Sa? i r ,.
t.on of poetry, was ranked higher in ÌI. rbi^Tj^v if x8x". '"
118 LETTERS OF ERASMUS [1489
tum singularis tuae eruditionis gracia ; fac omni incumbas cura, enitare contendas ne quid parum exactum atque prospectum in 5 lucem prodire sinas. Sunt quidem posteritate digna tua omnia ; veruni vt tuo quoque ingenio, tuo nomini, tuae doctrinae respon- deant facito. Quanquam enim ....
28. To CoRNELius Gerard.
VitaEra-mip. 17S. <Steyn.)
Lond. xxxi. 16 : LB. App. 410. (M^ÌQ ?>
EKASMYS KOTERODAMVS CORNELIO POETAE AC THEOLOGO S. P.
Nescio, Corneli charissime, qua animum meimi voluptate tuae
morentur epistolae, quae tui in me desiderium vehementer accendunt.
Auditum tibi esse scribis me quandam historiam versibus in laudem
diui Bauonis edidisse. Id quidem falso tibi fallax fama narrauit.
5 Non enim ego, sed alter ego huius carminis author est, Gulielmimi
loquor, nepotem tui amantissimum, cum quo mihi tanta necessitudinis
familiaritas intercedit, vt vnum dicas animum duobus inesse cor-
poribus. Veruntamen nihil posthac (quandoquidem id me tam
benigne mones) condere statui, quod non aut sanctorum praeconia
IO aut sanctitatem ipsam redoleat. Aut si quid eorum quae ad te do
carminum aequo mollius sonare videbitur, id prò tua indulgentia
aetati in qua condita sunt ignosces quam facillime. Excepto enim
cannine lyrico, quod cum tuae mihi redderentur epistolae in manibus
erat, et oratione lugubri, quam nuper conditam ad te dandam
15 existimaui, quo quid in soluta quoque oratione possira liquido
perspicias, et ea sola satyra, caetera omnia a me puero et propemo-
dum adhuc seculari composita sunt.
Porro aliud quod ad te darem, ad manum habui nihil ; quidquid
enim reliquum erat, partim ad Alexandrum Hegium, ludi litterarii
20 magistrum, quondam praeceptorem meum, et Bartholomaeum
Coloniensem, virum eruditione singulari ac poesis amantissimum,
cuius carmina penes nos sunt, partim Traiectum per quendam
familiarem meum amica quadam violentia abductiun est. Epistolae
autem exemplar, quam olim rogatus ad magistrum Engelbertum,
4. Bauonis] Herman's Ode 12, 'in priest (see LB. x. 1573 a). Erasmus
laudem diui Bauonis Haerlemmensis may bave been already meditating
oppidi presidis.' He claims it as hia escape from Steyn.
own in the Gouda MS. 1323 f. i8 ; 23. violentia] For this fiction cf.
see piate. p. 121.
13. lyrico] Perhaps the sapphic on 24. Engelbertum] Eng. Schut of St. Michael, i. p. 3. 31. Leiden, the friend of Wessel (Wesseli
14. oratione] Probably the Oi-atio Farrago, Basle, 1522. f. 99 v°) ; author funebris in funere Bertae de Heyen, Gou- of a poem de ìocis rheloricis, and perhaps danae viduae probissimar, LB. viii. 551. a model for letter-writers in Holland
16. satyra] Cf. i. p. 5. 33 n. (LB. i. 352 e). See Foppens, i. 263 and
22. Traiectum] Perhaps some verses cf. Ep. 29. 28. The Gouda MS. 1323
to win the favour of David of Bur- f. 8 conta ins a poem of Erasmus ma^iS^o
gundy, Bp. of Utrecht, who afterwards Eìujhelbeito Leydensi, which is perhaps
patronized Erasmus and ordained him the ' Epistola ' of 1. 23.
1489] TO COENELIUS GERARD II9
virum vita venerabUem, misi, ad te dare curaui, si forte te inter- 25 cessore aliquam ex eo \àcissitudinem accipere merear, quam liactenus nequiui. Nec oh eam rem tantum mihi virum aut fastus aut arrogantiae nomine suspectum habeo, sed amicorum meorum loquaces linguas, quae meam apud illum famam quam inimicissime commacularunt. Tuae igitur humanitatis, Corneli optime, fuerit, 30 me illi apud quem plurimum habes autoritatis rursum reconciliare.' Id si feceris, rem facies et mihi gratissimam et a tua benignitate non alienam. Vale et
mente fideli Mutuus absenti te mihi seruet amor. 35
29. To CoRXELirs Gerard. Farragop. 174. (Steyn >
F. p. 314 : HN : Lond. vii. 2 : LB. i. j^g^
ERA8MTS ROTERODAMVS CORNELIO AVROTINO S. D. SCRIPSIT PVER.
Lvpis et agm-s quanta sortito obtigit, tecum mihi discordia est Heus tu, SI sapis, aut quamprimum cum Laurentio meo redibis m gratiam, aut beUum tibi palam indictum intellige. Eo-as vnde haec subita turba? Quasi vero exciderit, quae tu nuper in iUum quam foeda, quam capitalia dixeris conuicia, cum hic apud nos 5 ageres Horresco referens. Os impudens ! Tun' hominem omnium facundissmium, quem optimo iure Suadae medullam quis dixerit audes coruum crocitantem appellare, et cauilìatorem, non oratorem^ Qm SI superesset, vah quas illi poenas dares? Experireris tibi cum honune nequaquam edentulo rem esse. Sentires tibi prouocatam io esse cornut^m bestiam. Quae tela, quas inuectiuarum sagittas in te vibraret? Nihilo te mollius acciperet quam infelicem PogTum At lam sepultum mhil metuis, nimiumque meministi non mordere mortuos._ Hm perquam strennuus es, qui in eum lingtia saem'as qm referxre non poss.t. Tutum est in iUum quiduis tum dicer :. tumfacere; verum, ne protinus triumphum adols, non vsqueadeo '
En tibi me Laurentianae iniuriae vindicem ; ego illius doctrinam
comnnttam vt ea cmuspiam impudentia, ne dicam inuidentia impune .a aut aceretur aut obliteretur. Has igitur literas feeialium offic o functuras .tue .e lussi, quo tecum expostulent. Quas tu vT tra^te^ 29. Tir. SCRIPSIT PVER ad(ì. F.
28.34. mente fideli] Tib. I. 6 ic 6 o, f .■ i- -, m,
29. I. Lupis] Hor. Epod 1 i "' ,,/h" .^'^';'^''^'«] ^he same formality is
j VI. r,i/oc/. 4. I, a. used in the Antiharbari, LB x. 1706 e
120 LETTERS OF EKASMUS [1489
vide. Nani alterutra res tibi subeunda est, aut placandi feciales nostri aut amia paranda. Cane vero ne lenitate niea fretus tanti
25 facinoris impunitatem tibi proniittas. Suiii quidem in meipsum illatarum iniuriarum paulo negligentior ; at in tuendis litex-atis amicis quani sim pugnax, quani sim pertinax, si libet experii-i, licet. Quod si %ddetur, Engelbertuni istum tuum, qui vt scribis ita Castaliis aquis potus est vt nihil expiiat, nihil emungat nisi versus, accer-
30 sendum tibi censeo et si qui sunt illius similes ; qualium vbique non difficilis copia. Neque vero niihi militum manuni defuturam putes. Non enim ad vnum me, veruni ad omnes bonarum artiuni amicos ista pertinet iniuria. Omnes laesisti literatos, cuni vnum laederes Laurentium.
35 Veruni ego, mi Cornell, nihil perinde odi vt belluni ciuile, eoque pacem vel iniquissimam iudico potiorem. Quare si tu quoque jiacem quam bellum mauis, me sat commodo vteris, modo pacis conditiones acceperis ; quas treis potissimum tibi nostri feciales offerent, easque non admodum difficiles, ita vt neque multas prae-
4° scribi neque iniquas iui-e queri possis. Sed nunc coraponito te atque audi, in primis vt si quid male dicendo peccasti, bene dicendo corrigas. Laurentium prò corno crocitante Suadae medullam et Atticam musam appellabis ; deinde Laurentianas Elegantias sic ediscas, \t eas velut vngues digitosque tuos teneas ; postremo vt
45 codicum tuoinim, quorum tibi magna copia est, nobis copiani facias, quibus hactenus ceu draco quispiam Hesperius incubas. Rides et tibi iocari videor ? Age, ride quantum libet, caue vero omnia me iocatum putes ; nani de mitt«ndis codicibus ludum putari nolim. Praeterea Laurentium, quem nenio nisi barbarus odit, ne tibi
50 decorum existimes linguae spiculo lacerare, cum sis ipse literaiaun mystes religiosissimus. Bene vale. Anno m.cccc.lxxxix.
30. To CoENELius Gerard. Vita Erasmi p. 209. (Steyn.)
Lond. xxxi. 41 : LB. App. 412. (1489?)
ERASMVS ROTERODAMVS CORNELIO SVO S. D.
DvAS res esse quae languorem ingeniis nostris maxime aiferre
soleant, scripsit Cicero — otium et solitudinem. Harum neutra nobis
deest. SoHtudinem quidem vitae nostrae ratio poscit ; otium vero
inde vel maxime nascitur, quod videamus literas, quae olim suis
5 summam peperere et A-tUitatem et gloriam, nunc hominibus damno
et dedecori esse. Eo enim res redisse videtur, vt quo quisque fuerit
29. 27. quam sim pertinax om. H. 40. queri F : quaeri E,
30. 2. Cicero] Off. 3. 1. i.
1489]
TO COKNELIUS GERARD
121
litteratior, eo viuat ridiculus magis atque infelicior. Quamobrem, mi Corneli, nihil visum est nobis quare in literarum studio aetatem otiose velimus consumere, adeo vt iam diu a literis animum prorsus abduxerimus. Accessit praeterea bis rebus corporis non satis recta io valetudo, quae et ipsa ingenii ardorem non minuere modo verum etiam extinguere solet.
Veruntamen, quoniam nulla nobis res aeque proposita est in vita quam tibi omnibus in rebus gratifìcari, oljsequi, morem gerere (vt certe prò cumulatissimis tuis in me beneficiis debeo maxime), hanc 15 rursus operam tui causa suscepimus, orationemque tuam quam petieras quo potuimus studio absoluimus. Partes praeterea oratorias, itidem quam quaeque speciem, quem quaeque colorem habeat, studiose annotare curauimus ; vt tu quidem potiare voto tuo, gratulenturque studio nostro litterati, videant autem et inuideant illiterati, erubescant 20 scioli et iactabundi; porro mediocres aliquid sibi profectus ferant. Haec enim, mi Corneli, hominum genera nusquam non reperies. Litterati qui sunt litteras magnopere non probare, non amare non possuiit. At hi qui omnium artium sunt imperiti, damnandas, lace-
16. orationemque tuam] From the subsequent description this oration must be identified, not with the Oratio de pace et discordia contro factiosos ad Cor- neliiim Goudanum . . . condita ab Erasmo Roterodamo anno aetatis suae xicesimo, LB. ■*'"'• 545, but with the Aniibarbari, which was begun at this time, and of w]iich there are traces in Epp. 17, 22, 29, 31. Of this work, which is a defence of good learning, there were originally four books, but only the first has sur- vived. For the form of it see App. 5. Erasmus' own account of its conip(,- sitiun is that he began to write it when 'nondum annum vigesimum attige- raui '; and that a few years afterwards he revised it and cast"it into dialcue form (ef Ep. 37. 14,5).
Book i at least was written when Erasmus went to Paris in 1495 ; and one of his first actions there was to submit it to Gaguin's criticism (Ep. 46). The first two books were shown to Colet in England, either in 1499 or in 1505-6. They were possibly in hand agam in 1500 and 1501 (Èpp. 134 and 163), and were certainly re- vised anew in Italy with a view to pubhcation. In Dee. 1508, when on iiis way towards Rome, Erasmus de- posited them at Ferrara with Pace together with a draft of Books iii arni ivandsomeotherpapers,includingthH Cop,a (Ep. 260; and the De Ratione Stvdii
ALLEN
K
(Ep. 66\ On his hurried joumej- to England he had no time to visit Fer- rara, and the papers remained with Pace ; who before moving to Bologna entrusted them to Thale (cf. Ep. 244. 7-22). Thale on leaving Ferrara sold what he could and gave away the rest. In spite of frequent appeals to Pace the bulk of these compositions never reached Erasmus again.
During his residence at Louvain however, the first book of the Anti'- barbari carne into his hands, and after revision he sent it to Froben, by whoni it was published in May 1520. The representations in the preface' as to his fears that it might be printed without his authority are perhaps nothing more than a modest dis- claimer by way of apologv for the pubhcation. Cf App. 7, and Epp. 28 23. 47-74. 49. 211, and 222. It is clear that the book was not so printed, and therefore the Cologne edition of isi8 mentioned by BEr', and discussed even in BEr^ is a figment.
Between the composition of his pre- face and the first draft of i (Cat. Lw Jan 1523) he received the beginning of Bc,ok a from England, perhaps from rhale, and the end of the same book he found at Bruges. But nothing more was ever published. See i. pp 19. 16 and 34. 6, and Erasmus' ijre- face to the Antibarbari (LB. x. 1691)
122 LETTERS OF ERASMUS [1489
25 randas, insectandas putant omnes ; nihil laudi dandum, quod ipsi nesciant ; quod nouerint, vitio dandum nihil. Callide sane : parui faciunt quocunque carent, ne quicquani illis magnarum rerum deesse putetur. Horum sententia barbarus est ipse TuUius, doctus Ebrardus, Quamobrem ? Profecto ob aliud nihil nisi quod hunc nouerunt, illius
30 ignari sunt.
Hi quidem oratiunculam nostrani videant, inuideaut, criniinentur, rumpantur, nihil ad me attinet ; et mihi enim laudi erit talibus non probari, et ipsi dum tacere nequeunt, se barbaros ridiculosque omnibus probabunt. Praeterea quosdam videre est Thrasone ilio Terentiano
3; plenos, qui cum omnium sint imperiti, omnium sibi artium facultatem temeraria confidentia et confidenti temeritate vendicant. His equidem nihil in medium proferes quod non pulchre calleant ; belle orant, belle argumentantur, belle carmina condunt, belle granimatices docti sunt, belle musices, et quae non ?
40 Nil bene cum faciant, faciunt tamen omnia belle.
His certe si quando vacabit nostrani oratiunculam legere, intelligent (vt arbitror, non obscure) haud mediocris esse artifici! Latine oratorie aut dicere aut scribere, desinentque, si quid in eis pudoris erit, earum sibi rerum quas nunquam didicerunt vendicare peritiam. Quod si
45 vsque adeo gloriae cupidi sunt vt qualibet eam ratione aucupentur, eas potius sibi res comparare laborent quibus immortalem gloriam consequi possunt, ne tam gloriosi quam gloriabundi appellentur. Nam male parta gloria breui dilabitur ; vera radices agit atque indies latius clariusque relucet. Caeterum mediocres qui sunt, cum literatorum
50 aut crationes aut poemata legerint, sentiunt se vehementer cominoueri atque quocunque sermo traxerit agi rapique ; quid tamen eos com- mouerit ignari. Hi nostro labore vel ex parte, quid eos tantopere delectet, discere poterunt. Postremo et tu, mi Corneli suauissime, ex hoc nostro studio aliquid aut profectus aut certe voluptatis capies
55 spero. Sin nihil capies, ego tamen amicissimi viri officio functus fuero. Vale meque, vt facis, ama.
31. To A Friend.
Vita Erasmi p. 198. <Steyii.>
Lond. xxxi. 29: LB. App. 507. (1489?)
[This letter is perhaps contemporary with Ep. 30, which it resembles closely in tone. 'Quae de litteris scripsimus' (1. 76) may be taken to refer to the Antibarbari ; and the words ' liuidulorum garritus ' (1. 46) recali the linea quoted from the Apologeticon in Ep. 22.
There is no due to the identity of the person addressed. beyond that he was a married man, and had shown Erasmus some kindness. This Erasmus acknowledges by the gift of a manuscript of Terence written with his own hand.]
40. Nil bene] Cf. Mart. a. 7. 7. 48. male parta] Cf. Cie. Phil. 2. 27. 65.
1489] TO A FRIEND
123
ERASMVS EOTERODAMVS AMICO SVO S.
QvoTiEs animo meo recursant cum multa tum maxima tua in me merita, imo tuus liberalissimus animus, toties ego meam fortunam incuso, malignam inuidam iniquam voco, per quam mihi non sit facultas, vbi tuum abunde expertus sum, mei vicissim in te declarandi amoris. Equidem inter mala quae miUe me vel syderis nataUa vi 5 vel Dei iussu a puero vsque prosequuntur, hoc ego vel molestissimum ac miserrimum indico, eum mihi esse insitum animum, qui multo malit dare quam accipere, aut certe bene meritis cum foenore referre gratiam eam contra conditionem, quae a quouis beneficiimi postulet accipere, nemini sinat reddere. Et quid pudenti ac generoso ingenio io possit esse acerbius? Aeschines, adolescens ingeniosus at pauper, quum condiscipulos prò suis quemque facultatibus praeceptori Socrati munera ferre videret, hoc vno modo se pauperem sentiebat, quod animum gratissimum quo etiam exereret, nihil esset ; et tamen ille quod fortuna negarat ingenio repperit. Seipsum enim praeceptori 15 donauit, idque munus vt Socrati esset gratissimum, verecundia et prudenti oratione effecit. Verum quo ego sum Aeschine pauperior, quando ne id quidem mihi relictum est, id vnum arte prò tuis meritis gratiae feres, Erasmi animum et gratum et memorem et amantem et amico suo omnia semper bona cupientem ; quae quidem generosis jo animis etiam citra rem grata esse solere scio, cum ea sine his nullum vnquam nisi sordidissimum iuuerit. Tum si qua vel voce vel scriptis referri gratia solet, hanc tibi vicissitudinem magnifice poUiceri possum.
Hunc vero codicem, quem ad te propria manu perscriptum mitto, nostri mutui amoris pignus ac monimentum vt habeas oro, in quo ^5 quidem castigando plus pene quam scribendo laboris insumpsL Hoc igitur tu nostrum vel munusculum vel monimentum (si ita mauis appellari) tam habebis gratum quam Erasmum charum habuisti. Gratissimum autem fuisse sic demum intelligam, si in eo euoluendo assiduum te praestiteris, si accepero tibi semper in sinu, in manibus 30 m gembus esse. Ncque hi mihi libros amare videntur qui eoa mtactos ac scriniis abditos seruant, sed qui nocturna iuxta ac diurna contrectatione sordidant, corrugant, conterunt, qui margines passim notulis, hisque variis, oblinunt, qui mendi rasi vestigium quam mendosam compositionem malunt ; idque cum in caeteris authoribus 35 tum m hoc Terentio factitandum censeo ei, qui non semilatine ac semigalhce (quod fere nostri ludimagistri cum suo Alexandre docent)
K 2
124 LETTERS OF ERASMUS [1489
sed qui piane Romane loqui cupiat. Est enim in his Terentianis comoediis mirifica quaedam sermonis puritas, proprietà?, elegantia 40 ac, vt in tam antiquo comico, horroris minimum ; lepos (sine quo rustica est omnis, quantumuis phalerata, oratio) et vrbanus et salsus. Aut hoc igitur magistro aut nemine discere licebit quo pacto veteres illi Latini, qui nunc vel nobis peius balbutiunt, locuti sint. Hunc itaque tibi non modo etiam atque etiam lectitandum censeo, verum- 45 etiam ad verbum ediscendum.
Caue autem ne homuncionimi istorum imperitulorum, imo liuidu-
lorum garritus te quicquam permoueant, qui vbi in ineptissimis
authoribus Fiorista, Ebrardo Graecista, Huguitione se senuisse \'iderunt,
nec tantis ambagibus ex imperitiae labyrintho potuisse emergere, id
50 vnicum suae stulticiae solatium proponunt, si in eundem errorem
suum iuniores omnes peUiciant. Nefas aiunt a Christian is lectitari
Terentianas fabulas. Quam ob rem tandem quaeso? Nihil, inquiunt,
praeter lasciuiam ac turpissimos adolescentum amores habent, quibus
lectorLs animum corrumpi necesse sit. Facile vnde libet corrumpitur
55 qui corruptus accesserit. Sj-ncerum nisi ras, quodcunque infundis
acescit. Itane isti religiosuli ad caetera vel vtilissima talpis caeciores,
ad vnam, si qua est, lasciuiam capreae sunt ? Imo capri ac stolidi
nihil sibi praeter nequitiam, qua sola imbuti sunt (indocti quippe
iidemque mali), rapientes, non vident quanta illic sit moralitas, quanta
60 ^'itae instituendae tacita exhortatio, quanta sententiarum venustas.
Neque intelligunt totum hoc scripti genus ad coarguenda mortalium
vitia accommodatum, imo adeo inuentum. Quid enim sunt comoe-
diae, nisi seruus nugator, adolescens amore insanus, meretrix blanda
ac procax, senex diflScilis, morosus, auarus? Haec nobis in fabulis,
6j perinde atque in tabula, proponuntur depicta ; A-t, quum in moribus
hominum quid deceat, quid dedeceat, viderimus, alterum amemus
alterum castigemus. En, in Eunucho Phaedria ille ex summa con-
tinentia in summam ineptiam amore, tanquam morbo validissimo,
immutatus, adeo vt eundem esse non cognoscas ; quam pulchro
70 exemplo docet amorem rem esse et miserrimam et anxiam, instabilem
et prorsus insaniae turpissimae plenam. Assentatores istos, pestilens
hominum genus, Gnatonem suum, artis suae principem, spectare
iubeto. lactabundi et sibi placentes, quales diuitum plerosque impe-
ritos videmus, Thrasonem suum spectent ac tandem cum sua magni-
75 ficentia quam ridiculi sint int«lligant.
43- sint scripsi : sunt OK 56. acessit 0\
48. Fiorista] Either John Oariand, printed by Quentell at Coloene isos •
the author of the Floretus (p 1 15) or see MiiUer in Arneiger /. Kunde d. Aruf-
Ludolph of Luchow (e. 1317), author schen Vorz^t, 1878, pp. 235 and 3=52
ot Flores artis yrammatice, alias Flnrlsta, 55. Syncerum] Hor. Ep. 1. 2 54.
1489] TO A FEIEND 123
Sed de bis latius (quum (quae) de litteris scripsimus edemus) nostra leges, volente quidem Deo. Ad praesentem locum satis fuerit tetigisse comoedias Terentianas ; modo recte legantur, non modo non ad subuertendos mores, verum etiam ad corrigendos maximopere valere, certe ad Latine discendum piane necessarias iudicauerim. An potius 80 istud ex Catholicon, Huguitione, Ebrardo, Papia caeterisque ineptiori- bus sperare iubebunt? Mirum vero si bis authoribus quis quid Latine dicat, cum ipsi nibil non barbare locuti sint. Huiusmodi amplectatiu-, qui balbutire volet ; qui loqui cupiet, Terentium dicat, quem Cicero, quem Quintilianus, quem Hieronymus, quem Augustinus, 85 quem Ambrosius et iuuenes didicere et senes vsi sunt ; quem denique nemo, nisi barbarus, non amauit.
Sed de bis satis. Ceterum literas tuas optatissimas accepi, non inconditas, extra iocum Latiniores quam expectaram ; quae quidem me cum sua quadam facetia, tum tuo quem plurimum prae se ferunt 90 amore, plurimum delectarunt. Te amamus, te somniamus, tui vi- dendi incredibili voluptate tenemur. Vxorem tuam optimam vna tecum bene valere cupimus.
32. To James Canter. Vita Erasmi p. 175. <Steyii.>
Lond. xxxi. 14 : LB. App. 398. (1489 fin.)
[This letter may be placed at no great interval after the publication of the hook to which it refers, Probe nniugis Addpìd Cenlona Virgiìii xttus et nouum conivi' iis testamentum, Antwerp, Ghevardus Leonis, 12 Sept. 1489. In spite of the con- cluding sentences it is possible that a visit of the famous printer, Gerard Leeu, to his native town, Gouda, suggested to Erasmus an opportunity for makin'» the first step open to young aspirants for literary fame, by the inclusion of some subsidiary and eulogistic composition in a forthcoming hook ; and that accord- ingly this letter was written for insertion either in a new edition of Proba liko Cornehus Gerard's letter in the third edition of Gaguin's History (pp 02 and 148, 9), or in some other publication by Leeu. I bave exnmined a great number et Leeus books, and of later editions of Proba without result ; but Leeu perhaps did not think it worth printing. If it should yet be found, it would De Erasmus earliest printed composition.
A long account of tlie learned Friesland family of Canter or Cantor is eiveii mDie Cromca van . . . CoeUen, Cologne, J. KoelhofiF, 23 Aug. 1499, f. 336 ; and this is translated and amplified by Butzbach. See also Lond. xvii 12, LB sos LB 1. 1014 A ; and a poem, Andreas Canterus, by Graswinckel, Groningen, 1657 ' Thè father a native of Groningen, was named John not Antony, as ik 1. 18), was a Doctor in Medicine, both Laws and Theology, and M.A. • havins beJn in youth a pupil of Wessel at Zwolle (Wesseli vfta ed. Kan in Sm^ Sa" /Toffr 1894) hee also Ant. Liber's Epistolarum Compendium (p. io6\ T N Hain
Patriar.'h% ^^"T '''"°«'" '^^? ^^ ^'"^ ^^'°"' ^^ Pl^^^ick), dedicated to Mark,' flrl 1 f ^f ^l'^^^'f- His wife was well educated, and his children from thei; earhest years ^vere taught to speak Latin, which i^ said to have been the onlv tongue used in the household, even by' the serving-maid. The eldest son
^n orltìon befnrl% . '"''" m Vienna. He also visited Rom'e and delivered an oration before Sixtus iv, who was moved theieby to write a letter of
'3t r !ur *° "^^ '''^'^• '^^^"^ ^^ matriculated at^clgTe % July H91 propter sue persone singularem qualitatem et nobilitatcm nihil ab eo petitum
j6. quae add. LB.
126 LETTEES OF ERASMUS [1489
fuit.' He was town poet of Cologne till 1509. See Krafft ; Trith.» f. 74; and Comelius Agrippa {Opera, ìi. 333), who was his pupil. The daughter, Ursula, was renowned for her learning. Another son John matriculated at Cologne^ 13 Feb. 1494, and became Doctor of Medicine (TE. i. 27).
The third son James Canter, bom e. 1471, matriculated at Cologne 11 May 1487 as a student of law, and was a pupil there of George Sibutus. He taught for a time at Antwerp, and worked for Leeu, for whom besides Proba he edited the Opusculum vite et passionis ChrisH . . . ex reuelationtbiis beate Birgitte compilatum, 3 March 1489, with a preface addressed to his sister Ghebbe, and Petrarch's De ^secreto conflidu ci'rannn si(anim, 14 March 1489. He may he traced next in Germauy, where after the publication of Guido Bonatus' Decem tractatus astronomiae, Augsburg, Ratdolt, 26 March 1491, he compiled an index for it, which is found in some copies with his preface dated Augsburg 28 May (1491). At a later date he received thp poet's laurei ; see his preface, dated Mainz, 8 June (? 1496 : after the death of Hermann Rinck, 26 March 1496), to K. Agricola's translation of Plato's Axiochus, Mainz, P. Friedberg, siìie anno, and some verses on one of his poems in H. Busch's Epigrammata, lib. iii (Leipzig, Lantzberck, 1504), quoted by Bocking, iii. 75. Aschbach {Gesch. d. Wien. Unir. ii. 4371 mentions him as a member of the ' sodalitas Danubiana ' at Vienna, where some of his letters written from Krumau in Bohemia to Conrad Celtis are preserved in MS. Some poems by him are in the Rovai Library at Munioh, in a MS. volume written e. 1497 and belonging formerlv to the Benedictine monastery of St. Ulrich in Augsburg (Cod. L:it. 4408, S. 49, 50;].
ERASMVS ROTERODAMVS L\COBO CANTERO VIRO ERVDITISSIMO 3.
QvANQVAM pridem ingens mihi ad te scribendi incessit cupiditas, lacobe, vir eruditissime, vetuit tamen in hunc diem tabellariorum aut penuria aut incommoditas, praesertim quod parum certus essem quo te loco nostrae comprehenderent litterae. Nunc vero quando 5 eum hominem nactus sum, cui neque in perferendo sollicitudinem, neque in exigendo improbitatem, neque in conueniendo gratiam defuturam confido, ex quo omnem animi mei sententiam vel sine literis discere possis, non potui committere quin ei istuc ituro literas meas comites darem ; quarum mehercule faelicitati subinuideo,
IO quibus te visere liceat, milii non liceat.
At xnde, inquies, ista nostri videndi cupiditas? Profecto ab incredibili quo te complector amore. Eogitabis forsan vnde et is profectus sit, cum non modo nullus mihi tecum vsus fuerit, verum ne viderim quidem vnquam. Eidiculum : quasi vero tua vnquam
15 tibi conspecta sit facies. Verum (quod magis ad rem attinet) tua milii cognita probitas, tuum mihi perspicuum ingenium ; et si nihil horum in te esset quod te nobilem redderet, parentis tamen fama faceret conspicuum. Cuius enim auribus celebre illud Antoni! nomen non insonuit, viri tum probitate tum literis ornati, vt non
2ohac tempestate, sed ^'t vel eruditissimo ilio Ciceronis seculo ? VoUtant per omnium ora vestrae familiae laudes, quae ferunt
4. quo te loco] Canter in a letter which he created when he arrived
appended to the volume announced at Cologne e. 15 Aug. 1489 see the Cromca.
that he was starting for Cologne on 21. Volitant] Cf. Ennins, Epigr. i 2.
bis way to Italy. For the sensation in Cic. Tusc. i. 15. 34. ' ' •' f
1489] TO JAMES CANTER 127
teneram aetatem recens editam vna et materno lacte et Latinis literis imbui solitam ; ad colum non aniles nugas, quibus gaudent plerumque mulierculae, sed doctis auribus dignas audiri sententias. Dignus sane tali pater fanxUia, digna vicissim tali familia patre. 35 Cui ergo vel ignoto, mi lacobe, dubiimi sit te bisce educatum institutis, atque id quidem a primis, vt aiunt, incunabulis, in virum euasisse literatissimum ? Qua sis ingenii bonitate, vbi gentium non dictatur ? Tarn fertile igitur solum tanto studio cultum, heus quanto foenore agricolae respondisse sudoribus aequum est credere ? 30
At ne me coniectura sola duci existimes, hominem non nimis credulum, primum Gerardus Leo, impressoriae artis opifex, vir sane lepidus, omnium tuarum rerum me reddidit certiorem. Hunc enim cum a nobis abeuntem vsque ad Isalae, quam traiiciendus erat, ripam prosequerer, plurima mihi de te cupide auscultanti narrabat ; quae 35 res meum tui amorem non mediocriter adauxit. Nec mora : con- tinuo mihi Probae feminae Carmen adferendum curo ; audieram enim tuum esse. Quod vbi lectitare coepi, simulque Probae (esse) comperi, non me magnopere cepit. Tua vero epistola ac prologi ita me delectarunt, vt iterum atque iterum lectitantis expleri animus 40 nequiuerit. Tantum enim mehercule veteris tum eloquentiae tum eruditionis prae se ferunt, vt nisi iam vbique gentium tuorum natalium splendore nobilitata esset Frisia, nemo te neque barbara regione neque bis natum saeculis crederet. Quum igitur, mi lacobe, virum te esse literarum non modo egregie peritum, verum etiam patronum 45 esse fidelissimum exploratum habeo, visum est a te petere, primum vt nos amemus mutuo, quae res cum inter quoslibet periucunda est, tum vero inter literarum studiosos quam iucundissima : deinde vt (quod facis) de literis, proh foede oppressis, bene mereri pergas, et teterrimam barbariem iam orbi fere dominantem explodere labores; 50 postremo vt scribendi vicissitudine, quandoquidem conuictus negatus est, nostram leuemus absentiam. In quibus si nobis morem gesseris, rem facies et nobis gratissimam et tuo nomine dignissimam. Pluri- bus scribere neque licet, neque opus esse puto ; qui enim has per- feret literas, omnia coram narrabit : est nobis tum caeterarum rerum 55 tum studiorum socius. Vale nosque vicissim fac diligas.
38. esse addidi : lacunam indicai Menda : centonem eoniicit KicMs.
32. Leo] printed at Gouda 1477-84, Magnentius and Constantius, and the
and at Antwerp 1484-93. See Walvis, Christian cento mentioned here, which
Eeschryv. d. Stad Gouda, i. pp. 239-31 ; was dedicated to Honorius. Proctor ; and BN. 39. comperi] The title-page of the
34. Isalae] Gouda and Steyn are both hook is blank ; on the verso is Canter's
on the N. bank of the Yssel. preface, dated Antwerp, 3oJuly<i489>,
37. Probae] Wife of Clodius Adel- to his sister Ursula. Consequeutly a
phius, Praefectus urbi, 351. She reader might well be in doubt at first
wrote an epic on the wars betwcen as to the author.
128 LETTERS OF ERASMUS [1493
LB. App. 447. ^^- From William Herman. <Steyn.)
<I493''>
[Probably written after Erasmus' departure to joiu tlie Bishop of Cambray, cf. App. 5. Erasmus had pcrhaps been visiting the Bp. of Utrecht (c£ p. ii8) to obtain permission to leave Steyn. He seems to bave communicated bis desire to the Prior, Joannes Christiani (cf. p. 74), but only informed Herman of it after the success of the negotiations, sending a messenger to announoe that he was passing near Steyn, and asking Herman to get leave to accompany him Oli the first stage. If this conjecture is correet, Erasmus must bave been goin<' to Bergen, for the route from Utrecht to Brussels or Mechlin would hardly pass near Gouda. For Herman's regrets at Erasmus' departure see his Ode 2 in which ' Dicit vale doctissimo amico Herasmo, ad antistitem Cameracensem eunti, vt illuni Romam petentem comitaretur.'
William Herman of Gouda (1466 P-iS July 1510) was a kinsman of Cornelius Gerard. At the age of eight he was the pride of his first schoolmaster, probably Winckel at Gouda ; and afterwards he was a pupil of Hegius at Deventer (Gouda MS. 1323. S. 21^ v", 10-17, and 21). He must therefore bave been a friend and companion of Erasmus from his earliest years ; since it appears from the Certamen Erasmi et Guidmi (LB. vili. 565), composed ' anno eorum decimo nono ' that they were of the same age. He entered the monastery of Steyn, but abou't 1489-90 (?) was sent with one of his fellow monks to a celi at Haarlem (cf Ep 28 4n. and Gouda MS. 1323. ff. 18 and 2). Before Erasmus left the monaslery how- ever, Herman had returned to it. He is introduced as a prominent figure into the Anhharbari (p. i2i\ from which it appears that he visited Erasmus at Halsteren in 1493 (App. 5Ì. From his life of freedom in a University Erasmus writes con- tinually to Herman, encouraging him to share his studies and to write to his learned fnends and patrons ; and when he returned to Paris in 1496, after a visit to Holland, he brought with him for publication some of Herman's poems the Sylaa Odarum (Y.^. 49), which throw much light on the early life of the'two fnends. In the summerof 1500 Herman carne onBatt'sinvitation toTournehem (Ep. 129); and in 1501 Erasmus visited him at Haarlem (Ep. i57\ the relations between the two beiug for a time however less cordial than formerly
Some years before his death he began to e .mpose a history of Holland, for which Erasmus gives him high praise in the Pamgyric (LB. iv. ^12 d) A more substantial account of it is given by John of Naaldwyk, who wrote a similar work, now .n MS. in the British Museum, about 1514 (Vitdl. F. xv) ThisTÓhn delayed his own hook in expectation of the Latin history, on which Herman was known to be spending great pains, travelling over the country to^coUect materials; and only took it in band when Herman's death made it useless to wai longer (see Muller in Bijd. r. vaclerlandsche Geschied. 1888, pp. 40^-1^ Part of Herman's history recounting Charles of Gueldres' invasiok of Holland and ts repulse by Philip in the winter of 1504-5, was published at Amsterdam
work 'f .wf^ r*^ '^' "*'" ''""l^'r ^^^'•'*^"* fce«»m, but without daTe, al thè work of 'Wilhelmus Hermannus Olandus Gondanus, Canonicus diui Aurelii Augustini. It appears from the preface that the hook was not published atonce and it is perhaps imphed that Herman had returned to Steyn by 1505 A copv
thTeven^ nlrrated o^W t "'' ^^"^ 'V^''^ "^ ^^"^ '^^'^"«'^ °f Pl'i'iP ^^<^rihes «^^^ f A .''^"r^'\,t<^ tJi^. par 1507. Herman also made a prose version of some of Avianus fab^les, with a preface to Florence, Baron of Isselstevn which were perhaps pnnted in 1502 or 1503 (Epp na and rnS +17^ f ^ ' •
known. They were certai^ly in ci^rculS" in Vovemb?r'x5xx fie^BariK fref^c, to Aesc^, Fabula., Antwerp, Th. Martens, 22 AprUisS but were first pnnted with some prose versions of Ac=r>r> k„ tt ' Pr.^' ^^ ^^^^
ASardof Amsterdam speaks of Wm as h s etSr'ÌT'^p;' g^^/T ^- ^^^•
The Guillermus de Gouda dioc Traiecten«i« ÌT^ ^PP'Ì^; «^f- A-Pp. 2\ M.A. X497, is probably the Frl'clsca "tS'W the '^1 ift^* ^^,"^^«6, printed several times at the end of xx- ■ lince there U^.,f \ ^ì^"^ ^''^ Herman was ever in Paris. GÈ. 77 dltJd 16 Sent ^r/.^r ^^^ *\'^°^ *^* then in Holland. For Herman see' Euelen« p x^'i^^ ^' '"^^''^ *^"* ^' ^^^
M93] FROM WILLIAM HERMAN
129
QVILIELMYS G0\1)AKV8 EEASilO SYO VIRO VNDECVNQVE D0CTIS8IM0 S. Vellem Ulo itinere vna esse licuisset, equidem magnani ex ea re cepissem voluptatem, nonnullam etiam fortasse tu, vtrique vero plurimum vtilitatis. Sane postquam acceperam tuum nuntium, coepi hominem hortari, rogare, denique etiam obsecrare, vt permit' teret ; post decessum vero ac repulsam acerrime est a nobis obiur- 5 gatus de tanta inhumanitate. Sed quid agas ? ita homo est. Non ferendum, ni magis metus quidam (quanquam is subrusticus et parum liberalis) quam nialeuolentia foret in causa. Molestum tamen genus hominum qui vbi nihil opus est, verentur, vbi opus est, minus nihilo habent verecundiae. Nos egi-essi vrbem non minus horam .0 exspectabamus tuum aduentum, sedentes (vt iusseras) ad esseda. Non venientem autem tacita cogitationis indignatione te verberabam quanquam equidem facile suspicabar te inuitum detineri ; sed tamen non potui non succensere quod sis passus detineri. Tuas res hic ita curo, vt aequum est prò nostra amicitia et a me fieri et a te sperari 15 Commodus tibi erit Theodoricus ; habet aliquid vrbanitatis, in loco te laudabit, rei familiari non erit inutilis, pei-pulchre callet cuHna- nam. Demque si erit oneri aut molestiae, facile extruseris, quippe qui inuitus istuc accedat.
Quod iubes nos bono esse animo, fore enim ^^ tu non perpetuo .0 absis, grata mihi consolatio, quae non potest non ex amore proficisci Volo tamen super hac re meam sententiam te non latere, pauloque altìus lubet ordiri. Emirari, mi Erasme, nondum potui te de prò- tectione non solum neminem consuluisse, sed ne mecum quidem quid ipse constituisses communicasse ; quum alterum tamen, hoc est ^5 consulere. tuae fuisset prudentiae argumentum, alterum tuae in nos beneuolentiae. Itaque neque prudentis neque amici videris functus officio. Veruntamen tuum in nos amorem tua beneficia egre^ne declarant, prudentiam quoque tum doctrina admodum singularis tum caetera tua facta satis indicant. Vnde arbitramur idcfco rem te 30 celasse, ne nos essemus impedimento, futuri vtique si praescissemus. Dici non potest quam sim, mi Erasme, cupidus videndi te reducem qmcum emm hbentius viuam?) verum ita vt in rem tuam sit iste reditus^ne^^s tamen honestus. Quid effugeris incommodi nemo
130 LETTERS OF ERASMUS [i493
35 melius me nouit, qui in ipsis etiam nunc iactor procellis. Saepe (ita me ames) tibi gratulor beatumque iudico, qui enataueris.
De rebus meis quid scribam niliil habeo. Bene valeo, quod iucun- dum tibi fore certo scio. Statui autem nihil mihi agendum praefracte, sed imitandam calliditatem et patientiam Ylyssis. Eo fortunae
40 ventum est, vt ita facto opus sit, si volumus habere rationem salutis ; veruni heus cane te mea causa affictes. Equidem animiun confir- maui, ita occallui, vt fortunae vires facile contemserim, puto sapientem nullius egere.
Musis aniicus tristitiam et metus
45 Tradam proteruis (vt vult Flaccus) in mare Creticum
Portare ventis, quanquam sub tyrannide premor et longum premendus. Sustento me exemplis magnorum virorum, ante oculos habeo Socratis optimi viri indignum carcerem, magni illius Platonis duram sei-uitutem.
50 Totus igitur viuo litteris, atque eo pacto, gratia philosophiae, non solum vaco molestia, sed etiam ridere possum. Tu vero istic quo pacto? Satin' recte? An omnia ex sententia, an vt vis, ita licet? Vale.
34. From William Hebmax.
[After Ep. 33 because Batt is mentioned, and before Ep. 35 which refers to Batt's appreciation of the poems sent with this.]
GVILIELMVS GOVDANVS ERASMO POETAE AC THEOLOGO VNDECVNQYE DOCTISSIMO S. AccEPi tuas litteras, quibus id quod sciebam cognoui, quod vole- bam cognoscere, haud potui. Rogaram et pendebam animi an istaec migratio vtrique nostrum vtilis foret. lUe dignus est odio, si qui- dem ita est vti scribis ; gaudeo me non fuisse piane assensum, verum 5 ad tuum consilium rem reiecisse, quanquam etiam tum cum apud nos iste Protheus esset, ipsius doli mihi subolebant : monstrum noui, sed quid agas? Scitum est. Qui cum malo daemone nauigat, cum eo traiiciat oportet.
De re quam priore epistola scripsi, audiam consUium, suadeas
IO an dissuadeas. Ideoque festinantiusculus sum fieri certior, quod
verear ne quid istic constituatm- quod non sit in rem vtriusque
nostrum, atque xt tu certus de mea voluntate quod ex re esse vide-
bitur conficias.
Laurentianum Thucydidem perlego, qui obscuriusculus est, tum
33. 38. praefracte] Perliaps an allu- The opening linea of the two letters
Sion to Erasmus' action. Cf. Ep. may be compared.
83- 38- 14- Thucydidem] Valla's translation
44. Musis] Hor. C. i. 26. 1-3. was made in 1452. The first edition
34. 9. priore epistola] Perhaps Ep. 33. was published at Venice e. 1485
M93] FKOM WILLIAM HEEMAN 131
quod Graecia nobis parum nota est, tum quod more Salustii succin- is ctus et incitatus currit. Laurentio nihil culpae ; tersus est, laboratus, cultus, Elegantiarum suarum obseruantissimus, nihil est vsquam ornati quod non inculcarit. Obiit autem hanc prouinciam iussu Pontificis Maximi Nicolai quinti, viri inprimis de lingua Latina bene meriti. Quid tu autem istic, quid agis, quid legis, quid scribis ? 20 Mitte bue tua scripta, habeam aliquid mei Erasmi. Misi ad te quae potui corradere carmina tua, atque etiam quae visum est nostra. Vbi otium erit, i-ursus et quidem latius respondebo iisdem quibus nunc litteris haec raptim exaraui. Tu velini posthac diem, quo quidquid emittas, asscripseris. Vale. 21;
Battum tuum eundemque meum optime valere cupio.
35. Feom William Hermax to James Batt.
LB. App. 394. (Steyn.)
(1494 init. ?) A!^HHnf''^^^\'' first letter. It must be placed before tho composition of the
Ode 4 Cf Ep.%8!'4n'!' "" ^' '""' ^'""^'^" accompanied by Herman's
wlSrh* h"^tì^^^°^^ a native of Bergen, who, according to the Antibarbari, in t me TR ^^l'""'-^^"'i ^}^''^'ì^'^' ^f- ^P- 3°- i6 li, was nearly thirty at hi«
t me, LB. x. 17,6 B. He had studied in Paris, but retumed e. 1490 to Ber-en o become master of the public school. After a while he became secretai to the c..uncil of the town, and was in that position when Era.mus fir' t met n ; ., f'^^'i^^ ^^''"^"^ ^"^"'^ to ErasmxVs, and when (e. 1496 cf Ep .8 4 n.) he entered the ser%àce of Anne Borsselen of Veere (p. 208), as tutor toher son Adolphus p. 229), he introduced Erasmus to her in the W,e of winnln'
rr3s^shot JTnlet?' ^ '-''' '^^- ^'^^ ^« '^'' ^ ^^ ^^ ^^^^ ^^^ CxVILlELMVS GOVDANVS lACOBO BATTO AMICO SVO S. QVANQVAM, virorum optime, nulla milii tecum familiaritas, nulla alia quaeuis necessitudo, ac ne notitia quidem intercedebat, in- credibile tamen me tenebat desiderium ad te scribendi, idque gi^tia parandae inter nos, quae antehac non fuit, amicitiae. Tantus est meus in te amor, vt dictu sit difficile, creditu difficilius. Neque 5 vero temere me facere arbitror, qui te nunquam visum tantopere amandum existimo, quod qui ì-ir, quibus praeditus ^drtutibus, quanti te faciat meus Erasmus, vel potius noster quippe etiam tuus, semel atque iterum et in familiari coUoquio et absens te litteris coni- mendauit tam amice, tam facunde, vt necesse sit esse illum tui io amantissimum. At quem iUe amabit equidem nunquam poterò non amare ; tantum enim ei tribuo vt quemcunque amandum censuerit hunc puto amore dignissimum. Nec sane illius de te sententi!
^ll^^' *^"^® • "'^ '^""' ^•^'- scriptum quia LB.
o.^m'^-^'^^H'^ Nicholas V (1398- Carmina varia, LB. viii S61-84 cf
22. carmina] Perhaps some of the written in Erasmus' early years.
132 LETTERS OF EKASMUS [i494
praeiiaricatur : nam (ne omnia dicam quae in te sunt admiratione
15 digna) quanti me tacere credis tuam singularem doctrinam? quam chare complecti? quantum ea delectaii? Profecto (vt praeterea nihU sit) haec vna res sufficit me deuincire hominem, qui eo sim ingenio vt literatos nequeam non amare, praesertim hac tempestate qua sunt illi quam rarissimi, ne dicam nullL
20 Si quis doctos hoc seculo quaeret, itidem facturus videbitur ac si velit vel piscari in saltibus, vel in fluctibus venarL Saepenumero, mi Batte, (lubet enim familiarius loqui et apud te tanquam amicis- simum, quicquid me male habet, deplorare) non modo dolui, verum etiam vehementer ingeiuui propter optimarum artium tam diutur-
25 nam intermissionem, vtinam non rectius dixerim interitum ! Quic- quid hominum est (patere obsecro paulisper digrediar, atque stomacho morem geram) — quicquid, inquam, hominum est, omnes sese indigna sequuntur. Alii (quae plurima turba est) dant operam cogendae pecuniae, studioque senescunt habendi, terras pererrant, maria traii-
30 ciunt.
Impiger extrenios currit mercator ad Indos : solum eum, C]ui nummatus sit, iudicat beatum. At vide, quaeso, cuiusmodi sit beatitudo ad quam tanto strepitu properatur. Multo sudore et capitis periculo congerunt, congesta anxie et cum metu seruant, non
35 sine eiulatu amittunt, nunquam partis fruuntur, dum semper pariendis inhiant. Non cessant tamen patres ad hoc tam sordidum studium iuuentutem cohortari, stimulare, semper in ore illud poetae habentes :
0 ciues, ciues, quaerenda pecunia primum, 40 Virtus post nummos.
Quantum quisque sua nummorum seruat in arca, Tantum habet et fidei.
Nonnullos centra videre est ita honorum incensos libidine, vt nil amplius in vita putent expetendum ; atque hi illorum gratia sustinent
45 facere cuiusuis rei iacturam, nec pudet (qua nil honiini antiquius) violare pietatem, nec piget quidem sese suaque profundere. Nam plerumque vel ob aemulorum inuidiam, vel ob suam ipsorum inso- lentiam, aut egestate, aut exsilio, aut morte denique mulctantm- ; tanti emitur inanis et idem caducus honos. Quam pestem plus
sosatis nuper experta est Hollandia pernitiosissimo ilio bello, dum quisque dominari vult, exorto.
29. senescunt] Cf. Hor. Ep. i. 7. 85. was a fresh outburst of the stru^gle
31. Inipigerj Hor. E2x i. i. 45. between the Hoeks and the Kabeljaus,
39. 0 cmcs] Ibid. 53, 4. aggravated in 1490 by the popularrising
41. Quantum] Juv. 3. 143, 4. known as the Bread and Cheese War.
50. bellùj On 19 Nov. 1488 there The latter was coucluded on 16 May
1494] FEOM WILLIAM! HERMAN TO JAMES BATT 133
Quid vero iam con^memorem eos, qui sine respectu et commodi et honesti sese penitus immergere beliuinae voluptati? Eiusmodi hommes (si tamen homines et non magis, ^-t poetae canunt, pecude.) tanquam SI ad ludum et iocum nascamur, diem omnem consumunt 55 nu^s gaudentes, choreis obuersantes, inter fusos et calathos more Sardanapah pensa subinde nentibus porrigentes, ipsi quoque inter- dum _ vna cum puellis nentes. Cernes eos pallescere, macerari amonbus, truncum (quod dici solet) trahere, non aliter atque Hercules inseruire (qua nil importunius, nil imperiosius) amicae, 60 noctibus quoque plateis peruagari, sterni, Aere ad limen mendacia atque mexorabUis pueUae. Cernes eos nonnunquam oblitos amorum vicissim noctes et dies vacare compotationibus, obsidere in tabernis adeo y-t nunquam (quod de quibusdam Plato ait) videant solem neque onentem neque occidentem. Hoc vitae genere ingenui 65 (quodque mdignius) ingeniosi adolescentes et aeris et corporis ne^ non animi quoque, faciunt iacturam. Quotum quemque tandem muenire est qui liberales amet disciplinas •? qui opLas Vtes pu " .el exigua opera non indignas? Vix. vt opinor, millesimum. Atta- men siue ytilitas petitur, illae sunt vtHissimae ; pariunt enim quae -. V rae diuitiae sunt, sapientiae satietatem. Siue gloriam quis malit illae adferunt quouis triumpho potiorem gloriae immortalitatem • voluptas quoque nusquam maior est ; quo plus hauseris, plus Ss' Caeterum corporales voluptates comitari solet fastidium, habentqu^ facile plus tum noxae tum poenitentiae quam vel viilitatis ve - suauitatis. Intermi praetereo per liberales artes ali virtutem hono ' ' rum vero, opum, voluptatum libidinem saepe magnorum flagiliorum esse comitem. Sapientes piane Romani, q.ù eum prò impeS q^ tenebant, magnitudine forent negotiosissimi, mirum Im n n niodum studus mcubuere litterarum, ^tique intelligentes esse els 80 et ornamento in rebus secundis et in aduersis praesidio
feed qmd tantopere queror deesse hac tempestate qui discant cum magis quaerendum videatur qui doceant/ Ludi omn s nH n" meram crepant barbariem, nusquam lectitantur auctorL Lat'n
cista, Graxiloquus, quibus cum nihil sit arrogantius inter se' t^ con endunt de palma ignorantiae, omnia praVunt;^ ^n^r H barbarorum duces linguam Romanam funditus euertere Ab ht potissmium ortus est miserabilis iUe litterarum occasus di^i ^
(cf. Ep. 19. 6 n.;, 'Hollandiam beUrf ' Rr^' m^^ ' u r^u'^'^ì'^^^^ entitled penuria, naorbo, factionibus iamdi« iifa n tTf M'^N '^ '^' "P"*^'''^
vexatam sub parentis persona de sue of L'^ten £"^,,^7^,^ .'ÌL f '3'^^
134 LETTEES OF ERASMUS [m94
9oHercle quos omnes mortales oderint, digni qui culeis insuti cuni sui3 voluminibus deuoluantur in Tiberini. Atque vtinam aliquando tandem litterae reuiuiscant, mi Batte. Quid spei sit, vides. Nolunt stolidi, quam semel suxerunt, barbariem amittere, sed fouent, com- plectuntur, partim iustitia, qua nil rectum nisi quod sibi placuit
95 dicunt, partim inuidia, qua
turpe putant parere minoribus, et quae Imberbes didicere senes perdenda fateri. Caeterum vt tandem querelae finem imponam, quae iam merito ob longitudinem (nisi mecum tibi prò tua doctrina communis esset)
Too debuerat peperisse molestiam, atque vt ad te redeam ; non mirum, mi lacobe, si te habeat Guilelmus animo suo charissimum, quippe qui intelligat eo te tua industria euasisse, vt homo piane inter bar- baros natus credi possis natione Eomanus. Nam non tantum Romanorum (quamuis id magnum videri possit) assecutus es lin>
105 guam, sed etiam, quae apud illos est, multarum rerum peritiam et, quod vtroque mirabilius, facundiam. Quanquam et alias ob rea non minus te mihi censeam complectendum. Nam profecto nil tuia moribus suauius ; plenus es humanitatis, comitatis, facetiarum et, quae inprimis doctum decet, modestiae, tum in laudandis litteratis
no minime malignus atque in amandis illis nemini secundus. Ad hoc accedit tantus tui in me amor, tantum studium vt, nisi sim homo hominum ingratissimus, nunquam ausim committere quin tantum te amem, imo potius amantem redamem, vt amplius non possim. Non me fugit quanti et me et mea scripta facias ; non praeterit tua
115 effectum esse opera vt istic sint qui Guilelmum norint, qui ament, qui laudent, qui videre desiderent. De ista tua beneuolentia im- mensas gratias habeo, habiturus quoad viuam, vtinam aliquando relaturus ; tametsi sedulo enitor vt dum tu me istic, itidem et ego hic te nobQitem. lamque non paucos habet HoUandia qui te
120 ament, mirentur, laudent, visum velint, mihi qui te amicum habeam gratulentur. Itaque, virorum praestantissime, (nolo enim te homi- nem occupatissimum longiore epistola obruere) haec ad te scripserim, non quidem gratia tui conciliandi quem amare intelligebam, sed quo tuum amorem confirmarem atque currenti quasi calcaria ad-
irshiberem, simulque amore nostro abs te cognito oriretur Inter nos amicitia, eaque et non vulgaris et aeterna. Quod si factum erit, nil me fuerit laetius. Dabo equidem operam vt meum in te amorem non solum praesentes sed et omnis norit posteritas. Vale, mi Batte charissime, meque meumque Erasmum, vt facis, ama.
130 Te bene valere optant meus Seruatius, Franciscus, caeterique mei omnes, qui perinde sunt tui atque mei.
94. nil] Hor. Ep. 2. i. 83. 96. turpe] Ibid. 84, 5.
-" 135
36. From William Herman to Cornelius Gerard.
LB. App. 420. (Steyn.)
<i494init. ?> [Not long after Ep. 34 because of Thucydides.]
GVILIELMV8 QOVDANVS CORNELIO SVO 8. Gero morem tuae voluntati, mitto Thucydidem, Trapezuntium breui missui-us ; veritus sum ne grauior sarcina oneri esset laturo Lectito, mi Corneli, tua carmina ; miror, id quod semper, feruens mgenium. Sed ndiculus qui me volueris esse censorem et tanrmam Aristarchum ; quanquam hoc tamen dicam, ridere me tibi opus 5 esse freno ; si non tam copiam sectarere quam elegantiam, non modo mecum, quem facile etiam supinus et stertens vincis, verum etiam cum Erasmo aequo Mai-te contenderes. Studebis, mi Corneli puntati, SI me amabis ; ego quantum tibi tribuam, quam te seduló commendem, malo cognoscas ex aliis. ic
Quod me consulis tibi quid facto opus esse putem, equidem (ne dubie loquar) omnino faciendum censeo vt istam occasionem ouae nesci.s an reditura sit, apprehendas. Praeterit vnumquemque vt fertur, semel in vita occasio ; qui venientem apprehendit, habet'- si smis praeterire, frustra sequeris. Nam
Fronte capillata est, post est occasio calua. Habes meam sententiam. Incredibile est quantum me ceperit desidenum vos istic visendi. Thomam, bellum hominem et tibi amicissimum, bene valere cupio. Vale.
37. To CoRNELius Gerard. LB. App. 415. (Halsteren.)
(Spring 1494 ?) [The date is fixed by refereiice to the A,Uibarbari ■ cf. App. 5.]
ERASMVS CORNELIO GOVDANO VIRO ERVDITISSIMO S.
Gavbeo, coepisti tandem amiculorum meminisse. Quid enim ^ Dum nil msi agros pecuniamque crepares, nobis nullus erat W Quid igitur potissimum maH imprecer hW cn.\ ^
suauissime, cum quasi ex medio freio in n»rt,m, ■ . ^i-^t^aliquo con^ es, interl^stu^^rraro^:^; '
translated manfof the Grrek'/alhfrs 37- 1"''''^^ ^f S''''^' ^-'- - ^^■
for Nicholas v and also Plato's lai/ t.VnV^' Y^'^T'^ ^^^h^V^ a confirma- The latter 13 perhaps ref.redYo ^h:^:: '^:^?ì^^:^^^^ ^^^^
136 LETTERS OF ERASMUS [^494
Erunt post intermissionem et tibi Musae et tu Musis multo gratior quam si nullum diuortium intercessisset.
Si quid agitem rogas, est mihi in manibus de litteris opus, quod
IO diutissime minatus sum, idque inter rusticationem curo, quantum procedat parum scio. Id quidem operis duobus libellis absoluere in animo est. Prior in refellendis ineptis barbarorum rationibus totus fere versabitur ; in secundo te tuique similes doctos amicos de laude litteranmi loqui faciam. Itaque quandoquidem communis erit gloria,
15 aequum est laborem quoque esse mihi tecum communem. Si quid igitur legisti (quid enim tu non legisti?) quod ad has res facere putabis, id est quo vel litterarum studium vituperavi queat vel laudari, quaeso ad me mittere cures, atque per nostram amicitiam cundidus impartias. Vale.
38. From William Herman to John.
(Steyn.) LB.App.454. ^,494.)
[Later than Ep. 35 because Herman has met Batt. Herman's Ode 9 is addressed 'Philippe, Archiduci Borgondiae iamprimum salutato,' or intheGouda MS. 1323, f. 59, ' qum ditioni Hollandicae inauguraretur,' and congratulatea him un liis accession to power (' tu regni ipse tui, tempus adest, lora manu cape ') ; and maj- therefore be placed somewhere between 22 July 1494, when Philip was declared of age, and 12 Dee. 1494, when he received the homage of Holland and Zealand {Gfjudtsche Kromjcxken, 1663, p. 184). This letter, however, whieh is evidently the first to John, and which implies that Philip was stili in tutelage, must be placed somewhat earlier. It was probably written after Herman's return to Steyn, since he appears no longer to be with Batt. The identity of the Archduke's tutor I have failed to discover.]
MAGISTRO lOHANNI DVCIS PHILIPPI LITTERATISSIMO PRAECEPTORI GYILIELMVS GOYDANVS S.
Iacobvs Battus, qui mihi est propter singularem doctrinam et ainorem quem erga me habet praecipuum charissimus, cum forte in sermone familiari de te sermo incidisset, narraretque meum Carmen tibi se recitasse, rogarem autem ego per hanc occasionem 5 quid hominis esses, qua doctrina, quo ingenio, tantopere te, vir htmaanissime, coepit praedicare ac laudare, vt tui studiosum esse facile animaduerterem ; me vero ita incenderai, \t te non possim non vehementer amare. Idem autem maiorem in modum me hortabatur conatusque est persuadere \t quamprimum ad te litteras IO scriberem et tuum mihi amorem conciLiarem, afifirmans nihil ea re
38. 4. Carmen] Ptrbaps Herman's ^'tebatur, per epistolam didicisse^t), Ode 4, which is headed 'Ineredi- quanta videndi hominis arserit cupi- bile suum declarat desiderium lacobi ditate hoc Carmine non obseure te- Batti, hominis candidissimi, qui statur.' This heading, whieh was fuit senatus oppidi Bergensis pu- probably added at the time of pub- Micus a secretis ; cuius qum mores ab lication", Jan. 1497, implies that Batt Herasmo, qui tum Batto familiarissime had left Bergen by 1496.
1494] FEOM WILLIAM HERMAN TO JOHN 137
foie tibi gratius. Et quideni satis id, quod ille monebat, mea spente volebam (quid enim mihi optatius amicitia viri docti ?) ; sed, fatebor enim, scribere suppuduit, tuin quia tecum nulla niihi' erat' notitia tum quia quod scriberem non habebam. Huc accedit metus quidem non inanis neque niihi, vt arbitror, contemnendus. Multuni enim i5 verebar si ad te sine causa litteras misissem, posse id adscribi non (vt erat) amoris magnitudini, sed potius assentationi, sed ambitioni, a quibus vitiis ego meo quidem iudicio et natura et ratione abhorreo! Sed non Ucuit mihi non metuere ne cuiquam fieret suspicio, vel ob hominum maleuolentiam vel ob tuam fortunam, quae cum summa -^o mea voluptate talis est, vt videare timi re tum Consilio posse cui veHs prodesse. Vicit tandem amor pudorem, vicit et timorem. Scribo, nil quod scribam habens nisi me amare et cupidum abs te a,mari.
Vei-um ne solum id scribere videar, et <vt> diutius quod mihi iucun- -'5 dum est tecum loquar, aliquid adiiciam, quod ipsum tamen omnino ab amore proficiscatur. Gratulor, mi lohannes, et vehementer laetor Ducem Philippum in liberalibus disciplinis te vti magistro. Opto et confido eam rem fore tibi magno vsui summoque honori. Gratulor autem et Duci nostro, qui nactus est a quo percipiat veram aiiem, 30 non, quae vbique fere docetur, meram barbariem. Fama est Ducem ingenio esse miti, et (id quod inprimis generosum decet) amare htteras. Mediusfidius gaudeo non modo tui causa, qui si is profecent, ingentem capies laudem, verum omnium nostnlm qui speramus, si litteratus erit, modeste eum et prudenter onmia facturum. 35 Mansuescit enim animus cultura litterarum ; per eas discet, quid sibi quid imperet aliis, qui debeat esse in prosperis, in aduersis, in pace' in bello, m ciues, in hostes. Pktonis, excellentissimi philosophi sententia est rempublicam fore beatam, si vel philosophi regnent vel reges dent operam philosophiae : sapienter hoc Plato, vt multa' 40 Exeniplo est respubUca Romana, quae floruit quum habuit littei-atos' occidit bonis ai-tibus occidentibus. Blande interdum adolescens monendus est et ad amorem litterarum magis magisque excitandus. Narranduni ilh quam pulchrum sit principi esse doctum, quam tui^^e tantam nobilitatem non plus aUis sapere, neque praestare eruditiol 45 qui generis claritate sit praestantissimus. Profuerit etiam disserere de artium suauitate quae profecto maxima est, tum Romanorum omnium tum doctissmii regis lubae testimonio. Dictitabat is litteras esse dulciores regno, atque si alterutrum sibi foret amittendum,
Prinlioirst'"'" ."" ■'^''""- ""'' "^^ P^^^*«"*' 'l^-tae sin 50 Principi nostro occupationes, quantulmn otii studio queat suppeditare :
25. solum scripsi : solus LB.
38. Platonis] Eep. 499.
ALLEN
L
138 LETTERS OF ERASMUS [i494
hinc cura legum et tot populorum negotia impediunt, hinc hostes bello lacessunt ; tametsi Romani imperatores etiam militiae libros habebant, in castris non modo legere verum et scribere illis vacabat.
55 Plerumque nobis non tam deest facultas 'quam vohmtas. Vtilissuna est illi lectio Terentii ; is enini auctor et mormn quoddam speculum est, et sine quo nemo vnquam euasit Latinus. Euoluendus etiam Titus Liuius, tum propter leuem et dulcem facundiam, tum propter historiam, in qua et multa sunt esempla ad virtutem et peritiam rei
60 militaris. Officiorum vero Ciceronis libros, quibus nihil laudabilius, non semel atque iterum legendos censeo, sed semper comites, sed in sinu semper haberi oportere ; quibus si parere volet, nullus eo melior, nullus erit beatior : sibi gloriam immortalem, nobis pacem et tranquillitatem acquiret.
65 Sed niniium ego liber et inei^tus, vereor ne etiam arrogans, qui haec ad te scribam ; longe melius quid facto opus sit ipse consultabis. Desino sus Mineruam docere (vt in adagiis est), et ligna in syluam ferre. Id vnum a te peto, vt posthac sit inter nos amicitia, quam habere cum viris doctis et eisdem grauibus semper mihi dulce fuit et
70 optatum. Habes istic Erasmum, virum aetate nostra omnium doctissimum ; sed praestat tacere, ne falli videar amore. Cum hoc ego coniunctissime dum licuit vixi, nec nunc quicquam est mihi molestius quam eius carere praesentia. Adsciuit eum Cameracensis Episcopus, vir litterarum amicus. Igitur cum viro tam docto, fideli,
75 graui, iucundo, si curaris tibi intercedere familiaritatem, (mihi crede) magnam capies voluptatem. Battum nostrum tibi commendarem, nisi putarem eum per se satis esse tibi acceptum. Vale, meque, qui te amo, tu fac non oderis.
39. To William Herman. Vita Erasmi p. 149. (Brussels ?>
Lond. xxxi. i : LB. App. 444. (1494?)
[Evidently answering a poem speculating about Erasmus' continued silence, which from the extract in I. 21 is not in the Sylua Odarum. The words ' pristinae consuetudinis,' 1. 5, are against an early date. There is an inconclusive quota- tion from Herman's Ode 3 on the miseries of Holland, which was written presumably during the disorders that reigned from 1488-92 ; cf. Ep. 35. 50 n. Erasmus appeara to bave been away from Steyn, 1. 145, and in' a position where he found it difficult to study, 11. 113, 4. The references to Cornelius and John suggest Epp. 37 and 38. I therefore place the letter conjecturally in the period of depression that followed the disappointment about Rome. See App. 5. J
ERASMVS EOTERODAMVS GVLIELMO GOVDANO S.
Iam forte, Gulielme mi, non mediocris animum tuum tenet admiratio, <cur>, cum literis literas cumulaueris, ego dormitans literarum reddiderim nihil. Tu nunc soluta oratione numeros, nunc
»494] TO WILLIAM HERMAN 139
numeris prosam alternas, vt vel improbitate tua a me quippiam extorqueas meumque rumpas silentium. Ego vero pristinae oblitus 5 consuetudinis (quippe qui te immodica epistolaram crebritate lacessere solitus sum) nihil contra responsi parauerim ? Et iam nescio quid sinistrae suspicionis infausta tibi incantitarit volucris, quam tectis insedisse tuis memoras, horrendi vtique mali nuncia, cuius noster nieminit Virgilius : j^^
Solaque culminibus ferali Carmine bubo Saepe queri et maestas in longum ducere voces. Sed, quaeso te, Gulielme, (libet enim iocari) augurione an philosophiae vacas? Hoc quidem existimaram, illud vero videre mihi videor. Quis, quaeso, superum, quaeue arcana naturae virtus istac aUtem 15 tuam donauit prudentia, vt quae te latent, illa diuino eructans pectore vaticinetur ? Et forsan (^-t secundum Pythagoreos loquar) Catonia anima illius pectus inhabitat, aut certe a deorum sedibus mali nescio cuius nuncia ad te profecta est, ne te superum laterent Consilia ; ita enim in Carmine tuo sonas
Nuncia saepe mali. Admiror vehementius cur non luuonia Iris tanti serii nuncia ad te delapsa sit, quippe quae semper lugubres arduasque res nunciare solet ; verum illam fortasse eo articulo alio quoUbet deorum regina mandata laturam miserat. Quid bubonis ergo opus erat ministerio '? 25 Accersitur, maturat illa accessum, acceptoque mandato emensoque aetheris spatioso itinere tectis tuis insedit ; et durissimi casus cuius tu nescius eras, funesta voce te reddidit certiorem. Quaero'ex te auguri! misterium. tu non sine pudore meum in te amorem extin- ctum mterpretaris. 0 sanam vatem, o sale plenam interpretem ! 30 Habe mihi fidem, Gulielme, quantum videre videor, ita res gesta est Dum sohs, lunae, siderum, caeterorum coeli monstrorum faciem aequo curiosius aspectat tua vates, excidit quod Inno commiserat. gmd faceret? Vsa est quo plurimum calleret ingenio, noni aliquid secum commentata est atque ad te pertulit, cui tu nimium credulus 35 illusus es. Nam et vetus amoris in te mei beneuolentia, quam tu extmctam auguratus es, non solmn non periit, sed nec refrixit, neque elangmt qmdem ; indies valescit, indies illi aUquid incrementi accedit, smmtque ex tempore vires, nullis vnquam fortunae casibus ntdhs aemulorum studiis cessuras. Corpora seiungant, coniunctum 40 intercipiant, colloqma mterdicant, id cei-te nmiquam effecerint ^-t meus abs te peregriuetur animus. Et (vt Virgilii verbis vtar) II. cannile restitui : culmine 0'. 35. .j ^^^ . ^, ^,
. 40. coniunctum 0> : ?conuictum
4. numerisi One of these may bave io VireilinoT ^p„ . «
been Herman'a Ode 4 °' -u- ^ *"^J -^^^ 4- 462-3.
^ 42- Virgili!] Ed. 5. 76, 7.
L 2
140 LETTERS OF ERASMUS [i494
Dum iuga montis aper, fluuios dum piscis amabit, Dumque thymo pascentur apes, duni rore cicadae, 45 Lucida dum current annosi sidera mundi,
Oceanus vastum dum fluctibus ambiet orbem : Non me tam dulcLs meminisse pigebit amici.
Sed heus vide ne tu mutuae nostrae amicitiae maculam iniecisse videaris, qui eam tam facili ductus opinione extinctam suspicatus
50 es ; vide ne illi fictionis notam imposuisse noteris. Amicitia enim (ait Seneca) quae desinere potuit, vera nunquam fuit. Nisi fictum meum in te amorem putasses, immortalem quoque non ambigere oportuit, et tu ex coniectura, et ea quidem tam tenui, eius interitum argumentaris, vt quia non crebrius istuc meae veniant literae, te
55 pectori nostro excidisse credas ; tantine tu aestimas silentium nosti-um ?
Ego quidem hoc me purgabo crimine, quo me ferire contendis ; in te retorquebo iaculum tuoque te iugulabo gladio. Nonne iampridem te prorsus dormitante tanta te literarum assiduitate pulsaui, vt
60 moleste iam ferres ? orabas ne magis solito lacesserem, qui oratiun- culae cuidam animum aduerteras. Quibus non modo vicissitudinem non reddidisti ; sed vix illarum lectioni breue otium accommodabas, tam breui nostri consuetudine expletus eras, ne dicam fastiditus. At mendacii me forsitan argues, quippe qui saepenumero ad me
65 scripseris. Non inficias eo, extorsi quidem tandem improbus episto- lae indignas nomine litterulas quasdam, vt perraras ita et breuissimas, Philelphicis plenas blanditiis, lutulentas et puluere grauiores ipsa facile fronte inaestimabilem animi in me tui beneuolentiam prae se ferentes. Et (quod omnium ferebam molestissime) tu leuioribus
70 quibusdam in eis iocis et salibus indulgens votis meis minime morem gerebas. At si ego forsan in eis, quas ad t« dederim, literis quidquam iocantius scripseram, non vbique ludum me agere creditum oportuit, sed iocis loca et seria comparanda seriis erant. Tu vtrobique ludebas. Praeterea dum vicissim mihi adiocari paras, iUius Senecae
75 nostri dogmatis oblitus es, Sint sales tui sine dente ; et item, Amicum quidem ne ioco quidem laedere opoi-tet. Tenes quid veUm? Itaque si me criminaris, quod paulisper calamum suspen- derim, quanto aequius eodem te vicissim condemnabo crimine, qui post diuturna silentia calumniose scripseris. Iam me piatum credo ;
80 iam quo me petebas in te retortum iaculum, iam tuo te ense iugula- tum arbitror.
At tu foi-te nondum fatebere ; pergam igitur, et aliud certius
45. Lucida] Seneca, Oed. 504, 5. 51. Seneca] A wrong ascription • the
47. memimsse] Cf. Verg. Aen. 4. 335. sentence is in Jerome, Ep. 3 fin.
1494] TO WILLIAM HERMAN 141
proferam telum. Adeo te silentii mei inipatientem fingis, vt te animi scriberes habere nihil. WÀ autem epistolam, quam' ad te dandam festinarem, in manibus mihi esse lesciueras, iam venturae 85 insultabas nondumque visam carpebas ; quod ego vaticinium rectius quam iudicium appellauerim, nisi hanc forte aestimabis ex aliorum quae olim edidi carminum iudicio, quae tu obscuritatis arguis. Fateor equidem, id apprime oratori simul et poetae operaepretium est, -^i; non tantum erudita, sed et luculenta et hilarescens sit oratio, 90 teste Horatio :
Non satis est pulchra esse poemata, dulcia sunto, Et quocunque volent auimum auditoris agunto. Id autem vehementer admiror, qui, cum semper me mea tibi recitante carmina mii-um in modum blandam in eis atque hilarem Jaudaueris 95 luculentiam, nunc autem pectore mutato aut lingua obscuritatis et somnolentiae notes ; iocone an serio incertus sum. Si ludis, id significato ; sin ex animo dicis. quibusnam intellectu obscm-a videan- tur me certiorem reddas velim. Si rusticis et barbaris, mecum et Tullium et Yirgilium et vniuersum poetarum gregem criminare, 100 horum quippe iili intelligunt nihil ; sin eruditis tuique similibus, id quidem vitio dandum non inficior. Verum idcirco vt frequentes tuae eant ad me litterae oro ; vt Tullianam in eis luculentiam imiter dediscamque obscurus esse. Porro amicum corrigere errantem fides est, illudere nefas. Tu te epistolae carptorem non correctorem prò- 105 mittis. Quid ? Nonne hoc ipso meritus es, qui nostras nunquam videas htteras ? Meritus sane. Veruntamen has ^-nas tibi carpendas obiiciam, siquidem in eis aut lima aut litura dignum conspicies amicum amice ^'t corrigas, te etiam atque etiam rogo. Ego non solimi non aegre tulero, verum etiam summum arbitratus me benefi- no cmm consecutum, gratias habebo immortales. Sin vero amicum laedere est animus, iniquum quidem, Gulielme. certamen. Iam emm m mediis Tullianae artis versaris studiis : mihi omnis prorsus studiorum facultas sublata est.
Tu nona quaeque legis, et munda volumina versas : 115
Sordida charta legi -vix datm- vUa mihi. Tu facis in parua sublimia carmina cella : mihi omnem pristini ingenii ^-iuacitatem casus ademit durissimus. Contudit ingenium patientia multa laborum. Et pars antiqui nulla vigoris adest. 120
]Wamen^nulla effugii via est, id me praemonitum facias,
88. carminum] Cf. Ep. 34. 22 n. The 91. Horatio] A.P. 90, 100
se of ,rf,d, need not imply a printed 117. Tu fecis] Juv.^? 28
' ""'''*'°"- 119- Contudit] Cf. Ov. rr.5. 12 31, 2.
142 LETTERS OF ERASMUS [i494
quaeso, ne, quas ego epistolas ad te daturus sum inermes, tanti cer- taminis discrimini exponam.
Hactenus iocati sumus ; nunc serio loquaniur atque ex animo.
125 Tantopere te mirari, Gulielme, silentium nostrum vehementer
admiror, quasi vero illud sapientis legeris nunquam : Musica in luctu
importuna narratio. Huicne tempestati acerbissimae blanda hu-
manitatis studia conueniunt ? Profecto laetum (vt ait) carmina
Sunt opus, et pacem mentis habere volunt.
130 Vbi nunc quaeso laetitia, vbi pectoris tranquUlitas ? Amaritudine piena sunt omnia atque tumultu ; quoquo oculos torsero, nil nisi tristia saeuaque conspicio ;
Multus vbique dolor, et plurima mortis imago.
Quae si singula memorare perrexero, non tam epistolam quam tragoe-
135 diam texere videbor. Et tu in tanto circumstrepentium agmine Pierio me iubes vacare labori ? Tu potius, quem felicia sidera spectant, perge, dum licet, eximia ad virtutem immortalitati com- mendare ; tu quod posteri cantitent praeclarimi aliquid edito. Nos rerum decet nihil praeter lacrumare et gemere, quibus adeo iam
140 haebuit ingenium, adeo emarcuit animus, vt pristinorum studioi-um collibuerit nihU. Non me delectat Pierius vatum lepos, sordent (quondam vnica cura) Camenae. Fateor tamen vbi oratiunculam tuam lepidam quidem et totum spirantem Tullium sed mei imme- morem Seruatius, tibi admodum familiaris miti aeque amicissimus,
145 ad me pertulit, non aliter quam alto sopore excitus paululum respirare coepi ; meam increpitans ignauiam ipse me xt aliquid scriberem compuli. Et singulis epistolae seutentiis ex ordine responderem, nisi finita chai-ta finem ponere iuberet.
Quod autem de Ioannis epistola quid sentiam rogas. paucis accipe.
i5oMihi equidem Bernard um magis quam Tiollium redolere visa est. Mirabar tamen in ea cimi non illepidam verborum compositionem, tum senile adolescentis pectus. Caeteinmi de Cornelio, homine mei amantissimo, quid sentiam, eloqui chartae vetat angustia, praeseriim cum testis sibi res sit \àsa. Vnum autem te plurimum rogo. \t eum
155 moneas, horteris et obsecres, vti literario se labori accingat, pergat obscurae eloquentiae monita in lucem proferre. Potest enim ; nani illi secunda sunt omnia, etsi omnia Dii nobis laboribus vendant. Vale, mi Gulielme, meque vt facis ama.
127. narratio Ecclus. : ratio 0'. 156. ob curae 0' : corr. LB.
126. Musica] Ecclus. 22. 6. 142. quondam] Cf. Erasmus' Cwrmn
128. vt alt] Ov. Tr,st. 5. 12. 3, 4. BuccUcum, 1. 4, LB. viii s6i
133. Multus vbKjue dolor] Herman, 149. Ioannis epistola] Perhaps an
Ode 3. 137. answer to Ep. 38
plurima] Verg. Am. 2. 369. 152. Cornelio] Cf. Epp. 37. 6 and 40.
M94] 143
40. To CoRNELirs Geraed.
Deventer MS. 31. f". 5. (Brussels ?>
<I494?> [This fragment of a letter occurs at the c-nd of Cornelius' preface to the first ten books of his Mariad, addressed to James Faber (Ep. 174), which exists in MS in the Athenaeum Libraiy at Deventer. In this proface, which Molhuysen (Coni Aurelius, p. 22) shows to have been written atLopsen, perhaps befrween 1494 and 1497 (cf. p. 92), Cornelius says, ' lam sex prime decadis libris absolutis mihi prae animi pusillanimitate in tanto opere pene labenti piae exhoi-tationis manum porrexit quidam canonicus regularis, Herasmus nomine, etate floridus, religione «ompositus et omnium facile nostri eui tam prosa quam metro praestantissimus. Hic profecto alterum se mihi exhibuit Mecoenatem, imo, si fas est dicere, alteri in hac parte Hieronimo alterum se praebuit Hebreum illud Virgilii saepius ingerentem, Labor omnia vLncit improbus.' Cf. Re\-ius, Daventria illustrata, p. 143. Ep. 37 shows that Cornelius was forced to lay aside his poetical compósitions dunng his stewardship at Hemsdonck, and it is therefore possible that the resumption of the Mariad at Erasmus' entreaty may have taken place at this time (cf. Ep. 39, 152-7) ; and accordiugly this letter may be placed conjecturally in 1494. The expression saepius ingeretUem which Molhuysen, attributing the letter to the penod of Cornelius' visit to Paris, understands of speech, may quite well be refen-ed to correspondence as frequent as Epp. 17-30.
The identity of the author of the Mariad with Cornelius Gerard has been doubted, but is conclusively established by Molhuysen.
Cornelius iutroduces Erasmus' letter with these words, ' Herasmus, regularis canonicus, quid super hoc Mariados opere senserit quantumque me corroborauerit hic testatur.']
Iam facile saspicor, mi Corneli, quae tua modestia est, mihi tuas virtutes commemoranti substomachari, Verum tu quidem succenseas licebit ; ego tamen tua praeconia nunquam sonare non poterò. Prae- terea insigne atque immortale tuae Mariados opus, quod tibi in manibas versatur, a te maiorem in modum peto contendoque (libet 5 enim impudentem esse) vt nostro peculiariter nomini dicatum velis, qui amandi officio vel nemini concedo. Ego certe id operis ita tuendum, colendmn, ornandum mihi decreui, vt non dicam mea ipsius (id enim parum accurate mihi facere videor) set vt nunquam sua quisque pugnatius defenderit. Tu modo fac ad nos scribendum i, mittas, vt coram recoepisti nobis cum illud legeremus. Vale.
41. To Francis Theodoric. Vita Erasmi p. 170. .'Brussels ?)
Lond. xxxi. II : LB. App. 433. " (1494 ?>
[There is no due to the date of this letter. It may belong to the same period as Ep- 39,in which Erasmus explains his long silence. As in that letter he
ZollltT!^ ^^""l ^'Tn^^F' ^^'^ ''"'"y ^"^'''S''^ ' P"^^P^ ^"^ his dutie^ as secretary to the Bp. of Cambray. ]
ERASMVS ROTERODAMVS FRANCISCO STO S.
QvANQVAM tuum erga me amorem iamdudum habeo exploratissi- mum, tamen emn indies magis magisque intelligo ex tuis suauissimis hteris, quas per tabellarium nuper ad me dedisti. Quamobrem ineffabili me voluptate affeceris, si vt crebrius istinc tuae ad nos
144 LETTERS OF ERASMUS [1494
5 aduolent literae effeceris. Sed quod hactenus rarius ex me quam expectasti literas vicissim accepisti, ne me, quaeso, negligentiae nomine suspectum habeas, sed noueris id non mea incm-ia, sed unmodicis quae me impediermit occupationibus actum esse. Posthac vbi me meis expediero negotiis, tanta te literarum mearum crebritate I o perculsm-us sum, vt iam ^'ehementias rogare incipias quo desinam, quam ante hac vnquam vt scriberem rogitasti. Vale ; amicos tuos meo saluta nomine, quos aeque meos atque tuos duco.
42. To James Batt.
Vita Erasmi p. 184. (Bnissela or Mechlin ?)
Lond. xxxi. 18 : LB. App. 393. (Summer 1495?)
[For the date of this letter see App. 5. If the conjecture there made is correct, this should be placed in the summer before Erasmus went to Paris. I cannot trace the Bishop's movements in 1495, and thus am uuable to show where Erasmus writes from. Communications from Bergen to either Brussels or Mechlin would pass by water.]
EEASMVS EOTEEODAMVS lACOBO BATTO SEGRETARIO OPIDI BERGENSIS VIRO APPRIME DOCTO S. D. P. Epistolas nostras in manus tuas venisse laetor ; subuerebar enira ne nauta homo leuiusculus mandata nostra negligentius curasset. Literae autem tuae adeo mihi erant optatae exspectataeque, yì ad nauim redditas continuo reclusas inspexerim. Deinde diuersi affectus 5 variauere animum ; prima enim fronte tibi subirascebar, qui tam breues miseris. Cuperem enim te, quae mihi Batti mei est auiditas, non epistolas sed volumina .scribere. Deinde volanti, vt aiunt, oculo percurrens, cum te febri pertinacissima, ^-ti scribis. correptum legerem, toto intremui pectore, fixisque oculis id paullo accuratius relegere IO coepi ; vbi autem te nostris literis conualuisse intellexi, continuo ilio vel dolore vel metu leuatus sum ; caetera hilarior leo-i
Omnem quidem rem, mi suauissime Batte, tuae pnidentiae re- Imquo ; at iterum atque iterum moneo ne importuna ambitione meis rebus officias. Primum danda opera vt Erasmo tuo consulas ; deinde, 15 si quid vel nieum studium vel commendatio vel scripta poterunt, id omne vicissim ad te ornandum expromam. Placuisse autem epistolam domino Bergensi mihi voluptati est ; venim ea non a me scripta erat, vt placerem modo, sed vt voluntati meae morem gereret. Quid de hoc spei sit nunquam meministi. Oraui te qua potui vehementia ;
■12. 2. 0' : leuisculus Lond.
*2- 1.7- •'^J"'.'i° Bergensi] The inter- Walhain, the Bp.'s brother. who suc- pretation of this name yaries according ceeded to his father's titles. See Pontus
efiln tvf R"?°^f .^ Vi ''"^'Z Heuterus, Genealogiae, p. 90. In either bet^^een the Bp. s father, John, gth case Erasmus was ^erhaps tr^ing to
^Z rM r T' % /t'I"' V ^f^'*i *''^'^^* «"^PP^rt for his Paris 'prèect 1494 (Molmet 274), and John. Lord of within the Bp.'s family.
M95] TO JAMES BATT I45
nunc rursum te oro, obsecro, obtestor, vt rem, mi Batte, quae mihi 20 magnopere cordi est. tu non mediocri habeas curae. Itaque epistolas nostras ita diligenter fac legas vt nihil in eis temere me, quamuis incondite, scripsisse existimes. Vale.
43. From Robert Gaguin.
Epistole . . . Gaguini (1498), no. 70. (Paris.)
(September 1495 ?)
[This and the following letter are printed in two editions of Gaguin's Epìstole et Oratio>,es, Paris. Durand Gerlier, August 1498? fa', and D. Gerlier and And. Bocard, 22 Nov. 1498 {0 , but were never included by Erasmus in his correspondence. They are plainly at the beginning of his connexion with Gaguin, Ep. 43 answenng Erasmus' first introduction of himself, and Ep 44 replymg to Erasuiu,' answer, in which he had depreeated thu oharge of assentata made in Ep. 43. M. Thuasne (GÈ. 71, 2) follows Dr. Richter in assigning them to the year 1494 ; the argument being that if Erasmus' intimacy wlth Gaguin was merely mcipient on 24 Sept. 1495 (Ep. 44), it could not have developed s^uffu-iently for him to have composed Ep. 45, and have procured its insertion in the first edition of Gagi.in's Historj-, published 30 Sept. 1495. But an examina- tion of the strutture of that volume shows this reasoning to be fallacious. It ronsists of 136 leaves. seventeen signatures of eight, of which the first 134 are numbered. The History ends with Finis at the bottoni of f» 134 At the opening of f ■. 135 is a short poem by Gaguin of seven couplets, folìowed bv tne co ophon. Anno s«/wfe Millesimo qiiadriagente^mo nowigesimonom (cf p id8> r,fn1 I^^Z'-V" r'"''?"!,-' J*'^ remainder of the page is occupied with four couplets byFaustus Andrehnus in praise of the Historv. and on the verso h^F^tt' ^^""'^"Z' Preludnin, with the same theme ; the hook being described w.sfe^ TT.f' 1 '' ^y.Montenatus as statirn eden<ìc,e, and much .^ace being r S J -3^ f ent.rely filled with Erasmus' letter Ep. 45' , each p.-,-e having forty-nine lines instead of the usuai forty-five ' ^ ^^" '''""^ P"^°"
H J ... '"f^''^"*''' wf *''f '1*^'''* ^^^ Historv having been completed by 30 .Sept. difficu Itv t^fin ''t ^.'"l.*^^^^ '"^d.- ^^If W'^'ik pages. which he wa! at some Faultus^an 1 M.nf •' •'"'^l'^""^"^ **P.^,"°S ^ P^S^ and a half were covered with ±austus and Montenatus compositions ; and then, as we mav infer Erasmus
"feaTer Zl%t' '''''' *^'^ ''''''' "^'^^ ^'^ '^^'^'^ P™ ^^'^' drawn cu ""
on to f . 136, instead of being accommodated in some of the vacant space on
i-.tZ^'%t '%' *'"' ''1 'T ;''r^''^ P"^*^'^ °ff before Erasmu^ etter «as begun Thus Ep. 45 instead of being placed before 30 Sept 140:; must be placed at least some days later, and in this case davs are of imj^'rtance £r? mi!" :^^"^!<^^f^t"^« l'^lp *•> ^onfirm the view that these lettersf and th^refore poem tò rrstu r F '"' T ^^'^ r'-'^f'^ ^" '•^95- The publicatiU of Erasmus' wfs niwi f P- ^' '"*™'^-^ '" '^^^ ^" ^^^e oceurred when their friendshin
Tr^h al g;':™:'/- 'ir^-r-'^ ^'° 'r' "^^'^^ ^'^•'^•^"^'l ^^^^^^'y after £«3 d^- ,f„r f ^"^^ ^Zì- ^P- - '' '" *^'^^" *^-''* tl^ere is reason for makin^ his
depaiture from Steyn as late as possible : the entire absence of mv otbev coirespondence from Paris in 1494 and the first half of 1495 s aw' sug^st ve - Poe^Vp;' '"^- ^™f""%^^rites as a neweomer, and the reference to^Faustus' Galuin5Pmre-ss'';Ep :r' -T ^^^''^^ '''': ^^^^ ^^-^ assigned. The menttn of 'Mifrf^Jl.ft ^.-^P- ^f- I s incondusive, since he describes himself (GÈ n Te ; f ^/ .^ ?° ''',™ '" throughout the year of printing. ^ "
hrusX.^ therefore that Erasmus carne to Paris froL the Bishop of Cambra v's household in the late summer of 1495. There he introduced himse f to GaJ^n
to make himself known by attaching his name to Gaguin's bTk then on
of Er45 P"""^*"^'^- ^'^ ^P^^*^"-^- -•■'^■'■'-' himself of it' "the^il^^Uion
Some copies of the first edition of the Histor.- have two more leaves
iXr by the'dTSe'cfT "'*"* '"T''' "' ^"'""- '^^^>' --' -id^ntlv ^ddtd later by the desire of Gaguin, who was greatly vexed at the faulty printing,
146 LETTERS OF EEASMUS [i495
which he had been too ili to supervise (GÈ. 77 fin.)- Thesc pages are wautiiig in the Biitish Museum copy; but M. Thuasiie has kindly informed me about their contents from the copy in the Bibl. Mazarine. There are no corrections for Erasmus' letter.
Erasmus' aim in coming to Paris was to obtain a Doctor's degree in Theology (Ep. 48), and for that purpose he entered the College of Montaigu, which under Standonck (p. 200) was now once more flourir^hing. Of his lite there in the Domus Pauperum not much is knowu. In ii. 103-5 he speaks bitterly of the hard- ships he endured ; and the picture is vividly amplified in the Ichthyophagia (LB. i 806 B— 807 e ; cf. ibid. 632 a). During his residence Erasmus delivered some sermons 'de laudibus diuorum' (Lue. Intl. ; cf. i. p. 37. 15, 6), and Boece in his letter of 1528 (p. 155) speaks of his lectm-ing on • sacros codices.' A tradition about him is preserved in the life of Émile Fournier, the Orientalist (1683-1745), who when turned out in his youth from his Paris si'minaire retired to the College of Montaigu. The room allotted to him there was believed to bave been occupied by Erasmus ; and from this association he derived much inspira- tion for his work (A'oki-. miiamjos asiat. ii. 292). I owe this Information to Dr. M. A. Stein.
Robert Gaguin (1433-22 May 1501), born at Calonne on the Lys in Artois, was a Fleming by birth, but French by natioiiality. He was educated in a monastic school belonging to the Trinitarian or Maturin order, which he joined, and of which in 1473 l't^ became General. In 1457 be was sent to study in Paris, but the business of his order, which concerned itself with the redemj>tion of prisoners of war, interrupted his studies and he did not become Dr. of Canon Law until 1480. He was sent on missions to Italy, Germany and Spain in 1465-6, to Spain in 1468, and in 1471-2 to Rome: and his successful diplomacy led to his employment as rovai ambassador to Germany in 1477 and 1492, to Italy in 1484 and i486, and to England in 1489-90. His interi^st in karning was great, and in 1470 he took a leading part in the introduction of printing into Paris. In 1483, and often later, he was Dean of the Faculty of Canon Law in the University. His Latin works include De urte metrijicandi, 1473 ; a poem (1488), and a treatise (1492;, ih Puritotc Conceptionis ; de orir/ine et rjestis Fraiicorum Compendium, 1495 (cf. Ep. 45 ; and Epistole et Orationes, 1498. He also wrote much in French, and translated Caesar (1485) and the third decade of Livy (1493). See Trith.', and for his life in detail GÈ.
ROBEKTVS GAGVINVS HERASMO S.
ScRiBis ad me longa, Herasme, epistola ob id precipue, \'t michi aliqua te beniuolentia insinues, atque eiiis rei causa preludio quodani agis, quasi a me difficile impetraturus sis quod videris expectare ; itacjue ad patrocinium tibi assumis copiam superexundantem laudum. Quas
5 si de me recte predices, ipse iudices ; non, si quidem ita gnarus sum, vt c^uid desit quam quid michi assit magis intelligam. Nam quod proxime sibi quisque habitat sibique maxime carus est, nemo se satis considerat. Quesiui, fateor, diligenter litteras et doctrinam, sed non comparaui, similis non satis consulti institoris qui per nundinas
IO circumlatus, postquam multas merces est contemplatus, nullas tandem pecunie inops domum vehit. Et que mea inculta lectitasse te per voluptatem opera dicis, talia esse arbitror quales precoces et nondum satis maturos fructus, ciuos in mercatum proferri vides, qui leuandi
12. dicis ;8 : dictis a.
I. epistola] Not Ep. 45, since there 7. proxime sibi] Cf. Ter. Andr 636
is no reference there to Nasica and 12. opera] Probably the History,much
Nestor, 1. 18. of which must now have been in type.
'■»95] FROM ROBERT GAGUIN 147
fastidiosi stomachi causa mala valitudine laborantibus primis mensis dantur. Irritant quidem gustum, parum conferunt alimenti. 15
Quod etsi verum est, tamen alios de me iudicium vt lubet facere non impedio. Illud michi molestum est <te> plenam tue disertionis venam in mee laudis exiguum riuum soluisse ; vt ad Nasice integri- tatem et Nestoris eloquentie splendorem me tantillum discipulum et aàhuc discentem efferres. Vis, Herasme, dicam ingenue que 20 sentio ? Cogit dicendi artificium vberem vndique sibi ad eloquendum materiem, nec facile suis limitibus cohibetur scaturiens semper et profluum. Sed est, inquit Oratius, modus in rebus, sunt certi denique fines. Vellem propterea, Herasme, in scribendis de me laudationibus contractior fuisses, non luxuriasses ; non quod ruborem 25 michi laus effundat, sed quod quicquid supra meritum a dicente prouectum est, assentatioui aut mendatio datur. Vei-um itaque scribam. Quantum per tuas litteras perque lyricas cantationes coniectare licet, eruditum te iudico ; quamobrem non minus tuam amicitiam expecto quam tu meam. Studionim enim simiJitudo 30 glutinum est caritatis. Ad quam si humanitas vlla, si doctrine quippiam, vt ipse existimas. michi accessit, Hlud liberaliter edico, patere tuo amori ad meum i^ectus et caritatem aditum non secus ac meis amicis edium mearum valuas. ToUe verborum et blandimenti omnem fucum, reuelata fronte accede ; ea iudicii retenta tibi liberali- 35 tate, vt me ames si ita censes, sin secus, posthabeas. Vale.
44. From Robert Gaguin.
Epistole . . Gaguini (1498), no. 71. Paris.
r„ -4 September (iaq:, ?)
[For the date see Ep. 43] \ ^^i /
ROBERTVS GAGVINVS HERASMO S. Levamen michi doloris tue littere tantisper, dum eas legi, Herasme, prestiterunt ; sunt enim verborum structura non minus admirabiles quam sententiarum maiestate prestantes. Quod orationis genus ecclesiasticum hominem maxime decet, non Ulud lasciuum et blandi- ens verbis, gloriolas tantum aucupans, sine succo aridimi, sine gi-atia 5 mellitum ; ita vt cum eiusmodi longum aliquod opus lustraueris, mhil desumpseris vitalis alimenti. Est eius rei frequens apud poetas vicium ; qui vna prò loci ratione fabula non coutenti aliam super
43. 36. ames ^ : amas a. 44. 5. glorolas a0.
(iecasyUahum quo pnmum Herasmus Ga- Erasmus' Kpigrammata. Ouirwm nondum visum compelìat, first 44. i. doloris] Cf. GÈ 77 8
148 LETTERS OF EEASMUS [i495
aliam ad fastidium vsque congerunt. Qui etiam error iureconsultorum IO hactemis fuit, quibus non satis lex vna aut altera est, nisi longissima pagella legibus scateat. At scite admodum, Herasme, te facere existimo, qui stilum religioso dignum apprehendis ; sequere igitur atque moratos et grauiores autores imitari stude, quorum prudentia ingenium erudias et inores formes.
15 Neque hoc docendi tui causa sciibo qui aliorum potes esse preceptor, sed iter sponte currenti spam vere laudis ©stendo. Ita enim michi de te persuasi, vt purgatos cimi religione mores te coniunxisse putem, nullius assentationis nulliusque mendacLi fallacias pretexentem. De quibus tametsi priore ad te epistola scripsi, blandos tantum et petu-
20 lantes taxare mens erat, quorum ego Gnatonicas artes magis quam Tersitis vile genus despicio. UH enim amicitie specie vultum vt volunt componentes fallunt. Hic prò suo instituto et sordibus viuens pre se fert qualis sit. Nichil mediusfidius in toto hominum genere plus odi quam blauditores. Cetera enim peccata fere omnia in aperto
25 sunt, sola assentati© diu in abstruso dolos condit, quos dum nichil caues in te exerceat. Illud propterea suspectum michi semper habui, ne plus iusto me blanditor veneretur. Enimuero in prouerbio Italico est : Qui supra solitum te honorat, eum vel fefellisse te vel fallere conari.
30 Sed hec suis autoribus scelera relinquamus. Si quid de Fausti celesti vaticinatione (vt ad me felice auspicio concedas) accepisti, propera et veni. Illuni, quod veterem iam amicum habeo ; te vero, quod nouum demereri cupio, periucunde accipiam. Vale Parisii. viii. kal. octobris.
45. To Robert Gaguin.
De origine . . Francorum, 1495, f°- 136. (Paris.)
LB. App. 437. (October init. 1495.)
[This lettei- is a complimentaiy contribution to Gaguin's De origine et gesiis Francorum Compaidium, Paris, P. Le Dru, 30 Sept. 1495 (wronglv printed 1499
The sequence of /3 and 7 has been disputed, and M. Thuasne (GÈ. i lao-^iì gives the priority to 7, suppo«ing that after committing the hook to Trechsel,
Ga^um also gave it to Bocard, and that thus the two editi ons appeared in com- petition, Bocard « bemg the first. But the arguments in favour of the opposite view, put forward by Clément, seem conclusive. Both editions contain some verses by J. Badius, who was then working with Trechsel ; the presence of these
15. potes ^ : posses a. 19. ^ : iametsi a. 31. vti ^. /3 : auspicis a.
31. celesti vaticinatione] A poem pauméntt; published, with a dedication by Faustus Andrelmus Ep 84), Ve in- to Budaeus, by G. M^rchand, Paris 10 Jluenlm syckium et Querela Pftrrìnsiensis May 1496.
'495] TO ROBERT GAGUIN 149
iwn^^T.'^'^ ^'^"'*"' " '^'''"-^ explaineJ, if his followed Trechsel',s, but not if tlio rrn.l!,ÌT ^"■%«°°>Pe'i'^g- Bocard-s again has a letter and a poem y Cornelms Gerard of Gouda, who was in Paris from the autumn of 1407 tiU Augus 1498 (p. 205 ; like this letter they are the last items i^the bÓorand were almost cortamly composed and added in the same way when the prkìtin^
of the hook being g.ven secu>uìe impressioni, in Bocard's denuo impressioni : the prefaces being otherwise identical except for the printers' names. Fù^ally Gaguin speaks of Treehser.s as the second edition (GK 80 • and there is no reference to a third edition, except in a letter (GÈ. 79) of Ì7 June, the year date of which can only be supplied from tlii.s mention of the cJnpendiùm.-]
HERASMVS ROTERDAM ROBERTO GAGVINO VIRO A'XDECVNQVE DOCTISSIMO SALA^TEM DICIT.
QvoD Francorum regum prineipumque res gestas, idonei scriijtoris desiderio hactenus in tenebris prope sepultas, pedestri hystoria in lucem efferre atque immortalitati consecrare institueris, Roberte Gaguine, precipuum GaUice academie decus, non possum equidem istuni tuum laborem non magnopere probare. Suuipsisti enim, imo 5 potius suscepisti, munus mea sententia pulcherrimum, et cum omni- bus Latinaruni Htterarum studiosis incredibili Yoluptati futurum, tum vero Gallie tue splendidum imprimis, magnificum ac (vt ita dixerini) tnumphale, denique tua doctrina, tua eloquentia. tua pietate dignis- .imum. Neque enim vUa te alia causa (quandoquidem neque questus io neque glorie vel leuis vnquam tibi habita ratio est) ad istud ne-ocii capessendum prouocatum esse facUe crediderim quam singulari in patriam pietate ; quam et tu et optimus quisque semper fecit maxinii Dolebat ninurum tibi (quod ego quoque mecum interdum mirari soleo) GaUorum virtuti gloriam tam maligne respondere, et qui oHm 15 cum Italis factis sepe contenderint, nunc etiam precesserint, eos tamen ob lirstorici penuriam opinione ac fama tam longo interiiaUo consequi. Dabunt Itali michi veniam, si nobis idem videtur quod Franciscum Philelfum Italum natum non puduit fateri. Stat enim illius ad Karolum regem, huius (opinor) auum, epistola ; in qua ^o preter multas laudes, quibus Francie regnum prosequitur iUud ' quoque mgenue fatetur, Romanos quidem olim pacis bellique artibus longe ommum amplissimum sibi peperisse imperium ; preterea non segnius ingemis, quam prius fecerant armis, cmn Grecis contendisse • verum antiquam illam imperii gloriam factionibus ac studiis prauis 2- in detenus prolapsam esse. Contra vero Francie regnum pnidentia ' regum, pnncipum fide, ciuium concordia, eousque creuisse vt iam
Tir. RoiTEKDAMjrvs e. 19. stat a : Extat 0. .0. huius a : octaui 5.
TiT.RorERBA3i]TheformHerasmus 20. epistolal The la^t r.f ri- -
VI ^■^'jj i . -:. cne sense 01 the letter is given here.
150 LETTEES OF ERASMUS [i495
facile cum quouis alio Christiani orbis imperio possit contendere, vel opibus, vel imperii finibus, vel l'erum gestarum magnitudine, vel
30 regum nobilitate ; quos plurimos habuisse constat, non fortissimos modo, vevum etiam pientissimos. Quapropter in hoc regno non iniuria senatus Christianus contra Thurcorum violentiam potissimum atque vnicum presidium sibi collocasse videtur.
Sed tamen vnum quiddam adhuc tanti imperii maiestas desiderare
35 videbatur. Cetera vel par vel inferior, Liuio atque Salustio vincebat adhuc Italia. Nam (vt scite cecinit Horatius) regum ducumque bene gesta, quantumuis alioquin preclara, aut intermoriantur aut obscuren- tur etate necessum est, nisi historici eloquentis opera litteris, vnicis rerum custodibus, commendentur, perinde gloria apud posteros vali-
40 tura atque is qui scripsit ingenio valuerit. Hanc tu supremam prouinciam, disertissime Gaguine, tanquam fatis tibi seruatam, velut alter Scipio summo omnium applausu suscepisti, difiBcilimam piane atque immensi negocii, sed tamen Roberto prorsus aptissimam. Quid ita credam rogas? Cum multis de causis, tum duabus potissimum
45 ita michi videtur. Duo sunt enim precipua que in historico probato queri solent, nempe fides et enaditio. Nam vt scriptoris leuitas veris quoque nonnunquam fìdem abrogat, ita et grauitas historiographi priuata auctoritate rebus ipsis iiduciam quandam addere solet. Vt item narratoris imperitia (vt fidem faciat, quod ne ipsum quidem
50 potest) tamen res plerumque per se satis illustres obscurat, imminuit, deturpat ; ita docti scriptoris ingenium obscura illustrat, humilia eleuat, splendidis lucem quandam ac decus apponit. Quoniam vero et fides et eruditio vtraque tanta in te sunt quanta in alio nemine, nemo profecto fuit isti muneri aptior ; vel istud mimeris nemini fuit
55 aptius quam tibi vni, qui posses et prò singulari tua grauitate fidem facere et prò non vulgari eloquentia rem adornare.
lam facile suspicor, humanissime Gaguine, te subirasci Herasmo tuo, qui laudum tuarum vel tantillum ausim attingere. Neque enim me clam est quam modesto, quam pudenti (ne dicam putidulo) sis
Goingenio preditus, quippe qui amicam etiam laudatiunculam multo molestius ferre soleas quam quispiam alius conuicium ferat. Sed obsecro te, dato hanc veniam meo in te amori, vt que passim omnes predicant fas sit etiam amico meminisse. Cui enim tuonmi incredi- bilis vite tue morumque integritas, innocentia, grauitas, non est
65 spectatissima ? Vbi gentium non predicata ? Adeo vt non modo de scriptis sed ne de dictis quidem Gaguini vUa possit incidere suspicio vanitatis. Adde quod quom omnes norint te Francos reges
43- Quid a : Qui 0. 44- Cum 0 : quin a. 47. et ;3 : vt a. 51. obscura
0 : obscurat a. 52. vero add. 0. 57. lam 8 : Tarn o.
36. Horatius] Curm. 4. 9. 25-8. 57. subirasci] Cf. Ep. 43.
'495] TO ROBERT GAGUIN 151
tuo merito semper fecisse plurimi, seriis in rebus opera tua persepe vsos, te regiis arcanis consiliisque sepenumero accitum, te regio nomine quom apud diuersas gentes, tum apud Italos crebro legatione 70 functum esse, facile coniiciunt te vnum Gallorum gesta et prisca ' curiosius relegisse et recentiora exploratius vestigasse. De eruditione porro tua quid ego commemorem? Ipsa (quod aiunt) abunde se predicat. Testis abunde est hoc celebratissimum gymnasium ^-rbis Parisie ; cuius tu florentissima alioquin studia primus Latinarum -- litterarum opibus decorasti, pulcherrimoque incremento eloquentie, '" quam vnam adhuc desiderare videbantur, adauxisti. Ipsa testis est Italia, que te sepenumero maximis de rebus grauissime disserentem audiuit, non sine stupore, imo fortassis non sine dolore ; quod (^-t de Cicerone dixit Appolonius) eloquentie laudem, quam vnam adhuc so sibi propriam habuisset, A-ideret per te Gallie communem fieri. Testes sunt litteratissimi quique nostre memorie scriptores ; qui certatim vno ore omnes tuum ingenium predicant efferuntque. Quorum nulla prope pagina est que sibi Gaguini nomen non habeat. Testes denique sunt vel locupletissimi, presul amplissime, tui libri qui iam per orbem S5 disseminati passim summa cum studiosorum voluptate lectitantur In quibus omnibus tametsi vel oratione soluta vel Carmine non eruditis solum verum etiam curiosis auribus abunde satisfacias in isto tamen scripti genere, id est in historia, (si quid vltra crepidam suton permittisjsingularem quendam ac mirificum artificem prestare 00 videns, atque in ceteris quidem plurimos, in historia teipsum super- asse. Tanta est sermonis puritas, elegantia Salustiana, felicitas Liuiana, summa luculentia, varietas iucundissima. in consiliorum rationum,temporum, commoditatis, dignitatis, ac ceterorum id genus' que doctum historicum arguunt, obseruatione singulare artificium! 0- Tanta est narrationis viuacitas, vt res geri, non narrari ^-ideatur. Nec deest vero dulcis quedam breuitas, que in historiis ^-t rara ita gratis- sima lectonbus est. Nam, bone deus, quam vastam rerum syluam quam brem volumine quam absolute complecteris, et prolixe breuis et bremter prolixus !
Cui igitur non preclare cum Gallicis rebus actum videatur, cui '°° tahs preco contigerit? Alexander ille magnus qum ad Achillis sepulchrum peruenisset, 0 te fortunatmn, inquit. Achille, qui Homerum tantum poetam laudum tuarum preconem sortitus sis • Et qms Franciam quoque non fortunatissimam censeat que Eobertum ,0- suarmn laudum preconem optimum nacta sit? Quid tibi superum ' benignitate prestari potuit pukhrius, magnificentius, diuinius?
lortfbi afilli 0. ''■ ""^^"^ ^^''^ ^'''' '■ 91. in om. 0. hystoricis 8.
80. Appolonius] Plut. Cic. 4.
152 LETTERS OF EKASMUS [i495
Nichil profecto ; neque tu, Gaguine doctissiiiie, insignem tuam erga patriam pietatem grauiore prorsus arguniento potuisti declarare.
lioQue tametsi antea quoque plurimum tibi deberet vt quam Latinis mercibus primus ditasses. hoc tamen inestimabili beneficio adeo deuinxisti vt, quantamuis habeat, parem tamen nunquam sit gratiam habitura. Que enim statua, qui tituli, quod monimentum valeat istius benefici! magnitudini respondere? Prisci illi maiores suos qui
115 vel imperium parassent, vai auxissent rempublicam, vel alias de patria benemeriti essent, solebant diuinis afficere honoribus, titulis in aes incisis honorare, statuis donare aureis. Atqui longe prestantius est maiorum gloriam ab ortu ad occasum vsque protendisse quam agrorum limites extendere. Minus est saxea menia edesque vrbanas
120 ab incendio tueri quam optimorum regum ac ciuium gloriam ab inuidis obliuionibus (sic enim appellat Horatius) et interitu \dndicasse. Non paulo magnificentius michi videtm- patriam optimis litteris auxisse, locupletasse, decorasse quam spoliis, quam exuuiis, quam ceris, quam id genus monimentis phalerasse. Nulle enim tabule.
125 nulle ceree, nulla numismata, nulle statue, nulle pyramides neque clarius indicant neque fidelius custodiunt regum gloriam quam hominis eloquentis littere. Posthac Gallonmi gloria, que hucusque tanquam angustiis inclusa delituit, fulminis instar emicabit, et Gallo quidem cantore, sed (quo pulchrius est) Rhomana tuba decantata
130 omnimn regionum aures personabit. Omnibus illa terris, vrbibus. gymnasiis legetur, celebrabitur, cantabitur, nec, Gaguini beneficio, vnquam interire nouerit ; imo cum etate vsque succr&scet. Amplectere igitur, O Francia, immortale laudum tuarum monumentum ; Robertum Gaguinum, alumnum tuum, immortalitatis tue vindicem ama, cole,
135 venerare. Nos certe et quibuscunque egregia studia cordi sunt te, presul amplissime, non amare non poterunt. per quem id quod in litteraria supellectile prestantissimum habebant, hoc est historiam, adauctum esse intelUgant. Vale decus litterarum et meum.
46. Feom Robert Gagi'in.
Epistole . . . Gaguini (1498), no. 62. (Paris.)
<7 October? 1495.)
[From the mention of Charles yni's Italian expedition and the battle of Fomovo f5 July\ this letter must he placed in thf autumn of 1495 M Thuasne mforms me that the precise month-date given by him (GÈ. 74) is obtained from .^manuscript note by a contemporary band in a copy of Bocard's edition of the Epistole . . . Gagmni [B). For this and a see Ep. 43.]
1 15. alias a : alitar 5. 129. quo a : quod S. 136. poterunt a : poteri-
mus^. 137- habebant a : habebamus /3 : habeamus 7. 108 intelli<'ant a • conspicimus 0. < o ■ c^iiooiii u. .
121. inuidis] Hor. Carm. 4. 9. 33, 4, has Uuidas obliu
lones.
M95] FKOM ROBERT GAGUIN 153
ROBERTVS GAGYINVS HERASMO ORDINIS DIVI AVGVSTINI
CANONICO S.
Bellvm, Hierasme, non tam difficile quam odiosum aduersus despi- cabile hominum genus, qui studiis humanitatis detrahere non desinunt, suscepisti ; nullis enim machinis vincas, quos licet viceris, eos ignorantia pertinaeiores facit. Nullo in illos grauiore tormento quippiam preliabitur quam quod iudices sibi sunt, eos 5 solos in ore et fama hominum litteratorum versari qui cum sapientia eloquentiam iunxerunt : et (quod ignorantissimus quisque illorum negare omnino non potest) ipsos quoque fabularum et rerum fere inutilium scriptores cum tempore preterire non potuisse, sed consenescere hactenus et cum admiratione et voluptate legi : eorum io vero quibus est anilis quedam et herens balbucies, paucoruni dierum esse memoriam. Quod cum ipsi aliquando sentiunt, si ex autoribus quos exibUant splendidum assumunt, iUud suo operi tanquam aiireum pannum committentes eloquentie opinionem aucupantur. Illudque maxime mirum est, in ter sacros autores cum eos potissimum 15 laudent qui vrbana et expedita elocutione suas cogitationes tradere potuerunt, cur in altero damnent quod in aliis admirantur et pre- dicant. Cur reprehensibile censent in ea re eminere, vnde reliquos eiusdem generis anteire gloriosum estimatur ? Si ratione ab inanimis distamus, cur non elaboremus in eo prestare quo homo ao homini sine iniuria superior esse potest? Quantum enim muto balbus antecellit, tanto est quippiam disertus balbo et diserto eloquens prestantior.
Et horum proculdubio impudentiam tametsi contemptui habeo, non improbo tamen propositam tibi in eos miliciam. Feriendi sunt 25 omni genere teloi-um, que scite admodum congesta iacularis probe et acerrime torques. In qua re superuacuum quidem consilium tibi meum accederet, qui absoluto iam operi nec detrahere nec adiicere quicquam recte possum. Rem enim conceptam multa breuitate pro- ponis, partiris luculenter et summo pertractas ingenio. Apte com- 30 ponis, omas venuste ; nec deest tibi Carneadis vehemens disputatio. Vnum, Herasme, ab amico non moleste feras. Protendis longiuscule prohemium, et Battum primas partes agentem, quod absque interlo- cutore longiusculus sit, quippiam forte reprehendet. Saciat enim
I. Herasme 0. 4. pertinaeiores scripsi : pertinacior a/3. 2s. miliciam B ■ mahciam a. "^ ^viaui u .
I. Bellum] Evidently Erasmus had Thuasne has not preser%-ed it. submitted the A,marbari (p. ,21) to 5. quippiam] Cf. 11. 22 and 34.
Gagnin's notice ^e 1. 33 n. 33. Battum] Bk. i of the A^ibarlari
f.„«^ • ""4"?^^ i^l. ^''™ '^ ^^"^ '^ mainly occupied with a speech by found m Butzbach's Hodoei)onco«. M. Batt in defence of good leaming.
ALLCN
M
154 LETTERS OF ERASMUS [i495
35 diu continuata locutio, que, dum disputatoris vicissitudine variatur, recreat quoque atque oblectat auditorein. Nec velim ad eam rem me censoiem vtaris. Consule eos qui dyalogis agunt. Punctis quibusdam atque articulis frequente?, perpetuis autem orationibus per semet disputant raro. Plato ille Inter Grecos, inter Latinos 40 Cicero et alii nonnulli iuniores tibi autores erunt. Sed ridiculus tibi aliptes fuero, si in formose Veneris cute neruos curem, Satis tibi es expungere quod redundat et si quid desit apponere.
De iis autem que a Francis per superiores proximos dies gloriose gesta sunt longa conficienda esset epistola, immouero ingens tra- 45 ctatus. Constat enim iam supra annum Carolum regem superatis Alpibus, mox Liguribus Insubribusque Etruscis quoque et Latinis transmissis, expeditionem in Campaniam et Neapolim duxisse, extur- batoque Alphonsa regionem omnem recepisse ; et de hostibus cum triumphasset, atque inde compositis ex sua sententia rebus in Fran- se ciam iter faceret, Venetos cum Ludouico Mediolanensi et multis Italicis regulis exercitum victori Carolo obiecisse, ratos intercipere posse eum a quo nulla fuissent iniuria lacessiti. Sed aliter ac sperabant accidit. Apud Fornouam triginta niillibus stippatus in Francos irrumpens hostis repulsus fususque est, quattuor millibus 65 amissis, cum ex Caroli copiis longe pauciores sint desiderati. Ad hunc modum saluo exercitu ad Astensem vrbem non sine hostium ignominia se recipit. Nunc autem auctis copiis Taurini aduersus hostem animosus perstat. Si hec prolixius scripta esse cupis, epi- stolam tibi mitto de hac Victoria ab eo qui pugne affuit scriptam. 60 Vale.
47. To Hector Boece. Carmen de casa natalitia. a v". Near Paris.
0' p. 189 : Lond. xxxi. 22 : LB. App. 396. 8 November <1495>.
[The preface to Erasmus' Carmen de casa natalitia lesu (o), Paris Ant Denidel s. a. <Jau. 1496?), of which only two copies are known, one in the British Museum and the other at Cracow. The hook contains a number of Erasmus poems (cf. p. 3), in one of which Gaguin is said to be engaged on the His- tones or Annales first published in Oct. 1495, cf. Ep. 45, and Faustus on his Ecìogues, which were not published tiU after July 1497. The poem, which is described as et nin et autumno scriptum,' is plainly contemporary- with the letter ' scriptum ruri, Nov. 8 ; and speaks of Gaguin's Annales in a way that can only refer to the farst edition. In 1. p. 3. 24 Faustus is represented as being a recently made
35. e : continuatas a. 40. iuniores 0 : minores a. 41. cute B ■ cure a
42^ es ufi : est Thnasne 48. Alphonso 0. 51. obiecisse & : obcessisti a.
ratos . . . lacessiti acid. 0. 57. recepii 0.
45- iiuu supra annum] Charles viii at Turin till earlv in September.
crossed theAlpsintoItalyon 8 Sept. Leaving there he arrived at Verceil
1494. For details of the expedition on 12 Sept
see the monograph by H. F. Delaborde 58. epistolam] M. Thuasne suggests
(Paris, 1888), Creighton 111. 179-214 and the letter of Gilbert Poincet written
299, and GÈ. 11. 13 n. Charles reached from Asti, 15 July 14Q. /ftE ii
Asti on 15 July 1495, and remained 13 n.). '
M95] TO HECTOR BOECE 155
friend (cf. Ep. 44. 30) when the poem waa published ; and in L„r Ind fisio^ it appears as Erasmus' first composition, writt^^n ' ruri Parrisiis ante annos ixiiii ' 1495 may therefore be assigned as the date of the poem and the letter A con hrmation of this is that the hook also contains Erasmus' poem 'ad 'oaguinum nondum vmon, and must therefore be prior to the Syìua Odarum (20 Jan mot Ep. 49; in which is the poem de suis fatis ad Gaguinum sibi amicissimum in Lue' Ind. and 1. p. 3 these two poema are enumerated as Erasmus' second and third compositions. For further considerations see the note on Boece, and also cf Ep.52. 18 Knighfs statement Life 0/ Erasmv^, App. p. 16 that the De Casa was composed 'in compliment to the College of the Virgin Marj- at Oxford where he so.ioumed ' is plainly an error. The poems, but not the" letter, were after- ward', pnnted with Erasmus' Epigrammata. Merula cannot have had the hook before him ; but must have printed from an inferior MS. copy
Boece or Boys le. 1465-1536) was afterwards first Principal of^King's College Aberdeen, and wrote a History of Scotland and other works. S-e DNB He was B.A. at Paris 1493, M.A. 1494, and Proct<^.r of the German nation 149S-6 There 13 no definite evidence of bis being at Aberdeen before 20 Au- 1500 when a document was signed in bis presence (Rait, Vnh. of Ab^rdem, p. 30); 'but the Bull of Alexander vi for the foundation of Aberdeen University is dated *j \f ■' ^^ìy .*>'Ì P' "'^^ '^^^ '" ^^* Epis«ypon>m Aberdomnsium Vitae (p 88 ed Moir, 1895; Boece mentions Erasmus as one of the learned men in Montaigù at the time when Elphinstone took him from Paris to Kin^'s College If this statement canbe pressed, Boece's departure must be placed'before the summer of 1496, when Erasmus left Montaigu 'p. 158) and possibly about this verj- time • for the fact that Erasmus dedicated bis first hook, not to the Bp. of Cambrav to whom bis allegiance was due, but to an obscure Scotch friend, suggests that he niay just then have had hopes of an introduction to Boece's more liberal patron Elphinstone, and thus of finding bis way to Aberdeen. An auto-raph letter of Boece, dated 26 May 1528, i,s in the Town library- at Breslau "(Cod Khed. 254. 31 ; ,n which he reminds Erasmus of their interèourse in Montaigu th.r y-two years bef.re. Erasmus' answer. dated 15 Mar. 1530, is prefixed to his last catalogiie of his wntings ; which is printed in hi. Co nsalLo de bello Tvras inferendo, Basle, Froben, 1530.
It is possible that the epistola mixta addressed to Robert (Fisher?) and dated
Delns"J.Ì PJ:' ì'i^'^- ^^'^P' "V^^ '' P^'"*^'' ''^ «it-^^^^'^ ediiion of the De Conscnb. Epxst (£ 3-4) and speaks of the foundation of a university mav
represent a genuine one from Boece on bis journey to Aberdeen. A great'm" ny
see EpTi ?or"fhT ' k"^ V^' '''"^r ''' ^«"""i^-nces of actual letters' see Ep. 71. For the letter bere referred to, the mixta epistola, in which
^Xt^edTntL^e'^^ifnsr^^*^^^^^-^^^ ''^^"^' '^'^'''''''' '"^ '499-X5oo.tS
HEEASMVS ROTTERDAMMENSIS HECTORI BOETIO VIRO LITTERA- TIS3IM0 ATQVE AMICISSIMO SALVTEM DIGIT. QviD sibi volunt tot tue litigatrices epiatole ? Quenam est ista improbitas? Scribis enim atque rescribis ; minitaris, conuiciaris • bellmn demque palam denuncias, ni tibi meoruiu carminum copiam fecero. Vide, quaeso, quam iniquus sis, qui eius rei per me tibi copiam fieri postules, cuius mihi non sit ipsi copia. Eouidem , persancte deiero me neque iam olim in istis versari studiis, et si quid puer ahquando lusi. id omne in patria reliquisse. Neque enim barbaras ac pingue quiddam peregrinumque sonantes camenas meas hmc celebratissimo gymnasio Parisiaco infeiTe sum au.sus ; in quo ego absolutissimos in omni genere Utterai-mn quam plurimos florere io non essem nescius. At tu nihil horum credis et vel in hoc poetari
TiT. Erasmvs Rotebodamvs. 0'. I. ista a : illa 0>. 8. ac a : aut 0'.
M 2
156 LETTEES OF ERASMUS [1495
me suspicaris. Quis, malum, istuc rei tibi persuasit, poetam esse Herasmum? isto enim vocabulo subinde tuis in litteris nos appel- litas, olim quidam persancto ac honorato, nunc ob multorum stolidam
15 imperitiam inuidioso. Proinde tu, si me amas, cane posthac isto me nomine compellaueris. Ceterum, Hector vir amicissime, ne eadem sepe scribendo et te fatiges et nos obtundas, paulo liberius apertiusque fabulemur necesse est.
Principio non tam sum ineptus vt a quoquam pluris quam sim
20 haberi studeam. Quanquam enim puero mihi dulces fuerint ante omnia Muse, non tamen in hoc studiorum genere tam accurate elaboraui, vt quicquam Apolline cedroque dignum e nostra possit officina prodire. Itaque contentus mihi cantare et Musis, malui nihil edendo latore quam inepte scribendo imperitiam meam pro-
25 dere. li sua carmina ad onmia pulpita, omnibus in triuiis cantari gaudeant, qui iuxta Horatium iudicis argutum nihil acumen for- midant, neque cum Cicerone recusant quo minus omnes omnia sua legant. Nos cum Lucilio Siculis ac Tharentinis scribimus, si quid tamen scribimus. At enim dices, Qui minus audeas tu quod hii 30 atque illi neque doctrina tibi neque eloquentia pares ? Adde si placet illud satyrici :
Scribimus indocti doctique poemata passim. Et illud item alterius satyrici succine
Stulta est clementia, quom tot vbique 35 Vatibus occurras, periture parcere carthe.
Ego, mi Hector, istorum ineptam facili tatem ac (vt ita dixerim) tentiginem odisse soleo, non imitari ; qui precoces (nam sic illos appellat Quintilianus) vbi vnum atque alterum poetam legerint, et tentata Apollinis fistula nescio quid arguti sonare ceijerint, ilice ad
40 scribendum repente prosiliunt, adeo sibi inepte placentes vt quicquid produxerint non seeus ipsi mirentur, ament, amplexentur quam deformes simia filios. Nam si verum fateri fas est, quot Marsias, quot Panas hac nostra tempestate videmus, qui ne ipsum quidem ApoUinem minimo (vt aiunt) dubitent prouocare? Et reperiunt
45 quidem isti plausores cantore dignos ; inueniunt Midas suos, quo-
13. Erasmum OK 14. persancto ac om. 0\ 18. fabulemur a : loquamur 0> 30. Quanquam a: Quamuis OK fuenint 0^. 22. cedroque om. 0^.
23-25. Itaque . . prodere om. 0\ 25. li a : hi 0\ cantare 0\ so quod
hu a: quam h. 0 33. item . . . succine om. 0\ 37. praecones 0'. UI03 a :
nos 0'. 39. ihco a : ilh OK 40. repente om. O^.
33. Mdro] Pers. i. 43. 31. satyrici] Hor. Ep. 2. i. 117
26. Horatium] A.P. 364. 33. alterius] Juv. i. 17, 8
28 Lucilio] Cic. f,n. I. 3. 7. 38. Quintilianus] Inst \ 3 3
1495] TO HECTOK BOECE t57
nim pingues auriculas barbarico cannine deliniant, ac iudicum suo- rum vecordia freti Mantuane gaudia fame sibi pollicentur.
Non ego ventose venor suffragia plebis,
Non mihi dulce est, quom meo ipsius displiceam, imperitiorum iudicio probari, quorum alius nihil miratur nisi quod ipse aut fecit 50 aut potest, alius e regione nihil nisi quod non inteUigit. Hunc portentosa quedam ac phalerata capiunt, nugeque canore, vt apud Flaccum est. Hic obsoleta atque ex aboriginum seculo vsque petita veneratuT,
attonitusque legit, terrai frugiferai. 55
Alius verborum congerie delectatus garrulitatem putat eloquentiam. Sunt qui poema venustum negent nisi sexcentis fabulis refartiatur. Solida perpauci suspiciunt, neque enim perspiciunt. Si pictori Apelli (si satis commemini) molestum fuit ab Alexandro rege poUen- tissimo sua iudicari opera, viro docto molestum non erit a quouis 60 sutore, a quouis bubulco iudicari ? Adde inuidie monstrum impro- bissimum, quod optima queque libentissime solet impetere. Ego huius excetre sibilos quid est qur gratis in me prouocem? Hanc contentionem subeant ii qui ventre magistro ad cantandum incitan- tur ; aut certe quibus Syren illa laudis ac fame adeo blanditur vt 65 mtilint vel Herostrati more nobilitari quam inglorii viuere. Ego gloriam inuidia non emo.
At quorsum ista tandem? inquies. Nempe bue, quod qum in- doctior sim quam qui doctorum (si qui tamen sunt) possim auribus satisfacere, et doctior fortasse, aut certe generosior, quam qui cum 70 istis digner ardeleonibus contendere ; si quid scripsissem, Harpocrati potius quam Apollini dicare statuimus. Verum tamen ne in homi- nem mihi singulari beneuolentia copulatum nimium Demea -siderer, ego Mitionis exemplo expugnari me simi passus (nam quis resistat Hectori ?), ac de meo instituto paululum decedens vnum atque 75 alterimi carminum meorum ad te dedi, que nuper, dum ruri ad amnem spatiaremur, per otium lusimus ; in quibus tu neque Maronis felicitatem, neque Lucani sublimitatem, neque Nasonis copiam, neque Baptiste Mantuani lenotinia ac doctrinam quesiueris. Ego enim
49. imperitorum 0'. 50. facit 0'. 55. terrai restituì ■ aurari a : aurai 0'
59. potentissimo 0'. 63. quid ... in a : cur gratis quidem a 0'. 64 ii a ■
hi 0». cantandum a : fandum 0'. 69. sim a : sum 0'.
48. Non ego] Hor. £;,. I. 19. 37. J516), a Carmelite monk, who in
53. Flaccum] A.P 322. his own day enjoyed a great reputa-
55. attomtusque] Mart. 11. 90. 5. tion for poetic gifts (cf. Ep. 49). He
74. expugnan] This assumption of wrote at great length on religious and
modesty 13 repeated in i. p. 3. 23. moral subjects, and his coUected
79. Baptiste Mantuani] Bapt. Spag- works as published by Badius at Paris
nuoli of Mantua (17 Apr. 1448-ao Mar. in 1513 fili two foUo volumes ; but
158 LETTEES OF EEASMUS [1496
80 qum omnia mirer, nescio tamen quo pacto in scribendo illa Hora- tiana simplicitas ac siccitas placet. Tu si solida magis quam ambi- tiosa mirabere, spero carmina nostra non vsquequaque fastidies. Sed heus tu, pene preterieram quod maxime mandatum volebam. Si quid,Herasmum umas, caue iUius nugas vsquam efiferas. Vale.
85 Scriptum ruri tumultuarie sexto Idus nouembres.
48. To Nicholas Werner.
Vita Erasmi p. 192. Paris.
Lond. xxxi. 23 : LB. App. 501. 13 September <I496>.
[During his residence at Montaigu (p. 146) Erasmus fell ili (Epp. 52. 20 and 124. 6 seq.) and was obliged to leave Paris for his health. He returned tó the Bp. of Cambray at Bergen, where he was kindly received and recovered his strength (11. 104-7). Subsequently he visited Steyn and was encourased bv his tnends there to return to Paris, whither he arrived in September 1406 (11. 107, 8, Epp 49 and 50, and GÈ. 77). The reference to familia mea (1 12Ì and the general tone accords better with a return to Paris than with a first visit ; so that tlus letter must be placed after 1495. The refusai to teach precludes 1498, when Erasmus visited Holland again (Epp. 76, 7; ; for in 1497 he had been driven to support himself in this way (Ep. 54)
The matriculation registers of Cologne University coAtain the following entry : 6 June 1496. Erasmus de Rotterdammis ad artes iurauit . . . pauper ' Dr. Kichter regards this as referring to the famous Erasmus ; but the Identifica- tion is impossible for many reasons, even though the same person is called Gerardus elsewhere in the Univer,ity registers. The form of the name differs fnTA ,i"' Y Erasmus until 1503 (p. 73V It appears further that he took the degree of B A. from his College or Hall, the Bursa Corneliana. on 8. June 1497, a proceeding which is hardly compatible with residence in Paris dunng the autumn and winter of 1496-7 (GÈ. 77, Epp. 49, 50^. In 1496 Erasmus was in priest's orders, so that the title Vomin^s would be prefixed hirtv w/nu'" registers by the Rector of the University; and a man of
s^t^^n T nr^'^i^iTr/" ''''''^' '° ^ '^""^?^ ^'""'^S boy.; of fourteen to Dr H^rm K^, mdebted for most of this Information to 'the kindness of of tb^ t7^; ^""f""' ftad archivar of Cologne, whose edition of this portion of the University matriculation registers is now in band
Nicholas Werner (fs Sept. 1504) was the seventh Prior of Steyn, but was net
HeTur. hL*'p'= '°'" '^^ V'^ ^T'- J'^'i ^^ 8 Aug. 1496 (van He;ssen,1^94' He supported Erasmus in his endeavours to leave Steyn (Ep. 296 i6s-qì ■ and Erasmus writes to him always as to a friend and sympathi.ser ] ^^ '
ERASMVS R0TER0DAMV8 RELIGIOSO PATRI NICOLAO WERNERO S. D. Si vos istic omnes valetis, ita est vt et cupimus et confidimus; equi- dem perbene valeo, gratia superis. Quanti apud me sacrae literae fiant, SI cm antehac obscui-um fuit, iam re ipsa declaraui Dictu quidem superbius; at non decet Erasmum patrem amantissimum celare 5 qmcquam. Nuper in Anglos quosdam forte incideram nobiles, et
47. 80. miror 0'. tamen 0' : tu a. 81 ao » ■ X- m
84. Erasmum 0'. 85. Novembris OK "^"^"^ ° • "^^^^ ^ "
they have received little attention in cation that Vv, 1, j
latertimes He was six times Vicar- Montali^ cf TT n' V"'' '""J
General ofhisorder.and General in 1513 .f this he LI l ^^ ^^^ ?'''""''*
See Trith.», GÈ. i. 390, i. and NBG.^' when in H^^nH ■'.^tT '^^'■=^'
48. 2. sacrae literae] Perhaps an indi- Tbandon TWlogy.' Cf Ep sir,"! '"
1496]
TO NICHOLAS WERNER
159
potentes omnes. Accessit nuperrime sacerdos quidam adolesceiia nummatissimus, et qui episcopatum oblatum recusasset, quod illiteratioreni se non ignoraret. Intra annum nihilominus a rege ad episcopatum reuocandus, quanquam citra omnem etiam episco- patum plus duo millia scutatorimi annue possidet. Is vbi de meis io literis audiuit, me incredibili amore coepit complecti, obseruare, venerari ; nam aliquandiu in familia mea vixit. Centum scutatos obtulit, si se annum docere voluissem ; obtulit beneficium intra paucos menses ; obtulit trecentos scutatos mutuos, si ad dignitatem comparandam opus fuisset, donec de beneficio reddidissem. Eram 15 mihi omnes huius vrbis Anglos eo beneficio deuinctui-us, omnes enini sunt ex primatibus, et per eos totani Angliam, si voluissem. Contempsi et rem amplissimam et spem multo ampliorem ; con- tempsi et preces et lachrimas quas precibus addebant. Rem veram loquor et nihil amplifico ; intelligunt Angli me nihili totius Angliae 20 pecunias facere. Neque temere haec recusaui et recuso ; nulla enim mercede a sanctis studiis abduci volo. Non huc docendi aut auri
21. hac 0' : cor/'. Lond.
6. sacerdos] Enight, Life 0/ Erasmus, p. 19, conjectures this yoong priest to be James Stanley, stepson of Margaret, Countess of Richmond, who was born before 1470, became Bp. of Ely in 1506, and took part in the foiindation of Christ'b and St. John's Colleges at Cambridge ; and this view is supported by Mr. Nichols, i. p. n6. I cannot find that any English bishoprlc was vacant about this time and filled by a young man ; and I therefore incline to identify this priest, who is uot expressly stated to be an Englishman, with James Stewart (see DNB. ), second son of James iii of Scotland, and brother of James rv then reigning, who received the see of St. Andrews before 22 May 1497 lExcheqtter Efills of Scotland, xi. 66), on the death of William Schevez, 28 Jan. 1497 (cf. ibid. X. 587 with Keith, Bishops of Scotland, ed. 1755, p. 20), and may have previously declined that of Argyle, which was vacant 1493-7. He died shortly before 15 Jan. 1504 {Ac- couìUs of Vie Lord High Treasurers of Scotkoid, li. 223) at the age of twenty- «ight (Crawfurd, Officers of State, p. 59) ; and must therefore have been about twenty-one at this time. It appears from a letter of John Eamsay, forfeited Lord Bothwell, Henry vii's secret agent in Scotland (EUis, Orig. Letters, First Series, i. p. 33 , that in August J496 James Stewart agreed to support
Henry in the expected struggle with James iv over Perkin Warbeck. It is possible that having thus comproniised himself he withdrew to France to await the issue of events ; the date agreeing well with his having arrived in Paris nuperrime on 13 Sept., and the circumatance perhaps accounting for his joining a party of English noble- men. Tìie Ledger of Andrew Halyburtou (ed. Innes, p. 88) mentions a payment of t'io to 'Schir Gylbart Hallday by command of my Lord off Rossis letters iij October (14)96 in Handwarp,' but otherwise I find no trace of him in Scottish recordsagain unti! 2 1 July 1497 {Accounis oftìie Ld. High Treas. i. 313).
It may be noted that the next Abp. of St. Andrews, Alexander Stewart, naturai son of James iv, also went abroad to study and was Erasmus' pupil in Italy in 1508-9.
It is possible that Erasmus was afterwards persuaded to reconsider his refusai to teach this wealthy young noble ; for his works (LB. iv. 623 ; cf. i. p. 18. 21 ) include a declamation styled ' Oratio Episcopi respondentis iis qui sibi ìiomine popidi gratulati essent et omnium noin ine obedieìUiam quayn vacant detulissent.' This was first printed by Froben (Basle, 1518) together with the Encomium Matrimonii, which probably belongs to the peri od of his residence in Paris (pp. 18 and 207).
160 LETTERS OF ERASMUS [1496
cumulandi grati» veni, sed discendi. Doctoratum quidem in theo- logia petam, superis ita volentibus. 25 Antistes Cameracensis mirum in modum me amat : liberaliter promittit ; mittit non liberaliter, ne ficte dicam. Te, pater optime, bene valere cupio. Deo optimo maximo tuis precibus me commen- datum vt facias, te etiam atque etiam rogo : itidem fecero. Parisiis e mea bibliotheca. Idus Septembris.
49. To Henry of Bergen.
Hermani . . . Sylua Odarum, f». F* v". Paris.
LB. App. 395. 7 November 1496.
[This letter is printed at the end of Guieìermi Hermani Goiidensis, tìmIogLac poete darissimi, Sylua Odarum, Paris, G. Marehand, 20 Jan, 1497 ; a volume edited by Erasmus. When visiting StejTi in the sumnier of 1496 he persuaded Herman to entrust some of his poems to him for publication ; and on his return to Paris he showed them to Gaguin and persuaded the leader of the Parisian literary worid to write a letter in answer to one he had brought from Herman which might serv-e as a preface to Jiis friend's volume (GÈ. 77, dated 16 or 17 Sept. (1496». In this letter Erasmus represents himself as breaking faith in publishing the poems, and of this profession Cornelius Gerard subsequently availed himself in the matter of Erasmus' Paraphrase of Valla's Ekgantiae (p. 93) ; but in 1503 Erasmus writing to Herman (Ep. 178) claims to bave acted with complete candour, and there can be no doubt that Herman was aware of the intended pubhcation, the representations in Erasmus' letter being only an affectation ot the modesty considered polite in a young author (cf. p. 121). The volume contains eighteen poems by Herman dealing with the friends and circumstances ot his early life (see pp. 77, 87, 92, n8, 128, 133, 136, 169J and one by Erasmus (P- 155), each poem having a brief argument which was probably added by i.rasmus at the time of publication. Besides the edition bere mèntioned Marehand pnnted another which is exactly similar in ali respects, except that the name and device of the stationer Denis Roce appear on the title-page. M Thuasne (GÈ. i. 1281 also notes an edition of the sanie date by Johannes Philippi who subsequently printed for Erasmus in 1500 and 1501 (Epp. 126 and 152) ; but I cannot discover the volume he refers to. The coi)y mèntioned 111 the library of St Geneviève at Paris is the simple Marehand edition. He also takes the date of the publication to be 20 Jan. 149^ ; but see EHR. xix. 585. A selection from Herman's Odes was subsequently reprinted by Adrian Barland with Erasmus De ralione stvdii, Louvain, Th. Martens, 24 Sept IS12
Henry of Bergen (fó or 7 Oct. 1502), second son of John, fìfth Lord of Glimes o? I i?!rT""''"^'°'^ il- 'llV ^" 3 May 1477, being alrea'dy LL.D. and Canon of Liège, he received the Abbey of St. Denis-en-Broqueroie near Mons. When and maintain^:^ 1 k"?"""^' '? May 1480, he refused to surrender the Abbey^ and maintained it by force against the papal nominee until 1487, when he went
l^u fcX'^BurXrt™ ^''^- "V°^«'\° '''f 5°)- <"-»- !>- .etuVhrvfsUed Romi be^?n in iLfr Ann c^' '• T '"^ ^^^^- ^'^ Patronage of Erasmus probably ttzt J \^^l ^tl^- 5)- Perhaps in consequence of his promotion in Aprii of that year to be Chancellor of the Order of the Golden Fleece (de ReiÉnberg R^st. . . Toisand'Or, p. 2,7). In July 1493 he again resorted to force toassert the clami of bis brother Antony to the Abbey of St Beriin V<^t n p. 334. As Chancellor he was the chief ecclesiasti^. «t fhl^l ì ^Ì\P'"«''- f «
Tl'^tìT ^'^ "^Tr ''' Ph^'iP with'jornt^flpl'^: Tb^ssST ot' 1496, and also many christenings (Molinet, 288, 299, 306 312) In Julv i/nS h« was sent on an embassy to England (p. 203 and cf Molinet L^ H " ^^A bave enlarged the 'Collegium Porci' at Wain but th'iff^ np ) ' T'* k° understood of the support given by him to Stlnd^nck (p 20Ò i'^ h^reJ™ (Molinet, 318). In Nov. 1501 he set out with PViiHr, «„ »■• ■' relorms
but after^rriving there he quarreSwi^hFJanc^^ h»« .lourney to Spain, of Besanfon (Ep. 157), 'die onsen PrinckT fPhnTn? >,^ r^''*^"' *^^ ^''P' hadde' (John^? ^ÌIL^-^, Ch;:nicfe: Brit. S'.'Ss.^^^^tl. ^.^ . J'^,,^-;
*496] TO HENRY OF BEEGEN 161
"«'^ Wf sent back, his brother J.,hn being at the same time deprived of bis nffice of Chamberlain. He reached Chàteau Cambrésis in Sept. 1502 (Macquéreau Chrmicque de Bourgoigne, ed. Buchon, 1838, p. 6) aad died there shortlv aftenvards (Mohuet 318). For his will, which is preserved in the archives of Bergen, see MSH. 1862. pp. 415-7.]
DESYDERIVS HEEASMVS CANONICVS ORDIXIS DIVI AVBELII
AVGVSTINI PIENTISSIMO IN CHEISTO PATRI HENEICO
ANTISTITI CAMERACENSI 8ALVTEM DIGIT.
EcQVEM me vno confidentius furacem vidisti ? Quid istud principii est, inquies? Dabit A-eniam meae fiducie vel ingenio tua humanitas, antistitum ornatissime. Qum enim rara quadam atque admirabili mixtura ita prestantissimus esses ^-t nihii te vno facilius ac popularius, ita facillimas vt nihil augustius ; libuit tamen in 5 presentiarum humanitatis tue potius quam magnitudinis meminisse, tuaque cuni beatitudine paulisper, si fas est, iocari. Quid, inquam, me vno confidentius ? Quid buie simile Phormio ille Therentianus designauit ? Parum audax visum est facinus alienum inuito domino sustulisse, ni furtum insuper meum ipse proderem, imo ostentarem, io atque adeo (quod est impudentissimo impudentius) tibi : nihil neque tuam censmam vei-itus neque tabulas neque leges, sed ne seueram quidem illam Qu. Scaeuolae interpretationem : Quod cui seniandimi datum est, si id vsus est, siue quod vtendum acceperit ad aliam rem atque accepit vsus est, furti se obligauit. Qua saltem calumnia 15 bine elabi queam? Cui non facinus culleo dignum videatur? Verum hoc vnum modo mihi concedat tua equanimitas ; liceat paucis prò causa dicere. Vbi rem cognoiis ordine, Herasmum non modo absolues, verum tu tanquam alter Apollo Mercuriale furtum meum et ridebis et probabis. 20
Guielmus Harmanus Goudensis, quo vno semper et a teneris (aì; Greci dicunt) A-nguiculis qum omnibus in rebus tum liberalibus studns Patroclo Perithooque iucundissimo sum vsus, prima ac summa nostre Hollandie spes est ; que qum antehac inculta squali- daque mi nisi sentes, carduos, syluestriaque effuderit, cepit vix 25 denique ItaUam aliquam frugem parturire. Cuius quidem primicias plurmns de causis tuo nomini placiut immolare. Apud hunc pridem qum valetudinis confirmande gratia aliquot dies cessarem, inter multa que nostro more familiarissime simulque iucundissime con- terebamus, Odas quasdam, quibusille adolescens admodum preluserat, 30 eruit atque depromit ; scilicet ^-t me censore abolerentur. Aiebat emm suo more tum verecunde tum facete eiusmodi sibi videri illas quarum mende ne sexcentis quidem lituris tolli nequirent, vuica possent; neque Apolline eas sed Vulcano Neptunoque dignas arbitrari.
13. Scaeuolae] Geli. 7. 15. 2. 19. Apollo] Hor. Carm. 1. ,0. 9-12.
162 LETTERS OF ERASMUS [1496
35 Addebat non minus festiue iampridem fetus illos suos, tanquam abortiuos eoque degeneres nulliusque spei futuros, parenti inuisos haberi. ' Me ' inquit ' ipsiim facere pietas prohibet volentem ; tu Harpagus esto.' Siniulque exponendos tradidit, nihil minus veritus quam quod consequtum est. Ego siquidem ex Hai-pago
40 nominato primuni Ciri, deinde Mosi, Oedipi. Romuli delectatus ornine, pie fraudulentus clam educandos putaui quos ille impie seuenis prodidisset ; in spem videlicet erectus futurum aliquando vt illa parenti desperata soboles effloresceret ac patre etiam inuito regno potiretur.
45 Itaque periisse simulans Parrhisios repeto predamque mecum aufero. Hic ne solus adeo furto potirer, non me contineo quin intiniis aliquot amicis aperiam, perpaucis quidem initio, deinde (vt fit) rea ad complusculos serpsit. Quid multa? Denique vniuersi agmine in me facto efflagitarunt, ne tante spei primicias inuidus premerem,
50 sed tot studiosis adolescentibus id umneris gratifìcarer ; obiter interminati, cum bona quam cum mala gratia facere preoptarem. Milli quidem, antistes ornatissime, doctissimi modestissiuiique adolescentis ingenium semper admirationi fuit, nihilque vnquam mediocre, uedum humile, nihil non egregium a tali indole expectan-
55 dum iudicaui. Meo tamen vnius iudicio non satis fìdebam, veritus ne coniunctissimi hominis amore allucinatus i^arum recte i>ersi3Ìcerem. VeiTim vbi Eobertus Gaguinus, quo vno litterarum parente, antistite, principe Francia non iniuria gloriatur, Guielmi mei carmina magnopere probauisset vltroque vt ederem hortaretur, eius iudicio
60 facile acquieui. Quid enim tanti viri vel moribus vel doctrine non tribuendum existimem ? Nec me fallit adeo saeuas a Guielmo mihi lites paratas, et quidem Demeanas : o coelum, o terra, o maria Neptunni. Expectande epistolae sexceutis conuiciis referte. Male- ficum, proditorem clamabit. In ius denique trahet, opinor. Quid
65 calumnie comminiscar ? Quo me colore tuebor ? Cicerone opus fuerit ; veruni vt par etiam ipse futurus sit vereor. Sed Mitionem imitabor, non pessimum impudentium causarum defensorem. Dicam preter ius me furti accusar!, quod (vt vere a Pytagora dictum est) amicorum inter se communia sint omnia. Aut certe
70 cum Cherea Therentiano magis ingenue fatebor amore me, non odio, peccasse.
Vtcunque tamen ille feret, humanissime Presul, ego meum furtum piane atratum prodire nolens, tui nominis auspicio prodire volui ; siue quod tibi vnico Mecenati omnia mea studia, quecunque
72. Vtruque a : carr. LB.
62. Demeanas] Ter. Ad. 790. ,0. Cherea] Eua. 877, 8.
M96] TO HENRY OF BERGEN 163
erunt, dicare certuni sit, siue quod hec eiusmodi iudicassem, que 75 tue benignitati probatum iri facile diuinarem : quippe in quibus due quedam res, quarum vtriusque te semper amantissimum noui, copulate cemerentur, cum eruditione insigni probitas non vulgaiis ; quarum quidem coniunctione vt nihil existit pulchrius absolutius- que, ita rarius nihil. Nani in plerisque niores quidem veneramur, 80 at eruditionem, sine qua manca quodani modo virtus videtur, desideramus. Contra fere fit vt ii quibus felicius ingenium contigit, nescio quo pacto aut ad glorie inane studium male erecti sunt aut ad lasciuiam peius procliues ; ceterum a Christiane religionis pietate simpUcitateque abhorrent. Quare recentioribus his poetis, 85 atque adeo Christianis, subirasci mecum interdum soleo, quod in deligendis sibi archetypis Catullum, Tibullum, Propercium, Nasonem quam diuum Ambrosium, quam Paulum Nolanum, quam Pruden- tium, quam luuencum, quam Mosen, quam Dauid, quam Salomoneni sibi proponere malint, tanquam non sponte sint ChristianL yo
Sed reprimam me ne plus satis, presertini in amasios quondam meos, vt isti me insimulant. Equidem cum meo Gaguino libens sentio, qui ecclesiasticas quoque materias vernaculis opibus splen- descere posse putat, modo pura adsit oratio. Neque improbauerim Aegyptiam adhiberi supellectilem ; verum totam Aegj-ptum transfenù 95 non placet. Qua in re Baptista ille Mantuanus palmariam meo iudicio operam nauauit. Qui vt cum Marone communem patriam sortitus est, ita ad Maronis eruditionem non parum accessit ; qui mihi non alio iure Christianus Maro videtur appellandus quam quo Firmianum Lactantium Agricola Christianum Ciceronem solebat loo appellare. Et nisi me fallit augurium, erit, erit aliquando Baptista suo conciue gloria celebritateque non ita multo inferior, simul inuidiam anni detraxerint. Habet, habet fortunatissimus ille Car- inelitarum ordo quo sibi placeat, quo cunctos prouocet. Neque tamen huic iam seni Guielmum adhuc adolescentem ausim equare ; 10- quanquam his progymnasmatis in summani spem ducor Steynense illud rus aliquando habitui-um quod Mantua iam bis felix nequeat contemnere. Nani qui tam feliciter abortum fecit, qualeni fetuni legitimo partu pollicitetur ? Primi partus qum in nonnullis animan- tibus tum in ingeniis inanes fere prouenire solent. Si tam leta no sunt Guielmi inania, que tandem erit illa matura solidaque finges ? Ad miraculi cumulum facit patrie barbaries, preceptorum penuria, honosque nullus apud nos studiis habitus. Quare si qui foiie nasutuli in hec inciderint, etiam atque etiam premonitos velini vt etatis, vt patrie, vt cure rationem habeant, eque his preludiis hominis 115 ingenium non metiantur, sed coniiciant potius ex herbe luxuria soli fertihtatem. Et si que neglectiora offenderint, lusisse Guielmum
i6* LETTERS OF ERASMUS [1496
hec meminerint, non scripsisse. Si que nimia videbuntur, meliorem
esse spem luxuriantis quam frugalis ingenii cogitent. Diminuto
i2oenim non tani facile additur quam nimio detrahitui'. Preterea si
qua liberiora acerbioraque videbuntur, Acciani responsi meminisse
non pigeat ; qui qum adolescens Pacuuio, tragico quidem et illi sed
iam admodum etate grandi, tragediam quam Atreum inscripsit
desideranti legisset, atque is omnia sibi probari quidem dixisset,
125 subdura tamen atque acerbiora videri, 'Fateor,' inquit 'nec me sane
istius rei penitet. Nam quod in pomis est, idem aiunt in ingeniis
euenire ; que dura et acerba nascuntur, post fiunt mitia et iucimda.'
Mihi certe in hoc carminis genere, in quo post Horatium nemo
fere nobilis extitit, Guielmi mei libertas non displicet ; tum quod
i3olocupletissime vene sit argumentum, in tantis lyricorum numerorum
angustiis copie indulgere, tum quod Quintiliano non placuisse video
eos qui procellam metuentes nunquam se pelago credimt et, vt ille
ait, manum semper intra pallium continent. Horatianas Odas idem
coUaudat solasque fere lectu dignas iudicat, quod insurgant nonnun-
135 quam et foeliciter audeant.
Sed nimium extendimus epistolam. Lectori semel dicam, si quid in his Odis offendet, me, non Guielmimi, reprehendat. Tu vero, vt ad te redeam, antistes amplissime, hos infantes expositicios ac plusquam orphanos in alumnos tuos me tradente si referes, antiqua 140 tua humanitate dignum feceris. Parentem minime desyderabunt, SI tu illis patronus contigeris. Desino plura. En adsunt ipsi mea opera vtcunque adornati. Bene vale, nosque commendatos habe. Parrhisiis. a Christo nato anno 1496. Septimo idus Nouembres.
50. To Nicholas Wernek.
Vita Erasmi p. 196. (Paris.)
Lond. xxxi. 27 : LB. App. 504. < January 1497.)
anKhe'ptis: of'^Heriian.l '""""" ^'"^ '' ^"'- ''' ' '"'' ^""""^' '"""^ ERASMVS ROTERODAMYS RELIGIOSO PATRI NICOLAO WERNERO 8. D. Salve, pater obseruantissime. Scripsi pridem ad tuam paternitatem, rerum arbitror tabellarium non reddidisse. Spero te bene valere nos satis valemus. Nuper in quartanam incideramus, sed conualui- J23- Atteum o. 142. vtruque a : con: LB.
121. Acciani] Geli. 13. 2. composed manv vears latpr Fmm
131. Quintiliano] Inst. 12. io. 2x. the description' there gfven of th^
OU. 1. bcripsij tp. 48. ness of the physician Wm Con
3. quartanam] See Erasmi Diuae there can be little doubt thTt he ^^
Genouefa^pra^d^o a qnar^na febre liberati the physician mentioned here Theepi!
Carv^er^ Freiburg, Io. Emmeus, 1532 ; sode was repeated in 1500 Cf Ep 124
M97] TO NICHOLAS WERNER 165
mus confirmatique sumus non opera medici, tametsi adhibeamus, sed vnius diuae Genouefae, virginis nobilissimae, cuius ossa penes 5 canonicos regulares semata cotidie monstris choruscant et adorantur : nihil illa dignius, mihi salutarius. Vereor ne istic pluuia agros et omnia merserit. Hic quidem tres ferme menses perjjetuo pluit. Sequana alueum egressus passim in agros atque in mediam vrbem sese effudit. Arca diuae Genouefae e suo loco in aedem diuae Mariae io deducta est, Episcopo cum tota Vniuersitate obuiam prodeunte, summa pompa. Canonici regulares ducebant, Abbas ipse cum omnibus suis nudis pedibus incedentes. Quatuor toto corpore nudi arcam gestabant. Nunc nihil est caelo serenius.
Nonpermittorplurascribereplusquamoccupatissimus. Guielmum, 15 animae meae partem, quaeso vt tua pietas foueat commendatumque habeat, Eius nomen in hac Acadeniia adoratur, colitur, et merito ; dignus autem ille est quem vniuersus orbis miretur ametque, etsi Inter notos doctrina singularis praeter inuidiam nihil reportat. Non poterit fieri quin in magni nominis virum sit euasurus. Corrugent 20 nasum qui volent ; hoc tamen impediet nemo. Bene vale.
51. To Henry of Bergen. Fan-ago p. 251. p^^^^
F. p. 372 : HN: Lond. ix. 5 : LB. 34. (January ,497.)
For^Frf!^"-''' M?* ""'ì^^ ""P^n "^ ^^^ newly-printed Syh,a Odarum, cf. Ep. 49. r'ori.rasmus illness cf. Ep. 50.] ^
ERASMV8 R. P. HENRICO DE BERGIS EPISCOPO CA.MEE.A.CENSI S. D. CvM hominis coniunctissimi dignum immortalitate ingenium quani celebratissimum efficere ouperem, ornatissime Praesul, id ita demum fore existimaui, si celeberrimi tui nominis titulus operi nono velut fax quaedam praeluceret: non quod hoc muneris tuae praestantiae aut aptum aut magnopere dignum iudicassem, veruni vt nouo autori tuis 5 e laudibus nonnihil tum gratiae tum autoritatis accederet ; id quod mihi abunde videor assequutus. Tanto enim ardore meus Guilhelmus ab vnmersis huius academiae alumnis legitur, rapitur, tenetur vt dictu prope sit incredibile ; iam passim in publicis auditoriis' in collegiis Guilhelmi mei nomen perstrepit. Hoc munere si te niMl io offendi sensero, sat pulchre procedo; sin gratiam etiam ineo, piane triumpho. Donamus enim aliena ; nihil enim ipsi excudere potuimus Theologiae studiis occupati; et Hieronymi monita sequuti, discimus — - 50. 6. adornantur Lond.
Cf.'kS.%?k.^,- , ^^- ''''■ ,,-,^^^ «^-« -'-ixig in Sep-
St:%enì'&fS'^L^,:f'^ ^^^°* ^' x3^Theologiael Cf. Ep. 48. ..
' *'»°°-^5i7- Hieronymi] Hier. Ep. 133 § 12.
166 LETTERS OF ERASMUS [i497
quod doceamus. Breui tamen aliquam studiorum nostronun frugem • 5 expecta, quam tuo nomini propriam faciemus. Me morbus prorsus exhausit, et cutia et loculi laxissimi sunt ; illa carne, hi nummis sarciendi. Tu prò tua consuetudine facito ac bene vale.
Parisiis. [m. cccc.xcviii]
52. To John Mauburn,
MS. Sta. Geneviève, Paria. Paris.
Gallia Christiana, vii. Inst. 282. 4 February (1497.)
[Thi3 and Ep. 73 are preserred in the Bibliothèque de Ste. Geneviève at Paris. The volumes containing them are xvii" copies of documenta relating to Mauburn and his reforms. Each item is copied twice, this letter being in voi. 618, p. 1096 (a~i, whieh I follovc bere ; and voi. 619, p. 369 (0). The copyist adds that Erasmus was 30 at the time of w^riting. The date is fixed by the reference to the De casa natnlitia, and confirmed by Erasmus' business (Epp. 50, i) on recovery from illness (Epp. 50, i") and by the description of Wm. Herman (Ep. 50). The headings given in GC, ascribing the two letters to the Livry reforms, are not found in the MSS.
.Tohn Mauburn (+ 29 Dee. 1501; was born at Brussels and educated at Utrecht, where he became ' musicae cantor' in the cathedral. He entered the monastery of Mount St. Agnes near Zwolle as an Augustinian canon, and rapidly became distinguished in tlie reformed Windesheim congregation. At Zwolle he verote a Bosetum exercitiorum spiritualium, which was printed in 1491 (Hain 13994). In 1495 being stili young he was ' socius confessoris Monialium ' at Campen. On 25 Sejit. (1496) he arrived in Paris as the leader of a commission from the Chapter of Windesheim (p. 205) invited by the Abbot of St. Severinus' at Chàteau-Landon, near Fontainebleau, to introduce reforms. The Abbey was made the head of a new congregation modelled on Windesheim, Mauburn being for a time Prior ; and the success of his reforms there led to the invitation to the party in which Cornelius Gerard came to Paris in 1497 (p. 205). The chief mover in this, Nic. de Hacqueville, also induced Mauburn to undertake the reform of the Abbey of Livry, a few miles NE. of Paris, about 1498. Mauburn ]>ersuaded the Abbot-designate, John, Abp. of Tarsus in Cilicia, to surrender the Abbey to de Hacqueville for the introduction of the proposed reforms ; and when these had been carried out, Mauburn succeeded de Hacquevillens Abbot (9 Apr. 1501) until his death, which occurred in Paris under the care of John Standonck of Montaigu. Faber Stapulensis speaks of himself as coming under Mauburn's influence (Pref. to Conte mpìafiones Eemuiidi, Paris, J. Petit, IO Dee. 1505).
See Trith.2 f. 73 ; GC. vii. 836 and xii. 203 ; GÈ. li. 44, 5 and 75 ; Lebeuf, Hist. de Paris, ii. 595 seq. and the ms. volumes at Ste. Geneviève. In 619, p. 917, there is a life by J. Fronteau. The date of his arrivai in Paris is given in a MS. at Ste. Geneviève (1150, f. i v°). It cannot be later than 1496, since the success of Mauburn's commission led to that for the reform of St. Victor (p. 92).]
EPISTOLA ERASMI ROTHEEODAMENSIS AD IOAXNEM BRVXELLENSEM. Saxve amice, frater iucundissime ; ita enim te compellare libuit, vir integerrime, non prò tua praestantia sed prò meo affectu. Suspicio quidem in te tum ingenium tum vitae nitorem ; sed prò humanitate tua studioi-umque communium societate dulcius amplector. Illa te 5 mihi reddunt admirabilem, haec amabilem.
At nunc ego non Abbati, non Priori scribo, sed cum amico famili- ariter garrio. Sane quam iucundum fuit meas abs te litteras requiri ; doleoque, imo adeo irascor, animo meo opportunitatem non respon- si. 17. M.cccc.xc\in ndrf. H. 52. 2 affectu 0 : effectu o.
^497] TO JOHN MAUBUEN 167
dere. Nam sum nuper a morbo recreatus, nondum piane confi rmatus, et ita occupatus sum vt nunquam in vita occupatior. Alioquin tot io tamque verbosis epistolis te obruerem vt piane satiareris, etiam si sis helluo litterarum, equidem tantus quantus ego, cui omnes famili- arium epistolae breues esse solent. Nunc si occupationibus non vis. valetudini saltem veniam dabit tua humanitas ; vbi continget ocium et ero paulo confirmatior, et frequens et loquacissimus fuero. Nihil 15 solet mihi esse dulcius quam aut ad doctos amicos scribere aut illorum litteras legeie.
Misi ad te tum meas nugas ante annum impressas et Guillelmi carmina, in quibus aliquot mendas offendes. Euenit enim vt in vtraque impressione aduersa valetudine laborarem ; quo factum est 20 vt castigare nequiuerim. Sed tu facile animaduertes.
Boschius Carmelita in litteris ad me suis tui meminit. Per- cunctatus est vbi esses, quid ageres. Scripsi omnibus de rebus. Vtmam, mi pater, propius abesses a nobis essemque ego liberior ; quotidie aut te inuiserem aut scriberem. Esses tu mihi alter 2 ^ GuiUelmus, altera pars animae meae. Tibi enim nescio quo pacto cum mternos nulla familiaritas intercesserit, afficior vehementer • eò tamen ingenio natus sum vt ad quaslibet amicitias conciliandas sim perfacihs ; ad litterarum vero bonarum studiosos ita propensus sum vt vel aemulos amem. Te vero cur non habeam carissimum cum 30 quo sit mihi optimorum studiorum societas, longe fidelissimum vt Cicero sentit. beneuolentiae gluten ; cuius modestia, humanitas. candor integritas vel sine illis ad te amandum poterant impeUere'^ Addò ordmem, habitum communem. animos. vt ego coniicio, non admodum dissimiles, excepto quod tu ad virtutem propensior. 3,
Exilii tui te nonnihil pigere nihil miror, verum in re tam diuina tam egregia maxime te esse animo et cupio et hortor. Equidem ita lam inde ab initio auguratus sum, et nunc item auguror, rem istam infiniti boni seminarium futuram. Dulcius quidem erat in otio htterano viuere ; sed tibi Herculis viam, hoc est virtutis. ingresso 40 Herculeus sumendus est animus. Cum saepe tum erudite poete sigmficant, id quod Seneca dicit, arduum asperumque esse virtutis Iter : eam non in balneis, non in cubiculis, non in conuiuiis versari sed in sudoribus, in bellis, in negociis. Hoc sibi volebat Homerus' qui Vlyssem tantis iactari laboribus fingit. Idem sibi vult Viigilius.' 45
virtutl vil^l^- '■ "°" ^®"°'" "*'• ^- 40. hoc e.t virtutis a :
finillBimiT / ; k^ ^ I1S lite in Paris cf. Ep. 124.
20 vale tud ntf "" ^*'"""- Ep 49. 42. Seneca] Be Ira%. 13 i.
23. ^aletudlne] For Erasmus' re- 45. V.rgilius] 4en. i. 204-6.
168 LETTEKS OF ERASMUS [M97
qui Aeneae duros casus periculaque describit :
Per varios casus, per tot discrimina rerum
Tendimus in Latium, sedes vbi fata quietas
Ostendunt.
50 Hoc nobiles illi Herculis ac Thesei labores significant.
Sed auocor a scribendo. Bene vale ac nos in tuis precibus
commendatos habe. Idque et vehementer et vnum te etiam atque
etiam oro.
Parisius piidie nonas Februarias.
Erasmus tuus.
53. To Arnold Bostius.
Fan-ago p. 99. (Paris.)
r. p. 257 : HN : Lond. v. 6 : LB. App. 397. (Spring 1497 ?)
[There is no due to the date of this Iettar. It may be placed here, at a tinie when Erasmus was corresponding wìth Bostiiis.
Arnold Boschius or Bostius (e. i450-t4 Apr. 1499'), a Carmelite of Ghent, of whom little is kuown. He was the friend of most of the literary men of his day, and though he published little himself was constantly encouraging others to write and publish ; and he api'cars in this light in the correspondenee of Charles Fernand, Gaguin, Trithemius, and Cornelius Aurelius fMolhuysen, C.A. p. 37). See also a letter tn him from .Tudocus Beissel in John Beetz' Expcsitio decem decalogi preceptorum, Louvain, Egid. Vander Heerstraten, 19 Apr. i486 (f. b' v° of the Inilex). Hermolaus Barbarus dedicated to him translations of Themistius, i May 1485 (GÈ. i. 312 n.), and Dionysius the Areopagite (Trith.' f. 127 v" ; ;tnd •!. Badius an edition of Baptista Mantuanus' De patientia, Lyons, 1498.
In 1494 he was living at Ghent fTrith.') ; in 1495 'in nona Syon cenobio Monialium prope Brugas, annos etatis quinque et xl. supergressus ' (Trith.^ ; but afterwards he returned to Ghent, where he died. The date of his death is given in Ti-ithemius' Chronicon Sponheimense. first published by Freher in Trithemiì Opera Historica (Frankfort, Wechel, 1601), ii. 410, as 'anno 1499 • • • pridie nonas Aprilis, hoc est 5. feria post festum Paschae ' ; and therefore 1499, when Easter fell on 31 March. There is a xvi'= copy of Trithemius' letter there mentioned, dated 25 Mar. 1499, not 1494, in the Bibl. Mazarine (MS. 1565).]
EEASMVS ARNOLDO BOSCHIO S. D.
CoMPLvscvLAS iam epistolas eodem prope tenore abs te recepì, quod me tibi suspicaris iratum ; ni sine causa faceres, fen'em prò- fecto iracunde, quod de homine tui amantissimo tam non amanter senseris. Vale.
54. To Christian Northoff. Fan-ago p. 251. Parie.
F. p. 373 : HN : Lond. ix. 6 : LB. 33. (Spring 1497 ?>
[After leaving Montaigu Erasmus maiutained himself in part by teaching. Among his first pupils were two brothers from Liibeck, Christian and Heni-y Northoff, who were studying with Augustine Vincent Ep. 131). Though living in a dififerent house, Erasmus made their acquaintance through Augustine, and began to exchange letters with them ; and subsequently he wrote for them a little hook of forms for polite conversation entitled Familiarium Colloquiarum Fonnulae (Ep. 130. 92 n). Henry had entered Paris University, being received as B.A. in Sept. 1496 on a degree obtained elsewhere ; and early in 1497 he pro- ceeded JL A. After a time Christian returned to Liibeck and became a merchant ;
M97j TO CHEISTIAN NOETHOFF 169
Ilenrj' reniaining behind with Augustine (Ep. 6il till Feb i^oS rFn ■,r,\ t
as tìenncus Northoff, clencus Lubicensis, artium magister, sacri palacii ano^f hnrf?'".r 't'^' ''"'* 'Cri^ti^'^us Northoff, ciuis eTme;cator Cicensi«') but after that I bave not been able to trace their careers. In the Paris Unir regasters Henry 8 surname appears as Noerthoest and Noorthouen (cf. Ep ,41 cV These lettera to Christian are plainly earlier than Ep. 61. Ep. 54 is prior to Ep. 55, because the certameyi is not so far advanced.] i' o-f * pnor to
ERASMVS CHRISTIAXO SVO QTI OPERA AVGYSTIXI SCRIPSERAT
FVCATIVS. Salveto quantum voles. Ita me deus amet, haud expectaram abs te tantum elegantiae, vel potius eloquentiae ; nam elegantem futurum facile proapexL Quare tuae literae voluptati mihi in primis fuerunt. Proinde te hortor vt isto cursu pergas, propediem tui praeceptoris simillimus euasurus. Sed genus aliquod dicendi tanquam signum 5 tibi proponas censeo, ne varia suique dissimilis nascatur oratio ; id autem genus potissimum eUgendum, ad quod te potissimum natura composuit. De te coniecturam sumere licet. Videris ad Timonis propius quam ad Ciceronis formam accedere; equidem malim Ciceronis. Atticum erit praestantissimum. Ab Asiatico longe abes. io Rhodium nihil est quod petas. Punicum referre videris, vel Allobro- gicum potius ; quod quidem longe temperatissimum esse constat, vide- hcet ex Arabico et Iberico medie mixtum, Galeno interim rubetam dissimulante. Verum inepte haec te doceo sus, cum tibi Minerua sit domi. Verum is, ri est noua quadam humanitate, dabit veniam, si .. meam falcem in ipsius messem misero ; mittam enim saepius. Non disphcet istud discendi genus, vt ille materiam, tu verba ministres Idem olim Crassus factitauit, orator haud vulgaris, sed hic ex priscis. Vidi ipse corniculam Horatianam, cuius te similem esse nolim. Ita facies, si praeceptoris quam simillimus esse studueris. 20
Quod me amas, nihU scribis noui ; sciebam enim antea. De nostro certamme, Christiane, nihil est quod labores ; tu tanti es, nisi mihi Augustmus mentitus est, quod non solet. Bene vale cum tuo Daedalo. Luteciae. Anno [m. ecce, xeviiij.
55. To Christian Northoff Farrago p. 99. p^^^
F. p. 257: HN: Lond. v. 7: LB. 19. /o„,.- o\'
' ^ V^pimg?) 1497-
ERASMVS CHRISTIANO 8. D. Salve, mei Atticum. Heri nihil scripsi, et consulto quidem ; nam eram stomachosior. Ne roga in quem, in te inquam. ' Quid
54. 8. Timonis E : ? Tironis io erit £ • ernt p
15. 13 add^F_^^ Ita facies E : Eris autem F.' '3- medio B.
54. 13. Galeno] Cf. Juv. t. 69, 70. §5 jc. .;
i8.^Crassu,] Cf. Cic. Oe Orat^e, x. "19'tor'n.culam] Hor. Ep. 1. 3. 19.
170 LETTERS OF ERASMUS [i497
commerueram ? ' Verebar mihi insidias strui per te hominem argutissimum. Suspectam habebam illam tuam pixidem, ne quid 5 simile nobis afferret quale ferunt Pandorae pixidem Epimetheo ; quam vbi reclusissem, mihi ipsi succensebam qui fuissem suspicio- aulus. ' Cur igitur ne hodie quidem scripsisti ? ' inquies. Eramua occupatissimi. ' Quid tandem negocii ? ' In spectaculo sedimus, sane iucundo. 'Comoedia' inquis ' fuit, an Tragoedia?' Vtrumuis,
jo verum nemo personatus agebat, vnicus duntaxat actus, chorus sine tibiis, fabula nec togata nec palliata, sed planipedia, humi acta, sine saltatu, e coenaculo spectata, epitasis turbulentissima, exitus perturbatissimus. 'Quam, malum,' inquies 'mihi fabulam fingis?' Imo rem, Christiane, refero.
15 Spectauimus hodie matremfamilias cum famula domestica fortiter depugnantem. Sonuerat diu tuba ante congressum, conuicia fortiter vtrinque regeruntur. Hic aequo Marte discessum est, triumphauit nemo. Haec in hortis, nos e coenaculo taciti spectabamus, non sine risu. Sed audi catastrophen. A pugna conscendit cubiculum meum
20 puella. concinnatura Ifctos. Inter confabulandum laudo fortitudinem illius, quod voce conuiciisque nihii cesserit dominae ; caeterum optasse me vt quantum lingua valebat, tantundem valuisset et manibus. Nam hera, virago robusta vt vel athleta videri posset, subinde caput humilioris puellae pugnis contundebat. ' Vsqueadeone '
25 inquam " nullos habes vngues, vt ista impune feras ? ' Respondit illa subridens sibi quidem non tam animum deesse quam vires. 'Ah tu putas' inquam 'bellorum exitus a viribus tantum pendere? Consilium vbique valet plurimum.' Roganti quid haberem consilii, 'Vbi te rursns adorietur,' inquam ' protinus caliendrum detrahe'
30 (nam mulierculae Parisiorum mire sibi placent nigris quibusdam caliendris): ' eo detracto mox in capillos inuola.'
Haec vt a me ioco dicebantur, itidem accipi putabam. Atqui sub coenae tempusaccurrit anhelushospes; is erat Caroli regis caduceator, vulgato cognomine dictus Gentil Gerson. 'Adeste,' inquit 'domini
13. malum f : maialili'.
15. matremfamilias] Antonia (Ep. entry for 1502: ' recepi a pessima
60", the keeper of the boarding-house, muliere cum magno labore de locagio
in which Erasmus was living with his domus nostre magne lol. 13S. 5<.'
English pupils (Ep. 58). From Ep. 62 Finally the nation ejected her at
she seems to bave been a Norman. Christmas 1502. See the Liber rece-
She may perhaps he ifìentified with ptoris nationin Alamanie, 1494-1530, in
a ' mulier, quam Galli Anthonette MS. in the Paris Univ. Library, ff. 37,
nominant,' who in 1500-1 occupied 41, 49, 51 ; cf. Bibliographe Moderne,
the greater part of a ' magna domus ' 1900, pp. 259, 60. In Dee. 1500 she
belonging to the German nation at was the wife of Jehan Hugier. See
Paris University, ' in vico Sancti Bru- Cartai, nat. Alamanie (Bibl. Nat. ) f. 153;
nelli propepaniasscholas Decretorum.' cf. Chatelain in Mém. Soc Bist. Paris,
Her character is further shown by an 18. p. 93.
M97j TO CHRISTIAN NORTHOFF 171
mei, videbitis cruentum spectaculum.' Accurrimus, offendimus 35 matremfamilias ac puellam humi coUuctantes. Vix a nobis direm- ptae sunt. Quam cruenta fuisset pugna res ipsa declarabat. lacebant per humum sparsa, hic caliendrum, iUic flammeum. Glomis pilorum plenum erat solum ; tam crudelis fuerat laniena. Vbi accubuimus in coena, narrat nobis magno stomacho materfamilias quam fortiter 40 se gessisset pueUa. ' Vbi pararem ' inquit ' illam castigare, hoc est pugnis contundere, iUa mihi protinus caliendrum detraxit e capite.' Agnoui me non surdae cecinisse fabulam. ' Id detractum ' inquit ^ mihi venefica vibrabat in oculos.' Id non admonueram. ' Tum ' inquit 'tantum capillorum euulsit quantum hic videtis.' Coeluni 45 ac ten-am testata est se nunquam expertam esse puellam tam pusillam ac perinde malam. Nos excusare casus humanos et ancipitem bellorum exitum, traetare de componenda in posteruni concordia. Ego interim mihi gratulabar dominae non subolere rem meo Consilio gestam, alioqui sensissem et ipse illi non deesse linguam. 50
Habes nostra ludicra ; nunc ad seria. Duplicem mecum conten- tionem acceperas, scribendi et munera mittendi. Altera te piane victum declaras, vt qui alienis manibus mecum dimicare coeperis • an mficiaberis impudens ? Non arbitror, si quid frontis est. Alteram' ipse ne suscepi quidem, sed vitro manus dedi. Literis longe vinceris, 55 mio ne pugnas quidem, nisi vt Patroclus Achillis armis. Muneribus nolo tecum inire certamen. An poeta cum negociatore? Quid simile? Verum heus tu, ad aequiorem concertationem prouoco. Experire vtrum tu me prius mittendo an ego te scribendo defatigem. Hoc demum sit bellum dignum poeta, dignum institore. Tu si quid 60 audes, accingere ; ac bene vale. Parisiis. Anno m. ecce, xcvir.
56. To Christian Northoff,
Fani. Colloq. Form. p. 75 : E. p. 302 : Paris
F. p. 41 1 : HN : Lond. x. 2 : LB. 79 and App. 399. (Spring 1497 ?)
[For the date see Ep. 54. First printed by Beatus Rhenamm CRRT^ ft„ •
^th Beatus Rhenanus' r^reface is dated Feb i.^o r^ Th« lì tu""
«dited by Erasmus, who substituted bis own preface Louvain Tb ITJ^"''
consult y, but Wy a reprin? of ?t?r^ V ^'"^'^^t' ^ ^*^« '^«^ ^^«^ '^^^ to X5:.o or Z5»i. 0? t^he two versfons in LB H?. ^"1 ^'"Pu'^ V"^ attributes to secnd in spite of a few triflS'd ffe ^nt'^s p ^obabfy LLf ^ ""' ^^ "" ' ^'^
6i. Anno m.cccc.xcvii add. H. N 2
172 LETTERS OF ERASMUS [U97
ERASMVS CHBISTIANO LVBECEN8I SVO S. D. CvM te incredibili quodam literarum ardore flagrare minime dubitarem, Christiane non vulgaris amice, hortatione nihil opus esse putaui, sed eius quam ingressus esses viae duce modo ac tanquMn indice. Id mei officii esse iudicaui, videlicet vt tibi homim non modo 5 multis modis copulatissimo verumetiam iucundissimo vestigia quibus ipse a puero essem ingressus commonstrarem. Quae si tu pan cura accipies atque ego dicturus sum, futurum confido vt neque me monuisse neque te paruisse poenituerit.
Prima igitur cura sit vt praeceptorem tibi eUgas quam eruditissi- ,0 mum. Neque enim fieri potest vt is recte quenquam erudiat qui sit ipse ineruditus ; quem simulatque nactus eris, fac omnibus modi» efficias vt ille patris in te, tu filii in illum vicissim induas affectum. Ad quod quidem cum ipsa honesti ratio nos debet adhortari (quod non minus debeamus iis a quibus recte viuendi rationem quam 15 a quibus ^^uendi initia sumpsimus) ; tum mutua ista beneuolentia tantum ad discendum habet momenti, vt frustra literarum prae- ceptorem sis habiturus, nisi habueris et amicum. Deinde ^rt te illi et attentum et assiduum praebeas. Contentione enim immodica nonnunquam obruuntur ingenia discentium. Assiduitas vero et ao mediocritate sua perdurat, et quotidianis exercitationibus maiorem opinione aceruum accumulat. Satietate cum omnibus in rebus, tum in literis nihil perniciosius. Laxanda est igitur aliquoties illa studiorum contentio, intermiscendi lusus, sed liberales, sed literis digni, et ab bis non nimis abhorrentes. Imo mediis ipsis studiis a5 perpetua quaedam voluptas admiscenda est, vt ludum potius discendi quam laborem existiniemus. Nihil enim perdiu fieri potest quod non agentem aliqua voluptate remoretur.
Optima quaeque statim ac primum disce. Extremae est dementiae
discere dediscenda. Quod in curando stomacho solent praecipere
30 medici, idem tibi in ingeniis seruandum puta. Caue aut noxio aut
immodico cibo ingenium obruas ; vtroque enim iuxta offenditur.
Ebrardum, Catholicon, Brachilogum caeterosque id genus, quos
Tir. Erasmvs . . . S. T). E : Des. Erasmi Roteeodami De Ratione SrvDn a»
AMICVM QVEKDAM EPISTOLA PBOTREPTICA a : DeS. . . . EPISTOLA PABAENEFICA /3 : DeS.
... AD Christak'V'M L%'becensem EPISTOLA PAEAENETICA (. 3. Christiane e :
N. a. hortatione a: hortatore ». 4. . Id mei a : , Id quod mei «. 5. multis modÌ3 a E corrig. : om. E F. 9. eligas a : deligas 7. 14. iis a : hiis E :
his F. quibus recte aS E : quibus rebus recte 7 t. 16. literarum . . .
sis a : sis literatum praeceptorem f : sis literarum praeceptorem F. 20. exerci- tationibus a : incrementis f. aa. tum in a e : tum precipue in 7. perni- ciosius a : periculosius H. 23. studiorum a : literarum e. liberales 7 F : literales a (. 24. his a : iis E. 35. admiscenda a : intermiscenda *. 26. fieri a : ferri F. 32. a N' : Ebrardon E. Catholicontem H. Brachilogum add. t : Brachylogum H.
32. Brachilogum] Probably one cf 35. 86 n) rather than the legai com- the numerous vocabularies (cf. Ep. pilation of tliat name.
1497] TO CHRISTIAN NORTHOFF 173
percensere neque possum neque operaeprecium est, iis relinquito quos barbariem immenso labore discere iuuat. Initio.non quam multa, sed quam bona percipias refert. Sed. iam rationem accipe 35 qua possis non solum rectius, sed etiam facilius discere. Hoc enim in homine artifice praestare solet artis ratio, vt tantundem operis quum rectius expeditiusque tum leuius etiam efEciat. Diem tanquam in operas partire, id quod et a Plinio Secundo et a Pio Pontifica Maximo, viris omnium memoria praestantissimis, factitatum legimus. 40 Principio, quod caput est, praeceptorem interpretantem non attentus modo, sed et auidus auscultato. Non contentus impigre sequi disserentem, aliquoties praeuokre contende. Omnia illius dieta memoriae, praecipua etiam literis mandabis, fidelissimis vocum custodibus : quibus rursus ita confidas cane vt diues ille ridiculus 45 apud Senecam, qui sic animum induxerat, vt se tenere crederet quicquid seruorum quisquam meminisset. Noli committere vt codices eruditos habeas, ipse ineruditus. Audita ne effluant, aut apud te aut cum aliis retracta. Nec bis quidem contentus, aliquam temporis partem tacitae cogitationi tribuere memento, quam vnam 50 diuus Aurelius tum ingenio tum memoriae in primis conducere scripsit. Conflictatio quoque et tanquam palestra ingeniorum neruos animi praecipue tum ostendit, tum excitat, tum adauget. Nec sciscitari si quid dubitas, nec castigari si quid errabis, sit pudor. Nocturnas lucubrationes atque intempestiua studia fugito ; nam 55 et ingenium extinguunt et valetudinem vehemeuter oflfendunt. Aurora Musis amica est, apta studiis. Pransus aut lude, aut deambula, aut hilarius confabulare. Quid quod inter ista quoque studiis locus esse potest ? Cibi non quantum libidini, sed quantum valetudini satis est sumito. Sub coenam paulisper inambula, 60 coenatus idem facito. Sub somnum exquisiti quippiam ac dignum memoria legito, de eo cogitantem sopor opprimat, id experrectus a teipso reposcas. Plinianum illud semper animo insideat tuo, omne perire tempus quod studio non impertias. Cogita iuuenta nihil esse fugacius, quae vbi semel auolarit, redit nunquam. 65
Sed iam hortator esse incipio, indicem poUicitus. Tu, suauissime Christiane, hanc formam, aut si quam poteris meliorem, sequere, ac bene vale. Lutetiae. [m. ecce, xcix.l
c^ memori,. '^^ '° "«= ^e 7 quidem om. .. 51. tum memoriae a5
ciun memonae y. S^. quoque add. . 58. hilaris H. 60. est a
iaa. 6^ ChrisTian?. -Ta*'^ 'TsTf"!- ^'^ ^'^'^ '^'^ y ^
uy. «.^uristiane ( . ss. a. 68. Lutetiae. M.cccc.xcix add. H.
46. Senecam] Ep. 3. 6. 5-8. 63. Plinianum] Ep. 3. 5. i6.
174 LETTEES OF ERASMUS [i497
57. TO EVANGELIST. Farrago p. 252. (Paris ?>
F. p. 374 : HN : Lond. ix. 9 : LB. 23. 1497-
[The name of Evangelist does not occur elsewhere in Erasmua' correspondence, and is perhaps applied to some one with the name of John ; possibly even to Christian, aince Evangelist is plainly a companion in study. The Iettar is placed in E among a number of short notes belonging to the Paris period, and I have therefore inserted it here.]
ERASMVS EVANGELI8TAE STO 8. D.
Vebbvm illud, accensos, quod nos offendebat, apud Vegetium repperi, cuius haec sunt verba : Ad obsequia tamen iudicum vel tribunorum, necnon etiam principalium, deputabantur milites, qui vocabantur accensi, hoc est postea additi quani fuisset electio com- 5 pietà, quos supernumerarios vocant. Haec ille. Manifestum igitur eat accensos ab accensendo dictos ; hoc enim communicatum volui. Vale. M.cccc.xcvii.
58. To Thomas Grey.
Farrago p. 254. Paris.
F. p. 375 : HN : Lond. ix. 13 : LB. 20. (July) 1497.
Besides Eraamus' relations with Augustine's Lùbeck pupils (Ep. 54 ', in the early part of 1497 he was engaged in teaching two Englishmen, Thomas Grey and Robert Fisher (Ep. 6a/, who were living in the same house with him under the care of a Scotch guardian. After a time the guardian seems to have grown suspicious of Erasmus' feelings toward.s Grey (_there is some resemblance in tone between the letters to Sers-atius, App. 3, and tliose to Grey) and roquested him to leave. He complied, though in some distress, and betook himself to Augustine, whence he revenged liimself by writing abusive letters about the Scotchman. Epp. 58-60 are e\idently about the same date as Ep. 6t.
The identity of Grey has not been determined. He was clearly of good family, but as he cannot be traced in the pedigrees of the hou.-.e of Grey, the oViscure allusion in 11. 3, 4 pos-sibly indicate» that he was a bastard. His friendsbip with Erasmus was not interrupted by the present disturbance but lasted throughout his life. He was perhaps in London in 151 1 Ep. aai fin.). In 1516 he was living in Paris, having by that time married, and was in dose friendship with Peter Viterius (Ep. 66,. At the same time he seems to have had some connexion with Cambridge (LB. App. 263 and a8o). In 1518 he visited Erasmus at Louvain and obtained from him an introduction to More, to help him in an attempt to recover some landed property in England, which was then in Colet's hauds rLB. App. 311). In Oct. 1525 he was staving at Basic with Erasmus (Lond. xviii. 11 ; LB. 7901. Lond. xxx. 16, LB. 576" is perhaps a note written at the conclusion of this visit. Erasmus' letter to the nuns of Denny, first printed in 1528, was written at Grey's request.
The guardian is variously described as ' semi-Scotus ' (Ep. 61. 192; and ' Scoto- rum Scotissimus ' (Siberch's edit. of De Conscrib. EjAst. f". 66 . He was a man of
5. Manifestissimum H. 7. M.cccc.xc\^I N" : m.d.xcvu add. B.
I. accensos] Liv. 8. 8. 8, and Varr. Vegetiuml De Re Mil. 2. 19. It
Ling. Lat. 5. 82, are the ouly author» appears that Erasmus was using the
quoted by the Thesaurus for this forni edition printed at Utrecht, e. 1473 ; for
of the word in the military sense. the undated Cologne Vegetius (? 1474-
At Louvain it was the name for the 80: Proctor 1126) and the editions of
bedell, whose duty it was to precede Rome (1487') and Bologna (1495)
the Rector, when he walked abroad. rend legio tor electio. The Utrecht edition
Val. Andreas. Fasti Acad. Lovan, p. 29. reads however accensici.
M97] TO THOMAS GREY I75
fifty (1 81) and held some officiai position in Paris aa an agent of the English crown (Ep. 6i. 175 . 6»»^"
ERASMVS THOMAE GREIO S. D, SCRIPSIT IVVENIS. Iampbidem isthuc meae venisscnt literae, adolescens generosis- sime, quo vno ex vniuerso hominum genere nemo viuit mihi charior ; nam si quominus iucundissimus appellali possis fata inuiderunt, at charitatem fortuna neque eripuit neque poterit eripere. Pridem, inquam, tibi scripsissem, quod et ego prò mea in te beneuolentia 5 maxime cupiebam, et te prò mutuo in me amore maiorem in modum expectare sciebam ; sed veritus sum ne vulnus acerbissimum, quod recens accepissem, adhuc crudum exagitarem : quod tantum aberat vt vllam omnino tractationem admitteret, vt nunc quoque leni admonitu recrudescere sentiam. En dolor iustissimus vberes mihi ro lachrymas excutit, iam cicatricem duxisse vulnus sperabam. Nulla est intolerabilior contumelia quam quae prò benefactis rependitur. Vtinam liceat tantum e Letheo haurire amne, vt totus ille senex cum suis iniuriis meis officiis animo efifluat ; cuius quidem memoria quotiens mentem subit, totiens non solum irascor veruni multo 15 magis admiror, tantum veneni, tantum inuidentiae, tantum per- fìdiae, tantum impietatis humano pectori insitum esse. Ita me deus amet, cum hominis animum sceleratissinium contemplor, videntur mihi poetae, homines alioquin in describendis hominum ingeniis tum acuti tum eloquentes, huiusmodi virus aut non vidisse 20 aut dicendo assequi non potuisse. Quem enim lenonem tam per- fidum, quem militem tam gloriosum, quem senem tam morosum, quod denique portentum tam inuidum, amarulentum, ingratum ausi sunt vnquam fingere, quam hic est senex fucatissimus, qui religio- sulus etiam sibi videtur vitiisque suis splendida nomina fingit ? 2;
Vetabis me dolere. Ego, mi Thoma, rem prò sua atrocitate modestissime fero. At non possunt non dolere incommoda quae praeter expectationem accidunt. Quando ego vnquam prò meo can- dore, prò meis meritis, prò fide, prò amore pene fraterno, ab homine cano vt apparet, nobili vt iactat, religioso vt fingit, tam insignem 30 contumeliam expectare potuissem ? Summam ingratitudinem iudi- cabam ofBcium ofiBcio non reponere. Legeram et hominum esse genus quos tutius esset ofi^endisse quam officiis demeruisse. Non credebam, donec experientia fidem fecit, multo esse periculosius mahs bene facere quam bonis male. Nam quum nebulo ingratis- 35 simus deuinctiorem sese mihi sentirei esse quam vt gratiam referre posset, a literis quas iamdiu misere vexauerat ocium sibi sumit, studiumque omne huc transfert vt suis nephariis machinamentis me perditum eat : quem postquam laboribus confici posse desperat
37. posset F : possit E.
176 LETTERS OF ERASMUS [i497
40 (nam id iam frustra tentauerat), lingua Tartareo veneno imbuta conatur extinguere, et extinxit quantum quidem in ipso fuit. Quod viuo, quod etiam valeo, literis acceptum refero, quae me docuerunt nullis fortunae procellis cedere. Indigne fert homo sceleri natus se parum nocuisse. Parum est isti tanta rabie in me praesentem
45 debacchatum esse, ab animo meo distraxisse me ; et fugientem emi- nus veneno petit, atque mei odio in te, charissimam animae meae partem, saeuit. Saeuit, inquam, eo telo quo inter mortales vnus plurimum potest, maledicentia. O vipere um malum quouis aconito, quauis Cerberi spuma nocentius ! Eiusmodine portentum solem
50 purum aspicere ? istiusmodi monstrima auras haurire, imo inficere vitales ? tale dedecus communem sustinere terram ? Nullimi tana terrificum, tam pestilens, tam execrandum malum i^oetarum ingenia excogitare potuerunt quod monstrum istud non facile ^'incat. Quis enim Cerberus, quae Sphj'nx, quae Chimera, quae Tisiphone, quae
55 lama cum isto malo conferri iure possit quod nobis Gotthia nuper euomuit ? Quis scorpius, quae seps, quis basiliscus venenum habet praesentius ? Venena fere non nisi irritata nocent. Leones bene meritis officium rependunt. Dracones oflBciis mansuescunt. Huic seni summa mea merita rabieni faciunt.
60 Habes animum virulentum. Iam vt solidum ostentum intelligas, si vultum truculentum, si totius coi-poris habitum paulo contemplerò diligentius, nonne tibi videaris omnium sceleruin quasi simulachruni quoddam intueri? Et hic laudanda est naturae prudentia, quae deformem animum digno corpori inclusit. Latent sub superciliorum
65 hispida sylua oculi refugi, toruum semper tuentes. Frons saxea, nec in malis quidem vUa sanguinis verecundi nota ; nares polypimi spirant, setis siluescentibus occupatae. Buccae pendulae, labra liuida, vox erumpit non promitur, tanta est animi impotentia ; la- trare iures cum loquitur ; ceruices intortae, crura curua. Nihil est
70 denique quod natura non aliquo insigni stigmate notauerit. Sic sceleratos ac maleficos inurimus, sic canibus mordacibus nolam appendimus, sic bouem cornupetam feno alligato signamus. Mene huic tiUT)issimo monstro meas literas communicasse, huius causa tantum aetatis, tantum ingenii, tantum operae triuisse ? quae si peris-
75 sent, minus essem miser. Nunc draconis dentes seuisse me video, qui in meam perniciem renascantur. Plus est quam perdere bene- ficium, amicum praestando hostem infestissimum parare ; vbi enim tyrannus mea sit abusus opera, cui gratiam referre neque posset
45. et ow. X 66. nec E : ne H. 69. incurua H. -ic Nnnf F-
Ini;. f:saeuisse£ 7d. i^iunc ^ .
71. nolam] Cf. Avianus, Fab. 7. 8. 72. cornupetam] Vulg. Exod. 21. 29.
1497] TO THOMAS GREY 177
parem ncque vellet vllam, nouum exitii genus homo ad maleficium tantum ingeniosus excogitauit, quo et me cui deuinctum esse non So libet, et te pariter, cui turpiter iuueni puer quinquagenarius inuidet, funditus euerteret. Haeccine est illa, qua ad nauseam omnium gloriari solet, generositas '? Hoc illud totiens iactati generis speci- men? Hic scilicet est animus magnis natalibus dignus? Quis istum vel humano sanguine progenitum credat ? Quis non Vergilia- 85 num illud ilio dignum iudicet ;
duris genuit te cautibus hoirens Caucasus Hircanaeque admorunt vbera tigres ?
Et audet homo mortalium omnium impudentissimus se multa de te, plurima de me meritum jìraedicare, nosque vitro ingratitudinis 90 accusare. Non tot meorum in se officiorum testibus, non suarum in me iniuriarum conscientia mouetur. Audet cum his factis inter homines viuere, modestius facturus, si Timonem ilhim imitatus ex vniuerso hominum coetu in remotissimos fluctus demigraret, ac belua cum beluis aetatem ageret. 95
Sed dolori quanquam iustissimo frenum stringamus. Tametsi in acerbissima contumelia me illud non mediocriter consolatur, quod haec adeo non sit impune ablaturus, vi iam praesentes mihi poenas pendere coeperit, daturus olim grauiores. Quas ? inquis ; nani ille quidem sibi plaudit. Esto. An non tibi abunde satis sup- 100 plicii videtur esse, quod et stultissimus est et inuidentissimus, quod vtroque miserrimus ? An grauius vllum supplicii genus excogitari possit inuidentia? quae ipsa sui carnifex est atque, vt poeta dixit, supplicium suimi. Quare epigrammaticus ille et docte et facete inuidentissimo cuidam nebuloni, nostri vt arbitror senis simillimo, 105 eam ipsam inuidentiam tanquam extremum malorum iiuprecatus : Omnibus, inquit, inuideas. inuide, nemo tibi.
Equidem hominem nondum tam capitaliter odi vt tantum mali velim imprecari. Quanquam ille quidem dignissimus est cui aut hoc aut si quod est deterius eueniat. Nec dubito iamdudum euenisse, 1 io si vere Plautus dignis euenire digna scripsit. Cui enim ille non inuidet misere? qui quod tu diligentius in literis ageres, cuius %'irtuti debebat gratulari, adeo inuidit vt repente in morbum capitalem inci- derit. Quid autem habet ille quod non misericordia potius quam inuidia sit dignum? si misericordiam meretur obstinata malicia. 115 Iam alteras poenas accipe, quas nemo vnquam nocens efifugit. Quas
92. F: iniuriarum testibus conscientia E 91- B : in tam acerbissima E.
110. est add. M. 113. inciderit i: X£ : inciderei Xonrf. 115. mereretur F.
81. puerlCf.i>eCmscr.£pis(.LB.i.463B. 107. Omnibus] Cf. Mart. i. 40. 2.
85. Vergilianum] Aen. 4. 366, 7. m. Plautus] Poen. 5. 4. 100.
178 LETTERS OF ERASMUS [i497
tu furias in ilio tot scelerum conscio pectore saeuire reris? Quae illic stridere verbera, quas intentali faces, quos stimulos impingi ?
Poena autem vehemens et multo saeuior illis, 120 Quas aut Ceditius grauis inuenit aut Rhadamantus.
Recte est et hoc ab aequissimo rerum autore comparatum, quod se indice nemo nocens absoluitur. Hi sunt aeterni cruciatus, quos poetae apud inferos exerceri magno ingenio finxerunt. Quare si aegritudini vindicta mederi potest, iam omni dolore leuatus esse
125 deberem. Verum ego vindictae genus tum honestius tum generosius puto iniuriam negligere. Nam nocentes vitro sua poena sequitur.
Quanquam si me molestiae sensu carere dicam, piane mentiar. Hoc tamen affirmo, me non mea magis contumelia, quae acerbior esse non potest, permoueri quam tuae conditionis miserescere. Me-
130 cum praeclare actum qui tandem e mediis venenis effugerim. Sed o me miserum, qui non totus euolarim, te dulcissima mei portione relieto ! Tene, mi Thoma, isto animo tam ingenuo, isto ingenio tam pudico, tam mansueto, ista indole tam felici rabiosis beluis inseruire? Istancine mentem literis, virtuti, maximis rebus natam
135 deliri senis inuidentia sepeliri? Optimus in pessimum incidisti, iuuenis ingeniosus in senem stupidum, candidus in inuidentissimum, humanissimus in spinosissimum, et iuxta vetus prouerbium, Auri- bus lupum tenes. 0 fata iniqua, o sydera inimica, o superos male propicios ! Macte virtute adolescens ! Quae saga, quae fascinatrix tuae
140 praestanti nocuit indoli? An suas ipsa dotes tibi inuidisse natura credenda est? quae alioquin in te fingendo omnes suas opes effu- disse videtur, ne quid in absoluto opere desyderaretur. Formoso corpori animum felicem inseuerat. Morum gratiam non inamabilem adiecerat. Genus, opes, ingenium contulerat. Breuiterque talem
145 edidit quales antiquitus deorum filios solebant appellare. Et, o miserande iuuenis, qui genius malus, quod fatum te in istud bara- thrum coniecit ? Itane praeclarum istum ingenii florem senex ran- cidus extinguet ? Peribit illa fertilissimi soli spes ? Interibit venae tam diuitis expectatio ? O senilem inuidentiam, qua quid dici aut
i.«;o fingi potest monstrosius? Postquam ipsi, vt dignum illis fuit, in lustris aetatem exegere, tibi et adolescenti et ingenio feliciore et aetate aptiore, quod maturius te ad optimas literas contuleris. misere inuident. Inuident quod tibi feruidus sanguis circum praecordia saliat, cum ipsi nihil nisi plumbum in pectore gestent. Ac quem
155 cessantem incitare debuerant, praecui-rentem remorari moliuntur • ipsi cum sequi nequeant, praecedere conantur.
154. Ac£: Proin £f.
119. Poena] Juv. 13. 196, 7. 137. Auribus] Ter. Phorm. 506.
I497J TO THOMAS GREY 179
Sed heu, quo me doloris abripuit iini>etus ? Multis profecto modis iniurius in te simi, candidissime Thoma, cuius calamitatem, cum mitigare consolando debuerim, vitro etiam querelis meis exaspero. lam haec dolori dederimus, caetera rationi tribuemus. Ego te, 160 suauissime Thoma, te inquam vnum ex multis delegeram, in quo absolutum aliquod artis meae monumentum relinquerem, ad quod iam materiam quam maxime felicem mihi nactus videbar. Sed vtrum te mihi an me tibi fortuna inuidit ? Me forte petiit, tibi certe plus nocuit. Certum est tamen mihi opus e manibus extortum, vel 165 repugnante illa, qua licet persequi. Nam si quam adfert nostra dis- iunctio iacturam, eam scribendi frequentia facile sarciemus. Tu modo fac magno animo pergas, tibi instes, tibi te praeceptorem praestes.
Ad literas tuas venio, quae mihi tam voluptati fuere quam tu mihi charus et fuisti et es et futurus es. Placuerunt verba non 170 torta, non affectata. Placuit sententiarum robm- masculum, et ita placuit vt in dubium venerim, num ea tuo Marte confecisses an auxiliaribus armis adiutus. Quod te mei desyderium ferre grauiter scribis, nihil est, mi anime, quod te afìlictes. Nam si prò tuo in me studio nostram vicem doles, sine causa doles. Ego enim non aliter 175 sum affectus quam si nunc demurn ab inferis emersissem ; hoc vno miser, quod Pirithoum charissimum non vna licuerit educere. Quare si nobis mutuo amore respondes. gratulari tuo Erasmo debes qui vix tandem cathenam durissimam abruperit. Nec tua quidem causa cur tantopere te maceres video. Nam si illud te male habet, quod 180 nostra sis doctrina priuatus, non incommode permutasti praecepto- rem. Recepisti prò defesso integrum, prò parum diligenti diligentis- simum, fortassis et doctiorem ; nam amantiorem non credo. Qui si etiam qualiscunque contigisset, quantulimi erat hoc damni quod mea migratione fecisti ? Iam tum cum tecum essem, maligne me 185 fruebaris et prope carebas. Quid ego te dignum dicere poteram, cum mihi asinus ad lyram assidue adesset ? Denique si quid damni factum, id mutuis literis facile non comi>ensabimus modo, verum- etiam superabimus.
Tu modo ne tibi defueris caueto, nosque sic desyderes, ne de 190 studiorum tuorum contentione quicquam remittas. Equidem me- mini te dicere solitum, simulatque ego vos reliquissem. te omnes ex animo literas deleturum. Cupio te, mi Thoma. vel vna ista in re vanum inueniri ; neque tam religiosus videri velis, vt hic mea causa mentiri pudeat. Omni religione te soluo, et si quod erit .95 piaculum admissum, in caput meum reuoco. Neglige iniuriam, 173- armis E : copiis H. 187. adesset F : esset E. 194. hic arfrf. H.
181. praeceptorem] The new tutor was perhaps Peter Viterius. Cf. Ep. 66,
180 LETTERS OF ERASMUS [i497
contemne senilem morositatem, me quoque si voles ex animo deleto, modo nihil praeter literas cogites. Nullius neque odium neque amor tantum apud te valeat vt a bene ceptis rebus desistere velis. Senis
200 et linguam et animum ita oderis vt ferre velis, imitari nolis. Te tibi propone ; quae tuo genere, quae tua indole, tua mente digna sint curato. Praeceptorem habes tam te dignum quam sene indignum ; eum obserua. Cum Roberto ne ]>ugiiaris ; hominem mihi amicum cupio. Senem si non oderis, modestiae et patientiae videberis
205 meminisse ; sin eiusmodi monstrum vnquam amare poteris, om- nium mortalium leuissimus fueris. Nam si ex animo facies, stultis- simus eris ; sin adulatione, turpissimus assentator. Tam insanum est hostem complecti quam ingratum amicum negligere. Bene vale. Parisiis. AN. M.cccc.xcvii.
59. To A Friend.
Farrago p. 81. (Paris?)
F. p. 244 : HN : Lond. iv. 28 : LB. 48. (July 1497 ?)
[This resembles Ep. 58 in tone. It may have been addressed to Fisher, and sent at the same time.] '
ERASMVS AMICO CVIDAM.
Per tuam humanitatem, N. iucundissime, obsecro vt mihi ignoscas, (juod neque multa neque digna te tibi scripserim. Crede mihi, voluntas ardentissima erat, sed in luctu iocosa scribere perdifficile est. Nondum me collegi, nondimi ad me redii, conor tamen Musis 5 adiutricibus aliquid te dignum tibi dedicare. Veruni ne me interim tantillum laboris tua causa defugisse putares, imperaui, vt potui, animo meo, ac Dionj'siolam nostrani suni imitatus ; quae nonnun- quam, vt scis, cum lachrymis canit ac saltat. Vbi in antiquum animum rediero, nihil a me frustra petes, quod quideni praestare 10 queam. Te prò nostra necessitudine hortor, vt toto animo literis incumbas, nihil dubitans quin bonam partem sis assecuturus. Quas si amabis, me odisse non poteris. Hortor igitur te, non soluni tua causa, verumetiam niea. Bene te valere cupio. Onines tuae familiae lecte valere precor. [m.cccc.xcviii.]
60. To John of Brussels.
Farrago p. -JT. Pans.
F. p. 241 : HN : Lond. iv. 22 : LB. 16. (July) 1497.
[Probably written to announce the breach with bis English pupils (Ep 58) The significance of antiVyuum . . animum, and the reference to the Vicar identifv this John of Brussels with the Canon of Ep. 155 and not with John Mauburn (Ep 52). He was probab y in dependence on the Bishop of Cambray and perhaps omcially connected with the Vicar. Cf. Epp. 153-- 1
58. 199. rebus om. H. 204. cupio F: capio £. 59. 14. M.cccc.xcvm add. B.
1497] TO JOHN OF BRUSSELS 181
ERASMVS D. IOANNI BRVXELLENSI S. D.
Ego vero quodnam ad te scrihendi initium capiam prorsus haereo, nec quem incusem scio ; quorundamne hominum, quos tu plus satis nosti, perfidiam, an Antoniae ineptam argutiam, an meam potius credulitatem ? Sed tota hac de re mutire satius. Hoc vnum dicam, me prò meo officio summam inuidiam vndique contraxisse. Itaque 5 ex illis aedibus Erasmus exulat ; alii regnant, inuita quidem, vt suspicor, Antonia. Sed haec coram melius. Interim fac antiquum istum animum in nos obtineas. Omnes quibuscum isthic viximus, nominatim meis verbis salutabis diligenter ; seorsum autem D. Vicario me etiam atque etiam commendabis. Bene vale, nosque io mutuo dilige. Luteciae. Anno m. ecce, xcvii.
61. Fon Henry Northoff to Christi.^n.
Farrago p. 85. Paris.
F. p. 247 : HN: Lond. iv. 35 : LB. 32. (August 1497)
[The month-date is shown approximatelj- in the second paragraph nf the Iettar. The year-date is obtained thus: the quarrel with the Scotch guardian occurred before Erasmus went to England in the spring of 1499 ;Ep. 88. 48) : in 1496 Erasmus had not yet begun tu take piipils (Ep. 48) : in 1498 he did not return from Brussels till July at the earliest, and there is therefore hardly timo for him to bave taken up with the English pupils, aud bave left them before i August.]
HENRICVS CHRISTIANO FRATRI S.D. ERASMVS AVTOR
EST EPISTOLAF.
QviD hic agatur scire cupis, suauissime Christiane ? Somniamus.
Quidnam, inquis? Id quod amamus. literas, quibus nobis nihil est
in vita dulcius, ac secundum eas Christianum, dilectam animae
nostrae partem. An tu te a nobis abesse credis ? Nihil minus.
Nulla dies sine te, nox mihi nulla fluit. e
Soli sumus, Cbristianum cogitamus ; cum amicis de te garrimus, et quidem perlibenter. Dormimus, te somniamus ; nullum hic prandium, nulla coena sine te agitur. Conuiuaris nobiscum, studes nobiscum, dormis nobiscum. Quid quaeris ? En, Christiane, frater hac vita non paulo mihi iucundior, quantum camporum. quantum montium, quan- io tum vrbium, quantum fluminum me teque dirimit ? At corpora distrahi possunt, animi diuelli nullo pacto possunt ; ita vt som- nus, qui coniunctos interdum consueuit disiungere, nos disiunctos copulet ; siue hoc re ipsa fieri credendum est, vt coi-poribus somno merti occupatis animi interim furtim tanquam e vinculis euolare 15 _^ 61. 3. in aid. F.
60. 3. Antoniae] See Ep. 55. Middelburg (Ep. 153 , who was Vicar
7. antiquum . . animum] Cf. Ep. 153. General of the Bp. of Cambray.
9. D. Vicario] Jacobus Anthonii of 61. 5. Nulla dies] Cf. Ov. TÌ. 3 3 18
Ifi2 LETTERS OF ERASMUS [i497
gaudeant, immensoque spacio perniciter exacto suos amores inuisant : siue mens humana, quoniam ignea est miraeque agilitatis, simul atqiie omnia corporis organa soninolenti illi vapores occupauerint, illa interim ocii impatiens crassis illis nebulis obluctatur, et vel 20 ipsa sibi fixas illic imagines renouat, vel ex diuersis vaporum discur- sibus diuersas sibi rerum facies depingit : siue. vt poetae narrant, rex quidam placidissimus ac deus humani generis amantissimus quem somnum vocant, vbi artus sensusque mortalium diutinis operis fatigatos aspersit succo Letheo, suique oblitos dulci quiete 25 reficit, Morpheum quendam fingendarum formarum mirificum artifìcem in terras emittit, qui leui volatu nunc in huius nunc illius cubiculum illapsus notas vnicuique imagines repraesentat : siue ex vlmo illa ingenti huiusmodi visa, geminis portis ad nos euolant. Quod si non omnia mentiuntur poetae. cornea porta venisse non dubitem
30 quod nuper mihi accidit somnium, longe omnium iucundissimum ; quod me quidem ordine narrare non pigebit. modo tibi audire non sit molestum.
Calendis Augusti, qui quidem mihi dies omnium multo candidissi- mus effulsit. cura hilare, suauiter, prorsusque laute coenauissemus —
35 Quinam et quot. rogabis ? Tres animae, quibus nihil vnquam terra tubt sanctius candidiusque, Erasmus nunc piane noster. Augustinus communis quidem omnium amicus, tum tibi peculiariter deditus, ego tertius ; tu non omnino aberas. Bellissimi prorsus homunculi, tum tempus aptum. locus lectus. apparatus non neglectus. Quoties ibi
40 salutatus Christianus ? quoties nominatus ? quoties desyderatus ? Num quem dextrae auris tinnitum sensistl Christiane ? Post mensas secundas prodeambulatum est. et quidem illic vbi se semel atque iterum tecum spatiatum narrabat Erasmus, cum mellitis sermonibus ebrii inter vineta reptantes oberraretis. tum cum te
45 facundis illis suis hortatibus a sordidissimis curis auocaret totumque in literarum amorem raperet. Agnoscisne locum. Christiane ? Ibi nos Erasmus literatis fabulis multo quidem lautius pauit quam coena. Adeo multa repetebat antiqua tanto orationis lepore, vt me quidem codesti quadam voluptate afflauerit. Domum reuersi, in
50 multam noctem de te sermonem traximus. Itum est vix demmn dormitum, me quidem partim ex coena et potatiuncula largìore, partim ex deambulandi labore (nam pigritiam meam satis nosti) somnus altior oppressit. Ibi vero, quod ait Claudianus. Omnia quae sensu voluuntur . . diurno
55 Pectore sopito reddidit amica quies.
26. lenii?. 27. siue F: sicut £.
28. vlmo] Cf. Verg. Ar^i. 6. 283. 38. Bellissimi] Varrò ap. Geli 13 11
geminis portisj Cf. ibid. 893 5. 53. ClandianuslnQms.Honor.Praf/.i,^.
1497] FOR HENRY NORTHOFF TO CHRISTIAN 183
lam iisdem in vinetis deambulabam omne spacium remetiens, eed solus ; omnia veris simillima. Subibat animum multa de te cogi- tatio ; desyderabam veterem illam consuetudinem nostrani. Venie- bat in mentem tuus ille animus plusquam fraternus.
lam sollicitus eram quid ageres, quid valeres, satin' saluae res ; 60 quod complusculis mensibus nihil a te nunciaretur. Et ecce de improuiso fis obuius, tanquam ociose deambulans, vultu quidem nitido et cute bene curata. lam hoc primum faustae tuae valetudinis omen accipio, mi Christiane. Ita te totum Morpheus ille effinxerat, vt ne tu quidem ipse tui tam sis similis quam imago illa. Ac me 65 quidem conspecto familiarius tuo quodam more visus es subridere. Alterum id mihi est omen te recte valere. Deinde gestientes accur- rimus vtrique, consalutamus. Ibi ego fusis prae gaudio lachrymis ' Tene ' inquam ' teneo, mea voluptas. mi frater animo maxime desyderate meo ? Quid fit ? Quis te nobis vel deus vel casus obtulit ? 70 Vigilansne te video an imagine fallaci deludor?' Tum tu: 'Ego quidem, o animae dimidium meae, caetera perbelle valui ; sed quod iucundissimo tuo conuictu carerem, plusquam dimidiatus mihi viuere videbar, meliore animae meae portione distracta.' At ego ' Neutiquam tibi concedam ' inquam ' vt tu mei, quam ego tui 75 desyderium tulerim, impatientius tuleris. Sed age doce, quidnam repente accidit quod tam immensum iter remensus Parrhisios repetere volueris ? Nam vt plurimum a nobis desyderabaris, ita nihil minus quam tuum conspectum sperabamus.' ' Audies ' inquiebas ; ' neque enim me pudebit vt res habet fateri. cq
'Vbi ad illa Mercurialia mea negocia redissem, mirum est dictu quam mihi coeperim displicere, tibi inuidere, mihi irasci, quod san- ctissimo Musarum contubernio relieto ad prophanas illas curas reuertissem. Mene sic desipuisse, vt vllum lucrum tanti habuerim, cui sanctissima studia posthaberem ? Tum quidem mellita illa 85 Erasmi oratio animo obuersabatur, qua me bis ipsis in vineis tan- quam in alium hominem transformabat, multa in huius quaestus sordes et incommoda disserens, cum bonas literas ita cum omni genere rerum conferebat, vt cum nullis omnino conferendas osten- deret : solas illas esse proprias hominis opes, neque dari a fortuna 90 neque eripi posse ; vsu augeri, non minui : meliores fieri, non deteri ; non senescere cum forma et viribus corporis ; non contingere ignauis, vt honores ; non auocare hominem a virtute, sed instruere ; eas solas tranquillare animum nostrum, semper parata esse praesidia : demum sine bis ne homines quidem nos esse. Sed quid ego perstringo quae 95 ille vix duabus horis perorauit? His ego inflammatus. Itane fiet, inquam? Henricus literarum tanto melioribus mercibus ditatur, et ego prophanis immersus negociis bene coepta turpiter relinquam?
184 LETTERS OF ERASMUS [i497
Quid multa? Victus inuidia abrupi me, et omnibus relictis huc
loo aduolaui, ne diutius essem a vestro contubernio alienus. Nunc tuae facilitatis erit transfugam in vestra castra recipere, posthac certuni militem futurum.'
Tum ego nimio miratus opere ' Per Deum immortalem,' inquam * quid narras ? Itane inuidia tua te nobis restituii, imo te tibi ?
105 O faustam felicemque inuidiam ! Verum si nunc te quam sis fortunatus doceam, credo tibiipsi incipies inuidere.' Hic tu, 'Quia tu igitur festinas istud exponere ? Quid obticuisti ? ' At ego ' Vix tandem,' inquam 'o mi Christiane; curae leues loquuntur, ingentes stupent. Quicquid est in coelo syderum, quicquid deorum, omnia
I IO me, tuum Henricum, benigno vultu respiciunt. Prorsus deorum vitam adepti sumus, si modo bono hoc perpetuo liceat frui.' Ibi tu raagis accensus audiendi cupiditate, ' Gratulor, ita me Musae ament, frater. Verum, vt vere tibi possim gratulari, quaeso rem paucis expedias.' Atque ego 'Summum ' inquam ' bonum, si quod est in
115 hac vita summum bonum, superum numine mihi contingit ; quod ne optare quidem vnquam sum ausus. lam diuinas, opinor, quid ego sim assequutus. Quid enim vel magis ex voto vel ex vsu potuit obtingere quam praeceptor tum eruditus tum amicus? Habeo omnium tum eruditissimum tum amicissimum ; Erasmum, inquam,
1 30 illum diu misere petitum : deinde habeo possideoque solus, potior proprio, fruor assidue, totus toto noctes diesque. Quid quaeris ? Heliconem ipsum intra cubiculi mei parietes teneo. Quid est in Musarum choro viuere, si hoc non est? Omnia apud nos tum seria tum ludicra, ocia negocia literis condiuntiu-. Inter prandendum de
125 literis garritur, coenae literariis condimentis lautae sunt. Inter deambulandum de literis nugamur, ne leuiores quidem lusus nostri a literis sunt alieni ; de literis confabulantes somnus opprimit ; dormientium literata sunt somnia, experrecti a literis diem auspica- mur. Ludere mihi videor, non studere, et tamen nunc demum
130 studere me sentio.
' Verum ne solitudinem nostrani contemnas, multi cotidie nobiscum pransitant ac coenitant, quanquam ipsi satis multi sumus qui Gratiarum numerum repraesentemus ; verum ita libet quotidie adhibere compotores varios. Quos, inquies? Ne tu istos cogites,
135 qui calices exiccant ; veteres illos amicos nostros nosti commodissi- mos, qui sumptum non adferunt, voluptatem adducunt. De probatis autoribus loquor. Conuiuium inituri, quem, inquimus, potissimum ad conuiuium vocabimus? Quid si adhibeatur Macrobius ? Adhi- beatur ; sed bellaria sua, non somnium adferat. Aut certe vocetur
iJo.meom.F. 115. F: numen i;. contigit ff. 138. vocabimus i;i\r»:
inuocabimus A" ^ 139. F : somnum E.
1497] FOK HENKY NOKTHOFF TO CHEISTIAN 185
Aulus Gellius, Macrobio lautior hospes, qui multani etiam in noctem 140 nos siiis candidissimis illis Noctibus detineat. Quid si Apuleium citemus, philosophum quidem iUum sed fronte neutiquani tetrica? Si poetas malumus, veniat Catullus aut Martialis ; aut si recentiores iuuat audire, vocetur Campanus, homo lepori iocisque natus. Accumbat Politianus, politissimi vir ingenii. Tetricos illos in com- 145 potationem non adhibemus sed in colloquium. An quicquam tu credis vel conuiuiis nostris esse lautius vel conuiuis commodius? Nani alios quidem conuiuas non sumptu solum nostro verum etiana sollicitudine necesse est accipere. Hi coenam ex tristi hilarem, ex tenui opiperam, ex parum condita conditissimam efficiunt. Et tan- 150 tum abest vt nostro damno veniant, vt sumptibus aliquid etiam detrahant, lauticiis addant. Adde commoditatem atque ^Tbanitatem. Vocati non grauantur, iussi venire praesto sunt, inuocati sese non ingei-unt, neminem mordent, nemini obtrectant, iniussi tacent, iussi loquuntur, vt volumus, quae volumus, quoad volumus, quantum 155 volumus. Nihil eorum quae liberius inter vina solent efifotiri, sub dium rapiunt; suos animos candide communicant, nostra arcana summa cum fide continent. Quum loquuntur, nihil barbarum, nihil insulsum, niliil ineruditum efferunt. Aliquid narrant, aut quod antiquitate delectet, aut quod liouitate placeat, aut elegantia sit 160 politum, aut vtilitate commendetm-. Haec tanta bona quum mihi ne speranti quidem contigerint, quid ? num tibi videor satis fortuna- tus ? '
Hic tu ' Videris ' inquiebas ' omnino vel ipsa fortuna fortunatior. Heni-ice. Verum quis tam propicius deus, frater, te tanto beauit 165 hospite?" 'Longa est' inquam '0 Christiane, iniuria, longae ambages. Vereor autem vt hic solidus ad narrandum dies suppetat, sed tamen accingar rem in panca conferre. Nostine senium quoddam nomine N. ? ' Tu vero vocabuli inusitata barbarie ofifensus, quimi exclamasses cuius daemonis id nomen esset, 'Desine,' inquam 'vox haec tibi 170 parum barbara videatur, si hominis barbariem omni barbarie bar- barioris vel ex parte cognosceres. Hic cum raiuersam aetatem suam omni scelerum genere strennue exercuisset, ita vt iam nullum neque latronem neque impostorem metueret ;— quibus artibus ad id magistratus ascenderat, vt Parisiis regis sui nomine proditoris parti- 175 bus fungeretm-, quod huic muneri nemo sit admodum idoneus qui
156. F: effuturi E : effutire i: corrig. 167. F corrig. : dies non suppetat i'.
1 70. muneri E : numero N.
ihofot'lSèadvw'r'^'""" r'^'^'ji (?«'^e,i495),andhislettershavebeen
ni? to Fin xr ^,^H T\ "''^^ "'^""'^ ^y J- Burchard Mencke ( Leipzig,
poet to Piub II and rose to be Bp. 1707). See Creighton, li, pp 406 7
ofCotrone, 1462, and of Teramo, 1463. Voigt, and NBG ^'
ALLEK
186 LETTERS OF EEASMUS [i497
non idem proditor sit maximus ; — et quanquam nullius facinoris ille rudis esset, hanc tamen laudem sibi proprie vindicabat, vt huius appellationis antonomasiam quandam sibi deberi putaret.' Tiun tu
180 subhaesitans 'Atqui' inquiebas 'portentum istud nescio an viderim.' ' Foi-tunatus ' inqiiam ' tu, Christiane, si non visurus es. Nani ego quamuis furiani quani hoc ostentum malim aspicere. Vt autem paucissimis tibi hominis effigiem repraesentem ; quicquid vnquam tetrum, horridum, monstrosum, distortum, foedum, in omnium
185 hominum coi-poribus vidisse meministi, in vnum simulachrum com- pinge, et habes ipsius senis ipsissimam imagineni. Neque enini aliquid habet monstri, sed totus ex meris monstris constat ; vt sicut in Pandoram illam poeticam omnium deorum omnia munera collata fuisse ferunt, ita in hunc omnium monstrorum monstra conflata
190 compareant. Quem si aspiceres, neque hominem, neque pecudem, sed ipsam Erinnym esse diceres. Et ne te longius traham, is est Semiscotus Erasmi nostri carnifex. Huic cum in mentem venisset vexare literas, longum narratu fuerit, quibus artibus homo fucatissimus simplicem et candidum j^ellexerit.'
'95 Tum tu me veniam praefatus, interpellans 'At quinam ' inquiebas ' stipiti isti veniebat in mentem vt de literis cogitaret ? Quid enim homini, qui non modo consenuisset, verunietiam in omni \'itionmi coeno consenuisset, praeterea plumbeis praecordiis, mente iam furiata, cum literis ? ' ' Id prorsus ' inquam ' quod asino cum IjTa, gracule
200 cum fidibus, boni cum palaestra, camelo cum histrionica, aut paulo etiam minus. Nani procliuius ego puto vel e sue philosophum facere quam ex ilio literatum hominem, qui ne figuram quidem hominis habet, mentem vero furiarum. Sed stultimi est rogare quid homini furioso in mentem venerit. Si quid sensit, nihil aliud illi in mentem
205 venisse puto, nisi U literas diuexaret, et literatis hominibus, quorum ocio monstrum inuidentissimum inuidebat, negocium facesseret.' 'O miseras' inquiebas 'literas nostras, vbi a talibus prodigiis vel nominari coeperint. ' ' Hoc tum ' inquam ' demum sentires, Christiane, si asinum illuni ad lyram conspexisses. Sedebat homo canus, rugosus,
210 salina in hirtam barbam defluente, per supercilia syluosa doctorem oculis illis beluinis aspiciens, capite tremulo, labris liuentibus, denti- bus rubiginosis ; ex spurcissimis illis faucibus tartareum virus efflabat. Et quo magis mireris, in animo sibi esse dicebat sacris initiari. Nonne tibi fabula videtuv agi. qua %'ulgo cacodaemonem inducunt qui
215 in morbo monachum se fieri velie fingit? Et Erasmo quidem nostro
caiiis suis ac lachrj'mis, quas meretricum more in promptu habet,
177. maximus, quanquam fl. i8j. xt om. F. 205. ELB : diuexirit Land.
209. Sedebat] Cf. De Conscrib. Epist. by Murray for the English rhyme on
LB. 1. 463 n) m exprobraHo. this subject is 1710 Bailey Dici
214. fabula] The earliest date given Brit., quotes also a late Latin couplet.
1497] FOR HENRY NORTHOFF TO CHRISTIAN 187
fidem fecit, et quidem facile ; nimirum honiini simplicissimo, et qui ne esse quidem huiusmodi in orbe portenta potuerit suspicari. Docuit hominem aliquot menses, ignarus se colubnim sinu fouere. At non possunt perpetuo latere venena. Eruperunt tandem Ulae furiae quas 220 ille pectore claudebat. Erasmus tum demum intelligens se tantum officiorum ingratissimo nebuloni collocasse, repente hominem cum sua mente reHquit. Ego qui uudtum diuque illius consuetudinem ambieram, visus potissimum dignus ad quem sese reciperet. Miser ille tantum suae pecuniae confidit. ^■t nihil minus metuat quam ne 225 Erasmum reuocare nequeat. Reliqua familia quanta est, senis moro- sissimi caput diris deuouet, lachiymis reposcunt Erasmum. SolUcitat Robertus, vir pecuniosissimus, promissis. Thomas, adolescens genero- sissimus, blanditiis oppugnai. Pater materque familias reuocant, ancHlulae domesticae puerique prò se quisque vt remigret orant ; adeo ^.^o tum maximos tum minimos mirabili quadam morum suauitate sibi deuinxerat. lam snicernium facti poenitet, sed pudet hominem fortem et constantem repente a sua rabie resipiscere. Furit, et viuit non suae modo familiae, non solum vniuerso mortalium generi, sed sibi quoque ipsi inuisus. Erasmus his rebus omnibus non magis 235 permouetur quam si dura silex aut stet Marpesia cautes ; nostrae familiae sese adscripsit.'
Hic tu hominis prodigiosam ingratitudinem admiratus, ' 0 miserum ' inquiebas 'Erasmum, qui in illam furiam inciderit, et o pestilentem illuni senem, in extremas Indiae soHtudines deportandum ! ' "At 240 imo,' inquam 'Christiane, ego hominis furori maximas habeo gratias. qui nisi Erasmmn exti-usisset, ego beatus non essem. Et iUe se hoc modo consolari solet, quod propicio etiani Deo in iUud daemouimn se dicat incidisse, vt esset a quo patientiam disceret, quemadmodum Xantippe olim Socratem exercuisse dicitur. Ita nostrum vtrique 245 tehciter euenit haec comoedia. Quare te decet, Christiane, fratri tuo plaudere.' Tum tu "Ego vero' inquiebas 'tantam animo gi-atula- tionem concipio, quantam exprimere omnino nequeam. Quod si par esset affectui dicendi facultas, gratularer tibi. o frater, oratione tam magnifica, tam copiosa, vt Cicero ipse nunquam sit vsus neque 250 copiosiore neque magnificentiore. Sed balbutiem meam nosti. Quin hmc recta domum tendimus, Erasmum xt salutemus?' ' Recte mones,' inquam ' equidem nihil prius faciundum censeo.'
Hic dum ego tibi laeuum latus claudere conor, tuque vicissini mihi smistnim praehensitas, in hoc mutuo vrbanitatis certamine somno 255 solutus, Chnstianum meum perdidi. Erasmus, qui mecum communi
^34. solum add. F. 235. -E : Erasmus qui hi., scr^psit LB. in addend^s,
241. maximam . . gratiam H.
236. quam si] Verg. Aen. 6. 471. O 2
188 LETTEES OF ERASMUS [i497
in lecto cubabat, vbi me commotiorem sensit, quid habeam rogai. Narro rem ordine. Ille accito puero literis mandai, vi piane inielli- geres ne somnia quidem nosira iibi celanda esse. Bene vale. 260 Parisiis. Anno [m. ecce, xcviii.]
62. To ROBEKT FlSHER. Farrago p. 252. Pana.
F. p. 374: HN: Lond. ix. io: LB. 38. <A.ugust 1497?)
[The concluding lines perhaps refer to an illness of the mind rather than the body. I therefore place the letter not long after the rupture mentioned in Ep. 58.
Robert Fisher was a kinsman of John Fisher, Bishop of Rochester, and was both lawyer and churchman. After staying a while in Paris he went to Italy in the spring of 1498 lEp. 72), and obtained there the degree of LL.D. before 1502, when he was ' Doctor Fysher, the kyng's solicitor at Rome ' (Brewer, iv. 5465). On IO May 1507 he supplicated for incorporation at Oxford as ' doctor transmarinus.' He received from the King the living of Chedzoy near Bridgwater on 18 Dee. 1508 ; and a canonry at Windsor, which he vacated by death before 17 Feb. 1511, when bis successor, Wolsey, was appointed (Brewer, i. 1506). Erasmus' De Conscrib. Epist. (Ep. 71) was written fi>r him, and also perhaps the Paraphrase on Valla's ElegaiUiae (p. 108). In each connexiou Erasmus writes of him in later life with little regard.]
EKASMVS SVO ROBERTO PISCATORI.
Vide quam sii auidum ei quemlum foeminarum genus. Nudius- teriius puer meus ab hospiie nosira veieri plurimum rettulit que- relarum. De nostrum vtroque nescio quid maritus miu'murabai. Maier, ne Normana piane non esset, querebatur se prò laboribus quos 5 mea causa cepissei, nihil graiiae recepisse. Filia ie pennaligne soluisse aiebat, ei pristinae iuae consuetudinis obliiimi fuisse. Ego decuplo beneficium emo ; redimo enim cumulaiissima mercede officium, ei nihilominus beneficium debeo. Hos muliertun mores cum mecimi reputo, ium gaudeo me in hoc vitae genus incidisse : si IO casii, feliciier ; sin iudicio, sapienter.
Habes ieiunam episiolam, argumentum milii ieiuna illa mulier ministrauit. Tu si bona valetudine fueris, gaudemus : nos optamus quidem, imo iam speramus ; coepit enim morbus paulatim remitti.
Lutetiae. [mccccxcviii.]
63. To Thomas Grey.
Farrago p. 253. Paris.
F. p. 374: HN: Lond. ix. 12: LB. 21. (August) 1497.
[After the ruptm-e. I place it after Epp. 58-62, beeause Erasmus is les» dejected.]
ERASMVS THOMAE SVO S. D.
Tametsi essem occupatior, suauissime Thoma, tamen vi inielligeres. quoties ad te scribendum erit, nullam prorsus excusaiionem me mihi
61. 258. literis rem ordine mandat H. 62. 4. ne F : ni E. 14. Lutetiae
Mccccxcvm iV' : Lutetiae m.d.xcviii udd. II.
M97j TO THOMAS GEEY 189
permissurum esse, vel intei-pellantibus negociis tecum per literas loqui libuit. Caue posthac a me expectes, vt in singulis epistolis vel meam in te beneuolentiam testificer, vel ingenium tuum praedicem. 5 Semel hoc tibi persuasimi velini, tuo iato in me animo tam propenso, tam candido, tam modesto, tam ardenti, tam amico non esse mihi neque charius quicquam ncque iucundius ; meque piane sic affectum esse, vt tam dulce bonum nolim vel cum vniuersis Arabum opibus commutare. Porro de meo vicissim in te amore hoc perinde vt io Apollinis oraculum accipias velini, dum tu et virtutem et bonas literas (id quod facis) amplecti perges, nulla consuetudinis intermissio, nullus casus hunc in te animuni mutabit. Solidus enini amor a virtiite profectus tam finem nescit quam \'irtus ipsa. Etenim quos cupiditas amicos facit, necesse est vt idem amoris lucrique sit finis. 15 Quos vero voluptas ad amandum allicit, ibi fìnem amandi faciunt, vbi satietas subierit. Qui denique puerili impetu animonnii sese beneuolentia prosequuntur, pari leuitate ab amicitia desciscunt qua accesserant. Nostra necessitudo longe melioribus initiis profecta non paulo solidioribus columnis innititur, quippe quos non commodi 20 ratio, non voluptas, non iuuenilis afi^ctus, sed honestus literarum et communium studiorum amor copulauit. Est enim inter bonos studiososque viros vel publica quaedam sed constantissima neces- situdo, e siniilium rerum admiratione conflata. Et quoniam virtntis studium nec satietatem nouit nec casibus fortuitis subiacet, non potest 25 honorum beneuolentia non esse perpetua.
Hoc igitur amoris genere cum simus iuncti, vereri non debes ne quid in nostram amicitiam incidat, qualia vulgaribus amicis multa passim euenii-e videmus. Quanto tu innocentiae et literarum eris amantior, tanto mihi charior es futurus. Equidem abunde magnum 30 amoris in te mei fructum tulLsse ^àdebor, si praeclaram virtutis indolem, quam in te prinius animaduerti, mea opera ad frugem peruenisse videro. Ad quod \t manibus pedibusque enitaris, te," mi Thoma, etiam atque etiam hortor. Id facies, si optimos quosque autores tibi legendos propones, lasciuos et obscoenos non secus ac 35 pestem quandam fugem, praeseriim ista adhuc aetate, quae sua sponte lubrica, non tam ad recta capienda propensa quam ad ne- quitiam procliuis est. Quorsum autem attinet istos cum morum detrimento legere, cum neutiquam desint qui doctrina non paulo plus prosint, obscoenitate nihil noceant? In quorum numero 40 Vergilium in primis leges, Lucanum, Ciceronem, Lactantium, Hierony- mmn, Salustium, Titum Liuium.
7. non F : nihil E. 12. F : consuetudine intermissa E. 21. iuuenilis
<^. F. literarum et F: literarumque E. 22. communium studiorum
H : communis quidam E. 25. satietatem E N^ : sanitatem S' ^
190 LETTEES OF ERASMUS [i497
Inuitus fìnem facio, ita mihi videor duna haec scribo iuciuide
tecum fabulari. Et vide, quaeso, quantulum id sit quod de nostra
46 familiaritate corporum disiunctio detraxit. Animo te \adeo, literis
coUoquor, fortasse etiam iucundius quam lingua. Quare gaude ac
vale.
Ne literarum nouuin colorem diutius mireris, amantium sanguine scriptas esse noueris. Atramenti penuria mori succo scripsimus. 50 Parisiis. Anno m. ecce, xcvii.
64. To Thomas Gpj-.y.
FaiTago p. 169. Paris.
F. p. 311 : HN: Lond. vi. 39: LB. 05. (August 1497.)
[Evidently written in the inturchange of lettera after the rupture ; and subsequent to Ep. 63 in which the consuehuìo is stili unbroken. The com- parison of Epimenides and the Seotists is found in the Colloquiorum Fonnulae, and was plainly suggeated to Augustine by this letter, cf. Ep. 130. 92 n.
Erasmus' attendance at these lectures, which he so greatly derides, probably shows that he was discharging some formality required for the degree of Bachelor in Theology, which he must have obtained about this time, as the first step towards the Doctor's degree for the sake of which he had come to Paris, Ep. 48. The course was evidently completed before 1498 (Ep. 75. 14 ; see also Epp. 92. 7 and 129. 57) and probably at this time.]
ERASMVS EOTERODAMVS GENEROSO IVTENI THOMAE GREIO SVO.
SCRIPSIT IVVENIS.
Salve, candidissime Thoma. Quod pristinam scribendi consuetu- dinem dies iam aliquot intermisi, niliil est quod metuas. Vt vere
Res est soUiciti piena timoris amor.
In amore nihil refrixi. Quid igitur? inquies. Scribere dedidici.
5 Quid accidit, quid factum est, vt Erasmus calamum amiserit ? Rem oppido quam prodigiosam audies, sed \reram. Ego ille vetus theologus nuper Scotista esse coepi ; quam rem vt superi bene vertant, tu quoque debes apprecari, si mihi faues. Conterranei tui somniis (nam Scotum, vt olim fuit Homerus, a diuersis regionibus
IO certatim adoptatum Angli potissimum sibi vindicant) adeo sumus immersi, vt vix ad Stentoris vocem videamur experrecturi Itane, inquies, dormiens ista scribis ? o-iya /3é/3y]\€, tu somnimi theologicum haudquaquam sapis. Nos dormientes non modo scribimus. verum et scortamur et inebriamur et (TVKO(tiavTovfj.ev. Multa fieri re ipsa
15 comperio, quae inexpertis nulla ratione persuaderi queant. Ego olim Epimenidis somnum plusquam fabulam esse putaui ; nunc nihil miror, quippe shnilem expertus. Hic tu, sat scio, dicturus
64. Trr. gekekoso fweni om. H. scripsit iwenis add. F. 13 Multi
. . . scribunt . . . scortantur . . . inebriantur . . . avKo<pa.vTovaiv F. 17. simile F.
64. 3. Res] Ovid. Ber. i. 12.
M97] TO THOMAS GREY 191
es, 'Quas, malum, miLi fabulas nairas?- Quanquam prophanus es et a aacris theologiae adytis procul arcendus, tamen vide quantum te amem, cui rem tam arcanam aperiam. .o
Olim Epimenides quispiam fuit, is qui scripsit Cretenses omnes mendaces, ipse Cretensis, neque quicquam tamen interim mentiens. Nec satis erat ad multam vsque senectutem vixisse, quin et extincti pellis post multum tempus reperta est, literaruni formulis notata. Eam quidam affirmant et hodiemis temporibus adseruari 25 Luteciae in sacrosancto theologiae Scotisticae tempio Sorbona, nec in minori haberi precio quam olim fuerit apud Cretenses diphthera aut apud Romanos libri Sibyllini : siquidem ab hac oracula petere dicuntur. sicubi destituimtur syllogismis. Nec fas obtueri, nisi qui quindecim annos totos M. N. tituhim gesserit. Si quis' alius 30 ausit oculos prophanos intendere, continuo fit talpa caecior. Quod narro non esse naenias, vel antiquissimum Graecorum prouerbium arguit, TÒ èTTi/AcviStoi' ^épfui, quo rem abstrusam neque vxilgo proferendam signifìcabant. Quin et libros aedidit theologicos ; nam theologiae professione potissimum fuit insignis, etiamsi vates idem habitus 35 est et poeta. In bis eiusmodi syllogismorum nodos nexuit, vt nec ipse vnquam quiuerit dissoluere ; ea mysteria congessit, quae nunquam ipse fuerit intellecturus, nisi vates fuisset.
Is fertur aliquando prodeambulandi grafia vrbem egressus, quod domi nihil non displiceret. Tandem specum quendam longissimo 40 recessu subiit, siue frigus captans, iam aestu laborans, siue quietem quaerens, labore fatigatus ; siue quod qui a via aberrasset (nam aberrant et theologi) metueret ne nox in agris deprehensum feris obiiceret ; siue quod vero proximum est, locum captans ad cogi- tandum idoneum. Illic vngues arrodenti multaque comminiscenti 45 de iustantibus, de quidditatibus, de formalitatibus, somnus obrepsit. Non crediturus es, scio, si dixero non fuisse experrectum ante vesperam postridianam, cum diutius dormiant etiam temulenti. Imo somnus ille theologicus productus est, vt constanter femnt autores, ad annum vsque quadragesimumseptimum ; et hoc negant 50 vacare mysterio, quod nec citius nec serius dormire desierit. 0 hominem mortuum, inquies. Imo mihi praeclare videtur actum
42- qui a E : quia H.
26. Sorbonal A college founded with the nationalization of the Church Uinlì <t f f ' ^'''^'"'' '^?" throughout Europe. Though ErasmuB
l?,rlv nf /; ^""^V*" encourage the represents it as the home of Scotist study of theology by secular persons. theologj-. it was not opposed to pro- The prommence which it enjoyed m gress; for it was a Prior of the
Th 1' f V ^ u*^' '"''*'■" "^ -'^^ Sorbonne, .John Hevnlin. who ntrot
Theological Faculty was now just duced printing into Paris in 1.60
begmning ; consequent on Louis xi's See Kashdall, Unirersilies, i. 480 ^
destruction of the International 553, and A. Franklin. lA Sorbonne
character of Paris University, coupled 30. M. N. ] Magister Nostcr
192 LETTERS OF ERASMUS [t497
cum Epimenide, qui rei sero ad sese redierit. At plerique nostri temporis theologi nunquam expergiscuntui-, et cum mandragora©
55 indormiant, maxime vigilare sibi videntur. Sed ad Epimenidem exj)ergiscentem reuertamur.
Expergiscens igitur, vbi sonino conniuentes oculos confiùcuisset, nondum sibi satis fidens vigilaretne an somniaret, speluncam egressus est. Ibi cum cerneret totani circumiacentis regionis
60 faciem immutatam, videlicet tanto spatio annorum fluminum alueis alio translatis, syluis alibi recisis, alibi enatis, campis in colles tumefactis, collibus in plana demissis, cum et ipsum specus aditum muscus obsidens ac vepreta mutassent, coepit homo de seipso quoque dubitare. Adit vrbem, et hic nona omnia ; non agnoscit nioenia,
65 non vias, non monetam, non homines ipsos ; alius cultus, alii ritus, aUus sermo. Tanta est rerum humanarum volubilitas. Vt quisque erat obuius, conipellat : ' Heus tu, non tibi videor Epimenides ? ' Ille se rideri putans, ' ès KÓpa/cas ' inquit ' hospitem quaere.' Ita ridiculus menses aliquot obambulat, donec in compotores aliquot
70 incideret iam admodum senes, ab bis vteunque est agnitus.
Sed age, mi Thoma, quid tu Epimenidem tot annos somniasse reris? quid aliud quam has subtilissimas subtilitates quibus nune se iactitant Scotidae? nani Epimenidem in Scoto renatum vel deierare non dubitem. Quid si ^^de^es Erasmum inter sacros illos Scotistas
75 Kexv^'°'^°- sedentem, e sublimi solio praelegente Gryllardo? si cerneres frontem contractam, oculos stupentes, vultum soUicitum? Alterum esse diceres. Negant huius disciplinae mysteria percipi posse ab eo cui quicquam omnino commercii sit cum Musis aut cum Gratiis. Dediscendum est, si quid bonarum literarum attigeris; reuomendum,
80 si quid liauseris ex Helicone. Adnitor prò virili, ne quid Latine dicam, ne quid venuste aut salse : et videtur res procedere ; spes est fore vt Erasmum agnoscant aliquando.
Quorsum autem haec ? inquies. Ne quid posthac expectes ab Erasmo quod pristina studia moresue sapiat, niemor inter quos
85 verser, inter quos cotidie sedeam ; tu tibi alium congerronem quaere. Verum ne quid erres, mellitissime Grei, nolim haec inter- preteris in ipsam dieta theologiam, quam, vt scis, vnice semper colui; sed in nostrae tempestatis theologastros quosdam iocari libuit, quorum cerebellis nihil putidius, lingua nihil barbarius,
75. Grj-llardo] Evident y a wilful Gryllus Graecus veneficiis Circes versus
corrupti on of some name hke Guillard, in suem disputai cum Vlysse, asserena
by composition with Gryllus ; but brutoi-um animantium conditionem
Guillard does not appear in the ' Cata- feliciorem esse humana • also Grvllo
logus proyisorum, sociorum et hospi- stultior, in the De Copia,' LB L ^s f •
tum pubhshed by Franklin, Sorbonne. andaletterofCorneliusGerard(i w'),'
Cf. Listnus' note on Ep. 222. 36 : in Molhuysen's Corn. Aurelws. p 30
M97]
TO THOMAS GREY 193
ingenio nihil stupidius, doctrina nihil spinosius, moribus nikil 90 asperius, vita nihil fucatius, oratione nihil \nriilentius, pectore nihil nigrius. Bene vale. Luteciae. An. [m. cccc.xcixj.
65. To A Friend.
Farrago p. 81. {Paris?/
F. p. 244: HN: Lond. iv. 29: LB. 49. (August 1497?)
[Possibly sent to Fisher at the same time as Ep. 64 to Grey.]
ERASIkrVS CVIDAM.
QvoD pi'istinani meam scribendi consuetudinem intermissam miraris, nihil est quod suspieeris mali ; neque enim, quod semper fui, tui amantissimus esse desii. Bene vale.
66 To-' Thomas Grey? ) ( Peter Viterius j
Augustini Dathi . . . Epistolae, etc, f°. 39. (Paris?)
LB. i. 519. (1497?)
[The letter that follows has a curious historj'. It was printed first, in the form in which it stands here, in Augustini Dathi Senensis . . . Epistolae ; Praeterea Herasmi Roterdami Ratio Studii ne lerjendi interprefandique auctores iuxivniìms opprime vtilis, Paris, Geo. Biermantius Brugensis expensis lohannis Granion, in praelo Caesareo, 20 Oct. 151 1. as the preface to the latter article (a^ ; and this was reprinted by Schurer at Strasburg (cf. Ep. 175, in July 1512 {o? . On 15 July 1512 however Erasmus' De Copia issued from Badius' press at Paris, containins also the De Ratioìte Studii practically unaltered except tliat the name of Peter Viterius takes the place of Thale's, and that ' mi Leucophaee ' has become •mi Petre' (/3). This version was reprinted by Schurer in Aujjust 1513 (7) and August 1514 (5), the title-page of the later edition being inscribed De ratione studii . . . ex recognitioìie autoris dum mense Amjusto Argeniinne degent, MD^IIII.
The esplanation seems to h^ that this treatise was originully composed for Thomas Grey, that it was among the papers which passed into the hands of Thale at Ferrara (cf. Ep. 30. 16 n.); and that Thale surreptitiously published it, as though it were written to himself, but had not sufficient Greek to detect the significance of ' Leucophaee.' When Erasmus discovered the fraud, he at once republished it with a preface to Peter Viterius, a dose friend of Grey ; and on passingthrough Strasburg in 1514, he arranged for a new edition of the authorized version with its guarantee displayed on the title-page.
It follows then that this treatise was written before Erasmus' return from Italy. If the date and place assigned by a are to be retained the letter must be attributed to 1506, the only year before the Itnlian journey in which Erasmus was in England on March 15. There is no e\-idence to show whether Erasmus was then in communication with Grey or not, but the fact that both Lue. Ind. and i. describe the De Ratione studii as written for Peter Viterius, 'quod is in- genuos aliquot bonaeque spei adulescentulos erudiendos haberet' i. p. 9. 6-9 , suggests that Viterius may have succeeded Erasmus as tutor to Grey (Ep. 58, introd. }, and that the treatise was written in Paris. In this case the date and place, which are removed in P, must have been added by Thale to impart an air of reality. It may be noted that Ep. 56 also treats ' de ratione studii.'
Peter Viterius (? Vitré) was a Frenchmau of hunible origin. who both now and in 1516-8 was in dose relation to Thomas Grey. Before 1516 he was teaching in C'alais ; but for some reason he was ejected, and at Erasmus" suggestion returned
194 LETTERS OF EEASMUS [i497
to Paris. There he taught first in the Lombard College and afterwards in the College of Navarre, to which he was stili attached in 1535 or 1536 (Breslau MS. Cod. Rhed. 254. 159). He is perhaps the Norman schoolmaster of whom Erasmua speaks so contempi uously in Lond. xx. 94, LB. 991. See also Lond. i. 22 : LB. 199, App. 71 and 95.]
EKA8MTS ROTERDAMVS [gVILIELMO THALEIO] STO S. D.
Nae tu istud, mi [Thaleie] suauissime, et acute preuidisti et grauiter vereque iudica,s, plurimum refeiTe qua ratione quoque ordine quid agas ; idque maximum habere momentum, cum caeteris in rebus omnibus, tura praecipue in bonaruni studiis litterarum. An non 5 videmus ingentia pondera minimo negotio tolli aiie, quae nullis alioqui viribus moueri poterant? Quemadmodum et in bello non perinde refert quantis copiis quantoque impetu, vi quam instructo exercitu quantoque ordine pugnes. Ac multo celerius quo tendunt pei-ueniunt ii, qui semitas compendiarias norunt, quam qui amnem
IO ducem sequuntur ad mare, quemadmodum ait Plautus. Proinde petis vt studiorum ordinem ac viam tibi praescribam, quam veluti Thesei filum secutus in auctonim labiiynthis versari queas. Equidem prò mea certe virili non grauatim parebo homini tam amico, vt nefas sit quoduis etiam negare, nedum rem tam f'rugiferam tamque
15 honestam.
(f". 40 v".) Haec habui, mi Leucopbaee. quae in praesentia de studii ratione tibi scriberem. Ea si placent, vtere : sin uiinus, saedulitatem certe nostram boni consides. Tu modo perge vt instituisti. ac natalium tuorum splendorem bonestissimis etiam literis illustra.
20 Vale.
[Lendini Idibus Martiis. j
66. irr. Erasmvs . . . svo a : ERASjn-s Rotebodamvs Petro Viteeio liberalivm nisciPLiKARVM PROFESSORI ESIMIO 0. I. istud a : rem istam 0. Thaleie a :
Petre 0. acute preuidisti a' ( peruidisti a-) : perspicis acute 0. 3. agas a :
instituas 0. 4. tum a: tum vero 0. 5. minimo . . . arte a, si artem adhibeas, mimmo tolli negotio 0. 7. quantoque ... 8. pugnes a : quantisque viribus hostem adoriaris, vt quam probe instructo exercitu, quo Consilio, quoque ordine pugnam capessas 0. io. ducem . . . Plautus a : vt ait Plautus, ducem
sequuntur, et vel contemplo Pjthagora t^s K(w<pópov ingrediuntur, vel variis etiam errorum ambagibus circumaguntur 0. u. petis ^-t a : rogas vt tibi 0
tibi a : lurmamque 0. quam a : quam tu 0. 12. in . . . queas a ■ et in
authorum labyrinthis citra errorem versari queas, et ad ei-uditionis summam celenus emergere, vel aliorum magis studiis consulere, quos bonis litteris instituis, quandoquidem ipse iam propemodum ad eruditionis fastigium peruenisti 0. 14. quoduis etiam a ; quiduis etiam flagitanti 0 tam
honestam a : tam honestam tamque frugiferam. Quod si senseris nostnim
hoc consihum tibi commodo fuisse, tui candoris erit et aliis ad bonas litteras enitentibus digito viam indicare 0. 16. mi . . . 17, tibi a : in praesentia, mi clanssime (chanssime 8) Petre, quae tibi de studii ratione 0 18 boni a ■
prò tuo candore boni 0 vt 19. literis a: ita vt instituisti in" optimas
(bonas 7) htteras incumbere, ac Galliam tnam alioqui florentissimam honestis (honestissimis yj etiam studus 0. 21. Lendini . . . Martiis om. 0.
IO. Plautus] Poen. 3. 3. 14, 5.
I498J TO KOBEKT GAGUIN 195
67 & 68. To AXD FROM ROBEKT GaGUIN.
Farrago p. 252. (Paris.)
F. p. 373 : HN: Lond. ix. 7, 8: LB. 45, 6. (e. January) 1498.
[These letters were perhaps exchanged during Gaguin's illness in the early montlis of 1498 (GÈ. 86-8 1. Erasmus was at work upon Jerome in 1500 (Ep. 138 .]
ERA8MVS GAGVINO.
Cereales et Anabasi! qui sint apud Hieronymum in Rufinum, non satis intelligo. De Cerealibus somnio nescio quid. Vtroque verbo vestigatores quoque versus dimissi significari videntur ; tu me doceas velim. Dialectica Laurentii iamprideni desydeio : quae si tibi sint, obsecro commodes ; sin minus, commonstres a quo mihi sint petenda. 5 Bene vale. m. ccccxcvui.
GAGYINVS ERASMO.
Kec Cerealium nec Anabasiorum permittit me acerbissimus morbus meminisse, tam sum doloiis impatiens. Dialecticen tibi demitto, quam reniitti aliquando prouideas cum oratiunculis quas a me habes. Vale melius Robei-to tuo. m.cccc.xcviii.
69. To Thomas Gkey.
Farrago p. 252. <Paris.>
F. p. 374: HN: Lond. ix. 11 : LB. 47. (Februaiy) 1498.
[Erasmus was probably collecting his letters for the De Gmscribmdis Epistolis Cf. Ep. 71.]
ERASMYS THOMAE GREIO S. D.
Si quid vnquam tibi gratum aut feci aut volui, quaeso vt hoc mihi gratiae referre non graueris. Huic iuueni quas ad te literas scripsi tradito ; vbi meis id vehementer efflagitantibus copiam fecero, remittam. Bene vale. m. ccccxcvui.
67. 6. M. ccccxcvin add. U. 68. 3. remitti E : remitte E. 4. si. ecce, xcvm add. H. 69. 3. id om. H. 4. m. ecce, xcvm add. H.
^^•J[: ili Rufinum] 3. 3. for Fisher (p. 108) ; but the Diahctica
4- Uialectica] A treatise on logie, cannot bave been of much assistance
nrst pnnted perhaps before 1499 to bim.
(Hain 15828. Erasmus revised his 68.3. oratiunculis] Some of Gaguin's
i'araphrase ol Valla's Elegantiae about Orationes were pubìished with his
this time (Epp. 80, 1) and perhaps ^p/s^o^e by Bocard in 1498. Cf. Ep 43
196 LETTEES OF ERASMUS [1498
70. To Christian Northoff.
Fan-ago p. 83. Paris.
F. p. 245 : HN : Lond. iv. 32 : LB. 26. 13 February 1498.
[Subsequent to Ep. 61. for Henry also is retuming to Lubeek. 1499 is impossible, for Erasmus was then in ÌBrabant.]
ERASMVS CHRISTIANO MERCATORI LVBECENSI S. D.
ExPECTABAS tu quìdem fortasse copiosam epistolam per fratrem tuura, sed erras vehementer ; siquidem optimis legatis literas com- mittere solemus aut nullas aut quam breuissimas. Cessator, nugator. Vah quibus te accepissem modis, nisi dolor animum ademisset! 5 lam tibi destinaram epistolam, vt dignus es, mille conuiciis refertam. Addis sceleri scelus ; non modo non scribis, sed insuper Henricum, vnicas vitae meae delitias, tuis phaleratis dictis et scriptis a me distrahis. Quid dixi ? a me ? imo a Musis. Inuides illi, credo, quod tu iam Mercurium et lanum prò Apolline nouemque sororibus colere
IO coepistL Quod nisi solatium meimi quam primum remittes, vae tibi carnifex. Iam apud me sunt limata spicula, tela instructa ; in- uectiua istuc mittetur omni aceto acrior. Tum tibi nihil reliquum putato nisi vt aliquam suspendio trabem eligas. Heus, tibi dico an non ? vt huc Henricum, non minus meum quam tuima, quam primum
15 absoluas, neu tuis nugls Mercmialibus diutius remoreris ; id nisi facis, bellum tibi iam nune denuncio. Nihil est quod feciales aut patrem patratum expectes. DixL Caeterum quanquam omnino dignus es ilio mitti, vbi lapis lapidem terit, vbi nequam homines polentam pinsitant, vbi viuos homines mortui incursant boues, tamen salumn
20 te esse cupio, si resipiscas. Quod si perstitei-is in tuo silentio, scin quibus ego te vocabulis exomatum reddam ? Nebulonem appellabo, carnifìcem, turciferum, ganeonem, scelus, sacrilegum, monstrum, somnium, stercus, sterqmliniimi, pestem, perniciem, dedecus, syco- phantam, nepotem, custodem carceris, imo carcerem ipsum. gymna-
25 slum flagri, delitias wgarum, et si quid bis contumeliosius excogitare poterò; bis, iaquam, appellationibus te denobilitabo. Cogeris re- seribere vel ii-atus.
Hac pagella lusum est satis, alteram seriis dabimus. Sed quae seria tecum, hoc est cum homine tam ridiculo, poterunt agi ? Nulla, opinor.
30 Typographi tua opera vehementer expectant. Nam es tu quidem per-
14. Ime F : hunc E. 29. hoc est cum add. B.
3. Cessator] The epistola iocosa De conscrìb. episi. ff. tk v°-ó fcf Ed ^I^ pnnted in Siberch's edition of the was perhaps suggested by this'letter.
I498J
TO CHRISTIAN NORTHOFF
197
doctuH, nec rideo tamen. Epistole tuae iam excuduntur ; Augustinus inteqjretationem parat ; Faustus eandem ambit prouineiam et Angustino palam inuidet. Auditum est te istic iiuii2)ridem iinpi-ijiiere,%eruni liberos credo, non libros : quos quam optimos tibi generes oport Jt, vt tui quam simillimos fìngas. NihU enim te nequiu^. Quid tibi hoc dictum 35 placet ? Satisne salsum est, satis habet aceti ? At mei hoc dices faxo, si caetera deprompsero. Verum ea seruo iusto bello : tu me time et caue. Iam serianim rerum satis, rursum ad iocos redeamus. Vt te, mi Christiane, quam plurimimi ameni, fraterni mores me cogunt, non modo tui; quibus ego nihil adhuc in vita vidi vel integrius vel 40 candidius. Tuam praesentiam fmstra optauimus. Saepe aliquid molimur quo te donemus ; sed nostra fata ex Henrico cognosces, cui, in caeteris fìdeli, caue in meis laudibus credas. Mentietur enim de me suo more permulta, amoris magnitudine potius quam iudicio. Rodolpho Langio scripsi. Tu et me et meam epi.stolam tua com- mendatione adiuuabis. Sed longior exit epistola quam volebam. Facundum habeo tabellarium, ei caetera nairanda relinquo. Tu nos ama valeque. Parisiis Id. Februarias. Anno m.cccc.xcviii.
45
33. imprimere E : excudeie F.
36. satis E : satin' F.
32. interpretationem] A public lec- ture arranged for by a bookseller to advertise a new book. Augustine performed this office for Herman's Syhu, Ocìarum (Ep. 81. 27) and for Erasmus' Adagia (Epp. 128, 9).
45. Langio] R. Lang nr vou Langen (e. 1438-25 Dee. 1519), a Westphalian humanist, born at Everswinkel, near Miinster. He early received a canonry atMunsterandtheremostofhislifewas sprint. He matriculated at Erfurt in 1456, beeame B.A. there in 1458, and M. A. in 1460. In 1465 (see Janig, p. 76) he paid a visit to Italy with Count Maurice of Spiegelberg. He was one of the circle of friends, including Wessel, Agricola and Hegius, who during the Abbacy of Henry de Rees (1449-85) made the monastery of Adwerth, near Groningen, into an Academy (Parmet, p. 70) ; and a number of letters written by him from Adwerth in Feb. -March 1469 are printed in Liber's Compendium (p. 106;. Like Hegius and Liber he was keenly interested in education, and after a second journey to Italy with Hermann Buach in i486 he laboured to secure theestablishment of a school at Munster on humanistic lines ; a project in which he at length succeeded in 1498, but he could not persuade Hegius to become
head master. In Aug. 1505 he was received intotheBursfeld congregation of Benedictine monasteries.
On 23 Mar. 1476 he addressed to his uncle Hennann Lang, Dean of Munster (t23 Feb. I484^, a Hlstoria de Vrìns Eierosolìjmae excidio, which was printed by Jae. de Breda at Deventer, e. i486. He also published foiir volumes of poems, Carinim, i486, Rusarium, 1493 Horae de Sancta Cuce, 1496, and Carmine rana, 1516 : which are reprinted by Parmet. Rud. Agricola dedicated to hini a traiislatioii of Plato's Axiochus ■ aud John Murmell of Ruremond, whom he brought to Miiuster in 1500, some moral Ekgiae (1507) and Epistolae (De- venter, A. Pafraet, 20 Sept. <I5I3» and Boethius- De philmophiae consoìatùjm (ibid. e. 1514). See Trith. ', -': A. Par- met, R. V. Laìigen (Munster, 1869) • Dillenburger in Zs. f. das Gymnasial'. toesen, Berlin, 1870 : Nordhoff, Miins- Unsch. Hunmnisìnus (1874): Cornelius, HistjrischeArbeUen : Reichling. Jo;«i«n«s Murmellius : and ADB. Hamelmann's Oratio de R. L. (Lemgo, 1580; ed. Detmer, Munster, 1905) is confused and inaocurate.
Munster is on the road from Lubeck to Paris. Lang had perhaps asked Christian to bring him into communi- cation with Erasmus. Cf. Ep. 72 8
198 LETTERS OF ERASMUS [1498
71. To Robert Fishee.
De Conscribendis Epistolis (1521) f. A* v". (Paris.)
(March 1498?)
The preface to an originai draft of the De Cotiscribendis Epistolis, first publisl)ed at Cambridge in 1521 by J. Siberch, who states in a preface to John Fisher, Bp. of Rochester, a kinsman of R. Fisher, that the hook was printed from a copy made by a friend some years before from Erasmus' own manuscript. The publication waa without Er.nsmus' knowledge ; and on hearing of it he at once issued an authorized edition (Basle, Froben. Aug. 1522) in which for this preface is substituted oneto Nicholas Bérauld,dated 25 May 1522 (Lond. xxix. 11: LB. i. 343). At the same time thf book was enlai-ged and revised, fictitious names being put in place of real ones ; e.g. Trebonius or Lucius for Erasmus, Praepositura Corinthiensis for Episcopatus Senensis, Sogdianus for Scotus.
From these two prefaces of Erasmus it is plain that he wrote the treatise for Fisher, who at the time was just starting for It.ily. The composition was com- pleted in two days after nearly three weoks' preparation, Erasmus inserting any thing that came into his head and, in particular, passages from bis own and his friends' letters ; see Epp. 61, 70, and 8t, and cf. p. 155. The letter LB. i. 453) from Santeranus (cf. App. 5) to Faustus is perhaps a genuine one brought back from Bergen after the \nsit in 1496 ; in 1522 Antonius was substituted in it for the name Erasmus. A i-opy of the treatise was made by Augustine, from whom Erasmus obtained it with difficulty (Ep. 80. 23 seq.J, to be revised in the spring of 1499 for dedication to Adolphus of Veere (Epp. 94-5). In England it was sent to Lord Monntjoy Ep. 117Ì ; but on returning to Franoe Erasmus again proposed to dedicate it to Batt's pupil (Epp. 130. 94 and 145. 155). At this time was added a mixta epistola dated from Orleans 5 Dee. (1500) in which Erasmus' journey from London to Paris is unmistakably described and the capture of Lodovico il Moro by the French (io Aprii 1500J alluded to. It was resumed again at Cambridge in 151 1 (Ep. 241), probably with a view to publication ; but it was laid aside for more important tasks, and Erasmus does net seem to have touched it again until 1522.
Fisher's depurture to Italy maj- l>e placed between Epp. 70 and 72 ; and therefore in the spring of 1498. Mr. Nichola puts it later on the ground of a long exeììipìnm narrationis (Siberch f. 71 v° , in which the death of Charles vni 17 Aprii 1498) is evidently referred to. But the letter contains a number of inaccuracies, and is suppressed in the authorized edition of 1522 ; it is perhaps the ' prolixa epistola in qua nullum est verbum meum, insigniter insulsa nec quicquam faciens ad praesens argumentum.' which Erasmus describes Fisher as inserting (Lond. xxvii. 42 ; LB. 1295Ì. Such a description hardly suits the present preface, which may therefore be accepted as genuine.
It is noticeable that one of the passages inserted from Erasmus' correspondence is from a letter of Dee. 1498, Ep. 81. The copy from which Siberch printed must therefore have been made after one of the later revisions, perhaps that of 1499, which is likely to have lieen interrupted by Erasmus' departure to England ; for the retention of the preface to Fisher shows that the treatise cannot have been ready for dedication to Adolphus.]
D. EEASMYS ROBERTO FISCHERÒ S. P. D.
VicisTi tu quidem, Roberte ; habes toties efflagitatam a nobis epistolarum sciibendanim rationem. At vide interim, dum tuae morem gero voluntati, quantis caluniniis me ipse obiecerim. Quid enim critici dicent, imo quid non dicent, vbi viderint ausum me 5 tractare rem a tam multis, tam eruditis scriptoribus scite dUigenterque tractatam? Vin tu, inquient. Penelopis telam retexere? Quid enim tu videas quod iDi non viderint? Post tantos autores aut eadem aut deteriora scribas necesse est ; quorum alteruni super-
^498] TO KOBERT FISHER I99
uacuiun studiosis, alterum etiam pemiciosum. Istis, quum plurima possim, hoc vnum duntaxat respondeo, mihi Hberum fuisse amicissimo .0 hommi gratificari, istis aeque liberum esse quae non probant non attmgere. Quanquam id vnum tibi vni polliceor, me neque alienLs mhesurum vestigiis, et aptiora certe si non eruditiora conscripturum • non quo mmus caeterorum studium probem, qui scissa quod aiunt glacie aHorum studium excitarunt, sed quia nemo sit omnium in quo i. non multa desyderem. Id quam ob rem alias fortasse ; nune quantum ipsi doctnna, vsu, imitatione consequi potuimus, quam breuissime trademus. Vale
72. To Christian- Noethoff Farrago p. 74. p^^^
F. p. 238 : HN : Lond. iv. 19 : LB. 4. (March 1498 ?>
[Evidently subsequent to Ep. 70 ; but at no great distance of time.]
ERASMVS CHRISTIAXO S. D. Non tu Erasmi calamum metuis, tam audacis tibi facinoris con- scius ? quippe qui Henricum delicias meas a me distraxeris. Deseruit me et Robertus Anglus, sed alia longe ratione ; summa nimirum perfidia, ita vt illum decuit. Sed extra iocum, consilium vestrum non modo miquo animo non fero, vemmetiam vehementer probo 5 Consultius enim est sarcinam maiorem abiicere quam sub onere " iniquo concidere ; illius virtuti perinde vt meae gratulor. Tu fac fratrem imiteris, et Erasmum vel absentem diligas. Eodolphum Langium admoneas velim vt et meis literis et suis promissis satis- taciat. Bene vale. Lutetiae. 1 1496.] jo
73. To John Maubuex. MS. Ste. Geneviève, Paris. p. -,
Cdlia Chri«li,„a, vii. I„,tr. =8i. (ApriM^gS ■>)
338 (/S).] ' ^^^ ^P- 5=- It is copied twice, voi. 619, 333 (a) and
72. IO. Lutetiae. 1496 oM. H : m. cccc.xcvi .Y^ = : d. ecce, xcvi A'^.
200
LETTERS OF ERASMUS
[1498
EPISTOLA ERASMI ROTHEUODAIIENSIS AD MAVBVBNVM QVO TEMPORE STVDEBAT ERASMVS PARISIIS.
LiTTERAs vestias iam diu satis ad me sciiptas accepiinus, prae- stantissime pater, sed paulo ante applicuerat ad nos Petrus vester, praesentiimi lator, qui de iis omnibus quae apud vos agerentur certiores nos reddiderat. Consultationem nobis iniimctam Domino 5 Praesidenti de Hacqueuille dudum dedimus in praesentia Domini de Emery ; quam, vt verum fatear, non sine voluptate magna receperunt cimi munusculis Capitali vestri, gaudentes admodum cum ea quae apud vos acta fuissentet quae tunc agerentur recitarem. Reuerendum magistrum nostrum Standonck saepius commonui vt de his et aliis
2. /3 : applicuerunt a.
9. Standouch a/3.
5. de Hacqueuille] Nicholas de Hac- queville (t Dee. 1500), Canon of Notre Dame and mtmber of the Parliament of Paris in 1482. From Dee. 1490 till his death he was President of the Chamber of Inquests. He was so strongly imprissed by the success of Mauburn's work at Chàtoau-Landon. that in the spring of 1497 he pt rsuaded the Parliament and the Bp. of Paris to write te the General Chapter of the Windesheim congregation for men to reform the Abbey of St. Victor. In Jane 1499 he supported Standonck's first attempts to obtain new statutes for Montaigu. He received the Abbey of Liviy, a. io Feb. 1499, 'in com- mendam,' and prepared it for the re- forms carried out by Mauburn. See GC. vii. 836, in which his death is wrongly placed on 6 Jan. 1502 ; Felibien, Hist. de Paris, v. 720 ; Lebeuf, Hist. de la ville de Paris, i. 595 ; and Aubert, Hist. du Parlement de Paris.
de Emery] Probably magister Ioannes Emery, who was a supporter of Standonck, ' diligens dominum et zelans ecclesiam Dei ' ; see Ra. E. f. 23 v°.
9. Standonck] John Standonck, often Standouch, (fJan. 1504), the reformer of the College of Montaigu. He was born at Mechlin, and was admitted to the Sorbonne e. 24 Dee. 1480, being already a Bachelor of Theology. On 12 May 1483 he was appointed Principal of Montaigu, then entirely in decay. By taking in ridi pupils he obtained revenues to main- taia the Domus Pauperum, which Erasmus entered, and through his
influence the college buildings were restored. From 16 Dee. 1485-17 Mar. i486 he was Rector of Paris Univer- sity. In the summer of 1499 he was banished fi-om Paris by Louis xil for his resistance to the royal divorce and for being concerned in the tumults which followed the king's abridge- ment of certain University privileges ; cf. LB. App. 378. 1769 CD. He with- drew to Louvain (Ep. 135) but was allowed to return by royal letters dated 17 Apr. 1500, and resumed his interrupted endeavours to obtain a new set of statutes for Montaigu. He was completely successful, the new statutes being ratified by the Dean and Chapter of Notre Dame on 13 Jan. 150^3. His influence was widespread, in the direction of reforms enabling poor students to attend the Univer- sities. Colleges for this purpose are attributed to him at Louvain, the former CoUegium Porci, e. 1490 (cf. p. 160 , Mechlin, Dee. 1500, Valen- ciennes in Hainault, by G. Moringus (Vita Hudriaiii Sexti, Louvain, Rescius, Nov. 1536, f°. B •) ; and also at Cambray. Possibly they were founded on his model ; just as his new statutes were imitated freely in other universities. Erasmus describes him as a man of enthusiasm, but lacking in judgement {Ichthyophagia, LB. i. 806 cd) ; and this is borne out by Ra. E. See Bulaeus, Hist. Univ. Paris, v. 830, 834 and 900 ; Felibien, Hist. de Paris, i. 528- 31, ii. 896 and V. 710-43; Moliuet, 265 ; Massaeus, Chronica, 1540, pp. 269, 70 ; and Ra. E. which contain a number of letters to and about him.
1498] TO JOHN MAUBURN 201
iniunctis vos certos efficeret, praesertim quid patribus scribenduni io putaret ; quod et fecit.
Expectauimus et adhuc expectamus reuerendum in Christo patrem vestriun, quem admonendum et adhortandum diligenter curabimus per amicos vestros, viros vtique grauissimos ; quibus quantum cordi sint negotia vestra et quanta ad vos afficiantur beneuolentia, meum 15 certe non est dicere et ipsi satis intelligere potestis. Nec moleste ferendum si lento quidem gradu adhuc procedant omnia ; arduum est enim assuetis dissuetudinem dare. Sed qui dedit incipere, per gratiam suam dabit et perficere, ita vt breui omnia consummentur. Eia igitur, dignissime Prior, milites vestros strenuissijnos non cessetis 20 cohortari ne deiiciantur, animare curetis ne consternentur. Sic enim faciet Deus cum tribulatione prouentum, ita vt non praeualeat Goliath aduersus Israel, sed funditus pereant Philistini.
Preces vestras, cum quantulacunque humilitate valeo, deuotissime imploramus. Vale, pater, cum vestris. 25
Dici non potest, pater piissime, quam ista coopta mihi placeant. Altius piane ac porro rem prospicio diuinam ; prorsus mihi videtur, Tu ne cede malis, sed centra audentior ito Quam tua te fortuna sinet. Est mihi animus pulcherrimum facinus vestrum, vbi quid otii 30 dabitur, aliquo litterarum monumento nobilitare. Historias emen- datius impressas mitto. Tu fac mei memineris in precibus tuis et bene vale, pater optime. Me tui amantissimum aut ama aut, si id multum est, saltem dilige.
Erasmus tibi proprius. Vale ex Parisiis.
35
74. To Nicholas Werner.
Vita Erasmi p. 193. (Paris.)
Lond. xsxi. 24 : LB. App. 502. <c. Aprii 1498.)
[Plainly contempoiary with Ep. 75. It must be placed duiing Cornelius Gerard's visit to Paris 'Ep. 78) ; and the approximate date may be obtained from the reference in Ep. 124. 8 (12 Apr. 1500J to a fever of which Erasmus had nearly died two years before.]
ER.VSMVS ROTERODAMYS NICOLAO WERNERO RELIGIOSO PATRI S.
Iam mensem et dimidium grauissime laboro, pater obseruande, nec adhuc spem salutis video. Quid est vita hominis, quantis doloribus mixta ! Febricula leuis me pene occidit, sed quotidiana. Iam mundus dispUcet, contemno illas spes nieas, desidero illam vitam qua in sancto otio possim mihi et vni Deo vacare, meditari in 5. 73. 21. ne ante deiiciantur om. 0. 32. omitto P.
73. 28. Tu ne] Verg. Aen. 6. 95, 6.
ALLES p
202 LETTEKS OF ERASMUS [M9«
scripturis sanctis, eluere lachrimis veteres errores. Hoc mecum volilo ; quod spero me aliquando tua opera et Consilio assecuturum.
Cornelius Gaudanus hic gloriose agit. Charissimus est Episcopo Parisiorum ; charissimus itidem Abbati. Bene vale.
75. To Arnold Bostius.
Farrago p. io8. (Paris.)
F. p. 264: HN: Lond. v. 21 : LB. 3. <c. Aprii I498.>
[Contemporary with Ep. 74.]
ERASMVS ARNOLDO.
Salve, mi Arnolde. lam sesquimensem grauiter labore febri nocturna, lenta quidem illa sed quotidiana, quae me penitus extinxit. Nondum sum morbo liber, sed tamen aliquanto recreatior ; nondum viuo, sed affidget aliqua vitae spes. Petis vt tibi animi mei consilium
5 communicem ; hoc vnum habe, mundum mihi iamdudum obolere ; damno spes meas. Nihil aliud cupio quam mihi dari ocium, in quo possim totus vni Deo -vàuere, deflere peccata aetatis inconsultae, versari in scripturis sacris, aliquid aut legere aut scribere. Id in secessu aut collegio non possimi. Nihil enim me tenerius ; nec
IO vigilias, nec ieiunia, nec vUa incommoda fert haec valetudo, etiam cum est prosperrima. Hic vbi tantis in deliciis viuo, subinde in morbum incido ; quid facerem Inter labores coUegiales ?
Decreueram in Italiani hoc anno concedere, et Bononiae aliquot menses theologiae operam dare, atque illic doctoris insigne accipere,
15 deinde in anno iubileo Eomam visere ; quibus confectis ad meos redire atque istic vitam componere. Sed vereor ne haec vt volumus conficere non possimus. Metuo in primis ne tantum iter et regionis aestum valetudo haec non ferat. Denique reputo nec in Italiam veniri nec illic vini sine summo sumptu. Ad titulum quoque
20 parandum grandi summa est opus. Et Episcopus Cameracensis dat perparce. Omnino benignius amat quam largitur, et prolixius omnia pollicetur quam praestat. Ipse propemodum in causa sum qui non instem ; et sunt tam multi qui vel extorqueant. Faciam tamen prò tempore quod factu videbitur optimum. Bene vale.
25 Anno [m. ceco, lxxxix.]
75. 21. Omnino ... 23. extorqueant arlrl. F. 24. factu add. F. 25. m. ecce. LXXXIX E Corrig. : M. ecce, xuixxix E : M. LXXXix F : m. ecce, xc H.
74. 8. Episcopo] John Simon de 1514. See Molhuysen, Coni. Aurelius,
Champigny, Bp. 20 Dee. 1492— +23 p. 13.
Dee. 1502. For his attachment to 75. 15. anno iubileo] This was pro-
Cornelius see GÈ. 89 bis. claimed to begin on 24 Dee. 1499.
9. Abbati] Probably Nicasius de Burchard il. 582.
Lonne, Abbot of St. Victor's, 1488- 19. titulum] Cf. Ep. 64 introd.
1498]
203
76. To MartIxV. Vita Erasmi p. 204. Biussels.
Lond. xxxi. 34 : LB. App. 460. ( July ? i^^g.)
[The year-date of Epp. 76 and 77 is established by the embassy to EiK^land and the golden lose. The month-date is difficult. Mr. Nichols points out that if Erasmus was eager to leave Brussels after the Bishop's departure on 3 July he is hardly likely to bave remained till 13 Sept., the date given by Ep '77 from lack of escort. It is possible that Merula's Idibus Septembris may représent Sept. Id. witli Iidias dropped.
Master Martin seems, from the survival of this letter in the collection made by Francis (cf. p. 84 , to bave been a physician connected with the monastery or resìdent in Gouda.]
EKASMVS lìOTERODAMVS MAGTSTEO MARTINO MEDICO S. P. Perge, perge ita vt coepisti, Erasmum tiium tuis praeconiis nobilitare, Martine humanissime. Sensi enim, nec iam gi-atis sum abs te praedicatus. Tua videlicet praedicatione fretus patnaus Theo- baldiis tunica altera me exonerauit, nepoti opinor comniodare studens, ne longius iter ingressurum sarcina premerei. Tua vero erga me 5 studia, mi Martine, vehementer quidem mihi et gi-ata sunt et iucunda. Sed tu, si vermn audis, amiculum non perquam vehe- menter modo, sed et inepte, laudas. Pecuniosum iactas Erasmum ; quis istud tibi credat de homine poetico et fataliter infortunato? Si cei-tum est recentem amicum tuis mendaciis celebrare, modestiam io finge eximiam, mentire bene literatum : talem fac qualem me esse et decebat et cupio ; cum pecunia quid Erasmo ?
De valetudine te certiorem fieri par erat. Ego, vt apud te coeperani, valetudinem meam tota Hollandia compotatione multa fatigaui' perrupi tamen pericula omnia et in virum euasi, rediit et color et 15 animus ; superos precor vt munus suum tueantur. Virium extremiun periculum Dordraci feci, bene processit ; omnes numeros adesse sentiebam. Sane quam inmtus ex eo oppido sum extractus, et quam illinc inuitus discessi, tam hic inuitus haereo. Quid, inquies, te remoratur? Malus credo genius meus, qui mihi loculos hic sine so fructu exhaurit. Apud Antistitem sum decem ferme dies com- moratus. Is quinto Nonas lulias cum legatione in Angliam cou- cessit. Nocuit et haec mihi legatio. Nam Episcopus et turba negotiorum oppressus et de viatico congerendo sollicitus, atque adeo subiratus quod Princeps PhiHppus. cuius nomine mittitm-, sexcentis 25 dumtaxat aureis iuuerit, multum apud me querelarum, pecuniae perijarum effudit. Nunc, quod est molestissimum, hic haereo magno 19. tam LB : tum 0^
mpnJnn*'^/r*^"'^^.'^'K^''!v,'' ""^ ''*^^'" ^'- Aiitistitem] Henry of Bergen,
mention of Gerard's brothers. Por bis embassy to England in 1408
3. valetudine] Cf. Epp. 74, 5. see Bergenroth 1^96, 203! 204 2=1, slf,
a<^J;.H« "^- ^''t^' "° -'^'^ "T^^ ^"i^^' «f the'ambassadoi-s wa's
hil mr^l..-rrT ^"^T"' ^'^'^^ ^'""'e ^^"--ly «^P'^^ted in London on
his mother s brothers. Cf. u. 3, 4. 18 July. They left about 25 Sept.
P 2
204 LETTEES OF ERASMUS [1498
meo dispendio. Neque vehiculi neque comitatus adfertur copia, et Parisiis esse quamprimum expedit. Veruni his de rebus satis.
30 Quod rediens te non offenderim, sane moleste tuli. Louanium visi, vbi noctem et diem commoratus a Francisco Cremensi, viro egregie litterato, aliisque sum singulari hospitalitate tractatus. Quod si nouas etiam res a me expectas, summus Pontifex Ai'chiduci nostro praeclarum munus transmisit, Rosam auream non materia tantum
35 sed multo amplius ipso opere admirabilem. Oratori Princeps vna cum Antistite ad duas leucas obuiam est profectus, idque pridie Calendas lulias. Munus ipsum solemniter Bruxellas est illatum, comitantibus vtrimque Episcopis, ipso Oratore medio et Rosam auream sublatis manibus sustinente ; quem vbi vsque ad hospitium
40 suum dux esset prosecutus, ad sua quisque reuersus est. Postridie, hoc est Calendis lulii, in tempio Frigidi Montis pontificale donum frequenti coetu Principi traditum est. Habita oratio de niuneris ipsius amplitudine, de Principis laudibus ; gi'atiae per Cancellarium actae.
45 Multum nugarum effudi. Ita, tanquam tecum fabuler, iucunda baec mihi scriptio fuit. Bene vale ac nos, vt soles, ama. Bruxellis e Ijibliotheca Antistitis.
11. To Nicholas Werner.
Vita Erasmi p. 193. Brussels.
Lond. xxxi. 25 : LB. App. 503. (9 Julj'? 1498.)
[Contemporary with E^j. 76.]
EEASMVS ROTERODAMVS RELIGIOSO PATRI NICOLAO WEKNERO S.
SoLiDAM sanitatem et omnes virium numeros recepimus. Bruxellis
iam multos dies sedemus inuiti admodum. Non data est hactenus
neque comitatus neque essedi copia. Apud Antistitem deceni ferme
dies, reliquos apud eius vicarium egimus. Ille cum legatione in
5 Angliam concessit Principis nomine. Quid negotii sit mussitatur.
76. 31. Francisco] of Crema, between 41. in tempio Frigidi Montis] The
Milan and Cremona, (f 14 July 1525), church of the Augustinian Abbey of
a learned lawyer and author of Sinyu- St. James on the Koudenber" ; near
laria, printed at Bologna e. 1472 and the modem Place Royale. See San-
1475 ; Hain 5818 and Proctor 6534. derus, Chvrograpìda sacra Brabantiae,
He was afterwards tutor to Prince 1727, ii. io.
Charles, together with Adrian of 43. Cancellarium] Thos. de Plaine,
Utrecht who was appointed in 1507 Lord of Maigny, President of Flanders
(p. 380Ì ; but his later years were spent till 1476, Chancellor of Burgundy
at Cividale in Friuli. See his Assedio 1496-t 20 Mar. 1507. See Dunod
di Cividale dell' anno 1509, Venice, 1859. Hist. du Comte de Bourgogne (1740), p!
34. Rosam] In 1498. Cf. Bergen- 163; de Reiffenberg, p. 218; Molinet
roth, i. 219. The decision to send it 303 and 315.
to Philip was not made at the time of 77. 4. vicarium] lacobus Anthonii
blessing. Burchard, ii. 438. of Middelburg. See Ep. 153.
M98] TO NICHOLAS WEENER 205
Episcopus, vt ipse diiiino, praeter res Principis suam quoque caussam agit, vt opera Anglorum cardinalatum adsequatur. Nam et ab Anglorum rege vehementer est desideratus, et Cardinali Angliae maiorem in modum charus, a quo nuper vestem nobilissimam accepit dono, simulque eiusdem literis et summo Pontifici et Cardinalium io collegio diligenter est commendatus. Vtcunque est, haec legatio meis loculis non parum damni attulit, tum quod occupatissimus est Antistes, timi quod ipse de viatico comparando non minus quam ego soUicitus. Vir enim magnificus ad populum et opulentum et ambitiosissimum mittitur, sexcentis duntaxat florenis a Principe 15 adiutus. Munera autem, quae solent oratoribus denari, in euentu sunt, non in manu,
Calendis luliis pulcherrimima et mysticuni munus est Principi nostro a summo Pontifico oblatum, Rosa aurea non minus opere ipso quam materia admirabilis. Ego me measque fortunas tuis orationibus ^o maximo afifectu commendo. lubeo tuam paternitatem securo esse animo ; superi aderunt, spero, et nauim nostram in portimi optatuni prouehent. Interim quanquam vela ventis permittemus, non tamen a clauo discedemus. Te tueatur immortalis Deus.
Ex Bruxellis. [Idibus SeptembrisJ. 25
78. To CoHNELius Gee.^rd. Fan-ago p. 72. Paris.
F. p. 237 : HN : Lond. iv. 17 : LB. 18. (e. Oct. 149S.)
[There is a slight difficulty about the date of Cornelius Oeiard's visit to Paris He speaks of himself in the Batavia (Bk. ii, p. 52, ed. Vulcanius, 1586 as with others .inte duo lustra geminasque messes Parrisios reformationis gratia (petentes\ Parlamentaea acciti auctoritate ' ; and he shows that he stayed much in St. Victor and visited Chàteau-Landon (ibid. pp. 24, 62 . It is clear from his letter to Gaguin (p. 92) and from a letter of Trithemius dated e. Aprii (iaqoS (Molhuysen, Cor,,. Aurdivs, pp. 12 and 34) that he was in Paris in the sprin^of 1498 ; and it therefore seems inevitable to connect this visit with the mission of brethren, whose names are not given, from the Chapter of Windesheim, invited aIu ?1 ''"' P^''''ament of Paris in Aprii and May 1497. to reform St. Victor's
Abbey. It may be noted that one of the promoters of the mission, Nicholas de Hacqueville, was warmly interested in Chàteau-Landon, which had receutlv fnH^'l^'Tw/ ^^^l ^^f^ru (GC. vii. 836 B) ; that Cornelius became verj intimate with the Bishop of Paris, GÈ. 89 bis, dated 28 Feb. (1499) ; and further that Epp. 74, 75 & 82 quite accord with the positions in whichThVy are pkced M. Thuasne (GÈ. n. 76-7) quotes from the narrative of the sub-prior of the time showing that the mission spent 9^ months in Paris and left on 16 Aug 1408' havmg effected nothing ; but he is wrong in stating that it arrived on 28 Sept!
8 Cardinali] John Morton (1420 ?- lem Anglum ' ParahrAae (LB. i. 599 d) ■
12 Oct. 1500 , Abp. of Canterbury i486 and 'asscribo . . . Anglis lautas mensas
and Cardinal 1493. SeeDNB. et formam.' Ep. to Dorp. Lb! S^ c
14. opulentum] Cf.' Angh ostenta- 16. Munera] Mr. Nichols shows from
tores, De Conscnh^ EpisK, Siberch's Bentley's Tzcer^ta Hisfonca, p. 119, that
edition f». 21 v;. (Ep. 71), not in LB. ; the Bpf did in fact receive £100 from
miramur . . si quis . . videat . . fruga- Henry vii, c. i Aug. 1498.
206 LETTERS OF EEASMUS [U9^
1497, as he has applicd to it a MS. which refers to an earlier mis8Ìon headed by Maubum Ep. 52).
If Cornelius fonned part of this mission of 1497-8, it is difficult to apply to it the passage quoted above. Alard's preface to the Bataiia is dated 1515 and cannot be eailier than 1514, since it mentions that Erasmus was at Basle. It invites Cornelius as an authority on the subject to combat a statement, which was being freely made at Louvain and was championed by Gerard Geldenhauer of Nymegen, to the efifect that HoUand did not correspond to the ancient Batavia. Alard's letter was evidently called forth by a volume published by Martens at Louvain in 1514, M. Dorpii . . . Opuscula, containing an epistle by Chrysostom of Naples De situ HoUandiae, advancing that opinion, and a letter of Geldenhauer's de Zelandia, in which Holland was disparaged by comparison. To this Cornelius replied with a Le/ensio Glofiae Batauinae, dedicated to Reyner Snoy of Gouda, which forms Bk. i of Batavia. Bk. ii., in which Cornelius' statement occurs, was entitled by its author Elucidarium variarum quaestionitm siiper Batauina regir/ne et diffmentia, and was also dedicated to Snoy. It amplifìes the Defeiisio and refers to it in several places; and is therefore later in date. Accord- ingly the visit to Paris referred to should not be placed earlier than 1502-3.
To bring the visit of 1497-8 and the statement in the Batavia into agreement it is necessary to suppose either that Cornelius (who is, however, usually precise in bis dates) wrote duo fnr tria, perhaps ii for Hi ; or that the Batavia was written in 1509-10 and only produced five years later in response to Alard's request. Either view seems to me more probable than to suppose a second visit ; since the known circurastances of bis visit accord completely with the mission from Windesheim, and there is no trace of a second mission invited by the Parliament of Paris in 1502.
This letter must have been written not long after Cornelius' departure.]
EBASMTS CORNELIO CANONICO DOCTO S. D.
Adeone superbum te Gallia remisit, vt plebeios amiculos fastidire coeperis ? Satrapis scribis, Erasmo non scribis. Quo naeo merito ? Sed habes causam probabilem et haud scio an veram. Nihil miniis opinabar, inquis, quam te in Francia resedisse, qui tuni certo Consilio
5 in Italiani iter parabas. Age, nihil refello, accipio causam, modo hoc damni quam verbosissima epistola sartias. Noni quod scriberem nihil erat. Me tui esse amantissimum vetus est. Boschio quid acciderit miror, iampridem enim ab eo nihil redditur. De nostro recessu hic mussatm-. Tu fac de toto tuo itinere rerumque tuarum
IO statu vt sciam. Si quid hic meo studio, cura, diligentia praestari posse iudicabis, id prò tuo iure audacter a me flagitabis. Meam dignitatem ne tibi commendem, arctissima nostra et vetus necessitudo postulare videtur. Guilhelmum meum. imo tuum, tuis monitis excitare ne desinas, vt aliquid se dignum moliatur. Meis de rebus
15 certi nihil significare potui, quum omnia penderent. Valemus adhuc et te vehementer amamus. Petrum nostrum, quod facis, fac quam arctissime complectare. Si in his quae tibi prò nostra nece.ssitudine impartii, vi Harpocrati satisfacias admoneam. videbor parum recte de tua fide deque tuo in me animo sentire. Quanquam sint qui te
19. sunt H.
5. Italiam] Cf. Epp. 75. 13 and 82. 17. 13. Guilhelmum] Cf, Ep. 83. 18-20.
1498] TO CORNELIUS GERARD 207
nescio quid insimident, tanquam meam absentis dignitatem panun 20 integra fide fueris tutatus. Mea vero sic est de tua integritate confirmata opinio, vt de meipso sira, priusquam de te, dubitaturus. De nobLs hoc tibi persuadeas velim, Erasmum tui amantissimum et esse et, dum viuet, fore. Bene vale. Lutetiae. [Anno m.cccc.xcvii.]
79. To William Blouxt, Lord Mountjoy.
Fan-ago p. 74. (Paris.)
F. p. 23S : HN : Lond. iv. 20 : LB. 5. (November 1498 ?)
[This letter belongs to the period when Erasmus was teaching Lord Mountjoy. It might equally well be placed after the return from Tournehem (Epp. 87-91). Wm. Blount, fourth Baron Mountjoy (e. 1479—8 Nov. 1534), succeeded his f'ather as a child in 1485, and remained under the guardianship of his mother unti! 1499- It has been commonly supposed on the ground of the worthless year-date added in H and of Beatus Rhenanus' conjecture in iv.69, that he paid two visits to Paris to study ; and Ep. 117 lends some colour to this view. But Epp. 88 and 8g show that Erasmus had not known Mountjoy for long before going to Tournehem. His visit may be dated by the grace given by the President and Fellows of Queens' College, Cambridge, to 'VVhitford (Ep. 89J to accompany Mountjoy abroad, dated 23 March 1498. The date in the College register is 1497 ; but Mr. F. G. Plaistowe, Librarian of Queens' College, has kindly informed me that from the arrangement of the register there can be no doubt that 149^ la intended. I do not agree with Mr. Nichols that i. p. 18. 7-16 uecessarily implies that Mountjoy was unmarried when Erasmus wrote the Encomtnm Matrimonii for him in Paris. From consideration of Lady Mountjoy's age in 1497 'Ep. 105. 3 n.) and the words 'nouis nuptiis' (Ep. 117. 7;, it seems likely that though the marriage ceremony took place in 1497, Mountjoy may not have received her as his wife till his return to England in 1499. For such anangements see Dr. Furnivall's CliiUl-niarriages hi the Liocese 0/ Chester, 1561-6 ; Early Engl. Text Soc. 1897. For a subsequent proposai that Mountjoy should leave his wife and resumé his studies see Ep. 105.
Mountjoy was an enthusiastic student and in consequence of his attainments was afterwards appointed by the King to direct the studies of the young Prince Henry (Lond. xxviii. 15, LB. 1160 ; cf. p. 434). When he returned to England in 1499 he took Erasmus with him ; and he remained his patron for the rest of his lite. Mountjoy's patronage was the more valuable by reason of his dose connexion with the court ; through which besides his association with Prince Henry he received the Lieutenancy of Hammes in 1503 (p. 283 1, and became Chamberlain to the Queen 1512, Lieutenant of Tournay 1513, and Bailiff 1514, and in later life Master of the Mint. One of the results of this patronage was the dedication to Mountjoy of the Collectama Adagiorum (Ep. 126) and the AdagioTum Odliades (Ep. 211) ; another was the invitation from Henry vni sent through Mountjoy which brought Erasmus back from Italy to England in 1509 (Ep. 215). The pensions which Erasmus received from Mountjoy with more or less regularity were for many years one of his principal means of support. For Lord Mountjoy's life see F. M. Nichols, The Hall of Lawford HaU, pp. 193-351, and DNB.. which perhaps credits him with more Latinity than is his due ; see the introductions to Epp. 206 and 215.]
ERASMVS GVLIELMO MONTIOIO S. D.
Salve, vero nomine Monioie. Deprecatione vtendmn erat, sed
purga tione vti malui. Crimen admissum agnosco, quod hodie vos
lectione fraudauerim ; sed necessitas in causa fuit, haud voluntas.
Cogor duos tabellarios simul literis onerare. Tu caue statum trans-
78. 20. absentis] Cf. Ep. 83. 68.
79. I. Monioie] Gallis sonat meum gaudium. E. tnarg.
208 LETTEES OF ERASMUS [1498
5 feras et falso necessitatem a me praetentam obiicias. Tum enim qui rei erat, actoris fiet, et qui iurisclicialis, coniecturalis aut certe definitiuus erit, vt quaeratur quid sit necessitas. Sed vide callidum defensorem ; causam meam ago, nondum in iudicium vocatus, sed vt nullo accusante, meipso et defensoi-e et indice absoluar. Bene te IO valere et Musis quam charissimum esse iubeo. [m.cccc.xcvi.]
80. To James Batt. Farrago p. 284. Paris.
F. p. 398 : HN : Lond. ix. 32 : LB. 31. 29 November 1498.
[Subsequent to Whitford's grace (p. 207) but before the visit to Tourneheiu, Epp. 87-g. Batt was now established at the castlo of Tournehem, between Calais and St. Omer, as tutor to the young Adolphus of Veere or Burgundy (Ep. 93), grandson and heir of Antony of Burgundy, the great Bastard (1421- 1504), who had acquired the lordship of Tournehem through his wife. Marie of Viéville. Philip of Burgundy, Adolphus' father, had recently died (p. 229), and the boy was now in the care of his mother, Anne, daughter and heiress of Wolfart VI of Borsselen (•)-i486 ; de Reiffenberg, p. 166), lord of Veere, an important staple-town, near Midiielburg.
Tournehem castle was the principal residence of Antony of Burgundy's later years ; and his position thus on the frontier of two kingdoms exposed him to French intrigues. For nearly twenty years his loyalty had been suspected ; and on 15 Jan. 1505- he was charged before a Chapter of the Order of the Golden Fleece, to which he had belonged since 1456, of substituting for it the French Order of St. Michael, which he had received from Charles vni. Though he urged French pressure, he and his relatives were kept under surveillance for some time (Ep. 157. 20, i) ; and a settlement wasnot reached until 1504, shortly before his death (de Reiffenberg, pp. 35, 142, 199, 234-268).
The Lady Anne (1469? — Dee. 1518) proved an uncertain patroness toErasmus until 1501-2 (Epp. 146 and 172), when she married a second husband, Louis Viscount Montfort (fisos) ; and her relations with Erasmus ceased. Gairdner {Letters and Fapers of Henri/ r//, ii. 276) prints a letter to her, dated 3 Mar. 1509, from James rv of Scotland, to whom her father had been related by marriage.
For the families of Burgundy and Borsselen see Anselme, Hist. généal. de la maison royaìe de France (1726) i. 254-8 and 314, and vii. 104, 5, and Stokvis, iL 165 and iii. 491 : for the importance of Veere see the Ledger 0/ Andrew Halyburion, ed. Innes, pp. xxx-xxxii and liv-v. Of the castle of Tournehem little now remains.]
ERASMVS BATTO SVO S. D.
Non me clam est, optime Batte, quam tibi praeter expectationem eueniat, quod non continuo aduolarim, praesertim cum res felicius etiam ceciderit quam vteruis nostrum optare fuisset ausus. Verum vbi consilium meum cognoiis, mirari desines, intelligesque me non 5 minus tibi quam mihi ipsi consuluisse. Dici vix potest quantum voluptatis tua mihi epistola attulerit. lam nunc felicissimi illius conuictus nostri simulachrum fingo. Qua libertate vna nugabimur ! quibus modis cum Musis nostris \àctitabimus ! lam gestio ex hac odiosa seruitute euolare. Cur igitur contaris? inquis. Non temere IO factum intelliges. Nuncium non tam repente adfuturum ex- pectaueram. Debetur mihi hic aliquanta pecuniola. Sed quid mihi
79. 8. sed E : scilicet H. 10. ji. ecce, xcvi add. E.
1498] TO JA3IES BATT 209
non maximum videri debet ? Sunt aliquot conditiones cum quibus- dam imperfectae, quas sine detrimento non poteram relinquere. Cum Gomita mensis iam coeptus est. Cubiculi locationem persolui. Cum Augustine nonnihil mihi rei est. Pueri mei libri nescio quo erraue- 15 rint ; eius nomine neque literas neque pecunias vUas accepi ; rationes nonnihil habent controuei-siae.
Haec omnia, mi Batte, sine dispendio vides me non posse relin- quere. Quod si rebus imperfectis hinc migrassem, nihil mihi ex- pectandum videbam, nisi vt illa perirent. Nosti illud Terentianum, 20 vbi eras ? cur passus ? Haec quidem mihi non negligenda fuisse vides ; illud vero multo maxime me mouit, quod si subito me hinc abripuissem, perissent ea quae De conscribendis epistolis composui, propterea quod penes vnum Augustinum sit copia. Neque Laurentius quidem sperandus erat neque quicquam scriptorum meorum. Nihil 25 enim minus sperandum quam vti ille tibi sua mittat, dum ego absum, cuius vnius nomine facturus est, si quid faciet. VLx summa ope nisus ab eo extorsi vt Laurentii partem tibi mitteret, et ea quidem lege vt tu vicissim huc aliquid nostrarum literarum remittas. Aequum ille postulat. Manus enim manum fricat ; da aliquid et 30 aliquid accipe. Quibus rebus adductus hoc cepi mecum consilium, vt hic me adhuc mensem contineam, donec aes alienum recepero, conditiones absoluero, mea scripta recuperauero. Hoc consilium si probas, me non poenitebit ; sin minus, facies me quamprimum certiorem : ex tua sententia faciam omnia. ,:;
Audies ex hoc tabellario nouam tragoediam. Is vbi ad me diuertisset, equo in caupona relieto, seque in sella pecuniolam ab- didisse diceret, lussi in diuersorium recurreret pecuniamque eximeret. luit. Vbi redit crepusculo, adoriuntur eum satellites, trudunt, proculcant, vulnerant, in carcerem ducunt, pecuniam eripiunt. 40 Primum suspicabar nactum quibuscum potitaret. Vbi postndie non reuertitur ad multum etiam diei, me nescio quid eiusmodi diuinante, commodum ille redit, lutatus, cruentatus, et miseris tractatus modis. Nos recta ad aduocatum, inde ad ATbis praefectum ; nona prorsus illic auis. Malim quamuis cloacam quam illud antrum subire. Ipse 45 apud iudicem expostulo ; ille profert ensem in medio fractum. Id satellites detulerant factum, dum ille nescio cui brachium amputaret in via, atque in eo facinore compraehensum. Aderant nobis testes, qui docerent illum gladio fracto vrbem fuisse ingressum. Nam id
15. aberrauerunt J'. j8. non add. F. 23. abripuissem Z; : rapuissem //
24. Neque £: NeJ'. 37. caupona i; : pandochioF: pandocheio 5. 44. Nos recta ... 54. reliquimus F : Nos frustra ludici sumus questi E.
14. Comite] Mountjoy. Ep. 79. 23. De conscribendis epistolis! See
15. libri] Cf. Ep. 82. IO. Ep. 71.
20. Terentianum] Ad. 234. 24. Laurentius] See p. 108.
210 LETTERS OF ERASMUS [1498
50 acciderat, non ab asino sed ab equo delapso asino. ludex respondit se ius dictuioim, vbi sceleris autores produxissemus. At illi, nam aderant suo iudici, simul atque nos viderent ingredi, subduxerant sese. Id Adiianus admonuit, sed illis iam egressis. Ita causam reliquimiis.
55 Poteram iam hoc ornine terreri. Eum apud me retinere cupiebam, quod vulneratus esset, sed te quamprimum de nostro Consilio certiorem fieri volui, et tuam sententiam quam celeriime cognoscere. Praeterea tot occu2:)ationibus premebar, vt vix sonino tempus suppeteret. Ei octodecim duodenarios ad augendum viaticum eius dedi. Aiebat enim
60 se non plus triginta abs te accepisse, et quod erat, a satellitibus ereptum est. Praeterea iuueni cuidam putum mutaui aureum, quod tabellarius aurum eius auro in itinere mutasset. Cura vt eum rui-sus illi pecuniae mittentur, mittentur autem vt audio breui, iusta moneta mihi reddatur ; ego illis nostratem restituam, vt isthuc referant.
65 Non es admonendus, mi Batte, noni enim et fidem et diligentiam tuam, vt et emolimento et dignitati meae consulas. Terret me non- nihil aulae natura, et fortunas meas agnosco quam sint malignae. Dominam isto in me animo esse plurimum gaudeo. Sed quo animo erat Antistes ! quam spem ostendebat ! quid nunc frigidius ? Malini
70 ego certam aliquam stipem in literis tuis quam amplissimam nomina- tane Non tibi obiiciam Vergilianum illud,
Varium et mutabile semper Foemina.
Ego enim istam non inter mulierculas sed viragines numero. Sed 75 quotusquisque istic literas nostras miratur ? Tum quis etiam omnem eruditionem non habet inuisam ? In te quidem summa fortunarum mearum sita est. Sed si (quod omen magnus auertat lupiter) res secus ceciderit quam \'terque volumus, tu eum aere tenearis alieno, praeterea tuo quodam etiam fato sis hac in parte infelicior, quid 80 amiculo succurrere possis ? Non tibi concedam \-t tu magis nostri quam ego tui desyderio flagres. Sed etiam atque etiam videndum censeo ne nimium hoc caleat modo.
Haec scribo non quo vel sententiam mutauerim aut animo vacillem,
59. duodenarios F: duodenos E. eius om. F. 60. duodenos post triginta
acid. E : om. F. 61. putum acid. E Corrig. : scutatum F. 62 auro add F
83. quo E : quod H.
53. Adrianus] the messeng.-i-, 1. no. 71. Vergilianuml Aen. 4. =;6q, 70
Cf. Epp. 95, loi, 124, 133. 146. 79. tuo fato] This phrase is fre-
59. duodenarios] For this and quently used of Batt ; Epp 87 7
scutahan see Ep. 119. 187 and 109 95. 51, loi. 43, 133. 3, 4, i3;.%o. He
68. Dominam] Anne of Borsselen. was evidently considered by his friends
69. Antistes] of Cambray. to be a ' lucky ' person.
M98J TO JAMES BATT 211
sed vt tuam vigilantiam excitem ; res eniiu conununis agitar. Quod ni3i optime de tua tum fide tum prudentia tum etiam diligentia 85 existimarem, ita vt tibi mandata prouincia mihi in vtramuis aurem dormire licere putarem, iam hoc rerum principio, tanquam ornine parum fausto, terrori potuissem. Mittitur equus mercenarius obolo emptus, tum viaticum non contractum modo verum pene nullum. Si principia frigent, mi lacobe, feruebunt scilicet extrema ? Quando 90 erit tibi honestior et iustior petendi meo nomine occasio quam nunc, cum sum asciscendus, et ex hac vrbe ab his conditionibus V E^o tantula sumnuda ne pedes quidem venire poteram ; quid duobus comitatus et eques? Quod si res Dominae pecunia administratur, vt opinor, principium non placet ; sin tua, midto etiam minus 9? delectat, quod geritur non solum iniqua verumetiam aliena pecimia. Quid alienius a tali viro, qualem tu me istic descripsisti, quam statini ad primum nutum aduolare, praesertim talibus conditionibus ? Quis non me aut leuem aut stultum aut certe miserrimum iudicet? Quis non contemnendum putet ? 100
Nisi te effusissime amareni, mi Batte, et ita vt (^uaeuis etiam in- commoda tui conuictus felicitate compensem, haec me ab instituto Consilio poterant auocare ; sed nihil etiam mouent. Te modo ad- moneo vt dignitati nostrae diligenter consulas. Quid igitur censes ? inquis ; dicam. Nos hic omnia studiose apjjarabimus, scripta nostra 105 coUigemus, negocia absoluemus. Yos interim istic quod mittemus transscribetis. Per puerum, quem propediem bue profecturum studii eausa accipio, de omni sententia per.-5cri)jes accurate ; deinde vbi transscripseris Laurentium, post tres hebdomadas si videbitur hunc ipsum puerum remittes, Adrianum loquor, qui et Laurentium no referat et viaticum adferat et literas certissimas, viaticum, inquani, me dignum. Meo enini sumptu venire nec possum, vtpote nudus, nec par est, quippe qui hic satis ainplas conditiones relinquani. Praeterea equuni meliorem, si fieri possit. niittas velini. Non peto magnificum Bucephalum, sed cui non pudeat quenquani insiderò. 115 Et scis mihi duobus equis opus esse ; nani puerum oninino adducere statuì. Hunc igitur alterum puero destinala. Haec tu Dominae facile persuadebis. Causam habes optimam, et facundiam tuam noui, qua soles etiam ex pessimis causis optimas facere. Quod si facere grauabitur, qui quaeso stipem dabit, quae viaticum negat ? Habes 120 causas cur necessario nostrani coniunctionem dlstulerim, quam in capite epistolarum aperui ; eam scio tu probabis.
93- tantula sumniula F: triginta duodenis E. 94. ministratur F. qs
multo F : multa E. 1 io. per aWe hunc add. F. 113. qui om. U. 115. quen- quam£: virumJr. 119. causis arM. i?. 122. epistolae F.
116. puerum] Cf. Ep. 82.
212 LETTEES OF ERASMUS [1498
Habes quibus rebus meae dignitati possis consulere. Nunc reliquum est vt rem quantum potes matures. Ego hic haud dormiam, tu istic
125 vigila. Ioannes Falco milies te resalutat, Augustinus bene precatur. Omnes te amamus. Dominae quae meo sis nomine dicturus, non es admonendus. Bene vale, mi Batte.
Vide etiam atque etiam te virum praebeas ; nam Comitem iam absolui multa rogantem ac pollicentem, quo commodius omnia mea
1 30 colligerem. Plmibus te, mi Batte, monerem, nisi tuae fidei piane conlìderem. Petrum, magistrum Franciscum medicum, tuosque pueros generosissimos nominatim meo nomine salutabis. Bene vale ac vigila. Parisiis. Tertio Cai. Decembr. Anno m.cccc.xcviii.
Erasmus animus tuus. 81. To William Herman.
Farrago p. 79. Paris.
F. p. 242 : HN : Lond. iv. 25 : LB. 83. (December 1498.)
[This letter was evidently written not long before Ep. 83. There is consider- able siniilarity of Linguage, cf. 11. 16, 24, 64, 5 with £p. 83. 80, 50, 120-2 ; and the injunction in Ep. 83. 73, 4 not to pass on Erasmus' free remarks about N. may well be taken to refer to 11. 6-12 of this letter. The references to Cornelixis' silencfc (1. 85) and the inquiries about Erasmus' brother (1. 80) accord with Ep. 78. 2 and 16. The 'quidam familiarium meorum' who is ili (1. 25j,ispro- bably the boy from Lubeck ; who in Ep. 82 has recovered. These considerations seem to me to outweigh the references to Herman's Syliia Odarum, on the ground of which Mr. Nichols places the letter early in 1497.]
ERASMYS GYLIELMO SODALI S. D.
Salve mea vnica voluptas. Gratulor tibi quod isthic sis, si tu modo gaudes ; gaudere autem debes, nam te gradum ad gloriam nactum coniido. Me miserum, quod literae non ita vt studueram redditae sunt ; non tam quod non acceperim id quod volebam, quam 5 quod tuis suauissimis sim literis frustratus. Emoriar ni crebro me scriptis subleues. A N. mihi redditae sunt literae, in quibus fami- liarius ita vt iusseram animum suum aperit. Studium meum praedicare non audet : multis ait non probari: vereri ait quosdam ne aere alieno conflato meos onerem. Multa queritur suo more. IO Ego hominem metu liberaui ; quanquam se quidem id nihil timere scribat, verum vt quibusdam satisfaciat. Me vt videtur amat, te non odit ; nam de te satis amanter nunciat. Respondi ad haec tum prò ingenio meo tum prò autoritate, si qua est. De mea conditione
80. 131. magistrum om. F. 133. Anno si. ecce, xcvni add. H. ioa Erasmus animus tuus om. F. 81. 2. te add. H. oomus
80. 125 Falco] Cf.Ep 87. Erasmus see Ep. 296. 165-9. The
^^'/nTp T-^ ^ l^\ '% negotiation with the Bp. of Utrecht
rf^ N.]Perhaps Nicholas Werner. (1 79) was perhaps a result of bis
Cf. Ep. 48. For his attitude towards advice.
M98J TO WILLIAM HEEMAN
213
satis abunde scripsi. De Antistite miror te laboiare, quum iam decies et amplius scripserim ; omnia recte, sed dat nihil, promittit 15 satis. Ais isthic multum de me sermonem esse. Qualem? Si bonum, gaudeo ; sin secus, isti viderint. Hic certe nihil nisi laus de me, fortassis merito meo. Quod me ad virtutem hortaris, facis vt Gulielmum decet ; at ego vicissim te, mi Gulielme, hortor vt magno animo et \'irtutem et doctrinam capessas. Quod si facis, 20 sic miti persuasi te vnicum Hollandiae decus futurum ; et isthic tiì facilius in theologum euades quam ego hic. Crede mihi sic res habet.
Sed garriamus. Quid agis, inquies? More meo Vlyssem ago et nuper in languorem ex itinere incidi, vix adhuc valeo. Quidam 25 familiarium meorum febricula correptus. conualescit tamen. Augus- tinus, tuus interpres, iampridem a me separatus est : arte me tractat, ego vicissim illum. Nihil synceri amoris inter nos neque est neque fnit vnquam, tantum est discrimen ingeniorum. Est isthuc breui venturus. Tu quoque arte tractabis hominem. Deferes illi apud 30 alios; tractabis quam poteris magnificentissime. Dicet fortasse nonnulla in tuam laudem, auscultabis. Nunquam itemm isthic videbitur. Quare tua causa honorabis hominem ; nec deest titulus. Palam hic interpretatus est, et quidem gratis, tua camiina. Ages gratias, dabis nihil, praesertim eorum quae mihi vsui esse possunt. 35 Scripseram ad te quae fieri vellem. Si fecisti, obsecro vt mittas, nam res non exigui momenti est; sin nondum, leuabo te parti laboris. Meas Elegantias duntaxat mitte. Laurentii etiam tertium librum, si scriptus est, omnino mitte; sin minus, alium laborem te suscipere malhn. Praeterea fac me omnium tuorum operum 40 participem ; quamobrem id tantopere cupiam, iam aperiam.
Sum apud nobilem quendam hominem atque humanissimum Anglum vna cum duobus adolescentibus generosis ; sed ita sum vt apud Antistitem non queam esse vel magnifìcentius vel honestius,' etiam si ipse Antistes essem. Is tuis scriptis mirifice confidit ; quod 45 si curaueris vt tabellarius semper apportet aliquid noui, rem mihi feceris tum iucundisshnam tum vtilissimam, nec tibiipsi quidem inutHem. Ante omnia scribes homini familiariter. Laudabis quod omnibus rebus contemptis nihil miretur praeter literas, quales pauci quidem sint: verum qui sunt, felicissimos eos esse. Narrabis 50 __^ 3°- illi add. F.
Il i^Sresl Cf ^eT^'.o^;. „ «i-y l>ave been staying in the house of
can hardly be Whitford (Ep. 89).' Per- latter ^i probab y ZlrfLnaZ- haps Mountjoy himself is meant, with scens at that timef if he was kinX two companions of h>s own age ; or he solicitor at Rome in isoVfpTm ^
214 LETTERS OF ERASMUS [1498
quantum voluptatis sit in literis. Doctam probitatem effei-es, me commendabis, te benigne offeres. Crede mihi, Gulielme, etiam nomini profuerit tuo. Vnus est qui Inter suos plurimum valeat ; habebis qui tua scripta per Angliam spargat. Iterum atque itemm
55 te oro vt, si quid me amas, haec res tibi sit cordi.
Succenseo tibi quod tam breuiter, tam indiligenter scripseris. Me miserum, eo res rediit vt niagnum tibi videatur, si vna nocte mea causa vigiles. An excidimus inter voluptates ? Vtinam ego particeps istarum viuam. Sed vide quo nos ambiti© reiecerit. Sisyphi saxum
60 voluimus adhuc. Aliquid molimur, quod si parum processerit, isthuc aduolabo. De victu honesto nulla est mihi soUicitudo ; certatim quaeror, vndique ambior. Sed o vtinam aut ego tecum aut tu mecum viueres. Nescis quam tui desyderio macerer, tui inquam vnius. Excidit K., excidit I., excidit C. excidere caeteri, quos
65 non nomino, ne lites audiam. Vnus Gulielmus haesit penitus infixus medullis. Credo te veneficia caliere. Non ego malim cum ipso Pontifice quam tecum viuere. Honestatis studio duriuscule hic viuimus. Valeat nomen theologi, valeat fama, valeat inutilis dignitas. lam praelibaui quid sit esse aliquid. Quid potius quam
70 garrire cum amiculo ?
lam tres menses sunt quod neque Faustum neque Gaguinum salutauerim. Tu tamen scribes ad Faustum doctissime et breuiter, ad Gaguinum verbosius ; panca familiariter disputabis, imo disputandi praebebis materiam. Tabellarium, cognatum tuum, quo diligentius
75 nostra perferat, magnifice compellabis : est enim honoris auidior. Quod ad dandum attinet, a me curabitur ; tu si quid voles aut egebis. mihi significato. Habemus semper vnum atque alterum coronatum Gulielmo. Vide quam Galli sumus. Sed extra iocum, de antistite Traiectensi res apud me refrixit ; intelligo eum hominem famelicum.
80 Quo pacto tibi isthic vita procedat, quid agat frater, quid Cornelius, quid Seruatius, quid caeteri, fac omnia sciam. Scribe verbosissime et diligenter ; imo semper sub tabellari! aduentum literas parato.
Boschius a Cornelio literas accepisse se scribit ; tua carmina petit ; intelligo de me nihil scripsisse. Cornelium subiratum suspicor, nec
84. nec E : ne F.
58. excidimus] Cf. De Conscrib. Epist. perhaps been urged by Wernei- to
(LB. i. 457 F-58 a), where Siberch's seek serviee under him ; cf. 1. 6 n.
edition, f. 64, reads Erasmus for Lucius. 83. Boschius] A letter from Bosch to
The expostulatoria epistola in which it Cornelius is printed by Molhuysen,
occurs was probably added in the Corn. Aurelim, p. 27. From internai
revision of 1499 ; see p. 198. evidence it is of about this date, and
78. Galli] Cf. Fatnil. Colloq. Fcrmulae may be Bosch's answer to the letter Gallorummagnificentiam(LB.i.657F). mentioned here. The emphasis laid
79. Traiectensi] Frederick of Baden on ' Herasmus' ' high opinion of Cor- (t24 Sept. 1517) ; Bp. of Utrecht, nelius suggests that Bosch may bave 13 May 1496— 1516. Erasmus had been aware of his present suspicions.
'■^98] TO WILLIAM HERMAN 215
mihi quidem scripsit vnquam ; miror quid sit. Amo hominem, dum 85 te modo amet; nam de me non laboro. Scribe quid acceperis, nam quindecim tuorum carminum volumina misi ; epistolam bene longam, quam partim ante morbum, partim recreatus, scripsi. De antistite Cameracensi nihil accipio. Bene vale. Luteciae. [Anno. m. ecce, xcix.]
90
82. To A Man of Lùeeck. Farrago p. n- Paris.
F. p. 237 : HN : Lond. iv. 18 : LB. 17. (December 1498.)
[About a pupi! from Lubeck, whom Henry Northofif had introduced to Erasmus. The reference to the books, 1. io, connects this letter with En 80 i^ and places it therefore after the visit to Holland in 1498. It is later th^ Ep. 81, because the boy has recovered.]
ERASMVS CVIDAM LVBECENSI 8. D. Salve, vir integerrime. Filius tuus apud me viuit et a me docetur, iis quidem conditionibus quas ab Henrico accepi, qui mihi nomine tuo triginta duos coronatos et vestem promisit. Aegrotauit grauiter nuper, sed conualuit Dei beneficio et medicorum opera. Fuit in tutela mea complusculos menses, quibus ei quibus erat opus 5 suppeditaui. Mense Octobri puerum in familiam meam adiunxi • curatur a me non vt alienus, sed ^-t ex me natus. Ingenio praeditus est smgulari ; mores prò ea aetate tractabiles sunt et tolerabUes. Dabo operam, quantum quidem in me erit, vt tibi eum restituam et me praeceptore et te patre dignum. Libros eius nondum ad manu.s . o meas perferri miror. Antuerpiensis ille mercator scripsit se per quendam mercatorem Parisiensem transmisisse, et eum nominat • verum is constanter negat. Pecunias adhuc nullas eius nomina accepi. Augustinus, sub cuius tutela erat, dum ego valetudinis causa m patria abessem, ab Henrico quinque aut sex florenos sese 15 Eccepisse fatetur. Is eum tres menses et aluit et docuit, quod ego me tum m ItaHam concessurum putabam. Ei eas pecunias reliqui prò opera sua : praeterea quod de ratione diminutum erat adieci apud illum enim aegrotabat : praeterea meo sumptu vestitus est' Coeperat hic nescio quae febris pullulascere sed non admodum 20 trequens ; quare in locum vrbis apertissimum atque saluberrimum demigraui. Quod malum si repullulauerit, longìus forte concedam. iNihil emm nobis salute antiquias esse debet et vita. Nam bene viuere, nisi viuamiis, non possumus. Qua in re de tua sententia
82. 5. quibus ei E : quo tempore ei U. 17. . Ei eas F : , & eas E.
82. 14. Augustinus] Caminadus. E marg.
216 LETTEES OF ERASMUS [1498
25 certior fieri cupio, placeatne puerum me coiisequi. Narrabat enini Henricus, etiam si filium tuum in Italiani duxLssem, me id te approbante facturum.
Habes de rebus nostris omnibus ; reliquum est vt de toto animo tuo nos facias certiores: verum neque pecunias neque literas, msi
30 per certissimum tabellarium miseris, nec Parisios miseris, sed ad eum mercatorem Antuerpiensem, ne si bine concessero, illae ad alienas manus perferantur. Hoc quoque ad me perscribas velim, cui vitae generi filium tuum destinaris, et quibus potissimum literis imbui placeat. Finis enim vnaquaque in re praefigi debet, ad quem
35 omnia tanquam ad signum conferantur. Nam quanquam omni quidem literarum genere pueri sint instituendi, refert tamen quo sua studia destinent, \t quum omnia perdiscere non liceat, saltem aptissiraa discamus.
Haec pluribus ad te scripsi quam debui, et quidem Latine, non
40 fastidio linguae nostratis, sed quod neque facile id potuissem, neque tu facile intellexisses. Te cum optima coniuge tua vniuersaque familia bene valere precor. De me ita tibi tuisque persuadeas, in instituendo filio mihi neque fidem neque sollicitudinem neque dili- gentiam defuturam. Lutetiae. [Anno m. ecce, xevii.]
83. To William Herman. Fan-ago p. 74. Paris.
F. p. 238 : HN : 0' p. 211 : Lond. iv. 21 : LB. 15. 14 December (1498.)
[This is the only letter of the Paris period which found its way into the Gouda coUection printed by Merula ; see App. 7. The variants which it contains are in many cases interesting, and in one, 1. 64, important. The referenee there given to Cornelius' visit to Paris enables the year-date to be supplied. The dose conuexions with Epp. 78 and 81 are noticeable.
Besides the readings noted Merida's test has a great many inversions of order.]
ERASMVS GYLIELMO GAYDANO STO S. !>.
Sic est profecto, deerat, deerat lioc vnum infelicitatis meae numeris, vt abs te mibi epistola tam contumeliosa redderetur ; perinde quasi nobis hic dolorum materia non abunde suppeteret. Tu vero, mi Gulielme, et vetustissimo nostro amore dignius et meis 5 fortunis aptius facturus eras, si prò obiurgatione consolationem misisses. Quid tu amiculum tui perpetuo studiosissimum, miserri- mum, etiam conuiciis insectaris? Ego in hac reioim conditione ne confirmationem quidem vllam aequo animo tulissem, et tu vitro erumnas meas etiam maledictis exasperas? Quid tu me ab inuidis IO nostris expectare iubes, cum huiusmodi mihi adferantur ab amico
82. 44. EX': Anno D. ecce. xc VII A'^-.
83. TiT. GAVDANO om. 0'. i. deerat, om. 0'. 2. numeris n : muneris E. 4. mi om. 0\ 7. etiam add. 0'. 8. vitro add. 0'. 10. adferuntur 0'.
'49«] TO WILLIAM HEEMAX 217
non modo vetustissima necessitudine verumetiam, quoti arctissimum ego vinculum puto, studiorum societate coniunctissimo ? Deplorare fortunas meas magis libet quam te confutare.
At vide interim, quaeso, quam merito me incuses. Indicatum est, nescio a quo, me tibi indignatuux abisse. Pjimum, cur tu istis '5 indicibus credis tam facile? tum si maxime indigner (vtar enim eo verbo inuidioso quo tu vteris). cur id non quaeris potius, quamob- rem tibi indigner? Expostulaui tecum saepius per literas, nuper etiam corani, quod cessares in literis, quod nihil tuo ingenio dignum raolireris. Hortabar vt quam maxime nomini-, immortalitati con- ^o suleres, aliquid excuderes tale quale omnes abs te expectarent ; nihil tuae gloriae anteponeres, voluptatulas istas inerti vulgo relinqueres. •Si haec sunt hominis suo commodo consulentis, si inimici, si superbi. nihil refello quo minus tu me iure criminatus fueris. Sin potius amantis et tui nominis auidissimi, et melius etiam de te quam tu 25 ipse sentias sentientis, quid tu eiusmodi hominis infelicitatem atrocibus etiam dictis incessis? 8i quid in te sum stomachatus. id ^Tiuni erat in causa, quod tu non tanti ingenium tumn quanti ego facerem faceres. Sed odiose, inquis. obtundis. Nulla igitur venia dignus est qui intemperautius amat ? Non vides hanc meam 30 nnprobitatem ab immensa quadam gloriae tuae cupiditate profectam? Nunc studiuni in te meum ferre aequo animo non potes, qui fastidia persaepe tulisti.
Quid autem sibi volunt verba illa, mi Gulielme, "Quemadmodum isthic viuas, ipse scis nec ego ignoro.' Me miserum, quam metuo 35 ne tu me lue ociosum ineptire. obsonare atque amare credas ! Tu vero, mi Gulielme, Erasmum non ineptimi sed miseiTimum finge, et illum, quem tu praefractum appellare solebas, iam piane fractum et exanimatum. Caue me tu vel ex veteribus moribus vel ex tua felicitate metiaris. Quod autem Gaudae paulo liberius tecum prò 40 nostra familiaritate garriebam, eam loquendi petulantiani vel vino, quo tum vt scis saepe madere cogebamur, vel valetudinis studio tnbuere debebas ; quam vt penitus confirmarem, paululum de pristina vitae seueritate prudens remiseram. Caeterum is mihi est animus, vt ineptire si liceat nolim ; ea rursum rerum conditio, 45
12. ego a&ì. 0'. 14. quaeso te, quam 0'. 15. cur F : qui E. 16. in-
dignor 0 . 17. cur F : qui E. id om. 0'. quaeris .V : queris F : credis E
iB. indigner if: indignor i:o'. 22. inerti add. 0'. relinqueres F : relin-
quens E 28 id E : hoc 0'. in causa om. 0\ 34. verba add. 0'.
.nn u f T; ■'■ , 3^- -obsonare add. OK 38. quem olim infractuu.
appelhtare solebas 0\ 39. tu add. H: om. E0\ moribus om. 0'.
40. Oroudae 0'. 42. valetudini in studio 0'. 44- pristinae 0>. 45. rursus 0'.
19. cessares] Cf. Ep. 78. 13, 4. particular facilities for obtaining beer
38. praefractum] Cf. Ep. 33. 38. and wine. See H. v. R(yn), Uist imi V
41. vino] Tlio monks of Steyn had Ulrechtsche Bisdom, Leiden, 1719, ii. 322.
ALLES Q
218 LETTEKS OF ERASMUS [1498
vt si maxime velim, haudiiuaquam tamen liceat. Stomachaberis et hic quoque fortasse. Quid te, inquies, ita male habet? Num eges? Non tibi summa faciendi quae libitum est libertas? Coram vix meas tragoedias explicare queam, tantum abest vt bis literulis 2>ossim
50 consequi. Ego ne Vlysseos quidem labores cum nostris coiifer- endos censuerim, O me huius libertatis nimium expeitum et o te panim !
Sed quid ego bis ((uerelis amantissimi liominis animum exaspero? Quod scribis istbic te gloriae meae inuidiam sustinere. quorsum istud
55 attinet? Ego bis in regionibus famae tuae prodesse possimi; tu porro cur (non) inuidiosam etiam nostri defensionem sumis? Quis nescit Gulielmum Erasmo vel in causa iniquissima aequissimum fora ? Quod vt non facias, nemo tamen non expectabit ; quanquam tuum in me studium non gratissimum esse non potest. Sed si me mea
Co fata non sinuut, tu saltem tuis literis primum patriam nostrani, deinde teipsum quam maxime iiolnlita. Crede hoc mihi, Gulielme, niliil non poteris, modo animus non desit. Sed veniam dabis amori nostro qui te rursum hortari incipio.
De Cornelio cane quicquam nisi amicissimo viro dignum suspi-
65 ceris ; de te enim omnia amantissime 2>raedicauit. Aut si quid apud me prò coniunctissima familiaritate nostra questus est, fecit id et modestissime et vt faceret is qui te ex animo amaret. Apud me quidem delatus est quod apud Anglos, dum istic abessem. parum synceriter egerit ; quod yì de alio quouis (est enim inter mortales
70 rara fides. aniniique hominum mutabiles) facile credi possit, ita de hoc nec credere libet nec suspicari. Tum satius esse puto bis in rebus hallucinari, quam odiosa diligentia ea perquirere quae rectius latuissent. Quod tibi de N. tua veteri taciturnitate fretus indicaui, per fìdem te obtestor. caue vel nutu significes. Tibi enim niliil
75 commodaris, illi vero iustissimam in me stomachandi materiam liraebueris. De Henrico scripsi Seruatio ; hominis ingenium satis
46. tamen oni. 0'. 47. quoque 01». 0'. 49. iis 0\ 50. nec 0'.
nostris jF: mois 0'. 53. iis 0'. 54. istud £0': istuc F. 56. cut E:
quid 0'. 60. patriam nostrani E: ordineni nostrum 0'. 6i. deinde E:
ilein etiam 0'. 63. rur>us 0'. 64. Cornelio 0' : Henrico E. 65. Aut
add. 0'. 66. id E : hoc 0'. 67. faceret is om. 0'. 68. istic abessem 0' :
isthinc abissem B. 69. (est ... 70. mutabiles) E : (vt sunt animi hominum
mutabiles atque inter mortales rara fides) 0'. 70. possit N : posset EO^.
ita & de 0'. 71. iis 0'. 73. de N. om. 0'. veteri om. 0'. 76. De . . .'
Seruatio ; E : Ego 0'.
64. Cornelio] The reading <.f the which is supported by Ep. 78. 20.
authorized editions is in itself open to 68. abesseml Cf. Epp. 78.20 and 82.15.
huspicion from the mention of another 73. N.] Cf. Ep. 81. 6.
Henry below in very dififerent terms, 76. Henrico] Perhaps the person
but with no attempt at distinction. alluded to in Ep. 95. 8; cf. aho Epp.
I therefore adopt Merula's reading 190 and 296. 229.
1498] TO WILLIAM HERMAN 219
mirali nequeo. Vermu quid facias? His moribus nunc viuitur. Quare illud Chilonis proLemus necesse est : Sic ama taiKjuam ali- quando sis osurus, sic oderis tanquam aliquando amaturus.
Ais isthic multa de me renunciari, auditu neutiquam iucunda. So Ego vero, Gulielme, innocentiam praestare possum, id quod facio ; quid homines de me loquantur, jiraestare non possum. Hoc magis vereor, quid tu tandem de me sentias ; quem vnum, ita me Deus amet, pluris facio quam reliquos onmes. Quid enim sibi voluit illa tua epistola qua vitam meam notare videris ? Vis igitur scire 85 quemadmodum hic viuat Erasmus? te enim nihil meanun reniin ignorare par est. Viuit, imo liaud scio an viuat ; sed viuit pron^u-, miserrimus, omni lachrymarum genere confectus ; quot insidiis petitus, quoties amiconim praesidio delusus, qnot casibus sursum ac deorsum iactatus ! sed viuit innocentissimus. Scio me vix harum yo rerum tibi fidem facturum. Veterem adhuc Erasmum et libertatem meam et si quid est splendoris cogitas ; verum si corani loqui liceret, nihil mihi facilius fuerit quam id tibi persuadere. Quare si verum Erasmi simulachrum til)i fingere voles, finge non ineptum, non comessatorem, non amatorem, sed afliiictissinium, sed lachrymo- <jh sum, sed inuisum sibiipsi, cui iam nec viuere libeat nec liceat mori ; denique niisen-imum, at fortunae iniquitate non sua culpa, miserri- mum tamen, quid enim refei-t? sed tui amantissimum, studiosissi- mum, ardentissimum. Ita velint superi has nieas erumnas aut m melius mutari aut matura morte finiri, vt nunquam mihi vel 100 niea dignitas antiquior, vel gloria iucundior, vel vita charior quam tua fuit.
Si caeteris mortalibus sini inuisus, nihil miror ; quis tnim hominem tam misermn non iure optinio oderit ? Tuum vero etiam amorem mea infehcitate mutari qui tiniere potui, in cuius vnius loj fide semper acquieui, quem sic complectebar, a quo me non vul- gariter sed prisco ilio more amari credebam. Si et huic me inuisum intelligo, et ob id inuisum quod sim miserrimus, quid est cur viuere velini ? O mi Gulielme, vetus meum et vtinam perpetuum solatium, dolor tantum non cuni lachrymis et vocem exprimit. Si quo grani no et nephario scelere nostram aniicitiam violassem, tu tamen in- felicissimo amico prò iustissima ira misericordiam et lachrymas
79- tanquam E : vt 0'. 80. isthic E : Priori nostro 0'. 82. praestaie
" ?: ■ .^'*- ''"^* ^'- ^7- imone scio 0'. 89. praesidio E: perfidia 0'.
90. At SCIO 0 . 91. Veterem enim adhuc 0'. et E : atque 0\ 02. meam
om. 0 . 97. atO':&.E: sed F. 103. sim E : sum 0>. 104. t;im miserum
i- : tam misernmum E : tanta oppressum miseria 0'. 106 me r.,n 0'
no. tantum non E: enim 0'.
78. Chilonis] In the Adagia 1072 this saying is attributt-d to Bias.
Q 2
220 LETTERS OF ERASMUS [1498
impendere debebas. Nuuc euiu cui nulli vnquani casus, nuUae rerum mutationes tui charitatem excutere potuerunt, maledictis
115 potes incessere, potes probris insectati, tanquam desint qui manibus pedibusque in meam perniciem incumbant, qui me fen'o ignique extinctum velint. Quid mihi Lsthic tam charum fuit, cuius inter hos casus non obrepserit obliuio? Vidisti ipse me nonnunquam veavuvoi'Ta et risisti saepe. Scis quod pectus loquar. Quid vnquam
laoamaui teneri us? Nunc mirum est dictu quam fi-igeam. Omnes amores illi vulgares excidere potuerunt ; tu A-nus jiectori nostro inhaesi-,ti ; et ita inhaesisti vt charitas consuetudinis intermissione aucta sit, non extincta. Et tu amicum tum pertinaciter tibi deditum, cui felici inuidere non posses, misemmum odisse poteris ? Noui
125 vulgo quidem hunc esse morem, sed o me miserum, si te literae a vulgi moribus vindicare non possunt. Quid tu igitur me Pyladem tuum, quid Thesea appellasti? Quanquam inuertere debueras, et Orestein potius ac Pirithomn a^ipellare.
Sed sit tandem lachi-ymarum finis. Hoc vnimi te, charissime
130 Gulielme (iucundissimum enim dicere non licet) et per veterem nostrani beneuolentiam et per meas fortunas afHictissimas obsecro atque oljte.^tor, vt si me non odisse non potes, si misereri non potes, saltem parce maledictis crudelissimum vulnus exasperare ; et quod vieto hosti dare debueras, da amico niliil commerito. Tu tuam
135 valetudinem tanto cura diligentiu.-!, quanto nua desperatior est. Patri tuo, viro liumanissimo beneque de me merito, praeterea domino lacobo conuictori tuo me quam diligentissime commendabis. Tuus lasparus me sibi habet deuinctissimum. et pudet me hominem tam amicum tam indiligenter amplexum fuisse. Vale, Guielme
'40 suauissime. Parisiis, postridie Id. Decemb. [Anno m. cccc.xcvii.]
84. From Faustus Andrklinus to William Herman.
LB. App. 449. (Paris.)
(December 1498.)
[Probably written at Erasmus' request to show his friends at Sttyii that he was well tliought of in Paris. It may hu plared coiijectiirally with Èp. 83.
Publius Faustub Andrelinus [e. 1462-25 Feb. 1518 of Porli. He was educated at Bologna under Filelio ; and on 20 Apr. 1483 received the poets' laurei at Rome for his Liuia or Amores. From 1484-8 h.^ was domestic poet to Louis Gonzaga, Bp. of Mantua, but left him in Sej.t. 1488 for Paris, whcrc on 5 Sept.
113. nuUae F rorrig. : miWe E. 118. ipse o<w. 0'. 121. illi vul"ares o)n. 0'.
127. appellas 0'. 128. Perithoum 0'. 129. tandem orW. 0'. 130. "iucundissi- mum . . . licet) E : per iueundissimam nostram amicitiam 0'. 131. et per E: perque 0'. 132. atque £• : & 0'. 134. da . . . commerito E : id perdito calamitosoque amico, praeterta supplici, tribuere non graueris 0'. 137. domino adii. 0'. 138. Tuus lasparus . . . 139. fuisse om. 0\ 139. Vale . . . 140. suauis- sime acid. 0'.
137. lacobo] Perhaps Mauritsof Fp. 176.
M98] TO WILLIAM HERMAN 221
1489 he was adniitted t.. lectuiv jmblicly in the University. On i Oct. 1490 his first hook was published in Paris, an edition of tlie Liala considerably amplified. In Sept. 1491 fiuding his position in Paris unsatisfactory he went for some montlis to Poitiers and Toulouse ; but returned unsuccessfùl in 1492, and took part in tlie quarrels which expelled Balbus from Paris. On 3 Apr. 1494 he published his Elegie addressed to an Englishman. Thos. Ward (Gairdner, Leiixrs of Henry VII, ii.), through whom he perhaps hoped to find emplojTnent in England, like Cornelius VitelHus and Bernard Andreas. His position in Paris was precarious'until he won tlie favour of Chas. vili with a poem de yeapoUtarw. vict(jTÌa and was inade royal poet in 1496. This title appears first in his De Neapolilana Forno>iimsique Victoria, 31 Aug. 1496; )mt is lacking in his De Influentia Sydentm, io May. He justified his appointnient by a succession of poems on court subjects, and e. 1505 reeeived a canoniy at Bayeux, which lie held until his death. His lectures in Paris were dever and attraeteci large audiences. but were marked by great laxity of inorals (Lond. xxi. 20, LB. 489 ; cf. iv. 72-5 . He nevertheless retained the patronage of many eminent persons and enjoyed the csteem of such nien as Gaguin and the two Fernands. He was one of Erasnius' first friends in Paris, and in spite of diversity of character the tie fomied was lasting. Besides his court poetry he wrote EpisMat paroemiaìes ac moraks and a poem De inoralibus inMlectiuilihusquc rirtutihus. The first edition of Erasmus' Adagia contains a comniendatory letter by him (Ep. 127).
See Mazzuchelli ; Geiger in Viprteìjahrsschri/tf. KuUur a. Litteralur der Keivissance. i. (1885) ; GÈ. i. 338 ; EHR. xvii. 417 and xix. 585.]
KAVSTVS rOETA KF.GIYS GYILIELMO SVO S.
CvM ineciim ipse cogito, mi CTiiilieline. (juanta sit Erasmi nostri tum docti-ina tuui vita al^ omnibus cei-te ^•itii.s aliena, non possimi profecto, non possum, inqiiam, non laetari, quod eum scilicet virimi nacta sit religio tua, qiiem non soluni a-os ipsi, veruni etiam Parisiense hoc Gyiimasium amaie. colere, ubseruare, admirariijue debeat. Quid 5 enini inelius, quid praestantius. quid denique diuinius, quam virum candidis et litteris et moribus nitentem reperiii. hac videlicet tem- pestate, quae quidem ita ignaua, ita cori-upta, ita exsecrabilis est, vt Sardanapalicas potius volujjtates cjuam Socraticas vel virtutes vel inore>i imitetur? Neque hoc adulationi meae adscribendum esse io censeas velini, (piandoquidem a derisoria et subdola assentatione seniper alienus fuerim. Neque vel ad te vel ad alium scriberem, nisi is esset Erasmus. quo, vt cum stomacho. nec paruo quidem, loquar. tua non solum religio veruni etiam patria indigna esset. Vale. ,.
85. To 2sicAsrus, C'h-^plain of Cameray.
Fan-ago p. 78. Paii;.
F. p. 241 : HN : Lond. iv. 23: LB. 77. 14 December (i49S?>
[The date given in the text is impossible. as Erasmus was theu in England. The letter is evidently written after a visit to Holland. The names, which do not occur elsewhere in Erasmus' correspondence, afford no due. I place it con- jecturalJy with Ep. 83, because of the month-date.]
ERASMVS NICASIO SACELLAXO CAMERACENSI SVO S. D. QvAXQVAM antea mihi literanim nomine charissimus esses, Nicasi tloctissime, diffìcile tamen dictu fuerit quantus cumulus meo in te
222 LETTEKS OF ERASMU8 [mP»
amori ex ilio nostro conuictu accesserit. Antea me tibi deditissimum habebas, nunc multo deuinctiorem. Sed suspecta quaedam res est
5 verbis beneficium rependere. Tu si mei in te animi periculum facere velis, aliquid vicissim oneris impone. NuUam sarcinam tam grauem, tam molestam inieceris, quae mihi tua causa non leuissima, non etiam iucunda videatur. Epistolam tuam reddidi diligenter. Thomam Cameracensem tuo nomine saluere iussi. Tu quod es pollicitus fac
IO praestes, vt ad me quam saepissime scribas. Michaelem Pauium, praeceptorem meum, nominatùn vero illuni liospitem, virum (ita me Deus amet) episcopatu dignum. cuius nomen excidit, humanitas comitasque, qua me isthic tractauit, nec excidit nec excidet vnquani, meis verbis salutabis accurate, et tuo more, hoc est diligentissime,
15 gratias ages. Bene valere te cimi tuis omnibus precor. Parisiis, postridie Id. Decenib. [Anno M.cccc.xcix.]
86. To A Friknd.
Farrago p. 82. (Paris ?)
F. p. 244: HN: Lond. iv. 30: LB. 50. (1498?)
[This foll'-'ws in ali the early editions two notes, Epp. 59 and 65, wbich may have been sent to Fisher ; and was perhaps therefore written for a friend going to Italy.]
ERASMVS CVIDAM.
Vbi nostrum N. istuc iturum intellexissem, nolui inanem venire, praesertim qui me obnixe rogaret vt sese apud te commendatum facerem. Obsecro itaque vt eum prò tua veteri consuetudine tractes. Non ciani me est. nec ille quidem ignorat, quantum possis quantum- 5 que mea causa velis. Effice ne vel illuni sua spes vel me mea de te opinio fallat. N. quidem tibi nouum amicum comparaueris. me vero arctius deuinxeris. Yale.
85. 6. imponito H. ,0. Pauium odd. F.
5".. 8. Thomam] ProbaljlyTho'i.Var- io. Michaelem] <.f Pavia. He had vet of Cambray, a pupil of Standonck, beiii Rector of Paris University from ■who is mentioned by Felibien. Hisf. de the College of Navarre (Bulaeus, v. Paris, ii. 896, as concerned in the Uni- 924 : and Liber Beceptoris Nationis Ala- versity riots in Paris in 1499 (].. 200: maniae. iii. f» 135. in the Archives cf. LB. App. 378. 1769 CD). Varvet Natiunales ut Paris, Sér. H. 2588) 15 was accu-ed of having spoken against Dee. 1492-23 Mar. 1493. He was after- the rovai divorce, and withdrew froni wards Dean of Cambray, 2 Oot 1506- Parisheforetheking'sarrivalattheend fi? May 1517, and Councillòr and of May 1499. He is also perhaps the Confess^T to Charles V Erasmus ' literarj- man of the name of Thomas ' perhaps was taught by him' at Cambray (Bergenroth, 1. 196, who accompanied or mav have heard him letture iu IheBp.of Cambray toEngland in 1498 Paris. See GC. iii. 72 and Mém Soc. ip.203,. Seeal3oMassaeus,CAro«.,p.269. des Scitnces de Lille, vii. p. 378 (1880)
^499] 223
87. To JoH.v Falcox. Farrago p. 71, Tournehem.
F. p. 236: HN: Lond. iv. 15 : LB. 7. 3 Febniary (1499.)
[Tlie year-datp is establishcd by the sequence of fvents. Betweeii Whitford's Krace (23 Miirch 1498) and the publication of the Adagia (June 1500, fall Mfiuntjciy's stay in Paris, Erasmus' first visit to Tournehem terminating on Feb. 4, and bis joumey to England, from which he retumed to Paris on Feb. 2 (Ep. 119 . Erasmus' departure from Parisi may be placed e. 23 Dee. 1498 Ep. 88. 8 n.).
Nothing is known of John Falcon beyond the allusions to him in Epp. 80 and TI9. It seems from tbis letter that his home was in Antwerp, and that he knew Batt. He is possibly to be identified with Joannes de Falce Gandavus, to whom Badius dedicated his edition of Solinus, 12 July 1503.]
ERASMVS r.OTERODAMVS IOANXI FALCONI SVO S. D. EPISTOLA lOCOSA.
Tv caue salutem a nobis expectaueris. Deuoueo te, quoties tua mihi conuicia in mentem veniunt, quoties toruos illos oculos animo contueor, quoties os illud ad meras contumelias compositum. Itaque amare te piane non possum. Minus quidem oderò, si bonas literas lucellis tuis praeponere poteris. Fata mea me hactenus persequuta 5 sunt. Iter enim habuimus ad prodigium vsque asperum atque saeuum ; caetera Batti mei fatis debeo. Nam Dominae candorem, beneficentiam, humanitatem, comitatem, modestiam, si tibi perscri- psero, cum vix aliquam essem partem oratione consequutiis. menda- cissimus tamen viderer ei qui ipse expertus non es.set. O te io miserum, qui me sequi sis grauatus. Quid te fuisset beatius ? Sed gaudeo tuam superbiam tibi nocuisse. Posthac sape, poetas fuge, et lanios sequere. Breui isthic adero, si superi adiutabunt. Tu et quae haljes mea serua, et quae potes contraile, ne quid in mora sit
vbi venero.
r
Finem imponam epistolae, si te paucis monuero. Frustra sapit qui sibi non sapit. Mirare literas et lauda, sed lucrum sequere. Caue tibi ipse displicea.s, ea res formae venustatem obscurat. Cutem ante omnia cura. Omnia tuis commodis jiostpone. amicitiam tua causa cole. Ei-uditionem parce attinge. Ama ardenter. stude 20 modice. verborum prodigiis. pecuniae parcus esto. Plura monendus eras, .sed vale est aulico ritu Dominae dicendum. et cras in Hollandiam auolo. Meliorem vestem domi relinquo. Scis quamobrem ? Timeo ne sorores eam tuae lacerent. Est enim mihi Antuuerpia faciundum iter. Nunc vide num nihil in me sit salis et tu sapias solus ? 25 Literas tuas adeo non expectabo, vt haud sciam an has ipse pre- uei-tam. Tu tibi viue et vale tibi et te solum, quod facis, ama.
Ex arce TornenhensL Tertio nonas Febmarias. [An. m.cccc.xcvii.]
14. mea add. II. 7. Batti . . . fatis] Cf. Ep. 80. 79 n.
3
224 LETTERS OF ERASMUS [149O
88. To William Blount, Lord Mountjot. Farrago p. 70. Tournehem.
F. p. 235 : HN : Lond. iv. 14 : LB. 6. 4 February <i499->
[Contemporarj- with Ep. 87. The additions made in F. and H. are notieeable.] OVILHELMO MONTIOIO GOMITI ANGLO EKASMVS ROTEKODAMVS S. D. Pervenimvs tandem et quidem incolumes, tametsi inuitis (vt apparet) et superis et inferis. O durum iter! Quem ego posthac Herculem, quem Vlj'ssem non contemnam? Pugnabat Inno semper poeticis vni-is infesta ; rursum Aeolum soUicitarat ; nec ventis modo
5 in nos saeuiebat, omnibus armis in nos dimicabat, frigoie acerrimo, niue, grandine, pluuia, hymbre, nebulis, omnibus denique iniuriis. Hisque nunc singidis nunc vniuersis nos oppugnabat. Prima nocte post diutinam pluuiam subitum atque acre obortum gelu viam as- perrimam effecerat ; accessit niuis vis immodica ; deinde grando, tum
IO et pluuia, quae simul atque terram arboremue contigit, protinus in glaciem concreta est. Vidisses passim terram glacie incrustatam, neque id acquali supei-ficie, sed colliculis acutissimis passim extantibus. Vidisses arbores glacie vestitas adeoque praessas vt aliae summo cacu- mine inium solum contingerent, aliae ramis lacerae, aliae medio trunco
15 discissae starent, aliae funditus euulsae iacerent. lurabant nobis e rusticis liomines natu grandes se simUe nihil vnquam in vita vidisse antea. Equis interimeundum erat nunc per profundos niuium cumulos, nunc per sentes glacie incrustatos, nunc per sulcos bis asperos, quos primum gelu durauerat, deinde et glacies acuerat, nunc per crnstum
20 quod summas obduxerat niues ; quod quidem molliu.s erat quam vt equum sustineret, diirius quam vt vngulas non scinderei.
Quid Inter haec animi Erasmo tuo fuisse credis ? Insidebat attonito equo eques attonitus ; qui quoties aures erigebat, ego animum deiiciebam, quoties ille in genua procumbebat, milii pectus saliebat.
25 lam Belleroi^hon ille poeticus suo terrebat exemplo, iam meam ipse temeritatem execrabar, qui mutae beluae vitam et vna literas meas commiserim. Sed audi quiddam, quod tu credas ex veris Luciani narrationibus petitmn, ni mihi ipsi Batto teste accidisset. Cum arx iam ferme in prospectu esset, offendimus omnia vndique glacie
30 incrustata, quae vt dixi in niuem inciderai. Et erat tanta ventw-um vis, vt eo die vnus atque alter collapsi perierint. Flabant autem a tergo. Itaque per decliue montium me demittebam, per summam glaciem velificans, atque interim bastili cursum moderans. Id erat daui vice. Nouum nauigandi genus. Toto fere itinere obuius fit
Tir MONTIOIO adrf. H. 25. Bellerophontes F. 27 commisissem F
Sed audi ... 34 genus add. F. ' c^nimisissem /.
8. gelu] Molinet (300) describes this 1498, and lasted for twelve or thirteen severe weather. It began on 24 Dee. days in Hainault. luirieen
225
M99] TO LOED MOUNTJOY
nerao, sequitur nemo, adeo non solum saeua sed etiam monstrosa .^5 erat tempestas. Quarto vix demum die solem aspeximus. Hoc vnum ex tantis malis commodi excerpsimus, quod latronum incursus timui- mus minus : timuimus tamen, vt homines i>ecuniosos decebat.
Habes iter meum, adolescens generosissime idemque candidissime ; quod vt durissimum fiiit, ita reliqua fuere secundissima. Viui per- 40 uenimus ad Annam principem Verianam. Quid ego tibi de iiuius mulieris Gomitate, benignitate, liberalitate memorem ? Scio rhetorum amplificationes suspectas haberi solere, praesertim iis qui eius artificii rudes non sint. At hic me nihii allenare, imo re vinci artem nostrani mihi credas velim. Xihil vnquam i)roduxit rerum natura aut 45 pudentius aut prudentius aut candidius aut benignius. Et vis verbo rem complectar? Tarn illa praeter meritum nostrum in nos benefica fuit, quam senex ille contra merita maleficus. Tantis illa me officiis cumulauit nullis a me studiis prouocata, «piantis ille contumeliis onerauit summis affectus beneficiis. Quid de jneo Batto 50 iactitem, cuius pectore nihil habuit hic orbis simplicius, nihil amantius? Nunc denmm istos ingratos odisse coepi. Mene istis luonstris tam diu inseruisse ? O te mihi sero cognitum, a quo prius me fortuna distraxit quam necessitudo coniunxerat !
Haec scribebam in patriamconcessunis; deinde isthic continuo aderu ;:; atque adamatam Lutetiajii repetam et has ipsas literas foi-tasse prae- curram. Caeterum de nostro conuictu nihil cei-ti scribere licei; tamen consilium ex tempore capietur. Hoc vnum tibi persuade, neminem viuere qui te magis ex animo amet quam tuus Erasmus. Battus quo- que meus, omnium et amorum et odiorum meorum socius, te pari 60 charitate prosequitur. Cura, mi Guilhelme, vt quam optime valeas.
Ex arce Tornenhensi. pridie nonas Februarias. [Anno
M. ecce. XC VII.]
89. To RrcHAKD Whitfokd.
Farrago p. 72. Tournehem.
F. p. 236: HN: Loiul. iv. 16: LB. 9. (4 February 1499.)
[Cmteniiiiji-ary witli Ei>p. 87 8. Richard Wliitfoid (c. 1470-1542) beeame Fellow of Queens' College. Canibrid-e ■e. 1495^ Fot lus grace to accompany Mountjoy abroad see Ep. 70. He was rece.ved at Paris asB.A. on bis Cambridge degree, 1498, being described as dioc. A^sauensis ; M.A. 1499. He retum^d to England, probabl v with Mount- joy, and later beeaine chaplain to Foxe, Bp. of Winchester. To More" and Erasmus he was a 'familiar friend ' ; and in 1506 the latter dedicated a Declamation to Jnm (Ep. 191J. About 1507 he entered tlie monastery of Syon near I>leworth, of
,^^'f wr.'hv''"*'^''^'" ^''''''^ Whitford /ti6 Sept. 1511 , was alrendv an anmate. Whilst there he wrote a number of devotional work» in Englisli, styling
40. Vini . . . 41. Verianam odd. H. 44. sint E : sunt //. ^6. atqne . .
repetam add. F. 57. tamen E. conUj. : Tum EF.
4O. senex] The Scotchman of Ep. 58, who held a permanent post i n Paris p. 185).
226 LETTERS OF ERASMUS [i49?^
hiiuself ■ the wretche of Syon.' On the dissolution of tlie house in 1539 he passe*! under tlie protection of the Mountjoy family until his death. See DNB. and the introduction to Whitford's Martiloge. ed. F. Procter and E. S. Dewick, 1893, in wliich he is shown to have been no great scholar.]
F.r.ASMVS r.OT. D. KICARDO WITFOra)0 D. C.VILHELMI MONTICI
A 8ACRIS S. r.
CopiosissiMAM ad te epistolam sciibere gestiebat animus, Ricarde candidissime, ni et ocium deesset, et propediem vos ipse visere de- ereuissem. Kon purgabo me, quod antea non scripserim ; corani eam causam agere malo, et absolues me spei'o. De tuo Comitisque 5 candore i)lurimus et freqnens cum meo Batto mihi sermo fuit. De vestro quidem animo gaudeo, at tam sero esse cognitum doleo. Nos vbi jiatriam vi&erimus, isthuc continuo recurremus ; tum plenis (vt aiunt) buccis nugabimur. Interim cura vt bene valeas teque tua philosophia oblectes. Priori apud diuam Genouefam, Guilhelmo IO canonico ófiorpa-n-t^w. conterraneo tuo meis verbis salutem dices, praeterea familiaribus reliquis nominatim.
90. Tu James Batt. Farrago p. 247. (Steyn ?)
F. i>. 370: HN : Lond. viii. 52: LB. S2. (Febniary) 1499?
[The date is difficult. The letter was perhaps written at Steyn, during Erasmus' visit CEp. 92}, to introduce one of thf monks, who was a favourite with the Lady of Veere, liut not known to Batt. There is a slight reseniblance between the heginning and end of this and Ep. gì which is in contrast to the later letters to Biitt. The words nobis omnilnis would be appliciible to a community such as the monastery, thnugh they occiir also in Ep. 80. 126. written from Paris ; and the Zoili may woll have lieen the monastic critics, who fuund fault with Erasmus' life (cf. Ep. 171). Spero nos ex his scopiilis eunìaturos maj- be conipared with si in istos scopttlos enauigaris (Ep. 91. 6, and ex arce hreui sis euolaturus (Ep. loi. 38).
The Lady is only dcscribed to Batt as Veriana or Verieìisif< in Epp. 91 and roi besides this ; in Ep. 80 and ali the later letters she is simply Dwnina. F'ir her predikction fi>r mmikish theologians cf. Epp. 138 and 146.
Richter places this letter before Aprii 1500, Mr. Nichols in July 1501, the former cnjjjecturing that Erasmus was at Tournehem, and Batt away ; tht- bitter that Batt was away frcim the Lady, for which cf. Ep. 124.]
EEASMVS BATTO S. D.
Si tu tuique recte valetis. Batte iucundissime, est vt cupimus, quod vehementer gaudeamus. Quanquam de amore nostro tibi pei-spectum arbitror, tamen etiam atque etiam tibi persuadeas velim nihil esse vno me Batti amantius, nihil illi deuotius. Quod si tu me 5 amas aut bonas literas miraris, hunc hominem tuo more, id est perbenigne et comiter, accipe ; quo neque charius mihi ncque litera- tius quicquam. Et quod his temporibus perquam est rarum, summae
&P. 9. apud diuam Genouefam add. F. 10. canonico ùfiorpairtCai F : con-
eanonico E. 00. 3. tibi arfrf. F coìrig.
M99j TO JAMES BATT 227
eruditioni surnmam modestiaiii adiunxit. Hunc domina Veriana. hominis et ingenio et pudore delectata, vnice comi.lectitur ; quare et tua humanitate dignum et nobi:s omnibus vehementer gnitum feceris. io si hic ostendei is quanti nos facias.
De nostro statu nihil erat quod scriberem. Sibilant, vt solent. nonnulli quos tu non ignoras Zoili, sed spero nos aliquando ex bis scopulis euolaturos. Te cum vniuersa familia quam rectissime valere cupio. Anno millesimo quadringentesimo nonagesimonono. 15
91. To Jamks B.vtt.
Farrago p. 7S. Antweq..
F. p. 241 : HN ; Lond. iv. 24 : LB. S. 12 Februarj' 149-.
[Evidently following the first visit to T..urnelieiii.]
ERASMYS lACOBO BATTO S. D.
Salve, meiuu praesidium, iucimdissime Batte. Si domina Veriana valet, quondam tua, nunc mihi tecum communis patrona, et si omnia illi sunt secunda, ita est vt et optanuis et eonfidimus. Literis com- mittere nec possim si audeam, nec ausim si possim, quam scire cupiam num illa iam isthinc euolarit, num sua charissima pignora 5 vna secum abduxerit. 0 te beatum. o superis charum, si tu istos scopulos enauigaris; si felicitate tua. quae milii quidem summa A-idetur, sine inuidia frui possis. Quod vt fore confìdam. Dominae vu-tus facit, cui superos omneis propitios beneuolentesque esse non dubito. Euenit mihi, mi Batte, in ista quod in te saepenumero solet. io vt tum ardentius amare mirarique incipiam, quum absim. Bone Deus, qui candor, quae comitas in amplissima fortuna, quae animi lenitas in tantis iniuriis, quae hilaritas in tantis curis ; tum quae animi constantia, quae vitae innocentia. quod in literatos studium. quae in omnes affabilitas ! Proinde ita prorsus sentio, mi Batte, tè 15 esse vnum mortalium omnium felicissimum, si ista quam diutissime potiri dabitur : et dabitur haud dubie, si (quod facis) illius in te animo mutuis officiis responderis.
Nos Antuerpiam incolumes appulimus. Augustinus cum suo comitatu iam Parisios praecessit ; pollicitus est se.se aliquot dies 23
90. II. hic add. H. 15. Anno . . . nonagesimonono add. H. <j\ o sunt
fi^ absum H ^'^''' ''*^''' ^' ^' '""'" "''''• ^'- ^- ''«^""l"^ volentes F.
91. 7 enauigaris] A met.ipliorwhicli 20. Pamiosl Mr. Kieli. Is alters t-
occurs frequenti}- in Jerome; cf. Adoy. Bi-ussels. Or Èrasmus may bave in-
^°47- - -, ^, tendedtoadd the nameof some town.
19. Antuerpiam] Cf. Ep. 87. 24. perhaps Bru.^sels, thiough ^vhic■h
i.rasmus must bave retumed from liis Augustine's route lav In the next
visit to Holland : if he had been stili sentence, writing tu„ù,ì1varie, he speaks
n'«7fy tl»ere, no baste would bave of iUk, thinking that lie had alreadv
enabled him to overtake Augustine. mentioned the place.
228 LETTERS OF ERASMUS [i499
illic me opperiii. Quare propei-andum mihi censeo. ne tam certi comitatus commoditas praetereatur. Nihil est quod te admoneam ; et tuam enim rebus in meis diligentiam noni, et tanta est liberalis- siniae Dominae in me benignitas, A't rubor mihi piane quidam
25 oboriatur, cum animo reputo tanta me ab ea beneficentia cumulatum. de qua nihil \nquam sim meritus. Sed meum erit etiam atque etiam cogitare, vt non prorsus perisse in nobis illius beneficia de- claremus. Reuolabo isthuc quam primum, si superi sinent. Precor vt vos omnes incolumes et recte valentes offendam, illam in primis,
30 vnde nostrum vtriusque spes salusque tota pendet.
Non debes tumultuarium mirari characterem ; scripsi enim haec in nani iam soluturus, omnibus vndique magno fragore iTerstrej^enti- )ius. Bene vale.
Filium herilem amabili indole puerum vna cum sorore fratris
35 sui matrisque simillima recte valere precor. Familiares tuos nomi- natim meo nomine saluere iubebis.
Ex Antuuei'pia. pridie Idus Februarias. Anno m.cccc.xcviii.
92. F];ii.-M Wii.jjAM Herman to Servatius Rogeeus.
LB. App. ^91. (Steyn?)
(Febniary 1499.)
[The date is giveii by EraMiius' vi^iit to Steyn ; which {v^rw tlie reference to Easter is to be undeistood of tlie journej' in February 1499 (Epp. 87-9 rather than of that in the sunimer of 1498 (Ep. 76 . Tlie nianner in whnh tlie faithful Batt is spoken of is noticeable.]
(iVILTELMVS SEItVATIO KOGERO S.
QvAS beri abs te accepi litteras, incredibili me affecere voluptate.
Laetor ac tiiumphiun actito Erasmo meo prò ipsius virtute atque
doctrina tandem respondere fortunam, quam dum toto prope terrai-um
orbe perseqviitur, vix tandem est consecutus. Fuit hic Erasmus
5 noster, fortasse (quod auertant superi omen) postremmn nos vt
videret. Post Pascliae iturus Bononiam, (quam longum et quale
iter !) iam comparai viaticum. Si bene procedit, redibit cum gradu
ac triumpho. Sin quid forte fati sinistri, daturus est nobis luctum
aeteraum, mihi praesertim, quem semper, vt scis, fecit omnium
IO phu'imi.
Noster lacobus Battus in HoUandiam venturus est ; quid fiet ambigo. Caeteiami hominis magnificentiam nosti, aget suo more
91. 27. prorsus Mhl. H. 34. fratris add. F. corng.
92. 6. Paschae] 31 Mar. 1499. Batt should take his pupil tu some
li. Hollandiam] It appears from school or University, perhaps Ueventer
Ep. 95. 46 to bave been proposed that or Louvain. Cf. Epp. 101 39 and 138
M99j TO SERVATIUS ROGERUS 229
Thrasonem peipulchie. Incredibile tamen est quantum Erasmus eius in amore constantiam. fideni. candoremque ingenii probarit. Tu proj^era ad me venire, tum homm quae scisti causa, tum (si caet€ra desini) vel mea vnius gratia. Vale, amiculorum constan- tissime, atque interea (vt te tuoque dignum est otio) rebus incumbe pulcherrimis, id est studio litteranim : quid enim aliud agas cum laude ?
93. Tu Adolphi's of Vkeue.
Lucubratiunculae (1503?) f". A-. Paris.
^^•^'•65- (March V) 149.^
This letter is the first piece in Era.-,mu.s' Luciihratiamulae, Hantiieiiji.'ie Tli Martens, 15 Feb. 1503 (a'), and is entitled EpisMa exlwriatoria ad capesstwlam tuiatem ad gmerosissnmniì puerun, Adolpìiam, principem ì'erieìmm. In later editions of the sanie collection Erasmus styles it Exhortatiu ad xirtuttm and Oratio de virtuU- ampUdenda ; Init as it is cast in the form of a letter and dated, and contains Illustrative nuitter about Adolphas of Veere, some extracts from it ni,-)y be inserte<l here, although it wa>. never included by Erasmus amon? his letters.
In the absence of any indioation as to Erasmus' movements in the earlv part of 1503 it is not possible to deterniine whether the first edition is to be"dated 1503 or 150-J. The volume De pnxeUentia potestatis imp/rratcrine : E).. 173 is i-ertainlv 150^^; but the date assigned to the Pantgnpic (Ep. 179) is 1504 ; so that in either casi- Martens ^seems to have been using the old and the new systems siniultaneouslv i^rasmus ou-n untrustworthy meniory decides for 1503 (Lond. xix. 91 : LB. 746
The Lwnhatinxntlae were reprinted by Martens 6 Nov. 1509 a-) A secon-ì edihon. supervised by Nicholas Gerbell, was published by Scliurer at Stra^bur- in September 1515 (^, and reprinted without change in .June 1516 and XovembeT- 1517; a third by Froben at Basle in July I5I8^7;, wliich was reprinted bv bchurer in January and by Froben in October 1519. There are also editions bV Martens in 1520 and by Froben in August 1535, which I huve not been able to examine. A few changes occur in the various pieces in the Opem (voi y, of 1540(5;. ^ ^
This l-tter can hardly have been composed before Erasmus' vi-it to Tourneheni in the spniig of 1499 1 and therefore importance mav be attaclied to the dato assigned on its publication, in any case not more than five years later It wis probably wntten immediately after Erasmus' return from Tournehem and may have called forth the present mentioned in Ep. 94. 2. On the other band the frequent quotations from Homer (if not inserted at the time of publication) suggest 1500-1 ; cf. Epp. 131, 132. 143. '
Adolphus of Burgundy, lord of Veere and Beveren (1490 V-t Dee is40 wts .it this timo quite a boy. His father, Philip of Burgundy 0. i453_4'julv 1498 had he d important offlees, being Admiral of Flanders and (Vovtrnor of Artoi^' ri'nn!, f . T, Fleece 1478, Governar of Flanders 1484. and Councillor and Chamberlain to the Arehduke Ph.hp ; and to this was doubtless due the favour
wUb b V ^^^ T.c/^'1.^& ^'- 35'; I» '513 Adolphus was already associated vith his kinsman, Phihp ot Burgundy, in the duties of the Admiral of Flanders (Brewer, 1. 3678 , and when Philip became Bp. of Utrecht in Mav 1517, Adohdius sueceeded haii ubid. 11. 3236). In 1516 he received the OrdeV of the Golden Cbantiv" r"' ^^'""''"'''' J^*^ '^P'^^y ''ecame oiie of the leading members of Chailes y s Council ; see Brewer. passim. In the spring and summer of 1525 he was sent as ambassador to England ; but in his later years he becomes less
dT^'''!' Ar •'""" ^"'''■' ""'^ '^T i"' P^y^*"^»' in the preface to his Psalterùn,,. ilnf n ?' '533. speaks of having recently spent some months with lim at Duveland m Zeeland, one of his lordships ^cf. EE. ii\ where he was conduct.ng the repa.r of dykes broken by the sea. About 1513 he married Anne daughter of John 6th lord of Bergen (Ep. ,2\ and his eldest'son, Maximilian of iJurgundy, was born just when Erasmus vLsited him at Bergen in July 1514
13. Thrasonem saipsi : Nasonem LB.
230 LETTEKS OF EKASMUS [M99
. E].. 301 ; cf. EE. 77\ As a. result of bis fiimily conuexion with ScotlaiiJ ,i'. 208) Jie received th.- order of St. Andrew. Sec Anselme, i. 256, de Reiffenberg, Jltst. ToisoH d'Or, and BWX.
EBASMVS CAXOXICYS IXSTITVTI DIVI AVGVSTINI ADOLPHO rRIN'CIPI VERIKXSI S. P. D.
Pressivs intuenti niihi non vs^nequaque assentandi palpaudique vicio receptum videri solet, Adolphe suauissime, vt antiquitus reges et imperatore^ panegyricis solenniter. et qiiidem in os, laudarentur. Qiiin potius sic existinio, viros cordatos rerunique naturae atque 5 hiimani ingenii egi-egie prudentes, qiim si^es non esset leoninani illam regii pectorLs generosi tateni et auriiim delicias vel monentis authoritatem vel increpantis seueritateni aliquando passuras, publicae vtilitatis respectu vela vertisse ac via quideni occultiore eodem tanien contendisse. Itaque sub laudationis spetie simulachi-um
IO qiioddam absoluti principis eis veliit in tabula depictum reprae- sentasse, vt ipsi sese ad proposituni esemplar exigentes taciti secum agnoscerent (juantum ab illa laudati principis imagine aljessent, ac citra tum pudorem tum offensam discerent, quid vicii mutandum, quas virtutes praestare oporteret ; eodemque titulo non idem ageretm-,
15 videlicet vt boni principes quae facerent recognoscerent. mali quae facere deberent . . .
[R A- \".\ Tibi vero, mi Adolphe, quaecunque ad perfectam ATiiutem adminicula coelitus dari possunt, adeo simt affatim suppeditata, vt nisi omnia si mima praestiteris. neque sorti a Deo creditae neque
20 tuorum expectationi responsurus videaris. Primum enim quid ego referam fortunae niiram in te raramque iudulgentiam ? quae te vixdimi natum veluti manibus suis in summo reriun fastigio coUo- cauit, (piae te ad sunmias res non euexit sed genuit, imo quae principem florentissimum et antequam in lucem ederet fecit ; quippe
25 quae tibi genus largita est clarissimis vtrinque imaginibus illustre, paternum quidem a Philippo Burgundionum duce, heroe cum quouis etiam veterum componendo, maternmn vero a Borbonica stirpe, id est Gallorum regibus, ductum, vt omittani interim rem amplam ac ditionem luculentam, vt sileam affinitates vtriusque sororculae
30 sponsalibas cum summis proceribus adiunctas, vt ne tibi de matre tam pia gratuler, quae sollicitudine quadam incredibili te veluti denuo pai-turit, niliilque putat in vitam eduxisse, nisi et ad virtutem 31. sollicitudine a : solitudine 8.
3. pane gyricis] Cf. the defence of tbis daughter of Duke Louis i. Anselme
piuctice in Ep. 180. i. 314, and vii. 105.
26. Philippo] the Good (ti5 June 29. sororculae] Anselme, vii. 105, 1467), great-grandfather to Adolphus. gives Anne three sisters, ali the wives
27. Borbonica] Anne of Borsselen's of nobles. The youngest was perhaps mutili r was Charlotte of Bourbon, not \et married.
'499j TO ADOLPHUS OF VEERE 231
r>erfectani prouexerit, vt ne id fiuidem recenseam, quod iani mine te ])uelliini qum plerique primates aulici, tuni clarissimus ipse princeps Philippiis certatini fatali qiiodam fauore studioqiie piose<|iiiintur, 35 nihil non ausi sibi de tua indole polliceri. . .
[fo. A'] lam nunc admodum adhuc puer, quasi gemini decoris sijecimen aedis, puta tum animi paterni belli pacisque artibus iuxta prestantis, tum materni ingenii in cuius se mores nihil habere iuris ipsa quoque fortuna miratur. Et illum quidem militiae decora atque 40
ardens euexit ad aethera virtus ; liaec autem raris-sinio prorsus exemplo cum femineo sexii masculum animi robur, cum summis vitae deliciis (quas illiiis fortuna, non animus, postulat) continentiam incredibilem, cum eximia nobilitata- ><uperbissimis(jue stemmatis modestiam et comitatera prope plus(iuam 45 plebeiam, denique vt semel compleetar, cum aula Chri.stum copukuit. Vtrunque igitur parentem, Adolphe, alterum inuictissimum, alteram pientissimam modestissimamque iam spe quadam ita refers. vt simul et Mauortiis studiis capiaris, neque a Musarum litteraiio ocio ab-
horreas. , . .
50
[fo. A'^] Illud autem si^em de te nostrani vel maxime confirmat, quod praeter istam naturae bonitatem domi contigit habere vtriu^iqne virtutis magistros egregios, bellicae quidem auum tuum, in quo viro nihil eorum desyderes quae solent a fortissimo duce requiri, pliilo'^o- phiae vero ac veluti musices illius Platonicae lacobum Battum, deum 55 inuuortalem, quam rara doctrina, <iuam eximia vitae totius inno- centia, quam singulari facundia virum. . . ,
[ibid.] Quemadmodiim Phoenix ille Homericus Achilli puello adhuc peneque infantulo datus est
oioaa-Kéfjievai raSe —avrà (So
ix.v6mv T£ ìiqTÌjfì ìfxaai TrprjKTrjpd Te Ipyuìv,
itidem tuam infantiam vixdum a lacte depulsam statini Battus excepit ; nutricandi munus cum nutricibus ex aequo partitus, vt illae coqiusculimi tuum curarent, hic aninium fìngeret, videlicet hoc iam tum agente matre, vt i])so prope cum lacte auriculis teneUis preclara 6. iUa sapientum dogmata instillaret, mentisque tuae recenteni testulam, cuius odorem et in omnem vsque vitam esset redditura. philosophiaè balsamo imbueret, neque lingulam istam sineret vulgari stribiligine poUui sed purissimo Musarum irrigaret succo, ac pectusculum istud rude adhuc et in quemuis habitum sequax praeceptis formaret 70 amicis. . . .
48. pientissimam a : integerrmiam ^. 68. yS : scribiligine a' : scribligine a'.
41. ardens] Verg. Am 6. 130. 58. Phoenix] 11. 9. 442, 3.
53. auum] Antony of Burgundy p. 70. praeceptis] Cf. H;r. Ej.p 2 i
20»;. J28, JI ■ •
232 LETTERS OF ERASMUS [i499
[f '. A' yf.] Qiiae si in obscurimi quempiam inciderint, etiamsi pre- clarae sint, tainen nescio quomodo authorum humilitate ceu fumo obscurantur ; in tui vero similibus etiam mediocres minim quani eluceant, dum vicissim et doctrina fortiinam et fortuna doctrinam 75 illustiat. Ipsae itaque litterae mihi gaudio gestire A-identur ; videre iam videor sorores ilias Heliconias sibi plaudere. te dulcissimum alumnum certatim sinu rapere, exosculari, complecti, qum tu fortu- natis istis aiticulis calamum per aequor chartaceum ductitas. dum blesa ac vixdum firma lingula Graecae pariter ac Latinae linguae verba medi- Se taris, dum formosulo isto et generoso ore ac vocula amabili iam nunc orationein et liberam pronuncias et numerosam modularis. . . .
[f". A^] Proinde vt in bene coeptis constanter pergas, Adolphe, non desinam Homericum illud til>i ad aures occinere. Qur autem non Graece potius. quando quidem tu etiam nunc Graece meditaris ?
85 Kaì (TV, (^i/\o9, jxuiXa yup cr opooj KaXov re jxiyav re,
uA.(C(//.o? errcr , Iva tis ere Kai òi/fiyoi'ojv cu eiTTj;.
Et quoniain. vt saepius diximus, omnia ad perfectam laudem adsunt adiumenta. (^ifKov àve/xos re Kai {'Stop, facito vt et illud eiusdem poetae veriun sit. yo Ti}V ò aif/jLoì Ti Kv/Sefjvr'jT-q^ T Wvvev.
Qufid si feceris, futurum confido vt tu generi, patriae tuisque omnibus per litteras, et litteris inuicem per tuam fortunam, ingens sis tulli decus tum praesidium allaturus. Illud addam in fine quod velini animo tuo quam penitissime insideat, vt persuasi ssim uni tibi
95 habeas niliil tam generosis ac bene natis dignum quam pietatem. Non temere moneo. Comiiei-tum enim habeo in aulis esse nonnullos <{ui nec sentire verentur nec dicere pudent Christl doctrinam nihil «luicquam ad proceres attinere, sed sacrificis ac monacliis esse re- linquendam. Ad horuni exitiales incantationes obturatis auribus,
100 quo te niater. quo Battus vocat, sequere. Et vt iam nunc cuni litte- rarii^ rudimenti* Christum incipias iuibibere, mitto tibi precationes. aliquot quas matris rogatu Batto hortatore conscrijjsi, sed tibi. Eoque sermonis figuram nonniliil ad tuos annos attemperauimus. Quibus si diligenter vteris. simul et orationem tuam feceris meliorem et militares
io; ilks iwecatiunculas, quibus aulicum genus plaerimque delectatur, non indoctissimas modo sed et superstitiosissimas contempseris. Vale. E Lutetia. anno a Christo nato : m. ecce, duodecentesimo.
85. KOI (71'] '"/. I. 301, 2. fUum; Pwan in genere dcmonstratiuo
88. ipipav] Od. 3. 300. Virgini matrì clicemìus ; and Olsecrafio ad
90. 77)1/5'] Od. II. IO and 12. 152. eand-nn semper gloriosam (LB. v. 1210,
loi. precationes] Precafio qum erudita 1227, 1233) "hich are the next items
tam pietatisplena ad Itsmn Dei Viryinisqm in the hook. Cf. Epp. 138, 145, and 167.
^-♦99] 233
94. To Adolphus of Veere ì Farrago p. 104. Pai-jg.
F. p. 261 : HN : Lond. v. 17 : LB. App. 458. 29 Aprii (1499.)
[There is good reason for identifyingthis Ludoli^h with Adolphus of Veere, to ■whom the De conficiendis epistoUs is to be sent in Ep. 95.]
ERASJIV8 LVDOLPHO SVO S. D. Hoc vnum mihi crede, Ludolphe optime, non committam vt munus tumn, sensi enim abs te profectum. male collocasse \àdeaiis. Coeperam quaedam ad Latine discendum mire conducibilia ; ea tibi perfecta hinc mittam. Deinde nunquam desinam excudere quippiam quod tua studia possit prouehere. Tu modo iiiaximo animo in 5 honestissimas literas incimabe, simulque doctos viros fouere porge. Bene vale, diarissime adolescens. Luteciae. ni. Cai. Maias.
95. To James Batt.
Farrago p. 291. Paris.
F. p. 403 : HN : LonJ. is. 36 : LB. 53. 2 May 1499.
[After the visit to Tournehem and during Mountjoy's residence in Paris.] ERASMVS BATTO SVO S. D.
DvAS iam epistolas ad te scripsi, quarum alteram ignoto cuidam commisi, altera periit eaque verbosissima ; quare rem omnem quam poterò paucissimis iserstringam. Iter liabui iufortunatum. Epomis sellae alligata excidit, nec diu quaesita potuit rediberi. Erant in ea vestis linea, pileum nocturnum lineuan, aurei decem, quos in hoc 5 deprompseram, vt permutarem si licuisset ; erant et preces horariae. Is cui pecunias hinc digrediens commiseram, egregie dissipauit ; alias mutuo dedit, alias sumpsit sibi. Hemicus, cuius vxori mutuum dederam, Louanium aufugit ; vxor consequuta. Tertius, excusor librorum, absentis nomine pecuniam recepit de chartis venditis, nec io reddit obolum. Ghysbertus hinc iam abierat. Pennutandi auri vix tolerabilis conditio offertur. Augustinus nondum rediit ; absens omnia periurbauit, pecunias missas intercepit, minacem epistolam misit; metuit enim ne eas iam inuncassem. Video, mi Batte, 95. 4. rediberi E : recipi F. 5. ea E: eo E.
95. 3- Epomis] SeeCom-Crocus' Par- with the Abbey of St Bertin A
rugo Sord.donan Verborum, s. v. capu- Ghisbert, a pliysician, is meutioned as
tium : quod artium professores gestant, employed in the Archduke Philip's
epomidem Erasmus vocat. (Printed household in Jan. 150J (Gachard
■^ithErasmus'Pa.apk.inElegant.Vaìlae, Voyages des Smcerains des Pays-Bas i '
Pans, R. Stephanus, 1530, p. 95 v° ; 364) ; and Ghysbrecht Hessels, chir-
m the index ' chaperon de regent.'J urgeon to Prince Charles, occùrs in
8. Henncus] Cf. Ep. 83. 76. 15 13 in Leglay's Corresp. de Maximi-
9. excusor] Marchand, who printed ìien I (t de Marguerite d'Autrkhe ii iq2 the De casa nataìitia and the Sylua He was stili living in 1521 • Lond cdarum Epp. 47 and 49. xv. 14, LB. 435- The Eneovuum artis
II. Ghysbertus] The town-physician medico.e, written about this time, was ot bt. Omer, who was closely connected perhaps composed for him ; cf. i. p. 18.
234 LETTERS OF EEASMUS [t499
15 sumniam iam defluxisse et minorerà quam credas factam. Equiun quatuordecùn fere dies saginatum quinque aureis vendidi ; e pedibus laborabat. Iter distuli, non solimi quod viaticiim deesset, sed multo et iam amplius quod preces perissent. Cum Comite vino vetere conditione, in qua me minime difficilem praebui, quo essem lil>erior ;
20 amat me et colit. Cum Fausto mihi et altero quodam nouo poeta simima familiaritas : cum Delio certamen acerrimum. Totum me libris dedo, sparsa colUgo. cudo nona ; nihil milii ocii relinquo, quantum per valetudinem licet, quam duris itineribus nonnihil fractam intelligo.
25 Quo in statu res meae sint habes ; nunc quid in i^osterum statuerim paucis accipe. Statui in Augustum iter Italicum reiicere, si queam interim ea comparare quae tantum iter postulai. Comes et ipse decreuit, si mater permittat, Italiani visere, sed post annum denique, neque de me ducendo verbuni intercessit. Memini quam magnifìce
30 fuerim iam antea spe huiusmodi delusus ; et si hic annum expectem, quando tandem meum Battum reuisam ? Et dictu incredibile quan- topere ad tuani consuetudinem animus reuolare gestiat. Quare visum est potius profectionem, quantum licebit, maturare. Opus de conficiendis epistolis recuditur ; id absolutum proi)ediem ad te
35 mittetur, et quidem tuo Adolpho dicatum. De Copia, de Amplifica- tionibus, de Argumentationibus, de Schematis adiicietur. Haec quoniam scholastica sunt, puero tibique communiter dicare placuit ; quod quidem excusum mittere malim, et dabo operam. Contraxi aliquot scripta, quae nouo quodam fato e latebris prodierunt. Ea
40 castigata ad te missiu'us erani, si tabellarius certits contigisset. Quare fac Adrianum quamprimum mittas, qui omnia mea secum adferat ; cane quicquam relinquatur. Natalis Minorità tlieologus apud me fuit; per eum Dominae et caeteris scribam. Piquardus
22. mihi om. H. 42. Minorità cuìd. F.
20. nouo poeta] Perhaps Scopus of Frederick of Baden, Bp. of Utrecht ; Ep. 103. I. another is 'ad Herasmum poetam.'
21. Delio] Cf. Ep. 103. 3, where he is The certamen is therefore perhaps an named Dehus Volscus, and Ep. 129. exchange of poems. Cf. Ep. 54. 22, It is perhaps a jesting name for and 55. 51 seq.
Aegidius of Deift, the theologian, 33. Opus] Cf. Ep. 71.
whose name appears as ' Egidius Delius 35. De Copia] Cf. Ep. 260 introd.
poeta' m a letter of Bosch, quoting de Amplificationibusl One of the
Erasmus about him (Moihuysen. Cor- chapter.s in the De Conscrib Epùt has
ìielms Aurebus, pp. 27,8;. The town- this title.
librai-}- at Schlettstadt possesses (Cat. 42. Natalis] Cf. Ep loi 36
Rhen. 26o6iS, asmall collectionof his 43- Piquardus] Perhaps the locai
poems pnnted on four leaves in thick designation. Bulaeus, v, mentions a
Gothic type. The first of these, which certain Eligius de Vaugermes, Picardus,
seems to bave been wntten for the who was Reetor of Paris University
festival of the Conception of the Oct.-Dec. 1481, and again March- Junè
Virgin (Dee. 8), is addressed to i499 ; a turbulent fellow, who on the
M99] TO JAMES BATT 235
Dominam ad Pentecosten reui&ere statuii, qui quidem homo nihil me delectat ; ipsa est theologia, imo scabies ipsa. 45
Adnitere quaeso, mi Batte, vt Louanii vna viuamus quam primum ; l>erfice quod coepisti. Pudet me dicere quam me res ipsa vrit. Video mihi summam, quae iam magna ex parte dilapsa est, esse sarciendam ; quae et in dies singiilos deteratur necesse est. Nec est in vllo mortalium aliquid solidae spei, nisi in vno Batto. Tum 50 quantum possis re ipsa comperi, modo fatalis iste animus non desit. Quid cupiam efficere vides ; neque est pudoris mei hominem, a quo tantum beneficiorum acceperim, precibus onerare. Si manum por- rigis, annitar et ipse ; sin minus, quo fata vocant sequemur. Non deerit petendi argumentum, vel quod iter necessariis de causis differ- 55 endum erat, vel quod satius sit librum meis sumptibus excudi. Tu quid spei aut animi habeas. facito me certiorem. Bene v^le.
Postridie Calend. Maii, Lutetiae, m. ccccxcix.
96-100. Fro.m a\d to Faustus Andrelinus.
Fan-ago pp. 103-4. <Paris.)
F. p. 260: HN : Lond. v. 11-15 : LB. 66-70. <May 1499?)
[A date can only be conjectured for these notes, wliicli were perhaps exchan^ed dunng the progress of a dull lecture. In Ep. Q5 there is great familiarity \^th Faustus. They were probablv publi>,hed, like Épp. 53, 57, 65, and manv òthers, as neat specimena of Lacan, s„r,'s. one of the reeognized modes of letter-writing.]
FAVSTVS ERASMO SVO S. r>.
Frvgalem omnino mihi coenam postulo ; nihil volo praeter muscas et formicas. Bene vale.
ERASMVS FaYSTO SVO S. 1». QvAE, malum, tu mihi obiicis aenigmata ? Num me Oedipum putas, aut Sphingem mihi esse domi? Quanquam equidem somnio tuas muscas auiculas, formicas cunicidos velie. Veruni alias iocabimur. nunc coena emenda est; quare aenigmatista esse desinas oportet Vale. ■ ^
FAVSTVS ERASJrO. NvNc piane intelligo te Oedipum esse. Nihil volo praeter auiculas, et quidem paruulas ; de cuniculis absit. Vale, optime aenigmatunl interpres.
57- habes N. 58. Lutetiae, m. ccccxcix. culd. H. 97. 4. aenigmatistes H.
first occasion refused to burrender the 44. Pentecosten] 19 May 1409.
Kectorship to his snccessor, and on the 46. Louanii] Cf. Ep 02 1 1 n
second caused a schism. gx. fatalis . . animus] Cf. Ep. 80. 79 n
R 2
236 LETTERS OF ERASMUS [i499
ERASMVS FAVSTO SVO S. D.
Vt tu, iocosissime Fauste, eadem opera et mihi ruborem et theo- logo illi stomachum excitabas ; aderat enim in eodem auditorio. Veruni non expedit, opinor, irritare crabrones. Bene vale.
FAVSTYS ERASMO SVO S. D.
Favstvm prò suo Erasmo ve! emori audacter posse quis nescit ? Blaterones istos tanti omnino faciarnus quanti culicem elephantus Indicus. Vale.
Faustus inulto liuore tuus.
101. To James Batt. Farrago p. 91. Paris.
F. p. 251 : HN: Lond. iv. 36 : LB. 37, (May 1499.)
[Not long after Ep. 95 because of the lost bundle. The references to Natalis and Louvain also agree with Ep. 95.]
ERASMVS IACOBO BATTO SVO S. D.
Itane tu reuixisti vt me contumeliosa epistola occideres? lam nunciatus eras lecto affixus esse, iam empirici secturi ferrum ex- pectare. Nos luctuosi ac tiistes epitaphium meditabamur. Et tu, si diis placet, subito exortus ad inuectiuam me prouocas. Quanquam
5 longe malim, mi Batte, vel acerrimis inuectiuis bellum tecum gerere, quam epitaphii scribendi oflBcio pium etiam amicum agere. Agedum, accingamur igitur, quando tu prior ad arma prouocas. 0 perditam audaciam ! Audes virum tam magnifice nummatum tressis homuncio contumeliis lacessere? Quod si opes meas contempsisti, num vel
localamum Erasmi metuebas? Scis quibus machinis soleant belkre poetae, quas si iratus in te torsero, actum de te fuerit ; frustra te fossae istae, isti aggeres, ista moenia quantumuis munita cinxerint. Sed hactenus praeluserunt velites. Tu nisi pacem vitro petes, insta tecum acie decernam.
15 Verum extra iocum, gaudeo oppido quam ex animo, mi Batte, tibi ridendi ocium non deesse. Nani mendax illa Adriani epistola me misere exanimarat, ita vt mecum deliberarem num isthuc recur- rendum esset. Quod de sarcina elapsa scripsi, vtinam eiusmodi sit vt loco scriptum fuerit. Quorsum tendam te sentire scribis.
20 Id ego tibi verbo expediam. Pergani non quo cursum institueram. sed quo me tempestas agit transuersum, nisi tu nouas suppetias miseris. Haec neutiquam loco dieta, mi Batte, re ipsa propediem experieris. Quanquam nos quidem probos naucleros imitabimur, et arte cum tempestate pugnabimus. Et vel iratis ventis, si recto
loi. 13. prat'luserint F.
237
M99j TO JAMES BATT
cursu depellemur, velis tamen vtemur ; et si eum portum quem 25 maxime petimus contingere non licebit, certe in quoduis littus eiiciemur. Haetenus migrando et remigi-ando sumus tumultuati ac vixdum etiam consedimus. Omnia mea contraho perdiligenter, tu fac asellum nostrum quam prinuim huc clitellatum extrudas, eum tibi chartacea sarcina oneratum remittam. Tu praeter \estes 3° meas, de quibus scripsi, epistolas quoque tum meas tum Guilbelmi raittito. Campanus hic venalis esse desiit, et nimio dum esset emebatur ; tamen et hunc et Sulpitium mittam. Sed asinimi nostrum expecto, neque enim ignoto iumento tantas merces com- misero. 3-
Natalis theologus diligenter me tuis verbis salutauit ; ex quo dominam Yeriensem iter Romani vna eum sorore instituisse cognoui, me sibi comitein velie ostendit. Quod ex arce breui sis euolaturus Louanium, gratularer tibi, nisi te tam insolentem noua libertas redderet. Tam ferox es factus. cui diutina seruitute afflicto vix 40 tennis quaedam libertatis spes affulserit. Quid tandem futurum est, vbi Louanii eum tua pompa regnabis? Fac me diligenter toto de animo tuo certiorem, et quid in te nostris de rebus fatalis spei rese- derit ; nam sub discessum meum nihil dextre mihi \'isus es con- suluisse. Quibus iubes scribam per Natalem. Comes, qua est comitate, 45 te resalutat plurimum. Medici puer nunquam concedam vt me tam vestigarit quam fuerit a nobis vestigatus. lam ne nominibus aulicis bonam epistolae partem occupem, quos par est et ita vt quenque par est. torquatos istos meo nomine salutabis. Adolphum alumnum tuum feliciter agere preeor. Vale. Parisiis. [m. ecce, xcviri.] [,o
102. Tu James Batt. Farrago i-. 102. Paris.
F. p. 259 : HN : LonJ. v. 9 : LB. 22. (May 1499.)
[Just before the visit to England. The only evidence as to the season of Erasmus* departure is in the Mixtae episMae extmplum, which is found in the revised edition of De conscrib. e2iist. made in 1501, but not in the first edition of 1498 (Eli. 71 ; and cf. p. 155). In this exemplum. which is plainly drawn from the incidents of the English visit, Erasmus gives the following reasons for going : 'nrabat is cui negare fas non erat.et per aestiuos menses inGallia desidendum erat.' ]
EKASMVS BATTO SVO S. D.
Vide quantum maledicendo valeas. Vnica tantum epistola victus do nianus. ex barena cedo, in Angliam vsque profugio ; hic certe me 101. 50. M. ecce, xcvm a<icl. R. 102. 2. ex om. F.
101. 32. Campanus] See p. 185. Hi.=, course from the Netherlands to Rome
complete works were published at for Easter 1500 see Macquéreau, Oiro.
Rome and at Venice in 1495. vic/ue de Bourgoigm, ed. Buchon, 1838
33. Sulpitium] Cf. Ep. 117. 42 n. p. 5.
37. Romam] For the general con- 43. fatalis spei] Cf. Ep. 80. 79 n.
238 LETTERS OF ERASMUS [1499
a tuis conuiciis tutuin l'ore confido. Nam si me persequi voles, alter libi adeundus erit orbis ; et pigi-itiam probe noui tuam, qua tametsi 5 mediis in fluctibus es natus, nihil tamen peius odisti fluctibus. Quod si bue quoque tuae conuiciatrices epistolae penetrabunt, audio in vltima Britannia Orchadas esse insulas. In has aufugiam, etiam si quid est Orchadibus remotius, vel ad Antipodas vsque. I nunc, et de gloriosa Victoria magnificuna triumphum agito. Bene vale. IO Parisiis. [Anno m.cccc.xcvii.]
103. To Faustus Andrelints. Fan-ago p. 103. England.
F. p. 260: HN : Lond. v. io: LB. 65. (Summer) 1499.
[During his visit t(p England Erasmus accompanied Mount.joy to Bedwell in Hertfordshire, where Sir William Say had an estate. This is suggested hy Ep. 115 and confirmed by an unpublished letter at Breslau (Cod. Riied. 254. 56) in whicli the writer, a y(jung m.an who had been introduced by Erasmu^> tn Mountjoy's service, lefers to Erasmus' knowledge of Bedwell.
This letter may well have been written from Bedwell ; the vagueness of the address being perhaps due to Erasmus' unwillingness to use an awkward word in writing to a literary friend (cf. Ep. 133. 103 n.). 'The condition of society described may be taken to be that of an English country house at this period. Ep. 136. 46, prope abkcia studia, indieates that the English visit was a time of gaiety.
The letter was apparently not wiitten immediately on reaching England, for Erasmus refers to news from France. From the concluding announcement of his intended return, I attribute it to the late summer, before de la Pole's flight had prevented Erasmus" dejiarture. Cf. Ep. 106. 104 n.]
ERASMVS FAVSTO ANDRELINO POETAE LAVEEATO.
Devm immortaleni, quid ego audio? Itane Scopum nostrum
repente e poeta militem esse factimi ac prò libris hoi-rida arma
tractare ? At quanto melius cum Delio Volsco (sic enim se nomin-
auit) depugnabat ! Quem si confecisset, bone deus, quantus triumphus
5 hominem manebat !
Nos quoque in Anglia nonnihil promouimus. Erasmus ille, quem
nosti, iam bonus propemodum venator est, eques non pessimus,
aulicus non imperitus, salutat paulo blandius, arride! comius, et
inulta Minerua haec omnia. Quid mea ? Satis procedit. Tu quoque,
IO si sapis, bue aduolabis. Quid ita te iuuat hominem tam nasutum
inter merdas Gallicas consenescere ? Sed retinet te tua podagra, vt
ea te saluo pereat male. Quanquam si Britanniae dotes satis per-
nosses. Fauste, nae tu alatis pedibiis huc accm-reres ; et si podaora
tua non sineret, Daedalmn te fieri optares.
15 Nam vt e plurimis vnum quiddam attingam, sunt hic nymphae
diuinis vultibus, blandae, faciles, et quas tu tuis camoenis facile
102. 4. qua E : qui H. io. M.cicc.xcvn EH : m.d.cccc.xcvii F.
name
108. I. Scopum] Probably a nick- in using this questionable word Eras-
^^% iv> V 1 1 rf r> ™"* '^ quoting from Faustus, in whose
3. Delio Volsco] Cf. Ep. 95- 2t n. poems it occurs frequently Rev des
II. merdas] M. Thu.asne shows that Eibliothèques, Dee 1904
1499] TO FAUSTUS ANDEELINUS 239
anteponas. Est praeterea mos nunquam satis laudatus. Siue quo venias, omnium osculis excipieiis ; siue discedas aliquo, osculis dimitteris ; redis, redduntur suauia ; venitur ad te, propinantur suauia ; disceditur abs te, diuiduntur basia ; occurritur alicubi, basia- tiu- affatini ; denique quocunque te moueas, suauiorum piena sunt omnia. Quae si tu, Fauste, gustasses semel quam sint mollicula, quam fragi-antia, profecto cuperes non decennium solum, vt Solon fecit, sed ad mortem vsque in Anglia peregrinali. Caetera corani iocabimur ; nam videbo te, spero, propediem.
Vale, ex Anglia. Anno m.cccc.lxxxxix.
104. To Prixce Hexry.
Adagia (1500) f' i^ <Greenwicb ?)
Lond. xxix. 27: LB. x. 1S59. (Autuinn) 1499.
[The ])i-eface to Prosopopoeia Britannie maioris, que quondam Albion dieta nuìic Anglia dicilur, sihi (h iituictissimi regis Henrici virtute deque regiae sobolis esimia indole gratuiantis. The circumstances under whieh it was written are related in i. p. 6. Erasmus was then staying on une of Mountjoy's estates at Greeuwich, and was taken to visit the royal children at Eltham Palace by Arnold Ep. 124) and More, who was perhaps staying at Well Hall, now a farmhouse near Eltham, the seat of the Koper family, into which his daughter afterwards married. That it pre- cedes the visit to Oxford is shown by Ep. 113.
The poem was printed with this preface in the Adagia, Paris, Jo. Philippi, 1500 a) ; see Ep. 126. In a subsequent edition of Erasmus' Epigrammata ^fi), Paris, J. Badius, 8 Jan. 1507, whieh he probably revised on his way to Italy in 1506, at the end of the poem is added : Finituni in Britannia, Anno a Christo nato, M. ecce, nonagesimo nono. In the translations of Euripides jirinted by Badius for Erasmus, 13 Sept. 1506 (cf. Ep. 188 , the poem is firinted without the preface and without this addition.]
GENEROSISSIMO PA'AERO DVCI HEXRICO HERASMVS THEOLOGVS S. D.
Memixisse debes, Ilenrice Dux illustrissime, eos qui te gemmis auroue honorant, dare primum aliena, quippe fortunae munera, preterea caduca, deinde qualia quam pluilmi mortales possunt elargiri, postremo ea que tibi ipsi domi abundent, queque donare aliis quam accipere magno principi longe sit pulchrius. At qui carmen suo : ingenio, suis vigiliis elucubratum nomini tuo dicat, is mihi non paulo prestantiora videtur offerre ; vtpote qui non aliena, sed propria largiatur, nec paucis annis intermoritura, sed que gloriam etiam tuam immoiialem queant efficere, tum ea que perquam pauci possunt donare (neque aenun pecuniosorum et bononim poetarum par copia), 1 que denique non minus sit regibus pulcbiiim accipere quam re- munei-ari. Et opibus quidem nemo non regum abundauit, nominis inimortalitatem non ita multi sunt assequuti ; quam quidem illi pulcherrimis facinoribus emereri possunt, at soli vates eruditis car-
103. 18. exciperis f . 25. m.cccc.lxxxxix H : m.cccc.lxxxix £.
104. TIT. ILLVSTKISSIMO PVEBO DVCI HESRICO EBASMVS ROTEKODAMVS S. P. D. 0.
i.teadd.0. 3. possint /3. 4. ea o/«. /8. ipsi add. ^. 9. possint /3.
240 LETTERS OF ERASMUS [i49^
15 niiniLus prestare ; ^iquidem et ceras et imagines et stemmata et aureas statuas et incisos in es titulos et operosas p5'ramide.s longa annorum series deniolitur, sola poetarum monumenta ii>sa etate, que res omnis debilitat, inualescunt. Quod prudenter intelligens Alexander ille, cognomento Magnus, a Cherylo, poeta non admodum
20 sane bono, singidos versiculos tolerabiles singulis Phylii>picis ex pacto redimebat. Prospiciebat nimirum et Apellis tabulas et Lysippi statuas paucis annis interituras, nec quicquam omnino fortium vironmi memoriam eternam posse reddere preter immortalitate dignas eruditorum hominum litteras ; nec vllum esse glorie genus
25 syncerius ac prestantius quam quod a posteris virtuti datur hominum, non fortunae, non ab amore, non a metu, non ab assentatione, sed libero iudicio profectum. Age iam, qui malos vereus tam chare prodigus emit, nonne optet Homericos non singulis aureis. sed singulis vrbibus emercari V Quem quidem poaetam et in deliciis
30 habuisse, et Achilli inuidisse legitur, beatum illuni pronuncians non solum virtute, sed potissimum tali virtutum suaram precone.
Quanquam non me ciani est hac nostra memoria principes pleros- que litteris tam non delectari quam eas non intelligunt ; qui vtrumque iuxta ineptum existiniant, imo pudendum. optimatem virum vel scire
35 litteras vel a litteratis laudari ; quasi vero sint ipsi vel cum Alexandre, vel cum Cesare, vel omnino cum vllo veterum aut grauitate aut sapientia aut benefactorum gloria conferendi. Ineptum putant a poeta laudari, quia desierunt facere laudanda, nec tanien a Gnatoni- bus suis laudari refugiunt : a quibus se rideri aut sciunt, si quid
40 sapiunt, aut id si nesciunt, stultissimi sunt. Quos quidem ego vel ipso Mida stolidiores indico, qui asininis auriculis detuq)atus est. non quod carmina contemneret, sed quod agrestia preferret eruditis. Mide itaque non tam animus defuit quam iudicium ; at his nostris vtrumque. A quorum stulticia quni intelligerem generosam tuam
45Ìndoleni vehementer abhorrere, Dux clarissime, eoque iam inde a puericia tuos conatus spectare vt non tam tuorum temporum quam veterum similis euadere cupias, non veritus sum hunc qualemcunque panegyricon nomini tuo nuncupare. Qui si tue celsitudini longe mipar (vt est) videbitur. memineris facito et Artarxersem, regem
50 prestantissmium, aquam a rusticano quodam operarlo, quam ille manu vtraque haustum obequitanti obtulerat, hilarem subridentemque accepisse ; et eiusdem nominis alium, vt opinor, prò malo a paupei- culo quopiam allato perinde vt prò magnificentissimo munere gratias egisse, ratum videlicet non minus esse regale parua prompte accipere
17. monumentai: momenta a. 19. 0 .. pgnomento a. 28 0- onti
nenta. 33. ean add. 0. 36. vllo fl • ilio a \^ ao.P.opti-
om. 0. 40. id aaé. 0. sunt a f s nt oÌé ^ ^. ^?J' "^'"'^ '^P''^*
nunc a puero 0. 51. haustam 0. ^ ^5- '"''^ ^ puencia a :
^499] TO PEINCE HENRY 241
quam magna munifice elargiri. Quid? Nonne etiam sujjeri ipsi. qui 55 nullis mortalium operibus egent. ita muneribus huiusmodi delectantur vt contempta interim diuituni hecatomlje rusticana mica et thuscido paupere placentur, animo nimiium offerentis, non rerum precio, nostra donaria metientes.
Et hec quidem interea tanquam ludicra munuscula tue puericie 60 dicauimus, vberiora largituri vbi tua virtus vna cum etate accrescens vberiorem carminum materiam suppeditabit. Ad quod equidem te adhortarer, nisi et ipse iamdudum sponte tua velLs remisque (vt aiunt) eotenderes et domi haberes Skeltonum.vnum Britannicarumlitterarum lumen ac decus, qui tua studia possit non solum accendere sed etiam 65 consummare. Bene vale, et bonas litteras splendore tuo illustra, auctoritate tuere, liberalitate foue.
105. To WiLLiA:\r BLorxT, Lord Morxxjoy.
Farragop. 142. Oxford.
F. p. 291 : HN : Lond. vi. io : LB. 64. (October) 1499.
[Erasmushadapparentlybeen sent on to Oxford, wliitherMountjov intfnded to follow him. The length of this. bis only, visit to Oxford Jias beeii greatly overestimated. Epp. 106-7 mark the beginninK of bis acquaintance with Colet, the introductory letter to whieh Cok-t refers having probablv been brought by Erasmus. Epp. 108-11 are in direct sequenee with one aiiother and may there- fore be presiimed to bave occupied no very great period of time. The rèference to Ep. 106 at the beginning of Ep. 108 seems to imply no long intei-ral between them ; and the expression, Ep. 108. 1 7, 8and 1 12, 3. of a wish for a daily interchange of vie-(vs, ' Ita vt coepimus,' supports this opinion. In Ep. 108 too the words in which Erasmus accounts for his coming to Oxford seem to me to apply better to a first visit than to a return, as Mr. Seebohm supposes. As Ep. 108 is'tvritten in the ^\-inter (1. 78^, it foUows that Ep. :o6 eannot bave been written mudi earlier than October, and Erasmus' arrivai in Oxford may therefore be placed at the same time, unless Colet was absent from Oxford when he first carne ; for which though possible, there is not a shadow of evidence.
This letter precedes Ep. 106 becaiise the words ' hic omnia durissima videntur ' seem to express dissatisfaction with new surroundings and are in stron" centrasi with the eulogies of Ep. 115.] °
EEASMVS ROTEEODAMTS CLAEISSIITO COMITI GTILHELMO
MONTIOIO S. D.
Q\^D^-AM sibi vult illa tuae salutationis àva8i-\wm<;. 'o salue mi
praeceptor, salue mi praeceptor ' ? Ytrum doloris erat quod a charis-
sima coniuge diuelleris, an gaudii quod ad aeque dilectas literas sis
fi,^°Ì',^f °?>'''",' "/ ?^r^''^ f • li«i"smodi add. 0. 64. e : Sheltonum a.
b^. Adfinmi Basii. Cai. Jun. Asxo m.d.xxix add. Lond. abmrde.
104. 64. SkeltonumJ John Skelton 105. 3. coniuge! Elizabeth, daughter
U460 ?-2i June 1529:,, the scholar. of Sir William SaV by bis secondwife
poet and satirici. See DNB. Skel- The date of her "birth is uncertain ';
tons Eecule ageinst Gaguyne ' there but as Sav's fii-st wife was stili livinc
mentioned may be dated 1490. as on io Apr. 1478 iNiehols, ^a// 0/ iatc^
taguins embassy to England lasted fard Hall, p. 155 , even if she died
from Oct. 1489-1490. C4E. i. 81-7. shortly afterwards, for which there is
it 13 net known at what date he be- no evidence, 1480 is the earliest date
carne tutor to Pnnce Henry. at which children could bave been
242 LETTERS OF ERASMUS [i499
rediturus? Milli quidem, quanquam hic omnia durissima videntm-, 5 stat tamen sententia omne taedium amore tui deuorare, omnem ex- orbere molestiam ; ne cum tu in amando constantissimum te prae- stiteris, ego vieisisim in obsequendo parum constans fuisse videar. Tu fac eum ad nos animum adferas, ne vel tu sine causa consuetudinem vxoris neglexisse, vel ego fiiistra tantum taediorum pertulisse credar, 'o Bene vale. Oxoniae. A\. M.cccc.xcrx.
106,o;. Fro.m John Colet. Fan-ago p. 96. ' Oxford.
F. p. 255 : HN : Loml. v. 3 : LB. 11. (October I499-)
[Shortly after Eiasmu;,' arrivili in Oxford ; cf. E]i. 105.
John Colet 1466 ?-i6 Sej)t. 1519), oiie of the leaders of the revival of learning in England, f'rom thi* tinie onwards a elose friend of Erasnius. He had returned from italy to Oxford e. 1496 aud is said te have settled in Magdalen College. The University Rt'gisters unhappily are mi^sing from 1471-1505, and therefore give no as^istance in tracing his University career. In 1504 he was appointed Dean of St. Paul's and used the resources thus obtained to found St, Paul's school in 1510.
See lives of hini by Erasmus ;Lond. xv. 14: LB. 435") ; by S. Knight, 1724 ; by J. H. Liipton, 1887 ; and DNB. There is an excellent estimate of his work in F. Seebohm's Oxford Uefurnurs (3rd edit. 1887).]
lO.VXXES COLETYS EKASMO SVO S. D.
Brvmvs meus, Erasme, in epistola sua te mihi valde commendat. Commendauit te mihi antea tum fama tui nominis, tum quorundam scriptorum tuorum testimonium. Parrhisiis quando eram, Erasmus in ore doctorum non erat incelebris. Epistola quaedam tua ad 5 Gaguinum scripta, in qua illius oiieram et artem in Gallica historia admiraris, a me lecta, erat mihi quasi specimen quoddam et degustatio perfecti hominis et magnae literaturae et multarum rerum scientiae.
105. 8. Tu (jin. F. 106. i. Brumus £ : ? Groeinus.
born by the second marriage, making sible palaeographically, because Grocin
allowanee for the customaiy year's was in London at this time see his
'doole,' which Mr. Nichols thinks letterto Aldus, London, 27 Aug.( 1499),
probable ibid. pp. 169, 70). By his printed in the Aldine.4srìo*!o/»(ìCi Fete«s,
second wife Say had another daughter Oct. 1499, f T. v", cf. EHR. xviii. 515)
Mary, who manied Henry Bourchier, and is a likely person to have given
Earl of Essex. There is nothiug to Erasmus an introduction to Colet.
hhow whether she or Elizabeth was E, which was printed in Erasmus'
the elder, except that Essex was the absence, has soveral obvious misprints,
elder bridegroom when the two e.g. Ludolpho, Ep. 94, Annunciationis,
daughters were married, both at the Ep. 301. Evidence of the want of
same time, e. Easter 1497 (ibid. pp. 175, superv'ision in these volumes is given
ì-}6). If Elizabeth was the younger, by the perpetu.ation of ' Clyston ' (Ep.
she may well have been too young to 194) in ali editions after E.
be given at once to her husband. Cf. 4. Epistola] Ep. 45. As Colet had
Ep. 79 introd. now been three years leeturing in
106. I. Brumus] This name is un- Oxford (Ep. 108. 67), he must have
knownamongst Colefsfriends. I have seen the first edition (30 Sept. 1495)
suggested Groeinus, which isquite pos- of Gaguin's Histories.
'499] FKOM JOHN COLET 243
Commendat autem te mihi maxime, quod veneiandus pater apud quem es isthic, Piior domus et ecclesiae lesu Christi, heri mihi affirmauit te suo iudicio viram optimum esse et bonitate praeditum ,c smgulari. Quam ob rem quantum possunt literae et rerum cognitiu et syncera bonitas apud hominem, qui magis haec vult et optat quam profitetur, tantum tu mihi, Erasme, es iure istarum in te virtutum. et debes esse semper, commendatissimus. Quem cum videro, agam praesens prò mea persona quod alii egeioint prò te absente, com- 15 mendaboque me tibi tuaeque sapientiae, quem indigne alii mihi commendauerunt. Nam minor maiori commendari debet et indoctior ei-uditiorL Veruni si quid est in mea paruitate in quo tibi vel gratus vel ytilis esse poterò, id ei-it in te tam proniptum et liberale «luam vult ista tua et exigit praestantia, quam iam venisse in Angliam 20 gaudeo ; cui velini tam iucunda esset Anglia nostra, quam te vtilem ei tua doctrina arbitror esse posse. Ego vero sum in te, et ero. is qui debeo esse in eum quem opinor tum optimum tum doctissinium.
Vale ex cubiculo Oxoniae. [Anno millesimo quadringentesinio nonagesimoseptimo.] ,-
^"«107. To John Colet. Fan-ago p. 96. Oxford.
F. p. 255 : HN : Lond. v. 4 : LB. 41. (October 1499.)
ERASMVS IOAKXI COLETO S. D,
Si quid omnino in meipso agnoscerem. Colete humanissime, vel mediocri laude diguum, laetarer profecto cum Hectore iUo Keuianu laudari abs te, AÌro omnium facile laudatissimo ; cuius ego iudicio tantum tribuo, vt longe mihi sit iucundior tacita tua vnius erdsti- matio quam si vel vniuereum forum Eomanum et acclamet et 5 applaudat, aut tanta me miretur imperitorum multitudo quantum " Xersis exercitum fuisse ferunt. Vt enim Horatianum sequens in- 106. 17. et F: vt E. 24. Anno etc. add. H. 107. 5. F: vel si E.
106. 9. Prior domus] Richard Char- whieh is incomplete; but as \Vo,„l
nock pnor of St. Mary's College, a house mentions a prior Hakborn in 1501 ti a
founded in 1435 . at the instanee of may be taken as the date of CharaorkS
a number of Austm abbots and priors, translation to be prior of the Tut tiu
e., 0/ a.yó.., ed A. ClaJk, OHS., vo,. ii. ""r^of f 1.^.11: ^^rJ^ttt.t.Z
Plio^t^i 1 1 V . , ment that his successor was appointf J
Chamock had been pnor of the on 4 Aug. 1505, after bis death The
fordsh'ir^'b^ '' ^"r'^"^' '? ^'''- «bsenceffm'en'tionofhiminEr^snW
fordshiie, before 1 Oet 1492, when his lettera from England in 1505-6 is some
successor was appointed , Dugdale, vi. confirmation for the earlier date w^-^'^. v! ^^F"^ ^'^'^ not oecur in 107. 2. Neuiano] Cic. i^am. 5 12 7
Wood's list of priors of St. Mary's, 7. Horatianum] Tp. i. 19. 37 ^'
244 LETTERS OF EEASMUS [i499
stitutum ventosae suffragia plebis nunquam sum aucupatus, quippe quae pari temeritate et probat et reprehendit ; ita a probatissimis
IO viris laudari pulcherrimuin semper existimaui, qui nec falso quen- quam prò sua simplicitate velint laudare, nec possint prò sua piiidentia falli, quonim neque doctrina suspicionem erroris. nec vita assenta- tionis recipit. Yerum tuae laudes, mi Colete, tantum abest vt mihi cristas erexerint, vt homo natura putidulus vehementius etiam milii
15 displicuerim. Videor eniin admoneri qualem me esse conueniat. quum ea de me praedicantur quae in aliis veneror, in me desydero.
Noui, noni ipse optime, qua me pai-te calceus stringat. Neque tamen eorum, qui me tibi tam amanter commendarunt, aut officium aut humanitatem reprehendo, neque tuam in recipienda commenda-
20 tione facUitatem vitupero. Siquidem vt hmnani est hominis de ignotis benigne sentire, ita festiui ac facUis amicis libenter credere. Nani quod ex meis ipsius scriptis me laudas, id tale esse puto vt aut vrbana laudatiuncula nos ad virtuteiii excitare volueris, aut incredibili quadam modestia tua fieret vt aliena tibi nimis placerent, tua nimiuni
25 displicerent. Quare animuiii quideni in me tuum tam promptum, tam propensum, tam candidum aniplector, vt debeo, libenter, veneror, exosculor ; iudicium amo vt amicuiii, non probo vt veruni : non quod te iudicem aut parum idoneum existiniem, quum sis prudentia vir singulari, aut fictum, quum animi tui simplicitatem non ignorem ;
,-,0 sed quod partini amore lapsus commendatoribus meis nimiuni cre- dideris, partini candore miro quodam atque modestia alienis laudibus nimiimi benigne faueris. Qui tamen error tuus, mi Colete, hoc mihi debet ease iucundior, quod ab eo sit animo profectus qui me semper vnice delectauit, humano. facili, candido, ab omni inuidentiae labe
.^5 allenissimo. Malo itaque te de nobis amanter errare quam integi-um niliil falli.
Veruni ne merces ignotas falsa laudatione tibi obtrusas fuisse postea queraris, et vt deligas priusquam diligas, en meipsum tibi describam, tanto quidem melius quanto sum ipse mihi quam aliis
40 notior. Habebis hominem tenui, imo nulla, fortuna, ab ambitione alienum, ad amandum propensissimum, literarum tenuiter sane peritimi, sed tamen adiiiiratorem flagrantissinium, qui probitatem alienani religiose veneretur. suam habeat nullam ; qui doctrina facile omnibus cedat, fide neiiiini ; simplicem, apertum, liberum,
4? simulandi ac dissimulandi iuxta ignarum ; animo pusillo sed integro, sermonis parci ; eum denique a quo praeter animuni nihU expectes. Huiusmodi hominem si tu, Colete, potes amare, si tua familiaritate dignum iudicas, ita Erasmum in tuo aere numerato \-t nihil aeque tuum existimes.
9. qune F : qui E.
'499] TO JOHN COLET 245
Anglia vero tua milii quum niultis nominibus tum hoc praecipue 5° nomine lucundissima est, quod iis rebus abundat, praeter quas nihii mihi solet esse lucundum, hominibus bonarum Hterarum scientissimis mter quos, neniine reclamante, facile te principem numero: qui qmdem ea sis doctrina, ^-t nulla morum probitate commendatus tamen admirandus omnibus e.sse debeas, ea vitae sanctimonia, vt 5S citradoctnnaecommendationemnemini tamen non charus, colendus venerandus haberi possis. Quid ego nunc dicam, vir optime. quantuni me affecerit delectaritque stilus Ule tuus, placidus, sedatus, inaffectatus, tontis hmpidissmii in morem e dilissimo pectore scatens, aequalis SUI vndique smiilis, apertus, simplex, modestiae plenus, nihil vsquam 6o habens scabri, contorti, conturbati; vt mihi piane visus sim animi tm simulachrum quoddam tuis in literis agnouisse? Loqueris quae VIS, VIS quae loqueris. Verba in pectore nata, non faucibus, sententiam sponte sequuntur, non illa voces sequitur. Denique felici quadam facilitate ea sine cura effundis, quae ^-ix alius summo studio possit 6. exprimere.
Sed temperabo a laudibus tuis apud te duntaxat, ne recentem tuam m me beneuolentiam offendam. Scio quam nolint laudari ii qui soJi laudem merentur omnium. Bene vale.
Oxoniae. [Anno, m.cccc.xcviii.]
108. To John Colet.
Lucubratiunculae (1503 ?) f^ N'. St. Mary'. College, Oxford
Lond. XXXI. 45 : LB. App. 403. (October 1499 > '
■ cf 'i^r'^^'f l»ad its ongin in a discussion between the two frLn^f ^^" v. m St. Mary-s College, since Prior Charnock w^pres^tZi ChS-7^^ wì he garden ofGethsemane. Erasmus maintained^the "ivZion viewffi ^rl4:S?^-^ gZ Slo-^^r 'ai^rSeST?: T^^'-^
^t^ a;?ii- — --: t:-. ^^~^^^T'i
case, as Colet had bidden hUn fòund U 'so stront f^.^i *^"'^i''' "''' ^'i^ restate it on paper and, .ns he hV^mte^:;Wnd^g,f'^* ^" "^^«^^ ^^^^e to
C,S.^ir "S^J:"rÌn?t ^no^^^Ji£^h ^^^"^ ■■ ' ^'^ -«P-'^^' merentur.- For Froben-.s;dIt[orhrwerr. ^ oTcofet" lier^ur*^ '"!'"•
sub,eet. The for.er^oÌ^Zse ^ t^ot-^stltere^rh^ eTse^o ^poS 58. inaffectatus F: inaffectus E. 59. linipidissimi F: lepidissimi E.
246 LETTERS OF ERASMUS [i499
Ijy Erasmua; and a portion of it, which is pre3er\ed in the Gouda MS., is printed bere for the first time as a continuation of Ep. 109 in place of the expanded version printed by Erasmus. To this Colet sent a re.joinder, of whieh Ep. no forms a part ; and in further response Erasmus wrote Ep. m, which is also printed bere for the first time frora the Gouda MS. The references clearly showtbat before printing Erasmus eombined bis two replies into one ; and thus the statement in a and &, that certain portions of the correspondence were not available, must be understood of Colet's replies, not of Erasmus' ; and the promise in 7 to add more of the missing writings, if they should come to band, must also be referred to Colet's, since it is quite plain from Ep. ni that only a part of the reply prefaced by Ep. no was recovered. The tone in which Erasmus addresses" Colet in these originai drafts is noticeably freer than that adopted wben he carne to print them.
Under these circunistanees it niay be assumed that Ep. 108, which was written in reply to a letter of ' objurgation' from Colet and was sent back by Colet's messenger, accompanied Erasmus' first statement of his case (Ep. 109). The letter answered was perhaps Colet's first reply inviting Erasmus to fulfii a promise made on the previous day of stating his views definitely ; it plainly commented with some severity on their discussion, and especially on Erasmus' adherenee to the opinions current among the theologians of the day.]
DESYDEEIVS EKASMVS lOHANNI COLETO THEOLOGO DOCTISSIMO FACVNDISSIMOQVE 8. V. D.
QvAM praeter meritimi nos superioribus litteris tuis laudaras, doctissime Colete, tara his proximLs immerentem obiurgas. Quan- quam non paiilo aequiore animo fero reprehensionem tuam qnam non mereor, quam laudes tuli tuas qiias non agnoscebam. Nam
f accusati non solum sine vicio nosnietipsos purgare possunius, veruni etiam hoc citra culpam non facere non jiossumus ; quni interim laudes accuratius refellere hominis esse videatur laudum ieiuni auidique, neque simpliciter id agentis ne laudetur, sed vt aut saepius laudetiir aut copiosius. Tu, credo, vtroque in genere periciUum
ic nostri facere voluisti, ecquid niihi placerem tanti viri praeconio cohonestatus, ecquid aculeonuii haberem obiurgatiimcula irritatus. Constantissimus in amore sis oportet, qui quidem sis in recipiendis amicis tam cautus. tam diligens, tam contabundus, tam explorans. Verum his tecum iocari libuit. Alioqui quam laetabar antea vel
15 falso laudari a viro omnium laudatissinio. tam nunc admoneri gaudeo
ab amico syncerissimo. Igitur posthac prò tuo arbitratu tuum
Ei-asnium vel laudato vel obiurgato, modo quotidie litterarum
tuariun aliquid huc aduolet, qua re niihi nihil possit accidere iucundius.
Sed iani ad epistolam tuam paucis. ne puer qui litteras tuas attulit
20 inanis ad te redeat. Quod neotericum hoc theologorum genus, qui meris argutiis et sophisticis cauillationibus insenescunt, tibi negas piacere, ne tu mecuni vehementer, mi Colete, sentis. Non quod illoriim studia damnem, qui nulluni oninino studium non laudo ; sed
IO. ecquid ... 11. ecquid a : et quid ... et quid /3. 18. mihi ow. 5,
20. hoc om. 5.
I. litteris] evidently Ep. 106. 15. laudari] Cf. Ep. 107. 3.
^499] TO JOHN COLET 247
qum sola siint ista nec vllis antiqmoribus elegantioribusque condita Iitteris, euismodi mihi videntur vt .scioliim et contentiosum hominem 2. leddere possint, sapientem an possint viderint alii. Ingenium enim lemna et aspera quadam subtilitate exhauriunt, neque vllo vegetant succo, neque animant spiriti.. Et, quod omnium est maximum, theologiam Olam omnium disciplinarum reginam sic veterum facuudia locupletatam ornatamque sua balbutie et orationis spurcissimae sordi- .0 bus deuenustant ; sic priscorum ingeniis expeditam spinis quibusdam " impedumt, inuolnentes omnia dum omnia conantur resoluere quemadmoduin ipsi loquimtur. Itaque videas eam quae quondam augustissmia fuerit maiestatisque piena, nunc poene mutam esse. inopem, pannosam. Illicimur interea dulci quodam et illecebroso 35 morbo nunquam satiatae contentionis. Eixa e rixa nascitur, et miro supercilio de lana caprina digladiamur.
Tum ne nihil inuentis veterum theologorum adiecisse videamur satis audacter et certas quasdam rationes prescripsimus, quibus Deus mysteria sua peregerit ; qum interdum perfectius sit credere fieri 40 caetei-um quibus modis id fiat, omnipotentiae Dei permittere. Adde quod ostentandi ingenii studio nonnunquam eiusmodi questiones agitamus, quas aures piae ^•ix ferant, qum querimus num Deus potuerit diabolum ant asinum assumere. Portasse tolerandum, siquis ista tanquam acuendi ingenii grafia modice per aetatem 4; attigent; sed in bis, tanquam ad scopulos Syrenaeos, non con- senescimus modo veruni etiam immorimur, prae bis nuUas non htteras contemnimus. Accedit ad haec, quod nostra tempestate fere ad theologiae studium sese applicant, litterarum omnium principem qui propter ingenium pingue parumque sanum vix vllis sunt lifteris -o idonei.
Hec autem dixerim. non de doctis ac probis theologiae professoribus quos inpnmis suspicio venerorque. verum de sordido hoc ac super- cJioso vulgo theologorum. qui prae se omnes omnium litferas prò nihilo ducunt. Quo cum hominum genere inexpugnabili qum tu Colete, diniicationem susceperis. vt .veterem illam ac veram theo- logiam istorimi spinis obsitam implexamque in pristinum nitorem ac digmtatem prò tua virili restituas. prouinciam (ita me Deus amet) sumpsisti multis modis pulcherrimam, ipsius theologùie nomine piissimam, qum omnium studiosorum tum huius Oxoniensis floren- 6= tissiniae Academiae causa saluberrimam ; verum (ne quid mentiar) et negocu et inuidiae plenam. Quauquam negocii quidem difficultatem tua tum eruditio tum industria superabit, inuidiam animi fui magnitudo facile negliget. Sunt et inter ipsos theologos non pauci qui tam honestos tuos conatus et velint et possint adiutare. Imo 6; 36. Rix.n] Cf. Hf.r. Tp. i. 18. 15,
248 LETTERS OF ERASMUS [m99
nemo non dextram iunxerit, quni nullus etiam doctorum sit in hac celebeiTima schola qui tibi Paulinas epistolas publice iam triennium enarranti non attentissimas aurea prebuerit. Qua quidem in re vtrum magis laudanda modestia illorum, qua non verentur omnium
70 8i8do-K-aA.oi hominis aetate iuuenili nuUaque doctoratus (vt vocant) authoritate prediti àKpoaTai videri, an tua singularis tum eruditio, tum aelo(|uentia. tum morum integi-itas, quam illi hoc honore dignam iudicant?
Demiror autem, non quod tu tanto oneri supposueris humeros, cui
75 par esse potes, sed quod me nihili hominem in tam magnifici muneris societatem voces. Hortaris enim, imo poene conuicio efflagitas, vt quemadmodum tu Paulum, itidem ego vel priscum illum Mosen vel facundum Esaiam enarrans, hybernis his mensibus frigentia (vti scribis) huius gymnasii studia coner accendere. Ego vero qui mecum
So habitaredidici, necignoro quam sit mihi curta supellex, neque doctrinae tantum arrogo quae tantis obeundis rebus sufficiat, neque tantum animi robur mihi reor adesse vt tot hominum sua fortiter tuentium inuidiam queam sustinere. Res ista non tyronem sed excercitatissi- mum requirit imperatorem. Neque vero me impudentem vocaueris
S5 qui ista recusem, impudentissimus omnino futurus ni recusarem. Tu, mi Colete, parum prudenter facis, qui (quod ait Plautus) e pumice postules aquam. Qua tandem ego fronte docebo quod ipse non didici'? Qui frigus aliorimi accendam, ipse totus tremens horrens- que? Ipsa temeritate mihi magis temerarius videar, si statini tanta
90 in re vires meas pericliter et iuxta Graecam irapoifiiav, ìv tu! Trt'^o) rrjv Kipaixiiav experiar. At expectaram, inquis, et opinione te falsum quereris. Tecum igitur ipse expostules oportet, haud mecum. Neque enim nos te fefellimus, quippe qui nihil istiusmodi vel promiseiinms vel etiam ostenderinius ; sed tu teipsum fefellisti, qui mihi de me
95 vera praedicanti credere nolueris. Neque vero huc appuli vt poeticas aut rhetoricas litteras docerem, quae mihi dulces esse desierunt posteaquam desierunt esse nec«ssariae. Hoc recuso quia minus est instituto meo, illud quia maius vii-ibus. In altero obiurgas im- merentem, mi Colete, quippe qui saecularium (vt vocant) litterarum
100 professionem nunquam prae me tulerim ; ad alterum frustra hortaris, ■s-t cui me nimis imparem esse cognoscam.
Quod si maxime par sim, ne liceat quidem. Nam mox Luteciam relictam repeto. Interim dum me partim hyems hic alligat, partim
68. .lures ^ : uares a} : nares a'. 70. vt vocant add. fi. 85. impru-
denti ssimus ioHd. 86. /3 : pudenter a.
68. enarranti] Colet's lectures must Greek in 1516. KE. 226, ad fin. have been based on the Vulgate, as he 79. mecum habitare] Cf. Pers. 4. 52.
is specially mentioned as ignorant of 86. Plautus] Pers. 1. i. 41.
1499] TO JOHN COLET 249
recens ducis cuiusdam fuga non sinit exire tuto, in hanc laudatissimam Academiam me contuli, vt vnum aut alterum mensem cum tui 105 similibus potius quam cuin torquatis istis aulicis agerem. Tuis vero pulcherrimis ac diuinis conatibus tantum abest vt velim aduersari, vt me (quoniam nondum adiutor sum idoneus) saedidum et horta- toreni et fautorem fore pollicear. Caeterum vbi mihi conscius ero adesse robur et vires iustas, accedam et ipse tuis partibus et in no asserenda theologia, si non egregiam, certe saedulam operam nauabo. Interina nihil mihi possit esse dulcius quam (ita vt coepimus) quotidie vel corani vel per epistolas de sacris litteris inter nos conflictari. Vale, mi Colete.
Humanissimus praesid Kichardus Charnocus, hospes meus, com-i'5 raunis mihi tecum amicus, iussit tibi suis verbis multam salutem asscribi.
Oxoniae e Collegio canonicorum ordinis diui Augustini, quod vulgo dicitur Sanetae Mariae.
109ij(,. To John Colet.
Lucubratiunculae (1503?) f». N". Oxford.
LB. Ai^p. 405. <October 1499.)
[This is really the opening passage of the Disputai iuruMlo. (et. Ep. 108) ; but as it is cast in the form of a letter and contains further detaiU about the conversa- tion I have followed Le Cleic in placing it among the letters.
The second portion is printed from the Gouda MS. fsee Ep. 108 introd.), where it has the following heading : ' Disputaciunculam de pauore, tristicia et tedio domini lesu imminente pa.ssioue bis aedidit Erasmus ; sed aeditio posterior est priore longe eruditior ac locupletior. Quae sequuntur ex aeditione priore desumpta sunt.' The posterior edition, whieh was the only one published, must have been worked up in the years 1500-3, perhaps during the retirement at Coiirtebourne in the winter of 1501-2, when Erasmus was'at work on the Fathers (Epp. 165-9) ; since their opinions on the question form a considerable part of the additions. I have given references here and in Ep. iii, from whieh it will be seen that in combining the two essays Erasmus reversed their order Some idea may also be formed of the extent of the enlargement whieh Erasmua considered desirable before publication.]
ERASMVS lOHANNI COLETO SVO S. D. Heki qum in pomeridiana conflictatiuncida nostra, Colete, multa quidem abs te tum acute tum gi-auiter dicerentur, nec tuam mihi sententiam satis probares, a qua tamen dissentire magis poteram quam refellere, mihique viderer non tam causa esse inferior quam facondia, contentionem tu quidem in praesentia prò tua modestia 5 remittebas ; verum digredientem, vt rem mecum attentius amussatius- que perpenderem, orabas ; negans te dubitare quin, si ita facerem,
,^°'^:,1""^l^*^'^"°'i •^el^Pfle. Earl dum. Seo Gairdner, Ldkrs and Papers
of Suffolk, who was guilty of treason of Henry VII, ii. 377, and Paston Letters,
I July 1499 (Rot. Pari. vi. 546). He No. 942. For the difificulty that Eras-
fled trom England, and on August 20 mus experienced in leaving England
a roj-al pruclamation was issued see Epp. 124. 54, 139 7 zoo
forbidding any one to leave the king- in. theologia] Cf. Ep 138 47
250 LETTERS OF ERASMUS [i499
ilico pedibus in tuam iturus essem sententiam. Ac meo quidem iudicio faciebas prudenter. Sciebas enim (vt gi-auiter dixit Mimus
10 ille nobilis) nimium altercando nonnunquam amitti veritatem ; pi-ae- sertim si disputatio peragatur bis testibus, apud quos doctrinae nosti-ae opinionem periclitari credamus. Aderat autem Richardus Charnocus, Praesul, vetustissimus amicus tibi, mihi recens hospes, sed vtriusque nostrum poene ex aequo tum amans tum admirans. Praeterea
15 natura insitus contentionis calor et studium sua cuique tuendi man- suetioribus etiam mentibus nonnunquam imponit ; nam vt inuenias qui velit agro paterno cedere,
qui velit ingenio cedere nullus erit. Itaque monitis tuis, mi Colete, libenter sum obsequutus, remque
20 totam mecum animo repetens paulo sum fixius pressiusque con- templatus ; deposito omni studio rationes vtriusque componens atque expendens, imo permutatione facta, vt tuis perinde ac meis fauerem, et meas non minus acriter quam si tuae fuissent excuterem. Mihi tamen inter haec neque noni quicquam in mentem venit neque cuius-
25 quam quod dixerim poenituit. Experiar igitur si possim pugnam illam vniuersam litteris repraesentare, et tanquam eandem fabulam agere denuo ; non quod sim quam tum eram instructior, sed vt eadem illa, quae tum incondite (quippe imparatus) dicebam, nunc efferam paulo tum digestius tum munitius. Nam paribus copiis
30 non nihi] tamen refert quam scite collocata acie pugnes. Verum argumentis potissimum agemus, quandoquidem librorum subsidia in praesentiarum a nobis desyderantur. Qua quidem in re tu me foelicior ; verum quid mea ? In litteraria pugna qui sapit, non tam vincere cupiat quam vinci, hoc est non tam docere quam discere. Si
35 succumbo, discedo doctior ; sin supero, tibi nihilo iniucundior. Gouda MS. 1324. f°. 159.
. . . Age iam, inquies, donamus tibi contristatum teduisse, mortem exhorruisse Christum quippe hominem. Non erat hoc nolentis, sed pacientis ; erat naturae, non voluntatis. At mortem cur deprecatur ? Et quaenam illa voluntas, quam paternae submittit voluntati ? Si- 40 quando mori noluit, minus amauit ; si nunquam noluit, cur deprecatur quod voluit? Nimirum homo tum hominum causa apud homines loquens humanis verbis reformidationem humanam significauit, vt voluntas illa nihil sit aliud quam naturalis ille mortis horror, quem ita nobis penitus inseuit natura, vt tam sit secundum naturam 45 expauescere morte ostensa quam esurire subducto cibo. Sicut autem omnis ad quippiam propensi© voluntas est quedam, ita fuga
8. meo a^ 0 : nemo a-. 9, Mimus] P. Syr. ap. Geli. 17. 14. 18. qui velit] Mart. 8. i8. io.
M99] TO JOHN COLET 261
ornnis et refonnidatio nolle quoddam mihi videtur. Quisquis esurit, hocipso cibum vult quod esurit. Potest tamen nec inferiore quidam voluntatis parte cibum velie qui esurit. Sed hocipsum quod corporis habitus cibum desiderat, voluntas est quedam ; ita reformidatio 50 mortis ingenita fuga quedam est mortis, non magis voluntatem inuoluens quam esuritio. Potest enim mortem exhorrescere qui nulla racione mori nolit. Est tamen hocipsum nolle quoddam. Hanc naturae a morte fugam humano more loquens expressit Christus, ' Transeat ' inquiens ' a me, Pater, calix iste ; veruntamen non eicut 55 ego volo, sed sicut tu.' Tamquam sic oret : ' Sentio, mi Pater, in me naturae quam assumpsi sensum quendam, calicem istum amaris- simum vehement«r reformidantem. Veruntamen tua voluntas fìat, non mea ; quae quoniam tua, eadem est et mea. Nihil me hec animi mouet anxietas, quo minus ad hauriendum calicem sim paratus. 60 Imo vehementer illuni sicio. Nam mihi quidem tametsi erit amaris- simus, iis tamen quos amo erit salutaris ; neque salutaris esse potest, nisi mihi sit amai-us. Volo igitur bibere. Verum ea est tua voluntas, non mea, quippe al>s te est vt id constanter velim, non ex me ; cuius munere sum quod sum.' 6-
Eei quidem, Colete, vtcunque a me satisfactum puto. Verum vt tibi cumulatius eciam satisfaciam, quandoquidem te amoris illa ala- critas maximopere delectat, ex quo fonte omnis nostra controuersia nata est, vnum quiddam addam, statini disputandi fìnem facturus. Nego vel in vniuersis martiribus tantam fuisse animi alacritatem, 70 quanta id horae fuit in Ch risto, qum sanguineo maderet sudore, lam tum ineffabili gaudio gestiebat adesse tandem illud ante tempora praescriptum a patre tempus, quo perditum niortalium genus patri morte sua reconciliaret. Nemo vnquani tam vitae fuit cupidus, qui tam viuere voluerit quam ille voluit mori. Nemo tam ardenter 75 celorum regnum expeciit vt Ole mortem suam siciebat. Quid queris? Adde, si libet, eciam huic cumulo aliquid. Nos enim quantum animo concipmius tantundem verbis assequi nequimus. At qui conuenit, mquis, mortem ardentissime sitire et eandem reformidare? Nihil impedit quo minus eadem anima in diuersis organis diuersa senciat, 80 maxmie in Christo ; et (quod ante diximus) sensui sensum et afifectui affectum impedimento nunquam fuisse. Eatenus qua proxima erat corporeis sensibus anima lesu, cruciabiles senciebat affectiones : qua vero dimnitati erat proxima, alacritate gestiebat inefifabili. Nec ille mesticiae sensus alacritatem retardabat ; nec ea alacritas hunc 85 reformidationis sensum minuebat aut mitigabat
66 Rei • • - 79- reformidare] The this vei-y closely. pnnted vers.on, LB. v. 1286 bc, follows 82. Eatenus] ibid. 1289 b.
S 2
252 LETTERS OF ERASMUS [i499
lam quid praeterea possis requirere, Colete, non video ; nisi ille te adhuc scrupulus mouet, cur tantae alaciitatis nuUum aediderit indicium, quni reformidationis argumentuDi tam euidens ostenderit. 9° Conabor et istum non scopulum sed scrupuni amoliii. Non hoc agebat Christus vt nobis fortitudinis exemplum exhiberet, quanquam nec a forti quidem viro ista desideratur alacritas, et vox illa nimium virilis a philosopho tributa viro sapienti, vt in Phalaridis equo clamet 'Dulce est, non dolet.' Humanitatis, mansuetudinis, pacientiae, 95 obedientiae simulachruni fingebatur, non animositatis. Totam Christi vitam ab incunabulis relege. Multa inuenies mansuete ac obedienter gesta ; lenitatis exempla permulta, alacritatis nulla. Non tibi pacientiae abunde multa argumenta dedisse \'idetur, qum Petrum defugiendae mortis auctorem asperius increparet ? qum in cena iJla
loo nouissima tam amanter discipulos suos acciperet ? quando non suam condicioneui deplorauit, sed illorum est pusillanimitatem consolatus ? qum proditorem familiarem nec a conuiuio secluderet, nec osculum ferentem repelleret? qum supplicii ministris sese vitro oljuium daret, qum accusatus obticeret, qum tanquam ouis ad supplicium duceretur?
105 Adde quod alacritas ea non magno^iere nobis conductura fuerit, mesticia profuit. Hoc agebatur vt is qui prò nobis mortem depen- disset, verus homo crederetur. Quod qum a multis sit sepe negatum, quanto futurum fuerat suspiciosius, si ille magna vultus et voce et alacritate (tanquam sine humano sensu) supplicium pertulisset ?
no Quis non illum fantasticum habuisse corpus dixisset ? Quis Deuni fuisse credidisset '? Qui sponte mortem nostra causa adierit, eum non dubium est vehementer amasse. Qui mortem reformidauerit, eum dubitai nemo veruni esse hominem. Ad humanae naturae veritatem asserendam magis faciebat hec paciens (pocius quam fortis
115 et animosa) supplicii perpessio. Magis item nostris conueniebat affectibus, quibus non tam mirabilis esse voluit quam amabihs. Miramur fortitudinem, sed mansuetudinem et infirmitatem amamus, et amplectimur suauius. Magis quadrabat eum prophetarum oraculis, qui Christum hac inducunt persona, vt eum nunc agno mansueto
120 comparent, nunc liuentem plagis, deformatum, destitutum, abiectum- <[ue faciant, nusquam alacrem, erectum, animosum. Tacentem faciunt, non magna loquenteni. Gloriosa quedam et ambiciosa res est cruciatum interrito adire animo, magnum quid et forte Inter ipsa tormenta dicere. At Christus suam mortem eciam ignominiosissimam
135 esse voluit. Hanc alacritatis laudem martiribus suis seruabat, prò
1 18. oraculis cotrexi : oculis MS.
87. lam] ibid. 1289 d. sit] The printed version, ibid. 1289 e-
93. Phalaridis] ibid. 1278 e. 1290 e, bere foUowa the originai very
94. mansuetudinis . . . 129. expres- closely.
M99] TO JOHN COLET 253
quibus est caput infinnatuni vt membra fortiora redderentur. Denique eam in magnis ci-uciatibus alacritatem quam a nobis non requiiit (repugnante videlicet natura), in se ipse non ostentauit ; pacientiae et mansuetudinis quam nos a se iussit discere exemplum expressit. Et iis expressit notis quae sensibus humanis sunt maxime familiares. 130 Nam quo fuei-unt aeuidentiora in ilio reformidationis signa, eo fuit et certius veri hominis argumentum, et obedientiae grauius exemplum. Ex qua reformidatione si nihil consequitur incommodi, si plurimum eciam commodi, si charitati redemptoris nihil decerpitur sed pluri- mum apponitur, si obedientiae exemplum magis idoneum comparatur, 135 si denique omnia ad amussim quadrant, quid est cur ab omnium sentencia defìciamus et vnius Hieronimi sequamur non sentenciam sed commentarium, praesertim qum nihil habeat ncque raes neque sermo, vnde vel tenue argumentum queamus elicere '?
Meo quidem animo, Colete, vtcunque satisfeci ; tuo iudicio an non- 140 dum satisfecerim nescio. Possent quae a me sunt disputata paulo cautius muniri, paulo eciam diffusius explicari. Verum cui scribam video. Nos quidem fecimus sedulo ; tuum est qualiacunque sunt in bonam partem accipere. Volumus hec prima nostri tyrocinii praeludia sub tuis oculis aedere ; non vt artis sed industriae laudem feramus. .45 Neque enim vel tecum vel cum Hieronimo sed cum Paulo dimi- cauunus. His aut^m meis blateramentis adeo nihil confido vt ne cura quidem vlla digna iudicarim, nisi per te fuerint approbata. Quod SI facies (facere autem neque tu potes neque ego velim, nisi ludicio ac merito), tum rursus incudi reddita recudam paulo diligencius. . ;o Sm tibi tam displicebunt quam mihi displicent, pereant quouis fato • et vel Veneris marito vel Achillis mairi consecrentur. Vide Colete' quam decorum obseruem, qui tam theologicam disputacionem poeticis fabuhs claudam. Sed (vt inquit Horatius)
naturam expellas furca, tamen vsque recurret. Vale, et nos quaeso refeUe tum diligenter tum acriter, meque mihi estende. Oxoniae.
^"niOjij. Fr.Oil JOHX COLET. Enchiaidion (1518) p. .13. <0^,^^.j^
Lond. xxxa. 46 : LB. App. 404. <October 1499.)
IOAKNES COLETVS ERASMO THEOLOGO FACVXDISSIMO S. P. D. TvA epistola, eruditissime Erasme, vt est bene longa, ita est eademvel^ multo magis certe et disertissima et iucundissima. In ea
140. Meo] ibid. 1290 e. poetas Volcanus est i-nis Thetis an.., '
152. Venens manto] ' id est Volcano Hand A m marg. ° ' '^^"''•
vel . . . Thetidi consecrentur. Apud 154. Horatius] Ep. i. io. 24.
254 LETTEES OF ERASMUS [i499
video niemoriam tenacem et nostrae altercationis fidelem recen- sionem, in ea acumen istud tuum quo ^'is tam facile penetrans quam S feliciter ; in eadem etiam stilum philosopho dignum, aptmn. venim, significantem, educentem in lucem res ipsas, et easdem quatenus materiae acrimonia patitur dulcorantem. Itaque et docuit me tua epistola lectitantem valde et delectauit. Tamen quanquani et argumentis impetuosa est. et postea exemplis potentibus certe
IO tam pondere quam numero \-iolenta, tamen meam mihi opinionem, quam ex Hieronymo alte imbibi, nihil adhuc nec extorquet nec diminuit. Non quod sumus proterui nos et improba pertinacia indurati ; sed quod (haud scio an recte) tamen quod vel veruni, vel quod verisimilius est, nos sequi et tueri arbitramur. Quapropter
15 non possimi US tam admittere quae coiitra adducis, quanquam valde suadent, quam velie refellere. Impellit enim nos ipsa veritas vt acuti et eloquentis hominis disputatione, magis diserta et copiosa quam vera, eam obrui indigna et opprimi non patiamur. In qua defendenda, xt nos opinamm*, inuocamus eiusdem numinis subsidium,
20 cuius tu ad oppugnandam veritatem videris no))is inuocasse.
Verum nunc nolimus cum vniuersa tua epistola congredi. Nam ad tantum praelium subito et statini nec ocimii nec vires habemus. Sed primae eius partis et quasi aciei et frontis, quae mihi -sadetur, vt par est, belli esse validior, expugnationem aggrediamur. Tu interea
35 patienter audi, ac nos ambo coUidentibus inter se silicibus, si quis ignis excutiatur, eum auide apprehendamus. Veritatem enim quaeri- mus. non opinionis defensionem, quae forsan argumento argumentum
recutiente, vt ignis ex ferro a ferro percusso, elucebit
Vale interea.
""111. To JOHX COLET. Gouda MS. 1324. f'. 153. Oxford.
(October 1499.) EESPONSIO ERASMI AD IOANXIS COLETI LITTERAS. QvAXDo tua in me refellendo, Colete doctissime, libertas summo- pere me delectauit, vicissim abs te peto ne quid te mea in me defeudendo simplicitas ofiendat. Id quod faciam quam poterò breuissime, quoniam verbositas non aliunde tibi quam ab animi 5 sterilitate profìcisci videtur. Qua quidem in re ne tu mecum vehementer sentis.
Principio quod constructae, vt vocas, aciei meae frontem primam
dissipasse te scribis, multis modis falli mihi videris. Neque enim
tecum vt imperator cum imperatore ex aequo confligimus, sed vt
10 tyrunculi inspectante te et iudice, hoc est miliciae magistro, ad palum
3. video 7: vidiJ. 27. defensionem 7 : offensionem S.
^jpmWi^ p«pl*<t*J^ ofpt^Ao; "IS *j^*^f^ ' ^<fc>Ìli> f^M- »'*»« f^riT* vm/V«« <trx42. OeiWT^«l^
.CK»'»^^^^! Uva' "po^y ** vrfUA**^ aeevrtfM iKir ormKo^Zi Vv*f^ jf"' ^' <n*ml^ U^
Gouda MS. 1324, f. 153: Ep. 11 1.
M99] TO JOHN COLET 255
exercemur. Sed fac me tecum iusta acie decernere maxime. Non tu nostri exercitus frontem espugnasti, sed militem nescio quem inermem vel lixam pocius a reliquo exercitu longius ac securius palantem insidiis excepisti ; quem vt tractes non tam mea refert quam tua. Nam quod a me obiter et per occasionem dictum est, ex arcanis litteris, 15 quoniam fecundissimae sunt, varios sensus elici posse, et nihil reiiciendum quod modo sit probabile nec a pietate abhorreat, id neque sine argumentis dixi, quae tu non redarguis ; et rei duntaxat mitigandae causa dixi, non affirmandae ; denique non prò me sed prò te. Volebam quam maxime incruentam esse pugnam meam, et 20 ita nos tu eri vt neque Hieronimus neque quisquam vllum acciperet vulnus. At tu, vt video, maluisti malore certare periculo, vt si aut tu Hieronimi sentenciam probaueris, reliquis omnibus sit interni- tione pereundum, aut si nos vicerimus, tum tuo cadendum sit Hieronimo. Quid si nec Hieronimum quidem tuum ista condicione ^5 possis defendere, nisi vulneres? Quid si plurima infligas vulnera, vt hoc vnum vulnusculum arceas ? Semel hoc dixit, nec id quidem de suo ; at sepius nobiscum sentit. Tu mauis eum sepius errasse quam semel. Nos nusquam errasse contendimus, sed commentantis liberiate ac iure eadem de re non eadem commemorasse. Vtrum tu 3° Hieronimo studes an ego? Tu, inquam, qui \ailneras, deinde in capitis periculum vocas ? an ego qui (quocunque raes cadet) saluum et integrum volo? Hic igitur qum mecum multis verbis pu^nas, tecum pugnas, haud mecum ; neque ego repugno, quando nihil ad me attinet. Non quod omnino desit quod respondeam. Ees enim 35 eiusmodi est vt, si nullum sit argumentum, tamen auctorum et consensu et multitudine possit sustineri ; eiusmodi argumentis nititur vt citra omnem auctoritatem tuae raciones si non reuinci, certe queant labefactari. Quare quo Hieronimi periculo velis certare mea nihil refert ; ego in portu nauigo. 40
lam vbi rogaciunculas meas, quas ego velut exploratrices praemi- seram, magno conatu diluis, tu iam vtroque cornu disturbato mediam aciem expugnare te putas, qum vixdum ad velites perueneris. Quo quidem in loco videre mihi. Colete, non theologum agere, sed vafra quadam atque rhetorica calliditate vti ; et iuxta Fabii dogma nostra 45 omissis confìrmationibus immunita inermia nudaque repetis, idque frigide, tua dilatas amplificasque. Qua vafricie in tuis commemorandis adeo sum vsus vt addiderim pocius quam detraxerim.
Verum hic ad singula respondere (quoniam extra controuersiam
15. litteris] Cf. LB. v. 1267 a. 44. vafra] Cf. ' non decet Germanum
30. liberiate] ibid. 1267 b. Tafricies.' Spongia LB. x. 1663 f
39. periculo] ibid. 1267 e. 45. Fabii] Quint. Inst. 5. 13. 27.
40. ego] Ter. Andr. 480. 48. addiderim] Cf. LB. v. 1266 de.
256 LETTERS OF EEASMUS [i499
50 sunt) operaeprecium non existimo. Panca attingam modo. Mirai-is admodum me quaerere, si verba illa deprecatoria ad ludeos pertineant (sic enim nostra recenses), cur non apertius agatur salus eoinun, meque caligare in luce tanta. Nani luce eciam lucidius tibi videtur de ludeis agi, qum illic calix nominetur quem erant Christo pro-
55 pinaturi ludei, nec aliud omnino esse ' Transeat a me calix iste,' quam 'Non sit mea mora ludeis mortis occasio.' Hic tu me iubes eciam atque eciam oculos attoUere, et lucem, vt ais, clarissimam intueri. At toUo, Colete, tuo quidem monitu cecutientes ac lippientes oculos, et tuis sane in verbis. quibus Christum facis loquentem, lucis
60 video plurimum. In Christi sermone eciamnum nihil video quod ad ludeos pertineat ; quem quantumuis illustres tuis verbis, inficiari certe non potes aliquid habere tenebrarum. de quo tot ac tanti viri addubitarint. Quo minus mirari deljes si nos hic caligamus, vbi tibi Augustinus, Ambrosius, Leo, Gregorius — et quis non ? — omnes ad
65 vnum parum vidisse videantur. Haud mirum est ilUc cecutire noctuam
vbi caligarunt aquilae, parimi perspicere Tiresiam vbi fallitur Argus.
Quod si coniecturalis est locus et amotis interim auctoribus vesti-
ganda coniecturis raes est, age circumstantias colligamus e quibus
omnia coniecturalia ducuntur argumenta. Imminebat a tergo
70 cruciatus, aduentabant cum duce sceleratiore milites sceleratissimL Sciebat quid ageretur quem nihil latebat ; captabat secessum, cepit tedere et mestus esse, sudare, contristari, Erant et discipuloi-um ocuU prae mestitudine somno praegi-auati. lubebat eos vigilare et orare Christus, ne inciderent in tentacionem ; spiritum quidem esse
75 promptum, carnem autem infirmam. Orauit ipse, et quod verbo monuerat praemonstrauit exemplo, vt et nos quoties grauior aUqua ingruerit fortunae procella, ad preces fugiamus; vt eam pater celestis, si videtur, abigat a nobis aut certe animum foi-tem largiatur.
Si ex coniecturis eliciuntur argumenta, nonne hactenus omnia, si
80 contrahas, hominem clamitant mortem reformidantem ? De carne et spirita praecessit mentio clarissima, de ludeorum deploratione nulla. Defleuerat ante Hierosolymarum excidium, sed verbis haud- quaquam ambiguis. Orauit in cruce prò homicidis, sed ita vt facile intelligatur. Quod si quem illa Christi misericordia magnopere
85 delectet, abunde illi satisfactum opinor, quod semel ingratissimae gentis deplorarit interitum, quod de cruce prò hisdem orauerit. Hic qum nihil rem antecesserit, nihil rem comitetur, nihil consequatur vnde vel tennis duci possit coniectura, imo qum omnes circumstantiae longe aliud clamitent, reclamet nihil, quid ita nobis in mentem
68. circumstantias] ibid. 1267 e. 82. Defleuerat] ibid 1267 de
69. Imminebat] ibid. 1268 A. 87. rem] ibid. 1268 b.
'499] TO JOHN COLET 257
venit vt hec ad ludeos torquere velimus? maxime cum iniuria tot 90 graumm auctorum qui a Hieronimo dissenciunt (si dissentire est dmersum sentire), ilio neque ineruditiores, si doctis habenda est fides, neque pietate inferiores, si pietati credere malumus. Hoc erat,' Colete, quod haud scio an scripserim, certe senciebam : in tam certa coniectura, in tanta celebrium auctoinim turba non fuisse temere 95 cum Hieronimo a recepto atque inueterato interpretamento desci- scendum, non dicam sine argumentis, sed omnino sine argumentis cei-tissimis. Alioqui somniare est istud, non interpretari.
Hic ego rursum efflagito vt vel tenuem mihi coniecturam ostendas, quare haec debeant ad ludeos referri. Velim lucem iUam clarissimam 100 quam solus vides, nobis clarius aperias. Non audis, inquis, nominari calicem? Quid dici potest apertius ? Ergone tota hec lux in eo vno est calice inclusa? Erant, inquis, ludei caUcem mortis Cristo propmaturi. Eùm ne in suam perniciem ministrent orat bis verbis: 'Pater mi, transeat a me calix iste.' At quid habet calix ille quo 105 magis ad ludeos propinatores referatur quam ad Christum qui erat caHcem bibiturus? Quid si doceo verbum illud in quo tu totam lucem ponis, vehementer contra te facere? Repete quid Petro dixerit: 'Calicem quem dedit mihi pater, non bibam Ulum^' Si Pater dat calicem bibendum, si Christus bibendum accipit, nonne no vides excludi ludeos? Confer Ulud, 'Calicem quem dedit mihi Pater, non bibam Ulum?' et 'Transeat a me calix iste; iste, inquam, tuus, o Pater' (nosti enim eius pronominis eleganciam). Nam clarissime loquitur, 'Mi Pater, dedisti mihi ebibendum calicem amanssmium quidem illum ; refugit hic homo quem assumpsi. Verum 115 quoniam tu me vis eum bibere, non recuso ; volo quicquid tu vis '
Possemus et nos hec rhetorico more locupletare dicendo, nisi et breuitati daremus operam, et honimi scriberemus omnium doctissimo. Verum vt omnia tibi krgiar, torqueamus eam voculam calo: ad ludeos propinaturos. Quinam poterimus eum quem tu vis sensum i.o emergere, 'Transeat a me calix iste,' id est 'Nolim ludeis meam niortem esse mortiferam ? Hic calix, hec passio quam ludei parant, transeat a me. Se nominai ; ludeos nec significat quidem. ' ludei sunt occisuri me. Ego quidem mori non recuso. Hoc tamen oro mi Pater, ne cui mors mea sit mortis occasio.' Id voluisse Christum 1.5 contendis. At quis nisi diuinus istam sentenciam ex eis verbis accipiet, 'Transeat a me calix iste ' ? Quid aliud sonant quam [nisi] Transeat a me passio ' ? Odisse soles interpretaciones violentas. At ista tua interpretacione quid dici potest violencius coactiusque^ Verum ad eam vos tanquam in scopulum compulit id quod ex meis 130
I2I- emergere Bi/toater : emiìgere OfS.
99. coniecturam . . .] ibid. 1267 b. 130. scopulum] ibid. 1269 e.
258 LETTERS OF ERASMUS [i499
scriptis parum recte colligis. Si mortem, inquis, deprecatus est, noluit aliquando mori ; et contrahitur minuiturque illa summae charitatis alacritas.
Istud, Colete, haud scio an per infantiam meam satis explicuerim,
135 certe abunde me disseruisse arbitror clarissimisque ostendisse racionibus : nostrani hanc, imo omnium, interpietacionem Christi neque fortitudinem neque charitatem quicquam imminuere, sed vehementer eciam augere. Ad quas qum nihil responderis, videbare mihi (dicam enim ingenue) disputacionem nostram aut non legisse
140 aut certe non meminisse. Si hoc vnum te offendit in nostra sentencia, quod Christi caritatem obscurari putas, et si nos id ita sumus amoliti vt amplificari eciam monstrauerimus, quid est cur reclaman- tibus ipsis verbis ad detortam illam exposicionem omnibus aliis reiectis confugiamus? Nec libet, nec est necesse, ad singulas raciunculas
145 tuas respondere. Illud argumentum meum tibi vehementer absur- dum videtur, quod ego extra disputacionis aleam per occasionem interieci. Quid referebat an mortem deprecetur, an oret ne ab hominibus occidatur ? Hic nos obtusiores eciam appellas, si in tanta rerum (sic enim scribis) vicinitate penetrantiore acie nequeamus
150 cernere. Si magna tibi rerum vicinitas videtur, quid nos vocas obtusos? Quanquam tu, mi Colete, haud multuni a me dissentis, si tibi parum cernere videor, qui mihi nihil cernere videor. Sed age tamen, experiamur quantum nobis per hanc caliginem subluceat. Ego quae tu coniunctissima putas, disixmctissima esse video ; et quae tu racione
155 tantum discreta existimas, ego re quoque et natura longissime distare perspicio. Potest enim mori qui ab hominibus non occidatur. Vides hec, opinor, a ceco distincta apertius quam tu Argus distinxeras. Frustra vero me eo vocaueris: at non potuit mori Christus nisi maetatus, alioqui bestia non fuisset. Nam si rerum naturam respicias,
160 nihil falsius. Erat enim mortalis, nullo eciam occidente moriturus. At voluit et debuit occidi. Verum quidem. Sed quid istud ad rerum discrecionem ?
Sed vt hec mittanius, accedam propius. Non potuit occidi vt hostia, nisi ab hominibus occideretur. Et ipse quidem occidi voluit ;
165 at ludeos se occidere noluit. Hec scilicet erat illa renmi vicinitas in qua cecutiebam. Quis ita est litterarum imperitus vt ignoret aliud esse passionem, aliud actionem ? quae non racione tantum, vt tu scribis, sed eciam genere distinguuntur. Neque eo mea spectabat racio vt duo hec idem esse mihi viderentur ; sed alterum sic alterum
170 consequi vt hoc ex ilio inferatur. Neque hoc apud me natum est nouum argumenti genus. Apud rhetoricos et dyalecticos notissimum est et perantiquimi, quod ex antecedentibus appellant. Concepit : 137. charitatem] ibid. 1283 e.
'499] TO JOHN COLET 259
igitur cum viro concubuit. Peperit: igitur concepii. Mortuus est; igitur vixit. Num ergo idem mihi videntur concipere et parere viuere et mori ? Minime ; sed alterum ex altero consequi significa- 175 barn. Neque non video fieri posse vt mulier concipere velit, quae noUt eadem parere, aut parere velit quae nolit concipere. At' nulla sana orabit vt pariat quae nolit concipere. Ita nemo naufragium optabit qui nauigationem abominetur. Nemo cecidi cupiet et neminem
se occidere nolet.
180
Verimi quoniam id, vt diximus, extra causam est, quid senciam non expono; hec de argumenti synceritate duntaxat attigerim Deinde quae tu, Colete, tum docte tum copiose disseris, Cbristum et voluisse ludeos sese occidere et idem pariter noluisse, nec id alia voluntate voluisse quam qua noluit, nec aliter noluisse quam quia 185 volmt (vt enygma nobis proposuisse videaris), nihii ad meam attinent controuersiam. Quanquam nec lii,- quidem tibi accedimus. Fieri enim nuUa racione potest vt idem et velimus et nolinius. Christus occidi volebat ; ludeos sibi mortem inflicturos esse sciebat non volebat. Decidi Christum bonum erat ; occidere inalum. Malum .90 autem nulla racione vult Christus. Tua analogia de diuite, qua more Platonico pugnas, vide ne in te retorqueri possit. Diues, inquis nuUum vult dispendium ; et tamen amplioris lucri spe damni non- mhil admittit. Vult igitur dispendium et idem non vult ; et ex eadem habendi cupiditate vult iUud dispendiolum qua non vult. Imo 195 dispendmm suaipsius causa non vult, et lucri causa vult Quid refert quo nomine velit, dum velit? Multa diuersis racionibus volumus. Equidem in Gallia esse volo. Ea raes si digna videtur cur me nauigationi committam, volo eciam nauigare ; non quod nauigatmpersedelectet,sed conditione placet. Yigilamus, studemus 200 leiunamus, oramus, celibes viuimus. Nihil horum propter se volumus' volumus tamen. Vir bonus rogatus num concubinam velit. quid respondebit? Se simul et veUe et nolle ; imo, Vellem, inquit si liceret ; quoniam non licet, nolo.
Dicamus igitur Christum ex duobus illis quae se fuerant non rerum 205 cognatione sed euentu consecutura, vt et moreretur et a ludeis occideretur, alterum voluisse, puta mori, alterum noluisse, ludeos sibi suo malo mortem inferre. Poterai enim ab hominibus mente captis occidi ; poterai occisoribus peccatum remitti. Nullum enim tam grane scelus quin ignosci possit.
Permulta praetereo et quidem prudens. Hoc attigi modo vt ipse
cetera expendas diligencius. Hactenus meam argumentaiionem nec
attigisti quidem. Eam vbi refelleris, tum aut ingenue manus dabimus
aut nostra fortiter tuebimur. Pulchre tu quidem monueras vt silici-
186. enygma] ibid. 1283 f. 198. Gallia] Cf. Ep. 108. ,02 seq.
210
260 LETTERS OF ERASMUS [i499
215 bus racionum sese collidentibus ignem, si quis eluxisset, communiter iipprehenderemus. At tu silicem meam nonduni tuo saxo tetigisse niihi videris. Num putas veritatem in intimas venas penitissime retrusam languida ac prima statim collisione posse emicare? Vix multa ac valida conflictatione exprimitur.
220 Bene vale. Colete charissime. Oxoniae.
112ii3. From John Sixtix.
Auctarium p. 24. (Oxford.)
F. p. 100: HN: Lond. ii. 21 : LB. 12. <c. 27 October i499->
[This and Ep. 113 are plainly an introductory exchange of complimenta between recent acquaintances. They may be placed later than Epp. 106-11, because Ep. 113 shows friendship with Colet.]
IOAXXES SIXTINVS ELOQVENTISSIMO TIRO DESYDERIO ERASMO S. P. D. OsTENDiT hodie niihi humanissimus dominus noster, Prior Richardus Charnocus, quaedam abs te carmina, non vulgari numero triuialiue currentia ; quae si multo labore confecta essent, meo tamen iudicio non in infima laude forent reponenda. Quum vero elaborata 5 exque tempore a te conscripta dicantur, quem credis futurum, modo sit vllius ingenii, qui non te cum summis illis priscisque vatibus, perlectis tuis versibus, sit collocaturus ? Redolent enim Atticam quandam venerem mirificamque ingenii tui suauitatem. Quamobrem perge «xuaeso, mi Erasme, Musasque dulcissimas tuas excita, vt 10 omnes ex te similibusque tui intelligant, id quod antea visum est incredibile, Germanorum nulla in re esse Italorum ingeniis inferiora. Vale vates lepidissime ac suauissime.
Ad cundeni Epigramma Si.iiini. Forsitan incomptos <iUod sum tibi mittere versus 15 Atque rudes ausus, magne poeta, meos,
Ridebis, tacito tecum sic murmure dicens,
Egregii spernunt horrida scripta viri. Forsan ais, nolo gelidissima pallia Cosmus, Purpuream mittas sed niibi posco togam. 20 Pestanae violae non sunt, Sixtine, colono
Mittendae, aut primo villa dona ducL Sed tamen, o nostri vatum celeberrime sedi,
Est aliqua et paruae gratia Calliopes. Quae mea si tersis placeat nunc auribus, ipse 25 Posthac inuisam limina laeta. Vale.
112. 18. nolo F: uolo li. 20. Kctaue posi togam in angulo paginae X»' : Pe- D-. Desuntile igitur versus aliquot, an Pictaue mendose impressum ?
112.2. carmina] Knight, Iz/eo/T/ OS- the Carmen de Casa Natalina lesa; see mus, p. 20, wrongly identifiesthis with Ep. 47 introd.
M99]
"M13. To JoHx SrxTix. ^^^
Auctariuni p. 25. n f ^
F. p. loi : HN : Lond. ii. 22 : LB. ,3 .0 o.f.fl" / x
J -o Uctober (1499.)
John Sixtin was a native of Bolsward in W Frieslanrl wl,. . i
to be allowed his Siena dogree in Oxford In -11^^ w-, in T ^ ^"PPl'c^tes
and Trans. oAhe Devonshlie rs;'.'. ^ J. ' ' ''"'°''*' ''"^^ ''■^^'"*- ^P" ='«-=^° ' DE8. ERASMVS ROTEROD. D. IOANNI SIXTINO l'HEYSIO S. D. Non recipit tua syncera integritas, Sixtine. vel tenuissimam assentatioms suspicionem ; a qua te vel Richard! Prioris rei Ioannis Coleti grauissimum testimonium citra tuos mores, vel citra cuiusuuan, testunomum tui mores abunde vindicant. .^ui quum ab omni labe sunt punssimi, tum a fictione fucoque sic prorsus abhorrent, vt ne . ipsa quidem simplicitas possit esse simplicior nec libertas ipsa ^ liberior. Ahoqui rideri me piane putarem, quum lauder abs te tam ,mmod;ce, et quidem de re tam modica, imo tam friuola tam.iue nihili. Pudet (ita me deus bene amet) versiculos istos nescio quos, non sine cura modo sed omnino sine mente effusos. dum ro calamum nouum experior, non solum Carmen appellari, verumetiam vt doctmn Carmen probari ; quod si reprehendisses. vel hoc ipso nomme mihi perquam albuuì visum fuisset. Huiusmodi enim nuL nagm artifices ne obelo quidem suo dignas arbitrantur. Et a fu smìxlibus reprehendi mediocris est laus. At tu, Sixtine, nugas illas x. meas plusquam friuolas ita miraris vt quae mihi hi^cum ci re ?°^7^ Atticam sapere videantur ; quaeque nubi Scythicam
flnd " r '"x'"'"' P"^"^ ^*^^' ^^ ^"^- Pl-^^- -e com
scnbexentur Quid ennn istud est aliud quam. vt ait Fabius. Pigmaeo
Hercuhs cothurnos inducere et aquilam e culice facere '^
Jerum ne nihil tuarum laudum videar agnoscere, est omnino
mZZ-r """""" '""'''"' ^'''""- ^^--t ««-"bus et Ioannis 'a<hl!7.'^ ^' n laudor ff ^"^'"'/Z • /'l'^rno^l'i BK'^ : Charnoci N^ Lond. !f^- 'neconLendu^^^/L. r. Z^; "''''7o',.t.s ri] Ì^t ''''''
22. Herculis] Quint. Tnsf. Orat. 6. 1. 36.
262 LETTERS OF ERASMUS [m99
25 hos non multum attinguut ; a concitationibus quae Tra^T? vocantur,
prorsus abstinent ; nulla in eia procella, nuUus torrens ripas suas
egrediens, nulla gctVojo-ts. Verborum mira frugalitas, malunt citta
modum consistere quam vltra prouehi, ac vel littoribus illidi quam
alto se committere. Fucus omnino est nuUus, sed color natiuus
30 quidem ille verum— quid mea?— vetus et mustelinus ; artificium ita
dissimulant vt etiam si Lynceus sis, nuUum possis deprehendere.
Qua quidem vna laude sum Atticis paulo etiam superior. Nam illi
sic artem celant vt alios modo fallant, ego sic vt meipsum quoque.
Illi hoc modo dant operam ne quid extet neue sit obuia ; quae si
35 non ab auditore, si non a lectore oscitabundo, certe a curioso, certe ab
aemulatore sentitur, vbi, vt ait Horatius, sudatque diu frustraque
laborat. At mea si quis ita insaniat \t conetur exprimere, timi
demum artificii quam minimum sensurus est. Hactenus Atticismiun
praesto. Nam vt Ennianus ille modice philosophari voluit, ita ego
40 Atticissare probo quidem, at nimimn non probo. Terret me Theo-
phrastus aniculae scommate notatus, quod nimium Attico loqueretur.
Hanc ego notam vt effugiam, Anacharsidis Scythicismum meo
Atticismo aspergo. Non nos Enniano more nimquam nisi poti ad
arma dicenda prosilimus, nec Musam antiquam lacessimus ; sobrii
45 scribimus versus adeo sanos vt niillum omnino Apollinis vestigium
habeant.
Cuius rei tantum abest vt me poeniteat, vt vehementer etiam mihi placeam, qui quidem id habeain cum Cicerone comnmne, nihil alioqui commune habiturus. Haec ita me locutum puta, Sixtine, vt nihil 60 non ex animo, quando ridentem dicere verum quid vetat ? Incidimus omnino in siccum quoddam, exile, exangue, exuccum carminis genus, partim ingenii paupertatu quadam, partim cacozelia. Rectissime putat Cicero nihil aeque ad ingeniorum immutationem facere atque locum. Scripsimus pueri non Consentinis, sed HoUandicis, hoc est 55 pinguissimis, auribus. Cecinimus Midae ; quibus dum nimium re- ligiose morigeramur, hoc demmn sumus assequuti, vt nec illis nec eruditis placeamus. Conabamur de vna fìdelia duos linere parietes, ita imperitis orationis simplicitate piacere vt elegantia et acumine doctis non omnino displiceremus. Id consilium vt mihi tum vide- ro batur callidum, infeliciter euenit. Eruditius scribimus quam vt ineruditis, ineruditius quam vt eruditis probemur.
25 concitatioribus F. 30. vetus restituì : verus D. 44. antiquam D :
aliquam F.
29. color] Cf. Ter. Eun. 688, 9. 43. Enniano] Ci. Hor. Ep. i. 19. 7,8.
36. Horatius] A.P. 241. 48. Cicerone] A mai-ginal note in D
39. Ennianus] Neoptolemus. Cic. adds 'Infelix in cannine Cicero.' Titsc. 2. I. 1, and Rep. i. 18. 30. 50. ridentem] Hor. SaU i. i. 24, 5.
40. Theophrastus] Cf. Quint. Inst. 53. Cicero] Dii. i. 36. 79.
Orai. 8. 1.2, and Cic. Brut. 46. 172. 54. Consentinis] Cic. Fin. i. 3. 7.
^"^^91 TO JOHN SIXTIN 263
Habes meum, doctissime Sixtine, de meis versibus iudicium ; in quo quantopere abs te dissentio, tantopere tuum in me studium amplector, vt quicquid de vero fuerit detractum, id amoris in me tui cumulo accrescat. Etenim quo minus agnosco quae mihi tribuis 6= eo me magis ames necesse est. Quare iucundissima prorsus fuit ^ ab homme tum amantissimo tum integerrimo profecta laudatio • quae SI vera fuit, prò testimonio, sin falsa, prò beneficio debeo ij emm demum beneficium accipit, qui sine causa laudatur. Nam quod merenti datur, ius est, non beneficium. Quanquam ego tuam de me 70 praedicationem verissimam esse percupio, aut ita certe mihi videri • de qua tantum mihi blandior vt homo ad vitium vsque putidulus lam propemodum mihi piacere coeperim, quod tibi, hoc est Roselo placuermi ; cui si quis fastidium non mouerit, is non in postremis fuent numerandus. Nitorque adeo mihi captioso etiam enthymemate 75 imponere. Quid est, inquam, cur temetipsmn abiicias, quuna Sixtino videans esse ahquid ? Is quoniam te miratur, aut mentiatur aut erre necesse est. Atqui non mentitur homo simplicissimus, non errat doctissimus, idem iudicii vir acerrimi. Sed amat, et cecutiunt amantes. Anaat, sed quia perspexit. Quid enim in me amat 80 Sixtinus, nisi Lteras? quas si vere in nobis vidit atque hoc nomine amat, non cecutit; sin minus, ne amat quidem, sublato eo ob quod vnum era amaturus. Quod si nec amat et falso laudat, proLto aut assentatur aut ridet ; quae vitia si minus in Sixtim mores
ZZI " '^"" """^"'*' "^^^ "^'^"^ -- <!-- —ter 85
Ita sum ad mihi blandiendum acutulus. At rursum nimis impu-
1^ n: vltleamt:: 'T"^ ''''''^ -'^ ^^^ ^'" r.f.11 4"« vu renneam scio. Si recipio, nimium mihi- sin oo
refello, parum tibi tribuerim. Si recuso, tuae vel fidei vel prude'nt le derogo ; sin admitto. mihimet plus satis arrogo. Si ouod dat" ccipio, non aliorum modo verumetiam meo fpsius ludi 10 insl entissimus fuero. Sin renuo, aut tuam sapientiam aut i^ litln"
sTn^i^tt r"^^" ^°^^"^' ^' ^^' P™ P-peW a rpatm95 sjncenter quod sensens pronunciasse videaris. In has anLTi^
vttorac'r """.'"''"' '"'^^^^^ ^^^^^°«' --^1-- f-rit, roo v^ posthac Erasmmn tuum aut figurate laudes (stropha^ eas quibu^
2t Ttabr '' "'"". '"""^ iucundissimun. iUud qufdem (quid emm optabihus quam ab eo laudari quem nemo non laudata sed
264 LETTEES OF EKASìIUS [i499
105 quod neque accipere possim sine pudore neque recusare sine contu- melia. Apud alios vel deum me facias licebit, nullo alterutnus periculo. Non sumus quidem ex eo hominum genere qui se malunt alieno pede quam suo metiri, qui nunquam in semet descendentes nec quod in tergo est manticae in pectus reuocantes. toti ex aliorum
iiosuffragiis pendent et pani in morem ad adulantium voces sese dilatant. Quod genas si maxime simus, non tamen nocebit laus quam non sensero. Deinde siue credent apud quos de amiculo buccinaris, melius de me sensuri sunt ; siue non credent, salt«m non erit cur peius sentiant. Rursum ad te quod attinet. si fidem facies,
nscandidus videberis, qui alienis virtutibus neutiquam inuideas : sin minus, vrbanitas tamen laudabitur, qui malis falsas aliorum ^-irtutes laudare quam vera insectari vitia. Hic, vt vides, vtrique lucelli est aliquid, damni nihil. At amicum coram qui laudat, tametsi abun- dantia quadam amoris id facit, vide tamen quantum incommodi
1 20 intempestiuo adferat officio. Aut enim vsurae spe foenerare eam laudatiunculam \àdebitur, vt solent qui laudant quo mutuo laudentur, aut assentari praesenti, aut vt in optimam partem accipiatur, amori indulgere suo. Vnde iìt vt aut vana aut certe vero inferiora narrasse putetur. Tum si qui laudatur obticescat, laudem tametsi falsam
i25libenter agnoscere ; sin refellat, accuratius laudari velie videbitur.
Si par pari referat, protinus illud exclamant, Mutuum muli scabunt.
Veruni ego dum haec verbosius prosequor, Atticismi mei sum
oblitus. Et quorsum, inquis, tandem tam multa? Vt intelligas, mi
Sixtine. tuam, vt dixi. laudationem fuisse quidem iucundissimam ;
130 siue enim mereor. quod non opinor, doctissimi viri testimonio, siue non mereor, amicissimi hominis amore delector. Verum ne propha- nis istis amusis, id est a musico ludo alienis, calumniandi literatos ansam praebeamus, hac scribendi vicissitudine quam maxime cer- temus, sed huiusmodi ferme argumentis vtentes, vt si quid in euol-
135 uendis libris altenatri nouum occurrerit, id communiter impertiamus ; aut aUqua de re quae literaria lite sit digna digladiemur. aut salsis lepidisque fabellis studiorum nostronmi tristitiam exhilaremus : quid- uis denique nugemur, modo ab hoc ambitioso nimiumque vulgato scribendi genere temperemus. Vermn heus tu, Sixtine, ne quid
14° de nostris erres verbis, lauda, imo vel conuiciare potius quam sileas.
Quod hortaiis vt Musas meas excitem. Mercuriali virga opus esse scito, vt expergefiant. Et haud scio lethargusne sit an somnus : vtcunque est, melius opinor dormiunt, ineptae sunt, obstreperae,
1 14. facies D : facis H. 134. sed F : Verum D.
108. in semet descendentes] Cf. Pere. 4. 23,4.
'^99] TO JOHN SIXTIN 265
Zunr^^ >-P-t-fe. Nihil periculosius quam Panem ad canendum .,, prouocare. Enecabit, vbi semel coeperit,
Non missura cutem, nisi piena cruoris, hirudo. ExcitauimuB nuper, et quidem iratas, a sonmo plusquam decenni compuhmusque liberorum regiorum laudes dicere. Dbcerunt et muitae et semisomnes cantilenam nescio quam, adeo somnolentam 150 vt cumis somnum conciliare possit. Quae cum mihi vehementer displiceret, facile iUas redormiscere sum passus.
Porro efficere vt intelligant homines Germanorum ingenia nuUa m re ItaLs esse inferiora, id profecto aut tu, Sixtine, poteris, aut nemo; quem foecundissima illa illustrium ingeniorum parens i5s i^brysia, illa mquam Africa quae semper aliquid huiusmodi noui "' miracuh pant. tanquam Hannibalem quendam in hoc genuisse videtur vt esset qui pos.et cum Ehomanis de doctrinae principatu contendere Sunt omnino in te dotes, Si:ctine, a quibus nihil non e^cpectare debeamus. Ingenium ardens, viuidum, solidum, masculum • 160 memona ampia, praesens, prompta : animus dexter et ad omnia versatilis; hngua vocalis et expedita ; mores hiis virtutibus digni vt non alus rebus quam literis natus videaris. Adde huc quod noii sere, vt plenque, ad haec studia accesseris, sed in ipso veluti Musarum gremio educatus prò lacte meram literaturam imbiberis. Et ea adhuc 16, aetaa est vt, si nunc demum his esses studiis initiandus, tamen ab mgenio isto flagrantissimo, ab ista tam felici memoria, ab ista tam infatigabih industria nihil nisi summimi expectare conueniret. Nunc eo processisti vt plurimos post te reliqueris, paucissimis sis secundus Quare magno animo accingere, Siztine, et vel in aequandis Italorum i-o
7T\ "'T'^'^'''' '^' ^'^'"^^^^•^ ^^-^- ^- --i-n bona" obsidentur hterae monstris Herculem te praesta ; nos spectatores plausoresque erimus. Carmen tuum omnino tale mihi visum est quale meum esse dicebas ; praesuU Chamoco tam placuit quam ipse
"Bene"" 1 T'"^' "^'^ "^'^' '^^*^^^' ^^"^ ^-"-^ ch'arissimus. :;. Bene vale. Oxoniae. natah Simonis et ludae. [An. h.cccc.xcvix.]
114. To Thomas More. Farrago p. 143.
F.p.=9X:HN:Lond...„:LB.63. .80X^99
K Mt? rf/eb 'f4,^, r"l^ ^'^-''^^ -"h Erasmus- visit to Oxford.
the date of More's'birth to 14.; ho din^thr t^""' '^l' P' ^^'^ ^^^ ^'^^«^
manuscript discovered bv Mr Àm?. w ■ ^w.V' co"ection required in the
overea by Mr. Aldis Wright (Xotes and Queries, i, Oct. 1868,
_:Ì^lf:^^^™ !>. 156. inquam ^ : in D. i6a. Liis Ifi : ìris L' : iis F. '
147. Non missura] Hor. A. P. 4,6. 148. Ezcitauixnus] Cf. Ep. 104.
266 LETTERS OF ERASMUS [i499
pp. 365, 6, and Seebohm, Oxford Eefurimrs, App. C) may be more easily made in the year-date than, as Mr. Wright makes it, in tLe day of the week. The manuscnpt has 'die veneris proximo post Festum purificacionis beate Mane virginia videlicet septimo die Februarii . . . Anno Kegni Regis Edwardi quarti post conquestuxa Anglie decimo septimo.' By a precisely similar change the month-date may be corrected into sexto, which would yield 6 Feb. 1478 ; but the further coiisidera- tions adduced by Mr. Nichols in favour of 1477 seem to make that yeai- more probable. ^ t> •
In the CoUoquioriim Formulae (p. 304) More is represented as coming to ir-ans on his way to Germany. The incident may be fictitious or may indicate an actual fact ; but in any case it is probably an addition made when the Formula were revised, perhaps in 1500, sinee there is no ground for supposing that Erasmus had met More before going to England. More spent a short time at the Uni- versities of Paris and Louvain about 1508 (Ep. More to Dorp, 21 Oct. 1515, LB. App. 513) ; but there is no reason to tliink that Erasmus either revised the hook or was in communication with Augustine at that date.]
ERASMVS THOMAE MORO SVO S.
Vix vUis literis consequi queam quibus diris huius tabellari! caput deuouerim, cuius vel indiligentia vel perfidia factum arbitror \\ expectatissimis Mori mei literis fuerim frustratus. Nam in officio cessasse te suspicari nec debeo, nec libet ; tametsi superioribus
5 literis vehementiuscule tecum expostulauimus. Neque veremur ne quid nostra libertas te commouerit, qui non ignores Lacedaemonium illum ad cutem vsque pugnandi morem. lUud extra iocum oramus, mellitissime Thoma, vt aegritudinem, quam ex nimium diuturno tui tuorumque scriptorum desyderio cepimus, vsura aliqua sarcias.
IO Expectamus omnino non epistolam, sed ingentem literarum sarcinam, quae vel Aegyptium dx^ot^opoi' degrauet. Si qui sunt isthic bonarum literarum cultores, tuum erit ofiìeium eos vt ad nos scribant exti- mulare, quo videlicet amicorum orbem omnibus numeris absoluamus ; non ausim illos lacessere prior. Nam tibi nihil referre putamus,
15 quomodo scribamus homini facillimo ; ad haec mei, vt mihi persuasi, amantissimo. Vale, iucundissime More.
Oxoniae. an. m.cccc.xcix. Natali Simonis et ludae.
115. To William Blount, Lord Mountjoy.
Farrago p. 98. Oxford.
F. p. 256: HN: Lond. v. 5 : LB. 42. (November 1499.)
[Plainly by this time Erasmus had been some time in Oxford.]
ERASMVS GVLIELMO MONIOIO GOMITI GENEROSO S. D.
Si tu tuaque generosissima coniunx, socer humanissimus reliquaque
familia valetis, est cur maximopere gaudeamus. Nos hic quidem
valemus perbelle, et indies bellius. Dici non potest quam mihi
114. 9. H: coepimus i^. 11. sunt E: sint J".
115.1. aocer] Sir William Say, Kt. shire ; see F. M. Nichols, TTie Fa^ o/Za«'- (c- 1453—4 I^^<=- 1529^ tte owner of /ordffaH, pp. 162-84. Erasmus had been large estates in Essex and Hertford- staying with him at Bedwell (Ep. 1x5).
1499] TO WILLIAM BLOUNT, LOED MOUNTJOY 267
dulcescat Anglia tua, idque partim consuetudine, quae omnia dura lenire solet, partim Coleti Charnocique Prioris humanitate, quorum 5 moribus nihil fingi potest suauius, mellitius, amabilius • cum bis duobus amicis ego vel in extrema Scj-thia viuere non recusém Idem quod scnpsit Horatius, et vulgus interdum videre verum res ipsa me docuit ; cuius hoc tritum nosti, quarum rerum durissii^ soleant esse aditus, eas felicius euenire. Quid nostro ilio ingressu fuit vt io ita dicam, inauspicatius ? at nunc aecundiora indies omnia. Euomui taedium omne quo me quondam nauseantem videbas. Quod reHquum est te oro, meum decus, vt quando tum quum meus me animus deficeret, tuo sustinuisti, nunc quum meus mihi non deest, tuus ne destituat.
Quod ad diem praefinitum non veneris, expostulare tecum nec '' hbet, nec iure me posse puto. Quid te retardarit equidem nescio. Hoc vnum scio, quicquid fuit, legitimmn quiddam et iustum fuisse quare venire non potueris ; nam voluisse nibU dubito. Neque enini vllam video causam cur istud fingere volueris. Et ea est genero- =0 sissimae mentis tuae ingenua simpUcitas, vt maxima etiam de causa mentin nec scias si velis, nec velis si scias. Non est meum te vel hortan vel dehortari, imo dehortari potius. Quod tuae te res hortantur, id sequere. Nos ita te desyderamus vt interim te tuis commodis inseruire velimus. Si breui ventmnis es, gaudemus ; sin .5 qua res te retmet, modo incommodi nihU sit, vt hactenus fecimus aequo te animo expectabimus. '
_ Pecunias meas annulo tuo diligenter obsignatas mitte Priori lam sum multis nominibus obaeratus ; ministrat ille quidem tum benigne tum prompte. Verum quando ille humanissimi hominis 30 officio functus est par est nos inuicem gratorum hominum munere fungi, et quam ille libenter dedit, tam nos libenter reddere Vt rara supellectile, ita bonis amicis parcius vtendum esse censeo Si quid isthic nouatum est, facito me per literas certiorem. Bene vale Oxoniae. [Anno M.cccc.xcviii.]
35-
7. Idem E: Id F.
might refer to some ine dent on the Tf the fIhTw ' *° u "%°^ *^« ^"^1
arrivai of Mountjoy and Erasmus i^ Hall nn "^J^^"''"'^ '° Westminster
England; but it accords betteT 4itt SlL^ ^^"J' \*^- ^"^ ^'""P^"'^
Erasmus-' arrivai in Oxford Cf.lp StTr^' ^^"'^''^° ^""'^'y' ^^29),
105 and the taedium there mentioned. a8 Prinril ri,o^^ 1 t.
In this case sustinuisti must be under- l: 7,n,^Ilì^ì^f^'"'hu ^^Z '°^- 9«-
stood of a Iettar r- ^^ °ouatum] About the obstacles to
16. non veneris] The business which foTTo7n."*"'° *° ^'■''''''- ^^- ^P'
T 2
268 LETTERS OF ERASMUS [i499
116. To John Sixtin.
Farrago p. 92. Oxford.
F. p. 252 : HN : Lond. v. i : LB. 44. <November 1499.)
[This may be placed in the latter part of Erasmus" visit, when he had grown more intimate with his Oxford friends. As the University Register3 are wanting between 1471 and 1505, it is impossible to identify Philip the lawyer and the second theologian ; who from 11. 16 and 26 is evidently intended to be a champion of the mediaeval theology. The fact that Colet was presiding and that Pnor Charnock was in the seat of honour, suggests that Colet had invited Charnock and Erasmus and Sixtin to dine with him, perhaps at Magdalen ; in whioh case Wolsey may have been of the company.]
ERASMYS D. IOANNI SIXTINO S. D.
QvAM veliera nuper, vt expectaram, ita nostro illi conuiuio inter-
fuisses; vero inquam conuiuio, non symposio. Mihi quidem omnino
nullum vnquam fuit suauius, lautius, mellitius. Deerat nihil. Belli,
vt inquit ille, homunculi, tempus lectum, locus lectus, apparatus non
5 neglectus. lis lauticiis vt vel Epicurum ipsum, iis sermonibus
conditimi erat vt vel Pythagoram delectare potuerit. Homunculi
non belli soluni verumetiam bellissimi, et eiusmodi qui Academiani
possent facere, non modo conuiuium. Quinam, inquies ? Accipe,
quo magis te doleas abfuLsse. Primum Richardus prior, ille Charitum
IO antistes ; tum Theologus is, qui eodem die Latinam habuerat concio- nem, vir tum modestus tum eruditus ; deinde Philipjius ille tuus, homo lepidissimae festiuitatis. Praesidebat Coletus veteris illius theologiae vindex atque assertor. Accumbebat dextro Prior, homo (ita me deus amet) non minus mirabili mixtura ex omnium literarum
15 generibus omnibus quam ex summa humanitate summaque item integritate conflatus. Ad laeuam reeentior ille Theologus, cui nos quidem laeuum latus clausimus, ne poeta conuiuio deesset. Ex aduerso PhUippus, ne non adesset iurisperitus. Accmnbit deinceps mixtum et sine nomine vulgus.
30 His ordinibus ita digestis statim bellum oritur inter pocula, non tamen ex poculis neque poculentum. Cum variis de rebus parum conueniebat, tum de hac pugna erat acerrima. Dicebat Coletus Caym ea primum culpa Deum offendisse, quod tanquam conditoris benignitate diflSsus suaeque nimium confisus industriae terram
25 primus prosciderit, quum Abel sponte nascentibus contentus oues pauerit. Contra, nos prò se quisque niti, Theologus ille syllogismis, ego rhetoriis. Ne Hercules quidem contra duos, aiunt Graeci. At ille vnus vincebat omnes ; visus est sacro quodam furore debacchari ac nescio quid homine sublimius augustiusque prae se ferre. Aliud
30 sonabat vox, aliud tuebantur oculi, alius vultus, alius aspectus, ma- iorque videri, afflatus est numine quando.
5- iis E ■■ bis E. 29. praeferre N.
19 Tulgus] Perhaps of. Manil. 5. 736. 30. maiorque] Verg. Aen. 6. 49, 50.
1499] TO JOHN SIXTIN
269
Tandem cum et longius processisset disputatio, et esset quam vt conuiuio conueniret grauior atque seuerior, tum ego meis, hoc est poetae, partibus functurus, vt et eam contentionem discut'erem et festiuiore fabella prandiuin exhilaiarem, 'Ees' inquam ' per antiqua est et ex vetustissimis autoribus repetenda, de qua quid ipse in literis repererim exponam, si prius detis fidem vos id quod sum narraturus prò fabula non habituros.' Vbi promisissent, ' Inci- dimus ' inquam ' olim in vetustissimum codicem, cuius et titulum et autorem aetas aboleuerat tineaeque bonis literis semper infestae 40 deroserant. In eo vnica tantimi pagina nec erat carie viciata nec a tineis aut soricibus arresa, Musis credo quae sua sunt tutantibus. In ea hac ipsa de re, de qua decemitis, legere memini aut veram aut, si vera non est, certe veri simillimam narrationem ; quam si vultis recensebo.'
lubentibus illis 'Erat' inquam 'Caym ille homo quemadmodum industrius, ita famelicus et auidus. Is a parentibus peraaepe audierat in viridario ilio vnde fuissent depulsi, segetes sua sponte prouenire laetissimas spicis amplissimis, granis praegrandibus, culmis adeo proceris vt alnum nostratem aequarent ; eis nec lolium, nec 50 spinam vllam aut carduum internasci. Haec quum ille probe meminisset videretque eam tellurem quam tum vexabat aratro, vix maUgnam minutamque frugem producere, dolum addidit indust'riae. Angelum illum paradisi custodem adiit, eumque veteratoriis technis adortus magnis promissis corrupit, vt sibi ex feUcioribus illis sege- 55 tibus vel paucula grana clam largiretur. Dicebat Deum iam olim huius rei securum ac negligentem esse ; tum si maxime rescisset, facUe impune futurum, cum res esset nullius momenti, modo de pomis illis nihil attingeretur, de quibus solis fuerat interminatus Deus.
• "Eia" inquit " ne ianitor sis nimium diligens. Quid si ingrata 60 etiam est iUi nimia tua saedulitas? Quid si falli etiam cupit, magisque illum hominum callida industria quam iners ocium delectabit ? An vero tu tibi iste munere magnopere places ? Ex angelo carnificem te fecit, vt miseros nos et perditos crudelis arceres a patria; te foribus cum romphaea alligauit, cui muneri nos canes nuper coepimus 6- addicere. Nos quidem sumus miserrimi, at tu mihi videre conditione " non paulo afflictiore. Nos quidem paradiso caremus, quia pomum nmiium dulce gustauimus. Tu vt inde nos arceas, pariter et coelo cares et paradiso; hoc miserior, quod nobis quidem huc atque Uluc, quo fert animi libido, vagari liberum est. Habet et haec 70 nostra regio, si nescis, quibus exUium nostrum consolemur, nemora comis virentibus, miUe arborum genera et quibus vixdum inuenimus vocabula, fonticulos passim ex cliuis, ex rupibus scaturientes ; flumina 62. illum add. H. 63. munere F: numine E.
270 LETTERS OF ERASMUS [i499
limpidissimis aquis ripas herbidas lambentia, montes aerios, valles
75 opacas, ditissima maria. Nec dubito quin in intimis illis suis visce-
ribus claudat tellus aliquid bonarum mercium ; quas vt eruam,
scrutabor omnes eius venas, aut si mibi defuerit aetas, nepotes certe
mei facient. Simt et hic aurea mala, sunt fici pinguissimi, sunt
frugum omniiuga genera. Multa adeo passim sponte nascuntur vt
80 paradisum istum non raagnopere desyderemus, si liceat hic aetemum
viuere. Infestamur morbis ; et buie rei inueniet remedium humana
industria. Video herbas mirum quiddam spirantes. Quid si et
hic inueniatur aliqua quae vitam faciat immortalem '? Nani scientia
ista non video quid ad rem pertineat. Quid mihi cum his quae
85 nihil ad me attinent ? Quanquam in hac parte non cessabo, quando
nihil est quod non expugnet pertinax industria. Ita nos prò vno
hortulo mundimi latissimuni accepimus, tu vtrinque exclusus nec
paradiso frueris neque coelo neque terra, perpetuo his affixus foribus,
romphaeam semper versans, quid nisi vt cum vento pugnes ? Eia age,
90 si sapis, tibi simul et nobis consule. Da quod sine tuo detrimento
largiri potes, et accipe nostra vicissim quae tibi facimus communia.
Miser faue miseris, exclusus exclusis, damnatis daninatior."
'Persuasit pessimam causani vir pessimus, orator optimus. Paucula grana furtim accepta diligenter obruit, enata sunt non sine 95 foenore, id foenus rursum t«rrae gremio commissum, iterumque atque iterum, aliud atque aliud. Nec sepius aestas recurrit, cum ille iam ingentem spatiosumque agrorum tractum hac semente occupauit. Quae res vbi euidentior esse coepisset quam vt superos latere posset, vehementer ìratus Deus "Quantum intelligo," inquit
ioo"iuuat hunc furem labor et sudor. Eum ego illi magnifice cumulabo." Simulque cum dicto confertissimum vndique agmen immittit in segetem, formicarum, gurgulionum, bufonum, erucarum, murimn, locustarum, scropharum, auium aliarumque id genus pestium, quae segetem partim adhuc humo conditam, partim
105 herbescentem, partim iam flauam, partim horreo compositam depascerentur. Accessit ingens coelo calamitas grandinis et venti vis tanta vt quernis roboribus aequales culmi illi stipulae aridae in morem defringerentur. Angelus ille custos mutatus atque quod hominibus faueret, humano eorpori inclusus. Caym, quum Deum
iioincensis frugibus placare studeret, nec fumus subuolaret, certam illius iram intelligens desperat.'
Habes fabulam, Sixtine, inter pocula dictam atque inibi inter pocula natam, atque adeo ex ipsis, si libet, poculis, quam volui ad te per-
80. istam F. 83. aliqua F : aqua E. 87. nec E: neque F. 88. neque
a)iie terrà EìP: ne H^^ (Ibidem posi terra add. H. OS iterumaue £ •
itemmJ'. 98. occupauit r : oecuparat S. 1:3. silibet add. i'.
M99] TO JOHN SIXTIN 271
scribere ; primum ne nihil scriberem, quum meas esse partes agnoscerem vt scriberem, quippe qui tuas literas posterior accepissem, tis deinde ne tu eius conuiuii tam lauti prorsus expers esses. Bene vale. Oxoniae [anno m.cccc.xcviii.]
117. To William Blount, Lord Mountjoy.
Farrago p. 248. (Oxford.)
F. p. 371 : Lond. ix. i : LB. 43. (November 1499.)
[At first sight it seems as though Mountjoy's 'nouae nuptiae' (1. 7), and th*- 'pubhca negocia' (1. 7) pointed to the summer of 1497, the latter being explained as his participation in the snppression of the Cornish insurgents (cf Hall Chron., 1550, p. 42, P. Vergi], Hist., 1534, p. 593) ; and thu.s the reference to his old love of learniug would establish the supposed visit to Paris in 1496 (see p. 207). But Epp. 88. 53, 4, and 89. 6, prevent the possibility of this ; and in Epp. 79 and 105 I have given leasons for supposing that Lady Mountjoy remained in her father's house until her husband's return to England in 1499. For the public business which had so suddenly arisen see Ep. 115. 16 n.
This letter, which appears to be incomplete, has the air of a preface • pre- sumably to the Be Conscrihewlis Epistalis, which had just been revised (cf Ep 71) It is difficult to reconcile Erasmua' conduct in the matter with his indignation at Crrocin s jest about the translations of Euripides (cf Ep. 188 and i p 5).
Another date, which might seem to fit some of the circumstances of this letter 18 1509, when Erasmus returned to England to find Mountjoy recently married again (Uergenroth, 11. 20) and much engaged in business (Ep. 215 , and when his vettis amor for good learning would have been both surprising and welcome to His old tutor. But the title cuhìesceìis patricius is hardly applica'ble to Mountjoy's age in 1509 ; and after the recent rededication of the Adagia (Ep. 211; Erasmus was not then in need of showing his gratitude to his patron by a new work.]
ERASMVS GVILHELMO MONTIOIO ADOLESCENTI PATRICIO S. D.
QvoD locupletiorem quandam absolutioremque De con.scribendis epistolis rationem a nobis efflagitasti, Guilhelme adolescens orna- tissime, pudentius tu quidem prò tua modestia, sed tamen vt facile intelligerem quantopere eius rei studio arderes: tum animus iste tuus nos haud mediocriter delectauit, tum iudicium etiam non 5 vehementer probare non potui ; nam et agnosco in te perlibenter, quod repente tot priuatis publicisque negociis implicitus, tum nouis nuptiis vt par est occupatissimus, veterem tamen illum tuum erga bonas literas amorem non mutaueris. Siue vt his de rebus con- scriberemus, tua ipsius interesse putabas, videlicet vt veterum io principum exemplo, si quod vel absolutis negociis aut etiam Inter ipsa contigisset ocii, id totum non nugis, quod vulgo faciunt, sed honestis studiis impartii-es ; siue hoc nostro labore, qui tibi ìctus desudat, Angliae tuae studia prò tua virili iuuares, in qua videres Latinas literas indies magis magisque efflorescere. Mentem istam 15 tuam, mi Guilielme, et te dignam et omnibus bonarum literarum studiosis cum voluptati tum praesidio futuram et laudo vt debeo, et agnosco, vt dixi, libenter. Nec minus iudicio tuo prudenti sane et acri gratulor, qui vtrunque recte perspexeris, et nondum antehac
272 LETTEKS OF ERASMUS [i499
20 ex multis qui de scribendis epistolis praeceperunt, buie tantae rei fuisse satisfactum ; et nullam esse ex omni studiorum genere partem hac vna Vel quae latius pateat, vel quae tantundem habeat aut vsus aut voluptatis : quo magis sunt reprehendendi qui de re tam vbei-e tamque necessaria tam ieiune indiligenterque, vt ne dicam inerudite, 25 conscripserunt.
Vt enim interim de bis taceam libellis, qui iam diu in ludis literariis
soliti circumferri nuper politiore literatuia reflorescente, tanquam
nebulae sole emergente, propemodum euanuerunt, quo tandem
Consilio legitur a pueris Franciscus Niger ? cuius non modo praece-
30 ptiones triuiales sunt neque ex intLmis(vt oportebat) rhetorum fontibus
petitae, sed nulla etiam extat epistola, non dicam elegans et venusta,
sed ne Latina quidem. Tum illud quod Mani Philelphi nomine
circumfertur opus, confusaneum mihi jjlane pei-turbatumque videtur,
et si dicendum liberius est, parum tum eruditum tuni ad id quod
35 promittit accommodatum. Nam praeterquam quod synonima habet
nimium puerilia, dicendi genera in singulis epistolarum generibus
ferendum erat quod odiose inculcat, ni id et imperite faceret, qui
eam grauissimam epistolam iudicarit, quae verbosissima esset et
quam maxime alieno repetita principio. Tum in ipso operis limine
40 quorsum attinuit rhetorices praecepta toties perscripta repetere? An
vt reiectis Ciceronis et Fabii libris huius nugas pueri lectitarent?
Nec Sulpitii Perottique doctrinam contemno, quibus in eis libris
29 Niger] (t p. 1513), a learned book was not published until after l.is
Venetian noble, who taught at one death. An edition at Urbino in 1481
time in Padua, and was afterwards at is mentioned, but is not certain the Court of Ferrara. His first work, See Trith.' ; a life by G. Favre, writ-
Brems GrammaUca, in which he de- ten in 1810, but printed in his Mélanges
scnbes himself as 'Sacerdos artium- d'histoire liti., tom. i, Geneva i8s6 •
que doctor,' was printed at Venice, V o\gt ; s^nàT.Kìette, J. HerrgotundJ.M.
J. h. Santntter, 21 Mar. 1480. The Phiklphus in Twin, 1454-s, Bonn, i8g8 Opuscuium scnbemf i>w<ù!asherereferred 42. Sulpitii] .Io. Sulpitius ofVeroli'
to was first pnnted at Venice, Henn. who taught at Rome at the end of thè
v«^ wi'rl r' ^ . U "^^f;! .f ^ "^^ Mie^nth centui^. I cannot find any
Ir^jdl^fr^^TK*^ ^'^^ the same directions about letter-writing in bis
hvrTr H T A^^^''^ '' ^^ "^'*''*" ^"" grammaticum, first published at
^S?e Trfth r."'.'^^'r'T';5 ^^«.- ^469. Rome, Steph. Plannck, 5 Aug. 1481 ;
Vinizianx {z',s^\ a 473-87, in which componendis et ornandis epistolis Venice
sof/Frfflgvt'véfn-sffi: ,Br:-:S) str^rQ-^-
nople and educatèd at the court òf a^prol;/ Ard X/-" " -^'^^
John Palaeologua. He was a poet i4?8 was cLSed aS Tf ^ V ^J?*^ '''
laureate and taught in many of the H i « R w "^7. "^^P" °^ Manfredonia,
towns of Italy, includfng Turin Ven! hyiZel7^'lt^''"'T^'''' ^"^^ P'"^'^*"'^
ice, Bologna, Milan, Verona, Bergamo ilÌ7rTjÌ^^J''^ Pannartz, Rome.
Ancona, Urbino, and Mantua ; but hi^ fifty times"ìn thffi^f Ìk'""'"'.*^"''
work was nowhere satisfactory. The coniinT a secH.n ^^^^^""^^ century,
preface to his Nouun. Epistolarium is ^0^ He ?s bette/ .T"""'"/"" t'
dated from Urbino 8 Feb. 1477, but the Comucopt a"comm:nt a'i^Tn M^rti^I
1499] TO WILLIAM BLOUNT, LORD MOUNTJOY 273
quos grammaticos ipsi vocant, haud ihetoricos, facultatLs huius degustamenta quaedam praebere consilium erat, etc. Bene vale. [Anno M. ecce, xcviii.]
118. To Robert Fisheiì. Farrago p. 95. j^^^^^^
F. p. 254 : HN : Lond. v. 2 : LB. 14. 5 December (1499.)
[1499, because Erasmus was brought to England by Mountjoy.] ERASMVS ROBERTO PISCATORI AGENTI IN ITALIA A^•GLO S. D. SvBVEBEBAR nonnihil ad te scribere, Roberte charissime, non quod metuerem ne quid de tuo in nos amore tanta temporum locorumque disiunctio detriuisset ; sed quod in ea sis regione, vbi vel parietes sint tum eruditiores tum disertiores quam nostrates sunt homines ; vt quod hic pulchre expolitum, elegans, venustum habetur, isthic 5 non rude, non sordidum, non insulsum videri non possit. Quare ' tua te expeetat prorsus Anglia non modo iureconsultissimum, verum etiam Latine Graeceque pariter loquacem. Me quoque iampridem xsthic videres, nisi comes Monyoyus iam ad iter accinctum in Angliam suam abduxisset. Quo enim ego iuuenem tam humanum, tam io benignuni, tam amabilem non sequar? Sequar, ita me deus amet, vel ad inferos vsque. Amplissime tu quidem mihi eum praedicaras graphiceque prorsus descripseras ; at vincit cotidie, mihi crede, et tuam praedicationem et meam de se existimationem.
Sed quid Anglia nostra te delectat, inquis? Si quid mihi est apud .^ te fidei, mi Roberte, hanc mihi fidem habeas velim, nihil adhuc aeque placuisse. Coelum tum amoenissimum tum saluberrimum hic offendi ; tantum autem humanitatis atque eruditionis, non illius protritae ac triuialis, sed reconditae, exactae, antiquae, Latinae Graecaeque, vt iam Italiam nisi visendi gratia haud multum desyde- 20 rem Coletum meum eum audio, Platonem ipsum mihi videor audire In Grocmo quis illum absolutum disciplinarum orbem non miretur? 117. 44. etc. add. F. 118. 13. et add. E.
luritziì aitci°of ^is^^:^ fr^'-' "-V?- 'T' p^^^^p^ -"^^^
for ^ scholars. It was fir.t pr n^ed wt ' T^'t..^'' only printed work, a
after his death, VeniTe PaÌnk.i la (llZsf ^V' T^ ^' ^^^^ ^^ ^"S-
May 1480 See NBG an/v 1^ ' ^ ^^^^ ^'"^ London ; see EHR. xviii.
118 0 ad iteri rfPrl f' '■ . 515, and cf. Ep. 106. i n. Mucl. of his
22 Groclnol W^ P- ^^ """^ ^S- 26. later life was spent there, and in the
.5xS,o;;:''ortirfi"ì;t^;Taeh-(^jei: dS^^?^8f;^'=^.^"t',?^'^^f^;^^"'-
Magdalen e 1481 fndTft/r f r 1 r ^* "^ ^^ *l^*^' "'' ^^^ ' Ecclesiastical Hier- in Italy e i48&-<^ Se held rn7^ ^^ ""^'^ "^ Dionysius, whose authorship, Exeter^Collége 1^91-3 In iZ he T'^'^'^'t "^^ Colet, he contested!
274 LETTERS OF ERASMUS [i499
Linacri iudicio quid acutius, quid altius, quid emunctius? Thomae Mori ingenio quid vnquam finxit natura vel mollius, vel dulcius, vel 25felicius? lam quid ego reliquum catalogum recenseam? Mirum est dictu quam hic passim, quam dense veterum literarum seges efflorescat ; quo magis debes reditum maturare. Comes ita te amat, ita meminit, vt de nullo loquatur saepius, de nullo libentius. Vale. Londini tumultuarie. Nonis decembr. [Anno m. ecce, xevii.]
119. To James Batt.
Farrago p. 258. (Paris.)
F. p. 378: HN: Lond. ix. 14: LB. 81. (Febraary 1500.)
[This and Ep. 128 form one letter in ali editions ; but the two parts are so widely distinct that I have taken the extreme step of severing theni, at the point which seems most suitable. Mr. Nichols retains them in one, and holds that this was elaborately coniposed from a nunaber of previously written letters for insertion in a letter-book. The numerous, corrections made in later editions and the clumsy structure of the narrative, which plunges at once (I. 20) into an account of the second day's journey and then reverts in a parenthesis (I. 59) to the first, seem to denote hasty composition ; and I therefure suppose that two letters have been joined together through a mistake of the editors. LB. App. 296 affords an example of such a mistake, which has arisen from the loss of a leaf of a letter-book.
The year-date assigned is unquestionable, because of the Anglica fata and the complete aceord of the month-dates here given. Also Ep. 145. 59 states that Erasmus was threatened by robbers on his journey to Paris. His course is as follows. On 27 Jan. he was at Dover (Ep. 145% whence he crossed to Boulogne (LB. i. 378 b). He went then to Tournehem, and after spending two nights with Batt (Ep. 120) set cut for Paris. He reached Amiens in the afternoon of 31 Jan., started on with horses the same evening, and slept at an unnamed village (1. 73). On i Feb. he passed to the west of Clermont and slept at Juilly ("?), reaching St. Denis and Paris on 2 Feb.
This letter was not written immediately, since it alludes in 11. 1-6 to the
29. Anno M.cccc.xcvii. add. H.
in 1504 became Dean ofSt.Paul's. In School, which, thoughrejected byColet,
1506 his old pupil and patron, Warham, in an improved form enjoyed a high
appointed him Master of Ali Hallows, reputation throughout Europe as late
Maidstone ; where he died. as the end of the century. He is more
See Prof. Burrows in OHS. Collec- famous for a series of translations of
tanea, IL, and DNB. which in some Galen, published botween 1517 and
points is incorrect. 1524, which placed him with Cop
23. Linacri] Thns. Linacre, e. 1460- (Ep. 124, among the first physicians 20 Oct. 1524. Fellow of Ali Souls of Northern Europe. In 1518 he took College, Oxford, 1484. From 1485 to a leading part in founding the College 1499 (see EHR. xviii. 514) he was in of Physicians. See a life by J. N. .Tohn- Italy, where in 1492 he graduated M.D. son ; Prof. Burrows, op. cit, and DNB. at Padua, and afterwards spent some When this letter was written, Lin- years in Venice, assisting in the Aldine acre's translation of Proclus' Sphere edition of Ai-istotle. On his return to in Aldus' Astronomici Veteres, Oct. Jìn. England he settled in London, and 1499, had probably reached' England endeavoured without success to oust and may have been in Erasmus' hands. Bernard Andreas from his position as 25. reliquum catalogum] Wm. Lati- tutor to Prince Arthur. He continued mer, see Ep. 206, whose name is some- in London, working at medicine and times mentioned among the friends Latin; and in 1509 was appointed made by Erasmus during this visit physician to Henry viii. In 1512 he was in Italy at this time. See EHr! wrote a Latin grammar, for St. Paul's xviii. 514.
^5oo] TO JAMES BATT 275
Sèffbe^nd "f V^r """"' "i'^ ' Pr^l°^ ^"«'°'^^' papera which had Deen len behind ; cf Epp. 123. i and 124. By the same messenger who aoneara to bave been very talkative, Ei^smus sent back this letter, togethe; wUh mrt rf hi8 Paraphrase on VaUa's LleganUae (p. 108), and a bundl^ of letters foi Batt to forward to England, including one for Edward Arnold.]
EEASMVS BATTO S. P. D.
MvLTis nomiiiibus tibi gratias agere debeo, mi Batte, qui vigilias meas, hoc est opes, miseris, cuin mature, quod non soles, timi optima fide, xi consuesti facere ; denique per tabellionem non modo dili- gentem verum etiam facundum, ita vt mihi non illius labori modo verumetiam orationi fuerit referenda merces. Verum artem arte 5 lusimus et iuxta vetus prouerbium, Contra Cretensem Cretizauimus.
Anglica fata Parisios vsque nos sunt persecuta. En tibi alteram narro tragoediam priore etiam atrociorem ! Pridie Calenda.s Febru- arias Ambianos peruenimus, bone deus, quam duro itinere ! luno opmor aliqua rursus Aeolum in nos excitarat. Ego cum iam de io via Ita essem affectus vt morbum etiam metuerem, coepi de equis conducendis cogitare, non paulo praestare ratus corpusculo quam nummuhs parcere. Et hic sunt ad perniciem secunda omnia Dum diuersormm solitum peto, obiter forte aedes praetereo quasdam equis locandis inscriptas. Ingredior, aduocatur locator, homo eflSgie et 15 habitu ita adamussim Mercurium referens vt mihi primo quoque congressu furis suspicionem dederit. Conuenit de mercede. Con- ductis duobus equis iter sub vespenim ingredimur, Gomitante iuuene quodam, quem generum esse suum aiebat, qui iumenta domum referret. Postridie ad viculum quendam, cui diuo luliano nomen 20 est, peruentum est et quidem multa adhuc luce, locum latrocinio
as having brought from France. But a bis friends • rf Frrf T.. 1 ^
aw of Edward in forbade the exporta- !!". ,6 and LB.-i 3?^ '' ""^ ''^'
tion of gold and Silver from England, 8. Februarias] Tle reading of the
and Mountjoy seem to bave been un- perbaps luliacum rTnill^^ k ^'
ouf^f t we°re 'f '^''t'^" \'T'"''^ *^^ "*l"i«>*« distance from Parfs, S out if it were not in Enghsh coin. a river ninning between and h'id an At the custom-house a Dover ali but Augustinian abbey. It 1 es however
1h^\ ^?^'''^ T' ^"^"'^ ^'""^ ^''"' «omewbat off the direct rou te from and bis hopes of retuming to Paris Clermont to Paris ErLmus w^ IJl \ '° .affluence were rudely familiar with the place (1 0% prob
o'?he'r^:t" o? hTstff ^/t""'''^' ^''>' ''""^ ^- jour^nerto T^uìXm fT/*^ lite. It appears m 1499 (.Epp. 87-01; 1. 14 also shows
that the money was confiscated, for acquai^tance wi?h^the route
276 LETTEES OF ERASMUS [1500
destmatum. Ego -s-t pergeremus hortabar. lUe latronis discipulus causati, equos non esse supra vires defatigandos, satius esse illic pernoctare ac postridie id dispendii anticipata luce sarcire. Non
25 repugnabam magnopere, nihil etiamdum sceleris suspicans. lam propemodum coenaueramus, cum ministra iuuenem illum vna nobiscum accumbentem a conuiuio seuocat, alteri equo nescio quid mali esse dictitans. Discedit adolescens sed eo vultu vt aliud nunciatum intelligeres. Ego continuo puellara reuocans, ' Heus '
30 inquam ' filia, vter equorum male habet, meusne an huius ? ' Nam aderat Anglus itineris mei Comes. ' Et quid tandem est mali ? ' Illa conscientiam constanter dissimulare non valena subrisit, et figmentum confessa venisse notum quendam aiebat, qui iuuenem ad colloquium euocasset.
35 Nec ita multo post locator ipse, qui iuguloa nostros victimae destinarat, coenaculum ingreditur. Nos admirari, rogare quidnam accidisset, quod tam inexpectatus atque improuisus adesset. Ait se rem adferre flebilem, filiam suam, eius iuuenis vxorem, ita ab equo calcibus percussam vt iam animam propemodum ageret; tumultuario
40 itinere sese accurrisse, vt eum domum reuocaret. Mihi iam tum commentum obolere coei^it. Vtriusque \Tiltum et gestus curiosius obseruo. In locatore illieo inconstantiam quandam animaduerto, in iuuene stuporem qui e regione acciunbebat : ac mecum protinus Ciceronianum illud, Nisi fingeres. non sic ageres. Iam mihi nitil
45 agendum putabam, nisi vt ab homine absoluerer, quippe qui nihil vsquam A-iderem quod non latrocinium saperet. Augebant anteacta suspicionem. quod quum Ambianis de mercede conuenisset, ille data opera me rogauit quasnam esset pecunias accepturus. Subito aderant, nec scio vnde emerserant, qui sermonibus adiuuabant
50 fabulam. Mihi laudabant locatorem, gratulabantur de tali comite, me vicissim locatori commendabant. Eogabat semel atque iterum locator ecquem haberem postulatum, id est nomisma rarius. Nego mihi esse. Deprompsi scutatum vnum atque alterum, qui tametsi satis probarentur, tamen blandius efflagitabat vt e multis quos
55 habere me putabat, vnum aliquem bellissimum darem. Est enim hoc huius sceleratissimae artis caput, esplorare quantum quisque viator secum portet. Ostendebam quos tum habebam, e quibus ille belhssimum sibi retinuit.
Accedebant ad maleficii coniecturam quaedam a iuuene in itinere
23. illic F : illi E. 25. etiamnum H. 38. se om. N. 40. tum
E : tunc N. 48. rogauit E : rogarit E.
44. Ciceronianum] Brut. 80. 278. 59. Accedebant] Here the narrative
52. postulatum] A particular kind reverts to 31 Jan.; it is resumed again of florin, wortb about 8 francs. at 1. 103.
^50o] TO JAMES BATT 277
dieta ac facta ; quae Consilio soceri de composito praeparata videri 60 possent. E duobus equis alter erat ignauissimus, vt in fuga nihil futurum fuerit praesidiL Is cui ego insidebam, in collo vulnus ingens habebat adhuc vnguentis oblitum. Non ita procul abera mus ab vrbe, rogat iuuenis sibi liceat a tergo meo in lumbos equi conscendere, iumentum assuetum ferendis duobus ne quid 6s metuerem equo. 'Sero' inquit 'exiuimus, hoc celerius perueniemus ' ^ Passus sum ; oritur sermo variis de rebus. Sic loquitur de eocero quasi non optlme de ilio sentirei. Est et hoc vnum e latronum mystems. Interea crumena mea detluit in tergum, inerant autem octo ferme coronati aurei. Is reponit ad vmbilioum. Eursum 70 defluentem repomt, admonens vt crumena semper sit in oculis Ego ridens ' Quorsum ' inquam ' attinet seruare vacuam ? ' Obscura lam nocte nemus quoddam emensi tandem in vicum quendam emersi- mus. Iuuenis circumspectans fingit se nescire vbinam locorum esset ducit nos m aedes nescio quas. lubeo vt iuuenis ipse se curet suo 7, more, nos vtnque ieiuni cubitum imus. Anglus hoc religioni dabat ego valetudini; nam grauiter e stomacho laborabam. Accedit mulier nobis. ^^ putabat, altum dormientibus, multa cum ignoto Ilio, vt simulabat, iuuene famUiarissime collocuta est Tandem muene submonente reliquus sermo sibilis peractus est, vt exaudire so non possem.
Ante lucem extrudo eos ad iter. Toto itinere tracto iuuenem sane comiter. Vbi peruentum est ad oppidum cui nomen Claro monti paro ingredi, non illic acturus noctem sed aurum commutaturus né quid ea res esset in mora in vico pernoctantibus. Dissuadet iuuenis 8. affirmans sibi satis esse monetae argenteae. Itaque ad leuam oppidó i-ehcto pergimus. lam vico proximi cum essemus, forte praecesserat Anglus vna cum iuuene, ego sequor,
sicut meus est mos, nescio quid meditans nugarum et totus in illis. ,jo
Interim imprudente me descenderat Anglus. Iuuenis adduxerat equum ad fores, vbi nunquam fuerat diuersorium. Vbi sensi demiror quid cogitet. Ille circunspectans negat se illic intra quatuordecim fuisse annos. Eogat quod mihi placeat diuersorium Qmdsihuc'mquit'diuertamus?' Et ostendit domum destinatam 95 Non abnuo, memor quod illic olim sat commode acceptus fuissem,
69^meaa^tf^ „. se a<M. F. 9:. innprudente me F : imprudenter E.
70. coronati aurei] Gold coins, Pridav tliA n^nf,,^ u ■
worth 35 solidi Turonenses unde^ yeare imtn tì-,^r? ^^"' ''"°^. ^""P"
Charles vin and Louis ni. the" Sar ^'^^^""'^'^ "^'^'««^ of
76. religioni] 31 Jan. 1500 was a 89. sicut] Hor. So*, i. 9. i, 2.
278 LETTEES OF ERASMUS [15°°
sed ignarus hospitem esse mutatum. Datur ex more cubiculum. Apponitur vinum, sed male respondens palato. Atqui vix eramus ingressi, cum video ignoto illi iimeni in culina vinum in vitro
100 appositum, eo colore vt mihi gratularer. Hac igitur spe frustratus descendo, expostulo cum hospite ; mutatur vinum. Haec iam tum mirabar magia quam habebam suspecta.
Quare (vt ad intermissum narrationis ordinem redeam) iam certa suspicione latrocini! id agere coepi quo me cultro subducerem,
105 'Quid igitur' inquam 'tibi in animo est?' 'Ego' inquit 'fortasse vos Parisios deportabo, verum buie genero piane domum est recur- rendum.' 'Imo' inquam 'commodius dabo consilium. Quando casus tam acerbus vobis accidit, vt tu filiam, hic vxorem prope perdiderit, illud vestra causa faciam. Habes a me scutatum sole
iioinsignem, restant passuum quatuordecim milia ; diminue de ratione mercedis quantum de itinere superest, ac redite. Nos reliquum iter aut pedibus conficiemus, aut equos mutabimus.' Caput quatiebat homo, deinde descendit, iuuene relieto mira latrocinii peritia vt quid nobis esset sententiae per hunc expiscaretur. Hic ego accito
T 15 adolescente 'Heus,' inquam 'quaeso, verum dicas, quidnam de vxore tua cedo ? ' Confessus est rem commenticiam, verum socero necessarium esse iter Parisios, vt ereditimi repeteret. 'Ne quid' inquit ' illius oratione eommoueare. Quin vos cras summo diluculo equos conscendite, nos vtrique consequemur,' 'Atqui non temere
120 est' inquam 'quod nos tanto itinere tam repente assequitur, et quidem noctu, tum die tam sacro.' Erat enim postridie Virginia matris purgatio. 'Et quorsum' inquam 'attinet tot concinnare mendacia?' lussit me adolescens bono esse animo, se omnia ex mea facturos esse sententia. ' Quod si quid ille grauetur,' inquit
125 'ego non deseram te, donec mihi rumpatur cor'; atque haec violtu ilio stupido. Ita adsimulabat sese, tanquam furtim mihi centra socerum studerei ; deinde descendit et ille, quid nisi vt praeceptori suo rem renunciaret.
Interea solitudinem nactus Anglum rogo quid tandem ipsi
130 videretur. Is praeter latrocinium paratum nihil se videre respondit. 'At quid' inquam 'consiUi?' Iam nox erat profunda. Venit interea cauponaria lectos instratura ; rogo vbinam essemus cubituri lectum ostendit. ' Et vbi reliqui duo ? ' 'In altero ' inquit ' hoc lecto ' ; qui communi cubiculo continebatur. Tum ego 'Est mihi' inquam'
i35'quiddam nugarum transigendum cum hoc meo comite ; sine nos
103. vt . . . redeam add. F. no. pass. add. F. 117 Ne auid F ■
Nihili;. 124- esse add. N. 129. ipsi f : sibi £. 133. yhi add. H.
109. scutatum sole insignem] A gold coin, worth 36 sol., 3 den. Turonenses under Charles vin and Louis xu. uiuuou^c»
*5oo] TO JAMES BATT 279
in hoc cubiculo cubitare solos, dabitur merces vtroque prò lecto ' Ibi venefica mulier et quid ageretur haud ignara primum suadere coepit vt vna potius cubaremus ; eos esse viros probos, nec causam esse quo minus illos in cubiculo dormire vellemus. Si quid inter nos haberemus communicandum, id sermone nostrate licere fieri • uc sm pecuniae nostrae timeremus, illis seruandam committeremus' ouem (vt aiunt) lupo. Et vt malefica digmmi erat, manifestarià vamtate rebqua cubicula iam hospitibus occupata ementiebatur quando praeter nos nemo in iis aedibus esset hospes. Quid multa '^ Argiunentis vieta obstinate sese id facturam negabat. lubeo fores 14- i^tur aperiat ac nos aliquo eiiciat. Nec id quidem se facturam ' aftrmat, descenditque irata ac submurmurans et homicidae iUi rem omnem renunciat, me de gradibus subauseultante.
In Anglo nilin erat neque animi neque consilii neque linguae. Nam Galhce prorsus nesciebat. Mihi prinmm Ulud vismn est esse i;o consu tissmmm, obice ferreo occludere cubiculi ostium, obiecto et ingenti scamno querno. Verum id consilium mox displicuit reputanti nos m tam vastis aedibus solos obiici pluribus ; et iam mu ta nox erat, nec vsquam vociferatio potuisset exaudiri, nisi qua parte cubiculum spectabat viam publicam : at iUic obstabat templum 1.5 monasteru cuiusdam. Interea dum circumspicio melius aliquod consilumi, nec satis occurrit, puella pulsat fores. Ego clancidum submoto scamno rogo quid velit. Respondit nescio quid se adferre sed voce alacri. Aperio fores, blandior et adludo puellae, quo metum dissimulem. Sedemus interim tanquam duae victimae mactatorem 160 expectantes. Conuenit tamen inter nos vt ociose sobrieque fabulare- murad ignem absque potatione, donec intusiati caligatique vicissim dormiremus ac vigilaremus. Paulo post ingreditur bonus iUe vir tanquam ommum rerum ignarus; obseruo hominem oculis diligenter' Quo fixius contemplor, eo certius latronem video ; qui cum tandem 165 se vna cum suo tyrone lecto composuisset, consequimur et nos, nec ea nocte quicquam sensimus, nisi quod experrectus Anglus gladium quem ad puluin^mi locauerat, longe amotum in extremum vsquè cubiculi angulum repperit. Nam duobus nobis vnicus duntaxat erat ensis ac chirotheca loricata ; haec erat nostra panoplia i -o
Ego multo ante diluculum consurgo, fenestras ac fores cubiculi ' apeno. Iam lucescere clamo, strepo, famUiares expergefacio. Dum finem non facio, ibi latro voce quam diceres esse non somnolenti,
136. in add. F. 144. quando E : cum F. iis E ■ illia H , « v '
E:Ì.^H. ^^ erat add. F. 158. se om. N ' '^^- ^"
150. GalliceJThispassageandEp. 124. doubted which haa somewhat abaurdly been quoting Plaut. Ep XI 47.
280 LETTEES OF ERASMUS [15°°
' Quid paras ?' inquit ' Vixdum est bora noctis vndecima. ' Ego centra
175 clamo coelum esse densissimis obductum nebulis. mox clarum diem emicaturum. Atque haec potissimum in fenestris. Quid multis . Adfertur lucerna. Interea vt obseruarem quid ageretur in inferioribus aedibus, decurro ; obambulans ac circunspectans offendo latronum equos stantes ephippiis impositis, quomodo necesse erat eos totam
iSo stetisse noctem, cum praeter modo excitatam puellam nemo non esset in stratis. Tandem surgunt et nostri carnifices. Ibi res quae- piam incommoda, vt videbatur, nobis saluti fuit. Nihil enim latronem illum exciuerat, nisi quod nos quam pecuniosissimos esse existimaret ; at haec vna res illi fidem facere potuit nos tenui pecunia
185 esse. Minusculum erat argenteae pecuniae quam vt cauponi prò coena atque equis omnium satisfacere possem. Aut igitur ille aureum mutaret iussi, aut locator meo nomine quinque duodenarios (tantum enim deerat) redderet, apud diuum Dionysium a me recepturus. Cauponaria neque sibi lances domi, neque qui mutaret aurum esse
190 iurabat. Latro ille ait se ea quidem lega facturum, si sibi aureum pignoris loco tradidissem ; hortabatur impendio id vt facerem cauponaria, mulier vt scelesta, ita et impudens et stulta ; inde multa ac longa inter nos rixa. Poscebam mihi fores aperiret, meipsum mutandi auii causa monasterii Priorem, quod e regione est, aditurum ;
195 illa negabat.
Eixatum est ad lucem vsque. Tandem iussi sumus aurum quod mutatum vellemus proferre ; protuli. Ibi alii nummo pondus deerat, alius adulterina materia dicebatur, alius parum solidus; hoc niminmi Consilio, vt si quid reconditi esset auri, id proferre cogeremur. Ego
200 cum sancte adiurassem mihi praeter eos nullos esse aureos, ' At comitem ' inquit ' quin tu suos proferre iubes ? Video enim Ulum belle esse nummatum ' ; idque iam blandius coepit poscere. Ego vero ^^ltu et voce, ita vt solent et vera et ex animo loquentes, nihil comiti praeter syngrapham esse deiero. Profertur denique libripens,
205 prodit et caupo ; ibi libratum est sesquiboram, nec aureus erat cui non aliquid scrupulorum deesset. In aliis deerat ponderi, in aliis causabantur materiam. Animaduerti tandem et lancibus subesse fraudem et ponderi. Et forte fortuna id quod erat grauius manu corripio, caupone etiam tum imprudente. Eeliquum erat \'t altero
210 ponderaret, et repente vtraque lance aureus proponderabat. In ^i:ramcunque lancem translatus esset, eam inclinabat. Erat enim
187. duodenarios F : duodenos T. 190. ait add. H. 192. inde E :
vnde F. 209. etiam tum E : etiamdum F Corrig. : etiam H.
174. vndecima] 4-5 a.m. sole, silver coins worth i2den Turon
187. duodenarios] Magni albi cum and therefore called duodenarii. ''
i5oo] TO JAMES BATT 281
nummus peruetustus, cui supererai vltra legitimum pondus ; vt in bis decrescunt omnia.
lam iuguHs nostris vtcunque consultum erat, nihilque agebatur msi vt lucelli aliquid per calumniam abraderent. Tum latro ille spe 215 propemodum frustratus sua, vel quod paruin magnifica nos nummatos mtelligeret, vel quod se iam in certam suspicionem nobis venisse videret meque nonnihil etiam minitantem, denique quod iam multus esset dies, cauponem sibi nimisquam familiarem a nobis seuocat. Quonam? inquis ; in thalamum ipsum, si diis placet, in quod latro 220 ille solum se receperat. Vide vt propemodum sit inter fures quam inter reliquos mortales fides maior atque humanitas. Aureum inter sese mutant, prò coena et equis retinent quantum libuit. Accepi 23 denarios, equidem laetus: tum mente, quantum mea fert simplicitas, dissmiulata, 'Quin' inquam 'iam equos conscendimus ? ' Stabat 235 etiamdum ociosus locator ille. 'Quid tibi' iiiquam 'in animo est? Cur non bine fugimus ? An ire ne nunc quidem paratus es ? ' ' Non sum,' inquit 'nisi vniuersam summam reddideris.' 'Et quantum tandem poscis'?' inquam; nam supra scutatum tres ad illuni duodenarii redibant. Poscit impudentissime quantum libitum erat, 230 et quantum poscere conueniebat impudentissimum latronem. ' Due igitur' inquam 'ita vt recepisti me Parisios, atque illic ratione inita quod tuum erit accipies.' At ille 'Quid' inquit 'milii Parisiis des qm hic etiam mecum pugnas?' Sapiebat, non passus est se a suo latrocinio eztrahi ; nam a me quidem ista fingebantur. quippe cui 235 nibil minus fuerit in animo quam cum carnificibus illis itineri me committere. Paulisper rixatus, cum ille nihil se commoueret, ad sacrum me ire fingo ; verum recta transmisso flumine Parisios peto nec prius latronis sicam timere desiuimus, quam Dionysius nos moenibus suis exciperet.
Postridie Cai. Februarias Lutetiam perueniraus, itinere vexati '^^ exhausti pecuniis ; vbi cum mihi nihil esset negocii, nisi vt tunicam reposcerem, hoc ipsum parum expeditum offendimus. Galloi-um sanctimomam accipe. Falco discedens scripto etiam mandauerat, vt mihi reuerso vestis quamprimum redderetur. Venio, reposco. 245 Aiunt homines illi religiosi (vt videri volunt) vestem pignori rehctam • 81 francum darem, ad me redituram esse. Me vero rem accuratius
dirsl^jr.. ^'^'"^lre?a.du.in^rn;n ^'-"^"^''^ ' ^^^ • " " .^i. poscere a,a. B. .34. pugnas i^ pu^nes 1 " '''■ '^"'^'^ "''■ ^•
worth 40 sol. Turon ^ / luron., but under Louis xii
244. Falcol See Ep 8t v T'^'Ì J,' ?^ ' ^ «^^ller coia must
347. franca] Th^e Jold f.anc (Ee- ^.^TÌtélt ""' ' '^ " ^ '""^
AiLEN
282 LETTERS OF ERASJIUS [150°
exploratum pergente restituunt vna cum scripto ; quo semet mani- festissimae vanitatis arguebant. Supersunt mihi tres scutati ini- 250 quissimi ponderis. Hospitium adiunxi cum Augustine vetere amico: viuimus in literis tenuiter quidem, nec tuam tamen tibi arcem inuidemus ....
120. Feom James Batt to William Blount, Lord Mountjoy.
Farrago p. 247. Tourneliem.
F. p. 370: HN : Lond. vili. 53 : LB. 62. <Febniary) }+^.
[Evidently contemporary with Ep. 119. Written after Erasmus' departure to Paris (1. 36), but probably before the arrivai of Ep. 119 at Tourneliem, as there is no allusion to Erasmus' further troubles. Mr. Nichols, noting that this is the only letter by Batt preserved in Erasmus' correspondence, suggests that it was ■written by Erasmus himself. But though this is hardly necessary, there cau be no doubt that the ietter was written at Erasmus' instanee, cf. Ep. 84, if net actually composed by him. Erasmus wrote to Mountjoy from Tournehem in his own name (cf. Ep. 128. 30, i), doubtless relatiiig his misfortunes at Dover.]
lACOBVS BATTV8 G"V^LHELMO MONTIOIO ADOLESCENTVLO GENEROSISSIMO S. D.
ExPECTATiRsiMvs optatissìmusque mihi eiat Erasmi mei reditus, non quod eum tibi inuiderem, sed quod sine modo amareni. Non potui tamen non grauiter excruciari, vbi ille mihi acerbissimam illam suam tragoediam denarrauit, quam ego multo ante animo prae- 5 sagieram. Quid illi non metueram ? Quoties grauiora etiam somnia- ueram? et iam tum de illius fortunis anxie cogitabam, quum mihi eius epistola redderetur. Vtcunque euenit, gaudeo ; gaudeo, humanissime Come.s, quod tam dulcem animae meae partem vel mutilam atque vexatam receperim ; tametsi non ita improbe illum
IO amo, quin maluerim integrum apud te remansisse quam sic spolia- tum et tam insigni contumelia spoliatum ad nos redisse. Deiim immortalem, ne Musas quidem ac literas ab Harpyis illis tutas esse posse ? Fiatoni apud Aeginetas profuit in crimine capitali quod esset philosophus. Phalaris immanissimus ille erga medicum suum Pytha-
15 goram philosophum et Sthesichorum poetam summa vsus legitur tum humanitate tum liberalitate. Verum quid in re desperata serae pro- sunt querimoniae? Ferendum. non culpandum, quod mutari non potest : praesertim quod pudendum existimem, cum ipse suam calami- tatem tam infracto tamque praesenti animo ferat, me fractiore esse
20 animo.
O rem praeclaram philosophiam, quam ille semper et coluit et praedicauit ! Meum erat officium illius aegritudinem oratione lenire ; at ille ridens meas lachrymas reprehendit, bonoque animo esse iussit. Nihil se poenitere etiam dicebat, quod Angliam petisset ; non perisse
3j illam pecuniam sine maxime quaestu, propterea quod istic eiusmodi
13' F: Aeginates E.
I500] FEOM JAMES BATT TO WILLIAJI BLOUNT 283
esset amicos nactus, quos vel Croeseis opibus anteponeret. Duas nocles vna pemoctauimus. Bone Deus, quanto iUe affectu Prioris Richardi humanitatem. Colati eruditionem, Mori suauitatem. oratione facundissima repraesentauit ; vt si milii liberum esset, cuperem et ipse tam docta, tam candida pectora visere. Te autem totum, optime 30 Montioie, ita a capite, %i: aiunt, ad calcem vsque depinxit, vt quan- quam antea tui amore vehementer flagrarim, nunc in te amando nec Erasmo quidem ipsi cedam, qui te tamen plus suis oculis amat. Tibi adeo nihil imputat vt tuam quoque ^'icem apud me deplorauerit, qui ad tantos tum sumptus tum labores sua causa fueris adactus.' 35 Postremo, cum a nobis digrederetur, hoc mihi etiam atque etiam mandauit, vt tibi quam saepissime scriberem ; quod quanquam prò tua singulari doctrina meaque imperitia facere vererer, tamen ne officio defuisse viderer, has qualescunque Uteras ad te dedi ; quibus SI te non offendi animaduertero, agam tecum saepius. Et vtinam id 40 faxmt superi, cuius spem nonnullani Erasmus ostendit, vt te propius paulo frueremur. Pro summa tua in Erasmum meum tiun humani- tate tum benignitate immensas gratias et habeo et dum %auam habebo. Plus enim me illi debere puto, si quis quid de ilio bene mereatur, quam si in meipsum conferat. ^-
Generosissimam dominam coniugem tuam, socerum optimum reli- quamque familiani bene valere precor. Ex arce Tornehensi. Anno. m. ecce. xcix.
121. To RoBEiiT Gaguix.
Farrago p. 81. p^^^
F. p. 243 : HN : Lond. iv. 26 : LB. 84. (March) i^.
[Richter ingeniously suggests that this and Ep. 122 beloug to the neriod wIipt, Eraamus was composing the Adagia ; and pointl^out that referencesto the Th ee authors mentioned occur in the beginning of that volume.]
EKASMVS ROBERTO GAGVTXO S.D.
SiNGVLAHis tua humanitas, qua non minore cum laude vincis
omnes quam eruditione, mihi hanc ministrat fiduciam, vt tametsi
nihil promentus, audeam tamen tuum officium tam libere requirere
Est mihi cum Maerobio, homine (vt scis) perquam festino, aliquot
120^3- immensam gratiam H. 48. Tornensi H.
thJtVv'*^?r?'"'P''-^^'^°^''^''^* «««'^'•d Office); but it was filled bv
Frane. 15 Hen. vii, m. 13 <in the 121. 4. Maerobio] Cf. Ep. 126.220.
U 2
284 LETTERS OF ERASMUS [1500
5 dierum colloquium. Eum quaeso vt e tua doctissima bibliotheca ad nos ire iubeas. Nam tu quidem in tanta optimorum autorum copia Macrobium vnum non desyderabis, et nos in hac nostra inopia vehe- menter delectabit. "Vale ac nos tibi iampridem deuinctissimos de- uinctiores reddito. Lutetiae. m. ecce. xeix.
122. To Robert Gaguin.
Farrago p. 104. (Paris.)
F. p. 261 : HN: Lond. v. 16: LB. 86. (March) \^.
ERASMVS GAGVINO.
Salve, ornatissime vir. Vide, quaeso, quam sit insigni impudentìa tuus Erasmus. Nunquam Uli Gaguiniis in mentem venit, nisi quum eget. Opus est inihi ad pauculos dies Trapezontio de Rhetoricis prae- ceptionibus (non rogo habeasne ; scio nihil bonorum autorum tibi 5 non esse) ; huius velini mihi tua huuianitas eopiani faciat. Quinti- lianum vna cum hoc conferre cupio, vtrunque j^ropediem ad te saluum remissurus. Bene vale ac nos ama. m. ecce. xeix.
123. To JAMF.f^ Batt. Farrago p. 290. Paris.
F. p. 402: HN: Lond. ix. 35: LB. So. (March 1500.)
[Evidently between the return from England and the publication of the Adagia. I place it before Ep. 124, because in that the number of Adages ìs more definite, approximating closely to the number in the first edition, 818. The numerous corrections made in F are noticeable.]
ERASMVS BATTO STO S. D.
•Per quem mihi meas lucubrationes miseras, per hunc ego tibi Laurentii partem vna meis cum literis remisi. Tabellioni, ita vt iusseras, octo denarios dedi ; pi-aeterea nihil erat quod scriberem noui. Euenit mihi quod vulgo solet, vt vulnus illud in Anglia ac- 5 ceptum nunc demum dolere incipiat, posteaquam inueterauit ; et hoc magis dolet, quod cum indignissima sit coniunctum contumelia, nulla tamen a me talio referri potest. Quid enim ego aut cum Anglia vniuersa dimicem aut cum Rege ? Verum illa nihU commeruit ; et in eum scribere qui possit non solum proscribere verumetiam occidere. 10 dementiae extremae puto. Quare hac in re cum Themistocle obliui- scendi artem opto. Sum quidem totus in literis, et Adagiorum pris- corum coniectanea meditor conscribere, tumultuario quidem opere.
121. 9. Lutetiae. m.cccc.xcix add. H. 122. 7. m.cccc.xcix add. E.
123. 6. coniunctum arfd. J". 8. Verum illa nihil £: Nihil illa F. 12. con-
iectanea MS. : collectanea E. Vide E Corrig.
123. I. lucubrationes] Cf. Ep. 119. i. Gellius, puzzled the editors of E, who
12. coniectanea] This word, for conjectured collectanea and noted the
which there is sufficient authority in manuscript reading in the Corrigenda.
i50o] TO .JAMES BATT 285
Video chiliades aliquot futuras, verum duas duntaxat, aut tres ad summimi centurias emittere est animus. Eas tuo Adolpho dicabo. Verum an formularium queam inuenire, etiamnum addubito ; et scis 15 mihi esse nihilo minus.
Miror te per hunc Francisci fratrem nihil scripsisse. Vide vt sarcinam diligenter meam exceptes ; nam Galba ille, vt scis, Anglus est ; exceptam diligenter ad me mittas. Est in ea tunica nigra, partim nigro, partim subnigro sufifulta : est chlamys abs te empta, est caliga- 20 rum violaceo colore par : est Augustini Enchiridion membranis scrip- tum : sunt Pauli epistolae: sunt alia nescio quae. Graecae literae animum meum propemodum enecant ; verum neque ocium datur, neque suppetit quo libros aut praeceptoris operam redimam. Et dum haec omnia tumultuor, vix est vnde vitam sustineam ; hoc literis 25 nostris debemus. M. Franciscum, Petrum de Vaulg philosophum, Petrum tuum, Ioannem cubicularium diligenter meis verljis salutato. Bene vale, Batte diarissime.
Quaeso te ne quid nostrae querelae moueant ; libuit enim, vt soleo, apud te animi curas efifundere. Caeterum animum non temere ab- 30 iiciemus, et iuxta vetus adagium, dum spii-abimus, sperabimus.
Lutetiae, [m. ecce, xcviii.]
124. To James Batt.
Farrago p. 289. Paris.
F. p. 401 : HN : Lond. is. 34 .- LB. 29. 12 Aprii <i5oo>.
[Shoitly before the publication of the Adagia, Ep. 126.]
ERASMVS EATTO SVO.
Salvtem tibi precor, mi Batte, quam ipse desydero. Ex quo Parisios redii, tenera omnino et delicata valetudine fuimus ; tantos enim hyberni itineris labores, quos terra marique obiuimus, non cura sed assidua lucubratio excepit, vt laborem non posuerimus sed mutauerimus. Accessit hoc tempus tum per se difficile, tum meae 5 valetudini mirum in modum inimicum. Memini enim, posteaquam in Galliam sum profectus, nullam adhuc praeterisse quadragesimam
1-23. 15. Verum. . . 16, minus orti. F. 18. Anglus E: harpyia F. iq. ni^ra om. F. 23. ocmm E : precium F. 26. M. Franciscum ... 27. salutato om^ F 32. liutetiae, M.cccc.xcvin add. H.
123. 14. Adolpho] This design was seemed typical of ali Englishmen
not camed out. See Ep. 124. 47 ; but 21. Augustini] Cf. Epp. 135 and 158
also Ep. 125 rntrod. for this and the black coat
18. sarcmam] Cf. Epp. 124 and 128. 22. Tauli] For Erasmus' w.,rk at
Gralba] Probably an agent in St. Paul cf Epp. 164. 39 and 181. 31
l^ondon ; cf. Ep. 135. 62. Mr. Nichols 26. M. Franciscum. &0.I A group of
suggests a couner, but such a person persons connected with Toumehem
would hardly be able to influence Castle. Cf. Ep. 80 130 i
Mountjoy's generosity. At the time 124. 2. valetudine] Cf. Epp. 126 q
thiswaswrittenhisgraspingcharacter and 146. 16-8.
286
LETTEES OF ERASMUS
[1500
quae mihi morbum non attulerit. Nuper autem mutato domicilio ita sum ea nouitate offensus, vt nocturnae illius febris, quae nos ante
IO biennium Orco fere demiserat, manifesta vestigia senserim : nos conti-a omni cura medicorumque opibus pugnamus, vixque effugimus. Dubia enim adhuc piane valetudine sumus. Quod si denuo ea febris me arripuerit, actum de tuo, mi Batte, fuerit Erasmo. Non pessima tamen in spe sumus, dina Genouefa freti, cuius praesentem opem
15 iam semel atque iterum sumus experti ; maxime medicum nacti Guilhelmum Copum non modo peritissimum, verumetiam amicum, fidum et Musarum, quod rarissimum est, cultorem : eius extem- poralem epistolam ad te misi.
De sarcina quod meam diligentiam requiris, ego vicissim tuam
20 memoriam desydero. Praesentes enim tibi exposuimus eam a nobis non nautae, sed Arnoldo Eduardo iurisconsulto commissam, qui nautae qui primus idoneus occurrisset, traderet peruehendam. Eius nomen
16. Guilhelmum Copum add. F. 20. F: Praesens i?.
9. febris] Cf. Epp. 74, 5.
14. Genouefa] Ct. Ep. 50 for one of the earlier occasions alluded te.
16. Copum] Wm. Cop (a. 1466- 2 Dee. 1532) physician, astronomer, and humanist, who held in Trance the position that Linacre held in England. He was born at Basle and was oldei- than Erasmus ; see Erasmus' Uiuae Genoìwfae . . . Carmen votiuum. In Basle, e. 1474, he used to see Reuchlin, who at that time was teaching John He- berling of Gmiinden, afterwards Cop's teacher (RE 189) ; a connesion in virtue of which Reuchlin calls Cop ' doctrinarum mearum nepos' (RE 203). Cop worked at Greek first under the Italian Mithridates (? at Colognej and Conrad Celtis(?in Ingolstadt) and took the degree of Doctor (? in Medi- cine) in 1495, after which he carne to Paris. He appears in the records of the University as physician to the German nation from 1497-8 to 151 1-2. For his services to Erasmus in 1497 as well as now see Ep. 50 ; and Faber Sta- pulensis speaks of being cured of sleep- lessness by him, e. 1505 (Pref. to Coniemplationes Remiouìi. Paris, J. Petit, IO Dee. 1505). In Paris Cop learnt Greek from John Lasearis and Erasmus, until they wenttoltaly, and afterwards from Aleander for a year. Erasmus' Ode de Seiiectute, composed on the way to Italy in 1506, is dedicated to Cop, and also Aleander's edition of Cic. de Divinatione (Paris, Aeg. Gourmont, e. 1510) ; in which Cop is mentioned as encouraging Aleander to prolong
bis stay in Paris and leeture, in 1509- 10 {Journal, ed. Omont, pp. 12, 18). He published Latin translations from Paul of Aegina (Paris, H. Stephanus, 4 Apr. 151 J), in the preface to which he gives an account of his Greek teachers ; Hippocrates (ibid. e. Apr. 1512) ; and Galen (ibid. 1513, with a preface to Louis xn ; also J. Badius, 25 0ct.i523). In i5i4heseemstohave been physician to Louis' court where he championed Reuchlin 's cause (RE 189) and he certainly held that position under Francis i in 1517 (Lond. i. 15 ; LB. 197 , wheu he took part in the endeavour to bring Erasmus to the College de Franee, then in eourse of foundation. See Trith.^; NBG ; and Bulaeus, Hht. Univ. Paris, vi. 937.
19. sarcina] Cf. Epp. 123 and 128.
21. Arnoldo Eduardo] It is possible that Erasmus lias reversed the names, and that the person bere intendedwas a son of Richard Arnold (fissi i, the author of the so-called Oironide, who was a merchant trading to Flanders and was one of the principal inhabi- tants of the parish of St. Magnua, London Bridge, in which the Bridge itself was included. The surname Edward does not occur in a list of parish eontributions to St. Magnus for 1494 given by Arnold in the Chronicle (p. 224, ed. i8ii). For Rich. Arnold see DNB, and for this Arnold cf. i. p. 6. His name cannot be traced in the Inns of Court records ; which ex- cept in the case of Lincoln's Inn have been lost for this period.
i5oo] TO JAMES BATT 287
nemo toto Londino non nouit ; habitat in aedibus paternis Eduardi mercatoris super pontem Londinensem. Nihil refert vtrum ad hunc mittas an ad Thomam Morum. Is agit in collegio Lincolniensi. 25 Miror hunc Arnoldum tibi esse ignotum, cuna literas meas ad illum scriptas ad te dederim per facundum illum tabellarium, per quem Laurentium miseram. Ei negocium dederam vt de latrone Ulo nostro sciscitaretur ; nec Ule mihi quicquam renunciat, nec tu mihi scribis. Cupio enim eum furciferum non quideiii ad crucem adigere, 30 sed tamen ex vrbe deterritum elicere. Laurentii reliquos libros, quos petis, Augustinus tibi esse affirmat ; non quod ille grauetur niittere, verum inspice quid tibi desit, id continuo mittetur.
Quod reliqua quae petis tibi non mittam, mi lacobe, quaeso mihi ignoscas. Vtinam ita res haberet vt hic meum officium iure possis 35 requirere. lustiorem quam vellem causam habeo. Primum, quorsum tantopere ad rem attinet me longas epistolas scribere, cum tu sis ipse praesens et viua, vt aiunt, voce rem acturus ? Quid ego vel elucubra- tisshnis literis possim, quod tu sermone non longe melius possis? Tum si maxime ad rem pertineret, non ausim omnino valetudinem 40 interdicto scribendi labore vexare. Expertus noni quanto facilius morbus declinatur quam admissus eiicitur ; quem ego iam nimium notis argumentis adrepentem sentio. Et opus Adagiorum quantum possum paro, statim post Pascha, vt spero, euulgandum ; opus, in- quam, neque breue et infiniti laboris. CoUegimus enim fere prò- 45 uerbia octingenta, partim Graeca, partim Latina ; id, si videbitur, tuo Adolpho nuncupabimus. •
Quod ad Dominam profjeras gaudeo, praesertiiu vocatus ; neque dubito quin mea causa partim te vocauerit ; rem enim omnem illi male Gallico perscripsimus. Sustinebimus igitur nos adhuc mensem 50 aere alieno, donec abs te boni quippiam adferatur ; alioquin ipsi istuc redissemus. Indue, quaeso, mi Batte, veterem illum animum tuum ; scio te nihil non perfecturum, si modo annitaris. Sed vnum hoc mihi in te displicet, quod posteaquam ex Anglia tibi semel fictitiam epistolam scripsimus, tu omnia a nobis fingi putas. Quanquam in ea 55 epistola quam tu ficte scriptam arbitraris, moriar si quicquam finxi. Quare abiice istam de nobis opinionem, et cane quicquam credas a nobis, apud te praesertim, non vere, non ex animo scribi.
Est mihi in animo hoc absoluto opere ad dialogum absoluendum
25. Lincolniensi] More entered the Adagia actually contained 818
Lincoln's Inn on 12 Feb. 1496, 11 47. Adolpho] See Ep. 123. 14.
Henry vii. 48. ad Dominam] Perhaps to Veere.
34. quae petis] Cf. Ep. 128. i. 54. fictitiam] Cf. Ep. 108. 104 n.
41. interdicto] Cf. Ep. 126. 11. 5g. dialogum] Either the -47!(i6ar6an
44. Pascha] 19 Aprii 1500. (Ep. 30Ì or the Colloquiorum Fonnulae
46. octingenta] The first edition of (Ep. 130. 92 n.).
288 LETTEKS OF ERASMUS [15°°
60 toto conatu accingi, totamque hanc aestatem componendis libris dare. In autumno, si licebit, Italiani petemus, doctoris insigne paraturi ; tu quaeso, mea spes, fac vi sit libertas, vt sit ocium. Ad Graecas literas totum animum applicui ; statimque vt pecuniam accepero, Graecos primum autores, deinde vestes emam. De Adriano aut alio
65 quoiiis in Angliam mittendo fac sententiam tuam cognoscam. Mihi quidem multis nominibus non praetereundum videtur. Quod simulat- que significaris, exemplar scriptum vna cum literis ad te mittemus. Gelrium illum epigrammatum scriptorem comprehendendum ego et in vincula coniiciendum censeo ; est enim haud dubie scurra perfricta
70 facie et qui nuUum scelus non audeat. Vale, mi Batte, et Erasmum tuum sema ; vbi valetudinem sarserimus, nihil a nobis praeteribitur. Parisiis. pridie Idus AprUes. [Anno m.cccc.xcviii.]
125. To .
Farrago p. 82. (Paris.)
F. p. 244 : HN : Lond. iv. 31 : LB. 51. (Spring 1500.)
[The work referred to at the end is probably the Adagia. The number mentioned (1. 40;, though far larger than those actually printed in the first edition (818), corresponds with the chUiades of Ep. 123. 13 ; and the letter may therefore be placed here.
The identity of the person addressed is intentionally concealed. From the reference to tua studia and the intention announced in Epp. 123, 4, I conjecture that this was a preliminary dedication to the Adagia addressed to' Adolphus of Veere, whose name was suppressed after the publication of the hook. The letter does not appear in any edition of the Adagia but appears for the first time in E.]
CVIDAJI,
Crebrivs ad te scripsissem. N. humanissime (soleo enim huiusmodi ofBciorum genere cum amicis perHbenter vti) ; verum verebar ne, si aut tua studia interpeUatione mearum literarum interturbai-em aut non perinde iisdem officiis delectarere, improbus potius quam 5 beneuolus videri possem. Nunc certe continere me diutius nequa- quam potui (dicam enim simpliciter), non quod ocio abundarem, quod vnum in totum miti interdixi, sed ne consuetudinis intermissio de pristina mea in te beneuolentia quicquam minuisse videretur. Ita enim de te prorsus sentio, mi N., vt, ni tu me singulari animo 10 complecteris, tota errem via.
Quid rerum faciam rogas? Amicis operam do, horum consuetudine gratissmia memet oblecto. ' Quos tu tandem amicos rnibi iactitas,' inquis, 'homuncio leuissime? An quisquam te visum aut auditm^
tion to Adolphus, in case it sLuld be intr'od and p 7 22 n ^^ "'
i5ooJ TO 289
velit ? ' Equidem non diffiteor fortunatorum amicos esse plurimos ; at nec pauperibus desunt amici, et quidem istis non paulo tuni 15 certiores tum commodiores. Cuni his me concludo in anguluni aliquem, et turbam ventosam fugiens aut cum illis dulcia quaedani mussito, aut eos aliquid insusuiTantes audio, cum his non secus ac mecum loquor. An quicquam his commodius? Arcana ipsi sua celant nunquam, commissa summa cum fide continent : nihil foris 20 quae liberius inter familiares effundere soJemus, renunciant : vocati praesto sunt, inuocati non ingerunt sese: iussi loquuntur, iniussi tacent: loquuntur quae voles, quantum voles, quoad voles : nihil assentantur, fingimt nihil, nihil dissimulanti vitia tua tibi libere indicant, nemini obtrectant : aut iucunda dicunt, aut salutaria : 25 secundis in rebus moderantur, consolantur in afflictis, cum fortuna minime variantur : in omnia pericula te sequuntur, ad extremos vsque rogos perdurant : nihil ipsis inter se candidius. C'ommitto subinde, nunc hos, nunc Ulos mihi asciscens, omnibus aequus.
Cimi his amiculis, optùiie N., sepultus delitesco. Quas ego tandem 30 opes aut quae sceptra cum hac desidia commutauero ? Yerum ne nostra te fallat metaphora, quicquid de amiculis hactenus sum locutus, de libris dictum intelligas, quorum familiaritas me piane beatum effecit. hoc solo infortunatum quod non tecum mihi haec felicitas contigerit. Te, quanquam nihil opus, hortari non desinam vt toto ?,5 animo praeclara studia complectaris, ne quid plebeiimi, ne quid mediocre mireris ; ad sununa semper enitere. Spero futurtmi ali- quando vt me et fideliter et amanter consuluisse non semel fatearis.
Concepì de facetiis, prouerbiLs sententiisque negocium. Degusta- menta quaedam ad te dedi, quorum plus tria nulia me annumeraturum 40 breui confido, opus (vt auguror) tum gratiosum tum penatile, hactenus a nomine tentatum. Quod si tibi cordi esse intellexero, erit cur et libentius et ardentius eum laborem suscipiam. Interim vale nosque, quod facis, ama.
126. To William Elount, Lord Mountjot.
Adagia (1500) Tit. V». Pang.
^'^•"•i'iit. (June 1500.)
The preface to the first edition of the Adagiorum CoVectanen, Paris, Jo Philippi
1500 (a). This and Ep. 127 were evidently written after the main part of the
hook had been set up in type, as with the title they fili four unnumbered leaves
at the beginmng, and the regnlar signatures begin with the adages. The hook
was probably through the press not later than July, since by the end of September
(Ep. 133. 5, 6. , ( opies of )t had been sent to England eight weeks before It
was reprinted by Philippi in 1505 without important changes. But in 1506
it was revised by Erasmus on his way to Italy and twenty adages were added
freni the coUections he had made for an enlarged volume (Lond. xvii. 3 :
20. foras H. 28. ipsis inter se E : illis inter ipsos F.
19. Arcana, &c.] Cf. Ep. 61. 152-6.
290 LETTEES OF EKASMUS [1500
LB. 602). This second eclition was publislied by J. Badius, 34 Dee. 1506 (3). For the subsequent history of the Adagia see Epjj. 211 and 269 and BEr'. This preface was omitted after the transfonnation of the book into Adagiorum
Cliiìiades.
DESYDERIVS HERASMV8 E0TERDAMV8 GVILIELMO MONIOIO GOMITI
CVM PRIMIS ILLVSTEI SALTTEM DIGIT.
En tibi, mi Guilielme, prò epistola verecunde etiam flagitata volumen
tuus mittit Herasmus, et quidem iustum ; vtinam autem eiusmodi
quod vel tuis in me meritis vel meo erga te studio respondeat ;
denique quod iudicium istud tuum acre exactumque non extimescat.
5 Neque enim ignoro delicatissimo tuo palato quam vix etiam que
vulgo lautissima videntur satisfaciant ; tantum abest vt hec placi-
tura sint fidutia, que non modo ad seuaerum vngueni exacta non sunt,
verum ne primam quidem manum totam dum acceperunt. Etenim
quni febricula, que nostram profectionem statim exceperat, afflicta-
10 remur, non tam grani quam diutina, dictauimiis hec, non scripsimus ;
medicum interim fallentes, ne quid omnino librorum attingeremus
interminantem. At ego iuxta Plinium perire ratus omne id temporis
quod studio non impartiatur, committendum non putaui vt rem tam
preciosam morbus sibi totam abriperet ; maxime quod sine litterarum
15 commercio non video quid hec habeat vita suaue. Intermissis itaque
grauioris operae lucubrationibus hoc delicatiore studii genere per
varios auctorum hortulos vagatus, adagiorum vetustissima queque
maximeque insignia veluti omnigenos flosculos decerpsi et tanquam
in sertum concinnaui. Ad quod quidem negotium suscipiendum
20 partim me tum tua voluntas est adhortata. tum Richardi Charnoci
antistitis extimulauit oratio ; deum immortalem, qua humanitate,
qua integritate viri, vt quam tu nobilitatis, tam ille Britannicaè
rehgionis vnicum ornamentum ac decus mihi videatur : partim quod
augurarer hunc meum laborem, si non gloriosum auctori, at certe
25lecturis, iis vtique qui triuiali hoc sermone fastidito venustioris
politiorisque dictionis essent studiosi, fore nec inù-ugiferum nec
iniucundum.
Neque me interim 6kvo, 6voc, id est pigri asini, isti, qui se carpende ahorum mdustriae natos putant, vel tantillum commouebant, modo
30 bonae mentis adolescentes hoc cuiuscuiusmodi est boni consulerent • quod SI non vt multae artis admiraturos, certe vt plurimae frugis hbenter amplexuros confidebam. Quid enim aeque conducit ad orationem vel lepida quadam festiuitate venustandam, vel eruditis locis exlnlarandam, vel vrbanitatis sale condiendam, vel transla-
35tionum gemmiUis quibusdam distinguendam, vel sententiarum
Tir. DESYDERIVS ERASMVS KOTERODAJIVS ^. 2 Erasmus fl n =;„f
scripsi: sitag. 28. id est pigri asini add. 0. '' '""'
li. medicum] Cop. Cf. Ep. 124. 16 n. 12. Plinium] Ep. 3. 5. 16.
i5oo] TO WILLIAM BLOUNT, LOED MOUNTJOY 291
liiminibus illustrandam, vel allegoriaruiu et allusionuin flosculis
variegandam, vel antiquitatis illecebris aspergendaui, quam huiusmodi
paroemiarum diuitem copiosamque suppellectilein et tanquam
penum quondam extructum domique repositum habere? vnde ad
oninem rationem qum velis depromas quod aut scita aptaque meta- 4°
phora blandiatur, aut dicaci sale mordeat, aut acuta breuitate placeat,
aut breui acumine delectet, aut nouitate aut vetustate commendetur,
aut varietate alliciat, aut allusione faceta titillet agnoscentem, aut
obscuritate demum ipsa lectorem oscitantem expergefaciat. lam
vero quis nescit precipuas orationis tum opes tum delicias in 45
sententiis, metaphoris, parabolis, paradigmatis, exemplis, similibus,
imaginibus atque id genus schematis sitas esse? que qum semper
vehementer honestant dictionem, tum incredibilem adferunt ornatum
et gratiam, quoties iam communi consensu recepta in vulgi sermonem
abierunt. Libenter enim audit quisc^ue quod agnoscit, maxime 5°
vero si vetustatis commendatio quedam accedat, si quidem adagia
non aliter quam vina ab etate precium accipiunt.
Neque ad cultum modo faciunt. Neruos quoque non minus iuuant,
eoque Fabius ea non solum in iis numerat quibus exhilaretur iudex,
et in figuris ; sed inter argumenta paroemiam plurimum valere 55
putat, siue fidem facere cupias, siue aduersarium prouerbiali
dicterio repellas, siue tua munias. Quid enim probabilius quam
quod nemo non dicit? Quem tot aetatum, tot nationum consensus
non permoueat ? Allegata haec a me operis amore videantur, nisi res
ipsa clamat ex auctorum omni genere, vt quisque maxime precelluit, 60
ita prouerbiis huiusmodi maxime fuisse delectatum. Iam primum
quid habet orbis Platonis vel oratione facundius vel philosophia
diuinius ? At is dialogos suos, bone Deus, quantis de rebus, tamen
crebris adagiis veluti stellulis quibusdam interspersit, vt me quidem
nulla perinde comoedia vt huius philosophi disputatio delectet. 65
Tum Plautus, vnicae theatri deliciae, quam vbique scatet adagiis,
quam prope nihil dicit quod non aut a vulgi sermone sumpserit, aut
statim de proscenio in vulgi sermonem cesserit ; vt hac potissimum
virtute Musarum eloquio meruerit equari. Therentius artificio
Plauto superior non tam passim quidem prouerbiis vtitur, sed 70
exquisitioribus. An non M. Varrò, vir vndecimque doctissimus,
prouerbialibus dicteriis adeo est delectatus, vt Satj-rarum suarum
tum argumenta tum inscriptiones non aliunde petiuerit? e quibus
subinde citantur adhuc ille, ovo<i irpò^ kvpav, y^'lLtìt o-tatToV, 8ìs TraZocs
37- variegandam a : variandam 5. 46. similibus a : similitudinibus /3.
55. et om. e. 59. 0 : Allenata a. 74. uvos irpùs Kvpav a : uvot \vpxì 0.
54. Fabius] Cf. Quint. Inst. 5. 11. 37 and 41, quoted in the introd. to the CìtUiades, LB. ii. 7 de.
292 LETTERS OF ERASMUS [1500
75 ytpovTt<;, et Nescis quid serus vesper vehat, et Mutuum muli scabunt. Catullo sua adagia adirne, et leporis bonam partem ademeris. Quid ? Horatii poaetae tum varii timi acuti nonne plerique versus aut prouerbiales sunt aut prouerbii faciem habent? Huius emulator Persius qum ceteras illius figuras, tum hoc decus prò viribus
80 affectauit. Atque vt Martiale Ausonioque pretermissis ad aliud auctoriun genus veniam, Plinius Sequundus, tam multiiuga vir doctrina, quam studiose sit hoc genus ornatus sequutus, indicio fuerit vel prefatio illa in Historiam mundi, in qua scribenda homo diligen- tissimus mihi videtur (iuxta Flaccum) saepe caput scabuisse, viuos-
85 que vngues arrosisse, ac manibus pedibusque (quod dici solet) annisus, vt ea quam minime triuiali vaena scripta videretur ; eoque a capite ad calcem vsque quamplurimis adagiis respersisse : vel illud, quod in amplissimo ilio opere prouerbia, si qua incidunt, non indiligenter annotauit. Adde huc quod apud Graecos complures extiterunt non
90 obscuri nominis auctores qui prouerbiorum collectanea vel ex professo conscripseiTint, veluti Apostolius Bizantius, Stephanus, Diogenianus ; quorum nos quidem preter nomina nihil adhuc nancisci quiuimus, nisi ex Diogeniani collectaneis fragmenta quedam, verum adeo mutila adeoque nuda nulla auctorum nomenclatura, nuUis locorum
95 indiciis, vt ex bis nobis non multum accesserit. Porro apud Latinos nemo quidem ante nos (quod sciam) huiusmodi negocium tentauit, non quod operae precium non putarint : qur enim istud contempserint n qm de singulis litteris, de verborum etymologia deque rebus etiam leuioribus anxie propemodum scribentes opere precium se facere looexistimabant? Ceterum (juam non contempserint vel bine collige, quod eleganti litteratura vir A. Gellius, huiusque aemulus Macrobius', preterea Donatus, Acron cum emulatore Porphyrione, vt Graecos interim con.nientatores taceam, si quando in auctoribus prouerbium subesse senserunt, non quod pueri clamitant in faba se repperisse 105 sunt arbitrati, sed quod velut asterisco prenotandum diligentiusque exphcandum iudicarent ; vtpote qui non ignorarent saepenumero fieri vt duobus verbis comprehensum adagium multum tenebrarum adferret, si latuisset, plurimum vero lucis, si scite fuisset expU- catum.
110 Hic si exemplorum, que tibi passim occurrent plurima, vnum ahquod requiris. en tibi statim in fronte a nobis vtcunque enarratum, Eideamus yeÀojra crap8o.'ior, id quod est in epistolis Tullianis, in quas ambages, in quem errorum labyrinthum enarratores mittit? Quod si Christiani Christianorum exemplis magis tangimur, non dubi-
91. Apostolusag. 98. e : ethymlogia a. loi. aemulus & : mulus a.
84. Flaccum] Sat x. 10. ,1. „2. Tullianis] Ep. Fam. 7. 25.
i5oo] TO WILLIAM BLOUNT, LOED MOUNTJOY 293
tauerim Hieronymum vnum prò multis obiicere ; cuius tam varia 115 tamque recondita est eruditio. vt caeteri paene ad hunc neque natare (quod dicitur) neque litteras didicisse videantur ; tanta rursum dicendi phrasis, tantum ponderis et acrimoniae, tam densa multiplexque translationum et allusionum supellex, vt cum hoc compositos reliquos theologos ranas Seryphias dixeris. At in huius libris plus adagiorum 120 quam vel in Menandri comoediis inueneris, et quidam lepidissima, veluti illa: Bouem ducit ad ceroma, Camelus saltauit, Malo nodo malus querendus cuneus, Clauum clauo trudere, Bos lassus foi-tius figit pedem, Digniun patella cooperculum. Tum allegoriee illae nomina- tiones, Epicurus Christianus, nostri temporis Aristarchus, ad adagio- 125 rum naturam quamproxime accedunt. Neque dissimile Basilio studium fuisse video. Sed vt ad neotericos nostra festinet oratio, non verebor Hermolaum Barbaruni, Picum Mirandulanum, Angelum Politianum vel in maximis authoribus ponere ; qui suorum temporum vel doctrina vel eloquentia adeo non fuere contenti, vt mihi cum 130 antiquitate certamen sumpsisse videantur, et haud scio an veterum permultos precesserint, Ficus quidem diuina quadam ingenii felicitate, Hermolaus absoluta diligentia, Politianus nitore incredibili venereque prope dixerim plusquam Attica. lis viris qum esset commune stu- dium vt a vulgi, hoc est sordido, sermone quam possent longissime 13;:; abessent, id ita demum se consequturos putarunt, si priscis adagiis iisque schaematis, que cum hoc genei-e cognationem habent quandam orationem passim aspersissent. Quonim Hermolaus vsque adeo impense fuit studiosus vt nec affectationis quidem immodicae repre- hensionem metuerit, tanquam nihil eruditum arbitratus quod non 140
117. dicendi om. e. 121. in add. P. 137. ggnationem a : cognationem B.
128. Hermolaum Barbaruni] (21 May disputed. See Trith.' ; M.izzuclielli ■
1454—14 June 1493 or 21 May 1494; Zeno, Dissertazioni Vossialie ; GÈ i a88 •
was born at Venice, and was educated and NBG. '
at Rome under Pomponius Laetus, and Picum] della Mirandola (24 Feb
at Padua. He received the poet's 1463-17 Nov. 1494;, 'the Phoenix of
laurei on 3 Dee. 1468; and in 1477 the wits.' See his life by his nephew
became professor of Philosophy at J. F. Pico, translated into En^lish bv
Fadua, where he completed a transla- Thos. More (London, Wvnkvn de
tion ofThemistius (Treviso, Bart. Con- Worde, e. 1510) and edited bv .T M
falomer, isTeb 1481; but cf. p. 168,. Rìrs, 1890; a study in W 'PaterV
in i486 he was Venetian ambassador Renaissance ; L. Dorez and L Thuasne
to Fredenc in and Maximilian, and Pie de la Mirandole en France. i48=;-8
dehvered an oration, which has been (1897); Creighton, iii. 142-4 ; and
printed, before them at Bruges on NBG. =" ' 'j ^ , auu
3 August ; and he also discharged 129. Politianum] Angelo Ambrogini
enibassies to Lud. Sforza at Milan in of Monte Pulciano (14 July i.c,,
1488, and Innocent viri at Rome in 24 Sept. 1494), the great Fiorentine
PI -, received the patriarchate scholar,who was Professor ofGreek and
of Aqmleia before the publication of Latin eloquence in the University, 148^
his Cash^ationes Plinianae TNat. Hist.;, His chief work, the Miscellanea, wÌ
Rome, Eucharms Argentius, 24 Nov. published on 19 Sept. 1489 (Florence
1492. The date of his death is much A. Miscomini). See NBG.
294 LETTEES OF EKASMUS [15°°
adagio aliquo condiretur ; Politianus Miscellaneis suis. in quibus
nihil non exactum et insigne voluit videri, neutiquam miscuisset
pleraque prouerbia, si id grammatistarum negotium esse iudicauisset.
Vemm ne longius catalogiun proferam, hiic omnis hec tani verbosa
145 recensio spectat, vt quisque auctorum exqtiisitissime scripsit, ita paroemianini qiiam maximam curam habuisse, ne nos liomunculi contemnendas liutaremus. At exorietur interea tristis (vt aiimt) Areopagita qiiispiam, qui se religiosulum videri velit et theologum. quando bonam theologiae partem in superciliis sedere putant, sta-
150 timque patrua censoriaque voce nobis obstrepens 'Apage sis' inquiet, ' nugas istas pueriles ; nos cum fucis istiusmodi vel vniuersam rhethoricen tanti omnino facinius quanti aut asinus aurum aut gallus iaspidem." Age placemus et hoc hominum genus, huicque obinrgatori hunc in modum respondeamus. 'Si te rhethoricum
155 hominem pudet appellari, at sapiens, at tlieologus optas tum esse tum videri. Fac interim (quod nemo, cui quidem pectus sapit, sensit) sermonis curam nihil ad rem pertinere ; verum hoc prouer- biosum orationis genus non oratoribus sed sapientibus, prophaetis, theologis vel proprium germanumque ac peculiare semper fuit.
160 Neque omnino aliud ex tam multis sunt sequuti veteres illi <to<^oì, quos vtinam non tanto interuallo sapientia sequeremur, quanto loquacitate precessimus. Nimirum ii sapientie progenitores sophistica garnditate in tantum non sunt delectati vt veneranda illa philoso- phiae mysteria breuissimis quibusdam adagiis incluserint, nonnihil
165 etiam obscuritatis dedita opera aspergentes, adhibita aut metaphora aut aenygmate aut alio id genus schemate. Eaque non aUter quam de tripode prolata passim arripieljantur, perque omnium ora volita- bant, cantionibiis vulgaribus celebrabantur, prò templorum foribus inscripta visitabantur, perque omnem Graeciam marmoribus atque in
170 aes incisa publicis monumentis seruabantm-. Quo de genere sunt illa, Ignem gladio ne fodias ; Nosce teipsum ; Optimiuncondinientum fames ; Que supra nos, nihil ad nos. An hoc saltem non animad- uertisti, in Hebreorum prophaetarum arcanis litteris non pauca adagia et nominatim referri, totamque illorum orationem pro-
175 uerbialiljus figuris scatere? velati huiusmodi, Bacido arundineo inniteris ; Linum fumigans non extinguet ; In foueam incidit quam fecit ; In laqueum incidit quem tetenderat ; et id genus bismille. An non legisti Salomonem regem Tyri philosophis ex hoc genere et proposuisse nonnulla et ab Ulis proposita dissoluisse ? An non
iSo illius libri, quem Salomonis prouerbia nominant, altissimis mysteriis referti vel inscriptio ipsa commouit vnquam legentem? An non Ecclesiastae quem vocant et item alterius quem Ecclesiasticum dicunt 174. oiatione i a : orationè i corr. fi perperam.
I500] TO WILLIAM BLOUNT, LORD MOUNTJOY 295
simile argumentum admonuit? Qunyue in apostolicis litteris (neque enim vsque adeo Scoti.s te capit, opinor, vt has non attingas) qunque etiam in Euangelicis libris adagia frequente!- occurrant, nempe hec .S5 Cams reuersus ad vomitum, sus in volutaln-o luti, Aerem verberans' Cymbalum tynniens, Cecinimus vobis et non saltastis ; Festucam de fratris oculo educis, ipse trabem in oculo habens ; Qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis ; Numquid prò pane lapidem, prò ouo scorpium dabit? et Oleum vendentes-qum hec, inquam (quid enim 190 omnia recenseam?) occurrunt, nunquamne tibi venit in mentem hoc genus sermonis non fucos tantum, sed diuinura quiddam potius habere et celestibus rebus accommodatum ? Quare multis de causis neque futilem neque sterilem laborem nobis suscepisse videbamur, SI ad hanc sermonis rationem, quam non 'sino causa tot tam eruditi 195 tamque diuini auctores sunt sequuti, studiosos adolescentes prò nostra vinli aut instrueremus aut certe excitaremus. ' His opinor rationibus censor ille placatus aut nobis accedet aut saltem molestus esse desinet. Reliquum esse puto vt in opere nono quid sequuti simus rationem reddamus. Erunt fortas^e qui lecta statim inscriptione coniicient -^00 me mdocto labore quamplurimas sententias ex auctoribus hinc inde congestas velut in lexicon retulisse. Quod genus sunt, Omnia vmcit amor. Non omnia possumus omnes, Quot homines tot sententiae, Nusquam tuta fides, Nimium altercando veritas amittitur. Non istuc spectauimus ; neque enim quod sententia sit, id continuo 205 paroemiam putamus ; rursus quod paroemia, non protinus sen- tentiam arbitramur. Quemadmodum, Liuor velut ignis alta petit sententia quidem est. non prouerbium. Contra, Ego in portu nauigo' vt prouerbium est, ita non est sententia; at. In vino veritas. pariter et sententia est et prouerbium. Ergo duo quedam ad hoc requiri ^.o videntur, vt paroemia sit ; alterum vt aliqua re sit insignita clausula aut translatione, vt, Contra stimulum calces, Que maxima turba est ' aut allegoria, vt, Dionysius Corinthi, et, Fuimus Troes ; aut enygmate vt, Dimidium plus toto ; aut alia quauis figura, aut breuitate denique lepida commodaque, si simplex sit figura, vt, Suum cuique pulchrum- 21-, alterum vt ea iam in frequentem omnium sermonem abierit, aut theatro excepta, aut a sapientis alicuius apothegmate nata • quod genus est illud, Anacharsis apud Athaenienses soloecismum facit Athenienses apud Scythas ; aut e poaeta quopiam decantata (scribit emm Macrobius Homeri singula apothegmata prouerbiorum vice 220 antiquitus celebrata fuisse) ; aut ex apologo sumpta, veluti, Parturient montes, nascetur ridiculus mus ; 192. fucos a : succus /3. 220. Macrobius] Cf. Ep. 121. 4.
296 LETTERS OF EEASMUS [1500
aut ex sermone cuiuspiam forte recepta, vt, Equus me portai, rex alit ; aut ex euentu aliquo nouo et insigni tracta, sicuti illud, Multa cadunt
225 inter calicem supremaque labra ; aut ex hominis gentisue moribus translata, velati, Phalaridis imperium, et, Sybarite per plateam. Neque statim quecunque huius essent generis, alba vt dicitur amussi conuer- rimus ; imo vero iuxta Grecum adagium, nec omnia, nec passim, nec ab omnibus. Primum vulgo sua reliquimus, vno aut altero exceptis ;
230 deinde nuUum asscripsimus quod non priscum, non aliqua gratia insignitum. Ad hec quam potui breuissime sensum et vsum tanquam digito indicauimus.
Sed iam priusquam negotiuni aggrediamur, vitilitigatoribus istis omnes aditus tanquam prefixis vndique pinnis presepiamus ; qui
235 si in bis meis Collectaneis eloquentiam desyderabunt,
Ornari res ipsa negat, contenta doceri.
Si quos et hic sermo vt nimium rhethoricus offendei, adagium
obiiciam. Et sui putere amaricinum. Ordinem requù-et aliquis ;
non curauit Gellius. Breuior videbor alicui ; decet breuitas anno-
240 tatorem. Dicar verbosior ; datum est hoc imperitioribus. Aliena acribere culpabor ; qui sua scribit, non scribit adagia. Obsoleta quedam dicentur ; at vetustas paroemiam commendai. Quedam vt obscuriora displicebuni ; hec est adagiorum natura. Apei-iiora quedam; admoneberis, si non disces. Leuicula nonnulla; est et
245 hiis in magna turba locus. Erigere quepiam videbuntur ; non fulget gemma in sterquilinio, quod in anulo. Que per se frigida videntur, in loco adhibita gratiam habeni. Serii ridiculis, iocosi seriis minus delectabuntur ; scripsimus vulgo. Pauciora si cui videbuntur ista, bimestri dictatiuncula coniraximus. tum valitiidi-
250 narii, denique aliud agentes. Rursum si cui nimis multa, ai non panca pretermisimus. Nec deerunt quibus iotum hoc humile minutumque videatur ; est et paruis e rebus nonnunquam maxima tum laus tum vtilitas. Nudiora quedam adhuc ac desiituta qui dicei, is extremam manum patienter expeciet. Hoc enim ea con-
2-^5 silio emisimus vi noui operis quis esset genius fuiurus, non maximo sumptu leuiore alea iacta periculum faeeremus. Si quis eiTata nostra indicabit, si quidem studio nostri faciet, multam a nobis feret gratiam ; sin malicia, tamen audietur. Qui stolide que non intelli- git reprehendei, Apelleum adagium audiet, Ne sutor vltra crepidam.
260 Erii cui nihil hic placebii ; non scripsimus illL
Habes, Guilielme suauissime, epistolam verbosam et prouerbiosam, nempe de prouerbiis ; in qua veremur ne vetustissimi adagii simus
254. ea 0 : is a. 236. Ornari] Manil. 3. 39.
297
rsoo] TO WILLIAM BLOUNT. LOED MOUNTJOY
obHti Nihil nimis; tu'que iamdudum adagiorum satur ad reliqua non ahter quam ad eramben recoctam sis nauseaturus. Vale igitur generosissime adolescens, cum te digna coniuge, et hoc operis futuri 26. degustamentum equi bonique consulito : de quo si non pessime sperabis, iis ipsis que vides accuratius elimatis non pauca adiiciemus. Deinde alterum librum addemus, nostro quidem Marte conscriptum Hui tantum adagiorum, inquis? Non erunt adagia, s^d adagiis simillima; que scio te his multo magis delectabunt. Vale. Parrhysiis. 270
127. Fkom Faustus Andrelinus. Adagia (1500) Tit. V". p^^^
15 June 1500. [The date is unquestionable. I place this after Ep. 126, because althou!?!. it acually stands fir.t in the hook, it seems to be a letter of thanTsfrr'an • ad/ance
fnTrod.] '" " " '"*^ P'"'^"'^*^ """' ^°'"» '" *he Vess. Cf. Ep ÌJ
FAYSTVS ANDRELINVS POETA REGIVS HERASMO STO S. Legi ego non sine maxima voluptate que ad me misisti adagia dulcissime Herasme. Ea sunt mea quidem sententia que vel inimicò mdice proban possint ; adeo vtile dolci commiscent, vt omnia certe suffragantium puncta promereantur. Tam iucundas tamque frugi- feras lucubrationes vt in publicum proferas non hortor modo , vexnim etiam familiari quodam iure precipio, ne scilicet videari^ ^ omnmo vel sudorem tuum vel expectatam iam diu editionem aspernari. Neque timendi sunt hi qui aliena scripta subsannare soieant. Non debent nasutum quempiani rhinocerota formidare qum non paruam sint et oblectationem et vtilitatem allatura. Vale io et Augustinum Caminadum, animae plusquam dimidium mee salutes, Parisiis. M. cocce, xv. lunii. '
138. To James Batt. Fan-ago p. 263. p^^^
F. p. 382: HN: Lond. (ix. 14): LB. (81). <july ,5;^^
patun"VedXns*'lven'rf'th"" ^"^ T-^' f "^"'^'^ '' "^'^^ '"^^ --l'^dmg
Lt thisPor^;.on";sTo\V:7atra;irnTd'abo;r
ofayouth named John to England with some copies of the LaU .f wb 1^
ssifr ^riTa^s iri^ r" '-'^ '''-'''" -^^^^'^-"^^
. . . QvoD Dominae mitteremus erat nihil. eaque gratia iuuenem hunc m Britanniam extrusimus. si quid forte queam a Comite abra-
270. Vale add. 0.
128. I. iuuenem] Cf. Epp. 129. 130, 133. 139. 146.
AI.LEN
298 LETTERS OF ERASMUS [150°
dere ; sed nihil bene mihi animus ominatur. Video impudentius esse consilium et a meis moribus vehementer abhorrens, veruni maximum 5 telum necessitas omnia cogit experiri. Quod si ille mittet pauxillum, tu interea cura vel a Domina vel aliunde auellere nonnihil, vt triginta conficiamus aureos. Non temere, mi Batte, haec tantopere molior. Intelligo periculosum esse corjìori meo diutius in bis regionibus commorari, ne si (juid (quod Deus auertat omen) acciderit, ego vna
IO cum omnibus meis literulis periero ; quod si profertur Doctoris insigne, vereor ne animus me defìciat priusquam vita.
Quare te obtestor atque adiuro, mi Batte, vt si quid igniculi veteris in nos amoris superest, toto animo de nostra salute cogites. Tu vt es animo suaui et lento, beasse nos tibi fortasse videris ; at
15 ego, nisi prospectum erit, mihi sic videor perisse vt aeque nunquam antehac, quando N. largitur nihil. Domina in diem promittit, Antistes etiam auersatur, Abbas iubet bene sperare. At interea qui det nemo exoritur praeter vnum N., quem ego iam miserum ita exhausi vt non sit quod praeterea largiatur ; et a quaestu, in
20 quo vno, vt dixi, spes erat, jjestis depellit. Multa mihi interea animo obuersantur. Quo fugiam nudus ? Quid si morbus accidat ? Esto nihil istiusmodi eueniat, quid in literis poterò sine librorum copia? Quae mihi licebit optare, si Parisios reliquero ? Denique quid erunt citra autoritatem literae? anvteiusmodi portenta, quale apud diuum
2j Audomarum vidimus, me rideant atque oratorem vocent ?
Haec scribo, non vt te querelis meis exanimem, sed vt dormi- tantem excitem ; vt quod iamdiu frustra molimur, aliquando tandem efficiamus, redeamusque tandem ad felicissimum illum conuictum nostrum. Bene vale, mi lacobe.
30 Per tabellionem qui sarcinulam attulit rescripsi. Si literae, quas istic ad Monioium scripseram, adhuc penes te sunt, vt huic tradas adolescenti rogo. Salutem die quibus oportet. De iuuenis huius fide nihil dubitabis, si quid forte committendum erit. Augustinus opus Adagiorum palam enarrai, auditorio quidem frequentissimo ; pulchre
35 adhuc principia habent. Si putabis te apud diuum Audomarum aliquot codices posse diuendere, eos e sarcina exime. Rursum vale. Lutetiae. [Anno m.cccc.xcix].
16. X] Lord Mountjoy, who is the Antony of Bergen, the bishop's only one of Erasmus' regular patrons brother, whom Erasmus had doubtless at this time whose name is not men- met when visiting Tournehem ; see tioned bere. Cf. Ep. 135. 61, where Ep. 143. He was at this time away in his name through inadvert*nce esca ped Brabant. Ep. 130. 51. suppression in E. 30. sarcinulam] Cf. Epp. 123, 4.
17. Antistes] of Cambray. Cf. Ep. 49. literae] Cf. Ep. 120 introd. Abbas] The first mention of 34. enarrat] Cf. Ep. 70. 32 n.
129. To James Batt.
Farrago p. 282. p^^^
F. p. 396 : HN : Lond. ir. 31 : LB. 36. <Sept. init. 'i 500.)
[In the summer of 1500 un outbreak of plague in Paris drove Erasmus to th,- University of Orleans Thisvisit must be 'placed in 1500, since !t t^s sTequlnt to the pubhcation of the Adagia 'Epp. 126, 7) but prfor to Ep. 145 ?or eTi^ 13 plainly contemporaiy with Epp. ,44 and 149 ^cf. Ep. 146. J ; Ep! 40 follows
Sh Ep ir^'if wh.'f f"'' = "";! ^'- ''^r -"temporary, becaus^e ofDismTs rLx. ■ ^,' J^ ^"'^' Erasmus has lecently returned from Orleans
This letter may be placed at the beginnin- of September ; for Erasmus Ifft
CeTi^Ì Jo^fi^^Th -'^^ ''''^/ '•"'^* time,perhaps a fortnight, with Augustine
fw^'dPv. f ;, % ^'''^'""'^ ^'■°'" P""* *** ^'■'''""s «^^"Id be accomplished in two days ; cf. Aleaiider's .fournal, ed. Omont, p 18
This letter appears to have been taken by the courier Adrian ; of. Ep. 130. 99.]
ERASMVS ROTERODAMVS BATTO SVO S. D. Qvo die ha.s scribebam literas, Aureliacum eramus profecturi. Nunquani abest aliqui.s malus genius qui nostra studia interturbet. Ad te quidem magis inclinabat animus, tum quod isthic patriae futurus eram vicinior, tum quod occasio videbatur oblata qua tua studia nonnihii possem aut adiuuare aut certe excitare. Verum ex ^ aduerso in mentem veniebant multa, vix isthic patere locum idoneum • ' nameum quem apud Petrum ostendebas, probo quidem, caeterum est ea in re scrupulus quem seis ; non quod meae vel continentiae vel famae metuam, sed ne quid inde ad Petrum amicum suspiciosi rumons redeat. Odit enim (vt scis) vulgus, maximeque aulicorum, .0 literarum professores, et libentissime de nobis eiusmodi loquitur cuiusmodi ipsi factitant. Tum fore reputabam fortassis qui mira- rentur me totiens isthuc recurrere. Postremo occurrebat et frigus tuum : propterea quod meminissem te, vt istuc confugerem, frigidius ac pene timide monuisse. Et haud scio an etiam delectent iam te , s Uterae; quandoquidem in nouum amoris genus incidisti, in quo blandimenta desyderium foueant. nec copia tamen vt in caeterLs fastidium adducat.
Scis <iuid dicam. Iam non adeo me clam est quod in Guilhelmum factus es propensior, totoque animo de ilio ornando cogitas ; id quod .0 adeo non inuideo vt etiam debere me hoc nomine tibi fatear. Verum me cuius salutis fundamenta ieceiis, nunc destituere, quid aliud est quam filios velie gignere et susceptos exponere? Domina Guil- helmum magnifico viatico instruxit, me vacuum remi.sit, cum ille in patnam rediret, ego a patria recederem ; ille ad compotationes .. properaret, ego ad libros. Respondebis Dominam sat esse beatam quae vtrisque benefaeiat. Sed tu non ignoras aulicorum ingenia, scis muliebnum mentium auras praesertim : sed taceo. Vtcunque est. 5_aiH . . . aut i?: vel . , . vel F. 15. te om. X.
7- Petrum] Cf. Epp. 80. 131, 123. 27 and 138. X 2
300 LETTERS OF ERASMUS [15°°
si ego promissis fraudor, gaudeo si in Guilhelmum meum trans-
30 feruntur. Quod si falso haec suspicor, quod quidem peruelim, et tu Battus es qui soles, fac vt Domina quae promisit confirmet, praeterea sacerdotium largiatur : id tibi donatum puta, non mihi. Sic enim fuerit inuenta ratio qua sacerdotium possideas non sacerdos. Haec quam ob rem tantopere cupiam, dicam. Gestio quamprimuin Franciam
35 relinijuere. Gestio apud meos viuere. Id video fore et ad famam vtilius et ad valetudinem tuendam conducibilius. Nunc enim nostrates qui istic sunt, credunt me libertatis gratia libenter abesse ; qui hic sunt, suspicantur me a meis non desyderari et tanquam eiectum hic viuere. Postremo si nulla sit alia, haec est causa grauissima, vt te,
43 vt Guilhelmum meum saepicule videam.
De libro excuso sic habeto, hic iam diuendi non posse, propterea <luod ab interpretatione destitit Augustinus, et passim ob pestilentiam fugitur ; et tamen nisi quamprimum diuenditur, non inuenero operi meo De literis, quod nunc prae manibus habeo. formulatorem. Quare
45 facito hac in re, mi Batte, omni conatu, omnibus neruis, omni in- genio annitare. Scripsi domino Praeposito paulo accuratius misique codicem Adagiorum meorum, misi et Odas Guilhelmi, misi et nugas meas olim excusas De casa natalicia. ludocum vbi redisse sensero, tum et illi scribam et Abbati. Repperi enim argumentum vtrique
5° idoneum.
Misimus in Angliam iuuenem cum libris aliquot distrahendis ; eum miramur nondum ad te peruenisse, tum cum isthinc Medicus discederet. Is vbi ex Anglia redierit, quoniam certissimus est et nos haud dubie Aureliacum consequetur, per eum diligenter omni de
55 re ac spe nostra perscribas. Ego vt quicque in libris absoluero. statim ad te transmittam, vt si quis me casus interceperit, tu ingenii nostri monumenta emori non sinas. Doctoris titulum accipiam, si quid aut Monioius mittit aut Domina : sin minus, spem eius honoris abiiciam, et qiiacuiKiue etiani conditione redibo ad vos. Iam pridem
60 sum Franciae satur. Bene vale, optime Batte. Nos \t quimus valemus, non vt volumus. Salutem tibi optat Augustinus meus.
Misi ad te Carmen in Delium, sed extemporale, neque lectu dignum nisi forte semel et cursiui. Puta hoc de vnedonum esse genere,
30. Quod si £: Sin ir. 46. annitave F C<ynig.: annitere EH. 61. Salut€m . . . meus 0»!. F.
41. libro] The Adagia. Ep. 126. haps Judocus Beyssell, who was at
42. interpretatione] Cf. Ep. 70. 3211. St. Omer in 1500: see a letter from 44. De hteris] Probably the De Copia. him in the Bibl. Maz.irine (MS. 1565),
Cf.Epp. 95. 35, 145. 155, and26ointrod. in which the copyist (xvi^ has
46. Praeposito] Nicholas of Bur- cmitted the name of the month, but gundy. Cf. Ep. 144. aives the day. See Trith.'-^.
47. nugas] Ep. 47. ^g Abbati] Cf. Ep. 130. 48
48. ludocum] Cf. Ep. 135. 133. Per- 62. Delium] Cf. Ep, 95. 21.
*5oo] TO JASrES BATT 301
semel aedisse plus fuerifc satis. Adolpho tuo Adagiorum codicem vnum niisi ; eum si videro literis delectari, posthac propria quaedam 6-^ dicabo. Verum Graece te seire, mi Batte, percupio, tana quod sine his literas Latinas mancas esse video, tum vt conuictus noster sit iucundior, si omnino iisdem stiidiis delectabimur. Adolpho quoque tuo prima elementa monstra. Mitte, inquies. Veneiint hic, et quidem paulo. Sed respondeo breuiter, mihi ne semiobolum «luidem 70 esse. Caetera tute diuinabis quam ego seruitutem seruiam, et animum meum non ignoras, quam sit seruitutis inipatiens. Verum ego exitum omnium rerum barimi cuiusmodi sit futurus expecto, bene tamen confido. Porro cui nos filiae causa studebamus, absoliitum esse gaudeo. Vale iterum atque iterum, imo semel vale, Batte suauissime, 7.^ et bene vale. Luteciae. [m.cccc.xcviii.]
130. To James Batt.
Fan-ago p. 277. (Orleans.)
F. p. 393: HN: Loiid. ix. 28: LB. 60. (September 1500.)
i_ThÌ8 letter must be of the sanie date as Ep. 129, from the identity of -.ubjects dealt with-the preference of William Herman, the heretic, the letter to the Abbot, tli.- sending of -John to England. The place, St. Omer ussigned by the editors of the Opjis EpistoUirum may therefore be corrected to Orleans, where Erasmus was evidently stili livin^ with Augustine.
Erasmus appears to have written four times to Batt in dose succession. First the ' morose ' letter, of which Batt evidently complained in his reply ; then, Epp. 128, 9, both written before the arrivai of Batt's reply ; and finallv Ep 190' The first three were written from Paris.] - i o •
ERASMVS BATTO STO S. D. EPISTOLA FAJIILIARITEK lOCOSA ET IR0XII3 PLENA. Video literas meas stomachum tibi fecisse, quas tu morosius scriptas ais, ego iocosius piito, aut si quid erat aloes, id non in te sed apud te iustissimus animi dolor effudit : etiamsi peccatum agnosco, neque id simplex, quippe cui neque mea conditi© perdi- tissima neque tua felicitas in mentem venerit. Neque enim conuenit 5 hominem afflictissimum facetum videri velie, sed supplicem, dicacem et petulantem multo minus, maxime apud eum quem fortuna secundis ventis rapiat, cuique sis aliquot nominibus obaeratus. Tum id proprie quodammodo aulicum esse scio, vt ab iis quos abiecit hera fortuna quosque beneficiolo quopiam seruos fecerunt, non modo contumeliam io nullam pati queant, verum vis etiam supplicem vocem ac timidam terre, gi-atiam vitro expetentes vbi miseros ipsi plagis occideiint. Verum quod in magnis morbis solet euenire, vt homines sui sensum 76. Luteciae. m.cccc.xcviii a.dd. H. tit. et ironiis plena add. F.
74. cui nós filiae] There is no due given the incident seems to have beguii to this person, beyond that given in during a visit of Erasmus to Tourne- Ep. 130- 59 seq- From the details there hem.
302 LETTEES OF ERASMUS [15°°
amittant, id accidit mihi in acerbissima animi molestia, vt cum essem
15 afflictissimus, miserum tamen esse me non meminerim. Et credebam apud Battum Erasmo omnia impune licere. Nam amaui te hactenus tantum (cur enim non fatear ?), non timui, nec ignoras ardentissimum amorem cum metu non cohaerere. Verum euexit me paulo longius amor vere caecus, et peccatum video : neque poenam deprecor
20 atrocem, nisi vitium mutaro. Postime ita Battum meum amabo vt amicum, vt bene meritum, vt eruditum. Ita reuerebor vt prae- ceptorem, vt regem meum, cui in manu sit me vel perdere vel beare. Vel fustigar! non recuso, si jiosthac verbum vllum meis in literis (leprehenderis, non dicam i:)rocax aut licentiosum, sed omnino non
25 blandum, non supplex, non quod seinium non dedeceat, qui modo crucem metuat. Quin insuper habeo gratiam, mi patrone, quod me milai in memoriam redegeris fortunaeque admonuei-is.
Nunc ad humanissimam tuam epistolam ordine respondebo, quae te oro vt placidus propiciusque audire ne graueris. Primum morem
30 illuni meum morose scribendi prorsus abiiciam. Et si parum putas poenituisse erroris, nullum ego supplicium deprecor, modo me in gratiam recipìas ; non eam qua fuimus olim, non sum tam impudens vt id rogare audeam ; maximum fuerit. si vel extrema parte haerebi- mus. Quod Praepositus ex animo mihi bene cupit, meritum quidem
.^? meum nullum agnosco. Tuum erga me studium quo tanto me viro commendasti, adoro exosculorque. Quod apud Dominam nostro nomine gnauum fidumque patronum te fore poUiceris, quid ego tibi vicissim, ornatissime Batte, prò ista tua in me pietate poUicear? Quid aliud quam meipsum? At iam olim sum in tuis mancipiis.
40 Quod autem Guilliehai epistolam ad me misisti, vLsus es mihi mandare vt quam primum arborem suspendio deligam. Actum de me iamdudum intelligo, siquidem ille successit. Sed quid ego malum meum tam impotenter fero, quod mea mihi stulticia accer- siuerim ipse ? Iam me etiam si in crucem sustuleris feram. quanquam
45 id quoque leuius duco quam Guilhelmum mihi prelatum conspicere. Hoc vnum te supplex et per tuam felicitatem et per deos milii iratos oro. si tilji decretum est me perdere, ne longo differas cruciatu.
Quod Abbati non scripsi, quaeso ne ignauiam meam in causa fuisse putes. Neque enim argumentum vllum excogitare quiui, et
50 tarditatem meam non ignoras, damnandam quidem, sed quid facias asino ? Tum ita cogitabam. illuni in Brabantia diutius abfuturum.
25. modo F Corrig. : non E. 29. ne F : non E.
51. Brabantia] The Abbofs journey In answerinf; Ep. 129 Batt seems to
to Brabant was probably connected bave announced that his return was ex
wjth his recent appointment as Coun- pected at once. But it wa-s apparentlv
cillortoPhihp of Austria; seep. 334. delayed tiU December, since when
ì°°] TO JAMES BATT
303
D. Antonio scripsimus, ne nos omnino in officio cessare putes. Ne nunc quidam occurrebat argumentum quale oportebat. Scio enim perniciosum esse scribere quibus curiositatis est plurimum, doctrinae non perinde multum. Sed vrgebant me obiurgationum tuarum 55 stimali, scripsique illi, si non vt volui, certe vt potui. Malui enim illum male scribendo offendere quam non scribendo te iratum habere.
Quod elapsus est quem hereticum faciebant, primum filiae gratulor, cuius piissimae lachrymae mentem meam excruciabant ; deinde tibi 60 quod non irrita vota filiae nomine susceperis ; postremo viro etiam ipsi, si quidem mentem mutauit. Quanto magis eo supplicio dignus scelestus ille suffraganeus Praedicator, quo nihil contaminatius, nihil aiiarius, nihil arrogantius ! In huius etiam odium diligentius homini sum patrocinatus apud Abbatem. 6-
Quod Terentios aliquot emi iubes vna cum Guilielmanis Odis, faciam vt frugi me mancipium dixeris. Sed ignosces quod ipse non Parisios emendi gratia recurrerim ; cupiebam quidem. sed ingens pluuia repente coorta impediebat. Et est iter, simulatque conimaduit. vix etiam caballis superabile. Tum tabellarius sibi stanneum abs te nummurii 70 datum affirmabat, eumque se domi reliquisse. Mihi neque erat aliquid quod darem neque erat a quo mutuum peterem, et meipsum in ignota vrbe oppignerare non quiui. Experiar tamen. si quis me deus seruatum velit, vt quae petis possim mittere.
Quod me in arcem inuitas, si pestis hinc nos exigat, vitae spem 75 reddidisti. Batte clementissime. Cur ego hic non genibus aduoluar tuis, non pedes pronus exosculer ? Seruatiun me vis. video, non vis inedia perire. Quod enim supplicium aut acerbius aut turpius ? Mi
52. D. om. H. 60. piissimae £: piae H. 63. Praedicator i; : Domi-
nicanus M.
Epp. 137 init. and 138. 146. 7 were St. Baiin. ii. 73 j to bave consecrated
ivntten Erasmus h;id stili no news of the new Dominican church at St. Omer
it. On hearing of it he wrote at once in Oct. 1507 ; but see Derbeims, Bist.
to the Abbot and added a postscript civik de la Ville de St. Omer, p. 587. His
to Ep. 137. epitaph. from this church, is printed
52. D. Antonio] of Luxemburg. Cf. by Bled, No. 223 in Épigraphie ancienne
•^P- I37. de la viUe de St. Omer ; in Mém. de la
59. hereticum] Cf. Ep. 129. 74. Société des Antigxiaires de la Morinie,
63. Praedicator] John le Vasseur or voi. 23. No. 224 gives an inscription
Vassoris (f 18 .Jan. 150I), a Dominican from the same church, which testifies
-vvho was for long Prior of their convent to his numerous gifts to the convent.
atSt. Omer. He was a Dr. of Theology In Lond. xv. 14, LB. 435 ErasmuB
at Paris, Fidei Inquisitor, and Ep. of represents him as the author of a
Gibel inpartibus, also Suffragan to the conspiracj- against John Vitrai-ius. In
BishopofTerouenne, in which capacity his edition of that letter, ne Lires 0/
he consecrated Antony of Bergen's Jehan Vitrier and John Colei, Mr. Lupton
rivai for the Abbacy (see p. 334)— a has wrongly identified the suffragan
circumstance which account» in part with Le Vasseur's successor, Widebien.
for Erasmus" hostility towards him. GC. x. 1569 gives a wrong date for his
He is said by De Laplane {Les Abbés de death.
304
LETTERS OF ERASMUS
[1500
patrone, iam nos hic pestis premit, iam in istam beatam arcem gestio 80 aduolare, ita vt non in coelum aeque. Verum ignosces timori meo, metuo adhuc nescio quid ne nondum ira ista tua in me defiagrai-it ; id vbi certum sensero. tum demum aram ego hanc relinquam. Interim sine me pudoris causa aliquandiu abesse ; deinde adhibitis precatoribus rediero. 85 Quod Gulielmi tui Carmen tantopere scribis ijlacuisse, rursus ego me concidisse intelligo ; nec habeo quem inferum aut superum implorem, praeter te vnum qui mihi cuiusuis numinis es loco. Camynadus maximas tibi gratias agit quod in ornatissima tua epistola sui mentionem dignatus sis facere ; is statini atque edictum 90 accepit tuum, vniuersam euerrit supellectilem, quaerens quod tibi mitteret. Is, mihi crede, nihil habet quod idem tibi non sit, praeter sermones quosdam quotidianos, quibus in congressibus et conuiuiis vtimur. Eos si tibi mitti imperas, mittentur, vbi erunt tum emen- dati tum aucti. De Epistolis scribendis opus ad limam vocabo. et
89. statim E : simul F.
92. sermones] A little book of forms for polite convei-sation entitled Fatnilia- riuni Colloquiorum Formulai. This was first published in Nov. 1518 (cf. Ep. 56; by Beatus Rhenanus, who in bis preface fBRE. 8oj describes Erasmus as writing it at Paris 'abbine annos xx aut amplius in Aiigustini Caminadi ni fallor gratiam, qui Selandos quosdam pueros docebat'; but as Christian, Augustine, and Erasmus are the prin- cipal characters, Selandos is evidently an error. The version published by Beatus Rhenanus had been purchased from a certain Lambert Hollonius of Liège, who had acquired it from Augustine ; and the publication was carried out entirely without Erasmus' knowledge. As soon as he heard of it, he was indignant ; but being unable to recali the volume he decided to republish it with Mart«ns at Louvain, where he then was, inserting a preface of his own dated i Jan. 1519. In this he describes the book published by Beatus Rhenanus as a compilation by Augustine from the various composi- tions made by Erasmus in Paris, the Colloquiorum Formulae. the Parapkrase on Valla (p. 108), the Copia (Ep. 260), the Deconscri1ì(ndisepistolisCEp.-]ij,t\ìQAnH- barbari (p. 121), and his private letters ; with additions of his own, much of which was in barbarous Latin ; and even the names of the charactenj, he declares, were inserted by Augustine.
These assei-tions are borne out by the volume published hy Beatus Rhenanus, which contains extracts from Ep. 64, a Breuis de Copia Praeceptio, (including a passage from one of Cornei ius Gerard's letters (of e. Apr. 1499); cf. Molhuysen, p. 31, 11 9- 12) and a lettor De ratione studii (Ep. 56 ; cf. Ep. 66). The book must bave been composed first by Erasmus in 1497, and subsequently revised by him at this time and perhaps later. The incident of More's arrivai in Paris on his way to Germany probably indi- cates an actual occurrence ; and was evidently added after Erasmus' first visit to England. For othor indica- tions of this work see Epp. 124. 59. and 163. 12.
The Colloquiorum Fonnulae went through numerous editions (see BEr=) in which considerable variations occur ; passages being frequently inserted and removed(cf p. 341), perhaps not always with Erasmus' authoritv. Besides those mentioned in Ep. 56 introd., there is one which Erasmus revised at Basle for dedication to the young Erasmius Froben (Basle, Froben, March 1522). They were not amplified into the CoUoquiorum Opus, the CoUoquies as they are now understood, until 1524,
94- De Epistolis] Cf. Ep. 71. Some notes, which Erasmus required for this work. were in Batt's hands, Ep. 138. 119 ; but the first draft was stili with Augustine, Ep. 131.
i50o] TO JAMES BATT 305
id quoque, si iubebis, mittam. Praeterea si qua iubebis, parati 95 operiemur.
Hactenus ad tuam epistolam, nunc extra epistolam pauca. Emise- ramus iuuenem libris oneratum ; is antequam ad te peruenisset. tuam epistolam iam scriptam fuisse cornicio. Scripsi deinde per Adrianum, sed o me miserum qui scripserim. Scripsi enim (quod poenitet pu- 100 detque) morosius; nondum tuam epistolam accejjeram. Sed ignosce, obsecro, ita te semper in ista aula beatum ac diuitem viuere con- tingat. Bene vale ; nos hic, vt digni sumus, esuriemus satis.
Dedi tabellario tres duodenarios. vix ab Augustine exoratos non sino pudore, et indicaui vbi libros possit emere. Scripsi Abbati: 105 nihil erit epistola, nisi te pronunciante ; quare fac adsis.
Vale, mi charissime suauissimeque Batte. Quod istuc nos vocas, non recuso. Nam ceitum est. si hic quoque pestis exoriatur, ad te potissimum confugere. [Audomari. m.cccc.xcix.]
131. T(J AUGU.STIXF. VlXCEXT.
Fan-a^o p. 84. (Orleans.)
F. p. 246 : HN : Lond. iv. 23 : LB. 87. (September 1500.)
[At Orleans Erasmus at first arranged to lodge with Augustine, who had ako two pupils under his care. Not long after their arrivai one of the boys fell ili (Ep. 133). and Erasmus fearing the plague betook himself to the house of James Voecht, with whom he stayed for the remaining three months of his visit (Epp. 137 and 147). This letter is probably soon after the migration, as Erasmus is stili on good terms with Augustine (ef. Ep. 133) and because of the intention to revise the De Conscrib. Epist. (cf. Ep. 130. 94).
Aug. Vincentius Caminadus (perhaps of Kamin in Mecklenburg-Schwerin), a man of letters who supported himself by taking pupils (Ep. 54) and by other literary work (cf. Ep. 70. 32 n.). He had some connexion with Lubeck, which he visited frequently. From time to time Erasmus received support from him, and in return gave him instruction fEp. 136. 39 and 45), and wrote treatises which Augustine seems to have regarded as payment. The detention of these by Augustine led to frequent quarrels between them. Augustine published an edition of Vergil ';Paris, Jo. Philippi, 19 Feb. 1498) and corrected the Adagia of 1500 and 1505 for Philippi's press. In 1502 he went to Orleans to study law (Ep. 172). In 1510 he was secretary to the town of Middelburg and their ambassador to Scotland (Brewer, i. 1412 and 1414).]
ERASMVS AVGVSTIXO S. D. Itane vt medico tuo (nescio cui) gratificeris, me vnico taedii mei solatio spolias? nam munere quidem, non audeo dicere. Ego quidem ita huius autoris ardeo amore, vt cum intelligere nequeam, aspectu
96. H: operimur i'. 104. Dedi . . 109 confugere om. F. 109. Audomari.
M.cccc.xcrx add. E.
130. 99. Scripsi deinde per Adria- 3. huius autoris] Erasmus had num] Probably Ep. 129. borrowed from Augustine a copy of
105. Scripsi Abbati] For the success Homer, which the latter now asked
of this letter see Epp. 137. 75, and him to return, in order that it might
J43- 54- be lent to the physician, who had
131. r. medico tuo] Probably Peter attended the sick boy. Cf. Ep. 132. d'Angleberme ; see Ep. 140. cum intelligere nequeam] An
306 LETTERS OF ERASMUS [15°°
tamen ipso recreer ac pascar. Caeteinim vehementer iniquum ratus 5 tibi vlla in re vel parum aequa aduersari, praesei'tim ìq rebus afiflictis, Homeri pai-tem ad te mitto, vt et medici istius improbitati satisfiat, et ne ego omni solatio destituar. Nam ita quidem cum M. lacobo viuimus vt soli viuamus. Itaque miser expecto donec in pristinam consuetudinem redeamus. Id quidem propediem futurum video,
10 quandoquidem audio adolescentulum vehementer recreatum. In- terim te oro vt vel literis mutuis mutuam quandam consuetudinem imaginemui-.
Non possum te exorare vt Epistolarum opus mihi mittas, cum tan- topere mea intersit et tua nonnihil. Quod ad lacobum pertinet, ego
15 me tibi quouis periculo obligabo, me illi ne literam quidem com- munem facturum. Ita assuefeci hominem, vt quid agam ne respiciat quidem. Salue. vale, charissime Augustine, nostrum communem fortunam sustine animo quo soles.
Salutat te tuus lacobus, et hoc nomine meus quoque, quia tuus.
20 Epistolarum opus expecto, si non totum, at certe codicem vnum aut alterum, vt auspicari saltem liceat ; et hoc opus interim videtur a me absolui posse: nam reliqua sine sunima librorum copia qui perfici possint, non video. Cura vt valeas, optime Augustine, [m.cccc.xcix.]
13:2. To A Physician for a friend.
Farrago p. 100. (Orleans.)
F. p. 258: HN: Lond. v. 8 : LB. App. 464. (September 1500.)
[Evidently iibout tlie Homer lent to the physician (? d'Angleberme) in Ep. 131. The trieiid, who was tanquam ah Orco reuocalus. is probablv the pupil of Augustine, whose illness is mentioned in Ep. 133. 23 seq. ; perhaps Nicholas Ben.rott, who was a collector of bouks (see Ep. 158 . It seems likely. therefore, tliat the Homer, perhaps the Fiorentine edition of 1488 in two volumes, belonged to this pupil who wlien he recovertd sent the whole, not the part mentioned in Ep 131 6 and asked Eraamus to write him a letter to accompany it, cf. Ep. 61.]
EE.^SMI EPISTOLA l'RO AMICO QVODAM SCRIPTA AD MEDICVM. Ex re demum ipsa intelligo, vir eruditissime, grato animo nuUum incommodum accidere posse acerbius quam si iis quibus immensam gratiam debeat, ne mediocrem quidem referendi suppetat facultas ; id quod mihi in te prorsus euenit : cuius ego cum diuina merita .^ animo recolo,— recolo autem assidue, dispicioque anxius si qua forte possim tantam tuam in nos humanitatem reponere, si non ex aequo,
T.n.om.U. 13- tantopere J- Co,n;/. : tanti E. is. me tibi adrf if
23. M.ccccxcix add. H. ^ " ■"•
It is mteresting to note that Pyrrhus six 746 oruanms,
fó^^Hv^™^ ^^P- ^^° '"^'f -^ '■^^^'■' 7. m! lacobo] James Voecht. Cf.
to Odyssea, quam preceptor meus Ep. 152.
i50o] TO A PHYSICIAN FOR A FEIEND 307
id quod sperandum mihi non est, at aliqua saltem ex parte — toties fatis meis irascor maleque precor, «^uae me hac conditione nasci voluerint, vt summam tui similium humanitatem experiii necesse haberem, remetiri vero quod accepissem ne minima quidem ex parte io possem. Qua quidem vna in re fortunae iniquitatem mihi grauem sentio, ingensque intimo pectori oboritur aestus. cum et ardet animus referre beneficium, simulque occurrit et quam sit exiguum quod nostra possit tenuitas, et quam immensum quod tua poscit humanitas. Quis enim vnquam vel opulentissimus medico gratiam parem rettulit? 15 Vt Deo, ita nec medico talio rependi potest. A Deo vitam accepi- mus, a medico tanquam recipimus ; a summo ilio rerum satore viuendi munus accepimus, id medici cura tum seruatur ne pereat, tum restituitur alioqui periturum. Quare equidem virum medicum non vuum prò multis numerarim, vt scripsit Homerus, sed prò 20 terrestri quodam numine inter mortales habeudum censuerim.
At quantum reliquis mortalibus antecellit medicus, tantum ego te medicorum vulgus antecedere puto : vt tibi non modo vt medico debeam, sed vt medico in arte principi, fide rara et pene incredibili, cura et sollicitudine plusquam paterna, humanitate admirabili : quae 25 omnia vno in medico reiJerire fortasse non minus sit rarum quam phenix ille poetarum, qui iam in raritatis adagium cessit. In te autem vno non solum haec omnia, verumetiam summa. Quid enim te vno vel in coniectando sollertius, vel in iudicando acrius certiusque, vel in pronunciando modestius ? quibus rebus non modo omnes nostri 30 temporis medicos longe praecurris, verumetiam ipsis artis autoribus, et tanquam diis. vt veteres loquebantur, iure optimo debeas aequari. Tum Deum immortalem, qua fide ! quae quidem si arti detracta sit, pericolosa quaedam res sit medicus : qua spectatissima id es coiase- quutus, vt certatim magnatum quisque tibi capitis sui salutem non 35 vt medico, sed vt parenti committat. Tum quam exacta vel miim- tissimis in rebus diligentia, quanta patientia laborum miuimeque morosa, vt ista in re nulli vel amantissimae materculae cedas ! Ad de iam humanitatem singularem, qua iure tibi contigit vt nemo te non admiretur, nec admiretur solum, sed etiam amet : nani arte quidem 40 doctis es miraculo, fide magnatibus places, diligentia curaque labo- rantibus, humanitate miraque morum suauitate vniuersis. His rebus omnibus, in summo meo periculo hominisque pene ignoti rebus pro- pemodum desperatis, certe afflictissimis, ita es vsus vt ne in fratrem quidem potueris officiosius, vt tua piane sim arte tanquam ab Orco 45 reuocatus.
Itaque quid debeam video, quanquam ne id quidem satis animo consequor, nedum verbis. Verum vbi de referendo, vt par est, in- 20. Homerus] Iliaci g. ii6, 7.
308
LETTEES OF ERASMUS [1500
cipio cogitare, tum vero ratio accepti atque expensi neutiquam con- 50 uemt. An de mea fortunula remetiar ? quae perquam tenuis est planeque poetica, id est maligna ac pene nulla, cura praestantius sit id quod in nos contulisti quam vt vel Croesus ipse, si vniuersas opes exhauriat suas, par esse ]iossit ; aut mihi si fontes auri, ^^; poetae fabulantur, domi sint, aut Tagus aliquis Pactolusue aureas arenas 55 voluens. Phalaris et tyraunus et opulentissimus cum Polycleto medico amplissima munera planeque regalia misisset, purgat tamen muneris exilitatem, imparem se eius beneficiis fassus. Ego vero SIC vt res habet sentio, vt ne si me totum quidem quantus sum pignori opposuero, aut etiam capitis auctionem fecero, possim vlla 60 ex parte soluendo esse. Verum scio te tam hac gratia non egere quam ego referre non possum ; sed interdum bene egisse gratias, vt alt Seneca, retulisse est; siquidem Aeschynes grata modestaque oratione Socratem sibi deuinctiorem reddidit quam Alcibiadis animo libéralissimo pares diuitiae. At hic quoque quam sim impar agnosco ; 65 propterea quod tanta sunt tua in me merita, vt quantamuis etiam dicendi copiam suiJerent, neque quisquam tam magnifìce dicere possit quod non ad tuam humauitatem exile videatur, tum ea est nostra infantia vt ne mediocres quidem materias possit dicendo aequare. Denique ea e&t ingenii tui elegantia, ea iudicii acrimonia, vt ilU nisi 70 perpolitum exactum exquisitumque nihil queat satisfacere.
Quare cum vtroque modo vincar, vt nec referre vllam nec agere pares gratias possim, id quod vnum opis est nostrae facere nunquam desinam : nempe meminero, amabo, gi-atias agam prò viribus, referam hacteuus vt ingi-atus omnino videri non possim ; mittoque hoc ad te 75 non in rationis deductionem, sed animi grati indicium, Homerum (xraecum, quem ego ab homine amicissimo abstuli, vt te mihi eo faciam amiciorem. Bene vale.
133. To Ja.mes Batt.
Fariago p. 280. q^j^^^^
F. p. 395 : HN : Lond. ix. 30 : LB. 76. (September fin. 1500.)
AuSS-'bùfno/wf|- 'il'"' ^'""^'^r '^ "°^°°S«'- ««» S°°d terms with fo Tufor'the tìr^t tS.] '"■ *'" "'"^ '" ^'"''''' ^^'^'^^ *^^* ^ ^ere announced
ERASMVS ROTERODAMVS BATTO SVO.
Salve plurimum. suauissime Batte. Res nostrae sic habent vt
lam vel amantius blandiri vel iocosius stomachari neque libeat
neque liceat. Res meas accipies ; quare te quaeso vt Batticum
53-auri^CorWg. : aurei E. 69. illi om. N. 73. gratias aéd. F.
62. .Seneca] Ben. a. 30. ^ and 35. U Aeschynes] Cf. Sen. Ben. i. 8.
'5oo] TO JAJMES BATT
309
illum animum adhibeas. luuenis Ule quem ad te libris onustum miseramus, intra quatuor hebdomadas reditum poUicitus iam octo 5 hebdomadas desyderatur. Neque ego nescio plura solere iter facien- tibus praeter opinionem obtingere, morbum, latrones. noua negocia. mille denique morarum causas. Verum non temere mibi summus incessit metus. ne quid ista in re magnae subsit fraudis. Principio Augustini ingenium et vetera facinora nosti ; deinde audio iuuenem io apud nos non paucis obaeratura, tum neque sapientem admodum neque certum : ad haec Angustino intimis consUiis coniunctissimum. Ea nunc demum emerserunt ; ita vt fit. post festum, vt aiunt. Equidem saepenumero mecum sum admiratus, quod illud esset tam repentinum in Angustino proluuium, quae subita hominis metamor- 15 phosis, vt qui semper aliena furari consueuerit, nunc sua largiretur. Nam nunc demum paulo plus insumpsit quam a me acceperit. Suborta est nonnunquam animo suspiciuncula me inescari, vt semel captus omnem rem soluam aucupi. Ea suspicio, nisi piane fallor, me nunc neutiquam fallet. Id vt ita esse intelligas, quid acciderit 20 cognosce.
Concessimus pestis metu Aureliam. Ibi statini post dies com- plusculos iuuenum alter, quos alit Augustinus, in morbum incidit, liaud scio an contagiosum. necdum certum scimus. Xihil enim diflìcilius quam loliginem illam suis se tenebris inuoluentem depre- 25 hendere. Verum cum puer iam quatriduum et amplius assidue vomuisset aluoque assidue cita vteretur, veritus ne quid ex iis foeto- ribus valitudinis contraherem, Angustino exposui commodius esse SI quinque aut sex dies aliquo concederem, ipsi locum facerem et naribus meis consulerem ; deinde redir^m. Statim Augustinus velut 30 ansa arrepta inimice id tulit, etiamsi magnopere dissimularet. Ne- gauit sibi esse quod mibi suaderet, facere iussit quod videretur, sibi iieque mentem esse neque consilium. Id eo spectabat quod mibi tum temporis ne obolum quidem esse putaret, et citra pecuniam nihil posse, vt aut manerem inuitus aut in magnum inciderem 3^ malum. Adiunxi me Antuuerpiensi cuidam M. lacobo Tutori, iuris Pontificii professori, iuueni perhumano nostrique cupientissimo, hterarum nostrarum studiosissimo et admiratori et praedicatori ; sed ita adiunxi vt ad Augustinum iuuene recreato redirem. Hic Augu- stinus non modo irasci, sed etiam inuidere buie coepit : planeque 4° partim obticendo, partim aenigmaticis illis suis figuris significare mihi reditum ad se interclusum fore. Id tametsi pridem sensissem, hbebat magis magisque expiscari. Simulabat ille multa, vt est
17. acceperatif. 23. Augustinus H : Au. ^ : Aue. F. -., his F
31. dissimularet Z;: dissimulabat fi-: iddissimulabatA^. ,2 Ffacerèr
42. aenseram H. à ■ r . ucere £.
310 LETTEES OF ERASMUS [1500
homo ; veruni qui multa mentiuntur, non queunt semper sui 45 memores esse. Quid multa ? Deprehendi animum hostis, proditoris, latronis et, vt verbo absoluam omnia, Augustini, veteris inquam illius Augustini quem tibi ex parte descripsi.
Olfacio illum amara, perfida, subdola, denique se digna cogitare ; illudque in primis quod dissimulat maxime, vt iuuenem in Angliam 50 quem misimus, me clam excipiat, pecunias literasue si quas adferat, auferat ; quid tum postea ? deinde eundem alio ableget. Multas scio causas quibus id facillime possit. Mihi verba dabuntur, pro- fugisse iuuenem, nusquam comparere. Interea fiet aliquid. Aut ipse Augustinus aliquo se in fugam coniiciet, aut certe nos aliquo 55 pacto perdet. Mihi crede, Batte, nihil ab eo expecto nisi quod a perfidissimo sicario soleat expectari. At misere vereor ne iam redierit iuuenis ac j^raedam praedo possideat ; captatam certo scio vel hoc argumeuto. Nani ipsi Angustino nuper exciderat multa mentienti, vt solet, se nescio quid de iuuenis aduentu inaudisse, 60 illum iam in itinere esse, uec Parisiis sed alia via rediturum. Id eo sjiectabat ne nos occuiTeremus redeuntemque interciperemus. Ego continuo vrgere cofpi a quibusnam id accepisset. Primum homo nugabatur, alias res interiiciebat ; deinde vbi non desisto sciscitari ac premere, ait se ex quodam accepisse, eumque nominat. 65 Ego protinus ad eum mitto, ecquid de Ioanne audisset. Ait nihil nisi quod ab ipso Angustino instructus videbatur. Expostulo cum Angustino, quid mihi eum nuncii autorem commonstrasset, cui narrasset ipse. Variat homo colorem, mutat sermonem, tandem premente me ait ebrium fuisse qui id dixisset ; nam se quicquid 70 esset illi dixisse.
Huiusmodi technas permultas possem commemorare. Verum hoc habe, mi lacobe, nihil vnquam mihi fuisse exploratius quam Augusti- num. si clam possit, perniciem mihi moliturum, in primis bis pecuniis insidiaturum. Quare si me saluum vis, neque indormisces hac in 75 re neque vili labori aut sumptui parces. Nam si hunc scopulum Iiraeternauigaro, caetera tuta fore confido. Hoc igitur est quod te volo facere, aut si quid habes melius. Si iuuenis nondum rediit ex Anglia, potest fieri vt ille alio littore transmiserit in Galliam, vide- licet a magistro suo admonitus. Quare si libros aut pecunias ex 80 libris collectas penes te habes, cane e nianu emittas ; serua quod habes : sin eum in Selandiam aut alio emisisti, isque nondum rediit, enitere omni cura vt iuuenem ad te reuoces et quicquid habet eripias, maxime quod ad me pertinebit, ne nummulum quidem com-
64. se add. H. 82. habet E : habes N.
47- descripsi] Epp. 80 and 95.
i5oo] TO JAilES BATT
311
miseris. Die te certuni habere me isthiic Inter pauculos dies adfu- tunim. Et si honesto praetextu potes, etiam Angustini res detine ; S5 nondum enim res omnes meas ab ilio recepi. Si iuuenis iam rediit et apud te fuit, tu continuo per certissimos tabellarios transscribe, et quo die a te discesserit, et quid pecuniarum, et quo nomine, et quas literas habuerit. vt Augustine lupo possim negocium exhibere. Adde in epistola eiusmodi stimulos qui possint hominem etiam con- 90 fidentissimum, vt hic est. terrere ; aut Adrianum mitte qui, si vide- bitur, nos salutet et omnia fugitiui iuuenis vestigia odoretur. Hac in re, mi Batte, quicquid in te est doli, quicquid opis. quicjuid diligentiae, id totum effundas oro. Iam si iuuenis ad te ex Anglia. redeat omnibus rebus bona fide peractis, nihilominus omnia quae 95 mea sunt apud te sema, ne plumam quidem credideris, hoc quidem quo dixi praetextu. Tum si iuuenis pridem isthinc discessit et pecuniarum aliquid attulit, nec dubium videbitnr quin Augustinus artem exercuerit suam, tu continuo in Angliam mitte qui rem olfactet, si ratum videbitur oportere. Quicquid autem a iuuene 100 receperis, id per tabellionem diui Audomari mittito, et quidem probe instructum et praemonitum ne ad Augustinum diueiiat ; sed aut ad M. Dismam, Abbatis fratrem, aut ad M. lacobimi Voecht Antuuer- piensem, quicuni vino, aut si causa videbitur, Adrianum mittito. Vale, mi Batte o^^time ac suauissime. Per hune iuueneni qui io.=i praetoris filium huc adduxit. nihil scripsisse demiror, cum tanta esset scribendi causa. Bene vale.
Salutat te M. lacobus, meus familiaris. Libera me quam priniuni hoc metu, si fallor : malo, si recte suspicor.
Aureliae. Anno [ji.cccc xcix.] no
134. To Faustus Axdreltxus.
Farrago p. 109. Orleans.
F. p. 265 : HN: Lond. v. 23: LB. 71. 20 November <i5oo.>
[Plainly in 1500, because of the Adagia.]
ERASilVS FAVSTO POETAE REGIO S. D.
PvER meus tuo iussu tuisque verbis formidolosum me appellauit quod ob nescio ciiius pestilentiolae metum solum verterim. Non
84. isthic F. intra X. 98. videtur H. 100. si . . . oportere
om. B. 103. M. om. H. bis. ad add. H. Voecht om. F. 108. M. om. H.
103. Dismam] A younger brother of 109. malo] I otto to Mr. Nichols the
Antony of Bergen. Cf. Ep. 137. 12 n. punctuation of this senteiice, which
Voechtl This name was removed seems to bave puzzled even t)ie contem-
in later editions, as being unsuitable porary editors. They print ' metu
to a Latin letter. Cf. Ep. 103 introd. si fallor, malo : si recte, suspicor ' • as
The form Tutor fi. 36) occui-s usually ; though Erasmus were expressing a hope
see Ep. 152. t;l,at jjg ^.jjg deceived.
312 LETTEKS OF EEASMUS [15°°
ferendum conuicium, siquidem in militem Eluetium dicafcur : at in hominem poeticum ocii vmbraeque amantem neutiquam haeret. 5 Quanquam huiusmodi in rebus nihil fomiidare equidem non strennui hominis, sed stipitis esse duco. Vbi eo cum hoste res est qui propulsari, qui referiri, qui vinci centra pugnando potest, ibi qui fortis videri cupit, per me licebit. Lernea illa Hydra, extremns durissimusque laborum Herculis, ferro quideni domari non potuit,
IO at Gracco tamen igni confici potuit. Huic malo quid tandem facies, quod nec cerni queat nec vinci? Quaedam melius fugiuntur quam superantur. Vir fortis Aeneas non congressus est cum Syrenibus sed longe a periculoso littore proi'am deflexit. At nihU est, inquies, periculi. At ego interim citra periculum multos interire video.
15 Vulpem imitor Horatianam,
Quia me vestigia terrent Pleraque te aduersum spectantia, panca retrorsum.
In hac ego rerum facie non Aureliam modo, sed etiam ad Gades illas Herculeas, vel ad Orchadum extremarum extremam vsque non
20 dubitarim auolare ; non quod meticulosus sim animoque parum masculo, veruni ne iure metuam ; non ne moriar. cui rei nascimur omnes, veruni ne vitio meo moriar. Si Christus suos nionuit Apo- stolos vt mutatis subinde vrbibus persequutorum gladios effugerent, ego tam capitalem hostem, cum commode queam. non declinabo?
25 Quanquam ad remigrandum iamdudnm tum Musae me horiantur meae, quae quidem hic inter Accursium, Bartolum et Baldum misere frigent, tum acre hoc saeuumque gelu penitus e.xtinguendis huius morbi reliquiis nimisquam opporiunum. Sed faciunt adhr.c scrupuli nescio quid illa ingentis incendii vestigia, fumus. odor,
30 fauillae. et haud scio an etiam igniculi suppositi cineri doloso.
Scio quidem, humanissime Fauste, operam me omnem ludere, qui
3. Eluetium add. F. 19. vel F : & vel E. 28. F: importunum E. 30. F: fauillus E.
3. Eluetium] A large hoàj of Swiss Glosa Ordinaria, an attempi to arrange
mercenanes, famed for their fierce but methodically the commentaries of bis
unruly courage, had recenti}- entered predecessorson the Code, the Institutes.
the service of Louis xii on a ten years' .Tnd the Digest.
agreement. Cf. Creighton, iv. 117, and Bartolum] (1313-1356J of Sasso
liavisse, Uxst.de Frana:, v. pp. 52 and 5. Ferrato in Umbria, Professor of Civil
12. Aeneas] Verg. Aen. 5. 864 seq. Law at Pisa and from 1343 at Perugia,
15. Horatianam] Epp. i. i. 74, 5. author of Commentaries on various
26. hic] Since xiV^ Orleans had portions of the Civil Law, which were
been renowned for the study of Civil widelyprinted in the fìfteenth century.
Law, which had found a home there Baldum] (1327-1400- of theUbaldi
after beingexpelled from Paris early family ; a pupil of Bartolus, and like
Ì°/"!°- ^^f e/rher classical school him Professor of Civil Law at Pisa
had fallen into decay, and was hardly and Perugia as well as elsewhere ; and
yet beginning to revive ; but see p. 330. author of Commentaries which were
Accursium] Frane. Accorso ( 1182- in wide circulation.
1260 , a Fiorentine lawyer, author of 30. suppositi] Hor. Ckirm. 2. i 8
i50oj TO FAUSTUS ANDKELINUS 313
quidem id te orem quod ipse tuapte sponte facere non desinis ; orabo tamen vt Adagia nostra quae nuper abortu eieci, quo maturius distrahantur, tuo testimonio commendes atque exornes ; idque non tam open quidem ipsi quam nostrae necessitudini dones. Neque 35 enim vsqueadeo mihimet assentor vt cuiusmodi sint non videam. Verum parum proba merx quam velis extrudere, hoc magis laudatore eget quo minus meretur. Et nos isto tibi nomine non paulo plus debebimus, si tuum suffragium non tuo iudicio, sed omne nostrae beneuolentiae accommodaris. Ne dicam interim quod nec integrum 40 tibi rehquisti non laudare nugas meas, quibus iam semel asscripto epistolae tuae elogio nihil non tribuisti ; vt alterutrum iam tibi sit necesse, aut illas constanter laudare aut te inconstantis hominis notam mcurrere. Denique a nobis enixe dabitur opera vt Ulud idem prima manu deformatum opus non elimetur modo, verum incudi 45 redditimi totum quantum est diffingatur : eaque demum facie exeat vt neque te testimonii tui poeniteat, neque illud tuae laudationis tanquam parum conuenientis suppudeat. Qua quidem in re Faustum non modo censorem adhibebimus,verumetiam architectum. Bene vale Postridie Natalis diuae Elisabeth. Aureliae. [Axno m.cccc.xcixJ.' 50
135. To James Batt. Farrago p. 2S7. Orleans.
F. p. 4CO : HN : Lond. ix. 33 : LB. 74. (November 1500.)
ERASJIVS lACOBO STO S. D. Boxi consules prò veteri tua humanitate, quod secus atque statue- ramus, hic permanemus, non temere mutato Consilio. Nam principio nihil erat viatici, nisi quod mutuum sumpsissem ; deinde iam a morbo reualueramus, tum hyberno itinere nonnihil terrebar, maxime hoc anno et multum et infeliciter peregrinatus. Et pestis, vt audio iam 5 propemodum sopitur. Adde huc hominiun maleuolentium fabulas SI totiens i,stuc recurrerem. Postremo lacobus hic tui non tam nomme quam animo similis ea charitate me complectitur vt si caeterorum nihil esset, hac vna possem compede vincii-i. Abbas porro adeo me inuitat vt prope etiam ne veniam deterreat. Qui io SI maxnue nos amet, haud etiam scio quam in partem sit nostrum
3. mu?uo K ^ '' '^'"' ""■ '^ '■ "•^•^^^^■^^^ ^- 135. TiT. svo E : batto B.
33-. Adagia] Farrago adds bere in the 135. 9. Abbas] Tbis probablv means
morgui Ada^^oru^ aeditio prima ; below that Erasmus had receWed no aaswer
agamst 1. 47 ^t^ddsChUiarles Adagionm. to the letter mentioned in Ep 1,0 lov
37. merx] Hor. Ep. 2. 2. ir. but cf. Ep. 137. 75 ^ ^ ^'
314 LETTERS OF EEASMUS [15°°
hunc metum accepturus ; tum vt est animo non plumbeo, ne dicam leni, si amat, melius amabit absentem. Sin fratrem imitabitur, expedit quam longissime abesse. De cuius quidem, mi Batte, leui-
15 tate dicam an inuidia, pudet me tibi queri. O infelices literulas meas, quibus talis Antimecoenas contigerit, qui non solum non foueat, sed impense etiam inuideat. Rediit nuper, vt scis, e Louanio Ioannes Standonck vna cum paupere quodam magistro Mechliniensi. Huic Antistes ille grauis negocium dedit vt Parisiis quam sagacissime
20 omnes vitae meae latebras vestiget atque olfactet, ad seque deprehensa transscribat, magnificum etiam praemium pollicitus delatori Addidit homo impudentissime leuis se admirari qua fronte Parisiis sedere ausim a se exautoratus ; insanissimiis si haec cogitasset, quanto dementior qui haec scholastico et pauperi communicet. Auguror
35 homini bilem augeri, partim quod negligi se putat, partim atque adeo maxime quod fratri aut aliis, a quibus forte meo nomine male audit, queri de se me putet. Veruni haec adeo animum mihi non eripiunt, vt magis etiam libeat Parisiis insigne aliquod facinus aedere, quo illi nimpantur ilia.
30 Habes quibus adductus causis ad te non venerim, alioquin veniendi auidissimus. Id consilium, vt spero, comi^robabis. Caeterum Ludo- uicuni puerum olim meum ad te emandaui, hoc quidem nomine vt ludoco inseruiat, quem ego iam redisse puto ; qui si noudum rediit, peto vt interea adolescentem alteri cuipiam commendes aut certe
35 quod ille malit, ipse recipias, si quo modo possis. Est fide Ula vt nihil illi non concredi possit, id quod est in puero maximum. Tum scribit et expeditissime et polite, GalUce simulque Latine. Literatus mediocriter, patiens laboris, obsequentissimus, mente minime mala. Posset tibi quoque in libris transscribendis vsui esse. Quare si illi
40 per te erit prospectum, et mihi feceris gratissimum et puero iam destituto subueneris. Quod si apud te locus erit nullus, vide ecquid apud Abbatem vacet. Sed si retines istic puerum, fac tabellario qui est in diuo Audomaro pecuniolas nostras quamprimum committas ad me perferendas vna cum Aurelio Angustino, qui est in membranis,
45 et si quid praeterea quod mihi vsui fora putas.
Cum Angustino iamdudum me ipsa res reduxit in gratiam ; agno- scit nomina, verum negat esse sihii quod det, et credo propemodum. Huic lacobo meo iam scutatos aliquot debeo. Quare non omnem modo pecuniam, quam habes meo nomine, mittas, verumetiam si
18. Ioannes acid. H. magistello F. 25. atque F: vsque E.
30. alioqui H. 35. fide illa E : ea fide F.
13. fratrem] TheBishopof Cambray. 33. ludoco] Cf. Ep. 129. 48 n.
18. Standonck] Cf. Ep. 73. 9 n. 44. AurelioAugustino] Cf.Ep.123.21.
31. Ludouicum] See Ep. 167. 48. lacobo] Voecht ; see Ep. 152.
70
^5ooJ TO JAMES BATT 315
quid ipse mutuum potes Erasmo commodare. Vnde recepturus, 50 mquies ? A Domina, quae adeo non erit dura vt natalem patiatur praeterire. Sic est necesse, mi Batte, si me saluum vis. Haud temere haec scribo. Si vero desperas te puero huic posse consulere, cane istic haerere sinas, sed continuo remittas tuis literis pecuniaqué et libro, praeterea si quid est aliud, oneratum. Non potes aut scribere 55 aut mittere per certiorem. Laudo quod tam es in Uteris cautus, verum i>er hunc, mihi crede, quiduis garrire potes. Addes iUi de nostra pecunia viatici loco decem aut duodecim duodenarios. Siue autem istic retinebitur, siue remittetur, vestem illi nigi-am, quae apud te est, meam donabis, vt habeat aliquod ex me minLsterii sui 60 praemium, nisi iam erit alienata. Monioius <dat), vt scribis, perquam parce, id quod ego stolidissimo illi Galbae imputo, cuius eiusdem stulticia pecuniae meae in Anglia perierunt. Verum id interea mussitabimus. Erit aUquando referendae talionis locus. Nos nihilo- niinus in literis instituto pergemus itinere. Poenitet Adagia istuc 65 distrahenda misisse, cum hic et pku-is veneant et frequentius. lacobus hic meus, alter piane Battus. tanto affectu se tibi commendatum fieri cupit, vt malore nequeat. Dignusque est, mihi erede, quem tu toto pectore complectare. Amat te effusissime ; tu ne committe vt in amore victus videaris. Vale, mi Batte.
Scripsi neglectius, ne quid teneram adliuc valetudinem exagitarem. Aureliae, [An. m ecce xeix].
136, To Augustine Vincent. Farragop.no. Orleans.
F. p. 266 : HN : Lond. v. 24 : LB. 72. 9 December <isoo>.
n f t,"f"^"°*'T^'"^ ri'^^'ì"^ returned to Paris, whither Erasmus followed him in a few days. It is difficult to reconcile the tone of thi. letter with the abuse of Augustine in Ep. 133 ; Erasmus' explanation is in Ep. 138. 12 seq.]
EKASMVS AVGVSTINO SVO S. D.
De Fausto, Gaguino et AemiUo alba feliciaque sunt quae nuncias omnia, neque noni tamen quicquam ; at rursus perinde iucunda vt 61. Monioius E:N.F. 72. Aureliae, An. m ecce xcix add. H.
51. natalem] Christmas. Cardinal's death in September 1488 bv
59. vestem] Cf Ep. 123. 19. Charles vin, from whom he received
6x. Monioius] The omission of the a pension as 'orateur et croniqueur
ran^' in subsequent editions is signifi- Lombart ' on 15 May 1489 (Laborde,
62^ Galbae] Cf Ep. 123. 18 n. He received also a Canoni^ in No^re-
1Ó6. I Aemiho] Paulus Aemihus of Dame and undertook to wite a Historv
P^rf.^f^^*"' l^ ^ !^ì^ \^^ì^ ^""^ *° ''^ ^"°'=*' ^^^'^^ "^"«t bave competed Paris in 1483 as a student of theology. with Gaguin's (cf. Ep. 45). The fourth He was patronized first by Cardinal edition of the latter was now on the Charles de Bourbon, and after the ève of publication, and M. Thuasne
T 2
31G LETTEES OF ERASMUS [1500
si noua. Talium enim virorum in me beneuolentiam, tam graue de me testimonium, quid ni plurimi faciam ? Tuum item de mea 5 gloria studium, xt vetus libens agnosco, tanquam nouum exosculor ; etiamsi Faustina illa vTrepjSoXrj, qua penes vnum me literarum sacrarium esse dictitat, non ita nimis me delectauit ; cum quod immodicae laudes neque nostro pudori neque mediocritati nostra* conueniunt, tum quod huiusmodi ferme figurae et fide carent et
IO inuidiae plurimum contrahunt. Postremo ironiae quoque sunt affines; quemadmodum et illa tuis in literis etiamsi blandissime scripta, tamen mihi non admodum blandiuntur. 'Obseruandissime praeceptor, tuus deuotus discipulus dedo me tiVji ; iube quod vis, nihil habeo meimi, sed omne tuum ' ; cuius omne ego sermonis genus a syncera beneuolen-
15 tia quam longissime semotum esse oportere censeo. Nam vbi pure amatur, ita vt nos facimus opinor. ibi quid istis figuris opus? Vbi vero insyncera charitas, haec etiam in maleuolentiae suspicionem rapi solent. Quare i^ergi-atum mihi feceris. si gratiosas istas ÌTrep^oXàs funditus tuis e literis sustuleris, vt suum habeat simplex amor
20 sermonem, meminerisque te coniunctissimo amiculo scribere, non tyranno. Fata etiam nunc tuis votis atque adeo virtutibus maligne respondere mihi quidem est opinione molestius, mitescere vero gaudeo. Quinetiam aut insignite me fallit animus, aut eam tam fatalem tempestatem noua quaedam serenità? consequetur. Tu modo
25 obdura, mi Augustine, \-ti soles,
contraque audentior ito quam tua te fortuna sinet.
Paulum Aemilium ad nos remigi-aturum tuis e literis olfacio. At ego multis modis hominem manere malim : nam hic quidem cur 30 diutius haeream non video. Sed tu curabis vt omni de statu tuo mihi perscribas, ecquid nostri conuictus sarcinulam tua foiiunula ferat ; quandoquidem de voluntate nec tu vis me diffidere, neque ego possum, tot iam periculis et argumentis explorata spectataque. Quare
4. me E : te F. 12. Obseruantissime A'. 16. opus E : est opus .V.
26. ardentior H.
shows that there is good reason to Zavarizzi, bv wliom ten books, bringing
identify Aemilius with the ' exterus the historv down to 1488, were pub-
calummator,' whose criticisms Gaguin lished in 1543 Paris, M. Vascosanus).
answers in his new preface. AemUius' He held a high position in the Paris
work was carried out very slowly and world of learning and was generous in
remained unfinished at his death. encouragement to youngermen • for his
Foui- books-the fi-uits of twenty years' high opinion of Budaeus seo J Faber's
labour (Lond. 1^ 16, LB. 203 ,— were preface to his editionofAristotle'srt/ììcs
pubUshed by Badius in 1516; two Paris. H. Stephanus, s Au" Iso:;^
more were added to an edition of 1519 ; See GÈ. i. 151-4 and ii. 289 ° NBG. ;
and after his death his papers were Tiraboschi, vii ; Nicéron, xl 61
collected by a compatriot, Daniel 26. contraque] Verg. Mn. 6. 95 6.
•5ooJ TO AUGUSTINE VINCENT 317
si quid erit quamobrem hospites vel parum tempestiui vel minus commodi futuri videamur, citra omnem fucum aperies, ea videlicet 35 liberiate quam tanta postulat necessitudo. Ego ne pilo quidem te minus amauero. Ita me superi omnes bene ament, non tam huc specto, quo fortunis meis prospiciam (quanquam huc quoque; cur enim inficier?) quam ^•t doctrinae tuae mea, vti scribis, oliera deformatae suprema manus imponatur. Quod si eadem tibi mens, 40 imo si fortuna patitur, vt vtrique commoda nostra cum alterius commoditate coniungamus, accorse; sin minus, tamen hoc ipsum scire permagni mea refert. vt properem aliis rationibus mihi cousulere, etiam si prius illud potius est. Quicum enim cupiam potius mea consummare studia quam tecum, quem ego primum bonis literis 45 initiaui, quicum ad iam prope abiecta studia me reuocaui, quicum tot annos coniunctissime vixi ? Verum si id non potes quod vis, id velis quod possis.
Ostentatur nescio quae specula de adeunda Italia, et prurit non- nihil animus ; verum simulatque tuas literas accepero, meis de rebus 50 statuam. Nicolaum Benseradum, qui me, vt scribis, plurimum valere cupit, ego vicissim plurimum saluere iubeo. Tumultuor in mea Copia, sed Musis opinor inuitis. Quid enim possum pulchri, omnibus bonis libris destitutus ? Et altius sese in recessu opus aperit quam in ingressu promittebat. Et tamen molior, quid enim 55 ahud agam? Scilicet hoc ago ne, quod est turpissimum, nihil agam. Cura vt valeas, mi Augustine, meque, quod soles, ama.
Datum Aureliae postridie conceptionis virginis matris. [Anno
M.CCCC.XCIX.]
137. To Antony of Luxemburg.
Farrago p. 104. Orleans.
F. p. 261 : HN: Lond. v. iS: LB. 99. n December <isoo).
[Plainly at the end of the visit to Oileans.
Antony of Luxemburg was Steward of the Abbey of St. Bertin at St. Omer and had great influence with the Abbot, Antony of Bergen. He wiis afterwards Canon of Notre Dame at St. Oiaer fEp. 273). By 1517 he seems to have resigned the Stewardship of the Abbey ^LB. App. 187 and 309). At this time Erasmus' letters to the Abbot are u&ually sent thiough Antony.]
ERASMVS ANTONIO LVTZENBVRGO SVO S. P. D. ScEiPTVRVs eram humanissimo D. Abbati, sed quoniam nuper admodum ex Batti mei literis certior factus essem illuni nondum 39. \tiE: YtH. 47. id ante non om. H. 137.1. D.om.H.
46. initiaui] Cf. Ep. 138. 27. 49. Italia] Apparently with assist-
reuocaui] Probably after the ance from the Lady ofVeere (Ep. 139).
return from England, when Erasmus, The hope was again disappointed.
seems to have been friendly with 51. Benseradum] See Ep. 158.
Augustine. Cf. Ep. 119. 250 and Ep. 53. Copia] Cf. Ep. 95.35.
103 introd. 54. in recessu] Cf. Quint. i. 4. 2.
318 LETTERS OF ERASMUS [15°°
e Brabantia rediisse, differendum putaui, donec de reditu illius cognouissem. Ad te dedi, non quod esset argumenti noui aliquid, 5 sed vt constantem perpetuumque meum in te amorem scribendi officio declararem. Amo enim te, mi suauissime humanissimeque Antoni, aut pari aut certe quam proximo cum Batto meo amore ; idqiie non modo phirimis tuis in nos officiis moribusque festiuissimis prouocatus, veriimetiam fatali quadam beneuolentia. qua ita ducor
10 vt tui etiamsi obliuisci velim, non queam.
Nos quoniam funditus extinctam pestem cognouimus, Parisios remigramus. Dismas, Abbatis fi-ater, dum hic agerem, me coluit diligenter ; nos illius vicissim consuetudine magnopere sumus delectati. Nihil, ita me deus amet, vidi in vita hoc adolescentulo
15 ingeniosius, suauius, modestius. Non haec, mi Antoni, ad gratiam dico, sic ego re ipsa repperi. Verum ille iuxta sapientiae vocem animam sortitus est bonam et, vt Graeci dicunt, eicfivr]^ est, id est bene et feliciter natus. Nihil illius ingenio acutius, nihil mente syncerius, nihil moribus suauius, nihil pudore amabilius. Miratur
20 literas ; cum bis versari gaudet \Tide semper abeat doctior. Dignissimus est puer, vt quem natura optimis rebus finxisse videtux-, exquisitissima etiam diligentia curemus, ne mens minime vulgaris ad vulgares istas sordes detrahatur. Sed viuit in tutela quadam, sic enim appellant, nimis profecto tutelariter, id est victu sordidissimo,
35 immunda supellectile, negleetus inter nescio quos ociosos nebulones, qui nihil peius oderunt quam libros aut literatos sermones ; grassa- tores nocturnos, potores diurnos, vnde praeter turpitudinem nihil discere queat. Et haud ignoras quam haec aetas facile trahatur ad vitium. Affricat enim scabiem suam conuictor infectus ; et qui
30 tangit picem, non potest non inquinari.
Est hic M. lacobus Tutor, vir integritate summa, eruditione non vulgari et studii flagrantissimi, iuris Pontificii professor. Is domi suae nobiles aliquot adulescentes alit, et alit non tutelariter, sed mundissime ; nani ipse sum apud eum tres menses diuersatus. Hic
35 Dismam non secus atque filium amat, et amatur vt parens. Quare
16. sapientiae E: sapientis H. 23-4. sic enim appellant nd^ì. F.
27. mi H. 31. M. om. H.
3. Brabantia] For the prolonged Privy Council. He died at Barcelona,
visitof Antony of Bergen to Brabant whilst on an embassv. See Henne,
see Ep. 130. 51 n. Eègne de Charles Quint 'm Bdgiqne, and
12. Dismas] One of the thirty-six bas- Goethals, Dict. G.néal. ii. s. Glymes.
tards of John of Bergen f Ep. 42J. On 22 16. sapientiae] Sap. 8. 19.
Apr.1510 he married Mary, daughter of 23. tutela] Apparently in the famijy
.Jerome Lauwerj'n,Treasurer-general of of James Daniel, to which he after-
Burgundy(Ep.2oi),andperhapsreceiv- wards returned, at Erasmus' advice,
ed with her the lordship of Waterdyck. in spite of the present denunciations.
In 1513 he was Master of Requests to Cf. Ep. 170.
Margaret of Austria, and in July 1517 29. Affricat] Cf. Sen. Ep. 1. 7 7.
was appointed a niember of Charles' 30. picem] Ecclus. 13. i.
1500] TO ANTONY OF LUXEMBURG 319
si D. Abbas adolescentis saluti recte consulere volet, id quod velie scio, properabit illuni ex ea tutela eximere. in qua et magno viuit et immundissime et, quod est omnium grauissimum, cum iis \Tide deprauari possit, doceri non possit ; atque buie de quo memini lacobo committet, viro, mihi crede, cuius ego laudes nullo sermone 40 queam assequi. Is gaudebit contigisse cui suam docti-inam libenter communicet, quem ad honesta studia totum excitet. Dismas habebit quicum perinde \'iuat ac si cum parente viueret, apud quem nihil nisi honesta, nisi literata audiet.
Mirabere forsan cur ego rem hanc tantopere suadeam. Ad me 45 quidem omnino nihil pertinet ; nani mihi hic neque seritur neque metitur. Veiiim vbi tutelae sordes, vbi periculosos conuictores, vbi omnia contaminata perspexissem, et adolescentis optimam menteni amarem, tum etiam D. Abbati propter summam illius in me huma- nitatem omnia deberem, putaui me hoc sine summo scelere praeter- 50 mittere non posse, quin quod ad Dismae salutem vehementer pertinere cognouissem compertissimumque haberem, literis meis admonerem. Nihil enim dubito quin si D. Abbati minima ex parte res, vii est, cognita foret, ne semihoram quidem in ea familia sedere sit passm-us. Nec ille vos scrupulus commoueat, ne parum Gallice discat, si cum 55 homine nostrate viuat ; scit bene Gallice Dismas, et iam nunc loquitur expedite. Neque deerunt vsquam vnde Gallice audiat ; at literas discet, virtutem discet. Quod si Abbati suaseris, poteris enim, Antoni, adolescentulum immortali beneficio tibi alligaris. Neque dubito quin omnes qui illi bene volunt. inter quos primum locmn D. Abbas 60 obtinet, mihi sint in posterum maximas gratias habituri. qui quidem in tempore admonuerim ; quare non conquiesces, donec effeceris.
Antonio patri patrono tuo, iam etiam per te meo, me quam com- mendatissinium facere studebis, purgabisque quod nihil per hunc scripserim ; scribam e Parisiis, vbi reuersunim audiero. Vale, mi 65 Antoni charissime, nosque, quod &cis, ama.
Praefectum aulae, virum humanissimum, caeterosque nobis bene cupientes, meis verbis salutabis. Aureliae. ni. Idus Decembres. Anno 11. d. [i.]
APPENDIX. -o
Ne mii-eris, Antoni, quod in initio huius epistolae negauimus nos
D. Abbati scribere, cum scripserimus. Cum enim is tabellio nos
fefellisset, et hic puer a Batto praeter spem adesset, mutauimus 36. D. o„i. H. 37. ea om. H. 49. D. om. H. 53. D. om. H.
56. F: & Dismas iam hic E. 58. persuaseris B. 60. D. om. H.
61. maximam gratiam H. 63. Antonio H : N. E. 72. D. om. H.
63. Antonio] The editors of E and F from Batt of the Abbot's return, were unnecessarily discreet. 73. hic puer] Louis, with an answer
70. APPE>-Drx] Written after hearing to Ep. 135 ; Erasmus' reply is Ep. 139.
320 LETTEKS OF ERASMUS [1500
sententiam, maxime Batto vt ita facerem hortante ; e cuius literis 75 cognoui quanta humanitate vir ille meas literas acceperit, quod ego
vix sjjerare audebam. Noui enim quam niliil habeant mea scripta,
cur a magnis viris legantur.
De Disma quod sciipsi. quaeso vt omni conatu adiutes. Omnino
vehementer ad illius salutem pertinet ; et nisi iiet, vereor ne nos 80 omnes, puerum in primis, non fecisse poeniteat. Nos enim nihil
ambiguum, sed oculis deprehensa scripsimus, neque quicquam praeter
eius salutem spectamus ; et nie in bis est annis, qui facillime vel ad
summam gloiiam vel ad tuq)itudinem extremam flectantm- ; quare
vigilandum et maturandum censeo. Vale.
138. To James Batt.
Fan-ago p. 243. Orleans.
F. p. 366: HN: Lond. viii. 49: LB. 73. n December (1500).
[Contemporarj- with Ep. 137.]
EEASMVS BATTO SVO H. P. h.
Secvlvm exisse mibi videtur, suauissime Batte, quod nihU abs te redditur ; et boc solo nomine arcem istam male odi, quod perraro occurrunt qui aut istinc ad nos aut bine ad vos commeent. Quod si Louanii aut in Selandia ageres, assidua vicissitudine literarum nos- .5 trum desyderiumleuaremus. Ludouicum puerum quondam meumvna meis cum literis ad te misi ; is, quoniam non reuertitur, aut baesisse istic aut alio se conuertisse videtur. Sed quoniam neque ipse me volebam byberno itineri committere, tum valetudini parcens, tum ne componendi laborem, in quo sum totus, denuo intei-mitterem, et
10 res vebementius opinione premebat, bunc etiam mercede data con- duximus.
Quid autemvelim, paueis exponam. Augustinus Parisios remigrauit, amicus an inimicus bauddum etiam exploratum satis ; neque fronti neque verbis satis tuto creditur. Veruni non pessime spero ; malo
15 enim bac in re candidior videri quam suspiciosulus. Mibi quoque remigrare non solum commodissimum, verumetiam necessarium ; tum vt quod Graecis in literis institui pergam, tum vt quae in manibus sunt absoluam. Sunt et aliae causae quas epistolae com- mittere nolui, et vacuus neque bic sedere possum neque abire, nisi
20 forte tu autor eris vt post tam capitales iras, atque adeo rixas Jtiam
amarulentas, supples vitro ad Augustinum redeam, scUicet me victum
indicaiis et ferre non posse, vt ille me suo more deludat. Quod si
animo sim vsqueadeo denùsso ^-t ista peqjeti queam, id est ^-t nibil
74- H: itavt^. 82. vel ad,l F. 138. 2. male F : vilem r.
75. literas] Cf. Ep. 130. 105. 138. 15. candidior] Cf. Ep. 136 introd.
i50oJ TO JAMES BATT 321
non qneam pati, tamen haud etiam scio an ille supiDlicem sit admis- surus ; vt mori sit satius quam huiiis rei subire peiiculnm. Quieqiiid 25 dabit, accipiemus quidem. A quo enim potius beneficium accipiamus quam ab eo de quo sic meriti sumus, et qui meo beneficio est quic- quid est ? Verum nihil minus committendum puto quam vt in eas angustias descendamus, vt aut illius openi suppliciter implorare cogamur, aut cum maximo nostro tum pudore tum incommodo 30 carere.
Qiiare non sine taedio quodam, sed tanien obfirniauimus nos atque hic resedimus, donec tu pecuniolam aliquam niisisses, vt Luteciam reuerso liberum esset vai Augustini vti benignitate, si quidem ille syncere et vitro deferret, aut contemnere vicissimque vlcisci, si per- 35 sonata fucataque beneuolentia sese aliqua prodidisset. Quae res vt vel maxime ex animi sententia cadat, id quod non tam spero quam omnino non despero ; tamen vndecunque mihi nummorum aliquan- tulum erat coiTadendum, qui me vestiam, qui Hieronymi, in quem commentarios paro, lucubrationes omnes, qui Platonem rediuiam, 4° qui Graecos libros comparem, qui Graeci operam conducam. Haec omnia quantopere ad gloriarti meam, imo ad salutem pertineant, etiamsi jjuto te perspicere, tamen oro vt mihi e re ipsa cognita aflSrmanti credas. Incredibile dictu est quam mihi flagret animus omnes nostras lucubratiunculas ad vmbilicum ducere, simul Graecae 45 facultatis mediocritatem quandam assequi, itaque deinde me totum arcanis literis dedere, ad quas tractandas iamdudum mihi gestit animus. Valetudine sum, gratia superis, mediocri et futuram sisero ; quare hunc in annum omnes intendendi nerui, vi et quae cudimus in lucem exeant, et theologicarum literarum tractatione Zoilos nostros, 5° quorum maxima turba est, ad suspendium, vt digni sunt, adigamus. lam olim magna minantes aut nostrupte desidia aut fatum aliquod iniquum aut valetudo retardauit. Nunc, nunc tandem est suscitandus animus, nunc omnes contendere neruos oportet, vt aliquando cum Fiacco nostro gloriemur, Inuidiaque maiur. Et iam dente minus 55 mordeor inuido ; hoc est vt inuidentissimorum hominum maligni- lo, dabit F Corrig. : dabis E. 34. reuerso H : reuersus E : reuersos F Corrig. 48. fiituruin F. 52. minantem F. nostra H, 55. Imiidia quia E : corredi.
27. meo beneficio] Cf. Ep. 136. 45, 6. Hermonymus of Sparta. Cf i.p. 7. 2211.,
39. Hieronymi] Of. Epp. 139, 141, which is usually t;iken to imply that
149. The first mention of Erasmus' Erasmus had been taught by him.
work at Jerome, which was completed Ep. 149 gives an unflattering account
at Cambridge (Epp. 245 and 270;, and ol his teacher ; and cf. Ep. 194.
which made him ready in 1514 to 47. arcanis] Cf. Erasmus' promise
undertake the Epistolat tur Ainorbach's to Colet, Ep. 108. iii,
great edition. 50, ZoUos] Cf. Ep. 90. 13.
41. (jraeci] Erasmus was probably 55. Fiacco] Cann. 2. 20 4 and 4. 3,
<:ontemplatiug studying under George i6 ; cf. Adarj. 2001 and 2022.
322 LETTEKS OF ERASMUS [1500
tatem virtutis splendore obruaiuus : id quod ego superis bene fortu- nantibiis futuriun confido, modo triennium viuei-e detur.
Sed omnia pene mea fata in te vno sita sunt. Quapropter pari
60 studio conantes nos adiutes oportet, id quod plurimis de causis
praestare debes: tuni quia felicitatis nostrae abs te profecta sunt
auspicia ; tum quod tam arcta necessitudo nos iam olim copulai, vt
copulatior inter duos mortales esse non possit ; tum quod tui nominis
immortai itatem cum aetemitate scriptorum meoruni %'ides esse con-
65 iunctam, vt siquidem nos ingenio libros nostros ab interitu potuerimus
asserere, tui quoque eandoris memoria nunquam sit interitura. Eia
age, mi iucundiasime Batte, pectus istud tuum candori et Gratiis
consecratum excita, omnes beneuolentiae venas excute, vt si vnquam
de Erasmo tuo iuuando amice cogitasti, id quod nunquam facere
70 destitisti, nunc toto animo incumbas.
Sed ne ego nostrae necessitudini grauem iamdudum facio iniuriam, qui quidem te rogem tam diligenter, quem vel admoneri plus satis fuerat futurum. Non orabo igitur vt me ames ; non enim potes ardentius: non vt fortunis meis faueas, quas tuis ipsius anteponis : 75 non \'t in curandis rebus meis fidem studiumque tuum praestes, quibus meipsum quoque vincis : sed quod est omnium leuissimum, id vnum vt exorem permagni refert, ne quae a nobis nostris de rebus ad te perscribuntur, logodaedala credas esse et ai-te conficta, quo nostris commodis inseruiamus. Quod si quando per ocium aut iocis 80 lusimus aut prò re nata quid adumbrauimus, habent illa, mi Batte, suum tempus. Nunc ita res habent vt salibus indulgere neutiquam vacet, et nihil sit causae cur quippiam mentiar. Ita velint superi nos ambos mutua charitate feliciter consenescere, et apud posteros quo- que amoris nostri syncerissimi memoriam quam diutissime \Tiuere. vt §5 nullum ego apicem bis insemi literis, qui cum hoc pectore dissideat. Quid enim est quod tecum, id est meo cum animo, communicare non aut tuto possim aut libere debeam ? Proinde te oro, mi Batte, ne quid horum quae scribo, prò fuco accipias, cum a me quidem magis etiam serio dicantur quam ^^ei-uis nostrum velit ; ne piane planum 90 nium referam Horatianum, et crm-e vere fracto ridear ab omnibus, subleuer a nemine ; quod vnum si persuadeo, caetera tibi curae fore scio.
Domina si quid misit, id velim certo tabellioni aut Ludouico com-
mittas vna cum Britannica pecuiiiola ; aut huic denique, si certior
95 non occurret, recte committi arbitror : habet Aureliae vxorem cum
hbens, et complurium literas perfert. Quod si vel a Domina nihil est
^- ^^^ """■ ^- 74. non add. H. 78. praescribuntur F.
90. Horatianum] Ep. i. 17. 58563.
lóoo] TO JAMES BATT 323
allatum, vel tabellio non placet, tamen huic Britannicos ntimmulos fac tradas, quibus me Parisios referam ; id quod a feiiis nataliciis facere constitui, et cautes nulla me potest esse nudior.
Quid igitur tuus lacobus, inquies, facit? Omnia, mi Batte, quae loo a te ipso solent, eo vultu, eo pectore quo soles ipse. Amat effusissime, miratur vnice, laudai sine modo, sine fine. Fortunulas suas ita alacriter, ita libenter impartit vt nemo vnquam tam libens beneficium acceperit quam hic dat ; nihil alleuandi gratia dicam ; aut idem est qui tu, aut alter certe Battus : ita adamussim tuum candorem, tuam 105 charitatem, breuiter tuum istud syncerissimum niueumque pectus repraesentat. Sed erant permulta quae me Parisios reuocabant, tum pudoris erat mei, amici tam integri tamque parati fortunulas non grauare. Expectat enim magnani potius fortunam quam possidet ; et habet tamen sibi quidem mediocrem, mihi alendo fortassis an- no gustam : quanquam ego illud vel praecipue candidissimo vnione signandum arbitror, quod hic mihi contigli amicus non blandissimus, vt sunt permulti, sed certissimus, vt perpauci aut fortassis nulli. Is te, mihi crede, iam non minus ardet atque meipsum. Battus illi in ore plurimus; videre complectique. quoties te laudo, gestii. Reda- 115 mabis igitur hominem, lacobus lacobum, candidissimus candidis- simum, doetus eruditum. Erasmi admiratorem admirator pene nimius. De^josce me, si operam luseris.
Mitie pariter quod est in sarcinula de episiolanim praeceptionibus ; hoc enim opus a me perfìcitur : praeterea Augustinum in membranis 1 20 scriptum, tum orationis ad Virginem Matrem exemplar ; nani meum Augustinus auertii. De Domina quid spei, quid nos amet Prae- positus, quid Abbas a fratre non amico reuersus de nobis sentiat, ecquid Adagia nostra placeant, ecquid ab Anglis noni ; expecto, vt
alt Cicero, Trdvra TTfpi TrdvTwì'. l 25
Scripsi etiam per hunc Antonio, a Disma nimirum Abbatis fratre conipulsus, hac quidem de causa. Adolescens ipse mente est optima praeditus, ita vt nihil meminerim in vita vidisse aut ingeniosius aut modestius ; studia miratur vnice, dignusque est omnino qui vulgari ista eruditione videatur indignus. Sed viuit in tutela, vt appellant, 130 quadani neglectus, victu immundo et sordido, inter scurras potius quam studiosos, quos gladioruni vsus delectai potius quam librorum, quique pulchrius ducunt nocturnis grassationibus Bacchanalibus quam 102. !sine mod<j om. N. 113. fortasse H.
98. a feriis nataliciis] The arrivai of 120. Augustinum] Cf. Epp. 123 and
Louis (Ep. 139) with money enabled 135.
Erasmus to return at once. 121. orationis] Cf. Ep. 93. loi n.
100. lacobus] Tutor. Cf. Ep. 152. 122. Piaepositus] Cf. Ep. 144.
119. epistolarum] Probably some 125. Cicero]-E'p.fam.,i2.2oand 15 17.
notes required for the De Cerner ib. 126. Antonio] of Luxemburg. Ep.
Epist. Cf. Epp. 71 and 130. 94. 137.
^-^ LETTEKS OF EEASMUS [1500
ad hlji-um liicubrare ; et scis quam facile aetas illa improbo conuictu '35 tleprauetur. Adolescentulus partim ingenii bonitate, partim con- suetudine nostra literas magi.s ac magis ardet, misereque cupit ex illa bara ociosorum iuuenum ad meum lacobum emigrare. Amant emm inter se mirum in modum ; cupit ille quempiam vulgi dissi- mileni, qui toto pectore bonas literas amplectatur, cui doctrinam 140 suam communicet ; cupit alter apud quem muiide et totus in literis viuat. Quare tu quoque, si quid vsu venerit, operam accommodabis tuam vt Abbas hunc ex ea eximat familia et lacobo Tutori meo committat ; et adolescentem bearis et lacobo nostro fueris gratifìcatus, et Abbas non dubium quin nobis omnibus hanc ob rem maximam sit 145 gratiam babiturus. Ergo Antonium, ad quem scripsi, excitabis vt Abbatem commoneat. Abbati ipsi mutata sententia non scripsi, nec scribere consilii est, dunec tuis literis certior ero factus. Adibis Audomarum ipse, quo melius omni de re cognoscas.
Guilhelmi nostri ad me scriptum epistolam ad te transmitto, scilicet
■ rovt rideas; est enim perquam faceta et technologa. Vide, obsecro,
quibus ille anfractibus ciixumuehitur, quam bue atque illuc cursum
flectit, vt tanquam aliud agens eo denique euaderet, vti Adagiurum
libellos aliquot mitterem, meo videlicet periculo, se bona scilicet fide
sortem remissurum. Haud stultus mercator, siquidem aliena pecunia
155 ahenoque periculo suum lucrum facere nouerit. lacobus meus illi
Graecam Grammaticen dono misit. Percupio enim illuni bas literas
degustare ; tuum erit eundem tuis epistolis frequenter excitare. Est
per se lentior ; tum genus illud vitae. nullus studiurum cornea, nullus
aemclus, nemo mirator, nenio fautor, nullus honos, nulla praemia
.60 quem tandem ista non vel ex diligentissimo ignauissimum reddantv'
Opus de epLstolas scribendi praeceptionibus prae manibus est ;
id, SI videbitur, tuo Principi Adolpho dicabimus ; de Copia item
tentabimus absoluere. Tabellarius qui has reddidit, mibi non in-
certus videtur; quare recte, quae voles, commiseiis. Si iam Ludo-
.65 uicum rennseris, tamen scribito quid rerum illi mandaueris. Petrum
tuum candidissunum cum optima coniuge meis verbis salutabis per-
dihgenter. Adolpbo tuo me facies commendatum. lacobus bic alter
tu alterum se, id est te, plurimum saluere iubet cupitque tibi quam
commendat.ssimus esse ; et est, mibi crede, quem tu ames non aulico
1 70 sed BMico amore.
Vale, mi optime ac suauissime Batte. Aureliae. iii. Idus Decembres, antelucano. [Anno m.ccccxcix.]
epistolaribu.i:. Z65. tamen e] turni Cofng. ' '^ "^"''"^"' ^ ''""■ =
i5oo] 305
139. To James Batt.
Farraf^o p. 237. Orleans.
F. p. 362: HN: Lond. viii. 48 (47): LB. 94. (e. 12 December) 1500.
[Plainly written not long after Ep. 138. Mr. Nichols considers tliat Erasmus had left Orleans on the ground o{ rjuas ex Aurelio scripsi (1. iiì and dates from Paris, e. 27 Jan. 1501, referring noslras liieras (1. 22) to Ep. 145. But these reasons do not seem to me sufficient for disregardiug Aureliae. which i-, giveii bv ali editions. The formar phrase might have been used by Erasmu, tliough stili at Orleans, and the latter direction may be referred to the action Erasmus wished Batt to take, as soon as he should have written to the Lady of Veere. Also the expression ìiaecfvga Aurcliami (1. 29; seems to imply that the vi.sit to Orleans was not yet over. I therefore conclude this letter to have been written in .Tiiswer to Batfs, which was l.ronght by Louis and urrived .after Epp. 137-8 were written. See Appendix to Ep. 137. Ep. 146 shows that Erasmus was indignant at Batt's letter, but was persuaded by Tutor to send a reply l>y Louis, presumably fiom Orleans.]
AD BATTVM.
Demiror qui tandem tibi in suspicionem venerim, tan<juam in literis quas ad te scribo logodaedalum agam, id est non simplicem ac syncerum, sed fucatum et dissimulantem. De me, optime Batte, sic velim semel statuas, nihil mihi aeque ac hypocri- sim esse inuisam, ncque ipsum me apud amicos fingere quicquam, 5 neque figmentis alienis delectari. lusseram ex Anglia scribens, vt adumbratis literis me scilicet eriperes. Ea fraus non in te (non enim fallebaris). sed in Anglum tendebatur. Caetenim eas literas quas postea misi de meo Consilio, moriar nisi ex animo scripsi. Tuas item, quas tu postea fassus es mihi reuerso te vt fìctis fictas retulisse, io ego ex animo scriptas credidi. lam vero quas ex Aurelia scripsi de rebus meis angustissimis satis apparet pari arte scriptas videri ; quod ni esset, non hunc Ludouicum nobis tribus scilicet nobilibus onera- tum remisisses. Prudens hic praetereo, Batte, et quanto alia expectarim abs te, et quantum hac re meam felicitatem auxeris. 15 Si ludere tibi videor in epistolis quum sic scribo, nihil esse causae jiuto cur vnquam ad te scribam.
Sed haec missa. Quoniam non dubito, optime Batte, quin tu aman- tissimo animo facias quaecunque facis, quaeso vt totum illuni Battum ad me Ijeandum expHces. Conficies, haud dubium, si modo fatalem 20 illum animum concipies. E vestigio Ludouicum ad Dominam mitte et, si commodum, ipse proficiscere nostras literas tua facundia adiu- tunis. Adolphum instiga vt primarum precum religione maternum animum obtestetur, sed caue nugatorium quicquam optet ; eadem enim opera vel maximum quiddam exorabimus. Si Erasmi tui 25 fortunae ex animo tibi curae sunt, sic agas. Dominae pudorem 9- emoriar fl. 13. nobilibus E : angelatis H. 19. facias F : facies E.
7. adumbratis literis] Cf. Epp. 108. to Paris at once instead of waitinc
104 n., and 124. until after Christmas. Cf. Ep. 138. 98
13. tnbus . . . nobilibus] sufficient 20. fatalem illum animum] Cf. Ep
however to enable Erasmus to return 80. 79 n., and infra, li. 74 and 104.
32(i LETTEKS OF EKASMUS [1500
meum amabilibus verbis excusabis, tanquam ingenium meum non sit passum vt illi ipsi meaiu egestatem aperireni. Tu vero scribes me iam in sumiua egestate versari, eo quod haec fuga Aureliana
30 mihi magno sumptui fuerit. Eecedendum enim erat ab iis a quibus compendii nonnihil capiebam. Nec vsquam doctoris titulum rectius accipi posse quam in Italia, nec Italiam ab homine delicato posse adiri sine summa vi pecuniae ; maxime quod mihi ob literarum qualemcunque opinionem sordidius viuere ne liceat quidem. Ostendes
35 quanto amplius ego sim meis literis decus Dominae allaturus quam alii, quos alit, theologL Nam illi vulgaria concionantur ; ego scribo quae semper sint victura. Illi indocte nugantes vno aut altero in tempio audiuntur ; mei libri a Latinis, a Graecis, ab omni gente toto orbe legentur. Eiusmodi indoctorum theologorum permagnam
40 vbique esse copiam, mei similem vix vnum ex multis seculis inueniri ; nisi forte adeo superstitiosus es, vt religio tibi sit in amici negotio mendatiolis aliquot abuti. Deinde ostendes nihilo illam pauperiorem futuram, si vt Hieronj-mus iam deprauatus, si vt vera Tbeologia instauretur, aliquot aureis adiuuerit, quum tanta ex illius opibus tur-
4r pissime pereant.
Haec vbi prò tuo ingenio amplifìcaris, deque meis moribus, deque mea spe, de charitate in Dominam, de verecundia multa scripseris, tum addes me scripsisse ducentis francis omnino mihi opus esse vt posteri anni salarium impraesentia largiatur ; id quod ego, Batte,
soneutiquam fingo. Nam centum francis, nec iis quidem integris, Italiam petere non mihi tutum videtur, nisi rursus in seruitutem cuiuspiam dedere me velim ; id priusquam fecero, emoriar potius. Tum quantulum referet eius in praesentiane an post annum donet, et mea quidem refert plurimum ; deinde suade vt sacerdotio mihi
£5 aliquo prorsus consulat, vt reuersus habeam vbi in literis quiescam. Neque solum hoc suade, sed etiam rationem a teipso excogitatam quam poteris commodissimam ostende, vti ex multis primum mihi promittat, si non optimum, tolerabile certe, quod mutem vbi amplius contigerit. Neque neseio multos esse qui sacerdotia petant ; verum
Co me esse dices hominem vnum, quem si cum omnibus caeteris com- ponat, etc. Scis morem tuum antiquum effusissime mentiendi de Erasmo. Haec eadem vt scribat Adolphus tuus curabis, te sciUcet preces dictante blandissimas ; continuoque curabis vt centum fran- corum promissio confirmetur et, si fieri potest, cum Adolpho tuo
65 communicetur, vt si quis casus matrem (quod omen absit) eripuerit,
40. vnum ex om. X 60. componat, etc. ... 62. Erasmo. H : componat . . .
Erasmo, etc. E. "»i/uuai. .
32. Italia] Cf. Ep. 136. 49. 43. Hieronymus] Cf. Ep. 138. 39.
i50oJ TO JAMES BATT 327
a filio sumam. Adiicies in line me in literis esse questura id quod Hieronymus in epistolis queiitur non semel, studium oculos mihi eripere, coque rem spectare vt cura Hieronymo auribus et lingua tantum studere incipiam ; et quam poteris facetissimis verbis per- suadeliis, vt saphirum aliquem aut gemmam oculis confìiTaandis 70 vtilem mihi mittat. Quae vero gemmae eam \àm habeant, scrip- sissem ipse, sed non aderat Plinius ; tu e medico tuo expiscare.
Haec, mi lacobe, neque improba neque desperanda mihi videntur, si modo tu potei'is animum illuni tuum mihi fatalem induere. Et nunc maxime mihi videtur raipò? ille capillo arripiendus, cum tam 75 honesta offertur ansa. Quaeso te, mi Batte, hoc etiam atque etiam tecum cogita, tantam esse nostrani necessitudinem, vt si vteruis alteri vel graui suo incommodo prodesse queat, tamen nihil recusandum fuerit ; nunc quum Erasmo, quem seniper amore etiam vicisti, citra vUiim incommodum tuum tantum possis adferre emolumenti, in ea So re negare operam non tam quidem paruni amici quam omnino inimici mihi videtur. Neque est quod ille scrupulus animum tuum mordeat, 'Si hoc nunc dat Domina, qua fronte petam quae mihimet sunt petenda." Scio enim tibi vehementer Dominae libera- litate esse opus. Veruni id velini tecum ipse reputes, simul vtrunque 85 non recte confici posse. Nunc quum opportunitas datur, tuo dilato amici negocium age : tuum suo loco actui-us, et acturus nihilo incommodius. Neque vereare ne tantilla res Dominam exhauriat. Simul illud cogita, tibi quotidie petendi opportunitatem dari, mihi non item. ^o
Tu fortassis bene mecum agi putas, si mendicitatem effugio. Ego vero sic suni affectus. vt aut prorsus abiicienda putem studia, aut comparandum vndecunque quod literae postulant. Postulant autem vitam non omnino sordidam et afflictam. Quanquam quid a mendicitate aberamus. imo etiam absumus, quum ne Turonus qui- 95 dem in loculis sit ? Eeliqua pudet scribere. Circunispice quot asini omnino nullis literis quas opes possideant ; et magnum videtur, si non esuriat Erasmus? Adde, quid si morbus incidat, quando febris iam pene anniuersaria recurrit quotannis, quid si multa alia, quae in hominum vitam incidere et ipse expertus es ? Ecquid adhuc a 100 Domina praeter spem accepimus ? At periit, inquies, res in Britannia ; non tua quidem, sed nec niea rursus culpa periit. Ego enim neque temere Angliam adii, neque inconsulte exitum sum molitus. Verum fatales casus nobis in nianu non sunt.
77. vteruis F: vter E. 94. quid E: quantulum E. 95. Turonu, E
teruncius H. 100. Ecquid E : Et quid F.
95. Turonus] H substitutes a more Turonenses bore the inscription ri'ìnnws. classicalword. The Grossi and Denarii loi. in Britannia] Cf. Ep. 119. 7 n.
328 LETTEES OF ERASMUS [1.500
105 Quoti vero clamas me nihil mittere, equidem mediusfìdius miror ; quasi vero aut ego sim celaturus, si quid apud me esset quod mitti possit, aut hic dormiam, vt mihi extimulatore sit opus. Crede mihi, non cessatur hic, imo vix etiam valetudini parcitur, dum amicis do operam, dum aliis compone, aliis praelego, aliis castigo, dum mihi
110 lego, dum colligo, dum emendo, dum compono, dum Graecas literas vtique difficillimas meditor. Et postea tu nostrum ociuni ex tuo mensus clamas, scribe huic librum, scribe sexcentas epistolas, quasi ingenium liabeamus adamantinum. Credo tibi ista perfacilia videri, quod non admodum hac in palaestra sudasti. Experire ipse quid sit
11,5 librum scribere, et tum, si videbitur, me tarditatis incusa.
Admisces in epistola quaedam vt tibi videntur, faceta, vt mihi, contumeliosa aut certe aKaipa. Quaeso te, mi suauissime lacobe, temperemus ab huiusmodi salibus Momum, non lepores, sapientibus. Quod si iuuat interdum eniditis iocis lusitare, ita his vtamur sermoni-
120 bus vt, dum tempus feret, in re nihil ab alterutro cessetur. Tei j uè per nostrani amicitiam obtestor, ne tibi veniat in mentem vt libeat Ijericulum tacere, num possim etiam istam spem quae mihi sola est reliqua contemnere, neue iucundissimum nostrum amorem intem- pestiuis nugis obscuremus. Ego toto pectore nihil aliud cogito,
125 nisi vt <iuam absolutissimam doctrinam mihi comparem, eoque triuialem hanc maximo animo contemno. Video enim, iamdudum video vulgi insaniam. Sed libri mei non statim euolabunt. Malo mihi gloriam paulo serius contingere sed solidam, quam maturius veruni poenitendam ; id quod non paucis euenisse video. Quare te
1.50 quaeso, sine me meo arbitratu hanc rem agere. Mihi neque studium neque animus deerit ; tu cura modo ne mihi omnino desit fortuna, quod quidem tu potes citra tuum incommodum, fortassis etiam magno tuo commodo efifìcere. Neque ego haec scribo tanquam te putem stimulis vllis egere ; hoc opus erat, vt maximum animum
135 sumeres. Al) optimatibus nihil minuti petendum, et prò amico nihil non honeste tentaueris. Et mihi crede, si rem prudenter institueris, bene procedei Quod si omnino desperas, ne me vana spe laetaueris ; sine me alias spes circumspicere.
Haec tu, mi Batte, non durius a me scripta, sed simplicissime in
140 bonam partem accipies. Erat enim in re seria seriis verbis vtendum. Audi quid etiam amplius te cupiam moliri, vt ab Abbate muneris aliquid auellas. Calles hominis sensum ; finge verecundum quoddam et blandum argumentum vt petas. Die me niagnum quiddam moliri, vt Hieronymum totum, quantus est, inscitia theologorum depra-
145 uatuni, mutilatum, confusum (nani non panca in illius scriptis adulterina subditiciaque deprehendi) restituam, Graeca reponam,. III. F: difficillimas colligo, meditor £.
'5oo] TO JAMES BATT
329
i5«>
Antiquitates et artificium, ausim dicere, a nullo adhuc intellectum aperiaBi. Ad hanc rem non paucis libris esse opus, deinde Grae- corum opera, vt munere aliquo adiuter. Hic nihii, Batte, mentieris. Nam hoc molior omnino.
Quod si a Domina magnam impetras pecuniam, vt facturum confido, remittito ilico Ludouicum ad nos. Sin decem aut duodecim scutatos tantum dabit aut nihil, ne redeat Ludouicus, sed Ioanni perferendum quicquid erit tradatur, nisi forte puer vitro sese ad iter offerat. Ioannes ad quem diem in Selandia futurus sit, Ludouicus 155 ipse scit. De veste quod scribis niniis contumeliose, fac vt vide- bitur. Mihi tamen ridiculum videtur puerum alere et non vestire. De Domina huiusmodi minutulas res emendicare mihi non placet magnopere, sed vt dLxi, tu videris. A Domina si non quantum vis accipies, tamen hoc cura vt saltem aliquot scutati vna tua cum 160 pecunia ad me perferantur. Magna librorum penuria, ocium nullum, valetudo parum firma ; i tu et inter haec libros scribe.
De Ioanne tabellione video rem parum esse certam ; quare an hunc Ludouicum huc redire malis, ipse statues, sed cane miseria cum vno aut altero nobili. Matura, quaeso, mi Batte. Augustini 165 libros Ludouico trades, qui Veriam ad Thomam illuni nostri aman- tissimum perferat, vt et in itinere si quos possit vendat puer, reliquos Thomas per certuni nauitam Goudam transmittat ad N. ; vt is partim apud se distrahat, partim Gulielmo distrahendos quamprimum mittat Haerlem. Et per tabellionem scribam.
Bene vale, mi charissime atque optime Batte, et in hanc rem totum Battum effunde, amicum illuni dico, non etiam cessatorem. Aureliae. Anno m. d.
140. To Pf:TKR d'Angleeerme.
Fan-ago p. 138. Orleans.
F. p. 288: HN: Lond. vi. 7: LB. 93. (e. 13 December) 1500.
[As Ep. 141 is written from Paris on i8 December, Erasmus' departure from Orleans may be placed about the i4th.
Peter d'Angleberme, a physician practising at Orleans, who is said to bave beenboi-n at Prague or Frankfort (Bimbenet, Hist. de VUnirersité d'Orléans p ^^2) He is probably the physician of Ep. 131, since it was through Augustine thft he was known to Erasmus. He was stili living in November 1517, LB. App. zie, His son (1. 34) John Pyrrhus d'Angleberme is more famous. He was boin at Orleans between 1470 and 1475 and died at Milan in 1521, from a dose of an untried drug. He studied Greek under Erasmus at Paris ; and in Dee. 1510
165. nobili £: angolato if.
170
148. Graecorum] Cf. Ep. 138. 41 «• a claim, cf. Ep. 172. Por Herman's
153. Ioanni] Cf. Ep. 128. i. part in the transaction see Epp. 138
156. veste] Cf. Epp. 135. 59 and 146. 152 seq. and 142.
165. Augustini libros] Some copiesof 166. Thomam] Perhaps Varvet of
the Adagia on which Augustine had Cambray : cf. Ep. 85. 8 n.
ALLEX 7
330 LETTEKS OF ERASMUS [15°°
when Rector of the University of Orleans, he brought Aleander {Journal, ed. Omont, pp. 18, 9) thither to teach Greek. He continued to lecture on law at Orleans till 1515, when he was appointed by Francis i a member of the Council of Milan. He became there a friend of Alciati.
His Works are : IiistittUio boni magistratus, Orleans, Peter Asselinus, 1500 (?) ; Comment. in Ut. de Heguiis iuris apud Pandectas, Milan, A. Minutianus, 1515 ; Opuscula (including translations from Plutarch and Lucian and Panegyricus Aureliae), Paris, Andr. Bocard, 1517 ; ìlilitiae Franwrum regutn prò re Christiana, Paris, J. Badius, 1518 ; Apuleii Florida, Paris, J. Badius, 1518; Tres posteriores libri codicis Justiniani, Orleans, J. Hoys, 1518: and other legai writings, some published posthumously. See Les Hommes lUusires de l'Orltanais (1852), ii. pp. 61-4 ; Bimbenet, op. cit,pp. 352-4 ; Cnìss&rà, Meni. Soc. Arch. de V Orléanais, \ix. pp. 743-8; Herluison, Imprimeurs d'Orleans, pp. 6-8 ; and NBG.]
EBASMVS ROTEEODAMTS PETEO ANGLEBER5IE0 MEDICO S. D.
Emoriar si vUum deoriim nectar suanius esse credam, optinie Petre, quam villum hoc tuum, plurimum quidem aroniatis efficaci- bus et Apollinea arte, qua tu non minus quam humanitate mortaleis omneis albis, vt aiunt, equis praecurris, verum multo multoque 5 amplius de pectore isto candidissimo et gratianim pieno conditum sapidumque ; cuiiis ego niueam simplicitatem humanitatemque prope incredibilem, iam pridem ex Augustini tui sermone coguitam atque adamatam, nunc etiam re prius quam oratione experior, donatus videlicet abs te munusculo tam bello, tam lauto, tam denique apto.
IO Eecte enim et hoc Seneca monet, permagni referre quis cui quid muneris mittas. Porro cum Bacchum vt eloquentiae ministrum passim celebrent poetarum literae, et aromata spiritus vitales vires- que pectoris reficiant instaurentque ; quid obsecro poteras hoc mittere aptius, homo medicus homini poetico, tum in literis assiduo,
15 quam vinum quod a vulgo quidem Hippocraticum, a doctis tum trimma tum aromatites dicitur, nisi tu vel murinmn vel aroma- ticeum mauis ? cui xenio vtinam àiTtSwpoi' aliquod rependere tam facile possimus quam impense cupimus, neque voluntatem flagran- tissimam destitueret facultas.
20 Verum ne prorsus àSwpot videamur, neue quam duplicatam oporte- bat redisse gratiam nulla reponatur, poetarum more qui chartarum tantum vt diuites sunt, ita sunt et liberales. literariam gi-atiam referimus, prò munere epistolam reddentes, quanquam non perinde conditam nec arte i:)ari concinnatam, videlicet %'t ad Homerici
25 Diomedis exemplum,
Xpvvta xa^KiLwv, ÌKaTÓjxfìoL iwia^oitov permutemus. Eam compensationem si tu non recipis, quippe vehementer iniquam, vide ecquid hoc etiam auctarium placeat. Hunc homuncionem quantulus quantulus est tibi addico; quem
TiT. ASGLEEEEMio X i6. aromatites EH : aromatices F.
IO. Seneca] Bewf. i. 6. i and i. 11. 24. Homerici] H. 6. 236.
lóooj TO PETER DANGLEBEEME 331
SI non poenitebit tuis in bonis scribere, vehenaenter erraiis si 30 quicquam credas tuis in rebus vnquam fuisse tam tuum, quoue sic prò tuo arbitratu vel ^-ti possis vel abuti. Interea ansa'm hanc ad te scribendi, id quod diu fuerat in votis, per te mihi oblatam esse gaudeo. Lutetiam reuersus (nam in crastinum paramus iter) filii tui studia quibuscunque poterò rationibus lubens adiuuero. Bene vale. 35 Aureliae. Anno m. d.
141. To Grevebade. Farrago p. 106. Paris.
F. p. 262: HN: Lond. v. 19: LB. 78. 18 December <isoo>.
[There is no decisive indication as to the date of this letter. 1499, the year assigned by E, is plainly impossible. It may be placed in 1500, because of' the interest in Jerome shown in Epp. 138, 9. A difficulty arises about Augustine, by whom this letter was sent. He paid a visit to Lubeck in the summer of 1501 (Epp. 155, 6), but at the end of January 1501 he was evidently stili in Paris fEp. 146). The letter was probably written in December, but kept back for want of a messenger until Augustine went ; the postscript being added later.
The name Greueradus is othei-wise unknown ; it is perhaps a locai nanie denved from Greverath, a small town about twenty-five miles NE of Tièves and may be compared with Caminadas (Ep. 131). The per,on indicated seems to bave resided near Paris (I. 11), and to bave been not directly known to Erasmus and unacquainted with Augustine ; but I can find no due to his identity, except that in the Index to H, though not in the text, this Iftter is entered as ' Euerado Aduocato,' and in the Index to N both as ' Euerado ' and 'Greuerado.' The name may therefore be corrupt ; for in the text of Erasmus' last will the London edition has twice printed the name Everard Goclen where the manuscript unmistakably has Conrad.] '
ERASirVS GEEVERADO ADVOCATO S. P. D,
QvoD ignotus ignotum meis literis inexpectatis interpellare suiu ausus, vir optime atque integemme, non tam debes improbitatem accusare meam, quam beneuolentiam et ab hac profectam fiduciani amplecti ; quanquam qui mihi ignotus esse potes, cuius animum, mores, studium Henricus Noorthouius, homo omnium qui viuuut - minime mendax, familiari sermone ita saepenumero descripsit, vt non ^ aliter quam in tabula depictam tui imaginem coram videar intueri ? Si tantam vim habet probitatis et eruditionis admiratio vt toto fere orbe disiunctos arctissima tamen charitatis copula coniunctissimos esse videamus, ego viri tam modesti, tam studiosi, tam candidi io bonarum literai-um admiratoris et tam vicini gratiam non quauis etiam ratione conabor aucupari? Neque vulgari more tecum hanc mutuam beneuolentiam inire est animus. Saneta quaedam res est
141. 3. hac N : hoc E. 5. Noorthouius scrlpsi : Noorthonius E. Sed cf En 'ìa 12. morei;: sermone H. i-ot-
UO. 34. filii tui] In the preface to his himself as • a doctissimi illius Erasmi n71^' A" ^ff ';^"»«f Aurdiamnses delitiisquondamadciuilisphilosophiae (m the Opi^scula) Pyrrhus descnbes scholam reuocatus.'
Z 2
332 LETTERS OF ERASMUS [1500
eruditonim societas et non nisi sancto aliquo pignore sancienda. Id
15 quale sit iam paucis exponam.
Flagi-at iam olim mihi incredibili ardore animus Hieronymianas epistolas commentariis illustrandi, et nescio quis deus mihi pectus accendit agitque vt rem tantam et a nullo hactenus tentatam audeam animo concipere. Mouet me viri coelestis et omnium Christianorum
20 sine controuersia longe tum doctissimi tum facundissimi pietas ; cui US scripta cum digna sint quae ab omnibus passim legantur et ediscantur, vix pauci legunt, pauciores mirantur, paucissimi intelli- gu'nt. Deum immortalem, Scotus, Albertus et bis indoctiores autores omnibus in scholis perstrepent, et ilio vnicus religionis nostrae pugil
25 illustrator ac lumen Hieronymus, qui meruit vt vnus celebraretur, vnus ex omnibus tacebitur? Sed rem video indignissimam, ob hoc ipsum negligi Hieronymum, per quod promeritus est ne negligeretur. Nocet autori eloquenti» quae religioni profuit. Alienat multos abstrusior eruditio qua potissimum oportebat eum commendari.
30 Pauci itaque mirantur quem perpauci intelligunt. Quod si talis autor dignis commentariis fuerit illustratus, futurum prospicio vt Hieronymiana gloria, tanquam noua luce accepta, quam latissime enitescat ; vt passim in scholis, in auditoriis, in templis, domi, publice priuatimque legatur et ediscatur.
35 Nec me adeo fallit quam audax facinus animo praesumijserim. Primum quanti negocii fuerit mendas, quae per tot secula penitus insederunt, eradere'? deinde quantum in ilio antiquitatis, quantum Graecarum literarum, quantum historiarum ? tum quae phrasis, quod dicendi artificium? quo non Christianos modo omnes longo
40 post se interuallo relinquit, verumetiam cum ipso Cicerone certare videtur. Ego certe, nisi me sanctissimi viri fallit amor, cum Hieronymianam orationem cum Ciceroniana confero, videor mihi nescio quid in ipso eloquentiae principe desyderare. Tanta in hoc nostro varietas, tantum sententiarum pondus, tanta enthymematum
45 volubilitas. Quod artificium in eloquentium literis indicare, vt difficillimum est, ita longe vtilissimum. Id quod ita me, modo ipso dexter adsit, confecturum confido, vt qui hactenus Hieronymianam eloquentiam sunt admirati, iam eloquentem fuisse se nescisse fateantur.
50 A me quidem quicquid vigiliis, quicquid assiduo studio, quicquid
23. indoctiores E : impolitiores F. 28. Alienat ... 29. commendari add. E. 40. reliquit H.
23. Albertus] of Bollstadt (1193?- adapted the Aristotelian philosophy
1280), known as 'the Great.' The to the service of the Church. See
famous Dominiean teacher of Cologne, Kashdall, Unirersities 0/ Europe, i. 363-7 ;
who with his pupil Thomas Aquinas and NBG.
I500] TO GEEVEKADE 333
eruditione mediocri, quicquid ingenio non pessimo praestari poteiit, id sedulo Hieronymo praestabitur. Veruni vt ad grane bellum auxiliaribus copiis, ita et ad tam ardumn negocium duce aliquo et auspice opus esse video. Quem vero ex omnibus ad id maxime idoneum deligam, nemo te melius possit indicare, vel quod tu huius 55 autoris praecipuo quodam amore peipetuo flagrasti (ita enim mihi narrare solebat Henricus), vel quod hoc tanto pignore mutuam liane inter nos societatem et beneuolentiam placuit initiare. Age, vir optime, da dextram et mecum ad tam pulchrum facinus magno animo accingere. Aderit ipse et literarum suarum, quas tantis 60 vigiliis excudit, vindicibus fauebit ; nec sua tam pius labor noster mercede fraudabitur. Bene vale. Parisiis. xv. Calendas lanuarias.
Vide quantum fiduciae mihi tui mores ]>raestant, qui perinde vt iam vetulus et notus amicus tam indiligenter ad te scribere non verear. Caetera ex tabellario Angustino Caminado, viro et doctissimo 65 et mihi coniunctissimo, cognosces, qui literas humanitatis quas vocant in vrbe Parisiorum maxima cum laude professus est. Himc tu tuo more complecteris ; est enim tuo amore dignissimus.
Luteciae. [Anno m. ecce, xcix.]
142. From William Hermax to Servatius Rogercs.
LB. App. 492. (Haarlem)
6 January (1501 ?).
[This letter cannot be decisively dated. Some difficulty had arisen about the copies of the Adagia, which were dispatched in December (Epp. 138, 9), but it is impossible to say what ; they may bave been lost on the road or bave fallen into AugustJne's hands. The interrai between Ep. 139 and this is not too short for some such misfortune to bave occurred. Mr. Nichols dates Ep. 139 in Januarj- 1501, and therefore places this in 1502.
The mention of tabettio Parisiorum gives a slight presumption that Erasmus was in Paris ; but it is not conclusive, since Herman may nut bave known of Erasmus' movements, or if Erasmus was anywbere on the route between Paris and Haarlem, bis letters might have been taken on to Haarlem by the Paris courier.
In the summer of 1501 Erasmus apparently quarrelled with Herman, Ep. 157, but the friendsbip was renewed in the autumn of 1502, Ep. 172.]
GVILIELMVS GOVDANYS SERVATIO STO S. D.
Salve, mi Seruati. Venit ad nos Ai-noldus, qui me tuis verbis salutauit ; vtrum iusseris necne, an ille id commentus sit quo foret apud me acceptior, ipse nosti. Ego facile credo iussum esse vel ideo cei-te quod mihi iucundtim sit ab homine amicissimo salutem affenù. Rogito mox Arnoldum quid tu valeres ; loquitur optata ; ego vero 5 laetabar de bona tua valetudine. Fuissem sane laetior, si haec tuo ore non alieno, cognoscere licuisset ; non autem mirari nequeo non a te
141.57. tanto .V: tantum i^. 66. quas vocant arfd. J'. 142.2. iusseris
scripsi : iusseras LB.
334 LETTERS OF ERASMUS [i5or
mitti litterulam, imo vero nisi forem animo quam lenissimo, iustam videbar habere causam succensendi atque obiurgandi tui. Scripsi
IO ad te iterum atque iterum, si tamen litterae perferuntur ; vnas certe perlatas niliil ambigo.
De libellis Adagiorimi Erasmi quid simi responsurus homini mei studiosissimo, quimi me horum libellorum admonebit? Ita me tu ames, mi Seruati, vt tabellionem Paiisiorum iamiam affore metuo.
15 Nam quomodo Erasmo nostro satisfaciam haereo ; cui sane vt multum debeo, ita nihil gratiae vel meapte negligentia vel fortuna refero. Itaque si quid meministi tui Guilielmi, fac me de bis rebus quamprimum cei-tiorem. Dicam an sileam ? Vereor (ciur enim dissimulem ?) alterum e duobus in me euenire, aut, sicut tritum est
20 verbum, qui extra conspectum sit, eum animo excidisse, aut successisse nouos amicos atque bis nouis me veterem concessisse.
Haec nos tuo more expostulauimus, nonnibil etiam nostro. De ilio quod scribis, quid spei restai? Obdura animimi et temei rebus seruato secundis. Mobilis est fortuna atque vt temere nocet, ita
25 interdum temere prodest. Fortassis spe citius numina te respicient. "Vale, sodalium dulcissime ; tui amores bene valeant. Denique nihil praetermittas quod scire mea intersit aut iucundum mihi fore arbitrabere. Ex bibliotheca mea ipso die Epiphaniae multa nocte.
143. To AxTOXY OF Bergen. Fan-ago p. 297. Parig.
F. p. 407 : HN : Lond. x. i : LB. 91. 14 January 150?.
[Plainly 1501 beeause the negotiation about Dismas is stili on hand. Though dated some daj-s before Epp. 144-6, it was evidently sent at the same time.
Antony of Bergen (14 July 1455-12 Jan. 153I) was the fourth son of John, fifth Lord of Glimes and Bergen (p. 144-1. He was Abbot first of Mont Ste. Marie, in Burgundy, a Cistercian house (GC. xv. 306). In 1483 he received the Benedictine Abbey of St. Trond in Limbourg (GC. ili. 964), but was ejected by the familyof Aremberg, whoimprisoned him and only released hini on ransom. For a time he retired to Louvain, where he was supported by his elder brother John. When Jchn de Lannoy, Abbot of St. Bertin at St. Omer, died on 27 Nov. 1492, the monks elected James du Val to succeed him. But through the influence of Henry of Bergen, Bp. of Cambray, with the young Archduke Philip, the Pope was persuaded to annui the election and appoint Antony • who in spite of Du Val's conseeration on 2 July 1493 by the Bp. of Terouenne's Suffragan (see p. 303), was forcibly instaUed by his brother, the Bishop, later in the same month, and rttained undisturbed possession till his death IGC iii soì;- The Abbey of St. Trond he resigned in 1517. ^ ^^ '
On the cecasion of the visit of the Archduke Philip to St. Omer in May and June 1500, Antony was appointed one of his councillors ; and in 1501 he was entrusted with the charge of eseorting Margaret of Austria to Dòle for her marnage to Phihbert of Savoy, which was celebrated on 26 Sept On 7 Nov 1503 he met Philip, who was returning from Spain, at St. Trond, and entertained him sumptuously fGachard, Voyages des Soiireranis cìes Pays-Bas i qq6') The abbey church of St. Bertin, the massive ruins of which stili dominate the town f?^- ^™r' ^*^ completed during his Abbacy in 1520; see Derheims, Hist. de la T ,Ue rfe S?. Omer, p. 590. In 1528-9 he was in.strumental in negotiating the Treaty of Cambray. The Beiiinias, a poem on the life of St. Bertin, by Peter
19. aut coìrexi: vt LB.
lóoi] TO ANTONY OF BERGEN 333
de Ponte of Bruges (Paris, D. Roce, 7 Mar. 1510) is dedicated to him. See tìoethals, Hist. Leti. i. 85-94, and De Laplane, Les Abbes rf* .si. Bei-tin, ii. 59-88. He was a patron from whum Erasmus hoped, but did not obtain, much at this period.]
ORNATISSIMO PATRI PRAESVLI DIVI BERTINI ERASMVS S. P. D.
CvM incredibilis humanitas tua, pater amplissime, cumulatioribus
benefìciis me sibi teneat obaeratum quam vt (etiamsi capitis htiius
auctionem fecero) vel sorti soluendae par esse possim, ego tamen
grati animi conatum cuperem ofiBcio literarum vtcunque significare,
ne pessimum nomen iure videri possem, si aes alienum vel quali- 5
cunque opera redimere dissimulassem. Contatio me quaedam
aliquantisper tenuit, verentem videlicet nonnihil ne grauissimis
istis sanctissimisque occupationibus, quae quidem non sum nescius
quam paternitatem tuani domi, foris, priuatim, publice distringant,
nugis meis intempestiuis obstreperem, ac dum impense officiosus io
studeo videri, fierem odiosus. Eleganter enim Graeca paroemia
dictum est. a/cat/aos cx'i'ot' ovSèv ix^P"-"^ Stac^epcr qua vere significattim
est nihil interesse maleuolentiane an beneuolentia sis molestus.
Verum vbi e diuerso succurreret ista coqjoris heroica species ac
valetudo felicissima, quibaslibet etiam laboribus facile par, tum 15
animus isto scilicet corpore dignus, ei^/eiiys, id est albus et bene nalus,
ingens, amplus, tantarum simul rerum capax, dexter, ad quiduis
versatilis et tanquam ad omnia factus ; miraque naturae indulgentia
tibi contigisse vt tam multiplex negociorum sarcina, quorum pars
quantalibet alium quemuis facile obruat, te ^-ix etiam leni sensu 20
perstringat : — id quod ego ceu stirpi tuae gentilitium olim et in
Pontifico fratre tuo, Mecoenate meo, cum in familiaribus eius essem,
animaduerti ; neque raro sum admiratus vnicum illud pectus tot
pariter rebus sufficere. Est istud quidem Herculeum animi robur
tibi cum caeteris gentilibus tuis commune, Praesul humanissime : 25
caeterum in te, nescio quo modo, praeter caeteros peculiariter elucet
mellita quaedam morum suauitas, et ea quidem summa cum maiestate
coniuncta, vi in obeundis negociis publicis nihil vno te sit augustius ;
rursum in consuetudine familiari nihil comius, nihil popularius,
nihil elegantius : vt illic nulli non admirabUis, ita hic omnibus -o
amabilis, vtrobique dextenimus ; vsqueadeo tibi in promptu quam
velis personam aut exuere aut sumere, parique decoro vel cum
piu^3ureis tyrannis agere vel cmn mei similibus infimae classis
horaunculis plebeia quadam affabilitate vti, vt haud sciam an in
vUum mortalem melius quadret Graecus ille TrapoifjLi(L^<; versiculus 35
(feret enim me tua aequanimitas nimis fortassis et ineptius in epistola
Tir. ANTONIO A BERGis, ABBATI DIVI BERTINI ff. 9. paternitatem E :
celsitudinem i". 20. leuii=': lenii'. 29. H: nihilque popularius £.
35. A"^ : irapoi/ÀOtuiSri^ EN^.
12. aKcupos] Zenobius in Paroemiogr. Graeci, ì. p. 20.
336 LETTERS OF ERASMUS [1501
Graecantem, quod huius linguae nuper esse candidatus coepi), ÙTravra Toìs KaXot5 àvBpdcri TTpeVei, cuius hic quideni est sensus, Tui suniles egregios viros nihil non decere. Eaudem ingenii dexteritatem in
40 Aristippo celebrami Flaccus, Omnis, inquiens, Aristippum decuit color, siue regali purpura conspicuus incederet, siue Cynico pallio sordidatus ingrederetur ; quanquam tu quidem inaequalis nnsquam, mira quadam harmonia et in amplitudine humanissimus et in liumanitate amplissimus. —
45 Sed quorsum ista tam multa? inquies. Probe profecto mones ; fulcienda enim quae pendet adhuc periodus et claudendus vel sero /j.aKpoXoyiap.ó';, quem mihi non natura loquacior sed iucunda quae- dam tui simulachri contemplatio facit. Ergo cum mihi succurreret, inquam, ista nona corporis animique tui felicitate fieri vt tanta
50 tranquillitate sunima obires negocia, quanta vix alius quisquam summo in ocio versetur, tibi summas occupationes prò ludo esse, non putaui me magnopere vereri oportere ne quid his literis nostris intempestiuius interpellatus offendereris ; maximeque quod ex Batti mei literis cognouissem quam serena fronte superiores illas accepisses.
55 Quanquam ne inpraesentiarum quidem erat adeo quod scriberem, nisi mihi cum Rhamnusia illa luctam esse assiduam ; me tamen sic esse animatum vt si literas assequi non queam, certe cum Philemone libris immori cupiam : tum tuorum in me meritorum memoriam apud me non modo non consenescere, veruni ita quotidie animo
60 obuersari vt ne tum quidem cum praesens experirer, aut recentior aut etiam iucundior humanitatis tuae sensus esse potuerit : proinde nihil mihi perinde in votis esse vt ansam quampiam per te praeberi, qua possim hoc ingeniolo, si quod est, meo et literariis vigiHis tuam pateruitatem quam maxime demerere. Sed hoc ipsi circunspectabimus ;
65 interea ne non longam epistolam legas, tragoediam accipe, recentiorem quidem illam, sed ita atrocem vt cum hac vel Medaea aut Thyestes vel veterum quaeuis collata comoedia videri possit.
Anno superiore Magduni, id est oppidulum band ita procul ab Aurelia, maleficus quispiam decessurus vxori mandai vt quicquid
70 esset apud se librorum magicorum reliquaque eius sacri arma ciui cuidam Aureliano tradat, propediem videlicet petituro, quod hunc sceleris conscium ac participem habuisset. Is haec omnia Aureliam transfert: iam ipse sacerdos domi suae plus triennium nefandum sacrum et quauis idololatria execratius non insciente vxore, filia 55. in praesentia H. 64. paternitatem E : amplitudinem F. 71. perituro H.
37. anavTa'}DiogenisLiiuaìnParoeniiogr. and 137. 75. Graeci,i p. 219. 5,. Philemone] See Apul. Fior. 16.
40. Flaccus] Epp. I 17. 23. 68. Magduni] Méung-sur-Loire, six-
54. supenores1llasJCf.Epp.130.105, teen miles SW. of Orleans
lóoi] TO ANTONY OF BEEGEN 337
virgine etiam adiutante, peragitat. Quibus vero ceremoniis quoue 75 ritu sacrilegium hoc coastiterit, paucis referam, ita vt a certissiniis hominibus accepi.
Corpus illud adorandum vindicis nostri lesu in pLxidula quadam saligna conditum sub lecti stramentis abdiderat. O diuinam patien- tiam, mihi referenti frigidus horror membra quatit ! Id ante So triennium a sacrificulo quopiam famelico et impio (cuiusmodi hic nimis magna copia) fuerat mercatus et quidem minoris, opinor, quam olim ludaei Christum ; vt scelestissimus ille sacerdos ludam nobis non retulerit solum, sed etiam A-icerit : et illum quidem rumor est subitanea morte impietatis poenas dedisse. Ergo quoties veneficus 85 ille rem non diuinam sed diabolicam facturus esset, depromebatur prophanis manibus coeleste mysterium, atque e stramentis erutum nudatumque exponebatur. Filia, puella neque dum virum passa, ensem nudum manu sublata tenebat (quod id muneris nisi a virgine obiri rite non posset), mucronem in sacrum illud corpus intentans, 90 scilicet minitanti similis. Tum caput quoddam proferebatur ex nescio qua materia triplici facie caelatum, nempe monadem illam triformem et triadem vniformem repraesentans. Id nouies reducto ambitu cingebatur. In iis mille figurae Tau inauditis angelorum nominibus inscriptae ; postea totidem ambitus cacodaemonum 95 horrendis vocabulis distincti. His ita compositis maleficii antistes, explicitis libris, execratis illis precibus, Hecate dictante, primum adorandam triadem et angelorum quam plm-imos suo quosque choro, deinde cacodemonum sexcenta nomina citat ; neque finis donec daemon ille praesto fit praesensque vocanti respondet. 100
Is erat ingentium thesaurorum aut opifex aut certe monstrator. Promiserat scelestus ille sacrifico suo Persicos montes, largitus etiam nonnihil ; sed adeo infra spem vt virum iam operae, quippe triennis, coeperit poenitere. Itaque promissorem suum solitLs precaminibus euocat, expostulatque se iampridem lactari et spe modo duci, neque 105 vllum oijeraeprecium facere. Purgat ille se contra, negans id sua culpa accidere; veruni deesse quiddam ceremoniis, quod hominem literis praeditum desyderaret : quem si nancisci posset, se thesauros indicaturum omnium votis ampliores. Simulque percontanti quis esset ad eam rem potissimum asciscendus, suadet Priorem monasteri! uo monachorum, qui se Praedicatores appellitant (id est pone moenia Aureliana), adeat, et cantini vii-um pertentet. Est vero hic Theo- logiae Baccalarius, vt vocant, format us, apud vulgus opinione non
81. impio E Corrig. : improbo £. 92. H: celatum £. 94. hìsF. 100 F- siti". 113 -F: Baccalurius £•. ' "
80. horror] Verg. Aoi. 3. 29, 30. dieuntur illi qui expleto Theologiae
113. Baccalarius] Bacca?ai<m/o/ȓa?i cursu possunt ad superiores gradus
338 LETTEES OF ERASMUS [1501
incelebri et concionator non omnino pessimus, vt nunc quidem sunt 115 theologi ; caeterum vt mihi post visura est (et fere sunt huiusmodi) famae perquani auidus. Sed haud etiam coniectura consequor quid genius ille maius captarit, vtine sacerdotem suum iamiam ad defec- tionem spectantem recta in perniciem induceret ; an quod ita serio sibi proniiserit. theologi mentem praeniii propositi magnitudine • 20 posse corrumjù : hac opinor fiducia quod, vt diuinitus scripsit Maro,
Quid non mortalia pectora cogit Auri sacra fames?
tura quod, vti aiunt ii qui cum istiusmodi hominum genere familiarius sunt versati, sub Ulis cucullis et mendicitatis nomine deploratissimae
125 nonnunquam mentes latitent intolerabili arrogantia et extrema pecuniae cupiditate flagrantes.
Verum hoc quidem in medio relinquimus. Vir igitur persuasus hominem conuenit, vtque pedetentim illius animum praetentaret, fingit sibi codices aliquot esse domi, inutiles quidem sibi, quippe
i3oidiotae, verum homini literato longe vtilissimos. Eogat num quos emptos velit. Theologus proferri iubet, inspiciundos scilicet. Promit ille Vetus Testamentum, quam vulgus Bibliam vocat, Gallice versum. Eum codicem vbi contempsisset theologus, ecquos alios haberet percontanti grauatim quidem ac retractanti similis alium quendam
135 sinu abditum producit ; quem euolutum, vbi animaduertisset impro- batarum artium esse magistrum, haud etiam scio an nouitate captus (ita vt fit) curiosius inspectarit, an vt fraudem, quam subesse senti- scebat, prorsus expiscaretur. Eogatus itaque quidnam ille placeret. respondit maleficum sibi videri librum. Tura ille silentii fideni
140 obtestatione stipulatus ait eiusdem generis aliquot domi sibi esse, sed eruditi hoininis operam desyderari ; alioqui thesauros immensos posse bis libris conflari. Ibi arrectior theologus orat vt eos quoque ad se ferat inspiciendos : sibi rem hanc vehemeuter esse cordi, nec omnino in negocio tam diuino indormiendum ; sibi spem esse cer-
'45 tissimam feliciter euenturum.
Ergo datis inuicem dextris miser ille reliquos libros adfert. Theologus expiscari non desinit donec homo iam eius animi securus omni de re palam facit, postremo etiam de Christi corpore. Ibi ille tanquam vehementer gauisus impensius obsecrat vt res tantas sibi
■ 5° ostendat ; se iam toto pectore de maturando negocio cogitare. Hic hominem domum suam deducit; vxorem mysterium illud reliquaque itera maleficii arma depromere iubet. Proferuntur, inspectantur.
134. detrectanti F. 141. desiderare H. 143, perferat H.
provehi, atque inde alio nomine BOcking, s. v.
vocantur Dispositi. Ducange. See also 120. Maro] Am. 3. 56, 7.
'Soij TO ANTONY OF BERGEN 339
Monachus longe aliud simulans, vt narrai ipse, recta inde ad Officialem quem vocant, \nrum profecto summa vitae integritate et absoluta iuris vtriusque prudentia spectatissimum, nostri maiorem in modum 155 amantem. Is vero in re tam prodigiosa nihil etiam contandiun ratus, hominem prodente theologo per regios ministros in vincula coniicit, non sine vxore et filia. Protinus in aedes imiptum, mysterium illud adorandum honore quo conueniebat prolatum, dieique eius quod erat reliquunn et nox omnis a clero monachisque pernoctes excubias 160 agentibus solennibus cantionibus et j^recibus celebrata.
Postridie indiata solennis supplicatio, vestiuntur tapetibus ^-trinque viae, quaque ibatur quaque ad templum redibatur; perstrepebant vrbe tota tempia sacris tintinnabulis. Procedit clerus vniuersus cum suis quisque reliquiis tota ciiiitate ad spectaculum effusa, i^J,:; dignaque pompa sacramentum e consceleratis aedibus sublatum in templum salutiferae Cruci sacrum defertur. Ibi theologus tam frequenti concione quantam antea visam fuisse negant, rem omnem non sine gloriae suspicione exponit ; identidem obtestans Christi coq)us inibi sub dio appositum, vt erat ex aedibus malefici depor- 170 tatum. Fecerat idem postridie, facturus item deinceps et, \i: quicque iUi in vinculis fuissent confessi, ita quotidie populo renunciaturus ; quod sibi credo certissimam parandae immortalitatis materiam oblatam esse iudicaret, nisi Officialis, vir minime stultus, theologo iam ventoso gloriae curru volitanti silentium imposuisset. Excutiun- 1 75 tur et audiuntur assidue a theologis a Lutetia in hoc ascitis, adhibitis item duobus iureconsultis. Nan-auit nobis Officialis prodigiosa quaedam in quaestionibus a viro aperiri, sed quae noudum prò certis referri possent, quod ipsum sibi parum adhuc constare diceret : mulierem noctu miseris modis a cacodaemone vexari, pungi, caedi, 180 raptari. peneque exanimari : filiam vero sui securam neque quicquam supplicii metu commoueri, quod sibi quotidie cum luce praesto fieri affirmat nescio quem, qui consolando dolorem illi omnem adimat animoque tranquillo esse iubeat. Tenetur et Magduni malefici cuius supra memini vidua. 185
Eamus nunc et Medeam, Thyestem, Neronem poetarum nugas esse credamus, cum Christiana impietas eiusmodi piacula protulerit, quorum ne nomina quidem norit antiquitas. Quod enim tandem huic monstro vocabulum indemus ? Nam Chaldaeorum, genethlia- corimi, mathematicorum, maleficorum, Pythoniconim, diuinorum, 190 haruspicum, augurum, ariolorum, necromanticorum, geomanticorum, sortilegorum, incantatorum vti leuia nomina nihil etiam ad huius
176. a anle Lutetia om. H. 190. Pythoniconim H : Plutonicorum E: Phy-
toniconim F : item infra ì. 196.
174. Officialis] ludex Episcopalis, Ducange ; the modem Chancellor.
340 LETTERS OF ERASMUS [1501
sceleris atrocitatein facere milii videntm-. Augur praepetes auium volatus et solistimum tripudium obseruat, haruspex extorum fibras
1 95 rimatur, Chaldaeus sydera consulit, veneficus herbas incantatas coUigit; incantator praecaminibus agit, Pythonicus manes euocat, chiromantis manuum rugas contemplatur. Atrocia sunt ista, quaeque vix aures ferant Christianae ; sed quid obsecro ad Aurelianam tragoediam ? Quid vnquam simile Thessalia maleficiis infamis designauit ? Et maniuni
200 quidam consultores Hebraeorum leges capitali supplicio damnant. Imperatoriae vero haruspicum et augurum superstitionem et atrocissi- mis verbis insectantur, quippe quos naturae peregrinos et humani generis hostes appellent ; et ipsos quidem vltori gladio, incendio feralique pesti (his enim verbis Constantinus vtitur) addicunt, con-
205 sultores autem in insulani dejiortaii iubent bonis omnibus spoliatos : id quod apparet in Codice, titulo De maleficis et mathematicis, vbi et glossema vere, vt Accursiani loquuntur isti, notabile sed atro car- bone notandum, quippe quod haruspicem prò momentorum et auium obseruatore nimis ridicole interpretatur, tum sacerdotem prò necro-
210 mantiae doctore exponit, et item alia quaedam nescio magisne barbare an inerudite, omnino tamen deridicule : quae mihi tamen neutiquam sunt noua, cimi toto Digesto istiusmodi portenta ita passim occurrant, vt assueto mihi ne risum quidem iam moueant, nedum stomachum.
215 Sed ad rem. Decreta vero Pontificia et item epistolae quas Decretales vocant, vbi de sortilegiis et id genus damnatis super- stitionibus meminerunt, huiusmodi maleficium ne verbo quidem attingunt : siue quod ea secula ne suspicionem quidem tantae im- pietatis liabuerunt ; siue quod qui ea literis prodiderunt, moiialium
220 auribus parcendum esse putarunt. Nouum hoc et inauditum porten- tum non Nox Eumenidum mater, vt poetae fabulantur, sed scelerum omnium parens auaricia produxit, et portentum non simplex, sed ex superstitione, impietate, idololatria, sacrilegio, tanquam variis ex monstris couflatum. Et mii-antur homines, si nostra aetas nunc
225 bellis, nunc fame, nunc peste, nunc aliis atque aliis malis laboret ; cum praeter ea vitia, quae iam propemodum vitia videri desienint, quod nimis vulgaria, Gigantes ipsos fulmine deturbatos et Licaoniam inhumanitatem diluuio tanto vix expiatam nostris sceleribus longe vincanius ? Miramur si quotidie nouis plagis afficimur, cum quotidie
230 nouis vitiis Deum optimum maximumque irritemus, neque, vt ait Flaccus, per nostrum patiamur scelus iracunda louem fulmina ponere ?
209. necromantices H,
204. Constantinus] In the titleof the is the work of Constantine. Code (ix. 18) quoted below, §§ 3, 5, 7. 207. Accursiani] Cf. Ep.' 134. 26 n.
Only the first, onwhich is the glossema, 231. Flaccus] Od. i. 3. 38-40
i5oi] TO ANTONY OF BEKGEN 341
Habes Iliadem, humanissime pater, sed abripuit calamum pene impi-udentem partim grauis animi dolor, partirà voluptas quaedam tua cum paternitate miscendi sermonem. Ignosces igitur nostro 235 vel amori vel dolori. De Disma scripsimus Antonio, sacellano tuo ; quod si persuadeo, futurum confido, et quidem propediem, vt ego me gaudeam admonuisse et tu multo magis gaudeas monenti paniisse.
Bene vale. Parisiis postridie. Id. lan. anno m. d.
144. To Nicholas of Burguxdt.
Fan-ago p. ic8. Paris.
F. 1). 264: HN: Lond. v. 20: LB. 24. 26 Januaiy (1501).
[The reference to 'Britannicus ille Aquilo ' (cf. Ep. 119, indioates that this is later than 1500. It is evidently the letter referred to in Ep. 146, and therefore contemporary with Ep. 143.
Nicholas of Burgundy (i a. Nov. 1522) was a naturai son of Antony of Bur- gundy (p. 208), and therefore closely connected with the familv of Borsselen and Veere. In 1498 he was made Provost of St. Peter's church a"t Utrecht, and he also held the living of Brouwershaven in Duveland, which was in the gift of the Veere family. In 1501 he was imprisoned (Epp. 151. io and 157. 20 n.) probably in connexion with the charge brought against bis father p. 208). In 1515 he was living in Louvain (Lond. xxxi. 42: LB. ix. i6dJ; and probably also in 1519, since in Martens' edition of the CoUoquiorum Fonnulae, f°. b«, though not in others (p. 304), he is mentioned as indicating to Erasmus the use of a word in Martial.
See EE. 11, and H. v. E<yn>, Hist. vant Utrecktsche Biscioni, Leiden, 1710 i. p. 257.]
EKASMYS D. NICOLAO DE BVRGVNDIA PEAEPOSITO S. D.
Sic te amo vt meo erga te studio nulla epistola non sit futura breuissima ; ita sum occupatus vt negociis meis nulla quamlibet breuis non sit longissima futura. Veteres illi poetas et homines eloquentes allegorice cygnos appellabant, neque id, opinor, temere. Nam vt hi plumis, ita illi pectore candidissimi ; vtrique Phoebo - sacri, vtrique Ij-mpidis amnibus et pratis irriguis impense gaudent, vtrique canori. Sed hodie maxime nostrate coelo obmutuisse vide- mus vtrosque ac ne morte quidem vicina fieri vocales. In causa est vti coniicio, quod autores sunt ph5'sici, olorem non nisi spirante Fauonio canere ; et miramur nunc omnes mutos esse cygnos, cum tot io spirent Boreae, tot Austri, nulli Zephyri ? Nam mihi quidem Bri- tannicus ille Aquilo vna cum nummis ita voceni ademit, vt non lupus aeque possit qui te prior \àderit. At non flant Zephyri nisi vere ineunte. Quare, humanissime Praeposite, si tu Dominae Veriensi patronae meae, ver fueris, illaque mihi Fauonius aspirauerit, ego i ^ vicissim vtriusque cygnus fuero ita canorus vt ipsa etiam exaudiat posteritas. Nihil habeo necesse aenigma euoluere, nimirum Oedipo
143. 235. paternitate E : amplitudine F.
144. 17. Oedipo] Ter. Anch. 194.
342 LETTERS OF ERASMUS [1501
scribens, non Dauo. Tantum alterum illuin Battum quem milii pollicitus es, apud Dominam paulisper expedi. Bene vale. 20 Datum Luteciae vii. Calend. Febiuarias. [Anno m. ecce, xcviii.]
145. To Anne of Borsselen. Fan-ago p. 293. Paris.
F. p. 404: HN: Lond. ix. 38: LB. 92. 27 Januaiy 1505*.
[1501, because the anniversary of the spoliation in Eugland, Ep. 119. Por Anne of Borsselen see Ep. 80 introd.]
CLARISSIMAE ANNAE BEKSALAE PEINCIPI VERIANAE ERASMVS S. P. D.
Tres Annas veteruni literae prodideriint posteritati: eam cui cognomen Perenna, quani ob egregiam in Didonem sororem pietatem in coelitum numerum relatam antiquitas credidit ; alteram Helcanae vxorem, cuius ad laudem abunde satis est quod et anus et auspice 5 Deo Samuelem pei)erit, non vtique sibi, sed Deo quidem sacerdotem religiosissimum, populo vero iudicem incorruptissimum ; tertiam Virginis Matris parentem ac lesu Dei et hominis auiam, vt ne haec quidem iam aliis egeat praeconiis. Et primam quidem Romanae Musae immortalitati consecrarunt. Secundam Hebraeorum annales
10 multa laude nobilitant. Tertiam Christiana pieta.s adorat, Rodolphi Agricolae Baptistaeque Mantuani facundissimis literis celebratam. Nunc o si meae quoque tantum literae valeant vt tuurn istud tam pium, tam niueum, tam castum i^ectus posteritas norit, et tribus Annis quartali! te annumeret : et fiet profecto, modo tuae virtuti
15 nostrum ingeniolum respondeat.
Equidem adducor vt credam nomen istud non siue mente, vt ait Maro, nec sine numine diuum tibi contigisse ; adeo multa video tibi cum illis esse communia. Nobilissimae illae ; tuis vero imaginibus quid habet nostrum hoc regnum illustrius ? Ulae pietate insignes ;
20 et tua gratissima coelo pietas. Illarum afiiictissimis rebus multum iactata, multum spectata patientia ; quod tibi cum ilUs ccmmunius etiam quam veUem, Erat enim tua ista integritas et virginea simpli- citas, fateor, perpetua prosperitate dignissima. Verum quid facias? Hic est vetus iUe fortimae ludus, indignos in altum euehere et inno-
25 centiae negocium facessere. Tu vero, mea patrona, palmae arboris exemplo.
Ne cede malis, sed contra audentior ito Quam tua te fortuna sinat.
145. 5. pepererit N. 6. vero add, F.
145. 17. Maro] Aen. 5. 56. 27. Ne cede] Verg. Acn. 6. 95, 6.
^Soi] TO ANNE OF BOKSSELEN 343
Ego vero quanquam prò incredibili mea in te charitate vel pietate potius fsalutem enim illi omnem debeo, cuius beneficio mihi contingit 30 in literis viuere, sine quibus ne viuere quidem possim) casus tuos acerbe omnino fero, tamen hoc me non mediocriter recreat, quod istiusmodi procellae nonnunquam a superis propitiis immitt'untur, non \t obruant, sed vt virtuti segetem quandam et materiam suppe- ditent, quo videlicet magis magisque splendescat. Sic HerculLs et 55 Aeneae Vlyssisque virtus effulsit ; sic lob probata tolerantia.
Non igitur tantum capio dolorem quod ista obiiciuntur, quantum voluptatis quod obiecta sic feras : fers autem, id quod ego non semel sum admiratus, adeo non dicam toleranter, sed omnino alacriter, vt ego me iam tuo exemplo (dicam enim simpliciter) confirmem magis 40 quam vUo veterum, homo pene ad infortunia natus ; quippe qui iam annum solidum aduersis ventis, aduerso fumine, irato coelo nauigem. Fit etiam nescio quo modo (nam cur non audeam tibi fateri ?) vt te hoc quoque nomine peculiarius diligam, quod Rhamnusiam Ulam quam ego semper iniquissimam tuli, ne tibi quidem satis aequam 45 esse video, vt inter mortales et malorum societas aliquoties conciliai beneuolentiam. Quanquam quid hoc simUe? Nam tua quidem dignitas iam prope extra fortunae est aleam et te quidem nonnun- quam vellicat ; at in me sic constanter debacchatur, scilicet hoc vno sm dissimilis, vt possit in literas meas coniurasse videri. 50
Succurrit has literas exaranti (cui enim potius infelicitatem meam ' aperiam quam quae sola et possit et velit moderi?)— succurrit, inquam, hunc ipsum solem iam anniuersarium illuxisse, quod in Britannico littore pecuniola mea, studiorum meorum alimonia, naufragium fecit ; a quo quidem die, vt memini, perpetuam malorum cathenam 55 trahentibus inuicem ansis in hanc vsque lucem fortuna porrexit. Etenim simulatque nudum me Britannica Charybdis orbi nostro reuomuisset, saeua tempestas atque ob eam iter longe durissimum demde m iugulos nostros acutae latronum sicae exceperunt, tum febris, postea pestis, quae tamen fugauit tantum, non afflauit. Adde 60 his domesticas curas, quas non parum multas quotidie mortalium vita paritat. Sed partim pudet, ita me deus amet, me A-irum ^-tcunque hterarum praesidio munitum ac philosophiae praeceptis armatum animo consternari, cum tu, quam et natura foeminam finxit, quam fortunae indulgentia summo loco genuit, maximis 65 dehciis educamt, nonnihil habes quod feras, et feras tam non muHe- briter : partim quod quantumuis in me detonaret fortuna, nullam esse causam statuerem cur literas deseram animoque frangar, dum
30. contigit .V 33- i^: remittuntur^. q6 lobi 7/ 44- H: Rhamnusia iUa E. 63. vtcunque aìj. ' F.
59- sicae] Cf. Ep. 119.
344 LETTERS OF EEASMUS [1501
tu mihi ceu certissima quaedam Cynosura praeluxeris ; siquidem
70 literas fortuna ne potest quidam nobis eripere, pecuniolam vero, quantulam hoc ocium desyderat, opes tuae animo scilicet tuo pares facile possint supi^editare. Et fortunae quidem tuae debes quod vales ; animo tuo ego debeo quod vis, et \ns etiam libenter, Musas meas alere ex te nimirum vna pendentes, te vnam respicientes, tibi vni consecratas. Aluit Cherylum malum ferreumque, vt ait Lucilius, scriptorem Alexander Magnus. Maronis et Flacci tenuitatem Mecoe- natis inexhausta benignitas fouit. Plinianas lucubrationes Vespasiani studium acuit. Semigraeculas Ausonii niusas Gratiani Caesaris humanitas etiam consulatu Romano decorauit. Hieronymi piam
80 facundiam Paulae et Eustochii nobilitas ornauit. Nuper etiam Politianuni, seculi nostri delicias, Laurentius Medices tanquam gremio suo educatum extulit. Et ne iuxta Graecorum dictum hai'e- nas numerem, suus cuique ingenio contigit Mecoenas.
Neque gratiam adeo poenitendam ii mihi videntur suis patronis
85 retulisse, quorum memoriam aeternitati libris suis consecrarunt. Ego vero, mea nutricia, ne Mecoenatem quidem vllum aut Caesarem tecum sanus permutauerim, et quod ad reponendam vicem attinet, quantum hoc ingeniolo poterò contendere, prò mea quoque virili enitar vt et meam Mecoenatem posterà secula nouerint, mirenturque vnam
90 extremo orbe foeminam extitisse, quae bonas literas partina imperi- torum inscitia corruptas, partirà principmn vitio iacentes, partirà hominum desidia neglectas, sua beneficentia studuerit excitare, quae Erasmi literulas a splendidis pollicitatoribus destitutas, a tyranno spoliatas, omnibus fortunae casibus oj^pugnatas, passa non sit
y5 egestate concidere. Quod vti instituisti, ita pergas, supplices tibi manus tendunt literae meae, alumnae tuae, teque et per tuam obtestantur fortunam, quam et secundam summa cum laude con- temnis et aduersam fortissime tulisti, per suas item fortunas semper iratas, contra quas tuo vnius patrocinio consistunt, et per excellentis 1 00 illius reginae, nempe veteris theologiae, amorem, quam t/'oA^o-ypac^o! ille diuinitus afflatus aeterno regi dextram astitisse scribit interprete Hieronymo, non sordidatam, non pannosam, qualis nunc visitur in ludis sophistarum, sed in vestitu deaurato, circumamictam varietate, cui ab situ recipiendae vigiliolae nostrae omnes desudant. 105 Quam ad rem duo quaedam pernecessaria iamdudum sentio, alterum vt Italiana adeam, quo scilicet ex loci celebritate doctrinulae nostrae nonnihil autoritatis acquiratur ; alterum vt Doctoris nomen
75. E: & malum r. 78. Gratiani ad(7. H. loi. aetcrno arfJ. F.
75. Lucilius] Cic. Fin. I. 2. 5, where 100. -ipaXfioypatpos] 44. 11 in the
ali MSS. read Liciniiis or Licinus. version of Jerome.
'5oi] TO ANNE OF BORSSELEN
345
mihi imponam, ineptum quidem vtrunque. Neque enim, vt inquit Horatius, statim animum mutant qui trans mare currunt, neque me vel pilo doctiorem magni nominis vmbra fecerit ; verum vt nunc no tempora sunt, ita morem geras, quando nunc, non dicam vulgo, sed etiam iis qui doctrinae principatum tenent, nemo doctus videri potest nisi Magister Noster appelletur, etiam vetante Christo, theologorum Princiije : cum antiquitus non ideo quis prò docto habebatur quod doctoris nomen esset mercatus, sed ii doctores dicebantur qui libris 115 aeditis manifestum doctrinae specimen dedissent. Verum, vt diximus, frustra bonam fabulam egerimus, quam nemo non explodat. Quare leoninam pellem induamur opoiiet, quo fides fiat et nos literas didicisse istis qui de vocabulo non de libris (quippe quos non intelli- gunt) hominem censent. li sunt homines quidam praeposteris literis 120 imbuti, magna nimirum mercede docti nihil scire, crassa Minerua, sensu vix etiam communi, sed Deum imniortalem. quam ceruicosa arrogantia, quanto supercilio ! quippe qui sibi vna cum inani nomine consummatae doctrinae falsissimam persuasionem induerunt. li Philoxenumet Gnathonem, turpissimos gulones. referentes disciplinas 125 omnes culinarii sermonis sordibuset tanquam emuncto mucco foedant, quo generosis ingeniis nausea deterritis ipsi soli rerum potiantur. Cum bis quoque monstris mihi decertandum est et Hercules alter praestandus ; quare si tu Erasmum tuum armaueris, vt possit cum bis portentis pari tum animo tum autoritate contendere, non nos 130 modo verumetiam ipsae literae se tibi debebunt. Ai-mandus autem, mea princeps, Homerici Glauci ai-mis, sed quae dedit, non quae recepii. Hoc aenigma quid sibi velit. e Batti mei literis cognosces, cui citra fucum omnem sortem meam aperui. Perfricui faciem contra morem meum contraque ingenium, contra virginemn ilhmi 135 literarum pudorem ; sed, vt ait ille, dunuu telum necessitas.
Misi te tibi, Annam Annae, Carmen vel ritbmos potius a me puero admodum lusos ; nam iam inde a tenellis vnguiculis eius Diuae piotate flagraui. Misi praeterea obsecrationes quasdam. quibas ceu magicis precaminibus possis non lunam illam, sed eam quae iusticiae solem 140 genuit, coelo vel inuitam, vt ita loquar, deuocare ; quanquam ea quidem solet esse facillima, si virgo virgineis votis vocetur. Nam te quidem non tam in \^duis quam in virginibus pono ; siquidem quod olim puella admodum nupsisti, id quidem partim parentum autoritati, partim generi propagando datum ; et eiusmodi fuit coniu- 145
114. habereturH. 120. J^ : quidem E. 138. pietate E : pio studio F.
109. Horatius! £p. i. 11.27. i37- Carmen] mytìmus iarnhiciLs in
'32- .V^lauci] Il 6. 230-6. laruUrm A„„ae, aulae Itsu Christi, first
136. illej Erasmus, Adag. 1240, refers published in the revised edition of the
to Livy, 4. 28. 5, for the origin of this EnchìrUÌMU Basle, Froben Julr isi8 •
P''"^'^'"^- see Epp. 93 and 164 introd. " '
ALLEK ^ ^
346 LETTERS OF ERASMUS [1501
gium vt non tam sit imputanda voluptas quam patientia spectata. Quod autem nunc ista adhuc aetat© virenti et pene puellari nulla procorum instantia possis a continentiae proposito diuelli, quod in fortuna tam affluenti tam nihil indulges tibi, id ego non viduitatem
150 sed virginitatem existimo ; in quo si, vt confido, perseuerabis. ego te, mihi crede, audacter non in adulescentulanim choro, quarum, vt ait Scriptura, non est numerus, non in octoginta Salomonis concubinis, sed in quinquaginta reginis, et Hieronymo quidem, vt spero, approbante, annumerauero.
155 Est iamdudum in manibus De Epistolis et item De varianda oratione opus. Adolphi filii tui studiis adiuuandis destinatum ; tum praeterea De literis, tuo videlicet nomini consecrandum. Quae si forte serius voto jorodibunt, non meam tarditatem sed fortunam accusabis aut, si mauis, operis difficultati imputabis ; nani malos
160 quidem libros emittere insanissimum, bonos aedere longe diffi- cillimum. Bene vale et Musas nostras tibi commendatas habe. Datum Luteciae. vi. Calend. Feb. Anno. m. d.
146. To James Batt. Farrago p. 241. Paris.
F. p. 365: HN: Loml. viii. 48: LB. 52. 27 January (1501).
[Plainly contemporary with Epp. 143-5. Ledere dates it 27 Febniary, by obvious mistake.]
ERASMVS BATTO SVO S. D.
Reddidit uiLhi colax ille alteras literas tuas, si diis placet, .sed superìoribus illis nihilo minus tum ineptas tum contumeliosas. Aut ego fallor, mi Batte, aut aliquis malus genius bene concordibus amicis iratus machinatur vt nos tanta beneuolentia suauissime 5 copulatos distrahat. Quod per me certe stabit nunquam, per te vide ne steterit.
Primum quid opus erat vt Ludouicus huc recurreret, quasi mille
nobiles essent ac non potius octo franai ? Non poterat ea pecuniola
per alium quemuis mitti ? Deinde quum mitteres, cur. e tantillo
IO acenio aliquid etiam detrahendum putasti ? ne scilicet ego pecu-
niosus factus officii mei obliuiscerer, aut vt esset vnus aut alter
146. 8. nobiles E : angelati H. potius add. H.
145. 148. procorum] The insincerity the principal subject in Bk. i. of De
• >i this passage is shown by Ep. 146. 45, Copia (Ep. 95. 35).
6 and 54-6. It was probably dictated 157. De literis] Cf. Ep. 129. 44.
by a desire to keep bis patroness from 146. 2. superioribus] The letter
a second marriage. Cf. Ep. 172. brought by Louis and answered by Ep.
152. Scriptura] Cant. 6. 8. 139.
155. De Epistolis] Cf. Ep. 71. 7. Ludouicus] A renewal of the
De varianda oratione] This is complaints made in Ep. 139. 13.
^501] TO JAMES BATT
347
aureolus, cuius gratia denuo legatura aUquem hiic mitteres ? Nam quod de literis obiicis, mihi crede, sine his literis omnis res non minus commode confici potuisset, modo tibi animus non defuisset, et poteras has ipsas literas per alium poscere ; neque tu vnquam 15 intelliges quantum hic recursus incommodi attiaerit. Sunt duo tres aut quatuor menses, quos mihi ex anno solido febris ad studii vsum relinquit, itaque iam magno animo opus. De epistolis quod defor- mauimus olim dedolabani, vel potius recudebam. Praescripseram mihi pensum grane sane et laboriosum ; interea adest hic cum tuis 20 epistolis plenis conuiciorum, cum pecuniola etiam mutilata ; quae res ita me commouit vt quod erat in manibus abiicerem, iuuenem sine literis remissurus, nisi me lacobus Tutor multo suasu in diuer- sam sententiam reduxisset.
Emoriar autem si quid vnquam in vita sic repugnante animo 2^ scripsi vt has nugas, imo Gnathonismos. quos ad Dominam, ad Praepositum, ad Abbatem scripsi. Hic morositatem meam incus- abis, scio; at non facies, Batte, si et conditionem meam recte perpendes. simulque cogitabis quam durum sit animum ad magnum opus scdbendum impellere, quanto pon-o durius iam flagrantem ad 30 alias nugas deuocari. Haec quia ipse non es periclitatus. existimas nobis ingenium semper esse int«gium, semper alacre, vt tibi est in summo versanti ocio. Non intelligis nullum esse grauius taedium quam ingenii scribendo defessi, neque reputas mihi hic his satisfaeere oportere quorum beneficiis vtor ? Postremo magnas librormn sarci- 35 nas poscLs, neque curas vt mihi ocium detur quod ad conscribendos libros requiritur. Postremo non sat tibi est si nostrani amicitiam, SI Dominae munificentiam libris aeditis aliquando nobilitauero, nisi quotidie sexcenta.s epistolas scriptitem.
Iam abiit annus ante quem promissa erat pecunia, tu interea niliil 40 nisimeram spem literis tuis adfers ; ' non despero," causam tuam gnauiter agam,' et huiusmodi mihi iam nauseam facientia totiens mmium auribas meis inculcata. Postremo deploras Dominae for- tunam. Videre tu mihi de alieno morbo aegi-otare. Illa suam fortunam negligit, et tu scilicet angeris? Illa nugatur et lusitat 45 cum suo N., et tu ringeris? Nihil habet quod det? Hoc vnum ego perspicio, si ob istas causas nihil dat, nihil raquam daturam ; nun- quam enim huiusmodi causae desunt magnatibus. Quantulum id
13.. H : obiicies E. 16. duo E CorrUj. : ìi E : om. F. o, ni N
46. nngerisf: angeris £. zs.niN.
to t,e_Lad, Anne, Wore .a.ing a„ à ^§^^^^::^,.
.8. De epistolis] O.us ,e conscri^n^is Sef p. tl.'^aT.dtì.'F^p?";:^'^^^^'"*-
A a 2
348 LETTERS OF ERASMUS [1501
erit momenti in tam immenso numei-o remm piane pereuntium, si
50 ducentos mihi francos donauerit ? Habet quo cucullatos istos scor- tatores et tmpissimos nebulones, scis quos dicam, alat, et non habet quo eius sustineat ocium, qui possit etiam posteritate dignos libros conscribere, vt aliquid de me ipso dicam gloriosius ? Incidit quidem illa in multas angustias, sed suapte culpa, quae se maluit bello ilio
55 homunculo stipare quam viro aliquo grani ac tetrico, vt et sexuni
illius et aetatem decebat. Ego iam longe malora incommoda
prospicio, nisi mentem istam abiecerit ; quanquam hoc ego in illam
non scribo inimice, quam sic amo, vt debeo optime de me meritam.
Sed quid, obsecro, hoc ad illius fortunam, si ego ducentos francos
60 accipio ? qui vbi septem horas fuerint dati, illa iam nec meminerit. In hoc omne negocium est, vt auellatur pecunia, si non praesens, vel a mensario, vt hic Luteciae petam. Tu iam multis literis ad illam de hac re scripsisti. omnibus mandas, significas, innuis. Quid inu- tilius ? Expectanda erat, si non optima, mediocris certe opportuni-
65 tas, tmnque semel res prudenter iustituta fortiter conficienda ; nunc idem vel sero faciendum. Peream, ni rem ex sententia confeceris, siquidem magno animo fueris aggressus. Potes ipse in amici causa esse paulo impudentior, vt mei tamen pudoris obtineas rationem. N. quantum sit indicandum tute statues. Verum antequam proficiscaris
70 aut mittas, mitte per quempiam non incertum reliquos aureos ; et si possum exorare, quatuor aut quinque de tuis, ne interea egeam, e Dominae nummis recepturus. Vide quemadmodum ea pecuniola defluxerit. Accepi octo francos, tanti enim hos nobiles mutaui ; ex iis puer duos abstulit. aut non multo minus. Vt de victu interim
75 taceam, ais restare duos angelotos. a quibus etiam is qui adferet, nonnihil deducat oportet. Ioannes ille quem in Angliam miseras, fugit, nisi fallor, non sine furto ; eum Augustinus est equo Aureliam consequutus ; hic erunt, vt video, turbarum piena omnia. Caetera Ludouicus narrabit.
80 Vale, mi Batte, et haec a me non commote aut TravtKÓJs scripta, sed vt par erat apud hominem vnum ex omnibus amicissimum simpli- cissime, in bonani partem accipies. Puerum Ludouicum tractabis, non vt Adrianum scuiTam in quo detrimenti nihil poterai fieri, sed vi meliore mente natum et multas ad res vtilissimum tibi futu-
51. scis quos dicam acid. H. 53. vt . . . gloriosius whl. F. 70-72 et si
. . . recepturus om. F. 73. nobiles E : angelatos H. 75. angelotos E ■
angelatos F. -j ^ •
68. N.] Perhaps as in 1. 46. 73. nobiles] Cf. Ep. 139 13
70-72. et SI . . . recepturus] This 75. angelotos] Angelot was the
passage, which reveals Erasmus' popular name.
necessity, was omitted in subsequent 76. Ioannes] Ep. 128 i
^^itiois. 83. Adrianum] Ep. 80. 53 11.
'5oi] TO JAMES BATT 349
rum. Oblectabit solitudinem tuam, habebis cui legas, quicum de 85 literis ganias, quicum postremo te exerceas ; quare de veste non quidem pugno, sed tamen si dederis, feceris gratissimum neque iniquum. Vale.
Luteciae. sexto Calendas Februarias. [Anno m. ecce, xcix.l
147. To Antony of Luxembdrg.
Farrago p. 266. Paris.
F. p. 384: HN: Lond. ix. 16: LB. 25, 27 January (1501).
[Ideiitical in subject -vviUi Ep. 137, and therefore 1501.] ERASMVS ANTONIO LVTZENBTRGO SVO S. D.
Etsi mihi tecum perpaucorum dierum consuetudo intercessit, Antoni humanissime, tamen nescio quomodo fatali quodam amore erga te ducor, mihi crede, non aliter quam a magnete ferrum trahitur, adeoque incredibili tui amore flagro, vt Battum ipsum quam te non amem effusius ; quem tamen meipso etiam plus diligo. Neque vero 5 dubito, mi Antoni, quin mutuo id faciam ; ita benignam tuam indolem et animum ad complectendos amicos propensum, quum istic agei-em, multis modis jiei-spexi.
De statu nostro si cupis cognoscere, Aui-elia relieta in veterem nostrani Luteciam remigrauimus, peste videlicet quae nos fugauerat 10 «xtincta. De Disma malui ad te quam ad Abbatem scribere, tum ne librum illi, non epistolam, misisse viderer, tum vt hac in re tua quoc^ue autoritas, qua valea apud Abbatem plurimum, adolescentis optimi saluti suffragaretur. Nani, milii crede, Antoni, si quid oninino credis, non scribam nugas, sed quae magnopere ad Dismae salutem 15 pertinere compertissinium habeam. Itaque quoniam res Abbatis curae tibi esse scio, negocium hoc attentissimi^ auribus accipies et adiutabis diligenter. Principio quidem de Dismae genio illud testan- dum mihi puto, non quidem ad gratiani, sed quod re ipsa sic repperi, nihil adhuc in vita vidisse me illius indole generosius, amabiliusi 20 fehcius ; vere iuxta sapientis verbum, animam ille sortitus est bonam vt natura illuni maximis rebus finxisse videatur. Plurimum ingenió poUet, mii-a discendi celeritas, memoria fideUs, mores verecundi, modesti, suaues. Miratur bonas literas, cumque his versari gaudet vnde semper abeat doctior; nihil habet in quotidiano conuictu durum 25 ac molestum.
Nos itaque (coluit eiiim nostrani familiam) eius fi-equentia sumus maiorem in modum delectati ; nec fere quisquam Aureliae fuit de . 147. 9. relieta add. F.
146. 86. veste] Cf. Epp. 135. 59 aud which is evidently the Uìxr here re- '39- 156. ferred to.
14,. II. Abbatem] Cf. Ep. 143 fin., 21. sapientis] Wisdom 8. 19
350 LETTERS OF ERASMUS [1501
quo praecipuam aliquam spem conceperiin, praeter hunc vnum. 30 Quem quoniam natura ad res maximas dotibus omnibus instruxisse videtur, vestrae partes esse videntur curare ne tam egregium ingenium et tam bene natum contagione vitiorum, aut etiam desidia, ad vul- garem indolem degeneret. Neque enim parum periculi video, propterea quod viuit adolescens in tutela quadani, vt vocant, nimis
35 profecto tutelariter, vietu parum mundo, supellectile sordida, negle- etus, incuratus, inter nebulones nescio quos, ociosos, indisciplinatos, incompositos, qui nihil peius odeioint quam bonas literas, iurisincon- sultissimos, grassatores nocturnos, potores diurnos ; vnde praeter nequitiam nihil possit discere. Et Dismas quidem iam (vti scis)
40 lubricum ephoebiae ingreditui". Neque ignoras quam facile ista aetas, quamuis bona, trahatur ad vitium. Affricat enim, vt inquit Seneca, morum suorum scabiem conuictor coi-ruptus : et, vt scripsit sapiens quidam Hebraeus, Non potest non inquinari qui piceni con- trectauerit. Neque ego de alienis moribus haec scripturus eram. nisi
45 res adeo palam esset vt nemini possit dubia videri.
Habes igitur periculum ; nune quomodo succurrendimi accipe. Est Aureliae M. lacobus Tutor Antuuerpiensis, apud quem tris menses, quos illic egi, sum diuersatus ; vir (ita me deus amet) integritate incredil>ili, eruditione minime vulgari, studio flagrantis-
50 Simo, iuris pontificii iampridem Licentiatus, sic enim appellant. Hunc ipse Officialis, homo scilicet vita laudatissima, perinde atque fratrem complectitur, et cum eo optimus quisque. Is Dismam partim propter veterem consuetudinem quam cum eo Louanii habuit, non secus atque filium amat, et ainatur ab ilio vt parens. Cum hoc
55 ^go Dismam coniungendum censeo, idque quam primum, ne si diutius ista aetate in tutela haereat, ad deteriora deflectatur. Alit hic lacobus noster domi suae aliquot adolescentes generosos ; atque in primis duos fratres Bredanos, cognominatos de Nassouuen, adolescentes moribus optimis et tanta concordia quantam antehac inter fratres
60 non viderim. Eorum alter sacerdotium habet ecclesiae Bredanae. Inter hos si vixerit, nihil audiet, nihil videbit indignum se, et habebit
36. indisciplinatos E : male moratos H. 37. F : iurisoonsultissimos £
.tdoi:L'n4ToÌ. H. ''■ ""■ "'"■ ^- 58. E corri,. : Nassauuen EE.
42. Seneca] Ep 1. 7. 7. ^econd marriage brought the princi-
43. Hebraeus] Ecclus. 13. r. pality of Grange into the Nassau 58. Bredanos] Henry (12 Jan. 1483- familv : William succeeded to DUlen
14 Sept. 1538 and William ,t 1559% burg ànd became the Sero William
the two sons ot Count John vof Nassau- the Sileni (boru 16 Aprii il^ tZ
Ddlenburg, the younger brother of Stokvis, iii^cap. 8. tab.'^sj. lo? Henry
Count Engelbert 11 of Nassau-Breda. who was Governor of Hnll„!,f ^
On the death of Engelbert, 31 Mav Zeeland 1^17 0, «r' t 1 ir ^ """^
1504, his Dutch estates'passed t'o John ; m^el'FraUefrAllt^^^^^^
and on their father^s death in .5x6 William J: eliden ly'"destiLd f^^
Henry succeeded to Breda, and by his the Church, but did not enter U
i5oi] TO ANTONY OF LUXEMBURG 351
lacobum vitae moderatorem ; qui, cum studiosissimus sit, gaudebit sibi contigisse cui suam doctrinam libenter communicet. Habebit Dismas quicum perinde viuat ac si cum parente viueret ; cuius exemplo atque familiari hortamine ad honestissimas res incitetur. 65 Haec vt scriberem, mi Antoni, partim ipsius adolescentis ingenium commouit, partim cum isti generi omnia deberem, non putaui hoc posse me sine summo scelere praetermittere : alioquin hac in re mihi ncque seritur neque metitur.
Vale. Antoni charissime, nosque humanissimo patrono tuo quam ;o commendatissimos facito. Dictaui hauc ad te epistolam. non scripsi ; tum quo stomacho parcerem, tum quod essem iam scribendis literis defatigatus. Luteciae. sexto Calendas Februarias. [Anno millesimo quadringentesimo nonagesimooctauo. ]
148. To Antony of Luxembukg.
Fanago p. 268. (Paris.)
F. p. 386: HN: Lond. ix. 18 : LB. 89. (Februaiy 1501 ?).
[There is no certain indication of date. TLe pecaniola sent by Batt may be the two aiigels, which Ep. 146. 75 mentions as stili remaining of Erasmus' money, and which Batt may well bave sent in response to the urgent entreaties of thàt letter. Some interval must therefore be allowed before Ep. 149, .since Erasmus there makes no reference to the Abbot's gift. For his ill-health cf Ep. 151. 7.]
EltASMVS ROTERODAMVS ANTONIO LVTZENBVRGO SVO S. V. D.
AccEPi simul et Abbatis munus et a Batto missam pecuniolam ; qua de re si nunc parum accurate gratias ago. ne putes id inde esse quod parum hoc munere sim laetus, sed erat negocii quiddam. et valetudo admodum agitata. Caeterum quantum et te et E. A. de hoc dono prò meis meritis, quae nulla sunt, deamem, breui declarabo. 5 Valebis et tui similis, mi Antoni, esse perges.
I Anno millesimo quadringentesimo nonagesimonono.]
149. To Antony of Bergen.
Farrago p. 264. (Paris?)
F. p. 383 : HN : Lond. ix. 15 : LB. 75. (16 March ? 1501.)
[Plainly subsequent to Ep. 143 because it reports the punishment of the necromancers ; probably the unpollshed letter (1. 4) referred to in Ep. 150. 19. H dates this from Orleans ; but as there is no evidence for a return there and froni the faci that the Greek studies were presumably being carried on in Paris (Ep. 1381, I have dated it thence.]
ORNATISSIMO PRAESYLI D. ANTONIO ABBATI S. BEKTINI S. D. En tibi, pater humanissime, asellum illuni Aesopicum nostrae referunt literae, quibus quidem festiuitatem tuam atque facilitatem
147. 64. si add. F. 73. Anno . . . nonagesimooctauo add. II. 148. 4. E. A. K : Abbatem F. 5. deamem F : maxime deamem E. 6. Anno .
non.Tgesimonono add. H.
1 48. 4. R. A.] Reuerendum Abbatem.
352 LETTERS OF ERASMUS [1501
iterum atqiie iterum expeitis tantum fiduciae accreuit, vt audeant ad
tuam amplitudinem et extemporales venii-e, quae antea ne multa
5 quidem cura comptae id tacere audebant. Quam tainen negligentiam
nolim securitati nostrae tribuas, sed literariis lucubrationibus, quae
me cum semper, quatenus per valetudinem licet, totum possident,
tum in praesentia ita distringunt vt ne valetudini quidem parcant.
Nam Graeca quaedam forte fortuna sum nactus, in quibus furtim
10 transcribendis et pernox sum et perdius. Roget quis, quid ita me
Catonis censorii delectet exemplum vt hoc aetatis libeat Graecari.
Si quidem jiuero mihi. pater optime, aut haec mens fuisset, aut non
defuissent potius mihi tempora, longe felicissimus essem. Nunc ita
statuo, satius esse vel serius discere quam nescire quae cum primis
15 oportet tenere. Deliba uimus et olim has literas, sed summLs
duntaxat (vti aiunt) labiis ; at nuper paulo altius ingressi, videmus
id quod saepenumero apud grauissimos autores legimus, Latinam
eruditionem, quamuis impendiosam, citra Graecismum mancam esse
ac dimidiatam. Apud nos enim riunii vix quidam sunt et lacunulae
20 lutulentae ; apud illos fontes purissimi et flumina aurum voluentia.
Video dementiam esse extremam, theologiae partem quae de my-
steriis est praecipua digitulo attingere, nisi quis Graecanica etiam sit
instructus supellectile, cum ii qui diuinos vertere libros, religione
transferendi ita Graecas reddant figuras, vt ne primarius quidem ille,
25 quem nostrates theologi literalem nominant, sensus i>ercipiatur ab
iis qui Graece nesciunt. Quis enim illud in Psalmo intelligat, Et
peccatum meum contra me est semper, nisi Graeca legerit ? quae sunt
huiusmodi, kuÌ ^ d/y.aprta ^ov ivilnrióv fxov ia-rl Starravrós. Hic mihi
theologus quispiam longam texuerit fabulam quomodo caro cum
sospiritu pugnet assidue, praepositionis, scilicet contra, deceptus
amphibologia, cum illud eVo'^nov non pugnam sed situm significet,
perinde ac si dicas, e regione, id est in conspectu: vt significarit
Propheta culpam suam vsqueadeo sibi displicere, vt eius memoria
nunquam ab animo recederet, sed semper veluti praesens obuersaretur.
35 Quod autem alibi est, Bene patientes erunt vt annuncient ; quis non
figurae lubrico decipietur, nisi a Graecis didicerit quemadmodum
Romam sermonis consuetudine bene facere dicimus eos qui beneficio
quenipiam afficumt, ita Graecos ctVa^owra^ bene patientes dicere
qui beneficio afficiantur? vt sit sensus, Bene patientes erunt vt
40 annuncient, Bene cum illis agetur et beneficiis meis iuuabmitur, vt
meam in se beneficentiam praedicent.
15. ohm] Cf. ii. 39 n. aud App. 6. and 122 n.
24. primanus . . . sensusl Set- .Sp» ^a t» i t
i50i] TO ANTONY OF BEEGEN 353
Sed quid ego e i^lurimis et ni;iximis paucissima quaedam et leuicula repeto, eum mecum stet sacrosancta Pontificii senatus autoritas ; cuius decretum extat adirne in Epistolis Decretalihus, vt in praecij^uis (vti tum ei-ant) Academiis pararentur qui Hebraicas, Graecas, 45 Latinasque literas perfecte possent tradere, quod sine his diuinas literas percipi posse negarent, multo autem minus tractari ? Quod saluberrimum sanctissiniumque senatusconsultuni adeo contemnimus, vt vel primis Latini sermonis rudimentis abunde simus contenti ; sic jjei'suasi scilicet vno e Scoto, veluti e quodam copiae cornu, 50 vniuersa peti posse.
Quo cum hominum genere non equidem pugno ; sit per me suum cuique pulchru}ii, ducat cascus cascam. Mihi placet hac ingredi quo me diuus Hieronymus cum pulcherrimo tot veterum coetu vocat ; quibus cum viiis, ita me bene ament superi, insanire malim quam 55 cum neotericorum vulgo tlieologorum quantumuis sapere. Praeterea molior arduum quoddam et, vt ita dicam, Phaethonteum facinus, vt Hieronyniianos libros pai-tim ab iis semidoctis deprauatos, partim ob rerum autiquarum et Graecae literaturae inscitiam aut obliteratos aut truncos aut mutilos aut certe mendosos et portentis plenos, prò 60 mea virili restituam : neque restituam modo, venimetiam commen- tationibus illustrem ; vt apud se quisijue lector agnoscat Hieronymum illum, quem vnum liabet ecelesiasticus orbis vtraque doctrina sacra et gentili, \'t vocant, iuxta absolutum, ab omnibus legi posse, at non nisi ab eruditissimis intelligi i^osse. Id quoniam impendio conor ''^s et Graecanitatem in primis asciscendam video, menses aliquot Graecimi didascalum audire decreui piane Graecum, vel potius bis Graecum, semper esurientem et immodica mercede docentem.
De maleficis nihil habebam quod scriberem, nisi quod e Tutoris mei literis cognoui virum aeterno carceri addictum, mero pane et 70 aqua simpliei saginandum ; vxori trimestrem carcerem poenam esse, pueUulam in monasterium ablegatam ; si sua sponte, beatam, sin minus, vtroque parente damnatam acerbius. Libri, gladius, caetera- que maleficii monumenta igni exurentur. Sed auguror a ciuili supplicio tempeiatum, quod omnis maleficii proditio ab ecclesiastico 7.^ profecta sit indice : caetera negat ab Officiali cognosci potuisse. Bene vale. [Aui-eliae. Anno millesimo quadringentesimo nonagesimonono.J
42. e aiM F. 44. vt in F Corrl.j. : vti E. 73. // : libros, gladium E.
77. Aureli.Ti . . . nciiiagesimonono adO. II.
43- Pontificii senatus] Appareutly a 58. Hieronymianos] Cf. Ep. 138. 3911.
Joose statement ofClemenfsCo/-sWM^on 66. Graecum] Cf. Ep. 138 41 n
promulgateti at the Council of Vienne, 68. e.surienteml Cf. Juv 3 78
131 1. Cf. Ep. 182. 78 n. 76. negat] se. tutor.
354 LETTEKS OF ERASMUS [1501
150. To Antony of Luxembiiìg.
FaiTago p. 268. Paris.
F. p. 385: HN: Lond. ix. 17: LB. 27. 16 March (1501).
[Plainly 1501, because of Dismas' move. Cf. Epp. 137 muì 147.]
EKASMVH .VNTOXIO LVTZENBVRGO SVO S. D.
Antea. mi iucundissime Antoni, te tantum vt hominem liumanis- simum et optime de me meritum amabam ; nunc etiam vt literatum ainplector, id quod ego nunc demum tuis e literis cognoui. Caue me putes assentari, maiorem in moduiu delectauit stilus ille simplex et ? naturalis; verba non ascita sed vna cum ipsLs 8ententii>. cohaerentia ; sensus sani ac solidi. niLil neque in verbis neque in sententiis aut portentosum aut distortuni aut coactum aut imminutum denique aut redundans.
De Disma sic Labe : extat et apud Varronem et apud Gellium
•e peruetustum adagium huiusmodi, Maluni consilium consultori pessi- mum ; at ego confido hoc optimo Consilio nos omnes gauisuros : in primis humanissimuin Abbatem. patronum, si pateris. mihi tecum communem, qui charissinio adolescenti pulcherrime consuluit ; me qui l^ne monuerim ; te qui fidelem et amicam nauaris operam ;
i.= Dismam ipsum, qui iam nunc mihi gi-atias agit maximas : denique et Tutorem, qui tandem nactus est cui libenter literas suas com- muuicet et apud quem industriam suam bene collocet. Est is, mihi crede, vnus omnium quos aspicit sol integemmus vir et candidissimus. Purgabis me reuerendissuno D. Abbati, quod tam incomposite scri-
20 pserim. Battum excita vt Battus sit ; nunquam enim fuerit oppor- tunius. Bene vale, mi Antoni. Luteciae. xvii. Calend. Apriles. [Anno millesimo quadri ngentesiino nonagesimooctauo.]
151. To J.VIIES Batt. Farrago p. 268. Paris.
F. p. 386: HN: Lond. ix. 19: LB. 2S. 5 Aprii (1501).
[1501, because of tlie Officia Cicercnis {Ep. 152^.]
ERASMVS BATTO SVO S. D.
De morbo tuo spero equidem i!/€vòok6yov esse ; metuo tamen non-
nihil. \t sunt res mortalium. Nostra causa nihil est quod te angas,
anime mi, nostra charitas vt non cepit a commodis initium, ita bis
sublatis non euanescet : quod autem sors fert citra nostrani culpam,
=, id aequo atque adeo magno animo ferendum. Vtinam valetudo
150. 19. reuerendissimo D. om. U. 22. Anno . . . nonagesimooctauo acid. H.
150.9. Varronem] /.'. R. 3. 2. i. Gellium] 4. 5. 5.
i5oi] TO JAMES BATT 355
tantum nobis prospera contingat a superis, caetera ipsi perrumpemus ; sed ea, mi Batte, iam nunc vacillat admodum.
Illa quae se negauit olim mihi foeminam fore, cur nunc etiam plus sit quam foemina, vehementer admiror. Sed duruni teluni necessitas ; quare mussitanda ras et tempori seruiendum. De D. P. io semper mihi male praesagiit animus, sed haec ab exitu spectabuntur. Desino iam, mi Batte, de mea fortuna queri, quando sperare desii ; hoc vnum pudet, rem tam late manasse, non sine multorum (vt opinor) inuidia. Tu, mi anime, facito te confirmes tibique quam primum consulas. Vides enim rerum aulicarum qui ^int aestus. i -
Annotationes scripsi in Officia Ciceronis ; is propediem excudetur. Dicatui-us eram Adolpho, sed rnhil video causae. Ludouico meis verbis dices, gratissimum mHii facturum. si quae sunt apud te epistolae diligenter perscripserit. Vale, optime ac suauissime mi Batte. Luteciae. nonis Aprilibus. [Anno millesimo quadringentesimo 20 nonagesimooctauo, ]
152. To James Voecht.
Officia Ciceronis, 1520, f". Ee'' v". Paris.
28 Aprii (1501).
[This letter is printed first, so far as I can dibcovcr, in aii editioii of Cicero's Officia, annotated by Erasmus, Basle, Frot>tn, August 1520. In tlie prt-face to that volume, addressed to Voecht and dated io Sept. 1519 Loiid. xxviii. 17 ; l'È. 457j, Erasmus refers to an earlier edition, also addressed to Voecht •' whicli may be identified with one published for Erasmus by John Philipp! tiie publisher of the Adagia, at Paris without date. Onlv two eopies of it are known to me, one in Beatus Rhenanus" library at Schlettstadt fCat Ehen ^40 • lus autograph, ' Est Beati Rhenani Parisiis', shows that h.' acqùired it thére in the years 1503-7., the other in the Bucai librarj- at Wolfenbuttel ; its title- page runs as follows : 'Officia Ciceronis solertissima cura Herasmi Roterdami ex multis exemplaribus exaetissime castigata, appositis ad singula capita argumentis commodissimis crebrisque in marginibus annotamentis ceu compendiario com- mento SIC illustrata vt et prò enchiridio manibns commode gestari possint et citra verbosa glossemata intelligi. (m. typ. J. P. Venalis inueuietur hic liber in ofticina M. lohannis Philipp! diligentissimi artificis in via diui Marcelli ad signum adorandae Trinitatis.' The volume is a small octavo
Except for the title-page there is no indication of Erasmus' editorship, and there is also no preface or dedication. It is nevertheless clear that PIiìIìddì's edition was published at this time vcf. Ep. 151. i6). and that this letter wa3 intended to serve as its preface. But after Erasmus' hurried departure from Paris m May (Ep. 153 introd.) the preface seems to have been overlooked ; cf a letter wntten by Erasmus in 1534 : 'In Catonem Ciceronis nihil a me notatum lantum annotaui in Officia, idque ante annos triginta sex ; reliqua adiecit ÌZ^}1 T '° P'>t"^ni.T«'"er30. An post addiderit aliquid Goclenius nescio.'
lVl^Ì':^,^Z 1'' °^'- "'• f^^'"^'' PP- 9'- 2- Thecalculation of years isprobably based on the date assigned to this preface in Froben's edition. The references here to Voechfs acquaintance with Erasmus" habits, 1. 13, and to his legai studies,
6. ipsi F Corrig. : ipsa E. 8. Illa F : Illam F. 16. is F : hae //. excu- detur£:excudentur F Corrig. 20. Anno . . . nonagesimooctauo acid. H.
?o"r.''V^^P^''K^Kf^,^^'"^: T> polito; Nicholas ofBurgundy(Ep. 144).
IO. D. P.] Probably Domino Pr.ie- 17. Ludouico] Cf. Ep 163 13.
356 LETTERS OF ERASMUS [1501
11. 38, 9, make it liiglily juobaljlc that this dedication was composed shortly after Erasmus' returu fiom Orleans, and therefore in 1501.
BEr' mentions an edition of the O^ffìca . . . ab Brasino adnotata, Paris, Gilles de Gourmont, 30 Mar. 1507, of whieh Erasmus may bave had cognizance, and some probably unauthorized reprints ; but I bave not been able to examine them.
James Voecht or Tutor, of Antwe)-)), was a young Dr. of Law, who bad recently come to Orleans from Louvain, and was supporting biniself by taking pupils. Erasmus quickly becanie attached to bini, and tbe friendsliip lasted for niany years. In 1519 Voocbt was ' pensionarius," or cbief magistrate, of Antwerp.l
ERASMVS ROTERODAMVS ORNATISSIMO TIRO M. lACOBO TVTORI IVRIS VTRIVSQVE PRVDENTISSIMO S. D.
Pleriqve lucubrationes suas primatibiis inscribunt, partim vt ab hi.s honestissimaiaini vigilianim praeiuiuni ferant, partim quo ipsis centra nouitatis inuidiain magni nominis autoritas suffragetur. Ego vero, candidissime docti.ssimeque Tutor, non lucubrationes, sed ces- 5 sationes meas, etiani si iieutiquam ociosas, nostrae necessitudini malui consecrare ; quam cani augurarer fore peri)etuam, propterea quod hanc non vulgares illae amandi causae stujDpeis funibus, sed honestis- simorum studi orum societas et virtus ipsa immortalis adamantinis vinculis nodoque, quod aiunt, Herculano colligasset, consentaneum
10 esse ratus sum vt eiusdem aeternum aliquod extaret monumentum. In rebus autem humanis aut niliil omnino durabile, aut profecto literae sunt. In proximis igitur meis inambulationibus, quibus ob valetudinis imbecillitatem a cibo crebrius vti solitum scis (nam vnus fere correptabas), tres iUos M. Tullii de Officiis libellos vere aureos
>5 relegimus, inceiium niaiorene voluptate an fructu.
Quos quoniam Plinius Secundus negat vnquam de manibus deponi oportere, voluminis magnitudinem quoad liciùt contraximus, quo semper in manibus enchiridii vice gestari et, quod scripsit idem, ad verbum edisci possint ; prò Petri Marsi commentis, vtinam exquisitis
20 potius quam immanibus. crebras annotatiunctilas asscripsimus, que velut asterisci quidam commode ad omuem caliginem aUuceant. Praeterea titulos illos quibus nescio quis opus illud intersecuit magis quam distinxit, partim vt ociosos sustulimus, partim H alienos alio traiecimus. mutauimus omnes atque vberioi-es argumentulorum
25 mstar reposuimus. Neque minimus in castigando sudor. Mendas ofifendmius (vt in opere tam trito) plurimas, dum notariorum inter scribendum hic compositionem perturbat, ille prò voce quae forte fugerat finitmiam reponit. non illas quidam portentosas, sed tamen
16. Plinius] ;\r.Jf. Praef. 22. and Para^oxa, Venice, Bapt de Tortis
x8.encb:ndn,etc.]Cf.tbetitle-pagc. 12 Oot. 1481'; Silius Italicus ib'd
19. Petri Marsi] (e. 1430-p. 1509), 6 May 1483 ; Terence • and Cic ^jTxàl
an Itaban scholar of whom not much DeonL. Er'asmus? who met b m in
isknown HewasapupilofPomponius Rome in 1509. admirTd his7ndustrioÌs
Laetus at Rome, and wrote annotations old age rathertban bi« wV^ t ^
onCicero'sOfficia,deSenecMe, rUAmlcitia, xxiii. 5 ■ LB 671 ^«^■^'^^'"S- Lond.
»50i] TO JAMES YOECHT 35
0(
in tanto autore non ferendas. Eas omnes partim conferendis exem- plaribus, in quibus incredibile quanta dissensio, partim Tulliani 30 characteris sagaci coniectura correximus, vt hoc certe possim lectori spondere, nullum bis esemplar propius ad archetypum accedere.
Quapropter te hortor, mi charissime lacobe, vt hunc pugiunculum semper in manibus gestites ; breuem quidom illuni, sed non Yulcaniis armis aut Homericus Achilles aut Aeneas Vergilianus munitior. Nani 35 et fortius est cum viciis quam cuni viris congredi, et vt rectissime scripsit ille, ottXov fj-tyLo-róv ècTTLv r/ 'perì] /3poTots. quod homines nullis armis melius armentur quam virtute. Et quanqiiam a iurisperitoruni latissimis canipis opiniam frugem demetis, tamen hic agellus licet angustus, si diligent«r excolueris, omnia vnus suppeditabit. Hinc 40 efficacis succi herbas legas licebit, quibus per media nionstra ad vellus aureum penetres. Neqiie alibi reperies Homericam illam herbam quam nioly nominant. repertu diffìcillimam, centra omnia Circes venefìcia praesentissimam antidotum. Hinc vel laureum surculum qui Consilia tua bene fortunet, vel aureum ramum decei-pere 45 poteris, quo tutus etiam inferos adeas. Hic fons ille diuinus bonestatis in quatuor riuuios se diuidit. qui potus non solum vocalem, vt Aonius ille, veruni etiam immortalem faciat ; cuius vndis, si subinde mentis artus tinxeris, velut Achilles alter ad omnia fortunae tela impene- trabilis euades. Bene vale.
Luteciae quarto Calendas Maias. [Anno m. cccc.xcviii.]
153. To Jamks AxTnoN-rsz. Fan-ago p. 275. Toumehem.
F. p. 391 : HN: Lond. ix. 26: LB. 54. ,2 July (1501).
[The following group of letters hangs closely together and must be placed in 1501 ; s.nce they are subsequent to the visit to Orleans, where Erasmus' .icquaintance with Tutor was fornied, and to thf removal of Disma-s into Tutor-s Iwuse, but pnor to the death of Batt, which took place before 2 July 1502
The course of Erasmus' journey to Holland is not easy to trace; the followin^ seems to me the most probable sequence of events. He left Paris becaase of the plague, shortly after Ep. 152 was written, and proceeded at once to Holland '^!lV^ f»«/P«''^t more than a month (Ep. 154. 45 n.\ visiting his ft-iends at Steyn and going on aftenvards to Haarlem to see William Herman (Ep 1.7)
ÌR'^Rfifir W^' ? *^'^ r'^'"", "^"^ '^" ^''^"^^ Amsterdam (Lond. xiiv 7 : LB. 868). He returned by Dordrecht, 9 June (Ep. i57>, and Ziric^ee where
Thence he travelled by Antwerp , Ep. 153. 101 to Veere (Ep 157), and after the bnefest stay went on at once to Tournehem (Fp 157 3/;. «*"" >iii.tr ine
mI^^ntTrl"\t'T'%^'^''''\^^- '^7 = but a'difficulty arises from the mention >n/PP. 154. 5, of circumstances_the length of Erasmus' visit to HoUand, and the illness of the boy at Dordrecht- whfch he wouW pres^ab Iv have^ment.oned when he visited his correspondents. If, however ^he^ft to he Bishop is placed before the visit to HollLd, the length of time 'avaLTlè for he latter is curtailed and an interrai of a month remains to be filled wi h the joxirney from Z.nczee to Veere and ou to Tournehem ; also it is neceT^ry to
37. ille] Menander, Cmmae, 433.
358 LETTERS OF ERASMUS [1501
suppose that Louis was seut liy the Bisliop into Holland (Ep. 157), wlien Erasnius was stili in Paris. The l'unnor difficulty seenis to me the easier to surmnunt, by supposing that Erasmus writing in haste (Ep. 155) forgot that his correspondents already knew the facts mentioned.
Jamos jVnthonisz was a native of Middolburg, and Doctor of Canon Law. He was Vicar-General to Heni-j' of Bergen, Bp. of Canibray, and had recently composid a treatise De precfUe>itiapotestatis imperatoriae (Ep. ivs") addressed to the Bishop, the peroi-ation of which is dated from Brussels, 31 October 1500. He describes himself there a-s 'humilis cantor ecclesie Sancte Gudule Bruxellensis. In Ep. 173. 53, 4 Erasmus speaks of him as ' in aetate tam grandi.']
ORNATISS. D. I.A.C0BO VICARIO E. CAMERACENSIS EPISCOPI
EEASMVS S. D.
CvM nullum omnino meum in te officium extaret adhuc, vir nescio humanioine an eruditior, omnino ornatissime, tuque is erga hunc homuncionem fueris vt me i^rope incredibili quadam humanitate tua maximis beneficiis voluti sarcina grauiore obruei'is, gaudebam 5 impendio vel tandem obiectam mihi qualemcunque opportunitatem, qua possem si non referre gratiam, certe propensam promptamque animi voluntatem quali quali ofììciolo meo declarare. Non potui non implacabiliter commoueri quod puer meus, iterum atque iterum admonitus et quidem accuratissime, libellum tuum ornatissimum
10 i.stic reliquerit ; neque id persensimus priusquam Antuuerpiam iam peruentum esset. 8ed liumanissimam paternitatem tuam per tua in me merita perque meum hunc in te animum obtestor, vt huic qui has literas reddidit, codicem ad nos perferendum tradas : aliquot menses hic sedere consilium est. Est autem iste de grege familiaque
15 clarissimi iirincipis Antonii Nothi. iuuenis fide diligentiaque spectata, summo in nos studio ; mihiipsi non rectius in manus dederis. Tan- timi facito vt ille intelligat rem non nullius esse momenti neque citra periculum negligi posse. Efficiam vt ad te aut mecum aut certe per hominem certissimum redeat.
20 Apud amplissimum patrem patronumque meum Praesulem Camera- censem morem obsecro antiquum obtineas, vt illi nos aut facias commendatiores, si vetus illa gratia etiamnum viuit, aut in gratiam reponas, si refrixit. Deum Oi^timum Maximumque testor, qui specus omnis humani pectoris perspicit penitissime, me non minus flagi-anter
25 amare illum quam primis illis mensibus, cum et ille me paterna quadam pietate complecteretur et ego illum supra modum tum mii'arer tum amareni. Quo magis cupio tuo in libro meam prò virili nauare operam, quod piane intelligo gloriam istam, imo fructum
2. omnino E: certo F. 11. paternitatem £: celsitudinem F. 2q. Max
que E: Max. H. 28. gloriam II : me gloriam E
9. libellum] The treatise rie yre- Paris. See Ep. 173 for Erasmus' sliare
ctlUntta potestatis imperatoriae, for the in it.
publication of which Erasmus had io." istic] Probablv Brussels
probably been asked to arrange at 15. Antonii Nothi] Cf Ep. 80 introd.
i5oi] TO JAMES ANTHONISZ 359
potius atque vtiJitatem, communiter ad te hospitem meum liuma- nissimum et ad illuni patronum et studiorum, id est vitae autoreni 30 meae, peitinere.
Bene valebis, omatissime praeceptor, et hunc clientulum tibi tot») pectore deditissiinum ita vt soles amabis. De tabeUionis huias abitu ad nonam demiim horam vesperi sum factus cei-tior, et ille sub gallicinium parabat iter; mihi tres epistolae et sera nocte et largiter 35 coenato scribendae, et ad eos quidem ad quos ne accuratissime quideni citra periculura scribi solet. Sed hanc meam fiduciam tuae ipsius humanitati iniputabis.
Ex Tornehen. mi. Idus lulias. [Anno m. cccc.xcix.]
154. To Hexry of Beegex.
Farrago p. 276. Toumehem.
F. p. 392: HN : Lond. ix. 27 : LB. 56. 12 July (1501).
[Plainly contemporary with Ep. 153.] AMPLISSIMO PRAESVLI CAMEEACENSI PATRONO SVO ERASMVS S. D.
Devm mihi maximum optimumque iratum habeam, si foiiima alioquin iusigniter infensa vulnus vnquam animo meo inflixit acerbius, quam quod proximo congi-essu humanissima tua me paternitas ingi-atitudinis subincusauit ; vel quod tibi xnì probari malim quam reliquorum multis milibus, vel quod in primis ab vno - isto vitio non solum instituto, sed ingenio naturaque semper abhoiTui: nihilque in lerum natura tetrius. nihil foedius. nihil execratione publica dignius existimaui quam beneficium acceptum, non saltem voluntate memoriaque, rependere. Quam equidem obiurgationem ita tuli, non vtab inimico laesus, sed vt a parente medicoque amantissimo ic castigatus. Reliquum est vt te obtester. meum praesidium meumque dulce decus, perque tuum pectus istud exorabile ac mitissimum perque nostras fortunas. vt si quid antehac peccatum est, imo quia peccatum est, id vel simplicitati meae vel imperitLae condones ; nani malitiae certe mihi non sum conscius. Impnidentiam et inscitiam tum hac i:; in re, tum aliis multis in rebus agnosco. Omnia dira huic capiti precor, nisi semper eo animo tuam beneficentiam accepi quo probum et officii memorem clientulimi oportuit. Amaui toto pectore, suspexi, yeneratus simi. celebraui. memini ; nullum a me sacrum hunc vsque in diem fit quo non Deum immoi-talem orem vt quae in me con- 20 tulisti, ille qui potest vnus, multo cum foenore in te refimdat.
ii''tt^L^F "■'" '^r;''"'','- 5- '''■ '■ P'^temitas E : sublimiUs H.
11. est aaa.J'. 15. Impudentiam A.
,JÌ^' ^ ?°f "f,*'*"i'.i^i*],ro'-utterances well have been based see Epp. 48, 75, upon which the Bishop's charge may 76, 80, 8r, ,35, and even 157 a„d 159^'
360 LETTERS OF ERASMUS [i5or
Praeter haec autem quid possum ? Id si nondiim adduci potes vt credas, illud quaeso mihi concedas persuadeasque tibi, me lani nunc hoc esse animo futurumque dum haec me destituet animala. Fortunam
25 praestare non possumus ; at hunc animum eiusmodi in te polhceor vt nulli tuorum sit concessurus. Saeuiant in me mea fata, affiictissinium facere possunt, ingratum neque facient neque poterunt. Quod si tua benignitas quod antehac largita est, id satis nunc putat. ego vero, Praesul optime, cumulatissimum etiam existimabo, quum tu permulta
30 et sponte et humanissime donaris, ego promeruerim nihil. Neque vero sum adeo rustice ingratus vt quid accipere mea postulet neces- sitas, respiciam potius quam quod praeter meritum omne meum tua l)enigmtas profuderit. Postremo cogites velini initio Erasmum non ita clementiae tuae fuisse traditum, vt potentem hominem, vt oj^u-
35 lentum, vt magno loco natum (hoc enim nemo ipsi largitur), sed vt studiorum admiratorem. Is nunc etiam perseuerat animus, longe quam fuit vnquam flagrantior. Hunc totum tibi dedico consecroque. At o me terque quaterque feUcem, si qua vnquam dabitur oppor- tunitas qua hunc non modo non ingi-atum declarem, sed gratissimum
40 fuisse demonstrem. Hic si ego studium vllum. si laborem, si vigilias vllas defugero, non recusauerim teterrimo isto carbone denotari. Interim Erasmo tuo fìas oro propicius. Quod si non impetro, tamen ego patronum vel infensum amare venerarique non desinam, ac sycophanticis istis qui nosdirimunt, praecabor quae talibus digna sunt.
45 Apud meos in Hollandia plus mensem sum versatus. lis placuit ^•t annum etiam studiis impartiam ; suo quoque nomine pudendum putant, si tot annis nihil omnino autoritatis assecutus reuertar. Bene vale, humanissime ornatissimeque Praesul.
Ex Tornehen. Quarto Idus luHas. [ax. m. ecce, xcix.]
155. To John of Brussels,
Farrago p. 274. Tournehem.
F. p. 391 : HN: Lond. ix. 25 : LB. 55. 12 July (1501).
[Plainly contemporary with Ep. 153. Fnr Canon John cf. Ep. 60.]
ERASMVS M. IOANNI BRVXELLANO AMICO NEVTIQVAM VVLGARI.
Per fortunas obsecro te, mi candidissime Ioannes, purga me humanissimo hospiti patronoque meo, D. Vicario, quod libellus pueri oblimene istic relictus est. Ita me ament superi vt nihil iam multis
1.54. 32. quod E : quid F. 49. F : Tonmehe E : arce Tornehensi H.
155. Tir. ERASHvs eot. ioakni canosico bktxellako s. d. il 2. D. om. H.
154. 45. plus mensem] Erasmus' esti- (Ep. 157). This is corroborated b7
mates of the length of bis stay in Ep. 156, which speaka of the whole
HoUand vary from this to plus sesqui- journey SlS, pene bimestris. mensem (Ep. 159) and /ere bimesires lis placuit] Cf. Ep. 159. 63.
»5oi] TO JOHN OF BRUSSELS 361
nnnis accidit quod aeque doluerim. Si quid habes nouarum rerum vel de Angustino nostro, vel de Benserado, vel de Episcopo patrono 5 meo, vel de Ludouico denique, qui istas in regiones est emandatus vt me accerseret, per nostram amicitiam te etiam atque etiam oro, facito me tuis literis certiorem. Erit istud inter plurima tua in me officia non ingratissimum. Tabellionem habes ex Antonii Nothi familiaribus certissimum, cui quicquid voles rectissime commiseris. io
Veris offendi res omnes eo loco quo tu praediseras. Domina forte fortuna in via facta obuia dextram poiTexit, vultii non inimico ; caeterum a quibusdam non male cupientibus, vt arbitror. deterritus a colloquio abstinui. Puer meus Dordraci febri arreptus est, et quidem tertiana. Ea res me maiorem in modum soUicitum habuit, 15 ita vt eius gratia Zierczee nauigarem ; illic enim matrem habet. Valemus adhuc, praeterea nihil est quod fortunae gratulemur. Valet Battus et te salutat oppido ; amat is quemcunque Erasmus amaiit. Cura ^-t quam optime valeas, humanissime mi Ioannes, et amiculum vel potius clientulimi addictissimum Erasmum tueri amareque pergito. 20
Ex Tomeheim tumultuantissime ad multam noctem. mi. Idus lulias. [Anno m. ecce. xcix. ]
156. To Augustine Vincent. Farrago p. 84. St. Omer.
F. p. 246: HN: Lond. iv. 34: LB. 39. (e. 15 July 1501.)
[The dose resemblance between the circumstances of this letter and the uncertamty as to Augustine'3 movements expressed in Epp. iss, iS7 i=;8 and 160 show that this is the letter referred to in Epp. 158 and 1 60 Erasmus' statement that he has settled down with Batt makes the address Apud sancium Bertmum appear wrong. But Aatoniv^ quidam may probably be identified with AntonuLstobeUioot-E.^. 161, who is then at St. Omer ; and Mr. Nichols is therefore A*KK ,^V '" ^^ suggestion that this was written during a short visit to the Abbey (cf. Ep. 157. 27 n.), which was only twelve miles distant from Tournehem.]
ERASMVS EOTERODAMVS AVGVSTINO SVO S. D. De meo in te animo ex literis quas isthic reliqui potes cognoscere. A bimestri pene peregi-inatione vix demum apud Battum nostioim consedimus. Crebri huc rumores adferuntur pestem isthic populari omnia. Quod si tu e re tua ducis esse vt huc commigres, id quod scnpsi, ipsa re comperies. Caue suspiceris meam isthinc migrationem 5 vUa cum maleuolentia doloue fuisse coniunctam. Emoriar si antehac ^ vnquam perinde nolens reliqui Luteciam ; sed crebra me funera terntabant. Quod si propter veteres offensas nonnulla animum tuum habet suspicio. nostri periculum facito ; intelligas faxo sic te a nobis amari vt antehac friguisse videamur. io
155. 5 nostro 07>i. F. 8. tuis F : de tuis E. 1 1 Veriae H ar p
TorneheT K : nr/.o T^^„l „: rr .11. vende/?. 21. /• :
l'\nd^StrÉ^'\l\''^- ,. 156- .'• -'hic] Paris,to which Augus-
o. i.uaouicoJ t£ Ep. 157. 30. tine might by this time bave returied
ALLES E b
362 LETTERS OF ERASMUS [150»
Toto itinere nihil vsquam de tuo reditu potuimus cognoscere, iil quod partim dolebam, partim etiam miiabar. Tandem Antonius quidam nan-abat audisse se quendam, qui te Lubeci a se visum con- uentumque affirmaret vel hoc argumento, quod Laurentianas Elegantias
15 a me quondam concinnatas in compendium tibi tradidisset. Nec ad hunc vsque diem vel certus vel incertus bue rumor aUatus est te Luteciam reuertisse, Eoque scripsimus tum breuius tum neglectius, ne maioris operae aleam tentaremus. Tu si iam reuersus es, saltem de toto tuo itinere reliquisque fortunis epistolam quam longissimam
20 texito.
Rudolpho tuo multis de causis quam commendatissimus esse cupio; Nicolaum reliquosque discipulos tuos optime de me nieritos meis verbis saluere iubebis. Tu cura vt valeas. Huc si aduolas, quan- quam hoc vix audeam sperare, nihil polliceor verbis, re faciam
25 quaecunque digna sunt gratissimo homine atque amantissimo. Apud sanctum Bertinum. [Anno m. cccc.xcviii.]
157. To James Tutor. Farrago p. 272. (Tourneliem.)
F. p. 389: HN: Lond. ix. 23 : LB. 35. <i7 July 1501.)
[In spite of the place and date, which are given by ali editions, this must be the Iettar referred to in Ep. 159. The month-date of Ep. 160 enables Epp. 157-9 to be dated precisely.]
ERASMVS TVTORI SVO S. D.
Kecta ad vos migi'aturus fueram, optime Tutor, a Lutecia ; nani quo libentius ? Et iam mmimulorum nonnihU contraxeram, vt sarcinam non fiierim tuis fortunis allaturus ; sed cum audirem istic quoque morbum subnasci, horsum vela vertere coacti sumus. Parent€s tuos 5 optimos tuique, vt par est, simillimos Antuuerpiae visimus. In HoUandia fere bimestres non sedimus quidem, sed vti in Aegypto canes, assidue cucurrimus ac bibimus ; equidem maUm vel apud Phaeacas viuere. Guilhelmum nostrum, hominem suauem, quum nulUs stimulis ad studium posset excitari, sic reliquimus vt ne nunc
IO quidem Ulius desyderio teneamur. Tuo certe nomine sic obiurgaui vt me pene inimicus inimicum dimiserit. Si Epicurus ipse renatus illud vitae exemplum aspiceret, sibiipsi tetricus Stoicusque videretur. A Dordraco periculo summo nauigauimus pridie Sacramenti. In Zierczee, dum pueri causa, qui febricitari ex nauigatione coeperat,
15 complures dies commoramur, ipsi pene in morbum incidimus, nisi
156.24. audeo H. 157. i. fueram £: eram 7^. aom.H.
156. 14. Elegantias] Cf Ep. 23. 106 n. 22. Nicolaum] Bensrott. SeeEp 158.
21. Rudolpho] Probably Lang. Cf. 157. 13. Sacramenti] The festival of
Ep. 70. 45 n. Corpus Christi ; io June 1501.
'5°0 TO JAMES TUTOR 363
quam ocyssime a Selandia, id est ab inferis, euolassemus. Episcopum nostrum saliitauimus ; is suo more causas nouas comminiscitur ne <imd det. Apud Dominam Veriensis oppidi res hoc erant loco vt nec colloqui sine summo periculo potuerim nec abii-e sine graui suspicione. Nosti causam Praepositi, qui vt nunc in vinculis est 20 ita Domma in tutela. His ergo spebus liberatus, miserrimum enim puto mamter pendere, recta ad Battum nieum contendo. Hoc vno me oblecto. Graecamur hic, sed soli ; nam Batto nec ocii satis suppetit, et est Romani sermonis amantior. Hoc in loco ad mensem vnum aut alterum ancoras figere consilium est ; deinde quocunque 25 venti vocabunt soluemus.
lamdudum expectas ecqua tandem humanitate R. P. nos ample- ctatur e proximo. Nihil habeo, mi Tutor, quod hic scribam ; nam non Euripus ipso tot aestibus reciprocatur quot huius animus. Paulo ante quam Ime venirem, sic ardebat vt Ludouicum, tumultua- 30 torem illmn, nostri accersendi gratia in Hollandiam emandarit ; largitus insuper aureos duos in sumptum viaticum. Vbi vero venissem ipse, sic friguit homo vt monstri simile dicas. Quare de his aestuariis admii-atoribus mihi non esse pendendum censeo. Domma forte in viis obuia dextra porrecta vidtuque i^erbenigno 35 veteris m nos animi non obscurum argumentum praebuit ; sed sperare vix ausim, adeo vigilant canes excubitores qui iam ipsi lupi quoque. Itaque Erasmus se iam alit suisque vestitur plimiis Vt Gmlhelmum meum viserem, imo vt Graecum facerem, magna cum hbrorum sarcina Harlem vsque profectus sum, hauddum scio 40 maiorene sumptu an labore et periculo ; verum omnem hic tum operam tum impensam lusimus. Perierunt eo itinere coronati duodecim, periit vna amicus vnus. Nam eiusmodi hominis animum perspexi, vt antea mihi de ilio mihimet verba dedisse videar • sed sapiemus vel puerorum exemplo verberibus admoniti, et nobis potius 4; quam aliis sapiemus.
Habes, mi charissime Tutor, omnibus fere de rebus Erasmi tui • nefas enmi putaui si Erasmicum quicquam Tutor ignoraret De' Disma magnopere confido te tuum officium facere ; quare audacter tum tuo tum illius nomine polliceor. Reliquum vt tu de tms 50 fortunis omnibus facias me certiorem, quid agant Bredani fratres quos equidem arctissimo freno continendos esse censeo, ne quid in studiis nimis; quid de Angustino nostro noni, de quo nihil adhuc
■.. E. P.] Renerendissi^us P.esu, : ^ SlI^S^Se^^i^^^S;
B b 2
364 LETTERS OF ERASMUS [15°^
quiui cognoscere ; praeterea Benseradus meus quid agat. Breuiter 65 de omnibus rebus quaeque ad me quaeque ad te pertinebunt, scnbito diligenter. Battus meus sic te amat vt ne me ipsum quidem ardentius. Hoc, mi Tutor, caue putes ij/evèoXóyov, nihil est omnino venus. De Italia hoc autimino petenda cogito vel somnio potius ; nihil emm vsquam affulget spei. Audio Hieronymum Bizantini praesulis fratrem 6o eo proficisci destinasse ; hominem ipsum studiosos in precio habere, neque de meo quidem ingenio pessime sentire : quod nlsi mihi istic mens omnino leua fuisset, aliqua certe rima in hominis familiaritatem irrepsissem. Bene vale. [Luteciae. Anno m. ecce. xcviii.]
158. To Nicholas Bensrott.
Farrago p. 274. (Toumehem.)
F. p. 390: HN: Lond. ix. 24 : LB. 40. (17 July 1501.)
[The letter referred to in Ep. i6o.
Nicholas Bensrott of Uefifeln, near Fiirstenau in tlie province of Oanabrflck, was brought up in the hoiisehold of the Counts of Virneburg, near Coblenz. After studying law at Bologna he carne to France. It appears from Epp. 136. 51 and 156. 22, that he was one of Augustine Vineent's pupils at Orleans; and either there or subsequently in Paris he was taught by Erasmus, to whom he became attached and whose necessities he was glad to relieve by an advance of money. On returning to Germany with the degree of LL.D. he became secretary to Count Dietrich of Virneburg, and whilst there formed a friendship wth Butzbach, who used to visit him from the neighbouring monastery of Laach ; and it was from Bensrott's libraiy that much of Butzbach's Aìictarium was derived. Suddenly, tired of bis legai work, he fled from Virneburg, and in quest of the religious life which he had long desired, hid himself among the
59. Besontini 7f. 61. neque E : ne F Coìtùj.
59. Hieronymum] Busleiden. See Chancellor he afterwards became. In
Ep. 205. 1490 he was created Provost of St.
Bizantini praesulis] Francis de Donatian's at Bruges, in 1492 Provost
Busleiden (+ 27 Aug. i502\second son of Liège, in 1498 Abp. of Besan9on
ofGiles de Busleiden, Kt., and secretary and Dean of Antwerp. He was also
to Philip the Good of Burgundy ; the Treasurer of the Church of St. Gudule
family originating from Busleiden, in Bnissels. He was nominated by
near Wilz, in Luxemburg. He studied Alexander vi for the Cardinalato and
at Cologne and Dóle, and afterwards for the See of C'ambray at its next
at Paris, where he was B.A. 1471-2, vacancy. But he did not live to
M.A. 1473, -^iid took the degree of receive these dignities ; for, accompany-
Dr. of Canon Law from the Collège ing Philip to Spain in 1501, on an
d'Italie. He went to Italy, and is expedition which his statesmanship
said to have taken the same degree had dono much to facilitate (Pontus
at Perugia. At Rome his legai ability Heuterus, Ber. Beìg. xv. 254 ; quoted by
obtained him an entry to the Papal Le Glay, Negoc. (Uplomatiques. i. p. 1.), he
Court ; and an undated volume which died in the monastery of St. Bernard,
he published at that time, Oratio in near Toledo (Molinet, 318). For his in-
funere Leonardi de Robore{f 1476), printed fluence over Philip see p. 160 ; and for
four times in Rome, describes him as his industry Lond. ii. 27, LB. 219. Bp. (probably Administrator) of Coria See also a xvi'= catalogue of the
in Spain and Papal datarius. He was Abps. of Besanr/on, printed in Mém.
sent on Papal embassies to France, pwr sertir à Vhistoire de la Frantlie-Comti
Spain, and Granada ; and one to voi. ii. 1839 : Dunod, Hist de Besancon,
Maiimilian won for him the post of i. 274-8 : GC. iii, v, and xv : Burchard
tutor to the Archduke Philip, whose ii. 512 : and BN.
i5oi] TO NICHOLAS BENSROTT 365
Franciscans at Marburg, distributing liis library tu various friends and religious houses ; but in 1509 Butzbach \va.s expecting his return to Coblenz. See Butz- bach', pp. 179, 180, and 214-6 ; also Epp. 159. 51,2 and 160.]
ERASMVS NICOLAO BENSERADO.
Freqventes huc certissimique rumores quotidie adferuntur, pesti- lentiam istic maiorem in modum debacchari nihilque reliqui facere. Quare quod metuebam ne tu iam aliquo profugisses, non putaui vel pluribus scribendum vel plura mittenda, ne scilicet multum periret operae, si tu abfuisses. Rerum autem modo summa attingam capita. 5
Hic prinius datus est, B., per quem scriberemus. Euripidem et Isocratem ad te mittimus ; parantur alia quae posthac ad te ibunt ; de Miloniana defensione dabimus operani vt tuae satisfiat voluntati, simulatque orationem et libros ad id necessarios erimus nacti. Si quid istic rerum est natum quod me scire iudicabis oportere, fac vt io sciam. Angustino, si iam reuersus est, has quas tuis coniunxi reddes. Nugas meas quas apud te deposui, tibi etiam atque etiam commendo. De nostra coniunctione si quid escogitasti, habebis me ad istud facillimum ; intelligis, opinor, quid dicam. Id quantopere cupiam, humanissime Nicolae, vix tibi persuasero. Sed vt sperai-e vix audeo, I6 ita suadere nequaquam. Illud me cruciat, animum istum tuum tam niueum, tam philosophicum, nunc vix denique mihi perspectum esse; de quo tametsi nos nunquam non optime et sensimus et praedicauimus, tamen nescio quo modo id accidit, vel nostra vtrius- que modestia pene nimia vel aliorum opera, \t intimam familiarità- so tem Benseradi non sim mihi ausus poUiceri ; et quam esse soleo in colendis amicis pertinax. tam sum in asciscendis verecundus.
Si quid nouae Graecanitatis istuc aduectum est, onera et hunc hominem sarcina et me beneficio. Neque metuas, Nicolae, ne tuis in me meritis parum respondeam ; crede milii, non defatigabor 25 neque conquiescam donec prò viribus aes omne dissoluero. Quum aes dico, non eos modo nummulos dico quos mutui nomine abs te accepi ; nullo enim leuiore nomine me tibi puto astrictum ; sed 21. Benseradi II : Bens. E. 28. leuiore F : meliori E.
6. B.] Bensentde, as below 11. 21, 31. perhaps Eud. Agricola's translation Euripidem] These literary under- of the Paraenesis ad Bemonlcum, printed takings were evidently a method of later in the Caio (Ep. 298). This might discharging Erasmus' debt to Bens- account for the charge made against rott ; cf. p. 305. The Euripides can Erasmus in after life (LB. x. 1755 f, 6 a) hardly be the translations published that he had published Agricola's trans- in 1506 (Epp. 188 and 198), which were lations of Euripides as his own. made at Louvain and in England 8. Miloniana defensione] Possibly (L pp. 4, 5 ; Resp. ad P. Cursii defensionem, Erasmus had been asked by Bensrott LB. X. 1755F; and Lond. xxi. 4, LB. to compose a speech by Milo in his 689). Also in 1506 Erasmus repudiated o\vn defence. Cf. the declamations mdignantly Grocin's jest that the by Erasmus and More in answer to Hecuba had been dedicated to any fme Lucian's Tijraimicida. before Warhani. The Isocrates was 11. has] Ep. 156.
366 LETTERS OF ERASMUS [1501
multo magis tuum istum in me animuin siinimaque officia, quorum
30 apud me nunquam est intermoritiura memoria.
Haec, mi B., boni consules in piaesentia ; vbi certuni cognouero te istic agere, cm-abo vt subinde aliquod studiorum meorum monu- mentum ad te proficiscatur. Epistolam ad lacobum Tutorem scriptam velim per certum hominem cures Aureliam perferendam. Bene vale.
35 Ex arce Tornensi. [Anno millesimo quadringentesimo nona- gesimooctauo.]
159. Tu Jajiks Tltor.
Farrago p. 269. Tournehem.
F. p. 386: HN: Lond. ix. 20: LB. 59. (18 Julj 1501.)
[Plainly belongiiig to the grouji of letters. Epp. 153-61. A recapitulation of Ep. 157. This and Ep. 160 were sent through St. Omer ; of. Ep. 161.]
ERASMVS lACOBO TVTORI.
Peidie quam has scriberem iam alium quendam literis ad te datis oneraueram ; verum certius existimaui, si quid foiie fortuna accidis- set, alteras per hunc addere, non iisdem quidem verbis sed eodem ferme argumento. In Hollandia plus sesquLoiensem non sine maximo 5 sumptu contriuimus ; contriuimus, inquam ; nihii enim aeque periit. Rursus in Selandia pueri mei morbus complures me dies remoratus est, non modo summo cum taedio, quod alio properarem, verumetiam non mediocri periculo valetudinis. Nitil enim adhuc eo coelo sensi asperius meoque corpusculo inimicius. Caetera, mi suauissime
IO Tutor, sic euenerunt vt Erasmi tui res consueuerunt. Antistes Cameracensis sui simillimus est. Veriana duris fatis premitur, vt subleuanda potius quam oneranda videatur.
Nunc ego in Batti mei complexibus et in literis acquiesco ; neque tamen omnino sine te ; adeo multus in sermone nobis est Tutor,
15 neque ego fabulor quicquam libentius, neque rem vllam audit Battus auidius. Iam te deamat, iam ardet, iam videre gestit. Milli crede, si quid omnino credis, tantum ego fucorum, tantum perfidiae in hominum amicitiis reperio, non bis modo vulgaribus, verum bis quoque quas Pyladeas vocant, vt mihi iam non Ubeat nouarum peri-
2oCulum facere. In Batto \tio mortalium omnium beneuolentiam perspexi, vti synceram, ita constantem. Hunc ego amicum fortunae non debeo, quippe queni mihi virtus vna conciliauit ; hunc item non vereor ne mihi fortuna praeripiat. Cur enim afflictum amare desinat, qui amare coepit vel afflictissimuni ? Hunc tu, doctissime
25 lacobe, quemadmodum praenomine. ita candore miraque simplicitate refers. Itaque de vestro duorum animo sentio vt sì (quod omen
158. 35. Ex arce. . . nonagesimooctaiio adcì. II. 159. 21 r- svncerum F
26. sentio £: ita sentio F. ' ^i^'^^^^^ ^-
i5oi] TO JAMES TUTOE 367
auertant superi) vestra me fides fefellerit, ne ipsi quidem fidei fidem sim habiturus.
Valetudine sumus, gratia superis, mediocri et firmiuseula quam isthic eramus. A Eomanis Musis ad Graecanicas pene desciuimus, 30 neque conquiescemus donec ad mediocritatis metam aliquam perue- nerimus. Ardebat supra quam dici possit animus in tuam remigrare f'amiliam ; videbar enim iam citra tuum simiptimi posse et te frui, homine hominum qui viuunt suauissimo, et mei vicissim copiam tacere ; sed absterrebat morbus idem qui Lutecia me eiecit et hoc in 3? exilium protnisit. Quid enim hic vsquam quod me capiat praeter vnum Battum? quo ne ipso quidem toto fruor, quod magnam sui partem impendere cogitur aulicae seruituti.
Dismam tibi commendo, etiamsi tibi pluribus nominibus quam commendatissimum esse scio, vel quod ingenio moribusque suis tibi 40 iucundissimus est, vel quod incredibilem es gratiam reportaturus, si quam optime finxeris adolescentem dignumque omnium expectatione reddideris. Est enim pene totius generis Bergensis publica de iste expectatio, tamen nostro quoque nomine calculus aliquis charitatis atque diligentiae velim accedat. Probam nactus es materiam, tu 45 tacito probum artifìcem praestes. Si quid istic opus erit, tu quod soles, optime lacobe, Erasmi tui famam summa vi defende, et lupum illuni quam elarissimo audacissimoque latratu deten-e. Grammaticen Graecam summo studio vestigaui, vt emptam tilii mitterem, sed iam vtraque diuendita fuerat, et Constantini quae dicitur, quaeque Vrbani ; 50 testis erit huius rei Nicolaus Benseradus certissimus, cui vel iniurato tuto credas.
34. hominum add. H. 35. morbus idem qui E : pestilentia quae F.
50. Constantini] Lascaris (1434-c. UrbanBolzani of Belluno (1443-1524), a
15 Aug. 1501 , a Greek grammaiian Franciscan, who was the Greek teacher
of the Imperiai family, who came to of the future Leo x. He accompanied
Italj' after the fall of ConstantLnople. Andrea Gritti, afterwards Do-'e of
He was teaching at the court of Milan Venice, on an embassy to Constanti-
from 1460 to 1465 ; when he became nople, and took the opportunity to
l-rofessor of Greek at Naples. In 1466, travel through Thrace, Egypt, Pales-
when on the point of returning to tine, Arabia, and Sinai ?, Syna ; Roscoe
Greece, he was persuaded to settle in and Didot alter to Syria . He also
Messina, and spent the remainder visited Greeee and Sicily, where he
of his hfe there. He left his library explored the crater of Etna. By 1406
to the town ; but it was afterwards he had established himself in Venice
transplanted to the Escurial. His where he assisted Aldus in the produc-
Greek Grammar was first published at tion of many of his books. Erasmus
,,P,*5 ''^'^^ *^ 'E7riTo/<77. Aldus mentionshim(^rfa3. iooi)asoneofthe
puWished an edition of 8 Mar. 1495. contributors to the Adagionm Chiliades
and another without date, which (Ep.aii). See a detailed account ofhim
Kenouard {AnnaXes pp. 31. 262, 332) by his nephew, Jo. Pierius Valerianus,
places between Feb. 1501 and 22 June in his De lifteratornm in/elkHate (1620^
1503. See Legrand, B,bliogr. HeUénique p. 100 : used by Roscoe, Lio X, chap.
(XV ,;^i Ixxi-lMivii, and AE. 59. n, and Didot, Aide Manuce, pp. 445, 6.
Vrbamj The Instihdiones Graecae For the Grammar see Hilgard in a
Oranmatices (Ven. Aldus, Jan. 1497; of Heidelberg Fesisduift, C. Winter, 1896.
368 LETTEKS OF ERASMUS [1501
In reliquum quid statuerim iam accipe. Nonnimquam de repe- tenda Britannia cogito, vt meo cum Coleto mensem vnum aut alterum
55 in theologiae sacris verser ; neque enim ignoro quantus ex ea re fructus mihi capi possit ; sed terreni infames scopuli adhuc ad quos clini naufragium feci. Italiae visendae nunc nos habet ai'dor qui semper ; sed, vt ait Plautus, sine pennis volare haud facile est. A Gallia morbus nos arcet. In HoUandia coelo quidem iuuor, sed
60 Epicureis illis comessationibus offender ; adde hominum genus sordidum, incultum, studiorum contemptum praestrennuum, nullum eruditionis fmctiun, inuidiam summam ; maxime quod id taciti omnes mei flagitare videntur, vt autoritate confirmatus et tanquam contra indoctissimorum hominum arrogantiam armatus redeam.
65 Nullo itaque certo Consilio pendemus adhuc, quo venti secimdi vocabunt, in eam partem cursum flexuri. Tu si quid in amici negocio aut perspicis acutius aut prospicis sagacius, Consilio iuua. Quicquid erit apud vos quod me scire oportere putabis, id scribito diligenter.
70 Vale cum familia. Bredanis adolescentibus optimis ac festiuissi- mis meis verbis salutem annunciabis. Ex arce Tomehensi. [Anno millesimo quadringentesimo nonagesimonono.]
160. To Nicholas Benseott.
Farrago p. 270. Touinehem.
F. p. 388: HN: Lond. ix. 21 : LB. 58. 18 July <lsoi>.
[A recapitulation of Ej.. 158. It clearly belongs to the group of Epp. 153-61.] ERA.SMTS BENSERADO SVO S. D.
ScRipsiMVS beri de rebus omnibus, humanissime doctissinieque Benserade, sed quoniam alter datui- tabellio, rei summam modo repetam. Ex HoUandia reuersus apud Battuni totus in literis vino, maxime Graecaiiicis. Misimus ad te Euripidem et Isocratem! 5 missuri plura, sed metus erat ne pestis istinc te iam aliquo propu- lisset. Si quid est nouae Graecanitatis, vestem citius oppigneraue- rimus quam non potiamur ; maxime si qua Christiana, vt </,aX^o<, vt Euangelia. Opes meas apud te depositas tibi commendo. Scripsimus et Angustino, de quo quid sit cupio discere ; nihil enim adhuc in- IO audiuimus. Vtinam, mi Benserade, nostras Musas Uceret coniungere; sed hac de ve aliisque omnibus scribes copiose. Summam tuam in me humanitatem, optime Nicola*, neque apud me patiar intercidere
lei'e. 'e^t :Th: ^ '■ ^"'" "^^ ''■ ^^ '^'•^ ■ ■ • 7- nonagesimonono a.l.U H.
If'-pt TTp'^ ^^- "5- ■'"• ^°- comessationibus] Cf.Ep. 83. 40-2.
58. Plautus] Puennlus, 4. 2. 49 (871). 63. mei] Cf. Ep. 154. 45.
i50i] TO NICHOLAS BENSKOTT 369
neque dissimulabo. Enitar prò viribus vt si grati nomen non possini assequi, saltem ingiati hominis notam videar effugisse. Vale.
Salutat te ex animo Battus, toto pectore tuus. Ex Tornehen. 15 XV. Calendas Augusti. [Anno m.cccc.xcix.]
161. To Antony of Luxemburo.
Fanago p. 271. Toumeheui.
F. p. 388: HN: Lond. ix. 22: LB. 57. 18 July (1501).
[Con tempo rary with Ep. 159.] ERASMVS EOTERODAMVS D. ANTONIO LVTZENEVEGO S. P. D
QvAsi 2>anim fuerit quod cum istic essemus, tam improbe tibi negocium fecimus, absenti quoque faciemus ; verum istud, Antoni festiuissime, non impudentiae nostrae, sed tuae singulari facilitati imputes oportet. Scripsimus lacobo Tutori, partim \t veterem hospitem nostrum hoc tanquam ^eviu) donaremus, partim vt illi Fi veluti stimulos subiiceremus ; quo magis curando summa vi, studio, ingenio fideque annitatur vt talis redeat adolescens qui possit Bergensi stirpi facile omnium omatissimae tum eruditione tum moribus splendoris accessionem aliquam adiungere. Ad eam rem tametsi nihil ambigo quin ille suapte sponte summo nisu incumbat, io tamen meas partes esse puto meoque in omne istud genus amore illiusque in me beneficiis dignum, vt subinde vel currenti, quod aiunt, calcar addere curem. Eas literas Antonio tabellioni studiose trades, commendabisque vt qua solet cura fideque Aureliam perferat ; pro- fecturum enim audio. '5
Caeterum, humanissime mi Antoni, si quid etiam valeamus libet cognoscere, agimus certe feUciter atque suauiter ; vel quod Batto fruimur, cuius ego animo certissimo candid issimoque sic me oblecto, sic pascer, vt nolim vel vniuersas Arabum gazas cum hac vna felicitate commutare ; vel quod toto pectore in literis sumus, et tan- 20 quam ab omni negociorum strepitu longe semoti in intimis Musarum recessibus abditi latemus. Deonim piane vita, si plusculum adesset librorum. Hunc igitur animum cum literulis meis debeam, mi Antoni, nonne tibi videar ingratissimus, si studiorum meorum me capiat poenitudo, tanquam quae nullam frugem attulerint? Inaurentur 25 alii, in fastigium euehantur, creentur magistratus, mihi Musae meae nihil praeter vigilias et inuidiam reportent ; nunquam tamen hamm poenitebit, dum hic mihi perseuerabit animus foiiunae volubilis
160. 15. Ex arce Tornehensi H. 16. Anno m.cccc.xcix add. H.
161. 5. Xenio F. 26. creentur magistratus om, F.
161. 4. Scripsimus] Ep. 159. 13. Antonio] Cf. Ep. 156 introd., and
7. adolescens] Dismas. Ep. 167.
3^0 LETTERS OF ERASMUS [1501
contemptor. Neque vero me ciani est, hoc quod sum sequutus
30 studiorum genus aliis alienum, aliis infinitum. aliis infrugifei-um,
alus etiam parum pium videri ; nempe vulgo omnium qui nunc
literas profitentur. At ego tanto magis accender, cum vtrunque
cognitum habeam, neque vulgo vnquam optima placuisse, et hoc
studii genus paucissimis quidem. sed tamen eruditissimis, probari
35 maxime. Si Hieronymus insanus fuit, si indoctus, iuuat cum huius-
modi viro desipere ; iuuat buie indoctorum gregi potius quam
istonim deorum choiis annumerari. Quod si etiam huius cursus
nostri metani non contingemus, contendisse certe ad res longe
pulcherrimas non iUaudabile fuerit. Hanc meam mentem si non
40 approbabunt homines. Deus, opinor, et probabit et iuuabit. Reflabit
fortuna ; at ille, quod antehac fecit, aspirabit. Probabunt ohm et
humines, certe posteri.
Sed vt vltra metas epistolam porrigo. dum tuo amore velut amabili
quodam furore debacchans mei oblitus rapior ! adeo mihi non
45 epistolam scribere sed tecum fabulari videor. Quod humanissimo
amplissimoque Praesuli, patrono tuo, non scripsi, id neque ignauia
neque ocii inopia factum est ; sed neque argumentum erat ilio heroe
dignuni, simulque verebar patri benignissimo quidem iUi, sed omnino
plurimLs maximisque negociis occupatissimo, scholicis nugamentis
5o(qual]a fere nostra sunt) obstrepere. Caeterum, mi Antoni, scito
mihi nihil perinde in votis esse quam vt liceat illius amplitudini
quocunque officio meo gratificari. Sed aliud est amiculo quicquid
in buccam venerit scribere, aliud summorum virorum heroicas
mentes epistola compellare. quas religiose etiam a salutautibus adiri
55 debere Plmius scripsit. In praesenti igitur tute mihi apud augustum
patrem epistolae vice fungeris ; delude sunima humanitate viro
Georgio Priori meque Battumque summo studio commendabis.
Medico ac M. lacobo Phunioni canonico, viris amplissimis deque
nostrum vtroque optime mentis, plurimam salutem annunciabis
60 verbis vtriusque.
Yalebis, optime Antoni. Ex Tornehen. xv. Calend. August. Anno [m. ecce, xcix 1.
r ^ir"' T £bere J'h''''\T''? ' ^ ,"-,— ^ E. 38. non oM.
^5: m^:^^^:^;^f^'^^- ^^^-^ l f -, who n^es that a
57- Geòrgie] George „f Brubant or AinlTr *"*' ^'"''' *°™«'-'y i^ the
Prior. See De Laplane, L Abl7s7e me. P'""'^«'^^] ^''t «tl'erwiseknownto
I50i] 371
162. Fkom Antony of Bergen to John dei Medici.
Farrago p. 292. St. Omer.
F. p. 404 : HN : Lond. ix. ^-j : LB. 98. 30 July 1501.
[Written on behalf of the Abbot of St. Bertin in answer to a letter from the youiig Medici Cardinal, who is betti-r known as Leo x, acknowledging the hospitality shown to him, when on the travels from which he returned to Rome on 19 May 1500 (Bure-hard, iii. 42). It can hardly be placed in 1500, since Erasmus was then practicullj' a stranger to Antony of Bergen ; and if such an incident as this had occurred, there could not fail to be some reference to it in the lettera of that autumn, considering the reluctance with which he addresses the Abbot (Epp. 130, 137, 8^. In support of the date given by E cf. Ep. 157. 27 n.
A letter from Leo x, as Pope, to the Abbot reminding him of hi>i former hospitality was long presersed at St. Omer. De Laplane, Lts Abbes de Saint-Beiiin, ii. 74.]
ANT0NIV8 DE BERGIS ABBAS BERTINICVS K. D. IOANNI DE MEDICI8 CARDINALI PER ERASMVM.
Salvtem quam amplitudo mihi tua scriijsit equidem maximi muneris instar accipio, eamque tibi plurimo foenore cumulatam rescribo. Ex epistola tum eruditionis tum modestiae piena huma- nissimi pectoris istius et omnino Medicum gente digni simulachrum libenter agnoui, id quod antehac, cum apud nos ageres, perspexeram. 5 Quod autem hospitioli nostri non solum meministi, verumetiam tam diligenter prò eo gratias agis, quodque tam benigne tuam inuicem operani offers, animum quidem istum tuum tam propensum volens gaudensque amplector, meritiun meum nullum agnosco. Quod enim nostra mediocritas, cum cognoscendi studio in bis regionibus nostra- io tibus velut Vlysses Homericus aut Solon Herodoticus peregrinum ageres, qualicunque sedulitate accepimus, nulla hic nostra prae- dicanda est humanitas, sed summa barbaries inhumanitasque, ni fecissemus, fuisset. Vtinam autem vel tuae dignitati vel nostro animo satisfactum esset. Mea quidem tecta multis iam annis hospes 15 nuUus subiit vel ornatior vel iucundior, vt hoc nomine me tibi beneficium debere potius existimem quam credidisse. Porro opera tua. si quando erit vsus, tanta omnino libertate vtar quanta tu benignitate offers.
Libuit autem interim et hac in re priscum referre morem, vt tuae 20 praestantiae non solum hospitalis epistolae verumetiam xeniorum \ice nonnihil adderem. Mitto autem cantiunculas musicas duas ; quod ego munus. tametsi perquam exiguum ac Ciceroniana etiam leuidensa leuius, tamen haud ingratum fore confido, vel quod es ipse huius artis antiquissimae omniumque consensu diuinae longe scien- 25 tissimus, itidem vt aliarum omnium : vel quod cantilena recens est
12. praedicanda est add. H. 15. multis iam E : iam H : iam aliquot A'.
26. est add. U.
23. Ciceroniana] Fam. 9. 12. 2.
372 LETTERS OF ERASMUS [1501
et nuperrime nata, et ex eo quidem nata qui se quondam in claris- sima Medicum familia praedicat alitum fuisse ; quae mihi nimirum ingeniis excitandis oriiandisque studiis coelitus data fuisse videtur.
30 Is est in nostra vrbe musicae artls princeps.
R. D. Praeposito Vuatensi salutem tuam tuis verbis annunciaui ; eam incredibili accepit cum voluptate, suamque largiter asscribi iussit. Praestantissimam amiilitudinem tuam florentem et incolumem tueantur superi. Ajiud diuum Audomarum. iii. Calend. Augustas.
35 Anno a Christo nato supra millesimum quingentesimoprimo.
163. To James Batt. Fan-ago p. 279. St. Omar.
F. p. 394: HN: Lond. ix. 29: LB. 61. (August 1501.)
[Writteii after leaviiig Tournehem for St Omer, an event which niay be placed ili August or fitpteuiber 1501, «ince in Ep. 157 Erasmus propose» to spend a month ur two witli Batt. Subsequent to Ep. 135, when Louis joined Batt.
Erasmus was evidently tndeavouring to aiTange to spend the winter at St. Omer, either at St. Birtin\ or in tlie Franciscaii convent.]
ERA8MVS BATTO S. D. EPISTOLA lOCOSA.
NiHiL opus vt te gaudere iubeam, quuni iarududum te abunde gaudere sciam, qui quidem me molestam sarcinam humeris tuis excusseris. Adrianus etiam nunc ad se inuitat. Gardianus palam
]6-2. 31. R, D. fjin. 11. 163. tit. epistola io'Osa achi. F. 3. etiamnum 11.
162. 30. musicae arti.sprincti)s]Van- Lupton ; wlio shows that on 2 Oct.
(lerStraet»n,ia,l/i/.s(7"cni(a:P«ys-B«s,vi. 1498 the Theological Faculty at Paris
323» 4. isunabletoidentifythisperson. coudenined some propositious drawn
For the numl)er of Noithern musicians troni the sermons of John Vitrarius a
who found a liviiig in the Medici court Franciscan of TournayjSeed'Aro-entré's
^ee Vander Straeten, op. cit. ; Fétis, Co??erf(o /wd/ciorurn, i. pt. 2, pp. 340 i He
Biogr. des ìhisicit^s, under Obrecht ; and identifies the two persons and suegests
ADB under Isaac tliat Vitrarius was transferred, accord-
31. Vuatensi] The Provost, or Abbot, iiig to the regular Franciscan practice,
ofanAugustinianabbeyin the village from Tournay to St. Omer in the
otWatteu,whichliesfivemilesdistant interval ; a view which is borne out
vT f ; , k"'!"" ""^ * '■ ■^"'"^^ '■""''• '^^" ^'^ *^«^« '^"e^-^' since the distrust here
list ofAbbotsgiven mCxC. 111. 522-5 expressed, which has ah-eady dis-
isdeiicientatthispom. appeared in Ep. 165. 3, «hows that
ol ^^- ^^'■"l»"«\?^-'-;-^P;,a Francis- at this time Vitrarius was a new
can See Ep. 166 K.r the Franciscan acquaiutance. Very little is knowii
1 heims, H..t de lai iJk<ej,t. Oni.r^ p. 594. given in Erasmus' letter ; which men-
Gardianus] Tlie title of the head tions sti-uggles with the Suffragai,
of a Franciscan convent The Wardei, Bishop of Boulogne (see p. 303), an^l
here mentioned can be identitìed with- a visit to Colet in En-land It anuears
out difficulty witb .John Vitrarius, a from the same sourc^thathisstnctne
^anc.scan for ^^•lloln Erasmus soon as Warden led to bis depolti^n and
Ind ^wb ,"'^' ff • '^- ^';- '^5- 3. '3, transfer to be Confessor to a nunnerv
thortskSh in : unTf''^'''''' ' nearCourtrai. Ini.f.^o,th.EnckirUiI
short sketch in a letter, Lond. xv 14, (Ep. 164) is said to have been shown
LB. 435 This has been earefuUy to Vitrarius shortly after it was wi-itt^n
translated and edited as TAe IMe, of For other interco/rse be wlen En a t
Jehan I Une,- ami John CoM, by Mr. J. H. this time see Ep. 169 introd
rsoij TO JAIVIES BATT 373
suadet vt apud Abbatem potius verser. si coinmode queam ; Medicus centra vt apud Adrianum. Vterque facit. opinor, quod canes solent, 5 qui socium in culina nullum amant. De Gardiano an per omnia syncerus futurus sit subhaesito ; nani subairogantem esse sentio. Neque de Adriano vnquam verbum apud te fecit. cum per illuni res haec potius confici debuerit. Nos quicunque erit exitus magno animo excipiemus. io
Tu cura vt valeas, mi Batte. Mitte vt primiun commoditas dabitur, nostra omnia nostrosque Dialogos omnes, si libeat forte perficere. Ludouico insta, vt quantum potest omnes meas epistolas transscribat. Vale.
Non remoror Ludouicum dehortante medico, ne magis in me mur- 15 murent isti cuculiati. Audomari. [1499.]
164. Tu John.
Lucubratiunculae (1503?) f°. D. St. Omer.
Lond. xxix. 93: LB. v. i. (Autumn) 150I.
[This letter is composed of the opening and coiK^luding passages of Erasmus' Enchiridion UilUis Christiani, a treatise begim at Tournehem, completed at St. Omer in its originai form, andafterwards workedup for piiblicatiun at Louvain ; see i. pp. 19, 20. It was first printed in the LucubratUmculae, see Ep. 93. To the editionsenumeratedthere maybeaddedoneof the^nc/iù/fii';// alone byTh.Martens at Louvain, 25 June 1515, following a. BEr' also mentions one by Gilles Gour- mont at Paris without date, which must be later than 1512 (cf. Ep. 263'. In Froben's edition (7) an entirely new preface is added, dated 14 Aug. 1518, and addressed to Paul Volz, Abbot of Hug?.hofen, ntar Schlettstadt (Lond. xxiii. 7 : LB. 329). The courtier friend to whom this treatise of moral eshortation is addressed is depicted in i. as a soldier of jovial nature, but hot-tempered and loose-lived, married to a woman of high charactir whom he shamefully neg- lected ; and in the preface to Volz he is described a.s 'prorsus àvakffMBrjTos.^ He had a sister in Court service at Mechlin (Lond. xxx. 24 : LB. App. 83 and 194), and they seem to have had some connexion with Nuremberg. In November 151 7 Erasmus speaks of him as recently ennobled, ' totus inauratu» a Principe.' LB. App. 199. If this phrase could refer to the Order of the Golden Fleece, he might be identified with a certain John de Trazegnies, who was promoted to that Order in Nov. 1516. None of the other .Tohns then promoted suit in point of age ; and de Trazegnies has the qualification that, being connected through his great- grandmother with the Borsselen family, and owning estates in Artois, he might have met Erasmus at Tournehem in 1501. But thè word ' inauratus' is of toc Wide application to allow this Identification to be accepted.
Tho Enchiridiùìi did not at first attract much notice ; but after the publication of B it was translated into many languages, English 1518, Czeeh 1519, German 1520, Dutch 1523, Spanish 1527, French 1529, Portuguese 1541, Italian 1542, and Polish 1585, in most cases in more than one version ; see BEr ^]
16. Audomari. 1499. '"'''• ^^•
4. Medicus] Ghisbert. Cf. Ep. 95. survi vai of the letters to Batt and other
'^ °- friends of this period, which form so
12. Dialogos] Cf. Ep. 124. 59 n. large a part of E.
13. epistolas] To Louis' labour (cf. For the composition of the various Ep. 151. 17-191 18 evidently due the volumes of letters see App. 7.
374 LETTERS OF ERASMUS [1501
ERASMVS CANONICVS ORDINIS SANCTI AVGVSTINI AVLICO CVIDAM AMICO S. D.
Efflagitasti non mediocri studio, frater in Domino dilectissime, vt tibi com^jendiaiiam quandam viuendi rationem praescriberem, qua instructus posses ad mentem Christo dignam peruenire. Ais enim te iampridem aulicae vitae pertesum hoc tecum agitare, quo 5 pacto queas Aegyptum vna cum suis et viciis et deliciis effugere, ac Mose duce ad virtutum iter foeliciter accingi. Quo mihi chaiior es, hoc impensius gi'atulor tuo tam salutari proposito, quod spero vel citra nostram operam fortunabit prouehetque ipse qui dignatus est excitare. Ego tamen nimis quam libens panii vel homini tam amico •o vel tam pia postulanti. Tu modo annitere ne vel ipse nostrum officium sine causa videare flagitasse vel ego sine fructu tuae morem gessisse voluntati. Imo votis communibus benignum illuni lesu spiritum imploremus vt et mihi scribenti suggerat salutarla et tibi ea reddat efficacia. . . . 15 [fo. N^] Hec omnia tametsi non dubitem quin affatim tibi suppedi- tatura sit sacra lectio, tamen fraterna charitas nos est adhortata vt saltem hac extemporali scriptiuncula prò mea virili sanctum tuum prò- positum promouerem adiuuaremque. Id quod eo feci maturius quod nonnihil metuerem ne in superstitiosum istud religiosorum genus 20 incideres, qui partim questui seruientes suo, partim ingenti zelo sed non secundum scientiam circumeunt mare et aridam, et sicubi nacti fuerint hominem a viciis ad meliorem vitam iam resipiscentem, eum illieo improbissimis hortamentis, minaciìs, blandiciis in monachatum conantur detrudere, peiinde quasi extra cucullum Christianismus non 25 sit. Deinde vbi scrupulis meris et inextricabilibus spinis pectus illius expleuerint, ad humanas quasdam traditiunculas astringunt planeque in ludaismum quendam praecipitant miserum, ac trepidare docent, non amare. Monachatus non est pietas, sed vitae genus prò suo cuique corporis ingéniique habitu vel vtile vel inutile. Ad quod soequidem vt te non adhortor, ita ne dehortor quidem. Hoc modo commoneo, vt pietatem neque in cibo neque in cultu neque in vlla re visibiU constituas, sed in iis quae tradidimus. In quibuscunque vero deprehenderis veram imaginem Christi, cum iis te copula. Porro vbi desunt homines quorum conuictus te reddat meliorem. 35 abducito te quantum potes ab humano consortio et Prophetas sanctos, Christum, Apostolos in colloquium ascisce. In primis autem Pau- lum tibi facito familiarem. Hic tibi semper habendus in sinu, nocturna versandus manu, versandus diurna, postremo et ad verbnm
CtSam""™? « ■ • TJ^" 1° ; 'ì''^"''' ROTERODAMVS IOANXI GERMANO AMICO
CVIDAM AVLICO. &. 13. Salutarla a : salubria 7. 31. in anU vlla o,M. y.
1.501] TO JOHN 375
ediscendus. In quem nos iampridem enairationem magno studio molimur. Audax quidem facinus. sed tanieu diuino auxilio freti 40 sedulo dabimus operam, ne post Origenem, Amln-osium, Augiisti- num, ne post tot recentiores intei-pretes hunc laborem omnino vel sine causa vel sine fructu suscepisse videamur ; atque vt intelligant caluniniatores quidam qui sumniam existimant religionem nifail bona- rum litteranmi scire, quod politioiem veteriim litteraturam jjer 45 adolescentiam sumus amplexi, quod vtiiusque linguae, Graecae pai-iter ac Latinae, mediocrem cognitionem non sine multis vigiliis nobis i^eperimus, non ad famam inanem aut jaierilem animi volup- tatem spectasse nos, sed multo ante fuisse premeditatos vt domi- nicum templum, quod nonnulli inscitia barbarieque sua nimis 50 dehonestarunt, exoticis opibus prò viribus exornaremus, quibus et generosa ingenia possent ad diuinarum scriplurai-um amorem in- flammari. Sed hac tanta re pauculos dies intermissa hunc laborem tua causa assvunpsimus, vt tibi veluti digito viani quae compendio ducit ad Christum, indicaremus. Precor autem lesum istius (vti 55 spero) propositi parentem, vt salubribus tuis coeptis benignus aspirare dignetur, imo vt suum in te mutando munus augeat perficiatque, quo cito grandescas in eo et occurras in vii-um i>erfectum. In eodeiii bene vale, frater et amice, semper quidem animo dilecte meo, at nunc multo quam antehac tum charior tum iucundior. 60
Apud diui Audomari, ex monasteri© Bertinico, Anno a Christo nato supra millesimum quingentesimo primo.
165, Tu Edmund. Fan-ago p. 249. Courtebourne.
F. p. 372 : HN : Lond. ix. 2 : LB. 96. (Autumn 1501.)
[This letter is wi-itten from a castlo or country-house belonging to Florent Je Calonne, Baron of Courtebourne, in the Coiinty of Guines, and lying therefore about IO miles to the NW. of St. Omer. The invitation perhaps carne to Erasmiis through Peter of Courtebourne (Ep. 169), who seems to bave resided there. It does not appear whether the Baron was at Courtebourne durin- Erasmus visit ; he doubtless had castles elsewhpre. "
Epp. 165-9 are connected together and must he placed before the death of Batt m the early part of 1502 (Ep. 170» and after Louis' entry into Batfs service. The vi^sit to Courtebourne must therefore he placed in the autumn .,f 1501-
Edmund was probably a member of the Franciscan community at St. Omer.]
ERASMVS EDMONDO SACERDOTI OPTIMO S. D. Abdidi me in villam humanissimi Principis de Courtebourne, hybernis bis mensibus in arcanis literis mussaturus ; et -v-tinam id 164. 61. ex monasterio Bertinico om. 0. 165. i. a Courtembume F.
164. 39 euan-ationem] Cf. Epp. Calonne, Baron of Courtebourne Sei- 181 32, 296. 157, and 300. gneur of B.-verlinghen and Alembon.
165. I. de Courtebourne] Florent de He marricd in 1489 Claude d'Humiercs
37G LETTERS OF ERASMUS [15°^
te comite, mi charissime Edmonde, Gardiano duce licuisset. Sed hac in re, itidem vt in caeteris, vulgato praecepto libenter -^-temur ; 5 quando non potes quod vis, id velis quod possis. Caeterum tuae fuerit charitatis Adrianum extimulare vt me libris aliquot instruat. Mittat oro in Paulum, Augustinum, Ambrosium. Origenem a Ber- tinicis in tempore petat, certaque fiducia prò me fideiubeat ; non enim falletur. Praeterea percupiam, si fieri possit, vt Origenis Homiliae
'o vna mittantur, quas habet Gardianus. Lyranus aut si quis alius in Paulum scripsit, et eum ad nos venire velim. Mittetur sabbato vehiculum quo omnia huc peiferantur ; interim curabitis vt libri sint in eum diem parati. Si quando vel Adrianus vel Gardianus dignabitur nos inuisere, cupide videbimus vtrumlibet. Vale, mi
15 optime Edmonde, et hac in re quaeso diligenter operam tuam naues. Ex arce Courtenburnensi. Anno [m.d.]
166. To Adrian of St. Omer.
Farrago p. 250. (Courteboume.)
F. p. 372 : HN : Lond. ix. 3 : LB. 95. (Autumn 1501.)
[Subsequent to Ep. 163, because Louis has left TotirneLem, and to Ep. 165 becanse of the books leiit.
In the lack of further Information the personality of Adrian can onlv be a matter of conjecture. Mr. Nichols suggests that he was a bookseller. Ep." 163 seems to imply, however, that he was in dose relation with Vitrarius, the Franciscan Warden ; and that in staj-ing with Adrian, Erasmus wouid be staying with Vitrarius also. In Epp. 167, 8 Erasmus speaks of him with great respect. He was perhaps a member of the Franciscan community. In the index to H and N he is described as Audomaricus.'}
ERASMVS D. ADRIANO IN CHRISTO AMICISSIMO S. P. D.
H\'NC Ludouicum puerum hactenus lacobus Battus mei respectu aluit in Tornehen : nunc ita libitimi iis qui impraesentia tjTaimidem obtinent, vt alio concedat ; qui Batti fratrem expulerunt, ipsum etiam Battum expellere conati Quare monui adolescentem vt te primum 5 viseret ; quem si in femiliam tuam receperis, rem feceris et mihi vehementer gratam et erga iuuenem officiosam et erga Deum piam, postremo tuis commoditatibus non inutilem. Est enim iuuenis mediocri doctrina, scribendi artifex egregius, moribus et fide integer- rima ; id quod ipse facile comperies, et ipse meo periculo non IO dubitem affirmare. Vale.
De libris communicatis habeo gratiam ; referet autem is qui
165. 3. Edmonde add. F. io. Lyranum F Corriy. I66. 2 F Corria ■
Tornehey E : arce Tornehensi H. in praesentia F. • y- ■
and in 1529 was Mayor of St. Omer. Maisoìi Royaìe de Frana viii 278 ■ Erasmus makes no other mention of Aubert de la Chenaye, Dici, de la NoUessè him. See Anselme, Hist. Geueal. de la de France (1771), iii. 421.
lóor] TO ADRIAN OF ST. OMER 377
pietatis officia multo cum foenore solet remetiri. Deus. Ex arce Cortenburgen. [m.d.]
167. To Louis. Farrago p. 246. (Courtebourne.)
F. p. 369: HN: Lond. viii. 51 : LB. 88. (Winter 1501.)
[Subsequent to Ep. i66 because Adrian is now Louis' patron.
Louis was a boy, apparently of French origin, who had been in Erasmus' sei-vice, perhaps from bis return from England until he left Paris for Orleans, and was possibly the bearer of Ep. 130. When Erasmus went to Orleans he sent hlm to Batt (Ep. 135), who maintained him for a year at Tournehem ; during which time he was employed as a messenger to Erasmus during bis visit to Holland, Epp. 155 and 157. Later he was ejected from Tournehem, and found shelter in the Franciscan convent at St. Omer. He did much copying for Erasmus at tbis time. I know nothing further of liis career, but the example of Stephen Gardiner, cf. Ep. 277. 26 n., suggests that he may perhaps be traced in some more distinguished line of life.]
ERASMVS LVDOVICO SVO S. D.
MiTTo ad te tres Precationes, vnam ad lesum Filium Virginis, duas ad Virginem Matrem ; quas facito vt diligente!- perscribas, tiuantuni potes. Prima est perturbatior, sed errare non poteris, si lineas indices sequare. Semel quam primum describi omnes cupio, propterea quod is cui sum donaturus, intra quatriduum aut etiam 5 foi-tasse niaturius Parisios iturus est ; de reliquo consultabimus, vbi nos viseria. Aut si tibi est ocium vt saepius perscribas, vtere charta quam potes optima, nitidissimis lineis deformata, marginibus spatio- sioribus quam meae sint, et versus inter se latiuscule distent. Seribe quam potes politissime ; non feceris gratis. De Francisci io libro, si parum tibi spatii est, cura vt sciat qui possit alium nota- rium sibi comparare ; nam a me posthac non deerit quod scribas. si tibi quidem ocium non defuerit.
Si tibi per tuos licebit, post biduum aut tridumii, vbi semel tran- scripseris, nos visito vt coUoquamur. Pileum meum velini adferas ; i nam pileum Adriani, quod est apud me, saluum est et intactum ; nam simul atque hic recepi, nunquam sum vsus. Deinde adito N. fac vt scias quanti possit emi tale capital linteum, quale periit a diuo Bei-tino ; vt aut emptum recipiat aut, si malit, pecuniam qua emat : adito hominem rogatoque vtrum malit, aut potius ipse eniito Consilio 20 viri, vt piane illi satisfiat ; reddani tibi vbi ad nos veneris. Hu- manissimo D. Adriano patrono tuo simulque D. Edmondo, mihi fratris loco dilecto, multis modis facies me commendatum. Vale.
166 13. Ex arce Cortenburgen. m.d. add. H : Ex arce Cortenburnensi Anno jc Dir : Es arce Cortenburnen. m.d. N^. I67. 18. capitale H. diuo ED X 22. D. om. II. D. om. H. • . ^ .
167. I. Precationes] Cf. Ep. 93. loi n. a publisher.
6 Parisios] Erasmus was perhaps 10. Francisci] Cf. Ep. 168 and ncr-
sending them to Paris with the En- haps Ep. io. i • f
chiridion (Ep. 164) in the hope of finding 18. capital] Cf. Ep. 168. io.
S
378 LETTERS OF ERASMUS [1501
Si quid a Parisiis ab Antonio noui est, fac vt sciam. Medico, vbi 25 commodum erit, salutem multam dices mais verbis, et Gardiano, si iam rediit. [Anno millesimo quadringentesimo nonagesimonono.]
168. To Edmund. Farrago p. 250. (Courtebourne.)
F. p. 372: HN : Lond. ix. 4: LB. 97. (1502 init.)
[Subsequent to Ep. 167 because the Exemplar precaiionum is with Louis.]
ERA8MVS EDMONDO VT FRATRI DILECTO S. D.
Certioe per te fieri cupio num iam redierit noster Gardianus, aut quam mox expectetur adfuturus. Adrianum orabis meis verbis vt de libris suis patienter agat ; nam post paucos dies alio me con- feram, sed non prius quam codices multa cum gratia restituero. 5 Mirum quam mihi gratuler qui hunc laborem susceperim ; confido enim me posthac toto pectore in arcanis literis libenter versaturum. Meus Franciscus intra dies ferme octo in patriam redit ; quare Ludouicus recte fecerit, si paginas, si quas habet, de Laurentio miserit ; de mercede nulla fuerit contatio. Praeterea de tabellione
IO ecquid cognorit, \i; sciam faciat ; tum de sudario quod perierat, quid egerit. Exemplar precationum mearum, si desiit vti, iube remittat. Vos omnes iamdudum expecto, sed frustra. Cum primis pio mihique plurimis nominibus obseruando \'iro D. Adriano salutem meis verbis annunciabis. Ipse recte valebis, ac nos tui amantissimos vicissim
15 amabis, nosque prò mutua charitate mutuis apud Deum precibus adiuuemus.
Ex arce in qua diuersor, raptim. [m.d.]
169. To Peter of Courtebourne. Fan-ago p. 246. (St. Omar.)
F. p. 369 : HN : Lond. viii. 50 : LB. 90. (e. March 1502.)
[Written when on a visit to St. Omer, and contemplating return to Courte- bourne before Easter, 27 March 1503. It was probably on this occasion that Erasmus had the conversation with Vitrarius f p. 372) about fasting in Lent, which is recorded m Lond. xv. 14, LB. 435, since this is the only occasion on which Lrasmus is known to bave been at St. Omer in that season.
Peter of Courtebourne was perhaps a bastard son of the present Baron's father K^i. Jip. 165 mtrod.]
ERASMVS EOTERODAMVS PETEO NOTHO SVO DE COVRTENBVRNE S. D. QvoD tam officiose res nostras curas, Petre humanissime, deamo te et gratiam habeo plurimam. Iam pridem istic me videres, nisi
167. 25. Guardiano H. a6. Anno . . . nonagesimonono add. H. 168 i<i D om. H. 17. M.D. add. H. 169. nr. svo de coybtenbvbne om. H
167. 24 Antonio] Probably the mes- Medico] Ghisbert. Cf. Ep or; i, n
senger of Epp. 156 and 161. igg. 7. Franciscus] Cf Ép.'^ig.- xo n!
1502] TO PETER OF COURTEBOURNE 379
Abbas Bertinicus iamiam abeuntem, iam accinctum remoratus esset. Psalterium fac emas, si modo castigatum est et integrum, et si caracter mediocris ; adero istic dubio procul citra Paschales ferias. 5 Pecuniam missurus eram, sed cum has scriberem literas, puer haud etiam certus erat num istuc esset iturus ; quare de pecunia iubeo te securum esse. Vale, et nos ama.
[Anno millesimo quadringentesimo nonagesimonono.]
170. To James Tutor. Farrago p. 109. St. Omar.
F. p. 264 : HN: Lond. v. 22 : LB. 30. 2 July (1502).
[Laterthan 1501, because Batt is certainly alive on 18 July 1501 ^Epp. 159-6;); probably 1502, because the deaths of Batt and Francis Busleiden are placed in one year, Ep. 172.]
ERASMVS lACOBO TVTORI SVO S. D.
Sic est animatus Abbas, vt Dismam et Antonium a sermone no* strate omnino procul allesse velit. Sic habent res tuae vt nolis sine nostratibus viuere. Quare Antonio Lutzenburgo, qui toto pectore tibi bene cupit, meque autoribus iubet eos in M. lacobi Danielis familiam remigrare. Tu tamen, mi lacobe, tuo more vteris, dabisque 5 operam vt adolescentes quam optime et quam maxime ex Abbatis sententia, quae te non fugit, collocentur. Idem Augustinum factu" rum confido. Vtrique gratum facietis ornatissimo humanissimoque Praesuli.
De meis fatis scripsi Angustino per Cornelium tabellionem. io Posteaquam Battus periit, quis dubitat et Erasmum periisse ? Praeterea autem caeterae res sic habent vt peius non possint. In vna A'irtute spes omnis salutis reliqua. Vale cum Angustino nostro, quem audio tecum victurum.
E diui Audomari. postridie Calendas lulii. [Anno m.cccc.xcviii.] 15
171. To Nicholas Werner.
Vita Erasmi p. 197. (Louvain.)
Lond. xxxi. 28 : LB. App. 505. (September 1502.)
[Contemporary with Ep. 172 because of the oflfer from the magistrates Erasmus had left Paris because of the piagne in 1501 (p. 357), and remained away tor tullya year. It seems possible from i. p. 20. 11, 2 that he returned again
169. 5. citra i' : ad F. 9. Anno . . . nonagesimonono add. H. 170. 4 bene add. F. M. ora. H. 15. Anno m.cccc.xcviii add. H.
^J"^^' '■ ^"*°"'"'nl Probably Antony, gests that this was the family of which
!u"a vT." ,"]"'' ì'^^^ ^"""^ of Bergen, Erasmus wites so severely in Epp. 1^7
theAbbot'seldestbrother. See Pontus and 147 i^i 3/
Heuterus, GeTiealogiae, p^ 90, and Goe- 7. Augustinum] Augustine took up
thals, i)<rt. Genpiì. u. s. Glymes. the study of Law, probably at Orleans,
4. Daniehs famihani] Remigrare sug- in 1502; Ep. 172. 5, 6.
C C 2
380 LETTEES OF ERASMUS [150?
in July or August 1502 ; but if he did so, lie must bave been frightened away again very quickly by a fresh outbreak of tlie disease. He next thought of going to Cotogne, but there the ravages of the pestilence werc as great as in Paris (Ep. 172. 6 n.), and he therefore betook himself to Louvain.]
ERA8MVS KOTERODAMVS PATEI NICOLAO WERNERO S.
Si mihi vera nunciantui', videris non nihil ofifensus nostra epistola, fortasse, quanquam esset verissima, tamen quia liberius scripta quam oportebat. Verum hoc vel iusto dolori meo tua humanitas debebat ascribere ; vel quia in epistola, cui semper arcani fìdes debetur, licet 5 interdum liberius agore. Nam qui talia verba in me effudit vel euomuit potius, quid ego dignum stomachari queam ? Contemnunt me istic nescio qui piane stolidi et indocti, qui pietatem vniuersam in cuculio et tristitia sitam esse putant ; nihil facilius quam aliena contemnere, nihil etiam stolidius.
«o Vis Louanium veneram, continuo mihi nec ambienti nec ex- pectanti magistratus oppidi publice legendi munus obtulere, idque commendatione spontanea domini Adriani de Traiecto, huius loci Decani. Quam conditionem ego certis de causis refutaui, quarum haec vna est, quod tam prope absum ab Hollandicis linguis, quae
15 plurimum nocere norunt, nulli autem prodesse didicerunt. Vale.
172. To William Hkemax.
Vita Erasmi p. 203. (Louvain.)
Lond. xxxi. 32: LB. App. 446. (September 1502.)
[This and Ep. 171 seem to announce a first visit to Louvain. The Abp. of Besan^on died on 27 Aug. 1503 (p. 364) ; but the date of Batfs death is unknown. It was prior to Ep. 170, but the year-date of that is supplied froni here. The order in which they are mentiontd bere suggests that the Abp.'s death was the later. Also the words hoc anno ì. i) are more probably to be referred to a definite year, which is therefore 1502, than to a year's timo.
As Erasmus was definitely at Louvain in Feb. 1503 (Ep. 173% these letter* may be placcd in the preceding autumn. The fact that Henry of Bergen
la. Adriani de Traiecto] (i March was promoted to the See of Tortosa
1459-14 Sept. 1523) afterwards Pope 18 Nov. 1516 ; becanie Cardinal i Juné
Adrian VI. Since bis matnculation on 1517 ; and Pope 9 Jan. 1522. In 151»
I June 1476, his life had been spent he founded a house for youn" priests
continuously in Louvain, where he which he completed in 1533 as thè
had won many academical distinctions. Collège du Pape.
In 1493 he receivedoneof the Professor- Forthefriendshipthatarosebetween
ships of Theology, with a Canonry in Erasmus and Adrian throush the
St. Peter 3 Church attached. He was latter's kiud ofBces, see Lond. ixviii 9
twice Rector ofthe University -in 1493 xxiii. 3, 4, xxx. 30, LB. 633, 630. 648.
and 1500-1. In 1497 hewaa appointed 646. ^
Dean of St. Peter's, and therewith See a contemporary life bv Gerard
Deputy for the Chancellor ; that office Moriugus, Louvain, R Rescius Nov
in its tiirn being regularly associated 1536 ; Val. Andreas, Fasti Acad. Loian ■
with the Provostship of St. Peter's. Bnrmann, A,ialecfa Historica de Hadrianò
In 1507 he was appointed tutor to the VI, 1727 ; a sketch by Lepitre, r88o ■
young Prince Charles, whom he con- v. Hofler, Pupst Adrian T/ 1880 ■ and
tinued to serve as ambassador and BN. under 'Boeyens,' his actual sur-
attt-rwardsadministratorofSpaiii. He name l>eing unknown.
»502] TO WILLIAM HEKMAN 381
(t 7 Oct- 1502) is not mentioned among the friends and jiiitrons whom Erasmus had lost gives some confixmatiou to the date suggested. Friendly relations wth Herman had now been resumed after the quan-el mentioned in Ep. 157.]
ERA8MVS ROTERODAMA'S GVLIELMO GAVDANO AMICO DOCTISSIMO S.
LovANii, quo nos coniecit pestis, adhuc retinet ; hoc anno mag- nifice saeuiit in nos fortuna. Battum mors adeniit vel venenum potius, et item Episcopuni praeterea Bisontinum, in quo mihi suni- nia spes erat. Dominam Veriensem matrimonium i^lusquani seruile «ripuit ; Comitem Angluni mare a me segregat ; Augustinum iuris 5 studium auocauit ; pestis simul et Galliam et Britanniam et Ger- maniam mihi adimit. Louanii placent omnia, nisi quod victus rusticior et nimio emendus, praeterea quaestus omnino nullus. Legendi munus a magistratibus oblatum recusaui. In Graecis litteris sum totus, neque omnino operam lusi ; eo enim profeci vt 10 mediocriter quae velim Graece scribere queam, et quidem ex tem- pore. Audio editos esse Apologos tuos, quare libros aliquot mittito; tum Graecas fabellas, quoniam iam opus non habes, remittito. Nos enim hic magna Graecorum librorum penuria laboramus. Augu- stinus de suis Adagiis satis contumeliose ad me scribit, tu nihil aliud 15 ^]uam lides.
Si quid istic est quod mea referat scire, scribito. Miror te nihil scribere ; nani etiamsi me haberes inuisum, tamen scriberes ad eum qui possit tuae famae j^rodesse ; versor enim tum apud multos, tum apud doctissimos interdum. Es mihi tamen in ore plurimus, ne- 20 quedum ex animo elapsus, quanquam te video animo pene inimico. Sed amore quidem tecmn libenter certauero, contemptu vero aut odio non libet, praesertim tecum (^uem sic amauerim. Bene valebis, «ptime Guielme, nosque, si potes, amabis.
173. To James Anthoxisz.
De precellentia potestatis imperatoriae, f. 2. Louvain.
E. p. 377 : F. p. 465 : HN : Lond. li. 26 : LB. 100. 13 Febniary 1505.
[A complimentary letter prefixed to a treatise by James Authonisz, deprecdkntia potestatis imperatoriae (a), Hantvuerpie in oflScina . . . Theoderici cognomine Mertens, Anno domini millesimo quingentesimo secundo, Calendis Aprilibus - of which there are copies in the British Museum, the Eoyal Library at Brussels' and the University Library at Freiburg. As the letter mentions the death of theBp. of Cambra y and is preceded byan elegiac poem of Erasmus addressed to
5. Augustinum] Probably to Or- from the summer of 1502 to the spring leans. CfEp. 170. 7n. of 1503. I owe this Information to
6. Germaniam] For Erasmus' Dr. Henn. Keussen.
project of going to Cologne see Lond. 12. Apologos] The prose version of
xvii. 3, LB. 602. The matriculation Avianua. C£ p. 128, and Ep. 178. i6n.,
registers of Cologne University show and 48 n.
that the plague ' maxime viguit' there 15. Adagiis] C£ Ep. 139. 165 n.
382 LETTERS OF ERASMUS [1503
Antony of Bergen on the same subject, both letter and hook must be dated 1504. For Erasmus" previous interest in the hook cf. Ep. 153. 9 n.]
ERASMVS CANOXICTS OBDINIS SAXCTI AVGVSTINI ORNATISSIMO
VIRO MAGISTRO lACOBO MIDDELBVRGENSI PONTIFICII IVRIS
CONSVLTISSIMO CAMERACENSIS EPISCOPI VICARIO
GENERALI S. P. D.
Demiroe equidem te, non dico meum, sed ciiiuspiam omnino suffragium praeterea requirere, qum tantum habeas tuni susci- piendi tum aedendi operis tui authorem, nempe Henricum a Bergis, Cameracensem Episcopum ; qui quidem vti te sibi Vicarium Gene- 5 ralem, id est per omnia velut alterum se, constituerat, ita prorsus tanquam alterum se deamabat, neque rursus aliter quam te ipsum Apologiam hanc tuam complectebatur, efferebat, exosculabatur, quippe velati primogenium quondam istius ingenii (quo tantopere delectabatur) foetum. Quam autem in amando te non fallebatur,
IO tam non errasse in laudando libello tuo consentaneum est. Quan- quam exoculant quidem suum amorem poetae, mirum ni terrestris illius Veneris filium ; nam altero ilio, quem caelesti matre progna- tum scripsit Plato, nihil profecto perspicacius oculatiusque. Non enim ideo parum perspexisse putandus est Episcopus, quod te sic
15 vnice amauit, quin potius ob hoc ipsum tam amabat effuse, quod Lynceis quibusdam oculis tuas virtutes penitissime perspexerat, vir, vt scis, cum reliquis in rebus piane (quod ait Flaccus) emunctae naris, tum in pensitandis ingeniis nequaquam, vt Greci dicunt. XevKÌj ora^/xT;, sed omnino Avòtos Ai(9o9. Ergo qum tam grauem tamque
20 doctum habeas autorem qui tibi vnus vel prò multis milibus esse debeat, tamen vt es incredibili modestia, velut Apelles quidam meum, hoc est vulgi, quoque iudicium captas, visque, quod ille non ferebat, sutorem et vltra crepidam audere ; id quanquam video mihi vehementer ineptum, in re qum ardua tum a meis studiis
25 aliena quasi censoriam virgulam sumere, tamen posteaquam tu ita vis cui nihil negare fas est, age iuxta Platonicam paremiam T^v \iovr9,v ivBvcro/xai, meamque sententiam soHta libertate pro- feram, sed quae nihil ab Episcopi iudicio discrepet, nisi quod ille quo perspiciebat acrius, hoc laudabat impensius. Nos quedam
30 poene suggillabimus, sed perpauca, vt vel hoc argumento cognoscas cetera nobis magnopere placuisse.
3- Henricum a Bergis add. E. 16. Lynceis quibusdam a • Lvncei vt ita
loquar F. 17. cum £ : tum a. 20 andprp x ■ ,„h;..„ . ' •^^°'^' ^^ *'^
7 Apologiam] In the heading pre- qumdam. fixed to the treatise itself, the book is i, Flaccusl Sa? i ^ ft
23. audere K : audire a.
endam.
17. Flaccus] Sat. i. 4. ..
26. Platonicam] Crat. 411 a.
1503] TO JAMES ANTHONISZ 383
lam primum igitur, si tam illustre scribendi argumentum tibi delegisses, prudentia modo tua laudanda fuerat ; nunc vero quoniam forte obiectum commode arripuisti, foelicitati quoque tuae gratu- landum esse puto. Quod enim vel splendidius vel magis pium 35 munus obuenire poterat, quam vt prò Caesarea maiestate calamum sumeres, quae prò omnibus sumit arma ; eamque ingenii tui clypeo a calumniae telis defenderes, quae pacem Christianam a belli cala- mitate defendit? Tum autem muneri isti quanquam amplissimo adeo non defuisti vt longe etiam superasse videaris. Parum enim 40 tibi visum est si inuictissimam potestatem inuictis aeque argu- mentis a calumnia vindicares ; sed bine arrepta velut ansa maius quiddam animo destinasti, vt eandem tuis litteris tanquam immor- tali quodam monumento decorares. Mihi certe hoc vsu venisse scio, vt cum semper magnificentissime senserim de ea potestate quam in 45 rebus politicis Deus secundum se voluit esse pollentissimam, tamen simulatque tuam euolui defensionem, mii-um quam coeperit apud me ajjparere amplior atque augustior. Illud autem precipuae cuius- dam prudentiae mihi videtur, quod vbi factiosa quedam incidunt, vel arte pretercurris, vel si id non licet, tamen in periculosis ques- jo tionibus, velut inter Cyaneas cautes nauigans, ita docte stili cursum moderaris vt neque veruni taceas neque in factionem vllam impingas.
lam vero neminem fore puto quin admiraturus sit in aetate tam grandi ingenium istud tam ardens, tam viuiduxu, in fortuna tam lauta industriam tam infatigabilem, in tantis negociis animum tam 55 vigilantem et vel ad minutissima queque attentissimum, vno in homine memoriam amplissimam et tantarum simul rerum capacem, in opus- culo qum breui timi poene tumultuario tam variam omnigenae doc- trinae vim, tantam vtriusque iuris, tantam theologiae, tantam histo- riarum, tantam scriptorum omnium et veterum et recentium in omni 60 genere notitiam ; vt mihi tanquam sedula quaepiam apis per omnia circumuolitans nullum preterisse librum videare vnde non aliquid decerpseris, incredibili quidem sedulitate, at malim malore delectu neque sine modo. Etenim cum aliquotiens in re nec ita magni momenti et iam dudum euicta tantum testimoniorum inculcas, 65 metuendum erat vetus illud loedorium, tòv \vxvov èv /x«o-7;/x^pta.- non quod ea sint lectu vel inutilia vel inamoena, sed quod prò studio magis scribentis quam prò rei propositae necessitate videbuntur ascita. Quo fit et illud, vt qum ordine summo sis vsus, tamen ipsa copia sic obscuretur vt attentum etiam et memorem lectorem 70 fallat interdum. Verum quando nihil adhuc in rebus humanis extitit sic arte ingenio curaque elaboratum, in quo non fj-Q/xo^ ille Graecorum aliquid inuenerit quod calumniaretur, nulla poterat 32. scribendi a : scribi H. 66. F Corrig. : ledorium o : laedorium F.
384 LETTERS OF ERASMUS [1503
honestior admitti repiehensio quam si dicaris vtilibus superfluere. 75 Est enim ista ingenii foeliciter luxuriantis laus potius quam culpa. Porro stili humilitatem tantum abest vt reprehendam, vt illud vel praecipua laude dignum ducam, quod orationis phaleras, quas argu- menti natura respuebat, ne affectaueris quidem, ne piane fieret vel illud tÒ ti' <t>aKrj fjLvpov, vel illud 7riOr]KO<; èv Trop<f)vpa..
80 Sed quid ego haec que tu non vno loco tam belle defendis ? Vide- beris igitur rem indignam facere, si opus omnibus omnium erudi- torum calculis laudatum, vt dignum oculis atque auribus studio- sorum, dignum luce, dignum posteritate, dignum denique vel diarissima tibi Praesulis memoria vel ipso decore Caesareae maie-
85 statis premas atque oblitteres, presertim in quo tantum olei operae- que consumpseris. Age iam sat superque verecundiae datum ; reliqua vel amicorum votis, vel doctorum iudiciis, vel amantissimi Praesulis voluntati largire, neque quod viuenti consecrasti. mortuo eripias. Patere tandem tibi excuti e manibus, exeat in lucem,
90 prodeat bonis auibus, versetur in coronLs ; vt quoniam tibi tantum amicum, mihi studiorum meorum Moecenatem mors inuidit, saltem hoc solatio desiderium nostrum leniamus. Mihi sic presagit animus, rem istam tibi gloriae, studiosis vsui, toti Germaniae volnp- tati atque ornamento futuram.
95 Finem faciam si prius hoc vnum monuero, eam epistolam. quicum tibi suscepta est dimicatio, Leonardi Aretini falso inscribi ; quam quidem ab alio quodam Aretino profectam esse, qum libri casti- gatiores, tum stilus ipse Leonardino longe dissimillimus facile in- dicat ; veruni cognomen ambobus commune locum fecit errori. Vale, 100 multum obseruande domine et amice singularis, nosque tui studio- sissimos mutuo dilige. In nobili Louaniensium Acadaemia, Anno a Christo nato. Millesimo quingentesimo secundo Idibus februariis.
174. Fkom James Faber. Alexandri Hegii Carmina Tit. v". Deventer.
9 July 1503.
[The preface to AUxandri Hegii Gijìimasiarchae iamprideni Daue)itriensis . . . Carmina et grauia et elegantia cum ceteris eius opusculis, Deventer, E. Paffraet, 29 July 1503.
James Faber or Fabri of Deventer (tpAug. 1473-p. 1517) was a pupil ot Alex. Hegius at Deventer, where he was somewhat later than Erasmus (cf. 1. 10) who left in the summer of 1484 ; see App. 2. Under Hegius he is said to have become
96. E: Leonardini Aretini a : Leonardo Aretino A*'. 102. Idibus februariis a : Idus Febr. EN^' : idus Februarias H : Idus Febniarii N'.
95. epistolam] Leonardus Cyriaco S.; Anthouisz, hovcever, accepts at the end in Aretini Epist. vi. 9. The subject is of his treatise, f"> m' v° : 'Aretino illi
' Regis nomen maius esse quam dieta- quisquis fuit (Leornardum enim non
toris, dictatoris autem praestantius fuisse nuper comperi).' The letter is
imperatoris nomine fuisse.' included in the 1472 and 1495 editions
96. falso inscnbi] I can find no of Aretino's lettera, and also in Mehus' confirmation ofthis statement; vehich of 1741.
'503] FEOM JAMES FABER 385
proficient in Latin and Greek ; and he remained at St. Lebuin's school as intraneus lector secundae classis ' and ' domus clerieorum moderator.' Revius mentions a visit to Louvain, wl,en he rescued a copy of Fulgentius from an Augustinian convent ; and lie was a friend of James Fuber of Etaples (Ep qis'ì But his hfe was spent mainly in Deventer. He was stili living in is^TlE App. 209). The Latinity of this letter does not bear out his reputation
Besides this hook he published In . . . I^ Christi Triumphum Panegyrico,> , l)eienter, E. Pafifraet, e. 1499 ; Paneyyrkm de . . . Mariae . . . serenitaie, Deventer, Ja de Breda, e. 1500; Hegius' Lialogi, see 1. 65 n. ; a translation of Basil's OraUo tn ehrMakm, Deventer, Th. de Borne, Dee. 1510; and Revius credits him with an edition of Cato's DisUcha, 1511. The first decade of Cora. Gerard's Mauad was dcdicated to him ; cf. Ep. 40.
See Butzbach ; Campbell, Ann. Typ. Nceo:, where he is described as de Werdea ■ and Revaus. LauaUria iUustraia, j.p. 140-4. The dates there given, from his own' Mb., tor his birth are conflicting ; the refereuee to the Dominical Letter and the solar eycle establish the year as 1473. See also EHR. Apr. 1906.]
lACOBVS ERASMO SYO VTRIVSQVE LINGVE PREDOCTO CANONICO REGVLARI SALVTEM. <C>oMMVNis precei^toris viri doctissimi lucubratiunculas, Erassnie suauissinio, dignissimas quas edam tuo auspicio, politioribus charac- teribus exprimantur, quantum in me erit, curabo quam diligentis- sime. Impietatis non iniuria aget me quispiam, immo studiosis adolescentulis inuidere asseueret, quando liane prouinciam subii-e 5 suonun videam neminem subteifugientium laborem, si vigilias illas a blattis coiTodentibus non vindicarem situ squalentes, tenebris abstrusas ; opera certe cedro tingenda Pallados, penitiore ex adyto deprompta Alcide nostro. Non sum nescius quantum preceptoii, sub quo meruimus non tempore vno eodemque, debeam ; cuius io beneficiis quis respondit aliquando ? eo plura cui referam accepta, quo mihi deuinctus magis. In quem quam pium te prestiterisi Adagia Graeea a te iampridem traducta docent luculentissime. Non longe enim a principio, in adagio (vt mens fert) Quid canis in balneo, vt de eo memineris, haud tibi mente excidit : Rodolfus, inquam,' ,5 Agncola, ' quem ego virum totius Germaniae publico honore nomino ': nominoque hoc libentius quod puellus huius discipulo sum vsus preceptore, Alexandro Westphalo, vt huic (filli) pietatem, iUi tanquam nepoti<s> debeam charitatem. Verum ne Eliodolfi nostri gloriam Germanus preco faciam inuidiosam, Hermolai Barbari quem 20 nemo (vt opinor) negat Inter Italos preter summam morum' inno- centiam et eruditionis arcem tenuisse, epitapluum de eo subscribam : Inuida clauseiiint hoc marmore fata Rodolfum
Agricolam, Phrisii spemque decusque soli: Scilicet hoc vino meruit Germania laudis 25
Quicquid habet Latium, Graecia quicquid habet.' 18. ma addidi, nepotis conexi secundum primam editionem Adagiorum.
2.?r«n1cfn 1 "^ '^"«t^t'*"' ^'■°'" ^'""■'- ''^^"^•' • ) ^n *»>« fi"t edition fEp. 126) ?JrT ^ T- «"•««" «'<^' ".'"^' In Jater editions this Adage is much xoi eaXavuv ; id est, quid cani et enlarged and is No 339
386 LETTERS OF ERASMUS [1503
Quanti autem is ipse nostrum fecerit, hinc profecto clarum ; siquidem nostrum sibi persuasit prò eius summo studiorum amore proque eius candore animi (qualem sibi exoptabat) studiorum fuisse acerrimum
30 et exactorem et stimulum et socium, quocum communicaret gratissimum fuit quicquid cogitando inuenerat, quicquid scri- bendo eflfecerat, quicquid legendo didicerat, quicquid vel laude vel acriori dignum iudicio annotauerat ; que in eius aures ipse, vt itidem in suas ille, deposuit. Semper vel ingerebat aliquid vel
35 contabatur vel dubitabat vel disceptabat, nunc negligentiam libe- riori reprehensione castigabat, nunc conatum benigniori prouehebat laude, verum et dicere et audire qui et sciuit et voluit. Itaque quocum etatem vna degere hoc nostro maluerit habuit neminem ; id quod per res vtriusque non licuisse tulit egerrime.
40 Que nostrum commendant quis dixerit facile? qui et dignitate et auctoritate pre ceteris valens infimos quosque facilitate incredibili aequauit. Vigilantissimus negociosam vitam et quietae et tran- quille pretulit semper ; mirum in modum soUicitus qua ratione iuueiituti studiosae consulendum optime ; cui bene instituendae vt se
45 natum duxerit vita acta docet. Solida queque summo sudore amplexus, quantopere luctandum non preuidit. De hac enim bene mereretur, hanc sibi conciliaret, laborem omnem duxit minimi. Hunc quesiuit prodesse desiderans, non caeco Midae stolidi captus auro. Quos pauperes esse perspicuum erat, haud ab aliis idipsum preten- so dentibus mercede defraudari eque passus, celum sibi proponens admisit facillime ; quos boais artibus, aeque atque diuites quosque, instituit diligentissime. Vnde ad vitam bene modesteque transigen- dam quid ei in viuis defuit ? Deo incumbens non est spe frus- tratus, cui is ipse respondit abunde virtute preditus, virtute consu-
55 matus. t Cuius illam t admouit accuratissime, ad quam colendam inuitauit maiorem in modum, hanc predicans, hanc extollens, a viciis dehortatus, vicia detestans. Quibus quam infestmii se prestiterit, pleraque eius carmina grauissima, que quotarmis vt moris est dedit, luce clarius ostendunt ; que Consilio aliis sudoribus eius longe et
60 melioribus premittenda censui. Cognoscetur enim hinc quo vultu, quo animo suscipientur. Que vbi placuisse videro, que nulli non, et qui litteris affectus et qui doctus, ob tum singularem doctrinam tum admonitiones modestas futura sunt gratissima, facilius (non vt modo) calchographi importunitate improba victus librarie officine alia
65 imprimenda dabo. Hec quidem :
52. Vnde ... 53. quid . . . defuit ? scripsi : Vn . . . qd . . . defuit : a : unum . . . quod . . . defuit, Richfer. 55. Cui^ illam a : caiqne ììl&m scripsit Richter :
forsitan Curam illiS legeicdum.
65. Hec] The works enumerated volume ; but were printed separately bere are included in the title of this by R. Pafraet on 31 Dee. 1503 as
1503] FROM JAMES FABER 387
De vera Paschae inueniendi ratione, qua Bibliae innititur : quam ex Isaac Argyro Greco excepisse apparet, adiunctis plaerisque de incarnationis mj'sterio.
De scientia et eo quod scitur, contra Academicos.
De philosophia. -o
Erotema interloquutoribus insertis de triplici anima, vegetabili, sensibili, rationali.
De arte et inertia.
De rhetorica.
De moribus.
_. 75
De sensu et sensili. Et alia non nulla.
Quocirca mentis bona rebus et fluxis et caducis quo prestantiora sunt, laus eius eo magis solidis ex bonis surgat semper ; qui docendo de suis meritus est quam optime, quos non ambagibus, non inuolucris, non inanibus argutiunculis nihil ad rem facientibus suspendebat, qui So lumen soli ingerere non didicit, qui luce clariora crassis velaminibus non obtexit, intellectum inutilibus adductis interimens. Sed contra in medium obscura queque misit clarissime ; adeo vt nemo non, cui haud gelidus circum precordia sanguis, intelligat quam facillime. Dignus igitur cuius apud posteros que liquit monimenta extent semper. 85
Haec hactenus. Ceterum nescio quid sibi velit, Erasmo dulcis- sime, quo minus Libanii orationem Graecam, vbi Latinam feceris, quam expecto, ad me (\i; conuenimus) dederis. Preuideo consilium tuum ; quos in manibus habes De illustribus metaphoris, De alle- goriis ecclesiasticis, De auctorum allusionibus, De scite et dictis et 90 responsis libros, Libanio meo addere instituisti. Quo vno me con- solor, vt moram longiusculam haud feram animo iniquo. Accipe nunc preceptoris nostri carmina grauissima, ad que accedent, vbi et tibi et candidis lectoribus grata viderim, eius insuper de diuersis Erotemata coUoquutoribus insertis, Fiatoni se in hoc accommodans, 95 qui erat ei quam familiarissimus. Dabo tandem operam, quicquid de Rodolfi Agricolae operibus ad manus hic veniet, preter ea que superioribus annis edita apud bibliopolas exponuntur, te adeant. Non absurdum rursus putaui subiicere epicedion incultum, quod ei
. 66. innititur corr. Richier : innitur a.
-^hMi Hegii . Dialogi. The editor 87. Libanii orationem] Cf. Ep 177
IZ ''"^°"^'«'">' ^^."^er, but his name 89. De . . . metaphori ] Pors^bly In
SpH .X N^P'^"" ' *^' t^o I"-«face.s, anticipation of t\J ParaMae ■ see Ep dated ai Nov 1503, on ff. A'^ and A' 311. The other works menti^ned ner
T/ ì™ 1 f V'°.' 1"'"^" "'"';•' ^^r-s originated out of the cone'tions
67. Ar^ro] A Benedictme monk, made for the Adagia ; see Ep. i2s ^O
who wrote a Ca.on Pascalisc. 1372 ; They were never can^ied out^under the
which was much used, although no titles bere given ; but may bave been
part of it was pnnted until 1595. Por incorporate! in the enSrged editions
his numerous mathematica! works see of t\ie Adagia «uiwons
Fabncms. BM. Graec. xi. 126, and NBG. 97. Agricolae] Cf. EHK. Apr. 1906
388 LETTERS OF ERASMUS [1503
100 vita defuncto inueni, in quo prestinguntur quedam quibus ille noster mii-atur, qui tuis commendatus sit semper.
Vale ex Dauentria, Anno a Natali Cliristianissimo millesimo supra quingentesimum tercium, septinio Idus lulias.
175. To Robert de Keysere.
Concio de puero lesu < 1 5 1 1 ?> Tit. V. Louvain.
(September 1503.)
[This letter is printed for the first time in Desidera Erasmi RotUrdami ttriusqìie linguai docdssiTììì Conc/o de x>uero lesa a puvro in schola Coletica ìtuper Londini institiita pronuncianda, a rare volume of wLich there are copies in the British Museum, the Uuiversity Library at Ghent, and the Imperiai Library at Vienna. It has no printer's name, but M. Vanden Berghe identifies the type and printer'» mark with those iised by Robert Caesar, the latter containing the arms of the city of Ghent and a verse referring to its reputed foundation by Julius Caesar. The only date is in the colophon, Kal. sept. Besides the Concio the volume contains the Expostulalio lesti, Carmina ad scholam pertinentia, one of which Ì3 entitled Imago inceri lesu posila in ludo ìitterario qaem nuper instUuit OAetas, and the Epitaphium scuridae temulenii referred to in Ep. 216. As the building of St. Paul'a School was only completed in 1510 (R. B. Gardiner, Admission regisiers of St. Patd's Scftoo?, p. 7\ the Cr/ncio was certainly not composed until that year, and probably not until 151 1 ; so that the volume may probably be dated i Sept. 151 1. It cannot be jilaced later, sinee it is referred to in Ep. 263. 9, io, and was reprinted by Schiirer at Strasburg in July 1512. It is noticeable that in the same volume Schiirer printed the ' pirate ' edition of the De ratione studii, which had afterwards to be withdrawn, cf. Ep. 66. In ali later editions of the Concio, from Schiirer's of August 1514 onwards, this letter to Caesar is omitted.
The date is lixed almost conclusively by the words ìuictes diesque paro quaedam in Piincipis adiieìitam, which may be taken to refer to the Panegyric prepared for the Archduke Philip, cf Epp. 176 and 178-80. In support of this date may be noted the resemblance betweeu li. 4, 5, and Ep. 178. 35-7. The only other year which could be assigned is 1509, wheu Erasmus passed through Louvain (Ep. 266) ; but nothing is known of that occasion, and I am not aware of any visit from Prince Charles for which Erasmus could bave been preparing.
The comiiosition of the volume printed by Caesar is therefore difificult to account for. Erasmus' letter plainly cannot be a preface to the Concio as it stands, though it is possible that it accompanied an early draft of the Concio, written for the school over which Caesar then presided ; for such re-editing cf. the Paraphrase 011 Valla (p. 108', the De omscribendis cpistolis (Ep. 71), and the De Copia ;Ep. 260 . More probably it may be supposed that Caesar obtained the Concio and the poems from Erasmus in Paris, with which he then had con- nexions, in the summer of 151 1, and that in reprinting them he added, though unconnected, a letter written to himself some years before, which he had doubt- less treasured. This view is supported by the fact that the volume of verse by Ammonius which Erasmus took with him to Paris in 1511, cf. Ep. 218, contains poems on the same subjects : Ad Coìetum ... de schola nuam pueris construxit, and Inuiiat pueros ad siqiradictam scìiolam, in qua Christi pueri docends imago locata est.
Robert de Keysere (Caesar) of Ghent was probably a connexion of the Peter Caesar, bis fellow-citizen, who printed at Ghent about this time. He was a verbatile person and passed readily from one employment to another. In 1503 he was evideutly a schoolmaster at Ghent. Subsequently he took to j>rinting, and after the present volume, which was probably produced in Ghent, he printed Valerius Flaccus' Argonautica (Paris, in prelo Caesareo, 5 Jan. 1512) for Gen-asius Amoenus (p. 442), who dedicated the volume to him, as 'Pri. Col. Tor.' (Primicerius Collegii Tornacensis ?), and congratulated him on the establishment of his press capable of printing Greek. On 11 March 1513 he printed a Tractaliis de peniUntia by his pupil, Eligius Houcarius, at Ghent 'in Lynce," a great house belonging to him (cf. LB. App. 1021. In Feb. 1517 he was studying law at Ghent (Lond. i. 26, LB. App. 400; ; and in December he was learninp Greek (LB. App. 223 ì. He is possibly the Robert of Ghent, who,
*503] TO ROBERT DE KEYSERE 389
t^'secSe th^^.""^ of Jacques de Luxembourg, Lord of Fiennes, was endeavouring to secure the appointment of tutor to the royal children in IS07, when thev were outgrowmg a c„^,os. See a letter printed by Le Glay in S.r™^,, " T'a comm^ss^on royaU d'histcire (j8^i), iv. 1,0. I owe much of the above infórmat on to the kindness of M. Vanden Berghe.] miormacion
D. EEASMVS EO. CAESARI S. D. P. Peege, mi Roberte, in instituto omnium (meo quidem iudicio) pulcherrimo superisque gratissimo, vt iuuentutem Gandauorum puro Latinae linguae sermone pares ad optimas disciplinas percipiendas. Liuidorum blateramenta non magis animum tuum permoueant quam culex elephantum, imo magis magisque accendant oblatra- 5 tionibus suis. Bellum est esse quos tua virtute male ^tus. Illud et niiror et doleo, qui ita repente nos reliqueris. Doluit maiorem in modum et hospes meus, vnicus admirator tui similium. Ostendi nostris tuorum alumnorum scripturas ; at vix vili persuadeo eas a pueris esse profectas. Scripturus eram Antonio, sed noctes io diesque paro quaedam in Principis aduentum. Mittam ad te breui quedam quibus ipse fateberis tuum munus abunde fuisse com- pensatum.
Bene vale, mi Roberte iucundissime, et tuum Erasmum sic ama vt ab eo diligeris ; diligeris autem plurimum. 15
Ex Louanio.
_.^ ^ 176. To James Mauritsz.
Vita Erasmi p. 208. Louvain.
Lond. xxxL 38 : LB. App. 461. 28 September < 1 503 >.
[Later than Ep. 175, because the Panegyric is nearly fiuished Tn .c'^^'k " '^ was a citizen of Gouda, where he was at one time Pe.isionarius rLJlt '^^^ T '^'"''^" '^}^' ^""'^"^ °f Holland, residing at the Hague Tn iSaa he was at Louvain, and in Januarj- atteuded Vives' lectures ; later in the TC7eTit::X *° F'^Sland perhaps in the traili of the Emperór Charles V
Sh"rnd'Èp;rofLe'tuVV;elT ' '""' '" '" *^''^'^''"" ^""' '"''"'' ^'"^ ERA8MYS ROTERODAMVS MAGISTUO IACOBO MAVRITII VTRIVSQVE IVRIS LICENTIATO DOCTISSDIO S.
Etsi eram iampridem multo scribendi labore pene delassatus (quid enim laboriosius quam scribere, prae,sertim edenda?), tuni «;miu7' """i""'^! I^ '.* singular that a pupi!, Eligius Houcarius. dedicated to LB. 246, dated 29 Apr (15.8). Paris, J. Badius, 13 Jan. 1511 (Vander
seeEn°?8o "'^"'^ '''" Paludanus ; Haeghen, B^W/o^V. L,.oi.e,'i iTrand
» .;r ^°'°°^:^3 ■^°*•, Cl^^'» (? Colve), addressed to him by Peter G Ile. His
a citizen of Ghent, who was a friend of death oecurred befween i Feb itq
Robt. Cassar and a patron of lettera. (Lond.xxviii. 23. LB. ioii)and 28 Jan^
of t>^^ V^'"^ n"" V'i, *'.?'^^ a member 1530, when Erasmus sent his epitaph
andhad begun to UarnGreek(Lond. ifiero, Basle, Froben, 1530,.
l;""!' ^K ^f- ^"l^!, ^V''^'"^ '•' ^^f' "• Principisi A contemporarvmanu-
It ^^^^T^^'" '^""f^^^ ^\*°^'» °ld s^-ript note in the Briti.h MuseGm copv age (Lond. Vives. 10, LB. 634}. Caesar's adds FìUlippi ex Ilispanu, '
390 LETTEKS OF ERASMUS [1503
impraesentiarum quoque in absoluenda Panaegyrici Coronide sic occupatus vt occupatior esse non possem — et hic labor quem tu
5 mihi iniunxeras, quum molestissimus sit, tamen inutilissimus ; quid enim molestius quam alieno scribere stomacho ? quid inutilius quam ea scribere quibus scribendis dediscas bene scribere ? — tamen meus in te amor effecit vt neque molestus esset mihi neque inutilis videretur, quando mihi semel decretum est meo lacobo
IO per omnia morem gerere, non solum officiose, verumetiam libenter. Vale, Louanii quarto Calendas Octobris.
177. To Nicholas Ruistre.
Aliquot Declamatiunculae f'^. A. V. Louvain.
Lond. xxix. 16 : LB. i. 547. 17 November 1503.
[Tilt- preface to translations of three Declamations of Libanius. The first edition known to BEr' was published by Th. Martens at Louvain, July 1519 (a), the second by Froben at Basle, March fin coloph. Cai. Maii) 1522 {0). The date given by a for this preface Ì9 confirmed by Epp. 176 and 178 ; and by the fact that foùr scazon lines which appear on the title-page of a are printed in the Epigrammata, Paris, J. Badius, 8 Jan. 1507, as In fronte libelli dom missi Episcopo Atrebatensi Scazon, together with the lines written by Erasmus for Herman's Sylim Odarum (Ep. 49) and Apologi fEp. 178. 16 n.), and for Anthonisz' Libellics de precellentia (Ep. 173).
Like Herman's Apologi these translations were probably not printed at first, since the Latin version alone would make a very small hook, and Martens, who published at this time the Enchiridion (Ep. 164) and the Panegyric Ep. 179), was not yet able to print Greek. With the Greek added a only fills sixteen quarto leaves.
Nicholas Kuistre or Le Kuistre of Luxemburg (e. 1442-15 Nov. 1509") was brought up as a boy at the Court of Burgundy aud served faithfully four Dukes, Philip the Good,' Charles the Bold, Maximilian, and Philip the Fair, as 'secrétaire audiencier,' ' ruaistre des requestes,' 'signant en finances et controsleiir d'icelles' ; and also was sent on many embassies. He held canonries at Lierre and Termonde ; the Archdeaconry of Brussels 4 Dee. 1484 ; provostships of St. Bavo at Haarlem and of St. Peter at Louvain, the latter in combination with the Chancellorship of the University, 1487, cf. p. 380 ; and finally the Bishopric of Arras, 1501. As Chancellor of Louvain he founded the ' Collegium Atrebatense.' See Molinet, 319; Ferreolus Locrius, Chronicon (1616), p. 570; Val. Andreas, Fast. Acad. Lomn., 1650, pp. 59 and 301 ; de Reiffeuberg, Hist. Toison d'Or, p. 225 n. ; and GC. iii. 346.
REVERENDO IN CHRISTO PATRI NICOLAO RVTERIO EPISCOPO
ATREB.\TENSI IXSIGNIS AC FLORENTISSIMAE LOVANIENSTS
ACADEMIAE C.^NCELLARIO ILLVSTRISSIMI ARCHIDVCIS
AVSTRIAE PHILIPPI CONSILIARIO S. D.
ERASMVS DESYDERIVS ROTERODAMVS.
CsTJ nuper essem declamationes aliquot Graecas nactus, Praesul amplissime, eisque vertendis periculum de me ipso facere statuissem, quantum in vtriusque linguae facultate fecissem operae precium, circunspicienti milii cui potissimum hoc progymnasmatis conse- 5 crarem, tu primus atque adeo solus occurristi. Cui enim potius, etiam si nihil aliud, conuenit studiomm nostrorum prouentus appen- dere quam huius florentissimae scholae Cancellario, id est omnium
'503] TO NICHOLAS RUISTEE 391
studiorum moderatori ac principi perpetuo? Huc igitur sponte eunti multum et fìduciae et animi addidit quum passim per ora mortahum volitans tuarum virtutum fama, tum praecipue hospitis io mei loannis Paludani, hominis doctissimi atque humanissimi, pene quotidiana praedicatio, qui mihi totius animi tui simulachrum'quod- dam absolutum ita depinxit oratione vt nullus Apelles corporis tìgu- ram penicillo expresserit euidentius. Atque inter innumera tua decora illud in primis memorabile, quod quum perpaucis mortalium ,5 contigent vni principi diu placuisse, tu singulari quadam sapientia raraque morum dexteritate quatuor iam Bm-gondionum Ducibus, alii post alium, sic pei-petuo placuisti placesque, vt nullus inter aulicos proceres tantundem gratia floreret, authoritate polleret, sapientia prospiceret, Consilio prodesset ; quum interim vsu tam longo nihil 20 vnquam de tua syneeritate aula detriuerit, tu semper aliquid de illius moribus emendaris. Nec minus insignis illa tua laus quam ea quam vm Nestori tribuit Homerus, quod incorrupta tua in agendo integritas, simplex in dicendo libertas, semper fuit principibus gi-atior, multitu- dini popularior, quam aliorum obsequiosa assentatio. Quid ego iam 25 referam toties obitas summa cum laude legationes, quae quidem facmnt vt apud exteros quoque longe lateque, solis instar, tui nommis splendor sit propagatus? Quid amplissimos houores, non tam fortunae numera quam virtutum tuarum praemia, quos omnes Ita gessisti gerisque vt longe plus illis per te quam tibi per illos 30 digmtatis accesserit, neque tam tu honoribus quam te honores foelices esse videantur ?
Veruni haec quidem, quia sunt amplissima, deterrere poterant nisi me lUa rursus inuitarent, quod audio te, vt literis ac pietaté msigmter esse praeditum, ita onmes in quibus egregium aliquod 35 probitatis aut doctrinae specimen eluceret, singulari semper amore complecti, effusissima benefìcentia solere prosequi ; neque prorsus ahum multis iam saeculis extitisse, qui pari atque tu studio, liberiate dimicatione, inuidiae contemptu, tum ecclesiae tum studiorum digni- tatem fortunasque tueretur. Adeo quicquid facultatis vel tua tibi 40 tortuna largita est vel peperit industria, id totum ad ornandos luuandos prouebendosque probos ac doctos viros confeiTe gaudes Haec quidem et cum bis alia plurima vbi cognouissem, pater humanissime, quum vitro mihi iamdudum ardebat animus tum hospitis adhortatio quasi currenti calcar accessit, vt tuam amplitudi- 45 nem mihi quoquo modo demererer. Auxit insuper fiduciam, quod recordarer olim, vt refert Plutarchus, tenuem quendam ac plebeum 22. ea quam add. 0.
n. Paludani] Cf. Ep. i8o. .t Pint,,ni.„on a
ri. quatuor] k MoLet. 3:9. VJ-oSug is wielft'S ^Ji^ '^
392 LETTERS OF ERASMUS [1503
hominem donato pregrandi malo magnani ab Artaxerxe Rege gratiam inisse ; tum Maronem Augusti beneuolentiam vnico distiche 50 redemisse ; neque raro alias summos viros exiguis munusculis im- pendio fuisse delectatos ; postremo, quod eleganter scripsit Plinius, numinibus ipsis salsa mola litare eos qui thura non habent.
Quibus rebus fretus ausus sum et ipse tuae praecellentiae hos quasi tres flosculos strenulae vice dono mittere de Graecorum 55 rosariis decei-ptos ; quandoquidem hoc nomine vel Paestanas delicias vincunt Musarum hortuli, quod nullo mense non vernant. At primus quidem longe bellissimus ac fragi-antissimus in Latinum sermonem transplantatus est de cultissimis areolis Libami sophistae, cui doctorum hominum calculis inter AtticLstas praecipuus locus 6o tribuitur. Eius ille seminarium, hoc est argumentum, ab omniparis Homeri campis desumpsit, idque ex Antenoris oratione, libro Iliados tertio ; vbi refert Menelaum atque Vlyssen, quum ad res repet«n- das ad Troiam venissent, apud se fuisse diuei-satos, et vtriusque speciem ac dictionem a se diligenter animaduei-sam describit con- 65 fertque. Dialectos Attica est. Quanquam nihil omnino veneris Atticae deest, in Menelai persona decorum mire seniauit. Nam et Spartanam illam in dicendo simplicitatem libeiiatemque quae pro- uerbio quoque locum fecit, scite adumbrauit ; tum velut ex Homerico archetypo regi summam animi magnitudinem appinxit, sed summa 70 cum moderatione neque non animi iucunditate coniunctam. Nam Priamum etiam laudat, a populo vero omnem criminis inuidiam in vnum Paridem confert ; ac ne in hunc quidem quicquam atrocius aut rabiosius dicit. Porro bellum ita dissuadet vt ipse iam de Victoria securus tantum ipsorum rebus consulere videatur. Denique breuilo- 75 quentiam nominatim etiam effinxit ; quam quidem praeterquam quod homini Laconi quasi gentUicia est, peculiariter in Menelao cum sub- tilitate elegantia iucunditateque fuisse coniunctam Cicero, Fabius, et Gellius testantur, sed omnes eundem authorem Homerum sequuti, cuius haec verba sunt in eo loco quem modo rettulimus : So 'AXk' óre St; fjivdov^ Koi firjèfa Tràrriv vffiaLvov,
H TOi fiiv Mcvc'Aacs èTnTpo\a.Srjv àyopeve Ilavpa fj.(v, àXXà fjAXa Àiyeios, iirù ov TToKvfx.vdo'i Ov8 à^a/xaproeTnys, ci koX ykv(.i vcrrepo^ i;ej'. Quae no3 vtcunque vertimus ad hunc modum : 85 Verum vbi Consilia et serraones texere cunctis
Cepere, strictim est Menelaus panca locutus. Panca, sed argute nimium, neque multiloquus nec In verbis errans, quamuis natu minor esset. 63. ad om. 0. 70. cum 0 : item a.
51. Plinius] N.H. Praef. ii. 80. 'A\\' ore] II. 3. 212-5.
»503] TO NICHOLAS RUISTRE 393
Porro altera declamatio e Tragoedia sumpta est, tertia ex Iliados vltimo, vbi in comploratione Hectoris fere similia lamentatur Andro- 90 mache ; vtraque autem vt incerto authore, ita notae multo inferioris. Quanquam res tota leuicula est, sed in hac placiiit primam huius laboris aleam experiri, ne videi icet iuxta Graecam paraemiam èv t<? 77t6tt) T7)v Kepa/j.e{av, id est In dolio figulariam, sed potius èv Kapl riv K(v8vi'or, id est In Care periclitarer. Secutus sum veterem illam M. 95 Tullii regulam. vt in vertendo sententias modo mihi putarim appen- dendas, non annumeranda verba. Tametsi nouus interpres, religio- sior esse malui quam audacior. Verum quantum nostro conatu simus assecuti. aliorum esto iudicium. Illud vnum testamur, ninii- nim experiniento docti, nihil esse difficilius quam ex bene Graecis 100 bene Latina reddere. Quod si cognouerimus haec nostra praeludia et quasi primicias tibi non displicuisse, tum tuoiudicio tuaque authoritate freti magno animo ad maiora accingemur ; iamque non flosculos, sed fruges de literariis segetibus coUectas mittere audebimus.
Vale, Pater ac Praesul amplissime, ac me meaque studia in tuam '05 clientelam asscribere dignare.
Louanii, Anno a Christo nato m.d.iii. Decimo quinto calendas decembres.
178. To William Herman.
Vita Erasmi p. 194. Louvain.
Lond. xxxi. 26 : LB. App. 445. 27 November (1503).
[Before the delivery of the Panegyric, cf. Ep. 179, and subsequent to Ep. 177.] ERA8MVS ROTERODAMVS GVLIELMO GAVDAXO AMICO PRIMARIO S.
Salve etiam atque etiam, mellitissime Gulielme. Verti nuper declamatiunculas aliquot, vnam Libanii Sophistae. duas incerto authore; eas dicaui donauique domino Nicolao Ruterio. episcopo Atrebatensi, huius Academiae CanceUario. Is magnopere nostro munusculo delectatus, quanquam perquam pusillo, ad conuiuium 5 vocauit ; obtulit officium suum, quacunque in re aut mihi aut meis posset gratificari. Abiens misit per Decanum MechUniensem aureos decem Adoriemur ante Dominicum Natalem et Ducem nostrum PhiUppum Panegyrico de profectione Hispanica et reditu faelici • quem iamdudum tradidissemus, nisi de re parum fuissemus instructi.' i»
_____^ Tr. 107. M.D.III a Corrig. fi : M.D.xv a,
177. 89. Tragoedia] Medea. elected Dean of Mechlin, e i:;o2 init
92. pnmam . . aleam] Cf. i. p. 8. 34, 5- and w^s appointed wi h Adrian óf
Ed^;88 i' r^"''""^ '''"■ '''"• '''"'■ U*'-^^^'*' ^'^«^ Vice-Chancellor of Leu
170 ^rT" ,, , ^^'" University, to draw un statutp<i
Tni p \ ^'"ro'^ Mechliniensem] for the Collegium Atrebatense (Ep 17^
John Robyns ^t28 Dee. 1532). He was introd.). See GC. v. ^7 ^ ^^ "
iLLEM Dd
394 LETTERS OF ERASMUS [1503
Conciliaui mihi, vel potius se milii conciliauit Hieronymus Busli- danus, archidiaconus Cameracensis, frater Episcopi, vir vtriusque linguae callentissimus. Is subinde dictitat me fortunatum fuisse futuruni, si vir ille redisset incolumis ; spes certe mihi omuis in eo
15 viro sita fuerat.
Donaui illi Apologos tuos cum epistola laudatrice ingenii mo- rumque tuorum. Neque enim desino passim apud amicos praedicare Gulielmum meum ; qiianquam iam pridem video te gloria Hollan- dica contentum. Iam enim tot annos verso in Gallia, in Anglia, in
20 Artesia, in Braljantia, neque tu vnquam quidquam lucubrationum tuarum misisti, vt idoneam haberem occasionem praedicandi ingenii tui ; non saltem scribis epistolam quam doctis ostentem amicis. Et tanien in Odis perspexisti candorem animi mei ; etiamsi me con- temnit Hollandia, liic certe non vsquequaque contemnor, neque inter
25 magnates, neque inter religiosos, neque inter eruditos. Tu fortasse iam dices, abimde sat famae, modo plusculum rei. Ego vero in hoc toto animo abs te dissentio, quanquam non raro compendium ex fama nascitur. Hac de re saepenumero sum admiratus, mi Gulielme, tuum institutum ; sed nolui crebris hortamentis odiosus esse amiculo
30 indissociabili. Coniector autem te fortassis studio (te) subducere a familiaritate nostra, ne et in inuidiae communionem voceris. Quae si me coniectura non fallit, nil moror quam officiose istud facias, qui prò amico vetustissimo, aemulo studiorum (ne quid addam amplius), non sustineas cucullatorum aliquot homuncionum aut mulierculanun
35 blateramenta contemnere ; quos, si ingenii doctrinaeque tuae magni- tudinem respicias, non pluris tacere oporteat quam muscam ele- phantus. Isto certe metu quantum ipse tibi incommodaris, nemo me melius nosse potest.
Sed missa haec. Hospes meus Johannes Paludanus, rethor huius
40 Scholae, vir vtriusque linguae peritus, ardentissime exspectabat aduentum tuum ; quem miror cur promissum non exhibueris. Dominus Praepositus Traiectinus, vicinus noster, frequenter et
ir. Hieronymus Buslidanus] Cf. Badius' edition of the Epigrammata,
Epp. 157 and 205. His name does not 8 Jan. 1507.
occur in the list ^incomplete) given by 17. praedicare] A flattering mention
Leglay, Cameracum Omstianum, p. 387, of Herman occurs in the Pa)i€j!/nc, LB.
for the Archdeaconry of Cambray, the iv. 512 d.
senior in the diocese. It fell vacant in 23. Odis] See Ep. 49.
1501. He had recently, 13 Oct. 1503, 39. Paludanus] See Ep. 180.
become Archdeacon» of Brussels also, 42. Praepositus Traiectinus] Phili-
Leglay, p. 388. For his patronage of bert Naturel (f 25 July 1529), of the
Erasmus at this time see Lond. xvii. 3, Burgundian family of Plaine (Ep. 76.
LB. 602. 43 n.) ; a member of the Privy Council
16. Apologos] See Ep. 172. 12. Itwas of the Netherlands, 1484 ; Provost of
probably for this book that Erasmus the Cathedral at Utrecht, 11 Feb. 1500;
wrote the epigram 'In fronte libelli ChancelloroftheGoldenFleece,3oNov.'
Buslidio dono missi,' which occurs in 1504. He discharged many embassies ;
55
1503] TO WILLIAM HEEMAN 395
lubenter de te loquitur. Quaeso te, quantum esset negotii talium virorum amicitiam liteiulis alere ? Florentius Egmondanus in omnibus certaminibus victor tantum laudis ex Hispania, Sabaudia, 45 Gallia, Germania relulit, \t vnus omnium procerum gloriam, non dicam offuscarit, sed piane extinxerit ; eius laudes Panegyrico nostro admiscebo. Tu sapies, si illi epistola fueris gratulatus aut, quod malim, Carmine ; carabo vt accipiat, et quidem i)er me. Episcopum Cameracensem tribus Latinis epitaphiis celebraui, vno Gracco ; 50 miserunt sex florenos tantum, vt etiam mortuus sui similis esset. Si hospiti meo dignareris vel breuem epistolam scribere, tum illi, tum mihi pergi-atum faceres, et tibi fortassis non inutile. Est enim omnium qui viuunt candidissimus admirator et adiutor hominum literatorum. Vale, doctissime Gulielme. Louanii quinto Calendis Decembris.
179. To Nicholas Ruistre.
Panegyricus < 1 504) Tit . v'\ <Antwerp ?>
Lond. xxix. 57 : LB. iv. 555. (Februaiy 1504.)
[The Prefaee to Ad iUnstrissinwm Principem Philippum, Archiductm Aiistriae . . . de triumphali profectione Hispaniensi deque foelici eiusdem la palriam reditu yratuùùorius Paimegyricus. Conscriptus ac eidem Princìpi exhibilu^ a Dfsijderio Erasmo Roterndamo Carwnico ordinis ditti Aurdii Au/jnstini, Antuerpiae, Th. Martens, s. a. (a). A note subjoined to the Panerjuric states that it was delivered on the Feast of the Epiphany, 1504. before Philip 'in arce Ducali Bruxellen8i. presentibus magnifi- centissimo domino de Maigiiy etc, magno Cancellano Burgundiae, E patre Episcopo Atrebateusi, Audientiario etcet." The Pane(jyr,c was reprinted by Badius at Paris f^) after revision, e. 1506, since it eontains the Od,: to Crjp '-p. 426) • and later it was included by Froben in various editi.jns of the InstitvUo Prìncipis
to Maximilian at Innsbruck, Feb. 1501, 48. epistola] At a later date Herman
to ìrance in .July 1504, to Rome in dedicated his ^esop (p. i28)toEgmont
Apr. 1506, and to France again in 1510 In the preface, which is without date*
and 1518. See Loglay, Negociatioiis ... he represents himself as encouraged to
eiUrela Fra„ce et VAutriche, i. p. xxii ; de do so, not bv Erasmus, but by a certain
Keiffenberg, Hist. Toison d'Or, pp. 267, 8 ; Antony (V Clava ; cf. Ep. 175 io n ) and H. v. R<yn), Hist. tan V VtrecMsche 50. epitaphiis] One of the Latin
""^/' P- 9°- ^'^^^ printed in Anthonisz' book (Ep
44. ilorentius Egmondanus] (1469- 173), and the other two in ErasmuV
t'* j ■/^r^^^*°"''^^"'^®'"'*"'^^§^°°*^' Epiorommata, Paris, J. Badius. 8 Jan
Lord of Ysselstein. He held office in 1507. The Gieek epitaph is lost l'hilips court ynd accompanied him 51. sex florenos] The following ex-
to Spam in 1501. In 1505 he received tract from the Cambray arohives,
the Order of the Golden Fleece. He ooncerning the funeral of Henry of
was admiral of the fleet which Bergen, illustrates this statement • 'A
accompanied Philip to Spain in Jan. W Erasme de Roterdamis, poéte, ponr
1506 ; and after Philip s death he was avoir fait aulcuns épitaphes et en
a member of the Council of Margaret aulmosne, vi'.' See Houduy's Hist. de
ot Austria. In 1515 he became Stad- la Cm/drah de Cernirai, p. 27^,. in 3I.m
houder of Friesland, which he defended ,Soc. des Sciences de Zair, vii. 1880 The
manytimesagainst Charles ofGueldres. lines which follow the two epitaphs in
Ihere is no mention of him in the the Epigrammat», ' In Magnatem quen-
P^^mnc in its pnnted form. See dam, sed fleto nomine, qui laudes suas
t.N Brewer passim, and de Reiffenberg, exiguo munusculo pensarat,' probably
Hist. TotsoH d Or, p. 271. refer to this occasion.
oda
396
LETTEES OF ERASMUS [1504
Christian;, the earliest of which is dated Apr. 1516 ^7;- After Erasmus next visit to Basle, Froben published revised editious. in July 1518 (5), and June 1519 («'• In the collected edition of 1540. voL iv (C) there are a few alterations. y adds the name of the Count of Nassouven (cf. Ep. 147- 58 n. ) as present. and states that the Chancellor, Thomas de Plaine, Lord of Maisnv :Ep. -6. 43 n.), replied in Philip's name. The date is confirmed bv Philip's return from Spam in 1503; and the bookwas presumably printed soon after thedelivery of the Panepjnc and in any case before Ep. 181. Ep. 180 indicates that Erasmus went to Antwerpto superintend the printing of this and possibly of the Enchiridio,i (Ep. 164). The- preface sf-ems to bave been writt«n after the Pa,ieg>jric was delivered, and therefore probablv while the hook was in the press. It affords a specimen of the amplification"that Erasmus' complimentary writings sometimes underwent.
in spite of the sliq;ht discrepancy the foUowing extract from the records of the Archduke Philip's eichequer, quoted by Pinehart. MSH. 1855. p. 123, plainly refers to Erasmus and the Paimjyric (cf. i. p. 44. 25-7) :
'A uns religieux de l'ordre de Saint-Augustin 1 livres pour don que Mon- seigneur ìui en a fait pour ses peines et labeurs d'un beau livie par lui lors fait et compose à la louange de Monditseigneur touchant son voyaige d'Espaigne. et lequel il lui avoit le ix du mois de janvier xv' iij ])résenté en don.'
Registre n° F 190 de la chambre des comptes, Arehives du Dépt. du Nord,
Lille.
This gift '\. 14) is probably the ' singularis munificentia of iv. 324. For further liberality on Philip's part see Ep. 181 introd.]
AMPLISSIMO PATRI NICOLAO EVTEKIO EPISCOPO ATREBATENSI DESTDERIVS E RASMVS . D.
MvLTis adeo nominibus mihi visum est conuenire, Praesul orna- tissime. vt Panaegyricus quem Principi PhUippo ex Hisi^ania reduci nuper exhibui. tui potissiiniim nominis auspiciis in maniis hominum exiret : primum quod vnus omnium ajDud nos rei litterariae can-
5 didissime faueas, prorsusque erga doctos omnis Moecenatem quendam vel parentem potius agere soleas : deinde siue quid ad illustrandam Principis gloriam labor hic meus adferet momenti nemo te dignitatis illius studiosior ; siue magis ad cohortandum valebit, isthuc vero tibi semper vnicum et a Philippo ad Philippum,
10 proauo pronepotem, perpetuum studium fuit salutaribus ac liberis consiliis ducum aninios ad honesta vocare : postremo vt per eundem bonis ingeniis commendaretur nostra gi-atulatio per quem antea Principi placuisset. Placuisse autem quum oculis vultu atque ipsa (quod aiunt) fronte, tum amplissimo munere quasi iudicii sui pig-
15 nore testatus est, nihil non offerens, si voluissem in aulicam immi- grare familiam. Nam plures alioqui causae suadebant vt eam prò viribus abderem premeremque, quod bine ingenioli mei modulus succurreret, bine obuersaretm- animo quantum esset negoeii maxi- morum principum maiestatem oratione sustinere, quantum autem
2. Philippe add. y. Hispaniis 7. 4. omnium apud nos add. y.
IO. ay: ad post proauo ad(f. ^. 12. nostra gratulatio 0(M. 7. 14. quasi
a : veluti 7. 15. nihil . . 16. familiam 7 : ipse a. 16. eam 7 : eum a.
17. premeremque adrf. 7. 18. obuersabatur 7. animo arfd. 7. quantum
esset negoeii a : quam arduum esset 7. 19. autem add. 7.
9, a Philippo] Cf. Ep. 177 introd.
1.504] TO NICHOLAS RUISTRE 397
flagitium eam culpa deterere ingenii, quemadmodum ait Horatius. 20 Neque vero cuiusuis penicillo numinum effigies digne repraesen- tantur. Adde iam quod et alias impar, ipso etiam tempore, sicuti scis, excludebar.
Etenim quum sero mUii venisset in mentem, tmn de re nthil tenerem nisi quantum homini rerum huiusmodi neutiquam curioso 25 semperque libris immussanti publicus nmior suggessisset, tumultuaria primum opera verborum quasi syluam quandam repente corrui ; ac velut primo, sicut aiimt, coelo futuri Panaegyrici rude simulachrum deformaui. Dehine vbi de re multum vestigata non multo factus essem instructior, negligentibus aliis, aliis etiam studio coelantibus, 30 et aeditio iam passim efflagitaretur a studiosis, neque liberet totani operis telam retexere, compluribus locis interfulsi quaedam. Vnde vereor ne peritiorum vngues orationis inaequalitatem et hiantes alicubi commissuras sint deprehensuri. Porro, quum oculi sint vnici bene narrandi magistri, mihi ne audire quidem contigit nisi 35 peqmuca quaedam eaque incompeiia, vt hic totus locus fuerit quasi summis pedibus transiliendus. Nam de principe et parum confessa scripsisse sacrilegii genus est.
Accedebat huc quod mea simplicitas, vt ingenue dicam, a toto hoc scripti genere nonnihil abhoiTeret, in quod vnum vel maxime vide- 40 atur herere Platonicum illud, TtTafnov KoÀaKcias fxópiov. Quanquam ista non tam aiveo-ts quam TrapaiVco-ts est. Nec alia prorsus aeque efficax emendandi principes ratio quam si eis sub laudandi specie boni principis exemplar offeras, modo sic virtutes tribuas, sic vicia detrahas, vt ad illas adliortari, ab hiis deterrere videare. Neque 45 enim medici quemlibet eadem, sed quenque aptissima curant via. Hac videlicet formula tueri me poteram, nisi in eum Principem incidissem in quo laudando ne necesse quidem fuit quicquam affingere, hac vna in re fortunatus ; fortunatiores tamen futuri qui hunc ipsum iam senem describent ; cuius Consilia vt nobis diuina 5° benignitas magis magisque prosperet precor. Vale.
so. flagitii7. quemadmodum ait Horatius arfd 7. 21. vero a : enim 7.
22. iam add. 7. et add. 7. ipso add. 7. sicuti scis add. 7. 25. rerum
Jiuiusmodi add. 7. neutiquam a : minime 7. 27. primum add. 7.
28. veluti 7. sicut aiunt add. 7. futuri add. 7. 30. studio ad<Ì. 7!
31. a studiosis add. 7. 32. iutei-fulsi quaedam 7 : interfulsi a: velut inter-
fulsi 0. 36. totus add. 7. 39. vt ingenue dicam add. 7. 40. vel
add. y. 41. Platonicum a : Socraticum 7. riraprov a: ttjv fn)ToptKr)V rptrov
«^a,T^s7. 43. eis om. 7. 45- his /3. 51- prosperet a: prospera
velit esse 7. Bene vale 7.
20. Horatius] Od. i. 6. 12. 41. Platonicum] Gorg. 463 bc.
398 LETTERS OF EEASMUS [1504
180. To John Desmarais.
Panegyricus<i504)fo. F'-'. Antwerp.
Lond. xxix. 56 : LB. iv. 549 C. (February 1504.)
[Printed with the Pamgyric, cf. Ep. 179.
From it9 position at the end of the hook foUowed only by a poem of thj-ee pages, and from ita signature this letter seems to have been wntten during the
printing. j. -p t.
John Desmarais or Desmarez /Paludanus), of Cassel, near St. Omer, f 20 *eb. 1525 was a friend from whora Erasmus received much hospitality, and of whom he always speaks with admiratiou. He had had at one time some experience of court li fé l'Ep. 197. 7-9). 'j"t "«"as now Pubhc Rhetor in Louvain University, and held with that post a canonry in St. Peters Church, cf. p. 380 ; and on 23 Dee. 1504 he was appointed Dictator or Scribe to the University, his duty being to conduet its correspondence. Erasmus also dedicated to him one of his translations from Lucian (Ep. 197) and Gerard Lyster bis commentary (.n the Mmia (p. 459). A letter from him to Peter Gilles dated i Dee. 1516, and some verses were prefixed to the first edition of More's Utopia, but were subsequently withdrawn. In July 1517 Erasmus was staying with him again (LB. App. :2\i) ; Gerard Geldenhauer's Epistola de triumphali itigress'i PhiUppi de Burgnmdici, Louvain, Th. Martens (1517) is addressed to him. See BN.]
ERASMVS M. lOHANNI PALVDANO DOCTISSIMO ATQVE HVMANISSIMO HOSI'ITI SVO S. D.
Intelligo tuis ex litteris, musarum meumque delicium, Johannes Paludane, id quod et sine litteris facile coniectabam, vt es mei nominis vel meipso studiosior, te iamdudum .sitienter expectare Panegyrici nostri iam emergentis in lucem quasique nascentis quod
5 tandem fatum, quis genius fore videatur. Vix dum prima pagella recens et adhuc ab officina madens coeperat ostentari atque (aì; fit in re noua) aliis ab aliis per manus tradi ; Erasmus interim, quem scis quantopere semper delectarit Apelles ille post tabulas latitans, nusquam non aures arrectas habebat, vndique captans, non quam
10 multis placeret (quum mihi quidem ad conscientiae fiduciam et vnius hominis iudicium abunde sufficiat, modo is vel Valasci nostri vel tui similis sit), sed qua parte displiceret. Nam laudator, nisi eximie doctus, officit quoque ; at reprehensor etiani parum eruditus aut admonet quod te suffugerit, aut ad defensionem recte dictorum exper-
15 gefacit, et aut doctiorem facit aut cei-te reddit attentiorem. Proinde dispeream nisi mihi Momuni vnum malim sanus quam deeem Polj^hymnias.
TIT. HOSPITI SVO a : LOVARIEXSIS ACADEMIAE RHETOHI /3 : rKCLYTAE LOVANIESSIVH
ACADEMIAE BHETORi 7. 3. iamdudum 07 ; om. 0. 8. s>cis a : scias C-
II. Valasci nostri 7 : Hieronymi Valasci a : Lusitani Valasci 3. 14. suffugerit o : fugerit f.
II. Valasci] The removal of the tus, who as ambassador tendered the
naine Hieronymus in the second edi- obedience of John n of Portugal to
tion perhaps indicates that it was Innocent vm in 1484. This Valascus
wrong ; in which case this person may have come on an embassv from
may possibly be identified with Perdi- Portugal to Philip,
naiid Valascus, vtriusque iuris consul- 12. laudator] Cf. Ep. 182. 57-60.
I504] TO JOHN DESMARAIS 399
Sed quid verbis opus ? lUud in totum affirmarem, si quam vere, tam non arroganter dictum videretur, non paulo pliu-es fore qui carpant quam qui intelligant. Ex tribus autem reprehensorum 20 generibus primum haud satis etiam scio risui mihi magis fuerit an miserationi, videlicet eorum qui sibi praeclare litterati videntur, quum nibil sint minus. li me statim in ipso Panegyrici limine oflfendisse quasique in portu (quod aiunt) impegisse praedicabant, ibi erratum esse putantes quoties non satis intelligebant. Quid autem, 25 bone Deus, intelligunt isti? Itaque quasi sorices suomet mdicio peribant, propriam prodentes inscitiam, dum insectantur alienam. Sed totam hanc fabulam malo corani, quam quidem scio tibi magnae voluptati futuram. Coeterum neutiquam mihi contemnenda duce- barn reliqua duo calumniatorum genera, alterum imperitorum neque 30 satis prudentium, qui totum hoc meum omandi Principis studiiun adulationem vocabant ; alterum mediocri litteratura hominum, qui in opere quasi nondum dedolato nonnullis rebus offendi vel desy- derare quaedam potius videbantur. Et altius quidem me pupugit prior illa reprehensio, quippe quae moribus lal:)em conetur aspergere ; 35 altera leuius commouebar, quod ingenium modo taxaret, non etiam vitam contaminaret. Hiis igitur prò viribus est satisfaciendum. illi sunt acrius refellendi.
Principio qui panegyricos nil aliud quam assentationes esse putant, prorsum ignorare videntur quo Consilio, cui rei, genus hoc scripti sit 40 a prudentissimis viris repertum ; nempe in hoc vt obiecta virtutis imagine improbi principes emendarentur, probi proficerent, rudes instituerentur, admonerentur errantes, extimularentur oscitantes, denique ipsi apud sese pudescerent deplorati. An vero credendum est Calisthenem tantum philosophum, qum Alexandri laudes diceret, an 45 Lysiam atque Isocratem, an Plinium et cum hiis innumerabiles, qmun hoc in genere versarentur, alio spectasse quam vt sub laudandi pretextu cohortarentur ad honesta ? An tu censes regibus sic natis, sic educatis, tetrica illa Stoicorum dogmata et Cynicos latratus esse proponendos ? Scilicet vt aut cachinnum moueas aut aciiu.i etiam 50 irrites ? Generosus animus quanto commodius ducitur quam trahitur. quantoque melius blandimentis sanatur quam conuiciis ! Quod autem efficacius, imo quod aliud prudentibus est vsurpatum cohortandi genus, quam vt magna iam ex parte tribuant ea decora ad quae prouocant ? An non laudata virtus -5
Crescit, et immensum gloria calcar habet ?
26. ae : iudicio Sf. 29. neutiquam a : haud quaquam 7. 35. eonaretur y. 37. His 0. 41. in hoc 0: om. 07. 46. his ^8.
39. Principio] Cf. Ep. 93. 1-16. 56. Crescit] Ovid, Poni. 4. 2. 36.
400 LETTERS OF ERASMUS [1504
Quid quod ipse Paulus Aixjstolus non raro hoc artificio quasi pia
quadam vtitur adulatione, laudans vt emendet ? lam vero qui possis
scelesto principi tum impunitius tum acerbius exprobi-are crudeli-
60 tatem quam si in eo clementiam praedices ; qui rapacitatem, violen-
tiam, libidinem quam si benignitatem, moderationem, castimoniam
efferas,
Virtutem vt videat, intabescatque relieta?
Sed Augustinus (inquiunt) multa se fatetur ementitum fuisse in
65 referendis laudibus Imperatoris. Quorsum isthuc peiiineat quod ille scripsit vir obstinatius etiam infensus mendacio, non est huius loci disputare. Certe Plato, certe Stoici mendacium ofiBciosum per- mittunt sapienti. An non recto puerilem indolem falsis laudibus nonnunquam ad virtutis studium inflammamus ? Nonne et optimus
70 quisque medicus in egrotis affirmant sibi piacere colorem atque oiis habitum, non quod tales sint, sed \t tales efficiat ? Adde hiis quod candidi pectoris est in sui principis admiratione vel allucinari, et in eo laudando modum obliuisci, in quo amando nullus debet esse modus. Tum autem publicitus interest vt de principe etiam non
75 optimo. tamen plusquam optime sentiant ii quibus imi>erat. Hiis nimirum panegyiùcus scribitur, non principi, si sit illaudatus. Neque enim vni prestatm* de quo dicitur, sed plurimis apud quos dicitur, quorum auribus pei-multa tribuas necesse est ; quemadmodum fit in concionibus, cui panegyricorum genus esse simillimum vel ipsa vox
80 admonet, quae Graecis a conuentu promiscuae multitudinis dicitur. Vnde et Fabius nullo in genere tantum esse licentiae credit, quan- tum in iis in quibus fas est ad demulcendas auditorum aures onines rhetorices fucos, omnes delicias palam ostentare. Denique posteris quoque scribuntm- ista, scribuntirr orbi ; neque ita magni refert
85 bue spectanti cuius nomine boni principis exemplar proponatur in publicum, modo id scite facias, \t cordatis non inescasse, sed nionuisse Aadeare.
Veruni qui crimen adulationis impingunt, primima parum anim- aduertere videntur sese non tam mihi quam ipsi Principi conuicium
90 facere, deinde non intelligunt in sese recidere contumeliam, cum ipsi adulatores sint maximi. An vero, iuxta Hesiodum, hic quoque
Kepa/j-eug (cepa/xec (f>6ovéei ; koÌ tÌktovl tcktoiv Verimi nimium est interualli Inter istorum teterimum assentandi genus et hoc non meum, sed eruditorum omnium. UH laudant et
59. 5: exprobare a. 63. 07: videant, intabescantque ^. 71. his /3.
75. Hiis a : Iis ti : His 7. 77. de quo dicitur ay : de quo scribitur 0
90. sese a : se ^.
63. Virtut«m] Pers. 3. 38. 81. Fabius] Quint. J„st 6 2 s-7
64. Augustinus] Con/. 6. 6. 91. Hesiodum] Op. 25.
^504j TO JOHN DESMARAIS 401
turpia, et sui compendii causa seruiliter blandiuntur auribus stulto- 95 rum ; nos amabilem illam virtutis quasi faciem in commime pro- ponimus, idque eius nomine quem ea maxime deceat, cuiusque titolo facillime coimnendari queat multitudini. Quod si qui clament totum hoc ineptuni esse, laudare quempiam, possem istis Plinianis re- siJondere verbis, sic illis videri, quia desierint facere laudanda. 'oo Veruni sint isti quantumlibet seueri, nobis liceat ineptire cum Ambrosio, cum Hieronymo, qui multos scriptis ad ipsos laudibus ornarunt. Quod viris tam diuinis in priuatis licuit epistolis, mihi in tam populari tamque poene theatrico scripti genere non licebit ? Haec purgatioapud prudentes iudices non inliouesta videretur, opinor, 105 etiam si mihi Phalaris aliquis aut Sardanapalus aut Heliogabalus hoc panegirico laudatus esset. Nunc ne quis forte susincetur me postulare vt mihi quicquam eorum quae dixi aduersus adulationis calumniam patrocinetur, Principem vtcunque depinximus, iuuenem quidem illuni, sed in quo praeter fortunae commoda, quibus nulli no certe secundus est, magnae iam virtutes eluceant, tum in posterum nulla non vii-tus expectetur ; a quo quidem non tam mihi speranda sit studii mei gratia, quod laudarim, quam metuenda (quod abominor) indignatio; idque propter singularem ipsius modestiam, cui nulla non de se laus niniia videtur esse. 1 1 5
Em-sus uuteni in ius vocabunt alii, quibus illius decora notiora sunt quam mihi, quod omnia tum minora tum pauciora veris scrip- serim. An effecerim nescio ; certe sedulo conatus sum sic totius orationis consilium ductumque temperare, vt doctis atque attentis quouis potius spectasse viderer quam ad assentationem ; a quo prò- ' -'o fecto vicio (te in primis teste) sic abhorrui semper, vt ne possini quidem adulari cuiquam si velini, neque velim si possim. Proinde nihil vereor ne crimen istud in meos hereat mores apud eos qui tecmn Erasmum intus et in cute norunt. Vt igitur apud istos tu niee simplicitatis vel testis ve! patronus esse optimus potes, ita quantum 1 25 ad ingenii calumniam attinet, nemo te melius nouit, quippe sub cuius oculis res oninis et coepta est et absoluta, tria quaedam iiraecipua defuisse, 7rpày/ia, 7ra(9os Kal xpóvov. Quormn primuni tantum habet momenti, vt sine eo ne quod incipias quidem dicere habeas. Quid enim dicat vel Tullius ipse, nisi de causa edoctus? Alterum tantum 130 adfert momenti, vt teste Fabio vel citra doctrinam disertissimos soleat reddere. Scis autem quam vix extuderis, quam vix mihi ini- perarim, vt hanc curam susciperem, quam refraganti reclamantique animo, denique quam non meo stomacho scripserini. Porro tercium
loi. sint 07: sunt/3. 114. ipsius ay ; illius^.
124. intus] Pers. 3. 30. 131. Fabio] Quint. List. 6. 2. 26.
402 LETTERS OF ERASMUS [1504
135 eiusmodi est vt ne doctissimus quidam quicquam elimatum queat adferre, nisi multa dies et multa litura coercuit. lam regni limites attigerat Princeps, priusquam tibi veniret in menteni. Et frigidum fuerat tum de reditu gratulari, quuai is iam inueterauisset ; iràv yàp ULKaipov t(TTLV àvr/Sv.
140 Itaque tumultuante!' moles quaedam verborum congesta est ; quid enim aliud poteram totius ignarus argumenti ? Quod autem est sine ossibus coi-pus, id est sine rebus oratio : quasdam vero res accipit orator, non excogitat. Neque mihi prò temporis angustia defuit percontandi studium, sed alii conuiuiorum apparatus atque id genus
145 nugas respondebant. partim incompertiora quam vt auderem litteris committere. Quod si in hac parte tam non defuissent gloriae Prin- cipis quam suis commodis non desunt quidam, equidem peruidebam rem probe posse splendescere, veruni esse totam orationis telam de integro retexendam. Et iam minus etiam adiuuabar animo, quod
150 spe quoque parandae instructionis essem destitutus. Quod igitur solum et licuit et libuit, relieto tenore pristino multis locis multa velut intertexui, idque ex tempore, ne a reliquo corpore velut per- peram assuta discreparent.
PIoc pacto certe longiorem feci Paiiegyricum, au meliorem fecerim
155 nescio. Porro necessum erat aliquoties ad locos communes diuertere et duriores interdum irapiK/Sdcreis adhibere, quae tamen ipsae quo- cunque modo erant ad profectionis argumentum detorquendae. Quanto videlicet me foelicior Plinius Cecilius, non solum quia disertior, non modo quod ei talis contigerit Imperator, isque iam
160 canus, iam omnibus ciuilis ac bellicae rei nmneribus perfunctus, sed multo maxime quod quae laudabat pleraque viderat. Optime narra- mus quae nobis notissima sunt. Nihil autem notius quam quod oculi tradiderunt animo. Quas quidem ob res ausus est ille in epi- stola quadam oscitantem lectorem ad pressius annotandas figiuras
165 transitus et ordinem expergefacere. Mihi magis rogandi sunt ii quibus lyncei sunt oculi, vt ad multa conniueant. Video et ipse quaedam adhuc hiantia, quaedam ascita, quaedam perturbatiora, non- nulla verbis luxuriantia, nihil autem satis excussum atque expolitum. Ea tamen qui sunt equiores non tam mihi imputabunt quam iis
1 70 incommodis quae modo rettuli.
Atque haec quidem verbosius ad te, doctissime Paludaue (cui enim potius quam tibi?), qum nuUius magis partes esse videantur quam tuae, aduersus omnes calumnias nostri patrocinium suscipere ; non solum quod abundantia quadam amoris erga me tui meis rebus
145. incompertiora ay: incomptiora /3. 156. 7: (K0ia(is a. 158. quia ;3 : om. ay. log. Ea a : Et 7.
136. multa dies] Hor. A. I'. 293.
1504] TO JOHN DESMAEAIS 403
perinde vt tuis soleas comnioueri, veruni etiam quod bona j^ars ad '75 te pertinere videatui' vel criminis, si meiear reprehendi, vel etiam laudis, si qua laus hii\c mihi debeatur. Tu siquidcm mortalium vnus vt hoc laboris capesserem reluctanteni detrectantemque per- pulisti, idem vt pergerem assiduos stimulos subdidisti ; tu vt illus- trissimo Principi exhiberem, et author et adiutor fuisti, idena vt 180 aederem denique non conquieuisti, donec persuaseris. Quin in ipso operis progressu quum alia quaedam, tum illud in primis suggessisti, id quod ego libenter arripui, \t honorifica mentione ornatissimi j^atris Francisci Buslidiani, archiepiscopi Byzontini, viri nunquam satis laudati, memoriam qua possem ab obliuione situque asserereni. 185 Adieci Carmen eiusdem texturae, id est extemporale, id quod vel tacente me ipse facile perspicies. Vale, litterarum decus, nosque (quod et potes et debes vnus omnium maxime) fortiter defende. Antwerpiae. ex officina chalcographica.
181. To John Colkt. Farrago p. 307. Paris.
F. p. 414: HN: Lond. x. 8: LB. ic2. <c. December) 1504.
[Ep. 182 shows that Erasmus was stili in Louvain in the summer of 1504. He Diay be traoed there in the autumn also, through a grant from the Archduke Philif). Houdoy, Ilist. de la Calìiidrale rft- Camhrai, p. 103 in Mim. Soc. cìes ScieMes de Lille, \ii. 1880, quote? the following entry in the Comptesde la Kecette generale de Fiandre, now in the arehives of the Département du Nord at Lille, under 1504 : 'A Frére Erasme Rotherdamensis, religieux de l'ordre de Saint- Augustin, pour don que M. S. (Philip) lui a fait pour Dieu et en aulmosne pour l'aidier à entre- tenir a l'escole de Louvain, où il estudioit lors, dix livres de quarante gros.' The same arehives possess also Erasmus' quittance, Cart. B. 2. 189 : ' Je, irère Erasme Roterdamensis, religieux de l'ordre de Saint-Augustin, confesse avoir receu de Simon Longin, conseillier et receveur general de toutes les tìnances de mon- seigneur l'Àrchiduc d'Austrice, due de Bouigoingne, ete", la somme do dix livres de quarante gros monnoie de Flandres la livre pour don que mondit seigneur m'en a fait de gràce espécial pour une fois pour Dieu et en aulmosne pour m'aidier à entretenir aux escole» à Louvain où je estudie présentement. De laquelle somme de x livres dudit pris je suis content et bien paié et en quiete mondit seigneur, sondit receveur general et tous aultres. Tesmoing le seing manuel de maistre Philippe Haneton, secrétaire d'iceluy seigneur, cy mis à ma requeste le xxi"' d'Octobre, l'an xv'= et quatre.'
This letter, which was written apparently in the autumn or winter, announces to Colet Erasmus' return from the Netherlands, and was therefore probably written shortly after arrivai in Paris. It cannot be placed in the winter of 1505-6, since Erasmus was then in England. The publication of the Luaihrati- wnadae andPanegi/Dcus, Epp. 164 andi79, prevents an earlier date than 1504; which is confirmed by the allusion to the Commentaries on the Epistle to the Romans, cf. Ep. 164. 39 n. The reference to the Adagia is, however, eonflicting.]
ERASMYS IOANXI COLETO STO S. I'. D.
Si vel amicitia nostra, doctissime Colete, vulgaribus causis coiisset, vel tui mores quicquam vnquam vulgi sapuisse visi essent, vererer equidem nonnihil ne ea tam longa tamque diuturna locorum ac temporum seiunctione, si non interisset, certe refrixisset. Nunc
180. 184. Buslidiani] LB. iv. 528 r; and see Ep. 157. 59 n.
404 LETTERS OF EEASMUS [1504
5 quoniam te mihi doctrinae cuiusdam singularis admiratio amorque pietatis, me tibi spes fortasse nonnulla vel opinio potius harum rerum conciliauit, non puto metuendum esse, quod vulgo videmus accidere, ne ideo desierim esse in animo quod absim ab oculis. Quod autem compluribus iam anuis nihil a Coleto redditur literarum, vel
IO occupationes tuas, vel quod certuni non scires vbi locorum agereni, denique qulduis potius in eausa fuisse mihi pei-suaserim quam obli- uionem amieuli. Sed vi de silentio nec debeo nec velini expostulare tecum, ita maiorem in modum te oro obsecroque vt posthac tantillum ocii suffureiis studiis negociisque tuis, quo me nonnunquam literis
15 tuis compelles. Miror nihilduni tuaiaim commentationum inPaulum atque in Euangelia prodiisse in lucem. Equidem non ignoro tuani modestiam ; veruni ista quoque tibi aliquando ■sàncenda et publicae A-tilitatis resijectu excutienda. De Doctoris titulo ac Decanatus honore neque non alLis quibusdam ornamentis quae tuis viiiutibus
20 vitro delata esse audio, non tam tibi gratulor, quem certo scio nihil
inde sibi praeter laboiem vendicaturum, quam iis quibus tu ista
gesturus es, quam ijjsis honoribus, qui tuni demmu hoc nomine digni
videntur, quum incideriut in ijromerentem neque tamen ambientem.
Dici non queat, optime Colete, quam velis equisque properem ad
25 sacras literas, quam omnia mihi fastidio sint quae illinc aut auocant aut etiam remorantur. Sed foi-tunae iniquitas. quae me perpetuo eodem aspicit vultu, fuit in causa quo minus me quiuerini ab hiis tricis expedire. Hoc itaque animo me in Galliam recepì, vt eas si nequeam absolueie, certe quocunque modo abiiciam. Deinde liber
30 ac toto pectore diuinas literas aggrediar, in hiis reliquam omnem aetatem insumptunis. Quanquam ante triennium ausus sum nescio quid in epistolam Pauli ad Eomanos, absoluique vno quasi impetu quatuor volumina ; progiessurus, ni me quaedam auocassent ; quo- i-um illud praecipuum, quod passim Graeca desyderarem. Itaque 35 iam triennium ferme literae Graecae me totuni possident, neque mihi
27- his F. 30. his F.
18. Doctoris] The University regia- Colet's epitaph speaks of his haviiig
ters from 1471-1505 are missing, and adminiatered the Deanery for sixteen
thus the date of this degree is not years (fio Sept. 1519) ; so that he
known. Wood's dates in the Fasti, must have been appointed to act for
B.D. 1501, D.D. 1504, are conjectural. Sherbourn aa early as 1503. This is
Decanatus] In the Deanery of rendered probable by the fact that
St. Paul's Colet succeeded Robert Sher- at this time Sherbourn was much
bourn, who became Bp. of St. David's emploved in diplomatic business. In
in succession to John Morgan, or May 1503 he was sent to Scotland
loung, who died between 25 Aprii Eymer. xiii. pp. 58 and 65- in Feb
and 24 May 1504. The temporaUties 1504 to Rome, returnine 'in Julv'
of .St. David's were not restored to Bergenroth, i. 392, 6, and Brewer iv.'
Sherbourn until 12 Apr. 1505; and 5465; and in Oct. or Nov. 1^04 to
thus Colet did not actually become Rome again. Cf. Kymer xiii. p 108
Dean until May 1505 (Le Neve). But with Bergenroth i 414 "
^504] TO JOHN COLET 405
videor operam omnino lusisse. Coeperam et Hebraicas attingere, verum peregrinitate sermonis deterritus, simul quod nec aetas nec ingenium hominis pluribus rebus paritei- sufficit, destiti. Origenis opei-um bonam partem euolui ; quo praeceptore mihi videor non nullum fecisse operaeprecium. Aperit enim quasi fontes quosdam 40 et rationes indicat artis theologicae.
Mitto ad te munusculum literarium, Lucubratiunculas aliquot meas; in quibus est et concertatio illa De reformidatione Christi. qua quondam in Anglia sumus conflictati ; quanquam adeo mutata vt vix agnoscas. Praeterea, quae tu responderas quaeque ipse retu- 45 leram, non quibant inueniri. Enchiridion non ad ostentationem ingenii aut eloquentiae conscripsi, verum ad hoc solum. vt mederei- errori vulgo religionem constituentium in ceremoniis et obserua- tionibus pene plusquam ludaicis rerum coi-poralium. earum quae ad pietatem pertinent mire negligentium. Conatus autem sum velut 50 artificium quoddam pietatis tradere, more eonim qui de disciplinis certas rationes conscripsere ; reliqua omnia pene alieno scripsi sto- macho, praesertim Paeana et obsecrationem, quod laboris datum est animo Batti mei et aifectibus Annae Prineipis Verianae. A Pane- gyrico sic abhorrebam vt non meminerim quicquam fecisse me magis 55 reluctante animo. Videbam enim genus hoc citra adulationem tractari non posse. Ego tamen nono sum vsus artificio, vt et in adulando sim liberrimus et in liberiate adulantissimus.
Si quid tuarum lucubrationum voles excudi fonnulis, exemplar tantum mittito ; reliquum a me curabitur, vt emendatissime excu- 60 datur. Et scripsi nuper, et meministi opinor, de centum Adagiorum libris nostro sumptu in Angliam transmissis, idque ante triennium. Scripserat mihi Grocinus se summa fide summaque diligentia cura- turum vt ex animi mei sententia distraherentur. Neque dubito quin promissa praestiterit, vt est vir omnium quos aUt Britannia integer- 65 rimus optimusque. Dignaberis igitur et ipse hac in re operam tuam mihi commodare, admonendo atque extimulando eos per quos putabis negocium oportere confici. Neque enim dubitandum quin tanto spatio diuenditi sint libri, et necesse est pecuniam ad aliquos per- uenisse ; quae mihi in praesenti sic vsui futura est vt nunquam 70 aeque. Quauis enim ratione mihi est elaborandum vt menses aliquot totus mihi viuam, quo me aliquaudo ab iis extricem quae in Hteris prophanis institui ; id quod hac hyeme sperabam futurum. nisi me tam multae spes elusissent. Neque admodum magna pecunia redimi poterit haec libertas, nimirum paucorum mensium. ■,.
49. earum E : e& F. 53. praesertim ... 54. Verianae add. F.
49. ludaicis] Cf. Epp. 164. 27 and 296. 83. 61. Adagioi-um] Cf. Ep. 126 introd.
406 LETTERS OF ERASMUS [1504
Quai-e te obsecro vt me ad sacra studia vehementer anhelantem quoad potes adiuues, atque ab iis liteiis, quae mibi iam dulces esse desierunt, asseras. Non mihi rogandus est Comes meus, Guilielmus Montioius ; tamen neque ab re neque absurde facturus videatur, si
80 sua benignitate nonnihil adiuuerit me, vel quod sic semper fauit studiis meis, vel quod argunientum est ipso autore susceptum ipsius- que inscriptum nomini, nempe Adagiorum. Poenitet enim prioris aeditionis, vel quod typographorum culpa sic est mendosa vt studio deprauata videatur, vel quod instigantibus quibusdam praecipitaui
85 opus, quod mihi nunc demum ieiunum atque inops videri coepit, postea- quam Graecos euolui autores. Decretum est igitur altera aeditione et meam et chalcographorum culpam sarcire, simulque studiosis vtilissimo argumento consulere. Quanquam autem interim rem tracto fortassis humiliorem, tamen dum in Graecorum hortis versor, multa
90 obiter decei-po in posterum vsui futura etiam sacx-is in literis. Nani hoc vnum expertus video, nullis in literis nos esse aliquid sine Graecitate. Aliud enim est coniicere, aliud indicare, aliud tuis, aliud alienis oculis credere. En quo creuit epistola : veruni sic loquacem amor, non vitium. facit. Vale, doctissime atque optime Colete.
95 Sixtino nostro quid acciderit, cupio cognoscere ; tum quid remm agat D. Prior Richardus Charnocus, animus tuus. Quo certius ad me perferantur ea quae scriptui-us missunisue es, iubebis reddi M. Christophoro Fischerò tui amantissimo omniumque literatorum fautori summo, in cuius familia diuersor. Luteciae. Anno m.d.iiii.
182. To Christopher Fisher.
ViiUensis Adnotationes, Tit. v°. Paris.
E. p. 51 : F. p. 221 : HN : Lond. iv. 7 : LB. 103. (e. March) 1505.
[The preface to Laurentii Vcdlensis . . . in Lathiam Noui Testamenti interpretationem ex coìlatione Graecorum exemjilarium Adnotationes, Paris, Badius, 13 Aprii 1505 ^a). As Ep. 183, which follows this directly in a, is dated 7 March 1505, this letter may be dated about the sanie time.
A couplet in the epigram of Badius to Fisher, which follows the colophon in a.
Multa quoque Erasmo debebitur ingenioso, Multaque Parcensi gratia coenobio,
indicates that the manuscript was found by Erasmus in the Praemonstratensian Abbej' of Pare, which lies just outside the walls of Louvain. He brought it to Paris, and showed it to his host Fisher, who persuaded him to publish it.
Christopher Fisher (+ 151 1) was an Englishman in the service of the Papal Court, with whom Erasmus lodged on returning to Paris in the autumn of 1504. He was at this time Papal Protonotai-y ; but in 1506 his service was rewarded by the See of Elphin in Ireland, which he is said never to have visited. In 1509 he was in Rome {Adag. 3702 and Brewer i. 880 ; and cf. Ep. 216. 41 n.) ; on 13 Feb. 1510 he was appointed nntary to Warham, being
77. quod F. 96. D. Prior E: Praesul //. 98. M. om. H.
86. altera aeditione] Cf. Ep. 126 introd.
1505] TO CHRISTOPHER FISHER 407
then in Rome Reg. Warham, f". 14 ; at Lambeth-) ; and in Aprii 1510 he was appointed to carry the Holy Rose to Henrj- vili, Brewer i. 982. 3, being then Secretary and Clerk of the Sacred College.] ^0-0
SPLENDIDIS-sniO ATQVE OliXATISSIMO VIRO CHRISTOPHORO
FISCHERÒ PROTONOTARIO APOSTOLICO AC PONTIFICII
IVRIS DOCTORI ERASMVS ROTERODAMVS S. P. D.
Aestate superiore, quum in peruetusta quapiam bibliotheca venarer (nullis enim in saltubus venatus iucundiorj, forte in casses meos in- cidit praeda neutiquam vulgaris, Laurentii Vallae in Nouum Testa- mentum annotationes. Hanc eqiiidem ilice magnopere volebam studiosis omnibus impartire ; videlicet ingenerosimi esse ratus, qiiod 5 venando nactus essem, id solum me ac tacitum deuorare. Sed deter- rebat non nDiil quum vetus illa Laurentiani nominis inuidia, tuin hoc argumentum multo in speciem inuidiosissimum. At tu simul atque libnmi euolueras. non solum meam opinionem tuo granissimo iudicio confii-masti, verumetiam hortari atque adeo conuiciis extun- ic dere coepisti, ne propter pauconun oblatrationes simul et authorem merita gloria et tot milia studiosorum tanta commoditate fraudarem ; negans dubitare te quin opus illud sanis et candidis ingeniis vt vtilissimum, ita et gratissimum esset futurum ; coeterum alios cum suo morbo fortiter esse negligendos. Denique patronum te prò- 15 pugnatoremque offerebas ; exiret modo in publicum vel tuo A-nius periculo. Equidem opinor, ornatissime Christopbore, Vallam tuum, tametsi per se non instrennuus inuidiae contemptor semper fuit, tamen aliquanto fidentius in aciem proditurum, tanti videlicet tamque inuicti vTrepao-TTio-To? fretum praesidio, tum hac praefatione vehit 20 Aiacis cl}T)eo praemunitum ; in qua quidem ex tua sententia de huius operis ratione atque vtilitate disseremus, sed si paucis prius generalem Laurentiani nominis inuidiam fuerimus amoliti.
Primum igitur, si candoreni quem ab aliis exigimus, ipsi praesta- remus iis erga quos non solmn non maligni verumetiam grati esse 2 - debemus, profecto Laurentiauum nomen apud omneis qui bonas amant litteras, prò inuidioso gratum ac venerandum haberetur ; quippe qui studio restituendae rei litterariae partes multo odiosLssi- mas sciens ac prudens sibi sumpserit. Neque enim non videbat vir acutus tam inueteratum morbum non posse sanari nisi tristibus 30 pharmacis vstuns ac sectionibus, idque magno cum dolore pluri- morum ; neque vero nesciebat adeo delicatas esse mortalium aureis, vt vLx etiam Inter bonos viros inuenias qui veruni libenter audiat ; foreque vt non il tantum exclamarent quorum hulcera tetigisset, veruni etiam illi qui ex alieno malo sibi metum fingerent : tameiì .3.5
83. inuidiam] For an earlier defence of Valla see Ep. 26.
408 LETTERS OF ERASMUS [1505
pio quodam calore percitus nuUum laborem, nullam recusauit in- uidiam, modo paucis non ingratis (omneis auteni gratos esse opoi-tebat) beneficium suum commendaret. At nunc nostro vitio fit \t prae- postere obsequium amicos, veritas odiiim pariat.
40 Sed foenum, inquiunt, habet in cornu et neminem non lacerai. Itane tandem lacerare vocant dissentire in litteris, ac docendi studio, quum plurima laudaris, paucula quaedam suggillare ? Quod si iuxta Fabium nihil tam efficas est in docendo quam in artificum operibus non imitanda modo, sed etiam vitanda quae .sint, commonstrare,
4.- quanto magis idem oportebat in dedocendo facere? Ausus est Lau- rentius in authoribus aliquot voculam taxare. Indignum facinus ! quasi vero non omnia poene in omnibus repraehenderit Aristoteles, quasi non totam Ciceronis dictionem contempserit Brutus, Maronis ac Liuii Caligula, Senecae Fabius atque Aulus Gellius, Augustini
50 Rufinique Hyeronimus, 230stremo Quintiliani Philelphus. Quid quod Plinius non credit librum suum amico placuisse. nisi cognouerit quaedam displicuisse ? Adeo vicio danda non est, vt etiam vehe- menter optanda sit ista in studiis dissensio conflictatioque quam Hesiodus vtilissimam esse mortalibus scripsit, modo ne in rabiem
55 exeat ac citra conuicia consistat. Mihi quidem sano non gratior sit amicus applausor quam vel inimicus repraebensor. dum ne piane sutor vltra crepidam. Nam vt nunquam fere non nocet laudator. ita semper prodest repraebensor. Etenim si vere repraehendit, discedo doctior ; sin falso, tamen acuor, extimulor, expergefio. reddor attentior cautior-
60 que, animor ad defensionem veri. Siquidem minus acre calcar habet gloriae cupiditas quam ignominiae metus.
lam vero quod quosdam in totum damnauit, quid obsecro tam erat necessarium quam indoctis authoritatem, hoc est òvw -np' Xtovrrjv, detrahere, ne turba imperitorum pessima prò optimis sequeretur?
65 Quibus in rebus si quando vir ille videtur nimis excandescere, non huius vitio, sed deprauatoribus istis erat imputandum. Denique nimio consultius fuerat alieno vti vitio quam ob vnam maculam a tot commoditatibus alienari. Sunt enim prorsum quaedam àva- yKoia KaKo., quibus tamen vel sua causa sapientes vti consueuerunt.
70 Postulabant sic deprauatae, sic contaminatae litterae audacem Zoi- lum ac ^ap/3apofia(TTLya luagis quam Partheniam, id est acrem censorem ac piane Momum quempiam ; et si vis, etiam contumeliosimi, qui nimirum auderet àTroTrapSeìv Trpòs ras (ìpovTa.%, \i vetus habet Comoedia, quique malo nodo malum cuneum adhiberet. Itaque vnius Laurentii
75 mordacitas (si quidem ita malunt appellare) non paulo plus conduxit
45. E : dedocendis a. 67. abuti E. 69. abuti JJ. 73. àiroittphùv E.
39. obsequium] Ter. Avdr. 68. 54. Hesiodus] Op. 19.
43. Fabium] Inst. 2. 5 and io. 2. 73. Comoedia] Ar. h'uh. 293, 4.
1505] TO CHRISTOPHER FISHER 409
rei litterariae qiiam plurimorum ineptus candor omnia omnium sino delectu miiantium sibique inuicem plaudentium ac mutuum, quod aiunt, scabentium. Quod si quis perpenderit quam foede discipUnas omnis confuderint isti Gothi, quanto supercilio suam inscitiam per- doceant, quam stolida peruicacia et propriam tueantur ignorantiam 80 et alienam eruditionem aspernentur, fortasse permodestus -s-idebitur Vallae dolor, pia stomachatio, ac necessaria magis quam procax repraehensio ; quae quidem vel ob hoc ipsum fauorem eruditorum promerebatur, quod quum per se sit inuidiosa, tamen est ab Lau- rentio nostri iuuandi causa suscepta. gc
Ac vide, quaeso, quam hic studio sumus iniqui, imo quam nobis- ipsis inutiles. Pogius, rabula adeo indoctus vt etiam si vacaret obscoenitate, tamen indignus esset qui legeretur, adeo autem obscoenus vt etiam si doctissimus fuisset, tamen esset a bonis viris reiiciendus —hic, inquam, talis vt homo candidus, scilicet sine inuidia, passim 90 habetur in manibus, lectitatur in nullam non linguam transfusus. Laurentius neque obscoenus et centuplo doctior laborat inuidia mor- dacitatis, atque vt bos cornupeta vitatur, etiam ab iis qui scripta hominis nunquam legenmt. Sunt enim qui, quod est nimis profecto ridiculum, nihii quicquam de Valla didicerunt nisi quod est morda- 95 culus ; atque hac vna in re illum imitantur vel superant potius, quod mordent etiam ignotum. Prorsusque homines sapientes ideo per- petuo barbari esse praeoptant, quod mordax est Laurentius. Quin Epicteti magis pulcherrimam regulam secuti ea quemque ansa prae- hendimus, qua commode teneri queat, hac nimirum qua Vergilius 100 Ennium, Cyprianus TertuUianum, Hieronymus praeter alios Orige- nem, Augustinus Thiconium arripuerunt ? Laurentium quum tam multas habeat ansas quibus possit vtiliter teneri, quur hac sola ap- praehendimus, quod est mordacior? Quur non potius leue vitium tot virtutibus compensamus? Imo quur ingrati necessariam liberta- 105 tem maledicentiae titulo deprauamus ?
Sed his de rebus hactenus. Nunc ad ea veniendum quae huius argumenti sunt propria. Futurum enim augiiror vt quidam vixdum periecto operis titulo, priusquam de re cognoscant, illieo Tpayio8iKQ<; sint exclamaturi, 0 coelum, o terra! quum belle moneat Aristo- no phanes in Pluto oi o-^CTÀia^eti' koÌ /Soàv irpìv av /jLaOrjq. Atque haud scio an hi sint omnium odiosissime obturbaturi ad quos maxima pars vtilitatis pertinet, nempe theologi. Non ferenda, inquient, temeritas, hominem grammaticum post vexatas disciplinas omnis ne a sacris quidem litteris petulantem abstinere calamum. Atqui si 115
89. esset E : erat a. 93. iis a : his H.
iir. Pluto] 477. £ e
410 LETTERS OF EEASMUS [1505
Nicolaus Lyra auditur, non dico indoctus, sed certe recens, Hierony- mum yepovraynìyiiv multaque conuellens tot iam saeculorum consensu consecrata, idque ex ludeonim libris (vnde vt donemus nostrani liane manare editionem. tamen haud scio an studio deprauatis) ; quod 120 tandem flagitium est, sì Laurentius coUatis aliquot vetustis atque emendatis Graecorum exemplaribus quaedam annotauit in Nono Testamento, quod sine controuersia totuni ab illorum fontibus manat, quae vel dissonent, vel dormitante interprete parum commode reddita videantur, vel quae signifìcantius ab illis dicantur ; postremo si quid 125 apud nos deprauatum appareat ? An dicent non idem esse iuris Vallae grammatico quod Nicolao theologo? Vt ne respondeam interim Laurentium a magnis viris inter phUosophos quoque ac theologos referri, Lyra quum vocem excutit, num theologi ac non magia gram- matici vices agit ? imo totum hoc, diuinas vertere scripturas, gram- ip,o matici videlicet partes sunt. Neque vero absurdum si quibusdam in rebus plus sapit lethro quam Moyses.
Ac ne ipsa quidem, opinor, disciplinarum omnium regina theologia ducet iadignum admoueri sibi manus, ac debituni exhiberi obsequium a pedissequa grammatica ; quae tametsi nonnullis est dignitate 135 posterior, nullius certe opera niagis necessaria. In minimis vei-satur, sed sine quibus nemo euasit maximus ; nugas agitat, sed quae seria ducant. Quod si reclament maiorem esse theologiam quam vt gram- maticae legibus teneatur. totum interi:)retandi negocium de sacri Spiritus afflatu pendere, noua vero theologorum dignitas, si solis 140 Ulis licet barbare loqui. Sed expediant interim quid sibi velit, quod Desyderio suo scribit Hieronynius, Aliud est, inquiens, esse vatem et aliud interpretem. Ibi Spiritus ventura praedicit ; liic eruditi© et verborum copia quae intelligit transfert. Tum quorsum atti- nuerit eundem de ratione vertendi diuinas litteras praecipere, si i45facultas ista diuino contingit afflatu? Postremo quur Paulus in Hebraica lingua quam Graeca dictus est disertior ? Quod si fieri potuit vt Veteris interpretes Testamenti errauerint alicubi, in his praesertim in quibus fides non violatur, quidni potuerint labi et Noni? quod quidem Hieronymus non tam vertit quam emendauit, 150 idque modice, relictis vt ipse testatur verbis, quae potissimum ex- cutit Laurentius. Veruni num etiani nostros en-ores ad Spiritum authorem referemus ? Esto bene verterint interpretes ; sed bene
116. Lyranus E. 124. ab illis a : apud illos F. 128. Lyranus E.
137. ducunt U. 146. dictus est add. H.
116. Nicolaus Lyra] (e. 1270-23 Oct. his age ; his chief work, PostWue per-
1340) of Lyre near Evreux, a Fran- petuae in Vetus et Nouum Testamentum, was
ciscan of Paris and Dr. of the Sor- printed at Rome in 5 vola, fol., 147 1-2.
bonne ; 'doctor planus et -rtilis.' The 141. Hieronymus] Apo!. adr. Libr.
most celebra ted Bible commentator of Rvfiai, ed. Migne, ii. 520.
ITO
1505] TO CHKISTOPHER FISHER 411
versa peruertuntur. Emendauit Hieronymus ; at nirsuni depra- uantur emendata. Nisi forte nunc aut minor audacia semidoctorum, aut peritia linguarmn maior, aut non facillima deprauatio propter 1 = 5 artem calchographicam, quae vnicmn mendum repente in mille pro- pagai exemplaria.
At fas non est, inquiunt, in sacris scripturis quicquam immutare, propterea quod illic ne apiculi quidem mysterio vacant. Imo tanto magis nefas est deprauare, tantoque attentius corrigendum a doctis 160 quod per inscitiam est adulteratum ; ea tamen cautione temperan- tiaque, quae quum omnibus libiis tum sacris in primis debetm-. Verum non recte, aiunt, sibi sumit Laurentius quod Hieronymus mandante Damaso suscepit. Ne propositum quidem simile, Hierony- mus veterem editionem nona sustulit ; Laurentius quod annotauit, 165 in priuatos commentarios refert, neque postulai vt bine quicquam in tuo codice demutes, quanquam ipsa nostrorum exemplarium varietas satis arguii ea non carere mendis. Porro vt veterum libro- rum fides de Hebraeis voluminibus examinanda est, ita nouorum veritas Graeci sermonis normam desyderat, authore Angustino cuius verba referuntur in Decretis distin. ix. Quo quidem in loco nemi- nem esse tam saxeum arbitror quin miserescat, neminem tam àyi- Xa<TTov quin rideat, insulsissimum glossema nescio cuius somniantis Hieronymum in epistola ad Desyderium affiliasse Latina exemplaria castigatiora esse Graecis, Graeca Hebraeis. Non vidit autem eum irs illatione rei palam absurdae confirmasse quod proposuerat ; atque haec verba ' aliud est si ' perinde valere ac si dicas 'nisi forte'. Alioqui quae tandem dementia fuerat alterum Testamentum ab Hebraeis vertere, alterum a Graecis emendare, si nostra erant vtroque in genere meliora? Quorsum attinebat vt in Viennensi concUio (quod iSo refei-tur Clemen. Hbro secundo, titulo De magistris) tam sollicite statuerit authoritas ecclesiastica de parandis trium linguarum doc- toribus ? Quo in loco nirsus admiror quo Consilio Graecam linguam eraserint.
170. Augustino] This passage is each of the three languages, Hebrew
quoted from Jerome Fp. 71. 5, ed. Arabie, aud Chaldaeanr should he
Migne;_ it 13 wrongly attributed in appointed in each of the four univer-
GratiansZJecreft/M, pt. i, dibtinc. 9, to sities, Paris, Oxford. Bologna and
Augustine. Salamanca. The commentarv of John
♦oJ''*\ !u''°T"™.^^^*'P''^'^*'™'^ Andreae (ti348) notes that in the
taken by the glossator occurs in the originai document C4reek was added
Z " °/ sentences of Jerome's iV.. to the list; and conjectures that it
f^ to the Pentateuch, addressed to was omitted on the ground that the
Desiderius. . Greeks, though disobfdient to Rome,
thlroVcrlT^^'^f^i^ reference is to were not infidels. The importance
.JS À °^ of Clement v, promul- attached to Clemenfs C<«,stiLtio„s is
gated after the Council of Vienne, shown by the fact that they were
fnrf>;'' Wf ^' "' ^"^^ IL"^- ^I"}^}" P""*^*^ ^^ early as 1460 by Fust at for the betterconversionof the infidels Mainz. and afterwards many times it was ordained that two teachers for in xv=.
E e 2
412 LETTERS OF ERASMUS [1505
185 Verum haec doctos admonuisse tantum sat habeo. Illud audio quosdam dicere, veteres interpretes trium linguarum peritos satis explicuisse sicubi fuit opus. Prhnum malim ego meis oculis cer- nere quam alienis ; deinde vt plurima dixerint, certe multa posteris dicenda reliquerunt. Quid quod, vt ea enarrantes intelligas, opus
190 est mediocri linguarum peritia? Postremo vbi veterum libros in omni lingua deprauatos (vt sunt) offenderis, quo te conuertes? Proinde vero verius est, quod tu, doctissime Christophore, saepe- numero soles dicere, neque cor neque frontem esse iis qui audent non solum in sacros, sed omnino in vUos veterum libros scribere,
195 ni litteraturam vtranque mediocriter teneant; fieri enim vt cum isti moliuntur maxime seseque doctissimos ostentare conantur, ibi liuguarum peritis sint maxime deridiculi totusque ille tumultua prolata Graeca voce eludatur. Quod si quibus non vacat totam Graecorum linguam perdiscere, ii tamen Vallae studio non medio-
200 criter adiuuabuntur ; qui mira sagaci tate Nouum omne Testamentum excussit, non panca obiter annotans et ex Psalmis, quorum vsitata nobis editio a Graecis fluxit, non Hebraeis. Plurimum itaque studiosi debebunt Laurentio, Laurentius tibi, per quem publicum accepit, cuiusque et iudicio bonis ingeniis erit commendatior et
205 patrocinio contra maledicos instructi or. Vale. Lutetiae, m.d.v.
183. From Josse Bade,
Vallensis Adnotationes f°. A'', v". < Paris. >
LB. App. 2. 7 March 1505.
[The date is established by the hook ; cf. Ep. 182.
Josse Bade (1462-1534-5) was bom at Assche in Brabant, but educated at Ghent in the school of the Brethren of the Common Life, from whom he perhaps acquired bis interest in printing. He studied in Italy, under the yoiinger Guarino at Ferrara ; and on returning settled at Lyons, where he corrected for the press of John Trechsel, and by his scholarship enhanced the fame of its productions. He married Trechsel's daughter, and on his death succeeded te his press ; but in 1499 he moved to Paris, where he became Professor of Letters in the University, and established the Prehim Ascetisianum, having assumed before 1492 the appellation of Ascensius, instead of Gandauensis which he used in early years. He emulated Aldus in the care with which he produced editions of the classics ; and in 1507 was appointed Printer to the University. Besides printing and editing a great number of books, amongst which were many of Erasmus' works, he composed four, chiefly on moral subjects ; and wrote a life of Thomas a Kempis.
See Trith. i. '; BN. ; and a forthcoming bibliography by M. Renouard. Some of his letters are printed in MHE. i. and ii.]
195. cum a : dum E. 199. ii a : hi N. 202. nobis add. H.
205. Lutetiae, m.d.v. add. II.
201. Psalmis] The version of the the Hebrew, but represents the old Fsalms retained in the Vulgate is not Latin version translated from the Jerome's, which was translated from Greek,
1505 J FROM JOSSE BADE 413
lODOCVS BADIVS A8CENSIVS DESYDERIO ERASMO EOTEBODAMO S. D.
Enimvero, Erasme disertissime, non possum candido tuo atque graui de Valla nostro iudicio non subscribere ; vt enim nullius aeque censentis inuidiam, ita studiosorum omnium non infimam et gratiam et beneuolentiam meruit. Nam si, vt de doctrina Christiana recte sentit diuus Augustinus, in vna lingua subobscura et clausa ex s alterius coUatione fiunt illustria et aperta, quae tandem inuidia si eos locos in quibus Latina exempla ab Graeco esemplari modo dis- crepant, modo etiam frigent, in medium afferat? nisi id illi forsan inuidemus, quod tanto nos labore leuarit. Sed nolo stomachari ; spero enim fore vt venatio tua omnibus diuinae lectionis studiosis, io vt est gratissima, ita sit et iucundissima. Vale.
Nonis martiis sub annum. mdv.
184. To Peter Gilles. Farrago p. 8t. Paris.
F. p. 243: HN: Lond. iv. 27: LB. loi. (e. March 1505.)
[Erasmus was probably only once- (Ep. 171 introd.) in Paris between the spring of 1501 and the autumn of 1504, and there is no evidence to show that he had met Gilles before 1504 ; so that 1505 is the earliest date to which this letter can be assigned. There is no subsequent year in which it can be placed except 15 io since Gilles published Agricola's Opiiscula on 31 Jan. 1511 (cf. EHR., Apr. 1906)'. But 1510 is somewhat late for Gilles to bave been a student ; and Erasnius was then probably in England. Some confirmation for the position bere assigned is given by the mention of Valla.
Peter Gilles (1486-7— 11 Nov. 1533) was the son of Nicholas Gilles of Antwerp. His acquaintance with Erasmus may bave begun earlier, but certainly dates from 1504, when Erasmus was at Antwerp for the printing of the Pamgtjric (Ep. 179), Gilles being at the time a corrector for Th. Martens' press, in which he had recently superv-ised the printing of the Luaibratiunculae (Ep. 164). It is not known whether he carne to Paris on this occasion, but his studies were probably directed towards the law. In 1510 he was appointed Chief Secretary to the town of Antwerp, but contiuued for some years to work for Martens : for whom heedited the Epistles of Politian (1510), the works of Rad. Agricola (1511), some versions of Aesop's Fables (1513), which included those of Herman of Gouda (Ep. 172. 12 n), the Farabolae of Erasmus (1515 , two collections vB and C) of Erasmus' EpisMae (1516 and 7) and More's Vtopia (1516), the first edition of which is dedicated to him ; and in 1518 he edited some dialogues of Lucian for Hillen at Antwerp. He compiled also a legai treatise, Summae . . . legum dimr- sorum imperatorum (Louvain, Th. Martens, 1517 . Throughout his life Erasmus remained his dose friend and adviser. See a memoir by Britz in MSH. 1864, 181-208 ; van Iseghem ; and BN.]
ERASMYS PETRO AEGIDIO S. D.
ScBiPTVRvs eram ad te, nam ita decreueram, mi Petre, veruni interuenere nescio quae quae propositum hoc excuterent. Laurentius et alia quaedam coUectanea tua simt in tuto iamque ad te redis- 1£3. 8. afferat LB: afferra a.
183.5.Aug:u9tinus]DeZ)ort.C7im<.2.ii. Valla's writings which Erasmus had IO. venatio] Cf. Ep. 182. i, 2. borrowed for reference when editing
184. 2. Laurentius] Perhaps some of the Adnotationes, Epp. 182, 3.
•314 LETTERS OF ERASMUS [1505
sent, ni mfhi consilimn tuum displicuisset. Nani si huc ad Pascha 5 venturus es, vt scribis, sine causa libros repetis ; si non es venturus, tum mittentur, vbi videbitur. Nam nihil est pei-iculi ne quid pereat, praesertim me aduigilante. Cum Antuerpiae proxime essem, pater adito me Tolebat dicere nescio quid magnum ac serium ; verum erat abeundum mihi. Suspicabar agi de te mihi committendo ; quam IO equidem rem neque suasurus sum, ne videar mei compendii gratia cupere, neque dissuasurus, quum i>ercupiam tibi prodesse: et video quantum possim, si mecum menses aliquot fueris. Et vtinam patri mens ea fuisset, priusquam isthinc abirem.
Vale et vndecunque potes collige Rodolphi Agricolae opuscula 15 tecunique deporta. M. Ioannes Gorcumensis salutem multam iussit tibi asscribi. Lutetiae. [Anno m.d.iii.]
185. To S::RVATirs Rogerus.
Vita Erasmi p. C04. London.
Lond. xxxi. 33: LB. App. 4S5. (1505 fin.?)
[The date of Erasmus' second visit to England is unknown, but it clearly falls between the publication of the VaUeitsis AdnoiatioMs fEp. 182) and the dose of the year. When this letter was written he had already been 'menses aliquot ' with Mountjoy, and when he returned to France in June 1506 he speaks of that country as 'iam diu non visa ' (Ep. 196. 11, 2). Even if London House is to be understood here fi. 22 n.), no certainty of date for this letter can be derived from the Bishop's death, since the see reniained vacant till August 1506, and Erasmus might bave continued in the house after his patron's death. But as this letter is the first to announce at Steyn Erasmus' visit to England, it must be placed a considerable time before Ep. 189.]
ERASMVS ROTERODAMVS SERVATIO STO S.
ScEiPSEEAM ad te multo ante quam e Parisiis discederem ; eas literas opinor tibi redditas esse, venun vereor nonnihil {\i est tabel- lariorum indiligentia) ne interciderint. Quare si quid casu peccatum est, id nos diligentia crebrae scriptionis resarciemus. Longum sit
5 esponere quo Consilio in Angliam nos receperimus, praesertim quod et hic olim pecuniis exuti fuerimus, et istic iam non contemnendae spes impendere viderentur. Sed hoc velim credas. me non sine grauibus causis ac prudentum virorum Consilio Britanniam repe- tiisse ; pon-o ^i: ea res bene vertat, superis in manu est, quanquam
10 nos noa fortunam sed eruditionis compendium sumus secuti. 184. 6. vbi r : quo H. 15. M. <y,n. H.
184. 4. Pascha] 23 March 1505. 185. 6. pecuniis] Cf. Ep. 119. 7 n.
15. Ioannes Gorcumensis] Possibly 7. spes] Perhaps at Louvain, where Io. Tlieodoricus Harius, collegii Gor- Erasmus had already been ofFered a chomii canonieus, to whom Comelius lectureship (Epp. 171", 2); the patron- Gerard dedicated part of his metrical age he had received from the Archduke version of the Psalms 'Leiden MS. Philip (Epp. 179 and 181) had doubt- Vulc. 09. £f. 30 and 88 \°). Cf. p. 92. less led to hopes for the future.
1505J TO SERVATIUS EOGERUS 415
Ago nunc menses aliqiiot apud Comitem meum Montioye, qui me magno studio in Angliam reuocauit, non sine consensu omnium eruditorum vironmi. Sunt enim Lendini quinque aut sex in vtra- que lingua exacte docti ; quales opinor ne Italia quidem ipsa imprae- sentiarum habet. Nihil mihi arrogo ; sed, vt videtur, nemo horum 15 est qui non multum tribuat ingenio doctrinaeque meae. Quod .si vllo pacto gloriar! liceret, hoc certe nomine mihi placerem quod bis viris prober, quibus nemo tam inuidus, nemo tam est inimicus quin in literis illis tribuat principatum. Veruni ego nihil actum arbitror, nisi prober et Christo ; ex huius vnius calculo pendet summa fae- 20 licitas nostra. Vale.
Lendini ex aedibus episcopalibus.
186. To Francis Theodoric,
Vita Erasmi p. 201. London.
Lond. xxxi. 30: LB. App. 435. (1505 fin. ?)
[Probably contemporary with Ep. 185, and sent by the same messenger to Gouda.]
ERASMVS ROTERODAMVS FRANCISCO SVO S.
Vehementer mihi gratum feceris, amice iucundissime, si dederis operam vt epistolae, quas accuratius ad alios atque aUos scripsi, quantum potest colligantur. Nam mihi in animo est vnum episto- larum libnim edere, earimi potissimimi quas scripsimus multas ad Cornelium Gaudanum, plurimas ad Guielmum meum, nonnullas 5 ad Seruatium. CoiTade quidquid potes et vndecunque potes ; veruni ne miseris, nisi per quem lusserò.
Obsecro te, mi Francisce, per mutuani charitatem nostram et per faehcitatem tuam, quae mihi non minus curae est quam mea, vt toto pectore incumbas in sacras literas ; euolue veteres interpretes. io
185.11. Ago] Erasmus seems to bave of London's palace lay to the NW.
regarded Lord Mountjoy as his prin- of St. Paul's Churchyard, with the'
cipal patron in England, even wlien Deanery adjoining. But the Bp at
notactually staying with him. this time, William Barnes (13 Nov.
13. Lendini] Grocin, Linacre, More 1504— 9 or loOct. 1505), is never men-
(ef. Ep. 118), and Lily were certainly tioned by Erasmus as a patron or
of this band ; the number may per- benefactor ; it seems probable, there-
haps be completed by Latimer and fore, that Erasmus was now résidin"
TunstaU, since Ep. 207. 22 n. gives with Foxe ,'cf. Epp. 187 and 191) at
ground for supposing that they had "Winchester ' House, or with Fisher
returned to England by 1506. Colet (App. 6) at Rochester House, in South-
cannot be included, for he knew little wark, or even with Warham at Lam-
Greek ; cf. Ep. 108. 68 n. It is notice- beth, since the distinction of Bp. and
able that even after visiting Cambridge Abp. is not always preser\'ed.
(App. 61 and with his previous experi- 186. 2. epistolae] It is to this request
enceof Oxford (Epp. 105-17) Erasmus that we owe the formation of the
gives the pre-eminence to London ; cf. Gouda coUection which afterwards
^P- 195- 4-8. passed into Merula's hands. See
22. aedibus episcopalibus] The Bp. App. 7.
416 LETTEES OF EKASMUS [1505
Crede mihi, aut hac via perueniemiis ad beatitudinem, aut nunquam perueniemus, quanquam non dubito iam id te facere ad quod hortor. Vale, ac tuis precibus me subinde Christo commenda.
Salute impartias Guielmum meum, cui non scribo, videlicet occu- 15 patissimus, tum valetudine dubia. Extunde, si potes, a Gulielmo vt scribat quam potest accuratissime Gomiti meo ; est enim eo animo in doctos vt nihil vnquam sol viderit simile.
Lendini ex aedibus Episcopalibus.
187. To Richard Foxe.
Luciani Opuscula, Tit. %-°. London.
Lond. xxis. 3 : LB. i. 213. I Januarj- 1506.
[The Preface to a translation of Lucian's Toxaris, which is the first piece in Luciani . . . opusada . . . ah Erasnio Roterodamo et Thoma Maro . . . in Latinorum linguam traduda, Paris, .J. Badius, 13 Nov. 1506 (a). The date is confirmed by the hook. The Toxaris and the other dialogues (Epp. 191-3. 197. i99'> ^era reprinted by Badius in Luciani Dialogi, Paris, i June 1514, without the prefaees ; but these were restored in the next edition, Basle, Froben, Dee. 1517, 'ex posteriori, recognitione ' (5), which was reprinted at Basle with slight alterations ia August 1521 (7), 1534 (5), and 1540, voi. i (t).
Richard Foxe (i448?-5 Oct. 1528), a statesman whose devotion to Henry vn's cause had brought preferment and power. He held successively the sees of Exeter 1487, Bath and Wells 1492, Durham 1494. and Winchester 1501 ; and was Lord Privy Seal from 1485 till he retired fi'om politics before Wolsey in 1516. He was Chancellor of Cambridge University in 1500, and Master of Pembroke College there 1507-19; and in Oxford he founded Corpus Christi College, in which Erasmus afterwards took great interest, to be the home of the new learning. 1515-6. See Dr. T. Fuwler's H,st. 0/ C.C.C., OHS. voi. 25 (1893), written in shorter form in 1898 ; and his article in DNB.]
EEVEBENDO PATRI DOMINO RICAEDO EPISCOPO VVINTONIENSI ERASMTS ROTERODAMVS SALVTEM PLVRIMAM DIGIT,
E PKiscoEVM vsque saeculis mos hic in haec nostra tempora deductus est. amplissime pater, vt Calendis lanuariis, principe ineuntis anni die, niunuscula quaepiam missitentur ; quae nescio quid laetioris ominis afferre creduntur, tum iis ad quos abeunt, tum 5 illis ad quos redeunt. Itaque qumn ego dispicerem ecquid tandem muneris a nobis iret ad tantum patronum, ad tam potentem amicum, neque quicquam in mea reperirem supellectile praeter meras chartulas, profecto chartaceam strenam mittere sum coactus : quanquam quid aliud potius mitti conueniebat ab homine studioso ad Praesulem 10 omnibus quidem fortunae muneribus magnificentissime cmnulatum, sed qui virtutem -s-ii-tutisque comites honestas litteras infinitis calculis anteponat, quique tanquam contemptim poeneque dixerim inuitu* fortunae dona admittat, contra animi bonis quum sit opulentissimus^ tamen semper magis ac magis cupiat ditescere ?
18". 13. centra add. /3. 187. 1. mos] Cf. L p. 8. 7 n.
1506] TO KICHAKD FOXE 417
Porro nostrum hoc munusculum, si nulla alia licei, saltem 15 Terentiani Parmenonis exemplo hoc nomine commendabimus ; quod non ex Aethiopia, verum e Samosata vsque Graeciae vrlje sit profectum. Est autem dialogus Luciani, cui titulus Toxaris siue de amicitia, quem nos paucis his diebus Latinum fecimus. Qui quidem (vti spero) non omnino futurus est ingi-atus tuae excellentiae, 20 vel ob id quod amicitiam praedicat, rem adeo sanctam vt barbaris- simis etiam nationibus olim fuerit veneranda. Nunc Christianis vsque adeo in desuetudinem abiit, vt non dicam vestigia, sed ne nomen quidem ipsum extet ; quum nihil aliud sit Christianismus quam vera perfectaque amicitia, quam commori Christo, quam viuere 25 in Christo, quam vnum corpus, vna anima esse cimi Christo ; homimun inter ipsos talis quaedam communio qualis est membrorum inter se coi-poris. Neque minus tamen iucundus quam frugifer futurus est, si quis modo decoinim obseniet, quod in personis situm est. Nam Mnesippi Graeci sermo quam totus Graecanicum quiddam 30 sapit ! comis, facetus, festiuus. Contra, Toxaridis Scythae oratio quam tota Scythicum quiddam spirat ! simplex, incondita, aspera, sedula, seria, fortis. Quin etiam dictionis discrimen quasique diuer- sum filimi a Luciano de industria aflfectatum prò nostra virili referre curauimus. 35
Hanc igitur qualemcunque clientuli tui strenulam, amplissime Praesul, felicibus auspiciis accipe ; et Erasmum, sicuti iampridem facis, amare, ornare, iuuare perge.
Vale Lendini Calendis lanuariis. mdvi.
188. To William Warham.
Euripidis Hecuba et Iphigenia f". A^. London.
Lond. xxix. 24: LB. i. 1129. 24 January (1506).
[The preface to Hecula in Euripidis . . . Hecuha et Iphigenia ; Laiinae facfae Erasmo Soterodamo interprete, Paris, J. Badius, 13 Sept. 1506 (ai, which was reprinted at Venice by Aldus in Dee. 1507 (&) under Erasmus' suijen-ision (Epp. 207, 8) ; and afterwards by Froben at Basle, Feb. 1518 (7), Feb. 1524 (5\ and Apr. 1530. There are signs of revision in the collected edition of 1540 l'è). lue. Incl. mentions an edition by Badius, recognita, between 0 and 7 ; but I cannot find any trace of it.
Only 1506 is possible, since Warham did not become Abp. until the end of 1503, and Erasmus was in Antwerp in January 1504 and in Paris in 1505. For the composition of these translations at Louvain and their re vision in Fngland see Ep, 158. 6 n. ; and for the circumstances under which the Hecuba was presented to Warham, see i. p. 5. It was acted at Standonck's college in Louvain under the direction of Adrian Barland in September 1506 ; see Barland's Diaiogi, Antwerp, M. Hillen, Apr. 1534, f'. E^.
William Warham (1450 ?-22 Aug. 1532), a churchman whose knowledge of law won for him advancement. He was Master of the Rolls 1494-1502,' Bp. of London 1501, and Abp. of Canterbury 1503 : in which position he lived to be
17. Graeciae a : Commagenorum /3. 19. hisce ^. 29. ({wiiadd. &.
16. Parmenonis] Ter. Eun. 165.
418 LETTERS OF ERxVSMUS [1506
Henry vin's unwilling agent in the Keformatinn. He was Lord Chancellor of Eiigland, 1504-15; and Chancellor of Oxford University from i5o6until his death. Erasmus' writings abound with his praises ; see especially the Ecclesiastes, Bk. i. (LB. V. 810-2), Annoi, in Thess. i. 2 i^LB. vi. 903, 4) ; and the preface to the Adagia of 1533. For his life see DXB. and EHR. xvii. 303.]
REVEEEXDO I\ CHRISTO PATRI GVILHELMO ARCHIEPISCOPO
lANTVARIEXSI PRIMATI ANGLIAE ERA8MVS ROTERODAMVS
CAXOXICVS ORDIXIS DIVI AVGVSTIXI S. P. D.
QwM in animo statuissem, Praesul amplissime, vertendis Graecis authoribus rem theologicam, Deum immortalem quam indigne sophi- sticis nugis deprauatam, prò virili mea vel restituere vel adiuuare, ne statim iuxta Graeeorum adagionem Iv t!ù ttlOì^ ryv KepafjLtLav peri- 5 elitari viderer et ad tantum munus illotis, vt aiunt, pedibus ii-rmn- pere, visum est mihi prius j^ericulmn facere quam non lusissem operam in vtriusque linguae studium insumptam, idque in re diffi- cillinia quidem illa, sed tamen prophana ; quo pariter et negocii difficultas ad meditationem conduceret, et si quid esset peccatum,
IO citra sacrarum scrìpturarum iuivu-iam solius ingenii periculo pec- caretur. Itaque duas Euripidis tragoedias, Hecubam et Iphigeniam in Aulide, LatLnas facere sum aggi-essus, siquis forte deus coeptis tam audacibus dexter aspii-aret. Deinde quum viderem operis in- stituti siiecimen non disiDlicere viris vtriusque linguae callentissimis
!.«; (quos profecto iam aliquot habct Anglia, liceat modo veruni citra inuidiam fateri, quouis in genere doctrinae vel Italiae totius admira- tione dignos), intra pauculos menses Musis bene iuuantibus ad vmbelicum perduxi. Quanto cimi sudore, id ii demum experientur quicunque in eandem palaestram descendeiiiit.
20 Etenim quum ilhul ipsum ex bene Graecis bene Latina facere sit eiusmodi vt singularem aliquem requii-at artificem, neque solmn sermonis vtriusque copiosa parataque supellectile ditissimum, vermn etiani oeulatissimum -s-igilantissimumque, adeo vt saeculis iam aliquot nullus extiterit c^ui in hoc munere omnibus eruditorum calculis
25 probaretur ; facilis nimirum est coniectm-a quantum fuerit negocii Carmen cannine reddere, praesertim tam varium et inusitatum, idque ex authore non modo tam antiquo eoque tragico, verum etiam mirum in modum presso, subtili, excusso, in quo nihil ociosum, nihil quod vel adimere vel mutare citra flagitium queas ; praeterea
30 qui in tractandis locis rhetoricis tam creber sit, tam acutus, vt passim declamare videatur. Adde nunc choros nescio quanam affectatione adeo obscuros vt Oedipo quopiam aut Delio sit opus magis quam interprete, Accedit ad liaec codicum deprauatio, ex- emplarium inopia, nulli interjiretes ad quos confugiamus. Quo
35 minus admiror si ne hoc quidem felicissimo saeculo quisquam
32. affectatione 7 : affectione a.
i5o6] TO WILLIAM WARHAM 419
Italonun ausus fuit hoc mvineris aggredì, vt tragoediam aliquam aut comoediam verteret, quum plures Homero manus sint adnioliti, inter quos etiam Politianus ipse sibi non satisfecit ; quidam Ilesiodum tentarit, neque id satis feliciter ; abus Theocritum sit aggressus, sed multo etiam infelicius ; denique quum Franciscus Philelphus (id 40 quod post institutam interpretationem cognouimus) primam Hecubae scaenam in oratione quadam funebri traduxerit, sed ita vt nobis alioqui putidulis vir tantus animi non parum adderei.
Ego porro neque tantis exemplis neque tam multis operis diffi- cultatibus deterritus, magis quam poetae huius suauiloquentia plus 45 quam mellita, quam illi tribuunt etiam inimici, aUectus, rem hactenus intentatam non sum veritus aggredì ; futuruni sperans vt etiam si parum praestitissem, tamen candidi lectores vel Lune meum conatuni laude aliqua dignum ducerent ; poiTO maligniores saltem veniani darent operis tam ardui nono interpreti : maxime quod ad caeteras 50 difficultates ipse pnidens non mediocre pondus adiecerim mea in vertendo religione, dum conor, quoad licet, Graecanicis poeniatis tìguras quasique fìluni repraesentare, dum versum versui, dum verbum pene verbo reddere nitor, dimi vbique sententiae vini ac pondus summa cum fide Latinis auribus appendere studeo : siue 5 5 quod mihi non perinde probatur illa in vertendis authoribus libertas, quam Marcus Tullius vt aliis permittit, ita ipse (pene dixerim immo- dice) vsurpauit ; siue quod nouus intei-pres in hanc malui peccare partem, vt superstitiosior viderer aUcui potius quam licentior, id est vt littoralibus in harenis nonnunquam haerere viderer potius quam 60 fracta naue mediis natare fluctibus ; maluique committere vt eruditi candorem et concinnitatem carminis in me forsitan desyderarent quam fldem. Denique nolui paraphrasten professus eam mihi latebram parare qua multi suam palliant inscitiam, ac loliginis in morem, ne depraehendantur, suis se tenebrLs inuoluunt. lam vero 65 52. Graecanici /3. 64. palliaut a : praetexunt 5.
37. comoediam] Not quite tnie ; taking is not plain ; Erasmus perhaps
for tliere is an adaptation, rather than refers to the story that in 1468 Politian
translation, of Aristophanes'P/(''M5Ìnto threw it aside, in order to write his
Latin by Frane. Passius of Cai-pi; Par- Stanze for Julian dei Medici See NBG.
ma,AngelusUgoletus, 12 Sept. 1501,4°. 38. Hesiodum] There are Latin
Homero] For the numerous verse translations of the Oeorgiai by
attempts made in Italy to translate Nicholas de Valle, Rome, Sweynheym
Homer, both into prose and verse, and Pannartz, e. 1471 ; and of the
in xiv' and xv'= see Voigt, ii. 191-7. Tlieogonia by Bonninus Mombritius, of
Politian translated parts of Iliad ii-v Milan, Ferrara, Andr. Bellfortis, 1474.
into Latin hexameters, with a dedica- 39. Theocritum] Martin Phiieticus
tion to Lorenzo dei Medici. His translated Theocritus into Latin verse,
composition was for long thought to Rome, Euch. Silber, s.a.
be lost, but it was discovered in the 40. Philelphus] Cf. i. p. 4. 32 seq.
Vatican by Mai and published in his 53. versum versui] This dose transla-
fipiciUgium Romanum, ii. The reason tion is abandoned in the Ipldgenia. Cf.
why Politian abandoned the under- Epp. 198, 208, 209 ; also 177. 96 n.
420 LETTERS OF ERASMUS [1506
quod Latinae tragoediae grandiloquentiam, ampullas et sesquipedalia, vt Flaccus ait, verba hic nusquam audient, mihi non debent imputare, si interpretis officio fungens eius quem verti pressam sanitatem elegantiamque refene nialui quam alienimi tumorem, qui me nec
70 alias magnopere delectat.
Porro certissimam in spera vocor fore vt hic labor meus, quum aduersus iniquorum calumnias sit egregie tutus, tum candidis et aequis gratissimus exeat, excellentissime Pater, si tuo quoque calculo fuerit comprobatus ; quem equidem in tanto ornatissimorum prin-
75 cipum numero facile mihi delegi cui meas has vigilias consecrarem ; vt quem vnum perspexerim praeter summum fortunae splendorem litteris, eloquentia, prudentia, pietate, modestia, integritate, postremo singulari quadam erga bonarum litterarum cultores benignitate sic praeditum, ornatum, cumulatum, vt istud Primatis vocabulum in
80 neminem magis competat quam in te, qui non solum officii dignitate, verum multo magis omnium virtutum genere primas teneas, idem et regiae aulae praecipuum ornamentum et ecclesiasticae dignitatis vnieum fastigium. Quod si mihi contigerit vt hoc meum studium probetur a viro tam probato, profecto nec hactenus exhausti laboris
85 me poenitebit, neque grauabor in posterum malore conatu rem theologicam adiuuare.
Vale, et Erasmum in eorum numerum asscribito qui tuae paterni- tati toto pectore sunt addictissimi. Lendini ix Calendas Februarii.
189. To Seryatius Eogerus. Vita Erasmi p. 202. London.
Lond. xxxi. 31 : LB. App. 484. i Aprii <i5o6>.
[The dates of this and the following letter are established by the unpre- meditated visit of Philip of Burgundy to England caused by a storni which lasted from 15-26 January 1506. Philip, who -was sailing from Flanders to Spain, was driven to land at Weymouth on 17 Januarv ; on the thirty-first he reached Windsor, whence on 14 February he folloWd Henry to Richmond. After a fortnight in London he returned with Henry on 28 Feb. to Windsor, and set out thence on 2 March to join bis ships at Falmouth. See Brit. Mus. MS. Cotton, Vespas, C. xii, printed by Tighe, Annals of Windsor, i. 434-44, in com- pletion of the extract given by Anstis, Order of the Garier, ii. 254-6 ; and also by Gairdner, MemoricUs of Henry VII (EoUs Series).
On 4 Aprii Philip was stili at Falmouth, where he signed the ' intereursus malus,' Rymer, Fued. xiii. 140.
For Erasmus' view of the relations between Philip and his host see Adag. 1401 . A narrative of the voyage from Flanders to England, by Aloisius Marlianus, who accompanied Philip as physician, is printed in Isocrates' i)e regno guhmxando, ed. J. tspjegel, Vienna, 13 Feb. 1514. See also Molinet, 334.]
ERASMYS ROTERODAMYS DOMINO SERYATIO SYO S.
Dedi ad te iam epistolas aliquot, ad quas te ne literam qui-
dem referre demiror. Ago adhuc Londini gratissimus, vt videtur,
188. 68. sanitatem & : suauitatem a. 87. numero t. 88. addicti /3.
188. 67. Flaccus] A. P. 97.
I506] TO SERVATIUS EOGERUS 421
maximis ac doctissimis totius Britanniae viiis. Eex Anglorum sacerdotium poUicitus est ; eam rem Principis in Angliam aduentus intermittere coegit. 5
Ego id etiam atque etiam in animo verso, quemadmodum possim id quod mihi superest aeui (quod quidem quantum sit futurum nescio) totum pietati, totum Christo impartire. Video vitam hominis, etiam vt longa sit, rem esse fugacem et euanidam, tum me corpus- culo esse delicato, cuius viribus non parum etiam studiorum labor io detraxit, nonnihil infortunia. Video in studiis nuUum esse exitum ; fierique \i; quotidie videamur incipere. Quare decreui hac mea mediocritate contentus (praesertim cum Graecitatis quantum sat est adhibuerim) meditandae morti et animo fingendo operam dare. Oportebat quidem iam olim id agere et annis, id est rei pretiosis- 15 simae, tum parcere cum esset optima. Veruni tametsi sera in fundo parsimonia, tamen hoc nunc parcius dispensanda, quo minor est, quo deterior. Vale Lendini Calendis Aprilis.
190. To James MArRiTsz.
Vita Erasmi p. 20S. London.
Lond. xxxi. 39: LB. App. 462. 2 Aprii (1506).
EEASMVS KOTERODAMVS MAGISTRO lACOBO MAVRITII VTRIVSQVE IVRIS LICENTIATO DOCTISSIMO S.
Si vales, amice syncerissime, est cur maiorem in modum gaudeam. Nos valemus belle tuique semper meminimus, dum spiritus hos regit artus. Futurum spero vt te hac aestate sim visurus. Tum omnia coram et inferorum mysteria prodemus. Nam in regno Plutonis oportet de redeundo cogitai-e cunctaque cautim agere. 5
Principem nostrum in hanc incidisse regionem equidem ex animo doleo, idque multis de causis. Is nondum soluit, meo magno malo. Maecenas meus regio iussu illi adesse cogitur, idque suopte sumptu. Interim ego pecuniolam profundo meam. Scripsi Guielmo nostro copiosius. Saluta dominum Reynerum medicum, alterum literarum io
189. 8. impartire. Video correli : impartiam. Vide 0^.
190. 2. dum spiritus] Verg.^cn. 4. 336. Scotland ; cf. p. 208 for the connexion
5. de redeundo] For Erasmus' between Veere and Scotland, and for
former difficulty in this matter see previous embassies see Rtg. Mag. Sig.
Ep. 108. 104 n. Scot, 12 Dee. 1507, and Gairdner,
9. Guielmo] Herman. Letters 0/ Hennj VII, ii. pp. 263, 4. and
10. Reynerum] E. Snoy of Gouda, 276, 7. in 1508, 9. In the same year e. 14777I Aug. 1537. He became Dr. he published Herasmi Rolerodami Sihta of Medicine at Bologna, and on return- canninum antilmc nmvjuam impressorum, ing to Holland was made physician to Gouda, Aellard Gauter, 18 May 1513, Adolphus of Burgundy and Veere containing the poems mentioned in CEp. 93)- In 1 51S {He rebus Bat. f. 100) i. p. 5. 33 n., the Apologia Herasmi et he went on an embassy to James iv of Cornelii, (cf. Ep. 19. 6 n.), and Herman's
422 LETTERS OF ERASMUS [1506
Hollandicanim decus ; et magistrum Heni-icum. festiuissimum hominem, reliquosque mei amantissimos. Vxori tuae dulcissimae iucundissimisque liberis omnia fausta laetaque precor. Vale. Lendini postridie Calendas Apriles.
191. To Richard Whitford.
Luciani Opuscula f. 30. The Country.
Lond. xxix. 7 : LB. L 265. i May 1506.
[The preface to Erasmus' Declamation in reply to Lucian's Tt/ranrticida, printed in LiKiani Opiiscula, 1506 (see Ep. 187 ; where a list of editions is given). In 0 this preface precedes the Tijrannicida, but a note in the cotrigenda says that it should be placed before the Declamation. AH the subsequent editions however repeat the error.
There is no reason to question the date. Whitford was now probably chaplain to Foxe. See Ep. 89 introd. ; and ef. the dedication of Ep. 187. For Erasmus' movements at this time see App. 6. He may have been paying a farewell visit to Mountjoy at Bedwell (cf. Ep. 103 introJ. for the vagueness of the address) before departi ng for Italy.]
ERASMVS ROTEEODAMVS RICARDO VVITFORDO BRITANNO DOCTO IVCVNDOQVE AMICO S. P. D.
Q\'VM annis iam aliquot totua Graecanicis in litteris fuerim, Ricarde charis.sime, nuper quo cum litteris Latinis redirem in gratiam, Latine declamare coepi, idque impulsore Toma Moro cuius (vti scis) tanta est facundia, vt nihil non possit persuadere vel hosti ;
5 tanta autem hominem charitate complector vt etiam si saltare me restimque ductare iubeat, sim non granatini obtemperaturu.s. Tractat ille idem argumentum. et ita tractat vt nullus sit omnino locus quem non excutiat eruatque. Neque enim arbitror (nisi me vehemens in illum faUit amor) vnquam naturam fìnxisse ingenium hoc 'stio
1° praesentius, promptius, oculatius, argutius, breuiterque dotibus omnigenis absolutius. Accedit lingua ingenio par, tum morum mira festiuitas, salis plurimum. sed candidi duntaxat, vt mhil in eo desy- deres quod ad absolutum pertineat patronum.
Quare non hoc animo laborem hunc suscepi, ^i, tantum artificem
'.- vel aequarem vel ^-ince^em, sed vti cum amico omnium dulcissimo, quicum libenter soleo seria ludicraque miscere, in hac ingeniorum palestra quasi coUuctarer ; idque feci eo libentius quod magnopere
Ode 3 (Ep. 49). But his chief com- who speaks frequently of Snov as his
position was a History of Holland patron, dedicated to him the two
entitled De rehas Baiauicis Libri xiii, pjarts of his Batana (p. 206 . See a
first published in 1620 by his kinsman, life by Cool prefixed to the De rebus
James Cuoi (Brassica) at Frankfort ; Batauicis.
cf. LB. App. 474. He is found in 190. ir. Henricum] Cf. Ep. 83. 76 n.
Adolphus' service in 1524 ^Leiden MS. 191. i. Graecanicis] Cf. App. 6.
Vulc. 66, P. 131) and again in 1533 7. idem argumentum] More's trans-
(cf. p. 229) when he composed a Para- lation of the fi/rannicida and Declama-
phrase on the Psalms, pubhshed at tion in reply are printed in his part
Louvain in 1534. Cornelius Gerard, of the volume, fif. BBb' V-CCc' v".
i5o6] TO RICHARD WHITFOED 423
cupiam hoc exercitii genus. quo nullum aliud aeque frugiferum, in ludis nostris aliquando instaurari. Ncque enini aliud esse in causa puto, quod hac nostra temiiestate, quum tam multi sint qui scriptores 20 eloquentissimos euoluant, tam pauci tamen existant qui non infan- tissimi videantur, si quando res oratoreni poposcerit. Quod si tum Ciceronis Fahiique authoritatem, tum veterum exemplum sequuti in huiusmodi /xe/Wrai? diligente!- a pueris exerceremur, non esset (opinor) tanta dicendi inopia, tam miseranda infantia, tam pudenda 25 balbuties, etiam in his qui litteras oratorias publice profitentur.
Nostram deckmationem ita leges vt eam me pauculis diebus lusisse cogites, non scripsisse. Hortor autem vt et Moricam conferas, itaque iudices numquid in stilo sit discriminis inter Los quos tu ingenio, moribus, affectibas, studiis vsque adeo similes esse 30 dicere solebas, vt negares vllos gemellos magis inter se similes reperiri posse. Vtrunque certe ex aequo amas, ^-trique vicissim ex aequo charus. Vale, meum delicium. Ricarde festiuissime.
Euri. Ad calendas Maias. movi.
192. To Thomas Ruthall. Luciani Opuscula f. 22. London.
Lond. XXÌX.6: LB. i. 255. (June init. 1506.)
[The preface to Timon in Luciaiu Optiscida, 1506 (Ep. 187), written just before leavjng London at the outset of the journey to Italy. Though Erasmus was not m Basle when 0 was printed, the dates were probably added at his direction iiut bis memory for dates was inaccurate (p. an.); and that assigued heré is manifestly wrong, since Ep. i8i make. it impossible to suppose any visit to England between 1500 and 1505.
Thomas Ruthall or Rowthall (t4 Feb. 1523) was now Dean of Sali^burv ile was in the royal service in 1497 (Eymer, Foecì. xii. 667), and on return from an embassy to Louis xii in 1499 was appointed King's Secretan-. In isoq he was Chancellor of Cambridge University. In 1509 Henry ^^I nominate! nim iJp. of Durham ; and the appointment was confirmed bv Henry vm whom he continued to serre as Secreta ry unti! his death. See DNB. ; which is wrone in stating that he was Dean of Lincoln. Le Neve shows that he was Dean of balisbury, io Oct. 1502-9 ; and Ammonius' poems (see Ep. 218) also connect aim with oalisbury.]
OENATISSIMO IVRIS VTEIYSQYE DOCTORI EVTHALLO SECEETAEIO REGIO EEA8MVS S. P. D.
Vide quantum audaciae mihi suppeditet singularis quaedam ingenii tui mormuque facilitas, humanissime Ruthalle ; qui quuni neutiquam ignorem te inter aulicos primores vel authoritate vel gratia vel splendore vel eruditione praecipuum esse, tamen non verear meas nugas rudes adhuc ^ixque e prima scheda repurgatas 5 ad tuam excellentiam mittere. Sed quid facerem? lam vrgebat
191. 18. aeque a: magis t. 24. in huiusmodi a: h rocaCra,, 0
192. Tir. NVJTC EPISCOPO DVNELMESSI poSt REGIO a'hj. 0 : POST EPISCOPO DVNELMENSI 5.'
424 LETTERS OF ERASMUS [1506
nauita, ventos et aestum nulli seruire clamitans. Itaque ne nihil mei apud hominem tam nostri studiosum relinquerem, id quod tum forte erat in manibus, Misanthropum, misi, nimirum ad virum vnum
10 omnimu philanthropotaton. Is est Luciani dialogus quo vix alius lectu vel vtilior vel iucundior ; versus quidem ille iampridem ab alio nescio quo, sed ita versus vt interpres hoc modo demonstrare voluisse videatur sese neque Graece scire neque Latine ; neque temere adeo quis suspicetur eum interpretem subomatum esse ab iis
15 qui Luciano male volunt. Tu nostram hanc audaciam boni consules, et Erasmum in eorum numero pones qui tui sunt amantissimi. Vale. Londini [An. m.d.iiii.]
193. To Chuistopher Urswick.
Luciani Opuscula f. 16 v°. Hammes.
Lond. xsix. 5 : LB. i. 243. (June init. 1506.)
[The preface to Gaìlus in Luciani Opuscula, 1506 (Ep. 187). Mr. Nichols accepts the date 1503 given by 0 and supposes that the translation was made during a visit to Lord Mountjoy at Hammes in the winter (1. 22) of 1503-4 ; see p. 283. But this date has no more value than those assigned to Epp. 192 and 9 ; and in the absence of any other evidence of a visit to Hammes at the time suggested, I incline to suppose that the Gallus was revised by Erasmus for publication in Paris, whilst staying with Mountjoy at Hammes on his way to Italy. The verses tntitled Arx vulgo dieta Hammensis, printed by Badius in the Epigrammata, 8 Jan. 1507, were doubtless composed on this occasion.
Christopher Urswick (1448—24 .Jan. 152Ì). an ecclesiastic whose fortunes had been founded by devotion to the cause of Henry in 1484, 5. He was Master of King's Hall, Cambridge, 1485, Dean of York 1488, Dean of Windsor 1495 ; and by 1496 had served on eleven embassies. In 1502 he received the living of Hackuey, where he spent the remainder of his life. See DNB. The suggestion repeated there, that he made the acquaintance of Erasmus in 1483, is entirely baseless. Gasquet, Ece 0/ the Reformation, 1905, p. 29, refers to a volume (Brit. Museum Add. MS. 15673) sent by Urswick to Prior Goldstone of Canterbury.]
ORNATISSIMO VIRO D. CHRISTOPHORO VRSEWICO ERASMVS S, P. D.
Eqvidem hac mente semper fui, ornatissime idemque humanissime Christophore, yì a nullo prorsum vitio perinde abhorruerim atque ab ingratitudine, nec vnquam istos hominis vocabulo dignos iudicarim qui alieni in se meriti tempore vUo possent obUuisci, Eursus eos 5 existimaui beatos quibus tantum facultatis fortunae commoditas suppeditauit, vt bene de se meritis possint parem remetiri gratiam ; beatissimos autem quibus licuisset acceptum beneficium aliquo cum foenore rependere. Proinde quum antehac saepenumero mecum
192. 17. Londini An. M.D.im. add. B. 193. 5. existimauerim 0.
6. suppeditasset 0. de se add. 0. possent &.
l'J2. 7. ventos] Apparently the prò- 12. nescio quo] The Tn>w/( isincluded
verb 'Time and tyde stayes for no inavolumeoftranslationsfromLucian,
man' ; for which Howell in his Proverlis, Venice, S. Bevilaqua, 25 Aug. 1494 and
London, 1659, quotes French, Italian, J. B. Sessa, '31 ' June 1500 ; the names
and Spanish versions. of the trauslators are suppressed.
i5o6] TO CHRISTOPHER URSWICK 425
repeterem quantum in me nihil promeritum tua benignitas con-
tulisset (nam coUatum arbitror quicquid ita delatum est, vt haud io
scio vtrum per fortunam, an per meipsum, certe per te non steterit
quo minus acceperim), circunspectaremque quonam argumento possem
iiliquam saltem erga te memoris gratique animi significationem dare.
neque in tanta fortunae meae tenuitate quicquam occurreret quod
vUa ex parte, non dicam tuis meritis responderet, sed quod vel animo 15
satisfaceret meo ; illud denique mihi venit in mentem, vt saltem
istos quosdam non inurbanos homines imitarer, qui fiosculo quopiam
insigni aut alio simili sjTiibolo misso voluntatis propensionem
promptique animi studium testificari solent ; praesertim ipsi tenues
erga eos quibus neque res neque animus sit aliorum egens munerum. 20
Ergo Graecanica ingredienti fiova-tla (nam Musarum horti vel
mediis vernant brumis) statim inter multos varia adblandientes
gratia hic Luciani flosculus jjraeter caeteros arrisit. Eum non vngue
sed calamo decerptum ad te mitto, non solum nouitate gratum,
colore varium, specie venustum, nec odore modo fragrantem, verum 25
etiam succo praesentaneo salubrem et efficacem. Omne tulit punctum
(vt scripsit Flaccusj qui miscuit vtile didci. Quod quidem aut nemo,
mea sententia, aut noster hic Lucianus est assecutus, qui priscae
comoediae dicacitatem, sed citra petulantiam referens, Deum im-
mortalem, qua vafricie, quo lepore perstringit omnia, quo naso 30
cuncta suspendit, quam omnia miro sale perfricat ; nihil vel obiter
attingens quod non aliquo feriat scommate, praecipue philosophis
mfestus, atque inter hos Pythagoricis potissimum ac Platonicis ob
praestigias, Stoicis item propter intolerandum supercilium, hos
punctim ac caesim, hos onmi telorum genere petit, idque iure 35
optimo. Quid enim odiosius, quid minus ferendum, quam impro-
bitas virtutis professione personata ? Hinc illi blasphemi, hoc est
maledici, vocabulum addidere, sed lii nimirum quorum vlcera
tetigerat. Pari libertate deos quoque jmssim et ridet et lacerai,
vnde cognomen inditum àdéov, speciosum profecto vel hoc nomine 40
quod ab impiis ac superstitiosis attributum. Floruit (vti putant)
Traiani ferme temporibus, indignus, ita me deus amet, qui inter
sophistas annumeretur. Tantum obtinet in dicendo gi-atiae, tantum
m inueniendo felicitatis, tantum in iocando leporis. in mordendo
aceti, sic titillai allusionibus, sic seria nugis, nugas seriis miscet ; 45
20. alienorum /3.
22. brumis] This is perhaps an indi- and tianslation of the GaUus were
cation that the translation was first composed in tlie winter, the preface
presented to Urswick in the early being sufficiently indefinite to allow
inonths of 1506 From the fact that any name to be ìnserted ; and that in
the Alexander (Ep. 199) was brought the baste of publication Erasmus over-
to i^ans without a dedication, it is looked this indication of date
possible to conjecture that the preface 27. Flaccus] A. P. 343.
426 LETTEES OF ERASMUS [1506
sic ridens vera dicit, vera dicendo ridet ; sic hominum mores, affectus, studia quasi penicillo depingit, neque legenda, sed piane spectanda oculis exponit, vt nulla comoedia, nulla satyra cum huius dialogis conferri debeat, seu voluptatem spectes, seu spectes vtili-
50 tateni.
Caeterum si nominatim quaeras huius argumentum dialogi, facit id quod semper facit. Pythagoram velut impostorem ac praestigia- torem taxat ; Stoicorum fastum et sapientem barbam ridet ; diuitum ac regum vita quantis sit erumnis obnoxia docet: contra, quam
55 expedita res paupei-tas hilaris suaque contenta sorte. Quem vti legas attentius, te maiorem in modum rogo, si quando tibi per tua licebit negocia frontem exporrigere. Audies enim Gallum cum baerò sutore confabulantem magis ridicule quam vllus possit yeXa>T07rotós, sed rursum sapientius quam theologoiiim ac philoso-
60 phorum vulgus nonnunquam in scholis magno supercilio magnis de nugis disputat.
Vale, optime atque humanissime Christophore, et Erasmum inter tuos asscribito clientulos, amore, studio, officio cessurum nemini. Ex arce Hammensi, [An. m. d. ih.]
194. To Thomas Linacre.
Farrago p. 305. Paria.
F. p. 413 : HN: Lond. x. 6: LB. 105. <c. 12 June) 1506.
[This and Epp. 195, 6 are plainly contemporary. The date is confirmed by the allusion to the journey to Italy, which is fixed in 1506 by the Turin degree. Erasmus' course can easily be traced. He started with his companions from London (Ep. 192) and after a four days" passage (Epp. 194 and 196) reached Calais, whence he journeyed to Paris, visiting Lord Mountjoy at Hammes on the way (Ep. 193). He reached Paris about June n (Epp. T95, 6), so that his departure from London must be placed at the begiruiing of the month. The publication of the books he had brought (Ep. 201. 10 n.) detained the party at Paris for nearly two months. The disaster which led to the dedication of the Alexander to René d'Illiers (Ep. 199) implies tliat they were stili in Paris at the end of July, but in August they set forth again and after halting a few days at Orleans (Lond. i. 13, 4 : LB. 201. 2'), passed on to Lyons (Lond. xxv. 16, LB. 1179; cf. Breslau MS., Cod. Rhed. 254. 140, and Diuersoria, LB. i. 'jisFseq.). Thence they went through Savoy and over the Mont Cenis to Turin, the Ode to Cop (i. p. 4. 8ì being written during the passage of the Alps. At Turin Erasmus reeeived the long-coveted Degree in Theology (Epp. 200, i) with an English friend (iv. 109Ì , possibly Clyfton. The party then settled at Bologna, but the advent of the armies of Julius ir compelled them to leave hastily for Florence (Ep. 200). As soon as the flight of Bentivoglio broke down the resistance of the town, Erasmus hastened back, and was in time to witness Julius' triumphal entry, on Nov. II {Annot. iriN.T., LB. vi. 455 r and Apol contra Stunicam. LB. ix. 361 a).]
DES. EEASMYS EOTEEOD. THOMAE LIXACEO SVO S. D.
LvTECiAM peruenimus caetera quidem incolumes, verum nauiga- tione quatriduana molestum quoddam malum contraximus coUecto frigore, quod etiam nunc synciput metrni male discruciat. Tument
193. 64. Ex arce Hammensi, An. m.d.hi. add. P.
i5o6] TO THOMAS LINACRE 427
vtrinque sub auribus glandes, palpitant tempora, tinniimt aures ambae. Atque interim nullus adest Linacer qui me arte sua liberet 5 Tanti iam nimc eonstitit nobis (rvv6ìjK7} 'ItoAik-t;. Nam mibi nihil vnquam aeque fuerat decretum in vita quam ne quando fluctibus et ventis me committerem, vbi terra pateret iter.
Galliis reuiximus ; nam hic constans perpetuaque fama dissiparat Erasmum ad superos abiisse. Eum rumorem auguror e Milonis 10 illius Galli morte- per errorem natimi fuisse ; siquidem et ille e Gallia profectus in Monioii familiam concesserat, paucisque post diebus pestilentia correptus interiit. Huic autem errori (nam ornine nihil moueor) illud certe debeo, quod iam nunc viuus praegustarim quid sint superstites dicturi de mortuo. Sic mihi arridet reuerso 15 Gallia, vt dubium sit vtnini magis animo meo blandiatur Britannia, quae tot talesque mihi pepererit amicos, an Gallia vetere familiaritate. tum libertate, postremo propenso quodam in me fauore ac studio dulcissima. Quo fit vt duplici quadam voluptate perfundar, dum pariter iuuat et Britannicae consuetudinis meminisse, praesertim :o quam breui sperem mihi repetendam, et Gallicos amicos reuisere.
Non possis non ridere, si scias quam auide meus Graeculus Swpov iUud a me prò calamis Cypriis promissum expectarit, quoties Bmpov meminerit, quoties incusarit quod non mitteretur. Iuuat profecto sic coruum delusisse hiantem. At homo stupidus non animaduertit 25 me scripsisse ad hunc modmn ; -n-é/ii/^oj èwpóv tl ì$l6v aov, id est rem malam.
Prouinciam susceptam de Baptistae liberis instituendis spero feliciter cessuram. Video enim pueros bene ingeniatos, modestos. tractabiles et qui iam nimc plusquam prò sua aetate sapiant. Clyfton 30 ilio eonmi curatore nihil candidius, nihil amantius, nihil officiosius.
Vale, doctissime atque himianissime praeceptor, et crebi-ius ad nos scribe, vel paucis, modo seribas. Lutetiae. Anxo m.d.vi.
30. Clystone F.
IO. Milonis] Not otherwise known i. p. 4 and Lond. xxv. 19, LB. 1182.
*° ™®- He may well have been the companion
22. Graeculus] Perhaps Hermony- who took a degree with Erasmus at
mus. Cf. Ep. 138. 41 n. Turin (iv. 109, ; and is possibly to he
28. Baptistae] Por him and bis sons identified with Dr. William Clifton
see Ep. 267 introd. LL.D. (not of Oxford or Cambridge)'
30. Clyfton] This name has been whoini523wa.sWolsev'sVicar-GeneraÌ
reproduced as Clyston in ali subse- in the province of York, and was Sub-
quent editions and biographies of dean of York 1529-t 1548. See Brewer
Erasmus, the type in E being some- and Le Neve. Beatus Rhenanus repre-
what worn. Erasmus' high opinion of senta the degree as one in Theology ;
Clyfton did not continue long ; see but his evidence is not first-hand.
F f 2
428 LETTEES OF ERASMUS [1506
195. To John Colet.
Farrago p. 318. Paris.
F. p. 422 : HN: Loml. x. 21 : LB. 104. 12 June 1506.
IOANNI COLETO SVO PLVRIMVM OBSERVANDO ER.\SMV8 S. P. D.
PosTEAQVAM relicta Britannia Gallias repetii, difficile dictu quam varie fuerim affectus. Neque enim facile iudicarim vtrum laetior fuerim qui pridem relictos in Gallia amicos reuiserem, an tristior qui nuper in Anglia paratos reliquerim. Nani illud vere possum
5 affirmare, nullam esse regionem quae mihi vel vniuersa tam multos pepererit amicos, tam synceros, tam eruditos, tam officiosos, tam splendidos, tam omni virtutum genere decoratos, quam multos vna peperit vrb.s Londinensis ; quorum quisque sic in amando me iuuandoque certauit, vt nesciam quem cui debeam praeponere,
IO necesseque habeam omnes ex aequo redamare. Horum desyderio non possum non excruciari ; at rureum recordatione recreor, dum illos mihi perpetua cogitatione quasi praesentes reddo, dumque spero propediem futurum vt eos repetam, haud vnquam postea relicturus nisi si mors vna diuulserit. Id quo fiat ocyus atque
15 commodius, confido te prò tuo in me amore studioque cmn reliquis amicis daturum operam.
Dici non potest quam mihi placcai indoles liberorum Baptistae ; nihil modestius, nihil tractabilius, nihil in literis diligentius : quibus rebus futurum confido vt et paterno animo et meo studio l'espondeant,
20 magnumque olim Britanniae decus adferant. Vale. Parisiis. postridie sacramenti. Anno. m. d. vi.
196. To Roger Wentford.
Farrago p. 233. Paris.
F. p. 359: HN: Lond. Wii. 42(41): LB. 106. 12 Jane (1506).
[Roger Wentford was the master of St. Antony's School in Threadneedle St., at this time perhaps the leading school in London. It was founded by Henry ni, ahoiit 1231, as a hospital and school, and was enlarged by Henry vi, who in 1442 founded scliolarships for five boys to proceed thence to Èton and Oxford. It was despoiled of some of its property in 1485, but continued to exist down to the reign of Elizabeth. See Stow, Stiney of London, ed. Strype (1720), Bk. i. p. 163, and ii. p. 120, and Stapleton, Tres Thomae (1588), Vita Mori, p. 11. More was one of its scholars, under a former master, Holt, to whom Stowgives the name of Nicholas. Stapleton gives only N. Holt : an initial which perhaps denotes uncertainty as to the real name.
Wentford remained a confidential friend of Erasmus, who contemplated dedicating the Colloquia to him in 1518 ; see LB. App. 286 and 135.]
6. peperit H. 21. m.d.xvi B.
8. Londinensis] For the eminence 21. sacramenti] Corpus Christi Day,
of London at this time as a cantre of 11 June 1506; miscalculated by learning see Ep. 185. 13 n. Ledere.
•5o6] TO KOGEE WENTFOED
EEASMVS KOGERIO SVO S. P. D
429
Inter multos amicos quos mihi dulcissimos Britannia conciliauit, tu, mi Kogeri, vel in primis occuitìs, qui me tam constanter amasti, sic tua consuetudine delectasti, sic officiis iuuisti, vt quocunque terrarum mea me fata deferent, Rogerii mei iucundissimam memo- riam mecum sim ablaturus. Atque vtinam eam libertatem tua tibi 5 fortuna permitteret , vti nos in Italiani consequaris ; possidebis totum Erasmum, quem iam multis modis tuissimum, vt ita dixerim, effecisti. Iter sat bene vertit, nisi quod odiosa fuit nauigatio. Quatuor enim noctes de ventorum ac fluctuum arbitrio pependimus ; vnde et capitis dolorem contraximus, quo quidem breui leuabimm-, io spero. Mirum quam mihi arrideat Gallia, hoc dulcior quod iam diu non visa. Vti Britanniae desyderio tenear, iUud potissimum facit, quod in ea reliquerim amicos tam multos, tam doctos, tam integros, tam amantes, tam officiosos, tam iucimdos, denique sic de me pro- meritos. Inter quos tu praecipuo loco ponendus. Quare fac vt in 15 amando Erasmo tui similis esse pergas. Ego vicissim in com- plectendo Rogerio meipsum quotidie vicero.
Vale Parisiis, postridie Sacrament. Anno m.d,vi[i].
197. To John Paludantts.
Luciani Opuscula f. 43. (Paris ?>
Lond. xxix. 8 : LB. i. 297. ^j^l^ ? ^^^y
l"^^^ Vrtifàce to De mercede amductis in Luciani Opuscula, 1506 (Ep 187', Mr. Nichols places it in May or June ; but from its position at the end 'of the volume I buggest that it was written in Paris, lite Epp. 198, 9, while the book was in the press.]
EEASMVS ROTERODAMVS M. lOHAXNI PALVDAXO RHETOEI LOVAXIENSIV.il S. V. D.
Vt intelligas, humanissime Paludane, Erasmum illum tuum tametsi per omnes terras mariaque volitantem, tamen tui memoriam perpetuo secum circumferre, mitto quasi symboli vice Luciani Dialogum cui titulus vepl róiv è-rrl nurO^ (tvvÓvtiuv- quem in Italiam profecturus in ipso poene procinctu Latinum feci. In eo non sine 5 voluptate tanquam in speculo videbis aulicae vitae incommoda ; ' quae tu mihi saepenumero commemorare solebas, nimirum expertus et veluti naufragio eiectus ac xv^ isti liberae Htterariaeque vitae redditus. Idque feci eo studiosius vt meo exemplo te prouocarem, vti iam diu Graecanicis in litteris versatus incipias et ipse aliquando .0 audere aliquid. Quur enim non dicam audere? quum nullum sit
r^^ytia :^quoS''^' ^' ^^'' ™' ^°^^^^'^^ ° = lovakiensis acadejuae /3.
430 LETTERS OF ERASMUS [1506
mea sententia facinus audacius quam si coneris ex bene Graecis bene Latina facere. Vale, meque tui amantissimiim mutuiun ama.
198. To THE Reader.
Euripidis Hecuba et Iphigenia f». F. v^ (Paris.)
<c. July 1506.)
[The preface to Iphigenia in the volume of Sept. 1506 (Ep. 188). The play was translated in England (i. p. 5), and this preface was probably composed m baste during tbe printing ; since it was witbdrawn in favour of one addressed to Warham (Ep. 208) in the Aldine volume of Dee. 1507.]
ERASMVS LECTOEI S. T. D.
QvoNiAM intelligebamus aliis alia piacere, quo cunctis (quoad fieri posset) faceremus satis, simulque ipsi nihil non experiremur, in hac tragoedia vertenda nonnihil de pristina ili a religione remisimus, pauloque maiorem habuimus rationem candoris et perspicuitatis. 5 Praeterea in choris immodicam metronim variationem tempera- uimus, non nostris consulentes commodis, sed partirà quod videremus tantam generum confusionem ab oratione soluta non multimi abesse. partim quod intelligeremus et Senecam tragicum ab eius rei imita- tione abstinuisse. Yale, lector optime.
199. To René d'Illiees.
Luciani Opuscula f. 9. Paris.
Lond. xxix. 4: LB. i. 229. (August init. 1506.)
[The preface to Alexander seu Pseudomantis in Luciani Opuscula, 1506 ; see Ep. 187, where a list of tditions is given. It occupies about a third of f. 9, the remainder being left blank, and the Pseudomantis beginning on the verso ; an arrangement which indicates that the translation was brought to Paris ready, and was printed befiire Erasmus determined to whom it should be dedicated. The hurried character of the composition is also shown by the numerous emendations made in /3. The reference to the catastrophe at Chartres enables the letter to be dated with some precision.
René d'IUiers (t8 Apr. 1507), a member of a powerful family which at this time aknost monopolized the ecclesiastical preferment of the diocese of Chartres, holding the Bishopric consecutively for tìfty years, the Deanery for one hundred, the Archdeaconry and the rich Abbey of Bona Vallis also for fìfty. René was first appointed Archdeacon ; on 18 March i486 he obtained Bona Vallis in succession to one uncle, and on 3 Dee. 1492 the Bishopric in succession to another (cf. GÈ. 59), both of which preferments he held till his death- GC. viii. 1186.]
ORNATISSIMO IN CHRISTO PATRI D. RENATO EPISCOPO
CARNVTENSI ERASMVS ROTERODAMVS CANONICVS
ORDINIS DIVI AVRELII AVGVSTINI S. P. D.
QwM multis modis compertum haberem, ornatissime pater, quam candide de meo ingeniolo meisque nugis sentias, vir alioqui 199. 2. sentias a : tum sentias, tum praedices Q. 198. 3. pristina] Cf. Ep. 188. 53 n.
'5o6j TO EENÉ D'ILLIEES 431
naris emunctissimae, profecturus in Italiani, vt esset interim quod te tui Erasnii commonefaceret, Luciani Pseudomantem misi, sceles- tissimum quidem illum, sed quo nemo sit vtilior ad depraehendendas 5 coarguendasque quorundam istorum imposturas, qui nunc quoque vel magicis miraculis, vel ficta religione, vel adsimulatis condona- tionibus aliisque id genus praestigus, vulgo fucum facere solent. Eum igitur leges, vti spero, non modo cum fructu aliquo, veruni etiam summa cum voluptate, propterea quod excellentia tua, quan- io quam praeter generis claritatem, fortunae splendorem, muneris authoritatem, seriis illis ac tetricis in studiis est absoluta, tamen propter summam ingenii festiuitatem miramque morum iucundita- tem non solet admodum ab bis etiam elegantioribus Musis abhorrere ac frugiferas bas nugas arduis illis negociis bbenter intermiscere. 15 Porro quicquid est vel nigri salis quem Momo tribuunt, vel candidi quem Mercurio asscribunt, id omne in vno Luciano copiosissime reperias licebit.
Carnutensis oppidi tam splendidum profecto tamque celebre phanum fulmine conflagrasse, dici non potest quam feram acerbe 20 Vale.
200. To SERVATirS ROGERUS. Vita Erasmi p. 206. (Florence.)
Lond. xxxi. 35 : LB. App. 486. <4 November 1506.)
[Epp. 200-2 are plainly contemporary : the vear-date is supplied from the Uegree. The month-date for Epp. 200, i is given by Ep. 202.]
ERASMVS ROTERODAMVS SERVATIO SVO S.
Italiam multis de causis adiuimus, quanquam hanc magnis bello -
rum tumultibus agitatam offendimus ; adeo vt Pontifice vna cum
Gallorum copiis Bononiam obsidere parante illinc Florentiam profu-
gere simus coacti. Verum quoniam certus adfertur rumor Bentiuolum
199. 3. profecturus in Italiam a : iamque ad Italicuia iter accincto per itineris comites non liceret celsitudinem tuam interuisere 0. esset a : esset tamen fi 4. sceleratissimum 0. 5. nemo a : non alius e. 6. nunc quoque a '■
hisce quoque temporibus B. io. excellentia tua, quanquam a : intelligara
te, Iicet e. 12. m om. B. est absoluta a : absolutum 0. tamen
14. solet a : non solere tamen 0. 15. ac frugiferas has nugas a : et huiusmodi lusus nec inamoenos nec infrugiferos 0. illis om. 0. 21. Vale a ■ Bene
vale in reditum ex Italia nostrum. Lutetiae, [An. m.d.v.] 0.
199.19. Carnutensis] On 26 July 1506, of Julius n see Creighton, iv. 89, 90
about six o'clock in the evening, the The Pope set out from Perugia against
north-western tower of the cathedral Bologna on 21 September. at Chartres was struck by lightning, 4. Bentiuolum] Giov. Bentivoglio
and being of wood was consumed by (1443-1509), Duke of Bologna, retired
fare with six bells which hung in it. to the French camp on 2 November ;
See a poem inscribed on the rebuilt and the Bolognese submitted to Julius
tower in 1508 ; Roulliard, Eist de la... For him and his sons (p. 498) see Jo.
eglise de Chartres (1609), voi. i. p. 150 b. Garzonius in Muratori, xxi. 1157 ; and
200. 2. Pontifice] For this campaign cf. Adag. 2092.
432
LETTERS OF ERASMUS
[1506
5 vna cum tribus filiis profugum a Gallis interceptum esse, rebus, vt spero, pacatis Bononiam redimus. Nam illic Pontifex cum suis Gardinalibus hyematurus est.
Doctoratum in sacra Theologia accepimus, idque piane centra animi mei sententiam ac precibus amicorum expugnati. Aestate
IO proxima te reuisam, vti spero. Vale.
201. To John Obrecht.
(Florence.) (4 November 1506.)
Vita Eraami p. 207.
Lond. xxxi. 36 : LB. App. 468.
[John Obrecht is not mentioned except in this and Ep. 202. He was presumablj- a kinsman of William Obrecht, and perhaps of the great musician ; cf. iv. 9 n.]
ERA SII YS KOTERODAMVS DOMINO lOHANXI OBRECHT S.
VoLVPTATi niihi est quod tam amice de nobis et sentias et loquaris. Id enim mihi renunciauit Magister Gulielmus, liberoruni Thesaurarii magni praeceptor, homo tui amantissimus, qui iani Bononiae agit nobis familiarìssimus. Nuper in Theologia doctora-
5 tum accepimus, idque coutra animi sententiam ab amicis compulsi, qui titulum hunc putabant mihi non nihil authoritatis allaturum. Reuisam vos, vt spero, aestate proxima, coramque omnia conferemus. Plurimam salutem annunciabis communibus amicis nostris, quibus equidem omnia laeta precor. Si te nugae nostrae delectant, nuper
IO Parisiis impressa sunt multa mea lucubramenta formulis Badianis. Vale.
200. 8. Doctoratum] On 4 Sept. 1506 at Turin. The originai diploma is preserved in the University Librarj- at Basle, and has been printed in Q, p. I, and by Vischer, Erasmiaìia, p. 7. Erasmus is there described as ' in . . . sacre theologie facultate bachalarius.'
201. 2. Magister Gulielmus] In ANGE. p. 268, under the receipts from the ' domini intitulati' in 1507, occurs the following entry :
' A nobilibus doniinis magistro Mathia Lawen, domino de Watei-velt, et domino Marco et domino Petro Lawen Brugianis, Tornacensisdioeesis, et preceptore eorum domino Wilhelmo Obrecht Delfino, Traiecteusis diocesis, vtriusque iuris licentiato, accepimus duos ducatos.'
Obrecht's pupils were the sous of .Jerome Laurin or Lauweryn (f i Aug. 1519), Chamberlain and Treasurer to the Archduke Philip. Hehadrecovered from the sea a tract of country to the E. ofBruges, whichhadbeeninundated in 1377. Philip formed from this three lordships and presented them
to Lauweryn, who took his title, Lord of Watervliet, from the largest of theni .
His eldest son, Mathias (+9 Sept. 1540), succeeded him as Lord of Water- vliet, and also as Treasurer ; and was Burgomaster of the Frank of Bruges in 1528, 1533, and 1538. See also Lond. xviii. 33, LB. 789.
Mark, the second (17 May 1488 — 4 Nov. 1546), was afterwards an inti- mat€ friend of Erasmus and 'ifVives. In 1512 he became Canon, and in 1519 Dean, of St. Donatian's at Bruges ; where Erasmus visited him in 1519 and 1521. See BN. xi. 458, 9.
4. agit] M. de Nolhac proposes to read egit ; but agit can be retained if we suppose that Wm. Obrecht had not left Bologna.
IO. lucubramenta] Euripides and Lucian ; seeEpp. i88and 187. Besides these the new edition of the Adagia vEp. i26\ and the Epigrammata were now in Badius' hands ; the former was published on 24 Dee. 1506, the latter on 8 Jan. 1507. Probably also the revised edition of the Panegyric (Ep. 179).
i5o6] 433
202. To James MAritiTsz. Vita Erasmi p. 209. Florence.
Lond. xxxL 40 : LB. App. 463. 4 November <i5o6).
ERA8MV8 ROTERODAMVS MAGISTKO lACOBO MAVEITII VTEIVSQVE IVBIS LICENTIATO DOCTISSIMO S. D.
Ebasmvs tiius viuit valetque, gratia superis, nusquam non memor tui. Is hoc officii aljs te petit, vt has literulas quamprimum cures reddendas domino Ioanni Obrecht ; quaeso ne pigeat tantillum operae prò me suscipere. Multa sunt hic in Italia nona scriptu digna, verum iam aufugit tabellio. Saluta eruditissimum dominimi 5 Resmemm medicum, itemque Henricum reliquosque amicos omnes. Vale faustissime cum omni faniilia.
Florentiae pridie nonas Nouembres.
203. To Servatius Rogkrus.
Vita Erasmi p. 207. Bologna.
Lond. xxxi. 37: LB. App. 487. 16 November (1506).
[Repeating Ep. 200. For incidents of Ei-asmus' residence at Bologna seo Ep. 296. 178 ; iv. 112 seq. ; and Lond. xxiv. 5, LB. App. 442.]
EHASMVS roteroda:ìiys SERYATIO SVO S.
Tametsi scripsimus nuper e Florentia, tamen quia non raro fit vt in tanto itinere literae intercidant, de eisdeni denuo scribo. Italiani adiuimus Graecitatis potissimum caussa ; verum hic iam fiigent studia, feruent bella, quo maturius reuolare studebimus. Doctoratuni in Theologia accepimus, neutiquam ex animi sententia, verum ab 5 aliis compulsi.
Bentiuolus excessit Bononia. Galli vrl^em obsederant, sed repulsi a ciuibus paucis occisis. Natali diui Martini lulius summus Pontifex Bononiam ingressus est, proximo die Dominico sacrum in sunimo tempio fecit. Expectatur Imperatoris aduentus, paratur et in 10 Venetos expeditio, ni cedant locis Pontifici debitis. Studiorum interim sunt feriae. Vale.
Bononiae, decimo sexto Calendis Decembris.
204,06 To Prince Henry. Opus Epistolaruin p. 973. (Bologna.)
N : Lond. xxiii. 15 : LB. 1038. (e. 17 November 1506.)
[This fragment occurs in a letter of 1522, and serves to introduce Erasmus' assertion that its answer, Ep. 206, which follows it. was a genuine composition by the Prince. That Erasmus should write to Henry and receive a reply froni him may indicate nnthing more than a continuance of that mutuai attraction
202.2. litemlas] Ep. 201. 203. 9. ingressus est] Cf. p. 426.
6. Reynerum . . . Henricum] Cf. die Dominico] 15 November.
Ep. 190. 10, I. II. locis] The Romagna.
434 LETTEKS OF ERASMUS [1506
which was aroused by their first meeting (i. p. 6, ; but in view of the scanty support and encouragement which Erasmus received from Henry in later years, it is more probably an indication that Lord Mountjoy had now begun that supervision of the Prince's studies to which he was appointed by Henry vn (p. 207 ; cf. Lond. xix. 107, LB. 635), and which in 1509 led to the invitation to Erasmus to return to England as one of the first acts of the newreign (Ep. 215). Erasmus' letter is plainly of the same date as Ep. 205; the statement that it was ^v^itten at Venice is almost certainly an error. The fragment which follows was recalled by liini from memorj'.]
Allatvs est hic rumor tristior quam vt verum esse credere libeat, sed idem constantior quam vt omnino vanus videri possit, Philippum principem in fata concessisse, etc.
205. To Jerome Busleiden.
Luciani Opuscula f. 48 bis. Bologna.
Lond. xxix. 9: LB. i. 311. 17 November 1506.
[The preface to some additional dialogues of Lucian, printed to supplement the Lucidili Opuscula, 1506 (Ep. 187), and found in some copies. They fili twelve leaves, numbered by mistake xlviii to Ixi (for lix), although the originai volume is numbered up to liii ; the colophon has no date. For the list of editions see Ep. 187; besides those enumerated there these dialogues were reprinted by Th. Martens at Louvain, 24 Aug. 1512, and again in 1515, without change. The reference to Philip's death (25 Sept. 1506) confirms the date given.
Jerome Busleiden (e. 1470—27 Aug. 1517), third son of Gilles Busleiden (see Ep. 157. 59 n.). After studying at Louvain, he was at Orleans in the autumn of 1500 and met Erasmus there (Ep. 157). In 1501 he went to Italy (ibid.) and became LL.D. at Bologna ; als" studying at Padua, where he made the acquain- tance ofTunstall (Biewer, ii. 1383). He held much ecclesiastical preferment ; besides having canonries at Mechlin, Mons, and Liège, he was Provost of Aire, in Artois, Archdeacon of Cambray and of Brussels (cf. Ep. 178. 11 n.), and succeeded Ixis brother as Treasurer of St. Gudule's at Brussels. He was also an ecclesiastical member of the Great Council at Mechlin. In the winter of 1505-6 he went on an embassy to Rome, and in 1509 he was one of the nobles sent to England to congratulate Henry viu on bis accession ; and similarly to Francis i in 1515. His love of learning led him to use bis wealth for its encouragement ; and he built a magnificent house at Mechlin in which he welcomed echolars. More was one of his friends, and the Utopia contains a letter of congratulation to him from Busleiden ; see also More's Epigrammata.
In Dee. 1516 he was sent on a mission to Utrecht, and in the foUowing year he was chosen to accompany Charles to Spain ; but on the way he died at Bordeaux. He left a large sum of money, which he directed to be employed in founding a Collegium Trilingue at Louvain, which, like Corpus Christi College in Oxford (p. 416), should be the special home of the New Learning. In promoting the execution of this will Erasmus played a very active part.
See F. Néve, La Renaissance des Lettres en Beìgique ; Mémoire sur le CoUége des Trois-Langues à Louvain, in which extracts from his will, dated 22 June 1517, are printed ; and BN. The Bibl. Royale at Brussels has a MS. collection of hia Carmina, Orationes et Epistolae (N». 15676, 7 ; fonds van Hulthem \ some of which are printed by Néve in the Bulkiin de l'Acad. de Belgigue, voi. 36, 2nd ser., 1873-]
HIERONYMO BVSLIDIANO PEAEPOSITO AEIENSI CONSILIARIO REGIO ERASMTS ROTERODAMVS S. P. D.
EvMOR iampridem hic perseuerat acerbior quam vt verum esse libeat credere, sed constantior tamen quam vt vanus credi possit, Philippum Principem nostrum e viuis excessisse. Quid querar, mi BusUdiane, quid vociferer, quem incusem hominumue deumue? Quae
1506] TO JEEOME BUSLEIDEN 435
comploratio, (quae) tragoedia quae buie tam atroci vulneri sufficiat ? 5 Nimio, heu nimio constitistis Hispaniae, quae quidem primum Fran- ciscum Buslidianum, archiepiscopum Bizontinum, nobis ademistis, neque tanti viri iactura contentae Principeni etiam eum absorbuistis, quo (si viuere modo licuisset) nihil vnquam habuit hic orbis neque maius neque melius. Quanquam quid, quaeso, supererai etiam io adolescenti, nisi rti iam ipse sese superaret ?
Sed o dirum fortunae ludum, 0 nouam fatoruni inuidentiam, o mors quam iniqua ! tam etiam inuida vi semper praestantissima quaeque quam ocyssime toULs e medio, vixque oculis ostensa pro- tinus subducis. Cuius ego vicem hic potissimum deplorem? Maxi- 15 nuUanine patris qui tali sit orbatus filio, quem vnum multis etiam imperiis anteponebat ? an liberorum magis quibus aetate tam imma- tura tam pius sit ereptus pater? an patriae potius cui de charissimo Principe tam serum gaudium, tam praeproperus contigerit luctus? an orbis demum vniuersi cui tam singulare lumen sit ademptum, 20 idque tam ante diem. Hoc, nimirum hoc tempestas illa fatalis, qua medio e cursu in Britanniam depulsus est, portendebat, videhcet fatis Ulum fjalam ab Hispania reiicientibus. Equidem Panegyrico qualicunque laudaui iuuenem. Tum autem, bone Deus, quot mihi Panegyricos, quam copiosos polUcebar ! Et en repente commutatis 25 rebus epitaphium paro miser. Eamus nunc nos homunculi et fortunulis nostris fidamus, quum eos etiam prò sua libidine mors rapiat quos quam diutissime viuere tantopere omnium refert.
Sed quid ego, mi Hieronyme, dum meo indulgeo dolori, tuum exhulcero ? Quod reliquum est, precor vt superi propitii liberis 30 paternam quidem felicitatem, sed cum diui Federici viuacitate copula- tam, largiantur ; tibi item in moderandis illis fraternos successus. sed \-itam fraterna diuturniorem. Litteris bis, ne ad tantum tamque doctum amicum nullo litterario munusculo comitatae venirent, Dialogos aliquot Luciani comites addidi ; quos pauculis bis diebus, 35 dum obsidionis metu Florentiam profugeremus, Latinos feci ; hoc nmiirum agens ne nihil agerem. Nam in praesentia quidem in Italia mire frigent studia, feruent bella. Summus Pontifex Julius belligeratur, vincit, triunphat, planeque lulium agit. Vale et amplissimo patri, Nicolao Euterio, episcopo Atrebatensi, etiam atque 40 etiam Erasmum commendato.
Bononiae xv. Cai. Decemb. m d v i.
5. tragoedia a : tam tragica 7.
21. tempestas] Cf. Ep. 189 introd. rick m was in his seventy-eightli year
31. Federici viuacitate] Frede- when he died, 19 Aug. 1493.
436 LETTERS OF ERASMUS [1507
20*206. From Prince Henry.
Opus Epistolarum p. 973. Richmond.
N: Lond. xxiii. 16: LB. Apjj. 451. 17 January (1507).
[Printed after a letter (Lond. xxiii. 15, LB. 1038) dated i Aprii 1522, in which it is referred to as a token of Henry's ability. Erasmus describes there at some length how he refused to believe that the letter could really be the work of the young Prince, who waa then between fifteen and sixteen ; and how completely he was convinced by Lord Mountjoy, who produced a great number of other letters written in Henry's own hand. This has usually been regarded as sufficient ground for accepting the letter as a genuine composition by Henry ; who is therefore credited with consideraVjle attainments in Latin. But the consideration that Erasmus supported his patron in passing off as bis own a letter (Ep. 215) which was very probably the work of his secretary, suggests some hesitation as to that conclusioii. Ainmonius perhaps had a hand in it. For the importance attached to this letter by Erasmus see Ep. 296. iii seq. ; and Pace's De F)-uctu, p. 112. Pace in the same passage testifies that he had heard Henry speak Latin with ease and readiness. For another defence of Heni-y's ability by Erasmus, also undertaken in 1522 and in the same connexion, see Lond. xix. 107, LB. 635.
The reference to the death of Philip of Castile (25 Sept. 1506) gives the date.]
PRINCEPS HENRICVS DES. ERASMO VIRO VNDICVNQVE DOCTISSIIIO S.
lesm est sxjes mea.
Tvis pluriinum sum literis aflfectus, diseiiissime Erasme, quippe quae et venustiores sunt quam vt raptini videantur exaratae, et lucidae simplicesque magis quam quae ab ingenio tam solerti prae- meditatae iudicentur. Fit enim nescio quo pacto vt quae ab inge- 5 niosis elaborata deditiore depromuntui- opera, plus pariter aifectatae secum afferant difficultatis ; nani duni tersiori studemus eloquio, subterfugit nos clanculum apertus ille clarusque dicendi modus. Sed tua isthaec epistola quantum venustate pollet, tantum etiam sua per- spicuitate liquet, vt prorsus omne punctum tulisse videaris. Sed
IO quid ego tuam laudare paro facundiam, cuius per totum terrarimi orbem est nobilitata scientia ? Nihil queo equidem in tuam laudem effingere quod tam consummata isthac eruditione satis dignum sit. Quare tuas laudes omitto, de quibus silere satius puto quam nimis parce dicere.
15 Eumorem illimi de morte Castellani Regis, mei fratris penitus penitusque desideratissimi, longe ante quam ex tuis literis oppido inuitus acceperam ; sed eum vtinam aut serius multo aut minus verimi ad nos fama tulisset. Nimquam enim post charissimae genitricis mortem nuncius huc venit inuisior. Et parcius, vt veruni
20 fatear, buie literarum parti fauebam quam earum singularis postula- bat elegantia, quod cicatricem, cui calluni tempus obduxerat, refri- care visa est. Verum quae superis sunt visa, mortalibus rata haberi
2. venustiores sunt quam vt] After stolam . . . similiter exorsus est'
quoting the fragment of Ep. 204 9. omne punctum] Hor. A.P. 343.
Erasmus remarks ' Agnouit ille prò- 19. genitricis] Elizabeth of York,
tinus schematis gratiam et suam epi- fu Feb. 1503.
^507] FKOM PRINCE HENRY 437
fas est. Tu vero perge, eaque nobis literis significa si qua sunt isthic noua, sed iucundiora. Deus fortunet quaecunque memoratu digna acciderint. Vale. Ex Eichemundia decimoseptimo die lanuarii. 2
207. To Aldus Manutius.
Vatican MS. : Reg. Vat. 2023 f. 163. Bologna.
28 October (1507).
[The year 1507 was spent by Erasmus with liis pupik at Bologna, and durine this time the Adagia were enlarged from CoUedanea into ChiUades, the title which 1^ hencefonvard applied to them. At the conclusion of the year for whicli he Uad bound himself he contemplated returning to the north, but before goins he wished to reprint the translations from Euripidea (cf. Ep. i88) as a suitable volume for presentation to his friends. The famous Aldine press, founde.l in t494 was now somewhat in eclipse. Its head, Aldus Manutius (1449—6 Feb 1515), of Bassiano near Velletri, or, as he later styled himself, ..f Rome, had been thrown into prison in the wars which ravaged Italy from 1505-7, and had lost most ot his possessions. No books issued from it in 1506, and none in 1507 except this volume for which Erasmus now arranged. Under these circumstances It was something of a venture for Aldus to aecept the work of an author stili only shghtly known to fame, as the first production of his restored press The connexion once established he hastened to secure the services of Erasmus, who was thus detamed in Italy for more than a year longer than he had intended.
Iftis letter and Epp. 209,212, 3 were discovered by M. de Nolhac, and are printed with a facsimile in his Erasme en Italie 2nd edit. 1898) ; they are the earliest known specimens of Erasmus' handwriting. The date of this is given by a note in Aldus hand on the back: 'Erasmus Roterodamus. Ex Bononia v Kal JNouembr. 1507. It 13 confirmed by the publication of the Euripides in Dee' '507- J
ALDO MANVTIO ROMANO ERASMYS ROTERODAMVS S. I'. D. Illvd apud me saepe numero optaui, doctissime Manuti, vt quantum lucis attulisses vtrique litteraturae, non solum arte ' tua formulisque longe nitidissimis, verum etiam ingenio doctrinaque neutiquam triuiali, tantundem emolumenti illa tibi vicissim rettulis- set. Nam quantum ad famam attinet, dubium non est quin in 5 omnem vsque posteritatem Aldus Manutius volitaturus sit pei omnium ora, quicunque litterarum saciis sunt initiati. Erit autem memoria tua, quemadmodum nunc est fama, non illustris modo sed fauorabilis quoque et amanda, propterea quod (vt audio) restituendis propagandisque bonis authoribus das operam, summa quidem cura io at non pari lucro, planeque Herculis exemplo laboribus excerceris' pulchernmis quidem illis et immortalem gloriam allaturis aliquando' verum aliis interim frugiferis magis quam tibi. Audio Platonem Graecamcis abs te formulis excudi, quem docti plaerique iam vehementer expectant. Quos authores medicinae impresseris cupio .5 cognoscere. Atque vtinam Paulum Aeginitam nobis dones. Demiror
207. 13. Platonem] The Aldine Plato Saluiria in 1511 u). 286)- but the
was not pubhshed until Sept. 1513. Aldine edition of llis sevén books of
6. Paulum Aeginitam] A favourite medicine, in Greek, did not appear till
^^Zy. T , t hum..nists. Cop Aug. 1528. It is d;dicated to'^Stephen
pubhshed a translation of his Praecepta Gardiner, who was then in Italy,
438
LETTERS OF ERASMUS
[1507
quid obstiterit quo minus Nouum Testamentum iampridem euulgaris, opus (ni me fallii coniectura) etiam vulgo placiturum, maxime nostro, id est Theologorum, ordini.
20 Mitto ad te duas Tragoedias a me versas magna quidem audacia, coeterum satisne foeliciter ipse iudicabis. Tomas Linacer, Gulielmus Grocinus, Gulielmus Latimerus, Cutbertus Donstallus, tui quoque amici, non tantum mei, magnopere probarunt ; quos ipse nosti doc- tiores esse quam vt iudicio fallantur, synceriores quam vi amico
25 veKnt adulali, nisi si quid amore nostri coecutiunt ; neque damnant conatum meum Itali quibus adhuc ostendi. Badius impressit sibi sat foeliciter, vt scribit ; nam ex animi sententia diuendidit exem-
17. Nouum Testamentum] As early as 1499 Aldus had projected an edition of the Bible, see Grocin's letter in Aldus' Astronomi Veteres, Oct. 1499- f° T v° ; but it was not cairied out till Feb. 1518. Cf. iv. 280 n.
22. Latimerus](i46o?— e. Sept. 1545), an English scLolar of great fame in his own day, who has left, however, no memorial in his work. He became Fellnw of Ali Souls College, Oxford, in 1489, and graduated B.A. ; after which he went to Italy and studied theie for Mix or seven years. Pace found him at Padua in 1498 or 9, and there is a letter from him to Aldus dated from Padua, 4 Nov. 1498^?) (AE. 87). As Erasmus never alludes to meeting him in Italy, the translationsfromEuripides were probably shown to him and to Tunstall in London (cf. Ep. 185. 13 n.) ; so that his return may be placed before 1506. He perhaps remained in London for some years, for he was not incorpo- rated as M.A. at Oxford till 18 Nov. 1513. About that time he was chosen as tutor to Reginald Pole, who gradu- ated B.A at Oxford in 15 15, and to whom Latimer's subsequent ecclesi- astical preferment may be traced. In 1516, when he visited London from Oxford, Erasmus and More endeavoured to persuade him to stay and teach Groek to Fisher, Bp. of Rochester ; but he declined on the ground that for eight or nine years he had been en- gaged in other studies and had not touched Latin or Greek. For the same reason he declared himself unable to help Erasmus in preparing for a second edition of his N. T. These studies were perhaps musical ; for Pace {De Fructv, p. 34) speaks of being urged by Latimer to interest himself in that subject, and of having taken it up at Rome when there in Cardinal Bain- bridge's train, 1513-4.
Latimer was stili in Oxford in 1520, when he acted as arbiter to fix the price paid by Corpus Christi College for books acquired by it from Linacre at the sale of Grocin's library (OHS. Collectanea, 11. 1890, pp. 328, 9). His latter years were perhaps spent as a parish priest, for besides a prebend at Salisburyheheldthelivings of Weston- sub-Edge and Saintbury in Gloucester- shire ; in the latter church hisportrait remains in a stained-glass wdndow. See Lond. x. 22, LB. 301 ; EHR. xviii. 514-7 ; Knight, Life of Erasmus, pp. 29-31 ; and DNB.
Donstallus] Cuthbert Tunstall (1474 — 18 Nov. 1559', bastard son of a Yorkshire nobleman. After studying at Oxford and Cambridge he went to Italy, before 1498-9 (EHR. xviiL 516), and graduated LL.D. at Padua, where lietween 1501-3 (Ep. 205 introd.) he enjoyed 'longe familiarità' with Je- rome Busleiden (Brewer, ii. 1383). In Italy, too, he met James Faber Stapulensis (Lond. iii. 2, LB. 272). He had returned to England by Dee. 1506, when he received his first benefice ; and soon won the favour of Abp. War- ham, whose Chancellor he had become by 22 July 1509 'Reg. Warham, f. 13), and for whom, as Commissary, he conducted the archiepiscopal Visitation of 1511. He was sent as ambassador to Prince Charles' court at Bruges in I5I5) to Cologne 1519, Worms 1520-1, and Toledo 1525 ; and in 1528-9 he helped to negotiate the Treaty of Cam- bray. He was made Dean of Salisbury 1521, Bp. of London 1522, Bp. of Dur- ham 1530 ; and in 1537 was President of the Council of the North. In the Reformation his sympathies were with Rome, though strongly opposed to per- secution ; and he was twice deprived of his see, at the end of Edward vi's reign and under Elizabeth. See DNB.
1507] TO ALDUS MANUTIUS 439
piarla iam omnia. Verum non satis consultum est famae meae, vsque adeo mendis scateni omnia, atque offert quidem ille operam suam vt superiorem editionem posteriore resarciat. Sed vereor ne 30 iuxta Sophocleum adagium malum malo sarciat. Existimarim lucu- brationes meas immortalitate donatas, si tuis excusae formulis in lucem exierint, maxime minutioribus illis omnium nitidissimis. Ita fiet vt volumen sit perpusillum, et exiguo sumptu res conficiatur. Quod si tibi videbitur commodum negocium suscipere, ego exemplar 35 emendatum quod mitto per hunc iuuenem gratis suppeditabo, ùisi quod paucula volumina mittere volueris amicis donanda.
Ncque ego vererer rem meo sumptu meoque periculo moliri, nisi mihi esset intra paucos menses Italia relinquenda. Quare peruelini rem quamprimum absolui. Est autem vix decem dieruni negocium. 40 Quod si modis omnibus postulas vt centum aut ducenta volumina ad me recipiam, tametsi non solet mihi admodum propicius esse Mer- curius ille «pSùos et incommodissimum erit sarcinam transportari, tamen ne id quidem grauabor, modo tu equum praescribas precium. Vale, doctissime Aide, et Erasmum in eorum numero ponito qui tibi 45 ex animo bene cupiunt.
Si quid est in officina tua non vsitatorum authorum, gi-atum facies si indicabis ; nam docti illi Britanni hoc mihi negocii dederunt vti peruestigarem. Si de imprimendis Tragoediis res animo tuo non sedet omnino, reddes exemplar huic ipsi qui attulit ad me referen- 50 dum. Bononiae. v. Cai. Nouembr.
(Aldo) Manutio Romano, viro <vnde)cunque doctissimo. Venetiis.
208. To William Warham. Hecuba et Iphigenia f°. d. (Bologna.)
Lond. xxix. 25 : LB. i. 1153. (November 1507.)
[The preface to Iphigenia in the reissiie ot Hecuba et Iphigenia in Aulide Euripidis tragoediae in Lahnum tralatae Erasmo Roterodamo interprete, Venice, Aldus Dee 1S07 {0, as in Ep. 188. where a list of editions is given). It was written tó take the place of the previous preface, Ep. 198, of which it is plainly an amplification and sent with Ep. 209, as soon as Aldus accepted the proposai made in Ep. 207.]
6VLIELM0 ARCHIEPISCOPO CANTVARIENSI EEASMVS S. P. D. PosTEAQVAM huic tragosdiae manus admoliri coepissem, amplis- smie Praesul, protinus alium quendam orationis gustum diuersamque carminis indolem sentire mihi sum visus. Nam (ni fallor) et plus- culum habet candoris et fusior est dictio. Quo quidem nomine Sophoclea videri queat ; at rursus argumentorum densitate quasique 5 declamatoria quadam suadendi ac dissuadendi facultate parentem Euripidem magis refert. Quanquam vtri sit inscribenda neque 207. 31. Sophocleum] Ajax, 362. 42. Mercurius] Cf. Epp. 181 and 225.
440 LETTEES OF ERASMUS [150?
meiun est pronuntiare neque magni referre puto. Nobis tamen Aàsum est de pristina illa nostra religione non nihil remittere, ne non
IO hac etiam in parte congrueremus argumento. Proinde Ipnigemam paulo tum fusiiis tum coiiiosius traduximus, at ita rursum vt ab interpretis fide neutiquam recederemus. Hoc vno in vtraque sumus ausi dissentire, quod in choris immodicam illam carminum varieta- tem ac licentiam aliquantulum temperauimus, sperautes futurum vt
15 hac in re docti nobis veniam darent, nimii-um in tantis versantibus angustiis ; quandoquidem neque Flaccus lyricorum neque Seneca tragicorum poetarum tantam in metris aut pedum libertatem aut generum diuersitatem sit aemulatus, cum vterque sequeretur Graecos duntaxat, non etiam interpretaretur. Quod si mibi per grauiora
20 studia liceret alias aliquot vertere tragoedias, non modo me non poeniteret huius audaciae, quin etiam non vererer chororum et stilum et argumenta commutare ; mallemque vel locum quempiam tractare communem, vel in amoenam aliquam -n-apéK/Sacnv exspa- tiari, quam in canoris (vt vocat Horatius) nugis operam sumere.
25 Nusquam enim mibi magis ineptisse videtur antiquitas quam in huiusmodi choris ; vbi dum nimium affectat noue loqui. vitiauit eloquentiam, dumque verborum miracula venatur, in rerum iudicio cessauit. Vale, meum decus.
209. To Aldus Manutius.
Vatican MS. : Reg. Vat. 2023 f. 162. (Bologna.)
(November 1507.)
[Eeferring to the new edition of the Ilccuba and Iphlgenia, and probably replying to Aldui' answer to Ep. 207. Aldus' note on the back is : 'Ex Bononia, Erasmus, 1507.']
ALIiO MANVTIO ROMANO EEASMVS S. P. L>.
Invitabat me vel vrbis tam celebratae spectaculum, inuitabat res ipsa, inuitabat vel in primis animus iste tuus, Aide, tam amicus, tam candidus, vt isthuc aduolarem, si vel adesset ver aut vernaret autumnus. Nunc territat me coelum quum nouum adhuc
5 mibi, tum in praesentia perquam incommodum, maxime quod ante paucos dies coelmn hoc Bononiense valetudinem nostrani, alioqui per se quoque delicatam, non nihil afflixerit.
Erunt fortassis nonnulla in quibus a me dissenties. Equidem hac gratia cupiebam adesse vel praecipue. Sunt aliquot loca in
IO quibus etiam ipse subdubito, in paucis suspicor exemplar non ca-
208. 21. B : chorum f.
208. 9. pristina] Cf. Ep. 188. 53 n. 24. Horatius] A.P. 322.
5°7] TO ALDUS JilANUTIUS
441
ruisse mendo. Quemadmodum in Hecuba B. 4. facie dextra, oi /i77V yc 7ret'%, lego ovk ^v yt. In fine, ovros <ri fjaivij puto rectius Agameninoni tribui quam Hecubae. In Aulide Z. 6. facie sinistra, raxOda-a toutl K^iAraTOty, lego TÓ-x^KTra. Item aliis aliquot locis quae menti nunc non occurrunt, ausus sum ab esemplari dissentire, 15 Super hiis magnopere vellem tecum communicare corani, vtpote cuius iudicium plurimi facio, nisi valetudini parcerem. Quod sicubi manifestarium erratum offendes, nam homo sum, ius tibi facio tuo mutare arbitratu ; fungere amici officio, quem te iam essrj scribis. Sin anceps videbitur quippiam ita vt defendi possit, et in quo videri 20 possim non tam lapsus inscitia quam diuersam sequutus sententiam, aut relinques aut si libet etiam mutabis. Quid enim iam non ausim Aldo meo committere ?
De camiinibus mihi non videtur magnopere ad rem pertinere. Primum enim non sum in choris iisdem vsus carminum gene- 25 ribus quibus Euripides, praeterquam in vno atque altero. Nam quum in plerisque choris poene tot genera sint quot versus, deinde libertas illa Grecorum in variandis pedibus, quum autem viderem neque Flaccum lyricorum neque Senecam tragicorum carminum aut confusionem tantam aut libertatem imitatum fuisse, stultum existi- 30 maui me id conari in tantis versantem angustiis. Itaque pauciori- bus aliquot contentus fui. Deinde si carminum quibus in choris vsi sumus nomina, que singulis compluscula sunt, si mixturas, si leges pedum, si libertatem velimus asscribere, idem erit et in reliquia faci- undum ; neque enim reliqua semper trimetris iambicis Constant, sed 35 subinde genus metri commutant. Parum autem congruere videtur vt volumen tantUlum tanta crescat appendice. Mihi videbitur elegantius si purum opus emittatur, et in presentia non adsunt mihi quos ad id desydero authores ; proinde satius est non attingere rem quam parum scite id facere. 40
Nec spacium quidem temporis suppetit. Multis enim nominibus cupio rem quamprimum absolui, vt hac strena doctos amicos donem Calendis lanuariis. Est autem mihi necessitudo cum omnibus qui hic bonas litteras aut sciunt aut profitentur. Deinde statim a Natali lesu Romam adeo, nimirum vt et illic amicos huiusmodi munusculo 45 aut renouem veteresaut nouos parem. Epistolam ad te meam mitto
11. Hecuba] Erasmus refers to the 1280, to Agamemnon, instead of to pages of Musurus- Euripides, Venice, Hecuba, as iu bis Pari:, edition. Aldus, Feb. 1503. His reading for this 13. Aulide] zx: y° in voi ii of Jine, 399, has been accepted by sub- Musurus' Euripides ; line ino sequent editors ; and he alters his 42. strena] Cf. i p. 8. 7 n.! and Ep. translation in the Aldine edition in 187 init r , f accordance with it. 46. Epistolam] Possibly a compli-
12. ovTosJ In the Aldine edition of mentary letter to Aldus, which Eras- his translation Erasmus gives this line, mas may bave offered for inclusion in
442 LETTERS OF ERASMUS [1507
pauculis immutatis, de tua inscriptione negocium omne tuo permitto aibitratui ; mihi pergratum erit Aldi testimoniuni. Quod si quis alius est quem videaris ea re demeriturus, fac arbitrata tuo. Siniul
50 atque res erit absoluta, peruelim protinus ^'igLnti aut triginta mitti codices estimatos. Pecunia dabitur adportanti libros, aut cui tradi iusseris. Quod si malis isthuc premitti, fiet hoc quoque. Vale, doc- tissime pariter et humanissime Aide, et Erasmum in eorum numero pone qui te et admirantur et ex animo bene volunt.
55 Si quid est in epistola ad te mea quod mutari cupias, fac tuo iure quod \'idebitur. Omittes epigramma quod in calce Tragoediarum appositum est. Est enim adolescentis cuiusdam Galli, tum ministri mei, cui per iocum persuaseram imprimendum illius carmen, Badio- que tradideram abiens iuuene vidente, vt idem speraret. Demiror
60 autem quid illi postea venerit in mentem vt impresserit, quum hominem admonuerim me puerum hac spe ludere velie.
Mutaui prefatiunculam Iphigeniae ; quare sublata vetere hanc substitues. In epistola, si quid offendet prolixitas, lineis subnotaui quae commodius possint omitti. Non dubito quin offensurus sis
65 plurimum adhuc erratonim, quae committunt ii qui formulas con- cinnant. Sed hac in re te quaeso vt vigiles.
Scribe quam primum, vt cognoscam num has meas litteras acceperis (nani trapezitae nonnunquam verba dant nobis), sciamque ad quem diem opus sit absoluendum. Vale et tuo Erasmo que voles im-
70 pera.
Aldo Manutio Romano (vn)decunque doctissimo. Venetiis. 68. Olite verba dant Erasmus illudunt scripserat, sed Meu.it.
the hook. But no such letter was and published an edition of Valerius
printed ; nor is tliere any testlnwnium Flaccus' Argonautka, Paris, J. Badius,
in favour of the author such as pub- 5 Jan. 1512 ; in the preface of which
lishers often added to their books. his name is given as Geru. Amoenua
51. codices estimatos] M. de Nolhac Drucensis. In Oct. 1513 Badius writes
interprets 'exemplairessoignés.' From to Hummelberg that he is printing
comparison with LB. App. 236 the • Lucubratiunculas Geruasii Chuaeni,
meaning seems rather to be that Eras- discipuli Erasmi nostri ' (MHE. i. 24) ;
nius wished the price of the books to and Simler suggests a Venice edition;
be marked ; as a precaution against but I cannot discover any such volume,
fraud by intermediaries and to enable It may be a translation of Gaza's
him to know at once the amount of Grammar, Bk. iv ; c£ Rich. Croke's
his liability. See also Aclag. looi fin. preface to his owu translation of the
56. epigramma] Geruasii Omenii Dro- same ("Leipzig, V. Schumann, 1516) : (f.nsis ad Uctorem epigraronuL, which is ' scribit ad me. .". Morus (Geruasium printed at the end of the Iphigenia in Amenum) Erasmica prelectione adiu- Badius' edition. Erasmus is described tum iampridem eundem quartum et therein as ' Prothermes.' It does not vertisse et edidisse.' The Bibl. Na- appear in the Aldine volume. tionale ha.s a poem by him. Ad sanctam
57. ministri] Gervase Amoenus of virginem Hoildim oh reciiperatam oculorum Dreux, a boy who became servant- sospitatem votitiìim carmen, Paris, Badiua, pupil to Erasmus, perhaps during his 18 Apr. 1522.
iirief stay in Paris in 1506. He after- 62. hanc] Ep. 208; substituted for
wards entered upon a literary career Ep. 198.
7.508] 443
210. Feom Paolo Bombace.
Scrittori Bolognesi ii. p. 280. (Bologna.)
6 Aprii 1 508.
[This and Epp. 217, 223, 251, 257 are brief abstracts or notes of letters from Bombasius to Erasmus, preserved in Fantuzzi's Xotùie degli Scrittori Bolognesi (1182 . When Fantuzzi wrote, a considerable number of originai letters by Bombiisius were in the possession of a Sig. Giacomo Biancani ; but the coUection, which Fantuzzi uuhappily could not afiford space to print, has since been dispersed and only one of the letters, to Aldus, is now known to survive, in the Biblio- thèque Nationale (Nouv. acq. Lat. 1554, f 18).
The date of this letter is confirmed by the reference to the Hecuba and Iphioenia (Ep. 188). ■^ ^
Paolo Bombace (f 6 May 1527), a Bolognese of good family, wbose acquaintance Erasmus made during his stay in that town, and to whom he became closely attached. In 1502 he delivered an oration to Louis xii in the name of the Senate of Bologna. From 1505-1512 he was Public Reader in Rhetoric and Poetry, and till 151 1 also in Greek, in his native city. In 1513 he went to Naples, and thence to Rome, where he became secretaryto Cardinal Pucci. In August 151 7 he accompanied Pucci, who was sent as Nuncio to Switzerland", and there he renewed his acquaintance with Pace, for whose iJe Frvxtu he wrote a preface. He returned to Rome in 1518 and was made Chevalier of St. Peter, I Jan. 1519; and remained in Pucci's service until 5 Sept 1524, when Olement vii appointed him becretary to himself. Ile met his death during the sack of Rume by the Duke of Bourbon's troops in 1527. ,See Fantuzzi j^AE. pp. 82-90 ; de Nolhac, Èrasmc >/i ItcUie ; Mazzuchelli ; and Adag. 501. A number •of unpublished lettera of Bombasius are in the Vatican, M.SS. 4103 and 5.]
LETTERA DI PAOLO AD ERASMO DELLI 6 APRILE 1508.
Gli raccomanda certo Merlino, come pure lo racconmida ad Aldo Manuzio, e dice : Inuidiae fluctibus tuus agitur Paulus, tantum quia sese Doctoribus inserere fuerit ausus. Indi soggiunge : Tuae Trage- <liae haud ita pridem distrahi ceptae fuerunt, e si rallegra, che il giudicio che ne aveva gite dato, sia confermato da' dotti. Indi ricerca 5 cosa mediti Aldo sopra Plutarco.
211. To William Blount, Lord Mouxtjoy.
AJagiorum Chiliades f». 12 infra. (Venice.)
^^- "•*''•**• (September 1508.)
[As a result of the connexion established with Aldu-, through the printin- of
the Eunpides (Epp. 207 and 209; Erasmus went to Venice and saw the new
*dition of the Adagia through the press ; living under Aldus' roof on intimate
terms with the members of the Academy, and writing continually to enlai-^e the
hook, whilst the printmg was going on (cf. Adag. looi and 20011. The character
of the work was entirely changed. Profiting by Gaguin's criticism (Lond. i. 12
XB. 200) Erasmus had made preparations for a considerable enlareement'
before com.ng to Italy fLond. xvii. 3, LB. 602Ì. He was determined that
it should no longer be jejune, and allowed himself a free band in writin-
bis commenta, which on congenial topics were expanded into essays. From
838 adages (cf. introd. to Epp. 125, 6) the hook grew to 3,260 ; and its title was
changed from OAledanea to Chiliades.
hJb'"*!,"^'' f .P''Ì?t^d on the last of twelve pages which are prefixed to the book, and contain the Index secundum maitrias. Plainly, therefore, it was written when the book was nearing completion, and its date may be taken from the colophon. Sept. 1508 (g). The preface is corrected in Frobeu's edition of 1517-8 [&).
210. 1. Jfe(?ino]Perhaps JamesMerlin a J. M. of Limoges (f 26 Sept. iS4iX
VictuTOiensis, who edited Origen, 6. Plutarco-] Aldus and Andr.
Paris, Bad.us, 15 Oct. 1512. Hurter, Asulanus published Plularchi oposmla
^ommdatorU'tra.MS, iv. 1307, mentions Ixxxxii Groece in March 1509, Fol.
U g2
444 LETTERS OF ERASMUS [1508
After the completión of the A'htr,ia Erasmus remaineJ at Venice till December, working for Aldus at Plautvis and Terence and at the tragedies of Seneca (i. p. 13. 4-10 and iv. 164). He also resumed the De Copia, Epp. 212, 3 and 260.]
ERA8MV3 ROTERODAAnS GVLIELMO MONIOIO CLARISSIMO
OPTIMATI S. P. D.
Olim Lutetiae prouerbiorum ceu syluulam quandam pauculis sane
diebus. nec id quidem admodum accurate, denique in summa Grae-
corum inopia voluminum congesseram, ornatissime Gulielme Monioie,
videlicet vt tibi priuatim commentarioli vice foret, quod animaduer-
5 tissem te hoc genere peculiarius delectari. Eam quidam sedulo quidem illi sed sinistro nimioque studio mei publicandam etiam ac formulis excudendam curarunt. sed adeo deprauate vt alioqui dedita factum opera videri posset. Attamen sic congestam, sic editam maior opinione fauor excepit : siue Ls tuus, siue operis fuit genius.
IO Tantum autem adiumenti videbatur attulisse politioris literaturae candidatis, vt plurimum amplitudini tuae, non nihil etiam industriae nostrae debere sese faterentur. Proinde quo simul et superioris editionis alienam culpam sarcirem et cumulatiore munere studiosos omneis nostnmi vtrique demererer, peculiariter autem Angliae tuae
15 indies magis ac magis gliscentia studia hac parte iuuarem, nactus iustam propemodum Graecanicorum librorum supellectilem idem illud operis sub incudem reuocaui, supraque Chiliadas adagiorum treis et centurias duas (cur enim haec non ceu thesauros numeremus etiam "?) e plurimis autoribus in commentarium redegi.
20 Erat animus veluti de eodem oleo, quod aiunt, adiungere meta- phoras insignes, scite dieta, sententias eximias, allusiones venu- stiores, allegorias poeticas, quod omnis ea supellex adagiorum generi cnpfinis esse -s-idebatur ac i^ariter ad locupletandam venustandamque orationem conducere ; accuratius autem arcanarum literarum alle-
2? gorias ex veteribus illis theologis statueram annectere, quod ibi tanquam in mea barena proprioque meae professionis munere mihi videbar versaturus, quodque ea pars non solum ad ingenii cultum verumetiam ad vitae pietatem pertineret. Sed cum viderem hanc operis partem in tantam molem assurgere, deterritus infinita prope
30 magnitudine laboris reduxi calculum, et hoc cursu contentus alii^ quicunque volet operis vices capessere, lampada trado. Me quidem huius laboris non admodum adhuc poenitet, vt qui mihi puerilium studiorum iam obsolescentem memoriam aliqua ex parte renouauit. Sed hactenus peregrinatmii esse licere ■s'idebatur. Caeterum in alieno
35 negocio consenescere magnamque vitae partem insumere, id neque
6. illi^: ilio a.
6. publicandam] There is no trace of this polite fiction ^cf. p. 121 n.) in Ep. ia6; but cf. Ep. 127. 5.
i5o8] TO WILLIAM BLOUNT. LORD MOUNTJOY 445
<]ecorum mihi neque calumnia cariturum existimabam. Itaque theologicas allegorias, quando nostri sunt muneris, cum erit Grae- comm in hoc genere voluminum copia, tractabimus, et hoc tracta- bimus libentius quod videam multis iam seculis theologos hac vel praecipua parte neglecta omnem operam in qnaestionum argutiis con- 40 terere, re non peiinde reprehendenda, nisi solum hoc ageretur. Eeli- quas autem parteshoc libentius praetermittam, quod intellexerim ian- dudum suapte sponte ad eas accinctum Eicardum Paceuni, iuuenem ea vtriusque literaturae scientia praeditum vt vnus omnem Britan- niam ingenio suo possit illustrare, ea morum pm-itate modestiaque 45 vt tuo tuique similium fauore sit dignissimus. Hoc itaque tam idoneo successore pariter fiet, vt et nos non solum nulla studiosorum iactura verumetiani lucro aliquo reliquum illuni laborem fugerimus, et totum hoc quicquid est operis vestrae Britanniae debeatur.
Habes quibus adductus rebus hoc operis et hoc tantum susceperim ; 50 nunc quid secutus sim, paucis accipe. Ordinis vice (si modo vllus in bis ordo) substituimus indicem, in quo prouerbia, quae velut con- simibs monetae confiniaque videbantur, in suam quaeque tribum digessimus. In coUigendo nec vsqueadeo superstitiosi fuimus vt vereremur adscribere, nisi quod rò (f>a<Tiv aut eiusmodi manifestarium 55 aliquod symbolum prae se ferret, neque rui-sum ita temerari! vt quicquid quocunque pacto ad aliquam adagii speciem accederet, ilico conuerreremus, ne piane quemadmodum Midae in aurum, itidem
43- Paceuni] 1482? — e. July 1536. tho service of Card. Bainbridge, Abp
Nothing is known of his origin. About of York, who was English Ambassador
1498 he was sent to Padua by Thos. to the Holy See ; but when his master
Langton, Bp. of Winchester, whose ivas assassinated, 14 July 1514, Pace
secretary he had been. There lie was at length returned to England. He
received and helped by Wm. Latimer won Wolsey's favour, and in Oct. 1515
and Tunstall ; but their endeavours to was sent on an important missiou to
learn Greek met wlth little encourage- Switzerland ; during which he wrote
nient freni Musurus (Lond. x. 22, LB. his De Frudu qui ex doctrina percipitur
301). He was enabled to proloug his (Basle, Froben, Oct. I5i7)at Constance.
studies in Italy through a legacy from On his return he was made Eoyaì
Langton of £10 for seven years ; and Secretary, and was sent on enibassies
he also received assistance from Rieh. of even greater moment ; to endeav.air
Ber, Abbot of Glastonbury (Lond. xviii. to secure the Empire for Henry in 1519
4Ó, LB. 700). At Padua he was a and the Papacy for Wolsey in 1521
pupil of Leonicus (cf. his translation and 1523. He was kept in Italy till
of Anstotle's Parità KatunOia, Venice, 1525 ; after which he was oblio-ed bv
June 1523, dedicated to Pace), and failing health to return to England"
made the acquaintance of Eiasmus. His last years were spent in confine-
Before the end of 1508 he went on to ment. As reward for his services he
Ferrara, to work under Leonicenus ; received a great number of benefices
and there Erasmus visited him and including the Deanery of St. Paul's in
deposited with him some papers, in- succession to Colet, 25 Oct. 1519. S.e
cluding the Antibarbari (pp. 121 and his Dt Fructu, which is full of detail
193 , which he did not wish to carry about his life, EHR. xviii. 516 and
Wlth him to Rome. Subsequently DNB. There is another eulo^y 011
i ace went to Bologna, where he was Pace and his proposed work in Adag
a pupil ot Bombasius; and then to 581. For a possible visit to England
Rome (cf. Ep. 254;. There he entered in 1513 see Ep. 283. 135 n.
446 LETTERS OF ERASMUS [iS©*
nobis qiiicquid forte contigissemus protinus in adagium verti iure
60 qms calumniari posset. Graeca quae citamus, omnia ferme Latine reddidimus, haud nescii cum praeter veterum consuetudmem id esse, tum ad orationis nitorem inutile. Sed nostri temporis habui- miis rationem. Atque vtinam Graecanicae literaturae peritia sic vbique propagetur, vt is labor meus tanquam supemacaneus merito
6-; contemnatur. Sed nescio quo pacto sumus ad rem tam frugiferam. cunctantiores, et quamuis eruditionis vmbram citius amplectimur quam id sine quo nulla constai eruditio, et a quo vno disciplinarunx omnium synceritas pendei.
Carminum, quorum hic infinita vis incidit, suo quodque metri
70 genere reddidimus, pauculis admodum exceptis, nempe Pindaricis aliquot choricisque, quod ridiculae cuiusdam anxietatis videbam fore si totidem syllabis ea reddidissem, rursus ineptum si diuersum e proxima serie genus voluissem assuere. In reliquis autem, quod ad metri legem attinet, rarius quidem sed tamen aliquoties nobis idem
75 permisimus quod sibi permisenmt autores a quibus ea mutuamur ; velut in Aristophanicis trimetris anapaestum in paris numeri locis, in Honiericis hexametris fxuovfjov, ac syllabae finalis ectasin in prima cuiusliljet pedis arsi, et siqua sunt huiusmodi. Quod ideo duximus admonendum, nequis temere tanquam inscitia factum calumnia-
So retur.
Nos sane quoad licuit in tam infinita rerum turba, praesertini anti(iuarum, deinde in tanta codicum cum inopia tum vero depra- uatione, denique tam angusto temporis spatio, quod otio nostro magis quam operis ratione metiri fuit necesse, sedulo dedimus operam
S5 nequid ab aequo lectore desyderaretur. Restant tamen nonnulla quae nec mihi faciunt satis. De quibus siquid posthac compei-tius vel posterior cogitatio, quae iuxta prouerbium melior esse consueuit^ vel vberior librorum copia suppeditabit, haud quaquam pudebifc ■n-aXivw^eLV, idque veterum exemplo. In quo siquis alius anteuerterit
90 nostraque castigarit, buie multam etiam gratiam habituri sumus, tantum aberit vt nobis iniuriam esse factam arbitremur. Equidem vt probo diligentiam eorum qui id conantur, ita felicitatem admiror, qui praestare quoque possint in scriptis suis. nequid Momo reliqui fiat quod queat carpere. Nostra certe mediocritas non istud ausit
(jz. polliceri, praesertim in hoc argumenti genere. Verum siquid inco- gnitum vulgo potuimus eruere, cuiusmodi non parum multa (ni fallor) in hoc volumine reperies. libenter citraque iactantiam impertimus ^ contra siquid fefellit, non minus libenter admoneri nos patiemur, iuxta parati vel candide docere quod scimus vel ingenue discere
100 quod ignoramus. Neque enim vnquam mihi placuit istorum exem- plum qui prò vocula siquam inuenerint, perinde quasi Babylonas
I508] TO WILLIAM BLOUNT, LORD MOUNTJOY 447
coeperint, ita gestiunt, exultant, triumphant officiumque .suum stu- diosis velut exprobrant ; rui-sum siquis verbo dissentiat, ibi non aliter atque prò focis arisque digladiantur.
Spes est autem ita vel maxime candido lectori probatum iri vigilias 105 nostras, si quidam tu eas fronte qua soles acceperis, vnice studiorum mecrum Mecoenas. Nam quo alio verbo breuius pleniusue com- plectar vel tuum istum tam singularem in nos animum vel laudum tuarum summam? Qui quidem es vnus pulcherrimo ilio Apulei dignus elogio, Inter doctos nobilissimus, inter nobiles doctissimus. no inter vtrosque optimus ; illud adiiciendum, inter omneis modestis- simus. Vt enim antiquam generis claritatem eruditione, eruditionem miro vitae candore decorasti, sic bis omnibus omnium pulcherrimum apicem et colophonem (vt aiunt) addidisti, admirabilem animi mode- stiam. Quin illud tibi absolutae laudis et vel longissimi encomii n; instar fuerit, placuisse Regi non modo quos nostra vidit aetas, sed quos veterum etiam annales referunt, cordatissimo, quaeque prae- cipua regum virtus, in deligendis quos diligat diligentissimo. Quan- quam autem is mos est scriptoribus vt eorum laudibus, quibus suas nuncupant lucubrationes, bonam praefationis partem occupent, et 120 hoc verae virtuti praemium deberi videtur vt eius memoria posteri- tati consecretur, id quod non aliis monimentis rectius fit quam libris, mihi vero tantus vere citraque fucum laudandi campus patebat quantus aliorum nemini ; tamen quoniam et mea simplieitas tibi non ignota non ab adulatione tantum verum ab omni blandiloquen- 12; tiae specie vehementer abhoiTet, et tua singularis modestia nihil minus pati solet quam laudes etiam modestissimas. praetennissis bis ad adagiorum tractationem aceedemus, quam quidem visum est a finitione iuxta phiiosophorum praeceptum auspicari. Tu lege ac vale, vel interim potius quammasime mecum esto. 130
212. To Aldus Manutius. Vatican MS.; Reg. Vat. 2023 f. 164. Padua.
9 December (1508).
[The date is given by Aldus' note on the back : ' Mense Decemì.r 1508 Da Padua, Erasmua.' The letter could hardly be placed in 1507, since Erasmils is evidently intimate with Aldus' circle, and is journeWng awav from Venice The length of Erasmus' stay at Padua is uncertain ; "he speaks of himself in 11. J35 as passing the winter there ; and he certainly made many friends there Cf. de Nolhac, pp. 53-8.]
ALDO SVO EKASMVS S. P. D. Germajjvs suis incantamentis liic me remoratus est, alioqui ad iter iam accinctum. Adhortaberis Franciscum vt properet
211. 109. Apulei] Cf. rìi.r. 3. 16. 6. 212. i. Germanus] Brixius (Brice) of
116. Regi] Henry vn. Auxerre, 1 1538, a young Frenchman
448
LETTERS OF ERASMUS
[1508
commentariolum nostrum transscribere. Experiar enim si interim munere hoc aliquem milii queani demereri et predam aliquam 5 nancisci. ne nihil his mensibus agamus. Andreas omnes scutatos mihi numerauit, haud impinidens. Verum non dubito quin hac in re suo sit functurus officio.
Vale, doctissime atque humanissime Aide. Patauii. Postridie Conceptionis.
10 Emditissimo Aldo Manutio. bonarum littei'arum vindicatori.
who was studying in Italy. He met Erasmus first at Venice, ■where he was servant-pupil to John La^caris ; an opportunity which enabled him to secure the insertion of one Latin and two Greek epigrams into the Aldine Adagia (Ep. 211 . From Venice he went on to Padua, where he was a pupil of Musurus ; and afterwards to Konie EE. 140). After leaving Italy he entered the servioe. first of Louis of Amboise, Cardinal Bp. of Albi, from whom he received the Archdeaconry of Albi ; and afterwards of John de Ganay, Chancellor of France. On de Ganay's death (27 May 1512 he addressed to the Queen, Anne of Brittany, a pc«m on the buming of ' thegreat carrickof Brest' fseeBrewer, i. 3388^ by the English on io Aug. 1512 and the heroisin of its commander, Herveus Portimoger ; which won him the appointment of Secretary to the Queen. The jwem was immediately published as Oi yrdigerae nouis conflagrano by Badius, 13 Jan. 1513 ; and More, taking exception to the language used in it about the English, wrote a string of epigrams in reply. When these were published by Froben in March 1518, Brixius in great indignation composed a poem, Antimairus, which in spite of Erasmus' entreaties he published inthe winterof 1519. More's lengthy replies, addressed to Brixius and to Erasmus. concluded the con- troversy ; but some years elapsed before the quarrel was composed. Brixius had by that time attained to wealth and position, being Canon of Notre Dame in Paris and Almonerto Francis i. He bought an estate at Gentilly for the entertainment of his friends ; amongst whom was his old master, Lascaris, when he carne to Paris in 1526. In
his later years Brixius worked at Chrysostom andtranslated some of his writings. His last eontroversy was with Eraimus, whom he attacked, more amicably, on the relative positions assigned to Budaeus and Badius in the Cioeronianxis ^Basle, Froben. March 1528 . See XBG.
2. Franciscum] Toiresanus of Asola (e. 1481 — Nov. 1546), eìdest son of Andr. Torresanus (r. infra . After the death of Aldus he a^sisted his father in conducting the press, and wrote a large number of prefaces for the hook- published. On his father's death a quarrel ensued between Francis with hib brotherFrederic and theirnephews, Aldus' sons ; and, until it was settled, the press remained idle. In 1533 the two parties united and published books as the heirs of Aldus and Torresanus ; but they separated again in 1540. The last hook hearing Francis' name is dated July 1544. See Bernoni, Dei T'/rresani, Biado e Ragazzoni ; and Renouard.
3. commentariolum] The De Copia; cf. Ep. 260.
5. Andreas] Torresanus of Asola (4 March 1451 — 15 March 1529), Aldus' father- in -law and partner. He began to print at Venice in 14 79 ; and in 1482 his press gained distinction by the acquisition of Jenson's type. In 1503 he assisted Aldus to publish Origen, and in 1505 (AE. p. 17 , Aldus married his daughter. When the wars of 1506-7 involved Aldus in diflìculties (P- 437)- Torresanus carne to his assis- tane*, and the two presses were united in 1508, their first hook, Pliny's Letters, being published in Nov. 1508. After Aldus" death Torresanus carried on the press with his sons until 1529. See Bernoni, op. cit. ; Kenouard ; Proet-ir.
'5°«J 449
213. To Aldus Manutius. Vatican MS. : Reg. Vat. 2023 f. 164. <Padua.)
<December 1508?) [EvidentJy later than Ep. 212. Aldus on the back notes only : ' E.-asmus.']
ERASMVS ALDO SVO S. P. D.
Male precor bellis istis, per quos non licet nobis ea Italiae parte frui quae mihi in dies niagis ac magis arridet. lube Francisco vt commentarium meum remittat, nam intra biduum bine discedimus omnes. Vale, mi amicissime Aide. Bombasio quae scribi iubes presens explicabo et tuum erga se studium. Vale,
214. Fkom William Wakham. Brussels MS. : Bibl. Roy. Sér. ii. 53 fo. 5. ^May 1509 ?)
[This fragment is perhaps from a lettor written by the Archbishop to invite LrasmustoEnglandontheaccession of Henry vili, cf.Ep. 215. 70 i. Ep 206 i-^S mentions a gift from Warham exactly eorresponding to that promised here.
It occurs in the CoUectanea of Gerard Geldenhauer of Nymegen which exists in manuscnpt in the Bibl. Royale at Brussels, and has been printed hv Dr Prinsen (Amsterdam, 1901. pp. 19, 20I. The book is a medley, and thougìi th-re is a rough attempt at chronologieal arrangement, no argument can be drawn as to the date of an item from its position in the book.]
OVILI ELMVS AliCHIEI'ISCOPVS C'AXTYAEIEXSIS IX QYADAM EPISTOLA AD EKASMTM KOTEKODAMMTM.
' Persvasvm sit tibi volo te, vbi primum ad nos accesseris, centum [nobileis] et quinquaginta nobileis a nobis accepturmn, modo velis m Britannia reliquam aetatem agere ; ita tamen vt tibi liceat natale solum parentes ceterosque amicos in oportuno tempore reuisere.'
Haec scripsi ex arr](it>)po.
5
215. Feom William Blouxt, Lord ^klouxrjOY.
Deventer MS. 91 fo. 195 v". Green^vich.
E. p. 49: F. p. 219: HN: Lond. iv. 6: LB. 10. 27 May < 1509).
f Jr'^-.'^*\'^ ^^^ -'^ ^'^^ ?®^*^ of Henrj' VII, 21 Apr. 1509. Ep. 283. 73, 4 shows that without recognizing the handwriting Erasmus took this letter to be the work of Ammonius, who was evidently in Lord Mountjoy's cervice at the time. Considering Ammonius' attainments as a Latin scholar (p. 455;, it seems hardly ikely that Mountjoy would have retained him merely as a copyist ; so that this letter is very probably his composition i,cf. Ep. 2o6introd.-. In the manuscript heading ovilhelmvs montioivs is a correction in Erasmus' hand for a.xdbeas AMMoMvs, which he had written first (see facsimile). It follows, therefore, that
213. I. bellis] In spite of qux>s, M. de by the League of Cambrai, io Dee. 1508
JNoIhac refers this to the wars immi- It is easier to understand it of the
nent from the schemes for the spolia- belli ìwmuncuU responsible for brin^iu"
tion of Venice, which were cemented on the ware. ° °
450 LETTEES OF EKASMUS [1509
if this letter was not Mountjoy's composition, Erasmus was a party to its attribution to him.]
GAILHELMYS MONTIOIVS ERASMO EOTEBODAMO S. D.
KiHiL vereor, mi Erasme, quin vl>i primum audisti Priiicipem nostrum, Henricum octauum seu potius Octauium, defuncto patri in regnum successisse, omnis tibi ex animo aegi-itudo repente abierit. Quid enim tibi polliceri non possis de Principe cuius egregiam 5 propeque diuinam indolem probe noris ? cui praesertim sis non modo notus. sed etiam familiaris, quippe literas eius digitis exaratas, quod paucis contigit, accepisti. Verum si scias quem nunc heroa se praestet, quam sapienter se gerat, quantus aequi bonique sit amator, quod studium in literatos prae se ferat, ausim meo periculo iurare
IO te vel sine alis, vt hoc nouum et salutare sydus aspicias, liuc ad nos propere aduolaturum. 0 mi Erasme, si videas vt mortales omnes hic laeticia gestiant, vt de tanto Principe sibi gaudeant, vt nihil magis exoptent quam eius vitam, lachrj^mas prae gaudio con- tinere non posses. Eidet aether, exultat terra : omnia lactis, omnia
Tsmellis, omnia nectaris sunt piena. Exulat longe gentium auaritia, larga manu spargit opes liberalitas. Noster Eex non aurura, non gemmas, non metalla, sed vii-tutem, sed gloriam, sed aeterni- tatem concupiscit. Gustum tibi dabo. Superioribus diebus. quum se eruditiorem optaret, ' Non hoc ' inquam, ' nos a te, sed vt eruditos
20 amplectaris et foueas expetimus.' 'Quid ni?' inquit, 'nempe sine illis vix essemus.' Quae vox ore principis praeclarior emitti po- tuit? Sed ego imprudens. qui fragili rate Oceanum ingredior: tibi haec prouincia seruatur. Haec tamen paucula de diuini Principis laudibus in principio statina epistolae praeponere volui, vt si quid
25 tibi tristiciae in animo resideat, protinus expellerem ; aut si omnis pulsa sit, spem quam concepisti, non solum confirmarem sed magis magisque augerem.
Nunc ad tuas literas venio, quarum vnas iii, alteras vero pridie Kal. Maias Eomae ad me dederas. Primis et iucunditatem mihi
30 et molestiam pariter attulisti ; quod, vt debes, amice et familiariter tuo Monioio Consilia, cogitationes, casus, aerumnasque tuas aperueris. Hoc quidem iucundum ; id vero molestum, quod te amicissimum meum, cui in primis bene esse cupio, variis fortunae telis impeti perspicio. Consolarer te bonoque animo esse iuberem, ni tua te
35 sponte, si quid tamen sperare audes, in spem non paruam erectum
UT. GVILHELMVS . . . S.D. odd. EìOSmUS ipste, qui primo AKDREAS AMMOKIVS
ucripnerat prò gvilhelmts MOKnons. i. Nihil : nil a piima manu scriptum
corr. Erasmus. 20. expetimus MS. LB. : expectemus Lmd. 22. fragili
rate MS. F: fragilitate E Currig. 28. in. .1/.S. : tertio E.
5. diuinimi] Cf. Ep. 221. 26 and LB. App. 130. 6. literas] Ep. 206.
\
m
ì
^!
ì
>'
^-4 1 Ht^^
t-^
1 ^ ^
•^ V
^ ì
'^^
«^
'^^ i>"\'^\i I.
^ ^ K
^
2^"i^
1509] FKOM WILLIAM BLOUNT. LORD MOUNTJOY 4.51
putarem. Miseriarum supremum diem tiLi diluxisse arbitreris. Venies ad Principem qui dicat.
' Accipe diuitias et vatuni maximus esto.' Haec ad primas. Illud tamen non praeteribo, nec permittam vt tu te fallas. Ais enim te milii multum debere, quum ego centra 40 tanto tibi debito astrictus sim, qui me tuis scriptis immortalitate donaueris, vt me soluendo non esse iudicem.
Tuis vei'o secundis literis et epistolam meam et tabellarium ami- cum tuum eodem infortunio perdidisse defies. Sed vtinam par esset vtiiusque iactura ; altera enim reparabilis non est. Nani meis literis 45 nihil fere aliud scribebam nisi me opus tuum Adagiorum accepisse : opus, inquam, tuum, id est, vt docti omnes sentiunt, perinde doctis- simum atque eloquentissimum , et, ni meus amor erga te me fallit, piane absolutum ac profecto dignum tantis laboribus, tantis nixibus ; et quo non me, quem pusillum et tuum sciebas, sed quamuis mag- 50 num virum tibi i^atronum comparares. Yerum postquam ego visus sum tibi prae caeteris auspicatior cui tuas tam praeclaras elucubra- tiones nominatim dicares, ingentes tibi gratias liabeo : nani referre qui possum, quum me aeternum. vt dixi, reddideris? Mecum tamen vellem temperantius egisses ; tot enim laudibus me oneras verius 55 quam ornas, vt non sane quotam partem agnoscam. Quis enim. modo me noscat, aequis auribus accipiat quod ego literatissimus appeller. qui ne literarum quidem studiosus censendus sim. Quamobrem acriter tibi succenserem ; sed modestus saltem, quod etiam milii tribuis, videri volo, ne in omnibus mentitus fuisse conuincaris. Co Scribebam praeterea multis occupationibus aliisque certis causis, quas literis committere non audebam, effectum fuisse quominus nonnullis tuis literis ad eam diem respondissem : nil tamen idcirco voluntatem et studium erga te meum immutatum imminutumque vnquam fuisse, sed tua absentia. quod non putaram, creuisse. Habes 65 quid in Ulis literis, quas doles te perdidisse, scripserim.
Ad opus tuum reuertor, quod summis omnes laudibus in coelum toUunt. Sed prae ceteris D. Cantuariensis ita probat et admiratur vt ex eius manibus illud extorquere nequeam. At dices, Nihil adhuc praeter laudes? Idem D. Cantuariensis sacerdotium tibi. si redeas. 70 pollicetur, et modo libras quinque prò viatico ad nos tibi mittendas dedit ; quibus ego tantumdem adieci, non quidem muneris loco, alia enim appellanda sunt munera, sed vt ad nos properes et tui desy- derio diutius ne torqueas. Id postremo corani restat admonendum,
39. Yt MS.: ne E. 51. posteaquam r. 52. lucubrationes i:. 63. eum
-E- 66. te add. F. 68. D. J/s. : Arcliiepiscopus M. ^o. D.
om. H.
38. Accipe] Mart. 8. 56. ir. 46. Adagiorum] cf. Ep. 211.
452 LETTERS OF EEASMUS [1509
75 vt oaueas tuis literis me quicquam gratius accipere aut vlla in re abs te offendi posse arbitreris.
In Italia valetudinarium te factum moleste fero. Scis me tibi authorem nunquam fuisse vt Italiam peteres ; verum quum te tan- tum et literarum et nominis illic adeptum esse perspicio, poenitet
So hercule me tibi comitem non fuisse. Non enim esuritione solum, egestate et morbis, verumetiam ipsa morte tantam doctrinam et gloriam redimendam puto. Pecuniarum syngrapham bis literis iu- clusam accipies ; quare valetudinem tuam cura et ad nos te quam- primum recipe.
§- Ex praetorio Grenwici vi Kal. lun.
Tuus quantus est G. Mountioius.
216. Fnosi James Fiso. Farrago p. 310. Rome.
F. p. 417: HN: Lond. x. 12 : LB. 108. 30 June 1509.
[It has been assumed by ali the biographers of Erasmus that this letter was written after bis departure from Kome. This implies either that Erasmus, who was certainly iu Kome after receiving the offer from England (cf. Lond. xxvi. 34, LB. 1175), paid no visit to Piso before his departure and only wrote to inform him of the step lie had taken, or else that Piso was absent from Rome when Erasmus left and returned to find him gone, of which there is not the least indication in this letter. A more probable explanation is that it was written when Erasmus was stili absent from Rome on his journey to Naples with Alexander Stewart, a journey for which the principal evidenee is in iv. 210-3, sup- plemented by Adag. 3714 and 4120, and Lond. iii. 44, LB. 233, and LB. App. 171, and the duration of which is not specified. The third paragraph of this letter imidies that Erasmus had not yet made up his mind to aceept Lord Mountjoy's ofter ; since Piso would not bave been hesitating what advice to give if Erasmus had already started for England. Post te abstntem (,1. 21 J also suggests that Erasmus had left Rome for a time and was expected to return ; not that he had taken his departure. Indeed, throughout the letter there is no note of farewell. It is noticeable further that Piso speaks of answering ' serius ' a letter from Erasmus received ' iampridem.' As Ep. 215 is dated 27 May, there cannot have been a long interval between its arrivai in Rome and the writing of this letter.
Tlie follo\ving may tlierefore be taken as the chronology of Erasmus' movemeats in 1509 : —
Feb. fin. First visit to Rome from Siena (de Nolhac, p. 64).
Aprii. Seeond visit to Rome, where he cau be traced on 6 Apr., Good
Friday {Cirejonianus : LB. i. 993 a , and 30 Apr. Ep. 215. 28).
July init. He returns to Rome and hastens on to England.
He cau be traced at Bologna (AE. 76, which must be placed before 28 Sept. beeause of another letter of that date anaouncing the arrivai of Carteromachus. iantuzzi, Scritt. Bohgn., ii. 281), and his route then lay over the Spliigen to Chur, Constance, Stra.stjurg, and so down the Rhine to Antwerp (iv. 216 seq.), and alter a visit to Louvain (cf. Ep. 266; he crossed to England.
The importance of this correction of Erasmus' movements lies in its hearing on the date assigned to Ep. 222.
James Piso or Borsody ^f March 1527), a native of Medgyes, in the Hungarian lirovince of Transylvania, and at this time Hungarian ambassador in Kome. He is probably to be traced in Rome as early as 1507 (AE. 63). Erasmus plainly made bis acquaintance on his first visit to Rome in Feb. 1509, since it was to biena thathe sent the MS. hook of Erasmus' letters, which he had diseovered (l.ond. 1. I, LB. 507). In the autumn of 1513 he was sent by Leo x to attempi
75. vt caueas US. : cane credas F. il- E: melaste MS. 86. Tuus . . .
Mountioius oin. £.
1509] FKOM JAMES FISO 453
a mediation betwoen the King of Poiane! and the Duke of Muscow and he addressed a letter from Vilna, 26 Sept. 1514, to hi. friend, John Gorit7'at Rome m which he narrates the progress of his negotiations and describes th; ba^^e of Smolensko. In this letter, which is printed in A he ^r>LT« „f ^ • i nearly a year away from Rome and allu'des to anot^eV^eUJ'at^y^on whi^L wls Tl^yÀ^'^'l' " ««f ^^'"«l^ l'iated eleven months. In Oct. 1516 hlwas Provost of Funfkirchen and tutor to Louis 11, King of Hun-arv (VE 11^^,-6^/ kter life he discharged various embassies forthe Hun|arian court (EE 7 and 4.) He died at Pressburg in great distress (LB. App. 344) ] ^ ' '^^''•
FISO ERASMO KOTERODAMO STO S. U.
QvoD tuis alioqui iampridem mihi redditis, Erasme doctissime aequo forte serius respondeo, perfrixisse tibi in amicitia fortasse videri possum ; a quo tantum reuera absum, vt strennue ne-em te sme vllum mihi momentum fluere. Eatenus enim cordi meo msedisti vt nulla vnquam aetate, nulla arte inde euelli possis. Et 5 nego et infìcias eo vllam mihi aliquando conuersationem cum quo- cunque fuisse amoeniorem. Nam vsufructum taceo ; quem tamen non absque ingenti foenore accepi, debebo piane perpetuum tibi qm me literatissima atque humanissima tua conuersatione ad literas iampridem residem quasi postliminio reuocare coeperis. Atque .0 vtinam pei-petem mihi vitam tecum liceat traducere ; et diutius et lucundms forte viuerem. Quod cum fieri haud quaquam possit mutuis saltem literis quantulancunque capiamus voluptatem' Nolo te altius emonere, ne me forte de tua erga me beneuolentià dubitare putes. Ego item abs te inuitari nolo; qui iam sponte 15 paratus sum nihil minus quam ad te meas negligere.
Veniam mihi non grauatim, spero, huius morae dederis • cui profecto tantum forte inciderat occupationum, vt ne meus quidem esse complureis dies potuerim. Testes mihi erunt Muschoronus et Thomas nostri, quibuscum soleo, quoties per ocium licet, fami- 20 hanssime agere. Cum Christophoro tuo post te absentem nihil nisi obiter egi. Nosti qua sim fronte, in amicis nihil candori confero adeo non praefero quicpiam. Quo ille in te sit animo, me nosti melius; puto tamen recto atque constanti esse. De me autem id tibi persuadeas velim, esse piane neminem cui in te amando cesserim • ^. veHem id mihi ita licere, vt lubet, re ipsa comprobare. Animum certe fortuna neque vnquam abstulerit neque mutauerit, quin et
5. reuelli H.
JT 1535), afterwards Archdeacon of Vatican
Cambray (Leglay, Cameracttm Chrisli- 21. Christonhorol P.ohnliW T?:»i,
anurn, p. 387). He studied at Padua who was ÌTomJ at tMs t^mé and
^i5oa,w.th Jerome Busleiden (Néve, brought the unfortunate H^rmicut
Renaissance en Beìg^<iue, p. 105). (1. 41 n.) to his end ; see Ep. i8a ™trod
454 LETTERS OF ERASMUS [i509
tecum vbique et tuus sit omnino totus ; vtere ergo Pisene tuo et semper et libere. Non fallam opiniouem tuam.
30 Conditionem ex Anglia tibi delatam plurimutn laudo. Tardiore sum ingenio quam vt consulere tibi valeam (uon enim sus Mineruam) ; te tamen ipse examiua, sed ita ne exanimes. Festiua quidem res est diuitem esse, multo tamen festiuior liljerum esse. Si vtrunque simul fortuna porrigit, vtraque manu assere. Meretur
35 omnia animus ille tuus nulla non virtute insignis ; merentur et Graecae et Latinae literae, quibus ad inuidiam vsque excellis, quae vel ipsae tibi plurimum debent, neque patronum suum diu patientur latere. Alii quod velint dicant ; ego ingenue fateor lucubrationibus tuis me veterno excussum esse. Vale, doctissime et idem suauissime
40 Erasme. Ego valeo. Roma pridie Cai. lulias m. d. ix.
Expecto abs te epitaphia scurrulae istius merobibi. Te precor ne me fallas. Ab aliis doctis tuis amicis alia super eo impetrabis et ad )ne mittes.
217. From Paul Bombasius.
Scrittori Bolognesi ii. 280. {Bologna?)
(March 1511 '?)
[See Ep. 210. The date of this letter may be fixed conjecturally from a letter of Aldus Manutius, written from Bombasius' house at Bologna on 20 Aprii 1511 (Renouard, p. 519). Aldus was at the time a fugitive from Venice. and had recently passed through Ferrara. For Bombasius' visit to Siena see Ep. 251.]
LETTERA DI PAOLO AD ERASMO.
Che era per andare a Siemi, e gli dà parte, che Aldo era a Ferrara, e per portarsi a Bologna, ed in sua casa, e che Carteromaco era andato
a Pavia.
216. 38. quod F: quid E.
216. 41. scurrulae] Probably • Her- della Rovere, a nephew of the Pope,
nii'cus, natione Lusitanus,' who died In the winter of 1506-7 he was at
of ' olvàyxv ' during Erasmus' visit to Bologna, and there made the acquain-
Kome, Adag. 3702. The epitaph was lance of Erasmus Lond. xxiii. 5, LB.
lirst printed in Desidera Eraswi Rotter- 671 ) ; but returned to Rome on 11 Apr.
dami . . . Concio rft puwù lesu, Ghent, 1507 AE. 37). In the winter of 1508
R. Caesar, iSept.(i5iT) ; see Ep. 175. Erasmu-sfoundhim .it Padua 'iv. 170-2;
217.2. Carteromaco] Scipio Forti- cf. iii. 94-6), and in Feb. 1509 at Rome
"uerra 4 Feb. 1466 — 16 Oct. 1515J was (LB. 671 and x. 1750 f) ; but Cartero-
born at Pistoia of good family. He machus had then entered the service
was a pupil of Politian at Florence, of Cardinal Alidosi, who was governing
and then settled at Venice, where he Bologna for the Pope (cf. p. 568), and
associated himself with Aldus and took left Rome in March. After the murder
an active part in the publications of of Alidosi (24 May i5ii)Carleromachus
his press. Hewasespecially interested retired for a time to Pistoia, but in
in Greek ; and was one of the founders 1513 was again in Rome. He died in
of the Neacademia in 1500 or i (p. 462). Florence. See a life by Seb. Ciampi
In the autumn of 1504 he was invited (1811) ; AE. 32-46, 77-8, where a list
to Rome by Cardinal Grimani to teach of unprinted letters to him from Bom-
his nephew Marino ; and on leaving basius (Vatican MS. 4103 and 5) is
him in 1505 became tutor to Galeotto given ; and I)idot, Ald« Manuce, p. 453.
218. To Andrew Ammoxius
t arrago y,. 230. -p.
F. p. 357 : HN : Lond. viii. 38 (37) : LB. 169. io AprU^i'si l >
Ammomu« (Ep. 221. 28) in More's house in Bucklersbury (I io and Èp l« ,?
autumn of 1504 ; when his fellow-townsman Sylvester dei GiglW.f Luci Bnof Worcester, whotn he mentions as his patron 'Lond il 7 T R IVfi^ w^^ ?" ?
;r3x?^/S rfird"' 'T' *^^^"^^ v:f?ef ■c::e?;h'?nSÌ::^ XV; pp. 211, 2, ana tjrairdner, Memorals of Hpnrti vti r. f£ lì -. „ 1 ^■"»''
(Ep. 283^ In 1509 he was in Lord Mountjoy's service (Epp 08, and or- -
Thfs day"^;^';S:'ì:*'°' ^^i^^rf^- P- «) theVost accompSfd £at'in set:^r; 01 nis day. In 1511 he published in Paris a small volume of verse of wh.VO.
^^•6r'rr..'\'"T" "^ '^''' '^ *^« ^'bL Nationale at ParTs (Rés n ?En ^o\' f^ ^ ''' il'^^P' scomplete (1. 6 n. . It was dedicated to SWjov S" th V? ^^'''?/^« ^^Pen'ng v^'rses are addressed ; and contains besides^hesi
:nd^ o\tfs"^resi:;d 2 '.:i:\:^Z'ST,.';' ?^:- T.r ^-^ ^
p"ca;7ore' ftfF^erh ^^ ^^^'-^^ ^ n- rÀnt^tchiTAbbot^f W-r^er^eV^s'^tt^n sf" T" ^'^'T'' ^J ^"^^ '^ri he had entfd 1 fé
st/st:phe"'::w:st^;L';te'r!^ H^^iraLTiiLn 'iri;;^:i:f l?'^;^ '?
than forty (Lond. xxni. 5, LB. 671). See Brewer, and Knight, Lw r'w p siT there is an inaccurate article in DNB. Brewer Cii 3ir n ^ rn^Ì.tiL:. ^' ^c Ammonius- hook in the British Museum ;S L^find no^Tace Òf "■] "^"^ ERASMVS AXDREAE AMMONIO S. D. CvM Douariae per occasionem ostendissem Mecoenati no.stro tua poemata, ingenium et eruditionem vbique probauit. Caeterum prae- fatione tua visus est mihi non admodum delectari. iisdem de causis quas apud te coniectaram non ignarus ingenii hominis. Mirum est quam abhorreat ab omni KcvoSo^.a; suspicione. Itaque admonuit me - vt SI aederem, praefationem omitterem ; ipsum enim Carmen prae- I- F: Donariae £■.
first signature, and begins on f>. b with Sheet a ; and was presumably therefore
Ad Gu!,elr,v.mMon,o.um Angue Baronem oflfered to Mountjoy ^ manuscript
Andree Ammonu Lucens.s Carmen AscUm- The aegloga follows the c«r»ron f "S"
456 LETTERS OF ERASMUS [i5"
fationis vice fore. Praeterea in Carmine cum ais,
turba tui quod facit ordinis. moxque aleas et perpotationes commenioras, veretur ne Ì3 locus
10 et tibi et sibi nonnuUam pariat inuidiam, quasi libenter accipiat suum ordinem taxari. Si praefationem mutas, addas velim men- tiunculam de aegloga ipsi dicata. Nani id velie sensi propter Angliae Regisque laudes quibus -s-nice delectatur. Hac de re tuas literas expectabo, quas ad lodocum Badium mittes ; nam nisi tua
15 cognita sententia nihil omnino tuis in scriptis sum mutaturus. Yale, amice candidissime.
Moro multam ùtt' iftov salutem dicito. Linacro meis verbis etiam gratulare ; siquidem audiui apud Ai'chiepiscopum quod audiui non illibenter. Morum admonebis vt rà fìiftXia quae reliqui in cubiculo,
20 Coleto reddenda curet. Douariae. mi. Id. Apr. [m.d.xv].
219221 To Andrew Ammoxius.
Farrago p. 202. Paris.
F. p. 336 : HN: Lond. vili. 4: LB. iio. 27 Aprii (1511).
[Coutemporary with Ep. 218, to which no answer had come. Delivered in London on 16 May.]
ERA8MTS ANDRE AE AMMONIO S. D.
De praefatione carminum quid fieri velis, quam primum rescribe, mi Andrea ; nam Monioius omnino non probabat. Prouerbium quod istic ostendisti annota : nam mea hic denuo imprimentur. Aldina habentur venalia, et quidem mediocri precio, hoc est sesqui- 5 seutato, cum pluris Romae venirent. Si qui volent, petant ab Italo ilio qui solus Aldinos libros distrabit.
Reuerendo patri Episcopo Dunelmensi modis omnibus me facies commendatum ; cui scribam, vbi et ocium contigerit et nuncius paulo certior. Luteciae. v. Cai. Maias. [Anno m.d.x].
218. 9. F: alias E. 20. F: Bonarie r. m.d.xv a(7d. ii". 219. 7. F:
Dulmenensi E.
218. 8. turba] Cam. Asclep. t". h : 210. 3. imprimentur] By Badius.
Non tu, turba tui quod facit ordinis, who in May 1512 was stili preparing
Doctae posthabitis Pallados artibus to carry out this revised edition of the
Elumbam Veneris militiam colis, Adagioruìn Chiìiouies (Ep. 2ii\ in spite of
Damnosamqueauidenoniacisaleam, Froben's competition (Ep. 263. 18-25).
Nee noctes posito continuas mero. Erasmus wrote a preface for it in
12. aegloga] The principal poem in Jan. 1513 (Ep. 269% but this with his
the hook, a bucolic, in which the revised text paased into Froben's hands
praises of England are loudly sounded. instead of Badius' (Ep. 283. 152 seq.).
17. Linacro] Admitted by War- 5. Italo ilio] Perhaps Francis of
ham to the living of Hawkhurst in Padua. Epp. 221. 17 and 240. 50 n.
Kent on 24 March 151^ (Reg.Warham, 7. Dunelmensi] Ruthall. Cf. Ep.
f. 341 y" ; at Lambeth). 192.
1.5"]
457
220. From Andrew Ammoxius to William Blouxt, Lord Mouxtjoy. Fan-ago p. 179. (London.)
F. p. 318: HN: Lond.Wi. 6: LB. App. 465. <c. 18 May 1511.)
[Probably the second preface, which was seni with Ep. 221 (1 3) The emphas« laid on Ammonius' gratitude to many patrons in England se'ems to denote an endeavour to comply with Mountjoy's wishes as expressed in Ep. 218. 2 seq.] *^
ANDREAS AMMONI VS LVCEN8IS G. MONIOIO VIRO CLARISSIMO S. P, D.
Semper optaui, clarissime Monioie, vbi gratiam referre non possem, saltem non ingrati animi et esse et haberi. Quare tum a te, altero Mecoenate, tum a niultis aliis benignissimis literarum patronis in hac vestra Britannia, quae tot annos me fouit vt iam et meam non iniuria appellare posse videar, nullo non genere bumanitatis affectus, 5 quum paupertas, quae (vt ille ait) Jyvió/xovas roAÀovs ttoiù, vias alias persoluendi gratiam mihi praecluderet, quam potui sum ingressus ; laudare coepi quibus me plurimum debere arbitrabar. Quod officium Plinius iunior ita gratum olim fuisse ait, vt qui singulorum laudes vel vrbium scripserant, honoribus aut pecuniis moris esset ornare. 10 Siquidem Cherilus ab Alexandro
incultis prò versibus et male natis Kettulit acceptos, regale numisma, Philippos.
Et P. Cor. Scipio Africanus Eimium ai-te vtcunque nidem intimum habere, suum pulcherrimum triumphum laureatum sequi, et Come- 15 liorum monumento demum inferri, non fuit dedignatus. Sed mor- tales praetereo. Deus Opt. Max. quam prò suis immenais erga nos beneficiis a nobis gratiam reposcit? nempe kudem. Qua victima nos sibi facere iubet •? non alia profecto magis quam laude, nimii-um quod haec vna nostrimi munus est, caetera autem illius sunt. 20
Hanc ergo ipse gi-atiam meae altrici Britanniae, hanc tibi, hanc aliis meis patronis habere sum conatus. Vestra bona, vestras vir- tutes, non satis sed quod potui, laudaui. Quod si pulcherrimae materiae parum decoris addidi, scis Ulud, In magnis et voluisse satis. Istas vero meas qualescunque ineptias ideo tibi nominatim dicare 25 audeo. quod te hominem minime fastidiosum esse noui, et prò tuo ilio mirifico candore meas nugas non omnino nihil existimare per- spexi. Proinde quicquid hoc est, ea velim hilaritate, qua rustica et vilia munuscula soles, accipias ; et quod facis, non rem sed animum offerentis expendas. Vale. 30
2. et esse 1; : esse .V. 20. illius F : sua E. 22. habere E : referre F Co>rig. 24. et acid. F Corrtg. ^
II. Cherilus] Hor. Ep. 2. i. 233, 4. 24. In magnis] Prop. 2. io. 6.
4LLES jT V,
458 LETTEES OF ERASMUS [15"
2i-'221. From Andkew Ammoxius. Farrago p. 230. London.
F. p. 358: HN: Lond. viii. 39 (38) : LB. 175. 19 May (151 1>.
AXD. AMMOXIVS EEASMO THEOLOGO S. I».
Video, mi officiosissime Erasme, ineptiarum mearum praefationem Monioio (quod tuo diuino iudicio coniectaras) minime probari. Ideo- que aliam ad te mitto ; at equidem recenti foetura mihi ■s'idetur minus mala quam altera erat, et si felici tua lima dignaberis, ausim 5 sperare bonam. Sin vero manus tua materiam istam refugiet, mihi certum est non amplius, vt in hoc tibi placeam, laborare ; in re tua vel capitis discrimen subire possum. Vtcunque, mi Erasme, meum nomen quantulumcunque est, tibi iterum atque iterimi commendo. Si vides has nugas commiserationem mihi aliquam allaturas, pone
IO illis, rogo, modum quem voles, et in summa tui amiculi honori con- sule. Scio te plus in re mea quam egomet sapei'e, nec vereor quin tantundem sis effecturus ; noui enim quam sis amicus amico, ideoque verbum non amplius addam.
Tua Adagia istic rursus excusum iri gaudeo, quanquam ego Aldina
15 exemplaria malim, cum ob Latinorum tum ob 'E/\./\7;vtK(òi' )i^apaKTi)pujv Xapi-y- Veruni ad quem Italum me alleges non intelligo, neque enim quenquam Italum bibliopolam hic noui ; sed perquiram diligentius, nam valde cupio emere. Episcopo Dunelmensi te quam potui dili- genter commendaui. GauLsus est nuncio, et tibi gratiam habet,
20 interrogauitque quando esses rediturus ; respondi, quantum ego con- iicerem, breui. Caeterum male sit illi cui tuas literas ad me dedisti ; eius enim negligentia factum puto vt quum tu quinto Calen. Maias dederis, non ante xvii. Calen. lunias milii redderentur, A-t sane verear ne serum iani sit ad ea quae scribis respondere.
25 De rebus Britannicis quod operaeprecium sit scire, noui fere nihil est, praeterquam de ipso Kege qui diuiniorem indies se praebet. Sed hoc vetus tibi est. De te vero mirum mehercule desyderium ; ob- tundor his vocibus, quoniam me tibi contubernalem norunt, ' Quid de Erasmo ? Quando reueniet ? Est piane sol nostri seculi. O si
30 redeat ' ; et multa alia, quae scribere nolo, ne quid postea in me referas. Morus noster mellitissimus cum sua facillima coniuge, quae nunquam tui meminit quin tibi bene precetur, et liberis ac vniuer.sa familia pulcherrime valet. D. Linacer sacerdotio auctus est, prò quo omnes Musas fortunae gratias egisse arbitror ; tuus Leuco- 33- I»- o"i. H.
13. verbum] Hor. Saf. i. i. 121. wife, whom he married within a nionth
31. coniuge] More's first wife. She of his bereavement. See EHR. vii. 714.
must bave died during the summer 33. Linacer] Cf. Ep. 218. 17 n.
(cf. Ep. 228. un.); for the 'harpy' of 34. Leucophaeus] Probably Thomas
Ep. 236. 47 is evidently his second Grey ; see Epp. 58 introd. and 66.
Io"] FROM ANDREW AMMONIUS 459
phaeus saluere te iubet. Tu cura vt valeas et ad nos sospitem te 33 referas, dAAà Kalnap' i^oZ rhv <f>iXTaTov Trokvypi<^ov ào-Tra^ov, Kai tÒ (TVf/.(3u\aioy ovSa/uws rrjpùv TrapdyyiWt.
Londini. Decimoquarto Cal.Iunii. [m.d.xv.] 222. To Thomas Morf.
Moriae Encomium (151 1), Tit. v". (Paris "•■>
Lond. xxix. 55: LB. iv. 401. 9 june (1511).
[The prefoce to the M:riae Enconnum, the first edition of whiclj was published by Gilles Gourmont at Paris witJiout date (a), and reprinted by Schùrer at Strasburg m Aug. 1511 and Oct. 1512 ; by Th. Martens at Antwe.p, Jan. 1512 and by Badius .n Pans 27 July 1512. No changes occur in the preface in these 3i^ ti • *Tr^'' in Badm.' the Moria is described as 'rursus ab ipso Erasmo recogn ta. It was revised however for Schurer's edition of Nov. 1514 (^) ■ which Mnt ^n^TA'f^'^P' ^'" v"^'''^ diff.renees of spelling, by Froben's ed ions of III icx/.n^^r'' '5'^>' ^T- '5^'' ^''^- '5'9. Oct. 1521. and by .Schurer's of ?r«;S f""! '^/^- ^. ^ commentary by Gerard Listrius is added to the
first (May 1515) and ali subsequent Froben edition<.
The histoij of the composition of the Moria has been obseured by the want of date in the first edition and by an inipossible year-date. 1508, which is added to the preface for the first time in the Froben edition of Julv 1522 7) and is im^?H,.t"? '^'j «"bsequent issues. Erasmus wrote the 3/on«-in MoiVs' house mrnediately after his return from Italy, whilst awaiting the arrivai of his books
it at once. The month-date prevents any earlier year than 1510, since in any
ca^o Erasmus could not bave returned from Rome by 9 June 1509 after receiving
f nnnfV ^ Aul'^^"^ ^J^"^^ (Ep. 2i6 introd.) thathis setting out from Roml
t^at th^ %? "^ '^°'"' "^"^r 1^"* ^" ^"'"^- ^^^■4^' ^^- '^- 3 E, Erasmus declares that the iror,a was reprinted several times ^^-ithin a few months ; and even
1510, it should net have been repnnted until Aug. 151 1. 151 1 may therefore be accepted as the date of the first issue. ^ mereiore De
X Koo Inlfv' ^;T''" *?!•; ^'^- ^'^"^- "54- 68,printed'in the A.,clJ,y, tfL-?n '^95) .and his statement that it was published by Richard Croke may be taken as another example of a polite fiction in the cause of modesty • cf p lor fac? tW^r^ '"ì ' *" l*"" i'^correctness of the first edition is borne out by th,; si^Ltni .V"" .' ^uV^^ t *^""'^'" P^8^^ of Corrigenda at the end. The ^gnature Ex rure Nvhich has been thought to denote More's house at Chelsea may be eompared with that of Ep. 47, and perhaps indicates a visit to frrendsTn home^óf , ""f ^°"^ i Paris such as to the Abbey of St. Germain des Prés the home of his friend James Faber of Etaples. Erasmus had been staying with More, however ,u3t before the visit to Paris vEp. 218 introd. . The position of
pHnS^rfìL^t^ok^'^Lfn"^^^" ^'"-^ *^^* " -- alreadycomposed^-hlrth:
K> •• • ■ rr^^ ''•?''*'°^^' ''^P'-^^^ibl^- Septe,,, perhaps arose from a confiisiV^n m writing between uii and vii. This sentence of More-s may be the or"iu of
36. y : àanócrov E. 38. m.d.xv add. H.
and onlri^Hn'^Vr^^^ TV ^'"' "^* uncommon term. Erasmus uses it
and correcting the ilfon« for the press of himself for his abundant writin<»
(1. p. 19. 8) ; and interpreta the next (Lond. i. io, LB. 221) ; and it is applied
sentence asarelease by Ammonius from to Luther in Lond.' kvii. 14, LB^. 594
some obl.gation contracted by Croke, Possibly Badius is here intended ; from
perhaps money borrowed for his jour- his industrj- and amiable charac er he
ney to Paris (see T^mes, Literary Suppìe- certainly merited the title.
H h 2
460 LETTERS OF EKASMUS [ló'i
the addition of 1508 as a year-date to the preface in 1522 ; but it is to be noted tliat Erasmus was in Busle when tliat edition was in the press.]
ERASMVS KOT. THOMAE MORO SYO S. D.
SvpERioRiBVs diebus cura me ex Italia in Angliam reciperem, ne totum hoc tempus quo equo fuit insidendum àjxovcroL'; et illitteratis fabulis tereretur, mal«i mecum aliquoties vel de communibus studiis nostris aliquid agitare, vel amicorum, quos hic vt doctissimos ita et 5 suauissimos reliqueram, recordatione frui. Inter hos tu, mi More, vel in primis occurrebas ; cuius equidem absentis absens memoria non aliter frui solebam quam presentis presens consuetudine con- sueueram ; qua dispeream si quid vnquam in vita contigit mellitius. Ergo quoniam omnino aliquid agendum duxi. et id tempus ad seriam
I o commentationem parum videbatur accommodatum, >T[sum est Moriae Encomium ludere. Que Pallas istuc tibi misit in mentem ? inquies. Primum admonuit me Mori cognonien tibi gentile, quod t«m ad Moriae vocabulum accedit quam es ipse a re alienus ; es autem vel omnium suffragiis alienissimus. Deinde suspicabar hunc ingenii
1 5 nostri lusum tibi precipue probatum iri, propterea quod soleas huius generis iocis, hoc est nec indoctis, ni fallor. nec vsquequaque insulsis, impendio delectari, et omnino in communi mortalium vita Demo- critum quendam agere. Quanquam tu quidem, vt prò singulari quadam ingenii tui perspicacitate longe lateque a vulgo dissentire
20 soles, ita prò incredibili morum suauitate facilitateque cum omnibus omnium horarum hominem agere et potes et gaudes. Hanc igitur declamatiunculam non solum lubens accipies ceu iJ.vr]fjió(n'vov tui sodalis, verum etiam tuendam suscipies, vtpote tibi dicatam iamque tuam non meam.
25 Etenim non deerunt fortasse vitilitigatores, qui calumnientur partim leuiores esse nugas quam vt theologum deceant, partim mor- daciores quam vt Christiane conueniant modestie ; nosque clamita- bunt veterem comediam aut Lueianum quempiam referre atque omnia mordicus arripere. Verum quos argumenti leuitas et ludicrum
30 otfendit, cogitent velim non meum hoc exemplum esse, sed idem iam olim a magnis auctoribus factitatum ; cum ante tot secula Barpa- Xofxvop-axiay luserit Homerus, Maro Culicem et Moretum, Nucem Ouidius ; cum Busyridem laudarit Polycrates et huius castigator Isocrates, iniustitiam Glauco, Thersiten et quartanam febrim Fauori-
35 nus, caluitium Synesius, muscam et parasiticam Lucianus ; cum Seneca Claudii luserit àirodéwcrn; Plutarchus Giylli cum Vlysse dialogum, Lucianus et Apuleius Asinum, et nescio quis Grunnii
II. Encomion &. 29. et ludicrum add. ^. 31. cum ante ... 38. Hierony-
mus. 0 : cum Busyridem laudarit Polycrates, iniusticiam Glauco, quartanain feVirim Fauorinus, caluicium Synesius, muscam Lucianus. a.
Ioli] TO THOMAS MORE 461
Corocottae porcelli testamentum, cuius et diiius meminit Hierony- mus.
Proinde, si videbitur, fingant isti me laterunculis interini animi 4° causa lusisse, aut si malint equitasse in arundine longa. Nam que tandem est iniquitas, cum omni vite instituto suos lusus concedamus. studiis nullum omnino lusum permittere, maxime si nuge seria ducant, atque ita tractentur ludicra vt ex his aliquanto plus frugis referat lector non omnino naris obese, quam ex quorundam tetricis 45 ac splendidis argumentis ? veluti cum alius diu consarcinata oratione rhetoricen aut philosophiam laudat, alius principis alicuius laudes describit, alius ad bellum aduersus Turcas mouendum adhortatur. alius futura predicit, alius nouas de lana caprina comminiscitur questiunculas. Vt enim nihil nugacius quam seria nugatorie trac- 5° tare, ita nihil festiuius quam ita tractare nugas vt nihil minus quam nugatus fuisse videaris. De me quidem aliorum erit iudicium ; tametsi, nisi piane me fallit <^tAavTta, Stulticiam laudauimus, sed non omnino stulte.
lam vero vt de mordacitatis cauillatione respondeam, semper hec 55 ingeniis libertas permissa fuit, vt in communem hominum vitam salibus luderent impune, modo ne licentia exiret in rabiem. Quo magis admiror his temporibus aurium delicias que nihil iam fere nisi solennes titulos ferre possunt. Porro nonnullos adeo prepostere religiosos videas, \'t vel grauissima in Christum conuicia ferant citius 6o quam pontificem aut principem lenissimo ioco aspergi, presertim si quid Trpòs TÒ. aXtpira, id est ad questum, attinet. At enim qui vitas hominum ita taxat vt neminem omnino perstringat nominatim. queso vtrum is mordere videtur an docere potius ac monere ? Alioqui quot obsecro nominibus ipse me taxo ? Preterea qui nullum hominum 65 genus pretermittit, is nulli homini, viciis omnibus iratus videtur. Ergo si quis extiterit qui sese lesum clamabit, is aut conscientiam prodet suam aut certe metum. Lusit hoc in genere multo liberius ac mordacius diuus Hieronymus, ne nominibus quidem aliquoties parcens. Nos preterquam quod a nominibus in totum abstinemus, 70 ita preterea stilum temperauimus vt cordatus lector facile sit intel- lecturus nos voluptatem magis quam morsum quesisse. Neque enim ad luuenalis exemplum occultam illam scelerum sentinam vsquam mouimus, et ridenda magis quam foeda recensere studuimus. Tum si quis est quem nec ista placare possunt, is saltem illud meminerit, 75 pulchrum esse a Stulticia vituperari ; quam cum loquentem feceri- mus, decoro persone seruiendum fuit. Sed quid ego hec tibi, patrono 41. si malint add. 0. 62. id est ad questum om. 0.
38. Hieronymus] Commenf. in Isaiam. 41. equitasse] Hor. Sat. 2. 3. 248.
xii. init. 49. lana caprina] Hor. Ep. 1. 18 15.
462 LETTERS OF ERASMUS [i5"
tam singulari vt causas etiam non optimas optime tamen tueri possis? Vale, disertissime More, et Moriam tuam gnauiter defende. Bo Ex Rure Quinto Idus lunias, [An. m.d.viii].
223. FiiOM Paul Bombasius.
Scrittoi-i Bolognesi ii. p. 2S1. (Siena ?)
<June 1511 ?)
[See Ep. 210. From the movements of Aldus (cf. Ep. 217) and the use of seco, it may be conjectured that Bombasius was making the visit to Siena announced in Ep. 217 (cf. Ep 251 ; and that Fantuzzi is wrong in ascribing the visit to Erasnius. By 29 Aug. 1511 Bombasius had returned to Bologna (AE. p. 90 n. ; Vatican MS. 4105, f. 295). For a continuance of the correspondence see Ep. 226. i.]
LETTERA DI PAOLO AD ERASMO ;
dalla quale si rdeca, che [Desiderio] era a Siena, e die seco era Aldo, il quale prima era stato a Bologna ed in sua casa; e che si era ivi dis- corso délV Accademia che institiiir mieta detto Aldo, la quale sembrava simile alla licpnhhVica di Platotu: Gli notifica, che il Jfu.mro suo nemico 5 diceva male degli Adagii suoi, e che erano mal tradotti per entro ad essi i pjossi degli Autori greci.
224. From James WiMrFELixG.
Moriae Encomium (15 11), f". H*. Stra^burg.
19 August 151 1.
[Appended to Schiirer's edition of the J/(//<«, Strasburg, August 1511. The opening sentences might seem to imply that the Defeiisio was written after the Moria. But there is no reference to Erasmus or his writings throughout the
222. 80. An. m.d.viii add. y.
223.3. Accadtìniu'] Aldus" Neaca- and held the chair until the University demia was founded originally in 1500 was broken up by the wars in 1510 or i50i,butfromi505onwards(AE. 50) -n ; when he retired to Venice. In lieaddressedliimself to variousprinces 1504 he had been a candidate for the in turn— Maximilian, Lucretia Borgia, Greek Chair at Venice against Leoni- Leo X— in the hope of persuading them cus ; but Leonicus having resi°Tied in to give it a habitation and financial 1506, when the office was again filled support within their dominions. See nt the dose of the war. e. 1512, Musurus J. Schùck, AldKS ManuUus, pp. 64-8. was elected. In isióhe moved to Rome
4. Jf»^s,-,-o] Marcus Musurus (e. 1470 in order to assist John Lascaris in
— autumn 1517', a native of Retimo in institutingthe College ofGreekplanned
Crete. He carne to Italy and studied by Leo x ; from whom he received the
in Florence underJohnLascaris.c. i486, Bpric. of Hierapetra in Crete and
and after a visit to Crete returned to shortly before his death the Abp'ric of
settle in Venice, perhaps as early as Monembasia in Laconia. For his iife
1494 and certainly by 1497. There he and a detailed account of his works see
associated himself with Aldus and Legrand, Bibl IMlénique (x^-=), i cviii-
edited or assisted in a great number of cxxiv, and passim. In contrast to the
the Greek books which issued from his reference to him bere Erasmus men-
press. In 1499 he became for a time tions him as assisting in the Adagioruyn
tutor to Alberto Pio, Pnnce of Cai-pi : Chaiades {Adag. looi, and LB ix
but this did not interrupt his work 1137C), aud at a later date the 'rela-
with Aldus. In July 1503 he was tions between them were most cordial
appointed Professor of Greek at Padua, (Lond. i. 23, 4, LB. 183 and 192
"5i]
FROM JAMES WIMPFELING 4G3
book, and it becomes clear that the purpose of this letter is to explain that in spite of Wimpfeling's recent defence of theology (1. i) against poetry in ita less moral forms, he is nevertheless in sympathy with Erasmus' satire cu the unintelligent study of theology, and is not one of the ' vitilitigatores,' whose criticisms Era-smus anticipates in the preface to the Maria 'Ep. 222. 25 seq.). On the following leaf is a letter with similar purport, addressed 'Vniuersis poetis et poeticae cultoribus' and dated 13 Aug. 151 1, of which the opening words are : • Ex mea Defensione Theologiae scholasticae ab inepto poeta . . ° fecibus asininis comparate, non suspicemini (precor) me omnes poetas omnia- que poemata fìoccipendere . . .'
James Wimpfeling of Schlettstadt '25 July 1450—17 Nov. 1528 , the type of seriouB German humanism. He laboured throughout bis life to promote good religion and sound learning, and engaged freely in polemics to champion these causes. His university career began at Freiburg e. 1463. From 1469 to 1483 he taught at Heidelberg, where he waa Kector of the University in 1481-2. He was Preacher at Spires, 1483-98, when he returntd to Heidelberg. From l499?-i5o8 his life was passed mainly at Strasburg, where he was in dose connexion with John Geiler of Kaiserljerg and Sebastian Brant. His last years, from 1515, were spent at Schlettstadt. He founded literary societies in many of the cities where he dwelt. In Oct. 1512 he wrote an autobiographi', Erpurgatio cantra detrectatores, which was published by his nephew James Spiegel, with a translation of Isocrate»' Ite regno gubenutmlo, Vienna, 13 Feb. 1514.
See also Trith.^ ' ; Lond. xxiii. 10, LB. 1008 ; his life by J. Knepper (Freiburg, 1902); Kiegger, Amoenitatesìiterariae Friburgetises, pp. 161-581; Schmidt, ifisi. Lift. de l'Alsace, i. 1-188, ii. 317-40 ; a)id ADB. xliv.]
DESIDERIO ERASMO ROTTERODAMO lACOBVS VVIMPHELIXGIVS
SELETSTATINVS, GERMAKVS GERMANO, THEOLOGO
THEOLOGYS, DISCIPYLVS PRECEPTORI S. D.
Nemo tibi persuadeat, Rotterodame dulcissinie, me in Defensione theologiae neothericorum contra Philomusuni Moriam tuani taxare voluisse. Nani et.si iunioribus et adhuc ingenio vegetis nobilem philosophiam et .subtilem logicam Ai'istotelis eiusque metaphisicam ac theologos neothericos existimem tum ad acumen ingenii exerei- 5 tandum, tum ad elidendas haereses, non esse prorsus inutiles, eis tamen solis tota vita vsque in sepulchrum inuolui et implicali, Christi Paulique ac quattuor ecclesiae Imninarium doctrina neglecta, probare non ijossum ; cum tam caecus amor in neothericos, in vnum prae- sertim sui ordinis, quosdam Vulcanum perferre coegerit, quosdam io
1. Defensione] Wimpfeling's Contra Zasius. Whilst there he engaged in iurpem libellum Pkilomusi De/tnsio theo- a literary quarrel with Zingel, an a"ed logiae scholasticae et neotericonnn, s. l. et theologian of Ingolstadt, Locherp.jsÌJig a. ; but with a preface dated 28 July as the champion of humanism. It 1510. See Knepper's WimpJ'eling, pp. was in this quarrel that Wimpfeling xiii and 219 ; Elegger, pp. 318, 9. took part. In the spring of 1506
2. Philomusum] James Locher (July Locher was recalled to his fonner post fin. 1471—4 Dee. 1528), an alumnus at Ingolstadt, and remained there of Basle, Freiburg, and Ingolstadt almost without interruption till his Universities, who travelled in Italy, death. He is said to have acquired i492-3> and was brought theiice l)y the title Philomusus in Italy. He the Markgraf of Baden to Ulm. In published two orations of Cicero in 1495 he went to Freiburg, where 1494, and the first edition of Horace in 1497 Maximilian made him poeta in Germany (Strasburg, Griininger, laureatus. He was Lictor in Poesi at 1498), besides uumerous other works. Ingolstadt in 1498, succeeding Celtis ; See a life by Zapf (1802) and ADB. and at Freiburg in 1503, following 10. Vulea'num] Cf. Ep. 109. 152 n.
464 LETTERS OF ERASMUS [i5"
ab Augustine, Gregorio, Leone, Guilhelmo Parisiense Ioanneque Gerson adeo auelkt, ita vt nec ad histoi-ias nec ad Decreta ponti- ficum nec ad conciones, sed neque ad orandum scriptisque aut ore persuadendum idonei satis esse videantur. Et cum maxime opus
15 esset ad res ciuiles aut ecclesiasticas, ad negocia contractuum, prae- bendarum, regiminis animae, et ad causas in generalibus conciliis pertractandas, eorum opera nemo foeliciter vti possit.
Liceat eis et expediat questiones legere, concertare, argutias medi- tari. Liceat huius ordinis doctum et suam opinionem alterius reli-
20 gionis scrijjtori (an ex fastu aut zelo nescio) praeferre. Sed et expedit atque decet antiqua et summa religionis nostrae lumina nequaquam obliteratum iri. Ni fallor, assentitur aliquantulum nobLs Aulus GelHus libri noni capite vicesimo secundo, ex Platonis Gorgia longam et elegantem sententiam citans. Sic et noster Icolampadius nobis
25 consentiens abhoiTet ab eis theologis qui theologiam ad verbosam loquacitatem et (vt Gerson ait) ad chymerinam mathematicam redi- gunt, qui Ai'istotelis, Auen-ois, et Auicennae probatiores sententias creberrime profemnt, ex lege, ex prophetis, ex Euangelio et Aposto- lis adducunt nihil, fragilemque harundinem prò defensandis dictis
30 suis leuant, et coelitus missum ensem nunquam superabilem, in quo fidei'e possent, vagina reconditum seruant. Ille idem Icolampadius etsi scholasticam theologiam in omnibus probet, ■s'isi sunt tamen ei complusculi ex eius cultoribus in Rachele lippescere. in Lia sterile- scere ; affectiue virtutis stomacho incoquibiles recipere cibos, vnde
11. Guilhelmo Parisiense] A native of Wimpfeling, and became M.A. Oct. of Aurillac in Auvergne (t3o Mar. 1503. After a short stay as tutor at 1248), who being one of the leading the court of the Pfalzgràf Philip, he Realists in Paris University was made returned to his home, as a parish Bp. of Paris in 1228, and became a priest ; some of his sermons preached strong statesman under Louis ix. His there were edited by Zasius at Freiburg Postilla and other works were printed in 1512. In 1513 he matriculated at frequently in x\-<^. See NBG. xxii. 688. Tubingen a> Icolumbadius and read
12. Gerson] John Charlier (14 Dee. GreekwithMelanchthon ; and then re- 1363—12 July 1429) of Gerson. near turned to study Hebrewat Heidelberg, Rethel in Champagne, one of the where he formed a dose friendship leaders of the party of ecclesiastical with Capito. 1515-8 he spent mainly reform in Paris University, which in Basle, at the invitation of the Bp., played a prominent part in the Council Christopher von Utenheim, and helj>ed of Constance. His works were first Erasmus with the Hebrew of the printed at Cologne. J. Koelhofif, 1483-4, Noiium Instruìnentutn, at the end of and frequently afterwards. See NBG. which a commendatory letter by him and Creighton, voi. i. is inserted. From 1518 to 1520 he
24. Icolampadius] John Hussgen of was at Augsburg ; in 1520 he sought
Weinsberg, near Wùi-zburg (1482—24 shelter fro'm the Reformatiou in a
Nov. 1531), one of the leaders of the nionasterj-, but emerged in 1522 to
Reformatiou at Basle. Educated first take part'in the struggle, and returned
at Heilbronn, he went for a short to Basle where the remainder of his
while to read law at Bologna ; but life was spent. In later years he
returned in Oct. 1499 to the more adopted the form Oecolampadius as
congenial study of theology at Heidel- his name. There is a contemporuiy
berg, where he fell under the influence life by Capito ; and see ADB.
151 1] FKOM JAMES WIMPFELING 465
et intellectiue perturbar! oculos necesse est, obliti quia Deus ipsorum 35 scientiam destruet, obliti quia scientia inflat. caritas aedificat ; sic scandala quotidie suborientia docent.
Quapropter, mi Erasnie. si vtriusque nostrum animus recte per- spectus fuerit, nec tua Moria meae Defensioni, nec Defensio mea tuae Moriae videbitur refragari. Quam, mi humanissime Desideri, desi- 40 derabiHter a me lectam persuasi conciui gentilique meo. Mattliiae Schurerio, denuo a se impraessmii iri. vt pluiimi nostratium tuanmi lucubrationum lectores auidissimi fructum ex ea capiant atque volu- ptatem. Bene vale in Domino.
Ex Argentoraco. xiiii. Kal. Septembres. Anni salutis nostnie .=
M.D.XI. ^'
~^25. To John Colet.
Farrago p. 309. g^eens' College, Cambridge.
F.p.416: HN: Lond. X. io: LB. 117. 24 August 1511.
[The date of this and Ep. 226 are estal.lished from Ep. 228, which is nlainlv wntten to thank for the wine asked f„r in Ep 226 '^ "
tiZ^TlamT' r "h^'"'^!'' t""1 ^l^'- '^^- ^^ "• ' ^« ^^P^'^t^d to stav for some time at Hammes Castle with Lord Mount. oy (Ep. 252. 11. 2) ; but bein- di'.-
Endlcf^Fi".' P^'-^^r '— - hi« Patron wasLpecting to r'eturo shc" tlv to m Wb il ^' ^ ^ ": h ^^ P'*^'^'^ ">" *'^ London. There he seems to have faìlen hlTe (Ed Lr'oflff '''^T^f (EpP-,=^6-3 and 237. 56 , perhaps in Grocin's house (£p- 241- 23 n.) ; and the attaek was so serious that rumours of his death
IrLT^tvt^^''- '''"r^ '''\- ^'^ — "-^ghe went down to CamV.Td.e perhaps at Fishers suggestion, and retumed to the College in whieh he had formerly lodged (App. 6) ; though Fisher had resigned the Presidine v in : 508.]
ERASMVS COLETO SVO .S. D.
Si tibi risum mouere possunt nostra infortunia, mi Colete, est quod abunde rideas. Nam praeter ea quae iam Londini conti- gerant, equus ministri mire claudicabat ; mutarat enim auriga eum quem Bouillus miserat ; deinde toto itinere nihil erat quod ederetur. Postero die perpetua pluuia vsque ad prandium ; a prandio fulgura, 5 tomtrua, hymbres ; equus ter collapsus in caput. Bouillus consultis astns alt se deprehendisse louem nonniliil iratum. Hoc niihi lam nune placet, video vestigia Christianae paupertatis. Quaestum
nf^^i?; t!\^^^!"'^"°^ Matthias Schùrer work of Erasmus printed bv him was
of.SchIettstadt (1470 mit.-i5i9 fin.) was the Collectama AdLorum .Tu Iv i-òo
educated first m the celebrated school See ADB. xxxiii : the monoJ.^ph':^;
rnUfpH n^r °- ^l M89 he matri- Schiirer by I>r. Knod there promi^ed
culated at Cracow, where he became has not yet appeared
B A. 1491, M.A. 1494 Hesettledin 225. 4. Bouillus] Henrv Bullock
Strasburgin isooand became corrector (f i526„ayoungFel owof QÙeens'Coll
Inyaf^w:rd^t'"p'"■'''''!^"^'^'^^ C.mbndgÌ. HewasanarSstud:nt
fmfob Tn T ^^T ^"*^ ^"?'?" "^ ^''""^^ ^'^d '« ^521 published a traus-
louch. In .lune 1508 he opened hi. lation of Lucian-s nfpi Ac^à5<.v in .Si-
own press, and imtil h,s death he berch's press at Cambridge. He was
published a great number of books Viee-Chancellor nf the Uuiver^tv
connected with humanism. The first 1524-5. See DNB.
466 LETTERS OF ERASMUS ['5"
vsqueadeo non spero, vt intelligam liic demum effundenduin mihi
IO quicquid a Mecoenatibus queam auellere.
Est hic medicus nostras qui praesidio quintae essentiae prodigiosa designai facinora, e senibus iuuenes, e mortuis viuos facit ; vnde nonnulla spes est futurum vt reiuuenescam, si modo liceat quintam essentiam degustare : quod si contingat, non omnino poenitebit bue
15 aduenisse. De quaestu niliil video ; quid enim auferam a nudis, homo nec improbus et Mercurio irato natus ? Bene vale, praeceptor optime. Vbi coeperimus profiteri, significabo quo pacto res succedat, vt magis etiam rideas. Cantabrigiae e collegio Reginae, natali diui Bartholomaei.
20 Audebo fortassis et Paulum tuum aggredì. Audaciam Erasmi tui specta. Rursum vale, m.d.xi.
226. To AxDKEW Ammoxius.
Farrago p. 211. Queens' College, Cambridge.
F. p. 342: HN: Lond. viii. 16: LB. iiS. 25 August 1511.
[Contemporarj- with Ep. 225, and prior tu Ep. 228.] EliASMVS EOTERODAMYS AXDKEAE AMMONIO SVO S. D. MiTTo ad te literas ad Bombasium scriptas. De statu meo nihil adhuc noui est quod scribam, nisi iter fuisse incommodissimum et valetudinem adhuc subdubiam esse a sudore ilio. Yideor mihi saltem ad dies aliquot in hoc collegio commoraturus. Auditoribus 5 nondum copiam mei feci, cujjiens valetudini inseruire. Ceruisia huius loci mihi nullo modo placet, nec admodum satisfaciunt vina. Si possis eflScere vt vter aliquis vini Graecanici, quantum potest optimi, huc deportetur, piane bearis Erasmum tuum ; sed quod alienum sit a dulcedine. De pecunia nihil sis sollicitus ; mittetur IO et ante tempus, si voles. lam hoc commodoruni quae ex bullis sanctissimis capiuntur initium est ; siti enecamur. Tu coniicito caetera. Et nondum traiecimus. Bene vale, chaiissime Ammoni. Ex collegio Reginae, postridie Bartholomaei. m.d.xi.
225. 20. F: mi anle Erasmi aid. E. 21. m.d.xi add. H. 226. 13. m.d.xi
•idd. H.
22-5. II. medicus uostras] Probably matic sentence perhaps indicates that
Bont ; see Ep. 275. Erasmus was now endeavouring to
quintae essentiae] Cf. S. Bentley's obtain formai confirmation of the
Excei-ptaHislorica. p. i20,from Henrj' vn's dispensation granted to him by Julius,
privy parse: 'Jan. 1499. To a straunger perhaps in 1507 Ep. 296. 186 n. ; and
of Purpynyan that shewed quinta- the meaning would thus be that he
sencia, in rewarde £2.' had expended on the legai process so
16. Mercurio] Cf. Epp. 181 and 207. muchofhisresources thatwhenleaving
20. Paulum] Cf. Lond. XV. 14, LB. 435. London he had no money to buy wine.
226. I. literas] Perhaps answering Mr. Nichols interpreta it of the efforts
Ep. 223 ; see Ep. 251 introd. of Julius u to form a confederation
3. sudore ilio] Cf. Ep. 225 introd. against France, from which a rise in
10. bullis sanctissimis] This enig- the price of wine might be expected.
227230 To John Colict. FaiTagop.314. Cambndge.
F.p.420: HN: Lond.x.17: LB.,49. i3September(i5.i).
[In direct sequence with Epp. 230 and 237, the lattei- of whicli must he nlaced in 1511, because the De apia Ep. 260J is not yet finished.] ^
ERA8.MVS COLETO SVO S. D.
MiTTO quae petis, Officium Chiysostomi, et epistolam, in qua, nisi fallor, erunt quae non probabis, propterea quod tu lationem et ai-teni contemnis ; ego his nonnihil tribuo, praesertim in praeceptore. De Linacro caue ne cui temere credas ; nam ego certis argumentis habeo compertum illuni obseruantissimo in te esse animo, et de 5 reiecta grammatica non magnopere laborare : quanquam id est hominum ingenium, vt suis quisque scriptis, ceu parentes filiis, impensms faueat. Quod si quid etiam ea res hominem mouet tuae dext«ritatis erit dissimulare neque refricare eam cicatricem,' vultuque et consuetudinis alacritate magis quam excusatione, prae- io cipue per alios facta, reuocare ; hoc pacto, si quid illi dolet, id tempore sensim euanescet. Sed nae ego egregie impudens, 'qui haec tibi, hoc est sus Mineruae. Nondum occurrit quem existimem idoneum hypodidascalum tuae scholae ; pergam inquirere et, simul- atque repperero, certiorem te faciam. Bene vale, praeceptor optime. 15
Est hic mihi nonnunquam dimicatio prò te cum his Thomistis et Scotistis ; sed de his corani. Coepi vertere Basilium in Hesaiam ; mihi quidem opus valde placet. Exhibebo gustum Episcopo Ropliensi experiarque num is velit hos labores nostros aliquo praemiolo lenire! 0 mendicitatem ! iam rides, sat scio. At ego meipsum odi, planequè 20 decretum est aut aliquam nancisci fortunam quae me ab his mendi- cabulis exiniat, aut prorsus Diogenem imitari. Eursum vale. Cantabrigiae. Id. Septemb.
Si quas pecunias habes in manibus in hoc commissas vt dentur in subsidium, rogo mittas aliquot nobiles Ricardo Croco, quondam 25 _i^iisi^=iiig. 8. faueant H. „. id om. H. ,2. sen.im «W. H.
3/L^f"Tr^^'^'''*l°'"'^ Probably maia Grammatices Vulvaria (152. '•) of
mssa Sanch Ioan.us Chrysostomi supra which there is a copy in the British
complures aunos ab Erasmo Roterodamo in Museum His fame^ l\l.L
irrauam Episcopi Roffensu ,:ersa. It seems which was verv 'reat rested^.noTr'
to have been printed fiist by Wechel Be e^.^J'^L^c'm' "S^ "Xlt"
at Paris, 1537, 8» ; and was after^vards London R. Pvnson De,- ,Z\ T^ 1'
ine uded in the Froben edition of Chry- more eliborrt"^ work ' ' """ '""'^'^
e^istoCl The' T l- ?■ ^'^;^f • ' '■ ^'^^^^'^"^^ l'^^haps cf. Lond. xxxi.
epistolamj TJie De Ratwne Stuelli, 42, 20160, LB ix 12 e
f En 'ir' '° *^«/''™ «f - l«"er ; Basilium] Cf.' Epp.' 229 and 237
cf. Ep 230. 2 and 8 n. It was being 25. Croco! Rich Croke tÓ %?«;
Z^tS^^ ^1''-""/ ^r^ ^"^ ^558rÌ scholai- wht a^t^er Té7-
mus knowledge ; see Ep. 66 introd. ing at Cambridge 1506-10 and in Paris
t). grammatica] Por tlds school Latin ijli-a, where he wis Ihe nunil n?
mrahr'^Vr'''r''''^- ^'^^^^ Erasm^s and AleLIer (i ; x^Tind piobably printed as l,nacn Pr.yy>nnas- Ep. 256. 25), taught Greek at Louvain
468 LETTERS OF ERASMUS [i5"
ministro ac discipulo Grocini, qui nunc ParLsiis dat operanti bonis literis. luuenis est bonae spei et in quem recte beneficium collo- cauei-is, nisi me piane fallit animus. Rursum vale, vnice piaeceptor. Cantabr. [m.d.xiii.]
228. To Andrew Ammonils.
Farrago p. 201. Queens' College, Cambridge.
F. p. 336 : HN : Lond. viii. i : LB. 1 16. <i6 September) 1511.
[The year-date is established hy the Pope's illness. The month-date given by ali editions is plainly impossiblè, since this must follow Ep. 226. The easiest correction is to suppose that Erasmusmade the not infrequent confusion between the actual month and that required by the Roman calendar.]
ERASMVS AMMONIO SVO S. D.
Bis nos exhilaras, Andrea suauissime. dum vino iucundissimo literas addis multo iucundiores, planeque tuum ingenium tuosque mores resipientes, quibus mea quidem sententia nec fuit vnquam, nec erit, quicquam mellitius. Quare duplici nomine tibi gratias
5 agimus. De pecuniae mentione quod succenses. equidem non ignorabam animum tuum regia fortuna dignum, velimi existimabam te missurum vtrem maiusculum in menses aliquot duraturum ; quanquam hic quoque maior erat quam vt ab homine modesto gratis accipi possit.
IO De Graeco epistolio risimus adfatim. Iniquissimus sim. nisi Moro dem veniam tam seriis occupato negociis. Demiror te sic perpetuo nidum premere nec vsquam euolare. Hanc Academiam si quando libeat reuisere, multis gratissimus veneris. mihi in primis. Quod iubes me isthuc redire, si perduret languor, nihil video quod
15 mihi blandiatur Londini praeter duorum aut trium amicorum consuetudineni ; verum bis de rebus alias. Audio lulium maxi- mum vita defunctum.
227. 29. Cantabr. M.n.xiii A' : Lutetiae m.d.xiii «rfrf. H.
Cologne, and Leipzig, 1515-7 ; and time, probably in London, Croke's returned to be Greek Leeturer at Cam- birthplace, before he went to Cam- bridge in 1518. In 1529 he was sent bridge. DNB. is also wrong in the date to Italy to collect opinions about the of Croke s residence in Paris. See also King's divorce, and on return was Revue des Études Juives, 27, pp. 49 seq. made Canon of Henry vm's College 228. 11. negociis] Probably the death at Oxford, now Christ Church. The of his first wife ; cf. Ep. 221. 31 n. othei-wise excellent account of Croke 13. reuisere] It is not known when in DNB. is wrong in stating that after Ammoniusvisited Cambridge; possibly leaving Cambridge he went to study with Erasmus in 1506. See App. 6. Greek in Oxford under Grocyn. There 16. lulium maximum] The Pope was is no evidence to connect Grocyn with taken ili on 17 Aug. 1511. His life Oxford after 1493, and Erasmus' lan- was despaired of on the 2oth, but by guage here implies that Croke's stay the 22nd he had reeovered conscious- with Grocyn was at some distance of ness ; see Creighton, iv. pp. 134. 5.
469
^51 0 TO ANDREW AMMONIUS
Vale optime Ammoni. Frequenter ad nos scribas rogo ; giatius mihi facere potes nihil.
Cantabiigiae e collegio Reginae. xvi. Cai. [Septemb.] Anno m.d.m. 20
229. To John Fisher.
Enchiridion (1518) ].. 230. Cambridge
Lond. xzix. 90: LB. viii. 483. (September 1511.)
■ l-??® preface to Basiìii in Esaiam Commentariolus, printed by the Frobens at Basle m tìij Enchindion HiWis Christiani, in July 1518 (a, October 1519 B\ March 1532 (7). and in the collected edition of Erasmus' works ih . I bave not been able to examine 7. From the similarity of pbrase, Gmtum . . . damus (I. 20) to Exhvhebo yustum m Ep. 227 18, this letter i.s probably contemporary and sent
FL^srErfs'i.Ts^cr^^' ^''- ^^^' '■ ^''' ''' ^^^'^^^ "' ''' "^^^'^^ Up- john Fisher 11459 ?-22 June 1535) was at this time a patron fiom whom Erasmus had much to hope. After rising to be Master of bis College, Miobael- hov,se at Cambridge, in 1497, he attracted the notice of the Lady Margaret Tudor, and was appointed ber confessor. He was Vice-Cbaneeìlor of the mZT\-'' '50', and Chancellor 1504-35 ; and th.ougb bis influence the Lady Margaret insti tuted Professorships of Divinity at Oxford and Cambridge and founded two Colleges, Christ's and St. Jobn's, to be the home^.f Ihf New .W°,7?>'° Cambridge. He was appointed Bp. of Rochester 1504. and was Presi- lent of Queens CoUege. Cambridge 1505-8. For bis patronage of Erasmus in 1505-6 see App. 6 ; in 1512 he proposed to take bim as bis secretary to Rome I tp. 252I. At this time the negotiations for the foundation of St. Jobn's College were stili contniuing, its charter having been granted on 9 Apr. 151 1 ; but the .l'nnTf 'T ";'* «TP '*'^""*'' '516. Fisher remained Erismus' fr end and less friendly ; cf. Ep. 237. 15 n. For bis life in detail see DNB.] REVERENDO IN CHRISTO PATRI AC DOMINO D. IO.\NNI EPISCOPO ROFFENSI ER.iSMVS ROTERODAMYS S. D. Tantis et officiis et beneficiis toties a te prouocatus, Praesuluni integerrime idemque doctissime, ne simpliciter ingratus viderer, coepi tandem circumspicere si quod munus literarium parare possem tua dignum amplitudine, hoc est pium iuxta at^jue eruditum ; et commodum e Grocini bibliotheca mecum aduexeram diui Basili! 5 commentarios in Esaiam, hoc est eloquentissimi Theologi in eloquen- tissimum Prophetam. Hunc aggressus, Latinum facere institui ; sed quo altius descendo in operis penetraHa, hoc minus mihi visum est diuinam illam Basilii phrasim sapere ; tametsi mox in ipso libri vestibulo titulus nonnullam animo suspicionem iniecerat, ita testans io ab ipso quidem Basilio descriptum opus, caeterum ab illius obitu ab aho quodam presbytero euulgatum. Auxit suspicionem quod ne apud scriptores quidem qui Basilii recensent lucubrationes huius volummis vUa fiat mentio. Proinde sum in hac propemodum sen- tentia, libros hos aut alterius cuiuspiam esse Basilii, vt sunt eius '^ nominis plures, non illius Caesariensis Episcopi cui frater fuit Gregorius Nasianzenus, aut titulum studio additum, quo magis
228. 20. Anno m.d.m add. H. 229. 5. Grocini 7 V 5 : Graecini aS.
470
LETTERS OF ERASMUS [i5"
commendarentur lectorL Quod ni tu prorsus a me dissentis, mihi non satis idoneum videtur, vel quod tuo dicetur nomini, vel in quo 20 nos tantum ponamus operae. Gustum interea damus. tuum in caeteris iudicium non secus atque oraculum secuturi. Bene vale. E Cantabrigia tua An. [m.d.io.].
227230. From John- Colet.
Deventer MS. 91, f . 122 V. (London.)
LB. App. 4. (Sept. fin. 1511.)
[For the answer to this letter see Ep. 231. 4.]
IOANNES COLETVS ERASMO ROTEROD. S. P.
QviD non probabo ? ita scribis. Quid est Erasmi quod non probem ? Legi epistolam istam tunc de studiÌ3 cursim, quoniam pedetentim per occupationes adhuc non licet. Inter legendum non solum probo omnia, sed admiror sane et ingenium tuum et artem
S et doctrinam et copiam et eloquentiam. Sepe optaui ad istum modum instituerentur pueri scholae nostrae, quemadmodum diffi- niisti faciendum esse. Sepe etiam optaui tales essent praeceptores, quales sapientissime descripsisti. Quando veni ad eum locum in estrema epistola tua, vbi profiteris te paucioribus annis posse
10 adolescentes perducere ad mediocrem vtriusque linguae eloquentiam, quam isti litteratores ad balbutiem, 0 Erasme, quam tunc optaui te praeceptorem in schola nostra. Sed habeo spem te allaturum nobis aliquid adiumenti vel in instituendis praeceptoribus nostris, quando discesseris ab istis Cantabrigiensibus. Seruabo exempla tua
15 vt iubes integra. De Lynagro nostro faciam quod consulis et amanter et prudenter. Non desinas nobis perquirere hj-podidas- culum, si isthic sit aliquis, talis qui non superbiat, quique non dedignetur sub primo magistro esse.
Quod scribis dimicare te nonnunquam mei causa cum istis Schoti
20 militibus, gaudeo me babere talem pugilem et propugnatorem mei. Sed est iniquum tibi certamen et inglorium: quid enim laudis est tibi, si abegeris et confoderis muscas? Quid gratiae promereberis a me, si prostraueris arundines? Est dimicatio magis necessaria quam magnifica aut strenuis ; at vtcunque significat sollicitudinem et
25 amabilem curam quam habes mei. Porge, Erasme, in dando nobis Basilio, qui dabis nobis Esaiam. Bene facies meo iudicio et tibi optime consulis, si imiteris Dioginem, et paupertate delectatus te
2-2!1. 22. M.D..1L /3. 230. 24. p' (significat) MS. : probat LB.
230. 8. ad eum locum] In the last slvdii in the first edition of the De Copia lines of Df ratione institueìidi discipxtlos (Ep. 260). (LB. i. 530 ab), which follows De ratione 9. epistola] Cf. Ep. 227. i n.
'5"] FROM JOHN COLET 471
regem regum esse (putes) ; forsan contemptu nummorum nummos et tortunam a.ssequere. In viris Christianis mundus sequitur fugien- tes. Vnde tot facultates et opes in Ecclesia, nisi ex fuga ? Sed 30 SCIO, non placent tibi ista parodoxa.
Quod scribis de Eichardo Croco miior; quid ego cum pecuniis ahorum, vnde ludices aut suspicere apud me esse pecunias quoquo modo mihi creditas? Non asto morituris, non blandior pecuniosis viduis, non immisceo me in testamentis diuitum, non quaero familia- 35 ntates locupletum, non laudo peccata eorum, non iubeo redimant scelera sua pecuniis arbitrio meo positis. Crede, apud no3 qui non est id genus hominum, non facile habebit pecunias elemosynarias Ego meas solum pecunias tracto, quas in quam partem eflfundo, tu nosti. Sed subrisi, Erasme, et simul amaui istam tuam innatam 40 simphcitatem, quod in ista odiosa tua mendicitate egisti potius causam aliorum quam propriam. Summa est, vt nihil habeam ahenae pecuniae prò aliis, ita si humUiter mendicaueris, liabeo ahquid proprie et meae pecuniae prò te ; quod si petas inuerecunde paupertas paupertatem saltem pauperrime adiuuabit. Vale, et sepe,' 45 te quaeso, ad me scribito.
Tuuslo. Coletus.
231.,,- To John- Colet. Farragop.309 Cambridge.
F.p.416: HN: Lond.x.9: LB. 121. SOctobei-rsii.
[Contemporary with Ep. 232, and briefly responding to Ep. 230.] EEASMVS ROTERODAMVS COLETO STO S. D. Iam nunc subodoror genus hoc hominum de quo memineras ; qua de re plura corani. Cum proxime essem Londini, non adii te, ne quid tibi molestus essem ; nam erat statim a prandio equitandum Petrus ^^loculus casa mihi factus obuius indicauit te proximis literis meis respondisse. verum eas nondum accepi. Nisi me deterreret 5 pestilentia, sub Decembrem me ad vos reciperem ; praesertim si _^^^^^^ 230. 41. medicitate egistia MS. : corr. LB.
230. 38. id genus hominum] Cf. Ep. Lifeof ColeU pp. 62, 3 enumerates some
oii ' ■ -, . ^^'-S- 3*^ Cambridge writtpn bv him fr.r
231. I. memineras An allusion to Colet, one of whieh was finishe^ Z Ep. 230. 38, not a direct answer. 8 May i=;oo Co wr,>T.^ famshed on
3 Londini] Erasmus seems to have (Ep "^tprinst^ctk^n in x* /rfb
tT?n\:r5f:;^ Sdii: '^^:"i\r''r ^;!'*---Abt™o;'^:i;e" iniiitut^tt!
the c^n'^^L^on^^^eweeif^herat this ^^^'en^ TJllt^ì%'' ^^-^'
T p'.^P?- ^1' ''ti ''"' ^'3- ^'otes on that frbra^,''p''23^'^whe.:
ot'u^HnZ'VT- Meghen (Magius) other MSS. written^for 00^7 are
ot Hertogenbosch in Brabant, a one- referred to
tZi """i ^^^ "^""^^ ^'^ ""°S as a proximis literis] In answer to
scnbe and as a messenger. Lupton, Ep. 330. Jnswei to
472 LETTERS OF ERASMUS [i5"
redeat Montioius, vt liceat mihi domo illius vti, quod nunc per Cer- bei-uni illuni non licet. Bene vale, praeceptor vnice. Cantabrig. Tertio Non. Octob. m.d.xi.
232. To Andrew Ammonius.
Farrago p. 202. Cambridge.
F. p. 336: HN: Lond. vili. 2 : LB. 122. 5 October 1511.
[One of the three lettera referred to in Ep. 236, bccause of Ammonius" move fiom More's house into St. Thomas' College. Cf. also Ep. 233. 3.]
EEASMVS AMMONIO SYO S. D.
Malo quodani genio meo non licult teeum, cum istic adessem proxime, congredi, mi Andrea ; nani cura primum aduenirem, nihil minus suspicabar quam te etiamdum apud Morum agere, praesertim cum lodocus bibliopola mihi confirmasset te iam in Collegio diui
5 Thomae versali. Postridie mane pulsaui fores cubiculi tui, nec eras doniL Vlji redissem a sacro, sensi strepitum equitum ; iussi Lina- cruni prospicere, nani ego scribebam nescio quid ; ille nunciat te discedere. Sed posteaquam iam abieras, niultis modis cupiebam tecuni colloqui ; venim id alias licebit.
10 Rogo facias me certiorem quid de aduentu D. Monteiouii istic fcratur, praeterea num pestis tanta quantam praedicant ; postremo si quid est de rebus Italicis Gallicisque quod tuto literis committi possit. Bene vale. Cantabrigiae. tertio nonas Octobres. m.d.xl
233. To Andkkav Ammonius.
Fan-ago y. 202. Cambridge.
F. p. 336: HN : Lond. vili. 3: LB. 123. 16 October 1511.
[Shortly after Ep. 232, which is referred to in line 3.]
ERASMVS AMMONIO SVO S. D.
NiHiL erat noui quod scriberemus, iiisi quod mihi decretum est neminem, qui modo certior contingat, nostris ad te literis inanem hiiic diniittere. Scripseram ante dies pauculos. Cupio scu'e quid
231.9. M.D.XI a'W. J/. 232.3. etiamnum i/. 7. te add. F. io. D.
Otti. JI. 13. M.D.XI add. JI : Anno m.d.xi iV'.
231.7. Montioiu^] Lord Mouutjoy re- Ep. 278. 16. turned from Hanimes early in Noveni- Collegio] The Hospital of St.
Ijer 15 II. See Ep. 239. 32, 3. Thomas of Acon. liuilt on the site of
Cerberum] Cf. Epp. 240 and 247. the birthplace of St. Thomas aBecket;
Probaldyaporter ; but peihaps Bernard on the N. of Cheapside, where the
Andreas is intended. Cf. Ep. 248. 30. Mereers' Chapel now stands. It was
232. 3. apud Morum] The move was a militia hospilalis for a Master and
perhaps necessitated by More's second brethren. See Dugdale, vii. 645-8 ;
marriage ; cf. Ep. 221. 31 n. and a monograph on the Hospital
4. lodocus] Perhaps Badius ; but cf. by J. Watney, London, 1892.
^5ii] TO ANDREW AMMONIUS 473
valeas, num Monioius meu.s iam redierit ; tum quid procedane res Itahae, quid agat inuictissimus Julius. Sub brumam ad vos superiss volentibus remigrabo, si modo rigor hyemis pestem restinxerit, quam audio istic increbescere ; nec ea quidem longius bine abest.
Hactenus praelegimus Cbrysolorae Grammaticen, sed paucis ; for- tassis frequentiori auditorio Theodori Grammaticam auspicabimur ; fortassis et theologicam lectionem suscipiemus, nam id nunc agitur! io Quaestus minor est quam vt me moueat, tamen interim et bene meremur de studiis prò nostra quoque virili; et menses aliquot, vt Ouidiano vtar verbo, decipimus. Cura vt recte valeas, mi Andrea, mortahum omnium mihi charLssime. Fac ^ti frequenter ad nos scribas. Cantabrigiae. postridie Idus Octob. m.d.xi. 15
234236 To AxDREw Ammoxius. Fan-ago p. 219. Cambridge.
F. p. 348 : HN : Lond. viii. 22 : LB. 124. (e. 20 October) 1 511.
[The date is given approximately by Ep. 236.] ERASMVS AXDREAE SVO S. D, Remitto lagenam tuam, quam vacuam diutius apud me detinui, quo vel odore vini fruerer Graecanici. Tu prò optimo vino versiculos acbipies pessimos, hoc est piane Karà rò '0,,r,pcKov ìk.Ivo, xdXK,a xpv- cTÙu^v. Fono iambi me autore iam discunt èyK^^^i^,».. Carmen asscribam.
Quicunque dotes reputet. Ammoni, tuas, Oculisque totum lustret admotis prope Oris decus, proceritatem heroicam, Vultuque toto et vniuerso coqjore Bene temperatam dignitate gi-atiam, Nitentium blandum vigorem luminum, 233.6. restinxerit E, LB: restrinxerit Lond. 15. m.d.xi add. H.
233.8. praelegimus] These Greek first printed e. 1478 (Proctor lectures are referred to in Ep. 296. 135. 9. Theodori] Th. Gaza o/salonika
Brewer (.4428 is probably right u, (f 1475). «ho, e. 1435, landed in iSv
refemng to this connexion a letter from Byzanium After learninl
wntten, ev.dently by some Univei^ity, Latin in VittorinA da Feltre's school
r b f . ^ìr"*J°^' ^'^'"S ^^^ ^" con- at Mantua, he taught Greek in Ferrara
in Greek, whom they were afraid of xxxi-xliy Wìq f vo^t ^'^o'^'iiia, i-
losing; see App. ,0. ^he letter ma^v fi"t puLnshfdly'^dusTs'DTirpr
?.TI wbenT""' ''''''' ■'" '5" or in and twice by Gourmont; ., a. (ibld'M"
1513, when Erasmus was in great need pp. ro6 7) '
and looked to Mountjoy for aid. Cf. ,0. theologicam lectioneml Cf Fnn
Epp. 237 and 241 ; and Epp. 281, .. 245. 4 n., and .gT. isf HiTltSme^nt
e itnfi ?r T/.t'5/-P"l,/'^'5), who, perhaps means that he took no fees e. 1396, taught (4reek in Florence and from his pupils. though he received a
S^r Ir/r "^"'"'c"' ^^'"'*^- "t'P-daslecturer. <ff E^. ;8r;8 9 mhogr. HeUemque, xv=, ,. xix-xxx. 13. Ouidiano] Tr. 4. io. 114. ^
His Greek grammar, the Erotemata, was 234. 3. •OM7//.,Ìór] Il 6. 236
ALLEN j. •
5
474 LETTEKS OF ERASMUS [15"
Linguaeque plectrum tam suaue tinniens, Mores dehinc horas ad omneis commodos, Faciles, amicos, melle melleos magie,
'S Veneres, lepores, Gratias, risus, iocos,
Miteni indolem, mentisque candorem nouum, Mireque mixtani simplicem prudentiam: His pectus adde sordido auersuni lucro, Dextramque quani prò sorte largiusculam :
20 lam quam benigni vena diues ingeni,
Quot animus vnus expolitus literis ; Ac rursus his par addita est facundia, Demum vniuersa haec rara condit comitas, Et improbi liuoris arcet fascinum
25 Modestiae iocunditas, cum dotibus
In tam superbis nil superbum in moribus. Haec quisquis, inquam, pensitet tot affatim Congesta in vnum, nonne merito dixerit, Soli parentem fuisse naturam tibi ?
30 Conti'a nouercam caeteris mortalibus,
Horum licet tibi ipse debes pleraque. Restant tuae, Fortuna, iam partes, vti *
Dotes ita amplas opibus exeques tuis, Nisi vis videri aut caeca piane aut inuida.
ì5 Rogo vt has literas quas tuis adiunxi, reddas Episcopis ad quos scriptae sunt, vbi vel ipse vises regiam vel certum hominem nactus eris. Cura \t recte valeas. lubet te saluere Bouillus, candidus ac tui non dissimilis amicus Expecto literas tuas ; nam vnas adhuc duntaxat accepi. Si inciderit opportunitas apud tuos Episcopos, fac
40 is sis qui semper in Erasmum tuum esse consueuisti. Si tua cannina veneunt Londini, rogo vt hbellum vnum huc mittas. m.d.xi.
235. From John Sixtin.
Deventer MS. 91, f°. 152 v''. London.
LB. App. 493. 20 October < 1 5 u >.
[The letter answered by Erasmus on 28 October. Cf. Ep. 244. 38-53.]
I0ANNE8 SIXTINVS DOMINO ERASMO SVO S. P. D.
Havd credas quam mihi dolet obliuio tua mei. Creberrime afferuntur abs te ad tuos litterae, ad me nullae : vnde isthuc,
•234. 31. licet . . . debes E : ipse quamuis debeas tibi H. 41. m.d.xi add. H.
■234. 35. Episcopis] Foxe and Eutball. 37. Bouillus] See Ep. 225. 4 a.
Cf. Ep. 236. 32. 40. carmina] Cf. Epp. 218-21.
»5ri] FKOM JOHN SIXTIN 475
nisi ex obliuione mei? Crede mihi, memorem esse me amplorum m me tuorum officiorum, quibus etsi gratiam adhuc nullam rettuH, referam tamen cum primum poterò; quanquam, quae 5 tua est ammi et generositas et liberalitas, eam non expectas [non] magnopere. Fac igitur intelligam expuniei-is me ex amicorum pagina necne: id quod vel ex litteris vel silentio tuo iudicabo, vt deletum me sentiam si tacueris, tenere locum si rescripseris! Vale et ignosce et simplicitati et breuitati meae. ic
Lendini 13^ Cai. Nouemb.
-3*236oi5 Froìi Andrew A.M3ioniu8. Fan-ago p. 220. London.
F. p. 348: HN: Lond. viii. 23: LB. 125. 27 October 15 11.
[The date is established by the events in Italy. The letter did not reach its destination until 24 Nov.]
ANTDREAS AMMOXIVS ERASMO DESYDERIO SVO S. ^ ViciSTi, Eiusme, tuis literis omnem meam expectationem, desyde- rium tamen non explesti. Scripsisti ad me saepius, vt verum fatear, quam te facturuni putabam. multo tamen quam exoptabam rarius • quod amantissimum tuum officium tanti apud me est, quod eo me tibi penitus penitusque obligasses, si deuinctior esse potuissem. Nam 5 tuis literis nihil accipio suauius ; et me haud vulgariter abs te amari, hoc (mea sententia) non leui argmnento perspexi ; id quod sane antea credebam, nunc vero mihi videor piane scire. At non licuit mihi esse erga te perinde officioso, partim regiis (vide quam gloriosam excusationem praetendam) et intricatissimis amicorum negociis. io partim culpa eorum quibus alteras ad te literas dedi ; quas intelligo tibi non fuisse redditas, licet prò vectura nonnihil dederim.
Ego tres tuas epistolas accepi, duas plenas saccari, tertiam nectaris, quam ex inscriptione et vini Graecanici mentione primo ad me scriptam non dubitaui ; sed mox vbi ad carmina perueni, suspicari 15 occepi, quando ea quae UUc extolUs mea esse non agnoscerem, ad alium aliquem te scribere. Sed vbi te dubio procul de me loqui perspexi, mecum continuo, Quid times Erasmo de te credere, cui et vitam crederes? Ac in summa, nisi tuum in me amorem buie tuo Lynceo alioquin iudicio imponere existimassem, egomet mihi im- 20 posmssem ; et vtcunque ne quid t«cum dissimulem, paulo plus tuis carmmibus quam antea mihi placeo, vel hoc solo, quod Erasmum nactus sum laudatorem. Qua in re Alexandre Magno fortunatiorem me arbitror, et Achilli ne tantillum quidem inuideo. Id vero ipse 235. 5. rettali LB : rettulit MS. 236. 13. tres tuas epistolas] Epp. 232-4. I i 2
476 LETTERS OF ERASMUS [i5"
25 verius quam tu dicere possum, x°^'^^°- XP^'f^f '<"»'• quod aeneum vinum aureis, immo smaragdinLs, immo auro, lapillis. et metalli^ omnibus preciosioribus carminibus pennutauerim. Sed improbus sum nec ingenti hoc lucro contentus ; nam si lagenam quam vacuam remittis. recipere poterò, animatam iubebo ad te iter remetiri, vt exi>eriar an
30 alios possim versiculos elicere : qui etsi mentiantur, elegantissime tamen canunt.
Literas tuas Domino Vuintoniensi et Dunelmensi intra paucos dies in manum spero me redditurum ; quod si mea oratione com- mendatiorem te illis facere poterò, ipsum Tullium vincam. Quem
35 enim quamuis infantem tam bona causa non modo disertum, sed etiam eloquentem non redderet ? De rebus Italicis haec habentur. Hispanus apertum propemodum cmn Gallo bellum gerit, cuius Angli non ei-unt, vt coniicitur. tantummodo spectatores. Julius Maximus ad templum Deiparae in Laureto se contulit salutem suam Diuae
40 gratulaturus. Veneti supra quingentos, sic fertur, Gallorum equites ex insidiis deleuere. Imperator ita friget rt ex suis hypocaustis prodire non audeat. Fiorentini Pisanique diris detestationibus sunt acti, quod couciliabulum schismaticis illirs Cardinalibus prael>ent. Cardinalis Rheginus in fata concessit.
45 Nos hic in gratiam cum peste nondum rediuimus. Ego in Col- legium diui Thomae tandem immigraui, vbi sum nihilo magis ex sententia mea quam apud Morum. Non video Trjs àpTrvia<; r'o àyicvKov pdfj.(f>o<;' sed multis aliis offendor, vt nesciam, ita me Deus amet, quo in Anglia iam pacto sim victurus. Primum apud nostros mercatores,
50 quod animo meo gratum esset, honeste me negant esse posse ; timi istorum sordes quas iam satis sum expertus. mihi omnino non placent : domum vero conducere et vt velim viuere paupei-tas non sinit. Sed vt hoc taedium pellam, ego quoque poetabor.
Vis tanta, Erasme, carminis fuit tui, 55 'Anov(Tov "S't me proi-sus et lapidem merimi
32. Domino E : episcopo H. 48. ^ft(t>oi scripsi : pófKpov E. 55. me add. F.
37. Hispanus] Ferdinand of Aragon. For supporti ng it Julius laid Rorence
now king of the southern domiiiions under an interdict.
ofNaples. Fortheseeventssf-e Creigh- 44. Rheginus] Peter Isuaglies (+22
ton, iv. 133. Sept. 1511 , a Sicilian, who was made
39. Laureto] ProbaHy an error. Governor of Rome hy Alexander vr
Marino Sanudo i^xiii. 76 shows that in 1496. Abp. of Reggio 1497. and
the Pope went to return thanks for his Cardinal 1500. In i5iohe was created
recovery at Sta. Maria del Popolo on Abp. of Messina. See Ciaconius, iii.
Oct. 5 ; but he does not seem to have 195, and Burcliard.
left the neighbourhood of Rome for 47. àpwvlas'] An ungallant allusion to
some months after his illuess. Sanudo More's second wife, who seems, from
mentions a visit to Loretto in .lune. Lond. viii. 14, LB. 133. not to have
41. suis hypocaustis] Germany. welcomed her husband's friends. Cf.
43. couciliabulum] The Schismatic Ep. 221. 31 n.
Council opened at Pisa in Sept. 151 1. 51. istorum] Cf. Ep. 243. 55 n.
i5"J FROM ANDREW AMMONIUS 477
Certare tecitni iambicis adegerit ;
Sed veIJit aurem Apollo continuo nuhi,
Et ' Rana bobus audet, aut oloribus
Certare coruus?' inquit ; extemplo manu
Delapsa nostra perculit soluni lyra. 60
Refrixit ille mentis et breiiis furor,
Ac paucula haec aegre potui ad te scribere :
Addam, sed haec Apolline inuito tamen,
Erasnie, nostri seculi decus, vale.
Cras regiam petam tuamque rem sedulo illic curabo, et negocium 65 aUcui dabo vt quum Cantabrigienses caniicarii Jiuc reuenerint, altera lagena vini cum bis literis ad te referatur. Bouillum millies résaluta meis verbis. Cura iterum vt valeas, et me, \rt facis, ama.
Lendini, vi. Calend. Nouemb. Anno m.d.xi.
-31237. To John Colet.
Farragop. 314. Cambridge.
F. p. 420: HN: Lond. x. iS: LB. 150. 29 October (1511).
[Before the publication of the De Copia ;Ep. 260).] EEASMVS COLETO STO S. D.
Ik absoluenda Copia mea nunc sum totus, vt iam aenigmatis instar videri possit, me simul et in media Copia et in summa versari inopia. Atque vtinam liceat vtranque pariter finire ; nam Copiae breui finem imponam, si modo Musae melius fortunarint studia quam baet«nus fortuna rem. Atque id quidam in causa fuit .|uo et J^reuius et 5 indiligentius tuis Uteiis responderem. Cum Scotistis, inuictissimo " hominum genere et quo non aliud felicius sibi placeat, non admodum dimico, ne oleiun perdam et operam, tum autem crabrones irritem. A Basilio vei-tendo propemodum aUenatus est animus, non tantum ob id quod subolet aliquot coniecturis opus non esse germanum, io verimietiam .^uod Episcopus Ropbensis, ad quem degustationem misi institutae traductionis, epistola testatus me hoc agere, vt Basilius illius auspiciis atque adeo ex illius Academia in manu's Latinomm veniret, visus sit non admodimi auidus: et vt ex amico quodam cognoui, suspicatur me non vertere e Graeco, sed ab alio versmn 15 expolire. Quid non venit in mentem hominibus ?
236. 57. F : continuo Apollo E. 69. Anno M.n.si add. S. 237 6 rp
spondenm F. ,2. traductionis E: translationis F. 13. vt ante ex add. H.
14- et vt . . . 16. hominibus add. H.
237. 9. Basilio] Cf.Epp. 227 and 229. under Erasmus' supervision, perhaps 15. suspicaturj That such a passage indicates that his feeling towards bis shoald bave been inserted in 1529 old patron cooled in later life
478 LETTEES OF ERASMUS [15"
Quod de Diogene rides, equidem gaudeo me tibi quoquo pacto voluptati esse. At ego serio Diogenem agam, si pergat fortuna ; non vt mihi rex regum maximus videar, sed vt piane vitam ipsam
20 contemnam ; alioqui quid aliud sit }iac aetate atque hac valetudine Diogenem agere? Quid autem non postea contemnat qui vitam negligat? Verum id quouis loco licebit, vel apud Gaiamantes ; tametsi hoc quoque felicius cessurum arbitror quam hanc ambitionem multo iufelicissimam, etiamsi foeda non esset.
25 De Croco scripsi, non quod mihi persuasum esset apud te pecunias esse alienas, vt quem sciam et vitro traditas abiecisse ; sed existi- mabam in Anglum te libentius coUocaturum, si quid forte esset ; praeterea in iuuenem rectius etiam collocari beneficium, si modo bonae sit spei : et destituitur ille a nonnullis qui promiserant
30 subsidium. Porro quod mihi tuas offers pecunias, agnosco veterem tuum in me animum, et gratiam habeo quam possum maximam. Sed pupugit nonnihil animima meum verbum illud, quamlibet loco dictum, 'Si humiliter mendicaueris. ' Fortasse significas, et vere significas, quod sortem nostrani tara iniquo ferimus animo, id totimi
35 ab humana superbia proficisci ; nam vere mitis animus et Christianus omnia boni consulit. Hoc magis admiror, quo nodo humilitatem cum inuerecundia copularis. Sic enim scribis, ' Si humiliter mendi- caueris,' et 'si inuerecunde petas.' Nam si vulgari more humilitatem vocas quae pugnet cum arrogantia, qui conuenit impudentiae et
40 modestiae ? Sin humiliter appellas seruiliter atque abiecte, longe dissentis a Seneca, mi Colete, qui putat nihil constare charius quam quod precibus emitur ; nec eum omnino amici officio fungi qui ab amico verbum illud humile 'Eogo' expectat. Socrates aliquando cum amicis confabulans, ' Emissem ' inquit ' hodie pallium, nisi mihi
45 pecunia defuisset.' Sero dedit, inquit Seneca, qui post hanc vocem dedit. AHus quidam amico, cum et egeret et aegrotaret, ^i:runque tamen pudore quodam dissimulanti, pecuniam sub ceruicale dormienti subiecit. Ego cum haec adolescens legerem, mi rum quam alterius verecundiae fauerim, alterius candorem amauerim.
50 Sed obsecro, quid me potest esse inuerecundius aut quid abiectius, qui iam diu publice mendicem in Anglia ? Ab Archiepiscopo tantum accepi vt plusquam improbibsimum sit ab eo quicquam, etiam si offerat, accipere. Ab N. satis audacter petii, at ille impudenter rogantem impudentius reppulit. Iam etiam Linacro nostro videor
55 parum verecundus, qui cum scii-et me Londino discedere ^ix sex instructum nobilibus, et valetudinem optime norit, ad haec instantem hyemem, tamen sedulo monet vti parcam Archiepiscopo, vti parcam 42. eum add. H. 56. nobilibus E : angelatis F.
45- Seneca] Ben. 7. 24. 53. N.] Probably Mountjoy.
'5"] TO JOHN COLET 479
domino Montioio ; sed ipse potius me contraham et assuescam fortiter ferre paupertatem. O amicum consilium ! Atqui hoc nomine vel maxime odi fortunam meam, per quam non lieeat esse verecundum. 60 Cum vires ferrent, libebat dissimulare inopiam. Nunc non licei, nisi Ubeat et vitam negligere ; quanquam non vsqueadeo perfricuì faciem vt omnia petam ab omnibus. A caeteris vereor ne frustra petam ; a te vero qua fronte, quaeso, petam ? praesertim cimi ipse hoc opum genere non admodum abundes. Attamen si tibi probatur 65 muerecundia, finiam epistolam clausula quam possum impudentissima. Nec adeo possum perfricare faciem vt nullo titulo abs te petam ; nec adeo superbus tamen sum vt munus reiiciam, si quis talis amicus libenter dederit, praesertim hoc rerum statu. Vale. Sum oblitus breuitatis quam proposueram. ^o
Venit in mentem quiddam quod ridebis, scio. Cum inter magistros aliquot proponerem de hypodidascalo. quidam non infimae opinioni? subndens, 'Quis' inquit 'sustineat in ea schola A-itani agere inter pueros, qui posset vbiuis quomodocunque viuere?' Eespondi modestius, hoc munus mihi videri vel in primis honestum, bonis 75 moribus ac literis instituere iuuentutem, neque Christum eam aetatem contempsisse, et in nullam rectius collocari beneficium, et nusquam expectari fructum vberiorem, vtpote cum illa sit seges ac sylua reipublicae. Addidi, si qui sint homines vere pii, eos in hac esse sententia vt putent sese nullo officio magis demereri Deum quam So si pueros trahant ad Christum. Atque is corrugato naso subsannans, ' Si quis ' inquit ' velit omnino seruire Christo, ingrediatur monaste- rium ac religionem '. Respondi Paulum in charitatis officiis ponere veram religionem ; charitatem autem in hoc esse vt proximis quam maxime prosimus. Eeiecit hoc tanquam imperite dictum. 'Ecce,' 85 inquit, 'nos reliquimus omnia ; in hoc est perfectio.' 'Non reliquit' inquam ' omnia qui, cum possit plurimis prodesse labore suo, detrectat officium quod humilius habeatur.' Atque ita, ne lis oriretur, homi- nem dimisi. Vides sapientiam Scotisticam et habes dialogum. Rursum vale. Cantabrigiae postridie Simonis et ludae. [m.d.xiii.] 90
288239 To Andrew Ammonius.
Farrago p. 204. " Cambridge.
F. p. 337: HN: Lond. viii. 7: LB. 126. 2 November 1511.
[A repetition of Ep. 234]
ERASMYS ANDREAS AMMONIO SVO S. D.
Remisi tandem oenophorum tuum vna cum versiculis male natis.
Auriga confirmat se reddidisse Moro, quod id temporis aberas. Ad
237. 58. domino om. H. 63. vereor om. H. 68. sum add. F.
90. M.D.xin add. E.
237- 86. nos reliquimus] Matt. ig. 27.
480 LETTERS OF ERASMUS [15"
Calendas lanuarias istuc remigi-abimus. vt vel f'otu mutuo minus algeamus ; nana hic aestiuare malini quam hj'bemare. Postremo 5 non expedit diutius tam procul abesse a Ione meo ; quanquam hic locus non omnino mihi displicet. Tum quaestus video nonniliil, si quis ardelionem possit agere. Peiquam cupio scire quo animo Vuintoniensis et Dunelmensis meas acceperint literas, ad haec si quid aliud est noni. Gratum mihi feceris, si has literas quas tuis
IO adiunxi, in Italiani perferendas cures. Nunc piane est illud Homeri- cum àcrircTos ó/i/3pos. Opinor auditas a loue preces istius cuius libellum tibi tradidi, qui fontes, fluuios. lacus, stagna ad lachrymis deplorandam Italiae calamitatem inuitat. 'H/xàs AiVos elèe Trpórepo^, vt nutibus sit loquendum ; tanta est raucedo. Bene vale, ac fre-
15 quenter ad nos scribe. Cantabrig. mi. Nonas Nouemb. m.d.xi.
^^*239^,j Fkom Andrew Ammonius.
Fan-ago p. 207. London.
F. p. 337 : HN: Lond. vili. 8: LB. 127. S November 15 11.
[The date is confirmed by the events in Italy ; see Ci-eighton, iv. 137 seq. The letter was delivered in Cambridge ou 10 Jfov. 1
ANDREAS AMMONIVS ERASMO SVU DESYDERIO S.
Avt egregie infaustus est minister meus, vt quicquid per eum agatur male cedat, aut vulgus Cantabrigiense barbarie inhospitales illos Britannos antecedit ; ita omnium ofl&ciorum est ignarmn et omnis prorsus humanitatis expers: cuiusmodi videre aliquot opto 5 illam longam ex se literam facientes. Nesciimt isti fere quid sit epistolam suscipere, quid postea non reddere ; nesciunt (vt lenissime dicam) quot homiues sua voluptate defraudent, quot ^-t inofficiosi iudicentur efficiant : nesciunt porro non vnius tantimi hominis salutem ex vnis quandoque literis pendere. Conatus sum simul-
10 atque tuas literas accepi, eis quam celerrime potui respondere, vt si non stilo, at saltem officii celeritate placerem. Dedi prò literarum vectm-a id pauxillum quod petiere. Remisi postremo cum epistola Graecanici alteram lagenam ; vnas tameu literas ad te solum perlatas fuisse video, et vna cum officio cm-am, si quam in scribendo adhibui,
isperiisse. 0 hominum monstra, quae (ita me Deus amet) iamiam discerpi libenter spectarem ! Vnum tamen me solatur, quod ita meum erga te animum perspectum tibi esse puto. vt licet tibi nunquam scrìberem, nihilominus tui me studiosum et amantem
•238.8. f: Dulnemensisfr. 14. tanta est rauc«do adrf. i^^ ismdxi
add. H. 239. 7. quot aiU.e vt EH LB : quod F Lond.
238.5. loue meo] Mountjoy. 039.5. longam . . . literam] The
IO. Homencum] II. 13. 139. long f : a euphemism for hanging.
i5ii] FROM ANDREW AMMONIUS 481
existimares. Nouissinie literas et alteram, vt dixi, Graecanici lagenani ei, qui tuos libros istuc aduexit, nieus Thomas credidisse se ait ; 20 alias vero quibus dederit nescio. Vinum si epotum est, da operam vt lagenam saltem recuperes. Sed facessat haec bilis, qua profecto totus feiueo.
Tuas literas domino Vuintoniensi et Dunelmensi in manum reddidi ; ambo vultu sane quam hilari excepere, ambo raras dotes 3 s tuas mirijfice laudarunt. Vuintoniensis te accusare videtur. quod exterum secum agas nec vnquam ad se accedas ; respondi, vt in buccam tunc venit, subrustica quadam verecimdia te id agere, suae tamen dominationi, quod sciebam. esse deditissimum ; nonnullaque alia prò tempore. Sed haec antequam epistolas tuas legerent. Post 30 illa fuerunt ita publicis rebus occupati vt inteipellare de te non fuerit visum ; veruni suo tempore non omittam. Tuus Mecoenas, vt audiui, neque enim adirne vidi, iam triduo fuit vrbanus. lupiter est nobis iratissimus ; die pluit, nocte pluit, raro cessat. Pestis modum saeuitiae ferme imposuit. Sed fames, nisi magistratus 35 remedium aliquod adhibeant, subsequetur, malum iiihilo peste mitius. Lignorum praecium auctum esse non miror, multi quotidie haeretici holocaustum nobis praebent, plures tamen succrescunt ; quin et frater germanus mei Thomae, stipes verius quam homo, sectam (si diis placet) et ipse instituit et discipulos habet. 40
Sed ad Italica transeamus. Foedus Romae inter Pontificem, Regem Hispaniarum et Venetos ictum palam fuit bis legibus : Rex Hispani- arum equitibus cataphrattis, quos lanceas vocant, mille et ce, leuis arniaturae itidem mille, peditibus decem m., Pontificem iuuabit. Pontifex vero equites cataphrattos d., peditum octo m. habebit ; in 45 stipendium praeterea auxiliariorum aureorimi quadraginta m. in singulos menses dabit. Veneti exercitum quem poterunt cogent. Concilium Pisanum male coit. Ferunt Cardinalem Sanctae Crucis, autorem schismatis, impetrata per Regem Arragouum Pontificis venia in Campaniam se proripuisse. Licet, quod praeterieram, intra 50 quadraginta dies cuicunque Christiane Principi idem foedus inii-e ; ^
28, 9. suae tamen D. E : ipsi tamen H. 43. cataphractis .Y; itevi l. 45.
20 meus Thomas] Ammonius' ser- a clever Spaniard, who after bein-
vant. He was probably stili with Chamberlain to Sixtus iv was raised to
Ammonms in 1513. Ep. 283. 55. the Cardinalate by Alexander vi and
32. Mecoenas] Mountjoy. theneeforward played a leading part
37. haeret.ei] -In this yere <i5.i) in the Papal Court. He held sueces-
11 eretyckys wa,s burnyd n, ismythfeld sively eight bishoprics, and at his
onSayntLukysday. Arnold, CI. rotude, death was Dean of the College of
p. 46, ed 181 1 Cardinals. See Creighton, iv, v^ Cia-
41. Foedus] The Holy League ; signed conius, iii. 170, and Burchard.
^'^ or'-^'I^^\ ^ . - . -, 5°- Licet] Henry viutookadvantage
48. Cardinalem Sanctae Crucis] Ber- of this permission, and joined the uardino de Carvajal (f 16 Dee. 1523), League on 13 Nov
482 LETTERS OF ERASMUS [1511
postea arbitrio Pontificis admittetur. Nostri quid acturi sint, vt coniicitur, magno remiguni compendio nondum deliberauere. Im- perator huius rei spectator solum erifc. Rimior est Florentinos a Gallis
55 defectionem parare.
Habes de rebus Italicis quae hactenus ferantur. Tuam raucedinem, si hic fuisses, vna potiuncula extemplo curassem. Doleo spem tui ad nos reditus ad Calen. vsque lanuarias productam. Gaudeo tamen istam tibi prouinciam non male obtigisse ; desyderium tui commo-
60 dormn tuorum magnitudine solabimur. Reliquae tuae literae in Italiani cras sedulo perferentur ; in tempore enim ac prope in ipso tabellarii discessu aduenere. Cura, mi Erasme, vt valeas ; et Bouillum nostrum terque quaterque meo nomine saluere iube. Iterum vale. Londini. Sexto idus Nouembr. m.d.xi.
"9240.^3 To Andreav Ammonius.
Farrago p. 203. Cambridge.
F. p. 338: HN: Lond. vili. 9: LB. 138. 11 November (1511).
EKASMVS AMMONIO SVO S. D.
Peidie Martini redditae sunt mihi tuae literae, si notam quaeris, stomachantes, vna cum lagena vini Graecanici semipiena. Qui attulit poposcit duas drachmas, dedi denarios sex ; deinde literis tuis dili- gentius inspectis animaduerti lagenam non cum proximis literis, quas 5 ad VI. Idus Nouembres scripseras, sed cum superioribus fuisse missam; nam id etiam vini color indicabat. Quin cum primum mitteres, admirabar te non obsignatum misisse per eos quibus nihil est obsignatum. Piane cum hoc hominum genere nobis hic res est, mi Andrea, qui cum sunima rusticitate summam maliciam con- io iunxere ; nec est omnino quicquam quod mihi huius secessus nomine gratuleris, veruni solus pudor querimoniis finem imponit : sed haec coram in sinu.
Non expectabam alteram lagenam, nisi quod tu, vt es mire ciuilis, cum laudarem vinum, quasi denuo rogarem interpretabaris. De 15 recuperandis literis tuis niagis laboro quam de vino aut lagena, quod quidem ad me pertinet. Nam si non nisi vnam et alteram lagenam misisti, neutra periit. Eemisi priorem, et eandem, ni fallor, cum proximis tuis literis accepi. De meo auriga mihi narras? Quid si vidisses mea scrinia vndique lacera? Quid, si audires fucum de equo, tum diceres? et caluus ille nebulo nunquam hic in con- spectum prodiit. Proinde vide ne .sit ineptum ab his monstris
• -^^- 6°- t""^-^™ ^ ■■ tui A-- 64. M.D.XI add. HN^ : om. IP. 240 12 in
sinum F Corrig. *" ""■ '"
240. 5. superioribus] Ep. 236 ; cf. 1. 15.
20
15"] TO ANDKEW AMMONIUS 483
vllum hominis officium requiiere. Sed non potui temperare a risu, cum video Andream quoque, charitibus et amicitiae lenitatique natum, bili potuisse efferuescere, cum ipse iam Mitionem mediter, posteaquam iam propemodum 2-
mea me victum docuit fortuna dolere, coepitque piacere Vergilianum illud,
Vna salus victis nullam sperare salutem. Denique nullo infortunio non dignus mihi videor, quoties succm-rit qualem Italiani et quam mihi arridentem Komam reliquerim : ol[j.oi 30
T^9 àfj.oi/3rjs, àXXà 8(L rò Trapòv iv Bia-Oai.
De rebus Italicis mihi parum laeta nuncias, non studio Galli sed odio belli. Etenim cum cotidie videamus vel leuissimum latro- cmiolum vix multis annis confici, quid expectandum erit, si bellum tam graue semel motum fuerit? Neque tamen habeo cui succen- 35 seam, nisi verpo illi tov àp^^Lepiw? larpiò, qui quidem aut parum est artifex aut prorsus efifoetae sunt Anticyrae. Sed ipsa fata viam inueniant. Istis haereticis vel hoc nomine sum iniquior, quod instante bruma nobis auxerint lignorum precium. De fame non perinde laboro, liceat modo viuere. Habeo gratiam et prò redditis 40 Vuintoniensi ac Dunelmensi literis, et prò tuo tam amico patrocinio, et prò vino etiam non expectanti misso. et prò literis tam diligenter in Italiam transmissis. Sed quid ego paucos recenseo titulos, cum tu nulla in re non agas Ammonium, hoc est candidissimum amicum ?
Priusquam istuc me recipiam, parandum est aluearium aliquod 45 tepidum in quod me condam hac bruma. Mallem non abesse longius a Paulo ; nam aedes Montioiicas, donec obsidebit Cerberus ille, certum est vitare : quanquam nec illic locum video satis idoneum brumae, ni velim ipsum herum depellere. Fortassis apud Augusti- nenses aliquod est. Fi-anciscus Patauinus me ad suas aedes inuitat 50 literis suis ac vitam Italicam pollicetur ; super hac re si quid habes quod consulas, imparti. Gratulor domino Montioio fehcem reditum ;
31. TÌ9€aeat H. 41. F : Dulnemeusi £.
26. inea me] Verg. Aen. 4. 434. 37. Anticyrae] Cf. Adag. 752, and
27. Vergilianum] Aei(. 2. 354. Hor. A. P. 300.
36. àpxifpiois iarp^] A letter Irom fata] Verg. Aen. 3. 395.
Rome, 23 Aug. 151 1, presei-ved by 49. Augustinenses] Erasmus would
Marino Sanudo (xii. 440), mentions naturally find shelter in the Priory of
this Jewish physician as changing the Austin Canons, Christ Church or Holy
Pope's treatment ; his skill in curing Trinity, in Aldgate, at the SE. corner
Julius on this occasion became famous of Leadenhall St. (^Dugdale, vi. 150).
(cf. P. Mosellanus, Orazio de . . . linguarum There was also a house of Austin Friars
cogniiione, Basle, Froben, May 1519, in Broad St., of which the church stili
p. 49> The insinuation here seems to survives (ibid. viiL 1594).
be that the cure had not been complete 50. Franciscus Patauinus] Perhaps
and that Juhus was stili mad. cf. Ep. 219. 5 ; see Ep. 243. 57.
484 LETTERS OF ERASMUS [15"
rogo cures vt accipiat literas meas. Scripseram per eimdem qui proximas attulit et Episcopo Rhophensi ; si dabitur occasio. cognosce
55 num sint redditae. Apud reliquos duos agas, obsecro, quod coepisti ; expectabo literas tuas priusquam hinc me uioueaiu. Resalutat te BouUlus, mirum in inodum laetus tua salutatione. Si quando fuerit obuius Morus, percontare num meas literas Ai'chiepi scopo reddiderit, et num quas ipse ad me dederit vel suas vel alienas. Bene vale,
60 amice singularis. Cantabrigiae. iii. idus Nouemb. [m.d.xii.]
241. To Roger Wextford.
Fan-ago p. 234. (Cambridge?;
F. p. 361 : HN: Lond. vili. 45 (44): LB. 166. (November 1511?)
[This letter may he placed in November 151 1, betweeu the completion of the Copia (Ep. 237) and its publication (Ep. 260,, at the time when Erasmus was depressed by hi* poverty at Cambridge and was contemplating a return to London (cf. Epp. 238 and 240). If N. (1. 33) is Mountjoy, this letter may perhaps leftT to a rt-quest addressed to bini after hi^ return, possibly in the letter mentioned in Ep. 240. 53.]
ERASMVS ROGERIO VVENTFORDO S. D.
QvoD Copiam nolis aedi, nisi te gloriae meae ratio moueret, aequidem gemino argumento tuam in me beneuolentiam agnosco ; pi-imum, quod amoris magnitudine caecutiens tanti facis nugas Eiasmi tui, vt veluti thesaurum exiniium vulgo piophano conmiunicari 5 nolis ; deinde quod vsqueadeo mei nominis es studiosus, vt mrsus affectum istuni tuum affectu vicerLs et quasi clauum ciano pepuleris. Quanquam ego meae famae magis arbitror interesse, si neque edantur ibta neque transsciibantm- a quoquam, nisi sunimo labore elimata ; quem ego odi cane peius et angue, maxime cum A-ideam Line nilul
IO recipi fructus praeter lippitudinem, senium praematurum, esuritiones ac paulum modo gloriae cum plurima inuidia coniunctum. Nam quod de statu meo cupis cognoscere, cquidem aureis promissis piane diues sum. Caeterum fortiter esurio. Quod crumenam inanem tantopere deploras, magis deplores si scias me istuc distentam
15 attulisse plus septuaginta duobus nobilibus, et ne tantulum quidem supeiiuisse. Ex liis coniecturam facias licebit quemadmodum hic dUabantur nummi, vbi nihil non meo sumptu geiitur et est milii res cum duabus Charybdibus voracissimis.
Quod tam benigne et, vt nulli jiersuasum est, ex animo pecuniam
20 tuam oflfei-s, amplector et exosculor Rogerianum illum animum,
•240. 57. in modum .Y^ : immodum L. 59. vel suas E : suas H.
60. M.D_su add. H. 241. 7. neque edantur ista om. H. 20. osculor N.
240. 54. Rhophensi] Cf.Ep.242 introd. who may bave beeu proposing to adopt
241. I. Copiam] These words seem to it for use at St. Antony's. imply that it had beeu already sent to 14. istuc] Perhaps on the return from
Colet, and bhown by him to Wentford ; Paris. Epp. 218-222.1
15"] TO ROGEE WENTFOKD 485
mihi iam olim et perspectum et exploratum ; cui vtinam fortuna parem facultatem addidisset. et additura est aliquando. nisi piane bonis ingeniis infesta est. Istic nisi cura Grocino non video quo pacto possim viuere, et certe cum nemine omnium viuo libentius : sed pudet esse sumptui, praesertim cum nihil sit in quo gratiam referre ^5 queam, et ille prò sua benignitate nihil impendi patitur. Nec admodum cupide istinc discessi, verum hic scrupulus praeter caetera mouebat animum meum. Interea ne nihil agam, perfìcio opus De conscribendis epistolis ; Copiam quoque castigaturus, interim subinde deuouens literulas meas tam steriles. Vale, mi Rogeri. vnus mor- .^° talium omnium charissime.
D. Grocino, communi patrono ac praeceptori, plurimam ex me salutem dices. De piiero egi cum D. Gulielmo N.. tametsi Linacer idem ante cum eo egerat. [1514.]
242. From John Fishee. Deventer MS. 91, f. 173 v^. London.
LB. App. 430. (e. 18 November 1511 ?>.
[The return of Loid Mountjoy to Court on 5 Nov. probably indicates the date of this letter ; cf. Ep. 239. 32, 3. Epp. 227 and 237. 12 show that Ep. 220 w.is accompauied by a letter, apparently asking Fisher for a gift in the sanie strain as Ep. 227 to Colet ; to judge from the similarity between Colefs replv TEp 2qo') and this letter. Fisher seni a small present, which the letter mentioned in *;P- 240. 53, 4 and dated about 2 Nov. presumably ackno\yledged • and Fisher then wrote this letter in reply. It was probably brought by the bearer of Epp. 243, 4.]
IO. ROFFENSrs EPISCOPVS D. ERASMO S.
Salws sis. Erasme. et te precor ne moleste feras quod non scripserim quum nuperrime ad te misi. Properauit namque ille discedere ab vrbe, et ego ex aedibus meis egressurus illuni obuium habui. Atque ita qum scribere non poteram. dedi taraen ad te munusculum quod petieras ; neque sane ex deposito ilio quod 5 tu existimas apud me esse, mediocritatem exuperans. Mihi credas. Erasme, (dicant quicquid velint homines) nihil apud me esse quod meo vnius arbitrio erogari posset. Praescriptus nobis est vsus illius pecuniae, ita xt mutare non liceat quantumcunque voluerimus. Ego qui te tam necessarium Achademiae nostrae io ndeo, te egere non patiar quamdiu superfuerit quicquam ex tenuitate mea. Simul et operam dabo (quoties aderii oportunitas) 241. 33. De puero . .'34. egerat om. B. 34. 1514 add. H.
f»,^*V^*^'"''"I"'F.^'*P''*'*''S®''^P^''''' ^^- ^e conscribendis epistolis! Cf.
tùat Erasmus had been staying with Ep. 71.
Grocinwhen in London. On returning 33. k.] Probablv Mountiov. For
toCambndge he brought aw.aya volume Linacre's connexion with him cf. Ep
trom Grocin's library. Ep. 229. 5. 237. 54-g.
486 LETTERS OF ERASMUS [151 1
alienam opem implorare, vbi mea defuerit. Montioius tuus, imo noster, sat scio memor erit tui, si hoc aliquando promiserit ; et 15 ego illum ad hoc libenter cohortabor ; est enim nunc in aula. Tu vale optime, Erasme. Ex Londino.
^*''243_,4g From Andrew Ajimomus.
Fan-ago p. 221. London.
F. p. 350: HN: Lond. viìì. 25: LB. 128. 18 November (1511).
[Ledere adds the date 1511, correctly.]
ANDREAS AMMONIVS ERASMO DESYDERIO S. P. D.
Iam discesserant vestri carrucarìi, quum tuam epistolam sine aliqua ad Monioium Io. Morus mibi attulit, ideoque expeetandus est illorum nebulonum reditus. aut casus aliquis qui mihi ypa/x- jj.aTo<jìópov obiiciat cui has ad te literas dem. Intellexi te lagenam 5 resignatam et semiplenam tandem nequaquam gratis accepisse ; nam sex denariis eam vappam, carnificum reliquias, chare te emisse arbitror: noui praeterea quam iJle caluus consueuerit caluere. Sed recte mones non esse ab bis monstris officium aliquod hominis exigendum ; veruni si Socrates cum beluis istiusmodi fuisset ali- io quando conflictatus, neque animum neque vultum semper eundem seruare potuisset. Caeterum non idcirco vinum remisi quod tu id laudasses, sed quod negociatio bene cesserat. Xpvo-ea enim accepe- ram, xaA.K-£a qui dederam ; et ideo rursus tentabam an alios versiculos haberes quos eodem pacto velles permutare: non quod eormn 15 mendaciis delecter, sed elegantia, suauitate, tuoque ilio amico errore quo alium me jjutas quam ego sim.
Ex Linacro audiui tuum àp^apéa opem tibi argentariam destinasse, et certum solum ad te habendum quaerere. Id si ita est, querimonias tibi minuet ; si quae tamen supererunt, in amieum effundes sinum, 20 et foenus a me accipies ; nam beatum te iudico prae me. Tu enim quod sectatus es, summam eruditionem, nomen qua Romana patet eloquentia clarissimum, denique immortalitatem es adeptus. Ego ad vltimos vsque Britannos post foi-tunam cucurri, nec vnquam assequi potui ; nam subinde longius me fugit, imo vero et magis me 25 terret. Duos homines, qui me vnice amabant, sed qui omnium sententiis et coniectuiis pauperes abiectique semper fore existiniaban-
2-13. 21. Romana F CorrUj. : ratione E.
243.2. Io. Moi-us] A younger brother 17. àpxtepiai Warham fulfilled this
of Thomas More, to whom he acted as hope by the living of Aldinc'ton • cf. secretary. Cf. Ep. 246. 3 aud ste DNB. Ep. 255 introd. ° '
15"] FROM ANDEEW AMMONIUS 487
tur, miris quibusdam modis quasi in inuidiam solummodo meam, alterum Romana* ecclesiae Vicecancellarium, alterum modo summum Poemtentiarium fecit gradumque ad amplissimum ijrouexit : et nunc mihi vterque stulticiam, quod se fortunaeque sedem, vrbem Romani, 30 Britanniae postposueiim, exprobrat, meque vicissim contemnit, nec omnino immerito. Tu porro quocunque te veiiis, famam praem'ittis, nec potes non magnos patronos vbique inuenire. Ego nisi apud hos quos multo labore, longo tempore, non pai-uis sumptibus demereri 8um conatus, aliquod malae aetati viaticum coegero, quo confugiam 35 nescio, qumn piane in bis Kt/xep.acs cTKorcac^ consenuerim ; ante annos enim cani (quos mortis aquUiferos dicuntj agminatim toto vertice mihi erumpunt. Sed longa est naenia ; hoc foenus tibi seruo.
D. Monioium nondum salutaui ; ita mihi accidit, dum officium de die in diem produco. Episcopus Dunebnensis operam et studium 40 suum tibi pollicetur. Vuintoniensis minus publica locutus est, sed magis amica : putabat sacerdotium te habere. Respondi spem qui'dem sacerdotii tibi datam, sed sacerdotium nondum datum : ille subrideus intei-rogauit num illa spes alere te posset? Subrisi vicissim: 'Atqui' inquani • auri et temporis dispendio hanc spem Erasmus 45 emit' Tunc ille iussit me de hac re secum alias commodius loqui, quod mihi hactenus non est visuni ; sed gauisus vehementer sunì Vuintoniensem tam de te amanter sermonem habere. Quod reliquum est, operam dabo ne quod officium meum desyderes.
De alueario quo te recipias, quid certi scribam non habeo. ;o Apud Augustinenses nullus est cui conuictor esse queas. Nescio an velis caecum poetam a me rogari ; sunt illic, vt audio, quae- 32. -F Con-lg. : vertes E. 39. D. om. H. 45. Atqui F Con-Uj. : & atqui E.
28. Vicecancellarium] Sisto della Arthur in 1406 For his eflV.rt^ tn RovereofLucca(t8Mar i5i7),nephew return to France see GÈ 55 which of Julius n, Cardina , Abp. of Bene- I dite ;>- A r,r /t.^o\ ^ ""i^n
PataT' ^''v"^ ^r^ h ^P- °^ "- ^'^^i^\: ?t:.y in Padua 1509, Vice-Chancellor of the 1494, mentioned in a MS. of his work^ Ho y See 1508, in succession to C4aleotto at Paris Bibl. Arsen. t^\ His His
a"lm %l" ^"'"- ''°'' ■ ^'' *r i ^'^"y ^° '"^'i r'oems bave S n Uaconius, 111 289. ^Jited by Gairdner in the Rolls Seriea
29. Poenitentianum] Leonardo (MemorMs 0/ Henry VII), y,ith TlTo
a.tfcIrlafi'.V-'' l'nl'^'ffl"^''; """"f- "^^ ^'^' ^^«- --tains note" f'p cardinal 1503. In the office of on Augustine, De dui fate De, and brief
juirr cr:nir:i[ 2^;^^^"^^^^^ ^r :;ir;r:nd ^-r^ ^^^^
of^To r-T/^^t'^^^^"-'^^'^-^'^^-^ '-^- - TfreL e.V^r^tT^dTa'r; of Toulouse(tp. Xov. 1521J, court poet After the death of Henr;^^I Andre '^
till he was appointed tutor to Prince cf. p. 455 and Ep. 243. 21 n '
488 LETTERS OF ERASMUS [15"
dam iiiania cubicula quae conduci possent. sed supellectile opus esset. In hoc coenobio in quo ipse sum. farta omnia esse aiunt ;
55 praeterea mensa est infra mediocritatem. Circa aedem Pauli col- legium est, vt nosti, quorundam doctoi-um, quos aiunt laute viuere ; ego puto in cloaca habitare. De Francisco periculum tacere nil fortassis noceret, sed mihi videtur Irò miserabilior. Denique quid in hac re pronunciem. nondum habeo : si quid in mentem venerit,
60 intelliges. Quid te Griphii benignitatem perconter. nunc praesertim cum D. Io. Baptista Boncantus abest ? Rescribe qiu'd velis ; interim si redeas, cuV)iculum non deerit.
Morum hactenus non vidi, nec putaui dedita opei-a interrogandum esse an literas illas reddiderit, quas non reddere vix potuit ; quotidie
65 enim Ai'chiepLscopum aut videt aut alloquitur. Ex Italia noui nihil, sed nec literarum quidem aliquid hahemus. Bouillum nostrum postquam tanti salutationem meam facit, plurima rursus meo nomine impartias veUm. Gratum in primis mihi feceris, si modis omnibus curaueris vi pulcherrime valeas. Londini. xiiii. Calendas Decembres.
244. From John Sixtin'.
Deventer MS. 91, f. 174. London.
LB. App. I. 19 November (1511).
[The date is establisLed from the mention of Era^mu'.' expected return to London fcf. Epp. 238. 240 and 243) and from the allu^ions to this letter in Ep. 248. 39, 40.]
IOANNES SIXTINVS CHA.KISSIMO SVO ERASMO S. P. D.
MiRiFicE me delectauit vel aculeatum litterarum tuarum acumen, praeterquam in loco desyderatae meae simplicitatis : quod A-ulnu- sculum. etsi aliquantum male me halift. ita tamen et tam arti- ficiose curas '^'t queri non audeam. adductis praesertim rationibus 5 aliquot quibus vel grani viro (cui non essem vt tibi notus) in suspicionem fuci fraudisque venire possem. Constans Thalei 243. 61. D. om. H. 244. 4. qu^ri MS.
243. 54. coenobio] The Hospital of 1506 : dedicated to Griphus) ; probably
St. Thomas. Cf. Ep. 232. 4 n. as sub-colleetor for the Pope, an office
55. collegium] Probably Dootors in which he is found in 1510. In 1512
Commons, a college for ' Civilians and he was created Bp. of Forli and re-
Canonists.' who at this time were tumed to Rome. In the preface to
lodged in Paternoster Row. Stow, i. a Latin version of Basil's Hexameron,
\>. 153. Cf. Epp. 236. 51, and 245. 31. addres>ed to him by the printer,
58. Irò] Cf. Mart.5,39. 9and6. 77. I. Ja. Mazochius (Rome," 21 Dee. 1515),
60. Griphii] Peter Griphus ft e. Nov. he is described as Papal referendariu-s.
1516, of Pisa. He was in England in See Brewer. i and ii.
1506 (,see a letter by him in an edition. 244. i. litterarum] answering Ep. 235.
Paris. Badius (1506), of Claude de 6. Thalei] SLxtin had eVidently
Seissel's oration before Henry vir. received from Thale in Italy a copy of
announcing the betrothal of Francis Erasmus' ii? Copia ('see p. 121). Bj- this
ofValois and Claude ofFrance, 21 May time Erasmus had perhaps leamt of
489
^•'5"] FROM JOHN SIXTIN
praedicatio Copiae tuae exemplar non dono mihi, sed tibi reddendum a se tiaditura fuisse, perpetuimi meum sUentium in crebra ipsius Copiae mentione, quod ve! casu interruptum fuisset, si simplicitas mihi raea constitisset. mouerent profecto prima specie grauem io nedum leuem, hominem. Si moriar, mi Erasmo, haud alio animò conscientiaue moriar quam dati mihi libelli. Nam quos dis- cessurus non potuit libros diiiendere, eos dedit alios aliis amicis suis, partini Alano, partim mihi, credo item Shurley sed nihil temere affirmabo. Mihi tuus partus datus est, quod sciebat i^ gratissimum mihi ease quicquid esset tuum : cuius indicem atque titulum haud memini certe an legerim, (nam nunquam paginam legi quod sciam) reseruata per ocium mihi integia lectione quod Bononiae per studia legum minus mihi dabatur. Itaque facile accidere potuit simplici homini taciturnitas in crebra mentione ^o Copiae, cum, quod sciam, nunquam ille titulus succurrebat mihi Ista fortasse acumini tuo videbuntur frigidiora, sed profecto quod sciam nihil tibi mentitus sum, neque quicquam callide egi, doleoque vehementer istum casum accidisse. Oro igitur (id quod piane confido te facturum) vt deleas omnem suspicionem, si quam ^^ de me suscepisti fraudis atque astutiae ; quanquam id iam videris fecisse, cum dicis eam veluti nubeculam amoris vim facile ab- sorbuisse, curaeque tibi fuisse inuentionem loci propinquo meo- id quod effecturum Bouillus pollicetur. Quod autein negas tua in' me officia praeter amorem agnoscere, facis tu quidem prò animo 3° tuo Celso atque generoso, qui prò consuetudine tua vniuersis benefaciendi debita optimo cuique officia tua iudicas. Ego autem agnosco, agnoscamque dum viuam, idque prae me semper feram
Spes maturi aduentus tui vehementer Decanum nostrum ex- hilarauit, qui in eum xl. solidos habet paratos, nisi tibi ante 35
Thale's fraud about the De Barione whioh he received on f, Al», r t
SUcdii (Ep. 66), and fearing further 1524 he was oilof wfl w' ^"V ^"
unauthorized publications (cf. Ep. .60. tL'suppT^Lion of th "^:S ies"
62, 3) had made enquiries about the and in 1S28 became AVm ^?r> 1, J
S-ndiri^:i7" ^"^' '' "'' "" ^^^^^■:irt^^
Z4. Alano] Jo'hn Alien ri476-.7July F o^^ 'C,:^'':ritw 't'""« '^^ 1534), a churchman and diplomatist. DNB ' ^ 'f^^^Slcnd, chap. 8. and
He is said to bave spent nine years in Shurlevl ■RiVTiQ.rl ct, 1
living of Aldinston ;Ep. ,55 Introd.), 3, D,'an„ml Col.t
"•"•" K k
490 LETTERS OF ERASMUS [«5"
aduentum tuum Cantabrigiam mittat. Vtinam hic esses ac esset ea nobis fortuna vt nunquam diuelleremur, essentque viui, non epistolares, inter nos sermones. Quos tandem elicui, arbitratus (non tamen omnino, nana id nunquam potui) me prope expunctum
^o ex amicorum albo, cum inter tam crebros epistolarum tuarum fasciculos nuUam ad me vidi datam ; quod si ad nullos misisses, tribuissem id optimis tuis occupationibus, vt tu debes meis, quod ad neminem scripsi. Cum autem tantum videbam tibi suppedi- tatum spacii, vt non semel ac iterum sed sepissime sarcinulas
45 litterarum, id est marsupia piena epistolarum, mitteres, existi- mabam vel vnam me quoque accepturum, si suum in albo locum meum nomen tenuisset ; quanquam liac quoque argute occurris, salute mihi in alio rum litteris ascripta.
Sed quid plura ? Mibi satisfecLsti ; si satis tibi ego sum expur-
50 gatus, supra tuam opinionem triumphabo. Vale, amice suauissime. Tardioris meae responsionis causa est, quod serius quam putes j-edditae sunt mihi abs te litterae ad 15. Cai. Decembres, quas natali Simonis et ludae dedisti. Iterum etiam atque etiam vale. Lendini xiii Cai. Decemb.
244^^. From Jekome Busleidex.
Brussels MS. 15676-7,10. 193. (Mechiin?)
(November 1511 ?)
[This letter is found in a manuscript volume of the Bibl. Royale at Brussels (N°. 15676-7, Fonds van Hulthem), containing a collection of Busleiden's poems, speeches, and letters, and written apparently by the hand of a secretary. It is printed by Néve, Renaissance en Belgi(fi(e, p. 122.
Busleiden, or his secretar^', was indiflferent to dates ; and it is therefore difficult to place this letter with precision. Mr. Nichols assigns it to June 1516, and refers it to the endeavours which Erasmus was then making to obtain a benefice from John le Sauvage, Chancellor of Burgundy. Dr. M. Reich, however, attributes it to this period, when Erasmus was besieging Foxe and Ruthall 'cf. Epp. 234-250), and when his hopes were shortly to be gratified by Warham (Ep. 255 introd. ; cf. Ep. 243. 17 n.). The Moecenas whom Erasmus had served for so many years and to whom he was daily to pay court can hardly be Le Sauvage ; for there is no evidence to sho ,v that Erasmus ever rendered him any prolonged service. The description seems to me more fitlyapplied to Mount- joy, to whom Erasmus had stood in this relation and towards whom his eyes were tumed throughout this period, than as by Dr. Reich to Warham.
The consideration which determines me to insert this letter here is the rumour about Erasmus' death, which was in circulation at this time (Ep. 251. 2 n."^ but of which I can find no trace in 1516. In the autumn of 1513 there was a widespread report that Erasmus was dead (cf. Ep. 270 introd. ^, but at that time he had obtained his English benefice, and was not yet attempting to secure further patronage. Dr. Reich notices a resemblanee between the advice given by Busleiden in this letter and the ' Praecepta aulica' which Erasmus communicates to Ammonius in Ep. 250.]
ERASMO ROTERODAMO GERMANIAE DECORI.
Ornatissimae literae tuae gaudio me affecere incomparabili, tum quod tuae essent postque multam expectationem impetratae, tum
*5"] FEOM JEROME BUSLEIDEX 491
quod te superstitem adhuc nuntiarent ; contra quem aliquot iani menses constans fama, etsi incerto authore. demortuum vujgauerat. Quo quidem tristi nuntio quemadmodum tunc eram consternatus, 5 ita nunc lUo vano cognito omnino sum mihi redditus ; vtpote qui paulo ante te sic amisso ipse quasi perieram, et tui vnius desyderio confectus desyderium nostri pene reliqueram. Quare laus Deo Opt., qui vtriusque salutem ex alterius salute metiens et me in te teque propter meseruauerit ; sicque seruando aliquando daturus nos propius io atque ^^cinius agere. Quos iamdudum idem amor virtutis, eadem studia, idem animorum consensus. indiuidua caritate copulauit.
Ad literas tua.s redeo ; quibus ea quae de regibus licentiosius perscripseris abunde perspexi. Quae tamen quum huiusmodi sint vt tutms coram auribus fidelibus quam epistolis credantur, tuae pru- >5 dentiae erit in iis recensendis stilum temperare de iisque parcius agere ; ne forte quandoque deferendi tui apud principes occasionem praestes obtrectatorum delatorumque maleuolae turbae. Quorum in aula principaK summa celebritas est, prout tu sat nosti, ipseque aliquando periculum non sine periculo feci. 20
Praeterea quae de sacerdotio tibi parando scribis, etsi res ipsa nondum ad vmbelicum, vt aiunt, sit deducta, tamen non omnino disphcent. Caeterum magna me spe.s fouet id tibi tandem obuen- turum, quod tam sancte tibi receptum toties fuit repromissum. Modo tu, morae si quid intemenerit. non pertoesus, aut improbi 25 labons non impatiens, alacriter in incepto pergas, tuumque quotidie Moecenatem vrgeas tibi longe malora debentem ; vf.pote cui iam tot annos tuum desudat ingenium, obuiumque semper et expositum extiterit obsequium. Quare, vt paucis me absoluam, necesse est modestiae tuae obUtus perfrices frontem, dediscas esse philosophum 30 te, mduasque personam clyentuli cuiusuis improbissimi vel antelu- cano fores patroni pulsantis limenque conterentis ; tamdiu impor- tunus quousque tandem exoret. Vale.
-^^245. To Andrew Ammonius. Fan-ago p. 235. Cambridge,
i-. p. 350 : HN : Lond. viii. 24 : LB. 130. 26 November 1511.
248^9!] ^"""^ ^^' ^'^^ '^^'■^ "''''"'"^ ^^ '^'■^'■'^ *'•■ ^^"■^*' *^« bookseller ; cf. Epp.
ERASMVS AMMONIO SVO S. D.
Tandem ad octauum Calendas Decembrias mihi redditae sunt tuae
hterae. quas sexto Calendas Nouembres scripseras ; prorsus, mi
Andrea, vt breuissime laudem, te dignas, hoc est iuxta candidas
244 A. IO. seruando MS: ?seruato. 21. etsi scrip^i: esto MS.
K k 2
492 LETTERS OF ERASMUS [i5"
atque doctas. Ad quas si breuius respondeo, diuo Hieronymo debes
5 imputare, quem interpretandum suscepi, prouinciam i'»/ rà? /^oi'o-a? longe difficiliorem opinione ; tametsi me non tam cruciat labor quam soUicitudo. Quod versiculos illos meos tantopere laudas. video te piane prp-opi^eiv, Koi Trpò? tÙjv Xóycuv eTrtSet^tv (k fxvias IXit^avra cnrovo^ iroieiv. Quos aequidem vt inelegantissimos, ita minime mendaces existimo,
IO hac sane in re Sls Sta Trao-wv a te dissentiens. Nec carminis eius argimientum aliunde quam a teipso sum mutuatus. Itaque Am- monium depinxi, optimis quidem coloribus, quippe tuis, sed artifex non optimus nec optimo penicillo. Sed quid istud est, obsecro, quod scribis te ceu rem magnam perspicere, Andream amari ab Erasmo?
15 Nam si istiusmodi hominem et ita proni ei-entem non amare possem, tum profecto sim Erasmus ovk òtto tov épaaOaL à\Xà -irapa Trj<; ìpas, hoc est di'cpao-Toraros, et quem vel ipsi Tauroscythae barbarum, ipsae ferae ferum debeant appellare.
Quid ais ? ó àpx'-tpev'i ad Lauretanam ? w tÌj^ cwe^etas. De bello moueri
30 coepto vide ne Graecum illud prouerbium habeat aliquando locum, ■mipavcTTov p.ópo<;. Etenim si quid acciderit ecclesiae Romanae, cui, quaeso, possis iustius acceptum feiTe quam tóì 'lovAtoi nimium forti ? Sed obsecro te, finge Gallos ab Italia depulsos ; iam mihi cogita vtrum Hispanos malis dominos an Venetos nec suis tolerandos. Nam tovs
25 icpeì? Principes nunquam ferent. Nec rursum inter ipsos conuenire poterit propter factionum dissidia plusquam capitalia. Vereor ne Italia dominum mutet, dumque Gallos fen-e non potest, bis Gallos feri'e cogatur. Sed haec viderint ai p.olpai, nos é^io y8eA.<Li' ravra
p.a\óp.t6a.
30 Migrationem non eessLsse ex sententia doleo, sed tamen nonnihil gaudeo mihi òfxóyl/rjcjyov contigisse. Nam isti cum piane sint Kvn-pioi
/3Ó€S Kaì (TKaTOtfìdyoi, tamen Solos sese à/x^potrtas Koi Aiòs èyKe(f>aXov
o-iTt'irrOaL credunt. Pei-placet on XvKiavC(€i<;- vbi Londinum rediero, id erit ante Idus Decembres fauentibus superis, cni'cA.Av/ì-io-o/xei'. Interim
35 expectabo literas tuas, quibus oro me certiorem reddas ecquid noni Montioius meus ; (nam bis iam ad illum scripsi : veruni noni morem illius, respondet ille nunquam oiSè ypv) ; deinde quid spei tui ìttlo-kottol' tum iamne pestis deferbuerit, et in quem nidum mihi potissimum censeas immigrandum.
40 Iam ternas abs te literas accepi. Scripseram et Coleto et Petro vnoculo, sed suspicor eas suppressas. Mandaram Moro literas
4. Hieronymo] This may be taken of the ap{>ùiiitment see Ep. 248. 36, 7.
to mark Erasmus' tenure of the Lady 20. prouerbium] Acìag. 851.
Margaret Professorship of Divinity ; 31. isti] Cf. Ep. 243. 55 n.
•vvhich is ascribed by Le Neve to 151 1. 40. ternas] Epp. 236, 239, 243.
Cf. Ep. 233. IO. For the requirements Petro] Cf. Ep. 231. 4 n.
151 ij TO ANDREW AMMONIUS 493
Rophensi reddendas ; an reddiderit nescio. Quo minus responderim carmini tuo Languor in causa fuit ; vbi redierit alacritas, tum non omnino silebimus. Bene vale, mi Andrea, amice plusquam Pyladee. Cantabrig. Sexto. Calen. Decembr. Anno m.d.xi. 45
246. To Andrew Ammonius. Fan-ago p. 205. Cambridge.
F. p. 337: HN: Lond. viiL 6: LB. 139. 27 November <I5II>.
[The arrivai of Icaroììienippus is announced in Ep. 249.] EEASMVS ROTERODAMVS ANDREAE SVO S. D.
Vide t^uaeso insignem impudentiam meam. Mitto ad te Icaro- menippum, vt aut ipse describas, si citra taedium aut incommodum queas, aut agas cum Moro vt fratri transcribendum committat. Nam escas aliquot paro in Calendas lanuarias, etiamsi frustra, ni fallor. Et hic, o Acadeniiam ! nullus inueniri potest qui vUo precio vel 5 mediocriter scribat. Sed omnia potius, mi Andrea, quam vt mea gratia taedium vllum capias. Literas oro reddendas cures iis ad quos destinatae sunt. Cura vt te quam optime valentem offendam.
Cantabrig. Quinto Calen. Decembr. [m.d.xii.]
247.,^^ From Andrew Ammonius. Fan-ago p. 208. London.
F. p. 339: HN: Lond. v-iii. io: LB. 140. 28 November (1511).
[151 1, because ofthe Cùuncil of Pisa.]
ANDREAS AMMONIVS ER.ISMO S.
NvNc vna, nunc alia causa factum est vt per istos nebulones vestros ad te bis iam non scripserim ; dedi tamen nudiusquai'tus aut quintus cuidam sacerdoti ad te epistolam, quam propere absolui, quod ille istuc se jjroperare aiebat. Significaui D. Vuintoniensem amicissimum in te animum prae se forre. Sed idem est ita bis 5 rei-um turbinibus occupatus vt aegre rebus aliis vacare queat. Verun- tamen si vrgere me velis, non cessabo ; sed cogita vtrum expediat te adesse ; meo iudicio multum moueres. Nihil est, si bue veneris, quod valetudini timeas ; omnia sunt hic saluberrima, ne nomen quidem pestis auditur. Praeterea si Cerberum illum Monioicum i© omnino reformidas, aliquod alicubi, quod tibi non penitus displiceat, breui -vTia cubiculum inueniemus. Nam mihi prò Erasmo non facile aliquod placeret, si solus perquii-erem.
245. 45. Anno M.D.xi a<W. JT. '246. 9. m.d.xii o*?. IT. -247. 4. D. om. H.
246. I. Icai-omenippum] Printed in 261) but without any dedication. the Paris edition of i June 1514 (Ep. 3. fratri] John More. Cf. Ep. 243. 2.
494 LETTERS OF ERASMUS [in"
Accepimus literas ex Italia, qiiibus intolligimus Gallorimi partes 15 adhuc praeualere ; Hispanos vero raros eosdemque macros et ex- calceatos comparere ; conuentum Pisanum procedere, Cardinalem sanctae Crucis, Cosentinum, Baiocensem et Narbonensem ordine in publico senatu motos ac sacerdotus omnibus priuatos : postremo famem, pestem, caedem, rapinam a Bononiensi meritas pei-fidiae 20 poenas exigere. Haec tantum ex Italia. Cura, mi Erasme, vt valeas, et Bouillum nostrum meis verbis saluta.
Lendini. Quarto Calen. Decembr. [m.d.xii.]
2^3, ■'248.4;, To Andrew Ammonius,
Farrago p. 205. Cambridge.
F. p. 340: HN: Lond. vili. 11 : LB. 141. 2 December (1511).
ERASMVS ROTEEODAMVS AMMONIO SVO S. D.
TvAE litere faciunt, mi Andrea, vt isthuc aduolare gestiam, quo tam dulci amico propius frui liceat ; at rursum eaedem faciunt vt hic durare possim, propterea quod tam crebro me mellitissimis confabula- lionibus reiiciunt, vt mihi non videar abesse Londino. Sed quid 5 isthuc, obsecro ? Itane meam fortunam cum tua, hoc est rosae com- paras anemonam? Quaeso te, quanam in re tu non multis stadiis Erasmum praecurris ? Nam famae, si qua est. nihil aliud acceptum fei-re possum, nisi quod ceu face praelata non sinat me clam esse miserum, vt iam grauius sit pudere quam pigere fortunae. Sed
IO hanc cicatricem nolo refricare. Sit mea fortuna me digna ; sic enim libet intei-pretari. De tua iure optimo quereris, si quis dotes tuas expeudat ; has si quis metiatur, quis tibi non vel sixmmum Pontifi- catum tribuat? Sed nosti, mi Andrea, fortunae caecum illum ludmn, quo minus te debent excruciare quos illius temeritas in fastigium
15 euexit. Quod si omnino voles emergere, nonnihil abiiciendum est eius quod te vel maxime bonis omnibus commendat, puta modestiae. Ego te iam nunc, etiamsi nihil accesserit, tali patria, forma, aetate, ingenio, moribus, optimi cuiusque fauore, fortunatissimum existimo. Et ni prorsus fallor augm-io, non procul abest dies ille qui pulcher-
20 rimas dotes tuas sit pulcherrimis fortunae omamentis aequaturus.
247.22. M.D.xn arici. H. 248. 12. PontificaUim E : Pontificium H.
247. 17. Cosentinum] Francis Borgia (t 13 Dee. 1514), Bp. of St. Malo 1493,
(t4 Nov. 1511) Treasurer to Alex- of Nismes 1496, of Rl.eims 1497, Ind
ander vi, Bp. of Teano 1495, Abp. of Abp. of Narbónne 1507. He was
Cosenza 1499, Cardinal 1500 The created Cardinal in 1495, and was
deprivation by Julius 11 took place on Card. Bp. of Albano, Tusculum, and
24Uct.i5ii. ^ _ . ^ ^ Praeneste, successively, 1507-11.
r+owT'!.T^T. ^T-u ^^ ^"^ 19. Bononiensi] Achilles de Grassi of
rt^nfnTl rc^ i ''■f T ^^""^ '^^9' Bologna(t22 Nov. 1523), Bp. of Tifemo
Cardinal 1507, Bp of Limoges 1510. 1506, Bp. of Bologna in succession to
Narbonensem] William Bn9onnet Alido.si (p. 568) and Cardinal 1511
15"] TO ANDREW AMMONIUS 49.5
Quod Eomam relictam deploras, quid attinet vndas praeteritas numerare ? Stl tò -n-apòv ev ridio-dat. Porro cur pili Xev/coì te tantopere crucient videor mihi propemodum ariolari. Metuis puellarum con- uicium, o quam acerbum et piane r^s Kpaèirj^ h-qK-rqpiov. Et te et Vuintoniensem amo mentissimo, te qui tam amice rem meam egeris, 25 illum qui tam impense faueat. Sed caue vrgeas vllo modo. De cubiculo tantum optem nidum aliquem probe defensum a ventis. et foco luculento ; victum more solito adornabimus. Ad tempus nolim te loqui quicquam hac de re ; tamen si quid olfeceris, velim cogno- scere num meus Mecoenas resoluerit viginti nobUes illo.s Bernardo ; 30 quae res facit vt nonnihil abhorream a Londino, quippe qui nihil oderim aeque atque appellari. Tamen de domo licebit cum eo agere, si forte inciderit.
Misi nudiustertius lagenam vna cum literis breuissimis. Accepi literas tuas binas, ad quas his vnicis respondeo. Quod ni me sic 35 torqueret Hieronymus, non solum versiculis, sed iustis voluminibus tecum agerem. Verum intra decem dies absoluero mensem. Bouil- lus ad te scripsit. Si forte viderLs Coletum et orta fuerit mentio mei, ofifer operam tuam, si quid velit ad me scribere. Sixtino, si fuerit obuius, dices illius literas mihi longe gratissimas fuisse. Mihi adhuc 40 septem aut octo dies in hoc pistrino sudandum, tum ociosi iucun- dissime congerrabimur. Vale, amice vnice. Cantabrigiae. Quarto nonas Decembr.
Scripsi et alteras ad te literas, quas opinor Gerardus quispiam bibliopola tibi reddidit. [m.d.xii.] 4=
2*8249^,0 From Andrew Ammonius.
Farrago p. 209. London.
F. p. 341 : HN: Lond. vili. 12: LB. 132. 5 December 151 1
ANDREAS AMMONIYS ERASMO ROT. S, Itane tandem, Erasme, tuum Ammonium ludos et delitias facis ? Quaeris quid sit ìq quo non stadiis multis Erasmum praecurram ; mfra quem vel centum parasangis positum me esse non ignorem. Sed si possent omnia permutari, faxo actutum quod modo ais neges ; nam extemplo ad permutationem te prouocarem. lam Pontificatu 5
248. 28. F: ad tempus. Nolui £. 35. vnicis EiY^ : ynin HìP. 45
M.D.xn add. H. 249. 5. Pontificatu E : Pontificio H.
248. 30. Bernardo] Andreae. Cf.Epp. seller, with whom Erasmus subse-
343- 52 n. and 254. I n. quently lodged (Lond. ii. io : LB. 148).
34. literis] Seemingly lost ; cf. Ep. In the summer of 1517 Erasmus met
249- 5O) I- him at Antwerp. Cf. LB. App. 263
36. Hieronymus] Cf. Ep. 245. 4 n. with LB. ix. 17 a and 20 e. He i»
40. literas] Ep. 244. probably to be identified with ' Garret,
44. literas] Epp. 245, 6. our bookebynder,' referred to by
Gerardus] A Cambridge hook- Ascham ; cf. Ep. 274 iatrod.
^96 LETTEES OF EKASMUS [1511
et quidem amplissimo dignum me arbitraris ? Aut tam tu me amas quam cupio, aut cei-te ipatrfUKws iocaris. Quod me, etsi nihil accessent, fortunatissimum censes, fucum rhetoricum agnosco ; quod vero bene ominaris, licei id potius a tua voluntate quam a certa
ioaliqua coniectura proficiscatur, pergratum tauien est. Sed heus vat«s, diuinasti tandem cur AevKàs rpi^as deplorem ; quasi istae puellae capillos et non loculos potius inspectent. Aureus Lercie nummulus qui summis digitis refulserit, ipso me Nireo pulchriorem reddere potest ; non ea de causa tristor, sed quod \^deo me àxpelov
15 consenuisse. Bene rursus mones, Sci t6 vrapòv cJ rCefa-daL. Sed iter niihi nionstres velim, dum non piane philosopherls.
Vuintoniensem iterum de te admonui, àWà àKaipoj^. Verum quum tu aderis, aUquam egregiam opportunitatem inueniemus. De cubiculo quid velis propemodum intelligo, sed non respondes an libeat apud
20 Giyphum diuersari. Sixtinum conueniam et de literis quod mandas lenunciabo; alloquar et Monioium. ac quam poterò apte an illi auiei fuerint persoluti odorabor. Ac nescio an intellexeris Alanum ipsum hic esse, quod saepe tibi significare constitui et semper tamen excidit. Fuit sub specie quadam honoris reuocatus. re autem vera
25 quoniam D. Cantuariensis negocium Romae parum, vt audio, pru- denter agebat. Opto istos octo dies, quibus isthic te adhuc futurum scnbis, plus quam brumales, noctesque pares diebus, vt vna citius vel inulta Nortia nugemur et ego Erasmi hilaritate peifmar. Accepi a bibliopola binas tuas cum Icaromenippo literas, ad quas etiam
30 respondi. Bouilli epistola, lagena, et Ulae tuae breues literae mihi redditae nondum fuere. Da operam vt valeas. Lendini. Non. Decembr. m.d.xi.
-*'^2oO. To Andrew Ammonius.
Farrago p. 206. p, , .,
V TTAT T , ... Cambridge.
F. p. 341 : HN: Lond. vm. 13: LB. 142. 9 December (i5„).
ERASMVS EOT. AMMONIO SVO S. D.
Ita me omnes oderint Musae, mi Andrea, si quid de tua fortuna
<pv..o.- .. evi.0. a.a.ra. Nos die Conceptionis gi-auiter parturiuimus
ac scopulos ahquot pepei-imus. Quin tu igitur inter feHcitatis nostrae
calculos hunc quoque calculum ponis? Cum Vuintoniensi vide ne
5 quid aKaipoT€pov.
^.pl roe. rò ^aphv .Z rie^^Sa. consilium a me petis. Age docebo sus
249. 25. D. £: Archiepiscopi i/. 02 MDxinrfrf w .ta r,
E : conceptae Virginis Mariae F. ""''• ="• Conceptionis
lf'^\^^i'ÌTÌÌ ^^- ^P- ^^4- '^ °- 29. literas] Epp 24. 6
=8. Nort.a] tf. Mayor on Juv. 10. 74. 250. .. die^CoS^p'tfokS] Dee. 8.
i5iij TO ANDREW AMMONIUS 497
Minei-uam, nec admodum, quod tu vetas, philosophabor. Principio perft-ica frontem, ne quid vsquam pudeat. Deinde omnibus omnium negociis te misce. Protrude quemcunque potes cubito. Neminem nec ames nec oderis ex animo, eed omnia tuo compendio metiare. io Ad hunc scopum omnis vitae ratio spectet. Ne quid des, nisi vnde speres foenus ; assentale omnibus omnia. At ista vulgaria sunt, inquis. Age, quando ita vis, accipe peculiare consilium, sed heus in aurem. Nosti t^i' (Sfjirai'VLKriv i^qXoTVTriav hac in tuum bonum abutere. Duabus sedeto sellis. iSuborna diuersos procos qui te ambiant. 15 Minare et appara discessum. Ostende literas quibus magnis pollicitis auocaris ; subducito te nonnunquam, vt subtracta copia desyderium acuat.
Cum N. milii nihil est negocii. Qui si quid prudenter egisset, homo yuojpta? aÌTrj<; //.ajporepo?, milii ostenti loco fuisset ; at successit 20 non multo sapientior. Griphus mihi mire placet per omnia, sed magis placet libertas. Auriga affirmat sese literas et lagenam reddidisse. Bene vale, optime Ammoni
Cantabrig. postridie Conceptionis. [m.d.xii.]
2.)1. From Paul Bombasids.
Scrittori Bolognesi ii. p. 280. (Bologna.)
21 December 151 1.
[See Ep. 210. The date is ccnifirmed by the renewal of Julius ii's attacks on Bologna, which resulted in its captuie on 13 June 1512 ; see Crnigliton, iv. i>p. 142-152. This Iettar perhaps answers that mentioned in Ep. 226. i.]
LETTEEa del bombaci ad ERASMO, 1511 21 DICEMBRE:
Con questa si rallegra che sia stata falsa la voce che era corsa della sua morte. Gli narra gli incomodi di salute che soffre, e massime dì testa ; onde era andato a' Bagni di Siena, ma senza profitto. Che ritornato da questo viaggio ritrovò la sua Lettura in Bologna di Lingua Greca [conferita] Graeco cuidam, non homini sed stipiti, demandata, nià 5 che però non gli era stato levato Vmiorarìo, e che era stata la perdita della Lettura un nuineggio de' suoi emoli ; che pjerò gli era rimasta la Lettura di Bettorica e Poesia, che tenne fino al Natale, dopo il qual tempjo l'abbandonò, anche per cotisiglio di Catieromaco, che allora alloggiava in sua casa, indi che con esso si portò a Venezia nella p>rimavera, ed ivi io infermò.
250. 13. sed heus in aurem add. F. 24. m.d.xii adii. II.
250. 7. r)hilosophabor] With these 251. 2. morte'] See Ep. 225 introd. For
jestiug • Praecepta aulica ' may be com- various reports of Erasmus' death see
pared thos^- in LE. App. 321 and 510; Lond. x. 28, LB. 324. Cf. also Ep. 270
see also p. 490. introd.
19. N.] Probably Alien; cf. Ep. 249. 5. GraecoJAcertain Peter ofAegina.
22-6. Fantuzzi, p. 276.
498 LETTERS OF EEASMUS [15"
Ititoì-nato in patria, soggiunge che ritrovò i Bentivogli di nuovo ritor- nato in città e al dominio di essa; elei che si rallegra, e che allora ottenne lo stipendio degli anni antecedenti, benché non avesse letto nello Studio.
1;, E in questo tempo, in-oseguisce, trattando ogni via il Pontefice di forza e colle armi di ricuperare Bologna, e i Bentivogli fortificandola per difenderla, lavorando alle opere di difesa ogni cittadino, egli pure dovette concorrere a' lavori e cogli altri prender la zappa e il badile e travagliare alle difese. Dopo ciò lo ringrazia dell' invito cìw gli fa di
20 passare in Inghilterra ; indi dice di aver letto i suoi Adagii e d'aver notate alcune cose che gli avrebbe poi scritte.
252. To Antony of Bergen. Farrago p. 311. London.
F. p. 418: HN: Loncl. x. 13: LB, 135. 6 February (1512).
[In Dee. 151 1 or Jan. 1512 Erasmus retumed to London, and while there he was invited to accompany Fisher to the Lateran Council convened by Julius n for 19 Aprii 1512. Cf. Creighton, iv. 149. Fisher"» commission was dated 4 Feb. 1512 (Brewer, i. 2085) ; but in the end he did not go (Eji. 255. 3 n.;.]
AMPLISSIMO P.^TKI ANTONIO DE BERGIS ABBATI DIVI BEETINI ERASMVS ROTERODAMVS.
Sal\tem plurimam, pater reuerende. Parum abfuit quin ipse vos reuiserim, huius Britannicae legationis comes. Nam reuerendus Episcopus Eophensis, vii- non solum admirabili integritate vitae, verum etiam alta reconditaque doctrina, tum morum quoque incredi- 5 bili comitate commendatus maximis pariter ac minimis, me, tametsi nihil omnino sum, prò sua hiunanitate singulari fauore semper est pro.secutus et huius itineris comitem volebat ; sed serius mihi fuit indicatum quam \i vacauerit res meas componere. Quare putaui officii mei esse \ì tam singularem patronum saltem per literas IO salutarem, praesertim cura proxime reuersus e Eutocia insalutato te discesserim. Quod ipsum tamen casu sic euenit. Nam arbitrabar me menses aliquot in arce Hammensi commoraturum ; quae me res piane fefellil, quemadmodum optime nouit D. Ghisbertus, medicus tuus.
i.s De nostro stata si quid cupis cognoscere, iam Erasmus prope totus est in Anglum transformat us. tam insigni benignitate me prose- quuntur cum alii permulti, tum praecipue Mecoenas ille meus vnicus, Archiepiscopus Cantuariensis, imo non meus, sed omnium
252. TiT. DZ E: A H. 13. D. om. H. 16. me add. F.
251. 12. B(?«?H03?,] Alessandro (t 1532 12. Hammensi] With Lord Mount- and Annibale (f 1540Ì, sons of Gio. Joy. Cf. Epp. 193 and 295-7 ; also Ep. Bentivoglio (Ep. 200. 4 n.) ; see Stokvis. 218 introd.
iii. 880. Fantuzziadds'cioèAi-ribale.- 13. Ghisbertus] C£ Ep. 95 11 u
252. IO. Lutecia] Cf. Epp. 218-222. 18. Cantuariensis] Cf.Ep. 255 introd.
151 2] TO ANTONY OF BERGEN 499
eruditorum ; inter quos ego postremas teneo, si modo vllas teneo. Deum immortalem. quam felLx, quam fecundiim, quam promptum 20 hominis ingenium ! Quanta in maximis explicandis negociis dex- teritas, quam non vulgaris eruditio ! Tum autem quam inaudita in omnes comitas, quanta in congressu iucunditas I vt, quod vere regium est, neminem a se tristem dimittat. Ad haec quanta quam- que alacri» liberalitas ! Postremo in tanta fortunae dignitatisque 25 praecellentia quam nullum supercilium ! vt solus ipse magnitudinem suam ignorare videatur. In amicis tuendis nemo neque fidelior neque constantior. In summa vere primas est, non solum dignitate, verum et in omni genere laudis. Hunc cum habeam milii propicium, quid est quo minus mihi -s'idear egregie fortunatus, etiamsi nihil 30 accedat ?
Sed o terque quaterque feUcem Carolum illusti-issimum Prineipem nostrum, qui talem sit sponsam habiturus. Nihil a natura fingi possit venustius, nihil absolutius : nec minus superat omnes bonitate prudentiaque quam forma. Bene valeat R. T. 35
Londini postridie nonas Febr. [m.d.xv.]
253. To Robert Guibé.
Farrago p. 317. London.
F. p. 422: HN: Lond. x. 20: LB. 136. 0 February (1512).
[Contemporai-y with Ep. 252.
Robert Guibé (e. 1456 — j-g or 13 Kov. 1513% a Breton, resident in Rome. He was first sent thither as ambassador for the Duke of Brittany in 1485. and again in 1499 as ambassador jointly for Anne of Brittany and Louis xn. He was Bp. of Tréguier 1483-1502, and Bp. of Rennes 1502-1507 ; but remained continuously in Rome. In 1505 he was made Cardinal of St. Anastasia by Julius 11, and iìi 1507 Bp. of Nantes. But in the quarrel between Julius and Louis xu he sided with the Pope, and in 151 1 was compelled by Louis to resign his bishopric, together with a number of abbeys and priories which he held in Brittany. The Pope in compensation appointed him Legate at Avignon and Bp. adminiatrator of Vannes, 26 Feb. 151 1 ; whidi see he held until his death. See Burchard ; Ciaconius, iii. 254 ; GC. xiv.]
REVERENDISSIMO CARDINALI NANETENSI ERASMVS S.
Reverendissime jjater, hisce literis tantum illud testari volui, me nec esse adhuc nec futurum vnquam immemorem humanitatis qua me nihil promeritum tua reuerendissima dominatio tum in itinere, tum Romae commorantem, est prosequuta. \t vrbis liceat obliuisci, quaerendus est mihi fluuius aliqids Letheus, ne me diutius cruciet 5
252. 29. mihi om. H. 32. Carolum add. H. 36. m.d.xv add. H.
253.3. reuerendissima dominatio .E : sublimitaa if.
252. 33. sponsam] Mary, sister to and Lond. iL 2, LB. 167. Henry viu. The marriage was 3. in itinere] I have not been able
arranged in 1507, but was broken off to discover thisoccasion. Whenleaving
by the Spaniards in 1513. Rome for England. Erasmus travelled
35. R. T.] Reuerentia Tua. in a company which he was loath to
253.2. humanitatis] Cf. Ep. 296. 104 leave. AE. 76.
500 LETTERS OF ERASMUS [1512
ems desyderiimi ; nani non possum non dolere, quoties in mentem venit quod coeluiu, quos agros, quas bibliothecas, quas ambulationes, quam niellitas eruditorum hominum confabulationes, quot mundi lumina, quam foitunam, quas spes tam facile reliquerim. Lenit
10 tamen hoc desyderium reuerendissimi Archiepiscopi Cantuariensis inaudita quaedam in nos non humanitas modo verumetiam benignitas, vt si pater esset aut frater, nihil possit amantius. Complectuntur et caeteri complures huius regni Praesules, inter quos praecipuus iste Episcopus Rophensis, vir praeter summam vitae integritatem
J5 doctrina quoque varia reconditaque, tum animo minime sordido, et ob has dotes hic sumnio in precio habitus. Huius Comes Romam adissem. si paulo tempestiuius factus fuissem certior.
Si quid erit negocii in quo seruuli infimi opera non grauetur vti, mandet ae praecipiat R. T. D. Modo dictus Archiepiscopus Cantua-
20 riensis, non titulo tantum ac dignitate piimas Angliae, sed eruditione, integi'itate, fide, huiiianitate, modestia modis omnibus piinias tenens, me licet immerentem singulari fauore complectitur. Is Romanae sedis ornamentis ita fauet vt nemo omnium magis ; quanquam totum hoc regnum propensissimo in eam est animo. Precor Deum
25 vt sua sancta pace omnia conciliet conglutinetque. Bene valeat R. T. D. Lendini, vi. Idus Februarias. [Anno m.d.xv.]
204. To Thomas Halsey. Fan-ago p. 310. London.
F. p. 417 : HN : Lond. x. 11 : LB. 109. g February <ISI2).
[Contemporary with Ep. 252.
Thomas Halsey was Penitentiai-y of the English nation at Rome, and this connexioii with the Papal Court won for him the Bishopric of Leighlin and Kildare 111 Ireland in 1515. In Feb. 1517 he was a candidate for the mastership of the Enghsli hospital (St. Thomas') at Rome (cf. Ep. 244. 14 n ) but his finaneial embarrassment and bad charaeter caused his defeat (Brewer ii 0.46 2888) He remained at Rome in difficulties, but in July 1518 was successftil ìÀ attaching himself to Card. Campeggio and carne to England in his train (ibid 3876, 4333). When the Bpric. of Cork fell vacant in Aug. 1520 he was recom- mended for it, but with out result (ibid. iii. 962). By 1521, however, he had been appointed Bp. of Elphin (Lond. xiv. 7, LB. 590) like Christopher Fisher (Ep. 182). The date of his death is uncertain ; but a successor was appointed in the see of Elphin in 1525.]
ERA9MVS ROTERODAMVS THOMAE HALSETO SVO S, D.
Tandem expugnauunus omni maehinarum genere et ego et Ber- nardus. D. Montioius resoluit triginta ducatos.
253. IO. reuerendissimi E: R. D. Guilhelmi Vuarami F: GuiDielmi Vuarami .H. 19. H. l.B. E: amplitudo tua H. 25. valeat R. T.D. E- vale E
26. Anno m.d.xv add. H. 254. tit. thojiae add. F. 2. D. om. H.
253. 12. vt si pater] This phrase is re- 254. i. Bernardusl Cf. Ep 248 qo-2
IO R T T, ^'r h ■ ■ sentences, supposing them to be a post-
19. R. I. D.j Expanded in 1. 3. script to Ep. 249. If Halsey had any
»5i2] TO THOMAS HALSEY 501
Si reuerendus D. Eophensis in tempore cognouisset animum meum et ego illius, fortassis iam istic adessem. Aut egregie fallor, aut is vir est vnus cuin quo nemo sit hac tempestate conferendus vel integri- 5 tate vitae, vel eruditione, vel animi magnitudine; vnum excipio Cantuariensem tanquam Achillem ; qui solus hic me retinet. etiamsi non admodum volentem.
Saluta D. Paceuni nostrum, et ingenii mei foetus illi commenda, ne pereant. Scripsi iam senas literas, nullae adhuc ad me venerunt io praeter vnas Pacei, et eas quidem apertas et sero. Saluta humanissi- mum illum oratorem Pannoniorum (nam adesse suspicor). D. Ioannem Polonum, collegam tuiun, ac reliquos amicos. Bene vale.
Londini. Sexto Id. Febr. [m.d.x.]
255. Tu AxDREw Ammonius. Farrago p. 210. Cambridge.
F. p. 342 : HN: Lond. viii. 15 : LB. 113. 19 February (1512.)
[Contemporary with Epp. 252-4, because of the English embassy to the Lateran FiXer ^'■"^^"^ evidently hoped that he might yet be asked to accompany
This visit to Cambridge canuot have been long, since on 26 March 1512 Era^mus was in London again, nominating proctors for the parish of Aldington '" ^^^^l *"' '"'^"^^ ^^ ^"*^ been appointed as rector by Archbishop Warbam on 22 March, in succession to John Alien Ep. 244. 14 n. , resigned. Eiasmus did not hold the living long and there is nothing to ^how that he ever vi.sited it It appears from Ep. 296. 124, 5 that the vaine of the living was about £33 6'^ 8d
On 31 .July i5i2Warham appointed in bis place John Tliornton, Suffra.'an Bp of Dover, titular Bp. of Cyrene ', and Prior of St. Martin's at Dover (Hasted Hi^ o/Kent, IV 100. I); allowing Erasmus to draw a yearly pension of£2o from the hving, half to be paid at Michaelmas and half at Lady Day, the first payment to be made Michaelmas 1513. In the document sanctioning this arrangement the Archbishop States expressly that it is bis practice not to allow livines to be charged with pensions, but that he makes an exception in the case of Erasmus viri in htens et Latinis et Grecis consummatissimi, qui tempora nostra .sua doctnna ac facundia velut sydus quoddam illustrat ' ; and gives as reasons for breaking his rule Erasmus' ignorance of English, and ' singularis ... in Anglos amor quippe qui spreta Italia. Gallia ac Germania, quibus in regionibus licuit UH satis opulente vitam agere, huc se conferre maluit ... vt hic .um amicis quod reliquum est vitae traduceret.'
Extracts froni Waiham's Register, flf. 345-7, concerning these transactions are given by Knight. Li/e 0/ Erasmus, App. pp. xl-xliii ; and the documents in hrasmus possession, which are now in the Universitv Libraiy at Basle are pnnted by Vischer, Erasmiana, pp. 9-15. Erasmus" own account of the matter is
3. reuerendus D. E : praesul H. 9. D. om. H. 12 J) om H
14. M.D.X add. H. ...
knowledgeofthisdebt.which evidently announcement of its discharge is not
weighed upon Erasmus, and might so surprising as to warrant this change.
quite well have been mentioned in 9. Paceum] Cf. p 121
bis letters to his friends, the abrupt 12. oratorem] Piso. Cf. Ep. 216.
• It appears from Hasted that^the Suffragans of Dover bore the titles of foreigti bishoprics, which were, however, purely nominai. Thornton's title is given vanously as Cironensùs (Vischer, pp. 14, 5Ì, Syrenensis, Sirenensis, Sironensis, birynensis Reg. Warham), Syrymensis (Wood, Fasti Ox<mimses, 1815, i. 40), and Smmensis (Hasted) The Sufifragan to the Abp. of Cologne also bore the title of Bp. of Cyrene at this time ; see AHVN. xix. 235 and passisti.
502 LETTERS OF ERASMUS [151 2
given in the Ecdesiastes (LB. v. 8ii ef) ; where it is stated that Thornton, being too busy as Suffragali to the Abp., was removed. In his place was appointed Richard Master, i8 Nov. 1514 ; who was afterwards involved in the affair of the ' Holy Maid of Kent' and was deprived. An inventory of his possessione at the time, dated 20 Apr. 1534, is printed by Fronde, Hist. of Englancì, chap. i.]
ERA8MVS ROT. AMMONIO STO S. D.
Maiorem in modum te rogo, si quid isthic extiterit noui, cures vti quaniprimum sciani. Nam cum Londino discedebam, audiebam oratorem ex itinere reuocatum regiis literis, quod Pontifex denun- eiasset ante Nouembrem non futurum generale Concilium.
j Nouum fabulae genus, lagena tua etiamnum stat Cantabrigiae vna cnm vino, vt audio, sed iam vickto ; o stipites ! Si quid erit magni quod mea valde putabis interesse, ne graueris aliquem cum equo mittere, sed re prius communicata cum Colete. Bene vale. M. Ioanni bene precor.
> Cantabrig. Decimo nono. Febr. Anno m.d.xi.
256. From Jerome Aleander.
Vatican MS. 8075 f. 51. Paris.
(February fin.) 15 12.
[This letter was discovered by M. Paquier, and has been printed by him with some othcrs of 1532 in the Mé^anges d'Archeologie of the École Francaise de Rome, 1895, p. 355. His excellent notes enable the letter to be dated with precision. The manuscript is uot an autograph, but was written by a secretary with con-ections in Aleander's band. Sign. Nogara of Rome has kindly coUated it for me, reproducing the originai ortho^raphy which M. Paquier discards.
Jerome Aleander 13 Feb. 1480—31 Jan. or i Feb. 1542) of Motta in Friuli, XE. of Venice. In 1493 he wa.s sent to school at Venice, and in spite of a desultory and interrupted education sueceeded in learning Greek and Hebrew. In Nov. 1501 he enternd the service of Angelus Leoninus, Papal Legate at Venice, and was sent by him on a mission to Hungary. In Jan. 1502 he left the Legate and returned to Motta ; but in the winter went back to Venice to teach. There in Aug. 1503 he became tutor to Marino, the nephew of Card. Grimani ; but when his pupil returned to Rome, Aleander went to Padua to study philosophy, with a young Venetian noble, Maffeus Leo, under his charge. In the prefaces to the Aldine Homer, which is dedicatnd to him (1504), he is described as a student of Arabie and Syriac ; and in 1506 he was welcomed as a member of the Neacademia. From 1508-13 he was teaching at Paris University (B.A. 1508, M.A. 1509) with remarkable success ; except for an interval, io Dee. 1510— e. 14 June 151 1. when he was at Orleans. During this period he took part in a great number of books published by Gourmont and Badius fsee Omont, Débuts de la typogiaphie gncque a Paris, in Mini. Soc. Hist. Paris, xviii, 1891, and Paquier in Rev. d. Questions Hisioriqxtes, 1898-9); but these were mainly repiints of Aldine editions, and his most originai work seems to bave been a small collection of musfriiim quùrunrìam virorum . . . sententiae, appended to a GnomoUgia which he edited for Matt. Bolsec, Paris, 22 Dee. 1512. In 1513 he entered the service of Stephen Poncher, Bp. of Paris ; but transferred himself in 1514 to 8. M. om. H. IO. Decimosexto N.
3. reuocatumj After this recali a Lorraine ; cf. Ep. 281. 3 n. new embassy was appointed, in which 10. Decimo nono] The occasionai
Fisher was not included. Its com- changes introduced in N. do not in-
mission was dated I Apr. 1512. Brewer, dicate that that edition was revised
'' l^°M ^^*^ *^^ originai manuscripts. Decimo-
8. M. Ioanni] Perhaps John of sexto is, therefore, probably a misprint.
151 2] FROM JEROME ALEANDER
503
Erard de la Marck, Bp. of Liége, from wliom Jie received a canoniy and a provost- ship. Hh returned to Italy in 1516 and went to Rome, where on 27 July 1519 he was made Papal Librarian. His fortune was now assured and he soon received important preferment. He was twice sent to Germany as Legate in 1520 and 1538 ; and he was made Abp. of Brindisi 8 Aug. 1524, and Cardinal 1536, though his promotion was not annonnced until 1538.
See his Jounial, ed. Omont, 1895 ; A. et la Frimipauté de Liéye ri896) the commencement of his Lettns FamiUtres in the Annales de St-Louis-des-Frànrais (i898\ and his Life (1900 by Paquier ; Documents Xoureaux about him by L. Dorez, Eev. dts BiUiotìiiquts, vili. 1898 ; AE. and EE. A complete edition of his Lctters by Paquier is expected.]
HIEEONIMVS ALEANDER ERASMO ROTERODAMO. Non satis scio tene an me an vtrumque nosti-um potius negli- gentie censeam accusandum, quod quum tanta Inter nos quanta vnquam Inter vllos eiusdem ai-tis professores amicitia intercesserit, neuter tamen (posteaquam ex Italia decessisti) neutri quicquam scripserit. In quo vt ambo peccauerimus, tua profecto labes multo 5 minus venit excusanda ; nam quum ego ternas ad te dum adhuc in Italia esses literas dederim, absque te nichil neque antea neque post preter triaverbula accepi. Quod si fortasse redditae tibi non fuerunt litere mee (id autem facile accidere potuit tum propter bella que omnia intercipiunt, tum quia, vt audio, nusquam diutius constitisti), io poteras tamen tu et debebas ad me sepiuscule scribere, quum certo scii-es vbi essem. et trecenti quotidie in Galliam ex Italia veniant.
Illud vero quo pacto expiabis, quod quum Lutetie esses haberesque nuncii copiam, non ita ad me vt ad Pyrrhum scripsisti. At ego vbi intellexi te in Gallia esse, omissis rebus etiam michi non pamm 15 necessariis Aurelia decedens quamprimum Lutetiam me contuli, nullam profecto aliam ob causam nisi vt te viserem, te amplexarer, tecum dulciter riderem, et docta simul et dulci tua consuetudine fruerer ; repeteremusque vicissim pristina contubernia, quo michi nichil potuisset contingere iucundius, nichil omnino gratius. Sed 20 non fuerunt nobis tam benigna fata. Quatriduo enim antequam huc peruenirem, ipse vt intellexi ab amicis iam discesseras.
Vemm omnia tibi condonabuntur, si eo adhuc esse perseueras in me animo quo fuisti aliquando. Nam de amore summo erga te meo referet tibi coram Richardus Crocus, communis discipulus noster. qui 25 istuc se confert bellici tumultus suspicione verius quam presenti
3. amicitia] The dose intimacy 22. discesseras]Notlat€rthanisJune
between Erasmus and Aleander, to 151 1 ; for Aleander was in Paris bv
which Erasmus often alludes, cannot 19 June {Joumcd, p 20)
bave lasted longer than Dee. 1507— 25. Crocus] Cf. Èp. 227 25 n
Apr. 1508 ^^^th interruptions. On 26. bellici tumultus] Henry vm
5 May 1508 Aleander left Motta, with entered the Holy League against
etters of introduction from Erasmus France on 13 Nov. 1511,'but no act
(Lond. XVI. II, LB. 501), to try his of war took place till the expedition to
fortunesinParis(Jo«rmi;,p. II). Guienne in May 1512 ; though the
14. Pyrrhum] d Angleberme ; see English ambassador was recalled in
^P- 140- February.
504 LETTERS OF ERASMUS [1312
periculo, quum hic inter proceres nuUas nisi de Gallorum Anglorum- que concordia sermo sit, preter inanem quendam volgi rumusculum quem aiunt istinc prouenire. Tu vero, mi Erasme, Crocum uostrum,
30 vt cepisti, queso fouere pergas, non literis modo sed et patrocinio per quod facile possit apud istos princii^es promoueri. luuenis est probis moriVjus, ingenio candido, amantissimus nostri et qui in Grecis literis adeo profecerit vt sit vtroque preceptore non indignus. Sed pauca hec de homine quem coram probabis.
35 Vt aliquid noni audias, scito me esse deis hominibusque plauden- tibus electum qui prò Accademia nostra in Pisana synodo secunda orationem geram. Verura ego non tam sum curiosus vt literario ocio non satis fortasse tutum anime corporique negocium 2>re- ponam, quanquam et hic non desunt michi sollicitudines quae me
40 a studiis auertant. Nam honerant me verius quam honorant quotidie huius Accademie patres quibusdam magistratibus, non illis quidem michi admoduni commodis, sed vt isti putant honestis- simis aut certe quos non possim honeste recusare. Omitto alia. Nudius quartus elegerunt me vt philosophorum nomine vnacum
45 theologis et im-isconsultis libellum quendam ab ista synodo Pisana ad Vniuersitatem nostrani missum regiisque literis commendatum examinaremus. Agitur in eo de Pontificis et Ecclesie auctoritate comparata, estque idem libelli titulus quod et argumentum. Conue- nimus igitur frequenter in concilium ; vbi, dei boni, quas ambitiones,
50 quas rixas video, quam loquentium ostentationem, que verborum portenta audio, strepitumque tantum aljsque vllo sensu quorundam quibus vna nobiscum data est facultas super hoc libro consultandi. Deuoro nescio que clausisoculisveluti catapotia, nec proficio quicquam, nec tamen hinc extricari possum ; nv ydp -n-ore /xPs, <f>avTL, 'Epaafie,
55 yeyiviJ.€da TTLcra-rj';, rl> tov ©eoKpirov. Non desunt tamen et in hoc nostro coetu venerande et doctrine et vite summates quidam theologi, iuris- consulti, medici, quum alii tum nonnulli ex his quibus huiusce libelli examen commissum est ; ii quanquam vtile dulci miscuerunt, semper
36. electum] Paquier quotes some 1512, with the statement that it was
notes by Aleander (Vat. MS. 3914, sent for examination to Paris Uni-
ff. 7, 8', which show that lie was eleeted versity ' a sacrosancta generali Synodo
to this office on 4 Feb. 1512, but Pisana secunda.' Paquier adds that
declined it on 7 Feb. The speech was the book was despatched from Milan
actually delivered by the French on io .Jan. 1512, and that Louis xii
delegate on 24 March (Moroni, Diz. forwarded it on 19 Feb. to the Uni-
Stor. Eccks. lui. 283). versity ; which refused, however, to
secunda] The first Council of Pisa condemn the book.
was held in 1409. 54. vdv yàp~\ Cf. Theocr. 14. 51
45. libellum] Tliomae rie Vio Caieiani vvv Si nódev ;). Aleander'shand inserts
de auctoritate Papae et Concila rt>-aqiie the Greek and adds ' tò tov &eoKpÌTov '
inuicem comyjarata,Rome, M.Silber,i5ii. in the margin. The line is quoted in
It was reprinted by Badius in Paris, Erasmus' Adag. 1268.
'5 '2] FKOM JEKOME ALEANDEK 505
tamen aliquid audio quod stomacho meo, vt nosti, alias nimis delicato non parum faciat satis. 6o
Sed huiuscemodi negocii aliquem finem videre speramus ; alia pullulai hydra quam excidere vix possum, ne si lolaus quidem niihi facem ferat. Concuri-unt ad me quotidie vndique isti recturarum et procuraturarum candidati, et (quia sic contigit) factus iam sum huiuscemodi mercium proxeneta, imo verius questor «ai ra/xias- e 65 quibus si non possum commode explicari, ^aA-eTròi' ykp xopiui xiVa yevcrai, superest remedium quo Alexander Gordianum dissoluit nodum. Id vero erit vt bine etiam inopinus migrem ; neque enim abstinere possum, «al ravra iyw ov (TV oT(T$a, 'Epaa-fjLe, nec pati tamen possum tantas perturbationes tantosque estus comitiorum. 70
Habes ineptias et fatuitates meas. Nam de spe peculii nichil ad te scribere possum, quum nulla illa sit, neque vereri habeam vt haeredes mei, quum in patriam rediero et ò.yaèarrfjLÒv priuatorum honorum facere voluero, quod michi comparauero repetant in com- mune ; viuimus tamen, viuimus, sed in diem, nec desunt nobis vestes, 75 non libri (quorum tamen maximam partem, vt ipse scis, e patria tuli). non vtensilia ; sed in thesauro nichil preter aranearum telas inuenias. Es (dicet quispiam) philosophus, nec te curare ista satis decet. Fateor me quidem esse phUosophum et Christianum et propterea mortalem curis. egritudinibus, senectuti, morti obnoxium ; in quibus 80 necessitatibus, si pecunia non suppetat, nichil tibi adferant litere preter inanem quandam et tumidam Stoicorimi persuasionem. Quibus ego cum iudicio seculonmi longe prefero Aristotelem, qui querendas prius diuitias quam philosophiam ceusuit ; quamquam tuus nebulo Lucianus tantum virmn koXcÌkwv èTriTpnrrÙTarov nequissime appella- S5 uerit, indignatus, puto, quod non sibi ita vt Aristoteli successerit, quando vero ipse KÓka^ re «ai KÓpaè erat.
Sed nugarum satis et super. Me profecto, Erasme, neque penitet neque penitebit vnquam consilii tui, quo michi persuasisti. reclamante vt scis tota Italia, vt in Galliam irem. Subtraxisti enim me, quodam 90 veluti inspirante numine, ex futuris bellis ad pacem, vt Mercurius e prelio Horatium ; quanquam primis illis mensibus, quum nondum celo neque Gallicis moribus aut linguae assueuissem, iacebam in lecto aegrotus, et patrias memoria repetens consuetudines dampnabam subinde non consilium magis tuum quam sortem meam. Hec autem 95 melior erat quam presagire possem (Dauus sum, non Oedipus), quod
60. faciant Ms. 73. patria MS. 75. ^ ^sed) US. : scilicet Paqitier.
63. recturarum] Aleander became MHE. i. 6. Rector of the University, 23 March- 66. xa^f'H Theccr. io 11
13 June 1513. He was already a 92. Horatium] Carm. 2. 7. 13, 4
candidate for the office in Aug. 1511. 96. Dauus] Ter. Andr. 194.
ALLEjr . 1
506 LETTERS OF ERASMUS [1512
postea factum fuit exemplo manifestum. Sed quod speret quispiam me vel alium quemuis ex hac tintum professione posse fieri in hac vrbe locupletem, ÙTraye tovto /xóvov fj.r) ■!rpo(T8oK(UTf]<;. Mendacium
100 fortasse dicam, sed quod a plerisque omnibus audio referre possum ; nullum fuisse A'nquam Lutetie (de iis loquor qui nostre sunt pro- fessionis) quem homines omne genus plus sint admirati, plus digito ostendant gito? ÌKtcvos Ae-yorrcs, et si quo me ex hac vrbe contulerim, magis desiderent quam me. Et tamen ego ille idem vix decem
105 aureolos interdum possum e crumena promere quos condiderim ; quod aceidit quum propter magnas impensas. quibus sine nesciret quisquam Parisiis lioneste Anuere, tum propter non tam paruum quam incertum lucrum. Corrado quotidie satis bonam pecuniam et in vno tantum mense septuaginta et amplius francosmemini interdum
iiolucrari; sed tanta est vel fortunae varietas vel istorum leuitas, vt duobus sequentibus mensibus vix siccum lucremur panem, consumitur- que breui libris, vestitu. victu, quod longis laboribus comparaueramus. Quod si quid michi certi salarii a Rege constitueretur (id autem ne sperare quidem tam duris temporibus licet). non vereor quin posseni
115 et melius labores tolerare et aliquid reponere quod ad posteros non sine gloria perueniret.
Qua in re beatum te existimo, mi Erasme, quod tu id quod maxime cupio iam es adsecutus ; ego vero diuturnis lectionum clamoribus non ad rauim modo sed ad defectionem corporis defati-
1 20 gatus, neque id in presenti possum prestare neque domum saltem conquirere senectuti. Nani ex quo prodierunt in publicum nescio quae glossematum (vt ita dixerim) sterquilinia aeremque fetidis vaporibus infecerunt. liorum tenebris teeti mille rabule nihil non furari, nichil non peruertere audent ; franguntur assiduis clamori-
125 bus et coaxationibus cathedre. conuelluntur marmora, rumpuntur columne tot lectoribus ; neque id in pagis modo ad quos confugiunt omnes isti, quum prinmm fuerunt rude magisterii donati, sed et in hac vrbe nemo est qui non suas ineptias ostentare, qui non sue ignorantie periculum facere presumat. idque vel gratis quod frequen-
130 tissiuie contingit (nam quos haberent alias auditores?) vel interdum minima stipe: tanti est mortalibus desipere. Et tamen plerique omnes indocti (quorum innumenas numerus) melius hos intelligunt plurisque ferme faeiunt quam doctos, neque id iniuria ; Tm yàp Trpòs Trapoi/JLaa-nji' ^Srj Trtpav tov p-erpiov Trapot/xiafoj, balbi balbos et mutuum
135 muli. Illud mirari non satis queo ; vbi g7-atis quidpiam prelego,
ne
113. me il>i. : me scPicel deìendum est.
102. admirati] For the success of i. 6, 9. and io. Aleander's lectures at this time (on 126. columnel Juv i 10
Ausonius and Theocritus) see MHE. 127. rude] Cf.' Hor. ^/) i i 2
151 2] FROM JEROME ALEANDER
507
conliuere ad me omnes catei-uatim, sturnatim, gracculatim (vt cum istis Beroaldistis et Piistis ineptiam), relinqui ceterorum subsellia, de nullo alio sermonem fieri, esseque auditorium meum in Latina presertim lectione quantum a memoiia hominum nullum vnquam Lutetie visum fuit, magna quoinindam inuidia, vtpote qui vix con- 140 coquere possint non scholastico.s modo, sed et doctores et nobiles sanguine viros et plerosque istos puberes ir poavay vw(TTa<; ad lectiones nostras concurrere. Vbi vero tò yivófjxvov exigo, diflfugere omnes confertim videas, vt
Chaonias dicunt aquila veniente columbas. 145
Vnde fit vt auditorium illud tam scholasticosum de repente rarefiat, et honestetur quidem semper multorum et clarissimonmi viromm presentia, sed non tam frequens sit \t non maiore me theatro dignum putem ; vt michi et nunc et antea sepe in mentem venerit, contra quod superius scripsi, peccare istos potius auaritia vel paupertate 150 quam leuitate aut fastidio et odio bonarum literarum. Quod autem dixi ipse de me, maiore me theatro dignum, boni queso consule et admitte communem mei similibus errorem, quum nullum prelectorem hoc morbo non laborare scribat Fabius.
Sed iam epistole modum excessi. Ego vero propterea tam multa 155 scripsi simul vt foenus tam diuturni silentii peraoluerem, simul quia dum scribo, tecum interim loqui corani michi videor. Tu vicissim ad me scribas de tuis rebus, sed multa et serio et aliquid boni ; quod tacile poteris, quum nichil mali ex Anglia audiam prouenire.
Vale et me Grocino, Linacro, Moro, Latimero ceterisque doctis 160 plurimum commenda, Amicitiam doctoris Ioacini tibi maxime
160. Crocino MS.
137. Beroaldistis] The iinitators of of Beroaldus, wlio was also noted for
Philip Beroaldus the elder (^7 Nov. an exaggerated studv of antiquity (cf.
1453-17 'Tuly 1504 or 5), the celebrated iv. 108 n. : and, for Erasmus' opinion
Bolognese humanist. At the age of nf him, Melanchtlion, DecUmmtio, CR.
nineteen he begau to teach in his xii. 268). He taught first at Bologna,
native city. In 1476-7 he lectured for theu at Milan, at Rome 1509-1516 ;
some months at Paris and helped to theii at Bologna again, and in 1527 at
arouse in the University an interest Lucca. In 1534 he was appointed to
in classical learning ; but was then the Chair of Eloquence in Paul iii's
recalled to the Chair of Rhetoric and College of Wisdom. His writings in-
Poetry at Bologna, where he spent the elude two sets of archaeological and
remainder of his life in great honour. linguistic Anmtationes (Brescia 1496,
He edited a great nuniber of the Latin and Bologna 1505), editions of Fulgen-
classics and founded a style of Latin tius and Phiutus (Milan 1498 and 1500),
writing, based on the authors of the Valerius Flaccus (Bologna 1519', and
Silver age, and di-figured by the use of notes un Borace, Columella, and Cicero.
archaisms and by cumbrous accumu- See Fantuzzi, vii, and NBG.
lation of words and sentences. See 145. Chaonias] Virg. Ed. 9. 13.
Trith.' ; Fantuzzi, Scrilt. BoUxjn. ii ; 154. Fabius] Quint. Inst. i. ìì. 9.
Mazzuchelli ; and NBC4. 161. Ioacini] Joachim Egellius of
Piistia] The followers of Baptista Ravensburg, a kinsman of Michael
Plus (e. 1460 -1540) of Bologna, a pupil Hummelberg ^Ep. 263. 21 n.). They
L 1 2
508 LETTERS OF ERASMUS [i5'2
probo, quem ego inueni integritate vite et optimis litei-is egregie ornatura. Iterum vale. Lutetiae Parisiorum m.d.xii.
257. From Paul Bombasius.
Scrittori Bolognesi li. p. 280. <Milan ?)
(Spring 1512?)
[Sue Ep. 210. This letter may be placed conjecturally with Fantuzzi in the spring of 1512, when Bologna was stili in agitation, during the Freneh occupation. Fantuzzi gives also an abstract of a letter from Bombasius to Aldus, written without date from Milan, asking Aldus to find some means to save him from the necegsitT of returning to Bologna. The two letters are probably contemporary ; and may perhaps be assigned to a period of retirement followiug the disappoint- ment evinced in Ep. 251.
The movements of Bombasius are difficult to trace ; but it appears from AE. 77, 8 and notes, that by 20 Aprii 1512 he had retumed to Bologna, and was hoping to obtain the lectureship vacated by Jacobus Crucius.
In 151 1-2 Aldus was for a time a fugitive from Venice, but at the end of .June 1512 he returned to Venice. AE. 77.]
LETTERA DI PAOLO AD ERASMO SENZA DATA,
in cui dice che Aldo faceva trattato per farlo passare a kggere a l'adora, giaccJiè in Bologna niliil nisi turbulentum et luctuosuni videtur.
258. From John Colet.
Deventer MS. 91, f>. 196 v^ (London.)
LB. App. 406. (March 1512.)
[The date is fixed by the publieation of Colefs Oration and by the Copia which is not yet ready for the press ; .f Ep. 260. Erasmus' eagerness for news suggests that the letter answered by Coltt was sent with Ep. 255, whifh w.as written shortly after Erasmus' departure from London.]
IOANXES COLETVS ERASMO RO. S.
Pbofecto, Erasme charissime. de te nihil aecepi noni post tuum
bine discessum. Quod si postea quippiam intellexero, faciam (quod
iubes) te certiorem. Eram biis diebus ruri apud meam genitricem,
^-t consolarer dolentem de morte serui mei, qui interiit in domo
5 illius ; quem dilexit loco filii, et tleuit mortem illius plusquam
mortem filii sul Ea noeta qua reuertebar ad vrbem, aecepi epi-
stolam tuam. Vnum tibi significo ridiculum, quendam episcopum
(vti aceeperam) et eum qui babetur ex sapientioribus. in magno
bominum conuentu nostram scbolam blasphemasse dixisseque me
IO erexisse rem inutilem ; imo malam. imo etiam (vt illius verbia
vtar) domum idolatriae. Quod quidem arbitror eum dixisse, pro-
pterea quod illic docentur poetae. Ad ista, Erasme, non irascor, sed
rideo valde.
258.11. idololatriae ì;B.
carne to Paris together e. 1503. and MHE. i. 3, 6, and 9, iii and ir ■ ERE- Joaohun became Dr. of Medicine. See and VE. s-. 1 16 and s*. io.
»5i2] FROM JOHN COLET 509
Franciscus leueisus exegit librum ; at dominus Ioannes voluit me custotlire. Mitto ad te Ubellum in quo est oiatio ; impressores 15 dixerunt se missuros Cautabrigiam aliquot. Vale, memor Ulorum carminum prò pueris nostris, quae velim conficias omni facilitate et suauitate. Cura vt alterarci partem tuae Copiae habeamus.
259. From Johx Baeham.
Deventer MS. 91, 1''. 176. Oxford.
LB. App. 391. 12 ^prij ^jjj2 ?).
[The ditto of this letter cannot be determined with precision. The University Regis.ti?r, G. f. 207 v", shows that Babham supplicated for ]us B.A. on 28 Jan. 151J, after having been in residence two years and a terni ; and that on 14 Jlarcli 151^ ff. 218 v°^ bis disputations were curtailed to enable him to return home becau.se of sickness in bis house. He was in residence again on 29 Nov. 1515 (£ 270 v°) ; but otherwise nothing is known of him, and bis name does not occur elsewhere in Era.smus" correspondence.
As Babham was probably not more than eighteen when he took bis degree the letter can hardly be placed earlier tiiau 1512 ; a late date is improbable! since after the publication of the New Testament in 1516 the obscure Babham would prubably bave addressed Era.smus with niuch greater reverence.
The words Tanta . . . tua fuit semptr humanitas imply previous acquaintance. I suggest therefore that Babham had met Erasmus somewhere in En^land perhaps in Lord Mountjoy's liousehold ; and that when he entered upon bis studies at Oxford Erasmus wrote him a letter of encouragement, askin" him at the sanie time to render him some service there.] °
IOANXES BABHAMVS ERASMO S. D.
QvAXTVii voluptatis mihi attuleiiiit tuae litterae, Era.sme doctis- sime, facilius fuerit tibi coniectari quam mihi fando consequi, non tam quod iam mihi tempus obtigerit, in quo possem voluntati tuae obsequi, quam quod mecum habeo litteras Erasmi quas itenim
•258. 14. at dominus Ioannes ^cnpsi : at d • s- loanne- MS., incfrtnm an Ioaunis • ad diem S. Ioannis LB.
14. Franciscus] Berckmau ^Werck- Conuocatiotie, Anno M.D.xl, London
man?), a native of Cologne, who was R. Pynson. s.a. The Convocation was
in business as a bookselleratAntwerp. held on 6 Feb. 151^ "Wilkins, Condì
He acted as an agent for printers ! Ep. ili. 652), and, as Erasmus was then in
264. 9) and was in England about this London, he was probablv present. The
time (Ep. 263. 46, 7). It was througli oratiou cannot bave "been long in
him that the rcvised edition of the printing, for it fills only twenty-one
Adutjia destined for Badius (Ep. 263) ootavo page^.
passedintoFroben'shands Ep.283.155, ; 17. carminum] The Carmina Scholarm,
and Erasmus had many un].leasant written for St. Paul's School had
relations with him t)irougliout bis already appeared in R. Caesar's edition
lite. He seems now to bave wished to <'f the Concio eie piiero Icsu Ep 175)
procure the Copia, perhaps on the same They were reprinted by Badius in the
pretext of tiaiismission to Badius. Copia together with the Expostxdatio Iesi,.
dominus Ioannes] Probably Six- Colet may bave been unaware of
tin. who is spoken of m this way in Caesar's publication ; or perhaps Eras-
Lp. 291. 2. De la Faye's meaningless mus was now engaged on the Cato or
conjecture was caused by the unusual the Institutum ìwminis Christiani pub-
abbreviation for dominus and by the lished with it Ep 298).
correction Ioannis into Ioannes. 18. alteram partem] The second hook
15. oratioj Oratto habita a D. Ioamie De rerum ccpia, the first being De omia
Colet, Decano Sancii PauJi, ad Clerum in verborum.
510 LETTEES OF ERASMUS [1512
5 atque iterum queam legete ; quarum copia malo quam ceteris rebus omnibus. Deum testor, abundare. Si verba suppeterent animo, laudare prò merito litteras, eloquentiam tuam, litterarum tuanim cultura ac potius venerem, conarer. Sed vereor ne laudes cogar tantas (vt Flaccus inquit) culpa ingenii deterere. Imparem
IO longe nostris viribus fuisse harum litterarum scribendarum acceptam prouinciam sepe mecum cogitaui ; quas etsi noui nihil voluptatis tuae praestantiae allaturas, aequum tamen putaui (quum aliter non possim) vel rescribendo tuis litteris satisfacere. Tanta enim tua fuit semper humanitas, vt te boni consulturum quicquid
15 a nobÌ3 pioficiscatur existimem. Vale, musarum patrone. OxoniL Pridie Idus Aprii.
L'60. To John Colet.
De duplici copia p. 1. London.
Lond. xxviii. 28: LB. i. i. 29 Aprii 15 12.
[The prefaoe to Dn dupìici copia rerìx/nim ac renim commenlarii duo, P.Tris. Badius, 15 July 1512 ; the date is confirmed by the hook. In the sanie volume Ep. 66 was reprinted, addressed to Peter Viterius. The Copia was a treatise designed to assist the beginncr in Latin composition by supplvins him with variety of word» and abundance of phrases. It apipears first as Breuis de Copia Proeoeptio, a short section attached to Augiistine's copy of the Famiìiarium Coìloquiimim Formxìae 'p. 304). The first mention of it is in Ep. 95. 35, 2 May 1499 ; where Erasmus speaks also of having in hand some other little treatises, one of which, de Amplificatinvihus, forms part of the De Copia Praecepf io above mentioned. Under the heading Comparano ab exemplo one of the specimens given is a sentence beginning Vix crediderim . . . from a letter of Cornelius Gerard to Trithemius (Molhuysen. Cotti. Aurdivs, p.31), which on other grounds may probably be dated e. Aprii 1499, from Leiden. This may be one of the 'loci communes " alluded to in Erasmus' account of the sources of the Copia (Lond. i. io, LB. 221 ; or more probably an incorporation from the actiial letter. which Erasmus may quite well have seen circulated in manuscript.
On return from England he resumed the work (E\<\<. 136. 53 and 138. 162) with the intention of dedicating it to Adolphus of Burguiidy, and it ap]>ears to have already assumed .somethingof its final shape (Ep. 145. 155 n.^ ; ))ut it wasthrown aside and not taken up again until Erasmus was in Italy. He mentions in Lond. i. IO, LB. 221 one of the authors, whose work he glanced through at Venice for the purpose of improving the Copia. proVjably after the Ada^'orum Chiliades fEp. 211 had been safely published in Sept. 1508; for when he left Venice the hook had not been completely copied (Epp. 212, 3V For bis work upon it in Italy see also i. p. 34. 1-5. The Copia was one of the papere left behind with Pace at Ferrara \\i. 121,, and it appears from Ep. 244. 6 seq. that this copy never again reached Erasmus' hands. For i. p. 9. 1-4 represents the Copia, as it was afterwards published in 1512, as a hasty composition made at Colefs request for St. Paul's School (Epp. 237 and 258 ; cf. 241) ; and this view is confirmed by the present preface.
The Copia was very widely reprinted (i^ee BEr.') and served as a school hook in many lands. I have collated a great many editions but find no variations in this preface, except a few of no importance in spelling and order.]
D. ERASMVS ROTERODAMYS IOANNI COLETO DECANO SANCTI
PAVLI APVD LONDINVM S. D.
Non possum equidem non vehementer laudare. Colete, singularem
istam vereque Christianam animi tui pietatem, qui conatus tuos
259. 9. deterere restituì ex Hor. C. i. 6. 12 ; detegere US.
»5i2] TO JOHN COLET 511
omneis, omnia vitae studia semper huc destinaris, non ^^ tuis pri- uatim commodis consuleres, sed vti patriae ciuibusque tuis quam- plurinuim prodesses. Neque minus admiror iudicium. qui duas ^ praecipue res delegeris quibus id cumulatissime consequi posses. Videbas eniin amplissimum charitatis fructuiu in eo situm esse, si quis assiduis concionibus sacraque doctrina Christum popularium suorum animis inserat. Quo tu quidem in negocio iam annos com- plures versaris, non dicam quanta cum laude, quam tu adeo non io spectas vt nec admittas, sed magno certe cum fiuctu. Quo nomine Paulus ille tuus, alioqui modestissiinus, subinde gloriatur ac sese sancta quadam insolentia iactat. Deinde quod proximum existi- mabas, ludum litterarium longe pulcherrimum ac magnifìcentissimum nistituisti, vbi sub electissimis ac probatissimis praeceptoribus 15 Britannica pubes rudibus statini annis simul et Christum et optimas imbiberet litteras ; nimirum grauiter intelligens et in hac aetate velut haerba spem reipublicae positam esse, et quanti referat in omnem vitam protinus ab incunabulis optimis imbui.
Iam vero quis non adamet etiam generosam istam animi tui 20 celsitudinem ac sanctam (vt ita dbcerim) superbiam, qui vtrunque hoc m patriam officium ita gratuitum ac syncerum esse volueris. vt nec ex tot annorum laboriosissimis concionibus vel teruncio factus sis ditior, cumque tua seminaris spiritalia. nullius vnquam carnalia messueris, et scholae sumptus, tam Aidelicet ingentes vt 25 satrapam quoque deterrere possint. solus omneis ferre volueris? Et cum vulgus hominum nulla in re libentius socium soleat accer- sere. tu patrimonium, tu censum ^Tiiuersum, ad haee domesticam etiam supellectilem, profundere maluisti quam vllum mortalem in istius gloriae partem admittere. Quaeso, quid istud est aliud quam .,0 m Miiuersos tuorum liberos, in vniuersos ciues animum plusquam paternum gerere? Teipsum spoUas. vt illos locupletes : teipsum nudas, \-t illos ornes ; teipsum laboribus conficis, quo tua sobole.s vegeta sit in Christo. Breuiter totnm te impendis, \i illos Christo lucrifacias.
VT- • . 35
J>umum profecto sit muidus qui talia coiianti non impensissime
iaueat : impius qui reclamet et obstrepat ; hostis Angliae qui non prò sua virili adiumenti aliquid conferre studeat. Ego sane non ignarus et quantum Angliae debeam publice et quantopere tibi priuatim sim obnoxius. offici! mei sum arbitratus litterarium aliquod 40 munusculum in ornamentum scholae tuae conferre. Itaque duos hos nouos De Copia commentarios nouae scholae nuncupare visum est, opus videlicet cum aptum pueritiae tum non infriigiferum, ni fallor, futurum. Sed quantum habeat eruditionis quantumue sit
12. tuus] Cf. Ep. 181. 15.
512 LETTERS OF ERASMUS [1512
45 vtilitatis allaturus hic labor meus, aliorum esto iudicium. Illud vere mihi sumere possum, argumentum hoc a me primum et excogitatum et prodi tum fiiisse. Nani quod Julius Pollux, Graecus et antiquus autor, singularum rerum vocabula per locos digessit et synonyma quaedam ac finitima velut in aceruos congeasit, quis non
30 videt quam id sit a nostro instituto alienum ? Neque enim Isidoros, Marios aut Philiscos libet commemorare, homines in tantum alienos a Copia vt ne semel quidem quae sentiunt Latine possint effen-e. lam vero libelhis ille qui Ciceroni inscribitur (ego magis ab aliquo Ciceronis studioso ex illius scriptis coUectum arbitror), quaeso, quid
55 aliud habet quam tumultuariam paucarum vocum congeriem?
Nos formulas quasdam Copiae ceu fontes ostendere sumus conati, sic vt a generalibus per gradus ad particulares deueniremus. Quan- quam et fateor et doleo buie operi iustam curam defuisse. Siquidem olim rudem materiam in futurum opus temere congesseramus, ad
60 quam expoliendam plurimis vigiliis, plurimorum authorum lectione videbam opus fore. Itaque non admodum erat in animo edere ; verum cum intellexissem quosdam bis commentariLs insidiali, parum- que abfuisse quin incastigatissimos etiam ediderint, coactus sum vtcunque emendatos in lucem emittere. Nam id malum visum
65 est leuius. Bene vale, Colete optime.
Londini. Anno m.d.xii. Tertio kal. Maias.
261. Tu William Wakham.
Luciani Dialogi, Tit. v". London.
Lond. xxix. 2: LB. L 183. 29 Aprii 1512.
[The preface to Luciani Erasmo interprete DUilogi . . . quorum qwiedam receiitiv^, quaedam annos abhinc odo sunt versa, sed nuper rtcognita, Paris. Biidiiis, i June 1514. The copy was seni to Badius at this time (Ep. 263 and MHE. i. 15), but for some reason the publication was delayed ; see MHE. ii. 5 and Epp. 267 and 203, and for the first edition Ep. 187.]
ERASMVS ROTERODAMVS REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI
D. GVLIELMO ARCHIEPISCOPO CANTVARIENSI TOTIVS
ANGLIAE PRIMATI S. D.
MiTTo ad te Dialogos aliquot Luciani partim nuper a me traductos,
partim recognitos. Nugas, inquis, mittis ; nugas sane, sed literatas,
nimirum vt rideas, si tamen vnquam ridere potes, homo tot cuiis
districtus, tot negotiorum fluctibus obrutus. Sed cui potius mittam
5 quicquid fuerit illud, seu ludicioim seu serium, quod meae Camoenae
produxerint, quam tibi vnico meo Mecoenati, qui solus et addis
animum Erasmo et alis ingenium et otium suppeditas et ornas
260. 51. Philiscos] Steph. Fieschi 53- libellus] The St/wonj/ma attributed
(Fhscus) of Soncino, fi. 1453, a gram- to Cicero ; frequently printed at this
maria n whose Sijnowjma were often time.
printed in xv=. 62. insidiari] Cf. Ep. 244. 6n.
15 12] TO WILLIAM WARHAM
513
studia? Bene vale. Lendini, tertio Kalendas Maias. Anno Mil- lesimo Quingentesimo Duodecimo.
262. To A^•Dr!E^v Ammonius.
Farragop. 211. Cambridge.
F. p. 342: HN: Lond. viii. 17: LB. 114. 9 May <I5I2).
[1512, because prior to the death of Julius 11 ou 20 Feb. 1513. Ko earlier year seems possible, fiom the general tone of the letter ; though Erasmu»' moveiuents in 1506 and 1510 have not actually been traced.]
AXDKK.VE AM3I0NI0 ERASMVS DESYDEKIVS S. D.
Si quid est certi rumoris apud a'os, quaeso vt nobis impartias. Nam raagnopere velim audire num vere lulium agat Julius, et num Christus antiquum obtineat morem, vt quos maxime suos videri velit, eos ma.\ime aduersae fortunae procellis exerceat. Ego, mi Andrea, prò felici rerum ecclesiasticarum successu votum suscepi. 5 lam scio religionem probas. Visam virginem Vualsingamicam atque illic Graecum carmen votiuum suspendam. Id, si quando te ilio contuleiis, require.
Bouillus gnauiter Graecatur ac te diligit vnice. M. Ioannem, omnis humanitatis antistitem, diligenter meo nomine saluta. D. Car- 10 miliano meis verbis gratias ages. quod tam amanter de me mentitus est in eniditissimis illis sui« ad Brianum literis, in quibus me ' doc- torum doctissijuum ' appellat ; eam laudem quo minus agnosco, hoc magis debeo illius in me beneuolentiae studioque tam non vulgari. Mihi certe et honorificum fuit et iucundum laudari a viro lauda- 15 tissimo. Bene vale, doctissime atque humanissime Ammoni Cantabrigiae. Septimo Idus. Maias. [an. m.d.ix.j
262. 6. E Cùrrirj. : VualsaKiimicani EFS^ : Vualsangamicum y-. 9. M. om. H. IO. D. E : Petro //. 17. m.d.xi ionrf.
262. 6. Vualsingamicam] The chapel 9. M. Ioannem' Cf. Ep. 281. 3 n.
ofOurLadyfoundedinioóiatWalsing- 10. Carmiliano] of Brescia (t 1527).
ham in the N. part of Xorfolk, about He carne to England iu the reign of
sixtymilesfrom Cambridge. It ranked Edward iv and by judicious flattery
with Loretto aud Compostellaasone of enjoyed court patronage under the
the famouspilgrimageplacesof Europe succèeding kiugs. He was Latin
and was ser\'ed 1j>- the Austin canons of secretary and chai>laiii to Heniy vu,
Walsingham Priory ; see Blomefield's but under Heni-y viu he was superi
Nfir/oW, ix. 274-80. Erasmusdescribes seded by Ammonius and became the
this, or perhaps a second joui-uey in king's 'luter.' His preferment was
1514, in the Peregritiatio Religionis ergo, great, and included the Archdeaconry
first printed in the Collor/uia, Basle, of Gloucester and prebends at York,
Froben, Feb. 1526. He was accom- Beverley. and St. PauI's. See DXB.
panied by Robert Aldridge, a young Erasmus* Epigrainmata (8 Jan. 1507)
Cambridge scholar who was working include some verses thauking Carmili-
with him at this lime cf. Ep. 281. 4 n.). anus rather fulsomely for a gift. The Greek poem was translated by 12. Brianum] John Brjan (f e. Oct.
Alardof Amsterdam (LB. 66) ; and was 1545), a student of King's College,
tirst prmted in Erasmus' LvjMhratiows, Cambridge ; B.A. 1515, M.A. 1518 See
Strasburg, Schiirer, Sept. 1515. Athm. Caufob. i. 87.
514
LETTERS OF ERASMUS
[•;
12
263. From Josse Bade. Basic MS. G. IL 13». 36.
Paris. 19 May 1512.
[An autograph in the Basle University Library. The date i» amply confirmed by the publications mentioned. On the back" of the letter is writteii in a contemporary hand, 'John Smyth ' ; cf. Ep. 276 introd.l
ASCENSIVS D. ERASMO SVO SALVTE.M.
Pertvlit ad nos fideliter Mauricius tuus compluria et bella et emuncta spectatae lucubrationis tuae opusciila cum literis tids .sua- uissimis, hoc vno tamen subamaris quod quanti inilii redimenda essent non indicarent ; eo siquidem nomine me penitus suspensum 5 tenent. Nani ncque teterrimam ingrati hominis notam ob lucellum incurrere velim, neque \t commode magno mercer patientur aemuli, qui iam praelum parant quo a me excusa reponant. Adde quod iusta fuerit aemulatio. Nam si Enchiridion impressero, Theodoricum offenderò ac laesero, si Moriam, Gromontium, si Caesariano praelo IO imjìressa, Caesarem ; ita vt caetera quoque imprimere possint. Prae- terea quas maxime expetissem, si tempore allatae fuissent, Senecae 6. patienter MS.
1. Mauriciu.s] Cf. Ep. 273. 34-37. from which it appears that he was of French origin.
2. opuscula] A list of these is given liy Badius in a letter to Huiiimelberg. 7 July 1512 : 'Copia Latinae linguae, Tragoediae Eiiripidis et Senecae reco- giiitae : aliquot dialogi Luciani miper tralati et priores recogniti cum Moria et quibusdam aliis, que proximo (4U0- que tempore auspicabor imprimere.' MHE. i. 15 ; cf. id. ii. 5. Badius puV.- lished the Copia un 15 .July, the Mona on 27 July 1512 ; Lucian i June 1514 ; Seneca 5 Dee. 1514. An edition of Erasmus' Euripides Ep. 188) by Badius is mentioned by Lue. Imi. between 1507-18 ; but it is unknown to BEr.'
8. Enchiridion] See Ep. 164.
Theodoricum] Th. Martens e. 1450-28 May 15341 of Alost, the ' Aldus of the Netherlands." He went early in life to Venice to leam the art of printing and on return established a printing press at Alost in 1473 to- gether with John of Paderborn or Westphalia, wlio disputes with him the credit of being the first printer in Belgium. In 1474 he was printing alone at Alost ; but after this there is a gap in bis life, which is perhaps to be fiUed by identifying him with a Theodoricus Alemanus who on 25 Dee. 1477 obtained from Ferdinand and
Isabella the right to import books into Spain free of duty. In 1487 lie opened hissecond press at Alost ; aud in 1493 moved to Antwerp t<> carry on the press of Gerard Leeu. In 1498 he established himself at Louvain ; but in 1502 went back to Antwerp, where he remained till 1512. In tliat year he returned to Louvain and continued printing there until 1529, when he retired to Alost and spent bis remain- ing days among bis books and manu- scripts in the convent of Guillelmites, where he had received his education. Van Iseghem's life of him enumerates over 200 books that issued from his press ; see also Proctor aud BN. He was a devoted friend and admirer of Erasmus (cf. Ep. 304 and Lond. v. 25, LB. 3571 ; for whom he published nearly sixty volumes. 9. Moriam] Ep. 222.
Gromontium] Gilles Gouruiont, printer in Paris 1506-33. Amongst his numerous publications are tlie first edition of the Moria, and the second of More's Uh/pia (1517 fin.;.
Caesariano I .See Ep. 175. II. .Senecae TragoediasJ Probably the edition quoted by Panzer a's printed at Paris in aedibus Ioannis Mercatoris, 151 1. Jo. Mercator had succeeded to the business of his uncle. Guido Mercator, who until 1509 printed
I-^I
'■]
FROM JOSSE BADE
515
Tragoedias impressit nuper Ioannes Paruus, et bibliopola quidam nostras etiam praelo nostro curauit impriniendas ad exemplarium istud Florentinum, vtinam sic recognitum. Est tamen peigrata mihi lucubratio tua. Nana si meliuscule confidere rebus licebit. 15 etiam mihi cum Tragoediis tuis breui imprimam. vnacimi exposi- tiunculis nostris, saltem in Senecae.
De Adagiis autem tuis longe nobis maior spes est. et minor esset inuidia. Nam omnes sciunt ea mihi recepta : vbi tamen audient necdum parata, vereor ad Aldinum exemplar propediem impressum 20 irL Imprimuntur autem in Alemannia, si Michael Hummelburgus mihi vera scripsit ; imprimentiirque, vt me vereri dixi, hic, neque deterrere amplius valebo. Quod si anno superiori impressa fuissent, iam fere distraeta essent ; et si modo imprimentur etiam minus castigate, tamen melioribus luci-um praeripient. 25
Hieronymi quoque epistolae quotquot hactenus impressae fuerunt, diuenditae sunt ; quam ob rem, quod famam disseminaui me abs te exemplar castigatius expectare, vereor vt possim impressionem differre. vbi intelligent me nihil adhuc liabere. Et reuera nuli uni scio opus mihi accommodatius aut tua professione (si recte sentio) :,o
many books for John Petit; see Ph. Renouard, Imprimfurs Parisims. Petit was a Paris bookseller and sitationer, who from 1492-1530 published a grtat nuinber of books produced by various priiiters. The other edition from Badius' own press based ^n the Fioren- tine Tragoedioe (Ph. de Giunta, 3 Apr. 1506. 8°^ is not known to Panzer. If Avas perhaps merged in his edition of 1514 ; 1. 15"-
15. lucubratio tua] For Erasmus' work on the Tragedies of Seneca see i. p. 13. 7 seq. Badius' edition, in which Erasmus' notes are announced on the title-page, was printed 5 Dee. 1514 in folio.
18. Adagiis] Cf Ep. 219. 3 n. 21. in Alemanniaj By Froben, who»»- first edition. a reprint of the Aldine (Ep, 211), was published in Au2. 1513. Cf. Epp. 264. 9 and 283. 152 seq.
Hummelburgus] 11487-19 May 1527'- '^f Ravensburg in Swabia. He studied in Paris, wliere he became B.A. 1504, M.A. 1505, and Proctor of the Germannation 1506 and 1511 ; and won the friendship of Beatus Rhena- nu8. Being enthusiastic for Greek he worked first under Hermonymus and then under Tissard and Aleander, to whom he was much attached. He helped Badius in the production of some of his books, notably in edition^
of Hegesippus (15 11) and Ausonius 151 1, reprinted in 1517 ; and Badius dedicat«d to him his collection of Anrwtatioyies doctorum lirorum, 13 Aug. 15H. In the sumnier of 151 1 he left Paris, and returned home. From 1514-7 he was in Rome studying law, and did much to suppoi-t Reuchlin's cause. On return from Rome he ma de a short stay in Constance and then settled at Ravensburg, where he worked with untiring energy as a teacher until his death. Though influenced liy Luther he was a staunch adlnri'iit of Erasmus. There is a sketch of liis life in the preface (ERE. 283 to bis Epitome GrcDìimalicae Groecaf, Basle, •J. Herw.igen, 1532. See also his corre- spondenoe. MHE. ; ERE. ; VE. ; and ADE.
28. exemplar castigatius] It is clear that the publication heie projected was independent of the Amorbach- Froben edition of .Jerome, whieli was already in band in 15 io (MHE. i. I . Erasmus had no relations with Froljeji until the mishap ficciirred with the Adarfia in 1513 (cf. Epp. 269 and 283. 152 seq. ) ; but it seems that about that time he became aware of the Basle edition, .nnd abandoning the proposai with Badius, transferred his rocension of the Letters to forni a part of il.
516 LETTERS OF ERASMUS [1512
dignius istis epistolis. Proinde si qua fieri posset, velini ad natalem diui Baptistae saltem partem habere, vt auspicari possim. Tunc enim absoluentur mihi tria praela ; quoriun vnuni Copia tua primum occupabo, et reliqua, si adessent, epistolis istis.
35 Caeterum vt paucis quid pietii mecum ipse constituei-ini explicem, de Adagiis, si recte meniini. ad xv fl. conueniruus. Habes x ; reponani v et tris prò exemplario. Libenter prò recognitione episto- larum D. Hieronynii alteros quindecim fl. rescribam, et totidem prò nunc missis. Hui, dices, perexiguum pretium ! Nulla, fateor,
40 mercede possem aequaie ingeniiun. industriam. doctrinam labores- que tuos ; verum pulcherrima primum dii moresque dabunt isti. Meritus es optime de literis humanis tam Graecis quam Latinis ; mereberis hoc pacto de diuinis sanctisque, iuuabisque Badiolum tuum, cui multa proles et praeter laborem cottidianum nullum
45 emolumentum est. Agedum, dulce praesidium nostrum, Erasme- Rescribe aut cmn Fi-ancisco Coloniensi aut cum Ioanne Confluentino l>ibliopolis, qui istic nunc agunt et propediem liuc venturi sunt, Ijonam voluntatem tuam. Neque opus est selectum propterea mittere uuntium.
50 Quantum ad libros emundos attinet, Ioanni Petro nihil adhuc Lugduno allatum est. Siquid liabuerit a te petitum aut tua lectione me censore dignum, Aduersam siue Handwerpiam mittetur vel tuto, rebus vt nunc stantibus. Dedi Mauricio tuo in viaticum duos francos. Vale.
5.T Sed heus, si conditionem propositam accipies, vbi voles pecimia numerabitur, custodiamque missos libros praeter Copiam, quam hoc natali diui Baptistae premam, quemadmodum de ea conuenimus, donec certior voluntatis tuae fiam. Vale. Pridiae Ascensionis Dominicae, Pariss. 1512.
«So Imprimam Deo secundante qua facie monuisti et quibus characteri- bus omnia, etiamsi omnes mibi aduersarios cunstituam.
<D)octissimo et cum primis honorando oratori et theologo Erasmo Roterodamo.
46. Francisco] Cf. Ep. 258. 14 11. him as an unsatisfactory agent for
Ioanne Confluentino] John uf Aldus' books in Paris (AE. 57 . He
Coblenz, bookseller and stationer at can hardly be the I. P. for whoiu
Paris, 1495-1509 ; see Kenouard, op. Renouard gives the dates 1528-1532.
cit. -, . ^ ^ 56. praeter Copiam] For the urgent
50. Ioanni Petro] A Pansian hook- reason for this republication see Ep
seller. In 1508 Aleander represents 66 introd.
'^'"J 517
264. To Peter Gilles. Fan-ago p. 3,3. (London.)
F.p.419: HN: Lond.x. 15: LB. 154. (Autumn) 15.2.
[This letter may be placed in the autumn of 1512. It refeis to Eo 26Q as recent; but must be subsequent to Ma.tens' reprint of the '.«SZi S/o^ (L 24 n. . The announcement that the new edition of the Adagia 1 complete need net ,mply that the preface was already written. The pla^ LsLned by H .3 .mpossible. The letter was probably written from London, whe I Erasm" spent agreat part of theyear 1512.] , ""eie r.rasmu3
ERASMVS PETKO AEGIDIO S. D.
NiHiL vnquam accidit mihi, mi Petre, tuis liteiis inellitius ; ad quas si breuiter respondeo, facile tu quidem ignosceres. si scires quantis studiorum laboribus pene confectus essem ; a quibus simulat- que dabitur ocium, Aegidium meum non literis modo verum etiam iustis voluminibus onerabo. Dabis operam vt haec quam primum ad 5 lodoci Badii manus perferantur. Paraui Prouerbionuu opus et ita locupletaui vt prorsus aliud reddideiim : at multo, ni fallor, melius, cum esset non admodum malum. Quare nihil est quod'aUorum timeat aeditiones. Conuenerat cum Francisco bibliopola vt illi ex- emplar committerem, verum insalutato me discessit. Precium quod io in suis literis pra«scripsit, lubens accipio ; nec enim magnopere commoueor lucello. Ipse paret omnia, vt opus sic exeat ex ipsius officina vt non facile sit cuipiam aemulari. Absoluam castigationem Noui Testamenti ; absoluam epistolas diui Hieronymi et. si dabitur ocium, emendabo et Senecam. Fieri potcst vt ipse vos reuisam a 1=, Pascha ; quod si non licebit, mittam in primis Prouerbia. cum eertus aliquis dabitur per quem mittam. Nonnihil sollicitus sum vt Graecis formulis buie operi satisfaciat. quod semigraecum est. Proinde quanta potest cura praeparet omnia atque ipse sese in Graecanicis literis nonnihil exerceat ; id quod in alias quoque librorum 20 aeditiones erit vsui futurum. Non mittat huc pecuuiam neque libros, priusquam ad illum quid veHm perscripsero. Dialogos Luciani, quos ad eum misi, nondum prodire video. Video quosdam ex illis ex- cusos Louanii ; qua de re cupio certior fieri. Verti complusculos Plutarchi libros, quos emendatos addemus. Accepi postremas Badii 25
mu9 Ì!''°'"'' ■ ■ ■ '"^ ^- ^5- addemus £ Corrfg. : remittemus E : remitti-
frl'f ? ."i,^ By expansion of 22. Luciani] Cf. Epp. 261 and 26, 2 n
treatment, not by enlarged numbers, 24. Louanii] The ^hort dfaltue^
s.nce only ,51 adages were added. addressed to Bu..leiden Ep. 205 were
I4^n f H??f ^''''^'^''' (EP- =58. reprinted by Th. Martens, 24 Aug 15 ,'
14 n.). He afterwards acquired the s^s Compirne^ Dialoai. ° ^ '
TI 'liSl Ep' 26^ "''• . =5. Plutarchi libros] Probably the
Va' P=! T ■'l ^' ^^' v ^^'^ treatises dedicated to Youne (Ep
16. Pascha] 27 March 1513. 268) and Wolsey ^Ep. 284). ^ ^ ^'
518 LETTERS OF ERASMUS [151 2
literas per Anglum quendam, in quibns scribit Moriam a se formulis excusam ; quam tamen hic non vidimus. Bene vale. I Loiianii.J m.d.xii.
265. To Peter Gilles.
Farrago p. 195. (London.)
F. p. 330: HN: Lond. vii. 36: LB. App. 387. (Autumn 1512.)
[Evidently not long after Ep. 264.] ERASMVS PETRO AEGIDIO STO S. D.
SoLES vitro me tuis prouocare literis, at nunc nec lacessitus
respondes. Scripseram de commentariis de qiiibus cum Badie
pactus erain. Habebam Franciscuni nonnihil suspectum, quod
parum integi-a fide rem tractasset ; itaqiie cupiebam tuis literis
5 certior fieri.
Dici non potest quam doleam nostros paulatim bis inuolui bellis, tot iam bellis, vel vt verius dicam latrociniis, diuexatos. 0 theo- logos elingues, o mutos episcopos, qui t iles reiaim humanarum pestes taciti spectant ! Scribito, mi Petre, ac vale.
:ì66. To ADOT.PHrs of Veere.
Farraj,'o p. 31 3. London.
F. ]). 419; HN : Lond. X. 16: LB. 143. (Autumn) 1512.
[Tliis kttc-r luay Vje jilaced in the autumn of 1512, from the reference to the war with France, combined witli the caloulatiuu of three years from Erasmus' visit to Louvain, presumably on his return froui Ital)'. The date is confirmed by the repetition of an expression from Ep. 265, with which this was probably sent. Mr. Niclmls plaoes it in the spring of 1513. when the hostilities in Picardy had actuall}- broken out ; but as an invasion of Picardy was part of the pian of campaign in 1512. it seems unnecessary to alter the date.]
ERASMVS ILLVSTRISSIMO PRINCIPI VERIENSI ADOLPHO.
Salve multimi, ornatissime Princeps. lampridem molior lune ad
vos euolare, retiuet adhuc quorundam singularis quaedam in me
benignitas. ijraecipue Cantuariensis Episcopi. D. Montioius, prae-
fectus Hammensis, amautissimus tui, in his belli tumultibus semper
5 fauet tuis eisque prò virili subuenit. Verbis consequi nequeam
264.28. Louanii. m.d.xii. (idd. II. 266.3. D. E: Guilhelmus J7. 4. H :
Hànensis E.
264. 26. Moriam] Badius publislied an tion against Guienne was ready in May edition ' nuper ab (Erasmo) recognita ' 1512, and landed in Spain on 7 June. on 27 July 1512. That against Picardy was not cairied
265. 2. commentariis] The new edi- out until 1513.
tion of the ^rfa^ia is called 'Prouerbi- 5. tuis] As Lieutenant of Hammes
orum commentarii ' in Ep. 269. 97, 8. Lord Mountjoy would he able to show
The vagueness is probably intentional. consideration to the Castle of Toume-
6. nostros] Cf. Ep. 266. 7-9. hem. It is noticeable that Antony of
266.4. belli tumultibus] The expedi- Bergen, the Abbot of St. Bertin's at
519
'5'2j TO ADOLPHUS OF YEERE
quam ex animo doleara tantos rerum humanarum motus exoriri idque nenune obsi.stente. Magis autem doleo nostrani patriam pau- latim his nnphcari malis, praesertim tani diutinis bellis non vexatam modo sed propemodum extinctam. Vtinam hisce de rebus quae sentio liceat tuto litens conimittere.
Quoties poenituit me fortunam quam ante triennium mihi Louanii offerebas non amplexum fuisse ! Sed tum quidem an.plae spes me ferocem reddiderant et aurei Britanniae montes animo concepti ■ sed eam cristam mihi depressit fortuna. Nunc si vel mediocris 'istic detur, cupio cum Vlysse patriae fumum suì.silientem conspicere. Te rogo vt me lam olim tuum Erasmum adiuues ; potes enim nec minus VIS : tantum vt memineris. BeuR vale.
Lendini. Anno m.d.xii.
267. To John Baptista Boerio. Farragop. 312.
V „ ..Q TixT T , London.
i.p. 41S : HN: Lond. X. 14: LB n7 ,,ivt ,
4. ±ju. ij7. j, ]Soveiiiber 1512
though it Ì8 inchided in the Ii«f r f ^.If ! ^^^ "" ^^*^ addition ; for
whi.h appear at the be,iÌn n "\t ocoup :" 'tVe'^^f /'" ?'""' tran.lations, ff. 137-140 ; f. 136 beinAlank "nd f To-t» , • ''*'* ^""'' .^«^^«s of the hook, 30 May 151 . Th.. da .%,i2 is the Ìlv^nl ''''"g/" ."'*'"''^'" -^-'^--l'hon dated fur the new -dition was s^nt to P.d .V \r'""^' ^'^"'^ *^^ other material Novomber :5.3 En^^^rw^t CafnbriXe" '''' '''' ^^J'" '''■ = "") ■ ^-^ '«
H^:;;'^'^!;:;'^?-:;:,^:'^:-: -^^^"jE.^.d^and i^--- ^^^^ieian to
Bernard, to studv in Italv nnH pVo^ ^^ ^*^ ^•'"^ ^'^ «•^n«. John and
work rEp. 194 B-riS',,o"iÌ, n atT.f 7?'=-"P-»«d th^ to supervise their into eonLct'tith Erasn;L':n "^Vmo^Tu^ZleeTf'A 't'^ l^fre^-ntly wasoonsiderabIeintimaev(Ep.283 44-5I^ it an 3ars fh.t .?/• ì'?-^^ *^^'"^
Htrained(cf. iv. 170 and Èn 202 •^.^^^tV Tvf^r . '"' *''"'""'^'^*^'5'is were
(Ep. 283. 51 ; hiU i7.7une ?tr 'rZ ■ ?^^! ''^^^ ''^'"'■"ed to England in 1513 i^ 634, 5 with recomn,enrtiÓ'n's^fV^°n.^X K^.^S^entiar:^^^
and afterwards returned wUh'hfs ^n?b''\ ^^'"'"^ becamea Papal protonota^t
beeome Chancello bv rsl^B e.^r v"io^ r*'"' ^'"""^ ^^ ^^^
XXV. IO. LB IT., nnd T,fi^ ^'^^"'^l ""■. '°37 and xiv. i ; cf. Lond. x.-.vi. 57 and
in 150?, speak;o^t^h::li a'/eVeeedlS? Xll (lì "s!*] "'^ ^^'^ '^'^ ^* ^°'^^-
KRAS.WS ROTERODAMVS IOAXXI BAPTISTAE SEREXI^SIMI ANGI.ORVM REGIS irEDICO PRIMARIO S. Ij. CvM snperioribus diebus tanto amico xeniolum aucupanti forte
2^t r rrZ ^""^^ '- ^^^^-^^^^^^ eommentaSum, ^ statmi^^t-tnj^electatus maiorem in modmn optare coepi, es^t
oompensation for his loss^s in the wa" Zt / n' ^"" ',* ^'^ ^''"■''^^1^ ^^«^e Brewer. i. 5297 ; cf. MSH i8s7 n 2--' Fn .' ^"'''^"^ >' '"^•^'^ed t"g''tl'er witli
266. 7. nostr.'„i] ff. Ep. ^g'er,^ '" f ^at" Cf T ""'•^- ^"^.""'^ ''^'''"^t ■' ' -^ ' '■ 1" ranci-, et. Biewer, 1. 3188 &c.
lo
520 LETTERS OF ERASMUS [151 2
eiusmodi quod dignum videri possit, piimum et tuis in ine meritis et
5 meo in te animo ; deinde dignum eo xiro qui singulari doctrina sua, fide, prudentia, primi medici locum tot iam annos meruerit. idque apud duos seculorum omnium primos Angliae reges, Henncum septi- nium, inaudita sapientia principem, et huius filium, non nomine tantum et specie, sed omnibus regiis dotibus ita patrem nobis
IO referentem, vt ille non decessisse sed in hoc repubuisse videatur ; postremo dignum eo qui in hac excellentissima astrologiae disciplina sic excellat, vt reliqui tecum collati vmbrae volitare videantur, quemadmodum inquit Homerus. Sed munusculum hoc qualecunque primum offerentis animus apud te commendabit ; deinde tui candoris
1? erit atque adeo moris e pusillo amplum. e mediocri praeclarum atque eximium reddere ; id ita fiet, si quidem exibit libellus in lucem non modo Baptistae calculo commendatior. veruni etiani lima tersior. Nobis quidem in eo potissimum arrisit antiquitas ; caeterum tu quo es oculatior, hoc plura perspr^cturus es quae probari mereantur.
^o Nam a Luciano nihil fere triuiale solet proficisci. Nos interpretis haud infidelis officio funct' sumus ; tu pariter de autore et de inter- prete sententiam feres. Bene vale.
Londini. natali diui Martini, m. d. xii.
268. To JOHX YONGE.
Plutarchi de valetudine precepta (15 131. London.
I January 15 13.
[The preface to a Latin version o{ Plutarchi . . . d« tuendd bona raleiudinc precepta. The first edition was published in London (Ep. 273. q-5). probably l)y Pynson, but has been lost. It was reprinted at Louvain by Th. Martens, io Nov. 1513, and at Cologne by Comelius de Siricksee, 17 .Tan. 151 4. The version was frequently printed in later editions, but the preface was omitted. There is no reason to question the date. The text given bere is from the Cologne edition ; which in one neoessary place I bave emended.
John Yonge (tao Aprii 1516^ an ecclesiastic and lawyer, who bv this time was in a position to be a good patron to Erasmus. He was appointed Commissary of the Prerogative Court of Canterbury 28 .Jan. 150J (Reg. Warham, f. 6 v". at Lambeth) ; and Master of the Rolls 22 .Jan, 1508. He served on an embassy t.> Brussels in 1512-3. and on a commission to Tournay in 1515. His preferment ineluded the Deanery of St. Mary's at Leicester 16 Dee. 1512, and the Deanery of York 17 May 1514. See Brewer, i. and ii. and Le Neve.
He is not to be confused ^vith John Yonge, S.T.P.. who was Master of the Hospital of St. Thomas of Acon (Ep. 232. 4 n.) 1510-1526 ; see Dugdale, vii. 646, and Watney, pp. 63-108.]
CLAEIS?IMO VIRO lO.^NXI TONGE SACRORVM SCRIXIORVM MAGISTRO ERASMVS ROTERODAMVS S. D.
QvoD ad tantum amicum tantulam mitto strenulam mirari non debes, qui scias hanc esse xeniorum naturam vt beniuolentiae sym-
267. 23. .V : natile E. 267. 13. Homerus] Od. io. 495.
^S^Sj TO JOHN YONGE 521
bolo magis quam precio commendentur. Tum quid satis breue videri possit quod ad hominem mittitur tot obeundis legationibus. tot publicis regni negociis semi^er occupatissimum ? vt ne illud 5 addam, bis turbulentissimis ac vere ferreis temporibus breuissimum ^ es.se conuenire quicquid ad Gratias ac Musas attinet. Vei-um vt hoc munusculum meum nonnihii etiam ornem verbis, primum e Plutar- chi thesauro depromptum est, a quo quidam authore scis nihil non egregium profieisci ; deinde recens est etadhuc spirans officinam ; ad io hec vix credas quantis mihi pusillus hic liber constiterit sudoribus, non tam quod Plutarchus vel ob stilum vel ob infinitam rerum haud expositarum congeriem sit difficilior, sed multo magis ob id quod quam est omnium doctissimus, tam idem est omnium deprauatissi- mus, et vt est vnus precipue dignus qui legatur, ita vnus est qui ,5 mmime legi possit. Adeo in singulis pene versibus cum mendarum portentis luctandum est. Denique si argumentum queras, docet quo pacto vel absque pharmacis bonam tueare valetudinem ; quam etiam si nemo non plurimi facit, paucos tamen arbitror digniores quibus ea quam diutissime contingat quam te qui omnia tua studia ad publicam 20 confers vtilitatem, vt non tam tibi quam patrie natus videare. Docet autem hoc minus quidem medice quam Galenus aut Paulus Aegineta, sed magis philosophice.
Superest vt hoc quicquid est libeUi iam in manus hominum exeat non solum tuo nomine commendatius verumetiam Hnia emendacius, 2^ atque adeo ob id commendatius quod emendatius. Bene vale.
Lendini Calendis lanuariis, Anno. M.D.xiii.
269. To THE Reader. Adagia(isi5)fo.AA^. London.
5 January 1513. „ J^^I'*,'®" 1^ *^® preface to a revised edition of the Adcu)iorum ChiUades (Ep. 21 iV imdertaken by Badms in 1511 Epp. 219. 3 n. and 263). Erasmus' copv for the new edihon passed however, throughamisunderstanding (Ep. 283. 152 seq ) into he hands of the great Basle printer, Froben, who. at the%hne when\e acqu.red it, had just initiated his long and honourable connexion with Erasmus bv repnnting, though without permission, the Aldine Oiiliades (Aue. isi^iì
When, in pursuancc- of the tie thus formed, Erasmus carne to Basle in Au-ust 1514, he arranged immediately for the publication of his revised text (BRE lo) mcluding this preface, which was eyidently rewritten fcf I. 30 n.)- and thè book ^a, was eompleted before he returned to England (Ep. 332 . This'prefice is found also in Froben's editions of Nov. 1517 ()3), Oct. 1520 (?'and Jan.'i523 (5)!5
EEASMVS ROTEEODAMVS AD CANDIDVM LECTOREil DE SECVxVDA CHILIADVM SVARVM AEDITIONE. rvTVRVM auguror, candidissime lector, vt simul atque nasutior ahquis viderit hoc Adagionum opus iam tertium in Incem exisse. 269. TiT. 3ECVNDA a : SEPivs ITERATA 5. 2. tertiuui a: toties 5.
268.6. ferreis] Cf. Ep. 269. 84. ^•'''='-' M m
522 LETTERS OF ERASMUS [1513
cauilletur Bacchum apud poetas non nisi bis natum esse, librum hunc iterum atque iterum renascì. Sed quid tandem est, obsecro, 5 flagitii, cum serpentes et insecta quaedam saepius in anno senectam exuant quasique renascantur, si liber iteni subinde nouus prodeat modo castigatior, elimatior, locupletior ? Etenim si in animantium genere quae quinos aut ternos aedunt catulos, ob numerosiorem foetum partum elicere solent rudem etiamnum et informem, quem postea
10 lambendo fingant et absoluant, cut nos in tot prouerbiorum milibus exemplum naturae dubitemus sequi ? Praesertim cum hoc sibi permiserint summates illi ac vere literarum proceres, Aristoteles in Rhetoricis et Ethicis, M. TuUius et Quintilianus in dicendi prae- ceptis, Origenes in enanatione mystici epithalamii, diuus Hierony-
15 mus in Abdiae sacri vatis enarratione, vt Senecam interim, Ter- tullianum et Boeotium omittam, cumque bis complureis alios probatissimos scriptores, qui non veriti sunt superiorem aeditionem nona vel corrigere vel vincere : ego vero qui nihil omnino sum ad illos, cur non idem mihi faciendum existimem, primum in re non
20 perinde seria, deinde in hoc argumenti genere, cuius ea natura est vt quotidiana lectione vel crescat vel elimetur, praesertim emergentibus indies in lucem nouis veterum monumentis ? Quid si forte fortuna reperta fuerint quae de prouerbiis scripsit Clearchus, quae Aristoteles, quae Chrysippus, quae Didymus, num pudore prohibebor quominus
25 ex eorum commentariis nostras has Chiliades denuo vel copiosiores emittam vel castigatiores ? Vtinam haec mens esset caeteris quoque scriptoribus ad hunc modum subinde seipsos vincere ; quo quidem victoriae genere Plato negat aliud esse pulchrius. Et placuit et profuit prima illa qualiscunque praecipitatio verius quam editio.
30 Multo magis placuit secunda, vel hoc argumento quod intra triennium toties opus illud fornaulis excusum est, tum apud Italos tum apud Germanos, non absque meo sane dolore quod anteuertissent, vt qui iam tum summis Angiliis hanc tertiam editionem adornarem. In qua quoniam rui'sum meipsum superaui, multo magis etiam placituram
35 confido. Certe nouum videri non debet, cum hoc ipsum in ipso
statim operis vestibulo fuerim testatus.
Sed huius rei iudicium omne penes lectorem esto. Ego quicquid
est simpliciter fatebor. Decet hominem Germanum ingenue tum
facere tum dicere. In prima siquidem apud Parrhisios editione,
IO. nos om. 5. 33. hanc om. 5. 35. confidebam S.
28. Plato] Legg. i. 626 E. Tfibingen, March 1514 — the earliest
30. intra triennium] A specimen of being nearly fi ve years later than the
Erasmus' inaccuracy in figures. The Aldine edition. But none of them had
only reprints of the Aldino Chiliades up been published when the first drafl of
to this time were those of Froben, this preface was written.
Aug. 1513 ; of Mazochius at Ferrara, 38. Germanum] Cf. i. p. 13. 17,8,
15 March 1514 ; and of Anshelm at and Epp. 306, 307, and 334.
i5»3]
TO THE READER
523
quae plus quam tumultuaria fuit, argumentum prorsus imposuit 40 iuueni. Existimabam negociuni esse leuioris operae, cum ipsa re compererim non aliud esse scripti genus aeque laboriosum, et deerat Graecorum codicum supellex, sine qua de prouerbiis velie conscribere nihil est aliud quam sine pennis. vt ait Plautus, volare. Porro cum itei-um pararem editionem apud Venetos, liaud tum quidem ignorabam 45 argumenti suscepti pondus ac diificultatem, sed tamen totum hoc negocium intra menses plus minus octo confectum est, et tantum laborum quantum non vnum requirat Herculem vni homuncioni erat exhauriendum. Supersunt qui possint refellere, si quid mentiar, Aldus Manutius, in cuius aedibus opus hoc simul et elaboratum a 50 nobis et illius formulis exeusum est, Johannes Lascaris, tum regis Gallorum orator, Marcus Musurus, Baptista Egnatius, Hieronymus Aleander, cumque bis alii complures quibus testibus laboris hoc a nobis desudatum est. At quamobrem hic quoque praecipitarim euulgationem, abunde mihi ratio reddita est in primo tertiae Chiliadis .^5 prouerbio. Quod si non multum laudis promeritus esse videor, certe veniam dabunt et parum aequi, si primus ille partus Adagiorum rudior fuit, cum primus apud Latinos argumentum hoc attentarim, et vel iuxta prouerbium (rvyyvótfxrj rui TrpwTOTretpaj.
lam in altera aeditione quantum mihi tribuendum sit eruditionis 60 aut eloquentiae per me quidem suo quisque animo aestimet licebit. 44. volare a : velie volare 5. 52. Marcus Musurus adì. S.
44. Plautus] Poeti. 4. 2. 49.
51. Johannes Lascaris] of Rliyndacus (I445?-I535) was born at Constanti- nople, and after the fall before the Turks was br.iuglit by his father to Venice. Through Card. Bessarion he was educated at Padua, and learnt Latin from Demetrius Chalcondylas. Subsequently he won the favour of Lo- renzo de' Medici, who made him head of his library and sent him in 1491-2 to eollect Greek MSS. in the Levant. Whilst at Florence he edited the Anthology, Callimachus, four tragedies of Euripides, and Musaeus, published by L. F. de Alopa ; but on Charles vm's entry in 1494 he attached himself to the fortunes of France, and retumed with Charles to Paris. Louis xii made him his librarian, but in 1503 sent him on a mission to Venice, and in 1504 appointed him ambassador. He remained there till 1509 in dose rela- tion with Aldus' Academy ; until as a result of the League of Cambray he was obliged to leave. For a time he was in disgrace with the French Court and re- mained at Milan or elsewhere. In 1513 Leo X brought him to Rome to preside over the CTreek College, in connexion
with which he established a press and jirintod many Greek books ; andexeept for two visits to France in 1518 and 1526-7 (Lond. XX. IO and xix. 23, LB. 785 and 872, his remaining years were spent at Rome. See Legrand, BihUmjr. Hellmique (xv<= , i. cxxxi-clxii ; Troifi Lettres inédites de .7. Lascaris, by L. G. Pélissier, 1901, and EHR. xvii. pji. 357, 8. 52. Egnatius] Jo. Baptista Cipelli 11473-4 July 1553), a member of a Venetian family who in early lite adopted the name Egnatius. He was a pupi] of Pnlitian at Florence, together with the future Leo x ; but retumed to teach at Venice. There he was soon attracted to the Aldine Academy, his first hook, a panegyric on Brugnolo of Verona, Professor at Venice, being printed by Aldus 30 Sept. 1502. He edited many of the classics published liy Aldus, who named him one i.f his executors ; and after Aldus' death ' 6 Feb. 151^) he continued to work with Andrew of Asola, occupying him- self also in the education of Aldu^' third son, Paulus Manutius (born 12 .lune 1512). He continued to teach at Venice until extreme old age. See Didot, Aide Manuce, pp. 449-52, and NBG.
M m 2
524 LETTERS OF ERASMUS [151 3
At illud tamen ipsa res opinor indicai, me tum diligentia tum copia longo praecurrere interuallo non Latinos modo verumetiam Graecos. De his loquor quorum extent in hoc genere commentarii. Nihil
65 enim extat praeter ieiunam congeriem Zenobii, ieiunioiem Diogeniani, et hac i-ureum ieiuniorem Plutarchi, si modo non fallii inscriptio ; tum Apostolii Bizantii copiosiorem aut vt verius dicam numerosiorem aliquanto, sed omnibus his et indoctiorem et mendosiorem. Nam quod Hesychius Alexandrinus praefatione sua pollicetur se copiosius
70 explicatiu-um Adagia quae Diogenianus nuda modo recensuisset, res ipsa clamitat non esse eiusdem autoris prologum ac librum, cum ille copiam polliceatur, in hoc reperias omnia tov -aTrdXov yx/xvÓTEpa. Post haec et locupletior mihi contigit bibliotheca et ocii plusculunì, idque mira quadam ac prope incredibili benignitate viri vel potius herois
75 omnium saeculorum memoria digni Gulielmi Vuarami, archiepiscopi Cantuariensis, totius Angliae primatis, imo totius orbis, si quis hominem suis aestimet virtutibus. Cuius laudes si quis conetur meritis prosequi praeconiis, pluribus opus foret Chiliadibus quam quibus Adagia sumus complexi, et longius extenderetur decorum
So ilhus catalogus quam numerus prouerbiorum. Yerum id nec huius est loci nec illius patiatm- modestia, quae sola in ilio pene, vt ita dicam, immodesta est et nimia. Qui cum modis omnibus sit maxi- nius, mihi tamen hoc nomine praecipue magnas ^-idetur. quod ipse solus magnitudinem suam non agnoscit, vt haec ipsa sit illius summa
85 laus, quod cum meritis suis omnem superet laudem, haud tamen vllam quantumuis moderatam laudem admittat. Sed vt quod ad hoc institutum proprie pertinet dicam, hic \ir in tantis negociorum fluctibus quibus Amdique tunditur, tum his piane ferreis temporibus, quibus vsque adeo bellorimi incendiis vbique terrarum feruent. per-
go strepunt, miscentui- omnia, vt nec in Italia bonarum parente literarum vllus bonis literis vel honos sit vel locus, solus tamen tristes camoenas non respicit solum verumetiam praemiis excitat, liberalitate demeretur, Gomitate alUcit, benignitate retinet, humanitate fouet. autoritate sua tuetur, splendore ornat atque illustrat. In summa modis omnibus
95 singularem quendam agit Moecenatem in omneis quos animaduerterit egregiam eioiditionem cmn integritate morum copulasse. Inter quos me quoque, licei omnium extremum et candidatmn magis huius laudis quam possessorem. ita complexus est vt quicquid in tam multis orbis proceribus Romae reliqueram. in vno mihi viderer repperisse. ICO Huius igitur adiutus et excitatus beneficentia Prouerbiorum com- meniarios denuo sub incudem reuocaui, totoque opere a capite, quod dici solet, ad calcem vsque recognito primum b,-pographorum errata, quae sane non panca depraehensa simt, emendaui. Ad haec com-
62. tamen ipsa a : nihil tamen ipsa e : vel ipsa tamen 7. 68. Nam quod
. . . —72. yv/ivórepa acid. 0. 83. mihi otn. ff. 87. hoc ■m. y.
'513] TO THE READER
525
plusculis locis, vbi Graecorum verborum interpraetationem alio properans omiseram, quandoquidem id a multis desyderabatur, 105 addidì. Praeterea quae nudiora videbantur, ex non passim obuiis autoribus aliquanto reddidi locupletiora. Deinde nomenclaturas autorum, quae tum aut non succurrebant aut non vacabat asscribere, passim adiunxi. Denique sunt in quibus a meipso dissentio (cur enim dissimulem ?) et ingenue sequor laudatum a laudatissiniis vixis i io prouerbium, Sevréptav àfiewóvmv. Nonnulla velut ex adagionum ordine mouimus quae praeter meritum a collectoribus vel oscitantibus ve! ambitiosis ascita videbantur. At mrsus nouorum adagiorum medio- crem nunierum centuriis adiecimus, vt ex bis et aliis auctariis ad superioris magnitudinem voluminis plus quam quarta pai-s accesserit. 115
Habes igitur, optinie lector, idem Adagiorum opus aut si mauis aliud, sed tanien et eiuendatius et locupletius atque omnino, ni Mlor, melius. Omneis Musas habeam iratas, nisi haec Chiliadum instauratio haud multo minoribus vigiliis mihi constitit quam superior editio. Quae quantis constiterit, ne credat quidem fortasse nisi qui periculuni 1 20 fecerit. Veruni quandoquidem hoc intriueram, vt rusticoi-um pro- uerbio dicitur, mihi fuit exedundum. Siue mea temeritate memet in hos labores conieci, stulticiae poenas dedi ; siue fatis huc natus suxn quid oportuit 0€o/j.a)(^£2v ; Quod si quam ex his meis sudoribus vel vtilitateni capient vel voluptatem ii quibus bonae literae cordi sunt, 125 haud me poenituerit operae. Sat praemii fuerit, nimirum assecuto quod vnum spectabam. Quod si gi-atus et candidus lector gratiae quoque uonnihil aut laudis deberi putabit, id totum ili duos iJlos Moece- nates meos partiatur, Giiliehnum Montioium, inclytuni Britannici regni baronem, et Archiepiscopum Cantuariensem, quorum alteri 130 sortem, alteri vsuram et accessionem Chiliadum acceptam feni par est.
Bene vale /cai ovato, quisquis es, nostrarum studiosus lucubrationum.
Lendini Nonis lanuariis. An. m.d.xiii.
270. T(^ JOHX COLET.
Epistolae ad diuersos p. 492. Cambridge.
HN: Lond. xii. 21: LB. 115. 11 July (1513).
[This and Ep. 271, which is plainly contemporary, are placed by Mr. Nichols in 1512 ; but for various reasons, which are not however quite conclusive, 1513 seems to me more likely. Unless a distinction between the castigano and the coUatio of the New Testament is to be pressed, this letter must be later than Ep. 264, which cannot be earlier than Sept. 1512, and in which the castigatio is not yet finished. For regarding them as simultaneous, if not the same, processe» authority may be found in 1. 61 and Ep. 273. 16. Again it seems doubtful whether Erasmus could bave spoken of applying ' tam sero ' for his reward for the Copia, if the book had not yet been printed (cf. Ep. 260). Further Ep. 273 shows that
133. Ji.D.xin a : M.D.xx. 7.
114. numerum] 151 adages are added ; cf. Ep. 264. 7 n.
526 LETTERS OF ERASMUS [1513
Eraòmus was certainly at work on Jerome in 15 13 ; though from Ep. 263 it is plain that Badìus wished him to take up bis work in 1512. The allusion to Colet's trouble (1. 44) becomes intelligible in reference to Ep. 278. i, if 1513 is adopted. Finally it is known from Ep. 282. 47. that in July 1513 Erasmus was certainly in Cambridge ; in July 1512 bis movements cannot be traced.
The gap in Erasmus' correspondence at this period may be attributed to illness. In the summer of 1513 it was reported in Paris that he had died before Jane i (MHE. ii. 24;; and in August his death was publiely announced at Basle by Beatus Rhenanus in tlie preface to Paidì^s Cortesius m Sententias (BRE. 35), and by Froben in the preface to the Adagia. The falseness of the rumour was luiown in Paris in October (MHE. ii. 24 ; cf. ibid. 22) ; but nevertheless the report was stili believed in Vienna on 5 Jan. 1514, when Spiegel wrote the prefjace (f . r*) to his edition of Isocrates di; re^o guhemando, Vienna, Alantsee, 13 Feb. 1514. From similarity of language it is plain that the news had reached him through Froben's preface. See aLso LB. App. 19.]
ERASMVS ROTERODAMVS COLETO VNICO PATRONO SVO S. D.
Ad epistolam ioco scriptam respondes serio. Non decebat fortasse
cum tanto patrono iocari. Sed tamen mihi tum libebat cum amico
tam singulari Atticis salibus ludere, magis humanitatis tuae memori
quam magnitudinis. Tuae facUitatis erit nostram Lneptiam boni
5 consulere.
Scribis me tibi debere, etiamsi nolim. Omnino, mi Colete, dmiim est, vt inquit Seneca, debere cui nolis ; at ego neminem noui mor- talium cui libentius debeam quam tibi. Et is semper in me fuit animus tuus vt, etiam si nihil accessisset officiorum, tamen debiturus
10 tibi plurimum fuerim ; tantum autem accessit et officionmi et bene- ficiorum vt, si non agnoscam, sim vnus omnium ingratissimus. De tenuitate tua proreus et credo et doleo ; sed mea tenuitas grauius me premens coegit vt tuae tenuitati negocium fac«sserem. Quod quam fecerim inuitus vel bine potes colligere, quod iam olim abs te pro-
15 missum tam sero petii. Excidisse tibi promissum haud miror, quippe homini tot occupato negociis. At in orto tuo cum inciderei de Copia sermo, et indicassem mihi esse in animo vt nuncuparem puerile opus Principi nostro puero, rogabas ^i; nouum opus nouae scholae tuae dicarem. Respondi subridens scbolam tuam esse
20 pauperculam, mihi opus esse qui aliquantulum daret in manum. Arridebas. Deinde cum multos titulos adduxissem sumptuum, nonnihil contatus negabas te posse suppeditare quantum meae res postularent. venim quindecim angelatos lubenter daturum. Idque cum alacri vultu repeteres, rogabam num satis esse videretur.
25 Respondebas etiam alacrius hoc certe te libenter impensurum. Tum ego ' Et ipse ' inquam ' libenter accipiam.'
Ex hac commemoratione fortasse res redibit in memoriam tuam.
Possem et aliis argimientis astruere, nisi tu nubi tua .sponte iam
fidem haberes. Simt omnino quidam, iique amici (nam cum
14. iam Ey^ : tam y^. abs te add. H. 16. horto N.
18. Principi] Charles.
15 13] TO JOHN COLET 527
inimicis nihil mihi commercii est, nec eorum dieta pili facio), qui 30 te duriusculum praedicent et in distribuenda pecunia diligentiorem ; idque non accidere (sic enim illis approbantibus interpretabar) vicio tenacitatis, sed quod improbe instantibus et vrgentibus negare non posses ob ingenii verecundiam, in amicos non molestos minus esse profusum, quandoquidem vtrisque non posses satisfacere. Nec tamen 35 haec res ad me pertinet, qui quanquam non sim admodum improbus ac molestus flagitator, tamen te semper benignissimum sum expertus. Non igitur hoc accepi a tuis obtrectatoribus, sed ab iis qui tibi ex animo bene volunt. Quorum tamen sententiae nec accedo nec refragor, nisi quod tuam in me benignitatem singularem agnosco. 40 Si reliquum promissi non graualjeris dare, equidem vt nunc res meae sunt, accipiam non vti debitum sed vti beneficium, relaturus si qua possim, certe gratiam habiturus.
Iniucundus mihi fuit epistolae tuae finis, quum scribis molestia negocioi-um te solito grauius vexari. Equidem cupiam te quantum 45 potest longissime a mundanis negociis semoueri, non quod verear ne mundus hic, vt est hamatus, te sibi vindicet ac manus iniiciat, sed quod malim istud ingenium, istam eloquentiam, istam eruditionem in solidum impendi Christo. Quod si non potes explicare te, cauen- dum tamen ne indies altius atque altius immergaris. Vinci fortasse 50 praestiterit quam tanti emere \actoriam. Maximum enim bonum mentis tranquillitas. Atque hae sunt spinae, diuitiarum comites. Interim maleuolorum blateramentis oppone rectani et synceram conscientiam, in vnum illuni et simplicem Christum te collige, et minus turbabit multiplex mundus. Sed quid ego sus Mineruam 55 doceo, et aegrotus ipse medico mederi studeo ? Bene vale, praeceptor vnice. Cantabrigiae. V. Idus lulias.
Absolui collationem Noui Testamenti ; nunc diuum Hieronymum aggredior. Quo confecto ad vos reuolo. Tuus ac vere tuus alumnus, Thomas Lupsetus, magno mihi est et vsui et oblectamento cotidiana 60
36. sum H.
44. molestia negociorum] This prò- to Cambridge in Feb. 1514 (Ep. 286).
bably refers to the beginning of Colet's In Oct. 1515 he accompanied Pace to
trouble with Fitzjames, wlio delated Italy, but had returned by June 1516;
him for heresy before Warham. Cf. and is perhaps to be found at Oxford
Lond. XV. 14, LB. 435, and Ep. 278. on 31 Dee. (Bloxam, RegUter of Mag-
See also EHR. xvii. 303-6 for a dis- dnkn Coli. Ox/ord, iii. p. 74 n.). In 15Ì7
cussion of the incident. he went to Paris to study, and while
60. Lupsetus] Thomas Lupset( 1498?- there acted as corrector for the press,
e. Dee 1530), son of a London goldsmith. supervising the printing of the second
He was a favourite with Colet, and edition of the Utopia (Gourmont;.
was oneof the first scholarsatSt. Paul's After becoming B.A. at Paris in 1519,
schooL Colet then sent him to Pem- he was appointed in the same year to
broke Hall at Cambridge, where at succeed John Clement as Wolsey's
this time he passed under Erasmus' Lecturer in Latin, and perhaps also in
influence. He is possibly retuming Greek, at Oxford, and whilst there was
528 LETTERS OF ERASMUS [15» 3
consuetudine et opera quam mihi commodat in his castigationibus. Et operam opera penso ; facturus idem copiosius, si per illius studia vacaret, a quibus nolini abducere adolescentem. Crede mihi nihil est eo tui amantius. Rursum vale, [m.d.xi.]
271. To Thomas More. Farrago p. 183. Cambridge.
F. p. 322: HN: Lond. vii. 15: LB. 112. (July 1513).
[Contemporary with Ep. 270 because Erasmus is at work on Jerome. Perhana rather later, because Erasmus seems now to bave interfered with Lunset-o studies; cf. Ep. 270 fin.] ^^fatas
ERASJIVS ROT. MORO SVO S. D.
LvpsETvs existimat se nostra renatum opera planeque ab inferis emersisse. Magistri moliuntur omnia quo retrahant adolescentem in suum pistrinum. Nam statini eodem die sophisticis libris dis- tractis Graecos emerat. Vide vt cum inciderit opportunitas, gnauiter 5 agas parteis tuas. Nihil huius ingenio gratius. nihil amantius. Bene vale.
Verto librum Plutarchi de discernendo adulatorem ab amico,
longiusculum, sed quo non alius mihi magis placet. Absoluam
fauentibus superis intra dies oeto. Videtur mihi hoc propemodum
IO magis ad rem pertinere quam digladiari cum Vigilantio, duce
Hieronymo. Rursum vale.
Si videris Lazarum nostrum, hominem piane Musis et Gratiis natum, quaeso salutes diligenter ; hortare vt perscribat mea quae
270. 64. M.D.XI add. H. 2ri. 13. E LB. ■ praescribat Urnd.
\t^^Ì ^\^'^^\^^po\\Bge of Corpus Wolsey's naturai son. who had beeu
Uinsti. Tbree letters written by him seni to study in Paris Like Grocvn
at this penod are pr.nted in the Epi- he was slow to publish his work but
stola^EruaUon^rn Vircn,miB^,le, Froben, in his last years he wrote and printed
1520), an album of letters addressed a number of mora] essays i^ EnS
to Erasmus supporting him in his See Brewer ; Cooper's AtI,>^<uCwlb
quarrel with Lee, for which Lupset per- i. 40 ; or DNB
hapsmade the first collections in imita- 271. 7. Plutarchi! n^Hi^afo/l f^
Uonotl.eIUu.tnu,nViron.nEpist.acno. Henry 'in (£^"72, and com^tted
Reuchhn His residence at Oxford was to Berckman to be pnnted m-Zb1v
1521 he had returned, and he continued io. Vi"àlantiol Mr v- , , ,
thereuntil 1522 (Letterbookof Oxford fii n 80 thff- "'.r,. \t°^% "*'**^
he was stili in 1525 ; and from 528-30 Ther'e is no^uLd f,fr T l^- '°P.^'*-
he was in charge of Thos. T^int^r, UV::r7^:ZlZ^:S^J^iì\7
1513J TO THOMAS MORE 529
habet in manibus. Nam habeo quaedam plusquam noua, quae non dubitem illi futura gratissima. Milies vale. 15
Cantabrigiae. [anno m.d.x.]
272. To Henry viii.
Plutarchi Opuscula ( 1514) tit. v». (Cambridge.)
Lond. xxix. 49 : LB. iv. f. *» v°. <july 1513.)
[The preface to De discrimine adulatoris et amici, in Plutarchi Opmcula, Basle, Froben, Aug. 1514. The date of the translation is given by Ep. 271. Apart from the letters included in A the Plutarch was the first book published for Era^mus, after he reached Basle on 15 August. TLis treatise is probably one of those which reached Froben through Berckman's ageney (Ep. 283).
The absence of any definite allusion to the war with France suggests that this was wntten when the issue was stili undecided ; in Lond. iii. 32, LB 268 Erasmus represents that it was actually presented tò Henry, while the war was at its height.]
INVICTISSI.MO AXGLORTM EEGI HEXRICO OCTAVO ER.'^SMVS r:OTERODAlIMY.S S. D.
SicvTi non alia res vel ad vite consuetudinem iucundior vel ad obeunda negocia magis necessaria quam syncerus ac vere liber amicus, ita niliil omnium solet homini rarius contingere ; quem- admodum et alias praestantissimarum rerum summa raritas esse consueuit. Verum vt scite disserit Hieron ille Xenophonticus, 5 hanc tantam foelicitatis partem nulli magis desyderant quam prin- cipes alioquin felicissimi, quum nulli magis habeant opus amicis vel pluribus vel syucerioribus. Eteuim plurimum pei-spiciat oportet is qui vnus tot hominum milibus prospicit. Proinde multis oculis, hoc est multis prudentibus ac fidis amicis, praeditum esse princii)em io decet. Quod quidem prudenter intelligens Darius, Persarum rex, oblato malo punico quopiam insigni magnitudine, tantum optauit ZopjTorum quantum inesset in eo granorum. Erat is Zoj^yrus vii- egregie probus regique amicus, ^^lde illum rex non iniuria tanti fecit vt diceret se malie Zopyiiun vnum integrmn quam centmii 15 capere Babylonas, palam testificans nuUum esse thesaurum quo non sit amicus preciosior. At buius filius Xerses, Graeciam inua- surus, in tot hominimi milibus quot nuUus adhuc hominum ausus est credere, vnimi repperit Demaratum a quo libere et amice mone- retur ; sed cuius fidem non prius intellexerit quam euentu compertam. 20 Quod ipsum vsu venit et Croeso Lydorum regi in Solone. Alexander item Magnus in tam numerosa conuictorum turba vnum babuisse Calisthenem legitur, Aristotelis discipulum, et hunc tamen liberum magis quam amicum. Dionysio Syracusano solus aderat Dion et Plato, Neroni Seneca ; cuius consiliis si paruisset, et imperium 25 habuisset diutmTiius et inter bonos principes numerari potuisset.
530 LETTERS OF ERASMUS [1513
Sed horum fortasse niores et ingenium ingenuos amicos non recipiebant. Quanquam etiam si facillima sit natura principis planeque tua, qua nihil cogitar! potest facilius. tamen fortunae
30 splendor qui turbam amicorum allectat. idem oVjstat quo minus queat verus amicus a fucato dignosci. Neque enim temere dictum est illud, Amicos secundae res parant, aduersae probant. Atqui quo melior est possessio syncerus amicus, hoc nimirum est pesti- lentior qui hoc titulo personatus obrepit. Itaque cum coticulis
35 diligenter exploremus auriun, punim sit an secus, neque desint notae quibus natiuam gemmam a factitia secernamus, nonne vehe- menter absurdum sit in re tanto maioris momenti parem diligentiam non adhibere, videlicet vt assentatorem ab amico, hoc est rem omnium longe pestilentissimam ab omnium saluberrima, digno-
40 scamus ? Verum ne cui ceu venenum gustu, sic amicum experimento magno suo malo deprehendere sit necesse, Plutarchus, author Inter Graecos sine controuersia doctissimus, miram quandam rationem prodidit qua facile possit ingenuus ac syncerus amicus a personato fucatoque distingui. lam vero quoniam in admonendis amicis velut
45 in medicando non sat est adesse fìdem, verum et jjrudentiam adhi- bere conuenit, ne, dum parum apte mederi studemus erratis amici, subuertamus amicitiam. et hanc adiecit coronidem, docens qua moderatione sit admonendus amicus. si quid extiterit admonitione dignum. Tam frugiferum igilur opus in Maiestatis tuae gi-atiam
50 Latinitate donauimus. quo idem studium, eundem animum quem tibi olim amplissimae spai puero testati siunus. nunc Regi regum omnium florentissimo testaremur. Bene vale.
273280 To Andrew Ammonius.
Farrago p. 213. (Cambridge.)
F. p. 344: HN : Lond. vili. 19: LB. 119. 1 September (1513).
[1513, becau^e Ammoniua is in the English camp in France, -svliither he accompanied Henry vm on the expedition of the autumn of 1513. The signature from London is inconsistent with 11. io, 11.]
EEASMVS ROTERODAMVS AMMONIO STO S. D.
Iam dederam ad te literas, quas nunc opinor esse redditas. Sed perquam gratum mibi fuit quod in tuis ad Ioannem literis Erasmi tui feceris mentionem, et quidem tam amanter. "YyLftvà TrapayyeÀ/AaTo, quae quondam Sacrorum Scrinioi-um Magistro nuncupaui, nuper 5 Londini sunt excusa formulis non omnino inuenuste. Ioannes tuus pollicitus est se ad te missurum vnum aut alterum codicem. Si
273. 6. tuus om. N. 272. 51. olim] Cf. Ep. 104. 273. 3. Tyiuvà irapayyéK tiara] Ci. Ep. 268.
1513] TO ANDREW AMMONIUS 531
is cui dicaui libellum in castris adest et incidet opportunitas, quaeso vt hominem meis verbis salutes ac libellum exhibeas. Sic enim emendaui vt vix eundem esse sit credituras.
Lendini non minus saeuit pestis quam isthic Mais. Itaque Can- io tabrigiae nos tenemus, quotidie circumspectantes vt commode auolemus. Sed non datur o^iportunitas. Et retinent triginta nobiles quos ad Michaelis expecto. Sixtinus iam euolauit in Brabaii- tiam. Ad Hieronymum emendandum et scholiis illustrandum ita mihi fernet animus vt afflatus a deo quopiam mihi videar. Iam 15 pene totima emendaui collatione multorum ac A'eterum exemplarium. Atque id ago incredibili meo simiptu.
Eisi affatim castrensis vitae formam tam graphice in tuis ad Ioannem tuimi literis depictam : adeo hinnitus, clamores, equorum concursus, tubarum clangores, bombardarum tonitrua, fulmina, 20 vomitus aegrotantium, gemitus morientium, oculis subiecisti. O te felicem si, quod Deus optimus faxit, incolumis nobis redieris ! Quam iucundas in omnem vitam fabulas malorum istorum experientia ministrabit ! Sed te per Musas et Gratias etiam atque etiam oro, mi Ammoni, memineris id quod proximis admonui literis, vide vt 25 tuto pugnes. Calamo quantum voles ferocias et decem myriadas hostium eodem confodias die. Rem nostris succedere in tantum gaudeo vt nec lingua nec literis liceat explicare.
Siquando vises diuum Audomarum et inciderit commoditas, salu- tabis Abbatem diui Bertini, singularem patromuu meum. Praeterea 3° oeconomum illius Antoniuni Lutzenbiu-gum, canonicum apud diui Audomari : tum medicum abV^atis et vrbis D. Ghisbertum, duos candidissimos amicos meos ; ad haec Decammi eius ecclesiae, singu- lari probitate virum et literarum amantissimum. Cum quo si continget colloqui, rogo percontare quid actum sit de Mauricio. 3.=; meo quondam ministro ; cui profecto lubens si quid possim bene- fecero. Non ausim abs te tot vexato tum malis, tum vti coniiciu negociis, i^etere vt aliquando scribas ad nos quoque. Tamen si quando non grauaberis, erit id mihi tam gratum quam quod gra- tissimum. 40
Vt Ioannis tui negocio faueas et vt quam felicissime procedat adiutares, sciebam necesse non esse vt quisquam te roget, nedum ego. Noui quanti hominem facias. Ille te diligit vnice, et non
32. D. Ohi. IL 42. ailiiites F.
13. nobiles] The first payment of OC. iii. 482.
the pension from Aldington. Cf. p. 501. 35. Mauricio] Cf. Ep. 263. i.
33. Decaniim] Sidrach de Lalaing 41. negocio] It appears from Ep. 282.
(faS June 1533), who obtained posses- 38-41 that John of Lorraine had some
Sion of the Deanery on 30 Mar. 1513. scheme for his own promotion.
532 LETTERS OF ERASMUS [15 '3
consueuit Ammoiiius amore superali. Praecipuam negocii spem 45 in te fixit. Baptistam meo nomine vt diligenter salutes, te etiam atque etiam rogo ; a quo iam non nisi Graecas expecto literas. Precor vt beneuolens deus aliquis ventos uiittat magis secundos, ovTos yap àv€fLo<; ovre /lévcii' oÌt€ TrAeìv èó. Bene vale. [Londini.] Calendis Septembr. [Anno m.d.xi.]
274. T.> WlI.LI.^M GOXELL.
Farra^o p. 187. Cambridge.
F. p. 324: HN: Lond. vii. 20: LB. 120. 26 September (1513).
[Probably 1513 from the frequent mention of the horse in the letters to Gonell at this lime.
William Gonell faS Aug. 1560) of Landbeach, a village five miles NE. of Cambridge. The perbon of this aame who was B A. at Cambridge in 1484-5, M.A. 1488, was iierhajs his father, silice Erasmus describes this Gonell as 'iuuenis' in Efj. 279. io. He seems at this period to have been residing at Landbeach with his parents and, if Epp. 275. 6 are rightly attributed, to have been in charge of a school ; cf. Ep. 292. 5 n. He did copying work for Evaimus, and also fi-oiii time to time took charge of his horse during Erasmus' visits to London. Subsequently he becanie tutor to More's children, and was there in 1517, when on 6 Sept. he received the living of Conington near Landbeach (Stapleton, Tres Thomae, Vita Mori, p. 224, where a letter to him from More about a course of study is printed ; and Brewer, ii. App. 17) ; but it appea'rs that he did not at once leave More's serviee, and before settling at Conington he is said to have been for a time in Wolsey's household. See W. K. Cla\-'s Hist. of Land- beach (1861 , p. 32 ; Athen. Caniab., i. 94 and 537 ; Knight, 177-9 ; and DNB.
^Vhen the piagne broke out in Cambridge, Erasmus retired into the country, very probably to Gonell at Landbeach. Ep. 275 shows him just retumed to Cambridge, and hesitating to stay ; in Ep. 276 he has decided to fly again to the country, whence Ep. 278 (11. 22-3) is written.
Ascham, who went to Cambridge in 1530, heard from Garret (cf. p. 495) a tradition stili surviving of Erasmus and his horse, ' which when he had ben sore at his boke. for lacke of better exercise wolde take his horse and ryde about the Markette Hill and come agayne.' Toxophiln^, ed. Arber, p. 46. It was perhaps on one of these occasions that he had the fall with his horse down a high dyke, which is described as occurring in England, in a letter to Pirckheimer, 14 March 1525- prefixed to an edition of Chrysostomi Dialogi sex, Basle, Froben, May 1525.]
ERASMVS tìOXELLO SVO S. D.
Semper equus meus ad me redit et habitior et alacrior, mi Gonelle, satis prae se ferens nutiicii sui tum diligentiam tum felicitatem. Quare te maiorem in moduni rogo vtipergas, quemadmodum coepisti, curare baiulum nostrimi. Quidni nostrum appellem, cum amicorum 5 communia sint omnia? Dabo operam ne officium tuum in hominem parum memorem parumque gratum collocasse videaris. Bene vale, Gonelle diarissime. Cantabrig. Sexto Calen. Octobr. [m.d.xii.]
•273. 49. Anno m.d.xi acUl. H. -274. 7. m d.xii. add. H : m.d.xi. JV.
273. 45. Baptistam] Probably Boerio ; cf Ep. 267.
^513] 533
275. To (William Gonell?).
Record Office : S. P. Henry viii. § 9, f. 100. (Cambridge.)
(October 1513.)
[The Record Oflfice in London contains among the State Papers of Henry vxri (§ 9, ff- 99. 100) two leaves, forming a connected sheet, on the rectcs of which are wntten four lettera ; on the verso of f. 99 is inscribed in a xvic hand ' Erasmus' tres,' the verso of f. 100 is blank. The letters on f. 99 have no heading or direction, except that at the beginning of the first and the end of the second RR is written in capitals. Of those on f. 100 the first has the heading 'Erasmus G.S et O.S'; the second has at the foot 'Honorato viro G. ludi magistro, amico singulari.' Ali four are written by the sanie hand ; which from the abundance of errors was plainly that of an inexperienced co]^yist.
The two letters on f. loo are probably addressed to the same person/from the similarity of Erasmus' expressed intention of coming with Watson. The direction» about the borse in the former (Ep. 276) are in the s;inie tone as Era&mus' remarks to Gonell on the same subjeet (Epp. 274, 287, 289% and Ep. 292 gives a suggestion that Gonell was a schoolmaster. G.S. in the heading to Ep. 276 is very possibly an error of the oopyist. attaching s for Sahitem to the names of both persons addressed ; and if this is so, tliere is no difficulty in identifj-ing G with William Gonell. The dose similarity of Ep. 276 to Epp. 277, 9 establishes these two letters as genuine.
The letters on f. 99 are however different. They are plainly addres-ed to someone in charge of pupils, as each speaks of sending books suitable for educa- tion ; and the latter expressly refers to the appropriateness of the gift. They may therefore be regarded as written to Gonell. But the style is hardly that of Erasmus ; and the tone is much more formai and elaborate than that of bis other letters to this intimate friend. It seems to me, therefore, most probable that the two leaves in question come from a letter-book in which Gonell had bis letters copied, perhaps by some pupil in bis school ; and that the first two letters surviving were written to Gonell by someone, wbose initials were RR, only the last two being by Erasmus. Accordingly I have not included the first two letters in the text, but they are printedinÀpp. io ; Mr.Nicbols,whoprints these letters for the first time voi. ii. App. I^, regards ali four as letters of Erasmus.
From Ep. 274 introd. it is plain that this and Ep. 276 cannot he much earlier than Ep. 278.]
Res hic eodem loco sunt, vt adhuc incertus animi sim an istuc mihi sit recurrendum. Rursum periit quidam non longe a collegio, et medicus Bont periit ruri et domi filiola. Quare gratum milii facies, si non transferes lectos intra quatriduum. Si venio, veniam cum Watsono nostro. Bene vale. 5
Honorato viro G. ludi magistro amico singulari.
276. To (William Gonell?) and Humphkey. Record Office: S. P. Henn,- viii. § 9, f. 100. (Cambridge.)
(October 1513.) [Subsequent to Ep. 275, since Erasmus has now determined to return with Watson. Evidently contemporary with Ep. 277, from similarity ot language.
4. quatridium 3f.S.
3. Bont] Probably the Dutcli the acquaintance of many of Erasmus'
pbysician of Ep. 225 ; perhaps also friends (Lond. i. 23, LB. 183). He
of Ada^. 796. The name Bont occurs became master of Christ's College in
frequently in BWN. 1517, and was Vice-Cbancellor of the
5. Watsono] John Watson (+ May University in 1518-9. Later he was
mit. 1530), B.A. at Cambridge 1489, chaplain to Henry viu. See DNB.
M.A. 1492, and Fellow of Peterhouse Ix. 13,4 ; Afìitìcae Canfab. i. 39 ; and
(23 May 1501— 6 Dee. 1516). He had Knight, p. 145, where somewhat
travelled in Italy and had there made diflferent dates are given.
534 LETTERS OF EEASMUS [1513
Erasmus having agieed to restore the boy, John Smith, to bis father by Ali SaLnts" Day, was preparing to do so ; anil being unable to speak English fliiently, and unwilling to expose himself before a person he disliked, he asked his friends to write him a letter in English, stating that he was carrying cut his engagement. At the same time, having been disappointed of another servant, and being in expectation of leaving England shortly, he wished to retain John for a while longer, and desired his friends to negotiate for this purpose ; cf. Ep. 277. It appears from Ep. 279 that he was net successful.
Hilbert Smith, the ' belua,' is perhaps a person of that name who was BailiflF of Cambrids;e and afterwards Alderman ; and who was excommunicated by John Fawne, the Vice-Chancellor, about October 1512 Cooper, Annals 0/ Cam- bridge, i. p. 294). He seems to have had some connexion with London, since Erasmus expected Wentford to have influence with him (Ep. 277V His son .John may have been in Erasmus' service as early as 1512 Ep. 263 introd.). After an interval he retumed to Erasmus again, and in 1515 went with him to Basle. where he won golden opinions. He finally left Erasmus in Aprii 1518 (LB. App. 311).]
EKASMVS G.S. ET O.S.
Ego cuin hac belua loqui nou possum. Vos ei persuadete vt intelligat me illi plusquam patrem fuisse, tum in animo curando, tum 00113016 ; nec perdidisse tempus suuin sed profecisse copiosius quam in vlla scola profecisset. 5 Si equo meo opus est calceis, curate vt addantur. Nam fortassis hinc longius ibit. Est negocium quod nos hic remoretur licet inuitos. Die Mercuri! adero cum Watsono. Bene valete et asino huic mea causa nonnihil humanitatis exliibete.
Si vacat Omfredus. velini Anglica scribat hoc argumentum et ad IO me mittat per Ioannem vt -^ubsignem.
■ Salue, Roberte Smith, amice singularLs.
•Non mihi perspectimi <est) de miuLstro. Xam is quem tum
certuni existimabam, mutata sentencia traiecit mare. Tamen vt
inihi decretum est tibi per omnia morem gerere. lohannem mitto,
i.-cui non alius fui quam pater et plusquam pater in omnibus,
hoc est et in corpore et in animo curando. Hoc indoles Ulius
promeruit. Itaque non penitet oflBcii. Non omnino fecit iacturam
temporis sui. Quanquam pueri profectus non statim apparuerit, plus
habet bone Latinitatis quam intra triennium parasset in ludo
20 Rogeriano. Quod non vapulauit. apud me non commeruit, et gene-
rosus animus longe melius ducitur quam trahitur. Si repperisti illi
magistrum magis idoneum, equidem et pueri et vestro nomine gaudeo.
Est enim hec natura digna optinio artifici. Portasse doctiorem reperies,
amanciorem reperies neminem, eciam si Britanniam totam scruteris.
25 'Bene vale cum optima coniuge tua totaque familia.'
M. G. et Omphredo, amicis vnicis.
2. patrem Xichols : pater J/S. eurado MS. 3. profuisse MS. 4. via
MS. profuisset MS. 18. apparerit MS. 20. vapulauit script : vapùlaui
jlfS. 24. nemonem MS.
9. Omfredus] Fellow of Queens' Erasmus frequentlv sends greetings t; College f. 1506 Knight, p. 141 n.). him in his later letters to Cambridge.
'5^3] 535
277. To Roger Wentford.
Fan-ago p. 233. (Landbeach ?>
F. p. 360: HN: Lond. viii. 43 : LB. 165. (e. October 1513.)
[This lettermaybedated in the autumn of 1513, because ofErasmus' intenti 011 to leave England. Cf. Epp. 281, 2.]
ERASMVS EOGERIO VVENTFORDO LVDI ANTONIANI MODERATORI LITERATI8SIM0 S. D.
Pater Ioannis, cum apud nos esset, significaiiit mihi se filium alteri velie committere, nec verbo su)ii reluctatus. Praescripsit ille spacium ad Omnium Sanctorum : accepi. Adieci si vel ipso momento vellet abducere, me boni consultummi. Non possmn illi succensere. quippe qui sciam quicquid huius facit, instinctu fecero alieno. Ohm 5 abduxerat; deinde reddidit te autore non admodum cupienti, cum semel animum alio flexeram. Rursum cum dies quatuordecim abstraxisset, ipse reduxit, passurus vt me traiicientem quoque comi- taretur. Educatus est apud me liberaliter et meo quidem sumptu ; et tametsi non profecit quantum ego cupiebam, tamen illud audacter io aifìrmabo, illuni plus scire Latinitatis quam fuerit in vlla schola, ne Lilianam quidem excipio, triennio consecuturus (et scis primos pro- fectus minime apparerà), tantum abest vt omnino temporis iacturam fecerit. Sed quoniam -sàdeo patris simplicitatem instigationibus bue et illuc impelli et matrem inepte amare, non est animus perdere 15 officium. Nihil autem aeque peiit atque id quod confertur in in- gratos; non eos existimo ingratos, sed magis etiam perit quod confertur in non intelligentes. Nani ingratus etiam si dissimulat, tamen apud se obnoxius est et aliquando vel pudore gratiam refert ; is qui non intelligit beneficium. etiam sibi deberi putat. Vt igitur 20 stultum est bene mereri de iis qui non intelligunt, ita benefacere inuitis estrema dementia est. Dixit hic cuidam mihi intimo, quo minus discat puer, obstare quod Anglice nesciam ; imo hoc ipsum in causa est \t quammaxime discat Latine, velit nolit.
Quorsimi ista, inquis? nempe huc. Cum pater super hac re 25 mecum ageret, propemodum certus eram de quodam ministro ; is mutata sententia traiecit in Brabantiam, rediturus tamen ante Nata- lem. Si ipse traiecero, id quod futurmn est paulo post Calendas Nouembres, relinquam Ioannem vbi volet. Sin minus, patietur
12. Lilianam] Colet's school at Paris in 151 1, and whom he after-
St. Paul's, of which Wm. Lily was wards invited to enter bis service.
the first high-master. The oflFer was made through Gerard,
15. matrem] She was ultimately the the bookseller, and therefore during
cause of John's leaving Erasmus' ser- the Cambridge period. See a letter
vice; seeLB. App. 311. from Gardiner 1 Breslau MS., Cod.
26. ministro] Possibly Stephen Rehd. 254. 68 ; printed in the ^caiemi/,
Gardiner, afterwards Bp. of Win- 19 Oct. 1895) : which is answered by
Chester, whom Erasmus had met in Lond. xxi. 57, LB. 896.
0
536 LETTERS OF ERASMUS [1513
30 hiinc esse apud me donec meus ille redeat, ne ob exiguum tempus saepiiLs ministrum mutem. Id tu illi persuadebis. Quod si oninino nolit, quanquam non dubito quin sit non grauatim passurus, agat vt lubet. Ego minus moleste feram iactmam officii, quod in bonam indolem operam coUocarim. Bene vale, mi Rogeri, et aliquoties ad
35 nos scribito.
lam et illud mihi venit in mentem, cur vnus ego videar ei idoneus qui filium suimi meo sumptu et doceam et vestiam et alam. Minus subiit sordidi ministerii quam apud te subiturus fuerit. Habitus est liberaliter ; nihil mihi scripsit. Nec alni sordide nec vestiui, nec
40 docui indiligenter. Et si ille tam fuisset auidus discendi quam ego docendi, iam nihil opus haberet vUo literatore aut piagoso grammatista. Et puto meas literas non esse posthabendas vulgarium doctorimi literis. Non haec dico quod admodum laborem de pecunia, sed quod ego praeter caeteros videar idoneus qui sic tracter ac deinde nulla
4r gratia spolier ministro. Veruni de his alias latius. Rursum vale. Rogeri charissime. [1514.]
278. To JOHX COLET.
Farrago p. 142. (Landbeach?, near) Cambridge.
F. p. 290: HN: Lond. vi. 9: LB. 107. 31 October (1513).
[i5i3,because of the allusion to Erasmus' pension, of which the first payment was to be made at Michaelmas 1513 ; and because of the temporarj' withdrawal from Cambridge before the plague.]
ERASMVS KOITRODAMTS COLETO SVO S. D.
De reddita quiete dici non potest quam tibi gratuler. Suffraganeum demiror quid sibi velit, cum has exactiones sciret indictas iam tmn cum pensionis onus reciperet. Atque id temporis de communicando onere decimanim ne verbum quidem. 5 Sentio te substomachari quod iterum te insalutato Londinum reliquerim. et impatientiam taxas meam. Equidem non inficias eo morbum meum, verum nihil tum fuit eiusmodi cuiusmodi suspicaris. Primum nihil erat quod tecum agerem. et palam admonuit me tuus Gulielmus te literis scribendis occupatissimum esse, ne quid obturba- 10 rem ; quanquam ego nec in hoc veneram, sed vt literas ad me missas a tuo Gulielmo reciperem. Et adeo me properabam istinc subducere
"277. 46. £y" : clarissime K". 1514 add. H.
277. 39. scripsit] Copying was one of be charged on Erasmus' pension : cf.
the regular duties of a servant-pupil. Ep. 255 introd.
•278. I. quiete] Cf. Ep. 27044 n. and 1. 9. Gulielmus] Probably Wm. Dan-
^^ ^'J^l^^- caster, who was a dependant of Colet,
Suffraganeum] Apparently Thorn- and received a legacy in his will Cf.
ton had proposed that some portion of Lond. xiii. 13, LB. 470 ; Knio^ht Life of
the tenths due from Aldington should Cdet, p. 231. ^ j j j
1513] TO JOHN COLET 537
propter metum pestis, vt ne cubiculuiu quidem meum fuerim in- gressus. Item cum redirem auecturus libros, solus omnes libros resque composui : quo peracto, sero autem perfeceram, istinc abduxi me nec in cubiculo meo cubui ; negocium de transferendis sarcinis 15 lodoco commisi. Hoc animo non salutaui te.
Literas tuas septimo Octobris die scriptas pridie Calendas Nouembr. accepi ; et ego iisdem de rebus iteruni ad te scripseram. Si Matthaeus non est apud te, apud Eoffensem est, id quod magis etiam coniecta- bam. Sed quia separatim dederam, non adiunxit reliquis ; quod si 20 periit, mihi ipsi imputabo, et repetiti laboris taedio facilita tis poenam a me exigam. Nos bine passim fugientibus omnibus et ipsi rus concesseramus, sed vini inopia fortasse nos Cantabrigiam rediget.
Gratulatus sum proximis literis, et iteruni gratulor, quod ad sanctissimos illos ac saluberrimos concionandi labores redieris. 25 Arbitror enim cessatiunculam illam in bonum etiam versum iri, dum auidius audient cuius vocem aliquandiu desyderarunt. Incolu- mem te tueatur Opt. Max. lesus.
Cantabrig. pridie Calendas Nouembris. [anno m.d.vii.].
279. To William Gonell.
Auctarium p. 135 : E. p. 169: (Cambridge)
F. pp. i4oand 310: HN : Lond. vi. 38 : LB. 173. (November init. 1513.)
[From the similarity of language this letter is plainly not long after Ep. 277. If John Smith left on i Nov. 1513 as proposed, this may be placed rather later in the month. In F and H this letter is printed twice over, in reprint of D and E ; the references in H being iii. 4 and vi. 38, pp. 129 and 279. In N the former is omitted. The symbols F', F', H', H^ denote the two versions. The signature from London added in H^ vras obviously suggested by Epp. 289 and 292, which it follows there. A visit to London at this time is improbabk- ; for by the end of the month Erasmus had not yet met Ammonius (cf. Ep. 280. 18 n.).]
ERASMVS ROTEEODAMVS D. GVLIELMO GONELLO SVO S. P.
NiHiL est, mi Gonelle, quod te vnius aut alterius interitus magno- pere territet, nisi passim malum vagari coeperit, praesertim cum nunc in Anglia mutare locum nihil aliud sit quam mutare periculum, non effugere. Fuge turbae coUuuiem quantum potes ; moderate viue, sicuti facis ; tuos item a turbae commercio cobibe. lam instat 5 hyems, quae solet huiusmodi moderi malis.
278.21. repetiti i^: repetitus £. 29. pridie ow. f. Nouembris odrf. £•
CkìTrig. 279. 4. DF: non effugere cin. E.
278.18. Matthaeus] Evidentlypartof 26. cessatiunculam] This interval is
Erasmus' work on the New Testament. taken by ali Colet's biographers to bave
22. rus] To Gonell at Landbeach ; cf. been caused by the action of Bp. Fitz-
p. 532. Lectures had been suspended james. Colet had perhaps been in-
in Cambridge till Nov. 6 because of hibited from preaching, whilst the
the piagne ; see Cooper, Annals 0/ charge of heresy was being examined ;
Cambridge, i. 295. cf. Ep. 270. 44 n.
ALLEN JJ n
538 LETTEES OF ERASMUS [1513
Intelligo te nimium grauiter discruciari ac propemodum despon- disse animum, quod tibi crumena cum paucis nummis perierit. Primum quid Musarum alumno cum pecuniis ? quid Apollini cum
IO Mida ? deinde quid iuueni cum curis senilibus ? denique quid est quod tantulae pecuniolae iactura Gonelli tangat animum ? Ego cum ante quindecim annos redire in Galliam pararem, viginti libras in littore Douariensi perdidi, et nondum ingressus nauem naufragium feci. Vniuersas opes semel perdideram, et adeo non consternatus
15 sum animo vt alacrior etiam et ardentior ad libros redirem, moxque intra paucissimos dies Prouerbiorum opus aedidi. Oblecta te Musis, mi Gonelle ; pecuniam istam aliqua tibi reddet fortuna vel cum foenore. Interim sic existimato, Erasmi pecuniolas quantulaecunque sunt tibi communes esse. Nostri desyderium non tibi molestius est
20 quam tui nobis ; sed non semper saeuiet fortuna.
loannis mei discessus initio male me habebat ; nunc occalluit animus, vt malim non redire. Quorsum enim attinet beneficium in eos conferre qui non intelligunt ? Nihil aeque perit atque id quod confertur ingratis ; at longe magis perit quod praestatur non intelli-
25 gentibus. Ingratus dissimulai, non intelligens ne sentit quidam. Si quid nouabis, quaeso facias me certiorem. Cum dabitur colloqui, communicabo tibi quod spero non ingratum fore nec inutile studiis tuis. Bene vale.
Salutem ex me dices humanissimae matrifamilias ac caeteris
30 omnibus. Demiror Lupsetum nihil scribere ; audire gestio quid agat, quid valeat. Eursum vale. [Londini. m.d.xv.]
2"280o82 From Andrew Ammonius.
Farrago p. 231. London.
F. p. 358: HN: Lond. viii. 40: LB. 186. 25 November (1513).
[The date is fixed by Ammonius' return from the French war, and by the reference to Flodden. The letter was delivered in Cambridge on 27 November ; cf. Ep. 282. 24, 5.]
ANDREAS AMM0NIV8 DES. ERASMO S. P. D.
Teenas a te in castris literas accepi, quibus ne Gallorum quidem fuga mibi gratior extitit. Primis respondi castrensi dictione, nescio
279. 9. DF^H^ : quid Apollini cum Mida? om. EF^-E^. io. DF^W : cum
curis senilibus (»)i. jEF'ìP. 13. i'i^ : Donariensi 2)f". 19. sunt OF'H^:
sìnt EF^H^. 20. nobis DFH': m\hì EF^IP. 23. id quod ^i^H"" : quodDF'H*. 31. quid DF^W : qui F^H^. Londini add. IP. m.d.xv add. ff>: m.d.x add. fl».
12. quindecim annos] Not yet four- pp. 2, 522, and 596. teen ; cf. Ep. 119. 7 n. For the weak- 13. nauem] In i.p. 16. I9theallitera-
nes8 of Erasmus' memory for dates see tion is changed in the revised editions.
1513] FROM ANDREW AMMONIUS 539
vtrum literas acceperis ; ad tuas autem nouissimas, quia sub nostrum ex Gallia discessum, videlicet quum ad ouationem reuerteremus, mihi fuerunt redditae, nihH rescripsi ; quae tanaen mandasti curaui. 5 Nam Bertinico Abbati diligenter te commendaui eique omnem illam tuam nomenclaturam de tuis apud eum amiculis perlegi ; ille mirum quam ad Erasmi nomen fuerit continuo exbilaratus, hercule non secus ac mater vidua ad peregrinantis filioli nuncium ; apprehendit me et, quum multi adessent, seorsum abduxit, ac multa de te io amantissime percontatus, postremo vt tibi Britannia incidisset quae- siuit. Respondi, quod erat, omnia longe tuis meritis infeiiora. Ad summam visus est tui quam studiosissimus. Poito Scriniorum Magistrum conueni, quae de eo scriberes ipsi ostendi, et Plutarchi libeUum obtuli ; paucis gratias egit et, quoniam erat (vt videbatur) 15 occupatissimus, alio se proripuit ; eius postea aUoquendi non fuit commoditas.
Simulatque AngHcum solum tetigi, vbi locorum esses rogare coepi ; siquidem Cantabrigiensem pestem fugere te scripsisti. Vnus tandem Sixtinus mihi dixit te quidem Cantabrigiam ob pestem reliquisse et 20 concessisse uescio quo ; vbi cum vini penuria laborares et eo carere peste grauius duceres, Cantabrigiam repetiisse atque inibi te nunc esse. 0 fortem Bassarei commilitonem qui in summo periculo ducem deserere nolueris ! Quam ob rem mitto ad te imperatoris tui munusculum, vini Cretensis sinum, sed quod lupiter cum in ea z; insula educaretur suo peniculo eminxit, hoc est nescio quid ex lacte et nectare profectum ; quod si mature huc te receperis, licebit tibi ahquanto largius haurire. Caeterum quod auctam fortunam mihi gratularis, haud amice facis, nisi et tibi pariter gratuleris, et si ea perinde vt tua non vterLs ; et ego vicissim quum de multis aliis rebus, 30 tum de X illis aureolis quos Aovv£X/«iros tibi donauit gratulor, non tam muneris gratia, quam quod ille non nisi in eos quos vnice amat et suspicit, ea liberalitate vti solet. At quod de me interroganti aol Trpòs Ittos oÌk inÓKpLvev, non miror, et causam tamen nescio ; nam paulo ante quam e nostris castris discederet, quandam mihi indignationem 35 significauit ; sed vnde eam conceperit, nequeo diuinare. Plenus est suspicionum ; grauiter fert quae nemo censeat. Dum ipse quod mei fuerit officii fecero et culpa vacauero, quo animo hic, ille in me sit, non ero magnopere solicitus.
J^fJr"'^' '' '"^"■'•«ga'^t*^ ^- 34. oix vnUp^vtv F; sed e/. Ep. 283. 43, 4.
30. i'ienus ... 37. censeat om. F. > j f s- <f;5, 4-
frnm^°'^^''?"''^ ^^- VK " ^VV^^^s Ammonius presumably with him. trom Epp. 282. 4, 5 and 283. 44, 5 that 23. Bassarei] Bacchus
Ammonius first letter was lost. 31. aureolis] Cf. Ep. 281. 5, 6
18. Anghcum solum] Henry viii 33. aoì ^pòs .'ttoj] Cf. Ep. 283. 39-42
retui-ned at the end of October, and 36, 7. Plenus etc.] Rem ove d in F
N n 2
540 LETTERS OF EEASMUS [i5»3
40 Habeo praeterea multa quae ad tuas literas respondeam, habeo et plenum sacculum nugarum, quem cupio in tuum sinum effundere. Proinde vbi vbi primum bue reueneris, fac estemplo vt sciam. Sed hoc praetereundum non est, P. Carmelianum Regis Scotorum epi- taphium nuper edidisse muliebribus maledictLs refertum, quod Pin-
45 sonicis characteribus excusum propediem leges ; eo Camielianus magis sibi placet seque magis miratur quam Catullianus ille Suffenus, et tamen nisi ego admonuissem, pullulare prima correpta posuisset. Vtcunque multa restant quae rideas, et imprimis aliquos inueniri qui eiusmodi ineptias serio laudent. Vale, mi suauissime Erasme, et me
:o vt facis ama. Lendini. Septimo Cai. Xbres [1515^.
Quod me ' fortissimum ' appellas, pari te talione percutiam.
281. To A>T)BEW Ammon'IUS.
Farrago p. 218. Cambridge.
F. p. 347 : HN : Lond. viii. 21 : LB. 129. 26 November (1513).
[1513, because of Ammonius' absence at the war. Brian was the carrier of the letter. Cf. Ep. 282. 24, 5 ; in which the latter part of this letter is repeated.]
ERASMVS ROTEKODAMVS ANDEEAE AMMONIO STO S. D.
ExPECTO iam magniiìca illa stratagemata, tum quantum in zonis sit allatum. Scripseram ad te in castris agentem semel et iterum per M. Ioannem Lothoringum. Nobis interim non minus acre bellum fuit cuni mendis Senecae ac Hieronj-mi quam tibi cum 5 Gallis. Quanquam non fuimus in castris, tamen de Gallicis manu- biis decem coronatos dedit Dunelmensis. Sed haec cum te videro ; interim literas tuas expecto militares. Bene vale, amice singularis.
Cantabrigiae. vi Calendas Decembres.
Non est necesse rogari te quod semper tua sponte facis ; tamen 10 rogo vt si quando inciderit opportunitas, commendatione vocis tuae iuues res nostras. Certum bis mensibus paucis sacram lacere ancoram ; si succedet, imaginabor hanc esse mihi patriam, quam Romae praetuli et in qua me senectus deprehendit ; sin minus, abrumpam me, nec magni refert quo, certe alibi moriturus. Superos
280. 50. 1515 a(f/J. H. 281. 3. M. dm. 3. 6. N : Dulnemensis £.
9. rogare H.
280. 41. sacculum] Cf. Cat. 13. 8. 4. bellum] For this and the next
43. Regis Scotorum] James rv, killed sentence cf. Ep. 325.
at Flodden, 9 Sept. 1513. Senecae] Some of this work was
44. Pinsonicis] If this was printed, done in company with Robt. Aldridge, no copy sfems to have surrived. who in a letter to Erasmus (e. 1526)
51. talione] Cf. Ep. 282. 33 n. recalls the time 'quando tecum ipse
281. 3. Ioannem Lothoringum] Pro- Senece libros ac leronimi quosdam in bably a servant of Ammonius. He Reginali Cantabrìgie Collegio perlegL' is first mentioned in Ep. 255. See also Breslau MS. Rehd. 254. 5.
Epp. 273 and 282. 6. coronatos] Cf. Ep. 280. 31.
1513] TO ANDEEW AMMONIUS 541
omneis testes inuocabo fidei, qua me is quem scis perdidit. Quod si 1 5 tribus verbis essem pollicitus quod ille toties tam magnificis recepit (scio quid pollicear ; summa praestabo fide), dispeream ni mori malim quam hominem ex me pendentem destituere. Tibi, mi Ammoni, gratulor, cui fortuna, sicut audio, feliciter aspii-at, non vsquequaque iniqua qualis qualis in nos est. Rursum vale. 20
[Anno M.D.IX.J
2«''282. To AxDEEW Ammonius.
Farrago p. 211. Cambridge.
F. p. 343 : HN : Lond. viii. 18: LB. 131. 28 November <15I3>.
ERASJIVS AMMONIO SVO S. D.
Gkatias, veneree, lepores, denique Musas ac literas omneis tam mihi iratas imprecor quam sunt Carmiliano, si quicquam accidit hoc anno tuis literis incundius. Hoc iusiurandum sanctius esse puta quam si tibi iuret luppiter Stygii per flumina fratris. Has vnas accepi. Superiores mihi redditae non sunt. Et te crebrioribus 5 onerassem literis, veruni spes non erat posse perferri ; eam simul- atque fecisset M. Ioannes tuus, nihil mihi iucundius fuit quam tecum qua licuit confabulare Quod nec in tanto rerum tumultu tibi exciderit Erasmus, quodque friuola mea tam officiose curaris, tametsi tu quidem nihil facis noni, tamen ego, quasi nouum aliquid io feceris, et admiror animi tui candorem et exosculor tuum erga nos studium. Equidem perinde habeo gratiam quasi vinum acceperim. Demii-or tamen te nebulonibus his quicquam istiusmodi credere, perfidiam illorum non semel expertum. Am-iga qui reddidit literas, negat sibi sinum fuisse traditum. 15
Eespondit ó AoiTeX/xato?, sed oi'Sèv Trpòs «ttos" cum vrgerem autem percontando, eo vultu quasi libenter discederet ab eo sermone, ' Opinor ' inquit, ' esse apud Ovtvroi'tevcre/x, verum certo non scio ' ; moxque redibat ad intermissas fabulas. Erga tòv BaTrTia-njv animum Bva-fuvrj palam prae se ferebat, cum a me nulla daretur ansa. Verum 20
haec àwópprjTa.
Quo minus ante natalem Christi Londinum me conferam, partim pestis est in causa, partim latrocinia, quorum nunc apud Anglos
281. 20. qualis qualis in nos est add. F. 21. m d xi. JV. 282. 7. M. om. H. 14. expertum if: expertus 17. i6. H: SovKvffmìos E. i8. ùvivTovUvatv
F : oìiti/Tovievatv H. certuni J^.
281. 15. is quem scis] Probably Lord 18. OvivtovUvckix] Ammonius seems
Mountjoy, wlio except for the grant of to have been endeavouriug to obtain
a pension of £20 (cf. Ep. 288. io) had some appointment, which lay in the
done little to fulfil the hopes raised by hands of both Fuxe and Ruthall. Ci.
Ep. 215 ; cf. Ep. 283. 27. Ep. 280. 33 seq.
282. 4. Stygii] Verg. Aen. 9. 104. 19. BairncrT^i'] Boerio ; cf. Ep. 267.
542 LETTERS OF ERASMUS [15 13
messis est. Prìdie quam tuae mihi redderentur, scripseram pet
2r Bnanum. Is horum Gallorum historiam volumine complexus est. Carmiliani epitaphium vidi, cumque legerem ivdlulare, ' Hic ' in- quam scabies est ' ; deinde cura sciscitanti respondissent esse Car- miliani, respondi ' sane ipso dignum est.' Id quidam sic acceperunt, quasi dixissem Scotorum Rege dignum ; quibus plusculum erat nasi,
30 subnsere. Sed nae tu homo nimium es candidus, qui belluae istius famae consulas. Ita me Deus amet, magno emerim si siluisses. De Baptista miror tantum in literis tuis esse silentium. Nam Boiiillus mox adfuturus nunciatur. Age, ' sanctissimum ' me vocas, at non sine summi Pontifìcis iniuria. Quod autem epitheton rectius quadra-
35 bat in militem et victorem quam ' fortissimi ' ? Etiamsi nugarum d/id^as habeas, non modo sacculos, nunquam tamen animum meum explebis, si contigerit tecum colloqui.
Video M. Ioannem tuum, imo nostrum, in curandis literis nostris diligentissimum fuisse. Itaque pluris hominem facio, quanquam et
40 antea mihi charum. Is, vti narrat, non ambit mediocria, sed meros episcopatus. Vtinam succedat ; videtur amici candidique animi.
Nos, mi Ammoni, iam menses aliquot piane cochleae vitam viuimus ; domi contracti conditique mussamus in studiis. Magna hic solitudo ; absunt pestilentiae metu plerique ; quanquam cum
46 adsunt vniuersi, tmn quoque solitudo est. Sumptus intolerabiles, lucrum ne teruncii quidem. Puta me iam hoc tibi per omnia sacra deierasse. Nondum quinque menses sunt quod huc me contuU; interim ad sexaginta nobiles insumpsi. Vnum duntaxat ab audi- toribus quibusdam accepi, eumque multum deprecans ac recusans.
50 Certum est bis hybernis mensibus Trdvra XiOov kivCw, planeque sacram, quod aiunt, ancoram soluere. Si succedit, nidum aliquem mihi parabo ; sin minus, certum est hinc auolare, incertum quo. Si nihil aliud, certe moriar alibi. Bene vale.
Cantabrigiae. Quarto Calendas. Decembr. [anno m.d.xi.].
25. horum i': hanc F Corrig. 38. U. om. H. 40. meras episcopaa E.
44. pestilentiae metu add. F. 49. ac recusans add. H. 53. moriar alibi
E : moriar alibi, moriturus F : alibi moriturus F Corrig.
33. sanctissimum] Evidently in the letter
address to Ep. 280 The postscript 38. M. Ioannem] John of Lorraine.
(1. 5i;indicates thatthereflection was Cf. Ep 273 41 seq
in Ammonius'mind at the end of that 49. recusans] Cf! Ep. 296 135 6
1513] 543
283. To Andkew Aìimonids. Farrago p. 214. Cambridge.
F. p. 344 : HN: Lond. viii. 20: LB. iii. 21 December (1513).
[This letter evidently answers a reply to Ep. 282, and alludes to Ep. 280.]
ERASMVS ROTEEODAMVS ANDREAE AMMONIO 8V0 S. D.
EPISTOLA FAMILIABITER lOCOSA.
De Musis et opibus pulchre sane philosophatus es in tuis literis. Ac mihi videtur Paceus noster et ipse data opera bonas dediscere literas et nescio quod dictionis genus affectare, quod Midis placeat potius quam Musis. Quod si hac iter est ad diuitias, vt ais, si quis sit a Musis alienus, certe non in postremis foret Erasmus, vel indice 5 Canniliano. Nam quod teipsuni in hoc numero ponis, quis non videt te palam ludere? Porro splendida illa vocabula, Musarum delitium atque id genus alia, sic interpretor vt existimem te vel hallu- cinari amore nostri, vel tuo candore largiri quod non promereor ; vel, quod esse verissimum arbitror, amiculum parmn felicem istiusmodi io laudatiimculis erigere consolarique velie. Vtcunque est, vel debeo tuo in me studio, vel ingemi benignitatem amplector, vel officium amo.
Quod serio mones vt fortunam ambiam, agnosco venim et amicum consilium et experiar, tametsi vehementer animo reclamante nihilque 15 prosperum ac laetum praesagiente. Si me fortunae aleae exposuis- sem, vterer lege lusus et repulsus boni consulerem, non ignarus hunc esse fortunae ludum, vt alios erigat, alios reiiciat, ^i:cumque lubitum est. Verum existimabam me id curasse, ne milii res esset cura hac hera tam procaci, cum Montioius nos ad portum ac rem factam 20 accerseret. Nec me vel tantillum cruciat fortunae benignitas in alios, quantumuis indignos, ita me Deus amet ; tui vero tuique si mi- lium successus veram ac non vulgarem adferunt mihi voluptatem. Denique si ad meritorum calculum ac rationem vocandus essem, hanc ipsam fortunam puto supra meritum esse. Metior enim ipse 25 me meo pede, non tuis laudibus. Vnum illud male habet animimi, quod is verba dedit, cui vni tam vnice fidebam. Et rursum licet grauissimum sit onus paupertas, praesertim ^tt^e''"'? «""ì yripo.o^ ovSiò, tamen pudore magis commoueor quam inopia. Quanquam hic quo- que mihi concoquendus dolor et perfricanda facies ; si his fatis natus 3<^ sum, non est meum ^eo/xaxetv.
Quod tuas res, mi Ammoni, feliciter prouehit <f>ép(i)v àvefj.6^ re koì vBwp, maximopere gaudeo, non solum quod ista contingimt amico,
TiT. EPISTOLA . . . locosA udd. F. 2. dediscere E : dissimulare F. 18. re-
iiciat E : reficiat H. 28. F Ooirig. : xaXfw^s E.
28. X"^*"*] Cf. Hes. Op. 329. 32. (pifmvl Hom. Od. 3. 300,
544 LETTERS OF ERASMUS [151 3
verum etiam quod promerenti. Quanquam quid adhuc in te contulit
35 fortuna vel istis literis vel istis dignum moribus ? Subuererer ne tuae felicitati blandiri viderer, ni nossem tibi satis perspectum esse ingenium meum, qui ne satrapis quidem soleam assentali. Verum aut me fallit animus aut summi honores manent Ammonium.
Vide, quaeso, quam sim «^l'XauTos in Adagiis meis, vt nemini putem
40 esse nota nisi mihi ; siquidem suspicabar fugere te prouerbium illud ovScv TTpòs cTTos. Huìc autem errori meo ansam dedit a-ol pronomen abs te additum et, ni memoria labor, tt^òs omissum. Nam in prae- sentia non erat ad manum epistola tua ; ivÓKpivev enim facile con- iectabam ÙTreKpivfv te voluisse scribere. Non redditas fuisse nec tuas
45 illas priores nec Baptistae literas hoc certe nomine gaudeo, quod interim curam doloremque lucrifecerim, quem morbus illius nunciatus attulisset. Neque voluptatis lucro frustror quod reuixerit, simulque mihi gratulor qui domi remanserim. Istos hostes magis metuebam quam Gallos, quanquam anceps bellorum exitus. Quod offert hosi^itii
somensaeque communionem, et amo et habeo gratiam. Video totum illi mutatum esse consilium, posteaquam accersit filios. De Car- meliano non modo satisfacis, sed pietatem etiam laudo, qui neglecto nebulone patriae consulas honori. Sed vtinam omnes hominis mendas possis tollero,— magis consuleres patriae— hoc est tÒv oàdv
55 àvfX.€lv KarapaTov. Demiror te posse succensere tuo Thomae, famulo tam prudenti tamque vigilanti vt rebus tuis melius consulat quam tu ipse. Rogo ne hoc illi, sed meis fatis imputemus.
Nunc ad Panegyricum tuum accedo, cuius me, si diis placet, iudicem facis ac censorem, tantumque potestatis permittis quantum
60 Homerus tribuit loui, vt nutu ac renutu probem quae velim, iugulem quae lubeat. Equidem non mihi tantum arrogo vel ingenii vel eruditionis vt tua vel emendare possim vel censere. Illud ingenue fateor, nihil esse quod abs te proficiscatur quod non vehementer admirer, siue mihi contingat hoc iudicio (quandoquidem de summis 65 operibus iudicant non nunquam et mediocres artifices) siue sensu quodam ingenii. Amore certe non labor, qui hunc amorem ex admiratione scriptoruni tuorum hauserim, Verum vti diuersis oculis ahae atque aliae placent formae, diuersa palata cibus alius atque alius delectat, sic opinor et in ingeniis varium quendam esse sensum et 70 arcanam quandam vel cognationem vel dissidium. Ostenderat olim
70. vel cognationem vel E : cognationem, vel etiam H.
"^ ; n rf T fi '^ ^^- ^'*^- ttS^- P'^'iegyricum] Panegyricus ad
./ Nn^ /n-f i" ^ì' ^- fi Henricum viii autore A. Ammonio. E
44. Non redditas] Cf. Ep 282. 5 ^n marg. It does not seem to have been
45. Baptistae] Boario ; cf. Ep. 267. published.
55. Thomae] Cf, Ep. 239. 20. 60. Hoiiierus] II. 16. 250
1513] TO ANDEEW AMMONIUS 545
Haltus noster nescio quas schedulas de nihili rebus sic neglectim abs te scriptas. Ex harum gustu protinus conceptam admirationem et amorem ingenii tui mecum in Italiani extuli ; eamque rursus venam in Montioiicis literis agnoui, tametsi manus penitus exciderat. Habes sententiam nieam de tuis omnibus. lucundum autem est tua non 75 eruditis modo piacere, quibus, nisi sint inuidentissimi, non vehementer probari non possunt, sed summatibus etiam viris atque adeo Ebora- censi. Quod eruditorum calculis approbaris, non possum isto nomine te vocare felicem. Felicissimum autem iure dicam, qui isti tantopere placeas viro, plurimumque debes Ehamnusiae. 80
Sed tu iamdudum iudicium efflagitas exactius, atque hanc clamas laudationem esse, non censuram. Age, ne parum morigeri videamur amico cui nihil negare sit fas, rrji' Xeovrrjv à'Svcro/xat simulque censoris et virgulam sumam et supercilium. Ita rem gestam nan-as vt ex nuUius commentariis potuissem plenius cognoscere. Primum de 85 latronibus interceptis ; deinde quemadmodum frustra Eegem conati sint hostes intercludere ; deinde cum reditum esset ad pugnam, quam turpiter fugerint ducibus ipsis captis. Praeterea Morinum captum, Scotos interim duobus praeliis ad internicionem pene con- cisos ; ad haec inuitante scilicet coeli serenitate quasique suadentibus 90 superis captum Tornacum ; super omnia maiestatis Imperatoriae in castra tam familiarem aduentum. Sunt qui poema non putent, nisi deos omneis e coelo mari terraque subinde aduoces, nisi sexcentas infulcias fabulas. Mihi semper placuit carmen quod a prosa, sed optima, non longerecederet. Quemadmodum Philoxenus suauissimos 95 iudicauit pisces qui pisces non e&sent, et iucundissimas carnes quae carnes non essent, rursus amoenissimam existimauit nauigationem iuxta littus, ambulationem iuxta mare ; ita me vehementer delectat poema rhetoricum et rhetor poeticus, vt et in oratione soluta carmen agnoscas et in Carmine rhetoricam phrasin. Aliis longius petita 100 placent ; at mihi vel praecipue i^robatur quod orationem ex ipsis rebus sumis, nec tam studiosus es ostentandi ingenii quam osten- dendae reL
In pauculis versibus desydero compositionem paulo molliorem ; veruni id accidere solet, aut quoties non vacat saepius eadem recudere, 105
77. Archiepiscopo ante Eboracensi add. F.
71. Haltus] Possibly John Holt, the subsequenteditionsWolsejr'slater title
friend of More. The incident must is added.
have occurred in 1505-6. 88. Morinum] For the surrender
74. Montioiicis literis] Ep. 215. of Terouenne, 22 August, of Tournay,
77. Eboracensi] Wolsey, who beeame 21 September, and for Maximilian's
Dean of York on 19 Feb. 1513. Bain- visits to the English camp, see Brewer,
bridge.the Abp., can hardly bereferred i. 4284.
to, as he had been in Italy for some 95. Philoxenus] ap. Plut. (2. 14 d) de
years. See Brewer, L In F and poem. aiidiendis init. ; cf. Adag. 191.
546 LETTEES OF EKASMUS [1513
aut cum maioribus intenti virtutibus illa negligùnus. Vnum carmen mihi visum est humUius,
Vt possis oculum Gallis exculpere vtrunque. Haec iam si nimium libere facere videor, tibi imputabis qui mihi no personam hanc imposuisti. Carmen hoc impendio nobis arrisit,
Dum tu absens prociJ et regno diuisus ab Anglo
Gallorum diffringis opes et victor oberras ; propterea quod mire rem mihi certe subiecerit. Iam enim ridere videbar Alexandrum illum magnum vltra Indos armis grassantem et 115 transmisso Oceano alium orbem quaerentem quem vinceret ac victricibus copiis per omnes nationes late vagantem ; passim capi, vinci, dedi, quicquid obuium. Fuere quos serio versus hic offenderet,
Nostrorum Princeps tam re quam nomine Regum. Itaque qui transscripsit, Vachanus homo doctus et candidus, mu- i2otauerat Cunctorum. Ego subieci Nullorum; non placuit. Rursum mutaui Stultorum ; ne id quidem. Rursum ego non re sed nomine ; reiectumest: nec re nec nomine ; abnuerunt. Denique quando nec hoc placet quod abs te positum est, nec quod a me mutatum, ipse videris quid scribi velis. Arrisit et proximus versus, 125 Angusta nuper qui maiestate remissa ;
aiunt enim qui rerum arcanas vires scrutantur, hanc esse vim tu Xpvcrw, vt astricta laxet ac dilatet. Item ille,
In tua felici se contulit ornine castra, eTs otojvòs aptoTos ò xpva-ó':, praesertim àTropoìni. Sunt et alia permulta 130 digna quae notentur asteriscis ; quae si scholiis aliquot in carmen tuum additis indicauero, ecquid erit precii ? lUud apprecor, vt quam erudite quamque ingeniose KoÀaKet'ets. tam idem facias feliciter. Habes Aristarchi de carmina tuo iudicium, at vicissim huius iudicii te iudicem facio. 135 Ex Pacoi literLs intelligo te Scotici conflictus historiam descripsisse ; eam legemus, cum aduenerimus. Pacei tam candidum in te animum esse summopere gaudeo ; nihil est eo viro nec amantius nec integrius.
119. homo add. F. 120. Ego subieci £ : Dego subiecit i^. 121. mutaui
E : alius mutauit F. ego E : Dego F. 123. a me £ : ab aUis F.
125. Augusta X.
119. Vachanus] John Vaughan(t e. and doubtless later (Bentley, Excei-pta 7 Apr. 1557), Fellow of Queens' e. 1500- Historica, p. 92). This passage probably 19, B.C.L. 1507. See Athen. CarUahrig. explains the addition made in F to 1. 549, and Knight, p. 141 n. the title.
120. Ego] In F Erasmus affects to 125. Angusta] Perhaps an inten- conceal his own criticisms under a tional misreading, in jest. pseudonym. It was perhaps suggested 129. (h oiaivò{\ Hom. n 12 243
to him by 'Dego, the Spanish fole,' 135. Pacei] This perhaps impUes
who was at Henry vu's court in 1492, that Pace had returned to England
1513] TO ANDREW AMMONIUS 547
Lusimus et nos pridem in fugam Gallorum, sed Musis et Apolline nullo ; Carmen ad te misimus : non potest nisi semel esse molestum, cum sit breuissimunx Qui te meis onerauit literis, haud fecit ex 140 animi mei sententia : ipse literas ad omneis eflBagitarat, iactans sese nusquam non iturum ac tantum non vniuersam lustraturum Angliam. Si dabitur commoditas. redde : sin minus, coniicito vel in ignem potius quam vt eo graueris officio. De literis quae me negabam Eccepisse, nihil addubitabam ; tamen lucro fuisse tuam suspicionem 145 gaudeo. Neque enim mediocre solatiimi adferunt tuae literae, prae- sertim in tanto rerum taedio. Includiniui' pestilentia, obsidemur latrociniis, prò vino bibimus vappam et si quid vappa deterius, trun- catur census. Io triumphe ; sic ouamus orbis victores. Carmen tuum et hic passim rapitur, transcribitur, ac laudatur ab omnibus vt 150 eruditum et ingeniosum.
In negocio Prouerbiorum pessime sum acceptus ab istis bibliopoHs. Quidam ea formulis excudit Basileae, sed ita imitatus aeditionem Aldinam vt parum attentis eadem videri possit. Commiseram exemplar emendatum ac locupletatum Francisco, qui libros ferme 155 omnes solitus est bue importare, vt vel Badio vel ex illius sententia committeret alii. Is bonus vir recta Basileam deporiauit, ei in manus dedit qui iam excuderat, vt haec tum demimi aedat cum sua diuen- diderit, hoc est post decennium. Complures item libellos ex Plutarcho ac Luciano versos commiseram Badio tradendos, vt superioribus 160 quos habet adiungeret ; et hos illi, vti suspicor, tradidit, vtque plures mittam rogat. En Sicambricam fìdem ; sed est quo me vlciscar. Seruatum est Adagiorum exemplar, et quidem aliquanto copiosius eo quod ille abstuUt. Cretissabimus cum Cretensi.
149. census 1^ : sensns ionf'. 153. Basileae -E: Tuhingae F Con- ig.
138. Lusimus] The fourteen verses 155. esemplar] C£ Ep. 219. 311.
here alluded to are printed in E at the Francisco] Berckman; Ep. 258, 14 n.
end of this letter ; but not in later 157. Basileam] Unaltered in spite of
editions, as they had been included in the correction above ; but Berckman
I^aamns' Epigramynaia from March i $18 would probably have communicated
(Basle, Froben) onwards with the title with Anshelm through Frankfort.
' In fugam Gallorum insequentibus 158. tum demum] Froben's next
Anglis apud Morinum, ab. M.D.nn.' edition of the ChUiades appeared in
Musis] Mart. 2. 89. 3. 1515, under Erasmus' superv-ision ; cf.
153. Basileae] The Froben edition of Ep. 269.
the ChUiades Adagiorum (August 1513) 159. Plutarcho] Cf. Epp. 264. 25 and
is here referred to. Cf. iv. 247 seq., 272.
where no ooncealment is attempted. 160. Luciano] For the delay in this
The correction Tubingae, made for edition see Ep. 261 introd.
obvious reasons, is imposslble, since 162. fìdem] The complacent tone in
Anshelm's Tùbingen edition was not which the mishap is narrated suggests
published till March 1514. Both were that Erasmus by this time did not
reprints of the Aldine edition (Ep. regret the transference to a printer
211). "with greater resources than Badius ;
154. Commiseram] At some date be- or even that he had connived at Berck- tween Epp. 264, 5. man's ' breach of faith.'
548 LETTERS OF ERASMUS [1513
165 A Natali statim isthuc aduolabo, nisi luppiter nos alligarit domi. D. Laracum, virum omnium quos in Anglia nouerim humanissimum candidissimumque, quaeso vti meis salutes verbis. Rogo ne graueris in proximis ad Paceum literis asscribere, vti tibi significet quid actum sit de libris meis quos Ferrariae reliqueram. Nonnihil su-
170 spectum est mihi illius silentium: non quod quicquam de fide illius addubitem, sed quod verear ne quid acciderit commentariis meis, quod ambo nolimus. Bene vale, Ammoni.
Cantabrigiae. natali diui Thomae. [Anno m.d.x.]
284. To Thomas Wolsey.
Basle MS. AN. vi. i. Cambridge.
4 January (15 14).
[This is the preface to a translation of Plutarch's De rtilitate capienda ei inimicis, which exists in manuscript in the University Library at Basle. The translation forms a neatly bound book of twenty-five small quarto leaves, the first of which is occupied by the preface. At the foot of the first page is written in the hand of Boniface Amerbach (Ep. 326) ' manus domini Erasmi Koterodami.'
The translation was perhaps first made in the autumn of 1512 (cf. Ep. 264), and shared the fate of Ep. 272 which was committed to Berckman. It may be conjectured that Erasmus subsequently, on finding that the Plutarch was not yet published, wrote a special copy for presentation to Wolsey, as a New Year offering in 1514 ; and that having failed to present it in time (Ep. 287. 2-5) he afterwards amplified it into Ep. 297. This suggestion agrees with the statement in i. p. 8. 19-24 that the treatise was dedicated to Wolsey when he was Royal Almoner, and that his promotion was so rapid that the preface had to be changed three times before an opportunity anived of presenting the book to him.
The date is given by Wolsey 's preferment. The see of Lincoln fell vacant by the death of William .Smith on 2 Jan. 1514. Wolsey was apjiointed by Papal Bull of 6 Feb. 1514, and eonsecrated at Lambeth on 26 March. The date given by Erasmus hardly accords with that of Smith's death ; but Mr. Nichols quotes Halle's Chrmide, 1550, £ 46, to the efifect that Wolsey was named Bp. of Lincoln ' on Newers daye." apparently before his predecessor was actually dead.]
ORNATISSIMO VIKO CHEISTIAXISSIMI EEGIS ANGLOEVM
ELEMOSTNARIO MAGNO EPISCOPO LTNCOLXIENSI
NOMINATO EEASMVS EOT. S. D,
CvM et antea iamdudum vererer tantum virum tantulo aggredì munusculo, contantemque bine tua inuitaret bonitas, bine deterreret magnitudo, accessit interim tot ornamentis dignitas etiam episcopalis. Verum vbi mecum reputarem nibil bumanitati decessisse, si quid 5 accessit bonoribus. ausus sum hoc qualicunque xeniolo et meum in te animum testificari et tuum ambire fauorem. Est libeUus perpu- sillus quidem ille sed, vt eum compendio laudem, Plutarcbi, quo viro niha vnquam produxit foecunda alioqui magnonmi ingeniorum
283. 166. D. om. B.
283. 166. Laracum] Thos. Larke whom he possessed great influence,
(tc.July 1530., the King s Chaplain, See Brewer.
Mid Canon of Westminster 14 Nov. 1511. 169. libris meis] The Aniibarbari, etc.;
ile was confessor to Wolsey, with see p. 121.
1514] TO THOMAS WOLSEY 549
parens Graecia neque doctius neque venustius. Et haut scio an cuiquam alii contigerit eximiam eloquentiam cum exactissima rerum io cognitione copulasse. Nihil hic nisi meras gemmas loquitur. Si quid offendei, nobis imputato. Bene vale, et Erasmum vel inter extremos clientulos tuos asscribito. Cantabrig. pridie nonas lanu.
285288 To WiLLiAJi Warham.
Epistolae ad diuersos p. 502. Cambridge.
HN: Lond. xiii. 3: LB. 188. (January 1514.)
[The dates of this and Ep. 286 are suggested by the allusion to the successful war with France, and are conllrmed by the reference to Erasmus' attack of stone in Ep. 288. 15. Mr. Nichela places them in 1513.]
EKASMYS EOTERODAMVS ARCHIEPISCOPO CANTVARIENSI S. D.
Incidit Erasmo tuo periculosa et omnium grauissima cum calculo conflictatio. Deuentum in manus medicorum et pharmacopolarum, hoc est carnificum et harpyarum. Adhuc parturio. Malum in costis etiamnum afììxum est ; quando pariturus aut quid pariturus incertum. Suspicor hoc morbi debere me ceruisiae quam dies iam complures 5 inopia vini bibi. Hae nimirum primiciae fructuum quos ex prae- claro aduersus Gallos bello capiemus. Has literas dictaui modo, nec id citra molestiam ; tu cura vt quam optime valeas, optime Mecoenas.
Cantabrigiae. [Anno m.d xv.]
28^286. From William Warham. FaiTago p. 186. London.
F. p. 324: HN : Lond. vii. 19: LB. 134. 5 February (1514).
GVILHELMVS ARCHIEPISCOPVS CANTYARIENSIS CANCELLARITS
REGNI ET TOTITS AXGLIAE PRIMAS ERASMO
ROTERODAMO STO S. D.
Erasme, si valentibus dicimus salutem in capite literarum, multo magis conuenit aegrotanti tibi optare salutem ; tametsi fausto omine auguror te iampridem calculis purgatimi, saltem posteaquam celebra- uimus memoriam purgationis Mariae. Quid sibi volunt saxa in corpusculo tuo ? aut quid super hanc petram inaedificandum est ? 5 non enim construendo es magnificas domos vel eiusmodi quippiam, vt opinor. Quocirca quum non sint e re tua calculi, cures quampri- mum te superfluo onere liberare, desque pecuniam vt auferantur hii lapides ; secus quam ego quotidie do pecuniam, vt lapides afferantur ad mea aedificia. Id quod vt facilius facias nec tibi desis, dedi filio io cuiusdam aurifabri Londinensis decem nobUes, quos in decem legiones
286.8. hii E : UH. 11. deca-m E : triginta f . nobiles £ : angelatos fi^.
286. IO. filio cuiusdam aurifabri] Ep. 279. 30 perhaps shows that he had Possibly Lupset. Cf. Ep. 270. 60 n. returned to London in the winter.
550 LETTERS OF ERASMUS [1514
mutatos velim. Id auri phai-macum nonnihil energiae in se continet ; eo vtere ad salutem, quam tibi emere multo pluris cupiam. Restant enim multa egregia opera per te edenda, quae nisi valeas obire 15 non queas. Cura vt valeas, nec nos defraudes aegritudine tua pulcherrima spe et dulcissimo fructu doctrinae tuae. Ex Londino quinto Febr. [m.d.xii.]
287. To William Gonell. Farrago p. 195. London.
F. p. 330: HN: Lond. vii. 37: LB. 171. <c. 14 February 1514.)
[The date is given by the events mentioned. The visit to London probablv followed the receipt of Warham's letter (Ep. 286) and present]
EEASJIVS GONELLO SA^O S. D.
LoNDiNi salutaui Mecoenates meos, Archiepiscopum et Montioium. Ad haec amicos aliquot destinaram munusculo adorili, et in bis D. Elemosynarium, nunc episcopum Lincolniensem ; sed offeusus Londino, nondum enim illic versari tutum est ob pestilentiam, in 5 aliud tempus distuli. Rex laborabat cum illic essem, hoc est Riche- mondiae, sabbato proximo, sed medicus aiebat eum euasisse pericu- lum. Adest Lendini summi Pontificis nuncius, Episcopus Theatinus, vir, vt aiunt, vndequaque doctissimus, de pace Inter Principes tracta- turus ; sed frustra. Is magis, ni fallor, suum aget negocium quam IO nostrum. Proximo Maio Rex traiiciet vnaque sororem Mariam secum abducet, nupturam Principi nostro. Rumor est Margaretam, Maximiliani fìliam, nupturam nono Duci quem nuper Rex ex
286. 15. peraegritudinem tuam J'. l^. n.d.xii add. H. 287 a et in
his addF. 3- D. -E : regium ff. 4- ob pestilentiam ade?. F. li. Rumor
... 13. fecit om. F.
287^ 3. Lincolniensem] Cf. Ep. 284 .ind elected to the Papaoy as Paul iv
introd. , ,, ^ in 1555. For this mission to England
5. Kex laborabat] Henry's illness see Brewer, i. 4563, 5048. Erasmus
can be dated from a letter from Mar- received grea* encouragement from
garet of Austna, Brussels. 7 Feb. 1515, him in bis work on the New Testament
inquinng fur news of it. Brewer, (Ep. 335).
1. 4726; cf.ibid. 4831 and 4845. II. Principi nostro] Charles of
Kichemondiae] It was perhaps on Castile ; cf. Ep. 2^2 qq n
this occasion that the incident narrated Margaretam] of Austria (io Jan.
..or fw 'T"-? '"" |Pf "■""' (LB. 1480-27 Nov. 1530), Governess of the
'J^v. l "^ P'"'*'^- ^"^"^ *'»«'•« is Netherlands since 1507. Brewer, i.
^'e^Th r'- ■ , ^ .. ^^5°' ' gi^^s ■■* l^tterf dated 4 Ma'rch
«nL«?«^ f proximo] Mr. Nichols 151 J, from Henry ^^II to Maximilian
suggests Saturday, 11 Feb. 1514. affecting to complain of this rumour,
Ca^ffwr^fi" nuncius] John Peter and some statements of Margaret her-
Caiaffa (1476-18 Aug. 1559), Bp. of self about the matter.
rnettnn ^°f' t" J^'f -f:^"'^^«'\ ^"^ 12- Douo Duci] Chas. Brandon (e.
^h^ItfnV'lh 7r°^ i'" ^••^*''-;'f £485-24 Aug. 1545), a favourite of
TÌTbTlt^Pn- A^'.'^^"' '^'^- ^5 ^'"'y ^^"' ^^^° after^vards married
retiti inf^^ f H ^!' J^T ^""^ *^^ ^''^-'^ ^i^^^"-' Mary. He had been
nn. n • f «l«;etiide ; but he was created Duke of Sufifolk on i Feb. 1514.
unwillingly made Cardinal in 1536, See DNB.
xSM] TO WILLIAM GONELL 551
Dama procerem feeit. Equum remisi ; mone saepius vt pater eum bene tractet. Est apud me quod putem tibi gratum fore, sed mirum quanta hic scriptorum inopia. Bene vale, charissime Gonelle. is D. Greanum meis verbis saluta.
[Anno millesimo quingentesimo decimoquinto.]
288. To Antony of Bergen,
Auctarium p. 62. London.
F. p. 114: HN: Lond. ii. 28: LB. 144. 14 March I5lf.
[1514, because Erasmus has heard of the delivery of the messages sent in Ep. 273; also subsequent to the election of Leo x on ii March 1513. This Iettar was translated into German by George Spalatinus and printed, in six quarto leaves without printer's name or date (probably 1514), with the title Uerre Erasmus Roterdamus Epistel :u herr Antony von Berg, Apt za Sani Bertin, von den manigfàUigen schàden des Eriegs und uxis >ibeìs, nachteyls und unicesens t(sz den Kriegen erwechszt. It was afterwards expanded into the Adage, Dtdce bellum ineipertis, which was inserted in the Froben edition of 1515, as No. 3001, and was printed separately by Froben in Aprii 1517 and later. There is a copy of Spalatinus' translation in the University Library at Basle.]
DES. EEASMVS BOTERODAMVS CLARISSIMO D. AC REVERENDO IN
CHRISTO PATRI D. ANTONIO A BERGIS ABBATI
SANCTI BERTINI S. D.
Oenatissime pater, ex oratione Episcopi Dunelmensis et Andreae Ammonii, secretarli regii, cognoui studium in me tuum planeque patemtun quendam amorem ; quo magis gestio me patriae restituere, si modo detur a Principe fortuna quae possit ociolum nostrum alere. Non quod niihi displiceat Britannia aut Mecoenatium poeniteat. 5 Sunt et hic amici complures, multorum episcoporum non vulgaris in me benignitas ; tum vero Cantuariensis Archiepiscopus sic me fouet, sic complectitur vt, si frater esset aut si pater esset, non possit aman- tius. Ex huius dono pensionem habeo sacerdotio resignato satis amplam. Tantundem addit alter ille Mecoenas de suo ; accedit non io parum ex procerum benignitate, multoque plus accederet, si vel pau- lulum ambire velini. Sed bellum quod adornatur genium huius
287. 17. Anno . . . decimoquinto add. H. 288. i. Il: Dulnemensis D.
287. 13. Dama] The non tressis agaso of appears from Ep. 289 that at this time
Pers. 5. 76 seq. ; cf. Adag. 711. Bran- he was one of the commissaries or
don was regarded at this time as an assessors in the Vice-Chancellor's
upstart ; but when these letters were court. Gonell, \vriting from London
published, he had risen togreat power, to Cambridge in Dee. 1517, sends a
and the passage was thereforeomitted. message to Grene complaiuing of his
15. scriptorum] Cf. Ep. 292. 3-7. The silence (Record Office, S.P. Henry viir, same complaint is made at Cambridge § 12, No. 278) ; but Brewer in his in Ep. 246. 5, 6. abstract (ii. Àpp. 17'! calls him 'Grey.'
16. Greanum] Probably Thos. Grene, 288. 8. vt, si frat«r] Cf. Ep. 253. 12 n. who was Master of Catharine Hall in 9. pensionem] Cf. Ep. 255 introd. 1507, B.D., and in 1523 Vice-Chan- io. alter] Mountjoy ; cf. Epp. 287. cellor. See Athen. Cantabrig. i. 32. It i and 296. 130, i.
552 LETTERS OF ERASMUS [i5U
insulae subito vertit. Rerum omnium charitas hic indies crescit, decrescit liberalitas. Quid ni parcius dent homines toties decimati ? 15 Et nuper ob inopiam vini ex malia vappis collecto calculo prope- modum extinctus fui. Ad haec cimi omnis insula per se relegatio quaedam est, tum nunc bellis etiam arctius includimur, adeo vt nec epistolis sit exitus. Et video magnos rerum motus oriri, qui quor- sum euasuri sint incertum ; vtinam Deus propicius hanc orbis Christi- 20 ani tempestatem dignetur componere.
Saepe demirari soleo quae res, non dico Christianos, sed homines bue adigat vesaniae vt tantis studiis, tantis sumptibus, tantis periculis, in mutuam perniciem ruant. Quid enim aliud in omni vita quam belligeramur ? Non belligerantur quaelibet bruta, sed ferae duntaxat. 25 Ne hae quidem inter se dimicant, sed cum diuersi generis beluis: et suis arniis pugnant, non, vti nos, arte diabolica excogitatis machinis : nec rursum quibuslibet de causis, sed aut prò foetu aut prò cibo ; nostra bella pleraque vel ab ambitione vel ab iracundia vel a libidine similiue animi morbo proficiscuntur : denique non tot milibus con- 3oglobatis, sicuti nos, in mutuum instruuntur exitium. Nobis qui Christi gloriamur cognomine, qui nihil nisi mansuetudinem et docuit et exhibuit ; qui vnius corporis membra sumus, vna caro, eodem vegetamur spiritu, iisdem sacramentis alimur, eidem adhaeremus capiti, ad eandem immortaUtatem vocati sumus, summam illam 35 speramus communionem, vt sicut Christus et pater vnum sunt, ita et nos vnum cum ilio simus ; potestne vlla huius mundi res esse tanti xt ad bellum prouocef? rem adeo perniciosam, adeo tetram vt etiam cum iustissimum est, tamen nulli vere bono placeat.
Quaeso te, cogita per quos geritur ; per homicidas, per incestos, per
4oaleatores, per stupratores, per sordidissimos conducticios milites,
quibus lucellum charius est vita. Hi in bello sunt optimi, cum quod
ante suo faciebant periculo, hic mercede faciant et cum laude. Haec
hominum coUuuies in agros, in vrbes recipienda, vt bellum geras.
Denique his seruiendum, dum alium vlcisci volumus. Adde nunc
45 quot facinora belli praetextu committantur, dum inter arma silent
leges bonae ; quot rapinae, quot sacrilegia, quot raptus, quot alia
dedecora, quae pudet etiam nominare. Haec pestis morum in multos
annos duret necesse est, etiam extincto bello. Expende mihi nunc
sumptus, vt etiam si vincas, multo tamen plus sit damni quam lucri.
50 Quanquam quo tandem regno possis tot milium vitam ac sanguinem
aestimare ? Atqui maxima malorum pars ad eos redit ad quos nihil
pertinet bellum, pacis commoda ad omnes perueniimt : in bello
36. vnum add. H.
15. calculo] Cf. Epp. 285, 6.
1514] TO ANTONY OF BERGEN 553
plerunque flet etiam qui vicit. Tantum malorum agmen secum trahit vt non sine causa poetae finxerint belluni ab inferis per Furias immitti ; ne iam commemorem expilationem populi, ducum collu- 55 sionem, rerum commutationes, quae nunquam sine summo incom- modo nouari solent. Quod si gloriae cupiditas nos trahit ad bellum, non est gloria quae affectatur, praesertim ex malefactis. Et multo gloriosius est ciuitates condere quam euertere, siquid libet gloriosum designare. Nunc plebs extruit et excolit vrbes, stultitia principum 60 euertit. Sin lucro ducimur, nuUum bellum tam feliciter cessit quin plus attulerit mali quam boni. Et nemo bello nocet hosti quin prius multis malis afficiat suos. Postremo, cum videamus res humanas in morem Euripi sursum ac deorsum mutari miscerique, quorsum attinet tanto rerum molimine parare imperium mox qualibet occasione 65 ad alios deuoluendum ? Quanto sanguine paratum est Rhomanum imperium, et quam mox coepit concidere !
Sed dices, ius principum vindicandum est. Non est meum de prin- cipum factis temere loqui. Hoc vnum scio, saepe summum ius summam esse iniuriam, et nonnullos esse princii^es qui primum quod 70 velint statuant, deinde titulum aliquem quaerant quo factum prae- tesant suum. Et in tantis rerum humanarum commutationibus, in tam multis jjactis et solutis foederibus, cui, quaeso, titulus deesse possif? Quod si maxima sit altercatio cuius sit ditio, quid opus tanto sanguine ? Non enim agitur de salute populi, sed hunc an 75 illum debeat appellare principem. Sunt pontifices, sunt episcopi, sunt prudentes et integri viri, per quos istiusmodi negociola transigi possint, vt non bellum ex bello seras et diuina paiiter atque liumana commisceas. Hoc est proprium Rhomani Pontificis, hoc cardinalium. hoc ej^iscoporum, hoc abbatum mimus. Christianorum principum 80 dissidia componere ; hic autoritatem suam proferre et quantum prò sua reuerentia valeant ostendere. Julius, certe non al> omnibus laudatus Pontifex, potuit hanc bellorum tempestatem excitare ; Leo, vir doctus integer ac pius, sedare non poterit ? Suscipiendi belli praetextus erat Julius periclitans ; sublata est causa belli nec tamen 85 cessat bellum.
Ad haec meminisse debemus homines esse liberos, praesertim Christianos ; qui posteaquam diu floruerunt sub aliquo principe eum- que iam agnoscunt, quid opus est nouandis rebus orbem commouere ? Principem diutumus consensus facit etiam apud ethnicos, multo 90 magis apud Christianos, apud quos principatus administratio est, non dominium ; vt cui pars aliqua ditionis sit adempta, is oneris parte leuatus, non laesus, esse videatur. At non concedit, inquis, honorum virorum arbitrio pars altera ; quid hic me vis facere ? Primum, si vere Christianus es, ferre te velim et quiescere et tuum illud quale- 95
ALLEN Q O
554 LETTERS OF EEASMUS [rSM
cunque ius negligere. Deinde, si tantum vir pmdens es, expende quanti constatura sit tibi tui iuris ^^ndicatio ; si nimio (et omnino nimio, si vindicas armis), noli tanto generis humani malo tuum titulum, fortasse falsum, asserere tot caedibus, tot orbitatibus, tot tuoi-uni 100 suspiriis. Quid credis sentire Turcas, quum audiunt Christianos principes tantis furiis inter sese debacchari, idque tantum ob im- perii titulum ? lam vindicata est a Gallis Italia. Quid actum est tanto sanguine nisi vt, vbi ante Gallus administrabat, nunc alius quispiam administret ? Et prius magis florebat quam nunc floret. J05 Sed nolim altius in haec descendere. Quod si qua iura bellum admittunt, ea crassa sunt et Christuni iam degenerantem sapiunt ac mundanis opibus oneratum. Et haud scio an omnino haec bella probent ; sed quoties studio tuendae fidei pax Christiana aduersus barbarorum incursus defenditur, ibi video nonnunquam a piis viris no non improbatum bellum. Sed ciu- illa panca nobis in mentem veniunt ab hominibus tradita potius quam tam multa a Christo, ab Apostohs, ab orthodoxis ac probatissimis patribus, de pace deque maloi-um tolerantia dieta ? Quid est quod non aliquo modo defendi possit ? praesertim vbi qui gerunt rem sunt ii quorum etiam faci- 1 1 5 nora per adulationem laudantur a multis, errata nemo ausit reprehen- dere. Sed interim obscurum non est quid precentur, quid optent, quid suspirent, bonae mentes. Quod si propius insincias, pleraque priuata sunt principum ob quae bellimi suscipitur. Quaeso te, an hoc humanum censes, mox orbem ad arma commoueri, quoties hic 1 20 aut ille princeps ob quiduis stomachatur in principem aut fortasse stomachum simulat?
Nos optare possumus optima, sed optare tantum. Ego certe quic-
quid habeo fortunae, id habeo apud Britannos ; verum id totum
libenter resignem hac lege vt inter Christianos principes Christiana
125 pax coirei. Ad eam rem non mediocre momentum tua adferet
autoritas, quae multum apud Principem Carolum, plurimum apud
Maximilianum valet, Britannis etiam proceribus gratiosa. Neque
dubito quin ipse iam expertus sis quid dispendiorum in bellis adferant
etiam amici. Proinde tuum quoque negocium ages, si adniteris quo
130 bellum hoc finem accipiat, ne tibi videare gratis hoc operae suscep-
turus. In tuos complexus accurram, simul atque licebit hinc
euolare. Interea bene vale, pater amplissime. D. Ghisberto medico,
D. Antonio Lutsenburgo omnia fausta laetaque precor.
Londini, pridie Idus Martias. m.d.xiii.
107. omnino add.H. 109. ibi . . . no. bellum add.H. 112. ab orthodoxis ... patribus adrf. r. 122. optare /josi sed ade?. F. 132. D. om. if iqq D
om. H. 134. M.D.xin add. H. ' ' oó- ■
i5M] 555
289. To William Gonell. Farrago p. i68. London.
F. p. 310: HN: Lond. vi. 36: LB. 170. <c. Aprii 1514.)
[Prior to Ep. 292.]
ERASMVS GONELLO SYO S. D.
MvLTis modis haec tempora nos affligunt, mi Gonelle. Pestis hic passim scintniat, mox vti videtur saeuitura. Bellum imminet, malorum omnium oceanus. Nos priuata etiam quaedam incommoda discruciant, praeterquam quod nuper exortus est mihi nouus genius malus, bestiola quaedam perpusilla quidam, sed quae tantum habeat ; veneni vt prae hoc vipera, quin et seps, veneno vacare videatur. Rogo vti per Vuatsonum ad nos sciibas ; et quid agat meus Pegasus significes, irao quid valeas ipse, quid hospes tuus humauissimus, quid materfamilias, omnis bonitatis esemplar. Fac diligenter salutes Greanum commissarium, communeni amicum vel, vt verius dicam, 1 patronum. Bene vale. Lendini. [Anno m.d.xv.]
29<Ioo From Johx Reuchlin.
Deventer MS. 91. f" 153 v». Frankfort.
LB. App. 5. Aprii 15 14.
[The date is fixed by the events mentioned. The letter must be placed in the first half of the month, since on the 2oth Reuchlin was at Stuttgart and on the 25th at Augsburg. For the events of the E«uchlin controversy there is an admirable chronological suniniary in BOckiug's Epist. Obficuroì-um Virorum, voi. ii. pp. 117-156. It appears from Ep. 300 that Erasmus had exchanged letters with Reuchlin, whilst in England.
John Reuchlin (22 Feb. 1455-30 June 1522) of Pfortzheim, the champion of Hebrew learning. He began his University career at Freiburg on 19 May 1470, but soon went to Paris, where in 1473 he was attempting to ìearn Greek from the pupils of Gregory of Tiferno (RE. 171). In 1474 he went to Basle, where he studied Greek more effectually under Andronicus Contoblacas, and became B.A. 1475, M.A. 1477; and made the acquaintance of John Amorbach. About 1478 he went back to Paris to become a pupil of Hermonymus, but was obliged to abandon Greek for the law ; taking his LL.B. at Orleans 1479, becoming Licentiate at Poitiers 14 June 1481, and receiving the Doctor's degree at TiibLngen in the same year. He then passed under the patronage of Eberhard of Wùrtem- berg ; for whom he went to Italy in 1482 and 1490. In 1492 he was raised by the Emperor to the nobility ; and about the sanie time began to study Hebrew. On his patron's death he was ejected from Wiirtemberg in 1496, and went at Dalberg's invitation to Heidelberg; and soon afterwards received patronage from Philip, Count Palatine, by whom he was sent to Rome in 1498. He returned to Stuttgart in 1499, and remained there for twenty years, serving as Triumvir in the Swabian League 1502-13. When the armies of the League entered Stuttgart in 1519 he retired to Ingolstadt, and dwelt for two years with Eck ; but he returned again to Stuttgart in 1521 and taught at Tiibingen, as Professor of Greek and Hebrew, until his death. See Tritìi. '>■ ; his life by Geiger; RE ; ADB ; also Creighton, voi. v.]
n. Anno M.D.rv add. E.
4. genius] Cf. Ep. 292. 23 n. 0 0 2
556 LETTERS OF ERASMUS [1514
TOANJTES BEVCHLIX PHORCEXSIS DOMIXO ERASMO S. D. P,
A Caesabe Maxatmeliaxo, Imperatore nostro, iussus consilium de libris ludeorum concremandis scripsi. Quod quidam theologiae professores Colonienses impugnarunt, non vt doctores decuit, sed cum grauissimis in nomen meum iniuriis et conuitiis, -vi: leuissi- 5 morum scurrarum est in more. Cum autem defendissem famam meam, vt debeo. apologia aedita, tum iidem esacerbati collegerunt aduersum consilium multo falso et detestandis calumniis. per quod facinus colore sumpto, vt me ignobili vulgo defamarent. statuerunt eundem consilii mei libellum, quem Oculare Speculum inscripsi,
IO per Fratrum Praedicatorum inquisitorem in Maguntina ciuitate comburere; quod inuitis Praedicatoribus. qui tum, muscarum numero cum caletur, aderant, ego iure ac ingenio auerti, appellans Sedem Apostolicam : quae deinde totam causam Episcopo Spirensi commisit. et inhibuit omnibus iudicibus et personis, ne aliquid in
15 causa Ocularis Speculi nouarent vel attemptarent, sub pena excom- municationis.
Processit itaque praenominatus Index Apostolicus ; et Fratres Praedicatores suum miserunt procuratorem. sed non legittimum, in contemptum et irrisionem ludicis et mei praeiudicium. vt me
20 via deuerterent. Interea Fratres Praedicatores libellum eundem lite pendente et post inhibitionem ipsis publicatam inter se Coloniae , combusserunt. Sed niMlominus perpetuo ludex Apostolicus prò- ' cessit, et sententiam diffinitiuam de Consilio theologorum et iurisperitorum tane videlicet tulit ; quam tuae humanissimae in
25 omnes bonarum litterarum amatores beneuolentiae mitto, vt si
ab inuidis ante annum ego Sueuus et ad Harcynium iugum
habitans apud Anglos ac Britannos tuos sim notatus, nunc saltem
per tuam defensionem contra librorum incendiarios restituar.
Feliciter vale. Francofordiae in nundinis Aprilibus 15 14.
3° . , ,
Kairvuiìv o (TO';.
30. Karviov MS.
I. consiUmn] Ratschlag ob man den supporter of the anti-Jewish faction.
Ivden aTU tre Bucher . . . rertremnen srJl. S«€ Bocbing and \DB
^n^;T/uS^ in response to Maxi- the A<..grn.spiegel by the Theolosical
lin'ihfZX Jì^f'^^^^^,^''^^^ '3 Oct. 1513. The hook was also con-
it in the hook called Angenspxega. demned at Cologne on io Feb r:;i^
6. apologia] i)./eM.fo . contra calnm- 13. Sedem ApostoHcaml The Ball
»iMrior«jsuosCW^.^«^s March 1513 ?\ committing the matter to the Bp of
IO. mqu.s.torem, -Jacob Hochitrat Spires rGeorge Palatinus, Bp. 1513-
of Cologne and generalis fid« censor 21. Coloniael The buming is placed
ac qnaesitor in the provinces .f bv B:^kins in Feb 1S14 ° "^ ^'^'^°-
Cologne, Mauiz, and Trèves ; an ardent " 23. sententiam] Giren 29 Mar 15 14
i5m1 557
291. From John Becar of Borsselen.
Deventer MS. 91. P. 154. Middelbuig.
LB. App. 6. 19 Aprii 1514.
[The date is confirmed by Sixtin's journey to the Netberlands ; cf. Ep. 273. 13.
John Becar of Borsselen was evidently a kiusman of the Lady of Veere (p. 2o8j and perhaps made Erasmus' acquaintance during the latter's residence at Tourne- hem. He was an eager student,and family patronage enabled him to gratifv his desire for learning ; but a large part of his life was spent in teaching, for which he had not much faste. After receiving a Canoniy at Middelburg in 1513, he became tutor to Cornelius Erdorf, a nephew of the Busleideus at Luxemburg, in 1515, and accompanied him t<j Louvain in 1516. Theie he enjoyed the society of Erasmus in the Collège du Lis, and was recommended by him to the patronage of the Bp. of Utrecht. He was proposed as the first Professor of Latin in the new Collegium Trilingue, but declined on being appointed Dean of the College of Sandenburch, at Veere fvan Henssen, ii. Middelburg, 27). Shortlyafterwards he became tutor to Maximilian of Burgundy, with whom he went once more to Louvain in 1522. Besides his existing prefei-ment he was elected Dean of Middelburg in 1521, but through court opposition was unable to secure the post ; but he received from Adolphus of Burgundy the living of Brouwershaven near Zierikzee, vaeant through the dtath of Nicholas of Burgundy (Ep. 144) in 1522 (cf. van Heussen, ii. Middelburg, 70 . He was stili at Louvain in 1528. Two of Geldenhauer's Satyrai:, Louvain, Th. Martens. 13 June 1515, are addressed to him ; there is a letter to him in the second edition of Hadr. Barland's De HoUandiae principibus, Antwerp, M. Hillen, Jan. 1520 ; and he is mentioned in the EpiOux- lamiiim P^.tri Aegidii (LB. i. 749 aj as one of the lights of Louvain.
See Néve, Renaissance des Lettres en Belgique, pp. 197-9 ! "nd ^^ the Amiuaiie de l'unii: catìt. de Louvain (1874), pp. 397-412 ; EE ; and BWN.]
IO. BORSALVS DOMINO ERASMO EO. S. P. D.
AccEPi estate proxima temas a te littera.s, postremaa autem abbine sex menses per dominum Ioannem Sixtinum, cui comes erat Augustinus Aggeus ; qui praeter ea quae tu scripsisti, multa mibi de tuis studiis omiiique rerum tuaioim statu narrabant. Ceuabamus euim vna, et postridie erant pransuri mecum, nisi 5 prius bine soluissent in Phrysiam nauigaturi. Eos aUquanto post operiebar hac ad te redituros (id enim ita futurum promise- rant), eramque iis daturus ad te litteras. At vbi aliquot mensibus frustra expectassem eos neque aliam inuestigassem scribendi ad te oportunitatem, semente post compluribus mensibus hyeme 10 vehementissima, factum est vt nihil adbuc tibi rescripserim. Quare nunc vel tandem nactus quendam qui ad Decanum Sancti PauH Londinensis proficiscebatur, quanquam nesciebam quo te loco meae litterae conuenire possint, sperabam tamen opera et cura Decani eas facile tibi redditum iri. Nolui itaque omittere 15
6. Physiam MS. 13. Londineii. MS. : Londinensem LB.
3. Aggeus] A native of the Hague, Ocxdi, printed in Paris by Wolf^'ang
and perhaps a kinsman of Sixtin. He Hopyl, 25 June 1510, for the London
became B.A. at Paris in 1506, being merchant, Wm. Bretton. In 1516 or 7
described as belonging to the diocese he was again resident in Paris, having
of Utrecht ; but does not seem to bave meanwhile become a physician (LB.
proceeded M.A. He contributed a App.45) ; seealsoLond. xiii.17, LB.465.
preface, dated London, 31 Jan. 1510, 7. redituros] Sixtin had retumed to
to an edition of John de Burgo's Pupilla England by Nov. 1513. Ep. 280. 20.
558 LETTERS OF ERASMUS [1314
occasionem tantam, qmn vel paucis prò temporis angustia tibi scriberem, copiosius post scripturus, vbi certior offeretur qui quod scripsero perferat.
Habeo multo maximam humanitati tuae gratiam, qui non 20 grauatim mihi qua isthic conditione et spe viuas, quidque in studiis componas quotidie noni, significaris. Gratissimum enim et iucundissimum mihi est audire de tua bona valetudine, de rerum tuarum prospero successu deque operibus quae ex tua officina emittuntur quotidie et singulari omnium eruditorum 25 gratulatione et admiratione excipiuntur, siue tu ex optimis Grecia Latina facias itidem optima, siue sacra tractes professione ista et doctrina singulari in primis digna, siue in prophanis verseris, vti grauiorum studiorum labores et taedia hoc veluti solatio interim feras facilius. Nihil autem est quod mihi accidere possit hoc 30 tempore gratius quam si quid eorum accipere possim quae tu in Noui Testamenti castigationem vel in Hieronj^mianarum Epistola- rum elucidationem scripsisti. Renumerabo libens mercedem, non dico dignam (quod enim satis dignum istiusmodi preciosissimae mercis precium?) sed quam aliunde accipere possis : quod quidem ssfuerit minime difficile, si iam hae tuae annotationes seu castiga- tiones excusoribus sint commissae. Donauit mihi Augustinus Aggeus recens tum impressum Plutarchi libi-um De tuenda bona valetudine. Is nuper, vt omnia tua plausibilia sunt doctis, quia a te Latinitate donatus, Louanii excusus est, 40 Ceterum de mea valetudine accipe pauca, ea quae tibi erunt non iniucunda; vtinam etiam possint esse vtilia, vt me facias, quum primum potes per ocium et occasionem, de rebus tuis omnibus certiorem. Ego, vt tibi scripsi ante annum, sacerdotium habeo 3Iiddelburgi, praebendam videlicet canonicalem quam vocant ; 45 oam mihi dedit inaudita hoc saeculo beneficentia Philippus Hispanus, nihil merito, non ambienti, imo ne cogitanti quidem, nedum non speranti. Hic fiiit nuperrime compluribus diebus nobiscum, cum eo multum sepe sermonem habui variis de rebus et subinde de litteris ; est enim non illitteratus, sed litterarum et 50 Utteratorum amantissimus et perquam studiosus. Feci autem, vt semper soleo quoties incidit coUoquium de litteris, honorificam
33. enim LB :J>mìIS. 39. Latinitati MS : corr. LB. Cf. LB. App. 108. 46. ambienti IB : ambigenti MS, gpostea addito ah amanuensi.
Ct^ Fnles ^ ^''''^°" '^'^'''''- ^'=- ^477-15=9), Lord of Spangen in
io TonLiil Rv Th M . Schieland, tlie district round Rotter-
513- , -, ^ ^, the lordship in 1509. He died un-
cCcr't'pe?e"l '" *^' '"""' -arried,,earingtwL'atural'daughtei^,
«-nurcn, &t. ir-eter s. and having sold one of his hereditarv-
45. Philippus Hispanus] Philip lordships. °See Goethals.^dSu?.
1514] FROM JOHN BECAR OF BORSSELEN 559
tui mentionem ; percontabatur autem sedulo quam commode isthic quantaue spe viueres. R«spondi ei partim que ex tuis epistolis, partim quae ex Sixtino et Aggeo audieram ; et ea omnia tamen, quatenus tuam famam tuamque aestimationem non minue- 55 reni, sed augerent. Ostendi ei complures a te conscriptos libellos ; dono autem dedi politissimum et egregie adornatum librum Lu- cubrationum tuai-um, Inter quas est Enchiridion Militis Christiani. Id opus perlegit antequam discederet a nobis, et vehementissime laudauit teque, quem antea amauerat, iam coepit vehementissime 60 admirari, bene precabatur et optabat tibi esse in his nostris regioni- bus. Innuebat enim se, si quid vnquam posset, tibi libentissime adfuturum ; incendi ego hominem quoad potui, et huic in te amori materiam multam meis verbis subieci.
Atque vt scia3 cuiusmodi sit hic meus Philippus beneficen- 65 tissimus, Philippe nostro olim a te laudato fortuna et natalibus longe inferior, sed beneuolentiae ac potius beneficentiae virtute neque illi neque hominum cuiquam iudicio cedens : conterraneus tibi est ac piane vicinus proximus, atque etiam tui hoc nomine amantissimus. Scis enim non procul ah oppido Roterodamo 7° arcem esse quandam quae vulgo dicitur Spangen ; hanc alii Spangam, alii Hispaniam vocamus ; inde ipse et pater caeterique progenitores nomen habent. Gens ea est inter HoUandicas et honesto loco semper habita et antiquitate, nedum nobilitate, memorabilis ; hinc ille prognatus et nomen fex-t gentis et, quia 75 natu maximus, etiam potiorem haereditatis paternae partem obtinet. Mater autem eius proximo sanguinis vinculo iuncta domino Bergensi erat et ilUus fratribus, scis quos dicam ; nata videlicet ex gente apud Brabantos nobilissima Grimbergensium, vnde et Bergenses hi fratres sunt editi. Fratres hi Bergenses 80 et Philipp! mei mater erant, si recto memini, e duobus fratribus geniti. Scis qua commenJatione fueris, atque sis etiam nunc vt arbitro!', apud illam familiam, vnde etiam Principi Veriensi tuo contigit vxor. Habet hic meus Phihjipus fratrem in coenobio Bertinico, qui praerogatiua quadam et priuilegio Pontificis summi 85 adiutor datus est et in eacris et in prophanis negociis Abbati
66. Phillippo MS. 68. cgdons MS.
66. Philippo nostro] The King of 84. fratrem] Engelbert of Spangen
Castile. Cf. Epp. 179, 80. (t28 Nov. 1544). He was received
77. Mater] Anne ofGlimes, daughter into the Abbey of St. Bertin by his
of Philip of Grimberghen, younger uncle, Antony of Bergen (p. 334),
brother of John, fifth lord of Bergen on io Dee. 1499 5 '"'^s appointed bis
(Ep. 42. 17 n.). She married Philip coadjutor 2 Oct. 1511, and succeeded
of Spangen the elder on 4 Feb. 1476. him as Abbot 12 Jan. 153^. See De
See Goethals, ii. s. Glymes. Laplane, Les Abbés de Saint-Bertin , ii.
83. Principi Veriensi] See p. 229. 89-102.
S60 LETTERS OF EEASMUS [15 14
Bei-tinico, successor ei demortuo ex eodem priuilegio futm-us. Abbas ipse, annis iam confectus, meditatur rerum omnium curam et gubernationem illi nedum communicare, sed soli committere, 90 vt viuens esperiatur cuiusmodi ipse successorem sibi delegerit ; quod si fit, vides quanta erit eius viri potestas et authoritas, illius- modi natalibus aedito, primarius in principali aula nostra, gentibus Bergensi atque aliis item aliquot coniunctissimus, tum ipsa sua fortuna potentissimus. Apud eum nihil non poterit Philippus 95meus patronus. quippe eius frater, quo vno curante et omne negocium suscipiente atque etiam impensas et sumptum faciente res Romae non ita pridem transacta est.
Haec scribo tibi verbosius, non modo vt mihi gratuleris talem nacto patronum, (sed> vt tecum cogites si quid haec quoque in rem
lootuam facere possint aliquando. PoUicitus est miti Philippus (vt aperte dicam). sicubi tibi commodare poterit, facturum id libentissime ; praesertim si quid erit in quo fratria haec ampia dignitas et sua apud fratrem authoritas valebunt. Bene vale, et meum hoc multiloquium fer. obsecro. non moleste, profectum
105 A-idelicet ex meo in te vehementissimo amore.
Adiunxi his meis litteris etiam alias ad me datas ex Diest, oppido Brabantieo ; nomen scribentis, professionem et eruditionem quoque ip.sam facile cognosces. Studiosissimus est iampridem Htte- rai-um Graecarum sine praeceptore ; itaque credo non multum
no eum proficere. Amantissimus est tui et mihi eharissimus ; eum tibi commendo oroque te vt vel paucis illi rescribas, et quod scrip- seris mittas ad me Middelburgum. Curabo ego vt illuc profei-atur ; facies rem mihi minime amici causa ingratam. illi certe longe gratissimam. Iterum optime vale.
115 Ex Middelburgo Zelandie 13° Cai. Maias 15 14.
29.2. To William Gont:ll.
Farrago p. 16S. L^^^j^^
F. p. 310: HN: Lond. vi. 37: LB. 172. cfc Aprii (1514).
departuriT"'' "^ '"" ^^ '^' '^"'"''^' ' "^^ ^''^'''' "^ ^'^'°"^' ^PP'-«a<=hing
87. successor IB: successori ilfS or . vV; .,,^-»
.u>tofc.7. ana^oluthon : primanTs .nostra gentibus i^' " ' J p f'^^'^^^ ^t<=-.;
107. seribentisl Peihaps Nicholas Br^2 t^''^^"''? .f""* ^"^'^''^' Clenard of Diest '5 Dee. 14L or IT^n^ 5^1 rI/^' "^ '^ v'"*'' P"°***^ ^
m after lafe entertained feelings of Ifemofr.^J. ^/axlj ; l'nd BX. '
«5M] TO WILLIAM GONELL 561
EBASMV8 ROT. GVILHELMO GO NELLO STO S. D.
De equo voluptatem mihi nuncias, mi Gonelle, et animum tuum hac quoque parte agnosco. Cato et alia quae illi adiecimus, iampridem absoluta sunt, sed vnicum nobis duntaxat exemplar est, scribarum inopia. Adiecimus et pristinae collectioni magnam vim Similium «X Plinio ; ea puto tibi tuisque magno vsui futura, sed deest qui 5 describat. Tanta est apud Britannos laboris fuga, tantus amor ocii, vt ne tum quidem excitentur, cum spes dolosi affulserit nummi. Huc si te contuleris, lubens et haec et reUqua communicabo omnia. An id ex vsu tuo sit, ipse expendito. Nam mihi certe tuus aduentus erit gratissimus ; tametsi pestis hic locis aliquot scintillat, vt Greani io nostri verbo vtar, ac nuper aulam quoque regiam inuasit audax, extinctis duobus aut tribus. Verum si aduolas, maturandimi est ; nam ipse ad quadraginta dies fugam adomo, nisi quid nouae obtingat fortunae, cuius ne somnium quidem adhuc vllum video. De rebus nouis scripsi Greano. Bene vale, Gonelle diarissime. 15
Lendini. Quarto Calen. MaLas.
Et ipse pene oblitus eram quod maxime cupiebas scire, quisnam sit genius ille malus mihi nuper exortus. Est animalculum quod- dam pusillum, sed quo non aliud alat nec pontus nec tellus vene- natius aut pestilentius. Nihil enim est nisi merum virus, quod 20 procul etiam afflat et amicis et inimicis. Hanc pestem Liguria nobis misit, huiusmodi venenorum ferax magis quam Hiberia. Quod si nomen quoque cupis cognoscere, longe dissidet a moribus Ioannis Baptistae ; cum quo homo nimium candidus ac simplex pene con- traxeram domesticum contubernium, sed gustato veneno resilii. Is dolens elapsum esse me, virus suum procul afflat ac linguae venenis me petit. Duo me consolantur, vnum quod ipse culpa vaco, alterum quod illi nemo credit, homini sic omnibus inuiso vt nec a fratiibus aut liberis ametur, \'xoris hostis. Rursum vale, mi Gonelle.
[Lendini, m.d.xv.]
293. To William Warham.
Epistolae ad diuersos p. 501. (Lomlon.)
HN: Lond. xii. 37: LB. 1S9. (June 15 14.)
[Written to accompany the new edition of Lucian, Paris, i Jime 1514 (cf. Ep. 261), the long interval between the preface and the publication necessitating another letter. It is not, however, printed in Lucian.]
30. Lendini, m.d.xv. add. H.
0
30
2. Cato] Cf. Ep. 298. master ; cf. Epp. 274 introd. and 275.
3- scribarum] Cf. Ep. 287. 15 n. 7. spes] Cf Pers. proì. 12.
4. Similium] The Parabdae siile io. Greani] Cf. Ep. 287. 16 n. SimUia. Cf. Ep. 312. 18. genius] Cf. Ep. 289. 4 seq.
5. tuisque] This passage supports 23. IoannisBaptistae]Boerio (p.519 the suggestion thatGonell was a school- was unworthy of his name.
562 LETTERS OF ERASMUS [1514
ORNATISSIMO PATRI D. GVLIELMO ARCHIEPISCOPO CANTVARIEKSI PRIMATI BRITANNIAE ERASMVS ROTEROD. 8. D.
CvM ab ingratitudine non secus abhorream atque Achilles ille Homericus a mendacio, mecumque perpenderem quam esset immen- sum quod tuae deberem benignitati, rursum et illud viderem, medio- cribus amicis de mediocribus beneficiis gratias agi conuenire, porro 5 tam excellenti vereque Primati gratiam referre conari tantum abesse a grati hominis officio vt potius ingratitudinis vel certe insolentiae genus esse videatur ; videlicet optimum factu iudicaui, vt tibi literaria stremila ceu flosculo quopiam e Musarum hortulis decerpto animum memorem atque amantem vtcunque testificarer. Itaque Satumalia
IO Luciani Latinitate donata bonis auibus mitto, libelliun nisi fallor nec infestiuum nec a me alteri dicatum, et in primis oportunum, si quando ridere libebit ; imo si licebit in tanto negocionmi agmine, quae tibi (vt Horatianis dicam verbis) per caput et circum saliunt latus. Cur autem ^'icio detur summatibus viris, siquando curis delassatum
15 animum risu reficiant? cum apud Hesiodum rideat et maximus ille 7raTr]p àvSpwv re BeOìv re luppit^r ; praecipue SÌ risus sit cuiusmodi hunc esse puto, nec illiberalis nec àfjLov(To<;, imo haud scio an aliquanto plus frugis etiam adferens quam seria quidem illa sed permolesta negocia.
2° Vale, pater amplissime, et Erasmum tuum, vt facis, a monstre ilio plusquam Lernaeo vindicare perge. [Anno m.d.xv.]
294. To Peter Gilles. Farrago p. 194. London.
F. p. 329: HN: Lond. vii. 32: LB. 156. <July) 1514.
[Erasmus' departure from England on his way to Basle may be placed in July 15 14, since he probably airived at Hammes on the 7th ; cf. Ep. 296. 233.
The words inwhich he announces his intended visit to Mountjoy and hiaother friends resemble those in Ep. 295 ; and this Iettar may therefore be placed in 1514.
I)iiring his last days in London must bave occurred the meeting with Canossa in Ammonius' house at Westminster, by Thames' side, which is so graphieally described in Lond. xxiv. 24, LB. 1239. Canossa's arrivai in London may be dated in June 1514, since the mandate to him to proceed from France to England was dispatched from Rome about 20 May (Brewer, i. 5107, and 5173).]
ERASMVS PETRO AEGIDIO SVO S. D.
AcciPiES ab hoc nauta Antonio triascrinia, vnum quadrum ligneum funibus obuinctum, duo Gallica cerio suillo circumtecta ; repones vel apud te vel alicubi in tuto, donec ipse aduenero. Nautae, si videbitur, solues, nisi forsitan hic a me pecuniam exegerit ; nondum enim cum
293. 8. qF: a Lond. 21. Anno m.d.xv. add. H. 294. i. tria E Corrig. :
mea EF. 2. duo E : tria F. circumtecta E: superne contecta H.
293. II. alteri dicatum] Cf. i. p. 5. 294. i. tria] The correction made
13. Horatianis] Sai. 2. 6. 33, 4. in E escaped the notice of subsequent
15. Hesiodum] Cf. Th. 36 seq. editors.
i5m] TO PETER GILLES 563
ilio sum pactus. Salutato Montioio et aliis aliquot amiculis mox 5 adero, fauentibus superis, et omnibus de rebus corani confabulabimur. Illud demiror, Franciscum bibliopolani huc absque tuis venisse literis. Fac vt meae rea in tuto sint, quas easdem tuas esse ducito. Bene vale, amicorum optinie. Lendini. Anno m.d.xiiii.
295. To Andrew Ammonics.
Farrago p. 236. Hammes Castle.
F. p. 361 : HN : Lond. vili. 47 (46; : LB. 159. 8 July 15 14.
[This letter must be piaceri in 15 14, since in no otlier year did Erasmus leave England in July.]
ERASMVS AXDREAE AMMONIO SERENISSIMI REGIS ANGLORVM
A SECRETIS S. D.
Aedes tuas non semel adii, quo dulcissimo amicorum omnium
supremum dicerem vale, simulque tua consuetudine quoad liceret
fruerer ; qua quidem haud scio an quicquam in vita contigerit
suauius. Traiectio prosperrima fuit, sed anxia mihi duntaxat. Mare
placidissimum, venti secundi, coelum blandissimum, bora commo- 5
dissima. Soluimus enim ad septimam ferme. At maritinii prae-
dones illi manticam lucubrationibus meis onustam in aliam quandam
nauim deportarant. Idque studio factitant, vt si commode liceat,
furentur aliquid : sin minus, nummulos aliquot extorqueant et tibi
tuam rem vendant. Itaque cum tot annorum vigilias perisse crede- io
rem, tantum animo persensi dolorem vt existimem nuUum parentem
e liberorum suorum obitu maiorem sentire. Atque in reliquia quidem
omnibus ita tractant aduenas vt satius sit in quosuis Turcas quam
in illos incidere. Saepe mecum demiror huiusmodi fecem hominum
a Principibus Angliae tolerari magna cum hospitum molestia, nec '5
sine .summo totius insulae dehonestamento, dum quisque domi narrat
quam inhunianiter fuerit acceptus et caeteri ex illorum praedonum
factis gentem aestimant.
Nescio an tibi retulerim ipsum me regiam salutasse maiestatem.
Accepit vultu prorsus amicissimo ; deinde praesul Lyncolniensis -°
iussit esse spe optima certissimaque. De munere nec meminit ipse.
nec ego sum ausus ingerere mentionem, ne A'iderer improbulus.
Dunelmensis abeunti sex nobiles dono dedit, idque sponte, et iam ni
fallor quartum. Archiepiscopus vitro quaesita occasione tantundem
addidit, Rolfensis regalem. Haec summa omnium quae mecum ^5
effero. Hoc te scire volui, ne quis existimet me huius abitus prae-
textu magnam pecuniae vini contraxisse.
294. 5. aliis om. JN'. 295. 8. deportant H. 23. nobiles E : angelatos E.
294. 5. Montioio] Cf. Ep. 295. 28-30. 295. 6. septimam] 12-1 p.m.
7. Franciscum] Berckman ; cf. Ep. 25. regalem] A regal or rose-noble
258. 14 n. worth los.
564 LETTERS OF ERASMUS [151 4
Ago nane in arce Hammensi, pauculos dies cum meo Montioio commoraturus, deinde Germaniam aditmus in transitu salutatis
30 amiculis aliquot. Si fortuna respondebit et meis optatis et aliorum promissis, maturabiinus reditum ; sin minus, consilium ex re capie- mus. Faxit Deus Opt. Max. vt incolumis reuersus Aniniomum meum offendam non sol uni iucolumem, verumetiam lautissimis fortunae muneribus auctum. Si quando inciderit occasi© prouehendi
35 res Erasmi tui, non dubito quin sis euni praestaturus absenti quem semper hactenus praestitisti et absenti et praesenti. Bene vale, amice singularis.
Ex arce Hammensi. postridie nonas lulias. m.d.xiiii.
296. To Sektatics Rogerus.
Deventer MS. 99. f-'. 9. Hammes Castle.
Brussels MS. 4850-7. f^". 143. 8 July 1514.
Lond. Pref. : LB. App. 8 and i. Pref.
[This letter was never puUishtd bj- Erasinu^, though eopies of it were iii ciiculation before his death. Two manuscripts of it exist, one in a xvi"^ band, in the Athenaeum Libraiy at Deventer {a), the other, written by Martin Lypsiiis (1492-1555 , in the Bilpliuthèque Eoyale at Brussels (j3 . There are also three printed versions of importance. Two of these contain the letter only, on four quarto leaves, with the title Erasmi PMtcrodami Epiatda qua se excusat cur muiarit monasttMin ritam, item habilum, but without indication of date or printer; of one, which has an elaborate border and device on the title-page, there is a copy in the library of Trinity College. Dublin ;7') ; of the other, which is quite plain, several eopies are known, one being in the Bodleian (7'''). The third was printed by J. Lambert at Ghent in 1536 after Erasmus" death, with the title Epistola qaaedam h. Erasmi Rot. nuaquam anie hoc aedita, rationem/ere totitcs vitae eius coUiiiens. Epitaphia mxrruUa in eund-em (5) ; a copy of this is at St. John's College, Oxford.
Though it is not invariably the best, I consider a the most valuable, as containing the important reading imlinatus ^1. 54 ; see facsimile). It is the last item in a little hook of twelve octavo leaves, written throughout by the same band, but plainly on several occasions ; for the title ' Papa modernus' is given to Leo X in au entry of 1515 (f. 5 v-') and to Adrian vi in one of 1522 /. 6). The hook contains nine miscellaneous speeches and letters, of dates ranging between 1508 and 1522. Four of the letters are to and from Erasmus, one of the latter being unpublished. 0 is also of high value and has the following intro- duction by Lypsius, which throws light on the manner in which the letter became public property ; ' Sequentem epistolam amiculi cuiusdam opera vsus transcripsi. Erasmus enim ceu sub fide Francisco Nouiomago Cnicifero, D. Philipp! Traiectensis episcopi sacellano, eam communicarat, sed tandem a suae professionis consorte circumuentus est, qui eam noctu exscripsit." It occurs in a MS. volume of 267 quui-to leaves. ali in Lypsius' hand ; and from the date of the other contents of the volume it seems to have been written about 1518. 7' and y are probably unauthorized impressions of the letter, which were in circulation in 1533. and to which Erasmus refers as ' ea (epistola) quae fertui- ad Seruatium 'in Lond. xxvii. 22, LB. 1265. They agree very closely in their text, and one is probably a reprint of the other. 5 is unique in containing versions of a few words aud sentences into inferior Greek. One of these passages, !'• 75-7. is alluded to by Erasmus in the same letter as having given ofFence ; it is clear therefore thut the Greek translations were inserted by some friend of Erasmus in an attempt to establish an authorized text of the letter and to render passages which were liable to misrepresentation less easily accessible
38. M.D.xnn. add. E.
30. Si fortuna] Cf. Ep. 297. 27.
^51 4] TO SEEVATIUS ROGERUS 565
'"t.^'t®?®"'®''' "^^^ attempt was successful and 5 became the accepted text, in wh.ch the letter was pnnted in many volumes containing material for Erasmus' life ; see BEr.' It is the text printed in the prefaces of Lond. and LB • but in the appendix to LB. Ledere reprints 7'. '
The genuineness of the letter has sometiines been doubted ; but it is sufficiently authenticated by the reference to li. 153-7 in Dorp's letter (Ep. 304), written shortly afterwards, and by Erasmus' own allusions to it in LB. 1265, where he admits one passage (11. 26-33) and demurs to the incorrect citation 'of another (11. 75-7) ; even apart from Lypsius' circumstantial account. The date assiened is unquestionable ; cf. Ep. 295.
In consequence of the diversity of the sources the sigla are given in full.]
REVERENDO PATRI SERVATIO ERASMVS S. P.
HvMANissiME patpr, litterae tuae per plurimorum iactatae manus tandem ad me quoque peruenerunt iam Angliam egressum; quae mihi sane voluptatem incredibilem attulerunt, quod veterem illum tuum in me animum adhuc spirant. Paucis autem re- spondeo, vtpote ex itinere iam scribens, et ad ea potissimum quae 5 tu scribis ad rem maxime pertinere. Tarn varia est hominum sententia, et suus cuique auium cantus, vt omnibus satisfieri non possit. Ego certe hoc smn animo, vt quod sit factu optimum sequi velim ; testis est mihi Deus. Nam si quid olim iuueniliter sensi, id partim aetas, partim rerum correxit vsus. Nunquam io mihi fuit consilium vel vitae genus vel cultum mutare, non quod probarem, sed ne cui scandalo essem. Scis enim me ad id vitae genus tutorum pertinacia et aliorum improbis hortatibus adactum esse magis quam inductum ; tum Cornelii Woerdeni conuitiis et pudore quodam puerili fuisse retentum, cum intelligerem mihi 15 hoc vitae genus haudquaquam aptum esse ; nam non omnibus congruunt omnia. leiuniorum semper impatiens fui, idque peculiari quadam corporis ratione. Semel excitatus e somno nunquam potui redormiscere, nisi post horas aliquot. Ad litteras tantum rapiebatur animus, quarum istic nullus vsus, adeo vt non ;= dubitem quin si in liberum aliquod vitae genus incidissem, non solum Inter foelices verumetiam inter bonos potuissem numerari. Itaque cum intelligerem me nequaquam esse idoneum isti
2. egressum a0y : ingressum 5. 3. veterum a. 4. respondeo a0y ■
respondebo S. 5. iam om. &. 6. pertinere a^y : pertinent 5. Tarn
^73 : Iam a. vana a0y : vana 5. 8. certe ^75 : certo a. io id 078 •
'^? ti .■ ■,"■ ""'^^ *""• °'^- ^-- ''^ "f^ '■ '^^"<i ^- '3- hortatibus a-,5 :
adhortationibus 0. 14. tum eyS : cum a. Woerdeni 5 : Werdemia ■
Wordeni^ : Vuertemi 7. 18. e 5 : a a0y. 20. tantum ay5 : enim 0
vt om. 7. 21. quin om. 5. liberum aliquod aS : liberum aliquot 0 : liberius 7. 22. potuissem 7 : potuerim 0S : potuero a.
9. iuueniliter] Cf. ii. 21. Steyn e. 1493. The bearer of the letter
xr ^4- Woerdeni] of Woerden, to the is a certain Cornelius, who had been a
A.ofGouda. Cf. 11. 81 seq. and Lond. friend of Herman at Deventer ; and
^^Va^' ^^' "^PP" '^'*^' ^^h^re he appears against Ms name Hand A (see App. 9)
as Cantehus.' His presence at Steyn adds in the margin, ' Puto fuisse Cor-
is shown by a letter from Wm. Her- nelium Woerdenum '. (Gouda MS
man to Cornelius Gerard, written from 1323, f. 21).
566 LETTERS OF EKASMUS [^SM
generi vitae, et coactum non sponte suscepisse, tamen quia
2^ receptum est publica nostri seculi opinione piaculum esse a semel suscepto vitae genere desciscere, decreueram et hanc infoelicitatis meae partem fortiter perpeti. Scis enim me multis in rebus infortunatum esse. At hoc vnum caeteris omnibus grauius semper duxi, quod in huiusmodi vitae genus detrusus essem a quo cum
30 animo tum corpoi-e essem alienissiaius : animo, quod a caere- moniis abhoiTerem et libeiiatis amans essem ; coi'pore, quod etiamsi maxime placuisset -v-itae institutum, corporis natura non ferebat eiusmodi labores. At obiiciet mihi aliquis annum proba- tionis (vt vocant) et aetatem maturam. Ridiculum. Quasi quis
35 postulet vt puer anno decimo septimo, maxime in litteris educatus, norit seipsum, quod magnum est etiam in sene, aut anno vno id discere potuerit quod multi cani nondum intelligunt. Quanquam ipso nunquam probaui, et gustatum iam multo minus, sed iis quas dixi rationibus sum irretitus ; tametsi fateor eum qui vere sit
40 bonus, in quouis vitae genere bene victurum. Neque diffiteor me ad magna vicia fuisse propensum, non tamen vsque adeo corrupta natura quin si commodus accessisset gubernator et vere Christianus, non ludaice su^jerstitiosus, potueran^ ad bonam duci frugem.
45 Hoc igitur interim spectaui, in quo vitae genere minime malus essem, atque id sane me assecutum puto. Vixi interim inter sobrios, vixi in studiis litterarum, quae me a multis viciis auoca- uerunt. Licuit consuetudinem habere cum viris vere Christum sapientibus, quorum colloquio factus sum melior. Kihil enim
;o iam iacto de libris meis, quos fortasse vos contemnitis. At multi fatentur se redditos eorum lectione non solum eruditiores verum- etiam meliores. Pecuniae studium nunquam me attigit. Famae
24. et om. 5. taaien a^5 : tum 7^ : cum 7'. 25. receptum 7 : susceptum a/3J. piaculum ayS : periculum 0. 26. suscepto a0y : susceptae 5. desciscere
a0ò : desistere 7. 28. esse. At hoc vnum 0 : esse. At vnum hoc 5 : esse,
ac vnum lioc 7 : esse ad vnum. Hoc a. 29. detrusu;. 0i5 : detensus (?; a.
cum a^'f : tum 5. 30. alienissiraus a0ò : alienus 7. 32. etiamsi affi :
etsi 7. 33. eiusmodi ayò : huiusmodi 0. 34. vocant aj38 : aiunt 7.
35. decimo septimo a/3 : xvii 7^ : 17 y'S. 36. est 076 : esset 0. aut anno
vno 0 : Au anno vno ... ? a : An ■^Tio anno ... ? 5 : anno vno 7* : an anno vno v. 37. intelligant ^. 38. iis a^5 : his 7. 40. Nec 7. 41. propensum 078 :
promptisbimum, aliter propensum 0. 43. ludaice 05 : iudaici a : indoctus 7.
potueram 07 : potuerim 0S. duci aS : adduci 0 : perduci 7. 46. atque a0S : at 7. me a^5 : ne 7. 47. auocauerunt a5 : auocarunt ^7. 49. euim om. 7. 50. fortassis 78. 51. eorum ayt : illonim 0. non solum a0y : non modo S.
33. annum] This and the estimate novice could not make his profession
of age in 1. 35 probably refer to the until he had complet*d his sixteenth
requirementsof theAugustinianOrder year and had passed at least a year
rather than to Erasmus' own case. and a day in probatiom Cf. App. 2
The Constitutions provided that a for Erasmus' age at his profession.
--rU-wj^-;^ , <,^V>^ ^'^^'ZX-« ,„.-£^ .wl^ At-^3 ^,,^
U >^ì>Ì>v«P^ -r<n£^nrlxO~;e/-*^ ^^^rt^^iJ^ .wiLs^f^^^jLo^
Deventer MS. 99, f. 9 v* : Ep. 296.
^SM] TO SERVATIUS ROGERUS 567
gloria nec tantillum tangor. Voluptatibus, etsi quondam fui inclinatus, nunquam seruiui. Crapulam et ebrietatem semper horrui fugique. Quoties autem cogitabam de repetendo contu- 55 bernio vestro, succuirebat inuidia multorum, contemptus omnium, colloquia quam frigida, quam inepta, quam non sapientia Christum', conuiuia quam laica: denique tota vitae ratio, cui si detraxeris caeremonias, non video quid relinquas expetendum. Postremo euccurrebat corporis imbecillitas, quae iam aetate et morbis ac 60 laboribus aucta est, quae facit vt nec vobis satisfactui-us essem et meipsum occiderem. Iam annis aliquot obnoxius sum calculo, graui sane malo et capitali. Iam annis aliquot nihil bibo nisi vinum, neque quoduis vinum, idque cogente morbo. Non fero quemuis cibum, nec coelum quidem quodlibet. Xam morbus 65 hic facile recurrens maximam postulat vitae moderationem ; et noui coelum Hollandicum, noui victus vestri rationem, vt de moribus nihil dicam. Itaque si redissem, nihil aliud fuissem assecutus nisi quod vobis molestiam attulissem et mihi moi-tem.
Sed tu forsitan bonam foelicitatis partem existimas inter con- 70 fratres emori. At fallii et imponit ista persuasio non solum tibi verumetiam propemodum vniuersis. In loco, in cultu, in victu, in caeremoniolis quibusdam Christum et pietatem collocamus. Actum putamus de ilio qui vestem albam commutarli in nigram, aut qui cucuUum pileo verterli, qui locum subiude mutet. Ausim 75 illud dicere, magnam Christianae pietatis perniciem ex istis quas vocant religionibus exortam esse, tametsi pio fortassis studio primum inductae sunt. Deinde paulatim creueruni et in sex milia dis- criminum sese .sparserunt. Accessit summorum Pontificum au- toritas nimium ad multa facilis et indulgens. Quid enim laxis So isiis religionibus conspurcatius aut magis impium ? Iam ad laudatas si te conferas, imo ad laudatissimas, praeter frigidas quasdam et 53. tantillum, cOiter tantulum B : tantillum 7 : tantulum q5. etsi 0-yò ■
yt SI a. quondam al35 : quando 7. fui ay : sum ^5. 54. inclinatus a •
inquinatus ByS. et om. ay. 55. autem om. 7. 58. si . . 59. expetendum aBy ' Vy a<},aipr,s ras wi KaXovai xoupfiiot'ias, ovk o75a ti &v ànoXdirois i^àtpiTov h 60. et om. 7. ac 076 : et B. 63. sane By^ : sano a. malo aBy : morbo 5. 64 neque quoduis ab: nec quodlibet, aliier neque quoduis B : om. 7. vinum om y
65. nec Tf: ne aB. 69. et om. ayò. 70. forsitan By : forsan a : fortassis 5.
partem aBy^'S : aetatem 7'. existimas a/35 : existimabas 7. 71 et ^5 ■ -ic ay 72. -etiam om.B. in victu om. B. 74- iHo aBÒ : eo 7. commutauit 5
75- aut om. a-f. cucullam 7. verterit om. ad. 76. illud aBy'S : aliud y\
magnam . . 77. esse a/37 : l^h^(rTov t^s XpioTtav^s daeBdas ^KtOpou in Tairaiv cui Ka\ova,p(\iyiwvaA'(Kncnop(veaid. 78. sunt 0^7: sint S. Dein /3. 80 nimium ad a/35 : ad nimium 7' : at nimium y\ 81. conspurcatius . . . impium V aBy ■
V fuapoTfpov f) àaeBéaTfpov ; 5. enim post iam add. 7. ad om. aò. 82. prae- ter . . 83. caeremonias 067 : d fi^ iti^XA^s TLvas «ai 'Ioi/SoìkÒs BprjUKÙas 5.
53- Voluptatibus] Cf. Lond. xxiii. 5, thority of Augustine, Con/. 3. i, I do
LB. 671 ; 'Veneri nunquam seruitum not think that Erasmus would ever
^*-' bave described himself as inquiitatus,
54. inclinatus] In spite of the au- eveu in a confidential letter.
568 LETTEES OF EKASMUS [1514
ludaicas caeremonias, haud scio quam Christi reperias imaginem.
Ex iis sibi placent, ex iis alios iudicant et condemnant. Quanto
85 magis est e Christi sententia totum orbem Christianum vnam
domum et velut vnum habere nionasterium, omnes concanonicos et
confratres putare; baptismi sacramentum summam religionem
ducere, neque spectare vbi viuas sed quam bene A'iuas. Vis me
sedem stabilem figere, quod ipsa etiam suadet senectus. At
90 laudatur Solonis. Pythagorae Platonisque peregrinatio. Vaga-
bantur et Apostoli, praecipue Paulus. Diuus Hieronymus etiam
monachus nune Eomae est, nunc in Syria, nune in Antiochia,
nunc alibi atque alibi ; et canus etiam sacras persequitur litteras.
At non sum cum hoc conferendus, fateor ; sed tamen nunquam
95 mutaui locum, nisi vel peste cogente, vel studii causa vel valetu-
dinis, et vbicunque vixi, (dicam enim de meipso fortassis arrogan-
tius, sed tamen vere) probatus sum a probatissimis et laudatus a
laudatissimis. Nec vlla est regio, nec Hispauia. nec Italia, nec
Germania, nec Gallia, nec Anglia. nec Scotia, quae me ad suum
100 non inuitet hospitium. Et si non probor ab omnibus (quod nec studeo), certe primis omnium placeo. Eomae nullus erat Cardinalis qui me non tanquam fratrem acciperet, cum ipso nihil tale ambirem ; praecipue vero Cardinalis Sancti Georgii, Cardinalis Bononiensis, Cardinalis Grimauus, Cardinalis Nanetensis. et hic ipse qui nunc
105 Pontifex Maximus est, vt ne dicam de episcopis, arcliidiaconis et viris eruditis. Atque hic honos non tribuebatur opibus, quas etiam nunc non habeo nec desydero ; non ambitioni, a qua semper fui alienissimus ; sed litteris duntaxat, quas nostrates rident,
83. reperias aS : gperias 0 : repories 7. 84. iis . . . iis a/3 : liis . . . his yS. condemnant aPy : contemnunt 5. 85. magis a0y : maius 5. e om. y: ex 0.
vnam ^375 : vnum a. 86. concanonicos ^5 : canonicos ay. 88. ducere
075 : dicere a. neque a0 : nec 76. spectare ^78 : spectant a. me
al35 : ne 7. 89. suadet 0yS : suadeat a. 92. est, nunc in Syria om. y.
Antiochia 0y : Anthiochia a : Aphrica 5. 93. persequitur a0 : prosequitur 70. 96. meipso a0 : me yS. fortassis oot. 7. 97. et laudatus a0y : laudatus sum 5. 98. nec Germania om. S. 99. nec Gallia add. y. Scotia 0y : Scocia a : Seothia 5. 100. Et si /3 : At si 7 : Etsi a5. probor ^78 : probar a. loi. omnium
om. 5. Romae placeo, nullus ... 7' : Romae placeo. nullus 7'. 102. acciperet, aWer exciperet ^. 103. vero o?n. /3. 104. Grimanus 07 : GrymanusS: Germanus (Grimanus in marg.) 0. Nanetensis (?) a : Hanetensis, aliter Nanetensis 0 :
Nauetensis 5 : Nouoforensis 7. hic ipse qui nunc ^375 : nunc ipse qui a. 105. vt ne 75 : vt non, aliter vt ne quid 0 : Et vt ne a. episcopis a0S : ipsis 7.
107. etiam nunc non aS : etiam nec nunc 0 : nec 7. 108. alenissimus a.
83. ludaicas] Cf. Ep. 164. 27. 1507, or through Carteromachus (p.
103. Sancti Georgii] Cf. Ep. 333. 454;. Cf. Ep. 334.
Bononiensis] Frane. Alidosi of 104. Grimanus] Cf. Ep. 334.
Imola (t24 May 1511), Bp. of Pavia Nanetensis] Cf. Ep. 253.
1503, Governor of Bologna and ad- 105. Pontifex] Leo x, with whom as
ministrator of the see 1507 ; see Card. John dei Medici Erasmus had
Creighton, iv. Erasmus may have enjoyed ' domesticus congressus ' at
been brought inlo contact with him Rome (Ep. 335Ì.
during his residence at Bologna in 108. nostrates] Cf. p. 590.
'51 4] TO SERVATIUS ROGERUS 569
Itali adorant. In Anglia nuUus est episcopus qui non gaudeat a
me salutari, qui non cupiat me conuiuam, qui nolit domesticum. no
Rex ipse paulo ante patris obitum, cum essem in Italia, scripsit
ad me suapte manu litteras amantissimas, nunc quoque saepe sic
de me loquitur vt nemo honorificentius, nemo amantius ; et
quoties eum saluto, blandissime complectitur et oculis amicissimis
obtuetur, vt intelligas eum non minus bene de me sentire quam 115
loqui. Et saepe mandauit suo eleemosynario vt miki de sacerdoti©
prospiceret. Regina conata est me sibi praeceptorem adsciscere.
Nemo est qui nesciat quin si vel paucos menses veUm in aula
regis viuere, quantum libeat sacerdotiorum mihi accumulaturum ;
sed ego buie ocio meo et studiorum laboribus omnia posthabeo. 120
Cantuariensis Archiepiscopus, totius Angliae piimas et regni
huius cancellarius, vir doctus et probus, me sic amplectitur vt, si
pater esset aut frater, non posset amantius. Et vt intelligas hoc
eum ex animo facere. dedit mihi sacerdotium centum ferme
nobilium, quod postea volente me in pensionem centum coronato- 125
rum mutauit ex mea resignatione ; ad haec dedit dono supra
quadringentos nobiles his pauculis annis, idque nihil vnquam
petenti. Dedit vno die nobiles centum et quinquaginta. Ab
aliis episcopis supra centum nobiles accepi gratuita liberalitate
oblatos. Dominus Montioius, huius regni baro, quondam meus 130
discipulus, dat aimue mihi pensionem centum coronatorum. Rex
et Episcopus Linconiensis, qui nunc per regem omnia potest,
magnifice multa promittunt. Sunt hic duae vniuersitates, Oxonia
et Cantabrigia, quarum vtraque ambit habere me; nam Canta-
brigiae menses complures docui Graecas et sacras litteras, sed 135
gratis, et ita facere semper decretum est. Sunt hic coUegia in
no me post cupiat om. 0. ni. patris obitum a05 : abitum 7.
112. quoque saepe sic de me ^5 : quoque de me sic 7: quum scit de me a. 114. amplectitur 5. amicissimis 0/37 : amantissimis 5. 115. obtuetur ^5 :
abtuetur a: intnetur 7. 116. Et . . . 117. prospiceret add. B in
marg. 119. quantum libeat a/35 : quantumlibet 7. sacerdotiorum 0^7 :
sacerdotio 5. raìhi add. b. 120. et o;35 : 6x7. studiorum 0^7 : studio
et S. 121. Cantuarensis 5. Archiepiscopus ah : episcopus (37. 122. et
1^8 : ac 7. 123. pater . . . frater 078 : frater . . . pater e. esset a/37 =
essem 5. posset 078 : possit /3. 124. ferme a^7 : fere 5. 125. in pensionem ^78 : impensionem a. centum coronatorum ayh : coronatorum aureorum /3.
126. ex ^75 : et a. super 0. 127. .ceco. 5. his . . . 128. petenti. Dedit ^7' : his . . . petenti, Dedit -f : His . . . petenti, dedit a5. 128. et om. 5.
129. super /3. .e. 5. 130. Montioius 078 : Monteiouius (Montioius in
marg.) 0. 131. .e. S. 132. Linconensis S. 133. magnifice 1875 : magni-
fici a. promittunt a/37 : promittit 5. I34- Cantabrigia 7: Cantelbrigia (Canta- brigia !/; marg.)0 : Cantelbergia ad. Cantabrigiae 7' : Cantabrigie 7- : Cantel- brigiae 0 : Cantelbergiae a8. 135. sed a0S : idque 7. 136. et ita aj35 : itaque 7.
ni. Rex] Ep. 206. value of the living was £33. 6s. 8rf., of
116. eleemosynario] Wolsey. which Erasmus received £'20. 122. vt si pater] Cf. Ep. 253. 12 n. 130. Montioius] Cf. Ep. 288. lon.
124. sacerdotium] See Ep. 255 introd. 136. gratis] Cf. Epp. 233. io n. and
It appears from this passage that the 282. 48, 9.
A1jL£S P p
570 LETTERS OF ERASMUS [1514
quibus tantum est religionis, tanta vitae modestia, vt nuUam religionem non sis prae hac contempturus, si videas. Est Lendini dominus Ioannes Coletus, diui Pauli Decanus, vii- qui summam
140 doctrinam cum admirabili pietate copulauit, magnae apud omnes autoritatis. Is me sic amai, id quod sciunt omnes, vt cum nemine viuat libentius quam mecum ; vt omittam alios innumeros. ne sim bis molestus et iactantia et loquacitate.
lam vt de operibus meis dicam aliquid, Enchiridion opinor te
'45 legisse, quo non pauci fatentur sese ad pietatis studium inflam- matos ; nihil mihi arrogo, sed gratulor Christo, si quid boni per me contigit illius dono. Adagiorum opus ab Aldo impressum an videris nescio. Est quidem prophanum, sed ad omnem doctri- nam vtilissimum ; mihi certe inaeatimabilibus constitit laboribus
150 ac vigiliis. Edidi opus De rerum verborumque copia, quod inscripsi Coleto meo, opus vtilissimum concionaturis ; at ista contemnunt ii qui omnes bonas contemnunt litteras. His duobus annis praeter alia multa castigaui diui Hieronymi Epistolas ; adulterina et subdititia obelis iugulaui, obscura scholiis illustraui.
155 Ex Graecorum et antiquorum codicum collatione castigaui totum Nouum Testamentum, et supra mille loca annotaui non sine fructu theologorum. Commentarios in Epistolas Pauli incepi, quos absoluam, vbi haec edidero. Nam mihi decretum est in sacris immori litteris. In bisce rebus colloco ocium meum et
160 negocium. In his magni viri dicunt me valere quod alii non valeant; in vestro vitae genere nihil valiturus sum. Cum tam multis doctis et grauibus viris habui consuetudinem, et hic et in Italia et in Gallia, neniinem adhuc repperi qui mihi consuluerit vt ad vos me reciperem, aut qui hoc iudicauerit melius. Quin
165 et ipse foelicis memoriae dominus Nicolaus Wernerus, qui te praecessit, semper hoc mihi solitus erat dissuadere, suadens vt
138. prae hac add. y. contempturus ^78: contemplaturus a
139. Ioannes a05 : Johannes 7. 140. copulauit 05 : collocauit ay 141 id
quod ^75 : idque a. 143. et post molestus om. 7. 144. vt otn. 0. meis
ornò. ahquid B : aliqua 078. Encheridion a. 145. sese 0^7 • se 5
146. SI . . . 147. dono om. ay. 147. contigit /3 : contingit 5. 149. laboribus
a.c add. 7. 150. verborumque aPS : et verborum 7. 151. concionaturis
a0ò : concionatoribus 7. 153. diui om. ayS. Hieronymi 78 : Hieronimi 0 •
Hieromi a. 154. obscura . . . iUustraui om. y. 156. et a05 • ac -y
supra aò : super ^7= : sup y\ 157. incepi a : incoepi 7 : coepi 05. 158 quos 05 : quas ay in om. 0. 159. immori ^78 : immorari a. et neeocium
om.y. 160. his 07: iis ^5. 161. valeant a^7 : valent 5. sum j875- sima
163. repperi a55: recepì 7. consuluerit a/37 : consuleret 5. 164 iudicauerit «75 : ludicarit 0 Quin ^78 : Cum a. 165. Wernerus 0 : Wacerus n a ■
Wercerus 5 ■ Vuittenherus 7. 166. erat dissuadere o/35 : est dicere 7.
157- Commentanos] Cf. Ep. 164. 39 n. of many passages in which this phrase 159- unmori] The less emphatic occurs ; e. g. Epp. 333, 4. Cf. Hor. Ep. readiug of a may be discarded in view i. 7. 85.
1514] TO SERVATIUS ROGERUS 571
alicui episcopo me potius adiungerem, addens se nosse et aninium meum et suonam ftaterculorum mores ; nam iis vtebatur verbis lingua vernacula. Et in hoc vitae genere in quo sum, N'ideo quae fugiam, sed quid potius sequar non video. 170
Nune restat vt de omatu quoque tibi satisfaciam. Semper antehac vsus sum cultu canonicorum, et ab Episcopo Traiectino, cum essem Louanii, impetraui vt sine scrupulo vterer scapulari lineo prò veste linea integra, et capitio nigro prò pallio nigro, iuxta morem Lutetiorum. Cum autem adirem Italiani videremque 175 toto itinere canonicos nigra veste vti cum scapulari, ne quid ofFendereni nouitate cultus, veste nigra illic vti coepi cum scapulari. Postea pestis oi-ta est Bononiae, et illic qui curant peste laboi'antes linteum album ex humero pendens ex more gestant ; hi congressus hominum fugitant. Itaque cum die 180 quodam doctum amicum viserem, quidam nebulones eductis gladiis parabant me inuadere, et fecissent, ni matrona quaedam admonuisset ecclesiasticum me esse. Altero item die cum Thesaurarii filios adirem, vndique cum fustibus in me concur- rerunt, et pessimis clamoribus adorti sunt. Itaque a bonis viris 1^5 admonitus occultaui scapulare, et impetraui veniam a Pontifice lulio secundo vt ornatu religionis vterer aut non vterer, vt mihi visura esset, modo haberem vestem sacerdotalem ; et si quid ante peccatum esset ea in re, iis litteris id totum condonauit. In Italia ergo perseueraui in veste sacerdotali, ne mutatio esset lyo alicui scandalo. Postquam autem in Angliam redii, decreui meo
168. et a05 : ac 7. 169. Et . . . 170. fugiam om. 7. 170. quid 78 : quos a :
quod ^. 172. sum t/>n. 7. 174. capitio ^78 : caputio a. nigro om. ay post
pallio. 175. Lutetiorum /375 : Lutesiorum a. adirem /375 : abirem a.
176. nigra 0^17 : magna 5. vti acid. 7. 179. humero ay : humeris ^5.
pendens a0S : dependens 7. 180. hi /375 : Hii a. congressus a/35 : cougressum 7. 182. et fecissent 0 : fecissent aS : fecissentque 7. 183. admonuisset ^78 : admoniiissent a. itema/35: autem 7. 184. vndique a/37 : vtrinque 5. cum add.S. 185. et oj)!. 3. adorti siuit ofW. 7. 186. Pontifice o»«. 6. 187. secundo /3S : 2° a : ii 7. aut PyS : an a. 189. iis ay : iis, cdikr iisdem 0 : om. S. id 0)/!. a7'5. 190. in o?n. 5. 191. Postquam a^5 : Posteaquam 7. autem om. 07.
meo ^yò : me a.
178. Bononiael Cf. iv. 112 seq. and 135 nu.":. In 11. 189, 90 hì/ra Erasmus
Lond. xxiv. 5, LB. App. 442. shows that he enjoyed liberty in the
184. Thesaurarii] Cf. Ep. 201. 2 n. matter for some while before leaving
186. veniam] This dispensation was Italy. See also Ep. 226. io n. For
probably obtained in 1507. The plague the subsequent dispensation obtained
which occasioned it perhaps broke out from Leo x in 1516-7 see Vischer,
in the spring of that year, since there Erasmiana, section iii. is no allusion to it in the lettera of 191. Angliam] The J^iJoZogia referred
the preceding or following autumn. to in ii. 134 n., f.G. shows that English
Beatus Rhenanus (iv. 131-8) seems to Austin canons, when not domiciled in
imply that it -was obtained before houses of their order, had ceased to
Erasmus went to "Venice ; though in wear the strict habit. At that time
his own mind he doubted whether Erasmus was resenting the necessity
any formai document had been actually which had constrained him inEngland ;
received from Julius (iv. 132 and ef.Horawitz,£rcwOTU5 i?ndlf.Ii/)S!U5,p.23.
P p 2
572 LETTERS OF ERASMUS [1514
solito vti omatu, et domuin accersito amico quodam primae laudis et in vita et in doctrina, estendi cultum quo vti statuissem. Rogaui an in Anglia conueniret. Probauit, atque ita in publicum
195 prodii. Statini admonitus sum ab aliis amicis eum cultum in Anglia ferri non posse, vt celarem potius. Celaui ; et quoniam non potest ita celari quin aliquando deprehensus scandalum pariat. reposui in scrinio et vetere sumnii Pontificis autoritate sum VSU3 vsque adhuc. Excommunicant Pontificiae leges eum qui
200 religionis habitum abiecerit, quo liberius inter seculares versetur. Ego coactus deposui in Italia, ne occiderer ; deinde coactus deposui in Anglia, quia tolerari non poterat, eum ipse multo maluerim A-ti. At nunc denuo recipere plus gigneret scandali quam mutati© ipsa gignebat.
205 Habes vniuersam vitae meae rationem. habes meum consilium. Cupio et hoc vitae genus mutare, si quod videro melius. Sed in Hollandia quid agam non video. Scio non conuenturum eum coelo neque eum victu ; omnium oculos in me escitalx). Redibo senex et eanus. qui iuuenis exiui, redibo valetudinarius ;
-'°exponar contemptui etiam infimorum. solitus et a maTimig honorari. Studia mea compotationibus permutabo. Nam quod polliceris officium tuum in quaerenda sede, vbi eum maximo. vt scribis, viuam emolumento ; quid sit, non possum coniectare. nisi forte eollocabis me apud monachas aliquas. vt seruiam mulieribus,
^'5 qui nec archiepiscopis nec regibus vnquam seruire volui. Emolumentum nihil moror ; neque enim studeo ditescere. modo tantum sit fortunae vt valetudini et ocio litterarum suppetat, et \-iuam nulli grauis. Atque vtinam liceat Lisce de rebus coram inter nos commentari ; nam litteris nec satis commode nec satis
23otuto licet. Tuae enim quanquam per certissimos missae sic tamen aberrarant, vt nisi ipse casu me in arcem hanc contulissem. nunquam fuerim visurus ; et accepi iam a compluribus ante in- spectas. Quare ne quid scripseris arcani, ni eerto cognoueris vbi loconmi sim et nuncivmi nactus sis fidissimum. Peto nunc
192. domum a^5 : demum 7. primae om. a. 196. potius add. B. quoniam a0S : quando y. 197. ita om. aS. 198. in om. aS. vetere oBy : Tet«ri S.
summi077i. 5. 199. rsque acfcf. 7. 200. liberius a^S; securius /3. 202 quia aB5: qui 7. ipse ^7: ipso oS. maluero a. 206. quoda^ó: quid 7. videro ^75: video a. 209. Redibo om. 7. 210. et om. a. maximis a^5 : maximo 7. 212. quaerenda aS : querenda P : inquirenda 7. vbi ^5 : vti a : idque 7. vt 075 : vti 0. 213. viuam emolumento a05 : meo commodo 7. quid id sit 7
coniectare 0^7: cogitare 5. 214. vt 07 : et B5. 215. nec post qui o,n. 5.
vnquam om. S. volui aBy : nolui 5. 216. Emolumentum yS : Emolimentum a ■ Emolumenta^. neque enim /35 : neque a : nec 7. 217. et i35 ■ vt 07 219 inter nos om B5. satis om. 5. 220. tute 7. certissimos 078 : certissimum 0
221. aberrarant oS : aberrarunt 0y. 222. et a05: ac 7. compluribus aBy ■
plunbus S. ante add. 0. 223. ni, aiifer nisi 0. cognoueris 78 : cgnoueris a : cognons B. 224. loconim oìn. 5. fidissimum aB : fidelissimam 78
1514] TO SEKVATIUS ROGERUS 573
Germaniam, id est Basileam, editurus lucubrationes meas, hac 225 hyeme fortassis futunis Romae. Li reditu dabo operam vt pariter colloquamur alicubi. Sed nunc aestas ferme praeteriit et longum est iter. De morte Guielmi, Francisci et Andreae sciebam ex Sasboudo et illius vxore. Dominum Henricum resaluta diligenter reliquosque qui tecum viuunt omnes, in quos 230 habeo eum animum quem debeo. Nam pristinas tragoedias meis imputo erratis, aut (si ita vis) meis fatis. Litteras tuas tercio a Pascha die scriptas accepi Nonis luliis. Rogo vt salutem meam tuis piis votis Christo commendare non negligas. Cui si certo scirem rectius fora consultum, si ad vestrum rediero 235 contubernium, hac die ad iter accingerer. Bene vale, quondam sodalis suauissime, nunc pater obseruande.
Ex arce Hammensi iuxta Calecium postridie Nonas lulias Anno 15 14.
297. Tu Thomas Wolsey.
Plutarchi Opuscula, f. 22. (Hammes?)
Lond. xxis. 50: LB. iv. 23. {July 1514?)
[The third dedication (cf. Ep. 284'; to De vtiUtate capienda ab Inimccis in Plutarchi opuscula, Basle, Froben, Aug. 1514 (a) ; which was probably printed immediately upon Erasmus' arrivai in Basle (cf. Ep. 272"). Martens' edition of i May 1515 foUows a ; but there is a slight change in tliis prfface in Froben's edition of Aprii 15 16.
The resemblance of 1. 27 to Ep. 295. 30 suggests that this preface was written at Hammes at the same time as Epp. 295, 6. ]
REVERENDISSIMO IX CHRISTO l'ATRI D. THOMAE EPISCOPO
LYXCOLXIEXSI SERENISSIMI AXGLORYM REGIS MAGXO
ELEMOSYXARIO ERASMYS ROTERODAMVS S. D.
QwM hoc litterario xeniolo, Praesul omatissime, cuperem et meum in te animum testificari et tuum vicissim ambire fauorem, cuius tanta est apud regiani maiestatem tum authoritas tum gratia, vt uullus in vniuersa Britannia non idem et optet et agat ; aliquandiu me deteiTuit magnitudinis tuae splendor, dum vehementer improbum 5 existimarem tantulo munusculo heroa tam incomparabilem sollicitare. At e diuerso multo magis tua inuitauit facilitas bonitasque, cogitan-
206. 225. id ayù : hoc /3. lucubrationes 0y5 : lucubratiunculaa a. 227. collo- quamur ffyò : loquamur a. 228. morte a^5 : mora 7. Guielmi 0 : (4uihelmi a : Guilhelmi 5 : Guilelmi 7. Andra»- 5. 229. Sasboudo scn/jsi : Zasbondo aliter Zasbando 0 : Rasbondo a5 : Ronstondo 7. illius affy : eius 5. 230. resaluta a05 : saluta 7. 232. tercio 05 : 3" a : tertia 7. 233. die om. 7. scriptas ayS : conscriptas 0. lulii 7. vt a05 : et 7. 236. hac a/3S : hoc 7. 238. Hammensi 0 : Hamensi a : Hannensi 7 : Hanniensi 6. Calecium ^5 : Caletium a : Coletuni 7. lulii 7. 239. Anno 1514 0 : om. ayS.
•296.228. Guielmi] Herman, 1 18. July 1513; cf. p. 84. 1510; cf. p. 128. 229. Sasboudo] Cf. Ep. i5.
Francisci] Theodoric, t 8 Sept. Henricum] Cf. Ep. 83. 76 n.
574 LETTERS OF ERASMUS [15 M
tem quam non sapiant mores tui foi-tunam tuam, quamque sis omnibus iuuandis expositus ; haiid ignorans diuino Consilio tibi
10 contigisse vt vnus omnium plurimum posses, quo vnus omnibus quam plurimum prodesses. Est libellus i>erquam exiguus ; sed memmeris minutissimis nonnunquam geminis maximum esse pre- cium. Quin magis vt eum tibi compendio commendem, Plutarchi est, quem ita demum intelligam amplitudini tuae placuisse, si li-
15 beli imi eum quem regio nomini nuncupaui, te commendante sensero non displicuisse.
Atque id quoque ita liquebit, si negocii quod agimus euentus et meis votis et vestris pollicitis respondebit. Nullus est cui plus debere possim quam Regi regum omnium florentissimo ; nullus cui
20 magis debere velini quam Principi principimi omniimi optimo, pre- sertim de nostro ingeniolo tam candide sentienti, tam honorifice loquenti. Equidem plurimum illi iam debeo, quod me toties ornat testimonio vocis suae. Quis enim non gaudeat tali ore laudari? Plus tamen debiturus sim, si auctis fortunuHs nostris fidem quoque
25 laudibus quas mibi tribuit astruat. Nani nunc quidem multi non credunt me talem esse qualem ille praedicat. quod conspiciant hanc fortunam tam magnificis illius praeconiis parum respondere. Bene vale, eximium et regiae et totius regni decus.
22. toties /3 : totus a.
14. libellum] Cf. Ep. 272.
APPENDIX I
THE AUTHENTICITY OF THE COMPENDIUM VITAE
The Compendium Vitae Erasmi was first published in 1607 by Paul Menila, Professor of History and Librarian in Leiden University. It accompanies a letter of Erasmus to bis friend and confidant Conrad Goclen, dated 2 Apr. 1524, and also published for the first time, in which Erasmus, whose health had been failing for some time, speaks of going in fear of bis Hfe and of sending to Goclen 'totius vitae meae compendium' for the use of bis biographers in case of bis deatb. The volume to which it is prefi^ed (0') contains also some unpublished letters of Erasmus, gatbered partly from autographs in Merula's possession, partly from contriVjutions by bis friends, Vulcanius, Scriverius, and others. The originai manuscript of the Compendium, according to Merula's preface (12 Nov. 1606), bad for some time belonged to Otho Werckman \ one of bis fellow- citizens, wbo bad recently shown it to bini ; but copies of it had been known to Merula before in the bands of Scriverius and other persons whom he names, one of which was said to bave been made from the oiiginal when in the bands of a certain Henry Ravestein. The originai itself was stili in existence in 1649, when Thysius^, wbo afterwards became Librarian to the University, mentions it as in the library of Jerome de Backere, one of the persons named by Merula ; but since then it bas disappeared.
The composition of the Compendium is remarkable. It begins with short, jerky sentences wbose subject, Erasmus, is left unmen- tioned ; as it proceeds, the style becomes more connected and more like Erasmus' wonted periods, tbougb a number of unusual words and barsb constructions " occur. It mentions precise facts about Erasmus' parentage and early life which are known from no other source, and it traces bis career till bis settlement in Brabant in 1516. At tbis point the narrative closes with the words ' Caetera sunt tibi nota ' ; and a short account of bis character foUows which gradually passes into the first person and merges into a postscript to the letter which it accompanies. The facts related, so far as they can be tested, are quite correct, except in one notable particular.
A large part of the Compendium is an abridgement of a letter written by Erasmus to Rome in the autumn of I5I6^ of the genuineness of which there can be no doubt, since it was published
' Possibly a descendant of the Ant- misit Daumtriam, foUowing proficiebat ;
werp bookseller through whose hands and 1. loi, in sentirei foWovrin^ destitidiis
many of the writings of Erasmus and esset.
his friends passed ; see Ep. 258. 14 n. 1. 89, lactabar.
'' Magni Des. Erasmi Roterodami vita (ed. 1. 135, ipsi describetis, foUowing sunt
Ant. Thysius), Leiden, Jo. Maire, 1649, tibi nota : but see note.
Pref. ad lectorem. 1- i54, discerptus, foUowing iaum.
= e g. 1. 33, the change of subject in * Lond. xxiv. 5, LB. App. 442.
576 APPENDIX I
in the Opus Eplstólarum (H) of 1529 ; other passages* are taken froui the Spongia, written in July 1523, and the Cataìogus Luculrationum, (i) composed in January 1523. The resemblance to the originals is very dose, some sentences being embodied almost word for word.
The authenticity of the document has been doubted by Dr. J. B. Kan of Rotterdam, in various Erasmiana published betn-een 1877 and 1896 ; at first from internai evidence, but aftenvards from siispicion of Memla's character. He objects that despite the quotations from Erasmus' writings the atyle is not that of Erasmus ; that it is not a 'compendium totius vitae ' ; and that there is inaccuracy in the facts'. The Iettar to Goclen he regards as genuine ; and he supposed at first that Merula had been imposed upon by some one who knew bis fancy for autographs '. Subsequently on discovering that Merula was suspected of having forged some new fragments which appear m bis edition of Ennius. he attributed the forgery to Merula himself. Dr. Kan's arguments ' bave been dealt with by Prof. Fruin in bis Erasmiana " and by Mr. Nichols. Merula's character'" has been vindi- cated by Prof. P. ,J. Blok " and Dr. S. P. Haak '\
The controversy is too long to be discussed in detail bere : but the considei-ations of internai evidence, which seem to me to prove
conclusively the genuineness of the CoTOi;e«rf/«;)i ", maybe recapitulated. Mr. Nichols sbows that Kan s arguments about style and incomplete- ness are just what a forger would bave anticipated and endeavoured to meet. Only Erasmus could bave ventured to write in a style so unlike bis own and to give a part when he had promised the whole. The really decisive point is the omission of Erasmus" brother Peter, who as 'Antonius' plays so conspicuous a pai-t in the letter to Pome. This latter document was drawn up with great care m order to obtain fiom Leo x a relaxation of Erasmus" canonica] obhgations. and the facts therein stated are presumably true in their entirety ; the obviously false names being substituted probably at the time of pubhcation. In this letter Peter, under the name of Antonius, is mentioned fréquently. The two brothers at fii-st unite to resist the attempi to force them into a monastery, but at length Peter gives way ; and Erasmus, contemplating bis own inefi'ectual struggles to escape the monastic net, writes bitterly of the defection. i V V . *^^, ^°^y t^'^ce in the Compendium is the brief sentence: • Habebat sodalem qui prodidit amicum.' It is quite impossible to '- 11. 138 and 149 un. hjs tenure of the Librariansliin see
l^Z^^ 1 ' ^^^ *'' ^^"^ ^*^^^- sHeits-Bibliotheek (e Leiden, loo:; pd 17 8
Th«„ difficulties w. nól^" ™, " V ' l'^^l (.899). Tatl,„ io hi.Eniuu,, ' For the eaae with wW^T • ;9='3'P'=sxxiin.,rejects the fragments.
AUTHENTICITY OF THE COMPENDIUM VITAE 577
suppose that the foiger of a document, which by almost verbal transcription challenged comparison with the source from which it was dra\vn ", would bave ventured to suppress one of the leading figures of the originai narrative.
On the supposition that Erasmus hLmself \vi-ote the Ckmipendium it is easy to account for the disappearance of Peter. In later yeai-s Erasmus had a very poor opinion of bis brother and has nothing good to say of him. In 1524 he was very possibly dead, and as the letter to Rome had not yet been published, the only printed reference'^ to connect him with Erasmus Jay in Herman's Sylua OdatTxm^'', published nearly thirty years before and only once reprinted. Under these circumstances it is quite consistent with Erasmus' character for discreet reticence to suppose that he omitted an unsatisfactory figure from the narrative on which he wished bis biography to be founded ; a suppression which is the more pardonable, since by so doing he could place the relations of bis parents in a better light*".
That Erasmus should bave quoted himself is not surprising. It was bis custom to keep copies of bis lettera ; and writing probably in baste he would quite naturally tum to a document in which he had stated bis case well and abridge it, instead of writing a new account in concise language. The other two sourees, which are quoted more shortly, had been written not long before, aud bis retentive memory may well bave recalled bis own thoughts and phrases.
The facts of Erasmus' life as given in the Comjìcndium are correct even in small points'*. The brief account of bis travels also accords well in its contents and omissions with the supposition of Erasmus' autboi-sbip. His movements in Italy, for which there were, and are. veiy few records, are mentioned with precision. His third visit to England, for which abundant material was contained in the Famifio (E) and the Fpistólae ad diuersos (F), is barely noticed ; and his sojourns at Basle between 1514 and 1516, of which Beatus Rhenanus and Boniface Amerbach, afterwards two of his literary executors, knew so much, are altogether omitted.
In the name Gerardus given to Erasmus' father in the ComjìerKÌhim there is an apparent discrepancy which aifords Kan another argument against its authenticity. The Papal Brief '^ in reply to Erasmus' letter to Rome is addressed • Dilecto fìlio Erasmo Rogerii Rotero- damensi clerico Traiectensis diocesis ' ; and Kan argues with justice that, as Vischer points out, this must be the real name of Erasmus' parent. Fruin, in defence of the Compendium, suggests an error on the pari of the papal scribe, James Sadolet, afterwards Bishop of
" It may be iioted that Merula in hiunanum tum eruditissimmu, de
his preface refers sfiecifically to the laude amiciciae.'
letter to Rome and to the existence of " ' Nec illa . . . vnquam post voluit
Peter. nubere nec ille vnquam tetigit eam ',
'^ Those in Epp. 78. 16 and 8i. 80 11. 28,9; a statement which may bave
are not conclusive. been eqiiivocally true, as Peter was
" See Ep. 49 introd. Ode 17 is 'ad the elder brother.
Petrum Girardum Rotterdammensem, " Cf. 1. 39 n.
Herasmi gemianum, virum tum por- " Vischer, Era.wiiana, p. 30.
578 APPENDIX I
Carpentras ; but though mistakes are fiequent enougli -^ in Sadolefs Briefs, written out in full in his beautiful handwriting, it would be difficult to write Eogerii for Gerardi. A more probable solution may be found in the suggestion that Erasmus' father was named Rogenus Gerardus, and his grandfather Helias Gerardus, or perhaps Hehas Gerardi. Surnames were then gradually supplanting patro- nymics ■'* ; so that on this supposition Erasmus might bave beeu called indifferently Erasmus Rogerii or Erasmus Gerardus. Thus Erasmus, or perhaps Sadolet, uses in this case the patronymic ; Herman at an earlier date, addressing Peter, adopts the surname.
The evidence as to his birthplace ^- is conflicfcing, but the balance is net against Erasmus. In ali points, therefore, except the sup- pression of Peter, I accept the Compcndìum as a genuine and accurate document, composed by Erasmus and representing the contributions which he could, or wished to, make to the knowledge of his life already possessed by his executors.
APPENDIX II
ERASMUS' EARLY LIFE
The chief sources for our knowledge of Erasmas' early years are the Compcndium Vifae and the lettor to Rome', on which the Com- pendiiim is based ; supplemented by a few indications derived from elsewhere. Erasmus" statements as to his own age are numerous but conflicting; and in consequence his birth has been variously assigned to any year from 1465 to 1469. The evidence has been carefully exammed by Dr. Richter" and Mr. Nichols', and both conclude that the balance of it is strongly in favour of 1466 ; this therefore may be accepted as the year which in later life he' con- sidered as that of his birth, but in view of the date at which he left Deventer and of the uncertainty which he once expresses ^ it seems possible that he was mistaken. He was born during the night '' of Oct 27-8, and to this is due the discrepancy between the statement m the Compcndium Vitae and his practice of celebrating his birthday on the festival of St. Simon and St. Jude. In the sanie way equally good authorities ascribe his death to 11 and 12 July I536,because he died about midnight. For the circumstances of his birth see ii. i n. A cursory examination of some of ■- ii. i n.
20
those included in Brewer, ii, yielded ^ Loiid. xxiv. 5, LB. App. 442.
the follo wing : Vmngernien. for Vi- ^ Era.mus.SUuUen. App ?.
fZ^T^y^ì' ^'^^l'^T ^^^^' ^°'^'*°- ' ^^'««^ 0/£ras,nus, yoh i. App. 5.
fotonf for Chrvir"' 7'^S'°'"^' «"- ^^^ secundum aut ad summui^ter-
sogoni for Chrysogoni (238). tium ago.' Lond. x. 29, LB. 466.
himsel/efther Corn 're' ^J' ^'^ o^^'' ' Melanchthon(Z>.c/i;.rf,£.Uo,CR.
himself eithei Corn. Gerardus or Corn. xii. 266) states that he was born fom-
Gerardi ; an example of an earlier hoursbeforesunrise. CardanS^^r
process by which a patronymic becomes Basle, 1554, p. 497 ) cast his horóscoDe
a surname A son of Cornelius might for ' ho.- 3 min^Vs ante ortu^ solis '
Ge^Ldtst'co^-neirr"' "'"' """'" ^"^ '"''■ '^ ^^-«"^ «^ -n ro^a f"v
i-^eiaraus or Goinelii. minutes after seven.
EKASMUS' EAKLY LIFE 579
The course of bis eaily life can be traced ^vithout difficulty ; but it is not possible to assign dates to many of the incidents mentioned. since \ve bave to rely largely on Erasmus' estimates of bis own age, and not only was he uncertain as to the date of bis birth, but in the calculation of times he is extremely inaccurate ". Statements of date tberefore in tbis early period, which are based merely on calcidations of Erasmus' age without external con-oboration, cannot be accepted as having much weight.
He first went to school at Gouda under Peter Winckel', wben little more tban four years old, according to bis own evidence'. One of his schoolfellows was a certain Jan Dierixsoen de Backer', who was perhaps a brotber of the Franciscus Tbeodorici Goudanus of Ep. IO, and who afterwards became sacristan of the neigbbouring town of Woerden and father of the first Dutcb martyr to the Reforma- tion, Joannes Pistorius ; anotber was, probably, WUliam Herman' . After a few years, according to the interpretation usually placed on Beatus Rhenanus' narrative, be was sent away from home to the cathedral school at Utrecht, wbere he was a chorister under Jacob Obrecht " ; and thence he passed, under bis mother's care, to the school attached to St. Lebiiin's church at Deventer, in which some of the teachers were Brethren of the Common Life. Of bis Deventer schooldays little is known, except that he was a pupU of Hegius and that he once saw Rudolph Agricola, for the only time in his life ^\ They were brought to a sudden end by an outbreak of piagne to which his mother succumbed ; and shortly afterwards, as the plague continued, he and his brotber Peter were recalled to their father at Gouda.
The date of Erasmus' going to Deventer can be definitely fixed as not later tban 1475; for in the Exomohgesis^^ he recalls an incident arising out of a sermon there, and adds that it occurred in the year of Jubilee. Tliis agrees with bis statement that he was in his ninth year wben he was sent to Deventer ^' : if 1466 be accepted as the year of his birth. But with other information which he con- tributes— that he saw Agricola wben he was nearly twelve ^^ that he was in his thirteenth year wben bis mother died ^^ and that wben he left the school be was fourteen years old '' — it is by no means in
^ See for example i. p. 2. 26 n. P. Fredericq in Corpus documentorum
' It is perhaps Winckel's school that inquisitionis Keerlandkae, part 4, p. 408.
he describea in Adag. ' Sicula aula' '" p. 128.
(quoted by Kammel, Erasmus in " See iv. 9 n. ; but r. zn/ra.
Deventer, in Jahrh. f. PhiM. und Pada- '- See i. p. 2. 24 seq.
gogik, ex, 1874, p. 316) ; ' qualem puer ^' ' Olim quum admodum puer
ego cognoui cuiusdam (piagosi magi- agerem Dauentriae, audiebam ... ;
stelli) re et nomine xpio/xv^ov.' I erat autem iubilaeum,' LB. v. 153 f.
cannot interpret the Greek into auy " • Vbi nonumageret annum," ii. 32.
name connected with Erasmus ; nor In Adag. 339 he describes himself as
can I trace the adage in question. 'admodum adhuc puer,' when at
" ' Vix quatuor annos egressum,' ii. Deventer.
OQ '^ ' ferme duodecim annos natus,
'■' ' Cum (Erasmo) parenti optimo i. p. 2. 26.
vetus hospitium ac summa necessitudo ^•' ' relieto filio iam annum decimum
in adulesceutia fuerat ; vna enim domi tertium agente,' ii. 41.
in literis triuialibus perdiscendis '' ' Dauentriam reliqui quatuor-
militauerunt." Io. Pisiorii Vita, per deeim natus annos,' Lond. v. 32, LB.
Gul. Gnapheum Hagiensem, 1525, ed. 405.
580
APPENDIX II
accoid ; and even the calculation suggested. that he was at Deventer tor about five years, is quite at variance with the facts.
As Erasmus was a pupil of Hegius, his departure from Deventer cannot be placet! earlier than Hegius' advent as headmaster in 1483. The date of this event has been the subject of much controvex-sy " and is usually set much further back ; but the year bere assigned may be accepted as con-ect. It is found in an anonymous life of Agricola " ^^^itten in forni of a letter to IMelanchthon, by some one who was present when with great emotion Hegius read out before the school the letter announcing Agricola's death"". Confirmation tor it is sui^plied by a letter of Agricola, in which he sends his good wishes to Hegius f(jr his projected opening of the school ^ at Deventer, but warns him that after the ravages of the piagne by which the town has been devastated he will find the school thinly attended". The letter has no date of month or year, but can be placed with reasonable certainty in the autumn of 1483-=. There is also e%ndence to show that a few yeai-s earlier Hegius was stOl
■Scf DillenVmrger in Zs. f. •lus <i>jm.iw.i-ial.u:(sen. X. F. 4, 1870, pp. 481- 502), who is misied by accepting Eras- mus' statements as to his o\vn age without question ; also Reichling in Pick's ìlonatsschri/f, 1877, PP- 286-303. " Printed hy Dr. Kan in Erasmiani Oijinnasii Progranumi, Rotterdam, 1894, from a MS. in the Imperiai Librai-y a: Vienna Xo. 9058).
^ The date givenfor this scene in the MS. as printed is i486 ; but Agricola died on 27 .jr 28 Oct. 1485, and the n^■ws can harJly have taken over two months to reach Deventer.
^' Tlje name of his predecessor is not known. Egbert ter Beek, Eector of the house of the Brethren of the Com- mon Life at Deventer died on 13 Apr. 1483 (Deventer MS. 12); and from the connexion of the Brethren with the school of St Lebuin he may have been Eector of this also. See Dumbar, Analecfa, i. 162-178, where his death is dated 16 Apr.
*■' 'Quod aperire luduni literarium Dauentriae auspicatus es, vt felix id faustumque tibi eueniat opto. Quan- quam non ignorem hanc primam huius negotii frontem parum blande tibi respondere, et locus ipse pestilentia vastatus et proinde horridus et velut abominandus tibi videtur, quodque hinc sequitur, necesse est auditorium tibi infrequens et i>ene desertum. nedum non celebre et expectatione tua dignum contingere.' Agric- p. 181. Faber of Deventer (Ep. 174) mentions a • grassatio pestis ' there, ' que scuie- bat Anno domini 1483.' Revius, Daren- Ma Ulustrata, p. 141.
Cf. EHR. Apr. 1906. In the same letter Agricola writes : • Fuit ad me
Henricus frater missus a domino Bartomagensi ; dedi illi libros meos portandos Heidelbergam, per quem .scire velim fueritne allocutus te ex itinere.' The ' dominus Bartomagen- sis ' is clearly John of Dalberg, Agri- cola's friend and patron, who had been elected Bp. of Worms in Aug. 1482, and who, in the autumn of that year, had persuaded Agricola to come and teach at Heidelberg 'see p. 106). With this may be compared a passage from a letter of Agricola to Theodoric of Plenningen, a member of Dalberg's household, dated from Groningen, 6 Feb. 1483 : ' Venirem ad vos vel inter proximos dies, nisi transportandoiiun librorum mihi molestia esset ' (Agric- 15). We may note also that in the spring of 1483 Henry had by false representations insinuated himself into Dalberg's confidence, and might well have been sent on the missiou bere mentioned ; see Morneweg, Johann Tb,i I>aU,ei)j, 1887, p. 79. Further con- firmation may be found in the mentiùn of Agricola as in the service of the town of Groningen (see p. 106). The familiar way in which Henry is spoken of may be contrasted with the passage in which he is introduced to Hegius in the letter of 20 Sept. 1480, and plainly implies a later date. The denial of the rumour that Agricola had been seen at Antwerp perhaps alludes to the propoials made bv the town councii of Antwerp to Agricola in the autumn of 1482, that he should come and preside over the town school ; cf. Agricola's letter to J. Barbiriau (Agnc.if». e v^.) dated i Nov. (1482). Again Agricola writes on 7 Apr. 1484 to an intimate friend, Antony Liber of
ERASMUS' EARLY LIFE 581
at Emmerich ; for Agricola's letter"* to him, written from Groaingen on 20 Sept. 1480, hardly admits of the supposition that Hegius was then at Deventer, since in that case the two friends must have met when Agricola passed through on his embassies to Brussels"', and Hegius would not have come to Groningen in seaieh of him during his absence. Also the Arnold, 'presbyter et philosophus,' to whom Agricola sends greetings through Hegius, is pro);ably Arnold de Hildesheim, who was at one time master of the school at Groningen"", and afterwards held a similar position at Emmerich "-\ Ali this is in agreement with the Compemlium Vitcìe, which indicates that Hegius was not at Deventer when Erasmus first went there ^-.
As to the meeting with Agricola certainty is not to be attained. Erasmus' estimate of his age quoted above cannot be correct, if 1466 is rightly taken for his birth-year ; for Agricola did not return from Italy until 1479. But between 1480 and 1484 Agricola probably passed through Deventer many tinies on his way to and from Groningen. He mentions a visit -^ in Oct. 1480 ; and in Aprii 1484 he was staying there, perhaps with Hegius'" in the house of the printer, Richard Paffraet". Froiu the dose connexion wliicli existed in Erasmus' mind between Hegius and Agricola, whom he frequently mentions together ^^ there is some ground for supposing that it was on this occasion that he saw the great scholar, whom he afterwards regarded as the teacher of his own master. A bucolic poem by Erasmus, entitled ranq/Jtilu.'i. was published by Alard of Amsterdam at Leiden in 1538, with the statement that it was written when Erasmus was 'perquam adolescens ' and was studying under Hegius at Deventer. It is printed also by Ledere ^ from a manuscrijit formerly possessed by Peter Scriverius "*, with the addition that Erasmus was ' natus annos quatuordecim ' at the time. From the part which Alard took in coUecting and publishing Agricola's papers°'°, it is possible that this was a poem presented to Agricola on this visit"'' and preserved by him ; but Alard also had in his keeping in 1516 the 'tyrocinia ' of Erasmus and William Herman", a description which suits well with the contents of Scriverius' manuscript.
Soest, of Hegius being headmaster at fatlier, but tbe uame occurs too fre-
Deventer (Agric. ^ p. 177 as though it quently at Oouda to allow of any
were a new thing. certain inference.
'-' Agric' f°. f v". '' Reichling in Pick's Monatsschri/t,
^^ Agric' II, and Agile. = p. 183. 1877, P- 290.
"' See the preface to Liber's Famil. ^- e. g. in Adag. 339, where it seerus
Epist. Compendinm (p. io5 , which is to be suggested that Erasmus was at
dedicated to him. Deventer when he read Agricola's
" Butzbach, p. 240. letter of i Nov. (1482), probably as
-'ii. 39n. The description of Hegius printed in Agricola's translation of
in Adag. ii8i as 'primus pueritiae Plato's Ariochus, Louvain, John of
meae doctor ' is not to be pressed. Westphalia, e. 1483 (Campbell, 1420,
-"^ Agric.^ 11; wi-ongh'datedi48i by Copinger, 4768,.
Hartfelder. " =" LB. viii. 561.
™ Agric* p. 177. The ' Magister '* See p. 46.
Gerardus Gaudensis ' who is men- ^' See EHR. Apr. igo6.
tioned there by Agricola as visiting "° For Melanchthon's attribution to
him at this time at Deventer and Agricola of the prophecy of Erasmus'
negotiating with him about a com- future greatness see iv. 25 n.
mentary onVergilis possibly Erasmus' ' LB. App. 66.
582 APPENDIX II
In the year 1484 Deventer was agaiii visited by the plague. Hegius writes to Agricola'^ on 17 Dee. <i484) that in the summer twenty of his pupils had died of the disease and many had been driven away, but that the school had now recovered its numbers. This is clearly the visitation vrhich induced Erasmus' father to recali the two boys to Gouda ; his mother, however, probably fell a victim, as Kammel suggests ^"j to the outbreak of 1483, since it seems that the boys did not leave Deventer immediately after her death. On the question of the date of his departure from Deventer Erasmus himself throws some light in au answer *° sent to a correspondent who claimed to bave been his contemporaiy in the school: 'Cum ego Dauentria discederem, nondum fluuius qui vrbem praeterfluit ponte iunctus erat.' To illustrate this Eevius^' quotes a manuscript to show that the bridge was begun on i Aug. 1482 and opened to tralfic on 16 March 1483 ; and thus there is an obvious contradiction to the date given above. But the care with which the town of Deventer has cherished its archives enables the difficulty to be disposed of. The accounts of the bridge contractor are stili to be seen preserved in their originai form on seventeen folio pages ; and they run from 15 .lune 1482 to 1487. It is clear, therefore, that the bridge must have been opened to traffic 1)efure it was actually completed ; and with work upon it stili going on in 1484 Erasmus' description of it as unfinished is quite justified.
In the summer of 1484 Erasmus must have been nearly eighteen, if he was really born in 1466, an age at which he might well describe himself as ' iam satis maturus Academiae,' since it was customaiy then for boys to enter universities between the ages of thirteen and sixteen «. It is remarkable too that if he had been nine years in the school, he should not have progressed beyond the third class ", even allowing for the early inaptitude for learning to which he refers". An explanation may perhaps be found in the suggestion that the residence as a chorister at Utrecht came in the middle of, instead of lu-eceding, his school time at Deventer. Nine is an early age for a boy's singing-days to be done ; and such an interruption might well have prevented him from reaching the top of the school.
Soon after Erasmus' retm-n home his father died, and for a short time the tvvo boys were engaged in a struggle with theii- guardians, who in perhaps genuine zeal urged them to enter a monastery '\ A compromise was effected, and instead of being sent as Erasmus wished to a university, they were aUowed to continue their studies at Hertogenbosch in another school conducted by the
'« Hegii Dialogi, ed. Ja. Fabei", Mr. Nichols follows
^^'nJ''^^' ^V^'f?^*' 3' Dee. 1503, « Rashdall, Universities of Europe in
t.O V . The date 1484 is arrived the Middle Ages, ii. 604. In the Imti.
at trom companson with Agricola's tutio Christiani Maùimonii (LB. v. ik^t)
letters, especially Agric.^ 16 ; see EHK. Erasmus states that a boy could obtain
Apr. 1906 his Master's degree and become a
op. cit. p. 321. schoohnaster by sixteen.
Lond. V. 32, LB. 405, written on " ii. 40 u. •' ii 31 2
17 Aprii 1519. « A novice might enter'an Augus-
Daventna lUustrafa, p. 128. These tinian house at fourteen ; for other re-
dates have been incor.ectly quoted quirements of the Order see Ep. 296.
as 1481 and 2 by Dr. Richter, whom 33 n.
ERASMUS' EARLY LIFE 583
Brethren of the Common Life. Here they remained for between two and three years *\ and then returned " to Gouda. The letter to Rome in two passages*" represents Erasmus as being just fìfteen at the time ; the figure cannot possibly be right, but the doublé reference to his birthday probably indicates correctly the season of the year. When the boys returned the guardians renewed their efforts to persuade them to the monastic life. Peter soon gave way, but Erasmus held out for a while longer. Then followed the period of dejection. the chance meeting" with Cornelius of Woerden, the first acquaintance Avith Steyn and the decLsion to enter it on trial. The probation lasted one year or perhaps two*", and at the end of that time Erasmus took on himself the vows of an Augustinian canon in the prioiy of Steyn.
This house had been founded in 1419 by James, son of Gyrard who became its first prior, on lands in the district of Steyn given by John, Bastard of Blois. It was situated in the parish of Haastrecht. but on the other side of the Yssel, and within a mile of Gouda ; and thus though dedicated to St. Gregory °'', from its nearness to Gouda it was known as Emmaus. Its statutes were modelled on those of the Chapter of Windesheim, a congregation which, headed by the Augustinian convent of Windesheim near Zwolle and com- prising nearly a hundred houses of both sexes, had adopted a unifomi and more rigorous rule than was obsers^ed in most Augus- tinian monasteries. But it did not belong to that congregation, for in 1444 it united with the Priories of St. Mary the Virgin at Sion near Delft and St. Michael at Hem near Schoonhoven, in forming a separate Chapter with Sion at its head, into which other neighbour- ing convents of both sexes were afterwards received. At the tinie of Ei'asmus' entry Steyn was under the direction of John, son of Christian, its fifth prior. On 16 July 1549 the monastery was bumed to the ground and the monks were shortly afterwards located in Gouda by the Town Council, which had acquired the lordship of the lands of Steyn. The site of the priory is now occupied by a farmhouse known as 'het Klooster°'.'
The date of the entiy into Steyn must be placed as early as possible to accommodate Reyner Snoy's statement '^ that Erasmus and Wm. Herman were nearly ten years together there. If Erasmus left Deventer in 1484, he cannot bave entered Steyn before 1487 — a date
" 'annos ferme tres' ii. 52 : 'bien- *' One of Erasmus' Carmina Varia in
nium et eo amplius.' Lond. xxiv. 5, Scriverius' manuscript, LB. vili. 570 f
LB. App. 442. — 571 B, is addressed to St. Gregory.
*' For an incideut which occurred ■'' See van Heussen, i. 193-5, 327-8,
on one of his journeys by barge during 415-6, ii. 125-6, and Kuelens' repro-
these years see the Apologia referred to duction (Brnssels, 1864, pp. i-iv) of
in ii. i34n., f°. F'. Ilerasmi SUua Carminum, Gouda, 1513,
" 'vixdumegressusannumdecimum- giving a section of a sixteenth-century
quintum' and ' vixdum aetatis annum map, in which Gouda, Steyn, and Hem
ingressus decimum sextum.' are shown ; and containing an intro-
" The letter to Rome seems to imply duction in which Erasmus' early life
two periods of a year and two cere- and companions are discussed with
monies of initiation. For the require- great care and detail.
menta of the Augustinian Constitutions " In the Preface to Uerasmi Silua
see Ep. 296. 33 n, Carminum, Gouda, 1513.
584 APPENDIX II
which is confirmed by a manuscript chronicle " of P. C. Bockenberg (1548-1617) in which it is stated that Erasmus entered Steyn in 1487, made his profession in 1488, and celebrated bis first mass in 1492. The following dates may therefore be given for this period of his life :
28 Oct. 1466 ? Born at Eotterdam. 1470? To school at Gouda.
To Utrecht as a chorister. 1475-1484. At Deventer. Apr. 1484? Meeting with Rudolph Agricola. 1484-7. At Hertogenbosch.
1487. Enters Steyn.
1488. Makes bis profession.
A full treatment of this period of Erasmus' life may shortly be expected in M. Leon Dorez" Erasmo au monastcre de Steyn, which is now in the press.
APPENDIX III
THE LETTERS TO SERVATIUS, FRANCIS, AND SASBOUD
It is not clear whether these lettera are to be regarded as genuine documents or whether they are merely epistolaiy exercises on simple themes, such as those exlaibited in the De Conserilendìs Epistolis \ interchanged between Erasmus and his friends for the sake of practice in Latin composition. The latter interpretation is the easier, but if they are taken as genuine, they may be divided into two groups. The first, Epp. 4-9, shows Erasmus under the influence of a sentimental affection for Sei-vatius, and pining for his society, which the regulations of the monastery made it difficult for him to enjoy. Such weakness is hardly consistent with the self-mastery shown in the imtiring industiy with which Erasmus throughout his life devoted himself to study and to the advancement of good learn- ing. But there is a considerable resemblance in tone between these letters and those to Grey at a later period (Epp. 58 etc), andafurther reason for regarding them as genuine may be found in Erasmus' admis- Sion made m later life of certain early indiscretions, ' voluptatibus, etsi quondam fui mclinatus, nunquam seruiui ' ; the intention of ' volup- tates ' being made plain by the subsequent statement, ' crapulam et ebnetatem semper horrui fugiquel' It may be noticed that this admission was made in a letter to Servatius, from whom under the cu-cumstances conceaLnient would be impossible ; that the letter was never published by Erasmus ; and that when it appeared in print a few years before his death, he endeavoured to disown it \ There is
" Quoted by H. van K(yn> in Ilist. ^ j;p_ ^^g ^^^ ^^^^^
van t Utrecktsche Bisdom. (1719), ii. 319. 3 ^^^^^ ^^^^. ^^ .
SeeEp. 71. agóintrod.
LETTERS TO SEKVATIUS, FRANCIS, AND SASBOUD 585
no evidence by wliich a precise date can be anùved at for these letters, but they may be assigned conjecturally to the earliest years of Erasmus' residence at Steyn, and arranged in the following order :
Ep. 4. Something occurs to separate Erasmus and Servatius. Erasmus proposes that they should solace their separation by writing letters. Servatius replies in a melancholy tene and promises to con- tinue writing. (The letter is lost.)
Ep. 5. Erasmus seeks to comfort Ser\-atius ; he asks the reason of the change that has come over him and invites liis confidence.
Ep. 6. Servatius does not write ; Erasmus again asks for his con- fidence.
Ep. 7. Servatius will not respond to Erasmus' advances ; Erasmus accuses him of feigning friendship.
Ep. 8. Servatius is stili silent ; Erasmus writes more warmly and repeats the charge of insincerità''.
Servatius replies kindly and protests against the charge. (The letter is lost.)
Ep. 9. Erasmus replies in great delight, and explains what had made him suspect insinceritj'.
It seems from Ep. 8. 6 that the separation had not been long con- tinuing at the time when these letters were written.
Ep. IO stands alone by itself, asan exhortation to studj- addressed to a friend, who is afterwards associated -s^-ith Servatius in Erasmus' affection.
The second .gi'oup. Epp. 11-16. sliows Erasmus in the attitude of a teacher encouraging his pupils to the studies in which his o\vn interests were concentrated. Epp. 11 and 12 may be placed together from a certain similarity of language. and so also Epp. 13, 14 and Epp. 15, 16 ; but the tone of ali is very much the same. There is an indication of date in Ep. 15, in which four years are said to have elapsed whilst Servatius had been hesitating to devote himself to learning. But this does not necessarily imply that ErasmiLs had then been four years at Steyn ; and I have therefore thought it 1>etter to keepthis whole series of letters together, rather than place the last group in the autumn of 1491, after the series to Cornelius in which a different tone prevails.
If the letters are assumed to be genuine, it may be suggested that the attachment began in the early days of Erasmus" monastic life ; and for a time the two friends may have been able through the liberty allowed to Erasmus to read together, just as Erasmus had read with Cornelius of Woerden ^ But Servatius was not an eager student, and after a time obstacles to their intercourse arose ; where- upon Erasmus began to write letters to which Servatius tardily replied. Subsequently the relation between the two was discovered, the authorities were displeased", and Sen-atius carne in for some rebuke ° ; after which Erasmus recovered his balance and reveried to a more solid basis for what was no doubt a genuine affection, in an attempt to encourage Ser\-atius' studies.
The ' pear-tree " incident of Erasmus" monastic life is related by
* Lond. xxiv. 5, LB. App. 442 ; and ' Epp. 11. 7, 8 and 12. 10-2.
cf. Ep. 296. 14 n. « Ep. 13. 40, I.
ALLES Q q
586 APPENDIX III
Ledere in a review of Jean Eichard's Sentimem d'Erasme de Boterdam conformesà ceux de VEglise Catholique, Cologne, 1688, in tbe Bihiiothèque universelle et liistoriqiie, 1687, voi. vii, p. 140. It is not clear how much authority Ledere intended to be attached to it.
APPENDIX IV
THE CORRESPONDENCE WITH CORNELIUS GERARD
The identifications of Petrus in Poel ^ and Engelbert Schut ^ com- bined with the fact that Cornelius was at Lopsen when Herman addressed to him the letter^ claiming the authorship of the poeni on St. Bavo'', show that • Cornelius was at Lopsen during this period. The convents of Steyn and Lopsen were about fifteen miles apart.
Epp. 17 and 18 were evidently written at an early period in the acquaintance. Ep. 17 may be placed first because in it Erasmus thanks Cornelius for one letter ; in Ep. 18 he is grateful for an aceumulation of letters and also there is talk of an interchange of eompositions. Epp. 19-22 are dosely eonneeted and deal with the Apologia. Ep. 20 answers Ep. 19, quoting three passages from it, and in it Erasmus apologizes for having been the first to send a poem. Ep. 21 is possibly the answer to this, deprecating Erasmus' praises and explaining that Cornelius had really taken the initiative. Cornelius seems also to bave written a letter, whieh is lost, reeom- mending Erasmus to read Jerome's Epistles, having first perhaps pointed out that the speech of Jerome added by him to the Aiìohgia (cf. Ep. 19. 22 n.) might be to Erasmus a useful weapon in some argument he was conducting, veiy probably the Antiharbari. Ep. 22 replies with thanks for the suggestion, and explains that Erasmus was already familiar with the Epistles of Jerome ; ending with a quotation from the Apologia.
Epp. 23-27 also bang closely together. Ep. 23 from its opening words is evidently the continuation of a letter already written, perhaps Ep. 22 ; after objecting to Cornelius' praise of Balbus, Erasmus extols Valla and urges Cornelius to read the Elegantiae. Epp. 24 and 25 should perhaps be combined into one, for both answer Ep. 23, quoting passages from it ; the former making fun of Valla, the latter defending Balbus. Ep. 26 answers Ep. 24. def ending Valla and taking special exception to the epithet ' mordax. ' Ep. 27 answers Ep. 25, quoting passages from it. This second group cannot be much later than the first, for Ep. 23 has a renewed expression of delight at Cornelius' eonstruction of the Ajìolociia, whieh indicates that it was stili new. Ep. 27^ is too fragmentaiy to be assigned any definite place in the correspondence ; but as it shows Erasmus beginning to take the copies through whieh, doubtless, this series of letters has survived, it must not be placed too early.
Ep. 28 may be placed before Ep. 29 because of the greater freedom
l ^P" ^V ^°"" ^^- 54-73- It is shortly prior to No
3
„^. -,. jv, ò4-7a- ii: is snoitiypnor to rs'o. 3,
i.p. 2«. 24 n. whieh Cornelius answered with No. 4
No. 5 of the correspondence from Lopsen printed by Dr. Molhuysen in NAKG. • Ep. 28. 4 n,
COREESPONDENCE WITH CORNELIUS GERARD 587
with which Engelbert is spoken of in the latter. The defence of Valla in Ep. 29 plainly dififers from that in Ep. 26, for there Erasmus answers a wi-itten charge against Valla, bere he combats criticisms made by Cornelius during a recent visit to Steyn. Ep. 30 refers to an oration, the Antibarbari, which Erasmus has in band and is there- fore later than Ep. 28, in which the Oratio Utgidris is spoken of as the first of Erasmus' efforts in prose to be sent to Lopsen. From the fact that Epp. 17 and 22 bave points of resemblance to the Antibarhari and that in Ep. 30 Erasmus speaks of resuming it at Cornelius' request, some interval, not necessarily long, may be presumed between this group and the letters preceding. Not much impoi-tance can be attached to the fact that the date assigned by Erasmus to Ep. 29 coincides with that given conjecturally bere ; for since Ep. 26 probably precedes it, one of the dates supplied in the Farrar/o must be wi-ong.
To obtain definite year-dates for these letters seems impossible, although one of them, Ep. 20. has the month-date given. A number of Erasmus' early compositions are mentioned, the dates of which he attempted to fix in later years by estimates of his age at the time of writing. Thus Epp. 17, 22, 29, 30 recali or refer to the Anti- barbari, which is said in his preface to bave been begun when he was not yet nineteen ; Epp. 19, 22, 23 to the Apologia, which, as Snoy states, was commenced at the same age ; Ep. 28 to the Oratio funebris, written in his twenty-first year ; Ep. 23 probably to the Paraphrase of Valla's Elegantiae, which he variously avers that he wrote when about eighteen, or when scarcely twenty and seven years before he went to Paris °. But, as has been shown in App. 2, Erasmus' estimates of tiiue are usually untrustworthy, and these cannot be accepted with confidence. No due is given by the external events alluded to. the Utrecht war'\ the death of Rudolph Agricola", or Balbus' poems ' ; and in \'iew of the %vide extent to which manuscript was stili used for circulating literary matter. it is not safe to conclude with Richter that the poems of Bartholomew of Cologne mentioned in Ep. 28. 22 are the Deventer edition of 16 Feb. 149 1.
The general outcome of these considerations is that they indicate a period some years later than Erasnius' entry into Steyn. and this is corrobora ted by Ep. 28. 16, 7, where he refers to works composed during his boyhood and during the year of probation. The date which has the greatest value of those given above is that of the Paraphrase of Valla. Seven years before Erasmus went to Paris yieids 1488. If Erasmus was working at Valla in that year, his championship of him in Epp. 23, 26, 29 perhaps follo wed in 1489.
APPEXDIX V
ERASMUS WITH THE BISHOP OF CAMBRAY
Erasmus left Steyn to accompany Hemy of Bergen, Bishop of Cambray, who was going to Rome in the hope of winning a cardinal's
' p. 108. ' Indicateci by calluit, Ep. 23. 59.
* Ep. 20. 109 n. ' Epp. 23, 25, 27.
Q q 2
588 APPENDIX V
hat. His departure can be dated after 25 Apr. 1492 ', on wliicli day he was ordained priest by David of Burgundj'^, Bishop of Utrecht" ; if Beatus Khenanus * is correct in saying that he was ah-eady ordained when he joined the Bishop. The first few months were full of happiness, in expectation of a visit to Italy, stili the goal of classica! students, and his relations with the Bishop were most cordial ■'. He accompanied him to Bergen-op-Zoom, where the Bishop's family had a hereditary residence, and there made the acquaintance of James Batt, who was secretary to the council of the town, and who was destined to be a true and valuable friend to him for the next nine years of his life.
Erasmus corresponded frequently with Steyn, and his letters made William Herman desirous of Batt's acquaintance ". He seems also to have revisited the monasteiy, for Ep. 35, which is Herman's first letter to Batt and which was perhaps written for Erasmus to take back to Bergen, says that Herman had heard Batt's praises from Erasmus' lips.
After rejoining the Bishop Erasmus Avas driven into retreat by an outbreak of the jilague at Bergen or perhaps at Brussels. The Bishop sent or took him to a country house at Halsteren '', near Bergen, and there to amuse his leisure the Antibarburi^ was revised and cast into the forni of a dialogue, the opening scene of which is doubtless dra^vn, according to Erasmus' frequent custom, from life. In it Herman comes on a visit to Erasmus and meets Batt for the first time, an incident which is possibly substantiated by the conversation with Batt which Herman records in Ep. 38. The scene is laid in the spring, the Burgoma.ster and Town-physician come over from Bergen to take part in the dialogue ; their names, William Conrad and John °, are mentioned, and facts of Batt's previous life are given in a way which imparts an air of reality to the nan-ative.
Opmeer's statement that the journey to Rome was stili in contem- plation when the Antibarbari was being composed is not to be pressed ; for there is evidence to show that the disappointment had come earlier. Herman's Ode 4 speaks of complaints from Erasmus ", which may well imply that the journey had already been abandoned ; since Batt's company is urged in consolation, but there is no men-
' The earliest authorityfor this date nat, in castello Haltereno agri Bergen-
is a manuscript written by P. C. sis libros Antibarbarorum conscribit.
Bockenberg (1548-1617), which is Ox>ia&ev,02msChr(morjraphicum,A.ntyierp,
quoted in I. W(alvis)' Beschryv. d. Stad. 161 1, i. p. 438.
Gouda, i. p. 261. Val. Andreas has * See p. 121.
produced from it the contradictory ' Possibly Joannes a Mera, who is
date 'vKal. Maias, die S. Marco sacro,' described as a ' primarius ciuis ' of
which is copied by Foppens. Bergen in Lond. xxvii. 5, LB. 1230.
^ In the Ecdesiastes (LB. v. 808) Eras- '"
mus tells an amusing tale of the Desine, Herasrue, queri, iuste quid
Bishop's attempi to raise the standard enim tibi querele est ?
of his ordination examinations ; for Vt semper, et nunc sors benigna
another anecdote of the Bishop see fauit.
Adag. 2838. K;im quid dissimulem, aut qui iam
' LB. X. 1573 A. pudeat tibi fateri?
* iv. 40. Saepe inuidus te credidi beatum.
Ep. 153. 22-7. Tempore non modico tibi fata viro frui
' Herman, Ode 4 ; see Ep. 38. 4 n. dedere ;
' Dum Episcopus profectionem ador- Nobis semel vel colloqui uegatum.
ERASMUS WITH THE BISHOP OF CAMBEAY 589
tion of Italy, which in Ode 2 rouses Herman's good-natured env>\ When Ode 4 was written, Heraian had not yet met Batt. If these complaints are rightly so interpreted, it follows that the disappoint- ment had come before Herman's visit ; and thus either the Antibarhari must have been composed after the Bishop's intention was known, or the events as now depicted must have been somewhat adapted in a subsequent revision'*.
The disappointment about Rome threw Erasmus into depression. The Bishop was a statesman of position, and the life of a capital and a court was not favourable to study. His relations, too, with his patron became less friendly '^ In his affliction Batt carne to his aid '^ and proposed that he should obtain the Bishop's leave to go to the University of Paris, where Batt had himself studied '^ a sugges- tion which Erasmus afterwards regai-ded as the beginning of his good fortune '^ Ep. 42 shows Erasmus writing, in the peremptory tone that marks his later correspondence with the faithful Batt, to bid his friend use ali his influence in the cause. The Bishop assented and Erasmus made his escape to Paris.
For these events the exterior limits are 25 Apr. 1492 and Sept. 1495 '^ But the departure from Steyn must be put as late as possible, to accommodate Snoy's statement '^ that Erasmus and Herman were at Steyn together for ten years. If Ep. 38 is rightly placed late in 1494, Herman's visit to Halsteren must be dated in the spring of that year, and as Herman's Ode 4, composed before that, speaks of Erasmus and Batt having been together tempore noti modico, the departure from Steyn cannot well be later than the summer of 1493, ^^^Y ^^ years after Erasmus' entiy. This does not accord precisely with a reminiscence of a visit of Theodoric C'oelde, a Franciscan of Milnster, to Bergen, which in a letter of 9 Aug. 1532 *' is said to have taken place nearly forty years before and from the mention of tire presumably in the autumn or winter ; but, as has been shown''', such a reckoning must not be pressed too closely. The dates suggested can only be conjectural until more evidence is forthcoming. It is possible that the whole period with the Bishop was not more tlian a year, in which case the departure from Steyn must be placed in 1494 and the visit to Halsteren in the spring of
1495-
Vei-y little is known of Erasmus' life during this time. He was
probably for the most part in attendance on the Bishop ; whose movements, however, I cannot trace in these two years. In one of the prefaces to Jerome ^^' Erasmus mentions a certain Peter Santera- mus*', a Sicilian, as beiug one of his companions in the Bishop's household ; of another he makes fun in the Aduriia "^ ; a third was William Bollai-t, afterwards Abbot of St. Amand at Toumay ^\ He
" Cf. p. 121. " Lond. xxvii. 5, LB. 1230.
'2 ii. 100, I. " pp. 2. 26 n. and 595, 6.
" Ep. 159. 24. -" voi. ii '1516;, f. 189.
" Cf. Antibarbari ; LB. x. 1700 F and -' Cf. p. 198.
I726r-7A. -- Adag. 2031.
" Ep. 138. 61, 2. 23 Qf Deventer MS. 91, f. 36 v». The
" Ep. 43. sentence was omitted, probably by an
" Pref. to Hcrasmi Sil".a Carmininn, oversight, from the letter in which it
1513. occurs (Lond. iii. 18, LB. 353), when
590 APPENDIX V
may also bave received instruction from Michael of Pavia ^*. In the scantiness of information for this period the foUowing passage also may be quoted ", in which Erasmus is speaking of possession by evil spirits : ' Mirimi est autem quod hic de ^-na \-irgine narrat Hierony- mus ; _ sed aetate nostra rem vidimus multo prodigiosiorem in fre- quenti virginum monasteri©, quod est in Ilannonia. vulgo dictum Keynout ^''. Ea res non mediocriter torquebat humanissimum prae- sulem et vere patrem, episcopum Cameracensem Henricum, inter inclytos Ulos Berganae stii-pis heroas tum natu maximum. Nam apud hunc id temporis admodum iuuenis viuebam. Quae gj-mnasia %'ir ille super hac re non consuluit ? Quos non adduxit quos existi- masset vel eruditione pollere vel sanctimonia ? Xemo non stupefactus discessit. Nec prius extinctum est hoc malum quam extinctis ad vnam virginibus, quae fuerant a daemone correptae.' A full narrative of this 'diabolical pestilence' which broke out at Easter 1491. and lasted for six or seven years, is given by Molinet -". The Bishop visited the convent on 17 Aprii 1491 to inquire into the trouble.
Another glimpse of this period is given in a letter from a certain William of Louvain, an inmate of the Augustinian priory of Groe- nendael-' in the foresi of Zonia near Brussels, written to Martin Ln^sius in 1522 or 3, which substantiates the early interest in Augustine of which Erasmus speaks in 1518--'. 'His libris (Angus- tini) Erasmus noster olim summe delectatus est, cum aetate adhuc iuuenis Bruxella venisset nostram inuisere vallem. et potissimum, yti reor. bibliothecam. Qua perlustrata istos ex omnibus elegit libros, qiiibus tanto inhaerebat studio vt noctibus quoque eos ad cubiculum sibi prò quiete deputatum ferret. ]\Iirabantur nostri, vt a senioiibus audiui, et paeue ridebant hominem, quod illos ferme solos amplecteretur codices caeterisque praeferret omnibus, nempe ignari quid ipsum in illis tantopere delectaret '".' It may be noted that the Bishop of Cambray was one of the benefactors of Groenen- dael. It is possible also that Erasmus was drawn thither by a monk of Bergen, Daniel Petri, who afterwards became prior. 1523-1534, and in that position showed himself a patron of learning and con- siderably enlarged the library. For fuUer details about this period Mr. Nichols' voi. i. chap. 3 may be consulted. I do not agree ^'ith his conjectm-e that Erasmus had met Batt before going to Bergen.
APPEXDIX VI
ERASMUS AT CA^MBRIDGE IN 1506
The records of Cambridge show that Erasmus paid a visit to that University in the year 1505-6. but of his stay there not much is the Auctarium (d) was r>rmted. For See GC. iii. 167
Bollart see GC. iii. 267. 27 ^^^ . ^^^ ^^^^ Massaeus' Chronica,
Ep. 85. lon. 1540, p. 268.
-From the Seholiaon Jerome, Opera, ^- See Sanderus, Oioi-orjrapkia Sacra
1516, voi. 1. f. no V^. Srafxmdae, ii. 16-40.
-■■• Quesnoi (Quercetum^, an Augus- -' Cf. Lond. ii. 26, LB 376
tinian convent dedicat^to St. Eliza- =• Horawitz, Erasmus u. Man. Lvpsius,
beth. It layto the SE. of Valenciennes. p. 114.
EEASMUS AT CAIVIBKIDGE IX 1506 591
known. The greater part of hLs time in England on the occasion of his second visit seems to have been spent in London. He can be traced there by his lettera throughout January 1506 and perhaps before then. On i Aprii he is chafing at the continued absence of his patron, Lord Mountjoy, on the King's business, which obHged him to live in the capital at his owu expense ; and his expression seems to imply that he had not yet left it. But a manuscript ' at Queens' College, Cambridge, records his presence there with the following entry, ' 1505. Desiderius Erasmus Eoterodamus fuit pen- sionarius 21° Henrici sept. ' ; which implies that he must have been in Cambridge bet^veen 22 Aug. 1505 and 12 Apr. 1506, the date of Easter. That he should have arrived just in the intei-val between 2 Aprii, the last date when he is found in London, and Easter is not improbable.
Cambridge was then expecting a visit from the King, who -was to pass through on his way to Walsingham. In the previous year the Lady Margaret Tudor, the King's mother, had founded a new College, Christ's, to be the home of the New Learning in the University. By the spring of 1506 the College was already at work in the old grammar-school known as God's House, which served as its nucleus and round which new buildings were being added. At such a time the King's coming might well be expected with interest.
The Lady Margaret's chief adviser in the fomidation of her new College was Bishop Fisher, who at the time was Chancellor of the University and President of Queens' College. The statutes drawn up by him for Christ's show a markedly humanistic bias, and among the new subjects to be lectured on are included the classical ijoets and orators. In this Mullinger- traces with great probability the influence of Erasmus; and since Dr. Caius (1510-1573) states'ex- pressly that Erasmus was in Cambridge at Henry vii's coming in 1506, it may be presumed that in preparation for the King's visit, which took place on Aprii 22 and following days, Fisher 1>rought him down, perhaps with other scholars \ and lodged him in Queens'.
Erasmus seems to have contemplated remaining at Cambridge ; for before Easter he applied to the University for admission to the Doctor's Degree, being evidently already Bachelor in Theology ^ This appears from an entry in the University Grace-book " ; '1505. Conceditur Des. Erasmo vt vnicum vel si exigantur duo responsa vna cum duobus sennonibus ad Clerum sermoneque examinatorio et lectura publica in Epistolam ad Romanos vel quaeuis alia sufficiant sibi ad incipiendum in Theologia, sic quod prius admittatur Baccalaureus in eadem et intret libros Sententiarmu Bedellisque satisfaciat."
The fact that Erasmus did not proceed with this Degree probably indicates that his residence in Cambridge was cut short ; and the cause may be found in the opportimity offered, perhaps on this occasion, by a member of the royal household, which enabled him to carry out bis long-cherished dream of visiting Italy. Un arriving
' Walker MS. f°. 135 ; quoted by ' Hist. Cani. Acad. (1574), p. 127.
W. (j. Searle, Hist. of Queens' Coìlerje, * Cf. Ep. 228. 13 n.
p. 135 (Cambridge Antiq. Soc. ix. 1867). '•' Cf. Ep. 64 introd.
'■' Hist. of Camliridge Univ., i. 453. ^ T.
592 APPENDIX VI
there his first action was to obtain the promotion which he had abandoned at Cambridge'.
In this connexion Erasmus' proficiency in Greek may be con- sidered. He had learnt the rudiments of it at Deventer ' ; but his facilities for studying it cannot bave been many. and whilst at Steyn he stili probably found it somewhat of an achievement to write the character, if we may judge from the fact that he headed one of his odes -nàth Cornelius' name written in Greek \ In Paris he doubtless took what opportunities he could, and his letters as early as 1496 '" show a tendency to quote from the Greek. The motive which led him in 1499 to decline Colet's invitation '■ to stay in Oxford and lectm-e was prolmbly that he could find none there to teach him Greek. On returning to Paris he applied hiiuself to the tongue with ali his energies '-, being convinced of its impoi-tance '^ and ready to make any sacrifico for it. At Orleans in the autumn of 1500 he was working hard at Homer, whom he stili found some difficulty in reading '* ; but on return to Paris in order to make better progress he proposes to hire a teacher*\ presumably Hermonymus, in whom, however. he was grievously disappointed "'. In Epp. 143 and 149 his studies are displayed in order to make due impression on a patron. In the summer of 1501 he is clamouring for new Greek books, and there is the first hint of translation ".
His determination '*■ was rewarded. By the time he reached Louvain in 1502 he had become fluent in the tongue '\ We bear first of a Greek epigram -", which was not, however, printed ; then of translations from Libanius^' and Euripides== ; and he assimilates his name to a fancied Greek originai-'. In 1504 he is ashamed of the first edition of the Adagia, feehng them to be jejune, since nothing has been culled from Greek authors ■* ; and is convinced that Greek is nec«ssary to ali serious students ", especially in Theology ^°. During 1504-5 he was teaching Greek to pupils at Paris, amongst whom were Cop ■' and Pyrrhus d'Angleberme --, and to this period may be attributed his translation of the Odyssey -\ In England he could translate Euripidea '" and Lucian readily, though with some difficulties in the latter case => ; but stili he was not satisfied ^\ To
' See Epp. 200, I. n Ep. igj, 3.
' "• 39 n- and i. p. 7. 19. i'- Epp. 138. 41 n. and 139. 148, 9.
^ Ep. 23. 112 The phrase in Ep. » i. p. 7. 22-4; cf. Epp. 149. 66-8 26. 12 was probably added at the time and 194. 22 seq. ; also LE. i 966 F-7 a.
of pubhcation ; cf. p. 598. ''Ep. 158. 6n.
'" Ep. 49. 22 ; see also Ep. 64, where '« Ep. 159. 30-2.
the sanie considerationarises, however, '■* Ep. 172. 9-12
about publication. There is no Greek 20 j;p. 178. 50.
in thepassageabout Epinienidesin the -' Ep. 177.
Famil. CoUoquiorum Fonnnlae. For other -^ Ep. 188.
Greek in early letters see Epp. 105, 108, "^ See p 73
113, and 114. Tlie liberal quotations ■' Ep. 181. 85, 6 ; cf. Ep. 211. 16, 7.
from Homer in Ep. 93 were almost ="■ Ep. 181 91 2
Tv^'^'^l'^Ì^Jj'^T^T'"^ '° preparing ^= Epp. 138. 45-7, 182 and r88. 1-3.
the Exhortaho for the press ; for more -' p. 286
than a year later Erasmus was stili ^8 ^p. 140 introd. and 34 n
iinfamiliar with Homer (see below). ^s Ep 131 3 n
". Ep- 108. 74 seq. 30 i. p 5 ^^^ ^;
i.pp. 123. 22 seq. and 124. 62-4. " i p 7
" Ep. 129. 66, 7. '» Ép.'iSg. 13, 4.
ERASMUS AT CAMBRIDGE IN 1506 593
Italy he must go as to the Promised Land. He was soon disillusioned. He moved among the circles of the learned, at Bologna, at Venice and Padua, at Siena and in Rome ; but even after months spent in the society of John Lascaris and Marcus Musurus in Aldus' Academy he found he had net much to learn ; and in later life he declared, doubtless ^vith some exaggeration, that he took to Italy more Greek than he brought away ''.
APPEXDIX VII
THE PRINCIPAL EDITIONS OF ERASMUS' EPISTOLAE
Although Erasmus did not publish any of his letters until he was of mature age and had made a great name, he was alive from his earUest youth to the importane* attached by men of taste and learn- ing to the composition of elegant epistles, and took care to keep copies of the more interesting that he wrote. From the survival of Ep. I it seems probable that he had learnt at Deventer to write his letters into a book ; and this practice continued as he grew older. Ep. 27'^ shows him copying the letters of Cornelius Gerard into a volume, which no doubt contained also his own early letters to CorneUus, Servatius Rogerus, and William Herman \ The letters of the last two were, however, apparently not considered worthy_ ot inclusion ; for they plainly formed no pari of the collection which came into Merula's hands and from wliich he published the \ ita
Erasmi(0^). , ,. .^ , ^ .,
In his Paris days Erasmus was frequently solicitous aijout tlie preservation of his lettei-s % and probably started a new letter-book ; though in a few years he passed beyond the stage of copying them lor himself. In 1505 he was already contemplating the publication of some of them. and wi'ote to a friend of his youth to ask for his early letter-book and for other epistles which might bave been pre- served^ An interesting indication of the importance attached to letter-writing and of Erasmus' fame is that in the spiing ot 1509 there reached him at Siena a volume of his own letters which a friend had found in manuscript exposed for sale at Rome=. However much he may bave been flattered, he had no desire for such unauthorized circulation, and at once had the book bm-ned— an action which he was obliged for similar reasons to repeat when he
retm-ned to the North. , , , .1.
In 1516-8, when he settled in the Netherlands, he began another letter-book, into which his servant-pupUs copied the letters he wrote and received ; and so doubtless in the years that followed, until at the end of bis life he became less careful of such fugitive composi- tions'. The later ones bave perished; but the volume ot 1516-tJ
=3 Resp.culP.C,usiiaefens.,LB.x.ii55^. rather tliaii epistolary composition.
• Cf. Ep. 186. ' EPP- 151- 17-9 and 163. 13-
» Epp. 69, 71 introd., loi. 31, 128. ' Ep. 186.
00-2 ■ ' aliquid nostrarum literarom ' ' Lond. i. i, LB. 507 ; and see p. 452-
(Ep. 80. 29; perhaps refers to literary, '' See below p. 596.
594 APPENDix -st::
fortunately survives to throw light on the practice of Erasmus. and doubtless of bis contemporaries, in this matter. having found a home, ^er many vicissitudes, in the Athenaiim Librarv at Deventer^ The care mth which Erasmus usually preser\-ed " his writings is sho^vn. however, by the address to his readers, added to the last col- lection of lettere published by him (il), from which it appears that shortly before he haJ examined the accumulations of his papere and expected to find among them some of the writings of his youth stili sun'iving '.
Erasmus' firet essay at publication was on his return to Basle in August 1515. Finding that Froben had a miscellaneous volume (A) m the press, he took the opportunity to print with great amphfica- tions three important letters. to which. for some unexplained reason he wished to assign corrected dates. and also an apology for the Jlona, which had recently been attacked with some abÙitv by a young professor at Louvain.
In the following year, while staying at Antwerp with his intimate tnend Peter Gilles, he had a smaU selection from his correspon- dence, the Epiitoìe ad Erasmum (Bj. printed. a preface being contri- buted by Gilles, who represents himself as being responsible for the pubhcation. As the title implies. the greater part of the lettere (four- teen out of twenty-one) are by Erasmus' friends : and there is no ostensible sign of his compHcity, although to his intimates he made no attempt to conceal it -■. It was naturai enough for an author to assume modesty about the merits of his own compositions - and in similar volumes of that period it is common to find an introductory letter, apologmng with more or less fervour for the publication, and attnbuting it to the pressure of friends.
The next volume, the EpiUoìe elegante., (C|. divided about equaliy between Erasmus and his correspondents. was also fathered by Peter Gilles, who again assumes in his preface sole responsi- bility. But a note" from Eutger Eescius. who was correcting for xMartens press, about a difficultv in one of the letters. makes it quite clear that Erasmus had a band in the publication : and the book itself revealed ^ that he was a guest in Gilles' house not long before the preface was written. In spite of this. Erasmus thought it worth while to pretend some months later " that the book had been made up in his absence, and to protest a reluctance to its pubUca- tion which he very possibly felt.
Again. the editor of the Awtarium (D|. Beatus Khenanus. who was Erasmus trusted friend and loyal fellow-worker. represents himself as pnvately cuUing some lettere from Erasmus' sheaves of correspon- dence and pubhshing them after their writers departure for I^ouvaim But, m fact. Erasmus had contemplated a new volume of lettere, and began making preparations for it before he set out for Basle m the spnng of 15,8 -. He did not. however. actuallv super- vise thepnntmg; and in cousequence some passages were included which had afterwards to be excised.
■SeeApp.8 ^' LB. App. 54.
Lond. xxvii. 42, LB. 1295. u Lo^^. i. lóf LB. 203
Lond. 1. 12, LB. 200. .. LB. App. 214. ^
^^P-"^- ^'LB-App-^eJandai^.
IO
PRINCIPAL EDITIONS OF EEASMUS' EPISTOLAE 595
With the Furraqo (E) the pretence was discarded, and the volume appeared without a pieface. perhaps because Erasmus was absent from Basle. It is of special interest as containing, with a very few exceptions, ali of Erasmus' lettera before 15 14 which were printed during his lifetime. Like bis first letter-book, this volume contains very few letters from his early friends. In the Paris period the correspondence is always one-sided. With his pupils, Grey and Fisher, the Northoffs and Mountjoy, this is naturai euough ; buteven Faustus Andrelinus. who enjoyed a high contemporaiy reputation, was only accounted deserving of that honour to the extent of partici- pating in what wasevidently considered a witty exchange of notes''. Of the faithful Batt, the recipient of so many urgent missives, only one letter was included^S and that possibly written by Erasmus" band. So again in England there are plenty of letters to More, Sixtin, and Colet, or to Gilles at Antwerp ; but only the gifted Animonius was deemed worthy to bave his replies appended in any number to Erasmus' compositions. Somethiiig of this was no doubt due to the Basle editors, who were modest enough to insert not a single letter from their o^vn circle, a fact which excited some comment '•. But probably in large measure it was because Erasmus had uot preserved the letters of his correspondents during his early years ; in the case of Ammonius, however, he had taken care to secure whatever he could, as soon as he heard of his frieud's death '".
It is clearfrom consideration of the dates assigned to some of the early letters in the FarrfKjn that Erasmus must bave arranged for the publication. Out of the 103 letters which represent the years down to 1505, fifty-one bave year-dates assigned ; of tbese, tbiriy-three and perhaps more are wrong, in most cases quite indisputably. These incorrect year-dates cannot bave formed part of the originai letters ; and Erasmus would hardly bave left his friends to assign dates haphazard. It is evident therefore that the dates were added by Erasmus bimself. in preparing the letters for publication. But his memory was sadly at fault, as it was ten years later, wben he was engaged upon the Opus Epistolarum.
The next edition, the Epìstolae ad dhiersns (T). was brought out to correet a number of indiscretions committed in the former volumes '", especially in D and E '° ; and it is quite evident that Erasmus was aware of the undertaking. In the preface, which he contributes himself, he admits having revised the Famifio; but he dwells at great length on bis reluctance to pubbsb his letters, and the pressure exercised upon bim by circumstances. When the printed matter was exhausted, Beatus Khenanus wrote to bim for fresb material; in reply he sent a packet of letters, perhaps a hook containing those of 1519-21, entreating Beatus to make a good selection, and protesting that he would like to see the volume suppressed.
The little volume of Selcctac EpMolur (G) appears to bave beeu called forth by the numerous attacks on Erasmus in 1528, for it
^'- Epp Q&-100. " Lond. xiii. 5, LB. 515.
'« Ep. 120. "' Cf.. Epp. 123, 146, and 280. In
17 BKE. 136. Epp. 80 and 88 are examplfS of con-
1' LB. Àpp. 228, 180, 260, 132. 281. siderable amplification.
596 APPENDIX VII
consists of foni- apologetics only, with the letter by which one of them was piovoked.
In 1529, at the request of Jerome Froben, Erasmus undertook a new revision of the volume of letters, the Opus Epistolamm (H), to which a great number of new ones were now added. He was stili, his pieface tells us, averse from the publication, but nevertheless he took some care with the new edition. correcting it and dividing it into books for convenience of reference. Friends had urged him to arrange the letters in order of time '-' ; but this he declined to do. He was largely influenced, no doubt, by unwillingness to spend labour on a task which he regarded as of little importanee ; nor would he even arrange them according to subject, alleging as his reason that so they would lese the charm of variety. Letters were to him elegant hterature, not material for history. He consented, however, to add dates and places to letters where they were missing^ so far as he could recali them. These additions are almost entirely of year-dates, and an examination of them shows conclusively that his memory could not be relied on. Out of over 200 thus supplied more than half are wrong, and in the dates of his life before 151 1 the proportion of correct ones is barely one-fourth.
After this there is a change. A volume of letters, mostly recent, appears almost every year, and if a preface is added, the protestations disappear. In the summer of 1531, when Erasmus was veiy busy and worried about a new house, into which he had been forced to move, he sent a number of letters to Basle for Herwagen to print, wth the title Epistoìac Floridac (J), but the editor showed himself lackjng in discretion, and many passages were left in which Erasmus would bave wished suppressed. Accordingly he had the volume re- printed at Freiburg under his own eye in the following year. Five letters and the preface were omitted, considerable expurgations were made elsewhere, and new letters added. The title, Epistolae Falaeo- naeoi (K), discloses the nature of the coutents.
In 1534 a few more were printed at the end of one of his treatises, (L) ; and after his return to Basle he went through his papers, and selected another handful for publication with a forthcoming volume (M), which terminates with an expostulatory preface, complaining of the liberties taken with his writings. In this he states that in his latter years he had Ijeen less careful to bave his letters copied, a statement which is corroborated by the composition of the volume, where out of twenty letters only six are from his pen, in marked con- trast to the volumes subsequent to the Epistole eìcqantes, in which the preponderance had always been the other way. ^But the correspon- dence of bis last years, which was published by him or his executors, is altogether scanty, there being only seventy-two letters for the years 1532-6.
In the collected edition of Erasmus' works, prepared by his executors, the volume of letters was the first to appear (N^), in 1538. It seems to bave sold rapidly, for it was reprinted in 1541 (x\-), and again m 1558 {W'). These three volumes are for the most part substantially the sanie. AH the earlier editions were reprinted
^' Cf. EE. 6r and 73.
PRINCIPAL EDITIONS OF ERASMUS" EPISTOLAE 597
in them, and a few new lettera added ; together with some prefaces in accordance with Erasmus' wishes '^ and other printed matter, which had appeared under his name. Tliere are, however. slight diver- gences of reading. and in one point a notaVjle difference. N- has, on p. II 14, a short letter to a certain George Loxanus, Vice-Chancellor of Bohemia, squeezed in between two to Gilbert Cousin (Lond. xxvii. 50 and 51). This letter is not in N^ ; and from the fact that it has been removed again in N', though the reference to it is found in the index, we may conclude that its insertion in N- was procured by Loxanus through surreptitious means and did not fìnd favour with Episcopius, unless W was reprinted directly from N^
Some account of the volume edited by Mei-ula (0^) has been given already above-'. Of the two books into which it is divided, the first contains a few letters to Eoban of Hesse and his circle, e^^dently de- rived from Eoban's A profedione ad Des. Erasmum Rotemlumum Ilodoe- porkon, Erfurt, Maler, e. Jan. 15 19, and also a miscellaneous col- lection of lettere written in Erasmus' later years, a large proportion of which are to Goclen. The second hook consists mainly of letters to Sers^atius Eogerus, Cornelius Gerard, and William Herman, which come no doubt from an early letter-book of Erasmus. From the fact that Ep. 186 occurs among them, it is evident that they are the collection made in 1505 at his request by Francis, who seems to bave gathered what letters he could from the circle of Erasmus' friends at Steyn and Gouda, and at a later date added the six brief notes written from London and from Italy in 1506, which but for the existence of such a collection would probably not bave sui-\àved. Besides these letters there are two -\ of which the latter is actually a preface, whilst the former was perhaps intended for inclusion in a volume.
Doubt has been thrown on the genuineness of the letters published by Merula, especmlly on those in the second hook, which was not re- printed by Scriverius ; but. as with the Compendhun Yitae^, there are a number of considerations which make the assumption of forgery im- possible to maintain. The entire diversity of the letters to Ser^-atius from any other letters published by Erasmus, except perhaps those to G^ey-^ the repetitions in Epp. 15, 16; the absence of any attempt to dovetail the letters together ; the use of unclassical and even fabri- cated words, such as odientes'-', im'benujnns'-\ harharismus and recom- lìensare " ; and the addition of a single date, and no more, to the letters from Steyn— ali these are points which indicate genuine rather than spurious compositions. And finally the inclusion of one undoubtedly genuine letter-", and of one" which, by its abundauce of various readings, directly challenged comparison with the text sanctioned by Erasmus, seems too bold a stroke for even an accom- plished literary forger. This internai evidence receives striking confirmation from the Gouda manuscripts which are described in Appendix 9, and as to the authenticity of which there can be no
^ i. p. sg. 26-8. " Epp- 7- 5 ; cf. 13- 29-
" PP- 575, 6. ^' Ep. 12. 3.
2' Epp. 32 and 47. ^ Ep. 15. 42 and 57.
« App. I. "" Ep. 47-
" Epp. 58 and 63. "^ Ep. 83.
598 APPENDIX VII
doubt. The correspondence of Cornelius Gerard in No. 1323 men- tions a number of small points'- alluded to in the collection published by Merula, and also supplies the exact complement to a statement in one of the letters==; but as these are altogether too petty to allow of the supposition that Merula had seen the Gouda manuscripts and made use of some of their contenta, the whole hypo- thesis of forgery falls to the ground.
The contents of O^ may therefore be accepted as genuine. The fact that the collection made by Francis was not published by Erasmus may readily be attributed to disappointment at finding theni inferior in style and contents to his expectation. The two letters of this period published in E were perhaps selected from it as the only ones which, doul>tless by revision, could be made worthy of Erasmus' reputation.
8criverius' reprint of Merula s book (O')contains thirty-four out of the forty-two letters in Book i, and adds to them a number of others, most of which are letters to and from Pircklieimer. These are very possibly derived from the recently published volume of Pircklieimer's Works (P) : but as Scriverius omits some of those printed by Goldast and adds a new one addressed to Pirckheimer. it is possible that his collection came from another source. He has also three new letters, uddressed to John de Hondt.
The Epistolne Familiarcs (Q) werediscovered in 1773 by the Bishop of Basle in the records belonging to the Chapter, and deposited in the University Library, where they are now. They were edited a few years later by some one who conceals his name, but who was pro- bably an officiai of the Library. The letters are ali addressed to Boniface Amerbach, and with two exceptions, one of 15 15 and the other of 1522, belong to the period of Erasmus' soiourn in Freiburg- 1529-35- ' ^'
The name of the editor of the great London volume of 1642 (Lond.) is not known ; but Mr. Nichols has shown'" that there is good reason for identifying him with a certain Adrian Vlacq =■', a Dutch bookseller resident in England, whose name appears on the title-page in some copies of this edition. The text varies between the Basle fohos of 1538 (N^) and 1541 {W); but the omission of the letter to Loxanus mpntioned above indicates N' as the originai used. The editor follows the example there set of coUecting the prefaces" cast m the form of epistles, from Erasmus' other works ; and these' with the letters published by Merula and Scriverius, makeup two new books and a half. But his work. though mainly collecting and re- prmtmg, was not entirely so ; for a few dates are added. and the text is occasionally corrected. As supplements to the London volume were pubhshed at the same time coUections of the letters of Melanch- thon, More^ and Vives, containing respectively five, one, and eighteen letters to Erasmus.
Ledere, in his great edition of the whole of Erasmus' works (LB ) was the first to attempt the chronological arrangement, which Erasmus
'' SeeEpp. 3. 4011., 17. 60 n., 19. 211. =< voi. i. p liv
^""^t^lt.T- , '" «--^^B.keresided in England
x,p. ^o. 4 n. troia 1633 to 1642.
PRINCIPAL EDITIONS OF ERASMUS" EPISTOLAE 599
rejected. He was assisted perhaps by De la Faye, who afterwards worked up the Deventer letter-book =^ The letters were pnnted with care, the basis being apparently the London text ; for in some cases where this diifers inadvertently from the Basle text the Leiden edition reproduces the mistakes. ' But this is not always so ; for sometimes the Leiden text reverts from a change (not manifestly an erroi-) made by the London editor to the reading of the authorized editions '^
The arrangement of the letters, however, was done superficiali}'. The dates assigned in the preceding editions were acceijted alraost without question, and the letters placed accordingly ; those which too obviously conflicted with Erasmus' movements as shown by other letters being defei-red to the Appendix, which was swelled by the inclusion of the Deventer letter-book and other late-gathered contributions '^. In consequence, for the years up to 151 7, during which the Basle folio was a false guide, the Leiden arrangement is not of much more value than that of its originai. For two hundred years, however, it has remained the standard edition of Erasmus' Epistolae.
TABLE OF EDITIONS
A (Damiani Elegeia). lani Damiani Senensis ad Leonem X. Pont. Max. de expeditione in Turcas Elegeia, etc.
Basle, .J. Froben, August 1515. 4^ No Preface. 4 letters, ali of May 1515.
B (Epistole ad Erasmum). Epistole aliquot illustrium virorum ad Erasmum Roterodamum et huius ad illos.
Louvain, Th. Martens, October 1516. 40. Preface : Peter Gilles to Gaspar Halmal, 26 Sept. 1516, Antwerp. 21 letters : 3 from A ; 18 new.
Range of new letters: 11 Oct. 1514-Aug. fin. 1516. Distribution : 15 14, 2 ; 1515, 2 ; 15 16, 14.
C (Epistole elegantes). Aliquot epistole sanequam elegantes Erasmi Roterodami et ad hunc aliorum eruditissimorum hominum, antehac nunquam excusae praeter vnam et alteram.
Louvain, Th. Martens, Api-il 151 7. 4.". Preface: Peter Gilles to Antony Clava, 5 March 151 7. Antwerp. 35 letters : 4 from B ; 31 new.
Range of new letters: Oct. 1 515— March 151 7. Distribution: 1515,1; 1516. 10 ; 1517,20. C- Idem. Basle, J. Froben, JaiL 1518. 4°.
52 letters. A reprint of A (except one letter), B, and C*.
D^ (Auctarium). Auctarium selectarum aliquot Epistolarum Erasmi Roterodami ad eruditos et horum ad illum.
Basle, J. Froben, August 1518. 4°. Preface: Beatus
^ See App. 8. ^ e. g. Epp. 215. 20, and 233. 6.
^ e. g. Epp. 283. 149, 293. 8. ^ See p. 608.
600 APPENDIX VII
Rhenanus to Michael Hummelberg, 22(?) August 1518,
Basle. 63 letters, ali new,
Eange : Oct. 1499-26 Aug. 151 8.
Distribution : 1499,2; 1513-1516, 6; 1517, 25; 1518,
30.
D- Idem. Basle, J. Froben. March 1519. 4^. E (Farrago). Farrago noua epistolarum Des. Erasmi Roterodami ad alios et aliorum ad hunc : admixtis quibusdam quas scripsit etiam adolescens.
Basle, J. Froben, October 1519. Fol. No Preface. 333 letters : 4 from D ; 329 new.
Range of new letters : 1489 "P-is Aug. 15 19. Distribution : e. 1489, 2 ; 1497-1506, 104 ; 1509, 2 ; 1511-1513. 43; 1514, 10; 1515, 9; 1516, 19; 1517, 28 ; 1518, 30 ; 1519, 78 ; uncertain, 4.
F (Epistolae ad diuersos). Epistolae D. Erasmi Roterodami ad diuersos et aliquot aliorum ad illuni, per amicos eruditos ex ingentibus fasciculis schedarum collectae.
Basle, J. Froben, 31 Aug. 1521 (on title-page). Fol. Preface : Erasmus to Beatus Rhenanus. 27 May ( 1521 ), Louvain. 617 letters : 446 from C\ A, B, D, E, 4 being duplicates, 2 from E omitted ; 171 new.
Range of new letters : 11 July 1513-22 Nov. 1521. Distribution: 1513 to 1518, 17; 1519 to 1521, 154.
G (Selectae epistolae). Selectae aliquot epistolae nunquam antehac euulgatae.
Basle, J. Herwagen and H. Froben, e. September 1528. 40. No Preface. 5 letters, ali new.
Range: e. 16 Oct. 1527-6 Sei)t. 1528. Distribution: 1527, 1; 1528, 4.
H (Opus epistolarum). Opus epistolarum Des. Erasmi Roterodami per autorem dUigenter recognitum et adiectis innimaeris nouis fere ad trientem auctum.
Basle, H. Froben, J. Herwagen and N. Episcopius, 1529. Fol. Preface : Erasmus to the reader, 7 Aug. 1529, Freiburg. 1025 letters in 24 books : 619 from F and G, 1 being a duplicate ; 406 new.
Range of new letters : 17 Jan. 1507-19 Aug. 1529. Only 10, or perhaps 12, letters earlier than 1522. J (Epistolae floridae). Des. Erasmi Roterodami epistolarum flori- darum Uber vnus antehac nunquam excusus.
Basle, J. Herwagen, September 1531. Fol. Preface: Erasmus to John Herwagen, 9 Aug. 1531, Freiburg. 112 letters, ali new.
Range : 3 Apr. 1523-21 Aug. 1531.
Distribution: 1523, 1; 1528, 1; 1529, 9; 1530-1, 101.
TABLE OF EDITIONS 601
K {Epistolae palaeonaeoi). Desiderii Erasmi Koterodami epistolae palaeonaeoi.
Freiburg, J. Emmeus, September 1532. Fol. No Preface. 131 letters : 106 from J ; 25 new.
Eange of new letters: 5 Aug. 1531-9 Aug. 1532.
Distribution : 1531-2, 24; 1 uncertain.
L (De praeparatione). De praeparatione ad mortem libar ^-nus. Epistolae aliquot . . ., quarum nulla fuit antebac excusa typis.
Basle, H. Froben and N. Episcopi us, e. January 1534.
40. No Preface. 16 letters printed at the end of the hook ; ali new.
Range: 14 June 1532-24 Dee. 1533,
Distribution : 1532, 4 ; 1533, 12.
M (De puntate). De puritate tabernaculi siue ecclesiae Christianae. Aliquot epistolae selectae virorum excelleutium et insigniter eruditorum nunc primum aeditae.
Basle, H. Froben and N. Episcopius, e. February 1536.
4". At the end : Erasmus to Friendly Readers, 20 Feb.
1536, Basle. 20 letters : 1 from H ; 19 new.
Range of new letters : 5 Apr. 1521-20 Feb. 1536.
Distribution: 1521,1: 1522, 1; 1527-1534, 6; 1535. 9;
1536, 2. N' (Epistolae vniuersae). Des. Erasmi Eot. Operum Tertius Tomus epistolas complectens vniuersas quotquot ipse autor vnquam euulgauit aut euulgatas voluit, quibus praeter nouas aliquot additae sunt et praefationes quas in diuersos omnis generis scriptores non paucas idem conscrii sit.
Basle. H. Froben and N. Episcopius, 1538. Fol. No
Preface. 1231 letters in 28 books: 1188 from H, K, L, M, 1 being a duplicate, 4 from H omitted ; 29 prefaces ; 14 new.
Range of new letters: 26 .July 1531-17 May 1536.
Distribution : 1531, 1 ; 1532, 1 ; 1533, 6 ; 1535, 3 ; 1536, 3. N^ Idem. ibid. 1541. Fol. 1 letter added. N' Des. Eras. Roterod. Epistolarum Opus, complectens etc. ibid. 1558. Fol. The added letter removed.
0' (Vita Erasmi). Vita Des. Erasmi Roterodami ex ipsius manu fideliter repraesentata. . . Additi sunt epistolarum quae nondum lucem aspexerunt libri duo, quas conquisivit. edidit, . . . PauUus G. F. P. N. Merula.
Leiden. T. Basson. 1607. 4<'. 84 letters : 1 from E ; 83 new, 0- (Magni Erasmi vita). Magni Des. Erasmi Roterodami vita . . . Accedunt epistolae illustres plus quam septuaginta, quas aetate provectiore scripsit, nec inter vulgatas in magno volu- mine comparent. P. Scriverli et fautorum auspiciis.
Leiden, G. Basson, 1615. 12". A reprint of part of 0',
Bk. I, and perhaps of P. 4 new letters.
ALLEN B r
«02 APPENDIX VII
P (Pirckheimeri Opera). Bilibaldi Pirckheimeri Opera, ed. M. Goldast.
Frankfoi-t, J. Bringer, 1610. Fol. 47 new letters.
Q (Epistolae familiares). Epistolae familiares Des. Erasmi Eoterodami ad Bonif. Amerbachium.
Basle, C. A. Serin, 1779. 8°. 94 letters : 1 from M ; 93 new.
Lond. Epistolarum D. Erasmi Roterodami libri xxxi.
London, M. Flesher and R. Young, 1642. Fol. : in some copies, Smnptibus Adriani Vlacq. A reprint of N, 0, P ; with 115 additional prefaces and letters, including 2 of the 4 from H omitted in N, and 3 of the 6 from J omitted in K.
LB. Desiderii Erasmi Eoterodami Opera Omnia. Tomus tertius,
qui complectitur epistolas pluribus quam ccccxxv ab Erasmo
aut ad Erasmum scriptis auctiores, ordine temporum nunc
primum dispositas, multo quam umquam antea emendatiores.
Leiden, P. Vander Aa, 1 703. Fol. 2 vols.
The foUowing table illustrates roughly the constitution of the London volume, disregarding a few changes in order, which were made in F so as to bring certain letters nearer to their answers.
I. 1-3: F.
4-37: G\ including 6-8 B.
II. 1-3: A. 4-18: B. 20-111. 50: D.
III. 51-XI1. 7 : E.
XII. 8-xvii. 26 : added in F.
XVII. 27-xxiv. 15 : added in H ; including xxii. 27-31, G.
xxiii. 5-9, letters already printed in various books. XXIV. 16-XXVI1. 6: K, including xxv. 8-xxvii. 4 : J. xxvii. 7-22 : L.
23-42 : M. 43-58 : added in N. XXVIII. 1-27 : Prefaces collected in N.
28-xxix. 93: Prefaces. XXX I, 2. H.
3 : Letter printed separately in 1528. 4-14: 0^ 15-17: O', Bk. i. 18-74: 0% 75-80 : 0\ Bk. i. XXXI. 1-41: 0\ Bk. ii. 42: A.
43~54 : Prefaces and Apologetics. 55-57 : J- 58, 9 : Apologetics.
THE DEVENTER LETTEE-BOOK 603
APPENDIX Vili
THE DEVENTER LETTER-BOOK
The Athenaeum Libraiy at Deventer contains one of the letter- books (MS. 91) in which copies of Erasmus' con-espondence were made by bis servant-pupils. Its genxiineness is indisputably established by corrections made by Erasmus himself, which occur throughout the volume, the first being 011 f. i, the last on f. 211. In the spring of 1705, when Leclerc's great edition of Erasmus' complete works was in progress', the volume carne into the hands of bis enterprising publisher, Peter Vander Aa, and such of its contenta as were not already printed were incorporated in an appendix to the volumes of letters, which were then too far advanced to admit of reconstniction. After being used for Leclerc's edition, for which purpose it was actually put into the printers' hands, the letter-book carne into the possession of the Academia Gelro-Zutphanica at Harderwyk ; and, on the demise of that institution in 1816-7, it passed with other literary treasure into the Deventer Library, where it now reposes.
The manuscript does not appear ever to bave been bound together and, as it now stands, consists of 228 separate folios, and a small title-page, unnumbered, on which is inscribed in a late xvii<^ band * within an elaborate border, veiy finely drawn, ' Collectio ex/iuisitissima epistolamm Besìd. Erasmi Roterodami et ad eum scriptarum, in qua diversae Aidographac, newpe No. 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 237, 239. Ì)/5S.' This is followed by 224 folios numbered consecutively at the foot of the page by some late band. Then come two autograph letters to Erasmus, one from Alciati (LB. App. 356), the other from the Archduke Ferdinand (LB. 705) written by James Spiegel, which are numbered 237-238 by the same late band. Then a half-sheet unnumbered, containing LB. 781 in a xviic band ; and the last sheet is blank except for the number 206 which is part of an older numeration.
The late numeration may with probability be assigned to John de la Faye, who edited the manuscript for Leclerc's edition. It cannot be earlier than Leclerc's edition, for the letters on f. 238 and the half-sheet were evidently in Leclerc's hands before he received the letter-book. since he was able to incorporate them in the body of the letters. And that this was complete before the Appendix letters were dealt with is shown by the fact that the letter on f. 237, though later in date than the two just mentioned, is placed in the Appendix. In any case the numeration is probably not much later than Leclerc's
time.
The hook contains altogether 366 " letters and pieces of verse, of which 55 " were printed by Erasmus himself in diJÉferent coUections
1 See a note appended by Ledere years 1680-1700.
to bis Vie (VÉrasme in the Bihlwtlù'fK ' Six letters are copied twice,makmg
CTiOis/e, Amsterdam, 1705, voi. vi. p. 238. 372 in ali
It appears from the Avertissement, f. A=. * Fifty-one of these are pnnted m
V», that voi. vi. of the Bibliothèque was the body of Leclerc's edition, four in
published about Aprii 1705. bis appendix. LB. 334 occurs in the
-^ Mr. F. Madan assigns it to the Deventer hook, f. 223 ; biit since it is
R r 2
604 APPENDIX Vili
of hi3 Epistoìae, while 311 '' carne as treasure to Ledere ; the former consisting mainly of elegant epistles from Erasmus, the latter of his more familiar correspondence and of letters and verses from his friends. An examination of the letters printed by Erasmus enables the period during which the letter-book was written to be determined with accuracy. Of the 53 letters contained in the three earliest volumes of Erasmus' Epistles, A, B, and C, published in August 1515, Oct. 1516, and Aprii 151 7, only three, ali from B, appear in the Deventer book, and one of these is a fragment of a few lines only (f. 123), against which the scribe, Hand A, probably the earliest, has written 'impressa est,' having disco vered his error before he had gone far. But of the 63 letters in D, published in August 1518, as many as 35 are written in the Deventer book, besides 15 which are published in E, Oct. 1519, and i in F, August 1521. That these were written into the book l^efore the publication of D is shown by the fact that a number of them contain corrections " and additions in Erasmus' hand, which are embodied in the printed text. It is a plain inference, therefore, that the letter-book was copied by Erasmus' pupils during the years 1517-8.
The distribution of the letters contained in the manuscript throws further light on its composition. Out of 366 in ali, 336 can be assigned with certainty to their years, which are distributed as follows :
1509-12. 4 1514. II
1515- 29
1516. 49
1517- 150
1518. 90
and 3 later, which formed no part of the originai letter-book. Of these letters 168 are by Erasmus, 168 by his friends. The date 17 July 1517 forms a sort of dividing line. Only one of Erasmus' letters (LB. App. 81, dated 28 Sept. 1516) falls before it ; only 26 of his_ friends' letters are later. It is noticeable that the 4 letters written before 15 14 ali come from England.
Altogether six, or perhaps five, hands can be distinguished in the book. They may be arranged as follows :
I. Hand A, which covers ff. 93-204 continuously, except for a letter written by Hand D on f. 93 v'\ evidently in a blank space, and for f. 102, also written by Hand D, which is plainly out of place. The writing varies to a most remarkable degree, from strongly marked curves to straight and regular formations',
in the body of Leclerc's work, it must Ledere with 304 unpublished letters
have been pnnted from the Ratio Verae for his Appendix.
Theologiae, Basle, Froben, Nov. 1518. '■ It may also be notedthat a number
- Two pieces, an unfinished letter of additions appear in the printed
and a poem, are omitted by Ledere ; versions of which there is no indica-
two letters are made into one, App. tion in the letter-book, and which
296; two poems are combined with were therefore made presumably when
letters, App. 119 and App. 233 ; and the book was in proof.
two letters, 705 and 781, are placed in ^ A specimen of Hand A in its
the body of the work. So that the s,traight form is shown in the facsimile
manuseript as it now stands furnished of Ep. 215.
THE DEVENTEE LETTEE-BOOK 605
occurring in bundles of leaves which can he distinguished from one another with apparent ease. Ff. 183-7 ^'^^ instance seem plainly to be by a different band from ff. 188-204. But at f. 121 the two AYTitings mingle and become undistinguishable, the charactei-istic upstrokes of the one appearing in the same line, and even in the sanie word, with those of the other. The limits of the letters copied by this band are from 27 May 1509 (Ep. 215) to II Nov. 151 7' (LB. App. 205).
Among the Erasmiana in the Basle University Library is the manuscript copy of Erasmus' translation of Book 11 of Gaza's Grammar, which was sent to Basle in Augnst 151 7, and printed by Froben ^ ; the compositore' marks on the manuscript to show the ends of the pages coiTesponding exactly with the pages of Fi-oben's first edition. It is written by this band, almost entirely in the straight forni, with corrections in the margin by Hand C ; which are included, however, in Froben's text.
2. Hand B. covering ff. 206-224, 205 being blank, the letters ranging from 22 Apr. 151 7 (LB. App. 130) to 7 Oct. 1517 (LB. App. 193).
3, 4. Hands C and D, covering ff. i— 16 and 30-92, with isolated letters by D on f. 93 v" and f. 102. The differences between them are strongly marked, but they are plainly contemporaiy with one another, since several letters are begun by one hand and finished by the other. The range is from 8 July 151 7 (LB. App. 146) by D, and 13 July 151 7 (LB. 258) by C, to 24 Apr. 1518 (LB. App. 135) by D, and 26 Apr. 1518 (LB. 314. 5) by C. These two scribes evidently did not accompany Erasmus to Basle in the summer of 1518.
5. Of Hand E there are only two letters (LB. App. 284, 5) on f. 1 7. They are dated 31 May 1518 and are plainly written by some servant acquired at Basle. In spite of obvious differences, it may possibly be identified with the next hand, Hovius', for there are points of resemblance, and the two are hardly farther apart than the two forms of Hand A. It is noticeable also that two leaves (ff. 18-9) are lettered '" by Hand E but are written by Hovius.
6. The next and last hand has some very distinctive mai-ks, notably the letter d. It covers ff. 18-29, and the letters range from 13 Aug. to 25 Oct. 1518, consisting almost entirely of letters written after Erasmus' return to Louvain. In some scribblings by this hand in the margin of f. 58 the words ' Houus tuus ' occur, which are evidently the scribe's own signature ; and he may thus be identified with John Hovius, who entered
' LB. Ajjp. 118 and 129 from their leaves written by this hand, ifwe may
contenta seem to require the dates assume the signatures to have been
20 Mar. and 22 Apr. 1518, although the affixed when the leaves weie written ;
manuscriptgivesi5i7unmistaliablyfor and also from the fact that there are
each. But it is possible to place them only two letters in this hand (LB.
in 1517, and there is a strong presump- App. 197 and 205) certainly later than
tion in favour of 1517 from their posi- 16 Sept. 1517.
tion on ff. 105, 6, which are signed A^, " LB. App. 236, 7.
A3, andarethereforesomeoftheearliest " See below.
606 APPENDIX Vili
Erasmus' service at Basle in the summer of 1518 and remained ^vith him for some years. The other hands I am not able to identify, but one is probably that of John Smith, who was in Erasmus' service at intervals between 1512 and 1518".
The compositiou and an-angement of the manuscript also help to elucidate its history. The scribes used loose sheets of paper folded in two, and the first two hands, A and B, adopted the practice of gi'ouping the sheets together in signatures. A, B, C, &c., like a printed hook, each group containing 4 or 5 sheets, forming 8 or io leaves. Most of the leaves are now separate, but a few sheets stili remain uncut, and originally they were doubtless ali so ; for not only do the groups consist invariablj* of an even number of leaves, half of which bave a watermark, generally the same throughout each group, and half not ; but also fif. 203-4 are out of place through some error of the scribe, Hand A, who having gone straight from f. 202 to f. 204 was unable to rectify the mistake by rearrangement of the leaves, but was obliged to write on f. 202 a note directing the reader to f. 204.
When the volume increased in size, Hand C or Hand D made a new numeration, numbering the leaves in the top right hand corner from i to 206'-, now ff. 46 to 224, with the blank leaf at the end of the hook. The first 53 of these leaves are in Hands C and D, containing the earlier letters written by them ; but the remainder are hj A and B. It is noticeable, however, that ff. 36-9 are numbered 54-7, and that f. 102 also in D's hand forms a second 62. It appears, therefore, that Hand C or D originally carried its numeration at least as far as 62 with leaves written by itself, but subsequently mislaid or discarded ita own leaves 54 and onwards and continued Avith the large blocks written by A and B. On the later written leaves, fi". 1-45, there are two numerations by Hand E, ff. 1-19 being lettered with the Roman alphabet, d-y, and ff. 30-45 with the Greek, /3-p, in addition to the numbers 54-7, which, as already stated, appear on ff. 36-9. whilst ff. 20-9, the work of Hovius, have no older numera- tion.
These various considerations make it possible to determine with accuracy the date and composition of the Deventer letter-book. At some time in the summer of 151 7, after the publication of AUquot epistole sam quain eìegantes,^ Louvain, Th. Martens, Aprii 1517(0'), Erasmus gave to two of his servants, A and B, a number of letters from his friends to be copied, including a few of comparatively early date from England. In the autumn these servants left him and two new ones, 0 and D, carried on the hook, now mainly with Erasmus' own letters, until he went to Basle for the summer months of 1518. By them the hook was arranged and the leaves numbered. At Basle Hovius, and perhaps another pupil before him, entered Erasmus' service, and besides making a few additions added two systems of lettering to complete the arrangement. Finally, after Erasmus' return to Louvain and recoverj' from the plague, the budget of lettei-s in which he narrated his adventures and misfortunes to his friends
" ^^® P- 534. 89-94, 184. 205— twenty-seven in ali—
- Ut these 5, 6, 12, 13, 28, 29, 64-76, are now missing.
THE DEVENTEK LETTER-BOOK 607
was inserted by Ho\-ius in Oct. 1518, and there the volume ends abruptly. The same considerations mark the limits within which the 30 letters of doubtful date may be placed. Those of Erasmus himself almost certainly lie between July 151 7 and Oct. 1518 ; the letters io Erasmus, except the one from England, may be assigned to the years 1 514-8, with considerable probability in favour of 151 6-7. It would appear that four leaves of the Roman alphabet and at least two of the Greek have disappeared. In the latter "7 and q were not in- cluded, since both « and tt end in the middle of letters which are continued on ^ and p ; but the letter on p breaks off abruptly at the foot of the page, so that at least one leaf must be lost and perhaps more. A leaf is missing also between ff. 28, 9, as de la Faye noted in his App. 296, near the end of Hovius' work.
Thus before the letter-book came into the hands of the person, probably de la Faye, who gave it its latest numljering, from 1-238, it had already lost 34 leaves at least, some of which were doubtless filled with letters printed in D and E, whilst a few may have been blank. like some of those stili included. Ledere added to it a few autographs, which were in his possession, but since the title-page ah'eady mentioned was written 2 leaves — ff. 225, 6 — and 9 of the autographs have disappeared, Spiegel's letter in Ferdinands name, which is numbered 238, apparently not being considered an auto- graph. The manuscript has also suffered in the hands of de la Faye. who after preparing it for pubHcation sent it down to the press to be set up ; a proceeding which reflects great credit on the compositors who deciphered the abbreviations of sixteenth-century Latin, but exhibits also the carelessness of the age in dealing with manuscripts ".
His task was on the whole well doue. He took the pains to collate such of the letters in the hook as were already in print, and gave some of the more notable differences in his Addenda. In the new letters the text was carefully edited and printed ; there are very few misprints. and the number of serious errors is small. And though he defaced the manuscript by underlining the words he wished printed in italics, by transforming the names of places whence the letters were written from the locative case to the ablative, and the dates from the Roman to the modem fashion, not always correctly, by altering the spelling of Latin words and names to that current in his own day, often really obliterating the text by the emendations he wrote over it, we should have little quarrel with him, since the superiority of the older ink has asserted itself and enables the underlying words to be read in nearly ali cases. But in two matters he betrayed his trust as an editor ; in inserting titles to letters, where they were wanting, and in adding dates of time and sometimes of place, without indicating that he was acting on his own authority. The cases in which titles are attributed are fortunately few, but the number of letters to which he added year-dates forms about one half of the total, and of these a considerable number are wrong.
He was evidently encouraged to some licence in emendation by
" Dr. P. C. Molhuysen in his Gesc/iierf. the press by Vuleanius (t 1614) and
d. Universiteits- bibliotheek te Leiden, 1905, P. Burmann (+ 1741), both citizens of
pp. 36, 7, givesinstaneesof manuscripts Leiden. The practice was doubtless
being similarly prepared and sent to widespread.
608 APPENDIX Vili
consideration of the circumstances under which the letter-book carne into being. The boys who wrote it were not advanced scholars, and doubtless were often in a hurry to get their irksome task finished ; of the lettera which they copied, too, some at least must bave been crabbed and hard to decipher. It is not surprising, therefore, that in addition to the common faults of copying a number of impossible words and unreadable sentences are found, which invite correction by an editor ; and the character of the copyists needs to be continually borne in mind in criticizing the text of lettei-s which emanate from this scurce.
Ledere says in his preface that the Deventer letter-book supplied him with 322 unpublished letters. To the 304 mentioned above may be added 4 which he inserted in the Appendix, although they had been printed already by the London editor'*; and thus 14 remain to be accounted for, which he found in the book, but which are now lost. They covered some of the missing leaves, including ff. 225-236 and 239, and 9 of them were autographs. From the composition of the Appendix it is possible to trace them wth some degree of certainty.
Of the 517 letters which it contains 304 come, as we bave seen, frorn the Deventer book; 118 were already printed in the London edition, but had been omitted by Ledere from the body of his work because their dates would not accord with his arrangement : i, which had escaped the London editor '^ he found in the Basle folio óf 1541 (N=) ; and 43 more are in the Cedex Eehdigeranus, 254, of the Town Library at Breslau '\ Out of the remaining 51, 19 are so directly concerned with Erasmus' Gouda friends'' that they probably formed a separate collection placed in Leclerc's hands by one of the persons mentioned in his preface ; and from the prominent part occupied by William Herman '' it would seem as though the collector had chosen out letters addressed or relating to Erasmus from a letter-book belonging originally to Herman.
Some such collection as this was sold in Aprii 1705 among the books of Peter Francius, late Professor of History at Amsterdam, with the description in the auction-catalogue '' : 'Cornelii Aurelii, Herasmi, Dorpii et alior. Belgar. epistolae mss. in charta.' This manuscript, which has since unfortunately disappeared, may perhaps bave been that from which the Gouda letters came to Ledere. The coincidence in time is noticeable ; for it was just then that the Deventer book reached him and necessitated a reconstruction of his Appendix. If the Identification is accepted, we must suppose
" App. 84, 192, 239, 392. had before him not the origiuals, but
16 tJ'^i ^y ' f *^ P- 597- a series of extracts made in a common-
in the Breslau cudex, which came place-book
into the library in 1645, ali these " Epp. 5, 6, 11, 12, 17, 19, 21, 24, 25,
letters are onginals and with one 27, 33-8, 84, 02 142 -LB Ann Qof
exception (App. 469) they are com- 4;3-2o, «ó! 447% tsi 488-02^^' ^^^'
S^ nrr'"""^^?l*!^.^'?^^^^^'-<= ' O^ 'hl'l^^t'nVe1;tte?s'e%ht are
prmts only fragments. With App. 469, by him
th^ ^r^.f ^[^•'"ll^*"'''''''- ^'''' Amsterdam, Wetstein, 1705, p. 120
inlrl 7. f*'" ^^-"^ ^^ P"°*' '° ^'^ 1 °^« ttis Information to ì)r P C incomplete fumi it is possible that he Molhuysen
THE DEVENTER LETTER-BOOK 609
that the lettera of Dorp and ' other Belgians ' had no concem with Erasmus. The fact that Francius' name is not mentioned by Ledere among those from whom he received new lettera does not create a difficulty ; for the books were being sold after Francius' death, and Ledere might have had the manuscript from the purchaser, who was perhaps Vander Aa.
17 more lettera in Leelere'a Appendix can be traeed as foUows : App. 2 = Ep. 183 of thia edition.
8 : aee Ep. 296 introd.
160 : printed in the Lamentationes Obscurontm Virorum, 1518.
321 and 324: formerly autographs in the Town Library at Gouda; see I. W<alvÌ3), Besclmjv. d. Staci Gouda (1713), i. pp. 218 and 251. Only the former now survives there.
326: printed in Gabbema'a Epistolannn. . . ccnturiae tres, 1663.
346 : printed in P,
359 : autograph in the Univeraity Library at Leiden.
372 : autograph in the Morrison colleetion.
374 : autograph in the University Library at Leiden.
385 : printed in Gabbema.
405 = Ep. 109 of this edition.
437 = Ep. 45.
475 '■ printed in the 02JCra of Sir Thomas More.
514: Merula's preface to 0\
516, 7 : from sources indicated by Ledere. 2 more, App. 378 and 384, from their eharaeter are not likely to have formed part of the colleetion which came into Leelere'a banda ; and thus 13 remain, App. 190, 315-7'", 325, 330, 350, 364, 369. 370, 373' 375> 51 1) which nearly represent the 14 missing fi-om his total. Of these App. 190 is the only one which by date eould have belonged to the originai letter-book. This identification cannot. however, be pressed ; since it is quite possible that the three autographs^', App. 359' 372, 374- were amongst those which were at one time sheltered within the covers of the Deventer letter-book.
APPENDIX IX
THE GOUDA MANUSCRIPTS
In the Town Library at Gouda are two manuseripts, Nos. 1323 and 1324, which have a unique value in sei-ving to authenticate the early correspondence of Erasmus published by Merula. Both are amali quartos, 1323 consisting of 180 leaves' numbered up to 172, 1324 of 162 unnumbered. But from gaps which appear in the con- tenta it ia plain that some of the originai leaves have been lost — in
^^ For App. 315 and 317, which are Leiden Library in i743ÌnPapenbroek's
printed in M. Gudii Episiolae, eie., ed. colleetion ; see Molhuysen, op. cit., p.
P. Bumiann, Utrecht, 1697, Ledere 38. They have no trace of de la Faye's
states that he had Erasmus' auto- numeration at the foot of the page,
graphs. ' ff. 7 and 39 are missing ; there is
^^ App. 359 and 374 came into the an unnumbered leaf between £F. 21, 2.
610 APPENDIX IX
the case of 1323 before the leaves were numbered ; and as these gaps oecur at the stitching in the centre of the gatherings, the leaves seem to have been lost after the volumes were bound. The manuscripts are mainly the work of one person, Hand A, who, as will be seeu, wrote somewhere about 1524 ; with additions by a later hand, B. ■n-riting about 1538. Both manuscripts are bound in limp vellum, the binding of 1324 being the earlier ; since it is in the wallet forni and has fly-leaves from a mediaeval philosophical manuscript, whilst 1323 has headbands, tie-strings, stained edges (ali charaoteristics of a later style) and no fly-leaves % Both were probably written on detached leaves, which were aftervvards bound together ; but 1323 has evidently been bound twice, since its margins and the writing on them have been much more cut down than those of 1324, and the height of its page has been reduced from 8 inches to 7|. In 1324, too, there are only two gaps where pages have fallen out ; in 1323 there are at least four, two of which' have been supplied by Hand B, who copied the loose leaves on a different paper and inserted the new in place of the old.
The contents of the manuscripts are of the highest importance. 1323 opens with a number of letters and poems, written to or by Cornelius Gerard of Gouda about the years 1489-93 ^ which have been published for the first time by Dr. P. C. Molhuysen of Leiden in NAKG. 1905, iv. 54-73 ; and some poems by Erasmus and William Herman of Gouda, which are stili unpublished (fi". 1-24). Herman's are of interest as bringing to light a fact hitherto un- known, that he was a pupil of Hegius at Deventer ; Erasmus' are evidently compositions of his early years, and are entitled Erasmus macjlstro Eru/helberto Leydensi, Elegia de cóllatione doloris et leticiae, Elegia de praepotenH virtute Cupidinis pharetrati, Elegia qiienda doloris, and the Carmen Bucolicum. This last was first published by Alard of Amsterdam after Erasmus' death (Leiden, P. Balenus, 1538), and has been printed by Ledere (LB. vili. 561) from a manuscript fomierly belonging to Peter Scriverius ; in both sources it is stated to have been composed at Deventer. The version in the Gouda manuscript was probably taken from the originai ; since the romantic names Rosphamus and Gunifolda are used in place of Pamphilus and Galatea, which it may be conjectured were substi- tuted by Alard, together with a number of corrections in the test, out of regard for Erasmus' credit as a classic.
On fi'. 24 v'^-32 are copied the letters between Erasmus and Wimpfeling, which were printed first in Erasmus' De Copia, Stras- burg, Schurer, Dee. 1514. Then, ff. 32-8, follow some more poems by Cornelius Gerard, some verses of authorship unassigned, one of which is on the election of Adrian vi to the Papacy (Jan. 1522). others by Alard of Amsterdam and John Murmell of Ruiemond,
M am indebted for much of this ♦ One of the letters is contemporarv
information to Mr. S. Gibson of the with Ep. 28 ; another is perhaps later
Bodleian Library, who ascribes the than Erasmus' departure to ioin the
bmding of 1324 to xvi<= med., that of Bp. of Cambray, for Herman writing
1323 to xviio init. from Steynsendsto Cornelius greeting
fl. 5 6, and 32-4 ; it has been noted from Ser^'atius and Francis, but makes
above that f. 7 is lost. nomention of Erasmus ; cf. Ep 35 130
THE GOUDA MAXUSCRIPTS 611
and one entitled Cannen Petri Nannonis 2wmìieticum ad studiosos adulescentes, vt Goudam adcant literas Latina^ Graecasque sub doctis praeceptoribus discituri. On if. 40-56 is Adrian Barland's Epithome de omnibus Hollandiae Principibus, which is taken froni the second edition, Antwerp, Hillen, Jan. 1520 ; on f. 56 an extract from ' Herasmus" adage, Avris Bataua, the last in the Aldine Adagia of 1508 ; and on ff. 57-60 more poems by Cornelius Gerard and Herman, of which only one, Herman's Ode 9 (cf. p. 136), has been published. until recently byDr. Molhuysen. Ff. 61- 181 are occupied bj' Colìecta quaedam ex magno Epistolari Erasìiu imjjres.iO BasHeae in officina Froheniana anno 1538 <N^>, written by Hand B.
In 1324, which is written throughout by Hand A, the contents are also miscellaneous. The first item is Erasmus' preface to the reader prefixed to his paraphrase of St. Slatthew, published in Feb. 1522. Then foUow various extracts from his writings and letters ; including the prefaces to his Suetonius (June 1518) and Seneca (July 1515), and the three letters prefixed to F (1521), which are not in E (1519). As the first, f. 46, to Beatus Ehenanus, is styled in the margin ' Praefatio in 2"" aeditionem Farraginis epistolarum suarum, ' the suggestion is that the writer was in posses- sion of E, and took an opportunity to begin copying the new letters added in F. Following these, f. 50 v», is a copy of Eeyner Siioy's preface to the Sdua Carminum Uerasmi, a very rare volume printed at Gouda in 15 13. Then on f. 50 follows Dorp's letter to Erasmus attacking the Moria, which was written from Louvain in Sept. 15 14. On f. 57 is the Brief of Adrian vi to Erasmus, i Dee. 1522, fol- lowed by Erasmus' letter to Jodocus Gaverus, 1 March 1524 ; both of which were printed in Erasmus' Exomologcsis, e. Sept. 1524, The next item is Erasmus' Paraphrase on the 3rd Psalm. addressed to Melchior Viandal, 25 Feb. 1524, which was pubKshed with the Exomologesis ; and then long sections from the Exomologesis and the De Coìiscribendis Epistolis, in the latter case folloA\-ing the edition of 1522. After some extracts from PoHtian and other Italian hiunanists comes the preface to Erasmus' edition of Cicero's Tuscu- tanue Quaestiones, published in October 1523 ; and the hook con- cludes with the two Disputations by Erasmus, the importance of which has been shown on pp. 245-6.
It is remarkable that in almost ali cases the manuscripts bave a text which dififers from the printed versious, and which in some points is fuller and more correct. Xot only is this so for the letters of Snoy and Dorp, but even \vith the correspondence of Erasmus — the Winipfeling letters, the three prefixed to F, the prefaces to Suetonius, Seneca, and Cicero, the letter to Gaverus, and the Brief of Adrian — the manuscripts have in places a better text than that printed under the direction of Erasmus or his friends. This fact alone is very signifìcant ; and when it is combined with the possession of the Gerard correspondence, Erasmus' early poems, including the originai form of the Carmen BiicoUcum, and finally of the Disputations written in Oxford, — ali of them known from no other source — it becomes plain that the writer of the manuscripts must have been some one who enjoyed the confidence of Erasmus or of one of his intimate friends, and thus had access to originai documents.
612 APPENDIX IX
The manusciipts have therefore the highest authority. Their value would be stili further increased ifit Avere possible to dis- cover the identity of Hand A. Various indications go to show that he was closely connected with Gouda. Gerard, Herman, and Snoy, whose writings form so important a pai-t of the contents, were ali natives of that town ; the poem by Peter Nanno is specially con- cerned with it ; the writer can explain the allusions to Winckel and Comelius of Woerden '' ; and finally he relates in the margin of 1324, f. 9. against a remark by Erasmus on preachers who ti-y to arouse laughter in their audiences, an incident of a Franciscan preaching at Gouda, who made his hearers laugh at and not with him. The date at which 1324 was written was probably about 15247 since a large proportion of its contents were composed by Erasmus between the years 1521-4. 1323, however, as far as Hand A is concerned, may be placed somewhat earlier, since it has nothing later in date than 1519.
There are two other clues which may help to establish the writer's identity. He Avas unable to write Greek ; and when words or sentences ocour in the originai, he usually writes ' Hic Greca.' In a few cases he transliterates into Latin, not always successfully; and only on three occasions'' does he essay Greek characters, once Avith conspicuous failure. Again, at the end of Dorp's letter, 1324, f. 55, he writes : ' Huic epistolae respondet Erasmus apologia prolixa, quam reperies in codice Adagiorum nigro ad literam a, Non fuit, etc' This evidently refers to some hook of his own or belonging to some library which he frequented ; and it may be conjectured that he had copied the letter m question into it with his own hand, since that letter was never printed with the Adoujta.
The two manuscripts may perhaps have been the property of Her- mann Lethmaet (1492-1555), a young man belonging to a good Gouda family, who in 1522 liad recently entered the service of John Carondilet, Archbishop of Palermo, and in consequence had come into contact with the Imperiai household and the life of a Court Erasmus took much interest in him at this time, and wrote him two letters' which Lethmaet, who on his side was devotedly attached to bis patron, was so delighted to receive that he carried them about in his pocket until they were nearly destroyed. After his death these two letters, wth a few others written to him by distinguished per- sonages, passed into the Gouda Librai-y, where one of them stiU suryives. In this Erasmus jests with him about the way to get on m lite, and adds : ' Scripsimus epistolam iocosam de vtendo aula, sed quae seria ducat ; ea est in libello de ratione componendi epistolas.' ^^,^"'/'^^^524, Hand A began to make extracts from the De Con- scnbcndis Epistohs, the first item selected is thh Epistola iocosa, which it heads : ' Ex libello Erasmi de componendis epistolis exemplum epistolae monitonae de vita aulica.' It is noticeable that the title given to the hook is that used by Erasmus in the letter quoted, mstead of that which is found in ali the printed editions.
It does not seem possible to discover whether the manuscripts
THE GOUDA MANUSCRIPTS 613
carne into the Gouda Library with Hermann Lethmaet's other papers; but Dr. van Ysendyk, the Town Librarian, has traced them back as far as a catalogue of 1638. The ' Codex Adagiorum niger' also cannot be identified. But if there is any truth in the suggestion of Lethmaet's ownership, he cannot have written them himself : for Hand A diifers entirely from the handwriting of two autograph letters by him in the Breslau Town Library'. Dr. Hippe, of Breslau, to whom I owe thLs judgement, suggests, however, that they may have been ^^•ritten under bis direction by a professional scribe.
APPENDIX X
MISCELLANEOUS LETTERS
1. (The University of Cambridge) to Lord Mountjoy.
Record OflSce : State Papers, Henry vili, § 5, f. 21. (Cambridge ?)
(1511 or 1513?)
[The letter which follows has been attributed by Brewer with good reason to the University of Cambridge ; for the circiimstances under which it was probably written see Ep. 233. 8 n. It is plain from the correctiou necessitated in 1. 15 that the manuscript, though contemporary and well written, is only a cofiy.]
Si nulla in te ad Grecas litteras auxilii spes subesset, nobilissime Montioie et Mecenas noster vnice, vel necessitas nos stimulare nunc deberet \t sepius et iterum opem imploraremus tuam. Eo enim peruentum est vnde sine tuo et alioinim beneficio mouere nobis non liceat. Immensum stipendium est quod preceptori Greco sumus 5 polliciti. Vires nostre exigue arce tantum non exhauste professorem non nisi numerata pecunia detinent. Hanc qui nos persoluemus, qui non habemus? Ita aut litterarum Grecarum iactura faciunda, aut onerandi amici, quorum fauori non frustra vt speramus credentes, fidem nostram maiore quam prò viribus summa onerauimus. Et nisi io tu beneficii tui magnitudinem dandi celeritate ornare velis, iam iam labascunt promissa nostra. Vnicum remedium tua amicitia est, quam nobis debere te ipse prò summa tua modestia non modo non inficias ire sed predicare quoque lubentissime sustines. Nisi modera- cionem animi tui notam haberemus, non diceremus hoc esse tempus 15 quo de nobis vel non rogatus benemereri occupares. Generis nobilitatem parentibus debes ; Academie nostre, vt ipse dicere soles, animi Parentibus in extrema necessitate positis opem non afferro impium putatur. At quanto anima corpori est prestantior, tanto
7. detinet MS. 15. animi correxi : ad MS.
' Codex Rehdigeranus 254, Nos. 96 and 97.
614 APPENDIX X
::o preceptoribus quam paientibus plura vnusquisque debet. Per nobili- tatem ergo tuam, nobilissime Montioie, quam virtutum et litterai-um ymaginibus magia quam auorum te estimare scimus, agnosce nunc nos amicos tuos, si vires respicias, pusillos, si animi gratitudinem, vel potentissimis non cessuros.
2. (From RR. to William Gonell.)
Record Office : State Papers, Henry vili, § 9, f°. 99.
[The two following letters have been attributed by Brewer and Mr. Nichols to ErasmuB. For reasons given on p. 533 I incline to suppose that they were written to Gonell by some friend in Cambridge.]
ER. QvoD tuis littei-is ad Bassum nostrum peciisti a me curari curaui, et ne grauate quidem, vtinam non minori iudicio quam diligencia, videlicet vt ad te venirent B. Mantuani poemata (de quibus quum hic eras co(n>uenimus) vna cum Laurencio Valla, Isodoro, et Angelo 5 Policiano multo politissimo, quos bibliopole nostri prelo pumicique credidisti ; quasi defunctos iam vita redderet ornaciores, qui quidem dum viuebant ceteros ornare studuerunt. Sed si iudicium meum postules, Isodoreus pascit magis quam ornat, Laurencius et Angelus ornant magis. At Babtista noster 1° Omne tulit punctum qui miscuit vtile dulci.
Hos comitatur non inutilis seruus An. Macinellus ; qui si placeat maneto, sin minus redito. Mamotrectus plurimis mendis scatet quam pardus maculis.
Habes extemporium nunc quidem epistolium, habuisses longissi- 15 mam epistolam et accuratam, si non dedisses nullam. Vale.
Nono ca. septe'''.
3. (From RR. TO William Gonell.) Record Office : State Papers, Henry viii, § 9, f^. 99.
Ad nonas calen. Nouembres accepi tuas litteras omnis amoris et bumanitatis plenissimas. Quibus tunc non respondi, non quod non volui (velim certe vel libentissime), sed quod per alias iam tunc imminentes occupaciones non potui. Nimis enim ingratum hominem 5 (quid disi hominem ?), immo prorsus inhumanum agam, si labores aliquos (vbi tua est causa) det(r)actauero. Non enim oblitus sum quantum me tibi deuinsisti amore, studio, labore tuo, et quasi hec omnia parum multa magnaque sint (que mihi sane semper visa sunt amplissima), eeiam donis non abstines. Nam vt cetera taceam (dies
1. 21. litterrarum MS.
MISCELLANEOUS LETTERS 615
non sufficeret vnus), vna cum epistolio caseo me donasti et eo quidem io neutiquam vulgari. Quam ob rem quum tot tantisque in me tuis donis tenuis nostra supellex non respondeat, ne nihil responderem, ex aliena (quod aiunt) officina M. Vegii codicellum de pueris probe sancteque educandis eo lubencius dono tibi dedi, quo magis videatur conducere tuo officio. j.
Vale ac Deum prò me preca.
6*0 idus nouembris. RE.
14. dideatur iV.S. 16. por MS.
OXFORD
PRINTED AT THE CLABEXDO.V PRESS
BY HORACE HART, M.A.
PRIKTER TO THE IXIVERSITV
INDEX OF CORRESPONDENTS AND SOME BIOGRAPHICAL NOTICES
(A Complete Index will he provided at the end of the final volume.) The references are to the numbers of the letters, unless p. is prefixed.
Adrian vi, p. 380.
Aemilius, P., p. 315.
Aggeus, A., p. 557.
Agricola, R.. p. 106.
Aldus, 207. 209, 212, 213; p. 437.
Aleander, 266 ; p. 502.
Alien, J., p. 489.
Ammonius, 218-21, 226, 228 232-4
236, 238-40, 243, 245-50, 255, 262!
273, 280-3, 295 ; p. 455. Amoenus, G., p. 442. Andreas, B., p. 487. Andrelinus, F., 84, 96-100, 103, 127,
134; p. 220. Angleberme, P. d', 132 P, 140 ; p. 329. Anthonisz, J., 153, 173 ; p. 358. Arnold, Edward, p. 286.
Babham, 259 ; p. 509.
Bade, J., 183, 263; p. 412.
Balbus, H., p. 105.
Barbarus, H., p. 293.
Batt, J., 35, 42, 80. 90, 91, 95, 101-2 119-20, 123-4, 128-30, 133, I.35' 138-9, 146, 151, 163; p. 131.
Becar, J., of Borsselen, 291 ; p 557
Bensrott, N.. 158, 160 ; p. 364.
Berckman, F., p. 509.
Bergen, Ant. of, 143, 149. 162, 252, 288 ; p. .334.
Dismas of, p. 318.
Henry of, 49, 51, 154; p. 160.
Beroaldus, Ph., sen., p. 507. Boece, H., 47; p. 1.55. Boerio, J. B., 267; p. 519. Bolzani, Urban, p. 367. Bombasius, P., 210, 217, 223. 251
257 ; p. 443. Borsselen, Anne of, 145 ; p. 208 Bostius, A., 53, 75 ; p. 168. Botzheim, i ; p. 1. Brixius, G., p. 447. Brussels, John of, 60, 155 ; p. 180. Bullock, H., p. 465.
Biirgundy, Ant. of, p. 208.
Nic. of, 144; p. .341. Busleiden, F., p. 364
J., 205, 244 a; p. 4.34.
Caesar, R., 175; p. 388.
Canter, J., 32; p. 126.
Carmilianus, P., p. 513.
Carteromachus, S., p. 454.
Charnock, R.. p. 243.
Chrysoloras, M., p. 473.
Clenard, N., p. 560.
Clyfton, p. 427.
Colet, 106-11, 181, 195, 225, 227 230-1, 237, 258, 260, 270, 278 p. 242.
Cologne, Bart. of, p. 107. I Cop, p. 286. I Courtebourne, Peter of, 169.
Crema, Fran. of, p. 204 Croke, p. 467.
Delius, p. 2,34,
Edmund, 165, 168. Egnatiiis, J. Bapt., p. 523. Egmont, Fior, of, p. 395. Elizabeth, 2. Evangelist, 57.
Faber, J. of Deventer, 174 ; p 384
Falcon, 87.
Fisher, Chr., 182 ; p. 406
John, 229, 242 ; p. 469.
Robt., 62, 71, 118; p. 188. Foxe, R., 187; p. 416. Friend, A, 31, 59, 65, 86, 125.
Gaguin, 43-6, 67-8, 121-2 ; p. 146
Gaza, Th., p. 473.
Gerard, Com., 17-30, 27 a, 36-7, 40,
78 ; p. 92. ' '
Peter, 3 ; p. 75. Ghisbert, p. 233. Gilles, P., 184, 264-5, 294; p. 413.
INDEX OF CORRESPONDENTS
Gonel], W., 274-6, 279, 287, 289,
292 ; ].. 532. Greveiiide, 141. <Tiey, 58, 63-4, 66, 69 ; p. 174. Griphus, P., p. 488. Grocin, p. 273. Guibé, 253 ; p. 499.
Hacqueville, N. de, p. 200.
Halsey, T., 254 ; p. 500.
Hegius, p. 105.
Henry vili 104, 204, 206, 272.
Herman, W.. 33-6, 38-9, 81, 83-4,
92, 142, 172, 178; p. 128. Hermonymus, G., p. 7. Hochstrut, J.. p. 556. Humphrey, 276 ; p. 534. Hummelberg, p. 515.
Illiers, R. d', 199; p. 430.
John, 38. John, 164.
Langen. R., p. 197. Larke, T.. p. 548. Lascaris, Const., p. 367.
J., p 523. Latimcr, W., p. 438. Lauweryn, J., p. 432. Leo X, 162. Le Vasseur, J., p. 303. Liber, Ani, p. 1(I6. Linacre, 194 ; p. 274. Locher, p. 463. Louis, 167. Lubecensis, 82. Lupset, p. 527. Luxemburw. Ant. of, 137, 147-8, 150,
161 ; p. 317.
Magius, P., p. 471. Marsus, P., p. 356. Martens, Th., p. 514. Martin, 76.
Mauburn, 52, 73; p. 166. Mauritsz, J., 176, 190, 202; p. 389. More, 114, 222, 271; p. 265. Moniian, F., p. 107. Mountjoy, Lord, 79, 88, 105, 115, 117, 120, 126, 211, 215, 220 ; p. 207. Musurus, p. 462.
Nassau, H. and W. of, p. 350.
Naturel, P., p. .394.
Nicasius, 85.
Northoff, Chr., .54-6, 61, 70, 72;
p. 168.
H.,61; p. 168.
Obrecht, Ja., p. 56.
Jo., 201. Oecolampadius, p. 464.
Pace, p. 445. Paludanus, J., 180, 197; Piso, 216 ; p. 452. Pius, J. Baj.t., p. 507. Plaine, T. de, p. 204.
p. 398.
Reader, the, 198, 269. Reuchlin. 290; p. 555. Rhosus, J., p. 63. Robyns, J.. p. 393.
Rogerus. Servatius, 4-9, 11,13,15,92, 142, 185, 189. 200, 203, 296 ; p. 77. Ruistre, N., 177, 179 ; p. 390. Ruthall, 192 ; p. 423.
I St. Omer, Adrian of, 160. Sasboud, 16. Schurer. p. 465. Schut,E., p. 118. Shurley, p. 489. Sinthis, p. 48.
Si.xtin, 112-3, 116, 235, 244; p. 261. Smith, J., p. 534. Snoy, R., p. 421. Spagnuoli, Bapt., p. 157. Spangen, Ph. of, p. 558. Standonck, p. 200.
Theodoric, Fran., 10. 12, 14, 41.
186 ; p. 84. Torresanus, Andr., p. 448.
Fran., p. 448. Trebizond, Geo. of, p. 135. Tunstall, p. 438. Tutor, 152, 157, 159, 170; p. 356.
Urswick, 193 ; p. 424.
Veere, Adolphus of, 93-4, 266 ; p. 229. Vincent, Augustine, 131, 136, 156;
p. 305. Viterius, P., 66; p. 193. Vitrarius, p. 372.
Warham, 188, 208, 214, 261, 285-6,
293; p. 417. Wentford. 196, 241, 277 ; p. 428. Werner, N., 48, 50, 74, 77, 171 ;
p. 158 Whitford, 89, 191 ; p. 225. Wimpfeling, 224 ; p. 463. Winckel, 1 ; p. 73. Wolsey, 284, 297.
Yonge, 268 ; p. 520.
I